Commentarium textus Codicis Juris Canonici

JOHN M. KELLY LIBDAEY

Donated by
The Redemptorists of
the Toronto Province

from the Library Collection of
Holy Redeemer College, Windsor

University of
St. Michael's College, Toronto

^

m

*

o,

COMMENTAKIUM TEXTUS

CODICIS IHRI8 CANONICI

LIBER V.

DE DELICHS ET POENIS

COM DECLARATIONIBIIS AUTHENTICIS USQUE AD DIEM 1 MAI1 1924 (A. A. S. XVI, FASC. 5)

AUCTORE

<

FR. ALBERTO BLAT O. P.

MAG. S. THEOL. AC IURIS CAN. DOCT.
ET CODICIS PKOFESSORE IN PONTIFICIO COLLKGIO INTKRNATIONALI

" ANGKLICO „

•♦-

ROMAE

COLLEGIO «ANGELICO»

VI A S. VITALE 15

1924

kOLY REDEEMER LIBRARY, WINDSOR

sri-6) ?z-

94

/Iwcfor/s tara
secundum vigentes leges reservantur

HOMAE — EX TYPOGUAllilA PONTIFICIA IN INSTITCTO PH IX.

TIBI
O VIRGQ MARIA IESV PARENS

MATER CLEMENTIAE ET MISERICORDJAE

VOLVMEN ISTVD LIBENTER DEDICO

VT OPE TVA SINGVLARI

VNIVERSVM NOVI CODICIS COMMENTARTVM

FELICITER VALEAM EXPLERE

BENEVOLO LECTORl

Dum offertur tuo studio Commentariuin istud in
Lib. V Codiois, cui volumina praecesserunt in alios
Libros, ne putes ad finem Commentarii me perve-
nisse.

Alias iam recessi ab ordine Codicis sequendo in
editione, dum laborem interpretationis prosequerer,- et
ad hoc me movit desiderium iuvandi tvrones cano-
nicae disciplinae per sollicitam editionem eorum li-
brorum, quorum iidem opere magis indigerent.

Nunc vero circa materiam « De delictis et poe-
nis » fuerunt quidem exaratae optimae elucubrationes
ante Codicem. Inter harum Auctores facile praeemi-
nent Suarez « De censuris » , Thesaurus « De poe-
nis », necnon proximiori tempore cl. Card. Lega in
Opere suo « De Iudiciis ». Nec desunt labores uti-
liter assumpti ad exponendas praesertim illas poenas
medicinales, quae in usum quotidianum magis venire
possunt, ac censurae vocantur. Inter alios scripserunt
« De censuris » elar.' Cerato et Cappello, atque « Ius
poenale » editum est a clar. Chelodi. Commentariuni
vero totius Libri est publici iuris factum paucis ab-
hinc annis a Professore emerito et Auditore S. i>.

VI BEXEVOLO LECTORl

R. Dom. Sole, qui niorte praereptus opus suum iam
exhaustum iterum in lucem edere prohibitus fuit.

De methodo huiusce Commentarii nihil addere
censeo, nam eadem prosequutus sum via, illiusque
defectus ac dotes tibi, benevole lector, notos reputo
ex recensionibus praecedentium librorum, quas dignati
sunt no ti scriptores ephemeridum divulgare.

Hunc librum tibi aliisque proficuum fore arbi-
tror, atque ut in Domino ' valeas. summopere exopto.

Datum Romae, die 17 Maii 1924.

fr. Alberttjs Blat, 0. P.

CENSURA ECCLESIASTICA ET LICEXTIAE

Opus cui titulus « Commentarium Textus Codicis Iiiris Canonici,
Liber V, De delictis et poenis » ab adm. Rev. P. Mag. fr. Alberto Blat 0. P.
compositum, ex mandato Rev.mi P. Magistri Generalis 0. Praed. at-
tente perlegimus, et nih.il obstare quominus typis mandetur et in lu-
cem edatur, declaramus.

Romae. 8 Maii 1922.

P. Sabinus Aloxso O. P.

S. Theol. Lector

et Inris Canon. Dr. ac Professor

Fr. August. M. Darmanin, 0. P.

S. Theol. Lector
et Iuris Canon. Dr. ac Professor.

Imprimi permittimus :
Romae, die 21 Iulii 1922.

Fr. Lud. Theissling, 0. P., Mag. Gen.

IMPRIMATUR
Pr. Albertus Lepidi, 0. P., S. P. A. Magister.

IMPRIMATUR
Iosephus Paliua, Arch. Philippen., Vicesger.

ERRATA CORRIGE.

Pag. 140 lin. 11 supple can. 2266

Pag. 113 lin. 11 inf. » Can. 226S
Pag 155 lin. 8 » » Can. 2276

IJBER QUINTUS

DE DELICTIS ET POENIS

PARS PRIMA
De Delictis

TITULUS I.
De natura delicti einsque divisione.

Can. 2195.- § I. Nomine delicti, iure
ecclesiastico, intelligitur externa et mo-
raliter imputabilis legis violatio cui ad-
dita sit sanotio canonica saltem inde-
terminata.

§ 2. Nisi ex adiunctis aliud appareat,
quae dicuntur de delictis, applicantur
etiam violationibus praecepti cui poe-
nalis sanctio adnexa sit.

Can. 2196. - Qualitas delicti desu-
menda est ex obiecto legis; qiiantitas
vero dimotienda non soluna ex diversa
gravitate legis laesae, sed etiam ex
maiore minoreve iraputabilitate aut
damno ilkto.

Can. 2197. - Delictum est:

1°. Publicum. si iara divulgatum
est aut talibus contigit seu versatur in
adiunctis ut prudenter iudicari possit
et debeat facile divulgatura iri ;

2°. Noiorium notorietate iuris, post
sententiam iudicis competentis quae in
rera iudicatam transierit aut post con-

fessionem delinquentis in iudicio fa-
ctam ad normam can. 1751);

3°. Notorium notorietale facti, si
publice notum sit et in talibus adiun-
ctis commissum, ut nulla tergiversatione
celari nulloque iuris suffragio excusari
possit ;

4°. Occultum, quod non est publi-
cum ; occultum materialiter, si lateat de-
lictura ipsum; occultum formaliter, si
eiusdem imputabilitas.

Can. 2198. - Delictum quod unicc
laedit Ecelesiae legem. natura sua, sola
ecclesiastica aoctoritaa persequitur, re-
quisito interdura.ubi eadem auctoritas
necessarium vel opportunum iudicave-
rit, auxilio brachii saecularis; delictum
quod uoice laedit legera societatis civilis,
iure proprio, salvo praescripto can. 120,
punit civilis auctoritas. licet etiam Ec-
clesia sit in illud competens ratione
peccati ; ilelictum quod laedit utriusque
societatis legem, ab utraque potestate
puniri potest.

1. Libri et Partig inscriptio fuil valde convenienter uitimo
Codicis Libro reservata. Quatuor namque alii sacros continent ca-
nones, qui normalem seu rectum agendi modum in Ecclesia prae-
scribunt pro diversitate personarum qua talium, mediorum ad Ec-
clesiae ipsius tinem a singulis quoque assequendum, et processuum

Blat - Comm. Text. Cod. lur. Can.

Lib. V. - Pars I. - De delictis

ex pluribus ac successive ord.inatis actibus servandorum, ut ventas
factorum ac recta cauonum applicatio singularibus casibus obtinea-
tur, quantum liumana conditio nosse sinit. Sed Ecclesia. uti societas
perfecta, pollere debet illa efticaci potestate ad hoc necessaria, ut
eius membra, quae ordinem slatutum non servant sic, ut finis mul-
tum periclitetur sive in eis singulis propter sanclilicationem quae-
rendam, sive in aliis propter scandalum vel ordinis socialis pertur-
bationem, cogere queat illos fideles physice vel moraliter, ad hoc
ut, quod sponle exsequi vel omittere nolunt, saltem ob damni sub
eundi timorem sibi pareant, vel subeundo damnum discant ipsi a
pravitate recedere atque scandalo vel perturbationi praedictis, quan-
tum possibile sit, remedium afferatur.

2. Delicti notio. — ln authenticis collectionibus atque Docto-
rum libris verba delictum et crimen promiscue usurpantur. Codex
autem, etiamsi hoc vocabulum adliuc adhibeat, v. gr. canones con-
dens de iudicio criminali, illud delicti verbum praetulit, fortassis
alterum relinquendo Toro civili,ubi magis est in usu, sicuti et civili
societati. Nec sine ratione ita egit, si verbum delicti a derelictione
viae dictum putaverimus. Ad cuius evidentiam considerandum est,
quod quamvis unusquisque de via multipliciter exire possit, ille
proprie derelinquit, qui animo et facto constituitur in tali condi-
tione, ut terminum illius consequi non possit facile aut ordinario
adiutorio. In moribus hominum via statuitur per leges, quarum ob-
servatio ad (inem eorum proprium ducit. Hic finis distingui potest
secundum societatum diversitatem, quibus leges dantilr. Adest pri-
maria et naturalis hominum sub Deo societas, quae iure naturali
regitur, et illius linis est in praesenti naturae humanae statu, feli-
citas aeterna singulorum hominum; haec autem utpote supernatu-
ralis eo quod in Dei, sicuti est, cognitione consistat, lege quoque
supernaturaliter condita est adipiscenda. lure igitur divino sive na-
turali sive positivo praedicta societas gubernatur. Ab eius ergo prae-
ceptis ita deviare, ut felicitas aeterna consequi non posset, vere de-
lictum constitueret, sed appellatur communiter peccatum seu culpa,
habito respectu ad iniuriam et otlensam quae irrogatur Creatori et
Optimo Benefactori.

Praeter illam sunt diversae societates, tum civilis, tum eccle-
siastica, iure ac perfectae existentes, in quibus homines per aptas
leges ad uniuscuiusque societatis finem consequendum ordinantur.

Trr. I. - Dc natura et divisione delicti

Ilhirum legum iriobservantiae sunl semper transgreusiones viae ad
linem dfucentis, et quae debent esse humano peractae modo, idest:
cum deliberata voluntate; hominibus eniifl leges imponuntur. Relicto
igitur transgressionis communi nomine pro quibuslibet legum inobser-
vantiis, prOprie delicta erunt illae transgressiones, i|u;i<' valde op-
ponuntur lini earum legum consequendo. Bic est bonum commune
socialiter eonsequendum. Ouanta vero sit oppositio praevaricationis
contra leges erga illum flnem determinanda esl ab <'<>, qui huius
curam habens leges condidit, cui proinde competit coercere transgres-
siones praedictas propter boni communis defensionem: llla ergo <!<'-
terminatio delictorum ad humanum legisiatorem pertinet.

3. Actuum diversitas super delictorum materiam est praevie
perpendenda, quando agitur de Ecelesia. Huius societatis ftnis esl
sanctificatio animarum socialiter prosequenda. Haec sanctificatk) per
lidelium actus obtinetur vel nocetur in singulis, unde Ecclesia curam
illius gerens delicta etiam non aliis manifesta determiiiare atque
coercere debet. Attamen diximus illam sanctilicationom esse socia-
liter prosequendam, idest: potestate socielatis humana. quae ad actus
mere internos etsi sanctilicationi valde eontrarios pertingere nequit,
« homines enim vident ea quae parent, Deus autem intuetur cor ».
Proinde illa delicta debent designare saltem actiones erternas, quae
nempe sensibus percipi saltem possint. Praeterea sanctilicatio quoque
aliorum lidelium interest maxime Ecclesiae, illaque per actus non
solum externos, sed aliis paucioribus vel quamplurimis notos, cura
scandalo vel ordinis socialis perturbatione nocetur. Has ergo actiones
damnare delicti appellatione, atque propter linis cusiodiam poenis
persequi, adiudicandum est ecclesiasticae potestati. Ouae cum non
debeat omnia huiusmodi punire, ne accidat, ut multa bona impe-
diantur secundum societatis humanae conditionem, ipsius ius et offi-
cium est determinare delictorum numerum poenis coercendoruin. El
hinc patet inscriptionis sensus completus, quam piaesclert Liber V.
De delictis et poenis, et mutua verborum connexio.

De illa actuum diversitate sulliciant duo Decrelalium texlus.
Primo ait Alex. III in cap. i « de temporibus ordinationum... o
(I, 11): «Ex tenore tuarum litterarum accepimus quod N. clericus
adeo deliquit, quOd si peccatum eius esset publicum, degradaiclur
ab ordine quem suscepit, et amplius non possel ad superiores or-
dines promoveri. Verum quoniam peccatum ipsius forte occullum

Lib. V. - Pars I. - De delictis

dixisti: mandamus quatenus poenitentiam ei condignam imponas,
et suadeas, ut parte poenitentiae peracta, ordine suscepto utatur,
quo contentus existens, ad superiores amplius non ascendat ». Aliud
caput Decretalium sit 34 « de simonia » (V, 3), in quo Innoc. III
sic loquitur: « Licet aulem taliter duximus respondendum (nempe:
quod « receptio in canonicum tieri poterit absque scrupulo simo-
niacae pravitatis »): quia nobis datum est de manifestis (proinde
de externis) tantummodo iudicare: si tamen is qui talem donatio-
nem facit, ea intentione ducatur, ut per temporalia bona quae of-
fert, spiritualia valeat adipisci : et clerici, qui eum in fratrem ad-
mittunt, non essent eum, nisi commoda temporalia perciperent,
admissuri: sine dubio tam ille quam isti apud districtum iudicem
(qui scrutator est cordium, et cognitor secretorum) culpabiles iudi-
cantur ».

Denique, quia ex dictis poena decernitur intuitu delictorum,
et haec illi subeundae praerequirantur, Pars prima optime inscri-
bitur De delirlis.

4. Partis in titulos divisio. — lmprimis pro Codicis more
afferuntur delicti significatio atque diversitates, seu ut inscribitur
Titulus I — De natura delicti eiusque divisione. Supra vidimus
delicta profluere ab deliberata voluntate, propter quam sunt impu-
tabilia, in illam vero multae causae influunt nobis ex morali phi-
losophia ac theologia cognitae, atque in iure effectus ex delictis
proveniunt. Porro haec omnia Titulus II complectitur eiusdem in-
scriptione, quae antiquo more rubrica dicitur. De imputabilitate
delicti, de causis illam aggravantibus vel minuenlibus, et de iuri-
dicis delicti effectibus. Demum legibus noscitur delictum, quae plures
circumstantias ad illud exigunt, et hinc consequitur ut pravus fi-
delis ad delictum tendens in illarum aliqua deticiat, quod considerat
Titulus 111 inscriptus De conatu delicti.

5. Inscriptio Tituli. — Studio nostro se offert Titulus 1 ad
introductionem edocens De natura seu elementis delicti circa quod
canones sub hoc Libro praescnbunt, eiusque « delicti » divisione,
ut videbimus, unica, quae ab eiusdem cognitione per alios habita
desumitur.

6. Canonurn ordo lucidus est, nam dante cane. 2198 illius
verbi signiticationem, atque praescriptorum circa delicta extensionem
ad alias transgressiones, sequuntur delictorum distinctiones, quaedam

Can. 2195 Tit. I. - De natura et divisione delicti

ex delicti elementis petitae sub can. 2196, alia ex illius eognitione
per can. 2197, cui ultiraus tituli subinfertur determinans inter po-
testates publicas eivilem atque ecclesiaslicam, quaeoam in casibus
ius liabeat persequehdi singula delicta.

7. Delicti naturam, non philosophice seu abstracte conside-
ratam, sed, utait™«. 2195 in concreto loquens, iuxta Codicis morem
respicientis praxim lidelium, tradit § 1. Nomine delicli, seu liuius
verbi significatione propria, iure tamen, sub diversis huiusmodi ac-
ceptionibus, ecclesiastico seu apud Ecclesiam vigente, praesertim in
Codicis usu inlelligitur a) externa, prout ab aclibus mere internis
distinguitur, qui hominis facultatibus solis sensuum internorum, in-
tellectus ac voluntatis complentur, ac proinde « (piae sensibus ex-
ternis percipi ex se possit», etiamsi nullus alius, nec forsan delin
quens percipiat, v. gr. surdus proferens solus blasphemiam vel
haeresim, b) et moraliter imputabilis, eo quod adsinl iutelleclus
deliberatio et voluntatis consensus, tunc enim solummodo homini
ut actionis domino haec attribuitur c) legis ecclesiasticae, univer-
salis vel particularis, canon enim non distinguit, violatio, faciendo
quod vetitum vel omittendo quod preceptum ab ea sit, sed d) cui
supple « legi » addita sit per legislatorem ac in ipsius conteitu,
eo quod dicitur: sanctio canonica idest: per ss. canones in hoc
Libro Codicis recognita, et ex qua lex munitur ab illa faciii vio-
latione. sicut de rebus sanctis in antiquitate tiebat, saltem indeter
minata, « si prudenti arbitrio iudicis vel Superioris relicta sit (legis)
verbis » (can. 2217, § 1, 1°). Ex hac detinitione facile eruuntur
duo elementa delicti subiectiva: a) materiale, quod est « legis vio-
latio », b) formale constans imputabilitate, aliaque duo elementa
obiectiva, scilicet: c) adsit violata « lex secum edicens poenam ».
ex quo sequitur d) damnum inferri bono communi, teste legislatore,
qui sic illud efficaciter vitare intendit.

Hae leges poenales pro universa Ecclesia Latina vigentes. non
iam peculiares iuxta declarationem in Commentario Textus datam
num.1 5* ad can. 6, inveniuntur omnes in huius Libri V Parte
tertia.

Non aliam delicti significationem dat § 2, sed tantum brevi-
tatis causa canonum praescripta extendit, admonens praeceptive;
Nisi ex adiunctis canonum singulorum aliud diversum vel conlra-
rium sequenti normae appareat. proinde sullicienter liqueat. quae

6 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2195-219G

dicuntur praesertim in hoc Libro de deliclis proprie atl normam
§* 1', applicantur etiam eadem praescripta ex legislatoris voluntate
violationibus pariter dictis ac in praec. §° eademque ratione quam
innuimus ibidem, praecepti a Superiore ecclesiastico singulis vel
pluribus dati, quod legis naturam non induat proprie, sed vi iuris-
dictionis ecclesiasticae impositi, nam subditur: cui supple c< prae-
cepto » poenalis, quae supra dicta est « canonica », sanctio adnexa
sit per ipsum Superiorem, qui praeceplum imposuit.

8. Qualitas delicti et quantitas in iure aequipollent deno-
minationibus speciei actuum moralium eorumque gravitati, piout
haec adhibentur verba in Philosophia et S. Theologia. Cum igitur
delictum non respiciatur in ordine ad legem divinam, nec etiam
ad humanam sicut obligantem in conscientia, sed uti poena san-
citam, convenienter expressit can. 2196 suum praescriptum con-
gruens iuri antiquo. Sic enim habetur in cap. 6 « de homicidio
voiuntario vel casuali » (V, 11) X: « Sane cum vir discretus exi-
stas; plenius nosti, quod in excessibus singulorum, non solum quan-
titas et qualitas delicti, sed aetas, scientia, et sexus, atque conditio
delinqtientis sunt attendenda; et non solum secundum locum et
tempus quo delictum committitur, unicuique poenitentia debet in-
dici: cum idem excessus, magis sit in uno quam in alio puniendus».
* En canonis expositio: Qualitas delicti, per quam unum ab al-
tero est iuridice diversum, desumenda est ex natura illius, cui con-
formatur legislatoris seu Codicem digerentis intentio hic manifesta,
ex obiecto legis poenalis, quae delicto violatur, seu ex materia ipsius
actus praescripti seu vetiti, et consequenter ex canonum poenalium
numerica distinctione, etiam quoad paragraphos et commata, si di-
versa sint dictorum praescripta; quantitas vero idest: delicti gra-
vitas dimetienda ex pluribus sequentibus simul consideratis, vide-
licet non solum a) ex diversa, maiori minorive gravitale legis poe-
nalis luesae per violationem, et quae gravitas est, tum moralis ex
virtute magis vel minus excellenti, cuius actus praescribitur, vel
cui opponitur aetus vetitus, tum in ratione propria delicti cogno-
scenda ex « gravitate poenae a lege sancitae » *, sed etiam b) ex
maiore minoreve imputabililale ad normam tituli sequentis, qui
magis ac perfectius exponit cit. caput Decretalium, c) aut damno

1 Dec. « Quum singulae » S. C. de Religiosis, num. 9. 16 Maii 1911.
CO. III, 28G.

Can. 2196-2197 Tit. I. - De natura et divisione delicti 7

v. gr. morali tum scandali tum detrimenti bonae famae, aul materiali
quod bona temporalia, illato per delictum singulis patienlibus illud,
vel « Communitati » ecclesiasticae, quamvis imperfectae. Hoc enim
(lamnum partis est quoque damnum boni communis. Unde unicum
ex elementis delicti obiectivis pertinet ad qualitatem, dum omnia
simul concurrunt ad delicti gravitatem. Haec sic recensita fuerunl
in loc. cit. : « 9. Gravitas delicti dcsumenda cst non tantum a gra-
vitate legis violatae, sed etiam a gravitate poenae a lege sancitae,
a gravitate doli, et a gravitate damni, sive moralis sive materialis
Communitati illati ».

9. Delictum occultum, publicum et notorium sunt membra
alterius divisionis, quae fr-equenter inveniunlur in fontibus iuris co-
gnoscendi, videlicet: tum in Decretalibus, tum in Conc.1 Tridentiqi
Decretis, tum in aliis S. Sedis documentis. Hanc divisionem accu-
rate exponit stabilemque statuit can. 2197. — Delictum, prout de-
claratum manet ad can. 219o, § 1, esl :

1.° Publicum, ratione' igitur cognitionis apud communitatem
minorem vel maiorem, v. gr. conventum, oppidum, paroeciam, dioe-
cesim, a) si iam divulgatum est, oempe: apud illius maiorem vel
saltem vere notabilem relative partem, b aut talibus in circum-
stantiis contigit illud, c) seu nunc temporis versatur in adiunctis,
tum quando continuatum est, tum quando ad eorum hotitiam per-
venit, qui ob eorum qualitates vel voluntatem ad ceteros illam re-
ferent, tura ob delicti sequelas in eius notitiam ducentes, semper
ac declarata adiuncta sint huiusmodi, ut prudenter, quoad praevi-
sionem io hypothesi allerutra sub litteris b) el c), iudicari possit
secundum hominum inter quos illa versantur, vel talia contigeruot,
mores^/ debeat ob illarum circumstantiarum vel adiunctorum tanquam
rationum pondus facile proindeque brevi tempore divulgatum iri
modo ad litteram a) declarato. Unde qua publicum delictum est
iure habendum non solum ex divulgatione de facto,sed ex divul-
gatione facile futura secundum prudens iudicium. — Delictum in
seipso consideratur sub hoc canone ita, ut non obstet, si auctor
ipsius delicti sit ignotus.

Eo quod societati qua tali, eiusque publicae auctoritati pro
illius regimine adsunt media iure ab omnibus admissa, ut facta,
quae intersunt societatis, innotescant eidem, datur 2.° Notorium no-
torietate iuris, quod non semper supponit publicitatem supra expo-

8 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2197

sitam, et est « delictum » a) post sententiam proprie dictam iuxta
can. 1868. § 1, sed in iudicio criminali declarantem vel intligen-
tem reo delicti legitimam sanctionem, quando illa sit b) iudicis com-
petentis cognoscendi ut plurimum ex can. 1566, et c) qaae « sen-
tentia » in rem iiidicatam transierit uno ex tribus modis, quo « res
iudicata habetur » (can. 1902), aut praevie ante sententiam a) post
confessionem delinquentis qua talis, seu de tali delicto, nec sufficit
facta uni, pluribus, aut publice, sed solum b) in iudicio proprie
factam et adhuc c) ad normam can. 1750 quoad contessionis cir-
cumstantias ibi explicandas;

E contrario ad praecedentem numerum, praescribitur 5.° No-
torium notorietate facti est « delictum », si a) publice notum sit
de facto quoad divulgationem,^/ superadditur: b)in talibus adiunctisy
non iam « versetur », ut declaravimus in n.° 1°, sed « sit » com-
missum, ut propterea duo sequantur: c) nulla tergiversatione ce-
lari, prout delictum est legis poenalis violatio ceu factum, d) nul-
loque iuris seu^canonum suffragio in favorem violationis praedictae
excusari qua delictum formaliter, seu in eius elementis, v. gr. im-
putabilitatis defectu, legis poenalis exceptione, possit.

Explicatio prius data de publico delicto confirmatur a canone,
quando subdit: 4.° « Delictum est » Occultum, quod non est pu-
blicum, utpote divisio delictorum completa per hoc ultimum nu-
merura et primum; sed « delictum est » occultum materialiter, si
lateat communitati, nunc et, quantum prudenter iudicari possit, in
proximo futurum, congruenter n.° 1°, delictum ipsum qua tale,
propter quod intelligatur, sive uti factum, sive solummodo uti con-
trarium legi poenali; occultum formaliter, si eiusdem delicti ele-
mentujn, quod vocatur imputabilitas, « lateat » respectu divulga-
lionis bimembris sub n.° 1°, quamvis illud delictum sit, quod ad
cetera pertinet elementa, publicum. « Imputabilitas » hic conside-
rata est, non iara quae « in foro externo praesumitur » ad normam
can. 2200, § 2, sed quae positive constet; alias non daretur deli-
ctum occultum formaliter, quin esset etiam occultum materialiter.
E contra parum refert, an ipse delinquens sit cognitus publice vel
occultus atque ignotus.

Exempla proponantur ad distinctiones et commentarii elucida-
tionem. Delictum: 1° ab Urbis epbemeridibus relatura est certo pu-
blicum de lacto, 11° ad fores ecclesiae comraissura, dum egrediuntur

Can. 2107 Tit. I. - De natura et dirisimie delicti

fideles ex auditione missae parochialis esl publicum statim propter
futuram saltem divulgationem, III0 eril notorium ootorietate facti,
si publice notum sit, quod sacerdos qua talis bene notus contraxeril
malrimonium civile, IV0 occultum materialiter essel adulterium solum
delinquentibus notum, item delictum sacerdotis celebrantis publice
missam, cum ieiunium eucharislicum occulte oon servet, V° occul-
tum formaliter adesset delictum procurati aboitus effectu sequuto,
qui publice habetur veluti casuaJis.

Ad notoria vero delicta notorietate facti quod attinet recte do-
scenda plurimum confert doctrina Bened. XIV in ep. « Kx omni-
bus » 4 §§ 4-6. Ecce ipsam : « publici autem atque notorii sunt re-
fraclarii, in casu, de quo agitur (scilicet: Constitutioni « Unigeni-
tus », praeter ibi declaratos, nempe « notorios notorietate iuris »
ad normam canonis declarati) qui, in anteactae vitae decursu ali-
quid evidenter commisisse noscuntur, manifeste oppositum venera-
tioni, obsequio et obedientiae eidem Constitutioni debitae, in eoque
facto moraliter perseverare; quod ita vulgo cognitum est, ut pu-
blicum scandalum inde exortum, non adhuc cessaverit; in his enim
casibus eadem omnino adest moralis certitudo, quae habetur de iis
faclis, super quibus iudex sententiam tulit, vel sallem alia suppetil
moralis certitudo praedictae similis et aequipollens ».

Addit quoque notabilem delictorum distinclionem illo sub re-
spectu « § 5. In quo tamen prae oculis habenda est differentia quae
intercedit inter notorium illud, quo merum aliquod factum depre-
henditur, cuius facti reatus in ipsa sola externa actione consistit,
ut est notorietas usurarii aut concubinarii; et aliud notorii genus,
quo externa illa facta notari contingit, quorum reatus ab interna
etiam animi dispositione plurimum pendet; de quo quidem notorii
genere nunc agitur. (Videlicet in eadem epistola). Alterum enim
illnd (nempe: prius dictum) in gravibus sane probationibus evinci
debet; sed alterum gravioribus certioribusque argumentis probari
oportebit ».

De certitudine supra dicta in § 4, subiungit Papa Renedictus.
Ǥ 6. Ea vere, quam supra innuimus, certitudo minime adesse di-
cenda est in aliis casibus, in quibus crimen nititur coniecturis, prae-
sumptionibus incertisque vocibus, quae originem suam plerumque

1 16 Oct. 1756.

10 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2197-2198

debent hominibus aut malo animo affectis, aut qui praeiudicatis
opinionibus, vel partium studiis ducuntui"; quibus dum tides ha-
betur, satis compertum est, tum praeteritorum temporum, tum aetatis
nostrae experientia, quot modis homines errare et talli, ac in trans-
versum agi contingat ».

10. Delictorum persequutio poenarum inflictione tam iudiciali
quam extraiudiciali defertur per generalem normam in huius tituli
fine. Can. 2198. — Delictum, « iure ecclesiastico » (can. 2195, § 1),
namsubditur: quod unice laedit per transgressionem, et adverbium
excludit societatem civilem, eo quod exprimit Ecclesiae legem, «cui
addita sit sanctio canonica » (loc. cit.), natura sua, ut patet secun-
dum legum notionem, quae ordinantur ad bonum commune socie-
tatis pro qua illae rogantur, sola cum exclusione alterius publicae
auctoritatis ecclesiastica secundum diversos gradus et officia distri-
buta auctoritas ad hoc competens persequitur iudicialiter vel extra
iudicium secundum canones infligendo, declarando atque urgendo
illas sanctiones, et haec prima est canonis pars sic complenda iuxta
veterem disciplinam damnatione propositionum * suffultam: requi-
sito interdum, vel « cum ecclesia non habeat ultra quid faciat »,
ut ait Coelestinus III 2, vel « si opus fuerit » ad hoc ut fideiium
compulsio efficax sit 3, vel adversum pravos homines quoslibet,
qui « Ecclesiae libertatem, immunitatem atque iurisdictionem impe-
diunt, seu quae ecclesiastici iuris sunt, laedunt » 4, ac propterea
dicitur, in canone, ubi pro diversitate locorum eadem supra decla-
rata auctoritas pro casibus singulis necessarium physice aut mo-
raliter, vel saltem opportunum respectu ad aliquem ex triplici scopo
citato iudicaverit, attentis equidem omnibus adiunctis ac praesertim
spe felicis exitus ex invocando auxilio brachii saecularis, idest: po-
testatis laicae coactivae, ipsi Ecclesiae debito propter ius divinum,
quod eam constituit superiorem civili societati ac spiritualem sed

1 Martinus V (in Conc. Constantiensi), const. « Inter cunctas » ,
22 Febr. 1418, art. 14, loannis Husz, danin., art. 32 de quo interrogandi
errorum Wicleff et Husz suspecti : « utrum credat, quod inobedientia
sive contumacia excommunicatorum crescente, praelati vel eorum vicarii
in spiritualibus habeant potestatem aggravandi et reaggravandi, inter-
dictum ponendi et brachium saeculare invocandi ; et quod illis censuris
per inferiores sit obediendum ». Denzinger, num. 682. Enchiridion Sym-
bolorum...

2 Cap. 11 « de iudiciis » (II, 1) X. — 3 Cap, 18 « de excessibus
Praelatorum et subditorum .> (V, 31) X. — * Conc. Trid. sess. XXV de
Ref. cap. 20.

Can. 2198 Tit. I. - IM natura <■( divisione delicti i 1

perfectara, et illud debitum a gubernio catholico essel recoguoscen-
dum, quandoque per concordata est agnitum vel etiam promissum
ad minus partialiter, ac semper huiusmo.di auxilio quod per leges
nationum civiles praestatur eeteris associationibus legitimis priva-
tisque civibus.

Sequamur canonis interpretationem in secunda eius parte : de-
lictum, nempe ex contextu hoc in Inco « inteliigitur externa etc.
legis violatio cui addita sit sanctio » (can. 21911, § 1 legalis, ad-
dilur enim: quod unice respectu ad primam canonis partem laedit
legem equidem poenalem, narn in CodicibDs poenalibu.s est princi-
piuin hodie passim admissum « nulluin crimen sine lege », el canon
lianc exprimit societatis civilis, seu pro huius regiinine latam: iilud
ergo « delictum », iure proprio idest: potestate publica coactiva ad
societatem civilem pertinente propter ipsius natuiam societatis per-
fectae, cum hac prima limitatione: a) salvo praescripto can. 120
ibi explicato ob clericorum immunitatem seu fori privilegium, sub
quo praescripto exprimuntur etiam concordata, punit de facto iudi-
cialiter vel extraiudicialiter civilis auctoritas secumlum islius altri-
butionem pro societatum diversitate, b) licet, seu non obstante se-
cunda limitatione, quod etiam seu cumulativa [xilestale Ecclesia uti
societas spiritualis sit in illud supra declaratum (|iio(llibet « deli-
ctum » competens ad punitionem decernendam erga suos subditos,
ac deliciente poenali Ecclesiae lege, attamen ratione peccati contra
legem saltem divinam et ad normam can. 2222, £ 1.

De hac postrema clausula sufficiat Innoc. III testimonium sic
aientis in cap. 13 « de ludiciis » (II, 1)X: « Cum ...non hiimanae
constitutioni, sed divinae potius innitamur: quia potestas nostra non
est ex homine, sed ex Deo, nullus <jui sit sanae mentis, ignorat,
quin ad officium nostrum spectet de quocumque mortali peccato
corripere quemlibet christianum: et si correctionem contempserit,
per districtionem ecclesiasticam coercere. Sed forsan dicetur, quod
aliter cum regibus, et aliter cum aliis est agendum. Caeterum scri-
ptum novimus in lege divina: Ita magnum iudicabis ut parvum,
nec erit apud te acceptio personaiuun ».

Ultima canonis pars edicit: delictum ad normam can. 21(.»V».
§1, nam sequitur: qnod laedit simul utriusque ut supra societatis
« civilis et Ecclesiae » legem, secundum praedicta poenales unam
et alteram, ab utraque potestale « ecclesiastica et civili » supra de-

12

Lib. V. - Pars I. - De delictis

Can. 2198

claralis puniri polest consequenter ad duas canonis priores partes.
Quomodo autem in his casibus se gerere debeat « iudex » in Ec-
clesia, praescribet canon 2223, § 3, 2°, 3°.

Canon iste supponit salva principia iuris publici ecclesiastici
quoad relationes Ecclesiae erga societates tum catholicas, tum aca-
tholicas, sed quae conventionem habent cum Sede Apostolica vi-
gentem, tum reliquas. Imo in praxi sunt prae oculis habendae tum
doctrinae ab Auctoribus illius iuris traditae, tum leges civiles unius-
cuiusque societatis, quae ad rem faciant, tum ea quae prudentia
pro casuum diversitate dictat.

TITULUS II.

De iinputabilitate delicti, de causis illam aggravantibus
yei minuentibus et de iuridicis delicti effectibus.

Can. 2 199. — Imputabilitas delicti pen-
det ex dolo delinquentis vel ex eiusdem
culpa in ignorantia legis violatae aut
in omissione debitae diligentiae ; quare
omnes causae quae augent, minuunt,
tolluut dolum aut culpam, eo ipso au-
gent, minuunt, tollunt delicti imputa-
bilitatem.

Can. 2200. - § 1. Dolus heic est de-
liberata voluntas violandi legem, eique
opponitur ex parte intellectus defectus
cognitionis et ex parte voluntatis defe-
ctus libertatis.

§ 2. Posita externa legis violatione,
dolus in foro externo praesumitur, do-
nec contranum probetur.

Can. 2201. - § 1. Delicti sunt inca-
paces qui actu carent usu rationis.

§ 2. Habitualiter amentes, licet quan
doque lucida intervalla habeant, vel in
certis quibusdam ratiocinationibus vel
actibus sani videantur, delicti tamen
incapaces praesumuntur.

§ 3. Delictum in ebrietate voluntaria
commissum aliqua imputabilitate non
vacat, sed ea minor est quam cum idem
delictum committitur ab eo qui sui plene
compos sit, nisi tamen ebrietas appo-
site ad delictum patrandum vel excu-
sandum quaesita sit ; violata autem lege
in ebrietate involuntari.i, imputabilitas
exsulat omnino, si ebrietas usum ratio-
nis adimat ex toto ; minuitur, si ex

parte tantum. Idem dicatur de aliis s
milibus mentis perturbationibus.

§ 4. Debilitas mentis delicti imputa-
bilitatem minuit, sed non tollit omnino.

Can. 2202. - § I. Violatio legis igno-
ratae nullatenus imputatur, si ignorantia
fuerit inculpabilis ; secus imputabilitas
minuitur plus minusve pro ignorantiae
ipsius culpabilitate.

§ 2. Ignorantia solius poenae impu-
tabilitatem delicti non tollit, sed ali-
quantum minuit.

§ 3. Quae de ignorantia statuuntur,
valent quoque de inadvertentia et er-
rore.

Can. 2203. - § 1. Si quis legem vio-
laverit ex omissione debitae diligentiae,
imputabilitas minuitur pro modo a pru-
denti iudice ex adiuuctis determinando ;
quod si rem praeviderit, et nihilomi-
nus cautiones ad eam evitandam omi-
serit, quas diligens quivis adhibuisset,
culpa est proxima dolo.

§ 2. Casus fortuitus qui praevideri
vel cui praeviso occurri nequit, a qua-
libet imputabilitate eximit.

Can. 2204. - Minor aetas, nisi aliud
constet, minuit delicti imputabilitatem
eoque magis quo ad infantiam propius
accedit.

Can. 2205. - § 1. Vis physica quae
omnem adimit agendi facultatem, deli-
ctum prorsus excludit.

Tit. II. - De imputabilitate delicti etc.

13

§ 2. Metus quoque gravis, etiam re-
lative tantum, necessitas, imo et grave
incommodum, plerumque delictum, si
agatur de legibus mere ecclesiasticis,
penitus tollunt.

§ ;{. Si vero actus sit intrinsece ma-
lus aut vergat iu contemptum fidei vel
ecclesiasticae auctoritatis vel inanima-
rum damnum, causae, de quibus in § 2,
delicti imputabilitatem minuunt qui-
dem, sed non auferunt.

§ 4. Causa legitimae tutelae contra
iniustum aggressorem, si debitum ser-
vetur moderamen, delictum omninoau-
fert; secus imputabilitatem tantummodo
miuuit, sicut ctiam causa provocationis.

Can. 2206. - Passio, si fuerit volun-
tarie et deliberate excitata vel nulrita.
imputabilitatem polius auget : secus
eam minuit plus minusve pro diverso
passionis aestu; et omnino tollit, si
omnem mentis deliberationem et vo-
luntatis consensum praecedat et irape-
diat.

Can. 2207, - Praeter alia adiuucta
aggravantia, delictum augetur :

1° Pro maiore dignitate pcrsonae
quae delictum committit, aut qoaede-
licto offenditur ;

•2" Kx abusu auctoritatis vel ollieii
ad dclictum patraadum.

Can. 2208. - § I. Recidivus seusu
iuris est qui post rondemnntionem rur-
sus committit delictum eiusdem gene-
ris et in talibus rerum ac praesertim
temporis adiunciis ut eiusdt-m pertina-
cia in mala voluntate prudenter coniici
possit.

§ *2. Qui pluries deliquerit etiam di-
verso in genere, suam auget culpabili
tatem.

Can. 2*209. - § 1. Qui communi de-
linqueudi consilio simul physice con-
currunt in delictum. omneseodem roodo
rei habentur, nisi adiuncta alicuius cul-
pabilitatem augeaut vel minuant.

§ 2. In delicto quod sua natura com-
plicem postulat, unaquaeque pars est
eodem raodo culpabilis, nisi e\ adiun
ctis aliud appareat.

§ •'{. Non solum mandans qui est prin-
cipalis delicti auctor, sed etiam qui ad

Titulus II.

De imputabili-

— triplicis

fontis

Can. '2l!l!t

tate delicti —

— ratione —

— doli » 2200

— qualitatura delinqueutis » 2201

— intel- — ob ignorantiam » '2*2(12

lectus —

— ob negligentiam » '22(i.'(

de causis illara

aggravantibus

— ex parte —

— facul-

— volun- — propter acta-

vel minuenti-

tatum —

tatis —

tem » '2211 i

tibus —

— propter vim et

metum » 2203
— sensitivarum » *2'2H<t

— aliorum adiunctorum » '2'2l>/

— actuum » "IIS

— ob multiplicitatem —

— delinquentium » '22(l(.l

et de iuridicis

delicti effecti-

,— a-tiouum » --\^

bus

— iudicialibus -

' — in s

olidum sus

tinendis » '221 1

14

Lib. - V. Pars I. - De delictis

Can. 2199

delicti consummationem inducunt vel
in hanc quoquo modo concurrunt, non
minorem. ceteris paribus, imputabili-
tatem contrahunt, quam ipse delicti
exsecutor, si delictum sine eorum opera
commissum non fuisset.

§ 4. Si vero eorum concursus faci-
lius tantum reddidit delictum, quod
etiam sine eorundem concursu commis-
sum fuisset. minorem imputabilitatem
secumfert.

§ 5. Qui suum influxum in delictum
patrandum opportuna retractatioue ab-
duxerit plene, ab omni imputabilitate
liberatur, etiamsi exsecutor delictum ob
alias causas sibi proprias nihilominus
patraverit; si noo abduxerit plene, re-
tractatio minuit, sed non aufert culpa-
bilitatem

§ 6. Qui in delictum concurrit suura
dumlaxat officium negligendo, iraputa-
bilitate tenetur proportionata obligationi
qua adigebatur ad delictum suo officio
impediendum.

§ 7. Delicti patrati laudatio, fructuum

participntio, delinqueutis occultatio et
receptatio aliive actus delictum iam
plene absolutum subsequentcs, nova de-
licta constituerc possunt, si nempe poe-
na in lege plectantur ; sed, nisi cum
delinqueute de illis actibus ante deli-
ctum conventum fuerit, non secumfe-
runt delicti palrati imputabilitatem.

Can. ^"2 1 0 . - § 1. Ex delictooritur :
1° Actio poenalis ad poenam decla-
randam vel infligendam et ad satisfa-
ctionem petendam ;

2° Actio civilis ad reparanda damna,
si cui delictum damnum intulerit.

§ 2. Utraque actio explicatujr ad nor-
mam can. 1552-1959; et idem iudex in
criminali iudicio potest ad instantiam
partis laesae civilem actionera ad exa-
men revocare et definire.

Can. 2211. - Omues qui in delictum
concurruntad normam can. 22119. §§ 1-3
obligatione tenentur in solidum expen-
sas et damna resarciendi quae ex deli-
cto quibuslibet personis obvenerint, li-
cet a iudice pro rata dhmnati.

11. Inscriptio tituli et canonum coordinatio. — Deinde

considerare oportet diligenter, qnae continet Titulus II. Eius inscri-
ptio tribus constat partibus, quibus respondent successive canones.
Horum duo sunt De imputabiiitafe delicti, quae detiniri potest
« recognitus iure respectus violationis legis poenalis ad personam
physicam vel moralem uti causam illius voluntariam », a quo tri-
plici fonte illa pendeat discimus ex can. 2199, dum sequens prio-
rem tantum originem considerat. Canones post hos duos ceteri, et
duobus postremis exceptis, complete praescribunt de causis illaiu
imputabilitatem quandoque aggravantibus vel non, vel forsan mi-
nuentibus, et sunt sequentes : ratione delinquentium can. 2201, ex
parte intellectus can. 2202, 2208, sicut ex parte voluntatis can.
2204, 2205, dum passionum influxum et aliorum adiunctorum per-
pendunt can. 2206, 2207. Quid proveniat ex actuum repetitione
nos docet canon 2208, atque can. 2209 mensuram imputabilitatis
applicat omnibus qui ad delictum concurrere possunt. Actiones iu-
diciales ex delicto ortae considerantur in can. 2210, et 2211 est de
obligatione.

12. De imputabilitate delicti in seipsa plene agit can. 2199.
/niputabililas delicli cuiuslibet ad normam totius can. 2195, quae

Can. 2199-2200 Tit. II. - De imputabilitate delicti etc. 15

sub inscriptione manet declarata, pendet ab aliquoex Iribus conli-
nentibus moralem legis violationem, videlicet: a) ex dolo delin-
quentis per can. seq. declarando, I») vel ex eiusdem, intellige « delin-
queniis » seu violantis legem, culpa mOrali, quae includitur in igno-
rantia equidem voluntaria,quae propter quamlibel rationem subeatur.
scilicet: vel ob alias occupationes non necessarins studitim leguno
debitiim impedientes, vel ob addiscendi socordiara, quae crassa seu
supina vocatur ignorantia, vel derouro propter voluntatem nonco-
gnoscendi eas. quas scire oportet, propter quod dicitur « ignoran-
tia » legis violatae, c) aut in omissione culpabili eo quod sit lie-
bitae diligentiae, seu mentis attentionis curaeque adhibendae ad
vitandum legis violationem damnumve propter quod ilia data luit.
Hatio commentarii sit principium reg. 23 iuris in (»° : « Sine culpa,
nisi subsit causa, non est ali(jiiis puniendus ». Hegula intelligitur
de poena proprie dicta propter quam lex est poenalis.

Exceptio vero, « nisi subsit causa » respicit poenam lato 9ensu
acceptam, scilicet: privationem alicuius boni, et quamvis liaec sit
lege constiluta, non tamen ad delinquentis emendationem vel de-
licti punitionem, v. gr. amissio distributionum in absente canonico,
quia praesentia eius in choro ad illas lucrandas est conditio a le-
gislatore constituta.

Cum illae sint diversae imputabilitatis causae, subinfertur con-
sequenter in canone tanquam generale principium : quare omnes
subiectivae seu delinquentis, causae, nempe : quae a) aui/ent, b) mi-
nuunt, c) tollunt omnino respcctive ad primam canonis partem
a) doluni in seq. can. cognoscendum, b) aul culpam dupliciter de-
signatam prius, ibique declaratam, eo ipso seu ex rei natura a) ,'///-
gent, b) minuant, c) tollunt, respectu ad easdem supra positas lit-
teras, delicti uniuscuiusque imputabilitatem, uti eftectum illiusdoli
vel culpae secundum priorem canonis partem, unde secunda patet.
Harum causarum exempla videri queunt in textibus iuris praece-
dentis, qui citantur in fontibus Codicis. Data oppQrtunitate eos re-
teremus in sequentibus canonibus, eo quod illae causae singillatira
perpenduntur.

13. Doli notio in detinitione imputabilitatis positi explicatur
per can. 2200. § i. Dolus, cuius verbi signilicalio proposita tuit
aliter ad can. 103, § 1, ubi potest inspici quoque commentarium,
heic scilicet : quando agitur de imputabilitate delicti seu in can.

16 Lib. V. - Pars I. - De delictis <!an. 2200

praec, est ciira iuriclica significationc stricta deliberata voluntas,
quae praesupponit rationis exercitium cum voluntatis libertate de
hoc obiecto, nempe : violandi legem, eique iuxta declarationem op-
ponitur consequenter, idest: aufert vel rainuit dolum, a) ex parte
intellectus quilibet actualis vel habitualis defectus cognitionis circa
violatam legem, ei b) ex parte voluntatis directe defectus partialis
vel totalis libertatis quoad illam legem servandam. Hinc in Cle- ,
mentinis quoad irregularitates ex delicto, declaravit Clem. V in Conc.
Vienn. : « Si furiosus, aut infans seu dormiens. hominem mutilet,
vel occidat, nullam ex hoe irregularitatem incurrit. Et idem de illo
censemus, qui mortem aliter vitare non valens, suum occidit vel
mutilat invasorem ».

Cum dolus sit quid internum, posset unusquisque delinquens
excusari dicens, se non egisse ex dolo. Attamen Salomon in Para-
bolis docet : « Sicut noxius est. qui mittit lanceas et sagittas in mor-
tem ; ita vir, qui fraudulenter nocet amico suo, et cum fuerit de-
prehensus, dicit, ludens feci » l. Huic concordat § 2. Posita per
aliquem externa secundum naturam ecclesiasticae legis poenalis vio-
latione, dolus seu « deliberata (sufficienter) voluntas violandi le-
gem » (§ 1) illam in joro externo, idest : coram Ecclesiae publicam
potestatem, quidquid sit in veritate seu coram Deo et conscientia
fidelis, praesumitur extitisse, sed praesumptione iuris simpliciter
(can. 1825, § 2), quae nempe « ab ipsa lege statuitur », donec
contrarium, idest : dolum abfuisse propter aliquid ei oppositum, pro-
betur : et hoc tenendum, sive idipsum appareat ex circumstantiis,
sive dubium sit, prout discernit cap. 4 « de sententia excommuni-
cationis », (V, 39) dicens: « Si vero aliquis in clericum nutrientem
comam raanus iniecerit violentas, propter hoc non debet Aposto-
lico praesentari conspectui ; nec etiani excomraunicatione notari,
duramodo ipsum esse clericum ignoraverit : Vel si hoc dubium fue-
rit, propria raanu dumtaxat praestiterit iuramentum, quod eum esse
clericum ignorasset. Ab illo autem (si praestare noluerit iuramen-
tum) quia violentas raanus constat eum in clericum iniecisse, sicut
ab excommunicato, donec de mandato Summi Fontiticis absolvatur,
convenit abstinere ». Quod ultimum supponit canonis declarati prae-
sumptionera sub 2° §°.

1 Cap. 1 € de praesumptionibus » tit. XXIII. Lib. II.

Cau. 2201 Tit. II. - De imputabilitate delicti etc. 17

U. Defectus perfecti usus rationis gradatim ac diversis
ex causis cdnsideral ac eorum perpendil vim can. 2201. — § /.
Ex rei natura ob imputabiiitatis exclusionem lotalem, Delioti ad
normam totius can. 219;>, sunt incapaces ex naturali delectu, qui
aclu, nempe : quando legem poenalem violarent, carent, sive habi-
tualiter v. gr. infantes, amentes, sive ad breve tempus v. gr. m
furiam versi, usu rationis ad deliberandum necessario, etsi facul-
tafem illam ut homines habeant ac forsitan expeditam babuerunl
habebuntque. Haec iuri veteri conconlant citatae Clementinae.

§ 2. Habitualiter, idest : ob atiquam infirmitatem ac praeser-
tim organicam cerebri laesionem ordinarie amentes, idest: absque
rationis usu, ac tunc sub §° praec. comprehensi, licet a) quando-
rjue videlicet : transeunter atque ad brevius tempus, tucida propter
luminis rationis usum intermlla quoad stalum eorum habitualem
habeant b) vel « habitualiter » in cerlis quibusdam quoad obiectum
vel casus ratiocinationibus, quae deliberationem monstrant, vel po-
nendis actibus moralibus, sani a mentis defeotu videantur, quia
veram istiusmodi sanitatem taliter non consequuntur ex medicinae
peritia, delicti tamen, quamvis naturaliter capaces re vera sint. in-
capaces ex « rei incertae probabili coniectura » praesumuntur, ceu
habentur ab ipsa lege, quae vocans eos « incapaces », staluit « prae-
sumptionem iuris et de iure », contra quam « admittitur probatio
tantum iudirecta » (can. 1826).

Postquam canon defectum rationis naturalem ac inde habitua-
lera consideravit, transit ad similem defeclum voluntarie causatum
et proinde temporaneum. Huiusmodi causa magis ordinaria inter
homines primo ponderatur secundum diversas hypotheses, ut nor-
raae canonicae tradantur de iraputabilitale, quae postea deserviunl
in sirailibus. § 3. Delictum (can. 2195) in ebrietdte, quae esl amis-
sio liberi usus rationis ex potu illam causante, qui ut plurimum
est vinum iramoderate haustura, voluntaria, quando nempe sciens
inebriantem liquoris vim, a bibendo quis non retrahitur, commis-
sum in tali statu, a) aliqua imputabilitate non vqcat, quia haec
pendet « ex clelinquentis culpa » se inebriandi, secumterente igno-
rantiara vel oraissionera de quibus in can. il99, sed, b) ea impu-
tabilitas minor est quam cum idem quoad cetera delictum commil-
fitur ab eo qui sui plene compos sit, nain actu liber ponil impu-
tabilitatis causam ex can. 2199 delicto proximarn, dum se volun-

Blat - Comm. TexL Cod. Iur. Can. . 2

18 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2201-2202

tarie inebrians posuit eandem fortassis remotam, excepto casusequenti
dolum continente : c) nisi tamen ebrietas supra definita apposite seu
ex « deliberata voluntate violandi legem » (can. 2200, § 1), idest :
ad delictum ad normam can. 2195 patrandum, a quo forsan alias
retralieretur, vel excusandum coram hominibus quaesita sit, dire-
cte illam ebrietatem intendens quoque, vel indirecte propter ge-
rendum aliis morem. Sequitur secunda §* pars : violata autem lege
poenali ex inscriptione et contextu in ebrielate involuntaria, seu in
huiusmodi statu inculpabili, a) impulabilitas exsulat omnino, quia
dolus et culpa, a quibus illa pendet, absunt, si ebrietas praedicta
usum rationis adimat ex toto, tunc enim recidunt hi sub §° 1 :
minuitur « imputabilitas » propter existentem illius aliquam ori-
ginem ad normam can. 2199, si ex parte tantum « usus rationis
adimatur». (hiantum vero ratione potest deliberare, tantum erit er
delictum « moraliter imputabile » (can. 2195).

Sic explicit § 3 : « ldem, ac clictum est tum de ebrietate vo-
luntaria, nisi tamen apposite (ut ibi) quaesita sit», tum « de vio-
lata lege in ebrietate involuntaria », sub distinctione « si ebrietas
usum rationis adimat ex toto, vel ex parte tantum », dicatur quo-
que uti iure constitutum de aliis similibus, v.-gr. de somnambuli-
smo, magnetismo passivo, hypnotismo, mentis alienatione ex deli-
quio, acuta nevrastenia, et aliis mentis perturbationibus quoad ra-
tionis expeditum exercitium ad deliberatam voluntatem.

Denique § 4 statuit : Debilitas mentis, sive ex impubertate
proveniens aut corporis complexione, sive ex facultatibus sensitivfs,
sive ob eumdem tacultatis intellectivae gradum, propter quam
adulti quoque magis vel minus pueris assimilantur rationis usum
habentibus, delicti impulabilitatem evidenter minuit ob deiibera-
tae voluntatis deficientiam, sed non tollit omnino, quatenus mens,
ut supponitur, sufticienter deliberare potest.

15. De ignorantiae influxu quoad imputabilitatem. —
Rememorari convenit notiones datas in Commentario Textus ad
can. 16. His pyaesuppositis facilior evadil can. 2202. § 1. Viola-
iio, seu actus liber, quo transgreditur praescriptum aut vetitum
legis poenalis ex conlextu, ad quam proinde fidelis supponitur obli-
gatus, et quam scire tenetur, propter quod subiungitur : ignoratae
proprie, cum celeroquin unusquisque posset eam cognoscere facile
ex hoc Libro V, vel adeundo Christi ministros ; attamen nullate-

Can. 2202 Tit. II. - De imputabilitate delicti etc. 19

nus imputatur, seu abest in casu delictum ad norraam can. 2195,
si ignoraritia fuerit moraliter incutpabilis, ei recte: quia « igno-
rantia tle se habet quod laciat aclum quem causat, involuntarium
esse », vel saltera « non volitum » l, atque in casu praefatam vio-
lationem. Prosequitur paragraphus e contrario statuens: secus, nempe:
« si ignorantia fuerit culpabilis »: tunc imputabilitas existit ob can.
2199, sed minuitur respectu imputabiiitatis « ex dolo delinquentis j,
plusminusve pro ignorantiae ipsius, videlicet : legis vioiatae, culpa-
bilitate maiori vel minori, dummodo haee sit gravis prouti ad de-
lictum requiritur. Gradus vero tres huius culpabilitatis exhibentur
in 6° Decretalium, quando Bonif. VIII in cap. 2 « de conslitutio-
nibus » decemit : « ut animarura pericUlis obvietur : sententiis per
statuta quorumcumque ordinariorum prolatis, ligari nolumus igno-
rantes (equidem cum gravi culpabilitate, secus nihH concederel dum
tamen (subdit) eorum ignorantia crassa non fuerit; aut supina ».
Huic vero supereminet alia, de qua Greg. X in Conc. Lugd. 2, ait :
« Eos clericos parochiae alienae absque superioris ordinandorum
licentia scienter seu aflectata ignorantia (ubi hanc scientiae aequi-
parat), vel quocumque alio figmento quaesito praesumpserint ordi-
nare ». Hi tres typici gradus alias iam declarati quamlibet igno-
rantiam comprehendunt, ita ut eius maior vel minor culpabilitas ex
circumstantiis violantis legem dimetiri secure possit.

Scimus ad delictum requiri violationem legis non cuiuslibet,
sed « cui addita sit sanctio canonica » (can. 2195, § 1), per quam
lex poenalis in seipsa fortior eflicitur ad eiusdem observantiaqi
consequendam. Potest ergo accidere, ut ait § 2, Ignoranlia solius
poenae, quae addita est cognitae legi, sed illa imputabilitdtem de-
licti, tum quae pendeat ex dolo delinquentis, ut e\idens est ex
definitione doli sub can. 2200, § 1, tum quae proveniret ex culpa
« in omissione debitae diligentiae)) (can. 2199), non tollit, manente
legis violatae cognitione, sed aliquantum minuit, quatenus de sub-
stantia delicti est, ut lex sanctione sit munita, vel « praecepto poe-
nalis sanctio adnexa sit » (can. 2195, § 2).

Cum ignorantia in canone sit considerata, in quantum exclu-
dit legis cognitionem, quando illa violatur, scite complet canonem
§ 3. Quae de ignorantia statuuntur legislatoris voluntate, eadeni

i D. Thomas, I-II, quaest. LXXVI, a. 3. c. - 2 Cap. 2 « de tem-
poribus ordinationum » tit. IX, Lib. I.

20 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2202-2203

valent quoque vi huius §' de inadvertentia eiusdem coguitae legis
quae violatur, et errore, qui uou est mera careutia scieutiae legis,
sed contrarium legis vetito vel praescripto iudicium includit.

16. Imputabilitas ex omissione debitae diligentiae. Quia
talis omissio est origo tertia illius imputabilitatis ad normam can.
2199, ideo, postquam in can. 2201 egit Codex directe de dolo et
in can. 2202 de culpabiii ignorantia, illam omissionem examinat
can. 2203. § 1. Si quis poenalem ex contextu legem actione aut
omissione violaverit, ex eiusdem culpabili ad normam can. 2199,
quod praesumitur, omissione debitae iuxta prudentiae normas dili-
ijentiae, ut haec declarata est ad cit. canonem, imputabilitas, quae
ab illa pendens supponilur adesse, minuitur respectu ad aliam «ex
delinquentis dolo » (can. 2199), pro modo, seu mensura a prudenli
iudice poenam intligente aut declarante, ex adiunctis singulorum
casuum determinando, prout eadem in actis constent. Hypothesis
peculiaris statim subinfertur sic : quod si rem scilicet : violationem
vel sequuturum damnum praeviderit de facto, et nihilominus cau-
tiones ad eam declaratam « rem » evitandam omiserit, quas dili-
gens quivis seu communiter ioquendo adhibuisset, non vero si ma-
gis exquisitas « cautiones omiserit », culpa illius moralis sed iuri-
dice considerata est iure proxima dolo, idest « deliberatae voluntati
violandi (directe) legem » illam.

Congruentiam cauonis cum veteri iure sequentes ostendunt De-
cretales. In cap. 1 « de custodia Eucharistiae, chrismatis et aliorura
sacramentorum » (III, 44) ait lnnoc. 111 : « Si vero is, ad quem
spectat custodia, ea incaute reliquerit, tribus mensibus ab officio
suspendatur ». Porro hanc omissionem diligentiae vero dolo minorem
esse ostendit Lucius III in cap. 3 « de his, qui filios occiderunt »
(V, 10) X dicens : si « non apparet, utrum a patre vel a matre
oppressus sit ipse (infans), vel suffocatus, vel propria morte de-
functus ; non debent inde securi esse parentes, nec etiam sine poena :
sed tamen consideratio debet esse pietatis, ubi non voluntas, sed
eventus mortis causa fuerit. Si autem eos non latet, ipsos interfe-
ctores esse, scire debent se graviter deliquisse ». — Exempla ne-
gligentiae culpabilis in Exodo quamplura inveniuntur, ex quibus
selecta sunt capp. 2 et 3 « de iniuriis et damno dato » (V, 30) X,
ac denique ipsam negligentiam exponit cap. ult. eiusdem tituli,
aiente Greg. IX : « Si culpa tua datum est damnum, vel iniuria

Cnn. 2203 Tit. II. - De imputabilitate delicti etc. _'l

iiTogalum, seu aliis irrogaotibus opem forte tulisti, aul baec impe-
ritia tua sive negligentia evenerunt iure soper bis satisfacere te
oportet : nec ignoranlia te excusat, si scire debuisti e\ facto luo

iniuriam verisimiliter posse contingere vel iacturam ».

Atque sic explicit illud caput : « Sane licet, qui occasionem
damni dat, damnum videatur dedisse: secus est tamen in illo di-
cendum, qui ut non accideret, de contingentibus niliil omisit ».
Huic aequipollere implicite decernit Innoc. III in cap. 11 « de se-
pulturis » (III. 28) X sequentem fortuitum casum : « Quocirca man-
damus, quatenus cum illa non sponte praecipitaverit se de ponte,
sed (sicut superius est ex|)ressum) casu ceciderit, corpus eius tradi
facias ecclesiasticae sepulturae : praesertim cum ex bonesta causa
fugisse noscatur, et cui communicabatur viventi, communicandura
sil iam defunctae ».

Hanc refert disciplinam plene § 2. Casus seu eventus fortui-
tus quatenus provenions ab alia causa, quam sit hominum voluntas,
alterutro sequenti modo, qui nempe a) praevideri prudenter « ne-
quit », b) vel cui praeviso vitando oecurri nequit tum physice,
tum adhibendo media in propria voluntate posita, a qualibet impu-
tabilitale talem fidelem seu omnino eximit.

17. De delictis puerorum est rubrica tit. 23, Lib. V Decre-
talium (ireg. IX. Dno tantnm in eo sunt capila. In 1° ait Grego-
rins: « Pueris grandiusculis |)eccatum nolunt attribuere quidam, nisi
ab annis 14 cum pubescere ceperint: ... Quis vero audeat affir-
mare furta, mendacia et periuria non esse peccata '? At liis plena
est puerilis aetas. quamvis in eis non ita ut in maioribus punienda
videantur ». Et Alex. III ait in cap. 2 : « Unde quoniam in pueris
relinqui solet inultum, quod in aliis proveclioris aetalis bumanae
leges dicunt severius corrigemlum. Mandamus, quatenus si consti-
terit, tilium praedicti H. inlca decimum quartum aetatis suae an-
num, eundem excessum commisisse », etc. Ac postremo Clem.
PP. XIII in ep. « Ouemadmodum » l § 5 rationem affert huius di-
scipli-nae his verbis : « iustissimum est, maximeque cum uequitate
coniunctum, maiores discernere a minoribus ; (juod discrimen leges
ipsae in eo recognoscunt, quod minoribus non illa sit perfecta ratio,
cuius defectu plena ab eorum criminibus videtur abesse malitia, ut

1 25 Maii 176R

22 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2204-2205

idcirco statuerint minus severe in illos animadvertendum. Pari vero,
seu potius eadem plane ratione, quam differentiam agnoscunt sae-
culi leges in poenis sanciendis adversus reos, eadem aequum est
in eisdem reis immunitatis beneticio defendendis ecclesiasticas le-
ges recognoscere ».

Absque dubio deferens huic rationi praescribit can. 2204.
Minor et non stricte « puerilis » ut in Decretalibus aetas, idest :
« infra vicesimum primum aetatis annum explefum » (can. 88,
§ 1), atque in seipsa considerata, nisi aliud constet, ac proinde ut
praesumptio iuris slatuitur norma, quod illa a) minuit in se ac iu-
ris favore delicti cuinslibet ad normam totius can. 2195 imputa-
bilitatem ex triplici origine, b) eoque inagis « minuit » quo ad
infantiam scilicet : « ante plenum septennium » (can. 88, § 3) pro-
pius accedit.

18. De his, quae vi metusve causa fiunt adest in Decre-
talibus rubrica tit ' 40, Lib. I. Cum staluta canonum hac de re
sint quamplura iuxta diversa iuris instituta, sapientis legislatoris
voluntas in diversis Codicis locis casdem causas pertractat, ut ca-
nones sine obscuritate proponat. Ad delicti imputabilitatem quod
attinet. ponitur can. 2205, ad cuius intelligentiam cum £ Innoc. III
« distinguimus, utrum is qui communicat excommunicatis invitus,
sit per coactionem adstrictus, aut per metum inductus. In primo
casu talem non credimus excommunicatione teneri, cum magis pati,
quam agere convincatur. In secundo licet metus attenuet culpam ;
quia tamen eam non prorsus excludit, cum pro nullo melu debeat
quis mortale peccatum incurrere, excommunicationis labe credi-
mus inquinari ».

His principiis concordat canon, sub §§ diversis plene normas
exhibens circa delictum, ut diximus. § 1. Yis, scilicet : causae in-
dependentis a voluntate impulsus ad agendum vel repulsio ab agendo,
physica, quia impulsus vel repulsio in corpus eiusque facultates
saltem inlernas ac fortassis sensitivas recipitur, sive a causa natu-
rali, tum intrinseca v. gr. morbo aliquo, tum extrinseca v. gr.
amente quodam, sive a causa libera ut plurimum producatur vis,
quae tamen omnem adimit agendi hoc est : legi poenali se confor-
mandi facuUatem liberam, tunc delictum, utpote quod esse debet

1 Cap. 5. tit 40, Lib. I, X.

Can. 2205 Tit. II. - De imputabilitate delicti etc. 28

« externa et moraliter imputabilis legis violatio * (can. 2195), pror-

sus excludit evidenter. i\'on aliler ac Innoc. III ail in cap. :{ « de
baptismo et eius eflectu » (III. 42) \ : « sicut nec ille notam ali-
cuius reatus incurrit, qui contradicens penitus el reclamans thurili-
care idolis cogitur violenter ». A sensu canonis contrario sequitur,
quod si « vis non omnem adimil agendi faculjatem » declaratam,
in tantum est locus delicto.

De metu autem in duobus §§ rem absojvit canon, S 2. a Me-
tus quoque gravis idest : « imminentis mali causa mentis trepida-
tio », dummodo malum grave sit ac imminere prudenter praevi-
{leatur, etiam relative tantum, ita ut supradictae duae conditiones
respectu patientis metum verilicentur, quia obstare incutienti me-
tum nequit et damnum pro metum patiente vere sit magnum, b) ne-
eessitas v. gr. in lecto decumbendi, a loco abessendi ad concilian-
dam pucem, ac proinde tum physica, tum moraljs, legitur enim in
cap. i « de regulis iuris » (V, 41) X: <r Quod non est licitum in
lege, necessitas tacit licitum. Nam et sabbatum custodiri praece-
ptum est : Machabaei tamen sine culpa sua in sabbato pugnabant :
sic et hodie si quis ieiunium fregerit aegrotus, reus voti non ha-
betur»; imo et c) grave incommodum legi extrinsecum sed ex legis
observantia sequuturum, plerumque seu ordinarie delictum ex na-
tura huius secundum benignam ecclesiasticae poteslatis voluntatem,
propter quod subiunjjitur : si agatur de legibus, quae vim obligandi
saltem partialem a iure divino non mutuant immediate, nempe :
mere ecclesiasticis, penitus tollunt.

Consequenter atfert dictis maiorem lucem § 3. Si vero actus
positus contra poenalem ecclesiasticam legem sit inlrinseceseu ex
natura sui morali malus, divinae quoque legi contrarius, v. gr.
homicidium, sacrilegium, aut vergat b) in contemptum alterutrum
ftdei, aut ex seipso, ac tunc directe oppositus erit divino-positivae
legi, aul saltem ex circumstantiis talis clliciatur, aut ecclesiasiirac
(utetorilatis, v. gr, vocatio Episcopi in iudicium laicale propter cri-
men, c) vel in animarum damnum, v. gr. omissio denuntiandi sol-
licitantem in confessjone, in praedictis singulis actibus causae tres,
de quibus in § 2, delicti ad normam can. 21 (K> totius \mputabili:
talem requisitam minuunt quidem, quatenus « deliberata voluntas »
detectum quemdam ex illis patitur, sed non auferunt, nec cx rei
natura quia lex ecclesiastica in illis casibus urget nec ex benigni-

24 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2205

tate legislatoris ecclesiastici, qui custos indeticiens censendus est
divinae legis, fidei, ecclesiaslicae auctoritatis ac indemnitatis anima-
rum, unde connivere nequit praefatae violationi.

Metus est peculiaris causa, quam considerat § 4. Innoc. IV in
Conc. Lugd. testatur * : « Praeterea cum omnes legesomniaque iura
vim vi repellere, cunctisque sese defensare permittant ; licuit uti-
que ipsi Decano », etc. ac infra prosequitur : « Et quidem cum li-
ceat cuilibet suo vicino vel proximo propter repellendam ipsius
iniuriam suum impertiri auxilium, imo si potest et negligit, videa-
tur iniuriantem fovere, ac esse parliceps eius culpae. licuit profecto
ipsi decano », etc. — Hinc iure decrevit Clem. V in Conc. Vien-
nensi 2 : « Et idem de illo censemus (quod nullam ex Loc irregu-
laritatem incurrit), qui morlem aliter vitare non valens, suum oc-
cidit vel mutilat invasorem ».

His concordat, aliosque textus comprebendit, normamque tra-
dit completam praescribens canon : Causa seu motivum a) legiti-
mae, idest : quantum leges permiltunt, tutelae seu defensionis b) con-
tra iniuslum proprie, eo quod nostra bona, incolumitatem seu vi-
tam quoque impetit, aggressorem tum nostri, tum proximi, cui
subvenire possumus, si debitum servelur moderamen, ita ut pro-
portionata damno sit tutela et quantum sit necesse ad efficacem illo-
rum conservationem, unde manent vitandae in praxi propositiones
30-33 damnalae in Dec. S. Oflicii 3 ; illa ergo causa tripliciter de-
terminata delielum seu « legis violationem (quae fiat illa de causa)
moraliter imputabilem » (can. 2195) omnino aufert. Post punctum
et virgulam prosequitur canon : secus, scilicet : ex contextu verbum
hoc respicit solummodo « si debitum (non) servetur moderamen»,
imputabilitatem, quam canon supponit inde exslantem tantummodo
minuit « causa legitimae tutelae contra iniustum aggressorem »,
cui aequiparatur iure quoad imputabilitatis diminutionem, seu ut
subdit legislator : sicut etiam causa provocationis.

Huius exemplum nobis offert cap. 18 « de liomicidio volun-
tario vel casuali (V, 11) X, in quo Innoc. III ait : « Si vero (que-
madmodum perhibetur) sacerdos iste, prius ab illo percussus sa-
crilego (en « causa provocationis »), mox eum cum ligone in capite

1 Cap. 6 € de sententia excommunicationis » tit. XI, Lib. "V in 6°.
— 2 Cap. un. « de homicidio voluntario vel casuali » tit. IV, Lib. V
in Clem. — 3 2 Martii 1679. Lenzinger, n. 1180-1183.

Can. 2205-2206 Trr. II. - De imputabilitate delicti eic.

repercussit, quamvis vim \i repellere, omnes leges et omnia iura
perniillanl, quia tamen iii debet fieri cum moderamine inculpatae
tutelae non ad sumendam vindictam, sed ad iniuriam propuisan-
dam, (quoil deest semper in solae provocationis causa), non videtur
idem sacerdos a poena liomicidii penitus excusari, tum ratione in-
strumenti cum quo ipse percussit, quod cum grave sit, non solel
levem plagam inferre: tum ratione parlis in qua luil ille percus-
sus, in qua de modico ictu quis letbaliter solet iaedi ».

Demum « legitimae tutelae » declarationem continel cap. '.*
« de sentenlia excommunicationis... » til. XXXIX. Lib. V. X. ubi
Alex. III sic respondit: « Si vero clericum vim sibi inferentem \i
quis repellal. vel laedat : non debet propter boc ad Sedem Aposto-
licam transmitti : si in continenti vim vi repellat; cum vim \i re-
pellere omnes leges omniaque iura permittant. — Nec ille compel-
lendus est ad Sedem Apostolicam venire, qui in clericum eum uxore,
matre, sorore, vel filia propria lurpiter invenlum. manus inieceril
violentas. Caeterum si in stupro vel adulterio, quod commillit eum
ea, quae ipsum ita proxima consanguinitatis tinea non contingit,
ceperit, aut in eum violentas manus iniecerit, non erit a senlentia
illius excommunieationis immunis ».

19. Passionis influxus quoad imputabilitatem undequa-
que exponilur a can. 2206. Passio, nempe : motus seu inclinalio
facultatum sensilivarum mternarum, v. gr. amor, odium, ira, *i fue-
rit voluniarie ex parte illius, qui talem motum sentit, et deliberate
quoad plenam eius motus eognilionem, idest : consequenter delibe-
ratae voluntati a) excitata v. gr. per liberam receptae iniuriae con-
siderationem in illum finem, vel b) nutrita, dum praevie inelina-
tus tali aestu, posilive dat ei pabulum ; sic declarata « passioi ad
legis poenalis violationem ■ impellens, imputabilitatem delicti illa de
causa sequuti potius auget, cum « deliberata voluntas » ad legis
violationem dupliciter perveniat, nempe : causans passionem et il-
lam peragens violationem. Porro illa passio excitari potest, quin
nobis queat plene atlribui moraliter, cum desit motus illius excita
tio aut nutrilio supra declaratae, et propterea subditcanon: seeus
eam « imputabilitatem » provenientis inde violationis legis poenalis
minuit plus minusve, quia passiones tum mentem obnubilant tum ad
voluntatis deiectionem tendunt, sed pro diverso passionis seu illorum
diversorum motuum aestu, quem illi in sanguinem inducunt aequipol-

26 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2206-2207

lentem maiori motui vel minori. Denique pro quibusdam exceptio-
nalibus easibus, qui temporibus his praesertim dantur. sic explicit
canon : et « passio » quaelibet amnino tollit « imputabilitatem »
delicti eidem subsequentis, si a) omnem mentis deliberalionem, non
solum partialiter turbando, et voluntalis consensnm de legis viola-
tione praecedat, quo excluditur hypothesis sub initio canonis, et
impediat quando evenit legis violatio. Et patet, quia tali modo
exclusi manent fontes a quibus « imputabilitas delicti pendet »
(can 2199).

20. Circumstantiae quantitatem delicti augentes. — Do-
cti sumus canone 2166 hanc « etiam dimetiendam esse ex maiore
minoreve imputabilitate aut damno illato ». Hucusque Codex intro-
spexit acl mensuiandam directe imputabilitatem, canon vero 2207
illam et istud indirecte perpendit, statuens : Praeter alicu quae in
Codice non relata, facile a prudenti quolibet praesertim iudice per-
spici queunt, adiuncta legis poenalis violationi. hanc aggravantia,
sive ex parte delinquentis, cui magis tale repugnaret delictum, sive
ex parte offensi, cui maius quam aliis damnum infertur, sive ob
maius ex delicto proveniens scandalum, sive ex relatione inter cle-
linquentem et illud patientem v. gr. consanguinitatis, beneficiorum
receptorum, etc, delictum ut in can. 2195 angetitr, ergo quan-
titate :

i° Pro maiore dignitate, sive scientiae, sive virtutis, sive sta-
tus, officii, gradus, personae singularis, a) quae delictum idem com-
ntittit, aut b) c/uae commisso delicto, ceteris paribus, o/fenditur,
seu damnificatur. Ad horum probationem considerare oportet omne
delictum importare morale peccatum, cui addit ut sit externum et
publica auctoritate punitum, unde rationes. quae convincunt maio-
rem vel minorem gravitatem in peccato, ex consequenti valent ad
statuendam parem gravitatem in delicto.

a) Ouoacl « dignitatem personae quae delictum committit»,
animadvertatur quod delicta «sunt peccata ex deliberatione proce-
clentia, et ista peccata tanto magis alicui imputantur, quanto maior
est '. Et hoc potest esse propter quatuor: primo . quiclem quia fa-
cilius possunt resistere peccato maiores, puta qui excedunt in scientia
et virtute: unde Dominus dicit (Luc. XII, 47), quod servus sciens

1 D. Thornas, I-II, q. LXXIV. a. 10 corp.

/

Can. 2207 Tit. II. - De imputabilitate delicli etc. 27

voluntatem domini sui, et non faciens, plagis vapulabit multis. Se-
cundo propter ingratitudinem ; quia omne booum quo aliquis ma-
gnificatur, est Dei benelicium, cui homo lit ingratus peccando: et
quantum ad hoc quaelibet maioritas, etiam in temporalibus bonis,
(sed praesertim in ecclesiastica societate, quoad delicta), peccatum
aggravat, secundum illud (Sap. VI, 6): Potentes potenier tormenta
patientur. Tertio propter specialem repugnantiam actus peccati ad
magnitudinem personae; sicut si princeps iustitiam \iolet, qui po-
nitur iustitiae custos; et si sacerdos fornicetur, qui castitatem vovit.
Ouarto propter exemplum sive scandalum; quia, ut Gregoriys dicil
in Pastorali (part. 1, cap. t a med. , " in exemplum culpa velie-
menter extenditur, quando pro reverentia gradus peccator hono-
ratur .,. Ad plurium etiam notitiam perv.eniunt peccata magnoium,
et magis homines ea indigne ferunt ».

b) cc l Potest igitur ex parte trium considerari maior vcl mi-
nor gravitas in peccato secundum conditionem personae in quam
peccatur. Primo (|uidem ex parte Dei, cui tanto magis aliquis homo
coniungitur, quanlo est virtuosior vel Deo sacratior; et ideo iniu
ria tali personae illata magis redundat iu Deum, secundum illud
(Zachar, II, 8) : Qui vos tetigerit, tangil pupiUam oruli mei. Unde
peccatum iit gravius ex hoc quod peccatur in personam magis Deo
coniunctam vel ratione virtutis vol ratione officii. Ex parte etiam
sui ipsius manifestum est quod tanlo aliquis gravius peccat, quanto
aliquis magis in coniunctam personam seu naturali necessitudine,
seu beneliciis, seu quacumque coniunctione peccaverit ; quia v.ide-
tur in seipsum magis peccare (quem praecipue debet diligere) ; et
pro tanto giavius peccat, secundum illud (Eccli. XIV. 5) : Qui sibi
nequam est, cui bonus eritl » Haec tamen ratio urget non dignita-
tem illius personae « quae deliclo otfenditur », sed « alia adiuncta
aggravantia ». 1'rosequitur Angelicus Doctor : « Ex parte vero pro-
ximi tanto gravius peccalur, quanto peccatum plures tangit; et ideo
peccatum quod lit in personam pubJicam, puta regem, vel princi-
pem, qui gerit personam totius mullitudinis, est gravius quam pec-
catum quod committitur contra unam personam privatam, unde spe-
cialiter dicitur (Exodi, XXII, 28): Prinripi popttli tui non male-
dires; et similiter iniuria quae fit alicui famosae personae, videtur

i D. Tkomas I-II, q. LXXIII, a. 9, corp.

28 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2207-2208

esse gravior ex hoc quod in scandalum et turbationem piurimo-
rum redundat ».

Ullima canonis pars est: « delictum augetur» 2° Ex abusu ob
canones seu leges non servatas aut ob praeteritionem aequitalis ac
prudentiae in exercitio cuiuslibet auctoritatis, civilis quoque, ast
praesertim ecclesiasticae, vel o/ftcii forlassis absque illa, atque lato
quoque sensu « ex contextu sermonis » (can. 145, § 2), dum prae-
fatus abusus occasio sit eidem ad delictum patrandum. Ad corro-
borationem ex veteri iure sumciant, primo aucloritas Innoe. III in
cap. 11 « de excessibus praelatorum et subditorum » (V, 31) X
aientis: « cum in illis magis plectibilis sit offensa, per quos ad excu-
sandas excusationes in culpis delinquendi auctoritas usurpatur », ac
est quaestio de canlore « ad quem (succentoriae Pictaviensis) donatio
pertinebat » — Bonifacius vero VIII statuit *: « Ouapropter si Prin-
ceps, senator, consul, potestas, vel alius dominus. sive rector contra
praesumptores praedictos praesentis constitutionis tenorem non fe-
cerit observari: tam ipse, quam officiales ipsius infra mensem, post-
quam res ad eorum notitiam pervenerit, eo ipso sententiam excom-
mtinicationis incurrant ».

21. De recidivo ac pluries delinquente est ultimus canon
augmentum imputabilitatis perpendens in uno eodemque tlelictorum
subiecto. Can. 2208. § 1. Recidivus, quamvis sit vocabulum in mo-
rali theologia ac legibus civilibus adhibilus diversa sub signilica-
tione, sensu iuris, seu iuridica signiticatione propria, tum Codicis
praesertim, tum in foro Ecclesiae externo. quando de poenis et de-
lictis agitur, est ille qui a) post condemnationem, idest ad poenam
subeundam decreto vel sententia Superioris ecclesiastici adactus ra-
tione alicuius delicti, b) rursus, etiam semel tantum, aut sine alia
interruptione dum agitur de continuato delicto, committit delictum
proprie ad normam can. 2195, § 1, c) eiusdem generis seu quali-
tatis, ut hanc noscimus ex can. 2196, quamvis de obiecto mate-
riali distincto, v. gr. ut decernit Alex. IV 2 his verbis: « Cum vero
qui in una haeresis specie vel secta commisit, aut in uno fidei
articulo seu Ecclesiae sacramento erravit, et postmodum haeresim
simpliciter vel generaliter abiuravit, si ex tunc in aliam etiam
haeresis speciem, sive sectam, aut alio arliculo seu sacramento

1 Cap. 5 « de poenis > (V, 9) in 6°. — - Cap. 8 « ile haereticis »
(V, 2) in 60.

Can. 2208 Tit. II. - De imputabilitate delicti etc. 29

committat, volumus ut relapsum in haeresim iudicari », vel etiam
cum diverso complice, ui explical Conc. Trid. de clericis concubi-
nariis in cap. 14, sess. XXV, de Ref.: « Sin vero in delicto eodem
cum eadem, vel alia femina perseverantes, secundae monitioni adbuc
non paruerinl », adaugent Patres poenas. Bt infra: t Sed si, post-
quam eas semel dimiserint, intermissum consortium repetere, aut
alias buiusmodi scandalosas mulieres sibi adiungere ausi fuerint:
praeter praedictas poenas, excommunicationis gladio plectantur ».
Sed adbuc requiritur d) et in talibus rerum, sul» quibus veniunt
quoque loca, media adhibita, ac praeserlim temporis, intervalli unum
inter ac alterum delictum, adiunctis seu circumstantiis, nam si pio-
lluxit longum tempus, non esset praesumendum ultimum requisi-
tum, nempe: e) uf eiusdem pertinacia seu slabilitas in mala vo-
luntate delicti origine prudenter, seu probabiliter ab bomine, idest:
Superiore vel iudice coniici ex illis « adiunctis » possil,

Delicienle igitur aliqua ex distinctis per litleras conditionibus,
delinquens dici nequit proprie recidivus in iure, sed admonct scite
§ 2 praesciibens : Qui pluries, etiam bis, quia (reg. iuris 40 in 0°)
« pluralis locutio, duorum numero est contenta », vel sine inter-
ruptione in deliclo conlinuato, iuxta illud Alex. III in cap. 3 « de
simonia » (V. 3) X : « quia diuturnitas temporis non diminuil pec-
cata, sed auget », deliquerit ad normain quoque totius can. 2191).
et eliam si diverso in yenere delicti supra declarato, suam in eo
altero delicto, respectu simplicis delinquentis huiusmodi auget eul-
pabilitaiem, seu quantitas delicti maior reputatur ex maiori volun-
tatis propensione ad legis poenalis violationem, atque attendendo
cum Conc. Lateranensi: « quod tanto graviora sunl erimina, quanto
diutius infelicem animam tenuerunt alligatam » l.

22. De his qui partem habent in delicto seu de con-
reis proponitur unicus sequens cauon. Ut liqueal horum conreorum
distinctio, considerare oportet plures posse concurrere praevie in
delictum vel in eodem patrando. Concursus vero intelligatur [)o-
sitivus, quamvis a participatione non sit immunis aliquando per
omissionem, qui deliclum impedire potuit. Alii vero sunt qui acliones
ponunt ad delictum iam patratum consequenter colligatas, quorum
etiam disquirere oportet imputabilitatem. Inler concurrentes ad de-

1 Cap. 9 « de simonia » (V. 3) X.

30 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2209

lictum communerantur, primo mandans, secundo inducens aliqua-
liter ad illum patrandum, ac demum partem habentes secundariam
in exsequutione illius. Impedire autem delicta non omnium est iure,
quamvis possent de facto, ac proinde requiritur quoque ut ad
impediendum illud, non solum moraliter, sed coram Ecclesia te-
neantur.

De his omnibus successive ac ordinatim pertractat maximi
momenti can. 2209. Altamen duo paragraphi considerant prius pecu-
liares delinquendi ac delicti conditiones. § 1. Qui communi seu
mutuo pertractalo delinquendi determinate consilio, et acceptato,
(seu assumpto aequipollenter factis. ut in cap. 18 infra referendo),
nam sequitur: a) simul in illius consequentiam atque b) physice,
opera nempe manuum, verborum, scriptorum, etc. pro legis poe-
nalis obiecto diverso concurrunt tanquam socii in delictum proprie
riictum perficiendum, quia et doli non expertes, et violationis legis
participes existunt, omnes eodem modo coram lege ac in foro Ec-
clesiae externo rei illius habentur,nisi quoad mensuram adiuncta
convenientium in delictum et partis assumptae, etc, alicuius, idest:
singulariter unius alteriusve culpabilitatem iuridicam, seu imputa-
bilitatem augeant vel minuant secundum applicationem praeceden-
tium canonum huius Tituli. Haec norma applicationem nanciscitur
generaliter circa singula delicta, quae persequuntur canones tertiae
partis huius Libri. Quapropter etiamsi prout intendimus, mentionem
huius §' numquam vel fere numquam tunc faciemus, commendatam
sic illam retineamus, ut e memoria non excidat.

E contra nonnullos eorum canonum respicit § 2. ln delicto
ad normam totius can. 2195, quod sua natura, non solum occa-
sionaliter, complicem seu socium ad illud patrandum postulat, v. gr.
concubinatus, editio libri, quando editor distinctus est a typographo,
unaquaeque pars, idest: singuli socii ad illud delictum perliciendum
necessarii, est eodem modo seu aequaliter quoad imputabilitatem
culpabilis coram Ecclesia, seu m iure, nisi ex adiunctis seu sin-
gulorum huiusmodi delictorum circumstantiis aliud idest: diversa
imputabilitatis mensura pro aliquo complice appareat. Haec exceptio
normam ut plurimum constituet in coraplicitate occasionali. v. gr.
ad procurandum abortum. Notare iuvat hanc paragraphum esse
subintelligendam praecipue, quanrio poenalis canon rielictum directe
puniat, potiusquam nominet personas delinquentes.

r^

Can. 2209 Tit. II. - De imputabilitak dklicti ctc. 31

Ad praedictarum paragraphorum declarationem iuvant sequen-

tes Decretales. Sit prima cap. 6 « de homicidio voluntario vel ca-
suali» (V, 11) X, ubi Alex. III decrevit: « llli autem, qui animo
occidendi, feriendi, aut capiendi illum sanctum et reverendum virum
quondam Cantuariensem archiepiscopum, citra manuum iniectionem
se fatentur venisse; si de illa captione mors eius secuta fuisset,
pari poenitentia, vel fere pari existerent puniendi ». E[ in cap. 1S
eiusdem tituli refert Innoc. III: « Significasti nobis, quod cum
quidam maleficus ingressus ecclesiam, Eucharistiam cum altarium
ornamentis, et libris ecclesiasticis.extra ecclesiam asportasset, L pre-
sbyter ecclesiae canonicus regularis, praefatum iniquitatis filium,
fossorio arrepto percussit, sed si ad mortem fuit rctus buiusmodi,
tu et ipse penitus ignoratis, quem parochiani ecclesiae videntes
ornamenta ecclesiae asportantem, arreptis gladiis et fustibus, in
eodem loco protinus occiderunt ». Et infra respondet S. Pontifex:
« Ouod si discerni non possit ex cuius ictu percussus interiil. in
hoc dubio tanquam homicida debet haberi sacerdos ».

De complicitatis delicto. normam canonis invenimus iam in
praxim deductam per Alex. III in cap. 8 « de simonia » (Vj"3) X,
ubi prohibens illam in diversis rebus ita complet propriam legem:
« Unde quisquis contra hoc decretum attentare praesumpserit tam
ille qui dederit quam ille qui receperit, vel consenserit, partem se
cum Simone non dubitet habiturum ». Normae autem exceptionem
nobis offert alibi Pontifex idem, videlicet: in cap. 5 « de adulteriis
et stupro » (V, 16) X, ubi ait: « quid lieri debeat, cum negante
adultero mulier in confessione persistat, consilium requisisti. Ideoque
mandamus, quatenus condignam poenitentiam praefatae imponens
adulterae,... praedicto autem sacerdoti, ne (contra Apostolum) in-
firmorum corda mala fama ipsius percutiantur, et ne vituperetur
ministerium nostrum, neque securiores presbyteri exsistentes, in
peccatum licentius prolabantur, cum vicinis quinque presbyteris,
quos se nolle peierare cognoveris, iuxta arbitrium tuum purgare se
poterit, in oflicio suo ministrare permittas: alioquin ob officio suo
ipsum suspendere non postponas ».

lam acturo legislatore de omnibus conreis, oportet prius eosdem
recensere verbis Clem. V in Conc. Viennensi l: « !Si quis suadente

1 Clem. 1 « de poenis » (V, 8).

32 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2209

diabolo in hoc sacrilegii genus proruperit, quod quemvis ponlificem
iniuriose, vel temere percusserit, aut ceperit seu banniverit (en
« delicti exsecutor » in canone), vel haec mandaverit fieri (qui a
canone dicitur « principalis delicti auctor »), aut facta ab aliis rata
habuerit, vel socius in his ■ fuerit facientis (vel ut ait canon : « in
delicti consummationem concurrunt »), aut consilium in his dederit
(idest « in illam consummationem inducunl »), aut favorem, seu
scienter defensaverit eumdem (quod idem sonat ac « quoquo modo »
in illam concurrere) in illis casibus de praedictis, in quibus excom-
municationem per iara editos canones non subiret, sit huius nostrae
constitutionis auctoritate (non obstante quacumque consuetudine,
quam reputamus approbante sacro concilio potius corruptelam) ana-
thematis mucrone percussus, a quo nequeat, nisi per Summum Pon-
titicem (praeterquam in articulo mortis) absolvi ».

Plaeet ac iuvat hic referre verba clar. Card. Lega, quae di-
stinctas notiones huic utiles commentario prae se ferunt, atque prae-
cedentem textum magis exponunt l. Ait lex 34, ff. De iniur. « Sin-
gulorum proprium est maleficium », nimirum crimen a pluribus
patratum imputatur singulis, non universis, quasi cuidam personae
iuridicae. Intellige: nisi haec personalitate sua abutens illud per-
petret. Item: quandocumque non habetur complicitas, sive natura
delicti, ut in praec. § 2, sive « communi delinquendi consilio »,
sicut in §° 1°, iubet L. 17 ff. Ad leg. corn. de sic. « Si rixa per-
cussus homo perierit, ictus uniuscuiusque in hoc collectorum con-
templari oportet ».

« Iamvero, duo sunt delicti elementa necessaria; propositum
delinquendi (« moraliter imputabilis » can. 2195) et delicti executio
(« externa legis violatio » can. cit.). — Oui propositum delinquendi
suscipiunt idemque fovent ut alii ad delictum exequendum perdu-
cantur, sunt conrei principales, quippe concurrunt in alterum cri-
minis essentiale elementum. Eiusmodi conrei sunt mandantes,iubentes
et hinc haec conreitas appellari potest moraiis. (Putamus huic proxi-
mius accedere, qui consilio excitat in delictum perpetrandum, al-
terum ab hoc proposito alienum). Deinde conrei aeque sunt prin-
cipales, qui operam dant crimini exsequendo, plane conscii de
aliorum voluntate cuius proposito deliberate satisfaciunt. — tte sane

1 Praelectiones in Textum Iuris Canonici. Lib, II, Vol. III, num.
39, 40 et 43.

Can. 2209 Tit. 1. - De imputabilitate delicti etc. 33

vera planuoi est,... duramodo el ipsi intendant propositum exequi
criminosum adeo ut non sint execulores omnino materiales scu
inslrumenlales. Haec cooreitas appellatur physica. (Ad bos perti-
nere videntur auxUium, opem seu favorem praeslantes, quando
haec sunt ad delictum necessaria).

Conrei vero sunt accessorii qui efficiunt, ut crimen facilius
et e/firarius perpetretur, veluti consulentes, qui viam docenl magis
expeditam exequutioni criminis iam deliberati; necnon qui, crimine
iam perpetrato, contendunt sive ut delinquens poenam effugiat de-
bitam, sive ut crimen suos latius producat effectus; isti dicuntur
auxilium, opem praestantes (diversimode ac antea concurrentes),
fautores (receptores), receptatores, defensores ».

Sic parata via, ad interpretationem § 3 procedamus. Non solum
a) mandans patrari aliquod delictum, sive auctoritate aliqua iubens,
sive absque ea mandatum dans iniustum alicui ad modum com-
missionis, sive pecunia vel rei temporalis promissione addita, cui-
libet horum sequentem innuit lex notam: qui esl principalis, tum
sicut explicavit cl. Card. Lega, tum quia origo primaria ex dolo
delinquens seu delirli auctor, id confirmante regula iuris ~i in 6°:
« Qui facit per alium, est perinde ac si faciat per seipsum », sed
eliam qui b) ad delirti consummationem, idest: completam legis
poenalis violationem iuxta illius tenorem praescripti ctsi partialis,
si multiplex illud sit, inducunl, consilio, minis, horlatione, ecc vel
c) in hanc supple: « delicti consummationem » declaratam quoquo
modo, physice v. gr. adiuvando manibus seu opem forsan pecunia-
riam |)raebentes, vel moraliler v. gr. favorem commendationis in-
tercessionisve pro eo qui delictum esl patraturus, sarcinas interim
custodientes vel vigiliam exercentes ne delictum impediatur, quia
omnes praedicti concurrunt, seu pergunl sinml ad illam o consum-
mationem » cum praecipuo exsecutore « delicti *. Comprehensi ergo
multipliciter sed proprie sub clausulis litterarum a) b) c). non mi-
norem, idest: aequam saltem, celeris paribus, scilicet: considerato
delinquendi dolo tantum, vel culpabili legis violatae ignorantia,
imputabilitatem contrahunt, ac proinde rei pariter sunt, quam de-
licti directus exserutor seu poneps actionem canone poenali ve-
titam. Verumtamen praescriptum intelligalur sane, scilicet: ft de-
lirlum hoc vel illud singulariter sine eorum siogulorum praefatorum
opera seu adiumento physico moralive rommissum non fuisset. Sub

Blat - Comtn. Text. Cod. Fur. Ca».

34 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 220»

hac tantum conditione, illi vere participes fiunt sequtitae violationis
legis poenalis, dum ex dictis praeterea veruni dolum vel saltem
culpabilem legis violatae ignorantiam eis detuisse praesumi nequit.
Hinc sunt conrei principales, prout hi supra per clar. Card. Lega
declarati sunt.

h-udens iudicium de illa delicti participatione atque praesertim
de postrema paragraphi conditione deferendum est, pro foro interno
confessario discreto aut viro iuris perito secundum circumstantia-
rum veritatem, pro foro autem externo pertinet ad Superiorem aut
ecclesiasticum iudicem, atque promendum iuxta ea quae apparent
vel deducta fuerunt.

De conreis accessoriis loquitur evidenter § 4 dicens. Si vero
eorum singulorum, qui iuxta interpretationem datam sub §* 31 clau-
sulis tribus comprehensi sunt, concursus scilicet: influxus vei par-
ticipatio facilius tantum reddidit delictum quoad eius exsecutio-
nem, quod etiam sine eorumdem qui considerantur, omnium vel
aliquorum, concursu vere commissum fuisset, ac proinde quando ob
defectum conditionis postremae paragraphi praecedentis sunt conrei
proprie accessorii, minorem ac in delicti exsecutore imputabilita-
tem, sed hanc praesefert, quia dolus verus eis propter talem con-
cursum non defuit.

§ 5. Inter eos conreos principales vel accessorios, qui suum
influxum, v. gr. mandato, consilio fortassis docendo viam ignotam
delicti patrandi, auxilio, favore, aliove modo, in delictum patrandum
saltem facilius, ac propter hoc praevie et ad hoc illum ordinatum,
opportuna retractatione, v. gr. mandati revocatione, consilii repro-
batione forsan adiectis rationibus, auxilii denegatione ulteriori, ad-
versus favorem verbis vel scripto, qualibet earum convenienter
intimata pro earum diversitate relativis personis, a) abduxerit plene,
ita ut respective moraliter ac physice influxus cesset quantum ex
parte conrei pendet, ab omni imputabilitale sequuti delicti illius
liberatur, nam taliter dolus illius excluditur quando fit violatio,
propter quod adiicitur: etiamsi exsecutor delictum illud ob alias
causas sibi proprias, tum personales, tum ceterorum conreorum,
tum datas prius sed sufficienfer retractatas, nihilominus patraverit
per effectivam legis poenalis violationem. Prosequitur praescriptum
si, « qui suum intluxum... » ut in §* initio, non abduxerit plene,
quia retractavit minus quam necesse fuerat secundum prudens iudi-

Can. 2209 Tit. II. - De imputabilitate delicti etc. 86

cium, attentis influxus dati adiunctis, retractatio serio facta minuit
ob mutationem voluntatis, sed non aufert culpabilitatem, ea men-
sura <|ua defuit unusquisque in retractatione.

De non impediente deiictum agit § 6, rem iuridice perpen-
dens, quidquid sit de culpa morali, quam quis ob caritatis ?io-
lationem incurrere potest, quando praevidens possibilitatem non
impedit proximi peccatum, etsi hoc contra legem sit poenalem.

En textus paragraphi: Qni in delictum, prout « iure ecclesia-
stico intelligitur » proprie (can. 219"), § 1), concurrit^ id est tit
partieeps culpae, nihil equidem operando, seu suum dumtaxat of-
ficium, nempe: munus quodlibet a se susceptum negligendo proprie,
imputabilitate eiusdem « delicti » in can. 2199 deelarata tenetur
proportionata iuxta prudentem iudicis aut Superioris considerationem
obliyationi qua ex oflicio eodem adiyebatur ad delictum illud sin-
gulare suo ofjicio exercito impediendum.

Conreos semper accessorios respicit postremus § 7. Delicli
cuiuslibet ad normam can. 2195 iam a) patrati laudatio simplex,
vel a fortiori ratihabitio « in faetis criminosis, quae nomine alieno
peragi possunt. quippe mandari possunt et perliei in utilitatem
mandantis, veluti homieidium, ineendium, alienarum rerum sub-
reptiones,... dummodo tamen ratum habens delietum, illud saltem
laudaverit iuxta canonem, vel insuper) probaverit utpote faetum
nomine suo, » quamvis ad veram ratihabitionem requiritur insuper,
ut « delietum perpetrare potuisset eo tempore quo admissum fuit».
ut seite animadvertit cl. Card. Lega \ b) fructuum ex delicto pro-
venientium participatio, delinquentis qua talis, « quia secus non
haberetur propositum delinquendi, ut ecce si quis reum defendit,
receptat, quippe sibi sanguine eoniunctum ne gravissimam subeat
poenam » \ c) occultalio, qualitereumque illa fiat, v. gr. ambigui-
tate verborum, factis ad iustitiae ministros decipiendos, et d) re-
ceptatio, mm physiea, quae est (arg. I. 1. § 3, De furtis et servo
corrupto): « refugium abscondendi causa praestare in suo vel alieno
loeo », tum moralis, quae idem est ae defendere privatim vel per
publieam civilem auetoritatem, quod est « ab oppugnationibus ali-
quem protegere », propter quas defensionem ac ratihabitionem el
si quid aliud excogitetur, expresse addit canon: e) aiiice acttu.

1 Praelectiones in textum Iuris canonici. Lib. II, Vol, III, num. 43.

36 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2209-2210

Horum similitudo omnium in hoc statuitur, quod sint « actus »
delictum proprie ad normam can. 2195 § 1 plene absolutum seu
« consummatum », sicut in §° 3° declaratum fuit, subsequentes. In
hoc supposito a) nova seu distincta saltem numero delicta singuli,
plures, vel omnes constituere possunt, et subditur declaratio: si
hempe, seu casu tantum quo poena <c saltem indeterminata addita »
(can. 2195, § 1) in lege pleclanfur explicite; sed, alias, cum
exceptione: nisi cum delinquente videlicet: delicti exsecutore de illis
ponendis posl crimen actibus singulis ante delictum perpetratum
conventum fuerit saltem implicite, sed expresse, (atque vi huius
conventionis subauditur, evidenter agi cum deliquente qua tali,
etiamsi consanguineus fuerit), non secumferunt (singuli declarati
sub §° actus) delicti praecipui iam patrati, ut dictum est, imputa-
bililatem. Quod patet, nam dolus autculpa violationi legis poenalis
praecedens nec concipi potest.

Praescripta huius canonis a iure veteri recte intellecto non
diflerunt, uti probari potest per diversa Decretalium capita in fon-
tibus Codicis indicata. Solummodo Auctorum senleniia una vel al-
tera erit corrigenda, quatenus praescriptis eis super iuridica prin-
cipia rite fundatis non congruat.

Censemus quod utilitate non destituitur summaria doctrinae ca-
nonis exhibilio. I. Commune delinquendi consilium, vel propria delicti
complicitas, facit partes eodem modo culpabiles (§§ 1, 2), nisi ex
adiunctis aliud appareat. — II. Conrei vere principales ac ipse
delicti exsecutor parem imputabilitatem contrahunt (§ 3). —
III. Contrarium magis vel minus asserendum est de conreis ante
delictum vel in eius perpetratione accessoriis, vel propter oppor-
tunam serio factam retractationem (§§ 4° et 5°) in quibuslibet con-
reis praedictis. — IV. Non obstans imputabilitate tenetur propor-
tionata obligationi officii neglecti (§ 6). — V. Conrei accessorii
delicto subsequentes, aut poena peculiari plectuntur lege, secus,
aut imputabilitatem coutrahunt ex praevio condicto, aut nullam, hoc
deficiente (§ 7).

23. Delictorum iuridicae sequelae. — Hanc duplicem decer-
nit can. 2210 et quidem iudicialem. § i. Ex delicto ad normam can.
2195 § 1 patrato oritur, et quidem propter illius imputabilitatem
in correos quoque:

1° Actio, scilicet: ius a lege concessum invocandi iudicis of-

Can. 2210 Tit. II. - De iznputabilitate tielicti etc. 87

ficium et potestatem, poenalis ob eiusdem obiectum relative ad
legem poenalem delicto violatam, et quod tripliciter explicatur:
ad poenam legi adnexam ipso faclo incurrendara a) declarandam
iudicialiter, vel saltem indeterminatam ferendaeque sententiae b a
indice infligendam, ita ut deliquens eamdem subire cogatur, cl
c) ad satisfactioncm. quatenus a privati damni reparatione discer-
nitur, v. gr. in reparationem scandali, retractationem haeresis, pe-
tendam. Inter haec tria notanda est diflerentia, quod «actio in
ordine ad poenam infligendam vel declarandam (can. 1552, § 2, 2°)
uni promotori iustitiae, ceteris omnibus exclusis, reservatur » (can.
1934), dum « ad satisfactionem petcndam » actio nullibi reser-
vatur;

2° Actio idest: « ius persequendi in iudicio quod nobis de
betur vel nostrum est », £ proindeque vocatur civilis cum hoc
taxato fine ad reparanda per delinquentem vel etiam conreos,
prouti debetur ex naturali iustitia, damna per delictum inducta vel
ex eodem profluentia, sub conditione igitur: si cui, personae phy-
sicae vel morali delictum vere consummatum dqmnum cum delin-
quentis alteriusve lucro, sive absque ullo cuiuscumque emolumento,
tum propter emergentes inde expensas vel cessationem laboris, tum
accidentaliter causa delicti passi, intulerit.

Ad horum damnorum declarationem libenterafferemussequentes
Decretales, quae rem mire illuslrant. Sit de damno lucrativo cap. I>
« De homicidio voluntario vel casuali » (V, 11) X. dicente Alex. III:
« Eos insuper. qui dicuntur illius sancti viri (Thomae Cantuariensis),
et suorum post mortem eius spolia occupasse: si nihil aliuri in
tanto facinore commiseiunl, a poena mortis eius arbitramur esse
immunes, sed quae occuparunt, eis, quorum fuerunt, tenentur in
integrum restituere, si habent in facultatibus, unde possinl ea red-
dere: et ipsis ex hoc moderata est poenitentia iniungenda: (piia
licet quaedam ex his, (piae oceupaverunt, fateantur se pauperibus
erogasse, non tamen aliena (cum ipsa potuissent eis, quorum
fuerint, restituere) debuerunt pauperibus erogare »..

De solo damno illato sufficianl cap. f> « de iniuriis et damuo
dato » (V, 36) X: « Si quis domtim vel aream cuiusquam incen-
derel voluntarie: sublata et incensa omnia reslituat, et tres annos

1 P. Noval. Comm. Cod. I. C. Lib. IV De processibus, n. 293
Q. IV, 3.

88 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2210

poeniteat » et cap 5 ex quo « Si egressus ignis comprehenderit
acervos frugum, sive stanles segetes in agris; reddet damnum, qui
ignem succenderit ».

Imo praedictae obligationes transeunt ad haeredes, uti decernit
Alex. III in cap. 5 « de raptoribus, incendiariis... etc» (V, 17) X:
a Quapropter si ita res se habent: Mandamus, ut corpus eiusdem
appellatione cessante facias in coemeterio sepeliri: et haeredes eius
moneas et compellas, ut his, quibus ille per incendium, vel alio
modo damna contra iustitiam irrogaverat, iuxta facultates suas con-
digne satisfaciant, ut sic a peccato valeat liberari ». Et in cap. 9
« de usuris » (V, 21) X pariter dicitur: « quod filii ad restituendas
usuras, ea sunt districtione cogendi, qua parentes sui, si viverent,
cogerentur. Idipsum etiam contra haeredes exercendnm ».

Denique duo alia capita explanationem complebunt, desumpta
ex lit. « de iniuriis et damno dato » 36, Lib. V. In cap. 1 ex Exodo
legitur: « Si rixati luerint homines, et percusserit alter proximum
suum lapide, vel pugno, et ille mortuus non fuerit, si iacuerit in
lecto: qui percusserit operas eius, et impensas in medicos restituat».
Et Honorius III rescribit: « Quare nos eius processu penitus re-
vocato, commune Florentin. quia banniverat Episcopum Fesulanum
contra Deum, et ecclesiasticam libertatem, propter iniuriam banni,
expensas et damna tali occasione secuta, taxatione iuramento prae-
missa, in mille libris usualis monetae, praedicto Episcopo senten-
tialiter duximus condemnandum ».

Interpretationem praec. §' contirmat § 2 dicens: Ulraque actio
nempe triplex « poenalis » ex n° 1° et « civilis » ex n° 2° expti-
catur idest: ad eflectum deducitur ad normam can. 1552 1959,
scilicet: servatis quoad hanc actionem ss. canonibus, qui agunt
« de processibus » in Lib. IV usque ad tit. XVIII inclusive, et
quoad illam ceteris « de iudicio criminali » in tit. XIX eiusdem
libri. quorum postremus can. 1959 ait: « in reliquis serventur re-
gulae in Sectione Prima huius Libri traditae ». Prosequilur sic pa-
ragraphus: et idem iudex competens in criminali iudicio, nempe:
« cuius obiectum sunt delicla in ordine ad poenam infligendam vel
declarandam » (can. 1552, § 2, 2°), et in quo tractanda est quoque
propter connexionem « satisfactio petenda », polest vi huius ca-
nonis sed solum ad instantiam parlis laesae, et quae habet illam

Can. 2210 2211

Tit. III. - De conatu delicti

39

civilem aclionem, ad examen ipsam revocare et definire, quae ve-
niunt « nomine iudicii ecclesiastici » (can. 1552, $ 1).

24. De obligatione damna resarciendi iustam animadver-
sionem edicit quoque can. 2211 congruens praescripto de con-
reorum culpabilitate. Videlicet: Omnes, nullo exceplo, qui in <!<>-
licturn patratum ad normam can. 219;J § I. concurrunt, vel
« communi delinquendi consilio », vel ul partes in delicto natura
sua complicem postulante, vel demum sicut conrei principales, lioc
est ad normam can. 2209,% 1-3, proindeque salvis limitationibus:
« nisi adiuncta alicuius culpabilitatem minuanl » (§ I), ac « nisi
ex adiunctis aliud appareat» (§2), obligalione naturali per liunc
canonem confirmata tenentur in solidum, nempe: quae gravai to-
taliter unumquemque, quousque ceteri pro parte sua satisfacianl,
expensas et damna, quaelibet in can. praec declarata, resarciendi,
compensando ad aequalitatem iustitiae; illa vero solum quae ex
deliclo a pluribus, ut supra, patrato quibuslibet personis, directe
proinde vel indirecte obvenerint. Atque praescriptum lioc valet,
licet a iudice pro rata damnorum et expensarum singuli delin-
quentes fuerint damnati secundum ss. canones.

TITULUS III.
De conatu delicti.

Can. 2212. - § I. Quieunque actus
posuerit vel praetermiscrit qui ad exse-
cutionem delicti natura sua conducunt.
scd delictum non cousummaverit, sive
quia consilium suum deseruit, sive quia
(ielictum [iropter insufTicientiam vel
ineptitudincm mediorum perficcre non
potuit. delicti conatum committit.

§ i. Cum omnes actus positi vel
omissi sunt qui ad exsecutionem de-
licti natura sua conducunt et ad de-
lictum perficiendum sufficiunt, si ex
alia causa, praeter voluntatem agentis,
effectum sortiti non sint. delicti co-
natus dicitur proprio nomine delictum
frustratum.

§ 3. Conatui delicti accedit actio

illius qui alium ad dclictum commit-
tendum inducere studuerit, sed inef-
ficaciter.

§4. Si conatus delicli peculiari pocna
in lege mulctetur, vcrum constituit de
lictum.

Can. '2*213. - § I. Delicti conatua
suam habet imputabilitatem, eo ma-
iorem, quo magis ad consummationem
acccdit, quauquam minorem prae de-
licto consummato, salvo (iraescriplo § '&.

§ *2. Delictum Irustratum magis cul-
pabile est, quam simplex delicti conatus.

§ 3. Ab omni imputabilitatc libera-
tur qui sponte ab incepta dclicti exse-
cutione destiterit, si nullum c\ conatu
damnum aut scandalum ortum sil.

25. Inscriptio Tituli. — Pluries invenimus in titulo praec.
memorari delicti consummationem, ex cuius declaratione subinfertur
facile plura fieri posse quandoque aut omitti, quae viam delicto

40 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2212

perpetrando sternunt vel praecurrunt. Haec considerat hic ultimus
Partis huius Tihdus 111. De conatu delicli. Ouid sit ille, noscemus
ex can. 2212 explicante incidenler quaetlam alia conatui similia,
ac postea can. 2213 praediclorum imputabilitatem determinabit.

26. De conatu deiicti ac de frustrato delicto liquidas
noliones tradit complete can. 2212. Pro diversitate legis poenalis,
cuius violatio actum expostulet velecontra huius omissionem, sic
exonlitur § 1. Quicunque lidelis, ad quos loquitur Codex, primo
actus plures vel unum posuerit propter canonem prohibentem, vel
praetermiserit respectu ad canonem praecipientem, qui a actus »
sicut supra ad executionem delicti (can. 2195, § 1) diversimode
completam ad canonis uniscuiusque tenorem, natura sua seu ipso-
rum actuum quasi mediorum et viae conducunt, sed insuper de-
lictum sic consideratum non consummaverit, seu « non exsequutus
fuerit » iuxta datam declarationem, et hoc a) sive quia consilium
suum idest: voluntatem deliberatam delinquendi deseruit saltem,
aut contrarium actum interne protulit, b) sive quia, prava volun-
tate servata, delictum illud propter insufficientiam fortassis ultra
praevisionem \el expectationem, vel ineplitudinem mediorum adhi-
bitorum ad delicti perpetrationem, sive instrumenta fuerint sive
conrei, perficere delictum verum non potuit, in triplici hypothesi
delicti conatum secundum significationem propriam in usu et iu-
ridicam committit. — Exemplum sit quod exprimitur ab Innoc. IV
his verbis l: « Sacri approbatione concilii statuimus, ut quicumque
princeps, praelatus, seu quaevis alia ecclesiastica secularisve per-
sona, quempiam christianorum per praedictos assassinos intertici
fecerit, vel etiam mandaverit (quamquam mors ex hoc forsitan non
sequatur) »....

Verumtamen in paragrapho praec. delictum non sequitur ob
defectum consideratum causae ipsius vel delinquentis. Aliter accidere
supponit § 2. Cum omnes actus positi vel omissisunl, prouti cle-
clarata est huiusmodi clausula in praec." §' initio, a) qui ad exse-
cutionem delicti cuiuslibet seu consummationem ibidem declaratam
nalura sua conducunt b) et ad delictum iuxta canonis tenorem,
perficienduia su/ficiunt, nihil ergo deest quod a delinquente requi-
ritur, ut talis evadat : attamen c) si ex alia causa, v. gr. nalurali

1 Cap. 1 « de homicidio ■» (V, 4) in 6°.

Can. 2212-2213 Tit. III. - De conatu delicti 11

pluvia ignem extinguente, iclus evasione ab bomine impetito, pro-
pinato remedio contra procuratum abortum, dummodo d) praeter
voluntatem agentis delictum. effectum idest: consummationem de
facto illi « actus » sortiti non sint, tunc adest verus delicti conatvs
ad normam §* praec.6, sed hic dicitur proprio idest: peculiari no-
mine usuali ac iuridico delictum quia c\ parte quidem imputabi-
litatis niliil deest, sed frustralum, tanquam effectu. seu consum-
mata perfectave legis violatione de facto carens. Tale delictum
considerat cap. 1 « de divortiis » (IV, 18) per liacc verba: «si
qua mulier mortem mariti sui cum aliis consiliata cst, et ipsc
aliquem illorum se defendendo occiderit: potest ipse post mortem
uxoris... etc. ».

§ 3, considerans solum yoluntatem delinquendi exterius ma-
nifestatam, decernit: Conalui delicti proprio accedit illius naturam
participans, quin iiire obtineat, actio illius fidelis sequens, qui
alium ad delictum ad normam can. 2195 committendum inducere
mandato, consilio, hortatione, minis, etc. studuerit, quod verbum
deliberatam volunlatem implicat, sed iviefficaciter quoad inductum,
aut saltem quoad delicti perpetrationem.

§ 4 opportune admonet ad iuris interpretalionem : Si conalus
cuiuslibet delicti ad normam § 1, ac consequenter idem « delictum
proprie frustratum» (%%),peculiari diversa ab altcra in delictum prae-
dictum lata poena in lege, ut plurimum eadem aut distincta, mulctetur
expresse, tunc propter hanc poenalem legem verum, uti habens
omnia elementa, constituit delictum seu ad normam can. •IW.k lla
accidebat de conatu liomicidii ob caput cit. ex Decretalium 6°, nam
ibi additur: «excommunicationis et depositionis... incurrat sententias
ipso facto ».

27. De praedictorum actuum imputabilitate dal per or-
dinem normas can. 2213. § 1. Delicti conatus proprie atque illi
accedens actio (§§ 1, 3) suam habet imputabilitatem proptor dolum
vel culpabilem legis ignorantiam, seu, sicut ait Innoc. III in capp.
4, 7, X a de bigamis non ordinandis » (I, 21) n propter affeclum
intentionis cum operc subscquuto », et eo maiorem ratione viola-
tionis legis, f/uo magis ad consummationem accedit, ut patet ; >t><\
eo quod ex natura illius hanc non attingit, subditur: quanquam
mmorem prae delicto consummato ad legis lenorcm. — Denique

42 Lib. V. - Pars I. - De delictis Can. 2213

adiungitur in fine: salvo praescripto § 3 infra explicando, ubi
verus « delicti conatus ab omni imputabilitate liberatur».

§ 2. Deliclum frustratum iuxta declarationem praec. §l 21,
cum habeat omnia requisita et plene ex parte deliquentis, ita ut
ad efficientiam delicti nihil desit, magis culpabite est, ut patet,
quam simplex delicti conatus, qui prout a frustrato delicto discer-
nitur, aliquem defectum in delinquenie qua tali supponit.

§ 3. Ab omni imputabilitate, quae in ratione delicti subau-
ditur, quidquid sit de peccato, liberatur in iure ac Ecclesiae foro,
qui sponte, ut in prima hypotesi § 1 can.s praec, ab incepta (proinde
ante consummationem) delicti exsecutione (per verum delicti co-
natum) destiterit, posita conditione : si nullum ex conatu declarato
damnum in aliis vel Ecclesia aut scandalum ortumsit; haec sunt
enim quae leges poenales in earum violatione persequuntur.

PARS SECUNDA.
De Poenis

SECTIO I.
De poenis in genere.

Can. '22I4. - § I. Nativum et pro-
prium Ecclesiae ius est, iudependeos
a qualibet bumaua auctoritate, coer-
cendi deliquentes sibi subditos poenis
tum spiritualibus tum etiam tempora-
libus.

§ i. Prae oculis autem habeatur mo-
nitum Conc. Trid., sess. XIII, de ref.,
cap. 1 : « Mcminerint Episcopi aliique
Ordinarii se pastores non percussores
esse, atque ita praeesse sibi subditis
oportere. ut non in eis dominentur,
sed illos tanquam filios et fratres di-
ligaut elaboreutque ut bortando et mo-
nendo ab illieitis dcterreant, ne, ubi
deliquerint, debitis cos poenis coer-
cere cogantur; quos tamen si quid por

humanam fragilitatem peccarc conti
gerit, llla Apostoli est ab eis servanda
praeceptio nt illos arguant, obsecrent.
increpent in omni bonitate et patientia,
cum saepe plus erga corrigendos agai
benevolentia quam austeritas. plus c\-
bortatio quam comminatio, plus caritns
quam potestas; sin autem ob delicti
gravitatem virga opus erit, tunc cum
mansuetudine rigor. cum misericordia
iudicium, cum lenitate seventas adhi-
benda est, ut sine asperitate disciplina,
populis salutaris ac necessaria. conser-
veturetqui correcti fuerint, emenden
tur aut, si resipiscere noluerint, ceteri,
salubri in eos animadversionis exem-
plo, a vitiis deterreantur ».

28. Partis ac Sectionis inscriptiones. — Propositis regulis,
ut delicta in iure canonico apprime cognoscantur, ad poenas Ec-
clesiae proprias plene dilucidandas accedit, secuudum quod scopus
Libri V exigebat. Quae Pars secunda inscripta De poenis esl re-
stringenda ad poenas ecclesiasticas, uti patebit ex can. 2^15, nam
poena in se est « privatio cuiuslibet boni ad hominem pertinentis »,
undecumque proveniat et corpus vel animam, aliaque homini con-
venientia afiiciat. — Logicus ordo expostulat ac expeditiori tracta-
tionis viae congruit, primuin tradere normas, quae ad poenas sin-
gulas aptantur et hinc descendere ad perpendendas singulas. Optime
ergo pars in duas dispescitur Sectiones. Sectio I. I)e poenis in genere
et Seclio 11. De poenis in specie, quartim insoriptionum sensus ac-
cipiatur, sicut est declaratum.

44 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2214

29. Ius seu potestas Ecclesiae coactiva, uti fuiulamentum
huius partis secundae, primo lirmatur et natura illius peculiaris
evolvitur. Can. 2214. § 1. JXativum utpote ab initio possessum,
sicut ex Actis Apostolorum conslat, et proprium ob ipsius naturam
Ecclesiae, qua perfectae societatis rite fundatae a lesu Christo, ius
pubiicum est simile eidem iuri civilium societalum, atque inde-
pendens ob eius divinam originem ac superioritatem Ecclesiae a
qualibet humana, seu ex natura humana vel hominum ac nationum
voluntale constituta auctoritate, ac sequitur obiectum illius, nempe:
coercendi, seu ad continendum in oflicio afiiciendi tum praevie
minis, tum revera post factuni, delinquenles in iure ecclesiaslico,
et ad normam can. 2198 declaratam, sibi subdilos « baptismate »
(can. 87), quia iuri publico relativa est subiectio necessaria, poenis
proprie dictis atque ob societatem ecclesiasticis, tum spiritualibus,
quae ad Ecclesiam exclusive pertinent propler bona, quibus privant,
tum eliam temporalibus, quae in usu nempe sunt apud alias so-
cietates linem temporalem directe prosequentes.

Ad « lus publicum ecclesiasticum » spectat propugnare huius
§* veritatem quoad particulas eius omnes, sed Ecclesia iam coniixit
contrarios errores diversis temporibus. Videlicet: Ioannes XXII de
prop. (5) <t Ouod tota Ecclesia simul iuncta nullum hominem punire
potest punitione coactisa, nisi concedat hoc Imperator », cum aiiis
4 prop8. ait: « Arliculos praedictos... velut sacrae Scripturae con-
trarios et fidei catholicae inimicos, haereticos seu haereticales et
erroneos... declaramus » l. Et consequenter damnala est a Marlino V
prop. J. Wicleff 12: « Praelalus excommunicans clericum, quiap-
pellavit ad regem vel ad concilium regni.eo ipso Iraditor esl regis
et regni » 2. Item inter proponemlas Wicleflilis et Husilis interro-
gationes inveniuntur 31, 32, 33: « utrum credat. quod Papa, vel
alius praelatus, propriis nominibus Papae pro tempore expressis, vel
ipsorum vicarii in spiritualibus habeant potestatem suum subditum
ecclesiasticum sive saecularem propter inobedieutiam sive contu-
maciam (I) excommunicare, ita quod lalis pro excommuriicato sit
habendus, (II) et illa crescente, aggravandi et reaggravandi, in-
terdictum ponendi et brachium saeculare invocandi; et quod illis
censuris |>er inferiores sit obediendum, (III) alque ab officio, be-

1 C. « Licet iuxta doctrinam » 23 Oct. 1327. Deuzinger. num. 499. —
2 Bulla « Inter cunctas » 22 Febr. 1418. Denzinger. n. 592, 681-683.

Can. 2214 Sectio I. - Do poenis in genere 45

neficio, ingressu ecclesiae el administratione ecclesiaslicorum sa-
cramentorum suspendendi ». Quoad poenas vero temporales extal
prop. in errorum Syllabo Pii l\ i\: « Hcclesia \ is inlerendae po-
testatem non habet... » l.

Generaliori formula praedicti errores inveniuntur damnati sub
prop. 4 et 5 Synodi Pistoriensis in Biilla « A.uctorem Rdei o
Pii VI2: « Propositio affirmans, abusum fore auctoritatis Ecclesiae
transferendo illam ultra limites doctrinae ac moruin. el eam eiten-
tlendo ad res exleriores, et per vim exigendo id, quod pendet a
persuasione et corde; tum etiam, multo minus ad eam pertinere,
exigere per vim exteriorem subiectionem suis decretis;...

Oua parte insinuat, Ecclesiam non habere auctoritatem sub-
iectionis suis decretis exigendae aliler quam per media, quae
pendent a persuasione; quatenus intendat, Ecclesiam non habere
collatam sibi a Deo potestatem, non solum dirigendi per consilia
et suasiones, sed etiam iubendi per leges, ac devios contumacesque
exteriore iudicio ac salubribus poenis coercendi atque cogendi —
inducens in systema alias damnatum ut baereticum ».

Usum vero huiusmodi potestatis consentaneum Christi Ecclesiae
nobis optime describit§2 sequenti exhortatione. Prae oculis autem
uti speculum habeatur monitum Conc. Trid. unice boc in loco citati,
ac merito, cum nmlla decreta in Codicem fuerint translata, tuni
propter mirabilem complexum, sess. XI/1, de ref., cap. 1 his verbis
redacti: Meminerint Episeopi, « quos Spiritus Sanctus posuii regere
Ecclesiam Dei, quam acquisivitsanguinc suo» *, aliique Ordinarii,
tum locorum, tum subditos religiosos habenles ad normam can. 1!)S,
qui simile ac Episcopi officium obtinent, a) se pastores, quia Eum
repraesenlant, qui de se dixit: « Ego suni Pastor bonus. Bonus
pastor animam suam dat pro ovibus suis » 4, proinde non percus-
sores esse per se, atque b) ita praeesse pro eorum ofScio ft'6t sub-
ditis oportere, uti iustum est, ut, quemadmodum I). Petrus «seniores
obsecrat, consenior et lestis Christi passionum, pascite qui in vobis
est gregem Dei... non ut dominantes in cleris, sed Ibrma facti gregis
ex animo» 5, non in eis «subditis» dominentur, seu tractenl
veluti servos, sed iilos tanquam filios, quando relativa aetas id
requirit, et fralres diligant, sequentes Salvatoris exbortationem ad

L Denzinger. num. 1724. — 2 28 Aug. 1794. Denzinger. num. 1604,
1505. — 3 Act. Apostolorum, XX, 28. — 4 Jo. X, 11. — 5 I Petri, V, 1-3.

46 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2214

turbas et iliscipulos suos: « omues vos fratres estis, unus est enim
Pater vester, qui in coelis est » l, c) elaborentque ad consequen-
dum ut hortando et monendo ab illicitis ob legem divinam vel
ecclesiasticam deterreant, variis rationibus et exemplis quae ad
hoc deserviunt, sic praeveniendo ne ubi deliquerint proprie ad
normam Primae partis huius libri, debitis iure eos poenis in Libri
residuo declarandis coercere cogantur ratione proprii muneris iuxta
ss. canones gerendi. — His non obstantibus industriis, cum res
pro voto non cesserit, prosequitur praelaudatum Concilium : quos
tamen « subditos » si quid per humanam fragilitatem proinde in
minoribus peccare transgrediendo leges contigerit, a) illa Apostoli
est ab eis servanda praeceptio 2 obligans ut illos iuxta circum-
stantias arguant, obsecrent, increpent,sem\\ev vero in omni bonitate,
quae in verbis ac modo reluceat, et patientia erga eorum infirmi-
tatem, cum saepe plus, teste experientia, erga corrigendos ob pec-
cata agat seu obtineat benevolentia verbis patefacta, quam auste-
ritas eorum, plus exhortatio ad bonum faciendum per motiva ad
hoc inducenlia quam comminafio mali eis merilo infligendi, plus
caritas Christi vera quam poteslas exercita. — Nonnumquam haec
erit utenda, in cuius usu deserviunt animadversiones sequentes:
sin autem ob delieti proprie sumpti gravitatem virga idest: coer-
citione iuxta ss. canones opus erit, tunc cum mansueludine in verbis
ac motibus rigor illi congruens, cum misericordia, quae compatitur,
iudicium mentis moderatus sit, cum lenitate asperitatem respuente
severilas per leges determinata adhibenda est, ut sine asperitate,
quae animos exacuit, disciplina (seu legibus mores regulati) po-
pulis salutaris idest : ad vitam morigeratam inducens ac proinde
necessaria, conservetur adiuvante punitionis metu, et qui correcti
fuerint virgae opere, emendenlur a delictis suis aut, si resipiscere
noluerint etiam per poenas non omittendas, ceteri a delictis im-
munes, salubri per se in eos deliquentes animadversionis a Su-
periore inflictae exemplo a viliis delerreantur admittendis.

30. Divisio Sectionis in titulos quatuor secundum logicae
regulas, ad praxim etiam utilis, sequensest: poenas in seipsiscon-
siderat Tilulus l\, nempe: De poenarum notione, speciebus, in-
terprelatione a-tque applicatione, postea causam earum activam

i Matth. XXIII, 8, 9. - 2 II ad Thimoth. IV, 2.

Tit. IV. - De poenarum imtione etc.

47

Titulus V explicat inscriptus De Superiore potestatem coaclivam
habente, quem excipit Titulus VI. De subiecto coactivae potestati
obnorio, atque ultimus Titulus XII memorat conditionem naturae
humanae deliquentis, ob quam sic est punienda, ut affulgeal gpes De
poenarum remissione.

TITULUS IV.

De poenarum notionc, spceiebus, interpretatione
atque applicatione.

Can. 2*215. - Poena eeclesiastica est
privatio alicuius boni ad delinquentis
correctionem et delicti punitionem a
legitima auetoritate inflicta.

Can. 2216. - In Ecclesia deliquentes
plectuntur :

1.° Poenis medicinalibus seu cen-
suris ;

2.° Poeuis vindicativis;

3.° Hemediis poenalibus et poeni-
tentiis.
Can. 2217. - § 1. Poena dicitur:

1.° Determinatu, si in ipsa lege vel
praecepto taxalive statuta sit ; indeter-
minata, si prudenti arbitrio iudicis vel
Superioris relicta sit sive praeceptivis
sive facultativis verbis;

2.° Latae sententiae, si poena de-
terminata ita sit addita legi vel prae-
cepto ut incurratur ipso fac.to commissi
delicti ; ferendae sentenliae, si a iudice
vel Superiore infligi debeat ;

3.° A iure, si poena determinata
in ipsa lege statuatur, sive latae sen-
teutiae sit sive ferendae; abhomine, si
feratur per modum praecepti peculiaris
vel per sententiam iudicialem condem-
natoriam, etsi in iure statuta; quare
poena ferendae sententiae, legi addita,
ante sententiam condemnatoriam est
a iure lanlum, postea a iure simul et
ab homine, sed consideratur tanquam
ab homine.

§ 2. Poena intelligitur semper fe-
rendae sententiae, nisi expresse dicatur
eam esse lalae sententiae vel ipso facto
seu ipso hire contrahi, vel nisi alia si-
milia verba adhibeantur.

Can. 2218. - § 1. In poenis decer*
nendis servetur aequa proportio cum

delicto, babita ratione imputabilitatis,
scandali et danini; quare attendi de-
bent uon modo obicctum et firasitas
legis, sed etiam aetas, scientia, insti-
tutio, sexus, conditio, status mentis
deliquentis, dignitas personae qnae de-
liiito offenditur, aut quae delictum com-
mittit, finis intentus, locus et tempus
quo delictum eommissum est, num ex
passionis impetu vel ob gravem me-
tum delinquens egerit, num eum de-
licti poenituerit eiusdemque malos ef-
fectus evitare ipse studuerit, aliaque
similia.

§ 2. Non solum quae ab nmni im-
putabilitate excusant, sed etiam quae
a gravi, excusant pariter a qualibet
poena tum latae tum ferendae sentcn-
tiae etiam in foro externo, si pro foro
externo excusatio evincatur.

§ 3. Mutua iniuria compensatur, nisi
una pars propter maiorem iniuriaeab
eadem illatae gravitatem damnari de-
beat, deminuta. si casus ferat. poena.

Can. 2219. - § I. In poenis beni-
gnior est interpretatio facienda.

§ 2. At si dubitetur utrum poena.
a Superiore competente inflicta, sil
iusta, necne, poena servanda est in
utroque foro. excepto casu appellationis
in suspensivo.

§ 3. Non licet poenam de persona
ad personam vel de casu ad casum
producere, quamvis par adsit ratio. imo
gravior, salvo tamen praescripto can.

-m\.

31. Tituli inscriptio ac ordo canonum. — Titulus IX

continet canones quibus edocemur De poenarum, quae in usu Ec-

48 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2215-2216

clesiae sunt, notione sub can. 2215, speciebus, tum ex natura
ipsarum petitis in can. 2216, tum ex his quae accidentalia potius
sunt eis vel extrinseca sub can. "2217, interpretatione atque ap-
plicatiorie, quamvis duo postremi canones 2218, 2219 has ordine
mutato pertractent.

32. Notio praedicta optime datur per quatuor illius causas.
Cari. 2215. Poena ecclesiasiica, tum propter publicam auctoritatem,
tum propter subiectum eius proprium, tum et.iam ut plurimum
propter illius naturam peculiarem, est, non solum carentia cuiuslibet
boni, quod homo habere posset, sed proprie privatio debiti qua-
litercumque subiecto alicuius boni, quod cum esse possit multiplex,
tam spirituale quam temporale, in se ipsis ea numero constringi
non possent, nisi quatenus per privationes determinatas illa mate-
rialiter considerata in quasdam classes collocari possunt, quae
poenarum distinctiones formales producunt. Finis vero earum duplex
enuntiatur, primus ad delinquentis correctionem per delicti praeviam
exclusionem canonica comminatione poenae, atque per illius resi-
piscentiam inflictione poenae obtinendam, et secundus finis est ad
delicti punitionem, ut sic poena reparentur scandalum, si quod
extitit, atque socialis ordo ad Ecclesiae finem secure obtinendum;
ac uterque scopus exigit, ut « poena ecclesiastica » a legitima iuxta
ss. canones pro diversitate poenarum ac subditorum auctoritate sit
illa infticta singulis.

33. Suprema divisio poenarum ex motivo praecipuo sin-
gularum datur statim a Codice. Considerare oportet omnes eccle-
siasticas poenas, uti lege comminatas, ordinari ad praecavenda de-
licta, ut innuimus in praec. canone, sed inter illas inflictas secundum
earum naturam, per aliquas Ecclesia praecipue intendit « delin-
quentis correctionem », per alias « delicti punitionem », per ceteras
vero praevie excludere delicta perpetranda vel eorum punitionem
non absolute necessariam, etiamsi quaelibet inflicta poena secum-
ferre possit correctionem delinquentis subeuntis eam, dum insepa-
rabilis a poena iudicatur afflictio propter delictum praeteritum vel
futurum, ac huius sit praeservativum secundum naturam humanam,
quae refugit mala superventura. Propter illum principalem scopum
sic poenas distinguit can. 2216. In Ecclesia deltnquentes, sic dicti
propter delictum praeteritum ad normam totius can. 2195, vel
relative ad illud imminens, plectuntur:

Can. 2216 Tit. IV. - D<- poenarum notione etc. •}'••

i.° Poenis medicirraHbus, quia resipiscentiam delinquentis
prineipaliter, ut medicinae sanitatem corporis, curant, seu censuris
iuxta usitatam et determinatam iure appellationem ;

2.° Poenis vindicativis, eo quod etsi delinquens emendatus
fuerit, eas sustinere debet in expiationem perturbati ordinis;

3.° Remediis, quia personae in delictum properanti adiu-
mentum afferunt per aliquam privationem, quapropter est additum
poenalibus el poenilentiis, quae delinquenti a poena in futurum
suhlevando subveniunt.

Haec verborum significatio inri praecedenti eongruit. Nam in
cap. 1 « de sententia excommunicationis... etc. » (V. II) in (>"
scriptum est : « Cum medicinalis sit excommunicatio, oon mortalis,
<lisciplinans. non eradicans, tlum tamen is, in quem lata luerit, non
contemnat: caute provideat iudex ecclesiasticns. ut in ea ferenda
ostendat se prosequi quod corrigentis fuerit el medentis. Quisquis
igitur excommunicat », et sequitur quid servare in hoc debeat. ac
infra dicitur: « quisquis autem iudicum huiusmodi constitutionis
temerarius extiterit violator » punitur ipso facto. « Superior vero

ad quem recurritur puniat (eum) animadversione condigna,

ut poena docente discant iudices, quam grave sit excoinmuni-
cationum sententias sine maturitate debita fulminare. Et haec
eadem in suspensionis et interdicti sententiis volumus observari »,
quae tres n sunt censurae » iuxta can. 2251), § 1. — S. Congr.
EE. et RR. sic instruxit Ordinarios *: « Ex canonicis remediis alia
praeveniunt. alia reprimunt et medelam aflerunt. Priora ad hoc
diriguntur ut impediant quominus malum adveniat, ut scandali
stimuli, occasiones voluntariae, causaeque ad delinquendum pro-
ximae removeantur ». En remedia [loenalia, sicut haec declarantur
in can. 2B07. « Alia finem habenl revocandi delimpientes ut sapiant
(videlicet censurae), reparentque admissi criminis consequehtias»,
qnod est poenarum vindicativarum proprium. De illis autem pro-
ponuntur exempla in n. « IV. Mediis. quae praeservant, praecipue
accensentur spiritualia exercitia », quae inter praecipuas poeni-
tentias enumerat can. 2313, § 1, 5°, « monitiones et praecepta »,
quae « sunt remedia poenalia » (can. 2300).

1 11 Iuu. 1880. Acta S. Sedis.XIII, 325.
Blat - Comm. Texl. Cod. Iur. Can.

50 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2217

34. Diversae poenarum denominationes respectu ad legem
sunt in usu, quas confirmat can. 2211. § 1. Poena « ecclesiastica
dicitur etiam in iure:

1° Determinata ab eo, si in ipsa lege vel praecepto, tum
communi tum singulis dato, « cui adnexa » (can. 2195) inveriitur,
taxative idest: haec vel iila singularis statuta sit per illius legis
vel praecepti latoreni; indeterminata, si prudenli arbitrio iudicis
vel Superioris, ut una vel alia ex diversis poenis ecclesiasticis in-
fligatur, relicta sit « in ipsa lege » sive praeceptivis quoad obli-
gationem infligendi aliquam, sive facultativis verbis, quae expri-
mant « iudicis vel Superioris » illam obligationem aut istam liber-
tatem in hac parte;

Quae sub n.° 2.° sequuntur appellationes sunt valde antiquae
et frequentioris usus in scripto iure; nempe : Latae sententiae, eo
quod ad subeundam poenam nihil aliud opus sit ex parte aucto-
ritatis ecclesiasticae, videlicet: si poena a) determinala b) ita sit
addita legi vel praecepto (can. 2195), sicut supra, c) ut verbis horum
constet quod incurratur subeunda ipso tantum facto commissi
perlecte delicti ad normam totius can. 2195 propter quod com-
pescendum lex vel praeceptum illud fuit datum; ferendae senten-
tiae si supple poena, eo quod indeterminata, vel etsi determinata
sit talibus verbis expressa in lege vel praecepto cui est addita, ut
post commissum delictum a iudice proprie seu in iudicio vel Su-
periore extra iudicium inftigi debeat, quia interim delinquens ad
eam non tenetur;

3.° A iure imposita, si poena solummodo a"j determinata in
ipsa tantum b) lege statuatur, ac tunc sive latae sententiae sit
sive ferendae nihil interest; ab homine imponitur, si feratur per
modum praecepti peculiaris uni vel pluribus dati, cui adnexa sit
per comminationem aut inflictionem, vel si in ipsa lege statuatur
dum est determinata ferendae sententiae, aut indeterminata, sed
« feratur » per sententiam iudicialem solum ac praecise condem-
natoriam, propter quod dicitur: etsi in nire statuta; sed iuxta in-
terpretationem exurgeret dubium, quod dissolvit canon his verbis:
quare poena ferendae sententiae, sive determinata sive indetermi-
nata, legi addita, et propter hoc illa sit « a iure », anle senten-
tiam condemnatoriam est dicenda a iure tantum comminata, postea
a iure simul et ab homine inflicta, idest: per hunc illo praesup-

Can. 2217-2218 Tit. IV. - De poenarum notione etc. 51

posito, sed proprie consideratur in Codice tanquam ab komine pro-

veniens.

Distinctio sub n° 2° posita fulcitur ex damnatione per Pium VI
in Bulla cc Auctorem lidei » 4 Prop. 17. « Proposilio quae tradit,
necessarium esse iuxta leges naturales et divinas, ut sive ad ex-
communicationem sive ad suspensionem praecedere debeal examen
personale; atque adeo sententias dictas ipso faclo non aliam vim
habere, nisi seriae comminationis sine ullo actuali effectu : — falsa,
temeraria, perniciosa, Eeclesiae potestali iniuriosa, erronea ».

Verumtamen benignae praxi Ecclesiae decet illud examen prae-
mitlere, aut comminando praepedire delicta. Hinc subditur § 2.
Poena quaelibet ecclesiastica, sive a iure sive ab homine, intelli-
gitur semper iuxta mentem ferentis illam et quam Codex pandit.
esse ferendae sententiae, seu « a iudiee vel Superiore » adhuc in-
fligenda post transgressionem legis aut praecepti, nisi in hoc vel
ilia expresse dicatur eam poenam esse taxative his verbis a) lalac
senlenliae vel, quod in idem recidit, b) ipso transgressionis faclo
seu c) ipso iure, idest: nulla interveniente posteriori inflictipiie,
contrahi ; attamen sutficit idem aliter exprimi, eo quod subinfertur:
vel d) nisi alia similia quoad sensum verba adhibeantur per quae
idipsum liqneat.

35. De poenis decernendis ita seribebat Alex. III Oxonien.
Episcopo: 2 « Sane cum vir discretus existas; plenius nosti, quod in
excessibus singulorum, non solum quantitas et qualitas delicti, sed
aetas, scientia et sexus, atque conditio delinquentis sunt attendenda;
et non solum seeundum locum et tempus quo delictum committitur,
unicuique poenitentia debet indici : cum idem excessus, magis sit
in uno quam in alio piiniendus ». Eamdem regulam, sed accuratius
tradit can. 2218. % 1. In poenis sive medicinalibus, sive vindica-
tivis, sive poenitentiis quoque ad singulos transgressores mulctandds
derernendis per sententiam aut ad modum praecepti particularis,
quamvis, ut norma directiva, possit canon deservire in ferendis par-
ticularibus legibus, servetur (praeceptive dictum) aequa proportio
illius singularis poenae cum delicto ad noimam tolius ean. ^I!K> !u-
turo vel praeterito, habita ratione elementorum ipsius, nempe ///>-
putabililatis, quam declaravit complete legislator sub Titulo II, scan-

1 28 Aug. 1794. — 2 Cap. 6 c de homicidio volunterio vel casuali »
(V, 12) X.

52 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2218

dali et damni iuxta ea quae in commentando can. 2195 diximus,
atque talis est generalis norma.

Sequitur explicatio postremi commatis. Propter dicta loquitur
consequenter canon : quare attendi debent non rnodo a) obiectum
et gravitas legis, ex quibus singulis « desumenda est qualitas et
ifravitas delicti » (can. 2196), sed etiam b) aetas, « quae minuit
delicti imputabilitatem eo magis quo ad infantiam proprius acce-
dit » (can. 2204), c) scientia quaelibet, ac praesertim legis praece-
ptique transgressi (can. 2202), d) institutio, quae magis vel minus
naturalem boni notitiam et appetitum auget, e) sexus, propter
muliebrem debilitalem communem, f) conditio, tum socialis, tum
praesertim oeconomica necessitatem inducens, g) status mentis actu
delinquentis, iuxta canonis 2201 declarationem, h) dignitas personae
propter quam « delictum augetur » (can. 2207, 1°), et quae delicto
singulari, adversum quod poena decernitur, offenditur, aul quae
huiusmodi delictum committit. i) finis inlentus, quae circumstantia
potest augere vel minuere culpabilitatem, prout ille pravus vel bonus
in se fuerit, k) locus et tempus quo, uti circumstantiis extrinsecis
scandalum fortassis inducentibus, vel delicti actum magis deturpan-
tibus, commissum est, num 1) ex passionis impetu atque sub illius
distinctione ad normam can. 2206, m) vel ob gravem metum, qui
« imputabilitatem minuit vel penitus tollit » (can. 2205, §§ 2 et 3),
delinquens egerit, n) num eum delicti poenituerit, cum unus ex
poenarum tinibus obtentus sic fuerit, o) eiusdemque malos effectus
(( scaudali et damni » evitare ipse studuerii, curans et tortassis ob-
tinens alios poenarum scopos, aliaque similia, quae nempe ad « ra-
tionem imputabilitatis, scandali et damni » pertineant.

Exempli causa Decretales quasdam transcribam, quae diversas
circumstanlias simul in responso considerant, dum plures aliae in
Codicis adnotationibus consuli queant. Primo Alex. III sic interpre-
tatur excommunicationem canonis urgendam vel non in casibus l.
« Kespondemus, quod si clerici infra puberes annos se ad invicem:
aut unus alterum percusserint, non sunt ad Apostolicam sedem mit-
tendi, quia eos aetas excusat. Nec clerici, si sunt plenae aetatis, et
non odio, vel invidia, vel indignatione, sed levitate iocosa se ad
invicem percutere contingat: neque magister, si scholarem clericum

1 Cap. 1, Tit. XXXIX, Lib V, X.

Cau. 2218 Tit, IV. - De poenarum noiione etc. 53

intuitu disciplinae, vel correctionis percusserit, quia non potest in
ipsis iniectio njanuum violenta notari : Caeterum si ex odio iidem
scholares, \el saeculares clerici sese percusserint, pro sua absolu-
tione debent ad Apostolicam sedem venire ». Secundo adesl « de
poenitentiis et remissionibus » cap,. S (V, 38) in quo Innoc. III de-
cernit: « Caeterum cum poenitentia non tam secundum quantiiatem
excessus, quam poenitentis contritionem, per discreti sacerdotis ar-
bitrium sit moderanda, pensata qualitate personae, super fornicatione,
adulterio, homicidio, periurio, et aliis criminibus, consi.deratis cir-
cumstantiis omnibus, et praesertim novitate Livonien. Ecclesiae,
competentem poenitentiam delinquentibus imponatis, prout saluti
eorum videritis expedire ». Ac demum ia cap. -\ «de furtis » (V.
18) scriptum est: « Si quis propter necessitatem famis, aut nudi-
tatis, furatus fuerit cibaria, vestem, vel pecus, poeniteat hebdoma-
das tres: et si reddiderit, non cogatur ieiunare ».

§ 2 continet notabilem de iure poenali authenticam normam.
Non solum circumstantiae praedictae, quae tales concurrant, ut ab
omni impulabilitate excvsent, quia, ut patet, tunc abest elementum
essentiale delicti, et secundum reg. 23 iuris in 6°: « Sine culpa,
nisi subsit causa, non est aliquis puniendus », sed etiam r/uae a
gravi supple « imputabilitate », quae, cum sit « moraliter » consi-
deranda (can. 2195, § 1), forum internum directe respicit, excu-
sant pariter illae circumstantiae, etsi non a delicto iuxta eius de-
tinitionem, nisi hanc restringamus ad gravem imputabilitatem, a
qualibet poena, qua «in Ecclesiadelinquentes plectuntur» (can. 22KJ),
tum latae tum ferendae sententiae, quae excusatio semper viget
pro foro interno, sed etiam in foro extemo attenditur, si pro foro
exlerno iudiciali vel extra-iudiciali apud quem tractetur delictum,
exeusatio « ab imputabilitate gravi » evineatur relativis ad forum
probationibus.

Quod Alex. III in cap. 4 « de divortiis » (IV, 19) ait : « Consul-
tationi tuae taliter respondemus, quod si notorium est, mulierem ipsani
adulterium commisisse,ad eam recipiendam praefatus vir cogi non de-
bet: nisi constaret ipsum cum alia adulterium commisisse »,sicut prin-
cipium generale statuit § 3. Mutua iniuria, qua talis sive successive
illata, sive eodem tempore, compensatur, tum quoad satisfactionem
reddendam, tum quoad poenam hac solum decausa illati damni infe-
rendam, non vero ratione scandali removendi aliorumque daninorum

54 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2218-2219

(orsao sequutorum. Hinc ad illud non est locus §° 1° can. 1938,
quo edicitur: « In causa iniuriarum aut diffamationis, ut actio crimi-
nalis instituatur. requiritur praevia denunciatio aut querela partis
lesae », nisi haec iuvetur sequenti § 3 exceptione: nisi una pars
earum sibi invicem iniuriantium propter maiorem moraliter certam
iniuriae ab eadem parti alteri iam illatae omnibus perpensis cir-
cumstanliis gravitatem damnari per sententiam debeat, applicando
legem poenalem, ac deminuta ob iniuriam receptam. si casus ferat,
quod supponit non semper ita faciendum esse, poena nempe: « de-
terminata » (can. 2217, § 1, 1°).

36 De poenarum interpretatione, tum lege statutarum,
tum inflictarum reo, tum imponendarum in casibus, normas tradit
can. 2219 sub tribus relativis paragraphis. § 1 expressis verbis re-
fert reg. 49 iuris in 6°, cuius commentarium apud Reiffenstuel
aliisque probatis Sexti Decretalium Commentatoribus disci potest.
In poenis lege statutis, seu praecepto seutentiave expressis, beni-
gnior, eo quod « odia restringi convenit », ut ait reg. 15 iuris
in 6°, est interpretatio, cuiuslibet dubii motivo facienda semper,
tum circa personas, res aut loca sub canone poenali contenta, tum
circa delicti conditiones, tum circa poenae acerbitatem. proprietate
verborum ceteroquin servata. Exemplum nobis oflert cap. 22 (c de
electione et electi potestate » (I, 6) in 6°. In eo Bonifacius VIII ait:
« Statutum fel. rec. Gregorii VV. X praedecessoris nostri de his qui
ad parochialium ecclesiarum regimen assumuntur promovendis ad
sacerdotium infra annum, alioquin eisdem ecclesiis sint privati: Quod
cum sit poenale, restringi potius convenit, quam laxari: Declaramus
ad collegiatas ecclesias (nomen habentes proprium), etiam si alias
parochiales extiterint, et assumptos ad earum regimen non extendi:
sed antiqua iura servari debere potius in eisdem ».

Paragraphum primum esse quoque intelligendum de poenis per
sententiam aut praeceptum expressis. Ouae interpretatio conlirma-
tur, eo quod adversative incipiat § 2 de illis statuens. At si du-
bitelur taxative, utrum poena quaelibet canonica, a Superiore com-
petente inflicla, vel per sententiam, si erat ferendae sententiae, sive
ad modum praecepti particularis, stante gravi quoque dubio sit
iusta, necne, idest: iuxta legem poenalem, delicto proportionata,
cum errore facti, poena, tamquam incursa, servanda est in utroque
foro pro quo supponitur inllicta, agitur nempe de poenis canonicis,

Can. 2211) Tit. IV. - De poenarum notione etc. 55

exceplu casu appellationis proprie dictae, proindeque a iudiciali
sententia, quanilo in suspensivo effectu appellatio afficial iuxta ».
Lib. IV canones sententiam.

Cum ss. canones sint interpretandi rationabiliter, nc absonum
quid sequatur, unde profluit regula iuris: <r Ubi eadem est ratio,
eadeni debet esse legis dispositio », atque « de simiiibus idem est
iudicium », fallunt hae regulae in materia poenali, eo quod lOdia
restringi eonvenit » iuxta reg. iuris 15 in 6°. Sic enini legislatoris
voluntatem pandit § 3. Non licel Superiori ac iudici ecclesiastico,
et consequenter abstineant commentalores, poenam quamiibet eccle-
siasticam lege statutam a) de persona ibi certo expressa ad per-
sonam dubie aut certo non comprehensam, b) vel de casu per legem
poenalem certe mulctato ad casum dubie aut certo exsclusum pro-
ducere inlerpretatione extensiva, quamvis par adsil ratio in utraque
persona vel casu, propter quam punitio exigeretur, imo gravior ratio
illa deprehendatur in praetermissis per legem casu aut persona. Hinc
nec in connexis, nec in aequiparatis, nec in correlativis, valel ex-
tensiva legis poenalis interpretatio. Animadvertatur vero (inalis clau-
sula: salvo lamen huic canoni contrario praescripto can. 2231,
quod hypothesim considerat « si plures ad delictum perpetrandum
concurrerint ». Atque valde tigatur memoriae exceptio praedicta.

Rationes praescripti sub hoc §° desumere possumus quoad per-
sonas ex Decretalibus, tum Coelestini III aientis1: « cum peccata
suos auctores tenere debeant, nec poena sit uiterius protrahenda,
quam delictum fuerit in excedente repertum », tum Bonifacii VIII
statuentis 2: « Si compromissarius, in quem defuncto episcopo trans-
fertur eligendi potestas, ...eligat, m\ indignum: tunc sive scienter
id fecerit (cum dolus ipsius eis, qui non sunt in culpa, non debeal
imputari) sive etiam ignoranter... eligendi potestas... libere rever-
titur ad eosdem ». Quoad casus vero haec inveniuntur in Instr.
S. Congr. de P. F. 3: « poena excommunicationis lalae sententiae
contra aliquod designatum crimen in particulari. oon extenditur ad
aliud, quamvis eiusdem speciei, tuni quia les humana non obligat
nec operatur ultra intentionem legislatoris verbis expressam, tum

1 Cap. 2, tit. XI, Lib. III, X. — - Cap. 37. tit. < de electione et
electi potestate », V, in 6°. — 3 2 Iul. 1827 (C. P. pro Sin.j Collectanea
S. C. de P. F., n. 796.

56

Lib. V. - Pars II. - De poenis

Can. 2219

quia in odiosis, quemadmodum talis est gravissima excommimica-
tionis poena, praesertini lalae sentenliae, stricta debet esse inter-
pretatio ».

. TITULUS V.
De Superiore potestatem coactivam habente.

Can. 2-220. - § I. Qui pollent pote-
state leges ferendi vel praeeepta impo-
nendi. possunt quoque legi vel prae-
cepto poenas adnectere; qui iudiciali
tautum, possunt solummodo poenas,
legitime statutas, ad normam iuris ap-
plicare.

§ 2. Vicarius Generalis sine mandato
speciali non habet potestatem infligendi
poenas.

Can. 2221. - Legislativam habentes
potestatem, possunt intra limites suae
iurisdictionis, non solum legem a se
vel a decessoribus latam, sed etiam. ob
peculiaria rerum adiuucta, legem tam
divinam, quam ecclesiasticam a supe-
riore potestate latam, in territorio vi-
gentem, congrua poena munire aut
poenam lege statutam aggravare.

Can. 2222. - § ). Licet lex nuilam
sanctionem appositam habeat, legitimus
tamen Superior potest illius transgres-
sionem, etiam sine praevia poenac com-
minatione. aliqua iusta poena punire,
si scandalum fort1 datum aut specialis
transgressionis gravitas id ferat: secus
reus puniri nequit, nisi prius monitus
fuerit cum comminatioue poenae latae
vel ferendae sententiae in casu trans-
gressionis, et nihilominus legem vio-
laverit.

§ 2. Pariter idem legitimus Supcrior,
licet probabile tantum sit delictum fuisse
commissum aut delicti certe commissi
poenalis actio praescripta sit, non solum
ius, sed etiam ollicium habet non pro-
movendi clericum de cuius idoneitate
non constat, et, ad scandalum evitau-
dum, prohibendi clerico exercitium sacri
ministerii aul etiam eundem ab ollicio,
ad normam iuris,amovendi ; quae omnia
iu casu non habent rationem poenae.

Can. 2223. - § 1. In poenis appli-
candis iudex nequit poenam determi-
natam augere. nisi extraordinaria adiun-
cta aggravantia id exigant.

§ 2. Si lex in statuenda poena fe-
rendae senteutiae facultativis \erbis
utatur, committitur prudentiae et con-
scientiae iudicis eam iufligere, \el, si
poena fuerit determinata. temperare.

§ 3. Si vero lex utatur verbis prae-
ceptivis, ordinarie poena infligenda est;
sed conscientiae et prudeutiae iudicis
vel Superioris committitur:

I .° Poenae applicatiouem ad tempus
magis opportunum differre, si ex prae-
propera rei punitione maiora mala even-
tura praevideantur :

2.° A poena infligenda abstinere. si
reus perfecte fuerit emendatus, et scan-
dalum reparaverit, aut sullicienter pu-
nitus sit vel puniendus praevideatur
poenis auctoritate civili sancitis:

3.°Poenam determiuatam temperare
vel loco ipsius aliquod iemedium poe-
naleadhibere aut aliquam poenitentiam
iniungere. si detur circumstantia im-
putabilitatem notabiliter minuen?, vel
habeatur quidem rei emendatio aut in-
flicta a civili anctoritate castigatio. sed
iudex vel Superior opportuuam prae-
terea ducat mitiorem aliquam puni-
tionem.

§ 4. Poenam latae sententiae decla-
rare generatim commitlitur prudentiae
Superioris : sed sive ad instantiam partis
cuius interest, sive bono communi ita
exigente, sententia declaratoria dari
debet.

Can. 2224.- §
nae quot delicta.

§ 2. Si tamen propter numerum de-
lictorum nimius esset poenarum infli-
gendarum cumulus, prudenti iudicis
arbitrio relinquitur aut poenam omnium
graviorem intligere, addita. si res ferat,
aliqua poenitentia vel remedio poenali,
aut poenas intra aequos lerminos mo-
derari, habita ratione numeri et gra-
vitatis delictorum.

§ 3. Si poena constituta sit tum io

; 1. Ordinarie tot poe-

Can. 2220 Tit. V. - De Sv/periore potestatem etc. 57

conatum dclicti tum in delictum con- Bententiae iudicialis pronuntiationem ;

summatum, hoc admisso, infligi tantum si vero poeua latae vel ferendae sen-

debet poena in consummatnm delictum tentiae inflicta *ii ad modum praccepti

statuta. particularis, scripto aul coram duobus

Can. 2225. - Si poena declaretur testibus ordinarie declaretur vel irro-

vel infligatur per sententiam iudicialem, getur, indicatis poenae causis, salvo

scrventur canonum praescripta circa praescripto can. 2193.

37. Inscriptio Tituli. — Deinde considerandus eril Tilulum V,
qui fert inscriptionem De Superiore respectu subditorum potestatem

societatis perfectae propriam, sed quae legislativae ac iudiciali con-
numeratur, videlicet coactivam (ut illi qui libenter non adimplent
obligationes subditi, per poenas, quae sunt illius obiectum, agant)
habente, sive ad hoc ut eas decernat generaliter aut singulariter,
sive ut eas infligat, opportunitate casus oblata, si\e tantuin quod
incursas per subditos ipsas declaret, ut eis iam subiecti coram Ec-
clesia noli fiant.

38. Principium de subiecto illius potestatis enunciat can,
2220.% 1. — Quipollent iuxta ss. canones potestate soltim publica
leges ferendi, sive territoriales sive personales, vel praecepta sin-
gulis vel pluribus imponendi ex causa iurisdictionis, possunt quoque,
ad lacultatem quod attinet, legi cuilibet velpraecepto a se dato poenas
medicinales aut vindicativas adnectere in eodem legis vel praecepli
contextu ad eorum firmitatem vel efficaeiam; qui vero supple «po-
testate » iudiciali tantum, possunt soiummodo, ob hanc scilicel po-
testatem et vi huius canonis poenas proprie dictas, legitime sta-
tutas, nempe legibus adnexas ecclesiasticis, secundum quas iudicant,
et ad normamiuris, idest: seryatis ss. canonibns Lib.1 IV ad rem
pertinentibus atque aliis huiiis Lib.1 V, applicare per sententiam aut
decretum equidem singulis. Nam legitur in can. 4, Caus. III, quae-
stione VII: « Bonus iudex nihil ex arbitrio suojfacit, et domesticae
proposito voluntatis, sed iuxta leges et iura pronunciat ; statutis
iuris obtemperat, non indulget propriae voluntati; obsequitur legi-
bus, non adversatur; examinat causae merita, non mutat ».

Enimvero ex can. 368, § 1: « Vicario Generali, vi officii, ea
competit... iurisdictio in spiiitualibtis ac temporalibtis, quae ad Epi-
scoptim iuie ordinario pertinet, exceptis iis... quae ex iure requi-
rant speciale Episcopi mandatum ». Hinc fuit necessarius ob legis-
latoris voluntatem § 2. Vicarius generalis, quamvis pollens potestate
praecepta imponendi, sine mandato speciali Episcopi constilnenlis

58 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2220-2222

eum, non habet ob luinc §! praec.8 limilationem potestatem infli-
gendi, sive adneclendo poenas medicinalem ant vindicativam prae-
cepto incurrendas ipso facto, sive legis transgressionem aliqua iusta
poena puniendo vi seq.s can. 2222, § I.

'39. Legislatoris ecclesiastici potestas coactivaampliatur
iu can. 2221. Legislativam, seu leges proprie dictas ferendi ad re-
gimen in Ecclesia habentes obtentam qualitercumque potestatem
sive ratione territorii sive ratione personarum. ln canone dicitur
quod hi possunt vi eiusdem intra limites suae iurisdictionis, qui
territorio vel personis definiti sunt ac ratione obiecti, non solum,
quia sequela can. praec.8, legem a se prius institutam, vel a deces-
soribus in quorum ius successerunt latam, sed etiam, attamen ob
peculiaria rerum adiuncta, secus innuerent delicientes esse leges
in hac parte, quarum iudicium penes ipsos non est, legem tam divi-
nam, idest divinitus promulgatam, quam ecclesiaslicam, scilicet sive
generalem sive peculiarem loci, a superiore respectu propriae po-
testate latam cum promulgatione, tii territorio vigentem, secus si
obsoleverit vel revocata fuerit, congrua poena, sub conditione ut
« servetur aequa proportio cum delicto, habita ratione imputabili-
tatis, scandali et damni » (can. 2218, § 1), munire, quatenus lex
sit absque sanctione, ac sic mutaretur transgressio in delictum, aut
poenam lege eadem superiore statutam aggravare, v. gr. ut sit
non ferendae sed latae sententiae, vel amplior decernatur suspensio.

40. Superioris ecclesiastici coactiva potestas extenditur
in can. 2222. § i. Licet lex propria vel per superiorem potestatem
lata nullam poenae sanctionem appositam in eius vel alterius te-
nore habeat, unde ipsius transgressio non constitueret delictum ec-
clesiasticum, legitimus tamen Superior, idest: rite constitutus ac
poteslate coactiva praeditus, potest vi huius canonis declaralam illius
legis transgressionem huius alteriusve subditi, quae proinde non fiet
delictum, etiam sine praevia poenae infligendae comminatione, atque
in hoc sita est ampliatio potestatis coactivae, quia lex poenalis hanc
comminationem secumfert. aliqua iusta seu proportionata transgres-
sioni poena vindicativa punire, quae facultas conceditur sub alte-
rutra ex sequentibus conditionibus, si a) scandalum ex illa trans-
gressione forte propter huius publicitatem datum, proindeque a
transgrediente proveniens illud, aul b) specialis propter circum-
stantias transgressionis </r«t>«7asadaucla, conditio alterutra id, nempe:

Can. 2222 Tit. V. - De Superiore potestatem etc. 59

illam punitionem iustam feral iudicio Superioris prudente; secus \i-
delicet: deficiente utraque conditione, tunc reus transgressionis supra
declaratae puniri nequit a Superiore supradicto, nisi prius idesl :
praevie punitioni monitus fuerit de illa lege servanda determinate
ab eo subdito, adiungendo monitioni, seu cum comminatione poenae,
sive eensurae, quae ex sui natura requirit monitionem illam, sive
vindicativae illam requirentis ob legislatoris voluntatem, latae, seu
ipso transgressionis posterioris (acto incurrendae, vel ferendae sen-
tentiae, quamvis extraiudicialiter infligendae incasu transgressionis
circa quam fuit facta monitio, el nihilominus, idest: illa monitione
sine fructu posita, legem illam particularem, prout haec initio fuit
declarata, violaverit proprie, hoc est: quamvis delictum non pa-
traverit.

Immo, etsi de potestate coactiva non agatur, ut in line §l se-
quentis patebit, attamen quia ratione delicti exurgit praescripti iu-
stitia iuxta regulam iuris 23 in ()° « Sine culpa, nisi subsit causa,
non est aliquis puniendus », positus est hic § 2. Pariler, idest:
non obstante defectu legis poenalis ad casum, idem iuxta datam
declarationem legitimus Superior, licet a) probabile tantum sit,
quia desunt sulficientes ad certitudinem . probationes, quamvis ha-
bitae inducant in prudentis mentem, delictum proprie ob transgres-
sionem legis poenalis fuisse commissum ab hoc subdito, b) aut de-
licli certe iuxta probationes nunc habitas commissi poenalis artio,
<( seu accusatio criminalis » (can. 1934) ad illud puniendum, prae-
scripta sit, seu « perempta lapsu temporis utilis ad actionem cri-
minalem proponendam » (can. 1702 et 1703), non solum ius,
secundum can. 970 quoad sequentem litleram a) et iuxta can. 331
§ 1 quoad alias duas litteras b) et c), sed etiam officiuni vi can. 973.
§ 3 atque can. 336, § 2 habet a) non promovendi per se (nec dando
litteras dimissorias) clericum, et a fortiorj laicum, quia « prima
tonsura et ordines minores in praesenti disciplina (can. 973, § 1)
uti gradus conceduntur ascendendi ad preshyteratum », dc cuius
idoneitate non conslat « moraliter certo ex positivis argumentis »
(can. 973, § 3), quod supponitur in casu canonis, quem commen-
tamur, accidere ut plurimum. et taxalive ad scandalum evitandum,
quod cohonestat privationem exercitii iuris quaesiti, et aufert ra-
tionem poenae, quia tale ius est pro bono animarum constitutum,
supple «rton solum ius, sed etiam officium habet» b) prohibendi

60 . Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2222-2223

tantum clerico in sacris constituto, nam obiectum est: exercilium
sacri ministerii, quotl est illius proprium, c) aut etiam, utpote illam
forsan inciudendo probibitionem peculiarem, vel ultra illam gene-
ralem, eundem quemlibet clericum ab officio, quod lato vel stricto
sensu sic dicatur, quolibet, ad normam iuris, quatenus serventur
in hoc canones 192 ac in eo impliciti, amovendi proprie.

Subditur opportuna declaratio; quae omnia sub tribus litteris
a) b) et c) in casu per paragraphum considerato non habent ra-
tionem poenae stricto sensu, qua « delinquentes plectuntur » (can.
2216). Hinc praefata sub littera a) prohibitio, nec est « suspensio
a sacris ordinibus » (can. 2279, § 2, 48), nec poena vindicativa,
quae in can. 2291 n. 1° memoratur.

41. De iudicis potestate ad poenas quod attinet applican-
das, « iuris normani » sequendam in eius exercitio (vi can. 2220,
§ 1) dat can. 2223. Primo consideratur in ipso poena determinata,
postea ferendae sententiae regulas tradit de huiusmodi poenis pro
diversitate verborum, quae in poenali canone adhibeantur, ac ul-
timo poenas latae sententiae canon considerat.

Congruenter iudicis potestati sub §° 1° can.s 2220 limitatae
decernit § 1. In poenis, quae a lege ecclesiastica statutae sint, nam
dicitur applicandis, seu ad singulos delinquentes plectendos, iudex
pro suo in hac parte otficio nequit, proinde iniuste atque sine ef-
fectu ageret, poenam determinalam, idest: quae « taxative statuta
sit», augere qualitercumque, unde a sensu contrario posset eandem
deminuere, servata « aequa proportione cura delicto d (can. 2218,
§ 1). Sed hoc sub distinctione moderatura erit in §§is seqq. Lirai-
tatio vetiti additur his verbis nisi extraordinaria, quia raro eve-
niunt talia adiuncta aggravantia, quae secundum iudicis pruden-
tiam id, scilicet: poenae determinatae augmentum, non tantum con-
veniens reddant, sed exigant.

§ 2. Si lex in statuenda poena « determinata vel indeterminata »
(can. 2217, § 1, 1°), sed ferendae sententiae, proinde, quae « a
iudice infligi debeat » ut incurratur, quando « lex » facultativis
respectu iudicis verbis utatur, signum est quod committitur pru-
dentiae et conscientiae iudicis, supposita accusatione criminali for-
sitan ex denunciatione praevia, eam poenam, alterutram supra di-
ctam, infligere, aut non, vel, si poena fuerit determinata, tempe-
rare, quod propriuni est poenae indeterrainatae. Uno verbo : lex

Can. 2223 Tit. V. - De Superiore potestatem etc. 61

innuit poenam fortassis laxatam veluti normam relictam bmni <-\
pai*te « prudentiae et conscientiae iudiCis », qUae optime differunl
ab eiusdem arbitrio. Non aliter invenimus fesponsum fuisse ab
Innoc. III1: <r alioquin, secundum personae merita, <it quaiilatem
excessus, poenam iudicanlis discretio mOderari ».

Alex. III in eap. i « de officio et potestate iudicis delegati »
(I, 2) sie deerevit: « lllis etiam, qui pro eausis tibi commissis, ad
citationem tuam venirc aut luo siiper liis parere iudicio neglexe-
rint: si tale fuerit negotium, qiiod certa exinde poena in canonibus
exprimatur. eandem inlligas, alioquiu ipsos proi delieti qualitate et
eausae, seeundum tuum arbitrium puniie pi"ocures ». Boc suh ca-
pite elausulae duae inveniuntur. Seeunda « laeullativis verbis» uti-
tur, prior vero « verbis praeeeptivis » quam nune eonsiderat ^ 3.
Si rero, quod verbum adversativum innuit elausulam praec. $' « in
statuenda poena lerendae sententiae », lex utatttr verbis }>ruere-
ptiris, quando nempe urget eap. 1 « de constitutionibus » : « Ca-
nonum statuta custodiantur ab omnibus. Et nemo in actionibus vel
iudiciis ecclesiastieis suo sensu, sed eorum auctoritale dueatur ».
Tunc ordinarie, seu uti regula iuridica, poena per legem skiluta
vel taxative vel indeterminata infligenda esl, sive in iudiCiO, sive
extraiudicialiter pro poenae diversitate ac circumstantiis delicti; sed
vi liuius canonis aequitatem sequentis, quae iuris rigorem tempe-
rare novit, conscientiae in proprio munere fideliter adimplendo iuxta
potestatis publicae finem in Ecclesia et prudentiae omnia perpen-
dentis ac providentis, quae ad casum spectant, iudicis vel Superioris
ratione formae iuilicialis vel administrativae in auctoritalis usu com-
mittitur ab ecclesiastico legislatore:

i.° Poenae applicationem, qua reus illi subiiciatur, non omit-
tere absolute, quod esset regulae supra positae contraire, sed (/(/
• tempus magis opportunum dictae applicationi differre, hac sub con-
ditibne: si e.r praepropera, seu hic et nunc peracta rei punitione
maiora mala, quae proinde postponi non debent ss. canonum obser-
vantiae, eventura fortassis ex cul[»a delinquentis vCl ignorantia ma-
litiave aliorum praevideantur ,•

lino 2.° A poena supra declarala Infligenda, non iam ad tempus
sed omnino abstinere, si a) reus perfecte, lorsan post dilalionem

J Cap. 1 « de accusationibus, iuquisitionibus et dtnunciationibus »
tit. 1, Lib. V.

62 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2223

applicationis poenae, fuerit emendalus a deiicto, quod respicitur,

et scandalum reparaverit, quod pro indice semper necessarium erit,
quia « delieta quae cadunt sub criminali iudicio sunt delicta pu-
blica » (can. 1933, § 1). Ratio huius exceptionis a regula supra
in §° posita est obtentus finis per poenam intentus, qui obtinetur
aequipollenter in sequenti duplici bypothesi: b) aut « reus » sufji-
cienter « iudicis vel Superioris » ut supra iudicio punitus sit, quamvis
poena non canonica, nam subditur: c) vel puniendus talis a reus »
praevideatur poenis auctoritate civili sancitis equidem iuste, quia
« delictum quod laedit utriusque societatis legem, ab utraque po-
testate puniri potest » (can. 2198).

Duo priores numeri de poena praescribunt « determinata et
indeterminata », aliter sub n° 3° ob praescripti naturam. « Con-
scientiae et prudentiae iudicis vel Superioris committitur » : Poenam
determinalam in lege a) temperare per mitigationem proportionatam
vel loco ipsius poenae vindicativae b) aliquod remedium poenale,
videlicel: « monitionem, correptionem, praeceptum vel vigilantiam »
(can. 2306) pro casuum diversitate adhibere c) aut aliquam poe-
nitentiam torsitan ex his sub §° 1° can. 2313 enumeratis iniun
yere, idesl: unum vel aliud pro illius prudenti arbitrio, si accidat
distributive unum vel aliud horum quae sequuntur; nempe: si
a) delur circumstantia delinquentis vel delicti imputabilitatem no-
tabiliter minuens cognoscenda ex declarato can. 2218, § 1, etsi
gravis remaneat imputabilitas propter § 2, b) vel habeatur quidem
rei emendatio quamvis perfecta, c) aut infticta tuerit a civili au-
ctoritate casfigatio iuxta num. 2m, secl iudex vel Superior oppor-
tunam praeterea ducat. igitur rationabiliter, mitiorem « determi-
nata » aliquam punitionem huic sub littera c) addere, vel in ca-
sibus a) et b) imponere.

§ 4. Poenam medicinalem aut vindicativam latae sententiae
propter delictum iam incursam declarare, ut in foro externo au-
thentice conslet,. generalim, idest: veluti norma committitur vi huius
canonis prudentiae Superioris circumstantias perpendentis; sed
a) sive ad instanliam portis cuius interest propter quodlibet damnum
receptum, b) sive bono communi dioecesis, civitatis, parochiae aut
communilatis ita exigente, proindeque ratione debiti ex officio erga
singulos fideles vel societatem saltem impertectam, sententia declara-
toria dari debel, ad quod iudex vel Superior hoc praescripto ligatur.

Can. 2221 Tit. V. - De Superiore potestatem etc. 63

42. Multiplicatio seu adauctio poenarum. Naturae delicti
ac poenae expostulant regulam, quam referl can. 2224. § /. Or-
dinarie idest : tanquam iuris norma tot poenae latae senlentiae in-
curruntur vel ferendae sententiae sunt infligendae a respectivo ca-
none statutae, quot delicta contra diversas leges commissa sunt vel
advcrsus eandem iterata. Ita quoque ex iure Decretalium, nam in
cap. I a de poenis » (V, 37) legitur: « Ea, quae frequenti prae-
varicalione iterantur, frequenti sententia condemnentur j>. Atque in
cap. 27 « De sententia excommunicationis » (V, 39) respondet
Innoc. III: « Discretioni vestrae mandamus, quatenus si vobiscon-
stiterit dictum F. archidiaconum ob dupliceni causam excommuni-
catum fuisse, et expressisse tantum alteram in litteris, quas super
absolutione sua impetravit: ipsum tanquam excommunicatum satis-
facere ecclesiae suae pro altera. monitione praemissa, cogatis».

Aflert iuris exceptiones aequitate suffultas § 2. Si tamen pro-
pter numerum eorumdem vel diversorum qualitate delictorum ni-
mius esset, attenta humana conditione, poenarum, non iam latae
sententiae, sed infligendarum a iudice vel Superiore cumulus ad
normam ^praec.8, prudenti iudicis arbitrio seu voluntati relinquitur,
seu canonis vi facultas datur disiunctive a) aut poenam ferendae
sententiae omnium « infligendarum » huic singulari reo graviorem
iuxta canonum ac interpretum aestimationem infligere, quandoque
addila, nempe: si res ferat seu possible sit conveniensque iudi-
cetur, aliqua poenitentia vel remedio poenali ex Titulo X cogno-
scendis, b) aut omnes supra dictas poenas intra aequos duce ra-
tione terminos per selectionem moderari, in quo dicendo iudicto
norma est: habila ratione numeri et gravitatis delictorum, quae
dignoscitur ex Titulo II « De imputabilitate ».

Aliam exceptionem g1 V absolutam praescribit § .9. Si poena
ferendae sententiae constituta sit, tum in conatum delirti, unde hie
« verum constituit delictum » (can. 2212, § i), tum in delictum
idem consummatum, hoc admisso praeter delicti conatum alias pa-
tratum, infligi tantum debet contra duos §§"" praecedentes, illis duobus
consid eratis, poena in consummatum hoc delictum statuta per legem.
Quoad poenas vero latae sententiae viget § 1, nam verus delicti
conatus excludit progressum ad consummationem eius, quae eveoiel
propter hoc, poena in conatum delicti iam incursa.

64 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2225

43. Modus servandus a Superiore vel iudice in declaratione
vel inflictione poenarum multiplex est. Idipsum nos edocet sub
distinctione postremus buius Tituli can. 2225. Si poena, tum vin-
dicativa tum medicinalis, ulpote per legem latae sententiae, decla-
retur iam incursa, vel alterutra ex diclis, sed lege statuta lerendae
sententiae, inftigalur per sententiam iudicialem, quae in can. 1868,
§ 1 describitur, serventur canonum praescripta in Titulo XIII, Lib. IV
posita circa sententiae iudicialis pronuntiationem,(]U'd(i huiusmodi
processum praevium requirit; *t vero poena, [y\m vindicativa, tum
medicinalis, latae vel ferendae sententiae, scilicet: haec, quae «a
iudice vel Superiore intligi debeat », illa vero quae « determinata
ita sit addita legi vel praecepto ut incurratur ipso facto commissi
delicti » proprie dicti vel forlassis ad normam can.s 2195, § 2,
quia de utraque conditio additur inflicta sit ex tunc subeunda, vel
poena latae sententiae ex tunc in foro externo urgenda, ad modum
praecepti particularis idest: ab homine atque extraiudicialiter; quae-
cumque in hac secunda parte canonis explicata a) scripto aut co-
ram duobus testibus ad licile agendum et ordinarie, seu est regula
exceptiones ob prudentiam admittens, ut declaretur iam incursa ad
effectus poenae iuxla can. 2232 urgendos, vel irrogetur ad eam
statim subeundam. b) indicatis poenae declaratae vel inflictae causis,
salvo quoad clausulam sub littera b) tantum praescripto can. 2193,
quod relinquit «prudenti Ordinarii arbilrio suspensionis (ex informata
conscientia) causam clerico patefacere aut reticere ». Hinc sequitur,
etiam huiusmodi poenam « scripto aut coram duobus testibus esse
ordinarie infligendam » ex huius canonis in secunda parte praeceplo.

lus vetus praescripla canonis huius continebat, quamvis illud
de poenis determinatis loqileretur. Ita v. gr. de inflictione poena-
rum quas ferendae sententiae statuit const. « Sacramentum Poeni-
tentiae » Bened. XIV adversus sollicitantes, haec habet Instr. S. C.
de Prop. Fide *: « Praemissis his (nempe moderato per S. Congr.
iudiciali processu illo qui specialis servatur de hoc crimine puniendo),
et audito reo eo modo quo commode fieri poterit, si ex omnibus
rite el accurate perpensis, tibi satis perspecta evadat admissi cri-
minis veritas, tunc dcmum poteris devenire ad illi interdiccndum
in perpetuum ne confessiones excipiat, subtrahendo omnes et quas-

i 26 Aug. 1775. Collect. S. C. de P. F. n. 509.

Can. 2225 Tit. VI. - De subiccto coactivae potestati obnoxio 65

cumque facultales in i<l muneris eidem, etiam per quodcumque pri-
vilegium, vel eliam ab ipsa S. Sede impertitas. Praeterea, declarare
poteris eumdem reum obnoxium esse ceteris poenis spirituaKbus in
Conslitutionibus, et praesertim in Gregoriana sancitis. Tibi quoque
tas erit illum suspendere a sacrosancti Sacrificii celebratione ».

Alios textus ex Decretalibus licet decerpere. Primus sit cap. 1
« de senlentia excommunicationis... t> in (>°, ubi Innoc. IV in Conc.
Lugdunensi constituit: « Quisquis igitur excommunicat, excommu-
nicationem in scriptis proferat, et causam excommunicationis ex-
presse conscribat, propter quam excommunicatio proferatur ». Se-
cundus textus alium admiserat modum; nempe: cap. 48, tit. 39,
Lib. V. X, in quo sic loquitur Innoc. III: « Sacro approbante con-
cilio prohibemus, ne quis in aliquem excommunicationis sententiam,
nisi competenti admonitione praemissa, et personis praesentibus ido-
neis, per quas (si necesse fuerit) possit probari monitio, promulgarc
praesumat ».

Nec solum de excommunicatione in Pont. Rom. est scriptum ' :
« Maior vero excommunicatio, quam Pontifex per sentenliam scri-
ptam legendo promulgat, hoc modo profertur: etc. », sed de su-
spensione quoque in eodem invenitur Pontificali 2: « Suspendilur quis
(clericus) quandoque ab homine,... quando Praelatus sic in scriptis
pronuntiat: etc. ». Ac demum de suspensione ex informata con-
scientia, quod scripturae forma ad validiiatem non pertineat, Constat
ex resp. S. Congr.3 EE. et RR. in una Ord. Praed. 3 ubi interrogata
«3. An valeat suspensio oretenus, et absque scripto enunciata?
Emi. Patres... rescripserunt: Ad 3. Affirmative cum feratur per
modum praecepti particularis ».

TITULUS VI.
De subiecto coactivae p<»testati obnoxio.

Can. 2*226. - § I. Pocnae adnexae get anteriori, si tamen delictum, quan-

legi aut praccepto obnoxius est qui lege do lex posterior lala est. iam conimis-

aut praecepto tenetur, nisi expresse e- sum erat, applicanda est lex reo fa\o-

ximatur. rabilior.

§ 2. Licet lex poenalis posterior obro- § 3. Quod si lex posterior lollal le-

1 Ordo excommunicandi et absolvendi. — 2 Ordo suspensionis, re-
conciliationis. — 3 2 Martii 1866. Collertanea S. Congr. JbE. etRK.
zarri, pag. 755.

Blat - Comm. Texl. Cod. Iitr. Can. "'

66

Lib. V. - Pars II. - De poenis

gem vel poenam tantum, haec statim
cessat, nisi agatur de censuris iam coq-
tractis.

§ 4. Poena reum ubique terrarum
tenet, etiam resoluto iure Superioris,
nisi aliud expresse caveatur.

Can. *2227. - § 1. Poena nonnisi a
Romano Pontifice infligi aut declarari
potest in eos de quibus in can. 1557,

§ 1-

§ 2. Nisi expresse nominentur, S. R.
E. Cardinales sub lege poenali non
comprehenduntur, nec Episcopi sub
poenis latae sententiae suspensionis et
interdicti.

Can. 22*28. Poena lege statuta non
incurritur, nisi delictum fuerit in suo
genere perfectum secundum proprieta-
tem verborum legis.

Can. 2229 - § 1. A nullis latae sen-
tentiae poenis ignorantia affectata sive
legis sive solius poenae excusat, licet
lex verba de quibus in § 2 conti-
neat.

§ 2. Si lex habeat verba : praesum-
pserit, ausus fuerit, scienter, studiose,
temerarie, consullo egerit aliave similia
quae plenam cognitionem ac delibera-
tionem exigunt, quaelibet imputabili-
tatis imminutio sive ex parte intelle-
ctus sive ex parte voluntatis eximit a
poenis latae sententiae.

§ 3. Si lex verba illa non habeat ;
1.° Ignorantia legis aut etiam solius
poenae, si fuerit crassa vel supina, a
nulla poena latae sententiae eximit ;
si non fuerit crassa vel supina, excusat
a medicinalibus, non autem a vindica-
tivis latae sententiae poenis ;

2.° Ebrietas, omissio debitae diligen-
tiae, mentis debilitas, impetus passio-
nis, si. non obstante imputabilitatis de-
miuutione, actio sit adhuc graviter cul-
pabilis," a poenis latae sententiae non
excusant ;

3.° Metus gravis. si delictum vergat
in contemptum fidei aut ecclesiasticae
auctoritatis vel in publicum animarum
damnum, a poenis latae sententiae nul-
latenus eximit.

§ 4. Licet reus censuris latae sen-
tentiae ad normam § 3, n. 1 non te-
ueatur, id tamen nou impedit quomi-
nus, si res ferat, congrua alia poena
vcl poenitentia aflici queat.

Can. 2230. - Impuberes excusantur
a poenis latae sententiae. et potius pu-
nitionibus educativis, quam censuris
aliisve poenis gravioribus vindicativis
corrigantur ; puberes vero qui eos ad
legem violandam induxeriut vel cum
eis in delictum concurrerint ad normam
can. 22(19, §§ 1-3, ipsi quidem poenam
lege statutam incurrunt.

Can. 2231. - Si plures ad delictum
perpetrandum concurrerint, licet unus
tantum in lege nominetur, ii quoque
de quibus in can. 2209, §§ 1-3, tenen-
tur. nisi lex aliud expresse caverit, ea-
dem poena ; ceteri vero non item, sed
alia iusta poena pro prudenti Superio-
ris arbitrio puniendi sunt, nisi lex pe-
culiarem poenam in ipsos constituat.

Can. 2232. - § 1. Poena latae sen-
tentiae, sive medicinalis sive vindica-
tiva, delinquentem, qui delicti sibi sit
conscius, ipso facto in utroque foro te-
net ; ante sententiam tamen declara-
toriam a poena observanda delinquens
excusatur quoties eam servare sine in-
famia nequit, et in foro externo ab eo
eiusdem poenae obseFvantiam exigere
nemo potest, nisi delictum sit notorium,
firmo praescripto can. 2223, § 4.

§ 2. Sententia declaratoria poenam
ad momentum commissi delicti retro-
trahit.

Can. 2233. - § 1. Nulla poena in-
fligi potest, nisi certo constet delictum
commissum fuisse et non esse legitime
praescriptum.

§ 2. Licet id legitime constet, si a-
gatur de infligenda censura, reus re-
prehendatur ac moneatur ut a contu-
macia recedat ad normam can. 2242,
§ 3. dato, si prudenti eiusdem iudicis
vel Superioris arbitrio casus id ferat,
congruo ad resipiscentiam tempore;
contumacia persistente, censura iufligi
potest.

Can. 2234. - Qui plura delicta com-
misit, non modo gravius puniri, sed
si, prudenti iudicis arbitrio, res id fe-
rat, subiici etiam debet vigilantiae vel
alii remedio poenali.

Can. 2235. - Delictum frustratum
aut conatus delidi, nisi tanquam di-
stincta delicta lege plectantur. possunt
congrua poena pro gravitate puniri,
salvo praescripto can. 2213. § 3.

Tit. VI. - De subiecto coactivae potestati obnoxio

67

Titulus VI.

De subicto
coactivae
potestati
obnoxio —

eonsiderata

— sed excusato
vol non —

— quoad poenas
subeundas —

— lege aut praecepto

— personanim dignitate

— delicti perfectione

— propter ignorantiam

— ratione aetatis in delinquente

— causa concursus in delictam

— latae sententiac

— per earum inflictionem

— cum remedio poenali

— etiamsi delictum non perpetretur

Can.

2226

ii

222:

ii

2228

»

2229

»

223H

»

2231

»

2232

»

2233

»

223'.

»

223ii

44. Inscriptio Tituli. — Post subiectum cui polestas coacliva
competit, oportuit normas dare, quas continet Titulus \l inscriptus
De subiecto nempe : fkleli, qui subditur auctoritati ecclesiasticae
leges aut praecepta ferenti, cognoscendus per can. 11 13, 14. quoad
illas, et quoad haec per can. 94, si vero agatur de clcrico, respi-
ciendo huiusincardinationem vel aliam subiectionis rationem el.si ser-
mo sit de religioso exempto. altendatur oportet familia seu domus ad
quam hic pertineat : de illo igitnr coactivae potestati distinctae iuxi.i
Superiores vel personas morales eam exercentes, atque consideratae
secundum modos diversos.exercendi eam. videlicet per leges, per
sententias, per modum praecepti parlicularis, obnoxio ad incurrendas
poenas inde consequentes vel subeundas uti ellectum illius pote-
statis.

45. Ordo canonum ex dictis infertur, sed logice expositus
inscriptionem illustrat. Consideretur primo coactiva potestas li
aut praecepto exercita, et subiecturn hac ratione determinatur in
can. 2226, dum sequentes duo personarum dignitatem et delicti
perfectionem considerant ad illam statuendam determinationeni. His
subsequuntur tres canones 2229. 22IJ0 el 2231, qui successive causas
a poenis incurrendis excnsantes considerant, scilicet : ignorantiani
et impubertatem, et econtra inducentes vel concurrentes ad deli-
ctun) poenalibus legibus subiiciunt. Denique modnm poenas subeundi
aut intligendi moderantur can. 2232 et 2233. duin subiectio tiim

68 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2226

remedio poenali ultra poenara, tum poenae absque patrato delicto
decernitur per canones 2234 et 2235.

4(J. Subiectio legi praeceptove poenali in genere sic de-
cernitur. Can. 2226. § 1. Poenae cuilibet latae sententiae aut fe-
rendae adnexae legi per quain illa statuitur aul praeceplo Supe-
rioris vel iudicis, quod per illam poenam urgetur ; obnoxius est
omnis et solus ille, qui lege aut praecepto talibus tenetur quolibet
ex motivo, nisi expresse in eisdem vel alias legitime ab eadem
poena eximatur, sicuti datur exemplum in can. 2227, §2. — Nor-
mani ipse Clemens III tradidit in cap. 21 \<. de sententia excommu-
nicationis » (V, 39) X, dicens : « et Nobis luit ex tua parte quae-
situm, utrum si quisita pronuntiaverit: quisquis furtum fecerit excom-
municatus sit : haec generalis clausula ad ipsius excoramunicatoris
subditos referatur, an generaliter extendatur ad omnes, qui non
sunt de iurisdictione illius? Ad quod dicimus quod hac sententia
non nisi subditi obligantur : nisi forte plus contulerit maior et lar-
gior aucloritas delegantis ».

§ 2. Licet lex poenalis, sic dicta ob poenam in ea statutam,
posterior respectu alterius, cui poenali quoque obroget anteriori
promulgatione, quia eidem opposita, sub conditione : si tamen de-
lictum adversus anteriorem legera, quia quando lex posterior su-
pradicta lata est, nempe: promulgata, eo quod « leges instituuntur
cum proraulgantur » (can. 8 § 1), iam commissum erat, quaravis
uondum iudicalum nec punitum ut patet ex §l praescripto sequenti,
applicanda est a iudicc vel Superiore lex alterutra reo favorabi-
lior, id est : cuius poena statuta mitior est, vel adauget delicti con-
ditiones. Praescriptum valde aequura, nara agitur de poena feren-
dae sententiae, utpote applicanda. Urale si mitior est in lege ante-
liori, banc subeat oportet reus, qui talem legem, dum ea vigeret,
est transgressus ; si mitior est qualitercumque poena posterior,
hanc subire oportet, quia nunc temporis, seu iege posteriore vigente,
Superior paret legi applicans statutam poenam. In utroque autem
casu servatur reg. iuris 49 in 6° : « In poenis benignor est inter-
pretatio tacienda ».

§ 3. Quod si lex posferior promulgatione tollat legem ante-
riorera poenalera, idest : eius praescriptum ac saltem consequenter
poenara accessoriam, vel relinquens praescriptum, « tollat » adne-
xam ei poenam tantuin latae aut terendae sententiae, liaec poena

Cnn. 2226 Tit. VI. - De sxibiectc coactivae potestati obnoxio 69

statim post vigorem promulgatae legis cessat, tum uti adnexa legi,
ut palam esl, proindeque non applicanda est poena legis anterioris,
congruenter regulae iuris citatae ac menti praec. g1, tum uti poena
iam incursa latae sententiae aut por inflictionem, cum hac sola
exeeptione nisi agacur de censuris quibuslibet sed proprie dictis
atcfue iam alterutro modo conlractis. Ratio exceptionis est, quia
« quaetibet censura, semel contracta, toljitur tantum tegitima abso-
lutione » (can. 2248, § 1).

Circa poenarum observantiam ila inveniinus decrelum,.quando
illa erat latae senlentiac poena * : « Ad reprimendam malitiam per-
versorum, poenae cerlae sunt in canonibus conslitutae, quas sicut
latas a vobis interdum in subditos (seilicet ab homine), vultis in-
violabiliter obsorvari, ila latas ab aliis, debetis inyiolabiliter obser-
vare. Ideoque mandamus, qualenus sententias, quas 1. exovien. epi-
scopus duxerit in subditos suos canonice promulgandas, et vos ipsi
servetis, et a vestris subditis faciatis observari ». Casu vero quo
poena sit ferendae senlenliae, non deest Decretalis simile quid sta-
tuens. Sic enim scriptum est in Conc. Laleranensi sub Alex. III2:
« Si quis autcm treugas frangcre praesumpserit post tertiam admo-
nitionem, si non satisfccerit, suus episcopus sentcnliam excommu-
nicationis dictet in eum, et scriptam vicinis episcopis annunciet,
quorum nullus excommunicatum in communionem recipiat, immo
scriptam sententiam quisque confirmet ».

Hanc ergo disciplinam generaliler ad poenas, sed aplius reti-
net § 4 conformis canoni 24 derogato quoad poenae cessalionem.
Poena mcdicinalis aut vindicativa, poenitentia quoque ac remedium
poenalc |)io huius modo, semel incursa, sive quia latae sententiae,
sivc quia per iudicem vel Superiorem intlicla, vel declaiala quoad
declaralionis effectum, sequitur enim reum ubique terrarum tenel
obligatum ad eius observantiam, iino per exceplionem canonis ci-
tati. quando ad modum praecepti particularis cst fulminata, eliam
resoluto per mortcm, aut renunciationc revocatione, alioque modo
cessante iure Superioris, idest: isto amitlente potcslalem coactivam,
qua poenam inflixit, nisi aliud divcrsum ab buius §' praescwpto
expresse caveatur, v. gr. prout dicitur dc suspensione ex informata
conscientia a S. Congr. de Prop. Fidc in eiusdem Instructione 3 sub

1 Cap. 8 « de officio iudicis ordinarii » (I. 31) X. - 2 Cap. 1 . de
treuga et pace » (I, 33) X. — 3 20 Oct.,1884. Collect. S. C. de P. F. n. 1628.

70 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can.

num. 5. « Quod si ob graviores causas Ordinarius censuerit eam
imponere non ad lempus determinatum, sed ad suum beneplacitum,
tunc ipsa habetur pro temporanea, ideoque cessabit cum iurisdi-
ctione Ordinarii suspensionem infligentis )>. Atque praescripto §*
optime providetur scopo coactivae potestatis, etiamsi « poena in-
flicta (non) scripto aut coram duobus testibus declaretur vel irro-
getur, (nec) indicatis poenae causis » (can. 2225), prout quandoque
licite fieri potest. Namque aliter possent facile delinquentes vanas
reddere Superioris punitiones saltem ad tempus per recessum ab
eiusdem territorio.

47. Personae privilegiatae sunt sequentes. Can. 2227. § 1.
Poenae, exclusis quoad validitatem ceteris Praelatis, ipsisque Roma-
nis Congregationibus ex auctoritate propria, nonnisi a Romano Pon-
tiflce per se vel per delegatum iuxta reg. 68 iuris in 6°, infligi
proprie sive per legem particularem, sive per sententiam praece-
ptumque particulare, aut his posterioribus modis declarari a iure
iam incursa potest ratione personarum in eos de quibus in can.
1557, § 1. Videlicet : «1° Eos qui supremum tenent populorum
principatum ; — 2° Patres Cardinales ; — 3° Legatos sedis Apo-
stolicae, et... Episcopos, etiam titulares ».

Hae immunitates sunt iam exceptae in 6°. Decretalium. Nam
Clemens IV ail1: « Ne aliqui de indultis Apostolicis conlidentes, alios
confidentius in suo iure molestent, et Ordinariorum iurisdictionem
contemnant pariter et eludant : Omnes indulgentias et privilegia,
quibuscumque singularibus personis ecclesiasticis vel saecularibus
cuiuscumque praeeminentiae, dignitatis, conditionis aut status, quod
interdici a quocumque vel excommunicari non possint:

... (Illis per quae regibus et reginis eorumque filiis... in boc
immunitas huiusmodi conceditur, dumtaxat exceptis) de fratrum no-
strorum consilio ad Ordinariorum sententias et processus edicto per-
petuo prohibemus extendi ».

Quoad personas vero ecclesiasticas constat idem iuris praece-
dentis statutum ex cap. 1(> « de haereticis » (V, 2) in 6°. lbidem
Honif. VIII ail: « Inquisitores haereticae pravitatis ab Apostolica
Sede... deputati, de huiusmodi crimine inquirere contra episcopos
nequeunt, aut eius praetextu procedcre contra eos : nisi in litteris

1 Cap. 5 « de privilegiis » (V. 7) in 6°.

(lan. 2227-2228 Tit. VI. - De subiecto coactivae potestati obnoxio 71

commissionis Apostolicae, quod lioc possint, contineatur expresse r.
Nec mirum esse debet Codicis praescriptum, « cum a uemine, nisi
a Homano Pontifice (S. R. E. Cardinales) iudicentur », sicui inquil
Eugenius IV in ep. « Non mediocri » \ el S. Leo l\ in ep. « Cum
ex venerabilium » 2 dicat : « Hoc autem nolo vos lateat, non de-
bere praeter sententiam Romani Pontificis... episcopos damnari vel
deponi », quibus concordant Decreta Concilii Tridentini 3.

§ 2. Nisi expresse norninentur pcr eorum dignitatem, S. R. E.
Cardinales habent hoc privilegium contra can. 13 § 1, quod sub
lege qualibet poenali qua tali, non iam quoad vim directivam, vi-
delicet: sub canonibus Partis tertiae Libri huius non comprehen
duntur, nec Episcopi tam residentiales, quam titulares, sub poenis
medicinalibus aut vindicativis latae sententiae, per quamcumque au-
ctoritatem illae sint statutae in legibus, dummodo suspensionis et
inlerdicti, nempe alterius utrius. De iisdem poenis et aliis ferendae
sententiae, quantumlibet sub iisdem teneantur, ad incurrendas eas
necessaria esset intlictio, quae « nonnisi a Romano Pontifice lieri
potest » ex § 1°. Hic §us 2US e memoria non excidat, ut recte in-
terpretentur canones poenales in designatione personarum « pro qui-
bus (eaedem leges) datae sunt » (can. 13, § 1).

De altera praescripti parte rationem allert Innoc. IV in Con-
cilio Lugdonensi 4 : « Ouia periculosum est episcopis et eorum supe-
rioribus propter executionem pontificalis officii, quod frequenter in-
cumbit. ut in aliquo casu interdicti vel suspensionis incurrant sen-
tenliam ipso facto : Nos deliberatione provida duximus statuendum,
ut episcopi etalii superiores praelati, nullius constitutionis occasione,
sententiae sive mandati, praedictam incurrant sententiam ullatenus
ipso iure : Nisi in ipsis de episcopis expressa mentio babeatur ».

48. Delictum legis poena mulctatum apprime determinat
iii genere can. 2228. Poena quaelibet (ege communi vel particu-
lari statuta non incurritur ipso facto vel post sententiam subeunda,
nisi delictum ea plectendum fuerit in siw genere tam delicti quam
specialis transgressionis perfectum seu habens omnes conditiones in
eodem requisitas secundum proprietatem verborum omniiim legis,
quae aliquando non evenit etiam post rei actionem vel omissionem,

1 An. 1439, § 14. — 2 17 Dec. 1053, § 4. — :! Sess. XIII de ref.
cap. 8 et sess. XXIV dc ref. cap. 5. — 4 Cap. 4 « de sententia excommu-
nicationis, etc ». (V, 11) iu C°.

72 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2228-222»

nisi eflectu sequuto, v. gr. homicidium post letliale vulnus intliclum.
Idipsum ex iure Decretalium constat congruenter reguiis iuris in
6°, nam « odia restringi Gon.venit » (reg. iuris 15), « sine culpa,
non est aliquis puniendus » (reg. iuris 23) et « in poenis benignior
est interprelatio facienda s> (reg. iuris 49).

49. Excusatio a poenis ob ignorantiam, eo quod haec mul-
tiplex sit, sub distinctione legum poenalium venit consideranda. I)e-
{initionem ignorantiae proprie dictae, distinclionesque ipsius videsis
coadunatas in Commentario Textus ad can. 16. — Can. 2229. %1. A
tudlis lalae sententiae poenis. nempe « determinalis (singulis, quae)
ita sint additae legi... ut incurrantur ipso facto commissi delicti»
(can. 2217, § 1, 2°), ignorantia idest : defectus cognitionis, quam
subditus potesl ac debet habere, affectata, seu directe voiilus ille
defectus cognilionis sive legis equidem poenalis, sive solius poenae
in eodem statutae, excusat, atque haec inanitas ignorantiae afleclalae
est absoluta, subdente canone : licet lex generalis vel particularis
poenam statuens verba de quibus tractalur in §° 2° contineat. De
hac ergo ignorantia plene verificatur quoad poenas reg. iuris 13
in 6° : « Ignorantia facti, non iuris 'excusat ». Ouapropler verba
« scienter seu affeclata ignorantia, vel quocumque alio figmento
quaesito praesumpserinl » pro eodem iudicanlur in cap. 2 « de tem-
poribus ordinationurn » (I, 9) in 6° ad incurrendam ipso facto su-
spensionem ibidem statutam.

§. 2. Si lex poenalis, tum generalis, tum quaelibet particularis
habeat in praescripti tenore liaec singula verba: praesumpserit, ausus
fuerit, quae voluntatem afficiunt, scienler, studiose, quae ignoran-
tiae opponunlur, temerarie, consullo, quae cognitionem denolant,
egerit, aliave similia, sic intellecla verborum similitudine, quae pro
eorum signilicalione plenam cognitionem praeviam ac concomilan-
tem deliberationem exigunt, hac sub hypolhesi quaeiibel imputa-
bilitatis imminutio ex causis consideratis in praec. Tilulo 11, a) sive
ex parte inlelleclus, v. gr. ignorantia etsi culpabilis, dummodo non
sit aflectala ob $ praec, lum legis, tum solius poenae, ad normam
can. 2202 ; b) sive ex parte volnnlatis, v. gr. « metus gravis,
etiam relative tantum » (can. 2205 §§ 2, 3), eximil huiusmodi de-
linquentem a poenis omnibus per declaralam legem latae senten-
tiae, non autem a poenis ferendae sentenliae forlassis ab eadem
lege statutae.

Can. 2229 Tit. VI. - De subiecto coactivae potestati obnoxio . I

§. 3. Si lex, uli supra fuit declarata, verba illa singula supra-
dicta in praec. §° « aliave similia » non kabeat inserta :

1.° Ignoranlia a) legis ipsius qua praescriptivae, b) aul eliam
solius poenae in iila stalulae, 1° si fuerit crassa vel supina, idesl
gravior inter culpabiles, atlamen non directe inlenta, <i nulla poena
medicinali ac vindicatfva per dictam inilio §l legem latae senlen-
tiae eximit, seu, non obslante praefata ignorantia, o poena deter-
minata addita illi legi... incurretur ipso facto commissi delicti »
(can. 2217, § 1, 2°) ; 11° si « ignorantia » alterutra non fuerit crassa
rel supina ob negligentiam graviorem studii ex incuria, pigrilia,
(jiiamvis illa remaneat graviter culpabilis, a) exmsat a medicina-
libus « poenis latae sententiae », seu huiusmodi censuris, non <<«■
tem « exeusat » a vindicativis quibuscumque lalae senlentiae in
eailem lege poenis.

Ita sine limitatione Bonifacius VIII in cap. 2 « de Constitutio-
nibus » (l. 2) in 6°: « Ut animarum periculis obvietur : sententiis
per slatuta quorumcumque ordinariorum prolatis, ligaii nolumus
ignorantes, (veJuti addens indulgentiam ultra excusationem ex na-
tura ignorantiae inculpabilis vel leviter culpabilis naturaliter cou-
sequentem): dum tamen eoium ignoranlia crassa non fueril vel.su-
pina ». Hatio vero adducta suasit distinctionem ex diversitate poe-
narum in Codicis textu admissam.

Ouia sub §u 2° « quaelibet imputabilitatis imminutio » fuil
considerata, sub Itoc autem numero 1° lantummodo ignoianlia, pro-
sequitur leiiislalor normas dans de aliis causis imputabilitalem mi-
nuentibus. Hinc adiungitur 2°.Ebrietas (can. 2201 § 3), omissio
debilae diligentiae (can. 2203, §° 1°), mentis debililus (can. 2201,
§ 4), impelus passionis (can. 220(1). singulae ex his causis consi-
deratae taxative, ac sub conditione : si non obstanle imputabilitatis
deminutione. quam sub quibusdam saltem condilionibus producunt,
actio haec singularis conlra legem poenalem sit in genere morum
adhuc graviler culpabilis, tum in se tum ratione agentis, seu obie-
ctive atque subiective, sub hac videiicel condilione, a poenis (|iii-
buslibet lalae senlentiae ipso veri delicti faclo incurrendis non
excusanl.

Cap. o « de iis, quae vi metusve causa tiunt » I, 10) \ :
« Sacris est canonibus »: et infra inquit Innoc. III: « Dislinguimus
autem utrum is qui communicat excommunicatis invitus, sil per

74 Lib. V. - Paks II. - De poenis Can. 2229-2230

coactionem adstrictus ; aut per metum inductus... In secundo casu
licet metus attenuet culpam ; quia tamen non eam prorsus exclu-
dit, cum pro nullo metu debeat quis mortale peccatum incurrere,
excommunicationis labe credimus inquinari ». Hanc rationem reco-
gnoscil validam legislator, dum statuit 3.° Metus etiam absolute
gravis ob minas mortis, si delictum, ad quod sic quispiam indu-
citur, vergal a) in contemptum fidei v. gr. dare nomen sectae aca-
tbolicae, b) aut ecclesiaslicae auctoritatis v. gr. efficaciter impe-
dire exercitium iurisdictionis fori externi, c) vel in publicum ani-
marum damnum v. gr. editio librorum a Secle Apostolica nomina-
tim prohibitorum, tunc a poenis quibuslibet latae sentenliae so-
lummodo non eximit huiusmodi « delicti » reos.

Ratio in Decretalibns expressa non minus urget, quando lex
poenalis « habeat verba » in praec. §° designata. verumtamen « me-
tus gravis » supradictus « eximit » ab eisdem poenis. — Sufficiens
videtur responsum, quia legislator per iila verba innuit respici a
se delictum qua patratum cum plena libertate, alias relinquere
idem puniendum Superiori delinquentis, congruenter §° sequenli.

Demum quia contingere potest, ut lex poenalis solam censuram
latae seritentiae habeat additam, opportune canonem perficit § 4.
Licel reus sic dictus ob patratum delictum censuris proprie dictis
latae sententiae legi transgressae adnexis ad normam § 3 praec.
n°. 1 non teneatur in casu secundum illius normae declarationem, id
tamen non impedii, seu non obstat tale praescriptum, quominus, si
res ferat iuxta prudentem circumstantiarum ponderationem. con-
grua commisso delicto propter can. 2218 § 1 alia poena vindica-
tiva, etsi a lege non statuatur, vel poenitenlia affici ab homine,
idest : a iudice vel Superiore queat. Haec concessio specialis est,
proinde vigens praeter aliam potestatem in can. 2222 § 1, quando
haec in casu applicatiouem non sortiatur.

50. Quantum eximit aetas a poenis canonicis subeundis
nos edocet can. 2230 sic decernens. lmpuberes, videlicet: « si ma-
sculus infra decimum quartum, si femina infra duodecimum annum
completum » (can. 83 § 2), postquam « septimum aetatis annum
expleverunt », excusantur ratione solius aetatis ac vi huius canonis
a poenis tam vindicativis quibuscumque, quam censuris, latae sen-
tenliae incurrendis, secus ac ius Decretalium supponebat in cap. 60
tit. XXXIX Lib. V, X, et quoad poenas ferendae sententiae aut ab

Can. 2230-2231 Tit. VI. - De subiecto coactivae potestati obnoxio 7.r>

homine infligendas, « quoniam in pueris rclinqui solol inultum, quod
in aliis provectioris aelatis humanae leges dicunt severius corri-
gendum » l, potius punilionibus educativis iuxta consuetudines lo-
corum apml familias usitatis, quam censuris quibuslibet parum ae-
stimandis per eos aliisve poenis (nolctur) gravioribus vindicativis
corrigantur, hae namque oon graviores salvae manent, ac per-
mittuntur congruenter capiti 1° Tit. cit. Decretaliuni. ubi Gregorius
inquit : « At his peccatis, (furtis, mendaciis et periuriis) plena est
puerilis aetas, quamvis in eis (peccata seu delicta) non ita ut in
maioribus punienda videantur».

Hac sumpta occasione legislator praevenit deceptionem, quam
inde possent incurrcre tideles parvipendentes Salvatoris sentenliam :
« qui autem scandalizaverit unum de pusillis istis qui in me credunt.
expedit ei ut suspcndatur mola asinaria in collo eius, et demerga-
tur in proiundum maris *. Sequitur ergo in canone : puberes vero
eliam infra vicesimum primum aetalis annum, seu minores, qui
a) eos « impuberes » supra designatos ad legem ecclesiaslicam vio-
landam, cui tenentur hi « rationis usum assecuti » forsan ante
septimum annum expletum (can. 12), induarerint positive, b) rel
rum eis in delirlum proprie dictum iuxta can. 2195, § I concur-
rerint ad normam ran. 2209. §§ 1-3 tanlum, ipsi quidem conrei
poenam latae vel ferendae senlentiae, quia solum addilur lege sta-
tutam contra huiusmodi delictum incurrunt. Ouae assertio suppo-
nit mentem legislatoris. quara stalim decernendo pandit canone se-
quenti.

5.1. Extensio legum poenalium implicita in alias personas
non expressas decernitur a Codice, dum can. 2231 ius praecedens mul-
tiplicatis textibus cfformatum sic breviter concludit. Si plures eo-
dem vel diverso modo ad detirtum quodcumque perpetrandum
conrurrerint, liret unus tantum, vel singulariter \el quoad modum
delinquendi, in lege poenali nominetur, idest : exprimatur « secun-
duin propriam verborum significationem in textu cl contexlu con-
sideratam » (can. 18), praeter illum it (\uo<\ue de quibus actum esl
in ran. 2209, §§ 1-3 sohunmodo, Irnentur idest : obnoxii sunt.
nisi huiusmodi lex singularis aliud magis vel minus contrarium
expresse caverit, saltem per verbum contrahens praescriptum ad

1 C&y. 2 « de delictis puerorum » (V, '23) X.

76 Lib. V. - Paks II. - De poenis Can. 2231-2232

delinquentem nominatum, eadem poena simplici vel mulliplici, latae
vel ferendae sententiae : ceteri vero conrei, nempe sub. seqq. §§is
eiusdem cit. canonis considerati non item, seu non veniunt impli-
cite sub poenali lege, sed canonis huius praescripto, uti participes
delicti, alia iusta poena, videlicet : « servata aequa proportione
cum influxu in delictum » (can. 2218, § 1) iuxta ibidem declarata,
pro prudenti Superioris, cui hac de causa subdantur, arbitrio pu-
niendi sunt, quae sunt facultaliva verba, nisi lex eadem vel alia
peculiarem, vel determinatam, vel indeterminatam sed praeccplivis
verbis in ipsos conreos postremo declaratos constilual incurrendam
latae vel ferendae sententiae. Hic canon ita haereat menti, ut re-
deat in eam in singUlis canonibus tertiae Parlis, praesupponendaque
eiit illius norma, quandocumque non pateat eiusdem exceptio.

1'orro multoties conrei singulatim recensiti sub censuris Const.
« Apicae, Sedis » Pii IX non invenientur in Codice, quin applicari
queat in casu can. 6, n° 5° pro illarum derogatione, eo quod
obstet canon praesens.

52. De observantia incursae poenae praescribit can. 2232.
§. 1. Poena latae sententiae seu « incursa ipso facto commissi de-
licti )) (can. 2217, § 1, 2°), sive medicinalis sive vindicativa, verba
necessaria propter Auctorum doctrinas distinguentium circa rem
hanc, delinquentem, qui delicti sibi sit conscius, nempe moraliter
certus, ipso facto delinquendi in utroque foro obligatum tenet ad
illam sponte subeundam ; — sequitur exceptio multiplex, videlicet:
anle senlentiam tamen proprie dictam iuxta § lmcan.s 1868 atque de-
claratoriam commissi delicti, 1° a poena illa observanda delinquens
excusalur, « ergo pro utroque foro », quolies eam servare sine in-
famia inde ob circumslantias consequenle nequil, in obsequium iuris
naturalis famam protegentis, imo et 11° in foro externo tantum, idest:
coram societate vel tidelibus, aliter dicendum pro eiusdem delin-
quenlis confessario, ab eo supple « delinquente » supra declarato
eiusdem poenae « latae senlentiae » debitam observantiam exigere
urgendo iudicialiler vel extraiudicialiter, quod non esset, si merum
adhiberetur consilium forsan rationibus fulcitum, nemo polest, sive
Superior sit, sive privatus, v. gr. promotor iustitiac. nisi delictum
sit notorium « notorietate facli » (can. 2197, 3°) ex canonis con-
textu, quae exccptio num° 11° tantummodo cvidenler aflicil. Sic expli-
cit §us: firmo praescripto can. 2223 § 4 normae huius canonis non

Can. 2232-2233 Tit. VI. - De subiecto coactivae potestati obnoxio 77

contrario, sed perfectivo. In illo enim exigitur declaratoria sententia,

non poenae observantia ante illam, eo quod « sive ad instantiam
parlis cuius interest, sive bono eommuni ila exigentc, sententia de-
claratoria dari debet ».

Huius vim tradit § 2. Sentenlia declaraloria delicti commissi,
quod poena latae sententiae ms plectitDr, illam poenam, non iam
quoad antedictum sententiae huiusmodi eftectum, sed quoad poenae
iuridicos eflectus ad momentum commissi prius delicti dc quo aga-
tur retrotrahit. quantum possibile est, v. gr. amissio fructuum per-
ceptorum ex ofticio, quo privatus fuerat ipso tacto delicti.

Constat hunc canonemius vetus omnino relerre. Alex. eniin III
sic respondit1: « Fraternitati luae mandamus, quatenus si eorum
excessus publicus non sit et notorius, eos ecclesiastica censura coin-
pellas : ut infra conveniens tempus, appellationem interpositam pro-
sequantur : Si vero publicus est et notorius, appellationis obtentu
non praetermittas, quin eos excommunicatos denuncies, ipsosque
faciassicut excommunicatos cautiusevitari,donecpassisiniuriam satis-
faciant, et cum litteris tuis Apostolico se conspectui repraesentent ».
Atque Greg. IX secundum disciplinam suo tempore vigentem « de
cohabitatione clericorum et mulieruin » (III, 2) sic ait in cap. 10:
x Ouaesitum est de clericis in fornicationem prolapsis, si eoruni sit
oflicium, piusquam poenituerint, audiendum. Verum elsi quemlibet
pro morlali peccato, quo ad seipsum constet esse suspensum, non
debet tamen in officiis evitari, quia quantum ad alios etiani in casu
proposito suspensus non est : nisi peccatum buiusmodi sit notoriuni
per sententiam, seu per conlessionem factam in iure, aut per evi-
dentiam rei, quae tergiversatione aliqua celari non possit ».

53. Praerequisita poenarum inflictioni, existentia delicti
singularis praesupposita, exponit can. 2233. §. 1. Nulla pooia me-
dicinalis aut vindicativa, aliter dicitur de poenitenliis et remediis
poenalibus per alios canones, infligi a Superiore vel a iudice potest,
alias ergo esset invalida sententia vel decretum, nisi cerio mora-
liter ronslet a) delictum commissum fuisse equidem a persona, cui
poena infiigitur, et b) non esse legitime ad normara ean. 1 70:5.
1705 praescriptum quoad actionem criminalem noii subeundam.
Hoc non urget praescriptum quoad «omnia quae in casu (can." 2222

1 Cap. 13 « Pervenit ad nos », tit. XXVIII « de appellationibns ».
Lib. II, X.

78 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2233

§ 2) non babenl rationem poenae » Ita plene observatnr principium
enunciatum in reg. iuris 23 in 6° : « Sine culpa, nisi subsit causa,
non est aliquis puniendus ».

De secundo requisito melius reservantur citato canoni testi-
monia veteris iuris. De primo satis erunt duo hic inserenda. In
ordine iudiciario decernit Alex III1: « Si vero coram Episcopo de
criminibus in iure confessi sunt, seu legitima probatione convicti :
dummodo sint lalia crimina, propter quae suspendi debeant vel de-
poni, non immerito suspendendi sunt a suis ordinibus, vel ab al-
taris ministerio perpetuo removendi ». Ordini vero extraiudiciali
rationabiliter congruebant, quae Ioannes XXII inquit2: « Divinis
exemplis, qui nostrorum debent esse actuum regula, patenter instrui-
mur, aures nostras subditorum a suis praepositis oppressorum in-
debite, et aggravatorum ininste, non obturare clamoribus, sed ipsas
polius compassivis affeetibus inclinare, ut si per solertis inquisitio-
nis indaginem clamores huiusmodi opere completos esse viderimus,
liberationis opportunae remedium sollicitis studiis apponamus, poena
nihilominus debita punituri in hanc patratorum qualitatem excessuum
illicitos oppressores ».

§ 2. Licet id, utrumque requisitum. legitime seu ex facti pro-
bationibus secundum ss. canones adductis constet, praeter ea si
agatur de infligenda ut supra censura qualibet, idest : « poena »
medicinali, reus « vere delicti commissi » a) reprehendatur ob illud
b) ac moneatur pro futuro (ac semel sufiicit), ut a contumacia re-
cedat ad normam can. 2242, § 3, videlicet: « illius delicti poe-
niteat et simul ipse congruam satisfactionem pro damnis et scandalo
det aut saltem serio promittat » statim, vel dato seu concesso sub
conditione: si prudenti ob rei ac delicti circumstantias eiusdem
iudicis vel Superioris (dantis tempus) arbitrio casus id ferat saltem
uti conveniens, congruo ad resipiscentiam, antequam intligatur cum
effectu censura, tempore; post hoc vero tempus in casu, vel alias
statim, conlumacia persistente secundum cit. § 3, can.3 2242, cen-
sura quaelibet ab homine, vel ferendae sententiae delerminata m-
fligi statim subeunda potest.

Ouae interpretatio aulhentice contirmatur quoad partem per

* Cap. 4 « de iudiciis » (II, 1) X. — 2 Extrav. com. un. « de poenis ».

Oan. 2233-2235 Tit. VI. - De subiecto coactivae potestati obnoxio 7i*

sequcntis Dubii solutionem ': XV. « Utmm, ad normam can. 2233,
§ 2, ob violationem praecepti pcculiaris, quod communitum eral
censura ferendae sententiae, statim post deiictum comprobatum cen*
sura intligi possit; an vero praemittenda sit nova monitio. Resp.
Aflirmative ad lam partem, negative ad 2am ».

Non secus cautum erat in veteri iure. Sic enim decernit Innoc. III
in Conc. generali8: « Si quis autem (clericus) super his (nempe:
crapula et ebrietate) se culpabilem exhibuerit, nisi a Superiore com-
monitus satisfecerit, ab oflicio vel beneticio suspendatur ». De excom-
municatione idipsum pluries in Decretalibus invenitur ac severius
praescriptum, atque in ipso Conc.. Trid. sess. XXV de ref. c. '.\.
Atque communis Doctorum sententia idem servandum docebal ^
qualibet censura.

54. De infligendo remedio poenali praescribit can. 223 /,
lum complens canonem praecedentem, tum respectu delinquentis
perticiens §m 2m, can.8 2224. Isle loquitur disiunctivum modum re-
mittens iudici, praesens autem canon praeceptivis verbis utitur.
Citatus canon « de aliqua poenitentia vel remedio poenali » et pro
una disiunctive parte loquitur, praesens autem sine restrictione
atque remedium poenale tantummodo expressit, Videlicet: Qui plura
eiusdem vel diversae qualitatis delicta commisit. pluries agens
contra eamdem legem poenalem, vel huiusmodi diversas etiam
semel, unoque actu, transgrediens, non modo gravius, quam pro
uno ex his delictis puniri debet, ut sequitur ex cit. canone 2224,
sed si, prudenti iudicis arbitrio, proinde solummodo in iudiciis viget
hoc praescriptum, res id ferat, tunc subiici ab eo etiam debet ex
canonis iussu a) vigilantiae vel b) alii remedio poenali, cum his
enimjilla connumeratur in can. 2306.

55. De poena inferenda, dum absit delictum proprie
dictum, sed in ordine ad legem vere poenalem, pracscribil can. 2235.
Et hinc adnotetur differentia hunc inter et can. 2222, § 1 permit-
tentem legitimo Superiori, ut poenam intligat propter transgres-
sionem legis, quae « nullam sanctionem appositam habeat ». Exa-
minemus praesentem canonem, qui complet §m 3m, canonis 2224.
Delictum frustratum « proprio nomine », ut est in can. 2^12, ?j l

1 Commiss. Pont. ad ss. canones auth. inteipretandos. 14 Jul. 1922
CO. XIV, 530.

2 Cap. 14 «de vita et honestate clencorum » (III, 1) X.

80

Lib. V. - Pars II. - De poenis

Can. 2235

(lelinitum, aut conatus delicti, quem committit properans solum ad
executionem delicti modo descripto in § 1 citati canonis, sub con-
ditione nisi tanquam distincla a frustrato vel illo cuius est conatus
delicta lege eadem vel diversa plectanlur, quia « si poena consti-
tuta sit » in illud vel in istum, iam per se delicta essent, possunt
concessione huius canonis ccngrua iuxta can. 2218 poena pro
actionis gravitate puniri a iudice vel a Superiore, cum hac pote-
statis limilatione, videlicet: salvo praescripto can. 2213,% 3, quando
« ab omni imputabilitate liberatur » peragens alterutrum.

Praescripti exemplum nobis offert cap. 3 « de clerico percus-
sore » (V, 26) X. Ait enim Alex. III: « Praesentium lator in quodam
conflictu asserit se fuisse, pro parte tamen illorum, qui violentiam
repellebant: in quo lapides ipse proiecit, sed aliquem non per-
cussit: Quem nos (quia per alios illic aliqui dicuntur occisi) a ce-
lebratione Missarum per biennium praecipimus abstinere ».

TITULUS VII.
De poenarum remissione.

Can. 2236. - § 1. Remissio poenae
sive per absolutionera, si agatur de een-
suris, sive per dispensationera, si de
poenis vindicativis, concedi tanlum po-
test ab eo qui poenam tulit. vel ab eius
competente Superiore aut successore,
vel ab eo cui haec potestas commissa
est.

§ 2. Qui potest a lege eximere, po-
test quoque poenam legi adnexam re-
mittere.

§ 3. Iudex qui ex officio applicat poe-
nam a Superiore constitutam, eam se-
mel applicatam remittere nequit.

Can. '2237. - § 1. In casibus publi-
cis potest Ordinarius poenas latae sen-
tentiae iure communi slatutas remittere,
exceptis :

1° Casibus ad forum contentiosum
deductis ;

2° Censuris Sedi Apostolicae reser-
vatis ;

3° Poenis inhabilitatis ad beneficia,
offieia, dignitates, munera in Ecclesia,
vocem activam et passivam eorumve

privationis, suspensionis perpetuae, in-
famiae iuris, privationis iuris patronatus
et privilegii seu gratiae a Sede Aposto-
licae concessae.

§ 2. In casibus vero occultis, firmo
praescripto can. 2254 et 2290 potest
Ordinarius poenas latae sententiae iure
communi statutas per se vel per alium
remittere, exceptis censuris specialis-
simo vel speciali modo Sedi Apostolicae
reservatis.

Can. 2238. - Poenae remissio, vi
aut metu gravi extorta, ipso iure irrita
est.

Can. 2239. - § I. Poena valide re-
mitti potest praesenti vel absenti, abso-
lute vel sub conditione, in foro externo
vel interno tantum.

§ 2. Licet poena etiam oretenus re-
mitti possit. si tamen scripto inflicta
fuerit, expedit ut etiam eius remissio
scriptis concedatur.

Can. 2240. - Ad praescriptionem
actionis poenalis quod attinet, servetur
dispositio can. 1703.

Can. 2230 Tit. VII. - De poenarum remissiom- 81

56. Inscriptio Tituli. — Terminus poenarum restal perpen-
dendus, et hoc praestat Titulus VII, huius Sectionis ultimus, agens
De poenarum quarumlibet, tum ferendae sententiae debitarum <>b
delictum, tum iam incursarum, sive quia lalae sententiae, sive quia
subsequuta est delicto sententia condemnatoria, v.el Superioris prae
ceptum, sive quia inflicta fuit ab homine: igitur de liaium singu-
larum remissione. Haec in genere ac proprie esl « aclus compe-
tentis auctoritatis ecclesiasticae, quo debitum poenae subeundae a
reo aufertur, seu poena debita condonatnr ». Si remittendae poenae
sint vindicativae, ille actus vocatur peculiari noraine dispensationis,
utpote « obligationis rei ex lege in casu speciali relaxalio » (cao. 80),
si aulem sint censurae, remissio earum proprie dicilnr absolutio,
quia censura reputatur ad modum ligaminis solvendi ad rei peti-
tionem, statim ac iste resipuerit simulque, quatenus opus sit, sa-
tisfeceril, propler quod similitudinem habet cum absolutione pec-
catorum.

57. Canones Tituli priores potestatem remittendi inter <li-
versos Superiores ecclesiasticos distributam ostendunt. Primus qui-
dem can. 2236 loquitur in genere secundnm ipsius poleslatis na-
turam, alter can. 223*7 distinguit eam iuxta dclictorum notitiam et
poenarum diversitatem. Sequuntur duo alii canones de modis exer-
cendi huiusmodi potestatem, ita ut can. 2238 actus validitatem at-
tingat, alter vero can. 2239 ostendit potius quam diversimode po-
testas remittendi exerceri possit. Omnes canones lmius Tilnli de
poenis iam inflictis agunt, excepto postremo can. 2240, qui ostendit,
quonam peculiari modo ferendae sententiae poenae propter de-
lictum solummodo debitae, veluti remissae dici quoad ellectum
possunl.

58. Quinam in genere remittere possunt ecclesiasticas
poenas? Respondet huic quaesito cm. 2236 iuri veteri plene con-
gruens. § 1. Remissio poenae iam declaiata, sive per obsolutionem
proprie ac speciali vocabulo dicta. si agatur de censuris,6eu poenis
medicinalibus, sive per dispensationem peculiaritcr lial, si sermo
sit de poenis vindicativis, prout hae discerntintur a penitentiis el
remediis poenalibus, quibus condonandis commune remissionis vo
cabulum adhiberi potest, si quandoque huic locus sit. Quaecumque
igitur ex praedictis « remissio » concedi tantum potest 1° ab eo qui
poenam tulit, a) lum legi additam latae sentenliae, b tum ab ho-

Br.AT - Comm. Texl. Cod. Inr Can. 6

82 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2236-2237

raine tantum inflictam, vel 11° ab eias alterutrius compelente circa
poenae inflictionem Superiore aut successore a) tum in potestate
leges ferendi, b) tum in potestate poenas infligendi, vel III* ab eo
clerico cui haec remittendi potestas immediate vel mediate com-
missa est a Superiore ecclesiastico, qui eamdem ordinariam habeat.
Prineipia, in quibus praescriptum canonis fundatur, sunt: quoad lm illa
reg. iuris t. « Oranis res, per quascumque causas nascitur, per
easdem dissolvitur » ; quoad Ilm alia 46 iuris in 6°: « Is qui in ius
succedit alterius, eodem iure, quo ille, uti debebit », et quoad Illm re-
gula 68 pariter in 6°: « Potest quis per alium, quod potest facere
per seipsum ».

Demum ex reg. iuris 80 in 6°: « In toto partem non est du-
bium contineri » profluit consequenter ex praec. §us 2. Qui potest
iurisdictione ordinaria aut delegata a lege quadam sola vel cum
aliis eximere subieclum qualitercumque, videlicet: dispensatione, in-
dulto aut privilegio,/)o/ps/ quoque, annuente supremo legislatore per
liune, canonem poenam legi praefatae adnexam, ita ut sit ipso de-
licti facto inflicta, remittere delinquenti, sicut posset ante patratum
delictum, ab eadem qua tali abducere subdilum.

E contra § .9. ludex qua talis, seu qui ex ofjicio, etsi prae-
cedat instantia partis vel accusatio promotoris iuslitiae, applicat reo
poenam, proinde ferendae sententiae a Superiore in lege aliqua
constitutam, eam « poenam » semel, adimpleto videlicet oflicio, ap-
plicatam sententia, et consequenter subeundam a reo, remittere
idest: auferre aut condonare nequil. Oflicium enim iudicis ex pro-
prio vocabulo est tanlum dicere ius in singularibus casibus. Hinc
iudici appellationis intacta manet potestas ab excommunicatione
absolvendi, quam eidem adiudicat Dec. S. C. EE. et RR. « de appel-
lationibus » *■.

59. Ordinariorum potestas remittendi poenas multipli-
citer limitatur secundum delictorum notitiam et poenarum diversi-
tateni. Propter illam canon in §§08 distinguitur, propter istam §us lus
numeros continet. Can. 2237. § 1. In casibus publicis, eo quod
delictum « iam divulgatum est aut talibus contigit seu versatur in
adiunctis ut prudenter iudicari possit et debeat facile divulgatuni
iri » (can. 2197, 3°), agitur enim in canone de poenis tale delictum

1 16 Oct. 1600, n. 12, 13.

s,

Can. 2237 Tit. VII. - De pcenarum remissione

inseparabiliter comitantibus, nam sequitur: potest ei bac. «iuris
comiminis » commissione Ordinarius ad normam can. 198, § 1
a) poenas lam medicinales quam vindicativas b) latae sententiae,
excludunlnr ergo poenae ferendae sententiae, postquam ob senten-
tiam condemnatoriam inflfctae sunt, c) iure communi, idest: Codicis,
non autem inre particulari, etiamsi hoe a Rom. Pont. conditum
sit, statutas remittere, uti norma generalis ob publicitatem, sed
exceptis:

1° Casibus ab forum contentiosum idest: in iudicium, 9ive
ecclesiasticum, sive laicale, dummodo tribunal sil competens, de-
duclis vel ad instanliam partis, vel ad declarandas poenas. Qua
posita deductione per acceptationem libelli aut accusationis a iudice,
potestas Ordinarii manet in perpetuum limitata, nisi a iudice reus
absolvatur per sententiam aut ab instantia. — Motivum datae a nobis
interprelalionis extensivae fuerunt verba « forum contentiosum » a
Codice hic usitata, quamvis hoc secundum verbum in can. \W.)'l,
§ 2 sensum habeat, quem exciudere ob contextum potuisset le-
gislator. adhibendo alia « ad lorum iudicjale » iuxta canones de
iurisdictione magis propria. Verba illa innuunt quoque <t canonem
ex parte (hac) tantum cum iure veteri congruere », scilicet: cum
cap. B, sess. XXIV de ref. extenso ad omnes poenas latae senten-
tiae. Propterea, « qua congruit, ex iure antiquo aestimandus esl »
(can. 6, 3°), « atque ideo ex receplis apud probatos auctores inler-
pretationibus d (can. 6, 2°). Utiliter igitur, ad forum praesertim lai-
cale quod attinet, consuli potest illius Dec. Tridentini interprelatfo
a cl. Card. Gasparri data *.

« Exceptis » 2" Censuris etiam sjmpliciter Sedi Apostolicae,
sed ei taxative reservatis in Codice, el idipsum patet ex natura
reservationis.

3° Poenis singulis hic expressis, quae vindicativae sunt: nempe:
quoad clericos a) inhabililatis ad beneficia,officia,dignitates,i\me
munera sive propria clericorum in Ecclesia, (can. 2298, 5°), t sive
quae statum clericalem non requirant » (can. 221M, 9°), vocem
activam et passivam b) eorumve singulorum, quae recensita sunl
privationis (can. 2298, 6° et can. 2291, 1 1°, 10" , c) suspensionis tan-
tummodo perpetuae (can. 2298, 2°), d) infamiae iuris (can 221)1 . i

1 Tractatus canonicus « de sacra onlinatione » num. "-25, ed. 1».

84 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2237

e) privationis iuris patronatas (can. 2291, 7°) definiti sub can. 1448
et « ut ex delictis enumeratis in § 1, n. 6, patroni censeanlur ius
patronatus amisissc, requiritur et sufficit sententia declaraloria »
(can. 1470, § 3), et supple f) « privationis » privilegii seu graliae,
alterutrius a Sede Apostolica concessae (can. 2291, 10° et 7°). Expli-
catio harum poenarum remittenda est ad canones hic citatos.

§ 2. ln casibus vero occultis, idest: propter delictum « quod
non est publicum » (can. 2197. 4°), sive « lateat delictum ipsum »,
sive saltem « eiusuem imputabilitas » ; sed haec clausula « ex ve-
tcris iuris (nempe: Conc. Tridentini sub cap. 6, sess. XXIV de ref.)
auctoritate, atque ideo ex receptis apud probatos auctores interpre-
tationibus, est aestimanda», firmo praescripto can. 2254 de am-
pliore facultate absolvendi in casibus urgentioribus concessa cuilibet
confessario in foro sacramentali, et 2290 in similibus casibus ur-
gentioribus de potestate concessa cuilibet confessario in eodem foro
ad obligationem servandae poenae vindicativae suspendendam. po-
test Ordinarius ad normam con. 198, § 1 poenas ut supra in §° 1°,
non tantum suspensiones iuxta Conc. Trid., latae senlentiae iure
communi sfatutas, prout haec clausula manet declarata, per se vel
per alium, quod bcne adnotetur fuisse in § 1 omissum, remiitere,
« sive per absolutionem, sive per dispensationem » (can. 2230, ij 1),
exceptis quoad absolutionem censuris quibuslibet a) specialissimo
b) vel speciali modo Sedi Apostolicae iuxta Codicem reservatis
Haec exceplio desumpta est ex iure const." « Apostolicae Sedis »
Pii IX l. E contra derogata est quoad « Superiores maiores in re-
ligionibus clericalibus exemplis pro eorum \ero subditis » (can. 198,
§ 1) declaratio S. Foenitentiariae Aplcae. 2: «An Praelati Regu-
lares post Const. '" Apostolicae Sedis „ iisdem privilegiis gaudeant
quibus anlea, idest possint nec ne suos subditos absolvere a casibus
papalibus in dicta Constitutione simpliciter reservatis. R. Negative,
salvis illis facullalibus quae promanant ex rescriplis particularibus
ad tempus concessis ». Ouae nunc utililatem practicam habere (jiieunt
concessae Superioribus minoribus localibus.

Ouaeres: an facultas in praec. canone elargita sit pro utroque
foro et pro quibus personis illa gaudeant Ordinarii. — Ad primam
quaesiti partem respondendum est cum can. 202, § 3. « Si forum,

1 12 Oct. 1869. — 2 5 Dec. 187.i, Collectanea S. C. de P. F. n. 1409.

Can. 2237-2238 Tit. VII - De poenarum remissione 85

pro quo potestas data est, expressum non fuoril », proul evenit in
can. praecedenti, « potestas intelligitnr concessa pro ulroque foro d,
et boc tenendum est quoad §m lm, seu « in casibus publicis ». Ad-
ditur in can. 202, § 3: «nisi ex ipsa rei nalura aliud constet».
Quod verificatur in § 2 cau. praec, nam facullas concessa cst « pro
casibus occultis », qui proinde ad forum internum pertinent, sed
huiusmodi « poteslas exerceri potesl ctiam in foro interno extra-
sacramentali, eo quod sacramentale non exigatur » (can. 202, ^ 2).

Ad secundam quaesiti partem, si considerenlur Superiores
maiores in religionibus clericalibus exemptis, evidenter obtinent illas
canonis facultates solummodo « pro suis subditis » (can. I9X, § 1),
si vero quaestio respiciat locorum Ordinarios, eliam horum prae-
dictae facultates, utpote « potestas iurisdictionis, possunl in solos
subditos (eorum) directe exerceri ». Sed haec subiectio oriri polest
multiplici ex capite, videlicet: 1° ad normam can. 94, §§ 1, 2, etiam
ad normam canonum de incardinatione, si iideles sint clerici;
quoad religiosos vero non exemptos, propter silam intra Ordinarii
loci territorium domum ad cuius familiam illi pertineant, ac demum
si potestas praedicta exerceatur in sacramentali foro, exlenditur
quoque ad normam can. 881. Verumtamen quoad censuras reser-
vatas Ordinariis infra Romanum Pontificem, attendant hi oportet
verba reservationis, quae forlassis eos excludant, v. gr. si censura
religiosi exempti sit Superiori eius maiori reservata.

60. Conditio ad remissionis validitatem circa censuras
statuta fuit a Greg. X in Conc. Lugdunensi expressis verbis l: « Al>-
solutionis beneficium ab excommunicationis sententia: vel quam-
cumque revocationem ipsius, aut suspensionis seu etiam interdicti
per vim vel metum extorta, praesentis constitutionis auctoritate
omnino viribus vacuamus ». Hanc extendit ad cuiuscnmque poenae
remissionem can. 2238 congruenter cap.1 5 « de regulis iuris »
(V, 41) X, ubi Greg. VII ait: « Quod latenler, aut per vim, vel
alias illicite introductum est. nulla debet stabilitate subsistere ».

Etenim poenae medicinalis aul vindicativae remissio, etiam
quae alias per auctoritatem cOmpetentem legitime detur, eo quod
vi physiea aut metu gravi in hunc linem adhibitis fuil revera
exlorta, ipso iure irrita est. Videlicet: de ipsa verum esl iuris

1 Cap. un. « de iis, quae vi metusve causa .imit » (I, 20 in

86 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2239-2240

principium per regulam 64 in 6° expressum: « Ouae conlra ius
fiunt. debent utique pro infectis haberi ».

61. Diversi modi validae remissionis, eo quod haec sicut
et poena sunt iuris ecclesiastici. sic enuntiantur. Can. 2239. § 1.
Poena quaecumque valide, et consequenter etiam licite, quando-
cumque non obstet lex liturgica iubens determinatum modum aut
vetans, vel in Codicis alio canone hic vel ille modus praescribatur,
remitti potest a competente Superiore ecclesiastico a) reo praesenti
vel absenti, b) absohite vel sub conditione, quae potest esse vel de
praeterito, cuiusmodi est absolutio censurarum ad cautelam, idest:
si aliquam incurrit absolvendus, vel de praesenti facto, quod du-
bitatur an extet aut non, vel de futuro, quae posterior conditio
potest esse suspensiva, si effectiva remissio poenae a futuro eventu
pendeat, aut resolutiva, cuiusmodi est absolutio censurae sub poena
reincidentiae, et habetur quando remissio poenae a Superiore con-
ceditur cum effcctu, sed addita reviviscentia poenae, si hoc vel
aliud factum non adimpleatur ab absoluto reo. Prosequitur canon
« poenam valide remitti posse » c) in foro externo, et remissio
poenae « valet quoque pro interno » (can. 201, § 3), vel interno
tanlum, etiamsi remissionem concedens habeat hanc potestatem ad
forum internum non coarctatam, et natura casus admittat etiam
remissionem poenae pro externo foro. Immo memoranda est sub-
divisio eodem modo, ac declaratum est, intelligenda ex can. 202,
§2 proveniens: « Potestas collata pro foro interno exerceri potest
etiam in foro interno extra-sacramentali, nisi sacramentalis exi-
gatur ».

Ultimam practicam divisionem exhibet § 2. Licet poena etiam
oretenus a Superiore valide ac licite iuxta praefatam in §° 1° de-
clarationem remitti possit, si tamen scripto inflicta fuerit censura
vel poena vindicativa, expedit, quin hoc in loco iubeatur. ut etiam
eius remissio scriptis, solum ut de hac constet, concedalur.

62. Terminus reatus poenae ferendae sententiae hic
tantum memoratur ex praecedenli Libro. Can. 2240. Ad praescri-
ptionem ibi magis opportune declarandam actionis poenalis quod
attinet,s\c vocatae congruenter huic loco, sed aequipollentis actioni
quae appellatur ibidem « criminalis », quia « iudicium est crimi-
nale, quando obiectum illius sunt deticta in ordine ad poenam in-
fligendam vel declarandam » (can. 1552, § 2, 2°), servetur, nam

Tit. VIII. - De poenia medicinalibus

87

alibi obtinuit locum, dispositig can. 1703, ubi « triennium » est ordi-
narium tempus, ob diversa tamen delicta actio « uno anno, quin-

quennio, decennio perimitur ».

SECTIO II.
I)e poeuis in specie.

TITULUS VIII.
De poenis medicinalibus seu de censuris.

CAPUT I.
De censnris in genere.

Can. *2241. - § 1. Censura est poena
qua homo baptizatus, delinquens et eon-
tumax, quibusdam bonis spiritualibus
vel spiritualibus adnexis privatur,donec,
u contumacia recedens, absolvatur.

§ 2. Censurae, praesertim latae sen-
tentiae maxime excommunicatio, ne in-
Higantur, nisi sobrie et magna cum cir-
cumspectione.

Can. 2*242. - § 1. Censura punilur
tantummodo delictum externum, grave,
consummatum, cum contumacia con-
iunctum; potest autem ferri censura
etiam in delinquentes ignotos.

§ 2. Si agatur de censuris ferendae
sententiae, contumax est qui, non ob-
stantibus monitionibus de quibus in
can. 2233, § 2, a delicto non desislit
vel patrati delicti poenitentiam cum de-
bita damnorum et scandali reparatione
agere detrectat; ad incurrendam vero
censuram latae sententiae sufficit trans-
gressio legis vel praecepti cui sit ad-
nexa latae sententiae poena, nisi reus
legitima causa ab hac excusetur.

§ 3. Contumaciam desiisse dicendum
est, cum reum vere delicti commissi
poenituerit et simul ipse congruam sa-
tisfactionem pro damnis et scandalo
dederit aut saltem serio promiserit;
iudicare autem utrum poeuitentia vera
sit, satisfactio congrua aut eiusdem pro
missio seria, necne, illius est, a quo
censurae absolutio petitur.

Can. 2243. - § 1. Censurae inflictae
per sententiam iudicialem. statim ac
latae fuerint, exsecutionem secumfe-
runt, nec ab eis datur appellatio, nisi
in devolutivo; item a censuris ad mo-
dum praecepti inflictis datur recursus,
sed in devoiutivo tantum.

§ 2. Appellatio vero vel recursus a
sententia iudiciali vel praecepto com-
minante ceusuras etiam latae sententiae
nondum contractas, nec sententiam aut
praeceptum nec censuras suspendunt.
si agatur de re in qua ius non admittil
appellationem vel recursum etiam cum
effectu suspensivo; secus censuras su-
spendunt, firma tamen obligatione ser-
vandi id qaod sententia aut praecepto
mandatur, nisi reus appellationem vel
recursum iuterposuerit nonasola poeoa,
sed ab ipsa quoque sententia vel prae-
cepto.

Can. 2244. - § I. Non solum di-
versae, sed etiam eiusdem speciei cen-
sura potest in eodem subiecto multi-
plicari.

§ 2. Censura latac sententiae mul-
tiplicatur:

1° Si diversa delicta. quorum sin-
gula censuram seeumferunt, eadem vel
distincta actione committanlur ;

2° Si idcm delicliim. censura pu-
nilum, pluries repetatur ita ul plura
sint delicta distincta ;

:! Si delictum, diversis censuris a

88

Lib. V. - Paks II. - De poenis

distinctis Superioribus punitum, semel
aut pluries committatur.

£ 3. Censura ab humine multiplica-
tur, si plura praecepta vel plures sen-
tentiae vel plures distinctae partes eius-
dem praecepti aut sententiae suam quae-
que censuram infligant.

Can. 2*245. - § 1. Censuraealiaesunt
reservatae, aliae non reservalae.

§ 2. Censura ab homine est reservata
ei qui censuram inllixit aut sententiam
tulit, eiusve Superiori competenti, vel
successori aut delegato; ex censuris vero
a iure reservatis aliae sunt reservatae
Ordinario, aliae Aposlolicae Sedi.

§ 3. E reservatis Apostolicae Sedi
aliae sunt reservatae simpliciter, aliae
speciali modo, aliae specialissimo modo.
§ 4. Censura latae sententiae non est
reservata, nisi in lege vel praecepto id
expresse dicatur; et in dubio sive iuris
sive facti reservatio non urget.

Can. 2246. - § 1 . Ne reservetur cen-
sura, nisi attenta peculiari gravitate
delictorum et necessitate aptius provi-
dendi disciplinae ecclesiasticae et me-
dendi conscientiis fidelium.

§ 2. Reservatio strictam recipit in-
terpretationem.

§ 3. Reservatio censurae impedientis
receptionem Sacramentorum importat
reservationem peccati cui censura ad-
nexa est; verum si quis a censura excu-
satur vel ab eadem fuit absolutus, re-
servatio peccati penilns cessat.

Can. 2247. - § 1. Si censura Sedi
Apostolicae reservata sit, Ordinarius ne-
quit aliam censuram sibi reservatam iu
idem delictum ferre.

§ 2. Reservatio censurae in particu-
lari territorio vim suam extra illius ter-
ritorii fines non exserit, etiamsi censu-
ratus ad absolutionem obtineudam e
territorio egrediatur; censura vero ab
homine est ubique locorum reservata
ita ut censuratus nullibi absolvi sine
debitis facultatibus possit.

§ 3. Si confessarius, ignorans reser-
vationem, poenitentem a censura ac
peccato absolvat, absolutio censurae va-
let, dummodo ne sit censura ab bomiue
aut censura specialissimo modo Sedi
Apostolicae reservata.

Can. 2248. - § I. Quaelibet censura,
semel contracta, tollitur tautum lcgitima
absolutione.

§ 2. Absolutio denegari nequit cum
primum delinquens a contumacia re-
cesserit, ad normam can. 2242, § 3 ;
a censura autem absolvens, potest, si
res ferat, pro patrato delicto <ongruam
vindicativam poenam vel poenitentiam
infligere.

§ 3. Censura, per absolutionem sub-
lata, non reviviscit, nisi in casu quo
onus impositum sub poena reinciden-
tiae impletum non fuerit.

Can. 2249. - § 1. Si quis pluribus
censuris detineatur, potest ab una ab-
solvi, ceteris minime absolutis.

§ 2. Petens absolutionem, debet casus
omnes indicare, secus absolutio valet
tantum pro casu expressu; quod si ab-
solutio, quamvis particularis petitio
facta sit, fuerit generalis, valet quoque
pro reticitis bona fide, excepta censura
specialissimo modo Sedi Aposlolicae re-
servata, non autem pro reticitis mala
fide.

Can. 2250. - § 1. Si agatur de cen-
sura quae non impedit Sacramentorum
receptionem, censuratus, rite disposilus
et acontumacia recedens, potest absolvi
a peccatis. firma censura.

§ 2. Si vero agatur de censura quae
impedit Sacramentorum receptionem,
censuratus nequit absolvi a peccatis, nisi
prius a censura absolutus fuerit.

§ 3. Absolutio censurae in foro sacra-
mentali continetur in consueta forma
absolutionis peccatorum in libris ritua-
libus praescripta; in foro non sacra-
mentali quolibet modo dari potest, sed
ad excommunicationis absolutionem re-
gulariter formam adbiberi convenit in
eisdem libris traditam.

Can. 2251. - Si absolutio cecsurae
detur in foro externo, utrumque forum
allicit: si in interuo, absolutus. remoto
scandalo, potest uti talem se habere
etiam in actibus fori externi; sed, nisi
concessio absolutionis probetur aut sal-
tem legitime praesumatur in foro ex-
terno, censura potest a Superioribus
fori externi, quibus reus parere debet,
urgeri, donec absolutio in eodem foro
habita fuerit.

Can. 2252 - Qui in periculo mortis
constituti, a sacerdote, specialis facul-
tatis experte, receperunt absolutionem
ab aliqua censura ab homine vel a cen-
sura specialissimo modo Sedi Aposto-

Tit. VIII. - Dc poenis medicinalibua

licae rescrvata, tenentur, postquam cod-
valuerint. obligatione rccurrendi, sul»
poena reincidentiae, ad illum qui cen-
suram tulit, si agatur de censura ab
homine; ad S. Poenitentiariam vel ad
Episcopum aliumvc facultate pracditum,
ad normam can. 2254, § 1 , si de censura
a iure; eorumque mandatis parendi.

Can. 2253. - Extra mortis periculum
possunt absolvere:

1° A censura non reservata, in foro
sacramentali quilibet confessarius; oxtra
forum sacramentale quicunque iuris-
dictionem in foro externo habeat in
reum ;

2° A censura ab liomine, ille, cui
censura reservata est ad normam can.
2245, § 2; ipse autem potest absolu-
tionem concedere, etiamsi reus alio
domicilium vel quasi-domicilium trans-
tulerit ;

3° A censura a iure reservata, ille
qui censuram constituit vel cui reser-

\;ii;i est, eorumque successorea aut c< m
petentcs Superiores aul delegati. Quare
a consura reservata Epitcopo vel Ordi-
nario, quilibel Ordiuarins absolverc po-
tcst buos subditos, loci vero Ordinanus
etiam peregrinos; a reservata Sedi lApo-
stolicnc, haec aliive qui absolveudi po-
testatem ab ea impetraveriul sive gene-
ralcm. si ccnsura siwpliciter reservata
sit, sive spccialcin, si reseroata speciali
modo, sive denique Bpecialissimam, si
reseiciitii specialissimo modo, Balvo prac-
scripto can 225 i.

Ca.n. 2254. - § I. In casibus urgen-
tioribus, si ncmpe censurae latae sen-
tentiae extcrius sorvari Dequeant sinc
periculo gravis scandali vol infamiae,
aut si durum sit poenitenti in BtatU
gravis peccati permaoere per tempus
Decessarium utSuperior competens pro-
vidcat, tunc quilibet confcssarius in
foro sacramentali ab cisdom. quoquo
modo reservatis, absolvere potest. in-

— iofligeD-
dis —

— notio ac adhibenda circumspectio Can. --il

Caput 1
De censuris in
genere —

- quotupli-
citer —

— reservaD-
dis

absolveD-

dis

— ob delictum cum determinata con-
tumacia »

— per sententiam vel ad modum prae-
cepti »

— illae multiplicentur »

— distiDguaotur ob revelatioDem »

— sub qua conditione, interpretatioDe
quidvo implicet »

— cum quibus iuris limitationibus <

— necessario et quacum sequela »

— cum diversa amplitudine »

— simul vel seiunctim a peccatis quave
sub forma »

— pro quo foro »

— perquos — in periculo mortis »
et quo

modo extramor- i— ordinarie »

tis pericu-

lum — I— iDcasilms

urgeutioribus »

2242

•2-_>ii
•J-Ji5

•2-2'.ti

•22'.:

•22iS
2249

2250

■2251
2252
225:i

2251

90

Lib. V. - Pars II. - De poenis

iunctoonere recurrendi, sub poena rein-
cidentiae, intra mensem saltem per epi-
stolam et per coufessarium, si id fieri
possit sine gravi incommodo, reticito
nomine, ad S. Poenitentiariam vel ad
Episcopum aliumve Superiorem praedi-
tum facultate et standi eius mandatis.
§ k2. Nihil impedit quominus poeni-
tens, etiam post acceptam. ut supra,
absolutionem, facto quoque recursu ad
Superiorem. alium adeat confessarium
facultate praeditum, ab eoque, repetita
confessione saltem delicti cum censura,
consequatur absolutionem ; qua obtenta,
mandata ab eodem accipiat, quin te-

neatur postea stare aliis mandatis ex
parte Superioris supervenientibus.

§ 3. Quod si in casu aliquo extraor-
dinario hic recursus sit moraliter im>
possibilis, tunc ipsemet confessarius,
excepto casu quo agatur de absolutione
censurae de qua in can. 2367, potest
absolutionem concedere sine onere de
quo supra, iniunctis tamen de iure
iniungendis, et imposita congrua poe-
nitentia et satisfactione pro censura, ita
ut poenitens, nisi intra congruum tem-
pus a confessario praefiniendum poeni-
tentiam egerit ac satisfacfionem dederit,
recidat in censuram.

63. Inscriptiones Sectionis, Tituli et Capitis. — Vidimus
in can. 2216, quod « in Ecclesia delinquentes puniuntur » diversis

poenis. Cum igitur hucusque tractaverit Codex de illis in genere,
dans praescripta omnibus communia, nunc ponitur Seclio II huius
Partis secundae Libri V ad tractandum De poenis ibi enumeratis
in specie, quatenus cum ceteris conveniunt iuridice ob canones
praecedentes, ac mutuo diflerunt propter sequentes. Praeterea di-
visio in cit. can. declarata, exigit subdivisionem Sectionis in tres
Tilulos. Primus est Titulus VIII. De poenis medicinalibus seu de
censuris, quae inscriptio iam illo in loco fuit explicata, atque pro-
cessus logicus expetit, ut duo Capita subneclantur ei, atque Caput 1.
inscribilur De censuris in genere, sic innuens in eo inveniri ca-
nones, quorum praescripla quibuslibet earum poenarum aptantur.

64. Canonum coordinatio sic logice facta est, ut posita no-
tione censurae cum necessaria animadversione in can. 2241, inflictio
earum consideretur, quoad delictum in quocumque casu requisilum
per can. 2242, et quo cum effectu per sententiam aut ad modum
praecepti sub can. 2243. Sequuntur duo canones 2244, 2243 de
censurarum distinctione, tum numerica seu in subiecto, tum in
seipsis causa reservationis. Huius vero servanda conditio, interpre-
tatio atque implicite contentum traduntur a can. 2246, atque ipsius
a iure limitationes exhibet can. 2247. De absolutione censurarum
tractant canones usque ad capitis finem.primo quandonam illa sit
danda et cum qua duplici sequela iuridica ostendit can. 2248, cui
subditur can. 2249 de amplitudine absolulionis, secundo can. 2250
et 2251 loquuntur de relatione absolutionis censurarum cum altera
a peccalis, hinc de illius forma et statim pro quo foro valeal. De-

Can. 2241 Tit. VilL - De poenis medicinalibus 91

mum quinam absolvere valeant ct quaenara limitationes conditio-
nesve subinteliiganlur, edocemur per can. 2252 quoad mortis pe-
riculum el per can. 22T>;{, 22">{ extra illud, tum ordinarie tum in
casibus urgentioribus.

65. Censurarum notio et adhibenda circumspectio. —
Can. 2241. § L Censura a censendo scu corrigendo est dicta, quod
erat in iure Romanorum, a quo verbum illud provenit, officiuin
Censorum, qui mores civium publica auctoritate reprehendebant et
censoria nota in tabulis siguabant. In Ecclesia illud veibum adlii-
bebatur ad significandum poenas diversi generis, vcluti, praeter
suspensionem ac excommunicationem, depositionem quoque ac pu-
blicam poenilentiam. Ita in scripto quoque iure censura fuil vcrbum
ex se ambiguum usque ad annum 1214 in quo Innoc. III restrinxit
autlientica declaratione illius significationem ad poenas solas me-
dicinales. Propter quod secundum ius praecedens asserit canon:
« censura » est poena « ecclesiastica » prout in can. 2215 fuit de-
finita, qua a) homo, « cuius appellatione tam feminam quam ma-
sculum contineri, non dubilatur » \ baplizatus, nam « baptismate
constituitur in Ecclesia Christi persona cum omnibus christianorum
officiis » (can. 87), proindeque potestati eius coercitivae subditur.
b) delinf/uens, idest: violans « legem aut praeceptum, cui (alterutri)
addita sit sanctio canonica » (can. 21!)5), c) et contumax, quae
conditio in can. seq. explicatur a legislatore, atque huiusmodi est
censurae cuiuslibet subiectum, et quibusdam, nempe: solum externis
ac sub Ecclesiae auctoritate positis bonis a) spirilualibus in se ac
forsitan supernaturalibus, vel his spirilualibus adnexis, lum prae-
cedenter ut calix consecratus, tum concomitanter ut praebenda be-
neficii, tum consequenter uti ius deeimas percipiendi, sed quatenus
ad finem Ecclesiae supernaturalem onlinatis, privuluv saltem quoad
eorum usum pro utroque foro, donec, a contumacia a) recedens,
modo in seq.s can." § V descripto, b) absolvatur ab habente banc
potcstatem. Ita in Clem. un. o de consanguinitate ct allinitate »
(IV. 1) inquit Clemens V in Conc. Viennensi: « Praecipientes eccle-
siarum praelatis, ut illos quos eis constiterit taliter contraxisse,
excommunicatos publice tamdiu nuntient, seu a snis subditis fa-
ciant nuntiari, donec suum humiliter recognoscentes errorem, se-

i l CLII, tit. 16, L. L. D.

92 Lib. V. - Pars IT. - De poenis Can. 2241

parentur ab invicem, et absolulionis obtinere beneficium mereantur >>.
Atque in Dec. C. S. Oflicii l . invenimus prop. damnatam «44.
Quoad forum conscientiae, reo correcto eiusque contumacia cessantc,
cessant censurae ».

De prudentia monet censuras ferentem § 2. Ait enim Innoc. IV
in Conc. Lugdunensi 2: « Cum medicinalis sit excommunicatio, non
mortalis: disciplinans, non eradicans: dum tamen is, in quem lata
fuerit, non contemnat: caute provideat iudex ecclesiasticus, ut in
ea ferenda ostendat se prosequi quod corrigentis fuerit et medentis».
Postea dat iudici apta ad hoc praescripta, suspensionem latae sen-
lcntiae adnectens: « ut poena docente discant iudices, quam grave
sit excommunicationum sentenlias sine maluritate debita fulmi-
nare. Et liaec eadem in suspensionis et interdicti sententiis volumus
observari ».

Item Congr. S. Officii « siiper casuum conscientiae reservatio-
nibus » 3 instruxit Rdmos Ordinarios his verbis: « 5. Cauti insuper
omnino sint et quam maxime parci quod ad poenales sanctiones,
excommunicationes praesertim, quibus forte suas reservationes com-
munire velint; nam, ut sapienter admonet Sacrosancta Tridentina
Svnodus 4: Ouamvis excommunicationis gladius nervus sit eccle-
siasticae disciplinae et ad continendos in oflicio populos valde.sa-
lutaris; sobrie tamen magnaque circumspectione exercendus est, cum
experienlia doceat, si temere aut levibus ex rebus incutiatur, magis
contemni quam formidari et perniciem polius parerequam salutem ».

Haec ratio experientiae, cum respiciat naturam censurarum,
suadet fuisse quam merito insertum in Codice ius praecedenseiusque
verbis. Censurae « excommunicationis, suspensionis et interdicti »,
praesertim latae sentenliae, eo quod « incurrantur ipso faclo com-
missi delicti » (can. 2217, 2°), maxime hoc modo et inter alias
censuras excommunicatio, prout habent citatae auctoritates, et quia
gravissima poena est inter omnes, ne infliganiur, a Superioribusec-
clesiasticis per leges aut ad modum praecepti particularis, nec a
iudicibus, nisi sobrie quoad frequentiam ac selectionem earum, et
cum circumstantiarum circumspeclione de personarum, locorum, ac
temporis conditionibus.

1 18 Mnrtii 1666. Denzinger. n. 1144. — 2 Cap. 1 « de sententia
excommunicationis, suspensionis et interdicti » (V, 11) in 6°. — 3 13 Iul.
1916, CO. VIII, 314. - * Sess XXV, de Ref. cap. 3.

Can. 2242 Tit. VIII. - De poenis medicinalibus 93

66. Delictum censura puniendum et de contumacia de
linquentis. Gum Codex normas de censuris imponal Superioribus
infra Hom. Pontificem, sive legem sive praeceplum hi ferant, atque
iudictbus, edocet quid censura punjri oporteat Can. 2242. § I Cen-
sura 6. delicto proportionala » (caq. 22IN,$ 1) punitur in lege, ad
moduni praecepti, vel in iudicio, tantummodo, ita ut ;ili;i peccata
excludantur, quae, sicut ctiam si deficiat in delicto aliqua subse-
quens conditio, hoc vel illa non puniuntur censura, seu quod idem esl
censura erit nulla et irrita, atque proinde in canone idipsum « ae-
quivalenter statuitur » (can. II). Materia ergo censurae est a) de-
lictum, et quia canon « applicatur eli;im violationibus praecepti i>
(can. 2195, §2), dum ibi in § 1° tantiimmodo sunt posita verba « ex-
terna et moraiiter imputabilis », non fuit vanum addere hic etiani
b) externum, quo verbo innuitur, non sullicere ad incurrendam
censuram voluntatem deliberatam delinquendi, nec praecepla ac-
tuum internorum, quando dari queant, censuris muniri posse, c)grave,
tum (juoad culpam, tum quoad materiam legis vel praecepti sallcm
ex circumstantiis quoad omnes communibus, ita ut si una vel al-
tera desit gravitas, censura non incurratur, d) consummatum idest:
completum secundum proprium legis vel praecepti tenorem. e) cum
contumacia in eius commissione vel sequelis, aut saltem impoeni-
tentia coniunctum, ut postea hoc in canone exponitur; explicitque
canon monitione sequenti: potest autem ferri censura, non tanium
iure sed ab hominc in delinquentes quoad personas ignotos. Exem-
plum huiusmodi videri potesl in cap un. « de furtis » in Extiav.
com.. ubi etiam providetur de intiraaiione inonitionis praeviae, quae
necessaria ad incurrendas censuras sit in uypothesi sufirciens.

Definitionem datam complet iuxta praecedens ius § 2 enun-
tians quo rnodo in eodem subiecto verificetur quod « delictum sit
cum contumacia coniunctum, dicens: Si agatur 1° de censuris fe-
rendae smtenliae, quae nempc.: «a iudice vel Superiore (adhuc)
infligi dcbcant », sive a iure sint, sive ab homine (can. 2417. § 1.
2", 3°), contumax est respectu delicti patrandi vel patrati, qui,
a) non obstantibus itlest: effectu destitutis monitionibus necessario
praemittendis praedictae poenarum inflictioni, de quibus decer-
netur in can, 2233, § 2 tunc declarando, b) a deliclo perpe-
trando vel prpsequendo non desistit, vel disiunctive a praecedenti
conditione patrati utpote iam transacti dclicti. illo ct boc iam de-

94 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2242

clarato in § 1°, poenitenliam sumptam pro resipiscentia cuni iliius
nominis poena, si imponalur, ac insuper in delicto quod aliis dam-
num intulit, cum debita ex iure naturali damnorum tertiae per-
sonae physicae vel moralis et nominalim scandali reparatione, for-
sitan per iudicem Superioremve determinanda, agere detrectat po-
sitive aut saltem omissione; 11° ad incurrendam vero censuram
lalae sententiae, videlicet: quae « determinata ita sit addita legi
vel praecepto ut incurratur ipso facto delicti » (can. 2217, § 1, 2°),
sufficU, ad contumaciam etiam quod attinet, transgressio legis vel
praecepti cui sit adnexa latae sententiae, vel aequipollentibus
verbis, poena praefata, nam illa legis vel praecepti sententia vices
gerit monitionis, nisi reus ralione alterutrius violalionis tegitima
causa inter declaratas sub Titulo YI ab hac supple « pocna »
excusetur.

Hoc multiplex praescriptum non est novum. Sic enim scriptum
est in cap. o « de sententia exeommunicationis... etc. » (V, 11) in
6°: « Caveant etiam ne tales sententias exeommunicalionis, sive spe-
cialiter, sive generaliter in aliquos pro futuris culpis, videlicet si
tale quid fecerint, vel etiam pro iam commissis sub hac forma:
si de illis intra tale tempus minime satisfecerint, pioferre praesu-
mant, nisi mora in exhibenda satisfactione vel culpa seu offensa
praecesserit, quibus merito ad iniungendam satisfactionem huius-
modi, et taliter prohibenda similia inducantur aut alia rationabilis
(quam in ipsis sententiis exprimant) causa subsit ». Et in cap. 10
« de iudiciis » (11,1) dictum est a Caeleslino 111, quod « si (eleri-
cus) depositus incorrigibilis fuerit, excommunicari debet ». De mo-
nitionibus autem praemittendis non deesl textus. Sic enim legitur
in cap. 26 « de appellationibus... » (II, 28) X: « Praesenti decreto
statuimus (ait Alex. 111 in Conc. Lateranensi) ut nec praelati (nisi
canonica commonitione praemissa) suspensionis vel excommunica-
tionis sententiam proferant in subiectos: nisi torte talis sit culpa,
quae ipso suo genere suspensionis vel excommunicationis poenam
inducat », latae videlicet sententiae.

Explicata clausula « cum contumacia coniunctum » delictum,
Codex procedit ad aliam similem cans. 2241 § 1 exponendam:
« donec, a contumacia recedens, absolvatur ». 1'ropter quod adiun-
gitur § 3. Conlumaciam desiisse dicendum esl secundum ius, ac
proinde saltem petens reus est absolvendus, cum a) reum censura

Can. 2242 Trr. VJII. - De poenis medieinnlibu'-

ligatum vere, prout externe iudicari potest, se<l delicli ad normam
totius can. 219;i et iam commtssi ex auiino poenituerit, quod sc-
cumfert .voluntatem adimplendi convenientem, quae imponatur, poc-
nitenliam, el simul ipse reus, non alter pro eo, altamen quando
casus id lequrrat, b) congruam sequentibus satis factionem, sci\\cc\:
honoris specialem significationem, calumniae aut baeresis retracla-
lionem, bonorum restitutionem vel reparationem, pro damnis di-
versis cx delicto ortis el scandalo removendo dederiL per a satis-
factionis » implementum, aut c) alternative cum praec. additur, sal-
tem, quod ad absolutionem saltern conditionatam sufliciens erit,
serio, ita ut ei prudenter credendum sit, promiserit se ipsum adim-
pleturum illam; verumtamen iudicium dehisesse faciendum quisque
videt, debuit ergo sic praescriptum compleri: iudicare aulem, utrum
a) poenitenlia vera sit, prout requiritur, b) salisfactio congrua aut
c) eiusdem promissio seria iuxta dedarationes, necne, idest : quam-
libet ex his conditionibus deficere, t7/it» est, non rei, nec iudicis aul
Superioris, a quo censura inllicta processit, sed a t/ito habente l;i-
cultatem censurae incursae absolutio necessaria petitur, quo verbo
innuitur preces huiusmodi praevie requiri.

Ex iure veteri afferre possumus tanquam apta testimonia, quae
habentur in Pontif. Rom. l: « Girca absolutionem vero ab hac maiori
excommunicatione, sive a canone, sive ab homine prolata, tria sunt
specialiter attendenda. Primum est, ut cxcommunicatus iuret ante
omnia parere mandatis Ecclesiae, et ipsius absolventis super eo,
propter quod est ligatus vinculo excommunicationis, et si propter
manifestam offensam excommunicatus sit, quod ante onmia salisfa-
ciat competenter ». Hoc ultimum liquet ex Rit. Rom. aiente B:
« haec servanda sunt. Primo, ut excommunicatus ei. ob cuius of-
fensam in excommunicationem incurrit, prius, si potest, satisfaciat.
Quod si tunc non possit, sufficientem cautionem praebeat, aut sal-
tem, si eam praestare non potest, iuret se, ut piimuiu poterit, sa-
tisfacturum ». Et similia dicuntur in eodem Riluali ::: <r Sacerdos...
ne absolvat eos... aut qui publicum scandalum dederunt, nisi pu-
blice satisfaciant, et scandaium tollant d : quando vero « cessat i>m-
nis reservalio », monet: « sed prius si potest, cui debet (absol

1 Tit. Ordo excommunicandi et absolvendi. — 2 Tit. 3, Cap. III.
de absolutione ab excommunicatione in foro exteriori. n. 2. —
ministrandi Sacramentum Poenitentiae.

96 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2242-2243

vendus), satisfaciat ». Et haec omnia adhuc vigent in canone im-
plicita. — De sola poenitentia necessaria testimonium habemus
Innoc. III dicentis in cap. 11 « de constitutionibus » (I. 2) X :
a cum tam iuris canonici quam nostri moris exrstat, ut is qui pro-
pter contumaciam commuuione privatur, cum satisfactionem con-
gruam exhibuerit, restitutionem obtineat: Mandamus quatenus su-
pradictum magistrum statutis vestris nunc humiliter parere curantem,
ad communionis vestrae consortium in magistralibus admittatis ».
In mandato patet sensus « tam iuris canonici, quam moris ».

Ultima vero §* pars suadetur in veteri iure ob Decretalem
Alex. III1, quando ait: « Sane si quis pro contumacia, vel alia
qualibet causa, interdicto vel excommunicatione tenetur adstrictus,
et oftert se ad iustitiam de his pro^quibus sententiam ipsam ex-
cepit: iudex eum (ne in excommunicatione decedat) absolvere po-
terit: etiam si pars adversa ne absolvatur, appellationis obstaculum
interponat ».

67. De censuris ab homine et « quae considerantur tan-
quam ab homine » (can. 2217, § 1, 3°) tractat can. 2243 quoad
suspensionem earum, ne incurrantur propler appellationem vel re-
cursum. § 1. Censurae quaelibet « terendae senlentiae », quia in-
flictae per sententiam iudicialem, igitur ad normam can. 1868, § 1,
statim ac sic latae ftierint, a) exsecutionem secumferunt, quin
proinde expectandum sil, ut « res iudicata habealur » (can. 1902),
sequitur enim b) nec ab eis censuris sic latis datur appellalio, nisi
in devolutivo, scilicet: quae « non suspendit exsecutionem senten-
tiae » supra positam, « licet lis adhuc pendeat circa merilum cau-
sae », idest: circa institiam inflictionis censurae. Atque hoc fuit
exprimendum propter contrariam normam §s 21 can.s 1889.

Prosequitur canon : item ob paritatem a censuris quibuslibet
ab homine, quia ad modum praecepti, sive extraiudicialiter, sive
per « iudicis pronuncialiones, quae decreta vocantur » (can. 1868,
§ 2) inflictis, proindeque statim incurrendis, datur recursus ad
Superiorem competentem, sed in devolutivo tantum. Videlicet: in-
curritur censura, quamvis possit ab iilo Superiore iniusta declarari
post negotii examen.

Hoc pracscriptum huius canonis sicut et sequens iam inve-

1 Cap. 26 « de appellationibus... » (II, 28) X.

Can. 2243 Tit. VIII. - De poenit medicinalibvs 9*3

niuntur sparsim in iure praecedenti, Poito Bened. XIV in sua
const. « Militantis » * dislricte praecepit, ne aliqua « per quae De-
cretorum Cone. Tridentini exequulio retardetur, aul processus ad
ulteriora in eadem exequutioue suspendatur, aut impediatur, quoquo
modo concedantur ». Deiude in num. 7, 8, 14. 25, peculiariter cen-
suras meminit, quae al) Ordinariis infliganlur. Imo idein servandum
csse circa suspensionem ex intormata eonscientia, concordat Bene-
dicto XIV S. Congregatio de Prop. Fide inquiens': « 12... in casu
quo clericus absque sufficienti ac rationabili cansa se hac poena
nuilclatum reputet, recurrere poterit ad Summuin Pontifieem (paulo
ante dixit: ad Apostolicam Sedem). Interim tamen in vigore por-
manet decretum suspensionis usque dum ab ipso Pontifice, vel a
Sacra Congr., quae de recursu iudicare debet, non fuer.il rescissum
aul etiam moderatum ».

In ordine item iudiciali pariter Bened. XIV in cil. const. haec
habet: «36. Item a comminatione excommunicationis a iure latae.
et a sententia excommunicationis latae ab homine, suspensionis
et interdicti, (non delur efiectus in suspensivo), nisi appellatio fuerit
interposita ex capite nullitatis ». Atque in n. 45: « Cum vero a
gravamine, quod per definitivam reparari nequit, appellatum fue-

rit ubi agatur de censuris iam prolatis, vel de comminatione

censurarum, observetur omnino disposilio Decretorum Congrega-
tionis Episcoporum sub. rec. mem. Clem. VIII, iuxta additiones et
declarationes piae mem. Bened. XIII ». Haec de iure veteri suf-
iiciant.

§ 2. Appellatio vero, idest: « provoeatio ab inferiore iudice.
qui sententiam tulit, ad superiorem » (can. 1870) vel recursus ad
competentem Superiorem adversus decretum iudicis vel Superioris
subordinati. illa a sententia iudiciali quando « est locus appella-
tioni » (can. 1880), vel iste a praecepto iudicis vel Superioris com-
minante, nempe: adiunctam habenle hanc comminationem, cen-
suras quaslibet, non iam infligente eas, ttiam iatae sententiae, ita ut
« incurrantur ipso facto violationis praecepti » (can. 2217, § I, 2).
sed has nondum contractas, secus inciderent sub §l I1 praescripto,
nec « appellatio » sententiam quoad suos ellectus, aut « recursus »
praeceptum quoad eius observantiam, nec illa et iste censuras com-

* 30 Martii 1742. — 2 Instr. S. C. de Prop. Fide, 20 Oct. 1884,
Collectanea S. C. de P. F., n. 1628.
Bi.at - Comni. Text. Cod. lur. Can.

98 Lib. V. - Paus II. - De poenis Can. 2243-2244

minalas suspendunt, ita ut actus iudicis vel Superioris circa istas
inefficax interim reddatur. — Haec multiplex norma viget sub con-
ditione: si agatur de re, tam iudiciali quam extraiudiciali. in qua
ius scriptum vel consuetudinarium non admittit modo positivo tam
in iudicialibus propter can.8 1889, § 2, quam extra iudicium, eo
quod voiente Codice proliibere suspensivum eftectum, exprimitur hoc
in singulis legibus, appellalionem supra declaratam vel recursum
antedictum, absolute vel etiam cum effectu eorum suspensivo fam
explicato.

Prosequitur canon relatus ad praec. partem : secus videlicet :
si conditio apposita non verilicetur pro multiplici appellatione et
recursu supra declaratis, haec a) censuras solas suspendunt, ita ut
non sint hae subeundae, nec statim, nec post tempus, b) firma
lamen obligatione servandi id quod sentenlia aut praecepto ulte-
rius mandatur, sed quoad hanc obligationem subnectitur exceptio:
nisi reus de quo tractat §UB appellalionem vel recursum supra re-
latos inlerposuerit a) non a sola poena censurae, sed b) ab ipsa
quoque sententia vel praecepto respcctive.

68 Censurarum multiplicatio possibilis agnoscitur cap.e 1
« de poenis » (V, 37) X statuente: « Ea, quae frequenti praeva-
ricatione iterantur, frequenli sententia condemnentur », quod non
solum de pluribus delinquentibus esse intelligendum, ut patet, sed
de uno et eodem reo, ut innuit verbum « iterantur », et circa cen-
suras edicit can. 2244. Censurae namque ad modum vinculi, quod
actus quosdam impedit, concipitur ex iure, pioindeque vincula
huiusmodi multiplicari absonum non est. Modum vero sic asserit
§ 1. Non solum diversae, v. gr. excommunicatio post suspensio-
nem, utpote quae habent prohibitiones distinctae amplitudinis, sed
etiam eiusdem speciei censura v. gr. excommunicatio potest in
eodem subiecto delinquentc muliiplicari. Quae multiplicitas provenit
ex causa censurarum incursarum completa, nempe: ex legis vel
praecepti poenalis auctoritate, illiusque violatione. Hinc duo §§'.

§ 2. Censura quaelibet ex tribus a iure, sed latae sententiae,
cum « incurratur ipso facto commissi delicti » (can. 2217, § 1, 2°),
mulliplicalur :

1°. Si a) diversa ob plures canones poenales vel unum mul-
tiplicem, delicta, b) quorum singula censuram statim subeundam
secumferunl ob illos canones, vel unius multiplicitatem, c) eadem

Can. 2244 Tit. VIII. - De poenis medicinalibus 99

v. gr. quoatl legem multiplieem, religiosus votorum perpetuorum
cum religiosa liuiusmodi attentans vel contrahens matrimonium ;
quoad plures leges, qui, ingrediens illicite clausuram monialium,
siuiul violentas mauus iniicit iu monialem illi se physice opponeo-
tem, vel distincta actione v. gr. ille, a quo clausura violatur, si
postea vulnerat Superiorissam, quam experlus est iu aliis sibi con-
trariam, committantur complete iuxla legis multiplicis vel duarum
tenorem ;

2.° Si a) idem, propter unicum legis poeualis praescriptum,
deliclum, b) censura in lege ut supra punitum, c) pluries repe-
tatur, vel ratione diversorum actuum vei causa plurium transgres-
siouum per uuicam actiouem, v. gr. qui unico ictu sclopeti plures
clericos occidit, propter quod clausula postrema sic deciaratur:
d) ita ul plura sint delicta numero distincta, sicuti verum est in
adducto exemplo;

.9° Si delictum unicum propter actionem atque legis Iransgres-
sionem a) diversis censuris, non vero si eadem censura v. gr. ex-
communicationis, b) a distinctis numero Superioribus, quorum po-
testali legislativae subiiciatur, v. gr. a Conc. Provinciali el ab sla-
tuto Synodali, punitum, semel aut fortiori motivo, si pluries, uti
verbum supra declaralum est, commiltatur secundum explicatio-
nem sub n° 1°.

§ 3. Censura quaelibet etiam eadem, sed ab homine, sive sim-
pliciter, sive quae « est a iure simul et ab homine » (can. 2217.
§ 1, 3°), multiplicatur, si a) plura in se, vel propter diversos Su-
periores iudicesve, praecepta, vel b) plures erusdem iudicis aut di-
versorum sententiae, vel c) plures vere distinctae partes eiusdcm
ob unum tenorem praecepti relate ad litterani a) aut sentcntiae
quoad litteram b) suam quaeque a) praeeepta, b) sententiae, c) par-
tesque praedictae censuram, non iam quando comminentur, sed ii>-
fligant iamiam subeundam.

Ex fontibus Codici additis, cap. 27 «de sententia excommu-
nicationis» (V, 39) X respicit casum contentum sub S 2, n. 1°,
cap. 12 eiusdera lituli exemplum aflert praescripti sub §° 3° propler
plura praecepta vel plures sententias, cum in illo sermo sit de ea-
dem excommunicationis censura. Qua de Causa exemplura eiusdem
§l 31 exhibetur in cap. 2, « de sententia excoramunicationis, suspen-
sionis et interdicti » (V, 10) in Clem., quamvis polius attmgat cen

100 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2244-2245

sura «plures distinctas partes eiusdem sentenliae». Agitur enim
de delictis iam perpetratis.

69. Divisiones censurarum quoad earum absolutionem. In
cap. 29 « de sententia excommunicationis» (V, 39) X ait Innoc. 111:
« In secundo vero casu a suo episcopo vel a proprio sacerdote po-
terit absolutionis beneficium obtinere..., quia tamen conditor canonis
eius (excommunicalionis) absolutionem sibi specialiter non retinuit,
eo ipso concessisse videtur facultatem aliis relaxandi ». Hoc in sensu
declaral can. 2245. § 1. Censurae quaelibet aliae sunt reservatae,
quia intligens eas a iure vel ab homine, retinuit absolutionem per
se vel per alium dandam, aliae non reservalae, proindeque con-
cessa aliis facultate relaxandi earum vinculum.

In cap. 11 « de officio iudicis ordinarii» (I, 31) X Innoc. III
respondet: «Ad postulationem dicimus, quod cum delegatus (Sedis
Aposlolicae, qui reum propter contumaciam manifestam, excommu-
nicationis vinculo innodavit) quantum ad illud, sit maior ordinario,
sine mandato summi pontificis excommunicatus ab huiusmodi dele-
gato, non potest per alium (praeterquam in mortis articulo) abso-
lutionis gratiam oblinere, nisi forsan delegatus talis extiterit, cui
alius succedat in onere et honore». Idem Ponlifex sic respondet ad
quaesitum : « utrum qui nominatim excommunicatis scienter com-
municant, absolvi ab excommunicatione possint per confessionem a
simplici sacerdote, vel episcopi seu archjepiscopi sit ab eis absolutio
expetenda ? »\ — « In primo quidem articulo, cum talis commu-
nicet crimini, et participet criminoso, ac per hoc ratione damnati
criminis videatur in eum delinquere, qui damnavit: ab eo, vel eius
Superiore, merito delicti, tunc erit absolulio requirenda: cum fa-
cientem et consenlientem par poena constringat ».

Huic ergo iuri praecedenti congruit § 2. fensura quaelibet
ab homine, etiam illa quae « tanquam ab homine consideratur »
(can. 2217 § 1, 3°), est reservata vi huius praescripti a) ei qui
censuram illam singularem inflixil « per modum praecepti pecu-
liaris», aut sententiam « iudicialem condemnatoriam » tulit, « etsi
iure statuta » fuerit talis censura (can. cit.), b) eiusve Superioris
vel iudicis Superiori competenli ordinis respeclive extraiudicialis
vel iudicialis, vel c) successori eo.ru m sub a) et b) in singulari

1 Cap. 29 « de sententia excommunicationis » (V, 39) X.

Can. 2245 Trr. VIII. - Dc poenis medicinalibus LOl

ollicio, aut tl) delegato cuiuslibet praedictorara itixta reg. iuris tlS
in 6°: « Potest quis per alium, quod poteal facere per seipsum».
— Ex censuris vero quibuslibet, sa\ a iure uniuscuiusque cano-
nis reservatis subdistiuguendo additur: aliae sunt reservdtae Ordi-
nario ad normam can. 198 § 1, quandoojuo per hoc vocabu-
lura, quandoque verbis «Superiori maiori», aliae Apostolicde Sedi
ad normam can. 7. Videlicet: pro personis utriusque sexus tara
religiosis, quam novitiis, quara vivenlibus in communi more reH-
giosorum, Sacrae Congr. de religiosis, pro subditis sequentis, Sa-
crae Congr. pro Ecclesia Orientali, pro tcrritorio proprio, Sacrae
Congr. de Prop. Fide, in aliis vero territoriis pro clero et po-
pulo, Sacrae Congr. Concilii, pro Ordinariis vero locorum, si casus
acciderit, Sacrae Congr. Concistoriali. Haec sunt vera ad forum
externum quod attinet. exceptis censuris ob delictum S Ollicii sal-
tera huic Congregationi deductum ; pro foro auteni interno est exclu
siva corapetentia Sacrae Poenitentiariae. Nec differt in hac parte ius
praecedens sic traditum in Rit. Uom. l: «Sciat (Confessarius) casus
et censuras Sedi Apostolicae, et Ordinario suo (nunc addendura :
ac Praelatis religiosorum exemptorum, iure communi) reservatas ».

§ 3 conservat distinctionem in ius inductam quoad niembra
duo per const. «Apostolicae Sedis» Pii IX 2, quoad ultiraum a Do-
ctoribus cum iuris fundamento. En textus canonis. Ereservatis Apo-
stolicae Sedi, ut supra, quibuslibet supple « censuris » aliae sunt
reservatae simpliciter, hoc est sine addito, vel illo verbo, aliae
supple « reservatae » verbis adiunctjs: speciali rhodo^i adhuc aliae
selectae, quae in Codice taxative dicuntur « reservatae » specialis-
simo modo. Ouae distinctio innuit difficultatem absolutionis earum.

Ouia iuxta reg. iuris tS in 6° « Odia restringi convenit», el
iuri praec. sub initio canonis relato congruenter statuit § 4. Cen-
sura latae sententiae quaelibet non est reservata, nisi in singulari
lege vel praecepto Superioris communi, in ipsis statuta, id nempe:
qiiod «est reservata » expresse dicatur saltem aequipollentibus vef
bis; — et in dubio positivo et non levi sive iuris sive facti, nempe:
propter rationes in illo vel in huius circumstantiis fundatas, reser-
vatio de qua dubitetur non urget. Hoc exigebat regula iuris 30
in 6°: «In obscuris minimum est sequendum ».

1 Tit. III, c. I, «de Sacramento poenitentiae », 4. - - 12 Oct. 1869.

102 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2246

70. Reservationis institutio, interpretatio atque virtua-
litas. — De hoc canonico instituto plaeet referre verba Bened. XIV 4,
quae disciplinam praecedentem conmostrant, dum commentarium
scq. can. nobis tradunt. « Ratio ac methodus a ss. canonibus ad
debitam a contumacibus obedientiam exigendam praescripta. ea est,
ut in maximi momenti causis... censurae adhibeanttir, et ut inter
casus reservatos illi etiam adiungendi sint, a quibus discrimen Re-
ligioni atque exitium imminere praevideatur. Probe notum vobis est,
S. Trid. Concilium iurisdictionis vestrae tirmitati consuluisse, tum
cum vobismetipsis ius reservandi casus asseruit ; nequeeosad publica
tantum crimina restrinxit, verum etiam ad atrociora et graviora,
dummodo mere interua non sint. extendit, atque ampliavit. Com-
plures autem ab huiusce Almae Urbis nostrae Congr. in variis De-
cretis, et encycl. epistolis decisum, ac pronunciatum fuit, atrociores
inter, atque graviores casus, eos recenseri debere, ad quos pro-
cliviores homines sunt, et qui coniunctam ecclesiasticae disciplinae,
sive salutis animarum, quae episcopali curae commissae sunt, per-
niciem habent, quemadmodum a Nobis in nostro tractatu tle Sy-
nodo diocesana 2 fuse ostensum est ».

Hanc retinet adamussim disciplinam can. 2246. § 1. Ne reser-
vetur ab Ordinariis censura quaelibet, secus « reservationes erunt
omnino revocandae », uti praescripsit in casu S. Congr. de Prop.
Fide 3, nisi attenta a) pecudari gravilale delictorum propter logem
vel praeceptum quocum statuitur reservata, et simul b) necessitate
aptius providendi disciplinae ecclesiasticae, seu externis fidelium
actionibus per ss. canones dimetiemlis, et medendi conscientiis pde-
lium sic aestimantium gravitatem illorum peculiarem.

Cum ex reservatione adaugeatur difficultas absolutionis censu-
rarum. recte subinfertur § 2 dicens: Subaudiendae « censurae »
cuiuslibet ab homine vel a iure reservatio qua talis etiam « Apo-
stolicae Sedi, » strictam recipit canonis, praecepti, sententiae, legisve
particularis interprelationem, salva proprietate verborum. Hoc prae-
scriptum est comprehensum a regula 49 iuris in (i°: « ln poenis be-
nignior est interpretatio facienda». Dixi: reservatio qua talis, nam
id illegitime extenderetur ad absoivendi facultatem quod attinet,

1 Ep. encycl. < A quo primum » 14 Jun. 1751, §8. — 2 Lib. 5, cap. 5
per totum. — 3 Instr. (ad Vic. Ap. Sutchuen.) 6 Jun. 1817, n. 4 Collecta-
nea S C. de P. F. n. 723.

Can. 2240-2247 Tit. VIII. - De poenis medictnalibus L03

vel ad ipsam censurae absolutionem, quae per alios eanones, in-
terprelationem quod spectat, reguiantur,

Benedictus XI in Extrav. communi 1 « <le privilegiis j inquit:
(dnconveniens enim existimamus, ut a peccato absolvat, qui... ex-
communicationem, quae infligitUr maxime a iure quandoque pro
crimine, quaeve quem ab Ecclesia, et per consequens a participa-
tione ecclesiasticorum sacrorum excludit, removere non potesl ».
Huic principio se conformat illudque ampliatum confirmat $ 3. Re-
servalio hucusque explicata censurae excommunicationis vel inter-
dicti personalis, eo quod canon addit: impedientis receptionem qua
lalem sacramentorum, non praecise ratione loci interdicti, et quan-
lum censura impedit illam poenitentiae « receptionem » importat
hac de causa reservationem peccati absolvendi, ac reapse delicli,
cui censura ab homine vel a iure adnexa est. Ouia haec « reser-
vatio peccati » est virtualis in altera censurae, animadverlitur sta-
lim: verum si quis a censura incurrenda vel observanda a) excu-
satur iuxta dicta sub Tit. VI vel infra de singulis, vel b) ab ea-
<iem declarata censura fuit etsi extra confessionem legitime abso-
lutus, reservatio supradicta peccati penitus, idest: etiam postea re-
viviscente forsan censura, cessat, pro excusationis tamen tempore.

71. De reservationis vigore, atlentis allera reservatione,
territorio et absolventisignorantia. normasservandastradiUan.<?<?47.
In Congr." S. Ofllcii Instructione * sub n. 4 praescribitur : «Prorsus
autem ab iis peccatis sibi reservandis abstineant, quae iam sint
Sedi Apostolicae reservata, ne scilicet absque necessitate multipli-
centur leges». Et hoc iussum translatum vidimus cum distinctione.
Idipsum sed severiori verbo conlirmat specialiter § 1. Tractat enim :
Si censura quaelibet Sedi Apostolicae a) ab homine vel b) quo-
libet ex dictis sub can. 2245 § 3 modo reserrata sit, Ordinarius
nequit, (seeus invalide ageret) aliam eiusdem vel diversae speciei
censuram nempe: sibi reservatam in idem b) specie per slatulum,
vel a) singulare per modum praecepti particularis. aut sententiae
ferre. Quoad litleram a) quia Sedes A.postolica manum apposuit,
et ait reg. iuris 54 in 6°: « Oui prior est tcmpore, potior est iure».
Ouoad litteram b), quia esset inutile. Etenim verum est posse vin-
cula multiplicari, quia delictum a diversis Superioribus sil punitum,

1 13 lul. 1916, C. 0. VIII. 314.

104 L'B. V. - Pars II. - De poenis Can. 2247

sed ineonveniens est, ut Superior infra Romanum Pontificem seve-
rius animadvertat delictum, quam Sedes Apostolica censuit punien-
dum; et si agatur de eadem censura multiplicanda, ipse Ordinarius
per reservationem vel retineret ligatum, quem Sedes Aposlolica iu-
dicaret quandoque per se aut per alium esse absolvendum, vel absol-
veret per se vel per alium praeveniendo circa hanc rem iudicium
Sedis Apostolicae. Quod utrumque iuridice absonum esse, patet.

Vidimus in can. 2226 § 4 quod « poena (proindeque censura)
reum ubique terrarum tenet», sed ait § 2. Reservatio censurae
cuiuslibet, dummodo haec latae sententiaesit, sialuto in particulari ter-
ritorio, nempe: ab Ordinario vel Concilio non Oecumenico, tunc
enim est « reservatio in terrilorio », nam « reservatio censurae»,
si quae statueretur particularis a Rom. Pontilice vel Concilio Oe-
cumenico, proprie esset «pro particulari terrilorio ». llla igitur de-
clarata vim suam limitandi iurisdictionem confessariorum pro foro
interno, vel aliorum pro foro externo, extra Ulius territorii jines
non exerit, eo quod absolventes non recipiunt fori interni vel ex-
terni iurisdictionem a Superiore reservante; additur vero iuxta no-
tionem reservationis ex Codice: etiamsi taliter censuratns taxative
ad absolutionem sacramentalem vel solius censurae obtinendam
e territorio, ubi absolvi non possit, egredialur solummodo, quin tem-
poris mora quidquam influat, dummodo ibi absolvatur. Haec clau-
sula fuit addita, ut ius praecedens derogaretur, tanquam fallentia
illius regulae « fraus et dolus nemini patrocinari debent », cui illud
innitebatur aiens: « nisi in fraudem reservationis egeriti».

Initio §' inlerpretati sumus reservationem de censura latae sen-
tentiae iure statuta. Hanc contirmat canon prosequens adversative:
censura vero ab liomine iuxta declarationem datam in § 2° can. 2245,
ubi statuitur quibus tantum « est reservata», est propter rationem
supradictae contrariam ubique locorum, ad quae se conferat cen-
suratus, reservata ut in can cit.°, subditurque sensus: ita ut censura-
tus nullibi etiam in loeis exemptis absolvi valide sine debitis ex
can. cit.° facullatibus possit.

Codice semper prospiciente finem salutis animarum, prudentia
duce, extentlit simile can.8 207 §° 2° praescriptum ad censurarum
absolutionem, dum sic dicit § 3. Si confessarius, ergo pro sacramen
tali foro, cum implicile hoc « exigatur » (can. 202, §2), ignorans
eliam culpabiliter, nam lex non distinguit, reservationem equidem

Can. 2247-2248 Tit. VIII. - De poenis medicinalibm 105

censurae ob contextum, poenitenlem, seu in quem habeat ceteroquin
sacramentalem iurisdictionem, nani verba « confessarius j et epoe-
nitentem » hoc in loco se liabent correlative, a censura reservala,
ut supponitur, quae «importet reservalionem peccati b can. 2240,
§ 3), propter quod additur: ac peccato illo c | tio«| n <> absolvat, abso-
lulio censurae supra declaratae, sive Sedi Apostolicae, sive Ordi-
nario reservatae a iure valet, ac consequenter absolutio peccati
solum virtualiter reservati, dummodo ne praedicta sii a) censura ab
homine, saltem propter sententiam condemnatoriam, aul b) censura
specialissimo tantum modo Sedi Apostolicae reservata. Quaeri po-
test num cognitio reservationis ex parte poeniteutis obstet vi liuius
praescripti ? Videtur respondendum afirmative. nisi aliunde reser-
vatio cesset. Tunc enim deest poenitenti debita disposilio, cum in
facto recipiendae absolutionis peccet contra legislatoris reservantis
voluntatem. Et quia praescriptum canonis prospicit validitati absolu-
tionis a peccato, deest mens extendendi illud ad casum propositum.
lnsuper fraus et dolus, sicut in casu, nemini patrocinari debel.

72. De absotutione censurae, quoad illius necessitatem,
concessionem ac vim tractat can. 2248. Damnata fuit per Congr.
S. Officii * prop. « 44. Quoad forum conscientiae, reo correcto
eiusque contumacia cessante, cessant censurae ». E contrario asserit
§ 1. Quaelibet censura proprie dicta, non iam homonyma poena,
v. gr. «suspensio ad tempus praefinitum » (can. 2^98, 2°), semel
contracta per patratum delictum, vel per sententiam condemnato-
riam, pro casuum diversitate, tollitur tantum, cum exclusione al-
terius modi, legilima seu iuxta ss. canones quoad validitatem data
absolutione, quae est actus, quo legitimus Superior exprimit hoc
verbo se absolvere talem personam ab incursa censura.

Hinc in praec. iure, Clementina 4 « de sententia excommuni-
cationis... » (V, 10) dicitur: «Si Summus Pontifex scienter etiam
excommunicato participet litteris, verbo. vel osculo, seu alio quovis
modo: ipsum per hoc absolvere nulla ratione censelur, nisi se velle
forsitan exprimat illum ex hoc pro absoluto haberi». Immo ait
Clemens XIII in const. « Inexhaustum »2 § 5: «Ac itideni..., de-
claramus etiam per benedietionem, Apostolica auctoritate, >i\<' per
ipsos... Episcopos, sive per Regulares quoslibet. ut praefertur im-

i 16 Mart. 1666. Denzinger n. U44. — 2 '6 Sept. 1762.

106 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2248

pendendam, nullaro prorsusacensuris, et poenisecclesiasticis, scienter,
vel ignoranter incursis, absolutionem concedi, neque ab illis abso-
lutio praetextu benedictionis huiusmodi susceptae praeteudi possit».
Non est confundenda cum hac Papalis benedictio, de qua loquuntur
can. 914,915 cum absolutione generali, tum quae incipit: « Ne remi-
niscaris», tum sub aliis formulis, quae continent absolutionem a
censuris ad cautelam.

Ouia censurae sunt poenae medicinales ad frangendam reorum
contumaciam, consequitur ex § 1° quod praescribil § 2. Absolutio
« censurae legitima » denegari licite nequit delinquenti eam petenti,
iuxta illud Innoc. IV in Conc. Lugdunen : l « Solet a nonnullis
in dubium revocari, an cum aliquis per Superiorem absolvi po-
stulat ad cautelam, dum in se latam excommunicationis sententiam
asserit esse nullam, sine contradictionis obstaculo munus ei debeat
absolutionis impendi?... In prima igitur dubitatione sic statuimus
observandum, ut petenti absolutio non negetur, quamvis in hoc
excommunicator, vel adversarius se opponat». Attamen canon sup-
ponit censuram esse contractam, propter quod subdit: cum primum
delinquens ac censuratus a conlumaeia recesseril prouti hoc expli-
catum est ad normam can. 2242, § 5, nam secundum reg. iuris 5
in 6°: « Feccati venia non datur nisi correcto», et iuxta reg. i
iuris in 6°: « Peccalum non dimittilur, nisi restitualur ablatum ».

Frosequitur legislator: a censura aulem qualibet absolvens qui-
cumque polest vi huius canonis, si res ferat secundum circum-
stantias, pro patrato delicto ob quod censura haec fuerat contracta,
congruam eidem delicto vindicqtivam poenam, quando ipse aliunde
habeat potestatem coactivam, vel poenitentiam semper infligere,
quam absolutus servare debet.

Denique statuit § 3. Censura absque earum distinctione, per
absolutionem etiam ad normam can.2247,§ 3 vel aliorum sublata,
uli regula generalis, eadem non reviviscit quolibet ex motivo, nisi
in casu quo onus a iure vel ab absolvente imposilum graviter sub
poena reincidentiae (quae subinlelligitur in eandem censuram) im-
plelum non fuerit equidem culpabiliter, quamvis subeunda censura
non distinguatur ab ea, quae fuit absoluta, veluti si absolutio data
fuerit sub illa conditione ipsius resolutiva.

1 Cap. 2 « de sententia excommunicationis... » (V, 11) in 6°.

Can. 2248-2249 Tit. VIII. - De poenis medicinalibut 107

Ita fuerat conslitutum a Bonif. VIII in cap. 22 « de senlentia

excommunicationis » in (>": «Eos, qui a sententia canonis (cum ad
illum, a quo alias de inre fuerant absolvendi, nequeunl propter im-
minentis mortis articulum, aut aliud impedimentum legitimum, pro
absolutionis beneficio habere recursum) ab alio absolvuntur : si ces-
sante postea periculo, vel impedimento buiusmodi, se illi, a quo
his cessantibns absolvi dehebant, quam cito commode polerunt,
contempserint praesentare mandatum ipsius super illis, pro quibus
excommnnicati fuerant, humiliter recepturi, et satisfacluri prout iu-
slitia suadebit: Decernimus (ne sic censurae illudantur ecclesiasticae)
in eandem sententiam recidere ipso iure». Atque in cap. 8 « de
officio iudicis ordinarii » (I, 31) X, Innoc. III ait Archiepiscopo
Rothomagen. « tu (recepta iuratoria cautione) absolutionis munus
ei poteris exhibere, ita tamen quod nisi legitime tibi constiterit,
eum contra iustitiam excommunicatum fiiisse, ex debito sibi iura-
menti praecipias, ut super eo, de quo fuerit excommunicatione no-
tatus, eidem episcopo satisfaciat competenter : Quod si facere con-
tempserit, eum in excommunicationis sententiam, appellalione re-
mota, reducere non omittas».

73. De absolutionis a censuris amplitudine loquitur
can.2249 supponenstraditam explicationem praescriplisubcan.2244.
Tunc enim dictum est censuras esse tanquam vincula prohibenlia
iure a quibusdam actibus. Hinc rite intelligitur quod ait § 1. Si
quis pluribus «diversae vel eiusdem speciei » censuris detineatur,
potest ab ana absolvi legitime ac licite, ceteris minime absolutis.
Hinc etiam a pluribus absolvi, unica relicta.

§ 2. Petens absolutionem, cum « pluribus censuris detineatur »,
eo quod additur, debet iuris praescripto, ut simpliciter absolutus
evadat, casus in censuram omnes indicare sufficienter, nam secus
absolutio data valet tantum equidem iuxta § I pro casu expresso
in precibus uno vel multiplici; haec est enim voluntas rescribenlis
secundum tenorem documenti. Prosequitur canon: quod si absolutio,
quae in parte rescripti dispositiva invenitur, quamvis parlicularis
quoad rei veritatem petilio facta sil, fuerit illa generalis cx ver-
borum tenore, a) valet quoque absolutio ultra petitionem pro cen-
suris, quibus detiueatur, reticitis bona fide, idest : ex simplicitate,
vel ignorantia tum aliarum censurarum, tum modi exarandi pre-
ces, excepta, si inter reticitas adsit, censura quaelibet specialis-

108 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2249-2250

simo tnodo tiedi Aposlolicae reservata, b) non autem valet pro cen-
suris non expressis in preeibus, atquc reticitis mala fide, nempe: dum
cognoscat eisdem detineri ac eas esse exprimendas, quolibet mo-
tivo ad hoc inducatur. Sic enim scriptum est in Decretalibus: *
« Postremo, quaesivisti, utrum is, qui propter plures excessus a
pluribus Praelatis ius in ipsum habentibus, excommunicationis est
vinculo innodatus, etc... Super hoc articulo respondemus, quod sup-
primenti veritatem absolutio subrepta non prodest; et verilatem in-
telligens, absolutionem huiusmodi exhibere non debet».

74. De ipso absolutionis censurae actu haec teneantur.
Can. 2250. § 1. Si agalur de censura, nempe: ut videbimus quoad
omnes suspensiones, quae in casu non impedit hic et nunc vi ss. ca-
nonum de singulis censuris Sacramentorum receptionem, censuratus,

a) rite dispositus ad suscipiendum sacramentum poenitentiae, et

b) a contumacia rccedens ad normam can. 2242 § 3, qui recessus
ultra poenitentiam de delicto requiiit quandoque aliquid aliud, po-
test absolvi a peccatis omnibus directe, servatis aliunde servandis.
firma censura in suis iuridicis effectibus.

§ 2. Si vero agatur de censura, videlicet: excommunicatione
et interdicto, quae regulariter impedit Sacramentorum ac proinde
poenitentiae receptionem, censuratus, quando illa in foro interno
servanda cst hic et nunc, nequit absolvi a peccatis ob illam ex cen-
sura prohibitionem, riisi prius per legitinmm Superiorem vel sal-
tem per confessarium eumdem vel alterum rite absolutus fuerit.

Rituali Romano congruit, nec «ipsum expresse corrigit»§ 3.
Absolutio censurae cuiuslibet in foro sacramentali, seu in sacra-
mento poenitentiae ministrando exercenda, continetur expressa in
consueta forma absolutionis peccatorum, huic nempe praevia pro
quibusvis censuris, in libris ritualibus diversis Ecclesiae Latinae
praescripta ; v. gr. in Rit. Rom. 2 dicitur: « et ego auctoritate ipsius
te absolvo ab omni vinculo excommunicationis, suspensionis, (sed,
si poenitens sit laicus, omittitur verbum : suspensionis), et inter-
dicti, in quantum possum et tu indiges». Similiter ex Breviario
Ord. Praed. sic incipit « Forma communiter observanda in confes-
sione sacramentali : " Si teneris aliquo vinculo excommunicationis
(suspensionis) et interdicti a quo possim te absolvere; ego absolvo

1 Cap. 42 « de sententia excommunicationis » (V, 39) X.

2 Tit. III, c. 2 « Absolutionis forma».

Can. 2250-2251 Tit. VIII. - De poenis medicinalibm L09

te, et restituo te sanctis Sacrampntis Ecclesiae, communioni et uni-
tati fidelium. Iu nomine Patris ^ el Filii et Spiritus Sancti. Amcn „.
— Prosequilur canon: in foro non sacramentali, lum interno, tum
externo, absolutio danda, quae « valet quoque (haec pro) interno
foro ac (illa pro) sacramentali » (ean. 202 § I), quolibet modo
verborum, quae absolutionem sufficienter exprimant, dari valide ac
licite potest vi legis ecclesiastjcae, sed ad excommunicationis tan-
tummodo absolulionem, ut ait Hit, Hom. « pro rei gravitate prae-
dic.lam ' caeremoniam et preces adhibeat; at vero si res non fuerit
adeo gravis, absolvere poterit, dicens»: ete. sed unam alteramve
lormulam non esse obligatoriam innuit canon subiungens: regula-
riler formatn adhiberi convenit in eisdem libris pro ritus diver-
sitate in Ecclesia latina traditam.

Attamen est servanda rubrica in Hit. Hom. posita: « Si pote-
stas absolvendi ab excommunicationis sententia Sacerdoti commissa
fuerit a Superiore, et in mandato certa forma sit praescripta, illa
omnino servanda est: si vero in mandato seu commissione dicilur:
In forma Ecclesiae consueta absolvat; haec servanda sunt ». quae
ibidem sequuntur. Diverso modo est scriptum in eodem Hituali « De
modo absolvendi a suspensione vel interdicto extra vel intra sacra-
mentalem conlessionem », quando nempe censurae illae sunt cerlae:
« Si Sacerdoti sit commissa facultas absolvendi aliquem a suspen-
sione. vel interdicto, quamvis nulla verba sint praecipue determi
nata, uti poterit hac formula » ibi sequente. Hinc sufficeret quoque
«consueta forma absolulionis» pro foro sacramentali praescripta.

75. De absolutionis huiusmodi effectu quoad diversum
forum congrue iuri praecedenti et liquido statuit can. 2251. Si
a) absolutio censurae cuiuslibet delur valide eum « potestale iurisdi-
ctionis sive ordinaria sive delegata » (can. 202 § 1) in foro externo,
utrumque forum idest: internum quoque a/ficil. propter quod est
vere absolutus coram Deo et Ecclesia ; si b) in foro interno «sive
sacramentali sive extrasacramentali » (can. 19(1) detur absolutio (U*-
clarata, ex tunc absolutus, remofo scandalo fidelium censuram no-
scentium, dum absolutionem ignorant, polest uli talem idest : non
amplius censuratum se habere eliam in actibus fori externi, quan-
documque aliler « a poena observanda non exeusaretur » vi can. 'l^i

1 Tit. III, c. 3 « de absolutione ab excommunicatione in toro exte-
riori ».

110 Lib. V. - Paus II. - De poenis Can. 2251-2252

§ 1 ; sed respectu commatis sub utraque littera a) et b) admonet
canon: nisi concessio absolutionis a) probetur lestimoniis, docu-
mento, etc. aut b) saltem legilime iuxta ss. cawmespraesumatur,
idest: « a Superiore coniiciatur » (can. 1825, § 1) ex circumstantiis
in foro externo extraiudiciali, censura quamvis vere absoluta po-
tesl a Superioribus fori externi, eo quod in boc hi debent agere
secundum ea, quae patent, et quibus hoc in negotio propriis reus,
quamvis absolutus, parere debet « post sententiam tamen declara-
toriam, vel si delictum sit nolorium » seu ad normam can. 2232
§ I, nam addilur: urgeri, seu « exigi » pro foro quidem externo,
non occulte, donec absolutio in eodem foro habila fuerit ab eo,
qui pro « eodem » auctoritatem habet, ita ul certo de illa constet.

Ad conlirmationem afteremus ex iure veteri quosdam textus.
S. Poenitentiaria Ap. interrogata: * «Utrum verba in utroque foro
absolvas ita intelligenda sint, ut requiratur duplex absolutio sepa-
ratim impertienda, una scilicet in foro externo, alia in foro interno;
an ista verba ita intelligenda sint, ut requiratur una tantum abso-
lutio in foro externo imperlienda, quae valeat etiam pro interno.
R. Ad. i. Negative ad primam partem; Aflirmative ad secundam ».
— Item in cap. 39 « de sententia exeommunicationis» (V, 39) X
ait Innoc. III: « Fraternitati tuae respondemus, quod nisi excom-
municali a te, super absolutione sua litteras noslras, vel illius cui
vices nostras in hac parte commisimus reportaverinl, aut alio modo
legitime de illorum absolutione tibi constiterit: tu ipsos pro excom-
municalis ut prius habeas, et facias evilari ».

76. De absolutione in periculo mortis a censuris reser-
vatis fuit declaratum in Commentario Textus praescriptum can. 882,
ubi scriptum est, quod tunc « omnes sacerdotes, licet ad confes-
siones non approbati, valide et licite absolvunt quoslibet poenitentes
a quibusvis... censuris, quantumvis reservatis et notoriis ». Ibi sub-
debatur clausula «salvo praescripto can... 2252 », quae innuit con-
nexionem intereos canones, illumque praesupponitslatuens can. 2252.
Qui in periculo mortis constituti, a sacerdole, presbytero vel Epi-
scopo, sed a) specialis facullatis in casu reservato necessariae ex-
perte, b) receperunt « valide et licite » vi can. 882 absolutionem
de faelo dalam ab aliqua censura sallem « in eonsueta forma (pro

1 27 Apr. 1886. Collectauea S. C. de P. F. n. 1655.

Can. 2252 Tit. VIII. - De poeni* medicinolibus 111

tali periculo) absolutionis peccatorum » contentam (can. 2250 83),
dummodo haec censura sit ab homine (can. 2217, § 1, 3°), vel
saltem quae «consideralur lanquara ab homine», vel a censura
solum specialissimo modo Sedi Aposlolicae reservata iuxla decla-
rationem can. 2245 § 3, a) tenenlur vi huius canonis, qui « ius
vetus ex integro refert » (can. 6, 2°), sed solum b) poslquam con-
valuerint ab inlirmitale, obligatione c) recurrendi, sub poena rein-
cidentiae in eandem reservatam censuram, seu haec « reviviscit »
ob non adimpletam cum gravi culpa conditionem absolutionis re-
solutivam « recurrendi » a) ad illum qui censuram tulit sententia
vel ad modum praecepli particularis, si agatnr de censura saltem
considerata tanquam ab homine; b) ad S. Poenitentiariam, quae
« pro solo Ibro interno... largitur absoluliones », vel ad Episcopum,
atque in eo requiritur quod in sequenti : aliumve facultate erga
censuram «sub poena reincidentiae » ut supra absolutam praeditum,
c) ad normam can. 2254 § i, nempc: « intra mensem a cognito
recurrendi onere actuali) saltem per epistolam el per confessarium,
(etsi diversum ab absolvente), si id fieri possit sine gravi incom-
modo, relicito nomine», sed haec intelliguntur applicanda in hypo-
thesi sub littera b) solummodo, quia sic clausula haec completur:
si agatur de censura a iure « specialissimo modo Sedi Apostolicae
reservata»; nec id suflBcit ad vitandam reincidentiam, quia pro
utraque hypothesi sub litteris a) et 6) ex contextu requiritur co-
pulative d) eorumque mandatis ob recursum accipiendis parendi
cum dilatione convenienti.

Data interpretatio aulhentice conlirmatur sequenti responso Pon-
tificiae Commissionis ad Cod. can. aulh. interpr. l « VIII... Ulrum
in canone 2252. quo slatuilur obligatio recurrendi ad S. Poeniten-
tiariam vel ad Episcopum atiumve facultate praeditum. etc, verba
illa facidtate praeditum restringenda sint ad vocabulum aliumve;
an etiam pertinere dicenda sint ad aliud vocabulum Episcopum,
ita ut Episcopus qui non sit facultate praeditus, mandata dare nequeat.

Resp. Negative ad lam partem, atiirmative ad 2am, seu Epi-
scopum mandata dare non posse, nisi facultatem habeat a iure vel
ex Sedis Apostolicae concessione ».

Igitur ad censuras «specialissimo modo Sedi Apostolicae re-

*■ 12 Nov. 1922. CO. XIV, 663.

112 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2252-2253

servalas » fuit coarctata clausula const1. « Aplcae Sedis» a Pio IX
s. m. ' iuserta de censuris speciali modo Romano Pontifici reser-
vatis, «dummodo non agatur de mortis articulo, in quo tamen firma
sit quoad absolutos obligatio standi mandatis Ecclesiae, si conva-
luerint». Hanc clausulam sic interpretata est Congr. S. Oflicii re-
spondens ad quaesita : «1. An obligatio standi mandatis Ecclesiae,
a Bulla Apostolicae Sedis imposita, sit sub poena reincidentiae vel
non. — 2. An obligatio standi mandatis Ecclesiae, in sensu Bullae
Apostolicae Sedis, idem sonet ac obligatio se sistendi coram Summo
Pontifice, vel an ab illa debeat distingui.

R. Ad 1. Affirmative ad primam; negative ad secundam par-
tem. — Ad 2. Obligationem Standi mandatis Ecclesiae importare
onus sive per se, sive per confessarium, recurrendi ad S. Ponti-
ficem, eiusque mandatis obediendi, (quod in canone convenienter
extenditur loco eius quod ait clausula sequens) vel novam abso-
lutionem petendi ab habente facultatem absolvendi a censurisS. Pon-
tifici speciali modo (nunc a censuris specialissimo modo) reser-
vatis». Demum quoad censuras ab homine infliclas extat cap. 22
« de sententia excommunicationis, suspensionis et interdicti » (V, 11)
in 6° relatum ad can 2248, § 3.

77. De absolutione a censuris ordinaria praescribit
can. 2253. Extra mortis periculum, seu in casibus ordinariis pos-
sunt absolvere vi huius canonis :

i° A censura quae sit a iure, sed non reservata expresse, a) in
foro sacramentali tantum quilibet confessarius, sic dictus propter
sacramentalem iurisdictionem erga proprium ad normam can. 881
vel can. 875 § 1, vel can. 876 § 1, poenitentem; b) extra forum
sacramentale, quicumque iurisdictionem ordinariam vel delegatam
in foro externo habeat, (v. gr. Praelalus localis religiosus), quam
non habet parochus, nec vicarius foraneus, in reum singularem a
censura absolvendum;

2" A censura saltem quae « consideratur tanquam ab hominen

can. 2217, § 1, 3°), ille «absolvere potest », cui censura reser-

vata est ad normam can. 2245,% 2, ibi declaratam, nempe: « ei

qui censuram inflixit aut sententiam tulit, eiusve Superiori compe-

tenli, vel successori aut delegato » ; ipse autem idest: quilibet eo-

J 12 Oct. 1809.

Can. 2253 Tit. VIH. - De poenis medicinalibus 118

rum potest absolutionem hanc concedere, etiamsi reus non sil iam
ci subdilus eo quod r//?'o domicilium vel quasi-domicilium « disces-
sione a priori loco cum animo non revertendi » (can. 9:*)) trans-
tulerit ad normam can. 92.

3.° A censura a iure reservata iuxta diversitatem in can. 22i.")
declaratam, « possunt absolvere » /'///? a) <////' ferens legem censuram
constituit, sive Ordinarius sit, sive Concilium,sive Apostolica Sedes,
<|uia secundum cap. 1 « de regulis iuris » (V, 41) X: « Omnis res
per quascumque causas nascitur, per easdem dissolvitur », rel b) cui
iuxta hypothesim reservata est expresse censura in lege illa poe-
nali, ut patet. eorumque singulorum c) successores in eadem aller-
utrius potestate, nam est reg. iuris 46 in (5.°: « Is, qui in ius suc-
cedit alterius, eo iure, quo ille, uti debebit », et in cap. un. « de
maioritate et obedientia » (I, 17) X dicitur: « Episcopali Sede va-
cante, potest Capilulum, seu is ad quem episcopalis iurisdiclio tunc
lemporis noscitur perlinere, iis, quibus posset Episcopus si viveret,
ab excommunicationis sententia, sive iuris sive hominis fuerit, ab-
solutionis beneficium impertiri. Nisi ei fuerit a Sede Apostolica spe-
cialiter interdicta potestas »: aut d) compelentes quoad hanc rem
in iurisdictionis hyerarchia Superiores, aut e) singulorum sub
praec .'■ litteris delegati, iuxta reg. 68 iuris in 6°: « Potest (juis per
alium, quod potest facere per seipsum ».

Hanc normam applicans subiungit canon: Quare a censura per
Codicem aliamve legem ecclesiasticam a) reservala taxative Epi-
scopo vel Ordinario, promiscue intelligendo verbum, quilibet Or
dinarius loci vel Superior maior religionis ctericalis exemptae
(can. 198, § 1) absolvere polest servatis servandis suos censura
devinctos subditos, sive ad normam can. 9^, §^ 1, 2, propter do-
micilium, vel quasi-domicilium, vel actualem vagi cominorationem
intra dioecesim, sive ratione personalis subiectionis, eo quod canon
prosequitur sub distinctione: loci vero Ordinarius, igitur ad nor-
mam can. cit. § 2, etiam peregrinos, seu in proprio illius tcrri-
torio, « versantes extra domicilium et quasi domicilium quod adhuc
retinent » alio in loco (can. 91), ex quibus clatisulis eriiitur a scnsti
contrario, non posse quoslibet Ordinarios vel locorum abstdvere
censuram, quae in Codice « Superiori maiori religiosi delinquentis i
rescrvata inveniatur, sub hoc enim nomine nec Ordinarii veniunl
locorum, nec Ordinarii aliarum rcligionum, quod e memoria non

Blat - Comm. Text. Cod. Iur. Can.

114 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 22o&

excidat. « Loci vero Ordinarius » hoc in numero 8° canonis se-
cundum praecedens ius intelligendus est quoque ritus orientalis.
Elenim ad quaesitum ■'« 3. An R. P. D. Patriarcha Maronitarum
possit absolvere a censuris aliisque poenis ecclesiasticis alienos sub-
ditos, invito aut inconsulto proprio Episcopo? S. Congr. de Prop.
Fide... * R. ad 3. Quoad censuras latas a iure, Atlirmative; quo
vero ad censuras latas seu declaratas ab homine: In gradu appel-
lationis, servatis servandis ». Prosequitur canon in enumeratione
particulari : b) a « censura » reservata expresse Sedi Aposlolicae
intelligendae ad normam can. 7, « absolvere potest » haec, scilicet:
« non solum Romanus Ponlifex », « tum omnes et singulas eccle-
sias, tum omnes et singulos pastores et iideles » (can. 218, § 2),
sed etiam iuxta singulorum competentiam Congregationes S. Officii,
Consistorialis Congregatio Ordinarios locorum, Concilii clericos sae-
culares, etiam parochos et canonicos, ac singulos laicos, eorumque
associationes, sed hae duae Congr.' cum restrictione locorum per tres
subsequentes Congregationes, quae sunt: religiosis sodalibus praeposita
quoad subditos ipsius, alia de PropagandaFideineiuscircumscriptare-
gionibus, ac in religiosos etiam qua missionarios, ac denique S. Congr.
pro Ecclesia orientali ergo quoslibet eiusdem subditos et loca. Etenim
ab his Congregationibus a absolutio censurae datur in foro externo »
(can. 2251), pro foro autem interno tantum sive sacramentali sive
extra-sacramentali has « largitur absolutiones S. Poenitentiaria »
(can. 258 § 1). Praeter Sedem Apostolicam raodo declarato, addit
canon : aliive possunt qui absolvendi a censuris poteslatem ab ea
scilicet, Sede Apostolica, ut manet distincta, impetraverint, sed cum
tenoris diversitate: a) sive generalem, seu nullo addito, si censura
absolvenda simpliciter reservala sit, b) sive specialem ex verbis
rescripti cognoscendara, si reservata fuerit speciali modo censura
remittenda, c) sive denique specialissimam « facultatem impetra-
verint », si reservata specialissimo modo illa sit, salvo praescripto
can. 2254 statim explicando, per quod tales facultates ipso iure
conceduntur ad casus occurrentes.

Adnotandum verba « absolvendi potestatem... sive generalem
sive specialem, sive denique specialissimam » non designare prae-
cise maiorem vel minorem numerum eorum, qui ea donantur, nec

17 Febr. 1772. Collectauea S. Congr. de P. F., n. 487.

Can. 2253-2254 Tit. VIII. - De poenis medicinalibw 115

innuere clausulara in rescripto Sedis Aplcae adbibendam, scd ma-
teriam concessionis exprimere, ut plurimum agnoscendam explicita
censurarum absolvendarum enumeratione vel designatione, nt pa-

tebit in sequenti canone. luvat quoque referre adhuc ' vigens posl
Codicem responsum S. Poenitentiariae Aplcae 2: « An Praelati He-
gulares post const. Apostolicae Sedis iisdem privilegiis gaudeanl
quibns antea, id est possint nec ne suos subditos absolvere a ca-
sibus papalibus in dicta Constitutione (et nunc in Codice) simpli-
citer reservatis. — R. Negative, salvis illis facultatibus quae pro-
manant ex rescriptis particularibns ad terapns concessis », ct qui-
deni cum eorum amplitudine tenoris quoad censuras absolvendas.
78. De absolutione a censuris extraordinaria. S. Con-
gregatio S. Oflicii interrogata 3 « 2... utrum recurrendum sit, sal-
tein per litteias ad Eraum Card. Poenitcntiarium pro omnibus ca
sibus Papae reservatis, nisi Episcopus habeat speciale indultum,
praeterquam in articulo mortis, ad obtinendara absolvendi facul-
tatem? Resp. Ad 2 Affirmative », sed concessit « facto verbo cum
Ssmo » facultatera in casibus urgentioribus iuxta primam hypo-
thesira canonis iamiam declarandi. Sed eadem S. Congregatio am-
pliavit facultatem sub altera canonis hypothesi in responso ad t
alterius decreti diei 16 Junii 1897 4. Plurae aliae subsequutae sunt
declarationes illorum Decretorum, quae omnia paulo immutatis verbis
refert can. 2254. § i. In casibus singulis urgentioribus, qui tales
sint ob alterutram sequentem conditionem, a) si nempe, non iam
« in quibus absolutio diferri nequeat », quod de peccatorura abso-
lutione intelligi per errorem posset, sed censurae latae sententiae,
seu iam incursae, equidem exclusis aliis « ab horaine » iuxta prac-
cedentis iuris tenorem, exterius servari nequeant, utpote incognitae
aliis, sine pericuto gravis scandali, v. gr. ob non celebratam missani
a parocho bene valenti die Paschatis, vel infamiae, v. gr. quia
suspicio crirainis in certitudinem moralem transiret apud prudentes,
et quamvis « ante sententiam declaratoriam a censura observanda
delinquens excusatur quoties eam servare sine infamia nequil d
(can. 2232, § 1), benignius agit cum illo Ecclesia, iuxta hune ca-
nonem. Sed prius declaremus alteram hypothesim : b) aut si durum

i Sed vide dicta in car. 2237, § 2 seu in pag. 84. — 2 5 Dec. 1878.
Collectanea S. C. de P. F. n. 1409. — :! 23 Jun. 1886. Collectanea
S. C. de P. F. n. 1658. — 4 Collectanea S. Congr. de P. F. n. 19<1.

116 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2254

revera sit, non iam in se, sed poenitenli hoc est subiective in
statu gravis peccati per sacramentum nondum remissi, quamvis
contritione perfecta deleti, quia hic modus non est ordinarius, nec
proinde respiciendus per canones, eademque interpretatio suadetur
ex canonis concessione ad absolutionem sacramentalem ordinata,
permanere cum tali privatione per tempus ex circumstantiis diversum
qua necessarium prudenti aestimatione ut Superior iuxta canonem
praec. per se vel per alium de absolutione censurarum provideat,
tunc scilicet: in unaquaque praefata hypothesi a) quilibet confes-
sarius ob iurisdictionem erga talem poenitentem b) tn foro sacra-
mentali eo quod inslituatur sacramentalis confessio, ab eisdem
nempe: « censuris latae sententiae »,atque exclusis censuris ab ho-
mine in casibus sub littera b) priori, ad quos extensum est solum-
modo primum decretum de eisdem censuris, quoquo modo reser-
vatis, nam interrogata Congr. S. Oflicii 4 « 2 Utrum responsi ad se-
cundum (23 Julii 1866) clausula « sub poena lamen reincidentiae
in easdem censuras etc. » referalur solummodo ad absolutionem a
censuiis et casibus speciali modo S. P. reservatis, an etiam ad ab-
solutionem a censuris et casibus sinipliciter Papae reservatis? Resp.
Ad 2. Negative ad primam partem ; aflirmative ad secundam par-
tem », absolvere potest, ita ut « censura sit per absolutionem sub-
lata», nec alia indigeat absolutione iuxta litt. eiusdem S. Congr. 2
num. « 3. An absolutio data io casibus urgentioribus, a censuris
eliam speciali modo S. P. reservatis, in sensu decreti S. Ofiicii
(23 Jun. 1886) sit directa, vel tantum indirecta. R. Ad. 3. Affir-
mative ad primam; Negative ad secundam partem ».

Sequitur adimplenda per confessarium obligatio in dicta abso-
lutione, non quidem ad huius validitatem, sed ex illa noscitur a
poenitente grave onus a se implendum, ut absolutio censurae ob-
tentae stabilis perseveret. In Dec° saepius cit.° (23 lul. 1866) le-
gitur: « iniunctis de iure iniungendis ». Haec clausula, explicatione
quoad plures confessarios indigens, ex proposito fuit mutata in se-
quentem: singulariter iniuncto per obligationis intimationem factam
poenitenti onere 1° reeurrendi, a) sub poena reincidentiae, idest:
secus cum gravi transgressione « censura reviviscet », prout hoc fuit

1 17 Jun. 1891. Collectanea S. 0. de P. F.,n. 1756.

2 19 Aug. 1841. Collectanea S. C. de P. F., n. 1764 et in n. 1788
S. C. S. Officii 30 Martii 1892 ad 6.

I

Can. 22.">4 Tjt. VIII. - De poenis medicinalibm 117

declaraium in exceptione can. 22fS, ^ :,, h) intra mensem suppu-

tandum ad normam can. 34, § 3, 3°, 4°, c) saltem veluti sulli-

cienter per epislolam fortassis ab ipso poenitente scriptam et mis-

sam, iuxta responsum S. Poenitentiariae * « 5. Quando Missionario

occurrit poenitens censuris innodatus, et transiens obiter, ita ul rois-

sionarius non possit iterum poenitentem videre. numquid sufficit,

posito casu urgentiori absoiutionis, exigere a poenitente promissionem

scribendi, tacito si vult nomine, (nunc ita faciendum), ad S. Poe-

nitentiariam intra mensem, et standi illius mandatis, quin confes-

sarius ipse scribat? R. Ad o Aflirmative » et quod adhuc minus

est, sed praeferendum, ni quid obstet, per confessarium a quo ut

supra est absolutus, attamen si id minus fieri possit sine gravi in-

commodo, (alioquin tempus illud interim non currit), quod non adest

iuxta eiusdem S. Poenitentiariae hacc responsa '.': «6. Utrum, tuta

conscientia doceatur et in praxim deducatur, ut quidam volunt,

propter hodiernum periculum ne aperiantur epistolae a potestate

civili, non requiri ut epistola ad Summum Pontificem dirigatur in

casibus urgentioribus, vel quando adiri nequit Papa. ". Posito quod

non requiratur epislola ad Summum Pontificem, numquid requiritur

epistola directa ad Episcopum, stante hoc generali periculo, prac-

sertim quando agitur de absolutione complicis, quae etiam perli-

diose delecta et revelata scandalum generare potest? R. Ad 6. Ne-

gative, cum in precibus nomina et cognomina sint supprimenda.

Ad 7. Provisum in 6.° ». Has responsiones innuit et confirmal ca-

non, dum caute addit: d) reticito nomine. quo persona bene de-

signetur, quapropter et « cognomine », adhibendo litteras vel no-

mina licla Tilius. Caius, e) ad (juemlibet ex sequentibus: ad S. Poe-

nitentiariam unice competentem in eo foro pro universa Ecclesia

etiam orienlali (can. 258, § 1), vel ad Episcopum proprium ra-

tione auditionis conlessionis, aliumve Superiorem videlicet: iurisdi-

ctione pollentem in utroque foro, non iam confessarium alterum,

quamvis, ut necesse est, praeditum facultate in huiusmodi reservatam

censuram secundum can. 225'.», n.° 3.°, quam interprelationem po-

stulat, praeterquam ipse contextus, Dec. Congr.S. Oflici 2: «2. Utrum

sulliciat etiam in casu eodem (urgentiori, 23 Jun. ISS(J) recursus

ad Vicarium generalem Episcopi, tanquara ad Ordinariuni facultatum

1 7 Nov. L388. Collectanea S. C. de P. F. n. 1695.

2 19 Dec. 1900. Collectanea S. C. de P. F. n. 2098.

118 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2254

episcopalium absolventli de iure participem: 3. Utrum generatim
sufficiat recursus ad quemlibet sacerdotem habitualiter subdelegatum
ab Ordinario ad absolvendum ab his papalibus reservatis, a quibus
poenitens fuerit accidentaliter, ut supra, vi decreti S. Officii 1866
absolutus. — R. ad 2. Affirmative, facto verbo cum Ssmo. Ad 3.
Negalive. — Ssmus resolutionem Emorum ac Rmorum Patrum
ratam habuit et confirmavit ».

Demum de « iniuncto onere » additur 11° et standi eins ad
quem recursus fuit factus mandatis. Haec clausula. aequipollens
alteri « standi mandatis Ecclesiae », videlur ex contextu non esse
affecta per canonis verba « sub poena reincidentiae », utpote quae
interiecta « oneri recurrendi » per verba subsequentia determinato.
Attamen. cum haec ratio me non convincat, eo magis quod iniuncta
de iure inungenda pro censurae absolulione adhuc desiderantur
secundum datam interpretationem. puto nunc adhibendam esse in-
terpretationis normam generalem can. 6 n. 4°: « In dubio num
aliquod canonum praescriptum cum veteri iure discrepet, a veteri
iure non est recedendum ». Porro in litteris S. C. S. Officii ' circa
clausulam const. Apostolicae Sedis: « in quo tamen firma sit, quoad
absolutos (in articulo morlis a censuris Summo Pontifici reservatis),
obligatio standi mandatis Ecclesiae, si convaluerint », ad quaes.8
« 1. An obligatio standi mandatis Eccles.iae, a Rulla Aplcae Sedis
imposita, sit sub poena reincidentiae vel non: et 2. An haec obli-
gatio idem sonet ac obligatio se sistendi coram S. Pontilice. vel
an ab illa debeat distingui: — R. Ad. 1. Affirmative ad primam;
negative ad secundam partem. Ad 2. Obligationem Slandi man-
datis Ecclesiae importare onus sive per se. sive per confessarium,
recurrendi ad S. Pontilicem, eiusque (notetur bene) mandatis obe-
diendi ». Auimadvertatur eliam quod in exprimendo duplici hoc onere
usus est legislator eodem modo redigendi can. 2252 et 2254, § 1,
quod contirmat has praecedentes declarationes in praxi servandas.

S. Congr. S. Officii sic complet cit.s resp.8 ad 2 et alterius De-
creti ad 1 : « vel novam absolutionem petendi ab habente facul-
tatem absolvendi a censuris S. Pontifici speciali modo reservatis ».
Ouae restrictio posita est, quia ad quaes. « 4. An ista obligatio
slandi mandatis Ecclesiae etiam pro censuris Summo Pontilici sim-

1 ly Aug. 1891. Collectanea S. C. de P. F. n. 1761 atque in n. 1788,
S. C. S. Officii 30 Mart. 1892, ad 1-4.

(>an. 2254 Tit. VIII. - De poenis medicinalibus 119

pliciter reservatis (ac in articulo mortis absolutis urgeat: R. Ad i.
Negative ». Huic disciplinae « opportunam iramutationem affert »
(can. 6) § 2. Nihil impedit 1° quominus poenilens de quo in § 1°,
seu in eius arbilrio legitiino positum est, a) etiam post acceptam,
ut supra, idest: « ininncto duplici onere », absolutionem a censura
lalae sententiae quoquo modo reservata, b faclo <\iiu<\u<> recursu
ad Superiorem, seu quoad lianc partein implcto onere, non vero
si ad S. Poenifcentiariam recnrsus sit factus, alium adeat confessa-
rium facultate erga censurara,a qua luit absolutus, praedilum, \\° <il>
eocfiie repetita alioquin non necessaria confessione, propter quod
subditur: saltem delicti cum censura, quae « per absolntioncm snb-
lata, non reviviscit» (can. 2248. § 3). consequatur absolutionem
sacraraentalera; III0 qua obtenta, quamvis omittatur absolutio cen-
surae innecessaria, cum eo ipso liat in foro sacramenlali subditus,
mandala ab eodem confessario accipiat ex motivo censurae alias
absolutae cum onere « his mandatis standi » sub poena reinciden-
tiae, ut declaratum fuit in §° praec , haec enim illis subsliluuntur,
addit enim canon: quin teneatur idem poenitens poslea stare, casu
quo fecerit recursum ad Superiorem, aliis mandatis quamvis di-
versis ex parte Superioris huius supervenieniibus. Hinc 1° arguitur,
quod « non obtenta saltem delicti cum censura absolutione », valet
declaratio S. Congr.' S. Officii ad 3 citata supra circa onus recur-
rendi, et II0 conlirmatur interpretatio tunc data verbis «aliumve
Superiorem ».

Veniamus ad potestatem absolvendi censuram absque supra-
dicto onere... De illa loquitur sequens Dec. S. Congr.' S. Officii ' :
« Relate ad censurarum ahsolutionem Summo Pontifici reservalarum,
S. C. R. et U. Inquisitionis, die 9 Nov. 1898 2 sequentia decrevit:
— Quando neque confessarius neque poenitens epistolam ad S. Poe-
nitentiariam mittere possunt, et durum sit poenitenti adire alium
confessarium, in hoc casu liceat confessario poenitentem absolvere
etiam a casibus S. Sedi reservatis absque onere mittendi epistolam.
His statutis, Episcopus N. ad pedes S. V. provolutus, humiliter ex-
postulat: An ut onus epistolam raittendi cesset, scribendi impedi-
mentum adstringere debeat confessarium simul et poenitentem; \el
sufficiat, sicut aliqui interpretati sunt, quod poenilens scribendi

i 5 Sept. 1900. Collectanoa S. C. de P. F. n. 2095. ollecte-

nea S. C. de P. F. n. 202B.

120 Lib. V. - Pars II. - De poenis Cau. 2254

impar, eidem confessario a quo vi ' decret. 188(5 et 1897 abso-
lutus fuerit, se praesentare nequeat, et ipsi durum sit alium con-
fessarium adire; licet confessarius absolvens, pro poenitente, epi-
stolam ad S. Sedem mittere possit. — R. Negative ad primam
partem; Affirmative ad sccundam. — Ssmus adprobavit ».

Dictum Decretum limitalur per aliud eiusdem S. Congrega-
tionis rescriptum 2. « Sacerdos Titius in regionem extianeam se con-
tulit ad confitendum peccatum S. P. reservatum. Porro confessori
declaravit: 1° nec opera ministerii sui nec subslantiam facultatum
sibi permittere iterum aggrediendi iter ad recipiendam responsionem
S. Poenitentiariae; 2° nimis onerosum sibi fore ad alium confessa-
rium se praesentare in propria regione, quod siguanter voluit de-
vitare iter adsumens.

Hisce expositis, Episcopus N. pro sua norma humiliter a San-
ctitate Veslra petit utrum supradictus casus, etiamsi agalur de ab-
solutione complicis, inter eos annumerari debeat praevisos in Decreto
S. Officii diei 9 Nov. 1898, et confessarius niti possit praelaudato
decreto ad absolutionem impertiendam sine recursu ad S. Poenitent.,
nec ne. — R. Non comprehendi ».

Haec decreta quoad mentem retinel atque explicat § 3. Quod
si in casu aliquo, velut per exceptionem, seu exlraordinario hic
recursus, nempc in § l°.espressus, sit moraliter impossibilis, v. gr.
iuxta citata Decreta, lunc tantum ipsemet confessarius scilicet:
« quilibet in foro sacramentali » supra (§ 1°) declaratus, excepto
casu ad normam Dec.' ultimo relati, quo agalur de absolutione
censurae de qua in can. 2367, nempe ex molivo absolutionis com-
plicis, qui casus regitur duobus praec* §§is tantum, ab aliis vero
censuris « latae sententiae quoquo modo reservatis » potesl vi huius
canonis absotulionem concedere sine onere recurrendi et conse-
quente de quo supra seu in §° 1°, a) iniunclis tamen de iure iniun-
gendis, v.gr. «debitadamnorum velscandali reparatione» (can.2242,
§ 2), « praevia abiuralione » haeresis aut schismatis (can. 23U,
§ 2), etc. pro casuum varielate, et b) imposita congrua delicti gra
vitati poenitentia, quarum « praecipuae sunt » in can. 2313, § 1
enumeratae, et satisfactione pro censura, v. gr. protestatione, quae
in Ril8. Romani forma. absolvendi est posila, reparatione honoris vel

1 Collectanea S. C. de P. F. num. 1658, 1971.

2 7 Jun. I8f»9. Collectanea S. C. de P. F. n. 2052,

Tit. VIII. - De poenis medicinalibus

121

famae, ita ut poenitens et a censura sic absolutus, »t«t intra con-
gruum pro natura onerum impositorum tempus a confessario \i
huius praecepti praefiniendum a) poenitentiam egerit, quae debet
esse gravis propter huius oujissionis sequelam, ac b) satisfactionem
declaratam dederit saltem in parte ipsius gravi, ob omissionem gra-
viter culpabilem incidal statim in censuram eamdem ac prius. Ergo
absolutio haec sub duplici conditione resolutiva illius. seu ad rein-
cidenliam datur.

CAPUT II.
De censuris in specie

Can. 2*255. - § 1. Censurae sunt:

1.° Excommiinicatio;

2.° iDterdictum ;

ii.° Suspensio.
§ 2.° Excommunicatio afficere potest
tantum personas physicas, et ideo, si
quando feratur in corpus morale, in-
telligitur singulos afficere qui in deli-
ctum concurrerint,- interdictum et su-
spensio, etiam communitatem, ut per-
sonam moralem; excommunicatio et in-
terdictum, etiam laicos : suspensio, cle-
ricos tantum; interdictum, eliam lo-
cum; excommunieatio est semper cen-
sura; interdictum et suspensio possunt
esse vel censurae vel poenae vindica-
tivae, sed in dubio praesumuntur cen-
surae.

Can. 225(>. - ln canonibus qui se-
quuntur :

1.° Nomine divinorum officiorum
intelliguntur funcliones potestatis ordi
nis, quae de instituto Christi vel Ec-
clesiae ad divinum cultum ordinanlur
et a solis clericis fieri queunt; "

2.° Nomine aulem actuum legiti-
morum ecclesiasticorum significantur :
munus administratoris gerere bonorum
ecclesiaslicorum; partes agere iudicis,
auditoris et relatoris. defensoris vin-
culi, promotoris iustiliae et fidei, no-
larii et cancellarii, cursoris et appari-
toris, advocati et procuratoris in causis
ecclesiasticis; muuus patrini agere in
sacramentis baptismi et confirmalionis;
suffragium ferre in electionibus eccle-
siasticis: ius patronatus exercere.

79. Inscriptio capitis et praeambuli canones Post-
quam caput I exposuit normas medicinalibus poenis communes,
Caput 11 tractat de censuris diversis in sperie, videlicel proponit
canones, qui ad moderationem earum poenarum, servandi sunt spe-
ciales ultra praecedentes. Propterea in distinctos divisum est pa-
ragraphos iuxta censurarum diversitatem. Harum enumerationem,
denominationem ac mutuas diilerentias recenset can. 2255, dum
alter can. 2256 praevie dat iuridicam signilicationem quorumdam
verborum, quae in hoc capite frequenter inveniuntur.

80. Censurarum distinctio ac mutuae differentiae.

In cap. 60 « de verborum signilicatione » (V, 40) X ait Innoo. III:
« Quaerenti quid per censuram ecclesiasticam debeal intelligi, cum
huiusmodi clausulam in nostris literis apponimus: Respondemus,

L22 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2255

quod per eam non solum interdicti, sed suspensionis et excommu-
nicationis sententia valet intelligi ». Ouaesitum supponit us(|ue ad
illud tempus censurarum nomen non fuisse usurpatum certa semper
amplitudine. Imo refert Bened. XIV * quod textu « lioc non ob-
stante, Gonzalez in Commentar. ad dict. textum contendit, quod
sub nomine censurae etiam irregularitas ex delicto comprehendatur.
Oontrariam tamen sententiam tuentur Suarez, Molina, Trullengus,
Filliucius, Reginaldus aliique complures ». Haec autem sententia
adeo praevaluit, ut in const. « Apostolicae Sedis » Pii PP. IX inter
censuras non enumerentur aliae poenae, quam expressae ab Inno-
centio III. Idipsum sancitur Codice, quando Can. 2255 sic decernit.
— § 1 Censurae, uti « poenae medicinales » (can. 2216) sunt
tantummodo sequentes appellatione canonica sic designatae: 1° Ex-
communicatio, ultra quam, quae « spiritualis gladius » est 2, Ecclesia
nibil aliud habet; 2° /nterdictum qua iuridicum nomen ; 5° Su-
spensio simpliciter dicta.

Characteres diversarum proprios sic recenset § 2, ut illae com-
muniter discernantur ab invicem. Excommunicatio 1° ratione subiecti
poenae afjicere potest tantum, ita ut invalide statueretur in alias,
quam in personas physieas, nam sicut ait Innoc. IV, in cap. 5,
«de sententia excommunicationis, suspensionis et interdicti » (V, 11)
X in 6°: « In universitatem vel collegium proferri excommunica-
tionis sententiam penitus prohibemus: volentes animarum pericidum
vitare, quod eximle sequi posset. cum nonunquam contingeret
innoxios buiusmodi sententia irretiri », quod esset absdubio contra
buiusmodi gravissimae poenae medicinalis naturam, « sed in illos
dumtaxat de collegio vel universitate, quos culpabiles esse consti-
terit, promulgetur ». Hanc dispositionem admittit canon sic prose-
quens: et ideo, consequenter ad prius edictum, si quando feratur
iure vel ab homine, saltem ab Apostolica Sede, nam « potest ferri
censura etiam in delinquentes ignotos » (can. 2242, § 1), in corpus
morale, idest: in personam collegialem, quae tantum est constituta
ad modum organici corporis, intelligitur ex iuris praescripto a) sin-
gulos eidem adscriptos, ut membra, a/ficere b) qui in delictum ex-
communicatione mulctatum concurrerint iuxta sententiae aut legis
tenorem; e contra interdiclum et suspensio, etiam communitalem,

1 Ep. encycl. « Inter praeteritos ». 8 Dec. 1749, § 48.

2 Conc. Trid. seas. XXV, cap. 1 de Ref.

Can. 2255 Tit. VIII. - De poenis medidnalibua 128

et implicite omnia membra etiam innoxia, sed ut personam mo-
ralem idest: quoad eiusdem iura <r afficere potest », et hinc \i-
(lemus Pium IX const. <r Apostolicae Sedis» excommunicationes, <|u;ie
in maiori sunt numero, statuisse in delicta, quae per singulos pa-
trari queunt, dum \n § V invenimus eumdem S. Pont. sic inci-
pere: « Suspensionem ipso facto incurrunt a suorum Beneficiorum
perceptione ad beneplacitum S. Sedis Capitula et Conventus Ec-
ctesiarum et Monasteriorum, etc. », atque in § Vldecrevisse: «In-
terdictura Rom.° Ponl.1 speciali modo reservatum ipso iure incur-
rimt Universitates, Collegia et Capitula, quocumque nomine nuncu-
pentur, etc. ». El hoc idem ex dictis inveniri valet in Codice.

Prosequitur canon: excommunicatio et interdicium, II0 ratione
amplitudinis quoad personas et loca, « aflicere potest » praeter cle-
ricos etiam laicos ; dum suspensio ex sui natura clericos tantum
videlicet: saltem propter primam tonsurani; interdictum, illos, istos,
et etiam locum directe « aflicere potest », quo in casu valel quod
inquit Bonif. VIII in cap. 26 « de sententia excommunicationis, elc. »
(V. tt) in 6°: « Caeterum cum propter delictum domini vel re-
ctoris, est civitas interdicta: cives eiusdem (qui culpabiles non
existunt,...) possunt extra ipsam licite interesse divinis », dum prius
dicta prae oculis habuit Greg. X in Conc. Lugdunensi, quandosan-
civit contra usurarios *: « Oui contrafecerint, si personae fuerinl
ecclesiasticae, Patriarchae, Archiepiscopi, Episcopi, suspensionis,
minores vero personae singulares, excommunicationis. si autem col-
legium seu alia universitas interdicti sententiam se noverint in-
cursuros ».

Denique « cum medicinalis sit excommunicatio » ' semper,
decernitur in canone III0* excommunicatio est semper censura; e
contra inlerdictum et suspensio secundum eorum significationem
verborum possunt esse vel censurae remittendae « per absolutionem t
(can. 2236, § 1), quae « donegari uequit cum primura delinquens
a contumacia recesserit » (can. 2248. § 1), vel poenae vindicativae,
ac tunc earum « remissio per dispensationem concedi potesl d
(can 2236, § 1). Ouam naturam induanl patebit ex canonibus
huius capitis, sed, quia iuxta reg. iuris 3(1 in 6°: « ln obscuris mi-
nimum est sequendum », monet legislator: in dubio iuris n<'I facti

1 Cap 16 Tit. XI Lib. V in 6°. - ! Cap. 1 eiusdem tit. in 6°.

124 Lib. V. - Pars II. - De poe?iis Can. 2255-2256

quolibet praesumuntur eensurae, quia difficilius incurruutur ac fa-
cilius remittuntur, idest: ob delinquentis, qui eam privationem suf-
fert, mutatam volunlatem, atque « in poenis benignior est inter-
pretalio facienda » dicit reg. 49 iuris in 6°.

81. Quorumdam verborum significatioiuridica. Can. 2256.
In eanonibus praesertim huius capitis ob contexlum qui sequuntur,
sed alios usque ad finem Codicis afficit norma haec, scilicet in ma-
teria poenali (quamvis alia invenialur significatio in canonibus
qui praecesserunt): — 1° Nomine taxativc divinorum officiorum in-
teliiguntur functiones, seu actus potestatis ordinis iam declaratae
ad can. 108, § 2, sed tantum quae a) de instituto Chrisli v. gr.
Altaris sacrificium vel Ecclesiae v. gr. horae canonicae ad divinum
cultum ordinantur, cuiusmodi non est verbi Dei praedicatio, b) et
a solis clericis nempe: « qui divinis ministeriis per primam saltem
tonsuram mancipati sunt » (can. 108, § 1) (ieri queunt saltem li-
cite ad normam ss. canonum. Hinc excluduntur ab illo nomine
actus divini cultus extra sacram liturgiam, aliaeque oblationes tem-
poralium in Dei honorem factae.

2.° Nomine autem actuum legitimorum, taxative in numero
plurali, ecclesiasticorum significantur simul omnes sequentes: mu-
nus administraloris etiam cum aliis gerere bonorum ecclesiasti-
corum, de quo munere canones inveniuntur praecipue sub Titulo
XXVIII, Lib. III, partes agere iudicis tum ordinarii, v. gr. officialis
Curiae dioecesanae, tum delegati, sicut est iudex synodalis, etiamsi
cum aliis « tribunal collegiale constituat » (can. 1576, § 2), audi-
loris, seu « actorum instructoris » (can. 1580, § 1) et relatoris,
cuius munus describit can. 1584, defensoris vinculi « sacrae ordi-
nationis atque matrimonii » (can. 1 580), promotoris tum iustitiae,
munus definitum in cit. canone, tum fidei cc ad ius tuendum in quo-
libet processu » (can. 2010, § 1) beatificationis et canonizationis,
notarii diversi et cancellarii, quorum officium describitur in can. 372
§ 1, et in can. 374, cursoris et apparitoris dc quibus agunt can.
1591-1593, advocati et procuratoris in causis ecclesiasticis de
quibus normae invoniuntur in can. 1655-1 666 ; munus patrini saltem
valide agere in sacramenlis baptismi et confirmationis ad normam
can. 765, 795; suffragium ferre in electionibus ecclesiasticis
idest: ad normam ss. canonum peragendis; ius patronatus prae-
sertim quoad cc privilegium praesentandi clericum » (can. 1455 1°

Can. 2256 Tit. VIII. - De poenis medicinalibus

126

et alia positive exercere, quin proinde obligetur \. gr. * m sui pa-
tronatus eeclesia stemma genlis vel familiae » auferre.

Nec deest huic significationi fundamentum in iure veteri, proul
hoc liabetur in cap. 13 « de haereticis » (V, 7) X, ihi enim slaluil
Innoc. ili in Conc. Gen. de uaereticorum conreis: « Ut postquam
quis talium fuerit excommunicatione notatus, si salisfacere contem-
pserit intra annum, ex tunc ipso iure sit factus infamis, nec ad
publica officia, seu consilia, nec ad eligendos aliquos ad buiusmodi
nec ad testimonium admittatur:... Nullus praeterea ipsi super quo-
cuinque negotio, sed i|)sc aliis respondere cogatur. Quod si forte
iudex extiterit, eius sententia niillani obtineat fiiniitaleni. nec causae
aliquae ad eius audientiam praeferantur. Si fuerit advocatus, eius
patrocinium nullatenus admittatur. Si tabellio, instrumenta confecta
per ipsum nullius sint momenti, sed cum auctore damnato dam-
nentur. Et iri similibus idem praecipimus observari ».

Aht. 1. — De excommunicatione.

Can. 2*257. - § 1. Excommunicatio
est censura qua quis excluditur a com-
munione fidelium cum effectibus qui
in canonibus, qui sequuntur, enume-
rantur, quique separari uequeunt.

§ 2. liicitur quoque anatltema, prae-
sertim si cum solemnitatibus infligatur
quae in Pontificali Romano descri-
buntur.

Can. 2*258. - § I. Excommunicati
alii sunt vitandi, alii tolerati.

% 2. Nemo est viiandus, nisi fuerit
nominatim a Sede Apostolica excom-
municatus, excommunicatio luerit pu-
blice denuntiata et in decreto vel seu-
tentia expresse dicatur ipsum vitari
debere, salvo praescripto can. 2843,
§ I, n. I,

Can. 2259. - § 1. Excommunicatus
quilibet caret iure assistendi divinis
officiis, non tamen praedicationi ver-
bi Dei.

§ 2. Si passive assistat toleratus, non
est necesse ut expellatur; si vitandus,
expellendus est, aut, si expelli nequeat.
ab olficio cessandum, dummodo id fieri
possit sine gravi incommodo; ab assi-
stentia vero activa. quae aliquam se-
cumferat participationem in celebrandis
divinis olliciis, repellatur non snlum

vitaudus, sed etiam quilibct post sen-
tentiam declaratoriam vel condemnato-
riam aut alioquin notorie excommuni-
catus.

Can. 2260. - § 1. Nee potest excom-
municatus Sacramenta recipere; imo
post sententiam declaratoriam aut con-
demnaloriam nec Sacramentalia.

§ 2. Quod attinet ad ecclesiasticam
sepulturam, servetur praescriptum can.
1240, § I, n. 2.

Can. 2261. - § I. Probibetur ex-
communicatus licite Sacramenla et Sa-
cramentalia conficere et ministrare, sal-
vis exceptionibus quae sequuntur.

§ 2. Fideles, salvo praescripto § 3,
possunt ex qualibet iuxta causa ab ex-
communicato Sacrameota et Sacramea-
talia peterc, maxime si alii ministri
desint, et tunc excommunieatus reijui-
situs potest eadem minislrare neque
ulla tenetur obligatione causam a re-
quirente percontandi.

§ 3. Sed abexcommunicatis vitandie
necnoo ab aliis oxcommunicatis. post
quam intercessit seutenlia comdemoa-
toria aut declaratoria. lidcles in solo
mortis periculo possunt petere tum
absolutioncm saciiinicnlalem ad nor-
mam can. 882, *2:J.>2. tum etiam, si

126

Lib. V. - Pars II. - De poenis

alii desint miuistri, cetera Sacramenta
et Sacramentalia.

Can. 2262. - § 1. Excommunicatus
non fit particeps indulgentiarum, suffra-
giorum, publicarum Ecclesiae precum.

§ 2. iNon prohibentur tamen :

t° Fideles privatim pro eo orare;

2° Sacerdotes Missam privatim ac

remoto scandalo pro eo applicare; sed,

si sit vitandus, pro eius conversione

tantum.

Can. 2263. - Removetur excommu-
nicatus ab actibus legitimis ecclesia-
sticis intra fines suis in locis iure de-
finitos; nequit in causis ecclesiasticis
agcre, nisi ad normam can. 1654;
prohibetur ecclesiasticis otfieiis seu mu-
neribus fungi, concessisque antea ab
Ecclesia privilegiis frui.

Can. 2264. - Actusiurisdictionis tam
fori externi quam fori interni positus
ab excommunicato est illicitus; et, si
lata fuerit sententia condemnatoria vel
declaratoria, etiam invalidus, salvo
praescripto can. 2261, § 3; secus est
validus, imo etiam licitus, si a fidelibus
petitus sit ad normam mcm. can. 2261 ,
§ 2.

Can 2265. - § 1. Quilibet excom-
municatus:

- notio

Art. 1
De excommu-
nicatione —

divisio

— m sacris
quoad —

— effec-
tus -

1.° Prohibetur iure eligendi, prae-
sentandi, nominandi;

2.° Nequit consequi dignitates, of-
ficia, beneficia, pensiones ecclesiasticas
aliudve munus in Ecclesia ;

3.° Promoveri nequit ad ordines.

§ 2. Actus tamen positus contra
praescriptum § 1, nn. I, 2, non est
nullus, nisi positus fuerit ab excom-
municaffj vitando vel ab alio excom-
municato post sententiam declarato-
riam vel condemnatoriam; quod si haec
sententia lata fuerit, excommunicatus
nequit praeterea gratiam ullam ponti-
ficiam valide consequi, nisi in ponti-
ficio rescripto meutio de excommuni-
catione fiat.

Can. 2266. - Post sententiara con-
demnatoriam vel declaratoriam excom-
municatus manet privatus Iructibus di-
gnitatis, officii, beneficii, pensiouis,
muneris, si quod habeat in Ecclesia;
et vitandus ipsamet dignitatc, officio,
beneficio, pensione, munere.

Can. 2267. - Communionem in pro-
fanis cum excommunicato vitando fi-
deles vitare debent, nisi agatur de con-
iuge, parentibus, liberis, famulis, sub-
ditis, et generatim nisi rationabilis
causa excuset.

Can. 2257

— divina officia

— sacramen-
"torum

- receptionem et
ecclesiasticae se-
pulturae

- confectionem et
administrationem

— aliorum sacrorum participatio-
nem

- in legi-
timis —

actibus —

— ecclesiasticis

iurisdictionis

iuribus aliis

— post sententiam condemnatoriam vel decla-
ratoriam

— in profanis

2259

2260

2261

2262
2263
2264
2265

2266
2267

Tit. VIII. - De poenis medicinalibus 12*3

82. Divisio capitis et inscriptio art. I Can. 2255

expetit capitis huius divisionem in tres paragrapbos. Ordo vero inter
censuras in specie videtur incipere lum a maiori earum gravitate,
quia summa est privalio bonorum in excommunicatione, posl quam
bonorum magis communium usum aufert interdictum, quam quae-
libet suspensio. Praeterea haec coarctatur ad clericos, praecedentes
vero extenduntur etiam ad laicos, quamvis interdicto, si locale sit,
mulctati, eo durante possunt liberari per voiuntatem ;i sustinendis
eiusdem effectibus.

Art. 1 inscribitur De excommunicalione simpliciter tanquam
unica, quae idem valet ac extra communionem constitui. Non illa
intelligitur, quae innixa est fidei et caritati, seu sanctorum, quae
semel adepta, nonnisi propria voluntate amittitur, utpote interna.
Communio pendens ab Ecclesiae auctoritate est externa inter fideles
actuum communicatio, quam baptismate homo acquirit et conse-
quitur iura officiaque inde consequuta. Hinc illi qui excommuni-
cantur liunt exlorres ab Ecclesiae societate, sed quia haec est ca-
tholica, non loco excedunt, sed spiritualiter ac socialiter taleselli-
ciuntur. — In iure Decretalium invenitur duplex excommunicatio
memorata a Gregorio IX his verbis l ; « Si quem sub hac forma
verborum, illum excommunico, (nihil addito), vel simili, a iudice
suo excommunicari contingat: dicendum est eum non tantum mi-
nori, quae a perceptione sacramentorum (solummodo), sed eliam
maiori excommunicatione (quae a communione fidelium separat)
esse ligatum ». Porro haec minor excommunicatio fuit iure inflicta
propter communicationem cum altero, postquam propter crimen fuit
hic excommunicationi subiectus.

Sic enim legitur in cap. 2 « de exceptionibus » (II, 25): « is
qui excommunicato (vitando post const. Martini V) in locutione, vel
oratione scienter communicat,.... tantum a sacramentorum perce-
ptione sit remotus ». Haec autem paulatim obsolevit, eo magis quod
Pius IX in const. « Apostolicae Sedis » eam non retinuit. Unde, si
aliquod dubium superesset, evanescit iuxta can. 6, 5°, quia eiusdem
« in Codice nulla lit mentio, (proindeque) tanquam abrogata lia-
beatur saltem iure ipso incurrenda vel infligenda». Cum maneal igilur

1 Cap. 59 « de sententia excommunicationis * (V. 39) X.

128 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2257

sola maior excommunicatio, illud adiectivum velut inutile rite fuit
omissum.

83. Canonum ordo perspicuus est. Praecedentibus excom-
municationis notione ac divisione sub can. 2257, 2238, sequuntur
canones de illius effectibus. Hi triplicis sunt classis, quoad sacra
nempe, quoad legitimos actus et iura, et quoad profanam conver-
sationem. Haec postremo canoni moderanda relinquitur. In sacris
vero distinguuntur divina officia, sacramenta quoad eorum rece-
ptionem. confectionem et administrationem, aliaque sacra partici-
panda a fidelibus. De his ergo per ordinem tractant can. 2259-2662.
Actus legitimi vel vocantur ecclesiastici, ut supra dicti fuerunt, vel
sunt iurisdictionis. Hi proinde, si adiungas alia iura, petunt saltem
claritatis causa trescanones 2263-2265, queis subsequitur can. 2266
de aliis iuribus, quae, tantum post sententiam comdemnatoriam vel
declaraloriam excommunicationis ipsius, vel inefficacia reddunlur, vel
etiam auferuntur.

84. Excommunicationis definitio in usu est: « poena medi-
cinalis qua baptizatus delinquens et contumax fidelium communione
privatur ». Ipsi aequipollet, quam concorfliter aliis Codicis prae-
scriptis sic tradit can. 2257 . — § 1. Excommunicatio est censura,
idesl « poena medicinalis » (can. 2216,1°) qua quis nempe: « homo
baptizatus delinquens et contumax » (can. 2241, § 1) excluditur
a communione fidclium videlicet: prohibetur ab omnibus iuribus
exercendis, quae baptismale vel post illud acquisivit et consequuntur
ecclesiasticae communionis vinculum, « id est, prout ait Innoc. III £,
per excommunicationis senlentiam velut mortuus a communionc
tidelium separatur;;, ligatus quidem in coelo, et in conscientia obli-
gatus, cum effectibus iuridicis quoad mensuram privationis, qui in
canonibus, qui sequuntur in hoc paragrapho, enumerantur, sed cum
extensione distincta pro triplici excommunicatorum gradu, quique
in unoquoque gradu separari inter se iure vel ab homine nequeunt,
secus ac in aliis censuris evenire potest. — Inter cxcommunicatos
inveniri queunt qui tales effecti sunt ipso iure, alii excommunicati
huiusmodi sed post declarationem censurae per senlentiam, quibus
sunt in iure aequales excommunicati ab homine seu per senten-
tiam condemnatoriam, ac demum excommunicati vitandi. Excom-

1 Cap. 13 « Qui filii sint legitimi » (IV, 22) X.

Can. 2257 Tit. VIII. - De poenis medieinalibus

municationis eflectus ergo sunt erga priroos prohibitiones soiummodo
actuum, quoad alios prohibitiones aliae atkluntur, imo inhabilitates
ac irritationes actuum decernuntur, ita ut vitandi omni effectuum
severitate percellantur.

Atl elucitlationem tlatae notionis iuvat tlamnatio, quae inve-
nitur in Itulla « Auctorem fldei » £ Pii PP. VI. Videlicet: « XLVI.
Propositio asserens. eflectum excommunicationis exteriorem dum-
taxat esse, quia tantummodo natura sua excludit ab exleriorecom-
municatione Ecclesiae, — Ouasi excommunicatio non sit poena
spiritualis, ligans in coelo, animas obligans, — Falsa, perniciosa,
in art. 23 Lutheri damnata, atl minus erronea ».

Clem. V in Conc. Viennensi slatuit2: « in illis casibus tle
praedictis, in quibus excommunicationem per iam editos canones
(aliquis) non subiret, sit huius nostrae constitutionis auctoritate
(non obstante quacumque consuetudine, quam reputamus appro-
bante sacro concilio potius corruptelam) anathematis mucrone per-
cussus, a quo nequeat, nisi per S. Pont. (praeterquam in articulo
mortis) absolvi ». Atque Conc. Trid. 3 postquam decreverat: iudices
ecclesiastici « abstineant se tam in procedendo, quam definientlo
(in quibustlam causis), a censuris ecclesiasticis, seu interdicto »,
quamvis, in capitis initio dixerit: « excommunicationis gladius ner-
vus sit ecclesiasticae disciplinae, et ad continendos in offieio populos
valde salularis », infra sic loquitur tle supradictis causis: « Quotl
si executio realis, vel personalis adversus reos hac ratione (prius
ibi posita) tieri non poterit; sitque erga iutlicem contumacia; tunc
eos etiam anathematis mucrone, arbitrio suo. praeter alias poenas
ferire poterit ». — Propter ea recte ait § 2 de excommunicatione.
Dicitur quoque anathema, v. gr. in definitionibus dogmaticis ex usu
antiquissimo: « Si quis dixerit... (hoc vel illud)... anathema sit »,
itlest: velut haereticus sit excommunicatus, sed praesertim in di-
sciplina sic appellatur, si cum soilemnitatibus externarum caere-
moniarum infligatur ab homine, quae in Pon\iflcali Romano cum
formulis quoque adhibendis, describuntur sub Titulo: « Ordo ex-
communicandi et absolvendi ».

85. Excommunicatorum canonica distinctio retinetur ver-
bis, eliamsi per Codicem immutata sit quoad rem. A<l cuius intelli-

1 28Aug. 1794. — • Clem. 1 « de poenis » (V, B). — - XXV.

cap. 3, de Ret.

Blat - Conun. Text. Cod. Inr. Can.

130 Lib. V. - Pars II. - De poenis Caii. 2258

gentiam primo adnotandum est quod legitur in cap. 13 « de appel-
lationibus » (II, 28): « Si vero excessus publicus est notorius, ap-
pellationis obtentu non praetermittas, quin eos excommunicatos
denuncies, ipsosque facias sicut excommunicatos (notetur bene)
cautius evitari », quod supponit, eos iam praevie denunciationi evi-
tandos fuisse a tidelibus excommunicationem noscentibus.

Martinus vero V const. « Ad evitanda » anno 1418 in Conc.
Constantiensi statuit conditiones sub quibus excommunicati debe-
rent esse a fidelibus vitandi, ita distinctionem inducens, quam
memorat et confirmat iure scripto can. 2258. § 1. Excommunicati
alii sunt a fidelibus quoad plures illius exclusionis actus vitandi,
ceteri vero alii excommunicati quoad eosdem actus in tidelium
consortium tolerati.

Hanc distinctionem elucidant verba Instructionis S. C. de Prop.
Fide ad Vic. Ap. Sutchuen. 4: « Atque in hanc rem illud maxime
considerandum videtur, num aliquis per sententiam iudicis fuerit
excommunicatus ac publice denuntiatus, an vero eam censuram a
iure contraxerit, haud quidem iudicis sententia declaratam, sed cum
crimen, propter quod in excommunicationem incidit, ita notorium
ac manifestum sit, ut nulla possit tergiversatione celari, aut iuris
suflragio excusari, hinc passim apud reliquos fideles pro publico
peccatore habeatur. Uterque profeclo a Sacramento Poenitentiae
repelli debet; nequeunt enim excommunicati participes fieri Sacra-
mentorum. Discrimen tamen inter utrumque intercedit, quod ex-
communicatus et denuntiatus sententia iudicis, cum a caeterorum
fidelium communione separetur, vilandus etiam est, ideoque nec in
ecclesiam admitti potest, ut incruento Sacrificio adsistat, publicas
preces fundat, caeterisque communibus religionis officiis adstet,
excepta dumtaxat Verbi Dei praedicatione, quam excommunicatos
audire a iure permissum est, cap. «Responso» 43 « De sententia
exoommunicationis». Is vero cui excommunicationis nulla est in-
dicta sententia, vel iudicialis declaratio, nec a fidelium coetu repel-
litur. neque aditu ecclesiae prohibetur, nec a publicis precibus ex-
cluditur; Sacramentorum tamen participatione, sicut in seipso in-
capax est (quod de occulto excommunicato valet quoque), ita a
fuleli mysteriorum Dei dispensatore merito arcendus, propter cri-

1 29 Apr. 1784. Collectanea S. C. de P. F. n. 569.

Can. 2258-2259 Tit. VIII. . De poenis medicinalibua

minis sui notorietatem et pertinaciam; ex quo, cum publicura scan-
dalum exortum fuerit, nisi ccssaverit, et apta ac convenienti poe
nitentia fuerit emendatum, indignus omnino censendus est, ut my-
steriorum Christi particeps lial. ne contra Evangelii praeceptum
margaritae mittantur ante porcos. Hucusque ex cit. Instructione.

« In textu, qui dicitur Concilii Constantiensis, solus notorius
clerici percnssor est vttandus praeter eos, " qui specialiter el ex-
presse per sententiam a iudice publicatam vel denunciatam „ fue-
rint excommunicati ». Additur quoque: <r Per lioc tamen huius-
modi (sen toleratos) excommunicatos, suspensos, interdictos seu
probibitos, non intendit (Sacrum Concilium) in aliquo relevare, nec
eis quomodolibet suflragari ». Ex vitandis ergo quidam fuerunt cen-
surati ab homine, quidam vero a iure. — Ouid simile statuit § 2
sic incipiens. Nemo est vitandus, seu non obstante iure praecedenti,
nisi, quoad censuratos ab homine, fuerit a) nominatim, idest: pro-
prio nomine et agnomine expresso, vel per otticium aliasve circum-
stantias singillatim designalus, non « a quolibet iudice » ecclesia-
stico, sed b) a Sede Apostolica (can. 7) v. gr. a S. Congr. S. Of-
ticii, a Congregatione de religiosis, c) excommunicatus, vel quod
idem est iure declaratus huiusmodi, non vero si alia censura fueril
perculsus, praeterea d) excommunicatio haec fuerit publice denun-
ciata v. gr. in Actis Apostolicae Sedis, vel aliler ita ut divulgari
facile queat. et e) in decreto etiam extraiudiciali <W sententia
proprie dicta (can. 1868, § 1), expresse dicalur ipsum de quo
supra excommunicatum vilari debere, sic enim nullum potest du-
bium remanere de tidelium obligationibus erga illum publice ser-
vandis iuxta subsequentes canones. Verumtamen quoad vitandos a
iure, sic explicit canon: salvo praescripto can. 2343, § 1, n. 1
coarctante ius praecedens de notorio clerici percussore. ad eum
« qui violentas manus in personam Romani Pontificis iniecerit »,
etiamsi notorielas non exigatur. — luxta praedicta sequitur De-
cretum S. Congr. S. Otticii non facere reum vitandum, quando desil
in illo expressio huiusmodi, seu conditio sub littera e) declarata.

86. Effectus excommunicationis circa divina officia. —
Can. 2259. § i.° Excommunicatus quilibet, id est : sive toleratus
sive vitandus ob relationem cum seq. §°, caret, utpote per excom-
municationem privatus, iure assistendi a) divinis officiis, non aliter
ac ceteri acatholici, qua de causa propter omissionem videretur

132 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2259

sublata prohibitio, sed haec remanet ad normam iuris praecedentis,
quatenus implicita est in §° sequenti; b) non tamen « caret iure
assistendi y> praedicationi verbi Dei, quamvis intra Missarum sol-
lemnia fieret, quatenus ab his audiendis non prohibealur. Concessio
illa nititur cap. 43 « de sententia excommunicationis... » (V, 39)
ubi lnnoc. 111 ait Ferrarien. Episcopo: « Responso nostro poslulas
edoceri, an cum Ferrar. cives excommunicationis et interdicti sen-
tentiis sint ligati, liceat tibi viros et mulieres semel in hebdomada,
vel in mense, apud aliquam ecclesiam convocare, quibus praedices
verbum Dei, et eosdem ad correctionem inducas. Super quo re-
spondemus, quod sine scrupulo conscientiae hoc facere poteris, cum
videris expedire: dummodo contra formam interdicti nullum eis
(praecise) divinum officium celebretur».

Prohibitionem ex § 1° consequentem respicit sub distinctione
duplici § 2. Si passive idest: mera praesentia quamvis devota
assistat a) excommunicatus toleratus, etsi « post sententiam decla-
ratoriam vel condemnatoriarn », non est neeesse at expellatur, ce-
teris enim fidelibus conceditur talis communicatio, ac secundum
cit. Instructionem S. Congr.s de V. F. ex benigna interpretatione
practica « nec a fidelium coetu repellitur. neque aditu ecclesiae
prohibetur, nec a publicis precibus excludilur », quae praxis erga
acatholicos servatur; b) si vitandus « passive assistat», cum talis
dicatur respectu fidelium, expellendus est, nam iuxta praecedentem
disciplinam implicite hic contentam sustinetur pro eodem huius-
modi assistentiae prohibitio, hinc prosequitur canon : aut, si expelli
nequeat quocumque motivo, v. gr. quia persona publica, ob malum
alias consequens vitandum, ab o/ficio etiam incoepto cessandum est,
dummodo id quoque fieri possit sine gravi incommouo, quod ex-
taret, si v. gr. plures fideles privarentur audire Missam, vel si iam
incoeptus esset canon Missae; — ab assistentia vero activa, v. gr.
deferendi cereum in processionibus, locum habendi inter cantores,
nempe: quae aliquam secum feral participationem in celebrandis,
(v. gr. uti laicus deservire sacrificio Missae), non solum videndis
vel audiendis, divinis ofjiciis^ quae «a solis clericis fieri queunt »,
repellatur semper, quia facilius est, non solum a) vitandus, qui
exclusus fuit ab altera quoque assistentia, sed etiam quilibet ex-
communicatus a iure vel ab homine b) post sentenliam declara-
toriam vel condemnatoriam ad can. 2258 explicatas, c) aut alio-

Can. 2259-2260 Tit. VIII. - De poenis medicincdibus 133

quin notorie excommunicatus, quod sopponit delictum « notorium

notorielate iuris vel notorielate facti», si agatur de excommunica-
tione latae sententiae a iure, vel divulgationem de inflicta certo
excommunicatione ad modum praecepti. Abusus contra buiusmodi
disciplinam videri queunt in Clem. 2 « de sententia excommunica-
tionis, suspensionis et interdicti» (V. 10).

87. Circa receptionem sacramentorum et sacramenta-
lium statuit can. 2260. — § 1. Nec licite potest excommunicaius
quilibet qua talis Sacramenta, quorum est subiectum capax, etiam
poenitentiam iuxta § 2, can.' 2250, recipere; imo solum postsen-
lentiam excommunicationis declaratoriam aut condemnatoriam iu-
dicis supra ad can. 2258 declaratam, et a fortiori excommunicatus
vilandus, nec Sacramentalia, v. gr. «Agnus Dei», diversas bene-
dictiones in personam, etc, et consequenter obligantur ministri ex-
communicato huiusmodi certe cognito haec non dare. Suh oomine
Sacramentalium hic non veniunt exorcismi propter canonis Ii:i2
ultima verba: « exorcismi... tieri possunt... etiam in excommunica-
tos », ne inaniter positum illud dicamus: ergo « generi per speciem
derogatur » (reg. iuris 34 in 6°), nempe huius canonis praescripto
de sacramentalibus per alterum cit.1 can.9 de exorcismis. — Simile
quid dicatur de matrimonii sacramento ad normam can. 1066.

§ 2. Quod attinet ad ecclesiasticam sepulturam iuxla inscri-
ptionem tit. XII, Lib. III ibi declaratam, num sit excommunicatis
et quo modo deneganda, servetur praescriptum can. 1240, § /,
n. 2 tunc explicatum, Videlicet: « ecclesiastica sepultura privantur,
nisi ante mortem aliqua dederint poenitentiae signa: excommu-
nicati post sententiam vel condemnatoriam », et Ibrtiori de causa
excommunicati vitandi. « vel declaratoriam » cuiuslibet excommu-
nicationis a iure latae sententiae iam incursae.

88. De sacramentorum et sacramentalium confectione
et administratione, simul agitur, quia hi duo actus ad invicem
sunt relati, atcjue « sacramentalia in aliquam Sacramentorum imi-
tationem » in usu veniunt (can. llii). Ilem, quia lii effectus in
definitione excommunicationis evidenter continentur velut partes in
toto, sutficiat ex iure Decretalium unicus texlus, cuin plures con-
gerantur in titulo « de clerico excommunicato, deposito vel inter-
dicto ministrante» (V, 27) X. Sil cap. <i: « Fresbyteros autem, et
alios clericos, qui pro suis excessibus a te nexibus iinathematis

134 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2261

canonice innodati, praesumpserunt vel praesumunt officia celebrare
divina, rationabiliter poteris omnibus beneficiis ecclesiasticis spo-
liare ». Hinc in Missali Rom. sub tit. « De defectibus in celebra-
tione occurrentibus », cap. VIII, « de defectibus dispositionis ani-
mae » sic legimus: « 1. Si quis... excommunicatus... celebret: con-
ficit quidem Sacramentum, sed gravissime peccat, tam propter
Communionem, quam indigne sumiL, quam propter exequutionem
Ordinum, quae sibi erat interdicta ».

Perfectius exprimit hunc effectum can. 2261. — § i. Prohi-
betur excommunicalus, ut plurimum sacro praeditus ordine, licite
Sacramenta etiam Baptismi non solemnis ac Matrimonii, et Sacra-
mentalia, quaelibet de re permanenti conficere et eadem aliaque,
quae in actionibus solis consistant, ministrare, quamvis hoc tantum
fiat, v. gr. in ssma eucharistia ministranda, quin attingatur per
hunc paragraphum validitas ipsius quoque sacramenti Poenitentiae
vel Ordinis atque cuiuscumque sacramentalis. Ita explicit hoc prae-
scriptum : salvis exceptionibus circa liceitatem actuum, quae se-
quuntur in utroque §°.

Interpretationem datam §' 21 sub canone 2239 confirmat ex
analogia § 2. Fideles, quia hi tantum ius habent ad sacramenta et
sacramentalia suscipienda, salvo praescripto § 3 propter distin-
ctionem iuris praec.s inter excommunicatos toleratos et vitandos,
possunt vi praefatae tolerantiae ex qualibet iusta, idest : necessilatis
vel utilitatis causa, non pro arbitrio ob exeommunicationis respe-
ctum et excommunicati indispositionem, ab excommunicato iure
latae sententiae etiam speciali vel specialissimo modo Sacramenta
quaelibet et quaecumque Sacramentalia petere, etiam devotionis
causa, maxime si alii ministri desint, quo in casu deest prava
indisposito fortassis ob excommunicationem cooperatio, et tunc,
idest: hac posita conditione, vel ex illa causa, excommunicatus re-
(juisilus potest licite, ad prohibitionem §l praec. quod attinet, sed
non tenetur, nisi urgeat caritatis vel iustitiae obligatio, eadem
declarata « Sacramenta et Sacramentalia » singula ministrare, non
Eucharistiae sacramentum vel Sacramentalem rem conficere; sed
cum ex priore g1 parte « iusta causa » petendi debeat extare, sub-
ditur: neque ulla etiam indirecte tenetur obligafione quamvis levi
causam a requirente perconlavcli. Imo praesumere potest illam exi-
stere, nisi oppositum ei certo innotescat.

Can. 2261-2262 Tit. VIII. - De poenis medicinalibm 135

Explicatur statim clausula « salvo praescripto § 3 <>, quod
propterea incipit adversative. Sed ab excommunicalis a) vitandis a
iure latae sententiae vel ab bomine iuxta §" 2ffi can.8 2258, necnon

b) ab aliis quibuslibet excommunicatis, sub conditione postquam
intercessit sententia proprie dicta secundum can. 18(>8, § I, con-
demnatoria seu excommunicationem intligente. aut declaratoria ex-
communicationis latae sententiae iam incursae, frdeles ob ius babi-
tum a) in solo mortis articuto, seu illa probabiliter proxima, j?o#-
sunt licite petere b) tum absolulionem sacramentalem a sacerdote
excommunicato, « licet ad confessiones non approbato, el etiamsi
praesens sit sacerdos approbatus », idest ad normam can. 882,
2232, qui posterior respicit absolutum «ab aliqua censura ab ho-
mine vel a censura specialissimo modo Sedi Apostolicae reservata »,

c) tum etiam licite petere ab excommunicatis, quos considerat haec
paragraphus, ac sub conditione: si alii desint minislri seqifentium,
cetera Sacramenta v. gr. Viaticum, Extremam Unctionem et Sacra-
mentalia v. gr. « benedictionem apostolicam cum indulgentia ple-
naria » ad normam can. 468, § 2. In hoc disiunctivo praescripto
relucet materna pietas Ecclesiae providentis suis liliis commoditatem
reconciliationis.

89. Aliae sacrorum prohibitiones consequuntur excommu-
nicationis naturam, quas recenset cum distinctione can. 2202. § 1.
Excommunicatus, qua talis, etiamsi adimpleat conditiones « ut in-
dulgentias revera lucretur » (§ 2) et alia requisita possideal « ut
capax sit eas lucrandi » (can. i> 2 o , § I), non /il parliceps a) qua-
rumlibet indulgentiarum etiam in articulo mortis ante absolutionem
de facto receptam, b) nec suffragiorum, sicut scriplum esl in cap. M
« de sententia excommunicationis... » (V, 39) X de eo qui excom-
municationis sententia est adstrictus: « non tamen priusquam abso-
lutionis gratiam perceperit, habendus est absolutus: nec si occumbat
in huiusmodi bello, sunt (absolutiones vel) oblaliones recipiendae
pro eo, vel orationes Domino porrigendae, nisi cum de ipsius vi-
ventis poenitentia per evidentia signa constiterit: et iuxta cuiusdam
constitutionis nostrae tenorem (in cap. 28 eiusdem tit. insertum
defuncto etiam absolutionis beneticium impendatur », nec demum
« fit particeps » publicarum Ecclesiae precum sive in sacra liturgia,
sive extra eam per fidelium coetura illae fiant. Etenim Leo X in

136 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2262-2263

Bulla ccExurge Domine » * damnavit Lulheri prop. «23. Excom-
municationes sunt tantum externae poenae nec privant hominem
communibus spiritualibus Ecclesiae orationibus ».

Verumtamen excommunicatio non attingit directe communio-
nem sanctorum, quae internis tidei et caritatis vinculis constat.
Imo excommunicationis tini prodest intercessio tidelium et Advocati
ad Patrem Christi Iesu. Propterea decernit § 2. Non prohibeniur
tamen indirecte ob quamlibet alterius excommunicationem :

i.° Fideles, qui Ecclesiae subduntur, privatim idest : cultu pri-
vato (can. 1256) ac singulatim vel ad instar familiae pro eo sci-
licet: directe in favorem spiritualem vel temporalem excommuni-
cati orare interne aut externe, expressa quoque intentione. Quam-
vis enim Ecclesia posset sua prohibitione actus illos externos ve-
tare, non congruit ipsius benignitati ac fini, quem prosequi debet.

Item ad internam sanctorum communionem proprius accedit
derivatio personalis et occulta meritorum Christi, quae conceditur
sub n.° 2.° Sacerdotes quilibet, parochi etiam et Ordinarii Mis-
sam a) privatim, quamvis conscia una vel altera persona fami-
liave, forsitan praebente eleemosynam, dummodo publice ignoretur,
addente canone: b) ac remoto scandalo, quod derivari posset
tidelibus, qui putarent id tieri non posse, vel quia parvipendere-
tur Ecclesiae censura, sicut eveniret recipiendo Missae stipendium
ab ipso excommunicato, pro eo, uti hoc est sub n. 1° declaratum,
applicare ad quemlibet honestum finem iuxta applicationis exten-
sionem ad can. 809 explicatam. — Haec interpretatio fulcitur a
canone, dum adversative subiungit: sed, solummodo si sit vitandus
excommunicatus ad normam can.s 223S, §! 21, pro eius conver-
sione tantirm, exclusis ergo utilitatibus, licet Missam a pro eo »
sub conditionibus a) et b) « applicare ».

90. Quoad actus legitimos etsi non sacros explicat
prohibitiones can. 2263 cc cnm veteii iure congruens » (can. 6,
2°, 3°). Sic enim legitur in cap. 14 cc de sententia excommunica-
tionis » in 6°: cc Excommunicatus tamen nominatim vel specialiter
et expresse (limitationes nunc sublatae). qui post appellationem
legitimam excommunicationis sententiam asserit in se latam, si
appellationem eamdem infra tempus ad ipsam prosequendam ab

1 15 lun. 1520. Denzinger, n. 763.

Can. 2268 Tit. VIII. - Do poenis medicinalibns i:-;.

homine vel a iure statutum, non fuerit (ut debuil) prosecutus, lapso
eodem tempore excommunicatus pnblice nuntiari, (ac referuntur
effectus) et netlum in iudicialibus, sed etiam in extraiudicialibus
evitari, ac a legitimis actibus removeri debebit, quousque quod
post appellationem legitimam excommunicatus fuerit, vel alias de
ipsius sententiae docuerit nullitate ». Porro ma^is complete referl
prohibitiones in praesenti canone recensitas cap. 13 « de baere-
ticis » (V, 7) X. A.it enim Innoc III in Conc. generali: «Firmiter
statuentes, ut postquain quis taliura fuerit excommunicatione no-
tatus, si satisfacere contempserit infra annuin (conditio nunc sub-
lata) ex tunc ipso iure... nec ad publica oflficia seu consilia, nec ad
eligendos aliquos ad huiusmodi nec ad lestimonium admittatur...
Nullus praeterea ipsi super quocumque negolio, sed ipse aliis re-
spondere cogatur. Quod si forte iutlex extiterit, (etiam « is cui
causa, licet proprio nomine eius expresso. a Sede fuerit Aplca. de-
legata » ut constat ex cap. 10 « de oflicio et poteslate iudicis
delegati » tit 14, Lib. I in 6°), eius sententia nullain obtineat lii-
mitatem, nec causae aliquae ad eius audientiam perferantur. Si
fuerit advocatus, eius patrocinium nullatenus admittatur. Si labellio,
instrumenta confecta per ipsum nullius sint momenti. sed cum
auctore damnato damnentur. Et in similibus idein praecipimus ob-
servari... Similiter quilibet regulares, quibus etiani hoc infligatur,
ut eorum privilegia in illa dioecesi non serventur, in qua tales
excessus praesumpserint perpetrare ».

Codex mSntem ac litteram iuris Decretalium servavit, decer-
nens: a) Removetur excommunicatus quilibel liac tle causa ab acli-
bus legitimis ecclesiasticis (can. 2256, 2°), non autem ab actibus
legitimis civilibus, et ab illis intra fines cognoscendos suis in locis
Codicis pro illorum diversitate, seu iure scripto definitos, ultra quos
non extendatur remotio, b) nequit in causis tantummodo ecclesia-
slicis propler lianc exercitam iurisdictionem agere proprie, nist ad
normam can. 1654, ubi quidquam huiusmodi ipsis « excommuni-
catis vitandis aut toleratis post sententiam declaratoriam vel con-
demnatoriam permittitur » ; c) prohibetur ecclesiasticis ofliciis stricto
sensu atque lato (can. H.'), § 1) ex additione: seu muneribus fungi,
v. gr. advocati, notarii, praedicare verbum Dei, d) concessisque
antea, nam in §° i* can.s 2261) tractabitur de concedendis, ab
Ecclesia per quamlibet potestatem privilegiis stricto sensu dictis

138 Lib. V. - Pars II. , De poenis Can. 2263-2265

frui. Notandum est in his omnibus clausulam irritantem omissam
fuisse, atque prohibitiones admittere parvitatem materiae, praeter
excusationes sub can. 2232 expressas, aliasve generaliores a le-
gibus ecclesiasticis.

91. Circa iurisdictionis exercitium decernit can. 2264.
Aclus iurisdictionis ceteroquin retentae, sed proprie dictae ad
normam can. 196 tam fori externi quam fori interni, utriusque
ibidem declarati, idest: cuiuslibet iurisdictionis, ordinariae, dele-
gatae aut subdelegatae, a) positus personaliter ab excommunicato
quolibet, ipsa quoque delegatio iurisdictionis, non autem qui vi
hiiius delegationis fiat, est illicitus excommunicationis causa; et,
b) si lata fuerit sententia condemnatoria vel declaraloria, et pari
ratione, si fuerit vitandus iure, « actus iurisdictionis » supra de-
claratus, etiam invalidus, salvo praescripto can. 2261, § 3, de
validitate absolutionis « in solo mortis periculo ad normam cano-
nis 882, 2252; c) secus, videlicet: non eveniente conditione decla-
rata sub littera b), quivis actus iurisdictionis ab excommunicato
positus est semper validus, imo per canonis exceptionem etiam
erit licitus, si a fdelibus petitus sit quoad absolutionem sacramen-
talem ad normam declaratam memorali paulo ante can. 2261, sed
§l 2\ Ad hunc canonem pertinet, ut deelaratio, quod ait Paulus IV
in sua const. <c Cum ex Apostolatus » * in § 5: quidam eo quod
« sententiam excommunicationis eo ipso incurrant,... nec voce, per-
sona, scriptis vel nuncio aut procuratore aliquo ad... consilia seu
synodum vel concilium, generale vel provinciale, nec conclave car-
dinalium aut aliquam fidelium congregationcm seu electionem ali-
cuius, aut testinionium perhibendum admittantur, nec admitti pos-
sint ». Ouae omnia nunc intelligenda sunt cum ampliatione ac sub
conditione in can. 2263, praesenti et sequenti positis.

92. Aliae prohibitiones sequuntur. Gan. 2265. § 1. Qui-
libet excommunicatus et huius causa: — i.° Prohibelur ab exer-
cendo iure proprie dicto, quod a legislatione canonica oriatur vel
recognoscatur, a) eligendi, in ipsis quoque laicorum confraterni-
tatibus ad normam can. 713, et potiori ratione ad normam cann.
« De electione » 160-178, quandocumque hi servandi sunt, v. gr.
« in electionibus, quae a Capitulis fiunt » (can. 507), b) praesen-

1 15 Febr. 1559.

Can. 22(Jo Tit. VIII. - De i><»-iiis medicinalibm

tandi lum vi iuris patronatus ob can. 1455, 1°, tum \i alterius
canoois, v. gr. ob cann. 456, 471, £ 2, c) nominandi sive propter
apostolicum priviiegium ad Ecclesias vacantes, sive propter ss. ca-
nones, v. gr. ob can. 480, § 2 a rector ecclesiae» ;i Superiore reli-
gionis exemptae nominatus, qui debet ab Ordinario loci approbari.
Hanc interpretationem ampliorem sequimur, quia lex non distinguit
aut coarctat praescriptum ad oflicia vel ad alia munera. Propter
quod nec nos dislinguere debemus.

2.° ISeqidl licite « cxeommunicatus », quandoque autem valide
consequi a) dignitales sic vocatas propler ius praecedentiae ac
honoris praecellentis, b) officia «stricto sensu » (can. 145), c) be-
neficia « ecclesiastica » (can. 1409), d) pensiones ecclesiasticas,
quas ad can. 1429 explicavimus, e) aliudve munus saltem quod
sit officium ecclesiasticum « lato sensu » ad normam mem. can. 145,
in Ecclesia qua societate.

,9.° Promoveri nequit licite ad ordines, quod verbum « com-
prehendit, praeter consecrationem episcopalem, ordines (maiores et
minores) et ipsam primam tonsuram » (can. 950).

Valor huiusmodi ordinum pendet solummodo ab his, quae iure
divino ad ordinaiionis in sacris essentiam requiruntur, et quae ad
coeteras ordinationes iure ecclesiastico fuerunt extensa. Proinde sic
incipit § 2. Actus tamen positus sallem acceptando contra prae-
scriplum tormale iuxta datam declarationem § 1, nn. L iJ so
lummodo non esl nullus,nisi positus fuerit ab excommunicato vitando
ad normam can. 2258, § 2, vel ab alio excommunicato posl senlen-
tiam proprie dictam declaratoriam, quando 1'uit ipso facto excom-
municatus, vel eondemnatoriam, si excommunicatus fuit ab homine.
Slatim ob connexionem subiungitur alius effectus: quod si haec
allerutra sentenlia lata fuerit, idque accidit quoad excommuni-
catum ab homine vitandum, unde comprehendi quoque dicendus
est excommunicatus iure vitandus, huiusmodi excommunicatus ne-
quii praeterea, veluti novus excommunicationis effectus, gratidm »1-
lam pontificiam per quodcumque Curiae Romanae dicasterium et
ab ipso Rom. Pontiiice excominunicationis non conscio datam; etsi
honorem solum civilem contiueat illa. vel sit matrimonialis dispen-
satio vi delegationis S. Sedis concedenda, valide consequi, nis\ in
ponti/icio rescripto, cui aequipollet aliud documentum, mentio sal-
tem implicita, v. gr. per absolutionem a censuris ad cautelam, di

140 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2265-2-2(57

excommunicatione tali /?«/. Sic restrictum viget cap. 1 « de re-
scriptis » (I, 3) in 6° ubi ait Greg. IX: « Ipso iure rescriptuni vel
processus per ipsum habitum non valeat, si ab excommunicato super
alio quam excommunicationis vel appellationis articulo fuerit impe-
tralum ». Talis vero restrictio facta fuit primo in Normis peculia-
ribus, Cap. III, n. 6° *.

93. Propria differentia inter excommunicatum post
sententiam et excommunicatum vitandum. — Relationem
habet ad num. 2, §l l1, can.is praec. sequens praescriptum, (jtiia
dum ille considerat consequutionem rei, liic respicit easdem res
iam possessas. Videlicet: Post sententiam condemnaloriam rel de-
claratoriam in praec §° 2° declaratam, sic excommunicatus, ultra
elfectus ^1 21, manet privatus, proinde ipso iure, fruclibus equidem
temporalibus alias percipiendis causa dignitatis. officii, beneficii,
pensionis. muneris, st quod horum in can. piaec. declaratorum
habeat in Ecclesia, el vitandus « excommunicatus manet privatus»,
ut supra. sed ipsa dignitate, offcio, benefieio, pensione. munere,
ubilibet ea possideat.

94. Communicatio in profanis prohibita directe fide-
libus. — S. C. S. Ofticii 2 inlerrogata: « Utrum, ablata excommu-
nicatione minori contra eos, qui communicant cum excommunicatis
nominatim a Summo 1'ontilice, censeatur eliam ablata prohibilio.
Resp. Negative. — SSmus adprobavit ». Haec prohibitio, quae in-
directe gravat excommunicatum et ad profana quaeque iure ve-
teri extendebatur, sic retinetur iuxta verbi proprietatem iuridicam.
Can. 2261 . — Communionem in profanis. « sicut in verbo, vel in
osculo, vel in mensa», cum excommunicato vitando solummodo ad
normam can. 2558, § 2, fdeles Ecclesiae subdili vitare debcnt, eo
quod in casu « corporalia ad spiritualia ordinantur. Et ideo poteslas
quae se extendit ad spirilualia, etiam ad corporalia se extendere
potest; sicut ars qiiae est de tine imperat de his quae sunl ad
finem » 3. Verumtamen in Decreto Greg. VII in cap. « Ouoniam,
inquit, multos peccatis nostris exigentibus pro causa excommunica-
tionis perire quotidie cernimus, partim ignorantia, partim nimia sim-

1 Ordo servandus in SS. Congregationibus, Tribunahbus, Officiis
Romanae Curiae. 29 Sept. 1908. CO. I, 64. — * 2 Aug. 1893. Collecta-
nea S. C. de P. F. n. 1844. — 3 D. Tb. in Supplem. quaest. XXIII,
art. 1, ad lm tt ad 2m.

Can. -2-267

Tit. VIII. - De poenis medicinalibus

141

plicitate, partim timore, partim etiam necessitate; devicti miseri-
cordia, sententiam anathematis ad tempus, proul possumus opportune
temperamus. Apostolica ita<|iie auctoritate ab anathematis vinculo
subtrahimus uxores, liberos (id est filios). servos, ancillas, seu man-
cipia, necnon rusticos servientes; et omncs alios qui non adeo cu-
riales sunt ut eorum consilio scelera perpetrentur, el eos qui igno-
ranter excommunicatis communicant. Quicumque autem orator, sive
peregrinus, aut viator, in terram excommunicatorum devenerit, ubi
non possit emere, vel non habeat unde emat, ab excommunicatis
accipiendi licentiam damus. Et si quis excommunicatis non in su-
stentationem superbiae, sed humanitatis causa, dare aliquid vo-
luerit, non prohibemus ».

Fraedicto textui congruit canon subdens exceptionem : nisi
agaiur de « excommunicati vitandi » coniuge, marito vel uxore, il-
lius parentibus, liberis ut in textu citato, famulis, quamvis cum
illo non cohabitantibus. subditis ratione cuiuslibet potestatis, ei ye-
neratim nisi rationabilis causa, v. gr. inter eas per Greg. VII re-
latas, excuset a prohibitione servanda, atque mullo magis « in illo
casn in quo aliquis ex praecepto caritatis communicare tenetur,
non prohibetur )) a dicta communicatione. Transgressio vero huius
canonis veniale numquam excedit, nisi fiat in formalem contemptum
Ecclesiae.

Akt. II.

De interdicto.

C\n. "2268. - § I. Interdictum est
censura qua fideles, ia communione
Eeclesiae permanentes, prohibentur sa
cris quae in canonibus, qui sequuntur,
enumerantur.

§ 2. Prohibitio fit vel directe per in-
terdictum personale, cum personis ipsis
usus eorum bonorum interdicitur ; vel
indirecte per interdictum locale, cum
certis in locis eorundem dispensatio vel
perceptio vetatur.

Can. 22lii). - § 1. Generale inter-
dictum tam locale in territorium dioe-
cesis. reipublicae, quam personale in
populum dioecesis, reipublicae, ferri
tantum potest a Sede Apostolica vel
de eius mandato; interdictum vero
generale in paroeciam vel paroeciae
populum. et particulare sive locale
sive personale, etiam Episcopus ferre
potest.

§ 2. luterdietum personale sequitur
persunas ubique ; Locale non u rti«-t extra
locum interdictum, sed in loco inter-
dicto omnes etiam exteri aut exempti,
excluso speciali privilegio, illud servare
tlebent.

Can. 22~ii. - § I. Interdictum locale
sive generale sive parliculare non \etat
morieutibus Sacramenta et Sacraraen-
talia, servatis servandis. ministrare,
sed prohibet in loco quodlibet divinum
officium vel sacrum ritum, salvis exce-
ptionibus de quibus in § 2 huius ca-
nonis et in can. 2271, 2272.

§ 2. In die Nali\itatis Domini. IV
schatis. Pentecostes, sanctissirai Cor-
poris Christi et Beatae Mariae \ irginis
in caelum assumptae interdictum lo-
cale suspenditur. el prohibetur tantum
collatio ordinum et solieranis nuptiarum
benedictio.

142

Lib. V. - Pars II. - De poenis

Can. 2271. - Si interdictum fuerit
locale generale et interdicti decreto aliud
non caveatur expresse :

1° Permittitur clericis, dummodo
non sint ipsi personaliter interdicti,
omnia divina officia et sacros ritus in
quacumque ecclesia aut oratorio priva
tim obire, ianuis clausis, voce submissa
et campanis non pulsatis;

2° In ecclesia vero catbedrali, ec-
clesiis paroecialibus vel in ecclesia quae
unica sit in oppido, in iisque solis, per-
mittuntur unius Missae celebratio, as-
servatio sanctissimi Sacramenti, admi-
nistratio baptismatis, Eucharistiae, poe-
nitentiae, assistentia matrimoniis, ex-
clusa benedictione nuptiali, mortuorum
exsequiae, vetita tamen quavis sollemni-
tate, benedictio aquae baptismalis et
sacrorum oleorum, praedicatio verbi Dei.
In bis tamen sacris functionibus prohi
betur cantus et pompa in sacra supel-
lectili et sonitus campanarum, organo-
rum, aliorumve instrumentorum musi-
calium ; sacrum autem Viaticum ad in-
firmos privatim deferatur.

Can. 2272. - § 1. In interdicto lo-
cali particulari, si interdictum fuerit al-
tare vel sacellum alicuius ecclesiae, nul-
lum sacrum officium seu sacer ritus
in eisdem celebretur.

§ 2. Si interdictum fuerit coemete-
rium. fidelium quidem cadavera sepeliri

ibidem possunt, sed sine ullo ecclesia-
stico ritu.

§ 3. Si latum fuerit in certam eccle-
siam vel oralorium :

1° Si ecclesia luerit capitularis nec
interdictum sit Capitulum, valet prae-
scriptum can. 2271, n. I, nisi inter-
dicti decretum praecipiat Missam con-
ventualem celebrari et horas canonicas
recitari in alia ecclesia aut oratorio ;

2° Si fuerit. paroecialis, servetur
praescriptum cit. can. 2*271, n. 2, nisi
interdicti decretum aliam ecclesiam pro
interdicti tempore eidem substituat.

Can. 2273. - lnterdicta civitate, in-
terdicta quoque manenl loca accessoria
etiam exempta et ipsa ecclesia cathe-
dralis ; interdicta ecclesia, interdicta
sunt sacella contigua, non vero coeme-
terium ; interdicto sacello, non est in-
terdicta integra ecclesia nec, interdicto
coemeterio, interdicta est ecclesia ipsi
eontigua, sed interdicta sunt omnia ora-
toria in coemeteno erecta.

Can. 2274. - § I . Si communitas seu
collegium delictum perpetraverit.inter-
dictum ferri potest vel in singulas perso-
nasdelinquentes, vel in communitatem,
uti talem. vel in personas delinquentes
et in communitatem.

§ 2. Si primum, servetur praescri-
ptum can. 2275.

§ 3. Si alterum, communitas seu col-

Art. II.
De inter-
dicto —

notio ac distinctio
— quoad auctorem et subiectum obligatum

Can.

locali —

effectus

— sive generale illud sit sive par-
ticulare

— perso-
nali —

- quando sit gencrale
— si particulare fuerit

— interpretando

— in quas personas ferri possit et quid ser-
vandum

— effectus

— locali vel in communitatem quoad permissa singulis

— ab ingressu ecclesiae

2268
2269

2270
2271
2272
2273

2274
2275
2276
2277

Can. 2268

Tit. VIII. - De poenis rnedicinalibm

1 18

legium nequit ius ullum spirituale cxer-
cere quod ei competat.

§ 4. Si tertium, edectus cumulantur.

Can. 2275. - 1'ersonaliter interdicti :

1° Nequeunt diviua officia celebrare

eisve, excepta praedicatione verbi Dei.

assistere: passive assistentes non est

necesse ut expellantur; scd ab assi-

steutia activa, quae aliquam secumferat

participationem in divinis officiis cele-

brandis, repellanturinterdicti post latam

sententiam condemnatoriam vel dcclara-

toriam, aut alioquin notorie interdicti ;

2° hohibentur Sacramenta et Sa-

cramentalia ministrare, conficere et reci-

pere, ad normam can. 2260, § I, 2261 ;

3° Praescripto can. 2265 etiam ipsi

adstringuntur;

4° Carenl sepultura eccletiastica ad
normani can. 1240, £ 1, 11 •_'

Cw HH\. - Oni interdicto locali
vel interdicto in communilatem seu eol
legium subcst, quin eidem causara de-
derit, nec alia censura probibeatur,
potest.si sit rite disposiius. Sacramenta
recipere, ad normam canonum praece-
dentium, sine absolutione ab interdiclo
aliavc satisfactione.

Can. ii~~. - Interdictum ab ingrcssu
ccclesiae sccumfert prohibitionem ne
quis in ecclesia divina ofBcia celebret
vel eisdem assistat aut ecclesiasticam
sepnlturam habcat ; si autcm assistal.
non est necesse ut expellatur, nec, si
sepeliatur, oporlet ut cadavor arao-
vcatur.

95. Inscriptio articuli et ordo canonum. — Deinde con-

siderandus est Art. II cuius inscriptio De inlerdicto innuit hoc
verbum sumi non secundum eius vulgarem significationem, (|ttae
prohibitionem sonat, sed proprio sensu iuridico. Nam revera illud
uti nomen ac in materia poenali Ecclesiae denolat unam ex Iribus
poenis medicinalibus, quae infliguntur delinquentibus

Interdicti notionem ac praecipuam distinctionem tradit can.22(iS.
auctorem ac subiectum edicit can. 2269, dum tres sequentes 2270-
2272 referunt effectus diversi localis interdicti, adnexo can. 2273
circa huiusmodi interdicti interpretalionem. Inlerdictum aulem per-
sonale per duos can. 2274, 2275 est mou^eratum, quamvis sequens
can. 2276 comprehendat aliquod personale interdictum simul ac lo-
cale, sed ad hoc, ut concessa innotescant. Ullimus can. 2277 esl
exclusivus de interdicto ab ingressu ecclesiae.

96. Interdicti notio et praecipua distinctio. — § J- luxta
Innoc: III in cap. 20 « de verborum significatione » (V, 40) \ supra
relato: Jnterdictum est censura, nempe: « poena qua homo bapti-
zatus delinquens et contumax » (can. 2241. § 1), id est. ut in ca-
none: qua fldeles,in communione Ecclesiae permcmentes, quae clau-
sula secernit eos ab excommunicatis, solummodo prokibenfur sacris,
videlicet: usu sacrorum passivo vel activo, quae in canonibus, qui
sequuntur sub hoc articulo atque sub interdictorum diversitate cnu-
merantur.

Cum sacrorum usus fiat a personis atque u t pluriroum debeat
tieri in locis sacris, vel saltem aliquo in loco, quamvis prohibitio

144 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2268-2269

interdicti ab illis servari debeat, ob duplicem huius prohibitionis
modum, oritur distinctio quam sic exprimit £ 2. Prohibitio /?/ per-
sonis vel directe per interdictum iam ex usu et proprie dictum
personale, scilicet: cum personis ipsis, baptizatis et cum contumacia
delinquentibus usus eorum iuxta seqq. canones bonorum inierdi-
citur; vel indirecte personas fideles attingit per interdictum ex usu
pariter ac specialiter vocatum locale, hoc est: cum certis in locis
sacris. solum, vel etiam non sacris, eornmdem mediorum ad salutem
dispensatio in ministris vel perceptio a fidelibus, quae ut plurimum
in tali usu connectuntur, vetatur ita, ut illa dispensatio qua usus bo-
norum formaliter inhibeatur.

Quin obstet interpretatio data, optime particula vel, disiunctiva,
est canoni inserta. Sic enim manet salvum cap. 16 « de sententia
excommunicationis, suspensionis et interdicti » (V, 11) in 6°, quando
Bonif. VIII decernit: « Si sententia interdicti proferatur in clerum,
non intelligitur, nisi aliud sit expressum in ea, interdictus populus,
nec etiam e converso. Unde uno interdicto ipsorum, alius licite ad-
mittitur ad divina ».

97. Interdicti auctor et subiectum. — Supposito prae-
scripto canonis !2220, potestatem illam poenas adnectendi circum-
scribit can 2269 afferens aliam interdicti subdivisionem, quam simul
declarat § i. Distinctio afficit primo interdictum locale in generale
et particulare, atque per similia distinguitur interdictum personale.
Porro generale interdictum a) tam locale videlicet: in territorium
dioecesis ut inferioris limitis quoad ecclesiasticam distributionem,
rei publicae, quia magis practica ut limes superior, etsi consideretur
velut civilis, b) quam personale in populum dioecesis, reipublicae,
ferri tantum potest ex reservatione vi huius canonis a Sede Apo-
stolica ad normam can. 7, ut vidimus exemplum per S. Congr.
Consistorialem \ vel de eius mandato, non secus ac decreverat
Bonif. Vlll in Extrav. comm. « Provide » tit. « de sententia excom-
municationis », ubi postquam prohibuit quaedam infligi ab Ordi-
nariis interdicta, sic prosequitur: « Nos enim ex nunc decernimus
irritum et inane, si secus hactenus extitit attentatum, vel contigerit
attentari, illudque revocamus omnino ». Et hoc repetendum est
quoad declaratam canonis partem, sequitur enim ex tenore reser-

» 10 Dec. 1913. CO. V, 517.

€an. 2269 Tit. VIII. - Dn poenis medicinalibus L46

vationis. Atque linis Extrav.' cit. lalis esl : d Nisi lalrs soppositio inter-

dicti bactenus loret facta vel in antea fierel de Apleae. Sedis speciali

licentia, et expressa per ipsius sedis patentes litteras apparente ».

Prosequitur canon: interdictum vero, quod vocatur etiam a) ge-

nerale in paroeciam qua territorium, seu locale, vel paroeciae po-
pulum seu personale, idemque dicatur de pluribus simul paroeciis,
v. gr. cuiusdam civitalis intra dioecesim, et fortiori ratione b) par-
ticulare supple « interdictuni », seu infra illud « generale » expli-
citum. sive locale v. gr. in aliquam ecclesiam, sive personale »'\.
causa in quandam communitatem, in sacerdotes uni ecclesiae inser-
vientes. etiam Episcopus <r Abbas vel Praelatus nullius » (can. 215,
§ 2), Vicarius et Praefectus ob can. 294, § 1, ferre polest.

Vidimus in can.s 2226, § 4, quod « poena reum ubique ter-
rarum tenet », imo quod « poena lalae sententiae, sive medicinalis
sive vindicativa, delinquentem, qui delicti sibi sit conscius, ipso
facto in utroque foro tenet ». His consequitur quod initio ;iit >; 2.
Interdictum a) personale, quia « personis ipsis usus sacrorum in-
terdicitur » (can. 2268, § 2), sive a iure latae sententiae sit, sive
ab homine inllictum, sequiiur personas illo mulctalas et delinquentes
ubique; b) locale, quamvis nondum sublatum, non urget quoad eius
observantiam extra locum interdictum commorantes, elsi de per-
sonis agatur, quae in eo domicilium vel quasi-domicilium retinent,
quia « per interdiclum locale certis in locis eorumdem (sacrorum)
dispensatio vel perceptio vetatur» (can. 22(18, § 2), sed, cum boc
« indirecte » personas afficiat, in loco inlerdicto pariter a iure latae
sententiae vel ab homine omnes « fideles », innocentes quoque, imo
eliam exteri, veluli lioc in terriloiio peregrini, ai/l exempti \. gr.
« regulares viri » (can. (ilo), el nolelur clausula limitans praescri-
ptum can. 613, § 1, ac conformis exceptioni can." i, excluso,seu
« expresse revocato » speciali quoad hoc (et sic vocato respectu
generalis expressi ad calcem §') usque ad Codicem in usu nec re-
vocato privilegio, et a personis sive physicis sive moralibus etiam
a quacumque religione quomodolibel obtento, illud locale inter-
dictum sub eiusdem limitibus servare \i huius eanonis debent in
utroque foro.

Sic manet vigens dec.m Conc.1 Trid.11: « ...interdicta, nedum

1 Cap. 12 sess. XXV de Eegularibus et monialibus.
Blat - Comm. Tert. Cod. Jitr. Uan. '"

146 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2269-2270

a Sede Apostolica emanata, secl etiam ab Ordinarifs promulgata,
mandante episcopo, a regularibus in eorum ecclesiis promulgentur,
atque serventur ». Quod postremum in canone absolute iubetur. Ex
iure autem veteri sutliciat Clem. 1 « de sententia excommunica-
tionis, suspensionis et interdicti », quae continet abusus contrarios
et rationem praescripti. Sic. Clem. V in Conc. Viennensi : « Ex fre-
quentibus Praelatorum querelis accepimus et nos ipsi experientia
certa probavimus in minoribus constituti, quod plerumque religiosi
nunc patenter excusationibus fucatis et frivolis innitentes, nunc la-
tenter ecclesiarum suarum ianuis perforatis, aut in eis factis fe-
nestris, seu modis aliis exquisitis non absque damno cathedralium
et parochialium ecclesiarum et scandalo plurimorum, dirumpendo
nervum ecclesiasticae disciplinae, civitatum, terrarum, et aliorum
locorum generalia interdicta praesumptione damnabili violare prae-
sumunt. — Nos igitur in sancta Dei Ecclesia, cui disponente Do-
mino praesidemus, quae quidem unica est, et unum Deum prae-
dicat atque colit, unam fidem tirmiter et simpliciter confitetur, uni-
formitatem (quantum commode possumus) conservare volentes: circa
interdictorum observantiam praedictorum auctoritate Sedis Aplcae.
vel a locorum Ordinariis positorum de fratrum nostrorum consilio
districte praecipiendo mandamus: quatenus religiosi quicumque tam
exempti quam non exempti cuiuscumque ordinis et conditionis exi-
stant, cum cathedralem vel matricem (seu parochialem) loci eccle-
siam illa viderint aut sciverint observare (non obstantibus quibus-
cumque appellationibus... et aliis obiectibus quibuscumque) absque
dolo et fraude cum moderatione tamen decretalis " Alma ", invio-
labiliter observent ». Citata decretalis « Alma » in can. seq. inve-
nitur servata.

98. Interdicti localis prohibitio limitatur quoad sacra et
dies. Can. 2270. § 1. Inlerdictum locale in can. 2268, § 2 decla-
ratum, sive generale sive particulare iuxta locorum interdictorum
amplitudinem ad normam can. 2269, § 1, non vetat, seu non com-
prehendit sub prohibitione usus sacrorum morientibus sic vocatis
ex mortis periculo certo moraliter, Sacramenta, etiam confirma-
tionis, praesertim poenitentiae, communionis ad modum Viatici ac
extremae unctionis, et Sacramentalia, v. gr. indulgentiam plen. in
articulo mortis, servatis servandis etiam quoad ritus et coeremo-

Can. 2*270 Tjt. VIII. - De poenis medicinalibus li>

nias concomitantes, minislrare, ac consequenter matrimonia in illis
angustiis coniungere. Hucusque limitatio.

Sequitur exposilio vetiti: sed prohibet in loco, sive hoc sacrum
sit sive profanum, dummodo sub interdicto comprehensum, quod-
libet divinum officium ex recensitis sub can." 2256, n.° 1°, vel sa-
crum ritum, etsi a non clericis ponendum, v. gr. processionem,
salvis exceptionibus tribus, ile quibus singulis agitur in § 2 huius
canonis quoad dies ab interdicto exclusos ex const. « Alma mater »,
et in can. 2211, circa dicta officia vel sacros ritus concessos lem-
pore interdicti localis generalis, 2272, respectu eorumdem si inter-
dictum illud sit particulare. Haec omnia per ordinem nunc expli-
canda erunt.

Bonif. VIII ait citata in Decretali l: « ln festivitalibus vero Na-
talis Domini, Paschae ac Pentecostes, et Assumptionis Virginis glo-
riosae. campanae pulsentur, et ianuis apertis, alta voce divina of-
ficia solemniter celebrentur, excommunicatis prorsus exclusis (nunc
ad normam can. 2259), sed interdictis admissis: quibus ob reve-
rentiam dictarum solemnitatum (et ut ipsi ad humilitatis gratiam et
reconciliationis affectum facilius inclinentur) praelatis diebus parti-
cipationem permittimus divinorum; sic lamen quod illi. propter
quorum excessum interdictum huiusmodi est prolatum (ab homine
vel a iure), altari nullatenus appropinquent ». Martinus vero V in
sua const. « Ineffabile Sacramentum » 2 idipsum ac iisdem verbis
concessit in festo Corporis Christi et diebus octavarum huiusmodi.

Hoc « ius vetus ex integro refert » (can. 6, 2°) § 2. h die
Nativitatis Domini, seu 25 Decembris, Pasehatis dominico « die »
sicut et Pentecostes, sanclissimi Corporis Christi, nempe: fer. \ post
octavas Pentecostes, exclusis ob omissionem « diebus octavarum
huiusmodi », ut ait Martinus V « quo tam pretiosissimi venerationi
Sacramenti sinceris aflectibus et dignis obsequiis ferventer inten-
dant (fideles), excitare satagimus, ut... illis caelesti pabulo vegetatis
ipsius institutio sacramenti prosit iugiter ad salutem », et « die »
Bealae Mariae Virginis in coelum assumptae, idest: 15 Augusti,
interdicium locale quodlibet ut initio canonis « ab bomihe vel a
iure prolatum », sicul in const. « Alma Mater» qua tale suspenditur,
seu illis diebus a clero et populo non est servandum, el prohibetur

1 Cap. 24 « de sententia excommunicationis, suspensionis et inter-
dicti » (V, 11) in 6°. — 2 26 Maii 1429, \ 3.

148 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2270-2271

tantum veluti ' memoria interdicti, tum collatio ordimim sicut « di-
vinum officium » el sollemnis nuptiarum benedictio qua « sacer
ritus » declarata ad can. 1101 in Commentario Textus.

99. Permissiones ex iure pro tempore localis interdicti re-
censet cit. const.: « Alma mater Ecclesia plerumque nonnulla ra-
tionabiliter ordinat et consulte, quod suadente subiectorum utilitate
poslmodum consultius ac rationabilius revocat, in meliusve com-
mutat. Sane a nostris dudum fuit praedecessoribus constitutum, ut
in terris seu locis ecclesiastico suppositis interdicto, nulla (certis
casibus et sacramentis exceptis) divina celebrentur officia, vel mi-
nistrentur ecclesiastica sacramenta. Ouia vero ex districtione huius-
modi statutorum excrescit indevotio populi, pullulant haereses, et
inlinita pericula animarum insurgunt, ac ecclesiis sine culpa earum
debita obsequia subtrahuntur », sequuntur concessiones infra di-
cendae.

Can. 2211. — § 1. Si interdictum, poena medicinalis vel vin-
dicativa, fuerit locale generale ad normam can. 2269, § 1, « ab
homine vel a iure prolatum » (cit. const.), et interdicti decrelo,
nam hoc interdictum ipso iure Codicis non infligitur, et « dummodo
delictum certum sit, intligi potcst (illud) etiam per modum prae-
cepti extra iudicium » (can. 1983, § 4), quo « decreto » si aliud a
tenore canonis diversum non caveatur expresse, quae cautio ad-
mittitur a iure praevalens canonis huius praescripto, etsi clausulam
huic derogantem non habeat :

1° Permitlitur clericis, eo quod « a solis ipsis lieri queunt »,
dummodo non sint ipsi personaliler interdicti, idest: subiecti ca-
noni 2275, quo casu excluduntur lii tantum ab hac permissione,
nempe: omnia divina ofjicia, seu « functiones potestatis ordinis »
ad normam can.8 2256, 1°, v. gr. recitationem divini oilicii cho-
raliter, nisi « interdictum in communitatem seu collegium (eorum)
uti talem latum fuerit » ob can. 2274, §§ 3, 4, et sacros ritus
ceteroquin interdicto prohibitos in quacumque loci generaliter inter-
dicti ecclesia aut oralorio triplici iuxta can. 1188, § 2, quin ad-
miltatur populus fidelis, hoc est privatim obire adimplendo munera
ordinaria eorum ministerii, a) ianuis clansis, b) voce submissa
quamvis intelligibili cetcris, et c) campanis, quae exterius adhibeantur,
non pulsatis etiam innuendo tantum elevationem in sacriticio Missae.
De consuetudinis vero conlrariae nalura teneatur quod respondit

Can. 2271 Tit. VIII. - De poenis medicinalibus 11:»

Innoc. III: « Nos igitur cognito, quod ex tali coDsuetudine, si qua
foret, disrumperetur nervns ecclesiasticae disciplinae, ipsam de con-
sensu fratrum nostrorum duximus irritandam ». Ergo irrationabilis

est censenda.

Non aliter ac in const. « Alma mater » aiebat Bonif. VIII:
« Adiicimus praeterea, quod singulis diebus in ecclesiis el mona-
steriis Missae celebrentur (quod ounc est, ut infra, limitandum), el
alia dicantur divina oflicia, sicut prius: submissa tamen voce, ianuis
clausis, excommunicatis ac interdictis exclusis (nunc ad normara
can. 22;iy, § 2 quod illos singulos, quoad hos vero singulos ad norraam
can. 22~o, 1°, quatenus una vel aliquae personae non subintelli-
gantur verbo " privatim „ praesentis canonis), et campanis etiam
non pulsatis. Et » prosequitur Pontifex: « tam canonici quam cle-
rici ecclesiarum in quibus distributiones quotidianae illis, qui boris
intersunt canonicis tribuunt: si ad officia non venerint supradicta,
distributiones easdem amittant: sicut interdicto perdereut non extante,
si divinis ofliciis non adessent ». Hinc sequitur ob paritatem rationis
omnes clericos, sive saeculares sive religiosos, qui ad chorum obli-
gantur teneri sicut prius ad « divinum oflicium, quod comprehendit
psalmodiam horarum canonicarum et celebrationem... Missae con-
ventualis » (can. 413, § 2), et « in religionibus sive virorum
sive mulierum, quibus est chori obligatio », cquidem ad normam
can. 610.

Quoad alia vero sacra, moderatur canon sequenli modo ius
vetus sub n.° 2°. In ecclesia vero a) cathedrali, cui aequiparanda
est ecclesia Abbalialis vel Praelatitia, b) ecclesiis paroecialibus sin-
gulis c) vel in ecclesia quae unica sit in oppido etiam parvo, quod
intra paroeciam situm sit, in iisque soiis, clausula excludens alia
loca sacra religiosorum quoque exemptorum, nisi « a Sede Aposto-
lica directe eidem (religioni) concessum fuerit » derogans huic nu-
mero privilegium, permittunlur vi canonis, non facta ceteroquin
relaxatione interdicti. a) unius Missae praeter aliam conventualem, si
detur, celebratio, singulis quidem diebus ex indefinito verbo, b) asser-
vatio sanctissimi Sacramenti, causa praesertim Viatici, iuxta cap. .">7
« de sententia excommunicationis... » (V. 39) X dicentem: « Permit-
timusecclesiarum ministris semel in hebdomada (hoc omisso verbo in
canone) tempore interdicti, non pulsatis campanis, voce submissa
(idest: sine cantu), ianuis clausis, excommunicatis el interdictis

150 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2271

exclusis. Missarum solemnia celebrare causa conficiendi corpus Do-
mini, quod decedentibus in poenitentia non negatur». Imo nec
sanis, sequitur enim in canone: administratio c) baptismatis qui-
buslibet, sed omittitur confirmatio expressa in cap. 42 cit. tit.
(V, 39) X: « Super quo respondemus, quod sicut baptizari possunt
pueri (cum Fcrrar. civitas sit interdicto supposita), sic et baptizati
ad confirmationem in frontibus a te possunt sacro chrismate deli-
niri », e converso additur d) Eucharistiae, quae bene valentibus
ministratur, e) poenitentiae, secundum verba Bonif. VIII (const.
« Alma mater »): « concedimus, quod tempore interdicti ab homine
vel a iure prolati, non tantummodo morientes, sed etiam viventes,
tam sani etiam quam infirmi, ad poenitentiam (quae propter pro-
nitatem et facilitatem hominum ad peceandum summe necessaria
est) licite admittantur:... Nec tunc etiam quo ad istos vel alios qui
circa interdictum minime deliquerunt (ubi civitas. vel locus alius.
seu universitas interdicti existunt) facienda est relaxatio interdicti,
sed est eis solummodo iniungenda poenitentia salutaris ». Propter
naturam et necessitatem contractus-sacramenti « permittitur » etiam
sine Iimitatione f) assistentia ad validitatem necessaria malrimo-
niis, sed exclusa benedictione nuptiali, etiam quae licita esset in
« tempore non feriato » (can. 1101, § 1), utpote quae non est sub
gravi praescripta. — Innoc. III declaravit etiam1: « in illo verbo
per quod poenitentia morientibus non negamus, viaticum etiam,
quod vere poenitentibus exhibetur, intelligi volumus, ut nec ipsum
decedentibus denegetur. Licet autem per generale interdictum de-
negetur omnibus tam unctio, quam ecclesiastica sepultura: conce-
dimus tamen ex gratia, ut clerici decedentes, qui tamen servave-
rint interdictum, in coemeterio ecclesiae, sine campanarum pulsa-
tione, cessantibus solemnitatibus omnibus cum silentio tumulentur ».
Haec concessio ampiius mitigata ad omnes fideles extenditur in ca-
none, quando subdit: « permittuntur » g) mortuorum exsequiae
« super cadaver in ecclesia celebratae, illiusque depositione in loco
legitime deputato fidelibus defunctis condendis » (can. 1204), vetita
tamen quavis solemnilate ut in veteri iure. — Demum additur:
b) benedictio aquae baptismalis, quando praescripta est, et sacrontm
oleorum, i) praedicatio verbi Dei. De illis iam cautum erat sic a

1 Cap. 11, « de poenitentiis et remissionibus » (V, 88) X.

Can. 2271-2272 Tit. YIII. - De poenis medieinalibus 151

Bonif. VIII per cap. 19 « de sententia eicommunicatlonis clc »
(V. 11) in 6°: « Ouoniam in baptismo et confirmatione (atque ad-
datur in extrema unctione), quod nedum pueris, snl el adultis
propter morae periculum exhiberi possunl licite tempore interdicli,

chrismatis (et sacri olei) utimur unelionc. posse (licet terra interdicla
existat) chrisma (adde: et alia olea) confici, dubium non existit ». De
praedicatione autem ait Innoc. III Ferrarien. Episcopo l: « Responso
nostro postulas edoceri, an cum Ferrarien. cives excommunicationis
et interdicti sententiis sint ligati, liceat tibi viros et mulieres semel
in hebdomada, vel in mense, apud aliquam ecclesiam convocare,
quibus praedices verbum Dei, et eosdem ad correclionem inducas.
Super quo respondemus, quod sine scrupulo conscientiae hoc facere
poteris, cum videris expedire: dummodo contra formam interdicti
(in canone declaratam) nullum eis divinum ollicium celebretur ».

ln his tamen praedictis sub n.° 2° sacris functionibus, quae
comprehendunt administralionem sacramentorum, atque admissionem
fidelium postulant implicite concessam, prohibetur a) cantus prae-
cipue liturgicus et b) pompa seu preliositas et decor in sacra su-
pellectili necessario adhibenda, et c) sonitus campanarum alias so-
litus, et complete organorum, aliorumque instrumenlorum musica-
lium quorumlibet; et ob connexionem sic explicit canon: sacrum
autem Viaticum iuxta exceptionem can.8 8i7 ad infirmos privatim
ad normam can. 849, §2 deferutur semper interdicti illius causa.

Ex dictis patet, motivum concessionum fuisse utilitatem anima-
rum. Hinc, quia ubi eadem est ratio, eadem sit oportet legis dispositio,
ne legislator imprudentiae arguatur, consequens est, ut pro « ec-
clesia calhedrali » praecipuam intelligamus in territorio, quod sit
dioecesi aequiparandum, v. gr. in Vicariatu et rYaefectura Aplca.
ecclesiam, ubi residet Praelatus, et pro « ecclesiis ))aroecialibus »
recte intelHgemus quoque ecclesias vel oratoria domuum religio-
sorum exemptorum a parochi cura, et quasi-paroeciarum.

100. Effectus interdicti localis particularis omnes pro
casuum diversitate staluit can. ^72.%l.Jn interdicto a iuie vel
ab homine, sed locali particulari, si interdictum fuerit quam minus,
nempe: altare vel sacellum alicuius ecclesiae, nuilum sacrum of-
ficium, atque idem ac « nomine divinorum ofliciorum intelligitur o

1 Cap. 43 « de sententia excommunicationis, suspensionis et mter-
dicti » (Y, 89) X.

152 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2*272

(can. 2256, 1°), seu sacer ritus idest : iuxta sacram lilurgiam in
eisdem celebretur.

Pariter pro loci natura decernit § 2. Si interdiclum ut supra
in §° 1° fuerit singulare coemeterium quodlibet, fidelium quidem
cadavera, illo non obstante, sepeliri idest : tumulari tantum ibidem
possunt licite, sed sine ullo ecclesiastico ritu, qui alias est ser-
vandus & ad normam librorum liturgicorum » sub § 1°, can.s 1231
in Commentario Textus declaratam.

§ 3. Si latum fuerit ab homine quidem, eo quod in certam
ecclesiam vel oratorium : — 1° Si ecclesia a) fuerit capitularis propter
« clericorum collegium ideo institutum ut solemniorem cultum Deo
in (ea) ecclesia exhibeat » (can. 391, § 1), b) nec interdictum sit
Capitulum, uno ex tribus modis, quibus « interdictum ferri potest »
ex can.s 2274, § 1, dummodo in primo desint quatuor saltem in-
nocentes, valel pro eodem interdicto permissivum praescriptum
can. 2211, n. 1, uti norma generalis iure statuta, nisi intevdicti
decretum, quo illud infligitur, et quod hinc praevalere debet normae
iuris, praecipiat expresse Missam conventualem celebrari, et per
hanc clausulam confirmatur interpretatio illius numeri data, et horas
canonicas recilari vi alterius canonis debitas in alia per se non
capitulari ecclesia aut oratorio publico vel semipublico:

2° Si fuerit supple « ecclesia » paroecialis, eidemve aequipa-
randa iuxta interpretationem citandi numeri datam, servetur prae-
scriptum cit. can. 2271, n. 2 in bonum paroecianorum, nisi inler-
dicti decretum supra declaratum aliam non paroecialem ecclesiam
pro interdicti tempore, quo videlicet idipsum perduret eidem ec-
clesiae « paroeciali » substituat qua tali.

101. Localis interdicti interpretatio regitur per sequentem
multiplicem normam ex iure veteri desumptam. Sic enim legitur
in cap. 1" « de sententia excommunicationis, suspensionis et inter-
dicti » (V, 11) in 6°: « Si civitas, castrum aut villa subiiciantur
ecclesiastico interdicto, illorum suburbia et continentia aedificia eo
ipso intelligi volumus interdicta. Nam licet praedicta videantur alias
murorum ambitu terminari: hoc tamen casu ne vilipendi valeat
sententia interdicti (quod (ieret, si posset in ipsorum suburbiis, vel
continentibus aedificiis licite celebrari ut prius) expedit interpreta-
tionem fieri latiorem. Hatione quoque simili, si sit ecclesia inter-
dicto supposita, vel subiecta: nec in capella eius celebrari, nec in

Can. 2273-2274 Tit. VIH. - De poenis medicinalibus 153

coemeterio ipsius eidem eeclesiae eontiguis poleril sepeliri. Secus
si ei continua non existant ».

« Hoe ius ex integro reterl » (can. (>, i") can. 2273. Inter-
dicta elsi ab homine civitate singulari, interdicta quoque manent
vi liuius canonis illud interpretanlis authentice loca accessoria,qme
in cit.° Decretalium capite fuerunt determinata. bI hoc bsI iuxta
reg. 42 iuris in 6°: « Accessorium naturam sequi congruit princi-
palis », etiam exempta propter rationem supra dictam 6t congruenter
§° 2ae, can.a 2269: « excluso speciali privilegio » (clausula ibi do-
clarata). et additur ipsa ectlesia cafhedralis,s\ in tali civitate in-
veniatur, unde a lortiori, quaelibet ecclesia collegiata etiam perin-
signis, secundum verba Clem. V in Conc Viennensi l: « Gravis ad
nos praelatorum querela perduxit, quod nobiles quidam et domini
temporales (terris eorum ecclesiastico supposilis interdicto) nedum
in locorum suorum capellis, sed et in collegiatis et aliis insignium
locorum ecclesiis Missas et alia divina oflicia publice et solemniter
faciunt celebrari ».

Prosequitur canon secundum Decrelalem citatam: inierdicta
ecclesia determinata qualicumque, interdicta suht iure sacella con-
tigua iuxta regulam iuris 35 in 6°: « IMus semper in se continet
quod est minus»,sed derogando eidem Decrelali, non vero coeme-
lcrium ac ex contexlu, etsi conliguum ecclesiae; et hoc est con-
gruenter can.1 1172, §° 2ae slatutum.

Argumento ad contrarium reg. 80 iuris in 0°: « In tolo parieni
non est dubium contineri », sequitur canonis praescriptum : a) \n-
terdicto sacello, non est iure interdicta integra ecclesia b nec, in-
terdiclo coemeterio, quod in liodierna disciplina non est pars eccle-
siae quoad benedictionem, interdicta est ecclesia ipsi conligua, c) sed
in hypothesi sub littera b), interdicta sunt iure omnia oratoria in
coemeterio erecta, quae regulantur per cann. 1190. IP.H. el hoc
exigitur ex principio iuris per regulam ultimo cilatam enunciatum.

102. Multiplex personale interdictum cum diversis effe-
ctibus iuridicis exhibet can. 2274. § i. Si communitas, seu uonu-
num associatio in communi viventium, religiosa vel saecularis, seu
collegium, sic dictum propter unionis in linem vinculum sallem
ortum ex voluntate sociorum, delictum ad normam can. 21!»o in-

1 Clem. 2 « de sententia excomniunicationis. suspensionis et ii
dicti » (V, 10).

154 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2274-2275

tellectum perpetraverit, interdictum equidem personale ferri potest
1° vel in singulas personas physicas, ex quibus « communiias seu
collegium » coalescit, delinquentes , ita ut non consentientes in « de-
lictum » maneant a poena immunes, vel 11° in communitatem, quae
corpus morale cum Superiore constituit, uti talem, id est: qua di-
stinctam iure a singulis sociis, vel 111° in personas delinquentes ut
sub n. 1° et simul in communitatem sicuti sub II0.

Efiectus iuridici decernuntur. § 2. Si primum fiat, servelur
praescriptum can. 2275 circa « singulas personas » interdicto mul-
ctatas. — § 5. Si alterum sub n. II0 acciderit, communitas seu col-
legium, ac persona collegialis supponitur, nequit licite saltem ius
ullum per ss. canones concessum aut recognitum, nam designatur
spirituale exercere quod ceteroquin ei compelat, v. gr. electio per
Capitulum. — § 4. Si tertium, idest: « si in personas delinquentes
et in communitatem (earum) fertur interdictum » effectus antedicti
sub § 3° et in can. 2275 cumulantur, seu simul vigent ratione in-
terdicti eiusdem.

103. Prohibitiones ex personali interdicto enumerat
can. 2275. — Personaltler interdicti, scilicet: singuli hac poena
directe mulctati, sive communitatem collegiumve ut socii effbrment
in casibus §§ 2 et 4 can.s praec.8, sive ut singuli deliquerint:

i.° Nequeunt licite a) divina ofjicia (can. 2256, § 1), si cle-
rici sint, celebrare b) eisve, excepta praedicatione verbi Dei iuxta
cap. 43 acl can. 2271 relatum, assistere quamvis mera solum prae-
sentia; — passive assistentes non est necesse pro aliis fidelibus aut
clericis, ut illi expellantur a loco sacro; sed ab assistentia activa,
v. gr. a deterendo cereo in processionibus, a cantu liturgico, quae
sic determinatur, nempe: aliquam secumferat pariicipationem etsi
laicis concessam in divinis ofjiciis iuxta horum significationem per
clericos celebrandis, ex canonis praescripto repellantur modo de-
bito interdicti de quibus in canone a) posl latam sententiam con-
demnaloriam vel declaratoriam huiusmodi poenae medicinalis aut
vindicativae, quae clausula fuit ad can. 2258 declarata, b) aut alio-
quin etiam sine illa notorie « notorietate iuris aut facti » quoad
delictum et quoad poenam illi adnexam interdicli.

2.° Prohibentur Sacramenta quaelibel et Sacramentalia, qua
actiones a) ministrare, qua res b) confcere, atque haec duo sup-
ponunt ad normam can. 1147, interdictam personam esse « lecto-

Can. 2275-227« Tit. VIII. - De poenis medieinalibm L66

rem », diaconum aut sacerdotem, et <le clerico aut laico interdicto in-
telligitur prohiberi quaelibet « Sacramenta el Sacramentalia » reci-
pere ad normam tum can. 2260, § /. quae agit de excommunicato,
et sic ad hunc canonem aptanda est: « nec potest interdictus per-
sonaliter Sacramenta recipere; imo post sententiam declaratoriam
aut condemnatoriam nec Sacramentalia », tum can. 2261, <|ui <le
administratione atque confectione tractat excommunicato prohibitis,
atque de receptione correlativa tidelium.

Sic aptandus est citatus hic canon ad illum, quem commentamur.
Ǥ 1. Prohibetur personaliter interdictus licite Sacramenta et Sa-
cramentalia conficere et ministrare, salvis exceptionibus quae se-
quuntur. — §2. Fideles, salvo praescripto § 3, possunt ex <jiia-
libet iusta causa ab interdicto personaliter Sacramenta et Sacra-
mentalia petere, maxime si alii ministri desint, et tunc personaliter
interdictus requisitus potest eadem ministrare neque ulla lenetur
obligatione causam a requirente percontandi. — § 3. Sed ab in-
terdictis personaliter, postquam intercessit sententia condemnatoria
aut declaratoria, fideles in solo mortis periculo possunt petere tum
absolutionem sacramentalem ad normam can. 882, 2252, tum etiam,
si alii desint ministri, cetera Sacramenta et Sacramentalia ». Di-
versae huius canonis clausulae in eo loco declaratae fuerunt.

.9.° Praescripto can. 2265 tunc declarato etiam ipsi « perso-
naliter interdicti » adsiringuntur, in quo sufficit mutare verbum
« excommunicatus » in alia « personaliter interdictus » et omiltere
in §° 2° verba « excommunicato vitando vel ab alio », alque prae-
scriptum sub hoc n. 3° esset substiluendum.

4.° Carent sepultura ecclesiastica ad normam can. 1249, § i,
n. 2 ibi explicatam, videlicet: « personaliter interdicli post senten-
tiam condemnatoriam vel declaratoriam ».

104. De Sacramentorum receptione sine absolutione
ab interdicto. — Qui, laicus, clericus vel religiosus, vir aut mu-
lier, n)interdicto locali quamvis generali b) vel interdicto unius-
cuiusque ex triplici modo in communilatem seu collegium ad nor-
mam can. 2274 subest, eo quod illius loci sit « incola » vel « ad-
vena » (can. 91), aut huius communitatis seu collegii merabrum,
sub sequentibus conditionibus: a) quin eidem interdictn alterutri
causarn dederit, nempe: non sit conreus delicti tali poena medici-
nali aut vindicativa mulclati, b) nec alia censura sub toto lioc ergo

156 Lib. V. - Pars II. - De poenis ■ Can. 227<>

capite comprehensa, qua prohibeatur a sequenti nclu, potest valide
ac lieite, a) si sit rite dispositus pro eorum diversitate, quaelibct,
ad hoc interdicti impedimentum quod attinet, b) Sacramenta reci-
pere, c) ad normam canonum praecedentium circa praelata inter-
dicta, quoad loca in quibus. et ministros a quibus, illa queunt ad-
ministrari et quoad permissa Sacramenta, d) sine absolutione ab
interdicto, idest: hoc omnino permanente, aliave quacumqne non
praevia satisfactione per se ipsum data vel ab aliis, qui eam dare
leneantur.

Notetur hunc canonem complere respectu non delinquentis
can.s 2271 n. 2°, 2275, 2°, (quatenus hic continetur sub can. 2274),
et can. 2272, § 3. Et hinc conlirmatur interpretatio eorum ttinc
adducta. — Praescriptum canonis extendit ad permissa tempore
interdicti alterutrius Sacramenta, quod de poenitentiae Sacramento
statuit Bonif. VIII in cap. 24 « de sententiis excommunicationis,
suspensionis et interdicti » (V, II) in 6°. « Concedimus, ait ipse,
quod tempore interdicti ab homine vel a iure prolati, non tantum-
modo morientes, sed etiam viventes, tam sani eliam quam infirmi,
ad poenitentiam (quae propter pronitatem et facilitatem hominum
ad peccandum summe necessaria est) licitc admittantur, dum tamen
excommunicati non fuerint: quos admitli (praeterquam in morlis
articulo) nolumus ad eandem ». Intellige nunc: nisi prius absolvan-
tur rite ab eadem. Et sub Codice manet verum. — « Illis etiam
propter quorum culpam, dolum vel fraudem lata est sententia in-
terdicti, vel qui ad perpetrandum delictum, cuius occasione ipsum
interdictum est latum, praebuerunt auxilium, consilium vel favo-
rem: nisi de ipso delicto (si sint tales quod id facere valeant) prius
satisfecerint, vel de satisfaciendo idoneam dederint cautionem: aut
si satisfacere nequeunt, vel huiusmodi cautionem praestare iurave-
rint, quod cum poterunt, satisfacient, et ad satisfactionem huius-
modi per eum vel per eos qui facere ipsam debent et possunt, prae-
standam dabunt consilium et auxilium, ac iuxta posse suum fideliter
laborabunt: non est poenitenliae beneficium aliquatenus conceden-
dum ». Et hoc viget nunc etiam ad normam cans. 2275, 2° collati
cum can. 2250, § 2, et 2242, § 3. vel si agatur de interdicto mere
locali ob rationem ipsius absolutionis]sacramentalis. — Explicit illaDe-
cretalis: « Nec tunc etiam quoad istos vel alios, qui circa hoc mi-
nime deliquerunt, (ubi civitas, vel locus alius, seu universitas in-

Can. 2-277 Tit. VIII. - De poenis medicinalibus 167

terdicti existunt) facienda est relaxatio interdicti, sed esl eis solum-
mod6 Iniungenda poenitentia salutaris ». Quod etiam ounc in
eadem hypotbesi est servandum.

105. Interdictum partiale seu minus diei posset, quod ei
veteri iure Decretalium relinet can. 2277 cum iisdem pariter ef-
fectibus. — De hoc statuitnr in cap. « Omnis uliiusquc sexu> »
annuales confessionem et communionem praecipiente : « alioquin el
vivens ab ingressu ecclesiae arceatur, et moriens christiaoa can*al
sepultura ». EIFectus vero iuridicos eiusdem poenae sic exponit
cap. 20 « de sententia excommunicationis... » (V, II) in (>°: c Is,
cui est ecclesiae interdictus ingressus (cum sibi per consequens cen-
seatur in ipsa divinorum celebratio interdicta) irregularis efficitur,
si contra interdictum huiusmodi divinis in ea se ingerat, in suo
agens officio, sicut prius. Talis quoque si hoc interdicto durante de-
cedat, non debet in ecclesia, vel coemetcrio ecelesiastico (nisi poe-
nituerit) sepeliri ».

Hoc « ius vetus» ex integro refert canon praesens collatus cum
can. 985. Interdictum specialiter diclum ac proprie ab ingressu ec-
clesiae ipso facto incurrehdum vel ab homine secumfert inre pro-
hibitionem ne quis eo mulctatus in ecclesia seu oratorio publico,
quia hoc « eodem iure quo ecclesia regitur » (can. 1191, § 1).
a) divina officia. quae « intelliguntur » (can. 22o(J, 1° ut a S;i-
cramentis et Sacramentalibus extra illa distinctis iuxta praecedentes
huius articuli canones. celebret, si clericus sit, rel si mulier aut vir
tidelis b) eisdem supple « divinis ofticiis » assislat, tum passive,
tum active, c) aut ecclesiaslicam sepulturam secundum quod « con-
sistit » ex can. 1204, habeat, idest obtineat secundum ius quo, «om-
nes baplizati seputtura ecclesiastica donandi sunt » (can. 1239, § '.{).
Hoc vero postremum, « nisi (talis interdictus) ante mortem aliqua
dederit poenitentiae signa » (can. 1240, § 1) ac illa « censura lol-
latur legitima absolutione » (can. 2248, § 1) saltem post mortem.
— Sequuntur limitationes quarumdam praecedentium praescriptio-
num cum interdicto ab ingressu ecclesiae connexarum. Videlicet:
a) si autem « in ecclesia divinis officiis » interdictus huius modi
assistat, subaudi passive, nam conceditur: non esl necesse ex prae-
scripto pro aliis ut expellatur, ne<\ b) ft sepeliatur « in coeme-
terio quod... sit benediclum » (cari. 120o, § 1). oportet, quia vide-

158

Lib. V. - Pars II. - De poenis

retur consequens ex verbo « ne habeat », ut cadaver amoveatur,
itlest: « exhumetur et in loco profano reponatur », sicut can. 1242
cavet solum cle « cadavere excommunicati vilandi ».

Art. III. — De suspensione.

Can. 2278. - § 1. Suspensio est cen-
sura qua clericus officio vel beueficio
vel utroque prohibetur.

§ 2. Etiam suspensionis effectus se-
parari queuut; sed, nisi aliud constet,
in suspensione generaliter lata compre-
henduntur omnes effectus qui in cano-
nibus huius articuli enumerantur; con-
tra, in suspensione ab officio vel a be-
neficio omnes tantum effectus alterutrius
speciei.

Can. 2279. - § 1. Suspensio ab of/icio
simpliciter, nulla adiecta limitatione,
vetat omnem actum tum potestatis or-
dinis et iurisdictionis, tum etiam merae
administrationis ex officio competentis,
excepta administratione bonorum pro-
prii beneficii.
§ 2. Suspensio :
1.° A iurisdictione generatim, vetat
omnem actum potestatis iurisdictionis
pro utroque foro tam ordinariae quam
delegatae ;

2.° A divinis, omnem actum pote-
statis ordinis quam quis sive per sa-
cram ordinationem sive per privilegium
obtinet;

3.° Ab ordinibus, omnem actum po-
testatis ordinis receptae per ordinatio-
nem ;

4.° A sacris ordinibns, omnem actum
potestatis ordinis receptae per ordina-
tionem in sacris ;

5.° A certo et definito ordine exer-
cendo, omnem actum ordinis designati ;
suspensus autem prohibetur insuper
eundem ordinem conferre et superio-
rem recipere receptumque post suspen-
sionem exercere ;

6.° A certo et definito ordine confe-
rendo, ipsum ordinem conferre, non
vero inferiorem nec superiorem ;

7.° A certo e.t definito ministerio, ex.
gr., audiendi confessiones, vel officio,
ex. gr., cum cura animarum, omnem
actum eiusdem ministerii vel officii ;

8.° Ab ordine pontificali, omnem
actum potestatis ordinis episcopalis;

9.° A pontificalibus, exercitium ac-
tuum pontificalium, ad normam ca-
nonis 337, § 2.

Can. 2280. - § 1. Suspensio a be-
neficio privat fructibus beneficii, excepta
habitatioue in aedibus beneficialibus,
non autem iure administrandi boua
beneficialia, nisi decretum vel sententia
suspensionis ipsam administrandi po-
testatem suspenso expresse adimat et
alii tribuat.

§ 2. Si, quamvis censuraobstet.be-
neficiarius fructus percipiat, fructus re-
stituere debct et ad hanc restitutionem
cogi potest canonicis quoque, si opus
sit, sanctionibus.

Can. 2281. - Snspensio generaliter
lata vel suspensio ab officio aut a be-
neficio afficit omnia otficia aut beneficia,
quae clericus habet in dioecesi Supe-
rioris suspendentis, nisi aliud appareat.

Can. 2282. - Loci Ordinarius nequit
clericum suspendere a determinato of-
ficio vel beneficio quod in aliena dioe-
cesi reperiatur ; sed suspensio latae sen-
tentiae, iure communi irrogata. afficit
omnia officia vel beneficia in quacunque
dioecesi possideantur.

Can. 2283. - Quae de excommuni-
catione can. 2265 statuuntur, etiam
suspensioni sunt applicanda.

Can. 2284. - Si incursa fuerit cen-
sura suspensionis quae vetat admini-
strationem Sacramentorum et Sacra-
mentalium, servetur praescriptum ca-
nonis 2261 ; si censura suspensionis
quae prohibet actum iurisdictionis in
foro seu interno seu externo. actus est
invalidus, ex. gr., absolutio sacramen-
talis, si lata sit sententia condemna-
toria vel declaratoria, aut Superior ex-
presse declaret se ipsam iurisdictionis
potestatem revocare ; secus est illicitus
tantum. nisi a fidelibus petitus fuerit
ad normam mem. can. 2261, § 2.

Can. 2285. - § 1. Si communitas
seu collegium clericorum delictum com-
miserit, suspensio ferri potest vel in sin-

Can. 2278 Tit. VIII. - De poenia medicinalibus

gulas personas delinquentes vel in com- § 3. Si altcrum. eommunitas prolii-

munitatem, uti talem, vel in personas beturexercitioiurium spiritualium quae

delinquentes et communitatem. ipsi, uti communitati, competnnt.

§ 1. Si primum, serventur huius ar- § 4. Si tertium, effectus cumulantur.
ticuli canones.

106. Inscriptio articuli et coordinatio canonum. — lam
considerare oportet canones, quos continet .1/7. /// inscriptus De
suspensione proprie sic dicta. Ipsa enim afficit semper aliquam fa-
cultatem secundum leges possessam. ita ut eius licitum exercitium
impediatur, quandoque vero etiam effectu tale exercilium frustretur.
— Facultas illa potest obtineri secundum divinam legem, v. gr. in
presbyteratu, quia eius ordinis potestas a charactere sacerdotali non-
nisi ratione tliffert. Huic facullati par est quaecumque sacro ritu
ordinationis obtinetur, etsi iuri tantum ecclesiaslico innitatur. Ali-
quando facultas est potius subiectivum ius secundum ss. canones
obtentum, quod vel ad regimen tidelium destinatur, vel ad spiri-
tualium administrationem : illud vocatur iurisdictio, istud sacrum
ministerium. Facultas denique vi canonum obtinetur erga tempn-
ralia bona ecclesiastica, atque tale ius plura ut partes sub se con-
tinet. Igitur suspensio afficere potest 1° ordinis potestatem, vel iura
spiritualia plura vel pauciora unumve solum, 11° vel plura liuius-
modi iura quae otficium ecclesiasticum stricto sensu constituant, vel
111° ius erga bona temporalia quatenus illud adnexum officio bene-
ticium constituit, vel denique IV0 tam iura erga spiritualia quam
erga temporalia.

Propterea detinitione suspensionis data per can. 2278, adduntur
in eo et sequentibus usque ad can. 2281 divisiones suspensionum
a generali descendendo ad particulares, simulque exponendo singu-
larum effectus iuridicos. Potestatem Ordinarii loci quoad suspen-
sionem limitatur, et sic ab bac distinguitur suspensio latae senten-
tiae. Quosdam alios effectus suspensioni et aliis censuris communes
explicant can. 2283, 2284, dum canon 2288 articuli postremus in-
nixus praecedentibus loquitur.de suspensione, quae iri communitatem
seu collegium ferri potest.

107. Suspensionis definitio et illius diversi effectus. -
Can. 2278. § 1. Suspensio in iure canonico esi censura idesl
a poena medicinalis » qua clericus, eo quod lii « soli possunl po-
testatem sive ordinis sive iurisdictionis ecclesiasticae (ac per con-
sequens ecclesiastica officia) et beneficia obtinere » (can. 118),

160 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2278-2279

« tlelinquens et contumax » (can. 2241, § 1), disiunctivc a) officio,
quod lato sensu vel slricto dicatur, vel b) beneficio, quatenus hoc
iili ius ad temporalia superaddit, vel c) ufroque, sed illo sub a) in
stricto sensu, exercendo prohibetur ab auctoritate ecclesiastica per
legem, sententiam vel ad modum praecepti. — Cum autem sub of-
ficio potestas ordinis veniat, concordat paragraphi sententia plenior
et accuratior cum Instr. S. Congr. de Prop. Fide * in num. 1. « Su-
spensio ex informata conscientia, non secus ac illa, quae per iudi-
cialem scntentiam intligitur, personam ecclesiasticam a suis ordi-
nibus, seu gradibus, vel dignitatibus ecclesiasticis exercendis inter-
dicit ».

Delinitio data suggerit ex collatione suspensionis cum aliis
censuris verba, quibus incipit § 2. Etiam suspensionis, sicut et
interdicti secundum praec. canonem, secus autem ac de excommu-
nicatione asseruit can, 2257, § t, effectus iuridici separari ad invi-
cem queunl, ita ut dentur suspensiones diversae amplitudinis — sed
ut norma generalis, nisi aliud constet certo ex tenore illius, a) in
suspensione sic aeneraliter seu sine addito verbo lata iure vel ab
homine comprehenduntur, vi huius canonis illud verbum authentice
interpretantis, onines effectus simul qui in canonibus huius articuli
pro diversis suspensionibus enunierantur proprie ob numeros ca-
nonum et alios sub can" seq" § 2; contra, in suspensione cum ad-
ditione b) ab officio vel c) a beneficio omnes lanlum effectus al-
terutrius speciei infra perspicue designati.

108. Suspensionis ab officio effectus decernit can. 2219.
§ i. Suspensio ab officio simplieiter, idest: illis verbis expressa,
quamvis oflicium lato sensu vel stricto accipi queat iuxta can. 145,
si exprimatur nulla adiecta limitatione, v. gr. ab oflicio hic vel
alibi possesso, ab officio confessarii, parochi, elc, quorum ofliciorum
munera ex aliis Codicis locis coguoscuntur, illa « suspensio » de-
clarata velat, ex huius canonis praescripto. sive a iure sive ab ho-
mine sit inflicta, omnem actum complexive tum potestatis iure divino
vel humano obtentae a) ordinis sive cuiuslibet ex enumeratis in
can. 949 sive provenientis ex consecratione episcopali, et b) iuris-
diclionis, tum fori externi tum fori interni, sive ordinariae sive
qualitercumque delegatae, iudicialis aut extra-iudicialis, c) lum atiam

i 20 Oct. 1884. Collectanea S. C. de P. F. n. 1628.

Can. 2279 Tjt. VJII. • De poenia medicinalibus 161

merae administrationis ex officio ecclesiastico competentis sive
quoad spiritualia \. gr. concessionis indulgentiarum, sive quoad
temporalia v. gr. oeconomi sede vacante, quoad haec excepta <nl-
minislratione bonorum proprii beneficii \. gr. praebendae canoni-
ealis. Cetera iura v. gr. praecedentiae atque honorifica maoenl iu-
tacta.

De aliis denominationibus in iure poenali Ecclesiae usitatis quoad
sensum earum dat fixam normam § 2. Suspensio unaquaeque ex
sequentibus habet eflectus hic subnexos:

i.° A iurisdictione generatim idest: sine adiecta limitatione,
vetal oninem actum potestatis iurisdictionis pro utroque foro no-
scenda ex decfaratione can. 10(1, lam ordinariae quam delegatae,
utriusque ad can. 19" explicatae.

2.° A divinis taxative, supple « vetat » omnem actum pote-
slatis ordinis, quatenus adnectitur ille ex instituto Dei (v. gr. con-
secratio Corporis et Sanguinis Christi) aut Ecclesiae (v. gr. bene-
dictiones sacerdotales) huic potestati. quam quis sive per sn-
cram ordinationem quamlibet, etiam per consecrationem episco-
palem, sive per privilegium extendens praedictam potestatem inferiori
ordinis gradui, v. gr. potestatem contirmandi tribulam simplici pre-
sbytero, qui sit Praefectus Apostolicus, et sic alterutro modo « po-
testatem » declaratam oblinet.

3.° Ab ordinibus absolute, « vetat » omnem actum potestatis
ordinis receptae solum per ordinationem. quamvis illius exercilium
requirat iurisdictionem v. gr. potestas absolvendi a peccatis, non
autem prohibet actum illius potestatis, quam quis per privilegium
obtinet.

4.° A sacris expresse ordinibus, « vetat » omnem actum po-
testatis ordinis declaratum sub 2°, sed receptae per ordinationem
in sacris, idest: « presbyteratus, diaconatus, subdiaconatus » (ca-
nones 949).

.").' A certo, utpote qui per propriura noraen vel alia clausula
v. gr. ullimo receptus designatur, et definito qua singulari ordine
exercendo, vetaret a) omnem actum ordinis designali, \ . gr. pr<>
diacono, canere evangelium, in processionibus assistere stola trans-
versim delata, sic indutum exponere SS.mum Sacraraentura. aul
Eucharistiam ministrare; suspensus autem fortassis Episcopus aul
sacerdos cum privilegio ordines conferendi, prohibetur insuper

Blat - Comm. Terl. Cod. Tnv. Can. H

162 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2279

b) eundem a quo.suspensus est ordinem conferre et c) superiorem
recipere v. gr. in exemplo adilucto presbyteratum, alque hoc ve-
titum sub c) non servans, id est: d) receptumque ordinem post su-
spensionem exercere. Unde habens plures ordines receptos, si su-
spendatur ab inferiore, potest altiorem exercere.

6.° A certo et defnito ordine, quomodo fuerunt declarata haec
verba sub n. 5°, conferendo « suspensio vetat » solummodo ipsum
taliter designatum ordinem conferre, etsi ex privilegio, nam addi-
tur: non vero prohibet inferiorem designato « conferre » nec supe-
riorem.

7.° A certo et de/inito ut supra minislerio proprie dicto, etsi
non sit certo aut solius potestatis ordinis, ex. gr., pVaedicandi ver-
bum Dei, audiendi confessiones, vel « suspensio ab » offcio « certo
et delinito », nec refert utrum sit vel non tale stricto sensu, ex.
gr., cum cura animarum, ut habet tum parochus, tum vicarius
quilibet paroecialis; alterutra « suspensio vetat » omnem aclum
eiusdem designati ac declarati ministerii vel officii, eo quod ratione
alterutrius ad clericum actus exercitus pertineat.

8.° Ab ordine taxative pontifcali, « vetat » omnem actum po-
testatis ordinis episcopalis; ergo qui potest poni ab Episcopo titu-
lari, saltem ex licentia Ordinarii loci, nec refert, utrum ex cano-
num praescripto, vel ille actus praesupponat iurisdictionem possessam
ab Episcopo, vel nequeat licite fieri absque conditione aliqua, v. gr.
ordinatio ab Archiepiscopo sine usu pallii. E contra haec suspensio
non prohibet sollemnia Missarum, quamvis haec fiant in pontifica-
libus, imo cum usu pallii et in diebus sollemnioribus; similiter nec
vetat deferre SS.mum Sacramentum in processione diei festi Cor-
poris Christi.

Aliter dicendum est 9° de suspensione a pontifcalibus taxa-
tive, quia haec inhibet exercitium singulorum actuum pontifcalium,
idest: qui sunt Episcoporum proprii ad normam tamen can. 337,
§ 2; nempe: « sacras functiones, quae ex legibus liturgicis requi-
runt insignia pontificalia, idest baculum et mitram », sicut ibi fuit
declaratum. Notandum hos actus etsi a non Episcopo, v. gr. ab
Abbate nullius ponantur cum illis insignibus sub eadem cadunt su-
spensione.

109. Suspensionis a beneficio effectus. — Sicut in De-
cretalibus mentio fit de praecedenti suspensione, v. gr. in cap. 1B

Can. 22S0 Tit. VIII. - De poenis medicinalibus L68

« de vila et honestate clericorum » (III, I) illis verbis: « Si quis
igitur hac de causa suspensus praesumpeeril celebrare divina », ita
etiam in 6° Decretalium memorantur aliae suspensiones, quando
dicitur ': « Et nihilominus praelatol, qui secus fecerint, ipso facto
ab olficio et administratione, clericos etiam qui scientes contra inhi-
bitionem praedictam aliquid esse praesumptum, id superiori denun-
tiare neglexerint, a perceptione beneliciorum. quae in ecclesia ob-
tinent sic gravata, triennio statuimus esse suspensos ». Huius su«
spensionis effectus determinat plene can. 2280. — § 1. Suspensio
a benefcio ut sic a) privat fruclibus beneficii, quos ex eius prae-
benda benelieiarius iure percepturus esset, sive reditus pecuniarii
sint, sive fructus agri, sive pretium locationis domus, vel huius
inhabitatio, quapropter additum est: excepta habitatione, quam in-
cipere vel prosequi potest gratuito, in aedibus beneficialibus U\ esl :
ad sortem benelicii pertinentibus, b) non autem supple: eadem
« suspensio privat » ab exercendo iure administrandi bona benefi-
cialia, quod beneficiario suspenso competit ad normam ean. 1476,
nisi decretum vel sententia suspensionis, prouti haec de qua agitur,
extraiudicialiter vel iudicialiter fuerit inflicta, et ipsam administrandi
potestatem suspenso huiusmodi expresse in eius tenore adimat simul
et alii tribuat, non enim pati debet patrimonium benelicii ob de-
fectum administratoris.

Cum nemo debeat retinere alienum illicite suscepturo, statuit
consequenter § 2. Si, quamvis censura obstel de qua in § 1", be-
neficiarius peccans fructus percipial de facto ac quolibet ex prae-
textu, fructus sic perceptos restituere debet, proinde ipsi doli bene-
ficii, et ad hanc restitutionem in conscientia et absque ulla praevia
declaraiione aut mandato peragendam cogi potest ab Ordinario loci
aliove Superiore competente canonicis quoque, videlicet: in Codice
explicatis, si opus sit ad obtinendum illud, sanctionibus seu poenis.

110. Amplitudo suspensionis triplicis sub § i can. 227S
positae determinatur, quando hae suspensiones sint ab homine in-
tlictae. In cap. 27 « de electione et electi potestate » (I, 6) in (!.u
postquam dixit Bonif. VIII: « Porro eo casu, ciiiii scilicel indignus
eligitur a compromissario, ...ipse (ut poena suum auctorem teneal)
a beneliciis ecclesiasticis triennio, iuxta Lateranense Conc. suspen-

(4) Cap. 2 € de rehus ecclesiae non alienandis » (III, 9) in 6°.

164 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2281-2283

ditur ipso iure », interpretatur hanc suspensionem sic: « restrin-
gitur etiam dicta poena solum ad ea beneficia, quae sic peccans,
in illa obtinet ecclesia, quam taliter eligendo, specialiter noscitur
otfendisse ». Huius statuti mentem sequitur decernens can. 2281.
Suspensio a) generaliter lata vel suspensio b) ab officio ant c) a
beneficio, quarum trium eflectus declarati sunt in can. 2278, § 2,
quia verba generalia generaliter sunt intelligenda, unaquaeque di-
ctarum suspensionum afficit omnia b) officia aut c) beneficia atque
« officia simul et beneficia » suspensio sub littera a), quae clericus
respectiva suspensione mulctatus habel in dioecesi Superioris sus-
pendentis, quamvis applicantis ius praeexistens decernensque poe-
nam illam ferendae sententiae, nisi aliud, idest: minorem esse am-
plitudinem in suspensionis tenore appareat saltem implicite.

111. Limitatio suspensionis ab homine, quae deest in
suspensione latae sententiae. — Can. 2282. — Loci Ordina-
rius, etsi « Vicarius Generalis cum mandato speciali » (can. 2220,
§ 2), nequit valide clericum suspendere poena medicinali aut vin-
dicativa a determinato per nomen aut locum, etc. singularique a) of-
ficio vel b) beneficio quod in aliena respectu suspendentis dioecesi,
« cuius nomine venit quoque abbatia vel praelatura nullius »
(can. 215, § 2), reperiatur; — sed suspensio a) latae sententiae;
b) iure communi hoc est: Codicis irrogata, secus si iure particu-
lari etiamsi per Rom. Pontificem condrto, afficit vi subintelligemjae
interpretationis huius omnia a) officia, si suspensio ab oflicio sit,
vel b) beneficia, si fuerit suspensio a benelicio, ac demum suspensio
generaliter lata « aflicit officia simul et beneficia », in quacunque
dioecesi possideantur a clerico sic suspenso.

112. Alii suspensionis effectus sunt accurate inspiciendi,
quos mQmQYZim' ean.2283. Quae de excommunicatione totorrtw. 2265
statuuntur, etiam suspensioni sunt applicanda, salva equidem di-
versitate inter has censuras.

Utile putamus illam lacere applicationem. Ǥ 1. Ouilibet su-
spensus » generaliter: « 1.° Prohibelur iure eligendi, praesentandi,
nominandi ». Hoc asserendum est etiam de suspenso ab officio aut
beneficio, si alterutrius causa illud ius haberet. — « 2.° Nequit
consequi dignitates, oflicia, beneficia, pensiones ecclesiasticas aliudve
munus in Ecclesia ». Idipsum pariter extendatur ad suspensum ab
offrcio vel benelicio, si quandoque alterutrius possessio daret ei ius

Can. 2283-2284 TVr. VIII. - De poenis medicinalibus L66

v. gr. optionis ad illam consequutionem. — « 3.° Promoveri uequit
ad ordines ». Id extendendum e.st tantummodo ad suspensionem a
certo et definito ordine exercendo \i praescripti can. 22~!>, § 2,
n.° 5°.

Onia « ubi est eadem ratio, eadem debet esse legis dispositio »,
non est dubium praedicta ubique yalere ad normam can. :J2S2,
quando aiiqua iiarum suspensionum sit « latae sententiae, iure com-
muni irrogata ». Ouando autem agatur de suspensione ab bomine,
vel latae sententiae sed iure particuiari inflicta, pVaescriptum sub
n. 3° intelligatur ubique, eo quod ordinum receptio pendet ab
Episcopo proprio. Praescripta autem sub num. 2° et 3° intelligenda
erunt respective quoad ius eligendi, praesentandi el nominandi exer-
cendum in propria dioecesi suspendentjs vel pro qua viget ius par-
ticulare infligens suspensionem ; et circa dignitates, officia, beneficia,
pensiones ecclesiasticas aliudve munus in Ecclesia particulari seu
dioecesis, ut haec paulo ante fuit declarata.

Complendo applicationem can.' 2265, sic redigendus esset eius-
dem§ 2 relatus ad § I aptatum ut . supra. « §2. Actus tamen positus
contra praescriptum § I nn. 1, 2, non est nullus, nisi posftus fUeril
a suspenso post sententiam declaratoriam \el condemnatoriam ; quod
si baec sententia lata fuerit ». (restringendo sequens praescriptum
ad suspensionem generaliter latam et quidem latae sententiae, iure
communi irrogata. ut minor fiat correctio iuris vigentis ex Normis
peculiaribus, Cap. III n. 6°), « suspensus nequit praeterea gratiam
ullam pontificiam valide consequi, nisi in pontificio rescripto mentio
de suspensione fiat ».

113. De invaliditate actuum contra suspensionis prohi-
bitiones decernit can. 2284. Si incursa fuerit quaelibet censura
suspensionis, excluditur implicite a praescripto bomonyma poena
vindicativa. quae vetat inter alios forsitan actus administrationem
singulorum vel plurium Sacramenlorum el Sacramentalium, quales
sunt cum diversa amplitudine suspensio a) ab officio simpliciter,
b) a divinis, c) ab ordinibus in diacono el ultra, atque in lectore,
d) pariter in eis, a sacris ordinibus, e) in eisdem. ab illo eerto el
definito ordine exercendo, f) in Epjscopo el aliis sub can. TS2. § \
recensitis, quamvis aliorum canonum vi, suspensio a certo el de-
finito ordine conferendo, g a certo et definito ministerio, quando
boc dictam compleclatur administrationem, //) ab ordine pontificali,

166 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2284

i) ab oflicio determinato, quando vi huius officii solum administra-
tio talis suspenso competeret, idemque repetendum estj) de suspen-
sione a beneficio simul et officio certis et definitis, denique a for-
tiori k) suspensio generaliter lata.

Ergo « si incursa fuerit quaedam censura » ex recensitis, ser-
velur praescriptum can. 2261. — Scilicet: « § 1. Prohibetur
huiusmodi suspensus licite Sacramenta et Sacramentalia, ut supra,
respective conficere et ministrare, salvis exceptionibus quae sequun-
tur. — § 2. Ffdeles, eliam clerici, salvo praescripto § 3, possunt
ex qualibet iusta cauSa ab huiusmodi suspenso Sacramenta et Sa-
cramentalia ei vetita petere, maxime si alii ministri desint, et tunc
huiusmodi suspensus requisitus potest eadem, quamvis alias sibi qua
suspenso vetita, ministrare, neque ulla tenetur obligatione causam
a requirente percontandi ».

« 3. Sed ab huiusmodi suspensis, postquam intercessit sententia
condemnatoria aut declaratoria, fideles in solo mortis periculo pos-
sunt petere tum absolutionem sacramentalem ad normam can. 882,
2252, tum etiam, si alii desint ministri, cetera Sacramenta et Sa-
cramentalia » huiusmodi suspenso vetita. — Clausularum huius ca-
nonis declarationes in Commentario Textus ad can. 2261 perqui-
rantur.

Pars secunda can. 2284 est; si « incursa fuerit » quaelibet
censura suspensionis, atque hinc implicite excluditur suspensio, quae
sit poena vindicativa, quae prohibet actum iurisdictionis proprie
dictae, « seu potestatis regiminis quae ex divina institutione est in
Ecclesia » (can. 196) in foro respective a) seu interno b) seu ex-
terno aut c) utroque, actus prohibitus esl quoque invalidus ex. g.
« in foro interno » absolutio sacramentalis, a) si lata sit sententia
suspensionis condemnatoria ad subeundam illam censuram vel de-
claratoriam eiusdem iam incursae, b) aut Superior eam infligens
ad modum praecepti expresse declaret tunc se ipsam iurisdiclionis
potestatem revocare, quando ab eo pendeat haec revocatio; secus
id est: si utraque desit conditio sub litteris a) et b) est illicitus
tantum actus iurisdictionis vetitus, nisi a (idelibus petitus fuerit
ad normam mem. can. 2261, § 2; quia in hac postrema hypothesi
esset quoque licitus. Animadvertatur quod ex citato § 2, manet
quoque salvum praescriptum § 3l eiusdem canonis, iuxta quod actus
absolutionis sacramentalis, quam daret suspensus a iurisdictione fori

Can. 2284-2285 Tit. VIII. - De poenis medioinalibus L61

interni etiam post sententiam condemnatoriam vel declaratoriam
esset quoque validus ac licitus ad normam vero can. 882, li:\l.

Oportet recensere suspensiones quas respicit baec secunda pars
can. 2284. Sunt suspensio «) generaliter lata (can. 227S, § 1),
b) « ab oHicio simpliciter » (can. 2279, £ I), c) « a iurisdictione »
(can. eod. § 2, n. 1°), d) «a certo et determinato ministerio vel
officio », sed alterutro cum iurisdictione (can. eod. ^ 2. n. 7°),
e) «a certo et determinato otlicio cum benelicio », dummodo sub
eo implicetur iurisdictio.

114. De suspensione ob delictum personae moralis esl
ultimus huius arl.1 can. 2285, qui post alios facilior est caplu. § /•
Si communitas sic dicta, eo quod eiusdem sodales communem vi-
vendi modum sequuntur sub capitis ductu, seu collegium propter
coniunctionis vinculum iuridicum ad aliquem linem, sed illa et istud
sint clericorum, quia « suspensio intelligitur clericos tantum ;illi-
cere » (can. 2255, § 2), delictum per ipsius personae moralis actum
commiserit, sub qua clausula et « delictum » per veram omissio-
nem recte subauditur, suspensio tum a iure, tum ab homine pro-
pter illud ferri potest valide ac licite a) vel in singulas personas
illius personae moralis membra, sed delihquentes idest: consen-
tientes in delictum sutTragio proprio vel alio modo in lege expresso,
ita ut suffragium contrarium dantes nec alio modo praedicto delin-
quentes non innodentur tali suspensione, b) vel in communitatem,
uti talem, nempe: qua personam moralem, prout ergo significal im-
plicite « collegium », vel c) in personas delinquentes supra decla-
ratas et communitalem eodem ac antea sensu, cuius illae sunt
membra.

§ i. Si primum tiat, v. gr. ul Bonif. VIII ait in cap. 4 « Ouia
saepe contingit, quod cathedralibus, et regularibus ac collegiatis ec-
clesiis vacantibus, capitula, conventus, collegia, et singulares earum-
dem personae, bona ab ipsarum praelatis dimissa, vel vacationis
tempore obvenientia, quae in utilitatem dictarum ecclesiarum ex-
pendi, vel futuris deberent successoribus fideliter reservari: occu-
pant, inter se dividunt, subripiunt, etc. ... Nos ipsorum ausus repri-
mere, ac ecclesiarum mdemnitatibus praecavere volentes: Decer-
nimus, ut hi, qui praemissa de caetero praesumpserint, eo ipso sint,

1 Cap. 40 c de electione et electi potestate » I, 6 in 6°.

168

Lib. V. - Pars «II. - De poenis

Can. 2285

et tamiliu maneaut ab ofiicio et beneficiis quibuscumque suspensi,
donec plene restituerint, quidquid de bonis perceperint supradictis »,
— Similibus ergo in casibus, serventur huius arliculi canones. In-
nuit igitur legislator de personis physicis illos conditos fuisse.

§ 3. Si alterum, id est: si suspensio lata fuerit « in eommu-
nitatem, uti talem, clericorum, quae delictum commiserit « (§ 1),
v. gr. quando statuit Bonif. VIII l quod : « poterit episcopus (vacantes
conferre praebendas, quarum ad Episcopum et Capitulum commu-
niter pertineat collatio), si Capitulum ab ipsa collatione suspendi
contingat ». Hac in hypothesi communitas « seu collegium clerico-
rum », quia uti persona moralis illa est accipienda, prohibetur, et
quia « actum esse nullum expresse vel aequivalenter (non) statui-
tur » (can. 11), tantum a licito exercitio iurium solummodo spi-
ritualium (salva ergo manent iura in bona temporalia) quae ipsi,
uti communitati, idest: supra declaratae personae morali, compe-
tunt, seu communiter exercenda, non vero si ratione huius ad sin-
gulos similia iura pertineant.

§ 4. Si tertium, idest : « si suspensio lata fuerit in personas
delinquentes et communitatem » (§ 1), effectus praedicti sub §§ 2
et 3 cumulantur, nempe: omnes praedicti causa suspensionis erunt
servandi per singulos delinquentes quoad efleclus § 2, per commu-
nitatem quoad praesciiptum § 3.

TITULUS IX.
Dc poenis Yindicativis.

Can. 2286. - Poenae vindicativae
illae sunt, quae directe ad delicti ex-
piationem tendunt ita ut earum remis-
sio e cessatione contumaciae delinquen-
tis fion pendeat.

C.\n. 2287. - Ab inflictis poenis vin-
dicativis datur appellatio seu recursus
in suspensivo, nisi aiiud expresse in
iure caveatur.

Can. 2288. - Exceptis poenis degra-
dationis, depositionis, privationis officii
aut beneficii, et nisi urgeat necessitas
reparandi scandalum, prudentiae iudicis
remittitur, si reus talis sit ut prima
vice post vitam laudabiliter peractam

deliquerit, poenae ordinariae per sen
tentiam condemnatoriam inflictae exse-
cutionem suspeudere, ea tamen condi-
tione ut, si reus intra proximum trien-
nium aliud delictum eiusdem vel alterius
generis commiserit, poenam utrique de-
licto debitam luat.

Can. 2289. - Poena vindicativa fi-
nitur eius expiatioue vel dispensatione
ab eo concessa qui legitimam habeat
dispensandi potestatem ad normam
can. 223f>.

Can, 2290. - § I. In casibus occultis
urgentioribus, si ex observatione poenae
vindicativac latae sententiae, reus seip-

1 Cap. un. « Ne Sede vacante aliquid innovetur » (III, 8) in 6°.

Cau. 2286 Tit. IX. - De poenis vindicativis L69

sum proderet cum infamia et scandalo, ad S. Poenitentiariam vel ad Epitcopum

quilibet confessarius potest in foro sa- facultate praeditum el standi eiua man

cramentali obligationem servandae poe- datis.

nae suspendere, iniuncto onere recur- §2. Etsi in aliquocasu extraordinario

rendisaltem intra mensem perepistolam bic recursus sil impossibilis, tunc ii»*'1-

et per confessarium, si id fieri possit mei confessarius potest dispensationem

sine gravi incommodo, reticito nomine, concederead normam can.2254, jj '.\.

115. Inscriptio Tituli ac ordo canonum. — Explicatis om-
nibus praescriptis, quae in genere ac in specie respiciunl censuras,

ordo exposcit, ut iuxta divisionem poenarum sequens Tilulus IX
inscribatur Depoenis vindicativis,(\mnm\ nolionem tradil can. 22S(>.
Huncsequuntur alii duo can. de appellatione atque recursu contra
poenarum huiusmodi intlictionem, et de sententiae exequutione quan-
doquesuspendenda.Duopostremi canones 2289,22911 diversos modos,
quibus hae poenae solvuntur, moderanlur.

116. Poenae vindicativae definitio. — Can. 2286. - - Poe-
nae vindicativae, sic appellatae a vindicta delicti surapta per pu-
blicam auctoritalem in scopum protegendi societatis tinem, « iure
ecclesiastico» illae sunt.seu «privationes alicuius boni » (can. ZIV-')),
quae, etiamsi delinquentis correctionem non excludant iuxta Eccle-
siae linem, directe ad delicti commissi expiationein, seu aequipnl-
lentem iuridice passionis 4 « retributionem, quae lit secundum iusti-
tiam, (ex eo quod delinquens egit in nocumentura alterius, vel
redundans in societatem Ecclesiae »), tendunt, cuius scopi ratione
dillerunt a censuris, ita ut ex consequenti earum poenarum vindi-
cativarum remissio per publicam auctorilatein e cessatione contu-
maciae delinf/uentis, per quam non aulertur illud nocumentum. non
pendeat: videlicet, secus ac in censuris praescriptum est in can. 22 is,
§ 2, remissio denegari potest, etiamsi « delinquens a contumacia
recesserit ad normam can. 2242, § 3 ».

Yerba « delicti punitionem » adhibita in can. 2215 et alia «de-
licti expiaiionem » hoc in canone expressa, nonnisi diverso differun!
modo idem significandi. Priora signilicant privationem alicuius boni
respectu auctoritatis ipsam infligentis, equidem propter delictum,
dum alia eamdem exprimtnit privationem actu passam equidem iuste
propter delictum. Hinc eadem expiatio, quae hoc in loco appella-
tur «delicti », infra sub canone 22S9 vocatur « poenae expiatii

* I). Th. I-II, q. XXI, art. 3, c.

170 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2287-2288

117. Distinctio alia iuridica eam inter et censuram. —

Can. 2287. — Ab inflietis proprie seu ab homine poenis quibus-
libet vindicativis, nerape: singulis hoc in articulo enumeratis, datur
a legislatore per hunc canonem seu permittitur appellalio proprie,
,« idest provocatio ab inferiore iudice qui sententiam tulit, ad su-
periorem» (can.1879) iudicem; proinde si per sententiam iudicialem
inllicta fuerit poena vindicativa, nam si ad modum praecepti extra-
iudicialiter, tunc « datur » proprie recursus ad altiorem in hyerar-
chia Praelatum. llla vero et hic habent eftectum in suspensivo, idest:
praeterquam cognitio de iustitia inflictae poenae sit altius perducta,
poena vindicativa inflicta non est subeunda, nisi quoad hunc solum
eflectum aliud expresse sive implicite sive explicite in iure scripto,
nempe: Codicis caveatur.

Contraria huic fuit norma tradita de inflictis censuris utroque
modo in can. 2243, § 1. Ratio videtur desumenda ex fine alteru-
trius poenae. Censura enim, utpote ad correctionem delinquentis
ordinata, expetit ne differatur hoc remedium, atque si fuerit quan-
doque innocens adversus praesumptionem pro Superiore aut iudice,
deinde quam primum erit absolvendus. E contra poena vindicativa,
quae ad delicti expiationem tendit, semper ac plene obtinere po-
terit suum scopuni; ac proinde melius est ut difleratur, ne quis
poenam iniustam patiatur irreparabiliter.

118. Suspensio exequutionis sententiae quandoque soium-
modo permittitur, quoad poenas vindicativas infligendas. Sic enim
statuit can. 2288. — Exceptis poenis a) degradationis, quam me-
moratur can. 2298, 12° et exponit can. 2305, b) depositionis in
can. 2298 n. 10 enunciata et per can. 2303, 2304 moderata,
c) privaiionis officii aut bene/icii, de qua loquuntur can. 2298, 6°,
2299, et, nisi urgeat necessitas reparandi scandalum delicto pu-
niendo causatum, quia in edictis sic casibus legislator vult, ut poe-
nae semel inflictae, et appellatione non interposita, exequutioni den-
tur. Extra hos casus prudentiae iudicis circumstantias ponderantis
remittitur, sub hv pothesi : a) si reus ob sententiam condemnato-
riam talis sit ut prima vice post vitam laudabiliter peractam deli-
querit, cuius cognitio etiamsi habeatur extraiudicialiter sufficiet,
dummodo fundata sit, poenae ordinariae, prout hae opponuntur
poenis determinatis adauctis, quando « extraordinaria adiuncta id
exigant » (can. 2223, § 1), per sententiam condemnatoriam infli-

Can. 2288-2290 Trr. IX. ■ De pi Ms 171

clae, prout officium iudicis eamdem requirit, exsequvtionem requi-
rentem praevium « exsequutorium iudicis decretum, quod vel in
ipso sententiae tenore includatur vel separatim edatur » (can. 1918 .
suspendere per huiusmodi decreti omissionem, b) ea tamen condi-
tione, prosequitur canon, ut, si reus intra proximum triennium a
lata sententia ad normam can. 34, § 3, 3° computandum, aliud
delictum quodcumque, seu, ut expressius in canone, eiusdem vel
alterius generis commiserit, poenam utrique delicto debitam, sed
quoad hoc aliud delictum superveniente sententia condemnatoria
iuxta can. 1933, §§ 1, 2, luat. Eapropter decretum exsequutorium
utriusque sententiae, huic ultimae subsequatur upurtet.

119. Cessatio poenae vindicativae semel inflictae duobus
tantum modis accidere potest. Ait enim can. 2289. — Poenn vin-
dicativa, sive ipso facto incursa, sive per sententiam inflicta cum ef-
fectu, finitur a) eius expiatione idest : illius pleno adimplemento
in temporis progressu, vel, sive in perpetuum luenda fuerit, aut
ad tempus, hoc adhuc recurrente, dispensatione, non eiusdem iu-
dicis, « qui eam semel applicatam remittere nequil » (can. 223i>,
§ 5), sed ab eo concessa, Praelatus sit vel non, parum refert, qui
legitimam idest : iuxta ss. canones 196-209 habeat hanc dispensandi
seu relaxandi poenam in casu speciali potestatem verae iurisdictio-
nis ad normam can. 2230 in eius §§ls 1, 2, tanquam nOrmis gene-
ralibus. Servandae quoque vigent normae can. 2237-2239. quamvis
non memorentur, quia proprio earum tenore atque Codicis loco,
ubi sunt insertae, respiciunt quoque vindicativas poenas. Imo, quando
<( potest Ordinarius poenas latae sententiae (vindicativas) iure com-
muni statutas in casibus publicis remittere » (can. 2237, § 1), tunc
clericorum « reconciliatio et dispensatio fiX eo modo », quem docet
Pontificale Romanum l.

120. Suspensio ac dispensatio poenae vindicativae per
confessarios decernitur, ad bos extendens can. 2290 similem fa-
cultatem iisdem attributam in iure praec. quoad censuras, eodem-
que pariter motivo. § 1. In casibus occultis poenae ipsius ac im-
plicite delicti, urgentioribus tamen. quando nempe : si ex observa-
tione poenae vindicatirae latae sentenliae. reus ob praesuppositum
delictum seipsum proderet qua talem, non solum cum infamia, in

1 Tit. Ordo auspensionis, recocciliationis, depositionis. dispensatio-
nis, degradationis et restitutionis sacrorum ordinum.

172 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2290

qua hypothesi subvenitur canone 2235, § 1, eo quod « a poena
observanda delinquens toties excusatur », sed et cum scandalo,
quod cum morali certitudine sequutnrum praevidetur; an unius,
paucorum, vel multorum sit, non refert, tunc praeter illud reme-
dium antedictum, adest sequens : f/uilibet a) confessarius, nempe :
ob iurisdictionem erga hunc poenitentem in loco habitam, nam dici-
tur potest b) in foro sacramentali, hoc est : audiens illius confes-
sionem vere sacramentalem, quamvis eumdem poenitentem non ab-
solveret, c) obligationem servandae poenae suspendere verbis expri-
mentibus hanc suspensionem, pro eo quoque tempore interpretandis,
quando in posterum ad remedium can. 2232, § 1 non posset reus
confugere, d) iniuncto onere recurrendi saltem intra mensem ab
hac iniunctione. ac proinde sumatur prout est in calendario » (can.
34, § 3), per epistolam et per confessarium, ad quem proinde id-
ipsum vel alium reverti deberet ad audiendum responsum acceptum,
si id fieri possit sine gravi incommodo ex circumstantiis extrinse-
cis petito, nam subdilur liunc recursum taciendum e) reticito poe-
nitentis nomine, ac propterea disiunctive ad S. Poenitentiariam,
intra cuius ex^lusivam iurisdictionem huiusmodi « dispensationes »
in Curia Romana reservantur vi can. 258, § 1, vel ad Episcopum,
« cuiusnomine venit quoque Abbas vel Praelatus nullius» (can. 21"),
§ 2), « Vicarius et Praefectus Apostolicus » (can. 294, § 1), pro-
prium poenitentis Ordinarium vi can. 94 aut can. 111 quoacl cle-
ricos, ob verba quae seqauntiny/aetf/tofc praeditum pro toro qui-
dem interno vi can. 2237, ^ 2, f) et standi eius mandatis hac de
causa receptis et a dispensato implendis.

§ 2. Et si in aliquo casu e.rtraordinario sic designato, hic
recursus, prout est declaratus, sit saltem « moraliter » impossibilis,
v. gr. eo quod hunc confessarium non videbit amplius, aliumque
adire sit poenitenti valde durum, tunc ipsemet confessarius de quo
in canone conditionem hanc deprehendens potest vi huius canonis
dispensationem quoque poenae vindicativae sub hypothesi totius
§J l1 concedere, idest : poenam relaxare omnino sed ad normam
can. 2254, § 3. Videlicet : nullo « excepto casu », qui non datur,
« iniunctis tamen de iure iniungendis, et imposita congrua poeni-
tentia et satisfactione pro (poena vindicativa), ita ut poenitens, nisi
intra congruum tempus a confessario praetiniendum poenitentiam
egerit et satisfactionem dederit, recidat in « poenam vindicativam ».

Tit. IX. - De poenis vindicativis

17

CAPUT I.
l)e poenis viudicativis commnnlbus.

Can. 2291. - Poenae vindicativae

quae omnes lideles pro delietorum gra-
vitate atlicere possunt, in Ecelesia prae-
sertim sunt :

1.° Interdictum locale et interdi-
ctum in communitatem seu collegium
in perpetuum vel ad tempus praefiui-
tum vel ad beneplacitum Superioris ;

2.° Interdictum ab ingressu eccle-
siae in perpetuum vel ad tempus prae-
finitum vel ad beneplacitum Superioris ;

:{." Poenalis translatio vel sup-
pressio sedis epistopalis vel paroecialis ;

4.° Infamia iuris ;

5.° Privatio sepulturae ecclesiasti-
cae, ad normam can. 1240, £ 1 ;

6.° Privatio Sacramentalium ;

7.° Privatio vel suspensio ad tem-
pus pensionis quae ab Ecclesia vel ex
bonis Ecclesiae solvitur, vel alius iuris
seu privilegii ecclesiastici ;

8.° Remotio ab actibus legitimis
ecclesiasticis exercendis ;

9.° Inhabilitas at! gratias ecclcsia-
sticas aut munia in tctiesia quae statum
clericalem non requirant, vel ad gradus
academicos auctoritate ecclesiastica con-
sequendos ;

10.° Privatio vel suspensio ad tem-
pus muneris, facultatis vel gratiae iam
obtentae ;

ll.o Privatio iuris praecedentiae
vel vocis activae et passivae vel iuris
ferendi titulos honoris, vestem, insignia,
quae Eeclesia concesserit ;

12.° Mul^ta pecuniaria.
Can. 2292. - Poenalis suppressioant
translatio sedis episcopalis est Romano
Pontifici reservata ; sedis autem paroe-
eialis, a locerum Ordinariis decerni
nequit, nisi cum consilio Capituli.

C\\. 2293. - § 1. Infamia est vel iu-
ris vel facti.

§ 2. Infamia iuris illa est quae ca-
sibus iure eommuni expressis statuitur.

§ 3. Infamia facti contrahitur, quaodo
quis, ob patratum delictum vel ob pra-
vos mores. bonam existimationem apad

fideles probos et gra\r> amisit, de quo
iudicium spectat ad Ordinariam.

§ 4. Neutra afficil delinquentis con-
sanguineos aut allines, firmo praescri-
pto ean. 2147, § 2, n. :i.

Can. 2294. - § I. Qui infamia iuris
laborat, non solum est irregularis ad
normam ean. 984, n. 5, sed inaopei
est inhabilis ad obtinenda beneficia.
pensiones, ollicia et dignitates ecilesia-
sticas, ad actus legitimos ecclesiasticos
perficiendos, ad exercitium iuris aut
muneris ecclesiastici, et tandem arteri
debet a ministerio in sacris functioDi-
bus exercendo.

§ 2. Qui laborat iufamia facti, re-
pelli debel tum arecipiendis ordinibus
ad normam can. 987, n. 7, dignitati-
bus, beneficiis, officiis ecclesiastieis, tum
ab exercendo sacro ministerio et ab acti-
bus legitimis eeclesiastieis.

C\n. 2295. - Infamia iuris desinit
sola dispensatione a Sede Apostolica
concessa ; infamia facti eum bona e\i-
stimatio apud fideles probos et graves,
omnibus perpensis adiunctis et praeser-
tim diuturna rei emendatione, fuerit.
prudenti Ordinarii iudicio, recuperata.

Can. 2296. - § 1. Si agatur de re-
bus ad quas assequendas capacitas iore
eommuni statuitur, inhabililatis poenam
infligere una Sedes Apostolica potest.

§ 2. lura iam quaesita non amittun-
tur ob supervenientem inbabilitatem,
nisi huic addatur poena privationis.

C\n. 2297. - Mulctas pecuniarias iore
communi intlictas, quarum erogatio non
sit eodem iure praefinita, aiiasqoe inre
peculiari statutas vel statuemlas. Ordi-
narii locorum erogare debcnt in pios
usus, non vero in commodum mensae
episcopalis aut capitularis.

121. Divisio tituli et inscriptio capitis primi. Si poenae
vindicativae inspiciantur formaliter, ut « privationes alicuius boni ■
(can. 221 :i), haec bona, cum fere innumera siot, difficulter io clas-
ses distribui possent, nisi attendantur communes qualitates delin-

174 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2291

quentium, qui sic numero aliquo queant comprehendi. Hoc sequu-
tus est legislator, dum Titulum distribuit in duo Capita. .

Caput primum inscripsit De poenis vindicativis communibus,
cuius verbi significatio sumitur respeetu inscriptionis capitis secundi.
Videlicet : communes vocantur illae poenae in Ecclesia, quibus mul-
ctari possunt omnes illiussubditi, cum bona, quibus illae privant, a
singulis lidelibus habeantur.

122. Ordo canonum valde facilis ac logicus est. Nam can.
2291 enumerat praecipuas poenas vindicativas mentione dignas, et
subsequuntur canones explicativi earum. Praetermittunlur vero, quae
ex homonymis censuris innotescunt, et quae sola enunciatione aliis
ex canonibus notae sunt. Propterea can. 2292 agit de suppressione
aut translatione sedis tum episcopalis tum paroecialis, cui adnectun-
tur can. 2293-2293 de infamia iuris, atque can. 2296 tractat de
inhabilitatibus, canon vero 229" de mulctis pecuniariis.

123. Harum poenarum enumeratio. Can. 2291. Poenae
vindicativae in can. 2286 definitae, « communes » iuxta capitis in-
scriptionem, id est : quae omnes fideles, viros ac mulieres, sive cle-
rici sint illi, sive laici, aut religiosi, pro delictorum gravilate di-
versae, atque his innui videtur illas inter se ordinari secundum
maiorem minoremve gravitatem, afjicere possunt ex iure imposifae
vel ab homine, in Ecclesia seu hac religiosa societate perfecta
praesertim, quin aliae excludantur, sunt:

Propter homonymas censuras et, quia in hoc Capite non expli-
cantur, moderandas iuxta canones Tituli praecedentis, ubi desit ver-
bum « censura », i° lnterdictuni locale « sive generale sive parti-
culare » (can. 2270) cum permissionibus can.s 2271 pro illo can.s
2272 pro isto, atque interpretandum ad normam can.s 2273, el
interdictum in communitatem seu collegium secundum can. 2274,
a) in perpetuum expresse b) vel ad tempus praefinitum c) vel ex-
presse ad beneplacitum Superioris illud infligentis vel alterius, in
qua triplici hypothesi diflert ab interdicto, quod sit censura ; —
2° Interdictum ab ingressu ecclesiae quoad effectus canonicos ex-
plicatum in can. 2277, a) in perpeluum b) vel ad tempus praefi-
nitum c) vel ad beneplacitum Superioris, clausulis sub n.° 1° de-
claratis ; — 3° Poenalis, quia ex aliis causis fieri etiam posset,
translatio de una civitate vel ecclesia in aliam, vel suppressio, eo
quod alii dioecesi vel paroeciae adiiciatur territorium, sedis idest:

Can. 2291 Trr. IX. - De poenis vindicativis 175

potestatis cum residentia episcopalis, abbatiali» uui Ptaefaturae nul-
lius, tr/ paroecialis ;

4° Infamia iuris iufra «pffcanda ; — 5° Privalio sepulturae
ecclesiasticae, semper ac sit exequenda equidem extraiudicialiter,
sed ad normam can. 1240, § 1, idest: « nisi aute mortem aliqua
dederint (delinquentes) poenitentiae signa », el dummodo verificen-
tur canonicae conditiones sub singulis numeris ibidem declaratis;
— 6° Privatio sacramentalium separatim inflicta, quia sub censuris
quandoque includitur, v. gr. ob can. 22(10, 2201, ubi declaratio
huius poenae est requirenda ;

7° Privatio, quae perpetuum habel eflectum, vet suspensio ad
tempus, quo transacto reviviscat perceptio a) pensionis quat ab
Ecclesia lidelibus vel ex bonis Ecclesiae tum communibus, tuin ali-
cuius beneticii, aut personae moralis solvitur causa muneris prius
exerciti vel caritalis, vel b) alius iuris quaesiti seu c) privilegii
praeler ius aut contra ius, alterutrius ecclesiastici, idest : in Eccle-
siae foro vigentis; — 8° Remotioab actibus legitimis ecclesiasticis,
qui in can. 2256, 2° recensentur, exercendis licite, aut post sen-
tentiam condemnatoriam vel declaratoriam etiam valide, iuxta cau.
765, 2° quoad baptismum. can. 795, 2° quoad confirmationcm, quae
ad alios actus legitimos ecclesiasticos non immerito extenditur ad
normam can. 20, quando nempe « hac de re desit expressum prae-
scriptum » in Codice ; — O® Inhabilitas, quae proinde est a) ad
gratias ecclesiaslicas, seu favorabiles concessiones ex parte aucto-
ritatis ecclesiasticae, b) aut munia in Ecclesia qua societate valide
obtinenda haec, vel illas, quae statum clericalem iuxta can. 1 1 S
non requirant, c) vel ad gradus academicos auctoritate ecclesia-
stica, proinde « qui eflectus canonicos in Ecclesia habeant » (can.
1377), valide consequendos ;

Cum praecedenti relationem servat, quae sequitur sub n.° /0°
Privatio qua perpetua ex se vel suspensio ad tempus posl quod
revirescat exercitium muneris, quod non sit oflicium ecclesiasticum,
facultutis ad pluries aliquid agendum, vel gratiae praeter, aul con-
tra ius iam obtentae ; — 11" Pricatio a) iuris praecedentiae a»l
normam ss. canonum quaesiti cel b) vocis aclivae et passivae v.
gr. in confraternitatibus, tertiisve ordinibus, vel c) iuris ferendi h-
lulos seu appellationes honoris, vestem seu honorificum indumen-
tum, insignia illorum titulorum aut in honoris testimonium rece-

176 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2291-2293

pta, quae videlicet singula Ecclesia, idest : per huius Praelatos,
concesserit, seu ut plurimum per otticia Sedis Apostolieae : —
12° Mulcta pecuniaria in Superioris dispositionem solvenda.

124. Privatio sedis ut laicorum poena seu communis di-
gnoscitur ex cap. 9 « de haereticis » (V, 7), quandoait Lucius III:
« Civitas autem quae his institutis dixerit resistendum : vel contra
commonitionem Episcopi punire neglexerit resistentes,... episcopali
se noverit dignitate privandam ». A quo similis privatio dignitatis
decerni queat, can. 2292 ostendit dicens. Poenalis a) suppressio aut
b) translatio sub n.° 3° praec. utraque declarata sedis episcopalis,
idest : residentiae pro Praelato obligatoriae in tali civitate, est Ro-
mano Pontifici reservata vi huius canonis congruentis canoni 215,
quae tamen alterutra decernitur per S. Gongr. Consistorialem aliamve
de Propaganda Fide pro earum territoriis ; sedis autem paroecialis,
qua ecclesiae hoc titulo cum parocho decoratae, supple «poenalis
suppressio aut translatio », a locorum Ordinariis, quibus implicite
attribuitur, decerni nequit, nam extraiudicialiter supponitur infli-
genda, nisi cum consilio Capituli, quod simpliciter dictum est ca-
thedrale, aut abbatiale vel Praelaturae nullius, aut: «coetus con-
sultorum dioecesanorum, ubi vices Capituli cathedralis supplet »,
atque ultima clausula est interpretanda ad normam can. 105. 1°.

125. Infamiae duplicis notio. Fama est idem ac bonum
nomen ; seu apud plures bona de aliquo existimatio. Hinc etymo-
logice loquendo infamia est huiusmodi existimationis diminutio. Quae
vel a legislatore, qui respicit subditorum actiones, quatenus hae
magis vel minus nocent bono communi, decerni potest, vel pro-
venit ex actionibus propter quas subditus demereatur bonam illam
existimationem apud ceteros bono societatis bene aflectos. Et hinc
patet distinctio, quam aflert can. 2293. Infamia, seu amissio bonae
existimationis est vel iuris vel facii.

§ 2. lnfamia iuris illa est quae casibus iure solum communi
Codicis vel auctoritatis supremae expressis statuitur, videlicet lege
proprie dicta.

§ 3. Infamia facti contrahitur, quando quis, vir aut mulier,
laicus, clericus vel religiosus, a) ob palratum delictum proprie, seu
« iure ecclesiastico » (can. 2165), vel b) ob pravos mores quam-
vis sine illo, bonam existimationem habitam apud fdeles, nempe:
Ecclesiae subiectos, atque probos el graves quoad eorum iudicium

Can. 2293-2294 Tit. IX. - De pomis vindicativia 177

(imisit, de quo eftectu amissionis sub praediclis circumstantiis \u-
dicium spectat ad Ordinarium, sive loci sive Superiorem maiorem,
cui gravatus iufamia illa subdatur. Ita legitur v. gr. in cap. 4 o de
accusationibus, inquisitionibus et denunciationibus » (V. I): oValde
grave est, ut vir, de quo taula et talia denunciantur (cum ante re-
quiri et discuti debeant) honoretur ». Atque iu cap. 54 « de testi-
bus et attestationibus » (II, 20) ait Greg. IX: « aut si gravata sit
eius opinio pro eo quod quandoque fuit tali modo (nempe : o in
criminali iudicio » ut ibidem) repulsus, quamvis in hoc casu non
excluderetur in causa civili, potest a testimonio (licet egerit poe-
nitentiam) removeri ».

§ 4. Neutra praedicta infamia « iuris vel 1'acti » (§ 1) afficii
quoad iuridicos effectus vel in foro Ecclesiae delinquentis inde al-
fecti alterutra consanguineos quoslibet aut a/fines, quia iuxta reg. -l'!
iuris in 6° : « Non debet aliquis alterius odio praegravari ». Additum
est : firmo praescripto can. 2147, § 2, n. 3, veluti unica regulae
exceptio. Videlicet : quando « bonae existimationis amissio oriatur
ex facto consanguineorum quibuscum parochus vivit », nam erit
causa sufficiens ad normam citatam ut « parochus inamovibilis a
sua paroecia amoveri possit» (can. 2147, § 1).

12(>. Infamiae effectus iuridici. 2294. § 1. Qui infamia iuris
veluti quadam spirituali repugnante infirmitate laborat, a) non solum
est irref/ularis, ut aliunde constat, nempe ad normam can. 984,
n. 5 ibi declaratam, cum prohibitione duplici ex can. %N, sed in-
super b) est inhabilis ad obtinenda valide « bene/icia ecclesiastica »
proprie dicta (can. 1409), pensiones quaslibet ad can. 1 429 decla-
ratas, officia « stricto sensu » (can. 145) et dignitates sic dictas
propter honoris aut praecedentiae iura ecclesiasticas, quae videlicet
singula ab ecclesiastica auctoritate conferantur, pariterque « est in-
habilis» ad actus legitimos ecclesiasticos perficiendos, quotquot sub
n.° 2° can." 2256 recensentur. itemque ad exercilium validum r«-
ris aut muneris ecclesiastici per ss. canones recogniti aut ab Ec-
clesiae Praelatis obtinendi, comprehensis ,ergo tum ofticiis « lato
sensu » (can. 145), tum muneribus quae <t aliquam cum beneliciis
similitudinem prae se ferant » (can. 1412), et tandem arceri de-
bet per eos, qui talem habent potestatem, a ministerio quolibet prae-
sertim sacro, quod eis iure competal in sacris functionibus seu
cultus divini exercendo. Sic plene coadunati sunt effectus, tamqui

Blat - Comm. Text. Cod. Iur. Can. 12

178 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2294-2296

secundura reg. 87 iuris in 6° « Infaraibus portae non pateant di-
gnitatuni » exposcuntur, quam ceteri sub cap 13 « de baereticis »
(V, 7) et sub Extrav. communi Ioannis XXII unica « de poenis »
expressi.

§ 2. Qui laborat infamia facli, idest : usquequo a bona exi-
stimatio fuerit recuperata » (can. 2295), repelli debet ab Ordinario
eius a) tum a recipiendis licite ordinibus « et ipsa prima tonsura »
(can. 950), ad normam can. 987, n. 7, id est : uti « simpliciter
impeditus », dignitatibus, beneficiis, officiis ecclesiasticis , a singulis
proprie seu stricto sensu dictis, b) tum ab exercendo licite sacro
ministerio in §° praec. declarato, et c) « repelli debet » ab actibus
legitimis ecclesiasticis (can. 2256, n.° 2°), quos taraen illicite so-
lum poneret, ut constat ex canonibus apud Codicis fontes citatis.

127. Infamiae alterutrius cessatio. 2295. Infamia iuris,
utpote quae « iure communi statuitur», ac in singulis casibus viget,
desinit, quatenus poena incursa est, sola dispensatione seu « legis
relaxatione » (can. 80) a Sede Apostolica (can. 7) concessa, utpote
urgens « in oasibus publicis a potestate Orclinarii exceptis » (can.
2237, § 1, 3°); infamia vero facti supple x desinit » urgere iuri-
dice cum bona exislimatio, quae supponitur « amissa », a) apud
fideles probos et graves b) omnibus perpensis incursae iufamiae ea-
que notati adiunctis eliam externis, et c) praesertim diutuma rei
« ob mores pravos » emendatione fuerit, prudenti Ordinarii, cui
ille infamis subiiciatur, iudieio, nempe quod illa « bona existimatio »
sit recuperata, exprimendo velut iuridica cessationis conditio.

128. De inhabilitatis poena duo notanda slatuit can.2296.
Porro explicite asserit § 1. Si agatur de rebus, tum quae inveniun-
tur sub Lib. III, tura muneribus, seu potestatibus, ad quas asse-
quendas capacitas (nempe : conditiones subiecti ad validitatem re-
ceptionis) iure communi seu Codicis statuitur, idest : a suprema Ec-
clesiae potestate ac generaliter conditum sit ius, inhabilitatis poenam,
qua illud statutum inefiicax redditur, infligere in casu particulari,
aut ex consequenti per legera particularem decernere, una Sedes
Apostolica (can. 7) polest. Videlicet a Praelatis infra Romanum
Pontificem invalide attentaretur. Hinc arguitur concessio facultatis
de inhabilitate decernenda et infligenda quoad alias res.

Quia « odia restringi convenit » (reg. iuris 15 in 6°), decer-
nit § 2. lura iam quaesita in aliqua re ex dictis sub § 1° non

lan. 2296-2297 Tit. IX. - De poenis vindicativis L79

amittuntur ob supervenientem in illorum subiecto, vel per aovam
legem latam, inhabilitatem, nisi huic poenae inflictae vel latae ad-
datur explicite poena privationis, quae incursa fuerit.

129. De mulctae pecuniariae applicatione cavet congruens
l)ec.° Conc Trid. l can. 2297, cuius rationem nobis suppeditat
Clem. XIV sic incipiens litteras encycl.' sub die 29 Sept. 1769:
« Decet quam maxime Ecclesiae ministros, et dispensatores myste-
riorum Dei, ut ab omni avaritiae suspicione, etsi levissima, penitus
alieni, sacro ita vacent ministerio, ad quod a Deo vocati sunt, ut
manus suas ab omni se munere excussas gerere, iure ac merito pos-
sint gloriari... Hoc inculcavit Petrus animarum curae praefectis di-
cens : Pascite qui in vobis est, gregem Dei, providentes non turpis
lucri gratia, sed voluntarie » 2. Quapropter infra decernit sub «§39.
Mulctae demum, seu poenae pecuniariae, si quando iuxta rationem
delicti, vel delinquentis qualitatem eas imponi contigeril, in pios
dumtaxat usus, et pro executione iustitiae ita expendantur. ul pri-
vatae episcoporum utilitati, eorumque vicariorum, aut officialium
quorumcumque nihil ex iis directe, vel indirecte possit ullo modo
provenire ».

In praesenti canone ita moderatum est praescriptum. Mulctas
pecuniarias, uti poenas vindicativas a) iure communi Codicis, seu
ad eius normam inflictas, idest : iudicialiter vel extraiudicialiter ap-
plicandas, quarum erogalio non sit eodem iure praefinita, tunc
enim tale ius erit servandum, b) aliasque supple « mulctas pecu-
niarias » iure peculiari quoad loca stalutas vel statuendas commu-
niter, has vero omnes absque exceptione, Ordinarii locorum (can.
198, § 2) erogare debent vi huius praecepti a) in pios usus, nempe:
caritatis aut religionis, sub quibus fortassis ex iure praecedenti
v. gr. const. « Dei miseratione » Bened. XIV 3 aliud queat venire,
b) non rem %n commodum, quod directam vel indirectam utilita-
tem subaudit, mensae episcopalis aut capitularis, nempe alterutrius
dotis seu bonorum.

1 Cap. 3, se.ss. XXV, De Ref. — - I Petri. V, 2. - 3 3 Nov. 1741,
\ 12.

180

Lib. V. - Pars II. - De poenis

CAPUT II.
De peculiaribus clericorum poenis yindicatiris.

Can. 2298. - Poenae vindicativae
quae clericis tantumapplicantur, sunt :

1.° Prohibitioexercendi sacrura mi-
nisterium praeterquam in certa eccle-
sia ;

2.° Suspensio in perpetuum vel ad
tempus praefinitum, vel ad beneplaci-
tum Superioris ;

3.° Translatio poenalis ab officio
vel beneficio obtento ad iuferius ;

4.° Privatio alicuius iuris cum be-
neficio vel officio coniuncti ;

5.° luhabilitas ad omnes vel ad
aliquot dignitates, officia, beneficia alia-
ve munera propria clericorum ;

6.° Privatio poeualis beneficii vel
officii cum vel sine peusione ;

7.° Prohibitiocommorandi in certo
loco vel territorio ;

8.° Praescriptio commorandi in
certo loco vel territorio ;

9.° Privatio ad tempus babitus ec-
clesiastici ;

10.° Depositio;

11.° Privatio perpetua habitus ec-
clesiastici ;

^ 12.° Degradatio.

Can. 2299. - § I. Si clericus bene-
ficium inamovibile obtineat. eodem in
poenam privari potest solum in casibus
iure expressis ; si amovibile, ctiam ob
alias rationabiles causas.

§ 2. Clerici obtinentes beneficia, offi-
cia, dignitates, possunt etiam aliquo
tantum ministerio cura iisdem coniun-
cto, ex. gr., ministerio praedicandi,
eonfessiones audiendi, etc, prohiberi
ad cerlum tempus.

§ 3. Nequit clericus privari benefi-
cio aut pensione cuius titulo ordinatus
fuit, nisi aliunde eius honestae susten-
tationi provideatur. salvo praescripto
can. 2303, 2304.

Can. 2300. - Si clericus gravia scan-
dala praebeat et monitus non resipi-
scat, nec scandalum queat aliter rerao-
veri, potest interim privari iure defe-
rendi habitum ecclesiasticum ; quae
privatio, dum perdurat, secumfert pro-
hibitionem exercendi ministeria quaevis
ecclesiastica et privationem privilegio-
rum clericalium.

Can. 2301 . - Ordinarius nequit prae-
scribere ut clericus certo in loco, extra
fines suae dioecesis, commoretur, nisi
accedat consensus Ordinarii illius loci
vel agatur de domo poenitentiae seu
emendationis clericis non solum dioe-
cesanis, sed etiam extraneis destinata,
aut de domo religiosa exempta, Supe-
riore eiusdem consentiente.

Can. 2302. - Tam praescriptio quam
prohibitio certo in loco commorandi et
collocatio in domo poenitentiae aut in
domo religiosa, praesertim si diu dura-
turae sint, imponantur tantum in ca-
sibus gravibus, in quibus, prudenti Or-
dinarii iudicio, eae pocnae necessariae
sint ad clerici eraendationem aut scan-
dali reparationem.

Can. 2303. - § 1. Depositio, firmis
obligationibus e suscepto ordine exortis
et privilegiis clericalibus, secumfert turn
suspensionem ab officio, et inhabilitatem
ad quaelibet officia, dignitates, benefi-
cia, pensiones, munera in Ecclesia, tum
etiam privationera illorura quae reus
habeat, licet eorum titulo fuerit ordi-
natus.

§ 2. Sed hoc ultimo in casu, si cle-
ricus vere indigeat, Ordinarius pro sua
caritate, quo meliore modo fieri potest,
ei providere curet, ne cum dedecore sta-
tus clericalis mendicare cogatur.

§ 3 Poeua depositionis infligi nequit,
nisi in casibus iure expressis.

Can. 2304. - § 1. Si clericus de-
positus non det eraendationis signa et
praesertim si scandalum dare pergat
monitusque non resipiscat, Ordinarius
potest eum perpetuo privare iure defe-
rendi habitum ecclesiasticum.

§ 2. Haec privatio secumfert priva-
tionem privilegiorum clericalium et ces-
sationem praescripti can. 2303, § 2.

Can. 2305. - § 1. Degradatio in se
continet depositiouem, perpetuam pri-
vationem habitus ecclesiastici et redu-
ctionem clerici ad statum laicalem.

§ 2. Haec poena ferri solummodo po-
test propter delictum in iure expres-
sum, aut si clericus. iam depositus et
habitu clericali privatus, grave adhuc
scandalum per annum praebere pergat.

Can. 229S Tit. IX. - De poenis vindicativis 181

§ 3. Alia cst verbalis seu edietalis, habeal sino ulla exsecotiooe ; aliasreo-
quae sola senteutia irrogator, ita tamen lis. si serveotor Bollemoia praescripta
ut omnes suos eflfectus iuridicos statim in Pontificali Itomano.

130. Inscriptio capitis et canonum coordinatio. luxta
Tituli divisionem, remanet exponendum Caput //agens De peculia-
ribus clericorum, eo quod laiei nequeunt ;illici eiusmodi poenis vin-
dicativis, cum hae attingant clericorum iura, vel nonnisi clericis
infligantur. Ouaenam hae sint eoumerantur canone ^!)S, ac tan-
tummodo a num.° eiusdem 0° recensitae poenae per canones se-
quentes regulantur. Etenim de privatione beneficii agit can. 2299,
cui subnectitur immediate can. 2300 de privatione deferendi habi-
tum clericalem. h-ohibitionem ac praescriptionem commorationis
certo in loco considerant can. 2301, 2302, ac de tribus ultimis et
gravioribus poenis sunt lati successive tres can. 2303-2305. Ex con-
sideratione harum poenarum ad invicem deprehenditur mens Co-
dicis eas ordinandi secundum ordinem progressivum gravitatis,
quamvis idipsum asseri possit de singulis numeris.

131. Enumeratio huiusmodi poenarum. Can. 2298. Poe-
nae vindicativae quae clericis tantum applicantur ex Ecclesiae usu,
etsi quaedam iaicis inlligi possent, sunt:

1° Prohibilio exercendi sacrum ministerium, seu ordinis pote-
statem, praeterqiwm in certa ecclesia, unde hoc vetitum suspensio
non est, nec suspicari potest ;

2° Suspensio, cuius etlectus dimetiendi sunt per canones 227S-
2285 pro illius diversitate, quamvis illa non sit censura, utpote
decreta vel inllicta a) in perpetuum expresse, b) vel ad tempus
praefinitum in lege, sententia, vel praecepto, c) vel ad beneplaci-
tum Superioris infligentis eam seu alterius;

3° Translatio poenalis idest : ob delictum iniuncta ab officio,
« tum lato lum stricto sensu » (can. 145) vel bene/icio (can. 1409),
utroque oblenlo saltem per provisionem canonicam ad inferius re-
spective oflicium vel beneticium ;

4° Privafio seu ablatio alicuius iuris rum possesso beneficio
vel officio coniuncti, velut partis eiusdem.

5° Inliabilitas, proinde afficiens provisionis validitatem ex parte
subiecti, ad omnes vel ad aliquot, quae disiunctiva locutio est re-
ferenda tam ad dignitates, quam ad of/icia, beneficia, aliave mu-
nera ex natura sui propria clericorum :

182 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2298-2299

6° Privatio poenalis, seu delicti causa, beneficii proprie (can.
1409) vel officii « stricto sensu » (can. 145) et de illa intelligatur
cum vel sine pensione ex beneticii redditibus officiive emolumentis
percipienda secundum poenae aut circumstantiarum diversitatem;

7° Prohibitio commorandi in certo loco vel territorio, distin-
ctis ob amplitudinem ;

8° Praescriptio commorandi in certo loco vel territorio, ut su-
pra : quae duae poenae libertatem clerici coarctant, quin ad alteru-
trum teneretur ;

9° Privatio ad tempus (aliquo modo determinatum) habitus
ecclesiastici, prout hic descriptus est in can. 136, § 1, sed quate-
nus constituit ius clericorum vi can. 683. — 10° Depositio infra
explicanda in can. 2303. — 11° Hanc superat, eo quod praesup-
ponat illam ex can. 2304, privatio perpetua habitus ecclesiastici,
cuius privationis sequelas refert cit.s can. in §° 2° ; — Poena po-
strema etsuprema est 12° Degradatio, cuius vim et distinctionem
videbimus in canone ultimo huius Tituli.

132. De privatione beneficii atque prohibitione mini-
sterii simul considerantur in can. 2299 propter mutuam illorum
bonorum connexionem. Ac primo privationis causas decernil sub
distinctione § i. Si clericus « solus » (can. 118) beneficium inamo-
vibile, seu quod « confertur in perpetuum » (can. 1141, 4°), obti-
neat saltem provisione canonica. eodem in poenam, ac proinde pro-
prie privari potest solum, ergo non propter alia delicta, in casibus
iure expressis, v. gr. parochus ob causas expressas in can. 2147,
§ 2, ac servata forma iuris seu processu necessario ad infligendam
huiusmodi poenam ; si amovibile supple : « beneficium obtineat »,
ut supra, quod nempe : « confertur revocabiliter » (can. 1411, n.° 4),
cc privari potest » etiam, seu praeterquam cc in casibus iure expres-
sis », ob alias rationabiles causas, quae prudentis iudicio illam pri-
vationem aequam esse suadeant. Ouapropter ad haec beneticia pa-
rochialia respicit maxime verbum can.1 2147, § 2° insertum : cc Hae
causae sunt praesertim quae sequuntur : »

§ 2. Clerici obtinentes, possessione quoque sequuta, a) benefi-
cia (can. 1409), b) officia cc stricto sensu » (can. 145, § 1), c) di-
gnitates saepius declaratas, quae singulae continent ratione oflicii
in his et illis subintellecti « munus quod in spiritualem finem legitime
exercetur » (can. 145, § 1), possunt etiam, idest : quin priventur

€an. 2299-2300 Tit. IX. - De poenis vindicativis 183

praedictis, aliquo tantum ministerio cum iisdem propter quodcum-
que motivum coniuncto, ex. gr. ministerio praedicandi, confessio-

nes audiendi. etc, non excluso ministerio participatae iurisdictionis
vel administrationis ecclesiasticae, in poenam (de quibus niiiic agi-
tur) prohiberi, quia ministerium de potestatis exercitio proprie
dicitur, ad certum lempus: non autem hinc indeterminate, quia in-
dueret rationem censurae, nec in perpetuum, quia talis prohibitio
ius attingeret, ac incideret sub n.° 4° praecedentis canonis.

Propter motivum legis ecclesiasticae (can. 974 § 1), qua t ut
quis licite ordinari possit requiritur: ... 7.° Titulus canonicus, si
agatur de ordinibus maioribus», inde logice derivatur. quod statuit
§ 3. Nequit clericus privari, seu haec non sustinetur tanquam \a-
lida, beneficio aut pensione, ac omittitur patrimonium, utpote privata
clerici proprietas, cuius tilulo ordinatus fuit, nisi Ecclesiae inten-
tum ex citata lege salvum sit, id est: aliunde v. gr. propter le-
ctiones in Seminario habendas vel aliter eius honestae sustentalioni
provideatur, vel per ipsum iudicem aut per Ordinarium, salvo prae-
scriplo can. 2303 huiusmodi privationem statuentis, quin Ordina-
rius iure cogatur ad illam provisionem, imo et can. 2304, quan-
doque excusantis ab illa providentia, quam «Ordinarius pro sua
caritate curare » in illo cit. canone decernitur.

133. De privatione ad tempus habitus ecclesiastici sic
decernit can. 2300 agens primo de causis, quae ad eam intligen-
dam iudicantur sufticientes. Si clericus quilibet, sed praesertim in
sacris, quia « clericus minor ad statum laicalem reduci mereretur
Ordinarii decreto » ad normam can. 211, § 2. Si ergo ille « cle-
ricus » a) gravia scandala praebeal ex modo vivendi vel ex de-
lictis, b) et monitus non resipiscat pravos mores mutando, c) nec
scandalum inde profluens queat aliter prudentcr ac iure removeri,
de quo iudex in sententia pronunciet, potest interim. idest: perdu-
ranle scandali eftectu, privari iure deferendi habitum ecclcsiasti-
cum, prouti haec poena est declarata in can. 2298, n. 9°; atque
decernuntur eftectus iuridici poenae huismodi, addente canone: quae
privatio, dum perdurat, secumfert vi huius canonis a) prohibitionem
poenalem exercendi minisferia quaevis ecclesiastica ratione cuius-
libet potestatis, ac praesertim ordinis, et b) privationem pririlegio-
rum clericalium, quae memorantur in can. 119-112, quamvis can.
123 horum amissionem edicat ex « privatione perpetua iuris defe-

184 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2300 2302

rendi habitum ecclesiaslicum ». Hinc colligimus « privationem » in
hoc canone idem sonare ac suspensionem eorundem privilegiorum
poenalem.

134. De praescripto comrnorationis certo in loco uti
poena vindicativa agit can. 2301, determinans conditiones omnino
servandas, ut infligi possit. Ordinarius loci ex contextu (can. 198,
§ 2) nequit valide praescribere, quia limites suae potestatis exce-
deret, ut clericus a) certo in loco, unde hoc non designato, posset,
b) extra pnes suae dioecesis, cui ad normam ss. canonum manet
incardinatus, commoretur, quod innuit notabile tempus, nisi a) ac-
cedat prius vel postea consensus saltem tacitus Ordinarii illius loci,
vel b) agatur de domo poenitentiae seu emendationis nempe: in
hunc scopum clericis non solum dioecesanis, scilicet: dioecesis intra
quam sita est illa, sed etiam respectu illius extraneis destinata,
quo in casu fuit instituta cum Ordinarii consensu ad normam ca-
nonis 1489, c) aut « agatur » de domo religiosa exempta, sive re-
ligionis clericalis, sive laicalis, sed virorum, Superiore etsi locali
eiusdem consentiente.

135. Causae ad hanc praescriptionem aut contrariam
prohibitionem ab homine decernendam formula generali desi-
gnantur. Can. 2302. Tam praescriptio quam prohibitio, sive per
sententiam, sive ad modum praecepti particularis, ut deducitur quo-
que ex verbo « Ordinarius » in can. praec, a) cerlo in loco pro-
priae vel alienae dioecesis quoad praescriptionem, propriae solum-
modo quoad prohibitionem, commorandi ad notabile saltem tempus,
v. gr. ad duos saltem menses, el b) cotlocaiio poenalis in domo
poenitentiae, ad hanc nempe instituta, aut in domo religiosa exem-
pta vel non, poenae subeundae causa, praesertim si diu v. gr. ad
maiorem anni partem duralurae sint illa « commoratio » vel haec
<c collocatio », quia tunc omnino standum est sequenti praescripto :
iinponantur iudicialiter vel extra iudicium tantum in casibus gra-
vibus, in aliis autem valet impositio quamvis illicite tieret, atque
hac regula dignoscendis, nempe: in quibus, prudenti Ordinarii poe-
nam hanc inferentis iudicio, eae singulae poenae verae, quia li-
bertatem clerici laedentes, necessariae sint equidem moraliter, a)
ad clerici emendationem, quae in poenis vindicativis non excluditur,
b) aut scandali reparationem pro natura poenarum ecclesiastica-
rum alias declarata. \

Can. 2302-2303 Tit. IX. - De poenis vindicativis 185

136. De poena depositionis, quae utpote valde gravis per
sententiam solum condemnatoriam infligitur, tractal can. 2303. § /
exponit eiusdem multiplicem vim iuridicam. Deposilio ab ordine
clericali, firmis a) obligationibus e susceplo ordine exorlis, quae
in Tit. III, Lib. il latae sunt, praesertim cservandae castitatis
(can. 1 :$2) et « quotidie horas canonicas integre recitandi » (can. I 35),
nam pro « clericis in maioribus ordinibus constitutis » est practica
huius poenae inflictio, secundum illud: * « Si quis Episcopus, pre-
sbyter, vel diaconus depositus iuste pro certis criminibus n : Pon-
titicale autem Romanum tractat de modo quo agatur « in depo-
sitione Subdiaconi vel Diaconi ab ordinc ». Prosequitur canon :
et «lirmis» b) privilegiis clericalibus stricte dictis, nempe: quae
recensentur per can. 119-122, secumfert, uti partes depositionis,
quamvis non memorenlur in sententia, sed vi huius canonis: tum

a) suspensionem ab ojjicio declaratam in canone 2298, 2°, et

b) inhabilitatem ad quaelibet (verbum dislributive accipiendum
jrespectu subsequentium), ofjicia, etiam quae « talia sunt lalo sensu »

(can. 145, § 1), dignitates minores et maiores, beneficia can. 1409,
pensiones ad can. 1429 declaratas, munera in Ecclesia qua societate
exercenda, tum eliam seu cumulative, et necessario exprimendam,
quia «supervenienti inhabililali additur » (can. 2296, § 2), c) pri-
vationem illorum singulalim expressorum sub littera 6), sed omnium
quae reus depositione punitus habeat iure aut facto. licet eorum
« benelicii aut pensionis tihdo ad normam can. 979 fuerit ordi-
natus, vel provisus post indultum saecularizationis in illius locum.
Quae ultima praescripti clausula luit salva in can. 2299, § 3.

j5 2. Sed hoc ultimo in casu evenienle, si ciericus vere in-
digeat, eo quod aliunde sibi provisum non sit, nec provideri queat,
Ordinarius, cui subditur ille depositus clericus. pro sua caritate,
idest iuxta virtutis huius regulas et obligationem, r/uo meliore modo
secundum circumstantias fieri potest, ei proridere curet, unde ad
hoc posset uti exhorlatione, monitis erga alios, ne cum dedecore
status clericalis mendicare cogatur,sn\ quod vitandum ille tutulus
ordinationis fuit institutus.

Igitur, quia valde gravis est huiusmodi poena, decernil § 3.
Poena depositionis in/liiji valide net/uil, nisi in casibus iure (lo-

1 Can. 1 « de clerico excommunicato, deposito vel interdicto mini-
strante » (V, 27) X.

186 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2304-2305

dicis expressis, qiiae illam ferendae sententiae decernunt. Et in hoc
canon cuni iure Decretalium congruit.

137. De privatione perpetua deferendi habitum eccle-
siasticum. Adaugetur in casibus poena depositionis, ut decernit
can. 2304. § 1. Si clericus quilibet in sacris iuxta declarationem
§' 11 can.s praec.8 non del emendationis signa, quae non excluditur
ab scopo poenae vindicativae, et praesertim, tunc enim urget se-
quens praescriptum, a) si scandalum dare pergat suis pravis mo-
ribus, b) monitusque iterum depositione perdurante non resipiscat
poenitendo, Ordinarius cui subiiciatur potest vi huius canonis eum
iam depositum perpeluo privare sententia iure deferendi habitum
ecclesiasticum.

Omnes huius privationis efleclus colligit § 2. Haec privalio se-
cumfert, ut constat ex can. 123, a) privationem privilegiorum cle-
ricalium ibidem declaratam, et b) cessationem praescripti can. 2303,
§ 2, cessante quoque motivo illius.

138. Maxima clericorum poena vindicativa est quam
explicat can. 2305. Eiusdem effectus enumerat § 1. Degradatio,
veluti deiectio opprobriosa ab honorabili statu militiae ecclesiasticae,
in se eontinet vi iuris a) depositionem cuius effectus recensentur
in §° 1° can.s 2303, b) perpetuam privationem habitus ecctesiastici
cum eius sequelis ad normam £' 21 can.8 2304, et reductionem cle-
rici in sacris ad statum laicalem. Attamen « obligatione coelibatus
tenetur » ad normam can.8 213, § 2.

His consideratis non mirandum quod decernit § 2. Haec de-
positionis poena ferri per sententiam solummodo potest, ita ut secus
nulla esset, a) propter delictum in iure expressum, cui nempe in
Codicis Parte tertia Libri huius adnexa fuerit sanctio illa, aut b)
si clericus in sacris ex contextu, 1° iam depositus ad normam
can. 2303, et 11° habitu clericali privatus ad normam can. 2304,
111° grave adhuc scandalum ex quolibet delicto continuato vel pravis
moribus, nam dicitur per annum praebere pergat.

Conc. Trid. « statuit et decrevit: J Episcopo per se, seu il-
lius vicarium in spiritualibus generalem, (nunc ex Codice officia-
lem) contra clericum in sacris etiam presbyteratus ordinibus con-
stitutum, etiam ad illius condemnationem, nec non verbalem depo-

1 Sess. XIII, cap. 4 de Ref.

Can. 2305

Tit. X. - De rcnirdiis po<>nalibu8 etc.

18-;

sitionem; et per seipsum, etiara ad actualem, atque sollemnem de-
gradationem ab ipsis ordinibus et gradibus ecclesiasticis, in casibus
in quibus aliorum episeoporum praesentia, in Dumero a canonibus
definito requiritur, etiam absque illis procedere liceat; adhibitis ta-

men, et in boc sibi assistentibns totidem abbatibus, iisnm mitrae
et baculi ex privilegio apostolico habentibns, si in civitate, aut dioe-
cesi reperiri, et eommode interesse possint: alioquin aliis personis
in ecclesiastica dignitate constitutis, quae aetate graves, ac iuris
scientia commendabiles existant».

Haec implicite manent iuxta sequens praescriptum § .V. Alia,
« degradatio » in § 1° declarata, esl dicta verbalis seu edictalis,
quae sola sententia proprie dicta ad normam can. 1808 § I irro-
gatur legitimc, ita tamen efiicaciter ut omnes suos effectus iuri-
dicos secundum §m lm statim haheat coram Ecclesia sine ulla « sen-
tentiae » exsecutione subsequenti vel alio modo, quin « exsecuto-
rium iudicis decretum » videatur excludendum ob can. 1918; alia
est « degradatio » realis, si serventur post sententiam sollemniu
praescripta seu ritus et caeremoniae in Pontificali Romano sub tit.
« Degradationis forma », quae hinc viget ad normam cit.1 Dec.1
ex Trid. Concilio.

TITULUS X.
De reinediis poenalibus et poenitentiis.

CAPUT 1.
De remediis poenalibus.

Cam. 2306 - Remedia poenalia sunt :

1.° Monitio ;

*2.° Correptio ;

3.° Praeceptum ;

4.° Vigilantia.
Can. '2:^117. - Eum qui versatur in
proxima occasione delictum commit-
tendi vel in quem, ex inquisitione per-
acta, gravis suspicio cadit delicti com-
missi, Ordinarius per se vel per inter-
positam personam moneat.

Ca>. '2:i08. - Si ex alicuius conver-
satione scandalum vel gravis ordinis
perturbatio oriantur, est locus corre-
ptioni, ab Ordinario per se vel per in-

terpositam personam, etiam per episto-
lam faciendae, peculiariluis accommo-
datae conditionibus personae et facti
de quo agilur.

Ca.n. 2309. - § 1. Tam monitio quam
correptio potest esse vel publica vel se-
creta.

§ 2. Correptio vcl monitio poblica
fiat vel coram notario aut duobus te-
stibus, vel per epistolam ita tamen ut
de receptioue et tenore epislolae exali-
quo documento coostet.

§ 3. Correptio poblica licri tantom
potest adversus reum de delicto con-
victum vel confessum; et esl iudicia-

188

Lib. V. - Pars II. - De poenis

lis, si fiat a iudice pro tribunali se-
dente vel ab OrdiQario ante proees-
sum eriminalem.

§ 4. Correptio iudicialis vel habetur
loco poenae vel fit ad augendam poe-
nam, praecipue si agatur de recidivo.

§ 5. De monitione et correptione,
etsi secreto factae fuerint, constare de-
bet ex aliquo documento in secreto ar-
cliivo Curiae asservando.

§ 6. Tam correptio quam monitio
fieri potest semel vel pluries, pro Su-
perioris arbitrio et prudentia.

Can. 2810 - Monitionibus et cor-

reptionibus incassum factis. vel si ex
eisdem effeetum sperare non liceat,
datur praeceptum, quo quid agerequid-
ve evitare praeventus debeat, accurate
indicetur, cum poenae commiuatione
in casu transgressionis.

Can. 2311. - § l.'Si casus gravitas
ferat et praecipue si agatur de eo qui
in periculo versatur relabendi in idem
crimen, eum Ordinarius submittat vi-
gilantiae.

§ *2. Yigilantia praeeipi quoque po-
test ad augendam poenam. praecipue
in recidivos.

139. Inscriptio Tituli atque Capitis, huiusque canonum
ordinatio. Titulus X inscriplionem reeepit parlim novam, nenipe :
De remediis poenalibus, quae magis sunt alfinia cum poenis vin-
dicativis, quoad patientis contrarietatem, et cum censuris propter
huiusmodi remediorum scopum, additurque de poenitenliis9 quarum
mentio lit in rubrica «Tituli XXXVIII. I)e poenitentiis et remissio-
nibus » in Lib. V. Decretalium. Divisio Tituli in Capita duo est
patens, ita ut Caput 1 sit De remediis, quatenus per haec aut de-
lictum praecavetur, aut aliquod spirituale damnum excluditur, vel
poenae deficientiae providetur, poenalibus vero, quia displicentiam
subiecti eorum secum qualitercumque ferunt. De his loquuntur in
earum initio Instructiones tum S. Congr.3 EE. et RR. « Sacra

'haec » *, tum S. Congr. de Prop. Fide « Cum magnopere » 2, utrae-
que « De modo servando in cognoscendis et deliniendis causis cri-
minalibus et disciplinaribus clericorum ». Poslquam enim canon
2306, illa remedia enumerat, quodnam eorum ad delictum exclu-
dendum deserviat, edicit can. 2307, quodnam vero alicui damno
auferendo sit ordinatum et quotuplici modo adhibendum, exponunt
can. 2308, 2309, de praecepto can. 2310 loquitur, atque vigilan-
tiam perpendit can. 2311.

140. Enumeratio remediorum poenalium Ex citatis In-
struct.' seligimus, quae nobis aptiora videntur verba. « I. Ordinario
pastorale onus incumbit disciplinam correctionemque clericorum a
se dependentium curandi, super eorumdem vitae rationem vigilando
remediisque utendo canonicis ad praecavendas in eisdem et elimi-
nandas ordinisperturbationes. II. Ex his remediis alia praeveniunt, alia

1 11 Iunii 1880. — 2 An. 1883. Collectanea S. Congr. de P. F. n. 1586.

Can. 2346-2347 Tit. X. - De remediis poenalibus ete. L69

reprimtint et medelam afferunt... IV. Mediis, quae praeservant, praeci-
pue accensentur spiiitualia exercitia, monitiones et praecepta ». Can.
vero 2306 plenius exhibet media, dicens: Remedia poenalia stricta
inscriptionis signiBcatione sunt taxative: 1° Monitio, quae idem sonal

ac animadversio alicui facta de aclione ipsius non laudanda ; —
2° Correptio, quae reprehensionem importal de actione correpti
huic directam ; — 3° Praeceptum vi iurisdictionis ecclesiasticae
impositum, cui parendum est eliam in conscientia : iuxta illud I). Pauli :
«Obedite praepositis vestris et subiacete eis, ipsi enim invigilant
pro animabus vestris rationem reddituri » ' ; — 1° Vi gilantia s\n-
gulariS, cui a Superiore subiicitur iidclis, sed hoc remedium sicul
et cetera, quamvis communia esse possint erga clericos et laicos,
praesertim quoad illos sunt practici momenti.

Patet ab elencho fuisse expuncta exercitia spiritualia, quibus
aplatur praescriptum can. 2313, § 2. « Ordinarius pro sua pru-
dentia addere potest (eadem) poenali remedio monitionis et corre-
ptionis » tantummodo.

141. Quandonam sit monitio facienda, edocel can. 2307.
Ex Instr. cit. !l « remedia praeventiva ad hoc diriguntur ut im-
pediant quominus malum advenial, ut scandaii stimuli, occasio-
nes voluntariae, causaeque ad delinquendum proximae removeantur».
Igitur secundum remediorum poenalium naturam est praescriptum
canonis. Eum praesertim clericum, sed laicum quoque ac religio-
sum, a) ifi/i versatvr actu vel propter iterationein in proxima oc-
casione, quia ut plurimum ex circurastantiarum natura sequitur
eventus, delictum proprie dictum ad normam can. 2H)i). § I com-
mittendi per actionem vel omissionem iuxta legis poenalis vetitum
vel praeceptum, vel b) in quem, ut supra, ex inquisitione peracta
generali vel speciali, gravis propter rationes suspicio (quae imTuit
prudentem intelligentiae inclinationem) cadit uti subiectum delicli
certo commissi, in alterutro casu urget praescriptum : Ordinarius
ad normam can. 198, § 1, per se vel per interposilam ad hoc per-
sonam moneat sensu ad can. praec.m explicato. Viget ergo de mo-
nitione reg. iuris 68 in 6°: « Potest quis per alium, quod potesl
facere per seipsum ».

1 Ad Haebr. XIII, 17.

190 Lib. V. - Pars II. - De poenis Can. 2308-2309

142. Quando et qualiter sit locus correptioni. Semper
ac damnum imminet cuilibet ob delicti periculum videtur rationa-
biliter esse sufficiens monitio, qua illud consideret; sed quando dam-
num in societate incepit, meretur causans illud, ul suslineat quid-
quam grave, propter quod sic providet can. 2308. Si ex alicuius
conversatione, quamvis absit delictum, a) scandalum, nempe: alio-
rum peccatum grave, vel b) gravis, secus si levis sit ordinis in ca-
pitulo, paroecia, dioeces\s perturbatio oriantur, est locus correptioni,
idest: potest haec fieri, ac debet iuxta prudentiae leges, ab Ordi-
nario a) per se b) vel per interpositam personam, ut in can. praec.
declaratum fuit, sed hic additur: etiam per epistolam faciendae,
quiaquies animi et ponderatio requiruntur ex verbisquae sequuntur:
peculioribus accomodatae quoad verba, modum, etc. conditionibus
d)personae forsan titulo aliquo cohonestatae, simul et b) facti de quo
reprehendendo agitur.

Exemplum praescripti huius atque can. praec.' invenimus in
cap. 2 <r de purgatione canonica » (V, 2) X, ubi scriptum est ex
Conc. Agathensi: « Si quis presbyter negligens vitae suae, pravis
exemplis mala de se suspicari permiserit (en ratio can." 2307): et
populus ab Episcopo iuramento seu banno christianitatis adstrictus
infamiam eius patefecerit, certique accusatores crirainis eius de-
fuerint : admoneatur primo seorsum ab Episcopo: deinde sub duobus
vel tribus testibus, et si non emendaverit, episcopus eum publica
increpatione admoneat». Et infra subditur: « ne populus fidelium
in eo scandalum patiatur». Ouae fuit causa can. 2308.

143. Divisio utriusque remedii ac modus servandus.
Instructio citata provide animadvertit sub n. « III. Conscientiae et
prudentiae Ordinarii horum remediorum incumbit applicatio, iuxta
canonum praescriptiones et casuum adiunctorumque gravitatem».
Quod etiam nunc verum est. Insuper legitur in n. « V. Has pro-
visiones praecedere debet summaria facti cognitio, quae ab Ordi-
nario notanda est, ut ad ulteriora procedere, quatenus opus sit, et
certiorem reddere queat superiorem Auctoritatem in casu legitimi
recursus». Hoc tanquam norma directiva utilis servaretur. « VI. Ca-
nonicae monitiones iiunt sive in forma paterna et secreta, etiam per
epistolam aut per interpositam personam, sive in forma legali, ita
tamen ut de earumdem executione constet ex aliquo actu».

Ab hoc numero incipit can. 2309. % 1. Tam monitio (can. 2307)

Can. 2309 Tit. X. - De remediis poenalibus etc. 191

quam correptio (can. 2308) potest esse vel publica vel secreta,
quae ultima erit de ore ad os vel per privatam epistolam, ita
nempe: ut probari nequeat in iudicio.

§ 2. Correptio vel monitio erit publica quando ex canonis prae-
scripto fiat a) vel coram notario, quera cognoscimus ex art. II
cap.8 IV. Tit.1 VIII, Lib. II, b) aut coram duobus tantum testibus,
et alterutrum suflSceret, c) vel per epistolam, quamvis privala sil
ex tenore, ita tamen ut 1° de receptione per monitum vel corre-
ptum, et tenore epislolae de qua agitur ex aliquo documento, \.
gr. quoad receptionem ex huiusmodi syngrapba vel ex cursoris cu-
riae testimonio, quoad tenorem vero ex asservato duplicato, constet.

De correptione publica solummodo sunt duo paragraphi se-
quentes. § 2. Correptio (can. 2308) publica iuxta § i fieri licite
tantum potest, nec alias iuridice valet, adversus reum de delicto
ad normam can. 2195 convictum vel confessum, etsi extraiudicia-
liter, nam sequitur correptionis eiusdem distinctio implicita: etest
iudicialis, prout extraiudiciali subintellectae opponitur, si /iat a)
a iudice pro tribunali sedente in qualibet processus partc, b) vel
ab Ordinario (can. 198, § 1) ante processum criminalem. De liac
(( correptione delinquentis » sunt canones sub cap. III, Tit. XIX,
Lib. IV.

§ 4. Correptio iudicialis in praec. §° declarata a) vel habelur
loco poenae quoad utramque sub litteris a) et b), vel b) fit « a
iudice pro tribunali sedente » ad augendam poenam praeterea in-
tlictam.

Ouoad probationem huius remedii poenalis adhibiti lata est
§ 5. De monitione (can. 2307) et correptione (can. 2308) elsi se-
creto factae fuerint, ut declaratum est in § 1°, constare debet ad
earum probationem ex aliquo documento, quod nempe: doceat men-
tem de illis peractis, tn secreto pro earum natura archivo Curiae
asservando.

luxta spem quod fructuosae illae futurae sint. vel ex iuris
praescripto v. gr. ex can. (160 fuit opportuna § 6. Tam correptio
quam monitio secundum canones praecedentes ceteroquin facienda,
fieri potest semel, quod ut plurimum suflicit iure, vel pluries etiam
in casu eodem, sed pro Superioris ad quem pertineat arbiirio, cui
defertur a iure in hac parte, et prudentia relate ad circumstan-
tias casus.

192 Lib. V. - Pars II. • De poenis Can. 2310-2311

1 44. De praecepto uti poenali remedio est unicus can. 2310.
De hoc sunt duo numeri in cit. Instructione. «VII. Ouatenus in-
fructuosae monitiones evadant, Ordinarius praecipit Curiae, ut de-
linquenti analogum iniungatur praeceptum ; in quo declaretur quid
eidem agendum aut respondendum sit, cum accommodae poenae
ecclesiasticae comminatione, quam incurret in casu transgressionis».
Non aliter cautum est in canonis praescripto. Monitionibus (cano-
nis 2307) et correptionibus (can. 2808), « semel vel pluries » ut
in can. praec. declaratum fuit, incassum vel sine tructu factis modo
supradicto, cel b) si ex eisdem. hinc omissis, eo quod effectum spe-
rare ex prudenti praevisione non liceat, quando alias iure non sint
illae praescriptae, datur praeceptum vi iurisdictionis, quo a) quid
agere ultra ceteroquin debitum, b) quidve, non vetitum aliunde,
evitare praeventus, idest: ratione actus quem monilio aut correptio
respiciebant, debeat, accurate indicetur in eodem, cum poenae latae
vel ferendae comminatione in casu transgressionis. Hoc intelligen-
dum est de Ordinario ad normam can. 2220, atque ut in iudiciali
foro urgeri queat huiusmodi praeceptum, «per legitimum documen-
tum aut coram duobus testibus impositum fuerit » (can. 24) necesse
est. Unde abrogatus non manet Iustructionis num. « VIII. Praecep-
tum intimatur praevento aCancellario coram Vicario Generali ; sive
coram duobus testibus ecclesiasticis aut laicis probatae integritatis.
§ 1. Actus subsignatur a partibus praesentibus et praevento quoque,
si velit. § 2. Vicarius Generalis adiicere valet iuramentum servandi
secretum, quatenus id prudenter expetat tituli indoles, de quo
agitur ».

145. De vigilantia uti novo poenali remedio agit can.2311.
§ 1. Si a) casus gravitas tum ex materia, tum ex circumstantiis
dimetienda ferat et praecipue seu inter illos b) si agatur de eo
qui in periculo sive extrinseco sive ob propriam iragilitatem ver-
satur relabendi in idem specie crimen seu delictum, eum Ordina-
rius (can. 198, § 1) vi praescripti submittat vigilantiae v. gr. per
prudentem sacerdotem, parochum, exercendae. — Hoc innuit § 2
dicens. Vigilantia huiusmodi, utpote coarctans vigilati libertatem,
praecipi quoque ab Ordinario potest ad augendam poenam, prae-
eipue, ut supra, in recidivos « sensu iuris » (can. 2208, § 1). lnde
sequitur hoc remedium quandoque praeventivum esse, quandoque
repressivum.

Can 2312 Tit. X. - De remediis poenalibus etc. 193

CAPIT II.
l>e poenitentiis.

Can. 2312. - § 1. Poenitentiae in Can. 2313. - § 1. Praecipuae poeni-

foro externo imponuntur ut delinquens tentiae sunt praecepta :

vel poenam effugiat, vel poenae con- 1° Recitandi determinataa ureces;

tractae absolutionem aut dispensatio 2° Peragendi piam aliquam pere-

nem recipiat. grinationem vel alia pietatis opera;

§ 2. Ob delictum aut transgressio- 3° Servandi peculiare ieiunium ;

nem occultam nunquam poenitentia 4° Erogandi eleemosynas in pios

publica imponatur. usus;

§3. Poenitentiae non tam secun- 5°Peragendi exercitia spiritualia in

dum quantitatem delicti, quam secun- pia aut religiosa domo per aliquot dies.

dum poenitentis contritionem mode- § 2. Poenitentias Ordinarius pro sua

randae sunt, pensatis qualitatibus per- prudentia addere potest poenali remedio

sonarum et delietorum adiunctis. monitionis et correptionis.

146. Inscriptio capitis huiusque canones. Partis secundae
ultimum Caput 11 inscribitur De poenitentiis, quae ab autiquo in
Ecclesia adhibitae, imo primis temporibus ac in iure antiquiori fre-
quentatae, innuunt ex verbi significatione poenas. quibus voluntarie
subiiciuntur, qui de peccatis seu delictis resipiscunt. Earum lincm
distinctionem ac impositionem moderatur can. 2312; quacnam vero
illo nomine veniant edicit can. 2313.

147. Poenitentiae scopus, divisio et impositio. Cum pars
sacramentum poenitentiae integrans vocetur quoque poenitentia, quae
propter peccata imponuntur, recte sic incipit can. 2312. § 1. Poeni-
tentiae supra declaratae in foro externo ad can. 196 declarato im-
ponitur hoc diverso fine: ut delinc/uens, tale namque est praefa-
tarum subiectum, non simplex peccator, a) vel poenam quam in-
currit effugiat, vel poenae contractae, seu quam inflictam secum
fert, b) absolutionem, « si agatur de censura », aut c) dispensatio-
nem, «si de poena vindicativa » (can. 2236 § 1), recipiat.

Successiva huiusmodi exempla nohis otierunt Decretales. Ait
enim Greg. IX in cap. 17 « de temporibus ordinationum » Lib. I,
X: «Respondemus, quod si proposita crimina, ordine iudiciario com-
probata, vel alias notoria non fuerint, non dehent hi (praeter reos
homicidii).post poenitentiam in iam susceptis vel suscipiendis or-
dinibus impediri : qui si non poenituerint, monendi sunt, el sub in-
terminatione divini iudicii obtestandi, ul in testimonium suae damna-
tionis, insusceptis etiam ordinibus non ministrenl ». Item l rbanus Mll
in cap. 2 « de clerico non ordinato ministrante » Lib. \, X re-

Blat - Comm. Text. Cod. Iur. ('"".

194 Lib. V. - Pars II. - De poetiis Can. 2312

spondet: « a diaconatu quoque biennio vel triennio pro tua nianeat
provisione suspensus. De beneticio autem misericorditer agatur cum
eo, ne sustentatione privatus, ad saeculi negotia revertatur. Ut au-
tem securius eis possis hanc misericordiam facere, de agenda poe-
nitentia diligentem circa eum curam non desinas exhibere ». Ac
demum Alex. III Pictaviensis Episcopi l « inquisitioni taliter re-
spondet; quod si matrem sponsae suae (nempe: latoris praesentium)
cognovit, et sponsae numquam carnaliter adhaesit, imponenda est
ei poenitentia paulo maior, quam pro adulterio: qua peracta, vel
parte ipsius, poterit ex dispensatione, cum alia matrimonium con-
trahere ».

Decretum legimus in Conc. Trid. 2. « Apostolus monet 3, pu-
blice peccantes palam esse corripiendos. Quando igitur ab aliquo
publice, et in multorum conspectu crimen commissum fuerit, unde
alios scandalo offensos commotosque fuisse non sit dubitandum: huic
condignam pro modo culpae poenitentiam publice iniungi oportet;
ut quos exemplo suo ad malos mores provocavit, suae emendationis
testimonio ad rectam revocet vitam. Episcopus tamen publicae hoc
poenitentiae genus in aliud secretum poterit commutare, quando
ita magis iudicaverit expedire ». Duo ex hoc textu interimus, primo
quidem poenitentiae distinctionem, ast secundo, quia in casu cri-
minis publici Codex non poenitentiam, sed poenara praescribat, et
de poenitentia quandoque imponenda can. sequens in fine moneat,
de limitatione publicae poenitenliae fuit sollicitus § 2. Ob delictum
(can. 2195) proprie dictum, aut transgressionem legis ecclesiaslicae
ad illud non pertingentem, occultam, quando nempe illud etiam iu-
dicialiter puniri non posset ad normam can.8 1933 § 1, nunquam
poenitentia publica imponatur, quamvis iliae secretae locum det
can.8 2312 §us la. Exeraplum nobis oftert Clemens 111 de « sacer-
dotibus graecis, quibus legitimo matrimonio licet uti » 4.

Propter poenitentiae naturam sub inscriptione capitis declara-
tam, admonet § 3. Poenitentiae, sicut in foro interno ita in externo,
non tam secundum quantitatem praesuppositi ex §° la delicti, quam
secundum poenitentis de patrato delicto contritionem exterius re-
lucentem moderandae sunt, ita ut secundum illius magnitudinem

1 Cap. 2 « de eo qui cognovit consanguineam uxoris suae » tit. XIII,
Lib. IV, X. — 2 Cap. 8, sess. XXIV, De Ref. -Uad Timoth. V, 20.
— 4 Cap. 7 « de poenitentiis et remissionibus » tit. XXXVIII, Lib. V. X.

Can. 2312-2313 Tit. X. - De remediis poenalibus etc. 195

sint hae minuendae; attamen pensatis etiam qualitatibus persona-
rum et deliclorum adiunclis, qttae simul requirenl vel augmentum
vel diminutionem, quandoque autem contrarium influxum in lmc
conferent. Ouae regula iam tradita fuerat ab Innoc. IV Livonienai
Episcopo, quando dixit: ' « Ceterum cum poonitentia non tam se
eundum quantitatem excessus, quam poenitentis contritionem, per
discreti sacerdotis arbitrium sit moderanda, pensata qualitate per-
sonae, super fornicatione, adulterio, homicidio, periurio et aliis cri-
minibus consideratis circumstantiis omnibus, et praesertim novitate
Livonien. Ecclesiae, competentem poenitentiam delinquentibus impo-
natis, prout saluti eorum videritis expedire ».

148. Poenitentiarum canonicarum elenchus non est com-
pletus, quia sic incipit can. 2313. § 1. Praecipuae in praxi poe-
nitentiae iuxta capitis tenorem sunt praecepta ex modo, quo illae
imponuntur, obligatorio : — 1° Recitandi determinatas per Supe-
riorem preces, v. gr. psalmos, orationes, etc. : — 5° Peragendi for-
tassis pedibus a) piam ob scopum aliquam peregrinationem, visi-
tando quamdam ecclesiam, sanctuarium, imaginem, vel « peragendi »
alia pietatis opera, nempe cultum Dei et Sanctorum respicientia ;
— 3° Servandi peculiare idest : ultra praescripta ieiunium ; —
4° Erogando eleemosynas pecuniae, vestium, etc. inpios usus, oempe
caritatis erga pauperes vel divini cultus; — 5° Peragendi exer-
citia spiritualia proprie dicta, prout ab exercitiis S. Ignatii haec
denominatio derivatur, in pia propter eius finem religionis vel ca-
ritatis aut religiosa domo nempe : alicuius religionis, per aliquot
dies, quorum limes inferior sunt duo iuxta reg. iuris 40 in 0° :
« Pluralis locutio duorum numero est contenta », sed protrahi po-
test in tres, octo, decem vel mensem.

Vidimus in Instructione citata connumerari exercitia spiritualia
remediis praeventivis, cuius non immemor fuisse legislator, ostendit
§ 2. Poenilentias quaslibet supradictas in § la Ordinarius (can. 19S,
§ 1) pro sua prudentia in finem remediorum poenalium addere
potest, non iam substituere, poenali remedio ex quatuor recensitis
sub can. 230G tantummodo monilionis el correptionis ,nam expressio
unius est exclusio ceterorum.

1 Cap. 8 « de poenitentiis etremissionibus » , tit. XXXVIII, Lib. V, X.

*<

PARS TERTIA.
De poenis in singula delicta.

149. Inscriptio Partis eiusque in titulos distributio. — In

Libri V introductione fnit declaratum quo modo essent correlativa
delictum et poena. Postquam ergo legislator in Codice normas
dedit, quibus reguntur tum delicta tum poenae universaliter loquendo,
hae vero tum in genere tum in specie consideratae, quin tamen
omitteret opportunam imo frequentem considerationem relationis
inter delicta et poenas, Pars tertia Libri V inscribitur ab illo De
poenis singillatim statutis iure communi in singula recensenda de-
licta vindicanda vel in emendationem delinquentium coercenda. —
Ut vero haec per ordinem enumerentur, fuit facta distributio in
titulos, ad quorum coordinationem considerandum est: inter delicta
esse aliqua, quae ab omnibus in Ecclesia patrari possunt, alia vero
quae a peculiaribus personis. Inter iila eminent, quae fundamenla
ipsius societatis supernaturalis impetunt, ac proinde « Titulus XI»
est « De delictis contra fidem et unitatem Ecclesiae », post eadem
oportet ut sequantur alia secundum dignitatem personaium quae
per delicta offenduntur vel bonorum quae ledunt, et ex utraque ra-
tione praecellit « Titulus XII. De delictis contra religionem », postea
ex motivo personarum sequitur « Titulus XIII. De delictis contra
auctoritates, personas, res ecclesiasticas », et ex altero motivo « Ti-
tulus XIV. De delictis contra vitam, libertatem, proprietatem, bonam
famam ac bonos mores », cui additur tanquam pars ab eodem
seiuncla « Titulus XV. De crimine falsi ». Inter delicta vero pecu-
liaria quarumdam personarum, ab omnibus quidem committi queunt,
etsi peculiares religionis actus exercendo, quae statim post titulos
praecedentes locum expostulant, hinc subditur « Titulus XVI. De
delictis in administratione vel susceptione ordinum aliorumque Sa-
cramentorum ». Post haec pluiium sunt propria, quae recenset
« Titulus XVII. De delictis contra obligationes proprias status cle-

Tit. XL - De delictis contra /i<lr», ete.

197

ricalis vel religiosi ». Inter hos quidam soiummodo patrare queunl
crimina, quae continet « Titulus XVIII. De delictis in collatione,
susceptione et dimissione dignitatum, ofiiciorum et beneficiorum
ecclesiasticorum ».. Demum minorem numerum personarum, vide-
licet ut plurimum Superiores ecclesiasticos afficit « Titulus Xl\. De
abusu potestatis vel ollicii ecclesiastici ».

TITULUS XI.
De delictis contra fidem et unitatem Eccleslae.

Can. 2314. - § I. Omnes a chris-
tiana fide apostatae et omnes et singuli
haeretici aut schismatici :

1° lncurrunt ipso facto excommu-
nicationem ;

2° Nisi moniti resipuerint, priven-
tur beneficio, dignitate, pensione, officio
aliove munere, si quod in Ecclesia ha-
beant, infames declarentur, et clerici.
iterata monitione, deponantur;

3° Si sectae acatholicae nomen de-
derint vel publice adhaeserint, ipso facto
infames sunt et, firmo praescripto can.
188, n. 4, clerici, monitione incassum
praemissa, degradentur.

§ 2. Absolutio ab excommunicalione
de qua in § 1, in foro conscientiae im-
pertienda, est speciali modo Sedi Apo-
stolicae reservata. Si tamen delictum
apostasiae, haeresis vel schismatis ad
forum externum Ordinarii loci quovis
modo deductum fuerit. etiam per vo-
luntariam confessionem, idem Ordina-
rius, non vero Vicarius generalis sine
mandato speciaii. resipiscentem, praevia
abiuratione iuridice peracta aliisque ser-
vatis de iure servandis, sua actoritate
ordinaria in foro exteriore absolvere
potest ; ita vero absolutus, potest deinde
a peccato absolvi a quolibet confessario
in foro conscientiae. Abiuratio vero ha-
betur iuridice peracta cum fit coram
ipso Ordinario loci vel eius delegato et
saltem duobus testibus.

Can. 2315. - Suspectus de haeresi,
qui monitus causam suspicionis non re-
moveat, actibus legitimis prohibeatur,
et clericus praeterea, repetita inutiliter
monitione, suspendatur a divinis; quod
si intra sex menses a contracta poena
completos suspectus de haeresi sese

non emendaverit. babeatur tamquam
haereticus, haereticorum poenis obno-
xius.

Can. 2316. - Qui quoquo modo hae-
resis propagationem sponte et scienter
iuvat, aut qui communicat in divinis
cum haereticis contra praescriptum can.
1258, suspectus de haeresi est.

Can. 231". - Pertinaciter docentes
vel defendentes sive publice sive priva-
tim doctrinam, quae ab Apostolica Sede
vel a Concilio Cenerali damnata qui-
dem fuit, sed non uti formaliter hae-
retica, arceantur a ministerio praedi-
candi verhum Dei audiendive sacramen-
tales coufessiones et a quolibet docendi
munere, salvis aliis poenis quas sen-
tentia damnationis forte statuerit, vel
quas Ordinarius, post monitionem, ne-
cessarias ad reparandum scandalum
duxerit.

Can. 2318. - § 1. In excommunica-
tionem Sedi Apostolicac spcciali modo
reservatam ipso facto incurrunt, opere
publici iuris facto, editores librorum
apostatarum, haereticorum et schisma-
ticorum, qui aposlasiam, haeresim, schi-
sma propugnant, itemquc eosdem libros
aliosve per apostolicas litteras nomi-
natim prohibitos defendentes aut scien-
ter sme debita licentia legentes vel re-
tinentes.

§ 2. Auctorcs et editores (|iii, sine
debita licentia sacrarum Scripturarum
libros vel earum adnotationes aut com-
mentarios imprimi curant, iociduut ipso
facto in excommunicationein nemini re-
servatam.

Can. 2319. - § I Subsunl excom-
municationi latae sententiae Ordinario
rcservatae catholici :

1^8 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2314

1° Qui matrimonium ineuntcoratn tholicis ministris baptizandos offerre

ministro acatholico contra praescriptum praesumunt;

can. 1063, § 1; 4° Parentes vel parentum locum

2° Qui matrimonio uniuntur cum tenentes qui liberos in religione acatho-

pacto explicito vel implicito ut omnis lica educandos vel instituendos scienter

vel aliqua proles educetur extra catho- tradunt.

licam Ecclesiam; § i. Ii de quibus in § 1, nn. 2-4,

3° Qui scienter liberos suos aca- sunt praeterea suspecti de haeresi.

150. Inscriptio Tituli et canonum coordinatio. — Primus
Terliae Partis Titulus XI Libri V est inscriptus De deliclis, ut haec
definiuntur in can. 2195, § 1, contra fidem, quae est prima vir-
tutum theologalium tanquam hindamentum, quae patrantur ab hae-
reticis et apostatis in can. 1325, § 2 declaratis, atque ab aliis, qui
haeresis aut apostasiae participes (iunt, et contra unitatem Eccle-
siae, cui adversantur tum schismatici seu scindentes eam, tum alii
aliquatenus schismati faventes. — Principaliter delinquentes per-
cellit can. 2314, dum suspectos de haeresi compescit can. 2315.
Secundarios delinquentes ad normam inscriptionis sub seqq.8 can.s
poenae decernuntur, et in can. 2316 respectu haeresis, in can. 2317
ob falsam doctrinam, non formaliter haereticam, can. 2318 respicit
librorum editionem, ac demum can. 2319 diversa delicta in re ma-
trimoniali, quorum aiiqua suspicionem de haeresi secumferunt.
Huiusmodi praecipua delicta semper Ecclesia est persequuta, atque
locum nanciscuntur in Lib. V authenticarum Collectionum sub ru-
bricis: « De haereticis » ac « De schismaticis ». Poenae autem plu-
ribus in locis, etiam extra illas Collectiones inflictae, digestae sunt
ac perpolitae in praefatis huius Tituli legibus.

151. Adversus apostatas, haereticos et schismaticos est
directe condilus can. 2314. § 1. Omnes distributive a christiana
fide, quae est « divina et catholica » (can. 1323, § 1), et per quam
« corde creditur ad iustitiam » (ad Rom. X, 10), apostatae, seu qui
« ab illa totaliter recedunt » (can. 1325, § 2) etiam « externe ac
cum morali imputabilitate», utpote delinquentes, quae apostasia ap-
pellatur mixta apud moralistas, atque haec valent quoque de se-
quentibus, nempe: et omnes distributive addituique et singuli « qui-
buscumque nominibus censeantur: facies quidem diversas habentes,
sed caudas aii invicem colligatas, quia de vanitate conveniunt in
idipsum » l, a) haeretici, videlicet: qui « post receptum baptismum,

1 Cap. 13, « De haereticis» in Conc. Generali, Tit. 7, Lib. V.

Can. 2314 Tit. XI. - De delictis contra fldem etc. 199

nomen retinentes christianum, pertioaciter aliquam ex veritatibus
lide divina et catholica credendis denegant aut de ea dubitant n
(can. 1325, § 2), (alterutrum interne ac externe, ut supra) nam
Stephanus Papa inquit omnibus Episcopis l: « Dubius in lide, inli-
delis est a, b) aut schismatici, scilicet: « qui subesse renuunt Summo
Pontifici aut cum membris Ecclesiae ei subiectis communicare re-
cusant » (can. et § cit.1); singuli praedicti:

1° Incurrunt ipso facto excommunicationem, ex const. « A.po-
stolicae Sedis » Pii IX 2 retenlam.

Ouod Bonif. VIII in cap. unico De schismaticis 3 invocat prin-
cipium iuris: « similes excessus et culpae poenis similibus in po-
sterum puniantur » applicatur hoc in loco, dum poenas in diversis
Decretalium capitibus statutas decernit canon sub n. 2°. Nisi etiam
semel moniti resipuerint, scilicet: « nisi abiurata haeresi (vel apo-
stasia) et satisfactione exhibita, confestim ad fidem conlugerint ortho-
doxam », ut ait Lucius III in cap. 9 de Haereticis 4, atque nisi schi-
smatici renisum deposuerint, ita ut iam submissionem spondeant
sincere, aut communicationem interruptam reassumant, a) priventur
beneflcio proprie dicto ad normam can. 1409, 1412, dignitate quae
Episcopatum et maiorem designat, necnon Abbatias et Praelaturas
nuWm^pensione derivata ex beneliciis, bonisque ecclesiasticis, ofjicio
« stricto sensu » (can. 145, § 2), imo et « lato sensu » (ib. § I),
cum addatur: aliove munere, quod intelligendum est quoque de
munere laicali, si quod in Ecclesia idest: ab ea ut societate de-
pendens habeant, b) infames declarentur , est ergo « infamia iuris »
(can. 2293, § 2), sed « ferendae sententiae » (can. 2217, § 1, n. 2")
cuius eflectus post sententiam condemnatoriam cognoscuntur ex
can. 2294, § 1. Poenae illae clericos et laicos (« utrique autem
possunt esse religiosi » can. 107) compescunt, nam sequitur: et
clerici « per primam saltem tonsuram » (can. 108, § 1), iterata
monitione, quae supponit praecedentem unicam, deponantur, cum
depositio enumeretur inter « poenas vindicativas quae clericis tantum
applicantur» (can. 2298), et cuius eftectus edicunt can. 2303,
2304. — Poenae sunt « determinatae » (can. 2217, §1, 1°) necnon
cumulativae, atque « lex utitur verbis pracceptivis » (can. 2223, § 3°).

Aggravantur poenae sub n. 3° Si sectae acatholicae oempe:

1 Cap. 1, Tit. cit. — 2 12 Oct. 1869, § 1, n 1 et 3. - 3 Tit. III,
Lib. V in 6°. — 4 Tit. 7, Lib. V.

200 Lib. V. - Pars Iir. - De poenis in delicta Can. 23M

haereticae aut schismaticae, a) nomen dederint b) vel solum publice
scilicet: « talibus in adiunctis » adhaeserint cuilibet ex praefatis
sectis, « ut prudenter iudicari possit et debeat facile divulgatum
iri (can. 2197, 1°) tale delictum, vel iam divulgatum sit », alte-
rutro in casu sive ab inceptione delicti alicuius initio canonis
expressi, sive decursu temporis post illam, ipso facto in hoc nu-
mero declarato infames sunt cum effectibus supra citatis, etiamsi
sententia condemnatoria nondum praecesserit, et, firmo praescripto
can. 188, n. 4, nempe: « quaelibet officia vacant ipso facto et sine
ulla alia declaratione, si clericus... a fide catholica publice defe-
cerit » (facilius id eventurum in casibus sub n.° 3°), clerici, ut supra
in n.° 2°, monitione ad sequentem poenam, et monitio haec potest
esse quandoque prima, si nempe sic deliquerit antequam praeces-
serit monitio sub n.° 2°, quandoque secunda, si nondum ad depo-
sitionem (uerit processum, dum deliquerit ut in n.° 3°, quandoque
tertia, si et depositio iam inflicta ei fuerat, tunc enim adhuc de-
linquentes « clerici » ut declaratum est in hoc n.°, ac insuper in-
cassum, praemissa declarata « monitione », degradenlur, quae poena
« in se continet depositionem, perpetuam privationem habitus eccle-
siastici et reductionem clerici ad statum laicalem » (can. 2305).

Ouae « declaranda mandarunt Emi ac Rdmi Dni Cardinales
Inquisitores », sicut factum fuit per Dec. S. Congr." S. Officii l, exten-
saque ad schisma ibi non expressum, continentur sub § 2. Et pri-
mum de absolvenda excommunicatione: Absolutio « legitima, qua
tantum tollitur » (can. 2248, §1), ab excommunicatione definita in
can. 2257, § 1, de qua in §° 1", scilicet: quam in huius canonis
initio declarati « incurrunt ipso facto », in foro conscienliae, « sive
sacramentali, sive extra-sacramentali » (can. 196) impertienda « cum
primum delinquens a contumacia recesserit» (can. 2248, § 2), idest:
«cum reum vere delicti commissi poenituerit et simul ipse congruam
satisfactionem pro damnis et scandalo dederit aut saltem serio pro-
miserit » (can. 2242, § 3), est non aliter ac in cit. const. « Apo-
stolicae Sedis » speciali modo Sedi Apostolicae reservata, ergo
« baec aliive qui absolvendi potestatem ab ea impetraverint spe-
cialem » (can. 2253, 3°), illam censuram absolvere poterunt. — Nunc
vero praescriptum est in can. 2251 : « Si absolutio censurae detur

1 19 Febr. 1910, CO. VIII, 61.

Can. 231+ Tit. XT. - De delictis contra fidem etc. 201

in toro interno (seu eonscientiae), absolutus, romoto scandalo, potest

uti talem se habere etiam in actibus fori externi; sed, nisi con-
cessio absolutionis probetur aut saltem legitime praesumatur in foro
externo. censara potest a Superioribus Ibri externi, quibus reus pa-
rere debet, urgeri, donec absolulio in eodem foro habita fueril ».
Merito igitur de hac subdit canon, quem commenlamur: Si tamen de-
lictum apostasiae, haeresis vel schismatis declaratum supra, ad forum
e.rternum explicatum in Commentario Textus ad can. 196, Ordinarii
loci etiam prae Superiore maiori religionis clericalis exemptae quoad
huius subditos (can. 198, § 2), quovis modo deductum fuerit, vel
iudicialiter vel extraiudicialiter, denuncialione, aut etiam per vo-
iuntariam confessionem extrasacramentalem, ita ut de ea constet,
idem Ordinarius loci, sed cum sequenti limitatione: non vero Vi-
carius generalis sine mandalo speciali, quod tamen ei proinde dari
potest, a) resipiscentem, seu « a contumacia recedentem », ut supra
declaratum est, b) praevia absolutioni abiuratione seu retractatione
pro diversitate haeresis aut criminis praescripta, saltem communi
iuxta libros liturgicos, iuridice peracta, sicut infra explicabitur
c) aliisque servatis de iure servandis, iuxta rubricas de hac recon-
ciliatione,* atque imposita tum poenitentia salutari, tum « congrua
satisfactione pro damnis et scandalo », atque dato mandato, si ei
locus sit in casu, sua auctoritate ordinaria, quin opus ergo sit
alicuius interventus Sedis Apostolicae huiusve facultatis, in foro
exteriore ahsolvere potest « ab excommunicatione de qua in §° 1 »,
quae « absolutio utrumque forum aflicit » (can. 2251), unde in casu
etiam quod absolutio eiusdem « in foro conscientiae » non praeces-
serit. — Hac de causa opportune additur: ita vero absolutus « in
foro exteriore », potest deinde (nam prius « nequit absohi a pec-
catis », can. 2250, § 2) a peccato « apostasiae, haeresis vel schi-
smatis », utpote non reservato nisi ratione censurae, absolvi <t
quolibet confessario, idest: sacerdote iurisdictione erga eum prae-
dito ad normam can. 871, 872, 874-87(i, in foro conscientiur, nempe:
« sacramenlali » propter absolutionis materiam. — Demum eiplicat
canon : Abiuratio vero « praevia » de qua supra habetur iuridice
peracta propter hanc quoque legis declarationem, cum /it coram
a) ipso Ordinario loci de quo supra, etiam « coram Vicario gene-
rali sed cum mandato speciali » ad praefatam absolutionem, vel eius
alleriusutrius delegato ad solam recipiendam abiurationem, b) et

202 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2315-2316

saltem in quolibet casu dnobus testibus, nempe: personis, quae iure
naturae testilicari possint.

152. Contra suspectum de haeresi. — Can. 2315. Su-
spectus de haeresi, ob manifestationem propositionis tali censura nota-
tae, et propter verba vel facta, quae iuxta ss. canones v. gr. 2319, § 1,
n. 2-4 prudens tundamentum praebent erroris sequuti contra tidem
eatholicam, qui clericus vel laicus, forsan religiosus, monitus ab
Ordinario loci, cui hae causae sunt reservatae, causam suspicionis
qua permanentem non removeat, actibus legilimis prohibeatur,quos
proinde illicite exercebit, dignoscendos ex parallelo can. 2256, 2°,
et clericus « per primam saltem tonsuram » (can. 108, § 1) prae-
terea, gravius puniendus, sed repelita inutiliter seu absque remo-
tionis praefatae eflectu monitione, suspendatur a divinis, quae « su-
spensio vetat omnem actum potestatis ordinis quam quis sive per
sacram ordinationem sive per privilegium obtinet » (can. 2279,
§ 2, 2°), et hucusque « lex utitur verbis praeceptivis » (can. 2223,
§ 2), proceditque canon ulterius: quod si intra sex menses, qui
« sumantur prout sunt in calendario » (can. 34, § 3, 1°, 3°), ac
« primus dies ne computetur et tempus finiatur expleto ultimo die
eiusdem numeri », subditur enim : a contracta poena per senten-
tiam condemnatoriam praevia monitione, et quoad clericum iterata,
completos suspeclus de haeresi ut initio canonis sese non emenda-
verit removens « causam suspicionis », habeatur ex iuris praescripto
tanquam haereticus, quidquid fuerit coram Deo, cui cor hominis
patet, haereticorum poenis seu contra eos per can. 2314 tum latae
tum ferendae sententiae obnoxius, equidem illis ipso facto, his vero
per sententiam plectendus.

153. Suspicio de haeresi ob huius iuvamen. — Inter
varios casus suspicionis de haeresi statim ponitur magis propinquus
ipsi haeresi sub can. 2316. Qui a) quoquo modo etsi materialis coope-
rationis, v. gr. in edendis legibus, decretis, subveniendo pecuniis, ser-
vitio, haereticorum opera quamvis benetica, haec aut hos commen-
dando, ita ut per diversos actus haeresis, sive praesertim in secta,
sive illius erroris contra fidem divinam et catholicam in seipso
considerati propagationem in eos, qui prius illam non prolitebantur,
sponte scilicet: sine vi aut metu gravi, et scienter, quod verbum
ex loco parallelo « plenam cognitionem et deliberationem exigit »
(can. 2229, § 2) quoad propriae actionis influxum, iuvat saltem

Can. 2316-2317 Tit. XT. - De delictis contra fidem ete. _*«

indirecte, b) aut qui communicat in divinis, scilicet : « quovia modo
aclive assistens seu pa.rtem habens in sacris acatholicorum ». sed
cum haereticis proprie dictis ad normam can. 1325, § 2 contra
praescriptum can. 1258, in cuius § 2a toleratur quaedam <r prae-
sentia passiva seu mere materialis, civilis oflicii vel honoris causa »,
ceteroquin alteruter ex declaratis, suspeclus de illa haeresi est, quam
alterutro actu iuvat.

154. Adversus docentes vel defendentes propositiones
damnatas lata luit in const. « Aplcae. Sedis » Pii IX excommu-
nicatio Rom.° Pont.1 simpliciter reservata. Plenius contra eosdem
insurgit can. 2317. Pertinaciter, idest: cognita doctrinae damna-
tione statim declaranda, a) docentes proprie, idest: tradendo ne-
scientibus, quatenus tales esse iudicari queant, b) vel defendentes,
scilicet: adnitentes tueri tanquam veram vel licitam vel non dam-
nandam, non vero si tantummodo aliquem propositionis damnatae
verum sensum tueantur, sed indifferens est sive publice illud fiat
v. gr. in schola, in academia, in libro publici iuris, in sacra con-
cione, -sive privatim in conversatione, domi coram paucis, doctri-
nam,quae\\[ plurimum sub forma proposition is ab Apostolica Sede
sive per Rom. Pontiticis iitteras, sive per Decretum S. Congr. S. Of-
licii (can. 7), vel a Concilio Generali, cuius mentio non extabat
in const. « Aplcae. Sedis » citata, proindeque illa censura slrictius
interpretabatur ab Auctoribus probatis, non sic nunc faciendum,
damnata quidem fuit seu reprobata in se (non solum prohibita
quoad defensionem etc. ob raliones prudentis regiminis, sicut quan-
doque contigit), sed non uti formaliter haerelica, idest: directe
revelatae veritati ac certe contraria, quia illo in casu hi delinquentes
caderent sub can. 2314. — Delinquentes igitur, prout declaratum
est, « verbis praeceptivis utitur lex » de poena « determinata ))
(can. 2217, § 1, 1°), arceantur a ministerio a) praedicandi verbum
Dei ad normam can. 1340, §§2, 3, ut memoratum est in can. 1347,
§ 3, b) audiendive sacramentales confessiones, proindeque gravis
haec causa iudicatur ad normam can. 880 quod attinet, c el n
quolibet docendi munere, scilicet: oflicio ecclesiastico etsi « lato
sensu » (can. 145, § 1), cui docere alios incumbat, salvis aliis poenis
tempore initii Codicis vigentibus, sive ferendae sive praesertim latae
sententiae, et inde quoque excommunicationis, « harum enim in
Codice fit mentio » his verbis (can. 6, t»°), a) quas senlenlia dnmna-

204 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Caii. 2317-231S

tionis, non posterius documentum, nisi quatenus hoc illam conlir-
met, v. gr. Molu pr. « Praestantia Scripturae Sacrae » Pii X ' « con-
firmantis tum Decretum illud Congr.8 Sacrae Supremae (scilicet:
« Lamentabili »), tum Litteras eas Encyclicas (« Pascendi Dominici
gregis ») forte statuerit, non iam solum retulerit vel conlirmaverit
in genere poenas antiqui iuris, b) vel quas Ordinarius, tum loci
ex contextu, nam ipsius est cura fidei magisleriique ecclesiastici
erga eiusdem subditos, quin excludatur competentia « Supeiioris
maioris in religionibus clericalibus exemptis » (can. 198, § 1), quan-
documque eius subditus sic deliquerit, posl monitionem de emen-
datione aut de reparatione conveniente erroris danda, necessarias
ob illius defectum, vel insufficientiam in hunc praecise finem, ad
reparandum scandalum duxerit secundum eius prudens iudieium.
155. Propositiones damnatae cum excommunicatione
latae sententiae. — Valde utile est recensere illas damnationes,
in quibus excommunicatio latae sententiae fuit statuta. !ta damnatae
fuerunt: a Leone X errores 41 Martini Luther in Bulla « Exurge
Domine»2; a Pio V prop. 79 Michaelis du Bay (Baii) in Bulla
« Ex omnibus afflictionibus » 3; a Clem VIII prop. 1 circa confessio-
nem et absolutionem per litteras vel internuncium in Dec.° S. Congr.8
S. Officii 4, ab Alex. VII confirmante duo Dec.a S. Officii 5 in prop." 4&
errores Iansenistarum ; ab Innoc. XI per Dec. S. Officii 6 65 prop.s,
errores Iansenistarum, et ab eod. Pont. in const. « Coelestis Pastor » 7^
errores Micbaelis de Molinos in 68 prop.3, ab Alex. VIII prop. 1
circa peccatum philosophicum in Dec.° S. Officii 8, item ab eodem
S. Pont. in Dec.° eiusdem Congr.' Supr. 9 31 prop.s, et a Bened. XIV
errores 5 de duello in const. « Detestabilem » 10. Demum omnes
quae ab Auctoribus probatis enumerantur tanquam comprehensae
sub excommunicatione B. P. simpliciter reservata in const. « Aplcae.
Sedis », inclusa doctrina circa praxim, de qua inquit Bened. XIV
in const. « Ubi primum » ll: «Qui ausus fuerit docere, licitam esse
praxim exquirendi nomen complicis, denuntiata, nisi revelarent, ab-
solutionis sacramentalis negatione: vel scribere aut loqui prae-

1 18 Nov. 1917. — 2 15 Iun. 1520, Denzinger, n. 741-781. — 3 1 Oct.
1567, Denzinger, n. 1001-1080. — 4 20 Iun. 1602, Denz. n. 1088. —
5 24 Sept. 1665 et 18 Marr. 1666, Denz. 1101-1145. — 6 2 Mart. J679,
Denz. 1151-1215. - 7 19 Nov. 1687, Denz. 1221-1288. — 8 24 Aug. 1690,
Denz. 1290. — 9 7 Dec. 1690, Denz. 1291-1321. — "> io Nov. 1752. Denz.
1491-1495. — 41 2 Iul. 1746.

Caii. 2317-2.-J1S Tir. XI. - De delictis contra fidem etc.

sumpserjt in eiusdem damnatae praxis defensionem, b incidit io
excommunicationem Rom. Pont. reservatam. Exclusio econtra esl
admittenda iuxta eorumdem Auctorum interpretationem quoad do-
ctrinas de quibus in canone, alias etiam sub excommunicatione latae
sententiae damnatas in Conc.8 Oecumenicis, eo quod buiusmodi poena
revocata in const. « Aplcae. Sedis » non venit sub clausula canonis:
« saivisaliis poenis quas sententia damnationis forte statuerit», iuxta
interpretationem in Commentario adductam.

156. Contra delinquentes ratione quorumdam librorum
prohibitorum. — Poenae latae sententiae Decr™ gener m « de
piohibitione et censura librorum » (n. 47, 48) transcriptae sunt
accuratius quoad personarum designationem, et aliquantulum sive
ampliatae sive restrictae in can. 2318. § 1. In excommunicationem
Sedi Apostolicae (can. 7) non solum <r Romano Pontifici » speciali
modo reservatam (can. 2253, 3°) ipso faelo ex singulis recensendis
incurrunt vi buius can.8, opere publici iuris faclo, non prius, v. gr.
dum imprimitur, si aliqua exemplaria danlur, a) edilores nempe:
qui editionis sumptus sustinent, sive auctor sit, sive non. librorum
proprie dictorum, non ad sensuin can. 1384, § 2, apostatarum,
haereticorum et in Dec.s gener.6 omissorum schismaticorum, singu-
lorum tanquam auctorum, qui supple « libri a insuper apostasiam,
haeresim unice in Dec.s gener.3 expressam, schisma, quae verba
distributive sumantur ad unamquamque auctorum categoriam, non
tantum quia referunt aut continent, sed tertio propugnant, seu po-
sitive defendunt. Hucusque determinatum est obiectum delicti edi-
torum. Ampliores termini aliis delinquentibus assignantur; nempe:
itemque eosdem libros cum tribus videlicet declaratis qualitatibus,
aliosve quoque « libros » per apostolicas litteras sive in forma
Epistolae, Encyclicae, Brevis, Bullae, sed Summi Pontiticis, non per
Decreta SS Congregationum etiam Papa conlinnantc, nominatim
per auctoris vel saltem singularis libri designationem, prohibitos
formaiiter, seu qua tales, singulos libros utriusque classis, ut supra,
b) defendentes sive formaliter quoad eorum doctrinam, sive mate-
rialiter, ne destruantur, ex commercio auferantur, elc. c) aut scienter,
quod verbum sequentia tantum commata afficiens « pienam cogni-
tionem ac deliberationem exigit, unde quaelibet imputabilitatis im-
minutio sive ex parte intellectus sive ex parte voluntatis eximil »
(can. 2229, § 2), sine debita licentia, qua eisdem relaxetur lex,

206 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2318-2319

legentes ita ut idioma in quo scripti sunt intelligant, vel retinentes,
eo quod sub eorum libera sint dispositione, quamvis apud alios in-
veniantur libri. Omissum est in canone verbum « imprimentes » de
cuius sensu nonnulla erant practica dubia.

Pariter loco eorum « qui imprimunt aut imprimi faciunt » (Dec.
gen.) posita sunt in § 2 verba : Auclores, qui nempe librum con-
fecerunt, vel saltem editionem peculiarem inspiratorum librorum
curarunt, et editores propterea quod sumptus editionis suppeditant,
qui snb conditione sine debita licentia « Ordinarii loci » ad nor-
mam can. 1385, § 2, quae, utpote verbo singulari expressa et con-
gruenter verbis: « sine Ordinarii approbatione » in Dec.s gener.s, non
respicit « licentiam sui Superioris maioris, quam religiosi (auctores)
antea quoque consequi debent » (ib. § 3), a) sacrarum Scriptu-
rarum libros b) vel earum adnotationes c) aut commentarios, prout
haec omnia fuerunt declarata in can. 1 385, §1,1°, et contra illius
normam imprimi curant, illi saltem permissione, hi tractantes per
se vei per alium cum typographia, non iam « qui imprimunt »,
incidunt ipso facto consummato imprimendi in excommunicationem
nemini reservatam, « a qua potest absolvere, in foro sacramentali
quilibet confessarius; extra forum sacramentale quicumque iurisdi-
ctionem in foro externo habeat in reum » (can. 2253, 1°).

157. Contra delicta, quae ut plurimum accidunt in ma-
trimoniis mixtis. — Cum praedictis matrimoniis connexionem, ut
patebit, habere facile queunt delicta contra fidem ac unitatem Ec-
clesiae quae punit can. 2319, propter quod huius commentarium
dedimus alias sub Appendice prima vols. « De Sacramentis ». —
§ 1. Subsunt excommunicationi latae sentenliae Ordinario loci
(can. 198, § 2) reservatae, qui « absolvere potest ab ea etiam pere-
grinos » (can. 2253, 3°), catholici, sive inter se sive praesertim cum
acalholicis matrimonium contraxerint, sequentes :

1° Qui matrimonium ineunt « sive per se, sive per procu-
ratorem » coram ministro acatholico « uti sacris addicto » contra
praescriptum can. 1063, % 1, scilicet: « vel ante vel post matri-
monium coram Ecclesia initum », etsi ad matrimonialem consensum
renovandum, sicuti talis paragrphus fuit declaratus; — 2° Qui
matrimonio, quamvis ad normas ss. canonum uniuntur cum pacto
adiecto matrimoniali contractui ante ipsum matrimonium, explicito,
quamvis verbotenus ac sine formalitatibus legum de pactis, sed

Can. 2319 Tit. XII. - De delictis contra religionem

21 '7

praecise de hoc qood sequitur, vel implicito in alia assumpta obli-
gatione, ut omnis utriusque sexus vel aliqua proles v. gr. eiusdem
sexus ac coniux acatholicus, unave tantum, educelur extra catho-
ticam Ecclesiam, quod comprehendit, tum sectam haereticam vel
schismaticam, tum absque religione, vel in qualibet acatholica ; —
3° Qui scienter quoad sequentes circumstantias a) liberos suos
b) acatholicis ministris alicuius sectae, falsaeque religionis, c) ba-
ptizandos, seu in hunc finem o fj (err e praesumunt, quod poslremum
(( verbum plenam cognitionem ac deliberationem exigit » (can. 2229,
§ 2) legis ac poenae ad incurrendam censuram, non ad effeclum
sequuturum ex § 2; — 4° Parentes, ut in n.° praec. maritus vel
uxor, vel parentum locum tenentes, ut avus, tutor, vel apud quem
reliquerunt 1 11 1 proprium filium, qui a) liberos respectu « paren-
tum » illorum b) in religione acatholica quacumque ac positi\<>
modo e) educandos quoad morum informationem vel instituendos
quoad intelligentiae doctrinam d) scienter tradunt; sed adverbium
inteliigendum de illis circumstantiis sub a) b) et c) tum respectu
i}1 2ae, tum quoad poenam incurrendam, pro hac vero tantum in-
super illud « verbum plenam cognitionem ac deliberationem exigit »
(can. 2229, § 2) legis ac poenae.

Additur notabilis § 2. Ji de quibus in § 1, nn. 2-4, prout
ibidem declarati manent, sunt praeterea, idest: non solum propiie
delinquentes, ut supra, sed suspecti de haeresi contra necessitatcm
professionis religionis catholicae ad aeternam salutem consequendam.
lis ergo applicandus est can. 2315.

TITULUS XII.
De delictis contra religionem.

Can. 2320. - Qui species consecra-
tas abiecerit vel ad malum finem ab-
duxerit aut retinuerit, est suspectus de
haeresi; incurrit in excommunicationem
latae sententiae specialissimo modo Sedi
Apostolicae reservatam ; est ipso facto
infamis, et clericus praeterea est depo-
nendus.

Can. 2321. - Sacerdotes qui contra
praescripta can. 806. § 1, 808 prae-
sumpserint Missam eodem die iterare

vel eam celebrare non ieiuni, suspen
dantur a Missae celebratione ad ttm-
pus ab Ordinario secundum diversa
rerum adiuncta praefiniendum.

Cam. 2322. - Ad ordiuem sacerdo-
talem non promotus :

1° Si Missae celebrationem simu-
laverit aut sacramentalem confeaionem
exceperit, excommunicationem ipso facto
contrahit, speciali modo Sedi Aposto-
licae reservatam ; et insuper laicus qui-

208

Lib. V. - Pahs III. - De poenis in delicta

dem privetur pensione aut munere, si
quod habeat in Ecclesia, aliisque poenis
pro gravitate culpae puniatur; clericus
vero deponatur;

2° Si alia munia sacerdotalia usur-
paverit, ab Ordiuario pro gravitate cul-
pae puniatur.

Can. 23*23. - Qui blaspbemaverit vel
periurium extra iudicium commiserit,
prudenti Ordinarii arbitrio puniatur,
maxime clericus.

Can. 2324. - Qui deliquerint contra
praescriptum cau. 827, 828, 840, § 1,
ab Ordinario pro gravitate culpae pu-
niantur, non exclusa, si res ferat, su-
spensione aut beneficii vel ofiicii eecle-
siastici privatione, vel, si de laicis aga-
tur, excommunicatione.

Can. 2325. - Qui superstitionem exer-
cuerit vel sacrilegium perpetraverit, pro
gravitate culpae ab Ordinario puniatur,

salvis poenis iure statutis contraaliquos
actus superstitiosos vel sacrilegia.

Can. 2326. - Qui falsas reliquias con-
ficit, aut scienter vendit, distribuit vel
publicae fidelium venerationi exponit,
ipso facto excommunicationem Ordina-
rio reservatam contrahit.

Can. 2327. - Quaestum facientes ex
indulgentiis plectuntur ipso facto ex-
communicatione Sedi Apostolicae sim-
pliciter reservata.

Can. 2328. - Qui cadavera vel se-
pulcra mortuorum ad furtum vel alium
malum finem violaverit, interdicto per-
sonali puni;itur, sit ipso facto infamis,
et clericus praeterea deponatur.

Can. 2329. - Ecclesiae vel coemeterii
violatores. de quibus in can. 1172, 1207,
interdicto ab ingressu ecclesiae aliisque
congruis poenis ab Ordinario pro gra-
vitate delicti puniantur.

TitulusXII.

De delictis
contra re-
ligionem —

— erga SSrham. — quoad species consecratas Can.
Eucharistiam —

— in missa . — iterato vel absque ieiunio »
celebrata —

' — per non promotum ad

ordinem sacerdotalem »

— nominis Dei »

— occasione stipendii Missarum »
— in genere indigne tractatas »

- propter falsas reliquias »

— erga res
sacras —

in spe-

cie

— ob quaestum ex indulgentiis

— perviola-
tionem —

— cadaverum vel
sepulcrorum

— locorum sacro-
rum

2320
2321

2322
2323
2324
2325
2326
2327

2328

2329

158. Inscriptio Tituli et ordo canonum. --. Postquam
Coclex tractans de poenis in singula delicta primo coadunavit uuo
subTitulo delicta contra virtutes theologales, videlicet: (idem atque
caritatem, huic enim adversatur contra unitatem Ecclesiae delin-
quens, digerit statim Titulum XII iuscriptum De delictis, quae de-
finiuntur (can. 2195, § 1) « externa et moraliter imputabilis legis
violatio cui addita sit sanctio canonica saltem indetermiuata »,

Cau. 2320 Tit. XII. - De detictis conira religionem 209

contra religionem, quae esl « virtus moralis quae Deo debitum cul-

lum afFert », ac praeeminet inler alias virtutes morales. Nam in De-
ealogo (Exodi XX) « ponuntur primo praecepta ad religionem per-
tinentia, tanquam praecipua. Ordo autem praeceptorum proportio-
natur ordini virtutum, quia praecepta legis dantur de actibus
virtutum. Ergo religio est praecipua inter virtutes morales ». Ita
D. Th. *.

« Duo ergo in religione eonsiderantur. secundum eius defini-
tionem. Unum quidem quod religio Deo affert. scilicel cultus, et
hoc se habet per modum materiae et obieeti ad religionem; aliud
autem est id cui affertur, scilicet Deus, cui cultus exhibetur: in-
quantum aclus quidam quibiis Deus colitur, in Dei reverentiam
(iunt: puta sacrificiorum oblationes, et alia huiusmodi » 2. Sic igitur
iure praeponuntur canones contra delicta, quae in augustissimum
sacramentum sub quo Christus continetur redundant. ac primo in
seipso consideratum can. 2320, postea in Missae vero sacrificio
can. 2321, ac in eo simulato can. 2322, post Cbristum verendum
est Divinum nomen, cuius irreverentia per ean. 2323 vindicatur,
atque redundans indirecle in Missam delictum nempe: ob eius sti-
pendium punitur can. 2324. Post haec veniunt eanones punientes
delicta erga res sacras, sive in genere. ut est can. 2325, sive in
specie ae sunt ceteri quatuor canones, videlicet: propler talsas re-
liquias can. 2326, ob quaestum ex indulgentiis can. 232", ac demum
in violationes cadaverum vel sepulcrorum locorumve sacrorum in-
surgunt can. 2328, 2329.

159. Delicta contra sanctissimam Eucharistiam. — Si-
cuti actus reverentiae erga divinuin Saeramentum patefaciunt illo-
rum subiecti lidem, e eontrario magnae irreverenliae, si ex animo
liant, fundamentum praebent dubitandi de recta operantis fide: me-
rito igitur statuit can. 2320. Qui, exclusa quacumque distinetione,
species ut plurimum panis, sed vini quoque, corisecralas, nempe:
super quas verba consecrationis rite prolala fuerunt, a) abieeerit
scilieet: veluti abs se iecerit, ergo per actionem eaium despecti-
vam, sive in terram, sive spargens super aliquod mobile, sive af-
ficiens parieti, etc vel ad rrialum finem, quae intejitio agentis sive
per se sive per aliam personam exequenda requiritur influens in

1 II-II, q. LXXXI, a. 6 arg. Sed contra. — - D. Th. loc. cit.
a. 5 corp.

Blat - Comm. Tert. Cod. Jur. Cnn. 14

210 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2320-2321

actionem, qua b) abduxerit, idest: duxerit secum ad locum distin-
ctum ab eo in quo sunt, sive recipiens ore uti-se communicans.
sive furto, sive tanquam communioni deferendae, c) aut retinuerit
apud se, quamvis rite illas consequutus fuerit, vel alius abduxerit,
quicumque illorum est suspectus de haeresi vi huius canonis; ei
ergo est applicandus can. 2315, et hoc delictum pertinet ad com-
petentiam Congr." S. Officii ut est tribunal.

Nunc animadvertere oportet cum D. Th., quod « inter res sacras
summum locum obtinent ipsa sacramenta quibus homo sanctificatur:
quorum praecipuum est Eucharistiae sacramentum, quod continet
ipsum Christum. Et ideo sacrilegium quod contra hoc sacramentum
committitur, gravissimum est inter omnia » *. Sed delieta, quae
respicit canon. sunt adhuc graviora iuxta eumdem S. Doctorem 2.
Ait enim: « quod ille qui proiiceret hoc sacramentum in lutum,
multo gravius peccaret, quam ille qui cum conscientia peccati mor-
talis ad hoc sacramentum accedit, primo quidem quia ille hoc l'a-
ceret ex intentione iniuriam laciendi huic sacramento, quod non
intendit peccator indigne corpus Christi accipiens; secundo quia
peccator est capax gratiae: unde etiam magis est aptus ad susci-
piendum hoc sacramentum, quam quaecumque alia irrationalis crea-
tura. Unde maxime inordinate uterelur hoc sacramento qui proii-
ceret ipsum canibus ad manducandum, vel qui proiiceret in lutum
ad conculcandum ».

Nil igitur mirandum si graviores poenas infert canon sic pro-
sequens: quilibet initio designatus a) incurrit in excommunicatio-
nem latae sententiae specialissimo modo Sedi Apostolicae reser-.
vatam, ac primo per Codicem inflictam fortassis ob morum perver-
sitatem; b) esl ipso facto infamis, scilicet: infamia iuris notatur
cuius eflectus disci queunt in can. 2294, § 1, et c) clericus « ob
primam saltem tonsuram » (can. 108, § \)praeterea est deponendus,
cuius depositionis sunt plures effectus iuris, qui recensentur can.
2303, 2304.

160. Delicta in Missa per Sacerdotem celebrata. —
Ca». 2321. Sarerdoles, nam hi « soli potestatem offerendi Missae
sacriticium habent » (can. 802), qui contra praescripta a) can.806,
% 1, nempe: « excepto utroque die quibus facultas est ter oflerendi

1 II-II, q. XCIX, a. y corp. — 2 III pars q. LXXX, a. 5 ad 3m.

Can. 2321 -2322 Tit. XII. - Dedeliciis contra religionem 211

Eucharisticum sacrificium »,808 « de ieiunio naiurali a media noete
servato » ad licitam celebrationem, praesumpserint, quod verbum
« plenam cognitionem ac deliberationem cxigit » (can. 2229, j; 2 .
a) Missam eodem die iterare, v. gr. quartam celebrare diebus
supra memoratis, plures ultra primam celeris diebus sine « aposto-
lico indulto aut potestate facla a loci Ordiuario » (can. siiii. § I)
ibidem declaratis, b) vel eam cetebrare non ieiuni iu\t;i cit. can.,
elsi scinel in die atque ad communicandum infirmnm, vel secun-
dam sibi licitam sed post ablutionis sumptionem, ci hoc secundum
absque ulla exceptione, ut colligitur cx negativa resp. S. Congr.1
S. Oflicii (Vallisprat.) ' : « Se per ragione di scandalo <> di ammi-
razione si possa giammai celebrare la seconda mcssa dopo la prima
quando gia e stato infranto il digiuno », praedicto qualicumque
delicto se maculantes (« verbis praeceptivis utitur » canon, ac
« ordinarie poena sequens infligenda est » ad normam can. 2223,
§ 3, ut in quo peccaverunt puniantur), suspendantur a Missae ce-
lebratione « poena equidem vindicativa » (can. 2298, 2°) ad lempus
ab Ordinario loci, vel si sacerdos pertineat « ad religionem cleri-
calem exemptam » ab eius Superiore maiore (can. 198, § 1). se-
cundum diversa rerum adiunrla; semper tamen supposita prae-
sumplione ad singula haec delicta, illistpie adiunctis consideratis
solummodo « ad tempus » praefiniendum poenae, supputandum « de
momento ad momentum et menses sumantur prout sunt in calen-
dario » (can. 34, § 2).

161. Ministerii sacerdotalis usurpatio. — Bened. XIV in
sua const. « Sacerdos in aeternum » \ sub initio gravitatem sequen-
tium duorum criminum detegit, ac historiam texit constm Summo-
rum Pontificum Pauli V, Sixti V, Clem. VIII et Urbani VIII de
modo procedendi ad punitionem huiusmodi delinquentium, excusa-
tiones cum discretione reiiciens, at(|iie ex illa rectam sumere pos-
sumus intcrpretationem can.1 2322, cuius severitatem non miia-
bimur considerantes « quod si, iuxta Legem Moysi, accedentes ad
Sanctuarium illud manufactum, aut tliuribulum aureum ab hominibus
cflictum manu arripientes, praeter eos, qui c\ dcsignata tribu el
familia originem ducerent, sine ulla miseratione morti deputa-
bantur; quanto magis putandum est deteriora supplicia mereri eos,

1 2 Dec. 1874, Collect. S. C. de Prop. Fide. n. 1425. \pr.

1744.

212 Lui. Y. - Pars UL. - De ppenin in delicta (!an. 2322

qui, profani cum sint, adeo praestantiori novae Legis ministerio se
ingerere, atque obhitionem et dispensationem Mysteriorum Dei sibi
arrogare praesumpserint? » (Proemio const.3 cil.). Sic igitur iuste
prorsus decernit canon: Ad ordinem sacerdotalem, quo<um datur
« potestas offerendi Missae sacrificium » et « ministerium sacra-
menti poenitentiae ». ut explicatum probatumque fuil in can. 802,
871, non promotus, sive diaconus fuerit, ut in cap. 2 « de clerico
non ordinato ministrante » (V, 28) in Decretalibus, sive inferioris
ordinis, ut ex eiusdem tit. rubriea, sive « laicus » secundum aliam
cit.ae rubricae variantem « de non ordinato ministrante » eiusque
cap. 1 « Si quis », quae interpretatio confirmatur evidenter ex se-
quentibus in canone statuente :

1° Si a) Missae, « non modo unius », quae eliani ritibus iuris
liumani conslat, reiebralionem integram, « sed eliam unius Missae
partem, dummodo elevalionem hostiae vel calicis, seu ulriusque
in Altari peregerit ». nam tunc proprie dicitur .simulaverit, scilicel:
exterius faciens. quod revera sciens ac volens non perlicit, « quamvis
de prolalione formae consccrationis non constet », vel illa omissa
fuerit: « cum ex huiusmodi verborum prolatione Iremendi quidem
Sacrificii conlemptus et delinquentis audacia, et crimen augealur;
sed ex eorum reticentia nequaquam imminuatur peccalum idolo-
lalriae, quod per actus adorationis a celebranle non promolo erga
puram pani et vini substantiam exhibitos, admittitur, et in quod
populus etiam fidelis materialiter saltem inducitur » (ib. § 6). Haec
nempe « omissio » vel prolatio recta vel « substantialiter deficiens »
in eo qui caret sacerdotali ordine intactam relinquit simulationem ;
quae tamen in sacerdote celebrante inducerent eamdem simulatio-
nem eum gravissimo sacrilegio, sed hic nullo in casu scquentibus
vel aliis poenis a Codice pleclitur. Sequitur in hoc n.° 1°: b) aut
sacramentalem confessionem scilicet: ex confitentis intentione, ut
absolutionem peccatorum obtineat, factam, exceperit etiam semel, et
quamvis « absolutionem ab illo minime prolatam fuisse constet »,
« cum is quoque Sacramentum reconciliationis humanae conculcel
(eam sibi falso asserens factis facultatem emundandi conscientias
hominum ab operibus mortuis, quam aeterni foederis Sponsor Dei
Filius nemini se, nisi per ecclesiasticam ordinationem communica-
turum promisit), et sanguinem Testamenti, a quo virtus sacramenti

Can. 2:122 Tit. XII. - De delictis contra religionem 219

illius omnis promanat, pollutum ducal, confitentibus vero fideliter
peccata sua impiam in re gravissima fraudem faciant » '.

In his delictis animadvertalur deesse « verba: praesumpserit,
ausus fuerit, scienter, aliave similia », ac proindn iuvari non posse
delinquentem §° 2°, can.8 2229, sed ipse ail normam eiusdem can.8
§' 31 excommunicationem ipso facto alterutro supra declarato con-
Irahil a Codice inductam, ac speciali modo Sedi Apostolicae re-
servalam; et insuper seu cum ea latae sentenliae poena omnibus
communi a) laicus quidem, qui « potest esse religiosus » (can. 107
ac regularis ceteroquin « ab Ordinarii loci iurisdictione exemptus »
(can. 615), sed quando<|ue « a loci Ordinario puniri potest » (can.
1)10, § 2), scilicet: privelur a) pensione evidenter ex bonis eccle-
siasticis, b) aut munere, si quod sine potestate ordinis ac iurisdi-
ctionis habeat in Ecclesia, v. gr. sacristae, alque disiunctive alte-
rutro si utrumque habeat, lamen utroque privari posset vi clausulae:
aliisf/ue poenis hoc in loco « indeterminatis » (can. 221", § 1, lu),
sed pro gravilale culpae diversa ex circumstanliis punialur, et cuni
« lex utatur verbis praeceptivis, ordinarie poena infligenda est » ad
normam can. 2223, § 3; |3) clericus vero, nempe: « qui divinis mi-
nisteriis per primam saltem tonsuram mancipatus est » (can. 10S,
§ 1), sed declarato verbo ac supra verbum « laicus » illi op-
positum, deponatur, quae poena « determinala est » (can. 2217,
§ 1, 1°), ac sicut pro laico « lex utitur verbo praeceptivo » (can.
2223, § 3).

2° Si alia munia, « quae in spiritualem tinem legitime exer-
centur » (can. 145), attamen sacerdotalia, utpote sacerdotibus iure
divino vel canonico attributa fortassis sub certis circumstantiis. aii-
quis non sacerdos ex ordinatione, proindeque usurpaveril, idest: illa
exercuerit, sive clericus, sive laicus, aut religiosus quoque fuerit,
ab Ordinario ad normam can. 198, § 1 sui proprio pro gravilate
requisita culpae moralis etiam unius actus, punialur. « Lex utitur
praeceptivo verbo » poenaque manet « indeterminala » (can. iHi'.\.
§ 3, et can. 2217, § 1, 1°).

162. Delicta contra reverentiam Divini Nominis. — Ait
D. Th. 2: « per id quod dicitur: Non assumes nomen Dei lui in
vanum prohibetur blasphemia. Magis enim in vanum assumit nomen

1 Proemio cit. const. — 8 II-II, q. XIII, a. 2 ad 2°>.

214 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2323

Dei qui aliquod falsum de Deo asserit, quam qui per nomen Dei
aliquod falsum confirmat », quod proprie periurium dicitur. Haec
duo delicta coniunctim percutit poenis can. 2323. Qui, clericus,
laicus, etiamsi alteruter sit religiosus, blasphemaverit , vel ut ait
Greg. IX 4, « contra Deum vel aliquem sanctorum suorum et
maxime Beatam Virginem, linguam in blasphemiam relaxaverit »,
quod « nomen importare videtur quandam derogationem alicuius
excellentis bonitatis, maxime divinae » 2. Atque « sicut Deus in
sanctis suis laudatur, inquantum laudantur opera quae Deus in
sanctis eflicit, ita et blasphemia quae lit in sanctos, ex consequenti
in Deum redundat ». « Deus autem, ut Dionysius dicit 8, est ipsa
essentia verae bonitatis... Quicumque ergo vel negat aliquid de
Deo quod ei convenit, vel asserit de Deo quod ei non convenit,
derogat divinae bonitati. Si consistat tantum in corde, est cordis
blasphemia; si autem exterius prodeat per locutionem, est oiis
blasphemia », de qua proprie loquitur canon, qui deinde prose-
quitur: vel periurium scilicet: mendacium iuramento (irmatum,
quia ut probat et expiicat D. Thomas *: « falsitas est de ratione per-
iurii », sed praecipue intelligendum est de iuramento promissorio
contra quod emissum aliquis egerit vel omiserit quidquam « non
necessitate, sed voluntate », ut legitur in cap. 10 « de iureiurando »
(II, 24). Additur in canone extra iudicium, quia in iudicio periu-
rium est a iudice peniendum, commiserit, quod verbum etiam iu-
ramentum assertorium respicit, cum adversus promissorium iura-
mentum frequentius omissione peieretur ; quicumque igitur, ut
dictum est, delinquens, prudenti nempe : circumstantias personae
casusque perpendentis Ordinarii « proprii » (can. 94) delinquentis,
sive loci, sive Superioris maioris quoad religionis clericalis exem-
ptae alumnos, arbitrio, quod se refert non ad poenae determina-
tionem utpote quid subintelligendum, sed illud « verbum est fa-
cultativum » relate ad signiticatiOnem verbi : puniatur modo qui-
dem disciplinari, qui ad poenas restringitur expressas in can.
1933, § 4.

163. Delicta circa stipendia missarum. — Sanctiones poe-
narum ex Dec.° « Ut debita » S. Congr.8 Conc.1 5 ipso facto incur-

1 Cap. 2, de maledicis, tit. 26, lib. V. — 2 D. Th. II-II, q. XIII, a. I,
corp. et ad 2m. — 3 De div. noni. cap. 1. — 4 II-II, q. XCVIII, a. 1, c. —
5 11 Maii 1904, n.is 12°, 13°.

Can. 2324-23S5 Tit. XII - Dtdelictis contra religionem l'16

rendarum, et eadem quoque excommunicatio Summo Pontifici re-

servata in const. « Aplcae. Sedis » Pii l\, sunl abrogatae in Co-

dice, aut convenienter in poenas feremlae sententiae commutatae

in can. 2324. Qui, clerici, sive « ex ordine sacerdotali sint, sive

sacerdotio nondum initiati » (loc. cit.), aut laici, qui omnes singuli

« possunt esse religiosi » (can. 107). deliquerint, iuxta definitiq-

nem delicti ad inscriplionem tituli relatam, contra unumquodque

praescriptum can,s 321, de vetita « qualibet specie negotiationis

vel mercaturae a stipe Missarum » manuali, ad instar manuali, vel

fundatarum, praesertim ex Dec.1 « Ut dehita » ad cit.m canonem

transcriptis cognoscenda, can* 828, quoad « celebrandas et appli-

candas tot Missas, quot stipendia accepta fuerint », prout ibidem

fuit explicatum, et can.s 840, § 1, quoad « Missarum stipes. ma-

nuales acceptas ad alios integre transmittendas », duplici exce-

ptione admissa, ut exinde cognosci plenius potest, ab Ordinario

loci proprio delinquentis ad normam can. 111 et seq.s ac pro re-

ligiosis can. 94, vel « pro suis subditis a Superiore maiore in re-

ligionibus clericalibus exemptis » (can. 198), pro gravitate requi-

sita culpae idest; peccati moraliter perpensi puniantur, atque « lex

utitur praeceptivis verbis» (can. 2223, § 3), quamvis « poena sil

indeterminata » (can. 2217, § 1°, 1°), ac solum limes superior de-

cernitur per can. aientem : non exclusa, si res feral, idest : ad

normam can. 2218, ij 1 decernenda a) suspensione vel « genera-

liter lata », quae rarissime poterit hac de causa iuste decerni, « vel

ab officio (forsan partialiter) vel a beneiicio » (can. 2278. § 2),

b) aut beneficii in can. 1409 detiniti vel officii ecclesiastici, tum

stricto, tum lato sensu accepti ad normam can. 145, privatione, quae

infligenda esset servatis ss. canonibus de modo procedendi: el bae

sunt poenae clericorum propriae, propter-quod scquilur: c) vel, si

de laicis afatur, qui « possunt esse religiosi », imo el exempli,

excomrnunicatione, quae sicuti et suspensio supradicta « infligi pos-

sunt etiam per modum praecepti extra iudicium » ad normaro can.

1933, § 4.

164. Ob superstitionem vel sacrilegium in genere con-
ditus est can.2325. Qiti, viri ac mulieres, clerici aut laici, « utrique
autem possunt esse religiosi » (can. 107), a) superslitionem exer-
cuerit, quae proprie « est vitium religioni oppositum secunduiu
excessum, non quia plus exhibeat in cultum divinum quam vera

216 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Cau. 2325-2327

religio, sed quia exhibet cultum divinum vel cui non debet, vel
eo modo quo non debet » £, cuius diversas species D. Thomas cum
S. Augustino assignat2, vel b) sacrilegium quodcumque, personale,
locale, reale, sed proprie dictum perpelraverit, idest : cum delicti \
elementis violaverit seu indigne tractaverit rem, locumve aut per-
sonam sacram per aliquam irreverentiam. « Sacrum vero dicitur
aliquid ex eo quod ad divinum cultum ordinatur » 3, et in eam
qualitatem est dirigenda facto irreverentia, ut sacrilegium sit verum.
Alteruter igitur delinquens, ut supra, pro gravitate cidpae requi-
sita ab Ordinario puniatur, quae clausula in praec. can. fuit de-
clarata.

Porro poena haec est « indeterminata » (can. 2217, § 1, 1°),
quapropter additur: salvis poenis equidem « determinalis » et iure
non quolibet veteri, sed Codicis stalulis, quia, etsi sufficeret ut il-
larum in Codice fiat mentio, iuxta can. 6, 5°, non est putandum
per huiusmodi verba sufficienter lieri, cum sit contra Codicis sco-
pum, nam multae sunt in iure veteri, et econtra statutas esse non-
nullas in Codice patet ex verbis contra aliquos actus superstitiosos
v. gr. in can. 2320, vel sacrilegia v. gr. in can. 2343.

165. Delicta ob falsas reliquias punit de novo can.2326,
sublata obsilentium Codicis excommunicatione latae sententiae, quam
Pius IX in const. « Aplcae. Sedis » Romano Pontifici reservavit, et
statuta fuit propter extractionem reliquiarum ex sacris Catacumbis
Urbis P.omae. Qui, ut in praec. can., falsas reliquias, eo quod tales
tingit eas, seu a) confcit, aut scienter, conscius nempe de falsitate,
b) vendit pretio vel commutatione, c) distribuit gratis, vel d) pu-
blicae tantum fdelium veneralioni exponit ubilibet, non vero si eas
solum quibusdam ostendit, ipso facto quolibet sub quatuor litteris
excommunicationem Ordwario ad normam can. 198, § 1 reser-
vatam contrahil.

166. Circa delictum quaestus ex indulgentiis commen-
tabimur can. 2327. Quaestum facientes, scilicet: temporalem utili-
tatem pecuniae aliarumque rerum recipientes in favorem sui, suo-
rumque, tum familiae tum instituti religiosi, et indulgentiis, sive
concedendis, sive publicandis tantum, sive communicandis; quin per
hunc canonem reprobetur « communis Ecclesiae consuetudo, quae

i D. Th. II-II, q. XCII, a. 1, c - 2 II-II, quaest. XCII, a. 2. -
3 II-II, q. XCIX, a. 1, c.

Caii. 2327-2328 Tit. XII. - De delictis contra religionem 211

pro eleemosynis faciendis indulgenlias facit. — Temporalia enim ad
spiritualia ordinantur, quia propter spiritualia debemus uti tempo-
ralibus. Et ideo pro temporaiibus simpliciter dod potesl fieri (seu
coneedi) indulgentia, sed pro temporalibus ordinatis ad spiritualia;
sicut est repressio inimicorum Ecclesiae, qui pacem Ecclesiae per-
turbant; vel sicut constructio Ecclesiarum, et aliarum eleemosyna-
rum largitio. Et per hoc patet quod non sit ibi siimmia, quia non
datur spirituale pro temporali, sed pro spirituali ». Ila D. Thomas1.
igitur praedicti per canonem plectuntur ipso facto quaestus excom-
municatione Sedi Apostolicae simpliciter reservata, quae ioserta
fuit undecima in const. « Aposlolicae Sedis » l*i i IX, sed omissae
sunt clausulae: « tum ex aliis gratiis spiritualibus », tum qui excom-
municationis censura plectuntur in const. Pii V «Ouam plenum »
1 Ian. 1569, videlicet : « Episcopis inferiores », propterea Codicis
excommunicationem- Episcopi quoque non eflugiunt.

ln'7. Contra violatores cadaverum vel sepulcrorum,
quia haec rebus sacris accensentur, insurgit auctoritas Ecclesiae
coactiva, sicuti mos eius fuit expressa in veteri iure. Can. 2328.
Qui Ecclesiae subditur et cadavera vel sepulcra mortuorum ibi
conditorum a) ad furtum iantum ex intenlione perliciendum, elianisi
hoc frustretur, quia subditur vel alium malum finem quoad ioteo-
tionem b) violaverit de facto, idest: irreverenter pro rei natura
tractaverit, v. gr. haec eflringendo, illa exhumando clandestine, vel
male tractando, a) interdicto personati, cuius eflectus enumerat
can. 2275, puniatur, quae poena, quamvis ierendae sententiae, in-
telligatur de censura ad satisfaciendum reparandumque scandalum,
nam uti poena vindicativa deberet interpretari de « interdicto ab
ingressu ecclesiae » ad normam can. 2291,2°, sed praelerenda est
prior interpretatio, nam « in dubio praesumuntur censurae » (c;m.
2255, 2), notandumque est quod « lex utatur verbis praeceptivis »
(can. 2223, § 3), b) sit ipso facto infamis cum eflectibus iuridicis,
quos refert can. 2294, § 1, et clericus, « divinis ministeriis per pri-
mam saltem tonsuram mancipatus » (can. 108, § 1), praeterea
idest c) deponatur equidem per iudicialem sententiam cum eflectibus
ex can. 2303, si clericus fuerit in sacris, nam clericus minor facilius
in statum laicalem reduceretur.

1 Suppl. q. 26 a. 3 sed contra et corp.

218

Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta

Can. 2329

168. Adversus alios locorum sacrorum violatores con-
tinet legum sanctionem can. 2329. Primo ecclesiae intellectae ad
normam can. 1161, vel secundo coemeterii « quod, secundum ritus
in probatis liturgicis libris traditos, sit benedictum » (can. 1205,
§ 1), etenim « leges, quae poenam statuunt.... strictae subsunt in-
terpretationi » (can. 10), violatores, videlicet per singulos actus de
quibus in can. 1172 extat enumeratio, et quando iisdem « ecclesia
violatur », atque in can. 1207 idem praescriptum « coemeteriis
applicatur » a) interdiclo taxative ab ingressu ecclesiae, quibus
verbis confirmatur interpretatio, quam in can. praec. dedimus verbis
« interdicto personali », b) aliisque congruis poenis medicinalibus
aut vindicativis ab Ordinario secundum §m lm cans. 198 pro gra-
vitate delicti,(]uae se refert ad aliarum poenarum inflictionem, quia
sunt indeterminatae, punialur ad normam §l 31 can.s 2223.

TITULUS XIII.

De delictis contra auctoritates, personas
et res ecclesiasticas.

Can. 2330. - Quod attinet ad poe-
nas statutas in delicta quae in eligeudo
Sumrao Pontifice committi possunt,
unice standum eonst. Pii X Vacante Sede
Apostolica, 25 Dec. 1904.

Can. 2331. - § I. Qui Romano Pon-
tifici vel proprio Ordinario aliquid le-
gitime praecipienti vel prohibenti per-
tinaciter non obtemperant, congruis
poenis, censuris non exelusis, pro gra-
vitate culpae puniantur.

§ 2. Conspirantes vero contra aucto-
ritatem Romani Pontificis eiusve Legati
vel proprii Ordinarii aut coutra eorum
legitima mandata. itemquc subditos ad
inobedientiam erga ipsos provocantes,
censuris aliisque poenis coerceantur; et
dignitatibus. beneficiis aliisve muneri-
bus, si sint clerici ; voce activa et passiva
atque oflicio, si religiosi, priventur.

Can. 2332. - Oranes et singuli cu-
iuscunque status, gradus seu conditio-
nis etiam regalis, episcopalis vel cardi-
nalitiae fuerint, a legibus, decretis,
mandatis Romani Pontificis pro tem-
pore exsistentis ad Universale Conci-
lium appellantes, sunt suspecti de hae-

resi et ipso facto contrahunt excomrau-
nicationem Sedi Apostolicae speciali
modo reservatam ; Universitates vero,
Collegia, Capitula aliaeve personae rao-
rales, quocunque nomine nuncupentur,
interdictum speciali modo Sedi Aposto-
licae pariter reservatum incurruut.

Can. *2333. - Recurrentes ad laicam
potestatem ad irapediendas litteras vel
acta quaelibet a Sede Apostolica vel ab
eiusdera Legatis profecta, eorumque pro-
mulgationem vel exsecutionem directe
vel indirecte prohibentes, aut eorum
causa sive eos ad quos pertinent litte-
rae vel acta sive alios laedentes vel
perterrefacientes, ipso facto subiaceant
excommunicationi Sedi Apostolicae spe-
ciali modo reservatae.

Can. 2334. - Excommunicatione la-
tae sententiae speciali modo Sedi Apo-
stolicae reservata plectuntur :

1° Qui leges, mandata, vel decreta
conlra libertatem aut iura Ecclesiae
edunt ;

2° Qui impediunt directe vel in-
directe exercitium iurisdictiouis eccle-
siasticae sive interni sive externi fori,

Tit. XIII. - De delictis contra auctoritates, personas et res eccles. 219

Titulus XIII
l)e delictis l

— in eligendo Summo P

onlilicc commissis

(.;m

2330

contra

— praecipien- — quoad inobedientiam
tes

— per appellationem

»
»

2332

— ecclesia-
slicas —

— circa litteras vel acta quae-
libet

»

233H

— impediendas —

B

2334

— quoad e-
xercitium —

— etiam civiles, nomen dando
sectis —

— machi-
nantibus

»

2:«:;

auctoritates —

■

— impedien

a clericis

et religio-
sis

»
»

233 li

1um in paroeciis

2337

— iu reservatione ac per censuras

»

233S

— coercentes —

— per sepulturae ecclesiasticae priva-
tionem

»

2339

•

— perseverando in excommunicatione
aut suspensione

»

234(1

— privilegii fori

»

234 1

personas —

— per violationem —

— clausurae regularium et mo-
nialium

»

2242

— privilegii canonis

»

2343

— per iniurias verbales aut in scriptis

»

2344

— ac iura ad Ecclesiam Romanara pertinontia

»

2.r.:;

et res —
ecclesias-
ticas

— actu tales —

— ex debito —

— quomodocumque usurpando eas

— in earum alienatione

— negligentes legata vel donationes im-
plere

»
»

»

2346
2347

2348

— re
bitae

'cusando praestationes legitime de-

»

2349

1 Vide canones in pagg. 218, 220.

220

Lib. V. - Pak.s ni. - De poenis in deticta

ad hoc recurrentes ad quamlibet laica-
lem polestatem.

Can. 2335. - Nomen dantes sectae
massonicae aliisve eiusdem generis as-
sociationibus quae contra Ecclesiam vel
legitimas civiles potestates machinan-
tur, contraliunt ipso facto excommuni-
cationem Sedi Apostolicae simpliciter
reservatam.

Can. 2336. - § I. Clcrici qui deli-
ctum commiserunt de quo in can.2334,
2335, praoter poenas citatis canonibus
statutas, poena suspensionis vel priva-
tionis ipsius beneficii, officii. dignitatis,
peusionis aut muneris, si qua forte in
Ecclesia habeant ; religiosi autem pri-
vatione oilicii et vocis activae ac passi-
vae aliisque poenis ad normam consti-
tutionum plectantur.

§ 2. Insuper clerici et religiosi no-
nicn dantes sectae massonicae aliisque
similibus associationibus denuntiari de-
bent Sacrae Congrcgationi S. Officii.

Can. 2337. - § 1. Si parochus. ad
impediendum exercitium ecclesiasticae
iurisdictionis, ausus fuerit turbas ciere,
publicas pro se subscriptiones promo-
vere, populum sermonibus aut scriptis
excitarc aliaque similia agere, pro gra-
vitate culpae, secundum prudens Ordi-
narii iudicium, puniatur, non exclusa,
si res ferat, suspensione.

§ 2. Eodem modo puniat Ordina-
rius sacerdotem qui multitudinem quo-
quo modo cxcitet ad impediendum in-
gressum in paroeciam sacerdotis legi-
time nominati in parochum aut oeco-
nomum.

Can. 2338. -§ 1. Absolvere praesu-
mentes sine debita facultate ab excom-
municatione latae sententiae specialis
simo vel speciali modo Sedi Apostolicae
reservata, incurrunt ipso lacto in excom-
municationem Sedi Apostolicae simpli-
citer reservatam.

§ 2. Impendentes quodvis auxilium
vel favorem excommunicato vitando in
delicto propter quod excommuuicatus
fuit ; itemque clerici scienter et sponte
in divinis cum eodem communicantes
et ipsum in divinis ofiiciis recipientcs,
ipso facto incurrunt in excommunica-
tionem Sedi Apostolicae simpliciter re-
servatam.

§ 3. Scienter celebrantes vel cele-
brari facientes divina in locis interdi-
ctis vel admittentes ad celebranda of-
ficia divina per censuram vetita cleri-
cos excommunicatos, interdictos, suspen-
sos post sententiam declaratoriam vel
condemnatoriam, interdictum ab in-
gressu ecclesiac ipso iure contrahunt,
donec, arbitrio eius cuius sententiam
contempserunt, congruenter satisfece-
rint

§ 4. Oui causam dederunt interdicto
locali aut interdicto in communitatem
seu collegium. sunt ipso facto persona-
liter interdicti.

Can. 2339. - Qui ausi fuerint man-
dare seu cogere tradi ecclesiasticae se-
pulturae infideles, apostatas a fide, vcl
haercticos, schismaticos. aliosvc sive
excommunicatos sive interdictos contra
praescriptum can. 124(1. § 1, contrahunt
excommunicationem latae sententiae ne
mini reservatam : sponte vero sepultu-
ram eisdem donantes, interdictum ab
ingressu ecclesiae Ordinario reserva-
tura.

Cais. 2340. - § 1. Si quis. obdurato
animo, per annum iusorduerit in cen-
sura excommunicationis, est de haercsi
suspectus.

§ 2. Si clericus in censura suspen-
sionis per semestre perseveraverit, gra-
viter moneatur; et si. exacto a raoni-
tione mense, a contumacia non reces-
serit, privetur beneficiis aut officiis, si
qua in Ecclesia fortc habeat.

1()9. Inscriptio tituli et huius priorum canonum ordi-
natio. — Commentarii loeum hunc exigit Titulus XIII inscriptus
De delictis, quorum delinitio est : « externa et moraliter impula-
bilis legis violatio cui adclita sit sanctio canonica saltem indeter-
minata » (can. 2195, § 1), contra auctoritates, scilicet : quae vio-
lantur in seipsis inobedientia et usurpatione, vel in earum libero
exercilio per irreverentiam erga ipsas, apponendo forsitan impedi-

Cnn. %2:«0 Tit. XIII - De delictis conira avctoritates, etc. 221

mentum, vel praecise quoad earum coercitivam potestatem, per-
sonas, sive in vera dignitate constitutae sint, et quibus hoc etiam
sub respectu nocumentum inferlur, sive earentes iurisdictione el
quae ila consideratae diversis modis laeduntur, res ecclesiasticas,
quod adieclivum etiam praecedentia verba qualificat, sed res acci-
pere oportet non omnes, quae ad ecclesiam perlinent, atque in libro
tertio Codicis recensentur multiplices, quia boc in Titulo solum
aptantur res temporales, quae proprium in aliis Lib.1 V Titulis non
obtinent locum. Canones de auctoritatibus ac personis scquenti or-
dine mutuo disponuntur.

170. Primo delicta puniuntur quae locum babent in Summi
Pontificis eleclione, postea diversae insubordinationes quae directe
vel indirecte patrantur etiam per interpositas personas, ne aucto-
ritas ecclesiastica v-im suain efficaciter exerceat, coercenlur per
can. 2331-2337, coutra usurpationem iurisdictionis et vilipensionem
poenarum ab ea inflictarum insurgunt can. 2338-2340, diversa pri-
vilegia muniuntur per canones seq." videlicet: privilegium fori per
can. 2341, et quadantenus domicilii nempe: clausura in can.2342,
immunitas personalis defenditnr in can. 2343, cui subsequitur can.
2344 contra verbales iniurias fortassis scripto illalas: atque demum
quo modo canones posteriores de rebus inter se ordinentur post
commentarium praecedentium dicemus.

171. Delicta in eligendo Summo Pontifice. — Can. 2330.
Quod attinet ad poenas statutas in delicfa quae in eligendo Summo
Pontifice, scilicet: non solum in eodein electionis actU, sed in omnibus
his, quae occasione i|)sins electionis peragi oportet a Cardinalibus
et conclavistis. \el erga ipsos aut eleclum iam Summum Pontifi-
cem, commitli possunt, unice standum est const. l'ii X « Vacante
Sede Apostolica », 25 Dec. 1904, ex qua poenas retulimus in can.
160. ubi late actum est de hac ipsa eleclione, atque opportunitate
capta, poenas illas ordinate simul ac breviter recensuimus decla-
ralas in aliquo puncto, quanlum est in praesenti Opere sufficiens,
cum agatur de re, quae perraro accidit, nec ab omnibus indiscri-
minatim ediscenda. Adverbio « unice », quod non vane appositum
fuisse dicendum est. innuere videtur, quod, etsi aliae constitutiones
quae ibidem salvae dicuntur etiam nunc vim habeant, ut asseruimus
in can. 160, attamen poenae sint tantum hauriendao ei const. illa.
quatenus ibi expressae inveniantur.

222 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2331-2332

172. Quoad inobedientiam. — Directam inobedientiam com-
pescit can. 2331. § 1. Qui Romano Pontifici Summo Pastori vel
proprio Ordinario ad normam can. 94 pro omnibus fidelibus, et
can. 111, 127 pro clericis et can. 488, 8° pro exemptis religionis
clericalis, salva limitatione in § 3, can.s 501 expressa, aiiquid le-
gitime seu iuxta ss. canones pro eius potestate praecipienti ia-
ciendum vel prohibenti omittendum pertinaciter hoc est: scientes
ac volentes non obtemperant, se illius voluntati non conformantes,
a) congruis poenis i. e. proportionatis inobedientiae, b) censuris
non exclusis, scilicet: ad has quoque recurrere potest auctoritas,
c) pro gravitate culpae puniantur. Poena indeterminata sed verbis
praeceptivis enuntiata l.

§ 2. Conspirantes vero, scilicet: concurrentes communi con-
silio aut consequenti facto, 1° contra auctoritatem spiritualem vel
in res Ecclesiae temporales a) liomani Pontificis qua talis b) eiusre
Legati cuiuslibet ad normam Cap. V, Tit. VII, Lib. II. c) vel pro-
prii Ordinarii, sicut hic declaratus est in § praec, aut II0 conlra
eorum, legilima iuxta ss. canones mandata, 111° itemqne subditos eorum
ad inobedientiam erga ipsos provocantes consilio, exhortatione,
scriptis, etc. ; omnes praedicti ac singuli delinquentes a) censuris
aliisve poenis coerceantur; et insuper b) dignitatibus, beneficiis
aliisve muneribus, si sint clerici, cum ab his tantum illa fere omnia
obtineri queant iuxta can. 118, c) voce activa et passiva alque
ofjicio, lato sensu propter contextum et ex natura delicti, *t reti-
giosi, respective hi et illi priventur. Poena est partim determinata
partim indeterminata praeceplisque verbis expressa.

173. Quoad appellationem. — Indirecte opponitur debitae
obedientiae delictum quod subintertur, magnam inordinationem con-
tinens, utpote quod impetat fundamentum ipsum auctoritatis, prout
a lesu Christo iactum est in sua Ecclesia^et cum ex historia con-
stet delictum illud etiam fuisse per morales patratum personas, has
quoque respicit can. 2332. Omnes et singidi cuiuscumque a) status,
laici, religiosi, clericalis, b) seu conditionis socialis, civilis aut ec-
clesiasticae, etiam regalis, episcopalis vel cardinalitiae fuerint,
haec ultima necessario exprimenda ad normam can. 2227, § 2, a
legibus proprie dictis, decretis, sive ex forma. sive temporalibus,

1 Can. 2217, § 1, 1° et can. 2223, § 3.

Can. 3382-2388 Tit. XIII. - De delictis contra auctoritcrtea, etc. 228

mandatis iniimclis forsan alicui vel quibusdam, dummodo haec sin-
gula sint ut auctoris Romani Ponlificis pro tempore existentis,
quamvis mediante aliquo Romanae Curiae officio promanent, ad
Universale Concilium, sive praesens tunc, sive futurum, atque in
boc est mutatio respectu similium poenarum const.' « Apostolicae
Sedis», appellantes, scilicet: veluti ad superiorem provocantes,
quod repugnat notioni Primatus S. Petri, quapropter iuste dicitur:

— sunt suspecti de hcieresi, de quibus adesl can. 2315, et ipso faclo
appellationis etsi non prosequutae contrahunt excommunicationem
Sedi Apostolicae speciali modo reservatam; hucusque circa per-
sonas physicas, morales autem respicit sequens pars: — a) Uni-
versitates vero etiam independentes ab Ecclesia. b) Collegia quae-
cumque, ubi nempe doceatur, c) Capitula catuedralia vel colle-
giata, d) aliaeve personae morales collegiales v. gr. conventus,
quocumque nomine nuncupentur, interdictum « in communitatem uti
talem » (can. 2274, § 3) l. speciali nwdo Sedi Apostolicae pariter
reservatum incurrunt.

Animadvertatur quod in const. « Apostolicae Sedis » excom-
municatio eadem ferebatur etiam in eos « quorum auxilio, consilio
vel favore appellatum fuerit ». Nunc igitur constat eos tantum
huiusmodi conrei illius appellationis percelli canonis sanctione
praeter « mandantem, qui ad delicti consummationem inducunt vel
in hanc quoquo modo concurrunt,... si delictum sine eorum opera
commissum non fuerit (can. 2209, §§ 1-3). Ita ex applicatione ca-
nonis 2231 ad hunc can. 2332.

174. Pro Litteris et actis Sedis Aplcae. et Legatorum.

— Omnino concordat cum eadem inflicta excomnumicatione VIII
consl5. « Apostolicae Sedis » sequens can. 2333. Recurrentes ad lai-
cam potestatem quamcumque, etiamsi haec renuat recursum ad-
mittere, cum hoc scopo: ad impediendas litteras, quae est gene-
ralis actorum lorma, vel acta quaelibet sub quacumque demum
forma edantur illa v. gr. rescripti, — a Sede Apostolica intelligenda
ad normam generalem can. 7 propter sequens responsum quoque
S. C. S. Officii2: « Utrum per acta a Sede Apostolica profecta de-
signentur tantum acta quae immediate a S. Pontifice, proficiscuntur,
an etiam quae mediate a SS. RR. Congregationibus proveniunt.

1 Can. 2274... § 3. Si alterum, communitas seu collegium nequit
ius ullum spirituale exercere quod ei competat. — 2 13 Ir.n. I^-

224 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2333-2334

Ad 2. Negative ad primam partem ; affirmative ad secundam » ;
vel ab eiusdem Legatis quibuscumque etiam Nuntiis, Internuntiis,
Delegatis, profecta, secus, « recurrentes » ne proficiscanlur ea, et
ecce primi delinquentes, quibus accedere possunt : 11° eorumve
actorum supradictorum a) promulgationem proprie dictam, quamvis
hanc solam magis minusve necessariam, b) vel exsequutionem quan-
documque hac indigeant acta illa, non usum ipsum concessionis,
directe alterutram expresse respiciendo vel indirecte ita, ut ipsas
demum attingant, prohibentes siquidem auctoritalis actu; atque ul-
terius protenditur actorum protectio in canonis tertia parte: 111° aut

a) eorum supradictorum actorum causa sive b) eos ad quos per-
linent vel pro quibus editae fuerunt litlerae vel acta eadem, sive
alios non habentes partem subiectivam in eis c) laedentes in per-
sonis vel in rebus, verbis aut factis, d) vel perterrefacienles, gra-
vcm metum inierendo illis, — ipso faclo subiaceanl excommunica-
tioni Sedi Apostolicae speciali modo reservatae.

175. Delicta contra libertatem, iura Ecclesiae et iuris-
dictionis exercitium. — Excommunicationes const.3 « Aposlolicae
Sedis » VI et VII refert can. 2334. Excommunicalione latae sen-
tenliae speciali modo Sedi Apostolicae reservala plectunlur:

1° Qui a) leges in civili societatc condunt efficaciter, v. gr. se-
natores, deputati, princeps aut ministri subscribentes, uno verbo
qui ad illas formaliter sumptas deinde promulgandas efficaciter con-
currunt, b) mandata, etiam in casibns v. gr. quoad haec iudices,
municipia, c) vel decrela, quae plures personas respiciunt, v. gr.
quae a Praefedis seu Gubernatoribus, vel a ministris conduntur in
legum exsequutionem, a) contra liberlatem, hanc nempe coarctanles
vel auferentes in aliqua materia, b) aut iura Ecclesiae quaecumque,
sive docendi, sive ministrandi, sive leges ferendi aut iudicandi, pu-
niendi, bona acquirendi, possidendi, alienandi, etc. edunt ; scilicet:
illam censuram latae sententiae incurrunt praedicti delinquentes,
quando leges, etc. complete sunt tales per promulgationem vel si-
milem actum ipsoque facto consequerentur vim, si iustae forent.

2° Qui a) impediunt directe vel indirecle attingentes mora-
liter ipsum exercitium iurisdictionis ecclesiaslicae, scilicet: potestatis
a regiminis quae ex divina inslitutione est in Ecclesia » (can. 196)
sive interni sive exlerni fori, prouti manet explicata in can. cit. ;

b) sub conditione sequenti : ad koc consequenduni ac etiectu illo

Can. 2334 2336 Trr. XIII. - De delictis contra auctoritates 225

sequuto * recnrrentes ad quamlibet politicam, gubemativam, iudi-
cialem, politiae, etc. laicalem scilicet: societatis cmKs potestatem

publicam.

170. Adscriptio sectis machinantibus. — Delicta hucusque

considerata et gravinra cum sociis aliis committuntur a sectis me-
moratis in const. « Apostolicac Sedis » cum excom. quam refert,
exclusis quibusdam personis, can. 2335. Nomen dantes veluti socii,
quanivis partem activam non teneant, vel fortassis non (requentent
conventus, seclae massonicae, quae ut typica atque celebrior mala
fama nominalur, aiiisve eiusdem generis, quod discerni potest ob
damnationem Ecclesiae, associafionibus , quae sunt v. gr. Carbonaria,
Socii singulares et Filii temperantiae (S. 0. 21 Aug. 1850), Feniani
(S. 0. 12 Ian. 1870), et aliae, in quibus socii se obligant iureiurando
ad obtemperandum in omni re quae a coetus ducibus iussa fueril,
vel ineunt foedus secreti non violandi, etiamsi legitime polestas so-
cialis competens interrogaret; sed praesertim dignoscitur propter
omnium harum scopum pravum a canone expressum, nempe: quae
a) conlra Ecclesiam b) vel legilimas civiles potestates machinantur
palam vel secreto, ut damnum aut Ecclesiae inferant aut eis quoad
potestatem vel ut personis potestate praeditis; illi ergo contrahunt
ipso facto voluntariae adscriptionis excommunicafionem Sedi Apo-
stolicae simpliciter reservatam.

177. Clerici ac religiosi ut supra delinquentes. — Cle-
ricos delinquentes propter antedictos canones coercel specialiter
sequens can. 2336. § 1. Clerici « divinis ministeriis per primam
saltem tonsuram mancipati » (can. 108, § 1) qui deliclum commi-
serunt de quo in singulis can. 2334, 2335 immediate praeceden-
tibus, a) praeter poenas citatis canonibus slatulas, 1° his cumu-
landa poena disiunctive b) suspensionis vel c) privationis ipsius
beneficii, officii, dignitatis, quae infra tit. XVIII declarabunlur, pcn-
sionis, scilicet: perceptionis redituum ecclesiasticorum forsitan ex
dote alicuius benelicii, propter onus spirituale vel sludii, aut mu-
neris nempe: officii lato sensu (can. 143, §1), si qua forte in Ec-
clesia habeant, quo tantum in casu poena haec infligetur: II0 re-
tigiosi autem propter delictum et praeter poenas de quibus in ea-
nonis initio, cumulative privatione officii lato sensu propter con-

1 Can. 2228. Poena lege statuta non incurritur. nisi deliotum tuerit
in suo genere perfectuni secundum proprietatem verborum legis.

Blat - Comm. Texl. Cod. Inr. Can. 15

226 Lib. V. - Pars ITI. - De poenis indelicla (an. 2336-2337

textum relate ad clericos ubi mentio tit quoque muneris (can. 145,
§ 2) et vocis activae ac passivae aliisque poenis, de his additur:
ad normam constitutionum plectantur. Hinc poenae supra editae in
hoc canone sunt ferendae sententiae, verbis tamen praeceptivis enuu-
ciatae. (Can. 2217, §1,2°, 2223, § 3°).

Sed notandus pro casu § 2. Insuper adhuc a) clerici et b) re-
ligiosi nomen dantes sectae massonicae aliisque similibus associa-
tionibus, scilicet: delictum patrantes punitum in can. 2335, denun-
tiari debent Sacrae Congregationi S. Offcii. Ergo quoad laicos non
adest iuris ecclesiastici praescriptum, ut denuntientur, attamen de-
bent vi huius can.s denuntiare.

178. lurisdictionis exercitium impeditum in paroeciis.
— Sicut praecedens canon speciales personas respexit agentes quod
in can. 2334. 2° plectitur excommunicatione, ita peculiare illius
canonis ac numeri delictum coercet can. 2337. % \. Si a) paro-
chus ad normam can. 451, §§ 1, 2, cum hoc fine: b) ad impe-
diendum exercitium ecclesiasticae iurisdictionis, fori externi quoad
praxim, c) ausus fuerit, quae verba « plenam cognitionem ac de-
liberationem exigunt » (can. 2229, § 2), d) unumquodque sequen-
tium vel plura, videlicet : a) turbas ciere seu commovere, b) pu-
biicas pro se subscripliones, nominum elenchum, promovere, c) po-
pulum sermonibus h. e. verbis aut scriptis ercitare in sui favorem
intenti d) aliaque similia agere; — huiusmodi delinquens pro gra-
vitate culpae, secundum prudens Ordinurii iudicium quoad illam
perpendendam et circa poenam infligendam, puniatur, quod verbum
continet praeceptum, et latitudo poenarum sic exprimitur: non
exciusa, si res ferat, i. e. si delictum exigat, suspensione; atque
poena canonis est indeterminata £

§ 2. Eodem modo nunc explicato puniat Ordinarius iuxta
can. 198, § 1, sacerdotem cleri saecularis vel religiosi qui mulli-
tudinem quoquo modo scriptis, verbis, etc. excilet ad impediendum
ingressum in paroeciam sacerdotis legilime nominati in parochuin
aut oeconomum, scilicet: provisum de alterutro oilicio, non si quaestio
sil dc alio quucumque sive officio sive impedimento, vel si fiat exci-
tatio ad impediendam praefatam nominationem ;/quae actiones essent
mensurandae canone 2336, si fortassis sub eodem comprehenderentur.

1 Can. 2217, § 1, 1° et 2223, § 3.

Cnn. 233* Tit. XIII. - De delictis contra auctoritates 221

179. Delicta respectu ad poenas infictas iure vel ab
homine coereet solus can. 2338, in quo adunanlur censurae per
Const. Pii IX « Apostolicae Sedis » * vigentes. Absque immutatione
retinetur, quam referl § 1. Absolvere a) de facto, quamvis inefli-
caciter, sive in foro externo. sive in foro interno, imo el sacramen-
tali, praesumentes, quod verbum « plenam cognitionem ac delibe-
rationem exigit, unde quaelibet imputabilitatis imminutio sive ex
parte intellectus sive ex parle voluntatis eximil » ab hac poena
(can. 2229. § 2), econtra « ignorantia affectata sive legis fidest:
reservationis de qua in hoc canone agitur) sive solius poenae (infra
statutae) non excusat ab eaiiem poena » (can. 2229, § t), b) sine
debita facultate, nempe: vel a iure can8. 882 « in periculo mortis »
et cai.8. 2254 « in casibus urgcntioribus », vel ab liomine et tunc
« sive speciali, sive specialissima » ad normam can. 2Z'Vt. 3°, et
quae sit posterior data consl.5 cit. Pii IX, quia revocavit « insuper
earumdem censurarum respectu quaecumque indulta concessa sub
quavis lorma et quibusvis personis eliam Regulaiibus cuiuscumque
Ordinis, etc. etiam speciali mentione dignis et in quavis dignitate
eonstitutis ». Absolutio vero a delinquente sit data c) ab excommu-
nicatione taxative latae senlentiae, non si agatur de excommuni-
catione ab homine, specialissimo vel speciali modo, nempe bis verbis
Sedi Aposfolicae reservata, imo et, si « confessarius, ignorans reser-
vationem. poenitentem a censura ac peccato absolvat, absolutio cen-
surae valet, dummodo ne sit censura... specialissimo modo... rescr-
vata ». — Sanctio vero contra praefatos delinquentes est, quod
incurrunt ipso facto absolutionis supra declaralae in excommuni-
calionem Sedi Apostolicae pariter, sed paulo minus, scilicet simpli-
citer reservatam.

Ante Codiccm vigebat sequens rescriptuni generaleS. C. S. Of-
ticii 2. (( In Const. s. m. Pii IX quae incipit Apostolicae Sedis, excom-
municatione Rom. Pont.1 simpliciler reservala innodantur " commu-
nicantes cum excommunicato nominatim a Papa in crimine criminoso,
ei scilicet impendendo auxilium vel favorem „. Quaeritur ulrum his
verbis comprehendantur etiam excommunicati a Romanis Congrega-
tionibus, saltem quando eorum decretis accedil approbatio Rom.
Pontiticis. — R. Negalive 9. Post Codicem animadverlanlur verba,

i 12 Oct. 1869. — 2 10 Iun. 1897. CollectHnea S. 0. de P. F. n. \:>^-

228 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 233S

quae continet §2, diversa ab illis iuris praecedentis, « qua discrepat
ergo, est ex sua ipsius sententia diiudicandus (can. 6, 3°). Impen-
dentes a) quodvis auxilium qua physicum propria persona, pe-
cunia, etc. vel favorem morali modo intelligendum, v. gr. commen-
datione, b) excommunicato vitando vel iure can'. 2343, §1, n. 1,
vcl ab homine, scilicet: « si fuerit nominatim a Sede Apostolica
(ad normam can. 7 v. gr. a Congr. S. Officii) excommunicatus,
excommunicatio fuerit publice denuntiata et in decreto vel sententia
expresse dicatur ipsum vitari debere d. sed auxilium vel favor sit
c) in delicto eodem patrando propler quod vi can. 2343, § 1, n. 1
excommunicatus fuit, vel si vitandus ab homine, in declarato de-
licto prosequendo vel iterando. Et haec pars de quibuslibet intelli-
gatur personis.

De aliis delinquentibus pari poena infra plectendis prosequitur
§us, dum subdit: itemque a) clerici « propter primam saltem ton-
suram » (can. 108, § 1) b) scienter quoad censuram excommuni
cati vitandi, unde haec paragraphus urget, et quoad poenam hinc
incurrendam ab illis, et c) sponte ita ut nulla vi vel metu gravi
ducantur ad sequens delictum, d) in divinis officiis, quae intelli-
guntur « functiones potestatis ordinis, quae de instituto Christi vel
Ecclesiae ad divinum cultum ordinantur et a solis clericis fieri
queunt» (can. 2256, 1°), e) cum eodem videlicet « excommunicalo
vitando » supra declarato f) communicantes ita ut hic partem acti-
vam in illis habeat, et a fortiori ipsum excommunicatum praedictum
in divinis offciis iam declaratis recipienfes, quia Superiores vel
aliquam auctoritatem in hoc habentes; atque idipsum, quin commu-
nicarent cum eo, sufficeret ad hoc quod cum clericis prius decla-
ratis poena mulctentur.

Omnes in hoc §° recensiti, etiamsi tuerint Episcopi, ipso facto
unoquoque ex duobus prioribus quoad hiicos et ex duobus sequen-
tibus quoad clericos, hi atque isli singuli incurrunt in excommu-
nicationem Sedi Apostolicae simpliciter reservatam. Anirnadversio
initio §' posita extendatur oportet ad secundam eiusdem partem,
quae refert excommunicationem const. « Apostolicae Sedis » sub
n. XVII latam iisdem fere verbis ac in Codice.

§ 3 continet etiam duas partes, quarum prima exprimitur ipsis
verbis const. saepius citatae (§ VI, n. 2): Scienter ob cognitionem
interdicti violandi, atque aclus vetiti perhunc canonem, sequentisque

Can. 2338 Tit. XIII. - De delictis contm auctoritates 229

poenae, a) alterutri, nempe, celebrantes ob exercitium polestatis or-

dinis eel celebrari per alios elericos facientes iussu. minis, sedi-
tione, b) divina supple « oilieia » e.\ eontextu et in §° praec. de-
elarata, c) in locis « ab Ordinario, vel delegalo iudice, vel a iure »
(cit. const.) inlerdictis; altera vero pars non parum differt ab eadem
poena per illam const."" inllicta, unde « ex sua ipsius §' sententia
est diiudicandum » (can. 6, 3°) praeseriptum sequens : vel admit-
tentes, ut rectores ecclesiarum, hisve similes fortassis Superiores
a) ad celebranda o/ficia divina non quaelibet; sed b) per censuram
ceu poenam medicinalem vetita pro eiusdem diversilate, proindeque
c) clericos, quia de divinis ofliciis agitur, sed disiunctive excom-
municatos transgrediendo aliquem ex can. 2259-2261, interdictos
personaliter. vel ab ingressu ecclesiae, ac propterea cum transgres-
sione can. 2275, 2277, suspensos generaliter vel « ab officio sim-
pliciter » vel « 2° a divinis » et ab aliis postea enumeratis sub §° 2a,
cans. 2279,'d) post sententiam tamen declaratoriam vel condemna-
toriam illis in locis explicatam, et quae ampliat prohibitiones ex
censura provenientes. Hucusque declarati manent delinquentes. Ac
bene notandum est, quod verbum « scienter » initio §' positum,
quemadmodum « celebrantes vel celebrari facientes » afficit, sic
quoque ob contextum subaudiatur oportet quoad « admittentes ».

Singuli vero in §° recensiti qua delinquentes interdictum ab
ingressu ecclesiae (can. 2277) ipso iure, quod idem est ac « ipso
facto commissi delicti » (can. 2217, § 1, n. 2° et § 2) eonlrahunt,
ita ut statim illud servare debeant donec, arbitrio eius cuius sen-
tentiam supra dictam saltem « declaratoriam » coniempserunt, ac
proinde absque ignorantia praedictae sententiae ita deliquerunt, quod
si illa fuerit affectata non excusantur ob §m 1m, can.s 2229. con-
gruenter\udi\c\o illius satisfecerint. Tunc enim absolvi poterunt iuxta
censurae naturam in can. 2248, § 1 explicitam, postrema enim
clausula est valde diversa ab altera « ad beneplacitum Superioris »,
quae constituit poenam vindicativam « interdictum ab ingressu eccle-
siae» sic statulum (can. 2291, 2°).

Statuit congruenter iuri praecedenti, sed Codici aptans prae-
scriptum § 4. Qui causam dederunt, scilicet per delictum, cuius
rei fuerunt ad normam can. 2209, §§ 1-3, a) interdictio lorali, sive
« fuerit generale » (can. 2271), sive « locali particulari » (can. 2272),
aut b) interdicto in communitatem seu collegium, « uti talem » ad

230 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in cMicta Can. 2338-2339

normam can. 2274, § 3, vel nihil adilendo, sunt praefati rei ipso
facto fulminati interdicti ac vi huius canonis personaliter interdicti
ad normam can. 2275 atque censura propter contumaciam in sa-
tisfactionis vel reparationis scandali defectu, sive illi cognoscantur,
sive ignoti fuerint.

180. Sanctio prohibitionis sepulturae ecclesiasticae. —
« Ex parte tantum cum veteri iure congruit » (can. 6, 3°), seu cum
const.e Pii IX citata quoad excommunicationem primam nemini re-
servatam, can. 2339. Sic illa concepta fuerat: « Mandantes seu co-
gentes tradi ecclesiasticae supullurae haereticos notorios, aut nomi-
natim excommunicatos vel interdictos ». Praescriptum vero canonis
est: Qui ausi fuerint, unde « quaelibet imputabilitatis imminutio
sive ex parte intellectus sive ex parte voluntatis eximit a poena »
sequenti, secus ac in iure veteri eveniebat, a) mandare auctorita-
tive, v. gr. Syndicus civitatis, Praefectus Provinciae, etc.vel habens
potestatem in coemeterium, seu b) cogere vi vel metu gravi, etsi
personae privatae, trtidi ecclesiasticae sepulturae, quod proprie di-
citur quoad inhumandum vel condendum cadaver « in loco sacro »
(can. 1242), etsi violato seu interdicto, a) infideles, nempe: « qui
sine baptismo decesserint », exclusis catechumenis « qui nulla sua
culpa sine baptismo moriantur » (can. 1239), b) notorios apostatas
a christiana fide, c) vel haereticos, d) schismaticos, videlicet : « sectae
haereticae vel schismaticae... notorie addictos », et additur aliosve,
quia etiam illi sunt excommunicati, ac sequitur e) sive excommu-
nicatos f) sive interdictos equidem personaliter ac « post senten-
tiam condemnatoriam vel declaratoriam », et haec multiplex inter-
pretatio est secundnm clausulam ; contra praescriptum can. 1240,
§ 1, quae insuper continet limitationem singulorum ex declaratis,
« nisi ante mortem aliqua dederint poenitentiae signa ». — Sanctio
vero est quod sic delinquentes « contra cit. praescriptum » con-
trahunt excommunicationem latae sententiae nemini reservatam,
nempe: «a qua potest absolvere, in foro sacramentali quilibet
confessarius; extra forum sacramentale quicumque iurisdictionem iri
foro externo habeat in reum » (can. 2253, 1°).

Alii quoque minus delinquentes in idipsum puniuntur, dum
prosequitur canon : sponte vero idest : non praesupposito mandato
vel coactione sepulturam « in loco sacro jd ut supra, eisdem anlea
recensitis cum declarationibus donanles, quatenus ab his principa-

Cai; 2339 2340 Tit. XIII. -. De delictis contra auctoritates 231

liter hoc dependens, v. gr. coemelerii rector, seu actualis mode-
rator, « contrahunt » interdictunx ab ingressu ecclesiae qua censu-
ram, nam est Ordinario ad normam can. 2253. T reservatum.
Haec pars quoque non parum immutavit ius contentum in const.
« Apostolicae Sedis » sub § VI, n. 2. Nec dubitandum est quod
laicus, qui custodiam liabet ecclesiae vel coemeterii adhuc bene-
dicti, et admittens ad sepulturam, uti declaratum manet, hanc cen-
suram incurrat.

181. De eo, qui obduratus manet in censura continct
praescripta pro censurae diversitale can. 2340. In duos paragra-
phos est distinctus quoad excommunicationem ac suspensionem, unde
insordescentia causa interdicti silentio premitur. § i. « Verbum hoc
si quis tam masculos quam feminas complectitur » l, imo in hoc
loco et clericos qualibet fulgentes dignitate, nam « de lege poe-
nali » (can. 2227, § 2) proprie non agitur. Conditiones autem prae-
scripti siint quod a) obdurato animo, qui nempe a contumacia non
discedit, b) per annum seu « spatium 3<)5 dierum » (can. 32, § 2)
c) insorduerit in sententia exeommunicationis, idest: cognoscens se
excommunicatum esse non deferat scopo huius medicinaiis poenae,
nec absolutionem ab ea petat, quando hoc posset, talis ergo est
de haeresi suspectus. qua erret circa necessitatem communionis
ecclesiasticae ad salutem consequendam, ita ut « etiam conlra eum.
tamquam de haeresi suspectum, procedi possit » 2. vel ab Ordinario
loci et ob can " 501, §m 2 prohibitionem quoad religiosos quoque
exemptos ad applicandas poenas can." 2315, vel aTribunali Congr."
S. Oflicii quoad omnes eidem subditos.

§ 2. Si a) clericus solummodo, quia b) in censura proprie dicla,
non iam in poena huiuscemodi vindicativa, et ei propria, nempe:
c) suspensionis cuiuslibet inter distinctas sub §° 2a tum can'. 2278,
tum can*. 2279, d) pcr semestre « continuum » atque « de momenlo
ad momentum, ut in caiendario supputetur » (can. '.{'«, s -) perseve-
raverit, proinde conscius ipsius absolutionem non petierit, graviter
moneatur ab eius Ordinario ut a contumacia discedat, et si, a) exacto
a monitione mense, ita ut « hic sumatur prout est in calendario,
ac primus dies (idest, monitionis peractae) ne computatur <ii tempus
tiniatur expleto ultimo die eiusdem numeri » (can. 34, § 3,1° et >i°).

1 L. 1, tit. XVII, Lib. L, D. — - Conc. Trid. cap. 3, sess. XXV,
De ref.

232

Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2340

b) a eonlumacia non recesserit, propter quod « absolutio denegari
potest » (can. 2248, § 2), iubet canon ut privetur, servato iuiis
ordine, benefciis aut of/iciis striclo sensu ad normam can. 1409
et 145, si qua allerutra in Ecclesia, qua societate, forte habeat.
Si vero unum beneficium possideat et alterum habeat ofticium,
postquam uno fuit privatus, facta iterum monitione, si adhuc resipi-
scentiam distulerit per semestre, ut supra, debet quoque altero ot-
ficio aut benelicio privari. E converso dicendum est unamquamque
privationis poenam esse extendendam ad omnia « beneficia aut
oilicia », quae talis clericus habeat. Ita enim ex iure antiquo, nam
Coelestinus III1 sic respondet de talibus clericis: « Unde Baran.
archiepiscopo dedimus in mandatis, ut eos pro tanta pertinacia et
contemptu Apostolico, benehciis, quae habent (nempe: « illa, quae
habuerunt beneficia, vel quae postmodum sunt adepti, nam quidam
ex ipsis suspensis aliud beneficium ecclesiasticum sunt adepti ») non
differat spoliare ».

Can. 2341. - Si quis contra praescri-
ptura can. 120ausus fuerit ad iudicem
laicalem trahere aliquem ex S. R. E.
Cardinalibus vel Legatis Sedis Aposto-
licae, vel Officialibus maioribus Roma
nae Curiae ob negotia ad eorum mn-
nus pertinentia, vel Ordinarium pro
prium, contrahit ipso facto excoramu-
nicationem Sedi Apostolicae speciali
modo reservatam ; si alium Episcopum
etiam mere titularem. aut Abbatem vel
Praelatum nullius, vel aliquem ex su-
premis religionum iuris pontificii Su-
perioribus, excommunicationem latae
sententiae Sedi Apostolicae simpliciter
reservatam; demum si, non obtenta
ab Ordinario loci licentia, aliam per-
sonam privilegio fori fruentem, cleri-
cus quidem incurrit ipso facto in su-
spensionem ab officio reservatam Ordi
nario, laicus autem congruis poenis pro
gravitate culpae a proprio Ordinario
puniatur.

Can. 2342. - Plectuntur ipso facto
excommunicatione Sedi Apostolicae sim-
pliciter reservata :

1° Clausuram monialium violantes,
cuiuscunque generis aut conditionis vel
sexus sint, in earum monasteria sine

legitima licentia ingrediendo, pariter-
que eos introducentes vel admittentcs :
quod si clerici sint, praeterea suspen-
dantur per tempus pro gravitate culpae
ab Ordinario definiendum;

2° Mulieres violantes regularium
virorum clausuram et Superiores alii-
que, quicunque ii sint, eas cuiuscunque
aetatis introducentes vel admittentes ;
et praeterea religiosi introducentes vel
admittentes priventur officio, si quod
habeant, et voce activa ac passiva;

3° Moniales e clausura illegitime

exeuntes contra praescriptum can. 601.

Can. 2343. - § 1. Qui violentas manus

in personam Romani Pontificis iniecerit:

1° Excommunicationem coutrahit
latae sententiae Sedi Apostolicae spe-
cialissimo modo reservatam ; et est ipso
facto vitandus;

2° Est ipso iure infamis;

3° Clericus est degradandus.
§ 2. Qui.in personam S. R. E. Car-
dinalis vel Legati Romani Pontificis:

1° In excommunicationem incurrit
latae sententiae Sedi Apostolicae spe-
ciali modo reservatam;

2° Est ipso iure infamis;

3° Privetur beneficiis, otficiis, di-

1 Cap. 8 « De aetate et qualitate et ordine praeficiendornm » (I, 14) X.

Can. 2341 Tit. XIII. - De delictis contra personas

288

gnitatibus, pensionibus et quolibet rau-
nere, si quod in Ecclesia babeat.

§ 3. Qui in personam Patriarchae,
Arcbiepiscopi, Episcopi etiam titularis
tantum, incurrit in excommunicationem
latae sententiae Sedi Apostolicae spe
ciali modo reservatam.

§ 4. Qui in personam aliorum cleri-
corum vel utriusque sexus religiosorum,
subiaceat ipso facto excommunicationi
Ordinario proprio reservatae, qui prae-
terea aliis poenis, si res ferat, pro suo
prudenti arbitrio eum puniat.

Can. 2344. - Qui Romanum Ponti-
ficem, S. R. E. Cardinalem, Legatum

Romani Pontificis, Sacras Congregatio-
nes Romanas, Tribunalia Sedis Apo-
stolicae eorumquc Olliciales maiorcs.
proprium Ordinarium publicis epbe
meridibus, concionibus, libellis sive di-
recte sive indirecte, iniuriis afTecerit,
aut simultates vel odia contra eorun-
dem acta, decreta, decisiones, sentm-
tias excitaverit, ab Ordinario non so-
lum ad instantiam partis, scd etiam i\
oflieio adigatur, per censuras (|uoque. ad
satisfactionem pracstandam, aliisque
congruis poenis vel poenitentiis. pro
gravitate culpae et scandali reparatione,
puniatur.

182. Contra fori privilegium. — Ad tuendum fori privi-
legium, de quo in can. 120, tendit sequens can. 2341. Si qi/is,
nulla distinctione considerata etiam Episcopalis dignitatis, contra
praescriptum can. 120 scilicet: 1° « sine venia Sedis Apostolicae »
quoad fere omnes ausus fuerit, hinc « quaelibet imputabilitatis im-
minutio sive ex parte intellectus (excepta ignoranlia affectata) sive
ex parte voluntatis (can. 2229, § 2) eximit » a poena sequenti ob
delictum: ad iudicem laicum quemcumque civilis societatis trahere
veluti legum violentia aliquem a) ex S. R. E. Cardinalibus b) vel
Legatis Sedis Apostolicae, qui distinguuntur in cap. V, tit. VII, Lib. I,

c) vel officialibus maioribus, scilicet : praeter S. R. R. Auditores, in
Congregationibus Adsessores, Secretarii, Subsecretarii. et alii cogno-
scendi ex « Annuario Pontificio », Bomanae Curiae, sed his qua
talibus, nempe: solummodo ob negotia ad eorum munus pertinentia,

d) vel Ordinariiim proprium sive loci, ad normam can. 94, 111,
vel ubi domus religiosa sita est, sive pro alumnis rcligionis cleri-
calis exemptae eorum Supcriores maiores (can. 198), delinquens
ut praefertu r contrahit ipso facto excommunicationem Scdi Aposto-
licae speciali modo reservatam. — Prosequitur canon de eodem
ac supra dictum est delinquente, sed 11° sine diversa licentia (can.
120, § 2) Sedi Aplcae. vel Ordinarii ob diversas personas quae
trabuntur, si aliam, praeter proprium, a) Episcopum resideotialem
(etsi nondum consecratum) ratione habitae ac possessae iurisdictionis
ordinariae, vel ratione characteris quia subditur: etiam mere tilu-
larem, b) aut Abbatem vel Praclatum nutlius, quos delinit can. \\\\),
c) vel atiquem, qui non sit proprius Ordinarius, nam de hoc sta-
tuitur prius, ex supremis, qui in ea religione Superiorem non habent,

234 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2341-2342

religionum etiam laicalium, et non exemptarum, sed iuris pontificii
tantum Superioribus, excommunicationem latae sentenliae Sedi Apo-
stolicae simpliciter reservatam supple : contrahit. — Atque demum
si, 111° non obtenta ab Ordinario loci « : in quo causa peragitur»
(can. 120, § 2) licentia, aliam a) personam praeter praediclas in
duabus praecedentibus canonis partibus b) privilegio fori fruentem
iuxta commentarium in explicatione canonum 120, 614, 680, pu-
nitur sic delinquens ut supra, sub distinctione: a) clericus quidem
incurrii ipso faclo in suspensionem ab officio, cuius eftectus re-
censet can. 2279, equidem intellecto sensu lato (can. 145), ne cle-
ricus quandoque impunitus remaneat, reservatam Ordinario (can.
2253, 3°), b) laicus autem congruis poenis pro gravitate culpae
a proprio Ordinario ad normam can. 198, § 1 puniatur. Poena
indeterminata est ac enunciata praeceptivis verbis (can. 2217, § 1,
1°, 2223 § 3).

Animadvertere oportet diligenter excommunicationis latae sen-
tentiae reservationem speciali modo vel simpliciter non dimetien-
dam esse cum delectu illius veniae ratione privilegii fori necessario
obtinendae, videlicet : a Sede Apostolica vel ab Ordinario loci in
quo causa peragitur. Huius enim venia suflieeret in iuris rigore ad
trahendum proprium Provincialem religionis clericalis exemptae,
eiusque tamen defeetus veniae secumferret excommunicationem
speciali modo reservatam, dum econtra simpliciter reservata erit
excommunicatio incursa ob veniam non obtentam Sedis Apostolicae
a delinquente contra fori privilegium competens Episcopo etiam
mere titulari, Abbati vel Praelato nullius et Supremo religionis
luris Pontificii Moderatori, qui non essent Ordinarii proprii delin-
quentis.

183. Contra violationem clausurae. — Can. 2342. Ple-
ctuntur ipso facto violatae clausurae papalis ad normam can. 597
excommunicatione Sedi Apostolicae simpliciler reservata:

1° Clausuram monialium sensu striclo ad normam can. 488, 7°,
1° violantes contra praescriptum can. 600 ibi explicatum, ergo ex-
ceptis personis sub n." 1°, 2°, 3°, cuiuscumque a) generis b) aut
conditionis, c) vel sexus sint, omittitur verbum « aetatis », eo quod
quamvis baptizati impuberes post usum rationis « teneantur (can. 12)
legi mere ecclesiasticae » can.s 600 ubi prohibentur indirecte, ut
in eo explicatum est, ingredi clausuram, attamen ad normam can.

Cnn. 2342 Trr. XIII. - De delictis contra personas 235

2230 « excusanttir a poenis latae sententiae », prout est supradicta
excommunicalio; ceteri praefati puniuntur: a) in earum monialium
de quibus anlea monasteria b) sine legitima licenlia, scilicet: ?el
Sanctae Sedis iuxta initium can. 600. vel Ordinarii loci impetrala
secundum can. eumdem n. i°, ingrediendo, 11° pariterque i. e. sub
iacent quoque praefatae reservatae excommunicationi, eos nempe:
« clausuram monialium violantes in earum monasteria sine legitima
licentia ingrediendo » (non exclusis impuberibus supra determinatis,
quia designatio personarum distincta in prima parle tunc necessaria,
quia delictum earum puniebatur, in hac secunda est praetermitlenda)
dum patrant delictum ad normam can. 600 ibi explicatam et nunc
sancitam a) introducentes ab extra, quod verbum, praeter eos qui
facultatem ingrediendi praebent, innuit aliosqui physice vel moraliter
sed proprie, pueros ac puellas cum ralionis usu, indeque prohibitas
ex can. 600, intra clausuram ducunt, b) vel admittenles ex parte
claustralium, ut ostiaria, superiorissa, aliaeque praebentes physice
qualitercumque ingressum:— quoad poenam vero sententiae ferendae
sequitur: quod si clerici sint « propter primam saltem tonsuram »
(can. 108, § 1) praeterea suspendantur ex iniunctione (can. 2223,
§ 3) per tempus pro gravitate culpae, quae clausula indigitat mo-
ralitatem actus pravam ponderandam ab Ordinario loci vel a Sn-
periore regulari, alterutro poenam infligente, si huic subiiciantur
puniendus ac moniales (can. 603), definiendum;

2° Mulieres (exclusis impuberibus ob can. 2230, ut in prima
h. can. parte) nam illae tantum non viri esse queunt violantes regu-
larium virorum « qui vota nuncuparunt in Ordine t> (can. .488, 7°)
clausuram, igitur contra praescriptum can. 598, 599, § 1, et b)
Superiores quicumque domus regularis de qua agitur, c) aliique,
quicumque ii sint, subiecti legi poenali excommunicationis mulieres
ac viri, eas h. e. mulieres cuiuscumque aetatis, ergo etiam impu-
beres, imo etsi non septennes ast rationis usu non carentes, quia
verbum mulieres sexum designat, et praediclae omnes violantes
sunt clausurae ut explicatum esl in can. 598, § 1, o) introducentes
|3) vel admittentes, prout in numero praecedenti haec verba sunt
declarata; singuli recensiti excommunicationi canonis huius subia-
cent latae sentenliac; — poena vero ferendae sentenliae adiungilm
contra nonnullos ex eis, nempe: et praeterea religiosi quicumque
illius domus vel alterius a) introducenles b) vel admiltentes ut supra

236 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2342-2348

n. 1°, priventur a) offteio stricto sensu (can. 145), si quod habeant,
b) et voee activa et passiva. Poena determinata et praeceptivis verbis
edita. (Can. cit. in tine praec. can.).

3° Moniales stricto sensu, sicut clictum est in can. citando, e
clausura illegitime exeuntes conlra praescriptum can. 601 ibidem
explicatum, ex qua citatione videretur argumentari logice omissio-
nem scripti recognitionis periculi, « quando tempus suppetat » ex
§° 2°, facere illegitimum exitum in praesenti canone punitum ex-
communicatione lalae sententiae Sedi Apostolicae simpliciter reser-
vata. Sed respondeo retinendam sententiam oppositam ibi probatam,
quia monialis exiens sine illo scripto praevio Ordinarii loci, non
facit contra praescriptum canonis, eo quod causa, ut supponimus,
subest, nec licentia Ordinarii ex illo scripto provenit, sed hoc con-
tinet solam recognitionem causae noh necessariam pro egressu, sed
ne lex privatis personis remittat iudicium de ipsius existentia.

18i. Privilegium canonis in tota eius amplitudine. —
Quia in sequenti can. adhibita est eadem clausula quae ab anti-
quitate derivatur pro canonis privilegio, altera omissa « suadente
diabolo » utpote innecessaria ; tenenda est interpretatio probatorum
Auctorum ad normam can. 6. « 2° Canones qui ius vetus ex integro
referunt ex veteris iuris auctoritate, atque ideo ex receptis apud
probatos auctores interpretationibus sunt aestimandi ; 3° Canones
qui ex parte tantum cum veteri iure congruunt, qua congruunt,
ex iure antiquo aestimandi sunt ; qua discrepant, sunt ex sua
ipsorum sententia diiudicandi ». — Gradatim poenas statuit pro
ecclesiasticis gradibus personarum can. 2343. § 1. Qui (verbum
generale) violentas manus, per quae verba non tantum actiones
manuum sed quaecumque, prout hae opponuntur verbalibus iniuriis,
designantur, dummodo violentae sint propter implicitam iniuriam in
personam, non in eius effigiem vel imaginem vel cadaver, vel res
ipsius v. gr. in thronum, vestes papales, nisi quando propter con-
iunctionem, in Romanum Pontificem ibi sedentem, his indutum,
redundarent offensivae actiones; persona Romani Pontificis debet
accipi proprie seu physice, quae manibus attrectari potest, sed prout
dignitate Summi Pontificatus ornata violari potest, tum in corpore
quoad incolumitatem v. gr. interfectione, mutilatione, percussione,
tum in libertate physica v. gr. captione, incarceratione, detentione,
tum in eius dignitate v. gr. per hostilem insequutionem physicam;

Can. 2343 Tit. XIII. - De delictis contra personas 237

qui ergo his singulis actionibus et similibus violenlas mauus in
personam Romani Pontificis, non in aiias eidem coniunctas quam
maxime vel in eiusdem res vel loca, cti;im Apostolicum Palatium,
(iterum salva exceptione prius adhibita circa res ipsius), iniecerit: —
1° Excommunicationem contrahit latae sententiae Sedi Apottolicae
nunc primo specialissimo modo reservatam; cuius gravitas adau-
getur eo cjuoil et est sic delinquens excommunicatus ipso faclo
vitandus; valde notandus hic unicus casus ex iure cuin propriis
diversis effectibus; — 2° Est ipso iure infamis; cuius poenae ellectus
sunt contenti sub can. 2294, § 1; — 3° Clericus est degradandus
Maxima poena vindicativa clericorum peculiaris, et de qua dicil
can. 8305. Ǥ 1. Degradatio in se continet depositionem, perpetuam
privationem habitus ecclesiastici et reductionem clerici ad slatum
laicalem ».

Excepta excommunicationis adnotata duplici singularitate, poe-
nas latae sententiae §' l1 extendit canon ad huiusmodi delinquentem
sub § 2. Qui in personam S. H. E. Cardinalis vel Legati Romani
Pontificis propler intimam cum eo iuridicam coniunctiunem ; sci-
licet : — 1° In excommunicationem incurrit latae senlentiae Sedi
Apostolicae speciali modo reservatam; — 2° est ipso iure infamis ;
de qua poena est correctum ius praecedens (c. 5 De poenis in 6°)
propter can. 2293. Ǥ 4. Neutra (infamia iuris vel facti) allicit de-
linquentis consanguineos aut attines »... — Poenam etiam ferendae
sententiae adiungit can." § 2, quem commentamur, dicens: — 3° Pri-
vetur beneficiis, offiais, dignitatibus, pensionibus ac propter plu-
ralem loquutionem interpretandum esse de omnibus convincit clau-
sula tinalis et ({uolibet munere, si r/uod in Ecclesia habeat.

Supposita explicatione criminis data, patet translatam liuc (uisse
ex const. « Apostolicae Sedis » V excommunicationem in princi-
pales delinquentes, dum sequilur § 3. Qui in personam Patriar-
chae, Archiepiscopi, Episcopi etiam titularis tantum, videlicet: ad
omne dubium tollendum ex const. « Apostolicae Sedis » forsitan
inducendum, quae loqui videbatur de residentialibus, praefalus de-
linquens ul supra : incurrit in excommunicationem latae sententiae
Sedi Apostolicae speciali modo reservatam.

Demum declarat § 4. Qui in personam aliorum « propter pri-
mam saltem tonsuram » (can. 108, § 1) clericorum vel utriusque
sexus religiosorum saltem « qui vota nuncuparunt in aliqua reli-

238 Lus. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2343-2844

gione » (can. 488, n. 4°) « violentas manns iniecerit » subiaceat
ipso facto excommunicationi Ordinario proprio, cui nempe subiicitur
ex enumeratis in can. 198, § 1, reservatae, qui Ordinarius idem
praeterea aliis poenis, si res ferat secundum patratum deiictum
ad normam can. 2218, § 1, pro suo prudenti arbitrio enm de-
linquentem puniat. Poena quidem indeterminata sed praeceptivis
verbis edita (can. 2217, § 1, et can. 2223, § 3).

Quaeri potest num omnes vere clerici, ut canonis verba enun-
ciant, comprehendantur, et econtra an utriusque sexus novitii reli-
gionum et personae in communi viventes sint a protectione canonis
exclusi. Ad solvendam quaestionem diligenter considerare oportet
canonis huius verba delictum denotantia, fuisse deprompta ex const.8
a Apostolicae Sedis » II excommunicalione inter simpliciter reser-
vatas, mutato verbo « monachos » in « religiosorum b iuxta Codicis
nomenclaturam ; ergo interprelaliones Auctorum probatorum in ex-
ponendo verborum sensu sequi oportet ad normam can. 6, 2°, 3°.
Proinde ad primam quaesiti partem respondendum est atlirmative
et ad alias duas negative. Contirmatur communis doctrina sequenti
ratione. Quia hoc privilegium canonis, antea sic vocatum, etiam in
Codice privilegium appellatur (can. 614, 680), et can. 119 vocat
praedictas reales iniurias in clericos « sacrilegii delicta », quae ut
ibidem fuit animadversum talia non essent, nisi propter hunc ca-
nonem poenalem. In hoc igitur canone 2343, § 4, nomine cleri-
corum non comprehenditur qui etiamsi saltem tonsuratus « privi-
legia amittit » clericalia ad normam can. 123, et pari ratione « re-
ligiosorum » verbum est ad omnes illos significandos adhibitum quir
ut « etiam laici et novitii » ex can. 614, et ut sodales societatis in
communi viventium sine votis « etiam laici » ex can. 680 « gaudent
clericorum privilegiis »'.

185. Contra iniurias per verba aut scripta. — Can. 2344-
Qui, sive clericus, sive religiosus, sive laicus, a) Romanum Pon-
tifcem, b) S. R. E. Cardinalem, c) Legatum Romani Ponli/icis ad
normam cap. V, Tit. VII, Lib. I, d) Sacras Congregationes Romanas,
de quibus est cap.s IV, art. I loc. cit., e) Tribunalia Sedis Aposlo-
licae, scilicet: S. l\om. Rotam, Signaturam Apostolicam, Sacram Poe-
nitentiariam, f) eorumque nempe : Congregationum et Tribunalium,
non aliorum Otliciorum Offciales maiores alibi declaratos, g) pro-
prium Ordinarium determinandum vi ss. canonum 198, § 1, cum

Can. »Mi

Tit. XIII. - De delictis contra res accles.

aliis 111, et 94. — pubticis a) ephemeridibus nempe : periodicis
publicationibus paucorum foliorum, b) concionibus, quae vocentur
conferentiae, allocutiones, etc. c) libellis periodicis vel secus, sive
directe ad hoc ordinatis sive indirecte modo palliato aliarumque
quaestionum occasione, — a) iniuriis quoad honorem, bonani fa-
mam, ut plurimum calumniose affecerit, p) aut simultates, male-
volentiam, aversiones. vet odia proprie a) contra eorumdem acta
quaelibet sive facta, b) decreta plures forsitan respicientia, c) de-
cisiones extraiudiciales seu dispositiones lorsan circa privatas per-
sonas, d) sententias iudiciales excitavcrit ; — quicumque igitur bo-
rum delinquentium ab Ordinario competenti a) non solum ad in-
stantiam partis, quae iniuriis lacessita fuit vel contra quam exci-
tationes fuere suscitatae, b) sed eliam ex officio, scilicet: nulhi
axpectata querela interesse babentis, adigatur, a) per censuras
uuoque, si de graviori re agatur, vel necesse fuerit pro scopo ob-
tinendo ad satisfactionem praestandam ei qui laesus est, restitu-
tione honoris aut famae possibili, b) aliisve congruis poenis vindi-
cativis vel poenitentiis ad normam Tit. IX et X. cap. II, Lib. V cum
hoc duplici respectu pro gravitate culpae et scandali reparalione,
puniatur. Poena utique indeterminata sed praeceptivis verbis com-
minata. (Can. 2217, § 1, 1° et can. 2223, § 3°).

Can. *2345. - Usurpantes vel detinen-
tes per se vel per alios bona aut iura
ad Eeclesiam Romanam pertinentia, sub-
iaceant exeommuuicationi latae senten-
tiae speciali modo Sedi Apostolicae re-
servatae; et si clerici fuerint, praeterea
di^nitatibus, beneficiis, olficiis, pensio-
uibus priventur atque inhabiles ad ea-
dem declarentur.

Can. 23£fi. - Si quis bona ecclesia-
stica cuiuslibet generis, sive mobilia
sive immobilia, sive corporalia sive in-
corporalia, per se vel per alios in pro-
prios usus convertere et usurpare prae-
sumpserit aut impedire ne eorundem
fructus seu reditus ab iis, ad quos iure
pertinent, percipiantur, excommunica-
tioni tandiu subiaceat, quandiu bona
ipsa integre restituerit, praedictum im-
pedimentum removerit, ac deinde a Sede
Apostolica absolutionem impetraverit ;
quod si eiusdem ecclesiae seu bonorum
patronus fuerit, etiam iure patronatus
eo ipso privatus exsistat; clericus vero,

hoc delictum committens vel in eodem
consentiens, privetur praeterea benefi-
ciis quibuslibet, ad alia quaelibet inba-
bilis elliciatur et a suorum ordinum ex-
secutione, etiam post integram satisfa-
ctionem et absolutionem, sui Ordinarii
arbitrio suspendatur.

Can. 2347. - Firma nullitate actus
et obligatione, etiam per censuram ur
genda, restituendi bona illegitime ar-
quisita ac reparandi damna forte illata.
qui bona ecclesiastica alienare prae-
sumpserit aut in iis alienandis consen-
sum praebere contra praoscripta can.
534, § 1 , et can. 1532 :

1° Si agatur de re cuius pretium
non excedit millc libellas, congruis poe-
nis a legitimo Superiore ecclesiastico pu-
niatur ;

•2° Si agatur de re cuius pretium
sit supra mille, sed infra triginta millia
libellarum. privetur patronus iure pa-
tronatus; administrator, munere adnii-
nistratoris ; Superior vel oeconomus re-

240

Lib. - V. Paks III. - De poenis in delicta

Cnn . 2345

ligiosus, proprio officio et habilitate ad
cetera officia, praeter alias congruas
poeaas a Superioribus infligendas; Or-
dinarius vero aliique clerici. officium,
beneficium, dignitatem, munus in Ec-
clesia obtinentes, solvant duplum fa-
vore ecclesiae vel piae causae laesae;
ceteri clerici suspendantur ad tempus
ab Ordinario definiendum;

3° Quod si beueplacitum apostoli-
cum, in memoralis canonibus praescri-
ptum, fuerit scienter praetermissum,
omnes quovis modo reos sive dando

sive recipiendo sive consensum prae-
bendo, manet praetereaexcommunicatio
latae sententiae nemini reservata.

Can. 2348. - Qui legatum vel dona
tionem ad causas pias sive actu inter
vivos sive testamento, etiam per fidu-
ciam, obtinuerit et implere negligat, ab
Ordinario, etiam per censuram. ad id
cogatur.

Can. 2349. - Recusantes praeslatio-
nes legitime debitas ad normam can.
4<>3, 8 1, 1507, prudenti arbitrio Or-
dinarii puniantur, donec satisfecerint.

186. In defensionem bonorum et iurium Ecclesiae Ro-
manae quoad temporale dominium conditus est can. 2345, ut patet
ex contextu, desumptus ex n. 12, § 1, const."'« Apostolicae Sedis »
Pii IX, cuius textus est: « Invadentes, destruentes, detinentes per
se vel per alios Civitates, Terras, loca aut iura ad Ecclesiam Ro-
manam pertinentia; vel usurpantes, perturbantes, retinentes supre-
mam iurisdictionem in eis; nec non ad singula praedicta auxilium,
consilium, favorem praebentes ». — Ex comparatione huius cum
praesenti canone deprehenduntur inductae ex industria omissiones
delictorum. Verba enim « invadentes, destruentes » non immerilo
sunt pressae silentio, eo quod supponunt temporale dominium de
facto, quod adeo imminutum est, ut revera hodie non habeatur.
Vocabula « usurpantes, perturbantes », quaravis iurisdictionem de
facto extare postulent, attamen diversimode illam respiciunt, nara
perturbare proprie dicitur de iurisdictione illa existente, nec ad eam
residuam illud verbum specialem applicationem consequetur in fu-
turum tempus, dum relinquitur verbuin « usurpans »,quod extensum
ad « bona et iura ad Ecclesiam Romanam pertinentia » sufficienter
ulraque protegit. Nec delinquentes accessorie aut secundarios (ver-
botenus omissos) reputare oportet exclusos, « auxilium, consiliura,
favorem praebentes » delinquentibus per usurpationem aut deten-
tionem, nam, ut alias monuimus, huic canoni applicandum est prae-
scriptum can.8 2231 « Si plures ad delictum perpetrandura con-
currerint, licet unus tantum in lege nominetur, ii quoque de quibus
in can 2209, §§ 1-3 tenentur, nisi lex aliud expresse caverit,
eadera poena ». Lex vero praesens « aliud expresse (non) cavet ».

Secundura ergo hanc postremam normam damus praesentis
canonis interpretationem. Videlicet: Usurpantes, qui, nempe « ab

Can. 234"> Tit. XTir. De delictis contra res eccles. 241

ipso domino rem vel ius occupant quasi ad se pertinens », vel solum
detinentes, ac sic impediunt, quominus proprius dominus illis forte
per alios usurpatis truatur, alterutrum dclictum perpetrantes w)per
se vel b) per alium iubendo vel cogendo, ac tunc in proprium fa-
vorem; obiectum vero multiplicis delicti declarati sunt singulatim
a) bona equidem temporalia, mobilia vel immobilia, seu his aequi-
parata, aut b) iura quoque in praefata bona, quae sinl territoria
lorsan vel palatia, ad Ecelesiam Romanam, non solum velut sin-
gularem dioecesim, vel specialiler ad Basilicam S. Ioannis Latera-
nensis, S. Petri, sed ad illam Ecclesiam pertinentia, prouti haec ob
Summum Pontilicem gaudet primatu in universalem Ecclesiam ;
praedicti delinquentes singuli et alii vi can.8 2231 comprehensi
a) subiaceant, non secus ac in Consl. « Apostolicae Sedis » Pii IX,
excoinmunicationi latae sententiae speciali modo Sedi Apostolicae
resefvatae; et in specie si clerici ob « primam saltem tonsuram »
(can. 108, § 1) atque « ad slatum laicaiem (nondum) regressi »
(can. 211, §2) fuerint huiusmodi delinquentes, praeterea b) diyni-
tatibus ab Abbatia de regimine aut Praelatura nullius et supra, be-
neficiis proprie dictis (can. 140!)), ofjiciis « stricto sensu » (can. 14a,
§ 2), pensionibus, prout hae ad can. 1429 detinitae ac declaratae
luerunt, priventur equidem in iudicio criminali (can. 1933, § 1),
atque c) « clerici » ut supra inhabiles ad eadem, sive liabita sive
alia in posterum habenda declarentur in eadem sententia. Poenae
pro clericis sunt revera ferendae sententiae, sed delerminatae atque
« lex utitur praeceptivis verbis » (can. 2223, § 3).

18". Defensio proprietatis bonorum ecclesiasticorum
eorumque fructuum plene assumpta est aConc. Trid. in cap. 11,
sess. XXII de Reformatione his verbis: « Si quem clericorum vel
laicorum, quacumque is dignitate, etiam Imperiali aut Regali prae-
lulgeat, in tantum malorum omnium radix, cupidilas occupaverit,
ut alicuius ecclesiae, seu cuiusvis saecularis vel regularis beneticii,
montium pietatis, aliorumque piorum locorum iurisdicliones, bona,
census ac iura, etiam feudalia et emphy teutica, fructus, emolumenta,
seu quascumque obventiones, quae in ministrorum et pauperum ne-
cessitates converti debent, per se vel per alios, vi vel timore in-
cusso, seu etiam per suppositas personas clericorum aut laicorum,
seu quacumque arte, aut quocumque quaesito colore, in proprios
usus convertere, illosque usurpare praesumpserit, seu impedire ne

Blat - Comm. Text. Cod. Ivr, Can. 16

242 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2346

ab iis, ad quos iure pcrtinent, percipiantur; is anathemati tamdiu
subiaceat, quamdiu iurisdietiones, bona, res, iura, fructus et red-
ditus, quos occupaverit, vei qui ad eum quomodocumque, etiam ex
donatione suppositae personae, pervenerint, ecclesiae, eiusque ad-
ministratori sive beneticiato integre restituerit : ac deinde a Romano
Pontifice absolutionem obtinuerit. — Ouod si eiusdem ecclesiae pa-
tronus fuerit, etiam iure patronatus, ultra praedictas poenas, eo ipso
privatus existat. — Clericus vero, qui nefandae frautlis et usurpa-
tionis huiusmodi fabricator seu consentiens fuerit, eisdem pocnis
subiaceat; necnon quibuscumque beneticiis privatus sit. et ad quae-
cumque alia beneticia inhabilis efficiatur; et a suorum ordinum
executione, etiam post inlegram satisfactionem et absolutionem, sui
Ordinarii arbitrio suspendatur ».

Poenae in hoc Decreto expressae iisdem verbis translatae sunt
in praesentem canonem, qui delinquentes summarie continet, sed ex
propria sententia est potius aestimandus ad normam can. 6, 3°.

In const. « Apostolicae Sedis » Pii IX £ ita concipitur excom-
municatio speciali modo Rom. Pontifici reservata, lata in « Usur-
pantes vel sequestrantes iurisdictionem, bona, redditus ad per-
sonas ecclesiasticas ratione suarum Ecclesiarum aut beneficiorum
pertinentes ».

Can. 2346 in delictis puniendis proprius accessit ad discipli-
nam per Conc. Trid. inductam, quod e memoria ne labatur, quando
legantur auctores probati, qui post dictam const. Pianam de hac
excommunicatione scripserunt. Si quis, et « verbum hoc tam ma-
sculos quam, feminas complectitur » 2, imo ex Codice addi potest:
« clericorum vel laicorum » (loc. cit. Conc. Trid.), « utrique autem
possunt esse religiosi » (can. 107), bona, quae « naturaliter ex eo
dicuntur, quod beant, hoc est beatos faciunt: beare est prodesse » 3,
ecclesiastica, quae deiiniuntur in can. 1497, § 1, additurque cnius-
libet generis, nempe : « sacra, pretiosa » (ib. § 2), vel secus, et
« sunt bona temporalia, sive mobilia, sive immobilia, sive corpo-
ralia, sive incorporalia (prout haec verba sunt in dicto can. ac
paragrapho declarata),quae vel ad Ecclesiam universam et ad Apo-
stolicam Sedem vel ad aliam in Ecclesia personam moralem perti-
neant » (can. cit. § 1°), a) per se delinquons, vel per alios iussione,

1 12 Oct. 1869, \ 1, n. 11. — 2 L. 1 « de verborum significatione » ff.
— 3 L. 48 « de verborum significatione •> ff.

Can. 234« Tit. XIII. - De delictis contra res eccles. _'i I

« vi vel timore incusso », dummodo disiunclive b) in proprios usus
convertere et usurpare, proui hoc verbum 1'uit in praec. can. de-
claratum et in praefata conversione includitur, c) praesumpserit,

(|uod verbum « plenam cognitionem ac deliberalionem exigit », est-
que practici momenti, quatenus «quaelibet imputabilitatis diminutio...
eximit a poenis latae sententiae » (can. 2229, § 2) atque ex con-
textu afficit quoque delictum aul b) impedire « quocumque quae-
sito colore » aut modo ne eorumdem « bonorum ecclesiasticorum »
ut supra, fructus si sint agri, res se moventes, seu reditus, v. gr.
ex locatione, ex syngraphis nummulariae mensae, etc. ab iis per-
sonis, sive physicis v. gr. beneticiariis, sive moralibus v. gr. locis
piis, ecclesiis, ad quos iure canonico pertinent, seu illorum nomine
administratoribus, percipiantur cum effectu, sub quorum redituum
nomine pensiones etiam a guberniis solvendae ex concordatis non
immerito veniunt: — omnes igitur, prout declarati sunt, delinquentes,
et illorum unusquisque a) excommunicationi tamdiu subiaceat, quod
exprimit illam ipso delicti facto incursam fuisse (can. 2217, § 2),
quamdiu disiunctive a) bona ipsa « in proprios usus conversa et
usurpata » inteyre etiam quoad parvam partem restituerit, tradens
ea personae ecclesiasticae, cuius sinl, fortassis per intermedias per-
sonas securas, praediclum impedimentum, scilicet « ne eorumdem
fructus seu reditus ab iis, ad quos iure pertinent, percipiantur »,
removerit efficaciter, quantum in se est, ac solum deinde b) a Sede
Apostolica absolutionem directe vel per delegatum datam de facto
impetraverit ; — f/uod si « quis » ut supra delinquens eiusdem eccle-
siae seu bonorum, quae dotem constituunt beneticii, ac proinde
liuius patronus fuerii ad normam iuris ante Codicem, de quo pa-
trono est Cap. IV, tit. XXV, in Parte quinta, Libri III, etiam seu
praeter excommunicationem iure palronatus eo ipso privatus existat,
sicut manet declaratum in Commentario Textus ad can. 1470, § 1,6°;
— clericus vero, a) hoc delictum unumquodque huius canon is com-
mittens etiam sine praesumptione b) vel in eodem ab altero ('11111
eflectu perpetrato, ([uatenus in ipso est, torsan uti administratore,
consentiens, a) privetur, ac proinde sequuntur poenae ferendae sen-
tentiae, praeterea, quia ex can. 2209 poenas latae sentenliae supra-
dictas praesumens incurreret, beneficiis quibuslibet, proprie tamen
dictis (can. 1409), b) ad alia quaelibet, quamvis prius possessa, inha-
bilis sententia condemnatoria efjiciatuv vi fiuius canonis et c)a suorum

244 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 234(5-2347

ordinum exsecutione seu « ab omni actu potestatis oidinis receptae
per ordinationem » ob can. 2279, § 2, 3°, etiam post infegram sa-
tisfactionem supra requisitam praevie et absolutionem ab excom-
municatione, sui, ratione incardinationis vel alterius subiectionis,
Ordinarii arbitrio quoad tempus subeundae poenae, etiamsi « per
modum praecepti extra iudicium » (can. 1933, § 4) suspendatur
poena tunc vindicativa, et « lex utitur verbis praeceptivis » (can.
2223, § 3).

188. Contra illegitimas rerum ecclesiasticarum aliena-
tiones. — Can. 2347. Firma a) nullitate actus, quando haec sit
a ss. canonibus vel alias legitime statuta, et obligatione duplici,
etiam per censuram urgenda secundum leges et auctoritatis com-
petentis prudentiam, b) restituendi bona illegitime acquisita, sci-
licet : cum contractus nullitate aut irritatione, c) ac reparandi
damna forte illata, etsi contractus validus dicatur, — qui bona
ecclesiastica, scilicet : « temporalia, sive corporalia, tum immobilia
tum mobilia, sive incorporalia, quae vel ad Ecclesiam universam
et ad Apostolicam Sedem vel ad aliam in Ecclesia personam mo-
ralem pertineant . » (can. 1497, § 1), a) alienare, ita ut Ecclesiae
ius in ea bona deminutum evaserit per contractum. praesumpserit '
quod verbum est supplendum ex grammaticali constructione sub
littera b) aut in iis alienandis consensum praebere, videlicet: al-
terutrum contra praescripta can. 534, § 1 ibi commentati et can.
1532, qui commentatus fuit in « Lib. III, De rebus »; distribuuntur
poenae infligendae atque latae sententiae iuxta valorem rei alienatae
sequenti modo :

1° Si agatur de re cuius pretium non excedit mille libellas
aureas ex S. Congr.s iurisprudentia seu francos, aut aequivalentem
in nummis aliis summam, tunc congruis poenis a legilimo Superiore
ecclesiastico unusquisque ex praedictis delinquenlibus pumatur.
Praeceptive poena indeterminata est expressa (can. 2217, § 1, 1°
et can. 2223, § 3).

1 Can. 2229. § 1. A nullis latae sententiae poenis ignorantia af-
fectata sive legis sive solius poenae excusat, licet lex verba de quibus
in § 2 contineat.

§ 2. Si lex babeat verba : praesumpserit, ausus fuerit, scienter, stu-
diose, temerarie, consulto egerit aliave similia quae plenam cognitionem
ac deliberationem exigunt, quaelibet imputabilitatis imminutio sive ex
parte intellectus sive ex parte voluntatis eximita poenis latae sententiae.

Can. 3347-2318 Trr. 2T\. - De delictis contra res eccles. 245

2° Si agatur de re cuius pretium sit supra mille, sed infra
Iriginta millia libellarum seu francorum, ut supra, a) privetur pa-
tronus delinquens iure palronatus; b) adminislrator, munere ad-
ministratoris ; c) Superior vet oeconomus uterque religiosus, ttnn
proprio offirio liabito e\ denominalione respectiva, lum et habili-
tale ad eetera officia, cumulando has praeter alias congruas poenas
a Superioribus eorum infligendas; d) Ordinarius vero loci <i\ con-
textu aliifjue clerici « propter primam saltem lonsuram » (can. 108,
§ 1) sed saeculares, qui sint officium stricto sensu (can. 1 15), bene/t-
cium proprie dictum (can. 1409), dignitatem, munus quodcumque
in Ecclesia obtinentes, hi singuli solvant duplum valoris favore eccte-
siae vel piae causae laesae; e) celeri clerici carentes officio etsi
lato sensu suspendantur ad ternpus ab Ordinario eorum definiendum.
Foeuae omnes ferendae sententiae, attamen verbis praeceptivis editae
(can. 2217, § 1, 2° et 2223, § 3°).

Demum 3° Quod si beneplacitum aposlolicum, in memoralis
per hunc canonibus praeseriplum, fuerit scienter praetermissum
(can. 2229 A, §§ 1, 2) vel cum affectata ignorantia, omnes quovis
modo reos in contiactu alienationis supradictae a) sire dando rera
ecclesiasticam b) sive recipiendo eam, quamvis ex ulteriore con-
tractu, c) sive consensum praebendo absolute, quando ex lege vel
consuetudine dare teneantur, manet praeterea, scilicet: simul cum
« nullitate actus et obligatione reslituendi », et si agatur de rebus
pretiosis ultra poenas n.1 21, excommunicatio latae sententiae nemini
rcserrata. i. e. « a quolibet absolvenda conlessario in foro sacramen-
tali » (can. 2253, 1°), dummodo praevie satisfecerit aut serio id-
ipsum promiserit, qui eadem sit ligatus.

189. Sanctio canonum 1514, 1516 est quam statuit can-
2348. — Revera can. 1515 edixit : « Ordinarii omnium piarura
voluntatum tam mortis causa quam inter vivos exsecutores sunt »,
unde « alii exsecutores delegati debent, perfnncti munere, illis red-
dere rationem ». Ut ergo hoc ius Ordinarii efficacius sit et ofli-
cium melius impleatur, dicitur in praesenti canone. Qui, etiam
« clericus et religiosus » ad normam can. 151(i, a) legatum pro-
prie dictum, utpote in testamenlo heredi vel exsecutori commis-
gum, lortassis cum onere adnexo ipsi legatario imposito, vet dona-

1 Yide canonem in ealcp pag. 24 i.

246 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2348-2349

tionem propteren quod contrnctu constnt grntuito, b) ad causas pias,
nompe religionis vel cnritntis c) sive actu inter vivos, qui videlicet
in vitn donnntis nd effectum deducendum sit, sive testamento, quod
non vnlet, nisi intervenientc morte testntoris, d) etiam per pdu-
ciam, idest: qunndo fidelitnti commissnrii est exsecutio relicln, quin
nctus ille legnti vel donntionis probnri quent, snltcm quond perso-
nnm utilitnle huiusmodi potiturnm, n) oblinuerit per rci detentionem
vcl melius exsecutionis commissionem et b) implere iuxln legnntis
vel donnntis voluntntem negligat, etsi solum differendo notnbiliter,
— ab Ordinario nempe loci, et si ngntur « de bonis fiducinriis nlicui
religioso commissis » cum distinctione in § 3, cnn.s 1516 posiln,
« est loci Ordinarius, vel Ordinnrius eiusdem religiosi proprius »,
n quo sic declnrnlo, etiam per censuram qunmlibei, quntenus opus
sit, vel mitioribus poenis, ad id nempe proprium implere debitum
in cnnone expressum cogalur.

190. Ut praestationes debitae solvantur. — Deniquc ut
indemnitnli consulntur eorum, qui utilitntibus fidelium se devove-
runt, conlrn renuentes iniustos dntur can. 2349. Recusantes prae-
slationes legitime debitas proindcque ex iustitin pnrochis ad nor-
mam cnn. 463, § 1 ibi explicnti, et « pro vnriis nctibus iurisdi-
clionis volunlariae vel pro exsecutione rescriptorum Sedis Aposlolicae
vcl occnsione ministrntionis Sncramenlorum vel Sncrnmentnlium »
vul « tnxns pro nctibus iudicinlibus » nd normam can. 1507, illi
recusnntes prudenti arbitrio Ordinarii loci ex contextu puniantur
poenn indeterminnta sed ex praecepto (can. 2217, § la, 1° et 2223,
§ 3°) donec satisfecerint, prout in conscientin oblignntur.

TITULUS XIV.

De delictis contra viljnn.
libertatem, proprietatem, bonam famam ac bonos mores.

C\n. '2350. - § 1. Procurantes abor- actibus legitimis ecclesiasticis et, si sint

tum, matre non ex'-epta, incurrunt, ef- clerici, suspendantur ad tempus ab Or-

fectu secutu, in excommuuicationem la- dinario definiendum. et a beneficiis aut

tae senteutiae Ordinario reservatam ; et offlciis curam animarum interni vel

si sint clerici, praeterea deponantur. externi fori adnexam habentibus remo-

§ i. Qui in seipsos manus intulerint, veantur.
si quidem mors secuta sit, supultura Can. 23o I . - § I. Servato praescripto

ecclesiastica priventur ad normam can. can. 1240, § I, n. 4, duellum perpe-

1240, § 1, n. 3; secus, arceantur ab trantes aut simpliciter ad illud provo-

Tit. XIV. - De delictis contra vitam etc.

247

cantes vcl ipsura acceptantes vel quam-
libet operam aut favorem praebentes,
nec non de industria spectantes illudqne
permittentcs vel quantum in ipsis est
non prohibentes, cuiuscunque digni-
tatis sint, subsunt ipso facto excommu-
nicationi Sedi Apostolicae simpliciter
reservatae.

§ 2. Ipsi vero duellantes et qui eorum
patriui vocantur, sunt praeterea ipso
facto infames.

Can. 2352. - Excommunicatione ne
mini reservata ipso facto plectuutur
omnes, qualibet etiam dignitate fulgen-
tes, qui quoquo modo cogant sive virum
ad statum clericalem amplecteudum,
sive virum aut mulierem ad religionem
ingredicndam vel ad eraittendam reii-
giosam professionem tam solemnem
quam simplicem, tara perpetuam quam
temporariam.

Can. 2353. - Qui intuitu matrimonii
vel explendae libidinis causae rapuerit
mulierem nolentem vi aut dolo, vel mu-
lierem minoris aetatis consentientem
quidem. sed insciis vel coutradicentibus
parentibus aut tutoribus, ipso iure ex-
clusus habeatur ab actibus legitimis ec-
clesiasticis et insuper aliis poenis pro
gravitate culpae plectatur.

Ckn. '2354. - § 1. Laicus qui fuerit
legitime damnatus ob tlelictum homi-
cidii, raptus impuberum alterutrius
sexus, venditionis hominis in servitutem

vcl alium malum liucm, usurae, rapi-
nae, furti qualificati vel non qaalificati
in re valde notahili, incendii vel mali-
tiosae ac valde notabilis rerum dcstru-
clionis, gravis rautilationis vel vulncra
tionis vel violentiac, ipso iure exclusus
habcatur ab actibus lcgitimis ecclesia-
sticis et a quolibct munere, si quod in
Ecclesia habeat, lirmo onere reparandi
damna.

§ *2. Clericus vcro qui aliquod deli-
ctum commiserit dc quibus in § I, a
tribunali ecclesiastico puniatur, pro tli-
versa reatus gravitate, poenitenliis, cen-
suris, privatiouc oftlcii ac beneficii, di-
gnitatis, et, si res ferat, etiara deposi-
tione ; reus vero bomicidii culpabilis
degradetur.

Can. 2355. - Si quis non re, scd
verbis vel scriptis vel alia quavis ra-
tione iniuriam cuiquam irrogaverit vel
eius bonam famam laeserit, nou solura
potest ad normam can. 1(518. 1938 cogi
ad debitam satisfactionem praestaudam
damnaque reparanda, sed praeterea con-
gruis poenis ac poenitentiis puniri, non
exclusa, si de clericis agatur et casus
ferat, suspensione aut remotione ab of-
ficio et beneficio.

Can. 2356. - Bigami, idest qui. ob-
stante coniugali vinculo, aliud matri-
monium, etsi tantum civilc, ut aiunt,
attentaverint, sunt ipso facto infames;
et si. spreta Ordinarii mouitione, in

Titulus XIV.
I)e delictis

contra —

vitam —

erga fetum vel seipsos
in ducllo

Can.

— liberta- | — in statu clericali vcl religioso amplectendo »
tem — |

'— intuitu matrimtraii vel explendae libidi-
nis causa »

— proprietatcm aut vitam vel libertatem »

— bonam famam — vcrbis vel scriptis vel alia quavis

ratione, non re »

ac bonos — per bigamiara sensu stricto »

mores —

— multipliciter contra | — per laicos »

sextumtiecalogi praec.

patratis — '— acle minoribus »

ricis -

— in sacris »

2350
2351
2352

2353
235 i

235«

•2:i:;t
2358
2359

248

Lib. V. - Par.s III. - De poenis in delicta

illicito contubernio persistant, pro di-
versa reatus gravitate excommunicentur
vel persoDali interdicto plectantur.

Can. '2357. - § 1. Laici legitime dam-
nati ob delicta contra sextum cum mi-
noribus infra aetatem sexdecim anno-
rum commissa, vel ob stuprum, sodo-
miam, incestum, lenocinium, ipso facto
infames sunt, praeter alias poenas quas
Ordinarius intligendas iudicaverit.

§ 2. Qui publicum adulterii deliclum
commiserint. vel in concubinatu publice
vivant, vel ob alia delicta contra sextum
decalogi praeceptum legitime fuerint
damnati, excludantur ab actibus legiti-
mis ecclesiasticis, donec signa verae re-
sipiscentiae dederint.

Can. 2358. - Clerici in minoribus
ordinibus constituti, rei alicuius delicti
contra sextum decalogi praeceptum, pro
gravitate culpae puniantur etiam dimis-
sione e statu clericali, si delicti adiuncta
id suadeant, praeter poenas de quibus
in can. 2357, si his locus sit.

Can. 2359. - § 1. Clerici in sacris
sive saeculares sive religiosi concubi-
narii, monitione inutiliter praemissa,
coganturab illicito contubernio recedere
et scandalum reparare suspensione a
divinis, privatione fructuum officii, be-
neficii, dignitatis, servato praescripto
can. 2176-2181.

§ 2. Si delictum admiserint contra
sextum decalogi praeceptum cum mino-
ribus infra aetatem sexdecim annorum,
vel adulterium, stuprum. bestialitatem,
sodomiam, lenocinium, incestum cum
consanguineis aut aflinibus in primo
gradu exercuerint, suspendantur, infa-
mes declarenhir, quolibet officio, beue-
ficio, dignitate, munere, si quod ba-
beant, priventur, et in casibus gravio-
ribus deponantur.

§ 3. Si aliter contra sextum decalogi
praeceptum deliquerint. eongruis poenis
secundum casus gravitatem coerceantur,
non excepta officii vel beneficii privatio-
ne, maxime si curam animarum gerant.

191. Inscriptio tituli et canonum distinctio. — In prae-

cedentibus titulis Ecclesia potestatem suam coercitivam direxit erga
delicta, quae contra Deum committunlur, cui per tidem et mutuam
caritatem uti obiecto unimur, atque cultum debitum tribuimus per
religionem. Propter hanc quoque ac post Deum personas et res
ecclesiasticas revereri debemus, praesertim quando illae auctoritate
sunt praeditae. Procedit inde legislator ad tuenda aliorum hominum
maxime fidelium bona, non immemor sententiae Greg. IX in const.
« Rex pacificus » ubi scriptum est: cc Ideoque lex proditur, ut appe-
titus noxius sub iuris regula limitetur, per quam genus humanum,
ut honeste vivat, alterum non laedat, ius suum unicuique tribuat,
informatur ».

Porro alterius laesio primum protegitur secundum illius bona,
quorum gradum praecipuum obtinet vita et consequens corporis
integritas, post illam est libertas, quae maxime apud homines aesli-
manda videtur. In ordine proximum locum tenent bona exteriora,
inter quae praeeminet bona fama secundum Sapientis dicta f : « Me-
lius est nomen bonum quam unguenta pretiosa, hoc enim magis
permanebit tibi, quam mille Ihesaui i pretiosi et magni » 2. Et quam\ is

1 Eccles. VII, 2. — 2 Eccli. XLI, 15.

Can. 2350; Tit. XIV. - Dedeltctis contra vitam etc. 249

idem Sapiens dieat eliam l: « Omnis autem ponderatio non est digna

continentis animae », delicta contra ipsam in aliena persona coniun-
guntur necessario cum illis quae honestam vilam maculant. Sic
ergo tali ordine pertractat « Titulus XIV. De delictis contra \i-
tam » vel in sui initio per abortum aut in propria persona per sui-
cidium, in hac vero et aliorum per duellum, de quibus sunt can.
2350, 2351. Delicta « contra libertatem » coercent can. 2352 in
statu duplici amplectendo et can. 2353 intuitn matrimonii aut ex-
plendae libidinis causa. Delicta vero contra duo praedicta bona et
« proprietatem » persequitur can. 2354, dum alia contra « bonam
famam » puniunlur can.e 2355. Denique ut honeste vivant fideles,
invenitur sanctio canonica in can. 2256 contra bigamiam, et mi-
norem vel maiorem poenam pro diversitate personarum delinquen-
tium statuunt canones, 2357 loquens de laicis, 2358 de clericis mi-
noribus et 2359 de clericis in sacris sive saecularibus sive re-

ligiosis.

192. Contra abortum et suicidium et actum sui laesivum

latus est can. 2350. Primo quidera Sixtus V animadvertit seve-
rius in abortus crimen per const. « EITrenatam » 2 cuius rigorem
temperavit Greg. XIV in const. « Sedes Apostolica » 3. Pius vero IX
in const. « Apostolicae Sedis » 4 sub § III, n. 2 edixit in « Procu-
rantes abortum, effectu sequuto » excommunicationem, quam Codex
in hoc loco retinuit.

Apprime distinguere oportet abortum ab acceleratione partus.
Ille est proprie « eiectio fetus immaturi », qui proinde vivere ne-
quibit, nec refert an prius occidatur. Econtra habetur partus acce-
leratio, quando conceptus iam maturi egressus procuratur paulo
ante naturale partus tempus. Ouapropter C. S. Oflicii interrogata b:
« 1. Eritne licita partus acceleratio, quoties ex mulieris arctitudine
impossibilis evaderet foetus egressio suo naturali tempore? — 2.EI
si mulieris arctitudo talis sit, ut neque partus praematurus possi-
bilis censeatur, licebitne abortum provocare, aut caesaream suo teni-
pore perficere operationem? — R. Ad 1. Partus accelerationem pcr
se illicitam non esse, dummodo perliciatur iustis de causis et eo
tempore ac modis, quibus ex ordinariis contingentibus matris el
foetus vitae consultatur. — Ad 2. Ouod primam partem negative,

1 Eccli. XXVI, 20 — 2 29 Oct. 1588. - 3 31 Maii 1591. — * 12 Oct.
1869. — '4 Maii 1898. Collect. S. C. de P. F. n. 1997.

250 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2350

iuxta decr. feriae IV 25 lut. 1895, <Je abortus illiceilalc. Ad se-
cundam vero quod speetat. Nihil obstare, quominus mulier, de qua
agitur, caesareae operationi suo temporc subiiciatur ».

Insuper Titius medicus, ut matrem a certa atque imminenti
morte salvaret (animadvertebat enim lethalis morbi causam aliam
non subesse praeter ipsam praegnationem, hoc est, foetus in utero
praesentiam) viam hanc procurandi foetus eiectionem consueto ipse
inibat. Attamen hoc faciebat adhibitis mediis et operationibus, per
se atque immediate non quidem ad id tendentibus ut in materno
sinu foetum occiderent, sed solummodo ut exinde amoverent, atque
foetus, si (ieri posset, vivus ad lucem ederetur, utique mox mori-
turus, cum adhuc immaturus omnino supponatur. lamvero S. Sedes
ad Cameracensem Archiepiscopum rescripsit: « tuto doceri non
posse licitam esse quaincumque operationem directe occissivam
loelus ; etiamsi hoc necessarium foret ad matrem salvandam ».
Ouare, ut conscientiae suae consuleret, supplex Titius petiit, « utrum
enuntiatas operationes in repetitis dictis circumslantiis instaurare
tuto possit. — Et * S. C. S. Officii resp. Negative, iuxta alia de-
creta... Ssmus adprobavil ».

His praesuppositis sic explicandus est § 1. Procurantes ex
intentione per se vel per alium, actione morali, v. gr. minis, man-
dato, suasione vel actione physica immediata, v. gr. propinando
pharmacum, adhibendo media vel operationes qualitercumque, dum-
modo causent abortum proprie dictum, quolibet post conceptionem
tcmpore, unde sive animatus, ut nunc creditur, sive adhuc inani-
matus censeatur foetus, non vero si certo sit iam mortuus saltem
naluraliter, nam si occideretur praevie eius eiectio in abortum reci-
deret, additque canon matre, sive licite sive illicite illa conceperil,
non excepta, per quam clausulam manet exclusa quorumdam sen-
tentia commentatorum const.s « Aplcae. Sedis », qui matrem saltem
ex peccato praegnantem excipiebat semper ob ralionem illius pecu-
liarem, quin tamen per clausulam praefatam velit legislator ma-
trem privari exemptione a censura ob metum gravem aliamve ob
causam, quae ipsam solum non alios in casibus peculiaribus fa-
veret. — Delinquentes igitur in casu sic declarati incurrunt, si
tsmen veriticetur conditio sequens: effectu eiectionis foetus sequuto,

1 24 Iul. 1895. Collect. S. C. de P. F. n. 1906.

Cnn. 23o0 Tit. XIV. - De delictis contra vitam etc. 251

atque ex tunc omnes illi. quamvis inlerim poenilueiinl de patrato
erimine, in exeommunicationem latae sententiae Ordinario reser-

vatam, ita vero ut praedictos poenitentcs slatim, alios vero a con-
tumacia recedenles, « quilibet Ordinarius possit absolvere suos stih-
ditos, loci vero Ordinarius etiam peregrinos » (can. 2253, 3°).

§ 2. Qui, etsi clerici, in seipsos manus intulerint, scilicel : per
actionem positivam et graviter cuipabilem damnum inferre vilae
propriae aut incolumitati corporis voluerint, sclopelum explodendo,
per laquei suspensionem, imo ex alto deiicientes se, quin opus sit
manibus uli, haec enim proprie sub clausula intelligi possuot, secus
si quis abstinentia cibi et potus absoluta morlem appetierit, quamvis
suicidium revera iste committeret, a) si quidem mors ex lali actione
sequuta sit. sepullura ecclesiastica in poenam priventur ad nor-
mam can. 1240, § 1, n. 3, clausula confirmunte interpretationem
prioris clausulae datam « secundum propriam verborum significa-
tionem in texlu et contextu consideratam » (can. 18), sic enim le-
gitur in n.° cit.° « Qui se ipsi occiderint deliberato eonsilio », at-
tamen ex initio canonis « nisi ante mortem aliqua dederint poeni-
tentiae signa », quae in casu sullicerent ad hoc ut Ordinarius se-
queretur praescriptum can.* 2223, § 3°, sub n.° 2° aut 3° pro casus
circumstantiis. Porro non est huiusmodi poena, qua lalis. ipso iure
incurrenda, dicit enim canon: « priventur », et sic ei applicanda
non est norma de poenarum remissione sub can. 2237.

Prosecutio §' commentandi est: secus, nempe: b) « si mors
sequuta non fueril » ex aclione prius declarata clausulae « qui in
seipsos manus inlulerint », iidem clerici laicive a) arceantur ex
canonis praecepto sed cum ferenda poena, ab actibus legitimis ec-
clesiasticis iuxta signilicationem sub can. 2256, 2° expressam, el,
si sint clerici, « pecuiiari eorum poena vindicativa v> b) suspen-
danlur ad tempus ab Ordinario « intra limites suae iurisdictionis »
definiendum (can. 2298, 2°), et, c) a beneficiis aut o/firiis, prouti
haec vel illa habeant, curam animarum cum iurisdictione interni
v. gr. paroeciam, vel externi fori v. gr. in delegato pro mulicribus
religiosis adnexam iure vel ab homine habentibus removeaniur, ser-
vato quidem ordine iuris, quando processus sit praescriptus. Etiam
sub litteris b) et c) « lex ulitur verbis praeceptivis in stalueudis
poenis ferendae sententiae » (can. 2223, § 3)

252 Lik. V. - Paks III. - De poenis in delicta Can. 2351

193. In odium duellorum, quo « detestabilis eorum ususr
fabricante diabolo, introductus, ut cruenta corporum morte anima-
ruDi etiam perniciem lucretur, ex christiano orbe penitus extir-
petur », quemadmodum Conc. Trid. voluit, ' Codex retinet poenas
ibidem statutas. Ibidem legitur: « si in ipso conflictu decesserint,
careant ecclesiastica sepultura ». Hanc poenam Bened. XIV in const.
« Detestabilem » 2 aggravavit sequenti modo, nempe: « incurren-
dam perpetuo fore, etiam ante sententiam iudicis, a decedente quo-
que extra locum conflictus ex vulnere ibidem accepto, sive duellum
publice, sive privatim indictum fuerit, ac etiamsi vulneratus anle
mortem non incerta poenitentiae signa dederit, atque a peccatis et
censuris absolutionem obtinuerit ». Hanc postremam severitatem su-
stulit can. 2351, dum ita incipit § 1. Servato praescripto can. 1240 1
§ 1, n. 4°. Ibi enim « ecclesiastica sepultura privantur: mortui in
duello aut ex vulnere inde relato », sed absque limitalione posita
fuit generalis exceptio: nisi ante mortem aliqua poenitentiae signa
dederint ».

Antequam ullerius in commentario procedamus, aliquas no-
tiones oportet praemiltere claritatis causa. Duellum seu mono-
machia est « singulare certamen ex utraque parte sponte et ex
condicto susceptum ». 3 Dividitur in publicum et privatum secun-
dum verba Greg. XIII in const. « Ad tollendum » 4: « Nos... con-
siderantes duellum privatum non minus cruentum et animae et
corporis noxium esse, quam quod publice perpelratur, auctoritate
aplca. statuimus omnes illos qui ex condicto, statuto tempore et in
loco convento, monomacliiam commiserint, (nempc: privatum duel-
lum), etiam si nulli patrini sociique ad id vocati fuerint, nec loci
securitas habita, nullaeve provocatoriae litterae aut denunciationis
chartulae praecesserint, censuris et poenis omnibus a dicto concilio
propositis teneri, perinde ac si publico et consueto abusu certamen
inivissent ».

Animadvertatur quoque manere nunc in vigore damnationes
assertionum in hac materia prolatas a SS. Pontificibus Alex. VII et
Innoc. XI, quas refert Bened. XIV in eius const. « Detestabilem » 5,
necnon damnationem et proscriptionem quinque propositionum ibi

1 Cap. 18, sess. XXV, de Ref. — 2 10 Nor. 1752, § 9. — 3 Santi.
Praelectiones, Lib. V, tit. XiV, n. 1. — 4 5 Dec. 1852, § 1. — 5 10 Nov.
1752, §§ 4 et 5.

Can. 2351 Trr. Xlv. - De delictis contra vitam etc. 253

decretas. Unde in illis etiam circurastantiis non excnsantur delin-
quentes ab huius eanonis poenis incurrendis.

Hos vero enumerat canou iisdem verbis ac const. « Aposto-
licae Sedis » Pii IX, omittens unicam clausulam « el quoslibet com-
plices ». De hac perpendemus in comraentario, an retineatur a Co-
dice quoad sensura vel secus. Delinquentes igitur sunt sequente*:
<( a) duellum publicum vel privatum. (a quo differt pugna inter
duos facta ex improvida contentione, vel rixa etiam cum letbali ef
fectu), pef*petrantes, idest: crimen illud exequentes, imo ante illud
non sequutum, quod sic exprimitur b) aut simpliciter, videiicet:
quamvis sciatur duellum non sequuturum, ac « etiamsi neque pu
gnae effectus, neque accessus ad locum sit subsequutus » (const.
Bened. XIV, § 3), dummodo vere sint ad illud crimen provocantes
per verba vel scripta duellum offerentes, vel per patrinorum mis-
sionem, etc. non solum ratione iniuriarum, quae ad illud pluries
ducunt, c) vel subintellige « simpliciter », ut declaratum est verbum,
ipsum « duellum » acceptanles. Omittens canon clausulam «etquos-
libet complices » const.8 « Apostolicae Sedis » Pii IX, innuit « in
vigentem buc usque disciplinam opportunam immutationem aflerre »
(can. 6). Atque revera iuxta can. 2231 « si plures ad delictum per-
petrandum concurrerint, licet unus tantum in lege nominetur, ii
quoque de quibus in can. 2209, §§ 1-3, tenentur, nisi lex aliud ex-
presse caverit, eadem poena ». Hinc sub canone quem commenta-
mur comprehenduntur: d) « non solum mandans qui est principalis
delicti auctor, sed etiam qui ad delicti consummationem (seu in
casu duellura) inducunt, vel in hanc quoquo modo concurrunt,...
si delictum sine eorum opera commissum non fuisset », ergo «com:
plices » sub hac postrema conditione, vel quamlibet e) operam pro-
prie dictam seu physicam, uut I) favorem praebentes, sed ex con-
textu ad « duellum » ipsum, non ad provocationem vel accepta-
tionem. Absque dubio ergo manet extensio per Clem. VIII facta '
ad « Socios, Patrinos » in duello, atque sub conditione litterae d)
ad « suadentes..., equos, arraa, pecuniam, commeatus et alia subsidia
scienter subministrantes » ex const. « Ad tollendum » Greg. XIII,
et vera sunt adhuc responsa S. C. S. Officii in Pictavien 2. «1. P<>-
testne medicus rogatus a duellantibus duello assistere cum inten-

1 Const. « Illina vices > XVI Kal. Septembris 1502. — - 28 Maii 1884.
Collectanea S. Congr. de P. F. n. 1G17.

254 Lib. V. - Paus III. - De poenis in delicta Can. 2351

tione eitius finem pugnae imponendi, vel simpliciter vulnera ligandi
ac curandi, quin incurrat excommunicationem Summo Pontifici sim-
pliciter reservatam? 2. Potestne saltem, quin duello sit praesens,
in domo vicina vel in loco propinquo sistere, proximus ac paratus
ad praebendum suum ministerium, si duellantibus opus fuerit?
3. Ouid de confessario in iisdem conditionibus? — R. Ad. 1. Non
posse, et excommunicationem incurri. Ad 2 et 3 Ouatenus ex con-
dicto fiat, item non posse et excommunicationem incurri ».

Prosequitur canon : g) nec non de industria, « aut ex compo-
sito » (const. Greg. XIII), non casu, vel a longe accidentaliter ex
curiosilate, vel transeundo, spectantes h) illudque singulare duellum
permitlentes, v. gr. « volentes locorum domini » (const. Greg. XIII),
vel i) quantum in ipsis est, etiam solummodo non prohibentes, ad
quod ergo propter dominium vel auctoritatem vi canonis obligantur,
et additur quoad omnes delinquentes, ast praeserlim sub litteris,
h) et i) ad normam Conc. Trid.: cuiuscumque dujnitatis sint, sci-
licet: ,« imperator, reges, duces, principes, marchiones, comites et
quocumque alio nomine, domini temporales ». Hi enim perpendant
verba Bened. XIV in sua const. « Detestabilem » § 10: « Neque
sibi, suaeque in Deum fidei, munerisque rationi fecisse satis intel-
ligant, quod optime constitutis legibus, indictisque gravissimis poenis,
horrendum scelus proscriptum sit; nisi accuratam ipsarum legura,
poenarumque executionem graviter urgeant, ac promoveant, seque
inexorabiles Dei vindices in eos, qui talia agunt, diligenter exhi-
beant ».

Omnes igitur supra declarati subsunt ipso uniuscuiusque faclo
et, si excipias delinquentes sub litteris b) et c) recensilos, cum duelli
perpetratione, nam « ex receptis apud probatos auctores interpre-
tationibus est (canon) aestimandus » (can. 6, 2°), scilicet: « uti
docet D'Annibale Comment. h. /. quem sequuntur communiter alii
commentatores » ' imo et « poena lege statuta non incurritur, nisi
delictuin fuerit in suo genere pertectum secundum proprietatem
verborum legis » (can. 2228), quae in canone duellum singulare
ac patratum considerant et cum respectu ad illud conrei poenae
subiiciuntur, videlicet: excommunicationi Sedi Apostolicae simpli-
citer reservatae, sicut in iure praecedente Codicem.

1 Card. Lega. Praelectiones in textum Iuris canonici. Lib II, vol.IV,
num. 52.

Can. 2351-2352 Tit. XIV. - De delictis contra vitam etc. 255

Manet quoque ex Conc. Trid. 4 poena, quam sic declarat § 2.
Ipsi vero duellantes supra dicti ac deelarati ei r/ui eorum patrini
vocantur, eo quod adstant ut conditiones duelli serventur, sunt
praeterea ipso duelli faelo infames, nempe « infamia iuris » ad
normam can. 2293, § 2.

Interpretatio verbi « duellantes » declaratur in casibus per re-
sponsum S. C. C. proposito dubio: « An, a quibus et ex quonam ti-
tulo irregularitas contrahatur, quando duellum ea ratione commit-
titur, quo his temporibus inter Germaniae Universitatis alumnos
fieri solet in casu. Nam Sacra Congr. Concilii 2 rescripsit: A/fir-
mative, a duellanlibus eorumque palrinis, ex infamia iuris ». Ete-
nim post promulgationem Codicis iuris canonici rediit dissensio
inter canonistas, imo ipsas inter curias episcopales. Quare humil-
lime ab Ordinario Ratisbonen. quaesitum fuit : « An haec resolutio
Sacrae Congr. Concilii adhuc valeat. Et Emi. S. Congr.3 Concilii
Patres... respondendum censuere: Ajfrmative: » 3.

194. In libertatis tutelam quoad status clericalis vel reli-
giosi susceptionem conditus est can. 2352 partialiter referens 4
Concilii Tridentini decretum. « Anathemati Sancta Synodus subiicit
omnes, et singulas personas, cuiuscumque qualitatis, vel conditionis
fuerint, tam clericos, quam laicos, saeculares vel regulares, atque
etiam qualibet dignitate fulgentes, si quomodocumque coegerint ali-
quam virginem, vel viduam, aut aliam quamcumque mulierem rn-
vitam, praeterquam in casibus a iure expressis, (quae clausula, ut-
pote inutilis fuit in canone omissa) ad ingrediendum monasterium
vel ad suscipiendum habitum cuiuseumque religionis, vel ad emit-
tendam professionem ; quique consilium, auxilium vel favorem de-
derint; quique scientes, eam non sponte ingredi monasterium, aut
habitum suscipere, aut professionem emittere, quoquo modo eidem
actui vel praesentiam, vel consensum, vel auctoritatem interpo-
suerint ».

Hi conrei solummodo « eadem canonis poena tenentur » (can.
2231), de quibus in can. 2209, § 1, et nominatim sub § 3 « si
delictum sine eorum opera commissum non fuisset ». Canon vero
sic se habet: Excommunicatione nemini reservata ipso facto effi-
caci; nam « poena lege statuia non incurritur, nisi delictum fuerit

i Sess. XXV, cap. 19. de Ref. - • 9 Aug. 1890. - 3 10 Febr. 1923,
CO. XV, 154-156. — * Cap. 18, Sess. XXV, De Regular.3 et momalilms.

256 Lib. V. - Paks III. - Depoenis in delicta Cnn. 2352

in suo genere perfectum secundum proprietatem verborum legis »
(can. 2228), plecluntur vi canonis huius omnes in Conc. Decreto
distincti, qualibet etiam diynitate laica vel ecclesiastica fulgentes,
sed « S. R. E. Cardinales sub (hac) lege (qua) poenali non com-
prehenduntur » ad normam can. 2227, § 2, qui quoquo modo, v.
gr. minis, vi, metu gravi, auctoritatis usu, cogant proprie, idest:
cum effectu, a) sive virum, qui « solus baptizatus sacram ordina-
tionem valide recipit » (can. 968, § 1), ad stalvm clericalem ergo
« per primam saltem tonsuram » (can. 108, § 1) amplectendum
proprie, quod dici nequit in seq.8 casibus: a) « ut inter clericos
denuo admittatur» (can. 212), vel b) « metu gravi ordinem sacrum
recipiat », vel ordinatus, qui c) aut « ab Episcopo ad superiores
ordines recipiendos cogatur » adversum can.8 973, § 2 praescriplum,
d) aut ad manendum in statu clericali, « vel e) canonice idoneum
ab eodem statu clericali (etiam coacte) avertatur » contra normam
can." 971, ita ut sola primam huius canonis partem praesens ca-
nonis praescriptum respiciat. — Prosequitur canon: (supple: « qui
quoquo modo cogant ») |3) sive virum omissum in Conc.1 Trid.1 de-
creto aut mulierem « invitam » et secundum distinctionem ibi ex-
pressam, a) ad religionem quamlibet in can. 488, 1° definitam in-
grediendam proprie tum « postulatu », tum « novitiatu » singillatim
iuxta inscriptiones capitum I et II Tiluli XI « de admissione in re-
ligionem » Lib. II, b) vel ad emittendam quamlibet religiosam pro-
fessionem ceteroquin invalidam praescripto can.8 572, § 1,4", tam
sollemnem in Ordinibus quam simplicem in illis vel Congregatio-
nibus, tam perpetuam in his quam temporariam in omnibus prae-
dictis forsan propter temporis prorogationem praevii ad perpetuam
professionem iuxta §m %m can.s 574. — Ouia « non licet poenam
de persona ad personam vel de casu ad casum producere, quamvis
par adsit ratio », canonis praescriptum non comprehendit profes-
sionem emittendam in societatibus communiter viventium more re-
ligiosorum, quamvis unum alterumve votum emittant.

Denique eo quod « in Codice nulla iit mentio,... tamquam abro-
gata habeatur » Decreti Tridentini altera pars, in qua « simili
quoque anathemati subiicit (Concilium) eos, qui sanctam virginum,
vel aliarum mulierum voluntatem, veli accipiendi, vel voti emit-
tendi, quoquo modo sine iusta causa impedierint ». Vim autem
non amisit « lex iuris divini naturalis » (can. 6, 6°), qua iidelis

i

Can. 2352-2353 Tit. XIV. • De delictis contra vitam etc 257

in suscipiendo statu est omnino liber, ita ut « non teneantur nec
servi dominis, nec filii parentibus obedire de matrimonio contra-
hendo, vel virginitate servanda, aut aiiquo alio huiusmodi », ui
probat D. Thomas l.

193. De raptoribus et incendiariis et violatoribus ecclesia-
rum adest tit. 17, Lib. V Decretalium. In eo duplex raptus consi-
deratur personarum et rerum. Hunc postremum Codex infra con-
siderat, nunc vero alterum, qui sic in genere detiniri potest: « vio-
lenta virginis vel aiterius cuiuscumque honestae feminae abductio
de loco eidem tuto in locum non tutum ». Cum vero duplici mo-
livo talis raplus perpetrari possit, incipit hoc modo can. 2353. Qui
subaudiendus vir ex contextu, a) intuitu matrimonii a se cum rapta
contrahendi, ac perdurante raptu invalidi ad normam c;m.8 1 07 i ,
b) vel explendae cum ea libidinis propriae causa rapuerit iuxta
definitionem supra dalam per se vel per alium, cui mandatum de-
dit, vel mercede ad boc conduxit, vel cum aliorum adiutorio, sed
cum effectu perducendi eam in locum non tutum ipsi, quamvis di-
versum ab intento prius per raptorem, illudque sufficit « ut deli-
ctum sit in suo genere perfectum secundum proprietatem verborum
legis » (can. 2228), nec refert an a) eadem « illum in virum ha-
bere consenserit » ad normam can. 1074, § 2, et matrimonium
fiat vel non, b) an fuerit consecutus raptor effeclum explendae li-
bidinis vel secus.

Subditur obiectum raplus quando canon exprimit mulierem
quamlibet, puberem vel impuberem, sed ultra septem aetatis annos,
utpote a) nolentem ac tunc vi physica, nam vi morali fiunt actio-
nes cum voluntate, aut dolo, nempe: deceptione, fallaciis eam cir-
cumveniendo, ad consequendum transitum in locum eidem non tutum.
Nec suflicit quod « vir mulierem in loco ubi ea commoratur vel
ad quem lihere accessit, violenter (alterutra causa praedicta) re-
tineat ». Quia in can. 1074, § 3 dicitur expresse: « quod ad ma-
trimonii nullitatem attinet, raptui par habetur violenta reteutio mu-
lieris » illa, et huic praesentis canonis interpretationi obstat §u5 1.
can.8 2219 praescribens: « in poenis benignior est interpretatio fa-
cienda ». Id ipsum valet quoque pro sequenti.

Aliud obiectum raptus edicit canon sic prosequens: b) velmu-

1 11-11, q. CIV, art. 5, corp.
Blat - Comm. Terl. Cod. Iur. (Jan. 17

258 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta .Can. 2353-2354

lierem supra declaratam minoris aetatis, nempe « infra vicesimum
primum annum expletum » iuxta § lm, can.B 88, etiamsi aliam
mensuram lex civilis statuat, consentientem quidem in abductionem,
quae proinde non est nisi apparenter violenta aut dolosa, sed hoc
quatenus fit illa insciis vel contradicentibus (ac alterutrum sufticit)
parentibus aut tutoribus, queis pro diversitate casuum subiiciatur.

Poena vero sic enuntiatur. Tam declaratus raptor, quam « ii
quoque de quibus in can. 2209 §§ 1, 3,... si plures ad delictum
(quodlibet in canone expressum) perpetrandum concurrerint » (can.
2231), unusquisque ipso iure exclusus est ac habeatur in foro quo-
que externo ob delicti naturam ab aclibus legitimis ecclesiasticis,
qui sub n.° 2°, can." 2256 recensentur, et insuper seu cumulative
cum poena illa vindicativa latae sententiae aliis poenis ex vindi-
cativis vel medicinalibus pro gravitate culpae dimetiendae ex cir-
cumstantiis singulorum casuum plectalur. Poena equidem indeter-
minata (can. 2217, § 1, 1°), sed « lex utitur verbis praeceptivis »
(can. 2223 § 3).

196. De iniuriis et damno dato est rubrica tit, 36 Lib.1 V
Decretalium. Iniuria in genere est « id quod fit contra iustitiam
commutativam ». Praecipua divisio est, ut alia sit verbalis, alia
realis l. Verbalis iniuria infertur, quando per verba detractionis,
calumniae vel contumeliosa fama vel honor alterius laeditur. Ad
hanc reducilur etiam libellus seu carmen famosum. Iniuria realis
dicitur ea, quae aliquo facto infertur, quemadmodum si quis per-
sonam aggrederetur vel percuteret alapis aut verberibus, vel vio-
lenter alienam domum introiret, vel aliud ageret in contumeliam
et in contemptum alienum.

In rubrica nomine damni intelligitur illud, quod quis alteri
infert absque proprio commodo vel utilitate. Ex. gr. si quis domum
alienam incendat, vestes laceret, etc. Codex delicta iniuriariurn in
genere plenius considerat, puniens ea, si verbalia, in can. subsequenti,
atque can.2354 reales iniurias respicit sub distinctione delinquentis
in duobus paragraphis.

§ 1. Laicus, prout « in Ecclesia a clericis distinctus » (can.
107), sive vir sive mulier, qui fuerit legitirne idest: a civili tri-
bunali competenti atque iuxta leges uniuscuiusque nationis, non so-

1 Sauti. Praelectiones Iuris canonici. Lib. V, tit. XXXVI, num. L,
2, 5.

Can. 2354 Tit. XIV. - De delictis contra vitam etc. 259

lum processui iudiciali subiectus, sed damnatus quoque sententia
ob delictum aliquem singularem a) homicidii quomodolibet patrati
cum viri aut mulieris morte sequuta, b) raptus in praec. canone
detiniti, quolibet ex (ine, impuberum alterutrius sexus, prout « ma-
sculus censetur infra decimum quartum, et feinina infra duode-
cimum annum completum » (can. 88, § 2), c) dictae proprie ven-
ditionis hominis, « cuius appellatione tam teminam quam masculum
contineri non dubitatur » *, praecise in servitutem proprie sumptam
iuxta hodiernam praxim vel alium malum finem, idest sic conse-
quendum illius personae usum ab emptore, c) usurae, quatenus in-
teresse exigatur ex mutuata pecunia ultra id quod lex saltem con-
cedat, d) rapinae, seu violentae ablationis bonorum mobilium alie-
norum, e) furti, scilicet: similis ablationis absque violentia, sed
invito rationabiliter domino, quali/icati ob circumstantiam qua laedat
aliam virtutem, v. gr. religionem, bonum commune patriae, etc. vel
non qnalificati, atque in re, non solum gravi, etiamsi absolute seu
relative consideretur, sed valde notabili, quae proinde secundum
se considerata sit huiusmodi, f) incendii, quatenus igne patratur
damnum in rebus alienis v. gr. segetum, vel malitiose, non casu,
vel ex culpa etiam gravi sed ex deliberata voluntate, ac valde no-
tabilis, ut paulo ante fuit hoc verbum declaratum, rerum mobi-
lium vel se moventium aut immobilium destructionis, ita ut inepta
fianl earum usui, g) gravis damni personae tribussequentibus mo-
dis: mutilationis, qua pars corporis proprium habens oflicium ab
illo separatur, vel vulnerdtionis, quocumque liat instrumento, vel
violentiae per inclusionem, vel persecutionem vel iniustam vexa-
tionem personae, et hucusque diversa delicta enumerata fuerunt.

« Laicus » ergo ob aliquod horum delictum « damnatus » ut
supra, ipso iure canonico exclusus habeatur, quin aliquis processus
vel sententia Ecclesiae requiratur, a) ab actibus legilimis ecclesia-
sticis notis ex n.° 2° can." 2256, et cumulative b) a quolibet munere,
si quod in Ecclesia uti societate habeat, et ne dicatur vane addita
clausula sub littera b), munus recipiendum esset lato sensu compre-
hendens quoque recensita sub can. 1185, c) firmo onere iuris naturalis
ex iustitia reparandi damna, quae privatis, personis moralibus, sive
societatis civilis, sive ecclesiasticae ob talem delictum illata fuerint.

* L. 152 D. tit. XVI, L. 2.

260 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2354-2355

(Juia ex can. 120 § 1 « clerici in omnibus causis... apud iu-
dicem ecclesiasticum conveniri debenl, » statuit consequenter § 2.
Clericus vero « per primam saltem tonsuram » (can. 108, §1), sed
inlerpretandus de quolibet viro aut muliere, cui competat ob di-
versos canones privilegium fori, qui aliquod delictum commiserit
de quibus data fuit declaratio in § 1 sub diversis eius litteris, a
tribunali ecclesiaslico proindeque iudicialiter puniatur etiam in
« locis particularibus ubi aliter (quoad fori privilegium) provisum
fuerit » (can. 120 § 1). Etenim, pro diversa reatus tam ob qua-
litatem delicti quam ob quantitatem « dimetiendi » (can. 2196)
gravitate, puniendus est vi huius canonis « clericus » minus vel
magis, proindeque disiunctive a) poenilentiis ad normam capitis II
sub Titulo X, b) censuris idest: aliqua earum, c) privatione of-
ficii ac benefcii, prout alterutrum possideat, d) dignitatis etiam
minoris non exclusae, et, si res ferat ob delicti gravitatem fortassis
ex circumstantiis ad normam can.s 2218 § 1, etiam d) depositione,
quae nominanda erat, eo quod « infligi nequit, nisi in casibus iure
expressis» (can. 2303, § 3). Valde notabilis est fiualis clausula: reus
vero homicidii culpabilis, idest: cum sufficienti deliberalione perpe-
trati directe vel indirecte, atque talis existimandus est etiam qui
« in delictum concurrit ad normam can. 2209, §§ 1 et 3 », hic
degradelur, quae poena est gravissima inler « peculiares clericorum
poenas vindicativas », ut patet ex cap. II Tituli IX.

197. De iniuriis verbalibus in numero praec. definitis sub-
ditur can 2355. Si quis laicus vel clericus non re, idest: actio-
nibus damnum inferentibus corpori, libertati vel bonis fortunae
proximorum, sed verbis vel scriptis vet alia quavis ratione v. gr.
picturis risum excitantibus, gestibus, etc. a) iniuriam cum honoris
debiti laesione cuiquam clerico, vel laico, praesertim in dignitate
constituto irrogaverit, proinde ex intentione atque cum effectu, vel
b) praefatis modis eius, scilicet: cuiusquam ut supra, bonam fa-
mam seu communem existimationem saltem possessam laeserit de-
trahendo aut calumniando, non solum potest a) ad normam can.
1618, quatenus « iudex procedere potest dumtaxat ad instantiam
partis; sed quandoque etiam ex otficio », 1938 « ut actio crimi-
nalis instituatur » diverso modo, cogi per senlentiam atque forsan
cum censura ad debitam ex naturali iure ac humano satisfaclio-
nem honoris et famae praestandam damnaque ex iniuria et difla-

Can. 2355-2356 Tit. XIY. - D^ delictis contra vitam etc. 261

inatione orta reparanda, b) sed praeterea, idest: quamvis illa non
remittantur ab offenso, congruis delicto poenis vindicati vis acpoe-
nitentiis forsan exlraiudicialiter puniri, non exclusa uti superiore
limite, si de clericis delioquentibus agatur et casus ratione suae
gravitatis ferat, « habita ratione eorum quae attendi debent (can.
2218 §* 1) in poenis decernendis », c) suspensione « ad tempus
praefinitum, vel ad beneplacitum Superioris » (can. 229X, 2°) aut
remotione ab ofjicio et bcneficio, quod clericus possideat, sed ad
normam can. 2299. Postrema verba « ab officio vel beneticio » per
se afficiunt remotionem, sed ex consequenti sequitur suspensionem
intelligi posse ab his et ab ordinibus, utpote quae est minor poena
in maiore quae exprimilur contenta.

198. Contra bigamiae delictum. — Ex iure praec. l habe-
mus * quod « in matrimoniis contrahendis, non iuris eflectus, sed
animi destinatio attendatur: unde illum comitatur infamia, qui duas
simul habet uxores », ad quod necesse est ex parte prioris matri-
monii, ut fuerit validum et adhuc subsistat; ex parte vero secundi,
ut scienter fuerit attentatum animo maritali. — Porro cum Conc. Trid.
definierit *: « Si quis dixerit, licere christianis plures simul habere
uxores, et hoc nulla lege divina esse prohibitum, anathema sit »,
Ecclesia iuris divini custos et vindex illam infamiam retinuit in
can. 2356. Bigami « secundum propriam verbi significationem x>
(can. 18), (nam si quae habuerit plures viros, etsi gravius peccet,
utpote raro invenienda, non consideratur humana lege), ac expli-
catio sequitur, idest viri qui, obstante proinde valido ac nondum
soluto coniugali vinculo, aliud matrimonium scilicet: contractum
matrimonialem, etsi tanlnm civile, ut aiunt, ac etiam hinc invaii-
dum, a fortiori si coram Ecclesia, allentuverhit, quia solum de facto
non iure illud iniri potest, nec sufficit concubinatus, cum hocnempe
animo contubernium ; praedicti « bigami » sunt ipso facto secundi
attentati matrimonii, nec refert an consummatio alterutrius sequuta
vel non fuerit, « sunt » infames, proinde « infamia iuris », quam
iuridice exponit can. 2294.— Nec sistit canon addens: el si. factis
spreta Ordinarii « proprii » (can. 94) monitione, ad quod haec
praerequiritur implicite, in illicito contubernio, quia convictus inter
eos non est coniugalis deficiente vero matrimonio, persistant, nempe:

1 Cap. 4 t de bigamis non ordinandis » tit. 21, Lib. 1. — 2 Sess.
XXIV de sacramento matr. can. 2.

262 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2356-2357

post monitionem, pro diversa reatus etiam ex scandalo cura aliis
circumstantiis mensuranda gravitale, disiunctive excommunicentur
de qua graviori censura Conc. Trid. ait ': « Quamvis excommu-
nicationis gladius nervus sit ecclesiasticae disciplinae, et ad conti-
nendos in officio populos valde salutaris; sobrie tamen, magnaque
ciscumspectione exercendus est; cum experientia doceat, si temere...
incutiatur, magis contemni, quam formidari, et perniciem potius
parere, quam salutem », vel personali interdicto, cuius canonicos
effectus recenset can. 2275, alterutra ergo censura, ut declaratum
est, plectantur delinquentes bigamia. « Lex autem praeceptivis verbis
loquitur » (can. 22:23, § 3).

199. De adulteriis et stupro adest in Decretalibus titulus 16
Libri V.1 Non solum haec delicta, sed omnia inconlinenliae delicla
persequitur Codex in reliquis huius Tituli ss. canonibus. Memor tamen
quod «clerici debent sanctiorem prae laicis vitam ducere » (can. 124).
laicorum praedicta crimina can. 2357 punit sub sequenti distinctione.
§ l.Laici baptizati,virmulierve, legitime secundum ius patriumacom-
petenti iudice damnati a) ob delicta sic appellata propter sanctionem
poenalem huius canonis, contra sextum Decalogi praeceptum,sed prae-
cise cum minoribus, qui an consentiant vel renuant parum refert,
dummodo hi sint infra aetatem sexdecim annorum tam pueri quam
puellae, atque illa sint de facto commissa, vel item « legitime dam-
nati » b) ob stuprum, quod proprie est « iilicita virginis deflora-
tio », sed in sensu iuris habetur, quando mulier virgo vel vidua
« vel oppressa vi, aut territa minis, aut seducta blanditiis et pro-
missionibus passa fuerit detlorationem vel actum inhonestum com-
pletum » 2, ita quod ob seductionem dicitur simplex, cui conlra-
distinguitur violentum, c) ob sodomiam nempe: venereorum usus
erga indebitum sexum aut vas, d) ob incestum stricto sensu sump-
tum, quod est « illicitus concubitus inter consanguineos vel affines
in gradu velito ad contrahendum matrimonium existentes » 3, a
quo secernitur incestus lato sensu comprehendens « illicitum con-
cubitum inter personas habitum, quae impedimento dirimente de-
tinentur ad contrahendum inter se matrimonium ». Nunc vero quia
« in poenis benignior est interpretatio facienda » (can. 2219. § 1),

1 Cap. 3 sess. XXV de ref.. — - Santi. Praelectiones iuris canonici.
Lib. V. tit. XVI, n. 6. — 3 Santi. Praelectiones iuris canonici. Lib. V,
tit. XVI, n. 12.

Can. 2867 Tit. XIV. - De delictis contra vitam etc. 263

« incestus » interpretandus est stricto sensu, eo magis quod de in-
cestu ob impedimentum aelatis cavit supra eanon, de incesto ob
alia irapedimenta sunt specialia canonum praescripta. Insuper « le-
ges ecclesiasticae inteliigendae sunt secundum propriam verborom
significationem » (can. 18), ac proinde verbum « incestus » stricto
sensu, quia lato sensu acceptus includit aetiones propriuin nomen
sacrilegii, adulterii habentes.

Denique sub enumeratione delinquentium contra canonem ve-
niunt « laici legitime damnati » ob lenocinium, quod « facit qui
quaestuaria (in libidinis usum) mancipia habuerit, sed et qui in li-
beris hoc quaestum exercet, in eadera causa est. Sive autem prin-
cipaliter hoc negotium gerat, sive alterius negotiationis accessione
utatur: ut puta si caupo fuit vel stabularius, et mancipia talia ha-
buit ministrantia et occasione ministerii quaestum (supra dictum)
facientia » l. — Singuli supra declarati a) ipso legitiraae darana-
tionis iam declaratae farto infames sunt, scilicet: « infamia iuris,
quae iure communi statuitur » (can. 2293, § 2), etiamsi a iure ci-
vili sit aliena, et ultra « infamiam facti, quae ob patratum delic-
tum » (can. cit. § 3) fortassis publicum ante sententiam, vel se-
quuta post damnationem ex iuris notorietate. Additque praesens
canon praeter alias poenas, ut plurimum vindicativas coramunes,
quas hic « indeterminatas » Ordinarius ad normam can. 198 § 1
in/ligendas, servato can. 2218, iudicaverit idest: censuerit forsan
extra iudiciura. l'ro delictis omnibus huius canonis inemorandum
praescriptum can.8 2228: « poena lege statuta (seu infamiae) non
incurritur. nisi deiictum (v. gr. « incestum ») fuerit in suo genere
(hoc est: quoad congressum) pcrfectum (saltem iuxla id quod pru-
denter praesumendumest), secundum proprietatem verborum legis »,
quae actus externos contra sextum quoslibet cum minoribus ex-
pressit.

§ 2. Qui, ut in § 1° « laici » ex contextu, a) publicum adul-
terii, quod « requiritur ad subeundas poenas » scilicet: patrati cura
dolo seu animo violandi fidem coniugalem, eo quod tale vinculura
cognoscatur, et cum acluali copula carnali, delictum, quod « iara
divulgatum est aut talibus contigit seu versatur in adiunctis tit pru-
denter iudicari possit et debeat facile divulgatum iri » (can. 2197,

i D. L. III, tit. II, l. 4.

264 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2357

§ 1°), et pariter si praefatum delictum notorium commiserint, ver-
bum confirmans « adulterii » interpretationem propriam, vel b) in
concubinatu id est « cum quis sive domi sive extra illicitum com-
mercium carnale assidue exerceat » l, dummodo sic delinquentes
publice, ut supra fuit declaratum vivant, scilicet: talem consuetu-
dinem non dereliquerunt detinitive saltem de facto, vel c) ob alia
nempe: sub §° 1° non taxalive comprehensa, delicta ob sequentem
sanctionem et iuxta definitionem in can. 2195 § 1 datam contra
sextnm decalogi praeceptum, prout a tbeologis explicatur ac non
sola fornicatio stricle dicta, sed etiam contra naturam, legitime fue-
rint damnati, sicut haec clausula in §° 1° fuit declarata; hi, eo
quod de facto damnationis huiusmodi constat, excludantur, nulla
sententia ecclesiastica expectata, ab aclibus legitimis ecclesiasticis,
quorum « nomine significantur » ad can. 2256, 2° declarati, modo
tamen pro singulis debito et a persona cui competat, donec signa
verae resipiscentiae dederint, v. gr. per diulurnum discessum a loco
ubi concubina fuit relicta, per eius evidentem derelictionem, per
confessionem cum emendatione peractam, etc. Unde non suffieit
quaelibet concubinatus interruptio, etsi proprie dici posset quod in
eo non vivant.

Conc. Trid. etiam illa duo crimina §' 21 percutit in cap. 8
sess. XXIV « de Reformatione matrimonii » sic incipiens: « grave
peccatum est homines solutos concubinas habere; gravissimum vero,
et in huius magni sacramenti singularem contemptum admissum,
uxoratos quosque in hoc damnationis slatu vivere, ac audere eas
quandoque domi, etiam cum uxoribus alere et retinere. Ouare, ut
huic tanto malo sancta Synodus opportunis remediis provideat, sla-
tuit huiusmodi concubinarios.... excommunicatioae feriendos esse ».
Postea dicitur: « mulieres, sive coniugatae, sive solutae, quae, cum

adulteris seu concubinariis publice vivunt, graviter pro modo

culpae puniantur », et alia subdunlur. Cum vero harum poenarum
« in Codice nulla iiat mentio, quamvis sint ferendae sententiae, tan-
quam abrogatae habeantur » (can. 0, 5°).

200. De clericis contra sextum praeceptum delinquen-
tibus speciales conditi sunt canones. Et primo, quia « prima ton-
sura et ordines illis tantum confercndi sunt... quos merito coniicere

1 Santi. Praelectiones iuris canonici. Lib. XV, tit. XVI, n. 11.

Can. 2358 Tit. XIV. - De delictis contra vitam etc. 265

liceat aliquando dignos futuros esse presbytpros » (can. 973, § 1),
consequens est quod praescribit can. 2358. — Clerici in minoribus
ordinibus conslituti et potiori causa, velut contenti sub eis prima
solum tonsura initiati, rei alicuius delicti, prout hoc « inteiligitur
iure ecclesiastico», conlra sextum decalogi praeceptum, quocumque
modo « praecepti huius violatio sit externa et moraliter imputabi-
lis » (can. 2195, § 1), nam hic addita est « sanctio canonica sal-
tem indeterminata », dum prosequitur canon: pro gravitate culpae
punianlur, atque velut specialis poena innuilur, etiam dimissione
e statu clericali, quae simplici « loci Ordinarii decreto » ferri po-
test ad normam can. 211, § 2, si delicti ut supra declarati ad-
iuncta id suadeant, quatenus « Ordinarius inde prudenter iudica-
verit » quod in cit. §° exprimitur. Statutum canonis hucusque so-
1 n iii clericis aptatur, sed praeter poenas de quibus in can. 2357
propter diversa delicla ibidem quoad eorum quoque delimitationes
declarata sub utroque §°, si ob speciale peccatum contra sextum
his « poenis » locus sit.

Datam interpretationem suadet cap. IB « de vita et honestate
clericorum » (III, 1) X. Sic dicit Innoc. III in Conc. Gen. « Ut cle-
ricorum mores et actus in melius reformentur, continenter et caste
vivere studeant universi, praesertim in ss. ordinibus constituti, ab
omni libidinis vitio praecaventes, maxime illo, propter quod venit
ira Dei in tilios diffidentiae, quatenus in conspectu omnipotenlis
Dei, puro corde ac mundo corpore, valeant ministrare. — Ne vero
facilitas veniae, incentivum tribuat delinquendi, statuimus, ut qui
comprehensi tuerint incontinentiae vitio laborare, prout magis aut
minus peccaverint, puniantur (prout praescribit canon) secundum
canonicas sanctiones,... ut quos divinus timor a malo non revocat,
temporalis saltem poena cohibeat a peccato ».

201. De clericis concubinariis et contra sextum sacri-
legis. — Conc. Trid. sit decrevit: ' «Ouia.... parochialium eccle-
siarum rectores... alii propter eorum vitae turpitudinem potius des-
truunt, quam aedilicant; Episcopi... eos, qui turpiter et scandalose
vivunt, postquam praemoniti fuerint, coerceant ac casligent: et,'si
adhuc incorregibiles in sua nequitia perseverent, eos beneticiis, iuxta

1 Cap. 6, sess. XXI, de Ref.

266 Lib. Y. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2359

sacrorum canonum constitutiones, exemptione et appellatione qua-
curaque remota, privandi facultatem habeant ».

Alibi eadem S. Synodus generalius -statuit, sic incipiens caput
14, sess. XXV de Ref.: « ...Quam turpe, ac clericorum nomine, qui
se divino cultui addixerunt, sit indignum, in impudicitiae sordibus,
immundoque concubinatu versari, satis res ipsa, communi fidelium
omnium offensione, summopere clericalis militiae dedecore, testalur.
Ut igitur ad eam, quam decet, continentiam ac vitae integritaten
ministri Ecclesiae revocentur; populusque hinc eos magis discat
revereri, quo illos vita honestiores cognoverit: prohibet S. Synodus
quibuscumque clericis, ne concubinas, (prout in hoc canone 2359
et praec), aut alias mulieres, de quibus possit haberi suspicio,
(prout cautum est in can. 133, § 1), in domo, vel extra, delinere,
aut cum iis ullam consuetudinem habere audeant; alioquin poenis,
a sacris canonibus, (prout quoad clericos minores in praec. canone),
vel statutis ecclesiarum impositis, puniantur.

Quod si a superioribus moniti, ab iis se non abstinuerint ; (et huic
concordat can. 133 aiens in § 4 : « contumaces praesumuntur concu-
binarii »), tertia parte fructuum, obventionum, ac provenluum be-
neficiorum suorum quorumcumque et pensionum ipso facto sint pri-
vati, quae fabricae ecclesiae, aut alteri pio loco arbitrio Episcopi
applicetur. Sin vero in delicto eodem cum eadem, vel alia femina
perseverantes, secundae monitioni adhuc non paruerint; non tantum
fructus omnes, ac proventus suorum beneficiorum, et pensiones eo
ipso amittant, qui praedictis locis applicentur, sed etiam a benefi-
ciorum ipsorum administratione, quoad Ordinarius... arbitrabitur,
suspendantur; et si ita suspensi, nihilominus eas non expellant, aut
cum iis etiam versentur; tunc beneficiis, portionibus quibuscumque
ecclesiasticis perpetuo priventur ». Atque ordo similis procedendi
decernitur in can. 2137, 3°.

In ultima vero parte Tridentini decreti ultimo citati scriptum
est: « Clerici vero, beneficia ecclesiastica, aut pensiones non ha-
bentes, iuxta delicti, et contumaciae perseverantiam, et qualitatem,
ab ipso episcopo carceris poena, suspensione ab ordine, ac inhabi-
litate ad beneficia obtinenda, aliisve modis, iuxta ss. canones, pu-
niantur. Episcopi quoque, quod absit, si ab huiusmodi criraine non
abstinuerint, et a Synodo provinciali admoniti, se non emendave-
rint, ipso facto sint suspensi: et si perseverent, etiam ad sanctis-

Can. 2359 Tit. XIV. - De delictis contra vitam etc. 267

simum Romanum Pontificem ab eadem Synodo defcrantur: qui pro

qualitate culpae, etiam per privationem, si opus erit, in eos ani-
madvertal ».

Omnes supra citatae poenae quatenus ipso facto incurrendae,
« quarum in Codice nuila tit mentio, lamquam abrogatae habean-
tur » (can. 6, 5°). Insuper, quia « ipsius llomani Pontificis dum-
taxat ius est iudicandi... in criminalibus Episcopos,. eliam titularcs»,
sequitur ex consequenti ab lpso vel a S. Congr. Consistoriali, quae
« vigilat super impletis vel minus obligationibus, qutbus Ordinarii
tenentur », peragendam esse monitionem vel urgendas esse poenas,
de quibus loquitur can. 2359, quando illorum aliquis in delicta se-
quentia, quod Deus avertat, inciderit.

§ 1. Clericis in sacris, nempe: « ordinum presbyteratus, eha-
conatus, subdiaconatus » ex loco parallelo can.8 949, sive saeculares,
prout a sequentibus •discernuntur, sive religiosi « qui vota ouncu.
parunt in aliqua religione » (can. 488, 7°), sed uti completa illo-
rum divisio sit, etiam in communi viventes sine votis, dummodo
sint concubinarii, etsi non publice, prout illud verbuin fuit in can.8
2H37, § 2 explicatum, a) monitione unica inuliliter praemissa, eo
quod emendatio vera non sequatur, b) cogantur per poenas recen-
sendas et successive applicandas iuxta canones, qui de ipsis lo-
quuntur, ab illicilo imo et sacrilego contubernio recedere, mulie-
rem eiiciendo e propria domo vel omnino non adeundn extra eam
domum, et scandalum, quod ut plurimum facile aderit, reparare
congruenter iudicio Ordinarii, qui utatur ad illum duplicem scopum
suspensione a divinis, quae proprie censura eril, atque « vetat om-
nem actum potestatis ordinis quam quis sive per sacram ordina-
tionem sive per privilegium obtinet » (can. 2279, § -2, 2°, etquae
omnibus supra dictis clericis applicari potest, dum sequens ad quos-
dam restrrngitur, videlicet: « cogantur » privatione fructuum of-
ficii « stricto sensu » (can. 145, § 1), benefcii ad normam can.
1409, dignitalis sic dictae ob praerogativam praecedentiae, serrato
in omnibus praefatis poenis praescripto quoad processum servan-
dum can. 2176-2181 in quibus gradus constituuntur circa quan-
titatis fructuum privationem, ac etiam privatio ipsius beneficii uti
extrema poena decernitur. Imo dicitur « parochum praeter suspen-
sionem a divinis (esse sub conditionibus ibi desiguatis) statim pa-
roecia privandum » (can. 2177, 2°).

268 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2359

§ 2. Si « clerici in sacris », quemadmodum in §° 1°, a) de-
lictum quamvis unum, sic dictum ob sequentem sanctionem et ad
normam can. 2195, admiserint propriac consentientes cupiditati, etsi
nostris temporibus inducli, contra sextum decalogi praeceptum, sed
per factum, quia dicitur cum minoribus alterutrius sexus infra
aelatem sexdecim annorum. Prosequitur canon sic enumerans de-
licta singularia: b) vel adullerium propter mulieris coniugale vin-
culum, b) sluprum in can." 2357, § 1° declaratum, c) bestialita-
tem hic memoratam, ne causa vitandae infamiae facti ad hanc re-
pressa libido recurrat, d) sodomiam in loc. cit. declaratam, sicut
etiam invenitur declaratum e) lenocinium, f) incestum sensu stricto
imo solummodo cum consanguineis aut affinibus in primo gradti,
tam lineae rectae quam collateralis, quia lex non distinguit, quales
sunt mater, soror, tilia, consanguineaS ; lilia ex alio praevio malri-
monio coniugis patris aut matris clerici, aut coniux proprii patris,
fratris, tiliive clerici. Notanda baec incestus determinatio in § 1,
can.8 2357 omissa, ex qua confirmatur interpretatio tunc data de ince-
stu stricto sensu accipiendo, ac insuper omissio praedictae determina-
tionis innuit incestum ibi accipiendum esse proprie ac in eadem exten-
sione, prout a diversis iuris criminalis codicibus nationum damnatur.

« Si ergo clerici in sacris delictum »• aliquod ex recensitis sub
littera 6), ac prout declaratum est, exercuerint, quod verbum indi-
gitat unicum etiam actum, nec opus est lalem delinquentem « le-
gitirae damnandum » esse, prout expressum fuit de laicis in loco
supra citato; de illis « lex utitur verbis praeceptivis » (can. 2223,
§ 3) a) suspendantur « in perpetuum vel ad teinpus praetinitum
vel ad beneplacitum Superioris » (can. 2298, 2°), remanente quod
attinet ad hoc tempus, sicut etiam a qua re « suspendantur », poena
« indeterminata » (can. 2217, § 1, 1°), b) infames « infamia facti »
declarentur, sciliccl: quia num illa contracta tuerit « iudicium spectat
ad Ordinarium » (can. 2293, § 3), « infamia enim iuris illa est
quae casibus iure communi expressis statuitur » (can.e cit.°, § 2),
et hoc deest in Codice, c) quolibet officio (can. 145, § 1) « stricto
sensu », beneficio (can. 1409), dignilate supra in § l° declarata,
munere, idest: « officio ecclesiastico lato sensu » (can. 145, § V),
si quod habeant, priventur ad normam can.s 2299, eiusque §' 31
salva limitatione, et in casibus gravioribus propter circumstantias
deponantur, quae poena est in can. 2303 declarata.

Can. 2859

Tit. XV. - De crimine falsi

_.;:»

Dicente canone « in casibns gravioribus » indigitatur, lias distin-
clas poenas non esse cumulative accipiendas pro singulis delinquen-
tibns, sed Superiorem iuxta prudentiam suam seligere debere inter
eas, quin hoc impediat easdem posse multiplicari erga eumdem cle-
ricum propter multiplicationem delictorum eorumdem vel diver-
sorum.

§ 3. Si aliter ac designatum manet in duobus paragrapbis,
conlra sextum decalogi praeceptum, v. gr. fornicatione, sollicita-
tione ad lurpia, mollilie, tactibus impudicis, vel colloquutionibus
huiusmodi deliquerint proprie iuxta can. 2195 ob sanctionem in-
delerminatam huius paragraphi, congruis poenis, sive medicinaiibus,
sive vindicativis, sive remediis poenalibus aut poenitentiis, coer-
ceantur ab illorum delictorum perpetratione, non exceptu, uti su-
periori limite, of/icii vel benejicii « secundum verborum proprieta-
tem » strictam privatione, debite procedendo secundum canones,
maxime quoad poenam et processum alterutrum titulorum WVII
et XXVlll Lib. IV, si curam animarum gerant. Quae clausula in-
telligatur quoque de vicariis paroecialibus quibuslibet.

TITULUS XV.
De crimine falsi.

Can. 23(50. - § 1. Ornues fabricatores
vel falsarii litterarum, decretorum vel
reseriptorumSedis Apostolicaevel iisdem
litteris, decretis vel rescriptis scienter
utentes incurrunt ipso fac.to iu excom-
municationem speciali modo Sedi Apo-
stolicae reservatam.

§ 2. Clerici delictum de quo in § l
committeutes aliis poenis praetereacoer-
ceantur, quae usque ad privationem
beneficii, otlicii, dignitatis et pensio-
nis ecclesiasticae exteudi possunt; re-
ligiosi autem priventur omnibus otli-
ciis quae in religione habent et voce
activa ac passiva, praeter alias poenas
in propriis cuiusque constitutionibus
statutas.

Can. 2361. - Si quis in precibus ad
rescriptum a Sede Apostolica vel a loci
Ordinario impetrandum fraude vel dolo
verum reticuerit aut falsum exposuerit,

potest a suo Ordinario pro culpae gra-
vitate puniri, salvo pracscripto can. _5,
105i.

Can. 2362. - Litterarum vel actorum
ecclesiasticorum tam publicorum quam
privatorum fabricatores vel falsani vel
buiusmodi documentis scienter utentes.
pro gravitate delicti coerceantur, firmo
praescripto can. 2406, § I.

Can. 2363. - Si quis per seipsum
vel per alios confcssarium de sollicita-
tionis crimine apud Superiores falso
denuntiaverit, ipso facto incurrit in e\-
communicationem speciali modo Sedi
Apostolicae reservatam, a qua nequit
ullo iu casu absolvi, nisi falsam deoun-
tiationem formaliter retractavcrit, et
damna, si qua inde secuta sint, pro
viribus reparaverit, imposita insuprr
gravi ac diuturua poenitentia, firmo
praescripto can. 894.

270 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta

200. Inscriptio Tituli et canonum ordo. IIIh est rubrica
Tituli XX, Lib. V Decretalium. Attamen non habet eamdem ru-
bricae amplitudinem, ut palebit, quamvis dicendo De crimine loco
verbi « deliclo » falsi, patet legislatorem tribuisse huic inscriptioni
sensum disciplinae praecedentis.

Crimen falsi definiebatur « immutatio veritatis dolo malo, seu
animo decipiendi facta in fraudem iniustam alterius ». Ita Santi l.
Communiter tradebant Doctores crimen falsi committi dicto, scripto,
facto, usu. Facto falsarii, qui quoad nummos publicos et negotia-
tiones tales sunt, omittuntur in Codice. Illud vero crimen patrantes
verbo dici queunt illi de quibus sunt can. 2361, 2363, dum fal-
sarii scripto et usu aliis duobus ss. canonibus (2360, 2362) per-
cellunlur.

Modi quibus falsum scripto committi potest contra litterasS.Sedis
ad sequentes reducuntur. « Ut scilicet vel prorsus falsae confingantur,
vel genuinae corrumpantur in parte substantiali, vel sigillum adi-
matur aut propria auctoritate addatur, vel abrupto tilo connexionis
nova folia inserantur. Corruptarum et falsarum Litterarum Aposto-
licarum indicia (quae ad cetera Acta extensive possunt aptari) sum-
mat Glossa in cap. 5 huius tit. ad verbum Falsilatis: « Forma,
stylus, filum, membrana, litura, sigillum. Haec sex falsata dant
scripta valere pusillum »

Acta Sanctae Sedis a tali delicto praemuniuntur in can. 2360,
ita ut ex parte oratoris vitia in precibus coercentur a can. 2361.
Crimen falsi ad alia documenta quod attinet sub can. 2362 san-
ctionem obtinet, et falsa denunciatio confessarii damnatur in can. 2363,
quod crimen se refert ad ea delicta de quibus tractat titulus hunc
sequens. '

201. Quoad Acta S. Sedis inveniuntur in const. « Aposto-
licae Sedis » Pii IX 2 duae excommunicationes latae sententiae. Pri-
mae « speciali modo Romano Pontifici reservatae subiacere decla-
rantur: ...IX. Omnes lalsarios litterarum Apostolicarum, etiam in
forma Brevis ac supplicationum gratiam vel iustitiam concernen-
tium per Romanum Pontificem, vel S. R. E. Vice-Cancellarios seu
Gerentes vices eorum aut de mandato eiusdem Romani Pontificis
signatarum : nec non falso publicantes Litteras Apostolicas, etiam

1 Praelectiones iuris canonici tit. XX, lib. V, num. 14. — 2 12 Octo-
bris 1869.

Cani 2360 Tit. XV. - De crimine fatsi '271

in forma Brevis, et etiam falso signantes supplicationes huiusmodi
sub nomine Komani Pontificis, seu Vice-Cancellarii aut Gerentis vices
praedictorum ». Alteri correlativae sed « Episcopis sive Ordinariis
reservatae subiacere . declarantur: ...III. Lilteris apostolicis falsis
scienter utentes, vel crimini ea in re cooperantes ».

Omissa cooperatione, quatcnus haec non comprehendatur in
canone nunc explanando propter can. 2231, ceterae actiones dcli-
ctum falsi adhuc constituunt, rei vero falsitatis quamplures inveniri
(pieunt ratione actorum quae falsilicantur, ve! sic in usum adhi-
bentur. lmo una et eadem excommunicationis sententia relinquilur,
quae ad usum quoque criminosum extenditur.

Sic redactus est can. 2360. — § 1. Omnes, etiam in qualibet
dignitate constituti, aut Episcopi, exceptis S. R. E. Cardinalibus
(can. 2227, § 2), a) fabricatores, eo quod sequentia documenta lin-
gantur uti vera, non iam quod referantur velut existentia, b) vel
falsarii, diversis modis ad Capitis inscriptionem declaratis, vera-
rum a) litteraram in forma Bullae, Brevis, Encyclicae, Epistolae a
Summo Pontifice subsignatae per Secretariam, b) decretorum, quae
sponte solent dari vel c) rescriptorum, quae precibus subsequuntur,
Sedis Apostolicae ad normam can. 7, ac proinde non solum sin-
gula documenla per S. R. E. Cancellarium vel eius vices-gerenlem
vel per Card. Secretarium Status, sed etiam per Moderatores dica-
steriorum subscripta, dummodo veniant proprie sub illis denomi-
nationibus. Notetur vero quod nomen « litterarum » proprie atque
ex iure praecedenti ad Litteras Apostolicas est restrictum, hinc ad
normam can. 19, cum hi canones qui « poenam statuunt, strictae
subsint interpretationi », excludi debent a canonis praescripto In-
structiones, epistolae S. Congregationis ad singulos, decisiones con-
troversiarum, sententiae iudiciales, etc.

Alii sunt delinquentes nunc severius puniti, quos ita canon
describit: c) vel iisdem falsi vitio declarato infectis a) Utteris,
b) decretis vel c) rescriptis, prout haec declarata fuerunt, « omnes »
ut in initio, scienter quod tales sint, utenles ad eorum scopum. A.p-
pliceturque huic tantum parti praescriptum § 2 can.s 2229.

Praedicti singuli sub litteris a) b) c) incurrunt ipso facto in
excommunicationem speciali modo Sedi Apostolicae reservatam
(can. 2253, 3°).

Interpretationem verbi « Omnes » conlirmat § 2. Clerici ea-

272 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2360-2361

non 108, § 1) aliquod delictum falsitatis vel usus de quo actum
fuit in § 1 committentes aliis poenis « vindicativis peculiaribus
ipsorum » (can. 2298), praeterea, quia sub cit.° praescripto com-
prehensi, coerceantur, ne quid ulterius attentent, quae poenae fe-
rendae sententiae « indeterminatae » usque ad privationem sub
n.° 6° can.s 2298 beneficii (can. 1409), of/icii « stricto sensu »
(can. 145, §1), dignitatis vel pensionis, uti supremum gravis poe-
nae limitem, extendi possunl ; religiosi autem, sive « clerici » sive
laici, « qui vola nuncuparunt in aliqua religione » (can. 488,7°),
« praeterea » ut declaratum est hoc verbum, atque « determinata
poena ferendae sententiae » privenlur a) omnibus officiis etiam
« lato sensu » iuxta significationem huius privationis in iure cano-
nico usitatam. quae in religione habent, b) et voce activa et pas-
siva, praeler alias poenas ipso facto vcl cum Superioris interventu
incurrendas in propriis cuiusque religionis propriae constitutionibus
ad can. 489 declaratis statutas.

202. In subreptione vel obreptione quoad rescripta de-
lictum existere constituit can. 2361. « Verbum hoc si quis tam
masculos quam feminas complectitur » \ imo et in canone illoseliam,
« qui rescripta impetrare expresse prohibentur » (can. 36, § 1),
dummodo a) in precibus b) ad rescriptum proprie dictum a Sede
Apostolica ad normam can. 7, vel a loci Ordinario quolibet, non
vero si a Superiore maiore religionis clericalis exemptae tuerit im-
petrandum, quatenus intenditur, etsi de facto non impetretur,
c) fraude vel dolo, nempe scienter ad decipiendum, non autem si
ex ignorantia vel simplicitate, d) verum « alioquin necessario ex-
primentlum » (can. 45) reticuerit, aut falsum quoad facti speciem
vel causas exposuerit, potest a suo cui subiiciatur Ordinario ad
normam can. 198, § 1, et forsan a Superiore maiore, si orator sit
religiosus exemptus religionis clericalis, pro culpae gravitaie, quae
lum ex fraude vel dolo, tum ex momento gratiae obtinendae, tum
ex qualitate delinquentis pendet, puniri, ac proinde « committitur
prudentiae et conscientiae (Superioris) eam (poenam indeterminatam)
intligere » (can. 2223, § 2).

Praescriptum canonis est servandum, sive rescriptum forsan ob-
tentum valeat, sive invaliditatc laboret, eo quod sic explicit: salvo

1 D. lib. L, tit. XVI, 1. 1.

Can. 2861-2362 Tit. XV. - De crimine falsi 273

praescriplo can. 45, secundum quod « valent quidem (rescripta cum
clausula Motu proprio), si in precibus reticeatur verilas alioquin

necessario exprimenda, non tamen si causa linalis eaque unica pro-
ponatur %, et ean." 1054 praescripto, propler quod « dispensatio a
minore impedimento (matrimonii) concessa, nullo sive obreptionis
sive subreptionis vitio irritatur ».

203. Circa alia documenta ecclesiastica cavet can. 2362.
Lillerarum, nempe scriptarum sub forma epistolae vel contractus vel
alia parum refert, vel actorum ecclesiasticorum, quatenus haec a
Curiis vel notariis ecclesiastieis eonduntur, illae in Eeelesiae usum
transeunt ad arehiva, et quae omnia postea vocantur « documenta »,
tam publicorum, quae « ecclesiastica et civilia sunt » reeensita in
ean. 1813, §§ 1, 2, quam prirutorum in can.8 cit.1 § 3 deseripto-
rum, a) fabricatores vel b) falsarii, ut initio can. 2360 haee verba
tuerunt declarata, vel c) huiusmodi nempe falsi vitio laborantibus
documentis scienter ulentes, non secus ae id manet declaratum in
can. cit.°; horum singuli pro gravitate delicti coerceantur, ad nor-
mam igitur can." 2223, § 3.

Sic explieit canon : firmo praescripto can. 2406, § 1, de oili-
cialibus quibusdam et parochis, in quos poena determinata slatuitur
propter delictum falsi, nempe: « suo officio (unusquisque) privetur,
aliisve (insuper) gravibus poenis ab Ordinario pro modo culpae
puniatur ».

204. Contra delictum falsae denunciationis de crimine
sollicitationis. — Sub n. 6 Instruetionis Congr." S. Officii l le-
gilur: « Denuneiationes anonymae contra sollicilantes ad turpia nul-
lam vim habent; denuncialiones eniin lieri debenl in iudicio, nempe
coram Episcopo eiusve delegato cum interventu ecclesiastici viri,
qili notarii partes teneat, et cum iuramento, et cum expressione
et subscriptione sui nominis; nec sufficit si liat per apochas vel per
litleras sine nomine et cognomine auctoris ». Illae igitur denuncia-
tiones iudiciales, si falsae fuerint, constituunt « unicum peccatum
ratione sui reservatum Sanctae Sedi » (can. 894). Non sic dicen-
dum de aliis supradictis denunciationibus, si falsae sint. nec idem
videtur asserendum eadem sub falsitatis conditione de illis denun-
ciationibus, quarum mentionem fecit Instr. S. Congr. de Prop. Fidc '

i 20 Febr. 1886. Collect. S. Congr. de P. F. n. 1282. — - 26 Aug.
1775. Collect. S. Congr. de P. F., n. 509.

Blat - Comm. Tej-i. Cod. Jnr. Cau.

274 Lib. V. - Paks III. - De poenis in delicta Can. 2363

ad Vic. Ap. Cocinc. extensa ad omnes Vic.? Apostolicos in litt.s
encycl." eiusdem Congregationis l. — Haec habentur in illa Instru-
ctione: « Huiusmodi denunciationes tibi tanquam Superiori iurisdi-
ctionem habenti secreto deferri debent, neque a nemine omitti pos-
sunt absque culpa lethali ». Nec tamen additur peccatum huiusmodi
reservatum esse. — « Acceptis per te, uno vel altero modo (sci-
licet: « ut personae sollicilatae ad tuam audientiam accedant, ut
rite deferant suas denunciationes » vel « per delegatum ad eas re-
cipiendas, aliquem sacerdotem probatae fidei, qui tamen non sit de
ipsa sollicitatione vel suspectus vel denunciatus ») denunciationi-
bus, quae semper esse debent iuramento firmatae, earum pondus
qualitates et circumstantias serio et accurate perpcndas necesse
est... etc. ».

Cum vero difficillimum sane erit, in his lam dissitis et dispa-
ratis regionibus, haec omnia (ibi praedicta) adamussim servare, et
eum, si aliqua ex his omittantur, iustitia non patiatur ut poenae
infligantur adversus reos de .quorum crimine tali pacto adhuc suf-
licienter non constat, tunc consultius fortasse ages, si in huiusmodi
causis extra iudicii ordinem procedas ad occurrendum tanto malo
mediis et modis magis facilibus et expeditis, quos tibi suggeret in
casibus particularibus tua perspecta prudentia cum animarum zelo
coniuncta, el cura quam debes habere praecipuam de conservanda
pace et concordia inter operarios apostolicos, praesertim diversi
lnstituti et nationis ».

Ut ergo falsas omnes huiusmodi denunciationes omnino sce-
lestas puniret S. Mater Ecclesia efficacius condidit novum canonem
sub « Titulo de crimine falsi » ultimum, hic explicandum. Can.2363.
Si quis, vir aut mulier, clericus, laicus, vel religiosus, a) per se-
ipsum b) vel per alios, forsitan per sacerdotem delegatum, aut
minis, praecepto, suasione, hos inducens, a) confessarium, scilicet:
iurisdictione sacramentali, ut apparebat, praedilum, b) de sollicita-
tionis crimine explicato ad can. 904, c) apud Superiores equidem
ecclesiasticos, etiamsi non uti iudices, d) falso denuntiaverit, eo
quod tale crimen non existat, ipso facto huiusmodi denunciationis,
praecisione facta ab eiusdem efticacia, et effectu non sequuto, in-
currit in excommunicationem speciali modo Sedi Aposlolicae re-

1 25 Iul. 1883. Collect cit., n. 1604.

Cnn. 2868

Tit. XVI. - Dedelicfis in admin. Sacr.

275

serrutam, imo ad eiusdem absolutionem quod attinet. non abs re
cavetur: a qua nequit ullo in casu absolvi, etiam ab eo <|ui banc
obtinuit facultatem vel absoiutionis coromissionem, nisi, prouti na-
turale ius exigit, ab Ecclesia determinatum sic: a) falsam denun-
riutionem formaliter, confitens falsam esse, retractaverit,b) et damna,
si qua iiuie secula sint propter inflictas poenas, et forsan ob diminu-
tionem famae confessarii, pro viribus, seu quantum possibile sit,
repururerit, ut in conscientia obligatur, c) imposila insuper per
absolventem (ultra praedieta) facienda gruvi in se ar diulurna quoad
durationem vcl iterationem poenilenlia; moneU|uc canon iuxta in-
terpretationem dalam : frmo praescriplo can. 804. — Nempe: in
casibus denunciationis apud iudices ecclesiasticos vim babentis, pec-
catum est semper Sanctae Sedi reservatum, quamvis ab liac cen-
sura forsitan delinquentem « excuset ignorantia legis aul solius
poenae, si non fuerit crassa vel supina » (can. 2229, § 3, 1°), ita
ut non vigeat pro eodem casu norma can. 2246, §3: « verum si
quis a censura excusatur vel ab eadem fuit absolutus, reservatio
peccati penitus cessat ».

TITULUS XVI.

De delictis in administiatione vel susceptione
ordinunii alioruniqiie Sacramentoruiii.

Can. 2364. - Minister qui ausus fuerit
Saeramenta administrare illis qui kire
sive divino sive ecclesiastico eadem re-
cipere prohibentur, suspendatur ab ad-
ministrandis Sacramentis per tempus
prudenti Ordinarii arbitrio definiendum
aliisque poenis pro gravitate culpae pu-
niatur, firmis peculiaribus poenis in
aliqua huius generis delicta iure sla-
tutis.

Can. 2365 - Presbyter qui nec a iure
nec ex Romani Pontificis concessione
facultatem babens sacramentum confir-
mationis ministrare ausus fuerit, su-
spendatur; si vero facultatis sibi factae
limites praetergredi praesumpserit, ea-
dem facultate eo ipso privatus existat.

Can. 2366. - Sacerdos qui sine ne-
cessaria iurisdictione praesumpserit sa-
cramentales confessiones audire,est ipso
facto suspensus a divinis; qui vero a

peccatis reservatis absolvere. ipso facto
suspensus est ab audiendis confessio-
nibus.

Can. 2367. - § I. Absolvens vel fin-
gens absolvere lomplicem in peccato
turpi incurrit ipso facto in excoramu-
nicationem spccialissimo modo Sedi
Apostolicae reservatam ; idque etiam in
mortis articulo, si alius sacerdos, licet
non approbalus ad confessiones, sine
gra\i aliqua exoritura infamia et scan-
dalo. possit excipere morientis confes-
sionem, excepto casu quo moribundus
recuset alii confiteri.

§2. Eandem excommunicationem non
etTugit absolvens vel fingens absolvere
complicem qui peccatum qnidem com-
plicitatis. a quo nondum est absolutus,
non confitetur. sed ideo ita se geril,
quia ad id a complice confessarip sive
directe sive indirecte inductus est.

276

Liu. V. - Pars III. - De poenis in rtdicta

Can. 2368. - § 1. Qui sollicitationis
crinaen de quo in cau. 90i, coramise-
rit, suspendatur a celebratione Missae
et ab audiendis sacramentalibus con-
fcssionibus vel etiam pro delicti gravi-
tate inhabilis ad ipsas excipieudas de-
claretur, privetur omnibus beneficiis,
di^nitatibus, voce activa et passiva, et
inhabilis ad ea omnia declaretur, et in
casibus gravioribus degradationi quo-
que subiiciatur.

§ 2. Fidelis vero, qui scienter omi-
scrit eum, a quo sollicitatus fuerit, in-
tra mensem denuntiare contra prae-
scriptum can. 904, incurrit in excom-
municationem latae sententiae nemini
reservatam, non absolvendus nisi post-
quam obligationi satisfecerit aut se sa-
tisfacturum serio promiserit.

Can. 2369. - § 1 Confessarius. qui
sigillum sacramentale directe violare
praesumpserit, maoet excommunicatio
specialissimo modo Sedi Apostolicae re-
servata; qui vero indirecte tantum, ob-
noxius est poenis, de quibus in can.
2368, § 1.

§ 2. Quicunque praescriptum can.
889, § 2 temere violaverit, pro reatus
gravitate plectatur salutari poena. quae
potest esse etiam excommunicatio.

Can. 2370. - Episcopus aliquem con-
secrans in Episcopum, Episcopi vel, loco
Episcoporum, presbyteri assistentes, et
qui consecrationem recipit sine apo-
stolico mandato contra praescriptum
can. 953, ipso iure suspensi sunt,
donec Sedes Apostolica eos dispensa-
verit.

Can. 2371. - Omnes, etiam episco-
pali dignitate aucti, qui per simoniam
ad ordines scienter promoverint vel
promoti fuerint aut alia Sacramenta
ministraverint vel receperint, sunt su-
specti de haeresi ; clerici praeterea su-
spensionem incurrunt Sedi Apostolieae
reservatam.

Can. 2372. - Suspensionem a divi-
nis, Sedi Apostolicae reservatam, ipso
facto contrabunt, qui recipere ordines
praesumunt ab excommunicato vel su-
spenso vel interdicto post sentenliam
declaratoriam vel condemnatoriam, aut
a notorio apostata, haeretico. schisma-
tico; qui vero bona fide a quopiam eo-
rum sit ordinatus, exercitio careat or-
dinis sic recepti donec dispensetur.

Can. 2373. - In suspensionem per
annum ab ordinum collatione Sedi A-
postolicae reservatam ipso facto incur-
runt :

Titulus XVI.

De delictis

inadmini-

stratione

vel susce-

ptioue or-

dinum alio-

rumque Sa-

cramento-

rum —

— quorumlibet

^an.

2364

— Confirmationis collatae

»

2365

— sine necessaria iurisdictione

»

2366

— quoad complicis absolutionem

»

2367

— Poenitentiae —

— ob sollicitationem

»

2368

— contra scientiam ac ob scientiam

inde habitam

»

2369

— nem-

— Ordi- — circa Episcopalem consecrationem

»

2370

pe: —

nis —

— in qui-

— ac sacramentis per simoniam

»

2371

buslibet

gradibus

— propter — ordinantis

»

2372

conditio-

nes —

— ab admini-

— ordi-

stro

»

2373

nati —

1 — a suscipiente

»

2374

— matri

nonii mixt

i sine Ecc

esiae dis

pensatione

»

2375

Tit. XVI. - Dc <l<-l<ctis in adniiit. Sacr

•_'T7

1° Qui contra praescriptum ean.
955, alienum subditum sinc Ordina-
rii proprii litteris dimissoriis ordina-
vorint;

•2° Qui subditum proprium, qui alibi
tauto tempore moratus sit ut canoni-
cum impedimentum contrabere ibi po-
luerit, ordinaverint contra praescriptum
can. 993, n. 4, 994 ;

3° Qui aliquem ad ordines maio-
res sine titulo canonico promoverint
contra praescriptum can. 974, § 1,
num. 7;

4° Qui, salvo legitimo privilegio, re-
ligiosum, ad familiam pertinentem quae
sit extra territorium ipsius ordinantis,
promoverint, etiam cum litteris dimis-
sorialibus proprii Superioris, nisi legi-

timc probatum fueril aliqnem e casibus

occurrere, de quibus in can. 966.

Cam. _374. - Qui sine litteris vcl
cum falsis dimissoriis lilteris, vcl ante
canonicam aetatem, vel per saltum ad
ordines malitiose accesserit, est ipso
facto a receplo ordine suspi-nsus; qui
autem sine littcris testimonialibus vel
detentus aliqua censura, irregularitatc
aliove impedimento. gravibus poenis sc-
cundum rerum adiuncta puniatur.

Can. 2375. - Catholici qui matrimo-
nium mixtum, etsi validum. sine Ec-
clesiae dispensatione inire ausi fuerinl,
ipso facto ab actibus legitimis ecclesia-
sticis et Sacramentalibus exclusi nia-
nent, donec ab Ordinario dispensatio-
nem obtinuerint.

205. Inscriptio Tituli et mutua canonum ordinatio. —

Tilulus XVI est, qui directam connexionem cum Commentario « De
Sacramentis» exprimit ipsa inscriptione: De delictis,c\uae in can. 219"),
§ 1 detinita fuerunt, a) in administratione, quae proinde in mini-
stro puniuntur, etsi ratio illorum in suscipientis defectibus invenia-
tur, b) vel susceptione, videlicet: quorum reus est suscipiens sacra-
mentum, quamvis delicti causa sit tantum propter electi qualitates
ministri, ob quas hic est prohibitus sacramenlum ministrare, ordi-
t nnm in ampliori significatione ad normam can. 950, aliorumque
sacramentorum, tum omnium comprehenso etiam ordine, tum sin-
gulariter confirmationis, poenitentiae ac matrimonii mixti sine di-
spensatione. — Delicta quae sub hoc titulo recensentur, quandoque
solummodo in ministro vel subiecto puniuntur, quandoque simul in
utroque, nec aliena sunt ab hoc titulo alia delicta, quae ab his
committuntur, ac habent relationem aliquam cum sacramentis, scd
extra ipsorum administrationem ab illorum alterutro patrantur. Ordo
ergo conveniens talis est. Primus occurrit can. 23fii dc quibuslibet
sacramentis pertractans, ceteri servatum in Codice sacramentorum
ordinem sequuntur, et quidem can, 2365 est de contirmatione,
can. 2366-2369 de poenitentiae sacramento, quocum relationem
habent delicta in ministro ob iurisdictionis defectum illiusve usum
erga determinatam personam, nempe: complicem, ob sollicitationem
ministri et negligentiam sequutam poenitentis, ultimo in fractione
sigilli vel sine illa ob usum scientiae sic obtentae. Delicta demum
respectu ad Ordinis sacramentum, tum in ministro, tum in promoto,

278 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2364

diversimode puniuntur, ac primo in episcopali consecratione per
can. 2370, in quibuslibet autem gradibus tum can. 2371, qui punit
simoniam etiam circa cetera sacramenta commissam, tum propter
conditiones sive ordinantis 'in can. 2372, sive ordinati; sed huius
causa in can. 2373 puniuntur ministri, in canone autem 2374 ipsius
suscipientis delicta.

206. Delicta quae in quorumlibet sacramentorum mi-
nisterio accidere possunt sic puniuntur, ut in quo quis peccavit,
poenae onus suslineat. Can. 2364. Minister, sive ordinarius, etsi
cum alterius licentia, sive extraordinarius, non alia persona, qui
ausus fuerit, « quae verba plenam cognitionem ac deliberalionem
exigunt » (can. 2229), Sacramenta quaecumque etiam semel admi-
nistrare illis, hominibus quibuslibet, qui iure, quod exprimatur
scripto vel consuetudine, a) sive divino ratione illud condentis, tum
naturali v. gr. mutis sacramentum ordinis, tum positivo v. gr. ex-
tremam unctionem cuilibet non graviter infirmo, sive ecclesiastico
v. gr. excommunicato quodlibet sacramentum, eadem singula sa-
cramenta recipere prohibefur, ita ut illa reciperent saltem illicile,
aut etiam invalide, suspendatur ab administrandis sacramentis illis
vel omnibus per tempus prudenti scilicet: circumstantias casuum
ponderantis Ordinarii proprii vel ad normam can. 111 et seq., vel
« Superioris maioris in religionibus clericaiibus exemptis)) (can. 19S,
§ 1) arbitrio definiendum, quae suspensio poena est vindicativa ad
normam can. 2298, n. 2°, in qua « determinata » poena statuenda
« lex utitur » sicut in seq.s « indeterminatis » (can. 2217, § 1, 1°),
« verbis praeceptivis » (can. 2223, § 3), nempe: aliisque poenis
pro gravitate culpae, quae necessaria est ac non sufficienter sit
per suspensionem correpta, puniatur, quae norma generalis supplet
pro casibus, qui per ss. canones non considerentur singillatim, prout
indicat sequens clausula: firmis a) peculiaribus poenis b) in ali-
qua liuius generis (administrationis sacramenti subiecto prohibito)
delicta proprie iure praesertim communi, sed particulari quoque
statutis.

207. Contra presbyterum qui confirmationem invalide
ministret. — S. Congr. de Prop. Fide l quamdam ibi citatam con-
ventionem approbans mandavit: «Sacerdotes vero rutheno-catholici

» 6 Oct. 186;^ C. a. Collectanea S. C. de P. F. n. 1243.

Can. 2865 286« Tit. XVI. - De delictis in admin. Sarr. --'7!»

proli atl latinum ritum spectanti sacramentum Baptismi in iisdem
commemoratis casibas administrantes, etiam Confirmatiohis sacra-

mentum conferre nullatenus audeant, sub poena suspensionis a di-
vinis ipso lacto incurrendae, salvis aliis poenis arbitrio Episcopi
intligendis ». Huic Decreto par cst novus can. 2365. Presbyter,
quamvis ollicio beneficioque ecclesiastico careat, qui nec cbaractere
sit « ordinarius coniirmationis minister » (can. 782, § 1), nec «ex-
traordinarius minisler » (ib. § 2), utpote quod a) nec a iure « com-
muni » b) nec ex Iiomani Pontifcis concessione fortassis per ali-
quod officium « Sedis Apostolicae » facultatem habens iuxta illius
canonis commentarium, sacramentum confirmationis minislrare, in-
valide quidem, sed « per manus impositionem cum unctione cbris-
matis in fronte et per verba in Pontificalibus libris ab Ecclesia
probatis praescripta » (can. 780), imo quamvis subiecto iam con-
firmato, haec enim non tollunt nec minuunt deliclum usurpationis
actus episcopalis, propter quam usurpationis conscientiam subditur:
ausus fuerit, (« verba, quae plenam cognitionem ac deliberationcm
exigunt »\ (can. 2229. § 2); sic, ut dictum est, delinquens suspen-
datur, scilicet: eo quod « lex utatur verbis praeceptivis» (can. 22:!:*,
§3), « a divinis » suspendendus est, non « ab officio, a beneficio,
a iurisdictione » (can. 2278, 2279), quae vi presbyteratus non habet;
si vero « presbyter » ut supra « extraordinarius minister » existens
facultatis sibi factae confirmationem ministrandi limiles praeter-
gredi, ac invalide agentem usurpare praefatum episcopi ministe-
rium, tunc in quo hic peccavit iuste sic punitur, dummodo illud
praesumpserit, et proinde « quaelibet imputabilitatis imminutio sive
ex parte intellectus (excepta ignorantia aftectata) sive ex parte vo-
luntatis eximit » eum « a poena latae sententiae » (can. 2229, § 2 ,
ncmpe: eadem facultate « sibi facta » eo ipso « limites praetergre-
diendi » modo explicato privatus existat, quapropter absque ulla
declaratione incideret in posterum, si iterum confirmaret, sub prima
canonis parte, quae, ut vidimus, per Superioris auctoritatem urget
irregularitatem incursam « ex delicto ponendi actum oidinis absque
eo ordine » (can. 98o, 7°).

208. Delicta in iurisdictionis sacramentalis usurpatione.
— Can. 2366. Sacerdos, sive cleri saecularis, sive religiosi, non
Episcopus, quia « Episcopi sub poenis lalao senlentiae suspensionis »,
ut infra, « non comprehenduntur » (can. 2227, § 2), sed presbyter.

280 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2366

qui ratione ordinis c< est minister sacramenti poenitentiae » (can.871),
proindeque ob sequens delictum non incurrit irregularitatem citatam
in can.e praec.1, qui altamen sine necessaria ob can. 872 iurisdi-
ctione, sive ordinaria ad normam can. 873, sive delegata ad nor-
mam can. 874 « ad recipiendas confessiones quorumlibet sive saecu-
larium sive religiosorum » virorum, vel ad normam can. 875 pro
recipiendis confessionibus quorumdam ex illis, vel ad normam
can. 876 « ad confessiones quarumcumque religiosarum ac novilia-
rum valide et licite recipiendas », praesuinpserit, unde « quaelibet
imputabilitatis imminutio sive ex parte intellectus » (excepta igno-
rantia aflectata), v. gr. quia putat erronee habere iurisdictionem,
quia ignorat cessationem ipsius, vel dubitat de revocatione, « sive
ex parte voluntatis eximit a subsequenti poena » (can. 2229, § 2),
sacramentales confessiones audire, quod iam est illius iurisdictionis
exercitium in cognoscenda causa iudicanda, quamvis absolutionem
non impertiatur, est ipso facto peccandi graviter in praefata etiam
unius confessionis auditione. suspensus a divinis, quae suspensio
vetat « omnem actum poteslatis ordinis quam quis sive per sacram
ordinationem sive per privilegium obtinet » (can. 2279. § 2, 2°),
et proinde si suo praefato delicto sacramentalem absolutionem equi-
dem nullam superadderet, cum hoc ordinis sacerdotalis exercilio
incurreret irregularitatem ex delicto ad normam can. 983, n. 7°;
qui vero, supplendo ex prima canonis parte « sacerdos sine neces-
saria iurisdictione praesumpserit », quae clausula requiritur a se-
quenti propositione infinitivi modi: a peccatis reservatis, de quibus
tractat cap. II « de reservatione pcccatorum » in Titulo IV « de
poenitentia », absolvere, ac etiamsi propter alia peccata poenitentis
rite dispositi valida existeret absolutio; sacerdos vero delinquens,
ut dictum est, ipso facto suspensus est ab audiendis confessionibus,
quae suspensio attingit totum exercitium praefati ministerii quoad
potestatem ordinis ac iurisdictionis. Atque hae duae censurae latae
sententiae sunt de novo a Codice inductae.

209. Contra delictum absolvendi complicem in peccato
turpi. — Bened. XIV in sua const. « Sacramentum Poenitentiae » l,
quam integre vigere diximus ad can. 884, eo quod saltem impli-
citam in omnibus suis partibus referunt canon citatus cum altero

* 1 Iun. 1741.

Can. 2367 Tit. XVI. - De delicti.s in admin. Sacr. 281

nunc explicando, qui canones « ideo ex receptis apud probatos au-
ctores interpretationibus, sunt aestimandi » (can. 6, 2°), in ea utique
const.6 Uened. XIV inflixit exeommunicationem, quam huc transtulil
Codex simul ac declarationes subsequentes.

Sic incipit paragraphus illius const.8 ad rem pertinens. « De-
mum magnopere eupientes a sacerdotalis ludicii, et Sacri Tribunalis
sanctitate omnem turpitudinis occasionem, et Sacramentorum con-
temptum, et Ecclesiae iniuriam longe submovere, et tam cvitiosa
huiusmodi mala (sollicitationis) prorsus eliminare, et quantum in
Domino possumus, animarum periculis oceurrere, quas sacrilogi
quidam, Daemonis potius, quam Dei ministri, loco eas per Sacra-
mentum Creatori suo, ac nostro reconciliandi, maiori peccatorum
mole onerantes, in profundum iniquitatis baralhrum uefarie submer-
gunt », in tine paragraphi, postquam iurisdictionis limitationem in
can. 884 insertam statuit, « nihilominus » fert sequentem excom-
municationem, sicut can. 2367.

§ 1. « Sacerdos, tam saecularis quam regularis (seu cleri re-
ligiosi iuxta nomenclaturam Codicis) cuiuscumque Ordinis (nunc
religionis) ac Dignitatis, tametsi alioquin ad confessiones excipiendas
approbatus, et quovis hivilegio, et Indulto, etiam speciali expres-
sione, et specialissima nota, et mentione digno sufTultus ». (salvo
nunc can.u 2227, §2.' praescripto: «nisi expresse nominentur, S. R. E.
Cardinales sub lege poenali non comprehenduntur »), Absolvens, sci-
licet: deliberate absolutoriam proferens formulam sacramenti Poe-
nitentiae quacumque intentione, aut vere absolvendi aut ficte agendi,
irao vel fingens absolvere, videlicet: quando alias preoes sive Hi-
tualis, sive aliunde petitas recitaret, aut silentio sisteret veluti ah-
solvens in iudicio poenitentem ignarum de omissa absolutione; non
autem si confessionem audiret, absolutionemque non daret, nec lin-
geret absolvere, quia recitatio precum vel silentium praetatum,
conscio poenitente, ad vitandam circumstantium admirationem vel
suspicionem ordinarentur, complicem in peccato lurpi, quae clausula
fuit plene declarata sub can. 884, incurrit ipso facto absolutionis
vel fictionis, etsi confessarius vere non fuerit, carens omni iurisdi-
ctione in poenitentem, in excommunicationem , non iam « speciali »
sicut in const. « Apostolicae Sedis » Pii IX, sed prout in praec.1
iure pollentem singulari praerogativa, nunc specialissimo modo Sedi
Apostolicae reservatam; de qua excommunicatione in Litt.3 encul.

282 Lib. V. - Pars IIT. - De poenis in delicta Can. 2367

1 ■

S. C. de Prop. Fide * invenimus: « Vuole poi la suddetta Suprema
Congregazione che per mezzo dei Revmi Delegati Apostolici siano
notilicate queste disposizioni a tulti i Patriarchi, Arcivescovi e Ve-
scovi di rito orientale compresi nella rispeltiva loro Delegazione,
e che si ricordi loro: « illos fideles subiici nominatim nedum cen-
suris, sed etiam Apostolicis reservationibus latis in const. Bene-
dicti XIV «Sacramentum Poenitentiae » (quales sunt haec in prae-
senti canone inflicta et altera in §° 2° can.s seq.s), et in constitu-
tionibus contra sectae massonicae aliisque similibus addictos », nunc
ergo sub can. 2335.

Prosequitur canon quem commentamur: idque, nempe: prae-
fatus sacerdos ut declaratum est delinquens « incurrit in excom-
municationem » praefato modo reservatam eliam in mortis articulo,
quando vi canonis 882 non restricti sed confirmati per can. 884,
absolutio complicis in peccato turpi est valida, sicuti Bened. XIV
quoque declaravit; manente autem excommunicatione ac implicita
prohibitione, si alius non complex a) sacerdos, b) licet non appro-
batus ad confessiones, carensque iurisdictione ordinaria, delegataque
ab homine, c) sine gravi (non levi suspicione) aliqua exoritura,
prout prudenter et cum fundamento praevideri queat, infamia con-
tessarii complicis et scandalo ad alios quod attinet, possit morali
ac physica possibilitate excipere morientis confessionem : ac si con-
ditiones sub tribus litteris positae non extarent simul, tunc non ur-
geret excommunicatio, sicuti etiam excepto casu quo moribundus
recuset alii sacerdoti de quo antea, quam suo complici confteri;
hoc enim fn casu confessio, quantum ex iure ecclesiastico pendet,
valida et licita quoque foret. « Sciat autem, iuxta const. Bened. XIV
« Apostolici muneris » 2, coraplex eiusmodi sacerdos, et serio ani-
madvertat, fore se re ipsa coram Deo, qui irrideri non potest, reum
gravis adversus const. « Sacramentum Poenitentiae » inobedientiae,
latisque in ea poenis obnoxium (nempe: huius canonis 2367), si
praedictae infamiae, aut scandali pericula sibi ultro ipse confingat,
ubi non sunt ».

Imo etiam per ipsiusmet S. Poenitentiariae verba 3 declarat
§ 2. Eandem scilicet: cum reservatione statuta sub §° 1° excom-
municationem non effugit in casibus sub §° 1° comprehensis iuxta

* 6 Aug. 1885, Collect. S. C. de P. F. n. 1640. — 2 8 Febr. 1745, § 3.
— 3 19 Febr. 1896.

Can. 2367-2368 Tit. XVI. - De delictis in admin. Sacr. 283

ipsius commentarium, absolvens vel fingens absolvere complicem,
prouti clausula ibidem fuit declarata, qui a) peccatum quidem com-
plicitatis, « in ordine atl quod peccatum turpe, est privatio iuris-
dictionis ct adnexa excommunicatio » ex resp. eiusdem S. Poeniten-
tiariae l, b) a quo peccato nondum est absolutus directe, at c) non
conjitetur equidem contra integritatem materialem confessionis, d) sed
ideo ila se gerit, non spontc, sed quia ad id, nempe: ad omit-
tendum illud peccatum a complice confessario, non si ab alia per-
sona vel ab alio confessario, sive directe per se ac verbis in hoc
directis, sive indirecte v. gr. per alium, vel interrumpente poeni-
tentem in confessione, vel alio adinvento modo, inductus est poe-
nitens complex.

210. Contra delicta quae aliquam habent connexionem
cum confessione sacramentali. — Aliud delictum est in cit.a
const. « Sacramentum poenitentiae » consideratum ac persequutum,
« ne quod post amissam Baptismi innocentiam tlatum est divina
benignitate perfugium, per daemonum frautlem, et hominum Dei
beneliciis perverse utentium malitiam, naufragis ac miseris pecca-
toribus luctuosum evadat exitiuni; et quotl in salutem et curatio-
nem animarum, a Deo, qui di\es est in misericordia, institulum
est, exsecrabili scelestorum quorumdam sacerdotum improbitate, in
earum perniciem atque interitum vertatur ».

De huiusmodi delicto praescribit can. 2368. Qui, nempe: sa-
cerdos etsi iurisdictione tlestitutus, sollicitationis crimen, quamvis
hoc religiosam societatem non perturbaret, de quo in can. 904
mentio facla est, ibidemque illud est fusc declaratum ex praefata
Benediclina constitutione, commiserit, (concessa per Benetl. XIV fa-
cultate, cc ne delictum tam enorme, et Ecclesiae Dei iniuriosum
remaneat, ob probationum defectum impunitum, procedendi cum
testibus etiam singularibus, tlummodo praesumptiones, indicia, et
alia adminicula concurrant »), « ferendae sententiae poena » iuxta
instr.m Gongr.8 S. OHicii 2 a) suspendatur a celebratione Missae et
ab audiendis sacramentalibus confessionibus, b) vel etiam pro de-
licti graritate, scilicet: peculiari, a) inhabilis <id ipsas tantum sa-
cramentales confessioiies excipiendas declaretur, propter quam reci-
pere amplius non posset iuristlictionem ad eas excipiendas, b) pri-

1 16 Maii 1877. — - 20 Febr. 188o, n. 12,

284 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2368

vetur omnibus beneficiis, prout definiuntur in can. 1 409, dignitatibus,
quae ab Abbatia et Praelatura nullius ut inferiore limite incipiunt,
etsi quaedam ex eis beneficia dici non posset, voce activa et pas-
siva, imo adhuc progredi posset gradatim, c) et inhabilis ad ea
omnia declaretur, ita ut valide oblinere ipsa nequeat in posterum,
denique et in casibus gravioribus degradationi quoque, « quae in se
continet depositionem, perpetuam privationem habitus ecclesiastici et
reductionem clerici ad statnm laicalem » (can. 2305, § 1) subiiciatur.
« Lex utitur verbis praeceptivis » (can. 2223, § 3), ac ex al-
tera parte est potius poena « determinata » (can. 2217, § 1, 1°),
pendens tamen a delicti gravilate; quapropter cum Codex alibi
(can. 1355, § 1) statuat: « etiam inferiora tribunalia, in causis quae
ad S. Ofllcii tribunal spectant », (sicut est causa de hoc sollicita-
tionis crimine secundum cit.m const.m Bened. XIV), « normas ab
eodem traditas sequantur oportet », consulenda est in praxi Instructio
S. Congr." S. Oflicii *, ubi traditur modus procedendi de quo alibi
agere oportet. — Quoad inflictionem autem poenarum, ita loquitur in
n. 12. « Ouando perspecta evaserit patrati criminis veritas, reo ad
defensionem, prout iura exposcunt, admisso, deveniendum erit ad
illi interdicendum in perpetuum, ne confessiones excipiat, (idest:
prout in canone dicitur: « suspendatur ab audiendis confessionibus
sacramentalibus »), subtrahendo omnes et quascumque facultales
ad id muneris eidem etiam per quodcumque privilegium vel ab
ipsa Sancta Sede impertitas». Atque hoc videtur respicere illa clau-
sula: « inhabilis ad illas excipiendas declaretur », cum declaratio
sit de poena iam contracta, et illa declaratio (iuxta verba canonis:
« etiam pro delicti gravitate ») sit computanda inter poenas, de
quibus subditur in cit. Instruc. : « Huiusmodi sententiam Episcopus
ipse, et non alius ab eo delegatus, proferat: et pro modo culpae,
atque omnibus attentis circumstantiis caeteras quoque poenas reo
irroget, quae in supradictis pontificiis Constitutionibus decernuntur.
— Fraeterea si reus in iudicio crimen confessus fuerit, congruam
debet emittere abiurationem, ut se ita purget ab ea, quam incurrit,
haeresis suspicione; et hac quoque poena in ipsa sententia mulctetur.
Notandum est, poenas huiusmodi omnes, et ipsam inhabilitatem ad
sacrosanctum Missae sacrificium celebrandum (in canone expressam

i 20 Febr. 1866. Collect. S. Congr. de P. F. n. 1282.

Can. '23IJS Tit. XVI. - De deliciis in admin. Saer. 285

« suspensione a celebratione Missae ») in dec.° Bened. XIV die li Au-
gusti an. 1745 praescrlptam, esse tantuin ferendae senlentiae. Absli-
nendum tamen erit ab infligenda degradatione et traditione bracbio
saeculari. Id nimirum a Greg. XV statutum fuit: ceterum ad ter-
rorem potius impositum liaberi debet, quam ut executioni mande-
tur». Puto id nunc intelligendum esse ut plurimum, seu «exceplis
casibus gravioribus » ad normam canonis.

Excommunicationem eandem sub n.° IV inter excoiu." nemini
reservatas recensitam in const. « Apostolicae Sedis » IMi IX con-
servat aliis adbibitis verbis claritatis causa § 2. Fidelis vero, qtti
scienter, quod verbum « plenam cognitionem ac deliberationem exi-
git » (can. 2229, § 2), nempe: tum de obligatione denuntiandi tum
de intlicta censura, et sic omiserit eum, videlicet: « sacerdotem,
reum delicti soliicitationis in confessione, ad normam cit. consl.'
Benedict. XIV », a quo sollicitalus fuerit uno ex modis recensitis
in eadem constitutione, inlra mensem cognitae obligationis sub cen-
sura, supputandum « de momento ad momentum », atque ad nor-
mam can. 34, § 2 sub distinctione, quia « tempus utile » intelli-
gitur, denuntiane, atque iudicialiter quidem, vel saltem denunciatio-
nem a se faciejodam Superiori notam facere, contra proescriptum
can. 904 ibi explicatum, incurrit statim ac declaratus mensis ex-
plicit, in excommunicationem lalae sententiae vi liuius canonis ac
praec.3 iuris nemini reservatam, hinc ab ea « potest absolvere in
foro sacramentali quilibet confessarius » (can. 2253, n. 1°); liic
lamen praescriptum sequens observare debet: non absolvendus ille
« fidelis » de quo in §°, nisi postquam a) praedictae obligationi
satisfecerit reipsa, b) aut se satisfacturum serio iuxta circumstan-
tias promiserit, sub qua promissione « serio » data semel ac etiam
iterum absolvi posset, nam, ut praescribit can. 2248, § 2, « abso-
lutio denegari nequit cum primum delinquens a contumacia reces-
serit ad normam can. 2242, § 3 ». — Demum memorari oportet
Declarationem S. C. S. Oflicii l'. « Le Costituzioni pontificie emanate
contra sollicitantes comprendono tutte le nazioni, ed in conseguenza
cosi obbligano i greci come gli armeni ».

211. Delicta in sigillum sacramentale. — Nova est se-
quens latae sententiae poena, etsi graviores ferendae sententiae adliuc

1 13 Iun. 1710. Collect. S. Congr. de Prop. F.. n. 279.

286 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2369-2370

serventur pro minori delicto, ac iuste prorsus secuntlum extremam
huius delicti nocivam pravitatem. Can. 2369. § 1. Confessarium,
non a interpretem, aliosque omnes ad quos notitia confessionis quoquo
modo pervenerit » (can. 889, § 2), sed sacerdotem a) qui sacra-
mentalem confessionem recepit, et sigillum sacramentale in cit.°
can. explicatum, directe « verbo, signo, prodens peccatorem » qua
talem in confessione, violare seu frangere illud, idest, ut ait Conc.
Later. in cap. « Omnis utritisquc sexus •» 12 (V, 38): « peceatum
in poenitentiali iudicio sibi detectum revelare » praesumpserit ita
ut desit « quaelibet imputabilitatis imminutio sive ex parte intel-
lectus (excepta «ignorantia allectata sive legis sive solius poenae »)
sive ex parte voluntatis » (can. 2229, §§ 1, 2), talem delinquentem
manet, quia ipso facto incurritur, excommunicatio specialissimo*
modo Sedi Apostolicae reservata,- b) qui vero supple « confessarius »
indirecte tantum, scilicet: « verbo, signis, aliove quovis -modo »
quidquam incaute agens, quo « prodat peccatorem », attamen sub-
intelligendo ex contextu: « sigillum sacramentale revelare prae-
sumpserit », per quod verbum designatur huius indirectae viola-
tionis plena deliberatio, obnoxius est 'poenis ferendae sententiae
omnibus, de quibus in can. 2368, § 1, cum gradationc ibidem
declarata; quibus « verbis facultativis», potiusquam « praeceptivis »
in can. praec adhibitis, « utitur canon » praesens (can. 2223r
§§ 2, 8).

Ut sigillum sacramenlale undequaque intactum permaneat, sub
ditur § 2. Quicumque, nempe: « interpres, aliique omnes ad quos no-
titia confessionis quoquo modo pcrvenerit », praescriptum can. 889,
§ 2 « servandi sacramentali sigillum » temere (verbum plenam co-
gnitionem ac deliberationem exigens) violaverit directe vel indi-
recte aequali modo ac sub §° 1°, pro reatus gravitate, necessaria
est igitur culpa gravis, plectatur salutari sibi aliisve poena « in-
determinata », quae potest esse etiam excommunicatio, ut superior
limes, praevie comminanda tamquam ipso facto incunenda; haec
enim est semper medicinalis, non vindicativa.

212. Delicta in peragenda recipiendaque consecratione
episcopali. — Reservationem cuiuslibet consecrationis episcopalis
sancit can. 2370. Episcopus, etiam titularis sed « consecratus »
(can. 951), aliquem « virum baplizatum » (can. 968), etsi presby-
terum ac rite promotum ad Episcopatum, a) consecrans in Episcopum,

Can. 2370-2371 Tit. XVI. - De delictis in cdmin. Sact. 267

b) Episcopi singuli duorum « quos Bpiscopus consecrator debet adhi-
bere » (can. 954), vel, loco Episcoporum, quando « liac supcr re
a Sede Apostolica dispensatum fuerit », et a fortiori si baec defueril
dispensatio, ast tunc illicite, c) presbyleri assistentes Episcopo con-
secranti ad huius consecrationis liceitatem, d) el qui consecralionem
recipit, quandocumque illa tiat sine apostolico mandato contra prae-
scriptum can. 953, idest : illo non extante, nec sufficit quod illicite
agant eo quod « prius non constet » de illo, ut cit. canou etiain
praescribit. Praedicti ipso iure suspensi sunt, qua « suspensione
generaliter lata comprehenduntur omnes eflectus, qui in canonibus
art.1 III, Cap.8 II, Tit. VIII, Lib. V enumerantur » (can. 2278, § 2),
et quae suspensio perdurat donec Sedes Apostolica eos dispensa-
verit, quo verbo innuit canon liic agi de poena vindicativa, quae
est in can. 2298 sub n.° 2° « Suspensio ad beneplacitum Superioris ».
Praedictaque sanctio est nova in iure.

213. Contra delictum simoniae in sacramentorum ad-
ministratione ac receptione. — Gan. 2371. Omnes baptizati,
etiam episcopali dignitate aucti, quod additur non respectu suspi-
cionis de qua primo loquitur canon, sed propter subnexam « su-
spensionem », eo quod « nisi expresse nominentur, non compre-
henduntur Episcopi sub poenis latae sententiae suspensionis et in-
terdicti » (can. 2227, § 2), « omnes » ergo qui a) per sinwniam
equidem « iuris divini » definitam et explicatam in can. 737, § I,
b) ad ordines videlicet: « singulos, consecrationem episcopalem. et
ipsam primam tonsuram » (can. 950), c) scienter, quod verbum
« plenam cognitionem ac deliberationem exigit » (can. 2229, § 2),
1° promoverint, quod de Episcopis, ac Presbyteris privilegium ha-
benlibus v. gr. Abbatibus vel Praelatis nullius, Vicariis et Praefectis
Apostolicis, dici potest, 11° vel promoti fuerint. 111° aut alia sacra-
menla singula ministraverint, etiam ut ministri extraordinarii, vel
baptismum non sollemnem laicus aut mulier, IV0 vel receperint, quae
verba proprie non adhibentur de matrimoniali contractu inter ba-
ptizatos, praedicti delinquentes sunt suspecti de haeresi simoniae,
quibus proinde applicandus esset can. 231 o.

Sequitur sanctio conformis iuri Decretalium sed latae senlen-
tiae, videlicet: clerici, nempe: « qui divinis ministeriis per priinam
saltem tonsuram iam mancipati sunt » (can. 108, § I), quando « per
simoniam ad ordines promoti fuerint », vel cetera ut supra egerinl,

288 Lm. V. - Paus III. - De/poenis in delicta Can. 2371-2372

praelerea, idest: ultra suspicionem haeresis, suspensionem « gene-
raliter latam » (can. 2278, § 2) incurrunt sed censuram Sedi Apo-
slolicae reservatam, subintellecto quoque in bac secunda parte ca-
nonis verbo « scienter », ita ut non nunquam sit practicum cap. 22
« de simonia » (V, 3) ubi Lucius III ait: « De simoniace ordinatis
certum tibi non possumus dare responsum, nisi plenius agnoscamus,
qualiter fuerint ordinati: cum quidam licet secundum quandam spe-
ciem simoniae, utpote ipsis ignorantibus, simoniace ordinentur, pos-
sunt (quia simoniaci non sunt) in suis ordinibus remanere ». Cen-
sura latae sententiae huius canonis est de novo inducta per Co-
dicem.

2 14. Delictum recipiendi ordinationem illicitam causa
ministri. — Ex const. « Apostolicae Sedis » Pii IX translatus est
cum modificatione can. 2372. Suspensionem a divinis, quae nempe
« vetat omnem actum potestatis ordinis, quam quis sive per sacram
ordinationem sive per privilegium obtinet » (can. 2279, § 2, 2°),
non solummodo « ab ordine suscepto » sicut in Piana const.e, ac
insuper (secus in eadem) Sedi Apostolicae reservatam, ipso facto
ordinationis susceptae cuiuscumque contrahunt, qui recipere ordines,
eliam episcopalem consecrationem, sed non propter receptam solum
primam tonsuram, praesumunt, cum plena ergo tum cognitione
legis, poenae, et circumstantiarum facti, tum deliberatione, a) ab
excommunicato b) vel suspenso, cui prohibita sit ordinatio, c) vel
interdicto personaliter, non tamen qualitercumque singulis, sed post
sententiam a) declaratoriam censurae iam incursae b) vel condem-
natoriam infligentem aliquam earum poenarum, aut a notorio sive
« notorietate iuris » sive « notorietate facti » (can. 2197, 2°, 3°)

a) uti apostata scilicet: « qui a fide christiana totaliter recedit »,

b) haeretico* videlicet: « qui, nomen retinens christianum, perli-
naciter aliquam ex veritatibus fide divina et catholica credendis de-
negat aut de ea dubitat », sive ad sectam aliquam transierit, vel
secus, c) schismalico, nempe: « si subesse renuit Summo Pontifici
aut cum membris Ecclesiae ei subiectis communicare recusat »
(can. 1325); attamen quia requisitum luit « praesumunt », pro aliis
non praesumentibus et ob circumstantiarum vel legis ignorantiam
non peccantibus addit canon: qui vero bona fide a quopiam eorum
sit ordinatus, subiicitur sequenti prohibitioni, quae vera poena non
est: exercitio careat ordinis sic recepti in ordinantis reprobationem,

Can. 2372-2873 Tit. XVI - De delictis in admin. Sacr. '289

donec dispensetur, idest: prohibitio liaec ab eius Odinario relaxetur.
Ac iuste prorsus ne videatur ille ordinans dare, quod ipse propter
praedicta crimina vel poenas non habet; quapropter idem iure as-
serendum de quocumque (non praesumente) huiusmodi ordinationes
recipere.

215. Sanctio delictorum in ordinatione tribuenda qui-
busdam subiectis. — E contrario ac in praecedenti canone, or-
dinantes aliquem contra sacros canones ratione subiecti promoti
punit can. 2373, plures sanctiones const.s « Apostolicae Sedis »
Pii IX coadunans sub eadem, scilicet : In suspensionem per annum,
qui « supputetur de momento ad momentum, ac eius menses su-
mantur prout sunt in calendario » (can. 34, §2). Et non est poena
vindicativa (cum derogatione can. 2298, n. 2°) haec (suspensio ab
ordinum collatione, non primae tonsurae ob ius praec. quod refert,
atque ad normam can. 19), eo quod additur, alias inutiliter: Sedi
Aposlolicae illam reservalam ipso facto incurrunt, atque congruenter
suspensioni ex const. « Apostolicae Sedis », sub duobus numeris
sequentibus:

i° Qui (Episcopus, Abbas vel Praelatus nullius, Vicarius et
Praefectus Apostolicus) contra praescriptum can. 955, nempe:
« unusquisque a proprio Episcopo ordinetur aut cum legitimis eius-
dem litteris dimissoriis » (§ 1), alienum subditum. idest: cuius non
est « proprius » ad normam can. 956, 957, sine Ordinarii proprii
ad normam can. 958, § 1 litteris dimissoriis explicatis ad can.m
cit.m ordinaverint, confercntes, non quidem primam tonsuram iuxta
declarationem S. Congr.5 S. Officii l, sed ordines maiores vel mi-
nores ;

2° Qui inter eos supra recensitos subditum proprium ad normam
can. 956, qui alibi, scilicet: extra ordinantis territorium tanlo lem-
pore moratvs sit etiam sine domicilio vel quasi-domicilio, ut ca-
nonicum impedimentum,\e\ simplicem vel irregularitatemfOM/rfl/^/v
ibi potuerit, quod « tempus est, regulariter, pro militibus trimestre,
pro aliis semestre post pubertatem » (can. 964, § 1), ordinaverini
ut explicatum est in n.° praec. conlra praescriplum can. 993, n. 4.
videlicet: sine « testimonialibus litteris Ordinarii illius loci », et
can. 994, nempe: casu quo praedictus « loci Ordinarius neque per

1 18 Apr. 1888.
Blat - Comm. Text. Cod. Iur. Can. 19

290 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2373-2374

se neque per alios promovendum satis noverit, ut testari possit
promovendum nullum impedimentum contraxisse », aut in alio casu
ibidem considerato, si in alterutro « non provideat Ordinarius saltem
per iuramentum suppletorium a promovendo praestandum » ;

5° Qui inter recensitos per declarationem sub n.° 1° « si cha-
ractere episcopali polleant », atque ex hoc numero infertur, quod
etsi « expresse (vel melius explicite) non nominentur Episcopi, com-
prehenduntur sub poenis latae sententiae suspensionis » huius ca-
nonis. Illa limitatio pronominis « qui » sub hoc n.° fulcitur can. 957,
§ 2, propter verba quae sequuntur: aliquem, supple clericum forsan
minorum ordinum ad ordines maiores, quos conferre nequeunt Vica-
rius ac Praefectus, Abbas vel Praefectus nullius « si episcopali cha-
ractere careant » (can. 957, § 2), sed delictum ordinantium est,
quod illum clericum sive saecularem, sive religiosum, regularem
quoque sine titalo canonico diverso pro singulis eorum promove-
rint, nempe: contra praescriptum can. 974, § 1, n. 7, quod ge-
nerale cum sit, pro singulis praedictis per alios canones citato sub-
sequentes determinatur;

4° Qui, uti sub n.° 1° declarati sunt secundum explicationem
can. 966, § 1, salvo vigente adhuc legitimo, idest: post Conc Tri-
dentinum directe concesso religioni cuique privilegio dimitteudi
alumnos promovendos ad quemcumque Episcopum cum Sede Aplca.
communionem habente; « qui » praeter hanc exceptionem, religio-
sum, « qui vota nuncupavit in aliqua religione » (can. 448, 7°), ad
familiam domus religiosae pertinentem, quae supple: familia seu
domus sit extra territorium ipsius ordinantis, nempe: in quod iuris-
dictionem habet, promoverint, etsi ad solam primam tonsuram, etiam
cum litteris dimissorialibus proprii Superioris « maioris » (can. 964,
2°), nisi legitime probatum fuerit, videlicet: « ex authentico Curiae
episcopalis testimonio » (can. 966, § 2) aliquem ex casibus quinque
occurrere, de quibus in can. 966 agitur, et data fuit ibidem expla-
natio. Et haec suspensio latae sententiae sub n.° 4° nova est.

216. Sanctio adversus accedentes ad ordines contra
ss. canones. — « Ex parte tantum cum vetere iure congruit »
(can. 6, 2°) can. 2374. Clericus qui a) sine litteris supple: « di-
missoriis », eo quod secunda canonis pars punit ob testimonialium
defectum, b) vel cum falsis, quia vel fictae sint, vel supposititiae,
vel a non propriis Ordinariis concessae, vel a propriis sed qui ne-

Can. 2374-2375 Tit. XVI. - De delicti* in admin. Sacr. 291

queunt cas dare, dimissoriis litteris ad can. 955, § 1 definitis,

c) vel ante canonicam, idest : can. 97o pro maioribus ordinibus
praescriptam aetatem, d) vel per saltum, quae « ordinationes om-
nino prohibentur » (can. 977) ubi explicatae sunt, ad ordines sin-
gulos, saltem minores, malitiose, idest: prava cum voluntate quoad
diversos canones, non ob ignorantiam vel ex causa excusante v. gr.
metu gravi, accesserit ordinandus, quo facto iam peccat, esl ipso
facto huiusmodi ordinationis, qua consummatur eius delictum, a re-
cepto tantum ordine suspensus, seeus ac constitutum erat per Conc.
Trid. * circa casus sub litteris a) et b) nunc comprehensos. cuin
pro aliis casibus per Codicem sit primo inllicta ipso iure incurrenda
haec censura.

Secunda canonis pars est sic interpretanda: qui autem clericus
vel laicus a) sine litteris testimonialibus singulis, certo quae afle-
rendae iubentur can. 993 sub nis. 4° et 5°, probabilius quae sub
nis. 1°, 2°, 3°, quia pro his est nova lex poenalis, vel detentus ab
ordinatione licite suscipienda b) aliqua censura proprie dicta, poena
nempe medicinali, c) irregularitate aliqua ex recensitis sub can. 98 i,
985, d) aliove impedimento c< simpliciter » ex enumeratis in can.987;
quilibet sic, ut dictum est, delinquens equidem cum culpa gravi,
additur enim gravibus poenis secundum rerum adiuncta pro illa-
rum gravitate mensuranda puniatur: Unde poeua est « indetermi-
nata » (can. 2217, § 1, 1°) ac « lex utitur verbis praeceptivis »
(can. 2223, § 3).

217. Contra ineuntes matrimonium sine dispensatione
necessaria impedimenti mixtae religionis. — Novae sunt tum
sequentes latae sententiae poenae, tum quatenus huic delicto in-
flictae. Can.2375. Catholici,T\empe: baptizati ac religionem catho-
lieam prolitentes; (quid enim utilitatis Ecclesiae de iis qui foris
sunt, quoad hoc iudicare?), qui vir aut mulier niatrimonium idest:
contractum matrimonialem, verum sacramentum, mi.rtum proprie,
seu cum impedimento mixtae religionis, etsi validum propter absen-
tiam impedimenti dirimentis, servata forma celebrationis quando
necessaria fuerit, ac debito cum consensu, (hinc non excusantur ob
invaliditatem matrimonii forsan ignotam), eo quod sine Ecclesiae
dispensatione ab illo impedimento, propter quod illicite inire ma-

1 De Ref. sess. VI, cap. 5; sess. VII et XXIII, cap. 10; sess. XIV,
cap. 2.

292

Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta

Can. 2375

trimonium ausi fuerint, unde « quaelibet imputabilitatis imminutio
sive ex parte intellectus (excepta ignorantia affectata) sive ex parte
voluntatis eximit » (can. 2229, § 2) huiusmodi contrahentem a du-
plici poena, quae talisest: ipso facto matrimonii contracti ab acti-
bus a) legitimis ecclesiasiicis (quinam autem hoc « nomine signifi-
cantur » edicit can. 2256 n.° 2°) b) et Sacramentalibus, quae actio-
nibus constent, exclusi manent, non ab usu eorum, quae res sunt,
v. gr. aquae benedictae vel aliarum benedictarum rerum, atque
haec « privatio Sacramentalium » illaque « remotio ab actibus le-
gitimis ecclesiasticis exercendis » (can. 2291, 6°, 8°), utpote « poe-
nae vindicativae », delinquentes tenent vi canonis, donec ab Ordi-
nario eorum proprio ad normam can. 94 dispensalionem, quae
.actus est iurisdictionis, obtinuerint.

TITULUS XVII.

De delictis contra obligationes proprias status clericalis

vcl religiosi.

Can. 2376. - Sacerdotes qui neque
ab Ordinario dispensati neque legitimo
irapedimento detenti examen de quo
in can. 130 facere renuerint, ab Or-
dinario congruis poenis ad illud co-
gantur.

Can. 2377. - Sacerdotes contra prae-
scriptum can. 131, § 1 contumaces, Or-
dinarius pro suo prudenti arbitrio pu-
niat ; quod si fuerint religiosi confes-
sarii curam animarura non gerentes,
eos ab audiendis saecularium confes-
sionibus suspendat.

Can. 2378. - Clerici maiores qui in
sacro ministerio ritus et caeremonias
ab Ecclesia praescriptas graviter negli-
gant et raoniti sese non emendaverint,
suspendantur pro diversa reatus gra-
vitate.

Can. 2379. - Clerici, contra praescri-
ptum can. 136, babitum ecclesiasticura
et tonsuram clericalem non gestantes,
graviter moneantur ; transacto inutili-
ter mense a monitione, quod ad cle-
ricos minores attinet, servetur praescri-
ptum eiusdem can. 136, § 3 ; clerici
autem maiores, salvo praescripto can.
188, n. 7, ab ordinibus receptis su-

spendantur, et si ad vitae genus a slatu
clericali alienum notorie transierint,
nec, rursus moniti, resipuerint, post tres
menses ab bac ultima monitione depo-
nantur.

Can. 2380. - Clerici vel religiosi
mercaturam vel negotiationem per se
aut per alios exercentes contra praescri-
ptum can. 142, congruis poenis pro
gravitate culpae ab Ordinario coer-
ceantur.

Can. 2381. - Qui officiura, benefi-
ciura, dignitatera obtinet cura onere
residentiae, si illegitime absit :

1.° Eo ipso privatur omnibus fru-
ctibus sui beneficii vel oflicii pro rata
illegitimae absentiae, eosque tradere de-
bet Ordinario, qui ecclesiae vel alicui
pio loco vel pauperibus distribuat ;

2.° Oflicio, beneficio, dignitate pri-
vetur. ad normam can. 2168-2175.

Can. 2382. - Si parochus graviter
neglexcrit Sacramentorum administra-
tiouem, infirmorum assistentiam, pue-
rorum populique institutionem, concio-
nem diebus dominicis ceterisque festis,
custodiam ecclesiae paroecialis, sanctis-
simae Eucharistiae, sacrorum oleorum,

Tit. XVII. - De. del. c. oblig. stat. cler

293

ab Ordinario coerceatur ad normam
can. 2182-2185.

(]\n. 2383. - Paroclnis qui paroecia-
les libros diligenter, ad normam iuris,
non conscripserit aut servaverit, a pro-
prio Ordinario pro gravitate culpae pu-
niatur.

Can. 2384 . - Canonicum theologum
et poenitentiarium in suis muneribus

Titulus XVII
De delictis

contra
obligationes
proprias
status * —

— cleri-
calis -

vel

— Sacer-
dotum

obeundis negligentes, Episcopus grada-
tim compcllat monitiombus, comraina-
tione poenarum, snbstractione portionis

fructuum iis assignandae qui illorum
vices suppleanl ; el perdnrante per in-
tegrum annum aegligentia posl moni-

tionem, suspensione a beneficio ple-
ctat ; negligentia vero producta per a-
liud semestre, ipso beneficio privet.

— quoad examen annuale post
curriculum studiorum Can. '2376

— clerico-
rum

— quo.id conferentias vel solu-

tionem casus moralis » 2377

— maiorum quoad ritus et cae-
remonias » -2378

— circa habitum ecclesiasticum

et tonsuram » '2379

— vel religiosorum per merca-

turam vel negotiationem » 23X0

— otficiaobtinentium cum onere
residentiae » '23SI

— parocho- — propter gravem negligentiam » *238'2
rum

— circa paroeciales libros con-
scribendos aut servandos » 23S3

canonicorum theologi et poenitentiarii

quoad munera obeunda

»

2384

— reli-

— in se- i— per apostasiam
ipso — 1

— per fugam

»
»

•2385
•2386

giosi —

— in professione ob admissum dolum de-
clarata nulla

»

•2387

— ob vo-

— castitatis perpetuum per con-
tractum matrimonium

»

•23S8

tum —

— paupertatis per violationem
in re notabili

»

2389

218. Inscriptio tituli et canonum ordo. — De delictis ad
normam can. 2195, §1 contra obligatitnes proprias status a) cle-
ricalis de quibus actum est in Tit.° III Lib.1 II, b) et religiosi;

1 Vide canones in pagg. 292, 300.

294 Lib. V. - Pars III. - Dej)oenis in delicta Can. 2376-2377

hoc est : contra religiosorum obligationes explicatas in Tit. XIII
eiusdem Libri, Capite 1°. — Canones huius Tituli XVII continent
praescripta sub hoc ordine: can 2376-2380 infliclionem poenarum
propter obligationum transgressionem omnibus clericis communium,
sequuntur can. 2381-2374 sanctionum quoad onus residentiae in ge-
nere, quoad parochorum obligationes, et quoad canonicos theolo-
gum et poenitentiarium in eorum muneribus explendis urgendos ;
postea sequuntur canones de secunda inscriptionis Tituli parte, qui
statum religiosum susceptum vindicant sub nns. 2385-2387, votum
castitatis can. 2388 et paupertatis votum quoad vitam communem
servandam can. 2389. Obligationes clericorum communes conside-
rantur eodem sub ordine ac in respectivo Titulo, etiamsi non in
singularum transgressiones statuantur poenae,

219. Propter omissum annuale examen. — Can. 2376.
Sacerdotes « omnes, etsi beneficium paroeciale aut canonicale con-
secuti » (can. 130, § 1), qui a) neque ab Ordinario dispensati, et
notandum hic taceri iustam causam ex cit. can. necessariam, b)
neque legitimo impedimento detenti, sive naturale illud sit, ut in-
firmitas, sive ab officio ecclesiastico habito proveniat, sicut nimia
occupalio in eo vel moralis discedendi impossibilitas, sive demum
magnum incommodum proportionatum ad normam can. 2205 § 1,
21; illis ergo duobus deficientibus coniunctim, nempe: Ordinarii
licentia legitimoque impedimento, et eapropter debitum examen de
quo in can. 130 annuale facere profecto renuerint, quod ex mo-
nitione evidens Het, sequitur iu canone hoc praeceptum : ab Ordi-
nario loci congruis poenis comminatis posteaque infligendis ad illud
subeundum cogantur ad normam can. 2223, § 3, 1°, dummodo ad
saecularem clerum pertineant, quamvis in communi vivant sine votis
ad normam can. 678.

220. Contra omissionem interessendi conferentiis atque
solvendi casum moralem. — Can. 2311. Sacerdotes « tum
omnes saeculares, tum religiosi licet exempti curam animarum ha-
bentes et etiam » alii, de quibus in secunda canonis parte, contra
praescriptum can. 131 (addendus est § 3) contumaces, scilicet : post

(*) Can. 2205. § 1. Vis physica quae omnem adimit agendi faculta-
tem, delictum prorsus excludit. — § 2. Metus quoque gravis, etiam re-
lative tantum, r.ecessitas, imo et grave incommodum, plerumque deli-
ctum, si agatur de legibus mere ecclesiasticis, penitus tollunt.

Can. 2377-2378 Tit. XVII. - De del. c. oblig. stat. cler. 295

monitionem atlhuc perstantes in omissione, Ordinarius loci pro suo
prudenti arbitrio scilicet; poena est indeterminata (can. 2217, § 1,
1°), puniat, verbum quidem praeceptivum, proindeque iuxla nor-
mam can. 2223, § 3° ; quod si fuerint religiosi confessarii curam
animarum non gerentes, atque uti praescribitur in can. cit. 131,
§ 3° : « qui facultatem audiendi confessiones ab Ordinario obtinue-
runt, si collatio in eorum domibus non habeatur», bis nmnibus
praesuppositis, « contumaces » eos ab audiendis saecularium eon-
fessionibus suspendat, equidem ex praecepto, ac poena est deter-
minata (can. 2217, § 1). Igitur ad normam can. 2223, § 3°, 1°.
Codex per hunc canonem edicit praedictum deliclum iure censeri
gravem causam, de qua statuit can. 880, § 1. « Loci Ordinarius
vel Superior religiosus iurisdictionem vel licentiam ad audiendas
confessiones ne revocent aut suspendant, nisi gravem ob causam ».
Nec ullatenus exempti religiosi ab eodem praescripto sunt liberi,
ut patet ex can. 874, § 1 *.

221. Propter gravem negligentiam rituum et caeremo-
niarum. — Post sacerdotes, clericos in sacris coercet Codex, sibi
constans respectu can8. 81 8 2 atque hunc quodammodo amplians
per can. 2378. Clerici maiores. comprehensis Sacerdotibus, qui
in sacro ministerio, sive altaris quoad missarum celebrationem et
sacras functiones, sive in administratione Sacramentorum et sa-
cramentalium, et in sacris functionibus extra Ecclesiam, ritus et
caerimonias, hoc est : formulas precum et concomitantes actiones
in cultu publico, ab Ecclesia praeseriptas per leges liturgicas et
decreta S. C. Rituum a) graviter negligant iudicio Ordinarii, pro-
pter materiam, frequentiam transgressionum vel scandalum lide-
lium, b) et moniti sese non emendaverint , his praesuppositis su-
spendantur, quod verbum est praeceptivum, pro diversa reatus
gravitate concorditer ad can. 2223, § 3° ubi « conscientiae et pru-
dentiae iudicis vel Superioris committitur : ...3° Poenam determina-
tam temperare » .

1 Can. 874. § 1. Iurisdictionern delegatam ad recipieudas confes-
siones quorumlibet sive saecularium sive religiosorum confert sacerdo-
tibus tum saecularibus tum religiosis etiam exemptis Ordinarius )o6i in
quo conlessiones excipiuntur.

2 Can. 818. Reprobata quavis contraria consuetudine, sacerdos ce-
lebrans accurate ac devote servet rubricas suorum ritualium librorum,
caveatque ne alias caeremonias aut preces proprio arbitrio adiungat.

296 Lib. V. - Paks III. - Depoenis in delicta Can. 2379

222. Contra non deferentes habitum ecclesiasticum. —

De clericis tantum sed cuiuscumque gradus puniendis propter quam-
dam transgressionem, sequenti oidine normas proponit can. 2379.
Clerici minores et maiores, contra praescriptum can. 136, habi-
titm ecclesiasticum ibi explicatum et tonsnram clericalem <c nisi
recepti populorum mores aliter ferant » non gestantes, 1° graviler
quoadiinodum moneantur, et hoc est praescriptum Ordinariis lo-
corum ; II0 transacto inutiliter quoad habitus ecclesiastici resum-
ptionem et tonsurae clericalis mense a monitione praedicta, scili-
cet: ad normam can. 34, § 3, 1°, 3° e 4° \ sequitur canon sub
distinctione : a) quod ad clericos minores, hoc est : tonsurae aut
minorum ordinum, attinet, servetur praescriptum eiusdem can. 136,
§ 3; videlicet : « ipso iure e statu clericali decidant » casu quo
« propria auctoritate sine legitima causa habitum ecclesiasticura et
tonsuram dimiserint », prout illo in loco fuit interpretatum ; b) cle-
rici aulem maiores, subdiaconi etsupra, salvo praescripto can. 188,
n. 7° 2, scilicet: praeter illud ibi declaratum, ab ordinibus recepfis
suspendantur, verbum quidem hoc praeceptivum (can. 2223 § 3°);
nec sistit canon in decernenda punitione, adiungens conditionem :
et si ad vitae genus 1° a statu clericali alienum, quod diiudicari
poterit ex can. 138, 139 iam interpretatis, II0 notorie transierint
ita ut « publice notum sit et in talibus adiunctis commissum, ut
nulla tergiversatione celari nulloque iuris suffragio excusari possit »
(can. 2197, 3°), III0 nec, rursus moniti, scilicet : gravi monitione
quoad illud vitae genus derelinquendum ab Ordinario... praemissa,
IV0 resipuerint id est: ab illo vivendi modo (non) recesserint, tunc
praescribitur inferenda poena servatis servandis, quae talis est : V°
post tres menses ab hac ultima monitione computandos ad normam
can. 34, § 3, 1°, 3°, 4° 2 deponantur. Huius poenae eflectus re-
censet can. 2303.

1 Can. 34. § 3°... 1°. Menses et anni sumantur prout sunt in ca-
lendario ; ...3°. Si terminus a quo non coincidat cum initio diei... pri-
mus dies ne computetur et tempus finiatur expleto ultimo die eiusdem
numeri ; 4°. Quod si mensis die eiusdem numeri'careat, ex. gr. unus men-
sis a die 30 Ianuarii, tunc... tempus finiatur... expleto ultimo die mensis.

2 Can. 188. Ob tacitam renunciationem ab ipso iure admissam quae-
libet oflicia vacant ipso facto et sine ulla declaratione, si clericus :

7°. Habitum ecclesiasticum propria auctoritate sine iusta causa de-
posuerit nec illum ab Ordinario monitus. intra mensem a monitione re-
cepta resumpserit.

Can. 2:Jso-2381 Tit. XVII. - De del. c. oblig. stat. cler. 297

223. Contra clericos et religiosos negotiationem exer-
centes. — Can. 2380. Clerici vei religiosi fnercaturam vel ne-
yotiationem per se aut per alios exercentes contra praescriptum
can. 142, prout ibidem explicatum est, et eui subiiciuntur rdigiosi
vi can. 592, sicut in lmius explicatione asseruimus et ex hoc ca-
none conlirmatur, congruis poenis indeterminatis boc in textu (can.
2217, § 1, 1°) pro gravitate culpae, liuic ergo proportionaiis, ab
Ordinario, seilicet : a Superiore maiore « in religionibus elerica-
libus exemptis. pro suis vero subditis » (can 198), alii autem re-
ligiosi aut cleriei ab Ordinario loci coerceantur ; censuris nempe
poenisve vindicativis pro easuum diversitate, qui lias illasve requi-
runt iuxta earum naturam. Et ecce casus comprehensus in elausula:
« exceptis easibus in iure expressis » can. 618 § 2, 2° iuxta se-
quentem can. 619.

224. Adversus clericos non residentes. — Can. 2381.
Qui a) officium « stricto sensu » ad normam can. 145, § 2°, b) be-
neficium, scilicet : (can. 1409) « ens iuridicum a competente eccle-
siastica auctoritate in perpeluum constitutnm seu erectum, constans
ollicio sacro el iure percipiendi reditus ex dote officio adnexos »,
c) dignitatem seilicet: Abbatiam vel Praelaluram nullius et supra,
« non comprehensis S. R. E. Cardinalibus » ad normam can. 2227,
§ 2, 1° obtinet, hoc est : possessione capta, II" cum onere residen-
tiae, ergo canon non respicit Episcopos titulares, si illegitime absit,
scilicet: contra legem etsi particularem residentiae ; tunc — 1° Eo
ipso privatar omnibus fruclibus sui beneficii vel officii, quos nempe
horum causa recipit, sed pro rata illegitimae absentiae, scilicet :
distributis fructibus annualibus vel mensualibus in dies anni vel
mensis, « privatur fructibus » qui respondeant diebus quibus modo
praedicto absit ; cum autem sit poena latae sententiae ae pro de-
licto ut plurimum publico, monetur ac iubetur delinquens sie :
eosque tradere debet Ordinario loci in quo situm est benelicium
otficiumve residentale, qui proinde delinquentem praefatum ad id
cogere potest, et qui Ordinarius « eos » fructus vel si ipsemet sit
delinquens fructus, quibus « eo ipso privatur », tanquam non suos
a) ecclesiae benelicii aut oflicii b) vel alicui pio loco v. gr. Iiospi-
tali, c) vel pauperibus quibuscumque distribuat, uni vel alii ex
dictis pro eiusdem arbitrio.

298 Lib V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2381-2382

Interpretationem datam corroborat * « Resolutio clata die 10 lulii
1920 propositis, in plenariis S. Congr.* Concilii, infrascriptis du-
biis, nimirum :... II. Utrum Codicis canon 2381 urgeat etiam in
casu non residentiae, non graviter culpabilis, vel materialiter tan-
tum, non formaliter, culpabilis ac notoriae. — III. Utrum, post vi-
gentem canonem 2381, Beneficiarius vel Canonicus illegitime absens
retinere possit tructus respondentes privatae recitationi Officii di-
vini. — IV. Utrum, ex fructibus praebendae adhuc possessae, sal-
vanda sit et a possessore (licet illegitime absente) retinenda portio
quaedam ab Ordinario designanda et ad ipsius praebendati susten-
tationem sufficiens. — V. Utrum, attentis Fabricarum indigentiis,
possint statuta capitularia cum Ordinarii approbatione statuere fru-
ctus amissos esse Fabricae ecclesiae tradendos in toto vel in parte...
— VII. Utrum illegitime absens teneatur fructus restituere ante
sententiam declaratoriam.

Emi Patres respondendum censuere :... Ad II. Affirmative, dum-
modo ne concurrant causae excusantes iuxta can.420,421, vel Ponti-
ficium indultum. — Ad III. Negative. — Ad IV. Negative. — Ad
V. Standum dispositioni can. 1475, § 1 et 2381... — Ad VII. Af-
firmative ».

Praeter poenam illam, 2° Officio, beneficio, dignitate privetur,
poena est ferendae sententiae asl determinata (can. 2217, § 1, 1°
2°) atque praeceptivis verbis expressa (can. 2223, § 3), infligenda
vero ad normam can. 2168-2175. Scilicet: in Titulo XXX « De
modo procedendi contra clericos non residentes » Libri IV.

225. Contra parochum graviter negligentem. — Se-
quentes duo canones de parochorum obligationibus urgendis sunt
solliciti sic, ut alter solum loquatur de libris parochialibus. Can. 2382.
Si parochus, cui « aequiparantur... (veri) quasi-parochi, et vicarii
paroeciales, si plena potestate paroeciali sint praediti » (can. 451,
§2), si ergo eorum aliquis (notandum v erbum) graviter neglexerit
a) Sacramentorum adminislraiionem, vel « fidelibus legitime » peten-
tibus, vel « sollicite quoad aegrotos in sua paroecia, maxime vero
morti proximos » (can. 467, § l, 468, § 1), b) infirmorum ut antea
assistentiam ad normam cit. can. 468, c) pueromm populique in-
stitutionem iuxta can. 1330-1332, d) concionem diebus dominicis

1 S. C. C. Toletana et aliarum. 10 Iul. 1920. CO. XII, 364.

Can. 2382-2384 Tit. XVII. - De del. c. oblig. stat. cler. 299

ceterisque feslis de qua obligatione adest can 1344 l, e) custodiam
1° eeclesiae paroecialis in can. 1178 - praescriptam, 11° sanctissi-

mae Eucharistiae, prout illa est statuta in Tit. « De custodia et
cultu sanctissimae Eucharistiae » XV, Libri III ; III0 sacrorum oleo-
rum de quibus custodiendis cavet can. 735 [i : itaque circa prae-
dictum in canonis initio unamquamque ex praefatis obligationibus
graviter negligentem, iussum est: ab Ordinario coerceatur ad nor-
mam can. 2182-2185 ; scilicet : sub Tit. XXXII, Lib. IV iuscripto:
a De modo procedendi contra parochum in adimplendis paroecia-
libus olliciis negligentem ».

22*>. Adversus negligentes circa paroeciales libros. —
Talis processus non invenitur, nec aliquem adhibere oportet in adim-
plemento can." 2.383. Paroehus qui paroeciales libros, de quibus
agit Codex in can. 470, diligenter, ad normam iuris in illo ca-
none expositam, a) non conscripserit, b) aut servaverit, a proprio
Ordinario paroeciae, ac si parochus est religiosus, etiam a suo Su-
periore maiore religionis clericalis exemptae. pro gravitate culpae
puniatur poena iure indeterminata, sed praeceptivis verbis iniuncla,
et quae in poenitentiis ac remediis poenalibus sistere potest, quae
sub Tit. X Libri V explicantur.

227. Contra negligentes canonicos theol." et poenitent.m
— Can. 2384. Canonicum (heologum el poenilentiarium in suis
muneribns obeundis (prout haec sunt explicata in can. 400 de ca-
nonico theologo et in can. 401 § 2 de poenitenliario) negiigentes
equidern notabiliter, Episcopus gradatim compellat negligentiam
excutere 1° monilionibus 11° comminatione poenarum 111° subtra-

1 Can. 1344. § 1. Diebus dominicis ceterisque per annum testis de
praecepto proprium cuiusque parochi oincium est, consueta homilia prae-
8ertim intra missatn in qua maior soleat esse populi frequentia, verbum
Dei populo nuntiare.

§ 2. Parochus huic obligationi nequit per alium habitualiter satis-
facere, nisi ob iustam causam ab Ordinario probatam.

§ 3. Potest Ordinarius permittere ut sollemnioribus quibusdam te-
stis aut etiam, ex iusta causa, aliquibus diebus dominicis concio omit-
tatur.

2 Can. 1178. Curent omnes ad quos pertinet, ut in ecclesiis ilia
munditia servetur, quae domum Dei decet ; ab iisdem arceantur nego-
tiationes et nundinae, quamquam ad finem pium habitae ; et generatim
quidquid a sanctitate loci absonum sit.

3 Can. 735. Parochus olea sacra a suo Ordinario petere debet et
in Ecclesia in tuta ac decenti custodia sub clavi diligenter asservare ;
nec ea domi retineat, nisi propter necessitatem aliamve rationabilcm
causam, accedente Ordinarii licentia.

300

Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta

Can. 2384

ctione portionis fructuum iis assignandae qui illorum vices sup-
pleant. quae poena non est confunclenda cum illa providentia
can. 400, § 2: « Canonicus theologus munus expleat suum..., si
ultra sex menses fuerit impeditus », ergo absente negligentia, « pro-
priis expensis per alium sacerdotem ab Episcopo deputandum », acl
quod adimplendum ab Episcopo etiam compelli posset. Procedit
ultra canon praesens post praefatas poenas : IV0 et perdurante per
integrum annum (intra quod praecesserunt supradictae poenae) ne-
gligentia sine impotentia, et computando annum ad normam ca-
nonis 34 § 2° \ post monitionem necessariam secundum can. 2233,
§ 2, et contumacia persistente ad normam can. 2242, § 2, suspen-
sione a benefcio theologi vel poenitentiarii plectat respective alter-
utrum ; quae poena explicatur in can. 2280 ; V° negligentia vero-
producla per aliud semeslre, ipso benefcio privet. Ouae omnes
poenae, quamvis ferendae sententiae, sunt verbis praeceptivis ex-
pressae, ac proinde memorandus canon 2223, § 3.

Can. 238j. - Firmo praescripto can.
64<>, religiosus, apostata a relijjione.
ipso iure incurrit in excommunicatio-
nem, proprio Superiori maiori vel, si
religio sit laicalis aut non exempta,
Ordinario loci in quo commoratur, re-
servatam, ab actibus legitimis ecele-
siasticis est exclusus. privilegiis omni-
bus suae religionis privatus ; et si re-
dierit, perpetuo caret voce activa et pas-
siva, ac praeterea aliis poenis pro u;ra-
vitate culpae a Superioribus puniri de-
bet ad normam constitutionum.

Can. 238t>. - Religiosus fugitivus
ipso facto incurrit in privationem of-
ficii, si quod in religione habeat, et in
suspensionem proprio Superiori maiori
reservatam, si sit in sacris ; cum au-
tem redierit, puniatur secundum con-
stitutiones, et si constitutiones nihil de
hoc caveant, Superior maior pro gra-
vitate culpae poenas infligat.

Can. 2387. - Religiosus clericus cu-

ius professio ob admissum ab ipso do-
lum nulla fuerit declarata, si sit in
minoribus ordinibus constitutus, e statu
clericali abiiciatur ; si in maioribus,
ipso facto suspeusus manet. donec Sedi
Apostolicae aliter visum fuerit.

Can. 2388. — § 1. Clerici in sacris
constituti vel regulares aut moniales
post votum sollemne castitatis, itemque
omnes cum aliqua ex praedictis perso-
nis matrimonium etiam civiliter tan-
tum contrahere praesumentes, incur-
runt in excommunicationem latae sen-
tentiae Sedi Apostolicae simpliciter re-
servatam ; clerici praeterea. si moniti,
tempore ab Ordinario pro adiunctorum
diversitate praefinito, non resipuerint,
degradentur, firmo praescripto can. 188,
n. 5.

§ 2. Quod si sint professi votorum
simplicium perpetuorum t;im in Ordi-
nibus quam in Congregationibus reli-
giosis, omnes, ut supra, excommuni-

1 Can. 34... § 2. Si terminus a quo nec explicite nec implicite as-
signetur ex. gr. suspensio a Missae celebratione per mensem avt duos
annos, tres in anno vacationum menses, etc. tempus supputetur de mo-
mento ad momentum ; et si tempus sit continuum, ut in allato primo
exemplo, mensis et anni sumantur prout sunt in calendario ; si inter-
missum, hebdomada intelligatur 7 dierum, mensis 30, annus 365.

€an. 2385-2386 Tit. XVII. - De del. c. oblig. stat. cler. 301

catio tenet latae sententiae Ordinario neantur et, emendatione non secuta,

reservata. puniantur etiam privatione vocis acti-

Can. 2389. - Religiosi legem vitae vae et passivae et, si Superiores sint.

communis constitutionihus praescriptae etiam officii.
in re notabili violantes, graviter mo-

228. Apostata a religione. — Can. 2385. Firmo prae-
scripto can. 646 ile dimissione ipso' facto incurrenda, si aliquod
crimen ibi enunciatum adiunxerit religiosus, idem apostata a re-
ligionc inxta definitionem can. 644, § 1, ipso iurc, quae verba
extenduntur ad singulas sequentes poenas determinatas : 1° incurrit
in excommunicationem a) proprio Superiori maiori (can. 488, 8°),
et caule notandum est non fuisse adhibita verba : « Episcopo vel
Ordinario reservatam », ac proinde huic excommunicationi aptari
nequit can. 2253, nisi quoad primum num.1 31 comma, vel b) si
religio sit laicalis aut non exempta, quo in casu Superior illc
maior nomine Ordinarii non venit, nec iurisdictionem ecclesiasti-
cam possidet, Ordinario loci in quo commoratur etiam transeunter.
proindeque ubi confiteri posset, reservatam, 11° ab actibus legili-
mis ecclcsiasticis est exclusus, quam poenam explicat can. 2256, 2°,
atque insuper III0 privilegiis omnibus suae religionis, etiam exem-
ptione, si easus ferat, privatus ; et si redierit ad religionem. sicut
« debet sine mora » (can. 645, § 1), IV0 perpetuo caret c ipso
iure » propter apostasiam voce activa et passiva, ac praeterea V°
aliis poenis pro gravitate culpae a Superioribus puniri debet af-
flictivis vel privativis latae aut ferendae sententiae, uno verbo : ad
normam constitulionum.

229. Contra fugitivos. — Can. 2386. Religiosus fugitivus,
scilicet : « qui, sine Superiorum licentia, domum religiosam deserit
cum animo ad religionem redeundi » (can. 645, § 3°), ipso facto,
verbaque sunt intelligenda in duabus poenis subscquentibus, nempe :
incurrit a) in privationcm officii, si quod in religione habcat etiam
lato sensu, periculum enira esset, si v. gr. tamquam oeconomus
posset aliqua iure lacere, b) et in suspensioncm « cum omnibus
eflectibus qui in canonibus (Art.1 III de suspensione) enumerantur »
(can. 2278, § 2) proprio Superiori maiori reservatamt etsi non
exempto sed religiosis clericalis, huius enim esse supponitur fugi-
tivus suspensione ipso facto plectendus si sil in sacris ; c) cum
autem redierit, prout « debet sine mora » (can.645, § I), punia-
tur secundum constituliones, et est praescriplum a canone puni-

302 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2386-2388

tionem intligendam (ean. £223, § 3), servatis forma et poenanim
determinatione ex constitutionibns, imo cavet canon : c) et si con-
stitutiones nihil de hoc caveant, Superior maior pro gravitate
culpae poenas infliyat, ex canone indeterminatas sed iniunctas.
(Can. 2217, § 1, 1° et prox. cit.). Hic canon « societatibus cleri-
calibus sine votis applicatur» ex Decreto Commiss. Pont. ad ss. ca-
nones. auth. interpretandos l.

230. Contra dolum admissum in professione nulla. —
Can. 2387. Religiosus a) clericus t< saltem ob primam tonsuram »
(can. 108, § 1) cuius professio quaelibet, vel aequipollens in « so-
cietatibus clericalibus sine votis » ex decisione Commiss. Pont. ad
ss. canones autb. interpretandos n. VI *, b) ob admissum ab ipso
dolum explicatum in can. 103, § 2, scilicet: cum propria culpa
doli, c) nidla fuerit declarata iuxta can. 372, § I, 4° et can. 586,
1°, si sit in minoribus ordinibus constitutus, e statu clericali abii-
ciatur per Episcopi loci commorationis decretum ad normam can. 211,
§ 2; 11° si in maioribus supplendo : « ordinibus constitutus », ipso
facto suspensus nianet, suspensione generaliter data, etsi regulariter
« ab ordinibus» quoad effectum. donec Sedi Apostolicae aliter visum
fuerit, et proinde poena vindicativa (can. 2298, 2°), quae cum non
sit occulta propter declarationem nullitatis professionis ob dolum
quam consequitur, et de se « perpetua » sit, dispensari nequit ab
alio quam ab ipsa Sede Apostolica « vel ab eo cui (peculiariter)
haec potestas commissa sit » ad normam can. 2236, § 1, 2237.
231. Contra matrimonium contrahentes obstante voto
perpetuo ac publico. — Can. 2388. § 1. a) Clerici in sacris
constituti etiam in statum laicalem redacti, dummodo « coelibatus
obligatione teneantur » (can. 213, § 2), vel b) regulares scilicet:
« qui vota nuncuparunt in Ordine (can. 488, 7°), c) aut moniales
scilicet: « religiosae votorum solemnium » (loc. cit.), hae ac isti
post votum sollemne castilatis, clausula necessario adiungenda ad
excludendos simpliciter professos in Ordine; itemque d) omnes dum-
modo cum aliqua ex praedictis personis scilicet: sub a) et b) mu-
lieres, sub c) viri matrimonium etiam civiliter tantum, a fortiori
ergo iidem religioso ritu conlrahere, scilicet: facto non i ure, prae-
sumentes, unde « quaelibet imputabilitatis imminutio, sive ex parte

i 2-3 Junii 1918. CO. X, 347, n. VI. — 2 Vide cit. ad pag. 322
in nota.

Can. 2388-2389 Tit. XVII. - De M. c. oblig. stat. cler. B03

intellectus (v. gr. quia inulier ignorabat conditionem regularis cum
quo contrahebat, vel ipsam poenam adnexam), sive ex parte vo-
luntatis, eximit» ab excomnumicatione hac incurrenda, nisi affectata
sit ignorantia, (can. 2229, § 1, 2), alias singuli praedicti ineurrunt
in excommunicationem latae sententiac Sedi Apostolicae simplicilcr
reservatam, et haec est prima canonis pars; — clerici praeterea,
ut supra, si moniti, tempore ab Ordinario competente ad normam
can. 1566 pro adiunctorum diversitate praefinito, non resipuerint
per veram poenitentiam, degradentur poena ferendae sententiae
praeceptivis verbis expressa, et quae « degradatio in se continet
depositionem, perpetuam privationem habitus ecclesiastici et rcdu-
ctionem clerici ad statum laicalem » (can. 2305, § 1); et explicit
praesens canon sic: firmo praescripto can. 188, n. 5. Scilicet: « ob
tacitam renunciationem ab ipso iure admissam quaelibet otlicia va-
cant ipso facto et sine ulla declaratione, si clericus: ...5° Matrimo-
nium, etiam civile tantum, ut aiunt, contraxerit ».

§ 2. Quod si sint a) professi votorum simplicium b) perpe-
tuorum a) tam in Ordinibus exclusi a praecedenti paragrapho,
v. gr. (can. 488, n. 7°) « religiosae quarum vota ex instituto sunt
sollemnia, sed pro aliquibus locis ex Apostolicae Sedis praescripto
sunl simplicia », etiam professi triennales Ordinum ante 19 Maii,
b) quam in Congregationibus religiosis, omnes, ut supra, scilicet :
in § 1°, singulos eorum et cum aliquo vel aliqua ex his « matii-
monium, etiam civiliter tantum contrahere praesumentes », excom-
municatio tenet latae sententiae Ordinario reservata. « Quare ab
ea quilibet Ordinarius (ad normam can. 198, § 1) absolvere po-
test suos subditos, loci vero Ordinarius etiam peregrinos» (can.
2253, 3°).

232. Delictum contra legem vitae communis.— Can. 2389.
Religiosi legem vitae communis constitutionibus praescriptae contra
illas in re notabili, cum gravi ergo peccato, violantes, !° grariter
moneanlur, et 11° emendatione non secuta, propter reparationem
non datam, vel melius propter reincidentiam, « lex utitur praece-
ptivis verbis » (can. 2223, § 3) puniantur etiam privatione vocis
activae et passivae et 111° sub conditione, si Superiores sint, etiam
officii. Recolatur norma can. 2223, § 1 scilicet: « In poenis appli-
candis iudex nequit poenam determinatam augere, nisi extraordi-
naria adiuncta aggravantia id exigant ». Hic canon « societatibus

304

Lib. V. - Paks III. - De poenis in delicta

sine votis applicatur, quatenus sodales vitam communem degant »
iuxta decisionem Commiss. Pont. ad ss. canones auth. interpre-
tandos l.

TITULUS XVIII.

De delictis in collatione, susceptione et diuiissione dignitatuin,
offlcioruni et oeneficiorum ecclesiasticorum.

Can. 2390. - § 1. Libertatera ele-
ctionum ecclesiasticarum quovis modo
per se vel per alios impedientes, vel
electores aut electum, peracta eanoniea
electione, propter eam quoquo raodo
gravantes, pro modo culpae puniantur.

§ 2. Quod si electioni a collegio cle-
ricorum vel religiosorum peragendae.
laici vel saecularis potestas sese illegi-
time, contra libertatem canonicam, im-
miscere praesumpserint, electores qui
hanc immixtionem sollicitaveriut vel
sponte admiserint, ipso facto privati
sunt pro ea vice iure eligendi; qui vero
suae electioni taliter factae scienter con-
senserit. fit ad oflicium vel beneficium,
de quo agitur, ipso facto inhabilis.

Can. 2391. - § 1. Collegium quod
indignum scienter elegerit, ipso facto
privatur pro ea vice iure ad novam
electionem procedendi.

§ 2. Singuli vero electores qui sub-
stantialera electionis formam scienter
non servaverint, possunt pro gravitate
culpae ab Ordinario puniri.

§ 3. Clerici vel laici qui indignum
scienter praesentaverint vel nominave-
rint, iure praesentandi vel nominandi
ipso facto pro ea vice careut.

Can. 2392. - Firmo praescripto can.
729, delicjum perpetrantes simoniae in
quibuslibet officiis, beneficiis aut digni-
tatibus ecclesiasticis:

1° Incurrunt in excommunicationem
latae sententiae Sedi Apostolicae sim-
pliciter reservatam ;

2° Ipso facto privati in perpetuum
manent iure eligendi, praesentandi, no-
minandi, si quod habeant ;

3° Si clerici sint, praeterea suspen-
dantur.

Can. 2393. - Omnes qui iure eli-

gendi, praesentandi vel nominandi le-
gitime fruuutur, si, neglecta auctori-
tate illius cui confirmatio vel institutio
eompetit, olficium, beneticium aut di-
gnitatem ecclesiasticam conferre prae-
sumpserint, suo iure pro ea vice ipso
facto privati manent.

Can. 2394. - Qui beneficium, offi-
cium vcl dignitatem ecclesiasticam pro-
pria auctoritate occupaverit vel, ad ea
electus. praesentatus, nominatus in eo-
rumdem possessionem vel regimen seu
administrationem sese ingesserit, ante-
quam necessarias litteras confirmationis
vel institutionis acceperit easque illis
ustenderit, quibus de iure debet:

1° Sit ipso iure ad eadem inhabilis
et praeterea ab Ordinario pro gravitate
culpae puniatur;

2° Per suspensionem, privationem
beneficii, officii, dignitatis antea obten-
tae et, si res ferat, etiam per deposi-
tionem, cogatur a beneficii, officii, di-
gnitatis occupatione eorumque regimine
vel administratione statim, monitione
praemissa, recedere;

3° Capitula vero, conventus aliique
omnes ad quos spectat, huiusmodi ele-
ctos, praesentatos vel nominatos ante
litterarum exhibitionem admittentes,
ipso facto a iure eligendi, nominandi
vel praesentandi suspensi maneant ad
beneplacitum Sedis Apostolicae.

Can. 2395. - Qui scienter acceptat
collationem officii, beneficii vel digni-
tatis de iure non vacantis et patiatur
se in eius possessionem immitti, sit
ipso facto inhabilis ad illa postea as-
sequenda aliisque poenis pro modo cul-
pae puniatur.

Can. 2396. - Clericus, qui assecutus
pacificam possessionem officii vel bene-

1 Vide citationem ad pag. 322 in nota.

Tit. XVIII. - De del. in coll. ben. eccl.

305

ficii cum priore incompatibilis, prius
quoque retinere praesumpserit contra
praescriptum can. 15b\ 1439, utroque
privatus ipso iure exsistat.

Car. 2397. - Si quis ad dignitatem
cardinalitiam promotus, iusiurandum.
de quo in can. 234, emittere recusave-
rit. ipso facto cardinalitia dignitate pri-
vatus perpetuo maneat.

Cah. 2398 - Si quis ad episcopatum
promotus, contra praescriptum can. 333
intra tres mensea consecrationem susci-
pere neglexerit, fructus non facit suos,
fabricae ecclesiae catbedralis applican-
dos: et si postea in eadem negligentia
per totidem menses perstiterit, episco-
patu privatus ipso iure manet.

Titulus XVIII

De delictis in
collatione —

— illegitima

susceptione —

et
dimissione —

dignitatum
otficiorum et
beneficiorum

ecclesiasti-
corum l —

— per electionem

— diversa —

— contra libertatem eius

— scienter factam de indigno vel
non servata substantiali forma

— per simoniam

- neglecta auctoritate illius ad quem
pertiuet

— per occupationem vel ante neces-
sarias litteras

— per acceptationem et possessionem
non vacantium de iure

— per retentionem prioris incompa-
tibilis

dignitatis —

— per clericos

— cardinalitiae, recusando iusiuran-
dum emittere

— episcopalis, negligendoconsecratio-
nera suscipere

— maiores, munus sibi commissum
deserere praesumentes

— in manus laicorum resiguantes

— persistentes in illegitimn deten-
tione

— per Abbalem vel Praelatum nullius non recipien-
do benedictionem

— negligentiae in fidei piofessione emitteuda

Can.

2390

»

2391

»

2392

»

2393

»

2394

»

2395

»

2396

»

2397

»

2398

»

2399

JO

•24(10

» 2401

. 2402
» 2403

233. Inscriptio tituli. — Deinde perpendendus estTituIusXVM
sic ioscriptus: De delirlis commissis in collatione ex parte Supe-
rioris ecclesiastici aliorumque inleivenientium, susceptione ex parte

1 Vide canones in pagg. 304, 312.
Br.AT - Comm. Teit. Cod. Iur. Can.

20

306 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2390

provisi, et ex utrorumque parte in dimissione dignitatum etiam
Episcopalium, officiorum stricto sensu ad normam can. 145, et be-
ne/iciorum ecclesiasticorum, quae ad normam can. 1409 intelli-
genda sunt.

234. Ordo canonum in hoc Titulo talis est: actus ad ofticium
ecclesiasticum quodcumque ex praedictis conferendum ordinatos re-
spiciunt canones 2390-2393, occupationem illegitimam praefatorum
ofliciorum puniunt can. 2394-2396, quarumdam obligationum in
susceptione dignitatum munimen praestant can. 2397, 2398, contra
illegitimam sive desertionem muneris sive resignationem officii
can. 2399, 2400 lati sunt, et e contrario can. 2401 contra illegi-
timam detentionem, atque postremi duo can. 2402, 2403 urgent
observantiam canonis de Abbatiali benedictione recipienda, atque
alterius circa tidei professionem emittendam, quae in assecutione
ofliciorum a lege canonica est praescripta.

235. Contra electionum libertatem impedientes. —
Can. 2390. § 1. Liberlatem electionum ecclesiasticarum, non iam
libertatem unius vel alterius electoris, dummodo in illam non re-
dundet eflicaciter, quovis modo, scilicet: impediendo ne fiant vel ne
aliquis determinatus eligatur, vel ut electio fiat de aliquo singulari
vel inter aliquos designatos ; ac intendatur unum vel aliud, vi, gra-
vibus minis, dolo, etc. directe contra ipsos electores vel indirecte
per damna in personas coniunctas vel res ipsorum, exprimitque
canon : a) per se fortassis ut exequutores b) vel per alios impe-
dientes, et hi primo, vel secundo a) electores distributive sumptos,
aut electum, b) peracta canonica eleclione, quia tunc libertas ele-
ctionis utpote factae impediri amplius nequit, sed c) propter eam,
quod motivum deprehendi potest ex verbis aut circumstantiis de-
licti sequentis vel ex pcrsonis electorum contra quas patratur,
d) quoquo modo nocumentum vel grave incommodum causante gra-
vantes, hi singuli delinquentes pro modo culpae puniantur; poena
est indeterminata sed enuntiata praeceptivis verbis.

Hucusque in genere statuit canon de personis delinquentibus,
sed laicos respicit § 2. Quod si electioni a collegio habente ad
illam ius, a) clericorum vel b) religiosorum, non laicorum v. gr.
in confraternitatibus, peragendae, a) laici etsi personae privalae
b) vel saecularis potestas i. e. eam exercentes a) sese illegitirne
v. gr. contra canon. 166 vel aliter adversus leges ecclesiasticas,

Cnn. 2390-2391 Tit. XVIII. - De del. in coll. ben. eccl. :■<»?

b) contra libertatem canonicam, qua ecclesia gaudere debet in suis
collegiis, c) immiscere quod vetatur in can. cit. d) praesumpserint,
igitur ad normam ean. 2229, §2; non autem illi puniuntur prae-

senti canone, sed respeetu habito ad huiusmodi determinatam Irans-
gressionem, 1° electores singuli qui hanc immixtionem a) sollicita-
vcrint excitando laieos vel saeeularem potestatem, b) vel sponte
i. e. sine vi, metu aut dolo intlieto admiserint illos sese immi-
scentes nt supra, ipso facto sollicitationis vel admissiouis praedi-
ctarum, atque illae actiones sunt delicta pro quibus privati sunt
pro ea vice provjsionis per electionem iure eligendi, quod accrescit
ceteris electoribus non delinquentibus; ac 11° qui vero suae electioni
taliter factae scilicet: cum praedicta immixtione laicali scienter
quoad hoc electionis vitium consenserit externe quidem ad nor-
mam can. 175, fil ad ojjicium vel beneficium, stricto sensu acci-
piendo utrumque ad normam can. 143, 1409, de quo agitur, non
ad alia, ipso facto inhabilis, scilicet: ad validam susceptionem iliius.
Ergo hic canon non est extendendus ad alias elecliones quamvis a
collegio clericorum vel religiosorum peractas ex can. 2219, £ 3 ',
nisi officium habeat potestatem saltem dominativam, qua in hypo-
thesi eliam interpretandus de religionibus laicalibus ac mulierum,
eo quod (can. 145, § 2) « ex contextu sermonis appareat » idipsum,
ne verbum « religiosorum » inutililer aut improprie positum sit in
canone.

236. Electio, non servata forma substantiali, et contra
designantes scienter personam indignam. — Sicut praecedens
canon pro canonica electionum libertate constitutus est, sic electionis
legitimitatem protegit can, 2391. § 1. Collegium ipsum, non con-
sideratis singulis electoribus, quod indignum subiectum scienter ele-
gerit, quae scientia diversis probationibus constare potest, atque
praesumitur, quando fundalur indignitas in « lege aut poena certa
aut in facto electi notorio » ad normam can. 16, § 2; ipso igitur
praefatae electionis faclo collegium privatur pro ea vice, scilicet:
pro ea officii provisione, iure ad novam electionem procedendi equi-
dem valide.

1 Caa. 2219, § 3. Non licet poenam de persona ad personam vel de
casu ad casum producere, quamvis par adsit ratio, imo gravior, salvo
tamen praescripto can. 2231.

308 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2391-2392

§ 2. Singuli vero electores qui substantialem electionis for-
mam, scilicet: quae ad validitatem ipsius electionis atque singulo-
rum suffragiorum pertinet, scienter, quod verbum « plenam cogni-
tionem ac deliberationem exigit » ad normam can. 2229, § 2,
non servaverint, possunt pro gravitate culpae ab Ordinario pu-
niri. Poena est indeterminata et « verbis facultativis » utitur lex.
(Can. 2223, § 2).

In praecedentibus paragraphis sancitum est de electione; quid
simile paragrapho primo consideratur quoad alios actus praevios
officiorum institutioni canonicae in § 3. Clerici vel laici, quia etiam
his competere possunt actus sequentes, qui indignum seu non ido-
neum scienter, ut stipra explicatum est, praesentaverint ob ius pa-
tronatus vel noininaverint v. gr. ex privilegio apostolico, iure prae-
sentandi vel nominandi ipso facto pro ea vice carent. In hoc ergo
et in casu primi paragraphi « Iibera officii aut beneticii provisio
ad eum Superiorem devolvitur, a quo contirmanda esset electio vel
danda institutio vel cui ius providendi successive competit » ad
normam can. 178, 1465, § 1.

237. Contra simoniam. — Can. 2392. Firmo praescripto
can. 129 de iuridicis effectibus ob sequens l delictum, quod proinde
sit externum et moraliter imputabile (can. 2195, § I), illud per-
petrantes simoniae sive iuris divini sive iuris ecclesiastici etiam
confidentialis sed ad normam can. 727, 728 2, in quibuslibet ofjiciis

1 Can. 729. Firmis poenis in simoniacos iure statutis, contractus
ipse simoniacus et, si simonia committatur circa beneficia, officia, digni-
tates, subsequens provisio omni vi caret, licet simonia a tertia persona
commissa fuerit, etiam inscio proviso, dummodo boc non fiat in fraudem
eiusdem provisi aut eo contradicente. Quare :

1° Ante quamlibet iudicis sententiam res simoniace data et accepta,
si restitutionis sit capax nec obstet reverentia rei spirituali debita, re-
stitui debet, et beneficium, officium, dignitas dimitti,

2° Simoniace provisus non facit fructus suos ; quod si eos bona fide
perceperit, prudentiae iudicis vel Ordinarii permittitur fructus perceptos
ex toto vel ex parte eidem condonare.

2 Can. 727, § 1. Studiosa voluntas emendt vel vendendi pro pretio
temporali rem intrinsece spiritualem, ex. gr., Sacramenta, ecclesiasticam
iurisdictionem, consecrationem, indulgentias, etc, vel rem temporalem
rei spirituali adnexam ita ut res temporalis sine spirituali nullo modo
esse possit, ex. gr., beneficium ecclesiasticum, etc, aut res spiritualis
sit obiectum, etsi partiale, contractus, ex. gr., consecratio in calicis con-
secrati venditione, est simonia iuris divini.

§ 2. Dare vero res temporales sprituali adnexas pro temporalibus
spirituali udnexis, vel res spirituales pro spiritualibus, vel etiam tem-

Can. 231)2-2391 Tit. XVIII. - De del. in coll. ben. eccl. 309

stricto sensu (can. 145), bene/iciis can. 1409, aut dignitalibus ec-
clesiasticis v. gr. Episcopatu, Cardinalatu : — 1° Incurruht in e.rcom-
municationem lalae sententiae Sedi Apostolicae simpliciter reser-
vatam; sed « S. R. E. Cardinales sub hac lege non comprelicn-
duntur » ad normam can. 2227, § 2; — 2° Ipso faclo privati in
perpetuum manent iure a) eiigendi, b) praesentandi, c) nominandi,
si quod habeant; ut ego puto respectu illius oilicii, etc. pro cuius
provisione commiserunt simoniam praedictam; — Poenae snb nn. 1°
et 2° tenent clericos et laicos, additur enim: 3° Si clerici sint,
praeterea suspendantur. Poena est ferendae sententiae sed verbis
praeceptivis expressa. (Can. 2223, § 3).

238. Conferentes neglecta illius auctoritate cui com-
petit. — Can. 2393 protegit ius confirmandi ac instituendi sequenti
sanctione. Omnes qui iure a) eligendi, et quamvis laici b) prae-
sentandi vi iuris patronatus, c) vel nominandi ex privilegio apo-
stolico legitime ad Codicis normam fruuntur, non alii v. gr. « pa-
rentes vel tutores acatliolici » et minores in casu, eo quod ad normam
can. 1456 « ius patronatus interim suspensum manet », si neglectaf
etsi non propter contemptum, sed ita voluntarie ut adsit hoc de-
lictum, auctoritate illius cui a) confirmatio b) vel inslitutio com-
petit, a) officium, b) beneficium aut c) dignitatem ecclesiasticam,
prout haec verba fuerunt declarata in can. praec, conferre certo
invalide ad normam can. 147, 148, praesumpserint, scilicet: absente
a imputabilitatis imminutione sive ex parte intellectus sive ex parte
voluntatis » (can. 2229, § 2), suo iure de quo supra respectivo
pro ea vice providendi ipso facto privati manent. Unde praesen-
tatio vel nominatio post hoc delictum nullam vim haberet iuridi-
cam, ac est locus devolutioni liberae provisionis ad Superiorem.

239. Contra illegitime officia occupantes vel se inge-
rentes in ea. — Quoad legitime provisos, vel in via provisionis
positos, est latus can. 2394. Qui benefcium, officium vel dignila-
lem ecclesiasticam, ut in can. 2392 fuerunt declarata, propria au-
ctoritate occupaverit, scilicet: velut capiens possessionem, sive pro-

porales pro temporalibus, si id ob periculum irreverentiae erga res spi-
rituales ab Ecclesia prohibeatur, est simonia iuris ecclesiastici.

Can. 728. Cum de simonia agitur, emptio-venditio, permutatio, etc,
late accipiendae sunt pro qualibet conventione, licet ad effectum non
deducta, etiam tacita, in qua scilicet animus simoniacus expresse non
manifestetur, sed ex circumstantiis colligatur.

310 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2394-2395

visus legitime sive a fortiori non provisus, et hoc primum, — vel
secundo ad ea tantum a) electus, b) praesentatus, c) nominatus in
eorumdem, ad quae singula supradicta fuit designatus, a) posses-
sionem vel b) regimen seu c) administrationem quocumque autem
praetextu vel nomine sese ingesserit ad exequendum, non vero si
prosequatur exsecutionem officii ante illam designationem concessi
eidem, antequam necessarias litteras, casu ergo quo necessariae
sint hae, a) confirmationis vel b) institutionis, Sedis Apostolicae
pro beneficiis consistorialibus aut reservatis, Ordinarii vero loci pro
aliis, 1° acceperit, 11° easque illis ostenderit, quibus de iure debet,
sicut v. gr. dicitur pro Episcopis in can. 334, § 2, pro Vicariis et
Praefectis Apostolicis in can. 293, § 2, idemque dicatur quoad
Superiores religiosorum (sed ut hic supra) cum officio stricto sensu ;
unusquisque illorum aliter faciens: — 1° Sit a) ipso iure ad eadem
singula, quae « propria auctoritate occupaverit » vei in quae ille-
gitime « sese ingesserit )>, inhabilis b) et praeterea ab Ordinario
suo pro gravitate culpae puniatur, et hoc statutum est praeceptivis
verbis de poena indeterminata ; — 2° Per a) suspensionem grada-
tim b) privalionem unius disiunctive beneficii, officii, dignitatis
antea obtentae et, c) si res ferat prudenter consideranda, etiam
per depositionem de qua poena est can. 2303; scopusque harum
poenarum est : cogatur a beneficii, officii, dignitaiis a) occupatione
b) eorumque regimine c) vel administratione de quibus supra, statim
prout a re non sua, monitione praemissa illis diversis poenis, re-
cedere.

Subiungitur vero sanctio delicti hac occasione forsan per alios
patrandi: 3° a) Capitula vero, b) conventus c) aliique omnes ad
quos spectat quod subiungitur, huiusmodi scilicet: inter puniendos
vi huius canonis tantummodo a) electos, b) praesentatos c) vel no-
minatos ante litterarum exhibitionem forsitan vere receptarum con-
firmationis aut institutionis admittentes per actus tradendi regimen
vel administrationem vel his se subiicientes, ipso facto a iure a) eli-
gendi b) nominandi vel c) praesentandi, si quod habent, suspensi
maneant ad beneplacitum Sedis Apostolicae; poena quidem vindi-
cativa iuxta can. 2298, 2°.

240. Contra suscipientes officium de iure non vacans.
— Can. 2395. Qui scienier. « quaelibet igitur imputabilitatis di-
minutio sive ex parte intellectus (excepta ignorantia affectata) sive

Can. 2395-2398 Trr. XVIII. - De dei. in coll. ben. eccl. 311

ex parte voluntatis eximit » ab incurrenda enuncianda poena (ca-
none 2229, § 2) eo quotl 1° acceptat, non iam electionem aut prae-
sentationem de se factam, sed ad normam can. 148, 1° liberam
collationem a) offcii, b) benefcii c) vel dignitalis, prout haec sunt
declarata in can. 2392, sub conditione: de iure non vacantis ad
normam can. 18, § \, el 11° patiatur se in eius possessioncm im-
mitli ad normam can. 1444, § 1 l quoad beneficia, et aliorum ca-
nonum quoad ofllcia diversa, sit ipso facto inhabilis ad illa, de
quibus singulis agitur, postea assequenda cum vacaverint, aliisque
poenis hic indeterminatis, sed verbis praeceptivis utitur lex (ca-
none 2223, § 3), pro modo culpae puniatur.

241. Adversus non relinquentem prius officium incom-
patibile. — Can. 2396. Clericus, qui assecutus a) pacifcam b) pos-
sessionem offcii vel benefcii (ut in can. 2392 explicatum est) cum
priore habito incompatibilis, prius quoque « ob tacitam renuncia-
tionem ab ipso iure admissam vacans ipso facto et sine ulla decla-
ratione » (can. 188, °) retinere p raesumpserit (can. 2229, § 2)
contra praescriptum can.156 quoad officia ecclesiastica, 1439 quoad
beneficia, ubi ait § 2: « Incoinpatibilia sunt non solnm duo beneficia,
quorum onera universa idem beneficiarius per se implere simul
nequeat, sed etiam duo beneficia quorum alterutrum ad honestam
ipsius sustentationem sufficiat.»; talis sic delinquens utroque officio
aut beneficio privalus ipso iure existat.

242. Contra renuentem dare iusiurandum. — Can. 2397.
Si quis ad dignitatem cardinalitiam promotus « absens a Curia »
iusiurandum quod « del>et in recipiendo bireto rubro dare se intra
annum, nisi legitimo detineatur impedimento, Summum Pontificem
aditurum », de quo praescriptum habetur in can. 234, emitlere re-
cusaverit, nec sufiicit omissio alia de causa v. gr. ex ignorantia,
etc, ipso faclo cardinalitia dignitate privatus perpetuo maneat.

24. Negligens recipere consecrationem. — Can. 2398.
Si quis ad Episcopatum promotus, contra praescriptum cmn. 333
ibi explicatum et loquens de episcopatu residentiali, inlra tres menses
consecrationem suscipere neglexerit, 1° fructus non facit suos, sci-

1 Can. 1444, § 1. Missio in beneficii possessionem fiat secundum
modum iure peculiari praescriptum, vel legitima consuetudine receptum.
nisi iusta ex causa Ordinarius ab eo modo seu ritu expresse in scriptis
dispensaverit ; quo in casu baec dispensatio locum tenet captae posses-
sionis.

312

Lib. V. - Pars III. - Depoenis in clelicta Can. 229S-2401

licet: transactis mensibus illis, ex tunc fabricae ecclesiae cathe-
dralis applicandos, et hoc est intelligendum, ut patet, de episcopo
residentiali; II0 et si postea in eadem negligentia quoad suscipien-
dam episcopalem consecrationem per totidem menses computandos
ad normam can. 34, § 3, 1° 2° perstilerit, episcopatu privatus
ipso iure manet.

Can. 2399. - Clerici maiores, munus
a proprio Ordinario sibi commissum,
sine eiusdem Ordinarii licentia, dese-
rere praesumentes, suspendantur a di-
vinis ad tempus ab Ordinario secun-
dum diversos casus praefiniendum.

Can. 2400. - Clericus qui in manus
laicorum officium, beneficium aut di-
gnitatem ecclesiasticam resignare prae-
sumpserit, ipso facto in suspensionem
a divinis incurrit.

Can. 2401. - Si quis in detinendo
officio, beneficio, dignitate, non obstante
legitima privatione aut reraotione, per-
sistat, aut ne ea dimittat, moras ille-
gitime nectat, ea, praemissa monitione,

deserere cosatur per suspensionem a di-
vinis aliasve poenas, depositione, si res
ferat, non exclusa.

Cain. 2402. - Abbas vel Praelatus nul-
lius qui contra praescriptum can. 3'22,
§ 2, benedictionem non receperit, est
ipso facto a iurisdictione suspensus.

Can. 2403. - Qui contra praescri-
ptum can. 1406 fidei professionem sine
iusto impedimento emittere negligat,
moneatur, praefinito quoque congruo
termino; quo transacto,contumax,etiam
per privationem officii, beneficii, digni-
tatis, muneris, puniatur; nec interim
beneficii, officii, diguitatis, muneris
fructus facit suos.

244. Contra deserentes munus sibi commissum. —

Can. 2399. Clerici maiores, a) munus a proprio Ordinario sibi
commissum, et quod « suscipiendum est clericis ac lideliter implen-
dum » ad normam can. 128, b) sine eiusdem Ordinarii licentia,
c) deserere praesumentes, verbum explicatum a Codice in can. 2229,
§ 2, verbis praescriptivis ait lex: suspendantur a divinis scilicet :
« ab omni actu potestatis ordinis quam, per sacram ordinationem
sive per privilegium obtinent » (can. 2279, § 2, 2°) ad tempus,
quod innuit poenam vindicativam (can. 2298, 2°), ab Ordinario
secundum diversos casus praefiniendum. Poena igitur est determi-
nata, eo quod sola temporis durationis praefinitio relinquitur Ordi-
narii arbitrio.

245. Contra resignantem in manus laicorum. — Can.
2400. Clericus qui in manus laicorum ac proinde invalide ad nor-
mam can. 187, a) o/ficium, b) beneficium, c) aut dignitatem eccle-
siasticam resignare praesumpserit, ut in praec. canone, ipso facto
in suspensionem a divinis supra declaratam ex can. 2279, § 2, 2°,
sed veram censuram incurrit.

246. Contra detentionem illegitimam officii, beneficii,
dignitatis. — Can. 2401. Si quis supple: clericus in detinendo of-

Can. '2401-2403 Tit. XVIII. - De del. in coll. ben. eccl. 313

ficio, beneficio, dignitate, in sensu inscriptionis Tituli, a) non <>l>-
stante legitima i. e. iuxta ss. canones decreta privatione propter
clelictum, vel remotione torsitan inculpabiliter, b) persistal remanens
in possessione, aut ne ea dimiltat, hoc enim tine saltem praesu-
mendo, c) moras illegitime a iure non permissas vel contra leges
nectat, scilicet: velut addens unam alteri; alterutro in casu proul anlea
determinato, ea, scilicet: officium, benelicium, dignitatem, a) prae-
missa monitione, b) deserere libera seu vacantia de facto cogatur
c) per suspensionem a dirinis (can. 2279, § 2, 2°) aliasve poenas,
depositione, si res ferat, scilicet: secundum circumstantias, non
exclusa. Sunt poenae terendae sententiae sed indeterminatae quoad
electionem inter ipsas (can. 2217, § 1, 1° 2°).

247. Contra Praelatum negligentem recipere benedi-
ctionem. — Can. 2402. Abbas vel Praelatus nullius ad normam
can. 319, qui contra praescriptum can. 322, § 2, scilicet: « qui ex
praescripto apostolico vel ex propriae religionis constitutionibus be-
nedici debent, intra tres menses » ibi determinatos benedictionem
abbatis non receperit « ab Episcopo, quem maluerit » ; ille est ipso
facto transacti temporis cum dicta culpabili omissione, a iurisdi-
ctione suspensus (Can. 2279, § 2, 1°). Ouae « suspensio vetat om-
nem actum potestatis iurisdictionis pro utroque foro tam ordinariae,
quam delegatae ».

248. Contra negligentem emittere fidei professionem.
— Can. 2403. Qui contra praescriptum can. 1400 a) fdci pro-
fessionem b) sine iusto, h. e. quod legi sit proportionatum, impedi-
mento emittere c) negligat, quod supponit habendam cognitionem
obligationis, atque temporis pro ea adimplenda transitionem, a) mo-
nealur equidem a Superiore competente ad subsequentem poenam
infligendam, b) praefinito quoque congruo termino ad implendam
obligationem, e) quo transacto absque effectu, proindeque (suppo-
sita monitione) si maneat contumax, d) eliam per privationcm, sci-
licet: procedi potest in punitione usque ad illam, a) offcii, b)
benefcii, c) dignitatis, d) muneris, uniuscuiusque disiunctive pu-
niatur; — sed praeter hanc sanclionem ferendae sententiae praece-
ptivis verbis enunciatam, additur altera latae sententiae: nec in-
terim saltem a monitione habita, sed verius a negligentiae ut supra
tempore, benefcii, officii, dignitalis, muneris fructus facit suos;

314

Lib. V. - Pars 111. - De jyoenis in delicta

utpote deficiente conditione iuris ad illos lucrandos; et consequenter
restituendos sponte ante ullam iudicis vel Superioris declarationem,
non secus ac in iure praecedenti cautum fuerat.

TITULUS XIX.
De abusu potestatis vel officii ecclesiastici.

Can. 2404. - Abusus potestatis ec-
clesiasticae, prudenti legitimi Superio-
ris arbitrio, pro gravitate culpae pu-
niatur, salvo praescripto canonum qui
certam poenam in .aliquos abusus sta-
tuunt.

Can. 2405. - Vicarius Capitularis
aliive omnes, tam de Capitulo quam
extraoei, qui documentum quodlibet ad
Curiam episcopalem pertinens sive per
se sive per alium subtraxerint vel de-
struxerint vel celaverint vel substaDtia-
liter immutaverint, iocnrruot ipso facto
in excommuDicatioDem Sedi Apostolicae
simpliciter reservatam, et ab Ordioario
etiam privatioDe officii, beoeficii, plecti
poteruot.

Can. 2406. - § 1. Quicunque officio
tenetur acta vel documeota seu libros
Curiarum ecclesiasticarum vel libros pa-
roeciales couficieDdi, cooscribeodi aut
coDservaodi, si ea falsare, adulterare,
destruere vel occultare praesumpserit,
suo officio privetur aliisve gravibus poe-
nis ab Ordinario pro modo culpae pu-
niatur.

§ 2. Qui vero acta, documenta vel
libros hos Iegitime petenti exscribere,
transmittere seu exhibere dolose detrec-
taverit aliove quovis modo officium
suum prodiderit, privatione officii vel
suspensione ab eodem et mulcta ad ar-
bitrium OrdiDarii pro gravitate casus
puDiri potest.

Can. 2407. - Qui Curiae officiales
seu admioistros quosvis ecclesiasticos,
iudices, advocatos vel procuratores do-
nis aut poliicitationibus ad actioDem
vel omissiooem officio suo contrariam
inducere tentaverit, coDgrua poeoa ple-
ctatur et ad reparaoda damoa, si qua
illata siot, compellatur.

Can. 2408. - Taxas cousuetas et le-
gitirae approbatas ad uormam can. 1507,
augentes aut ultra eas aliquid exigen-

tes, gravi mulcta pecuniaria coercean-
tur, et recidivi ab officio suspeudantur
vel removeautur pro culpae gravitate,
praeter obligationem restituendi quod
iniuste perceperint.

Can. 2409. - Vicarius Capitularis con-
cedens littcras dimissorias pro ordiua-
tionecontra praescriptum can. 958, § 1,
n. 3, ipso facto subiacet suspensioni a
divinis.

Can. 2410. - Superiores religiosi qui,
contra praescriptum cao. 965-967, sub-
ditos suos ad tpiscopum alieoum ordi-
oaudos remittere prae&umpserint, ipso
facto suspensi sunt per mensem a Mis-
sae celebratione.

Can. 2411.- Superiores religiosi qui,
candidatum nou idoneum contra prae-
scriptum caD. 542, aut sine requisitis
litteris testimoDialibus cootra praescri-
ptum can. 544, ad novitiatum recepe-
riot, vel ad professionem cootra prae-
scriptum caD. 571, § 2 admiseriot, pro
gravitate culpae puniantur, non exclusa
officii privatiooe.

Can. 2412. - Religiosarum etiam ex-
emptarum Antistitae pro gravitate cul-
pae, noo exclusa, si res ferat, ofticii
privatione, ab Ordinario loci puniantur:
1.° Si contra praescriptum can. 548
doles puellarum receptarum quoquo mo-
do impeDdere praesumpseriot, salva
semper obligatione de qua in can. 551;

2.° Si contra praescriptum can. 552
omiserint Ordinarium loci certiorem fa-
cerede proxima alicuius admissiooe ad
oovitiatum vel ad professionem.

Can. 2413. - § 1. Antistitae quae
post indictam visitatiooem religiosas in
aliam domum, Visitatore non consen-
tiente, transtulerint, itemque religiosae
omnes, sive Autistitae sive subditae,
quae per se vel per alios, directe vel
indirecte, religiosas induxerint ut in-
terrogatae a Visitatore taceant vel ve-

Tit. XIX. - De abusic pot. vel off. eccl.

315

ritate quoquu raodo dissimulent aut non
sincere exponant, vel eisdem, ob re-
sponsa quae Visitatori dederint, mole-
stiam, sub quovis praetextu, attulerint,
inhabiles ad offieia assequenda, quae
aliarura regimen secumferunt, a Visi-
tatore declarentur et Antistitae officio,
quo funguntur, priventur.
§ 2. Quae in superiore paragrapbo

praescripta sunt, etiam virorum religio-
uibus applicentur.

Can. '2414. - Antistita quae contra
praescriptum can. 521, § 3, 5*22, 523
se gesserit, a loci Ordinario moneatur;
si iterum deliquerit, ab eodem officii
privatiooe puniatur, illico tamen cer-
tiore facta Sacra Congregatione de Re-
ligiosis.

Titulus XIX

De abusu

potestatis vel

oflficii eccle-

siastici —

— in genere

— quoad Curia-
rum —

Can

— documenta subtrahenda, destru-
enda, celanda

— documenta seu libros in se vel
communicanda

— ofificiales seu administros induc-
tos ad infidelitatem

— vel parochorum taxas ultra debi-
tum exactas

— Vicarii capitularis quoad concedendas dimissorias

- in remissione ordinando-

— Superiorum religio
sorum

— Antistitarum religio-
sarum

rum

— in receptione non idoneo-
rum vel sine litteris

— quoad puellarum dotes et
Episcopi certiorationem

— occasione visitationis cano-
nicae

— propter confessani petitio-
nem

2404
240o

2406

2407

2408
2409

2410

2411

2412

2413

2414

249. Inscriptio tituli atque sub eo delictorum recensio.
— De abusu scilicet: per ss. canonum inobservantiam in exercitio
tum potestatis ecclesiasticae iurisdictionis aut dominativae, equidem
extra sacramentorum administrationem, quia huic opposita delicta
puniuntur in Tit, XVI, tum vel officii ecclesiastici sensu lato cum
hoc « ex contextu sermonis appareat » ad normam canonis 145, § 2.

Delicta sub hoc titulo sunt hoc ordine recensita. Can 2404
reprimit quemcumque abusum potestatis ecclesiasticae. cui subse-
quuntur speciales canones tres 2405-2407 in defensione sive acto-
rum, documentorum ac librorum Curiarum et paroeciarum, sive

316 Lib. V. - Paks III. - Depoenis in delicta Can. 2401-2406

fidelitalis curiae tlioecesanae; observatio taxarum ex parte officia-
lium et parochorum urgetur in can. 2408, Vicarium capitularem
respicit can. 2409, duo sequentes can. 2410,2411 Superiores reli-
giosos officio abutentes puniunt, atque tres postremi can. 2412-
241 4 Antistitas religiosarum.

250. Abusus in genere coercitio. — Can. 2404. Abusns
potestatis ccclesiasticae explicatus in Tituli inscriptione, quicumque
fiat, prudenti legitimi Superioris arbitrio, seu indeterminata poena
(canon 2217, § 1, 1°), pro gravilate culpae puniatur, ad normam
igitur can. 3223, § 3, 1° 2°, salvo praescripto canonum v. gr.
subsequentium qui certam poenam latae vel ferendae sententiae in
aliquos abusus slatuunl.

251. Laedentes Curiam quod eius documenta. — Can.
2405. a) Vicarius Capitularis, aliive omnes b) tam de Capitulo
cathedrali designante illum, c) quam extranei Capitulo eidem, cle-
rici aut laici, qui documentum quodlibet ad Curiam episcopalem
scilicet: ad diversa officia Curiae ipsius, sive in Archivo situm sive
extra ipsum, v. gr. ad Vicariatum, ad Tribunal dioecesanum, etc.
perlinens sive per se sive per alium, atque in hoc secundo casu
delinquit uterque, hoc est: etiam exequens, a) subtraxerint, veluti
furando clam vel rapiendo aperte, b) vel destruxerint tantum v.
gr. laceratione, combustione, c) vel celaverint, etsi e loco non
asportaverint, d) vel substantialiter immutaverint, ergo non com-
prehenditur accidentalis documenti mutatio, vel materialis per no-
vam transcriptionem authenticam loco veteris exemplaris; praedicti
delinquentes incurrunt ipso facto in excommunicationem Sedi Apo-
stolicae simpliciter reservatam, sed praeterea lex addit facultativis
verbis: et ab Ordinario etiam privalione disiunctive officii, bene-
ficii, plecti poterunt.

252. Adversus curiales delinquentes. — Quamvis in ca-
none praecedente sanctio percellat omnes qui documentum quodlibet
Curiae episcopalis ex delicto aliquo ibi expresso violaverint, sub-
ditur canon puniens personas specialiter addictas eorum conserva-
tioni, videlicet:

Can. 2406. §1. Quicumque officio, v. gr. cancellarius, notarius,
ad normam can. 372, § 1, 374, parochus ad normam can. 470,
§ 1, lenetur acta, i. e. authentica scripta eorum quae per Curiam
tiunt, b) vel documenta, scilicet: quae docent mentem de diversis

Can. 2400 2407 Tit. XfX. - Dv abusu pot. vel off. eccl. 317

rebus vel factis a<l ecclesiam pertinentibus, c) seu libros manuscri-
ptos, aut typis quoad formulas editos, secretos vel non, Curiarum

ecclesiaslicarum sive Romanae, sive dioecesanae, d) vel libros pa-
roeeiales de quibus est can. 470, a) conficiendi quoad documenta,
b) conscribendi quoad acta et libros, c) aut conservandi quoad sin-
gula praedicta, a) ft ea falsare, loco illorum sUpponendo alia, vel
falsum in eis conscribendo, b) adulterare, scilicet : adiungendo ali-
quid in veris docnmentis, actis, libris, vel mutando, u-l cancel-
lando, c) destruere quoad materiale illorum constitutivum lacerando,
comburendo, etc. d) vel occultare tantummodo respeclu illorum
quibus debent praesto essc, etiam non extrabendo, praesumpserit
(can. 2229, § 2), a) suo officio quo abusus est privetur b) aliisve
gravibus poenis ab Ordinario pro modo culpae puniatur. Poena
igitur est ferendae sententiae ac indeterminata, sed praeceptivis verbis
lex loquitur.

§ 2. Qui vero acta, documenta vel libros hos, ut declarata
sunt in §° praec1., legitime petenti ad normam can. 874, 3°, 378.
38i, a) exscribere, b) transmitlere exemplaria |>etita, c) seu enchi-
bere tanturamodo, a) dolose i. e. ad constituendum delictum iuxta
can. 2200, § 1, detrectaverit h. e. recusaverit, aliove quovis modo
officium suum prodiderit, i. e. infideliter contra illud cgerit praeter
modos antea in canone enumeratos. v. gr. conlra secretum servan-
dum, privatione officii vel suspensione ab eodem otticio. scilicet:
poena alterutra, mulcla, sic poenae determinantur sed facullativis
verbis, (can. 2223. § 2) videiicet: ad arbitrium Ordinarii pro gra-
vilate casus etiam unius puniri potest.

253. Contra inducentes curiae administros adversus
eorum officium. — Ne igitur otliciales in exequendo tideliter sua
ecclesiasticarum curiarum officia priventur munimine hominibus
necessario, subditur can. 2401 . Qui Curiae ecclesiasticae ul supra
a) offciales seu administros quosvis maiores vel minores ecclesia-
sticos, scilicet: sic dictos propter munus, etsi laicos, b) iudices, c)
advocatos vel d) procuratores in foro quidem ccclesiastico a) donis
actu exhibitis aut pollicitationibus cuiuscumque rei vel servitii ulilis
in facto aut verbo b) ad actionem vel omissionem c) officio suo
contrariam uti finem inducere d) tentaverit, sive obtineat intentmn,
sive non, ad normam can. 2212, § 4; sic, ut explicatum est, de-
linquens congrua poena plectatur, quod verbis praeceptivis expri-

318 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2407-240»

mitur adimplendum quidem a competente Superiore ecclesiastico,
et simul cum illa: ad reparanda damna, quorum fuit causa efficax,
si qua illala sint, compellatur ; quia tum iure naturali, tum vi
can. 2209, § 3 sunt imputabilia eidem.

254. In augentes taxas, vel ultra eas exigentes. — Aliud
delictum consideratur in officialibus Curiae ac in parochis per ca-
non. 2408. Taxas consuetas et legitime approbatas ad normam
can. 1507 « pro variis actibus iurisdictionis voluntariae vel pro
exsequutione rescriptorum Sedis Apostolicae vel occasione ministra-
tionis Sacramentorum vel Sacramentalium », (quas « praefinire in
tota ecclesiastica provincia solvendas, est Concilii provincialis aut
conventus Episcoporum provinciae; sed nulla vi praefinitio eius-
modi pollet, nisi prius a Sede Apostolica approbata fuerit »), au-
gentes, quando interrogantur de ipsis solvendis, vel assertione do-
losa, aut ultra eas etsi vere patefactas aliquid exigentes non sponte
oblatum, alterutro in casu a) gravi mulcta pecuniaria coerceantur,
ut in quo peccarunt puniantur, nec simile quid attentent, unde
b) et recidivi « sensu iuris » (can. 2208, § 1) ab officio in quo
praevaricant suspendantur vel removeantur, igitur poena est de-
terminata et praeceptivis verbis expressa, disiunctive autem pro
culpae gravitate, quin ex praedictis poenis liberentur ab adimplendo
iure naturae, unde subinfert canon : c) praeter obligationem resti-
tuendi quod iniusle perceperint, nam ut ait D. Th. *: « iustum est
aliquod opus adaequatum alteri secundum aliquem aequalitatis mo-
dum » et infra: « Alio modo aliquid est adaequatum vel commen-
suratum alteri ex condicto, sive ex communi placito », et infra:
« alio modo ex condicto publico, puta... cum hoc ordinat princeps,
qui curam populi habet, et eius personam gerit; et hoc dicitur ius
(seu iustum) positivum » : obiectum quidem iustitiae commutativae
(ut patet in art. 1°, et q. LVIII art. XI), et cuius violatio secum-
fert onus restitutionis 2.

255. Propter illegitimas litteras dimissorias. — Can. 2409.
Vicarius capitularis concedens litteras dimissorias pro ordinatione,
quamvis haec non verificetur, dummodo ad ordinandi potestatem
pervenerint, contra praescriptum can. 953, § 1, n. 3, scilicet: vel
sine «Capituli consensu» vel «intra annum » alicui non arctato

1 II-II36. q. LVII, a. II. — 2 Q. LXII, art. I et II.

Can. 2400-2410 Trr. XIX. - De abtmi pot. vel off. eccl. 319

<( ratione beneficii aut certi alicuius oflicii », prout eo in canone
declaratum est, sic delinquens ipso facto conccdcndi praefatas lit-
teras subiacet suspensioni a divinis. Scilicet: quae « vetat omnem
actum potestatis ordinis quam quis sive per sacram ordinationem
sive per privilegium obtinet ». (Can. 2279, § 2, 2°).

256. Contra Superiores illegitime remittentes ordi-
nandos. — In eadem materia versatur sequens can. 2410. Supe-
riores religiosi maiores, etsi Congregationum, sed exempti, quia
his competit ad normam can. 964, 2° et 3° litteras dimissorias suis
subditis concedere; imo alii Superiores qui huiusmodi privilegium
obtinuerunt cum servanda ex iure limitatione can.8 cit.1 4°, atque
canon applicatur «societatibus clericalibus sine votis, quatenus so-
cietas privilegio gaudeat dimissorias conceclendi ad ordines suis
subditis » *; ergo singuli eorum, qui contra praescriptum can. 965-
961, scilicet : extra quinque casus recensitos sub can. 966, £ I,
« aut concessionem litterarum dimissoriarium de industria in id
tempus diflerant » (dummodo id externe saltem ex circumstantiis
pandatur et sic deliclum constituat) « quo Episcopus vel abfuturus
vel nullas habiturus sit ordinationes », a) subdilos suos b) ad Epi-
scopum alienum, scilicet : (can. 965) « dioecesis, in qua non sita est
domus religiosa, ad cuius familiam pertinet ordinandus », unde lioc
requisitum deest, quando « Superiores religiosi m fraudem Episcopi
dioecesani » ubi erat prius, « subditum ordinandum ad aliam reli-
giosam domum mittant » praevie, ut in veritate ad huius familiam
pertineat posteaque ordinetur, quamvis peccent contra can. 967 "2 ;
sed ad incurrendam subsequentem poenam, necesse est, ut duabus
cum determinationibus a) et b) ordinandos c) remittere, quamvis
ordinationis eflectum non consequantur, d) praesumpserint, ergo ad
normam can. 2229, § 2, propter explicatum delictura ipso facto
suspensi suni per mensem, poena igitur vindicativa can. 2286, 2298,
2°, a Missae celebratione tantummodo.

257. Recipientes candidatum non idoneum vel sine lit-
teris testimonialibus. — Easdem personas ac praecedens, sed cum

1 Vide citationem ad pag. 322 in nota.

2 Can. 967. Caveant Superiores religiosi ne in fraudem Episcopi
dioecesani subditum ordinandum ad aliam religiosam domum mittant,
aut concessionem litterarum dimissoriarum de industria in id tempus
differaut, quo Episcopus vel abfuturus, vel nullas babiturus sit ordina-
tiones.

320 Lib. V. - Pars III. - Depoenis in delicta Can. 2411-2412

amplitudine alias etiam plectit sequens can. 2411. Superiores re-
ligiosi, scilicet : maiores ad normam can. 543, attamen propter vo-
cabuli generalitatem intelligendi cuiuscumque religionis sive virorum
sive mulierum, sed iuris pontificii ; exclusis monasteriis monialium
loci Ordinario subiectis et Congregationibus iuris dioecesani, eo quia
in istis ad illum videtur pertinere quod in hoc canone punitur, se-
cundum ea quae dicta fuerunt in can. 574 ad § 2, atque Ioci Or-
dinarius non venit nomine Superioris religiosi praecipue in prae-
senti canone poenaii. — Praedicti ergo Superiores qui a) candi-
datum non idoneum conlra praescriptum can. 542, proindeque
absque dispensatione Apostolica circa conditiones ad validitatem vel
liceitatem admissionis, et « quoad (hanc) primam partem, societatibus
clericalibus sine votis applicetur » canon secundum decisionem Com-
miss. Pont. ad ss. canones auth. interpretandos *, b) aut sine re-
quisitis litteris testimonialibus contra praescriptum can. 544 ibi-
dem interpretatum, c) ad novitiatum receperint scilicet: invalide
aut illicite respective, d) vel ad professionem scilicet : primam post
novitiatum contra praescriptum can. 571, § 2 scilicet : eum qui
« non iudicetur idoneus » admiserint ; omnes praedicti Superiores
pro gravitate culpae puniantur a generali Moderatore vel ab eo
ad quem pertineat, sed verbis praeceptivis lex exprimitur, quae
punitio extendi potest : non exclusa offcii privatione.

258. Non observantes praescripta canonum de dotibus
et de certioratione. — Simili poena indeterminata eodemque
modo ferendae sententiae animadvertendum est in delinquentem vi
seq.s can. 2412. Religiosarum eliam exemptarum proindeque mo-
nialium quoque, a fortiori non exemptarum, Antislitae maiores aut
locales, quae ss. canonibus infra cil.s iam explicatis parere debent,
pro gravitate culpae, non exclusa, si res ferat, offcii, quo deno-
minantur, privatione, ab Ordinario toci puniantur, quia eidem his
in rebus subiectae sunt ; — 1° Si contra praescriptum can. 549
dotes puellarum receptarum, etsi ante ipsarum professionem ac no-
vitiatum usque ad & religiosae obitum », quoquo modo etiam « ad
aedificandam quidem domum aut ad aes alienum extinguendum »
impendere praesumpserinl, quod vocabulum « plenam cognitionem
ac deliberationem exigit » iuxta can. 2229, § 2 ; sequitur vero ad-

1 Vide citationem ad pag. 322 in nota.

Can. S412-2413 Tjt. XIX. - Dt abusu pot. veL off. cccl. 321

monitio: salva semper obligatione de qua in can. 551 circa dotem
« religiosae professae discedenti integram restituendam », vel illa
transeunte « ad aliam religionem j> huic tradendam, secundum ibi
datam explicationem ; — 2° Si contra praescriptum can. 552 omi-
serint, scilicet: « duobus saltem rnensibus ante *, Ordinarium loci
certiorem focere de proxima (quod \erbum confirmal interprela-
tionem datam illius clausulae) alicuius puellae admissione ad no-
viliatum vel ad professionem.

259. Delicta occasione visitationis canonicae. — Re-
spectu ad can. 511-513 hic positus est sequens can. 2413. § 1.
Antistitae equidem maiores ad quas pertineat, quae a) posl indi-
ctam visitationem, scilicet : hoc delictum non incurrent, si etiam
intuitu visitationis indicendae, sed antea, b) religiosas, nempe: pro-
fessas c) in aliam domum, d) Visilatore non consentiente. unde si
necessitas vel utilitas contrarium faciendi existat, petatur huius li-
centia, e^ transtulerint, quod verbum proprie comprehendit tum
adscriptionem in alterius domus familiam, tum religiosae missio-
nem ad tempus, quae ultima, si tieret ab Antistita locali, posset
huiusmodi translatio iuxta canonem puniri et hucusque prima pars
eius ; secunda est : itemr/ue religiosae omnes, sive Antistitae eliam
locales, sive subditae; 1° quae a) per se vel per alios, b) directe
vel indirecte, c) subiectas visitationi religiosas, ergo professas, in-
duxerint active, sive obtineant vel minus intentum, ut a) interro-
gatae a Yisitatore taceant « de iis quae ad visitalionem spectant »
conlra « ius et oflicium quod visitator habet » vi ean. 513, §1, b)
rel veritatem quoquo mcdo v. gr. per tergiversationem, amphibo-
logias, aequivocationem, demijiutionem dissimutent c) aut non sin-
cere exponant contra obligationem qua « religiosae tenentur respon-
dendi secundum veritatem » vi can. ac §J cit. ; 11° vel a) eisdcm
scilicet : religiosis, quae visitationi subiectae fuerunt, b) ob responsa
quae Visitatori dederint c) molesliam, d) sub quovis praelexlu,
altulerint, non tamen si molestia ipsis inferatur propter alias trans-
gressiones, vel defectus, qui prudenter illam exigant ; — singulae
ut praedictum est deliquentes, a) quoad futurum inhabiles ad of-
ficia assequenda sensu lato ac non omnia, sed quae aliarum regi-
men secumferunt, a Visitatore declarenlur per simplex decretum,
ut haec poena per canonem inflicta constel cuin efteclu atque de-
claratio facienda praeceptivis verbis exprimilur in canone; b) et prae-

Blat - Comm. Text. Cod. Iur. Can. 21

322 Lib. V. - Pars III. - De poenis in delicta Can. 2413-2414

terea quoatl praesens Antislilae officio, quo funguntur, priventur.
Quae poena, ut patet, iocum habet, secus ac praecedens, solum
quando Antistita sit delinquens. — Videlur canonem considerasse
sexus debilitatem in illa delicta propensiorem, sed non sunt exclu-
siva mulierum, hinc subditur, qui ex dictis liquet § 2. Quae in
superiore paragrapho praescripta sunt, etiam virorum religionibus
et « societatibus sine votis » l applicentur.

260. Antistita delinquens contra libertatem confessio-
nis. — Ratio ultimo dicta impulit legislatorem, ut extendens n. 11
Dec.1 S. C. de religiosis 2 conliceret ultimum Codicis can. 2414. An-
tistita, ut plurimum localis, ac etiamsi maior sit, quae a) contra
praescriptum can. 521, § 3, 522, 523 ad confessionis libertatem tu-
tandam conditorum, et quod multiplex praescriptum ibi declaratum
est, se gesserit, et hoc verbum late patet, a loci Ordinario monea-
tur, etiamsi exempta toret regularibus subiecta, cum in hac ma-
teria confessionum illi non his subiiciatur ; b) si iterum deliquerit,
supposita monitione praefata ob prius delictum, ab eodem Ordina-
rio offcii privatione punialur, qui debet insuper adimplere sequen-
tis clausulae praescriptum : c) illico tamen certiore facta Sacra
Congregatione de Religiosis. Loquitur lex praeceptivis verbis, at-
que Ordinarius loci prudenter reminiscatur can. 2223, § 3.

1 Commiss. Pont. ad ss. canones auth. interpretandos 2-3 Iun.
1918. CO. X, 347, n. VI. — 2 3 Feb. 191 3. CO. V, 62.

A. M. D G.

FINIS.

Laus Deo sempeh.

INDEX

CANONUM ET COMMENTARII

'»>

Benevolo lectori

CAN. PAG.
V

LIBER QUINTUS
De delictis et poenis.

PARS PRIMA.
De Delictis.

TITULUS 1.

De natura delicti eiusque divisione.

Canones 2195-2198 .

Libri et Partis inscriptio

Delicti notio

Actuum diversitas

Partis in titulos divisio

Inscriptio tituli. — Canonum ordo

Delicti natura ....

Quaiitas delicti et quantitas .'

Delictum occultum, publicum et notorium

Delictorum persecutio ....

2195
2196
2197
2198

TITULUS 11.

De imputabilitate delicti, de causis illam aggravantibus
vel minuentibus et de iuridicis delicti effectibus.

Canones 2199-221 J

Scbema: Titulus II. De imputabilitate... etc.
Inscriptio tituli et canonum coordinatio.

1

>

2

q

«j

4

>

5

6

7

10

L2

13

11

324

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

De impatabilitate delicti ......

Doli notio .........

Defectus perfecti usus rationis. ....

De ignorantiae influxu quoad imputabilitatem
Imputabilitas ex omissione debitae diligentiae
De delictis puerorum ......

De bis, quae vi metusque causa fiunt
Passionis influxus quoad imputabilitatem
Circumstantiae quantitatem delicti augentes .
De recidivo ac pluries delinquente ....

De bis qui partem babent in delicto seu de conreis
Delictorum iuridicae sequelae .....

De obligatione damna resarciendi ....

CAN.

PAG.

. 2199

14

2200

15

2201

17

2202

18

2203

20

2204

21

2205

22

2206

25

2207

26

2208

28

2209

29

2210

36

2211

39

TITULUS III.
De conatu delicti.

Canones 2212, 2213

Inscriptio Tituli .....
De conatu delicti ac de frustrato delicto
De praedictorum actuum imputabilitate .

2212
2213

39

>

40
41

PARS SECUNDA.
De Poenis.

SECTIO I.

De poenis in genere.

Canon 2214

Ius seu potestas Ecclesiae coercitiva

Divisio Sectionis in titulos ....

2214

43

44
46

TITULUS IV.

De poenarum notione, speciebus, interpretatione
atque applicatione.

Canones 2215-2219 .

Tituli inscriptio ac ordo canonum .

Notio .......

Suprema divisio poenarum
Diversae poenarum denominationes.
De poenis decernendis
De poenarum interpretatione .

47

2215

48

2216

»

2217

50

2218

51

2219

54

INDEX CANONUM BT COMMBNTARJl

3-_>r>

TITULUS V.

De Superiore potestatem coactivam habente.

Canones 2220-2225

Inscriptio Tituli .....
Principium de subiecto ....
Legislatoris ecclesiastici potestas coactiva
Superioris ecclesiastici coactiva potestas.
De iudicis potestate .....
Multiplicatio seu adauctio poenarura
Modus servandus .....

OAH.

i- \ •; .

56

57

2220

»

222]

58

2222

»

2223

60

2224

63

2225

64

TITULUS VI.

De subiecto coactivae potestati obnoxio.

Canones 2226-2235

Schema : Titulus VI. De subiecto coactivae potestati ob

noxio .....
Inscriptio Tituli. — Ordo canonum
Subiectio legi praeceptove poenali
Personae privilegiatae
Delictum legis poena mulctatum
Exousatio a poenis ob igncrantiam
Quantum eximit aetas a poenis
Extensio legum poenalinm implicita
De observantia incursae poenae
Praerequisita poenarum inflictioni
De infligendo remedio poenali .
De poena inferenda, dum absit delictum

65

67

2226

68

2227

70

2228

71

2229

72

2230

74

2231

75

2232

76

2233

77

2234

79

2235

>

TITULUS VII.
De poenarum remissione.

Canones 2236-2240

Iuscriptio Tituli. — Canones Tituli
Quinam in genere remittere possunt
Ordinariorum potestas remittendi poenas
Conditio ad remissionis validitatem.
Diversi modi validae remissionis
Terminus reatus poenae ferendae sententiae .

80

81

2236

•

2237

82

2238

85

2239

86

2240

i

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

SECTIO II.

De poenis in specie.

TITULUS VIII.
De poenis medicinalibus seu de censuris.

Caput I. — I)e censuris in genere.

Canones 2241-2254

Schema : Caput I. De censuris in genere
Inscriptiones Sectionis, Tituli et Capitis
Canonum coordinatio. .......

Censurarum notio et adhibenda circumspectio
Delictum censura puniendum et de contumacia
De censuns ab hdmine . . ...

Censurarum multiplicatio .......

Divisiones censurarum .......

Reservationis institutio, interpretatio atque virtualitas.
De reservationis vigore .......

De absolutione censurae .......

De absolutionis a censuris amplitudine . . .

De ipso absolutionis censurae actu .....

De absolutionis huiusmodi effectu quoad diversum forum
De absolutione in periculo mortis .....

De absolutione a censuris ordinaria. ....

De absolutione a censuris extraordinaria.

CAN.

PAG-

87

89

90

2241

91

2242

93

2243

96

2244

98

2245

100

2246

102

2247

103

2248

105

2249

107

2250

108

2251

109

2252.

110

2253

112

2254

115

Caput II. — De censuris in specie.

Canones 2255, 2256

Inscriptio capitis et praeambuli canones .
Censurarum distinctio ac mutuae differentiae.
Quorumdam verborum significatio ....

Art. I. — De excommunicatione.

Tanones 2257-2267 .
Schema: Art. I. De excommunicatione
Divisio capitis et inscriptio art. I .
Canonum ordo .....
Excommunicationis definitio
Excommunicatorum canonica distinctio
Effectus excommunicationis circa divina officia

121

»

2255
2256 124

125
126
127
128

2257 »

2258 129

2259 131

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

327

Circa receptionem sacramentorura et sacramentalium .
De sacramentorum et sacramentalium confectione et admini

straticne .....
Aliae sacrorum prohibitiones .
Quoad actus legitimos, etsi non sacros
Circa iurisdictionis exercitium.
Aliae prohibitiones ....
Propria differentia inter excommunicatum post sententiam

et vitandum .......

Communicatio in profanis prohibita directe fidelibus

Art. II. — De interdicto.

Canones 2268-2277 ....

Schema : Art. II. De interdicto

Inscriptio articuli et ordo canonum

Interdicti notio et praecipua distinctio

Interdicti auctor et subiectum.

Interdicti localis prohibitio limitatur

Permissiones ex iure.

Effectus interdicti localis particularis

Localis interdicti interpretatio.

Multiplex personale interdictum

Prohibitiones ex personali interdicto

De Sacramentorum receptione sine absolutione ab interdicto

Interdictum partiale ........

Art. III. — De suspensione.

Canones 2278-2285

Inscriptio articuli et coordinatio canonum
Suspensionis definitio et illius diversi effectus
Suspensionis ab officio eftectus .....

Suspf-nsionis a beneficio effectus .....

Amplitudo suspensionis .......

Limitatio suspensionis ab homine, qiiae deest in suspensione
latae sententiae ........

Alii rtuspensionis effectus .......

De invaliditate actuum contra suspensionis prohibitiones
De suspensione ob delictum personae moralis

CAN. PAO.

2260 133

2261 .

2262 135
221 i3 136

2264 138

2265 »

2266 140

2267 »

141
142
143

2268
2269
2270
2271
2272
2273
2274
2275
2276
2277

144
146
148
151
152
153
154
1 55
157

158
159

2278 »

2279 160

2280 162

2281 163

2282 164
228B »

22S4 165

2285 167

TITULUS IX.

De poenis vindicativis.

Canones 2286-2290

Inscriptio Tituli ac ordo canonum .

Poenae vindicativae definitio ....

2286

IC8
169

328

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

CAN. PAG.

Distinctio alia iuridica eam inter et censuram . . . 2287 170
Suspensio exequutionis sententiae ...... 2288 »

Cessatio poenae vindicativae . . . . . .- . 2289 171

Suspensio ac dispensatio poenae vindicatLvae per confessarios. 2290 »

Caput I. — De poenis vindicatiYis communibns.

Canones 2291-2297 ....

Divi<*io Tituli et inscriptio capitis primi

Ordo canonum ....

Harum poenarum enurceratio .

Privatio sedis ut laicorum poena

Infamiae duplicis notio

Infamiae effectus iuridici .

Intamiae alterutrius cessatio . .

De inhabilitatis poena

De mulctae pecuniariae applicatione

173

174

. 2291

»

. 2292

176

. 2293

»

. 2294

177

. 2295

178

. 2296

»

. 2297

179

Caput II. — De peculiaribus clericorum poenis vindicativis.

Canones 2298-2305

Inscriptio capitis et canonum coordinatio

Enumeratio huiusmodi poeuarum .....

De privatione beneficii atque prohibitione ministerii .

De privatione ad tempus habiti ecclesiastici .

De praescripto commorationis certo in loco .

Causae ad hanc praescriptionem aut contrariam prohibitionem

De poena depositionis .......

De privatione perpetua deferendi habitum ecclesiasticum
Maxima clericorum poena vindicativa ....

180
181

2298 »

2299 182

2300 183

2301 184

2302 »

2303 . 185

2304 186

2305 »

TITULUS X.
De remediis poenalibus et poenitentiis.

Caput I. — De remediis poenalibus.

Canones 2306-2311

Inscriptio Tituli atque Capitis, huiusque canonum ordinatio

Enumeratio remediorum poenalium .

Quandonam sit monitio iacienda

Quando et qualiter sit locus correptioni.

Divisio utriusque iemedii ac modus servandus

De praecepto, uti poenali remedio .

De vigilantia .......

187
188

2306 »

2307 189

2308 190

2309 »

2310 191

2311 192

INDEX CANONUM ET COMMENTAIUI

329

Caput II. — De poenitentiis

Canones 2312, 2313

Inscriptio capitis huiusque canones.
Poenitentiae scopus, divisio et impositio
Poenitentiarum canonicarum elenchus .

CAN. PAG.

193

»
. 2312 »
. 2313 195

PARS TERTIA.
De poenis in singula delicta.

Inscriptio Partis eiusque in titulos distributio

196

TITULUS XI.
De delictis contra fidem et unitatem Ecclesiae.

Canones 2314-2319

Inscriptio Tituli et canonum coordinatio

Adversus apostatas, haereticos et schismaticos

Contra suspectum de haeresi ....

Suspicio de haeresi ob huius iuvamen .

Adversus docentes vel defendentes propositiones damnatas .

Propositiones damnatae cum excommunicatione latae sen-

tentiae. ..........

Contra delinquentes ratione quorumdam librorum prohibi-

torum ...........

Contra delicta, quae ut plurimum accidunt in matrimoniis

mixtis 2319 206

197

198

2314

J>

2315

202

2316

»

2317

203

204

2318

205

TITULUS XII.
De delictis contra religionem.

Canones 2320-2329

Schema: Titulus XII. De delictis contra religionem

Inscriptio Tituli et ordo canonum .

Delicta contra sanctissimam Eucharistiam

Delicta in Missa per Sacerdotem celebrata

Ministerii sacerdotalis usurpatio

Delicta contra reverentiam Divini Nominis

Delicta circa stipendia missarum

Ob superstitionem vel sacrilegium in genere ,

Deiicta ob falsas reliquias

207

208

2320

209

2321

210

2322

211

2323

214

2324

i

2325

215

2326

216

330

INDBX CANONUM ET COMMENTARII

Circa delictum quaestus ex indulgentiis.
Contra violatores cadaverum vel sepulcrorum
Adversus alios locorum sacrorum violatores .

CAN. PAG.

2327 216

2328 217

2329 218

TITULUS XIII.

De delictis contra auctoritates, personas
et res ecclesiasticas.

etc.

exer-

Canones 2330-2340

Scheraa: Titulus XIII. De delictis contra auctoritates,.
Inscriptio tituli et huius priorum canonum ordinatio
Delicta in eligendo Summo Pontifice
Quoad inobedientiam ......

Quoad appellationem. ......

Pro Litteris et actis Sedis Aplcae. et Legatorum .
Delicta contra libertatem, iura Ecclesiae et iurisdictionis

citium . . . .
Adscriptio sectis machinantibus ....
Clerici ac religiosi ut supra delinquentes
Iurisdictionis exercitium impeditum in paroeciis .
Delicta respectu ad poenas inflictas.
Sanctio prohibitionis sepulturae ecclesiasfcicae
De eo, qui obduratus manet in censura .

Canones 2341-2344

Contra fori privilegium ......

Contra violationem clausurae .....

Privilegium canonis in tota eius amplitudine
Contra iniurias per verba aut scripta

Canones 2345-2349

In detensionem bonorum et iurium Ecclesiae Romanae.
Defensio proprietatis bonorum ecclesiasticorum eorumque fru-

ctuum .........

Contra illegitimas rerum ecclesiasticarum alienationes
Sanctio canonum 1514, 1516 .....

Ut praestationes debitae solvantur ....

218

219

220

2330

221

2331

222

2332

»

2B33

223

2334

224

2335

225

2336

»

2337

226

2338

227

2339

230

2340

231

232

2341

233

2342

234

2343

236

2344

238

239

2345

240

2346

241

2347

244

2348

245

2349

246

TITULUS XIV.

De delictis contra vitam, libertatem, proprietatem,
bonam famam ac bonos mores.

Canones 2350-2359

Schema: Titulus XIV. De delictis contra vitara,
Inscriptio tituli et canonum distinctio .
Contra abortum et suicidium ....

etc.

2350

246
247
248
249

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

331

In odium duellorum .

In libertatis tutelam.

De raptoribus .

De iniuriis et damno dato

De iniuriis verbalibus

Contra big.uniae delictum.

De adulteriis et stupro

De clericis contra sextum praeceptum delinquentibus

De clericis concubinariis et contra sextum sacrilegis

TITULUS XV.

CAN. l'AG.

2351 252

2352 255

2353 257

2354 258

2355 260

2356 261

2357 262

2358 264

2359 265

De crimine falsi.

Canones 2360-2363 269

Inscriptio Tituh et canonum ordo ...... 270

Quoad Acta S. Sedis 2360 »

In subreptione vel obreptione quoad rescripta . . . 2361 272

Circa alia documenta ecclesiastica 2362 273

Contra delictum falsae denunciationis de crimine sollicita-

tionis 2363 »

TITULUS XVI.

De delictis in administratione vel susceptione
ordinum aliorumque Sacramentorum.

Canones 2364-2375

Scbema: Titulus XVI. De delictis in administratione... etc.

Inscriptio Tituli et mutua canonum ordinatio

Delicta quae in quorumlibet sacramentorum ministerio acci-

dere possunt .... .....

Contra presbyterum qui confirmationem invalide ministret .
Delicta in iurisdictionis sacramentalis usurpatione
Contra delictum absolvendi complicem in peccato turpi
Contra delicta quae aliquam babent connexionem cum con-

fessione saoramentali ........

Delicta iu sigillum sacramentale ......

Delicta in peragenda recipiendaque consecratione episcopali.
Contra delictum simoniae in sacramentorum administratione

et receptione .........

Delictum recipiendi ordinationem illicitam causa ministri .
Sanctio delictorum in ordinatione tribuenda quibusdam sub-

iectis ...........

Sanctio adversus accedentes ad ordines contra ss. canones .
Contra ineuntes matrimonium sine dispensatione necessaria

impedimenti mixtae religionis ......

275

276

277

2364

278

2365

»

2366

279

2367

280

2368

283

2369

285

2370

286

2371

287

2372

288

2373

289

2374

290

2375

291

332

INDEX CANONUM ET COMMENTARIl

TITULUS XVII.

De delictis contra obligationes proprias status clerical

vel religiosi.

Canones 2376-2384

Schema: Titulus XVII. De delictis contra obligationes pro-

prias status... etc. ........

Inscriptio Tituli et canonum ordo .

Propter omissum annuale examen ......

Contra omissionem interessendi conferentiis atque solvendi

casum moralem .........

Propter gravem negligentiam rituum et caeremoniarum
Contra non deferentes habitum ecclesiasticum
Contra clericos et religiosos negotiationem exercentes .
Adversus clericos non residentes ......

Contra parochum graviter negligentem .....

Adversus negligentes circa paroeciales libros.

Contra negligentes canonicos theologum et poenitentiarium.

Canones 2385-2389

Apodtata a religione .... .....

Contra fugitivos . . • .

Contra dolum admissum in professione nulla.

Contra matrimonium contrahentes obstante voto perpetuo ac

publico ..........

Delictum contra legem vitae communis .....

CAN.

PAG.

292

293

2376

294

2377

»

2378

295

2379

296

2380

297

2381

»

2382

298

2383

299

2384

»

300

2385

301

2386

»

2387

302

2388

»

2389

303

TITULUS XVIll.

Oe delictis in collatione, susceptione

et dimissione dignitatum,

officiorum vel beneficiorum ecclesiasticorum.

Canones 2390-2398

Schema: Titulus XVIII. De delictis in collatione, susceptione

et dimissione dignitatum,.,. etc. ....

Inscriptio Tituli. ........

Ordo canonum .........

Contra electionum libertatem impedientes

Electio, non servata forma substantiali, et contra designantes

scienter personam indignam .....

Contra simoniam ........

Conferentes, neglecta illius auctoritate cui competit
Contra illegitime officia occupantes vel se ingerentes in ea
Contra suscipientes officium de iure non vacans .

304

305

306

2390

»

2391

307

2392

308

2393

309

2394

»

2395

310

IMDEX CANONUM KT COMMENTARII 333

CAN FAG*

Adversus non relinquentem prius officium incompatibile 2396 311

Contra renuentem dare iusiurandum ..... 2397 »

2:;;»s

2399
2400

312

Negligens recipere consecrationem

Canones 2399-2403 ...

Contra deserentes munus sibi commissum

Contra resignantem in manus laicorum .

Coutra detentionem illegitimam officii, beneficii, dignitatis . 2401 »

Contra Praelatum negligentem recipere benedictionem . . 2402 313

Contra negligentem emittere fidei professionem . . . 2403 »

TITULUS XIX.

De abusu potestatis vel officii ecclesiastici.

Canones 2404-2414 314

Scbema: Titulus XIX. De abusu pote3tatis vel officii eccle-

siastici ........... 315

Inscriptio Tituli atque sub eo delictorum recensio. . . »

Abusus in genere coercitio .......

Laedentes Curiam quoad eius documenta ....

Adversus curiales delinquentes. ......

Contra inducentes curiae administros adversus eorum officium.
In augentes taxas, vel ultra eas exigentes ....

Propter illegitimas litteras dimissorias .....

Contra Superiores illegitime remittentes ordinandos
Recipientes candidatum non idoneum vel sine litteris testi-

monialibus 2411 »

Non observantes praescripta canonum de dotibus et de cer-

tioratione . . . . • • • • • .2412 320

Delicta occasione visitationis canonicae 2413 321

Antistita delinquens contra libertatem confessionis . . 2414 322

2404

316

2405

>

2406

316

2407

317

2408

318

2409

»

2410

319

COMMENTARIUM TEXTUS

C0DICI8 IURIS CANONICI

LIBER I.

NORMAE GENERALES

Praevio Tractatu Introductorio
et Appendice subsequente de legibus ac libris iiturgicis

AUCTORE

FR. ALBERTO BLAT O. P.

LECT. S. THEOL. AC IURIS CAN. DOCT.
ET CODICIS PROFESSORE IN PONTIFICIO COLLEGIO INTERNATIONAM

" ANGELICO „

♦■

ROMAE

EX TYPOGRAPHIA PONTIFICIA IN INSTITUTO PII IX.

(IUVKNUM OPIFICUM A S. IOSKPH)

1921

Ss/ s^

Auctoris iura
secundum vigentes leges reservantur

sss ^^\.

ROMAE SEXTA DIE AVGVSTI
ANNO MCMXXI

AD PERENNEM MEMORIAM

ANNI SAECVLARIS SEPTIMI

A GLORIOSO TRANSITV

BEATISSIMI P. DOMINICI

FVNDATORIS ORDINIS NOSTRI

VOLVMEN HOC PRODIT
DEVOTISSIMI ANIMI TESSERA

BENKVOLO LECTORI

^

Codicem Iuris Canonici perscrutantibus nobis
opus est duas qualitates comites indesinenter habere :
docilitatem in mentem, obedientiam in voluntate.
Excellentiam in istis expostulaYit eximia prudentia
et auctoritas summa, quibus Christus exornavit suam
Ecclesiam. Obedientia faciet, ut desiderio urgeamur
noscendi, quid voluit legislator Ecclesiae servandum,
ita quod nec magis nec minus excipiamus. Talis
animi dispositio intellectum attentum ac solertem
reddet, quia Ecclesiam audiens Christum audit, atque
Spiritus Sanctus, qui eam regit, eidem suggessit etiam
quid sit acceptum apud Eum atque linguam ipsius
facit disertam, ad decernendum sobrie in verbis ac
certe in sententiis.

Quamplurima sunt verba, quorum significatio in
Codice discitur, sed multoties praesupponitur verbo-
rum sensus communiter notos esse saltem apud ss.
canonum peritos, illosque data opportunitate insere-
mus, quin idipsum saepius admoneamus. Canonum
praescripta perscrutabimur, normas sequendo per Co-
dicem traditas quae, dum paulatim in Codicem pro-
grediemur, ampliores fient ac numero auctae inve-
nientur propter veterum canonum accessum. Alia
quoque eiusdem Codicis statuta, interpretationi lu-
men arferent ob mutuam connexionem et arfinitatem.
nec deerunt nobis plures authenticae declarationes
ante et post Codicem editae, quae non carent uti-
litate.

VIII BENEVOLO LECTORI

Intentionem nostram circumscribere valde con-
veniens erit, cnius limites satis amplos non transmu-
tare sanctum nobis erit. Volumus namque callere
perfecte, quantum ex Dei adiutorio nobis datum erit,
quaecumque in Codice praescripta esse in veritate
dici poterit. Verumtamen occasione data, leges alias
ecclesiasticas memorari erit utile, sive liturgiam sa-
cram respiciant illae. sed parce id praestandum erit,
sive particulares sint, quae una vel altera ratione
specialem postulent mentionem.

Ad sacros tamen canones quod attinet, mentem
locupletare curabimus. non tam eruditione quaestio-
num, quae apud Auctores inveniantur. vel utilium
quoque doctrinarum ab eisdem traditarum, sed certis
tam regulis quam doctrinis, quae nostram disciplinam
claram reddunt. Multiplex cum sit ratio sic agendi,
tantum hac contenti erimus, scilicet : ut vitatis opi-
nionibus, quae ad legem statuendam non conferunt,
quia in iure tunc agendi libertas est a Codice per-
missa, praefatam sequentes viam, obtinebimus solidam
doctrinam, cuius fulcimento erit facile nobis in fu-
turum, de opinionum illarum fundamento rectum dare
iudicium, ac sciemus quando, potiusquam uti opinio-
nes, sint velut deviationes respuendae.

Quoad libros Doctorum, qui nostram disciplinam
in aetatum decursu exornarunt, una solummodo al-
terave consideratio circa illorum usum praecipue fa-
cienda videtvir. Ad ecclesiasticas leges condendas vel
ad obligatorias interpretationes dandas, certum est
Doctores nulla potestate praeditos esse. Hinc magis
quam in aliis disciplinis verum erit. doctrinas eorum
in hoc interpretationis munere tantum valere, quan-

BENEVOLO LECTORI IX

tum valeant tum iuris principia rite intellecta quibus
innitantur, tum accuratiora ratiocinia quibus practicas

conclusiones protulerint. Quando igitur nobis obviam
erit casus doctrinae alicuius apud probatos Auctores
communis, curandum est ut proponatur ipsa et id-
ipsum incunctanter faciendum erit in his praecipue,
quae Codex ex veteri iure desumpsit, vel salteni
huiusmodi congruitatem a nobis adnotandam liben-
ter erit.

Etenim ad probatos Auctores, benevole lector, in
Commentarii decursu sobrie pergas et cum solerti
discretione. Sobrie, dixi, non enim multiplicata Do-
ctorum lectione iuvamen ad intelligendos ss. canones
semper consequetur, quinimo multoties ob sententia-
rum diversitatem obscuritas proveniet. Insuper est
potius discretio circa lectionem hanc optimorum quo-
que Auetorum sectanda. In eorum namque libris sunt
apprime distinguenda iuris principia ibidem sparsa,
quae veritatem sibi semper vindicant, dummodo recte
sint intellecta, a regulis disciplinae iuris canonici per
illos traditae. Etsi enim hae fuerint tempore ipsorum
veritati omnino conformes, impraesentiarum eadem
sunt orbatae, si ad Codicis ius, quod ab illo veteri
discrepet, illas regnlas transferas. Neque Doctoribus
potestas competit certo necessaria, ut ipsorum inter-
pretationes non communes, quamvis de iure nunc
servato, ad earum obliget observantiam , sed pro ra-
tionum pondere quibus fulciantur, erunt semper
aestimandae.

E dictis autem falso coniiceretur, praedictam lec-
tionem utilitate destitutam. Porro non est sentien-
dum ita. Ut dictum est prius, multa ex eis addisci

BENEVOLO LEOTORI

principia, estque addendum motiva canonum certa
vel probabilia in probatis Auctoribus inveniri, quibus
nituntur ipsi, atque ab eisdem obtinetur criterium
bene ratiocinandi in hac disciplina, canonesque aptandi
casibus occurrentibus in praxi, quod iurisprudentia
stricte dicta vocatur plurimi facienda. Quapropter ut
desiderio perfecte sciendi canones fiat satis, quoad
scientiam theologicam aliasque nostrae affines disci-
plinas, Doctorem Angelicum ac Bened. XIV ut prin-
cipes oportet revereri. In toto Commentario Reiffen-
stuel et Schmalzgrueber ex antiquis uti amici sunt
habendi, et cum eis inter Auctores ante Codicem
Wernz et Santi merito sunt commendati. Post ipsos,
atque ad tempus quod attinet praesens, cum desint
Commentaria in totum Codicem elaborata, pro Libro I
Auctorum notitia facile habetur, inter quos Marotto
et Cocchi adnumerare non est dubitandum. Ex vete-
ribus pro eodem Libro deservient ex theologis con-
sulendi Suarez de legibus, Banez de iustitia et iure,
dum inter canonistas Barbosae tractatus de dictio-
nibus et clausulis usu frequentioribus, uti lexicon-iu-
ridicum magno cum fructu in hoc et aliis Codicis li-
bris studioso cuilibet est assumendum. Si adhuc alio-
rum Canonistarum notitia desideratur, selectorum Do-
ctorum elenchus cum relativa biographia et biblio-
graphia apud Wernz inveniri potest.

Quae hucusque de probatorum Auctorum libris
breviter fuit dictum fuerunt exarata pro quolibet be-
nevolo lectore, qui uti novitius ad iuris disciplinam
accedat, talibus namque non indigent considerationi-
bus quicumque circa illius cognitionem sunt provecti,
imo hi poterunt absdubio aliam terere ab ipsis prae-
dilectam viam.

BENEVOLO LBCTORI XI

Deminn Commentarii huins folia perlegens,
quodlibet in eodein recte dictum sibi videatur, Su-
premo legum Conditori pro merito gratias referre
velit, si aliquid distortum invenerit, mihi adiudicare
ignoscendo faveat.

Vale.

Romae die 2 Iulii 1921 in Collegio Aiigelico.

IV. Alp.krttts Blat, < >. P.

CENSURA ECCLESIASTICA ET LICENTIAE

Nos infrascripti, de mandato Revmi. Patris Magistri Generalis
0. P., attente perlegimus opus manuscriptum cui titulus: Commenta-
rium Textus Codicis Iuris Canonici. Liber I, Normae generales cum Tra-
ctatu introductorio et Appendice de « legibus ac libris liturgicis » ab
Adm. R. P. Doctore Fr. Alberto Blat, 0. P., Codicis Iuris Canonici An-
tecessore in Collegio Angelico compositum, et dignum ducimus ut in
lucem edatur.

Romae 8 Octobris 1920.

P. Reoinaldits M. Schiiltes O. P.

S. Theol. Mag. e.t Prof. Theol.

in Coll. Angelico de Urbe.

Fr. IOSEPHITS GONZALEZ O. P.

Dr. et Prof. lur. Can.
in Univers. Friburg., Helv.

Imprimi permittimus :
Romae, die 31 Ianuarii 1921.

Fh. Lud. Theisslino, O. P., Mag. Gen

IMPRIMATUR
Fr. Albertus Lepidi, 0. P., S. P. A. Magister.

IMPRIMATTTR
IosEPHrs Palica, Arch. Philippen., Vicesger.

INTRODUCTIO

IN HOC COMMEXTARIUM

l.
Iuris breves notiones.

1. Iuris significatio etymologica. — Initium sumendum est
a determinatione obiecti. cuius studio intendimus. Et primo qui-

<lem perpendendae sunt diversae vocabuli ius signiflcationes, ac
postea earum praecipuae divisiones. Statim sese nobis ollert DD.
discrepantia quoatl ipsius verbi etymologiam. Quinimo iuxta aliquos
illud vocabulum non est derivatum, eo quod simplicius verbis iustum,
iustitia et similibus inveniatur. Haec ratio vera quidem atque ef-
fieax, si phonologice esset quaestio solvenda, non videtur tamen
cogens, si consideremus illorum verborum sensum; verumtamen
est absolute philologis tlerelim|uenda.

Ad perpendandas vero iuris signilicationes diversas, illud ver-
bum supponimus in ratione signi derivatum secuntlum eorum sen-
tentiam. quibuseum sentit Isitlorus.in c. «ius generale» l Dist. I.,
ubi legitur « ius autem est dictum, quia iustum est. » Supra in-
nuimus non esse cum Isidoro concordem DD. opinionem, alii enim
absque gravi ratione ius dici putant vel a praepositione iuxta, vel
a verbo iuvo, as, are, vel per metathesim a nomine vis. Atque
insuper Ulpianus rationabiliter denominavit ius a iustitia, vel tam-
quam obiectum potentiae habitusve a qua vel a quo respicitur,
quematlmodum scibile ab scientia, visibile a visu nominatur; vel
melius considerans illud sicut artem vel scientiam a suo line, cum
enim laudatus lurisconsultus in eodem textu £ Jus tleliniat: quod sil
ars honi et aequi, certe ius ibidem pro scientia iuris accipit.

i- Praecipuae iuris significationes. — Haec vero iuris
significatio etsi vera, non est tamen unica et nequidem primaria

1 D. Lib. I, tit. I, 1. 1 iu principio.
Hlat - Coinm. Text. Coil. lur. ( 1

Introductio

iuxta D. Thoraam *■■: «dicendum quod consuetum est quod nomina
a sui prima impositione detorqueantur ad alia significanda; sicut
nomen medicinae imposituni est primo ad significandum remedium
quod praestatur infirmo ad sanandum, deinde tractum est ad si-
gnificandam artem qua hoc fit. Ita etiam hoc nomen ius primo
impositum est ad significandum tpsam rera iustam ; postmodum
autem est derivatum ad artem qua cognoscitur quid sit iustum; et
ulterius ad signiticandum locum 2 in quo ius redditur, sicut dicitur
aliquis comparere in iure (aut iudicio); et ulterius dicitur etiam
quod ius redditur 2 (vel dicitur) ab eo, ad cuius ofiicium pertinet
iustitiara facere, licet etiam id quod decernit, sit iniquum ». - In
hoc textu enumerantur praecipuae iuris significationes, dummodo
compleatur per responsionem ad 2m (ibidem) et per iuris acceptio-
nem subiective considerati.

a) Perpendamus seorsini singulas: et primo quidem ius accipitur
pro eodem significando ac iustum, quod est obiectum iustitiae, sicuti
exponit Angelicus in corp. cit. art. dicens: «quod iustitiae proprium
est inter alias virtutes ut ordinet homineni in his quae sunt ad
alterum. Importat enim (iustitia) aequalitatem quamdam, ut ipsum
nomen demonslrat: dicuntur enim vulgariter ea quae adaequantur,
iustari: aequalitas autem ad alterum est.... Sic ergo... reclum quod
est in opere iustitiae, etiara praeter coraparationem ad agentem,
constituitur per comparationem ad aliura. Illud enim in opere nostro
dicitur esse iustum, quod respondet secundum aliquam aequalitatera
alteri, puta recompensatio raercedis debitae pro servitio impenso.
Sic ergo iustum dicitur aliquid, quasi habens rectitudinera iustitiae,
ad quod terminatur actio iustitiae, etiam non considerato qualiter
ab agente fiat.... Et propter hoc specialiter iustitiae prae aliis vir-
tutibus determinatur secundum se obiectum, quod vocatur iustum;
et hoc quidem est ius. Unde manifestum est quod ius est obiectura
iustitiao). Et hoc dictuni sit de priraa iuris signiticatione.

b) Subiungebat D. Tli. 3: «Postmodum hoc nomen ius est deri-
vatum ad artem qua cognoscitur quid sit iustum», et secundum
istam signiticationem ius definitur: «ars boni et aequi »> iuxta
Ulpianum et ut diximus, quam definitionem explicat Iraperator

1 2.a 2.a q. LVII art. 1 ad lm. — 2 D. Lib. I, tit. I, 1. 11. —
3 Resp. cit. ad l.m

IN IIOC COMMENTARIIM

in Inst. iuris civilis (§ iurisprudentia t ), ilum ait: <r Iurisprudentia
est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti
scientia» id est: cognitio seu peritia operum iustorum, quae xilieet
habent aequalitatem quamdam ad alterum secundum debitum prae-
ceptorum divinorum et humanorum: quae praecepta docent quid
iustum vel iniustum, aequum vel iniquum sit. Huic disciplinae qui
student, iuris studiosi, qui eam callent, iurisperiti vel iurisconsulti,
aut Doctores in iure; et qui eamdem ex officio dbcenl in studiorum
Academiis et Universitatibus, iuris Professores vocantur.

c) Haec vero iustorum operum cognitio seu avs considerari potest
in eorum mente, quibus competit, quaenam sint iusta generaliter e-
dicere ac constituere, atque de ista tertia signiticatione ait D. Th. * :
« quod, sicut eorum quae per artem exterius liunt, quaedam ratio
in mente artificis praeexistit, quae dicitur regula artis; ita etiam
illius operis iusti, quod ratio determinat, quaedam ratio praeexistil
in mente, quasi quaedam prudentiae regula».

d) Addit vero Noster Doctor : « et hoc si in scriptum redigatur,
vocatur lex; est enim lex, secundum Isidorum 2, constitutio scripta,
et ideo lex non est ipsum ius, proprie loquendo (i. e. secundum
primam nominis impositionem), sed aliqualis ratio iuris », seu con-
ceptus et quidem per scripturam expressa. Hinc factum est. ut ipsae
leges tum divinae tum humanae iura nominarentur, ideoque in hac
signilicatione ius nihil aliud est quam regula iusti et iniusti, et
sicut habetur in aliis rebus regula vel norma, ut in Geometricis
linea, in Opticis tubus, in artis aediticatoriae perpendiculum; quid
simile obtinet in societate ius, ad quod debent facienda exigi, agen-
daque mensurari. Et hoc in sensu, facta vero abstractione medii
per quod exprimitur ipsa conceptio mentis iuridica, ius accipitur
in c. ius 2. dist. 1 ubi ex Isidoro transcribitur: « Ius generale nomen
est; lex autem iuris est species». In eadem item signiticatione ac-
cipitur, quando aliquid esse dicitur liquidi vel explorati vel dubii
iuris, quando asseritur quemdam laborare ignorantia iuris, quando
exprimitur professores tradere discipulosque excipere interpretatio-
nem iuris canonici, civilis, publici, etc.

e) Ius etiam sub eadem significatione ampliatur ad signandum
complexum legum vel ecclesiasticarum, vel civilium aut a natina

1 Loc. cit. ad 2.m — 2 Etym. lib. V. c. 3.

Introductio

profluentium, etc. ; et sic loquimur de iure canonico, de iure civili,
de iure naturae, etc.

f) Quandoque ulterius accipitur ius pro loco in quo litigantium
cuique quod suum est adiudicatur ab eo, qui munus publicum in
societate exercet. Atque hoc sensu Ulpianus ait: « ius eum solum-
raodo locum esse, ubi iuris dicendi vel iudicandi gratia iudex con-
sistat » ; et dicimus eodem sensu: in ius ire, vocari, duci; in iure
comparere ac sisti. — Huic significationi connectitur alia; pro iu-
dicis nempe sententia, per quam alicui decernitur vel dicitur ius,
idest: adiudicatur quod ipsi debetur; et quia iudicis est in
particularibus casibus proferre quid iustum seu aequale alteri
sit, etiam iniqua sententia per ipsum prolata vocatur ius. se-
cundum Pauli iurisconsulti animadversionem: * «Praetor quoque
ius reddere dicitur, etiam cum inique decernit, relatione scilicet
facta, non ad id quod ita Praetor fecit, sed ad illud, quod Prae-
torem facere convenit ».

g) Supposita igitur lege decernente (aliquid determinatum) sive
rem, sive actionem alteri personae reddendam esse, vel nihil ei
obstandum, inens concipit in ea persona mente ac libera voluntate
praedita moralem facultatem veram illud sibi debitum recipiendi,
exigendi, vel quidquam agendi absque alterius oppositione. Haec
moralis facultas ius subiectivum audit, de quo infra redibit sermo.

3. Divisio iuris sumpti pro iusto. — Ex D. Th. ~: «sicut
dictum est, ius sive iustum est aliquod opus adaequatum alteri,
secundum aliquem aequalitatis modum. Dupliciter autem potest
alicui homini esse aliquid adaequatum; uno quidem modo ex ipsa
natura rei, puta cum aliquis tantum dat, ut tantumdem recipiat,
et hoc vocatur ius naturale. Alio modo aliquid est adacquatum
vel commensuratum alteri ex condicto, sive ex communi placito:
quando scilicet aliquis reputat se contentum, si tantum accipiat.
Quod quidem potest fieri dupliciter: uno modo per aliquod pri-
vatum condictum, sicut quod firmatur aliquo pacto inter privatas
personas; alio modo ex condicto publico, puta cum totus populus
consentit quod aliquid habealur quasi adaequatum et commensu-
ratum alteri; vel cum hoc ordinat princeps, qui curani populi
habet, et eius personam gerit; et hoc dicitur ius positivum ».

1 D. Lib. I, tit. I, 1, 11. — 2 2* 2ae q. LVII a. 2, c.

IN HOC COMMBNTARIUM

Omissis aliis obiectionibus, perpendamus quam ingeril ius di-
vinum, reapse non comprehensum in divisione, i|iii;i utpote naturam
humanam excedens, non est ius naturale, atque uti non innixum
placito vel determinationi auctoritatis humanae non erit posilivum. —
Sed facile solvitur dillicultas dicendo (ib. ad 3m) «quod ius divi-
nuin dicitur quod divinitus promulgatur; et hoc quidem partim est
de his quae sunt naturaliter iusta, sed tamen eorum iustiti;i homines
latet»,sive hoc eveniat ob imbecillitatem humanae mentis in adin-
venienda veritate, quando est propriis relicta viribus, sive ob pas-
siones rationem obnubilantes, sive ob desidiam; «partim autem
(ius divinum est) de his quae fiunt iusta in^itutione divina»;
sicut in quibusdam obligationibus pastorum animarum erga eorum
subditos. «Unde etiam ius divinum per illa duo distingui potest,
sicut et ius humanum ». Sunt enim in lege divina quaedam (quarum
bonitas seu malitia praeeepto divino praesupponitur, et sunt ratio
illius praecepti, quacdam vero sortiuntur bonitatem aut malitiam
solum ex praecepto vel prohibitione divina. Et hoc sic expressil
D. Thomas: «Sunt enim in lege divina quaedam praecepta, quia
bona, et prohibita, quia mala; quaedam vero hona, quia praecepta,
et mala, quia prohibita».

Praeterea, nunc perscrutandum ac solvendum est dubium. quod
exoritur ex iure gentium. Istud enim non est ius positivum; non
enim omnes gentes umquam convenerunt ut e\ communi condicto
aliquid statuerent (consideramus enim ius gentium proprie ut ab
internationali per pacta distinctum); neque uni auctoritati omnes
gentes subiiciuntur; cum tamen, teste Ulpiano celeberrimo lcto. l:
« ius gentium sit, quo omnes gentes utuntur»; ac ceteroquin illud
a iure naturali distinguitur, iuxta Isidorum dicentem 2, quod «ius
aut naturale est, aut civile, aut gentium».

Audiamus ergo solutionem Angelici 1'raeceptpris probantis ius
gentium sub iure naturali comprehendi :!: « Resp. dicendum quod
sicut dictum est. ius sive iustum naturale est, quod ex sui natura
est adaequatum vel commensuratum alteri. Hoc autem polest con-
tingere dupliciter: uno modo secundum absolutam sui considera-
tionem; sicut masculus ex sui ratione habet commensurationem ad

> D. Lib. I. tit. L 1. 1. — - Etvm. lib. V. c. 4. — :i 2* 2»< q.
LVII. a. 3. c.

Introductio

feminam, ut ex ea generet; et parens ad filium, ut eum nutriat.
Alio modo aliquid est naturaliter alteri commensuratum, non se-
cundum absolutam sui ralionem, sed secundum aliquid quod ex
ipso sequitur, puta proprietas possessionum ; si enim consideretur
iste ager absolute, non habet unde magis sit huius quam illius;
sed si consideretur per respectum ad opportunitatem colendi, et
ad pacificum usum agri, secundum hoc habet quamdam commen-
surationem ad hoc quod sit unius et non alterius, ut patet per
Philosophum. Absolute autem apprehendere aliquid non solum con-
venit homini, sed etiam aliis animalibus. Et ideo ius quod dicitur
naturale, secunduKi primum modum, commune est nobis et aliis
animalibus. A iure autem naturali sic dicto recedit ius gentium, ut lu
risconsultus dicit, quia illud omnibus animalibus, hoc solum homini-
bus inter se commune est l. Considerare autem aliquid, comparando
ad id quod ex ipso sequitur, est proprium rationis; et ideo hoc
idem est naturale homini secundum rationem naturalem, quae hoc
dictat. Et ideo dicit Caius iurisconsultus 2: Quod naturalis ratio inter
omnes hotnines constituit, id apud omnes peraeque custoditur,
vocalurque ius gentiumv. Hinc patet quod ea quaesunt iuris gentium
speciali institutione seu communi omnium condicto non indigent;
nam ipsa naturalis ratio ea instituit vel dictavit, velut ex brevi
ratiocinatione cognita sicuti aequitatem habentia. Et Isidorus in eitato
textu: ius naturale vocat illud nobis aliisve animalibus commune,
civile aliud quod positivum diximus et ius gentium proprium na-
turale ius hominum.

4. Aliae iuris divisiones considerari queunt in primario
illius sensu ; la quatenus diversimode aliquis iure qua iusto ordi-
natur ad alterum, et hunc respicit, atque ex hac diversitate obiecti
duae virtutes distinctae specificantur ; videlicet: iustitia particularis
et iustitia generalis seu legalis. De quibus sufliciat quod ait D.
Thomas 3: <c Respondeo dicendum, quod iustitia, sicut dictum est,
ordinat hominem in comparatione ad alium, singulariter conside-
ratum (et haec est iustitia particularis, ib. a. 7. c); alio modo
ad alium in communi. secundum scilicet quod ille qui servit alicui
communitati, servit omnibus hominibus qui sub communitate illa

1 D. Lib. I, tit. 1, 1. 1 in fine. — 2 D. Lib. I, tic. I, 1. IX. —
3 2* 2" q. LVIII. a. 5. c.

IX UOC COMMENTAKIIM

continentur. Ad utrumque ergo se potesl liabere iustitia secundum
propriam rationem. Manifestum esl autem quOd omnes qui sub
communitate aliqua continentur, comparantur a<l communitatem
sicut partes ad totum; pars autem id quod est, totius est; unde
et quodlibet bonum partis est ordinabile in bonum totius. Secun-
<linn hoc ergo bonum cuiuslibet virtutis, sive ordinantis aliquem
hominem ad seipsum, sive ordinantis ipsum ad aliquas alias per-
sonas singulares, est referibile ad bonum commune ad quod ordinat
iustitia. Et secundum hoc actus omnium virtutum possunt ad ius-
titiam pertinere, secundum quod ordinat hominem ad bonum
commune. Et quantum ad hoc iustitia dicitur virtus generalis. Et
quia ad legem (in societate) pertinet ordinare in bonum commune...
inde est quod talis iustitia praedicto modo generalis dicitur iustitia
legalis, quia scilicet per eam homo concordat legi ordinanti actus
omnium virtutum in bonum commune».

2a Divisio iuris exurgit, quatenus in ipso iure ceu iusto aequa-
litas ad alterum diversa respicitur, quod ius hac ratione seu ut
obiectum secernit iustitiam commutativam a iustitia distributiva,
quia sicut Philosophus dicit : in iustitia distributiva accipitur me-
dium (virtutis) secundum ge&metricam proportionalitatem; in rom-
mutativa nutem secundum arithmeticam; quod ita optime a D. Th.
exponitur *: «...in distributiva iustitia datur aliquid alicui privatae
personae, inquantum id quod est lotius, est debitum parti; quod
quidem tanto maius est, quanto ipsa pars maiorem principalitatem
habet in toto. Et ideo in dislributiva iustitia tanto plus alicui de
bonis communibus datur, quanto illa persona maiorem habet prin-
cipalitatem in communitate... Sed in commutationibus (unde iu-
stitia vocatur commutativa) redditur aliquid alicui singulari personae
propter rem eius quae accepta est, ut maxime patet in emptione et
venditione, in quibus primo invenitur ratio commulationis. Et ideo
oportet adaequare rem rei, ut quanto ipse plus habet quam suum
sit, de eo quod est allerius, tantumdem restituat ei cuius est. Et
sic fit aequalitas secundum arithmelicam medietatem, quae atten-
ditur secundum parem quantitatis excessum». Sed hic sistamus
relinquendo harum omnium explanalionem theologis, his namque
ipsarum virtutum cognitio valde interest.

1 2a 2»e q. LXI a. 2 c.

8 Introductio

5. Divisiones iuris sumpti pro lege. — Ius vero sumptum
pro lege, huius suscipit divisiones. Ouarum legum omnium Jons est
lex aeterna, quae nihil aliucl est quam « ratio divinae sapientiae se-
cundum quod est direcliva omnium actuum et motionum » * et
«. cni subduntur omnia quae sunt in rebus a Deo crealis, sive sint
contingentia, sive sint necessaria» (ib. a. i. c. ).

In hac lege aeterna duas possumus considerare distinctiones:
la iuxta diversitatem actuum et motionum rerum creatarum, qui
possuntesse necessarii contingentesve tantum, vel actus insuper etiam
liberi. Quoad priores motiones, creaturae participant legem aeter-
nam, quam exequuntur, per principia intrinseca operationum quibus
principiis aguntur ad linem, aut sine huius cognitione aut cognos-
centes linem ipsum sensibiliter, et inde proveniunt relationes quas
leges naturae vocamus. Ouoad actus vero liberos, creaturae ratio-
nales seipsas agunt et seipsas resque alias gubernant per illius
sapientiae divinae lumen, quod lex naturalis appellatur, et quae
«nihii aliud est. quam participatio legis aeternae in rationali crea-
tura.» (ib. a. 2 c. ).

2a distinctio legis aeternae promanat ex Dei voluntate angelos
ac homines elevante ad ordinem Jinis superexcedentis naturas ipso-
rum, qui ordo quoad inclinationes tum necessarias tum liberas regitur
quidem aeterna lege, sed quoad illius partem, haec modo posilivo
a Deo est condita et promulgata, quae propterea lex divina positiva
proprie audit, et quam mente discernimus a legis aeternae prae-
ceptis, quibus reguntur naturae omnium creaturarum (non exclusis
intellectualibus creaturis); iuxta illud D. Th. 2: « praecipue cum
per legem aeternam regulemur in multis quae excedunt rationem
humanam sicut in his quae sunt fidei».

A lege aeterna demum derivantur mediate universae lege&
humanitus positae, potestate vero quae a Deo sit, sive tam-
quam conclusiones ex principiis, sive tamquam determinatio-
nes legis a Deo promulgatae; cum hac tamen ditierentia iuxta
utramque potestatem, quam Deus in mundo posuit ut homines
regerentur, civilem scilicet et ecclesiasticam, ut potestas civilis quae
finem temporalem, humanumque secundum naturam ex se prose-
quitur, derivet suas leges, a naturae legibus ac iure naturali quae

1 la 2*e q. XCIII, a. 1. c. — 2 1. 2, q. LXXI . a. 6. ad 5.

i\ HOC < lOMMBNTARIU.M

ul vidimus, manifestationes sunl legis aeternae, ecclesiastica vero
potestas expresse eollata pro assequendo fine spirituali, aeterno ac
supernaturali bominum, derivare teneatur suas leges a lege divi-
nitus revelata, suh qua comprehenditur el lex proprie divina seu
supernaturalis quoad obiectum el lex naturalis quae etiam super-
naturaliter idest revelatione divina nobis tradita est.

Ulteriores divisiones legum ecclesiaslicarum einnt perpenden-
dae siih titulo de Constitutionibus, sicuti aliorum Titulorum sunl
propriae divisiones iuris accepti secundum alias significationes su-
perius positas, exceptis duabus quas statim proponemus.

II.
Nonnullae sequuntur quaestiones.

6. Iuris subiectivi definitio. — Videtur quod ius subieclivum
non sit « facultas moralis aliquid agendi, omittendi vel exigendi
inviolabiiis ». I. Quia omnibus probatur ius defendendi propriam \i-
tam, cum invasoris oceisione, et in lure nostro Clem. un. « de
homicidio voluntarioet casuali » (V. i)quando statuit irregularitatem
ob talem occisionem non contrahi. Sed haec facultas non est mo-
ralis, iuxta illud « Non occides». Ergo ius subiectivum non esl
lacultas moralis, sed physica.

II. Praeterea; ius subiectivum proprie habere debet pro ob-
iecto idem ac iustitia. Sed luiiiis obiectum est actio ad alterum
commensurata, sicut dictum est. Ergo non recte dicitur facultas
ulii/tiitl agendi vel omittendi.

III. Si esset facultas inviolabilis in se, dicenda essel impos-
sibilis eius violatio, quod lalsum est. Si dicatur inviolabilis iuxta
leges, quatenus coactione protegitur ac vindicatur, sequeretur quod
iina naturalia non suffulta legum bumanarum sanctione, non essenl
vera iura, quod admitti non posse videtur.

Sed contra est, quod ab omnibus illa delinitio admittitur.

Respondeo dicendum, quod iuris nomen ad ea proprie exten-
ditur, (juae releruntur ad ius obiectum iustitiae. lustitia neminem
laedit et unicuique suum debitum tribuit. Umle sequitur iustitiam
aequalitatem custodire inter homines, non sic ut omnes sint aequales
quoad bona propria, sed inquantum non patitur illa uniuscuiusque

10 Introductio

bona positive aut negative violari per aliorum hominum actiones,
aut omissiones. Atque omnia haec naturaiis humana lex dictat servan-
da, iuxta illud : quod tibi non vis fieri, alteri ne facias. Ex his
patet liberae creaturae proprium esse illud ac secundum rationem,
proindeque moralem facultatem propriorum bonorum possidendi ac
utendi, et relativam in aliis obligationem esse iustitiae virtute requi-
sitam. Ouae facultas circa haec tria versatur, ut aliquis faciat quid-
quam circa propria bona vel quoad ipsa quoddam omittat, vel
demum ad servandum ea aliquid ab aliis exigat. Illa vero aequalitas
semper est servanda, ita ut si laedatur sit necessario reparanda,
utpote quod perenni ratione exigilur, ac semel destructa ex seipsa
non restauratur. Et hoc sensu inviolabilis recte appellatur. Unde
sequitur ex dictis quod « facultas moralis aliquid agendi vel omit-
tendi vel exigendi inviolabilis » recte ius subiectivum dicatur.

Ad Im ergo dicendum, quod praeceptum « Non occidendi »
sic est accipiendum, quatenus alteri debemus velle bonum sicut
nobis, ut aequalitas servetur. Sed quandocumque unus homo invadit
alterius vitam, ita ut vita utriusque servari nequeat, quod expri-
mitur verbis cc servato moderamine inculpatae tutelae »), invasionem
patiens, non sicut sibi scd magis quam sibi bonum idipsum alteri
vellet, et etiam aequalitatem non servaret, dum nocentis vitara
eidein bono innocentis praeferret in praxi. Unde patet ius defen-
dendi propriam vitam cum invasoris occisione, facultatem mora-
lem esse, si tamen liat servato moderamine inculpatae tutelae.

Ad Ilm dicendum quod illa facultas non vocatur proprie ius
subiectivum, quatenus aliquid simpliciter agit vel omittit, sed qua-
tenus has actiones vel omissiones aliquis ponens in respectu ad
alios homines consideratur, velut ab eis' non impediendus. Sic enim
ad iustitiam illa facultas pertinet.

Ad Illm dicendum quod facultas hominis dupliciter inviolabilis
dicitur, vel quia irrationabiliter tractari seu impediri nequit quoad
eius naturam et exercitium, et hoc physice, sicut intellectus ac
voluntas hominis in seipsis, vel quia illa irrationalis tractatio seu
violentia aut impedimentum, etiamsi possit physice adhiberi, tamen
lege hoc ipsum vetatur, proindeque violatio secumfert transgres-
sionem legis. Primo modo facultas est physice inviolabilis, secundo
modo est inviolabilis moraliter. luxta dicta (in corp.) ius subiecti-
vum est circa actiones et oniissiones quatenus ad alterum refe-

1\ HOC < !OMMBN 1'AKIIM 1 1

runtui-. et hinc earum facultas dicenda eril inviolabilis non physice
secl moraliter ob legem aliquam, quae facultatem illam protegit, et
debitum cum obligatione huius in aliis correlativa sancitur.

Sed considerandura quod ex naturali lege duplex esl debitum
cum obligatione unius erga alterum. «Unum quidem quod non esl
numerandum in bonis eius qui debet, sed potius in bonis eius cui
debetur; puta si aliquis habet pecuniam aut rcm aliam alterius,
vel furto sublatam, vel mutuo acceptam, sive depcsitam, vel alio
aliquo simili modo», et hoc estdebitum iustitiae, ad quod redden-
dum semper adstringimur lege naturali. «Aliud autem est debitum
quod computatur in bonis eius qui debet, et non eius cui debetur,
puta si debeatur non ex iustitiae necessitate proindeque cum per-
petuo restituendi onere, sed ex quadam morali aequitate, ul con-
tingit in beneficiisgratis susceptis», unde oritur gratitudinis debitum
morale '.

In ordine vero ad legem humanam possumus etiam distinguere
duplex debitum cum obligatione unius erga alterum, scilicet per-
fectum seu legale et imperfectum seu morale, prout lex tribuit
actionem ut illius reddendi obligatio efficaciter urgeatur, damnum-
que ex illius obligationis trangressione ortum reparetur, et habetur
debitum legale, vel lex debitum cum obligatione unius erga alterum
agnoscit \el saltem non inliciatur, sed eam relinquens in eiusdem
vi morali, non tribuit aclionem, qua possit valida manu praefata
obligatio urgeri. Primum respofidet iuri subiectivo perfecto, et se-
cundum iuri subiectivo imperfecto. Et hinc apparet quo modo ius
subiectivum dicatur facultas moralis inviolabilis, ita ut si ius illud
sit naturale, inviolabilis facultas existat lege quidem naturali saltem
ob iustitiae necessitatem, et si ius illud sit etiam lege humana san-
citum, inviolabilis dicetur facultas, eo quod quicumque ipsi oppo-
natur, pulsari potest in iudicio ut ab oppositione desistat vel inte-
resse solvat. Et de hoc duplici debito loquitur D. Th. : dum
ait: «Est autem duplex debitum: unum quidem secundum regu-
lam rationis; aliud autem secundum regulam legis determinantis
sicut Philosophus :; distinguit duplex iustum, scilicet morale et
legale.... Debitum autem ex determinatione legis in rebus quidem
humanis pertinet ad iudicialia... ».

1 D. Th. 2. 2. q. XXXI. a 3 ad 3m. — 2 Ia 2»« q. XCIX. a. 5 c.
— :; Ethic. lib. V. c. 7.

12 Introductio

7. Iuris subiectivi divisio. — Videtur quod iuris subiectivi
divisio in ius proprietatis et ius iurisdictionis non sit bona. I. Ouia
ius naturae subiectivum, si proprie dicatur, debet habere pro cor-
relativo debitum iustitiae. Sed iurisdictioni respondet debitum obe-
dientiae, quae virtus est a iustitia diversa et huius debitum est a
iustitiae debito valde diversum.

II. Praeterea: ius proprietatis bona respicit externa quae pos-
sidentur et iurisdictio est potestas publica praecepta condens. Sed
alia subiectiva iura inveniri possunt, v. gr. ad vitam, ad matri-
monium contrahendum, etc. quae nec bona externa nec praecepta
dici possunt. Ergo divisio in ius proprietatis et ius iurisdictionis est
incompleta.

III. Praeterea : ius iurisdictionis est potestas publica. Sed dantur
etiam iura subiectiva praeceptis condendis privata, v. gr. patris,
domini; quae sub iure proprietatis non comprehenduntur. Ergo ius
subiectivum non est rite distributum. ut supra.

Sed contra est, quod (teste Schmalzgrueber Dissert. proem.
§ I. n. 20) « communiter DD. ius ita acceptum dicunt esse du-
plex, videlicet ius proprietatis et ius iurisdictionis. »

Respondeo dicendum quoci ius subiectivum, sicut supra dictum
est, proprie dicitur quod respicit iuslitiae debitum. Rationabiliter
vero iura subiectiva vocantur etiam quaecumque referuntur ad
debitum ortum ex aliis virtutibus l « quae in aliquo cum iustitiae
virtute conveniunt, quamvis in aliquo deliciant a perfecta ralione
ipsius. Ouia vero iustitia ad alterum est, omnes virtutes quae ad
alterum sunt, possunt ratione convenientiae iustitiae annecti. Ratio
vero propria iustitiae consistit in hoc quod alteri reddatur quod
ei debelur secundum aequalitatem. Dupliciter ergo aliqua virtus ad
alterum existens a ratione iustitiae delicit: uno quidem modo, in-
quantum delicit a ratione aequalis; alio modo inquantum delicit
a ratione debiti. Sunt enim quaedam virtutes quae debitum qui-
dem alteri reddunt, sed non possunt rcddere aequale ». Inter has
enumerandae sunt pietas erga parentes, observantia erga constitutos
in dignitate aut virtute praeditos, et obedientia erga superiores.
«A ratione vero debiti iustitiae defectus potest attendi, secundum
quod est duplex debitum, scilicet morale et legale. Unde et Phf-

1 2a 2*« q. LXXX. a. un. c.

IX HOC UOMMBN r.\i. 18

losophus 4 secundum lioc duplex iustum assignat. Debltum quidem
legale est ad quod reddendura aliquis lege (humana) adstrlngitur
(vel adstringi potest); el tale debitum proprie attendil iuslitia,
quae est principalis virtiis. Debitum autem morale esl quod aliquis
debet ex honestate virtutis ».

Patet ergo quod si ius subiectivum accipiatur pro facultate
morali unius personae, cui altera ubligetur propter aliquod debitum,
triplex ius distingui potest, primo proprie dictum, cui correlativum
sit debitum iustitiae ad aequalitatem, secundo ius subiectivum cui
respontlet debitum, sed non reddendum ad aequaiitatem, et hoc
ius solet voeari potestas sive patria, sive publica, sive maioritas;
ac tertio ius improprie dietum quod respicit debitum tantura mo-
rale. Primum solet vocari ius perfectum quando a lege buraana
est actione iudiciali donatum, quod ut pluriraura consequitur in iure
canonico. Secundum vero, designari nomine iuris non solet, >ei\
potestatis. lura vero tertio loco posita, sicut etiam priora iudiciali
actione carentia, atque correlativa debito alio cuicumque in altera
persona, iura imperfecta vocantur.

Ad lm ergo solutio patet ex dictis.

Ad II1" dicendum quod illa divisio est desumpta ex diversitate
personarum, quibus obvenil utilitasper usum iuris subiectivi sumpti
pro faeultate morali unius erga alios; scilicet: ius proprietatis vo-
catur illud, quod exercetur in utilitatem personae, quae sit iuris
subiectum, e oontra ius iurisdietionis causat eorum utilitatem erga
quos adhibetur.

Ad lllm dicendum, quod illa iura nominantur ab illo in quo
magis apparet conceptus eorum, ita ut ius proprietatis designel
omnia iura quae ad instar doniinii divitiarum sunt quid utile
habenti ea; et iurisdictionis ius accipitur pro omni iure quod ad
instar potestatis publieae ordinatur in bonum subditorum. Binc sub
iure proprietatis bene ordinarentur ius ad vitam, ad famam, ius
dominii in res sensibiles externas, et alia quasi-iura; et sub iure
dominii perfecti, ius directum proprietatis, seu radieale, ius utile
usus, vel ususfructus. Ila similiter sub iurisdictionis iure ordinari
possent potestas domestiea, potestas societatum imperfectarura <|iia
lales sunt, et potestas publica societatis perfectae, quae ultiraa io

1 Ethic. L. VIII c. ia circa med.

14 Introductio

saecularem et ecclesiaslicam recte subdividitur, de qua ultima
inlra dicetur. Et sic videtur intelligenda communis DD. sententia
in quarto argumento adducta.

III.

De Iure canonieo.

8. Iuris canonici etymologia. — « Canon graece, latine
regula nuncupatur » (c. 1. D. III.). Etenim de se applicari po-
tuisset illud verbum quibuscumque legibus etiam saecularibus, ut-
pote quae regulae agendi proprie sunt. Attamen illud nomen ab
antiquitate ac etiam nunc ab omnibus adhibetur ad designandas
tum definitiones (idei, quae vocantur canones dogmatici, sive spe-
culativas veritates contineant, sive morum doctrinas; tum leges
disciplinares Ecclesiae, prout etiam videre est in eodem Conc. Trid.0
ante Dec. de ref. in Proemio sess. XIV : « hos, qui sequuntur, ca-
nones statuendos et decernendos duxit». lus ergo canonicum, pro
eodem accipiendum est ac leges universalis Ecclesiae. Harum enim
proprium est, ut propter assistentiam Spiritus Sancti quam R. Pon-
tifex atque Conc. OEcumenica habent, nihil praefatae leges conti-
neant legibus naturali ac divinae contrarium vel ab eis difforme,
quod asseri non potest semper de legibus a laica potestate promul-
gatis. (( Kegula vero dicta est, eo quod recteducit: nec aliquando
aliorsum trahit. Alii dixerunt regulam dictam, vel quod regat, vel
quod normam recte vivendi praebeat, vel quod distortum pravum-
que corrigat » (c. 2 D. III.).

9. Eiusdem aliae denominationes. — Ob istam rationem
et quia lus canon. potestate per Iesum verum Deum immediate
tradita conditum est, atque « ex auctoritatibus novi et veteris Tes-
tamenti postea processerunt canonicae sanctiones », * aliquando
idem lus divinum appellatur, scilicet (in c. Cum de diversis 2 de
privileg. in 6.°) his verbis: « providimus, quod ibidem de cetero
regatur, et vigeat studium iuris divini, et humani, canonici videlicet
et civilis». Etiam ius ecclesiasticum vocatur propter obiectum ipsius,
et ius sacrum quia personis Deo magis vel minus sacratis est im-

1 C. Qualiter et quando, 1 De accusationibus... tit. I, lib. V. X.

IN HOC COMMBNTABIUM 15

positum et de mediis statuit <|iiae sacra sunl vel qualitercumque
ad Deum animarumque sanctitatem ordinantur. Denique lusponti-
ficiinn etiam dicitur, eo quod a Summo Pontifice robui accipiatr
etiamsi a Conciiio aliquo generali fuerit constitutum.

10. Ius carionicum dicitur quandoque metonymice pro co-
dice in quo recensentur ss. canones, ibique servati addisci possunt,
indeque citari. Formaliter sumitur pro legum Ecclesiae generali
coroplexu. Et demum extenditur iuris canonici appellatio ad illam
doctrinam, quae uti obiectum habet ipsos sacros canones ipsorumr
que collectiones.

11. Ius canonicum formaliter sumptum definiri potest:
« lus positivum ex omnibus Ecclesiae legibus collectum, quae in
bonum spirituale tidelium editae sunt ». Restricta vero significatione
ad exprimendum nostri Commentarii obiectum, lus canonicum est:
«Complexus legum quae Homanoi;um Pontificum auctoritate cons-
titutae sunt, in ordine ad linem Ecclesiae proprium assequen-
dum ». Sub delinitionibus liis comprehenduntur leges quae imme*
diate ab ecclesiastica potestate vim obligandi habent. non leges-
quae a ratione naturali vel a Deo immediate virtutem sortiuntur,
quae potestas in priori detinitione nullis limitationibus circumscri-
bitur. in secunda vero et magis proprie ad supremam Ecclesiae
potestatem circumscribitur. Secunda definitionum parte innuitur
finis canonici iuris, quo ab aliis iuribus inferioribus secernitur.

12. Animadversio quoad legem divinam in Codice
propositam. — Aplca. Sedes in suis documentis ac ss. canonibus
proponit fidelibus leges naturalem ac divinam, quod diversiinode lieri
contingit. Primo enim velut magistra, modo plus vel minus solemni
docet illas practicas non minus quam speculativas veritates, tam-
quam in revelationis deposito contentas. Secundo legum earum sen-
sum pandit, atque obligatorio modo proponit. Tertio praeceptura
aliquod in lege divina vel naturali generice traditum a S. Pont.8
determinatur quoad circumstantias in eius adimplemento servandas,
v. gr. Paschatis tempus, ad satisfaciendum divino praecepto, iuxta
illud. Conc. Trid. l: « neque enim per Lateranense Concilium l>-
clesia statuit, ut Christi fideles contiterentur, quod iure divino ne-
cessarium, et institutum esse intellexerat ; sed ut praeceptum con-

J Sess. XIV c. 3.

16 Introductio

fessionis, saltem semel in anno,... implerelur ». Quarto demum
conclusiones infert magis vel minus necessarias ex veritatibus
practiciSj quae sunt ilivinitus revelatae, illasque iubet. Sequitur
inde quod in primo et secundo modo, exercet Ecclesia ofticium
docendi seu magisterium divinum, proindeque praecepta sic pro-
posita iuri alliori potius quam canonico sunt tribuenda; solumque
ab ecclesiastica lege mutuabunt sanctionem v. gr. excommunica-
tionis, fortassis eis annexam. Tertio vero et quarto modo Ecclesia
se gerit ut legislatricem, sicut cum Deo Iegislatore, proindeque ad
ius canonicum proprie reducenda est obligatio, tum determinationis
praecepti naturalis aut divini, tum conclusionis quae saltem non
necessario eruatur ex eis.

Exempla dictorum possumus desumere ex Concilii Tridentini
Actis. V. gr. quoad Im in sess. VII. can. XI De sacramentis in
genere; quoad 2" in sess. XIII, cap. VII circa praeceptum Apos-
toli : « IVobet autem seipsum homo » : quoad 3m in sess. XIV c.
3 loc. supra cit.°; quoad 4m denique cap. 1 in sess. VI De Ref.
circa praeceptum Apostoli « in omnibus laborent, et ministerium
suum impleant » et cap. 1 in sess. XXIII De Ref. « Cum praecepto
divino mandatum sit omnibus.... etc. »

IV.
Iuris canoniei disciplina.

13. Disciplinae circa ius canonicum notio. — Definienda
est iam disciplina iuris canonici, ut proprie distincta a theologia
morali, aliisque iuridicis disciplinis. Est nempe disciplina haec:
« cognitio certa et rationabiliter fundata regularum, quibus mores
christianorum conformandi sunt pro tine supernaturali sanctificalionis
vitaeque aeternae adipiscendo; non omnium vero regularum huius-
modi, sed earum solummodo quae vim suam omnem, aut saltem
partialiter quoad determinationem aut expressam sanctionem repe-
tunt ab ecclesiastica potestate». Ex hac descriptiva definitione, si.
attentius perspiciatur, multa eruenda sunt.

Dicitur l.°: cognitio certa el rationabiliter fundata, ad in-
nuendam eiusdem stabilitatem, tum ex parte subiecti, quod eidem
cognitioni tirmiter adhaeret, tum ex parte obiecti ( regularum nempe

l.N IIOC COMMENTARHM 17

quae ss. canones voeantur), quod principiis innititur sive rationis,

sive lidei, quae quidem certa sunt: attamen stabilitas praedicta
relativa est, quia regulae dictae iu mutabili elemento etiam fun-
dantur. videlicet in lioininum conditionibus quae sunl diversae pro
iocorum, temporum ac aetatum varietate, indeque sequitur eas leges
mutationi etiam subiici, quamvis haec si frequenter lieret laudari
minime posset, tum ob rationes a I). Tlioma ' relatas, tuni aliis de
eausis, unde dicilur a lurisperito (Jlpiano: quod «in rebus novis
constiluendis evidens debet esse utilitas, ut recedatur ab eo iure
quod diu aequum visum est».Ouae omnia Ecclesiae praxi confir-
mantur, unde salva manet relativa stabilitas ss. canonum eogni-
tionisque ipsorum. Adiungitur in delinitione : regularum quibus
mores christianorum conformandi snnt ; ex quibus verbis slatim
eruitur banc doctrinam proprie artem non esse, eo quod ars esl
recla ratio faciibilium, cum econtra mores agibilia suit : unde
disciplina haec ad scientias magis accedit et quidem practicas non
pure speculativas, subordinaturque immediate scientiis iuiis tum
divini tum naturae, quas praesupponit, illiusque iuribus superaddi-
tur et quae simul cum iure canonico a fidelibus servanda sunt,
ut finem liorum principalem ipsi consequantur. Eisdem verbis ex-
primitur obiectum materiale ac Ibimale huius disciplinae, quod
obiectum attributionis magis determinatur per verba quae illius finem
innuunt, nempe: pro fine supernaturali sanctificationis vilaeque
aeternar adipiscendo.

Per cetera delinitionis verba intentionem nostram distinguendi
banc disciplinam ab aliis promere voluimus, scilicet ad eam proprie
pertinere, non iam leges quae in philosopliia tum morali tum iuris
addiscuntur, nec alias quae (utpote nobis a Deo revelatae) tradun-
tur atque expHcantur in Sacra Theologia, sed tantum illas leges
ecclesiasticas. vel quarum tota vis iinmediate nititur potestati, quam
Ecclesiae Deus tradidit, vel quae determinationes legis tum di-
vinae tum naturalis continent, vel quae veluti liaruin legum ne-
cessariae conclusiones habendae sunt atque praecepta. sed ab Ecclesia
proponuntur addita ecclesiastica sanctione, seu poena statuitur in
ss. canonibus, qua illorum vis fulciatur et urgeatur in populo
cbristiano. Ita puto distingui optime iuris canonici doctrinam ab

» 1* 2ae q. XCVII. a 2,

BLAT - Comm. Tesl. C»<i . lur. Oan. 2

18 Introductio

scientiis praetlictis atque illius doctrinae obiectum proprium deti-
niri. Non tamen oculos avertere licet ab illis Iegibus tum divino-
positiva tum naturae, ne in errores incidamus, sed eas praesnppo-
nimus, ac eaedem opportune memorandae sunt. — Nec intentio disci-
plinae iuris canonici est omnes leges ecclesiasticas exponere, sed'
tantummodo eas quae a Sede Apostolica prodierunt ad regimen
Ecclesiae universalis moraliter acceptae; idest : pro illa Ecclesiae
potiori parte, in qua commune ius servatur.

I i. Disciplina iuris canonici ad quem mentis habi-
tum sit reducenda. — Videtur quod inris canonici doctrina sub
artis habitu ponenda sit: I. Definitur enim a hirisconsulto, ut supra
dictum est l : <r ars boni et aequi », et D. Th. ait 2 quod verbum
ius « est derivatum ad artem qua cognoscitur quid sit iustum ».

II. Praeterea : scientia, quae ex demonstratione acquiriturr
est de his quae aliter se habere nequeunt. Sed iuris canonici doc-
trina est de ss. canonibus, quae aliter se habere possunt, ut patet,
ex eorum mutationibus. Ergo scientia non est.

III. Praeterea: scientia certitudinem praestat sicut sapienlia
et intellectus. Sed iuris canonici doctrina est de contingentibus li-
beris, quae proinde incerta sunt. Ergo non est sub tribus prioribus
habitibus intellectualibus.

IV. Praeterea : ad scientiam evidentia requiritur mediata
conclusionum. Sed haec deest in iuris canonici doctrina, quae in
experientia nititur.

V. Denique: iuxta D. Thomam 3: « prudentia est comple-
tiva omnium virtutum moralium », proindeque ab omnibus virtuo-
sis habetur. Sed iuris eanonici doctrina non habetur ab omnibus
virtuosis. Ergo non est prudentia.

Sed contra est, quod iuris canonici doctrina pertinet ad in-
tellectuales habitus. Sed non est sapientia, intellectus vel ars. Ergo
debet comprehendi sub scientia vel prudentia.

Hespondeo dicendum, quod doctrinae iuris canonici obiectum
formaie, ut dictum est supra, ponendum est in rectitudine actionum
lidelium ad bonum Ecclesiae commune. Quae rectitudo demonstratur
per ss. canones, qui procedunt ex prudentia iuris positiva seu re-

1 D. L. I, tit. I. L 1. - ' II-H quaest. LVII, a. 1. ad lm. — 3 2.
2. q. CLXVI. a. 2 ad lm.

IN HOC COMMKNTAKHM 1!»

gnativa S. Pontificis, aliorumque legislatorum in Ecelesia, illiusque
prudentiae manifestationes sunt '. De cuius oomine (ib. ad §m)
«rdieendum, quod Pbilosopbus denominat regnativam ;i piincipali
actu regis, qui <>st leges ponere (idest: Philosophus ponit legis po-
sitivam, partem subiecti vam prudentiae) : quod etsi conveniat aliis,
(idest: ad quosdam alios principatus, et etiam ad populum), non
convenit eis, nisi secundum quod participant aliquid <le regimine
regis», idest: inquantum populus ducitur aliique hoc regimen
imitantur.

Sacri autem canones non sunt ita plene positi, quoad ipsorum
eonditionem seu institutionem, in libero supremae potestatis ec-
clesiasticae arbitrio, ut pro libitu eos condat sine respectu ad
alias normas. Ouinimo prae oculis habere debet, quod l). Tli. <le
legibus liumanis docet '-, ita ut sacri canones sint derivandi etiam
a Iege divina, vel tamquam huius conclusiones, vel saltem ut
ipsius determinationes, et ex hac parte ss. canones lirmitatem ac
certam rectitudinem divinae legis participant. Ouidam vero ss. ca-
nones uno ex praedictis modis a lege naturali derivantur, superna-
turalis enim ordo naturalem non destruit ordinem, sed illum prae-
supponens perticit, et propter hoc naturali etiam lege lideles sunt
gubernandi. Et his ss. canonibus quoque praedicta lirmitas et rec-
titudo est adiudicanda.

Deinde humanae leges sacrique canones, non tantum divinae
ac naturali legibus innituntur, sed in illis edendis attendere legislator
debet ad circumstantias societatis quam regit, atque civium condi-
tiones, temporis, loci ac negotiorum ; ut sapienter tamquam conditor
legum iusta decernat. Quae conditiones variae sunt pro diversis
temporibus ac locis, et hinc exurgit quoque ss. canonum mutabilitas,
etiamsi non tam lrequenter mutandae sint leges, uti probat D.
Th. 3 et Ecclesia idem in praxi servat, unde stabilitas relativa in
ss. canonibus invenitur, prout ius canonicum scienti constat: quae
stabilitas sufiiciens est ad hoc, ut ss. canones constituere scientili-
cum obiectum possint, non tamen scientiae pure rationalis, nec
tantum speculativae sed practicae.

Sed cum hic modus ss. canones cognoscendi, eoium natuiain

1 D. Th. 2. 2. q. L a. 1. corp. et ad 2m. — - 1. 2, q. XCV, a. 2.
— 3 1. 2. q. XCVll. a. 2. corp.

20 . Introductio

non mutet, est absolute dicendum hanc disciplinam ad babitum
prudentiae regnativae esse reducendam, sed modo scientifico co-
gnitionum acquirendam esse ac possidendam.

Ad Im ergo dicendum, quod iuris canonici doctrina nequit
ars proprie dici, cum haec definiatur: recta ratio factibilium,
habet ergo tamquam obiectum factibilia, prout haec opponuntur
agibilibus, quae nempe in hominum moribus consistunt. Hinc de-
finitio lurisconsulti, ac Praeceptoris Angelici verba, nomen ariis
accipiunt non proprie, sed quatenus iura cognita seu legum con-
ceptus sunt ad mo^um artis verae regulae, quibus debent quoad
honestatem conformari, quaecumque actiones libere fiunt ab ho-
mine l.

Ad Ilm diceiuium quod 2 « contingentia dupliciter possunt
considerari, uno modo secundum quod contingentia sunt, alio modo
secundum quod in eis aliquid necessitatis invenitur. Nihil enim est
adeo contingens, quin in se aliquid necessarium habeat.... Sic igitur
contingentia, prout sunt contingentia, cognoscuntur directe quidem
a sensibus, indirecte autem ab intellectu: rationes autem univer-
sales et necessariae contingentium cognoscuntur per intellectum. Unde
si attendantur rationes universales sensibilium (sicut ss. canones qui-
bus conformandi sunt actus fidelium sensibiles),omnes scientiae stric-
to sensu dictae sunt de necessariis: si autem attendantur ipsae res (v.
gr. fidelium actiones de quibus ss. canones dantur, vel isti prout
legislatorum factum), sic quaedam scientia est de necessariis, quae-
dam vero de contingentibus ». Unde ex hac parte disciplina iuris
canonici, non secus ac theologia moralis, scientia practica dici posset.

Ad Illm dicendum quod iuris canonici doctrina habet quidem
velut obiectum ss. canonum fidelium actus, qui contingentes ac li-
beri sunt, sed considerat rectitudinem in eis inducendam, quae in
ss. canonibus continetur, horumque dcterminationibus non deest
moralis certitudo, huiusmodi scientiarum moralium propria. Sic id
patet ex D. Th. 3, ubi ad propositionem « Sed non omnium quae
a maioribus lege statuta sunt, ratio reddi potest, ut Iurisperitus
dicit» 4 respondet: «dicendum, quod verbum illud Iurisperiti intel-
ligendum est in his, quae introducta sunt a maioribus circa parti-

1 1. 2. q. LYII a. 4, corp - 2 1 q. LXXXVI a. 3. c. — 3 1. 2. q.
XCV a. 2 ad 4m. — 4 Lib. I ff. tit. 3 de legibus et senatusc.

l.N HOC COMMENTAKIi M _'l

culares determinationes legis naturalis (in Ecclesiara etiam legis
divinae), a<i quas quidera determinationes se habet expertorum et
prudentum iudicium (quanto magis Episcoporum in Concilio et SS.
Pontificum, cum quibus est Christus ac Spiritus Sanctus usque ad
consnmmationem saeculi), sicut ad quaedam principia, inquantum
scilicel statim vident quid congruentius sit particulariter determinan-
dum. Unde Philosophus dicit ' quod, in talibus opportel altendere iu-
dicium experlorum et seniorum rel prudentum in demonstrabilibus
enunciationibus et opinionibus, non minusquam demonstrationibus.D

Et sic patet. non deesse principia equidem certa. ex una
parte ob lumen lidei ac lumen rationis, ex altera vero legislatorum
prudentia, quibus ss. canones innituntur tamquam conclusiones. el
quae principia et rationes ut plurimum exhibentur in ipsis legibus
ecclesiasticis velut motiva legum ipsarum ferendarum. Adest quoque
circa praedictarum conclusionum seu ss. canonum rectitudinem
certitudo, ex illis principiis ac rationibus proveniens, quam lirmant
praeterea Supremi Pastoris auctoritas et Spiritus Sancti adiutorium.

Denique huius rectitudinis stabilitas seu veritas practica inter
rerum bumanarum fluctus, adeo suflicienter manet salva, ut scientia
semper virescens et radicibus praefatis innixa sine dubio sit agno-
scenda. Etenim sicut ait D. Th. 2 « non est eadem certitudo quae-
renda in omnibus, ut (Ethic. I. 1 c. 3 in princ. etc. 7 sub fine)
dicitur. Unde in rebus contingentibus, sicut sunt naturalia, et res
humanae. suflicit talis certitudo, ut aliquid sit verum ut in pluribus;
licet interdum deficiat ut in paucioribus ». — Et sic patet etiam re-
sponsio ad IV". Sullicit enim evidentia <le principiis, quae habe-
tur in scientiis quarum subalterna est iuris canonici doctrina, quoad
res vero experientia cognitas quibus etiam innititur, sensuum auc-
toritatisque humanae criteria evidenter satis constant. Et sic <le
ss. canonibus verum quoque est :! « quod in universali habent
rationem, non autem quantura ad particulares conditiones sed hae
sunt ex arbitrio instituentium » eas.

Ad Vm. dicendum 4, «quod prudentiae politicae (idest: quae
ordinatur ad bonum commune civitatis vet regni, seu Ecclesiae)
sunt (luae species: una quae est legum positiva, quae pertinet ad

' Ethic. lib. VI c. 11 ad tin. - - 1. 2. q. CXVI a. 1 ad 3™. —
3 l-II. q. CII. a. 2. ad B. — 4 D. Th. 2. 2. q. XLVII a. 12. Sed eontra.

22 Introductio

Principes (seu ad Ecclesiae Pastores) ; alia quae retinet commune
nomen politicae, quae est circa singularia. Huiusmodi autem singu-
laria peragere, pertinet etiam ad subditos. Ergo prudentia (ad bo-
num commune ordinata) non est solum Principum, sed etiam sub-
ditorum » (seu fideliuro, qui proinde ss. canones cognoscere debent.
ut infra dicetur).

15. Distinctio inter Iuris canonici disciplinam et S.Theo-
logiam. — Videtur quod ius canonicum a sacra Theoiogiae doctrina
non difterat. Nam eisdem S. Theologiae locis videlicet : S. Scriptu-
rae, Traditionis, auctoritatis S. Pontis. ac Conciliorum Sanctorum-
que Patrum, utituriuris canonici doctrina, atque de tidelium actio-
nibus in vitam aeternam dirigendis utraque agit. Unde PignateMi
dicit * : « Est enim ius canonicum portio quaedam theologiae... Et
partialis quaedam theologia quae practica vocatur » Et Card. Ostien-
sis : « Haec nostra lex sive scientia potest scientiarum scientia nun-
cupari » ; quod Sacrae doctrinae compelit.

Sed contra est, quod in Conc Trid. 2 de promovendis ad
Ecclesias cathedr. dicitur : « antea in universitate studiorum ma-
gister, sive doctor, aut licentiatus in sacra theologia, vel iure
canonico, merito sit promotus... ». Ergo sunt doctrinae diversae
s. theologia et ius canonicum.

Respomleo dicendum, quod 3: « Omnia pertractantur in sacra
doctrina (Theologiae) sub ratione Dei ; vel quia sunt ipse Deus ;
vel quia habent ordinem ad Deum, ut ad principium et finem.
Unde sequitur quod Deus vere sit subiectum huius scientiae. Ouod
etiam manifestum fit ex principiis huius scientiae, quae sunt arti-
culi fidei quae est de Deo. Idem autem est subiectum principiorum,
et totius scientiae : cum tota scientia virtute contineatur in princi-
piis ». Iuris vero canonici doctrina pertractat de rectitudine quam
debent lidelium actus induere, iuxta Summi Ecclcsiae Pastoris pru-
dentiam, quae respicit immediate actuum ordinem ad fidelium sanc-
tificationem socialiter assequendam. Insuper ius canonicum proprie
dictum non datur de his quae per divinam revelationem iam sunt
determinata, vel necessario rationis nexu connexa cum tidei veri-
tatibus. Sequitur ergo quod iuris canonici doctrina valde sit a sacra

1 T. 1. Consult. Can. consult. 14, n. 11. — - Sess. XXII, c. 2 de
Rei. — 3 D. Th. q. I. a. 7. corp.

IN HOC COM.MENTARK M 28

Theologia distincta. Imo et inferius posita, eo « quod, cum ista
scientia (Theologiae), quanlum adaliquidsil speculativa etquantum
ad aliquid sit practica, oranes alias transcendil lam speculativas
quam practicas » K

Ad primum ergo dicendum, quod etiamsi luiis canonici do-
ctrina locis S. Theologiae propriis ulatur, lit tamen mododiverso;
quia illis S. Theologia innititur, quatenus in eis divinitus revelala
continentur, et hinc procedens « ea quae in diversis scientiis phi-
losophicis tractantur, potest sacra doctrina una existens considerare
sub una ratione, inquantum scilicet sunt divinitus revelabilia : ut
sic sacra doctrina sit velut quaedam impressio divinae scientiae,
quae est una et simplex omnium » -. luris canonici vero doctrina
utitur S. Scriptura, Traditione, SS. 1'atrum sententiis ad dignoscen-
das veritates, quae simul cum experientia moverunt SS. Pontilices
ac generalia Concilia, ad statuendos ss. canones quibus informentur
mores populi christiani, quatenus divinitus nondum fuerunt deter-
minati. — Ex alia vero parte affinitas magna inter eas exsistit do-
ctrinas, prdpter subiectum supernaturalibus mediis, actibusque diri-
gendum in aeternam beatitudinem adipiscendam, quae atlinitas fuit
causa, ut iuris canonici doctrina theologiae rectricis nomine deco-
retur; et inter scientias iuridicas primura locum teneat, practicis-
que scientiis philosophicis superemineat, quod Card. Ostiensis ex-
pressit argumenti verbis.

1<». An sit obligatio discendi Ius canonicum. — Non
videtur omnibus esse necessaria iuris canonici doctrina. 1. Deusenim
per suam legem sufficienter providit ad salutem. Sed sacri canones
divinae legi superadduntur.

2. IVaeterea. Ouatenus doctrina nostra regimini providel ani-
marum, poterunt lideles ad canonistas remitti, et similiter parochos
et 1'astores a ss. canonum peritis consilia expostulare protemporum
opportunitate.

3. Practerea. Sacri canones casus particulares respiciunt, aut
decretis et Constitutionibus quamplurimis constant ad uuae addi-
scenda et ad eruendam ex his disciplinam sequendam opus est la-
hore magno. Immo variante casu diversaerit solutio. et necessarium

! Ibi. a. 5. corp. — -' D. Th. q. 1. a. 3 ad 2™

24 Introductio

labori praedicto tempus non vacat. Ergo vel nulla fere utilitas, vet
excusatio manifesta.

Sed contra : In cap. 5 « de constitutionibus » (I, 2) legitur. « Ne
innitaris prudentiae tuae. Prudentiae suae innititur, qui ea, quae
sibi agenda vel dicenda videntur, Patrum decretis praeponit ». Sed
ita fiet, nisi cognoscantur ss. canones seu Patrum decreta. Ergo eo-
rum cognitio est necessaria.

Dicta in praec. quaestione non obstant quominus necessarium
sit iuris canonici studium. Ait enim D. Th. * : « ignorantia impor-
tat scientiae privationem, dum scilicet alicui deest scientia eorum
quae aptus natus est scire. Ilorum autem quaedam aliquis scire-
tenetur, illa scilicet sine quorum scientia non potest debitum actum
recte exercere. Unde omnes tenentur scire communiter ea quae sunt
tidei, et universalia iuris praecepta ; (scilicet : etiam quae ex iure
can. omnes fideles obligant, velut de observantia ieiuniorum et fes-
torum, de sacramentorum communium susceptione, etc) ; singuli
autem ea quae ad eorum slatum vel otlicium spectant... Manifestum
est autem quod quicumque negligit habere vel facere id quod te-
netur habere vel facere, peccat peccato omissionis. Unde propter
negligentiam ignorantia eorum quae aliquis scire tenetur est pecca-
tum ; non autem imputatur homini ad negligentiam, si nesciat ea
quae scire non potest... Ex quo patet « quod... iguorantia vincibilis
est peccatum, si sit eorum quae aliquis scire tenetur, non autem si
sit eorum quae quis scire non tenetur ». Unde sapienler dixit Coe-
lestinus Papa 2 : « Nulli sacerdotum liceat canones ignorare, nec
quidquam facere quod Patrum possit regulis obviare ». Multo ma-
gis (seu amplius) idipsum est urgendum, quoad parochos. beneti-
ciarios, religiosos, et praelatos, de quorum obligationibus canones
plures agunt, atque ipsis aptari possunt Leonis Papae verba 3. « Si
in Laicis vix tolerabilis videtur inscitia : quanto magis in iis, qui
praesunt, nec excusatione digna est, nec venia ».

Ad lm dicendum 4 « quod lex nova (sc. novi Testamenti) in
exterioribus illa solum praecipere debuit vel prohibere, per quae
in gratiam introducimur, vel quae pertineht ad rectum gratiae usum
ex necessitate. Et quia gritiam ex nobis consequi non possumus,

1 1. 2. q. LXXVI. a. 2 corp. — 2 Can. 4, Dist. XXXVIII. — :5 Dist.
ead. can. 3. — 4 D. Th. 1. 2. q. CVIII. aa. 1 et 2. corp.

IN HOC COMMENTARHM

sed per Christum solum, ideo sacramenta, per quae gratiam con-
sequimur, ipse Dominus instituit per seipsum j>. De his vero Conc.
Trid. ' « declarat, hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut
in sacramentorum dispensatione, salva illorum substantia, ea statue-
ret vel mutaret, quae suscipientium utilitati, seu ipsorum sacra-
mentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varietate
magis expedire iudicaret ». <c Rectus autem gratiae usus (iuxta D.
Thomam) est per opera charitatis, quae quidem secundum quod
sunt de necessitate virtutis, pertinent ad praecepta moralia. quae
etiam in veteri lege tradebantur ».

Notandum vero cum eod. D. Tb. in a. 1 quod « in his, quae
ex instinctu gratiae producuntur, est quaedam differentia atten-
denda. Quaedam enim habent necessariam convenientiam vel con-
trarietatem ad interiorem gratiam, quae in lide per dilectionem
operante consistit, et huiusmodi exteriora opera sunt praecepta vei
prohibita in lege nova, sicut praecepta est contessio iidei, et prohi-
bita negatio » (in art. 2). « Determinatio autem praedictorum ope-
rum in ordine ad cultum Dei pertinet ad praecepta caeremonialia
legis (veteris) ; in ordine vero ad proximum ad iudiciaiia ; et ideo
quia istae determinationes non sunt secundum se de necessitate in-
terioris gratiae. in qua lex (divina) consistit, idcirco non cadunt sub
praecepto novae legis, sed relinquuntur humano arbitrio : quaedam
quidem quantum ad subditos, quae scilicet pertinent singillatim ad
unumquemque ; quaedam vero ad praelatos temporales vel spiri-
tuales. quae scilicet pertinent ad utilitatem communem ». (ib. a. 1).
«: Alia vero sunt opera quae non habent necessariam contrarieta-
tem vel convenientiam ad fidem per dilectionem operantem ; et
talia opera non sunt in nova lege praecepta vel prohibita ex prima
legis institutione, sed relicta sunt a legislatore (scilicet Christo) uni-
cuique, secundum quod aliquis alicuius curam gerere debet, et sic
unicuique liberum est circa talia determinare quid sibi expediat
facere vel vitare, et cuicumque praesidenti circa taiia ordinare sub-
ditis, quid sit in talibus faciendum vel vitandum ». — Similiter (ib.
a. i. ad 2m) « in sacris non datur aliqua gratia, puta in conse-
cratione templi vel altaris, vel aliorum huiusmodi, aut etiam in
ipsa celebritate solemnitatum. Et ideo, quia talia secundum seipsa

1 Sess. XXI c. 2.

"26 Introductio

non pertiuent ad necessitatem interioris gratiae, Dominus fidelibus
instituenda reliquit pro suo arbitrio », vel praelatorum quoad uti-
litatem communem. In his omnibus tamen sufficienter ac plene pro-
visum est saluti aeternae fidelium per divinam legem a qua pro-
venit potestas ecclesiastica, cum sanctione ratihabitionis in caelo
quorumlibet, quae ab ipsamet potestate fient in terris.

Ad 2m dicendum cum Cano (Lib. VIII c. VI quod cum cap. VII
plura continet utilia) in bac quaestione : « quemadmodum non
est in Abbatem eligendus nisi qui ante fuerit in regula com-
petenter instructns, ut cap. Officii de Elect. Innocentius tradit, ita
ne cura quidem Ecclesiam gubernandi est ei committenda, qui ec-
clesiasticas regulas nescit. Theologus igitur, qui vel Episcopus vel
parochus futurus est, nisi canones ante didicerit. quibus fideles de-
bent in Christiana religione et Ecclesiae caeremoniis institui, non
habebit profecto ad rem hanc publicam gerendam theologiae offi-
cinam satis instructam ». Et infra : « Nam quod Caietanus dixit
(in summa: verb. confessori necessaria) poenitentes in excommu-
nicationibus, suspensionibus, irregularitatibus aliisque eiusmodi poe-
nis ad iurisperitos remittendos esse, ne confessor ipse alterius facul-
tatis onere praegravetur, id ignoro prorsus quemadmodum sine
magnis incommodis fieri queat.

Primum enim interdum in poenas iuris incurrunt foeminae,
quas pro conscientiae remedio iurisperitorum adire domos (vel eos
interrogando quaerere) absurdum erit, ac certe parum muliebri
verecundiae consentaneum. Deinde etiam cum iurisperiti et scien-
tiam et verba locare soleant, (sed hoc non extendendum ad eos
est, qui iuris can. scientia in animarum ministerio utuntur), ad
confessionis sacramentum non nisi prius data pecunia erit accessus.
Adde. quod homines vel sacerdoti verentur sua peccata detegere.
Ouod si ad iurisperitos etiam relegentur, Sacramenti huius onus
gravius efficietur, quam ut ferri ab imbecillis possit... Sed et
Summa ipsa Caietani, si, quae ex iure canonico multa continet,
demas, raagna ex parte imperfecta reperielur ». Non ita sensisse
dicendus est D. Thomas ab illo commentatus; in Summa enim
theologica multa loca citari queunt et integri articuli, quibus An-
gelicus bene instructum in canonico iure seipsum exhibet.

Ad Um dicendum, quod etiamsi iuris canonici doctrinae utpote
practicae applicetur quod (in 2. 2 Prolog.) ait D. Th. de morali

l.\ HOC COMMENTARIUM _'7

theologia: « Sermones inorales universales minus sunt utiles, eo quod
actiones in particularibus sunl », et J in genere: «Omnis scientia
operativa lanto perfectior est, quanio magis particularia considerat
in quibus estactus » ; tamen illius obiectum suntss. canones, quibus
convenit quod lurisperitus dicit: * « iura constitui oportel in liis
quae saepius accidunt; 3 ex liis autein quae forte uno casu accidere
possunt, iura non constituuntur ». (ib. ad 2m) « Si enim essenl tot
regulae vel mensurae, quot sunt mensurata vel regulata, cessarel
utique utiiitas regulae vel mensurae, quae est ut ex uno multa
possint cognosci; el ita nulla esset utilitas legis, si non se exten-
deret, nisi ad unum singularem actum. Ad singulares enim actus
dirigendos dantur singularia praecepta prudentum; >tn\ lex esl
praeceptum commune ». Circa obiectionis partem quae in ss. ca-
nonum multitudine nilitur, solutio patet ex dictis, non enim ca-
nones omnes a singulis sunt addiscendi.

17. Munera in sacrorum canonum studio prosequenda
deprehendi possunt considerando : imprimis leges esclesiastieas ob
earum mutabilitatem vicissitudines subiisse, nec Codex iuris ca-
nonici illas omnes praecedentes abrogavit, ut patebit. Proinde vigens
disciplina est eruenda non solum ex ss. canonum simplici sludio,
sed etiam ex praecedentium legum comparatione cum vigenti Co-
dice, ut sic pateat. quid ex illis posterius sit aut revocatum aut mu-
tatum. aut etiam quid fiieril servatum vel illis superadditum. Et
ecce munus sacros canones vigentes dignoscendi. — Secundo quamvis
iuxta Isidorum in Gratiani Decreto 4 « Erit autem lex... manifesta
quoque, ne aliquid per obscuritatem in captionem contineat », at-
tamen nonnumquam in Codice iuris canonici propter alios ss. ca-
nones, vel propter humanae loquutionis infirmitatem, addita etiam
Ecclesiae cathoiicitate, legum ecclesiasticarum sensus dubius of-
fertur. et ninc opus est interpretatione.

Haec tamen oportet non sit arbitraria, sed prolata iuxta mentem
S. Sedis, quae mens alias in iure canonico erit invenienda. vel ex
ipso rite eruenda, vel a iuris can1. peritis tradenda. Et en aliud
munus ss. canones interpretandi. — Huic connectitur et subservit
tertio munus tradendi fundamenta singularum legum. idest: motiva

1 I P. q. XXII a. S ad 1"'. — - 1. 2. q. XCVI a. 1. Sed oontra. —
3 Pomponius et Celsus. 11. 4 ot 5 D. Lib. I tit. III. - 4 C. II Dist. IV.

28 Introducti o

tum iuridica seu rationis fideique, tum ex factis temporum alia-
rumque circumstantiarum, quae impulerunt ac duxerunt S. Ponti-
ticem vel Concilia in ferendis legibus; quae motiva multoties in
ipsis legibus ecclesiasticis patefiunt atque rectam ipsarum inter-
pretationem suppeditant.

Ouarto denique ss. canones universaliter proponuntur, nec
bumanus legislator potest casus, qui in intinitum variari queunt,
sua mente considerare atque ipsa lege exprimere. Immo etsi alicui
hoc ipsum possibile foret, magna confusio in lege oriretur, si per
hanc illis omnibus provideretur \ Hinc necesse est iuris pruden-
tiam aequirere, ut legis applicatio casibus particularibus rite tiat,
idest : secundum ius et aequum, et hoc est aliud munus perfeetionis
in ss. canonum doctrina, quod proprie iurisprudentia est appel-
landa 2. - Si vero quaesita proponantur non pro uno alterove
casu ex circumstantiis plene determinato, sed quae generalem uti-
litatem habeant, et in legibus ecclesiasticisnon sint expresse soluta;
saepe huiusmodi quaesitorum solutio ex ss. canonum doctrina certo
aut probabiliter deduci potest. et hoc est etiam peritorum in iure
munus asserendum, iuxta illud : peritis in arte credendum est, eo
quod mens disciplina praedita bene disponitur ad rectum iudicium
in eadem ferendum.

18. Obiectum huius Commentarii innuitur per inscriptio-
nem, « Textus Codicis luris Canonici » nempe: illius Voluminis,
quod in « Actis ApostolicaeSedis » ita inscriptum constituit Partem II
Voluminis IX Actorum eorumdem.

Praemittitur in eodem Bulla Bcneri. PP. XV fel. regnantis
cc Providentissima » data in die festo Pentecostes anni 1917. Statim
sequitur « Professio tidei catholicae », ac demum ipse « Codex iuris
canonici » in quinque Libros riigestus, cui accensentur Documenta
octo, cum Indice totius Voluminis. — « Appendix » etiam oflicialis
est, uti complens Partem illam « Actorum Aplcae. Sedis », et in
1° tum tides datur mendarum quae irrepserunt, « quas Ssmus. cor-
rigendas prout(ibidem) sequitur, praecepit »; II0 tum stabilitati Codjcis
providetur Motu proprio Beneri. PP. XV « Cum inris canonici Co-
dicem » sub die 13 Sep. 1917; tum III0 « Index analytico-alpha-

i Vide D. Th. I.a II. ae quaest. XCVI, art. VI al 3. — 2 De qua vide
D. Th. loco cit. art. I ad lm.

IN IIOC COM.MENTAKll M 29

beticus » claudit hanc partcm pro more eiusdem Commentarii ot-
Gcialis.

19. Commentariihuius scopus, seu (jiiem in hocCommenlario

perscquimur, est perfecte callere sacrorum canonum praescriplu in
illo (lodice contenta. — Hinc consequens erit, ut magis demiremiir
supremae potestatis ecclesiasticae prudentiam regitivam, quae ini-
rabiliter elucet in ordinatissima dispositione domus Dei, quae, teste
D. Paulo £, est Errlesia Dei vivi; ita ut potidri ratione nobis ac-
cidat quod in III Regum X, 4 seq. legitur; nempe: « Vkiens autem
Regina Saba omnem sapientiam Salomonis, et domum quam aedi-
ficaverat, et cibos mensae eius, et liabitacula servorum, et ordines
ministranlium, vestesque eorum, et |)incernas et holocausta, quae
offerebat in domo Domini, non habebat ultra spiiitum. Dixitfjin1
ad regem: Verus est sermo, quem audivi in terra mea... maior est
sapientia et opera tua, quam rumor, quem audivi. . Sit Dominus
Deus tuus benedictus, cui complacuisti, et constituit te regem, ut
faceres iudicium et iustitiam ».

20. Methodus adhibenda in Codicis luris Canonici textu expli-
cando, nobis praestituta est a S. Congr. Seminariorum et Universi-
tatum per sequens raandatum pro schola Texlus canonici datum
sub die 1 Aug. 1917, quod libenter amplectimur ac pro nostro
modulo exsequemur. Videlicet: « in schola antehac texlus aptis-
sime nuncupata, in qua ius canonicum penitus copioseque praele-
gitur, ita in posterum eiusmodi disciplina tradatur. ut alumni, non
modo Codicis sententia synthetice proposita, sed accurata quoque
uniuscuiusque canonis analysi, ad cognoscendum et intelligenduni
Codicem veluti manu ducantur: debent scilicet doctores iuri cano-
nico tradendo, ipso Codicis ordine ac titulorum capitumque serie
religiosissime servata, singulos canones diligenti explanatione in-
terpretari » 2.

Propositum istud obsecundantes, connexionem canonum nuni-
quam praetermisimus, imo scliemata inseruimus memoriae iuvandae
causa. Insuper cum canones, etsi voluntate iegislatoris positiva con-
dantur, non sunt pro libitu orti, sed legibus divinae ac naturali
innituntur, nec rationibus etiam eorum existentiae ab experientia
petitis destituuntur ; utrasque autem cognoscere erit absdubio in-

i I Ad Timoth. III, 15. - 2 CO. IX, 439.

30 Introductio

trospicere canonum eximiam prudentiam, unde promanent existi-
matio eorum et amor. Ipsas non ex privatis doctoribus sed ex iuris
fontibus duximus repetendas, in quibus Ecclesiae more sunt expres-
sae. Hoc primum; secundas curas adhibuimus perpendendo con-
gruentiam ac discrepantiam Codicis cum' praeexistente iure, quod
egimus dupiici potissimum de causa. Iuris illius magis vel minus
periti Codicem attente legentes quandoque praeiudicium ex praeha-
bita cognitione incurrere possunt, eo quod leves mutationes nec
ipsorum advertet diligentia; omnibus autem opus est tali collatione
canonum Codicis ac praeteritorum, ad hoc ut discernant subtiliter
in quibus interpretandis et qua mensura usui esse possint sapientes
Canonistae, et in quibus aliis vel eorum particulis qua novis omnino,
non antiquis scriptoribus deferendum, sed sua ipsorum sententia
sit perpendenda.

Ultimo, studium praecipuum apposuimus ad hoc ut verba
perspiceremus « secundum propriam eorum signiticationem in textu
et contextu consideratam », clausulas singulas et coniunctim con-
sideravimus diligenter, « ad locos Codicis parallelos recursum ha-
buimus » ad normam can. 18, et quaecumque animadvertere po-
tuimus (c explicite vel implicite in Codice contineri » ac propterea
cc ex disciplinaribus legibus vim non amisisse » (can. 6, 6°), Co-
dicis sententias evolvendo libenter notare voluimus animo pro posse
simplici ac praeiudiciis vacuo. Ita existimavimus commentandos
canones, ut non proprios sensus vcl aliorum doctiorum traderemus,
sed, prout veri est interpretis, mentem ac voluntatem legislatoris
ecclesiastici panderemus.

V.
Iuris canonici Collectiones praecipuae.

21. De Collectionibus iuris canonici quemdam brevem
conspectum proponere nunc videtur opportunum, antequam munus
nobis propositum aggrediamur. Illarum sulliciens cognitio praeter-
mitti nequit ab eo qui Codicem recte et apprime perscrutari vult.
Desunt enim in eo canonum rationes seu fundamenta, quae in Col-
lectionibus inveniendae sunt, atque valde conferunt ad ss. canonum
solidam intelligentiam. Insuper Collectiones illae merito sunt vocatae

in BOC COMMHNTARIUM ;i

« fontes iuris cognoscendi ». eo quod ex illis bauriri potesl disci-
piina ecclesiastica decursu temporis vigens, el usque ad Codicem.
Bic vero ex illis disciplioam ul plurimum retinuit, etiam quando
dubia appareat eiusdem mutatio, atque multi canones ex parie tan-
luni cum illa conveniunt. Has concordantias atque discrepantias
scire omnium interest, praesertim hoc tempore transitus ad Codicis
ius. In liunc autem linem non oportet totam Collectionum historiam
texere, sed satis erit notas facere illas ex quibus lut i> canonici
Corpus coalescit, nam disciplina Codicem praecedens ex illis tantum
complete hauriebatur.

'2'1. Collectionum divisiones traduntur diversis de causis.
Hatione ambitus liabentur collectiones iuris universalis el aliae
iuris particularis prout leges in eis contentae obligarunl totam
Ecclesiam, vel solum obligant quamdam regionem. — Ratione me-
thodi sunt chronologicae illae collectiones sub quibus canones con-
nectuntur iuxta eorum institutionis tempus. dum systematicae recte
audiunt, quae ordinem canonum servant, attenta iuridica natura
rerum de quibus canones praescribunt. — Ratione fidei ac integri-
tatis documentorum dividuntur in genuinas, quae vere sunt illius
auctoris, cui inscribunlur, ac praesertim iura relerunt vera et in-
tegra saltem quoad substantiam. Si primum deticiat in collectione,
haec vocalur pseudoepigrapha ; dum spuria seu apocripha esl col-
lectio iuris ecclesiastici, quae lidem uon meretur propter falsifica-
tiones et fictionem materiae principalis in eadem contentae, quamvis
ordinarie sit quoque vocanda pseudoepigrapha. — lltima divisio
ac praecipua est ratione auctoritatis. qua collectio, ut talis pnllet.
Est namque privata, prout eius collectionis auctor in ea perficienda
non usus est potestate ecclesiastica, qua forsan orbatus erat, nec
eidem collectioni confirmatio auctoritatis ecclesiasticae accessit. Vo-
catur vero puhlica proprie, quando circa eam intervenit potestas
ecclesiastica. Huiusmodi interventus quadruplex esse potest. Vel
1° collectionem privatim confectam permittit Sedes A.postolica uti
collectionem imprimi ac divulgari. Per talem approbationem, quae
aliorum librorum editionibus est communis, collectio illa non evadil
puWica collectio, nec documentis eiusdem accrescit documentorum
lides historica et iuridica. — Vel i* a publica Ecclesiae auctori-
tate aliqua collectionis editio ita curatur, ut textus ex officio defi-
niatur, et detur privatis prohibitio variandi eum. Talis collectionis

32 Introductio

editio publica dicenda est, quamvis eius partibus maior inde non
concedatur vis, quam haberent documenta extra ipsam. — Vel 3° te-
stimonio publicae auctoritatis declaratur documenta in aliqua col-
lectione inserta genuina esse, atque in hoc casu collectio et publica
est et authentica dici debet, vel melius « Decreta authentica » ;
sed haec vi insertionis in Collectione, quamvis reiici nequeant, ma-
nent intacta quoad eorum vim iuridicam. Denique 4° supremus in
Ecclesia legislator potest collectionem aliquam ita publici iuris red-
dere, ut qua talis obtineat vim iuridicam legum. Ouo in casu stricte
authentica dicenda est, quatenus propter solam canonum insertionem
in ea, hi leges ecclesiasticae (iunt, atque publica omnino erit col-
lectio, quatenus tidem in Ecclesia facit de voluntate Sedis Aposto-
licae. Huiusmodi est Codex iuris canonici. Praecedentis collectionis
exemplum adest in Actis Apostolicae Sedis seu in Commentario
officiali.

23. Corpus iuris canonici exhibet in se pro diversis eius-
<Jem Collectionibus, exempla quadruplicis interventus auctoritatis
ecclesiasticae antea dicti, ut patebit. Ab his incipiemus, quia prae-
cedentes ipsum Collectiones, si quod ius vigens prae se ferunt, in
illo Corpore vel posterioribus collectionibus ante Codicem est con-
tentum, unde utilitatem amiserunt, nisi quoad comparandam erudi-
tionem et quoad primaevam iuris ecclesiastici historiam.

24. Notio. Considerata kidole verborum « Corpus iuris » si-
gnificat cumpletam iurium seu legum collectionem. llla verba prius
adhibita in lure Romano transierunt in usum iuris ecclesiastici. At-
tamen quoad collectiones appellatas decursu temporum « Corpus
iuris canonici » diversimode assumpta fuerunt haec verba. Postquam
enim Collectio « Anselmo dedicata » saeculo nono audiit « Corpus
canonum », illis verbis appellatae fuerunt successive tum Decretum
Gratiani, tum singulae quinque subsequentes compilationes, tum ea-
dem Gregorii IX collectio. Tandem Gregorius XIII in const. « Cum
pro munere » 1 lulii 1380 enunciavit singillatim Decretum Gra-
tiani, Decretales Greg. IX, Sextum Decretalium, Clementinas et Ex-
travagantes, illasque collectiones simul sumptas primo vocavit « luris
Canonici Corpus ». Et haec significatio usque ad nostram manavit
aetatem. Huiusmodi opus emendatum piodiit in editione Romae
facta anno 1582, ac subministrat textum Corporis Iuris Canonici
publicum secundo modo prius explicato propter citatam Bullam,

IX HOC COMMENTARI UM 33

utpote quod a Greg. XIII ediclum est: « ut nihil addere, detraliere
vel immutare aut invertere nullave interpretamenta adiungere x»

eidem liceat.

25. Decretum Gratiani est prima Corporis luris canonici
collectio in se privata, eo quod eam confecit Gratianus monacbus
Bononiensis, inter annos 1139 et 1 1 :*>(>, post celebrata Concilia La-
teranensia I et II annis 1123 et 1139. Gratianus appellavit suam
collectionem « Concordanlia discordantium canonum », sic patefa-
ciens eius intentum circa sacros canones, qui extra collectiones prae-
cedentes circumlerebantur; A DI). Rolando et Paucapalea fuit vo-
cata « Decrctum », sicut adhuc audit.

Gratianus eam in tres Partes divisit. Prima pars sub 20 prio-
ribus Distinctionibus continet introductionem de iure generalem.
quam ille initium vel principium nominat. Reliquae Distincliones Sl
vocantur ab eodem « tractatus ordinandorum » agens de personis
ac muneribus ecclesiasticis. Sccunda pars Decreti divisa est item
a Gratiano in 36 « causas », singulae vero distinguuntur per «quaes-
tiones ». qUibus respondet ille per sua « dicta » seu doctrinam,
quam contirmat canonibus seu «capitibus», quibus praemittuntur
summaria et inscriptiones. Hic modus servatur quoque ab eodem
Gratiano, tam in Distinctionibus primae Partis, quam in quinque
Distiuctionibus per quas Paucapalea divisit Partein tertiam ius « de
consecratinne » seu de sacra Liturgia continentem, quae propterea
Liber de sacramenlis est quoque appellata.

Causae XWIII quaestio tcrtia in secunda Decreti Parte agit
de Poenitentia, prout a Graliano est suo Decreto inserta. llla vero
nunc est divisa in 7 Distinctiones ad modum digestas similium sub
aiiis Decreti Partibus. ln citationibus igitur hae discernuntur ab
aliis addito verbo « De Poenitentia », sicuti adiungitur verbum « De
Gonsecratione », quandu citalio pertinet ad Tertiae 1'artis Distin-
ctiones, dum ex Prima Parte citantur ei. gr. Dist. XX cap. 4. —
Demum si textus citandus inveniatur extra Distinctiones. tunc de-
signantur quoque Causa et Quaestio sic \. gr. : Causa VI q. II cap. 1
vel mutato ordine.

Diversa Decreti elementa diversum liabent valorem iuridicum.
Dicta sunt doctrina Gratiani, sicut el summaria, liabentque vim auc-
toritatis privatae. ipsi autem canonum textus *> tantum auctoritatis
habent, quantum ex se habuissent, si numquam in Gratiani Decreto

Blai - Comm. Te.ct. Coii. Iur, Can. 3

34 Introductio

inserta forent », ut optime concludit Bened. XIV. Imo haec capita
seu canones quandoque sunt Decretales et Rescripta Romanorum
Pontificum atque canones Oecumenicorum Conciliorum, sed mulla
inveniuntur vel ex S. Scriptura, vel ex Synodis particularibus, vel
ex SS. Patribus ac ecclesiasticis scriptoribus vel ex saeculari iure.
Nec obliviscendum est non ex lontibus genuinis fuisse a Gratiano
hausta, sed ex collectionibus quae tunc temporis fuerunt in usu.

26. Aliae quinque Compilationes quae nunc antiquae ap-
pellantur prodierunt in tempore, quod est lapsum inter Decretum
Gratiani et sequentem Corporis Iuris canonici collectionem. lllarum
quinque compilationum la et 2a fuerunt collectiones privatae, ex
tribus posterioribus 4a iuxta sententiam sufficienter solidam aliaeque
ex certa sententia fuerunt authenticae. Sed ad practicum iuris stu-
dium parum vel nihil conferunt.

27. Decretalium Gregorii IX Compilatio inscribifur se-
cunda in Corpore Iuris Canonici Collectio, quae etiam audiit Liber
Extravagantium, et in usu dicitur Decretales Gregorii IX, quia iussu
eius facta fuit Compilatio haec a S. Raymundo de Pennafort Ord.
Praed., etillius Pontificis multa capita continet, videlicet 193 in calce
plurium Titulorum distributa, ac demum quia per dictum Summ.
Pontificem fuit promulgata const. « Rex pacilicus » sub die o Sept.
1234, cum qua misit illam ad florentissimas tunc Universitates Bo-
noniensem ac Parisiensem. In dicta const. prius memoratur tinisac
necessitas legum, dein proponuntur causae quae moverunt Rom.
Pontificem ad opus perficiendum. Postea edicitur cuius opera sit
usus in eadem adornanda Collectione, ac modus servatus. Ultimo
autem praescribit: « Volentes igitur ut hac tantum compilatione
universi utantur in iudiciis et in scholis, districlius prohibemus, ne
quis praesumat aliam facere absque auctoritate Sedis Apostolicae
speciali i>. Ex his verbis optime eruitur: hanc Compilationem fuisse
stricto sensu authenticam, et universam Ecclesiam obligasse quoad
parlem Decretalium dispositivam et quoad rubricas quae habebant
perfectum sensum v. gr. « Ut lite pendente nihil innovetur »
(L. II, tit. 16). Videlicet: ad normam Compilationum antiquarum
fuit haec authentica in quinque libros distributa. Libri eiusdem
in Titulos distincti sunt cum relativis inscriptionibus, quae ru-
bricae dicebantur, et sub Titulis singulis disponuntur ordine chro-
nologico ipsa capita. Rubricae illae quandoque perfectum sensum

IN HOC COMMBNTARIUM 35

habent, quandoque vero imperfectum, v. gr. <r De praebendis et
dignitatibus », atque hae tantummodo ad interpretationem deser-
viunt. Item citatis verbis compilationes praecedentes abrogantur
atque antiquatae redditae sunt. Hatione distributionis lit opportune
ipsius citatio per numeros cap'. Tituli ac Libri: sic v. gr. cap 2
tit. II Lib. I, \.

Demum in hac Compilatione singulis capitibus inveniuntur prae-
tixa summaria cum inscriptionibus. Hae fuerunt positae per compi-
latorem unde quodcumque interpretationis argumentum praestant,
illa sicut et Glossa, quibus editiones ornantuie/iint adiecta tam-
quam interpretationes Doctorum in scholis receptae, quapropter uti-
litate non destituuntur.

28. Liber Sextus Decretalium est dicta tertia Corporis lur.
Can. collectio.secundum textum const. «Sacrosanctae» 3 Martii 1288,
qua Bonif. VIII promulgavit illam, quam confici mandaverat defe-
rens plurimorum voto illam desiderantium. Eiusdem collectionis dis-
tributio, additamenta, et vis partium sunt omnino eadem ac praec3.
Compilationis Gregorii IX. Maxima capitum pars in 6° Decretalium,
(qua sigla distinguuntur huius ac praecedentis citationes) constat
Decretalibus et Constitutionibus Bonif. VIII, a quo per suam Consti-
tutionem abrogatae fuerunt omnes suorum Praedecessorum Decre-
tales posteriores alteri Compilationi, nisi in Lib. 6° essent insertae
aut specialiter exceptae.

Hic memoranda est quaestio utilis pro quibuscumque sacrorum
canonum Collectionibus ad invicem comparandis saltem ante Codi-
cem, nempe de antinomiis seu oppositionibus inter eos. Pertractatur
ab Schmalzgrueber in Prooemio sui Operis « lus Decretalium »
num. 279-283.

29. Clementinae solet appellari Constitutionum Clem. V Col-
lectio, cui praemittitur const. Ioannis XXII « Ouoniam nulla » diei
25 Oct. 1317. Hic Pontifex postquam memorat suum Praedecesso-
rem statuisse plura salubria tam in Conc. Viennensi quam extra
ipsum, et illius consilium huiusmodi constitutiones in unum redac-
tas mittere iuris studiosis, quod perlicere non potuit morte prae-
ventus, subiungit: « Nunc igitur (opportunitate captata illas vobis
sub Bulla nostra transmittimusUniversitati vestrae per Aplca. scripta
mandantes, quatenus eas prompto affectu suscipiatis, et studio alacri,
eis sic vobis manifestatis et cognitis usuri de cetero in iudiciis et

36 Introductio

in scholis ». Constat ergo illam Collectionem esse authenticam pro-
prio sensu, sed nihil detrahere praecedentibus, nisi quantum Cle-
mentinae per seipsas iam detraxerant. Eiusdem distributio sicut
partium diversarum vis iam explicata manet ex dictis quoad alias
Collectiones. Citationes discernuntur verbo forsan abbreviato « in
Clementinis ».

30. Extravagantes vocantur duae ultimae Corporis Iur. Can.
Collectiones, quae ab invicem discernuntur per verba Ioannis XXII
et communes, quia priores 20 numero sunt Constitutiones illius
S. Pontificis, dum (t&) altera Collectione diversis Pontificibus sunt
adiudicandae Constitutiones. Omnes sunt authenticae, sed Coliectiones
ipsae sunt opus privatum Chapuis licentiati in iure ac correctoris
in t\ pographia Parisiensi.

31. Regulae Cancellariae Apostolicae constituunt singu-
larem collectionem, quae orta est ex tempore loannis XXII, et quae
vigebat solum vivente Romano Pontifice. Hinc variabilis erat per
successores, qui post assumptionem suam illas publicabant. Ex de-
claratione Urb. VIII inceperunt illae obligare a crastina die post
assumptionem Rom. Pont., quin nova indigerent publicatione, hinc
« Regulas Cancellariae Aplcae. transiisse in edictum perpetuum iam »
monuerat Riganti, qui saeculo XVIII optimum earum commentarium
exaravit. Illae Regulae ante Codicem erant 72 Ordinationes Apos-
tolicae, quibus una est adiuncta a Pio X bon. mem. Obiectum
quarumdam erat expeditio litterarum Aplcarum., seu sunt regulae
directivae quae praescribunt formam servandam in actis et negotiis
Sedis Aplcae. per litteras expediendis et solius Cancellariae Aposto-
licae sunt propriae. Hae in aliqua parte sunt reformatae per Const.
« Sapienti consilio » 29 Iulii 1908, et ex Motu proprio « Romanae
Curiae » 8 Dec. 1910 ' scimus « quod memorati PP. Cardinales
(Cancellarius, Datarius et a Secretis Consistorialis) officii (eis im-
positi in Ordine servando dicasteriorum Curiae Romanae, Parte
altera, Cap. IX, Art. I) partem expleverunt, et novas condiderunt
formulas, quilius Cancellaria Aplca. uti debeat in conficiendis Bullis...
de beneficiis consistorialibus aliisve actis adnexis ». Et Pius X illo
Motu proprio edixit: « eae tantummodo, (loco antiquarum) a die
1 mensis Ian. 1911, ac deinceps, ab omnibus ad quos spectat re-

1 CO. II, 939.

IX HOC COMMBNTARIUM 87

ligiose recipiantur et inviolate serventur ». Regulae aliae dicebantur
beneficiales, quoad illorum praesertim reservationem. Denique <i\ti-
terant regulae iudiciales, quibus definiebatur ordo iudicialis in ap-
pellationibus aliisque partibus processus iudicialis observandus. Cum
ergo tam beneficiales quam iudiciales regulae constituerent ius com-
iiunie servandura etiara extra Urbem, transire debuerunt in novum
Codicem, iisdem abrogatis quoad ceteras earum praeseriptiones.

32. Acta Concilii Tridentini in Decretis <r de reformatione a
nobis exliibent magna ex parte disciplinam bodiernam, quae \i<le-
licet superadditis mutationibus transiil in Codicem, et quae Decreta
per quampiures successivas declarationes S. Congr8. Concilii magis
explicata oflferunt adiumentum praestantissimum ad Codicis intelli-
gentiam. Distributa sunt post Conc. Trid. in capita, unde citationes
liunt per capitis, ac sessionis numeros, additis verbis de Reforma-
tione, ut secernantur a Decretis doctrinalibus quae inveniuntur
apud easdem sessiones. Imo in sessionibus XXIV et XXV distin-
guenda sunt a Decretis de Ref. alia Decreta <r de reformalione matri-
monii » in sess. XXiV et « de Regularibus et monialibus » in
sess. XXV. Huiusmodi Decreta disciplinaria vim consequuta sunt
iuridicam ex confirmatione ac publicalione Pii IV per eius const.
« Benedictus Deus » diei 26 lan. I564j excepto cap. « Tametsi » de
cuius promulgatione aliter caulum in eo ipso fuit.

33. Bullaria sunt collectiones privatae, si excipiatur saltem
lustomus Bullarii Bencd. XIV, quatenus eius auctoritate esl editus
ac documenta ipsius authentica sunt. Illae collectiones continent
Bullas et alias Epistolas Romanorum Pontificum. Bullarium Roma-
num auctum et continuatum fuit editum a Carolo Cocquelines
saeculo XVIII annis 39-44 Romae et protenditur a Leone I usque
ad Clem. XII inclusive. Alia editio Taurinensis facta est saeculo XIX
cura collegii romani adlecti ex theologis ac canonistis. Tanquam
illius Bullarii prosequutio censeri potesl BuIIarium Bened. XIV. cui
subsequitur « Bullarii Romani Continuatio » a Clem. XIII usque ad
Greg. XVI exclusive, <|uae Komae fuit edita 1N:}">-.V».

34. Acta Greg. XVI usque ad Pium X successive sunt edita
cuius postremi Romani Pontificis memorandum esl Decretum ei
Secretaria Status ' circa iibros o: Acta Pii PP. X » de promulga-

1 26 Dec. 191B.

38 Introductio

tione quarumdam Pontificiarum Constitutionum ac legum l, quo
Decreto collectio harum fuit vere authentica. Quoad alia huius do-
cumenta sicut quoad cetera « Acta », etiamsi collectiones sint ge-
nuinae, non sunt nactae publicam auctoritatem.

35. Collectiones SS. Romanarum Congregationum. Sub
illo respectu triplex harum classis distingui potest. S. Indicis Con-
gregatio nunc suppressa edidit collectionem stricto sensu authenti-
cam de obiecto suae competentiae. Leges eiusdem generales transie-
runt paulo immutatae in Titulum « de censura et prohibitione li-
brorum » Libri III Codicis. Decreta vero circa singulares libros
collecta sunt in libro qui inscribitur : « Index librorum prohibito-
rum... Pii PP. X iussu tertio editus » anno 1911.

Eodem sensu authentica in lucem prodiit Raccolta seu « Col-
lectio precum piorumque operum, quibus recitandis seu peragendis
Romani Pontitices Indulgentias adnexuerunt ». De hac in Dec. S.
Congr". Indulgentiarum... 2 legitur : « eaque proinde uti genuina et
authentica Sylloge Indulgentiarum hactenus pro universis Christi-
fidelibus et pro quibusdam eorum coetibus ibidem designatis con-
cessarum ab omnibus est retinenda ». Appendices pariter authen-
ticae aceesserunt.

Collectiones publicas quoad Decretorum authenticitatem obti-
nuerunt S. Congr. Indulgentiarum nunc suppressa, et S. Congr. Ri-
tuum (quarum collectiones maximi sunt momenti practici, quatenus
parum per Codicem sunt derogatae), et modo infra explicando S.
Congr. Conc. suam habet Collectionem.

Collectio S. Congr". lndulgentiarum pro titulo habet : « Decreta
authentica S. Congr*. Indulgentiis sacrisque reliquiis praepositae ab
a. 1668 ad a. 1882 edita iussu et auctoritate Ss.mi D. N. Leonis
PP. XIU ». Ratisbonae, Neo-Eboraci et Cincinnatii 1883. De hac
dicitur in Dec°. eiusdem S. Congr*. 3 Collectioni praetixo : quam
Decretorum Syllogem... Leo PP. XIII « auctoritate sua Aplca. appro-
bavit, et uti authenticam ab omnibus retinendam esse praecepit ».

Anno M)01 (inis est impositus editioni Romae ab anno 1898
inceptae operis in quinque volumina digesti : « Decreta authentica
S. Congr. Rituum, cui accessit Volumen VI seu Appendix a Pio X

1 CO. V, 558. — 2 23 Iul. 1898. — 3 19 Aug. 1882.

IX HOC COMMENTAKII M 3f*

deelarata authentica eodem sensu, nempe quoad Decreta ibi con-
tenta, etsi multa sint particularia ».

Ab anno 1739 inchoata est Collectio, quae dicitur: « Thesau-
rus resolutionum S. Congr. Conc. » atque huius decisiones continet
de causis eidem propositis ab anno 1700 usque ad annum 190X
inclusive per volumina CLXVH. Cum hic Thesaurus ex officio pu-
blicaretur a Secretario eiusdem Congr'. publica est collectio quoad
decisionum genuinitatem.

Denique adsunt collectiones privatae, tum ad usum S. Congr*.
EE. et BR. nunc suppressae, atque opera eiusdem Secretarii Bizzarri
adornata, tum alia quae inscribitur lus Pontificium de Prop. Fide,
et eiusdem S. Congr*. « Collectanea », quae in altera editione duo
habet volumina, atque hanc prae se fert praerogativam, ut in ea
inveniri queant plures Declarationes ac Instructiones S. Congr. S. Of-
ticii ac S. Poenitentiariae deficientes in publicis Collectionibus. Tam
illud lus quam haec Collectanea S. Congr". de Prop. Fide ad eorum
documenta quod attinet, haec sunt authentica ac proinde illa pu-
blica.

36. Commentarium officiale originem habuil ex const.
« Promulgandi » Pii PP. X sub dic 2!) Septembris 1!>08 l, in qua
sic edixit : « ut ineunte... anno 11)09, Commentarium officiale de
Aplcae. Sedis actis edatur Vaticanis typis. Volumus autem Consti-
tutiones, pontificias leges, decreta aliaque, tum Homanorum Fontili-
cum tum SS. Congregationum et Officiorum scita, in eo Commentario
de mandato Fraelati a secrelis aut maioris administri eius Congre-
gationis vel Ofticii, a quo illa dimanent, inserta et in vulgus edita,
hac una, eaque unica, ratione legitime promulgata haberi, quoties
promulgatione sit opus, nec aliter fuerit a S. Sede provisum. (Quod
ex cans. 9 iussu adhuc viget). Volumus praeterea in idem Commen-
tarium cetera S. Sedis acta referri, quae ad communem cogni-
tionem videantur utilia, quantum certe ipsorum natura sinat; eique
rei perficiendae SS. Congregationum, Tribunalium et aliorum
Ofiiciorum moderatores opporlune consulere ». Interest ergo studiosi
ss. canonum ad parcendum tempori atque ad capiendam utilitatem
canonicam, noscere illius Commentarii documenta nullo modo ab
ipsomet praetereunda.

1 CO .1, 5.

40 Introductio

Ordo servandus in moderatione et administratione Commen-
tarii officialis, de mandato speciali Sanctitatis suae per Status Se-
cretariam publici iuris factus fuit, sub data 5 Ian. 1910 £.

Tres partes fere in unoquoque ipsius fasciculo sunt distinctae,
acta Romani Pontificis, eo quod ab eodem directe promanant, acta
SS. RR. Congregationum, Tribunalium, aliorumque officiorum, nempe
ut pJurimum Secretariae Slatus, atque Commissionum sive de re
biblica, sive ad Codicis canones auth. interpretandos; ac ultimo
Diarium Romanae Curiae quod exprimit satis eiusdem contentum.

I. Acta Summi Pontificis actu regnantis primo inveniuntur
in praefato Commentario sub varia forma; et sic appellantur : Con-
slitutiones, Litterae encyclicae, Motu proprio, Litterae apostolicae,
Epistolae, et quandoque Sermones vel Allocutiones Summi Pastoris
inseruntur.

Constitutiones induunt formam Bullae, ac ut plurimum conti-
nent fundamentalia iura de aliqua re canonica, sed in eis iuxta
morem praemittuntur doctrinales veritates ac circumstantiarum ex-
positiones, quae valde sunt utiles; v. gr. Const. « Divino atllatu »
cc De nova Psalterii in Breviario Romano dispositione » 2. lllae vero
Constitutiones nonnumquam particulares sunt, v. gr. Const. « Apos-
tolatus » De suburbicariis dioecesibus '6. In Appendice quoque iir
sertae inveniuntur Constitutiones ante dictum Commentarium editae
sed ob aliquam rationem utiliter divulgandae aut servandae. v. gr.
Const. « Romanos Pontifices » 4.

Litterae encyclicae, sic dictae, quia formam epistolarem in-
duunt atque ad Archiep* et Epos. mittuntur ex inscriptione, vel omnes
vel alicuius regionis cum Sede Apostolica communionem habentes.
Earum obiectum solet esse peculiare ac sunt ut plurimum doctri-
nales, continent tamen ordinationes seu voluntatem Roni. Pont8. ad
tempus saltem observandas; v. gr. Litt. encycl. « Spiritus Paraclitus »
in natali MD S. Hieronymi Ecclesiae Doctoris 5 et aliae « Lacrima-
bili statu » de misera Indorum conditione sublevanda |;.

Motu proprio illa Romani Pontilicis documenta vocantur, quo-
rum in parte dispositiva (seinper enim quidquam praescribunt, per-
petuo vel ad tempus, forsitan in peculiari territorio servandum)

i CO. II, 37. — 2 1 Nov. 1911. CO. III, 633. — :! 15 Apr. 1910.
CO. II, 277. — 4 13 Maii 1881. CO. II, 254. — 5 15 Sept. 1920. CO. XII,
385. - r< 7 Iun. 1912. CO. IV, 521.

IX 1IOC COMMHNTARIUM II

adhiberi solenl verba iiia: motu proprio statuiraus, quamvis aliis
suggerentibus prodeat illud, iu\t;i finem cap. « Si motn » 23 de
Praebendis in 6°. « Motu quoque proprio tunc solum gratia fieri
censeatur, cura lioc expresse cautum fueril in eadem >. Quoad
formam in eorura line et quandoque in principio etiam oomen
Summi Pontificis cum numero invenitur appositum. Quatuor ex-
empla invenire licet iij CO. V, pagg8. ">, 145, 149, .">'i">.

Lilterae apostolicae simpliciter dictae induunl Brevis formara.
diriguntur ad personas in dignitate, aut officio constitutas, atque de
particularibus negotiis tractant etsi quandoque in publicam utilita-
tem prodeuntibus. Raro sunt practicae utilitatis in iure canonico.

De Epistolis Summi Pontificis, quae propter formam a praece-
dentibus differunt, idem quoad obiectum earum dicatur. et ad di-
versas personas propter privatum quoque motivum dari queunt.
Harum exempla sicut et praecedentium quolibet in Volumine pers-
pici possunt.

Sermones sicut et Allocutiones sunt orationes, quas Summus
Pontifex data occasione per se pronuntiat vel per alium dicit, tum
ad coetum quemlibet personarum, quaeeumdem adeunt, v. gr. « A<!
concionatores quadragesimales et ad parochos almae Urbis j l, tura
ad Purpuratos Patres in Consistorio ut plurimum adunatos \. gr.
22 lan. et b' Dec 1915 8. Ex circumstantiis temporum, eventuum
ac personarum desumunt illae orationes motivum, et rarissime ca-
nonistas attingunt, v. gr. Allocutio « Quandoquidem » de proxima
promulgatione Codicis luris Canonici '.

Demum inveniri possunt acta, quae denominantur: Chirogra-
pliinn veluti manu Romani Pontificis exaratum, Apostolicae sub
phanbo litlpnir propter formam, Decretum quo aliquid breviter de-
cernitur, Hortalio quae tit more patcrno. Haec videas, si lubel in
Commentario ofliciali 5.

II. Acta SS. Rom. Congregationum iuxta Commentarium
officiale sic distribui possunl ratione formae: a) <t Decretum &,
quando S. Congregatio vel Officium velut ex seipso statuil aliquid
faciendum ; b) « Kescriptum », quando respondet exprcsse ad inter-
rogationes vel postulata ; c) « Pagellae seu Summaria », quando re-

1 15 Febr. 1915. CO. VII, 92. — 2 24 Dec. 1914. CO. VI. 694. -
3 CO. VII, 33, 509. — * 4 Dec. 1916. CO. VIII, 465. — ' VI 341,
VIII. 89, 92, 217. VII, 8, 378, 365.

42 Introductio

^ensentur indulta, facultates, indulgentiae plures, quae conceduntur;
d) « Instructiones », quando exarantur velut doctrinae practicae
iuris ; e) « Litterae », quando induunt epistolarem formam ; f) <r Mo-
nita », quando aliquod ius existens vel factum fit notum pro in-
teresse habentibus.

Decreta quandoque noscuntur ex ipsa inscriptione : Decretum:
Urbis et Orbis : dies mensis, sicut in S. Ofhcio. ; sed aliquando erui-
tur solum ex forma illius. — Decreta sic distingui possunt : a) alia
potestatis legislativae, quae continent leges canonicas, seu statuta,
praescriptiones forsan particulares, iussionem seu praeceptum, de-
clarationes iuris. — Alia b) sunt potestatis administrativae seu
exequutionis legum, quae secumferunt nominationes Praelatorum,
erectiones et immutationes dioecesum, vicariatuum seu praelectura-
rum, approbationes peculiares Congregationum religiosarum, con-
stitutionum earum, commendationes alicuius praxis. — Alia c) po-
testatis iudicialis et continent dubiorum solutiones in causis beati-
iicationis et canonizationis. — Alia d) iurisdictionis voluntariae
elargientis gratias, v. gr. concessiones indulgentiarum, privilegiorum,
facultatis, exemptionis seu indulti.

Tantummodo Decreta potestatis legislativae sub littera a) et
iurisdictionis voluntariae sub littera d) intersunt canonistae, eo
quod in eis inveniuntur quandoque statuta canonica generalia adeo
ut ignorare ipsa non liceat.

Rescripta numquam sic appellantur in Comm. olliciali : sed
facillime cognosci possunt ex ipsa intrinseca forma, et quandoque
inscribuntur : Dubia, N. Dubia, N. et aliarum, Declarationes.

Rescripta sic distribui queunt : — 1) aliquoties continent iuiis
declarationes in generali forma datas. quamvis ad quorumdam in-
terrogationes ; attamen dantur quoque per illa declarationes solum
attingentes casum propositum, vel dicendo expresse in casu vel
impiicite ; — 2) possunt esse responsa ad postulata SS. Congrega-
tionibus porrecta ; — 3) etiam sub huiusmodi lorma dantur reso-
lutiones quaestionum, quae SS. Congregationibus subiiciuntur disci-
plinari ordine dirimendae ; — ac demum i) solvuntur sic tum
multa quaesita doctrinalia a Commissione Biblica, tum alia de sensu
sacrorum Codicis canonum a Commissione Pont. ad eos authentice
interpretandos.

Priora et pustrema rescripta scire canonistarum valde interest,

l\ HOC COMMENTARIUM \A

propter interpretationes, quas illa continent, sed cautelae non prae-
termittantur in discernendis quae pro casu tantum proposito datae
fuerunt. — Rescripta sub num*. •! el :{ valde utilia sunt ad iuris-
prudentiam et canonicam scientiam adipiscendam, proul quilibet

experiri potest, legens integre ipsa.

Pagellae seu Summaria, facile noscuntur ex eorumdem titulo,
videlicet: Indulta, Facultates, Summarium lndulgentiarum. - Sunt
seeundariae utilitatis canonistae qua tali.

Instructiones tali vocabulo se pandunt et bis aequipollent acta
inscripta Ordo servandus seu Normae. — Earumdem instructionum
notitia valde utilis est, immo quandoque necessaria; utpote quod iu
eis exponitur ius vigens in quo fundantur, et modi traduntur seu
regulae illud applicandi ad praxim; atque servandas praescriptiones
non raro continent.

Litterae statim notae fiunt obearunulem initium. Ipsarum leetio
utilitate non destituitur, si eae sint directae ad Ordinarios omnes,
vel alicuius saltem regionis. Attamen praeter istas, quae possunl
continere iussa, commendationes, instructiones, etc, aliae absdubio
mittuntur huic vel alteri Superiori pro informatione et voto vel pro
eorumdem privata utilitate.

Denique Monita si ius eontinent, certe sunt adnumeranda inter
memoriae iuvamina.

Speciali mentione dignae sunt S. Romanae Rotae sententiae,
(juae Commentario inseruntur ofllciali. Hae siqnidem iuridicam vim
habent solum in casu, sed instructione canonica refertae. iurispru-
dentiam docent, et inducunt e\ iteratis similibus sententiis iudicia-
libus stylum Curiae usumque forensem. qui vim legis habeat, ita
ut eam inferiores iudices observare teneantur.

VI.

De Bulla promulgationis Codicis Iuris canonici.

37. Animadversiones circa Bullam " Providentissima „
qua Codex promulgatus est. luxta praxim in promulgatione collec-
tionum iuris canonici authenticarum servatam, inter quas Codex,
ut pertectior undequaque, est connumeranda, Bulla promulgationis
inscribitur iuxta mores noslros « catholicaium studiorum Universi-

44 Introductio

tatum ac Seminariorum Doctoribus atque auditoribus », quorum
usui est maximae utilitatis hic Codex, ac ex eorum studio in ipsum
addiscendum cognitio et praxis desiderata in Dei populo est maxime
spectanda. Sed perfectior fuit haec promulgatio, dum universae Ec-
clesiae ex Orientali atque Occidentali coalescenti Summus Pontifex
adloquitur, quando Ordinariis omnibus Bullam direxit, qui plebem
unicuique commissam repraesentant, etiam ut Uomano Pontifici sub-
iectam.

Exorditur per simplicem potestalis legiferae in Ecclesia asser-
tionem, quam historia testatur ab illius initio non sine populorum
utilitate multiplici.

Meminit quod fel. record. Pius X Motu proprio « Arduum
sane » d. XVI Kal. Apr. an. 1904 edito sapienter adverlit, et
« quibus de causis consilium iniit universas Ecclesiae leges, ad haec
usque tempora editas, lucido ordine digestas in unum colligendi;
amotis inde quae abrogatae iam essent aut obsoletae; aliis, ubi
opus esset, ad nostros praesentes mores opportunius accomodatis;
aliis etiam, si quando necesse esse aut expedire videretur. ex novo
constitulis ».

Oua prudentia in rem sane perarduam processerit bonae nie-
moriae Pius X, paucis praelibare duxit atque laudare Summus Pon-
tifex Codicis promulgator, qui testatur « novum totius canonici iuris
Codicem... in omnes suas partes recognovimus, approbavimus, ratum
habuimus ». Ouae verba confirmationem in forma specilica indu-
biam patefaciunt.

'38. Pars dispositiva Bullae dictum corroborat, sic prose-
quente Supremo Ecclesiae Pastore: « Ilaque, invocato divinae gra-
tiae auxilio, Beatorum Petri et Pauli Apostolorum auctoritate contisi,
motu proprio, certa scientia atque Apostolicae, qua aucti sumus,
potestatis plenitudine, Constitutione hac Nostra, quam volumus per-
petuo valituram (ufi obiectum eius rcquirit), praesentem Codicem,
(eo quod simul cum illa est publtci iuris factus), sic ut digestus
est, (non tantum Pii X tempore « antequam promulgaretur »,
sed in exemplari Bullae promulgationis adnexo; atque ut talis
Codex cum divisione, multiplicibus inscriptionibus, ordine universo
etiam quoad minima, et distinctionibus per §§08 sententias et
commata) promulgamus, (quae promulgalio solemnior facta est die
28 Junii 1917, adstantibus coram Ss.mo S. H. E. Cardinalibus Com-

IX HOC COMM KXTAKTM 45

missionis Codicis, ;itquc cnnsultoribus eiusdem, dum singulis ad
manum est traditum exemplar ex voluntate Poutificis illud quoque
primci accipientis; onlinaria vero fuil perfecta per insertionem in
«Actis Apostolicae Scdis», illiusque in vulgus editionem ad nor-
mam const. « Promulgandi » Pii \ l, cum « promulgatione fueril
opus, ncc aliter a Sancta Sede provisura ».

Prosequitur Rom. Pontifex in Bulla: irpraesentem Codicem...
vim legis (quatenus ;i legislatbre pendet, sed singulariler veluti
unius «legis» quamplurimos simul statuentis canones, quorum
proinde non est unus altero posterior quoad vigorem suum, nec
unus altero oppositus, imo quilibet ex altero etiam secundum ordi-
nem priore lumen interpretationis mutuare poterit), posthac (idesl
a promulgatione peracta) habere pro universa Ecclesia (quae tum
ex diversis Ecclesiis pro eius natura conflatur, etiam orientalibus,
tum constat Praelatis ac subditis ipso Romano Pontifice minirae
excluso, equidem quatenus illas et hos respiciat Codex in eius di-
versis canonibus, sicut ibidem reperietur) decernimus, iubemus
(tirma et omnino liquida voluntate, quod ut efficaciter obtineatur,
est additum) vestraeque tradimus custodiae (quoad ipsos audientes ex
Bullae inscriptionc) ac vigilantiae (pro munere Pastorura) servan-
dum ».

39. Tempus ut exerceatur efficaciter vis Codicis. —
Cum dicta sufficerent, ut Codex vim legis habeat ex parte legisla-
toris, sicut scriptum est in c. 1 « de postulatione Praelatorum »
(1. •)): « nec est necessarium, cum conslitutio solemniter editur, aut
publice promulgalur, ipsius notitiam singulorum auribus per spe-
ciale mandatum, vel litteras jnculcare, sed id solum suflicit, ul ad
eius observanliam leneatur, qui noverit eam solemniter editam, aut
publice promulgatani »..., niliilominus quia ex parte subditorum,
quibus per promulgationem applicatur, verum est : «quod lex, seu
constitutio, et mandatum nullos adstringunt, nisi postquam ad no-
titiam pervenerint eoruradem, aut nisi post tempus intra quod
ignorare minime debuissent ». ut edicitur in cap. Quia cunctis 1
« de concessione praebendae, elc» in 6° (III, 7), el ex altera parte
ob canonum Codicis multiplicitatem facile quaestiones ob ignoran-
tiam exoriri possent, difficilius solvendae ob incertitudinem inilii

1 III Kal. Octobris 1908

46 Introductio

obligationis in unoquoque; patet non defuisse providentiam vakle
necessariam in belli immanis circumstantiis, per verba Bullae sic
prosequentis: « Ut autem omnes, ad quos pertinet (pro eiusdem
Codicis diversis canonibus), probe perspecta habere possint (iuxta
eorum obligationem addiscendi) huius Godicis praescripta antequam
ad effectum adducantur, (cum ceteroquin per disciplinam usque
tunc vigentem sufficienti Ecclesiae regimini fuerit provisum), edi-
cimus ac iubemus (quin priori iussioni contradicamus }, ut ea vim
obligandi (quatenus a notitia subditorum necessaria pendet) liabere
non incipiant (etsi prius ab omnibus vel quibusdam plene cognos-
cantur), nisi a die Pentecostes anni proximi venturi (post annum
liturgicum a promulgatione), idest a die decima nona (et cum illa)
mensis Maii anni millesimi nongentesimi duodevicesimi ». Data uti-
que laudanda, ut hi quorum sufficientia ex Deo est, tunc inciperent
obligari, quando ex liturgiae praecepto universa Ecclesia Deum
deprecatur, ut det Spiritum bonum petentibus se.

40. Finis Documenti promulgationis habet simplicem clau-
sulam derogatoriam ex contextu omnino sufficientem. « Non obstan-
tibus quibuslibet ordinationibus, (velut particularibus, vel quae
leges non sint), constitutionibus, (legibus nempe ecclesiasticis su-
premae auctoritatis), privilegiis (atque ut cavillationes vitenlur,
simpliciter additur) etiam speciali (propter eorum clausulas salva-
torias) atque individua (uniuscuiusque prout de iure necessarium
esset) mentione dignis, necnon consuetudinibus (quae sub praece-
dentibus non venirent) etiam immemorabilibus (quae firmiores sunt)
ceterisque contrariis quibusvis» si quae opponi possent.

« Datum fuit die Pentecostes », quia dignum fuit, ut eo die quo
solemnis promulgatio Legis Novae commemoratur, Codex iuris ca-
nonici, quo illa iuxta hominum naturam completur, promulgaretur.

Ultimo ' «de novisAplcis. Constitutionibusedendis» post ea quae
in Apost. Constitutione « Sapienti consilio » statuta sunt, < Pius X
decernere dignatus est, ut Constitutionibus huiusmodi in posterum
una subscribant Cardinalis S. R. E. Cancellarius, et Cardinalis qui
oilicio praeest ad cuius competentiam res pertinet in eadem Con-
stitutione pertractata », quae cum sit promulgatio Codicis pro u-
niversa Ecclesia, Card" a Secretis Status evidenter fuit unicus com-

1 S. Congr. Consist. 15 Apr. 1910. CO. II, 287.

1N HOC COMMENTAHITM 17

petens. Ergo iu.xta regulam praedictam vigentem fuil Constitutio
Codicis promulgatoria subscripta.

41. Exceptiones edicti in praefata Bulla. — « Episcopi
aliive locorum Ordinarii complures demisse efflagitarunt ut, nulla
interposita mora, vigere incipiant praescripta Codicis, i. e quae se-
quuntur: 1° Canonis 859, § 2» de tempore intra quod a Paschalis-
communio fiat » ; «2"Canonis 1108,§3d, ad permittendam solemnem
nuptiarum benedictionem, ex iusta causa etiam temporibus vetitisj
«3° Canonis 1247, § 1 quoad dies festos, qui sub praecepto in u-
niversa Ecclesia sunt; 4° Canonum 1250, 1251, 12.52, 1253,1254 »
seu omnes Tituli XIV Lib. III « De abstinentia et ieiunio ». « Bea-
tissimus Pater decrevit praescripta canonum, de quibus supra, ex
hoc ipso die (19 Aug. 191") vim habere ».

Item, « Motu proprio concessit, ut S. R. E. Cardinales iam
tunc omnibus ac singulis fruerentur privilegiis quae can. 239 § 1 »
illis omnibus communia ibidem declarata, « 240 » de iuribus illo-
rum in suis ecclesiis, titulis ac diaconiis, «600, n. 3°» de ingressu
intra monialium clausuram, « 1189 » quoad « oratoria S. R. E. Car-
dinalium», «1401 eiusdem Codicis describuntur ». Nempe: quod.
« ecclesiastica librorum prohibitione non adstringuntur » l.

Demum circa canones « de sacris concionibus» 2 quatenus eo-
rum praescripta continentur in Normis «desacra predicatione», quas-
Emi Patres S. Congr. Consistoriali praepositi sancivere, dicendum
est ut ibidem, etiam ipsa & Beatissimus Pater statim exsequutioni
mandanda praecepit » 3.

VII.

De professione fidei catholicae.

42. Professio catholicae fidei, quia «unus Deus, una lides,
unum baptisma», est « actus ore conlitendi (secundum formulam
auctoritate Romani Ponlilicis saltem approbalam) cum assensu cogita-
tionis veritates praecipuas a Deo revelatas et qua tales ab Ecclesia pro-
positas ». Illa formula quandoque vocatur Symbolum, veluti signum

1 Ex Secretaria Status. 20 agosto 1917; CO. IX-I, 475 — - Cap. II
tit. XX Lib. III - 3 28 Jun. 1917. CO. IX- 1, 328

48 IntroductiO

externum quo fideles ab infidelibus secernuntur, ac melius tanquam
succincta recensio ati modum professionis illarum veritatum, nam
« ab buiusmodi sententiarum lidei collectione nomen symboli est
acceptum » ait D. Thomas. *

Formula Piana propter auctorem a Doctoribus vocatur, quam,
pro more authenticarum collectionum ab initio ponentium Tilm « De
Sancta Trinitate et fule catholica», opportunius praemiserunt Summi
Pontifices Codici luris canonici, sic innuentes illius vim altius re-
petendam quam ex humana potestate, atque illam praeviam esse
potestali legislativae in Ecclesia exercendae. Etenim illa formula
continet immutabilem ipsius societatis ecclesiasticae constitutionem
in ulraque hierarchiae ratione ac in Romani Pontificis primatu,
media ipsius propria, nempe: sacramenta cum indulgentiis, divinum
cultum. infallibile magisterium, atque finem supernaturalem ipsius
Ecclesiae; quae simul cum testimonio Sacrarum Scripturarum ac di-
vinarum traditionum, complete quamvis geueraliter plenam ipsius
iuris divini occonomiam praesefert.

43. Editio huius formulae. — Singulis authenticis collectio-
njbus formulae professionis fidei speciales praeinsertae sunt in
Gonciliis ultimo editae; scilieet: cap. «Firmiter» 1 « De Summa
Trinitate et Fide catholica » (l, 1) ex Conc. Generali sub innoc. III,
cap. « Fideli » 1 eod. tit. in 6° ex Conc. Lugdun. II sub Greg. X,
et cap. « Fidei catholicae » t eod. tit. in Clem. ex Conc. Viennensi
sub Clemente V. Eodem modo « Professio fidei eatholicae » Codici
luris Canonici praelixa fuit edita a Pio IV in consl. « Iniunctum »
et « In sacrosancta » 2, qui « ad hoc, ut unius eiusdem fidei professio
uniformiter ab omnibus exhibeatur, unicaque et certa illius forma
cunctis innotescat, et ubique genlium, per eos, ad quos ex decretis
ipsius Concilii spectat recipi et observari, iuxta hanc et non aliam
formam, professionem praedictam solemniter fieri, districte praece-
pit». Huic additiones praescriptae sunt tieri per Dec. « Ouod a pri-
scis » S. Congr. Conc. 3 a Pio IX, « ut in lidei professione dogma-
ticis quoque Vaticani Concilii definitionibus, prout corde, ita et ore
publica solemnisque fieri deberet adhaesio».

44. An aliae quoque vigeant obligatorio usu, et quae-
nam sint. — Huius professionis praescriptum non hic imponitur,

1 II-II q. I a. 9, c. — 3 13 Nov. 1561 — » 20 Ian. 1877. A. S. S. X, 71.

1N HOC COMMENTARir.M 49

seil ob formulae connexionem cum Codice indigitatur, banc esse
formulam de qua loquitur can. 1406 in Tit. « De Fidei professione »
XXIV Lib. III. Sed can. 2314 decernit, quod <r praevia abiuratione
iuridice peracta, delictum apostasiae, haeresis vel schismatis, ad
lorum externum » quod altinet, « Ordinarius absolvere potest; ex
can. t « omnes liturgicae leges vim suam retinent, nisi earum
aliqua in Codice expresse corrigatnr »; ac demum iuxta can. 1
« Codex unam respicit Latinam Ecclesiam ». Ex liis infertur, quod
Symbola praecipua et formulae professionis Qdei ac iurisiurandi)
quae in Ecclesiae usu vigent, sunt sequentes: l

Primum omnium esl Symbolum Apostolorum sic dictum. vel quia
ab Apostolis conflatum velut lidei breve compendium ac facile pro
omnibus lidelibus, ut quibusdam fuit acceptum, quod nunc reiicitur,
vel saltem uti continens Apostolorum fidei doctrinam fundamenta-
lem, atque usitatam a remotissima Ecclesiae antiquitate, tideliterque
servatara in Ecclesia Dei, praesertim apud Hoinanam. Est illud etiam
nunc commune inter fideles.

2° Symbolum quod dici potest Niceno Costantinopolitanum, et
quod in Missa iuxta rubricas recitatur. Constat Symbolo Aposto-
lorum, interiectis explicationibus tum Conc. Niceni I contra Arium
<le Filii Dei consubstantialitate atque divinitate, tum Conc. Cons-
tantinopolitani I conlra Macedonium de Spiritus S. divinitate atque
simultanea cum Filio ac Patre adoratione. Huic Symbolo intextum esl
posterius, verbum « Filioque » sc. a Conc. Toletano I in Hispania (a
405), et postea in Ecclesia Komana adniissura a Benedicto PP.
VIII ad preces S. Henrici; et in Synodis oecunienicis Lugd. II. el
Florentina a latinis simul et graecis admissura est.

3° Symbolum Atlianasianura, quod iuxta hodiernam criticam de-
negatur Sancto cuius noraine designatur, quin tamen de vero auctore
constet. Ouod tamen nihil refert, liuius enini Symboli auctoritas
provenit ex universa Ecclesiae acceptatione, quia per modum doc-
trinae lundamentales lidei veritates continet.

4° Syrabolura S. Leonis IX, quoci constat explicationibus jjym-
bolo Niceno-Constantiiiojiolitano interiectis, et adduntur fidei veri-

» Vid. Denzinger. Enchiridion... num. 6, 86, 39. 343. 904-1(00, 1
1085, 1459-1473. Edit. decima. - 2 In Conc. Plen. Baltiraorensi II. aut
apud Cappello : I)e Curia Romana, pag. 8

Ulat - Cotnvi. Te.ri. Cod. Iur. Can.

50 IXTRODUCTIO

tates contra Manicbaeum et Pelagianos. Fere totum invenitur in
Pont. Romano per interrogationes ad electum in Episcopum directas.

5° Adsunt praeterea duae aliae tidei professiones, quarum una
Gregorii XIII est Graecis praescripta et altera a Benedicto XIV Pa-
triarchae Maronitarum iussa in Litteris cc Ntiper ad Nos» 16 Mart.
1743. Illa Symbolo Niceno-Constantinopolilano adiungit Conc.1 Flo-
rentini definitiones ex Dec.° unionis Graecorum. Ista vero post
praedictum Symbolum recenset, tum Generalia Concilia in Oriente
celebrata eorumque dogmaticas detinitiones, cum Concilia pariter
Oecumenica Florentinum ac Tridentinum cum eorum detinitionibus
dogmatum.

()° Pro recipiendis haereticis neo-conversis invenitur specialis
formula professionis fidei in S. Oflicii lnstructione 20 Jul. 1859 \

Denique in praxi utilitatem habent, sive formulae abiurationis
contentae in Pontilicali Rom., de quibus infra, sive duplex iusiu-
randum a Pio PP. X praescriptum in M. pr. «Illibataen 29 Jul
1910 et in alio cc Sacrorum Antistitum » 1 Sept. 1910.

io. Quinam in Ecclesia Latina et quando fidem profiteri
formula non Piana tenentur. — R. Illi qui, ut plurimiim in
sacra liturgia vel in quorumdam Sacramentorum susceptione
fidem publice profitentur, unde: 1° Baptizandi, iuxta ritum de Ba-
ptismo administrando in Rituali Rom. contentum, sicut exponam
in Titulo cc de Baptismo » Lib. 111.

2° Schismatici ac haeretici ad Christi Ecclesiam conversi pro-
prios errores abiurare tenentur, fidemque contiteri. Sed diversimodeT
nam in Pontificali Romano extant speciales formulae in (Ordine
ad reconciliandum apostatam, schismaticum vel haereticum) quando
agitur de cc praecipuo et notabili fautore schismatis et de haere-
siarca. seu praecipuo auctore alicuius haeresis », atque pro haere-
ticis primo ad Ecclesiam venientibus est proposita specialis formula
in S. Oflicii Instructione l. — Porro hic memorandum est eiusdem
Congregationis responsum 2 : « Abiuratio potest lieri coram quopiam
ab Episcopo delegato ut notario, et aliquibus personis ut testibus;
et detur Instructio 8 Aprilis I7G6 ad Episcopum Limericensem ».
Si agatur de haereticorum puellis parentum in haeresi permanen-
tium, consulendae normae Congreg.3 S. Oflicii diei 21 Iulii 1880.

1 20 Tul. 1659 - 2 28 Martii 1900.

IN HOO COMMENTARIUM 51

3° Presbyteri iuxta ritum ordinationis Symbolum apostolicum
solemniter profitentur antequam Spiritum Sanctum ad remittenda

peccata recipiant.

4° Similiter in Episcopos consecrandi in ipsius litus initio
iuxta S. Leonis IX Symbolum per oiodum examinis reddunt ra-
tionem fidet, sicut in Pontificali Homano praescribitur. Et priusquam
sacrum viaticum recipiant, secundum Caeremonialis Episcoporum
rubricam lidem prolitentur.

5° Denique omnibus notum est, quod in sacra liturgia romana
pluries sit recitandum Apostolorum Symbolum in horis canonicis,
item in Missa semper illud atque Niceno-Constantinopolitanum quan-
doque, ac demum « Symbolum Athanasianum... ad Primam in festo
Smae Trinitatis et in Dominicis. tantummodo post Epiplianiam et
Pentecosten quando de eis persolvendum est officium, salva ex-
ceptione »4.

iti. An professionis fidei praescriptiones canonicae sint
undequaque sapiens statutum. Rationes in contrarium vi-
derentur sequentes. Nam, sicut Apostolus dicit (Epli. IV. 5), una
esl fides. Sed Symbolum est professio lidei. Ergo inconvenienter
traditur multiplex symbolum ac in canonibus praescribitur (D. Th.
loco citando).

Praeterea; si dicatur in Symbolis non contineri diversam lidem,
inconvenienter iussum est diversis symbolis utendum in diversis
casibus, et adeo necessario, ut legi canonicae non satisfiat, nisi per
determinatam formulam.

Praeterea; iniuriosum videtur protitenti lidem, quod ab eo
exigatur iuramentum quod talem lidem mente retineat, ac si men-
dacium adeo perniciosum vellet proferre.

Praeterea; superflue videtur additam formulae professionis lidei
promissionem de lide retinenda ac in subiectis custodienda, et qui-
dem sub iuramento, quando in c. 3 « de cohabitatione clericorum ac
mulierum » vetat Ecclesia, ne a clericis concubinariis exigatur abiu-
ratio concubinarum.

In contrarium nobis suflicit Ecclesiae auctoritas, de qua legitur
dictum a Domino: <r Qui vos audit, me audit; et qui \os spernit,
me spernit » (Luc. c. 20 v. 16).

1 Novae Rubricae ad normam Const. « Divino aitlatu > Tit. VII. 3.
4. CO. III, 639.

52 Introductio

Respondeo dicendum ss. canones de fidei professione sapiens
statutum continere. Sapientis quidem est omnia ordinate peragere,
ac disponere ut eorum, quae principaliora sunt ac fundamentalia, fir-
mitati ac custodiae magis provideatur. In Ecclesia vero catholica
principium ac fundamentum est fides, ut apparet in Petri confes-
sione, et quia « sine fide impossibile est placere Deo » (Heb. XI. 6)
et « Qui non crediderit, condemnabitur » (Marc. XVI. 16). Ecclesia
ergo debuit suprema cura fidei securitati ac stabilitati prospicere.
— Nunc vero considerandum est triplicem personarum conditionem
quoad hoc inveniri .posse. Imprimis omnibus dicitur: « corde cre-
ditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem » (ad Rom.
X. 10). Quoties vero urgeat in vita hoc divinum praeceptum, non
constat. Unde ab Ecclesia id fuit determinandum: in officio divino,
quod nomine fidelium persolvitur, et in Missa cui fideles intersunt.
Et frequenter iussit recitandum, ut radices figat tam necessaria
virtus, secundum illud « iustus autem ex fide vivit » (ad Rom. c.
1 v. 17), atque ut Deo mentis debitum obsequium aliquantulum
praestetur, Apostolo aiente: «et in captivitatem redigentes omnem
intellectum [in obsequium Christi » (II ad Corinth. X. 5). —
Nec sine ratione laifdabili est quod Symbolum unum vel al-
terum adhibeatur, in quibusdam solum horis vel missis, submissa
aut elata voce (sicut v. gr. videri potest in D. Th. 2.2. q. I a
9 ad 6m et 3. P. q. LXXXIIl a 4 in corp.).

Aliae personae sunt, quae Ecclesiam ingredi petunt per bap-
tismi regenerationem. Quoad has, memorans Ecclesia scriptum
esse: « Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit » (Marc.
XVI. 16) et (Haebr. XI. 6.) « accedentem ad Deum oportet
credere», fidei professionem per Apostolorum Symbolum exigit,
antequam fidei sacramentum conferatur. Cum vero quidam adulti
erroribus antea decepti ad Ecclesiam convertuntur, eis praescribit
determinatam formulam, qua non solum fidem profiteantur, sed
adversus errores prius habitos directe insurgant, eos abiurando.
Et quia semel tit ingressus, semel hac de causa fides profitetur.

Demum in S. Theologia demonstratur, (D. Th. 2. 2. q. 11
a. 6.) quod « plura tenentur explicite credere maiores, qui habent
officium alios instruendi, quam alii»; et magis roborata et illu-
minata fide indigent homines, qui non solum seipsos, sed alios
infirmiores in ea sustentare debent, quam simplices, quibus fides

IN HOC COMMBSTARIUM 53

necessaria est ut ipsi vivant per dilectionem operantes. Propterea
ergo, quicumque aliis praeponuntur scientia, ministerio, aut pascen-
rl i officio, ad formulara iidei magis explicitam obligantur, el pro-

videns Ecclesia eoruin lirmitali in lide retinenda, eos adigil pro
suhdilorum bono ad promissionera dandam et iuramento fulcitam
de ipsius lidei retentione ac de eiusdem in subditis custodia, ut
novae obligationis vinculo ac religionis reverentia in recta via
contineantur. Eo magis conditiones huius professionis sunl probandae,
quod semel tantum in gradus officiive susceptione iila estfacienda,
et liaereses a maioribus in minores efficacius descendunt. Sic patel
ss. canonum sapientia de lidei professionis insiVtiito.

Ad lm ergo dicendum cum D. Th. (2. 2. q. I. a. IX ad 2m);
(( (iiiod in omnibus svnibolis eadem lidei docetur veritas: sed ibi
oportet populum diligentius instrui de lidei veritate, ubi errores
insurgunt, ne fides simpiicium per haereticos corrumpatur. Et haec
fuit causa, quare necesse fuil edere plura symbola, quae in imllo
differunt, nisi quod in uno plenius explicantur quae in alio conti-
nentur implicite, secundum quod exigebat haereticorum instantia ».

Ad 2m patet responsio ex dictis in corp. art.

Ad 3m dicendum, quod Ecclesia non exigit praedictum iura-
mentum, velut dubitans de lide profitentis, quam prius liumano
modo perspectam habet, sed ut ostendat non satislieri cultu Dei
tanlum externo, sicut colebant illi de quibus est scriptum: « Po-
pulus hic labiis me honorat, cor autem eorura longe est a me »
Matth. XV, 8., et insuper ob rei gravitatem, quia «< homo videt ea
quae parent, Deus autem intuetur cor » (t Reg. XVI. 7), exigit in-
ternae fidei probationem sc. Dei testimonium, secundum illud : « ad
conlirmationem est iuramentum ». Nec ulla iniuria quoad hoc de-
prehendi potest, eo quod praeterea haec forraula adhibetur pro ca-
pessendis gradibus et officiis, quae accipientibus necessaria non sunt:
dispensans ergo ea, iure suo utiUir in conditionibus apponendis.

54.

INTRODUCTIO IN IIOO COMMENTARIUM

Liber I.
iormae ge-
nerales —

— Codicis res-
pectu ad —

— Ecclesiam orientalem

— liturgicas leges

uira —

— per publicas conventiones
statuta

— privatorum quaesita, pri-
vilegia et indulta

Can. I
2

3

ius praecedens

— quoad ipsum Co-
dicem ac subse-
quens ius -

— consuetudinarium »

— scriptum »
quorumdam significationem verborum

— scriptum. De legibus ecclesiasticis

— non scriptum. De consuetudine

— interpretandum. De temporis sup-
putatione

vel

— exequendura. De rescriptis

vel

- relaxatum —

— habitualiter. De
privilegiis

— ad quosdam actus.
De dispensatione

»

i
5

6

7

Tit.

» II
» 111

» IV

»

V
» VI

CODEX IURIS CANONICI

LIBKR PRIMUS

NORMAE GENERALES

Can. I. - Licet in Codice ioriscano-
nici Ecclesiae quoquc Oriculalis tlisci-
plina saepe referator; ipsc tamea iinam
rcspicit Latioam Ecclesiam, neque ()-
ricntalem obligat, nisi dc iis agatur,
qnae ex ipsa rci oatura ctiam ()rif>n-
talem alliciunt.

Cw '1. - Codex, plerumque, nihil
decernit de ritibua et caeremoaiis quas
liturgici libri. ab Ecclesia Latioa pro-
bati, servandas praecipiunt io celebra-
tione sacrosancti Missae sacriticii, io
administratione Sacramentornm et Sa-
crameotalium aliisque sacris peragen-
dis. Quare omnes liturgicae leges vim
snam retinent. nisi earum aliqua iu
Codice cxpresse corrigalur.

Can. 3 - Codicis canones initas al>
Apostolica Sede cum variis Nationibus
conventiones Dullatenus abrogant aut
iis aliquid obrogant; eae idcirco pe-
rinde ac iu praesens vigere pergcnt,
contrariis huiu» Codicis praescriptis
minime obstantibus.

Ca> i. - lura aliis quaesita, iteraque
privilegia atque indulta quae, ab Apos-
tolica Sede ad haec usque tempora
personis sive phvsicis sive moralibns
coDcessa. iu usu adhuc sunt ncc revo-
cata. integra manent, nisi huius Codi-
cis canonibus expresse revocentur,

Cav o. - Vigeotes in praesens con-
tra horum siatuta canonum consuetu-
dines sive universales sive particulares,
si quidem ipsis canonibus expresse re-
probentur, tanquam iuris corruptelae
corrigantur, licet sint immemorabilcs,
neve sinantur in posterum reviviscere;
aliae. quae quidem ccntenariae sint et
immemorabiles, tolerari poterunt, si ()r-
diuani oro locorum ac personarum
adiunctis existiment eas prudenter sub-
moveri non posse ; ceterae suppressae ha-
beantur, nisie.xprcsscCodexaliudcavcat.

Can. (i. - Codex vigeotem huc asque
discipliaam plerumque retinet, licel
opportuoas irorautationes afferat. Ita-

que :

l.° Leges quaelibet, sive univer-
sales sive particulares, praescriptis huius
Codicis oppositae, abrogantur, nisi de
particularibus legibus aliud expresse
caveatur;

ii.' (>anoncs qui ius vetus e.x in-
tegro referunt, ex veteris iuris aucto-
ritate, atque ideo ex rocppt is apud pro-
batos auctores interpretationibus, sunt
acstimandi ;

ii.° Caoones qui ex parte tantura
cum veteri iure coogruunt, qua con-
gruunt, ex iure antiquo aestimandi
sunt; qua discrepant, sunt e\ sua ipso-
rum sententia diiudicandi :

4.° In dubio num aliquod canoniiin
praescriptum cum veteri iure discrepet,
a veteri iure dod est recedendum;

5.° ()uod ad poenas attinet, qua-
rum in Codice nulla fit mentio. spiri-
tuales sint vel temporales, medicinales
vcl, ut vocant, vindicativae, latae vel
ferendae sententiae, eae tanquam abro-
gatae baheantur;

6.° Si qua ex cctciis disciplinaribus
lejiibus, quae usque adhuc viguerunt,
oec explicite dcc iraplicite io Codice
contineatur. ea vim omnem amisisse
dicenda est, nisi in probatis liturgicis
libris reperiatur. aut lex sit iuris di-
vini sive positivi sne uaturalis.

Can. 7. - Nomiue Sedis Apostolicae
vel Sanctae Sedis in boc Codice ve-
niunt non solum Romanus Pontifex,
sed etiam, nisi ex rci natura vd ser-
moois contextu aliud appareat. (.oiiiirr
gationes. Tribunalia. Ollicia, per quae
idem Romanus Pontifcx oegotia Eccle-
siae uoiversae expedire solet.

56 LlBER PRIMUS

Codex iuris canonici.

47. Sicut in iure Romano Codex appellatur collectio decisio-
num seu Constitutionum Imperatoris, et in hodierno usu iuridico
Codices nominantur collectiones legum, quae a suprema potestate
societatum civilium pro his sunt saltem confirmatae; ita hoc Vo-
lumen, cuius commentarium in nomine Domini incipimus, proprie
dictum fuit Codex, utpole breviter colligens ac logico ordine illas
leges, quae a suprema potestate sunt saltem conflrmatae pro uni-
versa Ecclesia; proindeque ad aliorum Codicum distinctionem ad-
ditum est iuris canonici, quod verbum, ut supra dictum est, pro-
prie ac in usu reservatur iuri scripto Ecclesiae universalis.

4X. Codicis divisio- — Quemadmodum in Dec.° Gratiani
priores XX Distinctiones generalia iuris praesertim positivi prin-
cipia tradunt, ac ceterae collectiones authenticae priores titulos
eidem materiae assignarunt, ita Codex noster fecit; sed laude di-
gnior in primum librum introductorium digessit ea, quae generalia
sunt canonum principia quatenus eadem per potestatem humanam
legislatoris determinantur, nam generalia iuris principia ut a ra-
tione vel ex revelatione percepta sunt praevia Codici potius quam
eiusdem partes, nisi considerentur, prout ad complementum et in-
tegram perfectionem illius conferunt. Hinc Liber primus inscribitur:
Normae, ceu ab humano legislatore positae regulae, generales tum
respectu aliorum canonum, qui de singulis institutis iuridicis agunt,
cum in ordine ad ipsum Codicem iuris canonici qua talem. Has
distributas inveniemus in septem canones praeliminares, illas in
subsequentes titulos huius Libri.

Ouoad ceteros libros, fuit derelicta traditionalis collectionum
divisio et ordini logico ac iuridico fuit in hac parte delatum, qui
non ignotus fuit antiquitati classicae et iuris canonici Doctoribus,
quoad personas et res; fuit vero perpolitus quoad actiones in amplio-
rem librum de processibus, et completus libro de delictis et poenis.
— Porro ad peculiarem Ecclesiae naturam quod attinet, ut logica
sit canonum plena distributio, plura successive considerare oportet.
Primo finem ad quem ordinatur potestas a lesu Domino Divo Pe-
tro data, qui est corporis Christi aedificatio, dicente Apostolo A:

i Ad Eph. IV, 11, 22.

Normae generuh - 57

« Et ipse dedit quosdara quidem Apostolos,... alios autem pastores..
in aedificationem corporis Christi », in quo sunl quidem diversa
membra, quae « non eumdem actum babenl » ', « sed pro invi-
cem sollicita sint membra » \ — lllorum perpuichra varietas con-
surgit in Ecclesia per ordinalani multitudinem personarum, quae
obtinent gradus ac officia, quibus constat utraque hierarchia ordinis
et iurisdictionis, simul ac per utriusque sexus multiplices familias
religiosas, quae una cum saecularium sodalitiis ac singulis ceteris
fidelibus, confirmant Davidicum versum: (112, 9.) « qui inhabitare
facit sterilem in donio matrem liliorum laetantem ». — Mutua vero
sollicitudo membrorum Ecclesiae Christi adhibetur iurium ac obli-
gationum exercitio quae, tum illis gradibus ofiiciisve, tum bis fa-
miliis religiosis, sodalitiis. et singulis fidelibus tributa sunt. Sacros
ergo canones, qui huiusmodi Ecclesiae constitutionem respiciunt,
primo cognoscere oportet, et hinc Liber II est inscrjptus \)c personis.
— Deinde opus est memorari Apostolicum dictum : :{ « Deus se-
cundum suam raisericordiam salvos nos fecit per lavacrum rege-
nerationis,... ut iustificati gratia ipsius, heredes simus secundum
spem vitae aeternae ». Ex quibus verbis et aliis locis S. Scriptu-
rae datur intelligi in quo Ecclesiae aedilicatio consistat, nempe in
iustificatione animarum per gratiam vel in sanctificalione, « sine
qua nemo videbit Deum » 4. luxta D. Thomam « Sanctitas dici-
tur per quam mens hominis seipsam et suos actus applicat Deo...
Oportet autem quod mens ab inferioribus rebus abstrahatur. ad
hoc quod supremae rei (scl. Deo) possit coniungi ». Huiusmodi
abstractio seu cordis purificatio est efiectus fidei, ex testimonio
D. Petri : « fide purificans corda eorum » 6. Eadem vero purificatio
simul ac mentis eiusque actuum ad Deum applicatio perficitur
charitate, iuxta illud:7 « qui manet in charitate in Deo manet et
Deus in eo ». et lesus de seipso ac de Patre ait: «Si quis diligit me....
mansionem apud eum faciemus » 8. Sollicita ergo debet esse po-
testas ecclesiastica de stabiliendis omnium, praecipue christianorum
animis in lide atque charitate, adhibendo ad hoc media eidem
tradita a Domino. quae discere licet ex verbis Christi : « Euntes
docete omnes gentes, baptizantes eos...., et docentes eos servare

1 Ad Rom. XII. 4. - 2 1 ad Cor. XII. 25. — 3 Ad Titum. III,
5, 7. — * Ad Haeb. XII, 14. — 5 2». 2." q. LXXXI, a. 8, c. - - f' D. Th.
2.» 2.« q. VII, a. 2. — ' I IoaDn. IV. 1G. — s Ioann. XIV, 23.

58 LlBER PRIMUS

omnia quaecumque mandavi vobis » l. — Sacri ergo canones quoad
media sanctilicationis obtinendae, vel 1° disponunt de his quae
tidem gignere, roborare ac tueri possunt, (et hi recensentnr sub
titulis de praedicatione vcrbi Dei, de seminariis, de censnra et
prohibitione librorum); vel 2° disciplinam statnunt servandam in
sacramentis, qnae gratiam simul cum charitate non ponentibus
obicem conferunt, (quorum studio vacandum erit in litulis de ba-
ptismo et in aliis cum tractatu de matrimonio); et haec quidem
quoad tidem graliamque acquirendam et conservandam. Sed per
bona etiam opera sunt lides et gratia servandae et augendae, unde
3° ss. cann. dccernunt quaecumque ad divinum pertinent cultum,
ut ipse per quodcumque tidei absonum deturpari nequeat, quin
polius indeliciens fons permaneat auxiliorum, quibus homines divina
praecepta adimpleant, (et hi locum expostulant in lilulis de locis
sacris eorumque benedictione, de sacriticio missae, de cultu Di-
viuo); vel denique sacri canones iubent ipsos aetus virtutum, quae-
dam superaddendo Dei ac naturae legibus, velut sacri auditionem.
ieiuniorum obscrvationem (et ista praecepta lidelibus communia post
dictos canones opportune edicenda fuerunl), quae ceteroquin non tam
multa sunt, cum S. Augustini monitum Ecclesia sequatur, qui
dicit: <c i n his moderationem attendendam, ne conversatio iidelium
onerosa reddatur » (2a 2ae q. C V 1 1 , a. 4. c). — Ouomodo vero titulos
de sacramentis et ceteros de rebus Ecclesiae propriis ad invicem co-
ordinari oporteat ob rationes valde practicas, alibi enuntiandum ve-
niet. Et sic videtur nihil lorc praetermissum de canonica legisla-
tione quoad media Ecclesiae propria, quibus salulem animarum
consequatur.

Ultimo, de ipsa Ecclesia legimus dictum ~: « In novissimo
dierum erit mons domus Domini, praeparatus in vertice montium,
et sublimis super colles: et lluent ad eum populi ». Hinc conse-
quitur evidenter istud regnum Dei quamvis spirituale, debere esse
omnino visibile ac externum, proindeque indigere bonis tempora-
libus, sicuti caetera rcgna inter homincs constituta. Hinc quamvis 3
« non sit aequum », potcstatem ecclesiasticam « dcrelinquere vcrbum
Dei » seu propria media « et ministrare mensis», debet « alrquos
constiluere super hoc opus », ac leges statuere circa bona tempo-

1 Matth. XXVIII, 19. 20. — » Mich. IV, 1. — 3 Act. VI, 2, 3.

Normae generales 59

ralia, ut in Ecclesia « omnia lioneste et secundum ordinem fianl e :
quod praestitit Codex in titulis de beneficiis ecclesiasticis, de aiiis
institutis ecclesiasticis non collegialibus, de bonis ecclesiaslicis admi-
nistrandis, ac de piis fundationibus.

lus canonicum bis concluderetur limitibus si opus oon essei
quod leges bumanae secundum fus et aequum applicentur casibus
multoties dubiis, unde controversiae oriri solent inter fideles, atque
si pravi homines, qui Ecclesiae ordinationi resistunt, non cogerent,
ut sacri canones efficaci munianlur sanctione. His necessitatibus
prospexit Ecclesia per sacras leges, quibus potestas publica ordinate
exerceatur in illis controversiis definiendis ac in poenis applicandis,
sive iudicialiter illud lial, sive extraiudicialiter, quapropter conve-
niens fuit mutatio inscriptionis Libri IV, ul sit « l)e processibus » loco
alterius Decietalium « de iudiciis ». Imo ex propria Ecclesiae natuia
fuit sub eodein Libro pars quaedam reservata processibus stricte
iudicialibus, quos Ecclesia servare consuevit ob magnum negotio-
rum momentum, quando agitur de decernendis Beatificatione et
Canonizatione Servorum Dei. — Delicta veio determinare, quae
animarum saluti magis obstant pro Ecclesiae line peculiari, ac
poenas tum proprias illius tum communes aliis societatibus decer-
nere, fuit reservatum Lib. V « De delictis et poenis».

19. Canonum praeliminarium coordinatio. Gum Codex su-
perveniat iuri iam undequaque constituto, in eius liniine fuit deter-
minanda digerentis illiim inlentio; nempe : qua mensuia fuit ad
praxim deductum <r consilium (quod IMus X) iniit, universas Eccle-
siae leges, ad haec usquc tempora editas, lucido ordine digestas
in unum colligendi »,etan e contra necessitas vel prudentia suaserit
quasdam extra illum relinquere. Principium crgo iuridicum de le-
gum applicatione Orientalibus ecclesiis salvum mansit in can. l,et
liturgicae leges, quae ob multiludinem constituere peculiarem Codicem
valent, ad normam can. 2 pro maxima earum parte extra Codi-
cem manent. Disciplina quarumdam regionum, quae nequit sola
Kom. Pontificis voluntate mutari ob interpositam Sedis Aplcae. li-
dem, intacta fuit ex can. 3, dum can. 4 edicit, qua mensura non
tangantur iuris varietates ob peculiaria Sanctae Sedis documenta,
quamvis possent revocari. Hisque limitibus circumscriptus Codex
consideratur uti relatus ad praecedens ius pro duplici ipsius lonte in
can. 5 et 6, nempe : prout a consuetudine fuit ortum vel scripto

60 LlBER PRIMUS

conditum, subsequente can. 7 de « nomine Sedis Apostolicae vel
Sanctae Sedis », quod frequentissime in Codice inveniri licet.

50. Codex relate ad universam Ecclesiam. Teste Be-
ned. XIV in ep. encycl. « Allatae sunt » l, post discussionem in
praestantium virorum conventu habito die 4 lul. anno 1631 in ae-
dibus Card8. Pamphilii, qui ad Summum Pontificatum evectus, In-
noc. X nomen assumpsit, haec prodiit resolutio : « Subditi quatuor
Patriarcharum Orientis non ligantur novis Pontificiis Constitutioni-
bus, nisi in tribus casibus : primo in materia Dogmatum Fidei ;
secundo, si Papa explicite in suis constitutionibus faciat mentionem,
et disponat de praedictis ; tertio, si implicite in iisdem Constitutio-
nibus de eis disponat, ut in casibus appellationum ad futurum Con-
cilium ». Hanc adoptavit in tres partes distributus can. 1. Lieet in
Codice iuris canonici, ut illum pervolventi patebit, Eeelesiae quo-
que Orientalis, quatenus haec contradistinguitur Ecclesiae Occiden-
tali propter loca, ubi existit respeetu Romanae. Sed hoc in canone
designatur illa propter linguam, qua in sacra utitur liturgia, et con-
sequenter peculiares leges ecclesiasticas observat, ubicumque huius-
modi fideles degant. .

« Licet » ergo... illius disciplina, seu normae obligatoriae
actionum externarum eius iidelium rite conditae,saejoe referatur, sive
hoc fiat explicite praescribendo, v. gr. in can.98 §§ 3-5,sive implicite
quando utriusque Ecclesiae disciplina concordat, v. gr. canones «de
Missarum eleemosynis seu stipendiis » inquantum referunt praescri-
pta dec1. « Vigilanti » S. C. C.2 extensi « ad clerum et iideles ritus
orientalis » per Dec. S. C. de Prop. Fide 3, et haec pars canonis
est ad instructionem, cui subsequitur norma generalis : ipse tamen
Codex, qua talis ex intentione principali Sedis Apostolicae a) unam
respieit (Latinam Ecclesiam, nempe : in cuius sacra liturgia haec
lingua est in usu praeceptivo) sive in absolutis membrorum eius
actionibus, sive in agendo respectu orientalium v. gr. in matrimo-
niis contrahendis, b) neque Orientalem obligat quoad diversos Co-
dicis canones ; secundario autem seu multoties tamquam per exce-
ptionem Codex obligationem ipsis imponit, addente hoc canone :
nisi de iis agatur, quae ex ipsa rei natura, tum ob materiam,
quam continet canon, scilicet : iuris divini praeceptum vel huius

1 26 Iol. 1755, § 44. — * 25 Maii 1893, Collect. S. C. de P. F. n.
1832. — 3 18 Aug. 1893, Collect. cit. n. 1847.

Normae generales *>L

authenticain declarationem v. gr. can. 802, 864, tum ob disposi-
tionem iuiis quoque ecclesiastici ad membra Orientalis Ecclesiae
expresse saltem propter ritum directam, v. gr. can. N(i(i, tum impli-
cite praesertim itixta praecedentes Aplcae. Sedis declaraliones, eo
quod norma positiva iuris adeo intime connexa est ciim iure di-
vino, ut diversitas disciplinae non fuerit admittenda, sicul constal
ex sequentibus. Ergo Codicis canones, sive ob materiam, sive propter
eorum dispositum expresse aut implicite ut infra, etiam Orientalem
« Ecclesiam » afficiiml. — Etenim Bened. XIV in const. « Etsi pasto-
ralis» L ait: «singulae Homanorum Pontificum Constitutiones conlra
Sollicitantes praesertim in Confessione editae, in singulas Nationes
universim vires suas extendunt, ac Latinos aeque ac Graecos sua
amplitudine comprebendunt », seu ut ait Congr. S. Officii 2 : « Le
Costituzioni pontificie emanate contra sollicitantes comprendono tutte
le nazioni, ed in conseguenza cosi obbligano i greci come gli armeni ».
Et bae constitutiones continentur in can. 904 et 2368. — In Lilt".
encycl". S. C. de Prop. iide 3 legitur : « 2. Rituum Orientalium li-
deles subiici omnibus censuris ab Aplca. Sede lalis in materia dog-
matum et in Constitutionibus in quibus implicite de iis disponitur,
nempe ubi materia ipsa demonstrat eos comprehendi. quatenus non
de Iege mere ecclesiastica agitur, sed ius naturale et divinum de-
claratur ». Ac demum Praelatos memorari desiderat : « illos fideles
subiici nominatim nedum censuris, sed etiam Apostolicis reserva-
tionibus latis in const. Bened. XIV « Sacramentum Poenitentiae »,
et in Constitutionibus contra sectae massonieae aliisque similibus
addictos », quae nunc inveniuntur, hae in can. 2335, illae in can.
2314, 231". — Ex dictis erit curandum adnotare illos canones, qui
a) ius divinum continent, b) aut implicite Orientalem Ecclesiam
afficiunt; nam alios expresse in eam extensos cognoscere facilli-
mum erit. His tamen interpretandis recte deserviet norma genera-
lis supra dicta huius canonis.

51. Codex in respectu ad liturgicas leges. Incipit asse-
rens can. 2. Codex simpliciter dictus ob praec. can. in quo luit
distinctus ab aliis, plerumque, idest : pro maxima canonum parte,
nihil decernit de ritibus et caeremoniis, quae verba praecipue de-
notant formulas recitandas et aotiones peragendas in cultu Ecclesiae

1 26 Maii 1742, § IX n. V. — 2 1SJ Iunii 1710, Collect. S. C. de P.
F. n. 279. - 3 6 Aug. 1885, Collect. S. C. de P. F. n. 164".

62 LlBER PRIMUS

publico, sed etiam comprehendunt sacras vestes ac utensilia pro
eodem exercendo, quas liturgici propter eorum obiectum, quod
sacra liturgia vocatur, libri quocumque nomine discernantur, ab
Ecclesia latina pro eius cultus varietate rituum, romani, monastici,
dominicanorum, etc, saltem usu longaevo vel positivo Sedis Apos-
tolicae actu probali, servandas praecipue ab Ecclesiae ministris, vel
aliis personis, praecipiunt v. gr. per rubricas praeceptivas, per diversa
decreta, et constitutiones pontificias, a) in celebratione tum sollem-
ni, tum privata sacrosancli Missae sacrificii, quod est praecipuus sa-
crae liturgiae actus, b) in administratione sjngulorum sepiem Sacra-
mentorum, quae consistunt in actionibus, aliisque sacris sive rebus
sacramentalibus sive functionibus peragendis. — Praemonstrata
norma, secundum quam digestus est Codex sub hoc respectu, con-
cludit statuens canon : Quare omnes liturgicae qua tales, videlicet
proprie de sacra liturgia disponentes leges vigentes, quandocumque
sint editae, sive in Codice inserantur, sive maneant extra eum, pre-
mendo sub silentio consuetudines, vim suam intactam retinent, uti
regula generalis, proindeque erunt opportune in Commentario me-
morandae cum parsimonia, adnotando applicationes sequentis excep-
tionis: nisi earum aliqua in Codice pcr aliquem canonem vel vi ali-
quorum expresse corrigatur, statuente, sive explicite contrarium illi
saltem partialiter, sive quidquam cum lege liturgica incompossibile.

Ouinam sint libri liturgici Ecclesiae romanae, singulorumque
vis iuridica exposcunt brevem tractationem in Appendice huius
Libri I.

32. Codex cum relatione ad publicas conventiones.
Leo Xlll in encycl. « Immortale Dei » docet: « Itaque inter utram-
que potestatem (ecclesiasticam et civilem) quaedam intercedat ne-
cesse est ordinata colligatio... Qualis autem et quanta ea sit, aliter
iudicari non potest, nisi respiciendo ad utriusque naturam, haben-
daque ratione excellentiae et nobilitatis causarum ». Unde ex ra-
tione recta constare potest illa colligatio. <r Incidunt autem quando-
que tempora, cum alius quoque concordiae modus ad tranquillam
libertatem valet, nimirum si qui principes rerum publicarum et Pon-
tifex romanus de re aliqua separata in idem placitum consenserint ».
Hinc vim nominis « concordati seu conventionis » ad modum qui-
dem pactorum internationalium in civilibus. Has conventiones ob-
servare cogit interposita saltem tides. Quapropter cum propter eas

Normae generales 68

bonum Ecclesiae promanans ex Codificatione non essct procrasti-
nandum, nec opportune Concordata mutari vel rescindi propter dis-
ciplinae uniformitatem possent, quam nee Codicis scopus exigebat,
conditus est can. 3. Codicis canones omnes ac singuli initos ante
ipsius vigorem nb Apostolica Sede, nam Romanus Pontifex nomine
suo ac successorum contraxit, ratione igitur illius, cum variis, ul ex
bistoria palet, Nationibus, eo (|uod cum principibus rerum publica-
rum qua talibus, ac proinde uti cum formali elemento ipsarum pe-
pigit Apostolica Sedcs conventiones, sic dictas iuxta earum substan-
tialem formam contrahendi, manentc inter Doctores quaestione im-
plexa de illarum natura pro diversis earum artieulis, nullatenus,
nempc : quoad hos singulos abrogant, vim eorum detrahendo, aut
iis convcntionibus aliquid obrogant, scilicet : articulos substituunt
canonum praescripta ; et hoc est principium iuridicum publice liic
recognitum. — Imo sic eonfirmantur : eae « conventiones » prae-
dictae idcirco perinde ac in praesens tempus promulgationis ac initii
vigoris Codicis, non magis vel minus nec aliter vigere pergent, <jiiin
accipiant vigorem quae obligare desierunt quacumque ex causa
etiam iniusta, contrariis pro qualibet earum parte huius Codicis
praescriptis minime obstanlibus, etiam supposita promulgationis
Bulla, cum diversis eius vcl canonum clausulis, quod adnotare iuval
pro eorum aliquorum interpretatione. Constituunt ergo conventiones
exceptionem Codicis veluti particulares locorum leges ecclesiasticae.
;>3. Codex in ordine ad privatorum iura. Posl Codicis
limitationes, ratione Orientalis Ecclesiae quoad personas illi subiec-
tas, ratione obiecti legislationis, quae extra Codicem remansit, ra-
tione particularis legislationis quoad nationes ex conventionibus or-
tae, ultima Codicis circumscriptio designatur per can. 4. lura su-
biectiva aliis, quam hi quibus per Codicis canones attribuuntur,
quaesita, seu iam obtenta quolibet ex factis, quae, supposito legis
alicuius praescripto, illa producunt, itemque a) privilegia proprie
dicta, quae secundum, praeter aut contra ius in anteccssura vigent,
atque b indulta quaelibet, ut distinctio est supra posita, snl tam-
quam gratiosae concessiones ad privilegii naturam non pertirtgentes,
quae, distributive singula, a) ab Apostolica Sede ad normam infra
explicandi can*. 7, (non iam ab aliis Ordinariis concessa), quae Co-
dicis canonibus contraria sint, b) ad haec usque tempora, nain t'u-
tura erunl aliter ponderanda circa eorum vim, c personis seu iu-

64 LlBER PRIMUS

riura subiectis sivephysicis, idest : singularibus, sive moralibus idest:
aut collectivis aut iure conditis, concessa vere quolibet niodo le-
gitimo, vel illis aequiparata, non tantum praesumpta, d) in usu
adhuc sunt, non obsoleta per non usum aut ob legitimam contra-
riam praescriptionem, e) nec revocata cum effectu, integra manent,
qum augeantur, minuantur vel mutentur, nisi huius Codicis cano-
nibus non solum opponantur, sed illis siuguHs expresse revocentur,
quae revocatio, cum positivum actum supponat, explicite appo-
nenda erit.

Hoc in loco referre placet animadversionem cl. Secretarii S.
C. C. 1. Mori in c. Cuneen. et Utinen. Praecedentiae l, quia illa mi-
rifice illustrat praesentem canonem. « Praeterea, can. 4 de non su-
blatis per Codicem iuribus quaesitis, in eo habet fundamentum,
quod lex, per se, non agit retrorsum, seu non habet vim retroacti-
vam ut dici solet, quum « respiciat futura, non praeterita » prouti
habet can. 10. Id tamen non significat generatim legem non posse
in futurum supprimere ius quod quis habet dum illa promulgatur,
sed tantum non posse eam tollere in futurum ius quod quis, dum
lex promulgatur, habet dependenter a facto praeterilo, dum bene
potest tale ius tollere in futurum, si sit independens ab aliquo facto
praeterito. Ita v. gr. diaconus qui ante Codicem accepit collatio-
nem paroeciae, habet ex facto praeterito collationis ius quaesitum
in paroeciam : quamobrem lex can. 453 exigens ad officium paro-
chi sacerdotium et auferens diaconis capacitatem ad tale officium,
profecto nequitauferre tali diacono capacitatem : eo ipso quia nequit
agere retrorsum, nequit ius quaesitum tollere, dum ageret retror-
sum tolleretque ius quaesitum, si auferre praetenderet capacitatem
dependentem omnino a facto praeterito. E contrario vir constitutus
in XV aetatis anno in vigilia Pentecostes anni 1918 habilis erat ad
contrahendum matrimonium, quam habilitatem sustulit profecto in-
sequenti die Codicis can. 1067 exigens XVI aetatis annum. Age-
balur enim de supprimendo in futurum, ius nullo modo dependens
a facto praeterito, ideoque lex illam habilitatem tollens, nequa-
quam egit retrorsum nec substulit quaesitum ius. Ratio namque cur
iuvenis XV annorum sit inhabilis ad matrimonium est eius prae-
sens aetas, non factum praeteritum, quia nullo unquam tempore

* 17 Maii 1919. CO. XI. 531.

Normae generales 65

quispiam ius habuit quaesitum ad matrimonium ante aetatem a lege
ipsa permissam ».

Ob tenorem buius canonis i patet, quam necessarium fuit Dec.
S. Congr". Consist8. « Proxima sacra », ut cessarent « indulta quae...
vel in Brevi dicto 25 annorum, vel in formulis typis impressis ad
decennium, ad quinquennium aut etiam ad triennium valituris con-
tinentur, (quia) supervacanea evadere videntur; quin imo confusio-
nem haud levem ingerere, eo quod a novis Canonici iuiis ordina-
tionibus in pluribus discrepant.

Hisce itaque de causis... Ssmus. D. N. Bened. FP. XV... statuit
et sanxit: 1) exceptis locis Sacrae Congr. de Prop. Fide subiectis,..
alibi, in universis scilicet dioecesibus iuri communi obnoxiis, facul-
tates omnes pro foro externo Ordinariis concessae, (ut supra), a
die 1S maii liuius anni (1918) cessabunt, neque amplius in usu
esse poterunt ; — 2) in locis tamen remotioribus aliisque ad quae,
sive praesentis belli causa, sive alia qualibet ratione, praesentis de-
creti notitia utili temporc non pervcnerit, dispensationes et ordina-
tiones vi vcterum facultatum ab Ordinariis forte concessas Ssmu».
Dominus ratas habet, lirmo tamen ut ipsi ab acceptae notitiae die,#
<i res adhuc sit integra, huic decreto se conforment ; — 3) lacul-
tates pro foro interno a S. Poenitentiaria datae, aliaeque ratione
praesentis belli concessae, aut peculiaribus de causis ab Ordinariis
obtentae, sub huius decreti dispositione non comprehenduntur, et
ideo abolitae non sunt ».

!mmo quia postea e quaesitum est a nonnullis Episcopis, utrum
decretum (hoc) ... comprehenderet etiam indulta quaedam circa
missas in favorem Seminarii applicandas nonnullis dioecesibus con-
cessa. — Huic dubio. de mandato Ssmi. D. N., S. Congregatio res-
pondit : memorata indulta non fuisse comprehensa, ideoque in suo
robore manere » '-.

Memorari oportet quoque simile eiusdem S. Congr*. Concist*.
« Decretum de cessatione quarumdam (acultatum tjuae sacerdotibus
duranle bello concessae sunt » 2.

54. Codex erga ius non scriptum. Legitur inGratiani De-
creto 3 : a lus generale nomen est, lex autem iuris est species. Umne
autem ius legibus et moribus constat ». Et 4 : « Mos est longa con-

* 1 Iul. 1918. CO. X, 325. — * 22 Febr. 1919. CO. XI, 74. —
J Dist. II. cap. 2. — 4 Ib. cap. 4.

BlaT - Comm. Text. Cod. lur. Can. °

66 LlBER PRIMUS

suetudo de moribus tantummodo tracta ». Utrisque ergo tempore Co-
dicis vigentibus fuit ille comparandus, ad determinandum illius iuris
cum Codice relationes. Quod facit legislator in duabus diversis normis.
Prima est Can. 5. Vigentes proprie ob iuridicam vim, a fortiori
ergo de facto tantum existentes, in praesens quando Codex incepit
habere vim, contra fwrum statula canonum, relictis quoad vigorem,
quae sint secundum aut praeter eadem « statuta » consuetudines,
quae sic vocantur, « quia in communi sunt usu » A, sive universal.es
proprie secundum leges praecedentes, ac melius interpretatur ver-
bum « universales » magis vel minus, sive particulares, nempe :
« locorum specialium et personarum singularium », necessario ex-
primendas, quia « cum sunt facti, et in facto consistant, (Romanus
Pontifex) potest probabiliter ignorare : et ipsis, dum tamen sint ra-
tionabiles, per constitutionem a se noviter editam (nisi expiesse ca-
veatur in ipsa) non intelligitur in aliquo derogare » uti edixit Bo-
nif. VIII 2. — Declaratas ergo tali modo consuetudines tripliciter
dispescit praescribens canon : primoquaenam non «sint rationabilia»
sic edixit : a) si quidem ipsis (contra quorum statuta illae vigebant)
canonibus expresse reprobentur hoc quidem vocabulo, quapropter fuit
cursivis litteris impressum, tamquam iuris, quod « est dictum. quia
iustum est » 3, corruptelae, tunc uti ratio postulat, praecipit canon
omnibus sed praecipue Praelatis, corrigantur, ab his quidem iuxta
senandam pastoris prudentiam; qui autem servant illas peccant con-
tra hoc canonis praescriptum, additurque : licet sint immemorabiles,
eo quod initium earum nec ex scriptis cognoscatur, proindeque
exprimendae tanquam privilegiatae. Sed illa reprobationis clausula
effectum quoque iuturum obtinet, quod sic staluitur: neve sinantur
ab Ordinariis in posterum fortassis iam correctas reviviscere, ac po-
tiori ratione de novo induci. — Praeter reprobatas consuetudines, sic
reliquae distinguuntur : atiae, b) quae quidem centenariae sint, seu
a 100 annis observatae, et immemorabiles, quorum initir.m excedit
hominum memoriam etiam ex aliorum relatione, tolerari poterunt,
ita ut interim qui observent illas non peccent, sed haec tolerantia non
est Praelatorum arbitrio relicta, sic prosequente canone: si Ordinarii,
eliam « pro suis vero subditis Superiores maiores in religionibus
clericalibus exemptis » (can. 198, § 1), pro locorum ac personarum

1 Dist. cit. cap. 5. — 2 Cap. 1 de constitutionibus Tit. II Lib. I in
6°. — 3 Dist. II cap. 2.

mae yener, 67

adiunctis tempore quo incepil vigere Codex, sed quia solum itolerari
poterunt », intelligendum est : usquequo pro illis adiunctis existiment
proprio iudicio, sed ex prudentiuin virorum opinione fulcito, eas
consuetudines praedictas prudenter idest : iuxta rectam agendi ra-
tionem, quae maiora mala vitat, tempusque opportunum expectat,
submoveri non posse ; demum c) ceterae, quae videlicet: oon sint
ad minus centenariae, suppressae ipsius vi Codicis habeantur, ita
ut « statuta canonum contraria » sint in conscientia et in foro
externo servanda, nisi expresse Codex in aliquo canone aliud huic
praescripto dissimile caveat, quod positivum cii.w sit, explicitum sit
oportet.

55. Codex, ad praecedentes leges ecclesiasticas quod
attinet. Can. 6. Codex in eius praescriptis vigentem huc usque,
non iam revocatam, vel insuetam, disciplinam scilicet: normas con-
suetudine ortas vel scripto lalas, tum circa actiones externas Ec-
clesiae in diversis iuridicis institutis, personarumque coetibus, gra-
dibus, diversitatibus, tum quoad rerum seu mediorum species ad
illius tinem, plerumque retinet secundum Codicis scopum, qui fuit
« in unum colligendi Ecclesiae leges », proinde a suprema potes-
tate latas, quas declaravi, normas, legesque particulares pontificias
quae illorum institutorum varietates contineant, quacumque sub
forma tales normae sint editae, v. gr. ut Constitutiones, ut Decreta
Conciliorum Oecumenicorum vel SS. Romanarum Congregationum,
ut harum Instructiones, Summorum Pontificum Decretalia, etc.; mi-
nime vero huiusmodi praeceptiva documenta, tum pro aliqua religione
qua tali v. gr. pro Praedicatorum Ordine, vel dioecesi, v. gr. Dec.
S. C. C. «de disciplina chori in Urbe servanda », ut declaravit Com-
missio pontificia ad Cod. canones authentice interpretandos \ tum
pro morali persona; et adliuc minus talia documenta praeceptiva
etiam communia, quae non sint proprie leges, utpote transitoriae
ob circumstantias ordinationes equidem obligatoriae. — Animadver-
tatur vero quoad supra declaratam disciplinam. quod admonel ca-
non, licet in ea disciplina opportunas immutationes per additionem,
derogationem, ac obrogationem afferat Codex. Hoc sic declarato
principio digerendi Codicem, sequitur. Itaque:

1 ltJOct. 1919. CO. XI, 476. — * 1. Utrum praescripta Dec. S. C. C.
diei 30 Nov. 1910 « Decorem domus Dei > ile chori disciplina in Urbe
servanda, I-VIII adhuc vigeant. — Resp. : Ailirmative ».

^8 LlBER PRIMUS

1° Leges qaaelibet, sed proprie tales ceu perpetuae, ac scripto
vel datae vi iurisdictionis ecclesiasticae vel per hanc approbatae,
sive universales a suprema potestate sine territorii designatione, sive
particulares tum pro quodam territorio ex potestate suprema con-
ditae seu confirmatae, tum ab inferiore potestate ecclesiastica rite
constitutae, praescriptis quibuslibet huius Codicis oppositae, abro-
gantur hoc canone, nisi de particularibus legibus declaratis aliud,
nempe: ipsas esse salvas, expresse canonum verbis caveatur saltem
implicite. Quoad partioulares leges fuit necesse hoc praescriptum
edicere propter De:vetalem Urbani VIII *: « Licet Romanus Pontifex
(qui iura omnia in scrinio pectoris sui censetur habere). constitu-
tiongm condendo posteriorem, priorem, quamvis de ipsa mentionem
non faciat revocare noscatur: quia tamen locorum specialium et
personarum singularium... slatuta, (cum sunt facti et in lacto con-
sistant. potest probabiliter ignorare), ipsis, dum tamen sint ratio-
nabilia, per constitutionem a se noviter editam (nisi expresse ca-
veatur in ipsa) non intelligitur in aliquo derogare». — imo quod
de legibus particularibus praescribit canon, de aliis statutis perso-
narum singularium, intelligendum potiori ratione erit.

Sequuntur de interpretatione canonum Codicis tres normae ob
respectum ad praecedentem disciplinam.

2° Canones qui ius vetus, vel consuetudinarium vel praecipue
scriptum ac huc usque vigens, ex integro eisdem vel aequipollentibus
verbis quoad omnia referunt, ex veteris iuris declarati auctoritate
in illis prosequente, atque ideo scilicet: ut explicati quoad sensus
vim ex receptis authenticis vel doctrinalibus apud probatos ob re-
cognitum communiter valorem auctores librorum interpretationibus,
sunt aestimandi. Ouae in casu plene valent ad usum commentarii,
ac proinde illi auctores utiliter consuli queunt. Talem ergo con-
gruentiam cum antiquo iure adnotare curabimus, ut oportet. Nec
est iussum auclores citare, quamvis laudabditer hoc fiat, servata
moderatione.

3° Canones qui ex parte tantum cum veteri iure in num. praec.
declarato congruunt, eo quod aliquid vel aliquam circumstantiam
in eo praescriptam omittunt vel mutant, forsitan aliud vel aliam
addentes, qua congruunt, ex iure antiquo aestimandi sunt, ut supra,

1 Cap. 1 de constitutionibus tit. II Lib. I in 6°.

Normae generales 69

« atque ideo ex receptis apcd probatos auctores interpretationibus »,
sicut explicatum est ; qua discrepant, non ad praecedentes auctores
quantumvis doctos est recurrendum, sed « canones sunt » ftc sua
ipsorum sentenlia diiudicandi quoad verborum ac sententiae vim,
seu ad normam can. 18 et 19, non despecto quoad hos auctorum
adiumento probatorum,eorum prasertim qui posiCodicem scripserunt.

4° In dubio, quod facile accidere potest, ac bene fundato num
aliquod canonum singulorum etsi partiale praescriptum iubens aut
vetans cum veteri iure in num. 2° declarato discrepet, a veteri
iure non est recedendum, iuxta illud : « ab eo quod a longo tempore
aequum visum est, non est temere recedendum » l.

De disciplina in Codice omissa sunt duo seq.8 num.1, incipiendo
ab eo quod est generalius statutum:

5° Quod ad poenas attinet. « disciplinae » normis initio
canonis declaratis insertas, quarum in Codice nulla /it mentio,
unde nec aliis verbis expressae fuerunt saltem breviori modo,
atque absque ulla limitatione aut discretione, dicitur enim: spi-
rituales sint vel temporales iuxta bonum quo privant, medici-
nales ad emendationem vel, ut vocant, vindicativae idest; editae
praecipue in punitionem delicti, latae vel ferendae sententiae quoad
modum eas incurreudi, eue omissae ut supra, tanquam abrogatae
habeantur ex huius canonis edicto de voluntate digerentis ac pro-
mulgantis Codicem. Sed iuxta explicationem initio datam quoad
verbum « disciplinam » sequitur, quemadmodum declaravil Pius IX
de censuris latae sententiae per const. « Aplcae. Sedis » 2, poenas
praedictas decretas etiam suprema Ecclesiae aucloritate o sive prO
interno regimine quorumcumque ordinum et institutorum regula-
rium, necnon quorumcumque collegiorum, congregationum, coetuum
locorumque piorum cuiuscumque nominisaul generissint, eas omnes
firmas esse, el in suo robore permanere ».

0° Si qua ex eeteris (seu non qua poenalibus, nec quibus
saltem dubio congruant canones) disciplinaribus, quatenus ab his
supra declaratis mere morales, quae actus internos dirigunt, distin-
guuntur, legibus, scripto datis in perpetuum, a suprema Ecclesiae
potestate vim accipientibus, et non mere particularibus; non enim
hae in hoc num.° exprimuntur, nec de liis cura fuit digerenti Codicem,

i 1. 2 D. tit. IV, L. I. — 2 12 Oct. 1869.

70 LlBBR PRIMUS

uti atl verbum « disciplinam » declaratum est, iilae igitur sic decla-
ratae leges, quae usque adhuc idest: « usque ad » Codicis obliga-
tionem plenam viguerunt qua tales, nec explicite nempe: verbis illas
forsitan in plurescanonesdispertitas exprimentibus vel per extensum,
vel succinte per initium Const.8 antiquae, nec implieite scilicet:
quae deducatur ex unius canonis vel plurium canonum praescripto
tanquam necessaria conclusio, vel in tali praescripto praesupponatur
certo; vel in eo contineatur, tanquam species in genere, pars in
toto, id quod minus in eo quod maius est, in Codice etiani ex plu-
rium canonum collatione contineatur, ea lex sic determinata vim
omnem, ad Ecclesiam latinam quod attinet, amisisse per exclusionem
a Codice nunc continente Ecclesiae Latinae totam disciplinam ut
supra, dicenda est, sic pandita legislatoris voluntate, nisi a) in pro-
balis libris liturgicis declaratis in can. 2 reperiatur, prout ibidem
« vim suam retinere » explicatum est, non autem si solum « re-
periatur » relata ex aliis fontibus, quin « ritus ac caeremonias pu-
blici cultus praescribat », aut b) lex sit iuris divini, hoc est: a
Deo supernaturaliter promulgati, sive posilivi idest: libera quoque
conditi voluntate, sive naturalis hocest: ex hominis natuia prove-
nientis. ac ratione cogniti, nam « lex naturalis nihil aliud est quam
participatio legis aeternae in rationali creatura» ut ait D. Th. \
Haec divisio explicatur ab eod. Angelico Praec. 2: « ius divinum di-
citur quod divinitus promulgatur; et hoc quidem partim est de
his quae sunt naturaliter iusta, sed tamen eorum iustitia homines
latet; partim de his quae tiunt iusta institutione divina. Unde etiam
ius divinum per haec duo (naturale et positivum) distingui potest,
sicut et ius humanum. Sunt enim in lege divina quaedam prae-
cepta, quia bona; et prohibita, quia mala; quaedam vero bona,
quia praecepta; et ma!a, quia prohibita ». Quaenam vero sint haec
in dubio, constare potest ex authentica Ecclesiae declaratione.

Hic referre oportet ob servandam praxim Decretum S. Congr.
S. Officii « circa consilia a vigilantia et iuramentum antimoderni-
sticum ». Videlicet; « inspecto Codicis ipsius can. (>, n. (>, proposi-
tum est dubium: An praescriptiones ad duo supra memorata ca-
pita spectantes, post dictum diem festum Pentecostes (anni 1918),
in vigore manere pergant an non?... Emmi. ac Rdmi. I)D. Cardi-

1 III q. XCI a. 2 c. - 2 IMI q. LVtl a. 2 ad 8m.

Normae generales 71

nales... die 20 Martii lltis, expresse doelarandum decreverunt:
« Praescriptiones praedictas, ob serpentes in praesenti modernisticos
errores latas, natura quidem sua, temporarias esse ac transitorias,
ideoque in Codicem luris Canonici referri non potuisse; aliunde
tamen, cum virus Modernismi diftundi rainime eessaverit, eas in
jtleno suo robore manere debere usquedum hac super re Aposto-
lica Sedes aliter statuerit » l. Praeseriptiones illae inveniri possunl
in Motu pr. «Sacrorum Antistitum» Pii \ s. m. 1 Sept. 1910 edito s.
">0. Significatio verborum in quamplurimis Codicis
locis usitatorum. S. Congr. S. Officii interrogata « 2. (Jtrum per
acta a S. Sede Apostolica profecta designentur tanlum acta quae
immediate a S. Pontifice proficiscuntur, an etiam quae mediate a
SS. HK. Congregationibus proveniunt? respondit :; ad 2. Negative
ad primam partem; affirmative ad secundam ». Huic concordal am-
pliori modo inscriptio Commentarii officialis Romanae Curiae. Con-
gruenter igitur his, et quidem rationabiliter, ut patebit, edicit can. 7 .
Nomine Sedis metaphorice ob publieam lixam auctoritatem in Ec-
clesia, Aposlolicae antonomastice, eo «juod solum Petri successores
in ea consequuntur omnes potestates illius Apostolatus, rcl Sanctae
Sedis ex usu propter illibatam lidei ac morum doctrinam inde pro-
deuntem, et ob Spiritus Sancti assistentiam peeuliarem, in hoc Co-
dice veniunt ex illum digerentis ac promulgantis voluntate non
solum Romanus ob ecclesiam cuius est Ponlifex, sed etiam, ut ic-
gula generalis cum exceptione duplici : nisi a) c.r rci natura forsan
incommunicabili v. gr. can. 100 § 1, b) vel sermonis contextu per-
sonam ipsius designante aliud appareat, nec dubium sufficit, Con-
gregationes, de quibus sunt can. 240-257, Tribunalia tria in can. 258,
2o9 designata, O/ficia sex moderata per can. 200-20 i. pcr quae
velut organa diversimode, lioc est : consultatione, dccisione, mera
exequutione; ac proinde cum supremae auctoritatis communicatione
idem Romanus Bontifex negotia Ecclesiae universae scilicel «eorum,
qui undique, sive studio religionis ac pietatis, sive iuris persequendi,
sive graliae impetiandae, aliisve de causis ad Summum Pontificem
confugiunt » 4 expedire solet, quamvis nonnulla quandoque propria
manu vel vivae vocis oraculo expediat.

i Comm. offic. X, 136 - - Oomm. offic. II. 664, 669. - 3 13 Ian.
1892, Collect. S. Congr.s de P. F. n. 1777. — 4 Const. « Sapienti con-
silio > Pii X. 29 lunii 1904, initio.

72

Lib. I. - Normae Generales

57. Libri distributio in Titulos. Etiam in Codiee retinentur
Decreti Gratiani principia £ : « Omne autem ius legibus et moribus
constat. Lex est constitutio scripta. Consuetudo autem est ius quod-
(!am moribus institutum, quod pro lege suscipitur, cum deticit lex ».
Propterea Tituli priores Decretalium, de constitutionibus in alium
mutatus, nempe: Tit. 1. De legibus ecclesiasticis, et Tit. 111. De
consuetudine, in hoc Libro I.° inveniuntur, iuteriecto Tit. 11. De
temporis supputatione, quia Codicis canones multoties tempus de-
signant servandum in praescripti adimplemento, cuius initium ac
finis cognitu necessaria fuerunt per has normas generales determi-
nanda. — Semel constituto iure. oportet illud in praxim deducere in-
terveniente administratione Superiorum ecclesiasticorum, qui. cum
sint etiam legislatores, authenticas legum declarationes proferre
debent, imo et facultales praeter ius vel dispensationes quo-
que contra ius concedere. Omnia haec peragunt documentis, de
quibus ut in Decretalium titulo etiam inscribitur Tit. IV. De re-
scriptis, huic succedentibus duobus aliis, qui sunt Tit. V. De pri-
vilegiis, quae facultates tum praeter tum contra ius continent, ac
77/. V/.* De dispensatione, quae contraria est semper alicui normae
obligatoriae. Hic titulus quoad inscriptionem novus est, praecedens
autem ex Lib. V Decretalium est huc convenienter translatus.

TITULUS I.

De lesiibus ccclesiasticis.

Can. 8. - § 1. Lcges instituuntur,
cum promulgantur.

§ 2. Lex non praesumitur persona-
lis, sed territorialis, nisi aliud constet.

Can. 1). - Leges ab Apostolica Sede
latae promulgantur per editionem in
Actorum Apostolicae Sedis commentario
officiali, nisi in casibus particularibus
alius promulgandi modus fuerit prae-
sciiptus: et vim suam exserunt tantum
expletis tribus mensibus a die qui Acto-
rum numero appositus est, nisi ex na-
tura rei illico ligent aut in ipsa lege
brevior vel longior vacatio specialiter
et expresse fuerit statuta.

Can. 10. - Leges respiciunt futura,
non praeterita, nisi nominatim in eis
de praeteritis caveatur.

Can. II. - Irritantes aut inhabili-
tantes eae tantum leges habendae sunt,
quihus aut actum esse nullum aut in-
habilem esse personam cxpresse ve!
aequivalenter statuitur.

Can. 1*2. - Legibus mere ecclesiasticis
non tenentur qui baptismum noo rece-
perunt, nec baptizati qui sulficienti ra-
tionis usu non gaudent, nec qui. licet
rationis usum assecuti. septimum ae-
tatis annum nondum expleveruut. nisi
aliud iure exprcsse caveatur.

1 Dist. I cap. 2, i3, 5.

Tit. I. - De legibus eccles.

73

Cain. 13. - §1. Legibusgeneralibus te-
nentur ubique terrarum omnes pro
quibus latae sunt.

§ 2. Legibus conditis pro peculiari
territorio ii subiiciuntur pro quibus la-
tae sunt quique ibidem domicilium vel
quasi-domicilium habent et simul actu
lommorantur, lirmo praescripto can. \i.

Can. 14. - § 1. Peregrini :

I." Non adstriuguotur legibus par-
ticularibus sui territorii quandiu ab eo
absuut, nisi aut earum transgressio in
proprio territorio noceat, aut leges sint
personales ;

2.° Neque legibus territorii in quo
versantur, iis exceptis quae ordini pu-
blico consulunt, vel actuum sollemnia
determinant ;

3.° At legibus generalibus tenen-
tur, etiamsi bae suo in territorio non
vigeant. minime vero si in loco in quo
versantur non obligeut.

§ 2. Vagi obligantur legibus lam
generalibus quam particularibus quae
vigent in loco in quo versantur.

Can. IS. - Leges, etiam irritantes et
inbabililantes, in dubio iuris non ur-
geut ; in dubio autem facti potest Or-
dinarius in eis dispensare, dummodo
agatur de legibus iu quibus Romanus
1'outifex dispensare solet.

Can. 16. - !; I. Nulla ignorantia le-
gum irritantium aut inhabilitantium
ab eisdem excusat, nisi aliud expresse
dicatur.

§ i. Ignorantia vel error circa legem
aut poenam aut circa factum proprium
aut circa factum alienum notorium ge-
neratim non praesumitur; circa factum
alienum non notorium praesumitur. do
nec contrarium probetur.

Cam. 17. -§ 1. Leges authentice in-
terpretatur legislator eiusve successor
et is cui potestas interpretandi fuerit
ab eisdem cummissa.

§ i. Interpretatio authentica, per
modum legis exhihila. eandem vim ha-
bet ac lex ipsa; et si verba legis in se
certa declaret tantum, promulgatione
non eget et valct retrorsum; si legcm
coarctet vel extendat aut dubiam ex-

plicet. uon retrotrahitur et debct pro-
mulgari.

>; :{. Data autem per modum senten-
tiae iudicialis aut rescripti in rc pecu-
liari, vim legis non habel el Iit:;it tan
tum personas atque allicit rcs pro qui-
bus data est.

Can. 18. - Leges ecclesiasticae intel
ligendae sunt setundum propriam ver
borum significationera in textu et con-
textu consideratam ; quae si dubia el
obscura manserit. ad locos Codicis pa-
rallelos, si qui sint, ad legis linem ac
circumstantias et ad mentem legisla-
toris est recnrrendum.

Can. 19. - Legcs quae poenam
tuunt, aut lihcrum iurium exercitium
coarctant. aut cxceptionem a lege con-
tiuent. strictae subsunt interpretationi.

C\>. 20. - Si certa de re desil c\-
pressum praescriptum legis sive gene-
ralis sive particularis, norma sumenda
est, nisi agatur de poenis applicani
a legibus latis in similibus; a genera-
lihus iuris principiis cum aequitate ca-
nonica servatis; a stylo et praxi (^uriae
Homanae ; acommuni constantique sen-
tentia doctorum.

Can. 21. - Leges latae ad praecaven-
dum periculum generale, urgeut. etiamsi
in casu peculiari periculum non adsit.

Can. ii. - Lex posterior. a compe-
teuti auctorilate lata, obrogat priori.si
id expresse edicat, aut sit illi dire
contraria. aut totam de integro ordinet
legis prioris materiam ; sed. firmo prae-
scripto can. (i, n. I. lex generalis nul-
latenus derogat locorum specialium ct
personarum singularium statutis, nisi
aliud in ipsa expresse caveatur.

Can. 23. - ln dubio revocatio legis
praeexsistentis non praesumitur, sed le-
ges posteriores ad priores trahen
sunt et his. quantum lieri possit. con-
ciliandae.

Can. 24. - Praecepla, singulis data,
eos quihus dantur, ubiquc urgent, sed
iudicialiter urgeri nequeunl el cessant
resoluto iure praecipientis, nisi per le-
gitimum documenlum aut coram < i no-
hus tcstihus imposita fuerint.

")S. Inscriptionis tituli definitio. Omnino fundamentalis in
Codice est Titulus 1. De leijihKs ecclesiasticis, quae sunt « ordina-
tiones rationis acl bonuin Ecclesiae commune ab eo, qui iurisdictione

<4 Lib. I. - Normae generales

curam ipsius habet, promulgatae ». Talis est definitio legis in ge-
nere a D. Thoma tlata ' et ecclesiasticae legi accomodata.

E\ bac definitione facile eruuntur qualitates, quibus fulgere
debet lex ecclesiastica. Dicitur 1° « ordinatio rationis » non quaecum-
que, etsi enim « propositio universalis rationis practicae ordinata
ad actiones habeat rationem legis », et huiusmodi consilia inve-
niantur in Codice ad imitationem iuris divini, lex proprie loquendo
est « ordinatio rationis » imperativa, eo quod « lex quaedam re-
gula est et mensura actuum, secundum quam inducitur aliquis ad
agendum, vel ab agendo retrahitur. Dicitur enim lex a ligando,
quia (in conscientia) obligat ad agendum » \ — Dicitur 2° « ad
bonum commune Ecclesiae », sive universalis, sive particularis;
nam quandocumque leges proprie dictae dantur societatibus mino-
ribus in Ecclesia, hae similitudinem habent cum dioecesibus, sive
delimitatione territoriali, sive coadunatione personarum. Item lex
est regula communitatis perfectae vel subiectorum quatenus mem-
bra illius sunt. Cum ergo « omnis pars ordinetur ad totum, sicut
imperfectum ad perfectum. necesse est quod lex proprie respiciat
ordinem ad felicitatem communem 3, communitate causae finalis»
socialiter prosequendae. « Etenim sicut lesus Christus in terras venit
ut homines " vitam habeant et abundantius habeant „ 4, eodem
modo Ecclesia propositum habel, tamquam finem, salutem animarum
sempiternam », ut ait Leo XIII in encycl. « Immortale Dei » 5.
« Ideoque lex (ecclesiastica) proditur, ut appetitus noxius sub iuris
regula limitetur, per quam genus humanum, ul honeste vivat, al-
terum non laedat, ius suum unicuique tribuat, inlormatur » in or-
dine quoque supernaturali 6. — Dicitur 3° « ab eo qui iurisdictione
curam ipsius habet », nam « ordinare aliquid in bonum commune
(declaratum) est gerentis vicem ipsius multitudinis (ob eiusdem
curam). Et ideo condere legem (ecclesiasticain) pertinet ad perso-
nam publicam (seu iurisdictione praeditam), quae totius multitudinis
(scilicet: Ecclesiae ut supra) curam habet7; quia et in omnibus
aliis ordinare in tinem est eius, cuius est proprius ille tinis ». —
Item « persona privata non potest inducere efficaciter ad virtutem;
potest enim solum monere: sed si sua monitio non recipiatur, non

* III q. XC a. 4 c. — " D. Th. loc cit. a. 1 c. — 3 Loc. cit. a.
2 c. — * Io. X, 10. — s 1 Nov. 1885. — 6 Greg. IX in const. « Rex
pacificus » 5 Sept. 1234. — 7 D. Th. loc. cit. a. 3 c.

Tit. I. - Dc legibus eccles. 75

habel vim coactivam, quam tlebel habere lex, ad hoc quod cl1ic*a-
citer inducat acl virtutem, ut Philosophus dicit '. Banc autem vir-
tulem coactivam habet persona publica (ut supra), et ideo solius
eius est leges facere » a. — Demum dicitur 4° « promulgata »,quod
intelligatur secundarie, quando lex ecclesiastica declapat vel docel
ius divinum, « quod divinitus promulgatur j primo per revelatio-
nem, vel naturale quoque per rationem; sed primario ab Ecclesia
« promulgata » erit le\ per ipsam etiam condita. Distinguitur autem
promulgatio a notilia per divulgationem sequuta; illa enim est actus
ex legislatoris voluntate respicitque directe societatem qua talem,
haec nascitur in individuis et aliquando ex privatorum testimo-
nio fide digno.

o9. Differentia legem inter et praeceptum ac statuta
ex dictis patebit. « Statutum » est verbum, quod vi usus habet
iuridicam signilicationem universaliorem vocabulis « praeceptum »
ac (( lex ecclesiastica ». — Statutum cuim idem sonat ac ordi-
natio quaedam rationis practicae sequenda, praescindendo a uatura
potestatis ob quam fertur: ideoque applicatur et ss. canonibus,
quando dicitur « statuta ss. canonum », et religiosorum regulis,
quae sine difficultate appellantur proprie « statuta eorum », el dis-
positionibus pro interno regimine alicuius tapituli vel confraterni-
tatis latis absque iurisdictione vel auctoritate praecipiendi publica
aut privata. — « Praeceptum » est quidem ordinatio rationis, da-
tum tamen non a quocumque, sed ab eo tantum qui vere Superior
sit illius, cui praeceptum iniungitur. Servandum est igitur in cons-
cientia, ut non peccetur ex inobedientia. Auctoritas vero praeci-
piendi, qua pollet Superior, non est quoad eius originem determi-
nata, nec quoad finem ob quem est constituta. Potest ergo imme-
diate oriri, aut ex contractu, sicut in societate herili. aut ex uatura,
velut in parentibus erga filios, aul ex voto, sicut in religiosis, aut
ex divina institutione, sicut in tfcclesia. Sic pariter linis auctoritatis
praecipiendi potest esse commodum seu utilitas privata, sicut in
potestate domestica vel vi voti, forsitan non exclusa utilitate com>
munitatis seu societatis non perfectae, vel e contra ipso iure cons-
tituta est illa auctoritas primario in bonum membrorum societatis
perfectae commune, quod evenit in qualibet publica auctorilate,

1 Ethic. lib. X cap. ult. — * Ib. ad 2*.

76 Lib. I. - Normae generales

quamvis non excludatur forsitan directa quoque sociorum utilitas
propter specialem societatis naturam, quod absdubio asserendum
est de iurisdictione ipsius Ecclesiae ob peculiarem ipsius finem, qui
est salus animarum in singulis tidelibus promovenda directe, sive
illa potestas exerceatur socialiter sive privatim. — « Lex vero ec-
clesiastica », si loqui proprie velimus. est quidem ordinatio rationis,
seu statutum. Item secundum Digestum *. « Lex est commune prae-
ceptum i, quod a vero Superiore promanat, sed habet sibi omnino
proprium, quod procedit ab Ecclesiae iurisdictione seu publica re-
giminis potestatc, ac directe in bonum commune ipsi societati prae-
fixum ab eiusdem Divino Conditore.

60. Statuta, leges ac praecepta stricto sensu. Hinc se-
quitur, quod « statuta » stricto sensu sunt ordinationes, quae a ca-
pitulis fiunt vel a coiifraternitatibus absque ulla superioritate vel
iurisdictione, quamvis forsitan ex conventione, vel oeconomica uti-
litate. Econtra leges ecclesiasticae requirunt a) in eas ferente spi-
ritualem iurisdictionem fori externi, et hinc leges non erunt, quae
vi voti religiosis congregationum etiam communiter iniungantur.
Item b) necesse est respiciant directe bonum ipsius Ecclesiae, quod
resultat ex plurium actibus, iuxta illud Digesli 2 « lura non in
singulas personas, sed generaliter constituuntur ». Et cum hoc bo-
num, utpote Ecclesiae quae semper durat, conservari perpetuo
oporteat, lex ecclesiastica r) ex natura sua fertur in perpetuum.
Imo. ut legitur in Digesto 3 : « Ex his quae forte uno aliquo casu
accidere possunt, iura non constituuntur ». « Nam ad ea potius
debet aptari ius, quae et frequenter et facile, quam quae perraro
eveniunt ». — Quandocumque ergo aliquod horum deficiat requi-
situm. ordinatio rationis practicae poterit vocari statutum, vel etiam
praeceptum, si ex auctoritate quamvis publica iniungatur. sed de-
flciet plus minusve a propria legis ecclesiasticae natura.

61. Canonum distinctio. Leges ecclesiasticae possunt esse
a) generales,hoc est sine directa restrictione ad territorii limitationem,
proindeque a suprema Ecclesiae poteslate, b) particulares vero pro
determinato territorio, sive a suprema sive ab inferiore dentur po-
testate. lllae tantum in Codice vocantur « canones » proprie. Nam *
« Canon graece, latine regula nuncupalur » et « Regula dicta est,

1 Lib. I tit. 3 1. 1. D. — - Loc. cit. 1. 8. — 3 Lib. I tit, 3 11. 4
et 5. D. — 4 Dec. Gratiani, Dist. III. cap. 1 et 2.

Tit. 1. - De legibus eccles. 77

eo quod recte ducit, nec aliquando aliorsura Iraliit. Alii dixerunt
regulam dictam. vel quod regat, vel quod normam recte vivendi
praebeat, quod distortum pravumque corrigat ». Kt boc stabiliter
evenit in legibus, quai a Summo Pontifice vel Conciliis Oecume-
nicis feruntur, propter assistentiam Spiritus Sancti eisdem usque ad
consummationem saeculi a lesu Christo promissam. — Inter « ca-
nones », quidam sunt continentes « legem credendi » supernatura-
liter veritates sive speculativas, sive practicas, v. gr. can. 10S. § :t,
can. 218, £ 1, et vocantur « canones dogmatici », alii recte dicun-
tur « canones morales >, qui nempe moderantur voluntatem, seu
« agendi legem » continent in illius actibus, sive interne consum-
matis sive ad externum pertingentibus, v. gr. can. 1323, § 1, et
can. 901, demum alii proprie sunt « canones disciplinares », qui
« legem dant actionum externarum » equidem cum libera voluntate,
quae videlicet Ecclesiae iurisdictioni publicae subiiciuntur, et huius-
modi sunt pro maxima Codicis parte, imo canones tam dogmaticos,
quam morales rite admisit ille in ordine ad gubernationem Eccle-
siae externam pro ipsius Codicis perfectione.

62. Constitutiones, decreta, decretales. Rubrica relativi
Tituli Decretalium mutata fuit in inscriptionem facilioris intelligen-
tiae « L)e legibus ecclesiasticis ». ac proprie, cum in hoc litulo con.
siderentur etiam leges particulares forsitan a singulari legislatore
conditae, dum « Constitutio » vi vocis significat aliquid statuere cum
aliis, unde potest applicari, sicut in Decretalium rubrica, Capituli
Dniversitatisque statutis, necnon actibus civilis potestatis. (mo etsi
leges Conciliorum ac Synodorum, ut ait Bened. XIV, Constitutiones
dici queant in iure canonico, et nomine « Synodalium constitutio-
num » utatur can. M2, attamen in Gratiani Decreto scriptum esl l:
« Constitutio vel edictum est, quod Rex vel Imperator constituit
vel edicit », unde Constitutiones pontiliciae vocantur proprie, quas
Supremus Pastor sive in Concilio Oecuraenico, sive extra illud,
consultis S. R. E. Cardinalibus, promulgat. — Aliud verbum in u>u,
quo leges ecclesiasticae designantur, est « decreta », et quamvis
ordinarie huiusmodi sint per SS. Komanas Congregationes edita, in
Codice sic appeilantur sive leges Oecumenicorum Conciliorum (can.
227) ad exemplum Conc. Trid1., sive leges Concilii plenarii et pro-

1 D. II, cap. 4

78,

Lib. I. - Normae generales

vincialis (can. 291, § 2). — Demum documenta, quae vim legum
universalium in eorum parte dispositiva consequuta sunt eo quod
inserta fuerunt in Greg. IX Compilationem, denominantur Decretales.
Aliae denominationes legum ecclesiasticarum v. gr. interdicta, sanc-
tiones, mandata, sunt antiquatae.

— promulgandis —

cura quo effectu

Titulus 1.
De legibus
ecclesia-
sticis —

— circaaetus-

— quo raodo, et vis illarum initium

— futuros vel praeteritos

— quandonam reddant eos invalidos
- earum mere ecclesiasticarum

quoad subditos

quoad obligationera

— legum generalium et particularium

— peregrinos et vagos

— in dubio tum iuris tum facti

— ob kuorantiam vel errorem

- interpre- , — authentice ac cum diversa vi
tandis —

— doctrina- , — quaecumque illae sint
liter —

— iuxta earum diversitatem

— supplendis

— quo in casu etiam urgent

— per legem posteriorem

1 — quoad liuiusmodi dubium

— quoad praeceptorum vim, quae singulis dantur

— revocatis vel non — i

Can.

8

»

9

»

10

»

11

»

•12

»

13

»

14

»

13

»

16

»

17

»

18

»

19

»

•20

21

»

22

»

n

»

24

63. Canonum coordinatio- Supponit Codex in hoc titulo
doctrinam in philosophia et Sacra Theologia tradendam de legibus,
ac pro suo scopo ea discernit, statuens, quae a legislatoris voluntate
pendent in praecidendis Doctorum controversiis. De promulgatione
itaque legum dantur can. 8 et 9 ; obiectum earum ac vim edicunt
can. 10 et 11, quinam diversis legibus ecclesiasticis teneantur in
can. 12-14 edocetur, de dubio ac ignorantia legum can. 15, 16
tractant, de ipsarum interpretatione normae sunt can. 17-19, quo
modo supplenda sit legis deficientia determinatur in can. 20, de

Tit. I. - De legibus eccles. 1'.;

cessatione legum can. l\-i:\ decernunt, ac de praeceptis ultimus
can. 1\ datur.

64. Promulgationis Jegum effectus. Dictum Gratiani ad
cap. 3 dist. IV adoptal Can. 8. § /. Leges quaecumque, se<l iuxta
inscriptionem « ecclesiasticae » instituuntur scilicel : in su<»
stabili ponuntur, ad legislalorem quoil attinet, ita ul « lex virtutem
obligandi obtineat, quod esi proprium legis », cum promulgantur,
idest : auctoritate legislatoris societati seu Ecclesiae denuntiantur
sic, ut in notitiam subditorum venire possint. Ratio ex D. Thoma l:
(( lex imponitur aliis per modum regulae et mensurae. Regula au-
tem et mensura imponitur per hoc quod applicatur his quae regu-
lantur et mensurantur. Unde ad hoc quod lex virtutem obligandi
obtineat, quod est proprium legis, oportet quod applicetur homi-
nibus, qui secundum eam regulari debent. Talis autem applicatio
fit per hoc quod in notitiam eorum deducitur ex ipsa promulga-
tione. Unde promulgatio ipsa necessaria est ad hoc quod lex ha-
beat suam virtutem ». Post hoc, ita Gratianus complet suum dictum,
« leges (irmantur, cum moribus utentium approbantur x>.

Cum ex una parte iurisdictio ecclesiastica in Ecclesiae Pasto-
ribus circurascribatur lerritoiio, ex altera vero leges vi illius datae
a personis subditis servari debeant, nonnumquam dubitari poterit
an huic vel alteri legi aptanda sit decisio Bonif. VIII 2 : « Statuto
Episcopi, quo in omnes, <|iri furtum commiserint, excommunicationis
sententia promulgatur: subditi eius furtum extra ipsius dioecesim
committentes, minime ligari noscuntur: Cum extra territorium ius
dicenti non pareatur impune ». Opportunus igitur fuit § 2. /.< v,
ut plurimum particularis, sed quandoque §us applicatur legi gene-
rali, ut infra, non praesumitur, ac « praesumptio est rei incertae
probabilis coniectura » (can. 1825), et praesens est « iuris, quae ab
ipsa lege statuitur », ac est tum negativa, quantum ad hoc quo.d
(( lex » sit personalis, scilicet ut a subditis ubique servanda sit,
tum positiva : sed « praesumitur » territorialis ad normam citatae
Decretalis, nisi aliud scilicet: personalem esse constet, ±v\\ a prae-
sumptio haec est « iuris simpliciter » contra quam admittitur pro-
batio tum directa, tum indirecta » (can. 1826).

<> •">. Canonica legum promulgatio et vacatio. Pius \ in-

1 I-II q. XC a. -1 c. — - Cap. II de constitutionibus tit. II. Lih. I.

80 Lib. I. - Normae generales

quit in sua Const. : « Promulgandi pontificias Constitutiones ac leges
non idem semper decursu temporis in Ecclesia catholica tuit modus ;
a pluribus tamen saeculis consuetudo invaluit, ut earum exemplaria
publice proponerentur frequentioribus quibusdam Urbis affixa locis,
praesertim ad Vaticanae ac Lateranensis Basilicae valvas. Quae au-
tem ftomae, tamquam in christianae reipublicae centro et communi
patria tidelium. promulgarentur, ea ubique gentium promulgata
censebantur, vimque legis plenissime obtinebant : verum cum pro-
mulgandae legis ratio et modus a legislatoris voluntate pendeat,
cui integrum est constitutas innovare ac moderari formas, aliasque
pro temporum ac locorum opportunitate sutlicere ; idcirco factum
est. ut, anteactis temporibus, non omnes Apostolicae Sedis leges ac
Constitutiones, memorata forma, hoc est consuetis Urbis affixae locis
promulgarentur. Recentius, sacrarum praesertim Congregationum
opera, quibus Romani Pontifices, ad leges iam latas declarandas aut
ad novas constituendas. utebantur, id fere in consuetudinem venit,
ut acta S. Sedis eiusque decreta, in Officio a secretis a quo edita
essent legitima auctoritate vulgata, hoc ipso promulgata haberentur.
Publici sic iuris effecta, dubitari quidem nequit, quin acta ipsa rata
firmaque essent, tum quod plerumque munita clausulis. contrariis
{juibusvis derogantibus, tum quod id genus promulgatio esset vel
expresse vel tacite approbata a Pontitice Maxim.o. Huic tamen yro-
mulgandi rationi etsi plena vis esset, solemnitas illa deerat, quam
par est supremae auctoritatis actis accedere. Ea de causa, com-
plures Episcopi flagitarunt, ut a suprema Ecclesiae auctoritate Com-
mentarium proponeretur. in quo novae promulgarentur ecclesiasticae
leges, et, Apostolicae Sedis acta vulgarentur.

Harum litterarum vi edixit (Summus Pontifex) ut ineunte anno
1909 Coramentarium ofliciale de Apostolicae Sedis actis ederetur
Vaticanis typis » l.

Propterea dicit can. 9. Leges, sive generales sive particulares,
et sub qualibet Documenti forma v. gr. « Constitutiones pontificiae,
Decreta, aliaque scita » ab Apostolica Sede (can. ") nempe: « tum
Romanorum Pontificum tum Sacrarum Congregationum et Officio-
rum )> promulgantur illius praescripto constitutionis per editionem
scilicet : « de mandato Praelati a secretis, aut maioris administri

1 29 Sept. 1908. CO. I. 5.

Tit. I. - De lei/Hnis eccles. 81

eius Congregationis vel Officii, a quo illa dimanent, inserta el in
vulgus edita » in Actorum etiam « quae ad communem cognitio-
nem videantur utilia, quantum certe ipsorum natura sinat » Apos-
tolirae Sedis ad normain can. " eommentario officiali, qualem prae-
sefert titulum, nisi in casibus particularibus singularium legum
alius promulgandi modus equidem « a Sancta >ri\^> o fuerit prae-
scriptus, in quibus « casibus » haberetur exceptio in Constitutione
«Promulgandi» expressa. — Novum sequitur in canone praescriptum
ad quaestionem Doctorum decidendam, el in administrationis Ec-
clesiae profectum; nempe: et leges iuxta normam promulgatae vim
suam obligandi promulgatione obtentam exserunt ad subditos quod
spectat. tantum expletis tribus mensibus, qui «sumantur proul sunl
in calendario » (can. 34, £ 3. 1°) a die « ad explendam numera-
tionem computando » (ib. i°) qui Actorum numero in parte su-
periori primae pagae. appositus est, non a Documenti data. Duplex
tamen sequitur exceptio : nisi a) ex natura rei \. gr. si « autlien-
tice declaretur quandonam ius divinum matrimonium impediat vel
dirimat » (can. 1038, § 1), « interpretatio authentica, per modum
legis exhibita, si legem coarctet vel extendat aut dubiam expli-
cet » (can. 17, § 2), illico tigent habita promulgationis notitia,
b) aut in ipsa le</e singulari brevior vel longior « tribus men-
sibus » varatio scilicet : dilatio etlicacis obligationis post factam
promulgationem, vel tempus elabendum inter promulgationem eius-
que adimplendae obligationis initium, specialiter pro tali lege et
expresse idest : explicitis verbis fueril statuta per legislatorem,
quin opus sit huius normae derogatione, cum sit iuxta eiusdem de-
claratam exceptionem.

66. Legum effectus extensive. Alia legum divisio est in
« praeceptivas aut prohibitivas », prout solummodo iubent aut ve-
tant respective aliquos actus, vel disponunt circa res poSitivo aut
negativo modo, « poenales ». quae adnexam ferunt expressam san-
ctionem poenae adversus earum transgressores, et denique « irri-
tantes aut inhabilitantes » quando actus in contrarium positos red-
dunt nullius valoris iuridici, non aliter ac si positi non fuissent, <>t
hoc statuunt directe ipsum actum respicientes aut indirecte per in-
habilitatem personae iuridice statutam.

De poenalibus legibus iustam rationem aflerens, inquit Gre-

Blat - Comm, Text. Cod. Iur. Cav. 6

82 Lib. I. - Normae generales

gorius * : « Rem quae culpa caret. in damnum vocari non convenit.
Quoties vero novum quid statuitur, ita solet futurisformam imponere,
ut dispendiis praeterita non commendet : ne detrimentum ante pro-
hibitionem possint ignorantes incurrere, quod eos postmodum di-
gnum est vetitos sustinere ». Id ipsum, ac de legibus aliis praefatis
intelligens, ait Gregorius IX 2 : « Cum leges et constilutiones futuris
certum sit dare formam negotiis, non ad praeterita lacta trahi, nisi
nominatim in eis de praeteritis caveatur ». Namque lex proprie
dicta, praecipiens vel prohibens, imo irritans vel inhabilitans, datur
ad modum regulae, qua actus informentur. Utraque igitur supponit
esse possibile diverso modo illud de quo fertur. Atqui praeteritum
qua tale, est impossibile mutari, quia neque infectum fieri potest
amplius illo in tempore, neque alio modo fieri potest quam eo quo
factum sit. Ergo iustum omniuo est praescriptum iuris antiqui omnino
integrum in can. 10. Leges quaelibet ecclesiasticae. qua tales res-
piciunt futura facienda. sive actiones sint. sive processus. sive
contractus, sive res, no-r^ praeterita iam facta, nisi nominatim seu
expresse in eis legibus singulis de praeteritis, prout haec vel
<c adhuc pendentia negotia sint» extraiudicialia quatenus actu uno
non complentur 3, vel sunt « praesentia » quatenus « adhuc per
appellationem pendentia » 4 aut propter primae instantiae discepta-
tionem, vel quwl eorum actuum praeteritorum efteclus iuris sunt a
legislatoris auctoritate mutabiles, et haec omnia vel aliqua intelligun-
tur iuxta tenorem verborum per quae « de praeteritis » caveafur.
Explicant hunc canonem per eiusdem applicationem ad sacra-
menti matrimonii canones, duae sequentes declarationes Commiss.
Pont. ad Cod. canones auth. interpretandos 5 : «6. Vis novi Co-
dicis estne retroactiva in his, quae modificantur circa sponsalia et
impedimenta tam impedientia quam dirimentia matrimonium, ita
ut quodlibet ius acquisitum vigore sponsalium validorum, nullimode
possit reclamari, nisi in quantum novusCodex concedit, et contracta
impedimenta modificata a novo Codice, nulla dispensatione indi-
geant ? (Cann. i, 10). — Resp. : Codici, etiam quoad sponsalia et
impedimenta, non esse vim retroactivam : sponsalia autem et ma-

1 Cap. « Cognoscentes » 2 de constitutionibus tit. II. Lib. J. —
2 Loc. cit. cap. 1B in fine. — 3 Cap. 4 de officio Legati I, 15 in 6°.
- 4 Cap. 2 de iudiciis I, 1 in Clem. - 5 2-3 Iunii 19J8. CO. X, 346.

Tit. I • De legibus eccles. 83

trimonia regi iure vigenti quando contracta stinl vel contrabentur,
salvo lamen, quoad actionem e\ sponsalibus, can. 1017, £ 3.

7. Quid dicendum de matrimoniis, si quae nulla sinl ex ca-
pite impedimentorum a novo Codice abrogatorum : Huntne matri-
monia illa valida ipsa promulgatione novi Codicis, vel etiam posl
dictam promulgationem indigent dispensatione, sanatione, elc. ?
(Cann. 4, 10). Resp.: Negative ad primam partem, affirmative a<l
secundam ».

07. Legum effectus intensive. « Leges positae bumanitus
vel sunt iustae vel iniustae. Si quidem iustae sint, habent vim
obligandi in toro conscientiae a lege aeterna, a qua derivantur,
secundum illud * : " Per me reges regnant, et legum conditores
iusta decernunt ., ; et sicut Apostolus dicit 2. omnis potestas bumana
a Deo est ; et itleo qui potestati resistii (in liis quae ad potestatis
ordinem pertinent), Dei ordinationi resistit; et secundum hoc ef-
licitur reus quantum ad conscientiam. Dicuntur autem leges iustae,
et ex line, quando scilicet ordinantur ad bonum commune; et ex
auctore, quando scilicet lex lata non excedil potestatem ferentis;
et ex forma, quando scilicet secundum aequalitatem proportionis
imponuntur subditis onera in ordine ad bonum commune ». Quan-
donam « iniustae leges per contrarietatem ad bonum liumanum e
contrario praedictis » obligcnt per accidens in foro conscientiae, et
quod « iniustae per contrarietatem ad bonum divinum nullo modo
licet observare » potest videri apud probatos theologos, aut apud
D. Thomam 3. — Doctrina de legis obligatione valet, non solum
tle legibus tantum praeceptivis aut prohibitivis setl tle poenalibus, sive
absolute, quae nempe supponunt delictum in earum praevaricatore,
sive disiunctive, quae ab Auctoribus mere poenales audiunt, quando
aliquid facere. omittere vel poenam secus sustinere statuunt: «tbli-
gatur enim in conscientia atl iilud vel ad poenam sustinendam
debito modo intlictam. — Demum leges irritantes aut inhabilitantes
obligant in conscientia, ne actus sustineatur tanquam validus. neque
habeatur tanquam fons emolumentcrum et iurium. Imo buiusmodi
actus esset in conscientia omittendus ob legis saltem implicitam
prohibitionem. Nam pro certo habendum est actum iure canonico
irritum forsitan ob personae inhabilitatem nullos eSectus etiam iuris

i Proverb. YIII, 15. - 2 Rorn. XIII, 1. - ! III q. XCVI a. 4 c.

84 Lib. I. - Normae generales

naturalis producere, quamvis lex canonica hos expresse non auferat.
Alias sequeretur, quod lex huiusmodi irritans aut inhabilitans, non
per accidens ob legislationis humanae deticientiam. sed necessario
et semper oppositionem statueret inter forum externum et con
scientiae, quinimo per iudicis declarationem obligaret ad hanc op-
positionem,quae, utpote animarum sanctificationi contraria, non cadit
sub legislativa potestate Ecclesiae.

In iure canonico praecedenti, ut norma generalis vigebat, secus
ac in Romano iure, « multa fieri prohibentur, quae, si facta fuerint,
obtinent roboris 'firmitatem » *, seu canones ut plurimum habent
solum praecepti vim aut prohibitionis. Non deerant vero, ut omni-
bus notum est, canones irritantes atque inhabilitantes, de quibus
contlata est reg. iuris b4 in 6°. « Quae contra ius fiunt. debent
pro infectis haberi ». Amplitudo ergo huius regulae sortitur ter-
minos per can. 11. Irritantes aut inhabilitantes definitae initio
commentarii ad praec. canm. eae tantum leges « ecclesiasticae »
habendae sunt secundum expressam Sedis Apostolicae etiam pro
futuris voluntatem, quibus singulis a) aut actum ibi expressum vel
adversus canonis praescriptum esse nullum, hoc verbo quoad sen-
sum, vel ex eo quod praescripta forma sit ad actus validitatem
necessaria, b) aut inhabilem idest : facultate iuridica privatam esse
personam, qua iurium subiectum, earpresse unum alterumve dicendo
vel aequivalenter idest : quoad verborum manifestum eundem sen-
sum statuatur indubitabili modo ad normam can. 15. — Ad huius
declarationem conferunt verba Reifienstuel 2 : « Irritatio actus alia
est implicita, alia explicita. Et quidem irritatio explicita dicitur,
quae fit verbis claris et expressis, ut si lex dicit : " si secus fiat,
omni careat robore firmitatis ", cap. Decet, § fin. De immunitate
Eccl., in Sext.. aut " irritum sit et inane ". Clem. 2, De rebus
Eccl. non alienandis. — Irritatio implicita est, quae tit per verba
aequipollentia, ut fit quando certa forma praescribitur actui sive
contractui. Nam quia forma dat esse rei, consequenter ea deficiente
corruit actus ».

Reg. iuris 35 in 6°. est : « Plus semper in se continet quod
est minus », unde potestas irritandi actus in omnibus subditis per
leges, quae provenit ob necessitatem efficaciter providendi bono

1 Cap. 16 de regularibus tit. XXXI, Lib. III. — * Tit. II, de Con-
stitutionibus n. 243.

Tit. I. - De legibw eccles. 85

communj societatis, extenditur quoque ad actuum irritationem pro
singulis subditis. Banc potestatem exercet legislator, quando iubel
vel saltem permittit, aclus contra canonem vel aliam legem positos
rescindi posse seu annullari, personam inhabilem fieri aut decla-
randam esse. His in casibus actus illi vel ab huiusmodi persona sunt
validi, usquequo interveniente Ordinario vel iudice ad canonis nor-
mam, lex illa iubens vel pefmittens effectum sortiatur, secundum
illud Innoc. III * : « Cum multa per patientiam tolerentur, quae
si deducta tuerint in iudicium, exigente iustitia non debeant to-
lerari ». — Sed ob regulam citatam sequitur canonem 11 aptan-
dum esse quoque legibus circa actus rescindibiles»vel circa inhabili-
tandas personas, prouti hae leges sub irritantibus aut inhabilitantibus
implicite continentur.

68. Quinam in genere subsunt Ecclesiae legibus, eruen-
dum est partim ex iure divino, partim ex humani legislatoris vo-
luntate. Ex illo iure ita tundata est Ecclesia, ut eiusdem ingressus
pateat volenlibus baptismum recipere, quod sacramentum ianua est
huius domus Dei : eis vero qui nullo modn receperunl baplisma vel
non valide, aptanda sunt Apostoli verba : « Quid milii de iis qui
foris sunt iudicare ? » 2 idest : ad me non attinet. Cum vero iudi-
cium exerceri possit in ea societate, quae leges fert, sequitur Ec-
clesiam non gaudere legislativa potestate in eos, qui exlra eam in-
veniuntur. Quod asseritur etiam ab Innoc. III in cap. « Gaudemus»
8 de divortiis (IV, 19): « qui (pagani) constitutionibus canonicis
non arctantur (quid enim ad nos, secundum A.postolum eundem,
de his, quae foris sunt. iudicare?) ». Idque de catechumenis adhuc
valet. — Propterea sic incipit loquens negative can. 12. Legibus
quibuslibet mere ecclesiasticis, idest : in quantuin nbligandi vim
ex sola ecclesiastica potestate derivant directe, aliter enim est as-
serendum de obligatione, quae ex iure altiori dimanat iuxta distinc-
tionem canonum sub inscriptione positam, non tenentur obligati
qui a) baptismum de facto aut valide non recepefunt; quoad ius
vero divinum positivum cum sit a Deo pro omnibus promulgatum,
noscentes sufficienter illud obligantur, propter quod sequens aptatur
clausula non minus iuri divino quam legibus ecclesiasticis, quibus
nec valide baptizati « tenentur » qui sufficienti rationis usu ad

1 Cap « Cum iam dudum » 18 de praebendis et dignitatibus, tit.
V, Lib. III. — 2 I ad Corinth. V, 12.

86 Lib. I. - Normae generales

earum habendam cognitionem non gaudent, cuiuslibet sint aetatis,
et boc ex natuta illarum legum. Hi enim nequeunt praeceptum
positivum percipere, nec eis est insitum a natura. — lus autem
naturale eis est inditum cum mente, iuxta illud : « signatum est
super nos lumen vultus tui, Domine (Ps. IV, 6). quasi lumen ra-
tionis naturalis, quo discernimus quid sit bonum et quid malum,
quod perlinet ad naturalem legem, nibil aliud sit quam impressio
luminis divini in nobis » * ; hinc posito rationis usu homines qui-
libet ius illud, prout norunt, servare obligantur. — De legibus au-
tem ecclesiasticis sequens Codex doctrinam auctorum communem,
sic regulariter sVatuit : nec illis « tenentur » qui, licet rationis
usum assecuti, ac posito quod eas noscerent, septimum aetatis an-
num ad normam can. 34, § 3, 1°. 3°. nondum erpleverunt, vide-
licet: « expleto ultimo die eiusdem numeri » ac mensis, in quibus
nativitas accidit. Consideravit igitur canon quandonam usus rationis
frequentius consequatur, sed exceptionein adiecit : nisi aliud iure
scripto quoad unam vel plures leges expresse caveatur; uti solet
fieri de iuris divini determinationibus.

Positivus canonis sensus est: cuiuslibet legis ecclesiasticae qua
talis subiectum est persona a) valide baptizata, b) usum rationis
assecuta, c) post septimum aetatis annum, quod valet de ss. ca-
nonibus ac de legibus particularibus. Ultima conditio pro quibus-
dam legibus non est necessaria, nempe: quando sic expressit com-
petens legislator. Ceteroquin tres illae conditiones non semper
sufticiunt.

69. Quinam diversislegibustenentur.Cum iurisdictioEccle-
siae utpote catholicae nullis coarctetur territorii limilibus, ss. canones
vere universales obligant baptizatos ubique terrarum degentes. Sic
legimus in cap. 1 « de constitutionibus » (I, 2) : « Canonum statuta
custodiantur ab omnibus. Et nemo in actionibus vel iudiciis eccle-
siasticis suo sensu, sed eorum auctoritate ducatur », et in Conc.
Trid. actis 2 invenimus scriptum: « sciant universi, sacratissimos
canones exacte ab omnibus, et quoad eius tieri poterit, indistincte
observandos ». Accuratius loquitur can. 13, § 1. Legibus generali-
bus, (ut sunt quamplures Codicis canones), videlicet vel conditae
absque circumscriptione territorii, proindeque latae a Romano Pon-

1 D. Th. I-II, q. XCl, a. 2 c. — 2 Sess. XXV cap. 18 de ref.

Tit. I. - De legibus ecctes. 87

tifioe, a Concilio Oecumcnico, vel ah illis SS. Romanis Congrega-
tionibus quibus, « pro suae competentiae negotiis, nulli sint consti-
tuti lerritorii limites », ut explicatum est in Commentario textus
<tnte ean. 251, vel quae snnt leges personales, tenentur} conside-
rata illarnm conditione, ubique terrarum qualitercumque degant
omnes indistincte inter valide baptizatos ex can. 12, pro quibus
inxta illarum teuorem latae sunt singulae.

Quandoque enim lex utitur verbo « omnes iideles » v: gr.
can. 119, « cuivis lidelis » ut in ean. 905, « nemini » ut incipil
can. 8o7, ac tunc, nisi per canonis verba, vel alterius canonis
praescripto restringendus sit legis sensus, est lata lex pro illis
qui « septimum aelatis annnm expleverunt » (can. 12); quandoque
canon v. gr. 8oi), § 1, 90(1, addit verbis « omnis utriusque sexus
fidelis » alia « postquam ad usum rationis pervenerit », ae tunc
lex amplior est, quia est lata pro his - quoque, qui « septimum
aetatis annum nondum expleverunt » ; demum quandoque canon
exprimit «coniuges » v. gr. 1128 « coniux innocens » v. gr. 1130,
« parentes » v. gr. 1113, « parochus » v. gr. 470, « Ordinarius
loci » can. 472, « Episcopi residentiales » v. gr. 334. « Cardinales »
v. gr. 238, etc, ac singuli sub illa denominatione expressi, ac
forsitan non omnes ob restrictiva suhsequentia verba, illis singulis
•canonibus « tenentur ».

Hinc patet quasdam interpretationis regulas vigere in hoc canone
implicitas. Prima sit brochardica seu doctrinalis iuri antiquo innixa
et in eo quoad sensum generalem contenta: « Verba generalia ge-
neraliter i. e. sine distinctione sunt intelligenda, nisi propter aliam
legem distinguatur ». Continetur in cap. « Ouia circa » 22 « de
privilegiis » (V, 33), additurque ibidem ratio: « cum nihil exce-
perit, et potuerit excepisse &. Quoad exceptionem adest reg. 34.
Iuris in 6°: « Generi per speciem derogatur », prout v. gr. lex
generaliter loquens limitatur per aliam specialiter loquentem, vel
una lex distinguit limitando aliam indistincte statuentem, ut lit in
cap. « Statutum » 23 de electione (1, 6) in 6°. — Secunda sit :
« indefinita loquutio aequipollet universali ». Est communis, et lun-
datur sicut praecedens. Intelligenda vero, quando subest eadem
ratio pro omnibus individuis sub indelinita locutione comprehensis.
Et ditferentia recolenda inter loquutionem universalem cum par
ticula omnis et indelinitam loquutionem est, quod ilia comprehen-

88 Lib. I. - Normae generales

dit singularia vi vocabuli, nisi motivum adsit interpretationem
buiusmodi restringendi, indelinita vero loquutio est universalis
non vi vocis, sed ex rationabili benignaque interprelatione.

§ 2. Legibus conditis, sive ab inferiori sive a suprema Ecclesiae
potestate, pro peculiari territorio, cuiuslibet amplitudinis illud sit,
exclusis ergo personalibus legibus, ii subiiciuntur inter valide
baptizatos ad normam can. 12, a) pro quibus latae sunt iuxta
declarationem huius clausulae in praec. §°, b) quique ibidem intra
territorii praefati limites domicilium vel quasi domicilium sive
« paroeciale » sive « dioecesanum » (can. 92, § 3) habent, idest :.
acquisierunt ad normam can. 92, §§. 1, 2, vel « necessario reti-
nent » (can. 93, § 1) atque necdum amiserunt ad normam can. 9or
c) et simul tempore urgentis legis actu commorantur, etiam brevi
tempore, « ibidem » ut Mipra, firmo uti exceptione huius §* prae-
scripto can. 14 statim exponendo de peregrinis obligatis, vel absque
tertia conditione (§ 1, n. 1°) vel absque secunda (§ 1, 2°), et de
vagis obligatis quamvis secunda desit conditio (ib. § 2).

70. Utrum legislatores ecclesiastici subiiciantur legi-
bus a se indistincte latis, et quomodo. Si potestas Ecclesiae
legislativa exercetur a collegio quodam, singula huius membra,
utpote vere subditi integro collegio, obligantur legibus ab ipso latis
sine distinctione, aut omisso verbo quod eos comprehendat, dum
excipiatur unus Romanus Pontifex in ConcilioOecumenico; ipse enim,
cum eandem habeat potestatem ac ipsum Concilium, legibus conci-
liaribus non est subiectus magis quam propriis Constitutionibus.
— Si Supremus Fastor aliique singulares legislatores v. gr. Epi-
scopi leges promulgant pro omnibus, et quoad huiusmodi leges a
suis praedecessoribus, nemo sibiipsi inferre vim potest, sed ii subdun-
tur legibus propria voluntate servandis, quoad earum praeceptum
aut vetitum. Teneri ergo sic ex levi saltem obligatione ad servan-
das praedictas leges etiam a suis praedecessoribus latas, rationa-
biliter respondetur cum D. Thoma { eo quod « Iurisperitus (Ulpia-
nus) dicit 2 « princeps solutus est a legibus » quantum ad vim
coactivam legis, nullus enim proprie cogitur a seipso; lex autem
non habet vim coactivam nisi ex principis seu legislatoris) potes-
tate. Sic igitur princeps dicitur esse solutus a lege, quia nullus-

1 1-11 q. XCVI ar. 5 ad 3m. — 2 Lib. 1 ff. tit. 3 de legibus et se-
natuscons.

Tit. I. • De legibus eccles. B9

in ipsum potest iudicium condemnationis ferre, si contra legem
agat i « Prima Sedes a nemine iudicatur » Can. 1556). Sed quan-
tum ad vim directivam legis princeps (et legislator ecclesiasticus)
Bubditur legi propria voluntate, secundum quod scriptum est in

Decretalibus: ' « Ouod quisque iuris in alterum statuit, ipse eodem
iure uti debet». Et Sapientis dicit auctoritas: « Palere legem, quam
tu ipse tuleris ». Theodosius et Valentinianus impp. Volusiano Prae-
fecto scribunt:2 « Digna vox est maiestate reguantis, legibus alli-
gatum se principem profiteri; adeo de auctoritate iuris nostra pen-
det auctoritas. Et revera maius imperio est subiicere legibus prin-
cipatum ». Improperantur etiam a Domino ii qui dicunt, et non
faciunt, et qui aliis onera gravia imponunt e( ipsi nec digito
volunt ea movere, ut dicitur (Matth. XXIII). Unde quantum ad
Dei iudicium princeps (ac ecclesiasticus legislator) non est solutiis
a lege quantum ad vim directivam eius, sed debet voluntarius,
non coactus legem implere. — Est etiam princeps (seu ecclesias-
ticus legislator) supra legem, inquantum, si expediens fuerit, potest
legem mutare, et in ea dispensare pro loco et tempore » ad nor-
mam can. 81, 82.

De cetero huius modi doctrinae concordat Gelasius Papa aiens
in epistola ad Episcopos Dardaniae 3: « Confidimus, quod nullus
iam veraciter Christianus ignoret, uniuscuiusque Synodi constitulum,
quod universalis Ecclesiae probavit assensus, nullam magis exse(|ui
sedem prae ceteris oportere, quam primam: quae et unamquamque
synodum sua auctoritate confirmat, et continuata moderatione eus-
todit ». — Citatos canones ac iuris principia putamus esse impli-
cite in can. 13 contenta sub illis verbis « omnes pro quibus latae
sunt » intelligendis « secundum propriam verborum signilicationem »
(can. 18), pro legibus initio determinatis, atque ad normam can.
13, 14 excludentem quarumdam earum legum observantiam.

71. Quid iuris de peregrinorum et vagorum subiectione
legibus. Ex principiis in can. 13 admissis facile deducuntur per
logicam illationem, quamvis opposita illis videantur, praescrip.ta
canl4.$l. Peregrini. nempe: qui ad tempus infra maiorem anni
partem. aut obiter et quasi praetereuntes pro aliquo negotio vel

1 Cap. 6 de constitutionibus tit. II Lib. I. — - Lib. IV. C. De
legibus et constitut. — 3 Cap. 1 caus. XXV, q. I.

90 Lib. I. - Normoe generales

commodo « versantur extra domicilium et quasi-domicilium quod
adhuc retinent » (can. 91):

4°. Non adstringuntur obligationis conscientiae vinculo legibus
particularibus sui terrHorii, scilicet: « conditis pro territorio » (can.
13, § 2) domicilii et quasi-domicilii eorum, quamdiu ab eo absunt,
idest: ab egressu e limitibus territorii ubi illae vigent, eo quod
<f ibidem actu non commorantur » (can. 13 § 2) iuxta decisionem
Bonif. VIII1 ampliantis principium: « Extra territorium ius dicenti
non paretur impune ». — Duae sequuntur exceptiones, videlicet:
nisi a) earum « particularium legum » transgressio tempore absen-
tiae patrata sit vere talis, ut in proprio territorio noceat, tunc
enim ex eflectu putatur ille moraliter praesens in loco, b) aut le-
ges sint personales, quia generalium legum naturam induunt, prout
in can. 13 § 1 declaratum est.

2° Neque « adstringuntur » ut in n.° 1° legibus equidem « par-
ticularibus *>, nam dicitur: territorii in quo versantur « peregrini »,
seu absque quasi-domicilio, propter defectum secundae conditionis
can. 13, § 2, congruenter iuri praecedenti 8 seu Decretali Clem8. III:
« A nobis fuit ex parte tua quaesitum, utrum si quis ita pronun-
tiaverit: Quisquis furtum fecerit, excommunicatus sit, haec gene-
ralis clausula ad ipsius excommunicatoris subditos referatur, an
generaliter extendatur ad omnes, qui non sunt de iurisdictione
illius? Ad quod dicimus, quod hac sententia non nisi subditi obli-
gantur; nisi torte plus contulerit maior et largior auctoritas dele-
gantis ». Ex iure enimCodicis « sive per domicilium, sive per quasi-
domicilium suum quisque... Ordinarium sortitur » (can. 94, § 1).
— Etiam hic duae subnectuntur limitationes: iis supradictis « legi-
bus » exeeptis, nempe: his « adstringuntur peregrini », quae a)
ordini publico consulunt, sive per iusti determinationem v. gr.
quoad taxas, sive propter scandalum, quod ex transgressione ori-
retur, sive illud constet iudicio legislatoris in lege expresso aut
consuetudine, b) vel actuum in iudicio vel extra illud legitimorum
sollemnia vulgo formalitates determinant, iuxta principium : « Locus
regit actum ». Hae quidem exceptiones iustae sub principiis can.3
13 non veniunt.

3° At legibus generalibas declaratis in can. 13, § 1, equidem

1 Cap. 2 de constitutionibus tit. II, Lib. I in 6°. — 2 Cap. 21 de
sent. excommunicationis tit. XXXIX Lib. X*.

Tit. I. - De legibns eccles. '.»1

« mere ecclesiasticis » ob ea quae sequuntur, tenentur, proul in
cit.° §° tuit edictum, sed hoc in loco iteratur utiliter ;i(liii(»niti(>:
a) etiamsi hae « generales » iuxta earum promulgationem suo in
territorio domicilii et quasi domicilii non vigeant, ob exemptionem
tum in lege positam tum circumstantiarum territorii, propter in-
dultum, aut legitimam consuetudinem in contrarium, l>) minime vero
praefatis « legilws » tenentur, si in loco in quo versantur tanquam
cc peregrini » non obligent una ex causis, ut supra. Breviter post
declarationem : « Peregrini legibus generalibus tenentur solummodo,
quando vigent in loco in quo versantur ». — Quoad modum has le-
ges servandi, qui sit diversus ex legibus vel usibus particularibus,
sequitur ex Imius canonis praescriptis validas esse normas, quae
sic exprimuntur de lege Concilii Quebecensis quoad diversas re-
gionis Canadensis dioeceses. S. Congr. Consistorialis ita declaravit l:
« 2. Clericum a propria dioecesi in aliam migrantem posse ibi
vestem dioecesis suae retinere, quamvis diversam ab ea quae in
loco est praescripta, dummodo sit una ex duabus a Patribus Que-
becensibus probata: idque usquedum domicilium vel quasi-domi-
cilium ibidem non ineat. — 8. Sicut in ieiunii et abstinentiae lege
aliisque similibus fas est peregrinis loci usum sequi, ita pariter
salvam esse cuilibet clerico potestatem se conformandi usibus loci
ad quem transmigrat, quin ab Ordinario suo hac una de causa
reprehendi vel puniri valeat ».

§ 2. Yagi, nempe: qui « nullibi domicilium habeant, vel
quasi domicilium » (can. 91), hac de causa obligantur legibus, quae
pro ipsis qua personis in Ecclesia « latae sunt », a) tam generali-
bus ob can. 13, § I, quam b) particularibus, quae vigent seu
actuali obligandi vi pollent in loco in quo versantur. Etenim quoad
generales, pariter ac peregrini « minime tenentur, si in loco praefato
non obligent », idest: gaudent locali excusatione; quoad particula-
res autem obligantur congruenter normae can. 13, § 2, eo quod
secunda conditio ibi requisita domicilii vel quasi-domicilii, faciens
subditum Ordinarii illius territorii congruenter can". 94 §° lae, ve-
rificatur aequipollenter in vago dum in loco « actu commoratur »
ad normam cit.1 can." § 2.

72. Diversi casus legis dubiae. Ad sanam interpretatio-

1 31 Mart. 1916, CO. VIII, 150.

92 Lib. I. - Normae generales

nem seq." canonis praemittere quaedam opus est. Dubium est
« mentis suspensio assensus alterutri propositionum contradictoria-
rum tanquam verae ». Si propositiones sint de re speculativa, du-
bium est speculativum, si de actionibus hominum est proprie du-
bium practicum, quod ultimum potest respicere actionum morali-
tatem, ac erit proprie dubium morale, vel artes, industriam, com-
mercium, etc. vel demum leges, quibus regitur societas, et tunc
vocabitur proprie dubium iuridicum. — Hoc ultimum potest con-
tingere vel ex defectu rationum pro et contra, vocaturque negati-
vum; vel ob rationes quae militantes pro et contra mentis statum
illum causant, et est dubium positivum. — Denique hae rationes
quandoque fundantur in ipsa lege, quoad promulgationem, quoad
sensum illius in se vel collatae cum aliis legibus iurisque princi-
piis, quoad eiusdem revocationem, ac erit dubium iuris; quando-
que autem ex humanorum actuum circumstantiis motiva d.ubitandi
oriuntur, ac vocatur dubium facti. — Dubium designat quid
subiectivum; sed si contingat secundum mentem instructam iuris
ac facti cognitione debita, erit dubium obiectivum, quia se habebit
ex parte ipsius propositionis ; si pendeat ex defectu debitae cogni-
tionis, erit tantum subiectivum, quod propterea excuti debet.

De morali dubio regulas edocere ad Theologiam moralem
spectat. Manente igitur quaestione ac systematum diversitate quoad
eius in praxi solutionem, idemque dicatur de lege divina, quate-
nus hominum mores dirigit; sic statuit pro legibus, quae ab Eccle-
siae auctoritate sola vim habent, ean. 15. Leges « ecclesiasticae »
propter inscriptionem Tituli ac secundum illius explicationem, ast
proprie tales, videlicet: vere promulgatae (tunc enim « instituun-
tur » can. 8, § 1), indeque notae certo communitati seu obiective,
ac nondum certo revocatae, nam « in dubio circa revocationem
legis » adest can. 23. Hinc iam consequitur non extendi canonem
ad leges iuris divini, quia earum dubium vel recidit in ipsarum
dubiam promul^ationem, atque circa canones dogmaticos sequenda
norma can. 1323, § 3, vel aliter ob dubium essent servandae
propter certum quod incurreretur periculum, eo magis quod ad-
dit canon: etiam irritantes contrarium actum quoad ipsius eflectus
ex respectivo iure transgresso provenientes, et inhabilitantes per-
sonas in eodem iure ad ellicaces actus. — « Leges » igitur declara-
tae a) in dubio iuris de verborum, clausularum signilicatione, vel

Tit. I. - De legibus eccles. !<3

ad quosdam actus legis extensione, non urgent ad earum in dubia
parle observationem, nec quoad vim earum irritandi vel inbabili-
tandi, quam sic limitat legislatoris voluntas iuxta reg. iuris "»" in
6°: « Contra eum, qui legem dicere potuit apertius, esl interpre-
tatio facienda », ut vitentur incommoda ex incertitudine quoad
actuum validitatem oriunda in Ecclesia; b) in dubio autem quo-
cumque facti redundantis in dubiam legis obligationem, non iam
dicitur « declarare » quid faciendum, quod potest Summus Ponti-
fex circa ius divinum, sicul dicitur v. gr. in can. 1038, § t :
« Supremae tantum auctoritatis ecclesiasticae est authentice decla
rare quandonam ius divinum matrimonium impediai vel dirimat »,
sed in praefato sub b) dubio potest Ordinarius, etiam « pro suis
subditis Superior maior in religionibus clericalibus exemptis » ad
normam can. 198, § 1, in eis legibus etiam irritantibus et inhabi-
litantihus, pro casu cum « dubio facti » dispensare proprie, idesl :
« legem tunc relaxare » (can. SO) ad cautelam, num ista com-
prehendat casum, suh conditione limitante: dummodo agatur de
legibus in quibus Romanus Pontifex, non solum potest, ut supponitur
secundum explicationem, sed per se aut per SS. Congregationes
Officiave dispensare soletimia stylum Curiae Homanae vel fortassis
morem ipsius S. Pontificis tempore dispensationis elargiendae.
Atque huiusmodi « potestas iurisdictionis est ordinaria ». Animad-
vertatur vero' quod dicemus ad can. 80 et 199.

73. De ignorantia et errore in ordine ad leges. Sicut in
can. praec. servata est implicite regula iuris i>7 in 0° ad illius
normam, ita sensus regulae iuris 13 in ti°: « Ignorantia facti, nou
iuris excusat » exponitur partialiter in can. 16, qui est circa leges
certas, quia de dubiis qualitercumque tractatum est in can. praec.

Ignorantia proprie dicta est: « carentia cognitionis in subiecto
de aliqua re, quam potest ac debet scire ». Si eam ignorantiam
excutere nequeat physice hic et nunc vel moraliter, vocatur inriv-
cibilis; si adsit possibilitas eam discutiendi mediis in subiecti manu
positis, dicitur vincibilis, quae propterea est culpabilis magis, vel
minus, pro maiori vel minori negligentia discutiendi eam. JSegli-
gentia gravis potest accidere, quia subiectum incumbit occupationi-
bus graviter impedientibus debitum studium, atque ignorantia est
gravis simpliciter; quod si negligit studium ex incuria, pigritia,
dicitur proprie ignorantia crassa et supina, quae tamen inter Doc-

94

Lib. I. • Normae generales

tores designat notabiliorem inter graves studii negligentiam, cle-
nium affectata proprie vocatur volita directe ignorantia, fortassis
ut sine remorsu transgreiliatur legem vel propter voluntatem ipsius
transgressionis. Denique ignorantia distingui potest secundum di-
versas res de quibus contingit.

His praesuppositis slatuit § 1. Nulla ex dictis, eliam invinci-
bilis ignorantia proprie dicta, quia omnes in Ecclesia pro diverso
statu, gradu et officio in conscientia debent scire leges pro eisdem
latas, legum ecclesiasticarum, sed praecise irritantium aut inhabili-
tantium, qualenus hanc irritandi vel inhabilitandi vim continent ad
can. 11 declaratam, vel etiam omnino, ab eisdem sustinendis cum
effectu excusat, ila ut actus contra eas positi nullius eflectus sint ex
iure, sic proveniendo unice ex legislatoris voluntate ob necessilatem
boni communis, quocirca subsequilur: nisi aliud, scilicet: aliquam
excusare ignorantiam, expresse verbis alicuius canonis dicatur, quod
asseri nequit de legibus, quae ullra ecclesiasticam auctorilatem sunt
constilutae. Legum poenalium ignorantia circa ipsas poenas plene
inspicilur in can. 2229. De ignorantia vero quarumcumque legum
ecclesiasticarum circa earum praescriptum, nibil fuit iure canonico
addendum iis, quae natura constant: cum lex ignota servari nequeat.

Cum autem ignorantia diversimode intluat in obligationum
adimplementum, et inlluxus ille secum effectus inducat coram Ec-
clesia, delerminandus tuit modus (cum illa per se intra hominem
lateal) ralionabiliter coniecturandi eam. De hoc invenimus normam
generalem sub § 2. Ignorantia proprie quaelibet, vel error, qui
proprie est « iudicium falsum de aliqua re ». et in hoc canone:
a) circa legem, quae subiectum ignorans respiciat, ac proinde ab
eodem scienda, b) aut poenam, legi non ignorandae, ut supra, et
transgressae adnexam, vel legitime cum eiusdem intimatione inlli-
clam; et quia iuxla reg. iuris 45 in 6°: « Inspicimus in obscuris
quod est verisimilius, vel quod plerumque tieri consuevit », addi-
tur: c) aut circa factum proprium eo quod a seipso positum, vel
quod ipsius notabiliter interest, d) aut circa factum alienum, etiam
quod nostrum non intersit, sed notorium, quod ex loco parallelo
can. 2197, 2° et 3° potesl esse vel « notorium notorietate iuris,
post sententiam iudicis competenlis quae in rem iudicatam Iransie-
rit aut post confessionem in iudicio factam ad normam can. 1750»,
vel « notorietate facti, si publice notum sit et in talibus adiunctis

Tit. I. - De legibus eccles.

positura, ut inilla tergiversatione eelari possil ». Quaelibet huius-
modi « ignorantia vel error » generatim ob adductas rationes non
praesumitur; <rnam praesumptio esl rei incertae probabilis coniec-
tura » (can. IS2'>, § I). E converso « ignorantia vel error >< circa
factum alienum, seu non ab ignorante seu errante positum, atque
non notorium nec notorietate iuris nec notorietate facti supra de-
claratis, iuxta reg. iuris 17: « praesumitur ignorantia, ubi scientia
non probatur », seu ut ait canon: donec contrarium probetur.
Hinc praesumptio « est iuris » utpote « quae ab ipsa lege statui-
tur » (can. 1825, § 1 , atque « iuris simpliciter » eo quod « admit-
titur probatio tum directa tum indirecta » contra illam (can. 1826).

74. Interpretatio legum authentica. — In (Cap. 2 dist. IV)
Gratiani Decreto inter legis qualitates refertur: « Erit autem lex... ma-
nilesta quoque, ne aliquid per obscuritatem in captionem contineat ».
Non autem id perfecte consequitur saltem quoad plures subditos,
binc necessitas interpretationis. ne lex efficaci utilitate frustretur,
praesertim ad normam can. 15, si certa non sit. — Interpretatio
definitur communiter « manifestatio sensus praescripti ab initio in
lege contenti, sed aliquatenus obscuri vel ambigui ». Diximus «ali-
quatenus » congruenter cap. Exiit 3 de verborum significatione
(V, 12) in 6°: <« Super ipsa constitutione glossae non liant (nisi
forsan per quas verbum, vel verbi sensus, seu constructio, vel ipsa
constructio quasi grammaticaliter ad litteram vel intelligibilius ex-
ponatur) », quamvis huiusmodi Glossae ab aliquibus verbo decla-
rationum signiticentur. Si consideretur multiplcx interpretationis
auctor. baec vocatur autheniica, quae prodit a persona ad boc
publica auctoritate praedita, doctrinalis, « quae a Doctoribus in iure
canonico vel saltem a personis in hoc peritis docetur secundum
interpretationis sanae regulas saltem fundatas in iure». Huiusmodi
interpretatio valorem sortitur intrinsecum secundum rationum pon-
dus maius vel minus, cui accedere potest meritum ex auctoritate,
quam interpres gaudet ob doctrinam iuris. Demum interpretatio
vocatur usualis « quae ex consuetudine legem determinato sensu
servantium infertur » et cuius vis pendet ab statu illius consuetu-
dinis. De bac loquemur iterum in Tit. de consuetudine. D<i aliis
duabus per extensum in hoc canone et' seqq.

"^ 1. Leges iuxta inscriptionem qua < ecclesiasticas s authen-
tice, velut signis veritatis muniendo, atque consequenter cum nc

96 Lib. I. - Normae generales

^essitate iuris sequendi interpretatur, seu earum indubium sensum
intrinsece idest: praecisione facta ponderis rationum, ob propriam
auctoritatem tradit a) legislator, « ut unde ius prodiit, interpretatio
quoque procedat » *, ut inquit Innoc. III doctoribus decretorum Bo-
non. seu « unde constitutionis revocatoriae processit editio. inter-
pretatio eius quoque procedat », sicut ait Bonil. VIII, 2 non exclusis
Conciliorum Oecumenicorum decretis iuxta illud Paschalis Panormi-
tano Archiep0: « cum omnia Concilia per Romanae Ecclesiae aucto-
ritatem et Caeta sint, et robur acceperint ». Ratio liquet: nullus enim
potest melius quam ipse propriam cognoscere mentem ac volunta-
tem lege promulgatam. Item ratione potestatis b) eiusve successor
iuxta reg. Iuris 46 in 6°: « Is, qui in ius succedit alterius, eo iure
quo ille, uti debebit», atque ut ait Innoc. III: « qui (Alexander III)
successoribus suis, nullum potuit in hac parte (iurisdictionis circa
leges) praeiudicium generare, pari post eum, imo eadem potestate
functuris, cum non habeat imperium par in parem». Sequitur
c) et is cui (personae vel coetui personarum) potestas interpretan-
-rfi, quae iurisdictioni circa leges colligata est, fuerit ab eisdem uno
aut alteio commissa iure vel actu delegandi habitualiter vel pro
aliqua lege; eo magis quod talis persona vel coetus polerit ob iuris
peritiam veriorem dare interpretationem, idest: iuri canonico iam
constituto aptiorem.

Commissiones huiusmodi factae sunt: 1° quoad Codicis canones
Motu proprio « Cum iuris canonici » Bened. PP. XV 3 « Consilium
seu Commissionem, uti vocant, constituit, cui uni ius erit Codicis
canones authentice interpretandi»; 11° quoad « omnes liturgicas leges
quae vim suam retinent, nisi earum aliqua in Codice expresse cor-
rigatur » (can. 2), quocirca fortassis cum limitatione de huiusmodi
legibus sic correctis, viget Dec S. R. C. in Romana 4 : «1. Ouum
ex declaratione S. R. C. lata die 23 Maii 1846 in una Ord. Prae-
dicatorum, sancitum fuerit Decreta et Responsiones ab ipsa ema-
nata, dummodo scripto formiter edita fuerint, eamdem auctoritatem
habere ac si immediate ab ipso Summo Pontitice promanarent;
quaeritur: An per verba dummodo formiter scripto edita fuerint,
sulticiat quod sint subscripta a S. R. C. Praefecto et Secretario, ac

1 Cap. 31 de sententia excommunicationis, tit. XXXIX Lib. V —
2 Cap. 8 de concessione prebendae, tit. VII Lib. III in G°. — 3 15 Sept.
1917. CO. Vol. IX, Pars II, pag. 529. — 4 8 Apr. 1854, n. 3028.

Tit. I. - Dc lef/ibiis ecvles. 97

eiusdem sigillo munita: vel potius requiratur, ut sint vel Romae
vel ab Episcopis in suis Dioecesibus promulgata? 2. Et quatenus
affirm. ad lm partem, neg. ad 2m: An tamquam formiter cdita
habenda sint Decreta et Responsiones in authentica Collectione in-
sertae? », qualis est etiam Commentarium officiale. — « Et S. Hit. C...
respondere rata est: A.d 1. affirmative, ad primam partera; Ne-
gative, ad secundam. Ad 1. Allirmative; uti patet ex adiecta De-
claratione ». III0 quoad Decreta, Instructiones, etc. quae generales
ordinationes continent, sive in exequutionem ss. eanonum, sive in
maiorem determinationem eorum, adbuc manent, quin Motu proprio
citato revocatae sint in liac parte. dubiorum solutiones, qnas edi-
cere censuerunt Emi Patres S. Congr". Consist.9 ' : « 2. an fa-
cultas authentice interpretandi Conc. Trid. decreta aliasque leges
ecclesiasticas vi const. Sapienti Consilio sit singulis Sacris Congre-
gationibus commissa secundum propriam cuiusque competentiam,
salva Kom. 1'ontilicis approbatione ; 3.° an eadem potestas compe-
tat sacris tribunalibus Komanae Kotae et Signaturae Apostolicae.
Ad 111 negative; ad 11 affirmative».

[nterpretationes secundum earum lormam possunt esse a) ge-
nerales ac directe de ipso canone, decreto, lege ecclesiastica, etiamsi
dentur per rescriptum ad alicuius quaesitum vel consultationem,
atque b) particulares tum in casu peculiari, tum implicitae in sen-
tentia iudiciali vel decisione in via disciplinari. De utrisque suc-
cessive praesciipta sequuntur.

§ 2. Interpretatio authentica supra delinita per modum legis
seu generaliter exhibita sub quacumque Documenti forma, eandem
vim habet propter eius auctorem ac lex ipsa in qua sensus decla-
ratus est contentus ex interpretationis natura, proindeque ab omni-
bus, pro quibus lex lata est, servanda erit interpretatio. Quocirca
duo circa leges praescripta determinantur in canone statim quoad
interpretationem ob eius distinctionem, sic : a) et si verba legis
singula et in eius complexu in se certa quoad illius sensum, etsi
quidam dubitent, vel ob rationes parum probabiles, aut ad rem
non facientes, vel ob inadvertentiam alicuius verbi aut clausulae,
vel ob inconsiderationem alterius canonis regulaeve interpretationis.
declaret tantum, proul hae interpretationes vocari solent, ut supra

1 11 Feb. 1911. CO. III, 99.

Blat - Comm. Text. Cod. Iur. Can. *

98 Lib. I. - Normae generales

dictum est, a) promulgatione necessaria ut novae leges instituantur
non eget, utpote sufficienter facta cum lege ipsa, 6) et valet re-
trorsum, ac si lex cum hac interpretatione prodiisset, sed quoad
effectus, qui nunc a iuris potestate pendent : |3) si legem quam re-
spicit coarctet in eius propria significatione, excludendo aliquos
casus, personas, etc, a praescripti obligatione, vel extendat obliga-
tionem ultra propriam verborum signiticationem, aut dubiam prop-
ter obscuritatem in constructione, ambiguitatem multiplicis sensus,
indeterminationem illius, expiicei sensum praescripti sequendum,

a) non retrotrahitur, veluti ac sub littera legis non esset inclusa,

b) et consequenter tanquam instituenda nova lex debet promulgari
ad normam can. 9 ob analogiam cum legibus, ad hoc ut obliget
subditos.

§ 3. Data autem, supple « interpretatio authentica » ex con-
nexione cum §° 2°, eo quod S. Congr. Consist.8 in Homana *
ad dubium « 4° an iisdem sacris tribunalibus (Romanae Kotae et
Signaturae Apostolicae) competat saltem facultas decreta Conc. Trid.
aliasque leges ecclesiasticas interpretandi iuridice in casibus parti-
cularibus, ita nempe ut ius faciant inter partes in causa. Emi
Patres... respondendum censuerunt: Ad IV affirmative ». Ouae re-
sponsio implicita est in canone aiente de illa interpretatione per
modum a) sententiae iudicialis, et quia SS. Congr. Romanae quaes-
tiones omnes unarumquarumque competentiae in via disciplinari
dirimunt, et dubia solvunt in casu ad exequutionem ss. canonum,
additum est; b) aut nescripti in re peculiari, quae facultas inter-
pretandi salva manet Molui proprio citato non opposita, sed inde
sequuta interpretatio vim legis non habel qua talis, etiamsi pluries
repetitae constituant vel auctoritatem rerum similiter indicatarum,
cui se conformare debeant inferiora tribunalia, vel stylum ac pra-
xim Curiae Romanae, sed vis propria illius interpretationis atque
praefata clausula sic exponitur: a) et ligat tantum personas b)
atque afficit res pro quibus utrisque data est. Ergo negotium sin-
gulare attingit relate ad legem tali interpretatione cum potestate
publica applicatam.

75. Regulae interpretationis privatae seu doctrinalis
in hoc canone summarie attinguntur ac in sequenti. ln Decreto

1 11 Feb. 1911 CO. III, 99.

Tit. I. - De legibus eccles. 99

Gratiani cap. 1 caus. \\ll q. V sic incipit: « Bumanae aures verba
nostra talia iudicant, qualia foris sonant. Divina vero iudicia, lalia
ea audiunt, quaiia ex intimis proferuntur ». Consequens est quod
« lex humana non obligat, nec operatur ultra intentionem legisla-
toris verbis expressam », nt habetur in Instr. S. Congr. de Prop.
Fide '. Optime igitnr edicit can. 18. Leges ecclesiasticae, quatenus
a divinis ob auctorem discernuntur, intelligendae sunt al> omnibus^
quoniam « scire leges non hoc est, verba earum tenere, sed vim
ac potestatem », - secundum propriam, qua discernuntur ab aliis,
verborum, quae cum signa sint conventionalia conceptuum ac vo-
luntatum, significationem illam sortiuntur ex usu a Quem penes
arbitrium, ius est et norma loquendi », ut pulchre ait Horatius
(E|)ist. ad Pisones). Circa Codicis canones animadvertatur latinam
dictionem fuisse adoptatam, quae maiestati legum conveniat usuique
iuridico, et haec signiticatio verborum est propria etusualis. Verbis
tamen quandoque ibidem dalur significatio ex legislatoris voluntate
atque talis propria erit ac iuridica seu canonica verborum illorum
signilicatio, sive ad totum Codicem extendatur v. gr. (can. 215
§ 2) « In iure nomine dioecesis venit », sive ad aliquam eius par-
tem v. gr. (can. 4S8) « In canonibus qui sequuntur veniunt no-
mine... etc. », sive ad aliquam inferiorem divisionem v. gr. (can.
i~9, § 1) « Nomine rectorum ecclesiarum hic veniunt ». — Con-
siderare nunc oportet « quod aliud est et\ mologia nominis, et aliud
est significatio nominis. Etymologia enim attenditur secundum id
a quo imponitur nomen ad significandum; nominis vero signifi-
catio attenditur secundum id ad quod significandum nomen im-
ponitur. Ouae quandoque diversa sunt: nomen enim lapidis im-
ponitur a laesione pedis, non tamen hoc significat: alioquin fer-
rum cum pedem laedat, lapis esset. Similiter etiam nomen su-
perstitionis non oportet quod significet illud a quo nomen est
impositum » secundum Ciceronem apud Isidorum 3. Haec I). Tho-
mas 4, qui etiam admonet alibi 5 « quod consuetum est quod no-
mina a sui prima impositione detorqueantur ad alia significanda ;
sicut nomen medicinae impositum est primo ad significandum re-
medium quod praestatur infirmo ad sanandum, deinde tractum est

» 2 Iul. 1827, Collect. S. C. de P. F. n. 796 — 2 D. Lib. I. Tit. III.
1. 17. — ■■ Etymolog. lib. X ad litt. S. — 4 II-II q. XCII. a. 1 ad 2m
- 5 Ib. q. LVII a 1 ad lm.

100 Lib. I. - Normae generales

ad signiticandam artem qua hoc tit. lta etiam nomen ius». Idem
contingit quoad verborum significationes iuridicas. — Propter signifi-
cationum propriarnm multiplicitatem, et quia ut ait Eugenius IV *
«Nos attendentes iuxta doctrinam beati Augustini, quod solent
circumstantiae Scripturarum illuminare subtantiam veritatis, et non
solum adiacentia, sed etiam praecedentia et subsequentia verba
sunt consideranda prudenter», canon praescribit quod « leges in-
telligendae sunt secundum declaratam signiticationem » in te.rtu
seu constructione canonis totius vel articuli legis et eontextu sive
cum aliis canonibivs, sive cum inscriptione proximae divisionis, sive
erga totum Codicem, aut extra illum « in contextu » articuli cum
toto aliquo Decreto, consideratam ; seu ut ait Gregorius 2 «si pro-
lixam epistolam meam ad interpretandum accipere te fortasse con-
tigerit: rogo non verbum ex verbo, sed sensum ex sensu transferri:
quia plerumque dum proprietas verborum attenditur, sensus veri-
tatis amittitur», ac in Romanorum iure scriptum est3: « Incivile
est, nisi tota lege perspecta, una aliqua particula eius proposita
iudicare vel respondere »

Hac norma generali servata, memorandum est quod aitGlossa: 4
«Ubi verba non sunt ambigua, non est locus interpretationi ; sed
ubi sunt dubia, necessaria est interpretatio t. Huius regulae sic ad-
duntur in canone : quae signiticatio verborum legis, considerata ut
supra, si dubia, ad praescripti intelligentiam quod attinet, v. gr.
quia « profecto sic intelligenda sunt verba, ut res de qua agitur,
valere possit potius, quam perire » 5, vel eo quod vitandum sit
absurdum quod sequeretur, iuxta cap. « Solitae » § Verum de ma-
ioritate et obedientia (I. 32), vel « cum verba aliquid operari de-
beant » 6, vel alia de causa, et obseura manserit in seipsa lex,
a) ad locos Codicis parallelos nempe: canones circa eamdem si-
milemve materiam tractantes, vel eiusdem constructionis, si qui sint,
propter eumdem Auctorem qui digessit integrum Codicem, b) ad
legis finem, quae in futurum detur expressum, vel in fontibus Co-
dicis, ac circumstantias promulgationis tempore, secundum illud

1 Const. cit. § 2 — 2 Cap. 8 de verborum significatione, tit. XL.
lib. V — 3 D. Lib. I tit. III 1. 24 4 In cap. « Cum dilectus » 8 de
consuetudine, verb. iuri communi — 5 Cap. Abbate 25 de verborum
significatione, tit. XL, Lib. V — 6 Cap. Si Papa 15 de privilegiis,
tit. VII Lib. V in 6°.

Tit. I. • De leyibus eccles. 101

iuris decretalium l: «Intelligentia dictorura ex causis esi assumenda
dicendi: qiiia non sermoni res, sed rei est sermo subiectus j> ; r) et
ad mentem legislatoris non aliorum etsi successorum est recwrren-

dum, servando quod scriptum est in Hoinanorum iure 2: « In am-
bigua voce legis ea potius accipienda est signilicatio, quae vitio
caret: praesertim cura etiam voluntas legis ex hoc colligi possit »•

Hoc postremum innilitur reg. 88 iuris in 6°: «Certum est,
quod is commilat in legem, qui legis verba complectens, contra
legis nititur voluntatera » ; quae applicatur in cap. « In his » 15 de
verborum signiticatione (V. £0): « Considerantes nihilominus, quod
non debet aliquis considerare verba sed voluntvitem, cum non in-
tentio verbis, sed verba intentioni debeant deservire ». Mens legis-
latoris, si agatur de his canonibus interpretandis, quando nexu
logico arguatur ex illis, certa erit. Tam de his quam posterioribus
legibus ac decretis, mens legislatoris seu Roraani Pontificis « quia
iura omnia in scrinio pectoris sui censetur habere » 3 propter
eiusdem in legibus ferendis coadiutores iuris peritos, praesumitur
esse conformis tum principiis in Corpore iuris canonici sparsis, ac
etiam in Romanorum iure, « quod ratio scripta est merito nuncu-
patum » testimonio Bened. P. P. XV in Bulla « Providentissima »,
qua Codicem promulgavit, tum regulis utriusque illius iuris, tum
sacris canonibus, quia « expedit concordare iura iuribus, et eorum
correctiones (si sustineri valeant) evitare » 4. Polerit ergo mens ex
illis argui, sicut inveniri expressa in aliis legislatoris documentis
ac praxi. Aliqua consideravimus argumenta, quorum in usu cau-
telae sunt adhibendae. sub can. 20 ponderanda ad cuius praescrip-
tum praecipue attinent.

76. Quoad legis materiam legimus reg. 15 in 6°: « Odia
restringi, et favores convenit ampliare ». Haec regula quoad omnes
suas partes explicari potest commentando can. 19, qui legislatoris
mentem sic generali norma exhibet. Leges « ecclesiasticae » ob
auctorem, quae a) poenam statuunt v. gr. excommunicationem, non
sunt interpretandae de casibus ac personis non expressis certo. sed
potius iuxta reg iuris 49 in 6° : « In poenis benignior est inter-

1 Cap. Intelligentia 6 de vp.rborum significatione tit. XL. Lib. V.
— 2 D. L.ib. I. tit. III. 1. 19. — 3 Cap. 1 de constitutionibus, tit. II.
Lib. I. in 6°. — * Cap. Cum expediat 29 « de electione et electi pote-
state » tit. VI. Lib. I. in 6°.

102 Lib. I. - Normae generales

pretatio facienda », b) aul liberum iurium vere possessorum exer-
citium coarclant, v. gr. quoad visitationem non exemptorum pera-
gendam ab Ordinario loci, c) aut exceptionem a lege, quae ut sup-
ponitur, est illis magis generalis, sive haec exceptio in eodem ca-
none aut lege inseratur, sive alius sit canon, lex, aut privilegium,
quae illam continent « exceptionem », quae poterit esse a) contra
legem « relaxatio », b) secundum legem « exorbitans a generali re-
gula », vel c) praeter legem « gratiosa concessio », non aliter ac
in iure antiquo exprimebant tum c) reg. 78 iuris in 6° : « Quod
alicui gratiose conceditur, trahi non debet ab aliis in exemplum »,
tum b) reg. 28 iurit. in 6° : « Quae a iure communi (etiam ut norma
canonis generali) exorbitant, nequaquam ad consequentiam sunt tra-
henda », tum a) cap. Is qui I « de liliis praesbyterorum... » in
6° : « promoveri nequit praetextu dispensationis huiusmodi, quam
exorbitantem a Jure oportet veluti odiosam restringi », ubi etiam
affertur ratio: « veluti odiosam ».... — De omnibus sic declaratis le-
gibus edicit canon : quod strictae subsunt interpretationi, iuxta
« legislatoris mentem » hic determinatam, scilicet : sensus earum
accipiendus, qui conformior sit principiis sic in Romanorum iure
expressis : « Nulla iuris ratio, aut aequitatis benignitas patitur, ut
quae salubriter pro utilitate hominum introducuntur, ea nos du-
riore interpretatione contra ipsorum commodum producamusad se-
veritatem » quoad leges sub litteris a) et b) l, et : « Ouod vero
contra rationem iuris (uti exceptio) receptum est, non est produ-
cendum ad consequentias », quod legi sub littera c) convenit.

Attamen regula de exorbilantibus a iure fallit, (quamvis ca-
nonis verba propria signitlcatione sint ponderanda et accipienda), seu
legeshuiusmodi etiam sunt extendendae per interpretationem, praeser-
tim in aequiparatis iure, ubi agitur de publica utilitate, ob animarum
favorem, aut ratione absurdi vitandi. Insuper canon implicite admit-
tit partem regulae 1.5 in 0° initio adductae ac ceteris legibus sub
canone 19 non designatis aptandae : « favores convenit ampliare »,
quamvis haec potius in rescriptis ac privilegiis locum habeat, quo-
circa ibidem canones ac explicationem inveniemus.

77. Canonicae normae ad supplendum deficiens ius.
S. Thomas 2 obiicit « 3... omnis sapiens intentionem suam verbis no-

1 D. Lib. I. tit. III 11. 25, 14. - * I-II q. XCVI, a. 6.

Tit. 1. - De legibux eccles. 108

vit expiicare. Sed illi qui leges condiderunt reputari debent sapientes;
dicit enim Sapientia ' : ' Per nie reges regnant, et iegum condito-
res iusta deeernnnt ,. (Onoil de Codicem digerentibus omnino asse-
rendum est). Ergo de intentione legislatoris non est iudicandum
nisi per verba legis ». Ad hanc obiectionem dicendum inquit I). Tho-
mas, « qnod nnllins hominis sapientia tanta est ut possit omnes sin-
gulares easus excogitare ; et ideo non potest suftieienter per verba
sua exprimere ea quae conveniunt ad finem intentum. (Scilicet : ad
communem hominum salutem). Et si posset legislator omnes casus
considerare, oon oporteret ut omnes exprimeret propter confusio-
nem vitandam ; sed legem ferre deberet secundum ea quae in plu-
ribus accidunt ». Secundum hahc doctrinam providit Codex huic
deficientiae per can. 20. Si certa de re, proinde quae sit aliquo
sensu singularis, desit e.rpressum verbis « sive explicite sive im-
plicite », alias enim si aiterutro modo « in Codice contineatur »
(can. 6. 6°) vigeret illud, ast quod « desit » ^praescriptiim consi-
deratum in hoc canone intelligitur legis proprie dictae sive gene-
ralis nempe : Codicis, sive particularis, quae an territorialis sit, aut
personalis, promulgata a suprema vel ab inferiore potestate, nihil
refert, norma circa illam rem agendi sumenda est, atque etiam a
Doctoribus, non pro libitu, sed cum limitatione : nut agatur de poe-
nis applicandis, tum « quarum in Codice nulla fit mentio, quia eae
tamquam abrogatae habeantur » (can. 6. 5°), tum aliarum, eo quod
(can. 2219, § 3) « non licet poenam de persona ad personam, vel
de casu ad casum producere, quamvis par adsit ratio, imo gravior,
saivo tamen praescripto can. 2231 ». — Huius g1 praescriptum innuit
motivum sequentis statuti in canone, quem commentamur: « norma
sumenda est » a legibus proprie dictis, equidem quoad « praescri-
ptum » deficientibus, imo particularibus quoad illud territorium il-
lasve personas, sed latis, tum in Codice contentis, tum quae post
Codicem « vim omnem amisisse dicendae sunt » (can. 6, 6°), qua-
rum dispositio vigeat forsan in similibus rebus, « cum de simi-
libus idem iudicium sit habendum », ut scriptum est in cap. « In-
ter corporalia » 2 de translatione Episcopi, (I, 7) et quoad prae-
cedentes Codici leges abrogatas « propter expressam tamen simili-
tudinem, vel potius identitatem ». ut in eod. capite legitur. Nec

i Prov. VIII, 15.

104 Lib. I. - Normae generales

obiiciatur huiusmodi leges fuisse abrogatas, ergo praescriptum ea-
rum alienum esse a legislatoris voluntate. Ita est, sed fortassis tan-
tummodo, quia casus in ea considerati evaserunt infrequentes, et
« ex his quae forte uno aliquo casu accidere possunt, iura non con-
stituuntur » l, nec in Codice conservantur. — Sequitur canon re-
censens iuris supplendi fontes, per verba : b) a generalibus iuris
principiis, sic dictis, quia sunt propositiones universales, quarum
obiectum est idem ac ss. canonum, et quae fundamentales rationes
pluribus eorum communes exprimunt, cum aequitate canonica ser-
vatis, ubi ratio aequitatis opponitur alteri stricti iuris, ac est : « iusti-
tia dulcore misericordiae temperata », vel « quaedam factorum con-
venientia, et rectitudo iudicii naturalem sequens rationem », seu ut
dicitur Judici " : « in his vero super quibus ius non invenitur ex-
pressum, procedas (aequitate servata) in humaniorem partem de-
clinando ». Ouae dum in canone vocatur « canonica » indigitatur
intelligenda, quae sit ss. canonibus informata seu eisdem innixa. —
Subditur in canone c) a stijlo et praxi Curiae Romanae, tam in
tribunalibus quam in SS. Congregationibus, nam ex illorum sen-
tentiis circa eamdem rem exurgit « auctoritas rerum similiter iu-
dicatarum », atque ex earum decisionibus repetitis in casibus pro-
venit iurisprudentia, quae sanum criterium confert in applicandis
ss. canonibus ad casus forsitan dubios. — Aliud denique subsidium
derivatur d) a communi propter numeium, etsi plures alii dissentiant,
constantique respectu temporum, cirea illam rem sententia doctorum,
quae ex eorum scriptis vel lectionibus dignoscitur, iuxta illud: « pe-
ritis in arte credendum est », eo quod praedicti Doctores tunc re-
putandi sunt in illam sententiam coaluisse ob praediclorum in hoc
canone applicationem. Imo eorum scientia iuridica impellit quemque
prudentem ab eorum « communi constantique sentenlia » circa in-
terpretationem iuris veteris ad normam can. 6, 2° 3°, numquam
recedere, nec ab eorum communi, quando haec adsit circa ius Co-
dicis interpretandum, nisi ratio cogens urgeat.

78. Generalia iuris principia exprimunt divinam revela-
tionem vel rationis lumen. Inveniuntur in authenticis collectionibus
sparsa per quamplures Decretales uti rationes earumdem decisio-
num, vel collecta sub Titulo de regulis iuris tum in lure Caesareo

1 D. lib. I, tit. III, 1. 4. — - Cap. ult. « de translatione EpiscoDi » ,
tit. 7, lib. I.

Trr. I. - De legibus eccles. 105

Romanorum. tum 11 in line Compilationis Decrelalium Greg. IX.
tum 88 in calce Sexti Decretalium, vel demum aliae sunt regulae
huiusmodi communiter a Doctoribus admissae, quae Brocardicae di-
cebantur, sic distinguendo eas a praedictis, quae authenticae appel-
latae sunt. Quoad genesim earum considerari queunt ipsae velutt
deductiones ex pluribus legibus eamdem rationem habentibus, quam
una sententia exprimunt. — Hoc sub respectu dicitur ' : « Regula estv
quae rem quae est. breviter enarrat : oori ut ex regula ius suma-
tur, sed ex iure quod est, regula fiat. Per regulam igitur brevis
rerum narratio traditur ». Sed regulae quae ab omnibus admittan-
tur, tacquam recte conflatae sunt accipiendae. nihilque obstat. imo
ex canone praecedenti suadetur eas posse accipi velut principia le-
gitima. quibus aut confirmentur rectae canonum interpretationes, aut
casuum singularium decisiones iuridice lirmentur, aut responsa SS.
Congregationum ac Romm. Pontificum recta esse monstretur. — Id
tamen exigit ut illae rite intelligantur atque applicentur. Glossa
enim finalis in praedicta Rubrica Decretalium ait : <r Regula pro-
prie sic dicitur, quasi regulariter vera, quamvis patiatur exceptio-
nes», quae regularum fallentiae vocantur, quem defectum mirari
non debet quicumque considerat morales propositiones liabere ut
plurimum veritatem. in casibus autem ab hac delicere, tum quia
circa confingentes hominum actus versantur, tum propterea quod
veritas undequaque circumscripta per illas breviter exprimi nequit.
Pro earum authenticarum recta intelligentia consuli possunt « Tra-
ctatus de regulis iuris » exarati v. gr. a Reiflenstuel in postremo
volumine sui operis « lus Decretalium », et a Pirhing in titulum
Decretalium huiusmodi.

"9. Peculiaris distinctio legum Ecclesiae a lege qua-
libet divina quoad obligationem singulorum, iuxta commu-
nissimam Doctorum exhibetur in ran. 21. Leges latae a qualibei
Ecclesiae potestate ad praecavendum, id est : efficaciter ex pru-
dentia removendum perieulum ut plurimum alicuius transgres-
sionis circa divinam legem, seu animarum generale, idest ut in plu-
ribus imminens fidelibus ex quadam vetita actione vel omissione.
urgent, nempe : servandae sunt a singulis, quos illae respiciunt.
etiamsi in casu peculiari, sive quoad personam, sive quoad actum,

• D. lib. L, tit. XVII, 1. 1.

106 Lib. I. - Normae generales

periculum antea declaratum non adsit etiam certo contra legis fi-
nem intentum.

80. Cessatio vis legum ecclesiasticar.um qua talium, non
solum pro singulis personis, diversimode potest accidere ; videli-
cet : a) propter consuetudinem contra ius ad normam can. 27, b) 4 eo
quod « derogatur legi, aut abrogatur, derogatur legi, cum pars de-
trahitur, abrogatur legi, cum prorsus tollitur », atque denique c) cum
uno vel altero effectu per novam legem, de qua cessatione statuit
can. 22 « ius vetus ex integro referens » (can. 6, 2°) contentum
in cap. 1 de constitutionibus (I, 2) in 6°, ubi edixit Bonif. VIII :
« Licet Romanus Pontifex (qui iura omnia in scrinio pectoris sui
■censetur habere)», tum propter rationem adductam huius clausu-
lae ad can. 18, tum quia illa vim retinent ex potestate, quam ipse
habet eamdem suorum praedecessorum, et quae illa iura statuit,
« constitutionem condendo posteriorem, priorem, quamvis de ipsa
mentionem non faciat, revocare noscatur : quia tamen locorum spe-
cialium et personarum singularium consuetudines et statuta (cum sunt
facti et in facto consistant) potest probabiliter ignorare : ipsis, dum
tamen sint rationabilia, per constitutionem a se noviter editam (nisi
expresse caveatur in ipsa) non intelligitur in aliquo derogare ». —
Ratione igitur fontis canon 22 esset interpretandus de supremae
potestatis ecclesiasticis legibus. sed ob Tituli generalem inscriptio-
nem etiam legibus inferioris potestatis applicari debet. Huiusmodi
est ergo norma : Lex proprie dicta posterior ratione promulgatio-
nis, iuxta illud (can. 8 § 1) « Leges instituuntur cum promulgan-
tur », non ratione ordinis sive in eodem documento v. gr. in Co-
dice, sive in numero aliquo « Actorum Aplcae. Sedis », sicut inserta
fuerunt duo Deca. S. Congr. de religiosis « Sacrosancta Dei Eccle-
sia » et « Inter reliquas », - a competenti, v. gr. propter obiectum,
vel personas auctoritate tum Apostolicae Sedis, tum Concilii ple-
narii vel provincialis, tum Episcopi lata, obrogat priori ratione pro-
mulgationis, ut supra, quae prodiit ab eadem vel inferiore pote-
state, eidem vim auferendo, a) si id expresse edicat saltem per
clausulam generalem, quae illam legem includat, derogando vel
abrogando eam, b) aut sit illi legi praeexistenti directe contraria,
quatenus utraque simul stare nequeat, quod non eveniet, si vel ap-

1 D. lib. L, tit. XVI. 1. 102. — ■■ 1 Ian. 1911, CO. III, 29, 37.

Tit. I. - De legibus eccles. 107

plicari possit regula l : «expedit concordare iura iuribus, et eorum
correctiones (si sustineri valeant evitare », vel si lex prior sit par-
ticularis, quamvis a suprema potestate prodierit, a quia speciale
manilatum derogat generali », ut ait Alex. III Senonen. Archiepi-
scopo 2, c) aut totam ratione omnium praescriptorum circa obiec-
tum diversimode consideratum, de integro, velut si esset prima
eiusdem legislatio, ordinet legi.s prioris singulariter dictae propter
materiam, quamvis circa idem obiectum diversis temporibus in an-
tecessum promulgatae sint praescriptiones adhuc vigentes. Huius
ordinationis ex integro existunt exempla haec : Const. « Apostolicae
Sedis » Pii l\ circa censuras latae sententiae, Const. : « Oflicio-
rum ac munerum » Leonis XIII quoad prohibitionem ac censuram
librorum. Haec vero canonis clausula iuri veteri Decretalium est
addita, quia in hac reordinatione perficienda omnes praecedentes
leges quae vigent ad trutinam revocantur, nec considerationem ef-
fugiunt, ita ut legislator plene pandat mentem ac voluntatem suam.
Sic evenit in praevio labore ad Codicis iuris canonici promulga-
tionem intra terminos eidem praetixos Codici iam prius declara-
tos. — Prosequitur can. 22 edicens : sed firmo praescripto can. 6,
n. 1, eo quod aliter disponat de « praescriptis Codicis », quae sunt
vere generales canones. iex alia quaelibet generalis ratione terri-
torii ac «posterior» uti supra, nullatenus etiam sub conditione b)
et c). nec minimum derogat locorum specialium etiam dioecesium
et personarum moralium singularium, eo quod additur statutis vim
legis fortassis habentibus, nisi aliud nempe derogatio in ipsa ge-
nerali lege erpresse clausula sufficienti caveatur, et quae secundum
eiusdem tenorem non extendendum servanda erit.

Si . Dubia legum revocatio hic consideratur, sicut in can. 1 5
dubia legum institutio fuit ponderata. Can. 23. In dubio, tam iuiis
propter applicationem diversam, quae sit possibilis, canonis 22 ad
novam legem, quam facti propter circumstantias prioris iuris, revo-
catio partialis vel totalis legis praeexistentis cum vigore quando
posterior lex promulgatur, non praesumitur, nam « et posteriores
leges ad priores pertinent (seu prioribus annumerantur), nisi con-
trariae sint », ut ait Paulus ad legem luliam 3, quod sic asseritur
etiam in canone congruenter capiti cit". Decretalium : sed \e<\es pos-

1 Cap. « Cuui expediat » 29 de electione I, 6 in 6°. — 2 Cap. 1 de
rescriptis (I, 3) X. — 3 D. lib. I, tit. III, 1. 28.

108 Lib. I. - Normae generales

teriores relatae prioribus ad priores trahendae sunt et his, quan-
tum fieri possit rationabiliter ac salvis legibus certis conciliandae,
utsimul coexistant vi sua pollentes, in aliquo tamen hanc remittentes.
82. De praeceptis. Papinianus libro primo definitionum scrip-
sit *: « Lex est commune praeceptum » seu, ut edixit can. 13,
§ 1 : « ligat omnes pro quibus lata est ». Ouia vero iuxta reg.
iuris 80 in 6.°: « In toto, partem non est dubium contineri »,
consequens est iurisdictione ecclesiastica praeditum ferre posse ea
de quibus plene statuit can, 24 ultimus « de legibus ecclesiasticis ».
Praecepta vi iurisdictionis, quae in Ecclesia est, singulis baptiza-
tis ac subditis data seu iniuncta, eos pluraliter dictos relative ad
« praecepta », vel plures ut singulos quibus dantur, non omnibus
in communitate, passivo legum subiecto, a) ubique urgent, utpote per-
sonalia, et usuali phrasi apud Auctores: « ossibus haerent », b) sed
iudicialiter idest: apud iudicem ecclesiasticum canonice proceden-
tem urgeri quoad exequutionem etiam poenarum inflictarum ne-
queunt, quia iuridicae actionis obiectum non constituunt, nec vio-
lationes illorum aliquod delictum, c) et cessant qua « praecepta »
seu quoad obligationem, resoluto iure praecipientis qua talis, sci-
licet: auctoritate in ipso publica ob quam illa potuit dare. His ergo
tribus difierunt a legibus praecepta: nam « lex praesumitur terri"
torialis » (can. 8, § 2), nonnisi ob certitudinem positivi facti « re-
vocatio legis praeexistentis » admittitur, atque « obiectum iudicii
ecclesiastici sunt: 1°... iura persequenda aut vindicanda, vel... facta
iuridica declaranda », quae omnia legem praesupponunt, ac « 2.*
Delicta » (can. 1552, § 2), quorum <r nomine, in iure ecclesiastico,
intelligitur... legis violatio cui addita sit sanctio canonica »;.
Quoad cessationem vis praeceptorum « resoluto iure praecipientis »
declarato, in canonis line animadvertenda est exceptio, qua provi-
detur illorum stabilitati forsitan necessariae ob circumstantias a
Praelato coram Deo perpensas. Statuit enim nisi a) per legitimum
seu iuxta canones redactum documentum, ut nempe per se fidem
laciat in foro externo, b) auf coram duobus testibus, qui probare
poterunt, si opus fuerit, quod illa a praecepta » coram eis impo-
sita fuerunt. Atque sic imponenda praecepta canones quandoque
praescribunt.

1 D. lib. I, tit. III, 1. 1.

Tit. II. - De consuetudine

10(J

TITULUS II.

De consuetiuliiie.

Can. 2a - Consuetudo in Ecclesia
vim legis a eonsensu competentis Su-
perioris ecclesiastici unice obtinet.

CiN. 2I> - Communitas quae legis
ecclesiasticae saltem recipiendae capax
est, potest consuetudinem inducerequae
vim legis obtineat.

CaN. 27. - § I. luri divino, sive
naturali sive positivo nulla consue-
tudo potest aliquatenus derogare; sed
neque iuri eeclesiastico praeiudicium
affert, nisi fuerit rationabilis et legi-
time per anuos quadraginta continuos
et completos praescripta ; contra legem
vero ecclesiasticam quae clausulam con-
tineat. futuras consuetudines probiben-
tem, sola praescribere potest ratioua-
bilis cousuetudo centenaria aut im-
memorabilis.

§ *2. Consuetudo quae in iure ex-
presse reprobatur. non est rationabilis.

Cam. 28. - Consuetudo praeter le-
gem, quae scienter a communitate
cum animo se obligandi servata sit,
legem inducit. si pariter fiicril ratio-
nabilis et legitime per annos quadra-
ginta continuos et completos prae-
scripta.

CiN. 29. - Consuetudo est optima
legum interpres.

Cain. 30. - Firmo praescripto can. 5,
consuetudo contra legem per contra-
riam consuetudinem aut legem revo-
catur ; sed, nisi expressam de iisdcm
mentionem fecerit. lex non revocat
consuetudines centenarias aut imme-
morabiles, nec lex generalis consuetu-
dines particulares.

S:i. Inscriptio Tituli. Deinde considerare oportet Titulum II.
De consuetudine. « Vocatur autem consuetudo, quia in communi
est usu » l, el sic ut factum quoddam communitatis multiplex in-
spicitur. Sub hoc Titulo consideratur illa in ordine ad ius, secun-
dum illud D. Augustini ih ep. adCasulanum: « Mos populi Dei, et
instituta maiorum pro lege sunt tenenda; et sicut praevaricatores
legum divinarum. ita et contemptores consuetudinum ecclesiastica-
rum coercendi sunt ». De his valet detinitio in Dec.° Gratiani tra-
dita2: « Consuetudo autem est ius quoddam moribus (diuturne
servatis) institutum, quod pro lege suscipitur cum delicit lex ».
Hae vocantur ab Auctoribus consuetudines iuris, sicut in priina
acceptione audiunt consuetudines facli.

84. Divisiones per se consuetudinum, videlicet: attentis de-
tinitionis elementis, sunt sequentes: a) quatenus est pars « iuris »
obiectivi, in consuetudinem contra legem, quia eidem deficienti
utilitate ob circumstantiarum mutationem subsequuta est; in con-
suetudinem praeter legem, quia est inducta loco ipsius non exis-

1 Cap. 5, Dist. I. — 2 Loc. cit.

110 Lib. I. - Normae generales

tentis, et in consuetudinem seeundum legem, quae deticiens est, eo
quod eius sensus quadantenus ambiguitatem vel obscuritatem ha-
bet. — Alia divisio b) quatenus est « populi moribus », in con-
suetudinem universalem populi christiani, et particularem alicuius
dioecesis, provinciae ecclesiasticae, regionis, etc — Quatenus hi
mores sunt « diuturne » servati, dividitur consuetudo c) in prae-
scriptam per annos quadraginta atque nondum praescripta, item
d) ordinaria, quae per tot annos est praescripta, et privilegiata,
quae proprie centenaria vel immemorabilis audit, quia per centum
annos saltem observata fuit, vel de initio eius apud homines non
existit memoria. Denique quoad modum quo est in praxim deducta,
vel « institutum » ipsius ius, dividitur e) in iudicialem ac extra-
iudicialem, prout nempe in foro iudiciali vel extra illud servatur;
et illa /') in usum forensem, quae respicit formam iudiciorum, vel
potius similes de eodem obiecto in diversis causis sententias, et
hinc exurgit auctoritas rerum similiter iudicatarum.

85. Ordo canonum. Sex tantum sunt canones huius Tituli,
sic distributi. Proposita in can. 25 vera iuris consueludinarii causa,
subiectum consuetudinis edicitur in can. 26. Postea consuetudinis
ettectus memorantur respectu habito ad legis vigorem, et iuxta
huiusmodi supra scriptam divisionem tres can. 27-29 sequuntur,
ac demum can. 30 de consuetudinis fine normam multiplicem
tradit.

86. Causa vera consuetudinis quatenus obligatoria sit.
D. Thomas '* ait: « multitudo, in qua consuetudo introducitur, du-
plicis conditionis esse potest. Si enim sit libera multitudo, quae
potest sibi legem facere, (ut erat populus romanus tempore quo
plebiscita prodibant) plus est consensus totius multitudinis ad ali-
quid observandum, quod consuetudo manifestat, quam auctoritas
Principis, qui non habet potestatem condendi legem, nisi inquantum
gerit personam multitudinis; unde licet singulae pcrsonae non pos-
sint condere legem, tamen totus populus condere legem potest. Si
vero multitudo non habeat liberam potestatem condendi sibi legem
vel legem a superiori potestate posilam removendi, tamen ipsa
consuetudo in tali multitudine praevalens obtinet vim legis, inquan-
tum per eos toleratur ad quos pertinet multitudini legem imponere;

I-II q. XCVII, a. 3, ad 3m.

Tit. II. - De coiisutfntline 111

ex hoc enim ipso videntur approbare quod consuetudo introduiit».
Porro m liulla « Auctomn fidei » Pii VI ' legitur in n.° « 2. Propo-
sitio. quae statuit, potestatem a Deo datam Ecclesiae, nt commu-
nicaretur pastoribus, qui sunt eius minislri pro salute animarum;
sic intellecta, ut a communitate fidelium in pastores derivetur ec-
clesiastici ministerii ac regiminis potestas; haeretica ». Huic ergo
damnationi ac praefatae doctrinae consonat can. 25. Consuetudo
facti in Ecclesia qna societate vim legis obligandi ad aliquid facien-
dum vel omittendum, irritantis quoque actum contrarium vel inha-
bilitantis personam, a consensu idest: actu voluntatis approbantis
consuetudinem, sive expressns sit, sive tacitus, sive saltem praesum-
ptus competentis Superioris ecclesiastici supremi pro universa Ec-
clesia. Ordinarii legislativa potestate praediti quoad ecclesias parti-
culares, unice obtinet. Nam « omnis lex proriciscitur (quoad vim
eius) a ratione et voluntate legislatoris » \ Per exteriores vero mul-
titudinis actus multiplicatos practicus rationis conceptus seu ordinalio
rutionis eflicacissime declaratur bene determinatUs. Ergo si eidem
accedat legislatoris actus voluntatis cognoscentis ac approbantis,
nihil deest ut consuetudo, quae in illis exterioribus muititudinis
actibus consistit, vim legis habeat.

Expressus consensus est cum competens Superior ecclesiasti-
cus conscius est de populi moribus, eosque positive approbat signo
aliquo externo. Tacitus cum cognoscit optime consuetudinis existen-
tiam, eamque silentio praeterit, cum posset tamen sine gravi in-
convenienti eam repudiare. Tunc enim valet reg. iuris 43 in 6°.
« Qui tacet, consentire videtur ». Consensus denique praesumptus
vel legalis dicitur ille quo generatim legislator admittit consuetu-
dines futuras, quamvis tempore quo inducuntur ignoret singulas.
Huiusmodi consensum continent can. 27--J9.

87. Subiectum consuetudinis iuris eruitur ex paritate
cum lege, cuius vim mutuatur illa consuetudo. Hinc ait can. 26.
Communitas sive persona moralis collegialis sit, sive non, quae
lcf/is ecclesiasticae sibi propriae saltem recipiendae tanquam subie-
cta eidem capa.r est, multo magis si eam ferre etiam potest, v. gr.
capitulum quoad propria statuta, nam sicut verbo bumano vel scri-
ptuia potest illa condere, idipsum quoque poterit per actus maxime

1 28 Aug. 1794. — 2 D. Th. loc. cit. corp.

112 Lib. I. - Normae generales

multiplicatos, qui consuetudinem efficiunt, potest talis declarata
« communitas » consuetudinem de tacto inducere quae vim legis ad
normam can. 25 obtineat.

88. Conditiones consuetudinis necessariae ut iuri prae-
valeat constituto. Greg. IX in cap. ult. a de consuetudine » (I, 4)
ait: « Cum tanto sint graviora peccata, quanto diutius infelicem
animam detinent alligatam, nemo sanae mentis intelligit naturali
iuri, cuius transgressio periculum salutis inducit, quacumque consue-
tudine, quae dicenda est verius in hac parte corruptela, posse ali-
<]uatenus derogari. Licet etiam longaevae consuetudinis non sit vilis
auctoritas: non tamen est usque adeo valitura, ut vel iuri positivo
debeat praeiudicium generare, nisi tuerit rationabilis, et legitime
sit praescripta ». Ex his postremis verbis Doctores intulerunt con-
ditiones aut characteres quibus praedita esse debuit consuetudo in
Ecclesia, ut auctoritatem iuris obtineret: la ut sit rationabilis, 2a ut
sit legitime praescripta, et 3° ut sit longaeva consuetudo.

Illud ius Decretalium « ex integro refert » (can. 6, 2°) can.
21. § 1. Iuri divino id est: divinitus promulgatarum complexui
legum, sive naturali scilicet: naturae humanae necessario connexa
rum, et lumine rationis cognitarum, sive positivo, nempe libera Dei
voluntate hominibus imposito supernaturaliter ad huiusmodi tinem
ordinatis, nulla consuetudo, universalis vel facilius particularis, in
praxi servata per quoslibet et quantocumque tempore, potest ali-
quatenus etiam in minimis derogare quoad unam vel alteram le-
gem etiam circa partialem eius vim, quia « lex naturalis et divina
(quaelibet) procedit a voluntate divina (seu « a rationabili Dei vo-
luntate »), unde non potest mutari per consuetudinem procedentem
a voluntate hominis; sed solum per auctoritatem divinam mutari
posset » 4, sicut Legi positivae Test.1 Veteris contigit quoad iuri
naturali superaddita. Sic enim accipiatur quod dicit Isidorus in
Synonimis2: « Usus auctoritati cedat; pravum usum lex et ratio
vincat ».

Eflectum consuetudinis contra ius praeexistens scriptum sic li-
mitat prosequens canon : sed neque iuri ecclesiastico seu ss. cano-
num decretorumque ac consuetudinum iuris complexui, praeiudi-
cium quoad illorum multiplicem vim affert, nisi fuerit his tribus

1 D. Th. I-II, q. XCVII, a. 3, ad 1". — 2 Lib. II, cap. 16 circa
med.

Tit. II. - De consuetudine 113

conditionibus praedita: a rationabilis, nempe: ratione seu motivo
sutfulta, sicut lex sit oportet cuius vim nanciscitur, et quod potest
contingere etiam ab initio sine culpa agentium contra ius, eo quod
« leges luimanae in aliquibus casibus deficiunt. Unde possibile est
quandoque praeter legem agere, in casu scilicet in quo delicit lex,
et tamen actus non erit malus; et cum tales casus multiplicantur
propter aliquam mutationem hominum, tunc manifestatur per con-
suetudinem quod lex ulterius non est utilis; sicut etiam manifesta-
retur, si lex contraria verbo promulgarelur. Si autem adhuc maneat
ratio eadem, propter quam prima (seu existens) lex utilis erat.
non consuetudo legem, sed lex consuetudinem vincit ; nisi forte
propter hoc solum inutilis lex videatur, quoniam non est possibilis
secundum consuetudinem patriae, quae erat una de conditionibus
legis. Dillicile enim est consuetudinem multitudinis removere ».
Secundum hoc igitur sufliciet quod sit « rationabilis » consueUido
quando debeat « iuri praeiudicium inferre » iuxta sequentes in
canone conditiones: b) et legitime id est: sine oppositione ad can.
1509 circa praescriptionis requisita, nec interrupta ad normam pa-
ralleli can. 1725, n. 4 c) per annos quadraginta (atque sic di-
rempta est quaestio de illius diuturnitate) continuos quoad succes-
sionem et completos quoad ultimum etiam diem si nosci posset.
quocirca « sumendos prout sunt in calendario » iuxta exceptionem
£' 2ae can." 32, praescripta, eo quod pro communitate consuetu
dinem servante est « modus se liberandi ;> (can. 1508 a contra-
ria lege.

Ouoad tempus autem observantiae magis coarctat consuetudi-
nes canon addens: contra letjem vero ecclesiaslicam praesertim su-
premae auctoritatis. non contra ius consuetudinarium, nec quam
libet illarum, sed quae clausulam verbis contlatam contineat, quod
est in consuetudine qua tali impossibile. futuras consuetudines ei-
dem legi adversas prohibentem solummodo ne inducantur, quo
pacto legislator ostendit validioribus rationibus duci, quin iuclicel
non posse ipsas in futurum deficere, sola praescribere potest aufe-
rendo illius legis vigorem rationabilis saltem quando praescribit
consueludo per communitatem ad normam can. 2(i servata, quae
iam sit centenaria aut immemorabilis sub Tituli huius inscriptione
declarata.

Demum « Superioris ecclesiastici consensum » (can. 25) deesse

Blat - Comm. Teil. Cod. Iur. Can. 8

114 Lib. I. - Normae generales

consuetudini de facto contra ius edicit § 2. Consuetudo haec quae
in uire scripto, aliove 2 competentis Superioris ecclesiastici » do-
cumento expresse reprobatur, equidem hoc verbo aut aliis aequipol-
lentibus v. gr. vocando eam cc iuris corruptelam », non est ratio-
nabilis, videlicet talis est sensus illius expressionis, qua Superior
iudicium promit de vi exceptionali rationis seu motivorum legis.
Ad discernendum circa diversasconsuetudines, quaenam sint ratio-
nabiles, expressae normae, ut mihi videtur, non inveniuntur in Codice.
Possunt tamen ex iure praecedenti aliquae cum fundamento de-
promi. — Consuetudines contra ius canonicum erunt irrationabiles:
1° quae a legislatore in authenticis collectionibus reprobatae inve-
niuntur; 2° quae peccandi occasionem vel licentiam praebent, nam
eo ipso patet non derivari a lege naturali aut divino-positiva, cum
tamen haec derivatio sit proprietas legis ecclesiasticae, quatenus
est ordinatio rationis, in quo lex ac consuetudo conveniunt; et 3°
est irrationabilis consuetudo quando alia ratione sit communi uti-
litati perniciosa, cum non minus quam ipsa lex ad bonum Eccle-
siae commune, ubi servetur, ordinari consuetudo debeat. — Textus
iuris praedicta contirmantes et explicantes sunt, qui sequuntur:
1° a legislatore reprobatae fuerunt consuetudines ob subiecti inca-
pacitatem quoad iurisdictionis vel ordinis potestatcm in capp. III et
IV h. tit. (I, 4), velut disrumpentes nervum ecclesiasticae disci-
plinae, quae obstant efficaci Superiorum auctoritati in cap. V et VII
huius tit. inter extrav8. communes (I, 1), et denique ut absurdum
continens iuridicum in cap. II huius tit. in 6° (1. 4); 2° in cap.
10 h. t, legitur: « ...Tenore praesentium declaramus, vos non te-
neri ad huiusmodi consuetudines (abusivas) observandas », per
quas nempe inducebantur uxores ad adulterandum et viri ad bona
propria dissipanda; el 3° Gregorius Papa (cap. I h. t.) inquit:
« Consuetudines, quae ecclesiis gravamen inducere dignoscuntur.
nostra nos* decet consideratione remittere », in cap. 1 huius tit. in
6° corruptela merito reputatur etiam immemorabilis consuetudo de
beneficiorum quorumdam pluralitate, utpote valde ' diminuens Dei
cultum illorumque oilicium propter quod beneticia dantur, et in
cap. « Cum terra » 14 « de electione » (I, 16) dicitur: ...« Ouia
igitur hoc redundat in gravamen et perniciem ecclesiasticae liber-
tatis, praescriptam consuetudinis pravitatem, sancimus penitus abo-
lendam ».

Tit. II. - De consuetudine 115

89. Conditiones consuetudinis de facto, ut haec sup-
pleat legem, expriroit can. 28. Consuetudo praeter legem, quia
haec non extat illi conformis aut contraria, quae a) scienter idesl :
dod propter errorem iuris quod putent obligare, secundum iliud
quod in Iure Romano scriptum est l : «Quod non ratione introdu-
ctum, sed errore primum, deinde consuetudine obtentum esl : in
aliis similibus non obtinet ». b a communitate videlicet ab eius
membris, qui leges reverentur, (juoad maximam eorum partem c) cum
animo se obligandi, quod posset conieclurari ex circumstantiis,
quando v. gr. cum non levi incommodo, vel propter singulare com-
munis utilitatis motivum servata sit quandocumque occasio se of-
ferat, legem inducit nempe : illius sive praeceptivae, sive prohi-
bentis, irritantis aut inhabilitantis vinculum iuridicum causat, si
pariter ac in praecedenti canone declaratum est, ex parte consue-
tudinis a) fuerit rationabilis, et b) legitime per annos quadraginta,
non minus ac si esset contra ius, continuos et completos praescri-
pta. Exceptio canonis praecedentis circa longius tempus non habet
locum in buiusmodi consuetudine. Itaque Codex conservat quod ex
lure Romano in Ecclesiastico vigehat 2 : « Diuturna consuetudo pro
iure et lege in his quae non ex scripto descendunt: observari
solet ».

90. Effectus consuetudinis secundum ius scriptum duo a
eanonistis enumerari solent. Frimus desumitur ex dicto Gratiani
post cap. 3 dist. IV : « Leges... firmantur, cum moribus utentium
approbantur. Sicut enim moribus utentium in contrarium nonnullae
leges hodie abrogatae sunt, ita moribus utentium ipsae leges con-
firmantur». Attamen haec confirmatio nihil addit iure distinctum
a legis observantia seu vigore, unde merito fuit omissa in can. 29
qui est conformis luri Romanorum sic aienti : 3 « Si de interpreta-
tione legis quaeratur. imprimis inspiciendum est quo iure civitas
retro in eiusmodi casibus usa fuisset: optima enim est legum in-
terpres consuetudo ». Huic consonat reg. 45 Iuris in 6°: <r Inspici-
mus in obscuris.... quod plerumque tieri consuevit ». Unde canon
retinens clausulam cap. 8 « de consuetudine » (I, 4) ait : Consue-
tudo legem ecclesiasticam praesupponens cui non contrariatur, est
optima, proinde « interpretationi authenticae per modum legis »

> D. Lib. I, tit. III, 1. 139. — - D. Lib. I, tit. III, 1. 33. — 8 D.
Lib. I, tiv. III, 1. 37.

116 Lib. I. - Normae generales

(can. 17, § 2) aequiparatur ac praefertur, quatenus legislatoris con-
sensu vi canonis praedita ob diuturnitatem exprimit melius facto
quam verbis sensum legis ac secumfert, inquantum indigeat, pro-
mulgationem, legum quarumlibet, etiam de processibus, poenalium,
inhabilitantium, interpres : ergo dummodo illae sint obscurae seu
ambiguae, iuxta quod « Imperator Severus rescripsit: in ambigui-
tatibus quae ex legibus proliciscuntur consuetudinem, aut rerum
perpetuo similiter iudicatarum auctoritatem, vim legis obtinere de-
bere » \

91. Consuefrudinutn revocatio evenit ad normam can. 30.
Firmo praescripto can. 5 circa « vigentes in praesens (scilicet :
initio vigoris Codicis) contra horum (Codicis) statuta canonum con-
suetudines sive universales sive partieulares », quaelibet consuetudo
etiam iuris contra legem « rationabilis et legitime praescripta »,
imo « centenaria et immemorabilis » (can. 27, § \)yvel praeter le-
gem « pariter rationabilis et legitime praescripta » (can. 28), al-
terutra per contrariam quoad modum agendi oppositum praedictae
consuetudinem eadem duplici vestitam conditione aut legem adver-
sus illud, quod servatur illa consuetudine, praescribentem revocatur,
quae utraque oppositio eamdem amplitudinem vinculi antiqui et novi
praerequirit, atque hoc canonis praescriptum fulcitur reg. iuris 1 :
« Omnis res, per quascumque causas nascitur, per easdem dissol-
vitur », cum lex ac consuetudo « vim » obligandi « a consensu eius-
dem Superioris eeclesiastici unice obtineant » (can. 25). Intacta
praec. norma circa consuetudinis revocationem per subsequentem,
limitatio subditur ex adversativa particula : sed, nisi expressam
verbis ad minus implicite, ita ut liqueat, de iisdem consuetudinibus
declaratis supra ut abrogandis mentionem fecerit legislator, a) lex
« iisdem » iuris consuetudinibus posterior quaecumque non revocat
hac iuris declaratione antiquo iuri conforme consiietudines cente-
narias aut immemorabiles iam declaratas ad can. 27, § 1, et quae
hac de causa simul cum efficacia eisdem attributa in can. cit°. me-
rito dicuntur a canonistis privilegiatae respectu ad ceteras consue-
tudines, b) nec lex generalis nempe : a Sede Apostolica sine limi-
tatione ad territorium lata. supple « non revocat » consueludines
parliculares videlicet : quae hic vel ibi serventur, etiam per com-

i D. Lib. I, txt. III, 1. 38.

Tit. III. - De temporis supputatione

117

munilates imperfectas, seu ad normam cap. 1 « de constitutioni-
bus i) (I, 2) in 6°, ubi rationem quoque affert Bonifacius VIII :
« quia tamen locorum specialium et personarum (moralium colle-
gialium) consuetudines et statuta (cum sunl facti, et in facto consi-
stant, potest Romanus Pontifex probabiiiter ignorare) : ipsis, dum
tamen sint rationabilia, per constitutionem a se noviter editam (nisi
expresse caveatur in ipsa) non intelligitur in aliquo derogare ».
Ouae cautio erit sufficiens per clausulam « non obstante quacum-
que consuetudine », quae tantum pro his peculiaribus esset utiliter
posita, dum pro centenariis et immemorabilibus essent buiusmodi
consuetudines his verbis memorandae.

TITULUS III.

De temporis supputatione.

Cais. 31. - Salvis legibus liturgicis,
tempus, nisi aliud expresse caveatur,
supputetur ad uormam canonum qui
sequuntur.

Can. 32. - § 1. Dies coustat 24
horis coutiuuo supputandis a media
uocte, hebdomada 7 diebtis.

§ '2. lu iure nomine mensis venit
spatinm 30, anni vero spatium 3(55
dierum, nisi mensis et annus dicantur
sumendi prout sunt in calendario.

Can. 33. - § 1. In supputandis
horis diei standum est communi loci
usui ; sed in privata .Missae ^elebra-
tione, in privata horarum canonica-
rum recitatione. in sacra communione
recipienda et in ieiuuii vel abstinen-
tiae lege senanda, licet alia sit usua
lis loci supputatio, potest quis sequi
loci tempns aut locale sive verum sive
medium. aut legale sive regionale sive
aliud extraordinarium.

§ 2. Quod attinet ad tempus ur-
gendi contractuum obligationes, ser-
vetur. nisi aliter expressa pactione
conventum fuerit, praescriptum iuris
civilis in territorio vigentis.

Can. 34. - § 1. Si mensis et an-
nus designentur proprio nomine vel
aequivalenter, ex gr.. rnense februario,

anno proxime futuro, sumantur prout
sunt in calendario.

§ 2. Si terminus a quo nec expli-
cite nec implicite assignetur. ex gr.,
suspensio a Missae celebratione per men-
setn aut duos annos. tres in anno vaca-
tionitm tnenses etc, tempus supputetur
de momento ad momentum ; et si tem-
pus sit conlinuum, ut in allato primo
exemplo, menses et anni sumantur
prout sunt in calendario; si intermis-
sum, bebdomada intelligatur 7 dierum,
mensis 30, annus 365.

§ 3. Si tempus constet uno vel plu-
ribus mensihus aut annis. una vel
pluribus hehdomadibus aut tandem plu-
ribus diebus, et terminus a quo explicite
vel implicite assignetur :

1.° Menses et anni sumantur prout
sunt in calendario;

2.° Si terminus a quo coincidat
cum initio dioi. ex. gr., duo vacatio-
ii ii iii menses a die 15 augtisli, primus
dies ad explendam numerationem com-
putetur et tempus finiatur incipiente
ultimo die eiusdem numeri :

3.° Si terminus a quo non coin-
cidat cum initio diei, ex. gr., decimus
quartus aetatis annus, annus hovitia-
tus, octiduum a vacaiione sedis episco-

118

Lib. I. - Normae generaies

palis, decendium ad appellandum, etc,,
primus dies ne eomputetur et tempus
finiatur expleto ultimo die eiusdem
numeri ;

4°. Quod si mensis die eiusdem
numeri careat, ex. g., unus mensis a
die 30 ianuarii, tunc pro diverso casu
tempus finiatur incipiente vel expleto
ultimo die mensis ;

5.° Si agatur de actibus eiusdem
generis statis temporihus renovandis,
ex. gr., triennium ad professionem per-

peluam post temporariam, triennium
aliudve temporis spatium ad electionem
renovandam, etc, tempus finitur eodem
recurrente die quo incepit, sed novus
actus per integrum eundem diem poni
potest.

Can. 35 - Tempus utile illud intel-
ligitur quod pro exercitio aut prose-
cutione sui iuris ita alicui competit ut
ignoranti aut agere non valenti non
currat; continuum, quod nullam pati-
tur interruptionem.

92. Inscriptio Tituli et canonum distributio. Sequitur
Tilulus 111 omniffO in Collectionibus novus, etsi nonnulla praescri-
pta in Decretis praesertim liturgicis essent condita. De temporis,
quae est una ex humanorum actuum circumstantiis per ss. canones
determinata multoties, supputatione canonica, praecipue igitur circa
Codicis formulas interrogationi « quando » ? vel « usquequo » ?
relativas.

Posita generaliori norma per can 31, usualium verborum ac
supputationum datur signiticatio iuridica in can. 32, 33, dum ca-
non 34 praescribit diversas clausularum Codicis circa tempus sup-
putationes, addita per can. 35 declaratione temporis utilis ac continui.

93. Norma universalis circa ecclesiasticas leges Con-
gruenter can1. 2 quoad praeteritum, cavet etiam pro futuro can. 31.
Salvis legibus liturgicis ad can. 2 declaratis etiam quoad Tituli in-
scriptionem, tempus iuxta legislatoris mentem in legibus ecclesiaslicis
hinc implicitam, proinde nisi aliud expresse caveatur ipsarum le-
gum etiam circa liturgiam verbis, supputetur obligatione canonica,
quae interpretes Codicis etiam ligat, ad normam canonum qui se-
quuntur hoc in Titulo quatuor.

94. Dies, mensis et annus quoad iuridicum sensum. In
die quarto mundi, cc dixit Deus : Fiant luminaria in firmamento coeli,
et dividant diem ac noctem, et sint in signa et tempora, et dies et
annos : ut luceant in lirmamento coeli, et illuminent terram. Et fa-
clum est ita » (Gen. I, 14, 15). Cum nobis perfecte notae non sint
leges luminarium lirmamenti, ac inde relationem mutuam inter dies
menses et annos exacte determinare nequeant homines, « ut cogno-
scant quoniam homines sunt », atque minus per instrumenta crono-
metrica in partes semper aequales illa tempora dividere ; in mores
hominum pro usu quotidiano inducti fuerunt diversi computationis

Tit. III. - De temporis supputatione 119

illarum divisionum communium modi. Eapropter in legibus feren-
dis, quando circumstantia temporis praescribitur, nientem legislatoris
tigere oportet quoad unum ex illis modis praeferendum praxi seu
intento illius magis accomodum.

Hinc statuit § Va. Dies factus ex vespere et mane seu die lu-
cis ac nocte tenebrarum ((Jen. I. 18, 19) constat natura et univer-
sali usu fere exacto 24 horis, atque inter diversas computationes
secundum humana negotia, generalior et romana acceptatur in praes-
cripto: continuo supputandis a media nocte, quae in can. 33 deter-
miuabitur, hebdomada vi vocis atque ex perpetuo usu a mundi
creatione 7 diebus, quae distinguuntur propriis appellationibus apud
omnes gentes.

§ 2. In iureCodicis et aliarum legum ecclesiasticarum, cui con-
venit uniformari consuetudines ac S. Sedis documenta in posterum,
quia in usu Sinenses computant menses ex cyclo lunari, ceteri ho-
mines illos inaequales habent, ut in anno sint duodecim iuxta quod
sol per 12 zodiaci signa volvitur, a) nomine mensis propria signi-
ticatione iuridica venit spatium continuum 30 supple : « dierum »,
ac semper aequale a quocumque die incipiat computari, b) anni
vero « nomine venit » spatium equidem continuum 365 dierum
quod certo est naturali minus, ac ut antea semper aequale et cum
initio cuiuslibet diei, sed nisi mensis et annus cum diei cuiuslibet
initio vel primi in mense, dicantur proinde expresse ac in iure
scripto sumendi prout sunt in calendario, scilicet : quoad dierum
numerum distincti, tum menses, tum inde annus illis duodecim con-
flatus.

95. Supputatio iuridica horarum diei. Dies quandoque in
usu accipitur oppositus nocli, quemadmodum cecinit Psaimista (CIII,
20-24) : « sol cognovit occasum suum. Posuisti tenebras et tacta
est nox : ... Ortus est sol,... Exibit homo ad opus suum : et ad ope-
rationem suam usque ad vesperum ». Licet etiam, ul rescripsit In-
noc. III Archiepiscopo Toletano, « secundum consuetudinem et con-
stitutiones legitimas, more Homano, dies a medietate noctis inci-
piat et in medio noctis desinat subsequentis (unde quod in duabus
dimidiatis noctibus agitur, perinde sanxit habendum legalis aucto-
ritas, ac si qualibet parte lucis agatur) ». — De hoc ergo die, quem
constare 24 horis dicitur in § 1 can praec8.. decernit can. 33% J.
Jn « continuo » supputandis « a media nocte » illis horis diei stan-

120 Lib. I. - Normae generales

dum est quoad earum initium, medietatem, et terminum quoque, non
iam apparenti solis cursui seu naturae, sed communi famiiiarum unius-
cuiusque loci civitatis, oppidi, usui, qui per publica forsan horologia
signatur ; sed huic praescripto restrictiones non paucae ponuntur se-
quentes : a) in privata Missae, non conventualis vel capitularis vel
cantatae, celebratione, quamvis haec fiat in ecclesia et adstante populi
fidelis multitudine, b) in privata, ut haec a chorali distingnitur,
horarum canonicarum singularum recitatione iuxta Commentarium
Textus ad can. 133, c) in sacra communione recipienda, non iam
sumenda per sacerdotem in Missa de qua dictum est antea, d) et
in ieiunii vel ahstinentiae disiunctive, utpote duplici lege servanda,
licet alia sit a sequentibus declarata prius usualis loci supputatio
diei quoad initium, medium et finem per 24 horarum spatium, po-
test quis ad libitum, qnin teneatur, et quandoque, seu pro una ex
dictis obligationibus unum, pro alia obligatione seu pro iteratae
obligationis adimplemento alterum sequi loci actualis commorationis
propriae tempus quoad computationem, aut locale secundum inco-
larum mores sive medium pro pluribus simul locis civiliter distinctis,
v. gr. secundum meridianum quoddam Greenwih aliudve, aut legale
nempe: societatis lege statutum circa diei \m\\xim,swe regionalc,
videlicet : ratione territorii quamvis ex statuto quolibet publico vi-
geat, sive aliud extraordinarium scilicet: propter causam specia-
lem, tempore aestivo, etc.

Propter notam catholicitatis Ecclesiae atque obiectum praescri-
pti, positus est recte § 2. Quod attinet ad tempus computandum
quolibet sub respectu iuridico urgendi quoad exequendas contra-
ctuum quorumlibet civilium obligationes de bonis ecclesiasticis,
servetur etiam a clericis, nisi aliter expressa verbis, scripto, pa-
ctione inter partes contrahentes conventum fuerit, iuxta regulam
luris in 6° « 85. Contractus ex conventione legem accipere digno-
scuntur », secus observandum est vi huius canonis praescriptum
iuris civilis in territorio ubi urgentur obligationes supradictae vi-
gentis quoad contrahentes, forsitan diversi pro civibus atque alie-
nigenis.

96. Suppuiatio canonica temporis ultra unum saltem
diem. Ad can. 31 se refert, ac iuxta illius sensum ibi declaratum
(cui optime congruerent documenta Sedis Apostolicae aliaque eccle-
siastica) sic incipit temporis supputandi normas fere omnes continens

Tit. III. - De temporis supputatione 121

can 34. % L Si mensis et annus, ubi particula « et » pro disiunc-
tiva vel sumitur, ac illa innuit grammaticaliter orationis subiectum
distribiitive accipiendum, designenlur in ecclesiastica lege, decreto,
etc. proprio nomine, quo discernitur ab aliis quibuslibet, vel aequi-
valenler, quatenus adhibita verba singularem mensem et annum re-
ferant, ex. gr. mense februario vel anno 1926. quod ad primum
attinet modum, anno proxime futuro quoad secunduin. supposita
documenti data vel clausula siniili, liis in casibus sumantur prout
sunf in calendario liturgico, idest : mensis Februarius dieium 28, aut
in anno bissextili dierum 29, et a die huius mensis primo, annus
spatium duodecim mensium a die 1 lanuarii usque ad 31 Decem-
bris inclusive. Nec ulla exceptio est aut distinctio huius praescripti.

Secus in altera hypothesi. — § 2. Si terminus a quo tempo-
ris in lege expressi nec explicite propriis illius verbis nec implicite
per subintelligendum saltem factum aliquod vel eventum, aut ob
omissionem in temporis momento, assignetur, quamvis ille terminus
a parte rei ei it utique signatus ab aliis discretus, ex. gr suspensio a
Missae celebratione, cuius initium pro diversis personis ac pro eadem
potest multiplex contingere, per mensem aut duos annos, quibus
verbis omnes futuri ac singuli comprehendi queunt, ac similiter
perquoslibet tres ia anno vacationum menses, etc, tempus illis ac
similibus clausulis assignatum a) supputetur de momento incoeptae
actionis vel omissionis ad momentum eiusdem numeri horae in tem-
poris determinati termino per legem expressi ; el b) si tempus sit
continuum v. gr. regulariter propter clausulam cum particula « per »,
ad suspensionem quod attinet ad normam can. 2248, § 1, seu ut in
allato per canonem primo exemplo, menses et unni, nam de die-
bus ac hebdomadibus non habet locum haec paragraphus, suman~
tur prout sunt in calendario iuxta declarationem eiusdem tenoris
clausulae in § 1a ; c) si intermissum, sicut potest contingere de vaca-
tionibus in anno, hebdomadd intetligatur 7 dierum, quorum quilibet
« constat 24 horis continuo supputandis » (can. 32, § 1), sed non a
media nocte, utpote *ule momento ad momentum », sicut supra littera
a) fuit praeceptum, mensis 30 supple dierum eorumdem. annus 365.

§ 3. Si tempus lege expressum aliove documento ex congruen-
tia) constet uno vel pluribus respective a) mensibas b) aut annis,
c) una rel pluribus hebdomadibus d) aut tandem pluribus diebus,
additurque diversitas huius a praec. §° et terminus a quo temporis

122 Lib. I. - Normae generales

in lege aut documento expressi explicite verbis diem, aliquod fa-
ctum designantibus, vel implicite assignetur, quatenus clausula in-
dicans tempus praesupponit ex rei natura vel alterius canonis prae-
scripto diem actumve singularem a quo incipiat illud :

1.° Menses tam unus quam plures et anni similiter, queis
« tempus constat » ut initio §', sumantur semper prout sunt in
calendario evenientes in adimplenda lege vel in documento exe-
quendo.

Sed ulterius distinguendi sunt casus. — 2.° Si terminus a quo
assignatus secundum expositionem dictam coincidat cum initio diei
seu media nocte illum praecedente, quia sic rationabiliter asseri
potest, ex. gr. duo vacationum menses a die 15 Augusti intelli-
genda inclusive, primus dies seu <r a quo » ad explendam nume-
rationem dierum temporis expressam computetur, et hoc, etiamsi
baec constet diebus tanlum infra mensem vel hebdomadibus, et
tempus finiatur incipiente ultimo die eiusdem numeri, tum sequentis
mensis vel ultimi mensis numerationis quoad litteram a), tum mensis
eiusdem nominis pro littera b), tum « eiusdem numeri » idest: nu-
merationis dierum vel contentorum in hebdomadis quoad litteras
c) et d).

Alter casus est 3.° Si terminus a quo assignatus secundum
expositionem supra positam ante num.m l.m non coincidat cum initio
diei, quia rationabiliter creditur non accidisse factum media nocte,
ex. gr. decimus quartus aetatis annus, qui nativitatem implicat,
annus novitiatus, qui « incipit susceptione habitus vel alio modo
in constilutionibus praescripto » (can. 553), octiduum a vacatione
sedis episcopalis « Episcopi morte, renunciatione a Komano Ponti-
fice acceptata, translatione ac privatione Episcopo intimata» (can.430,
§ 1), decendium ad appellandum «a notitia publicationis sententiae»
(can. 1881), etc, excepto rarissimo casu quo exempla huiusmodi
caderent certo sub n.° 2.°, primus dies intra quem accidit « ter-
minus a quo » ne computetur supple ex n.° 2.° « ad explendam
numerationem» dierum temporis expressam et tempus supputan-
dum finiatur expleto ultimo die, seu cum media nocte illum
subsequente, eiusdem numeri sicut in n.° 2.° interpretandi pro di-
versis lilteris.

Ouando mense aut mensibus « tempus constet », opus erit quan-
doque n.° 4.° Quod si mensis in quo tempus tiniatur, die eiusdem

Tit. III. - De temporis supputatione 123

numeri ac incipiens, tum computandus ex n.° 2.° tum non compu-
tandus ex n.° 3.° « ad explendam numerationem », edreat <t prout
ille mensis est in calendario » (n.° 1."), e.r. gr. unus mensis a die
30 hinuarii, cui mensi sequitur Februarius « die eiusdem numeri »
nempe: 30 semper carens, lunc pro diverso casu num.m 2.1 ac 3.'
tempus lege vel documento determinatum finiatur, quando sub ista
cadit §°, incipiente quoad niiiii.1 2.1 casum, vel expleto scilicet: in
num.1 3.1 casu ultimo die mensis carentis « die eiusdem numeri »
statuto in num.8 2.° atque 3.°

Norma specialis pro quibusdam actibus secundum canones vel
alias normas periodicis proponitur in n. o.° Si agatur de actibus
eiusdem generis v. gr. de electione ad ofticium stricto sensu, quod
sit temporarium, de renovatione votorum temporaneorum, quamvis
actus isti non sint eiusdem speciei iuridicae, sed « eiusdem gene-
ris », quod verbum magis latum continet sensum, statis per ca-
nones, constitutiones, etc. temporibus, quatenus tempus necessario
comitatur illis « actibus » renovandis idest: iterum exequendis, ex.
gr. (riennium « vel longius tempus » (can. 374, § 1) ad profes-
sionem perpetuam post temporariam, triennium aliudve temporrs
spatium, forsitan brevius propter Superioris religiosi obitum, vel
longius quoad Superiores maiores ad normam can. 503, ad ele-
ctionem renovandam fortassis quoque apud saecularem clerum, etc,
quo similia indigitantur, tempas finitur eodem, non iam « incipiente »
(n.° 2.°), vel melius nec « expleto » (n.° 3.°), sed recurrente per
24 horas die « eiusdem numeri » (num.s 2.° et 3.°) quo evenit
aclus in mense quando elabi tempus incepit, sed novus actus « re-
novandus » ex consequenti ac ob canonis concessionem per inte-
grum eundem « recurrentem » diem poni valide ac \\tile potest ut
norma generalis ad ss. canones quod spectat, quin ad eam temporis
determinationem inducatur obligatio.

97. Verborum utile ac continuum significatio canonica.
Can. .7.3. Tempus utile in ecclesiasticis legibus eorumve adimpie-
mento illud intelligitur vi huius canonis, f/uod pro exercitio aut prose-
cutionem iudicio vel in quasi-possessione sui iuris, accepti propterea
subiective pro (acultate morali per ss. canones tirmata, ita alicui
competit ut ignoranti canonem vel ius proprium vel factum iu quo
simul cum canone fundatur, aut agere non valenti, idest : illud ius

124

Lib. T. - Normae generales

exercere aut prosequi secundum datam declarationem, non currat
ad explendum tempus iure canonico concessum; e contra conti-
nuum, quod nullam ex ignorantia, impotentia, aliave de causa pa-
titur semel inceptum interruplionem.

TITULUS IV.

De reseriptis.

Can. 86 - § 1 . Rescripta tura Sedis
Apostolicae tum aliorum Ordinario-
rum impetrari libere possunt ab omni-
bus qui expresse non prohibentur.

§ 2. Gratiae et dispensationes omne
genus a Sede Apostolica concessae
etiam censura irretitis validae sunt.
salvo praescripto can. 2205, § 2, 2275,
n. 3, 2283.

Can. 37. - Rescriptum impetrari
potest pro alio etiam praeter eius as-
sensum ; et licet ipse possit gratia per
rescriptum concessa non uti. rescriptum
tamen valet ante eius acceptationem,
nisi aliud ex appositis clausulis ap-
pareat.

Can. 38 - Rescripta quibus gratia
conceditur sine interiecto exsecutore,
effectum habent a momento quo datae
sunt iitterae; cetera a tempore exse-
cutionis.

Cain. 39 - Conditiones in reseriptis
tunc tantum essentiales pro eorundem
validitate censentur, cum per parti-
culas si, (lumrnodo, vel aliam eiusdem
significationis exprimuntur.

Can. 4(1 - In omnibus rescriptis
subintelligenda est, etsi non expressa,
conditio : Si preres veritate nitantur,
salvo praescripto can. 45, 1054.

Can. 41 - In rescriptis quorum
nullus est exsecutor, preces veritate
nitantur oportet tempore quo rescrip-
tum datum est; in ceteris tempore
exsecutionis.

Can 42 - § I. Reticentia veri, seu
subreptio, in precibus non obstat quo-
minusrescriptum vim habeat ratumque
sit, dummodo expressa fuerint quae
de stylo Curiae sunt ad validitatem
exprimenda.

§ 2. Nec obstat expositio falsi, seu
obreptio, dummodo vel unica causa
proposita vel ex pluribus propositis
una saltem motiva vera sit.

§ 3. Vitium obreptionis vel subrep-
tionis in una tantum parte rescripti
aliam non infirmat, si una simul plures
gratiae per rescriptum concedantur.

Can. 43 - Gratia ab una Sacra Con-
gregatione vel Officio Romanae Curiae
denegata, invalide ab alia Sacra Con-
gregatione vel Officio aut a loci Ordi-
nario, etsi potestatem habente, conce-
ditur sineassensu Sacrae Congregationis
ve! Officii quocum vel quibuscum agi
coeptum fuit, salvo iure S. Poeniten-
tiariae pro foro interno.

,AN.

44 - 6.1.

Nemo gratiam

proprio Ordinario denegatam ab alio
Ordinano petat, nulla facta denega-
tionis mentione ; facta autem mentione,
Ordinarius gratiam ne concedat, nisi
habitis a priore Ordiuario denegationis
rationibus.

§ 2. Gratia a Vicario Generali de-
negata et postea, nulla facta huius
denegationis mentione, ab Episcopo
impetrata, invalida est; gratia autem
ab Episcopo denegata nequit valide,
etiam facta denegationis mentione, a
Vicario Generali, non consentiente Epi-
scopo, impetrari.

Can. 45. - Cum rescriptis ad pre-
ces alicuius impetratis apponitur clau-
sula : Motu proprio, valent quidem ea,
si in precibus reticeatur veritas alio-
quin necessario exprimenda, non ta-
men si falsa causa finalis eaque unica
proponatur, salvo praescripto can. 1054.

Can. 46 - Rescripta etiam Motu
proprio concessa personae de iure com-

Tit. IV. - De rescriptis

125

— obti-

nendis

valide —

— quoad su — ea impetrans
biectura —

— pro quo ea impetrantur

— cum effectu, quoad tempus
— expressa

saltem

— sub qua
condi-
tione —

— ta-
cita -

concessis mo-
tu proprio —

— quo in tempore

— ob vitium subreptionis
vel obreptionis

- ob dene- h aP?d.. Sedem
gationem- Apostol.cam

— ab Ordinario

- ob reticitum verum vel fal-
sum propositum

Can. .'{<)

» 37

» 38

» 39

» 40

» 41

» \-l

Titulus IV.

De
rescriptis —

— propter alias circumstantias
I — cum errore materiale
— inter se contrariis

— norma generalis

— in dubio

— absque exequutore ipsi Ordinario

— quoad tempus

— sub qua praevia conditione

— diversimode ob illorum formam

— interpretandis
praesentandis —

43
44

45

£6

47

48
49

50
51

52
53

54

exequendis —

— quo modo —

— ad exequutionis va-
liditatem

— - ad liceitatera quod
attinet

» 55
.. 56

substitutum

» 57

— per alium — |

nempe : successorera

» 58

— iterum

» 59

peremptis —

— per quosdam actus

- vel non, per Sedis Apostolicae. aut
dioecesis vocationem

» 60
» 61

quibusdam

» 62

126

Lib. I. - Normae generales

muni inhabili ad consequendam gra-
tiam de qua agitur. itemque edita
contra alicuius loci legitimam consue-
tudinem vel statutum peculiare, vel
contra ius alteri iam quaesitum, non
sustinpntur, nisi expressa derogatoria
clausula rescripto apponatur.

Can. 47 - Rescripta non fiunt irrita
ob errorem in uomine personae cui
vel a qua conceduntur, aut loci in quo
ipsa moratur, aut rei de qua agitur,
durnmodo, iudicio (Jrdinarii, uulla sit
de ipsa persona \el re dubitatio.

Can. 48 - § I. Si contingat ut de
una eademque re duo rescripta iuter
se contraria impetrentur. peculiare, in
iis quae peculiariter exprimuntur, prae-
valet generali.

§ 2. Si sint aeque peculiaria aut
geueralia, prius tempore praevalet po-
steriori, nisi in altero liat expressa
mentio de priore, aut nisi prior impe-
trator dolo vel notabili negligcntia suo
rescripto usus non fuerit.

§ 3. Quod si eodem die fuerint con-
cessa uec liqueaf uter prior impetra-
verit, utrumque irritum est, et, si res
ferat, rursus ad eum qui rescripta dedit,
est recurrendum.

Can. 49 - Rescripta intelligenda
sunt secundum propriam verborum si-
gnificationem et communem loquendi
usum, nec debent ad casus alios praeter
expressos extendi.

Can. 50. - In dubio, rescripta quae
ad lites referuntur, \el iura aliis quae-
sita laedunt, vel adversantur legi in
commodum privatorum, vel denique
impetrata fuerunt ad beneficii eccle-
siastici assecutionem. strictam interpre-
tationem recipiunt ; cetera omnia latam.

Can. 51. - Rescriptum ^edis Apo-
stolicae in quo nullus datur exsecutor,
tunc tantum debet Ordinario impe-
trantis praesentari, cum id in eisdem
litteris praecipitur, aut de rebus agitur
publicis, aut comprobare conditiones
quasdam oportet.

Can 5*2. - Rescripta, quorum prae
sentationi nullum est definitum tem-
pus, possunt exsecutori exhiberi quovis
fpmpore, modo absit fraus et dolus.

Can. 53. - Rescripti exsecutor inva-
lide munere suo fungitur, antequam
litteras receperit earumque authenti-
citatem et integritatem recognoverit,
nisi praevia earundem notitia ad eum

fuerit auctoritate rescribentis trans-
missa.

Can. 54. - § ]. Si in rescripto com-
mittatur merum exsecutionis ministe-
rium, exsecutio rescripti denegari non
potest, nisi aut manifeste pateat re-
scriptum vitio subreptionis aut obrep-
tionis nullum esse, aut in rescripto
apponantur conditiones quas exsecu-
tori constet non esse impletas, aut qui
rescriptum impetravit adeo, iudicio
exsecutoris, videatur indignus ut alio-
rum offensioni futura sit gratiae con-
cessio; quod ultimum si accidat, exse-
cutor, intermissa exsecutione, statim
ea de re certiorem faciat rescribentem.

§ 2. Quod si in rescripto concessio
gratiae exsecutori committatur, ipsius
est pro suo prudenti arbitrio et con-
scientia gratiam concedere vel de-
negare.

Can. 55 - Exsecutor procedere debet
ad mandati normam, et nisi conditio-
nes essentiales in litteris appositas im-
pleverit ac substantialem procedendi
formam servaverit. irrita est exseeutio.

Can. 56. - Exsecutio rescriptorum
quae forum externum respiciunt, scripto
facienda est.

Ca>. 57. - § I. Rescriptorum exse-
cutor potest alium pro suo prudenti
arbitrio sibi substituere, nisi substitutio
prohibita fuerit, aut substituti persona
praefinita.

§ 2. Si tamen fuerit electa industria
personae, exsecutori non licet alteri
committpre nisi actus preparatorios.

Can. 58. - Rescripta quaelibet ex-
secutioni mandari possunt etiam ab
exsecutoris successore in dignitate vel
otlicio, nisi fuerit electa industria per-
sonae.

Can. 59. - § 1. Exsecutori fas est,
si quoquo modo in rescriptorum exse-
cutione erraverit. iterum eadem exse-
cutioni mandare.

§ 2. Quod attinet ad taxas pro re-
scriptorum exsecutione. servetur prae-
scriptum can. 1507. § 1.

Can. 60 - § 1. Rescriptum, per
peeuliarem Superioris actum revocatum,
perdurat usque dum revocatio ei, qui
illud cbtinuit, significetur.

§ 2. Per legem contrariam nulla
rescripta revocantur, nisi aliud in ipsa
lege caveatur, aut lex lata sit a Supe-
riore ipsius rescribentis.

Tit. IV. - De rescripfix 127

Cav 61. - l*er Apostolicae Sedis in codem expressis, et res adbac in-

aut dioecesis \aeationem nuilum eius- tegra sit.

dem Sedis Apostolicae aut Ordinarii Can. i>i - Si rescriptnm contineat

rescriptum penmitur, nisi aliud e\ ad non simplicem graliam. Bed privile-

ditis clausulis appareat, aut rescriptum ginm vel dispensationem, serventur in-

contineat potesiatem alicui factam con- super praescripta canonum qui se-

cedendi gratiam pecnliaribns personrs quuntur.

98. Inscriptio Tituli. Deinde occurril considerandus Titu-
lus /Y Inscriplus De rescriptis, quae sunt etymologice responsa
scripta, sed in lure Romano « responsa principis verae precationi
quae rem aperiat cognoscendam », unde promanavit in Ius Decre-
talium sub eadem rubrica. Ex his * deducimus rescripta esse «quas
aliquis super aliqua causa (vel negotio) ab Apostolica Sede impe-
traverit litteras, praevia earum tenori inserta consultatione, insi-
nuatione suggestiva vel precatione ». Hinc superveniente Romana
Curia non immerito SS. Romanarum Congregationum responsa vo-
cata fuerunt Rescripta. In Codice autem, ut patet statim ex can. 36,
haec inscriptio ampliorem obtinuit significationem iuridicam, quae
fundatur in verbi etymologia, et praecedenti iure simul ac in Ec-
clesiae « divina institutione ». ex qua « Episcopi sunt Apostolorum
successores atque ecclesiis praeticiuntur cum potestate (Pastoris suf-
ficienti) ordinaria, (quamvis) sub auctoritate Romani Pontificis »
(can. 329, £ I). Hinc ut societatis ecclesiasticae principes merito
reputantur, eosque Romanus Pontifex appellat fratres.

99. Ordo canonum est huiusmodi. Personae quae et pro
quibus obtineri valeant rescripta cognoscuntur ex can. 36, 37, et
quandonam cum effectu dicitur in can. 38, conditiones tum expressae
tum tacitae considerantur in can. 39-44, vis verborum motu pro-
prio ac erroris materialis edicitur in seq/ 45-47. Rescripta ad in-
vicem opposita iudicanda sunt ex can. 48 et duo sequentes edo-
cent normas interpretationis. Cui, sine exequutore, et quando sint
rescripta haec praesentanda edocemur per can. 51, o2. De exe-
quutione rescriptorum sunt can. 53-59, et post duos alios circa
rescriptorum peremptionem, quid servandum sit circa determinata
rescripta dicitur can. 62.

100. Subiectum concedens aut recipiens validum re-
scriptum. Ex parte concedentis distinguuntur in can. 36. § 1.

1 Cap. 3, tit. III, Lib. I.

128 Lib. I. - Normae generales

Bescripta iclest : responsa scripta ad preces, consultationem aut in-
sinuationem ibi insertam alicuius fidelis tum Sedis Apostolicae ad
normam generalem can. 7, tum aliorum Ordinariorum cum ofiicio
sive divinae sive ecclesiasticae institutionis ad normam can. 198,
•§ 1, impetrari propter precum porrectionem libere ad leges quod
attinet possunt (qua subiectum concessionum per ipsa) ab omnibus
tidelibus ex iure per baptismum obtento, sive viris sive feminis,
tum laicis, tum religiosis, tum clericis, aut subditis, aut Praelatis,
qui expresse verbis canonum vel per auctoritatem ecclesiasticam
compelentem non prohibentur. His ergo applicatur quod legitur in
cap. « Cum apud Sedem » 33 de Sponsalibus et matrimonio (IV, 1):
« Cum prohibitorium sit edictum (de matrimonio contrahendo), qui
cumque non prohibetur per consequentiam admittitur ». Aliud erat
ex lure Romanorum edictum permissorium sic expressum in cap.
« Corporalia » de translatione Episcopi (I, 7): « Prohibitum iutel-
ligitur, quod non reperitur concessum ».

Quaenam sint hae prohibitiones a iure quoad omnia S. Sedis
rescripta ostendit § 2, variatis hac in parte Normis pro Curia Ro-
mana, queis nova fuit inducta disciplina * « a die III Nov. 1908 ».
Eisdem verbis citatae normae incipit § 2. Gratiae praeter ius vel
secundum ius et dispensationes contra ius vigens omne genus sci-
licet: de qualibet materia et sub quacumque forma proindeque
rescripti, huiusque non attenta distinctione gratiae et iustitiae ex
Decretalibus 2, quae a Sede Apostolica (can. 7), sint concessae, sed
potiori motivo ab Ordinariis obtentae, quia Decretalium prohibitiones
respiciebant illas expresse, propter quas auferendas dicitur: etiam
censura, « excommunicatione, interdicto, suspensione » (can. 2255,
§ 1) irretitis, aliqua ergo ex iis iam incursa, « ratae » ut in normis
seu validae sunt, atque sub illis comprehenduntur quoque omnes
haeretici externi, non obstante contrario Decretalium et Romano-
rum iure. Attamen qua tales; cum enim excommunicati sint, non
est obliviscendum quod sequitur: salvo praescripto can. 2265, § 2
cui se referunt aliae duae citationes, nempe: « quod si haec sen-
tentia (declaratoria excommunicationis vel condemnatoria ad ipsam
equidem in iudicio ad normam can. 1868, § 1, non si excommu-

1 Ordo servandus in S. Congregationibus, Tribunalibus, Oniciis
Curiae Romanae, 29 Sept. 1908. Pars II, Normae peculiares, Cap. III,
Art. 1°, n. 6°. - CO. I, 61. — 2 Cap. 1, h. t. in 6°.

Tit. IV. - De rescriptis 129

nicetur quis « per modum praecepti extra iudicium » can. 1933,
§ 4) lata fuerit, (sic intelligendo ex Codice verbo « nominatim »
ex normis cit.8) excommunicatus nequit praeterea (seu ultra prius
ibi expressa) graliam ullam pontiticiam valide consequi, (nam Or-
dinarius factum bene noscere poterit, non vero semper Sancta Sedes,
quod si conscia foret vel apprime vellet rescripti validitatem manu-
lenere, additur): « nisi in pontiticio (idest: Sedis Aplcae. ex can. 37)
rescripto mentio de excommunicatione tiat » cognita vel in casu
quo urgeret. — Hoc praescriptum citant sic can. 2275, n. 3:
« Praescripto can. 2265 etiam ipsi (personaliter interdicti) adstrin-
guntur » et can. 2283 tenoris sequentis: « Ouae de exconimuni-
catione can. 2265 (per totum) statuuntur, etiam suspensioni (gene-
raliter lata et a quocumque) sunt appiicanda ». non tantum « poenae
suspensioni a divinis a S. Sede nominatim intlictae » ut dicebatur
in cit.8 Normis, ubi nulla mentio de interdicto inveniri potest.

101. Rescripti impetratio in alterius gratiam. De liis, qui
per rescriptum favorem obtinent, statutum est in can. praec, de
illis vero qui sunt intermediarii statuit can. 37. Rescriptum cuius-
libet et quodlibet ut supra impetrari polcst (facti speciem expo-
nendo) ab eo qui preces porrigit pro alio distincto etiam praeter
eius asscnsum, forsitan ignorante vel nolente impetrationem ; hoc
imprimis coostat. Secundo et liccl ipse praefatus, non assentiens
iuxta contextum sequentem, possil iute ac licite gratia sibi pcr
rescriptum forlassis iam exequutum concessa non uti, sive illa sit
ad unum vel ad plures casus, nam ex reg. iuris in 6° « 61. Ouod
ob gratiam alicuius conceditur, non est in eius dispendium retor-
quendum ». Additur tertio: rescriplum lamen qua tale valet, quia
etiam « invito beneiicium datur » (Ileg. iuris Caesarei ex Pande-
ctis), ante eius acceplalionem rescripti buiusve forsitan iam factae
exequutionis, nisi aliud nempe: acceptatione deticiente non valere
rescriptum, vel e contra rescriptum omnino exequendum adhuc
contra invitum in quodam singulari casu propter iustam causam
et a Sede Apostolica impetratum, ex appositis in eo clausulis certo
appareat.

102. Vigens disciplina quoad huiusmodi procuratores
apud Romanam Curiam '. Pro privalis. « 1° Christi lideli cuique

1 Ordo servandus in S. Congr.s Tribun.s Offic.5 Roin. Curiae 29 Sept.
1908, Pars I, Cap. X. CO. I, 5b.

Br.AT - Comm. Text. Cod. Iur. Can. !)

130 Lib. I. - Normae generales

patet aditus ad S. Sedis oflicia, servata rite forma quae decet, et
facuttas est cum iisdem agendi per se de suis negotiis... ».

« 3° Si vero procuratoris desideret operam, eius eligendi ar-
bitrium sibi relinquitur, servatis tamen normis C. IX sect. I con-
slitutis » (ut infra).

Pro Ordinariis. 4° Ordinarius unusquisque potest ipse per se
in variis Aplcae. Sedis Ofticiis negotia libere tractare, non solum
quae seipsum spectent, sed etiam quae dioecesim ac sibi subditos
fideles ad ipsum contugientes.

5° Ouoties Ordinarius velit ipse per se de negotio aliquo agere,
sive praesens in Curia, sive per litteras a sua sede mittendas, Of-
ticium praemonebit quocum ei erit agendum. Tunc vero in posi-
tione adnotabitur: personalis pro Ordinario; resque nullis inter-
positis procuratoribus agetur.

6° Ordinarius, qui petit directo agere cum Oflicio aliquo, sibi
assumit solvendas impensas, non modo pro acceptis redditisque lit-
teris et scriptis, aut pro aliis rebus necessariis, sed etiam pro taxa-
tionibus praescriptis in singulis actis.

8° Si procuratore uti velint, normis inhaerebunt c. IX, sect. 2
declaratis.

9° Mandatum, quo ab Ordinario procurator eligitur, potest
usque rescindi ad formam iuris communis; in eamque rescissionem,
utpote rem ad tiduciam pertinentem, nulla datur inquirendi aut
expostulandi facultas.

10° Vicario capitulari non licet, electum ab Episcopo procu-
ratorem cum alio mutare; at poterit cum S. Sedis Officiis directo
agere, ad normam art. i°, 5° et 6° huius sectionis».

De procuratoribus privatis l. « 1° Oui ad S. Sedem recurrens
sui particularis ac privati negotii causa uti opera velit procuratoris,
potest ad id munus deputare quemlibet suae tiduciae virum, dum-
modo catholicum, integra fama, et ad Otlicium, in quo agenda sit
res, minime pertinentem. Fraeterea oportet eumdem legitimo man-
dato munire, quod in Actis, ad ipsius Officii cautionem, servabitur ;
aut sin minus apud Moderatores eiusdem in tuto ponere delecti
viri honestatem et requisitas conditiones.

1 Ibidem. C. IX.

Tit. IV. - De rescriptis 131

2° Si exhibitum- virum Moderatores iudicaverint admitti non
posse certiorem facient mandantem, ut aliter consulat.

De procuratoribus publicis. 3° Ad procuratoris iminus legitime
et constanter obeundum pro Episcopo eiusque dioecesi, oportet in-
scriptum habere nomen in procuratorum albo, quod patebit in Of-
Jicio a secretis S. Cong. Consistorialis.

7° Nihil obstat quominus Ordinarius procuratorem eligat virum
nondum in album relatum; qui tamen ante quam exerceat man-
datum, inscriptionem postulabit.

Hoc autem in casu Ordinariorum prudentiae relinquitur ante
videre, num cui forte obstaculo propositus procurator possit essc
obnoxius, ne sese repulsae periculo obiiciant.

8° Praeter inscriptionem in album, ut quis publicus habeatur
et stabilis procurator dioecesanus, necessario requiritur iustum Or-
dinarii mandatum ab adlecto exhibendum. cuius mandati authen-
ticum exemplar apud Officium a secretis Consistor.8 Cong." depo-
netur.

10° Ouae scripta data sint obsignala, inviolata transmittenda
sunt; neve procurator unquam ullave de causa sibi fas esse ducat
ea resignare. Oua in re cuiusvis generis culpa censebitur gravis.

13° Nemini procuratori licet pro sua opera maiorem pecuniae
summam exigere quam quae pro rescriptis, Brevibus, Bullis Ofli-
ciorum S. Sedis constituta sit atque descripta: quani qui fregerit
legem, restitutionis obligatione tenebitur, etiam poenis aliis non
irrogatis ».

103. Initium effectus iuridici rescriptorum. Rescripta quae-
cumque prae se ferunt datam temporis quo a Curia expediuntur,
et per eam exprimitur, quod apud Canonistas audit tempus datae,
sed praeterea in quibusdam rescriptis necessarii sunt exequutores,
ut rescriptum sortiatur proprium etlectum. Hinc considerari potest
quoad ea, et debet, tempus quo rescriptum ofiertur illi personae
quae illud exequutura est, et hoc apud Auctores vocatur tempus
praesentatae. Demum est animadvertendum aliud tempus, videlicet:
exequutionis rescripti.

« Gratiae l, quae a S. Sede scripto conceduntur, communiter
ab ipsa directo promanant per pcrsonas et Oflicia iure recognita.

1 Ordo servandus... Pars II, Cap. III, nn. 3°, 4°. CO. I, 63.

132 Lib. I. - Normae generales

Quandoque vero supplex oratoris libellus ad Ordinarium, vel ad
alium eius loco ecclesiasticum virum per personas et Offlcia me-
morata remittitur, cum facultatibus petitam gratiam largiendi, sive
totam sive certis limitibus circumscriptam.

Ubi vero ab ipsa S. Sede, interposito nemine, gratia imper-
tiatur, exarari rescripta possunt, aut forma gratiosa, aut commis-
soria. — Si forma gratiosa, exsequutorem suapte natura non po-
stulant ». Ab his ergo incipit can. 38. Rescripta cuiuslibet iuxta
Tituli inscriptionem quibus gratia expetita conceditur, ergo rescripta
tum gratiae. tum iustitiae, sed haec sine iudicis interventu ad il-
lorum effectum, nam dicitur sine interiecto exequutore idest: « in
forma gratiosa », effectum habent, seu pariunt ius quaesitum oratori
vel illi pro quo impetratum est ad normam can. praec.8, a momento
quo datae sunt litterae non iam oratori aut procuratori, sed a tem-
poris datae momento, ita ut necesse sit tunc existere causas expo-
sitas in rescripti parte narrativa, proindeque voluntas rescribentis
dimetiri debet ex circumstantiis illius datae, sicut et vis ac extensio
rescripti; cetera vero rescripta cuiuslibet ut supra, tum « in forma
commissoria » tum « remissis precibus Ordinario cum facultatibus »
a tempore exsequutionis per delegatum in postremo casu, per me-
rum executorem in altero. Hoc ergo inspicere oportet pro edicacia
rescripti iuridica quoad veritatem causarum, vim rescripti eiusque
amplitudinem. Haec omnia iuri praecedenti in normis congruunt
« quando agitur de rebus gratiae » (loc. cit.).

104. Conditiones in rescriptis expressae sunt clau-
sulae insertae, quae vel obiectum rescripti respiciunt forsitan
gratiam limitantes, aut moderantes usum, vel exequutionis for-
mam aut delegati conditiones exprimunt. Has distinguens alio sub
respectu ait can. 39. Conditiones in rescriptis singulis, sed qui-
buslibet secundum tituli inscriptionem, tunc tantum (alias enim uti
accidentales sunt habendae praecepta eontinentes vel monitionem)
essentiales pro eorumdem rescriptorum validitate servandae cen-
sentur appositae, cum incipiendo per particidas unam alteramve
*i, dummodo, vel aliam eiusdem significationis grammaticaliter,
non iam ut dicebatur ab Auctoribus « ablativo absoluto » expri-
muntur.

Cum hae pertineant ad formalem rescriptorum naturam, expli-
care oportet formam legitimam rescriptorum S. Sedis adesse, semper

Tit. IV. - De rescriptis 133

ac in eorum expeditione servantur solemnitates requisitae de iure
et stylo Curiae. Pormalis rescriptorum natura exurgit ex contentis
in rescripto quoad eorum significationem. Ad hanc requiritur 1° nar-
ratio seu species facti, sed non semper in eo inseritur, in qua expo-
nuntur obiectum et causa supplicationis iuxta libellum S. Pontifici
seu S. Congregationi oblatum; 2° ipsa supplicatio, quae cuin nar-
ratione, si haec inserta tuerit, constituit corpus seu obiectum signa-
turae. idest partem expositivam, cui 3° sequitur pars dispositiva, fn
qua K. Pontifex vel S. Congregatio exprimit et rem concessam et
conditiones factae concessionis, de quibus in canone dictum est,
Ouoad materialem rescriptorum naturam, quo.vvl ea nempe quae
statim in eis inspiciuntur. est legitima forma, si praemittitur nomen
S. Congregationis vel Ofiicii rescribentis, quia ' « Epistolae ac re-
sciipta redigentur communiter in foliis, quae inscriptum gerant suae
Congregationis nomen, induentque formam ex instituto Romanae
Curiae vigentem ». Hinc adiiciatur oportet annus. dies, mensis,
locus, atque iliae adsint subscriptiones ac sigillum quae ex iure vel
stylo Curiae Komanae requiruntur pro diversitate rescriptorum ex
SS. KR. Congregationibus promanantium.

Quoad tormam et subscriptiones Actorum SS. Congregationum
et Tribunalium ac Ofliciorum S. Sedis, de quorum authenticitate
facilius in praxi constat. consuli possunt Normae peculiares: Cap. VII.

— Art. I. Congr. S. Officii 6°. — Art. II. Congr. Consistorialis 10°.

— Art. III. Congr. de Sacramentis 13°-t~°, 24°. — Art. IV. Congr.
Concilii 7°. « Congressus autem est, ad normam iuris communis,
...ordinarias res expedire, solitas gratias concedere usitatis formis...».

— Art. X. Congr. pro negotiis ecclesiasticis extraordinariis. « Huius
pariter Congr/ ...ratio disciplinae immutata manet... ». — Art. XI.
Congr. Studiorum... « 4° Si qua velit in posterum studiorum Uni-
versitas aut Facultas nova constitui, opus est id lieri per Kreve.
Nulla pariter in praesentem Facultatum et Universitatum statum
gravior immulatio induci poterit nisi per Breve ». — Cap. VIII.
Art. I. Sacra Poenitentiaria. « 3° Iuxta memoratae Const. ln Apo-
stolicae ~ Kened. XIV praescripta, omnia secreto et gratis in hoe
sacro tribunali expedientur ». Illa Const. non respicit concessionem
et usum indulgentiarum nunc temporis sita sub ipsius Tribunalis com-

1 Ordo servandus... Pars II, C. VI, n. 6°. CO. I, 73. — - 7 Apr. 1724.

134 Lib. I. - Normae generales

petentia. — Cap. IX. Art. II. Dataria. « 3° Bullae collationis prima
perscriptio (minuta) fieri debebit ab uno adiutore, et loco erit ve-
teris, uti vocant, supplicationis ; eaque in actis servabitur ad cau-
tionem et recognitionem, si qua forte inciderit impugnatio. Nihil
immutatur in invecto usu providendi nonnumquam beneficiis per
decretum simplicis signaturae, hoc est nullis Bullis expeditis.

4° Subscribetur Bullis a Card. Datario, eoque impedito. a Card.
a publicis negotiis seu a secrefis Status, contra posita subscriptione
illius officialis. qui primus ordine temporis post Datarium sit, et
in officio adsit ».

105. Subintelligenda conditio ut plurimum essentialis.
Ex cap. 2 huiusmodi Tituli Decretalium est desumptus can. 40.
In omnibus gratiae ac iustitiae rescriptis cuiuslibet auctoritatis sub-
intelligenda esl tum ex rei natura, tum ex legislatoris ecclesiastici
voluntate. etsi non expressa verbis nec implicite, conditio: Si preces
veritate nitantur tum circa motiva seu causas ob quas illae porri-
guntur, tum circa facta alioquin exprimenda; salvo praescripto
can. 45, quando reticentia huiusmodi veritatis validitati rescripti
non obstat, et can. 1054, quando matrimonialis dispensatio non ir-
ritatur « etsi unica causa finalis in precibus exposita falsa fuerit ».
Prima exceptio iam vigebat ob cap. H de praebendis et dignita-
tibus in 6° (III. 4), secunda vero fuit ampliatio eiusdem capitis
ad falsi quoque expressionem quoad dispensationes a minoribus im-
pedimentis facta per Pium PP. X in Normis peculiaribus l.

106. Quo tempore sit illa conditio necessaria. Ad distin-
ctionem rescriptorum in can. 38 declaratam respectum habet, quoad
subintellectam ex can. 40 in rescriptis clausulam can. 41. — In
rescriptis proprie dictis et absque alia distinctione quorum nultus
est executor. quia « effectum habent a momento quo datae sunt lit-
terae », preces veritate nitantur ob can. 40 oportet tempore quo
huiusmodi rescriptum unumquodque datum est, per idem cogno-
scendo; in ceteris ob similem ralionem ex can. 38, tempore exe-
cutionis, quando « effectum habet», existere opus est veritatis fun-
damentum. Sic facilior evasit intricata disciplina ob varia iuris
Decretalium capita.

107. Vitia rescriptorum vocantur a Doctoribus et in Codice

1 Ordo servandus... Cap. VII. Art. III, n. 21°. CO. I. 91.

Tit. IX. Dc rescriptis 135

defectus in parle expositiva rescripti. De liis loquitur can. i2. —
§ 1. Reiicentia veri alicnius facti ex iure vel stylo Curiae expri-
mendi ab oratore, seu subreptio, quod verbum intentionem ac frau-
dem innuit, sed ex usu ab eadem voluntate atqno cognitione obli-
gationis abstraliit. dum additur: in precibus, non obstat, quod in-
terest post faclura scire, guominus rescriptum per illas obtentum
vim habeai etiam impetratum « pro alio praeter eius assensum »
(can. 37) ratumque sit, vel recognoscatur ut validum in foro quoque
externo. quamvis in hoc vitium illud in probatis esset, dummodo
eccpressa fuerint « in precibus » inter necessaria ut supra, ad minus
ea, quae de stylo Curiae rescriptum concedentis sunt etsi non de
iure scripto ad validitatem exprimenda. In hoc stylo seu usu Curiae
Romanae ab Auctoribus relato, sub hoc Decretaiium titulo vel pro
diversis materiis, distinguere oportet, quae propter ius scriptum
(forte nunc saltem quoad necessitatem huiusmodi mutatum) require-
bantur in praxi, et alia « necessaria exprimenda » solo ex Curiae
Romanae stylo. De his enim non de illis inteiligenda est §us canonis,
excepto casu quod illorum aliquod in stylum futurum transeat.

Praeter vitium subreptionis, datur aliud quod facilius malae
lidei erit tribuendum, de quo statuit § 2. JVec obstat velut norma
generalis ut in §° praec. expositio falsi quoad facti circumstantias
vel motiva seu causas in precibus, seu obreptio ut iam dicebatur
a Doctoribus ex praec. iure, dummodo a) vel unica causa propo-
sita b) vel ex pluribus propositis causis concessionis, quae possunt
esse motivae seu tinales propter quas rescribens gratiam concedit,
et impulsivas quae non movent principaliter rescribentem utgratiam
concedat absque ipsis etiam concessurum, sed facilius idipsum pe-
ragit. propter quod ail canon una saltem motiia, cui aequipollent
omnes simul impulsivae, vera sit. Falsitas vero circumstantiarum,
si liae sunt accidentales gratiae aequaliter concedendae, non obstat;
sin autem facti speciem iuridice mutent, tunc gratia fortassis rescripto
obtenta non illum casum attingeret.

Cum rescripta queant unam continere gratiam respectu nempe
unius legis canonicae vel ad eumdem effectum iuris ordinatam v. gr.
ordinationem forsitan pluribus ex legibus vetitam, aut e contra
plures gratias in effectu non connexa, pro his semper. pro illis vero
quandocumque casus detur. ac secundum reg. iuris 37 in 6°. « Utile
non debet per inutile vitiari ». sequitur in can. i2. § 3. Vitium

1H6 Lib. I. - Normae generales

obreplionis vel subreptionis disiunctive aut copuiative accidant in
una tantum parte rescripti, nempe : in expositione facti vel cau-
sarum pro una gratia, unde huius concessio sit nulla iuxta prae-
cedentes canones, aliam partem eiusmodi expositionis verae ac suf-
ficientis respectu ad alteram gratiam, et consequenter hanc con-
cessam non infirmat vel viribus destituit, si una simul ex tenore
concessionis plures gratiae in ordine ad plures ut supra leges, ac
in eodem datae tempore, eo quod additur singulariter per rescri-
ptum, idemque dicatur fortiori motivo quando per diversa rescripta
concedantur. In hoc enim postremo casu multoties nec dubium
exurgeret.

108. Invaliditas rescriptorum Sedis Aplcae. ob prae-
viam denegationem. Pius X. s. m. in Normis peculiaribus ' sic
edixit : « Etsi, abrogata iurium cumulatione in Sanctae Sedis ofliciis
(generaliori sensu), sua cuique negotio sit constituta sedes, (iuxta
scopum partiale const. « Sapienti consilio»); nihilominus. quia in
peculiaribus casibus dubitationi, aut errori locus esse potest, tirma
manet antiqua lex (nempe : Innoc. XII Dec. « Ut occurratur»
4 Iun. 1692), qua, delato et excepto ab aliquo Officio (ut supra)
supplici libello pro impetranda re sive ad gratiam pertinente sive
ad iustitiam (idest : ad iudiciale forum), nemini ulla de causa licet
aliud suo marte Officium ad eumdem tinem adire; sed opus est
adsensu Oflicii ipsius quocum agi coeptum est, aut Congregationis
Consistorialis decreto, quo venia detur transmittendi negotii. —
Quaevis concessio ab Officio alio profecta, contra memoratam le-
gem, irrita esto ».

Cum haec irritans prohibitio congruat iuris principio in re-
gula 84 in 6° expresso : « Cum quid una via prohibetur alicui,
ad id alia non debet admitti », fuit retenta cum correctione atque
ampliata iuxta idem principium in can. 43. Gratia etiam respectu
iudiciorum ab una Sacra Congregatione qualibet vel Officio Ro-
manae Curiae ex illis sex in art°. 111 Caps. IV tit1. VII recensitis,
nam de Tribunalibus eiusdem Curiae remittendum ad Lib. IV, de-
negata, quod supponit « delato et excepto supplici libello » additque
negativam responsionem eidem datam, non solam reiectionem illius
propter Congregationis iudicatam incompetentiam. invalide « gratia »

1 Ordo servandus... Pars altera. Cap. I, 2°.

Tit. IV. De rescriptis 137

illa singularis a(> alia respectu denegantis ae disiunctive a) Sacra
Congregatione b) vel Offirio e) aut a lori Ordinario, praecise
a ob illam denegationem antea declaratam, nam dicitur: etsi po-
testatem habente sive iuxta Normarum textum quoad illam et istud,
sive ordinariam delegatamve quoad Ordinarium, conceditur eqni-
dem per rescriptum vi voeis quamvis alia sub forma v. gr. Brevis,
b) sine assensu Sacrae Congregationis vel Of/irii quocum vel qui-
buscum licite ant illicite, nam lex ista irritans continet quoque nor-
marum prohibitionem ex verbis coeptum fuit, nnde invaliditas est
asserenda quamvis denegatio, quae fortassis timeatur, non praeces-
serit. Et quamvis S. Poenitentiaria sit non Congregatio nec Oflicium,
sed Tribunal, canonem respicere solummodo forum externum edi-
citur per clausuiam : salvo iure S. Poenitentiariae pro foro in-
terno etiam quoad gralias in foro externo positive denegatas. Ouid
vero quoad indulgentias forsan concessas alicui orationi, cuius ap-
probatio luit, quamvis occulte, per Sacram Congrem. Supremam de-
negata? Absdubio ex postrema canonis clausula est invaliditas con-
cessionis earum asserenda ob defectum voiuntatis in S. Poeniten-
tiaria de praetermittendo iure S. Congr8. S. Oflicii.

109. Extensio can3. praec\ ad Ordinariorum rescripta
expostulabatur lationabiliter ob eandem reg. 84 luris in 6°. Ouae
ampliatio sic moderata fuit in can. 44. — s I- JVemo cuiuscumque
gradus, oflicii, dignitatis, etiam religiosus religionis clericalis ex-
emptae, gratiam eandem in singulari ex iurisdictione profecturam
a proprio, cui subiicitur et competente quoad illam v. gr. dispen-
sationem impedimenti cuiusdam matrimonii, Ordinario, (can. 198,
§ 1) et religiosus supra dictus ab uno Superiore ipsius maiore, de-
negatam positivo modo iuste vel irrationabiliter, ab alio Ordinario
etsi proprio. ut supra declaratum est, vel solum competente prlaf,
nulla facta praecedentis denegationis quoad eandem gratiam v. gr.
per Superiorem regularis quoad facultatem audiendi confessiones
confratrum iu Ordine clericali, mentione in cuius omissione sita est
praescripti transgressio ; facta autem mentione iam declarata, pro-
setjuitur canon, ac proinde licite precibus porrectis huic Ordinario
alii saltem competenti, Ordinarius hic gratiam de qua in canone
nr roncedat, prolubitio haec supervenit huic Superiori ecclesiastico
equidem illud scienti. ast solum sub conditione : nisi habitis praevia
expostulatione vel non apriore Ordinario nempe: qui eandem gra-

138 -Lib. I. - Normae generales

tiam denegavit ut supra, denegationis rationibus. His tamen delerre
non tenetur vi canonis, seti prudentiam sequi debet cum mutua re-
verentia aliis Ordinariis debita.

Praecedentis §' praescripto multiplici « aut actum esse nullum
aut inhabilem esse personam expresse vel aequivalenter (non) sta-
tuitur » (can. II). Hinc gratia prius denegata, si postea obtineatur
vel concedatur respective secundum canonem vel contra illum est
validum rescriptum, nisi casu quo incidat sub §° 2. Gratia quae-
libet a Yicario Generaii « qui Episcopum potestate ordinaria in
toto territorio adiuvat » (can. 366, § \)denegata positive, praeviis
ergo precibus, et poslea, sub conditione : nulla facta huius dene-
gationis sola mentione. cum hoc subreplionis vitio ex simplicitate
vel dolo ab Episcopo impetrata, invalida est vi huius canonis,
quam Episcopus per clausulam v. gr. motu proprio aliamve con-
venientem posset validam facere ; propter Episcopi tamen maiorem
debitam reverentiam sequitur : gratia autem quaecumque ab Epi-
scopo « et nomine Episcopi, in iure venit quoque Abbas vel Prae-
latus mdlius » (can. 215, §2) denegata ut supra nequit valide vi
huius canonis denegantis facultatem, efiam facta huius denegadonis
mentione, a Yicario eiusdem Generali, non consentiente Episcopo,
quo consensu recederet a propria decisione, impetrari. Statulum
valde congruum regulae iuris "2 in (>° : « Oui facit per alium, est
perinde ac si faciat per seipsum ».

110. Rescripta motu proprio concessa cum vitio. De
clausula huiusmodi decrevit Bonif. VIII in cap. 23 « de praebendis
et dignitatibus » (III, 4): « Si motu proprio alicui aliquod benefi-
cium obtinenti conferamus aliud de illo non habita mentione: non
ob hoc gratiam huiusmodi, quae de nostra mera liberalitate pro-
cessit (et haec est decidendi ratio), invalidam volumus reputari.
Secus si ad petitionem illius vel alterius pro eodem oblatam, gra-
tiam huiusmodi faciamus : tunc enim quanlumcumque modicum
beneficium taceatur in ea. ipsam vcluti subreptitiam vires nolumus
obtinere ». Imo Clemens V in Conc. Viennensi ait J propter illam
clausulam : « provisionem seu gratiam huiusmodi fore validam de-
claramus, qualiacumque fuerint benelicia, dignitates, aut personatus
cum cura, vel sine cura, et in numero quantocumque quae is habeat,

1 Cap. 4 eiusdem tit. in Clem.

Tit. IV. De rescriptis 139

cum sibi provisio facta fuil ». Haec disciplina communissime ad
quaslibet gratias ante Codicem extensa sic transcripta invenitur in
can. 45. — Cum rescriptis « tum Sedis Apostolicae tuin aiiorum
Ordinariorum » ad preces alicuius pro se vel pro alio impetratis ap-
ponitur, ul patet in parte dispositiva, clausula: Motu proprio iuxta
illud Bonif. VIII (loc cit.) : « Motu quoque proprio tunc solum gratia
fieri censeatur, cum hoc expresse cautum fuerit in eadem », valent
quidem ea rescripta, si in precibus reticeatur bona vel mala fide
veritas facti alioquin e\ iurc \. gr. ex can. 44. § 2 vel ex Curiae
stylo necessavio exprimenda, unde cum huiusmodi subreptionis vitio:
non tamen « valent » rescripta cum praelaudatae clausulae muni-
mine in sequenti solo casu obreptionis: si falsa causa a) finalis
proindc motiva b) eaque unica proponatur, quando nempe « obstat
obreptio, quominus rescriptum vim liabeat » (can. 42), salvo prae-
srriplo quoad obreptionem in canone hoc expressam can*. 1054
statucntis validitatem rescripti etiam carentis praefata clausula
motu proprio, « etsi unica causa finalis in precibus exposita falsa
fuerit » (can. 1054).

111. Limitatio effectus clausulae motu proprio ex can.
praecedenti. CongrUit iuri Decretalium in fontibus Codicis citato.
seu cius vctus ex integro refert» (can.6, 2°) can. 40. Rescripta quae-
libet ut in can. praec. etiam verbis motu proprio concessa a) personae
de iure communi id est ; ex Codicis aliquo canonc v. gr. « can. 22o7i.
§ 2 » (can. M), § 2) inhabili ad consequendam valide gratiam de
qua agitur in tali rescripto, sicut de beneficii provisione cavebat
cap. 9 « de rescriptis » in 6°, itemque edita praefata rescripta
b) contra alicuius loci legitimam consuetudinem scilicet : « ratio-
nabilem et legitime per annos quadraginta continuos et completos
praescriptam » (can. 28), vel statutum peculiare, sive norma sit
iuxta canones condita v. gr. per Capitulum, sive auctoritate domi-
nativa in religionibus, aut vi iurisdictionis illud promanet, multo
magis si iuramento roboratum aut maiori auctoritate sit confirma-
tum, vel denique sit privilegium, c) vel contra ius alteri quaesi-
tum secundum quod scriptum est in cap. 8 « de rescriptis » in <» :
« cum talis restitutio (ad gratiam prius revocatam . ubi aliud non
exprimitur. intelligatur fieri sine iuris praeiudicio alieni », non sus-
tinentur, quia et inhabilitas illa et « locorum specialium consue-
tudines et statuta » et personarum singularium iura, cum haec

140 Lib. I. - Xormae generales

omnia « sunt facti, et in facto eonsistant, potest rescribens proba-
biliter ignorare » *, unde rationabiliter legislator voluit ut per re-
scripta praedicta, « nisi expresse caveatur in ipsis, non intelligatur
in aliquo illis derogari », idest : ut ait canon : nisi expressa de sin-
gulis praedictis derogatoria clausula, nec sufliceret illa cc non ob-
stantibus quibuscumque in contrarium », rescripto apponatur. Imo
« derogatoria clausula » apposita esset intelligenda iuxta potestatem
rescribentis, ac non amplius.

112. Errores materiales in rescriptis. Plura sunt Decre-
talium capita in titulo « de rescriptis » et in altero .« de (ide in-
strumentorum », per quae nullitas vel validitas asseritur secundum
quod falsitatis documenti suspicio adsit vel secus. Melius quoad re-
scripta providetur per can. 47. — Rescripta non fiunt irrila ob
errorem, qui facile accidere potest, non tantum ex omissionc ali-
cuius litterae, ut iam decreverat Honorius III in cap. 11 cc de fide
instrumentorum » (II, 22) hac de causa non esse cc rescriptum Apo-
stolicum, ut asserebatur, vitiosum », sed etiamsi error accidat in
nomine a) personae, quo haec etiam ex parentibus denominatur,
designante forsan personam diversam ab ea. cui v. gr. ob dillicul-
tatem cognominum aut nescientiam de persona in formulante preces,
cel a qua propter defectum vel negligentiam amanuensium per quos
scribuntur quae conceduntur rescripta, b) aut cc ob errorem in no-
mine » loci, etsi locus iste insertus sit dioecesis (derogato cape. 34
cc de rescriptis » 1, 3), in quo ipsa persona, cui conceditur rescri-
ptum, moratur actu, c) aut cc ob errorem in nomine » rei de qua
agitur, hac non substantialiter mutata respectu gratiae concessae,
nam praefati errores in ordine ad mentem ac voluntatem rescri-
ptum concedentis accidentales sunt, quod cavetur in sequenti clau-
sula : dummodo, iudicio Ordinarii, quia de re fori externi ut plu-
rimum agitur, et ne arbitrio privatorum nimis ac periculose defe-
ratur, nulla sit ob circumstantias tum rescripti tum eiusdem im-
petrationis de ipsa persona vel re circa quas error versalur, dubitatio
prudens. Hinc certitudo moralis obtentae gratiae in huius canonis
obiecto attenditur, potiusquam de materialibus ipsius rescripti con-
ditionibus curetur.

Ad vitandas de rescriptis dubitationes. data est norma Curiae

1 Cap. 1 « de constitutionibus » in 6°.

Trr. IV. - De rescriptis 141

Romanae scriptoribus amanuensibus £ : Hi « curam omnem adlii-
bebunt, ul quavis menda scriptura careat; nec subscribendam tra-
dent, nisi prius altente perlegerint. Huic diligentiae qui desit iden-
tidem, praebere poterit causam, cnr in ipsum severins animadver-
tatur. Absoluta scriplione, nomen suum et cognomen initialibus
litteris positioni adiicient in confecti operis testimonium ».

113. De praevalentia rescriptorum mutua. Reg. iuris 34
in 6°: « Generi per speciem derogatur » multis fulcitur Decreta-
lium capitibus in tit, « de rescriptis » (I, 3) tum iustitiae tum gra-
tiae. Quapropter his congruenter praescribit can. 48. § 1. Si con-
tingat ut in paucioribus casibus ul de una eademque re, singulari
negotio vel causa, duo rescripta inter se contraria quoad parlem
eorum dispositivam, ita ut servari utrumque nequeat. impetrentur,
etiam ante ipsorum exequutionem fortassis requisitam, rescriptum
peculiare respectu contrarii sive quoad personas, sive quoad ne-
gotia, tempus utendi gratia, etc, propter quod dicitur : in iis quae
peculiariter ejeprimuntur, praevalet generali, hoc est : illud non
istud quoad idipsum valet.

Ex pluribus Decretalium capitibus, quae decernunt circa op-
posita sibi invicem rescripta iustitiae aut gratiae, conflata est § i.
Si sint aeque peculiaria quoad rem vel modum etc. « quae expri-
muntur » vel generalia circa clausulam invrcem oppositam vel
concessionem, qua « inter se contraria » liunt rescripta, prius tem-
pore datae praevalet posteriori, iuxta regulam iuris 54 in 0°: « Qui
prior est tempore. potior est iure », sed cum vis rescriptorum
pendeat a voluntate concedentis recte excipitur, a) nisi in altero
nempe : « posteriori » fial expressa mentio de priore ob tempus
datae, propter illam videlicet Superior censetur revocare primam
concessionem, nondum exequutam, ne actuni inutilem ponere dica-
tur, aut b) nisi prior impetrator ob exauditas prioris rescripti
preces dolo vel notabili negligentia suo rescripto usus non fuerit
per eius praesentationem exequutori vel per gratiae in eo concessae
etTectum. Quoad dolum, « quia fraus et dolus alicui patrocinari non
debent » 2, et secundum reg. iuris 48 in (»° : « Locupletari non
debet alitpiis cum alterius iniuria vel iactura », hanc enim prae-

' Ordo servandus... Pars II, Cap. VI, n. 6°. — - Capp. 15 et 1G
« de rescriptis » tit. 3 Lib. 1.

142 Lib. I. - Xormtte generales

supponit dolus malus de quo in canone, quem « Labeus sic definiit
dolum malum esse omnem calliditatem, fallaciam, machinationem
ad circumveniendum, fallendum, decipiendum alterum adhibitam ».
Quoad negligentiam vero principium iuris sub reg. 25 in 6° est sic
enunciatum : « Mora sua cuilibet est nociva » ; ad hoc tamen debet
esse notabilis in rescriptorum usu eo quod sicut ait regula 60 in 6° :
« Non est in mora (apud ius), qui potest exceptione iegitima se
tueri )> propter quam sollicitudo non est ab eodem adhibita.

§ 3. Quod si eodem die fuerint concessa atque in §° 2a iuxta
illius tenorem exclusa ab eiusdem praescripto, idcirco subditur:
nec liqueal uter inter obtinentes rescripta « aeque peculiaria aut
generalia » (§ 2) prior « tempore » impetraverit suum rescriptum,
si enim constaret applicanda eis foret praecedens norma. utrumque
irritum est vi huius canonis, et, si res ferat tum in se tum propter
circumstantias, rursus ad eum qui rescripta praefata dedit, et unus
praesupponitur, est recurrendum ad rescriptum iterum obtinendum
vel convalidandum. Hinc si huiusmodi rescripta prodierunt ab auc-
toritate diversi gradus, non huiusmodi praescriptum vigeret, sed
maioris auctoritatis rescriptum nempe : Sedis Apostolicae, vel Le-
gati alteri Ordinarii praevalere debebit.

114. Interpretatio quorumlibet rescriptorum. Duo sunt
praevie consideranda. Non est dubitandum omnia rescripta libera-
litatem aut benignitatem rescribentis continere, prout favorem con-
tinent vel interrogationi satisfaciunt, et quantum alterutra extendatur,
parte rescripti dispositiva nobis monstrat rescribens. Insuper non ad
modum legislatoris procedit Superior rescribens, nam ille leges dat
omnibus per iurisperitos explicandas attentis ecclesiasticis normis,
iste econtra cum privatis loquitur velut paterne dans responsum. Ex
his cognoscitur facile, quam rationabiliter ait can. 40. Rescripta
quaelibet intelligenda sunt praeceptive, atque mens ac voluntas re-
scribentis velut certa habeatur a) secundum propriam verborum
adhibitorum in se ac in clausulis significationem, quae fortassis erit
iuridica, sed ut plurimum b) et communem loquendi usum in ma-
teria de qua agitur ac in loquutionibus adhibitis; pars vero nega-
tiva sequitur secundum reg. iuris 71 in 6° : « Quod alicui gratiose
conceditur, trahi non debet ab aliis in exemplum », nec debent « re-
scripta » quoad eorum concessionem vel responsionem ad casus
alios propter personas vel negolia vel tempus vel locum vel alias

Tit. IV. - De rescriptis 143

circumstantias praeter. expressos magis vel minus determinatos
exlendi. I<1 enim proprio arbitrio fieret, quin auctorilas idipsum
fulciret.

115. Subsidiaria in dubio perseverante norma. Canoa
praecedens in usu applicandus rescriptis quandoque mentem reci-
pienlis rescriptum ancipitem relinquet. I t ergo utilitas ex illis ca-
piatur secundum veritatem iuridicam, sequendum est praescriptum
can. -jO. In dubio, seu statu mentis non assequentis certo per nor-
mam praecedentem rescripti sensum, idque ob prudentem rationem,
rescripta singula a) iustitiae seu quae ad lites referuntur, « lis
autem a contentione limitis prius nomen sumpsit, de qua Virgilius:
limes erat positus, litem ut discerneret agris » ', sivedentur iudices,
sive causae committantur, sive restitutio in integrum concedatur,
sive controversias extraiudiciales respiciant, quoad intelligendas re-
scriptorum clausulas iuxta id quod factum fuit per Decretalium
diversa capita, et ob reg. iuris'30 in 6° : « ln obscuris minimum est
sequendum », b) vel iura aliis quaesita seu certo obtenta, etsi
nondum quasi — possessa, laedunt, secundum regulam Cancellariae
(( de iure (juaesito non tollendo » plenam aequitate iuxta illud prin-
cipium reg. iuris 48 in 6° ; « Locupletari non debet aliquis cum
alterius iniuria vel iactura », nisi de eontrario evidenter eonstet,
c) vel adversantur per quamlibet relaxationem legi, quae in bo-
num eommune ordinaiur ex propria uatura, in commodum priva-
torum v. gr. per dispensationem, aut illius limitationem ex rescripto
consequuturam, nam tune habet locum seu praevalet pars prima
reg. 15 iuris in 3° : « Odia restringi, et favores eonvenit ampliari »,
aut insuper sieut Bonif. VIII asserit de quadam dispensatione 2 :
« quam exorbitantem a iure oportet veluti odiosam restringi »,
vel denique, quamvis Innoc. III dicat :i : « eum benefieia Principum
sint interpretanda largissime t>, adnotetur oportet quod beneficium
in genere est: « benevola aetio gaudium eapientibus tribuens », sed
proprie ibi sumendum est : « benevola actio, seu liberaiilas (|iiae-
dam sine alterius praeiudieio praeter eommune ius concessa, non
eontra vel secundum ius », unde textui citato non contradicit ca-
non excipiens « rescripta quae » impetrata fuerunt <ul beneficii ec-

1 Cap. 10 « de verborum significatione s tit. XL lib. V. — -' Cap. 1
« de filiis presbyterorum »... tit. XI Lib. I in 6°. — 3 Cap. « Olim » 16
« de verborum significatione » tit. XL lib. I.

144 Lib. I. - Normae generales

clesiastici in can. 1409 definiti asseculionem, congruenter senten-
tiae Bonif. VIII * : « Ouamvis plenissima sit alias in beneficiis in-
terpretatio facienda : litterae tamen super obtinendis beneficiis
impetratae, debent (cum sint ambitiosae) restringi », seu ut ait
canon de singulis recensitis rescriptis, haec « in dubio » supra de-
clarato slrictam seu adversus concessionem servatis verborum pro-
prietate ac usu communi interpretationem rectam recipiunt ; cetera
quae sub litteris a)-d) non comprehenduntur, sine ulla distinctione,
seu omnia latam, scilicet : interpretationem in dubio ampliatam
postulant iuxta cit. reg. 15 iuris in 6° et cap. « Cum dilecti » 6 de
donationibus (III, 24) X, in cuius fine dicitur : « quia in contracti-
bus plena, in testamentis plenior, in beneficiis plenissima est inter-
pretatio facienda ».

116. Rescriptorum praesentatio Ordinario. In Normis
peculiaribus pro Curia Roraana 8 legitur: « Gratiae, quae a Sancta
Sede scripto conceduntur, communiter ab ipsa directo promanant
per personas et Oflicia iure recognita. — Ubi (ergo) ab ipsa San-
cta Sede, interposito nemine, gratia impertiatur (scilicet « supplex
oratoris libellus non remittitur ad Ordinarium vel ad alium cum
facultatibus petitam gratiam largiendi), exarari rescripta possunt,
aut forma gratiosa, aut commissoria. Si forma gratiosa, exsecuto-
rem suapte natura non postulant ». De his loquitur can. 51 di-
cens: Rescriptum quodlibet Sedis Aposlolicae ad normam can. 7
in quo nullus datur exsecutor, quia eius forma nullo modo est com-
missoria, tunc tanlum (quia per se non indiget exhiberi) dehet vi
huius canonis Ordinario loci vel religioso ad normam can 198, § 1
impetrantis, cui concessa est gratia, proprio secundum diversos
canones determinando propter subiectionem, vel in rescripto quoad
religiosos designato, praesentari, « qui Ordinarius illud suo recogni-
tionis rescripto roboret » ;t, a) cum id in eisdem litteris, sic enim
vocatur obtentum forsan diversa sub forma rescriptum, praecipitur,
nam est tunc conditio per se ad usus concessionis liceitatem,
b) aut de rebus agatur publicis, cuius generis indulgentiae sunt
communiter impertitae, sacrae reliquiae, publicae venerationi pro-
ponendae, aliaque huiusmodi 4, c) aut comprobare auctoritatem ec-

1 Cap. « Quamvis » de prabendis et dignitatibus tit. IV lib. I in 6°.
— 2 Ordo servandus... Pars II. cap. III, n.* 8° 4°; 29 Sept. 1908. CO. I.
■G3. — 3 Normarum loc. cit. — 4 Normarum loc. cit.

Tit. IV. - De rescriptis 145

clesiasticam conditiones quasdam in usum concessionis licilum
« oporteat, uti loci decorem in sacellis privatis, aliaque id genus ».
Canon igitur i ius vetus ex integro refert » (can. (i, 2°), sicut con-
tirmari potest quoad lilteras a) et b) per responsionem S. Congr.'
Indulgentiarum... sequentem l: «2° Utrum qui obtinel diversas fa-
cultates ab Apostolica Sede, scilicet altaris privilegiati personalis.
erigendi stationes Viae Crucis, benedicendi cruces, numismata, etc.
debeat exhibere dictas facultates Ordinario, etiamsi nulla mentio
facta sit in concessionum Rescriptis? ...Ad 2m: Affirmative quoad
Viae Crucis erectionem, Negalive relate ad alias facultates, nisi
aliter disponatur in obtentis concessionibus ».

11". De praesentationis rescriptorum tempore. Tum
rescriptis sub forma gratiosa de quibus in can. praec, tum aliis sub
forma commissoria oportet applicare can. 5?. Rescripta quaecum-
que, etiam « impetrata ad benelicii ecclesiastici assecutionem »
(can. 50) de quibus est cap. 12 de rescriptis in (>° (I, 3), quorum
praesentationi, illorum ad corroborationis scriptum, istorum ad exe-
quutionem, nullum est definitum in eis singulis vel in iure tempus
nam tunc id servandum esset, possunt eocsecutori, multo magis ei
qui ad cognoscendum tantum rescriptum debet, exluberi quovis
tempore pro arbitrio eius cui favet rescriptum, modo absit fraus,
quae forsan in alterius iacturam et dolus quae in deceptionem, ad
circumveniendum alium vel executorem lieret, nam « fraus et do-
lus (cuicumque) patrocinari non debent » 2. Ita iam decreverat
Bonif. VIII in cit. cap. Decret. : <r In praedictis itaque casibus de-
bes tu praebendam vacantem potius, quam impetrator ultfmus,
obtinere (non obstante praesentationis rescripti dilatione): dum ta-
men dolus tibi non possit, vel notabilis negligentia imputari », quae
ut videtur fraudi aequipollet.

118. Conditiones ad exsequutionis rescriptorum validi-
tatem. S. C. S. Ollicii ;! ad quaesitum: « Se sia valida una di-
spensa matrimoniale eseguila dalTOrdinario dietro l'avviso tele-
gralico, prima di avere ricevuto il documento autentico della gra-
zia concessa. R. Negative, nisi notitia tclegraphica transmissa fuerit
ex officio, auctoritatc S. Scdis. — Ssmus approbavit ». Idque con-
gruit dispositioni, quae legitur in cap. 12 de appellationibus... (II, 28)

1 5 Febr. 1841, n. 286. — 2 Cap. 15 de rescriptia, tit. 3 Lib I. X.
— :! 24 Aug. 1892, Collect. S. C. de Prop. Fide, n. 1810.

Blat - Comm. Test. Cod. I«r. Can. 10

146 Lib. I. - Normae generales

X, ubi Alex. III ait: « Si autem infra certum tempus lis decidenda
committitur, ex tunc term.inus incipit currere, cum iudices conti-
gerit litteras recepisse ». luxta hos ergo textus iuris et alios infra
referendos statuit can. 53. Rescripti cuiuslibet S. Sedis executor
sive merus sive delegatus invalide ob huius canonis praescriptum
iuri praec* congruens munere suo exequendi fungitur, quamvis
revera talis sit constitutus per rescriptum et id certo innotescat ei-
dem antequam a) litteras originales S. Sedis, seu idem rescriptum
receperit b) earumque authenlicitatem, propter signa in charta,
subscriptionibus, sigillo, etc. et integritatem ita ut nihil abrasum
vel interpolatum sit in eis, seu abesse suspicionem falsitatis, recogno-
verit iuxta illud cap. 6 de crimine falsi (V. 20) X: « Nos vero
litteras, quae tibi sub nostro nomine praesentatae fuerunt, diligen-
tius intuentes, in eis tam in continentia quam in dictamine, de-
prehendimus falsitatem : ac in hoc fuimus admirati, quia tu tales
litteras a nobis credideras emanasse... Atque sic explicit caput:
Propter quod sic litteras Aplcas. studeas intueri tam in bulla, tilo
et charta, quam in stylo, (ibi quoad personarum appellationem
declarato) quod veras pro falsis, vel falsas pro veris litteris modo
aliquo non admittas ». — Huius canonis praescriptum in utraque
sua parte cessat in casu sic expresso: nisi praevia receptioni lit-
terarum earumdem quoad concessionem gratiae notitia ad eum si-
mul certiorandum de conditionibus forsan ignoratis ab eo, sed es-
sentialibus ad exequutionem, fuerit auctoritate rescribentis sciiicet :
S. Congregationis, Tribunalis. Officii Romanae Curiae, saltem per
singularum Moderatores transmissa, quamvis telegramma, epistola,
etc. per agentem aliamve personam scribatur vel expediatur. Hoc
sensu est intelligenda recte duplex responsio S. Poenit. Ap. l: «E
noto che per disposizione del diritto (Cap. 12 de appellationibus.
Conc. Trid. Sess. XXII, Cap. V de Ref.) 1'Ordinario diocesano non
ha giurisdizione alcuna ad eseguire i Brevi Apostolici di dispensa
matrimoniale, prima che gli sia presentato il documento originale.
Cio posto, il Vescovo di Nicotera e Tropea umilrnente prega iavo-
rirgli la risposta a' seguenti quesiti: — 1. Ouesta canonica dispo-
sizione si applica anche a quelle dispense matrimoniali, delle quaii,
appena concesse, da partecipazione alTOrdinario il proprio spedi-

1 15 Ian. 1894. Collect. S. C. de P. F. n. 1858.

Trr. IV. - Dc rescriptis 14?

zioniere apostolico residente in Koma? — 2. Che e da farsi se
1'attuale Vescovo scopre che alcuni matrimoni, per cause urgen-
tissime, furono contratti dopo la partecipazione dello spedizioniere,
e prima che la Curia avesse il Breve originale, mentre le parti
sono in buona fede? — A.d I. Aflirmative. Ad 2. Opus esse novu
dispensationum exequutione ». Haec secunda responsio valebat in
praec. iure. nain ex Codice ad normam can. 204 § 2, posset Or-
dinarius urgentissimae dispensandi causae satisfacere in casibus
comprehensis sub can. 1043, 1045.

119. De rescriptorum forma requirente alterius exse-
quutionem. In Normis peculiaribus est scriptum * : « Si vero
commissoria forma rescripta expressa sint, opus habent exsecu-
tore». Sed duplex iste distinguitur ibidem, et sub duobus para-
grapbis in can. 54. § 1. Si in resrripto quolibet ac praesertim
Sanctae Sedis committatur expresse hoc verbo vel aequivalenter
merum gratiae, quae ab ipsa Sancta Sede re vera per rescriptum
impertiatur, exseeutionis ministerium, quatenus excludit verae iu-
risdictionis delegatae exercitium, talis exserutio resrripli ostensi
denegari positive aut per omissionem licite non potest a designato
exsequutore, seu « nec licet Ordinario exsecutionem detrectare,
nisi forte horum aiterutrum occurrat » (loc. cit.), quibus tertium
addit canon bis verbis nisi a) aut manifeste pateat, postea quam
exsecutor « summarie ac diligenter de omnium cxpositorum veri-
tate cognoscat », resrriplum illud singulare vitio subreptionis prop-
ter veri reticentiam necessario exponendi ad vitandam rescribentis
deceptionem, aut obreplionis seu lalsitalis in expositiva parte, non
solum illicite obtentum, sed nullum esse ad normam can. iiMli,
b) aut in resrripto eodem apponantur conditiones, non solummodo
« essentiales pro eorumdem validitate » (can. 39), sed aliae prae-
scriptae in eorundem concessionis liceitatem, quas praevie implen-
das e.rserutori constet post diligentem investigationeni non esse im-
pletas, et quaruin iniplementum non pertineat ad eum. Haec exce-
ptio tantummodo redderet licitam dilationem exsecutionis usque
ad illarum conditionum positionem, sicul dilatio praecipitur in se-
quenti exceptione: c) aut qui rescriptum impetravit, uti orator be-
neliciatus per illud, adeo, iudicio exserutoris, qualibet de causa

1 Pars. altera. Cap. III num.s 3° 4° 29 Sept. 1906. CO. I, 63.

148 Lib. I. - Normae generales

videatur indignus illius concessionis, ul aliorum offensioni (quin de
scanclalo proprie dicto sequenclo hic agatur) jutura sil gratiae con-
cessio; pro quo ultimo casu manet revocatum quoad propositionis
disiunctivae membrum, quod Alex. III Ravennae Arch.0 faciendum
praescripsit in suis Litteris, quae ad perpetuum vigorem in Decre-
talium Codicem relatae sunt \ ubi sic legitur: « Oualitatem negotii,
pro quo Tibi scribitur, diligenter considerans, aut mandatum no-
strum reverenter adimpleas, aut per litteras tuas, quare adimplere
non possis, rationabilem causam praetendas. Ouia patienter sustine-
bimus si non feceris quocl prava nobis 1'uerit insinuatione sugge-
stum ». — Ouod ius vetus in hypothesi sub littera a) non urget,
nisi quanclo vitium nullitatis, etsi probabiliter, non « manifeste pa-
teat», sub littera b) non urget caput Decretalium ullo modo, ac in
hypothesi sub littera c) non disiunctive ut in Decretali, sed moclo
in canone determinato est unice procedendum.

Scriptum est in Normis peculiaribus - : « Quandoque supplex
oratoris libellus ad Ordinarium, vel ad alium eius loco ecclesia-
sticum virum, per personas et Ofiicia memorata (Sanctae Sedis
iure recognita) remittitur, cum facultatibus petiiam gratiam lar-
giendi, sive totam sive certis limitibus circumscriptam ». De his
loquitur, prout ibidem in Normis, sequens § 2. Quod si in rescri-
pto praesertim S. Sedis, concessio gratiae petitae exsecutori com-
mittatur, seu « quum preces ad Ordinarium (seu alium, ut supra)
cum facultatibus remittuntur », per quas fit delegatus ad casum re-
scripti, « eius aequo iudicio rectaeque conscientiae imploratae gra-
tiae largitio permittitur », idest; ut ait canon: ipsius ius et obli-
gatio est, non pro libitu, sed ut clictum est aliis verbis pro suo
pruclenti arbilrio et conscienlia, seu voluntati bonae relinquitur,
graliam concedere vel denegare. In quo perficiendo normam directi-
vam habet: « habita ratione formae rescripti, rerum Sanctae Sedi
expositarum, et opportunitatis gratiae concedendae » (loc. cit. ex
Normis).

120. Mandati norma quantum sit ad validitatem ser-
vanda. Rescriptum forma commissoria datum, c!e qua duplici prae-
scripsit postremus canon, respicit can. 55. Exseculor sive ad me-
rum ministerium ut in § la, sive delegatus ad normam § 2ae,

1 Cap. « Si quando » 5 de rescriptis tit. III, Lib. I. X. — 2 Pars al-
tera. Cap. III, n. B°, CO. I, 63.

Tit. IV. - De rescriptis 149

procedere debel (indeque obligatur) in rescripti exsecutione «<l man-
dati normam (sic vocatur expressa in illo coramissio), unde illa
est saltem praeceptiva. Imo sequitur et nisi a) condiliones essen-
tiales, videlicet: clausulas, quae « per particulas si, dummodo, \el
alias eiusdem significationis exprimuntur 9 (can. 39), in litteris,
seu rescripto cuiuscumque formae, expresse appositas impleverit
seu in praxim plene deduxerit, b) ac substantialem propter dictas
particuias vel ob concatenationem actuum iniunctara procedendi
formam seu ordinera in exsecutione servandura, praesertim iu iudi-
cialibus, ac forraalitates servaverit, irrita est, ac si non fuerit apud
ius seu cum etlectu facta exsecutio. Buiusfflod* exemplum rcfert
Innoc. III ' his verbis: « Dictum insuper scnolasticum et coniudi-
ces suos inveuimus miuus provide processisse, cum enim iu litteris
nostris eisdem principaliter mandaretur, ut ad praedictam eccle-
siam personaliter accedentes, personae idoneae administrationem
committerent abbatiae, cui ad opus eius tieret hinc inde resignatio
subtractorum, ipsi formam mandati apostplici transponentes, illo
capitulo praetermisso : de aliis capitulis inordinate plurimum co-
gnoverant: propter quod processum ipsorum contra nostri formam
rescripti, ac iuris ordinem attentatum, irritum decemimus et ina-
nem ».

181. Exsecutio in scriptis ad validitatem non pertinet ad
normam can. 11, quamvis restrictara praescribat can. 56. — Ex-
secutio vera rescriptorum, quae igitur exarata sunt in a|terutra
forma commissoria, non iam in forma gratiosa, etiam quando haec
« debeant Ordinario impetrantis praesentari » (can. S1), quae fo-
rum externum idest: cum effectu coram Ecclesia, propter sociales
huius relationes respiciunt, scripto facienda est, uti formalitas actus
praecipui exsecutionis, etsi non ad validitatem.

1 — — - Substitutio vel subdelegatio exsecutoris. S. C.
S. Offieii per Dec.m 2: « Proposito dubio: An possil Episcopus dioe-
cesanus sabdelegare, absque speciali concessione, suis Vicariis ge-
neralibus (non amplius necessarium ad normam can. <W>. § •! in
line) aut aiiis ecclesiasticis viris modo generali, vel saltem pro casu
particulari, facultates ab Apostolica Sede sibi ad tempus delega-
tas s> ; Emi 1*1*. respondendum censuerunt: Afflrmative, dummodo

1 Cap. 22 « de rescriptis > tit. III. Lib. I. X. — - 14 Dec. 1898.
Collect. S. C. de Prop. Fide, n. 2029.

150 IjIB- I- - Normae generales

id in faeultatibus non prohibeatur, neque subdelegandi ius pro ali-
quibus tantum coarctetur; in hoc enim casu servanda erit adamus-
sim forma rescripti... Sanctitas Sua (Leo XIII) Emorum Patrum
resolutionem adprobavit ». Hoc implicite continetur, prout argui-
tur ex can. 62, 66, § 2, et hinc ad alios Ordinarios extenditur.
Imo ampliatur non solum quoad dispensationes matrimoniales per
S. Sedis rescripta, ut cautum fuerat in S. C. S. Oflicii litt. encycl. \
sed ad quaelibet rescripta exsequenda ob facultatem ad casum de-
legatam, vel ob merum ministerium, in can. 57. § 1. Rescriptorum
solummodo S. Sedis exsecutor, sive merus sive delegatus, nam de
Ordinariorum reaeriptis servandus can. 199, §§ 3, 4, potest vi
huius canonis valide ac licite alium pro suo prudenli arbifrio, idest:
plena libertate, quae in ecclesiastico Superiore semper prudentia
fulgere debet, sibi ut exsecutori substiluere per commissionem alii
torsitan generali modo tactam. nisi a) substitutio fortassis generalis
prohibita fuerit, b) aut substituti designandi pro illa saltem exse-
cutione persona etiam per aliquam qualitatem pluribus communem
definila, seu intra clausulae rescripti tines invenienda. — Et ad
normam huius §s intelligatur derogatum cap. 43 « de officio et
potestate iudicis delegati » (I. 29) in seq. paragrapho: « Caeterum
(salva legatorum Sedis Aplicae. auctoritate) nulli cui commissum
fuerit praedicare crucem, excommunicare, vel absolvere aliquos,
dispensare cum irregularibus, vel iniungere poenitentias, liceat
haec de caetero aliis demandare: quia non sibi iurisdictio, sed
certum ministerium potius committilur in hac parte ».

In eodem tamen capite aliud statuitur adhuc vigens cum am-
pliatione. Videlicet (ireg. IX ait: « Ouoniam Apostolica Sedes in-
tendit providerc negotiis, et non personis quibus eadem commil-
tuntur, et iufra... Is cui iniungitur, ut personaliter negotium exse-
quatur, potest (dummodo partes consentiant) hoc aliis delegare.
Praeterquam si inquisitionem tieri, vel ecclesiis de praelatis, vel
aliis ministris provideri mandaremus, cum in his omnibus casibus,
industriam et tidem personae, cui talia committimus, eligere videa-
mur ». — Concorditer huic iuri loquitur adversative seu restrin-
gens §' lae normam § 2. Si tarnen fuerit electa industria personae
exsecutoris rescripti sive explicite, ad quod non sufflcit nomen

1 20 Febr. 1888. Collect. cit. n. 1685.

Tit. IV. - De rescriptis 151

ipsius exprimere vel singulare eius officium, secundum praecedens
ius, sive implicite ratione negotii commissi, lunc exseculori non
licet ad normam ^1 praec. alteri etsi maioris induslriae committere,
nisi actus praeparatorios, ad formalem concessionis actum, v. gr.

de veritate precum, scriptura exsecutionis subsignandae ab illo.
Ita implicite conservatum est cap. 12 « de offieio et potestate iu-
dicis delegati » (I, 14) in 6°: « Sed si non expressa certa persona
committatur eidem, ut alicui pcrsonae idoneae de certa ecclesia,
vel benelicio debeat providere (quia circa eligendam personam eius
industria tunc videtur electa) provisionem sibi commissam alteri
demandare non potest: nisi forma commissionis habeat, ut per se
vel per alium id valeat expedire ».

123. Exsecutor rescriptorum ad normam iuris. In Litt.8
encycl. S. C. S. Officii ' sub n.° 3 decretum est: « Vicarium Ca-
pilularem seu Administratorem eas quoque dispensationes Apostoli-
cas exsequi posse, quae remissae fuerint Episcopo aut Vicario eius
generali vel Officiali, nondum exsecutioni mandatas, sive hi illas
exsequi coeperint, sive non. Et vicissim, Sede deinde provisa, posse
Episcopum vel eius Yicarium in spiritualibus generalem, seu offi-
cialem exsequi dispensationes quae Vicario Capitulari exequendae
remissae fuerant, seu hic illas exsequi coeperit, seu minus ». Hoc ius
retentum est, et concorditer aliis decretis ante Codicem datis fuit
ampliatum; propter quod sic incipit can. 58. Bescripta quaelibet
ultra dispensationes mairimoniales exsecutioni qua indigeant man-
dari possunt valide ac licite ab exsecutoris cui directa sunt succes-
sore in dignitate sic dicta ob adnexam iurisdictionem in foro externo,
quamvis rationem ollicii proprie dicti non attingat, vel o/ftcw « ec-
clesiastico stricto sensu » (can. 145, § 1) etsi constituto infra digni-
tatem proprie dictam Episcopalem aut Abbatialem, cum sequenti
exceptione: nisi fuerit electa ut explicatum est in praec" can. § 2a
industria personae « exsecutoris » supra declarati.

124. De iteranda exsecutione ac de taxis rescripto-
rum. Ouod cautum fuerat in responsione S. Poenitentiariae ad 2 -'
relata sub can. 53, generaliter statuit can. 5f>. § 1. Exsecutori sive
ob « merum ministerium », sive per « concessionis gratiae com-
missionem » (can. 54) fas est, idest: in conscientia quoque iicet,

1 20 Febr. 1888. Collect. S. C. de P. F. n. 1685. — 2 15 Ian. 1894.
Collect. S. C. de P. F. n. 1858.

152 Lib. I. - Normae generales

si quoquo modo nempe: scienter vel ignoranter, cum peccato vel
inculpabiliter, propter unum vel alterum defectum substantialem
aut contra grave praeceptum in rescriptorum exsecutione sibi de
cetero commissa erraverit, quatenus deviaverit a rectitudine, ite-
rum eadem rescripta singularia exsecutioni novae mandare per de-
cretum corrigens alterum prioris exseculionis.

§ 2. Quod atlinet ad taxas seu temporale datum solvendum ab
oiatoiibus pro rescriptorum exseculione alterulra ut in praec. §°, nam
« pro recognitionis testimonio, quo rescripta muniuntur ut est in
superiore can. 51, nulla est repetenda compensatio. Necessariae ta-
men impensae sarciri possunt, quales ex. gr. occurrunt ad loci re-
cognitionem in sacelli usum adhibendi, aut ad fidei comprobationem
circa aliquam sacram reliquiam » l. Ouoad illas vero « taxas » ser-
vetur praescriptum can. 1507, § 1. Videlicet: « occasione concessae
(saltem per merum ministerium) dispensationis (matrimonialis), ne-
quit emolumentum ullum exigi, nisi haec facultas a Sancta Sede
expresse (saltem in singulari exequendo rescripto) eis (exsecutoribus)
data fuerit; et si exegerint, tenentur ad restilutionem », alque hoc
« salvo praescripto... praefinire taxas (praedictas).... in tota eccle-
siastica provincia solvendas, est Concilii provincialis aut conventus
Episcoporum provinciae; sed nulla vi praefinitio huiusmodi pollet,
nisi prius a Sede Apostolica approbata fuerit ».

125. Normae Curiae Romanae de impensis rescripto-
rum 2. «1° In omni rescripto, indulto, dispensatione, a suo Officio
indicabitur, non modo taxatio S. Sedis solvenda et remuneratio
agenti debita, sed etiam pecuniae summa, cuius repetendae ius ha-
bet dioecesana Curia pro exsecutione rescriptorum, si haec neces-
saria sit: quae quidem summa pontificia taxatione erit inferior.

2° Taxatio pauperibus sive cives privati sint, sive instituti
piaeve causae, si petita gratia moraliter necessaria sit, non lucrosa
oratori, ita ut hic nullum possit ex ea quaestum (acere, ex dimidia
parte minuetur, aut etiam, si visum fuerit, omnino condonabitur,
integris tamen oratori manentibus impensis pro tabellariis, proscrip-
tione aliisque id genus necessariis.

His in casibus, etiam agentis procuratio ad partem dimidiam
redigetur aut omnino condonabitur, salvis impensis pro tabellariis.

1 Normae peculiares. Pars altera. Cap. III, n." 5° CO. I, 64. —
2 Ordo servandus... Pars I, Cap. XI, CO. I, 55.

Tit. IV. - De rescriptis 153

3. Ordinarii, secreto percontati parochos, quae vera sit orato-
rum conrtitio, signiflcabunt in singulis casibus, agaturne de pau-
pere, aut quasi paupere, ideoque competatne ipsis ius ad plenam
aut dimidiatam condonationem taxalionis, onerata utriusque partis
conscientia super expositorum veritate ; contra quam si actum fue-
rit. tirma restat obligatio sarciendi quidquid iniuria sUblatum sit.

Si qui autem iniqua voluntate renuant satisfacere taxationem
ad aliquam consequendam dispensationem praescriptam, cuius ta-
men concessio sit moraliler necessaria ad offendicula et peccata vi-
tanda, hoc erit ah Ordinariis indicandum in suis litteris. lidem,
impetratae gratiae notitiam communicantes cum iis quorum interest,
eos commonebunt (si opportune id fieri prudenterque licebit ab
ipsis) ex iustitia aliquid S. Sedi deberi.

Utcumque tamen gratiae validitali nihil umquam olliciet error
aut fraus circa oeconomicam petentis condilionem.

i° In omnibus Ofliciis, subsignatis rescriptis, destinatus admi-
nister, peculiari super ipsis impresso sigillo, taxationem notabit
S. Sedi debitam, impensas procuratlonis et pecuniae summam pro
exsecutione : quae omnia in menstruo libello recensebit, ad ratio-
num computationem suique cautionem adservando.

In variis taxationibus designandis administer prae oculis liabe-
bit superius expositas normas, positionem, seu (asciculum actorum
expendens ; in dubiis vero rem ad Ofiicii Moderatores deleret ».

126. De revocatione rescriptorum sive singulorum, sive
quamplurium communiter statuit in duobus paragraphis can. 60.
§ 1. Rescriptum singulare « tum Sedis Apostolicae, tum aliorum
Ordinariorum » (can. 36), per peculiarem in illud directum ISupe-
rioris actum revocatum quoad concessionem factam vel adhuc ex-
sequendam, perdurat in suo robore, quin obstet ille actus, usque-
dum seu ad illud momentum, quo revocatio peracta ei, qui illud
rescriptum in sui favorem obtinuit, significetur a Superiore per se
vel per alium, quin oporteat prphibitionem usus rescripti adiungere.

§ 2. Per legem, quae « instituitur cum promulgatur » (can. 8,
§ 1), contrariam rescriptis concessis vel concedendis nulla rescri-
pla scilicet : sive gratiae sive iustitiae, « tum Sedis Apostolicae
tum aliorum Ordinariorum » (can. 36) revocantur, quod diceretur
proprie de iam impetralis ac vigentibus, nisi a) aliud in ipsa lege
caveatur, proul habemus exemplum circa rescripta gratiae praete-

154 Lib. I. - Narmae generales

rita in eap. lo « de rescriptis » in 6° (I, 3) et circa rescripta iu-
stitiae futura in cap. 28, X « de rescriptis » (I, 3) in tine nunc
revocato per can. 37. b) aut lex praedicta lata sit a Superiore
in hierarchia iurisdictionis ipsius Ordinarii rescribentis idest: auc-
toris rescripti, sed in alterutro casu praefata lex « vim suam ex-
serit » supposita promulgatione, si illico liget, vel expleta quoque
eiusdem vacatione.

127. De rescriptorum peremptione. Haec a revocatione
discernitur, quatenus revocatio attingit rescripta, etsi gratia per haec
iam sit obtenta, peremptio autem ut plurimum illa nondum exe-
quuta; ilem revocatio provenit immediate ex actu Superioris posi-
tivo in illam directo, peremptio autem sequitur ex eventu quodam
in certis circumstantiis, ut ex can. 61. Per Apostolicae Sedis nempe :
Romani Pontificis obitu vel renunciatione, aut dioecesis uniuscuius-
que. quo « nomine venit quoque abbatia vel praelatura nullius »
(can. 215, § 2), et ob hunc canonem quatenus « de hac re desit
expressum praescriptum legis (quoque) particularis » (can. 20) etiam
Vicariatus vel Praefecturae apostolicae vacalionem « renunciatione,
privatione, amotione, translatione » (can. 183, §1) aut obitu Prae-
lati, nullum sive in forma gratiosa, sive in forma commissoria etsi
nondum exequutum eiusdem Sedis Aposlolicae ad normam can. 7
seu Curiae Romanae, quamvis haec nomine Romani Pontiticis re-
scripserit, aut Ordinarii singularis otlicium amittentis rescriptum
perimiiur, idest cessat ipso iure seu facto vim habere, a) nisi aliud
ex addilis in eodem clausulis uppareat, cuius exemplum ostendi-
tur in cap. 'J « de rescriptis » in 6° (I, 3). Ait enim Bonif. VIII:
« Si gratiose tibi a Romano Pontitice concedatur, ut beneficia, quae
tempore tuae promotionis obtinebas, posses usque ad suae volun-
tatis beneplacitum retinere : huiusmodi gratiam per eius obitum. per
quem ipsius beneplacitum omnino extinguitur, eo ipso expirat. Se-
cus autem si usque ad Apostolicae Sedis beneplacitum gratia con-
cedatur praedicta : tunc enim, quia Sedes ipsa non moritur, durabit
perpetuo, nisi a successore «fuerit revocata ». — klemque valere
de rescriptis in forma commissoria secundum ius Decretalium, cons-
tat ex cap. 9 « de ofticio et potestate iudicis delegati » (I, 14)
in 6° : « Si super gratia cuiquam ab Apostolica Sede facta (iuxta
canonem etiam ab Ordinariis) exsecutores fuerint deputati, aequum
esse censemus, ut sicut ipsa gratia (licet nondum sit in eius exe-

Tit. IV. - De rescriptis 155

cutione processum) morte non perimitur concedentis, sic nec etiam
re integra perimatur executoribus data potestas, quam velut gra-
tiae praedictae accessoriam, naturam sequi congruit principalis. Ne

gratiam eandem vel reddi quandoque omnino inutilem, vel ipsius
effectum in terapus longius (cum illius dispendio, cui lacta exlilit)
diferri contingaf ». Et quamvis hoc perfecte aptetur rescriptis cum
mero executore, de aliis cum delegato executore asserendum esse
suadet reg. 1(> in 6C : « Decet concessum a principe beneficium esse
mansurum ».

His poslremis rescriptis respicit altera canonis exceptio, quae
« refert ex integro ius vetus » contentum in cap. 36 « de prae-
bendis et dignitatibus » (I. \) in 0° et a quo liquida illius intelli-
gentia obtinetur. « Si cui (nulla personarum facta expressione) sit
gratiose concessa facultas, ut Auctoritatc Apostolica possit aliquibus
personis idoneis in certa ecclesia providere, vel beneficia, (quorum
collalio est ad Sedem Apostolicam legitime devoluta) cohferre, con-
tradictores eadem auctoritate per censuram ecclesiasticam compes-
cendo : huiusmodi concessio (quam cum specialem gratiam conti-
neat, decet esse mansuram) non expirat etiam re integra per obitum
concedentis ». Haec prima pars est adhuc vera quoad (can. 66,
§ 1) « facultates habituales... quae accensentur privilegiis praeter
ius » ad normam can. 73. — Prosequitur cit. caput : « Secus si
super provisione certae personae facienda sit data potestas eidem,
non ob suam, sed eius, cui provideri mandatur gratiam, vel favo-
rem: (prorsus idem verilicatur in rescriptis sub forma commissoria
cum delegatione) illa quidem expirat omnino, si concedens re in-
tegra moriatur ». Videlicet prout extenditur in canone ; b) autre-
scriptum initio canonis declaratum contineat potestatem per com-
missionem alicui Ordinario vel viro ecclesiastico factam cum libero
exercitio peculiaribus personis in eodem rescripto expressis suffi-
cienti determinatione, et res adhuc integra sit, eo quod delegatus
nondum incepit potestate sua uti saltem quoad praeparatorios actus.
Postrema canonis clausula in iudicialibus sic explicabatur in cap. 19
« Relatum est » tit. « de officio et potestate iudicis delegati » (I,
29): « Nos itaque consultationi vestrae respondemus, quod si lis
fuerit ante praedecessoris nostri obitum contestata, mandatum morte
mandatoris nullatenus expiravit. Si vero ante litis eonteslationem
decessit, non est a iudicibus, (juos delegaverat, ex delegatione

156

Lib. I. - Normae generales

huiusmodi procedendum ». Sed hoc caput correctum est in can. 1725
dicenle, loco litis contestationis, « cum citatio legitime peracta fue-
rit aut partes sponte in iudicium venerint ».

128. De nonnullis rescriptis ratione favoris in eisdem con-
tenti est additus poslremus tituli can. 62. Si rescriptum, qua re-
sponsum scriptum, etsi alia forma exaratum, et quod libet conti-
neat non simplicem gratiam forsan praeter ius aut secundum ius,
sed privilegiuni idest : in perpetuum concessam frequentius a Sede
Apostolica, vel dispensationeni, scilieet gratiam contra ius vigens
<r tum Sedis Apostolicae tum aliorum Ordinariorum » (can. 36, § I),
tunc illud non solum regitur per canones huius Tituli, sed serven-
tur insuper praescripta canonum qui sequuntur ; videlicet : Tituli V
vel VI iuxta praefatam contentae in rescripto gratiae diversitatem.

TITULUS V.

De priyilegiis.

Can. 63. - § 1. Privilegia acquiri
possuut non solum per directam con-
cessionem competentis auctoritatis et
per communicationem, sed etiam per
legitimam consuetudinem aut praescri-
ptionem.

§ 2. Possessio centenaria vel imme-
morabilis inducit praesumptionem con-
cessi privilegii.

Can. 64. - Percommunicationem pri-
vilegiorum, etiam in forma aeque prin-
cipali, ea tantum privilegia impertita
censentur, quae directe. perpetuo et
sine speciali relatione ad certum locum
aut rem aut personam concessa fuerant
primo privilegiario, habita etiam ra-
tione capacitatis subiecti, cui fit com-
municatio.

Can. 65. - Cum privilegia acquirun-
tur per communicationem in forma
accessoria, augentur, imminuuntur vel
amittuntur ipso facto, si forte augean-
tur. imminuantur vcl cessent in prin-
cipali privilegiario; secus si acquirantur
per communicationem in forma aeque
principali.

Can. 66. - S 1 . Facultates habituales
quae conceduntur vel in perpetuum

vel ad praefmitum tempus aut certum
numerum casuum, accensentur privi-
legiis praeter ius.

§ 2. Nisi in earum concessione electa
fuerit industria personae aut aliud ex-
presse cautum sit, facultates habituales,
Episcopo aliisve de quibus in can. 198,
§ 1 ab Apostolica Sede concessae, non
evanescunt, resoluto iure Ordinarii cni
concessae sunt, etiamsi ipse eas exsequi
coeperit, sed transeunt ad Ordinarios
qui ipsi in regimine succedunt ; item
concessae Kpiscopo competunt quoque
Vicario Generali.

§ 3. Concessa facultas secumfert alias
quoque potestates quae ad illius usum
sunt necessariae; quare in facultate
dispensandi includitur etiam potestas
absolvendi a poenis ecclesiasticis, si
quae forteobstent, sed ad effectum dum-
taxat dispensationis consequendae.

Can. 1)7. Privilegium ex ipsius te-
nore aestimandum est, nec licet illud
extendere aut restringere.

Can. (58. In dubio privilegia inter-
pretanda sunt ad normam can. 50;
sed ea semper adbibenda interpretatio,
ut privilegio aucti aliquam ex indul-

Tit. V. - De privilegiis

157

dis

acquiren-

per raodos diversos

— per communi-
cationem

— quaeuam impertita
consentur

Titulus V.

De

privilegiis —

— interpretandis —

concessis

— iuris sequelae
- praeter ius, quatenus iure talia censentur

ex ipsorum tenore
in dubio

— quoad eorum usum

— quantum permaneanl

— per revocationem

— per renunciationem
resoluto iure concedentis
personalibus
realibus

extinguen-

dis

- per cessa-
tionem

Can. 63

a «4

a 65

a 66

» (17

a 68

a 69

» 70

» 71

» 7*2

» 73

» 74

» 75

— per amis-
sionem -

- ob non usum vel usum
contrarium

— cum temporis progressu

— e.x privatione ob abusum

» t

6

- probandis

gentia concedentis videautur gratiam
consecuti.

Can. 69 - Nemo cogitur uti privi-
legio in sui dumtaxat favorem concesso
nisi alio ex capite exsurgat obligatio.

Can. 70 - Privilegium, nisi aliud
constet. censendum est perpetuum.

Can. 71 - Per legem generalem re-
vocantur privilegia in boc Codice con-
tenta; ad cetera quod attinet, servetur
praescriptum cau. 60.

Can. 72. § 1. Privilegia cessant per
renuntiationem a competeate Superiore
acceptatam.

§ i. Privilegio in sui tautum favo-
rem constituto quaevis persona privata
renuntiare potest.

§ 3. Coucesso alicui communitati,
diguitati locove renuntiare privatis per-
sonis non licet.

§ 4. Nec ipsi communitati seu coetui

» 1 1
» 78
» 7H

integrum est renuntiare privilegio sibi
dato per modum legis, vel si renun-
tiatio cedat in Ecclesiae aliorumve prae-
iudicium.

Can. 73. - Resoluto iure concedentis
privilegia non exstinguuntur, nisi data
fuerint cum clausula: nd beneplacilum
niisinnii. vel alia aequipollenti.

Can. 74. - Privilegium personale per-
sonam sequitur et cum ipsaexstiuguitur.

Can. 75. - PrivilegiH realia cessant
per absolutum rei \el loci interitum;
privilegia vero localia, si locus intra
quinquaginta annos restituatur, revi-
viscunt.

Can. 76. - Per non usum vel per
usum contrarium privilegia aliis haud
onerosa non cessant ; quae vero iu alio-
rum gravamen cedunl, amittuntur,
si accedat legitima praescriptio \el ta-
cita renuntiatio.

158 -LjIB. I. - Normae generales

Can. 77. - Cessat quoque privile- Sanctam Sedem monere ne omittat, si

gium, si temporis progressu rerum ad- quis privilegio ab eadem concesso gra-

iuncta sic, iudicio Superioris immu- viter abutatur.

tentur ut noxium evaserit, aut eius Can. 79. - Quamvis privilegia, ore-

usus illicitus fiat; item elapso tempore tenus a Sancta Sede obtenta, ipsi pe-

vel expleto numero casuum pro quibus tenti in foro conscientiae suffragentur,

privilegium fuit concessum, firmo prae nemo tamen potest cuiusvis privilegii

scripto can. 207. § 2. usum adversus quemquam in foro ex-

Can. 78. - Qui abutitur potestate terno vindicare, nisi privilegium ipsum

sibi ex privilegio permissa, privilegio sibi concessum esse legitime evincat.
ipso privari meretur; et Ordinarius

129. Inscriptio Tituli. Ex ultimo praecedentis Tituli canone
novimus quocl magnam cum eo habet connexionem Titulus F, cuius
inscriptio est De privilegiis. Privilegium etymologice est idem ac
privata le.r, atque potest materialiter sumi aut formaliter, videlicet :
pro instrumento seu scripto testimonio unde constat obiectum ac
extensio factae concessionis, qua privilegium audit formaliter atque
proprie de quo nunc loquendum est. In priori sensu loquuntur capa.
Decretalium sub Tit. 83 « de privilegiis et exeessibus privilegiato-
rum », nempe : (cap. 7) « quod totum ex inspectione privilegiorum
suorum plenius advertere potes : et secundum quod inveneris, ita
observes ». Item (cap. 8): « Inspicienda sunt ergo Ecclesiarum pri-
vilegia, et ipsorum tenor est diligentius attendendus ». Ac demum :
(cap. 13) « Innovatio privilegiorum novum ius non tribuit, sed an-
tiquum conservat ».

Hic postremus textus ius nominans aliam distinctionem privi-
legiorum tormaliter sumptorum innuit. lus enim accipitur quando
que pro lege, nonnunquam vero pro morali facultate super illam
fundata vel inde profluente. Ita similiter in cap. « Abbate » 25 « de
verborum significatione » (V, 40) legitur : « Cum privilegium sit
lex privata, nec esset privata, nisi aliquid specialiter indulgeret ».

Notio privilegii vera igitur est : quod privilegium qua lex sit
perpetuum, et quia illa est ad bonum commune ordinata, qua pri-
vilegium dicitur privata, quia illud bonum mediate ac forsan indi-
recte respicit, immediate vero commodum privilegiati, unde pro-
tluit iu hoc subiecto ius stabile, quae duo exprimuntur in citn. cape.
verbis : « nec esset privata, nisi aliquid specialiter (idest : non omni-
bus commune) indulgeret ». Hoc verbum « specialiter » duplicem
admittit sensum, eo quod vel privilegiatum eximit ab onere cui
ceteri substant, et vocatur privilegium contra ius, vel ei concedit
gratiam qua ceteri carent, et est privilegium praefer ius. Item il-

Tit. V. - De privilegiis 159

1 ii(l verbum « lex » secumferl insuper obligationem pro aliis, qui
quandoque onus consequens priviiegio concesso sustinent, el tunc
privilegium vocatur onerosum, quandoque iidem non privilegiati
solum obligantur nullam molestiam nec impedimenlum inferre ulenti
privilegio, et istud in casu dicitur mere favorabile.

130. Canonum coordinatio sic patet. I)e acquisitione pri-
vilegiorum tres sunt canones. Can. (>'.{ recenset illos omnes modos
acquirendi privilegia ; in specie modus per communicationem cum
eius sequelis consideratur in can. 64, 65. Quasdam facultates con-
siderat can. 00, quae privilegiis praeler ius accensentur. De privt-
legiorum interpretatione tractaut can. 07, 08; <le usu eorum alii
duo can. 09, 70. Quibus modis cessent privilegia exponunt can. 71-
78, ac de probatione privilegiorum cavet postrernus tiluli can. 79.

131. Quatuor modi privilegia acquirendi. Incipit titulus
ab origine privilegiorum et secundum praecedens ius recenset qua-
druplicem, dicente can. 63, § 1. Privilegia praeter ius et contra
iusquaelibet aequiri possunt, a personis physicis vel moralibus, quae
ad iura talibus concessa sint habiles, non solum ut patet a) per di-
rectam privilegii subiecto concessionem quolibet sub tenore ac forma
documenti competentis ad hoc auctoritatis, v. gr. Sedis Apostolicae
privative quoad privilegia contra ius commune, Ordinariorum quoad
privilegia contra ius ab eisdem conditum aut dependens in hac
parte, diversorum Conciliorum quoad privilegia contra leges eccle-
siasticas ab ipsis conditas, demum ab his omnibus circa privilegia
praeter ius in re singulis subiecta sine iuris communis ofifensione,
b)per communicationem quatenus privilegium quorumdam vel unius
proprium aliis conceditur, ila ut illud cum primis privilegiariis ha-
beant commune, sive communicatio huiusmodi statuatur norma ge-
nerali pro omnibus privilegiis, quae in posterum quoque personae
determinatae obtinuerint, v. gr. in communicatione concessa singu-
lis Ordinibus mendicantibus, unde amplissima communicatio privi-
legiorum inter eos est orta, sive communicatio praedicta detur pro
hucusque concessis alteri personae privilegiis, atque alterutrum ex
communicationis tenore perspiciendum erit. Non solum ergo illis
diversis concessionibus oriuntur privilegia, sed etiam prosequitur
canon c) per legitimam idest : iuxta sacros canones consuetudinem,
seu praxim secumlerentem subiectivum ius contra vel praeter le-
ges vigentes ecclesiasticas, aut d) praescriplionem quoque legiti-

160 Lib. I. - Normae generales

mam, quae a simplici consuetudine diflert, quatenus praescribi
proprie dicuntur iura, quae ab aliis secus possiderentur secundum
ius vigens, atque etiam ut plurimum praescriplionis fundamentum
requiritur, actus quidam iuridicus per quem illa subiectiva iura
oriri possint.

Origo sub litleris a) et c) memoratur in cap. « Conquestus
est » 8 Caus. IX q. III, ubi ait Nicolaus I Rodulpho Bituricensi Ar-
chiepiscopo : « Primates enim vel Patriarchas nihil privilegii ha-
bere prae ceteris episcopis, nisi quantum sacri canones concedant,
et prisca consuetudo illis antiquitus contulit, definimus : ita ut se-
cundum Nicaenas regulas sua privilegia serventur ecclesiis : prae-
terquam si Apostolica Sedes aliquam ecclesiam vel ipsius rectorem
quolibet speciali privilegio voluerit honorare ». Hanc Decretalem
Coelestinus III applicavit in cap. 9 « Duo simul » in tit. « De ofli-
cio iudicis ordinarii » (I, 31). — Ouoad modum praescriplionis sut-
ticiat cap. 4 « de praescriptionibus » (II, 26) : « De quarta deci-
mae et oblationis defunctorum, clericus ab impetitione Episcopi
quadragenaria praescriptione temporis se posse tueri videtur. Nisi
forte interim pastoralis sedes caruisset pastore, qui iura ecclesiae
suae exigere debuisset. Nam Romana Ecclesia tricennalem praescri-
ptionem contra Ecclesiam non admittit ». Secus ac lus llomanum
de tempore ad praescribendum res huius mundi. In textu nunc
relato lapsus temporis ad praescriptionem necessarius illiusque cir-
cumstantia sunt expressa. Sed quia iuxta regulam 3 luris in 6° :
« Sine possessione praescriptio non procedit », huius conditiones
noscere oportet ex cap. 7 « de privilegiis » in 6° (V, 7) ubi legi-
tur : « Et si privilegium exhibitum non ad plenum per se sufliciat
ad exemptionem seu libertatem huiusmodi comprobandam,... tamen
quia de privilegio (quod saltem causam praescribendi praebet) fa-
ciunt tidem in libertatis vel exemptionis possessione, non violenta,
non clandestina, nec concessa precario, de qua fidem coram eis-
dem fecerint, non turbentur ». — Denique communicationis privile-
giorum nobis oflert exemplum cap. 2 « de privilegiis » in 6° (V,-
7) : « ibidem (hoc est : apud Sedem Apostolicam) de cetero rega-
tur, et vigeat studium iuris divini et humani, canonici videlicet et
civilis. Unde volumus et statuimus, ut studentes in scholis ipsis pe-
nes sedem eandem, talibus privilegiis omnino, libertatibus et im-

Tit. V - De privilegiis 161

munitatibus gaudeant, quibus gaudent studentes in scholis, ubi ge-
nerale regitur studium.... ».

Ouamvis ad praescriptionem privilegiorum plura requiruntur,
attamen unum ex requisitis nempe possessio secumfert quamdam
praesumptionem alterius securioris originis iurium quae sunt privi-
legii obiecta. Hoc edicit § i*. Possessio, sive usus sit alicuius rei,
sive exercitium iuris alicuius, sive libertas ab aliqua obligatione,
dummodo centenaria ob transactum saltem illud tempus* vel imme-
morabilis eo quod initium declaratae possessionis eflugit viventium
memoriam adbuc circa aliorum notitias receptas; huiusmodi ergo
« possessio » inducii praesumptionem « iuris simpliciter » (can. 1825.
§ 2) contra quam « admittitur probatio tum directa tum indirecta »
(can. 1826), ac eius obiectum est origo concessi nempe directe pri-
vilegii necessarii ut valida licitaque sit praedicta « possessio ».

132. Communicationis privilegiorum canonica vis expo-
nitur in can. (>4. Per communicationem privilegiorum a compe-
tente auctoritate concessam ac in can. praec. explicatam, et cum
communicatio esse queat, tum in forma accessoria seu dependenter
ab iis privilegiis directe concessis, tum in forma aeque principali,
eo quod ab illis in conservatione non pendeat, quae in hoc potior
est ut patet, monet opportune canon, eliam in forma aeque princi-
pali, ea tantum privilegia iam concessa vel concedenda pro diverso
communicationis tenore impertita censentur iure, quae a) directe,
non aliis tribus modis in can. praec. recensitis, b) perpeluo, seu
quae stricto sensu privilegia sunt, c) el sine speciali ob circum-
stantias relatione ad certum ex determinatione singularem locum
v. gr. ecclesiam, aul rem v. gr. imaginem peculiari devotione pro-
sequutam, aul personam pbysicam vel moralem, concessa fuerant
primo (ex quo communicantur) privilegiario, utpote illorum directe
concessorum subiecto, d) habita etiam ratione, an scilicet componi
queant cum natura. seu ut exprimit canon capacilalis subiecli, ne
huic ut privilcgia repugnent, cui fit eorum supra dictorum sub lit-
teris a) b) c) communicatio. .

133. Communicationis privilegiorum divisio quoad iuris
effectus confirmatur etiam quoad verba secundum praecedens ius
in can. 6.1. Cum privilegid acquiruntur per communicationem a
Superiore competente per documentum exaratum in forma acces-

Blat - Comm. Text. Cod. Iur. Can. 11

162 Lib. I. - Normae generales

soria, seilicet: quod dependentiam exprimit ab eorumdem privile-
giorum in aliis directa concessione, tunc quia iuxta reg, iuris 42
in 6*. « Accessorium naturam sequi congruit principalis », a) in
subiecto communicationis augentur illa, b) imminuuntur c) vel amit-
tuntur ipso facto, quin Superioris interventus specialis requiratur,
si forte quolibet ex motivo ac modo eadem privilegia respective
a) augeantur, b) imminuantur c) vel cessent in principali privi-
legiario nempe: in subiecto eorumdem directa concessione obten-
torum a qua dependent illa communicata: secus idest: declaratus
multiplex effectus abest, «i acquirantur privilegia per communica-
tionem, scilicet : supposita in aliis directa concessione, sed in forma
aeque principali nempe: verbis documenti exprimentibus velut di-
recte concedi alii privilegia determinata in praeexistente eorumdem
subiecto. — Ad formam accessoriam referri communicationem privi-
legiorum et indulgentiarum faclam per aggregationem, constat ex
rescripto S. Congr. Indulg.m l sequentis tenoris: « XVII. Utrum tuta
sit opinio, quae docet: Indulgentiis pro Ordine communicante per
revocationem Pontificiam sublatis, ceteri quibus illae per commu-
nicationem factae sunt propriae, iis frui nihilominus pergant, nisi
revocatio expresse etiam ad eos dirigatur? — Ad XVII. Negative,
imo talsa ».

134. Facultates habituales aliaque privilegiorum di-
visio. S. Congr. S. Offieii decrevit 2: « Facultates omnes habituales
in posterum commitlendas esse Ordinariis locorum ». De illis pro-
dierunt multa decreta quae sensum verborum exponebant et illorum
perseverantiam, non obstante eorumdem Ordinariorum mutatione.
Haec omnia collecta sunt in can.66. §1. Facultates, idest : pote-
states omnes ultra ius commune faciendi, sive iurisdictionis, sive
ordinis, sive administrationis spiritualium, v. gr. de Poenitentiaria
dictae, ministrandi confirmationem, indulgentias elargiendi quasdam
plenarias, quae Vicariis ac Praefectis Apostolicis conceduntur a
S. Congr. de Prop. Fide, etc. habituales, eo quod ad modum po-
tentiae vel habitus possidentur ad plures actus, et quis utiiur eis
quoties voluerit, quae conceduntur praesertim a Sede Apostolica,
v. gr. a SS. Congregationibus, a S. Poenitentiaria, a) vel in perpe-
tuum, quae proinde constituunt verum privilegium, b) vel ad prae-

1 31 Ian. 1893. Acta S. Sedis, XXV, 508. — 2 20 Apr. 1898, Collect.
S. C. de P. F. n. 1996.

Tit. V. - De pririlegiis 163

finitum tempus v. gr. ad triennium, ad quinquennium, ad decen-
nium, e) aul ad certum numerum casuum v. gr. dispensandi a sacrae
ordinationis titulo pro delinito ordinandorum numero, accensentur
idest: quamvis vera privilegia non sint, inre aequipollent privitegiis
praeter ius, iisdemque sicut haee canonibus reguntur. Reapse cum
iis commune habenl illae, ut sint favores, qua potestatem adaugent,
et quidem praeter ius Superioribus aequalibus attributum ex Codice.
Earum facultatum stabilitatem et communicationem decernit
incipiens a duplici exceptione § 2. Nisi in earum concessione seu
iuxla ipsius rescripti documentive tenorem a) eletia fuerit industria
personae ob eiusdem expressas qualitates singularis prudentiae,
scientiae, etc, b) aut aliud diversum vel contrarium subsequenti
praescripto eccpresse per aliquam documenti clausulam cautum sit,
[arultates habituales supra in § la declaratas, Episcopo perboc
verbum designato, cum additione dioecesis quam regit ac forsitan
nominis ac eiusdem cognominis, ad normam Dec. S. C. S. Officii \
aliisve per nomen peculiare de quibus in can. 198, § /, nempe:
qui « in iure nomine Ordinarii intelliguntur... eliam pro suis sub-
ditis Superiores maiores in religionibus clericalibus exemptis », et
non solum <r Superiores generales Ordinum religiosorum » uti de-
creverat S. C. S. Oflicii 2, ab Apostolira Serfr ad generalem normam
can. 7 intellecta concessae, a) non evanescunt tamquam si desineret
ipsarum subiectum, resoluto iurr Ordinariif idest : soluta relatione
inter potestatem iurisdictionis et personam Ordinarii ob eius mortem
vel a munere officiove cessationem, cui singulari eoncessae sunt
facultates praedictae, in seipsis perse.veraturae ob nondum transactum
earum tempus nec expleto numero casuum pro quibus datae fue-
runt, etiamsi ipse eas quibus donatus fuit exseffui quoad aliquos
casus roeperit, sed transeunt, modo quo tunc inveniantur vigentes,
ad Ordinarios v. gr. ad Vicarium capitularem, aliosve designatos
in cit.° can.e ac §° qui ipsi. cuius fuit resolutum ius, in regimine
surredunt etiam mediate; item b) « facultates... concessae ut supra
Episropo competunt quoque Vicario eius generali, seu communes
flunt utrique ». fn hac §° extensionem ad illas facultates servavit reg.
iuris 46 in 6°: « Is qui in ius succedit alterius, eo iure, quo ille,
uti debebit ».

1 3 Sept. 1900. Coliect. S. C. de P. F. n. 2094. — 2 20 Dec. 1899.
Collect. S. C. de P. F. n. 2074.

164 Lib. I. - Normae generales

Facultalum, quae in §° la sunt declaratae, amplitudinem im-
plicitam sic decernit § 3. Concessa facultas secumferl ob efficacem
concedentis voluntatem hic declaratam alias quoque polestates non
expressas ullo modo, sed quae ad illius concessae iuxta documenti
tenorem usum validum ac licitum sunt necessariae ob facultatis
naturam, non propter speciales casus circumstantias cum facultatis
effectu non connexas; quare in facultate dispensandi quacumque
includitur etiam ut concessa poteslas absolvendi a poenis ecclesia-
sticis, nempe censuris reservatis, si quae obstent cognitae certo vel
incognitae, sed ad*effectum dumtaxat iuxta supra positam interpre-
tationem dispensalionis consequendae, censura proinde quoad alios
effectus permanente. Hinc pro praxi valet rescriptum S. Poenit. Ap.
sequens * : « Utrum casu quo nullam praevidet Ordinarius censu-
ram ab oratoribus fuisse contractam, debet nihilominus Ordinarius,
qui dispensationem matrimonialem vi alicuius indulti concedit, clau-
sulam absolutionis ad cautelam praemittere, quam Sacra Poeniten-
tiaria et Apostolica Dataria praemittere consueverunt. — R. Abso-
lutio a censuris, in casu de quo agitur, laudabiliter praemit-
titur». Et quidem pro foro in quo dispensatio elargitur.

135. Privilegiorum doctrinalis interpretatio facienda est
ad normam can. 67. Privilegium quodlibet etsi praeter ius ex ipsius
documenti concessionis tenore seu verbis ac clausulis in complexu
earum aeslimandum est, eo quod dans. illud sic pandit suam libe-
ralitatem, nec proinde sine ipsius voluntate licet illud, nempe : ius
ex privilegio doctrinaliter aut in praxi a) extendere ad res, per-
sonas, casus, locum, ultra limites privilegii expressos, b) aut re-
stringere limitando concessionem ab elargiente indeterminatam. Hic
canon desumptus apparet ex cap. 7 « de privilegiis... » (V, 33),
ubi sic rescribit Alex. III Ambianen. Episcopo: « totum ex inspe-
ctione privilegiorum suorum plenius advertere potes: et secundum
quod inveneris, ita observes. Sic enim eos (Templarios et Hospi-
talarios) volumus privilegiorum suorum servare tenorem, quod eorum
metas transgredi minime videantur ». Contra normam huiusmodi
non agit utens privilegio vel interpretans idem iuxta reg.s iuris se-
quentes in (>°. — « 35. Plus semper in se continet quod est minus »
secundum ss. canones et in eadem specie iuridica. — « 42. Acces-

1 2 Iul. 1891. Collect. S. Congr. de P. F. n. 1759.

Tit. V. - Do privilegiis 165

sorium naturam sequi congruit principalis », sive illud tale sit ut
quid principali coniunctum iure, sive uti praerequisitum iure ad

principalis usum. — « ;>3. Cui licet quod est plus, licet quod est
minus » in legibus de eadem re. — « 80. In toto, partem non est
dubium contineri », sive agatur de potestate, sive de ipsius obiecto
vel actu, aut de personis in quas illa exerceatur.

136. Norma dubiorum solvendorum traditur in ran. 68.
In dubio, quando nempe tenor concessionis dubium vel ambigui-
tatem ingerat de intentione seu mente auctoris privilegii, huiusmodi
privilegia quoad illud interpretanda sunt etiam pro praxi ad nor-
main ran. 50 explicatam de rescriptorum dubio, nam si « iura aliis
quacsita laedantur » urget reg. iuris 48 in 6°: « Locupletari non
debet aliquis cum alterius iniuria vel iactura ». si « adversantur
legi in commodum privatorum », servare oportet reg.m iuris 15
« Odia restringi convenit », item si « ad lites referuntur » privi-
legia vel « ad beneticiorum assecutionem », ratio dictat in reg. iuris
30 in 6° expressa: « In dubiis minimum est sequendum ». — « Ce-
tera omnia (privilegia) latam interpretationem recipiunt », cum « be-
nelicia Principum sint interpretanda largissime » ut dicitur in cap. 16
« de verborum significatione » (V, 40). Nec oblivioni traditum fuit
cap. 30 « de privilegiis » ubi Bonorius III sic ratiocinatur : « Cura
autem nihil eis conferret memorata indulgentia... Fraternitati tuae
mandamus, quatenus interpretatione huiusmodi reprobata... : ita quod
dicti tratres aliquam ex indulgentia nostra videantur in hoc gra-
tiam consecuti ». Ouoil sic refert canon limitans interpretationem
restrictivam ex can. 50: sed ea semper « in dubio » adhibenda
est privilegiorum interpretatio ad praxim deducenda, ut privilegio
qua Principis favore aucti (seu illius subiectum) atiquam ex indul-
gentia concedentis, qualem induit privilegii natura, videantur gra-
tiam, secus ad eos non perlinentem, ronseeufi.

137. Privilegiorum usus. Reg. iuris 61 in 6° principium
continet: « Ouod ob gratiam alicuius conceditur, non est in eius
dispendium retorquendum », sicuti eveniret si privilegio auctus ad
illius obligaretur usum. Hac de causa edicitur in ran. 69. Nemo,
vir aut mulier, lidelis vel Superior, persona physica vel moralis
cogitur iure uti privilegio personali, reali vel mixto in sui dwn-
taxat favorem coneesso, (non iam si favor illius privilegii ex con-
cessionis intentione in alios redundet, v. gr. subditos vel commu-

166 Lib. I. - Normae generales

nitatem cuius sit membrum), cum exceptione: nisi alio ex capite,
v. gr. quia die festo non posset babens oratorium privatum aliter
missam audire, unde exsurgat obligatio utendi privilegio, videlicet:
quando incommodum abest excusans ab obiigatione.

138. Stabilitas privilegiorum eruitur ex eorumdem natura,
quae beneficium in se continet. Cum igitur reg. iuris 16 in 6° cla-
met: « Decet concessum a principe benelicium esse mansurum ».
nisi eidem principi aliud in casibus videatur, id ipsum praescribit
can. 70. Privilegium proprie dictum, quodcumque illud sit, nisi
aliud constet certo, sive ex ipsius tenore, sive aliunde, censendum
est perpetuum seu" indefinite mansurum.

139. Privilegiorum revocatio. Ab hoc canone usque ad 78
praescribit Codex normas circa privilegiorum amissionem. Et primo
iuxta regulam 1 (V, 41) « Omnis res, per quascumque causas na-
scitur, per easdem dissolvitur », sequitur amitti privilegia per re-
vocationem collatoris vel eius successoris aut superioris in eadem
iurisdictione. Haec potestas revocandi sese extendit ad omnes tres
principales species privilegiorum, scilicet: ad privilegia gratiosa, quae
ex mera liberalitate promanant, ad remuneratoria, quae merita in
privilegiario praesupponunt, et ad conventionalia, quae pactum quod-
dam important. Proinde quamvis, ut licite revocentur illa et ista
privilegia, causa respective iusta gravisque sit necessaria, ad haec
revocanda propter donationis verum pactum, maxime si haec facta
fuerit non subdito et ab eodem acceptata, causa iusta et publica
requiritur ad validam revocationem. Imo compensatio esset conce-
denda, si ius ob privilegium fuerit acquisitum ex contractu oneroso.

Ipsa revocatio potest fieri duobus modis, videlicet tacite aut
expresse. Tacita revocatio est quae fit per actum positum cum pri-
vilegii cognitione, atque ita stabiliter ac directe contrarium privi-
legio, ut ille actus destitueretur etfectu, si privilegium subsisteret.
Inde statuit can. 71. Per legem generalem futuram, scilicet: ius
scriptum qua distinctum a « legibus conditis pro aliquo territorio »
(can. 13), revocantur tacite ut supra, hoc canone id confirmante,
privilegia in hoc Codice contenta, quin lex illa horum mentionem
faciat; ad cetera quod atlinet, nempe: extra Codicem relicta in vi-
gore iuxta can. 4, 613, servetur praescriptuin can. 60, qui loquitur
de expressa revocatione rescriplorum, sic aptandus privilegiis. « § 1.
Privilegium, per peculiarem (scilicet: ad illud singulare directum)

Tit. V. - De privilegiis 167

Superioris (competentis) aclum revocatum (quo nempc idipsum tli-
catur expresse), perdurat usque dum revocatio ei, qui illud obti-
nuit, significetur » moilo quidem authentico. — « § 2. Per legem
(sive generalem, »ive conditam pro peculiari territorio, sed) con-
trariam (vigenti extra Godicem privilegio) nulla privilegia (huius*
modi) revocantur (tacite, eoMjuod sequitur) : nisi aliud (quoad revo-
cationem expresse) in ipsa lege caveatur », videlicet: aut disertis
verbis determinatum privilegium indicantibus, aut per clausulam
generalem cum necessaria amplitudine et vi, ut comprehendat pri-
vilegium de quo agatur. Subinfertur in can. 00 altera exceptio,
quae privilegiis raro conveniet, nempe: « aut lex lata sit a Supe-
riore (quoad iurisdictionem) ipsius, qui concessit privilegium ». Et*
casus iste revocationem tacitam contineret ex voluntate legislatoris
propter linalem clausulam canonis 71. Atque in omnibus his casibus
legis contrariae, ipsiusmet publicatio vim habet significationis pri-
vilegiario factae, qua obligatur abstinendi ab usu privilegii re-
vocati.

140. De privilegiorum renunciatione, qua privilegiarius
iuri suo valedicit, statuit can. 72. § 1. Privilegia cessant quoad
eorum valorem, uti norma generalis, per renunciationem huius alte-
riusve privilegii, quae supponitur expressa oretenus, scripto, dum
prosequitur canon a- competente Superiore, qui nempe posset illud
privilegium revocare, vel ab eodem fuerit ad hoc delegatus, accep-
tafam. Xon enim privatis relictum est de privilegiis pro libitu di-
sponere, sed solummodo uti eis.

« Cum liberum sit unicuique suo iuri renuntiare » l, id exponit
quoad privilegia § 2. Privilegio in sui seu privilegiarii tanlum fa-
vorem, quamvis cum aliorum onere, conslitufo quaevis persona iu-
ridice sumpta, sed privata privilegio illo gaudens quatenus physica
est, renuntiare potest sive expresse sive tacite, prout infra in
can. 76.

§ 3. Concesso privilegio alicui, tamquam eiusdem subiecto,

a) communitati sive persona moralis collegialis vere sit, sive non,

b) dignitati v. gr. Episcopatui singulari c) locove v. gr. alicui San-
ctuario, renuntiare illud privatis in §° la declaratis personis, quamvis
hae a) sive ad illam pertineant communitatem, b) sive dignitate

1 Cap. 6, tit. 33, Lib. V.

168 Lib. I. - Normae generales

praefata potiantur, c) sive locum illum administrent legitime, non
licet. Propter quod verbum de renunciationis solo actu intelligen-
dum est praescriptum, quamvis ille non valeat, ut patet, cum ius
ex privilegio non sit proprium earum.

A sensu contrario, vel quia exclusio privatarum personarum
a renunciatione licita videretur includere validam licitamque renun-
ciationem ipsam, si haec a communitate privilegiata fieret, quando-
nam hoc admitti possit deducendum est ex § 4. Nec ipsi commu-
nitati in §° praec. declaratae, sed statutis coadunatae eo quod con-
dividitur, seu eoetui, quando forsan statutis vel legibus hic regatur,
quin habitualiter membra conveniant in unum, integrum ius est
renuntiare expresse vel tacite, quoad sequentes casus a) privilegio
sibi dato eo quod favorem ipsius contineat, sed per modum legis,
nempe obligantis saltem ceteros quibus haec lata sil, v. gr, privi-
legium canonis pro clericis, vel communitatem coetumve quoad privi-
legii usum, v. gr. privilegium fori pro coetu clericorum, b) vel si
renunciatio privilegii aliter « dati » cedat in Ecclesiae sive parti-
cularis dioecesis aut universalis aliorumve, quamvis hi sint privata
e personae vel societatem imperfectam constituentes, praeiudicium
spirituale vel temporale, quod ex renunciatione persentiant. Sic
enim legitur in cap. « Si diligenti » 12 « de foro competenti » (II,
2): « ...Cum non sit beneficium hoc personale, cui renuntiare va-
leat, sed potius toti Collegio ecclesiastico publice sit indultum, cui
privatorum pactio derogare non potest ». — Verumtamen quia ex-
ceptio firmat regulam in contrarium, haec §us exceptionaliter sta-
tuens implicite continet aliis in casibus « integrum esse commu-
nitati seu coetui renuntiare privilegio in sui tantum favorem con-
stituto », dummodo si persona moralis sit, fiat renunciatio ad nor-
mam can. 101 ut actus « vim iuris habeat »; si vero persona
moralis non sit, renunciatio fiat ad normam aliorum actuum com-
munitatis vel coetus. Memorata semper regula iuris 5G in 6° princi-
pium edicente: « In re communi, potior est conditio prohibentis ».

1 i 1 . An privilegia cessent eo quod auctoritas ea con-
cedentis exspiret. Cum can. 61 relationem habet can. 73, eidem
capiti 5 de rescriptis (I, 3) congruens, illudve sic amplians. Reso-
luto (veluti soluta relatione accidentis ad subiectum) iure seu au-
ctoritate personae tum physicae tum moralis concedentis quandoqu^
favores, privilegia ex illius concessione obtenta non exstinguuntur

Tit. V. - De privilegiis 16£

idest: vim iuris retinent, et hoc enuntiat iuris canonici principium,
cum hac sola exceptione: nisi data fuerint cum clausula taxative
in eis inserta: ad beneplacitum nostrum, vel alia aequipollenti
quoad sensum. — Hic erui potest ex cap. cit. Decretalium ubi Bo-
nifacius VIII inquit: <c Si gratiose tibi a Romano Pontilice conce-
datur, ut beneficia. quae tempore tnae promotionis obtinebas, posses
usque ad suae voluntatis beneplacitum retinere: huiusmodi gratia
per eius obitum per quem ipsius beneplacitum omnino extinguitur,
eo ipso expirat. Secus autem si usque ad Apostolicae Sedis bene-
placitum gratia concedatur praedicta: tunc enim, quia Sedes ipsa
non moritur, durabit perpetuo, nisi a successore fuerit revocata ».
Hinc clausula privilegii alligans vim eius voluntati concedentis,
vel possessioni officii per ipsum, « aequipollet » quoad sensum.

142. Exstinctio propria privilegii personalis. Hegulam 7
iuris in 6° « ex integro refert » (can. 6, 6°) ean. 74. Privilegium
personaie, videlicet: personae physicae aut morali collegiali directe
concessum, personam illam ubilibet, tamquam subiectum cui adhae-
reat, sequitur et cum ipsa, si desinat esse persona physica per
mortem vel moralis ad normam can. 102, « privilegium » illud
ewstinguitur proprie ob deliciens iuiis subiectum.

143. Cessatio propria privilegiorum realium. In hoc se-
quenti et altero praec. canone exprimitur divisio privilegiorum in
personalia et realia, quae hoc in canone subdividuntur in realia
prout haec opponuntur privilegiis localibus. Significatio horum ver-
borum canonica videtur sic accipienda. Subiectum, cui ius privilegii
directe conceditur, vel continetur sub Lib. II Codicis ac proinde
est persona physica aut moralis collegialis etsi illa oflicio, vel di-
gnitate praedita sit. v. gr. privilegia S. R. E. Cardinalium in can. 239
et privilegia Episcoporum sub can. 349 § l,ac privilegium huius-
modi vocatur personale, vel subiectum praefatum continetur sub
Lib. III, ac privilegium vocatur reale, quam appellationem stricto
sensu retinet, quatenus res illa privilegio donata v. gr. benelicium,
imago, contradistinguitur loco v. gr. sanctuario, altari, quigl subie-
ctum est privilegii proprie localis. — Diximus «■ etsi persona of-
ficio vel dignitate praedita sit », cuius exemplum invenitur in cap. fi
« de praesumptionibus » (II, 23) per haec verba: « Proinde super
cunctas ecclesias Siciliae te (Maximum Episcopum) vices Sedis Apo-
stolicae ministrare decernimus. Ouas non loco tribuimus, sed per-

170 Lib. I. - Normae generales

sonae. Quia ex transacta in te vita didicimus, quid de subsequenti
conversalione tua praesumamus ».

His praesuppositis transeamus ad interpretationem can. 75. Pri-
rilegia realia, prout a privilegiis personalibus dilferunt, cessant vim
habere per absolutum idest completum atque secundum ss. canones
rei v. gr. beneficii, imaginis vel loci v. gr. ecclesiae, non solum
quoad usum possibilem, sed in seipsis, interitum seu finem qualiter-
cumque is eveniat; privilegia vero localia stricte loco adnexa, si
locus, privilegii subiectum v. gr. sanctuarium, intra quinquaginta
minos ab eius nempe absoluto interitu ac proinde computandos ad
normam can. 34, § 3, 3° restituatur sufficienter ad usum, quo in
casu reviviscunt vi huius canonis absque novo auctoritatis eccle-
siasticao interventu.

144. Quandonam usus privilegio contrarius vel illius
non usus secumferat extinctionem privilegii. Duae privile-
giorum distinctiones hic memorandae veniunt. IVivilegia quaedam
sunt affirmativa seu ad actus aliquos ponendos, alia sunt negativa
seu ad omittendos actus ceteroquin ex obligatione ponendos. Fro-
pterea can. 16, ut comprehendat utraque, ait: Per non usum quoad
ius privilegii atlirmativi vel per usum contrarium seu praxim oppo-
sitam privilegio negativo, dummodo uterque sit liber occasione
oblata quando potestas privilegiati non esset impedita. Declarata
igitur privilegia utraque aliis distinctis a privilegiario haud one-
rosa, eo quod sint mere favorabilia sub inscriptione tituli declarata,
prouti ad invicem sunt diversa, non cessant in eorum vi iuridica
praefato relativo modo; quae vero favorem privilegiario tribuentes
in aliorum gravamen cedunt, quapropter onerosa proprie vocantur,
amittuntur, supposito non usu, quando affirmativa sint, aut usu con-
trario, quando negativa, si accedat legitima vel secundum ss. ca-
nones praescriptio aliorum libertatem ab onere fruentium per le-
gitimum tempus, vel tacita renunciatio, quando haec fieri possit a
privilegiario ad normam can. 72 et tantum elapsum sit tempus non
usus vei usus contrarii supradicti sine clausula iuris salvatoria, ut
■ex circumstantiis illa renunciatio prudenter sit praesumenda.

145. Aliae privilegiorum quorumlibet cessationes recen-
sentur in can. 77. Cessal quoque ipso facto privilegium quodcumque,
si (emporis progressu perquem omnia haec transeunt, rerum adiuncta
respectu privilegii sic, de lacto, sed quia diversae circa id queunt

Tit. V. - De privilegiis 171

haberi sententiae hominum, iudicio praevalente Superioris decla-
rantis idipsum pro foro externo, immutentur ab statu quo illa erant
tempore concessionis privilegii, ut a) hoc noxium evaserit, vel pri-
vilegiario propter reg. (II luris in li0: « Ouod ob gratiam alicuius
conceditur, non est in eius dispendium retorquendum », vel aliis
ut decernitur in cap. 9 « de decimis primitiis et obiationibus »
(III, 30): « nam quando Romana Ecclesia ordini vcstro privilegia
de decimis dederat, ita erant rarae Abbatiae vestri ordinis, quod
exinde nulli poterat de iure scandalum suboriri: sed nunc in tantum
augmentatae sunt, ac possessionibus ditatae. quod multi viri eccle-
siastici, de vobis apud nos querelam saepe proponunt ». Alius ef-
fectus immutationis adiunctorum causans cessationem privilegii est:
b) aut eius usus illicitus /iat, et patet ratio. — Prosequitur canon:
item idest: « cessat quoque privilegium » semper ipso tantum facto
alterutro sequenti: a) elapso tempore b) vel expleto numero casuum
pro r/uibus, his vel illo, privilegium concessum, quatenus « facul-
tates habituales (huiusmodi) accensentur privilegiis praeter ius »
(can. 66, § 1), quae norma non intirmatur nec proprie derogatur
ob clausulam additam: firmo praescripto can. 207, § 2 ad casus
concedente eiTectum privilegii prius obtenti, sed tunc non vi-
gentis.

146. Privilegiorum privatio In pluribus Decietalibus ratio
auferendi privilegia vel privandi aliquem a beneficio eorum affertur,
quae ut principium iuris edicitur in can. 78. Qui abutitur, idest:
in usu privilegii ab intentione concedentis recedit contra aequitatem
canonicam, potestate sibi soli vel cum aliis ex privitegio personali
permissa, sive sit « potestas » ad actus solum ponendos, sive ad
regimen aliorum vel administrationem spiritualium rerumve tem-
poralium, privitegio ipso abutens, qua singularis persona, prirari
per Superioiis actum competentis meretur, sed non privatur ipso
facto abutendi privilegio. Eapropter additur de privilegiis, quorum
abusus posset a Superiore competente incognitus praeteriri, et Or-
dinarius ad normam can. 198, § 1 Sanctam Sedem iuxta can. 7
monere ne omittat, ad certiorem ipsam reddendam ille excitatur,
*t quis, singularis persona vel communitas, privilegio ab eadem
Sancta Sede concesso graviter abutatur, utpote via pro adhibendo
remedio magis prompta et eilicax.

Huc memorari lubet quod Emi. Patres S. Congr.8 de Prop.

172 Lib. I. - Normae generales

Fide * « decreverunt mandandum esse praefatorum locorum Ordi-
nariis, sive Superioribus, ut ecclesiasticis utriusque cleri sibi respe-
ctive subiectis denuncient, nulli prorsus licere intuitu privilegii sive
localis, sive personalis, pro Missae eleemosyna plus recipere, quam
taxa synodalis, vel consuetudo regionum firmaverit (ad normam
can. 918, § 2), alias ad restitutionem teneri (can. 729, 1°); qui-
nimo privilegium, si personale sit, in perpetuum amittere; nec gau-
dere locali, quatenus ad altare privilegiatum Sacrum faciant, ut
declaratum est per Sacram. Congr. super Indulgentiis sacrisque Re-
liquiis praepositam ».

147. Privilegiorum necessaria probatio. In Normis pecu-
liaribus 2 scriptum est: cGratiae, quas quis pro se a Sancta Sede
oretenus assequitur, ipsi petenti in foro conscientiae, suffragantur ».
Ouod ex se patet. Sed id ipsum ac ea quae ibidem sequuntur con-
firmantur per can. 7.9. Quamvis privilegia, idest tavores etiam per-
petuo concessi praeter aut contra ius, oretenus a Sancta Sede obtenta,
et quae propterea designantur verbis: « vivae vocis oracula »,sive
per se,sive per alium forsitan per S. R. E. Cardinalem, ipsi immediate
aut medhle petenti in foro conscientiae sufjragentur, seu coram Deo
valeant ac licite in praxim deducantur, nemo tamen potest, exceptis
S. R. E. Cardinalibus propter privilegium aliud (can. 239, § 1, 17°)
quo (( gaudent: fidem faciendi in foro externo, de oraculo pontiticio
testantes », cuiusvis absque distinctione primlegii cum significatione
iuridica usum a) adversus quemquam saltem in illius sequelas b) in
foro externo tam iudiciali quam extraiudiciali vindicare, ita ut va-
lidus ac licitus recognoscendus sit praefatus usus cum iuridicis ef-
fectibus, nisi privilegium ipsum etiam quoad eius tenorem, cuius
vindicat usum, sibi concessum esse legitime evincat seu demonstret,
« buiusmodi privilegium... iusto impedimento cessante ostendendo,
ac ad legendum integraliter exhibendo: necnon de articulis, de
quibus controversia fuerit, transcriptum (authenticum) tradendo »,
ut iubetur in cap. 7 « de privilegiis » in 6° (V, 7), aut « super
amissione ac tenore privilegiorum testes, quos ducerent, proponendo »
sicut legitur in cap. 12 « de privilegiis » X (V, 33), aut aliis pro-
bationibus adductis, quae pro rei natura possint afferri ad normam
Tit. X « de probationibus » in Lib. IV.

1 Collect. S. C. de P. F. n. 507. 13 Aug. 1774. - 2 Ordo servandus
in.... Romanae Curiae. 29 Sept. 1908, Pars II, cap. III, n. 2°. — CO. I, 62.

Tit VI. - De dispensationibus

173

TITULUS VI.

De dispensationihus.

Can. 80. - Dispensatio, seu legis in
casu speciali reliixatio, concedi potest
a couditore legis, ab eius successore
vel Superiore, nec non ab illo cui ii-
dem facultatem dispensandi concesse-
rint.

Can. 81. - A generalibus Ecclesiae
legibus Ordinarii infra Romanum Pon-
tificem dispeusare nequeunt, ne in easu
quidem peculiari, nisi baec potestas
eisdem fuerit explicite vel implicite con-
cessa. aut nisi dillicilis sit recursus ad
Sanctam Sedem et simul in mora sit
periculum gravis damni. et de dispen-
satione agatur quae a Sede Apostolica
coucedi solet.

Can. 82. - Episcopi aliique locorum
Ordinarii dispeusare valent in legibus
dioecesanis et in legibus Concilii
provincialis ac plenarii ad normam
can. 291, § 2, non vero in legi-
bus quas speciatim tulerit Romanus

Pontifex pro illo peculiari territorio,
nisi ad normam can. 81.

Can. 83. - Parochi nec a lege ge-
nerali nec a lege peculiari dispensare
valent, nisi haec potestas expresse eis-
dem concessa sit.

Can. 84. - § 1. A lege ecclesiastica
ne dispensetur sine iusta et rationabili
causa, habita ratione gravitatis legis a
qua dispensatur; alias dispensatio ab
inferiore data illicita et invalida est.

§ 2. Dispensatio in dubio de suili-
cientia causae licite petilur et potest
licite et valide concedi.

Can. 85. - Strictae subest interpre-
tationi non solum dispensatio ad nor-
mam can. 50, sed ipsamet facultas di-
spensandi ad certum casum concessa.

Can. 86. - Dispensatio quae tractum
babet successivum, cessat iisdem modis
quibus privilegium. nec nou certa ac
totali cessatione causae motivae.

Titulus VI.
De dispensa-
tionibus —

— notio et a quo illae dari queunt,

i— per Ordi- — a generalibus legibus
narios —

— concedendis j — in legibus peculiaribu
vel secus —

— per parochos

i — ratione causae

— interpretandis cum potestate dispensandi

*

— quoad earum cessationem

148. Inscriptio Tituli. lam est considerandus Titulus VI et
ultimus Libri l inscriptus l)e dispensationibus, quod verbum « pro-
prie importat commensurationem alicuius communis ad singula.
Uncle etiam gubernator iamiliae dicitur dispensator, in quantum
unicuique de familia cum pondere et mensura distribuil el opera-
tiones et necessaria vitae. Sic igitur et in quacumque multitudine
ex eo dicitur aliquis dispensare, quia ordinat qualiter aliquod com-

Can.

80

i)

81

n

82

»

83

»

81

»

85

)j

86

174 Lib. I. - Normae generales

mune praeceptum sit a singulis adimplendum d. lta D. Thomas *,
qui rationabile dispensationum fundamentum nos edocet sic prose-
quens: « Contingit autem quandoque quod aliquod praeceptum quod
est ad commodum multitudinis ut in pluribus, non est conveniens
huic personae vel in hoc casu ; quia vel per hoc impediretur ali-
quid melius (sallem hic et nunc), vel etiam induceretur aliquod
malum... Periculosum autem esset ut hoc iudicio cuiuslibet com-
mitteretur, nisi propter evidens et subitum periculum... Et ideo ille
qui habet regere multitudinem, habet potestatem dispensandi in
lege humana, quae suae auctoritati innititur, ut scilicet in personis
vel in casibus in quibus lex deticit, licentiam tribuat ut praeceptum
legis non servetur ».

149. Excusatio a lege, exemptio ab ea et dispensatio.
Sicut ss. canones tolli queunt per abrogationem aut derogationem, ita
pariter dum manet generatim in suo robore lex ecclesiastica, potest
eius obligatio auferri vel suspendi quoad aliquos subditos seu in ca-
sibus particularibus. Et hoc 1° ex natura rei, quando lex observata
nociva evaderet alicui, vel in determinatis circumstantiis opposita sit
observationi alterius legis superioris, vel observatu impossibilis mo-
raliter. Hi enim casus non potuerunt comprehendi in ipsa, quia do-
tibus eius repugnant, et proinde constituunt exeusationem a lege
ecclesiastica, vel saltem dispensatio a legislatore fieri debet, Par
exemptio datur II0 ex voluntate legislatoris, quam forsitan patefecit
in eadem lege vel in alia parte iuris, eximendo aliquos casus ab
ambitu verborum illius. Sed praeterea multoties existit causa vel
ratio ad quam necesse vel conveniens est ut nova legislatoris vo-
luntas accedat relaxantis vinculum legis alioquin perduraturum, et
haec exemptio a lege fit per dispensationeni.

130. Ordo canonum. Posita notione dispensationis in can. 80,
sub eodem ac tribus sequentibus determinantur quinam Superiores
ecclesiastici et a quibus legibus dispensare queant. Sequitur statim
can. 84 circa necessitatem causae iustae ad dispensationem. Norma in-
terpretandi easdem ac potestatem dispensandi traditur in can. 85, dum
ultimus can. 8(i edicit quandonam cessent dispensationes aliquae.

131. Dispensationis definitio et a quo concedi potest.
Cum lex sit vinculum quoddam moraliter adstringens subditos ad

1 III q. XCVII, a. 4 corp.

Tit. VI. - De dispensatioTiibus 175

aliquitl agendum vel omittendum, sic incipit cum verborum pro-
prietate can. 80. Dispensatio, quam statim definit: seu legis etiam
poenalis quoad vim sibi ac consuetudini iurisjcommunem in casu
speciali per respectum ad legis amplitudinem relaxatio, qua sub-
ditus ab ea lege observanda liberatur. « Casus specialis » potest
accipi respectu personae actusque eius, atque dispens;itio erit sim-
plex; potest vero dici specialis respectu personae sed pro pluribus
eiusdem actibus excludendis a lege, et dispensatio erit cum tractu
successivo; potest quoque accipi specialis respectu actus unius sed
pro pluribus personis a lege eadem eximendis, et dispensatio erit
multiplex. Ac demum possunt unico actu dispensari plures personae
a lege aliqua per aliquod tempus observanda, et dispensatio erit
simul multiplex atque cum tractu successivo. — Ex detinitione illa
facile deducitur dispensationem diflferre tum a declaratione iuris
per quam lex quoad vinculum non relaxatur sed explicatur quoad
sensum verborum, tum a simplici licentia, quae est appositio con-
sensus Praelati vel alterius, qui requiritur a lege, ut actus possit
iuxta eam poni: tum denique a privilegio, quod potest esse etiam
praeter ius, cum dispensatio sit semper contra istud.

Prosequitur canon: « Dispensatio » ut est definita, concedi po-
test valide a condilorp legis, ut patet iuxta reg. iuris l.m « Omnis
res per quascumque causas nascitur, per easdem dissolvitur » \ eo
quod relaxatio illa legis est minus quam eiusdem dissolutio, ab eius
supple « conditoris legis » b) successore c) vel Superiore in bie-
rarchia iurisdictionis quoad leges dispensandas, de quo ultimo res-
liquet. Quoad successorem cuiuslibet legislatoris ecclesiastici valet
ratio, quam affert Innoc. III in cap. Innotuit 20 « de electione et
electi potestate » (I, 6) aiens: « nobis tamen per eum (scilicet Ale-
xandrum III) adempta non tuit dispensandi facultas, cum ea non
fuerit prohibentis intentio: qui successoribus suis nullum potuit in
hac parte praeiudicium generare, pari post eum, imo eadem po-
testate functuris, cum non habeat imperium par in parem ». Imo
respectu legum Conciliorum generalium audiatur quid rescripsit
Paschalis Papa Panorm. Archiepiscopo: « Aiunt in Conciliis statu-
tum non inveniri : quasi Romanae Ecclesiae legem Concilia ulla
praetixerint : cum omnia Concilia per Romanae Ecclesiae auctorita-

1 Tit. XLI « De regulis iuris > Lib. V.

176 Lib. I. - Normoe generales

tem et facta sint, et robur acceperint, et in eorum statutis Romani
Pontilicis patenter excipiatur auctoritas » l. — Demum, quia di-
spensatio est actus iurisdictionis ex poteslate accessoria legislativae,
sequitur de illa intelligendam esse quoque reg. 68 iuris in 6.° « Po-
test quis per alium, quod potest facere per seipsum », propter quod
subnectitur denique in canone; d) nec non ab illo singulariter dicto,
quod bene notetur, cui sub proprio vel communi appellativo iidem
singuli de quibus supra facultatem dispensandi concesserint. Is
tamen animadvertat, quod « sive circa res sive circa personas man-
dati sui fmes excedat, nihil agit » (can. 203, § 1).

152. De dispensatione a generalibus Ecclesiae legibus,
adest axioma iuris in Clem. « Ne Romani » § 1 « de electione »
insertum : « Lex superioris per inferiorem tolli non potest ». Quo
modo illud applicetur dispensationibus edicit can.81. A generalibus
Ecclesiae legibus sive in Codice, sive extra illum, quatenus illae
distinguuntur a « legibus conditis pro peculiari territorio » (can. 13),
et obligant solum « omnes pro quibus latae sunt », Ordinarii omnes
recensiti in can. 198, § 1, infra Ronianum Pontificem, etiamsi
S. R. E. Cardinales sint, dispensare nequeunt, ne unam personam
sibi subditam in casu quidem peculiari, nisi a) haec potesfas di-
spensandi magis vel minus ampla aut restricta eisdem omnibus,
quibusdam vel singulis eorum fuerit explicite, seu verbis id forma-
liter exprimentibus, vel iniplicite idest: verbis per quae illa pote-
stas concedi subintelligatur, concessa vel in aliquo Codicis canone,
quae « adnexa officio » eorum erit « ordinaria » (can. 197, § 1),
vel per « facultates habituales » aut rescriptum in casu peculiari,
quae tunc « veluti commissa personae » per officium designatae
erit delegata (can. et § cit.s), ast in utroque casu derivata per man-
datum seu concessionem. Hinc sequitur nihil agere Ordinarios,
quando lines concessionis quoad dispensationes elargiendas excedant.
— lam in hoc canone subditur potestatis concessio huiusmodi: b) aut
a) difjicilis sit recursus ad Sanctam Sedem intelligendam iuxta
normam can. 7, b) et simul in mora ad dispensationem impetran-
dam nccessaria iuxta praevisionem sit solummodo periculum gravis
damni cuiuslibet, c) et de dispensalione ad casum unum vel plures
agalur quae a Sede Apostolica ut supra ex can. 7, secundum Cu-

1 Cap. « Significasti » 4, tit. 6 « de eleccione et electi potestate »,
Lib. I.

Trr. VI. - De dispensationibus 177

riae Komanae slyluni pro tempore concedi solet, videlicet: non iam
pro casu aliquo extraordinario.

153. Dispensatio a legibus pro peculiari territorio latis.
Praecedens canon praescripsit de omnibus Ordinariis, ita ut com-

prehendantur « pro suis subditis Superiores maiores in religionibus
clericalibus exemptis » (can. 198, § 1), praesens autem can. 82
pro natura rei hos Superiores excludit edicens: Episcopi residen-
tiales, nam sequitur aliique locorum Ordinarii v. gr. Vicarius ge-
neralis, Vicarius capitularis, etc. valent vi huius canonis, quin proinde
vigeant statuta « praescripto huic opposita » (can. 6, 1°), a) in le-
gibus dioecesanis consequenter canoni 80, b) et in legibus Concilii
provincialis ac plenarii, quae pro territorio singulorum Ordinario-
rum vigeanl, sed « nonnisi in casibus particularibus et iusta de
causa », scilicet: ad normam can. 291, § 2; e contra sequitur:
c) non vero praedictos posse « dispensare » in tegibus quas ut ab uni-
versalibus distinctas habet canon praecise eo quod speciatim tulerit
Bomanus Pontifex forsitan per aliquam Rom. Congregationem, seu
suprema Ecclesiae potestas pro illo peculiari territorio ; quoad di-
spensationem enim aequipollere has leges universalibus sic edicitur:
nisi ad normam can. 81.

154. Potestas parochorum quoad legum dispensatio-
nem non existit ut generalis norma, nec mirum cum eorum offi-
cium ad forum internum restringatur, cui tamen per exceptionem
providetur in can. 83. Parochi, atque illi qui « parochorum nomine
in iure veniunt » (can. 451, § 2) a) nec a lege generali Ecclesiae
iuxta declarationem datam in can. 81, b) nec a lege peculiari qua-
libet harum quae distinguuntur in can. 82, dispensare valent, nec
unum proprium parochianum in uno casu etsi ad forum conscien-
tiae sacramentalis quod attinet, nisi haec dispensandi potestas magis
vel minus ampla expresse idest verbis aliisve sigois aequipollentibus,
non tacite, eisdem omnibus, pluribus, vel singulis concessa sil v. gr. in
aliquo canone ac tunc erit ordinaria, in statutis dioecesanis quan-
doque ordinaria quandoque delegata, vel ab homine certo delegata.

155. Necessitas causae ad dispensationem. Conc. Trid.
decrevit V « Sicuti publice expedit legis vinculum quandoque re-
laxare, ut plenius, evenientibus casibus, et necessitatibus, pro com-
muni utilitate satistiat: sic frequentius legem solvere, exemploque

1 Sess. XXV de Ref. cap. 18.

Blat - Comm. Text. Cod. Iur. Cau. U

178 Lib. I. - Normae generales

potius, quam certo personarum rerumque delectu, petentibus indul-
gere, nihil aliud est, quam unicuique ad leges transgrediendas adi-
tum aperire... Quod si urgens iustaque ratio, et maior quandoque
utilitas postulaverit, cum aliquibus dispensandum esse; id causa co-
gnita, ac summa maturitate, atque gratis, a quibuscumque, ad quos
dispensatio pertinebit, erit praestandum: alilerque facta dispensatio
subreptitia censeatur ». Hoc decretum roboratur hac D. Thomae
ratione l: « Si autem absque hac ratione (deficientiae legis in ca-
sibus) pro sola voluntate licentiam tribuat (ille qui habet regere
multitudinem) non erit fidelis in dispensatione, aut erit imprudens;
inlidelis quidem, si non habet intentionem ad bonum commune,
(quod saltem indirecte iuvet dispensatio); imprudens autem, si ra-
tionem dispensandi ignoret; propter quod Dominus dicit2: Quis,
putas, est tidelis dispensator et prudens, quem constituit Dominus
super familiam suam? »

Cum hae rationes vim exerant erga quascumque iuris humani
dispensationes, generaliter praescribit can. 84. §1.-4 lege eccle-
siastica vere tali, sive generalis sit sive peculiaris, ne dispensetur,
idque absolute vetatur sine iusta propter proportionem inter legem
eiusque dispensationem, et rationabili seu rationis practicae ac pru-
dentis causa (seu motivo), quae declaratur non semper eiusdem
ponderis futura, sed habita ratione gravitatis legis a qua dispen-
salur magis vel minus conferentis ad animarum sanctificationem et
socialem ordinem, quin oporteat ut iam ex seipsa excusationem tri-
buat observandi legem; alias scilicet: non extante causa dispensatio
« a lege ecclesiastica » qualibet, ut supra. ab inferiore, quam ipse
legislator eiusve suecessor, data, quamvis ceteroquin potestate dispen-
sandi praedito, a) illicita, quamvis illa in usum non deducatur sit-
que nullus iuridicus actus ob clausulam b) et invalida est. Nec con-
trarium statuere possunt Ordinarii erga proprias dioccesanas leges.

Attamen dubia sunt auferenda in rebus moralibus, quapropter
statuit § i. Dispensatio ut in §° la in dubio sive iuris ob sen-
tenlias Doctorum, sive facti quale semper erit de sufjicientia causae
respectu legis dispensandae a) licite petilur eo quod et potest b) li-
cite ob rei moralis naturam c) et valide concedi annuente supremo
Jegislatore, iuxta illud quod in cap. « Praeposuit » 4 tit. « de conces-
sione Praebendae... » (III, 8) ait Summus Pontitex lnnoc. III: « Oui

1 III q. XCVII, a. 4, corp. — 2 Luc. XII, 42.

Tit. VI. - De dispensationibm 179

secundum plenitudiriem potestatis de iure possumus supra ius di-
spensare ».

156. Facultatis dispensandi interpretatio Reg. '2H iuris

in 6°: « Quae a iure communi exorbitant nequaquam ad conse-
quentiam sunt trahenda » explicationem nanciscitur ex can. 85 simul
eum altero 50. Strictae subest interpretationi, scilicet: quoad ver-
borum sensum « in obscuris minimum est sequendum » (reg. 30
iuris in 6°) contra legem, n) non solum dispensatio « quae (semper)
adversatur legi in commodum privatorum », proindeque ad nor-
mam can. 50 iam deelaratam, b) sed ipsamet faaultas dispensandi,
quae cum sit praeter ius potius « interpretationem latam reciperet »,
ut ibidem fuit explicatum, sed quando sit ad certum quoad circum-
stantias personae, rei, etc. casum concessa, sive delegatio liat ad
petitionem partis. sive ad petitionem delegati, tum liat determinatae
personae, tum electio personae committatur dispensando ; nam con-
cessio potestatis censenda est moraliter ipsa dispensatio.

157. Dispensationum cessatio. Inter dispensationes quas
distinximus atque explicavimus ad can. 80, circa unam est utile
quaesitum de ipsiusmet cessatione, quam exprimit can. 86 huius
Libri postremus. Dispensatio quae tractum habet successivum, (slxe
in diem duratura seu ad tempus concessa sit, sive in perpetuum
seu indefinite), cessat quoad vim iuridicam iisdem modis quibus
privilegium, cui contra ius similis est, scilicet: a) per revocationem
ex peculiari Superioris actu ad normam can. 60, b) « per renuncia-
tionem a competente Superiore acceplatam » (can. 72), c) solum
quandoque « resoluto iure concedentis » (can. 73), d) cum persona
quam sequitur (can. 74), e) si aliis onerosa sit, quandoque per non
usum vel per usum contrarium cessare posset, (can. 76), ac de-
mum f) cessat quoque ad normam can. 77, si casus eveniat, g) nec
non specialiter praedicta « dispensatio cessat » ex legis dispositione
innixa naturae huiusmodi dispensationis, certa extra dubium ac (o-
tali seu omni ex parte cessalione cansae motivae seu illius propter
quam sit concessa, v. gr. inlirmitatis, postquam dispensatus iam con-
\aluit ita, ut certo ac nullatenus indigeat dispensatione.

Trino Deo et Simpuci

per ouem legum conditores iusta decernunt

honor et (jloria in saecdlorum saecula.

Amen.

APPENDIX.

De legibus ac libris liturgicis.

158. Notio sacrae Hturgiae. Ex usu profano antiquorum
graecorum iiturgia denotavit quidem ofBciura, vel ministerium pu-
blicum pro populo susceptum. In libris veroSacrae Scripturae
utriusque Foederis maxime tlesignat publicas functiones sacras sa-
certlotum ac levitarum praecipue in sacriliciorum oblatione atl ho-
norem Dei ac pro salute populi. — in Ecclesia Christi iuxta hotlier-
num morem sacra liturgia sumitur « pro cultus publici exercitio
quoatl rituum ac caeremoniarum determinationes ». Hoc sufficienter
innuit can. 4. — Cultus vero dicitur publicus, « si tleferatur a) no-
mine Ecclesiae b) a personis legitime ad hoc deputatis, c) et per
actus ex Ecclesiae institutione Deo, Sanctis ac Beatis tantum exhi-
bendos » (can. 1256).

159. Leges liturgicae sunt quae habent ut obiectum motle-
randum tam ritus quam caeremonias illius cultus publici. Hae leges
quatenus « respiciunt Latinam Ecclesiam » (can. 1), « quae vim
suam retinent, nisi earum aliqua in Codice corrigatur » (can. 2),
continentur praeterquam in libris liturgicis etiam in Decretis S. Con-
gregationis Rituum.

160. Libri Sacram Liturgiam spectantes a) sive Ritus
idest tormulas et preces in Sacris Functionibus quibuslibet pera-
gendis continent, b) sive Sacras Caeremonias itlest actiones supra-
dictos Ritus Precesque comitantes praescribunt, c) sive illa S. Con-
gregationis Rituum Decreta in unum collecta referunt. Ita ex Dec°.
eiusdem S. Congregationis n. I l. Libri liturgici proprie vocantur
descripti sub litteris a) jet b).

161. Diversae editiones horum librorum iuxta citatum
Decretum <c sunt vel Typicae vel iuxta Typicas » (n. 1).

II. Editiones Typicae excudere tantum possunt vel Pontificia

* 17 Maii 1911, CO. III, 242.

182 Appendix ad Lib. I.

Typographia Poliglotta Vaticana, vel alii Typographi Pontificii, qui
a Sacra Rituum Congregatione veniam obtinuerint.

III. Singula editionis typicae tolia revisioni Sacrae Rituum
Congregationis submittentur, quae seu Commissionis Liturgicae, seu
Commissionis de Musica et Cantu Sacro, iuxta opportunitatem, sen-
tentiam exquiret.

IV. Quaevis typica editio approbationis refert Decretum, ta-
lem editionem esse typicam declarans, simuique omnibus editori-
bus praescribens, ut praedictae editioni typicae futuras editiones
omnino conforment.

... VI. Quivis Typographus, accedente consensu et approba-
tione respectivi Ordinarii, editiones iaxta typicas, quae nempe ada-
mussim praedictis editionibus typicis respondeant, excudere potest.

VII. Rmi locorum Ordinarii, diligenti rerumque liturgicarum
perito constituto revisore, qui videat an praefatae editiones plane
cum typicis concordent, talem concordantiam declarent et impri-
matur apponant.

162. Divisio iuris Hturgici videtur adoptanda, quae indica-
tur in can. 2. Quoad sacramenta, quae ex opere ipso gratiam con-
ferunt recipientibus ea, etsi cultus quoque Deo exhibeatur in cuius-
libet sacramenti administratione : quoad cultum divinum, nempe :
« in celebratione sacrosancti Missae sacrificii aliisque sacris functio-
nibus peragendis », per quem cultum gratiae obtinentur hominibus
secundum eorum devotionem : denique quoad sacramentalium ad-
ministrationem, quae gratiam non causant ex opere ipso, sed cum
sint ad modum sacramentorum instituta, gratiae per illa obtinentur
ex Ecclesiae precibus ac ex utentium devotione.

163. Praestantia et necessaria cognitio legum liturgi-
carum. Ad intelligentiam praestantiae liturgicarum legum consi-
derare oportet : quod iuxta D. Augustinum 4 : « Deus colitur fide,
spe et charitate » et hoc ipsum esplicat D. Thomas, quia « virtu-
tes illae theologicae... suo imperio causant actus religionis quae
operatur quaedam in ordine ad Deum 2 » : insuper actus exteriores
cultus sunt verae protestationes fidei dantes gloriam Deo, ac de-
serviunt et veluti manuducunt animum nostrum ut se Deo perfecte
subiiciat, in quo illius perfectio consistit. Hinc apparet virtutis re-

1 Enchirid. cap. 8. — 2 II, II, q. LXXXI, a. 5, ad lm.

> De legibus ac libris liturgicis 183

ligionis excellentia, et quanta cura sit adhibenda ab Ecclesia, ne quid
irrepat in publicis religionis actibus, vel tidei non concordans vel
qualitercumque superstitionem continens. Nam in veri Dei cultu non
solum per irreligiositatis defectum peccari potest, sed etiam per
excessum, quamvis non in quantitate, quia Deus merito superexce-
dit omnem a nobis praestitum cultum, sed per corruptionem modi
in culiu ipso.

Denique iuris liturgici cognitionem sacerdotibus praesertim ne-
cessariam esse patet legenti q. XCIII in 11-11 Summae Theologicae.
Sicut Augustinus dicit : « mendacium maxime perniciosum est quod
fit iu his quae ad christianam religionem pertinent J ». Porro « potest
contingere falsitas in exteriori cultu ex parte colentis ; et hoc prae-
cipue in cultu communi, qui per ministros exhibetur in persona
totius Ecclesiae. Sicut enim lalsarius esset qui aliqua proponeretex
parte alicuius quae non essent ei commissa, ita vitium falsitatis in-
currit qui ex parte Ecclesiae cultum exhibet Deo contra modum
diviua auctoritate ab Ecclesia constitutum, et in Ecclesia consue-
tum » 2. — Item « finis divini cultus est ut homo Deo det gloriam,
et ei se subiiciat mente et corpore... Si autem aliquid tit quod,
quantum est de se, non pertinet ad Dei gloriam, neque ad hoc quod
mens hominis feratur in Deum aut quod carnis concupiscentiae
inordinatae relrenentur, aut etiam si sit praeter Dei et Ecclesiae
institutionem, vel contra consuetudinem communem, quae secun-
dum Augustinum pro lege habenda est, totum hoc reputandum est
supertluum et superstitiosum, quia in exterioribus solum consistens
ad interiorem Dei cultum non pertinet » 3.

164. Fontes iuris liturgici sflnt ea ex quibus promanat, vel
quia condunt ipsum sicut legislatores possuntque appellari fontes
essendi, vel quia sunt velut receptacula ipsius iuris, libri nempe
liturgici, vel liturgiam authentice respicientes, ac dici queunt fon-
tes cognoscendi. De his omnibus explananda est in genere disci-
plina vigens.

165. Quoad Ecclesias orientales. Bened. XIV in Const.
« Demandatam » 4 ait : « De ritibus igitur et moribus Ecclesiae
graecae illud imprimis generatim statuendum decrevimus, nemini
licuisse, aut licere. quovis titulo, et colore et quacumque auctoritate

1 De mendacio, cap. 14, in princ. — 2 Loc. cit. a. 1. c. — 3 Loc.
cit. a. 2. c. — * 24 Dec. 1743, § 3.

184 Appendix ad Lib. I.

aut dignitate, etiam Patriarchali aut Episcopali praefulgeat, quid-
quam innovare, aut aliquid introducere, quod integram exactamque
eorumdem obseivationem imminuat », Et etiam esset irritum quod-
oumque contrarie statutum, ut ibidem postea Benedictus ipse as-
serit de particulari casu ab Aplca. Sede reprobato.

Ecclesiae orientales propterea omnino prohibentur, ne in Mis-
sis, divinisque orTiciis celebrandis et in |administratione sacramento-
rum aliis utantur libris pro sacra liturgia, nisi eis qui correcti
typisque impressi fuerint per S. Congr. de Prop. Fide pro negotiis
rituum orientalium huiusmodi librorum emendationi deputatam a
Sede Aplca. seu nunc a S. Congr. pro Ecclesia Orientali.

166. Quoad Ecclesiam latinam viget iuxta praeviam Codici
disciplinam can. 1257 praescribens : « Unius Apostolicae Sedis est
tum sacram ordinare liturgiam, tum liturgicos approbare libros »,
in quo ex dictis patet quod « Ecclesiae quoque orientalis disciplina
referatur ». — Romani Pontitices sane in casibus gravioribus or-
dinant ius liturgicum Ecclesiae latinae Constitutionibus Aplcis. per
seipsos datis, v. gr. Pius PP. X Rubricas Breviarii ac Missalis con-
stitutione « Divino aftlatu » ', verumtamen passim utuntur S. Ri-
tuum Congr8. opera, quae pro sua ordinaria potestate in Ecclesiam
latini ritus per Romanos Pontifices eidem collata, universum litur-
gicum ius rite constitutum urget in praxi, interpretatur et, quatenus
opus sit, quoad singula praescripta reformat et amplificat servatis
servandis.

Ex huius Congr9. responsis, alia facile noscuntur tamquam De-
creta generalia, etenim sic expresse appellantur vel inscribuntur
« Urbis etOrbis)). Alia, si cofteideretur rescripti forma, sunt par-
ticularia ex obiecto vel modo respondendi ; multa vero particularia,
utpote ad singulas Ecclesias vel religiones directa, sunt aequiva-
lenter generalia, quippe quae vel interpretationem rubricae alicuius
generalem tradunt, vel observanda esse ab omnibus edicitur ex'
Sacrae Congr". mandato.

Omnia responsa et decreta S. R. Congr8., quae nunc etiam
post Codicem vigent, reperiuntur partim in Commentario officiali,
et ante huius initium edita in Collectione, quam Leo XIII fel. rec.
per Dec. 16 feb. 1898 « aplca. sua auctoritate approbavit atqne

1 Kal. Novembris 1911, CO. III, 633.

De legibtis ac libris liturgicis 185

authenticam declaravit ; simulque statuit decreta hucusque evulgata
in iis, quae dissonant a decretis in hac Collectione insertis, veluti
abrogata esse censenda, exceptis tantum, quae pro particularibus
ecclesiis habeant rationem indulti seu privilegii... Contrariis non
obstantibus quibuscumque etiam speciali mentione dignis ».

In hac ergo collectione quae inscribitur « Dec. authentica S.
R. C. », et quae constat nunc sex voluminibus, invenire licet pro
naaxima parte Decreta iuris liturgici. Hoc vero ius completur per
alia Decreta subsequuta et in Commentario ofhciali Sedis Aplcae. di-
scenda, atque fundamentaliter invenire licet in libris liturgicis.

107. Libri liturgici appellantur « qui solummodo Ritus, Pre-
ces, Sacrasve Caeremonias docent ac praescribunt, quae in cuitu li-
turgico adhibenda sunt ' ».

168. Praecipui pro Ecclesia latina huiusmodi libri ex Dec°.
S. Rituum Congr". 2 « Pluries a Sacra » sunt : a) Breviarinm Roma-
num, b) Missale Romanurn; hi duo cum mutationibus propter Psal-
terium Rreviarii Romani cum Ordinario Divini Ofjieii et Novas
Rubricas ipsi adiectas ex const. « Divino atflatu » Pii X s. m. 3 et
ob subsequentia Decreta S. Congr8. Rituum, c) Rituale Ro?nanumr
(I) Pontificale Romanum, e) Martyrologium Romanum, et f) Cae-
remoniale Episcoporum .

169. De potestate Episcoporutn specialia in hac materia
addere oportet. Cum Sedes Apostolica etiam quoad minima ius li-
turgicum in huiusmodi libris determinaverit, prohibens quamlibet
mutationem, additionem vel ablationem, ut videbimus, sequitur Epi-
scopis ademptam esse in hac parte legislativam potestatem, uti con-
stat ex can. 1257 supra relato. Praeterea iam in c. Visensi 3 ad
dubium « An Praelati, Archiepiscopi seu Episcopi possint esse iudi-
ces ad declaranda dubia super sacris Ritibuset Caeremoniis exorta ?
S. R. C. Negative respondit ». Remanet igitur pro eis praescriptum
sequens (can. 1261, § 1): « Locorum Ordinarii advigilent ut sa-
crorum canonum praescripta de divino cultu sedulo observentur,
et praesertim ne in cultum divinum sive publicum... superstitiosa
ulla praxis inducatur, aut quidquam admittatur a fide alienum vel
ab ecclesiastica traditione absonum vel turpis quaestus speciem
praeseferens ».

i 17 Maii 1911. CO. III, 242. - 2 1 Nov. 1911. CO. III, 638. —
3 11 Iun. 1605, n. 179.

186 Appendix ad Lib. I.

Ipsi ergo tantum tenentur ius liturgicum urgere atque abu-
sus i. e. praxes rubricis contrarias, si irrationabiles videantur,
abolere. memores tamen prudentiae ; si vero ratione non careant,
atque a S. C. Rit. tolerentur vel approbentur, relinquere.

170. De consuetudinibus. 1° ex resps. S. R. C. l in c. Oscensi :
« 10. Consuetudines quae sunt contra Missale Romanum, sublatae
sunt per Bullam Pii V in principio ipsius Missalis impressam, et
ilicendae sunt potius corruptelae quam consuetudines », cui concor-
dat can. 818 sic incipiens : « Reprobata quavis contraria consuetu-
dine». 2° e contra eadem S. C. R. 2 in c. Lucerina in solutione 1
et 2 dubiorum, sequentem rationem affert : « cum liber Caeremo-
nialis (scil. Episcoporum) huiusmodi immemorabiles consuetudines
non tollat ».

3° Quoad ceteros libros liturgicos quia promulgati fuerunt cum
■exclusione ceterorum eiusdem nominis qui erant in usu, et adiunctae
fuerunt clausulae prohibentes quascumque mutationes inducendas,
implicite consuetudines reprobantur saltem regulariter. 4. Demum 3
in Angelopolitana « 13. An decreta S. R. C. dum eduntur dero-
gent cuicumque contrariae invectae consuetudini etiam immemora-
bili ; et in casu atlirmativo obligent etiam quoad conscientiam ? —
S. R. C. respondendum censuit. Ad 13. Affirmative: sed recurren-
dum in particulari ».

Idipsum extenditur etiam ad consuetudines contra Caeremo-
niale Episcoporum, iuxta respm. in c. Alexandrina 4 : «2. An vete-
res huius Ecclesiae consuetudines,... abrogatae sint per ea rescripti
verba : • Semper et a quocumque servetur caeremoniale ». S. R.
€. respondendum censuit ad 2 : « Recurrendum ad hanc S. Congrm.
in casibus particularibus ».

171. Breviarium atque Missale Romanum. Iuxta Pii P. V.
CC «Ouod a nobis» die 9 lulii 1568 §§ 5, 7, 8 et « Quo pri-
mum » die 14 lul. 1570 §§ 2, 3. Breviarium atque Missale Roma-
num a dicto Pontitice promulgata et ab aliis RR. PP. correcta
usque ad Leonem XIII et Pium X s. m. modo sunt observanda in
omnibus ecclesiis catholici orbis, in quibus ritus Romanus observari
consuevit aut debet. illis tamen exceptis quae aliis missalibus vel

1 16 Mart. 1591, n. 9. - 2 14 Iun. 1608, n. 256. — 3 Die 11 Sept.
1847, n. 2951. — * N. 2646. 10 Maii 1826.

De legibus ac libris liturgicis 187

Breviariis usae fuerint per ducentos annos ante praedictas Pii V
eonstitutiones.

Sul) praedicta lege notetur non contineri ecclesias ubi tunc
vigebat ritus diversus a Romano, nempe ille Ecclesiae orientalis, vel
Ambrosianus vel Mozarabicus. Ecclesiis vero Ritus Romani exceptis
in illis CC. sicut non fuit ademptum ius retinendi sua antiqua Mis-
salia et Breviaria. ita simul permissum est ab eodem Pio V, ut pos-
sent adoptare nova Missalia et Breviaria Romana, dummodo in eo
consentiant Episcopus et universum Capitulum (i. e. per vota maiora
capitulariter et legitime data).

Quodsi ecclesiae illae exceptae usae fuerint praefata permis-
sione, manent obstrictae Missali et Breviario Romano secundum edi-
tiones typicas, absque confugio redeundi ad Missalia et Breviaria
eorum antiqua vel alia.

172. Const. " Divino afflatu „ Pii PP. X l incipit laudans
Psalmorum collectionem, qui foverunt ab Ecclesiae exordiis fidelium
pietatem, et conspicuam habuere partem in sacra Liturgia officioque
divino.

Demonstrat quod in Psalmis mirabilis quaedam vis inest ad
•excitanda in animis omnium studia virtutum.

Refert : 1° antiquam etiam in recognoscendo Brev. Romano
servatam providentiam, ut integrum Psalterium inlra unius hebdo-
madae spatium recitandiim foret integrum ;

II0 Ouid consecutum est detrimenti huic normae ex Sanctorum
officiis, scilicet : quod non pauci omitterentur psalmi, et in orando
varietas desideraretur. ad digne, attente, devote precandum qua
varietate indiget imbecillitas nostra :

llln. Postulationes Antistitum, ut revocaretur vetus consuetudo

ita tamen ut clero, non maius imponerelur onus. His votis con-

cedendum duxit Pontifex, cauto etiam, ne quidquam de Sanctorum
cultu derederet. Viri docti industriique delecti a Papa, novam
Psalterii dispositionem elaborarunt, S. R. Cong1. probatam, cum
mente Pontis. congruentem : quam ratam habuit in rebusomnibus;
idest, cum anl". Versis. Hymnis, suisque Rubricis et Regulis ; edi-
tionemque authenticam evulgari iussit.

Quoniam vero Psatterii dispositio intimam habet rum omni

1 1 Nov. 1911. CO. III, 633.

188 Appendix ad Lib. I.

Divino O/ficio et Liturgia coniunclionem •, promittit S. Pontx. Ro-
mani Breviarii et Missalis emendationem ; seil interim instauranda
censet quae in appositis Rubricis praescribuntur : ut Lectionibus
statutis sacrae Scripturae cum Responsoriis de tempore occurrenti-
bus debitus honor frequentiori usu restituatur : dein vero ut in sa-
cra Liturgia Missae antiquissimae de Dominicis infra annum et dc
Feriis, praesertim quadragesimalibus, locum suum recuperarent,

« ltem (prosequitur S. Pontifex) ante pmnia Psalterii ordi-
nem, qualis in Breviario Romano... est, abolemus eiusque usum,
inde a Kalendis Ianuariis... 1913, omnino interdicimus. Ex il!o
autem die in omnibus ecclesiis Cleri saecularis et regularis in mo-
nasteriis, ordinibus, congregationibus, institutisque religiosorum ab
omnibus et singulis, qui ex ofticio aut ex consuetudine Horas ca-
nonicas iuxta Breviarium Rom., a S. Pio V editum et a Clem. VIII,
Urb. VIII, Leone XIII recognitum, persolvunt, novum Psalterii or-
dinem, qualem Nos cum suis Regulis et Rubricis approbavimus
Typisque Vaticanis vulgandum decrevimus, religiose observari iube-
mus. Simul vero poenas in iure statutas iis denuntiamus, qui suo
ofticio persolvendi quotidie Horas canonicas defuerint : qui quidem
sciant se tam gravi non satistacturos officio, nisi nostrum hunc Psal-
terii ordinem adhibeant.

Omnibus igitur Patriarchis, Arch,s. Episc1"., Abbat8., ceterisque
ecclesiarum Praelatis, neCard1. quidem Archipresbis. patriarchalium
Urbis basilicarum exceptis, mandamus, ut in sua quisque dioecesi,
ecclesia vel coenobio Psalterium cum Regulis et Rubricis, que-
madmodum a Nobis dispositum est, constituto tempore inducendum
curent: quod Psalterium quasque Regulas et Rubricas etiam a ce-
teris omnibus, quoscumque obligatio tenet recitandi vel concinendi
Horas canonicas, inviolate adhiberi ac servari praecipimus ».

173. Post constm. " Divino afflatu „. 1° Dec. S. C. R. Ur-
bis et Orbis l. Mutationes in Breviario et Missali Romano facien-
dae ad normam M. pr. de diebus feslis, decretorum S. R. C. 24
et 28 lul. 1911, et Const, Aplcae. « Divino afflatu ».

In eod. Dec°. ante has mutationes dicitur : « quae sequuntur
in novis Breviarii et Missalis editionibus imprimendis inserenda cen-
suit (S. R. C), si tamen Ssmo D. N. placuerit ».

1 23 Ian. 1912. CO. IV, 57.

De legibus ac libris iiturgicis 189

Et post illas mutationes dicitur : Ouae omnia... Sanctitas sua
dignata est rata habere et adprobare, simul iniungens, ut in Missa-
libus et Breviariis iam editis, quae venalia apud typographos pro-
stant, adiiciatur fasciculus Uubricas adaptatas ut supra continens.

2° Dec. S. C. C. de privilegio o/firii divini iuxta veterem
Psalterii ordinemrecitandi*. Sic legitur in eo : «qui impetrato,
prout supra, indulto uti velint, quotiescumque privatim officium di-
vinum persolverint, debere recitare pro singulis horis omnes psal-
mos et reliqua prout distribuuntur in Breviario Rom. a S. Pio V
edito et a Clem. VIII, Urb. pariter VIII, et Leone Xlll recognito,
servato tamen quotidie novo Ordine sive Kalendario iuxta praedic-
tam Const. Aplcam. et regulas seu rubricas eidem adiunctas prae-
scripto pro dioecesi, capitulo seu clero cui quisque est adscriptus,
ac lirma abolitione indulti generalis dati die 5 lul. 1883 pro Offi-
ciis votivis ».

3° M. pr. « Abhinc duos annos » Pii X ~ « De officiis divinis
novo aliqua cx parte modo ordinandis ». l)e hoc Motu proprio valde
notandum est ad quos extendatur. Legitur enim : « sinimus eos, qui
ad officium persolvendum llom. utuntur Breviario, tum eClero sae-
culari tum e regulari utriusque sexus, his praescriptionibus non te-
neri nisi a Kalendis anni 1915. Oui vero aliud legitime usurpant
Breviarium a Romano diversum », (qui proinde non tcnentur Const1.
« Divino alllatu » et adiunctis novis Rubricis in genere) « iis S.
R. C. definiel intra quos terminos ad easdem praescriptiones ac-
comodare sese debeant ».

4. Decretum generale S. B. C. in exequutionem praefati « Motu
proprio » editum die 28 Oct. 1913 3.

174. Rituale Romanum exhibet formulas et rubricas sive
« ritus receptos et approbatos catholicae Ecclesiae, qui in sacra-
mentorum administratione aliisque ecclesiasticis functionibus servari
debent ab iis, qui curam animarum gerunt ». Hic liber publicatus
fuit a Paulo V per const. « Apostolicae Sedi » die 20 lunii KJli.
ex qua simul cum Conc1. Trid1. can. XIII * videtur erui certo ipsum
Rituale obligalorium evasisse ab ipsa sui publicatione. Praefatus
canon sic expressus est : « Si quis dixerit, receptos et approbatos
Ecclesiae catholicae ritus in sollemni Sacramentorum administra-

1 CO. V. 96. — 2 23 Oct. 1913. CO. V, 449. — 3 CO. V, 457. —
4 Sess. VII, de sacramentis in genere.

190 Appendix ad Lib. 1.

tione adhiberi consuetos, aut contemni, aut sine peccato a mini-
stris pro Iibitu omitti. aut in novos alios per quemcumque Eccle-
siarum pastorem mutari posse ; anathema sit ». Atqui iuxta const.
Pauli V huiuscemodi ritus in Rit. Rom. congesti sunt. Ergo nec
contemni, nec omilti. nec immulari possunt ; iuxta Conc. Trid.

Probatur ex eiusdem const8. verbis quoatl ritus etiam aliarum
functionum ecclesiasticarum, nam verbis quae consilium innuere
videntur: « Ouapropter hortamur in Domino... Episcopos... Abba-
tes, parochos universos, ubique locorum existentes, et alios ad quos
spectat, ut in posterum... constituto Rituali in sacris lunctionibus
utantur », subsequuntur haec verba : « et in re tanti momenti,
quae Catholica Ecclesia et ab ea probatus usus antiquitatis statuit,
inviolate observenl ». Patet igitur exhortatoria verba prolata fuisse
praevie ad obligationis adimplementum. Contirmatur hoc ipsum per
Dec. S. Congr. Rituum ' ad episcopum Trecensem : « In ea (eccle-
sia) Rit. Romanum, cuius leges universalem afficiunt Ecclesiam, in-
tegre servetur ».

175. Memoriale Rituum seu « Parvum Rituale » est liber
quo ordinantur functiones quaedam liturgicae v. gr. hebdomadae
sanctae in parvis ecclesiis parochialibus et conventualibus, quae
ministris sacris carent, et primo est promulgatum a Bened. XIII a.
1725 pro huiusmodi ecclesiis in Irbe, et postea a Pio VII anno 1821
pro universo Orbe catholico.

176. Pontificale Romanum continet formulas et Rubricas
functionum liturgicarum Episcopis propriarum, ac post diligentem
revisionem ita promulgatum est a Clem. VIII per Const. « Ex quo » -
ut, abrogatis omnibus aliis libris pontificalibus, unice observaretur,
neque ullo unquam tempore mutaretur in toto vel in parte, sive ei
aliquid addendo sive omnino detrahendo.

177. Martyrologium Romanum est liber quo uti debent
omnes Ecclesiae ritus latini tam saeculares quam regulares, etiamsi
legitime retineant proprium quoddam Missale et Breviarium, neque
licet quidquam in illo addere vel demere vel mutare.

Ita ex Const. « Emendato » Greg. XIII (14 lan. 1584) ubi etiam
legitur: « Si quos alios habuerint sanctos in suis ecclesiis aut locis
celebrari solitos, eos in hunc librum (i. e. Martyrologium) ne inse-

1 7 Sept. 1850. — 2 10 Feb. 1597.

De legibus ac libris liturgicis 191

rant, sed separatim descriptos habeant, eumque illis locum atque
ordinem tribuant, qui regulis liic descriptis traditur... et inferius...
omnibusque aliorum Martyrologiorum omnium publice privatimque

in ecclesiasticis Horis usum interdicimus ».

In novisautem editionibus certe possunt inseri, imo debent si
decernatur iuxla formam a S. R. C approbatam, Sancti ab ultima
editione canonizati,, non vero ii qni solummodo declarati fuerunt
Beati, nisi speciali ratione sit permissum a Sede Aplca l.

178. Caeremoniale Episcoporum caret formulis liturgicis
atque solummodo continet rubricas servandas in functionibus pon-
tificalibus sive ab fpso Episcopo sive a praelatis inferioribus sive a
ministris. CJemens VIII publicavil illud per Const. « Cum novissime »
sub die 14 Iul. 1660. In hac praecipit praefatum « Caeremoniale
Episcoporum in universa Ecclesia latina observandum esse ab omni-
bus et singulis personis ad quas spectat », simulque statuit illum
librum « nullo unquam tempore in toto vel in parte posse mutari.
vel ei aliquid addi aut omnino detrahi », neminemque posse pera-
gere munera sacerdotalia aut alia in Caeremoniali contenta, nisi
iuxta formam ibidem praescriplam, nec aliter muneri sibi imposito
satisfacturum ; at laudabiles consuetudines immemoriales etiam ei-
dem Caeremoniali contrarias non abrogavit « nec antiqua Caere-
monialia in bis quae buic Caeremoniali sunt conformia », quorum
usum permittit. Talis liber quanivis correctiones successivas subie-
rit per Innocentium X et Bened. XIII, immutatus remansit quoad
ambitum obligationis et ita perseveravit, licet Benedictus XIV eidem
Caeremoniali adderet undecim capita libri tertii ad praecavendas
controversias de praecedentiis et bonoribus in functionibus litur-

B

glCIS.

1 S. Rit. C. 31 Aug. 1860.

Explicit hic Appendix.
Deo gkatias sehper.

I N 1) E X

CANONUM ET COMMENTARII

i.

luris breves notiones.

Iuris signiticatio etymoJogioa
Praecipaae iuris signiticutiones
Divisio iuris sumpti pro iusto
Aliae iuris divisiones .
Divisiones iuris sumpti pro lege

ta<;

4
b'

b

II.
Nonnullae sequuntur quaestiones.

luris subiectivi dehnitio
Iuris subiectivi divisio

9
12

III.
De lure canonico.

Iuris canonici etymologia .......

Eiusdem aliae denominationes ......

lus canonicum quotupliciter dicitur .....

Ius canonicum formaliter sumptum .....

Animadversio quoad legem divinam in Codice propositam

14

»
15

>
»

IV.
Iuris canonici disciplina.

Disciplinae ciica ius canonicum notio ...... 16

Disciplina iuris canonici ad quem mentis habitum sit reducenda . 18
Distinctio inter Iuris canonici disciplinam et S. Theologiam . . 22

Blat - Comi». Te.it. Cod. Tur. Oan. 13

194

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

An sit obligatio discendi lus canonicum .
Munera in sacrorum canonum studio prosequenda
Oblectum huius Commentarii ....
Commentarii huius scopus .....
Methodus adhibemla ......

PAG.

23
27
28
29
»

V.
Iuris canonici Collectiones praecipuae.

De Collectionibus iuris canonici.

Collectionum divisiones

Corpus iuris canonici ....

Notio

Decretum Gratiani ....

Aliae quinque Compilationes
Decretalium Gregorii IX Compilatio .
Liber Sextus Decretalium .
Clementinae ......

Extravagantes .....

Regulae Cancellariae Apostolicae

Acta Concilii Tridentini

Bullaria ......

Acta Gregorii XVI usque ad Pium X

Collectiones SS. Romanarum Congregationuni

Commeatarium officiale

Acta Summi Pontificis

Acta SS. Rom. Congregationum.

30

31

32

»

33
34

»

35

»
36

»
37

38
39
40
41

VI.

De Bulla promulgationis Codicis Iuris canonici.

Animadversiones circa Bullam « Providentissima »

Pars dispositiva Bullae .

Tempus ut exerceatur efficaciter vis Codicis

Finis documenti promulgationis.

Exceptiones edicti in praeiata Bulla .

43
44
45
46
47

VII.
De professione fidei catholicae.

Professio catholicae fidei

Formula Piana

Editio huius formulae .

47
48

INDEX CANONUM ET COMMENTARH

195

CAN. l'AG.

An aliae quoque vigeant obligatorio usu, et quaenam sint . 48

Quinam in Ecclesia Latina et quando fidem profiteri formula

non Piana tenentur ........ 50

An protessionis fidei praescriptiones canonicae sint undequaque

sapiens statutum ......... 51

Codex Iuris Canonici.

LIBER PRIMUS.
Normae Generales.

Schema : Liber I. Normae generales .
Canones 1-7 ......

54

55

Codex iuris canonici.

Oodicis divisio ......

Canonum praeliminarium coordinatio .

Codex relate ad uuiversam EccJesiam.

Codex in respectu ad liturgicas leges.

Codex cum relatione ad publicas conventiones

Codex in ordine ad privatorum iura .

Codex erga ius non scriptum

Codex, ad praecedentes leges ecclesiasticas quod attiuet

Significatio verborum in quamplurimis Codicis locis usitatorura

5G

59

1

60

2

61

3

62

4

63

5

65

6

67

7

71

TITULUS I.

De legibus ecclesiasticis.

Can. 8-24

Inscriptionis tituli definitio

Differentia legem inter et praeceptum ac statuta
Statuta, leges ac praecepta stricto sensu .
Canonum distinctio ......

Constitutiones, decreta, decretales

Schema: Titulus I. De legibus ecclesiasticis

Canonum coordinatio

Promulgationis legum eflectus ....
Canonica legum promulgatio et vacatio

Legum effectus extensive

Legum effectus intensive

Quinam in genere subsunt Ecclesiae legibus

72

73

75

76

>

77

78

»

8

79

9

»

10

81

11

83

12

85

196

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

Quinam diversis legibus .....
Utrum legislatores ecclesiastici subiiciantur legibus

stincte latis, et quoinodo ....

Quid iuris de peregrinorum et vagorum subiectione
Diversi casus legis dubiae .....

De ignorantia et er ore in ordine ad leges
Interpretatic legum authentica ....

Regulae interpretationis privatae seu doctrinalis
Quoad legis materiam ......

Canonicae normae ad supplendum deficiens ius.
Generalia iuris principia .....

Peculiaris distinctio legum Ecclesiae a lege qualibet

quoad obligationem singulorum .

Cessatio vis legum

Dubia legum revocatio ......

De praeceptis. .*.....

a se

legibus

indi

lvma

CAN.

FAG.

13

86

88

14

89

15

91

16

93

17

95

18

9»

19

101

20

102

»04

21

105

22

106-

23

107

24

108-

TITULUS II.
De consuetudine.

Can. 25-30 . 1091

Inscriptio tituli. — Divisiones consuetndinum .... »

Ordo canonum .......... 110

Causa vera consuetudinis quatenus obligatoria sit . . . 25 110

Subiectum consuetudinis iuris . . . . . . . 26 111

Conditiones consuetudinis necessariae ut iuri praevaleat cons-

tituto 27 112

Conditiones consuetudinis de facto, ut haec suppleat legem . 28 115-

Effectus consuetudinis secundum ius . . . . . . 29 »

Consuetudinum revocatio . . . . . . . . 30 1 16

TITULUS III.
De temporis supputatione.

Can. 31-35

Inscriptio Tituli .......

Norma universalis circa ecclesiasticas leges

Dies, mensis et annus quoad iuridicum sensum

Supputatio iuridica horarum diei

Supputatio canonica temporis ultra unum saltem diem

Verborum utile ac continuum significatio canonica .

117

118

31

•

32

»

33

119'

34

1 20

35

123.

INDEX CANONIM ET COMMBNTARII

197

TITULUS IV.

Oe rescriptis.

Can. 36-46

Schema : Titulus IV. De rescriptis

Oan. 47-62

Inscriptio tituli .........

Ordo canonuni .........

Subiectum concedens aut recipiens vaiidum rescriptum .
Rescripti impetratio in alterius gratiam ....

Vigens disciplina quoad huiusmodi procuratores apud Roma
nam Curiam .........

Initium effectus iuridici rescriptorum. ....

Conditiones in rescriptis expressae .....

Subintelligenda conditio ut plurimum essentialis

Quo tempore sit illa conditio necessar>a ....

Vitia rescriptorum. ........

Invaliditas rescriptorum Sbdis Aplcae. ob praeviam denegationem

Extensio canonis praecedentis ad Ordinariorum rescripta.

Rescripta motu proprio concessa cum vitio

Limitatio effectus clausulae « motu proprio » ex can. praecedenti

Errores materiales in rescriptis .

De praevalentia rescriptorum mutua .

Interpretatio quorumlibet rescriptorum

Subsidiaria in dubio perseverante norma

Rescriptorum praesentatio Ordinario .

De praesentationis rescriptorum tempore

Conditiones ad exsecutionis rescriptorum validitatem

De rescriptorum forma requirente alterius exsecutionem

Mandati norma quantum sit ad validitatem servanda

Exsecutio in scriptis . ....

Substitutio vel subdelegatio exsecutoris .
Exsecutor rescriptorum ad normam iuris .
De iteranda exsecutione ac de taxis rescriptorum
Normae Curiae Romanae de impensis rescriptoium
De i-evocatione r^scriptorum ....

De rescriptorum peremptione ....

De nonnullis rescriptis

;an.

PAG.

124

125

126

127

36

»

37

129

■

38

131

39

132

40

134

41

»

42

»

43

136

44

137

45

138

46

139

47

140

48

141

49

142

50

143

51

144

52

145

53

»

54

147

55

148

56

149

57

»

58

151

59

»

152

60

153

61

154

62

156

TITULUS V.

De privilegiis.
Can. 63-79 .......

Schema: Titulus V. De privilegiis
Inscriptio tituli ......

156
157
158

198

INDEX CANONUM ET COMMENTARII

Canonum coordinatio ........

Quatuor modi privilegia acquirendi .....

Communicationis privilegiorum canonica vis
Communicationis privilegiorum divisio quoad iuris etfectus
Facultates habituales aliaque privilegiorum divisio .
Privilegiorum doctrinalis interpretatio ....

Xorma dubiorum solvendorum ......

Privilegiorum usus ........

Stabilitas privilegiorum .......

Privilegiorum revocatio .......

De privilegiorum renunciatione ......

An privilegia cessent eo quod auctoritas ea concedentis expiret
Extinctio propria privilegii personalis. ....

Cessatio propria privilegiorum realium ....

Quaadonam usus priviiegio contrarius vel illius non usus se
cumferat extinctionem privilegii .....

Aliae privilegiorum quorumlibet cessationes
Privilegiorum privatio ........

Privilegiorum necessaria probatio .....

CAN.

PAG.

159

. 63

»

. 64

161

. 65

»

. 66

162"

. 67

164

. 68

165

. 69

x>

. 70

166

. 71

»

. 72

167

t 73

168

. 74

169-

. 75

j>

. 76

170

. 77

»

. 78

171

. 79

172

TITULUS VI.

De dispensationibus.

Can. 80-86

Schema : Titulus VI. De dispensatiooibus .
Inscriptio tituli .......

Excusatio a lege, exemptio ab ea et dispensatio
Ordo canonum .......

Dispensationis definitio et a quo concedi potest
De dispensatione a generalibus Ecclesiae legibus
Dispensatio a legibus pro peculiari territorio latis
Potestas parochorum quoad legum dispensationem
Xecessitas causae ad dispensationem .
Facultatis dispensandi interpretatio .
Dispensationum cessatio .....

173

174

80

>

81

L76

82

177

83

»

84

»

85

179

86

*

APPENDIX.
De legibus ac libris liturgicis.

Xotio sacrae liturgiae .
Leges liturgicae ....
Libri Sacram Liturgiam spectantes
Diversae editiones borum librorum

181

1NDEX CANONUM ET COMMENTARll

199

Divisio iuris liturgici .

Praestantia et necessaria cognitio legum liturgicarum

Fontes iuris liturgici .

Quoad Ecclesias orientales .

Qnoad Ecclesiam latinam

Libri liturgici ....

Praecipui pro Ecclesia latina

De potestate Episcoporum .

De consuetudinibus

Breviarium atque Missale Romanum

Const. « Divino afflatu » Pii PP. X

Post const.m « Divino afflatu »

Rituale Romanum.

Memoriale Rituum

Pontilicale Romanum .

Martyrologium Romanum

Caeremoniale Episcoporum

l'AG.

182

»

18S

»

184
185

186

»

187
188
189
190

19L

INDEX

ANALYTICUS - ALPHABBTIOUS

Primus numerus est progressivus io Yolumine, secundus refert paginam.

Acta Conc. Trid. 81-37, Gregorii
XVI usque ad Pium X 33 37, Ro-
manarum SS. Congregationum 35-
41, Summi Pontificis 35-40.

Annus in iure 94-319.

Beneficium Principis in genere,
quid est 115-143, quo modo inter-
pretandum 115-143, sub quibus li-
mitationibus 115-143.

Breviarium romanum 171-186.

Bulla « Providentissima » ani-
madversiones 36-43, finis 39-46,
pars dispositiva 37-44, exceptiones
40-47.

Bullaria 32-37.

Caeremoniale Episcoporum quid
contineat et a quibus servandum
178-191.

Canonum ss. etymologia et notio
60-76, distinctio 60-77, in studio
munera pro^equenda 16-27.

Clementinae 28-35.

Codex Iuris canonici divisio 47-
5K. significatio 46-56, quando vigere
incepit 38-45.

— in ordine ad Ecclesiam Lati-
nani et Orientalem 49-60, ad litur-
gicas leges 50-61, ad privatorum
iura 52-63, ad publicas conventio-
nes 51-62, erga ius non sciiptum

53 65. erga praecedentes leges Ec-
clesiae 54-67, quaenam iura non
aufert 52-1 4.

Collectiones luris canonici notio
2 -30, divisiones 21-31, quinque an-
tiquae 25-34, SS. Romanarum Con-
gregationum 34-38.

Commentarii huius methodus 19-
29, obiectum 17-28, scopus 18-29.

Commentarium officiale 35-39.

Consensus leyislatoris expressus,
tacitus et legalis 86-111.

Constitutio « Divino afiiatu » 172
187, et^miologia et notio 61-77.

Consuetudines contra ius litargi-
cum 170 186.

Consuetudinis contra ius 88-112,
tarnpus, ut praescripta sit 88-113,
praeter ius conditiones 89-115, se-
cundum ius effectus 90-115.

Consuetudinis iuris subiectum 87-
111, ordinariae aut immemorabilis
revocatio 90-116.

Consuetudo etymologice, iuris et
lacti 33-109, contra legem. praeter
legem et secundum legem 84-110,
generalis et particularis 84-110, ir-
rationabiiis 188-114, iudicialis. tum
usus forensis tum auetontas rerum
similiter indicatarum, et extra-iu-

21 12

INDEX ANALYTICUS-ALPHABETICUS

dicialis 84-110, iuri divino non
praevalet 88-112, ordinaria, cente-
nana et immemorialis 84- 110, un-
denam vim obtinet 86-110.

Corporis Iuris canonici notio
23 32.

Cultus divini finis 163-182.
Debitum duplex iustitiae et mo-
rale 6-11, item pertectum seu legale
et imperfectum seu morale 6-11.

Decreta quid sint 61-77. Sacrae
Congr.s Rituum diversa et ubi re-
periuntur 166-184, postConst.m « Di-
vino afflatu » 173-188.

Decretum Gratiani 24-33.

Decretalium Gregorii IX compi-
latio 26-34, liber Sextus 27-35, de-
nominatio 61-78.

Dies in iure 94-118.

Dispensatio a generalibus Eccle-
siae legibus 152-176, a legibus dioe-
cesanis et Conciliorum particula-
rium 153-177, a legibus S. Sedis
peculiaribus 153-177, a quibus cm-
cedenda 151-175, in casu difficilis
recursus ad S. Sedem 152-176, con-
cedenda cum causa 155-177, in du-
bia causa 155-178.

Dispensationis definitio ac divi-
sio 151-175, distinctio ab excusa-
tione a lege et ab exemptione 149-
174, etymologica notio 148-173, in
lege necessitas 148 174.

Dispensationum multiplex cessa-
tio 157-179.

Dubii de&nitio et divisiones 71-92.

Kpiscoporum potestas in ius li-
turgicura 169-185.

Excusatio a lege quid 149-174.

Exemptio a lege quid 149 174.

Extravagantes 29-36.

Facultates habituales quibus privi-
legiis aequiparantur 134162, quam
potestatem includunt 134-164, quan-
do non evanescunt et quibus com
municantur 134-163.

Horarum supputatio iuridica 95-
119.

lgnorantia: definitio et distinctio-
nes 72-93, circa factum alienum 72-
95, circa quae non praesumitur
72-94.

Interpretatio diversa facultatis di-
spensandi 156-179.

Interpretationis definitio 95-74,
authentica, doctrinalis, U9ualis 95-
74, divisio secundum formam 97-74,
auctoritas competens 96-74.

— authenticae diversus modus
atque alterius utrius effectus 97-74.

— doctrinalisregulae 98-75. quoad
legis materiam 101-76.

Juris etymologia 1-1, praecipuae
significationes 2-1, subiectivi defi-
nitio 6-9, divisio 7-12.

— divisiones in ius naturale, po-
sitivum et gentium 3-4, in obie-
ctum iustitiae particularis aut le-
galis 4-6, mstitiae commutativae
vel distributivae 4-7, in legem di-
vinam tum naturalem tum positi-
vam et humanitus positam, tum
civilem tum ecclesiasticam 5-8.

Juris canonici acceptiones diver-
sae 10-15, aliae denominatione&9-14,
discendi obligatio 16-28, etymologia
8-14, formaliter sumpti definitio 11-
15, deficientis ac supplendi normae
102-77, generalia piincipia 104-78.

— disciplinae notio 13-16, ad
quem mentis habitum pertineat 14-
18, distinctio a S. Theologia 15-18.

Juris liturgici notio 159-18.1, di-
visio 162-182, foiitea diversi 164-183,
praestantia et necessitas illud co-
gnoscendi 163-182, quoad Ecclesiam
Orientalem 165-183, quoad Eccle-
siam Latinam 166-183.

Justum duplex morale et legale
6-11.

Lex divina in Codice quotuplici-
ter proponatur 12-15.

INDKX ANAI.VTh l . .\\",l AKKTiers

203

Legis ecclesiasticae derfinitio 57-
73, differentia a praecepto et sta-
tnto 58-75, distinctio a lege divina
quoail obligationem 106-79, divisio-
nes 65-81, dubiae obligatio aut di-
spensatio 71-92, dubia re/ocatio
107-80, cessatio 106-80, effectus ex-
tensive 65-82, generalis subiectuni
68-86, vis quoad peregrinos 70-'.)<>,
particularis obligatio in pevegrinis
70-90, vis quoad vagos 70-91, irri-
tantis aut inbabilitantis notae 66«
84, ignorantia non excusat 72-94,
obligatio 66-83, in legislatore 69-88,
subditus in genere 67-85, pro pe-
culiari territorio subditus 68-88, va-
catio 64-81.

Libri liturgici 167-185, praecipui
pro Ecclesia Latina 168-185, sacram
liturgiam spectantes 160-181.

Librorum liturgicorum editiones
typicae 161-181, iuxta typicae
161-182.

Liturgiae sacrae notio 158181.

Martyrologium romanum in ritu
latino unicum 177-190.

Memoriale Rituum quid est ac
eius promulgatio 175-190.

Mensis in iure 94-191.

Missaie romanum 171-186.

Motu proprio in i-escripti conces-
sione 110-139, effectus 110-139, cum
limitationibus 111-139.

Normae generales: scbema pag. 54.

Parochi circa dispensationes le-
gum 154-177.

Pontificale romanum unicum 176-
190.

Praeceptum quid sit 59-75, 108-
82, distinguitur a lege et statuto
58-75, ubi et quousque obliget
108-82.

Privileffiorum acquisitio multi-
plex 131-159, ex iure antiquo 131-
160, cessatio ob concedentis reso-
lutum ius 141-168, ob non usum

1 11-170, personaliuni propria 142*
169. realium 143-169. alia quaecum-
que 145-170, communicatio duplex
133-161, ad quae privilegia exten-
ditur 132-161, effectus diversi 133-
162, distinctio quoad ius L29-158
et ratione subiecti 143-169. dubia
quom^do solvenda 136-165, etymo-
logia et notio 129-158, interpretatio
doctrinalis 135-164, praesumptiol31
161, privatio 146-170, probatio ne-
oessaria 147-172, renunciatio possi-
bilis vel secus 140-167, revocatio
per legem 139-166, stabilitas 138-
166. usus liber 137-165.

Professionis fidei notio 41-47, ior-
mula Piana 41-48, buius editio 42-
48, formu^ae aliae obligatjriae 43-
48, emissioni obligati 44-50, praes-
criptiones sunt sapiens statutum
45-51.

Promulgatio legum canonica 64-
80, decursu temporum 64-80, defi-
nitio. necessitas, effectus 63-79.

Hegulae Cancellariae Apostolicae
30-36.

Rescripta cont<mta sub aliis quo-
que normis 128-156.

Rescripti etymologia et definitio
98-127, impetratio pro alio 101-129,
peremptio quid sit, et quotupliciter
accidat 127-154, procuratores tum
pro Ordinariis 102-130, tum pro
privatis 102-129, recipiendi prohibi-
tiones 100-128, revocatio multiplex
126-153. subiectum 100 3 27.

Rescriptorum conditiones tum es-
sentiales 104-131, tum implicita
105-134, quando verificanda 106-
134, effectus quando incipiunt 103-
132, errores materiales 112-140, vi-
tandi 112-141, forma diversa 103-132,
intelligentia 114-142, interpretatio
in dubio 115-143. invaliditas pro-
pter subreptionem vel obreptionem
107-135, partialis 107-136, ob prae -

2i 1 1

IXDEX ANALYTICCS-ALPHABKTICUS

viam denegatiouem tum Sedis A-
plcae. 108-136, tum Ordiuari 109-
137, pars tbrmalis et materialis 104-
133. praeseutatio facienda 116-144,
pro quibus iacultatibus etiam 116-
145, quo tempore 117-115, praeva-
lentia mutua, si unum generale sit
et aliud particulare 113-141, si ae-
qualia 113-141, si eodem die con-
cessa 113-142, taxae 124-151, in Cu-
ria Roniana 125-152, tempus diver-
sum 103-131, vitia subreptionis et
obreptionis 107-135.

— exsecutor diversus 118-145.
eiusque successor 123-151, cum fa-
cultate substituendi sibi 122-149)
sub qua validitatis conditione in
praedictis 118-146, exsecutio con-
cedenda vel denegenda 119-147, for-

sitan iteranda 124-151 tbrma mau-
dati conditionesque essentiales 120-
148^, tbrina exsecutionis 121-149.

Riiuile rotiiaiium quoad vlni iu-
ridicam 174-183.

Sedis Apo.stolic. significatio 55-71.

Statuta quid siut 59-77, distinctio
a lege et praecepto 58-75.

' Tempu.s quo modo supputandum
93-118, ultra unum saltem diem J6-
120. tum si agatur de actibus re-
novandis 96-123, tum si terminus
a quo assiguetur 96-121, tum si
terminus ille uon assignetur 96-121,
usuale aut locale sive medium, aut
legale sive regionale sive extraor-
dinarium 95-120, urgendi obligatio-
nes 95-120, utile ac continuum 97-
123.

FINI8.