Skip to main content

Full text of "Compendium theologiae dogmaticae"

See other formats 


^K  ;^;-i:;i"  ,i- 


THE  LIBRARY 

BRIGHAM  YOUNG  UNIVERSITi 
PROVO.  UTAH 


i   '* 


Digitized  by  the  Internet  Archive 
in  2011  with  funding  from 
Brigham  Young  University 


>* 


http://www.archive.org/details/compendiumtheolo04pesc 


\ 


COMPENDIUM 
THEOLOGIAE  DOGMATICAE 

AUCTORE 

CHRISTIANO  PESCH  S.J. 

TOMUS  IV 
DE  SACRAMENTIS 


CUM  APPROBATIONE  REV.  ARCHIEP.  FRIBURG. 
ET  SUPER.  ORDINIS 


FRIBURGI  BRISGOVIAE 

B.  HERDER 

TYPOGRAPHUS   EDITOR   PONTIFICIUS 

MCMXIV 

ARGENTORATI,  BEROLINI,  CAROLSRUHAE,  MONACHII,  VINDOBONAE, 

LONDINI,  S.  LUDOVICI  AMERICAE 


Chr.  Pesch  S.  J.  «Compendium  theologiae  dogmaticae»,    tomus  IV:   De 
Sacramentis 

Imprimi  potest 

Paulus  de  Chastonay  S.  J. 

Vice-Provincialis 


Imprlmatur 
Friburgi  Brisgoviae,  die  17  No^embris  19 13 

4-   ThomaS,    Archiepps 


Omnia  iura  reservantur 


ERIGHAM  YOUNG  VNIVERSlfi, 
PROVO,  UTAH 


INDEX  PARTIUM. 


TRACTATUS  I. 
DE  SACRAMENTIS  IN  GENERE. 

Pag. 
Praenotanda         .............  i 

PARS  I. 

DE  EXSISTENTIA  ET  ESSENTIA  SACRAMENTORUM 

ECCLESIAE. 

Prop.  I.    In  ecclesia  Christi  semper  fuerunt  septem  sacramenta,  i.  e.  signa  gratiae 

efficacia         ..............  3 

Schol.   I.    Num  fuerint  sacramenta  ante  Christum          .....  10 

Schol.  2.    De  materia  et  forma  sacramentorum  ecclesiae        .          .          .          .  1 1 

PARS  II. 
DE  EFFICACIA  SACRAMENTORUM  ECCLESIAE. 

Prop.  II.    Sacramenta  producunt  gratiam  ut  causae  instrumentales  ex  opere  operato  I2 

Schol.   I.    De  gratiis  sacramentalibus    .  .  .  .  .  .  .  .  18 

Schol.  2.    Num  circumcisio  contulerit  gratiam  ex  opere  operato  .  .  .  18 

Prop.  III.    Sacramenta  baptismi,   confirmationis,  ordinis  imprimunt  animae  indele- 
bilem  characterem ,    ratione   cuius  iterari  non  possunt;    quo  charactere  homo 

speciali  modo  conformatur  Christo  sacerdoti  et  deputatur  ad  cultum  divinum  20 

Schol.    Quomodo  sacramenta  producant  gratiam  .  .  .  .  .  .  25 

PARS  III. 
DE  AUCTORE  SACRAMENTORUM. 

Prop.  IV.     Christus  homo  omnia  sacramenta  immediate  instituit,    quatenus  eorum 

materiam  et  formam  substantialiter  immutabilem  determinavit  ...  29 

PARS  IV. 
DE  MINISTRO  SACRAMENTORUM. 

Prop.  V.    Valor  sacramentorum  neque  a  fide  neque  a  probitate  ministri  pendet  .  35 
Prop.  VI.     Ad  valide  conficienda  sacramenta  minister  debet  saltem  habere  inten- 

tionem,  eamque  internam,  faciendi  quod  facit  ecclesia  .....  40 

Schol.   I.    De  subiecto  sacramentorum  ......  44 

Schol.   2.    De  sacramentahbus       .........  45 


jY  Index  partium. 

TRACTATUS  II. 
DE  BAPTISMO. 

Pag. 

Prop.  VII.    Baptismus  est  sacramentum,   cuius  materia  est  ablutio  aqua  facta,   forma 

vero:   Ego  te  baptizo  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti  .  .  46 

Schol.    De  adhibenda  aqua  benedicta  in  baptismo  sollemni  .  .  51 

Prop.  VIII.  Effectus  baptismi  est  regeneratio  spiritualis  et  insertio  hominis  ut  vivi 
membri  in  corpus  Christi  mysticum  cum  perfecta  remissione  totius  reatus 
culpae  et  poenae  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  $2 

Prop.  IX.     Baptismus  omnibus  hominibus  ad  salutem  est  necessarius,  potest  tamen 

sub  quibusdam  condicionibus  baptismo  flaminis  et  baptismo  sanguinis  suppleri  55 

Schol.   I.    De  ministro  baptismi   .........  60 

Schol.  2.    De  subiecto  baptismi   .  .  .  ,  .  .  .  .  61 


TRACTATUS  III. 
DE  CONFIRMATIONE. 

Prop.  X.     Confirmatio  est  verum  sacramentum     .......  62 

Schol.    De  materia  et  forma  confirmationis  ......  65 

Prop.  XI.     Effectus    confirmationis    est   robur  spirituale   ad  fidem  constanter  pro- 

fitendam        .............  67 

Schol.     De  subiecto  confirmationis        ........  70 

Prop.  XII.     Minister  ordinarius  confirmationis  est  episcopus,    extraordinarius  mi- 

nister  delegari  potest  quivis  sacerdos     ........  JO 


TRACTATUS  IV. 
DE  EUCHARISTIA. 

Praenotanda  .............  74 

PARS  I. 
DE  REALI  PRAESENTIA  CHRISTI  IN  EUCHARISTIA. 

CAPUT  I. 
DE  VERITATE  REALIS  PRAESENTIAE  CHRISTI  IN  EUCHARISTIA. 

Prop.   XIII.     S.  Scriptura  docet  Christum  in  eucharistia  vere  et  realiter  esse  prae- 

sentem  .............  75 

Prop.  XIV.     Realis  praesentia  Christi    in    eucharistia  docetur  unanimi  traditionis 

testimonio     .............         86 

CAPUT  II. 
DE  MODO  REALIS  PRAESENTIAE  CHRISTI  IN  EUCHARISTIA. 

Prop.  XV.     Christus  in  eucharistia  praesens  fit  transsubstantiatione  panis  et  vini 

in  corpus  et  sanguinem  Christi     .........  93 

Schol.  1.  Qua  actione  Christus  constituatur  praesens  sub  speciebus  eucharisticis  98 

Schol.  2.    De  speciebus  eucharisticis     ........  99 

Prop.  XVI.     Christus  totus  est  sub  utraque  specie  sacramentali,   totus  in  qualibet 

parte  specierum  post  separationem  et  ante  separationem         .  .  .  .102 


Index  partium.  y 


PARS  II. 
DE  SACRAMENTO  EUCHARISTIAE. 


TRACTATUS  V. 
DE  SACRAMENTO  PAENITENTIAE. 


Praenotanda 


Pag. 


Prop.  XVII.  Materia ,  ex  qua  sacramentum  eucharistiae  conficitur,  sunt  panis 
triticeus  et  vinum  de  vite ;  forma  vero  sunt  verba :  «Hoc  est  corpus  meum», 
«Hic  est  sanguis  meus»        .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  io6 

Prop.  XVIII.     Efifectus    sumptionis  eucharistiae    est  specialis  animae  et  corporis 

cum  Christo  unio         .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  113 

Schol.   I.     De  necessitate  sacramenti  eucharistiae         .  .  .-          .  .  117 

Schol.  2.     De  ministro  eucharistiae    .  .  .  .  .  .  .  .  120 

PARS  III. 
DE  SACRIFICIO  MISSAE. 

Praenotanda  de  sacrificio  in  genere    .          .          .          .          .          .          .  .          .  121 

Prop.  XIX.    Veritas  sacrificii  missae  constat  ex  S.  Scriptura       .          .  .          .  126 

Prop.  XX.     Veritas  sacrificii  missae  constat  ex  doctrina  traditionis     .  .          .  132 

Schol.     De  relatione  sacrificii  missae  ad  sacrificium  crucis           .  .          .  136 
Prop.  XXI.     Essentia    sacrificii  missae    consistit  in  consecratione ,    qua  Christus 

mystice  immolatur,    quatenus    corpus  eius   et  sanguis  vi  verborum  separatim 

ponuntur  sub  speciebus  panis  et  vini,  et  ita  mors  Christi  mystice  renovatur 

et  fructus  eius  nobis  applicatur  .          .          .          .          .          .          .  .          .  137 

Schol.     De  efficacia  sacrificii  missae            .          .          .          .          .  .          .  142 


145 


PARS  I. 
DE  EXSISTENTIA  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Prop.  XXII.     Paenitentia  est  verum  novi  testamenti  sacramentum       .  .  .  146 

Schol.  I.     Num  vetus  ecclesia  docuerit  quaedam  peccata  non  esse  remittenda  154 

Schol.  2.     De  paenitentia  publica  et  privata         .  .  .  .  .  .  160 

Prop.  XXIII.     Potestas    remittendi    peccata    per    sacramentum    paenitentiae    est 

.    potestas  iudicialis         .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  161 

PARS  II. 
DE  MATERIA  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Praenotanda        .............  165 

CAPUT  I. 
DE  CONTRITIONE. 

Prop.  XXIV.     Actus  contritionis  de  peccatis  commissis  peccatori  necessarius  est 

ad  salutem  ............  166 

Prop.  XXV.     Ad  sacramentum  paenitentiae  fructuose    recipiendum    sufficit    con- 
tritio  imperfecta  seu  attritio,  qua  voluntas  peccandi  efficaciter  excluditur,    cum 
spe  veniae  ............  172 

Schol.     De  dispositione  requisita  ad  remissionem  peccati  venialis         .  .  177 


Yj  Index  partium. 

CAPUT  II. 

DE  CONFESSIONE. 

Pag. 
Prop.  XXVI.     Baptizatis    in    peccata    gravia    lapsis    confessio   formaliter   integra 
omnium  peccatorum  mortalium  post  baptismum  commissorum  est  ad  salutem 
necessaria  .............  1 78 

Schol.     De  confessione  peccatorum,  quae  non  necessario  accusantur  .  189 

CAPUT  III. 
DE  SATISFACTIONE. 

Prop.  XXVII.      Confessarius    debet    paenitentibus    imponere    convenientes    satis- 

factiones,  quibus  poenae  temporales  peccatis  debitae  delentur       .  .  .  190 

PARS  III. 
DE  FORMA  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Prop.  XXVIII.     Forma  sacramenti  paenitentiae  sunt  verba :    «Ego  te  absolvo  a 

peccatis  tuis»,  vel  alia  aequivalentia     .  .  .  .  .  .  .  .  195 

Schol.     Quomodo  absolutio  danda  sit  .  .  .  .  .  .  .  198 

PARS  IV. 
DE  EFFECTIBUS  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Prop.  XXIX.     Sacramento    paenitentiae    peccata    ita    remittuntur,    ut    numquam 

redeant;  merita  autem  mortificata  reviviscunt        .  .  .  .  .  .  199 

Schol.     Quid  sit  in  paenitentia  res  et  sacramentum    .....  205 

PARS  V. 
DE  MINISTRO  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Prop.  XXX.     Minister  sacramenti  paenitentiae    est    solus    sacerdos  habens  iuris- 

dictionem    .............  205 

Schol.     De  subiecto  sacramenti  paenitentiae        .  .  .         .  .         .         212 

APPENDIX. 
DE  INDULGENTIIS. 

§   I,    Quid  sit  indulgentia  ,  .  .  .  .  .  .  .  .  .  212 

§  2.    Ex  quo  thesauro  hauriantur  indulgentiae    .  .  .  .  .  .  .  215 

§  3.    De  potestate  concedendi  indulgentias  .  .  .  .  .  .  .  217 


TRACTATUS  VI. 
DE  SACRAMENTO  EXTREMAE  UNCTIONIS. 

PARS  I. 

DE  EXSISTENTIA  ET  ESSENTIA  SACRAMENTI 
EXTREMAE  UNCTIONIS. 

Prop.  XXXI.      Extrema  unctio   est  sacramentum ,    consistens  in  unctione  aegroti 

facta  oleo  et  in  oratione,  qua  efifectus  sacramenti  exprimitur        .  .  .  219 


Index  partium.  VII 

PARS  II. 
DE  EFFECTIBUS  SACRAMENTI  EXTREMAE  UNCTIONIS. 

Prop.  XXXII.     Effectus  absolutus  extremae  unctionis  est  deletio  reliquiarum  pec-         ^^* 
cati    et  confortatio  animi,    effectus  vero  condicionatus    est  restitutio  sanitatis 
corporalis   .............  226 

PARS  III. 
DE  MINISTRO  ET  SUBIECTO  SACRAMENTI  EXTREMAE 

UNCTIONIS. 

Prop.  XXXIII.     Minister  extremae  unctionis  est  sacerdos ;   subiectum  vero  homo 

baptizatus,  adultus,  periculose  aegrotans       .  .  .  .  .  .  .  229 


TRACTATUS  VII. 
DE  SACRAMENTO  ORDINIS. 

PARS  I. 
DE  EXSISTENTIA  SACRAMENTI  ORDINIS. 

Prop,  XXXIV.     Ordo  est  sacramentum,  quo  traditur  potestas  spiritualis  ad  sancti- 

ficandos  homines  per  confectionem  et  administrationem  sacramentorum  .  233 

Prop.  XXXV.     Quidam  ordines  clericales    sunt   sacramentum,    quidam  non  sunt 

sacramentum        ............  236 

Schol.     De  numero  ordinum       ..,.,....  242 

PARS  II. 
DE  ESSENTIA  SACRAMENTI  ORDINIS. 

Prop.  XXXVI.     Materia  sacramenti  ordinis    est  impositio  manuum ;    forma  vero 

oratio,  quae  cum  hac  impositione  iungitur  ......  243 

Schol.     De  effectu  sacramenti  ordinis  .......  247 

PARS  III. 
DE  MINISTRO  ET  SUBIECTO  SACRAMENTI  ORDINIS. 

Prop.  XXXVII.     Minister  sacramenti  ordinis  est  episcopus         ....  248 

Schol.     De  ordinationibus  factis  ab  episcopis  haereticis  vel  schismaticis      .  250 

Prop.  XXXVIII.      Subiectum    capax    diaconatus    et    presbyteratus    est    omnis    et 

solus  mas  baptizatus,  subiectum  autem  ordinis  episcopatus  est  sacerdos         .  251 


TRACTATUS  VIII. 
DE  SACRAMENTO  MATRIMONII. 

Praenotanda       .............  254 

PARS   I. 
DE  EXSISTENTIA  ET  ESSENTIA  SACRAMENTI  MATRIMONII. 

Prop.  XXXIX.     Matrimonium  est  verum  novae  legis  sacramentum     .  .  .  255 

Prop.  XL.     Sacramentum    matrimonii    est    ipse  contractus  matrimonialis  christia- 
norum,    qui  perficitur  per  verba  de  praesenti ;    quare  in  his  verbis  consistit 
materia  et  forma  sacramenti         .........  260 

Schol.     Quae  matrimonia  sint  sacramentum         ......  265 


Y]j]^  Index  partium. 


PARS  II. 
DE  VINCULO  MATRIMONIALI. 


Pag. 


Prop.  XLI.  Sacramentum  matrimonii  efficit  vinculum  inter  coniuges  intrinsecus 
plane  indissolubile,  quod  ipsi  ne  ob  adulterium  quidem  alterutrius  coniugis 
solvere  possunt  ............  267 

Prop.  XLII.  Malrimonium  infidelium,  etiam  consummatum,  solvi  potest  quoad 
vinculum,  quando  altero  coniuge  manente  in  infidelitate  alter  ad  fidem  con- 
vertitur        .............  273 

Prop.  XLIII.  Matrimonium  ratum  non  consummatum  per  professionem  religiosam 
alterutrius  coniugis  solvitur;  et  etiam  ex  aliis  iustis  causis  auctoritate  summi 
pontificis  solvi  potest  .  .  .  .  .  .  .  .  .  276 

PARS  III. 
DE  UNITATE  MATRIMONII. 

Prop.  XLIV.     Polygamia    simultanea    lege  divina    excluditur,    polygamia    autem 

successiva  permittitur  ....  ......  279 

Schol.     De  ministris  et  subiectis  sacramenti  matrimonii      ....  283 

PARS  IV. 

DE  ECCLESIAE  POTESTATE  STATUENDI  IMPEDIMENTA 

MATRIMONII. 

Prop.  XLV.     Ecclesia   a  Christo    accepit  potestatem   statuendi  pro  suis  subditis 

impedimenta  matrimonii   dirimentia       .  .  .  .  .  .  .  .  284 

APPENDIX. 
DE  CAELIBATU  CLERICORUM     ...        287 

Index  alphabeticus     ............  291 


TRACTATUS  I. 

DE  SACRAMENTIS  IN  GENERE. 

PRAENOTANDA. 

1.  Sacramenta  sunt  ritus  quidam  sacri,  quibus  Deus  merita  et  satis- 
factiones  Christi  hominibus  applicat  ad  eos  sanctificandos.  Potuit 
quidem  Deus  sanctificare  homines  nullo  adhibito  signo  externo,  sed 
maluit  ad  hunc  finem  eHgere  ritus  externos,  quia  naturae  humanae 
convenit  per  corporalia  duci  ad  spirituaHa  (cf.  5.  Tho^nas  3,  q.  61,  a.  i). 
Hoc  tam  verum  est,  ut  vS.  Augustinus  dicat:  «In  nullum  nomen  reli- 
gionis,  seu  verum  seu  falsum,  coagulari  homines  possunt,  nisi  aliquo 
signaculorum  vel  sacramentorum  visibilium  consortio  colligentur»  (Contra 
Faustum  1.  19,  c.  11). 

2.  Quia  in  omni  rehgione,  etiam  gentili,  quaedam  eiusmodi  signa 
inveniuntur,  nostra  aetate  non  defuerunt,  qui  dicerent  sacramenta  ab 
ecclesia  e  paganismo  recepta  esse.  Hanc  assertionem  non  aUter  pro- 
babant  nisi  ostendendo  quamdam  simiUtudinem  externam  inter  certos 
ritus  gentilium  et  christianorum  et  inter  quasdam  appellationes  sa- 
crales,  e.  g.  quod  utrimque  habebantur  lotiones  sacrae.  Sed  mani- 
feste  vana  sunt  taUa  argumenta.  Nam  cum  quaedam  signa  sensibilia 
natura  sua  aptissima  sint  ad  quosdam  effectus  supersensibiles  signi- 
ficandos,  mirum  non  est  in  variis  religionibus  similes  ritus  sacros 
usurpari  ad  similes  effectus  indicandos.  Ideo  a  ratione  alienum  est 
affirmare  haec  signa  ex  aha  in  aHam  reHgionem  migrasse,  nisi  firmis 
argumentis  probatur;  nam  non  est  recurrendum  ad  expHcationes  longe 
quaesitas,  quoties  res  ex  internis  et  propriis  rationibus  sufficienter  ex- 
pHcatur.  Tantum  autem  abest,  ut  iha  assertio  uHis  argumentis  pro- 
betur,  ut  certis  argumentis  excludatur.  Nam  reHgio  christiana  statim 
ab  initio  sua  sacramenta  habuit,  ut  constat  ex  evangeHis  et  epistuHs 
paulinis.  Atqui  ea  aetate  iUi  cultus  gentiles,  ad  quos  praecipue  pro- 
vocant,  ut  mithracismus,  inter  iudaeos  ignoti  erant,  quippe  qui  tertio 
fere  vel  quarto  tantum  post  Christum  saeculo  maiorem  propagationem 
acceperint.  Ergo  ex  Us  sacramenta  sumpta  non  sunt.  Praeterea  tam 
iudaei  quam  veteres  christiani  hos  cultus  maximo  horrore  abomina- 
bantur  (cf  Rom  i,  22  sq;  i  Cor  8,  4sq;  Gal  5,  19  sq;  Eph  4,  i/sq; 
I  Petr  I,  18;   4,   3sq). 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  I 


2  Tract.  I,    De  sacramentis  in  genere. 

vS.  Iiistinus  M.  gentilibus,  qui  a  christianis  turpia  lieri  in  con- 
ventibus  suis  obiciebant,  respondet:  Si  ita  esset,  nonne  possemus  nos 
defendere  per  vestros  ipsorum  ritus?  «Saturni  mysteria  a  nobis  peragi 
dicentes,  cum  hominem  necamus,  ac  dum  sanguine,  ut  vulgo  dicunt, 
implemur,  caerimoniam  esse  similem  vestrae  in  illud  simulacrum  reH- 
gioni,  quod  non  pecudum  modo  sed  hominum  etiam  sanguine  proluitis, 
hominum  occisorum  sanguinem  clarissimo  apud  vos  et  nobiUssimo  viro 
hbante.  .  .  .  Sed  quia  et  ab  his  institutis  et  ab  eiusmodi  facinorum 
auctoribus  et  imitatoribus  refugiendum  suademus,  id  quod  etiam  hac 
in  oratione  contendimus,  propterea  variis  modis  oppugnamur»  (Apol.  II, 
n.  12).  Similes  existimationes  de  cultibus  gentihum  saepe  apud  veteres 
scriptores  christianos  leguntur,  ut  apud  Tertulliaiium  (Apol.  c.  8), 
Tatianum  (Adv.  Graecos  n.  29),  Theophilum  Antiochenum  (Ad  AutoL 
3,  8),  ahos.  Atqui  prorsus  improbabile  est  christianos  recepisse  sacra- 
menta  sua  e  cultibus,  quos  adeo  abominabantur. 

Tandem  sacramenta  christianorum  sunt  ritus  sacri,  quibus  homa 
cum  Christo  iungitur  eiusque  meritorum  et  satisfactionum  particeps 
fit.  Nihil  autem  simile  est  in  mysteriis  gentihum.  Ergo  ab  his  sacra- 
menta  christianorum  quam  maxime  differunt.  Quodsi  utrimque  simiHa 
nomina  occurrunt,  hoc  saepe  nulla  indiget  exphcatione,  ut  si  lotio 
vocatur  lotio,  unctio  vocatur  unctio,  matrimonium  vocatur  matrimoniunu 
Aha  nomina  christianae  reHgioni  saltem  secundum  specialem  sensum 
sunt  exclusive  propria,  ut  eucharistia,  ordo,  paenitentia.  Interdum 
quidem  scriptores  ecclesiastici,  ahoquentes  gentiles,  utuntur  terminis 
in  cuhu  falsorum  deorum  adhiberi  sohtis,  sed  ideo  solum,  ut  facilius 
a  gentihbus  intellegantur,  quemadmodum  de  se  ipso  testatur  Clemens 
Alex.  (Cohort.  c.  12;  M.  PG  8,  239).  Si  vero  probari  potest  ahquas 
caerimonias  accidentales  vel  appehationes  decursu  saeculorum  e  gentihum 
ritibus  esse  mutuatas,  non  est  ratio  mirandi;  nam  potuit  ecclesia,  arte 
paedagogica  utens,  formis  veteribus  novum  spiritum  infundere.  Et 
satis  quidem  de  his;  si  plura  desideras,  lege  e.  g.  J.B.Allo,  L'Evan- 
gile  en  face  du  syncretisme  paien,  Paris  19 10;  vel  Jos.  Bloetzer,  Das 
heidnische  Mysterienwesen  und  die  Hehenisierung  des  Christentums : 
Stimmen  aus  Maria-Laach  LXXI  (1906)  et  LXXII  (1907). 

3.  Cum  Christus  ecclesiam  societatem  visibilem  instituerit  ad  homines 
sanctificandos,  huic  visibih  societati  visibiha  quoque  sanctificationis 
instrumenta  tradi  oportebat,  quae  sunt  sacramenta,  non  minus  peren- 
mter  instituta  quam  societas,  cuius  sunt  sacramenta. 

Nomen  sacramenti,  cui  graece  respondet  fiDaTVjpwv^  in  S.  Scriptura 
aut  est  res  sacra  et  occulta  (Sap  2,  22.  Eph  i,  9.  Col  i,  27.  i  Tim 
3,  16)  aut  est  signum  alicuius  rei  sacrae  et  occultae  (Dan  2,  18  30. 
Apoc  17,  5  7).  Eadem  duplex  significatio  apud  SS.  Patres  habetur. 
Ita  sacra  doctrina  a  Tertulliano  vocatur  sacramentum  (Praescr.  c.  20). 
Sanctus  vero  Augustinus  ait:    «Signa,    cum    ad    res    divinas    pertinent, 


Pars  I.    De  exsistentia  et  essentia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  I.  -2 

sacramenta  appellantur»  (Epist.  138,  n.  7).  Haec  latissima  significatio 
vocis  sacramenti  usque  ad  tempora  medii  aevi  mansit  in  usu  ecclesiae, 
sed  inde  a  saeculo  XII  magis  et  magis  disparuit. 

Invenitur  iam  apud  SS.  Patres  restrictior  vocis  significatio,  qua 
sacramenta  dicuntur  certa  quaedain  signa  hominum  sanctificationem 
significantia  et  efficientia.  Ita  .S.  Augustinus  dicit  sacramenta  novae 
legis  esse  efficaciora  quam  sacramenta  veteris  legis  (Contra  Faustum 
1.  19,  c.  13).  Haec  restricta  significatio  paulatim  facta  est  exclusiva. 
Ergo  si  nunc  sine  addito  loquimur  de  sacramentis  ecclesiae,  semper 
intellegimus  signa  efficacia  sanctificationis.  Sacramenta  sic  intellecta 
sunt  obiectum  huius  nostrae  inquisitionis.  Suntque  numero  septem : 
baptismus,  confirmatio,  eucharistia,  paenitentia,  extrema  unctio,  ordo, 
matrimonium.  Sed  tractatibus  de  singuUs  sacramentis  praemitti  solet 
tractatus  de  sacramentis  in  genere,  quo  exponuntur  ea,  quae  vel  ad 
plura  vel  ad  omnia  sacramenta  communiter  pertinent. 

Baptismus,  confirmatio,  eucharistia  instituta  sunt  ad  bonum  spiri- 
tuale  singulorum  hominum ;  idem  est  finis  paenitentiae  et  extremae 
unctionis,  sed  supposito  peccato  personaH.  Ordinis  vero  et  matrimonii 
finis  est  bonum  communitatis  christianae. 

PARS  I. 

DE  EXSISTENTIA  ET  ESSENTIA  SACRAMENTORUM 

ECCLESIAE. 

Cf.  Fetrus  Lo7)ibardus,  Sent.  1.  4,  dist.  i  sqq ;  .S".  Tho?nas  3,  q.  60  sqq,  eorumque  commen- 
tatores ;  Siiarez,  Bella^-jfimtis ,  Canus,  De  Lugo,  De  sacramentis ;  Franzelin,  De  sacramentis 
in  genere  *,  Romae  1 888 ;  A.  de  Augustinis ,  De  re  sacramentaria  ^,  Romae  1889 ;  Loa7i.  B.  Sasse, 
De  sacramentis  ecclesiae,  PViburgi  Brisg.  1897;  L.  Billot,  De  ecclesiae  sacramentis  *,  Romae 
1907;  F.  Fourrai,  La  theologie  sacramentaire  ^,  Paris  1908;  J.  Soiiben,  Nouvelle  theologie 
dogmatique  VII,  Paris  1905  ;  Nic.  Gihr,  Die  heiligen  Sacramente  der  katholischen  Kirche^, 
Freiburg   1902;    L.  Fohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^,   Paderborn    191 2;    G.  van  Noort, 

De  sacramentis  T,  Amslelodami   19 10. 

Prop.  I.  In  ecclesia  Christi  semper  fuerunt  septem  sacra- 
menta,  i.  e.  signa  gratiae  efficacia. 

4.  Sta.t.  qua.est,  Statim  ab  initio  in  ecclesia  Christi  adhibitos  esse 
ritus  quosdam  sensibiles  ad  conferenda  hominibus  interna  gratiae  dona 
nemo  negare  potest,  nisi  qui  plurima  Scripturae  dicta  inter  fabulas 
relegat.  Propterea  non  sola  ecclesia  sed  etiam  omnes  sectae  christianae 
sacramenta  admittunt,  etsi  acathoUci  tum  quoad  numerum  tum  quoad 
efficaciam  sacramentorum  et  ab  ecclesia  et  inter  se  dissentiunt.  Lutherus 
modo  septem,  modo  tria,  modo  duo  sacramenta  admittenda  esse 
statuebat.  Melanchthon  in  prima  editione  «Locorum»  duo  habebat 
sacramenta,  in  posterioribus  editionibus  placebat  ei  addere  quaedam 
aha.  Zwinglius  duo,  Calvi^ms  duo  vel  tria,  eorum  discipuU  duo  sacra- 
menta  admittunt:   baptismum  et  cenam,   qui  numerus  binarius  paulatim 


A  Tract.  I.    De  sacramentis  in  genere. 

communiter  receptus  est  inter  protestantes  (cf.  Bellarminus,  De  sacram. 

1.  2,    C.  23). 

Secundum  modernistas  sacramenta  orta  sunt  ex  quadam  necessitate 
animae  religiosae,  quae  conatur  intimos  suos  sensus  exprimere  formis 
quibusdam  sensibilibus,  praesertim  quia  societas  religiosa  talibus  signis 
indiget;  sed  quae  conciliuin  tridentinum  docet  de  septem  sacramentis 
statim  ab  initio  religionis  christianae  institutis,  veritate  historica  desti- 
tuuntur  (cf.  Denz.  ^  n.  2039  sq  2089).  Modernistarum  doctrinam  de 
sacramentis  exponit  et  refutat  Iid.  Bessmer,  Philosophie  und  Theologie 
des  Modernismus,  Freiburg   191 2,   365  sqq. 

Thesis  nostra  est  de  fide.  Nihilominus  sub  'hac  forma  non  fuit 
semper  in  expUcita  professione  ecclesiae.  Neque  enim  in  S.  Scriptura 
neque  apud  SS.  Patres  legitur;  sed  per  multa  saecula  sacramenta  erant 
in  practico  usu,  antequam  per  modum  abstractionis  scientificae  for- 
maretur  tractatus  de  sacramentis  in  genere.  SS.  Patres  interdum  de 
uno  alterove  sacramento  quaedam  exponunt,  prout  occasio  postulat, 
sed  integra  theoria  sacramentaria  exculta  non  est  nisi  a  theologis 
scholasticis. 

Quia  in  tractatibus  de  singulis  sacramentis  ostendendum  est,  quid 
fontes  theologici  de  iis  doceant,  hic  pauca  tantum  indicanda  sunt,  ut 
appareat,  quae  fuerint  initia  et  progressus  huius  doctrinae. 

5.     Arg,  I.    Ex  S.  Scriptura. 

In  S.  Scriptura  de  sacramentis  haec  legimus :  Recipiuntur  homines 
in  ecclesiam  et  spirituaHter  regenerantur  per  baptisiiium.  «Baptizetur 
unusquisque  vestrum  in  nomine  lesu  Christi  in  remissionem  peccatorum 
vestrorum,  et  accipietis  donum  Spiritus  Sancti»   (Act  2,   38). 

Post  baptismum  dabatur  Spiritus  Sanctus  per  orationem  et  manus 
impositionem,  quae  erat  caerimonia  diversa  et  separabiHs  a  baptismo. 
«Cum  autem  audissent  apostoH,  qui  erant  lerosolymis,  quod  recepisset 
Samaria  verbum  Dei,  miserunt  ad  eos  Petrum  et  loannem,  qui  cum 
venissent,  oraverunt  pro  ipsis,  ut  acciperent  Spiritum  Sanctum;  non- 
dum  enim  in  quemquam  iHorum  venerat,  sed  baptizati  tantum  erant 
in  nomine  Domini  lesu.  Tunc  imponebant  manus  super  eos,  et  ac- 
cipiebant  Spiritum  Sanctum»  (Act  8,  i^sqq).  Hoc  sacramentum  postea 
vocatum  est  confirmatio. 

Christiani  conveniebant  ad  celebrandam  cenam  dominicam  seu 
eucharistiam  (i  Cor  11,  20),  de  qua  apostolus  ait:  «CaHx  benedictionis, 
cui  benedicimus,  nonne  communicatio  sanguinis  Christi  est?  et  panis, 
quem  frangimus,  nonne  participatio  corporis  Domini  est.^>  (i  Cor  10,  16.) 

Haec  tria  sacramenta  ex  primaria  Christi  intentione  debuerant 
sufficere   ad  sanctificandos  singulos  homines.     Quia  tamen  praeviderat 


^  H.    De7izinger,    Enchiridion    symbolorum ,     definitjonum    et    declarationum ,     ed. 
Cl.  Bannwart, 


Pars  I.    De  exsistentia  et  essentia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  I.  c 

futurum,  ut  homines  post  iustificationem  rursus  peccarent,  dixit  apo- 
stolis :  « Accipite  Spiritum  Sanctum ;  quorum  remiseritis  peccata, 
remittuntur  iis;  et  quorum  retinueritis,  retenta  sunt»  (lo  20,  22  sq). 
Usus  huius  potestatis  fit  per  sacramejitum  paenitentiaey  quo  remittuntur 
aut  retinentur  peccata. 

Fructus  peccati  est  infirmitas  corporalis  et  spiritualis,  qua  maxime 
premitur  homo  tempore  mortis.  Ut  igitur  huic  infirmitati  succurreret, 
Christus  instituit  sacra^nentum  extremae  unctionis.  «Infirmatur  quis  in 
vobis?  Inducat  presbyteros  ecclesiae,  et  orent  super  eum,  ungentes 
eum  oleo  in  nomine  Domini;  et  oratio  fidei  salvabit  infirmum,  et 
alleviabit    eum    Dominus;    et    si    in    peccatis    sit,    remittentur    ei»   (lac 

5,  14  sq).  —  Haec  igitur  sunt  quinque  sacramenta,  quae  proxime 
spectant  salutem  singulorum  hominum. 

Ut  autem  provideretur  bono  communitatis  spirituaHs  a  se  fundatae, 
Christus  instituit  sacerdotium,  quod  confertur  per  sacramentum  ordinis, 
i.  e.  per  impositionem  manuum  episcopi  cum  correspondente  oratione. 
«Admoneo  te,  ut  resuscites  gratiam  Dei,  quae  est  in  te  per  im- 
positionem  manuum  mearum»  (2  Tim  i,  6).  Quia  Timotheus  debebat 
hoc  sacramentum  ahis  conferre,  admonet  eum  apostolus :  «Manus  cito 
nemini  imposueris»   (i  Tim  5,   22). 

Ad  bonum  societatis  naturaUs  promovendum  pertinet  matrimonium, 
quod  quidem  Christus  non  instituit,  ut  est  res  ordinis  naturalis;  sed 
contractui  matrimoniaU  christianorum  addidit  specialem  dignitatem  et 
vim  sanctificandi  coniuges,  et  hoc  sensu  instituit  sacramentum  matri- 
monii.  «ReUnquet  homo  patrem  et  matrem,  et  adhaerebit  uxori  suae, 
et  erunt  duo  in  carne  una.  Hoc  sacramentum  magnum  est,  ego 
autem  dico  in  Christo  et  in  ecclesia»  (Eph  5,  31  sq).  Ergo  respectu 
Christi  et  ecclesiae  matrimonium  est  magnum  mysterium,  i.  e.  signum 
iUius  mysticae  unionis,  qua  per  vinculum  gratiae  ecclesia  seu  com- 
munitas  fideUum  unitur  cum  Christo.  Atqui  si  inter  christianos  matri- 
monium  hoc  modo  est  signum  sacrum  gratiae,  indoles  novi  testamenti 
postulat,  ne  sit  nudum  signum,  sed  ut  etiam  efficiat,  quod  significat. 
Hanc  esse  indolem  novae  legis  in  oppositione  ad  veterem  legem, 
coUigitur  ex  iis,  quae  S.  Paulus  docet  in  epistuUs  ad  galatas  (Gal 
3,  iQsqq)  et  ad  hebraeos  (Hebr  10,  i  sqq).  De  qua  re  plura  postea 
videbimus. 

Ergo  patet  per  septem  sacramenta  provisum  esse  omni  statui  et 
condicioni  hominum. 

6.  Arg,  j2.    Ex  traditione. 

a)  Etiam  SS.  Patres  enumerant  septem  sacramenta,  etsi  non  omnia 
simul,  sed  occasione  accepta  modo  haec  modo  iUa.  Ita  Tertullianus 
scripsit  Ubrum  De  baptismo,  in  quo  etiam  de  confirmatione  loquitur : 
«Exinde  egressi  de  lavacro,  perungimur  benedicta  unctione  de  pristina 
discipUna.   .  .  .    Dehinc  manus  imponitur,  per  benedictionem  advocans 


5  Tract.  I.    De  sacramenlis  in  genere. 

et  invitans  Spiritum  Sanctum»  (De  bapt.  c.  7  sq).  De  eucharistia  ait: 
«Caro  [christianorum]  corpore  et  sanguine  Christi  vescitur,  ut  et  anima 
de  Deo  saginetur»  (De  resurr.  c.  8).  Idem  de  paenitentia  scripsit 
libellum,  in  cuius  altera  parte  (c.  7  sqq)  ostendit  etiam  post  baptismurn 
lapsos,  si  debita  paenitentia  functi  sint,  per  ecclesiam  reconciliandos 
esse.  De  matrimonio  ait':  «Unde  sufficiamus  ad  enarrandam  felicitatem 
illius  matrimonii,  quod  ecclesia  conciliat  et  confirmat  oblatio  et  ob- 
signat  benedictio»  (Ad  uxor.  1.  2,  c.  9).  Sacramentum  ordinis  indirecte 
tantum  indicat,  quatenus  testatur  in  ecclesia  esse  plures  ordines.  Bap- 
tismum  «dandi  quidem  ius  habet  summus  sacerdos,  qui  est  episcopus, 
dehinc  presbyteri  et  diaconi,  non  tamen  sine  episcopi  auctoritate» 
(De  bapt.  c.  16).  Quomodo  ordines  conferantur,  non  dicit.  De  ex- 
trema  unctione  nihil  habet.  De  hac  generatim  SS.  Patres  paucissima 
dicunt,  inter  quae  praecipuum  est  testimonium  Innocentii  I,  quo  ex- 
ponitur  doctrina  de  ministro  et  subiecto  huius  sacramenti  {Denz.  n.  99). 

Simili  modo  possunt  septem  sacramenta  colHgi  ex  aliorum  Patrum 
scriptis.  Ita  e.  g.  6*.  Augustinus,  quando  inducit  sacerdotem  «de- 
precantem  vel  super  aquam  baptismi,  vel  super  oleum,  vel  super 
eucharistiam,  vel  super  capita  eorum,  quibus  manus  imponitur»  (De 
bapt.  1.  5,  c.  20,  n.  28),  commemorat  quattuor  sacramenta.  Aliis 
locis  commemorat  aUa.  E.  g.  comparans  ordinem  cum  baptismo  ait : 
«Utrumque  sacramentum  est,  et  quadam  consecratione  datur,  illud, 
cum  baptizatur,  istud,  cum  ordinatur;  ideoque  in  catholica  utrumque 
non  Hcet  iterari»  (Contra  epist.  Parmen.  1.  2,  c.  13,  n.  28).  Alio  loco 
baptismum  et  paenitentiam  comparat:  «Si  a  catechumeno  factum  est 
[crimen],  baptismate  abluitur;  et  si  a  baptizato,  paenitentia  et  recon- 
ciUatione  sanatur»  (De  coniug.  adult.  1.  2,  c.  16,  n.  16).  Item  matri- 
monium  cum  ordine  comparat :  «Bonum  nuptiarum  per  omnes  gentes 
atque  omnes  homines  in  causa  generandi  est  et  in  fide  castitatis ;  quod 
autem  ad  populum  Dei  pertinet,  etiam  in  sanctitate  sacramenti.  .  .  . 
Quemadmodum  si  fiat  ordinatio  cleri  ad  plebem  congregandam,  etiamsi 
plebis  congregatio  non  subsequatur,  manet  tamen  in  illis  ordinatis  sacra- 
mentum  ordinationis»   (De  bono  coniug.  c.   24,  n.   32). 

Haec  exempli  causa  sint  dicta,  ut  ostendatur,  quomodo  SS.  Patres 
loquantur  de  septem  sacramentis.     Plura  suis  locis  videbimus. 

b)  Aliud  argumenium  pro  septein  sacramentis  ex  conseitsu  eccle- 
siariim  orientalium  petitur.  Ecclesiae  graecae  schisma  sub  Photio 
saeculo  IX  incohatum,  et  sub  Michaele  Caerulario  initio  saeculi  XI 
perfectum  est.  Monophysitae  saeculo  V  haeretici  facti  sunt.  Omnes 
illi  schismatici  vel  haeretici  orientales,  tot  saecula  iam  separati,  eccle- 
siam  latinam  et  in  specie  eius  ritus  sacros  maxime  aversantur.  Quare 
certe  ab  ea  non  receperunt  sacramenta  neque  doctrinam  sacramen- 
tariam.  Atqui  omnes  istae  ecclesiae  vel  sectae  habent  eadem  septem 
sacramenta  atque  ecclesia  latina.  Ergo  haec  sacramenta  aderant  ante 
separationem.     Orientales   quidem    non  magis   quam  occidentales  ante 


Pars  L    De  exsistentia  et  essentia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  I,  n 

tempora  excultae  theologiae  systematicae  diserte  de  numero  septenario 
sacramentorum  loquuntur,  sed  sacramenta  ipsa  habebant. 

Ritus  coptorum ,  syrorum ,  armenorum  collegit  Henr.  Denzinger 
«Ritus  Orientalium»  (2  vol.  Wirceburgi  1863  sq),  ex  quo  opere  ap- 
paret  eorum  doctrina  de  septem  sacramentis.  Similiter  ex  opere  Ar- 
naldi  »Perpetuite  de  la  foi»  (III,  1.  8,  c.  18  sqq).  Alia  apud  Asse- 
ma7ti  in  tomo  II  Bibliothecae  Orientalis,  in  dissertatione  praevia  de 
monophysitis  n.  V,  et  apud  Bollandistas  (tom.  V  lunii  140  sqq).  Ritus 
graecorum  collegerunt  Eusebius  Renaudot  «Liturgiae  orientales»,  et 
Goar  «Euchologion  graecorum».  Theologorum  graecorum  doctrinam 
exhibent  Arcadius  (De  concordia  eccl.  occid.  et  oriental.  1.  i,  c.  2) 
et  Schelstrate  (Acta  orient.  ecclesiae  I  125  139  262  273  etc).  Ubi- 
que  cernitur  eadem  doctrina  de  septem  sacramentis.  Ergo  habetur 
pro  hac  doctrina  certum  et  evidens  praescriptionis  argumentum. 

Mirum  igitur  non  est  in  conciliis  unionum  Ittgdunensi  II  et  floren- 
ti?to  ex  parte  graecorum  nullam  umquam  difficultatem  motam  esse 
quod  attinet  ad  septem  sacramenta  (cf.  Denz.  n.  465  695).  E  contra 
quando  protestantes  saeculo  XVI  studebant  graecis  persuadere  doc- 
trinam  suam,  patriarcha /(fr^;///^^:.^  a.  1576  eorum  sententiam  repudiavit 
longa  epistula,  in  cuius  c.  7  ait:  «Sacramenta  vero  ritusque  in  hac 
ipsa  catholica  recte  sentientium  christianorum  ecclesia  sunt  septem: 
baptisma.  ...»  In  aha  autem  epistula  a.  1581  ait:  «E  sacramentis 
quaedam  admittitis,  sed  cum  errore  .  .  .  quaedam  vero  ne  sacramenta 
quidem  esse  dicitis  .  .  .  indeque  vosmet  theologos  vocatis»  {Schel- 
strate  l.  c.  151  sqq  246  sq).  Etiam  variae  synodi  graecae ,  ut  con- 
stantinopolitana  a.  1642,  eandem  doctrinam  de  septem  sacramentis 
proponunt  (cf.  Mansi ,  Collect.  Concil.  XXXIV  1634  et  Schelstrate 
1.  c.   504). 

c)  Prima  certa  et  explicita  enumeratio  septem  sacramentorum  legi- 
tur  in  vita  vS.  Ottonis,  pomeranorum  apostoU  (edita  ante  a.  1168),  qui 
abiens  reHquit  fideUbus  breve  doctrinae  compendium,  in  quo  inter  alia 
ait:  «Discessurus  a  vobis,  trado  vobis  quae  tradita  sunt  nobis  a  Do- 
mino,  arrham  fidei  sanctae  inter  vos  et  Deum,  septem  scilicet  sacra- 
menta  ecclesiae.  .  .  .  Ista  ergo  septem  sacramenta,  quae  iterum  vestri 
causa  enumerare  Ubet :  baptismum,  eucharistiam,  confirmationem,  in- 
firmorum  unctionem,  lapsorum  reconciliationem,  coniugium  et  ordines. . . . 
Docete  ea  filios  vestros,  ut  memoriter  teneant  et  dihgenter  observent 
in  omnes  generationes«  {M  173,  1360).  Eandem  doctrinam  tradunt 
Gregorius,  episcopus  bergamensis  (1133 — 1146),  de  quo  vide  Zeit- 
schrift  fur  kath.  Theologie,  Innsbruck  1878,  800;  auctor  opuscuH,  quod 
inscribitur  «Sententiae  divinitatis»  (ed.  ^.  Geyer,  Muenster  1909,  108  *sq, 
qui  censet  iliud  esse  scriptum  ante  a.  1147);  niagister  Rolandus  (Ban- 
dinellus,  postea  Alexander  III)  in  «Sententiis»  ,  quas  circa  a.  11 50 
scripsit  (ed.  A.  M.  Gietl ,  Friburgi  1891,  154  sqq  194  sq);  Petrus 
Lombardus  (Sent.  4,  dist.   2,  n.    i),   et  deinceps  alii  plurimi. 


g  Tract.  I.     De  sacramentis  in  genere. 

In  professione  fidei  waldensibus  praescripta  a.  1208  Innocentius  III 
non  quidem  numerum  septenarium  effert,  sed  doctrinam  de  septem 
sacramentis  proponit  {Denz.  n.  424).  Post  multa  concilia  provincialia 
et  post  concilimn  consiajitiense  {De?iz.  n.  665  sqq)  tandem  doctrinam 
definivit  co?icili7iin  tridentinum  sess.  7,  can.  i  :  «S.  q.  d.  sacramenta 
novae  legis  non  fuisse  omnia  a  lesu  Christo  Domino  nostro  instituta, 
aut  esse  plura  vel  pauciora  quam  septem,  videlicet  baptismum,  con- 
firmationem,  eucharistiam,  paenitentiam,  extremam  unctionem,  ordinem 
et  matrimonium;  aut  etiam  aliquod  horum  septem  non  esse  vere  et 
proprie  sacramentum,  A.  S.»  {Denz.  n.  844).  Cum  vero  modernistae 
hanc  definitionem  viUfecissent,  dicentes:  «Opiniones  de  origine  sacra- 
mentorum,  quibus  Patres  tridentini  imbuti  erant,  quaeque  in  eorum 
canones  dogmaticos  procul  dubio  influxum  habuerunt,  longe  distant 
ab  iis,  quae  nunc  penes  historicos  rei  christianae  indagatores  merito 
obtinent»  {Denz.  n.  2039),  haec  propositio  damnata  et  sub  poena  ex- 
communicationis  interdicta  est. 

7»  Ohi.  I.  Neque  S.  Scriptura  neque  SS.  Patres  umquam  loquuntur  de  nu- 
mero  septenario  sacramentorum.  Atqui  si  Christus  instituisset  septem  sacra- 
menta,  hoc  debuit  clare  dici.    Ergo  Christus  non  instituit  septem  sacramenta. 

Resp.  Dist.  mai. :  In  S.  Scriptura  et  apud  SS.  Patres  non  expUcite  effer- 
tur  numerus  septenarius  sacramentorum,  conc.  mai. ;  non  indicantur  singula 
septem  sacramenta,  neg.  mai.  Dist.  min. :  Si  Christus  instituit  septem  sacra- 
menta,  debuerunt  singula  sacramenta  ab  initio  tradi  in  ecclesia,  conc.  miii. 
Debuit  numerus  septenarius  exphcite  efferri,  neg.  mi?t.    Et  7zeg.  conseq. 

Inanitas  huius  obiectionis  inde  patet,  quod  S.  Scriptura  et  SS.  Patres 
neque  loquuntur  de  numero  binario  vel  ternario  sacramentorum,  neque  ullum 
omnino  numerum  indicant.  Sufficit  iis  res  ipsas  sacramentarias  proponere. 
Quaestio  de  numero  septenario  pertinet  ad  theologiam  systematicam ,  quae 
postea  tantum  exculta  est. 

Praeterea  obHviscendum  non  est  vocem  sacramenti  apud  veteres  eandem 
latam  significationem  habuisse,  quam  nunc  adhuc  habet  vox  i?iysterii,  et  ad  res 
valde  diversas  appHcatam  esse.  Ergo  sicut  nunc  quis  in  angustum  veniret, 
si  respondendum  esset  ad  quaestionem :  Quot  sunt  mysteria  in  ecclesia  catho- 
lica?  ita  oHm  non  potuit  poni  et  solvi  quaestio:  Quot  sunt  sacramenta  in 
ecclesia  cathoHca?  antequam  haec  vox  acciperet  restrictam  iham  significatio- 
nem,  quam  nunc  habet.  Quando  theologi  primum  formahter  efferebant  septem 
esse  sacramenta,  addendum  erat  hoc  valere  de  «principaHbus  sacramentis», 
ut  ait  concilium  londinense  a.  1273  (Maiisi,  CoUect.  conc.  XXIII  448),  non  de 
omnibus,  quae  dicebantur  sacramenta;  vel  agi  de  sacramentis  a  Christo  in- 
stitutis;  vel  aHa  Hmitatio  addenda  erat.  E.  g.  Gregorius  Bergamensis  in  opusculo 
«De  veritate  corporis  Christi»  ait:  «Verum  ne  quis  occasione  dictorum  existi- 
met  tot  esse  sacramenta,  quot  sunt,  quibus  congruit  sacramenti  vocabulum, 
scire  debemus  ea  solum  esse  ecclesiae  sacramenta,  a  servatore  nostro  lesu 
instituta,  quae  in  medicinam  nobis  tributa  fuere,  et  haec  numero  adimplen- 
tur  septenario.» 

Tandem  temporibus  SS.  Patrum  disciplina  arcani  obstabat  doctrinae  sa- 
cramentariae   ex   integro   Htteris   tradendae.     Nam   si  e.  g.  Innocentius  I  ad 


Pars  I.    De  exsistentia  et  essentia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  I.  9 

Decentium  episcopum  scribit  de  forma  confirmationis :  «Verba  vero  dicere 
non  possum,  ne  magis  prodere  videar  quam  ad  consultationem  respondere» 
{Denz.  n.  98),  multo  magis  eadem  religio  impediebat,  ne  omnia  proponeren- 
tur  in  libris  communi  usui  destinatis.  Attamen  satis  diversa  videtur  fuisse 
haec  disciplina  aliis  locis  et  temporibus. 

8.  Ohi.  11.  Inter  ritus  a  Christo  institutos  est  etiam  lotio  pedum  (lo  13,  14). 
Ergo  haec  non  minus  quam  ritus  supra  recensiti  inter  sacramenta  referenda  est. 

Resp.  Dist.  antec. :  Christus  commendavit  lotionem  pedum  ut  exercitium 
humihtatis,  conc.  a^itec. ;  instituit  eam  ut  ritum  sa^ramentalem  ad  certas  gratias 
hominibus  conferendas,  neg.  antec.  Quid  Christus  illa  caerimonia  significare 
vohierit,  ipse  clare  indicat.  «Si  ego  lavi  pedes  vestros,  Dominus  et  magister, 
et  vos  debetis  aher  akerius  lavare  pedes»  (lo  13,  14).  Certe  his  verbis  non 
instituit  sacramentum,  quod  alter  alteri  indiscriminatim,  quoties  Hberet,  ad- 
ministraret.  «Non  ergo  ad  sacramentum  tamquam  mundationis  pertinebat, 
quod  lavit  iis  pedes,  sed  ad  exemplum  humihtatis»  [S.  August.,  In  Ps.  92,  n.  3). 

Sic  ecclesia  semper  intellexit  hoc  dictum  et  factum  Christi.  In  ecclesia 
mediolanensi  baptizatis  pedes  lavabantur.  De  qua  caerimonia  ait  S.  Ambrosius: 
«Planta  eius  abluitur,  ut  hereditaria  peccata  tollantur;  nostra  enim  propria 
per  baptismum  relaxantur»  (De  mysteriis  c.  6,  n.  32).  Quo  loco  «hereditaria 
peccata»  non  idem  est  ac  peccatum  originale,  sed  intellegitur  concupiscentia 
post  baptismum  in  homine  remanens.  Ita  auctor  Hbrorum  «De  sacramentis» 
(qui  diu  Ambrosio  tribuebantur)  ait:  Quare  baptizati  pedes  lavantur?  Respon- 
det:  Baptismo  tolHtur  quidem  culpa,  «sed  quia  Adam  supplantatus  est  a  dia- 
bolo,  et  venenum  eius  efifusum  est  super  pedes,  ideo  lavas  pedes,  ut  in  ea 
parte,  in  qua  insidiatus  est  serpens,  maius  subsidium  sanctificationis  accedat, 
quo  postea  te  supplantare  non  possit.  Lavas  ergo  pedes,  ut  laves  venena 
serpentis»  (De  sacram.  1.  3,  c.  i,  n.  7).  Ibidem  (n.  5)  dicit  hanc  caerimoniam 
in  ecclesia  romana  non  esse  in  usu.  Certe  ecclesia  mediolanensis  non  puta- 
bat  se  habere  sacramentum,  quod  ahae  ecclesiae  non  haberent.  S.  Ber?tardus 
caerimoniam  lotionis  pedum,  quae  observatur  in  hebdomada  sancta,  enumerat 
quidem  cum  aHis  sacramentis  (Serm.  in  cena  Domini  n.  4),  sed  hoc  nuHius 
est  momenti,  quia  nomen  sacramenti  ea  aetate  etiamtum  latiore  sensu  ac- 
cipiebatur. 

9«  Ohi.  111.  Si  sacramenta  significant  gratiam,  sufficiebat  unum  sacramen- 
tum  instituere,  sicut  una  specifice  est  gratia.  Ergo  superflua  sunt  septem 
sacramenta. 

Resp.  Dist.  antec. :  Si  sacramenta  nihil  significant  nisi  gratiam  sancti- 
ficantem  nude  in  se  consideratam,  sufficiebat  unum  sacramentum,  conc.  afttec; 
si  significat  gratiam  cum  certis  relationibus  ei  annexis,  sufficiebat  unum  sacra- 
mentum,  neg.  a?ttec. 

Baptismus  significat  gratiam,  qua  homo  abluitur  a  peccato  originaH  et 
'fit  membrum  ecclesiae;  confirmatio  significat  gratiam  miHtis  Christi;  eucha- 
ristia  significat  gratiam  spirituaHs  refectionis  animae;  paenitentia  significat 
gratiam  Hberationis  et  conservationis  a  peccatis  propnis  \  extrema  unctio  signi- 
ficat  gratiam  confortationis  in  ultimo  agone;  ordo  significat  gratiam  sacer- 
dotalem,  matrimonium  significat  gratiam  vitae  coniugaHs.  Ideo  suas  quodque 
sacramentum  dicitur  significare  et  efficere  gratias  sacramentales,    de  qua  re 


jQ  Tract.  I.    De  sacramentis  in  genere. 

postea.  Immo  singulis  sacramentis  proxime  convenit  propria  significatio,  qua 
inter  se  differunt,  et  hanc  rem  significatam  pleraque  sacramenta  producunt, 
etsi  propter  indispositionem  subiecti  gratia  sanctificans  non  infunditur. 

Hac  de  causa  sacramenta  possunt  recipi  valide  et  infructuose.  Ita  potest 
aliquis  esse  valide  baptizatus  vel  ordinatus,  etsi  nullam  per  sacramentum  re- 
cepit  gratiam  sanctificantem.  Hoc  magis  certum  est  quoad  ea  sacramenta, 
quae  iterari  non  possunt,  quam  quoad  cetera,  ut  suis  locis  videbimus.  Ita- 
que  singula  sacramenta  proxime  significant  aliquem  effectum ,  qui  ex  inten- 
tione  Christi  debet  quidem  iunctus  esse  cum  gratia,  potest  tamen  exsistere 
separatus  a  gratia,  sicut  patest  esse  aliquis  christianus,  vel  sacerdos,  vel 
matrimonio  iunctus,  etsi  gratia  caret. 

Sacramenta,  sicut  significant  sanctificationem  hominis,  etiam  significant 
causam  efficientem  et  meritoriam  huius  sanctificationis,  quae  est  Christus,  qui 
passione  sua  gratiam  meruit,  qui  sacramenta  instituit,  qui  gratiam  in  anima 
producit;  significant  causam  formalem  sanctificationis ,  quae  est  gratia  cum 
virtutibus;  significant  causam  finalem,  quae  est  vita  aeterna  [S.  Thomas  3, 
q.  60,  a.  3).  ^  ^ 

Aham  obiectionem  vide  I,  n.  208;  cf  ibid.  n.  224  sqq. 

SchoL  I.     Num  fuerint  sacramenta  ante  Christum. 

10.  a)  Concilia  florentinum  et  tridentinitm ,  cum  doceant  sacramenta 
novae  legis  multum  dififerre  a  sacramentis  veteris  legis  {Denz.  n.  695 
845),  manifeste  supponunt  fuisse  in  lege  mosaica  sacramenta,  quae 
saltem  analogice  conveniant  cum  sacramentis  novae  legis;  nam  aUter 
comparari  non  possunt.  Haec  est  etiam  doctrina  SS.  Patrum,  ut 
5.  Atigustini  {fZox\\x2i  Faustum  1.  19,  c.  13),  et  theologorum,  ut  5.  Thomae 
(3,  q.  61,  a.  3). 

Quae  fuerint  sacramenta  veteris  legis ,  non  tam  certum  est. 
Convenit  inter  omnes  circu^ncisionem  fuisse  sacramentum.  Haec  erat 
a  Deo  instituta  in  signum  foederis,  quod  inierat  cum  Abraham  et 
posteris  eius  (Gn  17,  1 1  sq.  Lv  12,  3.  los  5,  3  sqq),  quo  signo  mas- 
culus  admittebatur  ad  populum  Dei  et  segregabatur  a  gentibus  (Gn 
17,  14.  Ex  12,  44  48;  19,  5  sq.  Rom  9,  4  sq).  Significabat  futuram 
gratiam  messianicam,  quia  eam  significabant  omnes  caerimoniae  veteris 
legis,  quae  sunt  «exemplaria  caelestium»,  «umbra  futurorum  bonorum» 
(Hebr  9,  23;  10,  i).  Qud^re  Eugenius  IV  ait:  «Non  causabant  gratiam, 
sed  per  passionem  Christi  dandam  esse  figurabant»  {Denz.  n.  695). 
In  specie  circumcisio  praefigurabat  baptismum,  qui  vocatur  circumcisio 
spiritualis  (Col  2,  11  sq;  cf  Dt  10,  16;  30,  6).  5.  Augustinus:  «Cir- 
cumcisio  fuit  ilHus  temporis  sacramentum,  quod  praefigurabat  nostri 
temporis  baptismum»  (De  anima  1.  2,  c.  11,  n.  15).  6".  TJiomas : 
«Circumcisio  per  remotionem  carnalis  peUiculae  in  membro  generationis 
factam  significabat  spoHationem  vetustae  generationis,  a  qua  quidem 
vetustate  Hberamur  per  passionem  Christi»  (3,  q.  37,  a.  i  ad  i).  Con- 
ferebat  autem  circumcisio  legalem  sanctificationem,  quia  omnia  sacra- 
menta    veteris    legis    sanctificabant    «ad    emundationem    carnis»   (Hebr 


Pars  I.    De  exsistentia  et  essentia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  I.    Schol.  12.       j  j 

9,  13),  i.  e.  hominem  participem  reddebant  cultus  veteris  legis,  a  quo 
arcebatur  per  certas  legales  immunditias,  et  maxime  arcebatur  omnis 
incircumcisus  (Ex  12,  43  sqq  48). 

Itaque  sacranientum  veteris  legis  fuit  signum  a  Deo  perenniter 
institutum  ad  signijicandam  futuram  gratiam  Christi  et  ad  conferen- 
dam  sanctificationem  legalem.  Inter  sacramenta  veteris  legis  nume- 
rantur  agnus  paschalis  (Ex  12;  cf.  i  Cor  5,  7),  panes  propositionis 
(Lv  24,  5  sqq),  varia  baptismata  et  aliae  caerimoniae,  quae  referuntur 
Lv  12  et  Num  19  sqq;  cf.  Hebr  9,  9  sq.  Brevem  quandam  exposi- 
tionem  singulorum  dat  6^.  Thomas  (i,  2,  q.  102,  a.  5). 

b)  AHa  quaestio  est,  nuin  etiam  fuerit  sdcramentum  ante  legem 
mosaicam  vel  extra  legem  mosaicam,  in  statu  legis  naturae,  ut 
theologi  loqui  solent.  Respondent  theologi  fuisse  certe  remedium, 
quo  parvuU  morientes  salvari  possent,  plerique  etiam  censent  fuisse 
aUquod  signum  externum,  quo  a  parentibus  vel  aUis  nomine  infantis 
fieret  professio  fidei  in  Deum  remuneratorem,  et  hoc  saltem  sensu  in 
futurum  Messiam.  Idem  valet  de  pueUis  iudaeis,  quia  soU  pueri  circum- 
cidebantur.  Provocant  ad  verba  Innocentii  III:  «Absit,  ut  universi 
parvuU  pereant,  quorum  cotidie  tanta  multitudo  moritur,  quin  et  ipsis 
misericors  Deus,  qui  neminem  vult  perire,  aUquod  remedium  pro- 
curaverit  ad  salutem»  {Dens.  n.  410).  Quae  ratio  universaUs  omnibus 
infantibus  omnium  temporum  convenit.  lam  vS.  Augustinus  scripserat: 
«Nec  credendum  est  et  ante  datam  circumcisionem  famulos  Dei, 
quandoquidem  iis  inerat  mediatoris  fides,  nuUo  sacramento  eius  opitu- 
latos  fuisse  parvuUs  suis»  (Contra  lul.  1.  5,  c.  ii,  n.  24).  SimiUter  aUi 
Patres.  vS.  TJiomas  etiam  magis  generaUter  docet:  «Oportebat  ante 
Christi  adventum  esse  quaedam  signa,  quibus  homo  fidem  suam  pro- 
testaretur  de  futuro  Salvatoris  adventu.  Et  huiusmodi  signa  dicuntur 
sacramenta»  (3,  q.  61,  a.  3).  In  statu  autem  originaUs  iustitiae,  etiamsi 
hic  status  perseveraturus  fuisset,  censet  non  fuisse  sacramenta  (ibid.  a.  2). 

Schol.  2.     De  materia  et  forma  sacramentorum  ecclesiae. 
II.     Eugenius  IV  m  Decreto    pro    armenis    docet    sacramenta  perfici 
»rebus  tamquam  materia,  verbis  tamquam  forma»  {Denz.  n.  695).    Simi- 
Uter  concilium  tride?itinmn  loquitur  de  materia  et  forma  sacramentorum 
{Denz.  n.   895). 

Hic  modus  loquendi  introductus  est  a  theologis  medii  aevi,  sed 
res  invenitur  iam  apud  SS.  Patres  et  in  S.  Scriptura.  Baptismus  ad- 
ministratur  per  infusionem  aquae  et  verba :  ego  te  baptizo  etc. ;  ideo 
dicitur  «lavacrum  aquae  in  verbo  vitae»  (Eph  5,  26).  De  qua  re 
6".  Augustinus  ait:  «Et  in  aqua  verbum  mundat.  Detrahe  verbum,  et 
quid  est  aqua  nisi  aqua?  Accedit  verbum  ad  elementum,  et  fit  sacra- 
mentum»   (In  lo  tract.   80,  n.  3). 

In  rebus  physicis  distinguitur  materia,  ex  qua  res  est,  et  forma, 
qua  res  taUs  est.     Haec  igitur  scholastici  transferentes  ad  sacramenta. 


j2  Tract.  I,     De  sacramentis  in  genere. 

analogo  quodam  loquendi  modo  id  quod  est  in  sacramentis  minus 
determinatum,  ut  e.  g.  est  aqua  in  baptismo,  vocarunt  materiam,  id 
vero  quo  perficitur  significatio,  ut  verba:  ego  te  baptizo  in  nomine 
Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  vocarunt  formam.  ^.  Thomas :  «In 
sacramentis  verba  se  habent  per  modum  formae,  res  autem  per  modum 
materiae»  (3,  q.  60,  a.  7).  Omnes  theologi  hunc  modum  loquendi 
receperunt,  qui  ex  operibus  theologicis  transiit  in  decreta  conciliorum 
et  usum  Hturgicum,  ut  patet  ex  Rituali  Romano,  in  quo  legitur  e.  g. 
instructio  «De  materia  baptismi,  De  forma  baptismi.»  (Cf.  CatecJi.  Rom. 
pars  II,  c.  I,  n.  15  sqq.)  Res,  quae  appHcatur  in  sacramentis,  vocatur 
materia  remota,  ut  aqua  in  baptismo ;  applicatio  rei  vocatur  materia 
proxima,  ut  infusio  aquae. 

Sed  cessat  theologorum  consensus,  si  quaeritur,  num  omnia  signa 
sacramentaHa  intrinsecus  constituantur  materia  et  forma.  Nam  e.  g. 
eucharistia  non  videtur  constitui  uHis  verbis,  paenitentia  non  videtur 
constitui  uHa  materia.  Ideo  scotistae  et  aHi  theologi  dicunt  omnia 
quidem  sacramenta  perfici  rebus  ut  materia  et  verbis  ut  forma,  non 
vero  omnia  intrinsecus  constitui  materia  et  forma.  Sed  vS.  Tkomas 
(3,  q.  90,  a.  2)  et  thomistae  docent  omnia  sacramenta  intrinsecus  con- 
stitui  materia  et  forma.  Ecclesia  nihil  de  hac  disputatione  definivit, 
et  ideo  argumentis  res  decidenda  est,  quae  proponuntur  in  tractatibus 
de  singuHs  sacramentis. 

In  sacramentis  legis  mosaicae  non  videtur  fuisse  uHa  forma  ver- 
borum  sed  sola  actio  quaedam,  ut  circumcisio,  esus  agni  paschaHs  etc. 
Ita  saltem  communius  censent  theologi  (cf.  vS.  Thomas  3,  q.  60,  a.  6  ad  3). 

PARS  II. 
DE  EFFICACIA  SACRAMENTORUM  ECCLESIAE. 

Cf.  S.  Thomas  3,  q.  62  sq ;  Bellarmimis ,  De  sacramentis  liber  II ;  De  Liigo,  De  sacra- 
mentis  in  genere  disp.  4;  De  Atignstinis,  De  sacramentis  I^  273  sqq  294  sqq  308  sqq; 
Van  Noort,  Tractatus  de  sacramentis  I,  c.  ii ;  Sasse,  De  sacramentis  ecclesiae  I,  sect.  iv; 
Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^  37  sqq ;  J.  Sotibcn,  Nouvelle  theologie  dogmatique 
VII  39  sqq ;  De  Bellevtie,  La  grace  sacramentelle,  Paris  1900;  O.  Laake,  Der  sakramen- 
tale  Charakter,  Muenster  1903;  F.  Bromiiier,  Die  Lehre  vom  sakramentalen  Charakter 
in  der  Scholastik  bis  Thomas  von  Aquin  inklusive,    Paderborn    1908. 

Prop.  II.  Sacramenta  producunt  gratiam  ut  causae  instru- 
mentales  ex  opere  operato. 

12.  Stat.  quaest.  a)  Cum  sacramenta  sint  signa  efficacia  gratiae, 
quaeritur,  quomodo  gratiam  producant.  Gratia  est  ens  supernaturale, 
quod  solus  Deus  ut  causa  principalis  producere  potest,  quia  ipse 
solus  efficere  potest,  ut  homo  fiat  fiHus  Dei  adoptivus  et  heres  vitae 
aeternae.  Ita  docet  Concilium  tridentinum  sess.  6,  c.  7 :  lustificationis 
causa  efficiens  est  «misericors  Deus,  qui  gratuito  abluit  et  sanctificat, 
signans  et  ungens  Spiritu  promissionis  Sancto,    qui   est  pignus  heredi- 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  II.  I^ 

tatis  nostrae»  {Denz.  n.  799).  Nihilominus  Deus  salutem  hominum 
non  per  se  solum  efficit,  sed  utitur  creaturis  ut  ministris  et  instrumentis 
suis,  tam  personis  quam  rebus.  Inter  res  autem,  quas  Deus  elegit  ut 
instrumenta  sua  ad  sanctificandos  homines,  praecipuae  sunt  sacramenta. 
Haec  igitur  dicuntur  causa  gratiae,  quia  ex  institutione  divina  aliquid 
conferunt  ad  gratiam  producendam.  Indigent  institutione  divina,  quia 
nulla  res  naturalis  per  se  significat  gratiam,  multo  minus  producit 
gratiam.  Sub  hoc  igitur  respectu  sacramenta  non  sunt  signa  naturaUa 
sed  signa  ad  placitum.  Consequenter  sacramenta  sunt  catisa  instrumen- 
talis,  quia  causa  instrumentalis  est  ea,  quae  non  per  se  producit  effec- 
tum  sed  solum  sub  influxu  seu  motione  altioris  agentis. 

Sicut  «causa  instrumentaUs»,  ita  «opus  operatum»  est  terminus 
technicus,  introductus  a  theologis  scholasticis  et  receptus  ab  ecclesia. 
Legitur  primum  apud  Petrum  Pictaviensem  (Sent.  1.  5,  pars  5,  c.  6). 
5.  Thomas  ait:  «Ipsum  sacramentum  dicitur  a  quibusdam  opus  ope- 
ratum»  (In  4,  dist.  i,  q.  i,  a.  5).  Postea  omnes  ita  loquuntur.  Illud 
«operatum»  sumitur  sensu  passivo.  Ergo  opus  operatum  est  ipsum 
signum  sacramentale  rite  positum,  e.  g.  infusio  aquae  in  caput  bapti- 
zandi  simul  cum  verbis:  ego  te  baptizo  in  nomine  Patris  et  Filii  et 
Spiritus  Sancti.  Distinguitur  opus  operatum  ab  opere  operantis,  i.  e. 
a  meritis  ministri  sacramentum  administrantis  et  a  meritis  subiecti 
sacramentum  recipientis.  Sensus  igitur  propositionis  est:  Quando  homo 
debito  modo  sacramentum  suscipit,  gratiam  sanctificantem  accipit  vi 
signi  a  Christo  instituti,  quamquam  potest  simul  mereri  gratiam  ex 
opere  operantis. 

Per  opus  operatum  non  excludimtur  actus  ministri  et  suscipiefitis 
adulti.  Nam  minister  debet  rite  appUcare  materiam  et  formam,  et 
homo  adultus  debet  velle  suscipere  sacramentum  et  debet  se  per 
actus  fidei  et  alios  actus,  praesertim  si  in  peccatis  est,  per  actus 
paenitentiae  disponere  ad  accipiendam  gratiam  sanctificantem.  Defectus 
dispositionis,  quo  quis  incapax  est  gratiae  accipiendae,  vocatur  obex 
(cf.  vS.  August.  ep.  98,  n.  10).  Ideo  sacramenta  dicuntur  conferre 
gratiam  «non  ponentibus  obicem»  {Denz.  n.  849).  Obex  est  voluntarius 
defectus  dispositionis,  non  quaevis  incapacitas,  ut  ineptitudo  mulieris 
ad  suscipiendos  sacros  ordines. 

b)  Secundum  protestantes,  docentes  sola  fide  fieri  iustificationem, 
sacramenta  nihil  sunt  nisi  caerimoniae  quaedam,  quibus  excitatur  fides, 
quatenus  iis  annexa  est  promissio  et  praeceptum  Dei.  Ita  LutJLerus 
(e.  g.  in  serm.  «Contra  caelestes  prophetas»  a.  1525).  Simili  fere  modo 
Calvi?ius  (Inst.  1.  4,  c.  14).  Zwingli  (De  vera  et  falsa  religione)  docet 
sacramenta  esse  caerimonias,  quibus  homo  coram  ecclesia  profiteatur 
fidem  suam,  sed  nullam  habere  efficaciam.  In  Apologia  confessionis 
augustanae  (art.  13,  n.  18)  haec  leguntur:  «Damnamus  totum  populum 
scholasticorum  doctorum,  qui  docent,  quod  sacramenta  non  ponenti 
obicem  conferant  gratiam    ex  opere  operato  sine  bono  motu  utentis.» 


14  Tract.  I.    De  sacramentis  in  genere. 

Secundum  modernistas  «sacramenta  eo  tantum  spectant,  ut  in 
mentem  hominis  revocent  praesentiam  Creatoris  semper  beneficam» 
{Denz.  n.  2041  ;  cf.   2089). 

Thesis  nostra  est  de  fide  definita. 

13.     Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

a)  S.  Scriptura,  quoties  de  efficacia  sacramentorum  loquitur,  hanc 
efficaciam  non  tribuit  fidei,  sed  fide  supposita  dicit  per  sacramenta 
homines  accipere  remissionem  peccatorum  et  infusioneni  gratiae.  Ita 
iudaei  iam  credentes  interrogant,  quid  debeant  facere  ad  salutem  as- 
sequendam.  Respondet  Petrus:  «Baptizetur  unusquisque  vestrum  in 
nomine  lesu  Christi  in  remissionem  peccatorum  vestrorum,  et  accipietis 
donum  Spiritus  Sancti»  (Act  2,  37  sq).  Qui  baptizantur,  renascuntur 
«ex  aqua  et  Spiritu  Sancto»  (lo  3,  5).  Christus  «salvos  nos  fecit  per 
lavacrum  regenerationis  et  renovationis  Spiritus  Sancti»  (Tit  3,  5).  Per 
impositionem  manus  apostolorum  dabatur  Spiritus  Sanctus  (Act  8,  17  sq). 
Christus  sanctificat  ecclesiam,  «mundans  lavacro  aquae  in  verbo  vitae» 
(Eph  5,  26).  «Admoneo  te,  ut  resuscites  gratiam,  quae  est  in  te  per 
impositionem  manuum  mearum»  (2  Tim  i,  6).  «Caro  mea  vere  est 
cibus,  et  sanguis  meus  vere  est  potus.  Qui  manducat  meam  carnem 
et  bibit  meum  sanguinem,  in  me  manet  et  ego  in  illo»  (lo  6,  56  sq). 
His  et  aliis  locis  causalitas  sacramentorum  in  producenda  gratia  sanctifi- 
cante  manifeste  exprimitur. 

b)  vS.  Scriptura  esseittialem  dijferentiam  statuit  inter  sacramenta 
veteris  et  novae  legis  et  inter  baptismum  loannis  et  baptismum  Christi. 
Atqui  si  sacramenta  novae  legis  sunt  nuda  signa,  quae  valent  solum 
ad  excitandam  fidem,  nulla  est  essentialis  difterentia  inter  sacramenta 
Christi  et  priora  sacramenta;  id  quod  Lutherus  (Serm.  de  adoratione 
sacramenti  corporis  Christi  a.  1523)  et  Calvinus  (Instit.  1.  4,  c.  14, 
§  23)  expresse  concedunt. 

Prob.  mai.  loannes  de  suo  baptismo  ait:  «Ego  quidem  baptizo 
vos  in  aqua  in  paenitentiam ;  qui  autem  post  me  venturus  est  .  .  .  ipse 
vos  baptizabit  in  Spiritu  Sancto  et  igni»  (Mt  3,  1 1  sq ;  cf.  lo  i,  24  sq; 
Act   19,   3  sqq). 

S.  Paulus,  qui  toties  praedicat  efficaciam  baptismi,  efiert  et  in- 
culcat  caerimonias  inefficaces  ad  sanctificandum  in  sola  vetere  iege  a 
Deo  praeceptas  fuisse;  galatas  igitur  stulte  agere  volentes  iterum  red- 
ire  ad  tales  caerimonias.  «Quanto  tempore  heres  parvulus  est,  nihil 
diftert  a  servo  .  .  .  sed  sub  tutoribus  et  actoribus  est  usque  ad  prae- 
finitum  tempus  a  patre.  Ita  et  nos,  cum  essemus  parvuli,  sub  ele- 
mentis  mundi  eramus  servientes.  At  ubi  venit  plenitudo  temporis, 
misit  Deus  Filium  suum  .  .  .,  ut  adoptionem  filiorum  reciperemus.  .  .  . 
Quomodo  convertimini  iterum  ad  infirma  et  egena  elementa,  quibus 
denuo  servire  vultis?»  (Gal  4,  i  sqq.)  Illae  enim  sunt  caerimoniae, 
«quae    non    possunt    iuxta    conscientiam    perfectum    facere    servientem 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  II.  I  C 

solummodo  in    cibis  et  potibus   et  variis  baptismatibus  et  iustitiis  car- 
nis,   usque  ad  tempus  correctionis  impositis»   (Hebr  9,  9  sq). 

Haec  Pauli  argumentatio  esset  plane  inefficax,  si  Deus  etiam  in 
nova  lege  instituisset  et  praecepisset  «infirma  et  egena  elementa»,  quae 
non  possent  hominem  «iuxta  conscientiam  perfectum  facere».  Nam 
galatae  non  reiciebant  sacramenta  novae  legis,  sed  iis  solum  volebant 
addere  circumcisionem  et  alia  sacramenta  veteris  legis;  et  contra  hoc 
S.  Paulus  inter  aUa  argumentatur  ex  infirmitate  horum  sacramentorum. 
Ergo  in  nova  lege  omnia  sacramenta,  a  Deo  instituta  et  praecepta, 
sunt  efficacia  gratiae. 

14.     Arg,  2,     Ex  traditione. 

SS.  Patres  gravissimis  verbis  laudant  efficaciam  sacramentorum. 
Eorum  dicta  de  singulis  sacramentis  postea  audiemus.  Sufficiat  interim 
audire,  quomodo  de  baptismo  loquantur.  Tertullianiis :  »Nonne  mi- 
randum  est  lavacro  dilui  mortem?  .  .  .  Supervenit  Spiritus  de  caelis 
et  aquis  superest,  sanctificans  eas  de  semetipso,  et  ita  sanctificatae 
vim  sanctificandi  combibunt»  (De  bapt.  c.  2  4).  vS.  Cyrillus  Hieros. : 
»Eodem  momento  et  mortui  et  nati  estis,  illaque  unda  salutaris  et 
sepulchrum  vobis  et  mater  efiecta  est»  (Catech.  myst.  2,  c.  4). 
J?.  loannes  Clirysost.:  «Quod  est  matrix  embryoni,  hoc  est  aqua  fideli; 
in  aqua  enim  fingitur  et  formatur.  .  .  .  Animas  rationales  Spiritum 
Sanctum  ferentes  aqua  producit»  (In  lo  hom.  25,  al.  26,  n.  i).  Ea- 
dem  similitudine  utuntur  ahi  Patres.  vS.  Augustinus  de  sacramentis 
novae  legis  in  genere  ait:  AUa  atque  in  vetere  lege  «sunt  instituta, 
virtute  maiora,  utiUtate  meUora,  numero  pauciora,  tamquam  iustitia 
fidei  revelata,  et  in  libertatem  vocatis  fiUis  Dei,  iugo  servitutis  ablato, 
quod  duro  et  carni  dedito  populo  congruebat»  (Contra  Faustum  1.  19, 
c.  13).  Quodammodo  iam  dat  definitionem  efficaciae  ex  opere  ope- 
rato,  loquens  de  baptismo :  «Non  eorum  meritis,  a  quibus  ministratur, 
nec  eorum,  quibus  ministratur,  constat  baptismus,  sed  propria  sancti- 
tate  atque  veritate  propter  eum,  a  quo  institutus  est,  male  utentibus 
ad  perniciem,  bene  utentibus  ad  salutem»  (Contra  Crescon.  1.  4,  c.  16, 
n.    19). 

Eadem  est  doctrina  theologorum.  vS.  Thoinas  ait:  In  vetere  lege 
multae  erant  caerimoniae  a  Deo  determinatae.  «Sed  lex  nova,  quae 
est  lex  Ubertatis,  huiusmodi  determinationes  non  habet,  sed  est  con- 
tenta  praeceptis  moraUbus  naturaUs  legis  et  articuUs  fidei  et  sacra- 
mentis  gratiae ;  unde  et  dicitur  lex  fidei  et  lex  gratiae  propter  determi- 
nationem  articulorum  fidei  et  efficaciam  sacramentorum»  (Quodl.  4, 
a.    13;  cf.    I,  2,  q.    108,  a.    I ;   3,  q.  62,  a.    i   et  6). 

15'     Arg.  j.     Ex  definitionibus  ecclesiae. 

Conciliuni  tridentinum ,  sess.  6 ,  c.  7  enumerans  omnes  causas 
gratiae,  per  quas  homo  in  baptismo  iustificatur,  ait:  causa  «instrumen- 


j5  Tract,  I.    De  sacramentis  in  genere. 

talis:  sacramentum  baptismi».  Sess.  7,  c.  5  :  «S.  q.  d.  haec  sacra- 
menta  [novae  legis]  propter  solam  fidem  nutriendam  instituta  fuisse, 
A.  S.»  Can.  6:  «S.  q.  d.  sacramenta  novae  legis  non  continere  gra- 
tiam,  quam  significant,  aut  gratiam  non  ponentibus  obicem  non  con- 
ferre,  quasi  signa  tantum  externa  sint  acceptae  per  fidem  gratiae  vel 
iustitiae,  et  notae  quaedam  christianae  professionis,  quibus  apud  ho- 
mines  discernuntur  fideles  ab  infideUbus,  A.  S.»  Can.  7:  «S.  q.  d.  non 
dari  gratiam  per  huiusmodi  sacramenta  semper  et  omnibus,  quantum 
est  ex  parte  Dei,  etiamsi  rite  ea  suscipiant,  sed  aHquando  et  aliquibus, 
A.  S.»  Can.  8:  «S.  q.  d.  per  ipsa  novae  legis  sacramenta  ex  opere 
operato  non  conferri  gratiam,  sed  solam  fidem  divinae  promissionis 
ad  gratiam  consequendam  sufficere,  A.  S.»  {Denz.  n.  799  848  sqq). 
Ergo  secundum  concilium  tridentinum  sacramenta  sunt  causa  instru- 
mentaHs  iustificationis,  quia  gratiam  continent  ut  causa  effectum,  et 
quia  per  ea  infaHibiHter  confertur  gratia  ex  opere  operato  omnibus 
rite  suscipientibus.  Ergo  nuUa  est  ratio  dubitandi ,  quin  conciHum 
sacramentis  attribuat  causaUtatem  instrumentalem  proprie  dictam.  Neque 
tempore  conciUi  neque  post  conciUum  de  hac  re  erat  disputatio  inter 
theologos,  sed  disputabatur  et  adhuc  disputatur,  utrum  haec  causaUtas 
sit  physica  an  moraUs,  de  qua  re  ecclesia  nihil  definivit. 

Ceterum  multo  ante  conciUum  tridentinum  ecclesia  in  Symbolis 
profitebatur:  »Credo  unum  baptisma  in  remissionem  peccatorum» 
{Denz.  n.  9  S6).  Concilium  milevitanum  II  can.  2:  «ParvuH  .  .  .  ideo 
in  peccatorum  remissionem  veraciter  baptizantur,  ut  in  iis  regenera- 
tione  mundetur,  quod  generatione  traxerunt»  {De?iz.  n.  102;  cf.  n.  324 
539  695   741). 

16.  Ohi.  I.  Plurima  sacramenta  novae  legis  exigunt,  ut  homo  sit  in  statu 
gratiae  sanctificantis.     Ergo  hanc  gratiam  non  conferunt. 

Resp.  Co7ic.  antec.  Dist.  conseq.:  Non  omnia  sacramenta  conferunt  primam 
gratiam,  co7ic.  conseq. ;  non  omnia  conferunt  aut  primam  gratiam  aut  secun- 
dam  gratiam  seu  augmentum  gratiae  sanctificantis,  7ieg.  co?iseq.  Ideo  distinguun- 
tur  sacramenta  mortuorum:  baptismus  et  paenitentia,  quae  possunt  Hcite  et 
fructuose  suscipi  a  peccatoribus  paenitentibus,  et  sacratnenta  vivorum,  quae 
non  possunt  Hcite  et  fructuose  suscipi  ab  eo,  qui  scit  se  esse  in  statu 
peccati  mortaHs. 

17-  Ohi.  II.  Si  sacramenta  conferunt  gratiam  ex  opere  operato,  ad  iusti- 
ficationem  non  requiritur  bonus  motus  ex  parte  hominis.  Atqui  hoc  est  con- 
tra  S.  Scripturam.    Ergo  sacramenta  non  conferunt  gratiam  ex  opere  operato. 

Resp.  Dist.  mai. :  Non  requiritur  bonus  motus,  qui  mereatur  gratiam, 
C071C.  mai.  Non  requiritur  bonus  motus  ut  dispositio  praevia  ad  recipiendam 
gratiam  per  sacramenta,  neg.  mai.  Dist.  mi7i. :  Contra  S.  Scripturam  est  dicere 
hominem  adultum  sine  uHo  bono  motu  posse  iusfificari,  conc.  i7iin.;  contra 
S.  Scripturam  est  negare  gratiam  sanctificantem  unice  dari  propter  meritum 
hominis,  7ieg.  7/iin.    Et  neg.  conseq. 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae,     Prop.  II.  jy 

Concilium  trideniinum  sess.  6,  c.  6  describit,  quibus  bonis  motibus  homi- 
nes  disponantur  ad  iustificationem  [Denz.  n.  798),  et  sess.  14,  c.  i  docet: 
«Fuit  paenitentia  universis  hominibus,  qui  se  mortaH  aUquo  peccato  inquinas- 
sent,  quovis  tempore  ad  gratiam  et  iustitiam  assequendam  necessaria»  [Denz. 
n.  894). 

Calumnia  est,  quod  quidam  protestantes  dicunt  Scotum  et  alios  theo- 
logos  docuisse  ad  iustificationem  non  requiri  ullum  bonum  motum  ex  parte 
hominis.  Scotus  ait:  Sacramentum  iustificat,  si  recipitur  «cum  displicentia 
peccati  commissi  et  cum  proposito  abstinendi  a  peccato»  (In  4,  dist.  14,  q.  i, 
n.  22).  «Deus  requirit  dispositionem  de  congruo  ad  hoc,  ut  peccatori  con- 
ferat  gratiam  per  sacramentum.  .  .  .  Concedo  ergo,  quod  ante  perceptionem 
dignam  paenitentiae  oportet  suscitari  [peccatorem  a  peccato]  vel  simpliciter, 
et  tunc  per  paenitentiae  sacramentum  non  deletur  peccatum,  sed  gratia,  quae 
infuit,  augetur;  vel  suscitari  secundum  quid,  scilicet  ut  habeat  aUqualem  dis- 
pHcentiam  de  peccatis  et  propositum  cavendi  de  cetero  .  . .  et  tunc  suscitatur 
simpHciter  per  sacramentum»  (ibid.  q.  4,  n.  6  et  9).  Ex  his  inteUegitur,  quo 
sensu  Scotus  dicat:  «Sacramentum  novae  legis  ex  virtute  operis  operati  con- 
fert  gratiam,  ita  quod  non  requiritur  ibi  bonus  motus  interior,  qui  mereatur 
gratiam,  sed  sufficit,  quod  suscipiens  non  ponat  obicem»  (In  4,  dist.  i,  q.  6, 
§  «De  potentia»  in  fine). 

18.  Ohl  III.  S.  Augustinus  ait:  «Unde  ista  tanta  virtus  aquae,  ut  corpus 
tangat  et  cor  abluat,  nisi  faciente  verbo,  non  quia  dicitur,  sed  quia  creditur?» 
(In  lo.  tract.  80,  n.  3.)  Ergo  secundum  S.  Augustinum  verba  sacramentalia 
eatenus  tantum  habent  vim  sanctificandi,  quatenus  excitant  fidem  suscipientium. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam,  quia  haec  conclusio 
est  contra  expressam  doctrinam  Augustini  (cf.  supra  n.  11  14).  Secundum 
S.  Augustinum  verba  baptismi,  non  ut  sunt  materiaHs  sonus,  sed  ut  sunt  con- 
fessio  Trinitatis,  consecrant  aquam,  ut  fiat  baptismus;  et  hoc  etiam  fit,  si 
proferuntur  ab  haeretico,  qui  non  habet  rectam  fidem.  «Si  evangeHcis  verbis 
,in  nomine  Patris  et  FiHi  et  Spiritus  Sancti'  Marcion  baptismum  consecrabat, 
integrum  erat  sacramentum,  quamvis  eius  fides  sub  iisdem  verbis  aliud  opi- 
nantis,  quam  cathoHca  veritas  docet,  non  esset  integra  sed  fabulosis  falsitati- 
bus  inquinata»   (De  bapt.  1.  3,  n.  20). 

Verba  sacramentalia  dupliciter  sunt  consecratoria :  a)  quatenus  consecrant 
materiam  et  eam  determinant, .  ut  sit  perfectum  signum  sacramentale ;  b)  qua- 
tenus  sunt  principaHs  pars  causae  instrumentaHs  iustificationis.  Signa  sacra- 
mentaHa  possunt  etiam  excitare  fidem,  at  haec  non  est  efficacia,  quae  iis 
convenit,  in  quantum  sacramenta  sunt.  Quomodo  fides  se  habeat  ad  iusti- 
ficationem,  dictum  est  in  tractatu  de  gratia  (III,  n.  308  sqq).  In  susceptione 
sacramentorum  fides  est  dispositio  necessaria,  sine  qua  fructum  gratiae  nemo 
percipere  potest. 

19«  Ohi.  lY.  Materialibus  rebus  tribuere  vim  ad  sanctificandas  animas  ho- 
minum  nihil  aliud  est  quam  iis  tribuere  vim  magicam.  Atqui  non  estvismagica 
statuenda.  Ergo  sacramenta  dicenda  non  sunt  efficacia  gratiae  ex  opere 
operato. 

Resp.  Dist.  mai. :  Magia  est  quibusdam  signis  tribuere  vim  ad  produ- 
cendos  certos  effectus  propter  interventionem  aliquorum  spirituum  quibusdam 

Pesch,  Compend,  theol.  dogm.    IV.  2 


j  g  Tract.  I.     De  sacramentis  in  genere. 

adiiirationibus  invocatorum,  conc.  77iai. ;  magia  est  tribuere  sacramentis  vim 
sanctificandi,  quatenus  sunt  instrumenta  Dei,  ab  ipso  ad  sanctificandos  ho- 
mines  electa  et  instituta,  77eg.  77iai. 

Illa  morologia  Calvini  (Antid.  conc.  trid.  ad  sess.  6,  can.  5)  et  aliorum 
protestantium,  etiam  recentium,  per  se  non  meretur  responsum,  quia  talibus 
conviciis  quaestiones  theologicae  non  deciduntur  (cf.  Bellari7i.,  De  sacram.  1,20). 

Schol.  I.     De  gratiis  sacramentalibus. 

20.  Unum  idemque  sacramentum  rite  susceptum  producit  quidem 
semper  gratiam  sanctificantem,  maiorem  tamen  aut  minorem  pro  me- 
liore  aut  minus  bona  dispositione  suscipientis.  Ita  concilium  triden- 
tinum  sess.  6,  c.  7  docet  unumquemque  in  iustificatione  accipere  iusti- 
tiam  «secundum  propriam  cuiusque  dispositionem  et  cooperationem» 
{Denz.  n.  799).  Ergo  ubi  dispositio  est  eadem,  ut  in  infantibus,  aequalis 
infunditur  gratia. 

Sed  sacramenta  specie  diversa  diversas  dant  gratias  sacramen- 
tales.  Ita  docent  communiter  theologi,  ut  5.  Thomas  (3,  q,  62,  a.  2) 
et  Snarez  (De  sacram.  disp.  7,  sect.  3,  n.  i).  Ratio  est,-quia  diversa 
sacramenta  ad  diversos  fines  sunt  instituta  et  diversas  significationes 
proximas  habent  (cf.  supra  n.  5  et  9);  ergo  ut  fines  suos  attingant 
et  ut  causent,  quod  significant,  oportet  iis  conferri  diversas  gratias 
sacramentales. 

Gratiae  diversae  sacramentales  non  sunt  diversi  gradus  gratiae 
sanctificantis,  etsi  probabile  est  dignioribus  sacramentis  produci  ceteris 
paribus  maiorem  gradum  gratiae.  Sed  gradus  gratiae,  quia  dependet 
a  dispositione  suscipientis,  potest  maior  esse  in  eo,  qui  suscipit  minus 
sacramentum,  quam  in  alio,  qui  suscipit  maius  sacramentutn.  Ergo 
in  diversitate  gradus  gratiae  non  consistunt  diversae  gratiae  sacramen- 
tales.  Neque  consistunt  in  speciaHbus  habitibus  infusis;  nam  virtutes 
et  dona  supernaturalia  simul  cum  gratia  infunduntur  et  augentur.  Ergo 
gratiae  sacramentales  explicandae  sunt  per  gratias  actuales  seu  per 
ius  ad  has  gratias. 

Secundum  communiorem  theologorum  doctrinatn  gratiae  sacra- 
mentales  su?it  ipsa  gratia  sanctificans,  quatenus  tali  sacramento  col- 
lata  annexum  habet  ius  ad  specialia  auxilia  divina  fini  huius  sacra- 
menti  correspondentia.  Ita  baptismo  datur  ius  ad  auxiHa  conducentia, 
ut  quis  agat  vitam  christiano  nomine  dignam,  per  ordinem  vel  matri- 
monium  conferuntur  auxiha  ad  recte  implenda  officia  sacerdotalia  vel 
matrimoniaha.  Quae  auxilia  propter  sacramenta  dantur,  quoties  occasio 
postulat  (cf.  5.  Tho7nas  3,  q.  62,  a.  2;  Suarez,  De  sacram.  disp.  7, 
sect.   3,  n.  4). 

Schol.  2,    Num  circumcisio  contulerit  gratiam  ex  opere  operato. 

21.  Quidam  theologi  negant  circuincisione  deletum  esse  peccatum 
originale    puerorum    iudaeorum.      Ita   Bellarminus   (De   sacram.    1.    2, 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  II.    Schol.  1.2.  jq 

c.  17)  et  alii.  Quidam  dicunt  circumcisione  deletum  esse  peccatum 
originale  ex  opere  operato.  Ita  Mastrius  (De  sacram.  disp.  i,  q.  2,  a.  2, 
n.  86)  et  alii  scotistae,  qui  dicunt  verba  concilii  florentini  {Denz.  n.  695) 
de  inefficacia  sacramentorum  mosaicorum  non  referri  ad  circumcisionem, 
cum  haec  iam  fuerit  ante  Moysen.  Tertia  sententia  est  circumcisionem 
fuisse  quidem  remedium  peccati  originalis,  non  tamen  ex  opere  operato. 
Ita  Suarez  (De  sacram.  disp.  5,  sec-t.  i)  et  alii.  Haec  tertia  sententia 
videtur  praeferenda. 

Itaque  in  circumcisione  remittebatur  peccatum  originale.  Gn  17,  14 
dicitur:  «Masculus,  cuius  praeputii  caro  circumcisa  non  fuerit,  de- 
lebitur  anima  illa  de  populo  suo,  quia  pactum  meum  irritum  fecit.» 
Quae  verba  explicans  Innocentius  III  ait  circumcisionem  tum  fuisse 
necessariam  masculis  iudaeis  ad  salutem  consequendam ,  sicut  nunc 
omnibus  necessarius  est  baptismus;  esse  tamen  differentiam  inter 
utrumque  sacramentum,  «quoniam  etsi  originalis  culpa  remittebatur 
per  circumcisionis  mysterium  et  damnationis  periculum  vitabatur,  non 
tamen  perveniebatur  ad  regnum  caelorum,  quod  usque  ad  mortem 
Christi  fuit  omnibus  obseratum»  (3  decret.,  tit.  42,  c.  3  «Maiores» 
de  bapt.).  vS.  Thomas  ait:  «Ab  omnibus  communiter  ponitur,  quod 
in  circumcisione  peccatum  originale  remittebatur»  (3,  q.  70,  a.  4). 
Scotus:  «Supponendum  tamquam  certum,  quod  per  circumcisionem 
peccatum  originale  delebatur»  (In  4,  dist.  i,  q.  6,  §  «Hic  supponen- 
dum  est»).  Idem  iam  indicant  SS.  Patres,  ut  ostendit  De  Augustinis 
(De  sacram.  I  44  sq). 

Ex  altera  parte  circumcisio  non  iustificabat  ex  opere  operato. 
Secus  S.  Paulus  non  potuit  dicere:  «Circumcisio  nihil  est»  (i  Cor 
7,  19).  Neque  ipsa  Abrahamum  iustificavit,  sed  erat  signum  tantum 
iustitiae  antea  acceptae  (Rom  4,  9  sqq).  ^.  Augustinus :  «Si  discerni- 
mus  duo  testamenta,  vetus  et  novum,  non  sunt  eadem  sacramenta.  .  .  . 
Sacramenta  novi  testamenti  dant  sakitem,  sacramenta  veteris  testa- 
menti  promiserunt  Salvatorem»  (In  Ps.  73,  n.  2).  S.  Thomas:  «Sacra- 
menta  veteris  legis  non  habebant  in  se  aliquam  virtutem,  qua  opera- 
rentur  ad  conferendam  gratiam  sanctificantem.  Et  ideo  meUus  dicen- 
dum  videtur,  quod  circumcisio,  sicut  et  alia  sacramenta  veteris  legis, 
erat  sokim  signum  fidei  iustificantis»  (3,  q.  62,  a.  6).  Haec  sententia 
nunc  ab  omnibus  fere  theologis  admittitur. 

Itaque  pro  pueris  iudaeorum  circumcisio  assignata  erat  condicio, 
sine  qua  non  remittebatur  peccatum  originale.  VideHcet  hoc  signum 
ponebatur  in  infantibus  tamquam  externa  professio  fidei  in  futurum 
Messiam.  Proximus  efiectus  erat,  ut  infans  reciperetur  in  populum 
Dei  electum,  et  intuitu  huius  receptionis  delebatur  peccatum  originale. 
Itaque  circumcisio  erat  instrumentum  aggregationis  ad  populum  Dei, 
et  aggregatio  ad  populum  Dei  erat  condicio  sanctificationis.  vS.  Augu- 
stinus :  Peccatum  originale  «significabatur  expiari  circumcisione  octavi 
diei,  hoc  est  sacramento  Mediatoris  in  carne  venturi,  quia  per  eandem 


20  Tract.  I.    De  sacramentis  in  genere. 

fidem  venturi  in  carne  Christi  .  .  .  etiam  iusti  salvabantur  antiqui» 
(De  nupt.  et  concup.  1.  2,  c.  ii,  n.  24).  6".  Thomas:  «In  circum- 
cisione  conferebatur  gratia  non  ex  virtute  circumcisionis  sed  ex  vir- 
tute  fidei  passionis  Christi,  cuius  signum  erat  circumcisio»  (3,  q.  70, 
a.  4).  Franzelin:  «Aggregatio  infantis  ad  populum  Dei  fiebat  signo 
visibili  sacramentali;  in  hac  aggregatione  fides  ecclesiae  applicabatur 
infanti  ita,  ut  hic  etiam  coram  Deo  iam  inter  fideles  reputaretur;  haec 
fides  dispositio  erat  sufficiens  ex  divinis  promissis  ad  sanctificationem 
per  merita  futura  Christi  impertiendam»   (De  sacram.  27). 

Prop.  III.  Sacramenta  baptismi,  confirmationis,  ordinis  im- 
primunt  animae  indelebilem  characterem,  ratione  cuius  iterari  non 
possunt;  quo  charactere  homo  speciali  modo  conformatur  Christo 
sacerdoti  et  deputatur  ad  cultum  divinum. 

2  2.  StBt.  qU3.est.  a)  Character  {yapdaastv,  incidere,  imprimere) 
apud  veteres  dicebatur  nota  animali  vel  homini  incisa  vel  inusta,  qua 
distingueretur  ab  aliis.  Hanc  appellationem  ^S.  Augustinus  a  miHte 
transtulit  ad  christianum.  Ita  loquens  de  homine  «militari  nota»  sig- 
nato,  qui  habet  «militiae  characterem  in  corpore  suo»,  facit  hanc  appli- 
cationem :  «An  forte  minus  haerent  sacramenta  christiana  quam  cor- 
poraHs  haec  nota,  cum  videamus  nec  apostatas  carere  baptismate,  quibus 
utique  per  paenitentiam  redeuntibus  non  restituitur;  et  ideo  amitti  non 
posse  iudicatur.?»  (Contra  epist.  Parmen.  1.  2,  c.  13,  n.  29.)  Vel  sicut 
ovis  errans  ex  charactere  inusto  cognoscitur,  cuius  sit,  ita  docet  cha- 
racterem  baptismalem  manere  in  haeretico:  «etiam  ovem,  quae  foris 
errabat,  et  characterem  a  fallacibus  depraedatoribus  suis  foris  acceperat, 
venientem  ad  christianae  unitatis  salutem,  ab  errore  corrigi  .  .  .  cha- 
racterem  tamen  dominicum  in  ea  agnosci»   (De  bapt.  1.  6,  c.  i,  n.  i). 

Hanc  terminologiam  a  S.  Augustino  recepit  ecclesia,  sed  res  ipsa 
iam  multo  ante  docebatur  sub  nomine  signi,  signacuH  vel  sigilH.  Quod 
nomen  theologi  retinent,  cum  characterem  definiunt:  CJiaracter  est 
signum  spirituale,  animae  indelebiliter  impressum.  Dicitur  «signum», 
quatenus  anima  obiective  signatur  ut  pertinens  ad  ordinem  cultorum 
Dei.  Est  signum  «indelebile»,  quatenus  non  potest  per  ullum  pecca- 
tum  ex  anima  deleri,  sicut  potest  primarius  effectus  sacramentorum, 
quae  est  gratia  sanctificans. 

Characterem  negant  omnes  protestantes.  Doctrina  cathoHca  de- 
finita  est :  per  tria  iUa  sacramenta  characterem  indelebilem  animae  im- 
primi,  ideoque  ea  iterari  non  posse.  Quae  de  indole  huius  characteris 
quaeri  possunt,  pertinent  ad  disputationes  theologicas. 

b)  Tribus  locis  S.  Scripturae  (2  Cor  l,  21  sq.  Eph  i,  13;  4,  30) 
dicuntur  fideles  signati  esse  Spiritu  Sancto.  Hos  locos  iam  quidam 
SS.  Patres  exponunt  de  eftectu  baptismi.  Ita  5.  Ambrosius:  «Si  qua 
in  aqua  gratia,  non  ex  natura  aquae  sed  ex  praesentia  est  Spiritus 
Dei.»    Citat  dein  iHos  textus,  et  concludit:    «Spiritu  signamur,   ut  splen- 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  III.  21 

dorem  atque  imaginem  eius  tenere  possimus,  quod  est  utique  spiri- 
tuale  signaculum»  (De  Spiritu  Sancto  1.  i,  c.  6,  n.  77  sqq).  Similiter 
loquitur  vS.  loannes  Chrysost.  (In  Eph.  hom.  2,  n.  i).  .S.  Thomas 
(3)  ^-  73'  ^-  ^)  ^^  posteriores  theologi  ad  illos  textus  provocant,  ut 
probent  characterem,  item  Catechismus  Rom.  (Pars  II,  c.  i,  n.  30). 
Certum  tamen  argumentum  bibUcum  ex  illis  dictis  PauU  peti  non  pot- 
est,  quia  ea  aUam  bonam  expUcationem  admittunt  et  aUter  ab  aUis 
expUcantur.     Probatio  igitur  e  traditione  petenda  est. 

23.     Arg.  I,     Ex  SS.  Patribus. 

Prima  mentio  huius  rei  videtur  esse,  quando  SS.  Patres  baptismum 
vocant  signum  vel  sigiUum,  ut  in  secunda,  quae  dicitur,  epistula  Cle- 
mentis  Rom.  (c.  8,  n.  6):  «Sigiilum  immaculatum»,  vel  in  Didascalia 
et  Constitutionibiis  Apost.:  «SigiUum  infragile»  (L.  3,  c.  16;  ^d.  Funk, 
Paderbornae  1905,  I  210).  lam  in  testimonio,  quod  provenit  ex  sae- 
culo  II,  haec  res  ita  exponitur:  «Quandoquidem  et  muta  animaUa  per 
signaculum  ostendunt,  cuius  sit  unumquodque,  et  ex  signaculo  videtur, 
sic  et  anima  fideUs,  quae  veritatis  sigillum  accepit,  stigmata  Christi 
portat»  (Eclogae  ex  Theodoto  apud  Clem.  Alex.  n.  86;  M  PG  9,  698). 

Distinguunt  SS.  Patres  hoc  signum  a  gratia  sanctificante,  cum 
maneat  etiam  in  peccatore.  .S.  loannes  Chvysost.:  «Quemadmodum 
nota  quaedam  militibus,  ita  fideUbus  quoque  Spiritus  imponitur.  Quo 
fit,  ut  si  ordinem  deserueris,  perspicuus  omnibus  fias.  ludaei  enim 
signi  loco  circumcisionem  habent,  nos  autem  pignus  Spiritus»  (In 
2  Cor  hom.  3,  n.  7).  [nhabitatio  Spiritus  Sancti  per  gratiam  cessat, 
si  quis  ordinem  Cliristi  deserit;  ergo  a  gratia  distinguitur  illa  nota, 
quae  manet.  6".  Augustinus  de  peccatore  baptizato  ait:  «Characterem 
quidem  impositum  habet,  sed  desertor  vagatur»   (In  i  lo  tract.  5,  n.  6). 

Hoc  signum  est  prorsus  indelebile,  ideoque  semel  tantum  impri- 
mitur.  S.  Basilius:  «Sigillum,  quod  nuUo  conatu  frangi  potest»  (Hom. 
in  bapt.  n.  5).  5.  Cyrillus  Hieros.:  «Signaculum  sanctum  indissolubile», 
«Spiritus  Sancti  signaculum  indelebile  in  saecula»  (Procat.  n.  16  sq). 
Baptismum  semel  rite  coUatum  repeti  non  posse  semper  in  confesso 
erat  apud  christianos.  Cur  non?  cum  gratia  per  baptismum  collata 
amitti  possit.  S.  Augustinus:  «Baptizatus  ecclesiae,  si  fuerit  desertor 
ecclesiae,  sanctitate  vitae  carebit  .  .  .  sicut  desertor  militiae  caret  legi- 
tima  societate,  non  caret  regio  charactere»  (Serm.  8,  n.  2).  «An  forte 
minus  haerent  sacramenta  christiana,  quam  corporaUs  haec  nota»  militis.f^ 
(Contra  epist.  Parmen.  1.  2,  c.  13,  n.  29.)  Ideo  baptismum  et  ordinem 
«non  Ucet  iterari»   (ibid.   n.  28). 

Character   est   signum,    quo    homines  signantur  ut  pertinentes  ad 

familiam   Christi.     S.  Hippolytus   eum   vocat    «signaculum    a    Christo 

datum  fideUbus»,    sicut  Antichristus  asseclis  suis  signum  bestiae  dabit 

(De  Christo    et  Antichr.    n.  6).     Acta    5^.  Theclae  (c.  8):    Est  «signa- 

culum  in  Christo  muniens  contra  tentationes».   In  eclogis  ex  Theodoto 


22  Tract.  I.     De  sacramentis  in  genere. 

apud  Clem.  Alex. :  In  numismate  est  imago  et  superscriptio  Caesaris, 
«sicut  et  fidelis  inscriptionem  habet  per  Christi  nomen,  Spiritum  autem 
velut  imaginem».  Baptizatus  «stigmata  Christi  portat»  (n.  86;  M  PG 
9,  698).  kS.  CyrilliLS  Hieros.:  Eum,  qui  hoc  sigillo  munitus  est,  angeli 
«ut  cognatum  et  domesticum  observantia  prosequuntur»  (Catech.  i, 
n.  3).  5.  Basilius:  «Agnoscet  te  nemo,  nosterne  sis  an  hostium,  nisi 
mysticis  symbohs  exhibeas  domesticitatem  .  .  .  Quomodo  angelus  te 
iuvabit?  quomodo  eripiet  hostibus,  nisi  recognoscat  sigillum»  1  (Hom. 
in  s.  bapt.  n.  4.)  Huc  pertinet,  quod  dicunt  hac  nota  signari  oves 
Christi,  ut  vS".  Gregorius  Naz.  (Orat.  40,  n.  4)  et  S.  Ephraein  (apud 
Assemani,  Bibl.  orient.  I  94).  S.  Augustinus  docet  omnes  baptizatos 
habere   «dominicum  characterem»   (Epist.  98,  n.  5). 

24.     A^Tg,  2,     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

Initio  saecuh  XIII  archiepiscopus  arelatensis  interrogaverat,  num 
etiam  dormientibus,  si  baptizarentur,  imprimeretur  character,  Respondet 
Innocentius  III :  Affirmative,  dummodo  prius  habuerint  propositum 
suscipiendi  baptismum.  «Tunc  ergo  characterem  sacramentahs  imprimit 
operatio,  cum  obicem  voluntatis  contrariae  non  invenit  obsistentem» 
{Denz.  n.  411).  Illa  igitur  doctrina  de  charactere  sacramentaU  erat 
iam  universahter  nota  et  recepta,  neque  ab  Innoce^ttio  III  excogitata 
est,  ut  affirmat  (r/2^;;^;^?/'///i- (Examen  concihi  trid.,  ed.  francoford.  1578, 
27  sqq).  Eugenius  IV  \w  decreto  pro  armenis :  «Inter  haec  sacramenta 
tria  sunt,  baptismus,  confirmatio  et  ordo,  quae  characterem,  i.  e.  spiri- 
tuale  quoddam  signum  a  ceteris  distinctivum,  imprimunt  in  anima  in- 
delebile.  Unde  in  eadem  persona  non  iterantur.  ReHqua  vero  quattuor 
characterem  non  imprimunt,  et  reiterationem  admittunt»  {Denz.  n.  695). 
Concilium  tridentinum  can.  9  de  sacram. :  «S.  q.  d.  in  tribus  sacra- 
mentis,  baptismo  scilicet,  confirmatione  et  ordine  non  imprimi  cha- 
racterem  in  anima,  hoc  est,  signum  quoddam  spirituale  et  indelebile, 
unde  ea  iterari  non  possunt,  A.  S.»  {Denz.  n.  852;  cf.  960  964). 
Leo  XIII  damnavit  prop.  28  Rosmini  dicentis  Verbum  divinum  ipsum 
esse  characterem,  qui  in  baptismo  imprimatur  {Denz.  n.  191 8). 

25-     -At^S'  3'     Explicatio  theologorum. 

a)  Inde  ab  initio  theologiae  scholasticae  omnes  theologi  cathohci 
docent  tribus  sacramentis  imprimi  characterem,  ut  iam  testatur  5.  Tho- 
mas:  «Characterem  in  sacramentis  quibusdami  imprimi  omnes  moderni 
confitentur,  sed  in  modo  ponendi  ipsum  in  anima  partim  difterunt,  et 
partim  conveniunt»  (In  4,  dist.  4,  q.  i,  a.  i).  Neque  scotistae  neque 
nominales  neque  uUus  ahus  theologus  umquam  hanc  doctrinam  ne- 
garunt  aut  in  dubium  vocarunt.  Hic  consensus  est  efficax  argumentum 
ad  proba7idam  veritatem  characteris.  Etiam  omnes  docent  characterem 
esse  indelebilem  et  esse  rationem,  cur  illa  sacramenta  iterari  non 
possint. 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop,  III.  2^ 

b)  Si  iam  quaeritur  de  ulteriore  explicatione,  character  non  est 
nuda  relatio  rationis  vel  denominatio  externa,  quia  per  eam  non  ex- 
plicatur  doctrina  Patrum  et  conciliorum  de  charactere  animae  impresso. 
Neque  est  sola  relatio  realis  sine  fundainento  absoluto,  quia  relatio 
realis  et  accidentalis  sine  accidente  absoluto  est  contradictio  in  ter- 
minis.  Accidens  autem  absolutum,  quo  anima  fit  qualis,  est  qualitas. 
Quare  inter  theologos  sine  uUa  fere  opinionum  diversitate  convenit 
characterein  esse  qualitatem  spiritualem  animae  impressam  (cf.  Suarez, 
De  sacram.  disp.  ii,  sect.   2  sq). 

c)  Hac  qtialitate  homo  conformatur  Christo,  ut  iam  SS.  Patres 
indicant  (supra  n.  23).  In  baptismo  «induunt  homines  Christum», 
etiamsi  gratiam  non  accipiunt  (S.  August.,  De  bapt.  1.  5,  c.  23,  n.  33). 
vS.  Thomas:  «Sicut  mihtes,  qui  deputantur  ad  pugnam,  insigniuntur 
signo  ducis,  quo  quodammodo  ei  configurantur,  hoc  modo  ilU,  qui 
deputantur  ad  cultum  christianum,  cuius  auctor  est  Christus,  cha- 
racterem  accipiunt,  quo  Christo  configurantur ;  unde  proprie  est  cha- 
racter  Christi»  (3,  q.  63,  a.  3  ad  2),  non  quasi  Christus  habeat  acciden- 
talem  characterem,  sed  quod  ipse  habet  per  naturam  suam,  hoc  parti- 
cipant  fideles  eius  per  characterem  (ibid.  a.  5).  Secundum  similitudinem 
filiationis  ad  Deum,  homines  configurantur  Christo  per  gratiam,  qua 
sunt  filii  Dei  adoptivi;  sed  secundum  similitudinem  muneris  religiosi 
homines  configurantur  Christo  per  characteres,  quibus  deputantur  ad 
cultum  divinum.  «Totus  ritus  christianae  religionis  derivatur  a  sacerdotio 
Christi.  Et  ideo  manifestum  est,  quod  character  sacramentaUs  specia- 
Hter  est  character  Christi,  cuius  sacerdotio  fideles  configurantur  se- 
cundum  sacramentales  characteres,  qui  nihii  aUud  sunt  quam  quaedam 
participationes  sacerdotii  Christi,  ab  ipso  Christo  derivatae»  {S.  Thomas 
3,  q.  63,  a.  3).  Videlicet  per  baptismum  homines  deputantur  ad  sus- 
cipienda  sacra,  per  confirmationem  ad publice  profitenda  et  defendenda 
sacra  quasi  ex  officio,  per  ordinem  ad  conficienda  et  administranda 
sacra  (ibid.  q.  72,  a.  5).  Hoc  vSensu  potest  dici  character  esse  quaedam 
potentia  circa  sacra,  inteUegendo  potentiam  moralem,  qua  homo  fit 
aptus  ad  sacra  aut  omnino  aut  debito  modo  recipienda  vel  agenda. 
Nam  confirmatus  vel  diaconus  nihil  physice  potest,  quod  aUi  non  possunt. 

d)  Characterem  manere  saltem  in  hac  vita  patet  ex  doctrina 
ecclesiae  definientis  characterem  esse  signum  indelebile.  Plerique  theo- 
logi  censent  eum  eiiam  in  altera  vita  manere.  S.  Thomas:  «Post 
hanc  vitam  remanet  character  et  in  bonis  ad  eorum  gloriam  et  in 
maUs  ad  eorum  ignominiam,  sicut  etiam  militaris  character  remanet 
in  militibus  post  adeptam  victoriam  et  in  his,  qui  vicerunt,  ad  gloriam, 
et  in  his,  qui  victi  sunt,  ad  poenam»  (3,  q.  6^^,  a.  5  ad  3).  Haec  sen- 
tentia  magis  cohaeret  cum  doctrina  conciliorum,  quae  sine  ulla  Umi- 
tatione  dicunt  characterem  esse  indelebilem;  et  magis  congruit  cum 
ratione,  quia  character  non  destruitur  moraUter  per  peccatum,  ut  gratia, 
neque  aliud  contrarium  habet,  quo  destruatur. 


24.  Tract.  I,     De  sacramentis  in  genere. 

e)  In  hac  vita  character  moralem  qnandam  relationem  habet 
ad  gratiam,  quatenus  convenit,  ut  cultores  Dei  sint  in  statu  gratiae, 
et  quatenus  Deus  ex  sua  parte  paratus  est  ad  dandas  iis,  quibus  certa 
munera  contulit,  gratias,  quibus  haec  munera  rite  implere  possint.  Sed 
utrum  character  hunc  effectum  obtineat  necne,  pendet  ex  voluntate 
hominis,  qui  potest  charactere  bene  et  male  uti;  unde  character  non 
est  habitus  proprie  dictus. 

26.  Ohi.  1.  SS.  Patres,  quando  loquuntur  de  signo,  sigillo,  signaculo  bap- 
tismi,  nihil  aliud  intellegunt  nisi  ritum  baptismalem.  Ita  S.  Augustinus  de 
verbis  «in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti»  ait:  «Iste  est  character 
imperatoris  mei.  De  isto  charactere  militibus  vel  potius  comitibus  suis,  ut 
hunc  imprimerent  iis,  quos  congregabant  castris  suis,  praecepit  dicens:  Ite, 
baptizate  gentes  in  nomme  Patris . . .»  (Sermo  ad  plebem  caesar.  n.  2;  J/PL 
43,  692).  SimiUter  alii  Patres.  Ergo  ex  eorum  verbis  probari  non  potest 
character,  qualem  posteriores  docuerunt. 

Resp.  Dist.  antec. :  SS.  Patres  etiam  ritum  baptismalem  vocant  charac- 
terem  vel  sigillum,  conc.  antec.  Sokim  ita  vocant  ritum,  non  etiam  effectum 
ritus  sacramentaHs  in  anima,  neg.  antec.  Ritus  est  sigillum  imprimens,  character 
spiritualis  est  sigillum  impressum,  sicut  in  communi  vita  tam  instrumentum 
ad  sigillandum  quam  forma  instrumento  impressa  vocatur  sigillum.  SS.  Patres 
loqui  etiam  de  sigillo  passive  sumpto  patet  ex  iis,  quae  supra  (n.  23)  citata  sunt. 

27»  Ohi.  II.  Deus  non  facit  inutiha.  Atqui  signum  animae  impressum  est 
inutile,  quia  neque  Deus  neque  angeU  indigent  tah  signo,  ut  cognoscant 
hominem  esse  christianum  vel  sacerdotem;  homines  autem  non  percipiunt 
illud  signum,  ideoque  nihil  ex  eo  possunt  cognoscere  vel  distinguere.  Ergo 
tale  signum  animae  non  imprimitur. 

Resp.  Conc.  mai,  Neg.  min.  et  conseq. :  Ad  rationes  additas  dico :  Deus 
posset  homines  ad  finem  supernaturalem  ducere  non  infundendo  ilHs  ulla 
dona  permanentia  in  hac  vita;  sed  mavult  iUis  taha  dona  conferre,  ut  eorum 
operationes  supernaturales  conaturaHter  procedant  ex  actu  primo.  Unde  sicut 
infundit  gratiam  et  virtutes,  ut  homines  sint  apti  ad  conaturaHter  ponendos 
actus  internos  meritorios,  ita  infundit  characteres,  ut  homines  sint  conatura- 
Uter  dispositi  ad  colendum  Deum  cuHu  supernaturaU  externo.  Haec  igitur 
est  obiectiva  signatio,  quae  primario  intenditur  in  charactere  [S.  Thomas  3, 
q.  63,  a.  I  sq). 

Hanc  obsignationem  esse  angeUs  specialem  rationem  succurrendi  ho- 
minibus  ita  signatis  audivimus  SS.  Patres  dicentes.  In  beatitudine  character 
erit  speciaHs  gloria  eorum,  qui  eo  insigniti  sunt,  sicut  insignia  miUtaria  sunt 
gloria  miUtum,  qui  victoriam  obtinuerunt. 

In  hac  vita  characterem  homines  non  immediate  quidem  vident;  qua- 
tenus  tamen  certi  sunt  aUquem  esse  baptizatum,  confirmatum,  ordinatum, 
etiam  certi  sunt  eum  habere  characterem.  Gratia  perdi  potest,  character 
non  potest.  Ergo  qui  ordinatus  est  sacerdos,  manet  sacerdos,  etiamsi  pes- 
sime  vivit,  et  vaUde  ponere  potest  omnes  actus,  quorum  valor  pendet  e 
charactere.  Sic  etiam  christianum  semper  a  gentiU  intrinsecus  differre,  sub- 
esse  legibus  ecclesiasticis,  et  aUa  scimus,  quia  scimus  eum  habere  characterem 
baptismalem. 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae.    Prop.  III.    Schol.  2  K 

28.  Obi.  III.  Non  tria  tantum  sacramenta  sed  omnia  sacramenta  pertinent 
ad  cultum  religiosum.  Ergo  si  cultus  religiosus  ratio  est,  cur  character  im- 
primatur,  omnia  sacramenta  dicenda  sunt  imprimere  characterem. 

Resp.  Nego  suppositum  argumentationis :  Non  a  priori  statuimus  tribus 
sacramentis  et  tribus  tantum  imprimi  characterem,  sed  quia  hoc  traditione 
cathohca  docetur  (supra  n.  24).  Neque  argumentati  sumus  tribus  sacramentis 
imprimi  characterem ,  quia  pertineant  ad  cultum  divinum ,  sed  quia  per  ea 
homo  speciaU  modo  deputetur  ad  cultum  divinum  (n.  25«:),  quod  non  valet 
de  ceteris  sacramentis.  Paenitentia  et  extrema  unctione  homo  hberatur  a 
peccatis  et  reHquiis  peccatorum,  per  eucharistiam  spirituaHter  nutritur,  per 
matrimonii  sacramentum  sanctificatur  officium  aUquod  naturae ;  ergo  in  his 
quattuor  sacramentis  non  est  speciahs  deputatio  ad  cultum  divinum. 

Ceterum  in  omnibus  sacramentis  aliquid  inveniri  potest,  quod  sub  certo 
respectu  simile  est  characteri.  Sacramentum  baptismi  e.  g.  est  sacrum  quod- 
dam  signum,  quod  proxime  in  anima  producit  ahquam  rem  seu  efi^ectum, 
qui  vocatur  character;  hic  autem  character  iterum  est  signum  significans 
gratiam  (supra  n.  25^);  gratia  autem  est  solum  effectus  seu  res,  non  vero 
signum.  Distinguunt  igitur  theologi  sacramentum  tantum:  externum  signum 
sacramentale ;  rem  et  sac7'a7nentum :  characterem ;  rem  tantum :  gratiam.  Dein 
student  simile  quid  in  omnibus  sacramentis  invenire ,  i.  e.  et  sacramentum 
tantum,  et  rem  tantum,  et  aliquid,  quod  est  simul  res  et  sacramentum,  ut 
vinculum  matrimoniale  inter  christianos,  corpus  Christi  in  eucharistia,  ius 
liberationis  a  reatu  in  paenitentia  (cf.  Denz.  n.  896),  ius  alleviationis  et  con- 
fortationis  in  extrema  unctione  (cf.  Denz.  n.  909).  Manet  tamen  essentialis 
differentia  inter  characteres  et  alia,  quae  dicuntur  res  et  sacramentum,  quia 
characteres  sunt  ahquid  physicum,  alia  sunt  entia  pure  moralia. 

Schol.     Quomodo  sacramenta  producant  gratiam. 

Etsi  omnes  theologi  concedunt  sacramenta  esse  veras  causas  instru- 
mentales  gratiae  sanctificantis,  tamen  est  controversia  inter  eos,  quo- 
modo  sacramenta  producant  gratiam,  de  qua  controversia  ecclesia  nihil 
definivit;  quare  licet  sequi  eam  expHcationem,  quae  melior  videtur. 
Haec  quaestio  potest  etiam  poni  de  productione  characteris,  sed  solutio 
erit  eadem  fere.  luverit  igitur  breviter  indicare  varias  sententias  cum 
suis  rationibus  et  difficultatibus. 

29.  De  causalitate  physica,  Plerique  thomistae,  itemBellanninus 
(De  sacram.  I.  2,  c.  11),  Suarez  (De  sacram.  disp.  9,  sect.  2,  n.  14),  alii 
docent  sacramenta  causalitate  physica  seu  immediate  producere  gratiam ; 
ergo  quando  in  baptizandum  efifunditur  aqua  et  pronuntiantur  verba:  ego 
te  baptizo  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  illa  infusio  aquae 
et  haec  verba,  in  quantum  simul  constituunt  unum  signum  sacramentale, 
physica  sua  virtute  producunt  in  anima  qualitatem  supernaturalem,  quae 
est  gratia  sanctificans.  Utique  haec  virtus  physica  non  est  in  sacra- 
mentis  naturaliter,  sed  a  Deo  iis  ut  instrumentis  suis  supernaturaliter 
confertur,  quando  materia  et  forma  rite  applicantur.  Alii  dicunt  eam 
esse  qualitatem  fluentem,  alii  dicunt  esse  solum  supernaturalem  motionem. 


26  Tract.   I.     De  sacramentis  in  genere. 

Haec  valent  de  ceteris  sacramentis  praeter  eucharistiam,  in  qua  Christus, 
auctor  gratiae,  permanenter  est. 

Rationes  huius  explicationis  sunt:  a)  6".  Scriptura  dicit  homines 
renasci  ex  aqua,  salvos  fieri  per  lavacrum,  mundari  lavacro  in  verbo 
vitae  (supra  n.  I3<3:).  Atqui  hi  modi  loquendi  indicant  causalitatem 
physicam.  —  At  hoc  argumentum  infirmum  est,  quia  istae  locutiones 
adhibentur  etiam  de  causis  moralibus  (e.  g.  Rom  5,  10;  i  Cor  4,  15; 
lac  I,    18;    I  Petr  i,   23). 

b)  SS.  Patres  valde  mirantur  efficaciam  sacramentorum  (cf.  supra 
n.  14).  Atqui  nulla  esset  causa  huius  admirationis,  si  sacramentis  mo- 
rahs  tantum  causalitas  conveniret.  —  Sed  neque  hoc  argumentum 
videtur  magni  momenti;  nam  etsi  sacramenta  moraliter  tantum  sunt 
causa  gratiae,  hoc  est  valde  admirandum,  quod  sunt  tantae  efficaciae, 
ut  quantum  est  ex  ipsis,  infallibiliter  impetrent  gratiae  collationem. 
SS.  Patres  satis  aperte  quidem  significant  sacramenta,  in  quantum  in 
iis  insit  omnipotentia  divina,  physice  producere  gratiam.  Et  eadem 
ratione  quidam  defensores  causaUtatem  physicam  explicant  (e.  g.  Viva, 
Curs.  theol.  pars  7,  disp.  2,  q.  2,  n.  5),  considerantes  Deum  et  sacra- 
menta  ut  unam  moraliter  causam.  Sed  sic  non  solvitur  quaestio,  quo- 
modo  signa  sensibilia  ut  causae  instrumentales  gratiam  producant. 
SS.  Patres,  ad  quos  provocant,  saepe  diserte  dicunt,  quid  signo  et  quid 
Spiritui  Sancto  attribuendum  sit.  vS.  Augustinus :  «Aqua  exhibens  forin- 
secus  sacramentum  gratiae,  et  Spiritus  intrinsecus  operans  beneficium 
gratiae  .  .  .  regenerant  hominem»  (Ep.  98,  n.  2).  ^.  Gregorius  Nyss.: 
«Hoc  beneficium  non  aqua  largitur  .  .  .  sed  Spiritus  .  .  .  accessus.  Aqua 
vero  subservit  ad  ostendendam  purgationem»  (Serm.  in  bapt.  Christi; 
J/ PG  46,  582).  Eodem  modo  etiam  aHi  Patres  physicam  productionem 
gratiae  soli  Deo  adscribunt. 

c)  Provocant  etiam  ad  ^S.  Thomam  (3,  q.  62,  a.  4),  qui  manifeste 
attribuit  sacramentis  veram  causalitatem  instrumentalem ;  sed  utrum 
physicam  an  moralem,  disputatur,  quia  variis  locis  varia  dicit  (infra  n.  '^ob), 

Difficultates  huius  explicationis:  a)  Nihil  potest  physice  agere, 
quando  physice  non  exsistit.  Atqui  quando  efTectus  sacramentorum 
producitur,  sacramentale  signum  physice  non  iam  exsistit.  Ergo  tunc 
physice  non  potest  agere.  Quando  e.  g.  homo  baptizatur,  gratia  pro- 
ducitur,  si  pronuntiatum  est  verbum  «Sancti»;  tunc  autem  cetera  verba 
physica  non  iam  exsistunt,  et  tamen  non  hoc  unum  verbum  vel  ultima 
eius  syllaba  producit  effectum.  —  Respondetur:  Sacramenta  gratiam 
significando  causant;  ergo  in  illo  instanti,  in  quo  significatio  est  per- 
fecta.  Sed  hoc  responso  reHnquitur  causaHtas  physica,  tum  quia  signi- 
ficatio  ut  taHs  non  est  ens  physicum  sed  morale  et  moraUter  tantum 
agens,  tum  quia  in  instanti,  in  quo  efifectus  producitur,  totum  ens 
physicum  transiit  et  solum  ens  morale  significationis  remanet. 

b)  Praeterea  sacramenta  possunt  reviviscere,  i.  e.  quando  cum  obice 
malae    dispositionis  suscipiuntur    et  ideo  effectu   gratiae  carent,    postea 


Pars  II.    De  efficacia  sacramentorum  ecclesiae.     Prop.  III.     Schol.  27 

remoto  obice  gratiam  producunt.  Atqui  tunc  sacramentum  physice 
non  iam  exsistit.  Ergo  tunc  physice  gratiam  non  producit.  Idem 
valet,  si  quis  hodie  confessus,  cras  sensibus  destitutus  absolvitur,  quia 
secundum  defensores  causaiitatis  physicae  confessio  ut  pars  materiaHs 
paenitentiae  cooperatur  ad  conferendam  gratiam.  Simile  quid  valet  in 
matrimonio,  in  quo  elementa  contractus,  qui  est  sacramentum,  tempore 
et  loco  distare  possunt.  —  AUi  aliter  student  hanc  difficultatem  sol- 
vere;  sed  unicum  responsum  vere  acceptabile,  quod  e.  g.  dant  Suarez 
(De  sacram.  disp.  9,  sect.  2,  n.  20)  et  Gonetus  (disp.  3,  a.  3,  §  2,  n.  81), 
est  hoc,  quod  in  his  casibus  sacramenta  non  physice  sed  moraliter 
causant  gratiam.  Hoc  autem  ipso  conceditur  causaUtatem  moralem 
sufficere  ad  expUcandam  efficaciam  sacramentorum.  Si  hoc  ita  est, 
non  videtur  admittenda  causaUtas  physica,  quae  est  res  difficiUima  et 
valde  obscura,  ut  omnes  fatentur.  Immo  magnis  theologis,  ut  Scoto 
(In  4,  dist.  I,  q.  5)  et  Vazquez  (disp.  132,  c.  3  sq),  haec  causaUtas  vide- 
tur  res  intrinsecus  repugnans. 

30.  De  causalitate  morali.  CausaUtas  moraUs  in  eo  consistit, 
quod  sacramenta  vi  institutionis  per  Christum  sunt  Deo  ratio,  ut  ob 
eorum  dignitatem  instrumentalem  in  hominibus,  quibus  appUcantur, 
ipse  physice  producat  gratiam.  Hanc  dignitatem  ritus  sacramentales 
non  habent  a  se  sed  a  Christo  eorum  institutore,  qui  merita  sua  per 
sacramenta  offert  Patri  caelesti  pro  homine,  cui  sacramenta  admini- 
strantur,  ut  sacramenta  quodammodo  contineant  merita  Christi,  et  sint 
obiectiva  quaedam  petitio  Christi,  qua  homini  impetratur  gratia.  Ideo 
dicuntur  causa  moralis  instrumentalis.  Supponimus  hic  Christum  esse 
et  institutorem  et  principalem  administratorem  sacramentorum.  Hoc 
ab  omnibus  conceditur,  et  postea  probabitur. 

Hanc  expUcationem  plurimi  theologi  defendunt,  etsi  modum  cau- 
saUtatis  moraUs  non  omnes  eadem  ratione  exponunt.  Ita  omnes  fere 
scotistae,  quidam  thomistae,  ut  Canus  (Relect.  de  sacram.  pars  4)  et 
Bartkolom.  Ledesma,  praeterea  Vazquez  (disp.  132,  c.  3),  De  Lugo, 
Lessius,  Tournely,  plurimi  recentes,  ut  Pohle  (Lehrbuch  der  Dogmatik 
III 5  83#sqq).  Neque  iUi,  qui  docent  causaUtatem  physicam,  ideo  omnes 
negant  causaUtatem  moralem,  sed  utramque  admittunt,  ut  Suarez, 
Gonetus,  aUi. 

Rationes  huius  explicationis  sunt  hae :  a)  6".  Scriptura  docet  Chri- 
stum  per  sacramenta  appUcare  hominibus  passionem  suam  ad  eorum 
sanctificationem.  Atqui  passio  Christi  est  causa  moraUs  gratiae.  Ergo 
etiam  appUcatio  passionis  Cliristi  est  causa  moraUs.  «Christus  dilexit 
ecclesiam  suam,  et  semetipsum  tradidit  pro  ea,  ut  iUam  sanctificaret, 
mundans  lavacro  aquae  in  verbo  vitae»  (Eph  5,  25  sq).  S.  Petrus  ait: 
«Salvos  facit  baptisma,  non  carnis  depositio  sordium  sed  conscientiae 
bonae  interrogatio  in  Deum  per  resurrectionem  lesu  Christi»  (i  Petr 
3,  21).    Sensus  probabiUssime  est  hic:  Baptisma  operatur  salutem,  non 


23  Tract.  I.     De  sacramentis  in  genere. 

quia  est  remotio  sordium  corporalium,  sed  quia  est  petitio  obiectiva, 
qua  per  merita  lesu  Christi  petitur  a  Deo  bona  conscientia,  a  peccatis 
libera.  «Interrogatio»  graece  est  E7iZpwz'/]tia.  ^ETZzpayzav  potest  signi- 
ficare  rogare  (cf.  Mt  i6,  i)  et  interrogare.  Sed  quia  «interrogare»  hic 
non  efficit  bonum  sensum,  remanet,  ut  explicetur  «rogare»,  quod  op- 
time  quadrat  in  contextum.  Verba  «conscientiae  bonae»  sumenda  esse 
ut  genetivum  obiecti  patet  per  oppositionem  ad  illud  «depositio  sor- 
dium».  Si  textus  cum  multis  theologis  et  exegetis  ita  explicatur,  in- 
dicat  causaHtatem  moralem  baptismi. 

b)  SS.  Patres  varia  docent,  quibus  causalitas  moralis  sacramentorum 
indicatur.  Audiamus  6".  Augustinum:  Christus  administrat  sacramenta. 
Christus  est,  «qui  baptizat,  nec  sicut  Petilianus  dicit,  iam  baptizare 
cessavit,  sed  adhuc  id  agit»  (Contra  Utt.  Petil.  1.  3,  c.  49,  n.  59).  Noluit 
enim  apostoUs  dare  potestatem  instituendi  sacramenta;  «ne  tot  bap- 
tismata  dicerentur,  quot  essent  servi,  qui  baptizarent  accepta  potestate 
a  Domino,  sibi  tenuit  Dominus  baptizandi  potestatem,  servis  ministerium 
dedit»  (In  loan.  tract.  5,  n.  7).  Reposuit  autem  Cliristus  in  sacramentis 
merita  passionis  suae,  quare  sacramenta  dicuntur  manasse  ex  latere 
Christi  (ibid.  tract.  15,  n.  8),  et  rubere  sanguine  Christi(ibid.  tract.  1 1,  n.4). 
SimiUa  leguntur  apud  alios  Patres,  ex  quibus  recte  colligitur  causalitas 
moraUs  sacramentorum.  Eadem  docet  wS.  Thomas:  «Sacramenta  ec- 
clesiae  specialiter  habent  virtutem  ex  passione  Christi,  cuius  virtus 
quodammodo  nobis  copulatur  per  susceptionem  sacramentorum,  in  cuius 
signurn  de  latere  Christi  in  cruce  pendentis  fluxerunt  aqua  et  sanguis, 
quorum  unum  pertinet  ad  baptismum,  aUud  ad  eucharistiam,  quae  sunt 
potissima  sacramenta»  (3,  q.  62,  a.  5).  Sacramenta  vim  suam  habent 
ex  ordinatione  Dei,  ex  institutione  et  benedictione  Christi  (ibid.  a.  4; 
De  verit.  q.  27,  a.  4);  et  significando  causant,  «sicut  in  ipsa  voce 
sensibiii  est  quaedam  vis  spirituaUs  ad  excitandum  intellectum  hominis, 
in  quantum  procedit  a  conceptione  mentis»  (3,  q.  62,  a.  4  ad  i).  Haec 
omnia  significant  causaUtatem  moralem.  Num  S.  Thomas  praeterea 
docuerit  causalitatem  physicam,  disputant  theologi. 

Difficultates  huius  explicationis:  i.  Minus  bene  videtur  expUcari 
in  hac  sententia,  quomodo  sacramentum  sit  causa  instrumentaUs,  quia 
causa  instrumentalis  est  media  inter  causam  principalem  et  effectum, 
sacramentum  autem  ut  causa  moralis  non  est  medium  inter  Deum  et 
gratiam.  —  Haec  obiectio  confundit  causam  instrumentalem  physicam 
cum  causa  instrumentaU  morali.  Ita  minister  regis  est  causa  instru- 
mentalis  actionis,  quam  nomine  regis  fieri  iussit,  etsi  non  est  medius 
inter  causam  physicam  et  effectum.  Sacramentum  est  instrumentum 
Christi,  quatenus  moraUter  est  actio  eius  et  continet  merita  eius.  Eo 
ipso  est  etiam  instrumentum  Dei,  quatenus  humanitas  Christi  et  ea, 
quae  ab  hac  humanitate  ad  salutem  hominum  fiunt,  sunt  instrumentum 
Dei;  ergo  Deus,  sicut  per  Christum  nos  redemit,  ita  per  sacramenta 
nos  sanctificat. 


Pars  III.    De  auctore  sacramentorum.    Prop.  IV.  2Q 

2.  Sacramenta  non  sunt  physice  actio  Christi  sed  solum  moraUter. 
Atqui  actiones,  quae  solum  sunt  moraUter  aUcuius  personae,  ab  hac 
persona  non  dignificantur.  —  Sed  minor  huius  obiectionis  videtur  mani- 
feste  falsa,  quia  e.  g.  actio  vel  epistula  legati  regii  ut  legati  participat 
de  dignitate  regis,  ut  eam  parvi  pendere  sit  offensio  regis.  SimiUter 
sacramentales  ritus,  ut  docent  SS.  Patres  et  theologi,  sunt  moraUter 
actiones  Christi,  et  ut  tales  habent  dignitatem  a  Christo  eas  efficiente, 
idque  eo  magis,  quatenus  Christus  secundum  divinitatem  praesens  est 
et  operatur  in  sacramentis,  quia  ea  instituendo  cum  iUis  speciaU  modo 
coniunxit  omnipotentiam  suam.  —  AUa  vide  apud  Sasse  (De  sacram. 
I  6s  sqq). 

31.     Breviter  saltem  commemoranda  est  sententia  eorum,  qui  m\.  Billot    V^j*X^ 
(De  sacram.  I,  thes.  7,  §  3)    dicunt   virtutem   sacrarnentorum    esse    in-     <^ 
tentionalem,  quatenus  sacramenta  in  recipiente  moraUter  efficiunt  titulum     H*"^ 
gratiae,    qui   a  Deo    exigit    infusionem   gratiae.     Sic  sacramenta  vi  in-    '    ^ 
stitutionis  indirecte  seu  dispositive  causant  gratiam,  quatenus  producunt 
iUum  titulum  seu  ornatum  animae  (cf.  vS.  Thomas  m  4,  dist.  i,  q.  i,  a.  4); 
physice   vero    gratia   producitur   a   solo  Deo.  —  Revera   haec   theoria 
nihil  statuit  nisi  causaUtatem  moralem,  quia  titulus,  qui  est  ipse  aUquod 
ens  morale,  et  qui  moraUter  exigit  gratiam,  non  excedit  Umites  causaU- 
tatis  moraUs.     A  communi   expUcatione    causaUtatis    moraUs   haec  sen- 
tentia   eo    tantum    differt,    quod    directa    et   propria  causaUtas  respectu 
ipsius  gratiae  negatur,  et  sola  indirecta  et  impropria  reUnquitur. 


PARS  III. 
DE  AUCTORE  SACRAMENTORUM. 

Cf.  S.  Thomas  3,   q.  64,   a.   2  sqq ;    Bellar7iiirms ,    De  sacram.   1.  I,   c.  21    23;    Suarez,    De 

sacram.   disp.   2;    De  Lugo,    De  sacram.  disp.  7;    Franzelin,    De  sacram.   thes.  14;    Sasse, 

De  sacram.  thes.  20  sqq  ;  Van  Noort,  De  sacram.  74  sqq;   Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmalik 

III  ^,   55^*1^!   P.  Pourrat,  La  theologie  sacramentaire,   Paris   1907,   277  sqq. 

Prop.  IV.  Christus  homo  omnia  sacramenta  immediate  in- 
stituit,  quatenus  eorum  materiam  et  formam  substantialiter  immu- 
tabilem  determinavit. 

32.  Sta.t.  qua.est.  a)  Sacramenta,  cum  non  sint  signa  naturalia 
sed  signa  ad  placitum,  indigent  auctore  seu  institutore.  Cumque  nemo 
cum  ritibus  externis  coniungere  possit  coUationem  gratiae  nisi  solus 
Deus,  auctor  principalis  sacramentorum  Deus  est  (S.  Thomas  3,  q.  64, 
a.  2).  Ergo  Christus  ut  Deus  sacramenta  instituit.  Ipse  tamen  etiam 
iit  homo,  seu  secundum  humanam  naturam  ut  instrumentum  cum  di- 
vinitate  coniunctum,  est  auctor  sacramentorum  «)  quatenus  passione 
sua  eorum  virtutem  meruit,  /9)  quatenus  ritus  sacramentales  determi- 
navit.     De  hac  ultima  re  loquimur  in  thesi. 


^o  Tract.  I.     De  sacramenlis  in  genere. 

Quia  circa  sacramenta  solus  Deus  habet  potestatem  auctoritatis 
seu  supremam,  potestas  humanitatis  Christi  est  ministerialis,  quae  tamen 
a  potestate  aliorum  ministrorum  essentialiter  differt.  Ideo  vocatur 
potestas  excelleniiae.  «Quae  quidem  consistit  in  quattuor:  primo  quidem 
quod  meritum  et  virtus  passionis  eius  operatur  in  sacramentis  ...  se- 
cundo  .  .  .  quod  in  eius  nomine  sacramenta  sanctificantur  .  .  .  tertio  .  .  . 
quod  ipse  potuit  instituere  sacramenta  .  .  .  quarto  .  .  .  quod  ipse  po- 
tuit  effectum  sacramentorum  sine  exteriore  sacramento  conferre» 
{S.    Tho7nas  3,  q.  64,  a.   3). 

b)  Medio  aevo  quidam  theologi  censebant,  nonnulla  sacramenta 
ab  apostoHs  vel  ab  ecclesia  ex  revelatione  Spiritus  Sancti  esse  insti- 
tuta,  ut  Alexander  Halensis  (Sum.  4,  q.  9,  membr.  i)  et  vS.  Bonaven- 
tura  (In  4,  dist.  7,  q.  i,  a.  i;  dist.  23,  a.  i,  q.  2).  Haec  sententia 
nunc  prorsus  relicta  est.  —  Protestantes  ii,  qui  admittunt  duo  sacra- 
menta  baptismi  et  eucharistiae,  dicunt  ea  esse  a  Christo  instituta. 
Rationalistae  negant  ulla  sacramenta  esse  a  Christo  instituta.  Similiter 
modernistae,  secundum  quos  Christus  neque  ecclesiam  neque  sacramenta 
instituit,  sed  communitas  christiana  evolvit  ea  ex  certis  doctrinis  Christi. 

De  fide  est  septem  sacramenta  esse  a  Christo  instituta;  sed  de- 
finitum  non  est,  utrum  institutio  fuerit  immediata,  an  mediata  per  apo- 
stolos.     Defendimus  institutionem  immediatam. 

33.     Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Etsi  argumentum  efficax  ex  sola  S.  Scriptura  fieri  non  potest 
quoad  omnia  sacramenta,  omnino  tamen  per  eam  suadetur  doctrina 
de  immediata  institutione  sacramentorum  per  Christum  facta.  Nam 
imprimis  Christus  per  se  instituit  baptismum  (Mt  28,  19),  euchari- 
stiam,  sacerdotium  (i  Cor  11,  23sqq),  paenitentiam  (lo  20,  22  sq). 
Apostoli  statim  ab  initio  adhibent  baptizatis  ritum  impositionis  ma- 
nuum  ita,  ut  appareat  hunc  fuisse  determinatum  ritum  ad  communi- 
candum  Spiritum  Sanctum  (Act  8,  17);  ergo  videtur  etiam  hic  ritus 
apostoHs  a  Christo  esse  praescriptus. 

Cum  praeterea  apostolus  adeo  efferat:  «Sic  nos  existimet  homo 
ut  ministros  Christi  et  dispensatores  mysteriorum  Dei»  (i  Cor  4,  i), 
ergo  non  ut  institutores,  hoc  imprimis  valere  dicendum  est  de  sacra- 
mentis,  quae  sunt  praecipua  mysteria  ab  apostoHs  dispensanda ;  idque 
eo  magis,  quia  S.  Paulus  inculcat  neminem  in  nomine  alicuius  apostoH 
baptizari,  sed  in  nomine  Christi  (i  Cor  i,  13),  unde  dicendum  non 
esse:  ego  sum  Petri,  ego  sum  Pauli,  ego  sum  ApoHo.  Haec  argu- 
mentatio  multum  ponderis  perderet,  si  potuissent  apostoli  sacramenta 
instituere,  quia  tunc  cum  quadam  veri  specie  homines  dixissent:  ego 
recepi  sacramentum  Pauli,  ego  vero  Petri.  Hoc  est  illud  ipsum,  quod 
apostolus  excludere  vult.  Ergo  S.  Scriptura  non  solum  nullum  sacra- 
mentum  ad  apostolicam  institutionem  refert,  sed  etiam  quaedam  docet, 
quae  talem  institutionem  excludere  videntur. 


Pars  III.    De  auctore  sacramentorum,    Prop.  IV.  ^  I 

34.     Arg,  2.     Ex  traditione. 

SS.  Patres  numquam  dicunt  ullum  sacramentum  esse  ab  apostolis 
institutum,  sed  quoties  de  hac  re  loquuntur,  Christum  auctorem  sacra- 
mentorum  praedicant.  Ita  vulgatus  Ambrosius :  «Sacramentorum  auctor 
quis  est  nisi  Dominus  lesus.?»  (De  sacram.  1.  4,  c.  4,  n.  13.)  6".  Augu- 
stinus:  «Ab  ipsa  Dei  sapientia  homine  assumpto  .  .  .  pauca  sacra- 
menta  saluberrima  constituta  sunt,  quae  societatem  christiani  popuU  .  .  . 
constituerunt»  (De  vera  relig.  c.  17,  n.  33).  Christus  potuit  apostoHs 
dare  potestatem  instituendi  sacramenta,  sed  «hoc  noluit  ideo,  ut  in 
illo  spes  esset  baptizatorum,  a  quo  se  baptizatos  agnoscerent.  Noluit 
ergo  servum  ponere  spem  in  servo»   (In  loan.   tract.   5,  n.   7). 

Simihter  theologi,  si  tres  vel  quattuor  veteres  excipias,  unanimiter 
docuerunt  sacramenta  omnia  esse  a  Christo  instituta,  non  ab  apostoHs. 
wS.  Thoinas:  «Apostoli  et  eorum  successores  sunt  vicarii  Dei  quantum 
ad  regimen  ecclesiae  constitutae  per  fidem  et  fidei  sacramenta.  Unde 
sicut  non  Hcet  iis  constituere  aUam  ecclesiam,  ita  non  Ucet  iis  tradere 
aUam  fidem  neque  instituere  aUa  sacramenta»  (3,  q.  64,  a.  2  ad  3). 
«Christus  non  ex  invidia  praetermisit  potestatem  exceUentiae  ecclesiae 
ministris  communicare  sed  propter  fideUum  utilitatem,  ne  in  homine 
spem  ponerent,  et  ne  essent  diversa  sacramenta,  ex  quibus  divisio  in 
ecclesia  oriretur,  sicut  apud  Ulos,  qui  dicebant:  Ego  sum  PauU,  ego 
autem  ApoUo,  ego  vero  Cephae,  ut  dicitur  i  Cor  i,  12»  (ibid.  a.  4 
ad   i).     Cf.  Suarez,  De  sacram.  disp.    12,  sect.    i. 

Saeculo  XVI  per  concilium  tridentinitm  omnis  controversia  ea- 
tenus  sublata  est,  ut  omnia  sacramenta  dicenda  sint  a  Christo  insti- 
tuta.  Sess.  7,  can.  i  :  «S.  q.  d.  sacramenta  novae  legis  non  fuisse 
omnia  a  lesu  Christo  Domino  nostro  instituta  .  .  .  A.  S.»  {Denz.  n.  844). 
Non  dicit  quidem  concUium,  utrum  Christus  instituerit  sacramenta  im- 
mediate  per  se  ipsum,  an  mediate  dando  apostoUs  mandatum,  ut  ipsi 
instituerent.  Sed  menti  concUU  magis  conforme  est  verba  inteUegere 
de  immediata  institutione,  quia  ubi  de  quorundam  singulorum  sacra 
mentorum  institutione  loquitur,  indicat  institutionem  immediatam.  De 
eucharistia  ait  sess.  13,  c.  2:  «Salvator  noster,  discessurus  ex  hoc 
mundo  ad  Patrem,  sacramentum  hoc  instituit»  {Denz.  n.  875).  De 
paenitentia  sess.  14,  c.  i  :  «Dominus  sacramentum  paenitentiae  tunc 
praecipue  instituit,  cum  a  mortuis  excitatus,  insufflavit  in  discipulos 
suos»  {Denz.  n.  894).  Sess.  14,  can.  i  de  extrema  unctione:  Ex- 
trema  unctio  est  «sacramentum  a  Christo  Domino  institutum  et  a 
beato  lacobo  apostolo  promulgatum»  {Denz.  n.  926).  Sess.  22,  c.  i: 
In  uUima  cena  Christus  sacerdotium  instituit  {Denz.  n.  938).  Haec 
omnia  satis  clare  ostendunt  a  conciUo  inteUegi  institutionern  ab  ipso 
Christo,  non  ab  apostoUs  factam,  etsi  certo  asseri  nequit  hanc  rem 
esse  a  conciUo  definitam. 

Cum  modernistae  dixissent  hanc  doctrinam  conciUi  carere  funda- 
mento   historico,    eorum    propositio    damnata   est,    sicut   et   aUa,    qua 


32 


Tract.  I.    De  sacramentis  in  jrenere. 


dicunt:  «Sacramenta  ortum  habuerunt  ex  eo,  quod  apostoli  eorumque 
successores  ideam  aliquam  et  intentionem  Christi  suadentibus  et  mo- 
ventibus  circumstantiis  et  eventibus  interpretati  sunt»  {Denz.  n.  2039  sq). 
In  encyclica  «Pascendi»  inter  alia  de  modernistis  haec  exponuntur: 
«Ecclesia,  inquiunt,  et  sacramenta  a  Christo  ipso  instituta  minime  cre- 
denda  sunt.  ,  .  .  Attamen  ecclesiam  et  sacramenta  mediate  a  Christo 
fuisse  instituta  retinendum  est.»  Haec  doctrina  reicitur,  utique  sensu 
modernistico  expHcata,  ut  ibidem  exponitur  {De?iz.  n.   2088). 

35.  Conclusio.  Ergo  Christus  materiam  et  formam  sacramen- 
torum  determinavit.  Nam  cum  sacramenta  essentialiter  constituantur 
vel  perficiantur  materia  et  forma,  is  sacramentum  instituit,  qui  eius 
materiam  et  formam  determinat.  Eatenus  de  hac  re  nunc  convenit 
inter  theologos  cathoHcos.  Sed  disputari  potest,  utrum  Christus  de- 
terminaverit  materiam  sacramentorum  in  individuo,  an  in  specie,  an 
in  genere. 

a)  Christus  non  determinavit  ritus  sacramentales  in  individuo, 
i.  e.  non  ita,  ut  in  administrandis  sacramentis  nulli  omnino  sint  ritus, 
ne  accidentales  quidem,  quos  ecclesia  addere  vel  mutare  possit,  sed 
ut  omnia  usque  ad  minima  sint  iure  divino  determinata.  Non  ita  de- 
terminata  esse  sacramenta  a  Christo,  diserte  docetur  a  concilio  triden- 
tino  sess.  21,  c.  2:  «Declarat  hanc  potestatem  in  ecclesia  fuisse,  ut 
in  sacramentorum  dispensatione,  salva  eorum  substantia,  ea  statueret 
vel  mutaret,  quae  suscipientium  utiHtati  seu  ipsorum  sacramentorum 
venerationi  pro  rerum,  temporum,  locorum  varietate  magis  expedire 
iudicaret»  {Denz.  n.  931).  Notum  est  variis  locis  et  temporibus  sacra- 
menta  cum  variis  caerimoniis  administrata  esse  et  administrari. 

b)  AHa  extrema  sententia,  quae  a  multis  theologis  docetur,  haec 
est :  Christum  quoad  quaedam  sacramenta  solum  in  genere  ritus 
sacramentales  determinasse.  Ita  De  Lugo,  Billuart,  Hurter,  aHi.  Sed 
quia  isti  termini  «in  genere»  et  «in  specie»  aHter  et  aliter  expHcari 
possunt,  saepe  vix  differentia  cernitur  inter  sententiam  eorum,  qui  de- 
fendunt  determinationem  genericam,  et  eorum,  qui  statuunt  determi- 
nationem  specificam.  Studeamus  igitur  terminos  accuratius  circum- 
scribere. 

Itaque  Christus  generice  determinavit  sacramenta,  si  ipse  indi- 
cavit  significationem  seu  rem  significa^idam,  et  apostolis  seu  ecclesiae 
potestatem  dedit  eligendi  aptos  ritus  significantes ;  si  e.  g.  dixisset: 
Volo,  ut  spirituaHs  emundatio  a  peccatis  significetur  apto  ritu,  et  si 
apostoH  vel  ecclesia  elegissent  ritum  baptismi.  Omnes  quidem  theo- 
logi  concedunt,  non  ita  factum  esse  in  baptismo,  sed  multi  censent 
ita  factum  esse  quoad  sacramentum  ordinis.  Secundum  hanc  igitur 
sententiam  Christus  dixit :  EHgite  aptum  signum,  quo  tradatur  potestas 
sacerdotaHs.  Primum  igitur  elegerunt  apostoli  impositionem  manuum 
cum  conveniente  oratione.     Ad  hunc    ritum  ecclesia   latina  postea  ad- 


Pars  III.    De  auctore  sacramentorum.    Prop.  IV.  •25 

didit  traditionem  instrumentorum  ut  partem  essentialem,  orientalis  autem 
ecclesia  solam  impositionem  manuum  retinuit.  Sed  alii  theologi  ne- 
gant  talem  mutationem  esse  factam,  et  omnia,  quae  ecclesia  addidit, 
dicunt  esse  caerimonias  tantum,  non  partes  essentiales.  De  hac  re  vi- 
dendum  est  in  tractatu  de  sacramento  ordinis. 

Si  ecclesia  haberet  potestatem  mutandi  essentialia  sacramentorum, 
haec  mutatio  fieret  per  decretum  summi  pontificis  aut  conciUi  oecu- 
menici.  Atqui  «gratis  omnino  et  arbitrario  fingitur,  quod  ecclesia  ea 
[potestate]  usa  fuerit;  dicant  enim,  ubi,  quando,  in  quo  concilio,  a 
quo  pontifice  facta  sit  eiusmodi  mutatio»  {Benedictus  XIV,  De  syn. 
1.  8,  c.  10,  n.  10).  —  Quae  specifice  constituunt  sacramentum,  sunt  de 
substantia  sacramenti,  seu  quod  idem  est,  sunt  causa  instrumentalis  gra- 
tiae.  Atqui  concilhim  tridetitinum  sess.  21,  c.  2  docet  posse  quidem  ab 
ecclesia  statui  varia  de  sacramentorum  administratione,  sed  «salva  eorum 
substantia»  [Denz.  n.  931).  Ergo  ecclesia  non  potest  ritus  sacramen- 
tales  specifice  mutare,  seu  aliquibus  ritibus  dare  vel  demere  effica- 
ciam  producendi  gratiam.  S.  Thomas  ait:  «Quia  sanctificatio  hominis 
est  in  potestate  Dei  sanctificantis,  non  pertinet  ad  hominem  suo  iudicio 
assumere  res,  quibus  sanctificatur,  sed  hoc  debet  esse  ex  divina  in- 
stitutione  determinatum.  Et  ideo  in  sacramentis  novae  legis  .  .  .  oportet 
uti  rebus  a  divina  institutione  determinatis»  (3,  q.  60,  a.  5).  Si  hoc 
valet  de  materia,  multo  magis  valet  de  forma  (ibid.  a.  7). 

Ante  paucos  annos  quidam  postulabat,  ut  summus  pontifex  con- 
cederet,  apud  orientales  consecrationem  eucharistiae  non  effici  solis 
verbis,  quibus  latini  consecrant,  sed  requiri,  ut  addatur  oratio  illa, 
quae  epiclesis  vocatur.  De  hac  re  Pius  X  dedit  litteras  apostolicas 
ad  archiepiscopos,  qui  in  Oriente  sunt  legati  apostoUci,  die  26  Dec. 
19 10,  in  quibus  ait:  «Nec  intacta  relinquitur  catholica  doctrina  de 
sanctissimae  eucharistiae  sacramento,  cum  praefracte  docetur  senten- 
tiam  suscipi  posse,  quae  tenet  apud  graecos  verba  consecratoria  efifec- 
tum  non  sortiri,  nisi  iam  prolata  oratione  illa,  quam  epiclesim  vocant, 
cum  tamen  compertum  sit  ecclesiae  minime  competere  ius  circa  sacra- 
mentorum  substantiam  quidquam  innovandi»  (Acta  apost.  sedis  1911, 
119).  His  verbis  clare  enuntiatur  non  posse  ecclesiam  ritui  substan- 
tiali  sacramentorum  quidquam  ita  addere,  ut  sine  hoc  additamento 
ritus  sacramentaHs  effectum  suum  non  producat.  Hoc  autem  est  illud, 
quod  defensores  determinationis  genericae  in  sacramento  ordinis  factum 
esse  contendunt.  Ceterum  iam  a.  135 1  Clemens  VI  Catholico  Ar- 
menorum  hanc  quaestionem  proposuerat:  «Decimo,  si  credidisti  et  ad- 
huc  credis  romanum  pontificem  circa  administrationem  sacramentorum 
ecclesiae,  salvis  semper  ilUs,  quae  sunt  de  integritate  et  necessitate 
sacramentorum ,  posse  diversos  ritus  ecclesiarum  Christi  tolerare  et 
etiam  concedere,  ut  serventur»   {Denz.   3019). 

c)  Ergo  nihil  videtur  remanere,  nisi  ut  dicamus  Christum  in  specie 
determinasse  materiam  et  formam  sacramentorum.  AUis  verbis,  Christus 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  3 


'3A  Tract.  I.    De  sacramentis  in  genere. 

instituit  certam  materiam  et  certam  formam,  qua  rite  posita  effectus 
sacramentorum  semper  et  ubique  producitur,  ut  nulla  alia  materia  et 
forma  sit  valida,  nihil  umquam  ratione  materiae  et  formae  praeterea 
requiratur.  Quaecumque  ecclesia  addit,  sunt  accidentales  caerimoniae, 
quae  effectum  sacramenti  non  producunt.  Integer  tamen  ritus  dili- 
genter  servandus  est,  tum  quia  etiam  praecepta  ecclesiae  servari  de- 
bent,  tum  quia  non  semper  certo  constat,  quis  ritus  sit  essentialis, 
quis  vero  accidentalis. 

Ad  diiudicandum,  quae  materia  et  forma  sit  specifice  eadem, 
praeter  ecclesiae  definitionem,  si  quae  adest,  ut  regula  servit  com- 
munis  hominum  aestimatio,  quia  sacramenta  pro  omnibus  sunt  insti- 
tuta,  non  pro  solis  eruditis.  Secundum  hanc  normam  e.  g.  aqua  ca- 
lida  et  aqua  frigida  aequaliter  sunt  aqua;  vinum  gallicum  et  vinum 
hispanicum  vel  quodcumque  vinum  ex  uvis  praeparatum  est  vinum, 
etsi  forte  varia  vina  chimice  satis  differunt.  Haec  in  singuUs  sacra- 
mentis  magis  in  particulari  consideranda  erunt. 

In  forma  verborum  non  materialis  sonus  sed  sensus  respiciendus 
est.  Ergo  quamdiu  significatio  theologica  non  essentialiter  mutatur, 
forma  est  specifice  eadem.  Ita  varietas  idiomatum  non  mutat  sensum, 
sive  quis  latina  sive  graeca  sive  aha  Hngua  utitur.  Sed  etiam  quoad 
formam  varia  statuenda  sunt  in  variis  sacramentis,  quia  interdum  re- 
quiritur  significatio  omnino  distincta  et  expHcita,  quemadmodum  in 
baptismo  non  sufficit  dicere  «in  nomine  Trinitatis»,  sed  requiritur  di- 
stincta  personarum  divinarum  expressio.  Potest  sensus  mutari  per 
additionem  verborum,  per  subtractionem  verborum,  per  corruptionem 
verborum.  E.  g.  forma  baptismi  essentiaUter  mutatur,  si  subtrahitur 
verbum  «Spiritus  Sancti»,  si  additur  «in  nomine  Patris  maioris  et  FiHi 
minoris»,  si  corrumpitur  «baptizo»  in  «tapizo»,  quia  hoc  nuHum  sen- 
sum  habet.  Si  ex  mutatione  forma  fit  ambigua,  valor  sacramenti  fit 
incertus.  Haec  exempla  interim  sufficiant,  quia  multa  de  hac  re  quaeri 
possunt,  quae  vel  ad  singula  sacramenta  pertinent,  vel  potius  sunt 
quaestiones  morales  quam  dogmaticae  (cf  S.  Thomas  3,  q.  60,  a.   8). 

36.  Obi.  /.  Varia  nunc  censentur  essentiaHa  in  sacramentis,  quorum  nul- 
lum  vestigium  invenitur  neque  in  Scriptura  neque  in  scriptis  primorum 
saeculorum,  ut  e.  g.  benedictio  chrismatis  et  olei  infirmorum  ab  episcopo 
facta.  Ergo  lege  vel  usu  ecclesiae  mutata  est  essentia  quorundam  sacra- 
mentorum. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam :  Multo  enim  plura  fue- 
runt  in  mundo,  quam  quorum  memoria  exstat  in  scriptis.  Doctrina  Christi 
non  necessario  traditur  scriptis  sed  ore.  Id  clare  apparet  in  hac  ipsa  re. 
Nam  primum  testimonium  de  necessitate  consecrationis  chrismatis  est  Imio- 
centii  I  ex  anno  416;  summus  autem  pontifex  de  hac  consecratione  loquitur 
non  ut  de  novo  instituto  sed  ut  de  lege  semper  servata  (Denz.  n.  98).  S.  Basilius 
ait:  «Benedicimus  .  .  .  oleum  unctionis.  ...  Ex  quibus  scriptis?  Nonne  a 
tacita  secretaque  traditione?»   (De  Spiritu  Sancto  c.  27,  n.  66.) 


Pars  IV.     De  ministro  sacramentorum.     Prop.  V.  -jt 

37«  Obi.  II.  Christus  non  instituit  materiam  et  formam  sacramenti  paeni- 
tentiae  neque  matrimonii.  Ergo  non  omnium  sacramentorum  materiam  et 
formam  determinavit. 

Resp.  Dist.  antec. :  Christus  in  illis  sacramentis  non  elegit  substantiam 
physicam  et  certa  verba  ut  signa  sacramentalia,  conc.  antec.  Materia  et  forma 
illorum  sacramentorum  non  est  ex  natura  rei  vel  ex  iis,  quae  Christus  in- 
stituit,  substantialiter  determinata,  neg.  antec.  Nam  Christus  instituit  sacra- 
mentum  paenitentiae  per  modum  iudicii ;  ad  iudicium  autem  requiritur  accu- 
satio  et  sententia  iudiciaHs.  In  matrimonio  ipsum  contractum  matrimonialem 
evexit  ad  dignitatem  sacramenti;  contractus  autem  matrimoniahs  ex  natura 
rei  est  substantialiter  determinatus.     Unde  patet  responsum  ad  consequens, 

38.  Ohi.  III.  Ecclesia  in  matrimonio  per  impedimenta  dirimentia  et  in  paeni- 
tentiae  sacramento  per  negationem  vel  h'mitationem  iurisdictionis  efficit,  ut 
materia  et  forma  per  se  vaHda  fiat  invaHda.  Ergo  ecclesia  sibi  ascribit 
potestatem  in  substantiam  sacramentorum. 

Resp.  Conc.  antec.  Dist.  co7iseq. :  Ecclesia  in  his  casibus  efficit,  ut  ma- 
teria  et  forma  rite  posita  non  sortiatur  effectum  suum,  neg.  conseq.;  efficit,  ut 
desit  condicio  aHqua  praerequisita  ad  hoc,  ut  materia  et  forma  rite  poni 
possit,  conc.  conseq.  Contractus  matrimoniahs  fieri  non  potest  nisi  ab  iis,  qui 
ad  eum  sunt  habiles  et  formaHtates  debitas  servant.  Ecclesia  autem  quos- 
dam  reddit  inhabiles,  et  quasdam  formaHtates  contractus  praescribit.  Con- 
sequenter  in  certis  hominibus  deest  aHquid,  quod  antecedenter  ad  admini- 
strationem  sacramenti  requiritur.  SimiHter  ante  sententiam  iudicialem  re- 
quiritur,  ut  aHquis  sit  iudex.  Ergo  qui  ab  ecclesia  non  est  constitutus  iudex 
in  tribunaH  paenitentiae,  vel  saltem  non  est  iudex  quoad  certa  peccata,  non 
magis  potest  sententiam  iudicialem  ferre,  quam  eucharistiam  conficere  potest 
is,  qui  ab  ecclesia  non  est  consecratus  sacerdos. 

PARS  IV. 
DE  MINISTRO  SACRAMENTORUM. 

Cf.   S.  Tkomas  3,   q.  64,  a.  5  sqq ;    Bellarminus,    De  sacram.   1.  i,   c.  24  sqq ;    Suarez,    De 

sacram.  disp.  16;    De  Lugo,  De  sacram.   disp.  8;    Fra?izelin,  De  sacram.   thes.  15;    Sasse, 

De  sacram.  I,  sect.  6 ;   Fr.  Morgott,  Der  Spender  der  heiligen  Sakramente  nach  der  Lehre 

des  hl.  Thomas,  Freiburg   1886;   Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik    III  ^  92  sqq. 

Prop.  V.  Valor  sacramentorum  neque  a  fide  neque  a  probi- 
tate  ministri  pendet. 

39.  Sta.t,  quaest.  a)  Minister principalis  sacramentorum  est  Christus 
homo.  Nam  etsi  ipse  non  ponit  physice  ritum  sacramentalem,  tamen 
voluntate  sua  confert  ministris  humanis  potestatem  administrandi  sacra- 
menta  et  efficit,  ut  sacramenta  gratiam  producant;  alii  vero  ministri 
non  suo  nomine  sed  nomine  Christi  sacramenta  administrant.  «Sic 
nos  existimet  homo  ut  ministros  Christi»  (i  Cor  4,  i;  cf.  3,  4;  2  Cor 
5,  20).  S.  loannes  Bapt.  de  Christo  ait:  «Hic  est,  qui  baptizat  in 
Spiritu  Sancto»  (lo  i,  33).  Quae  verba  S.  Augustinus  sic  explicat: 
«Hic  est,  qui  baptizat  in  Spiritu  Sancto.     Petrus  baptizet,  hic  est,  qui 

3* 


o^  Tract.  1.    De  sacramentis  in  genere. 

baptizat ;  Paulus  baptizet,  hic  est,  qui  baptizat ;  ludas  baptizet,  hic  est 
qui  baptizat»  (In  loan.  tract.  6,  n.  7).  Nemo  enim  nisi  solus  Christus 
potest  nomine  suo  de  meritis  Christi  disponere,  sicut  fit  in  sacramentis. 

Ministri  sacramentorum  sunt,  qui  ad  administranda  sacramenta 
ab  ecclesia  ordinantur  et  deputantur .  Neque  enim  omnes  christiani, 
multo  minus  omnes  homines  possunt  omnia  sacramenta  administrare, 
sed  quibus  ad  hoc  Christus  per  ecclesiam  dedit  potestatem.  Id  patet 
ex  institutione  et  constitutione  ecclesiae  (cf.  I,  n.  204  sqq  270  sqq). 
Quare  concilium  tridentinum  sess.  7,  can.  10  de  sacram.  definivit: 
«S.  q.  d.  christianos  omnes  in  verbo  et  omnibus  sacramentis  admini- 
strandis  habere  potestatem,  A.  S.»  {Denz.  n.  853).  Solum  matrimonii 
sacramentum  non  administratur  per  ministros  speciaHter  deputatos. 
Baptismus  per  se  requirit  speciales  ministros,  sed  in  casu  necessitatis 
administrari  potest  ab  iis  quoque,  qui  non  habent  munus  baptizandi. 
Qui  vi  muneris  sacramenta  administrant,  sunt  ministri  publici;  qui  vero 
in  casu  necessitatis,  non  vi  muneris,  baptizat,  non  est  proprie  minister 
ecclesiae  et  Christi  ad  sacramentum  administrandum,  sed  per  excep- 
tionem  facit  id,  quod  per  se  a  ministris  consecratis  fieri  debet. 

b)  Quia  minister  in  administratione  sacramentorum  personam 
Christi  gerit,  ab  eo  exigitur,  ut  hoc  faciat  secundum  voluntatem  Christi. 
Voluntas  autem  Christi  est,  ut  sancta  sancte  tractentur.  Contra  hoc 
praescriptum  agit,  qui  ut  minister  pubHcus  cum  conscientia  peccati 
mortaHs  sacramenta  administrat,  ut  inculcatur  in  Rituali  Roinano  in 
rubricis  de  sacramentis  in  genere.  Ita  docent  SS.  Patres,  ut  S.  Augu- 
stinus  (Contra  ep.  Parmen.  1.  2,  c.  10,  n.  22),  theologi,  ut  ^.  Thomas 
3,  q.  64,  a.  6),  summi  pontifices  (Decret.  1.  i,  tit.  11,  c.  5   et   11). 

Sed  aHa  quaestio  est,  num  sacramenta,  si  a  ministris  maHs,  vel 
etiam  ab  haereticis  et  infidcHbus  administrantur,  ob  defectum  hone- 
statis  vel  fidei  in  ministris  fiant  invaHda.  Quae  quaestio  eatenus  ec- 
clesiam  multum  agitavit  a  saeculo  III  usque  ad  saeculum  V,  quatenus 
ea  aetate  multi  contendebant  baptismum  ab  haereticis  collatum  nuUum 
esse,  ideoque  homines  ita  baptizatos,  si  ad  ecclesiam  redirent,  rebapti- 
zandos  esse.  Sed  haec  opinio  ab  ecclesia  reiecta  et  contraria  doctrina 
definita  est.  Soluta  autem  quaestione  de  baptismo  etiam  de  ceteris 
sacramentis  quaestio  soluta  est,  etsi  soUemnes  definitiones  factae  non 
sunt,  et  de  quibusdam  sacramentis  disputatio  diutius  perseveravit. 

Medio  aevo  waldenses  et  wicklifitae  negabant  a  peccatoribus  sacra- 
menta  vaHde  administrari.  Sed  etiam  hic  error  ab  ecclesia  damnatus 
est.  Nostra  aetate  de  utraque  quaestione  disputationes  inter  theologos 
non  sunt  nisi  historicae. 

40.     A.rg.  I.     Ex  historia  rebaptismi. 

Usque  ad  initium  saecuH  III  in  Africa,  sicut  in  aHis  partibus  ec- 
clesiae,  non  solebant  rebaptizari  ii,  qui  ab  haereticis  baptizati  erant. 
Ea  autem  aetate  coepta  est  ibi  quaestio  de  hac  re  agitari.    Multi  epi- 


Pars  IV.     De  ministro  sacramentorum.     Prop.  V.  -27 

scopi  nolebant  admittere  rebaptismum,  et  dicebant  «se  in  hoc  veterem 
consuetudinem  sequi»  {S.  Cyprianus,  ep.  71,  n.  i  sq;  ed.  Hartel).  Sed 
Agrippinus ,  episcopus  carthaginensis,  anno  220  synodum  convocavit  et 
episcopis  persuasit,  ut  baptismum  ab  haereticis  collatum  nullum  esse 
declararent  (ibid.  n.  4).  Cum  postea  revixisset  disputatio,  .S.  Cyprianus, 
Agrippini  successor,  annis  255  et  256  rursum  synodos  convocavit,  et 
vehementer  peroravit  rebaptizandos  esse  haereticos,  quod  et  episcopi 
decreverunt  (Ep.  73).  Concedebant  consuetudinem  esse  contrariam,  sed, 
inquit,  «frustra  quidam,  qui  ratione  vincuntur,  consuetudinem  nobis 
opponunt,  quasi  consuetudo  maior  sit  veritate,  aut  non  id  sit  in  spiri- 
tuaHbus  sequendum,  quod  in  meUus  fuerit  a  Sancto  Spiritu  revelatum» 
(ibid.  n.  3). 

De  decreto  ultimae  synodi  Cyprianus  ad  summum  pontificem 
scripsit,  et  eius  approbationem  rogavit.  Sed  6^.  Stephanus  papa  de- 
cretum  concilii  reiecit,  et  contrariam  praxim  approbavit:  «Si  quis  a 
quacumque  haeresi  venerit  ad  nos,  nihil  innovetur,  nisi  quod  traditum 
est,  ut  manus  ilU  impon^tur  in  paenitentiam.  .  .  .  Quaerendum  non  esse, 
quis  iUe  sit,  qui  baptizaverit,  eo  quod  qui  baptizatus  fuerit,  gratiam 
consequi  potuerit  invocata  Trinitate  nominum  Patris  et  FiUi  et  Spiritus 
Sancti»   {Cyprianus,  ep.  74  et  75  ;  cf.  Denz.  n.  46). 

Cyprianus  autem,  cum  rescivisset  eandem  quaestionem  agitari  in 
Asia  minore,  scripsit  ad  Firmilianurn,  episcopum  caesariensem,  qui 
epistula  ad  Cyprianum  data  (ep.  75)  Cypriani  sententiam  approbat,  et 
vehementissime  contra  Stephanum  papam  declamat.  Sed  Stephanus 
episcopis  Asiae  minoris  sub  poena  excommunicationis  indixit,  ut  a 
rebaptismo  desisterent.  Interveniente  ^S.  Dionysio  Alexandrino  res 
composita  esse  videtur  (cf.  Euseb.  H.  E.  1.  7,  c.  2  sqq).  Quem  pro- 
gressum  res  proxime  habuerit,  non  constat.  6^.  Hieronymus  scribit: 
«IIU  ipsi  episcopi,  qui  rebaptizandos  haereticos  statuerant,  ad  anti- 
quam  consuetudinem  revoluti,  novum  emisere  decretum»  (Adv.  lucifer. 
n.  23).  Anno  348  vel  349  Carthagine  sub  Grato  episcopo  synodus 
celebrata  est,  quae  rebaptismum  prohibuit.  Saeculo  V  in  Africa  dona- 
tistae  etiamtum  pergebant  rebaptizare,  contra  quos  6".  Augustinus 
cathoUcam  doctrinam  et  praxim  defendit.  Ita  in  Ubris  De  baptismo 
contra  donatistas,  ubi  inter  aUa  de  vetere  consuetudine  non  rebapti- 
zandi  haereticos  ait:  «Hanc  consuetudinem  per  Agrippinum  prae- 
decessorem  suum  dicit  S.  Cyprianus  quasi  coepisse  corrigi.  Sed  sicut 
diUgentius  inquisita  veritas  docuit .  . .  verius  creditur  per  Agrippinum  cor- 
rumpi  coepisse,  non  corrigi»  (L.  2,  c.  7,  n.  12).  Doctrina  et  praxis 
romana  paulatim  ubique  recepta  est ;  et  sic,  ut  ait  Vincentius  Lirinensis, 
sublatus  est  abusus,  «contra  divinum  canonem,  contra  universaUs  ec- 
clesiae  regulam,  contra  morem  et  instituta  maiorum»  introductus,  «re- 
tenta  est  antiquitas,  explosa  novitas»   (Commonit.  c.  6). 

Ex  his  thesis  nostra  ita  probatur :  Per  duo  circiter  saecula  ec- 
clesia    practice    agnoverat    baptismum    esse    independentem    a   fide   et 


•^g  Tract.  I.     De  sacramentis  in  genere. 

probitate  ministri,  quae  praxis  per  aliquod  tempus  et  aliquibus  locis 
impugnata,  sed  a  summo  pontifice  approbata  et  ab  universa  ecclesia 
recepta  est.  Atqui  hoc  fieri  non  potuisset,  si  haec  praxis  falsa  doc- 
trina  niteretur.  Ergo  vera  est  doctrina  valorem  baptismi  a  fide  et 
probitate  ministri  esse  independentem.  Si  hoc  valet  de  baptismo,  valet 
de  ceteris  sacramentis,  quia  eaedem  sunt  rationes.  Una  ratio  a  Cy- 
priano  et  eius  asseclis  proferebatur,  quod  qui  non  habet  Spiritum  Sanc- 
tum,  non  posset  eum  dare;  altera  ratio  quod  unum  esset  baptisma 
verae  ecclesiae,  non  plura  baptismata  extra  ecclesiam.  Si  hae  rationes 
non  valent  in  baptismo,  neque  valent  in  ceteris  sacramentis,  excepta 
paenitentia,  quatenus  extra  ecclesiam  per  se  nemo  habet  iurisdictionem. 
lam  vS.  Augustiniis  urget  parem  esse  rationem  quoad  baptismum  et 
quoad  ordinem  et  confirmationem  (Contra  ep.  Parmen.  1.2,  c.  13,  n.  28). 

41.  Arg*.  2.  Ex  declarationibus  conciliorum  et  summorum  ponti- 
iicum. 

Concilium  arelatense  I  (a.  314)  statuit:  «De  afris,  quod  propria 
lege  sua  utuntur,  ut  rebaptizent,  placuit,  ut  si  aliquis  de  haeresi  venerit, 
interrogent  eum  symbolum,  et  si  perviderint  eum  in  Patre  et  Filio  et 
Spiritu  Sancto  baptizatum,  manus  ei  tantum  imponatur,  ut  accipiat 
Spiritum  Sanctum.  Quodsi  interrogatus  non  responderit  hanc  Trini- 
tatem,  baptizetur»  {Dens.  n.  53).  Erant  enim  haeretici,  qui  recta  forma 
non  utebantur  in  baptizando  et  sic  invalide  baptizabant.  Ideo  etiam 
concilium  Nicaenum  I.  (a.  325)  distinctionem  facit.  De  novatianis  ait 
can.  8 :  «De  his,  qui  se  nominant  catharos,  i.  e.  mundos,  si  aliquando 
venerint  ad  ecclesiam  catholicam,  placuit  sancto  et  magno  concilio,  ut 
impositionem  manus  accipientes,  sic  in  clero  permaneant.»  Aliter  autem 
de  paulianistis  can.  19:  «De  paulianistis  ad  ecclesiam  catholicam  con- 
fugientibus  definitio  prolata  est,  ut  baptizentur  omnimodis»  {Denz. 
n.  55  sq).  De  his  canonibus  ait  Innocentius  I:  «Quod  idcirco  distinctum 
esse  ipsis  duabus  haeresibus,  ratio  manifesta  declarat,  quia  paulianistae 
in  nomine  Patris  et  FiHi  et  Spiritus  Sancti  minime  baptizant,  et  nova- 
tiani  iisdem  nominibus  tremendis  venerandisque  baptizant»  {Denz.  n.  Jj). 
Anno  385  5.  Siricius  papa  de  arianis  ad  ecclesiam  redeuntibus  ait: 
Eos  denuo  baptizare  velle  «non  licet,  cum  hoc  fieri  et  apostolus  vetet, 
et  canones  contradicant,  et  post  cassatum  ariminense  concilium  a  vene- 
randae  memoriae  praedecessore  meo  Liberio  generalia  decreta  pro- 
hibeant».  Novatianos  confirmandos  esse  dicit,  quia  hoc  sacramentum 
ipsi  non  dabant  {Denz.  n.  88).  Omissis  aliis  tandem  concilium  triden- 
tinum  can.  4  de  bapt.  definivit :  «S.  q.  d.  baptismum,  qui  etiam  datur 
ab  haereticis  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  cum  intentione 
faciendi  quod  facit  ecclesia,  non  esse  verum  baptismum,  A.  S.»  {Denz. 
n.  860.) 

In    causa   rebaptismi    quaestio    erat    de    haereticis  vel    schismaticis 
formalibus,    qui   Spiritum  Sanctum    dare   non    possent,    quia    eum    non 


Pars  IV.     De  ministro  sacramentorum.     Prop.  V.  ^Q 

haberent.  Ergo  statuta  validitate  baptismi  eorum  etiam  statutum  erat 
posse  a  peccatoribus  valide  baptismum  conferri.  Hoc  interdum  diserte 
effertur,  ut  a  5.  Aiigustino:  «Quos  baptizavit  ludas,  Cliristus  baptizavit; 
sic  ergo  quos  baptizavit  ebriosus,  quos  baptizavit  homicida,  quos  bap- 
tizavit  adulter,  si  baptismus  Christi  erat,  Christus  baptizavit.  Non 
timeo  adulterum,  non  ebriosum,  non  homicidam,  quia  columbam  at- 
tendo,  per  quam  mihi  dicitur:  hic  est,  qui  baptizat»  (In  loan.  tract.  5, 
n.  18).  S.  Zacharias  papa:  «Quamvis  sceleratissimus  quisque  haereticus 
vel  schismaticus  aut  latro  aut  fur  sive  aduher  hoc  [baptisma]  petenti 
ministraret,  tamen  Christi  esset  baptisma,  verbis  evangeHcis  consecra- 
tum»  {Denz.  n.  297).  Contraria  doctrina  waldensium  et  wicklifitarum 
damnata  est  (cf.  Denz.  n.  424  488  584  634  672).  Concilium  triden- 
tinum  sess.  7,  can.  12  de  sacram.  definivit:  «S.  q.  d.  ministrum  in  pec- 
cato  mortaU  exsistentem,  modo  omnia  essentiaUa,  quae  ad  sacramentum 
conficiendum  aut  conferendum  pertinent,  servaverit,  non  conficere  aut 
conferre  sacramentum,  A.  S.»   {Denz.  n.  855;  cf.  902  920). 

42.  Ohi.  I.  Nemo  potest  ahis  dare,  quod  ipse  non  habet.  Atqui  minister 
malus  non  habet  gratiam.     Ergo  eam  non  potest  ahis  dare. 

Resp.  Dist.  mai. :  Nemo  potest  dare,  quod  ipse  non  habet,  si  sua  bona 
distribuit,  conc.  ?nai. ;  si  ut  minister  alterius  bona  distribuit,  neg.  mai.  Conc.  min. 
Dist.  conseq. :  Minister  malus  non  potest  suam  gratiam  aUis  dare,  conc.  conseq, 
Non  potest  ut  minister  Christi  gratiam  conferre,  neg.  conseq.  Neque  bonus 
neque  malus  minister  in  sacramentis  sua  merita  applicat  neque  sua  dona 
supernaturalia  distribuit,  sed  virtute  passionis  Christi  et  auctoritate  Christi 
dona  distribuit,  quae  Christus  meruit.  Quare  ipse  effectus  sacramentalis  ne 
maior  vel  melior  quidem  est,  si  sacramentum  a  sancto  quam  si  a  peccatore 
administratur.  S.  Tho??ias :  «In  forma  sacramentorum  non  plus  facit  verbum 
a  iusto  quam  a  peccatore  prolatum,  quia  non  operatur  ibi  meritum  hominis 
sed  passio  Christi  et  virtus  Dei»  (Opusc.  18  vel  22  De  forma  absolutionis  c.  3). 

43«  Ohi.  II.  Minister  debet  esse  coniunctus  cum  Christo.  Atqui  peccator 
et  a  fortiori  infidehs  non  est  coniunctus  cum  Christo.  Ergo  peccator  vel 
infidelis  non  potest  producere  effectum  sacramenti. 

Resp.  Dist.  mai. :  Minister  debet  esse  coniunctus  cum  Christo  ut  in- 
strumentum,  quo  Christus  effectum  gratiae  extra  ministrum  producit,  conc.  mai. ; 
debet  ita  esse  coniunctus  cum  Christo,  ut  effectus  vitae  spirituaHs  sit  in  ipso 
ministro ,  neg.  mai.  Dist.  min. :  Minister  malus  vel  infideHs  non  est  cum 
Christo  coniunctus  quoad  effectum  vitae  spirituaHs  in  ipso  ministro,  conc.  niin. ; 
non  est  cum  Christo  coniunctus  ut  instrumentum  ad  producendum  effectum 
extra  ministrum,  neg.  ?nin.  Et  ?ieg.  conseq.  «Sic  igitur  Christus  operatur  in 
sacramentis  et  per  bonos  tamquam  per  membra  viventia  et  per  malos  tam- 
quam  per  instrumenta  carentia  vita»  [S.  Tho??ias  3,  q.  64,  a.  5  ad  2).  Esse 
instrumentum  vivum  aut  mortuum  est  praeter  rationem  instrumenti. 

Ceterum  concedendum  est  Christum  absolute  potuisse  decernere,  ut 
sacramenta  a  soHs  iustis  vel  saltem  a  soHs  fideHbus  vaHde  administrarentur. 
Ergo  a  priori  haec  quaestio  non  potest  decidi  sed  solum  ex  doctrina  re- 
velata.     InteHegimus  autem ,    quam  convenienter  res  sit  aHter  instituta,    quia 


AQ  Tract.  I.     De  sacramentis  in  genere. 

interna  sanctitas  ministri  est  res  nimis  incerta.  «Quomodo  de  istis  securi 
sunt,  si  conscientia  dantis  attenditur,  quae  latet  oculos  accepturi?»  [S.  August.y 
Contra  litt.  Petil.  1.  i,  c.  3,  n.  i.) 

44«  Ohi.  III.  S.  Fulgentius  dicit  «extra  ecclesiam  baptizatis,  si  ad  ecclesiam 
non  redierint,  baptismo  cumulari  perniciem»  (De  fide  ad  Petrum  c.  36).  Simi- 
liter  alii  Patres.     Ergo  haeretici  saltem  infructuose  sacramenta  administrant. 

Resp.  Dist.  antec. :  Hoc  valet  de  iis,  qui  cum  mala  fide  ab  haereticis 
accipiunt  sacramenta,  conc.  antec;  de  iis,  qui  cum  bona  fide  accipiunt,  neg. 
a7itec.     Et  eodem  modo  dist.  conseq.  (S.  Thomas  3,  q.  64,  a.  9  ad  2). 

45-  Ohi.  IV.  S.  Basilius  concedit  quidem  baptismum  aliorum  haereticorum 
esse  validum,  sed  docet  baptismum  invalide  administrari  ab  iis,  qui  errent 
circa  fidem  Dei  unius  et  trini  (Ep.  it8  seu  i  canonica  ad  Amphil.  can.  i). 
Similiter  ahi  quidam  Patres.  Ergo  saltem  ii,  qui  errant  circa  SS.  Trinitatem, 
non  possunt  valide  administrare  sacramenta. 

Resp.  Conceditur  ab  omnibus  S.  Basilium  errasse  in  hac  re,  quae  postea 
tantum  ab  ecclesia  definita  est.  Sed  addendum  est  saepe  utique  accidere, 
ut  haeretici  falsas  suas  opiniones  de  Trinitate  in  ipso  ritu  sacramentali  ex- 
primant  et  ita  formam  corrumpant.  Hanc  ob  causam  baptismus  a  protestan- 
tibus  Hberalibus  administratus  saepe  est  invalidus  aut  saltem  dubius,  et  ideo 
saltem  sub  condicione  repetendus.  De  qua  re  agitur  in  theologia  moraH 
(cf.  Lehmkuhl,  Theol.  mor.  II",  n.  27  nota). 

Prop.  VI.  Ad  valide  conficienda  sacramenta  minister  debet 
saltem  habere  intentionem,  eamque  internam,  faciendi,  quod  facit 
ecclesia. 

46.  Sta.t.  qUciest.  a)  Vidimus,  quid  ad  valorem  sacramenti  non 
requiratur  ex  parte  ministri;  iam  videndum  est,  quid  requiratur.  Di- 
cimus  requiri  intentionem,  i.  e.  deliberatam  voluntatent  conficiendi  sacra- 
mentum.  Hanc  intentionem  oportet  esse  aut  actualem  aut  virtualem, 
quae  vere  influat  in  positionem  actus.  Non  requiritur  intentio  reflexa, 
sed  sufficit  intentio  directa ;  aHis  verbis  sufficit,  ut  minister  veHt  sa- 
crum  ritum  christianorum ;  non  requiritur,  ut  intendat  producere  gra- 
tiam  vel  aHum  internum  efiectum  in  anima.  Hoc  solebant  scholastici 
exprimere  iHis  verbis :  Debet  saltem  habere  intentionem  faciendi,  quod 
facit  ecclesia.  Quam  terminologiam  conciHa  receperunt.  Hoc  dictum 
non  eo  redit,  quasi  requiratur  in  ministro  fides  verae  ecclesiae,  vel 
voluntas  expHcita  se  conformandi  intentioni  verae  ecclesiae;  sed  habet 
hunc  sensum :  Debet  habere  intentionem  adhibendi  eum  ritum,  quem 
ecclesia  adhibere  solet.  Idem  est,  si  dicitur:  Debet  veHe  facere,  quod 
Christus  instituit;  vel :  Debet  veHe  ritum  non  suo  nomine  sed  nomine 
Christi  ponere;  vel :  Debet  veUe  uti  potestate  ministeriaH.  Haec  enim 
omnia  eundem  sensum  habent. 

b)  Veteres  protestantes  docebant  nullam  intentionem  in  ministro 
requiri,    cum    etiam   sine   hac    intentione    sacramenta   possint   effectum 


Pars  IV.     De  ministro  sacramentorum.    Prop.  VI.  ^I 

obtinere,  i.  e.  fidem  suscipientium  excitare.  Occasione  huius  erroris 
ecclesia  doctrinam  veram,  de  qua  antea  numquam  dubitatum  erat,  de- 
iinivit. 

Inter  catholicos  inde  a  saeculo  XVI  quidam  docuerunt  sufficere 
intentionem  externam ,  quae  vocatur  externa  non  ratione  actus  sed 
ratione  obiecti.  Dicunt  enim  sufficere  ad  valorem  sacramenti,  ut  mi- 
nister  veHt  serio  ponere  ritum  externum,  etsi  non  habeat  intentionem 
ponendi  ritum  ut  sacrum,  vel  faciendi  quod  facit  ecclesia.  Huius  opi- 
nionis  auctor  solet  dici  Ambrosiiis  Catharinus  (De  intentione  ministri, 
Romae  1552;  sed  de  eius  mente  disputant),  maxime  autem  eam  saec. 
XVII  et  XVIII  in  Gallia  defenderunt  Seriy,  Farvaques,  Juenin,  Drouin, 
aUi.  Ceterum  est  inter  defensores  huius  sententiae  sat  magna  varie- 
tas  opinionum.  Ita  quidam  postulant,  ut  ex  adiunctis  loci  sacri,  vesti- 
mentorum  sacrorum  vel  simiHbus  appareat  peragi  rem  sacram.  Haec 
sententia  nunc  ab  omnibus  theologis  reUcta  esse  videtur. 

Ulterius  processerat  Lutherus,  dicens  vahde  conferri  posse  baptis- 
mum,  etiamsi  per  manifestum  iocum  et  mimice  perficeretur,  cum  etiam 
sic  valeret  ad  fidem  excitandam.  Haec  doctrina  ab  ecclesia  dam- 
nata  est. 

47.     -Arg".  I.     Ex  auctoritate  theologorum  et  ex  ratione  theologica. 

Quod  theologi  unanimiter  per  multa  saecula  ut  certum  docue- 
runt  de  re  dogmatica,  est  admittendum,  idque  eo  magis,  si  doctrinam 
suam  solidis  rationibus  probarunt.  Atqui  docuerunt  et  probarunt  ne- 
cessitatem  intentionis,  et  internae  quidem,  in  ministro  sacramenti.  Ergo 
haec  doctrina  est  admittenda. 

Prob.  min.  Cum  Lombardus  dixisset:  «In  hoc  [baptismate]  et 
in  ahis  sacramentis,  sicut  forma  est  servanda,  ita  et  intentio  illud  cele- 
brandi  est  habenda»  (Sent.  4,  dist.  6,  n.  5),  omnes  commentatores 
huius  loci  necessitatem  intentionis  docuerunt,  ut  Albertus  Magnus  (In 

4,  dist.  6,  a.    11),    5.  Bonaventura  (In  4,  dist.   6,  pars  2,  a.   2,   q.    i), 

5.  Thomas  (In  4,  dist.  6,  q.  i,  a.  2,  sol.  i),  Scotus  (In  4,  dist.  6, 
q.  5 ,  n.  4).  Item  omnes  thomistae  et  scotistae.  Neque  Durandus 
vel  nominales  excipiuntur.  De  solo  Aureolo  dubitatur  (cf.  Suarez, 
De  sacram.  disp.   13,  sect.   2,  n.  6). 

Duplici  autem  ratione  potissimum  doctrinam  suam  probant. 

a)  Ex  natura  potestatis  ministerialis.  S.  Thomas  ait:  Cum  mi- 
nister  sit  instrumentum  animatum  «requiritur  eius  intentio,  qua  se  sub- 
iciat  principaH  agenti,  ut  sciHcet  intendat  facere,  quod  facit  Christus, 
et  ecclesia»  (3,  q.  64,  a.  8  ad  l).  Minister  enim  est  agens  Hberum, 
et  j)otest  aut  suo  nomine  agere  aut  Christi  nomine,  prout  vult.  Atqui 
suo  nomine  non  potest  vaHde  conficere  sacramenta.  Ergo  debet  veUe 
agere  nomine  Christi,  seu  debet  veUe  habere  intentionem,  et  internam 
quidem,  quia  solum  externum  ritum  potest  etiam  suo  nomine  ponere, 
sive  serio  sive  iocose. 


A2  Tract.  I.     De  sacramentis  in  genere. 

b)  £x  indole  sacramenti.  S.  Thomas:  «Ad  effectum  sacramenti 
videmus  multa  concurrere,  scilicet  ministrum,  formam  verborum  et  ma- 
teriam.  Haec  autem  non  possunt  colligari  ad  invicem,  ut  sint  una 
causa,  nisi  per  intentionem  baptizantis,  qui  scilicet  formam  ad  mate- 
riam  applicat,  suum  vero  ministerium  ad  utrumque,  et  totum  hoc  ad 
sacramenti  collationem,  et  ideo  requiritur  intentio  baptizantis»  (In  4, 
dist.  6,  q.  I,  a.  2,  sol.  i;  cf.  3,  q.  64,  a.  8).  Instituit  quidem  Christus 
ritus  sacramentales,  sed  ut  ait  ^^.  Bonaventtira:  «Institutio,  etsi  verba 
ordinavit  ad  unum,  non  tamen  artavit,  quia  ad  alios  usus  possunt  sumi 
et  sumuntur;  et  ideo  ad  hoc,  quod  ordinentur,  necessarium  est  inter- 
venire  intentionem  ministri,  qua  intendit  illo  actu  et  verbo  talem  effec- 
tum  dare;  vel  saltem  quod  facit  ecclesia,  facere;  vel  saltem  quod 
Christus  instituit,  dispensare.  AUoquin  verbum  et  elementum  ut  dis- 
iuncta  vel  ad  aliud  iuncta  non  faciunt  sacramentum»  (In  4,  dist.  6, 
pars  2,  a.  2,  q.  i).  Vides  ex  hac  quoque  ratione  requiri  intentionem 
internam. 

48.     A.rg.  2.     Ex  declarationibus  auctoritatis  ecclesiasticae. 

Cum  iam  Martimis  V  et  Eiigenius  IV  in  ministro  sacramenti 
postulassent  praeter  ritum  sacramentalem  etiam  intentionem  faciendi 
quod  facit  ecclesia  (Z?^;2.sr.  n.  672695),  concilium  tridentinum  sess.  7, 
can.  II  de  sacram.  definivit:  «S.  q.  d.  in  ministris,  dum  sacramen- 
tum  conficiunt  et  conferunt,  non  requiri  intentionem  saltem  faciendi, 
quod  facit  ecclesia,  A.  S.»  {Denz.  n.  854;  cf.  860.)  Ergo  in  om- 
nibus  his  declarationibus  non  solum  exigitur,  ut  minister  conficiat  sacra- 
mentum,  i.  e.  adhibeat  materiam  et  formam,  sed  etiam,  ut  habeat  in- 
tentionem  faciendi  quod  facit  ecclesia,  i.  e.  ut  habeat  intentionem  in- 
ternam.  Hoc  etiam  magis  elucet  ex  aliis  verbis  eiusdem  conciUi 
sess.  14,  c.  6:  «Non  debet  paenitens  adeo  sibi  de  sua  ipsius  fide 
blandiri,  ut  etiamsi  .  .  .  sacerdoti  animus  serio  agendi  et  vere  ab- 
solvendi  desit,  putet  tamen  se  propter  suam  solam  fidem  vere  et 
coram  Deo  esse  absolutum»  {Denz.  n.  902).  Quibus  verbis  proxime 
reicitur  Lutheri  doctrina  de  valore  sacramenti  iocose  coUati  (cf.  Denz. 
n.  752);  sed  ex  iis  aUud  quoque  coUigere  licet.  Nam  iUud  incisum 
«et  vere  absolvendi»  aut  addit  aUquid  ad  iUud  «animus  serio  agendi», 
aut  est  solum  eius  expUcatio.  Si  est  explicatio,  serio  agere  est  idem 
atque  habere  animum  absolvendi.  Si  addit  aliquid,  praeter  animum 
serio  agendi  requiritur  intentio  absolvendi.  Ergo  in  utroque  casu 
docetur  necessitas  intentionis  internae.  Praeterea  Alexander  VIII 
damnavit  hanc  propositionem :  «Valet  baptismus  coUatus  a  ministro, 
qui  omnem  ritum  externum  formamque  baptizandi  servat,  intus  vero 
in  corde  suo  apud  se  resolvit :  Non  intendo  quod  facit  ecclesia» 
{Denz.  n.  13 18).  Qua  damnatione,  inquit  Benedictus  XIV,  «negari 
non  potest  grave  vulnus  praefatae  opinioni  inflictum»  (De  syn.  1.  i, 
c.  4,  n.   8). 


Pars  IV.     De  ministro  sacramentorum.     Prop.  VI.  A2 

His  argumentis  ostenditur  sententiam  de  sufficientia  intentionis 
pure  externae  carere  probabilitate,  et  oppositam  esse  certam.  Plura 
vide  apud  Sasse  (De  sacram.  I   148  sqq). 

49«  Obi.  I.  S.  Augustinus  docet  valere  baptismum,  etsi  minister  fallaciter 
det  et  subiectum  fallaciter  accipiat  (De  bapt.  1.  7,  c.  53,  n.  loi).  Atqui  mi- 
nister  fallax  ibi  intellegitur ,  qui  habet  solam  intentionem  externam.  Ergo 
S.  Augustinus  docuit  sufiicientiam  intentionis  externae. 

Resp.  Neg.  mai.,  min.  et  conseq.  Nam  S.  Augustinus  solum  quaestionem 
proponit,  et  concludit:  «Nobis  tutum  est  in  ea  non  progredi  aliqua  temeri- 
tate  sententiae,  quae  nullo  in  catholico  regionaU  concilio  coepta,  nuUo  ple- 
nario  terminata  sunt»  (1.  c.  n.  102).  Ministri  vero  fallacis  nomine  intellegit 
eum,  qui  se  fingit  bonum  christianum,  cum  non  sit.  Nam  «simulatio  etiam 
in  catholica  esse  potest  in  his  utique,  qui  saeculo  verbis  et  non  factis  re- 
nuntiant»  (1.  c.  c.  39,  n.  77).     Eodem  modo  saepe  ibi  fallaciam  explicat. 

50.  Ohi.  II.  S.  Thomas  ait:  «Minister  sacramenti  agit  in  persona  totius  ec- 
clesiae,  cuius  est  minister.  In  verbis  autem,  quae  profert,  exprimitur  intentio 
ecclesiae,  quae  sufficit  ad  perfectionem  sacramenti,  nisi  contrarium  exprima- 
tur  ex  parte  ministri  vel  recipientis  sacramentum»  (3,  q,  64,  a.  8  ad  2).  Ergo 
secundum  S.  Thomam  sufficit  intentio  externa. 

Resp.  Conc.  aniec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam :  Alius  est  enim  sensus 
verborum  S.  Thomae.  Hic  constanter  docet  requiri  in  ministro  praeter  posi- 
tionem  materiae  et  formae  etiam  intentionem  faciendi  quod  facit  ecclesia, 
seu  intentionem  conficiendi  sacramenta.  Sed  addit  in  quibusdam  sacramentis 
intentionem  clare  exprimi  ipsis  verbis  formae,  ut  e.  g.  verbis  «ego  te  baptizo», 
et  in  his  non  requiri  mentis  intentionem  verbis  non  expressam;  in  aliis 
autem  sacramentis  non  exprimi  verbis  ipsis  intentionem  ut  e.  g.  verbis  eucha- 
risticis:  «Hoc  est  corpus  meum»,  in  his  ergo  requiri  intentionem  verbis  non 
expressam,  et  sic  «ex  ipsa  intentione  proferentis  possunt  verba  formae  [eucha- 
risticae]  ad  personam  Christi  referri,  etiam  verbis  aliis  non  praemissis,  si 
sacerdos  verba  praedicta  in  persona  Christi  dicere  intenderet»  (In  4,  dist.  8, 
q.  2,  a.  4,  sol.  3  ad  2).  Haec  doctrina  nihil  iuvat  ad  stabiliendam  sufficien- 
tiam  solius  externae  intentionis. 

51-  Ohi.  III.  Innocentius  IV  (In  Decret.  I.  3,  tit.  42,  c.  i)  docet:  «Non  est 
necesse,  quod  baptizans  gerat  in  mente  facere  quod  facit  ecclesia,  immo  si 
contrarium  gereret  in  mente,  scilicet  non  facere,  quod  facit  ecclesia,  sed 
tamen  facit,  quia  formam  servat,  nihilominus  baptizat,  dummodo  baptizare 
minister  intendat.«  Ergo  hic  claris  verbis  summus  pontifex  docet  sufficien- 
tiam  intentionis  externae. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam :  Imprimis  haec  non 
sunt  verba  alicuius  decretalis  summi  pontificis,  sed  verba  sumpta  ex  commen- 
tariis,-  quae  Innocentius  ante  pontificatum  in  libros  decret.  edidit.  Dein  vero 
illis  verbis  negat  necessitatem  intentionis  reflexae,  non  intentionis  internae. 
Ipse  verba  sua  sic  explicat:  «Non  videtur  necesse  quoad  effectum  baptismi, 
quod  sciat,  quid  sit  baptismus,  vel  quod  infundatur  gratia.  .  .  .  Unde  si  ali- 
quis  vadat  ad  Sarazenum  et  dicat:    baptiza  me,    et  doceat  eum  formam,    et 


44 


Tract.  I.    De  sacramentis  in   wenere. 


ille  Sarazenus  .  .  .  intendat  eum  baptizare  vel  etiam  madefacere  secundum 
intentionem  petentis  baptismum,  ut  baptismus  operetur,  quidquid  operari 
potest,  et  ipse  baptizans  tamquam  minister  conferat,  quod  alii  baptizantes 
conferunt,  licet  non  credat  ipsum  posse  aliquid  operari,  vere  baptizatus  est; 
sed  si  hoc  non  intenderet,  non  baptizatus  est.»  Hic  igitur  potius  docetur, 
non  negatur  necessitas  intentionis  internae. 

52.  Obi.  IV.  Defectus  intentionis  est  improbitas  in  ministro.  Atqui  im- 
probitas  non  tollit  valorem  sacramenti.     Ergo. 

Resp.  Dist.  mai. :  Defectus  intentionis  est  improbitas  qualiscumque,  neg. 
mai. ;  est  improbitas ,  qua  tollitur  aliquid  sacramentis  essentiale ,  co7ic.  mai. 
Contrad.  min.  et  neg.  conseq. 

Alia,  quae  opponunt,  ut  nos  non  debere  spem  ponere  in  homine,  esse 
rem  nimis  incertam,  num  minister  habeat  intentionem,  alia  simiha  sunt  nimis 
futiha,  quam  in  quibus  immorari  hbeat.  Praecise  ideo  requiritur  intentio, 
quia  non  ponimus  spem  in  ministro,  sed  in  eo,  cuius  se  ministrum  exhibet. 
Et  haec  intentio  est  res  tam  facihs,  ut,  nisi  speciales  rationes  in  contrarium 
adsint,  imprudenter  dubitetur,  veht  necne  minister  sacramentum  conferre, 
quando  ritum  externum  integrum  adhibet. 

SchoL  I.     De  subiecto  sacramentorum. 

53.  Cum  ahorum  sacramentorum  aha  sunt  subiecta,  hic,  ubi  de  sacra- 
mentis  in  genere  agimus,  paucae  annotationes  dogmaticae  faciendae  sunt. 

a)  In  adultis  requiritur  ad  valorem  sacramenti  intentio  recipiendi 
sacramentum.  Innocentius  III  ait:  «IUe,  qui  numquam  consentit  sed 
penitus  contradicit,  nec  rem  [gratiam]  nec  characterem  suscipit  sacra- 
menti  [baptismi].  .  .  .  Dormientes  autem  et  amentes,  si  priusquam 
amentiam  incurrerent  aut  dormirent,  in  contradictione  persisterent,  quia 
in  iis  inteUegitur  contradictionis  propositum  perdurare,  etsi  fuerint  sic 
immersi,  characterem  non  suscipiunt  sacramenti;  secus  autem  si  prius 
catechumeni  exstitissent  et  habuissent  propositum  baptizandi»  {Denz. 
n.  411).  Ratio  est,  quia,  ut  ait  concilium  tride^ttinum  sess.  6,  c.  7 : 
in  adultis  iustificatio  fit  «per  voluntariam  susceptionem  gratiae  dono- 
rum»  {Denz.  n.  799).  Propterea  se  praeparant  ad  iustitiam  «dum  pro- 
ponunt  suscipere  baptismum»  (ibid.  n.  798).   Cf.  .S.  Tliomas  3,  q.  6"^,  a.  7. 

b)  Abstractione  facta  a  sacramento  paenitentiae,  valor  sacramen- 
torum  non  pendet  neque  a  probitate  7ieque  a  fide  suscipientium.  Hoc 
patet  ex  decisionibus  de  non  rebaptizandis  haereticis  (supra  n.  41),  quia 
in  tota  ista  quaestione  agebatur  non  de  sohs  ministris  sed  etiam  de 
subiectis  haereticis.  wS.  Augustinus:  Si  homo  cum  mala  conscientia 
baptismum  recepit,  «denuo  baptizandum  esse  censebitis?  Nequaquam 
hoc  dicturus,  nequaquam  facturus  es»  (Contra  htt.  Petil.  1.  2,  c.  35,  n.  82). 
Idem  dicit  de  haeretico  (Contra  ep.  Parm.  1.  2,  c.  16).  Idem  docent 
theologi  (cf.  SuareZy  De  sacram.  disp.  14,  sect.  2,  n.  6).  Ratio  est, 
quia  excepto  sacramento  paenitentiae  dispositio  subiecti  non  concurrit 
ad  valorem  sacramenti,  sed  solum  requiritur,  ut  homo  recipiat  gratiam 


Pars  IV.    De  ministro  sacramentorum.    Prop.  VI.     Schol.  1.2.  ac 

sanctificantern.  Hanc  igitur  gratiam  sacramentum  non  producit  in  eo, 
qui  habet  obicem;  sed  postea  remoto  obice  sacramentum  producit 
gratiam  seu  reviviscit,  quod  valet  saltem  de  sacramentis,  quae  repeti 
non  possunt,  «ut  quod  ante  datum  est,  tunc  valere  incipiat  ad  salutem, 
cum  illa  fictio  veraci  confessione  recesserit»  (S.  Augustinus,  De  bapt. 
1.  I,  c.  12,  n.  18).  Ita  docent  omnes  theologi.  Cf.  kS.  Thomas  (3,  q.  69, 
a.  10)  et  Suarez  (De  sacram.  disp.  8,  sect.  3). 

Itaque  ut  in  ipso  usu  sacramenti  gratia  conferatur,  requiritur  dis- 
positio  in  suscipiente,  et  varia  quidem  in  variis  sacramentis,  ut  supra 
iam  dictum  est  (n.  16  sq). 

SchoL  2.     De  sacramentalibus. 

54.  Ecclesia  in  administratione  sacramentorum  praeter  materiam  et 
formam  essentialem  quosdam  ritus  accidentales  praescribit  (supra  n.  35  a). 
Cf.  Denz.  n.  943  954.  Sed  etiam  extra  sacramentorum  administrationem 
ecclesia  res  quasdam  vel  ritus  adhibet  vel  fideHbus  ad  pium  usum 
tradit,  quae  vocantur  sacramentaha,  tum  ut  hoc  nomine  distinguantur 
a  sacramentis,  tum  quia  quandam  simiUtudinem  cum  sacramentis  habent 
(cf.  vS.  Thomas  3,  q.  65,  a.  i  ad  8  et  Sicarez,  De  sacram.  disp.  15, 
sect.  I,  n.  I   et  4). 

Sacramentalia  possunt  definiri :  Signa  sacra  ab  ecclesia  adhiberi 
soUta  ad  impertiendos  fidelibus  fructus  impetrationis  ecclesiasticae. 
Videlicet  ecclesia  cum  certis  rebus  vel  ritibus  preces  suas  ita  iungit, 
ut  ista  signa  non  solum  sint  efficacia  ex  merito  utentium,  sed  ex 
precibus  ecclesiae  Deo  speciaU  modo  acceptis,  quae  est  efficacia  quasi 
ex  opere  operato. 

SacramentaUa,  cum  essentialiter  distinguantur  a  sacramentis,  non 
producunt  gratiam  sanctzficantem  ex  opere  operato.  De  hac  re  con- 
sentiunt  theologi,  sed  disputant,  quomodo  alias  gratias  producant, 
e.  g.  remissionem  peccatorum  veniaUum.  Communior  sententia  est,  Deum 
occasione  usus  sacramentalium  excitare  propter  preces  ecclesiae  bonos 
motus  in  utentibus,  quibus  remissionem  peccatorum  veniaUum  vel  aUa 
beneficia  spiritualia  obtineant  (cf.  .S.  Thomas  3  ,  q.  87,  a.  3).  Ceteri 
efiectus  sunt  varii  in  varUs  sacramentalibus.  Interdum  res,  ut  vasa 
sacra,  per  preces  ecclesiae  simpUciter  deputantur  cultui  divino.  Inter- 
dum  precibus  ecclesiae  impetratur  expulsio  daemonum  et  aUorum  ma- 
lorum,  ut  in  benedictione  aquae  lustraUs.  Interdum  postulantur  bona 
temporalia,  ut  in  benedictione  agrorum  vel  novae  domus. 

Ritus,  quos  ecclesia  in  administratione  sacramentorum  praescribit, 
strictae  obligationis  sunt,  ut  docet  concilium  tridentinmn  sess.  7,  can.  13 
de  sacram.  {Denz.  n.  856).  Cf.  Rituale  Rom.  tit.  i,  n.  17;  tit.  2,  n.  2. 
Cetera  sacramentalia  Ubero  usui  fideUum  reUnquuntur;  solus  eorum 
contemptus,  sive  mentaUs,  sive  verbaUs,  sive  reaUs  est  peccatum. 


TRACTATUS  II. 

DE  BAPTISMO. 

Cf.  .S".  Thomas  3,  q.  66  sqq  ;  Bellarmhms,  De  baptismo ;  Suarez,  De  baptismo;  J.  Corblet, 
Histoire  dogmatique,  liturgique  et  archeologique  du  sacrement  de  bapteme,  Paris  1881; 
W.  Koch,  Die  Taufe  im  Neuen  Testament,  Munster  19 10;  J.  Soiiben,  Nouvelle  theologie 
dogmatique  VII  57  sqq ;  Sasse ,  De  sacram.  I  196  sqq ;  G.  van  Noort ,  De  sacram.  I 
123  sqq ;  Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^   118  sqq. 

Prop.  VII.  Baptismus  est  sacramentum ,  cuius  materia  est 
ablutio  aqua  facta,  forma  vero:  ego  te  baptizo  in  nomine  Patris  et 
Filii  et  Spiritus  Sancti. 

55.  Stat.  qua.est.  Primum  omnium  sacramentorum  vocatur  bap- 
tismus  vel  baptisma.  Haec  vox  graeca  significat  immersionem  vel 
lotionem.  In  Scriptura  dicitur  de  lotione  sive  communi  sive  rituaii 
(ludith  12,  7.  Neh  4,  23.  Mc  7,  4  8.  Lc  11,  38.  Hebr  9,  10). 
Metaphorice  significat  malorum  inundationem  (Mc  10,  38)  vel  bonorum 
abundantiam  (Act  i,  5).  Sed  in  Novo  Testamento  saepe  et  in  usu 
ecclesiastico  exclusive  fere  baptizare  et  baptisma  dicuntur  de  sacra- 
mento  regenerationis  per  lavacrum  aquae  sub  invocatione  SS.  Trini- 
tatis.  Apud  veteres  scriptores  latinos  vocatur  etiam  simpliciter  lavacrum, 
tinctio ;  apud  graecos  (pdDTiafia,  quod  nomen  sumpserunt  ex  Hebr  6,  4, 
vel  GippayiQ,  secundum  2  Cor   i,   22. 

Baptismum  esse  verum  sacramentum  oHm  omnes  tam  schismatici 
et  haeretici  quam  cathoHci  docebant.  Nostra  aetate  non  pauci  pro- 
testantes  hoc  negant,  et  ii,  qui  non  admittunt  dogma  SS.  Trinitatis, 
etiam  formam  saepe  corrumpunt.  Quia  in  fontibus  revelationis,  quoties 
sermo  est  de  baptismo,  plerumque  etiam  indicatur  materia  et  forma, 
haec  omnia  simul  probari  possunt. 

56.  Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

a)  lam  in  Vetere  Testamento  Deus  praedixerat:  «Effundam  super 
vos  aquam  mundam,  et  mundabimini  ab  omnibus  inquinamentis  vestris» 
(Ez  36,  25;  cf.  Zach  13,  i).  Quare  Christus  ad  Nicodemum,  qui  non 
intellegebat,  quae  ei  de  baptismo  dixerat:  «Amen,  amen  dico  tibi,  nisi 
quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  Sancto,  non  potest  introire  in 
regnum  Dei»,  ait:  «Tu  es  magister  in  Israel,  et  haec  ignoras?»  (lo 
3,   5    10.)     Christus   per    discipulos   suos   baptismum    administrabat  (lo 


Tract.  II.    De  baptismo.     Prop.  VII.  47 

3,  26;  4,  2).  Hunc  fuisse  eundem  specie  baptismum  atque  baptismum 
ecclesiae  docent  S.  Augiisiinus,  S.  Thomas,  Suarez,  qui  multos  alios 
allegat  (De  bapt.  disp.  19,  sect.  2,  n.  i).  Hi  igitur  consequenter  dicunt 
baptismum  iam  ante  mortem  Christi  esse  institutum.  Alii  tamen  id 
negant,  et  dicunt  baptismum  institutum  esse,  quando  Christus  post 
mortem  suam  miserit  discipulos  suos  ad  baptizandum  (Mt  28,  19). 
Ita  Canus  (De  loc.  theol.  1.  8,  c.  5).  Apostolus  Petrus  die  Pentecostes 
iudaeis  interrogantibus :  «Quid  faciemus,  viri  fratres?»  respondet:  «Poeni- 
tentiam  agite,  et  baptizetur  unusquisque  vestrum  in  nomine  Domini 
lesu  Christi  in  remissionem  peccatorum  vestrorum;  et  accipietis  donum 
Spiritus  Sancti»  (Act  2,  37  sq).  Et  sic  apostoli  semper  eos,  qui  vole- 
bant  fieri  christiani,  baptismo  recipiebant  in  ecclesiam,  etiam  eos,  qui 
iam  fidem  et  alia  dona  spiritualia  habebant,  ut  Saulum  (Act  9,  18)  et 
Cornelium  centurionem  (Act   10,  48). 

b)  Materia  baptismi  ubique  indicatur  aqua.  «Ecce  aqua,  quid 
prohibet  me  baptizari.^>  (Act  8,  36.)  «Numquid  aquam  quis  prohibere 
potest,  ut  non  baptizentur  hi.?»  (Act  10,  47.)  Baptismus  est  lavacrum 
aquae  in  verbo  vitae  (Eph  5,  26).  S.  Petrus  baptismum  comparat  cum 
aqua  diluvii,  quatenus  haec  portando  arcam  salvum  fecit  Noe  cum 
familia  sua.  Similiter  nunc  «vos  antitypum  salvos  facit  baptisma» 
(i  Petr  3,  20  sq,  ubi  in  versione  latina  dvTczuTrou  vertitur  «similis  for- 
mae».     Alia  de  hoc  textu  supra  n.  30). 

Materia  proxima  est  ablutio  aqua  facta.  Modus  abluendi  est 
per  immersionem  aut  per  infusionem.  «Descenderunt  uterque  in  aquam, 
Philippus  et  eunuchus,  et  baptizavit  eum»  (Act  8,  38).  Hic  ritus  iin- 
mersionis  est  aptissimus  ad  significandam  sepulturam  et  resurrectionem 
spiritualem,  de  qua  ait  S.  Paulus :  «An  ignoratis,  quia  quicumque  bap- 
tizati  sumus  in  Christo  lesu,  in  morte  ipsius  baptizati  sumus?  Con- 
sepulti  enim  sumus  cum  illo  per  baptismum  in  mortem,  ut  quomodo 
Christus  surrexit  a  mortuis  per  gloriam  Patris,  ita  et  nos  in  novitate 
vitae  ambulemus»  (Rom  6,  3  sq;  cf.  Col  2,  12).  Nihilominus  valet 
etiam  ablutio  per  infusionem  facta.  Nam  cum  uno  die  baptizarentur 
tria  milia  hominum  in  urbe  lerusalem  (Act  2,  41),  ubi  non  erat  fluvius, 
vel  cum  Paulus  in  carcere  baptizaret  custodem  cum  omni  famiUa  (Act 
i6>  33)»  probabile  non  est  baptismum  collatum  esse  per  immersionem. 
Ceterum  de  modo  ablutionis  in  Scriptura  nihil  praecipitur. 

c)  Forma  baptismi  est:  ego  te  baptizo  in  nomine  Patris  et  Filii 
et  Spiritus  Sancti.  Nam  Christus  iussit  apostolos  ita  baptizare  (Mt28, 19). 
Posset  quidem  absolute  sensus  horum  verborum  esse:  Baptizate  non 
vestro  nomine  sed  auctoritate  Dei.  Sed  obvio  sensu  illa  verba  exhibent 
formam.  Cur  enim  Christus  distincte  tres  personas  divinas  nominasset, 
nisi  etiam  in  baptismo  nominandae  essent?  Praeterea  orientalis  et  oc- 
cidentaUs  ecclesia  sic  semper  verba  intellexit,  et  invaUdum  habet  bap- 
tismum  non  sic  collatum.  S.  Paulus,  audiens  quosdam,  quos  baptizatos 
putabat,  ignorare  Spiritum  Sanctum,   mirans  interrogat:    «In  quo  ergo 


^3  Tract.  II.     De  baplismo.     Prop.  VII. 

baptizati  estis.?»    (Act   19,   3.)     Ergo  baptizabantur  ita,  ut  in  baptismo 
nominaretur  etiam  Spiritus  Sanctus;  seu  adhibebatur  formula  trinitaria. 

57.     Arg.  2.     Ex  traditione. 

Doctrina  in  thesi  proposita  a  SS.  Patribus  integris  libris  exponitur. 
De  baptismo  tractatus  ediderunt  Tertullianiis,  Anibrosius,  Augustinus, 
Basilius,  Gregorius  Naz.,  Cyrillus  HierosoL,  alii.  Hi  omnes  quoad 
materiam  et  formam  idem  docent.  Inter  latinos  et  graecos  haec  est 
dififerentia,  quod  apud  latinos  forma  est  activa:  ego  te  baptizo;  apud 
graecos  vero  est  passiva :  baptizatur  servus  Christi,  sed  utrique  bap- 
tizant:  in  nomine  (zlc,  rb  ovoiia)  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti. 
Vetustissimum  testimonium  legitur  in  Doctrina  duodecim  apostoloruni 
c.  7:  «Quod  baptismum  attinet,  ita  baptizate:  haec  omnia  dicentes, 
baptizate  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  in  aqua  vivente 
[i.  e.  fluente].  Nisi  autem  habeas  aquam  viventem,  in  aHa  aqua  baptiza; 
nisi  potes  in  frigida,  in  caUda.  Sin  neutram  habes  [ad  immergendum], 
effunde  in  caput  ter  aquam  in  nomine  Patris  et  FiUi  et  Spiritus  Sancti.» 
5.  Justimis  ait:  Catechumeni  «eo  ducuntur  a  nobis,  ubi  aqua  est,  et 
eodem  regenerationis  modo  regenerantur,  quo  et  ipsi  sumus  regenerati. 
Nam  in  nomine  Parentis  universorum  ac  Domini  Dei  ac  salvatoris 
nostri  lesu  Christi  et  Spiritus  Sancti  lavacrum  in  aqua  tunc  suscipiunt» 
(Apol.  I,  c.  61).  Constitutiones  apostolorum  (l.  7,  c.  22,  n.  i),  ca- 
nones  apostolorum  (can.  49  sq),  aUique  Hbri  liturgici  inculcant  baptizan- 
dum  esse  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti.  Terttdlianus: 
«Lex  tingendi  imposita  est  et  forma  praescripta.  Ite ,  inquit,  docete 
nationes,  tingentes  eas  in  nomine  Patris...»  (De  bapt.  c.  13).  Sed 
impossibile  est  omnia  testimonia  hic  conscribere.  Audiatur  adhuc  unus 
wS.  Augustinus:  «Quid  est  baptismus  Christi?  Lavacrum  aquae  in  verbo. 
Tolle  aquam,  non  est  baptismus»  (In  loan.  tract.  15,  n.  4.)  «Detrahe 
verbum,  et  quid  est  aqua  nisi  aqua?»  (In  loan.  tract.  80,  n.  3.)  «Quis 
nesciat  non  esse  baptismum  Christi,  si  verba  evangelica,  quibus  sym- 
bolum  constat,  illic  defuerint?»  (De  bapt.  1.  6,  c.  25,  n.  47).  Utendum 
igitur  est  «evangeUcis  verbis  in  nomine  Patris  .  .  .»  (ibid.  1.  3,  c.  15, 
n.   20). 

Aegrotos  seu  clinicos  in  lecto  aspersione  seu  infusioite  esse  bap- 
tizatos  testatur  Eusebius  (H.  E.  1.  6,  c.  43).  De  qua  re  ait  5.  Cyprianus : 
«Nec  quemquam  movere  debet,  quod  aspergi  vel  perfundi  videntur 
aegri,  cum  gratiam  dominicam  consequuntur,  quando  Scriptura  Sancta 
per  Ezechielem  prophetam  (36,  25)  loquatur  et  dicat:  Et  aspergam 
super  vos  aquam  mundam.  .  .  .  Unde  apparet  aspersionem  quoque 
aquae  instar  salutaris  lavacri  obtinere»  (Ep.  69,  n.  12;  ed.  Hartel). 
Ergo  «immersio  non  est  de  necessitate  baptismi  [sed]  potest  fieri  bap- 
tismus  per  modum  aspersionis  vel  etiam  per  modum  effusionis»  (5.  Tho- 
mas  3,  q.  66,  a.  7).  Si  baptismus  necessario  fieret  per  immersionem, 
saepe  esset  physice  vel  moraHter  impossibiHs. 


Tract.  II.    De  baptismo.     Prop.  VII.  aq 

58.     A.rg.  3.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

vS.  Damasus:  «In  Patre  et  Filio  et  Spiritu  Sancto  solo  baptizamur», 
non  in  nomine  angelorum  {Denz.  n.  82).  Pelagius  I :  Baptismus  in 
nomine  Christi  tantum  collatus  est  invalidus,  et  qui  ita  baptizati  sunt, 
in  nomine  SS.  Trinitatis  baptizari  debent  {Denz.  n.  229).  Idem  docet 
vS.  Gregorius  M.  {Denz.  n.  249),  qui  alio  loco  addit  unam  immersionem 
sufficere  ad  valorem  baptismi  (Ep.  1.  i,  ep.  43);  sed  trina  mersio  vel 
infusio  ex  antiquo  usu  et  praecepto  ecclesiae  est  adhibenda.  Inno- 
centius  III:  «Cum  in  baptismo  duo  semper,  videlicet  verbum  et  ele- 
mentum  necessario  requirantur .  .  .  dubitare  non  debes,  illos  verum  non 
habere  baptismum,  in  quibus  non  solum  utrumque  praedictorum  sed 
eorum  alterum  est  omissum»  ,  i.  e.  aut  aquae  infusio  aut  invocatio 
Trinitatis  {Denz.  n.  412).  Alexander  III  docet  actionem  baptizandi 
necessario  verbis  esse  exprimendam.  «Si  quis  puerum  ter  in  aqua 
immerserit  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  Amen;  et  non 
dixerit:  ego  baptizo  te  .  .  .  non  est  puer  baptizatus»  {Denz.  n.  398; 
cf.  n.  13 17).  Eugenius  IV:  «Primum  omnium  sacramentorum  locum 
tenet  sanctum  baptisma.  .  .  .  Materia  huius  sacramenti  est  aqua  vera 
et  naturalis;  nec  refert,  frigida  sit  an  calida.  Forma  autem  est:  ego  te 
baptizo  in  nomine  Patris  .  .  .  Non  tamen  negamus,  quin  et  per  illa 
verba :  baptizatur  talis  servus  Christi  in  nomine  Patris . . .  vel :  baptizatur 
manibus  meis  talis  in  nomine  Patris . .  .  verum  perficiatur  sacramentum, 
quoniam  .  .  .  si  exprimitur  actus,  qui  per  ipsum  exercetur  ministrum, 
cum  Sanctae  Trinitatis  invocatione,  perficitur  sacramentum»  {Denz. 
n.  696).  Concilium  tridenti^ium  sess.  7,  can.  i  de  sacram.  definit  bap- 
tismum  esse  vere  et  proprie  novae  legis  sacramentum,  a  lesu  Christo 
institutum.  Can.  2  de  bapt. :  «S.  q.  d.  aquam  veram  et  naturalem  non 
esse  de  necessitate  baptismi,  atque  ideo  verba  illa  Domini  nostri  lesu 
Christi:  Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  Sancto  (lo  3,  5) 
ad  metaphoram  retorserit,  A.  S.»  Can.  4:  «S.  q.  d.  baptismum,  qui 
etiam  datur  ab  haereticis  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti, 
cum  intentione  faciendi,  quod  facit  ecclesia,  non  esse  verum  baptis- 
mum,  A.  S.»   {Denz.  n.  844  858  860). 

59«  Ohi.  I.  In  S.  Scriptura  dicitur  baptismus  conferri  in  nomine  lesu  (Act 
2,  38;  8,  12  16;  10,  48).  Atqui  si  baptismus  conferri  potest  in  nomine 
lesu,  non  requiritur,  ut  conferatur  in  nomine  SS.  Trinitatis.  Ergo  falsa  est 
haec  pars  thesis. 

JResp.  Dist.  mai. :  Dicitur  baptismus  ita  conferri  in  nomine  lesu ,  ut 
haec  forma  adhibeatur :  ego  te  baptizo  in  nomine  lesu,  neg.  mai. ;  ut  sensus 
sit  conferri  baptismum  a  lesu  institutum  et  eius  auctoritate  vahdum,  conc.  mai. 
Dist.  7nin. :  Non  requiritur,  ut  baptismus  in  nomine  SS.  Trinitatis  conferatur, 
si  sufficit  in  forma  pronuntiare  nomen  lesu,  conc.  min.;  si  in  nomine  lesu 
confertur,  quatenus  a  lesu  institutionem  et  valorem  habet,  neg.  min.  Et  neg. 
conseq. 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  4 


CQ  Tract.  II.     De  baptismo,     Prop.  VII. 

Saepe  «in  nomine  alicuius»  non  significat  pronuntiando  nomen  alicuius 
(Mt  lo,  41  sq;  18,  5  20;  24,  5  etc).  Ergo  neque  locis  supra  citatis  neces- 
sario  habet  hanc  significationem.  Immo  haec  significatio  constanti  praxi  et 
doctrina  ecclesiae  excluditur,  ut  iam  vidimus.  Quamvis  traditione  tam  clare 
postuletur  forma  trinitaria,  tamen  dicitur  baptismus  conferri  in  nomine  lesu, 
ut  e.  g.  in  «Doctrina  duodecim  apostolorum»  (9,  5),  ab  Innocentio  I  (Denz. 
n.  94 ;  cf.  n.  97),  aliis.    Ergo  «in  nomine  lesu»  non  significat  formam  baptismi. 

60.  Ohi.  II.  S.  Amhrosius  ait:  «Plenum  est  [baptismaj,  si  Patrem  et  Filium 
et  Spiritum  Sanctum  fatearis.  Si  unum  neges,  totum  subrues.  Et  quemad- 
modum  si  unum  in  sermone  comprehendas,  aut  Patrem  aut  Filium  aut  Spiri- 
tum,  fide  autem  nec  Patrem  nec  FiUum  nec  Spiritum  Sanctum  abneges,  plenum 
est  fidei  sacramentum,  ita  quamvis  et  Patrem  et  Filium  et  Spiritum  Sanctum 
dicas  et  aut  Patris  aut  Filii  aut  Spiritus  Sancti  minuas  potestatem ,  vacuum 
est  omne  mysterium»  (De  Spiritu  Sancto  1.  i,  c.  3,  n.  42).  Ergo  secundum 
S.  Ambrosium  sufficit  baptisma  in  nomine  lesu  collatum. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam :  Nihil  enim  in  toto 
contextu  dicit  de  baptismo  collato  subhacforma:  «ego  te  baptizo  in  nomine 
lesu».  Interpretare  verba  secundum  sensum  obvium  de  fide  suscipientis  sa- 
cramentum,  omnia  sunt  clara  et  vera.  SciHcet  ut  quis  iustificetur  per  bap- 
tismum,  requiritur  recta  fides  Trinitatis.  Hanc  potest  quis  habere,  etsi  unam 
tantum  personam  nominat;  et  potest  ea  carere,  etsi  omnes  tres  personas 
nominat,  sed  eas  dicit  inaequales,  ut  ariani.  —  Si  vero  verba  expHcas  de 
actione  ministri,  non  solum  doctrina  est  obscura  sed  inaudita.  Sic  enim 
diceret  posse  baptismum  vafide  conferri  pronuntiato  nomine  unius  personae 
sive  Patris  sive  Filii  sive  Spiritus  Sancti ;  si  vero  minister  non  habeat  rectam 
sententiam  de  Trinitate,  nihil  effici,  etsi  minister  baptizet  in  nomine  Patris 
et  FiUi  et  Spiritus  Sancti.  Haec  autem  est  doctrina  manifeste  falsa,  quam 
non  licet  subicere  verbis  Ambrosii,  si  aUa  magis  obvia  et  vera  significatio 
verbis  subici  potest.  S.  Ambrosius  diserte  docet:  «Nisi  baptizatus  fuerit  [cate- 
chumenus]  in  nomine  Patris  et  FiHi  et  Spiritus  Sancti,  remissionem  non 
potest  accipere  peccatorum  nec  spirituaHs  gratiae  munus  haurire»  (De  myst. 
c.  4,  n.  20).     Cf.  M  FL  16,  713  nota. 

61.  Obi.  III.  Nicolaus  I,  interrogatus  a  bulgaris,  num  valeret  baptismus 
coHatus  a  iudaeo,  respondit:  «A  quodam  iudaeo,  nescitis,  utrum  christiano 
an  pagano,  multos  in  patria  vestra  baptizatos  asseritis ,  et  quid  de  his  sit 
agendum,  consuHtis.  Hi  profecto  si  in  nomine  Sanctae  Trinitatis  vel  tantum 
in  nomine  Christi,  sicut  in  Actibus  apostolorum  legimus,  baptizati  sunt  (unum 
quippe  idemque  est,  ut  Sanctus  exponit  Ambrosius),  constat  eos  non  esse 
denuo  baptizandos»  [Denz.  n.  335).  Ergo  summus  pontifex  docet  baptismum 
in  solo  nomine  lesu  coHatum  esse  vaHdum. 

Resp.  Conc.  antec.  Dist.  conseq. :  Docet  baptismum  esse  vaHdum,  si  in 
forma  pronuntietur  solum  nomen  lesu ,  neg.  conseq. ;  docet  baptismum  esse 
vaHdum,  si  minister  habeat  intentionem  baptizandi  in  nomine  SS.  Trinitatis 
vel  in  nomine  Christi,  conc.  conseq.  Summus  pontifex  interrogatus  erat  non 
de  forma  sed  de  ministro  baptismi,  et  ad  quaestionem  respondet  valorem 
baptismi  pendere  ex  ministri  intentione.  Propterea  statim  post  verba  citata 
pergit:   «Primum  utrum  christianus  an  paganus  ipse  [qui  erat  natione]  iudaeus 


Tract.   II.    De  baptismo.    Prop.  VII.    Schol,  ti 

exstiterit,  vel  si  postmodum  fuerit  factus  christianus,  investigandum  est.»  Nam 
si  christianus  fuit,  habuit  intentionem  baptizandi.  Sed  etiamsi,  haec  addit 
ipse  pontifex,  rectam  fidem  non  habuit,  potuit  tamen  valide  baptizare,  quia, 
ut  ait  S.  Augustinus,  baptismus  verbis  evangelicis  consecratur.  His  igitur  satis 
indicatur  illud  incisum  «vel  tantum  Christi»  non  referri  ad  formam  baptismi. 
Ceterum  illud  responsum  non  est  definitio  ex  cathedra;  ergo  potuit  in  eo 
absolute  pontifex  errare,  quod  tamen  supponendum  non  est,  quamdiu  aUus 
verus  sensus  verborum  possibifis  est. 

62.  Obi.  IV.  Multi  theologi  docuerunt  baptismum  valere,  si  in  forma  solum 
nomen  lesu  pronuntietur.  Ergo  doctrina  de  necessitate  explicitae  invocatio- 
nis  SS.  Trinitatis  saltem  non  est  certa. 

Resp.  Dist.  antec. :  Multi  theologi  docuerunt  etiam  post  tempora  apo- 
stolorum  baptismum  in  solo  nomine  lesu  collatum  esse  vahdum,  neg.  antec. 
Hoc  enim  paucissimi  tantum  docuerunt,  ut  Lombardus  (4,  dist.  3,  n.  5);  et  est 
sententia  certe  falsa.  OHm  multi  docuerunt  apostolos  ex  divina  dispensatione 
baptizasse  in  solo  nomine  lesu,  ut  huic  nomini  apud  iudaeos  reverentiam 
conciHarent,  sed  postea  hoc  privilegium  cessasse,  conc.  antec.  Ita  S.  Thomas 
(3,  q.  66,  a.  6),  Scotus  (In  4,  dist.  3,  q.  2)  et  eorum  discipuU  multi.  Sed  etiam 
haec  sententia  obsolevit,  non  tamen  meretur  uUam  censuram.  Bellarminus 
de  ea  ait:  «Praecipuum  fundamentum  .  .  .  est  ipsius  Ambrosii  auctoritas; 
quare  si  forte  Ambrosius  non  illud  voluerit  dicere,  quod  eius  verba  sonare 
videntur,  ruit  fundamentum  praecipuum  ilHus  opinionis»  (De  bapt.  c.  3).  lam 
vidimus  Ambrosium  illud  noluisse  dicere ;  et  si  voluisset  dicere,  eius  auctori- 
tas  non  staret  contra  omnes  iHos  Patres,  qui  diserte  dicunt  apostolos  non 
baptizasse  in  solo  nomine  lesu.  Ita  e.  g.  S.  Cyprianus  (Ep.  73,  n.  17  sq; 
ed.  Hartel)^  S.  Fulgentius  (Contra  Fabian.  fragm.  37),  S.  Augustinus  (Contra 
Maximin.  1.  2,  c.  17,  n.  i),  S.  loannes  Chrysost.  (In  2  Cor.  hom.  30)  etc.  Ergo 
etiam  considerata  auctoritate  Patrum  illa  veterum  theologorum  sententia  non 
est  probabiHs. 

Schol.     De  adhibenda  aqua  benedicta  in  baptismo  sollemni. 

63.  Secundum  legem  ecclesiasticam  in  baptismo  jSollemni  adhibenda 
est  aqua  ad  hunc  finem  benedicta.  Ritum  benedicendi  aquam  bap- 
tismalem  esse  antiquum  patet  tum  ex  usu  communi  ecclesiae  occi- 
dentaHs  et  orientalis  tum  ex  testimonio  vS".  Basilii  (De  Spiritu  Sancto 
c.   27)  et  aliorum  Patrum. 

Touttee  in  editione  operum  S.  Cyrilli  Hieros.  (nota  in  Catech.  3, 
n.  3)  putat  plures  Patres  censuisse  hanc  benedictionem  esse  essen- 
tialem  et  ex  ea  baptismum  habere  vim  sanctificandi.  Attamen  tam 
erronea  sententia  non  est  attribuenda  Patribus,  nisi  eorum  verba  id 
exigunt.  Atqui  non  exigunt.  Ita  S.  Basilius  loco  citato  solum  te- 
statur  usum  benedicendi  aquam,  et  aho  loco  (c.  15)  dicit:  «Si  qua  est 
gratia  in  baptismo,  non  est  ex  ipsius  aquae  natura  sed  ex  Spiritus 
praesentia.»  S.  Cyrillus  Hieros.  1.  c.  ait:  «Aqua  simplex  Spiritus 
Sancti  et  Christi  et  Patris  invocationem  percipiens,  vim  sanctitatis  ac- 
quirit.»    Quae  verba  sensu  obvio  de  forma  baptismi  intelleguntur.    Si- 

4* 


C2  Tract.  II.     De  baptismo.     Prop.  VIIT. 

militer  alii  Patres  loquuntur  aut  de  verbis  formae  aut  de  toto  com- 
plexu  rituum  baptismi.  Sciebant  autem  ex  Scriptura  (Act  8,  36)  et 
ex  veteribus  scriptoribus  ecclesiasticis  (supra  n.  57)  olim  homines  bap- 
tizatos  esse  in  fluminibus  vel  alia  aqua  non  consecrata.  Tertullianits : 
«Nulla  distinctio  est,  mari  quis  an  stagno,  flumine  an  fonte,  lacu  an 
alveo  diluatur»   (De  bapt.  c.  4). 

Catechismus  Rom.  ait:  «Monere  oportebit,  ne  forte  fideles  in  er- 
rorem  inducantur,  ut  existiment,  quod  vulgo  dici  solitum  est,  aquam 
ipsam,  quae  ad  conficiendum  baptismum  in  fonte  asservatur,  sacra- 
mentum  esse;  tunc  enim  sacramentum  baptismi  dicendum  est,  cum 
aqua  ad  abluendum  aliquem  additis  verbis,  quae  a  Domino  instituta 
sunt,  reipsa  utimur»  (Pars  II,  c.  2,  n.  6).  Excepta  eucharistia  omnia 
sacramenta  consistunt  in  actione  transeunte,  non  in  re  permanente. 

Prop.  VIII.  Effectus  baptismi  est  regeneratio  spiritualis  et 
insertio  hominis  ut  vivi  membri  in  corpus  Christi  mysticum  cum 
perfecta  remissione  totius  reatus  culpae  et  poenae. 

64.  Sisd.  qua.est,  Cum  iam  probaverimus  baptismo  infundi  gra- 
tiam  sanctificantem  et  characterem  (supra  n.  13  sqq  23  sqq),  hic  ex- 
ponendus  est  speciaUs  effectus,  qui  baptismo  ut  baptismo  convenit. 
Hic  effectus  est  regeneratio  spiritualis  et  insertio  in  corpus  Cliristi 
mysticum  (cf.  I,  n.  253).  Sicut  enim  per  naturalem  generationem 
homo  fit  membrum  familiae  Adami  et  contrahit  peccatum  originale 
(cf.  II,  343  sqq  349  sqq),  ita  per  supernaturalem  regenerationem  fit 
membrum  corporis  mystici  Christi  et  particeps  meritorum  eius.  Haeresi- 
archae  saecuH  XVI  docebant  baptismo  hominem  non  intrinsecus  iusti- 
ficari,  sed  solum  extrinsecus  ei  imputari  merita  Christi,  ita  tamen  ut 
nullum  subsequens  peccatum  possit  ei  nocere,  quamdiu  fidem  servet 
(cf  Bellarm.,  De  bapt.  c.  13  sq).  Uterque  error  damnatus  est  a  con- 
cilio  tridentino  {Denz.   n.   821   837  863).     Thesis  est  de  fide. 

65.  Arg,  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Baptismum  esse  regenerationem  spiritualem  Christus  ipse  docuit 
(lo  3,  5  sqq).  Apostolus  ait:  Deus  «secundum  misericordiam  suam 
salvos  nos  fecit  per  lavacrum  regenerationis  et  renovationis  Spiritus 
Sancti  .  .  .  ut  iustificati  gratia  ipsius  heredes  simus  secundum  spem 
vitae  aeternae»  (Tit  3,  5  sqq).  Hoc  autem  ita  fit,  ut  in  baptismo 
moraUter  unum  efficiamur  cum  Christo,  cum  eo  morientes  peccato  et 
resurgentes  ad  novam  vitam.  «In  unum  corpus  baptizati  sumus.  .  .  . 
Vos  autem  estis  corpus  Christi  et  membra  de  membro»  (i  Cor  12,  13  27). 
«Quicumque  enim  baptizati  estis,  Christum  induistis»  (Gal  3,  27).  «An 
ignoratis,  quia  quicumque  baptizati  sumus  in  Christo  lesu,  in  morte 
ipsius  baptizati  sumus.?  Consepulti  enim  sumus  cum  iUo  per  baptis- 
mum  in  mortem,    ut    quomodo  Christus   resurrexit  a  mortuis  per  glo- 


Tract.  IL     De  baptismo.     Prop.  VIII.  ^^ 

riam  Patris,  ita  et  nos  in  novitate  vitae  ambulemus.  Si  enim  com- 
plantati  facti  sumus  similitudini  mortis  eius,  simul  et  resurrectionis 
erimus,  hoc  scientes,  quia  vetus  homo  noster  simul  crucifixus  est,  ut 
destruatur  corpus  peccati,  et  ultra  non  serviamus  peccato.  Qui  enim 
mortuus  est,  iustificatus  est  a  peccato.  Si  autem  mortui  sumus  cum 
Christo,  credimus,  quia  simul  etiam  vivemus  cum  Christo»  (Rom  6,  3  sqq). 
«Nihil  ergo  nunc  damnationis  est  iis,  qui  sunt  in  Christo  lesu»  (Rom 
8,  i).  Nam  Christus  sanctificavit  ecclesiam,  «mundans  lavacro  aquae 
in  verbo  vitae,  ut  exhiberet  ipse  sibi  gloriosam  ecclesiam,  non  haben- 
tem  maculam  aut  rugam  aut  aliquid  huiusmodi,  sed  ut  sit  sancta  et 
immaculata»  (Eph  5,  26  sq).  «Si  qua  ergo  in  Christo  nova  creatura, 
vetera  transierunt,  ecce  facta  sunt  omnia  nova»   (2   Cor  5,    17). 

66.     Arg.  2.     Ex  traditione. 

SS.  Patres  saepe  in  catechesibus  ad  catechumenos  vel  neophytos 
praedicant  eximios  baptismi  effectus.  Pauca  breviora  dicta  audiamus. 
6^.  Basilius:  «Baptismus  captivis  est  redemptionis  pretium,  debitorum 
condonatio,  mors  peccati,  regeneratio  animae,  indumentum  lucidum, 
sigillum,  quod  nullo  conatu  frangi  potest,  vehiculum  ad  caelum,  regni 
conciliator,  adoptionis  donum»  (Hom.  13  in  s.  bapt.  n.  5).  »S.  loannes 
Chrysost.  de  eo,  qui  baptizatur,  ait:  «Etsi  humana  omni  nequitia  plenus 
sit,  si  in  piscinam  aquarum  incidat,  solaribus  radiis  purior  ex  divinis 
fluentis  ascendit.  .  .  .  At,  inquies,  si  peccata  nobis  omnia  lavacrum 
remittit,  cur  non  lavacrum  purgationis,  sed  lavacrum  regenerationis 
vocatur?  Quia  non  solum  peccata  remittit  neque  solum  delicta  purgat, 
sed  ita  id  praestat,  ac  si  denuo  generati  essemus.  Etenim  nos  denuo 
creat  et  format,  non  ex  terra  rursum  effingens  sed  ex  ah'o  elemento, 
aquarum  sciUcet  natura  creans  .  .  .  contrito  vetere  homine,  novo  autem 
splendidiore,  quam  vetus  erat,  condito»  (Ad  illuminandos  catech.  i, 
n,  3).  Et  in  Gal  3,  28:  «Quo  clarius  intimam  nostram  cum  Christo 
unionem  manifestet,  cum  dixisset:  ,Christum  induistis',  ne  hoc  quidem 
contentus  est,  sed  ultra  progreditur:  ,Omnes  unus  estis  in  Christo', 
i.  e.  eandem  formam  eundemque  typum  habetis  cum  Christo.  Quid 
his  verbis  potest  esse  magis  stupendum  aut  verendum?  Qui  prius 
erat  ethnicus  vel  servus,  nunc  formam  habet  non  angeH  aut  archan- 
geU  sed  Domini  universorum,  ipsum  Christum  in  se  exhibens.»  Si- 
miUter  ^S.  Cyrill.  Hieros.  (Catech.  21,  n.  i).  S.  Atigusiinus :  «Quos- 
cumque  legimus  in  corpore  Christi,  quod  est  ecclesia,  pertinere  ad 
regnum  caelorum,  non  nisi  baptizatos  inteUegere  debemus»  (Ep.  265, 
n.  4;  cf.  De  pecc.  mer.  et  rem.  c.  26,  n.  39).  Baptismatis  munus 
«contra  originale  peccatum  donatum  est,  ut  quod  generatione  attrac- 
tum  est,  regeneratione  detrahatur;  et  tamen  activa  quoque  peccata, 
quaecumque  corde,  ore,  opere  commissa  invenerit,  toUit  .  .  .  unde  in- 
cipit  hominis  renovatio,  in  qua  solvitur  omnis  reatus,  et  ingeneratus 
et  additus»   (Enchir.   c.   64).     Cf.   5.    Thomas  3,  q.  69. 


CA  Tract.  II.     De  baptismo.     Prop.  VIII. 

67.  A.rg,  J.     Ex  definitionibus  ecclesiae. 

Concilium  milevitanum  II  can.  2  definit  baptismum  esse  lava- 
crum  regenerationis  et  remissionis  peccatorum  {Denz.  n,  102).  Inno- 
centius  I:  Christus  «per  novae  regenerationis  purificationem  omne 
praeteritum  vitium  sui  baptismatis  lavacro  purgavit»  {Denz.  n.  130). 
Eugenius  IV:  «Baptisma  vitae  spiritualis  ianua  est;  per  ipsum  enim 
membra  Christi  ac  de  corpore  efficimur  ecclesiae.  .  .  .  Huius  sacramenti 
effectus  est  remissio  omnis  culpae  originalis  et  actualis.  .  .  .  Propterea 
baptizatis  nulla  pro  peccatis  praeteritis  iniungenda  est  satisfactio,  sed 
morientes,  antequam  culpam  aUquam  committant,  statim  ad  regnum 
caelorum  et  Dei  visionem  perveniunt»  {Denz.  n.  696).  Concilium 
tridentinum  sess.  5,  can.  5:  «Si  quis  per  lesu  Christi  Domini  nostri 
gratiam,  quae  in  baptismate  confertur,  reatum  originalis  peccati  re- 
mitti  negat,  aut  etiam  asserit  non  tolli  totum  id,  quod  veram  et  pro- 
priam  peccati  rationem  habet,  sed  ilkid  dicit  tantum  radi  aut  non  im- 
putari,  A.  S.  In  renatis  enim  nihil  odit  Deus,  quia  nihil  est  dam- 
nationis  iis,  qui  vere  consepulti  sunt  cum  Christo  per  baptisma  in 
mortem ,  qui  .  .  .  innocentes,  immaculati,  puri,  innoxii  ac  Deo  di- 
lecti  eftecti  sunt,  heredes  quidem  Dei,  coheredes  autem  Christi,  ita 
ut  nihil  prorsus  eos  ab  ingressu  caeli  remoretur.»  Addit  concupi- 
scentiam,  quae  remaneat  ad  agonem,  non  esse  vere  et  proprie  dictum 
peccatum.  Sess.  6,  c.  7  :  «Baptismo  redditur  per  Christum  stola  prima 
pro  illa,  quam  Adam  perdidit.»  Sess.  14,  c.  2:  «Per  baptismum  enim 
Christum  induentes,  nova  prorsus  in  illo  efficimur  creatura,  plenam  et 
integram  peccatorum  omnium  remissionem  consequentes.»  Ibidem 
docetur  ecclesiam  in  neminem  iudicium  exercere,  «qui  non  prius  per 
baptismi  ianuam  in  eam  fuerit  ingressus»   {Denz.  n.   792  800  895). 

68.  Ohi.  I.  Si  homo  regeneratione  et  iustificatione  fit  membrum  Christi, 
postea  perdita  peccato  gratia,  non  iam  est  membrum  corporis  Christi  mystici. 
Atqui  hoc  est  contra  doctrinam  ecclesiae,  quae  damnavit  errorem  dicentium 
peccatores  non  esse  membra  ecclesiae  (cf.  I,  n.  231,  5).  Ergo  non  regenera- 
tione  inseritur  homo  in  corpus  Christi  mysticum. 

Resp.  Dist.  mai.:  Homo  peccans  cessat  esse  membrum  Christi  vivum, 
conc.  mai.;  cessat  esse  membrum  Christi  omni  modo,  neg.  mai.  Dist.  min. : 
Est  contra  doctrinam  ecclesiae  dicere  peccatorem  non  iam  esse  membrum 
Christi  vivum,  neg.  min.  Est  contra  doctrinam  ecclesiae  dicere  peccatorem 
cessasse  esse  membrum  Christi  omni  modo,  conc.  min.  Et  neg.  conseq.  Thesi 
enim  statuitur,  quae  sit  efficacia  baptismo  ex  se  propria.  Baptismus  autem, 
quantum  est  ex  se,  efficit  hominem  vivum  membrum  Christi;  nam  ad  hoc 
est  a  Christo  institutus.  Nihilominus  ratione  prius  homo  baptismo  fit  mem- 
brum  ecclesiae,  in  quantum  haec  est  visibiHs  societas,  et  capax  fit  ad  valide 
suscipienda  sacramenta;  et  signaculum  huius  participationis  imprimitur  ei 
character.  Hunc  igitur  characterem  retinet,  etiamsi  ut  «desertor  vagatur» 
(supra  n.  23),  i.  e.  characterem  retinet  non  solus  peccator,  sed  etiam  is,  qui 
ab   ecclesia   defecit   vel   excommunicatus   est;    et   vi   characteris  manet  sub- 


Tract.  II.     De  baptismo,    Prop.  IX.  C  C 

iectus  potestati  ecclesiasticae,  et  potest  valide  suscipere  sacramenta  (cf.  I, 
n.  ^ooa). 

69.  Obi.  II.  Si  baptismo  homines  tam  perfecte  participes  fiunt  fructus  meri- 
torum  Christi,  ut  fiant  plane  nova  creatura,  effectus  baptismi  est  in  omnibus 
aequah"s.  Atqui  non  est  in  omnibus  aequahs,  ut  docet  concilium  tridentinum 
sess.  6,  c.  7  {Denz.  n.  799).    Ergo  non  tam  perfecta  renovatio  per  baptismum  fit. 

Resp.  Dist.  mai. :  Effectus  baptismi  est  aequahs  in  iis ,  qui  habent 
aequalem  dispositionem,  vel  nuha  indigent  dispositione,  ut  infantes,  conc.  mai. ; 
in  iis,  qui  habent  inaequalem  dispositionem,  neg.  mai.  Dist.  min. :  Effectus 
baptismi  non  est  aequahs  in  iis,  qui  sunt  aequahter  dispositi,  neg.  min. ;  in 
iis,  qui  sunt  inaequahter  dispositi,  conc.  min.    Et  neg.  conseq. 

Quod  attinet  characterem,  hic  omnibus  aequahter  imprimitur.  Quod 
autem  attinet  remissionem  peccatorum  et  gratiae  infusionem ,  requiritur  in 
aduUis  dispositio  (supra  n.  17).  Si  quis  adultus  non  commisit  uUa  peccata 
personaha,  non  requiritur  aha  dispositio  nisi  fides  et  voluntas  suscipiendi 
baptismum ;  nam  de  peccato  originah  neque  debet  neque  potest  agere  paeni- 
tentiam.  Si  quis  commisit  sola  peccata  veniaha,  potest  quidem  sine  paeni- 
tentia  vahde  et  fructuose  suscipere  baptismum ,  quia  peccata  veniaha  non 
impediunt  infusionem  gratiae;  sed  baptismus  non  prius  efficit  remissionem 
horum  peccatorum  veniahum,  quam  homo  ea  actu  salutari  retractavit;  hac 
autem  retractatione  posita  statim  vi  baptismi  peccata  quoad  culpam  et  poe- 
nam  perfecte  delentur.  Si  denique  homo  commisit  peccatum  grave,  de  quo 
non  dolet,  potest  quidem  vahde  suscipere  baptismum  sed  ihicite  tantum  et 
infructuose,  quia  adest  obex  gratiae  (supra  n.  i2a  53).  Tahs  homo  vocatur 
«fictus»,  quia  exterius  agit,  quasi  veht  iustificari,  cum  reapse  noht  a  peccato 
se  convertere.  Sed  recedente  fictione  per  paenitentiam,  baptismus  reviviscit, 
i.  e.  peccatum  perfecte  delet  et  gratiam  producit.  Denique  mensura  gratiae, 
quae  infunditur,  eo  maior  est,  quo  mehus  homo  cum  auxiho  Dei  se  prae- 
paravit.  Sub  hoc  respectu  effectus  baptismi  in  singuhs  fere  adultis,  qui 
baptizantur,  differt  (cf.  S.  Thomas  3,  q.  69,  a.  8  sqq). 

Aha  obiectio  de  concupiscentia  et  poenahtatibus ,  quae  remanent  in 
baptizatis,  soluta  est  II,  n.  361  (cf.  S.  Thomas  1.  c.  a.  3). 

Prop.  IX.  Baptismus  omnibus  hominibus  ad  salutem  est  ne- 
cessarius,  potest  tamen  sub  quibusdam  condicionibus  baptismo  fla- 
minis  et  baptismo  sanguinis  suppleri. 

70.  Sta.t,  qua.est,  a)  Baptismus  re  susceptus,  seu  baptismus  flu- 
minis,  omnibus  hominibus  necessarius  est  ad  salutem  necessitate  medii 
hypothetica  (cf.  I,  n.  247),  quia  Christus  hoc  medium  instituit.  Si  quis 
actu  baptismum  suscipere  nequit,  sed  eius  votum  seu  desiderium,  saltem 
imphcitum,  habet  cum  contritione  perfecta  de  peccatis  suis,  iustifica- 
tionem  consequitur,  non  tamen  characterem  accipit,  neque  semper  per- 
fectam  remissionem  omnis  culpae  et  poenae. 

Ideo  necessitas  baptismi  reahter  suscipiendi  est  hypothetica,  quia 
iustificatio  voto  baptismi  obtineri  potest.  In  eo  qui  sacramentum  actu 
non    suscipit,    ad    iustificationem    requiritur  actus    perfectae    caritatis 


c6  Tract.  II.     De  baptismo.    Prop.  IX. 

(cf.  Denz.  n.  898).  Hunc  autem  actum  in  hoc  ordine  salutis  nemo 
nondum  baptizatus  habere  potest,  nisi  vult  baptismum  suscipere,  quia 
qui  perfecte  Deum  amat,  vult  omnia,  quae  ex  voluntate  Dei  necessaria 
sunt  ad  salutem.  Actus  caritatis,  quatenus  includit  votum  seu  desi- 
derium  baptismi  vocatur  metaphoris  baptismus  flmninis,  i.  e.  spiritus 
(cf.  S,  Bonaventura,  In  4,  dist.  4,  pars  2,  a.  i,  q.  i),  quatenus  Spiritus 
Sanctus,  movens  hominem  ad  fidem  et  caritatem,  iustificationem  sine 
signo  sacramentali  producit. 

Caietanus  (In  3,  q.  68 ,  a.  2  et  11)  censuit  baptismum  flaminis 
secundum  legem  Dei  ordinariam  eatenus  ad  infantes  extendi,  quatenus 
hi  possent  voto  baptismi  ex  parte  parentum  salvari.  Quae  opinio, 
quia  conciliari  non  posse  videtur  cum  doctrina  ecclesiae,  ab  omnibus 
fere  theologis  ut  falsa  reicitur. 

b)  Sed  ad  infantes  quoque  extenditur  efficacia  baptismi  sanguinis 
seu  martyrii,  quia  ex  persuasione  ecclesiae  quicumque  martyrio  m.ori- 
untur,  sive  adulti  sive  parvuli,  statim  participes  fiunt  beatitudinis  cae- 
lestis.  Martyrium  est  perpessio  poenae  mortiferae,  ex  odio  fidei  vel 
virtutis  inflictae  et  patienter  toleratae.  In  adultis  martyrium  est  actus 
fortitudinis,  qui  a  caritate  vel  alia  virtute  imperari  potest.  Non  Hcet 
adultis  ratione  martyrii  praevisi  omittere  baptismum,  si  eum  recipere 
possunt;  sed  si  ante  baptismum  actu  susceptum  martyrium  subeunt, 
accipiunt  remissionem  omnis  culpae  et  poenae  et  gratiam  sanctificantem, 
non  tamen  characterem.  Ergo  martyres  nondum  baptizati,  si  eorum 
vita  miraculo  servatur,  baptizari  debent. 

c)  Necessitatem  baptismi  vel  omnino  vel  ex  parte  negarunt  pela- 
giani,  zwinghani,  calvinistae  (cf  Bellarmin.,  De  bapt.  c.  4),  multi  re- 
centes  protestantes.  Secundum  modernistas  communitas  christiana  ne- 
cessitatem  baptismi  induxit  {Denz.  n.  2042). 

71.  Prob.  pars  I.  Baptismus  o^nnibus  hominibus  necessarius  est 
necessitate  medii.  Nam  Christus  dixit:  «Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua 
et  Spiritu  Sancto,  non  potest  introire  in  regnum  Dei»  (lo  3,  5).  In- 
troire  in  regnum  Dei  est  fieri  heredem  gloriae  caelestis  (Mt  5,  20; 
7,  21;  18,  3.  Mc  9,  46.  I  Cor  6,  10  etc).  Ergo  qui  baptizatus 
non  est,  excluditur  a  beatitudine.  Ratio  est,  quia  omnes,  qui  ex  se- 
mine  Adami  nascuntur,  sunt  natura  fiUi  irae  (cf  II,  n.  335^);  atqui 
filii  irae  non  possunt  esse  in  beatitudine. 

Tertullianus :  «Praescribitur  nemini  sine  baptismo  competere  sa- 
lutem,  ex  illa  maxime  pronuntiatione  Domini,  qui  ait:  Nisi  natus  ex 
aqua  quis  erit,  non  habet  vitam  aeternam»  (De  bapt.  c.  12).  5.  Ba- 
silius:  «Dominum  ipsum  audivisti :  Amen,  amen,  dico  vobis,  nisi  quis... 
Tu  nisi  per  aquam  transieris,  ab  amara  diaboli  tyrannide  non  separa- 
beris»  (Hom.  in  s.  bapt.  n.  2).  S.  Augustinus:  «NoH  credere  nec  di- 
cere  nec  docere  infantes,  antequam  baptizentur,  morte  praeventos  per- 
venire  posse  ad  originaHum  indulgentiam  peccatorum,  si  vis  esse  cathoH- 


Tract.  II.     De  baptismo.    Prop.  IX.  cy 

cus»  (De  anima  et  eius  orig.  1.  3,  c.  9).  Anoitymus  De  vocatione  gen- 
tiiim  (2,  8):  «Neque  credi  fas  est  eos,  qui  regenerationis  non  adepti 
sunt  sacramentum,  ad  ullum  beatorum  pertinere  consortium.» 

Provocando  ad  lo  3,  5  necessitatem  baptismi  pro  adultis  et  par- 
vulis  docuerunt  concilimn  milevitanum  II  can.  2  {Denz.  n.  102),  con- 
cilium  fiorentinum  [Denz.  n.  696),  concilium  tridentinum,  quod  sess.  6, 
c.  4  ait:  Translatio  a  statu  peccati,  in  quo  homo  nascitur,  ad  statum 
gratiae  «post  evangelium  promulgatum  sine  lavacro  regenerationis  aut 
eius  voto  fieri  non  potest,  sicut  scriptum  est:  Nisi  quis  renatus  ...» 
Dein  sess.  7,  can.  5  de  bapt. :  «S.  q.  d.  baptismum  liberum  esse,  hoc 
est,  non  necessarium  ad  salutem ,  A.  S.»  {Denz.  n.  796  861).  Pro- 
mulgatio  evangelii,  de  qua  loquitur  concilium,  omnibus  fatentibus  iam 
diu  facta  est  toto  orbe  terrarum.  Quando  autem  primiUm  coeperit  esse 
sufficiens,  ut  sacramentum  naturae  vel  alia  similia  remedia  essent  ab- 
rogata,  non  potest  cum  certitudine  determinari  (cf.  Suarez,  De  legib. 
1.  10,  c.  4). 

Pelagius  volebat  parvulos  a  necessitate  baptismi  eximere.  De  qua 
opinione  Innoce^itius  I  scn^sit  ad  concilium  milevitanum:  «Illud  quod 
eos  [pelagianos]  vestra  fraternitas  asserit  praedicare,  parvulos  aeternae 
vitae  praemiis  etiam  sine  baptismatis  gratia  posse  donari,  perfatuum 
est»  {M  PL  20,  592).  Idem  ait  Gelasius  I ,  a  quo  Pelagii  sententia 
vocatur  «satis  impia,  satis  profana»   (Ep.  7;  M  PL  59,  37). 

Quam  ob  causam  etsi  tempora  sollemnis  baptismi  iam  in  vetere 
ecclesia  erant  sabbata  Paschatis  et  Pentecostes,  tamen,  ut  ait  5.  Leo  M.: 
Non  interdicitur  «Ucentia,  qua  in  baptismo  tribuendo  quolibet  tempore 
periclitantibus  subvenitur  .  .  .  ut  in  mortis  periculo,  in  obsidionis  dis- 
crimine,  in  persecutionis  angustiis,  in  timore  naufragii,  nullo  tempore 
hoc  verae  salutis  singulare  praesidium  cuiquam  denegemus»  (Ep.  16,  c.  5). 
Rituale  Rom.  (De  bapt.  parvul.)  monet,  ut  nati  infantes  quam  primum 
deferantur  ad  baptismum,  et  Eugeniiis  IV  omnino  improbat  usum^  bap- 
tismum  eorum  differendi  per  quadraginta  aut  octoginta  dies  {Denz. 
n.  712),  quia  in  illa  tenella  aetate  saepe  adest  periculum  mortis.  Ita- 
que  mos,  primis  saeculis  non  raro  vigens,  extra  periculum  mortis  difife- 
rendi  baptismum  usque  ad  annos  discretionis  vel  usque  ad  senectutem 
receptus  non  est  ab  ecclesia  sed  potius  damnatus,  ut  a  concilio  triden- 
tino  can.  de  bapt.  12  sqq  {Denz.  n.  868  sqq).  Ceterum  iam  SS.  Patres 
illam  consuetudinem  severe  reprehenderunt,  ut  S.  Basilius  i^om.  13 
ad  s.  bapt.)  et  6*.  Gregorius  Nyss.,  qui  contra  hunc  abusum  specialem 
orationem  habuit  {M  PG  46,  415). 

72.  Prob.  pa.rs  II.  Baptismus  aquae  suppleri  potest  baptismo  fia- 
minis.  Aliis  verbis:  Qui  eHcit  actum  caritatis  perfectae,  iustificatur, 
et  salutem  consequitur,  etsi  ante  baptismum  re  susceptum  moritur. 
Christus  enim  ait:  «Qui  diligit  me,  diUgetur  a  Patre  meo,  et  ego  di- 
hgam  eum,  et  manifestabo  ei  meipsum»   (lo  14,  21).     Quia  de  hac  re 


e3  Tract.  II.     De  baptismo.    Prop.  IX. 

recurret  sermo  in  tractatu  de  sacramento  poenitentiae,  pauca  hic  addere 
iuvat  de  voto  baptismi. 

vS.  Ambrosius  ad  consolandos  eos,  qui  dolebant  de  morte  prae- 
matura  Valentiniani  II,  catechumeni,  ait:  «Audio  vos  dolere,  quod  non 
acceperit  sacramenta  baptismatis.  Dicite  mihi,  quid  aliud  in  nobis  est 
nisi  voluntas,  nisi  petitio.^  Atqui  etiam  dudum  hoc  voti  habuit,  ut  et 
antequam  in  Italiam  venisset,  initiaretur,  et  proxime  baptizari  se  a  me 
velle  significavit,  et  ideo  prae  ceteris  causis  me  accersendum  putavit. 
Non  habet  ergo  gratiam,  quam  desideravit  .^  non  habet,  quam  poposcit.^ 
Certe  quia  poposcit,  accepit.  Et  unde  illud  est?  lustus,  quacumque 
morte  praeventus  fuerit,  anima  eius  in  requie  erit  (Sap  4,  7).  Solve 
igitur,  sancte  Pater,  munus  servo  tuo.  .  .  .  Qui  habet  spiritum  tuum, 
quomodo  non  habuit  gratiam  tuam?»  (De  obitu  Valent.  n.  51  sq.) 
Eandem  doctrinam  vS.  Augustmus  exponit  in  libro  quarto  De  bap- 
tismo  c.  24  sq,  ubi  inter  aha  dicit  «aliud  esse  sacramentum  baptismi, 
aliud  conversionem  cordis,  sed  salutem  hominis  ex  utroque  compleri; 
nec  si  unum  defuerit,  ideo  putare  debemus  consequens  esse,  ut  et 
alterum  desit  .  .  .  complente  Deo,  quod  non  ex  voluntate  defuisset» 
(c.  25).  De  hac  Ambrosii  et  Augustini  doctrina  ait  ^S.  Bernardus: 
«Ab  his  duabus  columnis  difficile  avellor  .  .  .  credens  et  ipse  sola  fide 
posse  hominem  salvari  cum  desiderio  percipiendi  sacramenti»  (Ep.  ']'] , 
n.  8).  vS.  Thomas:  «Potest  sacramentum  baptismi  aUcui  deesse  re  sed 
non  voto  .  .  .  et  talis  sine  baptismo  actuali  salutem  consequi  potest 
propter  desiderium  baptismi,  quod  processit  ex  fide  per  dilectionem 
operante,  per  quam  Deus  interius  hominem  sanctificat,  cuius  potentia 
sacramentis  visibiUbus  non  alligatur»  (3,  q.  6*^^  a.  2).  Similiter  ceteri 
theologi. 

Idem  docet  Innocentius  III  (Decret.  1.  3,  tit.  42,  c.  4;  tit.  42,  c.  3); 
item  concilium  tridentinum,  cuius  verba  iam  citavimus  (supra  n.  71). 
Contraria  doctrina  Baii  damnata  est  {Dens.  n.  1031    1033). 

73.  Prob.  pars  III.  Baptismus  aquae  suppleri  potest  baptismo  san- 
guinis,  quando  quis  in  vera  fide  pro  Christo  martyrium  tolerat.  Haec 
fuit  semper  persuasio  ecclesiae,  nixa  promissionibus  Christi  (Mt  10,  39. 
Lc  9,  24.   lo  12,  25).    Tertullianus:  «Est  quidem  nobis  etiam  secundum 

lavacrum,  unum  et  ipsum,  sanguinis  sciUcet Hic  est  baptismus,  qui 

lavacrum  et  non  acceptum  repraesentat  et  perditum  reddit»  (De  bapt. 
c.  16).  vS.  Cyprianus :  Sciant  catechumenos  martyres  «non  privari  bap- 
tismi  sacramento,  utpote  qui  baptizentur  gloriosissimo  et  maximo  san- 
guinis  baptismo»  (Ep.  73,  n.  21;  ed.  Hartel).  S.  Augustinus:  «Quicum- 
que  etiam  non  recepto  regenerationis  lavacro  pro  Christi  confessione 
moriuntur,  tantum  in  iis  valet  ad  dimittenda  peccata,  quantum  si  ab- 
luerentur  fonte  baptismatis»  (De  civ.  Dei  1.  13,  c.  7).  ^S.  Cyrillus  Hieros.: 
«Si  quis  baptisma  non  recipiat,  salutem  non  habet,  soHs  martyribus 
exceptis,    qui   etiam    sine    aqua  regnum    percipiunt»   (Catech.  3,  n.  10). 


Tract.  II.     De  baptismo.    Prop.  IX.  cg 

5.  loannes  Chrysost.:  «Sicut  ii,  qui  baptizantur,  aquis,  ita  qui  mar- 
tyrium  patiuntur,  abluuntur  proprio  sanguine»  (Hom.  in  mart.  Lucian.n.  2). 
Omnino  concors  est  de  hac  re  doctrina  Patrum,  qui  diserte  efferunt 
idem  valere  de  infantibus,  ut  videre  licet  in  homiliis  habitis  in  festo 
SS.  Innocentium.  5.  Leo  M.:  «Quos  rex  impius  eximit  mundo,  Christus 
inserit  caelo,  et  quibus  nondum  sanguinis  sui  impendit  redemptionem, 
iam  martyrii  tribuit  dignitatem»  (In  Epiph.  serm.  i ,  c.  3).  Ex  hoc 
festo  etiam  patet,  quis  sit  ecclesiae  sensus.  Innoce^itius  III  in  3  decret. 
tit.  41,  c.  6,  §  2  repetit  dictum  .S.  Augustini:  «Iniuria  est  pro  martyre 
orare,  cuius  nos  debemus  orationibus  commendari»  (Serm.  159,  c.  i; 
cf.  In  lo.  tract.  84).   Consentiunt  theologi,  ut  vS.  Thomas  (3,  q.  ^6^  a.  1 1  sq). 

74«  Ohi.  I.  Ueus  vult  omnes  homines  salvos  fieri.  Atqui  si  baptismus  ne- 
cessarius  est  necessitate  medii,  plurimi  homines  sine  sua  culpa  pereunt.  Ergo 
baptismus  non  est  necessarius  necessitate  medii. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Homines  adulti  sine  sua  culpa  pereunt, 
7teg.  min.,  quia  Deus  hominibus  bonae  voluntatis  dat  gratiam,  qua  se  salvare 
possint.  Infantes  pereunt,  subdist.  min. :  sine  culpa  personali,  conc.  min. ;  sine 
culpa  originali,  neg:  min.  Addendum  tamen  est  eos  sola  beatitudine  super- 
naturaU  et  indebita  privari,  non  bonis  naturahter  debitis  (cf.  II,  n.  363  sqq). 
Dist.  conseq. :  Baptismus  non  est  necessarius  necessitate  medii  absoluta,  conc. 
conseq. ;  necessitate  medii  hypothetica,  seu  vel  in  re  vel  in  voto,  neg.  conseq. 

75-  Obi.  II.  S.  Augustinus  ait:  « Quantumcumque  catechumenus  proficiat, 
adhuc  sarcinam  iniquitatis  suae  portat,  nisi  cum  venerit  ad  baptismum»  (In 
lo.  tract.  13,  n.  7).  Idem  aHi  Patres  dicunt.  Ergo  homo  non  iustificatur 
baptismo  flaminis. 

Resp.  Conc.  antec.  Dist.  conseq. :  Non  iustificatur  homo,  qui  ex  fide 
viva  habet  votum  baptismi,  neg.  conseq. ;  non  iustificatur  homo,  qui  putat  sibi 
baptismum  non  esse  necessarium,  cum  sine  illo  possit  bene  vivere,  conc. 
conseq.  De  tah  autem  catechumeno  loquitur  Augustinus.  Ait  enim :  Nisi  bap- 
tismus  esset  necessarius,  «iam  continenter  vivens  catechumenus,  contemneret 
coniugatum  et  diceret  se  meliorem,  quam  sit  ille  fidelis.  Ille  catechumenus 
diceret  in  corde  suo :  Quid  mihi  opus  est  accipere  baptismum ,  ut  et  hoc 
habeam,  quod  et  iste,  quo  iam  mehor  sum?»  (L.  c.  n.  6.)  Tahs  igitur  cate- 
chumenus  non  habet  votum  baptismi.  Sed  de  catechumeno  recte  disposito 
ait:  «Nec  ego  dubito  catechumenum  cathoHcum  divina  caritate  flagrantem 
haeretico  baptizato  anteponere ;  sed  etiam  in  ipsa  intus  cathoHca  bonum  cate- 
chumenum  malo  baptizato  anteponimus»  (De  bapt.  1.  4,  c.  21). 

76.  Ohi.  III.  S.  Thomas  de  martyrio  ait:  «Effusio  sanguinis  non  habet  ra- 
tionem  baptismi  sine  caritate»  (3,  q.  66,  a.  12  ad  2).  Atqui  caritas  per  se 
iustificat.  Ergo  baptismus  sanguinis  non  habet  aham  efficaciam  atque  bap- 
tismus  flaminis. 

Resp.  Dist.  mai. :  Martyrium  non  habet  efficaciam  nisi  ex  actu  caritatis 
ehcito,  neg.  mai. ;  non  iustificat  sine  caritate  habituafi  sive  antecedente  sive 
in  ipso  martyrio  infusa,  conc.  mai.  Dist.  min. :  Caritas,  quae  per  se  iustificat, 
necessario  antecedenter  adest  et  tribuit  martyrio  totum  suum  valorem,    neg. 


^O  Tract.  II.    De  baptismo.     Prop.  IX.    Schol.  i. 

min.  Caritas  habitualis,  nisi  adest,  confertur  per  martyrium,  quod  praeterea 
delet  omnem  culpam  et  poenam,  conc.  min.    Et  neg.  conseq. 

Martyrii  efficaciam  non  esse  unice  ex  actu  caritatis  vel  aliarum  virtutum 
repetendam,  iam  inde  efficitur,  quod  eo  etiam  pueri  iustificantur.  Hoc  argu- 
mento  ipse  S.  Thomas  ostendit  martyrium  non  habere  efficaciam  ex  opere 
operantis  tantum,  sed  ex  obiectiva  imitatione  passionis  Christi;  «et  ideo  pueri, 
quamvis  Hberum  arbitrium  non  habeant,  si  occidantur  pro  Christo,  in  suo 
sanguine  baptizati  salvantur»  (In  4,  dist.  3,  q.  3,  a.  3,  sol.  3  ad  i;  cf.  2,  2, 
q.  124,  a.  I  ad  i).  Adultus  utique,  qui  non  retractavit  peccatum  mortale  a 
se  commissum,  non  potest  fieri  martyr,  quia  is  non  potest  pro  Deo  mori, 
qui  voluntate  est  a  Deo  aversus.  Similiter  si  quis  haberet  actualem  com- 
placentiam  peccati  veniaUs,  martyrium  non  posset  in  eo  integram  efficaciam 
habere,  antequam  homo  voluntatem  mutasset,  quod  fieret  statim  post  mortem. 
Sic  etiam  baptismus  aquae  non  delet  culpam  venialem,  quamdiu  homo  in 
ea  habet  complacentiam.  S.  T/iomas :  «Passio  pro  Christo  suscepta  obtinet 
vim  baptismi ;  et  ideo  purgat  ab  omni  culpa  et  veniaH  et  mortah,  nisi  actua- 
liter  voluntatem  peccato  invenerit  inhaerentem»  (3,  q.  87,  a.  i  ad  2).  Suf- 
ficit  autem  tam  in  martyrio  quam  in  baptismo  attritio  de  peccatis  commissis. 
AHa  omnino  quaestio  est,  num  adultus  aHunde  obHgetur  ad  actum  caritatis 
ante  mortem  eHciendum,  quae  non  est  quaestio  de  efficacia  martyrii.  Ce- 
terum  non  inteUegitur,  quomodo  possit  homo  deUberate  dare  vitam  suam  pro 
Deo,  quin  simul  amet  Deum  super  omnia,  cum  Christus  ipse  dicat  summum 
dilectionis  signum  esse  ponere  animam  pro  amico  (lo  15,  13). 

Schol.  I.     De  ministro  baptismi. 

77.  Praeter  ea,  quae  supra  (n.  39  sqq)  dicta  sunt  de  ministro  sacra- 
mentorum,  pauca  hic  dicenda  restant.  Imprimis  ne^no  potest  se  ipsum 
baptizai'e,  ut  constat  ex  declaratione  Innocentii  III  {Dejtz.  n.  413).  In 
casu  necessitatis  quivis  homo,  qui  adhibet  debito  modo  formam  et 
materiam  et  habet  intentionem  baptizandi,  vaUde  et  Hcite  baptizat.  lam 
SS.  Patres  efferunt  etiam  laicos  Hcite  baptizare  posse,  si  necessitas  id 
exigat.  Ita  Tertullianus  (De  bapt.  c.  17),  ^.  Hieronymus  (Dial.  adv. 
lucifer.  n.  9),  5.  Augustinus  (Contra  ep.  Parm.  1.  2,  c.  13,  n.  29),  aUi. 
Dubitabant  nonnihil  de  infideHbus  baptizantibus.  Sed  postea  omnis 
dubitatio  sublata  est.  Concilium  lateranejise  IV  docet:  Sacramentum 
baptismi,  «in  forrria  ecclesiae  a  quocumque  rite  coUatum  proficit  ad 
salutem»  [Denz.  n.  430).  Eugenius  IV:  «In  causa  necessitatis  non 
solum  sacerdos  vel  diaconus  sed  etiam  laicus  vel  muUer,  immo  etiam 
paganus  et  haereticus  baptizare  potest,  dummodo  formam  servet  ec- 
clesiae  et  facere  intendat,  quod  facit  ecclesia»  {Denz.  n.  696).  Cf.  .S.  Tho- 
mas  3,  q.  67,  a.  3  sqq. 

Minister  baptismi  sollemnis  est  episcopus  vel  parochus  intra  Umites 
suae  dioecesis  vel  paroeciae,  aUus  solurn  ex  eorum  delegatione.  Patres 
inculcant  baptizare  per  se  esse  episcopi,  dein  sacerdotis  vel  diaconi 
cum  episcopi  Ucentia.  Ita  Tertullianus  (supra  n.  6).  Generatim  officium 
baptizandi  postea  committebatur  sacerdotibus  (cf.  Denz.  n.  98),  per  ex- 
ceptionem   etiam   diaconis  (cf.  S.  Thomas  1.  c.  a.  i  sq).     Eugenius  IV 


Tract.  II.    De  baptismo.    Prop.  IX.    Schol.   2.  61 

1.  c.  ait:  «Minister  huius  sacramenti  est  sacerdos,  cui  ex  officio  com- 
petit  baptizare.»  Hodierna  lex  ecclesiastica  ita  proponitur  in  Rituali 
Rom.  (De  ministro  bapt.) :  «Legitimus  quidem  minister  baptismi  est 
parochus  vel  alius  sacerdos  a  parocho  vel  ab  ordinario  loci  delegatus. 
Sed  quoties  infans  aut  adultus  versatur  in  vitae  periculo,  potest  sine 
sollemnitate  a  quocumque  baptizari  in  qualibet  Ungua,  sive  clerico  sive 
laico,  etiam  excommunicato,  sive  fideli  sive  infideli,  sive  catholico  sive 
haeretico,  sive  viro  sive  femina,  servata  tamen  forma  et  intentione  ec- 
clesiae.  Sed  si  adest  sacerdos,  diacono  praeferatur,  diaconus  sub- 
diacono,  clericus  laico,  vir  feminae,  nisi  pudoris  gratia  deceat  feminam 
potius  quam  virum  baptizare  infantem  non  omnino  editum,  vel  nisi 
melius  femina  sciret  formam  et  modum  baptizandi.  Pater  aut  mater 
propriam  prolem  baptizare  non  debent  praeterquam  in  mortis  periculo, 
quando  aHus  non  reperitur,  qui  baptizet. »  Requiritur  ad  vaUditatem 
baptismi,  ut  idem,  qui  materiam  applicat,  etiam  formam  pronuntiet 
(cf.  Suarez,  De  bapt.  disp.  23,  sect.  3,  n.  2). 

Schol.  2.     De  subiecto  baptismi. 

78.  Subiectum  capax  baptismi  est  quivis  homo  vivens,  nondum  bap- 
tizatus.  In  adultis  requiritur  consensus  ad  vaUditatem  baptismi  {Denz. 
n.  411);  neque  enim  quisquam  iustificatur  nisi  per  voluntariam  suscep- 
tionem  donorum  {Denz.  n.  799),  neque  quisquam  contra  suam  volun- 
tatem  cogi  potest,  ut  fiat  membrum  ecclesiae  et  eius  legibus  subiciatur. 
Sed  lege  divina  quivis  obUgatur  ad  baptismum  suscipiendum  (Mc  16,  16). 
Patet  ex  iis,  quae  supra  (n.  71)  dicta  sunt. 

Infantes  posse  et  in  periculo  mortis  debere  baptizari  constans 
semper  fuit  doctrina  ecclesiae.  Origenes :  «Ecclesia  ab  apostoUs  tradi- 
tionem  suscepit  etiam  parvuUs  baptismum  dare.  Sciebant  enim  iUi, 
quibus  secreta  mysteriorum  commissa  sunt  divinorum,  quod  essent  in 
omnibus  genuinae  sordes  peccati,  quae  per  aquam  et  Spiritum  Sanctum 
ablui  deberent»  (In  Rom.  1.  5,  n.  9).  Res  est  definita  a  conciliis  mile- 
vitano  II  {Denz.  n.  102),  lateranensi  IV  {Detiz.  n.  430),  trideittino 
{Denz.  n.  868  sqq).  Lex  ecclesiastica  obUgans  parentes,  ut  curent  in- 
fantes  baptizandos,  solos  parentes  baptizatos  obligat.  Itaque  pueros 
iudaeorum  vel  gentilium  invitis  parentibus  baptizare  non  Ucet,  nisi 
quando  mors  imminere  videtur,  vel  quando  pueri  omnino  non  iam  sunt 
in  potestate  parentum.  Haec  omnia  diligenter  exponit,  argumentis 
confirmat,  singulos  casus  distinguit  Benedictus  XIV  {Denz.  n.  1480  sqq). 


TRACTATUS  III. 

DE  CONFIRMATIONE. 

Cf.  S.  Thomas  3,  q.  72  ;  Bellarviinns,  De  confirmatione ;   Snarez,  De  confirmatione ;  Vitasse, 

De  sacramento  confirmationis,  apud  Migne,  Cursus  theologiae  XXI  545  sqq ;  L.  Janssens, 

La    confirmation ,    Lille   1888;    Fr.  Dolger,    Das    Sakrament    der    Firmung,    Wien   1906; 

J.  Souben,  Les  sacrements  I  81  sqq;   Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^   156  sqq. 

Prop.   X.      Confirmatio  est  verum  sacramentum. 

79.  Sta.t.  qua.est.  Confirmatio  est  sacramentum  corroborationis  in 
fide  per  unctionem  chrismatis  in  fronte  manu  factam  sub  praescripta 
verborum  forma.  Nomen  .S.  Ambrosiiis  (De  myst.  c.  7,  n.  42)  derivat 
ex  S.  Scriptura  (2  Cor  i,  21).  Graeci  ex  materia  vocant  illud  fiopov. 
Alia  nomina  sunt  TeAeiwatQ,  ^e^auomQ,  acppaytQ,  kTtit^eaLC,  yeipwv. 

Novatiani  dicuntur  hoc  sacramentum  neglexisse,  quia  neque  Nova- 
tianus  ipse  illud  receperat  {Eusebius,  H.  E.  1.  6,  c.  43).  Quare  ad  ec- 
clesiam  redeuntes  confirmabantur  {TJieodoretus,  Haer.  fab.  1.  3,  c.  5). 
Lutherus,  Calvirtus,  alii  haeretici  volunt  confirmationem  veteribus  non 
fuisse  nisi  puram  caerimoniam  (cf.  Bellarminus ,  De  confirm.  c.  i). 
Modernistae  hanc  propositionem  statuerunt :  «Nihil  probat  ritum  sacra- 
menti  confirmationis  usurpatum  fuisse  ab  apostolis;  formaHs  autem 
distinctio  duorum  sacramentorum,  baptismi  scilicet  et  confirmationis, 
haud  spectat  ad  historiam  christianismi  primitivi»  {De?tz.  n.  2044).  Inter 
catholicos  nulla  de  veritate  huius  sacramenti  est  disputatio,  quia  doc- 
trina  iam  diu  est  definita. 

80.  Arg.   I.     Ex  S.  Scriptura. 

Christus  promisit  omnes  in  se  credentes  accepturos  post  glori- 
ficationem  suam  Spiritum  Sanctum  (lo  7,  38  sq).  ApostoH  autem  iis, 
qui  iam  baptizati  erant,  Spiritum  Sanctum  dabant  per  orationem  et 
impositionem  manuum.  Ita  cum  per  Philippum  diaconum  samaritani 
ad  fidem  conversi  et  baptizati  essent,  apostoU  ad  eos  miserunt  Petrum 
et  loannem.  «Qui  cum  venissent,  oraverunt  pro  ipsis,  ut  acciperent 
Spiritum  Sanctum;  nondum  enim  in  quemquam  illorum  venerat,  sed 
baptizati  tantum  erant  in  nomine  Domini  lesu.  Tunc  imponebant 
manus  super  illos,  et  accipiebant  Spiritum  Sanctum»  (Act  8,  12  sqq). 
SimiHter   de  aliis  iam  baptizatis  dicitur:    «Cum  imposuisset  illis  manus 


Tract.  III.    De  confirmatione.    Prop.   X.  63 

Paulus,  venit  Spiritus  Sanctus  super  eos»  (Act  19,  6).  Agitur  ergo 
de  ritu  distincto  a  baptismo,  quo  apostoli  dabant  Spiritum  Sanctum. 
Spiritum  autem  Sanctum  dare  vel  accipere  principaliter  dicitur  de  gratia 
sanctificante  (Rom  5,  5.  i  Cor  3,  16.  i  Thess  4,  8  etc).  Ergo  etsi 
illis  temporibus  fideles  saepe  in  impositione.  manuum  accipiebant  simul 
donum  linguarum  vel  alia  charismata,  his  tamen  solis  impleta  non  est 
promissio  Christi  de  fluminibus  aquae  vivae  (lo  7,  38).  Quare  apostolus 
docet  charismata  quasi  nihil  esse  comparata  cum  caritate,  cum  per  ea 
detur  quidem  «manifestatio  Spiritus  ad  utiHtatem»  ecclesiae,  non  vero 
in  iis  consistat  inhabitatio  Spiritus  Sancti  (i  Cor  12,  8;  13,  i  sqq). 
Illam  igitur  impositionem  manus,  qua  datur  Spiritus  Sanctus  ad  in- 
habitandum  perfectiore  modo  quam  per  solum  baptismum,  vocat  ec- 
clesia  sacramentum  confirmationis. 

81.  Arg,  2.     Ex  traditione. 

6*.  Theophiliis  Antioch.:  «Nos  ideo  christiani  vocamur,  quod  divino 
oleo  perfundimur»  (Ad  Autol.  1.  i,  c.  12).  Teriullianus :  «Egressi  de 
lavacro  perungimur  benedicta  unctione.  .  .  .  Carnaliter  currit  unctio, 
sed  spirituahter  proficit.  ...  Tunc  ille  Sanctissimus  Spiritus  super 
emundata  et  benedicta  corpora  Hbens  a  Patre  descendit»  (De  bapt. 
c.  7  sq).  S.  Cyprianus :  Quod  in  samaritanis  baptizatis  «deerat,  id  a 
Petro  et  loanne  factum  est  .  .  .  quod  nunc  quoque  apud  nos  geritur, 
ut  qui  in  ecclesia  baptizantur,  praepositis  ecclesiae  afferantur,  et  per 
nostram  orationem  et  manuum  impositionem  Spiritum  Sanctum  con- 
sequantur  et  signaculo  dominico  consummentur»  (Ep.  73 ,  n.  9;  ed. 
Hartel).  S.  Cyrillus  Hieros.:  «Vobis  postquam  ex  sacrorum  laticum 
piscina  ascendistis,  datum  est  chrisma.  .  .  .  Vos  unguento  uncti  estis, 
Christi  participes  et  consortes  effecti.  .  .  .  Sanctum  istud  unguentum 
non  amplius  nudum  neque,  si  quis  ita  appellare  maHt,  commune  unguen- 
tum  est  post  invocationem  sed  Christi  donarium  et  Spiritus  Sancti, 
praesentia  divinitatis  eius  efficiens  factum.  Quod  quidem  symboHce 
fronti  aHisque  sensibus  tuis  iUinitur;  ac  dum  unguento  visibiH  iniungitur 
corpus,  sancto  et  vivifico  Spiritu  anima  vivificatur»  (Catech.  21  vel 
3  myst.,  quae  tota  est  de  hoc  sacramento).  S.  Hieronymus  de  hoc 
sacramento  ait:  «Etiamsi  Scripturae  auctoritas  non  subesset,  totius  orbis 
in  hanc  partem  consensus  instar  praecepti  obtineret»  (Dial.  adv.  lucifer. 
n.  8).  Haec  interim  sufficiant,  quamquam  multa  aHa  Patrum  testimonia 
adsunt.     Theologi  idem  docent  vel  in  4,  dist.  7,  vel  in  3,  q.  72,  a.  i. 

82.  Arg,  3,     Ex  conciliis. 

Concilium  eliberitanum  (a.  300)  can.  38  et  JJ  statuit  eum,  qui  a 
laico  vel  diacono  baptizatus  sit,  ducendum  esse  ad  episcopum,  ut  ab 
eo  per  manus  impositionem  et  benedictionem  perficiatur.  Concilium 
laodicenum  (ca  370)  can.  48 :    «Oportet  eos,  qui  iUuminantur,  post  bap- 


^A  Tract.  III.     De  confirmatione.     Prop.  X. 

tisma  inungi  supercaelesti  chrismate  et  esse  Christi  participes. »  Con- 
ciliuin  hispalense  /F(a.  619)  can.  7 :  Non  licet  presbyteris  «nec  chrisma 
conficere  nec  chrismate  baptizatorum  frontem  signare».  In  concilio 
lugdunensi  II  in  professione  Michaelis  Palaeologi:  «AHud  est  sacra- 
mentum  confirmationis,  quod  per  manuum  impositionem  episcopi  con- 
ferunt  chrismando  renatos»  {Denz.  n.  465).  Concilium  tridentinum 
sess.  7,  can.  i  de  confirm. :  «S.  q.  d.  confirmationem  baptizatorum  otio- 
sam  caerimoniam  esse  et  non  potius  verum  et  proprium  sacramentum ; 
aut  ohm  nihil  ahud  fuisse  quam  catechesim  quandam,  qua  adulescentiae 
proximi  fidei  suae  rationem  coram  ecclesia  exponebant,  A.  S.»  {Denz. 
n.  871).  Omnes  ecclesiae  orientales,  etiam  schismaticae  vel  haereticae, 
hoc  sacramentum  agnoscunt. 

83.  Ohi.  I.  Illi,  qui  in  Actibus  apostolorum  dicuntur  per  manus  impositio- 
nem  accepisse  Spiritum  Sanctum,  iam  habebant  gratiam  sanctificantem.  Ergo 
Spiritus  Sanctus  iis  non  dabatur  ad  sanctificandum  sed  unice  ad  impertienda 
charismata. 

Resp.  Dist.  antec. :  Qui  accipiebant  manus  impositionem,  iam  habebant 
gratiam  regenerationis,  conc.  antec. ;  iam  habebant  gratiam  corroborationis  ad 
profitendam  et  defendendam  fidem  ut  milites  Christi,  neg.  a?itec.  Dist.  conseq. : 
Spiritus  Sanctus  iis  unice  dabatur  ad  impertienda  charismata,  neg.  conseq.;  non 
dabatur  ad  sanctificandum,  suhdist.  conseq.:  non  dabatur  ad  sanctificationem 
regenerationis,  conc.  conseq. ;  non  dabatur  ad  sanctificationem  corroborationis, 
7ieg.  conseq. 

Eo  quod  gratia  sanctificans  iam  data  est  uno  modo  et  ad  unum  finem, 
non  excluditur,  quod  datur  aHo  modo  et  ad  aHum  finem.  Etiam  Timotheus, 
antequam  ordinaretur,  iam  habebat  gratiam,  et  tamen  apostolus  eum  monet, 
«resuscites  gratiam,  quae  est  in  te  per  impositionem  manuum  mearum» 
(2  Tim  I,  6;  cf  supra  n.  9   20). 

84.  Ohi.  II.  S.  loamies  Chrysost.  ait:  «Quomodo  Spiritum  Sanctum  ihi  sa- 
maritani  a  PhiHppo  baptizati  non  receperant?  Spiritum  acceperant  remissio- 
nis,  Spiritum  autem  signorum  nondum  receperant»  (In  Act.  hom.  18,  n.  2). 
Ergo  samaritani  non  receperunt  sacramentum  sed  charismata. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conscq.  et  conseque?ttiam :  Nam  Chrysostomus 
ipse  statim  (n,  3)  addit,  nunc  christianis  eandem  impositionem  manus  dari 
per  solos  episcopos,  quae  tunc  dabatur  per  solos  apostolos.  Atqui  nunc  epi- 
scopi  dant  sacramentum  confirmationis.  Ergo  quod  ab  apostoHs  dabatur, 
non  erant  exclusive  charismata. 

85.  Ohi.  III.  S.  Augustinus  dicit  apostolos  non  dedisse  Spiritum  Sanctum. 
«Orabant  quippe,  ut  veniret  in  eos,  quibus  manus  imponebant,  non  ipsi  eum 
dabant»  (De  Trin.  1.  15,  c.  26,  n.  46).  Atqui  de  conceptu  sacramenti  est,  ut 
per  iHud  detur  gratia.  Ergo  secundum  Augustinum  apostoH  non  administra- 
runt  sacramentum  confirmationis. 

Resp.  Dist.  viai. :  Secundum  Augustinum  apostoH  non  dederunt  Spiri- 
tum  Sanctum,  quomodo  FiHus  dat,  de  quo  ibidem  ait:  «Quomodo  ergo  Deus 
non  est,    qui  dat  Spiritum  Sanctum?»    conc.  f?iai.     Non  dederunt  uUo  modo, 


Tract.  III.     De  confirmatione.     Prop.  X.     Schol.  65 

neque  ut  causae  instrumentales,  neg.  mai.  Dist.  min. :  De  conceptu  sacramenti 
est,  ut  per  illud  detur  gratia  ut  per  causam  instrumentalem,  conc.  min.;  ut 
per  causam  principalem,  neg.  7fiin.    Et  neg.  conseq. 

S.  Augustinus  statim  post  verba  obiecta  addit:  «Quem  morem  in  suis 
praepositis  etiam  nunc  servat  ecclesia.»  Christus  quoque  homo  unctus  est 
«non  utique  oleo  visibih  sed  dono  gratiae,  quod  visibili  significatur  unguento, 
quo  baptizatos  ungit  ecclesia».  Christus  Spiritum  «accepit  ut  homo,  effudit 
ut  Deus.  Nos  autem  accipere  quidem  hoc  donum  possumus  pro  modulo 
nostro,  effundere  autem  super  alios  non  utique  possumus,  sed  ut  hoc  fiat, 
Deum  super  eos,  a  quo  hoc  fiat,  invocamus».  Ergo  hoc  loco  non  negatur 
sed  asseritur  sacramentum  confirmationis.  Ceterum  patet  apostolos  impositioni 
manus  attribuisse  donationem  Spiritus  Sancti;  nam  ad  orandum  tantum  pro 
baptizatis  opus  non  erat  ire  in  Samariam. 

Schol,     De  materia  et  forma  confirmationis. 

86.  Tam  in  ecclesia  orientali  quam  in  ecclesia  occidentali  confirmandi 
unguntur  in  fronte  chrismate,  i.  e.  mixtione  olei  oHvarum  et  balsami, 
per  episcopum  benedicto.  Forma  in  ecclesia  latina  haec  est:  «N.,  signo 
te  signo  crucis,  et  confirmo  te  chrismate  salutis.  In  nomine  Patris  et 
Fihi  et  Spiritus  Sancti,  Amen.»  Graeci  non  solam  frontem  sed  etiam 
oculos,  aures,  nares,  pedes  ungunt,  dicentes :  I<ppafic,  dcopsag  Tiueu- 
/mzoQ  ayiou.  Benedictus  XIV  in  encycUca  «Ex  quo  primum»  die 
I  Mart.  1756  §  51  ait:  «Nemini  fas  est  asserere  in  ecclesia  graeca 
non  adesse  sacramentum  confirmationis. »  Supponendo  igitur  ab  ec- 
clesia  non  posse  mutari  materiam  et  formam  sacramentorum  (supra 
i^-  35^0»  "ihil  ad  essentiam  confirmationis  pertinet  nisi  unctio  facta 
chrismate  in  fronte,  et  forma,  qua  exprimitur  maior  gratia  Spiritus 
Sancti,  quia  nihil  ahud  utrique  ritui  est  commune.  Sed  pauca  de 
singuHs  dicenda  sunt. 

a)  De  materia.  In  S.  Scriptura  non  indicatur  ahud  nisi  impositio 
manus;  sed  ex  traditione  constat  hanc  impositionem  manus  fieri  per 
unctionem  frontis.  Nam  etsi  afii  Patres  solam  nominant  impositionem 
manus,  ahi  autem  loquuntur  de  unctione,  tamen  his  duobus  nominibus 
unam  eandemque  rem  indicant.  Tertulliamcs  vocat  confirmationem 
«.signaculum  frontium»  (Contra  Marc.  1.  3,  c.  22),  et  ait:  «Egressi  de 
lavacro  perungimur  benedicta  unctione»  (De  bapt.  c.  2).  wS.  Cyprianus : 
«Ungi  quoque  necesse  est  eum,  qui  baptizatus  est,  ut  accepto  chris- 
mate,  i.  e.  unctione,  esse  unctus  Deo  et  habere  in  se  gratiam  Christi 
possit»  (Ep.  73,  n.  9;  ed.  Hartel).  Innocentius  I  testatur  in  con- 
firmatione  ungi  frontem  chrismate  per  episcopum  consecrato  {^Denz. 
n.  98).  Oleum  unctionis  consecrandum  esse  etiam  vS.  Basilius  testa- 
tur  (De  Spir.  Sancto  c.  27).  wS.  Cyrillus  Hieros.:  «Vobis,  postquam 
ex  sacrorum  laticum  piscina  ascendistis,  datum  est  chrisma  .  .  .  quod 
quidem  symbohce  fronti  aliisque  sensibus  tuis  ilHnitur»  (Catech.  3  myst. 
n.  3).  6^.  Anibrosius:  Post  baptismum  «ascendisti  ad  sacerdotem. 
Considera ,    quid    secutum    sit.      Nonne   illud ,    quod    ait   David :    sicut 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  5 


^5  Tract.  III.     De  confirmatione.     Prop.   X.     Schol. 

unguentum  in  capite,  quod  descendit  in  barbam,  barbam  Aaronr»  (De 
myst.  c.  6.)  5.  Augustinus:  «Sacramentum  chrismatis  in  genere  visi- 
bilium  signaculorum  sacrosanctum  est  sicut  ipse  baptismus»  (Contra 
litt.  Petil.  1.  2,  n.  104).  Effert  sacramenta  variis  modis  suscipi,  bap- 
tismum  toto  corpore,  eucharistiam  ore,  confirmationem  fronte  (In  Ps.  141, 
n.  9).  Haec  sufficiunt  ad  ostendendum  materiam  confirmationis  esse 
unctionem  frontis  chrismate  factam. 

Utrum  chrisma  ex  oleo  tantum  constet,  an  aUa  materia  addenda 
sit,  SS.  Patres  non  dicunt,  sed  ex  usu  et  lege  ecclesiastica  addendum 
est  balsamum.  Ita  docet  Eugenius  IV:  Confirmationis  «materia  est 
chrisma  confectum  ex  oleo,  quod  nitorem  significat  conscientiae,  et 
balsamo,  quod  odorem  significat  bonae  famae,  per  episcopum  bene- 
dicto»  {Denz.  n.  697).  Idem  indicat  Innocentius  III  (Decret.  1.  i, 
tit.  15,  c.  I,  §  2;  tit.  16,  c.  i).  Plurimi  theologi  censent  et  oleum 
et  balsamum  esse  de  necessitate  sacramenti,  ut  ^.  Thomas  (3,  q.  72, 
a.  2),  Scotus  (In  4,  dist.  7,  q.  i,  n.  2),  Bellarminus  (De  confirm.  c.  8), 
Suarez  (De  confirm.  disp.  33,  sect.  i,  n.  6).  De  necessitate  episco- 
palis  benedictionis  chrismatis  Suarez  ait:  «Est  sententia  omnium  theo- 
logorum  paucis  exceptis»  hanc  benedictionem  esse  essentialem  (ibid. 
sect.  2,  n.  2).  Hoc  manifeste  supponunt  Innocentius  I  {Denz.  n.  98) 
et  Innocentius  III  (1.  c).  Clemens  VI  et  Clemens  VIII  docent  chrisma 
a  solo  episcopo  consecrari  posse  {Denz.  n.   571    1086). 

Communis  sententia  theologorum  est  ad  valorem  sacramenti  re- 
quiri,  ut  imctio  manu  episcopi  fiat  in  fronte  (cf.  Denz.  n.  697;  6*.  TJio- 
mas  83,  q.  72,  a.  9),  et  quidem  in  forma  crucis  [Suarez,  De  confirm. 
^'sp.  33,  sect.  3),  quod  indicatur  verbis  formae  latinae:  «Signo  te 
signo  crucis.»  Cum  signatio  frontis  in  forma  crucis  praescribatur  in 
rituahbus  orientahbus  et  occidentahbus,  dicenda  est  derivari  ex  apo- 
stohca  traditione.  E  contra  vero  quia  nuha  aha  manus  impositio  in 
administrando  hoc  sacramento  ubique  in  usu  est  praeter  eam,  quae 
fit  in  signanda  fronte,  haec  ipsa  signatio  unica  est  essentiahs  manus 
impositio.  Haec  est  multo  communior  sententia  theologorum  {Suarez, 
De  confirm.  disp.  33,  sect.  4,  n.  4),  quae  etiam  suadetur  verbis  Inno- 
centii  III:  «Sacramentum  confirmationis ,  quod  chrismando  renatos 
soh  debent  episcopi  per  manus  impositionem  conferre»  (Decret.  1.  i, 
tit.  4,  c.  4\  Et  iterum:  «Per  frontis  chrismationem  manus  impositio 
designatur»  (tit.  15,  c.  i,  §  7).  Cf.  Denz.  n.  465.  Chrismationem 
necessario  ab  ipso  episcopo  faciendam  esse  docent  Innocentius  I,  Inno- 
centius  III  locis  citatis,  Clemens  IV  (Denz.  n.  574),  Eugenius  IV 
{Denz.  n.  697). 

b)  De  forma.  SS.  Patres  nullam  determinatam  formam  indicant 
sed  solum  indeterminate  orationem.  Una  ratio  erat,  quam  reddit 
Innocentius  I :  «Verba  dicere  non  possum,  ne  magis  prodere  videar 
quam  ad  consultationem  respondere»  {Denz.  n.  98).  Constat  quidem 
formam    et    latinam    et    graecam  esse  vahdam ;    sed  si  quaeritur,    quae 


Tract.  III.     De  confirmatione.     Prop.   XI.  ^n 

verba  sint  essentialia ,  statim  oritur  maxima  opinionum  differentia 
(cf.  Migne,  Curs.  theol.  XXI^  890  sqq).  Si  ritualia  vetera  singularum 
ecclesiarum  conferimus,  vix  quidquam  omnibus  commune  est  in  forma 
huius  sacramenti;  sed  neque  constat  illas  omnes  formas  esse  integras, 
neque  omnes  esse  validas.  Si  solam  graecam  et  latinam  formam  com- 
paramus,  essentialiter  videtur  requiri  expressio  signationis  et  uberioris 
gratiae  Spiritus  Sancti. 

Prop.  XI.  Effectus  confirmationis  est  robur  spirituale  ad  fidem 
constanter  profitendam. 

87.  Stclt.  quaest.  Confirmatione  confertur  gratia,  sicut  omni  sacra- 
mento  (supra  n.  I2sqq),  et  praeterea  imprimitur  character  (supran.  22sqq). 
Quia  confirmatio  est  sacramentum  vivorum,  non  dat  primam  gratiam 
sed  augmentum  gratiae  (supra  n.  16).  Si  quis  tamen  non  habet  con- 
scientiam  peccati  mortalis,  cuius  reus  est,  et  saltem  habet  attritionem 
de  omnibus  peccatis  suis,  censent  theologi  eum  susceptione  confirma- 
tionis  iustificari.  Ita  e.  g.  wS.  Thoinas  (3,  q.  72,  a.  7  ad  2)  et  Suarez 
(De  confirm.  disp.  35,  sect.  2).  Ratio  est,  quia  sacramenta  ex  opere 
operato  producunt  gratiam,  quando  non  obstat  obex  malae  voluntatis. 
Atqui  in  homine  attrito,  qui  nescit  se  esse  in  statu  peccati,  non  est 
obex  malae  voluntatis.  Sed  si  quis  cum  conscientia  peccati  mortalis 
suscipit  confirmationem ,  habet  obicem,  quo  obice  postea  per  con- 
fessionem  vel  contritionem  remoto  reviviscit  sacramentum;  nam  iterari 
non  potest. 

Haec  igitur  cum  confirmationi  communia  sint  cum  aliis  sacra- 
mentis,  quaestio  restat,  quis  sit  effectus  proprius  huius  sacramenti. 
Respondemus  esse  robur  spirituale  seu  gratiam  sanctificantem  auctam, 
quatenus  annexum  habet  ius  ad  auxilia  divina,  quibus  possit  homo 
ut  bonus  miles  Christi  constanter  profiteri  fidem  coram  eius  adver- 
sariis  (cf.  supra  n.  40). 

88.  Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Sacramento  confirmationis  baptizati  accipiunt  eam  gratiam,  quam 
apostoli  et  alii  fideles  acceperunt  die  Pentecostes.  Atqui  hi  die  Pente- 
costes  acceperunt  gratiam  ad  fidem  intrepide  confitendam.  Ergo  ean- 
dem  gratiam  baptizati  recipiunt  in  confirmatione. 

Prob.  mai.  Christus  omnibus  in  se  credentibus  promiserat  Spiri- 
tum  Sanctum  post  glorificationem  suam  speciali  modo  dandum  (lo 
7,  38  sq).  Haec  promissio  primum  impleta  est  die  Pentecostes  (Act  2, 
I  sqq).  Sed  statim  Petrus  annuntiat  eos,  qui  baptizarentur,  et  ipsos 
accepturos  esse  Spiritum  Sanctum  (Act  2,  38);  et  apostoli  ad  hunc 
finem  dederunt  baptizatis  sacramentum  confirmationis  (Act  8,  14  sqq). 
Ergo  confirmati  accipiunt  eam  gratiam ,  quae  primum  data  est  die 
Pentecostes. 

5* 


53  Tract.  III.     De  confirmatione.     Prop.  XI. 

Prob.  min.  Christus  dixit  apostolis:  «Ego  mitto  promissum  Patris 
mei  in  vos;  vos  autem  sedete  in  civitate,  quoadusque  induamini  vir- 
tute  ex  alto»  (Lc  24,  49).  «Accipietis  virtutem  supervenientis  Spiritus 
Sancti  in  vos,  et  eritis  mihi  testes  in  lerusalem  et  in  omni  ludaea 
et  Samaria  et  usque  ad  ultimum  terrae»  (Act  i,  8).  Et  revera  ac- 
cepto  Spiritu  Sancto  apostoli,  qui  antea  propter  metum  ludaeorum 
sederant  post  fores  clausas  (lo  20,  19),  statim  prodibant  et  nihil  me- 
tuentes  fidem  praedicabant.  Haec  igitur  est  gratia,  quae  nunc  con- 
fertur  sacramento  confirmationis,  cuius  gratiae  usus  utique  pendet  ex 
libera  voluntate  hominis. 

89.     Arg.  2,     Ex  traditione. 

SS.  Patres  docent  confirmatione  consummari  vel  perfici  bapti- 
zatos.  6".  Cyprianus:  «Signaculo  dominico  consummantur»  (Ep.  73, 
n.  9;  ed.  Hartel).  Vulgatus  Ambrosius:  «Baptismum  sequitur  spiri- 
tuale  signaculum,  quia  post  fontem  superest,  ut  perfectio  fiat»  (De 
sacram.  1.  3,  c.  2,  n.  8).  6".  Cyrillus  Alex.:  «Accessit  usus  olei,  qui 
per  sacrum  baptisma  in  Christo  iustificatis  ad  consummationem  con- 
ferret»  (In  loel  2,  23;  M  YG  71,  374).  Etiam  explicant,  quomodo 
haec  consummatio  sit  intellegenda.  6".  Cyrillus  Hieros.:  «Velut  Christus 
post  baptismum  et  Sancti  Spiritus  in  se  adventum  egressus  debellavit 
adversarium,  ita  et  vos  post  sacrum  baptisma  et  mysticum  unguentum 
induti  totam  Sancti  Spiritus  armaturam,  adversus  oppositam  potestatem 
consistitis,  eamque  debellatis,  aientes:  Omnia  possum  in  eo,  qui  me 
corroborat  Christus»   (Catech.  21,  n.  4). 

Idem  docent  theologi.  vS.  Thomas:  «In  hoc  sacramento  datur 
baptizato  Spiritus  Sanctus  ad  robur,  sicut  apostolis  datus  est  in  die 
Pentecostes,  ut  legitur  Act  2,  et  sicut  dabatur  baptizatis  per  imposi- 
tionem  manus  apostolorum,  ut  dicitur  Act  8.  .  .  .  Si  ergo  consideratur 
gratia  in  hoc  sacramento  collata  quantum  ad  id,  quod  est  commune, 
sic  per  hoc  sacramentum  non  confertur  aliqua  aha  gratia  quam  per 
baptismum ,  sed  quae  prius  inerat ,  augetur.  Si  autem  consideratur 
quantum  ad  illud  speciale,  quod  superadditur,  sic  non  est  eiusdem 
speciei  cum  ipsa»  (3,  q,  72,  a.  7).  «Sicut  baptismus  est  quaedam 
spiritualis  regeneratio  in  vitam  christianam,  ita  etiam  confirmatio  est 
quoddam  spirituale  augmentum,  promovens  hominem  in  spiritualem 
aetatem  perfectam.  ...  Et  ideo  pcr  sacramentum  confirmationis  datur 
homini  potestas  spirituaHs  ad  quasdam  alias  actiones  sacras  praeter 
illas,  ad  quas  datur  ei  potestas  in  baptismo.  Nam  in  baptismo  accipit 
homo  potestatem  ad  ea  agenda,  quae  ad  propriam  pertinent  salutem, 
prout  sciHcet  secundum  se  ipsum  vivit.  Sed  in  confirmatione  accipit 
homo  potestatem  ad  agendum  ea,  quae  pertinent  ad  pugnam  spiri- 
tualem  contra  hostes  fidei,  sicut  patet  exemplo  apostolorum,  qui  ante- 
quam  plenitudinem  Spiritus  Sancti  acciperent,  erant  in  cenaculo  per- 
severantes  in  oratione;   postmodum  vero  egressi,  non  verebantur  publice 


Tract.  III.    De  confirmatione.     Prop.  XI.  6q 

fidem  fateri  coram  inimicis  fidei  christianae»  (3,  q.  72,  a.  5).  Similis 
expositio  habetur  in   Catechismo  Rom.  (Pars  II,  c.  2,  n.  20  sqq). 

Consentit  Eugenius  IV:  «Effectus  huius  sacramenti  est,  quia  in 
eo  datur  Spiritus  Sanctus  ad  robur,  sicut  datus  est  apostolis  in  die 
Pentecostes,  ut  videlicet  christianus  audacter  Christi  confiteatur  nomen. 
Ideoque  in  fronte,  ubi  verecundiae  sedes  est,  confirmandus  inungitur, 
ne  Christi  nomen  confiteri  erubescat  et  praecipue  crucem  eius,  quae 
iudaeis  quidem  est  scandalum,  gentilibus  autem  stultitia  secundum 
apostolum  (i  Cor  i ,  23) ;  propter  quod  signo  crucis  signatur» 
{De?is.  n.  697). 

90«  Obi.  I.  Omnis  potestas  spiritualis  aut  est  activa,  aut  est  passiva.  At- 
qui  passiva  potestas,  scilicet  ad  recipienda  sacra,  datur  per  baptismum ;  activa 
autem  potestas,  scilicet  ad  conficienda  sacra  datur  per  sacramentum  ordinis. 
Ergo  nullus  relinquitur  locus  potestati  tradendae  per  confirmationem. 

Resp.  Trans.  mai.  Neg.  min.j  si  proponitur  illa  disiunctio  ut  completa; 
nam  datur  alia  potestas,  scilicet  ad  fidem  Christi  publice  quasi  ex  officio 
profitendam;  et  haec  potestas  traditur  per  confirmationem  {S.  Thomas  3,  q.  72, 
a.  5  ad  2). 

91-  Ohi.  II.  Omnes  christiani,  etiam  qui  nondum  confirmati  sunt,  debent 
fidem  profiteri.  Ergo  hoc  non  est  quidquam,  quod  confirmatis  speciahter 
convenit. 

Resp.  Nego  suppositum  argunienti.  Hic  non  quaeritur,  quae  obligatio 
sit  profitendi  fidem.  Non  soli  baptizati  sed  etiam  catechumeni  debent  fidem 
profiteri,  et  si  opus  est,  etiam  coram  persecutoribus.  Hic  autem  quaeritur, 
quam  gratiam  specialem  sacramentum  confirmationis  impertiatur.  Ad  quam 
quaestionem  dicimus :  confirmatione  christiani  specialiter  destinantur  et  robo- 
rantur  ad  pugnam  spiritualem  contra  externos  fidei  hostes,  et  vi  sacramenti 
ius  habent  auxiliorum  ad  hanc  pugnam  pertinentium. 

92.  Ohi.  III.  Deus  nuUi  homini  bonae  voluntatis  denegat  auxilium  neces- 
sarium  ad  implenda  officia  sua.  Ergo  ad  hoc  auxilium  impetrandum  non 
requiritur  speciale  sacramentum. 

Resp.  Dist.  antec. :  Deus  non  denegat  speciale  auxilium,  si  homo  utitur 
mediis  a  Deo  institutis,  conc.  antec. ;  si  non  vult  uti  mediis  a  Deo  institutis, 
neg.  antec.  Et  neg.  conseq.  Nam  Deus  instituit  confirmationem  ut  medium, 
cui  annexuit  gratiam  intrepidae  professionis  fidei.  Ergo  si  quis  neglegit  hoc 
medium,  sibi  ascribat  oportet  defectum  uberis  gratiae  in  professione  et  de- 
fensione  fidei.  Si  homo  nondum  confirmatus  vel  etiam  nondlim  baptizatus 
in  necessitate  constituitur  fidem  profitendi  sub  difficihbus  condicionibus,  per 
humilem  ad  Deum  recursum  impetrabit  auxilium  necessarium.  Sed  exspec- 
tandum  non  est  Deum  velle  speciali  auxilio  eum  iuvare,  qui  ex  neglegentia 
non  adhibet  media  divinitus  instituta. 

Sunt  theologi,  ut  Scotus  et  S.  Bonaventura  (In  4,  dist.  7),  qui  censent 
homines  sub  gravi  debere  confirmationem  suscipere,  si  possint.  Alii,  ut 
S.  Thomas  (3,  q.  72,  a.  i  ad  3;  a.  8  ad  4),  hoc  negant,  dummodo  excludatur 


70  Tract.  ITI.     De  confirmatione.     Prop.   XII. 

contemptus.  Ratio  est,  qiiia  ea  quae  requiruntur  ad  perfectionem  sufficien- 
tiae,  dantur  per  baptismum  \  quae  autem  sunt  ad  perfectionem  abundantiae, 
non  cadunt  sub  praeceptum.  Ergo  qui  volens  omittit  hoc  sacramentum, 
solum  renuntiat  abundantioribus  gratiis,  quae  ad  salutem  non  sunt  absolute 
necessariae. 

Catechis?7ius  Rom.  2X\.'.  «Docendum  est  hoc  sacramentum  eiusmodi  neces- 
sitatem  non  habere,  ut  sine  eo  salvus  quis  esse  non  possit.  Quamquam  vero 
necessarium  non  est,  a  nemine  tamen  praetermitti  debet,  sed  potius  maxime 
cavendum  est,  ne  in  re  sanctitatis  plena,  per  quam  nobis  divina  munera  tam 
large  impertiuntur,  ahqua  neglegentia  committatur;  quod  enim  omnibus  com- 
muniter  ad  sanctificationem  Ueus  proposuit,  ab  omnibus  etiam  summo  studio 
expetendum  est»  (Pars  II,  c.  3,  n.  16). 

SchoL     De  subiecto  confirmationis. 

93.  Subiectwn  confinnationis  capax  est  om?iis  homo  baptizatus,  nonduin 
confirmatus.  Baptismum  praerequiri  ad  confirmationem  tum  ex  Scrip- 
tura  tum  ex  traditione  patet,  quia  confirmatio  est  consummatio  quaedam 
baptismi ;  et  qui  nondum  per  baptismum  in  ecclesiam  ingressus  est, 
sacramenta  cetera  suscipere  nequit.  Confirmari  non  potest,  nisi  qui 
nondum  est  confirmatus,  quia  confirmatio  repeti  nequit  {Denz.  n.  852). 

Non  soli  adulti  sed  etiam  infantes  vaUde  et  Ucite  confirmantur. 
In  ecclesia  graeca  infantes  statim  post  baptisma  confirmari  solent. 
Pontificale  Rom.  praescribit,  quomodo  in  confirmatione  infantium  pro- 
cedendum  sit.  Catechismus  Rom.  monet  posse  quidem  infantes  con- 
firmari,  meHus  tamen  confirmationem  difTerri  usque  ad  annum  septimum, 
quo  fere  usus  rationis  incipiat  (Pars  II,  c.  3,  n.  18).  Haec  tamen  non 
est  lex  ecclesiastica.  Etsi  infantes  non  statim  gratias  actuales  ad 
pugnandum  pro  fide  accipiunt,  tamen  accipiunt  augmentum  gratiae  et 
characterem,  quibus  annexum  est  ius  postea  suo  tempore  obtinendi 
gratias  actuales  (cf.  vS.  TJiomas  3,  q.  72,  a.  8).  Licet  igitur  episcopis 
etiam  infantes  confirmare,  etsi  in  ecclesia  latina  consuetudo  communior 
est  differendi  confirmationem,  usquedum  pueri  usum  rationis  habent. 

Prop.  XII.  Minister  ordinarius  confirmationis  est  episcopus, 
extraordinarius  minister  delegari  potest  quivis  sacerdos. 

94.  Sta.t.  qua.est.  Ordinarius  minister  est,  qui  vi  muneris  sacra- 
mentum  vaUde  administrat.  Loquimur  de  solo  valore;  nam  Ucite  nemo 
confirmat  nisi  suos  subditos  aut  alterius  subditos  ex  eius  delegatione 
(cf.  I,  n.  279).  Extraordinarius  minister  est,  qui  delegatur,  i.  e.  accipit 
specialem  potestatem  confirmandi  ab  eo,  qui  potest  hanc  potestatem 
dare.  Potest  autem  dari  haec  potestas  aut  particulari  actu  delegantis 
aut  generaU  consuetudine. 

Prior  pars  thesis  est  de  fide.  De  altera  parte  oUm  disputabatur. 
Negabant  potestatem  confirmandi  presbyteris  delegari  posse  Hugo 
Victorinus   (De   sacram.  1.   2,    pars  7,  c.   2),    Durandus  (In  4,  dist.  7, 


Tract.  III.     De  confirmalione.     Prop.   XH.  yi 

q.  3  sq),  alii.  Affirmabant  5.  T/wmas  (3,  q.  72,  a.  ii),  Bellainninus 
(De  confirm.  c.  12),  Suarez  (De  confirm.  disp.  36,  sect.  2,  n.  4),  alii 
plurimi.  Per  facta  et  dicta  summorum  pontificum  affirmativa  sententia 
nunc  facta  est  certa. 

95.  Prob.  PB.TS  I.  Minister  ordinarius  confirniationis  est  episcopus. 
In  vS.  Scriptura  soli  apostoli  dicuntur  confirmasse  (supra  n.  80).  Atqui 
soli  episcopi  sunt  vi  muneris  successores  apostolorum  (I,  n.  270  sqq). 
Ergo  soli  episcopi  vi  muneris  sunt  ministri  confirmationis.  Sic  iam 
SS.  Patres  dicta  Scripturae  intellexerunt.  Ita  ^.  Cyprianus  (supra  n.  81). 
S.Ioannes  Chrysost.:  Philippus  «Spiritum  Sanctum  baptizatis  non  dabat; 
neque  enim  potestatem  habebat.  Hoc  quippe  donum  duodecim  iliorum 
tantum  erat.  Igitur  haec  erat  apostolorum  praerogativa.  Unde  et 
coryphaeos  [episcopos]  et  non  ahos  hoc  facere  videmus»  (In  Act.  hom.  18, 
n.  3).  5.  Hieronymus  testatur  «hanc  esse  ecclesiarum  consuetudinem, 
ut  ad  eos,  qui  longe  a  maioribus  urbibus  per  presbyteros  et  diaconos 
baptizati  sunt,  episcopus  ad  invocationem  Sancti  Spiritus  manum  im- 
positurus  excurrat»  (Dial.  adv.  lucif.  n.  8).  .S.  htnocentius  I:  «Presbyteri, 
licet  secundi  sint  sacerdotes,  pontificatus  tamen  apicem  non  habent. 
Hoc  autem  pontificium  solis  deberi  episcopis,  ut  vel  consignent  vel 
Paracletum  Spiritum  tradant,  non  solum  consuetudo  ecclesiastica  de- 
monstrat,  verum  et  illa  lectio  Actuum  apostolorum,  quae  asserit  Petrum 
et  loannem  esse  directos,  qui  iam  baptizatis  traderent  Spiritum  Sanctum» 
{Denz.  n.  98).     Idem  docet  Eugenius  IV  {Denz.  n.  697). 

Quod  iam  vetera  conciUa  statuerant  (supra  n.  82),  definivit  con- 
ciliuni  tridentinmn  sess.  7,  can.  3  de  confirm. :  «S.  q.  d.  sanctae  confir- 
mationis  ordinarium  ministrum  non  esse  solum  episcopum  sed  quemvis 
simpUcem  sacerdotem,  A.  S.»   [Denz.  n.  873). 

Rationem  convenientiae  hanc  reddunt  theologi :  Per  confirmationem 
signatur  miles  Christi.  Atqui  miUtes  recipere  et  consignare  est  superi- 
orum  ducum  exercitus,  quem  locum  in  ecclesia  obtinent  episcopi.  Item 
confirmatio  est  consummatio  baptismi  et  baptizati.  Ultima  autem  con- 
summatio  fit  non  per  inferiores  .sed  per  superiores  {S.  Thomas  3,  q.  72, 
a.  II.     Suarez,  De  confirm.  disp.  36,  sect.  i,  n.  3). 

96.  Prob.  pa.rs  II.  Extraordinarius  minister  confirmationis  de- 
legari  potest  quivis  sacerdos.  Nam  in  ecclesia  graeca  iam  ante  schisma 
Photii  presbyteri  immediate  post  collatum  baptismum  confirmabant, 
qui  mos  adhuc  viget.  Neque  umquam  ecclesia  latina  in  dubium 
vocavit  validitatem  harum  confirmationum  (supra  n.  86).  Praeterea 
saepe  romani  pontifices  potestatem  confirmandi  presbyteris  dederunt. 
Ita  kS.  Gregorius  M.  (Ep.  I.  4,  ep.  26),  postea  Nicolaus  IV,  loannes  XXII, 
Urbanus  V,  Eugenius  IV,  Adrianus  VI,  Gregorius  XIII,  Benedictus  XIII, 
Clemens  XI,  Benedictus  XIV.  Nostra  aetate  haec  potestas  concedi 
solet  praefectis  apostoUcis  et  quibusdam  missionariis  a  sede  episcopali 


72  Tract.  III.     De  confirmatione.     Prop.  XIT. 

valde  longe  degentibus.  Haec  omnia  testatur  Benedictus  XIV,  qui 
concludit:  «Quare  non  videtur  hodie  fas  esse  potestatem,  de  qua  olim 
disceptabatur,  summo  pontifici  abiudicare»  (De  syn.  dioec.  1.  7,  c.  7, 
n.  6  sq),  quia  secus  concedendum  esset  omnes  illos  pontifices  et  totam 
ecclesiam  orientalem  in  hac  gravissima  re  errasse  et  adhuc  errare. 

Ratio  cur  summus  pontifex  hanc  potestatem  delegare  possit,  haec 
afiferri  solet :  Etsi  milites  in  exercitum  recipere  sit  per  se  solorum  su- 
periorum  ducum,  potest  tamen  supremus  dux  hoc  negotium  etiam 
inferioribus  ducibus  demandare.  Sic  igitur  summus  pontifex,  qui  est 
supremus  dux,  potest  sacerdotibus,  qui  sunt  inferiores  duces  in  exercitu 
Christi,  dare  potestatem  aggregandi  per  confirmationem  fideles  exercitui 
Christi.  SoHs  tamen  sacerdotibus,  quia  ilU  tantum,  qui  habent  potesta- 
tem  in  corpus  Christi  reale  in  eucharistia,  habent  potestatem  in  corpus 
Christi  mysticum.  Ergo  presbyteri  vi  characteris  sacerdotaHs  habent 
potestatem  remotam  confirmandi,  quae  potestas  ut  fiat  proxime  ex- 
pedita,  requiritur  concessio  summi  pontificis.  Neque  tamen  est  putandum 
hanc  rationem  esse  a  priori  efficacem,  sed  solum  proponitur,  ut  id 
quod  aliunde  constat,  ahquo  modo  explicetur. 

Secundum  theoriam  causalitatis  moraUs  sacramentorum  (supra  n.  30) 
potest  haec  res  ita  concipi :  In  episcopo  character  episcopaUs  est  causa 
totaUs,  ex  parte  potestatis  ministeriaUs,  ob  quam  Deus  producit  effectum 
sacramenti.  In  presbytero  vero  solus  character  sacramentaUs  non  est 
causa  totaUs  sed  radicaUs  tantum,  ad  quam  accedat  necesse  est  delegatio, 
ut  fiat  causa  totaUs.  DifficiUus  res  expUcatur  in  systemate  causalitatis 
physicae  (cf  Suarez,  De  confirm.  disp.  36,  sect.  2). 

Quaeritur,  num  etiam  episcopus  delegare  possit  simpUcem  sacer- 
dotem  ad  confirmandum.  Respondet  Benedictus  XIV:  «Quidquid  sit 
de  hac  difficiU  et  valde  implexa  controversia,  omnibus  in  confesso  est 
irritam  nunc  fore  confirmationem  a  simpUci  presbytero  latino  ex  sola 
episcopi  delegatione  coUatam,  quia  sedes  apostoUca  id  iuris  sibi  unice 
reservavit»  (De  syn.  dioec.  1.  7,  c.  8,  n.  7).  Idem  iam  docuit  Clemens  VI 
{Denz.  n.  573  sq). 

97*  Ohi.  I.  lUi  sunt  ministri  ordinarii,  qui  ordinarie  sacramentum  ad- 
ministrant.  Atqui  in  ecclesia  orientaU  presbyteri  ordinarie  administrant  con- 
firmationem.     Ergo  presbyteri  sunt  ministri  ordinarii  confirmationis. 

Resp.  Dist.  mai.:  lUi  sunt  ministri  ordinarii,  qui  vi  muneris  sacramen- 
tum  administrant,  co7ic.  mai. ;  qui  ordinarie  sed  ex  delegatione  administrant, 
neg.  mai.  Dist.  min. :  In  ecclesia  orientaU  presbyteri  vi  muneris  sacerdotaUs 
administrant  confirmationem,  neg.mi^i.;  ex  delegatione  summi  pontificis,  conc. 
min.    Et  neg.  conseq. 

Ordinarie  et  extraordinarie  hic  non  idem  est  atque  frequenter  et  raro; 
sed  idem  est  atque  ex  munere  et  ex  delegatione.  In  varns  locis,  ut  in  ItaUa 
et  insuUs  adiacentibus,  sedes  apostoUca  presbyteris  graecis  facultatem  con- 
tirmandi  abstuUt  (Denz.  n.  1458).  «In  aUis  locis,  in  quibus  chrismatio  data 
a  sacerdotibus  graecis  non  est  a  sede  apostoUca  expresse  improbata,  ea  pro 


Tract.  III.     De  confirmatione.     Prop.  XII.  7^ 

valida  est  habenda  ob  tacitum  saltem  privilegium  a  sede  apostolica  illis  con- 
cessum,  cuius  quidem  privilegii  praesumptionem  inducit  ipsamet  coniventia 
et  tolerantia  romanorum  pontificum,  qui  praedictum  morem  graecorum  scien- 
tes,  non  contradixerunt  nec  umquam  illum  damnarunt»  [Bejtcdict.  XIV,  De 
syn.  dioec.  1.  7,  c.  9,  n.  3). 

98.  Ohi.  II.  Ecclesia  non  habet  potestatem  in  substantiam  sacramentorum 
(supra  n.  35  d).  Atqui  ecclesia,  si  potest  efficere,  ut  idem  ritus  sacramentaHs 
a  presbytero  adhibitus  sit  validus  aut  invaHdus,  habet  potestatem  in  substan- 
tiam  sacramentorum.     Ergo  ecclesia  id  non  potest. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  mi7i.  et  conseq.  Ecclesia  in  hoc  casu  nihil  mutat 
circa  materiam  et  formam  sacramentorum,  sed  ahquid  facit  circa  ministrum, 
qui  vi  muneris  non  habet  potestatem  expeditam ,  sed  eam  ex  delegatione 
ecclesiae  accipit.  Supponere  Kcet  hoc  a  Christo  esse  ordinatum ,  etsi  hoc 
directe  probari  non  potest,  sed  potius  indirecte  ex  ipsa  praxi  ecclesiae  con- 
cluditur. 

99«  Ohi.  III.  In  ecclesia  vetere  ii,  qui  ab  episcopis  haereticis  confirmati 
erant,  reconfirmabantur,  si  ad  ecclesiam  redibant.  Ergo  ne  character  quidem 
episcopahs  sufficit,  ut  episcopus  vahde  confirmet. 

Resp.  JVeg.  antec,  si  haec  dicitur  fuisse  praxis  totius  veteris  ecclesiae. 
NonnulU  quidem  episcopi  errarunt  circa  confirmationem  sicut  circa  baptismum 
(supra  n.  40),  et  fortasse  apud  quosdam  diutius  perseveravit  error  de  con- 
firmatione,  quia  decisiones  ecclesiae  proxime  fiebant  de  baptismo.  Sed  ad- 
sunt  testimonia,  quibus  constat  redeuntibus  ex  haeresi  manus  tantum  imposi- 
tas  esse  ad  paenitentiam.  Ita  docet  Stephanus  I  [Denz.  n.  46),  S.  Augustinus 
(De  bapt.  1.  5,  c.  20,  n.  27;  Contra  litt.  Petil.  1.  2,  c.  104,  n.  239),  S.  Optatus 
Milev.  (De  schism.  donat.  1.  7,  c  4).  Alii  diserte  agnoscunt  etiam  extra  ec- 
clesiam  posse  confirmationem  vaUde  administrari.  Si  qui  haeretici  confirmati 
non  erant,  ut  Theodoretus  refert  de  novatianis  (Haer.  fab.  1.  3,  c.  5),  hi  uti- 
que  post  conversionem  confirmabantur.  Sed  in  aUis  manus  impositio  erat 
pure  reconciUatoria,  de  qua  ait  S.  Augustinus:  «Manus  impositio,  si  non  ad- 
hiberetur  ab  haeresi  venienti,  tamquam  extra  omnem  culpam  esse  iudicaretur» 
(De  bapt.  1.  5,  c.  23,  n.  ^i'^.  Itaque  singuU  casus  bene  distinguendi  sunt, 
quae  est  quaestio  potius  historica  quam  dogmatica  (cf.  Wirceburgenses,  De 
confirm.  n.  135  208  sq).  Morinus  quidem  copiosa  dissertatione  defenderat 
sententiam  confirmationem  ab  episcopo  haeretico  datam  in  vetere  ecclesia 
semper  repetitam  esse  (De  discipl.  paenit.  1.  9,  c.  10  sq),  sed  postea  in  «Re- 
cognitione  operis»  hanc  opinionem  retractavit,  et  contrariam  sententiam  am- 
plexus  est.  Ceterum  formaUs  definitio  de  hac  re  numquam  facta  est  ab  ec- 
clesia  sicut  de  baptismo,  sed  universaUs  tantum  consensus  adest. 


TRACTATUS  IV. 

DE  EUCHARISTIA. 

PRAENOTANDA. 

100.  a)  Quos  baptismo  regeneravit  et  confirmatione  milites  suos 
creavit,  hos  Christus  etiam  nutrit  alimento  spirituali.  Quia  enim  totus 
ordo  supernaturalis  pro  homine  institutus  est,  ad  naturam  hominis 
omnia  in  eo  accommodantur,  ut  homo  e»  analogia  eorum,  quae  ei 
magis  nota  sunt,  ad  rectam  aestimationem  rerum  supernaturalium 
ascendat.  Est  autem  naturale  homini  cibo  vires  sustentare  et  augere. 
Quam  ob  causam  Christus  supernaturalem  quoque  cibum  providit,  qui 
externa  specie  convenit  cum  communi  hominum  cibo,  sed  vi  intus 
latente  spiritualis,  immo  divinus  est.  Neque  enim  sub  speciebus  sensi- 
bilibus  eucharisticis  aliud  datur  quam  caro  et  sanguis  ipsius  lesu  Christi, 
non  separatus  a  corpore  sanguis,  non  caro  mortua  sed  viva  cum  san- 
guine,  anima,  tota  humana  Christi  substantia  cum  divinitate  hypostatice 
unita.  Mysterium  inscrutabile  sed  divina  auctoritate  revelatum  et  firma 
fide  credendum. 

b)  Itaque  eucharistia  non,  ut  alia  signa  a  Christo  instituta,  tum 
tantum  sacramenti  nomen  meretur,  cum  usu  hominibus  applicatur,  ne- 
que  gratiam  continet  per  modum  virtutis  tantum  a  Christo  communi- 
catae,  sed  post  peractam  consecrationem  in  eucharistia  Christus  ipse 
perrnanenter  praese^is  est,  ut  cibus  sumendus  ab  hominibus  ad  animarum 
corporumque  sanctificationem. 

Praeterea  Christus  in  eucharistia  ita  praesens  fit,  ut  simul  modo 
incruento  Patri  caelesti  in  sacrijicium  offeratur. 

Consequenter  tractatus  de  eucharistia  tres  partes  continet:  i)  de 
reaU  praesentia  Christi  in  eucharistia,  2)  de  sacramento  eucharistiae, 
3)  de  sacrificio  missae. 

c)  Hoc  sacramentuni  vocatur  eucharistia,  quia  Christus  edyapiazrjaaQ 
illud  instituit  (Lc  22,  19).  Proxime  quidem  eucharistia  vi  vocis  est  gra- 
tiarum  actio  (2  Cor  4,  15  ;  9,  1 1  sq.  i  Thess  3,  9).  In  traditione  autem 
christiana  mox  ipsum  sacramentum  hoc  nomen  accepit.  Ita  e.  g.  ait 
5.  lustinus  M. :  «Hic  cibus  apud  nos  vocatur  eucharistia»  (Apol.  i,  c.  66). 
Sunt  autem  et  multa  alia  nomina,  quae  apud  scriptores  christianos 
leguntur :    eulogia ,    communio ,    synaxis ,    sacramentum    altaris ,    mensa 


Pars  I.    De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia.  yc 

Domini,  cena  Domini,  corpus  Christi,  venerabile  sacramentum,  sanctis- 
simum  etc. 

Baptismus,  confirmatio,  eucharistia  instituta  sunt  ad  vitam  super- 
naturalem  dandam,  perficiendam,  conservandam,  independenter  a  pec- 
catis  actuaUbus  hominum,  ut  sacramenta  fidei,  spei  et  caritatis. 


PARS  I. 
DE  REALI  PRAESENTIA  CHRISTI  IN  EUCHARISTIA. 

Cf.  S.  Thomas  3,  q.  75  sqq;  Contra  gent.  1.  4,  c.  61  sqq ;  Opusculum  de  venerabili  sacra- 
mento  altaris;  Suarez,  De  eucharistia ;  ^^//arwzwz/j,  De  sacramento  eucharistiae ;  De  Lngo, 
De  venerabili  eucharistiae  sacramento ;  Franzelin ,  De  sanct.  eucharistiae  sacramento  et 
sacrificio;  N.Wiseman,  Lectures  on  the  real  presence,  London  1836;  P.  Batiffol,  Etudes 
d'histoire  et  de  theologie  positive  11  ^,  Paris  1906;  J.  C.  Hedley,  The  Holy  Eucharist, 
London  1907;  etiam  gallice :  Le  sacrement  de  TEucharistie,  Paris  1908;  J.  Souben,  Les 
sacrements  I  87  sqq;   Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^    184  sqq. 

CAPUT  I. 

DE  VERITATE  REALIS  PRAESENTIAE  CHRISTI 
IN  EUCHARISTIA. 

Prop.  XIII.  S.  Scriptura  docet  Christum  in  eucharistia  vere 
et  realiter  esse  praesentem. 

10 1.  Stat.  qua.est.  Realem  praesentiam  ex  S.  Scriptura  probari 
negant  Zwinglius ,  Calvinus ,  eorumque  discipuU.  Lutlterus  admittit 
probationem  ex  verbis  institutionis,  negat  vero  lo  c.  6  e.sse  sermonem 
de  hac  re.  Idem  sentiunt  plurimi  exegetae  protestantes,  aHi  tamen, 
ut  Olshausen,  Koestlin,  Delitzsch ,  Kahiis ,  Stier ,  Keil  concedunt 
verbis  Christi  apud  lo.  c.  6  contineri  promissionem  eucharistiae.  Id 
omnes  fere  exegetae  cathoHci  docent,  exceptis  paucis,  ut  Jansenio 
Gandavensi  et  Caietano. 

Recentes  protestantes  plurimi  negant  in  Scriptura  uHam  commemora- 
tionem  haberi  institutionis  sacramenti  eucharistiae.  Secundum  A.  Harnack 
(Brot  und  Wasser,  die  eucharistischen  Elemente  bei  Justin)  Christus  in 
ultima  cena  solum  sanctificavit  communem  cibum  et  potum,  quatenus 
voluit,  ut  christiani  edentes  et  bibentes  cogitarent  de  corpore  et  san- 
guine  Christi.  A.  Juelicher  (Theologische  Abhandlungen,  Weizsaecker 
gewidmet  1892,  217  sqq)  dicit  Christum  cum  discipuHs  solum  celebrasse 
cenam  valedictoriam,  et  in  fractione  panis  et  infusione  vini  in  caHcem 
vidisse  symboHcam  quandam  imaginem  mortis  suae  futurae,  et  para- 
boHce  vocasse  panem  corpus  suum  et  vinum  sanguinem  suum;  chri- 
stianos  vero,  rem  male  inteUegentes,  putasse  ritum  etiam  in  futurum 
celebrandum  institutum  esse.  F.  Spitta  ijLxxx  Geschichte  und  Literatur 
des  Urchristentums  I  205  sqq)  censet  sensum  verborum  Christi  esse 
eschatologicum :  Cenam,  quam  promisi  me  celebraturum  esse  in  regno 
meo,  et  in  qua  ego  solus  ero  cibus  vester,  nunc  iam  vobiscum  anticipo ; 


^^        Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

non  tam  panis  et  vinum  quam  corpus  et  sanguis  meus,  i.  e.  ego  ipse 
sum  cibus  vester.  Simile  quid  dixerunt  A.  Andersen  (Das  Abendmahl 
in  den  zwei  ersten  Jahrhunderten  nach  Christus),  0.  Holtzinann  et 
y.  Hojfmann.  W.  Heitmueller  (Taufe  und  Abendmahl  bei  Paulus)  vult 
cultum  eucharisticum  sumptum  esse  ex  simiUbus  cukibus  gentiUum, 
e.  g.  ex  mysteriis  Mithrae.  —  Manifestum  igitur  est,  in  quantam  varie- 
tatem  opinionum  inter  se  pugnantium  deveniant,  qui  horrore  ordinis 
supernaturaUs  verba  clara  et  simpHcia  in  alium  sensum  detorquere  nituntur. 
Verbis  institutionis ,  quae  a  synopticis  et  a  S.  Paulo  referuntur 
doceri  veram  et  realem  praesentiam  Christi  in  eucharistia  est  de  lide 
{Denz.  n.  874).  Damnata  est  propositio  modeiniistarum :  «Non  omnia, 
,  quae  narrat  Paulus  de  institutione  eucharistiae,  historice  sunt  sumenda» 
I  {Denz.  n.  2045).  Verba  Christi  apud  loannem  c.  6  dicta  esse  de 
eucharistia,  conciUum  tridentinum  noluit  definire,  ut  in  historia  conciUi 
narrat  Pallavicinus  (1.  27,  c.  ii).  Attamen  mens  conciUi  satis  patet 
ex  sess.  13,  c.  2  et  sess.  21,  c.  i. 

102.     Arg.  I.     Ex  evangelio  S.  loannis  6,  52  sqq. 

Christus  verbis  lo  6,  52  sqq  promisit  se  fideUbus  daturum  esse 
carnem  suam  et  sanguinem  per  modum  cibi  et  potus,  ut  ipsum  man- 
ducantes  habeant  vitam  aeternam.  Atqui  haec  verba  inteUegenda  sunt 
sensu  proprio  de  vera  manducatione  Christi.  Ergo  Christus  instituit 
sacramentum,  in  quo  ipse  vere  praesens  est  et  a  fideUbus  ut  aUmentum 
vitae  spirituaUs  accipitur. 

Prob.  mai.  Christus  ait :  «Panis,  quem  ego  dabo,  caro  mea  est 
pro  mundi  vita.  .  .  .  Nisi  manducaveritis  carnem  Filu  hominis  et  bi- 
beritis  eius  sanguinem,  non  habebitis  vitam  in  vobis.  Qui  manducat 
meam  carnem  et  bibit  meum  sanguinem,  habet  vitam  aeternam,  et  ego 
resuscitabo  eum  in  novissimo  die.  Caro  enim  mea  vere  est  cibus,  et 
sanguis  meus  vere  est  potus.  Qui  manducat  meam  carnem  et  bibit 
meum  sanguinem,  in  me  manet  et  ego  in  iUo.  Sicut  misit  me  vivens 
Pater  et  ego  vivo  propter  Patrem,  et  qui  manducat  me,  et  ipse  vivet 
propter  me.  Hic  est  panis,  qui  de  caelo  descendit.  Non  sicut  man- 
ducaverunt  patres  vestri  manna,  et  mortui  sunt.  Qui  manducat  hunc 
panem,  vivet  in  aeternum.» 

Prob.  min.  a)  Christus  volebat  verba  sua  intellegi  sensu  proprio. 
Cum  Christus  dixisset  manducandam  esse  carnem  suam,  iudaei,  intel- 
legentes  hoc  dictum  sensu  proprio,  murmurabant  et  dicebant:  «Quo- 
modo  potest  hic  nobis  carnem  suam  dare  ad  manducandum?»  lesus 
autem  nuUo  modo  correxit  eorum  inteUegentiam  ut  falsam,  sed  iterum 
et  iterum  repetiit  manducandam  esse  carnem  suam  et  bibendum  esse 
sanguinem  suum,  et  addidit:  «Caro  mea  vere  est  cibus,  et  sanguis 
meus  vere  est  potus.»  Tunc  etiam  muUi  ex  discipuUs  eius  scandaUzati 
sunt,  et  dixerunt:  «Durus  est  hic  sermo,  et  quis  potest  eum  audire?» 
lesus  autem  nihil  metaphorice  expUcavit,    sed  fidem  postulavit.      «Sed 


Cap.  I.    De  veritate  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.    Prop.  XIII.  77 

sunt  quidam  ex  vobis,  qui  non  credunt. .  .  .  Propterea  dixi  vobis,  quia 
nemo  potest  venire  ad  me,  nisi  fuerit  ei  datum  a  Patre  meo.»  Et  ait 
ad  apostolos:  «Numquid  et  vos  vultis  abire?»  Sic  autem  non  loquitur, 
qui  videt  verba  sua,  metaphorice  dicta,  sensu  proprio  per  errorem  esse 
inteilecta.  Hoc  interdum  quidem  accidit,  sed  tunc  Christus  correxit 
falsum  sensum,  ut  lo  3,  3 — 8;  4,  32—34;  11,  11  — 14;  Mt  16,  6 — 12, 
et  aliis  locis.  Quando  autem  volebat  intellegi  sensu  proprio  et  res 
erat  difficiUs,  fidem  postulabat,  et  ad  divina  opera  provocabat,  ut  lo 
8,  12  sqq;  Mt  9,  2  sqq  etc.  Atqui  ita  praecise  hoc  loco  agit,  ergo 
voluit  intellegi  sensu  proprio.  Ideo  dixit:  «Si  ergo  videritis  Filium 
hominis  ascendentem,  ubi  erat  prius?»  Numquid  tunc  credetis?  His 
verbis  simul  correxit  illum  errorem,  quo  iudaei  putabant  carnem  Christi, 
in  frusta  concisam,  manducandam  ofFerri.  Non  ita  est,  ait  Christus; 
nam  caro  mea  evehetur  in  caelum  et  efficietur  caro  caelestis,  et  sic 
spirituaHs  facta,  proponetur  ad  manducandum;  ergo  de  carne  viva, 
vivifica,  spiritus  plena  agitur.  Nam  «spiritus  est,  qui  vivificat,  caro 
non  prodest  quidquam»  ;  caro  utique,  qualem  iudaei  cogitabant.  Itaque 
efTectus  vitae  aeternae  non  debetur  carni,  ut  caro  est,  sed  carni  Christi 
cum  spiritu,  cum  divinitate  coniunctae. 

b)  Sensus  metaphoricus  verborum  Christi  excluditur.  Nam  rneta- 
phorae  temere  et  sine  delectu  adhiberi  non  debent  sed  secundum  in- 
genium  Hnguae  et  usujm  receptum.  Atqui  «carnem  aUcuius  manducare» 
ex  usu  gentis,  cui  Christus  loquebatur,  non  habet  alium  sensum  meta- 
phoricum  nisi  hunc :  summo  odio  aUquem  prosequi.  Ita  Ps  26 ,  2 : 
«Dum  appropiant  super  me  nocentes,  ut  edant  carnes  meas»;  lob  19,  22: 
«Quare  persequimini  me,  sicut  Deus,  et  carnibus  meis  saturamini?» 
Hic  autem  sensus  metaphoricus  impossibiUs  est  in  verbis  Christi.  Ergo 
verba  Christi  accipienda  sunt  sensu  proprio.  Idem  valet  de  aUo  in- 
ciso  «sanguinem  aUcuius  bibere»,  quod  non  dicitur  sensu  metaphorico 
nisi  forte  ad  significandam  gravissimam  poenam  (cf.  Is  49,  26;  Apc 
16,  6).  Perpetua  quoque  ecclesiae  traditio  verba  sensu  proprio  intel- 
lexit  (ut  ostendit  Val.  Schmitt,  Die  Verheifiung  der  Eucharistie,  loan- 
nes  VI,  bei  den  Vaetern,  Wuerzburg   1900  et   1903). 

103.     Arg,  2.     Ex  verbis  institutionis. 

Institutionem  eucharistiae  referunt  tres  synoptici  et  S.  Paulus.  Quoad 
rem,  de  qua  hic  agitur,  omnes  quattuor  narrationes  idem  testantur. 

Matthaeus  (26,  26  sq):  «Cenantibus  autem  iis  accepit  lesus  panem, 
et  benedixit,  ac  fregit,  deditque  discipuUs  suis,  et  ait:  Accipite  et 
comedite;  hoc  est  COrpus  meum.  Et  accipiens  caUcem,  gratias  egit 
et  dedit  iUis,  dicens:  Bibite  ex  hoc  omnes;  hic  est  enim  sanguis 
meus  novi  testamentiy  qui  pro  multis  effundetur  in  remissionem 
peccatorum.» 

Marcus  (14,  22  sq):  «Et  manducantibus  UUs  accepit  lesus  panem, 
et  benedicens  fregit,   et  dedit  iis,    et    ait :    Sumite,    hoc  est  COrpUS 


'^S         Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

meuw.  Et  accepto  calice,  gratias  agens,  dedit  iis,  et  biberunt  ex 
illo  omnes,  et  ait  illis:  Hic  est  sanguis  meus  novi  testamentiy 
qui  pro  multis  effundetur. » 

Lucas  (22,  19  sq):  «Et  accepto  pane  gratias  egit,  et  fregit,  et 
dedit  iis,  dicens:  ffoc  est  COrpus  meumj  quod  pro  vobis  datur; 
hoc  facite  in  meam  commemorationem.  Similiter  et  calicem,  postquam 
cenavit,  dicens :  Hic  est  calix  novum  testamentum  in  san- 
guine  meOy  qui  pro  vobis  fundetur.» 

S.  Paidtts  (i  Cor  11,  23sqq):  «Dominus  lesus ,  in  qua  nocte 
tradebatur,  accepit  panem,  et  gratias  agens,  fregit,  et  dixit:  Accipite 
et  manducate;  hoc  est  COrpus  meum,  quod  pro  vobis  tradetur; 
hoc  facite  in  meam  commemorationem.  Similiter  et  calicem,  postquam 
cenavit,  dicens:  Hic  calix  novum  testamentum  est  in  meo 
sanguine ;  hoc  facite,  quotiescumque  bibetis,  in  meam  commemora- 
tionem.» 

Itaque  differentia  inter  duas  priores  et  duas  posteriores  relationes 
refertur  ad  calicem,  quia  secundum  Matthaeum  et  Marcum  Christus 
dixit:  Hic  est  sanguis  meus  novi  testamenti;  secundum  Lucam  vero 
et  Paulum  Christus  dixit:  Hic  calix  est  novum  testamentum  in  meo 
[  sanguine.  Utrumque  significat  in  caHce  esse  sanguinem  novi  foederis. 
i  Matthaeus  et  Marcus  omittunt  verba:  «Hoc  facite  in  meam  commemora- 
tionem»,  quae  referuntur  a  Luca  et  Paulo.  Dicimus  igitur  verbis,  quae 
omnibus  communia  sunt,  indubie  doceri  realem  praesentiam  Christi  in 
eucharistia. 

a)  Ckristus  non  potuit  clarius  et  simplicius  loqui,  si  voluit  docere 
realem  suam  praesentia^n  in  eucharistia.  Sed  si  voluit  dicere  id,  quod 
apostolis  porrigebat,  non  esse  quidem  corpus  suum  neque  sanguinem 
suum,  posse  tamen  aHquo  sensu  improprio  ita  vocari,  locutio  est  valde 
obscura  et  ambigua.  Atqui  quando  vir  sincerus  et  prudens  clare  et 
distincte  loquitur,  non  Hcet  verbis  eius  significationem  obscuram  et 
ambiguam  subicere.  Ergo  a  fortiori  non  Hcet  verba  simpHcia  et  clara 
Christi  in  sensum  obscurum  et  ambiguum  detorquere. 

Vim  inferri  verbis  Christi  omni  expHcatione,  quae  recedit  ab  eorum 
sensu  proprio,  patet  ex  variis  iHis  opinionibus,  quae  in  hac  suppositione 
excogitatae  sunt.  Quaedam  antea  (n.  loi)  audivimus.  Teste  Bellar- 
mino  (De  eucharistia  1.  i,  c.  8)  anno  1577  prodiit  Hbellus,  in  quo  du- 
centae  enumerabantur  expositiones  vel  depravationes  horum  paucorum 
verborum :  «Hoc  est  corpus  meum.»  Lutherus  quoque  irridet  hanc 
dissensionem :  «Carlostadius  in  hoc  sacro  textu  torquet  verbum  hoc, 
ZwingHus  torquet  verbum  est,  Oecolampadius  torquet  verbum  corpus. 
AHi  torquent  totum  textum,  alu  torquent  dimidiatum  textum.  .  .  .  Unam 
tamen  expositionem  necesse  est  veram  esse.  Tam  misere  diabolus  nos 
ludibrio  habet»  (Das  dise  Wort  Christi  [Das  ist  mein  Leib  etc.J  noch 
fest  stehen  wyder  die  Schwermgeister.  Nuernberg  1527).  Lutherus 
quidem    in    epistula  a,  1524   ad   «Christianos  Argentoratenses»    scripta 


Cap.  I.    De  veritate  realis  praesentiae  Chrisli  in  eucharistia.    Prop.  XIII.  70 

fatetur  se  libentissime  acceptaturum  fuisse  explicationem  aliam,  quia 
putabat  se  hoc  modo  potuisse  optime  «sugiilare  papismum»;  sed,  in- 
quit,  «captivus  sum,  evadere  nequeo;  textus  nimis  fortis  est,  neque 
patitur  se  verbis  sensu  suo  privari»  (Lutheri  epistulae,  ed.  de  Wette 
II   576  sqq). 

Revera  si  quis  ostendens  rem  substantialem,  dicit  hanc  rem  esse 
aliam,  tum  solum  apte  loquitur,  si  illa  res  aut  ex  indole  sua  aut  ex 
antecedente  conventione  repraesentat  rem  aliam.  Ita  omnes  imagines, 
eo  ipso  quod  sunt  imagines,  in  praedicatione  vicem  gerunt  rei  re- 
praesentatae ;  quare  ostendens  statuam  Caesaris,  aliquis  recte  enuntiat: 
Hic  est  Caesar.  Vel  si  quis  sumit  duos  lapides  et  dicit:  Supponamus 
hunc  lapidem  esse  Platonem,  illum  lapidem  esse  Aristotelem,  potest 
postea  dicere :  Hic  igitur  est  Plato  etc.  Sed  si  quis  sumeret  panem 
et  nulia  alia  praemonitione  facta  diceret:  Hoc  est  corpus  Pauli  apostoli, 
nemo  intellegeret,  quid  hoc  sibi  vellet,  sed  ad  summum  censerent  eum 
iocari,  vel  peterent  explicationem  verborum.  Ergo  cum  Christus,  su- 
mens  panem,  simpliciter  dicat:  Hoc  est  corpus  meum,  verba  non 
possunt  intellegi  nisi  de  reali  praesentia  corporis  Christi;  et  sic  haec 
verba  apostoli  statim  ab  initio  et  omnes  christiani  primorum  saeculorum 
intellexerunt. 

b)  Christus  non  dicit:  Hic  panis  est  corpus  meum;  sed  dicit: 
Hoc  (quod  manibus  teneo  et  vobis  porrigo)  est  corpus  meum,  est 
sanguis  meus.  Ergo  non  facit  panem  figuram  corporis  sui,  sed  de- 
clarat  id,  quod  det,  esse  corpus  suum  et  sanguinem  suum.  Et  addit 
zouTo  ecTTtv  To  acbfid  p.oo  To  bnep  bixcov  dtdoiievov  .  .  .  to  olfxd  fioo  to 
uTTep  ufiwv  ey.yDvv6fievov.  Atqui  non  figura  corporis  Christi  sed  ipsum 
corpus  Christi  pro  nobis  datum  est,  neque  signum  sanguinis  Christi 
sed  ipse  sanguis  Christi  pro  nobis  effusus  est. 

Neque  apostoli  poterant  aliter  verba  Christi  intellegere,  quia  non 
erant  rationaUstae,  quibus  a  priori  omnis  effectus  supernaturaHs  re- 
pugnat,  sed  erant  homines  fideles,  qui  viderant  muha  et  magna 
miracula  a  Christo  patrata.  Neque  erant  homines  docti  et  versati  in 
subtilibus  inquisitionibus ,  qui  possent  uti  omnibus  artificiis ,  quibus 
rationalistae  iactant,  sed  immerito  iactant,  se  verum  sensum  obscuro- 
rum  verborum  tandem  invenisse,  sed  erant  homines  simplices,  qui 
verba  Christi  secundum  obvium  sensum  accipiebant.  Ergo  Christus, 
si  voluit  dicere  apostolis  id,  quod  rationalistae  ei  attribuunt,  non 
potuit  loqui,  sicut  locutus  est.  Ergo  voluit  verba  sua  sensu  proprio 
inteliegi. 

Hoc  a  fortiori  valet,  quia  CJiristus  dicit  se  isto  ritu  novum  foedus 
initiare  cum  populo  suo.  «Hic  est  sanguis  novi  testamenti.»  Atqui 
prudens  homo  in  testamento  vel  foedere  condendo  non  adhibet  meta- 
phoras  obscuras  et  difficiles  sed  verba  clara  et  accipienda,  prout  sonant. 
Ergo  ita  Christus  egisse  censendus  est  in  ultima  cena  (cf.  Bellarm., 
De  euchar.  1.  i,  c.  9). 


3o         Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

c)  Quattuor  scriptores  diversis  locis  et  temporibus  et  pro  diversis 
lectoribus  descripserunt  institutionem  eucharistiae  iisdem  substantialiter 
verbis.  Atqui  incredibile  est  eos  omnes  iisdem  metaphoris  singularibus 
et  obscuris  usos  esse  neque  ullam  expUcationem  addidisse,  quamvis 
alibi  explicare  soleant  res  multo  faciUores.  Ergo  admittendum  est  eos 
verba  inteUexisse  secundum  sensum  proprium  et  obvium. 

104.  Arg.  3.     Ex  doctrina  S.  Pauli. 

S.  Paulus,  postquam  corinthiis  in  memoriam  revocavit  institutionem 
eucharistiae,  quam  iis  tradidit,  sicut  ipse  acceperat,  hanc  exhortationem 
adiungit:  «Itaque  quicumque  manducaverit  panem  hunc  vel  biberit 
caUcem  Domini  indigne,  reus  erit  corporis  et  sanguinis  Domini.  .  .  . 
Qui  enim  manducat  et  bibit  indigne,  iudicium  sibi  manducat  et  bibit, 
non  dnudicans  corpus  Domini»  (i  Cor  11,  27  sqq).  Atqui  haec  non  apte 
dicerentur,  nisi  in  eucharistia  reaUter  essent  corpus  et  sanguis  Domini. 
Nam  si  quis  imaginem  regis  ignominia  afficit,  potest  quidem  dici  reus 
laesae  maiestatis,  sed  minime  dici  potest  reus  corporis  et  sanguinis 
regis.  Ergo  verba  PauU  indicant  realem  praesentiam  corporis  et  san- 
guinis  Christi. 

Praeterea  S.  Paulus  simpUciter  dicit  nos  in  eucharistia  participes 
fieri  corporis  et  sanguinis  Christi.  «CaUx  benedictionis,  cui  benedicimus, 
nonne  communicatio  sanguinis  Christi  est?  Et  panis,  quem  frangimus, 
nonne  participatio  corporis  Domini  est?»  (i  Cor  10,  16.)  De  hac 
«fractione  panis»  aUbi  legimus:  Primi  christiani  «erant  perseverantes 
in  doctrina  apostolorum  et  communicatione  fractionis  panis  et  orationi- 
bus»  (Act  2,  42).  Hic  fractio  panis  enumeratur  inter  exercitia  reUgiosa. 
Ergo  pars  cultus  inter  primos  christianos  fuit  fractio  panis.  Quod 
notandum  est,  quia  quidam  rationaUstae  eo  procedunt,  ut  dicant 
Christum  in  ultima  cena  non  instituisse  quidquam,  sed  solum  cenam 
valedictoriam  cum  discipuUs  celebrasse.  Quis  ergo  verum  spiritum 
Christi  habet:  primi  christiani,  qui  censebant  sibi  ex  institutione  Christi 
sacram  cenam  esse  celebrandam,  an  nostrae  aetatis  rationaUstae,  qui 
dicunt  hunc  esse  miserum  errorem? 

105.  Ohi.  I.  Christus  loquitur  humano  modo.  Atqui  si  homo,  ostendens 
panem  et  vinum,  diceret:  «Hoc  est  corpus  meum,  hic  est  sanguis  meus», 
inteUegeremus  eum  metaphorice  loqui.  Ergo  etiam  Christus  tum  in  promis- 
sione  tum  in  institutione  eucharistiae  metaphorice  locutus  est. 

Resp.  Dist.  rnai. :  Christus  loquitur  humano  modo,  i.  e.  sic,  ut  ab  ho- 
minibus  inteUegi  possit,  c{?nc.  rnai. ;  Christus  non  loquitur  ut  Deus,  qui  omni- 
potentia  sua  efficere  potest  quae  hominibus  sunt  impossibiUa,  7ie^.  mai.  Dist. 
min. :  Si  homo  omnipotentia  destitutus  panem  et  vinum  dicit  esse  corpus  et 
sanguinem  suum,  metaphorice  loquitur,  traris.  mi?!. ;  si  homo,  qui  est  simul 
Deus  omnipotens,  ita  loquitur,  non  possumus  admittere  sensum  proprium, 
quasi  ei  res  significata  sit  impossibiUs,  nc^'-.  min.    Et  7icg.  conseq. 


Cap.  I.     De  veritate  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.    Prop.  XIII.  3l 

Haec  est  reapse  unica  ratio,  ob  quam  infideles  sensum  proprium  ver- 
borum  Christi  admittere  nolunt.  Dicunt  enim  Christum  noluisse  docere  rem 
impossibilem ;  rem  autem  esse  impossibilem  statuunt,  procedentes  a  principio 
Deum  non  posse  quidquam  efficere,  quod  ipsi  non  possint  intellegere.  Simul 
negant  Christum  esse  Deum.  At  cum  et  illa  assertio  et  haec  negatio  sit 
futilis  et  vana,  ruit  tota  obiectio.  Si  Christus  affirmat  in  eucharistia  vere 
esse  corpus  et  sanguinem  suum,  credimus  ei,  et  cum  tot  viris  sanctis  et  sa- 
pientibus  et  cum  fideHbus  totius  aetatis  christianae  submittimus  intellectum 
nostrum  aeternae  veritatis  verbis.  Non  sine  ratione  Christus  promissioni 
eucharistiae  praemisit  multiphcationem  panum  et  ambulationem  super  undas 
maris  (lo  6,  5  sqq).  His  enim  duobus  miraculis  ostendit  omnipotentiam  suam 
et  independentiam  a  viribus  et  legibus  materiae.  Unde  si  dein  promittit  rem, 
quae  supponit  hanc  omnipotentiam  et  independentiam ,  merito  verbis  suis 
absolutam  fidem  postulat.  Rationahstae  utique  etiam  haec  duo  miracula 
negant,  quia  ipsis  non  placent.     Sed  quid  inde? 

106.  obj.  II.  Si  lo  6,  52  sqq  exponitur  de  eucharistia,  sequuntur  plura, 
quae  vera  non  sunt:  a)  necessarium  esse  communionem  sumere  sub  utra- 
que  specie;  b)  eum,  qui  eucharistiam  acceperit,  semper  habere  vitam  aeter- 
nam;  c)  eucharistiam  ad  salutem  necessariam  esse  eadem  necessitate  atque 
baptismum.  Ergo  textus  exponendus  non  est  de  eucharistia  sed  unice  de 
fide  viva  in  Christum  habenda. 

Resp.  Neg.  antec.  Ad  a) :  Etsi  Christus  dixit  manducandam  esse  car- 
nem  suam  et  bibendum  sanguinem  suum,  non  sequitur  sacramentum  neces- 
sario  sumendum  esse  sub  utraque  specie.  Nam  etiam  is,  qui  eucharistiam 
accipit  sub  sola  specie  panis,  bibit  sanguinem  Christi;  et  qui  eam  accipit 
sub  sola  specie  vini,  manducat  corpus  Christi ,  quia  in  utraque  specie  est 
totus  Christus  cum  carne  et  sanguine  suo.  Propterea  Christus  etiam  sim- 
pliciter  ait:   «Qui  manducat  me,  et  ipse  vivet  propter  me»  (lo  6,  58). 

Ad  b) :  Qui  eucharistiam  acceperit,  eodem  sensu  vitam  aeternam  habe- 
bit,  quo  is,  qui  crediderit  et  baptizatus  fuerit,  salvus  erit  (Mc  16,  16);  vide- 
licet  si  quis  recte  crediderit  et  recte  manducaverit  corpus  Christi  cum  volun- 
tate  faciendi  omnia,  quae  Christus  praecepit  (Mt  28,   20),  hic  salvus  erit. 

Ad  c) :  Ipse  modus  diversus,  quo  Christus  loquitur  de  necessitate  bap- 
tismi  et  de  necessitate  eucharistiae,  ostendit  necessitatem  baptismi  esse  aham 
atque  necessitatem  eucharistiae.  Nam  baptismum  dicit  esse  necessarium,  quia 
eo  homo  spirituahter  generatur  (lo  3,  5),  eucharistiam  autem  dicit  esse  ne- 
cessariam,  quia  homo  spiritualis  indiget  cibo  sprituaH.  Atqui  generatio  ita 
est  necessaria,  ut  sine  ea  homo  omnino  non  vivat.  Contra  vero  qui  cum 
emolumento  vitae  manducat,  iam  vivit  in  eo  ordine,  in  quo  manducat.  Ergo 
eucharistia  non  est  necessaria,  ut  quis  vitam  accipiat,  sed  solum,  ut  is,  qui 
vitam  spiritualem,  quam  habet,  augere  aut  perdere  potest,  eam  non  amittat 
decursu  temporis,  sed  conservet  et  augeat.  Itaque  sicut  vita  spirituahs  aho 
remedio  acquirenda  est  ante  eucharistiae  susceptionem ,  ita  etiam  qui  ante 
eucharistiae  sumptionem  moritur  in  statu  regenerationis  supernaturahs ,  sine 
eucharistia  vitam  aeternam  habebit. 

107.  Ohi.  III.     Multi  SS.  Patres  sermonem  Christi  lo  c.  6  exponunt  sensu 
metaphorico.     Ergo  sensus  proprius  saltem  non  est  certus. 

Pesch,   Compend.  theol.   dogm.    IV.  6 


32         Tract.  IV,    De  eucharistia.    Pars  I.   De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

^-^j    ^  Resp.    Dist.  antec. :  Multi  SS.  Patres  exponunt  priorem  partem  sermonis 

Christi  de  cibo  caelesti  sensu  metaphorico,  cmc.  antec;  metaphorice  exponunt 
alteram  partem  de  manducanda  carne  et  bibendo  sanguine  Christi,  neg.  antcc. 
Et  neg.  conseq. 

Exemplo  sit  expositio  S.  Augustini ,  tum  ut  appareat  vera  Patrum  doc- 
trina,  tum  ut  ostendatur,  unde  oriri  possint  difficultates,  et  quomodo  solvantur. 

a)  S.  Augustinus  diserte  docet  Christum  lo  6,  52  sqq  loqui  de  eucharistia. 
Ita  in  tract.  27  in  loannem,  ubi  in  fine  (n.  11)  concludit:  «Hoc  ergo  totum 
ad  hoc  nobis  valeat,  dilectissimi,  ut  carnem  Christi  et  sanguinem  Christi  non 
edamus  tantum  in  sacramento,  quod  et  multi  mali,  sed  usque  ad  spiritus 
participationem  manducemus  et  bibamus,  ut  in  corpore  Domini  tamquam 
membra  maneamus.»  Et  ahbi:  «Uominum  audiamus,  non  quidem  hoc  de 
sacramento  lavacri  dicentem  sed  de  sacramento  sanctae  mensae  suae :  Nisi 
manducaveritis  carnem  meam  et  biberitis  sanguinem  meum,  non  habebitis 
vitam  in  vobis»  (De  pecc.  mer.  et  remiss.  1.  i,  c.  20,  n.  26).    Simihter  aUis  locis. 

b)  S.  Augustinus  reicit  manducationem  capharfiaiticam,  i.  e.  qualem  iudaei 
in  synagoga  Capharnaum  intellegebant.  Capharnaitae  «acceperunt  illud  stulte, 
carnaUter  illud  cogitaverunt,  et  putaverunt,  quod  praecisurus  esset  Dominus 
particulas  quasdam  de  corpore  suo  et  daturus  ilhs.  .  .  .  SpirituaHter  intel- 
legite,  quod  locutus  sum;  non  hoc  corpus,  quod  videtis,  manducaturi  estis, 
et  bibituri  illum  sanguinem,  quem  fusuri  sunt,  qui  me  crucifigent.  Sacramen- 
tum  ahquod  vobis  commendavi,  spirituahter  intellectum  vivificabit  vos.  Etsi 
necesse  est  illud  visibiUter  celebrari,  oportet  tamen  invisibihter  intehegi»  (In 
Ps  98,  n.  9).    Ahis  verbis:   Caro  Christi  non  est  manducanda  et  sanguis  Christi 

— '  non  est  bibendus  in  statu  suo  mortah  sed  in  statu  sacramentah;  sacramen- 
tum  est  res  visibihs,  sed  corpus  Christi  in  sacramento  est  in  statu  invisibih. 
Sumitur  tamen  non  sensu  improprio  tantum  per  fidem  sed  etiam  reahter 
per  os.  «Mediatorem  Dei  et  hominum  Christum  lesum  carnem  suam  nobis 
manducandam  bibendumque  sanguinem  dantem  fideh  corde  atque  ore  sus- 
cipimus,  quamvis  horribihus  videatur  humanam  carnem  manducare  quam 
fundere»  (Contra  adversarium  leg.  et  prophet.  1.  2,  n.  34).  Excluditur  ergo 
capharnaitica  manducatio,  non  excluditur  reahs  et  sacramentahs  manducatio. 
Et  haec  quidem  sacramentahs  manducatio  instituta  est  ad  recolendam  me- 
moriam  passionis  Christi.  Christus  «facinus  vel  flagitium  videtur  iubere. 
Figura  est  ergo,  praecipiens  passioni  dominicae  communicandum  et  suaviter 
atque  utihter  recondendum  in  memoria,  quod  pro  nobis  caro  eius  crucifixa 
et  vulnerata  sit»  (De  doctr.  christ.  1.  3,  n.  24).  Quae  verba,  si  cum  ahis 
Augustini  dictis  comparantur,  non  possunt  habere  nisi  hunc  sensum:  Sacra- 
mentum  corporis  et  sanguinis  Christi  non  ita  institutum  est,  ut  flagitium  prae- 
cipiatur,  sed  ut  in  eo  memoria  passionis  Christi  pie  recolatur. 

c)  Augustiitus  docct  sacramento  eucharistiae  simul  mysticc  significari  corpus 
Christi  morale,  quod  est  ecclesia.  Itaque  verba  Christi :  «Panis,  quem  ego  dabo, 
caro  mea  est  pro  mundi  vita»  (lo  6,  52),  ita  expHcat:  «Hunc  cibum  et  potum 
societatem  vuU  inteUegi  corporis  et  membrorum  suorum,  quod  est  sancta  ec- 
clesia.  .  .  .  Ac  per  hoc,  qui  non  manet  in  Christo,  et  in  quo  non  manet 
Christus,  procul  dubio  nec  manducat  carnem  eius  nec  bibit  eius  sanguinem, 
sed  magis  tantae  rei  sacramentum  ad  iudicium  sibi  manducat  et  bibit»  (In 
lo.  tract.  26,  n.  13  sqq).  Ergo  secundum  Augustinum  verba  Christi  referun- 
tur  ad  sacramentum  eucharistiae,  quod  et  boni  et  maU  suscipiunt ;  sed  effec- 


Cap.  I.    De  veritate  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.     Prop.   XIII.  83 

tum  mysticae  unitatis,  quam  eucharistia  significat,  soli  boni  consequuntur. 
Eucharistiam  esse  symbolum  unitatis  ecclesia  semper  docuit,  ut  e.  g.  con- 
cilium  tridentinum  sess.  13,  c.  8  [Denz.  n.  882).  Solus  modus  loquendi  est 
Augustini  proprius,  qui  ponit  effectum  pro  causa  et  ait:  eucharistia  est  uni- 
tas  membrorum  ecclesiae,  i.  e.  significat  et  efficit  unitatem  membrorum 
ecclesiae. 

d)  Contra  pelagianos  S.  Augustinus  inculcat  etiam  ififantes  non  posse  vitam 
aeternam  habere  sine  ulla  participatione  corporis  et  sanguinis  Christi.  Cum 
Christus  dixisset:  «Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  Sancto,  non 
potest  introire  in  regnum  Dei»  (lo  3,  5),  pelagiani  sic  distinguebant :  infantes 
non  baptizati  non  possunt  quidem  introire  in  regnum  Dei,  attamen  habebunt 
vitam  aeternam.  Quare  contra  eos  SS.  Patres  provocabant  ad  alium  textum: 
«Nisi  manducaveritis  carnem  fihi  hominis  et  biberitis  eius  sanguinem,  non 
habebitis  vitam  in  vobis»  (lo  6,  54),  et  dicebant:  En,  hic  excluditur  a  vita 
aeterna  is,  qui  non  manducavit  carnem  Christi  nec  bibit  sanguinem  eius, 
quod  utique  sine  baptismo  impossibile  est;  ergo  infantes  non  baptizati  non 
habebunt  vitam  aeternam.  Ita  Augustinus  quoque  argumentatur,  provocans 
ad  YQxhSi  Innocentii  I  {Kp.  30,  n.  5  ad  conc.  milevit.) :  «Haec  enim  eius  verba 
sunt:  ,Illud  vero,  quod  eos  vestra  fraternitas  asserit  praedicare,  parvulos 
aeternae  vitae  praemiis  etiam  sine  baptismatis  gratia  posse  donari,  perfatuum 
est.  Nisi  enim  manducaverint  carnem  Filii  hominis  et  biberint  sanguinem 
eius,  non  habebunt  vitam  in  semetipsis.  Qui  autem  hanc  iis  sine  regenera- 
tione  defendunt ,  videntur  mihi  ipsum  baptismum  velle  cassare ,  cum  prae- 
dicant  hos  habere,  quod  in  eos  credimus  nonnisi  baptismate  conferendum.'. . . 
Ecce  beatae  memoriae  Innocentius  papa  sine  baptismo  Christi  et  sine  parti- 
cipatione  corporis  et  sanguinis  Christi  vitam  non  habere  parvulos  dicit»  (Con- 
tra  duas  epist.  pelag.  1.  2,  c.  4,  n.  7).  Quomodo  verba  illa  de  manducanda 
carne  et  bibendo  sanguine  Christi  referuntur  ad  baptismum?  Sensus  esthic: 
Ut  quis  habeat  vitam  aeternam,  oportet  eum  baptismo  incorporari  Christo, 
ut  dein  possit  suscipere  corpus  eius  in  eucharistia.  «Nonne  veritas  sine  ulla 
ambiguitate  proclamat  non  solum  in  regnum  Dei  non  baptizatos  parvulos 
intrare  non  posse,  sed  nec  vitam  aeternam  posse  habere  praeter  Christi  cor- 
pus,  cui  ut  incorporentur,  sacramento  baptismatis  imbuuntur?»  (De  pecc.  mer. 
et  remiss.  1.  3,  c.  4,  n.  8.)  Ergo  quaedam  communicatio  cum  corpore  Christi 
efficitur  baptismo,  ut  «sic  incorporati  Christi  corpori,  quod  est  ecclesia,  re- 
concilientur  Deo,  ut  in  illo  vivi,  ut  salvi,  ut  liberati,  ut  redempti,  ut  illumi- 
nati  fiant»  (1.  c.  1.  i,  c.  26,  n.  39).  Unde  salvi  sunt,  etiamsi  aliqua  causa  im- 
pediti  ad  realem  manducationem  corporis  Christi  non  perveniunt. 

De  hac  re  post  mortem  Augustini  Ferrandus  diaconus  quaestionem  pro- 
posuit  S.  Fulgentio,  scilicet  de  salute  iuvenis,  qui  instante  morte  baptizatus 
erat,  sed  prius  decesserat,  quam  eucharistiam  accepisset.  Fulgentius  in  re- 
sponso  citat  integrum  sermonem  272  Augustini,  et  sic  concludit:  «Arbitror 
non  cuiquam  esse  aliquatenus  ambigendum  tunc  unumquemque  fidelium  cor- 
poris  sanguinisque  dominici  participem  fieri,  quando  in  baptismate  membrum 
corporis  Christi  efficitur,  nec  alienari  ab  illo  panis  calicisve  consortio,  etiamsi, 
antequam  panem  illum  comedat  et  calicem  bibat,  de  hoc  saeculo  in  unitate 
corporis  Christi  constitutus  abscedat»  (Ep.  12;  M  PL  65,  392).  Docent 
igitur  illi  Patres  essentialem  effectum  eucharistiae  iani  baptismo  obtineri, 
sed    simul    docent   verba  Christi  lo  c.  6  referri    htteraliter    ad    sacramentum 

6* 


3/1         Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

eucharistiae.  Quod  autem  tam  arte  coniungunt  haec  duo  sacramenta,  inde 
explicatur,  quia  illa  aetate  infantibus  baptizatis  solebat  mox  eucharistia  sub 
specie  sanguinis  dari. 

Haec  igitur  sufficiant  ad  ostendendum,  quomodo  difficultates  e  Patribus 
obiectae  solvi  possint.  Non  negamus  Patres  de  verbis  Christi  multas  con- 
siderationes  et  appHcationes  mysticas  et  morales  proposuisse,  quae  ad  sensum 
Htteralem  non  pertinent,  sed  dicimus  eos  alteram  partem  sermonis  Christi 
lo  c.  6  HtteraUter  de  eucharistia  interpretatos  esse. 

108.  Obi.  IV.  In  S.  Scriptura  saepe  pro  «significat»  ponitur  «est»,  ut  «sep- 
tem  boves  pulchrae  et  septem  spicae  plenae  septem  ubertatis  anni  sunt» 
(Gn  41,  26);  Sara  et  Agar  «sunt  duo  testamenta»  (Gal  4,  24).  Ergo  etiam 
in  verbis  institutionis  iUud  «Hoc  est  corpus  meum»  ponitur  pro  «hoc  signi- 
ficat  corpus  meum».  Immo  si  Christus  vokut  dicere:  «hoc  significat  corpus 
meum»,  non  potuit  nisi  dicere:  «Hoc  est  corpus  meum»,  quia,  ut  patet  ex 
Hngua  syriaca,  aHus  modus  non  est  aramaice  exprimendi  «significat». 

Resp.  Dist.  antec:  Pro  «significat»  potest  poni  «est»,  si  antecedenter 
constat  agi  de  signo,  conc.  aittec.  Secus  7teg.  antec.  Et  neg.  conseq.,  quia  panis 
et  vinum  non  erant  signum  corporis  et  sanguinis  Christi,  ut  supra  (n.  103  «2) 
expositum  est. 

Sensus  distinctionis  expHcatur  ipsis  exemph's  aHatis.  Pharao  voluit  scire, 
quid  significaret  somnium,  quod  viderat  (Gn  41,  8  15  sq);  et  loseph  respon- 
det:  Septem  boves  sunt  septem  anni.  Ergo  iam  supponebatur  iUo  sornnio 
aHquid  significari.  Altero  loco  S.  Paulus  ait:  «Haec  sunt  per  aHegoriam 
dicta»,  i.  e.  ad  aHud  quid  significandum ,  et  dein  pergit:  «Haec  enim  sunt 
duo  testamenta.»  Christus  autem  in  uHima  cena  non  ait:  Nunc  aHquid  per 
aUegoriam  dicam,  sed  simpHciter  ait:   «Hoc  est  corpus  meum.» 

OHm  protestantes  saepe  provocabant  ad  Ex  12,  11:  «Est  enim  phase, 
i.  e.  transitus  Domini»,  quasi  sensus  esset:  Agnus  paschaHs  significat  transitum 
Domini.  Sed  sensus  est:  Vobis  comedentibus  agnum  paschalem  transibit 
Dominus  per  terram  Aegypti,  et  percutiet  omne  primogenitum,  ut  1.  c.  S.  Scrip- 
tura  ipsa  explicat.  Postea  hic  eventus  per  modum  festi  quotannis  celebran- 
dus  erat,  quod  festum  vocabatur  Phase  seu  Pascha  (Ex  12,  14.  Lv  23,  5. 
Nm  28,  16.  Mt  26,  2  etc).  Ergo  nuHus  est  paraUeHsmus  verbalis  cum  ver- 
bis  institutionis  eucharistiae. 

Quod  dictum  est  in  obiectione  de  Hngua  syriaca,  est  falsum.  E.  g.  S.  Ma- 
ruthas  (saec.  V),  episcopus  tagritensis  seu  maikerphatensis,  qui  syriace  scripsit, 
ait  de  eucharistia:  «Quotiescumque  ad  corpus  et  sanguinem  accedimus  et 
super  manus  nostras  accipimus,  sic  credimus  nos  corpus  amplecti,  et  nos 
carnium  et  ossium  eius  [participes  fieri]  iuxta  id ,  quod  scriptum  est;  enim- 
vero  Christus  iHud  non  appeHavit  typum  aut  figuram,  sed  [dixit:]  Vere  hoc 
est  corpus  meum,  et  hic  est  sanguis  meus»  (Assefnani,  Bibl.  orient.  I  180). 
Card.  lVisejna?i  in  Hbro  «Horae  syriacae»  (Romae  1828)  ostendit  in  Hngua 
syriaca  esse  ultra  quadraginta  modos  exprimendi  «significat». 

109.  Obi.  V.  Christus  in  eucharistiae  institutione  utitur  locutione  tropica, 
cum  dicit:  «Hic  caHx  est  novum  testamentum  in  meo  sanguine»  (Lc  22,  20). 
Ergo  etiam  verba  «Hoc  est  corpus  meum»  tropice  inteHegere  Hcet. 


Cap.  I.     De  veritate  realis  praesentiae  Christi   in   eucharistia.     Prop.  XIII.         3  S 

Resp.  Dist.  antec. :  Christus  utitur  tropis,  qui  ab  omnibus  facile  intel- 
leguntur,  conc.  antec. ;  ergo  etiam  ea  verba  tropice  exponere  licet,  quae  im- 
propriam  expositionem  non  adraittunt,  ne^.  antec. 

In  illis  verbis  «Hic  calix  est  novum  testamentum»  ponitur  continens 
pro  contento  et  effectus  pro  causa,  ut  sensus  sit:  Id  quod  est  in  calice,  est 
sanguis  meus  pro  vobis  effusus,  quo  initiatur  novum  testamentum.  Sic  anti- 
typus  respondet  typo,  quia  vetus  testamentum  initiatum  erat  sanguine  ani- 
malium  (Ex  24,  8.    Hebr  9,   20). 

110.  Ohi.  YI.  In  S.  Scriptura  eucharistia  vocatur  panis  (i  Cor  10,  16  sq), 
Ergo  non  est  corpus  Christi. 

Resp.  Conc.  ontec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam :  Nam  etiamsi  Christus 
est  sub  specie  panis,  eucharistia  recte  vocatur  panis,  non  a  S.  Paulo  tantum 
sed  etiam  ab  ecclesia,  ut:  «Panem  de  caelo  praestitisti  iis»,  «Panis  angehcus 
fit  panis  hominum»  etc.  (cf.  Denz.  n.  882  2139).  Videhcet  hominum  usus  hoc 
fert,  ut  personae  et  res  saepe  appellentur  secundum  id,  quod  antea  fuerunt. 
Ita  serpens  devorans  ahos  serpentes  vocatur  virga,  quia  ex  virga  factus  erat 
(Ex  7,  12).  Homo  videns  vocatur  caecus,  quia  antea  ut  caecus  omnibus 
notus  fuerat  (lo  9,  17).  Eo  magis  eucharistia  vocari  potest  panis,  quia  ex- 
trinsecus  nihil  apparet  nisi  panis. 

111.  Ohi.  VII.  Eucharistia  instituta  est  in  memoriam  Christi.  Atqui  uti- 
mur  re  ahqua  in  memoriam  absentis,  non  praesentis.  Ergo  Christus  non  est 
in  eucharistia  praesens. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Utimur  re  in  memoriam  ahcuius,  qui  ita 
est  absens,  ut  obhvioni  dari  possit,  conc.  min. ;  solum  in  memoriam  eius,  qui 
omni  modo  est  absens,  neg.  min.  Dist.  conseq. :  Christus  in  eucharistia  non 
est  visibihter  praesens,  ut  eum  obhvisci  non  possimus,  conc.  conseq. ;  non  est 
invisibihter  praesens,  neg.  conseq.  Non  immediate  ex  praesentia  Christi  in 
eucharistia  memoria  eius  in  nobis  conservatur,  sed  quia  visibile  sacramen- 
tum  institutum  est  ad  hunc  finem,  et  quia  fide  docemur  sub  signis  visibihbus 
Christum  esse  invisibihter  praesentem.  Simih  modo  utimur  imagine  Dei  ad 
Dei  memoriam  in  nobis  renovandam,  etsi  Deus  ubique  praesens  est. 

112.  Ohi.  VIII.  Christus  ostendit  apostohs  panem  et  dixit:  «Hoc  est  cor- 
pus  meum.»  Atqui  propositione,  qua  affirmatur,  quid  res  sit,  non  mutatur 
res,  sed  manet,  quod  erat  antea.  Ergo  etiam  post  verba  Christi  mansit  idem 
panis,  qui  antea  erat. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Propositione  pure  theoretica  res  non  mu- 
tatur,  conc.  7tiin.;  propositione  practica  et  efficaci  non  mutatur,  7ieg.  min. 
Dist.  conseq. :  Post  verba  Christi  mansisset  id,  quod  antea  erat,  si  fuisset  pro- 
positio  pure  theoretica,  conc.  conseq.;  si  fuit  propositio  practica  et  efficax, 
neg.  conseq. 

Christus  certe  noluit  theoretice  affirmare  panem  esse  corpus  suum,  quia 
haec  esset  propositio  irrationahs,  sed  voluit  verbis  suis  circa  panem  id 
efficere,  quod  requiritur,  ut  verba  eius  sint  vera.  Etiam  ihi,  qui  dicunt 
eucharistiam  esse  solum  signum  corporis  Christi,  necessario  concedunt  eam 
esse  tale  signum  vi  verborum  Christi.    Ergo  in  omni  sententia,  quae  admittit 


36        Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.   De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

in  ultima  cena  institutum  esse  sacramentum,  verba  Christi  non  fuerunt  theore- 
tica  propositio  tantum  sed  practica  et  efficax.  Supra  autem  (n.  103)  osten- 
dimus  verba  Christi  esse  intellegenda  de  reaU  praesentia.  Ergo  Christus 
dicens:  «Hoc  est  corpus  meum»,  simul  impHcite  dixit:  Ego  volo  et  efficio, 
ut  hoc  sit  corpus  meum.  SimiH  quodam  modo  rex  dicens  homini  privato: 
Tu  es  consiliarius  meus  et  administrator  rerum  publicarum,  potest  eum  con- 
stituere  consiHarium  et  administratorem.  Veritas  talis  propositionis  practicae 
non  postulat,  ut  subiectum  iam  ab  initio  fuerit  id,  quod  in  praedicato  enun- 
tiatur,  sed  solum,  ut  praedicatum  in  fine  propositionis  de  eo  verificetur.  Ita- 
que  in  illa  propositione  «Hoc  est  corpus  meum»  pronomen  hoc  solum  significat 
rem  indeterminate  secundum  visibilem  praesentiam,  et  haec  res  in  fine  pro- 
positionis  erat  corpus  Christi  sub  speciebus  praesens  (cf.  S.  Tho7nas  3,  q.  78,  a.  5). 

Prop.  XIV.  Realis  praesentia  Christi  in  eucharistia  docetur 
unanimi  traditionis  testimonio. 

113.  Stat.  qua.est.  Usque  ad  saeculum  XVI  adversarii  realis  prae- 
sentiae  Christi  in  eucharistia  tam  pauci  fuerunt,  ut  quasi  non  exstantes 
censeri  possint.  Quod  rationaUstae  recentes  narrant  de  quibusdam 
SS.  Patribus  realem  praesentiam  Christi  in  eucharistia  negantibus  et 
solam  moralem  vel  dynamicam  admittentibus,  est  nuda  fabula. 

Secundo  saeculo  docetae ,  qui  Christo  abnegabant  corpus  reale 
(cf.  III,  n.  14),  consequenter  negabant  in  eucharistia  esse  corpus  Christi 
reale.  Monophysitae,  qui  unam  tantum  naturam  in  Christo  admittunt, 
non  concedunt  Christum  in  eucharistia  esse  secundum  utramque  natu- 
ram.  Haec  tamen  est  quaestio  christologica  potius  quam  eucharistica 
(cf.  III,  n.  36  sqq).  Utrum  saeculo  XI  Berengarius  in  hbro  «De  sacra 
cena»  solam  transsubstantiationem  negaverit,  an  etiam  realem  praesen- 
tiam ,  non  convenit  inter  doctos  (cf.  Denz.  n.  874).  Idem  valet  de 
Wiclif  (cf.  Denz.  n.  581  sqq  666).  Realem  praesentiam  negarunt  wal- 
deiises  et  albigenses  saeculo  XIII  (cf.   Denz.  n.  424  430). 

E  protestantibus  Zwinglius  docuit  eucharistiam  non  esse  nisi  com- 
memorationem  passionis  Christi  et  symbolum  unitatis  fideUum.  Cal- 
vinus  negat  Christum  esse  corporaHter  praesentem  in  eucharistia,  sed 
docet  ex  corpore  Christi  in  caelo  constituto  descendere  vim  quandam 
spiritualem  in  eos,  qui  eucharistiam  suscipiant  (Instit.  1.  4,  c.  17).  Lu- 
therus  admittit  Christum  esse  realiter  in  eucharistia  praesentem,  sed  vult 
eum  praesentem  fieri  non  per  solam  consecrationem  sed  in  communione 
fideHum,  negat  quoque  transsubstantiationem,  et  negat  missam  esse  sacri- 
ficium  (De  captivitate  babylonica,  tract.  de  sacram.)  Ex  anglicanis  aHi 
sunt  calvinistae,  aHi  sunt  lutherani,  aHi  magis  accedunt  ad  doctrinam 
catholicam,  negantes  tamen  plerumque  transsubstantiationem.  Orientales 
omnes  cum  cathoHcis  consentiunt  de  dogmate  reaHs  praesentiae. 

114.  Arg.  I.     Ex  testimonio  Patrum  trium  primorum  saeculorum. 
vS.  Ignatius  M,    de    docetis    scribit:    «Ab    eucharistia    et    oratione 

[HturgicaJ  abstinent,  eo  quod  non  confitentur  eucharistiam  esse  carnem 


Cap.  I.     De  veritate  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.    Prop.  XIV.  37 

* 

salvatoris  nostri  lesu  Christi,  quae  pro  peccatis  nostris  passa  est,  quam- 
que  Pater  benignitate  sua  resuscitavit»   (Smyrn.  c.  7). 

^.  lustinus  M.  de  pane  et  vino  consecrato  ait:  «Hic  cibus  vocatur 
apud  nos  eucharistia.  .  .  .  Neque  enim  ut  communem  panem  neque  ut 
communem  potum  ista  sumimus,  sed  quemadmodum  per  verbum  Dei 
caro  factus  est  lesus  Christus  salvator  noster  et  carnem  et  sanguinem 
habuit  pro  salute  nostra,  ita  etiam  illam  aHmoniam,  per  orationem 
ipsius  verba  continentem  eucharistizatam  (ety/aptazr^delaav) ,  ex  qua 
sanguis  et  carnes  nostrae  per  conversionem  aluntur,  incarnati  illius  lesu 
et  carnem  et  sanguinem  esse  edocti  sumus.  Nam  apostoli  in  com- 
mentariis  suis,  quae  vocantur  evangeHa,  ita  sibi  mandasse  lesum  tra- 
diderunt:  eum  sciHcet  accepto  pane,  cum  gratias  egisset,  dixisse:  ,Hoc 
facite  in  meam  commemorationem;  hoc  est  corpus  meum.'  Et  poculo 
accepto  simiHter,  gratias  egisse  et  dixisse:  ,Hic  est  sanguis  meus'» 
(Apol.  I,  n.  66). 

S.  Ireimeus  contra  gnosticos  docentes  Deum  Patrem  Christi  non 
esse  fabricatorem  mundi  neque  futuram  esse  resurrectionem  mortuorum, 
ait:  «Quomodo  constabit  iis  eum  panem,  in  quo  gratiae  actae  sunt, 
corpus  esse  Domini  sui  et  caHcem  sanguinis  eius,  si  non  ipsum  fabri- 
catoris  mundi  FiHum  dicant.?...  Quomodo  autem  rursus  dicunt  car- 
nem  in  corruptionem  devenire  et  non  percipere  vitam,  quae  corpore 
Domini  et  sanguine  aHtur.?  Ergo  aut  vsententiam  mutent,  aut  abstineant 
offerendo,  quae  praedicta  sunt.  Nostra  autem  consonans  est  sententia 
eucharistiae  .  .  .  offerimus  enim  ei,  quae  sunt  eius.  . .  .  Quemadmodum 
enim  qui  est  a  terra,  panis,  percipiens  invocationem  Dei,  iam  non  com- 
munis  panis  est  sed  eucharistia,  ex  duabus  rebus  constans,  terrena  et 
caelesti,  sic  et  corpora  nostra,  percipientia  eucharistiam,  iam  non  sunt 
corruptibiHa,  spem  resurrectionis  habentia»  (Contra  haer.  I.4,  c.  18,  n.^sq). 

Clemens  Alex.:  »Comedite,  inquit  Verbum,  carnem  meam,  et  bi- 
bite  sanguinem  meum.  Hanc  nobis  propriam  ahmoniam  Dominus  tri- 
buit,  carnem  porrigit,  et  sanguinem  effundit,  et  nihil  deest  infantibus 
ad  crescendum.     O  quam    admirabile    mysterium»   (Paedag.  1.  i,  c.  6). 

Origenes :  Israeiitis  «in  aenigmate  erat  manna  cibus,  nunc  in  specie 
caro  Verbi  Dei  est  verus  cibus,  sicut  et  ipse  dicit :  Caro  mea  vere  est 
cibus,  et  sanguis  meus  vere  est  potus»  (In  Num.  hom.  7,  n.  2).  «Nostis, 
qui  divinis  mysteriis  interesse  consuevistis,  quomodo,  cum  suscipitis 
corpus  Domini,  cum  omni  cautela  et  veneratione  servatis,  ne  ex  eo 
parum  quid  decidat,  ne  consecrati  muneris  aHquid  dilabatur»  (In  Exod. 
hom.  13,  n.  3). 

Tertullianus :  Christianorum  «caro  corpore  et  sanguine  Christi 
vescitur,  ut  et  anima  de  Deo  saginetur»  (De  resurr.  c.  8).  Quia  ea 
aetate  christiani  in  manus  recipiebant  eucharistiam,  valde  vituperat  eos, 
qui  Hsdem  manibus  conficiebant  et  vendebant  idola.  «Zelus  fidei  per- 
orabit  ingemens  christianum  ab  idoHs  in  ecclesiam  venire  . . .  eas  manus 
admovere   corpori  Christi,    quae    daemoniis   corpora  conferunt.     Parum 


38         Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

sit,  si  ab  aliis  manibus  accipiant,  quod  contaminant.  AUeguntur  in 
ordinem  ecclesiasticum  artifices  idolorum.  Pro  scelus!  Semel  iudaei 
Cliristo  manus  intulerunt,  isti  cotidie  corpus  eius  lacessunt.  O  manus 
praecidendae!»   (De  idolol.  c.  7). 

vS*.  Cypi'ianus  monet,  ut  paenitentes  tempore  persecutionis  statim 
ad  sacram  communionem  admittantur.  «Communicatio  a  nobis  danda 
est,  ut,  quos  excitamus  et  hortamur  ad  praelium,  non  inermes  et  nudos 
relinquamus,  sed  protectione  sanguinis  et  corporis  Christi  muniamus. . . . 
Nam  quomodo  docemus  aut  provocamus  eos  in  confessione  nominis 
sanguinem  suum  fundere,  si  iis  miHtaturis  Christi  sanguinem  denegamus?» 
(Ep.  57,  n.  2;  ed.  Hartel).  Si  idoloiatrae  ad  mensam  Domini  accedunt, 
«vis  infertur  corpori  eius  et  sanguini,  et  plus  modo  in  Dominum  mani- 
bus  atque  ore  delinquunt,  quam  cum  Dominum  negaverunt»  (De  lapsis 
n.  16;   cf.  n.  24  sqq). 

Cf.  J.  y.  Dollinger ,  Die  Lehre  von  der  Eucharistie  in  den  drei 
ersten  Jahrhunderten ,  Mainz  1826;  A.  Struckinann,  Die  Gegenwart 
Christi  in  der  heiligen  Eucharistie  nach  den  schriftlichen  Quellen  der 
vornizanischen  Zeit,  Wien  1905;  Revue  du  Clerge  frangais  XXXIII, 
Paris   1903,   168  sqq. 

115.     Arg".  2.     Ex  doctrina  posteriorum  Patrum. 

Macarius  Magnes  (initio  saec.  IV) :  Christus  «dixit:  ,Hoc  est  cor- 
pus  meum  et  sanguis  meus' ;  non  est  igitur  eucliaristia  figura  corporis 
et  sanguinis,  ut  quidam  stupida  mente  nugati  sunt,  sed  secundum 
veritatem  sanguis  et  corpus  Christi»  {Pitra,  Spicileg.  solesm.  II,  Parisiis 
1852,   548"). 

vS.  Gregorius  Nyss.:  «Credo  etiam  nunc  panem,  dum  verbo  Dei 
sanctificatur,  transmutari  in  corpus  Verbi.  .  .  .  Hic  panis,  ut  loquitur 
apostolus,  sanctificatur  verbo  Dei  et  oratione,  non  per  esum  et  potum 
transiens  in  corpus  Verbi,  sed  uno  momento  in  corpus  Verbi  trans- 
mutatur,  sicut  ab  ipso  Verbo  pronuntiatum  est:  ,Hoc  est  corpus 
meum'.  .  .  .  Dispensatione  gratiae  se  ipsum  per  carnem  inserit  omni- 
bus  fidelibus,  commixtus  corporibus  fidelium  .  .  .  ut  etiam  homo  parti- 
ceps  fiat  incorruptionis.  Haec  autem  dat,  virtute  benedictionis  in  illud 
transelementans  eorum,  quae  apparent,  naturam,  fiezaaroij^eiwaaQ  zaji> 
{paivoiiiv(i)v  TYjv  (poaiij»   (Orat.  catech.  c.  37). 

vS.  Basilius :  «Singulis  etiam  diebus  communicare  ac  participem 
esse  sancti  corporis  et  sanguinis  Christi,  bonum  est  ac  perutile,  cum 
ipse  perspicue  dicat:  ,Qui  comedit  meam  carnem  et  bibit  meum  san- 
guinem,  habet  vitam  aeternam'«   (Ep.  93). 

Inter  Patres  graecos  tres  sunt,  qui  merito  appellati  sunt  «doctores 
eucharistici» :  S.  Cyrillus  Hierosolymitanus,  S.  loannes  Chrysostomus, 
S.  Cyrillus  Alexandrinus.  Sed  quia  eorum  dicta  leguntur  in  Breviario 
romano    infra   octavam   corporis  Christi,    pauca   hic  apposuisse  sufficit. 


Cap.  I.     De  veritate  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.     Prop.  XIV.         30 

vS.  Cyrillus  Hieros.:  Sumentes  eucharistiam  «christiferi  efficimur, 
distributo  in  membra  nostra  corpore  eius  et  sanguine.  .  .  .  Quamobrem 
ne  tamquam  nudis  pani  et  vino  attende;  sunt  enim  corpus  et  sanguis 
Christi  secundum  Domini  asseverationem. .  .  .  Ne  iudices  rem  ex  sensu, 
sed  ex  fide  citra  ullam  dubitationem  certus  esto  te  corporis  et  sanguinis 
Christi  dono  dignatum  fuisse  .  .  .  certissima  imbutus  fide,  quod,  qui 
videtur  panis,  panis  non  est,  tametsi  gustu  sensibilis  sit,  sed  corpus 
Christi;  et  quod  videtur  vinum,  vinum  non  est,  etiamsi  ita  gustui  vide- 
tur,  sed  sanguis  Christi»   (Catech.  myst.  4,  n.  4  sqq). 

6".  loannes  Chrysostr.  «Hoc  quod  in  calice  est,  illud  ipsum  est, 
quod  ex  latere  fluxit,  et  illius  sumus  participes.  .  .  .  Hoc  est  illud 
corpus,  quod  cruentatum  fuit,  lancea  perfossum,  quod  salutares  fontes 
scaturivit,  alium  sanguinis,  alium  aquae.  .  .  .  Hoc  corpus  dedit  nobis 
et  tenendum  et  comedendum,  quod  intensae  dilectionis  fuit»  (In  i  Cor. 
hom.  24,  n.  I  4).  Cf.  A.  Naegle ,  Die  Eucharistielehre  des  hl.  Joh. 
Chrysostomus,  Freiburg   1900. 

S.  Cyrillus  Alex.:  «Demonstrative  dixit:  ,Hoc  est  corpus  meum' 
et  ,Hic  est  sanguis  meus',  ne  figuram  esse  arbitreris  ea,  quae  videntur, 
sed  arcana  aUqua  ratione  transformari  ab  omnipotenti  Deo  in  corpus 
et  sanguinem  Christi  in  veritate,  quae  oblata  sunt;  quorum  participes 
efi*ecti  vivificam  et  sanctificantem  Christi  virtutem  suscipimus»  (In  Mt. 
26,  27.  M  YG  72,  451).  Cf.  A.  Struckmann ,  Die  Eucharistielehre 
des  hl.  Cyrill  von  Alexandrien,  Paderborn    1910. 

»S.  Hilarius  Pictav.:  Christus  «ipse  ait:  ,Caro  mea  vere  est  esca, 
et  sanguis  meus  vere  est  potus;  qui  edit  carnem  meam  et  bibit  san- 
guinem  meum,  in  me  manet  et  ego  in  eo.'  De  veritate  carnis  et 
sanguinis  non  relictus  est  ambigendi  locus.  Nunc  enim  et  ipsius  Do- 
mini  professione  et  fide  nostra  vere  caro  est  et  vere  sanguis  est;  et 
haec  accepta  atque  hausta  id  efficiunt,  ut  et  nos  in  Christo  et  Christus 
in  nobis  sit.     Anne  hoc  veritas  non  est?»   (De  Trin.  1.  8,  n.  14). 

vS.  Ambrosius  comparans  eucharistiam  cum  eius  typis  in  vetere 
testamento,  ait:  «Potior  est  lux  quam  umbra,  veritas  quam  figura, 
corpus  auctoris  quam  manna  de  caelo.  Forte  dicas:  AHud  video,  quo- 
modo  tu  mihi  asseris,  quod  corpus  Christi  accipiam.f^  .  .  .  Probemus 
non  hoc  esse,  quod  natura  formavit,  sed  quod  benedictio  consecravit; 
maiorem.que  esse  vim  benedictionis  quam  naturae. .  .  .  Quodsi  tantum 
valuit  sermo  EHae,  ut  ignem  de  caelo  deponeret,  non  valebit  Christi 
sermo,  ut  species  mutet  elementorum?  De  totius  mundi  operibus  le- 
gisti:  ,Quia  ipse  dixit,  et  facta  sunt;  ipse  mandavit,  et  creata  sunt.' 
Sermo  ergo  Christi,  qui  potuit  ex  nihilo  facere,  quod  non  erat,  non 
potest  ea,  quae  sunt,  in  id  mutare,  quod  non  sunt?»   (De  myst.  c.  8  sq.) 

vS.  Augustinus:  «Quod  videtis,  panis  est  et  calix,  quod  vobis  etiam 
ocuU  vestri  renuntiant;  quod  autem  fides  vestra  postulat  instruenda, 
panis  est  corpus  Christi,  calix  est  sanguis  Christi»  (Sermo  272).  Corpus 
Christi  per  os  intrat  in  hominem.      «Liquido  apparet,  quando  primum 


QO        Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

acceperunt  discipuli  corpus  et  sanguinem  Domini,  non  eos  accepisse 
ieiunos.  Numquid  tamen  propterea  calumniandum  est  universae  ec- 
clesiae,  quod  a  ieiunis  semper  accipitur?  Ex  hoc  enim  placuit  Spiritui 
Sancto,  ut  in  honorem  tanti  sacramenti  in  os  prius  dominicum  corpus 
intraret  quam  ceteri  cibi;  nam  ideo  per  universum  orbem  mos  iste 
servatur»  (Ep.  54,  c.  6).  Et  corpus  Christi,  antequam  sumitur,  adoratur. 
«Quia  carnem  nobis  manducandam  ad  salutem  dedit,  nemo  autem 
carnem  illam  manducat,  nisi  prius  adoraverit,  inventum  est,  quem- 
admodum  adoretur  tale  scabellum  pedum  Domini  (Ps  98,  5),  et  non 
solum  non  peccemus  adorando,  sed  peccemus  non  adorando»  (In  Ps 
98,  n.  9).  Sic  in  ultima  cena  adimpletum  est,  quod  legitur  i  Reg2i,  13 
(in  versione  graeca):  «Et  ferebatur  in  manibus  suis.»  «Hoc  vero, 
fratres,  quomodo  possit  fieri  in  homine  quis  intellegat.^  Quis  enim 
portatur  in  manibus  suis?...  In  Christo  autem  invenimus.  Ferebatur 
enim  Christus  in  manibus  suis,  quando  commendans  ipsum  corpus 
suum  ait:  «Hoc  est  corpus  meum.»  Ferebat  enim  illud  corpus  in 
manibus  suis»  (In  Ps.  33,  enarrat.  i,  n.  10).  Aha  vide  supra  n.  107. 
Cf.  O.  Blank,  Die  Lehre  des  hl.  Augustin  vom  Sakramente  der  Eucha- 
ristie,  Paderborn  1907;  K.  Adani,  Die  Eucharistielehre  des  hl.  Augustin, 
Paderborn   1908. 

S.  Leo  M.:  «Dicente  Domino:  ,Nisi  manducaveritis  carnem  Filii 
hominis  et  biberitis  eius  sanguinem,  non  habebitis  vitam  in  vobis',  sic 
sacrae  mensae  communicare  debetis,  ut  nihil  prorsus  de  veritate  cor- 
poris  Christi  et  sanguinis  ambigatis.  Hoc  enim  ore  sumitur,  quod  fide 
creditur,  et  frustra  ab  ilUs  ,Amen'  respondetur,  a  quibus  contra  id, 
quod  accipitur,  disputatur»   (Sermo  91,  c.  3). 

vS.  Gyego7'ius  M.:  In  eucharistia  Christi  «corpus  sumitur,  eius  caro 
in  popuU  salutem  partitur,  eius  sanguis  non  iam  in  manus  infidelium 
sed  in  ora  fideUum  funditur»   (Dial.  1.  4,  c.  58). 

Consentiunt  Patres  syri,  quorum  unum  testimonium  supra  (n.  108) 
audivimus,  aUa  collegit  Sasse  (De  sacram.  I  354  sqq).  Plura  opera 
exstant,  quibus  doctrina  Patrum  diUgenter  exponitur,  ut  «La  Perpetuite 
de  ]a  foi»,  ed.  a  Nicole,  Arnaud  et  Renaudot,  quinque  tomi  (Paris 
1669 — 17 13),  et  Beguinot,  La  tres  sainte  Eucharistie.  Exposition  de 
la  foi  des  12  premiers  siecles,  duo  tomi  (Paris  1903).  Theologorum 
doctrina  habetur  in  Sent.  1.  4,  dist.  10  et  in  Sum.  3,  q.  75. 

116.     A.rg.  3.     Ex  consensu  orientalium. 

Orientales  omnes,  etiam  iUi,  qui  iam  saeculo  V  ab  ecclesia  de- 
fecerunt,  fidem  reaUs  praesentiae  profitentur,  quod  expUcari  nequit  nisi 
ex  vetustissima  et  apostoUca  traditione. 

Ita  saeculo  VI  Xenaias  Mabugensis,  monophysita,  ait:  «Corpus 
vivum  Dei  vivi  nos  accipere  profitemur  et  non  merum  modo  corpus 
hominis  mortalis;  similiter  vivum  vivi  sanguinem  in  omnibus  sacris 
haustibus    accipimus.  .  .  .      Nam    [Christus]    dixit    super    unumquodque 


Cap.  I.     De  veritate  realis  praesentiae  Ciiristi  in  eucharistia.     Prop.  XIV.  gi 

eorum  esse  in  veritate  corpus  et  sanguinem  suum»  {Assemani,  Bibl. 
orientalis  II  39).  Elias  Damascenus,  nestorianus,  ait  omnes  christianos 
orientales  secum  convenire  «in  oblatione  eucharistiae ,  quam  Christi 
corpus  et  sanguinem  esse  profitentur»  (1.  c.  III,  pars  2,  291).  Eadem 
est  fides  graecorum  et  russorum  schismaticorum.  E.  g.  leremias  pa- 
triarcha:  «Non  est  panis  et  vinum  typus  corporis  et  sanguinis  Christi, 
absit,  sed  ipsum  corpus  Domini  deificatum,  cum  ipse  Dominus  dicat: 
Hoc  est  meum,  quid?  non  typus  corporis  sed  corpus,  non  typus  san- 
guinis  sed  sanguis»   {Schelstrate,  Acta  eccl.  I  200). 

Huc  pertinet  etiam  testimoniiun  liturgiarum ,  quia  in  omnibus 
Hturgiis  orientaUbus  et  occidentaHbus  imploratur  Deus,  ut  panem  et 
vinum  efficiat  corpus  et  sanguinem  lesu  Christi  verum,  vivum,  vivificum 
ad  salutem  accipientium  (cf.  Praelect.  dogm.  VI,  n.  650  sqq). 

117.  A.rg.  4.    Ex  definitionibus  conciliorum. 

Concilium  lateranense  IV:  lesu  Christi  «corpus  et  sanguis  in  sacra- 
mento  altaris  sub  speciebus  panis  et  vini  veraciter  continentur»  {Denz. 
n.  430).  Concilimn  constaritiense  damnavit  doctrinam  WicHf:  «Christus 
non  est  in  eodem  sacramento  identice  et  reaHter  propria  praesentia 
corporaH»  {Denz.  n.  583).  Concilium  tride^ttinum  sess.  13,  can.  i  :  «Si 
quis  negavcrit  in  sanctissimae  eucharistiae  sacramento  contineri  vere, 
realiter  et  substantiaHter  corpus  et  sanguinem  una  cum  divinitate  Do- 
mini  nostri  lesu  Christi  ac  proinde  totum  Christum,  sed  dixerit  tantum- 
modo  esse  in  eo  ut  in  signo  vel  figura  aut  virtute,  A.  S.»  {Denz. 
n.  882;  cf.  n.  874). 

118.  Ohi.  I.  S.  Ignatius  M.  fidem  et  caritatem  fideHum  vocat  carnem  et 
sanguinem  Christi.  Ergo  etiam  ubi  loquitur  de  eucharistia,  carnem  Christi 
metaphorice  inteUexit. 

Resp.  Trans.  aniec.  Neg.  conseq.  et  paritatem.  S.  Ignatius  scribit  ad 
traUianos  c.  8:  «Regenerate  vosmet  ipsos  in  fide,  quod  est  caro  Domini,  et 
in  caritate,  quod  est  sanguis  Christi.»  Ibi  non  loquitur  de  eucharistia,  sed 
dat  moralem  exhortationem ,  et  ait  renovari  in  fide  et  caritate  esse  carnem 
et  sanguinem  Christi,  i.  e.  effectum  carnis  et  sanguinis  Christi.  Ubi  vero  de 
eucharistia  agit,  dicit  in  ea  esse  carnem  Christi,  pro  nobis  passam  et  a  Patre 
resuscitatam  (supra  n.  114).    Ergo  nuHa  est  paritas  inter  hos  duos  textus. 

II9*  Ohi.  II.  Clemens  Aiex. ,  Origenes ,  Tertullianus  varia  de  eucharistia 
dicunt,  quae  aUegoricum  tantum  sensum  admittunt.  Ergo  eorum  testimonia 
non  probant  in  eucharistia  sensu  proprio  esse  carnem  et  sanguinem  Christi. 

Resp.  Dist.  aniec. :  IHi  scriptores  etiam  de  eucharistia  more  suo  quae- 
dam  aUegorice  dicunt,  conc.  aniec.  Non  testantur  fidem  ecclesiae,  secundum 
quam  in  eucharistia  vere  est  corpus  et  sanguis  Christi,  neg.  a/iiec. 

Ita  Clemens  Alex.  post  verba  supra  (n.  114)  citata  addit  in  eucharistia 
carnem  aUegorice  esse  Spiritum  divinum,  sanguinem  vero  aHegorice  esse 
Verbum,  quorum  commistio  sit  Dominus,  qui  sit  Spiritus  incarnatus,  caro 
sanctificata   et   caelestis,    nutrimentum    nostrum ,    et   aHa  non  minus  obscura. 


02         Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.   De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

His  certe  doctrina  de  reali  praesentia  manifeste  non  negatur,  etsi  neque 
lucidior  fit.  Sed  allegorias  Clementis  esse  saepe  valde  obscuras  omnes 
concedunt. 

Similiter  dicta  Tertulliani  non  semper  sunt  perspicua.  Ita  Adv.  Marcio- 
nem  1.  3,  c.  19  loquitur  de  illis  verbis:  «Venite,  mittamus  lignum  in  panem 
eius»  (ler  11,  19),  i.  e.  ligno  occidamus  prophetam ;  et  dicit  panem  allegorice 
esse  corpus  Christi,  hgnum  autem  crucem  eius,  ut  sensus  sit:  crucifigamus 
Christum.  Sed  quomodo  potest  panis  significare  corpus  Christi?  Hoc,  inquit, 
Deus  in  evangeUo  Lucae  «revelavit  panem  corpus  suum  appellans,  ut  et  hinc 
iam  eum  inteliegas  corporis  sui  figuram  pani  dedisse,  cuius  retro  corpus  in 
panem  prophetes  figuravit,  ipso  Domino  hoc  sacramentum  postea  interpreta- 
turo.»  Ergo  leremias  Deo  inspirante  vocavit  corpus  Christi  panem,  quia 
Christus  in  cena  sumpturus  erat  panem  et  dicturus :  Hoc  est  corpus  meum. 
«Acceptum  panem  et  distributum  discipulis  suis  corpus  illum  suum  fecit,  ,hoc 
est  corpus  meum'  dicendo,  i.  e.  figura  corporis  mei.  Figura  autem  non  fuisset, 
nisi  veritatis  esset  corpus»,  i.  e.  nisi  verum  corpus  habuisset,  quod  Marcion 
negabat,  non  fuisset  ibi  nisi  panis.  «Faciebat  ad  vanitatem  Marcionis,  ut 
panis  pro  nobis  crucifigeretur».  VuU  igitur  hoc  loco  Tertulhanus  contra  Mar- 
cionem  demonstrare  Christum  habere  verum  corpus,  quia  hoc  corpus  sub 
figura  seu  specie  panis  discipulis  suis  dedit.  Argumentatio  sane  obscura  et 
difficihs,  sed  qua  potius  confirmatur  quam  negatur  reaHs  praesentia.  Haec 
duo  exempla  sufficiant  ad  ostendendum  ex  verbis  tam  obscuris  efficaciter 
argui  non  posse. 

120.  Ohi.  III.  SS.  Patres  docent  eucharistiam  esse  typum  corporis  Christi. 
Ergo  non  possunt  simul  docere  esse  ipsum  corpus  Christi. 

Resp.  Dist.  a?2tec. :  SS.  Patres  docent  eucharistiam  esse  nudum  typum 
corporis  Christi,  neg.  antec. ;  docent  eucharistiam  non  obstante  reaU  praesen- 
tia  corporis  Christi  variis  modis  esse  typum,  conc.  antec.    Et  neg.  conseij. 

a)  Species  panis  et  vini  interdum  vocantur  typus  (signum  indicans)  cor- 
poris  Christi,  corpus  vero  Christi,  sub  speciebus  praesens  vocatur  antit/pus 
(res  indicata).  De  qua  re  loquitur  concilium  nicaenu77i  II.  Iconoclastae  enim 
dixerant  imagines  esse  abolendas,  sufficere  eucharistiam  imaginem  Christi. 
Contra  quos  concihum  act.  6  ait:  «Ante  consecrationis  quidem  consumma- 
tionem  quibusdam  SS.  Patrum  visum  est  nominare  [panem  et  vinum]  anti- 
typa  .  .  .  post  consecrationem  vero  corpus  proprie  et  sanguis  Christi  dicuntur 
et  sunt  et  creduntur.  Isti  vero  praeclari  viri ,  volentes  venerabilium  imagi- 
num  abolere  conspectum,  aham  imaginem  introduxerunt,  quae  non  est  imago 
sed  corpus  et  sanguis  Christi»  (Hardouin,  CoUect.  Conc.  IV  370).  Hic  panis 
et  vinum  dicuntur  antitypus,  apud  priores  Patres  communius  dicuntur  typus, 
et  corpus  Christi  antitypus;  sed  haec  duo  vocabula  saepe  eodem  sensu  su- 
muntur.  S.  Cyrillus  Hieros.  (in  catech.  myst.  5,  n.  20)  ait  eos,  qui  eucharistiam 
recipiant,  non  panem  et  vinum  gustare  sed  Ycujajtlai  avTtxu-oo  jwfxaro?  XpiJto-j. 
Hoc  interdum  vertunt:  «gustare  antitypum  corporis  Christi»,  sed  vertendum 
est:  «gustare  antitypum  corpus  Christi»,  quia  non  dicitur  avtiru-ou  xou  awjxaTo?, 
sed  avTiTOKOu  ao!);xaTo^;  ergo  corpus  Ciiristi  dicitur  antitypum. 

b)  Eucharistia  interdum  vocatur  typus  vel  antitypus  rerum  caelestium, 
Christi  caelestis  vel  beatitudinis  caelestis.  6*.  loannes  Damasc. :  «Antitypa  fu- 
turorum  dicuntur,    non  quasi  vere  corpus  et  sanguis  Christi  non  essent,   sed 


Cap.  II.    De  modo  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.     ProiD.  XV.  q-j 

quia  nunc  quidem  per  ipsa  participes  sumus  divinitatis  Christi,  tunc  vero 
intellectualiter  per  solam  visionem»  (De  fide  1.  4,  c.  13). 

c)  Eucharistia  figurate  dicitur  unitas  fidelium,  quia  eam  significat  et  efficit 
(supra  n.  loy*;).  Saepe  in  veteribus  documentis  liturgicis  leguntur  orationes, 
quibus  Deus  rogatur:  Sicut  hic  panis  collectus  est  ex  multis  granis  frumenti 
et  vinum  ex  multis  acinis  uvae,  ita  ex  populis  super  faciem  terrae  dispersis 
colHge  unam  sanctam  ecclesiam  catholicam.  Ita  e.  g.  in  Sacramentario  Serapio- 
nis  c.  XIII  ex  saeculo  IV  [Funk,  Didascalia~  apost.  II  175  sq),  ita  S.  Cyprianus 
(Ep.  69,  n.  5;  ed.  ffartel),  ita  S.  Augustinus  (In  lo.  tract.  26,  n.  17).  Haec 
mystica  significatio  optime  conciliatur  cum  reaU  praesentia.  Concilium  triden- 
tinum  sess.  13,  c.  3  docet  eucharistiam  «symbolum  esse  rei  sacrae  et  invisi- 
bilis  gratiae  formam  visibilem»,  et  c.  8  optat,  «ut  omnes  et  singuli,  qui 
christiano  nomine  censentur,  in  hoc  unitatis  signo,  in  hoc  vinculo  caritatis, 
in  hoc  concordiae  symbolo  iam  tandem  aliquando  conveniant  et  concordent» 
[Denz.  n.  876  882). 

121.  Ohi.  lY.  Cum  saeculo  IX  Paschasius  Radbertus  in  libro  «De  corpore 
et  sanguine  Domini»  scripsisset  in  eucharistia  esse  idem  corpus,  quod  natum 
esset  ex  b.  virgine  Maria ,  Rabanus  Maurus  in  epistula  3  ad  Egilem ,  Ra- 
tramnus,  ahi  contradixerunt.  Ergo  ne  illa  quidem  aetate  realis  praesentia 
Christi  ab  omnibus  admittebatur,  sed  videtur  potius  Paschasius  invenisse  doc- 
trinam,  quam  nunc  tenet  ecclesia. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam.  Nam  Paschasius  et  ad- 
versarii  eius  realem  praesentiam  unanimiter  profitebantur,  sed  disputabant, 
quo  sensu  corpus  Christi  in  eucharistia  et  corpus  natum  ex  virgine  dicendum 
esset  idem  corpus.  Paschasius  ait  (c.  4):  «Quod  in  veritate  corpus  et  sanguis 
fiat  consecratione  mysterii,  nemo,  qui  verbis  divinis  credit,  dubitat»;  nec 
minus  clare  dAcxX.  Raba?ius :  «Quod  corpus  et  sanguis  Domini  [in  eucharistia] 
sit  vera  caro  verusque  sit  sanguis,  unusquisque  debet  credere.»  Nihilominus 
censet  inauditum,  «quod  non  sit  haec  alia  caro  Christi,  quam  quae  nata  est 
de  Maria  et  passa  in  cruce  et  resurrexit  de  sepulchro».  Sed  quo  sensu  est 
aliud  corpus?  Respondet  «non  quidem,  quod  absit,  naturaliter  sed  specialiter 
aliud  esse  corpus  Domini,  quod  ex  substantia  panis  ac  vini  pro  mundi  vita 
cotidie  per  Spiritum  Sanctum  consecratur  .  .  .  et  aHud  specialiter  esse  corpus 
Christi,  quod  natum  est  de  Maria  virgine,  in  quod  illud  transfertur»,  addit 
autem  non  ideo  esse  duo  corpora  sed  unum  corpus  in  diverso  statu.  Hoc 
Paschasius  non  negabat,  sed  adversarii  eius  verba  male  intellexerant.  Erat 
igitur  disputatio  speculativa,  qua  substantia  dogmatis  non  tangebatur.  De 
Ratramno  cf.  A.  Naegle,  Ratramnus  und  die  heilige  Eucharistie,  Wien  1903. 

CAPUT  II. 
DE  MODO  REALIS  PRAESENTIAE  CHRISTI  IN  EUCHARISTIA. 

Prop.  XV.  Christus  in  eucharistia  praesens  fit  transsubstan- 
tiatione  panis  et  vini  in  corpus  et  sanguinem  Christi. 

122.  Sta.t.  quaest.  Stabilita  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia, 
oritur  quaestio,  num  simul  cum  corpore  et  sanguine  Christi  in  eucha- 
ristia  sit  panis  et  vinum.     Respondet  ecclesia  substantiam  panis  et  vini 


QA         Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.   De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

conversam  esse  in  corpus  et  sanguinem  Christi,  quam  conversionem 
appellat  transsubstantiationem.  Haec  quidem  vox  non  est  in  usu  nisi 
inde  a  saeculo  XII,  sed  res  docetur  a  SS.  Patribus.  Num  ex  sola 
S.  Scriptura  haec  doctrina  probari  posset,  oiim  disputabant  theologi; 
negabant  ScotiLS,  Durandus,  Paludanus  in  commentariis  in  4.  Sent., 
dist.  1 1 ;  ceteri  omnes  fere  affirmabant,  quae  sententia  videtur  nunc 
recepta  esse  ab  omnibus  theologis. 

Transsubstantiatio  est  mutatio,  et  quidem  mutatio,  in  qua  et  ter- 
minus  a  quo,  substantia  panis  et  vini,  et  terminus  ad  quem,  corpus  et 
sanguis  Christi,  sunt  aliquid  positivum.  Talis  autem  mutatio  vocatur 
conversio ;  et  quia  uterque  terminus  est  substantia,  est  conversio  sub- 
stantialis.  In  conversione  substantiali  plerumque  sola  forma  mutatur, 
ut  si  ex  corpore  vivo  fit  cadaver.  Ut  igitur  significetur  non  solam 
formam  sed  totam  substantiam  panis  et  vini  converti  in  corpus  et 
sanguinem  Christi,  conversio  eucharistica  vocatur  transsubstantiatio.  Per 
consecrationem  substantia  panis  et  vini  desinit  esse,  ut  non  magis 
exsistat,  quam  si  annihilaretur.  Non  tameii  est  annihilatio  proprie 
dicta,  quia  non  desinit  in  nihilum  sed  in  corpus  et  sanguinem  Cliristi 
{S.  Thomas  3,  q.  75,  a.  3).  Ideo  enim  per  virtutem  divinam  desinit 
substantia  panis  et  vini,  ut  sub  iisdem  speciebus  succedant  corpus  et 
sanguis  Christi,  et  ideo  necessario  vi  institutionis  succedunt  corpus  et 
sanguis  Christi,  quia  taU  modo  desiit  substantia  panis  et  vini.  Itaque 
desitio  unius  substantiae  et  positio  alterius  substantiae  non  sunt  duae 
res  disparatae  sed  intime  nexae;  et  praeterea  utraque  substantia  est 
sub  iisdem  communibus  accidentibus  sensibilibus  panis  et  vini. 

Dogma  transsubstantiationis  maxime  definitum  est  contra  eos  pro- 
testantes,  qui  dicebant  Christum  in  eucharistia  esse  simul  cum  substantia 
panis  et  vini.  Quem  errorem  nunc  etiam  tenent  lutherani  et  angHcani. 
Plerique  autem  protestantes  negant  Christum  in  eucharistia  omnino 
reahter  praesentem  esse. 

123.     Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Christus  de  re,  quam  manu  tenebat,  dixit:  «Hoc  est  corpus  meum, 
hic  est  sanguis  meus»  (supra  n.  103).  Atqui  haec  verba  tum  solum 
vera  sunt,  si  in  eucharistia  non  est  substantia  panis  et  vini.  Ergo  in 
eucharistia  vi  verborum  (supra  n.  112)  in  locum  substantiae  panis  et 
vini  successit  corpus  et  sanguis  Christi,  seu  facta  est  transsubstantiatio. 

Prob.  min.  Si  illud,  quod  Christus  ostendebat,  fuisset  finita  pro- 
positione  etiam  panis  et  vinum,  Christus  dixisset:  Panis  et  vinum  est 
corpus  et  sanguis  meus.  Atqui  panis  et  vinum ,  quamdiu  manent, 
quod  sunt,  non  possunt  esse  reahter  corpus  et  sanguis  Christi,  quia 
est  contra  principium  contradictionis,  quod  una  res  est  simul  reaHter 
aha  res.  Ergo  verba  Christi  necessario  ita  intellegenda  sunt,  ut  Christus 
efifecerit  desitionem  substantiae  panis  et  vini  et  positionem  corporis  et 
sanguinis  Christi   sub   iisdem   accidentibus.     Neque   tamen  intendit  de- 


Cap.  II.     De  modo  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.     Prop.  XV.  qC 

sitionem  substantiae  panis  et  vini  propter  se  et  separatim  sumptam, 
sed  solum  ad  hunc  finem,  ut  sub  accidentibus  poneretur  corpus  et 
sanguis  Ciiristi.  Ergo  facta  est  vera  conversio  totius  substantiae  panis 
et  vini  in  corpus  et  sanguinem  Christi,  seu  facta  est  transsubstantiatio. 

124.     Arg.  2.     Ex  traditione. 

Ad  transsubstantiationem  tria  requiruntur:  a)  ut  post  consecrationem 
non  iam  adsint  panis  et  vinum,  b)  ut  sub  accidentibus  panis  et  vini 
adsit  corpus  et  sanguis  Christi,  c)  ut  inter  terminum  a  quo  et  terminum 
ad  quem  sit  relatio  conversionis  alterius  in  alterum.  Atqui  SS.  Patres 
docent  haec  tria.     Ergo  docent  transsubstantiationem. 

Prob.  min.  a)  Sub  accidentibus  post  consecrationem  non  iam 
est  panis  et  vinum.  S.  Cyrillus  Hieros. :  «Qui  videtur  panis,  panis 
non  est,  tametsi  gustu  sensibilis  sit,  sed  corpus  Christi;  et  quod 
videtur  vinum,  vinum  non  est,  etsi  gustui  videtur,  sed  sanguis  Christi» 
(Catech.  myst.  4,  n.  9).  Vulgatus  Ambrosius :  «Tu  forte  dicis:  meus 
panis  est  usitatus.  Sed  panis  iste  panis  est  ante  verba  sacramentorum; 
ubi  accesserit  consecratio,  de  pane  fit  caro  Christi.  .  .  .  Ergo  didicisti, 
quod  ex  pane  fiat  corpus  Christi,  et  quod  vinum  et  aqua  in  calicem 
mittitur,  sed  fit  sanguis  consecratione  Verbi  caelestis»  (De  sacram. 
1.  4,   c.  4  sq). 

b)  In  eucharistia  Christum  esse  reaUter  praesentem  supra  (n.  i  i^sqq) 
Patres  docentes  audivimus.  Addatur  vS.  loannes  Damascenus:  «Panis 
propositionis  atque  vinum  et  aqua  per  invocationem  et  adventum  Spi- 
ritus  Sancti  supernaturaliter  transmutantur  in  corpus  Christi  et  san- 
guinem,  et  non  sunt  duo  [panis  et  corpus  Christi],  sed  unum  idemque 
[corpus  Christi].  .  .  .  Non  panis  et  vinum  est  figura  corporis  et  san- 
guinis  Christi,  absit,  sed  ipsum  corpus  divinitate  donatum»  (Ue  fide 
1.  4,  c.  13). 

c)  SS.  Patres  docent  panem  et  vinum  «converti»  in  corpus  et 
sanguinem  Christi  {S.  Ainbrosius,  De  myst.  c.  9),  «transelementari» 
{fisTaarotyetouadai,  S.  Gregor  Nyss.,  Orat.  catech.  c.  37),  «transmutari» 
{fierai^dXXeffda^  S.  Cyvillus  Hieros.,  Catech.  myst.  4),  «transformari» 
{ixeraftpobfitCeadat,  S.  loan.  Chrys.,  De  proditione  ludae  hom.  i,  n.  6), 
«traduci»  {fitTa.r.otztada.t^  S.  Cyrillus  Alex.  In  Mt  26,  27).  Et  hanc 
conversionem  illustrant  comparando  eam  cum  conversione  cibi  in  cor- 
pus  humanum,  cum  conversione  aquae  in  vinum  in  Cana,  cum  con- 
versione  virgae  in  serpentem  in  libro  Exodi.  Atqui  haec  omnia  idem 
significant,  quod  ecclesia  exprimit  voce  transsubstantiationis. 

Unanimis  quoque  est  sententia  tlieologorum.  Petrus  Lombardus : 
«Constat  substantiam  panis  in  corpus,  vinique  substantiam  in  sanguinem 
converti»  (Sent.  1.  4,  dist.  10,  n.  4  in  fine).  6^.  Thomas:  «Tota  sub- 
stantia  panis  convertitur  in  totam  substantiam  corporis  Christi,  et  tota 
substantia  vini  in  totam  substantiam  sanguinis  Christi.  Unde  haec  con- 
versio    non    est  formaUs  sed  substantiaUs;    nec  continetur  inter  species 


q5        Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

motus  naturalis,  sed  proprio  nomine  potest  dici  transsubstantiatio» 
(3i  ^-  75 1  ^-  4)-  Similiter  Scotus,  thomistae,  scotistae,  ceteri  theologi. 
Etiam  schismatici  orientales  idem  docent,  ut  synodus  constantinop. 
a.  1643,  quae  vocabulo  iieTouaUoatQ  utitur,  quod  idem  est  ac  trans- 
substantiatio  [Schelstrate,  Acta  orient.  eccl.  I,   512  sqq). 

125.     A.rg,  3.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

In  concilio  romano  a.  1079  Berengarius  iussus  est  profiteri:  «Pa- 
nem  et  vinum,  quae  ponuntur  in  altari,  per  mysterium  sacrae  orationis 
et  verba  nostri  Redemptoris  substantialiter  converti  in  veram  et  pro- 
priam  ac  vivificatricem  carnem  et  sanguinem  Domini  nostri  lesu  Christi» 
{Denz.  n.  355).  Concilium  lateranense  IV:  lesu  Christi  «corpus  et 
sanguis  in  sacramento  altaris  sub  speciebus  panis  et  vini  veraciter 
continentur  transsubstantiatis  pane  in  corpus  et  vino  in  sanguinem 
potestate  divina»  {Dens.  n.  430).  Concilium  tridentinum  sess.  13,  can.  2: 
«S.  q.  d.  in  sacrosancto  eucharistiae  sacramento  remanere  substantiam 
panis  et  vini  una  cum  corpore  et  sanguine  Domini  nostri  lesu  Christi, 
negaveritque  mirabilem  illam  et  singularem  conversionem  totius  sub- 
stantiae  panis  in  corpus  et  totius  subsantiae  vini  in  sanguinem,  manen- 
tibus  dumtaxat  speciebus  panis  et  vini,  quam  quidem  conversionem 
cathoHca  ecclesia  aptissime  transsubstantiationem  appellat,  A.  S.»  {Denz. 
n.  884).  Antea  iam  docuerat  hoc  ideo  sernper  in  ecclesia  persuasum 
fuisse,  quia  verba  institutionis  hunc  sensum  postularent  {Denz.  n.  877). 

Cum  saeculo  XVIII  synodus  pistoriensis  inter  ea,  quae  parochis 
de  hoc  sacramento  exponenda  praescribit,  non  commemorasset  trans- 
substantiationem,  Pius  VI  hanc  omissionem  vituperavit,  «quatenus  per 
inconsultam  istiusmodi  suspiciosamque  omissionem  notitia  subtrahitur 
tum  articuU  ad  fidem  pertinentis  tum  etiam  vocis  ab  ecclesia  consecratae 
ad  illius  tuendam  professionem  adversus  haereses,  tenditque  adeo  ad 
eius  oblivionem  inducendam,  quasi  ageretur  de  quaestione  mere  scho- 
lastica:  [est  doctrina]  perniciosa,  derogans  expositioni  veritatis  catholicae 
circa    dogma    transsubstantiationis,    favens    haereticis»    {Denz.  n.  1529). 

Cum  saeculo  XIX  quidam  theologus  censuisset  hcere  dicere  in 
eucharistia  non  quidem  substantiam  sed  tamen  naturam  panis  manere, 
quae  ideo  non  esset  substantia,  quia  aliquo  modo  sustentaretur  a  cor- 
pore  Christi,  non  vero  esset  in  se,  quod  est  de  conceptu  substantiae  — 
Sanctum  Officium  die  7  lulii  1875  declaravit  hanc  explicationem  tole- 
rari  non  posse  {Denz.  n.  1843  sqq).  Ergo  in  eucharistia  neque  sub- 
stantia  neque  natura  panis  manet,  nisi  forte  nomine  naturae  significentur 
sola  accidentia  sensibilia. 

Damnata  quoque  est  Rosmini  sententia,  secundum  quam  sub- 
stantia  panis  et  vini  adiungitur  corpori  Christi  glorioso,  qui  eam  facit 
terminum  sui  principii  sentientis  et  eam  sua  vita  vivificat  {Denz. 
n.    191 9   sq).      Ergo    per    transsubstantiationem    nihil    additur    corpori 


Cap.  11.    De  modo  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.     Prop.  XV.  q*7' 

Christi,  sed  corpus  Christi  loco  substantiae  panis  et  vini  simpHciter 
praesens  fit  sub  speciebus. 

126.  Obi.  I.  Secundum  Theophylactum  Deus  panem  transmutat  «in  vim», 
£??  o6va|xtv  corporis  et  sanguinis  (In  Marc.  14,  22).  Theodoretus  docet  manere 
in  eucharistia  naturam  panis  (in  dialogo  «Eranistes»  •,  M  PG  83,  167).  Se- 
cundum  Gelasium  papam  in  eucharistia  non  desinit  substantia  vel  natura 
panis  et  vini,  sed  «in  divinam  transeunt  substantiam  permanentes  tamen  in 
sua  proprietate  naturae»  [Thiel,  Epistulae  rom.  pontiiicum  541  sqq).  Atqui 
his  et  similibus  aHis  dictis  negatur  transsubstantiatio.  Ergo  haec  non  fuit 
communiter  admissa. 

Resp.  Conc.  7nai. ,  neg.  min.  et  conseq.  Sensus  verborum  Theophylacti 
non  est  manere  substantiam  panis  et  vini,  et  solum  addi  vim  quandam  sicut 
in  ceteris  sacramentis,  sed  ibi  ouva|jLtc  ponitur  pro  ipsa  substantia,  qui  est 
modus  loquendi  apud  graecos  non  rarus.  Theophylactus  iHo  loco  ipse  rem 
satis  expHcat.  «Non  enim  figura  vel  exemplar  dominici  corporis  panis  est, 
sed  in  iUud  ipsum  corpus  Christi  convertitur.  .  .  .  Quia  enim  panis  et  vinum 
nobis  usitata  sunt,  sanguinem  autem  et  carnem  proposita  videntes  non  ferre- 
mus,  sed  abhorreremus,  idcirco  benignus  Deus,  condescendens  nobis,  speciem 
quidem  (sioo?)  panis  conservat,  in  vim  autem  carnis  et  sanguinis  trans- 
elementat»  ([x£Tac7Tor/£tor;  J/ PG  123,  650).  Ergo  externa  species  et  interna 
vis  opponuntur;  et  sic  textus  est  testimonium  pro  transsubstantiatione. 

Theodoretus  autem  et  Gelasius  papa,  qui  eum  sequitur  (nisi  potius  est 
Gelasius  Cyzicenus,  ut  quibusdam  videtur),  impugnant  errorem  monophysitarum, 
qui  dicebant :  Sicut  in  eucharistia  est  una  tantum  natura  post  consecrationem,  ita 
in  Christo  est  una  natura  post  incarnationem.  Respondent  iUi  scriptores :  Etiam 
in  eucharistia  sunt  duae  naturae,  sciHcet  corpus  Christi  et  species  sensibiles. 
Species  sensibiles  ab  iis  vocari  naturam  vel  substantiam  sensibilem  satis  patet 
ex  ipsorum  verbis.  Theodoretus  ait:  «Mystica  symbola  .  .  .  manent  in  prioris 
essentiae  et  figura  et  forma  aspectabiH,  visibiHa  et  tangibiha  (opaTa  xal  aTTTa), 
quaHa  prius  erant ;  inteUeguntur  autem  ea  esse,  quae  facta  sunt,  et  creduntur 
et  adorantur.»  Ergo  distinguuntur  natura  pure  externa,  quae  sensibus  apparet, 
et  ea,  quae  sub  hac  sensibHi  natura  vere  sunt  intehegibiHa,  credenda,  ad- 
oranda,  Christus  Deus  et  homo.  Idem  valet  de  doctrina  Gelasii.  Totum  ergo, 
quod  nobis  mirum  videtur  in  eorum  verbis,  est  hoc,  quod  species  sensibiles 
vocant  naturam  vel  substantiam.  Sed  hic  loquendi  modus  non  est  inusitatus 
Patribus  graecis,  ut  quando^".  Gregorius  Nyss.  (Antirrhet.  n.  57)  et^.  Athanasius 
(Contra  arian.  orat.  3,  n.  48)  dicunt  naturam  corporis  Christi  post  resur- 
rectionem  mutatam  esse,  quia  eius  sensibiles  quaHtates  mutatae  sunt. 

127«  Ohi.  II.  SS.  Patres  comparant  eucharistiam  cum  carbone  ignito  apud 
Is  6,  6.  Atqui  carbo  ignitus  manet  carbo.  Ergo  etiam  in  eucharistia  panis 
manet  panis. 

Resp.  Neg.  mai.  hoc  sensu  inteHectam.  SS.  Patres  Verbum  incarnatum 
comparant  cum  carbone  ignito,  et  dicunt  hunc  carbonem  in  eucharistia  ad- 
moveri  fidehbus  ad  eos  sanctificandos,  non  vero  vocant  panem  eucharisticum 
carbonem,  in  quo  Christus  sit  ut  ignis.  E.  g.  S.  Ephraem:  «Carbo,  quem 
vidit  Isaias,  quid  significat?  .  .  .  Divinam  sciHcet  unigeniti  Verbi  naturam 
ignis  iHe  materiaHs  significat.    Quod  autem  carbo  forcipe  apprehenditur,  hoc 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  7 


q8         Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

significat  Verbum  Dei  post  suam  cum  corpore  unionem  apprehendi  et  percipi. 
Quod  vero  idem  admotus  est  labiis  prophetae,  significatur  Verbum  naturae 
nostrae  se  univisse  et  factum  esse  cibum  animas  nostras  sanctificantem» 
[Lamy,  S.  Ephrem  Syri  hymni  et  sermones  I  419). 

128.  Ohi.  III.  Saepe  utimur  figura  synecdoches,  sicut  cum  quis  ostendens 
marsupium  ait:  Haec  est  pecunia  mea;  vel  exhibens  lagenam  ait:  Haec  est 
aqua.  Ergo  a  pari  Christus  ostendens  panem,  sub  quo  erat  corpus  eius, 
poterat  dicere :  Hoc  est  corpus  meum. 

Resp.  Nego  paritatem.  Nam  in  exemplis  allatis  et  ahis  simihbus  vel 
ex  natura  rei  vel  usu  hominum  una  res  nota  est  ut  receptaculum  alterius. 
Ubi  autem  nihil  tale  notum  est,  figura  synecdoches  caret  intellegibih  signi- 
ficatione,  ut  si  quis  in  pane  absconderet  aurum  et,  ostendens  panem,  diceret: 
Hoc  est  aurum.     Ita  iocari  fi^rtasse  licet,  sed  nemo  serio  sic  loquitur. 

129.  Ohi.  IV.  Si  in  eucharistia  non  est  substantia  panis  et  vini,  in  errorem 
inducimur,  quia  sensus  nobis  referunt  eadem  accidentia,  secundum  quae 
distinguimus  panem  et  vinum  ab  aUis  rebus.  Atqui  admittendum  non  est 
Deum  miraculo  patrato  nos  inducere  in  errorem.  Ergo  vere  in  eucharistia 
est  substantia  panis  et  vini. 

Resp.  Neg.  mai.  Nam  Deus,  qui  transsubstantiationem  efficit,  etiam 
revelavit  in  eucharistia  non  esse  substantiam  panis  et  vini.  Ergo  si  Deo 
credimus,  non  inducimur  in  errorem.  Neque  error  est,  quod  sensus  acci- 
dentia  communia  panis  et  vini  referunt ;  nam  ista  accidentia  vere  adsunt. 
Ex  accidentibus  autem  concludere,  quahs  substantia  subsit,  possumus  quidem 
cum  ea  probabihtate  vel  certitudine  late  dicta,  quae  ad  usum  vitae  sufficit, 
saepissime  tamen  non  cum  ea  absoluta  certitudine,  cui  falsitas  prorsus  repugnat. 
Sicut  igitur  in  cotidiana  vita  accidere  potest,  ut  quis  iudicet  esse  panem  vel 
vinum,  quae  revera  panis  et  vinum  non  sunt,  ita  etiam  accidere  potest,  ut 
quis,  nesciens  hostiam  esse  consecratam,  iudicet  esse  panem,  cum  revera 
panis  non  sit.  Tales  errores  Deus  permittere  potest,  quia  non  debet  cavere, 
ne  homo  umquam  erret  in  diiudicandis  rerum  naturis. 

SchoL  I.  Qua  actione  Christus  constituatur  praesens  sub  spe- 
ciebus  eucharisticis. 

130.  a)  Potest  quaeri,  quomodo  concipienda  et  appellanda  sit  illa 
actio  divina,  qua  Christus  praesens  fit  sub  eucharistia.  Ecclesia  de- 
finivit  fieri  conversionem  totius  substantiae  panis  et  vini  in  corpus  et 
sanguinem  Christi.  Quidam  theologi  in  hac  definitione  sistunt,  et 
dicunt  non  esse  quidquam  ulterius  statuendum.  Hi  utuntur  iure  suo, 
si  ipsi  contenti  sunt  sola  definitione  ecclesiastica ;  sed  ultra  Hmites  suos 
procedunt,  si  negant  Ucite  factas  esse  inquisitiones  ulteriores  tot  et 
tantorum  theologorum.  Immo  si  rem  ita  inteUegunt,  ut  dicant  nihil 
fieri  nisi  positivain  conversionem  substantiae  panis  et  vini  in  corpus  et 
sanguinein  Christi  sine  ulla  actione  negativa,  qua  cesset  substantia 
panis  et  vini  (ita  Billot),  adversarios  habent  omnes  fere  theologos 
veteres  et  recentes.  Contra  sententiam  sic  intellectam  /.  Piccirelli 
scripsit    integrum    opus    ad    ostendendum    eam    neque    cum     doctrina 


Cap.  II.  De  modo  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.  Prop.  XV.   Schol.  i  2.       qq 


S.  Thomae  aliorumque  veterum  theologorum  consentire  neque  dogmati 
transsubstantiationis  satisfacere  (Disquisitio  de  cathoHco  intellectu  trans- 
substantiationis,  NeapoH  191 2).  ^".  Thomas  diserte  docet  in  transsub- 
stantiatione  nihil  manere  prioris  substantiae,  sed  totam  substantiam 
corrumpi  (3,  q.  75,  a.  8).  Argumentum  vero  rationis  in  eo  est,  quod 
ad  omnem  veram  conversionem  requiritur  desitio  negativa  termini  a 
quo,  et  quod  per  solam  positivam  acquisitionem  ah*cuius  esse  nihil 
desinit  esse  quod  erat,  panis  autem  et  vinum  desinunt  esse  quod  erant. 
Ita  PiccireUi  1.  c.  197  sqq  217  sqq.  Transmissa  igitur  hac  sententia 
remanent  duae  expUcationes  theologorum. 

b)  AUi  theologi  dicunt  transsubstantiationem  esse  adduciionem, 
qua  corpus  Christi,  quod  iam  est  in  caelo,  fit  sine  uUo  motu  locaU 
praesens  sub  speciebus.  It2i  Scotus  (In  4,  dist.  10,  q.  i  ;  dist.  11,  q.  3), 
Bellarminus  (De  euchar.  1.  3,  c.  18),  Gregorius  de  Valentia,  Vazquez, 
De  Lugo  (De  euchar.  7,  sect.  6,  n.  89),  aUi.  Hi  quidem  theologi  neque 
in  omnibus  adiacentibus  quaestionibus  neque  in  nomine  adductionis 
omnes  consentiunt,  sed  omnes  docent  Christum  fieri  in  eucharistia  prae- 
sentem,  eo  quod  accipiat  indistantiam  ad  species  sacramentales,  qua  in- 
distantia  Christus  intrinsecus  non  mutetur  (nisi  forte  addito  modulo  ubi- 
cationis),  sed  conotetur  terminus  (species  et  per  species  haec  pars  spatii). 

c)  AUi  theologi  dicunt  in  eucharistia  reproductione  fieri  praesens 
corpus  Christi,  qua  actione  influatur  ipsum  esse  substantiale  in  corpus 
Christi.  Haec  igitur  actio  a  creatione  eo  tantum  differt,  quod  res 
producta  aUbi  iam  exsistit,  et  quod  praesupponitur  ut  terminus  a  quo 
substantia  panis  et  vini.  Ita  Suarez  (De  euchar.  disp.  50,  sect.  4,  n.  10), 
Lessius  (De  perfect.  div.  1.  12,  c.  16,  n.  114  sqq),  Franzelin,  Piccirelli, 
qui  hanc  sententiam  habet  probabiUorem,  alteram  de  adductione  pro- 
babilem  (l.  c.  253  sqq  263  sqq).  Multis  autem  theologis  e  contrario 
videtur  dicendum  modum  reproductionis  esse  probabilem,  modum 
adductionis  esse  probabiUorem.  Nam  non  sufficit,  ut  corpus  et  sanguis 
Christi  reproducantur,  sed  requiritur,  ut  substantiae  panis  et  vini  suc- 
cedant  in  ordine  ad  eadem  accidentia;  ergo  praeter  reproductionem  ut 
talem  requiritur  adductio.  Si  haec  requiritur,  etiam  sufficit,  quia  verba 
consecratoria  nihil  aUud  postulant.  Patres  vero  et  concilia  coUegerunt 
doctrinam  transsubstantiationis  ex  iUis  verbis  Christi;  ergo  nihil  aUud 
voluerunt  docere,  nisi  quod  ad  verificanda  verba  Christi  requiritur. 
Nova  igitur  miracula  non  sunt  statuenda.  Sed  quia  in  omni  sententia 
transsubstantiatio  manet  mysterium,  et  quia  sententiae  theologorum  sunt 
tam  diversae,  inter  expUcationes,  quas  ecclesia  permittit,  eam  cuique 
Ucet  eUgere,    quae  magis  placet. 

SchoL  2.     De  speciebus  eucharisticis. 
131.     a)  In  eucharistia  post  consecrationem  eadem  accidentia  sensibiUa 
seu  eaedem  species  adsunt,  quae  antea  aderant :   Color,  sapor,  gravitas, 
odor,  figura,  vis  resistendi,   extensio. 


lOO     Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

Imprimis  igitur  tenendum  est  speciebus  eiicharisticis  convenire 
obiectivam  realitatem,  non  vero  eas  esse  affectiones  mere  subiectivas, 
quas  Deus  in  sensibus  nostris  producat.  Cartesius  quidem  docebat 
essentiam  materiae  consistere  in  extensione,  cuius  modificationes  essent 
accidentia  sensibilia;  ergo  sublata  substantia  pereunt  omnia  accidentia. 
Pauci  theologi,  hanc  philosophiam  secuti,  dixerunt  accidentia  eucha- 
ristica  esse  sensationes  tantum  subiectivas.  Ita  E.  Maignan  (Philosophia 
sacra  I,  c.  22).  Haec  theoria  admitti  nequit,  quia  sic  eucharistia  non 
esset  verum  sacramentum  deficiente  signo  sensibih;  nam  affectiones 
subiectivae  non  sunt  pars  sacramenti  (cf.  J.  Souben,  Les  sacrements  I 
118  sqq). 

b)  SS.  Patres  saepe  docent  in  eucharistia  esse  duas  res,  unam 
terrenam  et  sensibilem,  alteram  caelestem  et  intellegibilem.  E.  g. 
5".  Irenaeus  (supra  n.  114),  vS'.  Cyrillus  Hieros.:  «In  figura  panis  datur 
tibi  corpus,  et  in  figura  vini  datur  tibi  sanguis»  (Catech.  myst.  4). 
vS.  loannes  Chrysost.:  Christus  «in  rebus  quidem  sensibiUbus,  sed  omnia 
intellegibiha»  in  eucharistia  nobis  tradidit  (In  Matth.  hom.  82).  Cf.  supra 
n.  126.  SimiUter  in  disputationibus  saeculo  IX  exortis  theologi  omnes 
docuerunt.  Audiatur  e.  g.  Algerus :  «Cum  in  sacramento  forma  panis, 
soUditas,  color,  sapor  sentiatur,  vel  verum  hoc  esse  vel  phantasticum 
dicitur.  Sed  absit,  ut  perfecta  veritas  phantasiae  faUacia  adstruatur.  .  .  . 
AUoquin  si  ex  phantasia  et  veritate  sacramentum  Christi  confici  credi- 
tur,  iam  confectio  non  erit,  cum  ex  aUqua  re  et  nuUa  confectio  con- 
stare  non  possit.  Conficitur  ergo  sacramentum  ex  vero  corpore  et 
sanguine  et  ex  veris  speciebus  panis  et  vini»  (De  sacram.  corp.  et 
sang.  Dom.  1.  i,  c.  7).  Idem  docent  scholastici  unanimiter  usque  ad 
saeculum  XVIII  fere,  postea  vero  longe  plurimi.  Ita  Petrus  Lombardus 
(Sent.  1.  4,  dist.  11  sq),  S.  Thomas  (3,  q.  JJ,  a.  i),  eorumque  com- 
mentatores.  De  hac  re  speciale  opusculum  edidit  Theoph.  Raynaudus 
(«Exuviae  panis  et  vini»),  in  quo  sect.  2,  punct.  7  ultra  triginta  theo- 
logos  enumerat,  qui  sententiam  de  intentionaUbus  tantum  speciebus 
haereticam  habent.  Itaque  a  doctrina  tam  universaUter  et  constanter 
recepta   de  obiectiva  reaUtate  specierum  nuHo  raodo  recedere  Ucet. 

Concilium  constantiense  duos  articulos  WicUfii  damnavit:  i)  «Sub- 
stantia  panis  materiaUs  et  similiter  substantia  vini  materiaUs  remanent 
in  sacramento  aUaris. »  2)  «Accidentia  panis  non  manent  sine  subiecto 
in  eodem  sacramento»  {Denz.  n.  581  sq).  Quia  constat  WicUf  non 
solum  locutum  esse  contra  conversionem  substantiae  panis,  sed  etiam 
contra  permanentiam  accidentium,  et  quia  conciUum  duos  distinctos 
articulos  damnat,  muUo  magis  probabile  est  conciUum  voluisse  duos 
quoque  distinctos  errores  reprobare  quam  unum  tantum.  Si  ita  est, 
non  sola  transsubstantiatio  admittenda  est  sed  etiamj  permanentia  acci- 
dentium  sine  subiecto.  Concilium  tridentinum  sess.  13,  can.  2  definit: 
«Si  quis  negaverit  mirabilem  iUam  et  singularem  conversionem  totius 
substantiae    panis    in    corpus    et   totius   substantiae  vini   in   sanguinem. 


Cap.  II.   De  modo  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.  Prop.  XV.   Schol.  2.       joi 

manentibus  dumtaxat  speciebus  pani  et  vini  .  .  .  A.  S.»  {Denz.  n.  884). 
Cum  nemo  illa  aetate  cogitaret  de  speciebus  mere  intentionalibus, 
verba  intellegenda  sunt  de  speciebus  realibus.  Catechismus  Rom.  ait: 
«Panis  et  vini  species  in  hoc  sacramento  sine  aliqua  re  subiecta 
constare  .  .  .  perpetua  et  constans  ecclesiae  fuit  doctrina»  (Pars  II, 
c.  4,  n.  44). 

c)  Quia  doctrina  traditionis  postulat,  ut  maneat  aliquid  panis  et  vini, 
non  stifficit  dicere  manere  undulationes  aeris  et  aetheris,  quae  antea 
fuerint.  Nam  hae  undulationes  non  reponuntur  in  tabernaculo,  non 
ostenduntur,  non  franguntur,  non  corrumpuntur,  quae  omnia  dicuntur 
de  speciebus  eucharisticis. 

Neque  sufficit  dicere  a  Deo  conservari  aliquejn  effectmn,  qui  a 
substantia  panis  et  vini  exierit,  et  quo  substantia  illa  antea  egerit  in 
sensus  nostros.  Nam  omnis  effectus  transiens  recipitur  in  aliquo  sub- 
iecto,  quod  in  hoc  casu  esset  aliquid  medium  inter  substantiam  panis 
et  sensus  nostros;  sic  autem  haec  sententia  recidit  in  priorem.  Neque 
traditio  docet  aHquid  a  pane  effectum  manere,  sed  manere  aliquid 
panem  accidentaliter  constituens. 

Si  quis  dicit  substantiam  ponderabilem  panis  et  vini  converti,  sed 
materiam  imponderabilem,  quae  antea  atomis  panis  et  vini  alligata 
erat,  et  quae  erat  proximum  subiectum  virtutis  attractivae  et  repulsivae, 
a  Deo  ita  in  suo  priore  statu  conservari,  ut  eadem  atque  antea  phae- 
nomena  producat,  habet  hypothesim,  secundum  quam  vere  aHquid 
panis  potest  dici  conservari.  Attamen  sic  conservatur  aHquid,  quod 
reapse  non  est  accidens  sed  substantia,  in  qua  species  sensibiles  sunt 
ut  in  subiecto;  hoc  autem  neque  cum  verbis  Christi:  «Hoc  est  corpus 
meum»,  neque  cum  doctrina  traditionis  conciHari  posse  videtur. 

d)  Ergo  nihil  restat,  nisi  ut  cum  veteribus  scholasticis  dicamus 
accidentia  sensibilia  posse  per  divinam  omnipotentiam  separari  a  sub- 
iecto  suo  et  corrupto  subiecto  conservari.  Neque  enim  uHa  repugnantia 
est  admittere  quantitatem  esse  formam  quandam  accidentalem,  ukimis 
particuHs  corporis  inhaerentem,  qua  fiat,  ut  hae  particulae  inter  se  at- 
trahendo  et  repeUendo  agant  et  per  spatium  extendantur.  Si  haec  forma 
est  reaHtas  a  substantia  distincta  et  a  Deo  conservatur,  ut  erat  antea, 
eadem  quoque  phaenomena  sensibilia  atque  antea  permanent.  Non 
inteHegimus  quidem  positive  ita  esse,  sed  hic  solum  agitur  de  pro- 
ponenda  probabiH  theoria  ad  doctrinam  revelatam  speculative  aHquo 
modo  expHcandam.  Qui  admittit  transsubstantiationem  et  obiectivam 
reaHtatem  specierum  eucharisticarum ,  satisfacit  doctrinae  ecclesiae ; 
ulteriores  quaestiones  sunt  pure  speculativae  et  philosophicae  (cf.  S.  Tho- 
mas  3,  q.  yj^  a.  i  sqq.;  T.  Pesch,  Philosophia  naturaHs^,  Friburgi  1897, 
399  sqq). 

e)  Sicut  species  sacrame7itales  possunt  agere,  ita  etiam  corrumpi 
possunt.  Corruptis  speciebus  panis  et  vini,  non  iam  adest  corpus  et 
sanguis  Christi,    quia   ad    veritatem  sacramenti  requiruntur  hae  species 


102      Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.    De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

et  non  aliae.  S.  Thomas  censet  recedente  corpore  Christi  miraculose 
conservari  species  sine  subiecto  (3,  q.  "j^j ,  a.  5).  Alii  theologi  plerique 
censent  a  Deo  sub  corruptis  speciebus  produci  illam  materiam,  quam 
naturae  cursus  postularet,  si  ante  corruptionem  permansisset  substantia 
panis  et  vini.  Ita  Suarez  (De  euchar.  disp.  57,  sect.  3,  n.  3),  Gonet 
(De  euchar.  disp.  6,  a.  5,  n.  37),  alii.  Similiter  odor  potest  ita  explicari, 
ut  minimae  particulae,  quae  a  reliqua  quantitate  separantur,  non  iam 
sint  species  sacramentales,  sed  sub  se  contineant  substantiam  naturaUter 
correspondentem.     Sed  haec  sunt  incerta  et  opinabilia  tantum. 

Dicenduni  non  est  corruptis  speciebus  corpus  Christi  converti  in 
aliam  materia^n,  tum  quia  corpus  Christi  non  desinit  esse  simpliciter, 
sed  solum  desinit  esse  in  sacramento;  tum  quia  non  desinit  esse  hic, 
ut  alia  materia  succedat,  vel  quia  aUa  materia  accedit,  sed  desinit  esse, 
quia  destructum  est  signum  sacramentale ;  et  corpore  Christi  recedente 
accedit  alia  materia. 

f)  Unio  corporis  Christi  cum  speciebus  non  ita  concipienda  est, 
quasi  corpus  Christi  sit  subiectum  specierum  sensibilium,  quia  corpus 
Christi  non  calefit  neque  madefit  neque  maculatur,  si  haec  accidunt 
in  speciebus,  sed  est  prorsus  impassibile,  ut  docent  omnes  theologi 
(cf.  5".  Thomas  3,  q.  ']'] ,  a.  i ;  Suarez,  De  euchar.  disp.  47,  sect.  3). 
Per  se  sufficit  dicere  Christum  esse  sub  speciebus,  quia  vuh.  Haec 
esset  unio  pure  externa.  Unitas  autem  sacramenti  magis  servatur,  si 
admittimus  corpus  Christi  ut  instrumentum  divinitatis  habere  virtutem 
ahquam  sibi  uniendi  species  sacramentales  et  efifective  supplendi  de- 
fectum  propriae  earum  substantiae.  Ita  censent  Suarez  1.  c,  de  Lugo 
(De  euchar.  disp.  6,  sect.  2),  aUi.  Quia  vero  haec  unio  non  est  ad 
modum  informationis,  neque  corpus  Christi  eucharisticum  habet  modum 
exsistendi  in  loco  quantitativum,  corpus  Christi  eucharisticum  neque 
recipit  passionem  ab  alio  corpore  externo  neque  naturaUter  in  corpus 
externum  agere  potest.  Quare  improprie  tantum  potest  dici  videri  vel 
videre,  tangi  vel  tangere,  similia.  Solae  denominationes  locales,  ut 
moveri,  elevari  etc,  dicuntur  proprie  de  corpore  Christi  eucharistico, 
non  tamen  per  se  sed  per  accidens,  i.  e.  ratione  specierum  (cf.  6".  Tho- 
mas  q.  "jG,  a.  6  sq;  Suarez  1.  c  disp.  53). 

PrOp.  XVL  Christus  totus  est  sub  utraque  specie  sacramen- 
tali,  totus  in  qualibet  parte  specierum  post  separationem  et  ante  se- 
parationem. 

132.  StBt.  quaest,  Cum  Christus  instituerit  eucharistiam  sub  specie- 
bus  panis  et  vini,  quaestio  oritur,  sitne  sub  specie  panis  solum  corpus 
Christi,  et  sub  specie  vini  solus  sanguis  Christi.  Respondet  ecclesia 
sub  utraque  specie  esse  totum  Christum  secundum  humanitatem  et 
divinitatem.  Hoc  est  de  fide.  Dein  vero  quia  eucharistia  potest  dividi 
in    partes   specierum   panis   et  vini,    secunda  quaestio  oritur,    sitne  hac 


Cap.  II.    De  modo  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.    Prop.  XVI.         103 

separatione  facta  Christus  totus  sub  singulis  partibus.  Respondet 
ecclesia  affirmative.  Haec  quoque  doctrina  est  de  fide.  Potest  tertio 
quaeri,  sitne  iam  ante  separationem  Christus  sub  qualibet  parte  specierum. 
Ad  hanc  quaestionem  ecclesia  non  respondit;  sed  responsum  affirmati- 
vum  est  theologice  certum,  etsi  olim  pauci  ahter  senserint. 

133«  Ptob*  pSLTS  I.  Christus  totus  est  siib  specie  panis  et  totus 
sub  specie  vini.  Nam  per  verba  «Hoc  est  corpus  meum»  praesens 
fit  corpus  Christi,  quod  est  inseparabiliter  unitum  cum  sanguine,  anima 
et  divinitate  Christi  (cf.  Rom  6,  9).  Atqui  ex  iis,  quae  sunt  insepara- 
biUter  unita,  unum  non  potest  praesens  fieri  sine  ceteris.  Ergo  ubi  est 
corpus  Christi,  ibi  est  totus  Cliristus;  et  ubi  est  sanguis  Christi,  ibi  est 
totus  Christus.  Quare  Christus  ipse,  cum  dixisset  manducandam  esse 
carnem  et  bibendum  sanguinem  suum,  etiam  dixit:  «Qui  manducat 
me,  et  ipse  vivet  propter  me»  (lo  6,  58).  S.  Paulus  ait:  «Quicumque 
manducaverit  panem  hunc  vel  biberit  calicem  Domini  indigne,  reus 
erit  corporis  et  sanguinis  Domini»   (i  Cor  II,   27). 

Concilium  tridentinum  (sess.  13,  c.  3)  ait:  «Semper  haec  fides  in 
ecclesia  fuit  statim  post  consecrationem  verum  Domini  nostri  corpus 
verumque  eius  sanguinem  sub  panis  et  vini  specie  una  cum  ipsius  anima 
et  divinitate  exsistere;  sed  corpus  quidem  sub  specie  panis  et  sanguinem 
sub  specie  vini  ex  vi  verborum;  ipsum  autem  corpus  sub  specie  vini 
et  sanguinem  sub  specie  panis  animamque  sub  utraque  vi  jiaturalis  iUius 
conexionis  et  concomitantiae,  qua  partes  Christi  Domini,  qui  iam  ex 
mortuis  resurrexit,  non  ampHus  moriturus,  inter  se  copulantur;  divini- 
tatem  porro  propter  admirabilem  illam  cum  corpore  et  anima  hypo- 
staticam  unionem.  Quapropter  verissimum  est  tantumdem  sub  alterutra 
specie  atque  sub  utraque  contineri»  {Denz.  n.  ^76).  Id  iam  definiverat 
concilium  consta7itiense  {Denz.  n.  626 ;  cf.  698). 

ConciUum  tridentinum  ad  declarandam  doctrinam  distinguit  inter 
id,  quo  fit  «vi  verborum»,  et  quod  fit  «ex  concomitantia».  Quae 
distinctio  habet  hunc  sensum :  Vi  verborum  praesens  fit  illud,  quod 
verba  forrnaliter  significant,  seu  quo  absente  verba  essent  falsa.  Verba 
autem  «Hoc  est  corpus  meum»  nihil  formaUter  significant  nisi  adesse 
corpus  Christi;  ergo  vera  manent,  dummodo  corpus  Christi  adsit,  sive 
cum  sanguine,  anima,  divinitate,  sive  sine  iis.  Idem  valet  de  sanguine. 
Per  concomitantiam  est  in  sacramento,  quod  adest  propter  i?isepara- 
bilem  nexum  tantuni,  quem  habet  cum  iis,  quae  adsunt  vi  verborum. 
Ita  docent  5.  Thomas  (3,  q.  j6^  a.  i  sq),  Suarez  (De  euchar.  disp.  51, 
sect.  i  sqq),  de  Lugo  (De  euchar.  disp.  8,  sect.  4),  ceteri  theologi. 

134»  Prob.  pars  II.  Christus  totus  est  in  qualibet pa7'te  specierum 
separatione  facta.  Haec  fides  evidenter  apparet  in  Uturgiis.  E.  g.  iiz 
liturgia  S.  loannis  Chrysost.:  «Frangitur  et  dividitur  agnus  Dei,  qui 
frangitur,  at  non  comminuitur,  qui  semper  comeditur  et  non  consumitur» 


"> 


104      Tract.  IV.    De  eucharistia.    Pars  I.  De  reali  praesentia  Christi  in  eucharistia. 

{Goar,  Euchol.  8i).     In  liturgia  S.  Ambrosii  in  praefat.     Dominicae  V 
post   Epiph. :    «Singuli    accipiunt   Christum    Dominum,    et    in    singuHs 
L^  portionibus    totus    est;    nec    per   singulos   minuitur,    sed    integrum   se 

praebet  in  singulis.»  In  Hturgia  romana  in  soHemnitate  corporis  Christi: 
«Fracto  demum  sacramento,  ne  vaciUes,  sed  memento  tantum  esse 
sub  fragmento,  quantum  toto  tegitur.»  Idem  docent  theologi  unanimiter. 
Concilium  trideiitinum  sess.  13,  can.  3  definivit:  «Si  quis  negaverit  in 
venerabiH  sacramento  eucharistiae  sub  unaquaque  specie  et  sub  singuHs 

, cuiusque   speciei   partibus   separatione   facta  totum  Christum   contineri, 

A.  S.»  {Denz.  n.  885).  Idem  docetur  in  Decreto  pro  armenis  {Denz. 
n.  698). 

Idem    ratio  confirmat;    nam  Christum  in  partes  discerpi  dedecet; 

immo  propter  eius  impassibiHtatem  et  sacramentalem  exsistendi  modum 

^  ^  sine  dimensione  quantitativa  est  impossibile;   neque  uUa  ratio  est,    cur 

sub    hac    particula    panis   sit   potius  haec  pars  Christi  quam  aUa,    cum 

Christus  per  modum  substantiae  sit,  ubicumque  est  species  panis  et  vini. 

135.  Prob.  pa.rs  III.  Totus  Christus  est  in  singulis  partibus 
specierum  ante  separationem  factam.  Haec  doctrina  a  theologis  ut 
certa  statuitur  (cf.  Suarez,  De  euchar.  disp.  52,  sect.  2,  n.  2).  Probatur 
ex  verbis  consecrationis.  Nam  verbis  «Hoc  est  corpus  meum»  praesens 
significatur  et  efficitur  substantia  corporis  Christi  loco  substantiae  panis, 
Y^vi^^^^*'  non  autem  loco  quantitatis  dimensivae;  nam  haec  remanet  ex  pane. 
^  «-  Atqui  substantia  panis  non  minus  erat  sub  una  parte  quam  sub  aHa. 
Ergo  etiam  substantia  corporis  Christi  non  minus  est  sub  una  parte 
quantitatis  dimensivae  quam  sub  aUa.  Sicut  verba  consecrationis  in- 
differenter  significant  totum,  de  quo  dicuntur,  et  quamUbet  partem 
totius,  et  sicut  tota  species  panis  et  quaeUbet  pars  eius  indifierenter 
significat  Christum  praesentem,  ita  Christus  indifterenter  praesens  est 
sub  quaHbet  parte  specierum.  Et  sicut  post  separationem,  ita  ante 
separationem  nuUa  ratio  est,  cur  in  hac  parte  potius  sit  caput  Christi 
'^^  quam  pedes  vel  aUae  partes.  Si  aUter  esset,  corpus  Christi  redactum 
esset  in  figuram  omnino  distortam  secundum  varias  figuras  hostiarum, 
quod  admittere  non  convenit  dignitati  sacramenti.  Tandem  in  hac 
suppositione  per  separationem  in  partibus  separatis  producerentur  vel 
adducerentur  partes  Christi,  quae  ibi  antea  non  erant.  Hoc  autem  sine 
uUa  ratione  asseritur.  Ergo  Christus  etiam  ante  separationem  est  totus 
sub  singuHs  partibus  specierum.  Non  tamen  ante  separationem  adest 
pluries,  quia  pluraHtas  numeri  sequitur  divisionem,  sicut  in  uno  pane 
indiviso  est  una  tantum  substantia  panis,  et  substantiae  numerantur 
tantum  post  divisionem  {S.  Thomas  3,  q.  'j^y  a.  3  ad  i).  Concilium 
tridentinum,  quod  in  can.  3  addiderat  «separatione  facta»,  in  cap.  3 
hanc  additionem  omittit:  «Totus  et  integer  Christus  sub  panis  specie 
et  sub  quavis  ipsius  speciei  parte,  totus  idem  sub  vini  specie  et  sub 
eius  partibus  exsistit»   {Denz.  n.  876). 


Cap.  II.    De  modo  realis  praesentiae  Christi  in  eucharistia.    Prop.  XVI.        105 

136-  Obi.  I.  Corpus  Christi  non  est  ubique,  ubi  est  divinitas  Christi. 
Ergo  a  pari  non  necessario,  ubicumque  est  corpus  Christi,  etiam  sunt  eius 
sanguis,  anima,  divinitas. 

Resp.  Nego  paritatem.  Nam  divinitas  est,  ubi  non  est  corpus,  non 
per  ahquam  separationem  sed  ratione  immensitatis ;  corpus  autem  Christi 
non  posset  esse  in  eucharistia  sine  sanguine,  anima,  divinitate,  nisi  ab  iis 
separaretur. 

Dices:  Corpus  Christi  etiam  inseparabihter  nexum  est  cum  sua  quanti- 
tate.  Atqui  secundum  ea,  quae  dicta  sunt,  corpus  Christi  in  eucharistia  se- 
paratum  est  a  sua  quantitate.     Ergo  haec  doctrina  est  falsa. 

Resp.  Dist.  mai. :  Corpus  Christi  inseparabihter  nexum  est  cum  ipsa 
sua  quantitate,  co/ic.  mai. ;  cum  omnibus  effectibus,  quos  quantitativus  exsistendi 
modus  habet  in  hominibus  mortaUbus,  neg.  mai.  Dist.  min.:  Secundum  dicta 
corpus  Christi  in  eucharistia  est  sine  ipsa  sua  quantitate,  neg.  min. ;  est  sine 
effectibus,  quos  quantitas  habet  in  hominibus  mortaUbus,  conc.  min.  Et 
neg.  conseq. 

Theologi  concedunt  Christum  in  eucharistia  non  habere  extensionem 
localem,  sed  simul  docent  quantitatem  corporis  Christi  esse  in  eucharistia  per 
concomitantiam.  Ita  .S*.  Thomas :  «Ex  vi  quidem  sacramenti  [seu  vi  verborum] 
quantitas  dimensiva  corporis  Christi  non  est  in  hoc  sacramento ;  ex  vi  enim 
sacramenti  est  in  hoc  sacramento  illud,  in  quod  directe  conversio  terminatur. 
Conversio  autem,  quae  fit  in  hoc  sacramento,  directe  terminatur  ad  sub- 
stantiam  corporis  Christi,  non  autem  ad  dimensiones  eius,  quod  patet  ex  hoc, 
quod  quantitas  dimensiva  panis  remanet  facta  consecratione,  sola  substantia 
panis  transeunte.  Quia  tamen  substantia  corporis  Christi  reahter  non  di- 
viditur  a  sua  quantitate  dimensiva  et  ab  ahis  accidentibus,  inde  est,  quod 
ex  vi  reahs  concomitantiae  est  in  hoc  sacramento  tota  quantitas  dimensiva 
corporis  Christi  et  omnia  accidentia  eius.  .  .  .  Quia  igitur  ex  vi  huius  sacra- 
menti  est  in  altari  substantia  corporis  Christi,  quantitas  autem  dimensiva  eius 
est  ibi  concomitanter  et  quasi  per  accidens,  ideo  quantitas  dimensiva  corporis 
Christi  est  in  hoc  sacramento  non  secundum  proprium  modum  (ut  sciUcet 
sit  tota  in  toto,  et  singulae  partes  in  singuhs  partibus),  sed  per  modum  sub- 
stantiae,  cuius  natura  est  tota  in  toto  et  tota  in  quahbet  parte»  (3,  q.  76,  a.  4). 

Quid  igitur  est  de  conceptu  qiiafititatis  ?  Et  quid  absolute  per  omni- 
potentiam  divinam  ab  ea  separari  potest?  Imprimis  de  essentia  quantitatis 
sunt  partes  reahter  distinctae.  Dein  si  agitur  non  de  quanto  homogeneo 
sed  de  corpore  organico,  hae  partes  necessario  inter  se  certo  modo  ordinatae 
sunt,  ut  patet  in  corpore  humano.  Tertio  requiritur  vis  aliqua  vel  vires, 
quibus  partes  organicae  debito  ordine  iuxta  se  ponuntur  et  cohaerent.  Si 
haec  vis  vel  hae  vires  conaturalem  suum  effectum  habent,  sequitur,  ut,  ubi 
est  una  pars,  non  sint  ahae  partes.  Haec  est  extensio  interna  actuahs,  quam 
ex  conotatione  spatii  ambientis  sequitur  extensio  externa  locahs.  Si  vero 
omnipotentia  divina  hunc  effectum  cohibet,  non  iam  adest  nisi  extensio  interna 
aptitudinalis.  Quamquam  non  positive  intellegimus,  quomodo  hoc  fieri  possit, 
non  tamen  potest  in  hac  re  ostendi  uHa  repugnantia  (cf.  Suarez  disp.  48, 
sect.  I ;  T.  Fesch,  Instit.  philos.  natur.  ^,  n.  347  sqq). 

Itaque  corpus  Christi  in  sacramento  non  est  circumscriptive,  quia  ahae 
partes  non  sunt  aho  loco,  sed  potius  ibi  est  ad  modum  spiritus,  qui,  ubi- 
cumque  est,  totus  est.     Neque  tamen  est  definitive,  sicut  angelus  est  ahcubi. 


I06  Tract.  IV.     De  eucharistia. 

ita  ut  non  sit  simul  alibi,  quia  corpus  Christi  simul  est  multis  locis.  Unde 
haec  est  praesentia  sui  generis,  quae  potest  vocari  praesentia  sacramentalis 
(»S.  Thomas  3,  q.  76,  a.  5). 

137'  Ohi.  II.  Si  corpus  .Christi  in  omnibus  hostiis  consecratis  praesens 
est,  simul  a  se  distat  et  non  distat,  movetur  et  quiescit,  habet  in  caelo  sen- 
sationes,  in  sacramento  non  habet  sensationes.  Atqui  haec  sunt  contradictoria. 
Ergo  tota  haec  doctrina  admitti  nequit. 

Resp.  Dist.  mai.:  Haec  omnia  dicuntur  secundum  eundem  respectum, 
neg.  mai. ;  secundum  diversos  respectus,  co7ic.  mai.  Dist.  min. :  Haec  essent 
contradictoria,  si  dicerentur  secundum  eundem  respectum,  conc.  min. ;  si 
dicuntur  secundum  diversos  respectus,  neg.  min.     Et  neg.  conseq. 

Cum  corpus  Christi  in  eucharistia  non  habeat  relationes  ad  locum,  per 
se  non  potest  a  se  distare,  sed  solum  ratione  specierum.  Ergo  diversae 
species,  sub  quibus  est  corpus  Christi,  distant  inter  se;  hoc  loco  moventur, 
alio  loco  quiescunt,  simiHa,  quae  non  habent  in  se  contradictionem ;  de  cor- 
pore  autem  Christi  haec  omnia  dicuntur  non  ratione  sui  sed  unice  ratione 
specierum.  Cognitiones  autem,  quas  Christus  in  caelo  habet,  etiam  in  eucha- 
ristia  retinet ;  novas  tamen  sensationes  acquirit  in  solo  statu  caelesti,  non  in 
statu  sacramentaH  (saltem  non  naturahter).  Ergo  neque  in  hac  re  idem  de 
eodem  secundum  idem  simul  affirmatur  et  negatur. 

138.  Ohi.  III.  SS.  Patres  dicunt  corpus  Christi  in  eucharistia  frangi  et 
simiha,  quae  postulant  dimensionem  localem.  Ergo  recedimus  a  doctrina 
horum  Patrum. 

Resp.  Dist.  antec. :  SS.  Patres  dicunt  corpus  Christi  frangi  sensu  pro- 
prio,  neg.  antec;  sensu  improprio,  conc.  antec.  Propterea  addunt  corpus 
Christi  frangi  quidem  sed  non  minui  neque  consumi  (supra  n.  134),  quia 
scilicet  solum  frangitur,  quatenus  franguntur  species,  sub  quibus  est  corpus 
Christi. 

PARS  II. 
DE  SACRAMENTO  EUCHARISTIAE. 

Cf.  S.  T/iomas  3,  q.  73  sq  78  sqq ;  Bdia7-mimis,  De  eucbaristia  1.  4;  Suarez,  De  euchar. 
disp.  39  sqq ;  De  Lvgo,  De  euchar.  disp.  i  sqq;  J.  Behringer,  Die  heiHge  Kommunion  in 
ihren  Wirkungen  und  ihrer  Heilsnotwendigkeit,  Regensburg  1898;  J.  Soul>e?i,  Les  sacre- 
ments  I   143  sqq;    Pohle,    Lehrbuch   der  Dogmatik  III  ^  299  sqq ;    Sasse,    De  sacramentis 

I  435  sqq. 

Prop.  XVII.  Materia,  ex  qua  sacramentum  eucharistiae  con- 
ficitur,  sunt  panis  triticeus  et  vinum  de  vite;  forma  vero  sunt  verba: 
«Hoc  est  corpus  meum»,  «Hic  est  sanguis  meus». 

139.  Stsd.  qua.est.  a)  Eucharistiam  esse  sacramentum  novae  legis 
patet  ex  iis,  quae  hucusque  diximus.  Est  enim  visibile  signum  in- 
visibiHs  gratiae,  a  Christo  perenniter  institutum.  Haec  doctrina  ad- 
mittitur  ab  ecclesia  occidentali  et  orientaH,  et  definita  est  a  conciliis 
lateranensi  IV  {^Denz.  n.  430)  ^t  ti^identino  sqss.  7,  can.  i  (Z)^;2i7.  n.  844 ; 
cf.   supra  n.  6). 


Pars  II.    De  sacramento  eucharistiae.    Prop.  XVII.  107 

Differt  tamen  eucharistia  ab  aliis  sacramentis  eo,  quod  est  sacra- 
mentum  permanens.  Quia  tamdiu  est  sacramentum,  quamdiu  Christus 
in  eucharistia  permanet,  Christus  autem  permanet,  quamdiu  manent 
species  panis  vel  vini ;  naip  sine  ulla  temporis  Umitatione  pronuntiavit : 
«Hoc  est  corpus  meum»,  «Hic  est  sanguis  meus».  Idem  docet  tra- 
ditio,  quae  inde  a  Tertulliano  (Ad  uxor.  1.  2,  c.  5)  testatur  eucharistiam 
sive  in  ecclesiis  sive  in  domibus  fidelium  servatam  esse.  vS.  Cyrillus 
Alex.  ad  Calosyrium  scribit:  «Audio  alios  esse,  qui  mysticam  eulo- 
giam  nihil  ad  sanctificationem  iuvare  dicant,  si  quid  ex  ea  fit  reliqui 
in  aUum  diem;  insaniunt  vero,  qui  haec  asserunt;  neque  enim  alteratur 
Christus  neque  sanctum  eius  corpus  immutatur,  sed  benedictionis  vis 
ac  facultas  et  vivificans  gratia  perpetuo  in  illa  exsistit»  {M  VG  ^6,  1075). 
Quibus  verbis  iam  in  antecessum  reiectus  est  posterior  error  luthera- 
norum,  dicentium  in  solo  usu  eucharistiae  adesse  corpus  et  sanguinem 
Christi.  Hunc  errorem  damnavit  conciliion  tridentinum  s^^s.  1 2,,  cdin.  4.: 
«S.  q.  d.  peracta  consecratione  in  admirabili  eucharistiae  sacramento 
non  esse  corpus  et  sanguinem  Domini  nostri  lesu  Christi,  sed  tantum 
in  usu,  dum  sumitur,  non  autem  ante  vel  post,  et  in  hostiis  seu  parti- 
cuUs  consecratis,  quae  post  communionem  reservantur  vel  supersunt, 
non  remanere  verum  corpus  Domini,  A.  S.»   {Denz.    n.  886). 

Christus  in  eucharistia  adorandus  est,  ut  idem  conciUum  ait  can.  6 : 
«S.  q.  d.  in  sancto  eucharistiae  sacramento  Christum  unigenitum  Dei 
FiUum  non  esse  cultu  iatriae,  etiam  externo,  adorandum  atque  ideo 
nec  festiva  pecuUari  celebritate  venerandum  ...  A.  S.»  Can.  7  :  «S.  q.  d. 
non  Ucere  sacram  eucharistiam  in  sacrario  reservari,  sed  statim  post 
consecrationem  adstantibus  necessario  distribuendam,  aut  non  licere, 
ut  iUa  ad  infirmos  honorifice  deferatur,  A.  S.»  {Denz.  n.  888  sq).  Cum 
doctrina  cathoUca  omnes  orientales  consentiunt.  Id  iam  patet  ex 
«missa  praesanctificatorum»,  quae  in  ecclesia  latina  die  tantum  Para- 
sceves,  apud  orientales  saepius  in  Quadragesima  celebratur.  In  hac 
enim   «missa»   hostia  antea  consecrata  coUtur  et  sumitur. 

b)  His  igitur  suppositis  dicendum  est  sacramentum  permane7ts 
eucharistiae  esse  corpus  Christi  sub  speciebus.  Species  enim,  quatenus 
verbis  formae  determinatae  sunt  ad  significandum  corpus  Christi,  sunt 
signum  sensibile,  corpus  vero  Christi  est  id,  quo  hoc  sacramentum  est 
efficax  gratiae.  Est  quaedam  disputatio  inter  theologos,  utrum  dicen- 
dum  sit:  Species  continentes  corpus  Christi  sunt  sacramentum;  an 
dicendum  sit:  Corpus  Ciiristi  sub  speciebus  est  sacramentum;  an :  Cor- 
pus  Christi  et  species  simul  constituunt  sacramentum.  Haec  ultima 
sententia  est  communior  (cf.  Suarez,  De  euchar.  disp.  42,  sect.  3);  sed 
res  non  est  magni  momenti,  quia  est  quaestio  de  modo  loquendi  tantum. 
Idem  valet  de  sententia  communiter  recepta  hoc  sacramentum  intrin- 
secus  constitui  verbis  formae  moraUter  permanentibus  et  in  ratione  signi 
materiam  determinantibus.  Communis  quoque  est  aUus  loquendi  modus 
de  eucharistia,  sciUcet :  In  eucharistia  species  sunt  sacramentum  tantum ; 


I08  Tract,  IV.     De  eucharistia. 

corpus  Christi  est  res  sacramenti  et  sacramentum ;  gratia  sacramento 
producta  est  res  sacramenti  tantum  (cf.  supra  n.  28).  Ita  docet  Inno- 
centius  III  {JDenz.  n.  415). 

c)  Restat  quaestio  de  materia,  ex  qua,  et  de  forma,  qua  conficitur 
eucharistia.  De  materia  non  est  diversitas  opinionum  quantum  ad  panem 
triticeum  et  vinum  de  vite.  Solum  quaeritur,  qui  panis  sit  triticeus, 
et  quid  requiratur,  ut  habeatur  vinum  de  vite.  De  hac  re  muhae  in- 
quisitiones  fieri  possunt,  quae  potius  pertinent  ad  theologiam  moralem 
(cf.  Lehinkuhl  11'^^ ,  n.  159  sqq).  Latini  consecrant  panem  azymum, 
graeci  panem  fermentatum.     Utraque  materia  est  vahda. 

De  forma  vero  gravior  est  disputatio  cum  orientalibus  schismaticis, 
qui  iam  per  plura  saecula  docent  non  solis  verbis:  «Hoc  est  corpus 
meum»,  «Hic  est  sanguis  meus»,  fieri  consecrationem,  sed  insuper  re- 
quiri  epiclesim,  i.  e.  orationem,  qua  Deus  rogatur,  ut  mittat  Spiritum 
Sanctum  ad  convertenda  panem  et  vinum  in  corpus  et  sanguinem 
Christi.     Contraria  doctrina  est  certa. 

Quidam  theologi  putant  ad  verba :  «Hoc  est  corpus  meum»,  «Hic 
est  sanguis  meus»,  necessario  addenda  esse  alia  verba,  quae  in  canone 
praescribuntur,  ut  sensus  magis  determinetur  (cf.  Suarez,  De  euchar. 
disp.  59,  sect.  I ;  disp.  60,  sect.  i).     De  hac  re  ecclesia  nihil  definivit. 

140.  Prob.  pRTS  I.  Materia,  ex  qua  eucharistia  conficitur ,  est 
panis  triticeus  et  vinum  de  vite.  In  S.  Scriptura  Christus  dicitur  con- 
secrasse  panem  et  vinum.  Fuisse  vinum  de  vite  tum  per  se  patet, 
quia  «vinum»  sine  aHa  voce  addita  significat  vinum  de  vite,  tum  ef- 
ficitur  ex  verbis  Matthaei,  qui  statim  post  institutionem  eucharistae  ad- 
dit:  «Dico  autem  vobis:  non  bibam  amodo  de  hoc  genimine  vitis» 
(Mt  26,  29).  Panem  fuisse  triticeum  non  diserte  dicit  Scriptura,  sed 
efficitur  ex  doctrina  traditionis.  Hoc  iam  testatur  Irenaeus  (Contra 
haer.  1.  4,  c.  18,  n.  4).  In  decreto  pro  armenis  docetur :  Eucharistiae 
«materia  est  panis  triticeus  et  vinum  de  vite,  cui  ante  consecrationem 
aqua  modicissima  admisceri  debet»  {Denz.  n.  698).  Cur  aqua  admi- 
sceatur,  ibidem  exponitur  et  in  concilio  tridentino  sess.  22,  c.  7  {Denz. 
n.  945),  quod  addit  hunc  canonem:  «S.  q.  d.  .  .  .  aquam  non  miscendam 
esse  vino  in  caUce  offerendo,  eo  quod  sit  contra  Christi  institutionem, 
A.  S.»  (cf.  Denz.  n.  956).  In  Missali  Rom.  (De  defect.  III)  statuitur: 
«Si  panis  non  sit  triticeus,  vel  si  triticeus  admixtus  sit  granis  alterius 
generis  in  tanta  quantitate,  ut  non  maneat  panis  triticeus,  vel  sit  aUo- 
qui  corruptus,  non  conficitur  sacramentum. »  Catechismus  Rom. :  «NuUus 
panis  nisi  triticeus  apta  ad  sacramentum  materia  putandus  est;  hoc 
enim  apostoUca  traditio  nos  docuit,  et  ecclesiae  cathoUcae  auctoritas 
firmavit»  (Pars  II,  c.  4,  n.  13).  Consentiunt  theologi  omnes  {Suarez 
disp.  44,  sect.  i)  neglecta  singulari  opinione  Caietani  et  Biel ,  qui 
putabant  omnem  panem ,  ex  quocumque  frumento  confectum ,  esse 
materiam  vaUdam  (cf  5.  Thomas  3,  q.  74,  a.  3). 


Pars  II.    De  sacramento  eucharistiae.    Prop.  XVII.  lOQ 

Cum  quidam  graeci  docere  coepissent  panem  azymum  non  valide 
consecrari  (cf.  Denz.  n.  350),  concilium  florentinum  definivit:  «in  azymo 
sive  fermentato  pane  triticeo  corpus  Christi  veraciter  confici»  {Denz, 
n.  692).  Sacra  Scriptura  clare  testatur  Christum  primo  die  azymorum 
consecrasse  panem  (Mt  28,  17.  Mc  14,  12.  Lc  22,  7).  Sed  quia 
fermento  non  mutatur  essentia  panis,  ad  validitatem  uterque  panis  sufficit ; 
et  sacerdotes  variarum  ecclesiarum  leges  sui  ritus  sequi  debent.  Qui 
fuerit  mos  temporibus  apostolicis,  disputant  eruditi  (cf.  WirceburgenseSj 
De  euchar.  n.  293  sqq). 

Olim  encratitae  pro  vino  in  eucharistiae  celebratione  substituerant 
aquam,  quare  hydroparastatae  seu  aquarii  vocabantur.  Ante  aliquot 
annos  A.  Hai'nack  librum  edidit  (Brot  und  Wasser,  die  eucharistischen 
Elemente  bei  Justin),  quo  probare  conatus  est  veteres  christianos  in- 
differenter  adhibuisse  vinum  aut  aquam  ad  eucharistiam  conficiendam. 
At  omnes  concedunt  conatum  cassum  fuisse.  Refutationem  scripsit 
Al.  Scheiwiler  (Die  Elemente  der  Eucharistie  in  den  drei  ersten  Jahr- 
hunderten,  Mainz   1903). 

AUa  quondam  fuit  disputatio,  quid  fieret  de  aqua,  quae  vino  ad- 
miscetur.  Innocentitis  III  ait:  «Inter  opiniones  praedictas  illa  pro- 
babilior  iudicatur,  quae  asserit  aquam  cum  vino  in  sanguinem  trans- 
mutari»  i^Denz.  n.  416).  Hanc  sententiam  omnes  scholastici  defendunt 
{S.  Thomas  3,  q.  74,  a.  8;  Suarez,  De  euchar.  disp.  45,  sect.  4,  n.  3). 
Ratio  est,  quia  verbis  «Hic  est  sanguis  meus»  designatur  tbtum  con- 
tentum  in  calice.  Quia  totum  consecratur,  sacerdos  sumpto  toto  cen- 
setur  ieiunus,  sed  sumpta  ablutione  non  iam  est  ieiunus.  Sed  modica 
tantum  aqua,  nihil  aliud,  est  admiscendum.  Missale  (De  defect.  IV) 
ait:  «Si  vinum  sit  factum  penitus  acetum  vel  de  uvis  acerbis  seu  non 
maturis  expressum,  vel  ei  admixtum  tantum  aquae,  ut  vinum  sit  cor- 
ruptum,  non  conficitur  sacramentum.  Si  vinum  coeperit  acescere  vel 
corrumpi,  vel  fuerit  aliquantum  acre  vel  mustum  de  uvis  tunc  ex- 
pressum  .  .  .  vel  fuerit  admixta  aqua  rosacea  seu  alterius  distillationis, 
conficitur  sacramentum,  sed  conficiens  graviter  peccat,» 

141«  Prob.  p3.rs  II.  Forma  consecrandae  eucharistiae  sunt  verba 
Christi:  «Hoc  est  corpus  meum»,  «Hic  est  sanguis  meus»^  seu  quod 
idem  est:  «Hic  est  cahx  sanguinis  mei».  Nam  a)  evangelista  et 
S.  Paulus  censendi  sunt  voluisse  indicare  omnia,  quae  necessaria  sunt 
ad  eucharistiam  celebrandam ,  cum  efferant  praeceptum  Christi  hoc 
faciendi  in  sui  commemorationem.  Narrant  autem  Christum  benedixisse 
et  de  pane  et  vino  protuHsse  illa  verba,  quae  supra  (n.  103)  relata  sunt; 
non  vero  indicant  ullam  aliam  formam  vel  orationem,  qua  Christus 
consecraverit.  Ambrosius  Catharinus  quidem  libro  «Quibus  verbis 
Christus  eucharistiae  sacramentum  confecerit»  (qui  Hber  est  in  Indice 
Hbrorum  prohibitorum)  docet  Christum  illa  verba  «Hoc  est  corpus 
meum»,   «Hic  est  sanguis  meus»   historice  tantum  dixisse,  et  sic  etiam 


j  lO  Tract.  VI.     De  eucharistia. 

nunc  a  sacerdotibus  dici,  et  ideo  alias  preces  necessarias  esse.  Sed  hoc 
est  improbabile;  nam  cum  neque  Scriptura  neque  traditio  doceat,  quae 
sint  alia  illa  verba,  divinando  forma  consecrationis  excogitanda  esset. 
Ex  altera  vero  parte  verba,  quae  in  Scriptura  referuntur,  determinate 
significant  praesentiam  corporis  et  sanguinis  Christi;  ergo  sufficiunt  ad 
constituendam  formam  sacramenti.  Benedictio  autem,  de  qua  loquuntur 
evangehstae,  aut  refertur  ad  ipsam  formam  sacramenti,  quae  est  vera 
benedictio  panis  et  vini;  aut  significat  aliquid  praecedens  ipsam  consecra- 
tionem,  quemadmodum  innuit  concilium  tridentinum,  quod  ait  sess.  13, 
c.  I  :  Christus  post  benedictionem  protulisse  diserta  ac  perspicua  verba 
«Hoc  est  corpus  meum»,   «Hic  est  sanguis  meus»   {Denz.  n.  874). 

b)  Si  consulimus  traditionem,  multa  et  manifesta  testimonia  ad- 
sunt.  S.  lustinus  ait  eucharistiam  consecrari  oratione,  quae  contineat 
verba  Christi,  cn  £{>/*^c  hrfou  roT)  Ttap  wjtou  (Apol.  I,  n.  (^6).  Tertul- 
lianus:  «Acceptum  panem  et  distributum  discipuhs  suis  corpus  illum 
suum  fecit,  ,Hoc  est  corpus  meum'  dicendo»  (Adv.  Marc.  1.  3,  c.  19). 
5.  Gregorius  Nyss.:  «Hic  panis  sanctificatur  verbo  Dei  et  oratione, 
non  per  esum  et  potum  transiens  in  corpus  Verbi,  sed  uno  momento 
transmutatur,  sicut  ab  ipso  Verbo  pronuntiatum  est:  Hoc  est  corpus 
meum»  (Orat.  catech.  c.  37).  5.  loannes  Chrysost.:  «Figuram  Christi 
implens  stat  sacerdos,  verba  illa  proferens;  virtus  autem  et  gratia  Dei 
est.  ,Hoc  est  corpus  meum*,  inquit.  Hoc  verbum  transformat  ea, 
quae  proposita  sunt»  (De  prodit.  ludae  hom.  i,  n.  6).  6".  Ambrosius : 
«Quid  dicemus  de  ipsa  consecratione  divina,  ubi  verba  ipsa  Domini 
salvatoris  operantur?  Nam  sacramentum  istud,  quod  accipis,  Christi 
sermone  conficitur»  (De  myst.  c.  9).  Et  in  libro  4  «De  sacramentis» 
c.  4:  «Quomodo  potest,  qui  panis  est,  corpus  esse  Christi.?  Consecra- 
tione.  Consecratio  autem  quibus  verbis  est,  cuius  sermonibus.?  Do- 
mini  lesu.  Nam  et  reliqua  omnia,  quae  dicuntur  in  superioribus,  a 
sacerdote  dicuntur,  laudes  Deo  deferuntur,  oratio  petitur  pro  populo, 
pro  regibus,  pro  ceteris.  Ubi  venitur,  ut  conficiatur  venerabile  sacra- 
mentum,  iam  non  suis  sermonibus  utitur  sacerdos,  sed  utitur  sermoni- 
bus  Christi.     Ergo  sermo  Christi  hoc  conficit  sacramentum.» 

c)  In  concilio  florentino  voluerunt  latini,  ut  in  definitione  diceretur 
soHs  verbis  divinis  fieri  consecrationem.  Sed  graeci  «dixerunt,  quod 
hoc  non  erat  necessarium ;  immo  si  poneretur,  ecclesia  eorum  reciperet 
ignominiam,  ac  si  hactenus  tenuisset  aliud.  Unde  cum  semper  fueri- 
mus  concordes,  in  hoc  diffinitio  non  debet  fieri»  {Hardoui?i,  Collect. 
concil.  IX  981).  Dein  Bessarion  suo  et  ahorum  nomine  professus  est 
coram  summo  pontifice:  «Quoniam  ab  omnibus  sanctis  doctoribus, 
maxime  ab  illo  beato  loanne  Chrysostomo,  nos  audivimus  verba  do- 
minica  esse,  quae  mutant  et  transsubstantiant  panem  illum  in  corpus 
Christi  et  vinum  in  sanguinem,  et  quod  divina  verba  illa  salvatoris 
omnem  virtutem  transsubstantiationis  habent,  de  necessitate  ipsum  doc- 
torem  et  eandem  suam  sententiam  sequimur»  (1.  c.  983).    Eugenius  IV 


Pars  II.    De  sacramento  eucharistiae.    Prop.  XVII.  III 

in  decreto  pro  armenis  ait:  «Forma  huius  sacramenti  sunt  verba  salva- 
toris,  quibus  hoc  confecit  sacramentum;  sacerdos  enim  in  persona 
Christi  loquens,  hoc  conficit  sacramentum.  Nam  ipsorum  verborum 
virtute  substantia  panis  in  corpus  Christi  et  substantia  vini  in  sanguinem 
convertuntur»  {Denz.  n.  698).  Idem  coliigitur  ex  concilio  tridentino 
sess.  13,  c.  3,  secundum  quod  statim  post  consecrationem  est  corpus 
Christi  sub  specie  panis,  et  sanguis  Christi  sub  specie  vini  ex  vi  ver- 
borum  {Denz.  n.  876),  quod  ad  sola  verba  «Hoc  est  corpus  meum», 
«Hic  est  sanguis  meus»   referri  potest. 

Pius  VII  Htteris  apostolicis  die  8  Maii  1822  ad  patriarcham  an- 
tiochenum  graecorum  melchitarum  datis  in  virtute  oboedientiae  omni- 
bus  et  singuUs  praecepit,  «ut  non  auderent  sive  in  publico  sive  privatim 
defendere  ac  tueri  opinionem  a  schismaticis  hominibus  propugnatam, 
qua  docetur  formam ,  qua  vivificum  sacramentum  perficitur,  non  in 
solis  lesu  Christi  verbis  consistere»  {Laemmer ,  In  decreta  concilii 
Ruthenorum  Zamosciensis,  Friburgi  1865,  56).  Piiis  X  declaravit  ec- 
clesiam  non  posse  permittere  sententiam,  «quae  tenet  apud  graecos 
verba  consecrationis  efifectum  non  sortiri,  nisi  iam  prolata  oratione  illa, 
quam  epiclesim  vocant»   (Acta  apost.  sedis   1911,    119). 

His  efficitur  epiclesim  non  esse  partem  essentialem  formae,  sed 
totam  formam  consistere  in  verbis  Christi,  quae  a  sacerdote  non  mere 
historice  recitantur,  sed  per  modum  propositionis  practicae  nomine 
Christi  super  materiam  praesentem  pronuntiantur.  Hanc  doctrinam  pro- 
posuerunt  Benedictus  XII  et  Clemerts  VI  (apud  Raynaldum,  Annal.  ad 
a.  1341,  n.  6%,  et  ad  a.  1351,  n.  11). 

142.  Ohi.  I.  Verba  «Hoc  est  corpus  meum»,  «Hic  est  sanguis  meus»,  in 
ore  sacerdotis  per  se  significant  corpus  et  sanguinem  sacerdotis.  Ergo  ad 
validitatem  necessario  addenda  sunt  verba,  quae  in  canone  praecedunt: 
«Qui  pridie  quam  pateretur»  etc,  ut  pateat  ea  dici  in  persona  Christi. 

Resp.  Dist.  antec.  Nisi  sacerdos  habet  intentionem  verba  illa  pro- 
nuntiandi  nomine  Christi,  significant  corpus  et  sanguinem  sacerdotis,  trans. 
antec.  Si  vult  ea  pronuntiare  nomine  Christi,  .significant  corpus  et  sanguinem 
sacerdotis,  neg.  antec.  Et  neg.  conseq.  Scotus  quidem  putabat  verba  prae- 
cedentia  canonis  requiri;  sed  6".  Tho^nas  (3,  q.  78,  a.  i  ad  4)  et  plurimi  theo- 
logi  censent  determinationem  sensus  verborum  fieri  intentione  ministri  (cf. 
supra  n.  47  sqq). 

143*  Ohi.  II.  S.  Thomas  docet  omnia  verba  incipiendo  ab  «Hic  est  caHx 
sanguinis  mei»  usque  ad  «Haec  quotiescumque  feceritis»  esse  essentiaha. 
«Praedicta  verba  sunt  de  substantia  formae,  sed  per  prima  verba,  cum 
dicitur:  ,Hic  est  caHx  sanguinis  mei',  significatur  ipsa  conversio  vini  in  san- 
guinem  .  .  .  per  verba  autem  sequentia  designatur  virtus  sanguinis  efiusi  in 
passione,  quae  operatur  in  hoc  sacramento»  (3,  q.  78,  a.  3).  Ergo  omnia 
verba,  quae  super  caHcem  dicuntur,  sunt  essentiaHa. 

Resp.  Transeat  totuni.  Teneat  hanc  sententiam,  qui  vult.  Omnia  enim 
verba,  quae  praescribuntur  in  consecratione  caHcis,  exceptis  illis  «mysterium 


112  Tract.  IV.     De  eucharistia. 

fidei»,  sunt  verba  Christi,  quae  ab  evangelistis  referuntur.  Quaestio  autem, 
quae  in  thesi  proponitur,  est,  num  praeter  verba  Christi  alia  oratio  requiratur. 
Ceterum  multi  thomistae,  ut  Dom.  Soto  (In  4,  dist.  11,  q.  i,  a.  3)  dicunt 
S.  Thomam  non  loqui  de  essentia  sed  de  substantia  seu  de  integritate  formae 
sacramentalis.  Hoc  fundamentum  habet  in  ipso  textu,  quia  S.  Thomas  dicit 
verbis  «Hic  est  caHx  sanguinis  mei»  significari  conversionem  vini  in  san- 
guinem,  ceteris  autem  verbis  efficaciam  sanguinis  Christi.  Atqui  verbis,  quae 
significant  conversionem,  etiam  efficitur  conversio,  quia  formae  sacramentales 
significando  efficiunt.  Sicut  verbis  «Hoc  est  corpus  meum»  fit  conversio 
panis,  ita  verbis  «Hic  est  caHx  sanguinis  mei»  fit  conversio  vini.  Haec  est 
doctrina  communissime  recepta  (cf.  Suarez,  De  euchar.  disp.  60,  sect.  i ; 
De  Lugo  disp.  11,  sect.  4).  AUo  loco  (In  4,  dist.  8,  q.  2,  a.  2)  S.  Thomas 
ait:  Verba  «illa,  quae  sequuntur,  sunt  essentiaHa  sanguini».  Si  hic  vox 
«essentiaHa»  premitur,  haec  sententia  a  plurimis  theologis  recepta  non  est 
(cf.  Lehmkuhl,  Theol.  mor  II '^,  n.  171).  Ratio  est,  quia  in  variis  Hturgiis 
modo  haec  modo  illa  ex  istis  verbis  desunt. 

144.  Ohu  III.  Secundum  doctrinam  quorundam  Patrum  et  secundum  usum 
Hturgiarum  orientaHum  consecratio  fit  epiclesi  seu  invocatione,  qua  post  re- 
citata  verba  «Hoc  est  corpus  meum»,  «Hic  est  sanguis  meus»  Deus  rogatur, 
ut  transsubstantiationem  efficiat.    Ergo  non  sola  verba  Christi  sunt  essentiaHa. 

Resp.  Neg.  antec.  Nam  quod  SS.  Patres  attinet,  primis  tribus  saecuHs 
verba  invocationis  in  nuHo  documento  leguntur.  Vox  epiclesis  legitur  quidem, 
etiam  de  eucharistia,  sed  nondum  habet  iHam  determinatam  significationem. 
E.  g.  S.  Lrenaeus  ait:  «Panis  percipiens  invocationem  Dei  iam  non  communis 
panis  est  sed  eucharistia»  (Contra  haer.  1.  4,  c.  18,  n.  5).  Sed  postea  dicit: 
«Panis  percipit  verbum  Dei  (Xoyov  tou  0cou),  et  fit  eucharistia»  (1.  5,  c.  2,  n.  2). 
Ergo  invocationem  inteUegit  verba  Christi,  sicut  in  fragmento  35  formam 
baptismi  vocat  epiclesim  {M  YQt  7,  1248).  AUi  quidam  Patres  orationes 
omnes  canonis  simul  sumptas  vocant  epiclesim,  et  verbis  canonis  attribuunt 
consecrationem,  non  distinguentes,  quae  sint  verba  essentiaUa  aut  non 
essentiaUa. 

Se?tsum  epiclesis  in  Hturgiis  orientaUbus  graeci  in  conciUo  florentino  ex- 
posuerunt  dupHci  modo:  a)  Epiclesis,  etsi  tempore  sequitur  consecrationem, 
tamen  secundum  sensum  refertur  ad  tempus  ante  consecrationem.  De  qua 
re  Bessarion  ait:  «Quodsi  rerum  natura  tale  aHquod  verbum  pati  posset, 
quod  mox  et  sine  aHcuius  temporis  intervaUo  rem  omnem  exprimeret,  pro- 
fecto  nos  simul  et  eodem  tempore  cum  verbis  Domini  cetera  omnia  pro- 
nuntiaremus.  .  .  .  Ceterum  quoniam  natura  rerum  id  vetat,  necesseque  est 
per  intervaUa  temporis  unum  post  aHud  verbum  pronuntiare  .  .  .  oportet  haec 
aHaque  huiusmodi  non  tamquam  in  tempore,  in  quo  dicuntur,  ted  tamquam 
in  tempore,  pro  quo  dicuntur,  ita  inteUegere,  ac  si  tempus  iUud  maneret 
minimeque  deflueret»   (De  sacram.  euchar. ;  M  PG  161,   516  sq). 

b)  Epiclesis  praeterea  est  oratio,  qua  Deus  rogatur,  ut  eucharistiam 
efficiat  nobis  corpus  et  sanguinem  Christi,  seu  ut  eam  salutarem  nobis  esse 
concedat.  Ita  in  sess.  25  conciHi  graeci  declararunt:  «Fateri  nos  diximus 
per  haec  verba  [Hoc  est  corpus  meumj  transsubstantiari  sacrum  panem  et 
fieri  corpus  Christi;  sed  postea,  quemadmodum  et  ipsi  dicitis:  ,Iube  haec 
perferri  per  manus  sancti  angeH  tui  in  subHme  altare  tuum',  ita  nos  quoque 


Pars  II.     De  sacramento  eucharistiae.     Prop.   XVIII.  I  I  ^ 

oramus,  dicentes :  ut  Spiritus  Sanctus  descendat  super  nos  et  efficiat  in  nobis 
panem  hunc  pretiosum  corpus  Christi  tui,  et  quod  in  cahce  isto  est,  pretio- 
sum  sanguinem  Christi  tui,  transmutetque  ipsa  Spiritu  Sancto,  ut  fiant  com- 
municantibus  in  purgationem  animae»  (Mansi,  Collect.  conc.  XXXI  io6); 
cf.  Saville  in  Dictionnaire  de  theologie  cathoHque  s.  v.  fipicl^se  eucharistique ; 
H.  Hoeller,  Die  Epiklesis  der  griech.-orient.  Liturgie,  Wien  191 2. 

Prop.  XVIII.  Effectus  sumptionis  eucharistiae  est  specialis 
animae  et  corporis  cum  Christo  unio. 

145.  Sta.L  qua.est,  Cum  eucharistia  instituta  sit  per  modum  spiri- 
tuahs  cibi  et  potus,  nemo  autem  cibum  sumat,  nisi  qui  vivat,  patet 
eucharistiam  esse  sacra^nentorMm  vivo7'um ,  7ton  ^nortuorum.  Quare 
apostolus  monet:  «Probet  autem  se  ipsum  homo,  et  sic  de  pane  illo 
edat  et  de  caHce  bibat ;  qui  enim  manducat  et  bibit  indigne,  iudicium 
sibi  manducat  et  bibit,  non  diiudicans  corpus  Domini»  (i  Cor  11,  28  sq). 
Indigne  manducare  nihil  ahud  est  ex  contextu  nisi  cum  conscientia 
peccati  mortaUs  manducare.  Ita  concors  est  doctrina  Patrum.  6".  Cy- 
prianus  reprehendit  sacerdotes,  qui  lapsos  celerius  ad  communionem 
admittebant:  «Nondum  paenitentia  acta,  nondum  exomologesi  facta, 
nondum  manu  iis  ab  episcopo  et  clero  imposita,  eucharistia  ilHs  datur, 
cum  scriptum  sit:  Qui  ederit  panem  aut  biberit  caUcem  Domini  indigne, 
reus  erit  corporis  et  sanguinis  Domini»  (Ep.  16,  n.  2;  ed.  Hartel). 
S.  Ambrosius:  «Nemo  cibum  accipit  Christi,  nisi  fuerit  ante  sanatus .  .  . 
ut  prius  per  remissionem  peccatorum  vulneribus  medicina  tribuatur, 
postea  aHmonia  mensae  caelestis  exuberet»  (In  Luc.  1.  6,  n.  70).  Idem 
docent  theologi,  ut  5.  Thomas:  «Ille,  qui  est  in  peccato  mortaH,  per 
hoc  quod  accipit  hoc  sacramentum,  magis  accumulat  sibi  peccatum, 
quam  remissionem  sui  peccati  consequatur»   (3,  q.  79,  a.  3). 

Cum  Ltitherus  in  Hbro  «De  captivitate  babylonica»  in  fine  trac- 
tatus  de  eucharistia  docuisset  eucharistiam  esse  medicinam  omnium 
peccatorum  praeteritorum,  praesentium,  futurorum,  dummodo  quis  eam 
indubitata  fide  reciperet,  co?icilium  tridentinum  sess.  13,  c.  7  et  can.  11 
hanc  doctrinam  damnavit,  simulque  docet  nuUum  peccati  mortaUs  sibi 
conscium  absque  praemissa  sacramentaU  confessione  ad  sacram  eucha- 
ristiam  accedere  debere  {Denz.  n.  880  893). 

Ergo  eucharistia  non  confert  primam  gratiam  sed  augmentum 
gratiae,  quia  omne  sacramentum  rite  susceptum  confert  aut  primam 
gratiam  aut  secundam  (supra  n.  15).  Restat  igitur  quaestio,  quis  sit 
effectus  sacramenti  eucharistiae  proprius.  Dicimus  esse  unionem  spe- 
cialem  animae  et  corporis  cum  Christo. 

146.  Prob.  pars  I.  Effectus  eucharistiae  est  specialis  unio  animae 
cum  Christo.  Hoc  ipse  Christus  testatur:  «Qui  manducat  meam  carnem 
et  bibit  meum  sanguinem,  in  me  manet  et  ego  in  iUo.  Qui  manducat 
me,  et  ipse  vivet  propter  me»   (lo  6,   57  sq).     Unio  cum  Christo  con- 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  8 


114 


Tract.  IV.     De  eucharistia. 


sistit  in  caritate.  Ergo  sacramentum  eucharistiae  directe  ordinatur  ad 
augendam  caritatem  propter  se  ipsam.  ^S.  loannes  Chrysost.:  «Volens 
nobis  ostendere  amorem,  quem  habet  erga  nos,  propterea  se  nobis 
admiscuit,  et  corpus  suum  nobis  inseruit,  ut  unum  quid  simus,  sicut 
corpus  iunctum  capiti.  Ardenter  enim  amantium  hoc  argumentum 
est.  ...  Ut  leones  ergo  ignem  spirantes  ab  illa  mensa  recedamus, 
diabolo  terribiles»  (In  loan.  hom.  45  vel  46,  n.  2  sq).  vS.  Augustinus: 
«Non  potest  vivere  corpus  Christi  nisi  de  spiritu  Christi.  Inde  est, 
quod  exponens  nobis  apostolus  Paulus  hunc  panem :  Unus  panis,  in- 
quit,  unum  corpus  multi  sumus.  O  sacramentum  pietatis,  o  signum 
unitatis,  o  vinculum  caritatis!  Qui  vult  vivere,  habet  ubi  vivat,  habet 
unde  vivat»  (In  loan.  tract.  26,  n.  13).  ^S.  Thomas:  «Hoc  sacramentum 
confert  gratiam  spirituaHter  cum  virtute  caritatis.  Unde  Damascenus 
1.  4  orth.  fid.  c.  14  a  medio  comparat  hoc  sacramentum  carboni,  quem 
Isaias  vidit,  Is.  6  [cf.  supra  n.  127].  Carbo  enim  Hgnum  simplex  non 
est,  sed  unitum  igni ;  ita  et  panis  communionis  non  simplex  panis  est, 
sed  unitus  divinitati.  Sicut  autem  Gregoriiis  dicit  in  homilia  Pente- 
costes  (30  in  evang.,  parum  a  principio),  amor  Dei  non  est  otiosus; 
magna  enim  operatur,  si  est.  Et  ideo  per  hoc  sacramentum,  quantum 
est  ex  sui  virtute,  non  solum  habitus  gratiae  et  virtutis  confertur,  sed 
etiam  excitatur  in  actum  secundum  iUud  2  Cor  5,  14:  ,Caritas  Christi 
urget  nos.'  Et  inde  est,  quod  ex  virtute  huius  sacramenti  anima  spiri- 
tualiter  reficitur,  per  hoc  quod  anima  spiritualiter  delectatur  et  quodam- 
modo  inebriatur  dulcedine  bonitatis  divinae  secundum  iUud  Cantic.  5  : 
Comedite,  amici,  et  bibite,  et  inebriamini,  carissimi»  (3,  q.  79,  a.  i  ad  2). 
Suarez:  «ReHqua  sacramenta  vivorum  non  ordinantur  per  se  primo  et 
directe  ad  nutriendam  caritatem  propter  solam  maiorem  perfectionem 
eius  maioremque  unionem  cum  Christo,  sed  ordinantur  ad  speciales 
effectus,  propter  quos  conferunt  speciaHa  auxilia  et  aUquod  augmentum 
gratiae  [cf.  supra  n.  9  et  20],  at  vero  hoc  sacramentum  per  se  primo 
ordinatur  ad  perficiendam  unionem  cum  Christo  et  cum  corpore  eius» 
(De  euchar.  disp.  63,  sect.  i,  n.  3). 

Concilium  tridentinum  sess.  13,  c.  2 :  «Salvator  noster  discessurus 
ex  hoc  mundo  ad  Patrem,  sacramentum  hoc  instituit,  in  quo  divitias 
sui  erga  homines  amoris  velut  effudit,  memoriam  faciens  mirabiHum 
suorum,  et  iUius  sumptione  colere  nos  sui  memoriam  praecepit  suam- 
que  annuntiare  mortem,  donec  ipse  ad  iudicandum  mundum  veniat. 
Sumi  autem  voluit  sacramentum  hoc  tamquam  spiritualem  animarum 
cibum,  quo  alantur  et  confortentur,  viventes  vita  iUius,  qui  dixit:  Qui 
manducat  me,  et  ipse  vivet  propter  me,  et  tamquam  antidotum,  quo 
Hberemur  a  culpis  cotidianis  et  a  peccatis  mortaHbus  praeservemur. 
Pignus  praeterea  id  esse  voluit  futurae  nostrae  gloriae  et  perpetuae 
feHcitatis,  adeoque  symbolum  unius  iUius  corporis,  cuius  ipse  caput  ex- 
sistit,  cuique  nos  tamquam  membra  artissima  fidei,  spei  et  caritatis 
conexione  adstrictos  esse  voluit»  {Denz.  n.  875  ;  cf  n.  1981).    Eucharistia 


Pars  II.     De  sacramento  eucharistiae.     Prop.  XVIII.  I  I  C 

delet  peccata  venialia  et  praeservat  a  mortalibus,  quia  caritas  excludit 
peccatum  mortale,  et  fervor  caritatis  opponitur  directe  peccato  veniali. 
Cum  hoc  sacramentum  suscipiatur  per  modum  cibi  et  potus,  Eugenius  IV 
in  decreto  pro  armenis  ait:  «Omnem  effectum,  quem  materialis  cibus 
et  potus  quoad  vitam  agunt  corporalem  sustentando,  augendo,  repa- 
rando  et  delectando,  sacramentum  hoc  quoad  vitam  operatur  spiritualem» 
{Deiiz.  n.  698).  Non  vero  directe  hoc  sacramento  remittuntur  poenae 
temporales,  quia  hae  non  obstant  caritati,  sed  indirecte  remittuntur 
propter  actus  caritatis,  ad  quos  homo  excitatur  [S.  Thomas  3,  q.  79,  a.  5). 
AUi  tamen  censent  etiam  directe  remitti  poenas  temporales  hoc  sacramento. 

147.  Prob.  pars  II.  Effectus  eucharistiae  est  specialis  unio  cor- 
poris  nostri  cum  Christo.  Quatenus  caritas  et  aliae  virtutes  infusae 
etiam  effectus  aliquos  in  corpus  exercent,  cum  sine  corporis  coopera- 
tione  actus  virtutum  fieri  nequeant,  per  se  patet  eucharistiae  effectum 
non  in  sola  anima  esse  sed  etiam  aliquatenus  ad  corpus  extendi.  Sed 
SS.  Patres  eucharistiae  effectum  raagis  immediatum  in  corpus  tribuere 
videntur,  maxime  ratione  immortalitatis.  Ita  5.  Irenaeus  arguit  contra 
gnosticos:  «Quomodo  dicunt  carnem  in  corruptionem  devenire  et  non 
percipere  vitam,  quae  corpore  Domini  et  sanguine  aUtur.  .  .  .  Corpora 
nostra,  percipientia  eucharistiam,  iam  non  sunt  corruptibiUa,  spem  re- 
surrectionis  habentia»  (Contra  haer.  1.  4,  c.  18,  n.  5).  6".  Gregorius 
Nyss.:  «Dispensatione  gratiae  se  ipsum  per  carnem  inserit  omnibus 
fidelibus,  commixtus  corporibus  fideUum  .  .  .  ut  unione  cum  immortaU 
etiam  homo  particeps  fiat  incorruptionis»  (Orat.  catech.  c.  37).  5.  Cy- 
rillus  Alex.:  «Quidnam  Christus  poUicetur.r^  Nihil  quidem  corruptibile 
sed  eulogiam  potius  iUam,  quae  est  in  participatione  sanctae  carnis  et 
sanguinis,  quae  integrum  hominem  ad  incorruptionem  revocat.  .  .  . 
Vivificat  igitur  sanctum  Christi  corpus  eos,  in  quibus  fuerit,  et  in  in- 
corruptione  conservat,  nostris  coniunctum  corporibus»  (In  loan.  1.  3, 
c.  6).  SimiUter  aUi  Patres.  Eadem  est  doctrina  theologorum,  ut  Suarez 
(De  euchar.  disp.  64),  De  Lugo  (De  euchar.  disp.  12,  sect.  5),  Franzelin 
(De  euchar.  thes.  19). 

Christus  dixit:  «Qui  manducat  meam  carnem  et  bibit  meum  san- 
guinem,  habet  vitam  aeternam;  et  ego  resuscitabo  eum  in  novissimo 
die»  (lo  6,  55).  Si  per  sacram  communionem  «concorporei  et  con- 
sanguinei  Christi»  efficimur,  ut  ait  5.  Cyrillus  Hieros.  (Catech.  22,  n.  4), 
valet  quod  apostolus  ait:  «Nemo  umquam  carnem  suam  odio  habuit, 
sed  nutrit  et  fovet  eam»  (Eph  5,  29).  Christus  autem  fovet  carnem, 
quam  contactu  sacrae  eucharistiae  sacravit,  quatenus  temperat  fomitem 
peccati  et  sic  corpus  praeparat  ad  beatam  immortaUtatem.  «Christus, 
exsistens  in  nobis,  sopit  saevientem  in  membris  nostris  carnis  legem, 
pietatem  in  Deum  exsuscitat,  perturbationes  mortificat»  {S.  Cyrillus 
Alex.,  In  loan.  1.  4,  c.  2).  Utique  haec  inteUegenda  sunt  pro  con- 
dicione    mortaUs    huius  vitae,    quae   est  tempus   miUtiae,    nondum  per- 


I  l6  Tract,  IV.     De  eucharistia. 

fectae  victoriae.  Unde  pro  dispositione  divinae  providentiae  secundarii 
effectus  huius  sacramenti  varii  erunt  in  variis  hominibus,  cum  princi- 
paUs  effectus  augmenti  gratiae  invariabili  lege  secundum  cuiusvis  co- 
operationem  producatur  (cf.   Catech.  Rom.  Pars  II,   c.  4,  n.  47  sqq). 

148.  Ohi.  I.  Ecclesia  die  cinerum  in  tertia  Postcommunione  orat:  «Hoc 
tuum  sacramentum  sit  .  .  .  ablutio  scelerum  .  .  .  sit  vivorum  atque  mortuorum 
fidelium  remissio  omnium  peccatorum.»  Ergo  ex  mente  ecclesiae  eucharistia 
delet  omnia  peccata. 

Resp.  Conc.  a?ttec.  Dist.  conseq. :  Eucharistia  delet  peccata,  ut  est  sacri- 
licium,  conc.  conseq.,  quod  postea  exphcandum  erit.  Eucharistia,  i.  e.  sacra 
communio  delet  peccata ,  subdist.  conseq. :  directe,  quasi  per  eam  peccata 
mortaha  remittantur,  ne^.  conseq. ;  indirecte,  quatenus  nobis  dat  gratiam  ad 
vitanda  et  detestanda  peccata,  conc.  conseq. 

S.  Thomas  addit :  Est  ablutio  scelerum,  quorum  conscientiam  non  habe- 
mus.  Quod  sic  exphcat:  «Forte  enim  primo  non  fuit  sufficienter  contritus, 
sed  devote  et  reverenter  accedens  consequetur  per  hoc  sacramentum  gratiam 
caritatis,  quae  contritionem  perficiet,  et  remissionem  peccati»  (3,  q.  79,  a.  3). 
Plurimi  theologi  probabile  censent  peccatorem,  qui  cum  bona  fide  et  super- 
naturah  attritione  de  omnibus  peccatis  eucharistiam  suscipiat,  vi  sacramenti 
iustificari.  Ratio  est,  quia  peccator  habens  bonam  fidem  et  attritionem,  non 
ponit  obicem  gratiae ;  ex  ahera  parte  eucharistia  est  per  se  efficax  ad  pro- 
ducendam  gratiam ;  ergo  tahs  homo  gratiam  accipiet.  Hoc  per  accidens  fit, 
quia  ad  hoc  sacramentum  non  est  institutum ;  non  est  tamen  contra  inten- 
tionem  Christi,  qui  sacramenta  ita  instituit,  ut  ad  instar  virium  physicarum 
effectum  suum  producant,  quoties  non  adest  impedimentum  seu  obex.  Ita  docent 
e.  g.  Bellarminus  (De  euch.  1.  4,  c.  19  in  fine)  et  Suarez  (disp.  (i2>y  sect.  i,  n.  10). 

Si  peccator  actum  perfectae  contritionis  ehcit,  iustificatur ;  et  si  hoc 
facit  post  acceptam  communionem,  quamdiu  Christus  sub  speciebus  praesens 
est,  probabihter  effectum  sacramenti  consequitur.  Haec  est  quaedam  quasi 
reviviscentia  sacramenti,  quia  per  se  eucharistia  effectum  producit  in  ipsa 
manducatione.  Aliam  autem  reviviscentiam  (cf  supra  n.  53^)  theologi  non 
agnoscunt  in  hoc  sacramento,  quia  eucharistia  non  pertinet  ad  ea  sacra- 
menta,  quae  repeti  non  possunt  (cf  De  Liigo,  De  euchar.  disp.  9,  sect.  6, 
n.  108;  disp.  10,  sect.  2,  n.  46  sq). 

149*  Ohi.  II.  Quidam  homines  post  eucharistiae  susceptionem  non  sunt 
magis  ferventes  quam  antea,  immo  mox  in  peccata  gravia  recidunt.  Ergo 
effectus  eucharistiae  non  est  fervor  caritatis. 

Resp.  Conc.  antec.  Dist.  conseq. :  Eucharistia  non  tohit  hbertatem  ho- 
minum  neque  ad  fervorem  eos  necessitat,  conc.  conseq. ;  fervor  caritatis  non 
est  speciahs  fructus  huius  sacramenti  in  hominibus  debite  cooperantibus,  neg. 
conseq.  Ob  hoc  ipsum,  quod  eucharistia  excitat  hominem  ad  caritatem, 
magis  quam  aha  sacramenta  exigit,  ut  homo  convenientes  affectus  ehciat, 
quia  prae  ceteris  virtutibus  caritatem  oportet  esse  spontaneam. 

150«  Ohi.  III.  Materia  corporis  humani,  quod  contactu  eucharistiae  con- 
secratum  esse  dicitur,  in  morte  dissolvitur  et  fit  essentiahter  aha  materia. 
Ergo  eucharistia  non  conservat  hoc  corpus  ad  immortahtatem. 


Pars  II.    De  sacramento  eucharistiae.    Prop.  XVIII.    Schol.  i.  ny 

Resp.  Dist.  a?ttec.:  Materia  corporis  humani  in  morte  ita  dissolvitur, 
ut  non  resuscitetur  essentialiter  idem  corpus,  neg.  antec;  ut  essentialiter 
idem  corpus  resuscitandum  et  glorificandum  sit,  conc.  antec.  Et  neg.  conseq. 
(cf.  tom.  II,  n.  436  sqq). 

Schol.  I.     De  necessitate  sacramenti  eucharistiae. 

151.  a)  Eucharistia  sacramentaliter  suscipi  no?i  potest  itisi  ab  hornijie 
baptizato,  quia  baptismus  est  necessaria  condicio  susceptionis  ceterorum 
sacramentorum.  Ergo  si  homo  non  baptizatus  speciem  consecratam 
manducaret,  esset  susceptio  pure  materiahs  sine  ulla  sacramentah  effi- 
cacia,  quia  eucharistia  neque  significat  neque  efficit  nisi  augmentum 
ihius  vitae,  quam  homo  baptismo  accepit.  Etiam  tum  esset  pure  ma- 
teriahs  susceptio,  si  baptizatus  reciperet  eucharistiam  sine  uUa  intentione 
recipiendi  sacramenti,  e.  g.  si  nesciret  esse  panem  consecratum,  quem 
manducaret  (supra  n.  53  a). 

Omissa  igitur  hac  susceptione  pure  materiah,  duplex  susceptio 
eucharistiae  distinguitur:  in  re  aut  in  voto;  et  quia  susceptio  in  re 
potest  esse  fructuosa  aut  infructuosa,  si  scihcet  cum  obice  suscipitur, 
liabetur  triplex  susceptio  sacramenti  etuharistiae ,  de  qua  concilium 
tridentinum  sess.  13,  c.  8  docet  «quosdam  sacramentaliter  dumtaxat  id 
sumere,  ut  peccatores;  ahos  tantum  spiritualiter ,  ihos  nimirum,  qui 
voto  propositum  iUum  caelestem  panem  edentes,  fide  viva,  quae  per 
dilectionem  operatur,  fructum  eius  et  utihtatem  sentiunt;  tertios  porro 
sacramentaliter  simul  et  spiritualiter ;  hi  autem  sunt,  qui  ita  se  prius 
probant  et  instruunt,  ut  vestem  nuptialem  induti  ad  divinam  hanc 
mensam  accedant»  {Denz.  n.88i).  Communio  spirituahs  seu  explicitum 
votum  communionis  non  producit  efifectum  ex  opere  operato  sed  ex 
opere  operantis  {S.  Thomas  3,  q.  80,  a.  i  ;  cfi  Fr.  de  Vouille,  L'exer- 
cice  de  Communion  spirituehe,  Paris   1899). 

b)  Susceptio  sacramentalis  eucharistiae  non  est  necessaria  necessi- 
tate  medii ,  ut  baptismus.  Ergo  infantes  baptizati  sine  eucharistiae 
sumptione  salvantur  (supra  n.  1066'  loy  d),  quia  ad  salutem  nihil  re- 
quiritur  nisi  status  gratiae,  qui  iam  ante  eucharistiae  sumptionem  prae- 
supponitur.  Contrariam  doctrinam  concilium  tridentinum  sess.  21,  can.  4 
damnavit  {Denz.  n.  937). 

Latiore  sensu  necessitas  ahqua  eucharistiae  admitti  potest  pro 
adultis,  quatenus  eucliaristia  est  antidotum,  quo  a  peccatis  mortahbus 
praeservamur.  Ergo  si  quis  diu  ex  pura  neglegentia  abstinet  ab  hoc 
remedio  peccatorum  a  Christo  instituto,  se  exponit  periculo  graviter 
peccandi  {Suarez,  De  euchar.  disp.  40,  sect.  2,  n.  16). 

Consequenter  neque  votum  eucharistiae  proprie  dictum  est  7teces- 
sarium,  quia  nemo  debet  ut  medium  necessarium  optare,  quod  non 
est  medium  necessarium.  Ceterum  votum  improprie  dictum  eucharistiae 
omnes  baptizati  habent  vel  habere  debent,  quia  per  baptismum  volunt 
imphcite   saltem   ius   acquirere   suscipiendi   eucharistiam ,    et    quia    per 


1 1 3  Tract.  IV.    De  eucharistia. 

baptismum  obligationem  suscipiunt  eucharistiam  accipiendi,  in  quantum 
id  praeceptum  est.  Hoc  modo  explicanda  sunt  quae  docet  vS".  Thofnas 
3,  q.  73,  a.  3   (cf.  Suarez  1.  c.  n.  22). 

c)  Eucharistiae  usus  necessarius  est  necessitate  praecepti  divini  et 
ecclesiastici.  Christus  enim  dixit:  «Nisi  manducaveritis  carnem  Filii 
hominis  et  biberitis  eius  sanguinem,  non  habebitis  vitam  in  vobis» 
(lo  6,  54).  Cum  his  verbis  non  significetur  necessitas  medii,  enuntiatur 
praeceptum  divinum,  sicut  et  iilis  verbis:  «Hoc  facite  in  meam  com- 
memorationem»  (Lc  22,  19),  quae  S.  Paulus  ad  omnes  fideles  extendit 
(i  Cor  II,  26).  5*.  Tho7nas  ait:  «Manifestum  est,  quod  homo  tenetur 
hoc  sacramentum  sumere  non  solum  ex  statuto  ecclesiae  sed  ex  man- 
dato  Domini»  (3,  q.  80,  a.  11).  Idem  docent  alii  theologi  communiter, 
ut  Suarez  (De  euchar.  disp.  69,  sect.  i)  et  De  Lugo  (De  euchar.  disp.  16, 
sect.  i)  contra  paucos  dissentientes  (cf.  Denz.  n.  875). 

Ecclesia  praeceptum  divinum  quoad  te^npus  impletionis  exactius 
determinavit  m  concilio  lateranensi  IV :  «Omnis  utriusque  sexus  fideUs, 
postquam  ad  annos  discretionis  pervenerit,  omnia  sua  solus  peccata 
saltem  semel  in  anno  fideUter  confiteatur  proprio  sacerdoti  .  .  .  sus- 
cipiens  reverenter  ad  minus  in  Pascha  eucharistiae  sacramentum,  nisi 
forte  de  consiho  proprii  sacerdotis  ob  aUquam  rationabilem  causam  ad 
tempus  ab  eius  perceptione  duxerit  abstinendum»  {Denz.  n.  437).  Con- 
ciliiun  tridentinum  sess.  13,  can.  9:  «Si  quis  negaverit  omnes  et  sin- 
gulos  christifideles  utriusque  sexus,  cum  ad  annos  discretionis  per- 
venerint,  teneri  singulis  annis  sakem  in  Paschate  ad  communicandum 
iuxta  praeceptum  sanctae  matris  ecclesiae,  A.  S.»   {Denz.  n.  891). 

Si  quaeritur,  quando  pueri  censeantur  ad  annos  discretionis  per- 
venire,  respondit  congregatio  de  sacramentis  die  8  Aug.  19 10:  «Aetas 
discretionis  tum  ad  confessionem  tum  ad  sacram  communionem  ea  est, 
in  qua  puer  incipit  ratiocinari,  hoc  est  circa  septimum  annum,  sive 
supra  sive  etiam  infra.  Ex  hoc  tempore  incipit  obUgatio  satisfaciendi 
utrique  praecepto  confessionis  et  communionis.  . .  .  Cognitio  reUgionis, 
quae  in  puero  requiritur,  ut  ipse  ad  primam  communionem  convenienter 
se  praeparet,  ea  est,  qua  fidei  mysteria  necessaria  necessitate  medii 
pro  suo  captu  percipiat,  atque  eucharisticum  panem  a  communi  et 
corporali  distinguat,  ut  ea  devotione,  quam  ipsius  fert  aetas,  ad  sanc- 
tissimam  eucharistiam  accedat.  ObUgatio,  quae  puerum  gravat,  in  eos 
praecipue  recidit,  qui  ipsius  curam  habere  debent,  hoc  est,  in  parentes, 
in  confessarium,  in  institutores  et  in  parochum»  {Denz.  n.  2137  sqq). 
Cf.  Fr. Mueller  'mZe\.tschn{t  fiirkath.  Theologie,  Innsbruck  191 3,  ^o^sqq. 

De  obligatione  ex  praecepto  divino  accipiendi  sacram  communionem 
in  articulo  mortis  ait  Suarez:  «ProbabUe  est  iure  divino  obUgari  ho- 
minem  ad  communionem  in  articulo  mortis.  .  .  .  Haec  sententia  non 
est  admodum  recepta,  et  ideo  solum  iUam  affirmo  ut  probabilem  et 
piam»  (De  euchar.  disp.  69,  sect.  3,  n.  2).  Nunc  autem  videtur  ab 
omnibus  fere  esse  recepta  {Lehinkuhl,  Theol.  moral.  IP^  n.  195  sqq); 


Pars  ir.    De  sacramento  eucharistiae.    Prop.  XVITI.    Schol.  i.  I  IQ 

neque    tamen    ullo   argumento  ita  probatur,    ut  absolute  certa  dicenda 
sit  (cf.  De  Lugo,  De  euchar.  disp.  i6,  sect.  2,  n.  25  sq). 

Optat  ecclesia,  ut  in  singulis  missis  fideles  adstantes  cominunicent, 
ut  ait  concilium  trideiitimim  sess.  26,  c.  6  {Denz.  n.  944).  Quia  vero 
inter  theologos  ortae  erant  vehementes  disputationes  de  quaestione, 
quid  requireretur,  ut  quis  cotidie  sacram  communionem  reciperet,  con- 
gregatio  sacri  concilii  his  disputationibus  finem  imposuit  declarando : 
«Communio  frequens  et  cotidiana  .  .  .  omnibus  christiiidelibus  cuiusvis 
ordinis  aut  condicionis  pateat,  ita  ut  nemo,  qui  in  statu  gratiae  sit  et 
cum  recta  piaque  mente  ad  sacram  mensam  accedat,  impediri  ab  ea 
possit»   {Denz.  n.  1985). 

d)  Non  est  praeceptum  divinum,  ut  omnes  fideles  sumant  eucha- 
ristiam  sub  utraque  specie.  Hoc  constat  ex  antiquissimo  usu  eccle- 
siastico.  Nam  primis  saeculis  fideles  panem  consecratum  secum  in 
domos  suos  deferebant,  ibique  sumebant.  Hoc  testantur  Tertullianus 
(Ad  uxor.  1.  2,  c.  5),  vS.  Basilius  (Ep.  93),  vS.  Ambrosius  (De  excessu 
fratris  sui  Satyri  1.  2,  n.  43),  Eusebius  (Hist.  eccl.  1.  6,  c.  44),  alii.  In- 
fantibus  vero  dabatur  eucharistia  sub  sola  sanguinis  specie,  ut  referunt 
.S.  Cyprianus  (De  lapsis  c.  25)  et  alii.  In  «missa  praesanctificatorum», 
cuius  usus  in  oriente  et  occidente  est  antiquissimus,  una  tantum  panis 
species  sumitur. 

Ecclesia  autem  ex  iustis  causis  usum  introduxit  laicis  et  etiam 
sacerdotibus  missam  non  celebrantibus  dandi  communionem  sub  sola 
panis  specie.  Hoc  factum  est  paulatim  inde  a  saeculo  XII  (cf.  vS.  Tho- 
mas  3,  q.  80,  a.  12).  Causae  erant  hae:  a)  periculum  effusionis  san- 
guinis,  maxime  in  communione  multorum,  b)  difficultas  speciem  vini  * 
asservandi  et  ad  aegrotos  deferendi,  c)  difficultas  obtinendi  sufficientem 
quantitatem  vini  in  variis  regionibus,  d)  aversio  multorum  a  vino  gene- 
ratim  et  a  bibendo  ex  eodem  caHce  cum  aliis,  e)  periculum  infectionis. 

Cum  saeculo  XV  husitae  docerent  communionem  etiam  laicis 
necessario  sub  utraque  specie  sumendam  esse  (unde  utraquistae  vel 
caUxtini  dicti  sunt),  concilium  constantiense  hunc  errorem  damnavit: 
«Licet  in  primitiva  ecclesia  huiusmodi  sacramentum  reciperetur  a  fideh- 
bus  sub  utraque  specie,  tamen  haec  consuetudo  ad  evitandum  aliqua 
pericula  et  scandala  est  rationabiliter  introducta,  quod  a  conficientibus 
sub  utraque  specie  et  a  laicis  tantummodo  sub  specie  panis  suscipiatur, 
cum  firmissime  credendum  sit  et  nuUatenus  dubitandum  integrum  Christi 
corpus  et  sanguinem  tam  sub  specie  panis  quam  sub  specie  vini  vera- 
citer  contineri.  .  .  .  Pertinaciter  asserentes  oppositum  praedictorum 
tamquam  haeretici  arcendi  sunt  et  graviter  puniendi»  {Denz.  n.  626). 
Cum  Calvinus  eundem  errorem  renovasset,  concilium  tridentinum 
sess.  21  eum  iterum  damnavit  can.  i:  «S.  q.  d.  ex  Dei  praecepto  vel 
necessitate  salutis  omnes  et  singulos  christifideles  utramque  speciem 
sanctissimi  eucharistiae  sacramenti  sumere  debere,  A.  S.»;  can.  2: 
«S.  q.  d.  sanctam   ecclesiam    cathoUcam  non  iustis  causis  et  rationibus 


I20  Tract.  IV,    De  eucharistia. 

adductam  fuisse,  ut  laicos  atque  etiam  clericos  non  conficientes  sub 
panis  tantummodo  specie  communicaret,  aut  in  eo  errasse,  A.  S.»  {Denz. 
n.  934  sq;  cf.  n.  930  sq). 

De  obiectione  petita  ex  lo  6,  52  sqq  iam  supra  diximus  (n.  106). 
Calvinistae  ad  illum  textum  provocare  nequeunt,  quia  negant  ibi  ser- 
monem  esse  de  eucharistia.  Verba  autem  institutionis  Christus  immediate 
direxit  ad  apostolos,  quos  ibi  sacerdotes  instituit  ad  missae  sacrificium 
celebrandum.  Atqui  non  omnia,  quae  valent  de  sacerdotibus  sacrificium 
offerentibus,  etiam  valent  de  iaicis  vel  aliis  communionem  recipientibus. 
Ergo  ex  verbis  institutionis  haec  quaestio  decidi  nequit  (cf.  Bellarm., 
De  euchar.  1.  4,  c.  20  sqq). 

Schol.  2.  De  ministro  eucharistiae. 
152.  a)  Quia  eucharistia  est  sacramentum  permanenSj  distinguenda 
est  eius  confectio  a  distributione.  Itaque  minister  conficiendae  eucha- 
ristiae  est  solus  sacerdos.  Nam  solis  apostolis  Christus  dixit:  «Hoc 
facite  in  meam  commemorationem»  (Lc  22,  19).  Neque  umquam  in 
traditione  ecclesiastica  alios  praeter  sacerdotes  eucharistiam  confecisse 
audimus.  Secundum  vS.  lustinum  ille  «qui  fratribus  praeest»,  eucha- 
ristiam  consecrat,  diaconi  vero  eam  distribuunt  (Apol.  I,  c.  65).  Se- 
cundum  vS.  Hieronymum  sacerdotes  sunt,  «ad  quorum  preces  Christi 
corpus  sanguisque  conficitur»  (Ep.  146,  n.  i).  wS.  loannes  Chrysost.  in 
libro  3  de  sacerdotio  n.  4  ob  hoc  ipsum  adeo  extolUt  dignitatem  sacer- 
dotalem,  quod  sacerdotes  habeant  potestatem  offerendi  sacrificium 
missae  (cf.  supra  n.  141  <^).  Idem  docent  alii  Patres,  idem  theologi  in 
commentariis  in  1.  4  sent.,  dist.  13  vel  in  Summam  3,  q.  82,  a.  i.  Idem 
patet  ex  ritu  ordinationis,  quia  in  sola  ordinatione  sacerdotis  dicitur: 
«Accipe  potestatem  offerendi  in  ecclesia  sacrificium  tam  pro  vivis  quam 
pro  defunctis.» 

Idem  docent  concilia.  Ita  concilium  nicaenum  I  can.  18  ait  de 
diaconis:  «qui  potestatem  non  habent  offerendi».  Contra  albigenses 
definivit  concilium  lateranense  IV  de  sacramento  altaris:  «Hoc  utique 
sacramentum  nemo  potest  conficere  nisi  sacerdos,  qui  rite  fuerit  ordi- 
natus»  {Deitz.  n.  430).  Concilium  tridentinum  sess.  22,  c.  i  :  Christus 
in  ultima  cena  hoc  sacramentum  «apostoHs,  quos  tunc  novi  testamenti 
sacerdotes  constituebat,  ut  sumerent,  tradidit,  et  iisdem  eorumque  in 
sacerdotio  successoribus,  ut  offerrent,  praecepit  per  haec  verba:  ,Hoc 
facite  in  meam  commemorationem',  uti  semper  ecclesia  cathoUca  intel- 
lexit  et  docuit»;  can.  2:  «S.  q.  d.  illis  verbis:  ,Hoc  facite  in  meam 
commemorationem',  Christum  non  instituisse  apostolos  sacerdotes,  aut 
non  ordinasse,  ut  ipsi  aliique  sacerdotes  offerrent  corpus  et  sanguinem 
suum,  A.  S.»  {Denz.  n.  938  949).  Eugenius  IV:  «Sacerdos,  in  persona 
Christi  loquens,  hoc  conficit  sacramentum»   {Denz.  n.  698). 

b)  Sacerdos  est  etiam  minister  ordiitarius  distribuendae  eucharistiae ; 
nam   «semper   in    ecclesia  Dei    mos    fuit,    ut    laici  a  sacerdotibus  com- 


Pars  III.     De  sacrificio  missae.  121 

munionem  acciperent»  {Conc.  trid.  sess.  13,  c.  8;  Denz.  n.  881).  Nihilo- 
minus  iam  in  vetere  ecclesia  diaconis  permittebatur  cum  quadam  re- 
strictione  distributio  eucharistiae,  et  adhuc  permittitur.  Quae  vero 
condiciones  requirantur,  ut  sacerdotes  vel  diaconi  licite  eucharistiam 
distribuant,  et  quae  sit  obHgatio  et  quis  modus  administrandi,  docetur 
in  theologia  morah  (cf.  Lehmkuhl,  Theol.  moral.  II i^,  n.  180  sqq). 


PARS  III. 
DE  SACRIFICIO  MISSAE. 

Cf.  S.  Thomas  2,  2,  q.  85;  3,  q.  83;  Bellarminus,  De  eucharistia  1.  5  sq ;  Suarez,  De 
eucharislia  disp.  73  sqq ;  De  Lugo,  De  eucharistia  disp.  19  sqq  ;  Pasqtialigo,  De  sacrificio 
novae  legis,  Lugduni  1662;  Franzelin,  De  eucharistia  thes.  8  sqq  ;  F.  Stentrup,  Soterio- 
logia  thes.  84  sqq;  Sasse,  De  sacramentis  I,  thes.  19  sqq ;  N.  GiJir,  Das  heihge  MeCopfer  '^, 
Freiburg  191 2;  etiam  gallice :  Le  saint  sacrifice  de  la  Messe ,  Paris  1894;  J-  Sotiben, 
Les  sacrements  I  125  sqq ;  F.  S.  Renz,  Die  Geschichte  des  MeCopferbegriffes,  Freising  1902. 

PRAENOTANDA  DE  SACRIFICIO  IN  GENERE. 

153.  Ecclesia  cathoUca  docet  eucharistiam  non  esse  sacramentum 
tantuni  sed  etiam  sacrijicitim,  sed  sub  aHo  et  aHo  respectu.  Sacra- 
mentum  est  eucharistia,  in  quantum  est  cibus  spirituaHs,  dandus  fidelibus 
ad  eorum  sanctificationem.  Sacrificium  vero  est,  in  quantum  est  donum 
Deo  oblatum  in  agnitionem  supremae  maiestatis  divinae.  Est  igitur 
actus  pertinens  ad  cultum  divinum  seu  ad  cultum  latriae. 

Deum  esse  colendum  tum  naturaHs  ratio  dictat  (cf.  tom.  I,  n.  40  sqq), 
tum  revelatio  docet:  «Dominum  Deum  tuum  adorabis,  et  iUi  soH  ser- 
vies»  (Mt  4,  10).  Actus  autem  cultus  divini  partim  sunt  interni,  partim 
sunt  externi,  quemadmodum  iam  vetus  lex  praeter  internam  agnitionem 
Dei  ut  supremi  Domini  multas  quoque  caerimonias  externas  ad  cultum 
divinum  spectantes  praeceperat.  Inter  actus  extej^nos  cidtus  praecipuus 
est  sacrificium  liturgicum.  Cultus  quidem  externus,  qui  non  procedit 
ex  recta  in  Deum  mente,  Deo  non  placet  (Is  i,  11  sqq),  quia  tota 
dignitas  moraHs  actuum  externorum  derivatur  ab  actibus  internis. 
Nihilominus  si  quaeritur,  quomodo  sacrificium  specifice  differat  ab  aHis 
actibus  virtutum  vel  ab  aHis  actibus  reHgionis,  non  recte  respondetur 
indicando  ea,  quae  sacrificio  communia  sunt  cum  aHis  actibus  latriae 
vel  virtutum ;  non  magis  quam  si  quis  ad  quaestionem,  quae  sit  dif- 
ferentia  specifica  hominis,'  responderet  hominem  esse  substantiam,  vel 
esse  animal.  Haec  notanda  sunt,  quia  his  ultimis  annis  quidam  stu- 
duerunt  propriam  sacrificii  rationem  expHcare  dicendo  sacrificium  esse 
actum  caritatis,  oboedientiae,  submissionis  Deo  exhibitum.  Omnes  sane 
omnino  theologi  semper  docuerunt  requiri  ad  sacrificium  actus  internos, 
sicut  requiruntur  ad  quodvis  virtutis  et  reHgionis  exercitium,  immo  hos 
actus  internos  esse  id,  quod  sit  principale  in  diiudicando  valore  moraH 
sacrificii.     At  hoc  est  extra  statum  quaestionis,  si  agitur  de   indicanda 


122  Tract.  IV.     De  eucharistia. 

differentia  specifica,  qua  sacrificium  distinguitur  a  caritate,  ab  ob- 
oedientia,  ab  oratione,  ab  omnibus,  quae  non  sunt  sacrificium  proprie 
dictum. 

154.  Sacrificiwn  liturgicwn  seu  proprie  dictum  pertinere  ad  actiis 
externos  religionis  patet  ex  S.  Scriptura.  Nam  actus  internos  virtutum 
et  etiam  religionis  exercere  omnes  homines  debent;  ad  sacrificia  autem 
ofFerenda  sacerdotes  constituti  erant,  quibus  solis  sacrificare  liceret 
(Ex  28,  I  sqq;  cf.  2  Par  26,  16  sqq).  «Omnis  namque  pontifex  ex 
hominibus  assumptus  pro  hominibus  constituitur  in  iis,  quae  sunt  ad 
Deum,  ut  ofiferat  dona  et  sacrificia  pro  peccatis.  .  .  .  Nec  quisquam 
sumit  sibi  honorem,  sed  qui  vocatur  a  Deo  tamquam  Aaron»  (Hebr  5, 
I   4).     Est  igitur  sacrificiwn  pars  cultus  publici  a  Deo  instituti. 

Interdum  quidem  a  SS.  Patribus  et  theologis  inculcatur  «verum» 
sacrificium  esse  bonam  voluntatem  seu  bonum  opus,  quo  «inhaereamus 
Deo,  relatum  scilicet  ad  illum  finem  boni,  quo  veraciter  boni  esse 
possimus»  {S.  August.,  De  civ.  Dei  1.  10,  c.  6).  Hic  «verum»  sacri- 
ficium  non  est  idem  ac  sacrificium  proprie  dictum  et  Hturgicum,  sed 
verum  dicitur  illud,  quod  solum  per  se  moralem  valorem  habet,  et 
sine  quo  liturgicum  sacrificium  non  reddit  ofFerentem  Deo  gratum, 
Ideo  ^.  Augustin2is  (1.  c.  c.  5)  ^it:  «Illud,  quod  ab  omnibus  appeliatur 
sacrificium  [externum  et  liturgicum],  signum  est  veri  sacrificii.»  Similiter 
vS.  Thomas,  ut  probet  sacrificium  non  esse  offerendum  nisi  soli  Deo, 
sic  ait:  «Exterius  sacrificium  repraesentativum  est  interioris  veri  sacri- 
ficii,  secundum  quod  mens  humana  se  ipsam  Deo  offert;  offert  autem 
se  mens  nostra  Deo  quasi  suae  creationis  principio,  quasi  suae  opera- 
tionis  auctori,  quasi  suae  beatitudinis  fini;  quae  quidem  conveniunt 
soU  summo  rerum  principio»  (Contra  gent.  1.  3,  c.  20,  n.  9).  Hic  iterum 
nihil  aliud  statuitur  nisi  liturgicum  sacrificium  esse  signum  sacrificii 
interni  moralis.     Hoc  omnes  theologi  unanimiter  docuerunt. 

Eadem  res  in  S.  Scriptura  effertur,  quoties  dicitur  sacriiicium 
internum  et  morale  magis  placere  Deo  quam  nudum  sacrificium  ex- 
ternum  et  liturgicum.  «Numquid  vult  Dominus  holocausta  et  victimas, 
et  non  potius  ut  oboediatur  voci  Domini.^  Melior  est  enim  oboedientia 
quam  victimae;  et  auscultare  magis  quam  ofTerre  adipem  arietum» 
(i  Reg  15,  22).  «Si  voluisses  sacrificium,  dedissem  utique,  holocaustis 
non  delectaberis;  sacrificium  Deo  spiritus  contribulatus ;  cor  contritum 
et  humiliatum,  Deus,  non  despicies»  (Ps  50,  18  sqq).  Sunt  multa 
simiHa  dicta  (Ps  49,  14  23;  140,  2;  ler  7,  21  sqq;  Os  14,  3;  Sap  3,  6; 
Rom  12,  i;  15,  16;  Phil  2,  17;  Hebr  13,  16),  quibus  probatur  sacri- 
ficium  Hturgicum  non  esse  idem  atque  bona  opera,  sive  mere  interna 
sive  etiam  externa,  quia  cum  iis  comparatur.  In  tractatu  autem  de 
sacrificio  missae  agendum  non  est  de  sacrificiis  moralibus  bonorum 
operum,  sed  de  sacrificio  Hturgico,  quod  est  praecipua  pars  cultus 
Hturgici. 


Pars  ni.    De  sacrificio  missae. 


123 


155.  Sacrificium  litiirgicum  est  iii  genere  signi;  quare  a  SS.  Patribus 
et  ab  ecclesia  in  liturgia  interdum  vocatur  «sacramentum»,  ut  a 
vS.  Augustino  (De  civ.  Dei  1.  10,  c.  5):  «Sacrificium  visibile  invisibilis 
sacrificii  sacramentum,  i.  e.  sacrum  signum  est.»  ^S.  Thomas  di\t\  «Est 
modus  conveniens  homini,  ut  sensibilibus  signis  utatur  ad  aliqua  ex- 
primenda,  quia  ex  sensibilibus  cognitionem  accipit.  Et  ideo  ex  naturali 
ratione  procedit,  quod  homo  quibusdam  sensibilibus  rebus  utatur, 
offerens  eas  Deo  in  signum  debitae  subiectionis  et  honoris  secundum 
similitudinem  eorum,  qui  dominis  suis  aliqua  ofterunt  in  recognitionem 
dominii.     Hoc  autem  pertinet  ad  rationem  sacrificii»  (2,   2,  q.  85,  a.  1). 

Quod  hic  indicatur  sacrificium  esse  donationem  seu  oblationem 
alicuius  rei  substantialis  Deo  factam,  non  utique  ad  utihtatem  Dei 
sed  ad  cultum  Dei,  hoc  etiam  indicatur  in  Sacra  Scriptura.  Primum 
sacrificium,  cuius  mentio  fit,  est  illud,  quod  obtulerunt  Cain  et  Abel 
(Gn  4,  3  sq ;  Hebr  1 1 ,  4) ;  hoc  autem  vocatur  77tincha,  i.  e.  donum 
seu  munus  Deo  oblatum.  Apostolus  ait:  «Omnis  sacerdos  constituitur, 
ut  ofierat  dona  et  sacrificia»  (Hebr  5,  i  ;  8,  3).  Hic  dona  et  sacrificia 
aut  unum  idemque  sunt,  aut  dona  (oCopa)  intelleguntur  sacrificia  in- 
cruenta,  sacrificia  {^uGiai)  intelleguntur  sacrificia  cruenta,  quae  erat 
divisio  usitata  apud  hebraeos.  Sed  ratio  rei  substantialis  Deo  oblatae 
in  utrisque  eodem  modo  apparet. 

156.  Non  tamen  omnis  oblatio  Deo  facta  est  sacrificium,  sed  ad  hoc 
requirittir,  ut  res  oblata  immutatione  aliqiia  subtrahatur  communi  usui 
et  fiat  Deo  sacra.  Ita  vS.  Thomas  docet:  «Sacrificia  proprie  dicuntur, 
quando  circa  res  Deo  oblatas  aliquid  fit,  sicut  quod  animalia  occidebantur 
et  comburebantur,  quod  panis  frangitur  et  comeditur  et  benedicitur.  Et 
hoc  ipsum  nomen  sonat;  nam  sacrificium  dicitur  ex  hoc,  quod  homo  facit 
aliquid  sacrum.  Oblatio  autem  directe  dicitur,  cum  Deo  aliquid  offertur, 
etiamsi  circa  ipsum  nihil  fiat,  sicut  dicuntur  offerri  denarii  vel  panes  in 
altari,  circa  quos  nihil  fit.  Unde  omne  sacrificium  est  oblatio,  sed  non 
convertitur»  (2,  2,  q.  85,  a.  3  ad  3).  «Si  aliquid  exhibeatur  in  cultum 
divinum  quasi  in  aliquod  sacrum,  quod  inde  fieri  debeat,  consumendum, 
et  oblatio  est  et  sacrificium.  ...  Si  vero  sic  exhibeatur,  ut  integrum 
maneat  divino  cultui  deputandum  vel  in  usus  ministrorum  expendendum, 
erit  oblatio  et  non  sacrificium»  (I.  c.  q.  86,  a.  i).  Ergo  ex  mente 
S.  Thomae  ad  sacrificium  requiritur,  ut  res  oblata  non  maneat  integra, 
sed  consumatur  aliquo  modo. 

Utrum  de  conceptu  sacrificii  sit  destructio  rei,  an  sufficiat  moralis 
aliqua  immutatio ,  disputant  theologi.  Negant  requiri  destructionem 
Arriaga  (De  euchar.  disp.  49),  Viva  (De  euchar.  disp.  5,  q.  i,  a.  2), 
alii,  quam  sententiam  Suarez  probabilem  censet  (De  euchar.  disp.  73, 
sect.  5,  n.  5);  eadem  sententia  pluribus  recentioribus  theologis  placet, 
ut  Scheeben,  Schanz,  aliis.  Affirmant  requiri  destructionem  Bellarminus 
(De  euchar.  I.   5,    c.   2),    Vazquez  (De  euchar.   disp.   220,  c.   2,    n.  12), 


124 


Tract.  IV.     De  eucharistia. 


A 


De  Lugo  (De  euchar.  disp.  19,  sect.  i,  n.  7),  alii.  Ex  recentioribus 
theologis  Sasse  censet  hanc  sententiam  esse  «unice  veram»  (De 
sacram.  I  477) ;  Van  Nort  eam  habet  probabiUorem  (De  sacram.  I, 
^tf*Ju*^V^"  n.  430),  Pohle  probabilem  (Lehrbuch  der  Dogmatik  III »,  350).  A 
priori  quaestio  decidi  nequit.  Si  vero  respicimus  ritus  sacrificales, 
quibus  homines  reapse  usi  sunt ,  quaestio  oritur ,  utrum  hae  vel 
illae  oblationes  fuerint  purae  oblationes  an  sacrificia  proprie  dicta. 
Nihilominus  negari  nequit  in  ilhs  ritibus,  quorum  indoles  sacrificaUs 
certa  est,  semper  fuisse  aliquam  destructionem  aut  formalem  ut  mac- 
tationem  animalium,  aut  virtualem  ut  efifusionem  Hbamentorum.  Etiam 
in  sacrificio  omnium  praestantissimo,  i.  e.  in  sacrificio  crucis,  habetur 
destructio  hostiae.  Ergo  haec  sententia  bono  fundamento  sustinetur. 
Ceterum  quidquid  est  de  hac  quaestione  speculativa ,  certum  est  in 
sacrificio ,  quod  Deus  instituit ,  omnia  elementa  necessaria  sacrificii 
inveniri. 

Ipsa  materialis  destructio  vel  immutatio  per  se  est  sola  proxima 
dispositio  materiae,  ad  quam  accedat  necesse  est  sensibilis  oblatio  ut 
forina.  Nam  eo  quod  animal  occiditur  vel  res  aUqua  comburitur, 
nondum  significatur  suprema  Dei  maiestas  et  hominum  submissio,  sed 
necessario  sensibiHs  aUqua  actio  oblationis  requiritur,  qua  haec  destructio 
ad  finem  sacrificii  refertur.  Supposita  debita  institutione  talis  actio 
est  e.  g.  efiusio  sanguinis  animaUs  occisi  ad  altare  (Lv  i,  2  sq),  vel 
combustio  thuris  super  akari,  aUa  simiUa.  Haec  ordinatio  rei  destructae 
ad  cuhum  Dei  multis  modis  fieri  potest.  Si  agitur  de  cultu  a  Deo 
revelato,  in  eo  consistit,  quod  minister  a  Deo  institutus  secundum 
modum  a  Deo  praeceptum  sacrificium  facit.  Siv^e  tunc  destructio  fit 
ab  ipso  sacerdote  sive  ab  aUo,  nihil  interest,  dummodo  oblatio  fiat  a 
sacerdote.  Ita  Christus  non  occidit  semetipsum,  sed  revelavit  se  ex 
mandato  Patris  Ubere  accepturum  esse  mortem  pro  salute  hominum 
(Mt  20,  28;  Mc  10,  45;  Lc  22,  19  sq;  lo  10,  17  sq).  Itaque  quando 
in  cruce  mortuus  est,  «per  Spiritum  Sanctum  semet  ipsum  obtuUt  im- 
maculatum  Deo»  (Hebr  9,  14);  quae  sensibiUs  oblatio  erat  forma  sacri- 
ficii  crucis. 

157.  Res  significata  sacrificio  est  Dei  maiestas  suprema  et  ex  altera 
parte  perfecta  submissio  hominis  Deo  debita.  Homo  igitur  ad  agnoscen- 
dum  supremum  Dei  dominium  se  abdicat  aliqua  re,  quam  possidet, 
eamque  destructione  formaU  vel  aequivalenti  Deo  ofiert.  Haec  est 
significatio  latreutica,  quae  omni  sacrificio  essentiaUs  est.  Sed  in  statu 
naturae  lapsae  sacrificium  simul  habet  significationem  propitiationis, 
quatenus  homo  sacrificio  confitetur  se  reum  esse  mortis,  et  hac  humUi 
confessione  veniam  impetrare  studet  (Hebr  10,  i  sqq).  Pretiosissima 
res,  quam  homo  naturaUter  possidet,  est  eius  vita.  Hanc  autem  quia 
destruere  non  debet,  aUa  res  substituitur,  ut  oUm  praecipue  animalia, 
quorum    oblationem    Deus   ipse    in    hunc    finem    destinaverat :    «Anima 


Pars  III.     De  sacrificio  missae. 


I2S 


carnis  in  sanguine  est,  et  ego  dedi  illum  vobis,  ut  super  altare  in  eo 
expietis  pro  animabus  vestris,  et  sanguis  pro  animae  piaculo  sit» 
(Lv  17,  11).  Ergo  quamvis  omnibus  actibus  religionis  fiat  agnitio 
divinae  excellentiae,  tamen  hoc  est  sacrificio  speciale,  quod  in  eo  ritu 
sensibili  et  maxime  apto  repraesentatur  supremum  Dei  in  vitam  hu- 
manam  et  res  omnes  creatas  dominium.  Sacrificia  veteris  testamenti 
simul  erant  typi  sacrificii  crucis  futuri  (Hebr  c.  9).  Sacrificium  missae 
est  repraesentatio  sacrificii  crucis  iam  facti.  Sic  omnia  sacrificia  aiit 
typice  aut  mystice  ad  sacrificium  crucis  referuntur. 

Ex  dictis  colligitur  sacrificium  esse  signum  ad  placitmn,  quod  non 
ex  natura  rei  est  determinatum  in  ratione  signi,  ut  fumus  est  naturale 
signurn  ignis,  sed  institutione  indiget.  Nam  etsi  e.  g.  occisio  animaHs 
apta  est  ad  significandum  supremum  Dei  dominium,  possunt  tamen 
animalia  ad  alios  fines  occidi.  Ergo  ut  haec  occisio  fiat  sacrificium, 
determinari  eam  necesse  est  ad  significandum  Dei  dominium.  Per  se 
quidem,  si  de  sola  natura  rei  agitur,  possunt  singuH  homines  eHgere 
res  aptas  et  modum  ofierendi  ad  manifestandam  internam  aestimationem, 
quam  habent  de  excellentia  divina.  Nihilominus  placuit  Deo  revelare 
in  vetere  et  in  novo  testamento,  quibus  sacrificiis  coH  veHt.  Hac  re- 
velatione  divina  excluduntur  alia  sacrificia,  quia  Deus  eo  tantum  modo 
coH  debet,  quo  ipse  vult.  Neque  sacrificia  tantum  sed  etiam  ministros 
sacrificiorum  Deus  instituit  exclusis  omnibus  aHis.  Sic  igitur  ad  rationem 
sacrificn,  quale  in  hoc  ordine  supernaturali  exsistit,  requiritur  oblatio 
per  legitimum  ministrum  legitime  facta. 

158.  Divisio  sacrificiorum:  Si  sacrificium  principaHter  offertur  ad 
colendam  Dei  maiestatem,  vocatur  sacrificium  latreuticum.  Si  princi- 
paHter  ofifertur  ad  agendas  Deo  gratias  pro  beneficiis  ab  eo  acceptis, 
•vocatur  sacrificium  eucharisticum.  Si  principaHter  ofifertur  ad  satis- 
factionem  pro  peccatis,  vocatur  sacrificium  propitiatorium.  Si  princi- 
paHter  offertur  ad  gratias  a  Deo  obtinendas,  vocatur  sacrificium  im- 
tfetratorium.  Haec  est  divisio  secundum  fines,  qui  ceteroquin  in  omni 
sacrificio  intenduntur  aliquo  modo,  et  in  sacrificio  missae  omnes  sin- 
gulari  modo  verificantur. 

Sacrificia  veteris  testamenti  habent  multa  nomina.  Korban,  rrpoa- 
(fopd,  oblatio  est  commune  nomen  omnium  sacrificiorum.  Ishe  vei 
lechem  ishe,  i.  e.  cibus  ignis  per  se  vocatur  sacrificium,  quod  com- 
burendum  erat,  sed  idem  nomen  dicitur  etiam  de  aHis  sacrificiis.  Holo- 
caustum  {ola,  kalil)  erat  sacrificium,  quod  totum  comburendum  erat 
ad  finem  latreuticum.  Sebach  shelamim  seu  «sacrificium  pacificum» 
erat  sacrificium  eucharisticum.  Sebach  est  cruentum,  mificha  est  in- 
cruentum  sacrificium.  Chattath  est  sacrificium  propitiatorium,  graece 
To  Tiep}  ap.apTtac,  vel  simpHciter  dpapTta.  Nesek  est  libatio,  anovdeloy, 
oKovo-t].  In  horum  omnium  sacrificiorum  locum  successit  in  novo  testa- 
mento  unum  missae  sacrificium. 


126  Tract.  IV.     De  eucharistia. 

Prop.   XIX.     Veritas  sacrificii  missae  constat  ex  S.  Scriptura. 

159.  Stat.  quaest.  Ritus  ille,  quo  eucharistia  conficitur,  vocatur 
sacrificium  missae.  Nomen  missae  videtur  primum  reperiri  apud  5,  Am- 
brosium  (Epist.  20,  n.  4  sq).  Etymologice  idem  est  ac  missio.  Cur 
hoc  nomen  electum  sit,  dupHciter  exponitur.  6".  Isidorus  Hispalensis 
ait:  «Missa  tempore  sacrificii  est,  quando  catechumeni  foras  mittuntur... 
et  inde  missa,  quia  sacramentis  altaris  interesse  non  possunt,  qui  non- 
dum  regenerati  noscuntur»  (Etymol.  1.  6,  c.  19,  n.  4.  MY\^  82,  252). 
Itaque  antequam  sacrificium  inciperet,  diaconus  dimittebat  catechumenos. 
Ex  hac  caerimonia  sequens  sacrificium  dictum  est  missa.  Haec  est 
probabilior  explicatio.  Rupertus  Tuitiensis  ait:  «Hoc  sacrosanctum 
altaris  mysterium  idcirco  missa  dicitur,  quia  ad  placationem  et  solutionem 
inimicitiarum,  quae  erant  inter  Deum  et  homines,  sola  valens  et  idonea 
missio  est»  (De  div.  offic.  1.  2,  c.  20.  M  PL  170,  46).  Hoc  sensu 
missa  est  legatio  pacis  ad  Deum.     Graecum  nomen  est  XziToupyia. 

Celebrationem  eucharistiae  esse  sacrificium  negant  omnes  novatores 
saecuU  XVI  et  eorum  asseclae  usque  ad  nostra  tempora.  Contra  quos 
conciUum  tridentinum  dogma  cathohcum  definivit.  Secundum  pro- 
testantes  reUgio  christiana  caret  eo  cuhu,  quem  sive  naturah  ratione 
sive  revelatione  dictante  ceteri  omnes  homines  essentialem  partem  reh- 
gionis  exercendae  habuerunt  et  habent.  Protestantes  soli  sunt  in  toto 
mundo,  qui  sacrificium  Hturgicum  non  agnoscunt,  nisi  forte  excipiendae 
sunt  quaedam  nationes  barbarae  et  religionis  paene  rudes. 

160.  Arg.  I.     Ex  Vetere  Testamento. 

a)  Ex  vaticinio  MalacJiiae.  Malachias  propheta  praedixit  futurum 
esse  in  regno  messianico  sacrificium  proprie  dictum,  quod  ubique  gen- 
tium  ofieratur.  Atqui  nisi  missa  est  verum  sacrificium,  hoc  vaticinium 
non  est  impletum.     Ergo  missa  est  verum  sacrificium. 

Prob.  mai.  Malachias  praedixit  ftcturum  esse  ht  regno  messianico 
sacrificium  proprie  dictum,  quod  ubique  gentium  offeratur.  Quia  sacer- 
dotes  iudaei,  neglegenter  et  fraudulenter  ofierentes  sacrificia,  Deum 
gravissime  offenderant,  annuntiatur  iis  reiectio  sacrificiorum  leviticorum 
et  institutio  sacrificii  novi  in  regno  messianico  offerendi.  «Non  est 
mihi  voluntas  in  vobis,  dicit  Dominus  exercituum,  et  munus  non  sus- 
cipiam  de  manu  vestra.  Ab  ortu  enim  soUs  usque  ad  occasum  magnum 
est  nomen  meum  in  gentibus,  et  in  omni  loco  sacrificatur  et  ofiertur 
nomini  meo  oblatio  munda,  quia  magnum  est  nomen  meum  in  genti- 
bus,  dicit  Dominus  exercituum»   (Mal   i,    10  sq). 

Haec  prophetia    refertur   ad  tempus   messianicum.     Nam    Deum 
coU  inter  omnes   gentes,    constanter  a    prophetis   effertur  ut  nota  tem 
poris  messianici  (cf.  Is  11,    10;  49,  6;  60,  9;  66,  19;  Am  9,  12;  Mich 
4,  2  etc).     Certe  tempore  Malachiae  Deus  non  colebatur   ubique   inter 
gentes,    neque   sacrificiis,    quae   gentiles  suis  diis  offerebant  (cf.    i   Cor 


Pars  III.    De  sacrificio  missae.    Prop.  XIX.  127 

lO,  20),  neque  sacrificiis,  quae  iudaei  inter  gentes  dispersi  offerebant, 
tum  quia  iudaei  non  erant  ubique  a  solis  ortu  usque  ad  occasum,  tum 
quia  inter  gentes  non  offerebant  sacrificia.  De  his  igitur  iudaeis  in 
dispersione  viventibus  non  poterat  ita  gloriari  Deus.  Ergo  vaticinium 
Malachiae  refertur  ad  tempora  messianica. 

Vaticinio  Malachiae  praedicitur  sacrificium  proprie  dictum.  Nam 
propheta  utitur  terrninis,  qui  apud  iudaeos  significabant  sacrificium 
proprie  dictum.  Praedicit  futuram  esse  novam  «oblationem»  (mincha) 
mundam.  Mincha  centies  circiter  legitur  in  libris  Ex.,  Lev.,  Num.,  ubi 
semper  significat  sacrificium  incruentum.  Vocabulum  niuggash  «ofifer- 
tur»  in  contextu  quinquies  dicitur  de  sacrificio  proprie  dicto  (Mal  i,  7  sq; 
2,  12;  3,  3).  Eundem  sensum  habet  multis  aUis  locis  Scripturae,  ut 
Ex  32,  6;  Lv  2,  8;  Am  5,  25  etc.  Muktar  proxime  significat  «suffi- 
tur»,  sed  dicitur  de  omni  genere  sacrificiorum  (Lv  1,9   17;   3,  11    16; 

4,  10  35  etc).  Sensum  sacrificialem  postulat  etiam  oppositio  inter 
cultum  veterem  et  novum.  Nam  Deus  dicit  se  reicere  sacrificia  vetera 
tam  turpiter  tractata,  et  se  velle  instituere  oblationem  novam  et  mun- 
dam  ubique  offerendam  nomini  suo. 

Prob.  min.  Nisi  missa  est  verum  sacrificium ,  hoc  vaticinium 
non  est  impletum.  Nam  aliud  sacrificium  non  est,  quod  in  omni  loco 
Deo  offertur,  et  quod  est  essentiaUter  mundum.  Si  vero  missa  est  sacri- 
ficium,  in  quo  Christus  est  offerens  et  hostia,  ut  ecclesia  cathoHca 
docet,  hoc  sacrificio  Deus  a  soUs  ortu  usque  ad  occasum  glorificatur 
inter  omnes  gentes.  Ergo  vaticinio  Malachiae  postulatur,  ut  missa  sit 
sacrificium  verum  et  proprie  dictum. 

SS.  Patres  unanimiter  vaticinium  Malachiae  de  sacrificio  missae  ex- 
plicant,  incipiendo  a  S.  lustino  M.  et  TertuUiano  usque  ad  uhimos 
Patres,  quos  dein  sequuntur  theologi  pari  consensu.  Concilium  triden- 
tinum  sess.  22,  c.  i  docet:  «Haec  iila  munda  oblatio  est,  quae  nulla 
indignitate  aut  maHtia  offerentium  inquinari  potest,  quam  Dominus  per 
Malachiam  nomini  suo,  quod  magnum  futurum  esset  in  gentibus,  in 
omni  loco  mundam  offerendam  praedixit»   {Denz.  n.  939). 

b)  Aliud  argmnentum  ex  sacerdotio  Melchisedech  ut  typi  Christi. 
Melchisedech  ut  typus  Christi  futuri  sacerdotis  obtuht  sacrificium  panis 
et  vini.  Ergo  etiam  Christus  offert  sacrificium  per  modum  panis  et 
vini,  quod  fit  in  sacrificio  missae. 

Melchisedech  (Gn  i^,  i8sqq)  esse  typuni  Christi,  Christus  ipse  testatur, 
docens  de  se  dictum  esse  Ps  109,  in  cuius  versu  quarto  leguntur  haec 
verba:  «Tu  es  sacerdos  in  aeternum  secundum  ordinem  Melcliisedech» 
(Mt  22,  43;  Mc  12,  36;  Lc  20,  42).    Idem  docent  apostoli  (Act2,  34  sq). 

5.  Paulus  ait :  «Christus  non  semetipsum  clarificavit,  ut  pontifex  fieret, 
sed  qui  locutus  est  ad  eum :  Filius  meus  es  tu,  ego  hodie  genui  te. 
Quemadmodum  et  in  alio  loco  dicit :  Tu  es  sacerdos  in  aeternum  se- 
cundum  ordinem  Melchisedech»  (Hebr  5,  5  sq).  Et  iterum :  «Neces- 
sarium  fuit  secundum  ordinem  Melchisedech  alium  surgere  sacerdotem, 


128  Tract.  IV.     De  eucharistia. 

et  non  secundum  ordinem  Aaron  dici. .  . .  Contestatur  enim:  Qiioniam 
tu  es  sacerdos  in  aeternum  secundum  ordinem  Melchisedech.  Repro- 
batio  quidem  fit  praecedentis  mandati  propter  infirmitatem  eius  et  in- 
utiUtatem;  nihil  enim  ad  perfectum  adduxit  lex;  introductio  vero  me- 
Uoris  spei,  per  quam  proximamus  ad  Deum»   (Hebr  7,    ii    17  sq). 

Melchisedech  est  typus  Christi  ratione  sacrificii,  quod  obtulit.  De 
Melchisedech  pauca  haec  narrantur:  «Melchisedech,  rex  Salem,  pro- 
ferens  panem  et  vinum,  erat  enim  sacerdos  Dei  altissimi,  benedixit  ei 
[Abrahamo]  et  ait:  Benedictus  Abram  Deo  excelso,  qui  creavit  caelum 
et  terram ;  et  benedictus  Deus  excelsus,  quo  protegente  hostes  in 
manibus  tuis  sunt.  Et  dedit  ei  decimas  ex  omnibus»  (Gn  14,  18  sqq). 
Itaque  si  Christus  est  sacerdos  secundum  ordinem  Melchisedech,  his 
verbis  indicatur  speciaUs  ratio  huius  ordinis  sacerdotaUs.  Duo  autem 
dicitur  Melchisedech  fecisse,  sciUcet  protuUsse  panem  et  vinum  et  bene- 
dixisse  Abram.  In  benedictione  indicatur  quidem  praerogativa  Mel- 
chisedech  prae  Abram,  quia  maior  benedicit  minori  (Hebr  7,  7),  sed 
nuUus  in  ea  cernitur  speciaUs  ordo  sacerdotii.  Ergo  hic  ordo  potius 
quaerendus  est  in  prolatis  pane  et  vino,  quae  actio  expUcatur  iUis 
verbis:  «Erat  enim  sacerdos  Dei  aUissimi.»  Haec  ratio  inteUegitur, 
si  Melchisedech  panem  et  vinum  in  sacrificium  obtuUt.  'Verbum  quidem 
hozi,  graece  e^rjveyxe,  latine  «proferens»  non  est  per  se  terminus  sacri- 
ficaUs,  potest  tamen  dici  de  sacrificio  (e.  g.  lud  6,  18  sq).  Hic  autem 
id,  quod  fecit  Melchisedech,  dicendum  est  fuisse  sacrificium,  quia  ad- 
ditur:  «erat  enim  sacerdos»,  quod  incisum  in  textu  masoretico  iungitur 
cum  praecedentibus,  et  puncto  separatur  a  sequentibus.  Neque  pro- 
babile  videtur  Melchisedech  obtuUsse  panem  et  vinum  Abram  et  sociis 
eius,  cum  hi  haberent  magnam  copiam  ciborum  (Gn  14,  11),  et  cum 
potius  ab  Abram  decimas  acceperit.  De  sacrificio  textum  inteUexerunt 
SS.  Patrcs  omnes,  qui  eum  exponunt,  et  ceteri  scriptores  cathoUci,  ex- 
ceptis  Caietano  et  quibusdam  recentioribus.  Ecclesia  in  missa  iubet 
sacerdotes  orare:  «Sacrificium,  quod  tibi  obtuUt  summus  sacerdos  tuus 
Melchisedech. » 

Si  Melchisedech  erat  typus  Christi,  in  quantum  panem  et  vinum 
in  sacrificium  obtuUt,  Christus  ut  antitypus  in  ultima  cena  sub  specie- 
bus  panis  et  vini  sacrificium  obtuUt,  et  apostoUs  mandavit,  ut  et  ipsi 
hoc  sacrificium  ofiferrent.  De  qua  re  concilium  ti'identinuin  sess.  21,  c.  i  : 
Christus  «sacerdotem  secundum  ordinem  Melchisedech  se  in  aeternum 
constitutum  declarans,  corpus  et  sanguinem  suum  sub  speciebus  panis 
et  vini  Deo  Patri  obtuUt,  ac  sub  earundem  rerum  symboUs  apostoUs, 
quos  tunc  novi  testamenti  sacerdotes  constituebat ,  ut  sumerent,  tra- 
didit,  et  iisdem  eorumque  in  sacerdotio  successoribus,  ut  ofierrent, 
praecepit»  {Denz.  n.  938).  Multis  testimoniis  ostendit  Bellarminus  hanc 
esse  SS.  Patrum  sententiam  (De  euchar.  1.  5,  c.  6).  Audiamus  testimo- 
nium,  quod  ipse  non  affert.  6".  loannes  Chrysostonius  in  homiUa  de 
Melchisedech  n.  3  ait:    «lUe    prophetico   spiritu    motus,    futuram    obla- 


Pars  III.    De  sacrificio  missae.    Prop.  XIX.  I2Q 

tionem  pro  gentibus  proferendam  intellegens,  pane  et  vino  Deum  co- 
luit,  Cliristum  venturum  imitatus  .  .  .  Deus  ad  eum,  qui  ex  virgine  Maria 
nasciturus  erat,  lesum  Christum,  Filium  Dei,  clamat  et  dicit:  Tu  es 
sacerdos  in  aeternum  secundum  ordinem  Melchisedech  .  . .  pane  et  vino 
afferentium  oblationem  in  perpetuum  adducens»  {^M  PG  51,  261  sq). 
c)  Aliud  argumentum  ex  Vetere  Testamento  sic  fieri  potest.  Deus 
promisit  se  tempore  messianico  sumpturum  esse  sacerdotes  ex  gentibus: 
«Et  assumam  ex  iis  in  sacerdotes  et  levitas,  dicit  Dominus»  (Is  66,  21). 
Ubi  autem  sacerdotium,  ibi  est  sacrificium  (Hebr  8,  3).  Ergo  in  ec- 
clesia  Christi  est  sacerdotium  et  sacrificium.  Quare  idem  propheta 
ait:-  «In  illa  die  erit  altare  Domini  in  medio  terrae  Aegypti.  ...  Et 
cognoscetur  Dominus  ab  Aegypto  .  .  .  et  colent  eum  in  hostiis  et  muneri- 
bus»   (Is   19,    19  sqq).      Cf.  Ps  21,   28  sqq. 

161.     Arg.  2.     Ex  Novo  Testamento. 

a)  hi  institutione  eucharistiae  Christus  dixit:  «Hoc  est  corpus 
meum,  quod  pro  vobis  datur»  ;  «Hic  est  sanguis  meus,  qui  effunditur 
in  remissionem  peccatorum»  (supra  n.  103).  Atqui  his  verbis  Christus 
instituit  sacrificium  proprie  dictum.  Ergo  celebratio  eucharistiae  est 
sacrificium  proprie  dictum. 

Prob.  min.  Sanguinem  effundere  pro  peccatis  et  in  Vetere  et  in 
Novo  Testamento  idem  est  atque  offerre  sacrificium  (e.  g.  Lv  14,  17; 
17,  II,  multis  aliis  locis).  «Omnia  paene  in  sanguine  secundum  legem 
mundantur,  et  sine  sanguinis  effusione  non  fit  remissio»  (Hebr  9,  22), 
Simihter  sacrificium  crucis  saepe  sic  describitur,  quod  sanguine  Christi 
pro  nobis  effuso  Deo  reconcihati  sumus  (Rom  3,  25;  5,  9.  Eph  i,  7. 
Col    I,    14  20.     Hebr  9,    1 1  sq.     i  Petr   i,    19.     i   lo  i,  7). 

Christus  autem  dixit  in  eucharistia  sanguinem  suum  effundi.  Nam 
secundum  Lucam  dixit:  Todto  to  noTrjptov  .  .  .  to  UTikp  b[icbv  iy.yuvvup.tvov 
(Lc  22,  20),  ubi  ponitur  caHx  ut  continens  pro  sanguine  ut  contento; 
atqui  pro  sanguine  non  potest  poni  calix,  nisi  quatenus  sanguis  est  in 
cahce ;  ergo  sanguis,  quatenus  in  caHce  est,  effunditur  in  remissionem 
peccatorum.  Omnes  quoque  evangehstae  loquuntur  de  actione  tem- 
poris  tunc  praesentis.  Nam  dicunt :  Tooto  saTtv  to  atpd  poD  to  exyov- 
vofievov,  Atqui  in  Hngua  graeca  participium  praesentis  coniunctum 
cum  verbo  sGTtv  significat  id,  quod  tunc  fit,  non  quod  factum  est  vel 
futurum  est  (cf.  Beelen,  Grammat.  Graecit.  N.  T.  374).  Ergo  sanguis 
Christi  effunditur  in  confectione  eucharistiae,  quam  apostoH  et  eorum 
in  sacerdotio  successores  ex  mandato  Christi  celebrant.  Simile  argu- 
mentum  fieri  potest  ex  verbis:  Touto  zaTtv  to  Giofid  poo  to  tjTzkp  upwv 
dtdopevov  (Lc   22,    19)  vel  xlwpevov  (i    Cor   11,   24). 

Concilium  tridentinum  docet  sess.  22,  c.  i  :  Christus  «in  cena  no- 
vissima,  qua  nocte  tradebatur,  ut  dilectae  sponsae  suae  ecclesiae  visi- 
bile,  sicut  hominum  natura  exigit,  reHnqueret  sacrificium  .  .  .  corpus  et 
sanguinem  suum  sub  speciebus  panis  et  vini  Deo  Patri  obtulit,  ac  sub 

Pesch,  Compenu.  theol.  dogm.    IV.  q 


I30 


Tract.  IV.     De  eucharistia. 


earundem  rerum  symbolis  apostolis  .  .  .  eorumque  in  sacerdotio  succes- 
soribus,  ut  offerrent,  praecepit»  (Z^^;^-cr.  n.  938).  Idem  docent  SS.  Patres, 
ut  lustinus,  Irejiaeus,  Cyprianns,  alii,  quorum  testimonia  infra  audie- 
mus,  idem  theologi  scholastici  unanimiter.  Idem  efficitur  ex  Uturgiis 
occidentaHbus  et  orientalibus,  in  quibus  omnibus  manifestatur  firma 
persuasio    ritum  a  Christo   institutum    esse   sacrificium    proprie  dictum. 

b)  Alii  textus.  S.  Paulus  scribit:  «Quae  immolant  gentes,  dae- 
moniis  immolant  et  non  Deo.  Nolo  autem  vos  socios  fieri  daemoniorum. 
Non  potestis  calicem  Domini  bibere  et  calicem  daemoniorum.  Non 
potestis  mensae  Domini  participes  esse  et  mensae  daemoniorum»  (i  Cor 
10,  20).  De  his  verbis  ait  concilimn  tridentinum  sess.  21,  c.  i  :  «Obla- 
tionem  a  Malachia  praedictam  non  obscure  innuit  apostolus  Paulus, 
corinthiis  scribens,  cum  dicit  non  posse  eos,  qui  participatione  mensae 
daemoniorum  polluti  sint,  mensae  Domini  particlpes  fieri,  per  mensam 
altare  utrobique  intellegens»  {Denz.  n.  939).  Scihcet  ilio  loco  apostolus 
non  interdicit  simphcem  manducationem  idolothytorum,  quam  hcitam 
esse  declarat  (i  Cor  10,  25  sqq),  sed  participationem  sacrificiorum  gen- 
tihum ,  quia  mensae  purae  eucharistiae  participes  non  debent  simul 
aharis  daemoniorum  esse  participes.  Ergo  non  manducatio  manduca- 
tioni,  sed  participatio  sacrificalis  participationi  sacrificah  opponitur 
(cf.  Bellarini?tus,  De  euchar.   1.  5,  c.  14). 

Etiam  aUo  loco  apostolus  ait:  «Habemus  ahare,  de  quo  edere 
non  habent  potestatem,  qui  tabernaculo  deserviunt»,  i.  e.  iudaei  (Hebr 
13,  10).  Longe  plurimi  exegetae  catholici  veteres  et  recentes  verba 
intehegunt  de  ahari  eucharistico.  Pauci  sic  exphcant:  Habemus  ahare 
crucis,  de  quo  iudaei  spirituaUter  manducare  non  possunt.  Explicatio 
non  sane  obvia  sed  satis  dura,  quae  eo  minus  in  contextum  quadrat, 
quia  apostolus  escis  iudaeorum  opponit  cibum  christianorum.  lUis  escae 
nihil  profuerunt ;  nos  habemus  ahare,  de  quo  utiliter  manducamus. 

162.  Ohi.  I.  Malachias  non  dicit:  AUquando  offeretur  sacrificium  mundum, 
et  magnum  erit  nomen  Domini  inter  omnes  gentes;  sed  dicit:  Sacrificium 
offertur,  et  magnum  est  nomen  Domini.  Ergo  loquitur  de  sua  aetate,  quatenns 
tunc  Deus  ubique  terrarum  habebat  aUquos,  qui  eum  mundo  corde  colebant. 

Resp.  Dist.  antec. :  Malachias  utitur  formis  loquendi  (participiis),  quae 
possunt  et  rem  praesentem  et  futuram  significare,  et  hic  necessario  significant 
rem  futuram,  co?ic.  antec. ;  quae  solum  significant  rem  praesentem,  neg.  antec. 
Et  neg.  conseq.  Participia  hebraica  non  habent  eandem  vim  atque  participia 
e.  g.  graeca,  sed  significant  statum  permanentem  et  possunt  etiam  ad  tempus 
futurum  referri,  ut  e.  g.  Gn  15,  14.  Praeterea  frequenter  prophetae  de- 
scribunt  res,  quas  futuras  vident,  ut  praesentes  (cf  Is  9,  6;  40,  i  sqq;  60,  4). 
Ergo  etsi  Malachias  de  re  ut  praesenti  loqueretur,  non  ideo  excluderetur  prae- 
dictio  de  re  futura.  Magnam  autem  gloriam  Domini  inter  gentes  non  posse 
expUcari  provocando  ad  paucos  et  occuUos  adoratores,  quos  tunc  fortasse 
Deus  ubique  habuit,  videtur  per  se  manifestum.  Propheta  clare  opponit 
sacrificium  universale  ubique  celebrandum  sacrificio  ordinis  levitici. 


Pars  Iir.     De  sacrificio  missae.    Prop.  XIX.  I  -^  I 

163.  Obi.  II.  Nisi  Christus  in  Novo  Testamento  dictus  esset  sacerdos 
secundum  ordinem  Melchisedech,  et  nisi  christiani  vidissent  quandam  simili- 
tudinem  inter  Christum  instituentem  eucharistiam  et  Melchisedech  proferentem 
panem  et  vinum,  nemo  textum  Gn  14,  18  expHcasset  de  oblatione  sacrificii. 
Ergo  haec  interpretatio  non  eruitur  ex  textu,  sed  infertur  in  textum. 

Resp.  Trans.  antec.  Saepe  prophetia  verbaHs  vel  realis  optime  ex- 
plicatur  impletione.  Itaque  cum  Spiritus  Sanctus,  qui  inspiravit  narrationem 
Genesis,  etiam  revelaverit  Melchisedech  secundum  ordinem  sacerdotii  esse 
typum  Christi,  recte  egerunt  doctores  christiani,  comparantes  actionem  sacer- 
dotalem  Christi  cum  correspondente  actione  Melchisedech  et  inde  deducentes 
ipsam  quoque  actionem  Melchisedech  fuisse  actionem  sacrificalem.  Ceterum, 
ut  diximus,  in  narratione  ipsa  hoc  satis  indicatur  illo  inciso :  «Erat  enim 
sacerdos. » 

Dices :  Cur  S.  Paulus,  qui  tam  dihgenter  comparat  Christum  et  Mel- 
chisedech  (Hebr  7,   i  sqq),   nuUam  mentionem  facit  iUius  sacrificii? 

Resp.  Quia  ad  propositum  eius  non  conferebat.  Volebat  enim  ostendere 
Melchisedecli  ut  typum  Christi  esse  maiorem  sacerdotibus  leviticis.  Hanc 
praeceUentiam  poterat  ostendere  eo,  quod  Melchisedech  benedixit  Abram  et 
ab  eo  decimas  accepit,  non  vero  eo,  quod  panem  et  vinum  obtuHt. 

164.  Ohi.  III.  In  Vulgata  institutio  eucharistiae  narratur  in  forma  futuri: 
«Hic  est  sanguis  meus,  qui  effundetur»  (Mt  26,  28),  quam  versionem  ecclesia 
recepit  in  canonem  missae.  Atqui  hac  loquendi  forma  significatur  sacrificium 
crucis,  non  sacrificium  eucharistiae.  Ergo  probari  nequit  hoc  textu  Christum 
in  ultima  cena  obtuHsse  sacrificium. 

Resp.  Dist.  antec. :  Sic  nunc  legitur  in  Vulgata,  conc.  antec. ;  sic  semper 
legebatur  in  Vulgata,  neg.  antec. ;  nam  codex  fuldensis,  omnium  vetustissimus, 
et  ahi  codices  exhibent  «efi"unditur».  Et  adhuc  in  Vulgata  habetur:  «Hoc 
est  corpus  meum,  quod  pro  vobis  datur»  (Lc  22,  19).  Ceterum  non  ex 
versione  sed  ex  textu  originah  res  est  diiudicanda.  Neque  tamen  versio 
«efiimdetur»  est  falsa.  Nam  sacrificium  a  Christo  in  cena  oblatum  refertur  ad 
sacrificium  crucis  ut  anticipata  repraesentatio  eius.  Si  dicitur:  sanguis  ef- 
funditur,  directe  significatur  sacrificium  praesens  et  indirecte  sacrificium  futu- 
rum,  cuius  iUud  est  imago.  Si  dicitur :  sanguis  effundetur,  directe  significatur 
sacrificium  futurum  et  indirecte  sacrificium  praesens.  Ergo  idem  aho  modo 
significatur.     Sic  patet  responsum  ad  min.  et  conseq. 

165.  Ohi.  IV.  S.  Paulus  docet  in  nova  lege  esse  unum  sacrificium  crucis 
et  unum  aeternum  sacerdotem  Christum  (Hebr  7,  23  sq;  10,  14).  Atqui  his 
excluduntur  aHa  sacrificia  et  aHi  sacerdotes.    Ergo  missa  non  est  sacrificium. 

Resp.  Dist.  mai.:  S.  Paulus  docet  esse  unum  sacrificium,  quo  unus 
sacerdos  Christus  pro  peccatis  omnium  hominum  satisfecit  et  omnes  gratias 
meruit,  co7ic.  mai.;  docet  instituta  non  esse  in  novo  testamento  signa  quaedam 
sensibiHa,  quibus  satisfactiones  et  merita  Christi  hominibus  appHcentur,  et 
ministros  Christi,  qui  iUa  signa  sensibiHa  administrent,  neg.  mai.  Dist  mi?i.: 
Excluduntur  aHa  sacrificia,  quibus  nova  satisfactio  pro  peccatis  Deo  prae- 
statur,  et  excluduntur  ministri  independentes  a  Christo,  co7ic.  min. ;  excluditur 
sacrificium,    quod    est   signum   sensibile  ad  satisfactionem  et  merita  in  cruce 

Q  * 


132 


Tract.   IV.     De  eucharistia. 


parta  hominibus  applicanda ;  et  excluduntur  sacerdotes  ministri  Christi,  qui 
Christi  nomine  legatione  funguntur,  neg.  min.     Et  neg.  conseq. 

S.  Paulus  opponit  unum  sacrificium  crucis  multis  sacrificiis  veteris  legis 
inter  se  independentibus,  quibus  non  poterant  iustificari  homines ;  et  opponit 
unum  Christum  multis  sacerdotibus  veteris  legis,  quorum  alter  non  erat 
minister  alterius.  Neque  vero  negat  sed  docet  in  ecclesia  quoque  esse 
«dispensatores  mysteriorum  Dei»  (i  Cor  4,  i)  et  X£iToop7o6?  (Rom  15,  16; 
cf.  Phil.  2,  17),  per  quos  Christus  ipse  pergit  fungi  munere  sacerdotali. 

Prop.  XX.  Veritas  sacrificii  missae  constat  ex  doctrina  tra- 
ditionis. 

166.  Sta.t.  qUcLest.  A  SS.  Patribus  missam  vocari  .sacrificium  est 
tam  evidens,  ut  ne  protestantes  quidem  hoc  negent.  Sed  iam  Luthe7'us 
in  hbro  De  capt.  babyl.  et  alii  post  eum  dixerunt  a  Patribus  missam 
vocari  sacrificium  propter  orationes,  quae  in  ea  fiant,  cum  etiam  in 
S.Scriptura  orationes  vocentur  sacrificium  (Ps  140,  2).  Cheinnitius  et 
aUi  dixerunt  eucharistiam  vocari  sacrificium,  quod  in  actione  cenae 
homines  se  ipsos  Deo  voveant  (cf.  Bellarm.,  De  euchar.  1.  5,  c.  15). 
E  catholicis  nostrae  aetatis  Fr.  Wieland  in  libello  «Mensa  und  Con- 
fessio»  (Muenchen  1906)  contendit  a  primis  Patribus  solas  preces  Htur- 
gicas  dictas  esse  sacrificium,  usum  autem  vocandi  ipsam  eucharistiam 
sacrificium  ab  Irenaeo  introductum  et  postea  universaliter  receptum 
esse,  nihilominus  veram  rationem  sacrificii  etiam  nunc  potius  in  precibus 
liturgicis  quam  in  oblatione  corporis  et  sanguinis  Christi  reponendam 
esse.  Libellum  (qui  positus  est  in  «Indice»)  refutavit  E.  Dorsch  (Der 
Opfercharakter  der  Eucharistie  einst  und  jetzt,  Innsbruck  1909).  Illa 
opinio  raanifeste  pugnat  cum  doctrina  concilii  tridentini  sess.  22,  c.  2 
{^Denz.  n.  940). 

167.  Arg.  I.     Ex  SS.  Patribus. 

In  Doctrina  duodecim  apostolorum  c.  14  sq  haec  praecipiuntur : 
«Die  dominica  convenientes,  frangite  panem  et  eucharistizate,  postquam 
dehcta  vestra  confessi  estis,  ut  sit  mundum  sacrificium  vestrum.  Omnis 
vero,  cui  est  controversia  cum  proximo  suo,  ne  conveniat  vobiscum, 
donec  reconcifiati  sunt,  ne  inquinetur  sacrificium  vestrum.  Hoc  enim 
est  illud  [sacrificium]  a  Domino  dictum :  ,In  omni  loco  et  temporc 
offeratur  mihi  sacrificium  mundum,  quoniam  rex  magnus  sum,  dicit 
Dominus.'  Con.stituite  igitur  vobis  episcopos  et  diaconos  dignos  Do- 
mino.»  Hoc  igitur  loco  vaticinium  Malachiae  dicitur  impleri  sacrificio 
eucharistiae,  ad  quod  celebrandum  constituendi  sint  digni  episcopi  et 
diaconi. 

5.  lustinus  M. :  Similae  oblatio  in  vetere  lege  «figura  erat  panis 
eucharistiae,  quem  Dominus  noster  lesus  Christus  in  recordationem 
passionis,  pro  his  qui  ab  omni  pravitate  purgantur  susceptae,  fieri 
praecepit,  .  .  .     Hinc  de  sacrificiis  quidem,    quae  tunc  a  vobis  [iudaeis] 


Pars  III.     De  sacrificio  missae.    Prop.  XX.  1^5 

offerebantur,  sic  Deus  per  Malachiam  (i,  lO  sqq)  loquitur.  .  .  ,  De  iis 
autem,  quae  in  omni  loco  a  nobis  gentibus  offeruntur  ei,  sacrificiis,  hoc 
est  de  pane  eucharistiae  et  de  calice  similiter  eucharistiae  iam  tunc 
praedicit,  illud  etiam  addens  nomen  suum  a  nobis  glorificari,  a  vobis 
autem  profanari»  (Dial.  c.  Tryph.  n.  41).  Christianos  igitur,  «qui  sacri- 
ficia  offerunt  ea,  quae  lesus  Christus  praecepit,  i.  e.  quae  in  eucharistia 
panis  et  calicis  a  christianis  in  omni  terrarum  loco  offeruntur,  hos  omnes 
in  antecessum  Deus  gratos  sibi  esse  testatur»  (n.  117).  Conficitur  autem 
hoc  sacrificium  ab  eo,  qui  praeest,  ministrantibus  diaconis  (Apol.  I,  n.65). 

vS.  Irenaeus:  lesus  in  ultima  cena  «novi  testamenti  novam  docuit 
oblationem,  quam  ecclesia  ab  apostoHs  accipiens  in  universo  mundo 
offert  Deo . . .  de  quo  in  duodecim  prophetis  Malachias  sic  praesignavit . . . 
manifestissime  significans  per  haec,  quoniam  prior  quidem  populus  ces- 
sabit  offerre  Deo,  omni  autem  loco  sacrificium  oftertur  ei,  et  hoc  purum» 
(Contra  haer.  1.  4,  c.  17,  n.  5).  «Non  genus  oblationum  reprobatum 
est;  oblationes  enim  et  illic,  oblationes  autem  hic,  sacrificia  in  populo, 
sacrificia  in  ecclesia,  sed  species  immutata  est  tantum»  (1.  c.  c.  18,  n.  2); 
et  aHa,   quae  supra  iam  citata  sunt  (n.  114). 

vS.  Cyprianiis  inculcat  sacrificium  eodem  modo  celebrandum  esse, 
quo  Christus  in  ultima  cena  celebraverit.  «Nam  si  in  sacrificio,  quod 
Christus  obtuht,  non  nisi  Christus  sequendus  est,  utique  id  nos  ob- 
audire  et  facere  oportet,  quod  Christus  fecit,  et  quod  faciendum  esse 
mandavit.»  Christus  enim  est  sacerdos  secundum  ordinem  Melchisedech. 
«Qui  ordo  utique  hic  est  de  sacrificio  illo  veniens  et  inde  descendens, 
quod  Melchisedech  sacerdos  Dei  surami  fuit,  quod  panem  et  vinum 
obtuHt,  quod  Abraham  benedixit.  Nam  quis  magis  sacerdos  Dei  summi 
quam  Dominus  noster  lesus  Christus,  qui  sacrificium  Deo  Patri  obtuHt, 
et  obtuHt  hoc  idem,  quod  Melchisedech  obtulerat,  i.  e.  panem  et  vinum, 
suum  sciHcet  corpus  et  sanguinem.»  Sacerdos  autem  «vice  Christi  vere 
fungitur,  qui  id,  quod  Christus  fecit,  imitatur,  et  sacrificium  verum  et 
plenum  tunc  offert  in  ecclesia  Deo  Patri,  si  sic  incipiat  offerre,  secun- 
dum  quod  ipsum  Christum  videat  obtuHsse»  (Ep.  62,  ed.  Hartel,  quae 
tota  est  de  sacrificio  missae). 

SimiHter  5.  Cyrillus  Hieros.  integram  catechesim  (myst.  5)  habuit 
de  sacrificio  missae,  in  qua  inter  aHa  ait:  «Deum  benignum  exoramus, 
ut  faciat  panem  quidem  corpus  Christi,  vinum  vero  sanguinem  Christi. 
Postquam  vero  perfectum  est  spirituale  sacrificium,  incruentus  cultus, 
super  iHam  propitiationis  hostiam  obsecramus  Deum  pro  communi 
ecclesiarum  pace . .  .  Christum  mactatum  pro  peccatis  nostris  offerimus, 
clementem  Deum  .  .  .  demereri  et  propitiare  satagentes.» 

vS.  loannes  Chrysost.  in  iUa  verba:  «Christus  semel  oblatus  est» 
(Hebr  9,  28)  haec  dicit:  «Quid  igitur,  an  non  nos  cotidie  offerimus? 
Offerimus  quidem,  sed  .  .  .  eundem  semper  offerimus,  non  nunc  unam 
ovem,  cras  aHam,  sed  semper  eandem,  adeoque  unum  est  sacrificium, 
non  multa.    Etenim  hac  ratione  quando  muhis  in  locis  offertur  Christus, 


134 


Tract.  IV.     De  eucharistia. 


numquid  multi  sunt  Christi?  Nullatenus,  sed  unus  ubique  est  Christus. . . . 
Sicut  ergo  multis  in  locis  oblatus,  unum  est  corpus  et  non  muha  cor- 
pora,  ita  et  unum  sacrificium.  Pontifex  noster  ille  est,  qui  tunc  ob- 
tuHt  hostiam  nos  emundantem;  illam  nunc  quoque  offerimus,  quae 
tunc  fuit  oblata  et  consumi  non  potest»   (In  Hebr.  hom.  17,  n.  3). 

6^.  Augustinus:  «Mensam  sacerdos  ipse  mediator  novi  testamenti 
exhibet  secundum  ordinem  Melchisedech  de  corpore  et  sanguine  suo; 
id  enim  sacrificium  successit  omnibus  illis  sacrificiis  veteris  testamenti . . . 
quia  pro  illis  omnibus  sacrificiis  corpus  eius  offertur»  (De  civ.  Dei 
1.  17,  c.  20). 

Haec  sufficiant,    etsi  plurima  aHa  testimonia  Patrum  praesto  sunt. 

168.  Arg.  2.     Ex  Hturgiis. 

In  omnibus  Hturgiis  orientaHbus  et  occidentaHbus  effertur  ratio 
sacrificii.  De  liturgia  rommta  nihil  dicendum  est,  quia  res  est  mani- 
festa  et  nota.  Liturgia  5.  lacobi:  «Offerimus  tibi  hoc  sacrificium  ter- 
ribile  et  incruentum,  ut  non  secundum  peccata  nostra  agas  nobiscum, 
Domine .  .  .»  {Renaudot,  Liturg.  orient.,  ed.  Francofurti  1847,  H  3^  sq). 
Liturgia  S.  Basilii:  «Rex  regnantium  et  Dominus  dominantium  pro- 
greditur,  ut  mactetur^)  {Goar,  Euchol.  graec.  170).  Liturgia  arme- 
norum:  «Dedisti  nobis  unigenitum  FiHum  tuum  ...  victimam  et  regem 
unctum,  agnum  et  panem  vitae,  (offerentem)  sacerdotem  et  oblatio- 
nem»  {Daniel,  Cod.  Hturg.  IV  463).  Liturgia  mozarabica:  «FamuH 
tui  indigni  et  exigui  sacerdotes  tremendae  maiestati  tuae  spirituales 
victimas  immolantes,  offerimus  tibi,  Deus,  hostiam  immaculatam,  quam 
maternus  uterus  impoUuta  virginitate  produxit.  .  .  .  Hostiaque  immo- 
lata  vivit,  et  vivens  iugiter  immolatur;  hostia,  quae  sola  Deo  placere 
praevalet,  quia  Dominus  est»  {M  PL  85,  187).  Liturgia  gothico- 
gallicana:  lesus  Christus  «formam  sacrificii  perennis  instituens  hostiam 
se  tibi  primum  obtuHt,  et  primus  docuit  offerri»  (iI/PL72,  314).  SimiHa 
dicuntur  in  omnibus  Hturgiis.  Ergo  Orienti  et  Occidenti  semper  per- 
suasum  erat  missam  esse  sacrificium  proprie  dictum. 

169.  Arg.  3.     Ex  definitionibus  ecclesiae. 

Concilium  lateranense  IV:  In  missa  «idem  ipse  sacerdos  est  sacri- 
ficium,  lesus  Christus»  {Denz.  n.  430;  cf.  424).  Conciliimt  tridentinum 
sess.  22,  can.  i :  «S.  q.  d.  in  missa  non  offerri  Deo  verum  et  proprium 
sacrificium,  aut  quod  offerri  non  sit  aHud  quam  ad  manducandum  dari, 
A.  S.»  Can.  2:  <S.  q.  d.  iHis  verbis:  ,Hoc  facite  in  meam  commemo- 
rationem',  Christum  non  instituisse  apostolos  sacerdotes,  aut  non  ordi- 
nasse,  ut  ipsi  aHique  sacerdotes  offerrent  corpus  et  sanguinem  suum, 
A.  S.»  Cap.  2:  «In  divino  hoc  sacrificio,  quod  in  missa  peragitur,  idem  iUe 
Christus  continetur  et  incruente  immolatur,  qui  in  ara  crucis  semel  se 
ipsum  cruente  obtuHt.  .  .  .  Una  enim  eademque  est  hostia,  idem  nunc 
offerens  sacerdotum  ministerio,  qui  se  ipsum  tunc  in  cruce  obtuHt,  sola 


Pars  III.     De  sacrificio  missae.     Prop.  XX.  I  -5  e 

offerendi  ratione  diversa»  {Dens.  n.  940  948  sq).  In  Professione  fidei 
tridentina:  «Profiteor  in  missa  offerri  Deo  verum,  proprium  et  pro- 
pitiatorium  sacrificium  pro  vivis  et  defunctis»  {Denz.  n.  997).  Pius  V 
damnavit  hanc  propositionem  (45)  MicJiaelis  Baii:  «Sacrificium  missae 
non  alia  ratione  est  sacrificium  quam  generali  illa,  qua  omne  opus, 
quod  fit,  ut  sancta  societate  Deo  homo  inhaereat»   [Denz.  n.  1045). 

170.  Ohi.  I.  S.  lustinus  ait:  «Preces  et  gratiarum  actiones,  quae  a  dignis 
peraguntur,  sola  esse  perfecta  et  Deo  accepta  sacrificia  et  ipse  pronuntio» 
(Dial.  cum  Tryph.  n.  117).  Ergo  secundum  eum  sacrificium  unice  consistit  in 
orationibus  Deo  oblatis. 

jResp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam.  S.  lustinus  ibi  solum 
inculcat  non  oblationem  animahum  per  se  placere  Deo  sed  internam  mentis 
devotionem.  Non  ideo  negat,  sed  diserte  docet  eucharistiam  offerri  in  sacri- 
ficium,  ut  supra  (n.  167)  audivimus.  Sic  etiam  hic  dicit  christianorum  preces 
fieri  in  recordatione  panis  et  vini,  qua  memoriam  passionis  Christi  renovent. 
Ergo  preces  et  eucharistia  simul  constituunt  sacrificium. 

171'  Ohi.  II.  SS.  Patres  dicunt  in  eucharistia  Christum  immolari  fidehbus, 
fideles  vero  in  celebratione  eucharistiae  se  ipsos  offerre  Deo  in  sacrificium 
(e.  g.  S.  August.,  De  civ.  Dei  1.  10,  c.  20  et  in  Ps.  79),  et  simiha,  quibus  in- 
dicatur  sacrificium  improprie  dictum.  Ergo  non  agnoverunt  missam  esse 
sacrificium  proprie  dictum. 

Resp.  Dist.  aniec:  SS.  Patres  praeter  rationem  primariam,  qua  sacri- 
ficium  missae  constituitur,  varias  ahas  rationes  indicant,  quae  in  sacrificio 
missae  etiam  inveniuntur,  conc.  antec. ;  negant  in  missa  Christum  sensu  vero 
et  proprio  offerri  Deo  in  sacrificium,  neg.  antec.  Et  neg.  conseq.  Non  soh 
SS.  Patres  sed  omnes  theologi  usque  ad  nostra  tempora  docent  in  missa 
praeter  rationem  primariam,  qua  Christus  offertur  Deo  ad  agnoscendam 
supremam  eius  maiestatem,  etiam  ahos  respectus  secundarios  considerari 
posse,  ut  quod  immolatio  Christi  est  utilissima  fidehbus,  quod  ecclesia, 
uniens  se  cum  mente  Christi,  se  ipsam  quoque  ahquo  modo  Deo  offert  in 
sacrificium,  et  aha,  quae  optime  conciliantur  cum  doctrina  de  missa  ut  sacri- 
ficio  proprie   dicto. 

172.  Ohi.  III.  Quidam  Patres  et  theologi,  ut  Petrus  Lombardus  (Sent.  1.  4, 
dist.  12,  n.  7)  dicunt  eatenus  in  eucharistia  Christum  immolari  in  sacrificium, 
quatenus  fiat  memoria  et  repraesentatio  sacrificii  in  cruce  oblati.  Atqui 
memoria  et  repraesentatio  sacrificii  oHm  facti  non  est  sacrificium  proprie 
dictum.  Ergo  secundum  hanc  doctrinam  missa  non  est  sacrificium  proprie 
dictum. 

Resp.  Dist.  mai. :  Ilh  Patres  et  theologi  negant  missam  esse  sacrificium 
proprie  dictum,  neg.  mai. ;  dicunt  sacrificio  missae  Christum  non  quidem 
iterum  occidi  sed  tamen  fieri  memoriam  et  repraesentationem  mortis  ohm 
pro  hominibus  toleratae,  conc.  mai.  De  hac  re  statim  plura  dicemus.  Dist. 
min. :  Quahscumque  memoria  et  repraesentatio  sacrificii  crucis  non  est  sacri- 
ficium  proprie  dictum,  conc.  min. ;  illa  repraesentatio,  qua  Christus  in  missa 
ut  sacerdos  et  hostia  se  Patri  offert,  non  est  sacrificium  proprie  dictum, 
neg.  min.     Et  7ieg.  conseq.     AHa  vide  apud  Bellarm.,  De  euchar.  1.  5,  c.  15. 


1^5  Tract.  IV.     De  eucharistia. 

SchoL     De  relatione  sacrificii  missae  ad  sacrificium  crucis. 

173.  Missa  non  solum  est  sacrificiiim  propvie  dictum,  sed  simul  etiam 
cst  repraesentatio  et  recordatio  sacrificii  crucis.  Christus  instituens 
hoc  sacrificium,  dixit:  «Hoc  facite  in  meam  commemorationem»  (Lc 
22,  19).  Ad  quae  verba  S.  Paulus  ait:  «Quotiescumque  enim  man- 
ducabitis  panem  hunc  et  caUcem  bibetis,  mortem  Domini  annuntiabitis, 
donec  veniat»   (i   Cor   11,   26). 

Sensus  non  is  tantum  est  in  celebratione  eucharistiae  christianos 
debere  sibi  in  memoriam  revocare  mortem  Domini;  sed  sensus  est 
celebrationem  eucharistiae  ex  interna  sua  indole  esse  annuntiationem 
mortis  Domini.  Ita  docet  concilium  tridentinum  sess.  22,  c.  i  :  Christus, 
ut  ecclesiae  suae  «reUnqueret  visibile  sacrificium,  quo  cruentum  illud 
semel  in  cruce  peragendum  repraesentaretur  eiusque  memoria  in  finem 
usque  saecuU  permaneret  .  .  .  corpus  et  sanguinem  suum  sub  speciebus 
panis  et  vini  Deo  Patri  obtuUt»  {Denz.  n.  938).  Haec  doctrina  est 
vetustissima.  Ita  ^S.  Cyprianus  ait:  «Apparet  sanguinem  Christi  non 
ofierri,  si  desit  vinum  caUci,  nec  sacrificium  dominicum  legitima 
sanctificatione  celebrari,  nisi  oblatio  et  sacrificium  nostrum  responderit 
passioni»  (Ep.  62,  n.  9,  ed.  Hartel).  S.  Ambrosius:  «Ante  agnus 
offerebatur  .  .  .  nunc  Christus  offertur,  sed  offertur  quasi  homo,  quasi 
recipiens  passionem»  (De  off.  1.  i,  c.  48).  S.  Gregorius  J/.  .•  «Pense- 
mus ,  quale  sit  pro  nobis  hoc  sacrificium ,  quod  pro  absolutione 
nostra  passionem  unigeniti  Filii  semper  imitatur»  (Dial.  1.  4,  c.  58). 
Idem  docent  theologi.  ^S.  Thomas:  «In  quantum  in  hoc  sacramento 
repraesentatur  passio  Christi  .  .  .  habet  rationem  sacrificii  >  (3,  q.  79, 
a.  7).  «Repraesentatio  dominicae  passionis  agitur  in  ipsa  consecratione 
huius  sacramenti,  in  qua  non  debet  corpus  sine  sanguine  consecrari» 
(3,  q.  80,  a.  12  ad  3).  Sub  lioc  respectu  missa  vocari  solet  sacrificium 
relativum. 

Quia  imitatio  passionis  Christi  in  eo  consistit,  quod  sanguis  eius 
a  corpore  sacramentaUter  separatus  exhibetur,  theologi  omnes  fere 
docent  consecrationem  utriusque  speciei  esse  essentialem  sacrificio 
missae.  E.  g.  Suarez:  «De  essentia  huius  sacrificii  est  expressa  re- 
praesentatio  mortis  et  passionis  Christi;  sed  haec  intrinsece  requirit 
consecrationem  utriusque  speciei»  (De  euchar.  disp.  75,  sect.  6,  n.  7). 
Idem  docent  Vazquez  (disp.  222,  c.  7,  n.  57),  De  Lugo  (De  euchar. 
disp.  19,  sect.  8,  n.  106),  Lessius  (De  div.  perf.  1.  12,  c.  13,  n.  95), 
Gonet  (De  sacrif.  missae  disp.  11,  a.  2,  §  4,  n.  47),  aUi  tam  communiter, 
ut  opposita  opinio  paucorum  dissentientium  tuto  neglegi  possit.  Nam 
si  una  tantum  species  consecratur,  ne  ratione  quidem  sacramentaUs 
significationis  verum  manet,  quod  Christus  dixit  effundi  in  hoc  sacrificio 
sanguinem  suum  in  remissionem  peccatorum.  Tota  haec  mystica  effusio 
in  eo  est,  quod  vi  verborum  corpus  Christi  ponitur  sub  specie  panis, 
et  sanguis  Cliristi  sub  specie  vini. 


Pars  IIL    De  sacrificio  missae.    Prop.  XXI.  j-j^ 

Prop.  XXI.  Essentia  sacrificii  missae  consistit  in  consecra- 
tione,  qua  Christus  mystice  immolatur,  quatenus  corpus  eius  et  sanguis 
vi  verborum  separatim  ponuntur  sub  speciebus  panis  et  vini,  et  ita 
mors  Christi  mystice  renovatur  et  fructus  eius  nobis  applicatur. 

174.  Sta.t,  quaest.  a)  Est  quidem  de  fide  missam  esse  sacrificium ; 
sed  ecclesia  non  definivit,  quae  pars  missae  et  qua  ratione  constituat 
essentiam  huius  sacrificii.  In  quaestionem  non  veniunt  partes  mutabiles, 
ut  evangelia  et  epistulae,  quia  missa  immutabiliter  est  sacrificium.  Ex 
partibus  immutabilibus  eae  tantum  respiciendae  sunt,  quae  aliquo  modo 
versantur  circa  corpus  et  sanguinem  Christi,  quia  obiectum  actionis 
sacrificalis  est  victima.  Distributionem  communionis  non  esse  essen- 
tialem  docet  concilium  tridentinwn  sess.  22,  can.  8  {Denz.  n.  955). 
Fractio  et  mistio  specierum  non  sunt  partes  essentiales,  quia  circa  solas 
species  versantur,  non  circa  ipsam  victimam.  Quare  de  hac  re  theologi 
consentiunt,  ut  Suarez  (De  euchar.  disp.  75,  sect.  3)  et  De  Lugo  (De 
euchar.  disp.  9,  sect.  3).  Consentiunt  etiam  nuUam  verbalem  oblationem 
esse  de  essentia  sacrificii,  quia  Christus  non  refertur  usus  esse  taU  ob- 
latione  in  institutione  eucharistiae,  et  quia  hae  preces  factae  sunt  ab 
ecclesia  et  variae  sunt  in  variis  hturgiis. 

b)  Revera  inter  theologos  aHcuius  auctoritatis  unica  disputatio  est, 
utruin  sola  consecratio  an  consecratio  simul  cum  cominiLnione  sacer- 
dotis  constituat  essentiam  huius  sacrificii,  quatenus  communione  im- 
raolatio  Christi  perficiatur,  qui  consecratione  ad  hoc  producitur,  ut  im- 
moletur.  Ita  Dom.  Soto  (In  4  Sent.,  dist.  13,  q.  2,  a.  i),  Bellarminus 
(De  euchar.   1.  5,  c.  27),  pauci  aUi. 

Nostra  aetate  episcopus  /.  Bellord  novam  theoriam  proposuit,  se- 
cundum  quam  omne  sacrificium  essentiahter  est  convivium  sacrificale. 
Quare  ne  mors  quidem  Cliristi  in  cruce  fuit  verura  sacrificium,  nisi 
quatenus  praemissa  erat  cena  eucharistica,  quia  «ex  tota  serie  eventuum 
passionis  unicus,  qui  prae  se  fert  essentiales  notas  sacrificii,  est  ultima 
cena,  in  qua  sola  lesus  vere  ut  sacerdos  egit».  Sic  etiam  in  quantum  is, 
qui  mortuus  est  in  cruce,  in  missa  se  dat  ut  sacrum  cibum,  quo  homines 
participes  fiunt  fructus  huius  mortis,  mors  ipsa  Christi  fit  pars  veri  sacri- 
ficii.  Ita  in  The  Eccl.  Review  XXXIII,  Philadelphia  1905,  266  sqq,  ubi 
378  sqq  457  sqq   513  sqq  6i2  haec  theoria  a  variis  theologis  refutatur. 

E  contra  F.  S.  Renz  vult  unicum  verum  sacrificium  omnium  tem- 
porum  esse  sacrificium  Cliristi  in  cruce.  «Si  post  mortem  Christi  de 
sacrificio  Christi  sermo  est,  hoc  non  potest  esse  verum  sacrificium,  sed 
sola  repraesentatio  veri  sacrificii,  quae  vocatur  incruentum  sacrificium 
Christi.»  In  consecratione  incohatur  haec  repraesentatio,  in  communione 
perficitur,  quia  in  missa  ecclesia  se  ut  unitam  cum  Christo  ofiert  per 
ipsum  et  cum  ipso  in  sacrificium ;  haec  autem  unio  cum  Christo  fit  in 
coramunione.  Sic  igitur  «Uturgia  eucharistica  est  epulum,  quod  habet 
indolera  sacrificalem».    Consecratio  est  sacrificatio  obiectiva,  qua  agnus 


1^8  Tract.  IV,     De  eucharistia. 

praeparatur  ad  epulum,  communio  autem  est  sacrificatio  subiectiva, 
qua  ecclesia  cum  Cliristo  olim  occiso  coniungitur  et  offertur  (Die  Ge- 
schichte  des  MeBopfer-Begriffs  II  482  sqq).  Tolerari  quidem  potest 
doctrina,  quae  docet  communionem  esse  partem  essentialem  sacrificii 
missae;  sed  tolerari  non  potest  opinio,  secundum  quam  missa  non  est 
verum  et  proprie  dictum  sacrificium,  quia  hoc  est  contra  definitionem 
Concilii  tridentini  (supra  n.  169). 

Proponimus  ut  sententiam  certam,  etsi  non  definitam,  essentiam 
sacrificii  missae  consistere  in  sola  consecratione. 

175.     Arg,  I.     Ex  doctrina  SS.  Patrum. 

vS.  loannes  Chrysost.:  «Figuram  Christi  implens  stat  sacerdos  verba 
illa  proferens.  .  .  .  ,Hoc  est  corpus  meum',  inquit.  Hoc  verbum  .  .  . 
perfectum  sacrificium  implet»  (Hom.  i  de  prod.  ludae  n.  6).  Cur  ilHs 
verbis  impletum  est  sacrificium?  Quia  «immolatus  iacet  Christus»  in 
altari  (Hom.  2  de  prod.  lud.  n.  6).  «Cum  videris  Dominum  immolatum 
et  iacentem,  sacerdotem  assistentem  sacrificio  et  orantem,  nos  omnes 
rubentes  pretioso  illo  sanguine,  numquid  adhuc  tibi  videris  inter  ho- 
mines  et  in  terra  commorari?»  (De  sacerd.  1.  3,  c.  4).  vS.  Gregorius 
Nyss.:  Christus  iam  ante  passionem  «se  ipsum  pro  nobis  hostiam  offert 
et  victimam  immolat,  sacerdos  simul  exsistens  et  agnus  Dei  ille,  qui 
mundi  peccatum  tolUt.  Quando  id  praestitit?  Cum  corpus  suum  dis- 
cipuHs  congregatis  edendum  et  sanguinem  bibendum  praebuit,  tunc 
aperte  declaravit  agni  sacrificium  iam  esse  perfectum.  . .  .  lam  corpus 
suum  ineffabiliter  et  invisibiliter  immolatum  erat  secundum  voluntatem 
eius,  qui  potentia  sua  hoc  mysterium  peragebat»  (Orat.  i  in  resurr. ; 
M  VG  46,  611).  vS.  Gregorius  Naz.  sacerdotem  alloquitur:  «O  Dei 
cultor,  ne  cuncteris  orare  et  legatione  fungi  pro  nobis,  quando  verbo 
Verbum  attraxeris,  quando  incruenta  sectione  secaveris  corpus  et  san- 
guinem  dominicum,  vocem  adhibens  pro  gladio»  (Ep.  171;  J/PG37, 
282).  vS.  Cyrillus  Hieros.,  postquam  exposuit  ritum  consecrationis,  ita 
pcrgit:  «Ubi  vero  perfectum  est  spirituale  sacrificium,  incruentus  cultus, 
super  illam  propitiationis  hostiam  obsecramus  Deum  .  .  .  et  hoc  sacri- 
ficium  offerimus»  (Catech.  myst.  5,  n.  8).  vS.  Cyprianus :  «Apparet  san- 
guinem  Christi  non  offerri,  si  desit  vinum  calici,  nec  sacrificium  do- 
minicum  legitima  sanctificatione  celebrari,  nisi  oblatio  et  sacrificium 
nostrum  responderit  passioni»  (Ep.  63,  n.  9;  ed.  Hartel).  Itaque  hi 
Patres  et  alii  (quos  citant  Suarez  disp.  75,  sect.  5  et  Vazquez  disp.  222, 
c.  5),  etsi  non  de  industria  inquirunt  in  quaestionem  de  essentia  sacri- 
ficii  missae,  tamen  clare  proponunt  sententiam,  sacrificium  missae  con- 
sistere  in  consecratione,  quatenus  ea  Christus  mystice  immoletur. 

Idem  docent  theologi,  quos  antea  citavimus  (supra  n.  173),  et  aHi 
plurimi,  ut  Cienfuegos  dicat:  «Haec  sententia  non  unum  aut  duos  sed 
exercitum  recenset  theologorum»  (Vita  abscondita  disp.  5,  sect.  i, 
§  2,  n.  10). 


Pars  IIL    De  sacrificio  missae.    Prop,  XXI.  I^^Q 

176.  Arg.  2.     Ex  ipsa  institutione  sacrificii  missae. 

Secundum  concilium  tridentiniim  sess.  22,  c.  i  Christus  ideo  sacri- 
ficium  missae  sub  speciebus  panis  et  vini  instituit,  ut  sic  cruentum 
crucis  sacrificium  repraesentaretur  {Denz.  n.  938),  seu,  quemadmodum 
^it  Leo  XIII  m  encyclica  «Mirae  caritatis»  die  28  Maii  1902,  ut  missa 
esset  «mortis  ipsius  .  .  .  vera  et  mirabilis,  quamquam  incruenta  et  my- 
stica  renovatio».  Atqui  hac  doctrina  indicatur  rationem  formalem  sacri- 
ficii  inveniri  in  consecratione  panis  et  vini,  quatenus  ea  mors  Cliristi 
sacramentaliter  repraesentatur  et  renovatur.  Ergo  thesis  nostra  auc- 
toritate  bene  fulcitur. 

Ceterum  idem  concedere  debent  omnes  theologi,  qui  ex  verbis 
Christi  in  eucharistia  sanguinem  suum  effundi  in  remissionem  pecca- 
torum  concludunt  eucharistiae  celebrationem  esse  sacrificium.  Nam  si 
missa  ideo  est  sacrificium,  quia  in  ea  sanguis  Cliristi  effunditur,  sola 
illa  mystica  sanguinis  et  corporis  separatio,  quae  in  consecratione  fit, 
sacrificii  rationem  habet. 

177.  Arg.  3.     Ex  ratione  theologica. 

lilud  dicendum  est  constituere  essentiam  sacrificii  missae,  in  quo 
omnia  elementa  essentialia  sacrificii  inveniuntur.  Atqui  inveniuntur 
haec  elementa  in  consecratione ,  quatenus  haec  est  mystica  mactatio 
Christi  et  renovatio  sacrificii  crucis.  Ergo  haec  est  essentia  sacrificii 
missae.  • 

Prob.  7nin.  Ad  sacrificium  requiritur  sacerdos  legitimus,  hostia, 
destructio  formalis  vel  aequivalens  hostiae,  oblatio  sensibilis.  Atqui 
haec  omnia  habentur  in  consecratione  eucharistiae.  Ergo  consecratio 
eucharistiae  est  sacrificium. 

Nam  sacerdos  et  hostia  simul  in  missa  est  Christus,  ut  docet 
concilium  tridentinum  sess.  22,  c.  2:  «Una  et  eadem  est  hostia,  idem 
nunc  offerens  sacerdotum  ministerio,  qui  se  ipsum  tunc  in  cruce  obtulit, 
sola  offerendi  ratione  diversa»  {Denz.  n.  940).  Adest  hostia  in  statu 
victimae,  quia,  dum  vi  verborum  ponitur  corpus  Christi  sub  specie  panis 
et  sanguis  Christi  sub  specie  vini,  Christus  sacramentaliter  in  statu 
mortis  ponitur,  et  per  hanc  mysticam  mactationem  moraliter  praesens 
fit  mors,  quam  Christus  in  cruce  pertulit,  et  eius  fructus  hominibus 
applicatur.  Oblatio  hostiae  eo  ipso  habetur,  quod  totum  hoc  fit  no- 
mine  Christi  et  vi  institutionis  eius.  Sacrificium  igitur  missae  intime 
cohaeret  cum  sacrificio  crucis,  quia  idem  est  sacerdos  et  eadem  hostia, 
quia  eadem  physica  destructio  hostiae  olim  in  cruce  facta  in  missa 
mystice  repraesentatur  et  renovatur,  quia  tota  efficacia  missae  derivatur 
ab  efficacia  sacrificii  crucis,  cuius  est  quaedam  continuatio  et  appHcatio. 
Numerice  utique  singulae  missae  et  inter  se  et  a  sacrificio  crucis  dif- 
ferunt,  et  specifice  seu  ratione  formae  et  modi  oblationis  missa  est  aliud 
sacrificium  atque  sacrificium  crucis. 


I^O  Tract.  IV.     De  eucharistia. 

17S.  Obi.  I.  Sacra  communio  essentialiter  pertinet  ad  sacrificium  missae, 
ut  patet  ex  institutione  Christi.  Atqui  in  communione  vera  quaedam  de- 
structio  hostiae  habetur.  Ergo  communio  dicenda  est  pars  formalis  sacrificii 
missae. 

Resp.  Dist.  mai.:  Sacra  communio  essentialiter  pertinet  ad  ritum  a 
Christo  institutum,  quatenus  hic  ritus  est  simul  sacramentum  et  sacrificium, 
conc.  mai.;  quatenus  essentia  sacrificii  saltem  partialiter  reponenda  est  in 
communione,  neg.  mai.  Dist.  min. :  In  communione  habetur  destructio,  quam 
Christus  ut  principalis  offerens  efficit  per  sacerdotem,  sicut  per  eum  efficit 
consecrationem,  neg.  nmi. ;  nam  Christus  non  recipit  communionem  neque 
sacerdos  nomine  Christi.  Destructio  specierum  et  praesentiae  sacramentalis 
sequitur  conaturaliter  sumptionem  sacramenti,  non  tamen  ordinatur  ad  colen- 
dum  Deum,  co7ic.  min.     Et  neg.  co7tseq. 

179«  Ohi.  II.  Missa  est  reale  sacrificium.  Atqui  ad  reale  sacrificium  re- 
quiritur  realis  destructio  victimae.     Ergo    sola   mystica  mactatio  non  sufficit. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  min.  Ad  sacrificium  sufficit  illa  destructio, 
quae  ex  institutione  divina  fit  circa  victimam  ita,  ut  ordinetur  tota  actio  ad 
colendum  Deum.  Christus  autem  instituit  sacramentalem  effusionem  sanguinis 
sui  ad  hoc,  ut  sacrificium  crucis  repraesentando  renovetur  ad  Deum  colen- 
dum.     Ergo  haec  destructio  sufficit. 

Non  quaevis  repraesentatio  alicuius  sacrificii  est  sacrificium ;  sed  si  ipsa 
victima,  antea  iam  physice  immolata,  producitur  in  statu  mysticae  mactationis, 
hoc,  supposita  institutione  divina,  omnino  sufficit,  ut  victima  ofiferatur  ad 
Deum  colendum,  Interdum  tribuunt  Vazquezio  hanc  sententiam,  quasi  in 
nuda  repraesentatione  sacrificii  crucis  posuerit  essentiam  sacrificii  missae.  At 
hoc  non  est  verum.  Ipse  postulat  omnino,  ut  adsit  hostia  et  ut  in  hostia 
aliquid  fiat.  «Ex  parte  formae  sacrificium  est  nota  exsistens  in  re,  qua  pro- 
fitemur  Deum  auctorem  vitae  et  mortis»  ;  ex  parte  autem  materiae  «est  mutatio 
rei,  quae  Deo  offertur»  (disp.  220,  c.  3,  n.  25  sq).  Missa  hoc  peculiare  habet, 
quod  refertur  ad  sacrificium  crucis.  «Dico  actionem  consecrationis  eatenus 
solum  sacrificium  seu  actionem  immolandi  esse,  quatenus  per  illam  efficitur, 
ut  ipso  corpore  et  sanguine  Christi  consecrato  et  reahter  ibi  contento  cru- 
entum  illius  sacrificium,  quod  in  cruce  oblatum  est,  repraesentetur»  (disp.  222, 
c.  7,  n.  57).  Non  tamen  est  nuda  repraesentatio,  sed  Christus  in  statu 
victimae  immolatae  repraesentat  mortem  suam  cruentam  in  cruce  toleratam. 
«Restat  igitur,  ut  ratio  sacrificii  Christi  incruenti  formaHter  consistat  in 
mystica  illa  separatione  sanguinis  a  corpore  facta  vi  verborum»  (disp.  223, 
c.  4,  n,  40).  Si  Vazquez  nimis  insistere  videtur  in  repraesentatione,  Billot  et 
quidam  eius  discipuli,  qui  reponunt  essentiam  missae  in  mystica  mactatione, 
non  satis  attendere  videntur  ad  essentialem  nexum  sacrificii  missae  cum 
sacrificio  crucis. 

180.  Ohi.  III.  Consecratione  corpus  et  sanguis  Christi  producuntur  sacra- 
mentaliter.  Atqui  sacrificium  non  est  productio  victimae,  sed  positio  victimae 
in  statu  immolationis  ad  colendum  Deum.  Ergo  consecratione  non  con- 
stituitur  essentia  sacrificii. 

Resp.  Dist.  mai. :  Consecratione  corpus  et  sanguis  simpHciter  pro- 
ducuntur   sine   statu   immolationis  mysticae,    neg.  mai. ;    producuntur  in  statu 


Pars  III.    De  sacrificio  missae.    Prop.  XXI.  I/i  I 

immolationis  mysticae,  conc.  mai.  Dist.  min.:  Sacrificium  iit  tale  non  est 
productio  hostiae,  cofic.  min.  Non  potest  una  eademque  actione  victima 
produci  et  immolari,  neg.  min.  Et  7ieg.  co7iseq.  Consecratio,  ut  est  trans- 
substantiatio^  fit  per  omnipotentiam  divinam,  et  sic  non  est  sacrificium;  sed 
per  transsubstantiationem  Christus  producitur  in  statu  victimae  mystice  im- 
molatae,  et  ipse  ut  sacerdos  hanc  suam  immolationem  ordinat  ad  cultum 
Dei ;  et  sic  consecratio  est  sacrificium. 

In  sacrificio  missae  potius  produci  hostiam  quam  destrui  maxime  effert 
Suarez;  monens  «hoc  esse  singulare  et  excellens  in  hoc  sacrificio,  quod  per 
se  primo  potius  est  propter  efficiendum  quam  propter  destruendum.  .  .  . 
Quod  potissimum  intenditur,  est  effectio  et  repraesentatio,  ut  ita  dicara, 
corporis  et  sanguinis  Christi  super  altare  Dei  in  honorem  eius»  (De  euchar. 
disp.  75,  sect.  5,  n.  6).  Addit  tamen  Christum  produci  in  statu  mysticae 
mactationis.  «Dico  consecrationem  habere  rationem  sacrificii  sub  ratione 
mysticae  mactationis  ac  separationis  corporis  et  sanguinis  ex  vi  verborum, 
totumque  hoc  ad  essentiam  sacrificii  pertinere»  (sect.  6,  n.  6).  Ergo  non  in 
sola  productione  ponit  Suarez  rationem  sacrificii,  sed  in  productione  cum 
mystica  mactatione.  MeHus  autem  dicitur  productio  non  formaUter  pertinere 
ad  rationem  sacrificii  sed  praesupponi,  et  totam  rationem  sacrificii  consistere 
in  mystica  mactatione. 

Neque  vero  cum  Lessio  eo  sensu  haec  mystica  mactatio  dicenda  est 
essentia  sacrificii,  quasi  per  consecrationem  vi  verborum  reahter  sanguis 
Christi  ab  eius  corpore  separaretur,  nisi  haec  separatio  ob  statum  gloriosum 
Christi  impediretur  (De  perfect.  div.  1.  12,  c.  13,  n.  97).  Nam  reahs  separatio 
neque  requiritur  neque  sufficit,  si  solum  sine  effectu  attentatur;  sed  quia 
mystica  mactatio  est  reale  signum,  quo  hostia  ponitur  ut  mactata  in  honorem 
Dei,  sufficit  ad  reale  sacrificium. 

181.  Ohi.  IV.  In  eucharistia  Christus  vero  quodam,  etsi  morah  modo 
destruitur,  quatenus  ponitur  in  statu  cibi  et  potus.  Atqui  hac  exinanitione 
Christi  optime  exphcatur  ratio  sacrificii  missae.  Ergo  haec  potius  exphcatio 
est  admittenda. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  min.  et  conseq.  Nam  eo,  quod  Christus  ponitur 
in  statu  cibi  et  potus,  non  effunditur  eius  sanguis,  ex  qua  effusione  omnes 
probant  missam  esse  verum  sacrificium,  non  solum  esse  relativum  sacrificium. 
Omisso  enim  hoc  argumento  nihil  ex  Scriptura  proferre  possunt,  quo  de- 
monstretur  missam  esse  verum  sacrificium.  Neque  ullum  vestigium  ilhus 
exphcationis  essentiae  sacrificii  missae  in  traditione  invenitur.  Certe  nihil 
probant  dicta  Patrum,  quibus  enuntiatur  Christum  in  sacrificio  missae  prius 
immolari,  ut  sic  simul  in  cibum  praeparetur,  cum  eo  ipso  potius  supponatur 
ratione  prius  esse  immolationem,  quam  Christus  ordinetur  ad  sumptionem 
(cf.  supra  n.  175). 

Illam  theoriam  de  immolatione  Christi  per  statum  cibi  et  potus  primus 
proposuit  de  Liigo  (De  euchar.  disp.  19,  sect.  5,  n.  67),  quem  secuti  sunt 
theologi  non  adeo  multi,  ut  Viva  et  Wirceburgenses.  Sed  paulatim  fere  de- 
reUcta  erat,  quando  Franzeli?t  (De  euchar.  thes.  16)  eam  dissertatione  pia  et 
ingeniosa  resuscitavit  et  bonos  theologos  ad  eam  sequendam  permovit,  inter 
quos  e.  g.  Sasse  (De  sacrarc.  I,  thes.  32).  Quidam  tamen  ex  eius  assecHs  eam 
postea  rehquerunt,  ut  Gihr  (Die  heil.  Sakramente  I-  640). 


142 


Tract.   IV.     De  eucharislia. 


182.  Obi.  V.  Christus  homo  in  eucharistia  eandem  voluntatem  se  ipsum  totum 
Deo  tradendi  habet,  quam  in  cruce  habuit.  Atqui  haec  voluntas  sensibiUter 
manifestata  per  praesentiam  Christi  sub  speciebus  eucharisticis  plane  sufficit 
ad  constituendum  sacrificium.  Ergo  in  nulla  alia  re  reponenda  est  ratio 
formaHs  sacrificii  missae. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  min.  In  hac  obiectione  confunditur  sacrificium 
morale  cum  sacrificio  Hturgico.  Sacrificium  Hturgicum  est  actus  externus 
reHgionis,  pertinens  ad  cultum  pubHcum,  qui  signis  sensibiHbus  perficitur. 
Hic  actus  externus  praesupponit  in  sacrificante  voluntatem  Deum  colendi, 
quia  totus  valor  moraHs  actus  externi  derivatur  ex  actu  interno.  Sic  etiam 
in  sacrificio  missae  ritus  externus  consecrationis  valorem  suum  moralem  habet 
ex  actibus  Christi  sacerdotis  internis.  Attamen  si  sacrificium  Hturgicum  ex- 
pHcandum  est,  quaeritur  non  de  internis  actibus  Christi,  sed  de  externo  signo 
a  Christo  instituto  ad  Deum  colendum. 

Quare  sub  hoc  respectu  admitti  nequit  theoria,  quam  ante  aHquot 
annos  proposuit  G.  Pell  (Noch  ein  Loesungsversuch  in  der  Messopfer-Frage, 
Passau  1908),  qui  ait:  Propria  essentia  sacrificii  Christi  in  eo  est,  quod 
Christus  omnes  vires  animae  et  corporis  exercet,  tradens  se  ex  caritate 
simpHciter  et  sine  exceptione  Deo  ad  oboedientiam  inviolabilem,  quam  neque 
perpessiones  neque  mors  inflectere  possunt,  et  hanc  suam  mentem  manifestans 
etiam  eo,  quod  sub  speciebus  eucharisticis  praesens  est.  Haec  tamen  prae- 
sentia  sub  speciebus,  qua  mors  Christi  repraesentatur,  est  aHquid  plane  ac- 
cidentale  respectu  sacrificii,  quod  unice  consistit  in  internis  actibus  Christi.  — 
Ita  ihe,  non  attendens  ad  statum  quaestionis,  quae  non  est  de  internis  actibus 
virtutum  in  Christo  sed  de  iUa  externa  actione  Hturgica,  quam  ecclesia  docet 
esse  sacrificium.  Sola  missa  est  sacrificium,  non  Christus  sub  hostia  con- 
secrata  ad  adorandum  expositus  in  ostensorio,  etsi  ibi  est  cum  omnibus  suis 
internis  virtutum  actibus.  «Sacra  eucharistia,  dum  in  pyxide  continetur  vel 
ad  aegrotum  defertur,  sacramenti,  non  sacrificii  rationem  habet»  [Catec/i.  Ro7n. 
Pars  II,  c.  4,  n.  71). 

Schol.     De  efficacia  sacrificii  missae. 

183.  a)  «Omnes  differentias  hostiarum  una  corporis  et  sanguinis  implet 
oblatio»  (S.  Leo  M.,  Serm.  59,  c.  7).  «Haec  illa  [munda  oblatio]  est,  quae 
per  varias  sacrificiorum,  naturae  et  legis  tempore,  simiHtudines  figura- 
batur;  utpote  quae  bona  omnia,  per  illa  significata,  velut  iHorum  consum- 
matio  et  perfectio  complectitur»  [Conc.  trid.  sess.  22,  c.  i;  Denz.  n.  939). 
Est  enim  missa  renovatio  et  appUcatio  sacrificii  crucis,  unde  totam 
suam  efficaciam  habet  (ib.  c.  2;  Denz.  n.  940).  Ergo  ratione  efficaciae 
missa  a  sacrificio  crucis  distinguitur  ut  causa  particularis  appUcans  a 
causa  universaU  meritoria. 

Est  igitur  imprimis  missa  sacrificiiim  latreuticuni  et  eucharisticum 
(supra  n.  158),  quod  soU  Deo  ofierri  potest,  et  hanc  efficaciam  ex 
natura  sua  et  ex  opere  operato  semper  et  infaUibiUter  habet.  Fuit 
quidem  iam  antiquis  temporibus  in  ecclesia  usus  ofierendi  missae  sacri- 
ficium  in  honorem  sanctorum  caeUtum.  Tertullianus :  «Oblationes  pro 
nataUtiis  [martyrum]  annua  die  facimus»  (De  corona  c.  3).    5.  Cyprianus : 


Pars  III.    De  sacrificio  missae.    Prop.  XXI.    Schol.  I^? 

«Sacrificia  pro  iis  [martyribus]  semper,  ut  meministis,  offerimus,  quotiens 
martyrum  passiones  et  dies  anniversaria  commemoratione  celebramus» 
(Ep.  39,  n.  3  ;  ed.  Ha7'tel).  Similiter  alii  Patres.  Hoc  recte  fieri  definivit 
concilmm  tridentimun  (sess.  22,  can.  5  ;  Denz.  n.  952).  Attamen  non 
ipsis  sanctis  offertur  sacrificium  sed  soli  Deo  in  honorem  sanctorum. 
6".  Augustinus:  «Populus  christianus  memorias  martyrum  religiosa 
soUemnitate  concelebrat  et  ad  excitandam  imitationem,  et  ut  meritis 
eorum  consocietur  atque  orationibus  adiuvetur;  ita  tamen,  ut  nulh 
martyrum,  quamvis  in  memoriis  martyrum,  constituamus  altaria.  Quis 
enim  antistitum,  in  locis  sanctorum  corporum  assistens  altari,  aliquando 
dixit:  Offerimus  tibi,  Petre  aut  Paule  aut  Cypriane?  Sed  quod  offertur, 
offertur  Deo,  qui  martyres  coronavit»   (Contra  Faust.  1.  20,  c.  21). 

b)  Missa  est  sacrificium  propitiatorium,  quia  in  eo  sanguis  Christi 
effunditur  in  remissionem  peccatorum.  Conciliu7n  tridentinmn  sess.  22, 
can.  3:  «S.  q.  d.  missae  sacrificium  tantum  esse  laudis  et  gratiarum 
actionis,  aut  nudam  commemorationem  sacrificii  in  cruce  peracti,  non 
autem  propitiatorium,  vel  soli  prodesse  sumenti,  neque  pro  vivis  et 
defunctis  pro  peccatis,  poenis,  satisfactionibus  et  aliis  necessitatibus 
offerri  debere,  A.  S.»   {Denz.  n.  950). 

In  quantum  missa  offertur  a  sacerdote  humano  et  a  fidehbus 
adstantibus,  habet  valorem  ex  opere  operantis,  qui  valor  eo  maior  est, 
quod  missa  simul  offertur  ab  ecclesia ,  diiecta  Christi  sponsa ,  cuius 
preces  semper  sunt  Deo  acceptae.  Principalis  tamen  valor  est  ex 
actione  Christi  sacrificantis.  Non  immediate  quidem  peccator  iusti- 
ficatur  sacrificio  missae,  quia  unica  media  iustificationis  ex  opere 
operato  sunt  baptismus  et  sacramentum  paenitentiae.  Quid  igitur 
missa  confert  ad  condonationem  peccatorum.^  Imprimis  tst  sacrificium 
impetratorium,  quo  homines  et  ahas  gratias  a  Deo  impetrant,  et,  si  in 
peccatis  sunt,  gratiam  conversionis.  Praeterea  sacrificio  placatus,  Deus 
cessat  irasci  et  paratus  est  dare  peccatoribus  auxilia,  quae  implacatus 
negaret.  Haec  igitur  cessatio  indignationis  divinae  ob  merita  Christi 
in  cruce  acquisita  et  in  missa  appHcata  est  effectus  ex  opere  operato, 
qui  suo  tempore  infallibiliter  obtinebitur,  nisi  obstat  obex  ex  parte 
hominis  (cf.  De  Lugo,  De  euchar.  disp.  19,  sect.  9,  n.  141).  Simili 
modo  expHcatur  propitiatio  pro  peccatis  veniahbus.  Poenas  autem  post 
peccatum  deletum  restantes  delet  missa  ex  opere  operato,  quia  ad  hunc 
finem  Deo  offeruntur  satisfactiones  Christi  pro  vivis  et  defunctis. 

c)  Fructiis  spccialissimus  seu  personalis  vocari  solet  ille,  quem 
habet  sacerdos  offerens,  isque  nuUi  alii  appUcari  potest  {Denz.  n.  1108). 
Similem  fructum  habent  ii,  qui  missae  assistunt  eamque  cum  sacerdote 
offerunt.  Fructus  specialis  seu  ministerialis  dicitur  ille,  qui  provenit 
iis,  pro  quibus  sacerdos  sua  intentione  missam  appHcat,  de  qua  re 
agitur  in  theologia  moraH  (cf.  Lehmkuhl,  Theol.  mor.  II  ^i,  n.  241  sqq). 
Fructus  generalis  est  iile,  qui  toti  ecclesiae  provenit,  quia  omnis  missa 
etiam  nomine  ecclesiae  Deo  offcrtur. 


144 


Tract.  IV.     De  eucharistia. 


Valor  missae  in  se  est  infinitus  propter  infinitam  dignitatem 
Christi  offerentis,  et  sic  per  missam  tantus  cultus  Deo  exhibetur,  ut 
maior  exhiberi  nequeat.  Sed  quod  attinet  gratias  propter  sacrificium 
missae  hominibus  concedendas,  hae  non  possunt  esse  infinitae.  Ergo 
valor  applicationis  est  finitiis.  Ouanta  autem  mensura  gratiae  propter 
missam  conferatur,  pendet  tum  ex  voluntate  Christi,  qui  hanc  rem  in 
instituendo  sacrificio  missae  determinavit,  tum  ex  dispositione  eius, 
pro  quo  offertur.  Quia  appHcatio  fit  per  voluntatem  sacerdotis  offe- 
rentis,  plus  fructus  accipit  ille,  pro  quo  solo  sacerdos  celebrat,  quam 
multi,  pro  quibus  simul  celebrat.  Quare  non  Hcet  pro  pluribus  offerre, 
si  ex  titulo  iustitiae  sacerdos  debet  pro  uno  offerre  {DeJiz.  n.  iiio). 
Sed  per  multitudinem  offerentium  vel  assistentium  fructus  missae  sin- 
gulis  non  minuitur,  quia  fructus  personalis  obtinetur  oblatione  vel 
assistentia. 


TRACTATUS  V. 

DE  SACRAMENTO  PAENITENTIAE. 

PRAENOTANDA. 

184.  Tribus  sacramcntis  baptismi,  confirmationis,  eucharistiae  vita 
supernaturalis  datur,  perficitur,  alitur.  Per  se  igitur  nullum  aliud  sacra- 
mentum  ad  singulorum  privatam  utilitatem  requiritur.  Sed  Deus 
praevidit  futurum,  ut  multi  vitam  supernaturalem  commissis  peccatis 
mortalibus  rursus  perderent.  Quibus,  non  obstante  eorum  malitia, 
misericorditer  novum  remedium  contulit,  quo  gratiam  perditam  re- 
cuperare  possent,  «sacramentum  videlicet  paenitentiae,  quo  lapsis  post 
baptismum  beneficium  mortis  Christi  appHcatur»  {Conc.  trid.  sess.  14, 
c.  I ;  Denz.  n.  896). 

Nomen  huic  sacramento  impositum  est  ab  aliqua  parte  eius, 
scilicet  ab  actu  virtutis  paenitentiae,  qui  in  subiecto  suscipiente  requi- 
ritur.  Paenitentia  {^fxexdvoid),  etsi  potest  quamlibet  mutationem  prioris 
voluntatis  seu  propositi  significare,  plerumque  tamen  intellegitur  retrac' 
tatio  et  detestatio  p?'ioris  voluntatis  malae  seu  culpae  praeteritae.  Ita 
in  S.  Scriptura  (e.  g.  Ib  42,  6;  loel  2,  12  sq;  Mt  3,  8;  12,  41; 
Mc  I,  4;  Lc  5,  32;  10,  13  etc).  Ita  apud  scriptores  ecclesiasticos. 
E.  g.  Lactantius  ait:  «Is,  quem  facti  sui  paenitet,  errorem  suum  pri- 
stinum  intellegit,  ideoque  graeci  meHus  et  significantius  nezdvota^j 
dicunt,  quam  nos  latine  possumus  resipiscentiam  dicere.  Resipiscit 
enim  et  mentem  suam  quasi  ab  insania  recipit,  quem  errati  piget; 
castigatque  se  ipsum  dementiae,  et  confirmat  animum  suum  ad  rectius 
vivendum ;  tum  illud  ipsum  maxime  cavet,  ne  rursus  in  eosdem  laqueos 
inducatur»  (Instit.  div.  1.  6,  c.  24). 

Aliud  nomen  huius  sacramenti  est  confessio,  quia  qui  sacramentum 
recipit,  peccata  sua  confiteri  debet.  Apud  veteres  vocatur  etiam  manuum 
impositio,  quae  erat  caerimonia  ad  pubHcam  paenitentiam  pertinens. 

Definiri  potest:  Sacramentum  paenitentiae  est  illud  sacramentum, 
quo  homini  contrito,  confesso,  parato  ad  satisfaciendum,  per  iudicialem 
sacerdotis   sententiam    peccata    post  baptismum   commissa  remittuntur. 

Divisio  tractatus  erit  haec:  Primo  loco  probabimus  ecclesiam 
accepisse  potestatem  sacramentaHter  remittendi  peccata  post  baptismum 
commisvsa.  Dein  inquiremus  in  materiam,  formam,  effectum,  subiectum, 
ministrum  huius  sacramenti. 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  lO 


IJ.6  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

PARS  I. 
DE  EXSISTENTIA  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Cf.  S.  Thomas  3,  q.  84 ;  —  Contra  gent.  1.  4,  c.  70  sq ;  Bellarmimis ,  De  sacramento  paeni- 
tentiae  1.  i ;  Suarez,  De  paenitentia ;  De  Lugo^  De  virtute  et  sacramento  paenitentiae ; 
Petavius,  De  paenitentia ;  /.  Morinus,  Commentarius  historicus  de  disciplina  in  admini- 
stratione  sacramenti  paenitentiae,  Parisiis  165 1;  Palmieri,  De  paenitentia,  Romae  1879; 
/.  B.  Sasse,  De  sacramentis  ecclesiae  II,  Friburgi  Brisg.  1898,  thes.  7  sqq;  Z.  de  San,  De 
paenitentia,  Brugis  1901;  F.  Pignataro,  De  disciplina  paenitentiali,  Romae  1904;  F.  Frank, 
Die  BuCdisziplin  von  den  Apostelzeiten  bis  zum  7.  Jahrhundert,  Mainz  1876;  C.  Chardon, 
Histoire  du  sacrement  de  p6nitence ,  apud  Migne ,  Cursus  theol.  XX ;  J.  Souben ,  Les 
sacrements  II,  Paris   1905;  Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  II  ^,  418  sqq. 

Prop.  XXII.  Paenitentia  est  verum  novi  testamenti  sacra- 
mentum. 

185.  Stat,  quSiest.  Cum  essentia  sacramenti  paenitentiae  in  eo 
consistat,  quod  ecclesia  habet  potestatem  sacramentaliter  remittendi 
peccata  post  baptismum  commissa,  imprimis  probandum  est  ecclesiam 
a  Christo  talem  potestatem  accepisse. 

Inter  veteres  haereticos  dicitur  Novatianus  negasse  ecclesiam 
habere  potestatem  remittendi  peccata  post  baptismum  commissa.  Ita 
testantur  »S.  Athanasius  (Ep-.  4  ad  Serap.  n.  13),  6".  Epiphanius  (Haer.  59, 
n.  i),  6*.  Ambrosius  (De  paenit.  1.  i,  c.  3).  Novatiani  aut  negabant  aut 
restringebant  potestatem  ecclesiae  remittendi  peccata  {Socrates,  H.  E. 
1.  7,  c.  25),  sicut  antea  iam  montanistae  {TertulL,  De  pudic.  c.  2). 
Haeretici  saecuH  XVI  plerique  paenitentiam  sacramentum  a  baptismo 
distinctum  esse  negabant,  eamque  in  sola  baptismi  recordatione  con- 
sistere  dicebant  (e.  g.  Calvinus,  Instit.  1.  4,  c.  19,  §  15).  Nostrae 
aetatis  protestantes  sacramentum  paenitentiae  non  admittunt,  etsi  quidam 
lutherani  «ministris»  suis  potestatem  remittendi  peccata  attribuunt. 
Modernistae  dicunt  sacramentum  paenitentiae  eo  ortum  esse,  quod 
ecclesia  coeperit  infantes  baptizare,  et  dein  indiguerit  ahquo  remedio 
ad  eos  reconciUandos,  si  adulti  peccaverant;  sed  admodum  tarde  hanc 
reconciUationem  habitam  es^e  pro  sacramento,  cum  potius  haberetur 
pro  re  probrosa  {Denz.  n.  2043  2046). 

186.  Arg,  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Christus  prius  Petro,  dein  omnibus  apostoUs  promisit  se  daturum 
esse  potestatem  clavium  in  regno  suo.  Ad  Petrum  ait:  «Tibi  dabo 
claves  regni  caelorum ;  et  quodcumque  ligaveris  super  terram,  erit 
Ugatum  et  in  caeUs;  et  quodcumque  solveris  super  terram,  erit  solutum 
et  in  caeUs»  (Mt  16,  19).  Omnibus  autem  apostoUs  non  quidem  claves 
regni  caelorum,  ut  Petro,  attamen  potestatem  promisit  Ugandi  et  sol- 
vendi,  quae  et  ipsa  solet  vocari  potestas  clavium  (Mt  18,  18).  lUis 
verbis  Christi  significari  universalem  potestatem  iurisdictionis  diximus 
in  tomo  I,  n.  195,  3  et  205.  Ad  hanc  autem  potestatem  praecipue 
etiam  pertinet  potestas  remittendi  aut  retinendi  peccata,   quia  peccatis 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXII.  iA7 

non  remissis  clauditur  regnum  caelorum  in  altera  vita  adipiscendum, 
remissione  autem  peccatorum  aperitur.  Agitur  autem  de  potestate  in 
eos,  qui  sunt  intra  ecclesiam,  quia  est  potestas,  quae  Petro  datur,  ut 
est  fundamentum  ecclesiae,  et  de  potestate,  cui  qui  resistit,  habendus 
est  ut  ethnicus  et  publicanus. 

Hanc  promissionem,  in  quantum  refertur  ad  potestatem  retinendi 
aut  remittendi  peccata,  Christus  implevit  post  resurrectionem  suam, 
quando  apparens  apostolis,  dixit:  «Sicut  misit  me  Pater,  et  ego  mitto 
vos.  Haec  cum  dixisset,  insufflavit  et  dixit  iis:  Accipite  Spiritum 
Sanctum ;  quorum  remiseritis  peccata,  remittuntur  iis,  et  quorum 
retinueritis,  retenta  sunt»  (lo  20,  21  sqq).  Atqui  his  verbis  Christus 
apostolis  et  eorum  successoribus  dedit  potestatem  remittendi  signo 
sensibili  peccata  post  baptismum  commissa.  Ergo  tunc  instituit  sacra- 
mentum  paenitentiae. 

Prob,  min.  per  partes.  a)  IUis  verbis  Christiis  dedit  apostolis 
potestatem  vere  remittendi  aut  retinendi  peccata.  Remittere  peccata  r^  ^  i  ^^  y 
est  hominem  ita  liberare  a  peccato,  ut  eius  conscientia  non  iam  gravetur 
culpa  coram  Deo  (cf.  Mt  6,  12  14;  12,  31  sq;  Mc  11,  26;  Lc  12,  10; 
I  lo  I,  9;  2,  12).  Hanc  potestatem  se  habere  Christus  docuit  et 
curatione  paralytici  probavit  (Mt  9,  2  sqq).  Hic  autem  dicit:  «Sicut 
misit  me  Pater,  et  ego  mitto  vos.  .  .  .  Quorum  remiseritis  peccata, 
remittuntur  iis.»  Ergo  dedit  iis  potestatem  remittendi  peccata,  quam 
ipse  habet;  et  quia  haec  potestas  principaliter  est  in  solo  Deo,  dedit 
iis  Spiritum  Sanctum,  ut  tamquam  ministri  et  instrumenta  eius  possint, 
quod  ex  se  non  possunt. 

b)  Haec  potestas  refertur  ad  peccata  post  baptismum  commissa. 
Nam  Christus  promiserat  apostolis  potestatem  clavium  in  peccata 
membrorum  ecclesiae;  ergo  eam  dedit.  Hoc  etiam  indicatur  verbo 
xpazetv,  «retinere  peccata»,  quia  xpazelv  non  est  aliquid  pure  nega- 
tivum,  sed  idem  est  ac  potestatem,  quam  aUquis  habet  in  aUum, 
sustinere  et  asserere.  Ergo  agitur  de  hominibus,  in  quos  ratione 
peccatorum  ab  iis  commissorum  apostoU  specialem  potestatem  habent. 
Atqui  apostoU  in  solos  baptizatos  potestatem  habent  (cf  i  Cor  5,  12). 
Denique  haec  potestas  confundi  non  potest  cum  potestate  baptizandi, 
quam  Christus  aUa  occasione  et  aUis  verbis  instituit  et  determinato 
ritui  aUigavit  (Mt  28,  19).  Baptizari  homines  semel  tantum  possunt, 
potestas  autem  remittendi  peccata  nuUo  numero  Umitatur,  sed  indefinite 
extenditur. 

Ceterum  hoc  de  fide  est;  nam  conciJium  tridentinum  sess.  14, 
can.  2  definivit:  «Si  quis,  sacramenta  confundens,  ipsum  baptismum 
paenitentiae  sacramentum  esse  dixerit,  quasi  haec  duo  sacramenta 
distincta  non  sint,  atque  ideo  paenitentiam  non  recte  secundam  post 
naufragium  tabulam  appeUari,  A.  S.»   {De?tz.  n.  912). 

c)  Exercitium  huius  potestatis  signo  sensibili  fieri  debet,  quod 
utique    signum    natura    rerum    et   exemplo  Christi    satis    determinatum 

10* 


IaS  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

_  est.  Nam  cum  agatur  de  potestate  in  alios  homines  exercenda,  hoc 
fieri  nequit  actu  pure  interno,  sed  necessario  requiritur  externa  actio, 
qua  peccatori  peccata  aut  remitti  aut  retineri  declaratur.  Sic  apostoli 
viderunt  Christum  agentem  (Mt  9,  2  6.    Lc  5,  20  24;  7,  48  sq). 

d)  Potestas  remittendi  aut  retinendi  peccata  data  est  etiam  suc- 
cessoribus  apostolorum.  Apostolos  habere  successores  in  munere 
regendi  ecclesiam  aUbi  iam  probatum  est  (I,  n.  219  sqq  270  sqq). 
Quamdiu  manet  finis  potestatis,  tamdiu  manet  potestas  a  Christo 
collata.  Atqui  finis  potestatis  remittendi  aut  retinendi  est  perpetuus; 
ergo  ipsa  quoque  potestas  est  perpetua.  Non  magis  aetate  aposto- 
lorum  quam  postea  multi  fideles  indigebant  remissione  peccatorum. 
^^  ,  ^.  Pacianus:  «An  tantum  hoc  solis  apostoiis  Hcet?  Ergo  et  baptizare 
»^  ^  soHs  licet  et  Spiritum  Sanctum  dare  et  soHs  gentium  peccata  purgare, 
quia  totum  hoc  non  aliis  quam  apostolis  imperatum  est.  .  .  .  Si  ergo 
et  lavacri  et  chrismatis  potestas,  maiorum  et  longe  charismatum,  ad 
episcopos  inde  descendit,  et  ligandi  quoque  ius  adfuit  et  solvendi» 
(Ep.  I   ad  Sempr.  n.  6). 

Hanc  expositionem  textus  sanxit  concilium  tridentinu^n  sess.  14, 
c.  I  :  «Dominus  sacramentum  paenitentiae  tum  praecipue  instituit, 
cum  a  mortuis  excitatus  insufflavit  in  discipulos  suos,  dicens:  Accipite 
Spiritum  Sanctum.  . .  .  Quo  tam  insigni  facto  et  verbis  tam  perspicuis 
potestatem  remittendi  et  retinendi  peccata  ad  reconciliandos  fideles 
post  baptismum  lapsos  apostolis  et  eorum  legitimis  successoribus  fuisse 
communicatam  universorum  Patrum  consensus  semper  intellexit.  Et 
novatianos  remittendi  potestatem  olim  pertinaciter  negantes  magna 
ratione  ecclesia  catholica  tamquam  Iiaereticos  explosit  atque  condem- 
navit.  Quare  verissimum  hunc  verborum  Domini  sensum  sancta  haec 
synodus  probans  et  recipiens,  damnat  eorum  commenticias  interpreta- 
tiones,  qui  verba  illa  ad  potestatem  praedicandi  verbum  Dei  et  Christi 
evangelium  annuntiandi  contra  huiusmodi  sacramenti  institutionem  falso 
detorquent»  {Denz.  n.  894).  Can.  3  :  «S.  q.  d.  verba  illa  Domini  sal- 
vatoris:  Accipite  Spiritum  Sanctum  .  .  .  non  esse  intellegenda  de  po- 
testate  remittendi  et  retinendi  peccata  in  sacramento  paenitentiae,  sicut 
ecclesia  catholica  ab  initio  semper  intellexit  ...  A.  S.»  {Denz.  n.  913). 
Damnata  est  haec  propositio  modernistarum:  «Verba  Domini:  ,Acci- 
pite  Spiritum  Sanctum  .  .  .'  minime  referuntur  ad  sacramentum  paeni- 
tentiae,  quidquid  Patribus  tridentinis  asserere  placuit»  {Denz.  n.  2047). 

187.     Arg.  2,     Ex  SS.  Patribus. 

Tertu/tianus,  etiamtum  cathoUcus,  scripsit  opusculum  «De  paeni- 
tentia»,  quo  agit  de  «duabus  humanae  salutis  quasi  plancis»,  i.  e.  de 
baptismo  et  de  paenitentia.  Sex  prioribus  capitibus  ostendit  pec- 
catoribus  nondum  baptizatis,  si  paenitentiam  peccatorum  habeant, 
baptismo  omnia  peccata  remitti.  Sex  uUimis  capitibus  loquitur  de  iis, 
qui    post    baptismum    graviter    peccaverunt.     His    Deus   «coUocavit    in 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXII.  I^g 

vestibulo  paenitentiam  secundam,  quae  pulsantibus  patefaciat.  .  .  . 
Gratus  in  Dominum  exstiteris,  si,  quod  tibi  Dominus  ofifert,  non 
recusaveris;  offendisti,  sed  reconciliari  adhuc  potes»  (c.  7).  Subeunda 
est  exomologesis,  quae  «prosternendi  et  humilificandi  hominis  discipHna 
est  . . .  ingemiscere  .  . .  presbyteris  advolvi  et  caris  Dei  adgeniculari.  . . . 
Plerosque  tamen  hoc  opus  ut  publicationem  sui  aut  suffugere  aut  de 
die  in  diem  differre  praesumo,  pudoris  magis  memores  quam  salutis.  . . . 
An  melius  est  damnatum  latere  quam  palam  absolvi?»  (c.  9  sq).  Cf. 
A.  d'A/es,  La  theologie  de  Tertullien  342  sq.  Postea  TertuUianus,  mon- 
tanista  factus,  restrinxit  potestatem  ecclesiae  dimittendi  peccata:  Delicta 
«dividimus  in  duos  exitus.  Alia  erunt  remissibilia,  alia  irremissibilia» 
(De  pudicitia  c.  2).  Hanc  ut  montanisticam  doctrinam  opponit  doctrinae 
catholicorum. 

Origenes:  «Is,  in  quem  lesus  insufflavit,  quemadmodum  in  apo- 
stolos  .  .  .  is  dimittit,  quae  dimitteret  Deus,  et  insanabilia  peccata 
retinet,  ministrans  .  .  .  soli  dimittendi  potestatem  habenti  Deo.  Sic 
autem  habent  in  evangelio  secundum  loannem,  quae  de  remissione  ab 
apostolis  concedenda  scripta  sunt:  Accipite  Spiritum  Sanctum  ...» 
(De  orat.  n.  28).  Vituperat  quidem  ibi  eos,  qui  putant  se  suis  precibus 
posse  quoscumque  peccatores  Hberare  nulla  ab  iis  postulata  debita 
paenitentia.  At  non  ideo  negat  ab  ecclesia  omnia  peccata  remitti 
posse.  «Christus  erat  archiatros,  qui  posset  curare  omnem  languorem 
et  omnem  infirmitatem ;  discipuU  vero  eius  Petrus  et  Paulus  sed  et 
prophetae  medici  sunt,  et  hi  omnes,  qui  post  apostolos  in  ecclesia 
positi  sunt,  quibusque  curandorum  vulnerum  disciplina  commissa  est, 
quos  voluit  Deus  in  ecclesia  sua  esse  medicos  animarum,  quia  non 
vult  Deus  noster  mortem  peccatoris,  sed  paenitentiam  et  orationem 
eius  exspectat»  (In  Ps.   37,  n.  i). 

.S.  Cyprianus:  «Quodsi  invenimus  a  paenitentia  agenda  neminem 
debere  prohiberi,  et  deprecantibus  atque  exorantibus  Domini  miseri- 
cordiam,  secundum  quod  ille  misericors  et  pius  est,  per  sacerdotes  eius 
pacem  posse  concedi,  admittendus  est  plangentium  gemitus,  et  paeni- 
tentiae  fructus  dolentibus  non  negandus»  (Ep.  55,  n.  29;  ed.  Hartel). 
«Confiteantur  singuli,  quaeso  vos,  fratres  dilectissimi,  delictum  suum, 
dum  adhuc  qui  dehquit,  in  saeculo  est,  dum  admitti  confessio  eius 
potest,  dum  satisfactio  et  remissio  facta  per  sacerdotem  apud  Dominum 
grata  est»   (De  lapsis  c.  29). 

In  Didascalia  apostolorum  (quae  saeculo  III  in  Syria  scripta  est) 
sic  monetur  episcopus:  «Uniuscuiusque  curam  habeto  episcopus,  et 
eorum,  qui  non  peccaverunt,  ut  maneant,  et  eorum,  qui  peccaverunt, 
ut  paenitentiam  agant,  iisque  remissionem  peccatorum  dato.  .  .  .  Tu 
ergo,  episcope,  doce  et  corripe  et  solve  per  remissionem,  et  cognosce 
locum  tuum  quasi  locum  Dei  omnipotentis,  et  quod  accepisti  po- 
testatem  remittendi;  nam  vobis,  episcopi,  dictum  est:  Quodcumque 
Hgaveritis  .  . .»  (1.  2,  c.  18;  ed.  Funk  64).    «Qui  enim  de  ecclesia  peHit 


1^0  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

eum,  qui  convertitur,  interficit  eum  pessime,  et  sanguinem  eius  effundit 
sine  misericordia»  (ib.  c.  21).  «Quemadmodum  igitur  gentilem  bap- 
tizas  ac  postea  recipis,  ita  et  huic  manum  impones  omnibus  pro  eo 
precantibus,  ac  deinde  eum  introduces  et  participem  facies  ecclesiae, 
et  erit  ei  in  loco  baptismi  impositio  manus»   (ib.  c.  41). 

S.  loannes  Chrysostr.  Sacerdotes  «potestatem  acceperunt,  quam 
neque  angelis  neque  archangelis  dedit  Deus.  Neque  enim  illis  dictum 
est:  Quaecumque  ligaveritis.  .  .  .  Ac  quaecumque  inferne  sacerdotes 
faciunt,  eadem  Deus  superne  confirmat,  servorumque  sententiam  ipse 
Dominus  ratam  facit.  Quid  enim  aliud  illis  dedit  quam  omnem  cae- 
lestium  potestatem?  Nam  quorum,  inquit,  remiseritis  peccata.  .  .  . 
Neque  enim  tantum  cum  nos  regenerant,  sed  etiam  post  regenerationem 
admissa  condonare  possunt»   (De  sacerd.  1.  3,  n.  5  sq). 

vS.  Ambrosius :  «Specta  illud,  quomodo  qui  Spiritum  Sanctum 
accepit,  et  solvendi  potestatem  et  Hgandi  accepit,  sicut  scriptum  est : 
Accipite  Spiritum  Sanctum.  .  .  .  Munus  Spiritus  Sancti  officium  est 
sacerdotis,  ius  autem  Spiritus  Sancti  in  solvendis  ligandisque  criminibus 
est»  (De  paenit.  1.  i,  c.  2,  n.  8).  «Quid  interest,  utrum  per  paeni- 
tentiam  an  per  lavacrum  hoc  ius  sibi  datum  sacerdotes  vindicent? 
Unum  in  utroque  mysterium  est»   (ib.  c.  8,  n.  36). 

6".  Pacianus  epistulis  tribus  ad  Sempronianum  datis  novatianos 
refutat.  Inter  alia  ait:  «Quod  post  baptismum  paenitere  non  Hceat, 
quod  mortale  peccatum  ecclesia  donare  non  possit  .  .  .  quis  hoc  vin- 
dicat,  frater?  ...  Novatianus  hoc  praecepit.  .  .  .  At  vel  quando,  frater, 
quibusve  temporibus?  .  .  .  Post  trecentos  prope  annos  dominicae  pas- 
sionis.  . . .  Ergo  a  Christi  usque  ad  Decii  principatum  nuUus  intellegens? 
Post  Decium  omnis  episcopus  impatiens,  omnes  alii  dissoluti,  qui  se 
miscere  perditis  mallent,  qui  perire  cum  miseris,  qui  alieno  vulnere 
vulnerari?»  (Ep.  3,  n.  i).  Obiciunt  solum  Deum  posse  peccata  di- 
mittere.  «Verum  est,  sed  et  quod  per  sacerdotes  suos  facit,  ipsius 
potestas  est.  Nam  quid  est  illud,  quod  apostolis  dicit :  Quae  ligaveritis 
in  terris  .  .  .?  Cur  hoc,  si  Hgare  ac  solvere  hominibus  non  Hcebat?» 
(Ep.  I,  n.  6). 

5.  Augustinus :  «Nec  eos  audiamus,  qui  negant  ecclesiam  Dei 
omnia  posse  peccata  dimittere.  Itaque  miseri,  dum  in  Petro  petram 
non  intellegunt  et  nolunt  credere  datas  ecclesiae  claves  regni  caelorum, 
ipsi  eas  de  manibus  amiserunt»  (De  agone  christ.  n.  31).  Scelus,  «si 
a  catechumeno  factum  est,  baptismate  abluitur;  et  si  a  baptizato,  paeni- 
tentia  et  reconciliatione  sanatur»  (De  adult.  coni.  1.  2,  n.  16). 

Eadem  est  doctrina  ceterorum  Patrum,  eadem  doctrina  theologorum 
(Sent.  4,  dist.  14.     Sum.  3,  q.  84). 

188.     A.rg.  3.     Ex  definitionibus  ecclesiae. 

Prima  definitio  conciliaris  de  hac  re  facta  est  a.  251  in  concilio 
romano  sub  Cornelio  papa.    Nam  Novatianus  (quem  graeci  plerumque 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXII.  151 

Novatum  appellant),  arrogantia  elatus  adversus  lapsos,  «quasi  nulla 
spes  salutis  ipsis  posthac  superesset,  tametsi  omnia  explerent,  quae  ad 
sinceram  conversionem  puramque  confessionem  pertinent,  propriae  cuius- 
dam  sectae  eorum,  qui  tumore  mentis  elati  se  ipsos  catharos  nomina- 
runt,  auctor  exstitit.  Ob  quam  rem  cum  Romae  congregata  esset 
synodus,  in  qua  sexaginta  quidem  episcopi,  presbyteri  vero  ac  diaconi 
multo  plures  convenerunt,  cumque  in  provinciis  antistites,  quid  agendum 
esset,  seorsum  consultassent,  huiusmodi  decretum  a  cunctis  promulgatum 
est:  Novatum  quidem  et  eos,  qui  una  cum  ipso  sese  insolentius  ex- 
tulerant,  et  quicumque  inhumanissimae  et  a  fraterna  caritate  aUenae 
eius  opinioni  consentire  praesumpserant,  alienos  ab  ecclesia  habendos 
esse;  fratres  vero,  qui  in  calamitatem  inciderant,  paenitentiae  remediis 
curandos  esse  et  confovendos»  {Euseb. ,  H.  E.  1.  6,  c  43).  Ab  illo 
tempore  novatiani  semper  haereticis  accensebantur  (cf  Denz.  n.  55 
2>^  94).  Quod  autem  episcopi  statim  tam  unanimiter  in  Novatianum 
insurrexerunt ,  signum  est  veram  doctrinam  et  rectam  praxim  ante 
Novatianum  fuisse  servatam  in  ecclesia. 

Cum  in  admittenda  hac  doctrina  consentirent  orientales  et  occiden- 
tales,  nulla  postea  erat  ratio  quidquam  de  ea  definiendi,  antequam 
waldenses  quosdam  errores  catharorum  renovarent.  Quare  ab  Inno- 
centio  III  et  a  concilio  lateranensi  IV  contra  hos  rursus  statuta  est 
doctrina  catholica  {Denz.  n.  424  430).  Contra  haeresiarchas  saeculi  XVI 
factae  sunt  definitiones  concilii  tridentini,  ex  quo  quaedam  iam  audi- 
vimus  (supra  n.  186  ^</).  Sess.  6,  c.  14:  «Qui  ab  accepta  iustificationis 
gratia  per  peccatum  exciderunt,  rursus  iustificari  poterunt,  cum  ex- 
citante  Deo  per  paenitentiae  sacramentum  merito  Christi  amissam  gra- 
tiam  recuperare  procuraverint.  Hic  enim  iustificationis  modus  est  lapsis 
reparatio,  quam  secundam  post  naufragium  tabulam  sancti  Patres  apte 
nuncuparunt  \S.  Hieronyin.,  Ep.  130,  n.  9;  M  PL  22,  1115]-  Etenim 
pro  iis,  qui  post  baptismum  in  peccata  labuntur,  Christus  lesus  sacra- 
mentum  instituit  paenitentiae,  cum  dixit:  Accipite  Spiritum  Sanctum...» 
{Denz.  n.  807).  Sess.  14,  can.  i  :  «S.  q.  d.  in  catholica  ecclesia  paeni- 
tentiam  non  esse  vere  et  proprie  sacramentum  pro  fidelibus,  quoties 
post  baptismum  in  peccata  labuntur,  ipsi  Deo  reconciliandis  a  Christo 
Domino  nostro  institutum,  A.  S.»  {Denz.  n.  911). 

189.     A.rg,  4.     Confirmatio  ex  ratione. 

Deus  praevidit  plurimis  baptizatis  paenitentiam  propter  peccata 
post  baptismum  commissa  futuram  esse  necessariam.  Atqui  conveniens 
erat  hanc  peccatorum  baptizatorum  paenitentiam  non  fieri  independenter 
ab  ecclesiae  potestate.  Ergo  institutio  sacramenti  paenitentiae  erat 
conveniens.  Prod.  min.  Si  conveniens  est  primam  iustificationem  ho- 
minis  dependere  a  potestate  ecclesiae,  ut  sine  baptismo  aut  eius  voto 
nemo  iustificari  possit,  etiam  conveniens  est  secundam  iustificationem 
dependere    a    potestate    ecclesiae.     Immo    magis    conveniens   est   haec 


1^2  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

altera  dependentia  quam  illa  prior,  quia,  si  homo  tam  ingratus  fuit 
beneficio  baptismi,  ut  peccando  se  rursus  subtraheret  Dei  dominio, 
rectus  ordo  servatur,  si  a  peccato  Uberari  nequeat  nisi  humiliter  se 
subiciendo  potestati  humanae  a  Deo  institutae.  Hoc  etiam  multum 
<:onfert,  ut  christiani  efficacius  a  peccando  deterreantur,  et  si  pecca- 
verint,  in  via  paenitentiae  recte  dirigantur.  Sic  auctoritas  ecclesiae, 
dilectae  Christi  sponsae,  valde  commendatur;  et  simul  peccatoribus 
vere  paenitentibus  magna  consolatio  adhibetur,  quando  audiunt  ab 
hominibus  ad  hoc  auctoritatem  habentibus :  Dimittuntur  tibi  peccata  tua. 

190*  Obi.  I.  Verba  ligandi  et  solvendi  apud  iudaeos  significabant  declarare, 
quid  esset  secundum  legem  praeceptum  vel  licitum,  quid  vero  prohibitum. 
Atqui  declarare,  quid  sit  praeceptum  vel  licitum,  quid  sit  prohibitum,  non 
est  idem  atque  retinere  et  remittere  peccata.  Ergo  Mt  16,  19  et  18,  18 
non  promittitur  potestas  retinendi  et  remittendi  peccata. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Declarare  auctoritative,  quid  secundum 
legem  praecipiatur  vel  permittatur,  quid  vero  prohibeatur,  non  exclusive  idem 
est  atque  retinere  et  remittere  peccata,  conc.  min.;  non  includit  hanc  pote- 
statem,  neg.  min.  Dist.  co7iseq.:  Illis  locis  non  unice  promittitur  potestas 
remittendi  et  retinendi  peccata,  conc.  conseq.;  non  etiam  promittitur  haec 
potestas,  neg.  conseq. 

Apud  iudaeos  unice  agebatur  de  exponenda  lege  scripta.  Christus 
autem  ecclesiae  suae  non  dedit  legem  scriptam  sed  auctoritatem  vivam. 
Itaque  haec  auctoritas  potest  statuere  et  declarare,  quid  praecipiatur,  quid 
permittatur,  quid  prohibeatur;  quae  est  potestas  legislativa,  quam  ex  natura 
rei  sequitur  potestas  iudicialis.  De  hac  iudiciaH  potestate  sermo  est  Mt  18,  18, 
ubi  agitur  de  peccatore,  qui  ad  tribunal  ecclesiae  defertur,  ut  ibi  iudicetur 
iudicio,  quod  Deus  ratum  habet.  Ergo  illis  duobus  textibus  promittitur  amplis- 
sima  potestas  iudicialis,  quae  in  foro  conscientiae  exercetur  per  administra- 
tionem  sacramenti  paenitentiae. 

191*  Ohi.  II.  Mt  18,  17  sermo  est  de  accusatione,  qua  peccator  defertur 
ad  ecclesiam.  Atqui  ecclesia  est  multitudo  fideUum.  Ergo  ibi  non  promit- 
titur  speciaUs  potestas  apostoUs  et  eorum  successoribus  conferenda. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Ecclesia  est  muUitudo  fideUum ,  qui 
omnes  eandem  habent  potestatem,  neg.  min.;  qui  subsunt  praesidibus  a  Christo 
institutis  ad  res  ecclesiasticas  gubernandas,  conc.  min.  Dist.  conseq.:  Non 
promittitur  potestas,  quae  non  sit  in  bonum  totius  ecclesiae,  conc.  conseq. ; 
non  promittitur  potestas,  quae  sit  exercenda  per  rectores  ecclesiae,  7ieg. 
conseq.  In  toto  capite  Christus  aUoquitur  apostolos,  iisque  instructiones  et 
promissiones  facit. 

Sunt  quidem  etiam  nonnuUi  cathoUci,  qui  iUud  «Dic  ecclesiae»  ex- 
pUcant  «Dic  muUitudini»  ;  sed  hi  addunt,  in  quantum  agatur  de  administranda 
iustitia,  non  esse  totius  muUitudinis  sed  praelatorum  ecclesiae  ferre  sententiam 
iudicialem  (5.  Thomas  2,   2  sq  33,  a.  3). 

192.  Ohi.  III.  TertuUianus  dicit  verba  Christi  Mt  16,  18  sq  de  solo  Petro 
valere,  non  de  eius  successoribus  (De  pudic.  c.  21).  Ergo  TertuUianus  non 
potest  invocari  testis  potestatis  ecclesiasticae  retinendi  et  remittendi  peccata. 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXII.  I  5  ^ 

Resp.  Dist.  antec. :  Hoc  dixit  Tertullianus  haereticus  factus  et  pugnans 
cum  iis,  quae  antea  catholicus  scripserat,  conc.  antec;  hoc  dixit,  quamdiu  mansit 
in  unitate  ecclesiae  et  traditionis,  neg.  antec.  JDist.  conseq.:  Ergo  Tertullianus 
fidelis  non  recte  invocatur  testis,  neg.  conseq. ;  TertuUianus  apostata  non  recte 
invocatur  testis,  trans.  conseq.  Ceterum  ne  montanista  quidem  negavit  ec- 
clesiam  habere  potestatem  remittendi  peccata.  Sed  tunc  ecclesiam  voluit 
esse  suam  sectam,  et  hanc  posse  quidem  sed  noUe  remittere  graviora  dehcta. 
Ita  enim  1.  c.  ait:  «Sed  habet,  inquis,  potestatem  ecclesia  delicta  donandi. 
Hoc  ego  magis  et  agnosco  et  dispono,  qui  ipsum  Paracletum  in  novis  pro- 
phetis  habeo  dicentem:  Potest  ecclesia  donare  delictum,  sed  non  faciam,  ne 
et  alia  [ahi]  dehnquant.» 

Nostra  aetate  H.  C.  Lea  in  opere  «A  History  of  auricular  Confession» 
(Philadelphia  1896)  repetit  assertionem  TertuUiani,  verba  Christi  de  soHs 
apostoHs  valere,  idque  aHa  ratione  confirmat,  cum  ea  aetate  omnibus  per- 
suasum  fuerit  nuHos  futuros  esse  successores  apostolorum,  sed  mox  Christum 
rediturum  esse  ad  iudicium  (I,  108).  At  illud  opus  est  tam  mira  coHuvies 
inconditae  eruditionis  et  nugatoriae  argumentationis,  ut  in  eo  immorari  sit 
tempus  perdere  (cf.  P.  M.  Baumgarten,  Die  Werke  von  H.  C.  Lea  und  ver- 
wandte  Buecher,  Muenster  1908). 

193*  Ohi.  IV.  Verba  Christi  lo  20,  23  a  quibusdam  Patribus  referuntur 
ad  baptismum,  immo  interdum  dicuntur  pertinere  ad  omnes  christianos. 
Ergo  ex  his  verbis  fieri  non  potest  efficax  argumentum  pro  sacramento  paeni- 
tentiae. 

Resp.  JDist.  antec:  Interdum  SS.  Patres  iUis  verbis  subiciunt  latiorem 
quandam  significationem  vel  moralem  appHcationem ,  conc.  antec;  iidem 
Patres  negant  iUis  verbis  coHatam  esse  specialem  potestatem  apostoHs  et 
eorum  successoribus,  neg.  antec;  nam  diserte  asserunt  hanc  potestatem. 

Cum  baptismo  remittantur  peccata,  quidam  Patres,  sumentes  iUa  verba 
Christi:  «Quorum  remiseritis  peccata,  remittuntur  Hs»,  secundum  materialem 
tantum  significationem,  dicunt  ea  etiam  in  administratione  baptismi  impleri, 
non  tamen  negant  ea  referri  ad  sacramentum  paenitentiae.  E.  g.  S.  Ambrosius 
citatis  iHis  verbis  Christi  ita  arguit  contra  novatianos:  «Cur  baptizatis,  si  per 
hominem  peccatum  dimitti  non  Hcet?  In  baptismo  utique  remissio  peccatorum 
omnium  est.  Quid  interest,  utrum  per  paenitentiam  an  per  lavacrum  hoc 
ius  sibi  datum  sacerdotes  vindicent?»  (De  paenit.  1.  i,  c.  8,  n.  36).  SimiHter 
S.  Cyrillus  Alex.  iHa  verba  et  de  baptismo  et  de  paenitentia  exponit  (In  lo. 
1.  12,  c.  20;  J/ PG  74,  722).  Eatenus  igitur  ex  hac  extensione  verborum 
nuHa  oritur  difficultas  \  sed  si  verba  non  per  se  sola  sed  secundum  praecepta 
hermeneutica  exponuntur,  non  referuntur  ad  baptismum,  quia  baptismus  non 
est  potestas  remittendi  et  retinendi  peccata  seu  potestas  clavium  (supra 
n.  186;  infra  n.  207).  Quare  omnes  fere  Patres,  ubi  iUum  locum  exponunt, 
nullam  mentionem  baptismi  faciunt  (cf.  Bellarm. ,  De  paenit.  1.  i ,  c.  10). 
Knabenbauer  in  commentario  in  loan.  ^  (p.  583)  ait:  «Non  opus  erit  monere 
verba  neque  de  baptismo  neque  de  praedicatione  accipi  posse.» 

194»  Ohi.  V.  Apostolus  ait:  «Impossibile  est  eos,  qui  semel  iUuminati 
sunt  .  .  .  et  prolapsi  sunt,  rursus  renovari  ad  paenitentiam»  (Hebr  6,  4  sqq). 
Ergo  nuHa  conceditur  paenitentia  post  baptismum. 


1^4  Tract.  V.     De  sacramento  paenitentiae. 

Resp.  Dist.  antec:  Sensus  verborum  est  nullum  peccatum  post  baptis- 
mum  posse  remitti,  neg.  antec. ;  sensus  est  a  peccato  apostasiae  a  fide  vix 
possibilem  esse  reditum  ad  paenitentiam,  conc.  antec.  Et  sic  patet  responsum 
ad  conseq. 

Apostolus  vult  iudaeos  deterrere  ab  apostasia  a  fide.  Ad  hunc  finem 
iis  in  mentem  revocat,  quot  gratias  a  Deo  acceperint,  et  ait,  si  iis  non  ob- 
stantibus  a  fide  deficiant,  eos  similes  esse  agro  sterili:  «terra  enim  saepe 
venientem  super  se  bibens  imbrem  .  .  .  proferens  autem  spinas  ac  tribulos, 
reproba  est  et  maledicto  proxima»  (v.  7  sq).  Similiter  apostatae  paenitentia 
salutifera  est  res  desperata,  quia  difficillima.  Neque  igitur  in  textu  agitur 
omnino  de  potestate  remittendi  peccata,  sed  de  pessimo  statu  hominis  a  fide 
apostatae.  Plurimi  Patres  textum  sic  explicant :  Qui  post  baptismum  graviter 
peccant,  non  possunt  rursus  baptismo  renovari;  ergo  solam  repetitionem 
baptismi  excludunt.  Haec  explicatio  non  pertinet  ad  nostram  quaestionem. 
Item  de  apostasia  sermo  est  Hebr  10,  26  sq  et  i  lo  5,  16. 

195*  Ohi.  VI.  Deus  non  instituit  perniciosa.  Atqui  sacramentum  paeni- 
tentiae  duceret  ad  corrumpendos  mores,  cum  homines  scirent  se  omnium 
scelerum  veniam  impetrare  posse.    Ergo  Deus  tale  sacramentum  non  instituit. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  77ii7i.  et  consequens.  Multo  faciHus  homines 
peccant,  si  iis  persuasum  est  se  sola  interna  contritione  remissionem  pec- 
catorum  impetrare  posse,  vel  sola  firma  fiducia  et  recordatione  baptismi,  ut 
protestantes  docuerunt,  quam  si  sciunt  omnia  crimina  sua  confitenda  esse 
sacerdotibus  et"  luenda  debitis  satisfactionibus  iniunctis.  Si  vero  homines  sibi 
persuaderent  dehcta  a  se  patrata  omnino  non  posse  remitti,  se  in  despera- 
tionem  salutis  conicerent  et  eo  magis  peccare  pergerent. 

SchoL  I,  Num  vetus  ecclesia  docuerit  quaedam  peccata  non 
esse  remittenda. 

196.  Cum  de  fide  sit  ecclesiam  habere  potestatem  peccatoribus  sin- 
cere  paenitentibus  remittendi  omnia  peccata  post  baptismum  commissa, 
potest  tamen  poni  quaestio,  num  vetus  ecclesia  expedire  censuerit  uti 
hac  potestate  circa  omnia  peccata,  etiam  maxime  enormia.  Quaestio 
haec  maxime  respicit  prima  saecula  post  Christum ;  nam  constat  poste- 
rioribus  saecuUs  nuUa  peccata  esse  excepta.  Agitur  ergo  imprimis  de 
discipHna  ecclesiastica,  qua  tamen  necessario  tangitur  doctrina  dog- 
matica.  Morinus  (De  paenit.  1.  10,  c.  i;  cf.  1.  9,  c.  19  sq),  Marthie 
(De  antiq.  eccl.  rit.  1.  i,  c.  6,  a.  2),  Ar?taldus  (De  frequenti  communione 
P.  2,  c.  15),  ahi  docent  in  vetere  ecclesia  idololatris,  adulteris,  homi- 
cidis  simpHciter  negatam  esse  absolutionem.  Ad  quam  praxim  redeun- 
dum  esse  iansenistae  volebant. 

Nostra  aetate  Batiffol  censet  gravissimis  ilHs  peccatis  in  vetere 
ecclesia  negatam  esse  absolutionem  usque  ad  articulum  mortis,  morl- 
bundis  autem  paenitentibus  omnia  peccata  esse  remissa  (Etudes  d'histoire 
et  de  theologie  positive  P,  222).  SimiHter  Funk  (Theolog.  Quartal- 
schrift,  Tuebingen  1906,  562).  Idem  iam  Petavius  docuerat.  Hic  censet 
saeculo  I  et  initio  saecuH  II  nuHi  peccatori,   cuiuscumque  sceleris  reo, 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXII.    Schol.  i.  iCC 

denegatam  fuisse  absolutionem,  dummodo  paeniteret,  saeculo  autem  II 
exeunte  invaluisse  rigidiorem  praxim  quaedam  peccata  non  condonandi 
(De  paenit.  publ.  1.  2,  c.  8,  n.  1 1  sqq).  In  notis  ad  Epiphan.  haer.  59, 
seu  De  paenitentiae  ritu  in  vetere  ecclesia  §  2,  ait:  «Quae  res  eo  usque 
progressum  habuit,  ut  atrocioribus  quibusdam  sceleribus  venia  indul- 
gentiaque  funditus  denegata  fuerit,  numquam  ut  cum  ecclesia  reconci- 
liari  possent.»  Postea  vero  in  notis  ad  Synesium  c.  4  hanc  sententiam 
retractat:  «Nos  re  altius  accuratiusque  considerata  asserimus  nullam 
umquam  totius  ecclesiae  catholicae  usu  vel  sanctione  receptam  fuisse 
consuetudinem ,  quae  moribundis  peccatorum  absolutionem  negaret» 
(cf.  Petavii  ed.  Barri-Ducensis  VIII  408  sqq  484  sqq  6jJ  684  sqq). 

Plerique  theologi  omnino  negant  umquam  in  tota  vetere  ecclesia  -' 
invaluisse  praxim  quibusdam  peccatoribus  in  perpetuum  denegandi  ab- 
solutionem.  Ita  non  soli  veteres  omnes  ante  Morinum  sed  etiam 
recentes,  ut  Hurtej-,  Palmieri,  Sasse.  Maxime  /.  Stufler  multis  dis- 
sertationibus  historicis  in  «Zeitschrift  fuer  kath.  Theologie»,  Innsbruck 
1907  et  1908  opinionem  Morini  et  aliorum  refutat.  Breviter  quaedam 
veterum  dicta  et  facta  recenseamus. 

197.  Imprimis  in  S.  Scriptura  sententia  rigoristica  nullum  habet  ^,^_j^ 
fujidamentum.  Christus  enim  apostolis  promisit  et  dedit  potestatem 
omnia  Hgandi  et  solvendi  et  omnia  peccata  remittendi  aut  retinendi 
(supra  n.  186),  nullos  Hmites  assignavit,  nisi  qui  ex  natura  rei  postu- 
lantur,  i.  e.  ut  exigatur  vera  paenitentia.  Neque  umquam  in  Novo 
Testamento  ullius  peccati  mentio  fit,  cuius  homo  veniam  impetrare  non 
possit,  si  serio  paenitere  velit.  Excipitur  quidem  peccatum  in  Spii'itum 
Sanctum  (Mt  12,  31  sq),  at  hoc  ideo,  quia  tale  est  peccatum,  ut  ex 
indole  sua  excludat  bonam  voluntatem  ad  conversionem  necessariam. 
Nam  qui  de  industria  resistit  Spiritui  Sancto  eumque  blasphemat,  id 
facit,  quod  e  diametro  oppositum  est  dispositioni  requisitae  ad  im- 
petrandam  veniam.  Ergo  hoc  peccatum  eodem  sensu  non  potest  re- 
mitti,  quo  pertinaciter  impaenitens  non  potest  paenitere.  Quae  quidem 
pertinax  impaenitentia  potest  in  multis  peccatis  inveniri,  quorum  unum 
est,  de  quo  Christus  loquitur  1.  c,  scilicet  opera,  quae  quis  cognovit 
esse  divina,  tribuere  diabolo  auctori.  —  De  peccato  apostasiae  iam 
diximus  (supra  n.  194). 

Quia  omnia  peccata  remitti  possunt,  monent  apostoU  christianos 
peccatores,  ut  paenitentiam  agant.  Ita  S.  loannes  nomine  Dei  monet 
episcopum  Pergami:  «Paenitentiam  age»,  quia  permiserat  doctrinas 
falsas  et  perniciosas  in  ecclesia  sua  spargi.  Et  episcopum  Thyatirae 
hortatur:  «Permittis  muUerem  lezabel,  quae  se  dicit  propheten,  docere 
et  seducere  servos  meos.  Et  dedi  ei  tempus,  ut  paenitentiam  ageret, 
et  non  vult  paenitere  a  fornicatione  sua»  (Apc  2,  12  sqq).  S.  Petrus 
Simonem  magum  ob  gravissimum  eius  peccatum  graviter  increpat,  sed 
addit:   «Paenitentiam  age  ab  hac  nequitia  tua«  (Act  8,  22).    S.  Paulus 


IC5  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

ob  delictum  alicuius  christiani  corinthii  dicit :  «Ex  multa  tribulatione 
et  angustia  cordis  scripsi  vobis  per  multas  lacrimas»,  quia  ille  pec- 
cator  et  Paulum  et  totam  ecclesiam  corinthiam  summopere  contrista- 
verat.  Nihilominus  se  paratum  ostendit  ad  ei  condonandum,  si  corinthii 
videant  eum  esse  sufficienter  contritum  et  velint  ei  condonare,  «ne 
forte  abundantiore  tristitia  absorbeatur  qui  eiusmodi  est»  (2  Cor  2,  4  sqq). 
SS.  Patres  unanimi  consensu  et  plurimi  exegetae  posteriores  dicunt 
agi  de  illo  homine  incestuoso,  quem  apostolus  in  priore  epistula  gra- 
vissimae  poenae  subiecerat  (i  Cor  5,  i  sqq).  Neque  ulla  ratio  sufficiens 
est  cum  Tertulliano  haeretico  (De  pudic.  c.  13  sqq)  recedendi  ab  hac 
expositione  et  amplectendi  oppositam  sententiam,  quam  Tertullianus 
^    !  elegerat,  quia  videbat  S.  PauU  exemplo  rigorismum  suum  damnari. 

^,  198.     S.  Clemens  Roin.  factum  corinthiorum  rebellium  ut  turpissimum 

\     y  crimen   notat  (i  Cor.  47,  6).     Neque  tamen  concludit  illud  non  posse 

j?^  remitti,  sed  ait:   «Auferamus  igitur  hoc  celeriter;    pedibus  Domini  ad- 

volvamur,    et   flentes  suppliciter   imploremus  eum,    ut    propitius   factus 

^       nobis  concilietur»  (48,  i).    «Vos  igitur,  qui  seditionis  fundamenta  iecistis, 

in  oboedientia   subditi  estote  presbyteris,    et  correctionem  suscipite  in 

paenitentiam»   (57,  i). 

5.  lustinus  M.  dicit  eos,  qui  prius  Christum  confessi  sint,  postea 
(xff  j>«^,  vero  negaverint,  non  posse  salvos  fieri,  nisi  ante  mortem  paenitentiam 
egerint.  «Nam  qui  paenitentiam  peccatorum  agit,  eum  benignitas  et 
humanitas  Dei  .  .  .  perinde  ac  iustum  ac  peccato  carentem  habet»  (Dial. 
cum  Tryph.  n.  47).  Etiam  S.  Irenaeus  sine  ulla  distinctione  omnibus 
paenitentibus  veniam  promittit  (Contra  haer.  i,  10,  i;  4,  40,  i).  Idem 
narrat  quasdam  mulieres,  quae  a  Marco  haeresiarcha  ad  haeresim  et 
y.  moechiam  seductae  erant,  facta  exomolegesi  iterum  receptas  esse  in 
ecclesiam  (1.  i,  c.  13,  n.  7).  Idem  testatur  Cerdonem  haereticum  saepius 
ad  paenitentiam  admissum  esse,  sed  rursus  ab  ecclesia  defecisse  (1.  3, 
c.  4,  n.  3).  Dionysius  Corinthius  scripsit  epistulam  ad  ecclesiam  ama- 
striacam  in  Ponto,  in  qua  «cunctos,  qui  a  quovis  lapsu  sive  delicto, 
sive  etiam  ab  haeretica  pravitate,  resiliunt,  benigne  suscipi  iubet» 
{Euseb.,  H.  E.  4,  23).  Exempla  hucusque  allata  pertinent  ad  sae- 
culum  I  et  II.  Neque  quidquam  alicuius  momenti  ex  illa  aetate  pro 
rigorismo  ecclesiae  proferri  potest,  nisi  quod  dicunt  primis  christianis 
persuasum  fuisse  necessario  innocentiae  baptismalis  stolam  esse  ad  finem 
puram  servandam.  Quasi  haec  non  semper  fuerit  et  sit  in  ecclesia  boni 
et  veri  christiani  species  et  forma;  et  quasi  non  statim  ab  initio  mani- 
festum  fuerit  nequaquam  omnes  christianos  ad  hanc  idealem  perfectionem 
pervenire,  quemadmodum   scripta  apostolorum  testantur. 

199.  In  Oriente  rigorismus  numquam  praevaluit  contra  veterem 
praxim.  Quod  iam  monuerat  S.  Polycarpus :  «Presbyteri  sint  ad  com- 
miserationem  proni,  misericordes  erga  cunctos,  aberrantia  reducentes  .  .  . 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXII.    Schol.  i.  157 


non  severi  nimis  in  iudicio,  scientes  nos  omnes  debitores  esse  peccati» 
(Phil.  c.  6),  id  repetitur  in  Didascalia  apostolorum:  Deus  saepe  pec- 
catores  invitat  ad  paenitentiam,  «non  relinquens  locum  suspicionis  his, 
qui  duro  corde  et  sine  misericordia  volunt  iudicare  et  aperte  expellere 
eos,  qui  peccaverunt,  tamquam  non  relinquatur  iis  paenitentia.  Sed 
Deus  non  sic.  .  .  .  Oportet  igitur,  episcopi,  secundum  Scripturas  vos 
iudicare  peccatores  cum  clementia  ac  misericordia.  .  .  .  Ita  igitur  facies, 
ut  et  populus  tuus  admoneatur,  et  peccator  non  omnino  pereat»  (l.  2, 
c.  15).  Solum  «si  aliquem  vides  paenitentiam  non  agere  neque  uUam 
spem  praebere,  tunc  cum  tristitia  et  luctu  abscinde  eum  et  eice  ex 
ecclesia»   (c.  41). 

Clemens  Alex.,  postquam  peccatores  ad  paenitentiam  provocavit, 
haec  addit:  «Ut  autem  magis  confidas,  modo  sic  vere  paenitueris,  audi 
fabulam,  quae  ipsa  non  fabula  sed  vera  de  loanne  apostolo  tradita 
narratio  est  ac  memoriae  studiose  commendata.»  Narrat  dein,  quomodo 
loannes  iuvenem  quendam  ad  fidem  converterit,  qui  postea  in  gra- 
vissima  crimina  inciderit.  Socios  «assumens  et  latronum  societatem  in- 
stituens,  insignis  latro  erat,  violentia,  caedibus,  atrocitate  excellens». 
Quod  cum  S.  loannes  audivisset,  eum  quaesivit,  eique  persuasit,  ut  ad 
bonam  vitam  rediret,  cum  ipso  paenitentiam  egit,  nec  prius  destitit, 
«quam  illum  firma  constantia  ecclesiae  gremio  admovisset,  magno 
verae  paenitentiae  exemplo  exhibito  grandique  iteratae  generationis 
(naXiyyeveaiaQ)  documento  et  futuro  resurrectionis  trophaeo»  (Quis 
dives  salvetur  c.  42).  Quomodo  potuit  tale  exemplum  proponi,  si  in 
ecclesia  crimina  similia  non  remittebantur } 

OrigeneSy  etsi  inculcat  non  posse  quemquam  solis  precibus  suis 
ahi  obtinere  remissionem  peccatorum,  tamen  docet  nulla  esse  peccata, 
quae  vere  paenitenti  non  possint  remitti.  Id  multis  textibus  ostendit 
Stufler  (Zeitschrift  fuer  kath.  TheoL,  Innsbruck  1907,  203  sqq).  Sic 
e.  g.  Origenes  loquitur  de  adulteris:  «Apud  christianos  si  adulterium 
fuerit  admissum,  non  est  praeceptum,  ut  adulter  vel  adultera  corporali 
interitu  puniantur.  .  .  .  Nunc  non  infertur  poena  corpori,  nec  purgatio 
peccati  per  corporale  supplicium  constat  sed  per  paenitentiam»  (In 
Lev.  hom.  15,  n.  2). 

Opus  non  est  posteriorum  Patrum  graecorum  dicta  proferre,  quia 
de  iis  nulla  esse  potest  dubitatio.  Sufficiat  unum  exemplum.  5.  Athana- 
sius  in  quodam  fragmento  loquens  de  eo,  qui  Deum  blasphemavit,  ait : 
«Observandum  est  non  dixisse  Christum  blasphemanti  et  postea  paeni- 
tenti  remissionem  dandam  non  esse  sed  blasphemanti  et  in  blasphemia 
perseveranti ,  siquidem  condigna  paenitentia  peccata  omnino  eluit» 
{^M  PG  27,   1286). 


<-A. 


200.  In  Occidente  primum  vestigium  disputationis  de  hac  re  cernitur 
in  Pastore  Hermae,  Hermas  enim  dicit  se  a  quibusdam  audivisse  non 
esse  nisi  unam  paenitentiam,  quae  fiat  in  baptismo.    Respondet  Pastor 


--c^Ov^.. 


I  r  3  Tract.  V.     De  sacramento  paenitentiae. 

(qui  se  vocat  «paenitentiae  praepositum»):  «Recte  audisti;  sic  enim 
res  se  habet.  Debuit  enim  qui  accepit  remissionem  peccatorum,  non 
amplius  peccare  sed  in  castitate  permanere.»  Sed  quia  Deus  est  miseri- 
cors  et  novit  fragilitatem  hominum,  adhuc  semel  paenitentiae  tempus 
concedit.  Ergo  si  quis  post  baptismum  peccavit,  «unam  paenitentiam 
habet.  Si  autem  subinde  peccat  et  paenitentiam  agit,  non  prodest  ho- 
mini  eiusmodi;  difficile  enim  vivet.»  Dicit  Hermas  se  nunc  bono  animo 
esse  non  obstantibus  peccatis  suis;  «scio  enim  fore,  ut  salvus  fiam,  si 
postea  non  adiecero  peccatis  meis».  Respondet  Pastor:  «Salvus  eris 
et  omnes,  quotquot  haec  fecerint»  (Mand.  4,  3).  Putabat  scilicet  Hermas 
ultimum  diem  mox  instare :  ideo  celeriter  agendam  esse  paenitentiam, 
ne  tempus  veniae  praeterlaberetur.  Ex  hac  suppositione  severiora  eius 
dicta  expHcanda  sunt.  Ceterum  Tertulliano  montanistae  satis  severus 
non  erat,  qui  vocat  eum  «apocryphum  Pastorem  moechorum»,  cuius 
«scriptura  sola  moechos  amat»  (De  pudic.  c.  10  20). 
^o>jujLjUv  Idem  Tertullianus  vehementer   in  6".   Callistum   papam   invehitur: 

«Audio  edictum  esse  propositum  et  quidem  peremptorium.  Pontifex 
scilicet  maximus,  quod  est  episcopus  episcoporum,  edicit:  Ego  et 
moechiae  et  fornicationis  delicta  paenitentia  functis  dimitto»  (De  pudic. 
c.  I ;  Denz.  n.  43).  Numquid  Callistus  novam  praxim  induxit  an 
veterem  comprobavit?  F.  X.  Funk  dicit  Callistum  mitigasse  veterem 
praxim  (Theol.  Quartalschrift,  Tuebingen  1906,  541).  Hanc  opinionem 
suam  fecerunt  P.  Batiffol  (Etudes  d'histoire  et  de  theologie  positive 
P,  327  sqq)  et  quidam  alii.  CalHstum  confirmasse  priorem  praxim 
catholicam  censent  Morinus  (De  discipl.  paenit.  1.  9,  c.  9,  n.  i), 
Natalis  Alexander  in  Hist.  eccl.,  Probst  (Sakramente  und  Sakramen- 
talien  255),  Stufler  (Zeitschrift  fuer  kath.  Theologie  1908,  i  sqq),  Die- 
kamp  (Theol.  Revue,  Muenster  1908,  257),  D'Ales  (La  theologie  de 
St  Hippolyte  39sqq;  La  theologie  de  Tertullien  345  sq),  e  protestantibus 
F.  Loofs  (Leitfaden  der  Dogmengeschichte^,  Halle  1906,  208),  R.  See- 
berg  (Lehrbuch  der  Dogmengeschichte  P,  Leipzig  1908,  496  cum 
quadam  modificatione),  aHi.  Maxime  e  catholicis  theologis  hanc  sen- 
tentiam  defendit  G.  Esser  (Die  BuBschriften  TertulHans  De  paenitentia 
und  De  pudicitia  und  das  Indulgenzedikt  des  Papstes  CaHistus,  Bonn 
1905,  praeterea  in  periodico  Der  KathoHk  1907,  II  184  sqq  297  sqq 
et  1908,  I  12  sqq  93  sqq).  Cum  TertulHanus  ipse  in  Hbro  De  paeni- 
tentia  manifeste  commendet  mitiorem  praxim,  ipse  haereticus  factus 
mutavit  sententiam,   non  vero  Cahistus  novam  praxim  statuit. 

Hippolytus^  acerrimus  CaHisti  adversarius,  ei  obicit,  quod  non 
solum  moechiae  sed  etiam  omnia  aHa  peccata  dimiserit,  «adulterium 
et  caedem  simul  docens»  et  «omnibus  indiscriminatim  communionem 
ofiferens»  (Philosophumena  9,   12). 

6".  Cyprianus,  qui  viginti  septem  annis  post  Cahisti  mortem  factus 
est  epicopus,  haec  scribit:  «Apud  antecessores  nostros  quidam  de 
episcopis   istic   in   provincia  nostra  dandam   pacem  moechis  non  puta- 


m 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXII,    Schol.  i.  iCo 

verunt,  et  in  totum  paenitentiae  locum  contra  adulteria  clauserunt.  Non 
tamen  a  coepiscoporum  suorum  collegio  recesserunt,  aut  catholicae 
ecclesiae  unitatem  vel  duritiae  vel  censurae  suae  obstinatione  ruperunt, 
ut,  quia  apud  alios  adulteris  pax  dabatur,  qui  non  dabat,  de  ecclesia 
separaretur»  (Ep.  55,  n.  21;  ed.  Harter).  Probabiliter  contra  illam  quo- 
rundam  praxim  rigorosam  edictum  Callisti  factum  est.  In  eadem  epi- 
stula  Cyprianus  rigorismum  Novatiani   omnino  reprobat  (supra  n.  187).    ^  ^.    , 

vS.  Ambrosius:   «Deus  distinctionem   non    facit,    qui  misericordiam  -^tvvv^-^»^ 

suam  promisit  omnibus,  et  relaxandi  licentiam  sacerdotibus  suis  sine 
ulla  exceptione  concessit»  (De  paenit.  1.  i,  c.  3,  n.  10).  «Evidentissime 
Domini  praedicatione  mandatum  est  etiam  gravissimi  criminis  reis,  si 
ex  toto  corde  et  manifesta  confessione  peccati  paenitentiam  gerant, 
sacramenti  caelestis  refundendam  gratiam»   (1.  2,  c.  3,  n.  19). 

vS.  Augustiuus:  «Fuerunt  qui  dicerent  quibusdam  peccatis  non  esse 
dandam  paenitentiam,  et  exclusi  sunt  de  ecclesia,  et  haeretici  facti 
sunt.  In  quibuscumque  peccatis  non  perdit  viscera  pia  mater  ecclesia» 
(Serm.  352,  n.  9).  Dicit  nuUo  fundamento  niti  doctrinam  baptizatis 
non  posse  remitti  adulteria,  homicidia,  apostasiam  (Serm.  71,  c.  4,  n.  7), 
et  eos,  qui  ulli  paenitenti  negent  pacem,  impie  agere  (Ep.  93,  n.  42). 
^.  Gelasius  papa:  «Nullum  est  peccatum,  pro  quo  aut  non  oret 
ecclesia  remittendo,  aut  quod  data  sibi  divinitus  potestate  desistentibus 
ab  eodem  non  possit  absolvere  vel  paenitentibus  relaxare,  cui  dicitur: 
Quaecumque  dimiseritis  .  .  .  quaecumque  solveritis.  .  .  .  In  quibus- 
cumque  omnia  sunt,  quantacumque  sint,  et  qualiacumque  sint»  {Denz. 
n.  157). 

201.  Si  interdum  in  veteribus  quibusdam  conciliis,  ut  in  concilio 
eliberitano  a.  300  vel  306,  pro  gravissimis  quibusdam  criminibus  poena 
statuitur:  «Placuit  nec  in  finem  eum  communionem  accipere»  {Kirch, 
Enchir.  n.  296  sqq),  intellegitur  poena  denegati  sacramenti  eucharistiae, 
non  absolutionis  (cf.  Palmieri,  De  paenit.  87  sqq). 

Quidam    episcopi   absolutionem    negabant   iis,    qui   studiose  usque 
ad   vitae  finem  paenitentiam  distulerant.     Sed  S.  Coelestinus  papa  hoc 

gravissime  vituperat:  «Agnovimus  paenitentiam  morientibus  denegari 

Horremus,  fateor,  tantae  impietatis  aliquem  reperiri,  ut  de  Dei  pietate 
desperet,  quasi  non  possit  ad  se  quovis  tempore  concurrenti  succurrere 
et  periclitantem  sub  onere  peccatorum  hominem  pondere,  quo  se  ille 
expedire  desiderat,  liberare.  .  .  .  Cum  ergo  sit  Dominus  cordis  inspector, 
quovis  tempore  non  est  deneganda  paenitentia  postulanti»  {Denz. 
n.  II  i).  5.  Innocentius  I  ait  prioribus  temporibus  talibus  hominibus 
concessam  quidem  esse  paenitentiam,  negatam  autem  communionem; 
postea  autem  consuetudinem  mitiorem  invaluisse  dandi  et  paenitentiam 
et  viaticum;  et  hanc  alteram  praxim  approbat  {Denz.  n.  95).  Idem 
praescribit  5.  Leo  M.  (Ep.  108,  n.  5).  Cf.  Conc.  Nicaeni  can.  13 
{Denz.  n.  57).  'WU-,   ft.v,  ^  vir  ^  -•,  ,  "' 


j-f--^  iwa- 


l5o  Tract.  V.     De  sacramento  paenitentiae. 

Schol.  2.     De  paenitentia  publica  et  privata. 

202.     SS.  Patres  inculcant  semel  tantum  paenitentiam  agi  posse.    Hoc 

valet   de   publica   paenitentia.     5.  Ambrosius :  «Sicut   unum  baptisma, 

ita  una  paenitentia,  quae  tamen  publice  agitur»  (De  paenit.  1.  2,  c.  lo, 

;   n.  95).     Ad  hanc  paenitentiam  obligabantur   ii,    quorum  crimina  capi- 

I   talia   publice   nota   erant,    ut   ait   5.  Augustinus:  «Quosdam,    quorum 

'   crimina   manifesta  sunt   .  .  .   a  societate  removemus  altaris»  (Ep.  153, 

n.  6).     Quare    de   his   paenitentibus   ad  catechumenos   ait:   «Illi,    quos 

videtis    agere    paenitentiam ,    scelera    commiserunt,    aut    adulteria    aut 

aHqua    facta   immania»    (De   symb.  ad   catech.  serm.   i,    n.  7).     Nam, 

ut  ait  Innocentius  I :  «Non  habent  latentia  peccata  vindictam»  (Ep.  6, 

c.  4,  n.  10). 

Utrum  publica  paenitentia  agenda  esset,  an  privata  sufficeret, 
episcopus,  vel  qui  eius  loco  confessiones  excipiebat,  decernebat. 
6".  Augustinus:  «ludicet  se  ipsum  homo  in  istis  [peccatis  suis].  ,  .  . 
Et  cum  ipse  in  se  protulerit  severissimae  medicinae,  sed  tamen  medi- 
cinae  sententiam,  veniat  ad  antistites,  per  quos  ilU  in  ecclesia  claves 
ministrantur ,  et  .  .  .  a  praepositis  sacramentorum  accipiat  satisfac- 
tionis  suae  modum.  ...  Ut  si  peccatum  eius  non  solum  in  gravi 
eius  malo  sed  etiam  in  tanto  scandalo  aliorum  est,  atque  hoc  ex- 
pedire  utilitati  ecciesiae  videtur  antitisti,  in  notitia  multorum  vel  etiam 
totius  plebis  agere  paenitentiam  non  recuset»  (Serm.  351,  n.  9).  Ergo 
praeter  peccata,  quae  publica  paenitentia  erant  delenda,  et  praeter 
ievia  illa,  quorum  cotidie  orando  veniam  impetramus,  erant  etiam 
«quaedam  non  ea  humilitate  paenitentiae  sananda,  qualis  in  ecclesia 
datur  iis,  qui  proprie  paenitentes  vocantur,  sed  quibusdam  cor- 
reptionum  medicamentis»  (De  fide  et  oper.  c.  26).  Quare  monet  non 
esse  temere  iudicandum,  si  quis  «multos  forte  advertit  et  novit  ad 
sacramenta  altaris  accedere,  quorum  talia  crimina  [capitaHa]  non  ignorat. 
Multi  enim  corriguntur  ut  Petrus,  multi  tolerantur  ut  ludas.  .  .  .  Nos  vero 
a  communione  prohibere  quemquam  non  possumus  (quamvis  haec  pro- 
hibitio  nondum  sit  mortalis  sed  medicinaHs)  nisi  aut  sponte  confessum 
aut  in  aliquo  sive  saeculari  sive  ecclesiastico  iudicio  nominatum  atque 
convictum»  (Serm.  351,  n.  10).  Nam  «ipsa  corripienda  sunt  coram 
omnibus,  quae  peccantur  coram  omnibus;  ipsa  corripienda  sunt  secretius, 
quae  peccantur  secretius. .  . .  Sunt  homines  adulteri  in  domibus  suis. . . . 
Nos  non  prodimus  malum,  sed  in  secreto  arguimus.  Ubi  contigit  malum, 
ibi  moriatur  malum»  (Serm.  82,  n.  10  sq).  lam  Origenes  monet  pru- 
dentem  confessarium  quaerendum  esse,  qui  discernat,  utrum  publicam 
paenitentiam  agi  conveniat  necne  (In  Ps.  37,  hom.  2,  n.  6).  His  igitur 
et  aliis  testimoniis  constat  etiam  in  vetere  ecclesia  fuisse  paenitentiam 
tum  privatam  tum  publicam  (cf  infra  n.  228). 

Publica   paenitentia   imponebatur  propter  moechiam,    homicidium, 
idololatriam,    ut   testantur  S.  Pacianus  (Paraen.  ad   paenit.  n.  3  sq)  et 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXIII.  i5l 

alii  Patres.  De  hac  igitur  ait  S.  Augustinus  «caute  salubriterque  pro- 
visum  esse,  ut  locus  illius  humillimae  paenitentiae  semel  in  ecclesia  '■''-<-<: 
concedatur»  (Ep.  153,  c.  3,  n.  7).  Numquid  igitur  censebant  ei,  qui 
post  publicam  paenitentiam  iterum  lapsus  fuerat,  non  iam  ullam  salu- 
tarem  paenitentiam  relinqui?  Respondet  ibidem  S.  Augustinus:  «Quis 
nostrum  ita  desipit,  ut  huic  homini  dicat:  Nihil  tibi  ista  [opera  paeni- 
tentiae]  proderunt  in  posterum ,  vade ,  saltem  vitae  huius  suayitate 
perfruere?  Avertat  Deus  tam  immanem  sacrilegamque  sententiam.» 
^.  loajtni  Chrysostomo  quidam  obiciebant,  quod  diceret:  «Si  iterum 
peccasti,  paeniteat  iterum;  et  quoties  peccaveris,  veni  ad  me,  ego  te 
sanabo»  {Photius,  Biblioth.  c.  59;  M  YG  103,  iii).  Et  Socrates  de 
eo  testatur:  «Ipse  pronuntiare  non  dubitavit:  Licet  millies  paeni- 
tentiam  egeris,  accede»  (H.  E.  1.  6,  c.  21).  5.  Aphraates  ait,  si  quis 
post  paenitentiam  iterum  grave  vulnus  acceperit,  «sapienti  medico 
curatio  erit  operosa»,  attamen  sola  morte  tempus  salutaris  paenitentiae 
finitur  (Dissert.  7,  n.  6  20).  5.  Siricius  papa  interrogatus  de  iis,  «qui  ^■^ 
acta  paenitentia  tamquam  canes  et  sues  ad  vomitus  pristinos  et  ad 
volutabra»  rediissent,  respondit:  «De  quibus,  quia  iam  suffragium  non 
habent  paenitendi,  id  duximus  decernendum,  ut  sola  intra  ecclesiam 
fidelibus  oratione  coniungantur.  Sacrae  mysteriorum  celebritati,  quamvis 
non  mereantur,  intersint,  a  dominicae  autem  mensae  convivio  segre- 
gentur.  .  .  .  Quos  tamen,  quoniam  carnaU  fragilitate  ceciderunt,  viatico 
munere,  cum  ad  Dominum  coeperint  proficisci,  per  communionis  gra- 
tiam  volumus  sublevari»  (Ep.  i,  n.  6).  His  sufficienter  videtur  pro- 
batum  in  universa  ecclesia,  non  obstante  quorundam  severitate,  num- 
quam  fuisse  consuetudinem  ulU  peccatori  paenitenti  simpliciter  denegandi 
veniam. 

Prop.   XXIII.      Potestas  remittendi  peccata  per  sacramentum 
paenitentiae  est  potestas  iudicialis. 

203.  Sta.t.  qua.est,  Potestas  iudicialis  opponitur  potestati  mere 
gratiosae,  qualis  est  potestas  peccata  condonandi  baptismo  sine  ulla 
inquisitione  in  dehcta  commissa  et  sine  uUo  opere  paenitentiaU  pro  iis 
imposito.  Potestas  iudicialis  est  potestas  ferendi  auctoritativam  sen- 
tentiam  in  causa  reorum  iuxta  7nei'ita  hominis  rei  et  jiormam  legts. 
Qui  in  repubUca  vel  civiU  vel  ecclesiastica  habet  talem  auctoritatem, 
vocatur  iudex,  ludex  distinguitur  ab  arbitro,  quatenus  arbiter  potest 
esse,  qui  non  habet  uUam  auctoritatem.  Actus  potestatis  iudiciaUs 
vocatur  iudicium,  quod  hic  non  est  confundendum  cum  logica  opera- 
tione,  qua  mens  aliquid  affirmat  aut  negat,  quae  etiam  vocari  solet 
iudicium.  In  re,  de  qua  hic  agimus,  iudicium  est  sententia  a  iudice 
legitime  lata,  qua  reus  aut  condefnnatur  aut  absolvitur.  Haec  sen- 
tentia,  ut  legitime  feratur,  supponit  legalem  cognitionem  causae,  ut 
legaliter  constet,  quid  homo  reus  fecerit.    De  re  enim  incognita  iudex 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  1 1 


l52  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

sententiam  ferre  non  debet;  neque  sufficit  cognitio,  quam  ipse  fortasse 
ut  homo  privatus  habet,  sed  requiritur  legalis  accusatio  et  inquisitio. 
Protestantes  negant  peccata  remittenda  esse  iudicialiter,  quia  dicunt 
peccata  sola  fide  fiduciali  remitti.  Contra  hos  ecclesia  definivit  dogma 
catholicum,  secundum  quod  absolutio  sacramentalis  est  actus  iudicialis. 

204.  Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Christus  in  regno  suo  dedit  apostolis  potestatem  ligandi  et  sol- 
vendi,  remittendi  aut  retinendi  peccata.    Atqui  haec  potestas  est  iudicialis, 

Maior  supra  (n.  186)  probata  est.  Prob,  min.  Nam  haec  potestas 
est  potestas  publica,  a  Christo  institutore  et  capite  ecclesiae  tradita 
apostolis  et  eorum  successoribus  ut  magistratibus  ecclesiasticis.  Porro 
haec  potestas  non  est  mere  gratiosa  seu  administranda  per  modum 
puri  beneficii,  cum  non  solum  sit  potestas  solvendi  et  remittendi  sed 
etiam  ligandi  et  retinendi,  non  sane  ad  arbitrii  libidinem,  sed  prout 
postulat  ordo  moralis.  Ordo  autem  moralis  postulat,  ut  peccator  ab 
iniuria  in  Deum  commissa  tum  demum  absolvatur,  cum  et  actu  con- 
tritionis  retractaverit  malam  suam  voluntatem  et  pro  mensura  delicti 
debitam  poenam  subierit  vel  subire  paratus  sit.  Itaque  et  de  peccatis 
et  de  poenis  peccatorum  sententia  ferenda  est.  Ergo  potestas  a  Christo 
tradita  est  potestas  publica,  est  potestas  ferendi  auctoritative  sententiam 
de  criminibus  in  Deum  commissis,  est  potestas  non  pure  gratiosa,  sed 
potestas  retinendi  et  puniendi  peccata.  Haec  autem  sunt  elementa 
potestatis  iudicialis. 

205.  Arg,  2.     Ex  traditione. 

^.  Hilarius:  «Ad  terrorem  metus  maximi,  quo  in  praesens  omnes 
continentur,  immobile  severitatis  apostolicae  iudicium  praemisit,  ut  quos 
in  terris  ligarint,  i.  e.  peccatorum  nodis  innexos  reliquerint,  et  quos 
solverint,  confessione  videlicet  veniae  in  salutem,  hi  apostolicae  con- 
dicione  sententiae  in  caeHs  quoque  aut  soluti  sint  aut  ligati»  (In  Matth. 
c.  18,  n.  8).  vS.  loannes  Chrysost.:  «Sacerdoti  solium  in  caelis  collo- 
catum  est,  et  caelestia  administrandi  habet  potestatem.  Quis  haec 
dicit?  Ipse  caelorum  rex:  Quaecumque  enim  ligaveritis.  .  ,  .  Quid 
cum  hoc  honore  conferri  potest?  A  terra  principium  iudicii  sumit 
caelum.  Nam  iudex  sedet  in  terra,  Dominus  sequitur,  et  quod  hic  in 
terra  iudicat,  hoc  in  supernis  comprobat»  (De  verb.  Is.  «Vidi  Domi- 
num»  hom.  5,  n.  i).  S.  Hieronymus :  Episcopi  «claves  regni  caelorum 
habentes  quodammodo  ante  iudicii  diem  iudicant»  (Ep.  14,  n.  8).  In 
Constitutionibus  apost.  haec  dicuntur  ad  episcopum :  «Potestatem  habes 
iudicandi  eos,  qui  peccarunt.  Quoniam  vobis  episcopis  dictum  est: 
Quodcumque  ligaveritis.  .  .  .  ludica  igitur,  episcope,  potestate  fretus 
tamquam  Deus»  (1,  2,  c,  11).  Idem  docent  vS.  Basilius  (Adv.  Eunom. 
1. 4;  MYQi  29,  707),  5.  Ambrosius  (In  Ps.  38,  14,  n.  37),  5.  Gregorius  M. 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXIII.  l6^ 

(In   evang.  hom.  26,  n.  4),    alii.     Idem   theologi   unanimiter  in  Sent.  4, 
dist.  18;  cf.  vS.  Tho7nas,  Supplem.  q.  17,  a.  2. 

206.  A.rg,  3.     Ex  definitionibus  ecclesiae. 

Concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  2 :  Paenitentiae  «sacramentum 
multis  rationibus  a  baptismo  differre  dignoscitur.  Nam  praeterquam 
quod  materia  et  forma,  quibus  sacramenti  essentia  perficitur,  longissime 
dissidet,  constat  certe  baptismi  ministrum  iudicem  esse  non  oportere, 
cum  ecclesia  in  neminem  iudicium  exerceat,  qui  non  prius  in  ipsam 
per  baptismi  ianuam  fuerit  ingressus.  .  .  .  Secus  est  de  domesticis  fidei, 
quos  Christus  Dominus  lavacro  baptismi  sui  corporis  membra  semel 
effecit.  Nam  hos,  si  se  postea  crimine  aliquo  contaminaverint,  non 
iam  repetito  baptismo  ablui,  cum  id  in  ecclesia  catholica  nulla  ratione 
liceat,  sed  ante  hoc  tribunal  tamquam  reos  sisti  voluit,  ut  per  sacer- 
dotum  sententiam  non  semel,  sed  quoties  ab  admissis  peccatis  ad  ipsum 
paenitentes  confugerint,  possent  Uberari.»  C.  5:  «Dominus  noster  lesus 
Christus,  e  terris  ascensurus  ad  caelos,  sacerdotes  sui  ipsius  vicarios 
reliquit  tamquam  praesides  et  iudices,  ad  quos  omnia  mortalia  crimina 
deferantur,  in  quae  Christi  fideles  ceciderint,  qui  pro  potestate  clavium 
remissionis  aut  retentionis  peccatorum  sententiam  pronuntient.»  C.  6: 
«Quamvis  autem  absolutio  sacerdotis  alieni  beneficii  sit  dispensatio, 
tamen  non  est  solum  nudum  ministerium  vel  annuntiandi  evangelium 
vel  declarandi  remissa  esse  peccata,  sed  ad  instar  actus  iudicialis,  quo 
ab  ipso  velut  a  iudice  sententia  pronuntiatur.»  Can.  9  de  paenit. : 
«S.  q.  d.  absolutionem  sacerdotis  non  esse  actum  iudicialem,  sed  nudum 
ministerium  pronuntiandi  et  declarandi  remissa  esse  peccata  confitenti . . . 
A.  S.»   {Denz.  n.  895   899  919). 

207.  Obi.  I.  Baptismus  non  administratur  per  modum  iudicii.  Atqui  etiam 
de  baptismo  valet,  quod  ecclesia  aut  remittit  peccataconferendo  sacramentum, 
aut  retinet  peccata  denegando  sacramentum.  Ergo  ex  eo,  quod  ecclesia  in 
sacramento  paenitentiae  remittit  peccata  dando  absolutionem,  aut  retinet 
peccata  denegando  absolutionem,  non  recte  concluditur  hoc  sacramentum 
administrandum  esse  per  modum  iudicii. 

Resp.  Conc.  mai.  Trans.  min.  Nego  cojisequens  et  paritatem.  Baptis- 
mus  est  sacramentum  regenerationis  spiritualis  (supra  n.  64  sqq).  Generare 
autem  non  est  actus  iurisdictionis.  In  baptismo  ratione  prior  est  insertio  in 
corpus  Christi  mysticum  et  collatio  gratiae,  ratione  posterior  est  remissio 
peccatorum.  Neque  ullam  iurisdictionem  ecclesia  habet  in  non  baptizatos, 
sed  per  baptismum  homines  demum  subduntur  auctoritati  ecclesiasticae.  In 
sacramento  autem  paenitentiae  ecclesia  non  sacramentaUter  regenerat  pec- 
catores,  sed  eorum,  qui  iam  sacramento  regenerationis  facti  sunt  filii  et 
subditi  ipsius,  mala  facta  remittere  aut  retinere  iubetur,  et  ipsos  peccatores 
ligare  aut  solvere  respectu  peccatorum.  Ergo  nulla  est  paritas  inter  actum 
baptizandi  et  actum  absolvendi,  neque  inter  actum  denegandi  baptismum  et 
actum  retinendi  peccata  in  sacramento  paenitentiae.    Denegando  baptismum 

II  * 


1^4  Tract.  V.     De  sacramento  paenitentiae. 

ecclesia  proprie  peccata  non  retinet,  xpatcT,  quia  nullum  xparo?,  nuUam 
potestatem  habet  in  non  baptizatos.  In  baptizatos  autem  habet  iurisdictionem, 
et  quando  hi  graviter  peccant,  novo  modo  et  titulo  subduntur  iurisdictioni 
ecclesiasticae,  quae  vindex  est  criminum  nomine  Dei.  Hoc  igitur  sensu 
ecclesia  retinet,  xpatcr,  peccata,  quatenus  ab  hac  sua  vindice  potestate  non 
solvit  peccatorem.  Sic  et  actus  absolvendi  et  actus  denegandi  absolutionem 
vere  est  actus  iudiciaUs.  Absolutione  ratione  prius  datur  remissio  peccatorum, 
ratione  posterius  infunditur  gratia.  Ergo  non  est  paritas  cum  sacramento 
baptismi. 

208.  Obi.  II.  Deus  homini  perfecte  contrito  remittit  peccata.  Atqui  con- 
fessarius  sine  ullo  actu  iudiciali  potest  cognoscere  et  declarare  paenitentem 
esse  a  Deo  absolutum.  Ergo  ad  administrandum  sacramentum  paenitentiae 
non  requiritur  actus  iudiciaHs. 

Resp.  Conc.  mai.  Nego  suppositum  minoris.  Confessarii  non  est  theo- 
retice  tantum  declarare  peccatorem  esse  a  Deo  absolutum,  sed  debet  nomine 
Dei  eum  efficaciter  absolvere.  OHm  quidem  Petrics  Lombardus  putaverat 
absolutionem  esse  declarationem  absohitionis  a  Deo  iam  factae  (Sent.  1.  4, 
dist.  18,  n.  6);  sed  Richardus  Victorinus  vocat  hanc  expHcationem  «frivolam 
et  ridendam  potius  quam  refellendam»  (De  potest.  ligandi  et  solvendi  c.  12), 
et  omnes  theologi  eam  reiciunt,  ut  S.  Thomas  3,  q.  84,  a.  3  ad  5,  qui  ex  eo 
argumentatur,  quod  sacramenta  novae  legis  efficiunt  quae  significant,  et 
provocat  ad  dictum  S.  Augustiiii:  «Non  erit  turpis  neque  difficiUs  post  per- 
petrata  atque  purgata  adulteria  reconcihatio  coniugum,  ubi  per  claves  regni 
caelorum  non  dubitatur  fieri  remissio  peccatorum»  (De  adult.  coniug.  1.  2,  c.  9). 
Qui  perfecte  contritus  est,  habet  voluntatem  subiciendi  peccata  sua  clavibus 
ecclesiae;  quod  si  postea  non  faceret,  quando  occasio  postulat,  iterum  re- 
cideret  in  statum  peccati;  si  vero  facit,  peccata  ei  ita  remittuntur,  ut  non 
iam  debeat  ea  iterum  iudicio  ecclesiae  subicere,  Ceterum  ad  accipiendam 
absolutionem  non  necessario  requiritur  perfecta  contritio.  Haec  postea  ex- 
pUcabuntur. 

209.  Ohi.  III.  ludex  in  causa  criminaU  ad  hoc  constitutus  est,  ut  secundum 
legem  poenas  infligat  pro  criminibus,  non  autem  ut  criminum  reos  reddat 
innocentes.  Atqui  e  contrario  sacerdos  non  ad  hoc  constitutus  est,  ut 
poenam  aeternam  secundum  legem  Dei  peccato  mortaU  debitam  infligat,  sed 
potius  ut  peccatorem  efficiat  iustum.  Ergo  sacerdos  in  administrando  sacra- 
mento  paenitentiae  non  agit  ut  iudex. 

Resp.  Dist.  mai. :  Hoc  valet  de  iudice  fori  externi,  eonc.  mai. ;  in  hoc 
consistit  essentia  omnis  potestatis  iudiciah's,  neg.  mai.  Conc.  tni?t.  Dist.  conseq. : 
Ergo  sacerdos  in  sacramento  paenitentiae  non  agit  ut  iudex  fori  externi, 
conc.  conseq. ;  eius  actus  caret  essentia  actus  iudiciaUs,  neg.  conseq.  Essentia 
actus  iudiciaUs  in  eo  est,  quod  iudex,  fungens  munere  pubUco,  fert  auctori- 
tativam  sententiam.  Quod  autem  in  foro  paenitentiae  peccator  iustificatur, 
non  est  ex  natura  potestatis  iudiciaUs  ut  taUs,  sed  ex  eo,  quod  Christus  hoc 
iudicium  instituit  in  favorem  hominum  et  ad  peccata  remittenda  per  iudi- 
cialem  sententiam. 


Pars  II.    De  materia  sacramenti  paenitentiae.  165 

PARS  11. 
DE  MATERIA  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Cf.  S.  Thomas  3,  q.  84;  —  Supplementum  q.  i  sqq ;  Bellarminus ,  De  paenitentia  1.  i, 
c.  15  sqq;  1.  2 — 4;  Suarez,  De  paenitentia  disp.  18  sq  37  sqq ;  De  Lugo,  De  paenitentia 
disp.  12  sq  24  sq;    Sasse,  De  sacramentis  II   i  sqq   89  sqq   103  sqq;  Fohle,  Lehrbuch  der 

Dogmatik  III  ^  496  sqq. 

PRAENOTANDA. 

210.  a)  Materia  in  sacramento  paenitentiae  non  eodeni  modo  intel- 
legitur,  quo  in  baptisnio  vel  confirmatione ;  nam  in  his  sacramentis 
materia  consistit  in  applicatione  alicuius  substantiae  corporeae,  scilicet 
aquae  vel  olei.  Nihil  simile  est  in  sacramento  paenitentiae,  quod  totum 
perficitur  actibus  humanis  paenitentis  et  sacerdotis  absolventis.  Ergo 
in  quantum  materia  intellegitur  physica  aliqua  substantia,  sic  non  habetur 
materia  in  sacramento  paenitentiae.  Sicut  vero  in  omni  re  composita, 
sive  compositio  fit  ex  substantiis  sive  ex  actibus,  pars  determinabilis 
vocatur  materia,  pars  vero  determinans  vocatur  forma,  ita  etiam  de 
sacramento  paenitentiae  quaeritur,  quid  in  eo  habeat  rationem  materiae, 
quid  vero  rationem  formae. 

Haec  terminologia  introducta  est  a  theologis  scholasticis,  et  re- 
cepta  est  ab  auctoritate  ecclesiastica,  quae  vocat  actus  paenitentis:  con- 
tritionem,  confessionem,  satisfactionem  materiam  vel  quasi  materiam 
sacramenti  paenitentiae.  Dicitur  «quasi  materia»,  quia  non  est  sub- 
stantia  materiaHs  ut  aqua  vel  oleum.  Ita  Eugenius  IV  in  decr.  pro 
armenis:  «Quartum  sacramentum  est  paenitentia,  cuius  quasi  materia 
sunt  actus  paenitentis,  qui  in  tres  distinguuntur  partes,  quarum  prima 
est  cordis  contritio  . .  .secunda  est  oris  confessio  . . .  tertia  est  satisfactio 
pro  peccatis»  {Deuz.  n.  699).  Concilium  tridentinu^n  sess.  14,  c.  2 : 
Paenitentia  a  baptismo  «materia  et  forma,  quibus  sacramenti  essentia 
perficitur,  longissime  dissidet».  C.  3:  «Sunt  quasi  materia  huius  sacra- 
menti  ipsius  paenitentis  actus,  nempe  contritio,  confessio  et  satistactio. 
Qui  quatenus  in  paenitente  ad  integritatem  sacramenti  ad  plenamque 
et  perfectam  peccatorum  remissionem  ex  Dei  institutione  requiruntur, 
hac  ratione  paenitentiae  partes  dicuntur»  {Denz.  n.  895  sq).  Contritio 
est  materia  sacramenti,  non  quatenus  est  internus  tantum  actus,  sed  in 
quantum  sensibiliter  manifestatur,  praecipue  per  confessionem. 

b)  Ante  concilium  tridentinum  scotistae  cum  magistro  suo  Scoto 
(In  4,  dist.  16,  q.  i,  n.  7)  docuerant  sacramentum  paenitentiae  consistere 
in  sola  absoluiionCy  actus  vero  paenitentis  nullo  modo  esse  partes  sacra- 
menti,  sed  solum  requiri  ut  condiciones  ad  dignam  sacramenti  sus- 
ceptionem.  Neque  post  concilium  sententiam  suam  mutaverunt  sed 
solum  loquendi  modum,  dicentes  actus  paenitentis  posse  vocari  partes 
sacramenti,  non  tamen  esse  partes  constituentes,  sed  solum  requiri,  ut 
sacramentum  perficiatur,    ideo  concilium  docere  eas  esse  quasi  partes, 


l66      Tract,  V.  De  sacramento  paenilentiae,    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

quae    ad    integritatem    sacramenti    requirantur.      Hanc    sententiam    se- 
quuntur  etiam  quidam  alii  extra  scholam  scotisticam. 

Thomistae  autem  cum  vS.  Thoma  (3,  q.  84,  a,  i  ad  i  ;  a,  2;  a.  3 
ad  i)  docent  actus  paenitentis  esse  partes  constituentes,  ideoque,  in 
quantum  informentur  absolutione  ut  forma,  concurrere  ut  signum  efficax 
ad  effectum  sacramenti  producendum.  Haec  sententia  recepta  est  a 
plurimis  theologis,  etiam  extra  scholam  thomisticam.  Rationem  red- 
dunt,  quia  condiciones  nullo  modo  possunt  vocari  partes  vel  quasi 
partes  sacramenti,  cum  nomen  partis  et  materiae  significet  aliquid  rem 
sive  essentialiter  sive  integraliter  constituens,  Huic  sententiae  favet 
^\!iQX.ox\\2.^  Ritualis  romani,  quod  de  sacramento  paenitentiae  ait:  «Cum 
ad  illud  sacramentum  constituendum  tria  concurrant:  materia,  forma 
et  minister,  ilHus  quidem  remota  materia  [circa  quam]  sunt  peccata, 
proxima  vero  [materia  ex  qua]  sunt  actus  paenitentis,  nempe  contritio, 
confessio,  satisfactio»  (De  sacram.  paenit.  c.  i,  n.  i).  Favet  etiam  auc- 
toritas  Catechismi  romani:  «Neque  vero  hi  actus  quasi  materia  a  sancta 
synodo  [tridentina]  appellantur,  quia  verae  materiae  rationem  non  ha- 
beant,  sed  quia  eius  generis  materia  non  sunt,  quae  extrinsecus  ad- 
hibeatur,  ut  aqua  in  baptismo  et  chrisma  in  confirmatione»  (Pars  II, 
c.  5,  n.  13), 

Nihilominus  solus  sacerdos  est  minister  huius  sacramenti,  quia 
ipse  solus  efficit,  ut  actus  paenitentis  evehantur  ad  dignitatem  signi 
sacramentalis  et  sic  elevatae  simul  cum  absolutione  producant  gratiam ; 
nam  sine  hac  eievatione  sunt  solum  actus  virtutis,  non  vero  pars  operis 
operati  (cf.  S.  Thomas  3,  q,  87,  a,  6).  Itaque  haec  sententia  praeferenda 
videtur,  quia  meliore  auctoritate  fulcitur,  et  quia  magis  cum  generaU 
doctrina  de  physica  essentia  sacramentorum  concordat,  etsi  conceden- 
dum  est  hanc  quaestionem  ab  ecclesia  non  esse  decisam. 

Agemus  igitur  ex  ordine  de  tribus  illis  actibus  paenitentis,  quibus 
essentia  sacramenti  physice  constituitur,  et  imprimis  de  contritione. 

CAPUT  I. 
DE  CONTRITIONE. 

Prop.  XXIV.  Actus  contritionis  de  peccatis  commissis  pec- 
catori  necessarius  est  ad  salutem. 

211.  StaL  quaest  a)  Contritio  est  animi  dolor  et  detestatio  de 
peccato  commisso  cum  proposito  non  peccandi  de  cetero.  Quia  con- 
tritio  est  actus  virtutis  paenitentiae,  pauca  praemittenda  sunt  de  paeni- 
tentia,  ut  virtus  est.  S.  Scriptura  saepe  exhortatur  ad  paenitentiam. 
«Convertimini  et  agite  paenitentiam  ab  omnibus  iniquitatibus  vestris» 
(Ez  18,  30).  «Paenitemini  et  convertimini,  ut  deleantur  peccata  vestra» 
(Act  3,  19).  His  igitur  et  multis  aHis  dictis  probatur  paenitentiam 
esse  virtutem,  quia  Deus  non  exhortatur  nisi  ad  actus  virtutum. 


Cap.  I.    De  contritione.     Prop.  XXIV.  l67 

Obiectum  paenitentiae  impi^imis  siint  peccata,  quae  homo  odio 
habet  et  a  quibiis  se  avertit,  quatenus  iis  Deum  offendit.  «Arguet  te 
malitia  tua,  et  aversio  tua  increpabit  te.  Scito  et  vide,  quia  malum  et 
amarum  est  reliquisse  te  Dominum  Deum  tuum»  (ler  2,  19).  Paenitens 
ait:  «Peccavi  Domino»  (2  Rg  12,  13).  «Tibi  soli  peccavi,  et  malum 
coram  te  feci»  (Ps  50,  6).  Exemplar  paenitentis  est  filius  ille  prodigus, 
qui  dixit:  «Surgam,  et  ibo  ad  patrem  meum,  et  dicam  ei:  Pater,  pec- 
cavi  in  caelum  et  coram  te»  (Lc  15,  18).  Nam  propria  malitia  pec- 
cati  est  in  eius  relatione  ad  Deum,  quem  offendit ;  ergo  si  actus  virtutis 
est  a  peccato  averti,  imprimis  paenitens  peccatum  odio  habere  debet, 
quatenus  est  iniuria  Dei. 

b)  Debet  igitur  paenitens  detestari  peccatum  ut  iniuriam  a  se 
in  Deum  commissam  et  de  hoc  male  facto  suo  dolere.  «Convertimini 
ad  me  in  toto  corde  vestro,  in  ieiunio,  in  fletu  et  in  planctu,  et  scindite 
corda  vestra»  (loel  2,  12  sq).  «Quae  secundum  Deum  tristitia  est, 
paenitentiam  in  salutem  stabilem  operatur»  (2  Cor  7,  10).  Hunc  do- 
lorem  manifestaverunt  ninivitae,  mulier  peccatrix,  alii  paenitentes,  qui 
ob  hoc  laudantur  (Mt  12,  41.  Lc  7,  37  sqq).  Quare  S.  Augustinus 
ait:  «Non  sufficit  mores  in  melius  commutare,  nisi  etiam  de  his,  quae 
facta  sunt,  satisfiat  Deo  per  paenitentiae  dolorem,  per  humilitatis  gemi- 
tum,  per  contriti  cordis  sacrificium  cooperantibus  eleemosynis»  (Serm. 
331,  n.  12).  Inde  a  primis  saeculis  solebat  ecclesia  paenitentibus  im- 
ponere  opera,  quibus  animi  dolor  de  peccatis  commissis  efficaciter 
manifestaretur.  Haec  paenitentia,  si  publice  agebatur,  vocabatur  ex- 
omologesis.  Tertullianus :  «Exomologesis  est,  qua  delictum  Domino 
nostrum  confitemur .  .  .  Exomologesis  prosternendi  et  humilificandi  ho- 
minis  discipHna  est  .  .  .  sacco  et  cineri  incubare,  corpus  sordibus  ob- 
scurare,  animum  maeroribus  deicere,  illa  quae  peccavit,  tristi  tractatione 
mutare .  .  .  ieiuniis  preces  alere,  ingemiscere,  lacrimari  dies  noctesque  ad 
Dominum  Deum  suum»  (De  paenit.  c.  9).  Similiter  alii  Patres  (cf.  Bel- 
larm.,  De  paenit.  1.  2,  c.  4).  Idem  docent  theologi  (cf  ^.  Thomas 
3,  q.  85,  a.  I).  . 

Cum  Lutherus  affirmasset  in  sermone  de  paenitentia  (a.  15 18): 
«In  usu  Scripturae  paenitentia  non  dicitur  dolor  sed  mutatio  mentis 
et  consiUi»,  et:  «Verissimum  est  proverbium  et  omni  doctrina  de  con- 
tritionibus  hucusque  datis  praestantius :  de  cetero  non  facere  summa 
paenitentia,  optima  paenitentia  nova  vita»,  haec  assertio  damnata  est 
{Denz.  n.  747 ;  cf  n.  746  et  Bellarm.,  De  paenit.  1.  2,  c.  5). 

c)  Sicut  fugit  peccatum,  ita  paenitentia  amplectitur  ea  omnia,  quae 
per  modum  compensationis  Deo  offerri  possunt,  ut  sunt  actus  virtutum 
interni  et  externi  cum  gratia  Dei  facti,  maxime  illi,  qui  peccatis  com- 
missis  sunt  directe  oppositi  et  ad  ea  in  futurum  cavenda  iuvant.  Hoc 
ex  dictis  satis  patet  (cf.  6*.  Thomas,  Supplem.  q.  2,  a.  4).  E  libera 
electione  hominis  gratia  adiuti  immediate  pendet  detestatio  peccati  cum 
displicentia,    quod    commissum   est   a  paenitente.     Unde  detestatio  est 


l68      Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

prima  pars  paenitentiae.  Eo  ipso  autem  quod  peccatum  commissum 
apprehenditur  ut  malum  nondum  plane  praeteritum  sed  adhuc  moraliter 
praesens,  oritur  tristitia  seu  dolor  animi,  qui,  si  vehemens  est,  etiam 
transit  ad  appetitum  sensitivum.  Itaque  dolor  est  secunda  pars  paeni- 
tentiae.  Si  ad  detestationem  et  dolorem  additur  tertium  elementum, 
scilicet  propositum  non  peccandi  de  cetero,  habetur  integer  conceptus 
contritionis. 

d)  Sz  quis  vult  dolere  et  dolet  de  peccatis,  quia  Dei  offensa  sunt, 
et  ad  hunc  ipsum  finem,  ut  hoc  dolore  iniuriam  Deo  factam  reparety 
ponit  formaliter  actum  virtutis  paenitentiae  specialis,  quae  est  pars 
potestativa  virtutis  iustitiae.  Nam  iustitiae  est  alteri  suum  reddere, 
ergo  etiam  reparare  iniuriam  ei  illatam.  Paenitentia  autem  ad  per- 
fectam  rationem  iustitiae  non  assurgit,  quia  homo  non  potest  Deo  aH- 
quid  aequal*e  reddere  pro  iniuria  Deo  illata  {S.  Thomas  3,  q.  85,  a.  2 ; 
cf.  2,  2,  q.  143,  a.  i).  Paenitentia  igitur  est  virtus  inclinans  ad  repa- 
randam  iniuriam  peccato  Deo  illatam,  quia  hoc  honestum  est. 

Neque  vero  ad  salutarem  paenitentiam  requiritur,  ut  homo  eliciat 
acttcm  contritionis  ex  formali  motivo  specialis  virtutis  paenitentiae, 
sed  sufficit,  ut  peccatum  detestetur  ex  quocumque  motivo  supernaturali, 
ut  caritatis  theologicae ,  gratitudinis  erga  Deum ,  desiderii  aeternae 
beatitudinis,  timoris  iustitiae  divinae.  Motivum  vero  pure  naturale  non 
sufficit;  nam  Linocentius  XI  damnavit  thesim:  «Probabile  est  sufficere 
attritionem  naturalem,  modo  honestam»  {Denz.  n.  1207).  Ergo  requiri- 
tur  contritio  supernaturahs.     Thesis  est  de  fide. 

212.     Arg,  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Id  est  peccatori  necessarium  ad  salutem,  sine  quo  remissionem 
peccatorum  obtinere  nequit.  Atqui  peccator  sine  paenitentia  remis- 
sionem  peccatorum  obtinere  nequit.  Ergo  peccatori  necessarius  est 
actus  paenitentiae  seu  contritio  ad  salutem. 

Prob.  min.  Quoties  Deus  offert  hominibus  remissionem  pecca- 
torum,  toties  postulat  ab  iis  paenitentiam  ut  condicionem.  «Si  impius 
egerit  paenitentiam  ab  omnibus  peccatis  suis,  quae  operatus  est  .  .  . 
vita  vivet  et  non  morietur;  omnium  iniquitatum  eius,  quas  operatus 
est,  non  recordabor»  (Ez  18,  21  sq).  «Dissimulas  peccata  hominum 
propter  paenitentiam»  (Sap  ii,  24).  S.  loannes  Bapt.  ait:  «Progenies 
viperarum,  quis  demonstravit  vobis  fugere  a  ventura  ira?  Facite  ergo 
dignum  fructum  paenitentiae»  (Mt  3,  7  sq).  Christus,  qui  venerat  Ube- 
rare  homines  a  peccatis,  praedicat:  «Paenitentiam  agite»  (Mt  4,  17); 
nam  «si  paenitentiam  non  egeritis,  omnes  similiter  peribitis»  (Lc  13,  5)- 
«Veni  vocare  peccatores  ad  paenitentiam»  (Lc  5,  32).  Oportet  «prae- 
dicari  in  nomine  eius  paenitentiam  et  remissionem  peccatorum  in  omnes 
gentes»  (Lc  24,  47).  «Paenitemini  et  convertimini,  ut  deleantur  peccata 
vestra»  (Act  3,  19).  Et  sic  multis  aliis  locis,  e.  g.  2  Par  6,  24  sq; 
33,   12;  ler  18,  8  sqq;  Ez  33,    i^sqq;  Mt  21,   32;  Act   17,  30  etc. 


Cap.  I.    De  contritione.    Prop.  XXIV.  169 

213.  Arg,  2,     Ex  traditione. 

vS.  Cyprianus :  «Agite  paenitentiam  plenam,  dolentis  ac  lamentantis 
animi  probate  maestitiam.  .  .  .  Qui  paenitentiam  criminis  tollunt,  satis- 
factionis  viam  claudunt»  (De  lapsis  n.  34).  6".  Ajnbrosius:  «Peccatum 
non  tollitur  nisi  lacrimis  et  paenitentia  .  .  .  Dominus  ipse  .  .  .  nisi  paeni- 
tentiam  deferentibus  non  relaxat»  (Ep.  51,  n.  11).  S .  Augustinus :  «Qua 
fronte  impudentiae  volet  averti  faciem  Dei  a  peccatis  suis,  qui  nunc 
toto  corde  non  dicit:  Quoniam  facinus  meum  ego  agnosco,  et  pec- 
catum  meum  ante  me  est  semper»  (Serm.  351,  n.  7).  5.  Gregorius  M.: 
«Ventura  ira  est  animadversio  ultionis  extremae,  quam  tunc  fugere 
peccator  non  valet,  qui  nunc  ad  lamenta  paenitentiae  non  recurrit» 
(In  evang.  hom.  20,  n.  7).  Ad  hanc  doctrinam  inculcandam  plures 
Patres  specialia  opuscula  De  paenitentia  scripserunt,  ut  Tertullianus, 
Ambrosius,    Chrysostomus   novem    homil.  de  paenit.,    S.  Pacianus,  alii. 

Idem  docent  theologi,  ut  S.  Thomas  (3,  q.  86,  a.  2),  idem  co7t- 
cilium  tridentinum  sess.  14,  c.  4:  «Contritio,  quae  primum  locum  inter 
paenitentis  actus  habet,  animi  dolor  ac  detestatio  est  de  peccato  com- 
misso,  cum  proposito  non  peccandi  de  cetero.  Fuit  autem  quovis 
tempore  ad  impetrandam  veniam  peccatorum  hic  contritionis  motus 
necessarius»   {Denz.  n.  897 ;  cf.  n.  894). 

214.  Arg,  3.     Ex  ratione. 

Homo  graviter  peccando  se  avertit  a  Deo  fine  ultimo,  et  manet 
aversus,  quamdiu  actu  contritionis  non  retractat  peccatum  suum.  Atqui 
rectus  ordo  postulat,  ne  Deus  eum  tractet  ut  amicum  et  heredem  vitae 
aeternae,  qui  voluntarie  aversus  est  a  Deo  fine  ultimo.  Ergo  actus 
contritionis,  quo  iterum  convertitur  ad  Deum  finem  ultimum,  est  pec- 
catori  necessarius  ad  salutem.  Et  quia  homo  omni  peccato  mortali 
avertitur  a  Deo,  non  potest  salutem  consequi,  nisi  omnia  sua  peccata 
mortalia  detestatur;  ergo  contritio  debet  esse  universalis.  Et  quia 
peccator  aversus  est  a  fine  supernaturali  et  rursus  ad  eum  converti 
debet,  contritio  debet  esse  supernaturalis,  i.  e.  debet  fieri  cum  auxilio 
gratiae  ex  radice  fidei  {Denz.  n.  801   813). 

215-  Ohi.  I.  Deus  ut  supremus  Dominus  potest  peccatori  condonare  in- 
iuriam  in  se  commissam  non  postulata  prius  contritione.  Ergo  contritio  non 
est  ad  salutem  absolute  necessaria. 

i?esp.  Dist.  antec:  Deus  potest  condonare  peccata  peccatori  non  con- 
trito  potestate  absoluta,  trans.  antec. ;  de  hac  enim  re  disputant  theologi 
(cf.  Suarez,  De  paenit.  disp.  9,  sect.  2,  n.  4) ;  potestate  ordinata,  neg.  antec, 
quia  revelavit  se  nolle  ita  condonare  peccata.  Dist.  conseq.:  Contritio  for- 
tasse  non  esset  necessaria  in  aho  ordine  providentiae ,  trans.  conseq.;  non 
et  peccatori  absolute  necessaria  in  hoc  ordine  providentiae,  neg.  conseq. 
Concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  i  ait:  «Fuit  quidem  paenitentia  universis 
hominibus,    qui   se   mortaU   aliquo  peccato  inquinassent,    quovis  tempore  ad 


I^O      Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

gratiam  et  iustitiam  assequendam  necessaria»  [Denz.  n.  894).  Ergo  contritio 
necessaria  est  necessitate  medii.  Etiam  necessaria  est  necessitate  praecepti,  ut 
patet  ex  dictis  Scripturae,  quod  praeceptum,  in  quantum  est  positivum, 
maxime  urget  in  articulo  mortis ;  extra  articulum  mortis  obligat  ita,  ut  non 
nimis  diu  differatur  conversio.  Ecclesia  praecipit,  ut  saltem  semel  in  anno 
peccata  confessione  deleantur.  Qui  hoc  praeceptum  implet,  non  ideo  est 
dicendus  committere  novum  peccatum  impaenitentiae,  quia  non  antea  con- 
vertitur;  hoc  valet  saltem  per  se;  nam  per  accidens,  i.  e.  ob  rationes,  quae 
non  praecise  petuntur  ex  obHgatione  paenitendi,  potest  contritio  saepius  esse 
necessaria,  e.  g.  si  quis  debet  missam  celebrare  vel  sacramentum  aUquod 
suscipere. 

216.  Ohi.  II.  Qui  elicit  actum  caritatis  theologicae,  iustificatur.  Atqui  actus 
caritatis  theologicae  non  est  contritio.  Ergo  ad  iustificationem  non  requiritur 
contritio. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Actus  caritatis  in  homine  iusto  non  est 
contritio,  conc.  min. ;  in  peccatore  non  est  contritio  aut  formaUs  aut  saltem 
virtualis,    neg.  min.     Et  neg.  co7iseq. 

Caritate  hominem  constitui  amicum  Dei  iam  aUbi  diximus  (III,  n.  307  c). 
Sufficit  in  memoriam  revocare  verba  Christi:  «Qui  dihgit  me,  diHgetur  a 
Patre  meo,  et  ego  diHgam  eum,  et  manifestabo  ei  me  ipsum»  (lo  14,  21). 
S.  loannes  Chrysost.  ait:  «Sicut  ignis  in  silvam  ingressus  omnia  purgare 
solet,  sic  caritatis  fervor,  quocumque  inciderit,  omnia  toUit  atque  exscindit. . . . 
Ubi  caritas  est,  omnia  sublata  sunt  mala»  (In  2  Tim.  hom.  7,  n.  3).  S.  Petrus 
Chrysol.:  «Absolvi  vis?  Ama  1  Caritas  cooperit  multitudinern  peccatorum. 
Negationis  crimine  quid  peius?  Et  tamen  Petrus  amore  solo  valuit  hoc 
delere»  (Serm.  94).  SimiHter  aHi  Patres,  ut  S.  Augustinus  (In  i  loan.  tract.  5, 
n.  10),  S.  Gregorius  M.  (In  evang.  hom.  ZZ^  ^-  4)>  ^-  Bernardus  (Ep.  107, 
n.  8).     SimiHter  theologi,  ut  S.   Thomas  (Quaest.  disp.  de  car.  a.  6). 

Si  homo,  qui  est  in  statu  peccati  mortalis  et  conscientiam  huius  status  habet, 
elicit  actum  caritatis,  necessario  etiam  detestatur  peccata  sua;  nam  non  potest 
quisquam  bonum  diHgere,  quin  simul  malum  oppositum  odio  habeat.  Potest 
quidem  fieri,  ut  homo,  quando  eUcit  actum  caritatis,  non  habeat  actualem 
conscientiam  peccati  sui.  Nihilominus  eo  ipso  quod  Deum  ut  summum 
bonum  omnibus  aHis  praefert,  abicit  omnem  affectum  graviter  peccaminosum, 
et  omnibus  renuntiat,  quae  eum  a  Deo  super  omnia  dilecto  separare  possunt. 
Haec  autem  est  virtualis  contritio  seu  contritio  in  voto. 

Si  autem  peccator  recordatur  peccati  sui,  sicut  debet,  quando  sacra- 
mentum  paenitentiae  suscipit,  non  potest  actu  Deum  diHgere,  quin  actu 
peccatum  detestetur.  Hoc  potest  dupHciter  fieri:  Aut  peccator  immediate 
ex  motivo  caritatis  actum  detestationis  peccati  eHcit',  aut  actus  detestationis 
ex  formaH  quidem  motivo  paenitentiae  eHcitur,  sed  a  caritate  imperatur.  In 
utroque  casu  contritio  perjicitur  caritate.  De  hac  contritione  docet  concilium 
tridentinum  sess.  14,  c.  4:  «contritionem  aHquando  caritate  perfectam  esse 
contingere,  hominemque  Deo  reconciHare,  priusquam  sacramentum  actu 
suscipiatur»  [Denz.  n.  898;  cf.  796).  Addit  ibidem  conciHum  in  actu  con- 
tritionis  includi  votum  sacramenti  paenitentiae,  ita  ut  remissio  peccatorum 
non  fiat  sine  respectu  sacramenti.  Contraria  doctrina  Baii  damnata  est, 
prop.  70:  «Homo  exsistens  in  peccato  mortaH  sive  in  reatu  aeternae  damna- 


Cap.  I.    De  contritione.    Prop.  XXIV.  I7I 

tionis  potest  habere  veram  caritatem,  et  caritas  etiam  perfecta  potest  con- 
sistere  cum  reatu  aeternae  damnationis» ;  prop.  71:  «Per  contritionem,  etiam 
cum  caritate  perfecta  et  cum  voto  suscipiendi  sacramentum  coniunctam,  non 
remittitur  crimen  extra  casum  necessitatis  aut  martyrii  sine  actuali  susceptione 
sacramenti»  [Denz,  n.  1070  sq;  cf.  1031  sqq).  Est  igitur  doctrina  certa  et 
ab  omnibus  theologis  nunc  admissa  contritione  perfecta  peccatorem  iustificari, 
Et  etiamsi  hoc  interdum  fiat  solo  actu  caritatis  perfectae,  haec  virtute  in  se 
continet  detestationem  peccatorum,  ut  dictum  est.  Ergo  hoc  non  obstat 
doctrinae  de  necessitate  contritionis  pro  homine  peccatore.  Praeterea  ad 
suscipiendum  sacramentum  paenitentiae  non  sufficit  actus  caritatis,  sed  re- 
quiritur  formalis  detestatio  peccatorum  cum  proposito  non  peccandi  de  cetero, 
quia  haec  est  essentiaUs  pars  sacramenti. 

217«  Ohi.  III.  Si  contritio  est  necessaria  ad  remissionem  peccatorum,  aut 
quaelibet  etiam  minima  contritio  sufficit,  aut  requiritur  certus  gradus  con- 
tritionis.  Atqui  si  minima  contritio  sufficit,  non  habetur  detestatio  peccati 
super  omnia  mala;  si  certus  gradus  requiritur,  nescitur,  qualis  esse  debeat. 
Ergo  non  potest  rationabiUter  statui  necessitas  contritionis. 

Resp.  Dist.  mai. :  Aut  requiritur  certus  gradus  secundum  appretiationem 
aut  certus  gradus  secundum  intensitatem,  conc.  mai. ;  necessario  certus  gradus 
secundum  intensitatem,  neg.  mai.  Dist.  min.:  Si  minima  contritio  sufficit, 
i.  e.  quae  non  est  appretiative  summa,  non  habetur  detestatio  peccati  super 
omnia  mala,  conc.  min.;  si  minimus  gradus  secundum  intensitatem  sufficit, 
non  habetur  detestatio  peccati  super  omnia,  neg.  nmi.     Et  neg.  conseq. 

Itaque  requiritur  contritio  appretiative  sumnia,  sed  non  requiritur  determi- 
natus  gradus  intensitatis .  Contritio  appretiative  summa  est,  qua  peccator  de- 
testatur  malum  peccati  plus  quam  omne  aliud  malum,  ita  ut  propter  nullum 
malum  vitandum  veht  Deum  gravi  peccato  oftendere.  Haec  summa  contritio 
est  necessaria,  quia  Deus  est  solus  ultimus  finis  hominis,  quocum  nulla  aha 
res  in  comparationem  electivam  venire  debet.  Appretiatio  igitur  est  quaUtas, 
qua  actus  electionis  respicit  obiectivum  valorem  rei. 

Intensitas  contritionis  est  in  conatu  subiectivo  et  in  vehementia  actus, 
quae  iungi  solet  cum  commotione  sensih,  lacrimis,  gemitibus,  cordis  moti- 
bus  etc.  Haec  res  non  simphciter  pendet  e  hbera  electione,  sed  ex  corporis 
constitutione,  nervorum  excitabihtate,  imaginationis  vivacitate. 

Quidam  theologi  postulant  intensitatem  contritionis  aut  absolute  summam, 
quae  homini  possibihs  est,  aut  maiorem,  quam  qua  dolet  de  uUo  aho  malo, 
aut  saltem  magnam  ahquam  intensitatem  ad  hoc,  ut  contritio  iustificet  extra 
sacramentum.  Ita  Adrianus  (In  IV  de  paenit.  q.  2),  Petrus  Sotus  (De  instit. 
sacerd.  lect.  14  sq),  Christ.  Lupus  (De  contritione  et  attritione  c.  7),  ahi.  Non 
potest  quidem  esse  contritio,  quae  non  habeat  determinatum  ahquem  gradum 
intensitatis ;  attamen  communissime  theologi  negant  uUum  certum  gradum 
intensitatis  a  Deo  statutum  esse,  sine  quo  contritio  non  sufficiat  ad  iusti- 
ficationem.  6*.  Thomas :  «Quantumcumque  parvus  sit  dolor,  dummodo  ad 
contritionis  rationem  sufficiat,  omnem  culpam  delet»  (Supplem.  q.  5,  a.  3). 
S.  Bonave7itura :  «Quod  magis  etiam  sensibihter  doleat  aUquis  de  peccato 
quam  de  aUquo  damno,  hoc  est  perfectionis  et  congruum,  non  necessarium. 
Sed  in  quantum  dolor  dicitur  disphcentia  rationis,  sic  dico,  quod  dispUcentia 
mensuratur  secundum  quantitatem  caritatis.  .  .  .    Ad  hoc,  quod  ahquis  habeat 


172       Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

caritatem,  necesse  est,  quod  diligat  Deum  super  omnia.  Hoc  autem  est 
diligere  Deum  super  omnia,  quod  pro  nullo  damno  vel  commodo  velit  Deum 
offendere.  Sic  intellegendum  est  de  displicentia  contritionis»  (In  4,  dist.  16, 
Pars  I,  a.  2,  q.  i).  Idem  docent  Bellarminus  (De  paenit.  1.  2,  c.  11,  prop.  4), 
Suarez  (De  paenit.  disp.  4,  sect.  4,  n.  9),  De  Lugo  (De  paenit.  disp.  2,  sect.  7, 
n.  84).  Secundum  Dominicum  Sotum  contraria  sententia  «non  modo  falsa 
est,  verum,  ut  bona  venia  dixerim,  temeraria  et  sacris  litteris  parum  consona» 
(In  4,  dist.  17,  q.  2,  a.  4,  §  «Restat  ergo  argumenta»). 

Sicut  in  omni  peccato  gravi,  etiamsi  sine  magna  intensitate  committitur, 
est  aversio  a  Deo,  qua  gratia  destruitur,  ita  in  omni  vera  contritione,  etsi 
non  valde  intensa,  est  conversio  ad  Deum,  quae  est  dispositio  requisita  ad 
iustificationem.  Deus  autem  nullum  actum  virtutis  secundum  determinatum 
gradum  intensitatis  exigit,  ut  sine  eo  actus  virtutis  formalem  suum  effectum 
non  habeat;  ergo  neque  de  virtute  paenitentiae  tale  quid  statuendum  est. 
Oportet  quidem  Deum  diligere  ex  toto  corde;  sed  hoc  fit,  si  Deus  amatur 
amore  appretiative  summo,  quo  praefertur  omni  ahi  bono,  et  alia  omnia 
amantur  propter  Deum  (cf.  S.  T/iojnas  2,   2,  q.  44,  a.  5). 

Prop.  XXV.  Ad  sacramentum  paenitentiae  fructuose  recipien- 
dum  sufficit  contritio  imperfecta  seu  attritio,  qua  voluntas  peccandi 
efficaciter  excluditur,  cum  spe  veniae. 

218.  Stat,  quaest.  a)  Diximus  ad  accipiendam  remissionem  pec- 
catorum  requiri  contritionem,  qua  peccator  detestetur  peccatum  a  se 
commissum,  quatenus  oflfensa  Dei  est.  Haec  est  contritio  generice 
accepta.  Diximus  praeterea  posse  contritionem  informari  actu  caritatis 
theologicae,  et  hanc  contritionem  perfectam  sufficere  ad  impetrandam 
remissionem  peccatorum,  antequam  sacramentum  paenitentiae  actu  sus- 
cipiatur. 

Omnis  autem  co7itritio,  quae  non  informatur  motivo  caritatis  sed 
alio  i7tfe7'iore  motivo,  vocatur  contritio  imperfecta  seu  aitritio ;  nomine 
vero  contritionis  plerumque  significatur  contritio  perfecta.  Ita  nunc 
saltem  theologi  loqui  solent,  ohm  autem  haec  duo  nomina  non  uno 
determinato  sensu  adhibebantur.  E.  g.  5.  Thomas  in  Supplemento  q.  i, 
a.  I  varias  definitiones  contritionis  recenset,  quae  sunt  definitiones  at- 
tritionis,  niiWdi  S.  Isidori  Hisp. :  «Contritio  est  compunctio  et  humiUtas 
mentis  cum  lacrimis,  veniens  de  recordatione  peccati  et  timore  iudicii», 
vel  illa  5.  Gregorii  M.:  «Contritio  est  humiUtas  spiritus,  annihilans 
peccatum  inter  spem  et  timorem.»  .S.  Thomas  vocat  contritionem  ilhim 
actum,  quo  «homo  totaUter  affectum  peccati  dimittit»,  attritionem  autem 
«quandam  disphcentiam  de  peccatis  commissis,  sed  non  perfectam», 
i.  e.  qua  non  totaliter  affectus  peccati  excludatur  (In  4,  dist.  17,  q.  2, 
a.  2,  sol.  I  ;  sol.  2  ad  3).  Saepe  veteres  scholastici  contritionem  vocant 
eam  detestationem  peccatorum,  quae  est  cum  gratia  habituah;  attri- 
tionem  eam,  quae  non  est  cum  gratia  habituaU  (e.  g.  Albertus  M.,  In  4, 
dist.  16,  a.  8).  Hinc  etiam  intellegitur,  quo  sensu  paenitens,  qui  ab- 
solvitur,    fiat    ex   attrito   contritus,    ut  interdum  veteres  dicunt,    sciUcet 


Cap.  I.    De  contritione.    Prop.  XXV.  jy^ 

quia  tunc  cum  attritione  iungitur  gratia  et  caritas.  Ergo  apud  veteres 
scholasticos  attentione  opus  est  quoad  doctrinam  de  contritione  et  at- 
tritione,  ne  incidamus  in  falsam  opinionem  quorundam  theologorum 
protestantium,  qui  dicunt  veteres  scholasticos  ante  saeculum  XIII  semper 
postulasse  perfectam  contritionem  ad  fructuosam  receptionem  sacra- 
menti  paenitentiae.  Apud  veteres  scholasticos  contritio  plerumque 
generali  illo  sensu  dicitur,  quo  complectitur  contritionem  perfectam  et 
imperfectam.  A  contritione  distinguebant  attritionem  vix  umquam 
ratione  motivi  sed  variis  aliis  modis,  ut  ostendit  /.  Goettler  (Der 
hl.  Thomas  von  Aquin  und  die  vortridentinischen  Theologen  iiber  die 
Wirkungen  des  BuGsakramentes,  Freiburg   1904). 

Nunc  autem  contritio  et  attritio  proxiine  distingid  soleitt  ratione 
motivorum.  Secundum  concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  4  et  can.  5 
haec  sunt  motiva  attritionis:  a)  turpitudo  peccatorum,  b)  amissio 
aeternae  beatitudinis,  c)  poenae  gehennae  et  aliae  poenae  a  Deo  pro 
peccatis  inflictae  vel  infligendae  {Denz.  n.  888  915).  luvat  hic  im- 
primis  considerare  metum  poenarum ,  quia  Lutherus  (in  sermone  de 
paenitentia,  15  18)  et  aUi  post  eum  hoc  motivum  damnarunt  ut  malum, 
quo  peccator  fieret  hypocrita,  et  peccatum  magis  augeretur,  quam 
tolleretur. 

b)  Metum  poenarmn  posse  esse  bonum  motivum,  eo  efficitur,  quod 
Christus  hoc  motivum  adeo  inculcavit.  «Timete  eum,  qui  potest  et 
animam  et  corpus  perdere  in  gehennam»  (Mt  10,  28).  Ad  vitandum 
peccatum  «expedit  tibi,  ut  pereat  unum  membrorum  tuorum,  quam 
totum  corpus  tuum  mittatur  in  gehennam»  (Mt  5,  29  sq;  cf  18,  8  sqq; 
Mc  9,  42  sqq).  ^S.  loannes  Chrysost.  ait:  «Quid  gehenna  gravius? 
Sed  huius  metu  nihil  utilius;  gehennae  namque  timor  regni  nobis  affert 
coronam.  .  .  .  Nisi  bonus  esset  timor,  non  multos  impendisset  Christus 
sermones  et  longos,  de  poena  et  suppHciis  iUic  futuris  loquens»  (Hom.  15 
ad  popul.  antioch.  n.  i  sq).  Similiter  alii  Patres.  Concilium  tridentinum 
sess.  14,  c.  4:  «IUam  contritionem  imperfectam,  quae  attritio  dicitur, 
quoniam  vel  ex  turpitudinis  peccati  consideratione  vel  ex  gehennae  et 
poenarum  metu  concipitur,  si  voluntatem  peccandi  excludat,  cum  spe 
veniae,  declarat  non  solum  non  facere  hominem  hypocritam  et  magis 
peccatorem,  veriim  etiam  donum  Dei  esse  et  Spiritus  Sancti  impulsum, 
non  adhuc  quidem  inhabitantis  sed  tamen  moventis,  quo  paenitens 
adiutus  viam  sibi  ad  iustitiam  parat»  {Denz.  n.  898).  Contrariam  doc- 
trinam  damnavit  can.  5,  quam  damnationem  repetierunt  Alexander  VIII, 
Clemens  XI,  Pius  VI  {Denz.  n.  915    1305    1410  sqq   1525). 

c)  Solus  timor  serviliter  servilis  est  malus,  quo  animatus  homo 
dicit:  Nolo  peccare,  ne  puniar;  si  vero  possem  peccare  sine  poena, 
peccarem.  De  hoc  timore  ait  5.  Augustinus:  «AUud  est  voluntate 
benefaciendi  benefacere;  aUud  autem  est  ad  malefaciendum  sic  volun- 
tate  inclinari,  ut  etiam  faceret,  si  hoc  posset  impune  permitti.  Nam 
sic  profecto  is  ipsa  intus  vohmtate  peccat,  qui  non  voluntate  sed  timore 


1 74      Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

non  peccat»  (Contra  duas  epist.  pelag.  1.  i,  c.  9,  n.  15).  Numquid 
ergo  timor  gehennae  malus  est.^  Minime;  nam  «cum  Dominus  timorem 
incusserit  et  vehementer  incusserit  et  repetendo  verbum  comminationem 
geminaverit,  dicturus  ego  sum:  male  times?  Ista  non  dicam,  plane 
time,  nihil  meHus  times,  nihil  est,  quod  magis  timere  debeas»  (Serm. 
161,  n.  8). 

Bonus  est  timor  simpliciter  servilis,  quo  homo  excludit  omnem 
affectum  peccati,  saltem  gravis,  propter  poenas  peccato  annexas.  Hic 
timor  est  honestus;  nam  sicut  honestum  et  sperare  bonum,  maxime 
aeternum,  ita  honestum  est  odisse  malum  huic  bono  oppositum,  maxime 
aeternum,  et  odisse  ea,  quae  ad  hoc  malum  ducunt,  et  quatenus  ad 
hoc  malum  ducunt.  Attritio  autem  est  odium  peccati  ex  motivo  ho- 
nesto  timoris  simpUciter  servilis.  Ergo  attritio  est  bona.  Attritione 
praecipue  excluditur  affectus  peccati,  quia  hic  affectus  principaliter 
•ducit  ad  gehennam.  Consequenter  attritus  vere  amat  iustitiam  et  vult 
servare  legem,  sed  motivum,  quo  impellitur  ad  hunc  actum,  est  metus 
poenae.  Attritio  non  excludit  caritatem,  etsi  in  se  est  actus  inferior, 
sed  potius  ei  viam  parat,  quia,  qui  vult  fugere  gehennam,  vult  appetere 
beatitudinem,  quae  consistit  in  possessione  Dei ;  qui  autem  vult  possidere 
summum  bonum,  ut  eo  beatus  sit,  est  in  via  ad  amandum  Deum  ut 
summum  bonum  in  se.  Plura  de  hac  re  vide  apud  5.  Thomam  (2,  2,  q.  19). 
Notandum  est  a  quibusdam  veteribus  scholasticis  (ut  a  Petro  Lombardo, 
Sent.  1.  3,  dist.  34,  n.  4  sqq)  timorem  servilem  vocari  eum,  quem  nos 
appellamus  serviUter  servilem;  timorem  autem,  quem  appellamus  sim- 
pHciter  servilem,  vocari  «timorem  initialem»  («Initium  sapientiae  timor 
Domini»,  Ps   iio,   10).     Est  solus  diversus  modus  loquendi. 

d)  Sed  diversa  est  theologorum  doctrina  de  dispositione  requisita 
ad  sacramentum  paeiiitentiae  fructuose  recipiendum.  Quidam  enim 
docebant  per  se  requiri  contritionem  perfectam,  posse  vero  per  acci- 
dens  sufficere  contritionem  imperfectam  in  peccatore  existimante  se 
habere  contritionem  perfectam ,  etsi  revera  non  esset  perfecta.  Ita 
Petrus  Lombardus  (Sent.  4,  dist.  18,  n.  6),  S.  Bonaventura  (In  4, 
dist.  18,  Pars  i,  a.  2,  q.  l),  quidam  aHi  (cf.  Palmieri ,  De  paenit. 
229  sqq). 

Contraria  doctrina  semper  erat  communior,  et  nunc  ab  omnibus 
fere  est  recepta.  6*.  Thomas :  «Si  ante  absolutionem  aHquis  non  fuisset 
perfecte  dispositus  ad  gratiam  suscipiendam,  in  ipsa  confessione  et  ab- 
solutione  sacramentaH  gratiam  consequeretur,  si  obicem  non  poneret» 
(In  4,  dist.  18,  q.  i,  a.  3,  sol.  i;  cL  3,  q.  80,  a.  4  ad  2).  Idem  docet 
Scotus  (In  4,  dist.  14,  a.  4,  §  «Quantum  ad  tertium»).  Idem  omnes 
scotistae,  plurimi  thomistae,  ex  aHis  theologis  Durandus ,  Henricus 
Gandav.,  Aureolus,  e  posterioribus  Suarez  (De  paenit.  disp.  20,  sect.  i, 
n.  9),  Bellarminus  (De  paenit.  1.  2,  c.  18),  De  Lugo  (De  paenit.  disp.  7, 
sect.  13,  n.  273),  Gregorius  de  Valentia,  Vazquez,  S.  Alphonsus  et  cum 
eo  omnes    fere   moraHstae.     Haec  doctrina  post  conciHum  tridentinum 


Cap.  I.    De  contritione.     Prop.  XXV.  175 

facta  est  certa,    etsi   non   definita.     Additur  a  concilio  illud   «cum  spe 
veniae»,  quia  sine  hac  spe  peccator,  timens  gehennam,  desperare.t. 

219.     Arg.  I.     Ex  concilio  tridentino. 

a)  Concilium  docet  contritionem  tam  perfectam  quam  imperfectam 
posse  esse  materiam  sacramenti  paenitentiae.  Atqui  si  attritio  materia 
est,  non  requiritur  contritio  perfecta,  sed  (supposita  altera  parte  mate- 
riali,  quae  est  confessio),  solum  requiritur,  ut  forma  accedat,  et  adest 
totum  sacramentum.  Ergo  attritio  cum  absolutione  constituit  signum 
efficax  remissionis  peccatorum. 

Prob.  mai.  Concilium  sess.  14,  c.  3  docet  actus  paenitentis  esse 
partes  et  quasi  materiam  sacramenti  paenitentiae ;  c.  4  docet  inter  hos 
actus  primum  locum  habere  contritionem,  quae  dividatur  in  perfectam 
et  imperfectam.  Ergo  etiam  imperfecta  contritio  seu  attritio  potest 
esse  pars  et  materia  sacramenti  paenitentiae. 

Prob.  niin.  Si  ad  materiam  accedit  forma,  habetur  integrum  si- 
gnum  sacramentale.  Secundum  oppositam  autem  sententiam  attritione 
solum  praeparatur  homo  ad  contritionem,  et  contritio  cum  absolutione 
constituit  sacramentum.  Ergo  in  hac  sententia  attritio  nullo  modo  dici 
potest  pars  et  materia  sacramenti. 

b)  Concilium  c.  4  docet:  Attritio,  «quamvis  sine  sacramento  paeni- 
tentiae  per  se  ad  iustificationem  perducere  peccatorem  nequeat,  tamen 
eum  ad  Dei  gratiam  in  sacramento  paenitentiae  impetrandam  disponit» 
{Dens.  n.  898).  Atqui  attritio  etiam  extra  sacramentum  remote  dis- 
ponit  ad  iustificationem.  Ergo  in  sacramento  immediate  disponit  ad 
iustifiicationem.  Secus  enim  verba  concilii  haberent  hunc  sensum : 
Quamvis  attritio  extra  sacramentum  remote  tantum  disponat  ad  iusti- 
ficationem,  tamen  in  sacramento  remote  disponit.  Aliis  verbis:  Diffe- 
rentia,  quam  concilium  statuit  de  effectu  attritionis  extra  sacramentum 
et  in  sacramento,  nulla  esset.  Immo  verba  concilii  essent  falsa;  nam 
attritio  numquam  disponeret  ad  primam  iustificationem ,  de  qua  ibi 
sermo  est,  in  sacramento  paenitentiae  accipiendam,  quia,  si  solum  dis- 
ponit  ad  iustificationem,  quatenus  disponit  ad  contritionem  perfectam, 
eo  ipso  semper  disponit  ad  iustificationem  accipiendam  ante  sacramenti 
susceptionem ;  nam,  ubi  est  perfecta  contritio,  ibi  est  iustificatio,  ut 
ipsum  concilium  docet. 

c)  ConciUum,  postquam  descripsit  attritionem  c.  4,  statim  pergit: 
«Quamobrem  falso  quidam  calumniantur  catholicos  scriptores,  quasi 
tradiderint  sacramentum  paenitentiae  absque  bono  motu  suscipientium 
gratiam  conferre,  quod  numquam  ecclesia  Dei  docuit  nec  sensit»  {Denz. 
n.  898).  Atqui  si  concilium  censuisset  contritionem  requiri,  ad  hanc 
potius  provocasset,  non  ad  attritionem,  quam  immediate  ante  descripsit. 
Ergo  concilium  censuit  contritionem  non  requiri.  Concedimus  tamen 
hanc  doctrinam  non  esse  a  concilio  definitam,  sed  solum  ex  eius  verbis 
legitime  deduci. 


lyC      Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

220.  Arg.  2,     Ex  indole  sacramenti  paenitentiae. 
Paenitentiae   sacramentum  per  se  institutum  est  ad  transferendum 

hominem  e  statu  peccati  in  statum  gratiae.  Atqui  si  per  se  contritio 
perfecta  requiritur,  numquam  per  se  sacramentum  paenitentiae  transfert 
hominem  e  statu  peccati  in  statum  gratiae  sed  solum  per  accidens  in 
casu  contritionis  existimatae  tantum.  Ergo  contritio  perfecta  non  re- 
quiritur. 

Maior  probatur  ex  concilio  tridentino  sess.  14,  c.  3 :  «Res  et  effectus 
huius  sacramenti,  quantum  ad  eius  vim  et  efficaciam  pertinet,  recon- 
ciliatio  est  cum  T^qo-»  {Denz.  n.  896;  cf.  n.  894  911).  Minor  patet, 
quia,  si  ante  absolutionem  requiritur  contritio,  peccator  sacramento 
paenitentiae  numquam  reconciliatur  cum  Deo,  sed  ante  absolutionem 
supponitur  reconciliatus  cum  Deo  per  contritionem.  Consequenter  pec- 
cator  numquam  reconciliatur  cum  Deo  ex  opere  operato,  sed  solum 
ex  opere  operantis,  excepto  casu  contritionis  existimatae  tantum.  De- 
fensores  igitur  oppositae  sententiae  negant  eam  efficaciam  absolutionis, 
quae  a  concilio  tridentino  ut  eius  propria  assignatur;  nam  dicunt:  Ab- 
solutio  supponit  gratiam;  cum  concilium  dicat:  Absolutio  dat  gratiam 
reconciliationis. 

221.  Arg.  3.     Ex  praxi  ecclesiae. 

Auctoritas  ecclesiastica  scit  a  theologis  communissime  reici  neces- 
sitatem  contritionis  ad  suscipiendum  sacramentum  paenitentiae,  et  statui 
sufficientiam  attritionis.  Atqui  si  necessaria  est  contritio,  haec  doctrina 
est  perniciosa,  quia  eam  sequentes  exponerent  sacramentum  periculo 
nullitatis.  Ergo  ecclesia  tacendo  communem  doctrinam  approbat.  Verum 
quidem  est  bonos  confessarios  operam  dare,  ut  paenitentes  ad  elicien- 
dum  actum  perfectae  contritionis  inducant ;  attamen  si  prudenter  iudi- 
cant  paenitentem  non  esse  quidem  contritum  sed  vere  attritum  et  para- 
tum  ad  facienda  omnia,  quae  facienda  sunt,  debent  eum  absolvere 
secundum  doctrinam  et  praxim  receptam. 

2  22.  Ohi.  I.  Qui  odit  peccatum,  solum  quia  a  Deo  punitur,  peccaturus 
esset,  nisi  peccatum  puniretur,  quia  sic  cessaret  unicum  motivum,  ob  quod 
reapse  peccatum  odit.  Atqui  qui  peccaturus  esset,  nisi  peccatum  puniretur, 
non  vere  odit  peccatum.  Ergo  attritio  ex  metu  poenarum  non  est  vera 
detestatio  peccati. 

Resp.  Dist.  mai. :  Qui  odit  peccatum,  solum  quia  a  Deo  punitur,  habet 
nunc  propositum  peccandi,  nisi  peccatum  puniretur,  neg.  mai.,  quia  vere 
attritus  omnem  affectum  peccati  gravis  debet  excludere ;  in  alio  ordine,  in 
quo  non  essent  poenae,  fortasse  non  detestaretur  peccatum,  tra?is.  mai. 
Dist.  min.:  Qui  nunc  habet  propositum  peccandi,  nisi  peccatum  puniretur, 
non  vere  odit  peccatum,  conc.  ??iin. ;  qui  in  alio  ordine  rerum  peccaturus 
esset,  nunc  non  odit  peccatum,  neg.  min.  Et  neg.  conseq.  Mala  voluntas, 
quam  quis  in  alio  ordine  rerum  habiturus  esset,  non  inficit  bonam  volun- 
tatem,   quam  nunc  reapse  habet. 


Cap.  I.    De  contritione.    Prop.  XXV.    Schol.  \nn 

22  3«  Ohi.  II.  Qui  odit  peccatum  propter  gehennam,  non  odit  peccatum 
super  omnia  mala,  sed  magis  odit  gehennam  quam  peccatum.  Atqui  in- 
ordinatum  est  non  odisse  peccatum  super  omnia  mala  et  ahud  malum  magis 
odisse  quam  peccatum.  Ergo  attritio  ex  metu  gehennae  est  actus  malus 
neque  dispositio  ad  iustificationem. 

Resp.  Dist.  77iai. :  Qui  odit  peccatum  propter  gehennam,  odit  id  quod 
est  maius  malum,  ex  metu  maU  minoris,  conc.  mai. ;  ille  positive  aestimat 
malum  poenae  maius  malum  quam  malum  culpae,  nej^.  mai.  Dist.  min.:  In- 
ordinatum  est  ex  fuga  maU  minoris  fugere  malum  maius,  neg.  min. ;  inordi- 
natum  est  aestimare  id  quod  est  malum  minus  tamquam  malum  maius, 
conc.  min.  Et  neg.  conseq.  Sicut  inordinatum  non  est,  quod  artifex  ex  metu 
penuriae  rerum  exercet  artem,  ita  inordinatum  non  est,  quod  quis  ex  metu 
gehennae  exercet  iustitiam.  Etsi  quis  ex  metu  gehennae  magis  instigatur 
ad  honeste  agendum  quam  ex  solo  amore  boni  honesti,  tamen  vere  vuU 
bonum  honestum.  Homo  attritus  non  detestatur  poenam  super  omne  aUud 
makmi,  sed  ex  timore  gehennae  detestatur  peccatum  super  omne  aUud  malura, 
quod  eum  aUicere  possit  ad  peccandum. 

224«  Ohi.  III.  Etsi  concedatur  ad  iustificationem  in  sacramento  non  re- 
quiri  perfectam  caritatem,  videtur  tamen  cum  quibusdam  theologis  [ut  Billuart, 
De  paenit.  a.  7,  §  3)  postulandus  initiaUs  quidam  amor  Dei.  Ergo  sola 
attritio  non  videtur  sufficere. 

Resp.  Dist.  antec:  Videtur  postulandus  initiaUs  amor  Dei  ex  formaU 
motivo  caritatis,  neg.  antec. ;  initiaUs  amor  Dei,  qui  includitur  in  omni  vera 
attritione,  conc.  antec.     Et  neg.  conseq. 

In  vera  attritione  est  initium  aUquod  caritatis  ex  parte  obiecti  materia- 
Uter  voUti.  Nam  a)  attritus  detestatur  offensam  Dei  et  vuU  Deum  sibi  reddere 
propitium.  TaUs  actus  est  bonus  et  Deo  placet.  Omnis  autem  actus  mora- 
Uter  et  supernaturaUter  bonus  est  gressus  versus  Deum  ut  bonum  omnis 
boni,  et  ita  est  initium  caritatis.  b)  Attritus  vuU  servare  legem  divinam, 
etiam  praeceptum  dihgendi  Deum  super  omnia ;  ergo  habet  caritatem  in 
proposito.  c)  Attritus  vuU  pervenire  ad  beatitudinem,  quae  est  perfecta  cum 
Deo  amicitia;  ergo  habet  caritatem  pro  fine  uUimo  (cf.  Denz.  n.  1146). 

AUas  obiectiones  vide  apud  Sasse,  De  sacramentis  II,  129  sqq  137  sqq 
141  sqq  148  sqq. 

Schol.   De  dispositione  requisita  ad  remissionem  peccati  venialis. 

225«  Peccato  veniaU  non  toUitur  gratia,  sed  retardatur  progressus 
ad  finem  uUimum.  Consequenter  ad  remissionem  peccati  veniaUs  non 
requiritur  actus,  quo  restituatur  gratia,  sed  requiritur  actus,  quo  toUatur 
impedimentum  progressus  ad  finem.  TaUs  autem  actus  est  quiUbet 
bonus  motus  deUberatus  supernaturaUs,  quia  eo  ipso,  quod  homo  ala- 
criter  pergit  ad  finem,  retractat  priorem  voluntariam  retardationem ; 
et  ideo  convenit,  ut  Deus  remittat  priorem  neglegentiam  in  servitio 
suo  commissam,  qua  destructa  non  erat  amicitia  divina;  nam  inter 
amicos  offensiones  leves  reparari  solent  quovis  obsequio  ab  offendente 
praestito  in  favorem  offensi.  Supponitur  tamen  hominem  non  retinere 
uUam  deUberatam  complacentiam  peccati  venialis  commissi. 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV.  12 


178       Tract.  V,  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

Haec  valent  de  peccatis  venialibus  iustorum ;  nam  peccatores, 
quamdiu  volunt  manere  inimici  Dei,  ab  eo  non  possunt  rationabiliter 
exspectare  remissionem  ullius  culpae,  ne  venialis  quidem.  Praeterea 
etiam  homo  iustus,  ut  per  sacramentum  paenitentiae  accipiat  re- 
missionem  peccati  venialis,  debet  de  eo  formaliter  dolere,  quia  con- 
tritio  vel  attritio  est  pars  essentialis  sacramenti. 

Etsi  infusio  gratiae  sanctificantis  non  est  principium  formale  re- 
missionis  peccatorum  venialium,  quia  nullus  gradus  gratiae  huius  vitae 
pugnat  cum  peccato  veniali,  tamen  remissio  peccati  venialis  semper 
coniuncta  est  cum  infusione  gratiae  sive  ex  opere  operato  sive  ex 
opere  operantis  (cf.  S.  Thomas,  De  malo  q.  7,  a.  11;  3,  q.  87,  a.  i; 
Siiai^ez,  De  paenit.  disp.  11;  Praelect.   dogm.  IX,   554  598). 

CAPUT  ir. 
DE  CONFESSIONE. 

Cf.  S.  TJiomas,  Supplem.  q.  6  sqq;  Bellarminus ,  De  paenit.  1.  3 ;  Siiarez,  De  paenit.  disp.  21  sqq; 

De  Lugo,   De  paenit.  disp.  15  sqq;    Vacafidard,   La  confession  sacramentelle  dans  Teglise 

primitive^,  Paris   1903;   PoJile,  Lehrbuch  der  Dogmatik  II l^  525  sqq. 

Prop.  XXVI.  Baptizatis  in  peccata  gravia  lapsis  confessio 
formaliter  integra  omnium  peccatorum  mortalium  post  baptismum 
commissorum  est  ad  salutem  necessaria. 

226.  Std.t.  qua.est.  Confessio  est  secunda  pars  materialis  sacra- 
menti  paenitentiae.  Definitur:  Accusatio  peccatorum,  facta  sacerdoti 
habenti  potestatem  absolvendi,  ad  eorum  veniam  impetrandam.  Neque 
igitur  mere  historica  narratio  peccatorum  est,  sed  accusatio,  quae  fit 
iudici  spirituaU  ad  absolutionem  ab  eo  accipiendam. 

Cum  peccata  venialia  salutem  non  impediant  et  multis  modis 
deleri  possint,  sola  confessio  peccatorum  mortalium  necessaria  est ;  et 
quia  peccata  ante  baptismum  commissa  tolluntur  baptismo,  sola  pec- 
cata  post  baptismum  commissa  confitenda  sunt.  Itaque  integra  est 
confessio,  si  omnia  peccata  mortalia  post  baptismum  commissa,  nec- 
dum  sacramento  paenitentiae  remissa,  accusantur.  Haec  integritas  est 
obiectiva  seu  materialis,  si  non  omittitur  ullum  peccatum  grave,  quod 
post  baptismum  commissum  necdum  sacramento  paenitentiae  remissum 
est.  Integritas  est  subiectiva  seu  formalis,  si  accusantur  omnia  pec- 
cata,  quorum  confessio  subiective  possibilis  est.  Huic  formaU  in- 
tegritati  non  obest,  si  homo  aUquod  peccatum  omittit  propter  in- 
culpabilem  defectum  memoriae  vel  propter  aHam  impotentiam  physicam 
vel  moralem.  Christus  enim  materiam  huius  sacramenti  instituit  actus 
quosdam  humanos;  actus  autem  humani  eo  tantum  modo  poni  possunt, 
qui  humanus  est,  non  qui  vires  humanas  excedit.  Sic  semper  ecclesia 
necessitatem  confessionis  integrae  inteUexit.  Si  illa  impotentia  postea 
toUitur,  peccatum  confitendum  est. 


Cap.  II.    De  confessione.    Prop.  XXVI.  I7Q 

Necessitatem  confessionis  nega.Yunt  Wic/z/ {Denz.  n.  ^Sy),  Liitherus 
(Z)^;/^.  n.  748  sq),  (T^/z'/;///.?,  protestantes  omnes.  Ecclesia  definivit  iure 
divino  necessariam  esse  confessionem  omnium  peccatorum  gravium 
post  baptismum  patratorum. 

227.     Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Testante  Scriptura  Christus  dedit  ecclesiae  potestatem  remittendi 
peccata  per  actum  iudicialem  (supra  n.  203  sqq).  Atqui  haec  potestas 
postulat,  ut  fideles  peccata  sua  confessione  integra  subiciant  iudicio 
ecclesiae.    Ergo  confessio  integra  est  necessaria. 

Prob.  min.  a)  Potestas  ecclesiae  tradita  postulat,  ut  fideles  a 
peccatis  suis  liberari  nequeant  independenter  ab  hac  potestate.  Nam 
Christus  dixit :  «Quorum  remiseritis  peccata,  remittuntur  iis,  et  quorum 
retinueritis,  retenta  sunt»  (lo  20,  23).  AHis  verbis,  ut  Deus  remittat, 
tamquam  condicio  praerequiritur,  ut  vos  remittatis;  et  quamdiu  vos 
non  remiseritis,  neque  Deus  remittit.  Atqui  si  independenter  ab  hac 
potestate  peccator  veniam  peccatorum  impetrare  posset,  ecclesia  nullo 
modo  retinere  posset  peccata,  ut  patet  de  peccatis  venialibus.  Ergo 
peccator  independenter  a  iudicio  ecclesiastico  a  peccato  Hberari  nequit. 

Ceterum  in  nullo  regno  bene  instituto  causae  criminales  pro  arbitrio 
reorum  iudiciis  criminalibus  subiciuntur,  sed  necessario  ad  haec  iudicia 
deferuntur.  Ergo  idem  valet  de  regno  Christi,  in  quo  a  Christo  insti- 
tuti  sunt  iudices  in  causis  criminalibus  laesae  maiestatis  divinae. 

Potestas  remittendi  et  retinendi  peccata  est  pars  potestatis  clavium, 
cui  subiacent  omnia  membra  ecclesiae.  Atqui  hac  potestate  aperitur 
caelum  ei,  cui  clausum  erat  peccato  post  baptismum  commisso.  Ergo 
independenter  a  potestate  clavium  peccator  intrare  non  potest  in  caelum. 

b)  Christus,  sicut  voluit,  ut  peccata  ad  iudicium  ecclesiae  defe- 
rantur,  voluit  etiam,  ut  iudiciaU  modo  remittantur  aut  retineantur. 
Atqui  iudicialis  sententia  praerequirit  iudicialem  cognitionem  causae, 
quae  in  hoc  casu  haberi  nequit  nisi  per  confessionem  peccatoris,  quia 
ipse  solus  de  interno  actu  peccaminoso  suo  testificari  potest.  Ergo 
ad  hoc  iudicium  rite  exercendum  requiritur  confessio  peccatorum,  et 
omnium  quidem,  quae  post  baptismum  commissa  nondum  iudiciahter  re- 
missa  sunt,  quia  singula  peccata  obstant  infusioni  gratiae  sacramento  con- 
ferendae.    Qui  ab  omnibus  peccatis  absolvi  debet,  omnia  confiteri  debet. 

Hoc  eo  magis  valet,  quia  ad  tribunal  paenitentiae  nemo  vi 
trahitur,  sed  volens  accedere  debet,  ut  volens  iustificetur.  Atqui 
volens  accedit,  si  peccata  confitetur,  a  quibus  absolvi  vult. 

Tandem  potestas  disiunctiva  aut  remittendi  et  solvendi  aut  reti- 
nendi  et  Hgandi  postulat  confessionem  omnium  peccatorum,  ut  con- 
fessarius  ex  ea  discernere  possit,  utra  pars  potestatis  et  quomodo 
exercenda  sit.  Nam  ratione  culpae  debet  confessarius  discernere, 
utrum  hic  et  nunc  paenitens  iam  sit  in  ea  dispositione,  ut  statim  ab- 
solvendus   an    relegandus   sit    ad    aHud    tempus,    e.  g.  ob  reparandum 

12  * 


jgO      Tract.  V.   De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

aliquod  scandalum  vel  ad  faciendam  prius  debitam  restitutionem,  et 
similia,  de  quibus  iudex  sufficientem  persuasionem  acquirere  debet. 
Ratione  autem  poenae  debet  confessarius  iustam  satisfactionem  im- 
ponere,  quia,  ut  postea  dicemus,  ne  Deus  quidem  ipse  solet  peccata 
hominum  sine  ulla  satisfactione  dimittere.  Atqui  ut  possit  confessarius 
convenientem  et  salutarem  satisfactionem  imponere,  praerequiritur  con- 
fessio  peccatorum. 

Confirmatur,  quia  sacramentum  paenitentiae  institutum  est  re- 
medium  peccatorum;  atqui  sine  distincta  confessione  omnium  peccato- 
rum  gravium  non  esset  remedium  sed  potius  incitamentum  peccatorum. 
Nam  si  homines  scirent  se  debere  solum  in  genere  confiteri  se  pec- 
casse,  ut  statim  acciperent  absolutionem,  parvi  penderent  repetitionem 
peccatorum.  Sed  sacramentum  paenitentiae  ita  institutum  est,  ut  iudex 
spiritualis  simul  sit  medicus  animarum.  Ad  hoc  autem  requiritur,  ut 
confessarius  singulos  morbos  spirituales  paenitentis  distincte  cognoscat, 
ut  iis  debitam  medicinam  applicet  (cf.  Suarez,  De  paenit.  disp.  22, 
sect.   I,    n.    10). 

Supposita  hac  demonstratione  bibUca  possunt  alii  quoque  textus 
Scripturae  commode  intellegi  de  confessione  sacramentali,  ut  Act  19,  18; 
I  lo  I,  9;  lac  5,  16  (cf.  Bellarm.,  De  paenit.  1.  3,  c.  4). 

228.     Arg.  2.      Ex  SS.  Patribus. 

Necessitas  confessionis  peccatorum  inculcatur  quidem  in  vetu- 
stissimis  quibusdam  scriptis,  ut  in  Doctrina  duodecim  apostolorum 
(4,  14),  in  epistula  S.  Clemeniis  Rom.  (51,  i)  et  in  secunda  eius, 
quae  dicitur  epistula  ad  corinthios  (8,  2),  in  Pastore  Hermae  (Simil. 
9,  23,  4);  at  non  certo  constat,  utrum  ibi  sermo  sit  de  confessione 
soli  Deo  an  etiarn  de  confessione  sacerdoti  facienda. 

Sed  iam  Tertullianus  monet  peccatores,  ne  delicta  sua  hominibus 
manifestare  verecundentur.  «Grande  plane  emolumentum  verecundiae 
occultatio  dehcti  poUicetur.  Videlicet  si  quid  humanae  notitiae  sub- 
duxerimus,  proinde  et  Deum  celabimus.^  Adeone  existimatio  hominum 
et  Dei  conscientia  comparantur.^  An  melius  est  damnatum  latere  quam 
palam  absolvi.o)  (De  paenit.  c.  10;  cf.  supra  n.  187).  5.  Cyprianus: 
«Confiteantur  singuli,  quaeso  vos,  fratres,  deHctum  suum,  dum  adhuc 
qui  dehquit,  in  saeculo  est,  dum  admitti  confessio  eius  potest,  dum 
satisfactio  et  remissio  facta  per  sacerdotes  apud  Dominum  grata  est» 
(De  lapsis  c.  29).  Haec  valent  de  iis,  qui  pubHco  crimine  se  macula- 
verant.  In  praecedente  autem  capite  commendat  eorum  fidem  et 
timorem,  «qui  quamvis  nuHo  sacrificii  aut  HbeUi  facinore  constricti, 
quoniam  tamen  de  hoc  vel  cogitaverunt,  hoc  ipsum  apud  sacerdotes 
Dei  dolenter  et  simpliciter  confitentes  exomologesim  conscientiae 
faciant,  animi  sui  pondus  exponant,  salutarem  medelam  parvis  Hcet 
et  modicis  vulneribus  exquirant»  (ib.  c.  28).  Hoc  est  exemplum  con- 
fessionis  privatae. 


Cap.   II,    De  confessione.     Prop.   XXVI.  l8l 

Expressius  etiam  confessionem  privatam  et  publicam  distinguit 
Oi'igenes:  «Sicut  ii,  qui  habent  intus  inclusam  escam  indigestam  aut 
humoris  vel  phlegmatis,  stomacho  graviter  et  moleste  immanentis, 
abundantiam,  si  vomuerint,  relevantur;  ita  etiam  hi,  qui  peccaverunt,  si 
quidem  occultant  et  retinent  intra  se  peccatum,  intrinsecus  urgentur  et 
propemodum  suffocantur  a  phlegmate  vel  humore  peccati.  Si  autem 
ipse  sui  accusator  fiat  .  .  .  et  confiteatur,  simul  evomit  et  delictum  atque 
omnem  morbi  digerit  causam.  Tantummodo  circumspice  diHgentius, 
cui  debeas  confiteri  peccatum  tuum.  Proba  prius  medicum,  cui  debeas 
causam  languoris  exponere  .  . .  ut  ita  demum,  si  quid  ille  dixerit,  qui 
se  prius  et  eruditum  medicum  ostenderit  et  misericordem,  facias  et 
sequaris.  Si  intellexerit  et  praeviderit  talem  esse  languorem  tuum, 
qui  in  conventu  totius  ecclesiae  exponi  debeat  et  curari,  ex  quo  for- 
tassis  et  ceteri  aedificari  poterunt  et  tu  ipse  facile  sanari,  multa  hoc 
deliberatione  et  satis  perito  medici  ilHus  consiHo  procurandum  est» 
(In  Ps.  37  hom.  2,  n.  6).  Sed  sive  privatim  sive  in  pubHco,  necessario 
confitenda  sunt  peccata.  «Si  quid  in  occuho  gerimus,  si  quid  in  ser- 
mone  solo  vel  etiam  intra  cogitationum  secreta  commisimus»,  de 
cunctis  diabolus  nos  accusabit.  «Si  ergo  in  vita  praeveniamus  eum 
et  ipsi  nostri  accusatores  simus,  nequitiam  diaboH,  inimici  nostri  et 
accusatoris,  effugimus.  .  .  .  Vide  ergo,  quia  pronuntiare  peccatum 
remissionem  peccati  meretur.  ...  Si  vero  exspectamus,  ut  a  diabolo 
accusemur,  accusatio  illa  cedit  nobis  ad  poenam ;  habebit  enim  socios 
in  gehenna,  quos  convicerit  criminum  socios»  (In  Lev.  hom.  3,  n.  4). 
Haec  est  iUa  «dura  et  laboriosa  per  paenitentiam  remissio  peccatorum, 
cum  peccator  .  .  .  non  erubescit  sacerdoti  Domini  indicare  peccatum 
et  quaerere  medicinam»   (In  Lev.  hom.   2,  n.   4). 

vS.  Aphraates  monet  sacerdotes:  «Eum,  qui  infirmitatem  suam 
manifestare  erubuerit,  adhortamini,  ne  eam  a  vobis  abscondat;  cum- 
que  ipsam  vobis  revelaverit,  noHte  eam  pubHcare».  De  peccatoribus 
autem  ait:  «Eum,  qui  a  satana  percussus  fuit,  non  debet  pudere 
deHctum  suum  confiteri  illudque  reHnquere  et  paenitentiam  in  remedium 
postulare.  Qui  vulnus  suum  prodere  erubescit,  gangraena  corripietur, 
totumque  corpus  damno  inficiet.  Quem  autem  non  pudet  vulnus 
manifestare,  sanabitur,  et  in  proeHum  iterum  descendet.  .  .  .  Ita  pror- 
sus  ei,  qui  in  agone  nostro  superatus  est,  haec  superest  via  sanitatem 
recipiendi,  ut  sciHcet  dicat:  peccavi,  et  paenitentiam  postulet»  (De- 
monstr.  VII,  n.  3  sq). 

De  confessione  secreta  peccatorum  loquuntur  etiam  aHi  Patres, 
ut  5.  Irenaeus  (Contra  haer.  1.  i,  c.  13,  n.  7),  5.  Basilius  (Ep.  199 
seu  2  canonica  ad  Amphilochium  can.  34),  aUi.  De  5.  Ambrosio  in 
eius  vita  narratur  a  PauHno,  eius  notario:  «Causas  criminum,  quae  iUi 
confitebantur  [paenitentes],  nuUi  nisi  Domino  soH,  apud  quem  inter- 
cedebat,  loquebatur»  (n.  39).  Necessitatem  confessionis  S.  Ambrosius 
saepe  inculcat  in  opere  De  paenitentia  (1.   2,  c.  i  3  6  9  sq).    5.  Augu- 


l82       Tract.  V.   De  sacramento  paenitentiae,    Pars  11,  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

stinmn  iam  supra  (n,  202)  audivimus  docentem  confessionis  necessi- 
tatem  et  distinguentem  inter  paenitentiam  publicam  et  privatam.  Alibi 
idem  arguit  eos,  qui  dicant  se  in  secreto  apud  Deum  paenitentiam 
agere.  «Nemo  sibi  dicat:  Occulte  ago,  apud  Deum  ago;  novit  Deus, 
qui  mihi  ignoscat,  quia  in  corde  meo  ago.  Ergo  sine  causa  dictum 
est:  Quae  solveritis  in  terra,  soluta  erunt  in  caelo.^  E^go  sine  causa 
sunt  claves  datae  ecclesiae  Dei }  Frustramus  evangelium  ?  Frustramus 
verba  Christi.^  Promittimus  vobis,  quod  ille  negat.^  Nonne  vos  deci- 
pimus?»   (Serm.   392,  n.   3). 

Cum  quidam  postulassent  publicam  confessionem  peccatorum, 
vS.  Leo  M.  haec  scripsit  ad  episcopos  Campaniae:  «Illam  etiam  contra 
apostolicam  regulam  praesumptionem,  quam  nuper  agnovi  a  quibus- 
dam  illicita  usurpatione  committi,  modis  omnibus  constituo  submoveri. 
De  paenitentia  scilicet,  quae  a  fidelibus  postulatur,  ne  de  singulorum 
peccatorum  genere  Hbello  scripta  professio  publice  recitetur,  cum 
reatus  conscientiarum  sufficiat  solis  sacerdotibus  indicari  confessione 
secreta.  .  ,  .  Removeatur  tam  improbabilis  consuetudo.  .  .  .  Sufficit 
enim  illa  confessio,  quae  primum  Deo  ofifertur,  tum  etiam  sacerdoti, 
qui  pro  delictis  paenitentium  precator  accedit»  (Ep.  168,  c.  2;  Denz. 
n.  145),    Cf.  supra  n.   202. 

Possunt  facile  augeri  testimonia,  sed  haec  videntur  sufficere,  Eadem 
doctrina  probatur  ex  veteribus  canonibus  paenitentialibus,  quales  le- 
guntur  in  «Canonibus  apostolicis»,  in  «Constitutionibus  apostolorum», 
in  aliis  Hbris.  Item  ex  libris  paenitentialibus,  qui  medio  aevo  in  lucem 
prodierunt,  ex  quibus  multa  excerpsit  Moriiius  in  appendice  operis 
De  administratione  sacramenti  paenitentiae.  Cf.  Wasserschleben  (Die 
BuBordnung  der  abendlaendischen  Kirche,  Halle  185 1)  et  H.  I.  Schmitz 
(Die  BuBbuecher  und  die  BuBdisziplin  der  Kirche,  Mainz  1883;  Die 
BuBbuecher  und  das  kanonische  BuBverfahren,  Duesseldorf  1898).  Hi 
quidem  hbri  numquam  auctoritatem  habuerunt  in  universa  ecclesia, 
ostendunt  tamen  praxim  confessionis  «auricularis»  fuisse  universalem. 
Idem  efficitur  ex  consensu  orientaliwn,  qui  non  minus  agnoscunt  ne- 
cessitatem  confessionis  peccatorum  quam  latini,  eamque  saec.  XVI 
et  XVII  contra  protestantes  defenderunt.  Hic  consensus  ostendit  hanc 
doctrinam  traditam  fuisse  ante  eorum  defectionem  (cf.  Goar,  Eucholog. 
graec.  109;  Schelstrate,  Acta  orient.  eccl.  162  323  sqq  521  sq ;  Den- 
zinger,  Rit.  orient.  I   113). 

Unanimis  etiam  semper  fuit  consensus  theologorum.  Ait  quidem 
Petrus  Lombardus :  «Quibusdam  visum  est  sufficere,  si  soli  Deo  fiat 
confessio  sine  iudicio  sacerdotaU  et  confessione  ecclesiae.»  Sed  ipse 
propositis  argumentis  sic  concludit:  «Ex  his  aiiisque  pluribus  indubi- 
tanter  ostenditur  oportere  Deo  primum  et  deinde  sacerdoti  offerri  con- 
fessionem,  nec  aUter  posse  perveniri  ad  ingressum  paradisi,  si  adsit 
facultas»  (Sent.  1.  4,  dist.  17,  n.  3  sq).  5.  Thomas  ad  illa  quorundam 
verba  annotat:  «Quod  ponitur  hic  pro  opinione,  haeresis  est»  ([n  dist.  17 


Cap.  n.    De  confessione.    Prop.  XXVI.  iS^ 

post  q.  3  in  exposit.  textus).  Scotus  dubitat,  utrum  ex  sola  Scriptura 
necessitas  confessionis  probari  possit,  et  putat  melius  dici:  «Confessio 
est  de  iure  divino  positivo  a  Cliristo  promulgato  apostolis  sed  ecclesiae 
promulgato  per  apostolos  absque  omni  Scriptura»  (In  4,  dist.  17,  q.  i). 
Hoc  tamen  non  est  admittendum. 

229.     Arg,  3.     Ex  definitionibus  conciliorum. 

Concilium  laodicenum  (circa  a.  370)  c.  2  inter  opera  paenitentium 
recenset  confessionem.  Temporibus  medii  aevi  multa  concilia  provin- 
cialia  de  hac  re  loquuntur,  ut  concilia  cabillonensia  a.  680  et  813 
habita,  ex  quibus  hoc  alterum  can.  32  statuit:  «Sed  et  hoc  emendatione 
egere  perspeximus,  quod  quidam,  dum  confitentur  peccata  sua  sacer- 
dotibus,  non  plene  id  faciunt.  ...  Ea  confiteantur,  quae  per  corpus 
gesta  sunt,  et  ea,  quibus  in  sola  cogitatione  delinquitur. »  SimiHter 
turonense  III  a.  813  can.  22,  remense  a.  813  can.  12  et  16,  titiense 
a.  855,  alia.  Quia  multi  diu  differebant  confessionem,  concilium  latera- 
nense  IV  hanc  legem  dedit  c.  21  :  «Omnis  utriusque  sexus  fidelis,  post- 
quam  ad  annos  discretionis  pervenerit,  omnia  sua  solus  peccata  saltem 
semel  in  anno  fideliter  confiteatur  proprio  sacerdoti»  {Dens.  n.  437; 
cf.  n.  587  670  725). 

Tandem  concilium  tindentinum  definivit  necessariam  ad  salutem 
esse  confessionem  omnium  peccatorum  mortalium  post  baptismum 
commissorum.  Postquam  enim  sess.  14,  c.  2  dixit  sacramentum  paeni- 
tentiae  institutum  esse  illis  verbis  Christi,  quae  narrantur  lo  20,  22  sq, 
ait  c.  5  :  «Ex  institutione  sacramenti  paenitentiae  iam  explicata  universa 
ecclesia  semper  intellexit  institutam  etiam  esse  a  Domino  integram 
peccatorum  confessionem,  et  omnibus  post  baptismum  lapsis  iure  divino 
necessariam  exsistere,  quia  Dominus  noster  lesus  Christus,  e  terris 
ascensurus  ad  caelos,  sacerdotes  sui  ipsius  vicarios  reliquit  tamquam 
praesides  et  iudices,  ad  quos  omnia  mortalia  crimina  deferantur,  in 
quae  christifideles  inciderint,  qui  pro  potestate  clavium  remissionis  aut 
retentionis  peccatorum  sententiam  pronuntient.  Constat  enim  sacerdotes 
iudicium  hoc  incognita  causa  exercere  non  potuisse,  neque  aequitatem 
quidem  illos  in  poenis  iniungendis  servare  potuisse,  si  in  genere  dum- 
taxat  et  non  potius  in  specie  ac  singillatim  sua  ipsi  peccata  declaras- 
sent.  Ex  his  colligitur  oportere  a  paenitentibus  omnia  peccata  mor- 
talia,  quorum  post  diligentem  sui  discussionem  conscientiam  habent, 
in  confessione  recenseri,  etiamsi  occultissima  illa  sint  et  tantum  adversus 
duo  ultima  decalogi  praecepta  commissa.  .  .  .  Nam  venialia  .  .  .  tacert 
citra  ciilpam  multisque  aliis  remediis  expiari  possunt.  Verum  cum  uni- 
versa  mortalia  peccata,  etiam  cogitationis,  homines  irae  filios  et  Dei 
inimicos  reddant,  necessum  est  omnium  etiam  veniam  cum  aperta  et 
verecunda  confessione  a  Deo  quaerere.  .  .  .  Qui  vero  secus  faciunt  et 
aliqua  scienter  retinent,  nihil  divinae  bonitati  per  sacerdotem  remitten- 
dum   proponunt.  .  .  .     CoIIigitur   praeterea  etiam  eas  circumstantias  in 


184      Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

confessione  explicandas  esse,  quae  speciem  peccati  mutant,  quod  sine 
illis  peccata  ipsa  neque  a  paenitentibus  integre  exponantur,  nec  iudici- 
bus  innotescant,  et  fieri  nequeat  ut  de  gravitate  criminum  recte 
censere  possint  et  poenam,  quam  oportet,  pro  illis  paenitentibus  im- 
ponere. » 

Docet  dein  concilium  posse  quidem  ob  rationabiles  causas  con- 
fessionem  publice  fieri,  «non  est  tamen  hoc  divino  praecepto  manda- 
tum,  nec  satis  consulte  humana  aUqua  lege  praeciperetur,  ut  deUcta, 
praesertim  secreta,  pubUca  essent  confessione  aperienda.»  Ergo  sufficit 
«sea^eta  confessio  sacramentalis,  qua  ab  initio  ecclesia  sancta  usa  est 
et  modo  etiam  utitur»   {Denz.  n.  899  901). 

Can.  6:  «Si  quis  negaverit  confessionem  sacramentalem  vel  insti- 
tutam  vel  ad  salutem  necessariam  esse  iure  divino,  aut  dixerit  modum 
secrete  confitendi  soU  sacerdoti,  quem  ecclesia  cathoUca  ab  initio 
semper  observavit  et  observat,  aUenum  esse  ab  institutione  et  mandato 
Christi,  et  inventum  esse  humanum,  A.  S.»  Can.  7:  «S.  q.  d.  in  sacra- 
mento  paenitentiae  ad  remissionem  peccatorum  necessarium  non  esse 
iure  divino  confiteri  omnia  et  singula  peccata  mortaUa,  quorum  memoria 
cum  debita  et  diUgenti  praemeditatione  habeatur,  etiam  occuUa,  et  quae 
sunt  contra  duo  ultima  decalogi  praecepta,  et  circumstantias,  quae 
peccati  speciem  mutant  .  .  .  A.  S. »   [Denz.  n.  916  sq). 

230«  Ohi.  I.  Ut  confessarius  det  absolutionem,  nihil  requiritur,  nisi  ut 
sciat  paenitentem  dignum  esse  absolutione.  Atqui  confessarius  potest  scire 
paenitentem  esse  dignum  absolutione  sine  integra  confessione.  Ergo  integra 
peccatorum  confessio  non  semper  est  necessaria. 

Resp.  Neg.  mai.  Confessarius  ut  iudex  ad  ferendam  debito  modo 
sententiam  debet  habere  iudicialem  cognitionem  causae ;  et  ut  medicus  ani- 
marum  debet  cognoscere  vulnera  animae,  ut  iis  debita  remedia  adhibeat. 

Dices:  Si  paenitens  contritione  iam  iustificatus  est,  non  iam  potestas 
retinendi  peccata  in  eum  exerceri  potest;  neque  iam  habet  vulnera  animae, 
quae  curanda  sint. 

Resp.  Negandum  cst  utrumquc.  Ratione  peccati  paenitens  subiacet  pote- 
stati  fori  interni,  quamdiu  absolutionem  non  accepit.  Itaque  etsi  confessarius 
efficere  nequit,  ut  paenitens,  qui  iam  est  iustificatus,  non  sit  iustificatus,  potest 
tamen  efficere,  ut  maneat  obUgatio  recurrendi  ad  tribunal  paenitentiae,  usque- 
dum  potestate  solvendi  paenitens  ab  hac  obUgatione  Uberetur;  neque  antea  Ucet 
paenitenti  accedere  ad  sacram  communionem,  neque  particeps  est  aUorum 
beneficiorum  (ut  indulgentiarum  muUarum),  ad  quae  susceptio  sacramenti 
paenitentiae  necessaria  est.  Quem  sensum  habeat  forma  absolutionis  in 
simiUbus  casibus,  postea  dicemus  (n.  236).  Neque  eo,  quod  peccator  iusti- 
ficatur,  statim  semper  omnia  vulnera  animae  curantur,  sed  saepe  variae 
aegritudines  remanent,  quae  ope  medici  spirituaUs  indigent. 

23  i'  Ohi.  II.  Si  confessio  omnium  peccatorum  est  essentiaUter  necessaria 
ad  suscipiendum  sacramentum  paenitentiae,  ii,  qui  peccata  confiteri  nequeunt, 


Cap.  II.    De  confessione.     Prop.  XXVI.  185 

non  possimt  hoc  sacramentum  suscipere.  Atqui  secundum  praxim  nunc 
communem  datur  absolutio  etiam  hominibus,  qui  confiteri  nequeunt.  Ergo 
aut  illa  doctrina  est  falsa,  aut  haec  praxis  est  mala. 

Resp.  Dist.  mai. :  Si  confessio  est  necessaria,  ii,  qui  nullo  modo  con- 
titeri  possunt,  non  possunt  hoc  sacramentum  suscipere,  conc.  mai.;  ii,  qui 
confitentur,  quantum  physice  et  moraHter  possunt,  etsi  confessio  non  est 
materialiter  integra,  non  possunt  hoc  sacramentum  suscipere,  neg.  mai. 
Dist.  miii.:  Absolutio  datur  iis,  quos  constat  nullo  modo  confessos  esse, 
7ieg.  min. ;  iis,  quos  constat  vel  supponere  Hcet  ahquo  saltem  modo  confessos 
esse,  datur  absolutio  in  casu  necessitatis,  conc.  min.     Et  neg.  conseq. 

Concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  5  docet  ea  peccata  mortaha  confitenda 
esse,  quorum  quis  post  dihgentem  conscientiae  examinationem  meminerit; 
«rehqua  autem  peccata,  quae  dihgenter  cogitanti  non  occurrunt,  in  universum 
eadem  confessione  inclusa  esse  inteheguntur»  {Denz.  n.  goo).  Hic  igitur  est 
unus  casus,  in  quo  impotentia  ab  integra  confessione  excusat.  Sed  si  im- 
potentia  hic  excusat,  etiam  in  ahis  condicionibus  excusat,  ut  si  moribundum 
deficit  loquela,  vel  si  ob  angustiam  temporis  et  periculum  proxime  imminens 
sola  generahs  quaedam  confessio  fieri  potest,  ut  in  naufragio,  vel  cum  mihtes 
exeunt  ad  pugnam.  Singulae  rationes  excusantes  ab  integritate  exponuntur 
in  theologia  morah  (cf.  Lehmkuhl,  Theol.  mor.  IP\  n.  431  sqq,  ubi  n.  406  sqq 
de  integritate  quoad  speciem  et  numerum  peccatorum).  In  his  omnibus  casi- 
bus  habetur  ahqua  sensibihs  confessio,  in  quantum  possibihs  est.  Sed 
dogmatica  difficultas  restat,  quomodo  moribundus  sensibus  destitutus  neque 
uhius  confessionis  capax  absolvi  possit. 

Moribundus  nunc  sensibus  destitutus,  si  antea  expressit  desiderium  con- 
fitendi,  eo  ipso  fecit  ahquam  confessionem,  quia  significavit  sevehe  peccata 
sua  clavibus  ecclesiae  subicere.  Si  nuhum  signum  dedit  desiderii  confessionis, 
ohm  plurimi  theologi  censebant  eum  vahde  absolvi  non  posse  (cf  De  Lugo, 
De  paenit.  disp.  17,  sect.  3,  n.  39).  Ratio  obvia  est, .  quia  videtur  deesse 
materia  vel  sakem  condicio  sine  qua  non  sacramenti.  Nihilominus  secundum 
doctrinam  et  praxim  nunc  praevalentem  tahs  moribundus  cathohcus,  dummodo 
antea  ne  repulerit  confessionem,  condicionate  absolvendus  est  (cf.  Lehmkuhl 
1.  c.  n.  647  sqq).  Ad  hanc  praxim  exphcandam  statuitur  principium  in  casu 
extremae  necessitatis  omnia  remedia  tentanda  esse,  etiam  tenuiter  tantum 
probabiha.  In  hoc  casu  hcet  sacramentum  exponere  periculo  nuhitatis,  quia 
sacramenta  sunt  propter  homines,  et  reverentia  servatur  adiecta  condicione: 
Volo  te  absolvere,  si  capax  es.  Tenuiter  autem  saUem  probabile  est  ho- 
minem,  qui  cathohcam  fidem  professus  est,  eo  ipso  etiam  declarasse  se  vehe 
in  hora  mortis  confiteri  et  absolvi.  Tenuiter  etiam  interdum  probabile  est 
talem  hominem  per  gemitus  vel  alios  motus  vehe  manifestare  desiderium 
confitendi.  Ad  has  igitur  vel  similes  exphcationes  recurrendum  est,  ut 
ostendatur  etiam  in  tahbus  condicionibus  posse  fortasse  adesse  confessionem 
ahquahter  sensibilem.  Si  vero  reapse  nuha  confessio  sensibihs  adest,  nihil 
valet  absolutio,  sicut  neque  valet,  si  moribundus  numquam  sufficientem 
attritionem  de  peccatis  habuit. 

In  hoc  igitur  casu  moribundi  sensibus  destituti  sufficit  etiam  confessio 
sacerdoti  absenti  facta  quomodocumque  per  nuntios.  Nam  exclusa  hac  urgente 
necessitate  confessio  omnino  facienda  est  sacerdoti  praesenti,  ut  speciah  de- 
creto  statuit  Clemens  VIII  [Denz.  n.  1088). 


l86       Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Fars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

Similiter  confessio  per  se  quidem  verhis  fieri  debet,  sed  si  hoc  fieri 
nequit,  ut  in  mutis  vel  interdum  in  moribundis,  alia  signa  sufficiunt.  De 
moribundis  Rituale  rom.  praescribit:  «Quodsi  inter  confitendum,  vel  etiam 
antequam  incipiat  confiteri,  vox  et  loquela  aegro  deficiat,  nutibus  et  signis 
conetur  [sacerdos] ,  quoad  eius  fieri  poterit,  peccata  paenitentis  cognoscere, 
quibus  utcumque  vel  in  genere  vel  in  specie  cognitis,  vel  etiam  si  confitendi 
desiderium,  sive  per  se  sive  per  alios  ostenderit,  absolvendus  est»  (De  sacram. 
paenit.  c.  i,  n.  24). 

232.  Ohi.  III.  Peccata  inculpabiliter  omissa  remittuntur  absolutione.  Ergo 
ad  hoc  ut  peccata  remittantur,  non  requiritur  eorum  confessio. 

Resp.  Dist.  antec. :  Peccata  omissa  directe  remittuntur  absolutione,  7ieg. 
antec. ;  indirecte  remittuntur,  conc.  antec.  Dist.  conseq. :  Possunt  peccata  ab- 
solutione  remitti  sine  ulla  confessione,  neg.  conseq. ;  possunt  interdum  remitti 
cum  imperfecta  confessione,  saltem  indirecte,  conc.  conseq. 

Confessarius  non  potest  paenitentem  absolvere  nisi  a  peccatis,  quae 
confessione  eius  iudicio  subiecta  sunt.  Hac  absolutione  ei,  qui  obicem  non 
ponit,  gratia  infunditur;  gratia  autem  infusa  omnia  peccata  delentur,  etiam 
quae  inculpabiUter  omissa  sunt.  Haec  vocatur  remissio  indirecta,  qua  re- 
missione  paenitens  non  liberatur  ab  obligatione  peccata  postea  confitendi, 
si  potest.  Si  confessio  in  casu  necessitatis  generalis  solum  facta  est,  directe 
solum  remittitur  reatus  culpae  in  genere,  et  singula  peccata  in  specie  de- 
claranda  sunt  postea,  quando  possibile  est  (cf.  Suarez,  De  paenit.  disp.  23, 
sect.  T,  n.  II  ;  De  Lugo,  De  paenit.  disp.  17,  sect.  i,  n.  16). 

233«  Ohi.  IV.  Si  confessio  est  necessaria  ad  salutem,  in  vetere  lege  ho- 
mines  facilius  poterant  salvi  fieri  quam  in  nova,  sciHcet  per  solam  con- 
tritionem  perfectam.  Atqui  hoc  non  est  admittendum.  Ergo  confessio  non 
est  necessaria,  sed  sufficit  contritio. 

Resp.  Neg,  mai.  simpHciter  loquendo;  nam  secundum  quid  hoc  potest 
concedi.  Scilicet  accidentaHs  quideiii  difficultas  confessionis  omnium  pec- 
catorum  in  vetere  lege  non  erat.  Sed  in  nova  lege  minor  dispositio  requi- 
ritur,  ut  peccator  sacramento  paenitentiae  iustificetur;  et  sic  iustificatus  faciHus 
pervenit  ad  perfectam  caritatem  et  contritionem.  Praeterea  «ipsa  confessionis 
difficultas  ac  peccati  detegendi  verecundia  gravis  quidem  videri  posset,  nisi 
tot  tantisque  commodis  et  consolationibus  levaretur,  quae  omnibus  digne  ad 
hoc  sacramentum  accedentibus  per  absolutionem  certissime  conferuntur» 
(Conc.  trid.  sess.  14,  c.  5:  De7iz.  n.  goo).  Saepe  experientia  compertum  est, 
quantam  consolationem  peccatores  post  bonam  confessionem  perceperint. 
Ipsa  quoque  difficultas  confessionis  est  insignis  satisfactio,  quo  vitatur  pur- 
gatorium,  et  est  optimum  remedium  contra  peccata  futura.  «Constat  enim, 
si  sacramentalem  confessionem  e  christiana  discipHna  exemeris,  plena  omnia 
occultis  et  nefandis  sceleribus  futura  esse.  .  .  .  Etenim  confitendi  verecundiu 
deHnquendi  cupiditati  et  Hcentiae  tamquam  frenum  inicit  et  improbitatem 
coercet.»  Quare  «omnibus  fere  piis  persuasum  est,  quidquid  hoc  tempore 
sanctitatis,  pietatis  et  reHgionis  in  ecclesia  summo  Dei  beneficio  conservatum 
est,  id  magna  ex  parte  confessioni  tribuendum  esse,  ut  nuHi  mirandum  sit 
humani  generis  hostem,  cum  fidem  cathoHcam  funditus  evertere  cogitat,  per 


Cap.  II.    De  confessione.    Prop.  XXVI.  l37 

ministros  impietatis  suae  et  satellites  hanc  veluti  christianae  virtutis  arcem 
totis  viribus  oppugnare  conatum  esse»  [Catech.  rom.,  Pars  II,  c.  5,  n.  36  sq). 

234«  Obi.  V.  Gratianus  citat  canonem  Theodori  (Theodulphi?)  dicentis: 
«Quidam  Deo  solummodo  confiteri  debere  peccata  dicunt,  ut  graeci.  Quidam 
vero  sacerdotibus  confitenda  esse  percensent,  ut  tota  fere  sancta  ecclesia» 
(Decr.  Pars  II,  causa  t^-^,  dist.  i,  c.  90).  Ergo  aHquando  necessitas  confes- 
sionis  a  quibusdam  in  ecclesia  negabatur. 

Resp.  Transeat  totum,  quia  nihil  inde  probatur  nisi  forte  quosdam 
errasse,  sicut  de  ipso  Gratiano  ait  Gregorius  de  Valentia:  «privatum  plane 
Gratiani  errorem  et  hallucinationem  fuisse»  (IV,  disp.  7,  q.  9,  punct.  2,  obi.  3). 
Ceterum  multa  in  ista  re  sunt  obscura.  Gratianus  (1.  c.  post.  c.  87.  Pars  I) 
ait:  «His  auctoritatibus  asseritur  neminem  sine  paenitentia  et  confessione 
propriae  vocis  a  peccatis  posse  mundari.»  Et  itenim  (Pars  III,  §  9):  «Sine 
confessione  oris,  si  facultas  confitendi  non  defuerit,  aliquod  grave  deUctum 
expiari,  auctoritati  penitus  probatur  adversum.» 

Dein  iste  canon,  quem  falso  Gratianus  attribuit  Theodoro,  invenitur 
primum  in  co7icilio  cabillonensi  II  (a.  813),  ubi  est  canon  t,t,,  sed  sine  illis 
verbis  «ut  graeci»,  et  «ut  tota  fere  sancta  ecclesia».  Hoc  autem  conciHum 
diserte  docet  necessitatem  confessionis  (supra  n.  229).  Ergo  quod  hic  docet 
utramque  confessionem  non  fieri  sine  magna  utiHtate,  cum  Deus  interdum 
salutem  operetur  «invisibih  administratione»,  interdum  «medicorum  operatione», 
nihil  aUud  videtur  docere  velle  nisi  et  contritionem  perfectam  et  sacra- 
mentalem  absolutionem  valere  ad  remissionem  peccatorum,  ita  ut  illo  canone 
non  agatur  de  necessitate  confessionis  quoad  praeceptum  sed  solum  quoad 
effectum.     Dogmatice  tota  haec  exegetica  quaestio  non  est  magni  momenti. 

Quidam  ex  vetustioribus  scholasticis,  ut  Hugo  Victorinus  (De  sacram. 
1.  2,  Pars  14,  c.  i)  et  S.  Bonaventtcra  (In  4,  dist.  17,  Pars  2,  a.  i,  q.  3),  docent 
a  Christo  esse  quidem  institutionem  confessionis,  non  tamen  praeceptum. 
Haec  doctrina  est  specietenus  tantum  contra  thesim  nostram,  quia  volunt 
solum  dicere  in  S.  Scriptura  praeter  institutionem  huius  sacramenti  non  referri 
explicitum  praeceptum  Christi.  Docent  tamen  ex  institutione  recte  colhgi 
necessitatem  sacramenti.  Ita  5*.  Bonaventura:  «Quidam  non  tantum  obHgantur 
[ad  confitendum]  ex  ecclesiastica  institutione  sed  ex  propria  transgressione ; 
hi  tenentur  ex  sacramenti  institutione»  (1.  c.  a.  2,  q.  2).  «Etsi  quis  pertina- 
citer  assereret  contrarium,  esset  haereticus  iudicandus»  (ib.  in  expos.  textus 
dub.  i). 

235*  Ohi.  VI.  Anno  390  Nectarius,  episcopus  constantinopohtanus,  in  ec- 
clesia  sua  confessionem  abrogavit,  et  eius  successor  S.  loannes  Chrysost.  negat 
peccata  coram  sacerdotibus  esse  confitenda.  Atqui  haec  intehegi  nequeunt, 
si  confessio  esset  ad  salutem  necessaria.     Ergo  non  est  necessaria. 

Resp.  Neg.  niai.,  etsi  Calvinus  et  ahi  hoc  asserunt.  Nam  testibus 
Socrate  (H.  E.  1.  5,  c.  19)  et  Sozomeno  (H.  E.  1.  7,  c.  16)  Nectarius  abrogavit 
munus  presbyteri  paenitentiarii,  qui  praeerat  paenitentiae  pubhcae.  Quaedam 
enim  muher  pubhce  confessa  erat  se  cum  quodam  diacono  ihicitum  com- 
mercium  habuisse,  ex  qua  confessione  magnum  scandalum  ortum  erat.  Huic 
malo    ut    mederetur,    Nectarius   statuit,    ne   secreta   crimina   in    futurum    ad 


l88       Tract.  V.   De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

paenitentiarium  deferrentur  et  ab  eo  publicae  paenitentiae  subicerentur. 
Hoc  autem  facto  catholica  doctrina  de  confessione  potius  confirmatur  quam 
infirmatur. 

Nam  Sozomenus  1.  c.  ait:  «Cum  in  nuUo  prorsus  peccare  divinioris 
cuiusdam  naturae  sit  et  humana  praestantioris,  paenitentibus  vero,  etiarasi 
saepius  dehquerint,  veniam  dare  Deus  praeceperit,  cumque  in  petenda  venia 
peccatum  necessario  confiteri  oporteat,  grave  ac  molestum  ab  initio  iure 
merito  visum  est  sacerdotibus  tamquam  in  theatro  circumstante  totius  ec- 
clesiae  multitudine  crimina  sua  evulgare.  Itaque  ex  presbyteris  ahquem,  qui 
vitae  integritate  spectatissimus  esset  et  taciturnitate  ac  prudentia  polleret, 
huic  officio  praefecerunt,  ad  quem  accedentes  ii,  qui  deUquerant,  actus  suos 
confitebantur.  Ille  vero  pro  cuiuscumque  delicto,  quid  aut  facere  singulos 
aut  luere  oporteret,  poenae  loco  indicens,  absolvebat  paenitentes» ;  Socrates 
autem  1.  c.  ait  hoc  munus  paenitentiarii  inde  a  persecutione  Decii  in  ecclesia 
fuisse;  ergo  eo  tempore  fuerat  usus  confessionis. 

S.  Chrysostomus  non  negavit  necessitatem  confessionis :  «Cuiusmodi  est 
medicamentum  paenitentiae  et  quomodo  conficitur?  Primum  est  ex  suorum 
peccatorum  condemnatione  et  confessione.  Nam  si  peccatum  fueris  con- 
fessus,  ut  oportet  confiteri,  fit  humifis  animus.  Oportet  autem  alia  quoque 
addere  humihtati  .  .  .  et  se  in  sacerdotes,  ut  convenit,  gerere.  Et  si  fecerit, 
inquit  [lac  5,  15],  quisquam  peccata,  remittentur  ei»  (In  Hebr.  hom.  9,  n.  4). 
«Quisnam  frigidus  ille  multorum  sermo  ?  Vereor,  inquiunt,  pudore  sufiundor, 
neque  possum  vel  os  diducere.  Satanica  est  haec  verecundia»  (De  In- 
comprehensibih  hom.  5,  n.  6).  «Ne,  quia  peccasti,  te  pudeat  accedere  [ad 
sacerdotem],  immo  ob  hoc  ipsum  accede.  Nemo  enim  dicit:  Quia  ulcus 
habeo,  medicum  non  accerso  neque  pharmacum  accipio;  immo  ob  hoc 
ipsum  maxime  et  medici  advocandi  sunt  et  pharmacorum  vim  requirere 
opus  est.  Scimus  etiam  nos  [sacerdotes]  ignoscere,  quia  et  ipsi  ahis  peccatis 
sumus  obnoxii.  Ideo  namque  Deus  non  angelos  dedit  nobis  doctores  .  .  .  sed 
ex  ovibus  gregis  ducem,  qui  ad  ignoscendum  subditis  pronus  sit,  et  infirmi- 
tatem  propriam  expendens,  non  insurgat  adversus  gregarios»  (Hom.,  quod 
frequenter  conveniendum  sit,  n.  2 ;  M  63,  463)-  Quapropter  maxima  re- 
quiritur  in  sacerdote  prudentia,  «ut  undique  animae  statum  circumspiciat» 
(De  sacerd.  1.  2,  n.  3  sq).     Cf.  supra  n.  202. 

Saepe  utique  commendat  Chrysostomus  confessionem  peccatorum  coram 
Deo  faciendam.  «Apud  Deum  ea  confitere,  apud  iudicem  confitere  peccata 
tua,  orans  si  non  hngua,  saltem  memoria»  (In  Hebr.  hom.  31,  n.  3).  Saepe 
excludit  pubhcam  confessionem :  «Non  te  in  theatrum  conservorum  tuorum 
duco  neque  hominibus  peccata  revelare  cogo ;  conscientiam  expande  coram 
Deo,  ipsi  ostende  vulnera  tua»  (De  Incompreh.  hom.  5,  n.  7).  Quoties  autem 
Chrysostomus  exhortatur  ad  superandam  verecundiam  in  confessione  pec- 
catorum,  videtur  loqui  de  confessione  sacramentaH,  cum  confessio  coram  Deo 
omniscio  non  includat  hanc  specialem  verecundiam.  Ceterum  confessio 
sacramentahs  recte  dici  potest  Deo  potius  fieri  quam  homini.  Quare  in 
paenitentiah,  quod  adscribitur  loanni  leiunatori,  confessarius  ait  ad  paeni- 
tentem:  «Spirituahs  fih,  ego  tuam  confessionem  primario  et  praecipue  non 
recipio,  nec  tibi  absolutionem  concedo,  sed  per  me  Deus  (ilHus  est  enim 
opus  eiusmodi)  peccatorum  tuorum  confessionem  suscipit»  [M  PG  88,  i8qi). 


Cap.  n.    De  confessione.    Prop.  XXVI.     Schol.  I  So 

Schol.  De  confessione  peccatorum ,  quae  non  necessario  ac- 
cusantur. 

236.  T)^ peccatortim  venialinm  confessione  docet  concilium  tridentinum 
sess.  14,  c.  5  :  «Venialia,  quibus  a  gratia  Dei  non  excludimur  et  ia 
quae  frequentius  labimur,  quamquam  recte  et  utiliter  citraque  omnem 
praesumptionem  in  confessipne  dicantur,  quod  piorum  hominum  usus 
demonstrat,  taceri  tamen  citra  culpam  multisque  aliis  remediis  expiari 
possunt»  {Dens.  n.  899).  Lutherus  quidem  docuerat  peccata  venialia 
nullo  modo  esse  confitenda  {Denz.  n.  748).  Sed  hanc  doctrinam  con- 
cilium  damnavit :  «S.  q.  d.  non  licere  confiteri  peccata  venialia,  A.  S.» 
[Denz.  n.  917).  Cum  postea  synodus  pistoriensis  art.  39  declarasset 
se  optare ,  ne  tantopere  frequentaretur  venialium  confessio ,  Pius  VI 
hanc  declarationem  damnavit  [Denz.  n.  1539). 

Non  quidem  primario  et  per  se  ad  venialium  remissionem  institu- 
tum  est  sacramentum  paenitentiae,  neque  potestas  retinendi  ad  ea  ap- 
plicari  potest.  Attamen  quia  potestas  remittendi  et  solvendi  plane 
universalis  ecclesiae  data  est,  nulla  omnino  ratio  assignari  potest,  cur 
ab  hac  potestate  excludatur  remissio  peccatorum  venialium.  Per  multa 
quidem  saecula  vix  videtur  in  usu  fuisse  confessio  venialium,  saltem 
solorum,  attamen  hoc  unice  ostendit  hunc  usum  esse  libero  arbitrio 
hominum  reHctum. 

Dogmatica  difficultas  eatenus  tantum  hic  habetur,  quatenus  ex- 
pHcandum  est,  quomodo  possint  absolutione  remitti  peccata  venialia, 
quae  sine  mortaUbus  accusantur.  Nam  ad  remissionem  peccati  venialis 
requiritur,  ut  peccatum  paenitentiae  actu  retractetur;  atque  tali  actu 
peccatum  veniale  statim  deletur  (supra  n.  225);  ergo  nihil  remanet  ab- 
solvendum.  Ad  hoc  respondetur:  Non  repugnat  ea,  quae  remissa 
sunt,  iterum  remitti,  praesertim  si  haec  remissio  coniuncta  est  cum  in- 
fusione  gratiae,  et  cum  remissione  poenae,  quae  forte  remansit. 

Posse  peccata  iam  remissa,    sive  mortalia  sive  veniaHa,  iterum  re- 
mitti,    constat   ex   usu  ubique  recepto    confessionum    generaHum,    quae 
fieri   solent  tempore  exercitiorum  vel  aHis  occasionibus.     Praxim  repe- 
tendi    confessiones  suadebat  vS.  Benedictus  XI  iis,    qui  non  apud   «pro- 
prios»   sacerdotes  sed  apud  aHos  confessi  erant  (Extravag.  comm.  1.  5 
tit.  7,  c.  I  ;  Denz.  n.  470).     Cum  vS.  Thoma  (In  4,  dist.  17,  q.  3,  a.  3 
sol.  5   ad  4)  theologi  docent  id  omnino  fieri  posse,  ut  Suarez :  «Com 
munis   et  certa  sententia  est  haec    peccata  esse  sufficientem  materiam 
si   quis    ea    iterum    confiteri   veHt»    (De   paenit.  disp.  18,  sect.  i,  n.  6) 

Sicut  homo  de  peccatis  commissis  semper  in  hac  vita  paenitentiam 
agere  potest,  ita  Deus  repetere  potest  promissionem  se  nolle  propter 
iila  peccata  paenitenti  irasci,  et  in  signum  huius  suae  bonae  voluntatis 
augmentum  gratiae  infundere  et  poenas  restantes  remittere.  Deus  enim 
saepe  eandem  promissionem  repetiit  (cf.  Gn  12,  2;  15,  5;  17,  5;  22,  17). 
Ergo    confessio    et    absolutio    repetita   multis    modis    est    homini   utilisl 


IQQ      Tract.  V.   De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II    De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

Neque  tamen  in  casu  confessionis  solorum  venialium  vel  peccatorum 
iam  absolutione  sacramentali  remissorum  necessarium  est  omnia  peccata 
confiteri,  sed  sufficit  unum  peccatum  cum  debita  attritione  confiteri, 
quia  non  agitur  de  peccatis,  quae  infusioni  gratiae  obstant;  ergo  suf- 
ficit  clavibus  subicere  unum  vel  plura  peccata,  ut  habeatur  certa  ma- 
teria  absolutionis  (cf.  Suarez,  De  paenit,  disp.  23,  sect.  i,  n.  10). 

CAPUT  III. 
DE  SATISFACTIONE. 

Cf.  S.  Thomas,  Supplem.  q.  12  sqq ;    Bellarminus,    De  paenit.  l.  4,  c.  i  sqq ;    Suarez,    De 

paenit.  disp.  28;  De  Lugo,  De  paenit.  disp.  25,  sect.  4;  Palmieri,  De  paenit.  thes.  36  sqq; 

Sasse,  De  sacramentis  II   184  sqq;  Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^  545  sqq. 

Prop.  XXVII.  Confessarius  debet  paenitentibus  imponere 
convenientes  satisfactiones,  quibus  poenae  temporales  peccatis  debitae 
delentur. 

237.  Sta.t.  quaest,  a)  Satisfactio  est  tertia  pars  materialis  sacra- 
menti  paenitentiae.  Definitur:  Satisfactio  est  voluntaria  susceptio  poenae 
a  confessario  impositae  ad  reparandam  iniuriam  peccato  Deo  illatam 
et  ad  redimendas  poenas  temporales  post  remissa  peccata  lege  divina 
adhuc  luendas.  Actum  enim  peccati  sequitur  duplex  reatus:  culpae 
et  poenae.  Ratione  culpac  Deus  peccatorem,  quamdiu  manet  in  eodem 
statu,  excludit  ab  assecutione  aeternae  beatitudinis;  ob  reatum  poenae 
eum  addicit  poenis  positivis.  Haec  valent  maxime  de  peccato  mortali, 
ob  quod  Deus  peccatorem  prosequitur  odio,  inimicitiis,  vindicta,  etsi 
nondum  absolute  in  hac  vita.  Pertinent  tamen  etiam  suo  modo  ad 
peccatum  veniale,  ob  quod  nondum  remissum  homo  impeditur  ab  in- 
gressu  caeli,  et  aut  in  hac  vita  aut  in  altera  poenis  subicitur. 

Si  homo  contritione  perfecta  vel  digna  susceptione  sacramenti 
paenitentiae  iustificatur,  Deus  propter  satisfactiones  Christi  hos  actus 
paenitentis  accipit  ut  satisfactionem  iniuriae  illatae,  et  revocat  senten- 
tiam  damnationis  aeternae,  seu  delet  reatum  culpae  et  poenae  aeternae. 

b)  Sed  docente  revelatione  Deus  no7i  semper  cuin  reatu  culpae 
etiani  remittit  omnem  poenam  temporalem.  Id  colligitur  ex  S.  Scrip- 
tura.  Ita  Deus  Adamo  remisit  culpam  (Sap  10,  2),  sed  simul  im- 
posuit  gravissimam  poenam  (Gn  3,  i/sq);  idem  valet  de  Maria,  sorore 
Moysis  (Nm  12,  14  sq),  de  Moyse  et  Aaron  (Nm  20,  i  sqq;  27,  I2sqq; 
Dt  34,  I  sqq),  de  Davide  (2  Rg  12,  13  sq),  de  corinthiis  non  debite 
celebrantibus  eucharistiam  (i  Cor  11,  29  sqq).  Propterea  a  paenitenti- 
bus  non  contritio  tantum  postulatur  sed  etiam  opera  satisfactionis 
(cf.  loel  2,  12  sqq).  Immo  supponendum  est  hanc  esse  legem  a  Deo 
statutam,  ut  communiter  non  tota  poena  remittatur  statim  cum  culpa, 
praecipue  graviore.  Nam  secundum  Scripturam  Deus  cum  peccatoribus 
non  agit  modo  sic  et  modo  aHter,  sed  reddit  unicuique  secundum 
opera  sua  (Ps  61,  13.  Prv  24,  12.  Mt  16,  27.  Rom  2,  6).  Atqui 
hoc  verum  non  esset,  si  Deus  modo  relinqueret  poenam  post  peccata 


Cap.  III.    De  satisfactione.     Prop.  XXVII.  igi 

remissa,  modo  non  relinqueret,  et  hoc  non  pro  magis  aut  minus  bona 
dispositione  paenitentis,  sed  simpliciter  quia  ita  placeret.  Ergo  ad- 
mittenda  est  lex  universalis  non  sufficere  ad  delendam  totam  poenam 
omne  id,  quod  sufficit  ad  delendam  culpam. 

Haec  est  doctrina  traditionis.  6*.  Augnstinus:  «Cogitur  homo  tole- 
rare  etiam  remissis  peccatis.  .  .  .  Productior  est  enim  poena  quam  culpa, 
ne  parva  putaretur  culpa,  si  cum  illa  finiretur  et  poena»  (In  loan. 
tract.  124,  n.  5).  5.  Gregorius  M.:  Deus  «delictum  sine  ultione  non 
deserit.  .  .  .  Sic  David  post  confessionem  audire  meruit :  Transtulit 
Dominus  peccatum  tuum  (2  Rg  12,  13),  et  tamen  multis  post  cruciati- 
bus  afflictus  et  fugiens,  reatum  culpae,  quam  perpetraverat,  exsolvit» 
(Moral.  1.  9,  c.  34).  Similiter  alii  Patres.  Idem  docent  theologi  cum 
^".  Thoma  (3,  q.  Z6,  a.  4;  Supplem.  q.  12  sq).  Cum  vero  saeculo  XVI 
Lutherus,  Calvinus,  alii  hoc  negassent,  Concilium  tridentinum  catholicam 
doctrinam  definivit  sess.  14,  c.  8:  «Sancta  synodus  declarat  falsum  omnino 
esse  et  a  verbo  Dei  alienum  culpam  a  Domino  numquam  remitti,  quin 
universa  etiam  poena  condonetur.  Perspicua  enim  et  illustria  in  sacris 
litteris  exempla  reperiuntur,  quibus  praeter  divinam  traditionem  hic 
error  quam  manifestissime  revincitur. »  Can.  12:  «S.  q.  d.  totam  poenam 
simul  cum  culpa  remitti  semper  a  Deo,  satisfactionemque  paenitentium 
non  esse  aliam  quam  fidem,  qua  apprehendunt  Christum  pro  se  satis- 
fecisse,  A.  S. »  {Denz.  n.  904  922). 

c)  Itaque  quia  Deus  solet  peccato  remisso  poenas  infligere,  con- 
fessarius  in  iudicio  paenitentiae  huius  decreti  divini  rationem  habere 
debet.  Poenae  a  Deo  statutae  post  remissionem  peccati  sunt  praecipue 
poenae  purgatorii  (cf.  II,  n.  4i6sqq).  Ab  his  igitur  poenis  ut  paenitens 
liberetur,  iniunguntur  ei  satisfactiones,  quia  sacramentum  paenitentiae 
institutum  est,  ut  homo  liberetur  a  toto  reatu.  Haec  Hberatio  a  poenis 
temporalibus  non  est  quidem  essentialis.  Ergo  si  paenitens  est  incapax 
ullius  satisfactionis  praestandae,  haec  omitti  potest  salva  essentia  sacra- 
mcnti.  Sed  quia  pertinet  ad  integritatem,  omittenda  non  est  extra 
casum  necessitatis,  ne  sacramentum  maneat  mancum. 

238.     Arg,  1.     Ex  indole  sacramenti  paenitentiae. 

Christus  sacramentum  paenitentiae  ita  instituit,  ut  sacerdos  ut  vi- 
carius  Dei  sit  iudex  et  medicus  paenitentis.  Atqui  hoc  officium  iudicis 
ct  medici  postulat  impositionem  satisfactionis.  Ergo  satisfactio  im- 
ponenda  est. 

Prob.  min.  Nam  ut  iudex  vicem  Dei  gerens  debet  sacerdos  ab- 
solvere  paenitentem  eo  modo,  quo  Deus  vult  remittere  peccata,  i.  e.  non 
sine  satisfactione  praestita.  Ut  medicus  debet  paenitentem  curare  ab 
omni  reatu  praeterito  et  tueri  a  reatu  futuro.  Hoc  autem  fit  imposita 
convenienti  satisfactione,  quae  sufficiens  videtur  pro  gravitate  culpae 
commissae,  et  quae  deterret  et  iuvat  hominem,  ne  iterum  peccet.  Est 
igitur  haec  satisfactio  et  vindicativa  et  medicinalis. 


IQ2       Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

239.  A.rg.  2.     Ex  praxi  veteris  ecclesiae. 

In  vetere  ecclesia  paenitentia  longa  et  dura  imponebatur  iis,  qui 
graviora  crimina  commiserant,  ut  tandem  post  satisfactionem  praestitam 
plene  absolverentur.  E.  g.  concilium  ancyranum  (a.  314)  inter  alios 
canones  hunc  (4)  habet:  «De  his,  qui  sacrificare  coacti  sunt,  insuper 
et  cenaverunt  in  idolio,  quicumque  eorum,  cum  ducerentur,  laetiore 
habitu  fuerunt  et  vestimentis  pretiosioribus  usi  et  praeparatae  cenae 
indifferenter  participes  exstiterunt:  placuit  eos  inter  audientes  uno  anno 
constitui;  succumbere  vero  tribus  annis,  in  oratione  autem  communicare 
biennio;  et  tunc  ad  perfectionis  gratiam  pervenire»  {Kirch,  Enchir.  n.  338). 
Hic  designantur  diversi  paenitentium  gradus :  Audientes,  qui  ad  portam 
ecclesiae  stantes  lectionem  et  expositionem  Scripturae  audiebant,  sed 
ante  missam  dimittebantur.  Substrati,  quibus  humi  prostratis  licebat 
missae  interesse.  Consistentes,  quibus  licebat  stantibus  missae  interesse, 
non  tamen  sacram  communionem  recipere.  Ceterum  hi  ordines  paeni- 
tentium  non  ubique  iidem  erant,  sed  ubique  institutum  paenitentium 
servabatur  (cf.  supra  n.  187  202  211  b).  Canones  paenitentiales  Gregorii 
Thaumaturgi,  Athanasii,  Basilii,  librorum  paenitentialium  ostendunt  fir- 
mam  persuasionem  ecclesiae  paenitentibus  satisfactiones  pro  peccatis 
imponendas  esse. 

240.  Arg,  3.     Ex  doctrina  traditionis. 

S.  Cyprianus  valde  queritur,  quod  nonnulli  eos,  qui  in  persecutione 
lapsi  erant,  ante  praestitam  satisfactionem  ad  eucharistiam  admittant. 
«Cum  in  minoribus  peccatis  agant  peccatores  paenitentiam  iusto  tem- 
pore  .  .  .  nunc  crudo  tempore  persecutione  adhuc  permanente,  nondum 
restituta  ecclesiae  ipsius  pace,  ad  communicationem  admittuntur,  et 
offertur  nomine  eorum,  et  nondum  paenitentia  acta,  nondum  exomo- 
legesi  facta,  nondum  manu  iis  ab  episcopo  et  clero  imposita,  eucha- 
ristia  illis  datur»  (Ep.  16,  2;  ed.  Hartel).  S.  Augustinus:  Paenitcns 
«veniat  ad  antistites,  per  quos  in  ecclesia  claves  ministrantur .  .  .a  prae- 
positis  sacramentorum  accipiat  satisfactionis  suae  modum»  (Serm.  351,^.9). 
vS.  Leo  M.:  «Mediator  Dei  et  hominum  homo  Christus  lesus  hanc  prae- 
positis  ecclesiae  tradidit  potestatem,  ut  et  confitentibus  actionem  paeni- 
tentiae  darent  et  eosdem  salubri  satisfactione  purgatos  ad  communionem 
sacramentorum  per  ianuam  reconciliationis  admitterent»  (Ep.  108,  n.  2). 
vS.  Gregorius  M.:  «Afflictio  paenitentiae  ad  delenda  peccata  tunc  de- 
mum  idonea  est,  cum  sacerdotis  fuerit  iudicio  imperata,  cum  ab  eo 
confitentium  actibus  discussis  pro  modo  criminis  onus  iis  decernitur 
afflictionis»   (In   i   Reg.  1.  3,  c.  5,  n.  13). 

Eadem  est  doctrina  theologorum. 

241.  A.rg.  4.     Ex  constitutionibus  conciliorum. 
Paenitentibus  debitam  satisfactionem  imponendam  esse  iam  vetera 

conciHa  saepe  statuerunt,  ut  laodicenum  (circa  a.  370)  can.  2;  cartha- 


Cap.  III.    De  satisfactione.    Prop.  XXVII.  Iq-? 

ginense  (a.  397)  can.  31,  alia.  Concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  8 
docet  satisfactiones  imponendas  esse  ob  multas  rationes:  a)  quia  con- 
venit  aliter  remitti  peccata  post  baptismum  quam  ante  baptismum  com- 
missa,  cum  in  illis  sit  maior  ingratitudo  in  Deum;  b)  quia  poenis  im- 
positis  homines  deterrendi  sunt  a  futuris  peccatis  et  iuvandi  ad  ponendos 
contrarios  actus  virtutum ;  c)  quia  his  levioribus  poenis  amovetur  gra- 
vior  a  Deo  imminens  poena;  d)  quia  hoc  modo  homines  configurantur 
Christo,  qui  pro  eorum  peccatis  satisfecit.  Concludit  autem  sic;  «De- 
bent  ergo  sacerdotes  Domini,  quantum  spiritus  et  prudentia  suggesserit, 
pro  qualitate  criminum  et  paenitentium  facultate,  salutares  et  con- 
venientes  satisfactiones  iniungere,  ne,  si  forte  peccatis  coniveant  et 
indulgentius  cum  paenitentibus  agant,  levissima  quaedam  opera  pro 
gravissimis  delictis  iniungendo,  alienorum  peccatorum  participes  effici- 
antur.  Habeant  autem  prae  oculis,  ut  satisfactio,  quam  imponunt,  non 
sit  tantum  ad  novae  vitae  custodiam  et  infirmitatis  medicamentum,  sed 
etiam  ad  praeteritorum  peccatorum  vindictam  et  castigationem ;  nam 
claves  sacerdotum  non  ad  solvendum  dumtaxat  sed  et  ad  ligandum  con- 
cessas  etiam  antiqui  Patres  et  credunt  et  docent.»  Can.  15:  «S.  q.  d. 
claves  ecclesiae  esse  datas  tantum  ad  solvendum,  non  etiam  ad  Hgan- 
dum,  et  propterea  sacerdotes,  dum  imponunt  poenas  confitentibus, 
agere  contra  finem  clavium  et  contra  institutionem  Christi ;  et  fictionem 
esse ,  quod  virtute  clavium  sublata  poena  aeterna  poena  temporalis 
plerumque  solvenda  remaneat,  A.   S.»      {Denz.  n.  904  sq  925). 

242.  Ohi.  I.  Satisfactio  paenitentibus  imposita  aut  est  efficax  ex  opere 
operantis  aut  ex  opere  operato.  Atqui  si  est  efficax  ex  opere  operantis, 
non  est  pars  sacramenti;  si  est  efficax  ex  opere  operato,  quaelibet  satisfactio 
imposita  infallibiliter  totam  poenam  delet,  quia  sacramentum  infallibiliter 
effectum  suum  producit.  Ergo  aut  non  est  pars  sacramenti,  aut  quaelibet 
satisfactio  sufficit. 

Resp.  Nego  disiunctioneni  inaioris,  quia  utrumque  simul  valet.  Nam 
opera  satisfactoria  cum  Dei  gratia  facta  etiam  extra  sacramentum  valent  ad 
avertendam  poenam  a  Deo  infligendam.  Tertullianus  ait:  «In  quantum  non 
peperceris  tibi,  in  tantum  tibi,  crede,  Deus  parcet»  (De  paenit.  c.  9). 
S.  Augustinus :  «Sibi  non  parcenti  ille  parcit,  cuius  altum  iustumque  iudicium 
nullus  contemptor  evadit»  (Ep.  153,  n.  6).  S.  Fetrus  Damiani:  «Ne  tibi 
blandiaris  .  .  .  cum  in  purgatorio  perficiendum  sit,  quidquid  hic  minus  feceris» 
(Sermo  2  de  S.  Andrea).  Haec  est  doctrina  catholica,  quam  definivit  con- 
cilium  tridentinum  sess.  14,  can.  13:  «S.  q.  d.  pro  peccatis  quoad  poenam 
temporalem  minime  Deo  per  Christi  merita  satisfieri  poenis  ab  eo  inflictis 
et  patienter  toleratis  vel  a  sacerdote  iniunctis,  sed  neque  sponte  susceptis, 
ut  ieiuniis,  orationibus,  eleemosynis  vel  ahis  etiam  pietatis  operibus,  atque 
ideo  optimam  paenitentiam  esse  novam  vitam,  A.  S.»  [Denz.  n.  923).  Con- 
traria  doctrina  Baii  damnata  est  (cf.  Denz.  n.  1059   1077). 

Praeterea  vero  concilnmi  tridcntinu77i  sess.  14,'  c.  2  ait  nos  ad  plenam  et 
integram  peccatorum  remissionem,  quahs  in  baptismo  datur,  posse  quidem 
pervenire  per  sacramentum  paenitentiae,  sed  non  «sine  magnis  nostris  fletibus 

Pesch,   Compend.  theol.  dogm.     IV.  I3 


igA      Tract.  V.  De  sacramento  paenitentiae.    Pars  II.  De  materia  sacramenti  paenitentiae. 

et  laboribus,  ut  merito  paenitentia  laboriosus  quidam  baptismus  a  Sanctis 
Patribus  dictus  fuerit»  [Denz.  n.  895).  Hinc  concludunt  theologi  has  labo- 
riosas  satisfactiones  esse  partem  sacramenti  et  delere  poenam  temporalem 
etiam  ex  opere  operato.  «Haec  est  communis  theologorum  sententia» 
{Suarez,  De  paenit.  disp.  38,  sect.  2,  n.  2) ;  non  tamen  est  de  fide. 

Ad  minorem  argumenti  respondetur :  P^tiamsi  exsecutio  operis  satisfactorii 
esset  solum  efficax  ex  opere  operantis,  tamen  impositio  et  acceptatio  satis- 
factionis  esset  pars  sacramenti,  et  hac  ipsa  simul  cum  absolutione  iam  ahqua 
pars  poenae  temporaUs  tolleretur. 

Alterum  autem,  quod  asseritur,  falsum  est:  satisfactione  imposita,  si 
efficax  sit  ex  opere  operato,  toUi  totam  poenam  temporalem.  Sicut  sacra- 
mentum  non  semper  producit  omnem  gratiam,  quam  absolute  producere 
potest,  sed  maiorem  vel  minorem  pro  dispositione  suscipientis,  ita  etiam 
satisfactio  imposita  non  semper  tolUt  omnem  poenam  temporalem  sed  plus 
vel  minus  pro  dispositione  satisfacientis.  Accipit  vero  satisfactio  hanc  ef- 
ficaciam  ex  opere  operato  per  absolutionem  ut  formam  sacramentalem,  quae 
informat  satisfactionem  ut  materiam,  sive  satisfactio  praecessit  absolutionem, 
sive  eam  sequitur.  In  vetere  ecclesia  opera  satisfactoria  in  pubHca  paeni- 
tentia  praecedebant  uUimam  absolutionem  \  multi  autem  theologi  censent  hanc 
ultimam  absolutionem  non  fuisse  sacramentalem  sed  canonicam  tantum  re- 
conciHationem  seu  fori  externi,  sacramentalem  autem  absolutionem  datam 
esse  statim  post  confessionem  (cf.  Prael.  dogm.  VII,  n.  263  sqq).  Quidquid 
id  est,  Sixtus  /F  damnavit  hanc  propositionem  Petri  de  Osma:  «Non  sunt 
absolvendi  paenitentes  nisi  peracta  prius  paenitentia  iis  iniuncta»  (Denz. 
n.  728).  Similes  propositiones  damnatae  sunt  ab  Alexandro  VIII  et  a  Pio  VI 
(Denz.  n.  1306  sq  1535).  Ergo  satisfactiones  ante  et  post  absolutionem  im- 
pleri  possunt. 

243«  Ohi.  II.  Sacramentum  est  efficax  gratiae  ex  opere  operato.  Atqui 
satisfactio  non  est  efficax  gratiae  ex  opere  operato.  Ergo  satisfactio  non 
est  pars  sacramenti. 

Resp.  Dist.  mai. :  Integrum  sacramentum  est  efficax  gratiae,  conc.  mai. ; 
quaevis  pars  omnis  sacramenti  necessario  est  efficax  gratiae,  neg.  mai.  Nam 
hoc  est  sacramento  paenitentiae  pecuhare,  quod  non  solum  dat  gratiam,  sed 
etiam  remittit  reatum  culpae  et  poenae.  Trans.  min.  Sunt  enim  theologi, 
qui  contrarium  affirmant,  ut  Suarez  (De  paenit.  disp.  38,  sect.  2,  n.  3).  Et 
neg.  cofiseq.,  quia  satisfactio  non  est  integrum  sacramentum,  sed  pars  sacra- 
menti,  eaque  non  essentiahs  sed  integrahs. 

244«  Ohi.  III.  Nostra  aetate  in  sacramento  paenitentiae  solent  imponi 
satisfactiones  multo  leviores  quam  ohm.  Atqui  si  satisfatio  debet  respondere 
gravitati  deUcti,  hic  est  abusus,  quem  ecclesia  non  deberet  tolerare.  Ergo 
satisfactio  non  videtur  exigi  correspondens  gravitati  deUctorum. 

Resp.  Abstrahendo  ab  erroribus,  qui  fortasse  in  hac  re  committuntur, 
conc.  mai.  Dist.  mi?t. :  Est  abusus  imponere  leviores  paenitentias  sine  ratione 
sufficienti,  conc.  min. ;  ex  ratione  sufficienti,  neg.  min.  SciUcet  satisfactiones 
imponendae  sunt  convenientes  et  salutares,  quae  convenientia  mensuratur 
etiam  secundum  dispositionem  et  mores  hominum  diversarum  aetatum.  Quare 
quod  ohm  potuit  esse  conveniens,  nunc  potest  esse  intolerabile.     Ita  omnes 


Pars  III.    De  forma  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXVIII.  igt 

fere  homines  arcerentur  a  sacramento  paenitentiae,  si  iis  imponerentiir  ea, 
quae  olim  in  usu  erant.  Melius  autem  est  per  nimiam  benignitatem  mittere 
homines  ad  purgatorium  quam  per  nimiam  severitatem  eos  mittere  ad  gehen- 
nam.  «Etsi  erramus,  modicam  paenitentiam  imponentes,  nonne  meUus  est 
propter  misericordiam  rationem  reddere  quam  propter  crudehtatem  ?»  (Decret. 
Grat.  Pars  II,  causa  26,  q.  7,  c.  12).  Nunc  fideles  multo  frequentius  ad  sacra- 
mentum  paenitentiae  accedunt  quam  oHm.  Dicunt  autem  theologi  «etiam  in 
secunda  absolutione  [et  in  sequentibus]  aUquid  vi  clavium  dimitti  de  poena» 
{S.  Thomas,  Supplem.  q.  18,  a.  2  ad  4).  Ergo  repetitis  confessionibus  paulatim 
potest  tota  poena  tolh.  Praeterea  nunc  paenitentes  saepius  lucrantur  in- 
dulgentias,  vel  aUis  remediis  a  poenis  temporaUbus  hberantur  quam  olim. 
Ergo  merito  nunc  leviores  satisfactiones  imponuntur.  Ceterum  quomodo 
confessarius  in  hac  re  se  gerere  debeat,  docetur  in  theologia  morah  (cf.  Lehm- 
kuhl,  TheoL  mor.  IP\  n.  458  sqq). 

PARS  III. 
DE  FORMA  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Cf.  S.  Thornas  3,  q.  84,   a.  3  ;  —  Opusculum   18  vel  22:  De  forma  absolutionis ;   Stiarez, 

De  paenitentia  disp.  19;    De  Lugo,    De  paenit.  disp.    13;    Pahiiieri,  De  paenit.   thes.  12; 

Sasse,  De  sacramentis  II  thes.  32  sqq ;  Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^  465  sqq. 

Prop.  XXVIII.  Forma  sacramenti  paenitentiae  sunt  verba: 
«Ego  te  absolvo  a  peccatis  tuis»,  vel  alia  aequivalentia. 

245.  Sta.t,  quaest.  Quicumque  admittunt  sacramentum  paenitentiae, 
etiam  docent  formam  eius  esse  absolutionem  sacerdotalem.  Ita  orien- 
tales  et  occidentales.  Sed  quaeri  potest,  quomodo  absolutio  danda  sit. 
Ad  quam  quaestionem  omnes  fere  respondent  dandam  esse  verbis, 
quae  significent  remissionem  peccatorum.  Sed  iterum  quaeri  potest, 
utrum  quod  essentiam  sacramenti  attinet,  verba  sint  omnino  determi- 
nate  praescripta,  an  ahae  et  aHae  formulae  ehgi  possint.  Respondemus 
per  se  ad  essentiam  sacramenti  solum  praescribi  verba,  quibus  signi- 
ficetur  iudicialis  sententia  remissionis  peccatorum.  Taha  verba  sunt  iUa: 
«Ego  te  absolvo  a  peccatis  tuis»,  quae  in  ecclesia  latina  praescribuntur; 
sed  ecclesia  potest  etiam  aha  verba  aequivalentia  praescribere,  et  revera 
aha  verba  fuerunt  et  sunt  in  usu.  Itaque  videndum  est,  quid  de  hac 
re  ex  variis  fontibus  theologicis  statui  possit. 

246.  Arg.  I.     Ex  institutione  sacramenti  paenitentiae. 

Christus  instituit  sacramentum  ita,  ut  peccatores  iudiciah  sententia 
absolvendi  sint  (supra  n.  203  sqq).  Atqui  sententia  iudicialis  absolu- 
toria  proferenda  est  verbis,  quae  significant  absolutionem  hominis  rei. 
Ergo  forma  sacramenti  paenitentiae  est  sententia  iudicialis  prolata 
verbis,  quae  significant  remissionem  peccatorum.  Plus  ex  institutione 
sacramenti  de  hac  re  concludi  nequit. 

Ergo  falsa  est  sententia  Petri  Lombardi  (Sent.  4,  dist.  18,  n.  6), 
secundum  quam  sensus  absolutionis  est :    «Declaro  te  a  Deo  absolutum 

13* 


jq5  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

esse  a  peccatis».  Verba  absolutionis  sic  explicata  nuUo  modo  sunt 
sententia  iudicialis.  Quare  haec  expositio  ab  omnibus  theologis  reicitur 
(cf.  supra  n.  208). 

247.     Arg.  2.     Ex  traditione. 

SS.  Patres  non  referunt  formam  absolutionis.  Sed  si  consulimus 
Ubros  rituales  orientales  et  eos  inter  latinos,  qui  scripti  sunt  ante  sae- 
culum  X,  formam  absolutionis  exhibent  depj^ecativam :  «Deus  te  ab' 
solvat  a  peccatis  tuis»  vel  similia  (cf.  Morinus,  De  discipl.  in  ad- 
ministr.  sacram.  paenit.,  append.  p.  10  sqq;  Goar,  Eucholog.  673  sqq; 
Denzinger,  Ritus  orient.  I  loi  sqq;  M  PG  88,  1896).  Initio  sae- 
culi  XIII  Guliebnus  Parisiensis  ait:  «Neque  more  iudicum  forensi- 
corum  pronuntiat  confessor:  ,Absolvimus  te,  non  condemnamus',  sed 
magis  orationem  facit  super  eum,  ut  Deus  absolutionem  et  remissionem 
atque  gratiam  sanctificationis  tribuat»  (De  sacram.  paenit.  c.  19).  In 
opusculo  «De  forma  absolutionis»  kS.  Thomas  pugnat  contra  adver- 
sarium,  qui  audacter  affirmat:  «Vix  triginta  anni  sunt,  quod  omnes 
hac  sola  forma  deprecativa  utebantur.»  Ad  quod  S.  Thomas  solum 
respondet:  «Quomodo  de  omnibus  potest  testimonium  perhibere,  qui 
omnes  non  vidit.^*»  Ob  has  igitur  rationes  multi  et  magni  theologi 
concedunt  formam  deprecativam  esse  validam  et  diu  fuisse  in  usu. 

Inde  autem  a  saeculo  XIII  in  ecclesia  latina  usus  formae  indica- 
tivae  magis  magisque  praevaluit,  et  formae  pure  deprecativae  disparue- 
runt.  Rarius  forma  indicativa  invenitur  in  ecclesiis  orientalibus,  non 
tamen  deest  {qX.  Goar,  Euchol.  676  sqq;  Schelstrate,  Acta  orient.  eccl. 
I  329  359)-  In  decreto  pro  armenis  haec  dicuntur:  «Forma  huius 
sacramenti  sunt  verba  absolutionis,  quae  sacerdos  profert,  cum  dicit : 
Ego  te  absolvo,  etc»  {Denz.  n.  699.)  Concilium  tridenti^mm  sess.  14, 
c.  3  :  «Docet  sancta  synodus  sacramenti  paenitentiae  formam,  in  qua 
praecipue  ipsius  vis  sita  est,  in  illis  ministri  verbis  positam  esse :  ,Ego 
te  absolvo'  etc,  quibus  quidem  de  ecclesiae  sanctae  more  preces  quae- 
dam  laudabihter  adiunguntur,  ad  ipsius  tamen  formae  essentiam  nequa- 
quam  spectant,  neque  ad  ipsius  sacramenti  administrationem  sunt  neces- 
sariae»  {Denz.  n.  896).  His  igitur  suppositis  concludendum  est  et  formam 
deprecativam  et  formam  i?zdicativam  posse  esse  validam.  De  forma 
indicativa  non  est  specialis  difficultas,  quia  haec  omnino  congruit  sen- 
tentiae  iudiciaU. 

Sed  quomodo  per  forniam  deprecativa^n  potest  ferri  sententia 
iudicialis?  Respondetur,  quia  minister  sacramenti  potest  habere  inten- 
tionem,  eamque  manifestam,  his  verbis  ferendi  sententiam  iudicialem. 
Quia  enim  in  hoc  sacramento  omnia  perficiuntur  actibus  humanis, 
possunt  hi  actus  ex  usu  vel  ex  circumstantiis  habere  determinatam 
significationem,  quam  ex  se  soUs  non  necessario  habent.  Itaque  quia 
sacerdos  in  administrando  hoc  sacramento  se  gerit  ut  iudicem,  et  quia 
ex  doctrina  ecclesiae  constat  absolutionem  esse  actum  iudicialem,  verba, 


Pars  III.    De  forma  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXVIII.  igy 

quibus  enuntiatur  absolutio  peccatoris,  habent  sensum  indicativum,  etsi 
forma  grammaticalis  est  deprecativa.  Haec  potest  vocari  deprecatio 
potestativa ,  qua  provocatur  ad  potestatem  absolvendi,  quam  dedit 
Christus  ministris  ecclesiae.  In  multis  formulis  deprecativis  haec  potestas 
explicite  effertur.  Deprecatio  autem  potestativa  et  forma  indicativa, 
quae  et  ipsa  intentione  iudiciaHter  absolvendi  proferri  debet,  specifice 
non  differunt.  Hoc  modo  communiter  theologi  expHcant  validitatem 
formae  deprecativae  (cf.  Siiarez,  De  paenit.  disp.  19,  sect.  i,  n.  23; 
De  Lugo,  De  paenit.  disp.  13,  sect.  4,  n.  166;  Palniieri,  De  paenit. 
p.   129). 

248.  Ohl  I.  Si  forma  deprecativa  per  se  valida  est,  semper  valida  est, 
quia  ecclesia  in  substantiam  sacramentorum  non  habet  potestatem.  Atqui 
plerique  theologi  docent,  nunc  in  ecclesia  latina  formam  deprecativam  esse 
invalidam.    Ergo  haec  forma  etiam  per  se  non  est  valida. 

Resp.  Neg.  mai.  Conc.  min.  Neg.  co7iseq.  Etsi  ecclesia  non  habet 
potestatem  in  substantiam  sacramentorum,  potest  tamen  efficere,  ut  certa 
tantum  forma  absolutionis  sit  valida.  Nam  secundum  eos  theologos,  qui 
docent  formas  sacramentales  in  genere  tantum  a  Christo  esse  determinatas 
(supra  n.  35^),  ecclesia  potest  formam  sacramenti  paenitentiae  ita  determinare 
in  specie,  ut  aliae  formae  non  iam  sint  vahdae.  Haec  tamen  solutio  non 
est  valde  probabilis,  quia  forma  deprecativa  in  Oriente  adhuc  est  vaHda; 
neque  indicari  potest  pontifex  vel  conciHum,  a  quo  effectum  sit,  ut  forma 
deprecativa  esset  vahda  in  Oriente,  in  Occidente  vero  esset  invahda.  Con- 
cilium  tridentinum  1.  c.  non  statuit  novam  legem,  sed  doctrinam  tantum  et 
praxim  iam  vigentem  exponit.  Idem  valet  de  Decreto  pro  armenis.  Cle- 
mens  VIII  pro  sacerdotibus  graeco-itahs  hanc  legem  statuit :  «In  casu  necessi- 
tatis  presbyteri  graeci  cathohci  possint  latinos  absolvere.  Utantur  forma  ab- 
solutionis  in  generaH  conciho  florentino  praescripta;  et  postea,  si  voluerint, 
dicant  orationem  iham  deprecativam,  quam  pro  forma  huiusmodi  absolutionis 
dicere  tantum  consueverunt»  (Bullarium  rom.,  ed.  Taur.,  X,  212).  Hic  utraque 
forma  agnoscitur  ut  vahda,  sed  deprecativa  pro  graecorum  tantum  confessione 
permittitur,  pro  latinis  autem  indicativa  praescribitur. 

Alii  theologi  sic  rem  explicant:  Christus  instituit,  ut  absolutio  daretur 
verbis  sententiam  iudicialem  significantibus.  Verba  autem  materiahter  de- 
precativa  sensum  formahter  indicativum  sententiae  iudiciahs  solum  habent  ex 
intentione  et  ex  usu  sive  lege  sive  consuetudine  firmato.  Est  enim  in  potestate 
cuiusvis  societatis  pubHcae,  ut  certis  formis  ad  hoc  aptis  certam  vim  legalem 
exclusive  annectat.  Ergo  si  ecclesia  lege  aut  usu  statuit,  ut  verba  depre- 
cativa  habeant  aut  non  habeant  vim  sententiae  iudiciahs,  haec  verba  sunt 
aut  non  sunt  formahter  indicativa  et  iudiciaha,  sicut  si  in  ahquo  regno 
statueretur,  ut  iudices  sententiam  ferrent  his  verbis:  «Absolvat  te  rex»,  vel: 
«Puniat  te  rex  tah  modo.»  Si  vero  ecclesia  statuit,  ut  verba  deprecativa 
talem  vim  non  habeant,  haec  verba  non  possunt  esse  forma  vahda  absolu- 
tionis.  Praeterea  quia  absolutio  est  actus  iuridicus,  ecclesia  statuere  potest 
formam  unice  authenticam  huius  actus,  ut,  si  quis  aha  forma  utatur,  careat 
in  hoc  actu  iurisdictione.  Neutro  agendi  modo  ecclesia  mutaret  substantiam 
sacramenti,  sed  ahquid  ad  usum  sacramenti  praerequisitum  determinat.    Haec 


Iq3  Tract,  V.     De  sacramento  paenitentiae. 

dicta  sint  ad  explicandam  possibilitatem  talis  determinationis.  Quod  factum 
historicum  attinet,  videtur  in  ecclesia  latina  forma  deprecativa  paulatim  ex 
usu  disparuisse  et  ita  significationem  sententiae  iudicialis  amisisse. 

249*  Obi.  II.  Minister  sacramenti  paenitentiae  debet  agere  ut  vicarius 
Dei.  Atqui  si  solum  pronuntiat:  «Ego  te  absolvo  a  peccatis  tuis»,  non  agit 
ut  vicarius  Dei.  Ergo  ad  valorem  sacramenti  addenda  sunt  alia  verba,  ut 
illa:   «In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  Sancti.» 

Resp.  Co7ic.  mai.  Dist.  min. :  Si  pronuntiat  illa  verba  intentione  recta 
et  secundum  mentem  ecclesiae,  non  agit  ut  minister  Dei,  7ieg.  min. ;  si  illa 
pronuntiat  alia  intentione,  non  agit  ut  minister  Dei,  conc.  min.  Dist.  conseq. : 
Cum  illis  verbis  coniungenda  est  recta  intentio,  conc.  conseq. ;  ad  valorem 
addenda  sunt  alia  verba,  7zeg.  co7iseq.  Praescribuntur  quidem  illa  verba:  In 
nomine  Patris  etc,  sed  non  ad  valorem,  ut  omnes  fere  theologi  docent. 

250.  Ohi.  III.  S.  Augustimis  ait:  «Futuri  erant  homines,  qui  dicerent:  Ego 
peccata  dimitto,  ego  iustifico,  ego  sanctifico,  ego  sano  quemcumque  baptizo» ; 
et  tales  homines  dicit  esse  audaces  haereticos  (Serm.  99,  c.  8).  Ergo  S.  Au- 
gustinus  reicit  illam  formam:  Ego  te  absolvo. 

Resp.  Conc.  aittec.  Neg.  conseq.  et  conseque7itiam.  S.  Augustinus  ibi  non 
loquitur  de  forma  sacramenti  paenitentiae,  sed  loquitur  contra  quosdam 
donatistas,  qui  se  gerant,  quasi  propria  potestate  efi"ectum  sacramentorum 
producant.  Facit  illos  obicientes:  «Si  non  dimittunt  homines  peccata,  falsum 
est  ergo,  quod  ait  Christus:  Quae  solveritis  in  terra,  soluta  erunt  et  in 
caelo»;  et  respondet:  «Nescis,  quare  hoc  dictum  sit,  quomodo  dictum  sit. 
Daturus  erat  Dominus  Spiritum  Sanctum,  et  ab  ipso  Spiritu  Sancto  fidelibus 
suis  dimitti  peccata,  non  meritis  hominum  volebat  intellegi  dimitti  peccata.» 

SchoL     Quomodo  absolutio  danda  sit. 

251«  Quidam  theologi  olim  docebant  posse  absolute  paenitentem 
litteris  datis  facere  confessionem  et  a  confessario  per  Utteras  accipere 
absolutionem.  Ita  e.  g.  Paludanus  (In  4,  dist.  17,  q.  2,  a.  i).  De 
qua  re  Clemens  VIII  haec  statuit:  «Re  mature  ac  dihgenter  conside- 
rata  hanc  propositionem,  sciHcet  licere  per  Utteras  seu  internuntium 
confessario  absenti  peccata  sacramentaHter  confiteri  et  ab  eodem  ab- 
sente  absolutionem  obtinere,  ad  minus  uti  falsam,  temerariam  et  scan- 
dalosam  damnavit  et  prohibuit,  praecepitque,  ne  deinceps  ista  pro- 
positio  pubUcis  privatisque  lectionibus,  contionibus  et  congressibus 
doceatur,  neque  umquam  tamquam  aUquo  casu  probabiHs  defendatur, 
imprimatur,  aut  ad  praxim  quovis  modo  deducatur»  {Denz.  n.  1088). 
Cum  enim  omnia  sacramenta  perficiantur  verbis  ut  forma,  non 
Hcet  verba  oris  mutare  in  aHud  signum,  nisi  speciaHs  ratio  sacramenti 
hanc  mutationis  possibiHtatem  postulat  (ut  matrimonium).  Quare  Euge- 
nius  IV,  sequens  doctrinam  et  praxim  traditionis,  ait:  «Forma  huius 
sacramenti  sunt  verba  absoUitionis,  quae  sacerdos  profert,  cum  dicit: 
I  Ego  te  absolvo»   {Denz.  n.   699). 


Pars  IV.    De  efFectibus  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXIX.  IQQ 

Nemo  autem  haec  verba  rationabiliter  potest  proferre  in  quem- 
quam,  qui  praesens  non  est.  Idque  valet,  etiamsi  forma  deprecativa 
est:  «Absolvat  te  Deus»,  vel  similia,  quia  haec  proferri  non  debent 
per  modum  nudae  orationis,  quae  etiam  pro  absente  fieri  potest,  sed 
per  modum  sententiae  iudicialis,  quae  in  praesentem  fertur  (supra 
n.  247).     Theologi  censent  hoc  requiri  ad  valorem  sacramenti. 

PARS  IV. 
DE  EFFECTIBUS  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Cf.  S.  Thomas  3,  q.  86  sqq  ;  —  Supplem.  q.  18;  Suarez,  De  paenit.  disp.  13;  — ■  Opus- 
culum  V:  De  meritis  mortificatis ;  De  Lugo,  De  paenit.  disp.  10;  Palmieri,  De  paenit. 
thes.  19;    Sasse,    De    sacram.  II  214  sqq;    Pohle,    Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^  476  sqq. 

Prop.  XXIX.  Sacramento  paenitentiae  peccata  ita  remittun- 
tur,  ut  numquam  redeant,  merita  autem  mortificata  reviviscunt. 

252.  Sta.t.  qua.est,  a)  Paenitentia  quia  est  sacramentum,  confert 
gratiam  sanctificantem.  Cum  gratia  sanctificante  coniunguntur  gratiae 
sacrai7ientales,  quae  possunt  reduci  ad  sanationem  vulnerum  accep- 
torum  et  ad  praeservationem  a  vulneribus  futuris.  Vulnera  accepta 
praeter  reatum  culpae  et  poenae  aeternae,  qui  directe  deletur,  sunt 
pravae  consuetudines  et  infirmitas  spirituaHs,  ex  prioribus  peccatis 
reHcta,  et  poenae  temporales.  Vulnera  futura  sunt  peccata,  quae  homo 
commissurus  est,  nisi  gratia  praeservatur.  Datur  igitur  paenitentibus 
speciaHs  gratia  detestationis  peccatorum  et  animus  ad  resistendum 
tentationibus  et  ad  satisfaciendum  pro  peccatis  commissis.  Quare  merito 
frequens  usus  huius  sacramenti  ut  insigne  remedium  contra  relapsus 
in  peccata  commendatur.  Decretum  pro  armenis  haec  habet:  «Quod- 
si  per  peccatum  aegritudinem  incurrimus  animae,  per  paenitentiam 
spirituaHter  sanamur»  {Denz.  n.  695),  Concilium  tridentiniim  sess.  14, 
c.  3:  «Res  et  effectus  huius  sacramenti,  quantum  ad  eius  vim  et  effi- 
caciam  pertinet,  reconciHatio  est  cum  Deo,  quam  interdum  in  viris 
piis  et  cum  devotione  hoc  sacramentum  percipientibus  conscientiae 
pax  ac  serenitas  cum  vehementi  spiritus  consolatione  consequi  solet» 
{Denz.  n.  896).  Ergo  speciaHs  effectus  huius  sacramenti  est  gratia 
sanans  et  confortans.  De  remissione  poenae  temporaHs  iam  diximus 
(supra  n.   237  sqq). 

b)  Solum  restat,  ut  principaHs  effectus  huius  sacramenti,  qui  con- 
sistit  in  remissione  peccatorum,  paulo  magis  expHcetur.  Duo  enim  de 
remissione  peccatorum  quaeri  possunt:  i.  num  peccata  tam  absolute 
remittantur,  ut  reatus  peccatorum  remissorum  sub  nulla  condicione 
redire  possit;  2.  num  cum  remissione  peccatorum  restituantur  merita 
peccatis  mortaHbus  mortificata.  Utrumque  affirmandum,  etsi  neutrum 
ab  ecclesia  definitum  est.  In  conceptu  autem  reviviscentiae  meritorum 
expHcando  dissentiunt  theologi. 


200  Tract.  V,     De  sacramento  paenitentiae. 

Quaestio  de  perfecta  remissione  peccatorum  pertinet  quidem  etiam 
ad  baptismum;  sed  quia  baptismus  est  sacramentum  regenerationis, 
ex  speciali  indole  huius  sacramenti  quaestio  soluta  est.  Cum  vero 
sacramento  paenitentiae  homo  non  regeneretur,  quaestio  illa  hic  pro- 
prium  suum  locum  habet.  Quaedam  vero  argumenta  etiam  valent  de 
remissione  peccatorum,  quae  sola  contritione  perfecta  obtinetur. 

Quod  ad  alteram  quaestionem  attinet,  merita  mortificata  dicuntur 
bona  opera  antea  in  statu  gratiae  facta,  quae  superveniente  peccato 
mortali  non  iam  possunt  hominem  dignum  reddere  aeterna  mercede, 
quamdiu  status  peccati  manet.  Itaque  distinguuntur  et  ab  operibus 
mortuis,  i.  e.  in  se  quidem  bonis  sed  factis  in  statu  peccati  mortaHs, 
et  ab  operibus  mortiferis ,  i.  e.  mahs,  quibus  homo  meretur  aeternam 
damnationem.  Opera  mortua  non  possunt  vivificari,  quia  de  conceptu 
meriti  est  opus,  quod  processit  ex  gratia  sanctificante  (cf.  5.  Thomas  3, 
q.  89,  a.  6).  Opera  autem  mortificata,  ex  gratia  facta,  reviviscunt,  qua- 
tenus  reviviscit  gratia,  cuius  fructus  sunt. 

253«  Prob.  pa.rs  I.  Peccata  ita  remittuntur,  ut  numquam  redeant. 
a)  In  kS.  Scriptura  Deus  dicitur  peccatori  paenitenti  peccata  ita  remit- 
tere,  ut  non  iam  ullo  modo  possint  nocere,  sed  plane  deleantur,  quasi 
non  fuerint.  Eo  autem  ipso  excluditur  reditus  peccatorum.  «Impietas 
impii  non  nocebit  ei,  in  quacumque  die  conversus  fuerit  ab  impietate 
sua.  .  .  .  Omnia  peccata  eius,  quae  peccavit,  non  imputabuntur  ei» 
(Ez  33,  12  16),  Deus  «deponet  iniquitates  nostras  et  proiciet  in  pro- 
fundum  raaris  omnia  peccata  nostra»  (Mich  7,  19).  «Si  fuerint  peccata 
vestra  ut  coccinum,  quasi  nix  dealbabuntur,  et  si  fuerint  rubra  quasi 
vermiculus,  velut  lana  alba  erunt»  (Is  i,  18).  Christus  in  se  transtuHt  pec- 
cata  hominum  et  pro  iis  perfecte  satisfecit  (lo  i,  29.  Col  2,  14.  i  Petr 
2,  24).  Per  paenitentiam  autem  satisfactiones  Christi  homini  applicantur. 
Ergo  peccata  absolute  remittuntur,   quia  pro  iis  plene  satisfactum  est. 

Praeterea  in  sacramento  paenitentiae  peccatori  nomine  Dei  absolute 
dicitur:  «Ego  te  absolvo  a  peccatis  tuis.»  Atqui  absoluta  remissio  pec- 
catorum  revocari  nequit,  quia  «sine  paenitentia  sunt  dona  Dei»  (Rom 
II,   29).    Ergo  propter  nullam  subsequentem  causam  peccata  redeunt. 

Neque  ullum  prijicipium  reditus  peccatorum  indicari  potest.  Nam 
Deus  non  producit  malum  culpae.  Actus  autem  peccaminosus  hominis 
idem  numero  repeti  non  potest.  Reatus  remanens  ex  actu  praeterito 
ablatus  est  remissione.  Neque  actus  subsequens  potest  eum  restituere. 
Secus  e.  g.  peccatum  furti  redderet  hominem  reum  blasphemiae,  quia 
inter  peccata  remissa  erat  blasphemia,  et  homo  iterum  peccans  deberet 
omnia  peccata  mortaha  antea  remissa  rursum  confiteri ;  hoc  autem  est 
manifeste  absurdum.  Ergo  quia  nullum  est  principium  reditus  pecca- 
torum,   peccata  redire  nequeunt. 

b)  Haec  iam  per  multa  saecula  est  unanimis  doctrina  theologorum, 
qui  reiciunt  oppositam  sententiam  ut  indubie  falsam.     5.  TJiomas  rem 


Pars  IV.    De  effectibus  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXIX.  20 1 

ita  exponit:  Secundum  abstractam  notionem  peccati  mortalis  redit 
prior  reatus  per  peccatum  subsequens,  quia  «per  mortale  peccatum 
sequens  redit  illud,  quod  fuerat  in  prioribus  peccatis  ante  dimissionem, 
in  quantum  per  peccatum  mortale  sequens  homo  privatur  gratia  et 
fit  reus  poenae  aeternae,  sicut  et  prius  erat».  Sed  si  peccatum  in 
concreto  spectatur,  in  diverso  peccato  est  «alia  aversio  et  alia  macula 
et  alius  reatus,  prout  consurgit  ex  alio  et  alio  actu  peccati  mortalis. 
Et  hoc  modo  in  quaestionem  vertitur,  utrum  macula  et  reatus  poenae 
aeternae,  secundum  quod  causabantur  ex  actibus  peccatorum  prius 
dimissorum,  redeant  per  peccatum  mortale  sequens.  Quibusdam  igitur 
visum  est,  quod  simpHciter  etiam  hoc  modo  redeant.  Sed  hoc  non 
potest  esse,  quia  opus  Dei  per  opus  hominis  irritari  non  potest.  Re- 
missio  autem  peccatorum  priorum  fuit  opus  divinae  misericordiae; 
unde  non  potest  irritari  per  sequens  peccatum  hominis. »  Et  ideo 
aHi  dixerunt  Deum  solum  condicionate  remittere  peccata,  si  praevidet 
hominem  iterum  peccaturum  esse.  «Sed  nec  hoc  stare  potest,  quia, 
si  causa  absolute  ponatur,  et  effectus  ponitur  absolute.  Si  igitur  non 
absolute  fieret  per  gratiam  et  gratiae  sacramenta  peccatorum  remissio 
sed  cum  quadam  condicione  in  futurum  dependente,  sequeretur,  quod 
gratia  et  gratiae  sacramenta  non  essent  sufficiens  causa  remissionis 
peccatorum,  quod  est  erroneum,  utpote  derogans  gratiae  Dei.  Et 
ideo  nuHo  modo  potest  esse,  quod  macula  et  reatus  praecedentium 
peccatorum  redeant,  secundum  quod  ex  taHbus  actibus  causabantur» 
(3,  q.  88,  a.  i).  SimiHter  aHi  theologi  docent  peccata  remissa  non 
solum  reapse  non  redire  sed  neque  redire  posse,  ut  Suai^ez  (De  paenit. 
disp.  13,  sect.  I,  n.   6)  et  De  Lugo  (De  paenit.  disp.  10,  sect.  i,  n.  8). 

254.  Prob.  pa.rs  II,  Per  paenitentiam  merita  mortificata  reviviscunt. 
Nam  a)  .S.  Scripiura  docet  hominem  paenitentem  ex  peccatis  suis 
damnum  passurum  non  esse,  neque  Deum  peccatorum  eorum  ampHus 
recordaturum  esse.  Atqui  paenitens  gravissimum  damnum  pateretur, 
si  Deus  propter  peccata  remissa  eum  in  aeternum  privaret  praemio 
caelesti,  quod  iam  meruerat.  Ergo  Deus  eum  non  privabit  hoc  praemio, 
sed  merita  praecedentia  reviviscunt.  «Si  impius  egerit  paenitentiam 
ab  omnibus  peccatis  suis  .  .  .  omnium  iniquitatum  eius,  quae  operatus 
est,  non  recordabor. »  «Impietas  impn  non  nocebit  ei,  in  quacumque 
die  conversus  fuerit  ab  impietate  sua.  .  .  .  Omnia  peccata  eius,  quae 
peccavit,  non  imputabuntur  ei»   (Ez  18,   21  sq;   33,  12  16). 

b)  SS.  Patres  in  proponenda  hac  doctrina  saepe  provocant  ad 
Gal  3,  4  et  Hebr  6,  9  sq,  quia  supponunt  ibi  sermonem  esse  de 
hominibus,  qui  iam  graviter  peccaverant  (quod  plerique  exegetae  non 
admittunt) ;  et  facta  hac  suppositione  dicunt  iHos  per  paenitentiam 
potuisse  recuperare  merita  amissa.  Ita  secundum  vS.  Hieronymum 
Gal  c.  3  proponitur  «Hla  spes,  quod,  quicumque  ob  Christi  fidem 
laboraverit  et  postea  lapsus  fuerit  in  peccatum,  sicut  priora  sine  causa 


202  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

dicitur  passus  fuisse,  dum  peccat,  sic  rursum  non  perdat  ea,  si  ad 
pristinam  fidem  et  ad  antiquum  studium  revertatur»  (In  Gal.  l.  i,  c.  3). 
6".  Epiphanius :  Vides,  quomodo  «neque  a  salute  illos  excluserit,  quos 
peccati  sui  paeniteret  .  .  .  et  Deum  recte  ab  iis  factorum  esse  suscep- 
torem,  qui  delictorum  suorum  absolutam  paenitentiam  capesserent» 
(Haer.  59,  n.  2).     Similiter  alii  Patres. 

Idem  docent  theologi,  ex  quorum  numero  Siiarez  in  opusculo 
De  meritis  mortificatis  circiter  triginta  allegat.  De  Lugo  ait:  «Con- 
veniunt  theologi  cum  S.  Thoma,  quod  per  paenitentiam  reviviscunt 
merita  praecedentia ;  conveniunt,  inquam,  in  hoc  quasi  in  dogmate» 
(De  paenit.  disp.  10,  sect.  i,  n.  3).  vS.  Thomas:  Merita  «non  habent 
vim  perducendi  in  vitam  aeternam  solum,  secundum  quod  actu  ex- 
sistunt,  sed  etiam  postquam  actu  esse  desinunt,  secundum  quod 
remanent  in  acceptatione  divina.  ,  .  .  Sed  quod  isti,  qui  ea  fecit,  non 
sint  efficacia  ad  ducendum  in  vitam  aeternam,  provenit  ex  impedimento 
peccati  supervenientis,  per  quod  ipse  redditus  est  indignus  vita  aeterna. 
Hoc  autem  impedimentum  tollitur  per  paenitentiam,  in  quantum  per 
eam  remittuntur  peccata.  Unde  restat,  quod  opera  prius  mortificata 
per  paenitentiam  recuperant  efficaciam  perducendi  eum,  qui  fecit  ea, 
in  vitam  aeternam,  quod  est  ea  reviviscere.  Et  ita  patet,  quod  opera 
mortificata  per  paenitentiam  reviviscunt»   (3,  q.   89,  a.  5). 

c)  Concilium  tridentimun  sess.  6,  c.  16  et  can.  32  tria  postulat, 
ut  opera  nostra  mereantur  vitam  aeternam :  i.  ut  sint  bona  opera, 
2.  ut  fiant  ab  homine  iusto,  3.  ut  homo  in  gratia  Dei  decedat  {Denz. 
n.  809  842),  et  c.  16  docet  hoc  valere,  «sive  acceptam  gratiam  semper 
conservaverint,  sive  amissam  recuperaverint.»  Atqui  merita  mortificata 
sunt  opera  bona,  facta  ab  homine  iusto;  ergo  si  homo  moritur  in 
gratia,  illa  merentur  vitam  aeternam. 

255-  Ohl  I.  In  parabola  de  servo  ingrato  et  immisericorde  rex  ait  ad 
servum:  «Serve  nequam,  omne  debitum  dimisi  tibi,  quoniam  rogasti  me. 
Nonne  ergo  oportuit  et  te  misereri  conservi  tui,  sicut  et  ego  tui  misertus 
sum?  Et  iratus  dominus  eius  tradidit  eum  tortoribus,  quoadusque  redderet 
universum  debitum.»  Et  Christus  facit  hanc  appHcationem :  «Sic  et  Pater 
meus  caelestis  faciet  vobis,  si  non  remiseritis  unusquisque  fratri  suo  de  cordi- 
bus  vestris»  (Mt  18,  23  sqq).  Atqui  hic  docetur  reditus  peccatorum  re- 
missorum.     Ergo  falsa  est  prior  pars  thesis. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Docetur  peccatorum  remissorum  reditus 
proprie  dictus,  ncg.  min. ;  reditus  aliquis  improprie  dictus,  conc.  min.  Scilicet 
Christus  docet  eum,  qui  graviter  laedat  caritatem  fraternam,  iterum  fieri 
reum  aeterni  carceris,  sicut  fuerat  ante  peccata  remissa.  Hoc  quidem  valet 
de  omni  peccato  mortali,  sed  Christus  hoc  specialiter  inculcat  quoad  pec- 
catum  immisericordiae,  quia  hoc  peccatum  prae  ceteris  meretur,  ut  secundum 
rigorem  iustitiae  puniatur.  Voluit  igitur  Christus  alte  menti  apostolorum 
imprimere  doctrinam,  quam  proposuerat,  nos  debere  semper  fratri,  qui  in- 
iuriam   in   nos   commisit  et  postea  veniam  petit,    ignoscere.     Haec  igitur  est 


Pars  IV.    De  effectibus  sacramenti  paenitentiae.     Prop.  XXIX.  203 

ex  mente  Christi  applicatio  parabolae.  Non  vero  omnia,  quae  ornamenti 
gratia  de  rege  illo  humano  narrantur,  ad  Deum  applicanda  sunt.  Minime 
omnium  in  illa  parabola  urgetur  quolibet  peccato  mortali  redire  sensu  proprio 
reatum  peccatorum  antea  remissorum. 

Videntur  quidem  nonnulU  Patres  in  explicatione  illius  parabolae  docere 
reditum  peccatorum  propter  peccatum  immisericordiae,  ut  S.  loannes  Chry- 
sostomus,  S.  Augustinus,  S.  Gregorius  Magnus.  Sed  de  mente  horum  Patrum 
disputant  theologi,  qui  communiter  exphcant  eorum  dicta  de  reditu  pec- 
catorum  improprio  et  secundum  quid  (cf.  De  Lugo,  De  paenit.  disp.  lo, 
sect.  I,  n.  6;  Pahnieri,  De  paenit.  p.  202  sqq).  5.  Prosper  ait:  «Qui  recedit 
a  Christo  et  aUenus  a  gratia  finit  hanc  vitam,  quid  nisi  in  perditionem 
cadit?  Sed  non  in  id,  quod  remissum  est,  recidit  ...  qui  tamen  propter 
postrema  crimina  ea  morte  afficietur,  quae  ei  propter  illa,  quae  remissa 
sunt,  debebatur»  (Ad  obi.  2  Gallorum).  Si  forte  de  hac  re  fuerunt  diversae 
opiniones  SS.  Patrum,  hic  dissensus  postea  inter  theologos  disparuit. 

256.  Ohi.  II.  Etiam  inter  theologos  erat  doctrina  de  reditu  peccatorum, 
praecipue  propter  certa  quaedam  peccata  post  conversionem  commissa,  ut 
patet  his  versibus: 

Fratres  odit,  apostata  fit,  spernitque  fateri, 

Paenituisse  piget:  pristina  culpa  redit. 
Ergo  ad  consensum  theologorum  provocari  non  debet. 

Resp.  Dist.  antec. :  Haec  dicuntur  de  reditu  peccatorum  secundum 
quid,  quatenus  eo  maior  est  ingratitudo  hominis  iterum  peccantis,  quo  plura 
peccata  ei  remissa  erant,  conc.  antec;  quasi  propter  subsequentia  peccata 
revocetur  remissio  priorum  peccatorum,  neg.  antec.  S.  Thomas :  «Contingit, 
quod  sequens  actus  peccati  virtuahter  continet  reatum  prioris  peccati,  in 
quantum  scihcet  ahquis  horao  secundo  peccans  ex  hoc  ipso  videtur  gravius 
peccare,  quam  prius  peccaverat.  .  .  .  Sic  igitur  per  peccatum  sequens  paeni- 
tentiam  redit  quodammodo  reatus  peccatorum  prius  dimmissorum,  non  in 
quantum  causabatur  ex  ilhs  peccatis  prius  dimissis,  sed  in  quantum  causatur 
ex  peccato  ultimo  perpetrato,  quod  aggravatur  ex  peccatis  prioribus.  Et 
hoc  non  est  peccata  dimissa  redire  simphciter,  sed  redire  secundum  quid» 
(3,  q.  88,  a.  i).  Peccata  autem  ilHs  versibus  enuntiata,  quia  directe  oppo- 
nuntur  beneficio  remissionis  peccatorum,  specialem  ingratitudinem  continent, 
ut  ibidem  exponitur  a.  2. 

257*  Ohi.  III.  Si  peccata  remissa  non  reviviscunt,  ergo  a  pari  merita 
mortificata  non  reviviscunt. 

jResp.  Nego  paritatem.  Nam  peccata  ita  remittuntur,  ut  in  acceptatione 
Dei  omnino  non  iam  subsistant;  ergo  subsequens  peccatum  non  potest  ea 
reducere.  Contra  vero  bona  opera  prius  facta  semper  manent  Deo  accepta, 
et  peccato  obex  tantum  ponitur,  ut  ad  effectum  praemii  pervenire  non  possint. 
Hoc  autem  obice  per  subsequentem  paenitentiam  remoto  statim  priorem 
efficaciam  recipiunt. 

258.  Ohi.  lY.  Theologi,  etsi  omnes  admittunt  reviviscentiam  meritorum, 
tamen  saepe  eam  ita  exphcant,  ut  sit  titulus  sine  ullo  valore  obiectivo.  Ergo 
haec  doctrina  est  inutihs. 


204  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

Resp.  Dist.  antec. :  Pauci  quidam  ita  explicant,  conc.  antec. ;  generatim 
ita  explicant  ne^.  antec.    Variae  autem  explicationes  sunt  hae: 

a)  Bahes  (In  2,  2,  q.  24,  a.  6,  dub.  6)  et  pauci  alii  docent  peccatorem 
iustificatum  accipere  praemium,  quod  respondeat  bonis  actibus  in  conversione 
et  post  conversionem  positis,  sed  eum  accipere  hoc  praemium  etiam  titulo 
meritorum  antea  mortificatorum,  et  hoc  tantum  sensu  merita  reviviscere.  Sed 
quia  haec  sententia  negat  reviviscentiam  meritorum  secundum  rem  et  solum 
nudum  titulum  rehnquit,  ab  omnibus  fere  theologis  reicitur. 

b)  Ahi  thomistae  docent  peccatorem  iustificatum  accipere  quidem 
praemium  pro  meritis  reviviscentibus,  sed  solum  secundum  proportionem 
dispositionis,  qua  conversus  sit.  Si  convertitur  summo  conatu  quo  potest, 
integra  merita  reviviscunt  \  sin  minore  conatu  convertitur,  restituitur  antiqua 
gratia  pro  gradu  novae  dispositionis  (ita  Dom.  Soto,  In  4,  dist.  16,  q.  2, 
a.  2)',  vel  si  resurgit  eodem  conatu,  quem  antea  habuit,  recipit  totum; 
secus  recipit  pro  proportione,  ita  ut  quodhbet  meritum  recipiat  eo  gradu, 
quo  conversus  est  (ita  Gonet,  De  paenitentia  disp.  6,  a.  2,  §  2,  n.  28);  vel 
meritum  mortificatum  simul  sumptum  redit  eo  gradu,  quo  homo  convertitur 
(ita  Billuart,  De  paenit.  dissert.  3,  a.  5,  §  2).  Itaque  secundum  Sotum  ille, 
qui  habuit  merita  ut  decem,  et  resurgit  cum  quinta  parte  conatus  prioris, 
recipit  merita  ut  duo.  Secundum  Gonet  ille,  qui  habuit  decem  merita  intensa 
ut  octo,  et  resurgit  cum  conatu  ut  unum,  recipit  decem  merita  intensa  ut 
unum.  Secundum  Billuart  ille,  qui  habuit  merita  ut  decem,  et  resurgit  cum 
conatu  ut  unum,  recipit  meritum  ut  unum. 

In  hac  sententia  servatur  quidem  reviviscentia  reahs  meritorum;  sed, 
ubi  Deus  has  computationes  revelaverit,  non  apparet. 

c)  Multo  communior  sententia  theologorum  est  merita  redire  secundum 
totam  efficaciam.  Ita  Suarez  (Opusc.  V,  disp.  2,  sect.  3,  n.  7),  De  Lugo  (De 
paenit.  disp.  11,  sect.  2,  n.  30),  quidam  thomistae,  ut  Canus  et  Medina,  omnes 
scotistae.  Ratio  est,  quia  omnes  ahae  sententiae  ad  tres  condiciones  meriti 
a  conciHo  tridentino  statutas  (supra  n.  254)  quartam  adiciunt,  ad  quod  ius 
non  habent.  Etsi  conciHum  docet  hominem  in  iustificatione  accipere  gratiam 
pro  mensura  dispositionis  suae,  hoc  valet  quoad  eam  gratiam,  quae  tunc 
primum  propter  contritionem  vel  sacramentum  infunditur,  non  quoad  merita, 
quae  antea  iam  aderant,  et  ad  quae  paenitentia  se  solum  habet  ut  removens 
prohibens.  Nisi  merita  mortificata  integre  reviviscunt,  Deus  poena  aeterna 
punit  peccata  remissa  beatorum,  quia  eos  privat  gradu  gloriae,  quem  haberent, 
nisi  merita  mortificata  essent.  Atqui  talis  vindicta  divina  exercenda  in  ipsos 
beatos  admitti  nequit.  Secus,  ut  ait  card.  Toletus,  homo  per  longam  vitam 
serviens  Deo  valde  ferventer,  dein  peccans  et  mox  resurgens  per  paeni- 
tentiam  non  valde  intensam,  fortasse  minus  praemium  caeleste  haberet, 
quam  homo  per  totam  vitam  gravissime  peccans,  sed  in  fine  intensiore  actu 
paenitentiae  resurgens.  «Hoc  concedere  durissimum  est,  et  contra  Dei 
misericordiam  videtur ;  nec  erat  affirmandum,  nisi  fides  aut  ratio  convinceret, 
quorum  neutrum  est.  Manet  ergo  firma  conclusio  et  tenenda»  (In  3,  q.  89, 
a.  5,  concl.  2,  arg.  7). 

Scotus  sequitur  quidem  communiorem  sententiam,  sed  putat  habitus  in- 
fusos  gratiae  et  virtutum  proxime  eo  gradu  restitui,  quo  homo  se  disposuit 
ad  iustificationem,  et  si  antea  fuit  gradus  maior,  is  tum  tandem  restituetur, 
cum  homo  ad  sufficientem  dispositionem  pervenerit  (In  4,  dist.  22,  a.  2).    At 


Pars  V.    De  ministro  sacramenti  paenitentiae.     Prop.  XXX.  205 

haec  opinio  plerumque  reicitur,  quia  propter  merita  homo  habet  ius  ad 
correspondentem  gradum  gratiae.  Ergo  Deus  hunc  gradum  gratiae  dat,  simul 
atque  obex  est  remotus.  Hoc  igitur  est  firmiter  tenendum  paenitentiam 
quoad  merita  mortificata  solummodo  removere  obicem,  quia  illa  merita  iam 
acquisita  sunt,  neque  ullam  aham  causam  vel  dispositionem  postulant,  sed 
solam  remotionem  peccati. 

S.  T/iomae  sententia  non  est  perspicua,  et  oppositarum  opinionum  de- 
fensores  ad  eum  provocant.  In  Summa  3,  q.  89,  a.  5  ad  3  videtur  solum 
admittere  gaudium  accidentale  in  caehs  de  operibus  mortificatis,  antea  cum 
maiore  caritate  factis.  Ibidem  q.  89,  a.  2  videtur  docere  paenitentem  ex 
prioribus  meritis  accipere  maiorem  vel  minorem  gratiam  pro  maiore  vel 
minore  intensitate  contritionis.  Ibidem  q.  89,  a.  5  in  corpore  videtur  simpH- 
citer  docere,  quod  opera  mortificata  per  paenitentiam  accipiant  eandem 
efficaciam,  quam  antea  habuerunt.  Quidquid  autem  est  de  eius  sententia, 
standum  est  doctrinae  de  condicionibus  meriti  supernaturahs,  quam  conciHum 
tridentinum  proponit. 

Schol.     Quid  sit  in  paenitentia  res  et  sacramentum. 

259.  Sacramentum  paenitentiae  consistit  in  actibus  paenitentis  et 
absolutione  sacerdotis,  ut  diximus.  Res  sacramenti  seu  effectus  est 
remissio  peccatorum  et  infusio  gratiae.  De  hac  quoque  re  nihil  est 
addendum.  Sed  theologi  quaerunt,  quid  in  paenitentia  sit  simul  res 
et  sacramentwn ,  sicut  in  baptismo  et  confirmatione  est  character. 
vS.  Thomas  ait:  Actus  externi  paenitentis  et  sacerdotis  sunt  sacra- 
mentum  tantum,  interior  autem  paenitentia  peccatoris  est  res  et  sacra- 
mentum  (3,  q.  84,  a.  i  ad  3).  Scificet  dolorosa  confessio  significat 
internam  paenitentiam,  et  absolutio  elevat  hanc  paenitentiam,  ut  sit 
pars  sacramenti.  Paenitentia  autem  sic  significata  et  elevata  simul 
significat  et  efficit  remissionem  peccatorum.  AHi  autem  theologi  dicunt 
pacem  conscientiae  esse  rem  et  sacramentum :  rem  quidem,  quatenus 
sacramento  producatur;  sacramentum  autem,  quatenus  significet  statum 
gratiae.  AHi  tandem  negant  in  paenitentia  inveniri  quidquam,  quod 
sit  res  et  sacramentum.  Ceterum  tota  quaestio  non  est  magni  momenti 
(cf.  Siiarez,  De  paenit.  disp.  18,  sect.  5). 

PARS  V. 
DE  MINISTRO  SACRAMENTI  PAENITENTIAE. 

Cf.  S.  Tho?nas,  Supplem.  q.  8;  Stiarez,  De  paenit.  disp.  24;  De  Ltigo,  De  paenit.  disp.  18; 
Sasse,  De  sacramentis  11   76  sqq;  Vacant  in  Dictionnaire  de  theologie  I   182  sqq ;  Pohle, 

Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^    487  sqq. 

Prop.   XXX.      Minister  sacramenti  paenitentiae  est  solus  sa- 
cerdos  habens  iurisdictionem. 

260.  Sta.t.  qua.est.  Sacerdos  in  ecclesia  est,  qui  sacramento  ordinis 
accepit  potestatem  consecrandi  eucharistiam.  Sacerdotes  primi  ordinis 
sunt    episcopi ,    sacerdotes    secundi    ordinis    sunt    presbyteri.      Praeter 


2o6  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

potestatem  ordinis  in  ecclesia  est  potestas  iurisdictionis,  i.  e.  potestas 
regendi  et  iudicandi  suos  subditos,  sive  in  foro  externo  sive  in  foro 
interno  (cf.  I,  n.  204  270).  Hic  agimus  de  iurisdictione  fori  interni 
sive  de  potestate  regendi  fideles  in  eorum  interna  ad  Deum  relatione. 

Potestas  ordinis  traditur  sacramento,  potestas  iurisdictionis  actu 
voluntatis  externe  manifestato  seu  iniunctione  superioris  ecclesiastici. 
Omnis  iurisdictio  in  ecclesia  mediate  vel  immediate  confertur  a  summo 
pontifice,  qui  suam  iurisdictionem  immediate  a  Christo  accipit  (cf.  I, 
n.  279  c  290).  Qui  constituuntur  pastores  animarum,  ut  episcopi  in 
suis  dioecesibus  vel  parochi  in  suis  paroeciis,  dicuntur  habere  iuris- 
dictionem  ordinariam  seu  vi  muneris.  Qui  autem  non  vi  muneris 
habent  iurisdictionem,  sed  ab  iis,  qui  sunt  pastores,  delegantur  ad 
iurisdictionem  exercendam,  habent  iurisdictio7iem  delegatam.  Itaque 
ut  quis  possit  administrare  sacramentum  paenitentiae,  requiritur,  ut 
receperit  sacramentum  ordinis  presbyteraUs,  et  ut  acceperit  facultatem 
absolvendi  vel  a  summo  pontifice  vel  ab  episcopo  vel  ab  alio,  qui 
potest  eam  dare.  Potestas  ordinis  et  potestas  iurisdictionis  possunt 
inter  se  separari,  quia  potest  aliquis  esse  sacerdos,  qui  nullam  habet 
iurisdictionem;  et  potest  aliquis  habere  iurisdictionem,  qui  non  est 
sacerdos.  Sed  in  sacramento  paenitentiae  altera  potestas  sine  altera 
non  sufficit. 

Olim  montanistae,  waldenses,  v^icliffitae,  husitae  tribuebant  po- 
testatem  absolvendi  hominibus  spirituaUbus,  negabant  maUs  sacer- 
dotibus  (cf  Denz.  n.  670).  Protestantes  plerique,  cum  non  agnoscant 
neque  speciale  sacerdotium  neque  sacramentum  paenitentiae,  thesim 
negant  (cf.  Denz.  n.  753).  Contra  quos  concilium  tridentinum  sess.  14, 
c.  6  et  can.  10  definivit  doctrinam  cathoUcam.  Quia  in  fontibus  theo- 
logicis  interdum  tota  thesis,  interdum  sola  alterutra  pars  eius  enuntiatur, 
videndum,  quid  ex  singulis  fontibus  probari  possit. 

261.  Arg,  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Secundum  S.  Scripturam  Christus  ministros  sacramenti  paenitentiae 
apostolos  et  eorum  successores  instituit  ita,  ut  ab  iis  sacramentum 
administrandum  sit  per  modum  iudicii  (supra  n.  186  204).  Atqui  suc- 
cessores  apostolorum  sunt  summus  pontifex  et  episcopi  (I  219  sq). 
Ergo  secundum  S.  Scripturam  hi  habent  potestatem  absolvendi  a 
peccatis  ut  iudices.  Num  etiam  aUi  in  ecclesia  habeant  potestatem 
iudicialem,  et  quomodo  hanc  potestatem  accipiant,  in  S.  Scriptura 
non  docetur. 

262.  Arg,  2.     Ex  traditione. 

SS.  Patres,  quoties  loquuntur  de  paenitentia  administranda,  dicunt 
hoc  esse  ministerium  sacerdotum.  Tertullianus  dicit  paenitentes 
«presbyteris  advolvi».  Origenes  docet  medicos  animarum  in  sacra- 
mento    paenitentiae    esse    successores    apostolorum,    i.    e.    sacerdotes. 


Pars  V.    De  ministro  sacramenti  paenitentiae.    Prop.  XXX.  207 

5.  Cyprianus:  «Remissio  facta  per  sacerdotem  apud  Dominum  grata 
est.»  Didascalia  aposiolorum  docet  episcopos  loco  Dei  remittere 
peccata.  S.  loannes  Chrysostonius  praedicat  magnam  potestatem  sacer- 
dotum,  qui  possint  etiam  peccata  post  baptismum  commissa  condonare. 
6".  Augustinus  dicit  antistitum  esse  paenitentiam  administrare.  5.  Leo  M. 
ait  reatus  conscientiarum  sacerdotibus  indicandos  esse.  Haec  et  alia 
dicta  Patrum  iam  supra  (n.  187  202  228)  audivimus.  Sic  in  traditione 
constanter  sacerdotes  dicuntur  ministri  paenitentiae. 

Sed  quia  olim  episcopi  praecipue  solebant  vocari  sacerdotes, 
quaeri  potest,  num  etiam  simplices  presbyteri  possint  hoc  sacramentum 
administrare.  Primis  quidem  saeculis,  quando  multo  rarior  erat  usus 
sacramenti  paenitentiae,  quam  nunc  est,  episcopi  fere  sufficiebant  ad 
administrandam  paenitentiam.  Sunt  tamen  quae  ostendant  etiam  tunc 
presbyteros  functos  esse  hoc  munere.  Ita  Origenes  monet  aptum 
confessarium  quaerendum  esse  (supra  n.  228),  quod  facilius  de  pres- 
byteris  quam  de  episcopis  dictum  intellegitur.  Saeculo  III  5.  Dionysius 
Alex.  scribit:  Presbyteris  «in  mandatis  dederam,  ut  morituris,  si  pete- 
rent,  et  maxime  si  ante  suppliciter  postulassent,  venia  indulgeretur, 
quo  bonae  spei  pleni  ex  hac  vita  migrarent»  {Euseb.,  H.  E.  6,  44). 
vS.  Hieronymus:  «In  novo  testamento  aUigat  vel  solvit  episcopus  et 
presbyter  non  eos,  qui  insontes  vel  noxii,  sed  pro  officio  suo,  cum 
peccatorum  audierit  varietates,  scit,  qui  ligandus,  qui  solvendus»  (In  Mat. 
16,  19).  Socrates:  «Postquam  novatiani  se  ab  ecclesia  seiunxissent .  .  . 
ex  illo  tempore  episcopi  paenitentiarium  presbyterum  albo  ecclesiastico 
adiecerunt,  ut,  qui  post  baptismum  lapsi  essent,  coram  presbytero  ad 
eam  rem  constituto  delicta  sua  confiterentur»  (H.  E.  1.  4,  c.  19; 
cf  supra  n.  235).  His  igitur  probatur  etiam  presbyteros  posse  esse 
ministros  sacramenti  paenitentiae.  Non  autem  alii  inferiores;  nam,  ut 
ait  S.  Ambrosius:  «lus  hoc  soUs  permissum  sacerdotibus  est»  (De 
paenit.  1.  i,  c.  2,  n.  7),  5.  Leo  M.  docet  sic  divinae  bonitatis  praesidia 
ordinata  esse,  «ut  indulgentia  Dei  nisi  supplicationibus  sacerdotum 
nequeat  obtineri»   (Ep.  108;  Denz.  n.  146). 

Ergo  in  vetere  ecclesia  paenitentiam  non  administrabant  nisi  ii, 
qui  habebant  iurisdictionem,  ut  episcopi,  qui  eam  habebant  vi  muneris, 
et  presbyteri,  qui  ab  episcopis  ad  hoc  delegabantur.  5.  Cyprianus 
vituperat  presbyteros,  qui  inconsulto  episcopo  citius  paenitentes  ab- 
solverant,  «nec  evangeUi  memores  .  .  .  nec  episcopo  honorem  sacer- 
dotii  sui  et  cathedrae  reservantes»  (Ep.  17,  n.  2;  ed.  Hartel).  Cf  I, 
n.  272. 

Eadem  est  doctrina  theologorum.  S.  Thomas  ^ii:  «Solus  sacerdos 
minister  est  huius  sacramenti.»  «De  necessitate  huius  sacramenti  est, 
non  solum  ut  minister  habeat  ordinem,  sicut  in  aliis  sacramentis,  sed 
etiam  quod  habeat  iurisdictionem.»  «Ad  absolutionem  a  peccato  requi- 
ritur  duplex  potestas:  potestas  ordinis  et  potestas  iurisdictionis.  Prima 
quidem    aequaUter   est   in  omnibus  sacerdotibus,    non   autem  secunda» 


2o8  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

(Supplem.  q.  8,  a.  i  et  4;  q.  20,  a.  i  ad  i ;  cf.  2,  2,  q.  39,  a.  3; 
Quodlib.  12,  q.  19,  a.  30).  Multos  alios  theologos  allegat  Suarez  (De 
paenit.  disp.  16,  sect.  3   et  disp.  24,  sect.  i). 

263.     Avg,  3.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

Postquam  paroeciae  institutae  sunt  in  ecclesia  (cf.  I,  n.  277),  iube- 
bantur  fideles  «proprio  sacerdoti»,  i.  e.  parocho  vel  episcopo,  confiteri. 
Concilium  lateranense  IV:  «Confiteatur  proprio  sacerdoti.  .  .  .  Si  quis 
autem  alieno  sacerdoti  voluerit  iusta  de  causa  sua  confiteri  peccata, 
Ucentiam  prius  postulet  et  obtineat  a  proprio  sacerdote,  cum  aliter  ille 
ipsum  non  possit  absolvere  vel  ligare»  {Denz.  n.  437).  Dederunt  tamen 
pontifices  fratribus  mendicantibus  et  aliis  potestatem  audiendi  con- 
fessiones  (cf.  Denz.  n.  470).  Decretum  pro  armenis:  «Minister  huius 
sacramenti  est  sacerdos  habens  auctoritatem  absolvendi  vel  ordinariam 
vel  ex  commissione  superioris»   {Denz.  n.  699). 

Concilium  tridejttinum  varia  statuit  de  ministro  sacramenti  paeni- 
tentiae:  i)  Sess.  16,  c.  6:  Soli  sacerdotes  sunt  ministri  huius  sacra- 
menti.  «Circa  ministrum  huius  sacramenti  declarat  sancta  synodus  falsas 
esse  et  a  veritate  evangeUi  penitus  alienas  doctrinas  omnes,  quae  ad 
aHos  quosvis  homines  praeter  episcopos  et  sacerdotes  clavium  mini- 
sterium  perniciose  extendunt  .  .  .  ut  quivis  potestatem  habeat  remit- 
tendi  peccata,  pubHca  quidem  per  correptionem,  si  correptus  acquie 
verit,  secreta  vero  per  spontaneam  confessionem  cuicumque  factam.» 
Can.  10:  «S.  q.  d.  non  solos  sacerdotes  esse  ministros  absolutionis, 
sed  omnibus  et  singuHs  christifideHbus  esse  dictum :  ,Quaecumque  liga- 
veritis  .  .  .'  et  ,Quorum  remiseritis  peccata  .  .  .',  quorum  verborum  vir- 
tute  quivis  absolvere  possit  peccata  ...  A.  S.»  {Denz.  n.  902  920). 

2)  Sess.  6,  c.  7:  /;/  miyiistro  requiritur  iurisdictio.  «Quoniam 
natura  et  ratio  iudicii  iUud  exposcit,  ut  sententia  in  subditos  dum- 
taxat  feratur,  persuasum  semper  in  ecclesia  Dei  fuit,  et  verissimum 
esse  synodus  haec  confirmat,  nuUius  momenti  absolutionem  eam  esse 
debere,  quam  sacerdos  in  eum  profert,  in  quem  ordinariam  aut  sub- 
delegatam  non  habet  iurisdictionem»  {Denz.  n.  903,  cf.  1537).  Itaque 
in  absolutione  concurrunt  potestas  ordinis,  qua  sacramentum  admini- 
stratur,  et  potestas  iurisdictionis,  qua  in  subditos  sententia  fertur. 
Potestatem  ordinationis  accipiunt  omnes  presbyteri  in  ordinatione  sua, 
potestatem  iurisdictionis  accipiunt  a  summo  pontifice  et  ab  episcopis 
pro  singulis  dioecesibus.  Cum  vero  episcopi  non  debeant  iurisdictionem 
dare  nisi  iis,  quos  idoneos  iudicaverint  ad  confessiones  audiendas, 
requiritur,  ut  episcopus  sibi  de  hac  re  certitudinem  comparet  et  idoneos 
confessarios  approbet,  sive  dando  iis  munus  parochiale  sive  solum 
delegando  eos  ad  confessiones  audiendas.  Quare  de  liac  quoque  re 
conciUum  decretum  statuit. 

3)  Requiritur  approhatio  confessarii.  Sess.  23,  c.  15  de  reform. : 
«Quamvis  presbyteri  in  sua  ordinatione  a  peccatis  absolvendi  potestatem 


Pars  V.    De  ministro  sacramenti  paenitentiae.     Prop.  XXX.  200 

accipiant,  decrevit  tamen  sancta  synodus  nullum,  etiam  regularem,  posse 
confessiones  saecularium,  etiam  sacerdotum,  audire  nec  ad  id  idoneum 
reputari,  nisi  aut  parochiale  beneficium  aut  ab  episcopis  per  examen, 
si  illis  videbitur  esse  necessarium,  aut  alias  idoneus  iudicetur,  et  appro- 
bationem,  quae  gratis  detur,  obtineat,  privilegiis  et  consuetudine  qua- 
cumque,  etiam  immemoriabili,  non  obstantibus.»  Approbatio  non  est 
theoreticum  iudicium,  sed  auctoritativa  declaratio  publici  magistratus 
in  ecclesia,  quae  quoad  valorem  tenet,  etsi  id,  quod  testificatur,  sit 
falsum,  i.  e.  etsi  obiective  sacerdos,  de  quo  agitur,  non  sit  idoneus 
ad  audiendas  confessiones.  Quamquam  cum  approbatione  saepe  simul 
datur  iurisdictio,  tamen  haec  duo  sunt  distincta  et  separari  possunt. 
Ita  ii  regulares,  qui  a  summo  pontifice  accipiunt  iurisdictionem,  tamen 
ab  episcopis  pro  suis  dioecesibus  approbantur. 

4)  Iiirisdictio  et  approbatio  limitari possunt  ratione  hominum,  quorum 
confessiones  audiri  possunt,  ratione  loci,  ubi  audiri  possunt,  ratione  tem- 
poris,  post  quod  exspirant.  De  hac  re  exstant  multa  decreta,  de  quibus 
agitur  in  theologia  moraU  (cf.  Lehrnkuhl,  Theol.  mor.  II  ^^,  n.  484  sqq). 

Limitatio  iurisdictionis  quoad  certa  peccata  vocatur  reservatio 
casuum,  de  qua  concilium  sess.  14,  c.  7  docet:  «Magnopere  ad  chri- 
stiani  popuU  disciplinam  pertinere  sanctissimis  Patribus  nostris  visum 
est,  ut  atrociora  quaedam  et  graviora  crimina  non  a  quibusvis  sed  a 
summis  dumtaxat  sacerdotibus  absolverentur,  unde  merito  pontifices 
maximi  pro  suprema  potestate  sibi  in  ecclesia  universa  tradita  causas 
aUquas  criminum  graviores  suo  potuerunt  pecuUari  iudicio  reservare. 
Neque  dubitandum  esset,  quando  omnia,  quae  a  Deo  sunt,  ordinata 
sunt,  quin  hoc  idem  episcopis  omnibus  in  sua  cuique  dioecesi,  in 
aedificationem  tamen,  non  in  destructionem  Uceat  pro  iUis  in  subditos 
tradita  supra  reUquos  inferiores  sacerdotes  auctoritate,  praesertim 
quoad  iUa,  quibus  excommunicationis  censura  annexa  est.  Hanc  autem 
deUctorum  reservationem  consonum  est  divinae  auctoritati  non  tantum 
in  externa  poUtia  sed  etiam  coram  Deo  vim  habere.  Verumtamen 
pie  admodum,  ne  hac  ipsa  occasione  aUquis  pereat,  in  eadem  ecclesia 
Dei  custoditum  semper  fuit,  ut  nulla  sit  reservatio  in  articulo  mortis ; 
atque  ideo  omnes  sacerdotes  quosUbet  paenitentes  a  quibusvis  pec- 
catis  et  censuris  absolvere  possunt.v  Can.  11:  «S.  q.  d.  episcopos 
non  habere  ius  reservandi  sibi  casus  nisi  quoad  externam  poUtiam, 
atque  ideo  casuum  reservationem  non  prohibere,  quominus  sacerdos 
a  reservatis  vere  absolvat,  A.  S.»  {Denz.  n.  903  921).  Ceterum  nostra 
aetate  plurimi  sacerdotes  accipiunt  potestatem  absolvendi  a  reservatis, 
de  qua  re  item  agitur  in  theologia  moraU  (cf.  Lehmkuhl  1.  c.  n.  520  sqq). 

264.  Ohi.  I.  S.  Cyprianus  de  paenitentibus,  qui  «infirmitatis  periculo  oc- 
cupati  fuerint»,  scribit:  «Non  exspectata  praesentia  nostra  apud  presbyterum 
quemcumque  praesentem,  vel,  si  presbyter  repertus  non  fuerit  et  urgere  exitus 
coeperit,  apud  diaconum  quoque  exomologesim  facere  deUcti  sui  possint,  ut 
manu  iis  in  paenitentiam  imposita  veniant  ad  Dominuro  cum  pace»  (Ep.  18, 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV,  I4 


2IO  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

n.  I ;  ed.  Hartel\  Atqui  hic  diaconis  conceditur  potestas  absolvendi.  Ergo 
minister  sacramenti  paenitentiae  non  est  solus  sacerdos. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Diaconis  datur  potestas  absolvendi  sacra- 
mentaliter,  ne^:  min.,  absolvendi  canonice  in  foro  externo,  eonc.  7mn.  Scilicet 
exomologesis  vocatur  paenitentia  publica,  et  quidquid  ad  eam  pertinet 
(cf.  supra  n.  187).  Manus  autem  impositiones  variae  paenitentibus  adhibe- 
bantur,  imprimis  illa,  qua  ad  paenitentiam  pubhcam  admittebantur,  dein 
altera,  qua  in  fine  cum  ecclesia  reconcihabantur  et  ad  sacram  communionem 
admittebantur.  Hanc  igitur  reconcihatoriam  manuum  impositionem  videtur 
S.  Cyprianus  diaconis  concedere,  ut  ihi  paenitentes  possent  communione 
suscepta  «ad  Dominum  cum  pace  venire».  Prorsus  autem  improbabile  est, 
quod  vuh  Morinus,  ibi  diaconis  datam  esse  facuhatem  sacramentahter  ab- 
solvendi  (De  disciphna  in  administr.  sacram.  paenit.  L  8,  c.  23),  cum  ipse 
concedat  Patres  graecos  et  latinos  docere  hoc  non  posse  fieri,  et  cum  tam 
gravis  error  Cypriano  tribuendus  non  sit,  si  verba  eius  ahum  sensum  admittunt. 

Paenitentes  in  periculo  mortis  admissos  esse  ad  sacram  communionem 
etiam  ahis  exemphs  probatur,  ut  can.  32  coneilii  eliberitani  (a.  300)1  «Apud 
presbyterum,  si  quis  gravi  lapsu  in  ruinam  mortis  inciderit,  placuit  agere 
paenitentiam  non  debere,  sed  potius  apud  episcopum;  cogente  tamen  in- 
firmitate  necesse  est  presbyterum  communionem  praestare  debere,  et  diaconum, 
si  ei  iusserit  sacerdos»  [Kirch,  Enchir.  n.  304).  Si  textus  Cypriani  eodem 
sensu  exphcatur,  cessat  difficuUas. 

265-  Ohi.  II.  Etiam  temporibus  medii  aevi  diaconi  interdum  confessiones 
audiebant,  et  paenitentes  absolvebant.  Ergo  sahem  ea  aetate  potestas  sacer- 
dotahs  non  absolute  necessaria  habebatur  ad  administrandum  sacramentum 
paenitentiae. 

Resp.  Dist.  antec. :  Medio  aevo  interdum  diaconi  confessiones  audiebant, 
conc.  antec;  interdum  sacramentahter  absolvebant,  subdist.:  hoc  interdum 
tentaverunt,  trans.  antee.;  hoc  hcite  et  vahde  fecerunt,  7teg.  a^itec. 

De  hac  re  legitur  in  statuto  synodah  Odonis  de  Soliaco  (f  1201)  c.  56: 
«Item  prohibetur  districte,  ne  diaconi  uho  modo  audiant  confessiones  nisi 
in  artissima  necessitate;  claves  enim  non  habent  nec  possunt  absolvere» 
[M  YA^  212,  68).  Synodus  pietaviensis  (a.  1280)  c.  5:  «Abusum  erroneum, 
qui  in  nostra  dioecesi  ex  perniciosa  ignorantia  inolevit,  eradicari  volentes, 
inhibemus,  ne  diaconi  confessiones  audiant  et  in  ipso  foro  paenitentiah  ab- 
solvant,  cum  certum  et  indubitatum  sit  ipsos  absolvere  non  posse,  cum  claves 
non  habeant,  quae  in  solo  sacerdotah  ordine  conferuntur»  (Mansi  XXIV 
383  sq).     Phira  apud  Benedietum  XIV  (De  synodo  L  7,  c.  16,  n.  4  sqq). 

Abusus,  de  quo  ibi  sermo  est,  videtur  ita  ortus  esse:  ohm  moribundi, 
quibus  non  aderat  sacerdos,  ut  ostenderent  spiritum  paenitentiae,  confitebantur 
peccata  sua  alicui  ahi,  etiam  laico;  sed  si  aderat  diaconus,  huic  potius  quam 
laico  confitebantur.  De  tahbus  confessionibus  dicitur  in  opere  «De  vera  et 
falsa  paenitentia»  (c.  10,  n.  25;  J/ PL  40,  1122):  «Tanta  vis  confessionis 
est,  ut,  si  deest  sacerdos,  confiteatur  proximo.  Saepe  enim  contingit,  quod 
paenitens  non  potest  verecundari  coram  sacerdote,  quem  desideranti  nec 
tempus  nec  locus  affert  \  etsi  ihe,  cui  confitebitur,  potestatem  non  habet  sol- 
vendi,  fit  tamen  dignus  venia  sacerdotis  desiderio,  qui  crimen  confitetur 
socio.»     Haec    est   quaedam   forma  susceptionis  sacramenti  in  voto,    de  qua 


Pars  V.    De  ministro  sacramenti  paenitentiae.   Prop.  XXX.  211 

diversimode  iudicant  theologi.  S.  Thoinas  ait:  «In  necessitate  etiam  laicus 
vicem  sacerdotis  supplet,  ut  ei  confessio  fieri  possit.  .  .  .  Quando  necessitas 
imminet,  debet  facere  paenitens,  quod  ex  sua  parte  est,  scilicet  conteri  et 
confiteri,  cui  potest,  qui  quamvis  sacramentum  perficere  non  possit,  ut  faciat 
id,  quod  ex  parte  sacerdotis  est,  absolutionem  scilicet,  defectum  tamen  sacer- 
dotis  summus  sacerdos  supplet.  Nihilominus  confessio  laico  ex  defectu  sacer- 
dotis  facta  sacramentahs  est  quodammodo,  quamvis  non  sit  sacramentum 
perfectum,  quia  deest  id,  quod  est  ex  parte  sacerdotis.  .  .  .  Et  ideo  quamvis 
ille  laico  confessus  in  articulo  necessitatis  consecutus  sit  veniam  a  Deo,  eo 
quod  propositum,  quod  concepit,  confitendi  secundum  mandatum  Dei,  sicut 
potuit,  implevit,  non  tamen  adhuc  ecclesiae  reconcihatus  est,  ut  ad  sacra- 
menta  ecclesiae  admitti  debeat,  nisi  prius  a  sacerdote  absolvatur»  (Supplem. 
q.  8,  a.  3).  Scotus  vero  dicit  talem  confessionem  non  esse  consulendam,  cum 
sit  inutilis  diffamatio  sui  ipsius  (In  4,  dist.  14,  q.  4).  Tota  res  nunc  in  de- 
suetudinem  fere  abiit  (cf.  Suarez,  De  paenit.  disp.  24,  sect.  i,  n.  12). 

266.  Ohi.  III.  Scotus  ait:  «Possunt  omnes  sacerdotes  a  veniahbus  ab- 
solvere,  quia  ad  id  nuUa  opus  habent  iurisdictione»  (In  4,  dist.  18,  q.  4,  a.  2, 
sol.  3).  Simihter  ahi  theologi.  Ergo  ad  absolutionem  dandam  non  essentia- 
hter  requiritur  iurisdictio. 

i?esp.  Conc,  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam.  Erat  enim  erronea 
opinio;  nam  etsi  veniaha  non  necessario  confitenda  sunt,  tamen  sacramento 
paenitendae  remitti  non  possunt  nisi  iudiciah  actu,  quem  ponere  non  potest 
qui  non  est  iudex.  Per  se  potuit  ohm  ex  consuetudine  iurisdictio  ad  hoc 
necessaria  dari  omnibus  sacerdotibus;  sed  si  ita  fuit,  hoc  iam  diu  abrogatum 
est.  Nam  Innocentius  XI  gravissimis  verbis  vetat,  ne  tales  confessiones  fiant 
(cf.  De7iz.  n.  1150;  integrum  decretum  apud  lucium  Ferraris,  Bibhotheca 
s.  V.  Eucharistia).  In  solo  articulo  mortis  potestatem  absolvendi  ab  omnibus  pec- 
catis  omnes  sacerdotes  accipiunt  universah  lege  ecclesiastica  (supra  n.  263,  4). 

267.  Ohi.  IV.  In  ordinatione  sacerdotis  dicitur :  «Accipe  Spiritum  Sanctum, 
quorum  peccata  remiseris  ...»  Atqui  his  verbis  traditur  potestas  absol- 
vendi  a  peccatis.  Ergo  aha  potestas  non  requiritur,  quam  quae  in  ordina- 
tione  datur. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  miii. :  In  ordinatione  datur  potestas  ordinis  ad 
remittenda  peccata,  conc.  min.  (num  tamen  ihis  verbis  detur,  postea  videbi- 
mus) ;  datur  potestas  iurisdictionis,  neg.  min.  Nam  sola  ordinatione  nemo 
constituitur  iudex,  neque  ei  assignantur  subditi;  neque  ecclesia  simul  cum 
potestate  ordinis  vult  dare  iurisdictionem  delegatam,  ut  patet  ex  ecclesiae 
legibus.  Praeterea  si  vi  sacramenti  daretur  iurisdictio,  non  posset  ab  ecclesia 
auferri  vel  hmitari. 

268.  Ohi.  V.  Quidam  theologi  docuerunt  claves  iurisdictionis  dari  ipsa 
ordinatione,  sed  usum  earum  pendere  ex  concessione  ecclesiae.  Ergo  sen- 
tentia  teneri  potest  ipsa  ordinatione  dari  iurisdictionem,  etsi  hgatam. 

JResp.  Iha  quorundam  theologorum  doctrina  duobus  modis  intehegi 
potest.  Si  dicitur  clavis  dari  ordinatione,  quatenus  ea  datur  potestas  ordinis 
ad  absolvendum  necessaria,  vera  est  doctrina;  si  vero  dicitur  dari  ipsa  iuris- 
dictio,  vera  non  est.    S.  Bonaventura  ait:   «lurisdictio  est  tamquam  vis  motiva 

14* 


212  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

ipsius  davis  sive  manus;  hac  autem  deficiente,  quae  clavem  moveat,  etsi  adsit 
clavis,  numquam  aperiet.  ...  Et  ideo  dico,  quod,  etsi  clavis  quantum  ad 
esse  ordinem  consequatur,  tamen  quantum  ad  exsecutionem  sequitur  statum 
et  iurisdictionem»  (In  4,  dist.  19,  a.  2,  q.  2).  Similiter  S.  Thomas  (In  4, 
dist.  18,  q.  I,  a.  i,  sol.  2  ad  2).  Hi  doctores  nihil  aUud  docent  nisi  ordina- 
tione  hominem  fieri  aptum,  ut  constituatur  pastor  animarum,  seu  ut  ei  as- 
signentur  subditi  in  foro  interno.  Durandus  autem  (In  4,  dist.  19,  q.  2)  et 
quidam  ahi  censent  ordinatione  vere  dari  iurisdictionem.  Hoc  autem  non 
est  admittendum,  quia  ad  hoc  requiritur,  ut  assignentur  subditi,  quod  non  fit 
ordinatione. 

Dices:  Summus  pontifex  non  potest  esse  cuiusquam  subditus  in  foro 
ecclesiastico,  et  tamen  potest  sacramentahter  absolvi.  Ergo  ad  absolutionem 
non  requiritur,  ut  conferatur  in  subditum. 

Resp.  Summus  pontifex  non  potest  quidem  esse  cuiusquam  subditus 
in  foro  externo,  quia  ibi  auctoritate  propria  et  principaU  (etsi  a  Christo 
coUata)  utitur.  Sed  potest  ut  homo  privatus  esse  subditus  aUcuius  in  tribunaU 
conscientiae,  in  quo  confessarius  agit  ut  instrumentum  et  nomine  Christi. 
Sicut  pontifex  peccat  ut  homo  in  sua  ad  Deum  relatione,  ita  de  factis  suis 
Deo  per  eius  ministrum  in  confessione  rationem  reddit,  et  a  Deo  per  mi- 
nistrum  sacramenti  absolvitur.  Summus  igitur  pontifex,  utens  iurisdictione 
fori  externi,  dat  confessario  iurisdictionem  in  foro  interno,  dein  confessario 
ut   ministro  Dei   in    sacramenti   administratione   se  subicit  ut  homo  privatus. 

SchoL     De  subiecto  sacramenti  paenitentiae. 

269.  De  subiecto  sacramenti  ex  Us,  quae  dicta  sunt,  haec  coUiguntur: 
Subiectum  huius  sacramenti  est  homo  baptizatus,  qui  post  baptismum 
peccavit  et  cum  contritione  debita  peccata  sua  clavibus  ecclesiae  per 
confessionem  subicit  ad  eorum  remissionem  accipiendam.  Itaque  tria 
requiruntur,  ut  quis  possit  suscipere  hoc  sacramentam :  a)  ut  sit  bapti- 
zatus,  b)  ut  post  baptismum  commiserit  peccatum,  c)  ut  eUciat  actus, 
qui  constituunt  materiam  huius  sacramenti,  vel  qui  secundum  aUos  ut 
condicio  necessaria  praerequiruntur.  Hinc  efficitur  non  posse  hoc  sacra- 
mentum  valide  sed  infructuose  recipi,  quia,  si  debita  contritio  non  adest, 
sacramentum  est  invaUdum,  si  vero  adest,  est  etiam  fructuosum.  Ergo 
neque  reviviscere  potest  hoc  sacramentum.  Instituerunt  quidem  non- 
nulU  theologi  inquisitiones  valde  abstrusas  ad  construendam  possibiU- 
tatem  sacramenti  paenitentiae  validi  et  informis.  Sed  quia  haec  res 
vix  ulUus  est  utilitatis,  eam  transmittimus  (cf.  Praelect.  dogm.  VII, 
n.  171  sqq). 

APPENDIX. 
DE  INDULGENTIIS. 

§  I.    Quid  sit  indulgentia. 

270.  Cum  remissis  peccatis  saepe  maneant  poenae  temporales  a  Deo 
statutae  (supra  n.  237),  ecclesia  docet  se  habere  potestatem  remittendi 
has    poenas   extra   sacramentum    paenitentiae   per   concessionem    indul- 


Appendix.    De  indulgentiis.  213 

gentiarum.  Indulgentia  est  remissio  poenae  temporalis,  post  deletam 
culpam  Deo  solvendae,  ab  ecclesia  extra  sacramentum  paenitentiae  ex 
thesauro  satisfactionum  Christi  et  sanctorum  auctoritative  ex  iusta 
causa  concessa. 

Itaque  indulgentia  non  est  remissio  peccati,  sed  solius  poenae  tem- 
poralis.  Reatus  culpae  mortalis  secundum  dogma  ecclesiae  baptizatis 
remitti  nequit  nisi  susceptione  sacramenti  paenitentiae  aut  in  re  aut  in 
voto  (supra  n.  229).  Reatus  culpae  venialis  remittitur  ob  bonum  actum 
oppositum,  sed  sine  uUa  retractatione  non  remittitur  (supra  n.  225). 
Quare  indulgentiae  ad  solas  poenas  temporales  remittendas  valere  pos- 
sunt.  Sic  auctoritas  ecclesiastica  semper  intellexit  et  declaravit  pote- 
statem  dandi  indulgentias.  Leo  X  damnavit  hunc  articulum  (19) 
Lutheri:  «Indulgentiae  his,  qui  veraciter  eas  consequuntur,  non  valent 
ad  remissionem  poenae  pro  peccatis  actuaUbus  debitae  apud  divinam 
iustitiam»  {Dens.  n.  759).  Synodus  pistoriensis  docuerat  (art.  40)  in- 
dulgentiis  solas  poenas  canonicas  deleri.  Sed  Pius  VI  hanc  doctrinam 
damnavit:  «Propositio  asserens  indulgentiam  secundum  suam  praecisam 
notionem  aUud  non  esse  quam  remissionem  partis  eius  paenitentiae, 
quae  per  canones  statuta  erat  peccanti ;  quasi  indulgentia  praeter  nudam 
remissionem  poenae  canonicae  non  etiam  valeat  ad  remissionem  poenae 
temporaUs  pro  peccatis  actuaUbus  debitae  apud  divinam  iustitiam :  falsa, 
temeraria,  Christi  meritis  iniuriosa,  dudum  in  art.  19  Lutheri  damnata» 
{Denz.  n.  1540). 

Interdum  quidem  dicuntur  indulgentiae  concedi  «in  remissionem 
peccatorum»,  sed  tum  solum,  cum  ad  eas  lucrandas  postulatur  con- 
fessio,  ut  in  buUa  «Inter  cunctas»  Martini  V:  «Utrum  credat,  quod 
papa  omnibus  christianis  vere  contritis  et  confessis  ex  causa  pia  et 
iusta  possit  concedere  indulgentias  in  remissionem  peccatorum»  {Denz. 
n.  ^'jS).  Ibi  enim  considerantur  indulgentiae,  in  quantum  simul  cum 
confessione  unum  totum  morale  constituunt.  Potest  etiam  verbis  «Con- 
cedimus  indulgentiam  in  remissionem  omnium  peccatorum»  significari 
facultas  absolvendi  a  peccatis  reservatis,  quae  facultas  cum  quibusdam 
indulgentiis  dari  solet.  Hoc  diiudicandum  est  ex  verbis  Utterarum  apo- 
stoUcarum.  Si  interdum  occurrit  formula  concedi  indulgentiam  «a  culpa 
et  poena»,  ad  imprudentiam  quorundam  «quaestorum»  reducenda 
videtur  (cf.  Benedictus  XIV,  De  syn.  1.  13,  c.  18,  n.  7).  Quem  loquendi 
modum  iam  Clemens  V  ut  abusum  omnino  abolendum  notavit  (Cle- 
ment.  1.  5,  tit.  9,  c.  2).  Per  se  tamen  posset  haec  forma  eodem  sensu 
accipi,   quo  iUa:  indulgentia  in  remissionem  peccatorum. 

Poenae  temporales,  quae  coram  Deo  remittuntur,  praecipue  sunt 
poenae  purgatorii.  Nam  poenae  huius  vitae,  sicut  universaU  lege  non 
statuuntur,  ita  universaU  lege  non  remittuntur.  Immo  ob  varias  causas 
possunt  esse  a  Deo  tam  absolute  decretae,  ut  omnino  non  remittantur. 

Quia  oUm  in  concessione  indulgentiarum  non  raro  adhibebatur  iUa 
formula   «de   iniunctis   paenitentiis»,    hoc  inteUegendum    est    de   poenis 


21 A  Tract.  V.     De  sacramento  paenitentiae. 

in  foro  ecclesiastico  impositis.  Quando  e.  g.  centum  dierum  satisfactio 
imposita  erat,  si  quis  indulgentiam  quadraginta  dierum  lucrabatur, 
remanebat  praestanda  satisfactio  sexaginta  dierum.  Attamen  non  in 
solo  foro  ecclesiastico  poena  remittebatur,  sed  etiam  coram  Deo  tantum 
poenae,  quantum  paenitens  luisset  quadraginta  dierum  satisfactione. 
Nostra  autem  aetate,  qua  determinatae  illae  poenae  canonicae  cessa- 
runt,  indulgentia  quadraginta  dierum  de  paenitentiis  iniunctis  habet 
hunc  sensum :  Conceditur  remissio  illius  poenae,  pro  cuius  remissione 
olim  per  canones  quadraginta  dierum  paenitentia  iniungebatur.  Nihilo- 
minus  non  omnes  indulgentiae  habent  hunc  sensum,  quia  conceduntur 
indulgentiae  non  postulata  confessione,  sed  supposito  statu  gratiae 
tantum.  In  his  igitur  nihil  de  iniunctis  paenitentiis  remittitur,  quia 
paenitentiae  iniunctae  non  sunt.  Si  indulgentia  plenaria  sine  addito 
conceditur,  intellegitur  indulgentia  omnium  poenarum  purgatorii.  Simi- 
hter  concedi  potest  indulgentia  quadraginta  vel  centum  dierum  de 
poenis  purgatorii. 

271.  Indiilgentiae  conceduntui^  pro  vivis  atque  pro  defunctis.  Damnata 
est  propositio  (6)  Petri  de  Osina:  «Papa  non  potest  indulgere  ahcui 
vivo  {al.:  viro)  poenam  purgatorii»  {Denz.  n.  729).  Item  propositio  (22) 
Lutheri:  «Sex  generibus  hominum  indulgentiae  nec  sunt  necessariae 
nec  utiles :  videhcet  mortuis  seu  morituris,  infirmis,  legitime  impeditis, 
his  qui  non  commiserunt  crimina,  his  qui  crimina  commiserunt  sed 
non  pubhca,  his,  qui  mehora  operantur»  {Denz.  n.  762).  Item  pro- 
positio  (42)  synodi  pistoriensis :  «luctuosius  adhuc  esse,  quod  chimaerea 
isthaec  apphcatio  transferri  vohta  sit  in  defunctos:  falsa,  temeraria, 
piarum  aurium  offensiva,  in  romanos  pontifices  et  in  praxim  et  sensum 
universahs  ecclesiae  iniuriosa,  inducens  in  errorem  haereticah  nota  in 
Petro  de  Osma  confixum,  iterum  damnatum  in  art.  22  Lutheri»  {Denz. 
n.  1542). 

Quia  fideles  vivi  sunt  sub  iurisdictione  ecclesiae,  possunt  iis  indul- 
gentiae  concedi  per  modmn  absolutionis.  Ita  Leo  X  in  decretah  «Per 
praesentes»,  ad  card.  Caietanum  data,  declarat  posse  romanum  ponti- 
ficem  «per  modum  absolutionis  indulgentiam  ipsam  conferre».  Simi- 
hter  Martinus  V  in  fine  concihi  constantiensis  concedens  indulgentiam 
plenariam,  dicit  se  concedere  «absoiutionem  plenariam».  Ergo  vivis 
indulgentiae  conceduntur,  quatenus  potestate  iurisdictionis  iis  satisfac- 
tiones  Christi  et  sanctorum  applicantur.  Simul  tamen  haec  absolutio 
eo  ipso  adiunctam  habet  solutionem,  quia  Deo  offeruntur  satisfactiones 
a  Christo  et  sanctis  iam  praestitae  pro  iis,  quibus  indulgentia  conceditur. 

Defuncti  autem  non  iam  sunt  sub  iurisdictione  ecclesiae;  ergo 
animabus  purgatorii  indulgentiae  applicari  non  possu7it  nisi  per  modum 
solutionis  et  «per  modum  sufi^ragii>^,  ut  Leo  X  in  decretali  citata  et 
alii  summi  pontifices  loquuntur.  «Suffragium»  hic  intehegitur  quodvis 
auxihum,    quo    fideles   iuvant  animas   purgatorii   apud  Deum,    sive  per 


Appendix.    De  indulgenliis.  2  I  5 

meritum  bonorum  operum  sive  per  impetrationem  sive  per  satisfactionem. 
Multi  theologi  censent  ecclesiam  posse  non  quidem  absolvere  defunctos 
a  poenis  purgatorii,  sed  auctoritative  iis  applicare  solutiones  ex  the- 
sauro  ecclesiae,  quas  applicationes  Deus  infallibiliter  ratas  habeat,  nisi 
forte  iusto  Dei  iudicio  sit  specialis  quaedam  causa,  cur  quibusdam 
animabus  purgatorii  indulgentiae  appUcari  nequeant  (cf.  Suarez,  De 
paenit.  disp.  53,  sect.  3).  Attamen  de  modo,  quo  indulgentiae  valeant 
pro  defunctis,  sunt  variae  opiniones  inter  theologos. 

272.  Ad  quaestionem,  quis  possit  concedere  indulgentias,  respon- 
dendum  est  certe  posse  summum  pontificem.  Immo  secundum  hodiernam 
praxim  ei  tota  potestas  concedendi  indulgentias  reservata  est  exceptis 
certis  quibusdam  indulgentiis,  quas  episcopi,  cardinales,  magnus  paeni- 
tentiarius  romanus  concedere  possunt. 

Sed  quia  pontifex  romanus  est  administrator  tantum  vicarius  the- 
sauri  ecclesiae,  de  eo  non  potest  pro  simplici  arbitrio  suo  disponere. 
Ideo  ad  indidgentiam  concedendam  requiritur  iusta  causa.  Hoc  ipsi 
summi  pontifices  efiferunt.  Ita  Leo  X  in  decretali  «Per  praesentes» 
docet  romanum  pontificem  «posse  pro  rationabilibus  causis  concedere 
christifidelibus,  qui  caritate  iungente  membra  sunt  Christi,  sive  in  hac 
vita  sint  sive  in  purgatorio,  indulgentias».  Martinus  V:  «Utrum  credat, 
quod  papa  omnibus  christianis  vere  contritis  et  confessis  ex  causa  pia 
et  iusta  possit  concedere  indulgentias»  {Denz.  n.  6y6).  Quae  sit  iusta 
causa,  summi  pontificis  est  diiudicare.  Ceterum  causa  non  illa  tantum 
pia  opera  sunt,  quae  praescribuntur,  sed  praecipue  etiam  finis,  qui  his 
operibus  obtinetur.  Ita  interdum  pro  paucis  precibus  (e.  g.  pro  via 
crucis)  magnae  indulgentiae  conceduntur,  quia  tales  preces  utilissimae 
censentur.  Etiam  pro  meritis  praeteritis  dari  potest  indulgentia,  ut  alii 
excitentur  ad  similiter  bene  merendum  de  republica  christiana. 

Ut  quis  lucretur  indulgentias,  requiritur,  ut  sit  in  statu  gratiae, 
ut  velit  lucrari  indulgentias,  ut  opera  praescripta  impleat.  Requiri  statum 
gratiae,  saltem  quando  ultimum  opus  perficitur  et  indulgentia  actu 
conferenda  est,  patet,  quia,  non  remisso  reatu  culpae,  non  remittitur 
reatus  poenae.  Ut  igitur  quis  plenariam  indulgentiam  lucretur,  etiam 
abesse  debet  omnis  culpa  veniaHs.  Solum  si  agitur  de  lucranda  indul- 
gentia  pro  defunctis,  censent  quidam  theologi  non  requiri  statum  gratiae 
in  eo,  qui  opera  praescripta  facit,  nisi  inter  condiciones  sit  contritio 
et  confessio.  Ita  Suarez  (De  paenit.  disp.  53,  sect.  4,  n.  6).  Alii,  ut 
De  Lugo  (De  paenit.  disp.  27,  sect.  5,  n.  75),  hoc  negant. 

Et  haec  quidem  sufficiant  de  conceptu  indulgentiae. 

§  2.    Ex  quo  thesauro  hauriantur  indulgentiae. 

273.  Summi  pontifices  docent  se  concedere  indulgentias  ex  thesauro 
satisfactionum  Christi  et  sanctorum.  Exsistere  satisfactiones  Christi 
infiniti   valoris   alibi   probatum   est   (III,    n.  134  sqq).     Similiter  virtute 


2 1 5  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

meritorum  Christi  multi  sancti  opera  poenalia  praestiterunt,  quorum  vis 
satisfactoria  ipsis  non  erat  necessaria,  ut  beata  virgo  Maria,  S.  loannes 
Baptista,  martyres.  Haec  igitur  omnia  opera  simul  sumpta  in  cognitione 
et  acceptatione  Dei  constituunt  inexhaustum  thesaurum  satisfactionum 
in  ecclesia,  quem  Deus  sine  dubio  non  vult  manere  inutilem,  sed  transire 
ad  illa  membra  corporis  Christi  mystici,  quae  his  satisfactionibus  iuvari 
possunt.  Has  autem  satisfactiones  membris  ecclesiae  applicare  est  eorum, 
quos  Deus  dispensatores  mysteriorum  suorum  constituit,  i.  e.  auctori- 
tatis  ecclesiasticae.  Possunt  quidem  singuli  fideles  bonis  operibus  et 
orationibus  impetrare,  ut  Deus  sibi  applicet  merita  et  satisfactiones 
Christi  et  sanctorum ;  sed  hoc  non  impedit,  quominus  aho  modo  magi- 
stratus  ecclesiastici  habeant  administrationem  huius  thesauri,  in  quantum 
hoc  pertinet  ad  bonum  pubHcum.  Quod  singuli  suppliciter  et  in  pri- 
vato  negotio  suo  a  Deo  impetrant,  hoc  ecclesia  pubUce  et  auctori- 
tative  efficit. 

Talem  thesaurum ,  ab  ecclesia  administrandum ,  exsistere  docet 
Clemens  VI  in  bulla  iubilaei  a.  1343:  Christus  «in  ara  crucis  innocens 
immolatus,  non  guttam  sanguinis  modicam,  quae  tamen  propter  unionem 
ad  Verbum  pro  redemptione  totius  humani  generis  suffecisset,  sed 
copiose  velut  quoddam  profluvium  noscitur  efifudisse.  .  .  .  Quantum 
ergo  exinde,  ut  nec  supervacua,  inanis  aut  superflua  tantae  effusionis 
miseratio  redderetur,  thesaurum  militanti  ecclesiae  acquisivit,  volens 
suis  thesaurizare  filiis  pius  Pater,  ut  sic  sit  infinitus  thesaurus  hominibus, 
quo  qui  usi  sunt,  Dei  amicitiae  participes  sunt  effecti.  Quem  quidem 
thesaurum  . .  .  per  beatum  Petrum,  caeli  clavigerum,  eiusque  successores, 
suos  in  terris  vicarios,  commisit  fidelibus  salubriter  dispensandum  et 
propriis  et  rationabilibus  causis,  nunc  pro  totali,  nunc  pro  partiali 
remissione  poenae  temporalis  pro  peccatis  debitae  tam  generaliter  quam 
specialiter  (prout  cum  Deo  expedire  cognoscerent)  vere  paenitentibus 
et  confessis  misericorditer  applicandum.  Ad  cuius  quidem  thesauri 
cumulum  beatae  Dei  genetricis  omniumque  electorum  a  primo  iusto 
usque  ad  ultimum  merita  adminiculum  praestare  noscuntur,  de  cuius 
consumptione  seu  minutione  non  est  aliquatenus  formidandum,  tam 
propter  infinita  Christi  (ut  praedictum  est)  merita,  quam  pro  eo,  quod, 
quanto  plures  ex  eius  applicatione  trahuntur  ad  iustitiam,  tanto  magis 
accrescit  ipsorum  cumulus  meritorum»   {Denz.  n.  550  sqq). 

Haec  est  doctrina  catholica  de  thesauro  ecclesiae  per  indulgentias 
distribuendo.  Quam  doctrinam  posteriores  pontifices  confirmarunt, 
oppositum  errorem  damnantes,  ut  Leo  X  {Denz.  n.  757)  et  Pius  VI 
{Denz.  n,  1541).  Cum  omnia  membra  ecclesiae  sub  Christo  capite 
constituant  communionem  sanctorum  (cf.  i  Cor  12,  13  sq),  non  potest 
fieri,  quin  bona  opera  singulorum  ad  omnia  membra  huius  organismi 
socialis  et  supernaturalis  aliquo  modo  pertineant.  «Et  sic  praedicta 
merita  sunt  communia  totius  ecclesiae.  Ea  autem,  quae  sunt  alicuius 
multitudinis  communia,  distribuuntur  singulis  de  multitudine  secundum 


Appendix.    De  indulgentiis,  217 

arbitrium  eius,  qui  multitudini  praeest»  {S.  Thomas,  Supplem.  q.  25,  a.  i ; 
cf.  q.  71,  a.  i).  Id  iam  SS.  Patres  docuerunt,  ut  e.  g.  6*.  Ambrosius : 
«Donavit  Christus  ecclesiae  suae,  ut  unum  per  omnes  redimeret  .  .  . 
sive  quod  tota  ecclesia  suscipiat  onus  peccatoris,  cui  compatiendum 
et  fletu  et  oratione  et  dolore  est,  et  quasi  fermento  eius  se  totam 
conspergat,  ut  per  universos  ea,  quae  superflua  sunt  in  aliquo  paeni- 
tentiam  agente,  virilis  misericordiae  aut  compassionis  velut  collativa 
quadam  admixtione  purgentur»   (De  paenit.  1.  i,  c.  15,  n.  80). 

§  3.    De  potestate  concedendi  indulgentias. 

274»  Ecclesiajn  habere  potestatem  concedendi  indtdgentias,  sicut  patet 
ex  iis,  quae  iam  dicta  sunt,  ita  definitum  est  a  coftcilio  tridentino  sess.  25  : 
«Cum  potestas  conferendi  indulgentias  a  Christo  ecclesiae  concessa  sit, 
atque  huiusmodi  potestate  divinitus  sibi  tradita  antiquissimis  etiam  tem- 
poribus  illa  usa  fuerit,  sacrosancta  synodus  indulgentiarum  usum,  chri- 
stiano  populo  maxime  salutarem  et  sacrorum  conciliorum  auctoritate 
probatum,  in  ecclesia  retinendum  esse  docet  et  praecipit,  eosque  ana- 
themate  damnat,  qui  aut  inutiles  eas  asserunt,  vel  eas  concedendi  in 
ecclesia  potestatem  esse  negant»   {Denz.  n.  989). 

Fundatur  haec  doctrina  promissione  Christi,  Petro  facta:  «Quod- 
cumque  solveris  super  terram,  erit  solutum  et  in  caelis»  (Mt  16,  19). 
Quibus  verbis  ea  omnis  potestas  solvendi  promissa  est,  quae  fini  ec- 
clesiae  congruit  neque  aliunde  excepta  probari  potest.  Atqui  fini 
ecclesiae  congruit,  ut  possit  fideles  solvere  a  poenis  temporaUbus,  qui- 
bus  eorum  ingressus  in  caekim  impeditur;  neque  quidquam  proferri 
potest  a  Christo  institutum,  quo  haec  potestas  excipiatur.  Ergo  ec- 
clesia  solvere  potest  fideles  a  poenis  temporaUbus,  coram  Deo  debitis, 
per  concessionem  indulgentiarum. 

S.  Paulus  dicit  se  in  persona  Christi  velle  condonare  corinthio 
partem  poenae,  ob  gravia  delicta  impositae  (2  Cor  2,  10).  Atqui 
S.  Paulus  censendus  non  est  ita  partem  poenae  remisisse,  ut  ille  pec- 
cator  subiectus  manserit  poenis  gravioribus  a  Deo  infligendis;  neque 
hoc  significant  apostoli  verba.  Ergo  agitur  de  solutione  etiam  coram 
Deo  valida  seu  de  vera  indulgentia. 

275*  Forma  co7icessionis  iiidulgentiarum  variis  saeculis  erat  valde 
diversa  in  ecclesia.  Primis  saeculis  non  concedebantur  indulgentiae 
statuto  universali,  quod  pro  omnibus  valebat,  sed  singuUs  paenitentiam 
agentibus  concedebatur  sub  quibusdam  condicionibus  mitigatio  seu 
remissio  partis  poenae  canonicae.  Hoc  fiebat  maxime  propter  inter- 
cessionem  martyruni,  ut  Tertidlianus  testatur  (Ad  martyr.  c.  i).  vS.  Cy- 
prianus  ait:  «Occurrendum  puto  fratribus  nostris,  ut  qui  UbeUos  a 
martyribus  acceperunt  et  praerogativa  eorum  apud  Deum  adiuvari  pos- 
sunt...»  (Ep.  18,  n.  i;  ed.  Hartel).  Attamen  non  ipsi  martyres  pas- 
siones  suas  paenitentibus  appUcabant,  sed  episcopus  intuitu  passionum 


2 1 8  Tract.  V.    De  sacramento  paenitentiae. 

et  intercessionum  martyrum  poenas  minuebat,  ut  ibidem  Cyprianus 
testatur:  ista  remissio  est  «a  Dei  sacerdote  facienda»  (cf.  Ep.  33,  n.  2; 
ep.  36,  n.  3).  Potestatem  minuendi  poenas  concilium  ancyranujn  (a.  314) 
can.  2  tribuit  episcopis:  Si  paenitentibus  «voluerint  aliquid  amplius 
tribuere  vel  adimere,  penes  ipsos  ergo  erit  haec  potestas»  {^Hardoiiin, 
Collect.  conc.  I  271).  Similiter  alia  concilia.  Non  potest  autem  sensus 
esse  solas  poenas  canonicas  minui  et  paenitentes  remitti  ad  poenas 
purgatorii.     Ergo  agitur  de  vera  indulgentia. 

276.  Inde  a  saeculo  VII  concedebantur  indulgentiae  sub  forma  «re- 
demptionis»  seu  com^nutationis  paenitentiae  canonicae  in  alia  opera. 
S.  Thomas  ait:  Interdum  «papa  dat  indulgentiam,  quod,  qui  vadit  ad 
unam  ecclesiam,  habeat  septem  annos  de  indulgentia;  cuiusmodi  etiam 
indulgentiae  a  beato  Gregorio  in  stationibus  Romae  institutae  sunt» 
(In  4,  dist.  20,  q.  i,  a.  3,  sol.  2).  Idem  narrat  Guilelmus  Altissiodo- 
rensis  (Sum.  1.  2 ,  tract.  6 ,  c.  9).  Bonifacius  VIII  in  bulla  iubilaei 
a.  1300  loquitur  de  «magnis  indulgentiis»,  olim  concessis  visitantibus 
basilicam  principis  apostolorum  (Extravag.  com.  1.  5,  tit.  9,  c.  i ; 
cf.  Palmieri,  De  paenit.  445). 

Item  de  sacris  expeditionibus  in  terram  sanctam  statutum  est,  ut 
talis  expeditio,  recto  animo  suscepta,  esset  loco  omnis  alius  paenitentiae. 
Ita  statuit  Urbanus  II  a.  1095   in  conciHo  claromontano  can.  2. 

Anno  1 2,00  Bonifacius  VIII  dQCVQvit,  ut  tunc  et  dein  singulis  cen- 
tesimis  annis  celebraretur  iubilaeum.  Est  autem  iubilaeum  indulgentia 
plenaria,  cui  aUi  favores  et  gratiae  generales,  maxime  circa  absolutionem 
a  censuris  et  reservatis,  annectuntur.  Paulatim  tempus  iubilaei  ita 
restrictum  est,  ut  nunc  singulis  quibusvis  annis  vigesimis  quintis  cele- 
brari  soleat.  Praeterea  saepe  extraordinaria  iubilaea  conceduntur.  De 
posterioribus  temporibus  necessarium  non  est  quidquam  addere. 

Historia  indulgentiarum  adhuc  multis  obscuritatibus  involuta  est, 
quae,  ut  sperare  hcet,  inquisitionibus  historicis  paulatim  removebuntur. 
Interim  conferri  possunt  /.  H.  Schoofs,  Die  Lehre  vom  kirchUchen  Ab- 
lasse,  Muenster  1857;  ^-  I^^^^,  Die  kath.  Lehre  vom  Ablafi,  Paderborn 
1900;  F.  Beringer,  Die  Ablaesse,  ihr  Wesen  und  Gebrauchi^^  Pader- 
born  1906;  etiam  gallice  editum  ab  E.  Abt  et  E.  Feyerstein,  Les  In- 
dulgences,  Paris  1890;  E.  Goeller,  Die  paepstUche  Poenitentiarie  von 
ihrem  Ursprung  bis  zu  ihrer  Umgestaltung  unter  Pius  V.,  Rom  1907, 
213  sqq;  P.  Galtier,  Indulgences:  Dictionnaire  apologetique  de  la  Foi 
cathoUque  II  ^,  Paris   191 3,   718  sqq. 


TRACTATUS  VI. 

DE  SACRAMENTO  EXTREMAE 
UNCTIONIS. 

Cf.  S.  TJio7iias,  Supplem.  q.  29sqq;  Suarez,  De  extrema  unctione  disp.  39sqq;  Bellarminus, 
De  sacramento  extremae  unctionis;  Sainte-Beuve,  De  sacramento  unctionis  infirmorum  ex- 
tremae,  apud  Migne,  Curs.  theol.  XXIV;  /.  SchmHz,  De  effectibus  sacramenti  extremae 
unctionis,  Friburgi  1893;  I.  Kern,  De  sacramento  extremae  unctionis,  Ratisbonae  1907; 
Sasse,  De  sacramentis  II  254  sqq ;  y.  Sotibeii,  Nouvelle  tiieologie  dogmatique  VIII  49  sqq; 
Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^  5  73  sqq. 

PARS  I. 

DE  EXSISTENTIA  ET  ESSENTIA  SACRAMENTI 
EXTREMAE  UNCTIONIS. 

Prop.  XXXI.  Extrema  unctio  est  sacramentum,  consistens 
in  unctione  aegroti  facta  oleo  et  in  oratione,  qua  effectus  sacramenti 
exprimitur. 

277.  Sta.t.  qua.est.  Extrema  unctio  est  sacramentum,  quod  aegrotis 
tantum  in  periculo  mortis  versantibus  datur.  Quare  etiam  vocatur 
sacramentum  exeuntium,  oleum  infirmorum ,  similia;  apud  graecos 
plerumque  zuyiXawv  vel  aywv  zXatov.  Definiri  potest :  Sacramentum 
confortationis  graviter  aegrotantium,  constans  ex  unctione  olei  et  ora- 
tione  sacerdotis  praescripta. 

Lutherus  in  libro  De  captivitate  babylonica,  et  Calvinus  (Inst.  1.  4, 
c.  19,  n.  18)  irrident  hoc  sacramentum,  quod  a  protestantibus  quoque 
nostrae  aetatis  reicitur.  F.  W.  Puller,  anglicanus,  scripsit  librum  (The 
Anointing  of  the  sick  in  Scripture  and  Tradition,  London  1904)  ad 
ostendendum  extremam  unctionem  non  esse  sacramentum,  etsi  ut  sacra- 
mentale  quoddam  admitti  possit. 

Ceteri  christiani  omnes  tam  orientales  quam  occidentales  hoc  sacra- 
mentum  agnoscunt.  Cum  in  fontibus  plerumque  etiam  de  essentia 
huius  sacramenti  sermo  sit,  quaestiones  de  veritate  et  de  essentia  huius 
sacramenti  commode  una  thesi  comprehendi  possunt.  Doctrina  de 
extrema  unctione  definita  est  a  concilio  tridentino. 

278.  Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

S.  lacobus  scribit:  «Infirmatur  quis  in  vobis?  Inducat  presbyteros 
ecclesiae,  et  orent  super  eum,   ungentes  eum  oleo  in  nomine  Domini; 


220  Tract.  VI,    De  sacramento  extremae  unctionis. 

et  oratio  fidei  salvabit  infirmum,  et  alleviabit  eum  Dominus,  et,  si  in 
peccatis  sit,  remittentur  ei»  (lac  5,  14  sq).  Atqui  his  verbis  docetur 
sacramentum  unctionis  infirmorum.  Ergo  extrema  unctio  est  sacra- 
mentum,  ut  in  thesi  describitur. 

Prob.  min.  Sacramentum  est  signum  sensibile  efficax  gratiae. 
Atqui  talis  est  ritus  a  S.  lacobo  descriptus.  De  ritu  sensibiH  nihil  est 
dicendum  nisi  indicari  unctionem  olei  et  orationem  presbyterorum. 
Praeterea  haec  unctio  et  oratio  valet  ad  salvandum  et  alleviandum  in- 
firmum  et  ad  remittenda  peccata  eius,  si  quae  habeat.  Atqui  his 
verbis  significatur  coUatio  gratiae. 

Non  agitiir  de  curatione  efficienda  chaj-ismate ,  quia  non  dicit 
apostolus  vocandos  esse  homines  charismaticos,  sed  vocandos  esse 
presbyteros,  qui  nequaquam  omnes  donum  curationis  habebant  (i  Cor 
12,  30);  neque  charismata  usui  signi  visibiUs  alligabantur.  Sanitas 
corporaUs  non  absolute  promittitur  iis,  qui  cum  oratione  unguntur; 
alioquin  christiani  habuissent  infallibile  remedium  mortis.  Non  quidem 
excluditur  sanatio  corporis,  sed  a  Deo  non  concedetur,  nisi  saluti  spiri- 
tuah  aegrotantis  sit  profutura. 

«Oratio  fidei  salvabit  (acoaet)  infirmum.»  In  epistula  lacobi  verbum 
awZeiv  ubique  significat  salvationem  spiritualem  (i,  21;  2,  14;  4,  12; 
5,  20).  Generatim  in  libris  Novi  Testamenti,  quoties  sermo  est  de 
perenni  ordine  salvationis,  sensus  verbi  aco^siv  semper  est  spirituaHs 
(Mt  10,  22;  19,  25;  24,  13;  Mc  16,  16;  Lc  9,  24;  lo  10,  9  et  ita 
saepissime,  maxime  in  Actibus  et  in  epistuHs  S.  PauH).  Solum  inter- 
dum,  quando  aegrotus  miraculo  sanatur,  dicitur  acoCeadat  (Mt  8,  25 ; 
9,  21  sqq  etc).  Cum  apud  lacobum  non  sit  sermo  de  miraculo  patrando, 
sensus  ihorum  verborum  est :  Oratio  fidei  proderit  saluti  spirituaH  in- 
firmi,  corporaH  autem  saluti,  in  quantum  hoc  utile  est  animae.  Verba 
autem  «Et  aUeviabit  fiyepalj  eum  Dominus»  sunt  paraHeHsmus  hebraicus 
cum  praecedentibus.  Utrumque  igitur  verbum  significat  proxime  spiri- 
tualem  confortationem,  dein  etiam  corporalem  alleviationem,  quia  in 
graviter  aegrotante  corporales  infirmitates  non  minima  ratio  sunt  spiri- 
tuaHs  infirmitatis. 

Non  omnes  quidem  exegetae  plane  consentiunt  in  expHcando  textu ; 
sed  expHcatio  modo  proposita  eo  commendatur,  quod  non  solum  est 
multorum  theologorum,  sed  etidim  conci/iz  tride?itini,  quod  sess.  14,  c.  2 
verba  lacobi  ita  expHcat:  «Res  porro  et  efifectus  huius  sacramenti  iUis 
verbis  expHcatur:  ,Et  oratio  fidei  salvabit  infirmum,  et  aUeviabit  eum 
Dominus,  et,  si  in  peccatis  sit,  remittentur  ei'  [lac  5,  15].  Res  etenim 
haec  gratia  est  Spiritus  Sancti,  cuius  unctio  deHcta,  si  quae  sint  adhuc 
expianda,  ac  peccati  reHquias  abstergit  et  aegroti  animam  aUeviat  et 
confirmat,  magnam  in  eo  divinae  misericordiae  fiduciam  excitando,  qua 
infirmus  sublevatus  et  morbi  incommoda  ac  labores  levius  fert,  et 
tentationibus  daemonis,  calcaneo  insidiantis,  faciHus  resistit,  et  sanitatem 
corporis  interdum,  ubi  saluti  animae  expedierit,  consequitur»  {Denz.  n.909). 


Pars  I.   De  exsistentia  et  essentia  sacramenti  extremae  unctionis.    Prop.  XXXI.       221 

Patet  a  concilio  non  sola  verba:  «Et,  si  in  peccatis  sit,  remittentur 
ei»  sed  totum  textum  proxime  et  principaliter  referri  ad  confortationem 
spiritualem.  Remissio  peccatorum  utique  indubitanter  est  effectus  spiri- 
tualis.  Illi  igitur,  qui  nolunt  ibi  sermonem  esse  de  sacramento,  dicunt 
haec  verba  iungenda  esse  non  cum  praecedentibus  sed  cum  sequenti- 
bus:  «Confitemini  igitur  alterutrum  peccata  vestra.»  Sed  quam  arbi- 
trarie  hoc  fiat,  legenti  contextum  statini  patebit,  cum  omnia  incisa 
iungantur  particula  xai:  Et  oratio  salvabit,  et  Dominus  alleviabit,  et,  si 
peccata  fecerit,  remittentur  ei.  Propterea  in  editionibus  criticis  signum 
maioris  mterstitii  ponitur  post  (jSjtw,  non  ante  xu.v. 

Institutio  sacramenti  ad  Christum  referejtda  est ,  quia  lacobus 
dicit  ritum  illum  faciendum  esse  «in  nomine  Domini»,  i.  e.  iussu  et 
auctoritate  Christi.  Concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  i  {Denz.  n.  908) 
dicit  hoc  sacramentum  insinuari  eo,  quod  discipuli,  a  Christo  missi, 
aegrotos  ungebant  oleo  et  sanabant  (Mc  6,  13).  Nam  Christus  tempore 
publicae  vitae  suae  mittebat  discipulos  suos  ad  proludendum  quodam- 
modo  vitae  apostoHcae  post  diem  Pentecostes  futurae  et  ad  facienda 
similia  iis,  quae  tunc  facturi  erant. 

Itaque  ex  S.  Scriptura  colligimus  extremam  unctionem  esse  sacra- 
mentum  graviter  aegrotantium,  quod  consistit  in  unctione  oleo  facta 
et  in  oratione  presbyterorum. 

Patet  etiam,  cur  damnata  sit  propositio  (48)  modernistarum :  «la- 
cobus  in  sua  epistula  non  intendit  promulgare  aUquod  sacramentum 
Christi,  sed  commendare  pium  aHquem  morem ;  et  si  in  hoc  more 
forte  cernit  medium  aliquod  gratiae,  id  non  accipit  eo  rigore,  quo  ac- 
ceperunt  theologi,  qui  notionem  et  numerum  sacramentorum  statuerunt» 
{Denz.  n.  2048). 

279.     Arg.  2.     Ex  traditione. 

SS.  Patres  commemorant  unctionem,  quando  loquuntur  de  variis 
modis,  quibus  in  ecclesia  peccata  remittantur.  Ita  Origenes,  postquam 
dixit  peccatori  paenitenti  remitti  peccata,  addit:  «In  quo  impletur  et 
illud,  quod  apostolus  dicit:  Si  quis  autem  infirmatur,  vocet  presbyteros 
ecclesiae,  et  imponant  ei  manus,  ungentes  eum  oleo  in  nomine  Do- 
mini...»  (In  Lev.  hom.  2,  n.  4).  Similiter  vS.  loannes  Chrysost.  com- 
memorans  potestatem  remittendi  peccata,  quam  sacerdotes  habeant, 
provocat  adlacobum:  «Nam,  infirmatur  quis,  inquit,  in  vobis...»  (De 
sacerd.  1.  3,  n.  5).  Idem  loquens  de  lampade,  in  qua  apud  orientales 
oleum  infirmorum  asservatur  (cf.  Kern,  De  extr.  unct.  30  sq),  dicit 
eam  honorabiliorem  esse  quam  ullam  lucernam  in  domo  privata.  «Id 
sciunt,  quotquot  cum  fide  tempestive  oleo  uncti,  a  morbis  hberati  sunt» 
(In  Matth.  hom.  32,  n.  6). 

In  Sacramentario  Serapionis  (saec.  III)  legitur  haec  «oratio  in 
oleum  aegrotorum»  :  «Invocamus  te,  qui  habes  omnem  potestatem  et 
virtutem  .  .  .  ut  emittas    vim    sanationis    e    caehs    Unigeniti    super   hoc 


222  Tract.  VI.    De  sacramento  extremae  unctionis. 

oleum,  ut  iis,  qui  his  tuis  creaturis  unguntur  vel  eas  percipiunt,  fiat  in 
depulsionem  omnis  languoris  et  omnis  infirmitatis,  in  remedium  ad- 
versus  omne  daemonium,  in  expulsionem  omnis  spiritus  immundi,  in 
segregationem  omnis  spiritus  nequam,  in  exstirpationem  omnis  febris 
et  fi^igoris  et  omnis  imbeciilitatis,  in  gratiam  bonam  et  remissionem 
peccatorum,  in  remedium  vitae  et  salutis,  in  sanitatem  et  integritatem 
animae  et  corporis  et  spiritus,  in  valetudinem  perfectam»  {Fwik,  Dida- 
scalia  apost.  II  192  sq).  Etiam  Isaac  Aittiochenus  (saec.  IV)  loquitur 
de  unctione  infirmorum,  quae  a  solis  sacerdotibus  fieri  debeat  (Isaaci 
Antioch.  opera,  ed.  Bickell  I  187  sq).  Item  in  Testamento  Domini 
(1.  I,  c.  24)  sermo  est  de  oleo  aegrotorum  a  sacerdote  consecrando. 
In  Sacj^amentario  Gregorii  M.  et  aliis  libris  liturgicis  inde  a  saeculo  VII 
describitur,  quomodo  oleum  infirmorum  benedicendum  et  quomodo 
hoc  sacramentum  administrandum  sit  (cf.  Warren,  Celtic  Liturgy  168  sqq). 
In  Sacramentario  Gregorii  de  administrando  sacramento  haec  dicuntur: 
«Sacerdos  sic  perungat  infirmum  de  oleo  sanctificato  cruces  faciendo 
in  collo  et  gutture  et  inter  scapulas  et  in  pectore  seu  in  loco,  ubi 
plus  dolor  imminet,  amplius  perungatur.»  Dein  sequuntur  orationes, 
et  in  fine  additur  nota,  qua  refertur  multos  sacerdotes  etiam  ungere 
quinque  sensus  corporis  (M  Fh  78,   235  sq). 

lam  multo  ante  Innocentius  I  citatis  verbis  S.  lacobi  ait:  «Quod 
non  est  dubium  de  fidelibus  aegrotantibus  accipi  vel  intellegi  debere, 
qui  sancto  oleo  chrismatis  perungi  possunt,  quod  ab  episcopo  con- 
fectum,  non  solum  sacerdotibus  sed  et  omnibus  uti  christianis  licet  in 
sua  aut  in  suorum  necessitate  ungendum.  Ceterum  illud  superfluum 
esse  videmus  adiectum  [in  epistula  Decentii,  cui  haec  scribit],  ut  de 
episcopo  ambigatur,  quod  presbyteris  licere  non  dubium  est.  Nam 
idcirco  presbyteris  dictum  est,  quia  episcopi,  occupationibus  aliis  im- 
pediti,  ad  omnes  languidos  ire  non  possunt.  Ceterum  si  episcopus 
aut  potest  aut  dignum  ducit  aliquem  a  se  visitandum,  et  benedicere 
et  tangere  chrismate  sine  dubitatione  potest,  cuius  est  chrisma  con- 
ficere.  Nam  paenitentibus  istud  infundi  non  potest,  quia  genus  est 
sacramenti;  nam  quibus  reliqua  sacramenta  negantur,  quomodo  unum 
genus  putatur  posse  concedi?»  {Denz.  n.  99.)  Etsi  in  his  verbis  quae- 
dam  sunt  obscura,  tamen  clare  docetur  sacramentum  aliquod  aegrotis 
ab  episcopo  vel  presbytero  impertiendum  unctione  olei  ab  episcopo 
benedicti. 

Ut  alia  omittamus,  hoc  solum.observandum  est  non  in  solis  Ubris 
liturgicis  ecclesiae  latinae  sed  etiam  in  liturgiis  orientalium  inveniri 
ritum  huius  sacramenti  (cf.  Goar ,  Euchol.  graec.  408  sqq  431  sqq; 
Denzinger,  Ritus  orient.  II  483  sqq).  Graeci  schismatici  contra  pro- 
testantes  saeculo  XVI  veritatem  huius  sacramenti  defenderunt  {Schel- 
strate,  Acta  orient.  eccl.  I  202). 

Ex  hbris  liturgicis  patet  materiam  huius  sacramenti  esse  oleum 
ab   episcopo    benedictum;   sed    apud    graecos   lianc    benedictionem  fieri 


Pars  I.  De  exsistentia  et  essentia  sacramenti  extremae  unctionis,    Prop,  XXXI,       223 

posse  etiam  a  presbyteris,  quod  Clemens  VIII  et  Benedictus  XIV  ex- 
presse  confirmarunt  (cf.  Benedict.  XIV,  De  synodo  dioec,  1.  8,  c,  i,  n.4), 
Ergo  summus  pontifex  hanc  potestatem  potest  dare  etiam  presbyteris. 
Quoad  modum  unctionis  ex  libris  ritualibus,  si  inter  se  comparantur, 
vix  aliud  colligi  potest  nisi  corpus  esse  ungendum.  Albertus  M.  ait: 
«Diversarum  ecclesiarum  et  ordinum  diversus  est  usus,  quia  in  quibus- 
dam  ecclesiis  unguntur  loca  plura,  et  in  quibusdam  pauciora»  (In  4, 
dist.  23,  a.  16). 

Similiter  formae  valde  inter  se  differunt,  et  in  hoc  tantum  omnes 
fere  conveniunt,  quod  exprimitur  actio  unctionis  et  effectus  sacramenti, 
sive  modo  deprecativo  sive  modo  indicativo :  Per  istam  unctionem  con- 
cedat  tibi  Deus  sanctificationem  mentis  et  sanitatem  corporis.  Vel : 
Ungo  te ,  ut  accipias  sanctificationem  mentis  et  sanitatem  corporis. 
Vel  etiam  magis  generaliter:  Per  istam  unctionem  indulgeat  tibi  Deus, 
quidquid  deliquisti. 

280.     A.rg,  3.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

Concilittm  cabillonense  {di.  %i'^)  can.  48 :  «Secundum  beati  apostoli 
lacobi  documentum,  cui  etiam  documenta  Patrum  consonant,  infirmi 
oleo,  quod  ab  episcopis  benedicitur,  a  presbyteris  ungi  debent.  .  .  . 
Non  est  itaque  parvi  pendenda  huiuscemodi  medicina,  quae  animae 
corporisque  medetur  languoribus.» 

Conciliujn  tici?iense  (a.  850)  c.  8:  «Illud  etiam  salutare  sacramen- 
tum,  quod  commendat  lacobus  apostolus  [5,  14  sq]  .  .  .  sollerti  praedi- 
catione  populis  innotescendum  est;  magnum  sane  ac  valde  appetendum 
mysterium,  per  quod,  si  fideliter  poscitur,  et  peccata  remittuntur,  et 
consequenter  corporalis  salus  restituitur.  .  .  .  Hoc  tamen  sciendum, 
quia,  si  is,  qui  infirmatur,  pubHcae  paenitentiae  mancipatus  est,  non 
potest  huius  mysterii  consequi  medicinam,  nisi  prius  reconcihatione  per- 
cepta  communionem  corporis  et  sanguinis  Christi  meruerit»  {Denz. 
n.  315).  Simiiiter  alia  concifia  provincialia,  ut  moguntinum  (a,  847)  c.  26 
et  wormatiense  (a.  868)  c.  72.     Alia  apud  De?iz.  n.  424  et  465, 

Decretum  pro  annenis:  «Quintum  sacramentum  est  extrema  unctio, 
cuius  materia  est  oleum  olivae  per  episcopum  benedictum,  Hoc  sacra- 
mentum  nisi  infirmo,  de  cuius  morte  timetur,  dari  non  debet,  qui  in 
his  [septem]  locis  ungendus  est:  in  ocuiis  propter  visum,  in  auribus 
propter  auditum,  in  naribus  propter  odoratum,  in  ore  propter  gustum 
vel  locutionem,  in  manibus  propter  tactum,  in  pedibus  propter  gressum, 
in  renibus  propter  delectationem  ibidem  vigentem.  Forma  huius  sacra- 
menti  est  haec:  Per  istam  sanctam  unctionem  et  suam  piissimam  mi- 
sericordiam  indulgeat  tibi  Dominus,  quidquid  per  visum  etc.  Et  simi- 
liter  in  aliis  membris»   {Denz.  n.  700). 

Conciliuin  tridentinum  sess.  14  de  extr.  unct. :  Sacramentum  unc- 
tionis  «non  modo  paenitentiae  sed  et  totius  christianae  vitae,  quae  per- 
petua  paenitentia  esse  debet,  consummativum  existimatum  est  a  Patribus. 


224 


Tract.  VI.    De  sacramento  extremae  unctionis. 


Primum  itaque  circa  illius  institutionem  declarat  et  docet,  quod  cle- 
mentissimus  Redemptor  noster,  qui  servis  suis  quovis  tempore  voluit 
de  salutaribus  remediis  adversus  omnia  omnium  hostium  tela  esse  pro- 
spectum,  quemadmodum  auxilia  maxima  in  sacramentis  aliis  praeparavit, 
quibus  christiani  conservare  se  integros,  dum  viverent,  ab  omni  graviore 
spiritus  incommodo  possint,  ita  extremae  tinctionis  sacramento  finem 
vitae  tamquam  firmissimo  quodam  praesidio  jnunivit.  Nam  etsi  ad- 
versarius  noster  occasiones  per  omnem  vitam  quaerat  et  captet,  ut 
devorare  animas  nostras  quoquo  modo  possit,  nullum  tamen  tempus 
est,  quo  vehementius  ille  omnes  suae  versutiae  nervos  intendat  ad 
perdendos  nos  penitus  et  a  fiducia  etiam,  si  possit,  divinae  miseri- 
cordiae  deturbandos,  quam  cum  impendere  nobis  exitumvitae  perspicit.» 

C.  I  :  «.Instittcta  est  autem  sacra  haec  unctio,  infirmorum  tamquam 
vere  et  proprie  sacramentum  novi  testamenti  a  Christo  Domino  ?iostro, 
apud  Marcum  quidem  [6,  13]  insinuatum,  per  lacobum  autem  aposto- 
lum  ac  Domini  fratrem  fidelibus  commendatum  ac  promulgatum.  In- 
firmatur  quis.  .  .  .  [lac  5,  14  sq.]  Quibus  verbis,  ut  ex  apostolica  tra- 
ditione,  per  manus  accepta,  ecclesia  didicit,  docet  materiam,  formam, 
proprium  ministrum  et  effectum  huius  salutaris  sacramenti.  Intellexit 
enim  ecclesia  materiam  esse  oleum  ab  episcopo  benedictum ;  nam 
unctio  aptissime  Spiritus  Sancti  gratiam,  qua  invisibiliter  anima  aegro- 
tantis  inungitur,  repraesentat ;  formam  deinde  esse  illa  verba:  Per  istam 
unctionem  etc» 

C.  3:  «Quare  nulla  ratione  audiendi  sunt,  qui  contra  tam  apertam 
et  dilucidam  apostoU  lacobi  sententiam  docent  hanc  unctionem  vel 
figmentum  esse  humanum  vel  ritum  a  Patribus  acceptum,  nec  mandatum 
Dei  nec  promissionem  gratiae  habentem;  et  qui  illam  iam  cessasse 
asserunt,  quasi  ad  gratiam  curationum  dumtaxat  in  primitiva  ecclesia 
referenda  esset;  et  qui  dicunt  ritum  et  usum,  quem  sancta  romana 
ecclesia  in  huius  sacramenti  administratione  observat,  lacobi  apostoli 
sententiae  repugnare  atque  ideo  in  alium  commutandum  esse;  et  deni- 
que  qui  hanc  extremam  unctionem  a  fidelibus  sine  peccato  contemni 
posse  affirmant. » 

Contrarios  vero  errores  conciHum  sub  anathemate  condemnat  {^Denz. 
n.  907  sqq  926  sqq).  Est  igitur  definitum  extremam  unctionem  in 
primitiva  ecclesia  non  fuisse  gratiam  curationum  tantum,  sed  esse  verum 
sacramentum  a  Christo  Domino  institutum,  cuius  ritus  quoad  substan- 
tiam  integer  servatur  in  ecclesia  romana. 

Sanctum  Officium  quoad  materiam  sacramenti  haec  declaravit: 
Propositionem ,  «quod  nempe  sacramentum  extremae  unctionis  oleo 
episcopaH  benedictione  non  consecrato  ministrari  vaHde  possit»,  esse 
temerariam  et  errori  proximam.  SimiHter  ad  dubium:  an  in  casu  ne- 
cessitatis  parochus  ad  vaHditatem  sacramenti  extremae  unctionis  uti 
possit  oleo  a  se  benedicto,  respondit  negative.  Quoad  formam  vero 
declaravit:    In    casu   verae    necessitatis   sufficere    formam :     «Per    istam 


Pars  I.    De  exsistentia  et  essentia  sacramenti  extremae  unclionis.    Prop.  XXXI.       225 

sanctam  unctionem  indulgeat  tibi  Dominus,  quidquid  deliquisti.  Amen» 
{Denz.  n.  1628  sq  1996).  Ista  decisione  etiam  quaestio,  quid  in  forma 
latina  sit  essentiale,  eatenus  soluta  est,  quatenus  nihil  dicendum  est 
essentiale,  quod  in  ista  forma  non  continetur.  Ceterum  extra  casum 
necessitatis  servandus  est  ritus  in  Rituali  rom.   praescriptus. 

281.  Ohi.  I.  In  vitis  SS.  Patrum  numquam  narratur  eos  ante  mortem 
suscepisse  extremam  unctionem.  Ergo  illa  aetate  sacramentum  extremae 
unctionis  in  usu  non  fuit. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam.  Nam  ex  silentio  tum 
solum  aliquid  probatur,  cum  res,  si  exsisteret,  necessario  dicenda  esset.  Etiam 
saepe  non  commemoratur  SS.  Patres  suscepisse  confirmationem  vel  viaticum ; 
et  ita  in  vitis  illis,  generatim  brevibus,  varia  omittuntur,  quae  nihilominus 
exstiterunt.  Multi  utique  SS.  Patres  extremam  unctionem  non  susceperunt, 
quia  tribus  primis  saecuh's  plurimi  eorum  martyres  facti  sunt,  ahi  autem  ahis 
causis  impediebantur.  Fortasse  quia  extrema  unctio  non  est  necessaria  ad 
salutem,  ohm  eius  usus  non  tam  communis  erat,  quam  nunc  est.  De  qua 
re  vix  possumus  certum  iudicium  facere  propter  paucitatem  testimoniorum. 
Ex  verbis  Innocentii  I  patet  sacramentum  extremae  unctionis  tunc  fuisse  in 
usu;  neque  tamen  quidquam  de  hac  re  dixisset,  nisi  a  Decentio  interrogatus 
esset.     Quo  exemplo  ostenditur,  quam  debile  sit  argumentum  ex  silentio. 

282.  Ohi.  11.  In  «Historia  Lausiaca»  (c.  a.  420)  muha  narrantur  de  cura- 
tionibus  miraculosis  ope  unctionis  factis  (c.  13  19  sq  43  etc. ;  J/ PL  34, 
1032  1062  II II  etc).  Ergo  etiam  dicta  priorum  Patrum  de  unctione  in- 
firmorum  simih  modo  intehegi  possunt. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  co7iseq.  et  paritatefn.  Disparitas  in  eo  est, 
quod  in  Historia  Lausiaca  ihae  unctiones  non  narrantur  ad  praedicandam 
efficaciam  ahcuius  ritus  sacri  sed  ad  praedicandos  ihos  monachos,  quorum 
sanctitas  miracuhs  commendetur.  SS.  Patres  autem  loquuntur  de  potestate, 
quam  sacerdotes  habeant,  unctione  sacra  remittendi  aegrotis  peccata.  ^.  Petrus 
Damiani,  postquam  descripsit  excehentiam  huius  sacramenti,  concludit:  «Unde 
et  sancti  Patres  hanc  unctionem  sacramentum  esse  sanxerunt»  (Sermo  i  de 
dedic.  ecclesiae-,  M  PL  144,  899). 

283.  Ohi.  III.  Christus  non  instituit  inutiha.  Atqui  sacramentum  extremae 
unctionis  est  inutile,  quia  nuhi  necessitati  servit,  cui  non  est  provisum  per 
aha  sacramenta.     Ergo  extrema  unctio  non  est  a  Christo  instituta. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  min.  et  conseq.  Nam  in  aegrotis  periculose 
decumbentibus  adest  speciahs  infirmitas,  cui  medendae  convenienter  institutum 
est  speciale  sacramentum.  Est  autem  duplex  infirmitas  ex  peccato  orta:  in- 
firmitas  spirituahs,  quae  consistit  in  conscientia  peccatorum  commissorum,  in 
trepidatione  iudicii  divini,  in  metu  tentationum  daemonis  \  et  infirmitas  cor- 
poris,  quae  ex  sua  parte  auget  infirmitatem  spiritualem.  Contra  hanc  autem 
infirmitatem  nuhum  ahud  sacramentum  speciahter  institutum  est.  Potest  qui- 
dem  Deus  gratias  ad  sanandam  hanc  infirmitatem  propter  alia  sacramenta 
vel  etiam  sine  sacramento  dare.  At  diversa  sacramenta  instituta  non  sunt, 
quia  Deus    diversis    signis    indiget,    sed    propter   homines,    ut   diversa   signa 

Pesch,   Compend.  theol.  dogm.    IV.  I^ 


226  Tract,  VI.    De  sacramento  extremae  unctionis. 

externa  iis  diversas  res  et  rationes  spiritiiales  repraesentent.  Ergo  omnino 
convenienter  contra  infirmitatem  morbi  periculosi  a  I^eo  parata  est  specialis 
medicina  sacramentalis.  Ita  iam  S.  Cyrillus  Alex.  explicans  Mc  6,  13  et  lac  5, 
14  sq  ait:  «Significat  unctio  olei  et  misericordiam  et  curationem  morbi  et 
illuminationem  cordis.  Quod  enim  oratio  totum  hoc  efficit,  omnino  mani- 
festum  est;  oleum  autem,  censeo,  horum  symbolum  est»  (Catena  graec. 
Patrum,  ed.  /.  A.  Cramer,  Oxonii  1854,  I,  324,  ubi  dictum  adscribitur  Victori 
Antiocheno,  est  autem  Cyrilli.     Cf.  ib.  XXVI  sqq). 

PARS  II. 

DE  EFFECTIBUS  SACRAMENTI  EXTREMAE 

UNCTIONIS. 

Prop.  XXXII.  Effectus  absolutus  extremae  unctionis  est  de- 
letio  reliquiarum  peccati  et  confortatio  animi,  effectus  vero  condicio- 
natus  est  restitutio  sanitatis  corporalis. 

284.  Sta.t.  qua.est.  Cum  sola  sacramenta  baptismi  et  paenitentiae 
instituta  sint  ad  conferendam  primam  gratiam,  extrema  unctio,  ut  cetera 
sacramenta  vivorum,  supponit  gratiam  sanctificantem  eamque  auget. 
Quare  qui  sibi  conscius  est  peccati  mortalis,  debet  ante  susceptionem 
extremae  unctionis  saltem  elicere  actum  perfectae  contritionis;  immo 
si  potest,  ex  usu  ecclesiastico  debet  praemittere  confessionem. 

Si  quis  conscientiam  peccati  mortalis  non  habet,  quod  revera 
commisit  necdum  delevit,  vel  si  habuit  conscientiam  peccati  mortahs, 
sed  nunc  sensibus  destitutus  est ,  extrema  unctione  confertur  gratia 
prima,  dummodo  aegrotus  antea  attritionem  elicuerit  et  obicem  gratiae 
removerit.  Neque  per  accidens  tantum  extrema  unctio  hunc  effectum 
producit,  sed  per  se,  quia  instituta  est  ad  hoc,  ut  tollat  omne  id,  quo 
homo  ab  assecutione  beatitudinis  impeditur.  Nam  et  apostolus  lacobus 
ait:  «Si  in  peccatis  sit,  remittentur  ei»,  et  in  forma  sacramenti  dicitur: 
«Indulgeat  tibi  Dominus,  quidquid  deUquisti»,  et  concilium  tridentinum 
sess.  14,  c.  2  de  extr.  unct.  docet:  Efifectus  huius  sacramenti  «gratia 
est  Spiritus  Sancti,  cuius  unctio  delicta,  si  quae  sint  adhuc  expianda, 
ac  peccati  reliquias  abstergit»  {Denz.  n.  909;  cf.  n.  927).  Consentiunt 
de  hac  re  theologi,  ut  5.  Thomas  (Supplem.  q.  30,  a.  i)  et  Suarez  (De 
extr.  unct.  disp.  41,  sect.  i,  n.  15  sqq).  Est  autem  omnino  reiciendum, 
quod  Schell  (Dogmatik  III  632  sqq)  docuit,  etiam  hominem  non  at- 
tritum  iustificari  hoc  sacramento.  Hoc  enim  est  contra  concilium  triden- 
tinum,  quod  sess.  14,  c.  4  de  paenit.  docet  contritionis  motum  omni  pec- 
catori  ad  impetrandam  veniam  esse  necessarium  {Denz.  n.  897). 

Itaque  supposito,  quod  extrema  unctio  aut  gratiam  primam  aut 
secundam  confert,  quaeritur,  quae  sit  specialis  gratia  hoc  sacramento 
conferenda.  Ad  hoc  respondemus  distinguentes  alterum  efifectum  ab- 
solutum,  i.  e.  qui  dignam  susceptionem  sacramenti  semper  sequitur; 
alterum    condicionatum,    qui   non  semper  sequitur.     Absolutus  effectus 


Pars  11.    De  effectibus  sacramenii  extremae  unctionis.    Prop.  XXXII.  227 

respicit  salutem  animae,  condicionatus  effectus  salutem  corporis.  In 
hac  thesi  non  tam  agitur  de  probanda  doctrina  quam  de  expHcatione 
doctrinae  definitae. 

285.  Prob.  pars  I.  Effectus  absolutus  sacramenti  extremae  unc- 
tionis  est  deletio  reliqiiiarum  peccati  et  confortatio  animi.  Ita  docet 
concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  2:  Effectus  est  «gratia  Spiritus  Sancti, 
cuius  unctio .  .  .  peccati  reliquias  abstergit  et  aegroti  animam  alleviat  et 
confirmat,  magnam  in  eo  divinae  misericordiae  fiduciam  excitando,  qua 
infirmus  sublevatus,  et  morbi  incommoda  ac  labores  levius  fert,  et 
tentationibus  daemonis,  calcaneo  insidiantis,  facilius  resistit»  {Denz, 
n.  909;  cf.  n.  927).  Gratia  igitur  sacramentalis  huius  sacramenti  est 
gratia  sanctificans ,  quatenus  dat  ius  ad  auxiha  actuaha ,  quibus  ani- 
mus  confortatur.  Gratia  sanctificans  statim  datur,  auxilia  autem  actualia 
successive,  quando  requiruntur. 

Haec  doctrina  de  deletione  «rehquiarum  peccati»  semper  a  theo- 
logis  tradebatur.  Ita  vS.  Thomas  ait:  «Principalis  efifectus  huius  sacra- 
menti  est  remissio  peccatorum  quoad  reHquias  peccati»  (Supplem.  q.  30, 
a.  i).  Sed  quid  sunt  reliquiae  peccati ?  Multi  dixerunt  esse  peccata 
veniaHa,  ita  ut  extrema  unctio  principaHter  esset  instituta  ad  delenda 
peccata  veniaHa.  Hoc  non  videtur  admittendum,  quia  ad  peccata  re- 
mittenda  institutum  est  sacramentum  paenitentiae;  ergo  non  requiritur 
sacramentum  speciaHter  institutum  ad  delenda  peccata  veniaHa.  ^S.  Tho- 
mas  ait:  «Nec  extrema  unctio  nec  aHquod  sacramentum  novae  legis 
est  principaHter  institutum  contra  peccata  venialia,  Hcet  per  ea  peccata 
veniaHa  remittantur;  sed  est  instituta  extrema  unctio  ad  reHquias  pec- 
catorum  toHendas»   (De  malo  q.  7,  a.  1 1   ad  14). 

Idem  fere  valet  de  deletione  poenae  temporalis ;  nam  etiam  ad  hanc 
delendam  aHa  remedia  instituta  sunt,  ut  sacramentum  paenitentiae  et 
indulgentiae.  Generatim  si  hoc  sacramentum  principaHter  institutum 
esset  ad  aHquid  toHendum,  quod  aeque  invenitur  in  sanis  et  in  aegrotis, 
tam  sani  quam  aegroti  iHud  recipere  possent,  quod  non  est  verum. 
Ergo  secundario  quidem  extrema  unctio  delet  et  peccatum  veniale  et 
poenam  temporalem,  sed  primarius  eius  efifectus  est  aHquid,  quod  soH 
aegroto  convenit.  Aegroto  autem  convenit  sanatio  infirmitatis,  qua 
laborat.     Quae  infirmitas  reHcta  est  ex  peccato  originaH  et  actuaH. 

Infirmitas  spiritualis  aegroti  est  diffidentia  propter  peccata  prae- 
terita,  pusiUanimitas  propter  aerumnas  praesentes,  trepidatio  propter 
instantem  cum  hoste  luctam.  Hae  sunt  reHquiae  peccati,  quibus  aegrotus 
premitur,  et  ad  quas  auferendas  extrema  unctio  ex  primaria  intentione 
est  instituta.  SciHcet  contra  diffidentiam  auget  fiduciam,  contra  pusill- 
animitatem  afifert  hilaritatem ,  contra  trepidationem  dat  alacritatem. 
Itaque  sub  hoc  respectu  deletio  reHquiarum  peccati  reaHter  coincidit 
cum  aHeviatione  et  confortatione  animi  aegrotantis,  sed  distinguitur  a 
remissione    peccatorum    (cf.   supra    n.  278).      Potest    confortatio    animi 

15* 


228  Tract.  VI.     De  sacramento  extremae  unctionis. 

vocari  res  ei  sacramentiiin ,  quia  sacramento  producitur  et  gratiam 
significat. 

Haec  est  doctrina  communiter  recepta,  quam  wS.  Thonias  sic  explicat: 
«Quodlibet  sacramentum  est  institutum  principaliter  ad  unum  effectum, 
quamvis  etiam  alios  ex  consequenti  inducere  possit.  Et  quia  sacra- 
mentum  efficit,  quod  figurat,  ideo  ex  ipsa  significatione  sacramenti 
debet  accipi  eius  principalis  effectus.  Adhibetur  autem  hoc  sacra- 
mentum  per  modum  cuiusdam  medicationis,  sicut  baptismus  per  modum 
ablutionis.  Medicina  autem  est  ad  pellendam  iniirmitatem.  Unde 
principaliter  hoc  sacramentum  institutum  est  ad  sanandam  infirmitatem 
peccati.  . .  .  Sicut  autem  corporalis  medicatio  supponit  vitam  corporalem 
in  medicato,  ita  spiritualis  spiritualem.  Et  ideo  hoc  sacramentum  non 
datur  contra  defectus,  quibus  spiritualis  vita  toUitur,  scihcet  contra 
peccatum  originale  vel  mortale,  sed  contra  illos  defectus,  quibus  homo 
spiritualiter  infirmatur,  ut  non  habeat  perfectum  vigorem  ad  actus  vitae 
gratiae  vel  gloriae;  et  hic  defectus  nihil  aliud  est  quam  quaedam  de- 
bilitas  et  ineptitudo,  quae  in  nobis  relinquitur  ex  peccato  actuali  vel 
originaU;  et  contra  hanc  debiHtatem  homo  roboratur  per  hoc  sacra- 
mentum.  Sed  quia  hoc  robur  gratia  facit,  quae  secum  non  compatitur 
peccatum,  ideo  ex  consequenti,  si  invenit  peccatum  aliquod  vel  mor- 
tale  vel  veniale,  quoad  culpam  toUit  ipsum»   (Supplem.  q.  30,  a.  1). 

286.  Prob.  pars  II.  Effectus  condicionatus  sacramenti  extremae 
unctionis  est  restitutio  sanitatis  corporalis.  Hunc  effectum  indicari  in 
fontibus  theologicis  supra  (n.  278  sqq)  iam  vidimus,  ubi  etiam  additur 
hunc  effectum  esse  condicionatum,  «si  saluti  animae  expedierit»  {Dens. 
n.  700  909).  5.  Thomas  ait:  «Extrema  unctio  non  facit  corporalem 
sanationem  ex  proprietate  naturah  materiae  sed  ex  virtute  divina,  quae 
rationabiliter  operatur.  Et  quia  ratio  operans  numquam  inducit  secun- 
darium  effectum,  nisi  secundum  quod  expedit  ad  principalem,  ideo 
ex  hoc  sacramento  non  semper  sequitur  corporalis  sanatio,  sed  quando 
expedit  ad  spiritualem  sanationem;  et  tunc  semper  inducit,  dummodo 
non  sit  impedimentum  ex  parte  recipientis»   (1.  c.  a.  2). 

Hunc  effectum  Deus  plerumque  non  miraculose  producit,  etsi  hoc 
non  excluditur,  sed  providebit,  ut  vires  naturales  et  remedia  naturaha 
sanitatem  restituant.  Quare  theologi  recte  monent  non  esse  hoc  sacra- 
mentum  differendum  usque  ad  talem  condicionem  aegroti,  ut  iam  sine 
aperto  miraculo  sanatio  fieri  non  possit;  nam  ad  illud  recipiendum  non 
requiritur  articulus  mortis  sed  periculum  mortis. 

287.  OhL  I.  Saepe  recepta  extrema  unctione  aegroti  nullo  modo  ostendunt 
se  esse  spiritualiter  confortatos,  sed  non  minus  inquieti  sunt  quam  antea. 
Atqui  sacramenta  infallibiliter  effectum  suum  producunt.  Ergo  spirituah's 
confortatio  non  est  effectus  extremae  unctionis. 

Resp.  Nego  supposituin  argumentationis.  Scilicet  de  interna  operatione 
gratiae  non  possumus  cum  certitudine  ex  signis  externis  iudicare.     Plerumque 


Pars  III.  De  ministro  et  subiecto  sacramenti  extremae  unctionis.  Prop.  XXXII.      22Q 

sine  dubio  homines,  qiii  devote  hoc  sacramentum  receperunt,  etiam  extrinse- 
cus  animi  tranquillitatem  manifestant.  Sed  etsi  forte  vi  febris  vel  dolorum 
vel  etiam  tentationum  inquieti  fiunt,  possunt  tamen  intus  iuvari  gratiae  moti- 
bus  propter  sacramentum  concessis,  quibus  utique  pro  arbitrii  libertate  possunt 
uti  aut  non  uti.  Ergo  si  interdum  aegroti  non  multum  videntur  proficere 
ex  susceptione  huius  sacramenti,  non  possumus  inde  concludere,  quid  in 
eorum  animis  gratia  efi"ecerit.  Si  quis  vero  indigne  vel  invalide  suscepit 
sacramentum,  effectus  eius  non  obtinet.  Neque  de  hac  re  ex  soh's  indiciis 
iudicandum  est. 

288.  Obi.  II.  Interdum  homines,  qui  suscepta  extrema  unctione  sanitatem 
recuperant,  ea  postea  abutuntur  ad  peccandum.  Ergo  sanitas  corporis  non 
solum  hoc  sacramento  restituitur,  si  expedierit  saluti  animae. 

Resp.  Etiam  huius  argumenti  suppositum  ncgandum  est.  Nam  possunt 
aegroti  sanitatem  recuperare  non  vi  sacramenti  tantum  sed  etiam  ex  ahis 
causis.  Ceterum  potest  etiam  sacramentum  efficere  sanitatem,  quia  revera 
homo  recuperata  sanitate  proxime  bonum  fructum  spiritualem  inde  habebit, 
licet  hunc  fructum  postea  culpa  sua  perdat.  Nam  posteriora  male  facta 
nullum  nexum  habent  cum  sacramento.  Eiusmodi  res  providentiae  Dei  re- 
linquendae  sunt. 

289-  Ohi.  III.  Si  extrema  unctio  interdum  delet  peccatum  mortale,  verum 
non  est  peccata  mortaha  post  baptismum  commissa  non  posse  remitti  in- 
dependenter  a  sacramento  paenitentiae.  Atqui  haec  consequentia  admitti 
non  potest.     Ergo  extrema  unctio  numquam  delet  peccatum  mortale. 

Resp.  Neg.  mai.  Nam  qui  extrema  unctione  Hberatur  a  peccato,  fuit 
saltem  vere  attritus ;  vera  autem  attritio  includit  voluntatem  servandi  prae- 
ceptum  divinum  de  necessitate  confessionis  peccatorum  mortaUum ;  et  sic 
aliquo  modo  adest  votum  confessionis.  Ergo  si  homo  ille  reconvalescit  et 
postea  peccati  sui  recordatur,  debet  illud  confiteri  (cf.  supra  n.  232). 

PARS  III. 

DE  MINISTRO  ET  SUBIECTO  SACRAMENTI 
EXTREMAE  UNCTIONIS. 

Prop.  XXXIII.  Minister  extremae  unctionis  est  sacerdos, 
subiectum  vero  homo  baptizatus,  adultus,  periculose  aegrotans. 

290.  Sta.t.  quRest.  Quaestio  de  ministro  et  de  subiecto  extremae 
unctionis  soluta  videri  potest  in  praecedentibus ;  sed  propter  quasdam 
dubitationes  adiacentes  pauca  hic  addenda  sunt.  De  fide  est  solum 
sacerdotem  posse  esse  ministrum  huius  sacramenti,  et  solum  aegrotum 
adultum  et  baptizatum  posse  esse  eius  subiectum. 

291.  Proh.pa.rsI.  Minister  extremae  unctionis  est  sacerdos.  Nam 
S.  lacobus  (5,  14)  docet  aegrotos  ungendos  esse  a  presbyteris.  Quem 
locum  concilium  tridentinum  sess,  14,  c.  3  sic  explicat:    «Ostenditur  illic 


230 


Tract.  VI.    De  sacramento  extremae  unctionis. 


proprios  huius  sacramenti  ministros  esse  ecclesiae  presbyteros,  quo  no- 
mine  eo  loco  non  aetate  seniores  aut  primores  in  populo  intellegendi 
veniunt,  sed  aut  episcopi  aut  sacerdotes  ab  iis  rite  ordinati  per  im- 
positionem  manus  presbyterii»  {Denz.  n.  910);  can,  4:  «S.  q.  d.  pres- 
byteros  ecclesiae,  quos  B.  lacobus  adducendos  esse  ad  infirmum  in- 
ungendum  hortatur,  non  esse  sacerdotes  ab  episcopo  ordinatos  sed 
aetate  seniores  in  quavis  communitate;  ob  idque  proprium  extremae 
unctionis  ministrum  non  esse  solum  sacerdotem,  A.  S.»   {Denz.  n.  929). 

Idem  docuerunt  SS.  Patres.  Origenes  ait  in  hoc  sacramento  pec- 
catorem  quaerere  a  sacerdote  medicinam  (In  Lev.  hom.  2,  n.  4).  5.  lo- 
amies  Chrysost.  praedicat  potestatem  sacerdotum,  qui  hoc  sacramento 
remittant  peccata  (De  sacerd.  1.  3,  n.  5).  Isaac  Antiochemts  (Opera  I, 
ed.  Bickell,  187  sq)  vituperat  eos,  qui  in  aegritudine  nolint  sacerdotalem 
unctionem  recipere,  sed  ad  suspectos  monachos  recurrant.  Innocentius  I 
docet  tam  episcopos  quam  presbyteros  esse  ministros  huius  sacramenti 
{Denz.  n.  99).  S.Petriis  Damiani:  «Videsne,  quaHter  sacerdotaUs  manus 
corpus  infirmantis  alleviet  et  illecebrosam  sensuum  motionem  sacratis- 
sima  mitiget  unctione»  (Sermo  i  de  dedic.  eccl.).  Concilinrn  cabillo- 
nense  {2i.  813)  can.  48:  Infirmi  «a  presbyteris  ungi  debent».  Decretum 
pro  armenis:   «Minister  huius  sacramenti  est  sacerdos»   {Denz.  n.  700). 

Non  necessario  extrema  unctio  a  pliLribus  sacerdotibus  admini- 
stranda  est.  Nam  quod  S.  lacobus  ait:  «Inducat  presbyteros»,  apte 
exphcatur:  «Inducat  aliquem  ex  ordine  presbyterorum»  (cf.  Lc  17,  14). 
Alexander  III  statuit:  «Sacerdos  uno  praesente  clerico  et  etiam  solus 
potest  infirmum  ungere»  (Decret.  1.  5,  tit.  40,  c.  14).  Constans  praxis 
et  doctrina  ecclesiae  ostendit  unum  sacerdotem  sufficere  ad  admini- 
strandam  extremam  unctionem. 

Potest  tamen  sacramentum  a  pluribus  sacerdotibus  administrari, 
sicut  apud  orientales  fieri  solet,  non  quidem  ita,  ut  unus  sacerdos 
materiam  applicet,  alter  vero  formam  pronuntiet,  quod  omnes  fere 
theologi  invaUdum  declarant  (cf.  Suarez,  De  extr.  unct.  disp.  43,  sect.  2, 
n.  3);  sed  ita,  ut  aut  omnes  simul  aut  omnes  successive  integrum  ritum. 
adhibeant,  aut  ut  unus  unam  unctionem  faciat  cum  sua  forma,  ahus 
aliam  unctionem  cum  sua  forma.  Si  primus  sacerdos  iam  integrum 
ritum  adhibet,  perfectum  est  sacramentum,  et  sequentes  unctiones  et 
orationes  considerandae  sunt  ut  caerimoniae  sacrae.  Si  singuH  sacer- 
dotes  administrant  unctiones  et  formas  partiales,  integrum  sacramentum 
adest  finita  ultima  unctione  et  forma,  sicut  integrum  est  sacrificium 
missae,  si  unus  sacerdos  panem,  alter  vinum  consecrat.  Si  omnes 
sacerdotes  simul  ungunt  et  formam  pronuntiant,  omnes  simul  unum 
sacramentum  efficiunt,  sicut  si  multi  sacerdotes  simul  easdem  hostias 
consecrant  (cf.  Kerji,  De  extr.  unctione  251  sqq). 

Tandem  ex  constitutione  ecclesiae  solus  pastor  animarum  suis  sub- 
ditis  hoc  sacramentum  Hcite  administrare  potest,  alii  autem  sacerdotes 
ex  eius  delegatione  tantum. 


Pars  IIT.  De  ministro  et  subiecto  sacramenti  extremae  unctionis.   Prop.  XXXIII.      23  I 

292.  Prob.  pars  II.  Subiectum  extremae  unctionis  est  honio  bap- 
tizatus,  adultuSy  periculose  aegrotans.  Non-baptizati  non  possunt  uUum 
aliud  sacramentum  recipere.  Infantibus  autem  subeunda  non  est  pugna 
spiritualis,  ad  quam  confortari  possint ;  quare  ipsis  numquam  hoc  sacra- 
mentum  dari  consuevit.  Numquid  necessario  supponitur  adultum  com- 
misisse  peccata  actualia?  S.  Thomas  affirmat,  quia  hoc  sacramentum 
«non  datur  contra  reliquias  peccati  originalis,  nisi  secundum  quod  sunt 
per  actualia  peccata  quodammodo  confortatae»  (Supplem.  q.  32,  a.  4ad  2). 
Alii  theologi  negant,  ut  Suarez  (De  extr.  unct.  disp.  42,  sect.  2,  n.  8), 
cum  principalis  effectus  huius  sacramenti  sit  contra  infirmitatem  spiri- 
tualem,  quae  omnibus  hominibus  inest  ex  peccato  originaH.  Secundum 
hanc  sententiam  sensus  formulae  est :  Indulgeat  tibi  Deus,  i.  e.  conferat 
tibi  gratiam  sacramenti  delentem  peccatum,  si  adsit,  et  confortantem 
animum  contra  reliquias  peccati.  Practice  haec  disputatio  finita  est 
responso  s.  congregationis  de  propaganda  fide  a.  1821,  die  26  Sept., 
quae  decrevit  ungendum  esse  paganum  aduhum  graviter  decumbentem 
immediate  post  baptismum.  ReHnquenda  est  opinio  S.  Thomae  ex- 
tremam  unctionem  dandam  non  esse  iis,  «qui  non  possunt  recognoscere 
et  cum  devotione  suscipere  hoc  sacramentum»  (Supplem.  q.  32,  a.  3). 
Potius  hoc  sacramentum  dandum  est  omnibus  fidelibus,  qui  umquam 
usum  rationis  habuerunt,  etiamsi  nunc  eo  plane  destituti  sunt.  Ita 
omnes  theologi  nunc  docent.  Rituale  rom.:  «Infirmis,  qui,  dum  sana 
mente  et  integris  sensibus  essent,  illud  [sacramentum]  petierint,  seu 
verisimiliter  petiissent,  seu  dederint  signum  contritionis,  etiamsi  deinde 
loquelam  amiserint,  vel  amentes  efifecti  sint,  vel  delirent,  aut  non  sen- 
tiant,  nihilominus  praebeatur»   (De  extr.  unct.  c.  i,  n.  6). 

Subiectum  huius  sacramenti  esse  solum  perjculose  aegrotantem, 
i.  e.  hominem  taH  morbo  affectum,  ex  quo  prudenter  iudicatur  mors 
imminere,  satis  patet  ex  iis,  quae  dicta  sunt.  S.  lacobus  loquitur  de 
homine  graviter  decumbente,  qui  non  potest  ire  ad  presbyteros,  sed 
ad  quem  presbyteri  vocandi  sunt.  Verbum  dal^evetv  in  Novo  Testa- 
mento  semper  significat  gravem  morbum  (Mc  6,  56.  Lc  7,  2  10.  lo 
4,  46  sq;  II,  I  sq  etc).  Decretum  pro  armenis:  «Hoc  sacramentum 
nisi  infirmo,  de  cuius  morte  timetur,  dari  non  debet»  {Denz.  n.  700). 
Concilium  tridentinum  sess.  14,  c.  3  :  «Declaratur  etiam  hanc  unctionem 
esse  infirmis  adhibendam,  ihis  vero  praesertim,  qui  tam  periculose  de- 
cumbunt,  ut  in  exitu  vitae  constituti  videantur»   {Denz.  n.  910). 

Si  periculum  mortis  abit  et  postea  redit,  sacramentu7n  repeti  potest, 
ut  ibidem  dicitur:  «Quodsi  infirmi  post  susceptam  hanc  unctionem  con- 
valuerint,  iterum  huius  sacramenti  subsidio  iuvari  poterunt,  cum  in 
aHud  simile  vitae  discrimen  inciderint.»  Ergo  quoties  novus  status 
periculosus  redit  vel  prudenter  censetur  rediisse,  toties  sacramentum 
repeti  potest,  quia  hoc  sacramento  homo  praeparatur  ad  bene  morien- 
dum.  Ergo  gratia  sacramentaHs  tamdiu  perdurat,  quamdiu  periculum 
mortis  perdurat,  non  ultra. 


232 


Tract.  VI.    De  sacramento  extremae  unctionis. 


Extrema  unctio  7ion  ita  ad  salutem  necessaria  est  necessitaie  medii, 
ut  nullus  adultus  sine  ea  salutem  consequi  possit.  Solum  ];um,  cum 
peccator,  qui  antea  attritus  erat,  sed  nunc  sensibus  destitutus  aliud 
sacramentum  suscipere  nequit,  potest  extrema  unctio  esse  unicum  sa- 
lutis  medium.  Plerique  theologi  censent  ne  necessitate  qiiidem  prae- 
cepti  divini,  quod  sub  gravi  obliget,  fideles  teneri  ad  suscipiendum  hoc 
sacramentum,  quia  tale  praeceptum  neque  ex  Scriptura  neque  ex  tra- 
ditione  probari  potest.  Ita  S.  Thomas  (In  4,  dist.  23,  q.  i,  a.  i,  sol.  3 
ad  i)  et  Suarez  (De  extr.  unct.  disp.  44,  sect.  i,  n.  2).  Solus  con- 
temptus  huius  sacramenti  grave  peccatum  est.  Neque  vero  eo  ipso, 
quod  aliquis  sacrum  ritum  omittit,  eum  contemnit,  sed  solum  si  habet 
eum  ut  rem  vilem  et  nullius  utiUtatis. 

293«  Ohi.  I.  Innocentius  I  2\V.  Oleo  extremae  unctionis  «ab  episcopo  con- 
fecto  non  solum  sacerdotibus  sed  omnibus  uti  christianis  Hcet  in  sua  aut 
suorum  necessitate  inungendo»  [Denz.  n.  99).  Ergo  non  soli  sacerdotes,  sed 
omnes  christiani  possunt  esse  ministri  huius  sacramenti. 

Resp.  Conc.  antec.  Neg.  conseq.  et  consequentiam.  Nam  verba  Innocentii 
non  ita  interpretanda  sunt,  ut  et  sibi  et  toti  traditioni  contradicat.  Ipse  enim 
diserte  dicit  lacobum  locutum  esse  de  presbyteris  ut  ministris  huius  sacra- 
menti,  et  idem  docent  Patres  et  conciha.  Ergo  qiiod  ait  omnibus  christianis 
hcere  uti  sacra  unctione  inungendo,  aut  intehegitur  de  susceptione  sacra- 
menti :  omnes  christiani  possunt  in  necessitate  infirmitatis  recipere  hoc  sacra- 
mentum,  exceptis  pubhce  paenitentibus ;  aut  intellegitur  de  usu  sacri  olei 
per  modum  ahcuius  sacramentahs,  qui  usus  secundum  Goar  (Eucholog.  412) 
etiam  apud  graecos  exsistit.  Sed  tahs  usus  in  ecclesia  latina  non  iam 
hcitus  est. 

294«  Ohi.  II.  In  Sacramentario  Gregoriano  post  expositum  ritum  viatici 
et  extremae  unctionis  uterque  ritus  dicitur  per  septem  dies  repetendus. 
(J/  PL  78  235.)  Ergo  in  eodem  mortis  periculo  sacramentum  saepius 
repeti  potest. 

JResp.  Repetitio  unctionis  censetur  fuisse  sacramentale  quoddam.  Ita 
Menardus  (ib.  525).  Ahi  putant  potuisse  et  posse  extremam  unctionem 
saepius  repeti  in  eodem  mortis  periculo.  Ita  Kern  (De  extr.  unct.  ^iZ^  sqq). 
Hoc  certe  nunc  non  Hcet  secundum  Rituale  romanum.  Quare  A.  Straub 
illam  opinionem  vehementer  impugnat  (De  ecclesia  Christi  II,  n.  921  sqq), 
sed  fatendum  est  modum,  quo  exphcat  difficuUates  obiectas  (n.  928  sqq),  non 
esse  valde  aptum  ad  persuadendum. 


TRACTATUS  VII. 

DE  SACRAMENTO  ORDINIS. 

Cf.  S.  T/iomas,  Supplem.  q.  34  sqq ;  Bellarmimis ,  De  sacramento  ordinis ;  Vazquez,  In  3, 
disp.  235  sqq;  /.  Morimis,  Comment.arius  hist.  ac  dogm.  de  sacris  ordinationibus;  Fr.  Hallier, 
De  sacris  electionibus  et  ordinationibus ,  apud  Migne,  Curs.  theol.  XXIV;  P.  Gasparri, 
Tractatus  canonicus  de  sacra  ordinatione,  Parisiis  1893  '■>  Sasse,  De  sacramentis  ecclesiae 
II  273  sqq  ;  y.  Souben,  Nouvelle  theologie  dogmatique  VIII  61  sqq;  Pohle,  Lehrbuch  der 

Dogmaiik  III  ^,   599  sqq. 

PARS  I. 
DE  EXSISTENTIA  SACRAMENTI  ORDINIS. 

Prop.  XXXIV.  Ordo  est  sacramentum,  quo  traditur  potestas 
spiritualis  ad  sanctificandos  homines  per  confectionem  et  administra- 
tionem  sacramentorum. 

295.  Sta.t.  qua.est.  Consideratis  iis  sacramentis,  quae  proxime  ad 
bonum  spirituale  singulorum  fidelium  referuntur,  consideranda  sunt  ea 
sacramenta,  quae  ex  principali  suo  fine  bonum  commune  societatis 
christianae  respiciunt,  quorum  primum  est  sacramentum  ordinis. 

Diximus  (I,  206  220)  Christum  apostolis  et  eorum  successoribus 
dedisse  potestatem  ordinis,  i.  e.  potestatem  conficiendi  et  administrandi 
sacramenta.  Vidimus  etiam  in  praecedentibus  tractatibus  de  sacramentis 
munus  esse  episcoporum  vel  presbyterorum  baptizare,  confirmare,  eucha- 
ristiam  consecrare  et  administrare,  peccatores  paenitentes  absolvere,  in- 
firmos  ungere.  Haec  autem  ipsa  potestas  confertur  aliquo  sacramento, 
quod  ideo  vocatur  sacramentum  ordinis.  Quod  quidem  sacramentum 
habet  varios  gradus,  de  quibus  singulis  dicendum  erit.  Sed  prius  in 
genere  probamus  exsistere  sacramentum  ordinis.  Definitur:  Ordo  est 
sacramentum,  quo  datur  spiritualis  potestas  ad  munia  ecclesiastica  rite 
obeunda. 

Sacramentum  ordinis  negat  Liitherus  in  libro  De  captivitate  baby- 
lonica.  Melanchthon  in  posterioribus  editionibus  «Locorum»  ordinem 
sacramentum  esse  concedit.  SimiHter  Calvinus  (Inst.  1.  4,  c.  14,  n.  20). 
Recentes  autem  protestantes  omnes  hoc  sacramentum  reiciunt  exceptis 
quibusdam  angUcanis,  qui  ritualistae  vocantur,  quorum  tamen  ordina- 
tiones  invalidas  esse  declaravit  Leo  XIII  {^Denz,  n.  1963  sqq). 


234 


Tract.  VII.     De  sacramento  ordinis. 


Agitur  iii  thesi  non  de  statii  ordinatorum,  qui  etiam  vocatur  ordo 
seu  hierarchia  ordinis  vel  clerus,  sed  de  ritu,  quo  quis  ordinatur,  seu 
de  ordinatione,  et  dicimus  exsistere  talem  ritum,  qui  sit  sacramentum. 
Thesis  est  de  fide. 

296.  Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

Sacramentum  est  signum  sensibile  efficax  gratiae.  Atqui  secundum 
S.  Scripturam  ordinatio  ad  munia  sacra  administranda  est  signum 
sensibile  efficax  gratiae.  Ergo  secundum  S.  Scripturam  exsistit  sacra- 
mentum  ordinis. 

S.  Paulus  ad  Timotheum,  quem  constituerat  ministrum  Christi  ad 
docendam  et  regendam  ecclesiam  (i  Tim  4,  6  sqq),  haec  scribit: 
«Admoneo  te,  ut  resuscites  gratiam  Dei,  quae  est  in  te  per  imposi- 
tionem  manuum  mearum.  Non  enim  dedit  nobis  Deus  spiritum  timoris, 
sed  virtutis  et  dilectionis  et  sobrietatis»  (2  Tim  i,  6  sq).  «Noli  neglegere 
gratiam,  quae  in  te  est,  quae  data  est  tibi  per  prophetiam  cum  im- 
positione  manuum  presbyterii»  (i  Tim  4,  14).  Ergo  per  impositionem 
manuum  PauU  et  presbyterii  Timotheus  acceperat  gratiam  sanctificantem 
ad  exercendas  virtutes  dilectionis,  fortitudinis,  temperantiae.  Agitur  de 
gratia  permanente,  cuius  usus  pendet  e  Hbera  voluntate  hominis.  Quare 
apostolus  monet :  Resuscita  gratiam,  quae  in  te  est,  exercitio  virtutum. 
Itaque  ordinatio  est  signum  sensibile  efficax  gratiae  seu  sacramentum. 

Etiam  ahis  locis  dicitur  impositione  manuum  et  oratione  conferri 
munus  ecclesiasticum  (Act  6,  6;  13,  3;  14,  22,  ubi  conferendus  est 
textus  graecus);  et  S.  Paulus  monet  Timotheum:  «Manus  cito  nemini 
imposueris»  (i  Tim  5,  22).  Ergo  agitur  de  ritu  etiam  in  futurum 
adhibendo  in  constituendis  presbyteris.  Quod  Timotheus  per  «pro- 
phetiam»  electus  erat  (i  Tim  i,  18),  speciale  charisma  erat,  quod  non 
pertinet  ad  ordinarium  ritum. 

297.  Arg.  2.     Ex  traditione. 

Quia  de  ritu  ordinationis  postea  dicendum  erit,  hic  sufficit  osten- 
dere  a  SS.  Patribus  ordinationi  tribui  vim  sanctificandi  sicut  aHis  sacra- 
mentis.  vS.  Gregorhis  Nyss.,  postquam  dixit  de  consecratione  eucha- 
ristiae  et  sacri  olei,  ita  pergit:  «Eadem  item  verbi  vis  etiam  sacerdotem 
sanctum,  augustum  et  honorandum  facit,  novitate  benedictionis  a  com- 
munitate  vulgi  segregatum.  .  .  .  Quod  ad  speciem  externam  attinet, 
ille  sit  qui  erat,  invisibih  quadam  vi  et  gratia  invisibilem  animam  in 
meHus  transformatam  gerens»  (Orat.  in  bapt.  Christi;  M  PG  46,  5^2). 
S.  loannes  C/uysost.:  «Nisi  nunc  etiam  esset  arrhabo  Spiritus,  neque 
baptisma  adhibitum  esset  .  .  .  neque  sacerdotes  habuissemus;  neque 
enim  has  ordinationes  sine  taH  descensu  fieri  est  possibile»  (Hom.  de 
resurr.  mort.  n.  8;  M  VG  50,  432).  5.  Augustinus  comparat  baptismum 
et  ordinem :  «Utrumque  sacramentum  est,  et  quadam  consecratione 
datur;   illud  cum  baptizatur,  istud  cum  ordinatur;  ideoque  in  cathoHca 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  ordinis.    Prop.  XXXIV.  2^5 

utrumque  non  licet  iterari»  (Contra  ep.  Parm.  1.  2 ,  c.  13,  n.  28). 
vS.  Gregorius  M. :  «Sacrorum  ordinum  sacramenta  ab  ecclesiae  doc- 
toribus  foris  accipimus,  sed  sacramentorum  virtute  ab  omnipotenti  Deo 
interius  roboramur»  (In  i  Reg.  1.  4,  c.  5,  n.  23).  Haec  interim  suf- 
ficiant,   plura  postea  audiemus. 

Cum  ecclesia  catholica  in  hac  re  omnes  orientales  consentiunt 
(cf.  Schelstrate,  Acta  orient.  eccl.  I  201  274  sqq;  Denzi?iger,  Ritus 
orient.  I  129).  Theologi  catholici  cum  Petro  Lombardo  (Sent.  1.  4, 
dist.  24)  unanimiter  semper  ut  dogma  fidei  proposuerunt  ordinem  esse 
sacramentum. 

298.  Arg.  3.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

Vetera  concilia  practica  potius  decreta  de  hoc  sacramento  fece- 
runt,  sicut  concilium  cJialcedoriense  (a.  451)  can.  2  statuit  deponendum 
esse  episcopum,  qui  pro  pecunia  vendat  «gratiam  non  venalem»  huius 
sacramenti  {Hardouin,  Collect.  conc.  II  601).  Ordo  inter  sacramenta 
numeratur  in  concilio  lugdimensi  II  {Denz.  n.  465)  et  in  decreto  pro 
armeitis  {Denz.  n.  701).  Cojicilium  trideniinum  sess.  23,  c.  3:  «Cum 
Scripturae  testimonio ,  apostolica  traditione  et  Patrum  unanimi  con- 
sensu  perspicuum  sit  per  sacram  ordinationem,  quae  verbis  et  signis 
exterioribus  perficitur,  gratiam  conferri,  dubitare  nemo  debet  ordinem 
esse  vere  et  proprie  unum  ex  septem  ecclesiae  sacramentis;  inquit 
enim  apostolus:  Admoneo  te,  ut  resuscites  gratiam  .  .  .»\  can.  3: 
«S.  q.  d.  ordinem  sive  sacram  orcHnationem  non  esse  vere  et  proprie 
sacramentum  a  Christo  Domino  institutum,  vel  esse  figmentum  quod- 
dam  humanum,  excogitatum  a  viris  rerum  ecclesiasticarum  imperitis, 
aut  esse  tantum  ritum  quendam  eUgendi  ministros  verbi  Dei  et  sacra- 
mentorum,  A.  S.»   {Denz.  n.  959  963). 

Decretum  <(-Lamentabili->^  damnat  has  propositiones  modernistarum, 
49:  «Cena  christiana  paulatim  indolem  actionis  Hturgicae  assumente  hi, 
qui  cenae  praeesse  consueverant,  characterem  sacerdotalem  acquisi- 
verunt»;  50*  «Seniores,  qui  in  christianorum  coetibus  invigilandi  munere 
fungebantur,  instituti  sunt  ab  apostoUs  presbyteri  aut  episcopi  ad  pro- 
videndum  necessariae  crescentium  communitatum  ordinationi,  non  pro- 
prie  ad  perpetuandam  missionem  et  potestatem  apostolicam»  {Denz. 
n.   2049  sq). 

299.  Ohi.  I.  S.  Paulus  donum,  quod  Timotheus  ordinatione  acceperat, 
vocat  '/a.^ia\La  (2  Tim  i,  6).  Atqui  ydfpiafjia  est  gratia  gratis  data,  non  gratia 
sanctificans.    Ergo  ordinatio  illa  non  erat  signum  efficax  gratiae  sanctificantis. 

Resp.  Co7ic.  niai.  Dist.  min. :  Vox  charismatis  saepe  significat  gratiam 
gratis  datam,  conc.  min. ;  numqiiam  significat  gratiam  sanctificantem,  neg.  rni^i. 
E.  g.  Rom  5,  15  sq;  6,  23  yapic:|xa  significat  donum  gratiae  sanctificantis.  De 
taU  autem  dono,  non  de  sola  gratia  gratis  data  apostolum  loqui  ad  Timotheum 
ostendit  contextus. 


236 


Tract.  Vll.     De  sacramento  ordinis. 


300.  Obi.  II.  De  institutione  sacramenti  ordinis  nihil  in  evangeliis  nar- 
ratur.  Atqui  sacramentum  oportet  esse  a  Christo  institutum.  Ergo  ordo 
non  est  sacramentum. 

Resp.  iV<?^.  7?iaL  Nam  Christus  apostolis  dedit  potestatem  consecrandi 
eucharistiam,  et  iussit  eos  hoc  facere  in  sui  commemorationem  (supra  n.  103). 
Dedit  etiam  ipsis  potestatem  remittendi  peccata  (supra  n.  186).  Atqui  in  his 
duabus  potestatibus  praecipue  consistit  potestas  ordinis.  Si  dein  videmus 
apostolos  conferentes  aliis  potestatem,  quam  ipsi  a  Christo  acceperant,  per 
impositionem  manuum  et  orationem,  supponendum  est  eos  mandatum  ita 
agendi  a  Christo  accepisse.  Ergo  Christus  hoc  sacramentum  instituit  partim 
ante  passionem,  partim  post  resurrectionem  suam,  quando  apostoHs  multa 
dixit  de  regno  Dei  (Act  i,  3). 

301.  Obi.  III.  Ad  hoc,  ut  quis  sacramenta  administret,  non  requiritur  in 
ministro  gratia  sanctificans,  ut  supra  (n.  39  sqq)  dictum  est.  Ergo  per  ordina- 
tionem  confertur  sola  potestas,  non  vero  gratia  sanctificans. 

Resp.  Dist.  antec. :  Ad  valide  tantum  administranda  sacramenta  non 
requiritur  in  ministro  status  gratiae,  conc.  antec. ;  ad  digne  et  Hcite  admini- 
stranda  sacramenta  non  requiritur  status  gratiae,  neg.  antec.  Immo  quia 
homo  ex  se  plane  impar  est  muneri  dispensatoris  mysteriorum  Dei  (i  Cor  4,  i), 
omnino  convenit,  ut  ei,  cui  hoc  munus  datur,  etiam  specialis  gratia  sacra- 
mentahs  conferatur,  qua  munere  digne  fungatur.  Cum  enim  membra  et 
mihtes  Christi  speciaUbus  sacramentis  consecrentur,  a  fortiori  convenit,  ut 
duces  exercitus  et  pastores  speciali  sacramento  consecrentur.  Cum  Christus, 
principah's  sacerdos,  sit  essentialiter  sanctus,  convenit,  ut  sacerdotes  ministri 
eius  conformentur  sanctitati  eius. 

Prop.  XXXV.  Quidam  ordines  clericales  sunt  sacramentum, 
quidam  non  sunt  sacramentum. 

302.  Sta.t.  quciest.  Status  clericorum  complectitur  varios  gradus, 
quos  6^.  Coiitelhis  papa  a.  251,  loquens  de  ecclesia  urbis  Romae,  sic 
enumerat :  In  ecclesia  sunt  episcopus,  presbyteri,  diaconi,  subdiaconi, 
acolythi,  exorcistae,  lectores,  ostiarii  {Denz.  n.  45).  lidem  ordines  etiam 
nunc  sunt  in  ecclesia  latina.  Episcopatus  et  presbyteratus  simul  com- 
prehenduntur  nomine  sacerdotii,  ut  numerentur  septem  ordines,  ex 
quibus  sacerdotium,  diaconatus,  subdiaconatus  vocantur  ordines  uiaiores, 
ceteri  quattuor  vocantur  ordiiies  minores. 

Ordinem  sacerdotaiem  esse  sacramentum  omnes  catholici  docent. 
SimiHter  omnes  fere  semper  docuerunt  diaconatum  esse  sacramentum. 
Sed  de  ceteris  ordinibus  multum  disputatum  est;  neque  hucusque 
ecclesia  de  hac  quaestione  quidquam  definivit.  luvat  igitur  breviter 
videre,  quid  dicendum  sit   de  singuHs  ordinibus. 

1.   De  ordinibus  minoribus  et  subdiaconatu. 

303.  Ordines  minores  et  subdiaconatum  esse  sacramentum  docuerunt 
multi  et  magni  theologi  in  4  Sent.  dist.  24,  ut  5.  Bonaventura,  Scotus, 
aHi    ex   veteribus   scholasticis ;    e    posterioribus    Bellarjninus   (De    ord. 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  ordinis.     Prop.  XXXV.  2^7 

c.  8),  multi  thomistae,  alii  non  pauci.  vS.  TJioJiias  varia  dicit.  De 
charactere,  qui  sacramento  ordinis  imprimitur,  ait:  «Cum  character  sit 
signum  distinctivum  ab  aliis,  oportet,  quod  in  omnibus  [ordinibus] 
character  imprimatur,  cuius  etiam  signum  est,  quod  perpetuo  manent 
et  numquam  iterantur.  Et  haec  est  tertia  opinio,  quae  communior  est» 
(Supplem.  q.  35,  a.  2).  Ad  obiectionem  non  fuisse  ab  initio  ordines 
minores  neque  subdiaconatum,  respondet:  «In  primitiva  ecclesia  propter 
paucitatem  ministrorum  omnia  inferiora  ministeria  diaconis  commit- 
tebantur.  .  .  .  Nihilominus  erant  omnes  praedictae  potestates,  sed  impU- 
cite  in  una  diaconi  potestate.  Sed  postea  amphatus  est  cultus  divinus; 
et  ecclesia,  quod  impUcite  habebat  in  uno  ordine,  expUcite  tradidit  in 
diversis»  (ib.  q.  37,  a.  2  ad  2).  In  opusculo  contra  Guilelmum  a 
S.  Amore  (Pars  II,  c.  4,  concl.  6)  probat  ecclesiam  posse  instituere 
ordinem  ad  praedicandum,  quem  Christus  non  instituerit,  «sicut  etiam 
in  primitiva  ecclesia  fuerunt  soU  duo  ordines  sacri :  presbyteri  et  dia- 
coni,  et  tamen  postea  ecclesia  minores  sibi  ordines  instituit,  ut  Magister 
in  sententia  dicit».  SimiUa  dicit  in  i  Tim.  c.  3,  lect.  2.  Ad  quae 
Benedictiis  XIV  annotat:  «Ex  quo  inteUegitur  dubiam  saltem  fuisse 
hac  in  re  angeUci  praeceptoris  mentem»  (De  syn.  1.  8,  c.  9,  n.  11). 
Generatim  veteres  scholastici  in  hac  re  doctrinam  suam  non  ut  certam 
sententiam,  sed  ut  disputabilem  opinionem  proponebant. 

Argiunenta  affirmantis  sententiae  apud  posteriores  theologos  sunt 
haec :  Decretmn  pro  armenis  ait:  «Sextum  sacramentum  est  ordinis, 
cuius  materia  est  iUud,  per  cuius  traditionem  confertur  ordo,  sicut 
presbyteratus  .  .  .  diaconatus  .  .  .  subdiaconatus  .  .  .  et  simiUter  de 
aUis.  .  .  .  Effectus  augmentum  gratiae,  ut  quis  sit  idoneus  minister» 
{Denz.  n.  701).  Ergo  hoc  decretum  nomine  sacraraenti  comprehendit 
omnes  ordines,  et  omnibus  attribuit  effectum  gratiae.  —  Qui  nituntur 
hoc  argumento,  concedere  debent  iUo  decreto  quaestionem  non  esse 
definitam,  et  verba  pontificis  etiam  in  negante  sententia  retinere  bonum 
sensum.  Secus  ecclesia  non  permisisset,  ut  post  hoc  decretum  sen- 
tentia  negans  fieret  tam  communis. 

Idem  valet  de  concilio  tridentino ,  ex  quo  sic  argumentantur : 
Sess.  23,  can.  2  conciUum  docet  in  ecclesia  cathoUca  praeter  sacer- 
dotium  esse  ordines  maiores  et  minores;  et  can.  3  ait :  «S.  q.  d.  or- 
dinem  vel  sacram  ordinationem  non  esse  vere  et  proprie  sacramentum 
a  Christo  Domino  institutum,  A.  S.»  {Demz.  n.  963.)  Ergo,  inquiunt, 
secundum  mentem  conciUi  etiam  ordines  minores  et  subdiaconatus  sunt 
sacramentum.  —  Sed  aUi  hoc  negant,  quia  verba  conciUi  vera  manent, 
etsi  soU  tres  supremi  ordines  sunt  sacramentum.  Immo  hoc  meUus 
concordat  cum  verbis  conciUi,  quod  can,  4  ait:  «S.  q.  d.  per  sacram 
ordinationem  non  dari  Spiritum  Sanctum,  ac  proinde  frustra  episcopos 
dicere:  Accipe  Spiritum  Sanctum  .  .  .  A.  S.»  {^Denz.  n.  964.)  Atqui  in 
solis  tribus  supremis  ordinibus  haec  verba  dicuntur.  Ergo  hi  soU  com- 
prehenduntur    a   conciUo    verbo    ordinationis    sacrae.     Ceterum    omnes 


238 


Tract.  VII.     De  sacramento  ordinis. 


concedunt  quaestionem  de  indole  sacramentali  ordinum  minorum  non 
esse  a  concilio  definitam,  sed  adhuc  libere  disputari. 

Si  ordines  minores  non  sunt  sacramentum,  gratia  per  ea  non 
datur  ex  opere  operato,  sed  tamquam  per  sacramentalia;  neque  cha- 
racter  imprimitur,  nisi  quis  characterem  vult  dicere  deputationem  ad 
officium  ecclesiasticum.  Ideo  qui  susceperunt  ordines  minores,  si  volunt, 
possunt  redire  ad  statum  laicalem.  Olim  idem  valebat  de  subdiaconis, 
quibus  usque  ad  saeculum  V  licebat  matrimonio  uti,  et  lex  caelibatus  iis 
saeculo  VI  demum  in  universa  ecclesia  latina  praecepta  est  (cf.  Decret. 
Gratiani  1.  i,  dist.  31,  c.  i). 

304.  Ordines  minores  et  subdiaconatiun  non  esse  sacramentiim  docent 
Hiigo  Victorinus  (De  sacram.  1.  2,  Pars  3,  c.  12),  Petrus  Lombardus 
(Sent.  l.  4,  dist.  24),  Durandus  (In  4,  dist.  24,  q.  i,  n.  2 ;  q.  2, 
n.  6  sq),  Gratianus  (Decr.  P.  I,  dist.  27)  et  cum  eo  plurimi  cano- 
nistae,  quidam  thomistae,  ut  Caietajius  et  Dom.  Sotiis  (In  4,  dist.  24, 
q.  I,  a.  4,  concl.  7),  qui  censet  S.  Thomam,  si  in  Summa  quaestionem 
tractasset ,  correcturum  fuisse  sententiam ,  quam  in  commentario  in 
Magistrum  proposuit.  Item  Vazquez  (disp.  237,  c.  2),  qui  tamen  cum 
Soto  censet  subdiaconatum  probabilius  esse  sacramentum.  Post  Morinum 
(Comment.  de  sacr.  ordin.  P.  III,  exercit.  11,  c.  i)  et  Benedictum  XIV 
(De  syn.  1.  8,  c.  9,  n.  3  sq)  sententia  negans  ordines  infra  diaconatum 
esse  sacramentum  facta  est  muho  com.munior,  quam  non  soH  theologi 
dogmatici  docent  ut  probabiliorem ,  e.  g.  Perrone  (De  ord.  n.  81), 
sed  etiam  morahstae,  ut  Lehmkuhl  (Thcol.  mor.  ID^,  n.  731  733, 
et  in  notis  ad  Sasse,  De  sacramentis  II  304  sqq),  et  canonistae,  ut 
Fr.  X.  Wernz  (lus  decret.  II  ^  39  sqq)  et  Gasparri,  qui  ait:  «Longe 
probabilius,  ne  dicamus  certum,  et  apud  recentiores  passim  receptum 
est  alias  ordinationes  infra  diaconatum  non  esse  verum  sacramentum» 
(De  sacra  ordinat.  I,  n.  41). 

Argumentuifi  negantis  sententiae  est  hoc:  Sacramentum  est  ritus 
a  Christo  perenniter  institutus.  Atqui  ordines  infra  diaconatum  diu 
omnino  non  erant  in  ecclesia,  postea  ab  ecclesia  instituti  sunt,  aHi 
autem  ahis  locis,  mutati  sunt,  in  desuetudinem  abierunt,  iterum  resti- 
tuti  sunt.     Ergo  hi  ordines  non  sunt  sacramenta. 

Vetustissimi  scriptores,  enumerantes  omnes  gradus  clericorum,  tres 
tantum  indicant.  Ita  secundum  5.  Ignatium  M.  munera  in  ecclesia 
gerunt  episcopi,  presbyteri,  diaconi  (Magn.  6,  i,  et  sic  ubique).  Eodem 
modo  loquuntur  Clemens  Alex.  (Paedag.  1.  3,  c.  12),  Origenes  (De 
orat.  n.  28),  aHi.  Saeculo  III  modo  hi  modo  iHi  ordines  minores  in- 
cipiunt  apparere.  Ecclesia  graeca  solum  subdiaconatum  et  lectoratum 
retinuit.  Ut  ex  epistuHs  5.  Cypriani  (29  38  39,  ed.  Hartel)  constat, 
non  necessario  singuH  hi  ordines  percurrendi  erant  ab  ordinandis,  sed 
poterant  etiam  quidam  ordines  omitti;  et  sic  decursu  saeculorum  magna 
diversitas   in  hac   re  orta  erat.     Quare  concilium  tridentinum  sess.   23, 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  ordinis.    Prop.  XXXV.  239 

c.  17  de  reform.  statuit,  «ut  sanctorum  ordinum  a  diaconatu  ad  ostia- 
riatum  functiones,  ab  apostolorum  temporibus  in  ecclesia  laudabiliter 
receptae,  et  pluribus  in  locis  aliquamdiu  intermissae,  in  usum  iuxta 
sacros  canones  revocentur». 

Ad  haec  quidem  defensores  affirmantis  sententiae  respondent  Chri- 
stum  dedisse  ecclesiae  potestatem  dividendi  sacramentum  diaconatus  in 
varios  ordines  sacramentales  et  modo  hos  modo  illos  ordines  instituendi, 
abrogandi,  restituendi.  Quod  responsum  est  tam  improbabile,  ut  eo 
ipso  fere  conficiant  sententiam  suam.  Nam  ecclesia,  quae  tam  manifeste 
docet  se  non  habere  potestatem  in  substantiam  sacramentorum,  secun- 
dum  hos  theologos  potest  integros  ritus  instituere,  qui  sint  efficaces 
ex  opere  operato,  et  eos  iterum  hac  efficacia  privare.  Non  ita  ecclesia 
tractat  sacramenta. 

Certe  ministeria,  ad  quae  clerici  minores  deputantur,  non  ea  sunt, 
quae  specialem  gratiam  sacramentalem  postulent;  et  ecclesia  iam  per 
saecula  permittit,  ut  laici  eorum  officiis  fungantur. 

Quod  subdiaconatum  attinet,  iste  ordo  inde  a  fine  saeculi  XII  inter 
ordines  sacros  relatus  est.  Id  testatur  a.  1197  Petrus  Cajttor:  «Prima 
manus  impositio  debetur  diaconibus  ordinandis;  de  novo  enim  insti- 
tutum  est  subdiaconatum  esse  sacrum  ordinem»  («Verbum  abbreviatum» 
c.  60;  AI  PL  205  184).  Anno  1091  Urbanus  II  statuit:  «Nullus 
deinceps  in  episcopum  eligatur,  nisi  qui  in  sacris  ordinibus  religiose 
vivens  inventus  est.  Sacros  autem  ordines  dicimus  diaconatum  ac 
presbyteratum.  Hos  siquidem  solos  primitiva  legitur  ecclesia  habuisse ; 
super  his  solum  praeceptum  habemus  apostoU»  {Denz.  n.  356).  «In 
quibus  verbis»,  ut  ait  Innocentius  III ,  «innuitur,  quod  Urbanus,  ad 
statum  primitivae  ecclesiae  se  referens,  in  quo  subdiaconatus  ordo  sacer 
minime  dicebatur,  instituit,  ut  de  subdiacono  .  .  .  non  posset  electio 
celebrari.  Verum  cum  hodie  subdiaconatus  inter  sacros  ordines  com- 
putetur  ...»  (Decret.  1.  i,  tit.  19,  c.  9).  Hinc  patet  de  subdiaconatu 
eodem  modo  iudicandum  esse  atque  de  ordinibus  minoribus.  In  omnibus 
his  ordinibus  non  adhibetur  manus  impositio,  quae  ex  doctrina  ecclesiae 
est  saltem  pars  essentialis  materiae  sacramenti  ordinis. 

II.   De   diaconatu. 

305.  Diaconatmn  esse  sacramentum  omnes  fere  theologi  semper 
docuerunt.  Vazquez  dicit  hoc  esse  de  fide  (disp.  238,  c.  2,  n.  12); 
Tanner  censet  prope  de  fide  esse  (De  ord.  disp.  7,  c.  2,  dub.  2, 
n.  39) ;  Bellarminus  hanc  sententiam  vocat  probabiliorem  (De  ord.  c.  6). 
Videtur  esse  sententia  certa. 

Diaconi  ut  adiutores  episcoporum  vel  presbyterorum  in  muneribus 
sacris  iam  commemorantur  in  S.  Scriptura  (Phil  1,1;  i  Tim  3,  8  sqq). 
Eorum  institutio  refertur  Act  6,  i  sqq;  nam  etsi  ibi  nomen  diaconi 
non  legatur,  et  electi  ad  ministerium  mensae  pro  graecis  deputentur, 
tamen  ex  iis,   quae  de  Stephano  et  PhiHppo  narrantur  (Act  6,   8  sqq; 


240 


Tract.  VII.     De  sacramento  ordinis. 


8,  5  sqq),  efficitur  eos  praedicandi  et  baptizandi  munus  exercuisse.  Quare 
tota  traditio  semper  intellexit  ibi  narrari  institutionem  diaconorum. 

lam  in  scriptis  primorum  Patrum,  ut  S.  Clementis  Rom.,  S.  Ignatii  M., 
S.  lustini  M.,  sermo  est  de  diaconis  ut  membris  hierarchiae  et  mini- 
stris  sacerdotum  in  sacra  Hturgia.  vS.  loannes  Chrysost.  de  illa  institutione 
diaconorum  in  Act.  apost.  ait:  «Vide,  quam  non  superflue  scriptor 
loquatur;  non  enim  dicit,  quomodo  sed  impliciter  quod  ordinati  sint 
impositione  manuum  et  prece.  Haec  enim  est  ordinatio.  Manus  viri 
superimponitur,  totum  vero  Deus  operatur,  eiusque  manus  est,  quae 
tangit  caput  ordinati,  si,  quemadmodum  oportet,  ordinetur»  (In  Act. 
hom.  14,  n.  3).  Similiter  ordinationem  sacramentalem  diaconorum  effe- 
runt  vS.  Hiero7iymus  (Adv.  Vigilant.  n.  2),  .S.  Aiigustinus  (Ep.  21); 
vS.  AinbrosiiLs  (De  offic.  1.  i,  c.  50),  alii. 

In  omnibus  Hbris  rituaHbus,  ut  in  Euchologio  graec,  in  Sacra- 
mentario  Gregorii  M.,  in  PontificaH  rom.,  diaconus  dicitur  ordinandus 
per  impositionem  manus  episcopi  et  orationem,  qua  rogatur  Deus,  ut 
det  ei  gratiam  Spiritus  Sancti  ad  munus  suum  rite  exercendum.  Ex 
hoc  autem  ritu  concludit  conciliimt  tridentinum  sess.  23,  can.  4  per 
ordinationem  vere  dari  Spiritum  Sanctum,  seu  ritum  esse  efficacem 
gratiae;  et  can.  6  docet  hierarchiam  ecclesiasticam,  divina  ordinatione 
institutam  constare  ex  episcopis,  presbyteris  et  ministris  {Denz.  n.  964  966). 
Voce  autem  ministrorum  saltem  designantur  diaconi.  Ergo  diaconatus 
est  sacramentum. 

III.  De  presbyteratu. 

306.  Presbyteratum  esse  sacramentum  est  de  fide.  Nam  co?icilium 
tridentinum  sess.  23,  c.  3  sq  docet:  «Dubitare  nemo  debet  ordinem 
esse  vere  et  proprie  unum  ex  septem  ecclesiae  sacramentis.  .  .  .  Quoniam 
vero  in  sacramento  ordinis  character  imprimitur,  qui  nec  deleri  nec 
auferri  potest,  merito  sancta  synodus  damnat  eorum  sententiam,  qui 
asserunt  novi  testamenti  sacerdotes  temporariam  tantummodo  potestatem 
habere,  et  semel  rite  ordinatos  iterum  laicos  effici  posse»  {Denz.  n.  959  sq). 
Ergo  ordo  sacerdotii  est  sacramentum,  quo  imprimitur  character.  Hoc 
etiam  patet  ex  ritu,  qui  consistit  in  impositione  manus  cum  oratione, 
qua  super  ordinandum  invocatur  gratia  Spiritus  Sancti. 

Sacerdotes  seu  presbyteri  novi  testamenti  praedicti  erant  per  pro- 
phetas  (Is  66,  21.  Mal  3,  3).  Sub  episcopo  praesunt  ecclesiae,  labo- 
rant  in  verbo  et  doctrina  (i  Tim  5,  17),  sunt  pastores  gregis  Christi 
(i  Petr  5,  I  sqq).  Quia  in  vetere  ecclesia  episcopi  solebant  vocari 
sacerdotes  simpHciter,  presbyteri  vocabuntur  sacerdotes  secundi  ordinis 
(vS".  Leo  M.,  Serm.  48,  n.  i),  secundi  sacerdotes  {Innoc.  I,  ep.  i  ad  De- 
cent.  c.  3),  presbyteri  in  secundo  sacerdotio  constituti  {Optat.  MiL, 
Contra  schisma  Donat.  1.  i,  c.  13),  sacerdotes  minoris  ordinis  (5.  Gre- 
gor.  M.,  In  ICz.  1.  2,  hom.  10,  n.  13);  sed  ab  omnibus  Patribus  agno- 
scuntur  veri  sacerdotes,  quibus  competat  sacrificium  eucharistiae  offerre 


Pars  I.    De  exsistentia  sacramenti  ordinis.     Prop.  XXXV.  24 1 

et  hominibus  peccata  remittere  (cf.  supra  n.  152  260  sqq).  vS\  Hie- 
ronymus  ait:  «Quid  enim  facit  excepta  ordinatione  episcopus,  quod 
presbyter  non  faciat?»  (Ep.  146;  cf.  I,  n.  273).  S.  Cyprianus:  Presbyteri 
sunt  «cum  episcopo  sacerdotali  honore  coniuncti»  (Ep.  61  ,  n.  3 ; 
ed.  Hartel).  Sacerdotium  autem  conferri  sacramento  iam  SS.  Patres 
docentes  audivimus  (supra  n.  297).  «Hinc  omnes  theologi  inferunt  fide 
divina  tenendum  saltem  ordinationem  sacerdotum  esse  verum  et  pro- 
prium  sacramentum»   {Bened.  XIV.,  De  syn.   1.  8,  c.  9,  n.  2). 

IV.    De  episcopatu. 

307.  Episcopos  presbyteris  superiores  a  Christo  esse  institutos  pro- 
batum  est  in  tomo  I,  n.  213  270  sqq.  De  fide  est  solos  episcopos  vi 
muneris  habere  potestatem  confirmandi  et  ordinandi  {Denz.  n.  967). 
Episcopi  potestatem  ordinis  episcopalis  accipiunt  consecratione.  Num 
haec  consecratio  sit  sacramentum,  non  una  est  theologorum  opinio. 
Olim  plurimi  negabant,  ut  S.  Thornas,  S.  Bonaventura,  Scotus,  alii  in 
Sent.  1.  4,  dist.  24.  Solent  argumentari  ex  eo,  quod  omnis  potestas 
ordinis  refertur  ad  eucharistiam ;  circa  hanc  autem  episcopus  non  habet 
maiorem  potestatem  quam  simplex  sacerdos;  ergo  per  consecrationem 
episcopus  non  accipit  maiorem  potestatem  ordinis.  Ita  e.  g.  S.  Thomas 
(Supplem.  q.  40,  a.  5).  Quae  vis  sit  in  hoc  argumento,  non  apparet. 
Nam  episcopus  certe  potest  aHquid  circa  eucharistiam,  quod  nemo  infra 
eum  potest,  sciHcet  potest  conferre  potestatem  consecrandi  eucharistiam, 
quod  est  infinite  plus,  quam  quod  clerici  minores  possunt  respectu 
eucharistiae ;  et  tamen  propter  hunc  respectum  dicunt  ordines  minores 
esse  sacramentum.  Sed  quidquid  id  est,  contraria  sententia  est  certa, 
et  nunc  communiter  admittitur. 

Ordinem  episcopatus  esse  sacramentum  docent  ex  veteribus  theo- 
logis  Guilelmus  Altissiodorensis  (Sum.  1.  4,  tract.  8),  Durandus  (In  4, 
dist.  24,  q.  6,  n.  8),  Petrus  Paludanus  (In  4,  dist.  24,  q.  6,  a.  3),  Na- 
varrus,  Gabriel  Biel,  Maior,  ahi.  De  posterioribus  theologis  scribit 
Hallier :  «Affirmantem  sententiam  Bellarminus  certissimam,  Petrus 
Soto  certa  fide  tenendam  censent;  Michael  de  Medina  contrariam  huic 
sententiae  esse  periculosam,  Vazquez  similiter  quod  huic  sententiae 
contrarium  sit,  sine  gravi  nota  non  posse  teneri  arbitrantur»  (De  sacr. 
elect.  et  ord.  P.  II,  sect.  2 ,  c.  i  ,  a.  2 ,  §  2).  Nostra  aetate  videtur 
ferme  esse  consensus,  si  excipias  quaestionem,  utrum  per  consecra- 
tionem  episcopalem  character  sacerdotaHs  ampHetur,  an  novus  character 
addatur.  Si  quis  concedit  cum  ampHatione  characteris  esse  coniunctam 
infusionem  gratiae  ex  opere  operato,  docet  ordinem  episcopatus  esse 
sacramentum. 

Sacramentum  ordinis  a  Patribus,  theologis,  conciHis  probatur  ex 
verbis  PauH  adATimotheum  (i,  4,  14  et  2,  i,  6).  Atqui  ibi  sermo 
est  de  ordinatione  episcopah.  Ergo  haec  est  sacramentum.  Ita  con- 
cilium  tridentinum  sess.  23,  c.  3  ait:    «Cum  Scripturae   testimonio  .  .  . 

Pesch,   Compend.  theol.   dogm.    IV.  16 


242 


Tract.  VII.     De  sacramento  ordinis. 


perspicuum  sit  per  sacram  ordinationem  .  .  .  gratiam  conferri,  dubitare 
nemo  debet  ordinem  esse  vere  et  proprie  unum  ex  septem  ecclesiae 
sacramentis;  inqiiit  enim  apostolus :  Admoneo  te,  ut  resuscites  gratiam» 
{Denz.  n.  959).  Ipse  etiam  S.  Thomas  de  illis  verbis  apostoli  ait: 
«A  quo  scilicet  ordinatus  erat  episcopus,  in  qua  manus  impositione 
data  est  ei  gratia  Spiritus  Sancti»  (In  2  Tim.  i,  lect.  3).  S.  Aiigustinus 
de  episcopis  donatistis  ait:  «Baptismus  non  est  ipsorum  sed  Christi. 
Invocatio  nominis  Dei  super  caput  ipsorum,  quando  ordinantur  episcopi, 
invocatio  illa  Dei  est,  non  Donati.  Non  eum  suscipio  episcopum,  si 
quando  est  ordinatus,  super  caput  eius  Donatus  est  invocatus.  In 
errante  et  deserente  milite  crimen  est  desertoris,  character  autem  non 
est  desertoris  sed  imperatoris»  (Sermo  ad  caesariensis  eccl.  plebem  n.  2; 
M  PL  43  691).  ^^.  Leo  M.:  «Eos  rectores  ecclesia  accipit,  quos 
Spiritus  Sanctus  praeparavit,  ut  in  populo  adoptionis  Dei  .  .  .  dignatio 
caelestis  gratiae  gignat  antistitem»   (Sermo  3,  n.  i). 

Idem  efhcitur  ex  ritu  ordinationis,  quo  et  apud  orientales  et  apud 
occidentales  episcopus  consecrando  imponit  manus  et  invocat  super 
eum  adventum  Spiritus  Sancti.  Si  presbyteri,  qui  constituuntur  ad 
gignendos  fihos  spirituales,  sacramento  consecrantur,  convenit,  ut  sacra- 
mento  consecrentur  episcopi,  qui  constituuntur  ad  sacramentaliter  gene- 
randos  patres  et  pastores  spirituales.  Si  episcopus  non  sacramento 
acciperet  potestatem  ordinis  episcopahs,  eam  externa  iniunctione  ac- 
ciperet;  et  summus  pontifex,  qui  eam  daret,  posset  eam  auferre.  At- 
qui  hoc  nemo  concedit;  immo  certum  est  etiam  ab  episcopo  suspenso, 
haeretico,  schismatico,  dummodo  ritum  praescriptum  servet  et  inten- 
tionem  habeat  ordinandi,  vere  conferri  sacramentum  ordinis.  His  autem 
luculenter  efficitur  ordinationem  episcopalem  esse  verum  sacramentum 
(cf.  A.  Kurz,  Der  Episcopat,  Wien    1877). 

Schol.     De  numero  ordinum. 

308.  Caput  2  sessionis  23  concilii  tridentini  inscribitur  «De  septem 
ordinibus»  {Denz.  n.  958).  Attamen  hae  inscriptiones  non  ab  ipso 
conciUo  factae  sed  postea  additae  sunt.  Immo  cum  concilium  c.  4 
episcopos  ut  summum  ordinem  rehquis  inferioribus  ordinibus  opponat, 
revera  octo  ordines  numerat;  et  ita  multi  canonistae  et  quidam  aUi, 
ut  Maldo7iatus  (De  sacram.  ord.  q.  4),  plus  quam  septem  ordines  esse 
dicunt.  Plerique  tamen  numerum  septenarium  retinent,  quia  negant 
tonsuram  esse  ordinem,  et  supremum  ordinem  dicunt  esse  sacerdotium, 
bipartitum  in  episcopatum  et  presbyteratum. 

Nihilominus  iinum  est  sacramentum  ordinis,  quia  inferiores  ordines 
ad  episcopatum  se  habent  ut  imperfectum  ad  perfectum,  seu  ut  partes 
ad  totum  potestativum,  «cuius  est  haec  natura,  quocj^  totum  secundum 
completam  rationem  est  in  uno,  in  aHo  autem  est  ahqua  participatio 
ipsius»   {S.  Thomas,  Supplem.  q.  37,  a.  i  ad  2 ;   cf.  i,  q.  'J^jy  a.  i  ad  i). 


Pars  II.    De  essentia  sacramenti  ordinis.     Prop.  XXXVI.  24^ 

PARS  II. 
DE  ESSENTIA  SACRAMENTI  ORDINIS. 

Prop.   XXXVI.      Materia  sacramenti  ordinis  est  impositio  ma- 
nuum,  forma  vero  oratio,  quae  cum  hac  impositione  iungitur. 

309.  Sta.t.  quaest.  Non  agitur  de  materia  et  forma  ordinum  infra 
diaconatuni,  quia  non  sunt  sacramenta.  Conferuntur  autem  traditione 
instrumentorum  ad  usum  singulorupi  ordinum  pertinentium  cum  verbis, 
quibus  significatur  collatio  potestatis  exercendi  illum  ordinem  (cf.  Denz. 
n.  150  sqq).  Supponimus  praeterea  ecclesiam  non  posse  substantialiter 
mutare  ritus  sacramentales  (cf.  supra  n.  32  sqq). 

His  suppositis  triplex  est  theologorum  sententia  de  iuateria  et 
forma  sacramenti  ordinis.  Prima  senteittia,  nunc  multo  communior, 
est  solam  manuum  impositionem  esse  materiam,  et  correspondentem 
orationem  esse  formam  sacramenti.  Ita  vS.  Bo7taventura  (In  4,  dist.  24, 
P.  2,  a.  I,  q.  4),  Petrus  Sotus  (De  instit.  sacerd.  lect.  5),  generatim 
recentiores  theologi  plurimi,  ut  Perrone,  Palmieri  (De  rom.  pontif. 
proleg.  §  15,  schol.  n.  III),  Sasse  (De  sacram.  II  315),  item  editores 
librorum  liturgicorum,  ut  Menardus,  Martene,  Goar,  item  moralistae, 
ut  S.  Alphonsus,  Lehmkuhl,  alii,  item  canonistae,  ut  Wernz  et  alii,  qui 
omnes  hanc  sententiam  saltem  ut  probabiliorem  defendunt. 

Secunda  senteittia  est  solam  traditionem  instrumentorum  esse  ma- 
teriam  essentialem.  Ita  Gregorius  de  Valentia  (De  ord.  disp.  9,  q.  i, 
punct.   5)  et  quidam  thomistae.     Quae  sententia  prorsus  obsolevit. 

Tertia  sententia  est  et  impositionem  manuum  et  traditionem  in- 
strumentorum  esse  materiam  essentialem.  Ita  Bellarminus,  De  Lugo 
(De  sacram.  in  gen.  disp.  2,  sect.  5,  n.  98),  Vasquez,  Wirceburgenses, 
alii,  etiam  quidam  nostra  aetate,   ut  Billot  (De  sacram.  thes.  30,  §  i). 

Defendimus  primam  sententiam  ut  multo  probabiUorem. 

310.  Prob.  pars  I.  Materia  sacramenti  ordinis  est  impositio 
manuum. 

a)  vS.  Scriptura,  ubi  loquitur  de  sacramento  ordinis,  indicat  ritum 
impositionis  manuum ,  eumque  solum.  Quando  apostoH  ordinabant 
diaconos,  «orantes  imposuerunt  iis  manus»  (Act  6,  6).  Similiter  pres- 
byteri  constituuntur  yetpOTovia  cum  oratione  (Act  14,  22).  S.  Paulus 
ad  Timotheum  scribit :  Gratia  «data  est  tibi  per  prophetiam  cum  im- 
positione  manuum  presbyterii » .  «Manus  cito  nemini  imposueris. »  «Re- 
suscites  gratiam,  quae  est  in  te  per  impositionem  manuum  mearum» 
(i  Tim  4,  14;  5,  22.  2  Tim  i,  6).  Alio  loco,  ubi  secundum  pluri- 
morum  exegetarum  sententiam  sermo  est  de  consecratione  episcopali 
Pauli  et  Barnabae,  dicuntur  ordinasse  eos  «orantes  imponentesque  iis 
manus»  (Act  13,  3).  Certe  tunc  episcopis  ordinandis  nondum  impone- 
batur  codex  evangeUi,  qui  nondum  exsistebat,  neque  tradebatur  baculus 
pastorah"s  neque  vestimenta  sacra  neque  aUa  insignia  muneris  pastoralis, 

16* 


244 


Tract.  VII.    De  sacramento  ordinis. 


quae  multo  post  introducta  sunt.  Ni  fallor,  nunc  omnes  concedunt 
aetate  apostolorum  ordinationes  factas  esse  per  solam  impositionem 
manuum;  ergo  haec  sola  est  materia  essentialis. 

b)  SS.  Patres  numquam  aliam  materiam  ordinationis  indicant  nisi 
impositionem  manuum.  Secundum  6".  Co^^neliitm  papam  impositione 
manuum  episcopatus  traditur  {Euseb.  H.  E.  1.  6,  c.  43).  Secundum 
S.  Cyprianuni  ad  consecrandum  episcopum  manus  ei  imponitur  (Ep.  6^ , 
n.  5;  ed.  Hartel).  S.  Basilius  de  episcopis  ait:  «Ordinationem  a  patri- 
bus  habebant,  et  per  manuum  eorum  impositionem  habebant  donum 
spirituale»  (Ep.  i  can.  ad  Amphil.  can.  i).  S.  Epiphanius :  «Quinam 
fieri  potest,  ut  is  presbyterum  constituat,  ad  quem  creandum  manuum 
imponendarum  ius  nullum  habeat.?»  (Haer.  75,  n.  4).  Secundum  S.Hie- 
ronymuni  ordinatio  clericorum  «non  solum  ad  imprecationem  vocis  sed 
ad  impositionem  impletur  manus»  (In  Is.  1.  16,  c.  58).  Secundum 
S.  Leonem  M.  manus  imponere  (i  Tim  5,  22)  est  «sacerdotalem  ho- 
norem  tribuere»  (Ep.  12,  c.  2).  Sic  potes  percurrere  ceterorum  Patrum 
de  ha  re  dicta,  semper  invenies  sermonem  de  impositione  manuum, 
altum  silentium  de  tradendis  instrumentis  in  sacris  ordinibus.  Ergo 
aetate  SS.  Patrum  materia  essentialis  et  unica  sacramenti  ordinis  habe- 
batur  impositio  manuum. 

c)  Exstat  magnus  numerus  librorum  ritualium  ecclesiarum  occiden- 
talium,  quos  ediderunt  Menardtis,  Martene,  Morinus,  aUi.  In  nullo  ex 
his  Ubris,  qui  scriptus  est  ante  annum  900,  praescribitur  traditio  instru- 
mentorum  sed  sola  impositio  manuum,  excepta  impositione  codicis 
evangeUorum,  quae  inde  a  fine  saeculi  IV  incipit  praescribi  in  con- 
secratione  episcopi.  Praeterea  plures  scriptores  medii  aevi,  ut  S.  Isi- 
dorus  Hispalensis  (De  eccl.  ofticiis  1.  2)  et  Amalarius  (De  eccl.  offi- 
ciis  1.  2,  c.  12),  qui  singulos  ritus  ordinationum  describunt,  nihil  dicunt 
de  traditione  instrumentorum ,  sed  solam  manuum  impositionem  ut 
materiam  indicant.  Cum  vero  iam  introducta  esset  traditio  instrumen- 
torum,  theologi  non  statim  dixerunt  per  eam  tradi  potestatem,  sed 
potius  significari  potestatem  iam  traditam.  Ita  Hugo  Victorinus :  «Ac- 
cipiunt  et  caHcem  cum  vino  et  patenam  cum  hostiis  de  manu  episcopi, 
quatenus  his  instrumentis  potestatem  se  accepisse  cognoscant  placabiles 
Deo  hostias  offerendi»  (De  sacram.  1.  2 ,  P.  3 ,  c  12).  Idem  dicunt 
Petrus  Lombardus  (Sent.  1.  4,  dis.  24,  n.  9)  et  Innocentius  III  (De  sacro 
altaris  myst.  1.  i,   c.  9). 

In  ecclesiis  autem  orientalibus  numquam  introductus  est  usus  tra- 
ditionis  instrumentorum.  Clemens  VIII  iussit,  ut  Romae  semper  esset 
episcopus  graecus,  qui  graecos  alumnos  more  eorum,  i.  e.  per  solam 
manuum  impositionem,  consecraret,  idque  confirmavit  Urbanus  VIII. 
Benedictus  XIV  pro  italo-graecis  eundem  ritum  praescripsit,  et  vetuit 
ullam  innovationem  fieri.  Eius  Constitutionem  Leo  XIII  confirmavit 
(cf  Denz.  n.  701  nota).  Est  autem  plane  improbabile  in  vetere  ecclesia 
valuisse   et    in    ecclesiis    orientalibus   adhuc    valere   ritus   sacramentales 


Pars  II.    De  essentia  sacramenti  ordinis.     Prop.  XXXVI.  245 

essentialiter  alios  atque  in  posteriore  ecclesia  latina.  Ergo  etiam  nunc 
in  ecclesia  latina  essentialis  est  sola  manuum  impositio,  ceteri  ritus  sunt 
accidentales,  distinctioris  significationis  gratia  additi.  Concilium  triden- 
tinuni  nihil  quidem  de  hac  re  definivit,  sed  effectum  sacrae  ordinationis 
pluries  adscribit  impositioni  manuum,  numquam  traditioni  instrumen- 
torum.  Ita  sess.  14,  c.  3  de  extr.  unct.  dicit  secundum  S.  lacobum 
ministros  sacramenti  esse  presbyteros,  «quo  nomine  eo  loco  .  .  .  veniunt 
aut  episcopi  aut  sacerdotes  ab  ipsis  rite  ordinati  per  impositionem  ma- 
nuum  presbyterii»  {Denz.  n.  910).  Sess.  23,  c.  2  ait  in  S.  Scriptura 
gravissimis  verbis  doceri,  quae  in  ordinatione  sacerdotum  et  diaconorum 
observanda  sint  [Denz.  n.  958).  In  S.  Scriptura  autem  non  indicatur 
materia  nisi  manuum  impositio.  Et  ex  eo  quod  secundum  S.  Paulum 
per  manuum  impositionem  datur  gratia,  concilium  sess.  23,  c.  3  probat 
ordinem  esse  vere  et  proprie  sacramentum  {Denz.  n.  959). 

Hisce  igitur  sufficienter  explicatur,  cur  plurimis  theologis  certo  aut 
multo  probabilius  videatur  impositio  manuum  esse  unica  essentiaUs 
materia  sacramenti  ordinis.  Practice  sine  dubio  integer  ritus  praescriptus 
servandus  est.     De  hac  re  nulla  est  disputatio. 

311.  Prob.  pars  II.  Forma  sacramenti  ordinis  est  oratio,  quae 
cum  impositione  ma?iuum  coniungitur.  Haec  pars  sua  sponte  fluit  ex 
praecedente.  Nam  sicut  ii,  qui  materiam  reponunt  saltem  partialiter  in 
traditione  instrumentorum,  necessario  dicunt  formam  esse  verba  con- 
comitantia,  ita  ii,  qui  impositionem  manuum  unicam  materiam  essen- 
tialem  habent,  consequenter  dicunt  formam  esse  verba  cum  hac  ma- 
teria  iuncta. 

Nihilominus  quaedam  de  hac  forma  sunt  annotanda.  Nam  in 
ordinatione  diaconorum,  presbyterorum,  episcoporum  occurrunt  et  verba 
imperativa:  «Accipe  Spiritum  Sanctum»,  et  verba  deprecativa,  quibus 
Deus  rogatur,  ut  super  ordinandum  effundat  gratiam  muneris  respectivi. 
Attamen  forma  imperativa  est  recentioris  originis,  et  ultra  mille  annos 
in  usu  ecclesiae  latinae  non  fuit,  cuius  rei  testes  sunt  codices  rituales 
omnes  veteres;  neque  nunc  apud  orientales  in  usu  est.  Ergo  forma 
ordinationis  sunt  longiores  illae  preces,  quae  cum  impositione  manuum 
iunguntur.  Quod  vero  concilium  tridentinum  docet  sess.  23,  can.  4, 
non  frustra  episcopos  dicere  in  ordinatione:  «Accipe  Spiritum  Sanctum» 
{Denz.  n.  964),  verum  manet,  etiamsi  haec  verba  non  sunt  forma,  quia, 
quod  significant,  per  ordinationem  verificatur. 

Cum  vero  in  longioribus  illis  orationibus  plura  verba  dicantur,  quae 
per  se  possint  sufficere  ad  significandum  effectum  sacramenti,  potest 
quaeri,  quae  praecise  ex  illis  verbis  censenda  sint  forma.  Sed  haec 
quaestio  cum  certitudine  decidi  non  potest;  neque  multum  refert,  quia 
omnia  verba  dicenda  sunt  (cf.  Sasse,  De  sacram.  II  318  sqq). 

312.  Ohi.  I.  Decreium  pro  armenis  haec  habet:  «Sextum  sacramentum  est 
ordinis,    cuius   materia  est  illud,   per  cuius  traditionem  confertur  ordo,    sicut 


246 


Tract.  VII.     De  sacramento  ordinis. 


presbyteratus  traditur  per  calicis  cum  vino  et  patenae  cum  pane  porrectionem, 
diaconatus  vero  per  libri  evangeliorum  donationem»  (Denz.  n.  701).  Atqui 
auctoritate  huius  decreti  disputatio  finita  est  in  favorem  sententiae  docentis 
traditionem  instrumentorum  esse  materiam  sacramenti  ordinis.  Ergo  haec 
sententia  est  simpliciter  admittenda. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  min.  et  conseq.  Minor  ob  duplicem  rationem 
neganda  est.  Nam  a)  certum  est  ab  Eugenio  IV  datam  non  esse  nova?n  de- 
finitionem  de  materia  et  forma  sacramentorum,  quia  plurimi  theologi  tacente 
ecclesia  negant  talem  definitionem  esse  factam,  sive  concib*arem  sive  pontificiam 
ex  cathedra.  Ergo  definitio  saltem  est  dubia,  dubia  autem  definitio  nulla 
est.  Ad  summum  igitur  Eugenius  IV  sententiam  suam  de  hac  re  manifestat, 
quae  utique  auctoritate  non  caret,  non  tamen  obligat  ad  eam  amplectendam. 

Ceterum  decretum  est  collectio  variorum  documentorum  ad  armenos 
transmissorum,  ut  hi  scirent,  quomodo  in  doctrina  et  praxi  se  conformarent 
ecclesiae  romanae.  Ad  hunc  finem  pontifex  iis  transmittit  varia  symbola, 
definitiones  plurium  concihorum,  decretum  de  festis  celebrandis.  Quare  ipsum 
decretum  in  fine  distinguit  capitula,  declarationes,  definitiones,  traditiones, 
praecepta,  statuta,  doctrinaraj  quae  in  ipso  contineantur.  Inter  aha  summus 
pontifex  ex  opusculo  S.  Thomae  «De  fidei  articuhs  et  septem  sacramentis» 
excerpsit  instructionem  de  sacramentis.  Ergo  decretum  nuUo  modo  prae  se 
fert  indolem  novae  definitionis;  et  si  ante  decretum  nihil  definitum  erat  de 
materia  sacramenti  ordinis,  neque  per  decretum  quidquam  definitum  est. 
Talem  definitionem  esse  factam  eo  magis  improbabile  est,  quod  pontifex 
dando  decretum  pro  armenis  certe  noluit  dare  novam  legem  pro  latinis, 
nuUo  verbo  significans  se  veUe  facere  novam  definitionem  de  quaestione  antea 
libere  disputata.  Quare  mirum  non  est  nunc  a  longe  phirimis  theologis  ne- 
gari  instructionem  Eugenii  IV  esse  definitionem. 

b)  In  decreto  pro  armenis  ut  materia  indicatur  sola  traditio  instrujnentorum. 
Si  de  hac  re  definitio  esset  facta,  debuit  accurate  indicari  integra  materia, 
ad  quam  omnibus  fere  fatentibus  pertinet  impositio  manuum.  Recte  igitur 
concludimus  Eugenium  IV  in  hac  parte  instructionis  voluisse  armenis  dicere, 
quid  ad  ritum  essentialem  ab  iis  iam  adhibitum  deberent  addere,  si  se  veUent 
plene  conformare  ecclesiae  romanae.  De  qua  re  ait  Benedictus  XIV:  «Ne- 
cesse  est  igitur  fateri  Eugenium  locutum  de  materia  et  forma  integrante  et 
accessoria,  quam  optavit  ab  armenis  superaddi  manuum  impositioni  iam  diu 
ab  iUis  adhibitae,  ut  ecclesiae  latinae  moribus  se  accommodarent  ac  rituum 
uniformitate  firmius  ei  adhaererent»  (De  syn.  1.  8,  c.  10,  n.  8).  Sic  inteUegitur, 
cur  Eugenius  IV  in  conciho  florentino  a  graecis  non  postulaverit,  ut  ipsi 
quoque  hunc  ritum  reciperent. 

313«  Ohi.  II.  Interdum  a  congregatione  s.  officii  praecepta  est  repetitio 
ordinationis,  in  qua  tactus  sufficiens  instrumentorum  factus  non  erat.  Ergo 
traditio  instrumentorum  censenda  est  essentiaUs. 

Resp.  Conc.  antec.  Dist.  conseq. :  Ergo  practice  servanda  est  traditio 
instrumentorum,  conc.  conseq.  .•  ergo  theoretice  probatur  essentiahs,  7teg.  conseq. 
Nam  in  quaestione  de  valore  ahcuius  sacramenti  necessarii  et  initerabilis 
tutiora  sunt  sequenda.  Be?zedictus  XIV  a.\t:  «Quia  nonnuUi  non  infimi  theo- 
logi  dixerunt  impositionem  manuum  praeambulam  porrectioni  instrumentorum 
simul   cum   hac   in  unam  coalescere  materiam,  .  .  .  sacra  congregatio,  ,  .  .  ut 


Pars  II.    De  essentia  sacramenti  ordinis.    Prop.  XXXVI.    Schol.  247 

etiam  huius  opinionis  in  re  tanti  momenti  rationem  aliquam  haberet,  totam 
ordinationem  sub  condicione  iterandam  rescripsit»  (De  syn.  1.  8,  c.  10,  n.  13). 

Schol.     De  effectu  sacramenti  ordinis. 

314.  a)  Sacramento  ordinis  zmprimi  characterem  est  de  fide  {Denz. 
n.  852  964).  Quomodo  tres  characteres  diaconatus,  presbyteratus,  epi- 
scopatus  inter  se  habeant,  disputatur  inter  theologos.  IIH  qui  negant 
episcopatum  esse  ordinem  distinctum  a  sacerdotio,  dicunt  plerumque 
consecratione  episcopaU  ampliari  characterem  sacerdotalem.  Idem  aUi 
admittunt.  Ita  e.  g.  Petrus  Paludanus:  «Potest  dici,  quod  per  epi- 
scopatum  ampUatur  character  sacerdotaUs,  ut  sit  unusetidem;  et  ideo 
non  imprimit  characterem,  sed  impressum  extendit  ad  aUud. .  .  .  Potest 
igitur  probabiUter  dici,  quod  episcopatus  est  ordo,  sed  non  distinctus 
a  sacerdotio ;  et  est  sacramentum ,  sed  non  distinctum  a  sacramento 
ordinis  [presbyteratus] ;  et  imprimit  characterem,  sed  non  aUum»  (In  4, 
dist.  24,   q.  7,  a.  4). 

Communior  sententia  est  quaUbet  ordinatione  imprimi  novum 
characterem,  quia  datur  potestas  ad  officia  nova  et  diversa.  Ita  e.  g. 
Bellarminus  (De  ord.  c.  5),  Gregorius  de  Valentia  (De  ord.  disp.  9, 
q.  I,  punct.  4  et  q.  2),  aUi. 

b)  Cicin  charactere  datur  potestas  ordinis,  quae  in  sacerdote  est 
potestas  consecrandi  et  peccata  remittendi  {Den.z.  n.  961),  in  episcopo 
autem  est  potestas  confirmandi  et  ordinandi  {Denz.  n.  967).  Diaconi 
in  ordinatione  non  accipiunt  potestatem  ordinis,  quae  ad  actum  vaUde 
ponendum  requiratur,  sed  eam  tantum,  qua  possint  actus  sui  ordinis 
rite  ponere.  Ut  enim  sacrificium  eucharistiae  soUemni  modo  celebretur, 
requiruntur  ministri,  qui  sacerdoti  in  consecranda  eucharistia  serviant. 
Hi  sunt  diaconi. 

c)  Sacramento  ordinis  infunditur  gratia  sanctificans ,  et  quidem 
augmentum  gratiae,  quia  ordo  est  sacramentum  vivorum.  Si  quis  sacra- 
mentum  suscipit  cum  obice,  postea  remoto  obice  sacramentum  revi- 
viscit.  Nam,  ut  ait  card.  de  Lugo:  Deus  «per  sacramentum  ordinis 
voluit  subvenire  hominibus  remedio  suavi  et  efficaci,  ut  sancte  et  digne 
ministrarent  in  domo  Dei.  Ergo  sicut  remedium  baptismi,  impeditum 
obice,  retinet  suam  efficaciam  ad  praestandos  suos  efifectus,  etiam  non 
necessarios  ad  salutem,  quando  aufertur  obex,  non  est  cur  id  negemus 
de  ordine»  (De  sacram.  in  gen.  disp.  9,  sect.  6,  n.  103;  cf.  supra 
r^-  53^  69).  Si  peccator  attritus,  non  habens  conscientiam  peccati  sui 
mortaUs,  suscipit  sacramentum  ordinis,  probabiUter  iustificatur,  ut  supra 
(n.  Z^j)  dictum  est  de  confirmatione. 

Cum  gratia  habituaU  simul  datur  ius  ad  recipienda  auxilia  ac- 
tualia,  ut  functiones  ordinis  rite  fiant.  Id  iam  innuitur  in  S.  Scriptura 
(2  Tim  I,  6  sq).  5.  Thomas  ait:  «Cuicumque  datur  potentia  aUqua 
divinitus,    dantur   etiam    ea,    per   quae   exsecutio  iUius  potentiae  possit 


2aS  Tract.  VII.     De  sacramento  ordinis. 

congrue  fieri»  (Supplem.  q.  35,  a.  i).  Ergo  quia  sacramento  ordinis 
datur  permanens  potestas  spiritualis,  datur  etiam  gratia  sacramentalis 
ad  debitam  huius  potestatis  exsecutionem. 

PARS  III. 

DE  MINISTRO  ET  SUBIECTO  SACRAMENTI 

ORDINIS. 

Prop.   XXXVII.      Minister  sacramenti  ordinis  est  episcopus. 

315.  StQt,  quaest,  Loquimur  de  solis  ordinibus  sacramentalibus, 
quia  ecclesia  eorum  ordinum,  quos  ipsa  instituit,  potest  facere  ministros, 
quos  vult.  Communiter  quidem  etiam  hi  ordines  ab  episcopis  con- 
feruntur.  Nihilominus  ex  delegatione  interdum  simplices  presbyteri 
eos  administrant.  Gelasiiis  papa  ad  episcopos  Lucaniae  de  presbytero 
scribit:  «Nec  sibi  meminerit  uUa  ratione  concedi  sine  summo  pontifice 
subdiaconum  aut  acolythum  ius  habere  faciendi»  (Ep.  6,  c.  6).  Alex- 
ander  III  do:  ordinibus  usque  ad  subdiaconatum  ait:  «Huiusmodi  ordines 
quandoque  a  non-episcopis  conferuntur»  (Decret.  1.  i,  tit.  13,  c.  i). 
Concilium  tridentinum  sess.  23,  c.  10  de  reform. :  «Abbatibus  ac  aHis 
quibuscumque,  quantumvis  exemptis,  non  liceat  in  posterum,  intra  fines 
alicuius  dioecesis  consistentibus,  etiamsi  nulHus  dioecesis  vel  exempti 
esse  dicantur,  cuiquam,  qui  regularis  subditus  sibi  non  sit,  tonsuram 
vel  minores  ordines  conferre».  Ergo  sunt  abbates,  qui  suis  subditis 
hos  ordines  conferre  possunt.  Ceterum  theologi  omnes  hoc  ita  esse 
concedunt. 

Sed  quoad  ordinationes  sacramentales,  praecipue  quoad  presbyte- 
ratum  et  episcopatum,  est  unanimis  fere  sententia  theologorum  hos 
ordines  conferri  non  posse  nisi  ab  episcopo. 

316.  A.rg,  I.     Ex  doctrina  traditionis. 

SS.  Patres  saepe  efferunt  solos  episcopos  habere  potestatem  ordi- 
nandi.  S.  Hieronymus:  «Quid  facit  excepta  ordinatione  episcopus, 
quod  presbyter  non  faciat.?»  (Ep.  146,  n.  i).  Cum  Aerius  dixisset 
etiam  presbyteros  posse  ordinare,  5.  Epiphanius  ait:  Hoc  Aerii  dogma 
«stoUditatis  esse  plenissimum  prudens  quisque  facile  perspicit,  velut 
cum  episcopum  ac  presbyterum  adaequare  conatur.  Hoc  enim  con- 
stare  qui  potest?  Siquidem  episcoporum  ordo  ad  gignendos  patres 
[sacerdotes]  praecipue  pertinet.  Huius  enim  est  patrum  in  ecclesia 
propagatio.  Alter  cum  patres  non  possit,  filios  ecclesiae  regenerationis 
lotione  producit,  non  tamen  patres  aut  magistros.  Quinam  vero  fieri 
potest,  ut  is  presbyterum  constituat,  ad  quem  creandum  manuum  im- 
ponendarum  ius  nulkim  habeat?»  (Haer.  75,  n.  4).  vS.  Athanasius: 
«Unde  presbyter  Ischyras?  quo  ordinante?  num  Colutho?  Id  enim 
solum    restat.     Atqui    Coiuthum    presbyterum    obiisse    ambasque    eius 


Pars  III.    De  ministro  et  subiecto  sacramenti  ordinis.     Prop.  XXXVII.  249 

manus  sine  auctoritate  fuisse,  ac  omnes,  qui  ab  eo  schismatis  tempore 
ordinati  sunt,  ad  laicorum  status  redactos  ita  conventibus  interesse, 
omnibus  notum  ac  nuUi  dubium  est»  (Apolog.  contra  arian.  n.  12; 
cf.  n.  75).  5.  loannes  Chrysost.:  Episcopi  «sola  ordinatione  superiores 
sunt,  atque  hoc  tantum  plus  quam  presbyteri  habere  videntur.»  (In 
I   Tim.  hom.    11).     Similiter  ahi  Patres. 

In  libris  ritualibus  omnium  ecclesiarum  et  omnium  temporum  semper 
episcopus  assignatur  minister  sacramenti  ordinis.  Cum  accedat  unanimis 
fere    theologorum    consensus,    habetur   firmum  traditionis  argumentum. 

317.  A.rg.  2.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

Vetera  concilia  non  tam  docent  episcopum  esse  ministrum  sacra- 
menti  ordinis,  quam  hoc  supposito  statuunt,  cui  episcopo  conveniat 
ciericos  ordinare.  Ita  concilium  nicaeiiwn  I  can.  4  dicit  episcopum 
esse  ordinandum  ab  omnibus  provinciae  episcopis  vel  saltem  a  tribus 
{Kirch,  Enchir.  n.  364).  Concilium  antiochenmn  a.  341  statuit  chor- 
episcopum  [episcopum  ruralem]  non  debere  ordinare  neque  presbyteros 
neque  diaconos  praeter  civitatis  episcopum  (ib.  n.  443).  AHa  simiUa 
in  aliis  synodis  leguntur,  ex  quibus  patet  persuasio  ecclesiae  solos  epi- 
scopos  esse  ministros  sacramenti  ordinis  (cf  Denz.  n.  i^osqq).  Tandem 
concilium  tridentinum  sess.  23,  can.  7  definivit:  «S.  q.  d.  episcopos 
non  esse  presbyteris  superiores,  vel  non  habere  potestatem  confirmandi 
et  ordinandi,  vel  eam,  quam  habent,  ilHs  esse  cum  presbyteris  com- 
munem,  A.  S.»  {Denz.  n.  967).  Idem  concilium  sess.  23,  c.  8  de  reform. 
etiam  confirmat  veterem  legem  ecclesiasticam ,  secundum  quam  nemo 
licite  ordinatur  nisi  a  proprio  episcopo:  «Unusquisque  a  proprio  episcopo 
ordinetur.  . .  .  Si  secus  fiat,  ordinans  a  collatione  ordinum  per  annum, 
et  ordinatus  a  susceptorum  ordinum  exsecutione,  quamdiu  proprio  or- 
dinario  videbitur  expedire,  sit  suspensus.»  Licet  tamen  episcopo  de- 
legare  alium  episcopum  ad  suos  subditos  ordinandos.  Episcopus  est 
proprius  aUcuius  ratione  originis,  domicilii,  beneficii,  famulatus.  De  hac 
et  aliis  quaestionibus  huc  pertinentibus  agitur  in  iure  canonico  vel  in 
theologia  morali. 

318.  Ohi.  I.  Timotheo  data  est  ordinatio  «cum  impositione  manuum  pres- 
byterii»  (i  Tim  4,   14).     Ergo   presbyteri   possunt   esse  ministri  ordinationis. 

Resp,  Dist.  antec:  Si  presbyterium  ibi  intelleguntur  simpHces  pres- 
byteri,  hi  fuerunt  ministri  ordinationis,  neg.  antec. ;  tunc  solus  Paulus  apostohis 
fuit  minister  ordinationis,  conc.  antec. ;  ipse  enim  testatur  Timotheum  a  se 
esse  ordinatum  (2  Tim  i,  6).     Et  7teg.  conseq. 

319-  Ohi.  II.  Moriniis  (De  sacra  ordinat.  P.  3,  exerc.  4,  c.  4)  dicit  interdum 
presbyteris  datam  esse  facultatem  ordinandi  presbyteros.  Ergo  saltem  non 
semper  fuit  persuasio  in  ecclesia  soHus  episcopi  esse  ordinare. 

Resp.  Est  error  Morini,  qui  putat  chorepiscopos,  qui  interdum  dicuntur 
ordinasse,  fuisse  simpHces  presbyteros.     Sed  constat  quosdam  chorepiscopos 


250 


Tract.  VII.     De  sacramento  ordinis. 


fuisse  vere  episcopos.  E.  g.  conciliuin  antiochenwn  a.  341  can.  10  ait:  «Qui 
in  vicis  vel  possessionibus  chorepiscopi  nominantur,  quamvis  manus  imposi- 
tionem  episcoporum  perceperint  et  ut  episcopi  consecrati  sint.  .  .  .  (Kirch, 
Ench.  n.  443).  Aha  vide  apud  Fr.  Gilhnami,  Das  Institut  der  Chorbischoefe 
im  Orient,  Muenchen  1903,  50  sqq.  Plures  obiectiones  de  presbyterorum  ordi- 
natione  apud  Wirceburgenses  (De  ord.  n.  137  sqq). 

320.  Ohi.  III.  Anno  1489  ab  Innocentio  VIII  quibusdam  abbatibus  cister- 
ciensibus  hoc  privilegium  concessum  est,  ut  subditis  suis  possent  diaconatus 
sacramentum  conferre.  Ergo  presbyteri  saltem  possunt  esse  ministri  ordinis 
diaconatus. 

JResp.  Dist.  antec. :  Hoc  narratur  quidem  a  quibusdam,  ut  a  Vazquez 
(disp.  243,  c.  4,  n.  39),  et  Ph.  Panhoelzel  O.  Cist.  ipsum  textum  bullae  ponti- 
ficiae  refert  (Studien  u.  Mitteilungen  aus  dem  Benediktiner-  und  dem  Cister- 
cienserorden,  a.  V,  t.  I,  441  sqq),  conc.  antec;  de  genuinitate  privilegii  certo 
constat,  7ieg.  antec.  De  qua  re  Gasparri:  «Dum  muUi  de  bullae  genuinitate 
dubitant,  mihi  facta  inspectione  in  archivio  vaticano,  relatum  est  bullam 
quidem  ibidem  reperiri,  sed  mentionem  de  diaconatu  in  eadem  deesse»  (De 
sacra  ord.  II,  n.  798).  Ergo  ex  hoc  privilegio  nihil  concludi  potest.  Quia 
vero  neque  antea  neque  postea  ab  uho  summo  pontifice  tale  privilegium 
concessum  est,  multo  probabihor  est  sententia  simphcem  presbyterum  ne  ex 
delegatione  quidem  posse  conferre  ordinem  diaconatus  (cf,  Stiarez,  De  rehg. 
tract.  8,  ].  2,  c.  29,  n.  3). 

Schol.  De  ordinationibus  factis  ab  episcopis  haereticis  vel 
schismaticis. 

321.  li,  qui  ohm  errarunt  de  valore  baptismi  ab  haeretico  collati 
(supra  n.  40),  simihter  errarunt  de  valore  ordinum  haereticorum  vel 
schismaticorum.  Quoad  baptismum  error  mox  correctus  est  ab  aucto- 
ritate  ecclesiastica,  et  consequenter  eodem  modo  iudicandum  est  de 
ordinationibus,  ut  ait  5.  Atigtcsti?ms :  «Sicut  baptismus  in  iis,  ita  ordi- 
natio  mansit  integra,  quia  in  praecisione  fuerat  vitium,  quod  unitatis 
pace  correctum  est,  non  in  sacramentis,  quae  ubicumque  sunt,  ipsa 
sunt»  (Contra  ep.  Parmen.  1.  2,  c.  13,  n.  28).  Quae  coitcilium  nicae- 
mim  I  can.  8  statuit  de  catharis  vel  novatianis  recipiendis  [Denz. 
n.  55),  a  graecis  ita  intellecta  sunt,  ut  vahdae  essent  haereticorum 
ordinationes.  Ita  concilitim  nicaenmn  II  (a.  'J^^J),  in  quo  5.  Tarasttis 
patriarcha  muhis  documentis  hoc  comprobavit  {Mansi,  CoUect.  conc. 
XII,  1022  1038  1042).  Anastasius  II  papa  ad  imperatorem  Anasta- 
sium  de  Acacio  schismatico  scribit:  «Secundum  ecclesiae  cathohcae 
consuetudinem  sacratissimum  serenitatis  tuae  pectus  agnoscat,  quod 
nuUum  de  his,  quos  baptizavit  Acacius,  vel  quos  sacerdotes  sive  levitas 
secundum  canones  ordinavit,  uUa  ex  nomine  Acacii  portio  laesionis 
attingat,  quo  forsitan  per  iniquum  tradita  sacramenti  gratia  minus  firma 
videatur.  .  .  .  Male  bona  ministrando  sibi  tantum  nocuit.  Nam  inviola- 
bile    sacramentum,    quod   per  illum  datum  est  ahis,    perfectionem  suae 


Pars  III.    De  ministro  et  subiecto   sacramenti  ordinis.     Prop.   XXXVIII.         ^til 

virtutis  obtinuit»  (Ep.  i,  c.  7  sq).  Idem  docent  5.  Leo  M.  (Ep.  12  et  18; 
cf.  Gratiani  Decret.  Pars  11,  causa  i,  q.  7,  can.  19  sqq),  S.  Gregorius  M. 
(Ep.  1.  2,  ep.  32;  1.  II,  ep.  6^])^  alii  pontifices.  lam  conciliiun  cartha- 
ginense  a.  397  can.  38  statuerat:  «Non  liceat  fieri  rebaptizationes  et 
reordinationes  et  translationes  episcoporum». 

Medio  aevo  multa  quidem  de  hac  re  dicta  vel  facta  sunt,  quae 
approbari  nequeunt,  de  quibus  conferri  potest  L.  Saltet  (Les  reordi- 
nations,  Paris  1907).  Privatos  quosdam  doctores  in  hac  re  errasse  est 
concedendum.  Ullum  summum  pontificem  de  hac  re  falsam  doctrinam 
tradidisse  nullo  probabili  argumento  ostendi  potest.  Ordinationes  qui- 
dem  illegitime  factae  vocantur  interdum  «irritae»,  non  quod  attinet 
characterem  sacramentalem,  sed  quod  attinet  legitimum  usum  ordinis, 
honorem,  iurisdictionem,  alia,  quae  non  a  sacramento  sed  a  voluntate 
summi  pontificis  pendent.  Haec  omnia  postulant  speciales  inquisitiones, 
quae  hoc  loco  institui  non  possunt.  Quaedam  vide  apud  Wircebiir- 
genses  (De  ord.  n.  147  sqq).  Leo  XIII  ordinationes  anglicanas  irritas 
declaravit,  non  propter  haeresim  episcoporum,  sed  propter  defectum 
formae  et  intentionis  {Denz.  n.    1963  sqq). 

Prop.  XXXVIIL  Subiectum  capax  diaconatus  et  presbyte- 
ratus  est  omnis  et  solus  mas  baptizatus,  subiectum  autem  ordinis 
episcopatus  est  sacerdos. 

322.  StB.t.  quaest.  In  quibusdam  sectis  antiquis  et  recentibus 
muHeres  quoque  admittebantur  et  admittuntur  ad  munera  sacra  exer- 
cenda.  Sed  quia  hae  sectae  plerumque  non  agnoscunt  sacramentum 
ordinis,  error  eorum  potius  respicit  hierarchiam  et  disciplinam  eccle- 
siasticam.  In  ecclesia  cathoHca  de  hac  re  numquam  fuit  disputatio. 
Requiri  baptismum  ante  susceptionem  ordinis  patet,  quia  baptismus 
est  condicio  necessaria  omnium  ceterorum  sacramentorum.  Posse  etiam 
infantem  baptizatum  valide  ordinari  non  quidem  definitum  est  ab  ec- 
clesia,  sed  est  tamen  certum.  Neque  definitum  attamen  certum  est 
requiri  presbyteratum  ante  episcopatum.  Paucissimi  theologi  hoc 
negarunt. 

323.  Prob.  pars  1.  Solus  mas  baptizatus  est  capax  ordinis  sacri. 
Nam  teste  vS.  Scriptura  muHeres  in  ecclesia  neque  docere  neque  prae- 
esse  debent.  «MuHeres  in  ecclesia  taceant;  non  enim  permittitur  iis 
loqui,  sed  subditas  esse»  (i  Cor  14,  34  sq).  «Docere  autem  muHeri  non 
permitto  neque  dominari  in  virum,  sed  esse  in  silentio  (i  Tim  2,  12). 
Idem  constat  ex  praxi  ecclesiae.  vS.  Epipha^tiics :  «Episcoporum  ac 
presbyterorum  successiones  sunt  in  domo  Dei  constitutae ;  nec  inter 
iUos  tamen  muHer  uHa  cooptata  esse  legitur»  (Haer.  79,  n.  2).  Ter- 
tullianus  cathoHcus  de  quibusdam  haereticis  scribit:  «Ipsae  muHeres 
haereticae  quam  procaces,  quae  audeant  docere,  contendere,  exorcismos 


2^2  Tract.  VII.    De  sacramento  ordinis. 

agere,  curationes  repromittere,  forsitan  et  tingere»  (De  praescr.  c.  41). 
Theologi  omnes  consentiunt.  E.  g.  5.  Thomas\  Mulier  «ordinem  non 
suscipit,  quia,  cum  sacramentum  sit  signum,  in  iis,  quae  in  sacramento 
aguntur,  requiritur  non  solum  res  sed  significatio  rei.  .  .  .  Cum  igitur 
in  sexu  femineo  non  possit  significari  aliqua  eminentia  gradus,  quia 
mulier  statum  subiectionis  habet,  ideo  non  potest  ordinis  sacramentum 
suscipere»  (Supplem.  q.  39,  a.  i).  Idem  docent  canonistae,  ut  Wernz 
(lus  decret.  II,  n.   80). 

324.  Prob,  pars  II.  Omnis  mas  baptizatus  potest  valide  ordinari 
diaconus  et  sacerdos,  etiam  infans.  Nam  sicut  infans  vaUde  confirmatur 
(supra  n.  93),  etsi  gratia  confirmationis  uti  nequit  in  infantiH  aetate, 
ita  etiam  fieri  potest  diaconus  et  sacerdos,  etsi  non  potest  fungi  his 
muneribus  nisi  adultus.  De  qua  re  loquitur  Benedictus  XIV  m  instruc- 
tione  «Inter  sollicitas»,  die  4  Maii  1745  de  ritibus  copticis  data,  ubi 
§  20  de  episcopo,  qui  sacros  ordines  infanti  contulerat,  ait:  «Con- 
cordi  theologorum  et  canonistarum  suffragio  definitum  est  validam  sed  il- 
licitam  censeri  hanc  ordinationem,  dummodo  nullo  laboret  substantiaU 
defectu  materiae,  formae  et  intentionis  in  episcopo  ordinante,  non  ob- 
stante  contraria  sententia,  quae  raros  habet  asseclas,  et  quae  supremis 
tribunalibus  et  congregationibus  urbis  numquam  arrisit.»  Qua  aetate 
licite  quis  ad  sacros  ordines  promoveri  possit,  constituit  concilium  tri- 
dentinum  sess.  23,  c.  12  de  reform.  Ut  aduhus  vaUde  ordinetur,  re- 
quiritur  eius  consensus  (cf.  supra  53  a;   Wemz,  lus  decret.  II,  n.  82  sq). 

325.  Prob.  pars  III.  Subiectum  capax  ordinis  episcopatus  est 
solus  sacerdos.  «Omnes  sentiunt  ordinationem  episcopi  esse  invaUdam, 
nisi  praecesserit  sacerdotium»,  inquit  Gregorius  de  Valentia  (De  ord. 
disp.  9,  q.  I,  punct.  4).  Sunt  quidem  pauci  dissentienles,  ut  Bosco  (De 
sacram.  ord.  disp.  10,  sect.  i,  concl.  9,  n.  200)  et  Gasparri,  qui 
oppositam  sententiam  censet  esse  probabilem,  etsi  fateri  debet  usum 
ecclesiae  stare  ex  parte  sententiae  communis  (De  sacra  ord.  c.  i, 
n.  22  sqq).  Ergo  quia  ecclesia  numquam  agnovit  validitatem  ordinis 
episcopaUs  coUati  ei,  qui  non  erat  sacerdos,  hoc  iam  sufficit  ad  proban- 
dam  sententiam  communem.  AUa  ratio  est,  quod  non  potest  fieri 
summus  sacerdos,  qtii  non  est  sacerdos;  nam  consecratione  episcopaU 
non  traditur  potestas  consecrandi  eucharistiam,  quia  in  forma  dicitur: 
«Comple  in  sacerdote  tuo  ministerii  tui  summam.»  Qui  vero  non 
habet  potestatem  in  corpus  Christi  reale  in  eucharistia,  non  potest 
accipere  potestatem  ordinis  in  corpus  Christi  mysticum,  quod  praecipue 
nutriendum  est  corpore  Christi  reaU. 

326.  Ohi.  I.  OUm  in  ecclesia  non  diaconi  tantum,  sed  etiam  diaconissae 
ordinabantur.     Ergo    etiam    muUer   est   subiectum  capax  sacrae  ordinationis. 

Resp.     Dist.  antec. :   OUm  diaconissae  ordinabantur  benedictione,   quae 
non    erat    sacramentum    (sicut    nunc    abbatissae),    conc.  antec;    benedictione, 


Pars  III.    De  ministro  et  subiecto  sacramenti  ordinis.     Prop.  XXXVIII.         253 

quae  erat  sacramentum ,  neg.  antec.  Constituebantur  enim  diaconissae,  ut 
iuvarent  sacerdotes  in  cura  feminarum.  ^.  Epiphaniiis :  «Quamquam  diaconis- 
sarum  in  ecclesia  ordo  est,  non  tamen  ad  sacerdotii  functionem  aut  ullam 
huiusmodi  administrationem  institutus  est,  sed  ut  muliebris  sexus  honestati 
consulatur»  (Haer.  79,  c.  3).  Concilium  arausicanum  I  can.  26  statuit,  ne 
diaconissae  in  futurum  ordinarentur.  SimiUter  aHa  concilia  provincialia.  Inde 
a  saeculo  VIII  totum  institutum  in  ecclesia  occidentah  abrogatum  est. 
Posterioribus  temporibus  interdum  praepositae  moniahum  vocantur  diaconissae 
vel  archidiaconissae. 

Presbyterae  vel  presbyterissae  interdum  vocantur  uxores  presbyterorum 
orientaUum,  qui  ad  caeHbatum  non  obligantur,  in  ecclesia  vero  latina  interdum 
illae  muheres,  quas  uxores  duxerant  ii,  qui  postea  sacros  ordines  susceperunt 
(cf.  e.  g.  S.  Gregor.  M.,  Dial.  1.  4,  c.  11). 

327»  Ohi.  II.  Olim  graeci  latinis  obiecerunt,  quod  apud  eos  diaconi  non 
suscepto  presbyteratu  fierent  episcopi,  ut  testatur  Nicolaus  I  in  Ep.  ad  Hinc- 
marum  (i^  PL  1T9,  1155).  Et  revera  Marthte  exempla  quaedam  affert,  quibus 
id  probatur  (De  antiq.  eccles.  ritib.  I.  i,  c.  8,  a.  3).  Ergo  videtur  diaconus 
immediate  posse  fieri  episcopus. 

Resp.  Graecorum  obiectio  a  latinis  reiecta  est  ut  calumnia,  ut  a 
Ratramno :  «Criminantur  falso  .  .  .  quod  arguunt  levitas  episcopos  fieri  pres- 
byterii  gradu  non  prius  suscepto ;  non  reputantes,  quod  in  ceteris  sibi  demant 
auctoritatem  fidei,  quandoquidem  in  istis  tam  evidenter  mentiuntur»  (Contra 
graecorum  opposita  romanam  ecclesiam  infamantium  1.  4,  c.  8).  Qiiae  vero 
Martene  narrat,  partim  sunt  obscura,  partim  ahter  exphcari  possunt,  partim 
sokim  quorundam  ignorantiam  probant  (cf.  Morinus,  De  sacra  ord.  P.  3, 
exercit.  11,  c.  2 ;  Sasse,  De  sacram.  II,  335  sqq). 


TRACTATUS  VIII. 

DE  SACRAMENTO  MATRIMONII. 

Cf.  S.  Thomas,  Supplem.  q.  41  sqq ;  Bellarminus ,  De  matrimonii  sacramento;  Thomas 
Sanchez,  Disputationes  de  sancto  matrimonii  sacramento,  Genuae  1602;  /.  Carriere,  Prae- 
lect.  dogm.  de  matrimonio,  Parisiis  1837;  T  B.  Perrone,  De  matrimonio  christiano,  Romae 
1861;  AI.  Rosset,  De  sacramento  matrimonii,  Friburgi  1896;  D.  Palmieri,  De  matrimonio 
christiano,  Prati  1897;  I.  P.  Ma7'tin,  De  matrimonio  et  potestate  ipsum  dirimendi,  Lugduni 
1844;  Sasse,  De  sacramentis  II  350  sqq;  y.  Sotibe?t,  Nouvelle  theologie  dogmatique  VIII 
97  sqq;   Pohle,  Lehrbuch  der  Dogmatik  III  ^  642  sqq. 

PRAENOTANDA. 

328.  a)  Septimum  et  ultimum  sacramentum  est  matrimonium,  quo 
providetur  debitae  propagationi  societatis  naturalis,  sicut  sacramento 
ordinis  bono  communitatis  spiritualis  a  Christo  institutae.  Sed  eo  ipso, 
quod  matrimonium  pertinet  ad  societatem  naturalem,  consequens  est 
eius  differentia  a  ceteris  sacramentis.  Neque  enim  Christus  simpliciter 
matrimonium  instituit,  sed  solum  effecit,  ut  contractus  matrimoniaHs, 
qui  per  se  est  institutum  naturale,  inter  baptizatos  sit  simul  signum 
efficax  gratiae. 

b)  Matrimonium  considerari  potest  aut  in  fieri  aut  in  facto  esse, 
seu  in  quantum  duo  ineunt  matrimonium,  et  in  quantum  ex  inito  matri- 
monio  inter  eos  oritur  stabiUs  vitae  societas.  Matrimonium  in  fieri  seu 
contractus  matrimoniaHs  solet  etiam  vocari  matrimonium  active  sumptum; 
status  vero,  qui  hoc  contractu  producitur,  matrimonium  passive  sumptum. 

Matrimonium  passive  sumptum  solet  definiri:  «Viri  et  muUeris 
coniunctio  maritaUs  inter  legitimas  personas,  individuam  vitae  consue- 
tudinem  retinens«  {Petr.  Lomb.,  Sent.  1.  4,  dist.  27,  n.  2).  InteUegitur 
coniunctio  ex  Ubero  consensu  orta,  qua  duo  fiunt  principium  proxime 
aptum  ad  generandam  prolem,  seu  quo  fiunt  mariti,  ideo  dicitur  «mari- 
taiis».  TaUs  coniunctio  fieri  solum  potest  inter  personas  aptas,  i.  e.  quae 
neque  ex  iure  naturaU  neque  ex  iure  positivo  ineptae  sunt  ad  matri- 
monium  ineundum;  ideo  dicitur  «inter  personas  legitimas».  Illud  autem 
«individuam  vitae  consuetudinem  retinens»  significat  proprietatem  essen- 
tialem  matrimonii,  i.   e.  stabilem  vitae  communionem  inter  coniuges. 

Hinc  patet,  quid  sit  matrimonium  active  sumptum;  sciUcet  est 
contractus,  quo  vir  et  muUer  modo  legitimo  .sibi  mutuo  tradunt  ius 
actuum  necessariorum  ad  generandam  et  educandam  prolem,  et  se  ob- 
Ugant  ad  individuam  vitae  societatem.    TaUs  contractus  est  quidem  Uber 


Pars  I.    De  essentia  et  exsistentia  sacramenti  matrimonii.     Prop.  XXXIX.       2^K 

quoad  exercitium,  non  vero  quoad  specificationem.  Nam  libere  quidem 
initur;  sed  si  initur,  essentialis  finis  et  obiectum  ex  natura  rei  et  legibus 
positivis  sunt  determinata.  De  contractu  matrimoniali  seu  de  matri- 
monio  active  sumpto  loquuntur  theologi,  quando  dicunt  matrimonium 
esse  sacramentum. 

Obiectiitn  proximum  huitis  cojttractus  est  ius  in  corpus  alterius  con- 
iugis  ad  generandam  prolem,  quod  solet  vocari  ius  exigendi  et  reddendi 
debitum,  «Uxori  vir  debitum  reddat,  similiter  autem  et  uxor  viro.  Mulier 
sui  corporis  potestatem  non  habet  sed  vir,  simiHter  autem  et  vir  sui  cor- 
poris  potestatem  non  habet  sed  mulier»  (i  Cor  7,  3  sq).  lus  utendi  matri- 
monio  Deus  et  lege  naturali  et  lege  positiva  dedit  hominibus:  «Crescite 
et  multiplicamini»  (Gen  i,  28).  «Dimittet  homo  patrem  et  matrem,  et 
adhaerebit  uxori  suae,  et  erunt  duo  in  carne  una;  itaque  iam  non  sunt 
duo  sed  una  caro.  Quod  ergo  Deus  coniunxit,  homo  non  separet»  (Mt  19, 
4sqq;   cf.  i  Cor  7,  i  sqq;  Eph  5,   22  sqq;    i  Tim  4,   3;   Hebr  13,  4). 

c)  Triplex  bonum  inatrimonii  assignari  solet,  quo  onera  matri- 
raonialia  compensantur : 

1.  Bonum  prolis,  quatenus  generatione  et  bona  educatione  fihorum 
propagatur  natio  cultorum  Dei  (cf.  I  Tim  2,  15;  5,  8  10  14;  Catech. 
Rom.  Pars  2,  c.  8,  n.  23).  Exempla  huius  rei  sunt  lob,  Tobias,  alii, 
quorum  historia  legitur  in  S.  Scriptura.  Hic  finis  tam  subHmis  est, 
ut  ob  eum  matrimonium  inter  opera  maxime  meritoria  censendum  sit, 
sed  simul  tam  difficilis,  ut,  nisi  aHae  rationes  simul  impellerent,  pauci 
tantum  homines  matrimonium  inituri  essent. 

2.  Bonum  fidelitaiis,  quo  vir  et  muHer  fidem  sibi  promissam  ser- 
vant,  sancto  amore  inter  se  fovent,  in  omnibus  vitae  necessitatibus 
auxiHum  sibi  praestant,  ut  dies  tranquiile,  honeste,  pie  transigere  et 
varia  incommoda  occurrentia  faciHus  ferre  possint  (cf.  Gn.  2,  18;  Eph 
5,   25;   Col  3,    18  sq;  Prv  31,    10  sqq). 

3.  Bonum  remedii  concupiscentiae ,  quia,  dum  desiderio  naturaH 
honesta  ratione  satisfit,  cavetur,  ne  immoderate  diffluat  in  ilHcita.  Nam 
appetitus  naturaHs,  qui  ratione  moderatur,  eo  ipso  impeditur,  ne  im- 
perio  rationis  se  subtrahat  (cf.  i  Cor  7,  9;  -S.  TJiomas,  Supplem.  q.  42, 
a.  3  ad  4).  Ad  matrimonium  christianorum  praeter  tria  iUa  bona  natu- 
raHa  accedit  bonum  sacramenti,  quo  coniuges  gratias  accipiunt  ad  digne 
officia  status  sui  implenda.     De  hoc  bono  est  in  specie  dicendum. 

PARS  I. 

DE  ESSENTIA  ET  EXSISTENTIA  SACRAMENTI 

MATRIMONII. 

Prop.  XXXIX.  Matrimonium  est  verum  novae  legis  sacra- 
mentum. 

329.  Stsd.  quaest.  Actio  iha,  qua  vir  et  muHer  fiunt  coniuges, 
seu  matrimonium  active  sumptum  a  Christo  Domino  factum  est  signum 


2C6  Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 

sacramentale.  Itaque  in  quantum  matrimonium  est  contractus  naturalis, 
non  fit  nomine  Christi,  sed  in  quantum  est  signum  efficax  gratiae,  hoc 
signum  appHcatur  nomine  Christi;  et  sic  sacramentum  matrimonii  est 
signum  efficiens  et  sanctificans  maritalem  viri  et  muHeris  coniunctionem. 
Quidam  veteres  haeretici,  ut  Manichaei  et  Priscillia?iistae,  doce- 
bant  matrimonium  esse  inventum  diaboH  (cf.  Dejiz.  n.  36  241).  Nova- 
tores  saecuH  XVI  agnoscebant  quidem  matrimonium  esse  Hcitum,  sed 
sacramentum  esse  negabant.  Ita  Lutherus  in  Hbro  De  captivitate  babyl., 
Calvifius  (Instit.  I.  4,  c.  19,  n.  34),  aHi  (cf.  Bellarm.,  De  matrim.  c.  i), 
item  protestantes  nostrae  aetatis.  Modernistarmn  error  hic  est  (prop.  51): 
«Matrimonium  non  potuit  evadere  sacramentum  novae  legis  nisi  serius 
in  ecclesia;  siquidem  ut  matrimonium  pro  sacramento  haberetur,  necesse 
erat,  ut  praecederet  plena  doctrinae  de  gratia  et  sacramentis  theologica 
expHcatio»   {Denz.  n.  2051). 

330.     Arg.  I.     Ex  S.  Scriptura. 

S.  Paulus  docet  matrimonium  esse  signum  gratiae  sanctificantis, 
qua  christiani  iunguntur  cum  Christo.  Atqui  secundum  eundem  apo- 
stolum  signum  gratiae  in  nova  lege  est  efficax  gratiae.  Ergo  matri- 
monium  est  signum  efficax  gratiae  seu  sacramentum. 

Prob.  ntai.  Matrimonium  est  sigmim  gratiae  sanctificantis.  S.  Paulus 
ait:  «Viri,  diHgite  uxores  vcstras,  sicut  et  Christus  dilexit  ecclesiam.  .  .  . 
Nemo  enim  umquam  carnem  suam  odio  habuit,  sed  nutrit  et  fovet  eam, 
sicut  et  Christus  ecclesiam,  quia  membra  sumus  corporis  eius,  de  carne 
eius  et  de  ossibus  eius.  Propter  hoc  reHnquet  homo  patrem  et  matrem 
suam,  et  adhaerebit  uxori  suae,  et  erunt  duo  in  carne  una.  Sacra- 
mentum  hoc  magnum  est,  ego  autem  dico  in  Christo  et  in  ecclesia» 
(Eph  5,  25  sqq).  Haec  ultima  verba  graece  sic  sunt:  70  fnjarqpwj  zoozo 
fiiya  i(TTcu,  iyco  3k  Myco  elc,  \pi(7zov  yjii  bIq  zrjv  i/.y.Xr^Gtav,  i.  e.  relate 
ad  coniunctionem  Christi  cum  ecclesia  maritaHs  coniunctio,  qua  vir 
reHctis  patre  et  matre  adhaeret  uxori  suae,  est  magnum  mysterium, 
quia  repraesentat  unionem  Christi  cum  ecclesia.  Haec  unio  fit  per 
gratiam,  qua  Christus  sibi  sanctificavit  ecclesiam,  ut  apostolus  ibidem 
exponit.  Singula  autem  membra  ecclesiae  hanc  gratiam  recipiunt; 
Christus  enim  fovet  ecclesiam,  «quia  membra  sumus  corporis  eius». 
Ergo  quando  duo  matrimonium  ineunt,  ponunt  signum  gratiae,  qua 
ipsi  uniuntur  cum  Christo;  et  sic  contractus  matrimoniaHs  est  signum 
gratiae  sanctificantis. 

Prob.  min.  Signa  gratiae  saiictificantis  adhibenda  a  christianis 
simul  sunt  efficacia  gratiae.  Nam  nisi  essent  efficacia  gratiae,  essent 
nuda  signa.  Atqui  signa  divinitus  instituta,  quae  solum  significant 
gratiam,  sed  eam  non  efficiunt,  sunt  exclusive  propria  veteris  testa- 
menti.  Agitur  de  signis  non  naturalibus,  sed  quibus  vim  significandi 
Deus  indidit.  De  sacris  signis  veteris  testamenti  ait  apostolus:  «Hoc 
significante  Spiritu  Sancto    nondum    propalatam    esse   sanctorum  viam. 


Pars  I.    De  essentia  et  exsistentia  sacramenti  matrimonii.     Prop.  XXXIX.       2^7 

adhuc  priore  tabernaculo  habente  statum.  Quae  parabola  est  temporis 
instantis,  iuxta  quam  munera  et  hostiae  offeruntur,  quae  non  possunt 
iuxta  conscientiam  perfectum  facere  servientem  sokimmodo  in  cibis  et 
in  potibus  et  variis  baptismatibus  et  iustitiis  carnis  [i.  e.  caerimoniis 
pure  externis],  usque  ad  tempus  correctionis  [i.  e.  novi  testamenti]  im- 
positis»  (Hebr  9,  8  sqq).  Ideo  monet  galatas  christianis  abstinendum 
esse  a  talibus  ritibus  inefficacibus.  «Quomodo  convertimini  iterum  ad 
infirma  et  egena  elementa,  quibus  denuo  servire  vultis?»  (Gal  4,  9). 
Ergo  si  christiani  ex  institutione  divina  certis  ritibus  significant  gratiam, 
hi  ritus  non  sunt  infirma  et  egena  elementa,  sed  efiiciunt,  quod  signi- 
ficant.  Tale  autem  signum  est  matrimonium ;  ergo  matrimonium  est 
efficax  gratiae,  seu  est  sacramentum.  Christus  igitur  instituit  matri- 
raonium,  quatenus  voluit,  ut  matrimonium,  quod  iam  antea  erat  non 
contractus  tantum  naturalis  sed  etiam  signum  sacrum  (cf.  Gn  2,  24; 
Mt   19,  4  sqq),  in  ecclesia  etiam  efficeret  gratiam,  quam  significat. 

Hinc  intellegitur  doctrina  concilii  tridentini  sess.  24:  «Gratiam, 
quae  naturalem  iUum  amorem  [maritalem]  perficeret  et  indissolubilem 
unitatem  confirmaret  coniugesque  sanctificaret,  ipse  Christus,  venera- 
bilium  sacramentorum  institutor  atque  perfector,  sua  nobis  passione 
proraeruit.  Quod  Paulus  apostolus  innuit,  dicens:  Viri,  diHgite  uxores 
vestras .  .  .  [Eph.  5,  25  32].  Cum  igitur  matrimonium  in  lege  evangeUca 
veteribus  conubiis  per  Christum  gratia  praestet,  merito  inter  novae  legis 
sacramenta  annumerandum»  {Denz.  n.  969  sq).  Matrimoniura  veteris 
legis  gratiam  in  futurum  dandam  significabat,  matrimonium  novae  legis 
gratiam  praesentem  significat;  ideo  matrimonium  israeHtarum  erat  nudum 
signum,  matrimonium  christianorum  est  efficax  gratiae  (cf.  .S.  Thomas, 
Supplem.  q.  42,  a.  3). 

331.     Arg.  2.     Ex  traditione. 

Cum  non  ipse  contractus  matrimoniaUs  a  Christo  institutus  sit, 
sed  hic  contractus  sanctificatus  et  gratia  auctus  sit,  solura  quaeritur, 
num  SS.  Patres  hanc  specialem  sanctificationem  matriraonii  docuerint. 
Atqui  hoc  ita  est.  vS.  Cyrillus  Alex.:  Christus  ivit  ad  nuptias  (I02,  i  sqq), 
«ut  generationis  huraanae  principium  sanctificaret ,  quod  ad  carnem 
nirairum  attinet.  Conveniebat  enim,  ut,  qui  naturara  ipsara  horainis 
renovaturus  erat,  non  solura  iis,  qui  iam  in  ortum  vocati  erant,  bene- 
dictionera  irapertiret,  sed  et  iis  quoque,  qui  postea  nascituri  erant, 
gratiam  praestrueret  et  eorum  ortum  sanctum  efficeret»  (In  loan.  2,  i,  c.  2; 
M  PG  73,  223).  Christum,  sicut  baptizatus  in  lordane  aquara  con- 
secraverit,  ita  praesentia  sua  in  nuptiis  consecrasse  niatriraoniura  docent 
etiara  vS.  Epiphanius  (Haer.  51,  n.  30),  6*.  Augustinus  (In  loan.  tract.  9, 
n.  2),  S.  Maximus  Taur.  (Hora.  23,  n.  7),  S.  loannes  Damasc.  (De  fide 
1.  4,   c.  24),  ahi. 

Matriraoniura,  quod  inter  christianos  fit  secundum  Dei  voluntatem, 
gratiam  annexara  habet.    Origenes:   «Quoniara  coniunctionis  auctor  est 

Pesch,  Corr.pend.  theol.   dogm.     IV.  1  7 


258 


Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 


Deus,  propterea  iis  inest  gratia,  qui  a  Deo  coniuncti  sunt,  quod  non 
ignorans  Paulus  conubium  verbo  Deo  consentaneum  gratiam  esse  pro- 
nuntiat.  .  . .  Viri,  diligite  uxores  vestras .  .  .»  (In  Matth.  tom.  14,  n.  16). 
S.  Ambrosius:  «Discite,  qui  ad  gratiam  baptismatis  tenditis  veluti  qui- 
dam  fidei  candidati,  continentiae  disciplinam  sobriam.  .  .  .  Cognoscimus 
velut  praesulem  custodemque  coniugii  esse  Deum,  qui  non  patiatur 
alienum  torum  pollui;  et  si  quis  fecerit,  peccare  eum  in  Deum,  cuius 
legem  violet,  gratiam  solvat.  Et  ideo  quia  in  Deum  peccat,  sacramenti 
caelestis  amittit  consortium»  (De  Abraham  1.  i,  c.  7).  vS.  Innocentius  I: 
«Statuimus  fide  cathoHca  suffragante  illud  esse  coniugium,  quod  est 
primitus  divina  gratia  fundatum»  (Ep.  36  ad  Probum).  ^.  Augustimis : 
Bonum  proHs  et  bonum  fidei  potest  esse  etiam  in  matrimonio  infideHum, 
sed  in  matrimonio  christianorum  praeterea  est  bonum  sacramenti  chri- 
stiani.  «Quoniam  sane  non  tantum  fecunditas,  cuius  fructus  in  prole 
est,  nec  tantum  pudicitia,  cuius  vinculum  est  fides,  verum  etiam  quod- 
dam  sacramentum  nuptiarum  commendatur  fidehbus  coniugatis,  unde 
dicit  apostolus:  Viri,  diHgite  uxores  vestras.  . . .  Ita  manet  inter  viventes 
quiddam  coniugale,  quod  nec  separatio  nec  cum  altero  copulatio  possit 
auferre  .  .  .  sicut  apostatae  anima,  velut  de  coniugio  Christi  recedens, 
etiam  fide  perdita  sacramentum  fidei  non  amittit,  quod  lavacro  regene- 
rationis  accepit»  (De  nupt.  et  concup.  c.  10,  n.  11).  «Bonum  igitur 
nuptiarum  per  omnes  gentes  atque  omnes  homines  in  causa  generandi 
est  et  in  fide  castitatis;  quod  autem  ad  populum  Dei  pertinet,  etiam 
in  sanctitate  sacramenti,  per  quam  nefas  est  etiam  repudio  discedentem 
alteri  nubere,  dum  vir  eius  vivit.  .  .  .  Quemadmodum  si  fiat  ordinatio 
cleri  ad  plebem  congregandam,  etiamsi  plebis  congregatio  non  sub- 
sequatur,  manet  tamen  in  ilHs  ordinatis  sacramentum  ordinationis»  (De 
bono  coniug.  c.  24,  n.  32). 

Ideo  ecclesia  matrimonium  speciaHbus  caerimoniis  circumdedit, 
quae  eius  sanctitatem  efferant.  Tertullianus:  «Unde  sufficiamus  ad 
enarrandam  feHcitatem  eius  matrimonii,  quod  ecclesia  conciliat  et  con- 
firmat  oblatio  et  obsignat  benedictio,  angeH  renuntiant,  Pater  rato 
habet»  (Ad  uxor.  1.  2,  c.  9).  6".  Ambrosius  ait  «ipsum  coniugium  ve- 
lamine  sacerdotaH  et  benedictione  sanctificari»  (Ep.  19,  n.  7).  5".  Siri- 
cius  papa :  «Illa  benedictio,  quam  nupturae  sacerdos  imponit,  apud 
fideles  cuiusdam  sacrilegii  instar  est,  si  uHa  transgressione  violetur» 
(Ep.  I  ad  Himer.  Tarrac.  c.  4).  Saepe  vetera  monumenta  et  picturae 
Christum  exhibent  coniungentem  et  benedicentem  nubentes  (cf.  Gar- 
rucci,  Storia  deU'  arte  crist.  HI,  tav.  196  sqq  et  p.  179  sqq). 

Accedit  consensus  omnium  theologorum,  quorum  nuHus  est,  qui 
non  agnoscat  matrimonium  esse  unum  ex  septem  sacramentis  novae 
legis  (cf.  Sent.  1.  4,  dist.  2,  n.  i  et  dist.  26;  Sum.  3,  q.  65,  a.  i ;  Supplem. 
q.  42,  a.  I). 

Accedit  etiam  consensus  orientaHum,  qui  omnes  docent  matri- 
monium  esse  sacramentum  (cf.  Perrone,  De  matrim.  I    i  sqq). 


Pars  T.    De  essentia  et  exsistentia  sacramenti  matrimonii.     Prop.  XXXIX.       2^0 

332.     Arg.  j.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

Lucius  III  in  concilio  veronensi  a.  1164:  «Universos,  qui  .  .  .  de 
matrimonio  vel  de  reliquis  ecclesiasticis  sacramentis  aliter  sentire  aut 
docere  non  metuunt,  quam  sacrosancta  romana  ecclesia  praedicat  et 
observat .  .  .  vinculo  perpetuo  anathematis  innodamus»  {Denz.  n.  402). 
Etiam  in  concilio  lugdimensi  II  et  florentino  proposita  est  doctrina  de 
sacramento  matrimonii  {Denz.  n.  465  702).  Concilium  tridentinum 
sess.  24,  can.  i  :  «S.  q.  d.  matrimonium  non  esse  vere  et  proprie  unum 
ex  septem  legis  evangelicae  sacramentis,  a  Christo  Domino  institutum, 
sed  ab  hominibus  in  ecclesia  inventum,  neque  gratiam  conferre,  A.  S.» 
{Denz.  n,  791).  LeoXIII:  «Apostolis  magistris  accepta  referenda  sunt, 
quae  Patres  nostri,  concilia  et  universalis  ecclesiae  traditio  semper  do- 
cuerunt:  nimirum  Christum  Dominum  ad  sacramenti  dignitatem  evexisse 
matrimonium,  simulque  effecisse,  ut  coniuges  caelesti  gratia,  quam 
merita  eius  pepererunt,  septi  ac  muniti,  sanctitatem  in  ipso  coniugio 
adipiscerentur;  atque  in  eo  ad  exemplar  mystici  conubii  sui  cum  ec- 
clesia  conformato,  et  amorem,  qui  est  naturae  consentaneus,  perfecisse, 
et  viri  ac  muHeris  societatem  divinae  caritatis  vinculo  vaHdius  coniun- 
xisse»   {Denz.  n.  1853). 

333«  Ohi.  I.  Petrus  Lombardus  et  Durandus  negant  matrimonio  conferri 
gratiam;  item  quidam  canonistae,  ut  GaicfriduSy  Henricus  Ostiensis,  Bernardus 
Fapiensis,  et  glossa  in  c.  «Quidquid»  (loi,  causa  i,  q.  i).  Atqui  si  matrimo- 
nium  non  est  efficax  gratiae,  non  est  sacramentum.  Ergo  illa  aetate  matrimo- 
nium  non  habebatur  sacramentum. 

Resp.  Dist.  mai. :  Quidam  veteres  canonistae  in  hac  re  errarunt,  et  illi 
duo  theologi  non  satis  distincte  locuti  sunt,  conc.  mai. ;  horum  paucorum 
errore  vel  obscuritate  tolHtur  consensus  theologorum,  ne^:  mai.  Conc.  min. 
Dist.  conseq. :  Aderat  error  communis,  neg.  conseq. ;  aderat  quorundam  error 
vel  obscuritas,  conc.  conseq. 

Scihcet  et  Petrus  Lombardus  et  Durandus  (In  4,  dist.  26,  q.  3,  n.  5) 
expresse  docent  matrimonium  esse  sacramentum.  Sed  Petrus  Lombardus  ait 
(Sent.  1.  4,  dist.  2,  n.  i)  quaedam  sacramenta  dare  gratiam  adiutricem,  quaedam 
dare  gratiam  et  virtutem,  matrimonium  autem  esse  «in  remedium  tantum». 
Hisce  vult  exphcare  diversitatem  gratiarum  sacramentahum,  et  sic  recte 
statuit  matrimonium  esse  in  remedium;  haec  autem  ratio  remedii  non  ex- 
cludit  sed  includit  gratiam;  propterea  statim  pergit  haec  sacramenta  gratiae 
non  fuisse  instituenda  ante  Christum,  qui  gratiam  attuHt  (n.  2).  Durandus 
vero  solummodo  non  vuh  damnare  ut  «erroneam  vel  contrariam  determina- 
tioni  ecclesiae»  doctrinam  quorundam  iuristarum,  «quod  in  sacramento  matri- 
monii  non  confertur  gratia»,  ipse  vero  tenet  conferri  gratiam. 

IHi  pauci  canonistae  dicebant,  si  matrimonio  conferretur  gratia,  non 
Hceret  pro  matrimonio  pecuniam  dare,  quod  permittitur.  Ad  quam  rationem 
S.  Thomas  respondet:  «Dicunt  quidam,  quod  pro  matrimonio  Hcet  pecuniam 
dare,  quia  in  eo  non  confertur  gratia.  Sed  hoc  non  est  usquequaque  verum. 
Et  ideo  ahter  dicendum  est,  quod  matrimonium  non  solum  est  ecclesiae 
sacramentum,  sed  etiam  naturae  officium.    Et  ideo  dare  pecuniam  pro  matri- 

17* 


2^0  Tract.  VIIT.    De  sacramento  matrimonii. 

monio,  in  quantum  est  naturae  ofiicium,  licitum  est;  in  quantum  vero  est 
ecclesiae  sacramentum,  illicitum»  (2,  2,  q.  100,  a.  2  ad  6).  Alibi  ait:  «Quia 
sacramenta  efficiunt,  quod  figurant,  credendum  est,  quod  nubentibus  per  hoc 
sacramentum  gratia  conferatur,  per  quam  ad  unionem  Christi  et  ecclesiae 
pertineant»  (Contra  gent.  1.  4,  c.  78).  Ceterum  etiam  plerique  canonistae 
paucorum  opinionem  contrariam  ut  falsam  reiciunt,  ut  Covarruvias,  qui  iam 
ante  concilium  tridentinum  dicit,  quod  pauci  ilh  docuerint,  esse  «falsum  et 
erroneum»   (De  matrim.  Pars  2,  c.  i,  §  i,  n.  3). 

334-  Ohi.  II.  Non  convenit  speciah  gratia  sacramentah  honestari  actum, 
quo  quis  maius  bonum  rehnquit  et  ehgit  minus  bonum.  Atqui  contractu 
matrimoniah  rehnquitur  maius  bonum  virginitatis  et  praefertur  rainus  bonum 
coniugii.     Ergo  non  convenit  hunc  contractum  esse  sacramentum. 

Resp.  Dist.  mai. :  Non  convenit  gratia  honestari  actum ,  quo  quis 
ehgit  minus  bonum  sine  rationabih  causa,  conc.  mai. ;  quo  quis  ehgit  statum, 
humano  generi  necessarium,  eumque  ex  rationabih  causa  praefert  bono  in 
se  maiori  virginitatis,  nco-.  mai.    Trans.  min.    Neg.  conseq.  sub  data  distinctione. 

Oportet  esse  homines,  qui  ineant  matrimonium  ad  propagandum  genus 
humanum  usque  ad  tempus  a  Deo  praefinitum.  Hic  autem  status  matri- 
moniahs  gravissima  officia  et  onera  annexa  habet.  Ergo  omnino  convenit 
iis,  qui  hunc  statum  ineunt,  conferri  gratiam  sacramentalem  ad  onera  status 
facihus  sustinenda  et  officia  fidehter  implenda.  Neque  tamen  ideo  ihi,  qui 
ex  motivo  virtutis  virginitatem  servant,  sunt  peioris  condicionis;  nam  ceteris 
paribus   maius   meritum    habebunt   et   maiorem  gloriam  caelestem  acquirent. 

335*  Ohi.  III.  Omne  sacramentum  est  a  Christo  institutum.  Atqui  probari 
nequit  matrimonium  ut  ritum  sacrum  novae  legis  esse  a  Christo  institutum. 
Ergo  probari  nequit  matrimonium  esse  sacramentum. 

Resp.  Conc.  mai.  Dist.  min. :  Directe  probari  nequit  sacramentum 
matrimonii  esse  a  Christo  institutum,  conc.  min. ;  indirecte  probari  nequit, 
neg.  min. 

Scihcet  S.  Scriptura  non  narrat,  quando  Christus  contractum  matri- 
monialem  ad  dignitatem  sacramenti  evexerit;  sed  eodem  modo,  quo  probatur 
matrimonium  esse  sacramentum,  etiam  probatur  institutio  a  Christo  facta, 
quia  ahus  non  potuit  efficere,  ut  contractus  matrimoniahs  esset  instrumentum 
gratiae  conferendae.  Ahi  dicunt  Christum  instituisse  hoc  sacramentum, 
quando  interfuerit  nuptiis  in  Cana  Gahlaeae ;  ahi,  quando  habuerit  instruc- 
tionem  de  matrimonio  (Mt  19,  3  sqq),  ahi,  post  resurrectionem. 

Prop.  XL.  Sacramentum  matrimonii  est  ipse  contractus  ma- 
trimonialis  christianorum,  qui  perficitur  per  verba  de  praesenti;  quare 
in  his  verbis  consistit  materia  et  forma  sacramenti. 

336.  Sta.t.  qua.est.  a)  Quando  christiani  matrimonium  ineunt,  duae 
res  fieri  solent :  altera  est  ipse  contractus  matrimonialis,  altera  est 
benedictio  sacerdotalis,  quae  nubentibus  datur.  Quaeritur,  utrum  una 
ex  his  rebus  an  utraque  res  constituat  sacramentum  matrimonii.  Ohm 
de  hac  re  multum  disputatum  est.     Quidam  canonistae  auhci  vel  rega- 


Pars  I.    De  essentia  et  exsistenlia  sacramenti  malrimonii.     Prop.  XL.  26 1 

listae  dicebant  contractum  matrimonialem  nullo  modo  pertinere  ad 
rationem  sacramenti,  sed  esse  rem  pure  naturalem,  soli  potestati  civili 
subiectam.  Ita  post  alios  saeculo  XIX  lo.  Nep.  Nuytz,  cuius  proposi- 
tiones  damnavit  Pius  IX  (cf.  Denz.  n.  1766  1773  sq).  Quidam  theologi 
putabant  contractum  esse  materiam,  benedictionem  sacerdotalem  esse 
formam  sacramenti  matrimonii.  Ita  Canus  (De  loc.  theol.  1.  8,  c.  5), 
Sylvius,  Estius,  alii.  Plerique  theologi  docent  ipsum  contractum  matri- 
monialem  christianorum  esse  totum  sacramentum.  Ita  ^.  Thomas 
(Supplem.  q.  42,  a.  i  ad  i),  vS.  Bonaventura  (In  4,  dist.  26,  a.  2,  q.  2 ; 
dist.  28,  a.  I,  q.  5),  Scotus  (In  4,  dist.  26,  q.  i,  concl.  3).  Haec  sen- 
tentia  post  varias  summorum  pontificum  declarationes  necessario  te- 
nenda  est,  et  ita  quidem,  ut  dicendus  sit  inter  christianos  contractus 
inseparabilis  a  sacramento,  contra  quosdam,  qui  censebant  contrahentes 
christianos  posse  intentione  sua  efficere,  ut  contractus  exsisteret  sine 
sacramento.     Ita  e.  g.  Wirceburgenses  (De  matrim.  n.  300). 

b)  Si  constat  sacramentum  consistere  in  ipso  contractu,  quaeritur 
num  solo  contraciu,  verbis  vel  aequivalentibus  signis  expresso,  matri- 
monimn  sit  essentialiter  perfectum,  an  praeter  verba  requiratur  aliud 
ad  essentiam  matrimonii.  Olim  quidam  canonistae  censebant  contractum 
verbis  expressum  nondum  esse  matrimonium,  sed  esse  sponsalia  tantum 
seu  promissionem  futuri  concubitus,  et  solo  actuali  concubitu  contrahi 
verum  matrimonium.  Haec  sententia  concihari  nequit  cum  doctrina 
ecclesiae,  et  ab  omnibus  catholicis  rehcta  est.  Itaque  omnino  tenendum 
est  solo  contractu  de  praesenti  matrimonium  esse  essentialiter  perfectum, 
et  consummationem  ad  eius  essentiam  non  pertinere.  Dicitur  «de  prae- 
senti»,  quia  requiritur,  ut  contrahentes  sibi  actu  dent  mutuum  ius  in 
corpora  ad  generandam  prolem ;  nam  si  sibi  solum  promittunt  se  velle 
in  futurum  sibi  hoc  ius  dare,  haec  promissio  non  efficit  matrimonium 
sed  sponsaHa.  Contractus  autem  matrimoniaHs  generatim  quidem  fit 
per  verba,  potest  tamen,  sicut  alii  contractus,  fieri  per  htteras,  nutus 
vel  aHa  signa  aequivalentia.  nisi  obstant  leges  positivae.  Ergo  haec 
omnia  signa  comprehendimus,  dicentes  matrimonium  perfici  per  verba 
de  praesenti. 

c)  Si  sacramentum  matrimonii  consistit  in  contractu,  expHcandum 
est,  quomodo  ijt  hoc  contractu  inveniatur  materia  et  forma  sacramenti, 
de  qua  quaestione  ecclesia  nihil  definivit,  et  sunt  diversae  opiniones 
theologorum. 

337.  Prob.  pa.rs  I.  Sacrainentum  matrimonii  est  ipse  contractus 
matrimonialis  christianorum,  non  benedictio  sacerdotaHs. 

a)  Secundum  S.  Paulum  ibi  est  sacramentum  magnum  inter  chri- 
stianos,  ubi  verificatur  iHud:  «Propter  hoc  reHnquet  homo  patrem  et 
matrem,  et  adhaerebit  uxori  suae,  et  erunt  duo  in  carne  una»  (Eph 
5,  31).  Atqui  hoc  verificatur  in  ipso  contractu  matrimoniaH  sine  ulla 
benedictione  sacerdotaH.    Ergo  ipse  contractus  est  sacramentum.     Con- 


2^2  Tract.  VIII.    De  sacramento  matrimonii. 

sequenter  si  christiani  ineunt  matrimonium,  volunt  id,  quod  a  Christo 
evectum  est  ad  dignitatem  sacramenti,  neque  possunt  velle  efficaciter 
unum  sine  altero. 

b)  Idem  patet  ex  declarationibus  summorum  pontificum.  Inno- 
centius  III :  «Cum  ad  matrimonium  sufficiat  solus  consensus  illorum, 
de  quorum  quarumque  coniunctionibus  agitur  ...»  {^Denz.  n.  404). 
Eugenius  IV:  «Causa  efficiens  matrimonii  regulariter  est  mutuus  con- 
sensus  per  verba  de  praesenti  expressus»  {Denz.  n.  702).  Pius  IX: 
Haereticum  est  dicere  matrimonium  esse  civilem  tantum  contractum, 
«cum  nemo  ex  catholicis  ignoret  aut  ignorare  possit  matrimonium  esse 
vere  et  proprie  unum  ex  septem  evangelicae  legis  sacramentis,  a  Christo 
Domino  institutum ;  ac  propterea  inter  fideles  matrimonium  dari  non 
posse,  quin  uno  eodemque  tempore  sit  sacramentum  .  .  .  ac  proinde  a 
coniugaU  foedere  sacramentum  separari  numquam  posse»  {Denz.n.  1641). 
Ex  propositione  73  Syllabi  patet  «aut  contractum  matrimonii  inter 
christianos  semper  esse  sacramentum,  aut  nullum  esse  contractum,  si 
sacramentum  excludatur»  {Denz.  n.  1773).  Leo  XIII :  «Neque  quem- 
quam  moveat  illa  tantopere  a  regaHstis  praedicata  distinctio,  vi  cuius 
contractum  nuptialem  a  sacramento  disiungunt,  eo  sane  consilio,  ut 
ecclesiae  reservatis  sacramenti  rationibus,  contractum  tradant  in  pote- 
statem  arbitriumque  principum  civitatis.  Etenim  non  potest  huiusmodi 
distinctio  seu  verius  distractio  probari,  cum  exploratum  sit  in  matri- 
monio  christiano  contractum  a  sacramento  non  esse  dissociabilem,  at- 
que  ideo  non  posse  contractum  verum  et  legitimum  consistere,  quin 
sit  eo  ipso  sacramentum.  Nam  Christus  Dominus  dignitate  sacramenti 
auxit  matrimonium;  matrimonium  autem  est  ipse  contractus,  si  modo 
factus  sit  iure.  .  .  .  Itaque  apparet .  .  .  nihil  magis  abhorrere  a  veritate 
quam  esse  sacramentum  decus  quoddam  adiunctum  aut  proprietatem 
allapsam  extrinsecus,  quae  a  contractu  disiungi  ac  disparari  hominum 
arbitratu  queat»   {Denz.  n.  1854). 

Idem  efficitur  ex  doctrina  concilii  tridenti?ii  sess.  24,  c.  i  de  reform. 
matr. :  «Tametsi  dubitandum  non  est  clandestina  matrimonia,  con- 
trahentium  consensu  facta,  rata  et  vera  esse  matrimonia,  quamdiu  ec- 
clesia  ea  irrita  non  fecit,  et  proinde  iure  damnandi  sunt  ilH,  qui  ea 
vera  et  rata  esse  negant».  .  .  .  Matrimonia  clandestina  ea  dicuntur, 
quae  facta  non  sunt  coram  parocho  et  testibus,  ergo  etiam  sine  bene- 
dictione  sacerdotali.  Haec  igitur  per  se  sunt  vera  et  rata.  Ratum 
vocatur  matrimonium,  quod  est  simul  sacramentum.  ConciHum  autem 
statuit,  ut  in  futurum  essent  invaHda  matrimonia,  quae  non  fierent 
coram  parocho;  et  de  parocho  ait:  «Parochus,  viro  et  muHere  inter- 
rogatis  et  eorum  mutuo  consensu  inteUecto,  vel  dicat:  Ego  vos  in 
matrimonium  coniungo  in  nomine  Patris  .  .  . ,  vel  aHis  utatur  verbis 
iuxta  receptum  uniuscuiusque  provinciae  ritum.»  Si  haec  verba  essent 
forma  sacramenti,  non  ita  reHnquerentur  hominum  arbitrio  vel  consue- 
tudini.    Ceterum,  ut  testatur  Martene,  haec  verba:  ego  vos  coniungo... 


Pars  I.    De  essentia  et  exsistentia  sacramenti  matrimonii.    Prop.  XL.  263 

in  antiquis  ritualibus  numquam  inveniuntur,  sed  sunt  recentioris  originis 
(De  antiq.  eccl.  rit.  1.  i,  c.  9,  a.  3,  n.  6). 

338.  Prob.  pd.TS  II.  Matrimonium  pe7'ficitur  per  verba  de  prae- 
senti,  non  per  actum  coniugalem.  Hoc  satis  quidem  patet  ex  prae- 
cedentibus,  sed  etiam  aliis  argumentis  probatur.  Nam  teste  S.  Scrip- 
tura  b.  virgo  Maria  non  obstante  virginitate  vero  matrimonio  iuncta 
erat  cum  S.  loseph  (Mt  i,  16  20).  Ncc  obstat,  quod  vocatur  «de- 
sponsata  uxor»  (Lc  2,  5);  nam  in  vetere  testamento  desponsatio  erat 
verus  contractus  matrimonialis  (Dt  22,  23  sqq).  Verum  matrimonium 
fuisse  inter  Mariam  et  loseph  SS.  Patres  saepe  dicunt,  qui  ea  oc- 
casione  efferunt  matrimonium  constitui  contractu,  non  consummatione. 
vS.  Ambrosius:  «Cum  initiatur  coniugium,  tum  coniugii  nomen  ad- 
sciscitur;  non  enim  defloratio  virginitatis  facit  coniugium,  sed  pactio 
coniugalis.  Denique  cum  iungitur  puella,  coniugium  est,  non  cum 
virili  admixtione  cognoscitur»  (De  inst.  virg.  c.  6,  n.  42).  vS.  Augu- 
stimis:  «Quibus  placuerit  ex  consensu  ab  usu  carnalis  concupiscentiae 
in  perpetuum  abstinere,  absit,  ut  inter  illos  vinculum  coniugale  rum- 
patur;  immo  firmius  erit,  quo  magis  ea  pacta  secum  inierint,  quae 
carius  concordiusque  servanda  sunt,  non  voluptariis  nexibus  corporum 
sed  voluntariis  affectibus  animorum.  Neque  enim  fallaciter  ab  angelo 
dictum  est  ad  loseph :  Noli  timere  accipere  Mariam  coniugem  tuam. 
Coniux  vocatur  ex  prima  fide  desponsationis ;  nec  perierat  nec  mendax 
manserat  coniugis  appellatio,  ubi  nec  fuerat  nec  futura  erat  carnis  uUa 
commixtio»   (De  nupt.  et  concup.   1.  i,  n.  12).     Similiter  alii  Patres. 

Idem  efficitur  ex  declarationibus  summorum  pontificum.  Nicolaus  I : 
Ad  matrimonium  sufficit  «eorum  consensus,  de  quorum  coniunctionibus 
agitur.  Qui  consensus  si  in  nuptiis  solus  forte  defuerit,  cetera  etiam 
cum  ipso  coitu  celebrata  frustrantur,  loanne  Chrysostomo,  magno  doc- 
tore,  testante,  qui  ait:  Matrimonium  non  facit  coitus,  sed  voluntas» 
{Mansi ,  CoUect.  conc.  XV  403;  cf.  Denz.  n.  334).  Alexander  III: 
«Si  inter  virum  et  mulierem  legitimus  consensus  .  .  .  interveniat  de 
praesenti,  ita  quidem,  ut  unus  alterum  in  suo  mutuo  consensu  verbis 
consuetis  expresse  recipiat,  utroque  dicente:  Ego  te  accipio  in  meam, 
et  ego  te  accipio  in  meum,  sive  sit  iuramentum  interpositum  sive  non, 
non  licet  mulieri  alii  nubere.  Et  si  nupserit,  etiamsi  carnalis  copula 
sit  secuta,  ab  eo  separari  debet,  et  ut  ad  primum  redeat,  ecclesiastica 
districtione  compeUi»   {Dens.  n.  397). 

Idem  concluditur  ex  doctrina  Concilii  tridentini  sess.  24,  can.  4: 
«S.  q.  d.  matrimonium  ratum,  non  consummatum  per  sollemnem  reli- 
gionis  professionem  alterius  coniugum  non  dirimi,  A.  S.»  {Denz.  n.  976). 
Ergo  sacramentum  matrimonii  exsistit  ante  consummationem;  nam 
matrimonium  ratum  est  sacramentum  matrimonii,  ut  ait  Innocentius  III: 
«Etsi  matrimonium  verum  inter  infideles  exsistat,  non  tamen  est  ratum. 
Inter   fideles   autem  verum    et  ratum    exsistit,    quia   sacramentum  fidei 


264  Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 

[baptisma],  quod  semel  est  admissum,  numquam  amittitur,  sed  ratum 
efficit  coniugii  sacramentum»   {Denz.  n.  406). 

Inter  theologos  scholasticos  de  hac  re  est  perfectus  consensus,  ut 
ait  Bellarminus:  Theologi  catholici  «omnes  in  eo  conveniunt,  quod 
copula  non  sit  pars  essentialis,  et  propterea  matrimonium  totum  et 
plenum  quantum  ad  partes  essentiales  inveniatur  in  contractu  per  verba 
de  praesenti»   (De  matrim.  c.  5). 

339*  Prob.  pBrs  III.  Materia  et  forma  sacramenti  matrimonii 
consistit  in  verbis,  quibus  consensus  exprimitur.  Haec  pars  sua  sponte 
fluit  ex  duabus  prioribus  partibus.  Nam  ipsum  matrimonium  evectum 
est  ad  dignitatem  sacramenti;  matrimonium  autem  est  ipse  contractus; 
ergo  contractus  matrimonialis  in  se  continet  materiam  et  formam,  qui- 
bus  perficitur  sacramentum.  Sed  quaeritur,  quomodo  in  contractu 
matrimoniaU  inveniatur  materia  et  forma. 

Vazquez  ait:  Materia  sunt  corpora  contrahentium,  verba  autem 
consensus  sunt  forma  (De  matrim.  disp.  3,  c.  5,  n.  53).  Attamen  cor- 
pora  contrahentium  sunt  quidem  materia,  circa  quam  fit  contractus, 
non  autem  sunt  materia  ex  qua  constituitur  contractus  et  sacramentum. 
Nam  in  nullo  contractu  res  externa,  de  qua  fit  contractus,  intrinsecus 
constituit  contractum,  sicut  e.  g.  ager  non  intrinsecus  constituit  con- 
tractum  venditionis. 

Catharinus  censet  naturalem  contractum  esse  materiam,  formam 
vero  consistere  in  verbo  Dei,  quo  sanctificatus  sit  hic  contractus :  Propter 
hoc  reUnquet  homo  patrem  et  matrem  .  .  .  (De  matrim.  q.  i).  Attamen 
in  sacramentis  forma  consistit  in  verbis,  quae  a  ministris  humanis  pro- 
feruntur,  non  in  verbis,  quibus  Deus  oHm  instituit  rem  sacramentalem. 

Navarrus  (Azpilcueta)  vuh  internum  consensum  esse  materiam, 
verba  quibus  consensus  exprimitur  esse  formam  (Manuale  confessar. 
c.  22,  n.  20).  Attamen  consensus  internus  est  aliquid  insensibile,  ma- 
teria  autem  debet  esse  res  sensibihs;  neque  consensus  per  verba  de- 
terminatur,  ut  materia  per  formam,  sed  solum  manifestatur.  Neque 
vice  versa  potest  consensus  internus  dici  forma,  qua  determinentur  verba 
ut  materia;    neque    enim  forma   sacramenti  potest  esse  res  insensibihs. 

Communior  sententia  haec  est :  In  matrimonio  ut  in  omni  contractu 
distinguitur  oblatio  et  acceptatio,  ut  oblatio  sit  res  determinabilis,  ac- 
ceptatio  autem  res  determinans;  oblatione  contractus  incohatur,  accep- 
tatione  perficitur.  In  qua  distinctione  non  temporis  sed  significationis 
differentia  respicienda  est.  Itaque  etsi  ambo  contrahentes  simul  verba 
pronuntiarent,  tamen  distinctio  oblationis  et  acceptationis  maneret.  Et 
uterque  quidem  et  offert  alteri  ius  in  corpus  suum,  et  acceptat  ius  in 
corpus  aherius,  ab  eo  oblatum.  Ita  docent  Suarez  (De  sacram.  in 
gen.  disp.  2,  sect.  i),  Sanchez  (De  matrim.  1.  2,  disp.  5,  n.  5),  ahi  muki. 
Benedictus  XIV  in  brevi  «Paucis  abhinc  hebdomadis»  die  19  Martii 
1758  ait:    «Legitimus   contractus    materia   insimul    et  forma   est  sacra- 


Pars  II.    De  essentia  et  exsistentia  sacramenti  matrimonii.    Prop.  XL.    Schol.       265 

menti  matrimonii,  mutua  nempe  ac  legitima  corporum  traditio  verbis 
ac  nutibus  interiorem  animi  assensum  exprimentibus  materia,  et  mutua 
pariter  ac  legitima  corporum  acceptatio  forma.» 

340.  Ohi.  I.  Sacramentum  est  signum  gratiae.  Atqui  verba:  Ego  te  ac- 
cipio  in  meam;  ego  te  accipio  in  meum,  quibus  contractus  matrimonialis 
perficitur,  non  significant  gratiam.  Ergo  contractus  matrimonialis  non  est 
sacramentum,  neque  illa  verba  sunt  materia  et  forma. 

Resp.  Dist.  inai. :  Sacramentum  est  signum  naturale  gratiae,  neg.  mai. ; 
est  signum  ex  institutione,  conc.  mai.  Dist.  niin. :  Illa  verba  naturaliter  non 
significant  gratiam,  conc.  min. ;  ex  institutione  divina,  qua  evecta  sunt  in 
signum  sacrum,  non  significant  gratiam,  neg.  min.  Et  neg.  conseq.  Itaque 
Deus  vult,  ut  verba  contractus  matrimonialis  significent  unionem  Christi  cum 
ecclesia,  quae  unio  fit  per  gratiam;  et  sic  significant  gratiam. 

341*  Ohi.  II.  Matrimonium  est  indissolubile.  Atqui  consensus  matri- 
monialis,  ad  quem  non  accessit  copula,  potest  dissolvi.  Ergo  consensus  non 
est  perfectum  matrimonium. 

Resp.  Dist.  mai. :  Matrimonium  est  intrinsecus  indissolubile,  i.  e.  con- 
trahentes  non  possunt  rescindere  contractum  matrimonialem  semel  factum, 
conc.  mai. ;  omne  matrimonium  est  etiam  extrinsecus  indissolubile ,  ut  per 
auctoritatem  a  Deo  concessam  non  possit  umquam  dissolvi,  neg.  mai.  De 
qua  re  postea.  Dist.  7tiin. :  Matrimonium  non  consummatum  intrinsecus  est 
dissolubile,  neg.  min. ;  est  in  certis  condicionibus  per  externam  auctoritatem 
dissolubile,  conc.  min.  Et  neg.  conseq.,  nisi  quis  veHt  illud  tantum  matri- 
monium  vocare  perfectum,  quod  nulla  ratione  solvi  potest;  sed  hic  modus 
loquendi  est  ambiguus  et  inusitatus. 

342.  Ohi.  III.  Matrimonium  consistit  in  eo,  quod  per  consensum  promit- 
titur.     Atqui  promittitur  copula.     Ergo  matrimonium  consistit  in  copula. 

Resp.  Negandiim  est  totum,  etsi  hoc  argumentum  a  quibusdam  canonistis 
propositum  est.  Nam  matrimonium  non  consistit  in  eo,  quod  contrahentes 
aHquid  in  futurum  promittunt,  sed  in  eo,  quod  sibi  in  praesenti  dant  ius 
ad  copulam.  Hoc  ius  manet,  etsi  eo  nolunt  uti.  Immo  etiamsi  coniuges 
voto  firmarent  propositum  non  utendi  hoc  iure,  maneret  tamen  ius,  et  si  eo 
uterentur,  non  esset  fornicatio  sed  peccatum  contra  rehgionem.  Quod 
interdum  dicunt  scholastici  contractum  matrimonialem  esse  consensum  in 
copulam  impHcite,  non  expHcite,  nihil  aHud  est  nisi  esse  consensum  in  ius, 
non   necessario  in  usum  iuris,   ut  expHcat  S.  Thomas  (Supplem.  q.  48,  a.  i). 

SchoL      Quae  matrimonia  sint  sacramentum. 

343.  a)  Varia  sunt  matrimonia,  de  quibus  dubitari  potest,  utrum 
habeant  rationem  sacramenti  necne.  Imprimis  constat  quidem  matri- 
monium  inter  eos,  qui  noii  sunt  baptizati,  non  esse  sacranientum  stricte 
dictum,  quia  soU  baptizati  possunt  recipere  aHa  sacramenta.  Num  vero 
illud  matrimonium  sit  saltem  sacramentum  late  dictum,  \.  e.  signum 
sacrum  pure  theoreticum,  non  convenit  inter  theologos.    Multi  negant 


266  Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 

cum  S.  Thoma  (i,  2,  q.  102,  a.  5  ad  3  ;  Supplem.  q.  42,  a.  2).  Alii 
affirmant,  ut  Saitchez  (De  matrim.  1.  2,  disp.  8).  Affirmanti  sententiae 
favent  plures  summi  pontifices.  hinocentiiis  III:  «Cum  sacramentum 
matrimonii  apud  fideles  et  infideles  exsistat  .  .  .»  (yDenz.  n.  407). 
Honorius  III:  «Coniugii  sacramentum,  quod  cum  non  solum  apud 
latinos  et  graecos  sed  etiam  apud  fideles  et  infideles  exsistat  ...» 
(Decret.  1.  i,  tit.  36,  c.  11).  Provocans  ad  utrumque  Leo  XIII  in  encycl. 
«Arcanum  divinae  sapientiae»  die  10  Febr.  1880:  «Cum  matrimonium 
habeat  Deum  auctorem ,  fueritque  vel  a  principio  quaedam  incarna- 
tionis  Verbi  Dei  adumbratio,  idcirco  inest  in  eo  sacrum  et  religiosum 
quiddam,  non  adventicium  sed  ingenitum,  non  ab  hominibus  acceptum 
sed  natura  insitum.  Quocirca  Innocentius  III  et  Honorius  III,  decessores 
nostri,  non  iniuria  nec  temere  affirmare  potuerunt  apud  fideles  et  infideles 
exsistere  sacramentum  coniugii».  Idem  iam  (W^QVdX  S.  Leo  M.:  «Societas 
nuptiarum  ita  ab  initio  constituta  est,  ut  praeter  sexuum  coniunctionem 
haberet  in  se  Christi  et  ecclesiae  sacramentum»  (Ep.  167  ad  Rust.  Narb. 
inquis.  4).    Itaque  affirmans  sententia  mehore  auctoritate  fulcitur. 

b)  Nimi  matrimonium  infidelium  fiat  sacramentum  stricte  dictum, 
si  baptizantur.  Quidam  theologi  absolute  negant,  ut  Vazquez  (De 
sacram.  in  gen.  disp.  138,  c.  5;  De  matrim,  disp.  2,  c.  10)  et  muki 
thomistae,  quia  contractus  praeteritus,  qui  non  fuit  sacramentum,  non 
videtur  postea  fieri  posse  sacramentum,  cum  illud  signum  sensibile  non 
iam  exsistat.  Quare  alii  dixerunt  tale  matrimonium  fieri  sacramentum, 
quando  coniuges  post  baptismum  renovent  consensum.  Ita  Capreolus 
(In  4,  dist.  26,  q.  i,  a.  3  ad  5)  et  aUi  thomistae ,  quia,  inquiunt, 
renovatione  consensus  matrimonium  fit  plane  indissolubile  et  perfecte 
repraesentat  unionem  Christi  cum  ecclesia.  AHi  autem  dicunt  renova- 
tionem  consensus  non  requiri,  sed  matrimonium  fieri  sacramentum  eo 
ipso,  quod  coniuges  baptizentur.  Ita  Sanchez  (De  matrim.  1.  2,  disp.  9, 
n.  5)  et  alii  multi.  Haec  sententia  videtur  praeferenda.  Nam  inter 
ephesios,  ad  quos  Paulus  scribens  laudat  dignitatem  matrimonii  christia- 
norum,  erant  sine  dubio  plurima  matrimonia  oUm  a  gentiUbus  contracta. 
Praeterea  ecclesia  non  novit  matrimonium  christianorum,  quod  non  sit 
sacramentum.  Neque  probabile  est  Deum  velle  denegare  gratiam  sacra- 
mentalem  coniugibus  ad  fidem  conversis.  Novus  autem  consensus  non 
requiritur,  quia  ab  ecclesia  non  postulatur,  sed  gentiles,  quando  baptis- 
mum  recipiunt,  eo  ipso  ostendunt  se  velle  in  futurum  esse  coniuges 
christianos;  et  sic  per  ipsum  baptismum  eorum  matrimonium,  quia  fit 
plane  indissolubile ,  accipit  perfectam  significationem  unionis  Christi 
cum  ecclesia.  Ergo  quia  non  in  contractu  infideUum  ahquid  deerat, 
quin  esset  sacramentum,  sed  deerat  ontologica  condicio,  i.  e.  character 
baptismalis,  hac  condicione  posita  consensus  moraHter  perseverans  induit 
rationem  sacramenti. 

c)  Matrimonium  baptizati  cum  ?ion  baptizata  vel  baptizatae  cum 
non  baptizato  esse  in  baptizato  vel  baptizata  sacramentu7n  negant  multi 


Pars  ir.    De  vinculo  matrimoniali,     Prop.   XLI.  26? 

theologi,  ut  Sanchez  (De  matrim.  1.  2,  disp.  8),  quia  contractus  matri- 
monialis  est  unus  numero;  ergo  si  unus  contrahentium  est  inhabilis  ad 
contrahendum  sacramentaliter,  etiam  alter  est  inhabiHs  ad  taliter  con- 
trahendum.  Nihilominus  ahi  theologi  affirmant,  ut  Perrone  (De  matrim. 
11,  306  sqq).  Haec  sententia  videtur  probabilior,  quia  si  in  uno  con- 
trahente  adest  obiectiva  condicio,  quae  requiritur  ad  sacramentum,  in 
altero  autem  deest,  potest  unus  idemque  contractus  in  uno  habere 
effectum,  quem  in  altero  non  habet,  sicut  etiam  in  matrimonio  fideUum 
effectus  gratiae  in  uno  coniugum  numero  diversus  est  a  gratia  alterius 
coniugis;  immo  in  uno  potest  adesse,  in  altero  deesse. 

d)  Matriinonium,  quod  inter  fideles  per  litteras  vel  procuratores 
valide  contrahitur,  est  etiam  sacramentum.  Ita  communissime  docent 
theologi  contra  paucos  dissentientes.  Ratio  est,  quia  inter  christianos 
sacramentum  non  potest  separari  a  contractu  matrimoniaH,  ut  vidimus. 
Quidquid  igitur  non  repugnat  vaHditati  contractus,  neque  repugnat 
vaHditati  sacramenti,  quia  sacramentum  est  ipse  contractus  (cf  Sexti 
Decret.  1.  i,  tit.  19,  c.  9).  Plura  apud  Sanchez  (De  matrim.  1.  2, 
disp.    II,  n.   26). 

PARS  11. 
DE  VINCULO  MATRIMONIALI. 

Prop.  XLI.  Sacramentum  matrimonii  efficit  vinculum  inter 
coniuges  intrinsecus  plane  indissolubile,  quod  ipsi  ne  ob  adulterium 
quidem  alterutrius  coniugis  solvere  possunt. 

344.  Stat.  qua.est,  Quatenus  matrimonium  est  signum  efficax 
gratiae,  auget  gratiam  sanctificantem,  quia  est  sacramentum  vivorum. 
Si  adest  obex,  sacramentum  reviviscit  obice  remoto,  quia  sacramentum 
repeti  non  potest,  et  ex  altera  parte  supponendum  est  Deum  noUe 
coniuges  privare  gratia  sacramentaH ,  quando  sunt  bene  dispositi. 
Quaestio,  num  hoc  sacramentum  per  accidens  primam  gratiam  dare 
possit,  probabiliter  affirmanda  est,  ut  supra  (n.  Sy)  dictum  est  de  con- 
firmatione.  Gratiae  autem  actuales  huic  sacramento  annexae  iuvant  ad 
matrimonio  honeste  utendum,  ad  prolem  bene  educandam,  ad  fideU- 
tatem  coniugalem  servandam,  ad  mutuum  amorem  fovendum,  ut  ex 
iis,  quae  hactenus  dicta  sunt,  patet. 

Praeter  id,  quod  in  matrimonio  est  sacramentum  tantum,  sciHcet 
contractus,  et  id,  quod  est  res  tantum,  sciHcet  gratia,  tertium  est,  quod 
est  res  et  sacramentum,  sciHcet  vinculum  coniugale,  quod  significatur 
per  sacramentum  et  significat  gratiam.  De  hoc  igitur  vinculo  loquimur, 
et  dicimus  iUud  esse  indissolubile,  et  ita  quidem,  ut  coniuges  ne  ob 
adulterium  quidem  alterutrius  contractum  rescindere  possint. 

Protestantes  docent  matrimonium,  etiam  consummatum,  ob  adul- 
terium  solvi  posse.  Ita  Calvinus  (Instit.  1.  4,  c.  19,  n.  37),  Lutherus, 
aHi,    qui    praeterea   varias   aHas   causas  excogitaverunt,    ob  quas  matri- 


268  Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii, 

monium  solvi  possit.  Item  graeci  et  alii  orientales  docent  solvi  posse 
matrimonium  ob  adulterium  (cf.  Bellarm.  de  matrim.  c.  15).  Ecclesia 
vero  catholica  docet  matrimonium  ratum  esse  intrinsecus,  matrimonium 
autem  consummatum  etiam  extrinsecus  prorsus  indissolubile. 

345.  Arg.  I,     Ex  S.  Scriptura. 

S.  Paulus  docet:  «lis,  qui  matrimonio  iuncti  sunt,  praecipio  non 
ego  sed  Dominus  uxorem  a  viro  non  discedere;  quodsi  discesserit, 
manere  innuptam  aut  viro  suo  reconciliari.  Et  vir  uxorem  non  dimittat» 
(i  Cor  7,  10).  Ergo  lege  Christi  matrimonium  non  potest  solvi,  quia, 
si  coniuges  ilhid  solvere  possent,  etiam  novum  matrimonium  inire 
possent.  «Nam  quae  sub  viro  est  muher,  vivente  viro  aUigata  est 
legi.  .  .  .  Igitur  vivente  viro  vocabitur  adultera,  si  fuerit  cum  aho  viro» 
(Rom  7,   2  sq). 

Quando  Dominus  dedit  iilam  legem.?  Quando  pharisaei  obiciebant 
ei  Moysen  dedisse  permissionem  dimittendi  uxorem  per  libellum  re- 
pudii.  «Quibus  respondens  lesus  ait:  Ad  duritiam  cordis  vestri  scripsit 
vobis  praeceptum  istud.  .  .  .  Quod  ergo  Deus  coniunxit,  homo  non 
separet.  Et  in  domo  iterum  discipuli  eius  de  eodem  interrogaverunt 
eum.  Et  aitilHs:  Quicumque  dimiserit  uxorem  suam  et  aham  duxerit, 
adulterium  committit  super  eam.  Et  si  uxor  dimiserit  virum  suum  et 
ahi  nupserit,  moechatur»  (Mc  10,  2  sqq).  Quia  eadem  doctrina  aeque 
absolute  proponitur  apud  Lucam  (16,  18)  et  locis  citatis  S.  PauH, 
nuUa  exceptio  debet  admitti.  Apud  Matthaeum  (19,  9;  cf.  5,  32) 
quidem  additur:  «quicumque  dimiserit  uxorem  suam,  nisi  ob  fornica- 
tionem,  et  aUam  duxerit,  moechatur».  Ex  ilHs  verbis  «nisi  cb  fornica- 
tionem»  concludunt  graeci  non  solum  posse  in  casu  adulterii  dimitti 
muherem,  quod  est  verum,  sed  etiam  posse  solvi  matrimonium,  quod 
in  textu  non  dicitur.  Immo  quia  ahis  locis  dissolutio  matrimonii  ab- 
solute  exckiditur,  etiam  hic  dimissio  non  potest  exponi  de  solutione 
vincuh,  sed  de  sola  cessatione  cohabitationis.  Christus  simphciter  aufert 
hcentiam  a  Moyse  propter  duritiam  cordis  hebraeorum  concessam,  et 
indissolubilitatem  matrimonii  reducit  ad  primitivum  statum  paradisi. 
Verba  igitur  «nisi  ob  fornicationem»  referuntur  ad  praecedentia :  «Qui- 
cumque  dimiserit  uxorem  suam»,  non  ad  sequentia  «et  aliam  duxerit», 
ut  ait  5.  Hieronymiis  in  hunc  locum:  «Sic  priorem  iubetur  dimittere 
uxorem,  ut  secundam  prima  vivente  non  habeat.»  Similiter  plurimi 
alh  Patres  docent,  graeci  et  latini. 

346.  Arg.  2.     Ex  doctrina  SS.  Patrum. 

Hermas:  «Quid  , .  .  si  uxor  permanserit  in  hbidine?  Dimittat  iham, 
inquit,  et  vir  maneat  secum ;  sin  vero  uxore  dimissa  aham  duxerit,  et 
ipse  adulterium  committit»  (Mand.  4,  6).  5.  lustiuus  M.:  «Qui  ducit 
repudiatam  ab  altero  viro,  moechatur»  (Apol.  I,  n.  15).  Clemens  Alex.: 
Christus    «legem    statuit:    Non    dimittes   uxorem    praeterquam    propter 


Pars  II.    De  vinculo  matrimoniali.     Prop.   XLI.  26q 

fornicationem.  Adulterium  autem  existimat  coniungi  matrimonio,  vivo 
altero  ex  separatis»  (Strom.  1.  2,  c.  23).  Origenes:  «Quemadmodum 
adultera  est  uxor  [propter  fornicationem  dimissa],  etiamsi  viro  alteri 
nupta  videatur,  priore  etiamtum  vivo,  etiam  et  virum,  repudiatam  duxisse 
visum,  non  tam  ipsius  maritum  quam  adulterum  esse  a  servatore  nostro 
demonstratum  est»  (In  Matth.  tom.  14,  n.  23).  wS.  Basiliiis:  «Non  licet 
viro,  uxore  dimissa,  aliam  ducere;  nec  fas  est  repudiatam  a  marito  ab 
alio  duci  uxorem»  (Reg.  73,  c.  2).  vS.  loannes  Chrysost.:  «Mulier, 
inquit,  alligata  est  legi.     Oportet   igitur,    ut    minime   separetur  vivente 

viro  neque  alium  superinducat  maritum  neque  secundas  nuptias  adeat 

Atque  adeo,  etiamsi  libellum  repudii  det,  etiamsi  domum  relinquat, 
etiamsi  ad  alium  abeat,  legi  adstricta  adulteraque  est»  (Sermo  de  libello 
repudii;  M  PG  51,  218).  Idem  testantur  scriptores  latini  incipiendo 
a  Tertulliano  (De  monog.  c.  9;  De  patientia  c  12;  contra  Marc.  c.  4, 
n.  34).  ^.  Hieronyrnus  ait:  «Quamdiu  vivit  vir,  licet  adulter  sit,  licet 
sodomita,  licet  flagitiis  omnibus  coopertus  et  ab  uxore  propter  haec 
scelera  derehctus,  maritus  eius  reputatur,  cui  alterum  virum  accipere 
non  licet»  (Ep.  55,  n.  3).  wS.  Augustinus:  «Quemadmodum  igitur  si 
dixerimus:  Quicumque  muHerem  a  marito  praeter  causam  fornicationis 
dimissam  duxerit,  moechatur,  procul  dubio  verum  dicimus.  Nec  tamen 
ideo  ilium,  qui  propter  causam  fornicationis  dimissam  duxerit,  ab  hoc 
crimine  absolvimus,  sed  utrosque  moechos  esse  minime  dubitamus. .  . . 
Sed  si  hoc  evangeUsta  Matthaeus,  quia  expressa  una  specie  alteram 
tacuit,  facit  ad  intellegendum  difficile,  numquid  non  aHi  generaliter  id 
ipsum  ita  complexi  sunt,  ut  de  utroque  posset  intellegi?  .  .  .  Qui  ergo 
nos  sumus,  ut  dicamus :  Est  qui  moechatur,  uxore  sua  dimissa  alteram 
ducens;  et  est  qui  hoc  faciens  non  moechatur,  cum  evangeHum  dicat 
omnem  moechari,  qui  hoc  facit?»  (De  adult.  coniug.  1.  i,  c.  9).  Multa 
aHa  apud  Perrone  (De  matrim.  III,   243  sqq). 

347.     A.rg,  3.     Ex  constitutionibus  ecclesiae. 

Concilium  eliberitammi  (a.  300)  c.  9  statuit  muHerem ,  quae  ad- 
ulterum  maritum  reHquerit,  prohibendam  esse  sub  poena  negatae  com- 
munionis,  ne  alterum  ducat.  Concilium  milevitanum  II  (a.  416)  can.  17 
(potius  conc.  carthag.  a.  407,  can.  8):  «Placuit,  ut  secundum  evangeli- 
cam  et  apostoHcam  discipHnam  neque  dimissus  ab  uxore  neque  dimissa 
a  marito  alteri  coniungantur,  sed  ita  maneant,  aut  sibimet  reconciHen- 
tur. »     SimiHter  aHa  conciHa  provinciHa. 

Nicolaus  I  ad  quaestionem,  num  Hceat  ei,  qui  uxorem  propter 
malum  nomen  impositum  dimiserit,  aHam  ducere  aut  concubinam  habere, 
i.  e.  muHerem  inferioris  condicionis  neque  omnibus  iuribus  matrimonia- 
Hbus  praeditam,  respondet:  «Quibus  nos,  apostoHca  auctoritate  fulti, 
secundum  evangeHcam  sanctionem  omnino  resistimus,  et  nec  aHus 
uxoris  copulam  iis,  qui  taha  agunt,  dimissa  superstite  habere  concedi- 
mus,  neque  concubinam  habendi  Hcentiam  tribuimus»  {Maitsi,  CoUect. 


270 


Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 


conc.  XV  343).  Innocentius  III :  «Sacramentum  fidei,  quod  semel  est 
admissum,  numquam  amittitur,  sed  ratum  efficit  coniugii  sacramentum, 
ut  ipsum  in  coniugibus  illo  durante  perduret.  .  .  .  Per  hanc  respon- 
sionem  quorundam  malitiae  obviatur ,  qui  in  odium  coniugum ,  vel 
quando  sibi  invicem  displicerent,  simularent  haeresim,  ut  ab  ipsa  nu- 
bentibus  coniugibus  resilirent»  (Decret.  1.  4,  tit.  19,  c.  7).  Decretum 
p7'o  armenis:  «Quamvis  ex  causa  fornicationis  liceat  tori  separationem 
facere,  non  tamen  aUud  matrimonium  contrahere  fas  est,  cum  matri- 
monii  legitime  contracti  vinculum  perpetuum  sit»  {Denz.  n.  702).  Con- 
ciliuni  tridentinmn  sess.  24,  can.  5:  «S.  q.  d.  propter  haeresim  aut 
molestam  cohabitationem  aut  afifectatam  absentiam  a  coniuge  dissolvi 
posse  matrimonii  vinculum,  A.  S.»;  can.  7:  «S.  q.  d.  ecclesiam  errare, 
cum  docuit  et  docet  iuxta  evangehcam  et  apostolicam  doctrinam  propter 
adulterium  alterius  coniugum  matrimonii  vinculum  non  posse  dissolvi, 
et  utrumque  vel  etiam  innocentem,  qui  causam  adulterio  non  dedit, 
non  posse  altero  coniuge  vivente  aliud  matrimonium  contrahere,  moe- 
charique  eum,  qui  dimissa  adultera  aliam  duxerit,  et  eam,  quae  dimisso 
adultero  alii  nupersit,  A.  S.»   {De?iz.  n.  975   977;  ct  n.  1470). 

Ecclesia  quidem  sibi  adscribit  ius  solvendi  in  quibusdam  casibus 
matrimonium  ratum,  non  consummatum ;  at  haec  est  dissolubilitas  ex- 
terna,  non  ex  coniugum  arbitrio  pendens  sed  a  Deo  ecclesiae  auctori- 
tati  commissa.  Matrimonia  autem  rata  et  consummata  ex  nulla  causa 
solvi  possunt,  ut  constans  ecclesiae  doctrina  et  praxis  testatur.  Ita 
in  cap.  I  2  et  multis  ahis  locis  libri  tertii  Decretalium,  tit.  32  (cf.  Pal- 
mieri,  De  matrim.  202  sqq). 

348.     A.Tg.  4.     Explicatio  ex  ratione  theologica. 

a)  Matrimonimn  legitimmn  est  contractus,  cuius  essentiales  proprie- 
tates  lex  naturaHs  determinavit.  Atqui  inter  has  quaHtates  est  interna 
matrimonii  indissolubihtas.  Nam  natura  intendit  talem  contractum,  vi 
cuius  vir  et  mulier  fiant  principium  aptum  non  simpliciter  ad  gene- 
randam  prolem  sed  etiam  ad  educandam  prolem  et  ad  constituendam 
familiam ,  quae  sit  vehiculum  transferendorum  bonorum  externorum, 
intellectuahum ,  moraHum  in  futuras  generationes.  Atqui  si  Hceret 
matrimonium  ex  arbitrio  coniugum  solvere,  haec  intentio  naturae  aut 
totaliter  aut  saltem  partiaHter  cassa  fieret.  Ergo  matrimonium  est 
naturaHter  indissolubile.  Quanta  enim  mala  ex  dissolutione  matrimo- 
niorum  erumpant,  ad  oculos  demonstratur  in  iis  regionibus,  in  quibus 
leges  civiles  contra  ius  naturae  divortia  permiserunt.  De  qua  re  ait 
Leo  XIII  in  encycl.  «Arcanum  divinae  sapientiae»:  «Simulac  iter  di- 
vortiis  tutum  lege  praestari  coepit,  dissidia,  simultates,  secessiones  pluri- 
munr  crevere,  et  tanta  est  vivendi  turpitudo  secuta,  ut  eos  ipsos,  qui 
fuerant  talium  discessionum  defensores ,  facti  paenituerit.  .  .  .  Nam 
scelus  plurimorum  fuit,  ad  omnem  maHtiam  fraudemque  versare  mentem 
ac  per   saevitiam    adhibitam,    per  iniurias,    per  adulteria  fingere  causas 


Pars  II.    De  vinculo  matrimoniali.     Prop.   XLI.  271 

ad  illud  impune  dissolvendum,  cuius  pertaesum  esset,  coniunctionis 
maritalis  vinculum,  idque  cum  tanto  publicae  honestatis  detrimento,  ut 
operam  emendandis  legibus  quam  primum  dari  omnes  iudicaverint 
oportere.«  Itaque  merito  Pius  IX  damnavit  hanc  i^j)  propositionem 
Syllabi:  «lure  naturae  matrimonii  vinculum  non  est  indissolubile,  et  in 
variis  casibus  divortium  proprie  dictum  auctoritate  civili  sanciri  potest» 
{Denz.  n.  1767). 

b)  Matrimonium  ratum  est  fnagis  indissolubile  quam  matrimonium 
legitimum  tantum,  quia,  etsi  omne  matrimonium  est  signum  unionis 
Christi  cum  ecclesia,  tamen  haec  unio  perfectius  repraesentatur  per 
matrimonium  ratum ,  quod  est  signum  efficax  gratiae ,  qua  Christus 
unitur  cum  ecclesia  et  cum  singulis  iustis.  Ideo  potestas  solvendi 
matrimonium,  quam  Deus  in  vetere  lege  concesserat,  in  nova  lege  plane 
sublata  est. 

c)  Etiam  perfectior  est  ijidissolubilitas  matrimonii,  quod  non  est 
ratum  tantwn  sed  etiam  consummatum,  quia  hoc  matrimonio  non  solum 
repraesentatur  unio  Christi  cum  iustis  per  gratiam,  quae  unio  absolute 
solvi  potest,  sed  etiam  unio  absolute  indissolubilis  Verbi  divini  cum 
humana  natura.  Haec  unio  repraesentatur  per  matrimonium  consum- 
matum,  quo  fideles  coniuges  non  solum  secundum  ius  sed  etiam  se- 
cundum  actum  fiunt  una  caro. 

Ideo  matrimonium  legitimum  tantum  solvi  potest  per  transitum 
alterius  coniugis  ad  fidem,  si  alter  manet  in  infidelitate.  Matrimonium 
legitimum  et  ratum  solvi  potest  per  transitum  ad  professionem  reli- 
giosam  et  ob  alias  causas  ex  auctoritate  summi  pontificis.  Matrimonium 
legitimum,  ratum,  consummatum  sola  morte  alterutrius  coniugis  solvitur. 
Haec  postea  accuratius  exponenda  et  probanda  sunt. 

349-  Ohi.  I.  Finis  naturalis  matrimonii  est,  ut  proles  gignatur,  ut  con- 
iuges  sibi  mutuum  auxilium  ferant,  ut  concupiscentia  sedetur.  Atqui  hic 
finis  interdum  non  obtinetur,  ut,  si  uxor  est  sterilis,  vel  si  alter  coniux  per- 
petuo  morbo  laborat.  Ergo  in  his  et  similibus  casibus  matrimonium,  ut  est 
institutum  naturale,  solvi  potest. 

Resp.  De  hac  re  est  duplex  theologoru77i  sententia.  Quidam  censent 
revera  lege  naturali  assignari  quasdam  speciales  rationes,  ob  quas  matri- 
monium  pure  naturale  solvi  possit.  Ita  Bellarminus  (De  matrim.  c.  4)  et  alii, 
qui  indissolubihtatem  in  illis  condicionibus  repetunt  solum  ex  mystica  signi- 
ficatione  matrimonio  a  Deo  indita.  Alii  tamen  theologi  communius  docent 
matrimonium  etiam  naturaliter  esse  indissolubile.  Ita  S.  Thomas  (Supplem. 
q.  67,  a.  i;  Contra  gent.  1.  3,  c.  123),  Tanner  (De  matrim.  disp.  8,  q.  5, 
dub.  I,  n.  i),  alii.  Ratio  est,  quia  bonum  commune  praefertur  bono  indivi- 
duorum.  Atqui  bonum  commune  postulat,  ut  matrimonium  sit  in  omni  con- 
dicione  intrinsecus  indissolubile.  Nam  si  in  hac  gravissima  re  libidini  ho- 
minum  aliqualis  libertas  permissa  esset,  pessima  inde  incommoda  manarent, 
quia  sagacitati  libidinosae  non  deessent  viae  detegendi  vel  adducendi  eas 
circumstantias,  in  quibus  matrimonii  solutio  rationabilis  esse  videretur. 


2/2 


Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 


350.  Obi.  II.  Deus  legibus  positivis  non  dispensat  in  lege  naturali.  Atqui 
Deus  in  vetere  lege  dispensavit  ab  indissolubilitate  matrimonii  concedendo 
libellum  repudii  (Dt  24,  i  sqq).  Ergo  indissolubilitas  matrimonii  non  est 
praeceptum  legis  naturalis. 

Resp.  Dist.  mai. :  Deus  non  dispensat  in  praeceptis  primariis  legis 
naturalis,  conc.  mai. ;  non  potest  dispensare  in  praeceptis  secundariis,  neg.  mai. 
Conc.  ?nin.  JDist.  conseq. :  Indissolubilitas  in  certis  quibusdam  condicionibus 
non  est  primarium  praeceptum  legis  naturalis,  conc.  conseq. ;  non  est  secun- 
darium  praeceptum  legis  naturalis,  in  quo  Deus  dispensare  potest,  neg. 
C07iseq. 

Primaria  fraecepta  legis  naturalis  sunt  ea,  quorum  contrarium  essentia- 
liter  et  in  omni  condicione  habet  innatam  turpitudinem.  Tale  praeceptum 
est  amandi  Deum,  quare  Deus  sub  nulla  condicione  permittere  potest,  ut 
aliquis  homo  Deum  odio  habeat.  Similiter  praeceptum  primarium  legis 
naturalis  est,  quo  interdicitur,  ne  coniuges  sine  speciali  ratione  pro  suo 
arbitrio  matrimonium  solvant,  quia  hoc  maxime  noceret  bono  communi,  et 
esset  permissio  vagi  concubinatus. 

Seamdaria  praecepta  sunt,  quorum  contrarium  ita  inhonestum  est,  ut  sub 
certis  condicionibus  haec  inhonestas  possit  removeri  saltem  per  auctoritatem 
Dei.  Ita  inhonestum  est  bona  aliena  auferre,  quia  bonum  commune  per- 
turbaretur,  si  hoc  generatim  Hceret.  Si  tamen  Deus  in  speciah  casu  daret 
Hcentiam  id  faciendi,  cessaret  inhonestas,  quia  omnia  bona  sunt  Dei,  de  quibus 
ipse  potest  disponere  pro  sapientia  sua. 

SimiHter  secundarium  praeceptum  legis  naturaHs  est  non  Hcere  coniugi- 
bus,  ne  ob  speciales  quidem  rationes,  matrimonium  solvere,  quia  hoc  obstat 
bono  communi.  Sed  si  Deus  permittit  ob  speciales  rationes  solutionem 
matrimonii,  cessat  inhonestas,  quia  Deus  potest  providere,  ne  ex  hac  per- 
missione  bonum  commune  detrimentum  capiat  (cf  S.  Thomas  i,  2,  q.  100,  a.  8). 
Talem  igitur  permissionem  dedit  Deus  in  vetere  lege.  Sunt  quidem  theologi, 
qui  hoc  negant,  ut  S.  Bonaventura  et  ahi,  qui  censent  solum  concessam  fuisse 
immunitatem  a  poena  legis,  etsi  fuerit  peccatum.  Sed  quia  Christus  diserte 
dicit:  «Moyses  permisit  dimittere  uxores»  (Mt  19,  8),  et  quia  hebraei  verba 
legis  sic  inteUegebant  et  aHter  inteHegere  non  poterant,  cum  S.  Thoma 
(Supplem.  q.  67,  a.  3)  et  aHis  dicendum  videtur  vere  datam  fuisse  permissionem 
sub  qiubusdam  condicionibus  solvendi  matrimonium.  Fuit  quidem  «duritia 
cordis»  ratio  dandi  permissionem,  sed  permissione  a  Deo  data  cessabat  ratio 
peccati.  Hebraei  iam  antea  coeperant  dimittere  uxores.  Deus  igitur,  ne 
haec  agendi  ratio  in  effrenatam  Hcentiam  degeneraret,  lege  modum  apposuit 
et  rem  difficiHorem  reddidit.  S.  Scriptura  non  indicat,  quae  formaHtates 
servandae  fuerint  in  dando  HbeUo  repudii.  Si  posterioribus  iudaeis  fidem 
habere   Hcet,    erant  satis  molestae  et  intricatae  (ct.    Calmet,    In  Deut.   24,  3). 

35^-  Obi.  III.  OHm  episcopi  quidam  permiserunt  soluto  coniugio,  etsi 
forte  non  muHeri,  saltem  viro,  novum  matrimonium  inire  (cf.  Ferrone,  De 
matrim.  III,  359  sqq).  Ergo  doctrina  de  indissolubiHtate  matrimonii  non 
semper  erat  in  ecclesia. 

Resp.  Dist.  antec:  Ita  quidam  episcopi  egerunt,  coniventes  legibus 
civiHbus,  conc.  antec. ;  servantes  doctrinam  ecclesiae,  neg.  antec. 


Pars  II.    De  vinculo  matrimoniali.     Prop.  XLII,  27 3 

Origeiies:  «Contra  Scripturae  legem  vivente  viro  nubere  quidam  ecclesiae 
rectores    permiserunt.  .  .  .     Non   omnino    tamen    permiserunt   sine    ratione; 
haec  enim  contra  legem  ab  initio  latam  et  scriptam  ad  vitanda  peiora,  alieno 
arbitrio   morem   gerentes,    eos  permisisse  verisimile  est»  (In  Matth.  tom.  14, 
n.  23).    S.  loamies  Chrysost. :  «Ne  mihi  leges  ab  exteris  conditas  legas,  prae- 
cipientes  dari  hbellum  repudii  et  diveUi.    Neque  enim  iuxta  illas  iudicaturus 
est  te  Deus  in  die  illa,  sed  secundum  eas,  quas  ipse  statuit»  (Sermo  de  lib 
repud. ;   M  YQx  51,    219).     S.  Gregorius  Naz.  vocat  legem  illam  civilem  «in 
iquam  nec  sibi  constantem.    Quid  enim  causae  fuit,  cur  mulierem  coercerent 
marito    contra    indulgerent   eumque    hberum   rehnquerent.  .  .  .     Hanc   legem 
haudquaquam   probo,    hanc   consuetudinem   minime    laudo.     Viri    erant,    qui 
hanc   legem  sanxerunt,    ac   propterea   adversus  muheres  lata  est»  (Orat.  37 
n.  6;  J/ PG  36,  290).     S.  Hieronymus :    «Ahae  sunt  leges  caesarum  et  ahae 
Christi,  ahud  Papinianus,  ahud  Paulus  noster  praecipit.  .  .  .    Apud  nos,  quod 
non   hcet   feminis,    aeque  non  hcet  viris,   et  eadem  servitus  pari  condicione 
censetur»  (Ep.  77,   n.  3).     Haec  et  aha  in  thesi  ahata  satis  ostendunt,    quae 
sit  doctrina  ecclesiae. 

Prop.  XLII.  Matrimonium  infidelium,  etiam  consummatum, 
solvi  potest  quoad  vinculum,  quando  altero  coniuge  manente  in  in- 
fidelitate  alter  ad  fidem  convertitur. 

352.  Sta.t.  qua.est.  Agendum  est  de  dissolubihtate  matrimonh  ex- 
terna,  quae  lege  divina  positiva  immediate  vel  mediate  statuta  est. 
Imprimis  igitur  in  favorem  fidei  a  Deo  concessum  est  privilegium,  quod, 
quia  per  S.  Paulum  promulgatum  est,  vocari  solet  privilegium  paulinum. 
Consistit  autem  in  hoc,  quod,  si  ex  duobus  coniugibus  infidehbus  alter 
convertitur,  hic  potest  inire  novum  matrimonium,  si  pars  infidehs  aut 
omnino  non  iam  vult  cohabitare  aut  non  «sine  iniuria  creatoris»,  sed 
solum  ita,  ut  pars  fidehs  exponatur  periculo  perversionis.  Haec  res 
docetur  quidem  a  S.  Paulo;  sed  quomodo  verba  apostoh  intellegenda 
sint,  praecipue  patet  ex  doctrina  et  praxi  ecclesiae. 

353.  Arg,  I.     Ex  S.  Scriptura. 

S.  Paulus  haec  scribit:  «lis,  qui  matrimonio  iuncti  sunt,  praecipio 
non  ego,  sed  Dominus,  uxorem  a  viro  non  discedere.  Quodsi  discesserit, 
manere  innuptam  aut  viro  suo  reconcihari.  Nam  ceteris  ego  dico,  non 
Dominus :  Si  quis  frater  uxorem  habet  infidelem,  et  haec  consentit 
habitare    cum  illo,    non  dimittat  iUam.     Et  si  qua  muiier  fidehs  habet 

virum  infidelem,  et  hic  consentit  habitare  cum  illa,  non  dimittat  virum 

Quodsi  infidehs  discedit,  discedat;  non  enim  servituti  subiectus  est 
frater  aut  soror  in  huiusmodi,  in  pace  autem  vocavit  nos  Deus»  (i  Cor 
7,  10  sqq).  Atqui  hac  ultima  sententia  apostolus  docet  hcere  coniugi 
fideh  solvere  matrimonium  cum  parte  infideh,  quae  non  vult  cohabitare, 
et  inire  novum  matrimonium. 

Prob.  min.  Nam  tres  casus  distinguit  apostolus:  i)  Fideles  coniuges 
non  possunt  matrimonium  suum  solvere,  quia  obstat  praeceptum  divinum. 

Pesch,   Compend.  theol.  dogm.    IV.  18 


274 


Tract.  VIII.    De  sacramento  matrimonii. 


Si  nolunt  cohabitare,  debent  caelibem  vitam  agere.  2)  Si  altera  pars 
facta  est  fidelis,  altera  mansit  infidelis,  sed  vult  cohabitare  cum  parte 
fideH,  apostolus  dicit  se  non  habere  de  hac  re  praeceptum  divinum, 
sed  se  dare  consilium ,  ut  pars  fidehs  maneat  cum  infideH.  Quia  est 
consiUum,  potest  quidem  pars  fidelis  relinquere  infidelem,  sed  non  pot- 
est  inire  novum  matrimonium.  Ita  haec  verba  explicant  vS.  Augiistinus 
(De  adult.  coniug.  1.  i,  c.  13;  c.  25,  n.  31),  Pctrus  Lombardus  (Sent.  I.4, 
dist.  39,  n.  7),  5.  Thomas  (Supplem.  q.  59,  a.  5),  ahi.  Quidam  putant 
etiam  in  hoc  casu  Ucere  fideh  novum  matrimonium  inire,  ut  Bellarminus 
(De  matrim.  c.  12)  et  alii;  sed  hoc  meHus  negatur  fieri  posse  vi  soHus 
privilegii  pauHni,  quia  apostolus  hoc  solum  videtur  concedere  in  casu 
discessionis  partis  infideHs.  3)  Si  infideHs  non  vult  cohabitare,  apostolus 
dicit:  «discedat»;  i.  e.  per  hoc  nihil  nocet  fideli;  «non  enim  servituti 
subiectus  est  frater  aut  soror  in  huiusmodi,  in  pace  autem  vocavit  nos 
Deus».  AHis  verbis:  In  hoc  casu  pars  fidelis  habet  privilegium  rum- 
pendi  Hgamen  matrimonii,  quod  est  in  tali  condicione  servitus  quaedam, 
cui  Deus  fideles  non  subiecit.  Hoc  privilegium  non  consistit  in  separa- 
tione  a  cohabitatione,  quia  haec  supponitur  iam  efiecta  ab  infideli,  et 
hanc  separationem  apostolus  etiam  permittit  in  secundo  casu.  Ergo 
intellegitur  de  solutione  vincuH  matrimoniaHs.  Ratio  solvendi  matri- 
monium  est,  quia  infidelis  non  vult  cohabitare;  hoc  autem  fieri  potest 
aut  physice,  si  infidelis  discedit,  aut  moraliter,  si  impia  sua  agendi  ratione 
reddit  cohabitationem  impossibilem.  In  neutro  causu  fidelis  servituti 
subicitur,  sed  Hber  est  et  pace  fruitur. 

354.     Arg,  2.     Ex  legislatione  ecclesiae. 

hinocentius  III:  «Si  alter  infidelium  coniugum  ad  fidem  catholicam 
convertatur,  altero  vero  nullo  modo  vel  saltem  non  sine  blasphemia 
divini  nominis,  vel  ut  eum  pertrahat  ad  mortale  peccatum,  ei  cohabi- 
tare  volente,  qui  relinquitur,  ad  secunda,  si  voluerit,  vota  transibit;  et 
in  hoc  casu  intellegimus,  quod  ait  apostolus:  Si  infidelis  discedit.  .  .  . 
Et  canonem  etiam,  in  quo  dicitur:  Quod  contumelia  creatoris  solvit 
ius  matrimonii  circa  eum,  qui  relinquitur»  {Denz.  n.  405).  Canon,  qui 
citatur,  est  in  Decreti  Parte  II,  causa  28,  q.  28,  can.  2 ;  et  sumptus  est 
GX  Ambrosiastro  in  i  Cor  7,  15:  «Contumelia  enim  creatoris  solvit  ius 
matrimonii  circa  eum,  qui  relinquitur,  ne  accusetur  alii  copulatus.  .  .  . 
Itaque  non  est  ei  fides  servanda  coniugii,  qui  propterea  recessit,  ne 
audiret  auctorem  esse  christianorum  Deum  coniugu»   {M  PL  17,  219). 

Hoc  privilegium  coitcessum  esse  iure  divino  docet  congregatio 
s.  officii  die  11  lulii  1886:  «Supra  scripta  postulata  intellegi  de  privi- 
legio  a  Christo  Domino  in  favorem  fidei  concesso  et  per  apostolum 
Paulum  I  Cor  7,  12  sqq  promulgato.  Hoc  divinum  privilegium  in  eo 
consistere.  .  .  .»  Eadem  congregatio  die  5  Aug.  1759  declaravit  privi- 
legium  etiam  tum  valere,  cum  pars  infidelis  prius  pacifice  cohabitaverit, 
sed  dein  non  iam  velit  ita  cohabitare. 


Pars  II.     De  vinculo  matrimoniali.     Prop.  XLII.  275 

Quia  apostolus  loquitur  de  infideli,  qui  non  vult  cohabitare,  mens 
infidelis  de  hac  re  exquirenda  seu  interpellanda  est  pars  injidelis,  ut 
pluries  declaravit  s.  congregatio  de  propaganda  fide,  e.  g.  die  5  Martii 
1816  ad  dubium :  «Utrum  ad  effectum  matrimonii  dissolvendi  iuxta 
privilegium  in  favorem  fidei  a  Christo  Domino  concessum  et  ab  apo- 
stolo  promulgatum  interpellatio  partis  in  infidelitate  permanentis  sit  de 
iure  divino  atque  adeo  necessaria,  ut  ea  neglecta  nuUus  plane  habeatur 
matrimonii  dissolvendi  locus .?...»  Responsum  est:  «Non  esse  locum 
dissolutioni  matrimonii  in  infideUtate  contracti  in  casu,  de  quo  agitur, 
nisi  interpellatione  praemissa,  aut  nisi  obtenta  legitimis  ex  causis  super 
interpellatione  apostoUca  dispensatione.»  Gregorius  XIII  die  25  lan. 
1585  episcopis,  parochis,  missionariis  in  Angola,  Aethiopia,  BrasiHa 
degentibus  dedit  facultatem  dispensandi  ab  hac  interpellatione  et  per- 
mittendi  fidelibus,  ut  responso  infidelis  minime  exspectato  novum  matri- 
monium  cum  fideli  inirent. 

Itaque  ex  his  et  aliis  decretis  constat  ex  mente  ecclesiae  privi- 
legium  paulinum  ita  intellegendum  esse,  ut  pars  fidelis  possit  inire 
novum  matrimonium,  si  pars  infidelis  noUt  pacifice  cohabitare.  Neque 
igitur  per  baptismum  alterutrius  partis  prius  matrimonium  solvitur,  sed 
per  novum  matrimonium,  quod  pars  fideUs  init  cum  fideU;  cum,  ut 
ait  Innocentius  III,  «per  sacramentum  baptismi  non  solvantur  coniugia, 
sed  crimina  dimittantur»  {Denz.  n.  407).  Nihilominus  sola  fides  non 
sufficit,  ut  quis  privilegii  particeps  fiat,  sed  requiritur  baptismus,  ut  de- 
claravit  s.  congregatio  de  prop.  fide  {Perroite,  De  matrim.  II  319). 
Baptismus  autem  vaUdus  semper  sufficit,  ut  quis  privilegii  particeps 
fiat,  etiamsi  suscipitur  in  secta  haeretica.  Ita  docent  Ballerini  (Opus 
morale  VI,  n.  7i8sqq),  Palmieri  (De  matrim.  thes.  27),  Lehmkuhl 
(Theol.  mor.  II  i^,  n.  925  nota),  aUi,  etsi  quidam  theologi  contradicunt. 
Ratio  est,  quia  inter  omnes  baptizatos  matrimonium  maiorem  firmitatem 
habet,  quam  matrimonium  legitimum  tantum;  ergo  infirmius  vinculum 
cedit  firmiori  vinculo. 

355-  Ohi.  I.  Si  ex  verbis  PauU  conigitur  privilegium  in  favorem  fidei, 
etiam  coUigitur  privilegium  in  favorem  infidelitatis ;  nam  soluto  priore  matri- 
monio  potest  etiam  infidelis  novum  matrimonium  inire.  Atqui  hoc  non  est 
admittendum.     Ergo  verba  Pauli  non  possunt  ita  explicari. 

Resp.  Neg.  mai.  Nam  etsi  soluto  priore  matrimonio  etiam  infidelis 
potest  novum  matrimonium  inire,  tamen  ei  privilegium  concessum  non  est, 
neque  ab  eius  voluntate  pendet,  ut  possit  novum  matrimonium  inire;  sed 
totum  concessum  est  in  favorem  fidei,  ne  quis  respectu  prioris  matrimonii 
retrahatur  a  fide  suscipienda.  Itaque  privilegium  est  penes  fidelem.  Si  hic 
non  vult  novum  matrimonium  inire,  neque  infidelis  novum  matrimonium 
valide  inire  potest;  si  vero  fidelis  vult  prius  matrimonium  solvere,  con- 
sequenter  etiam  infidelis  est  solutus. 

35^'  Ohi.  II.  Summi  pontifices  saepius  practice  ostenderunt  se  habere 
potestatem    solvendi    matrimonium    legitimum ,    si    alterutra    pars    ad    fidem 


2/6 


Tract.  VIII.    De  sacramento  matrimonii. 


convertitur.  Ita  Urbanus  VIII  6.\q  20  Oct.  1626  et  17  Sept.  1627  declaravit: 
«Huiusmodi  infidelium  matrimonia  non  ita  firma  censeri,  quin  necessitate 
suadente  dissolvi  possint.»  Et  revera  plura  facta  pontificia  nisi  supposita 
tali  potestate  explicari  non  possunt  (cf.  Praelect.  dogm.  VII,  n.  794  sqq ; 
Lehmkuhl,  Theol.  mor.  IP*,  n.  929  sqq).  Atqui  si  summus  pontifex  habet 
talem  potestatem,  privilegium  paulinum  superfluum  est.  Ergo  non  est  ad- 
mittendum. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  nmi.  Nam  pro  impetranda  dispensatione  re- 
currendum  est  ad  summum  pontificem,  quod  saepe  difficile  et  taediosum  est. 
Si  vero  adest  privilegium  divinum,  fidelis  potest  sine  ulteriore  dispensatione 
ab  infideli  recedere  et  novum  matrimonium  inire,  quando  infidelis  non  vult 
pacifice  cohabitare. 

357-  Ohi.  III.  Si  privilegium  illud  concessum  est  in  favorem  fidei,  possunt 
etiam  coniuges  baptizati  matrimonium  solvere,  si  alterutra  pars  fit  infidelis 
et  non  iam  vult  pacifice  cohabitare.  Atqui  sic  plurima  matrimonia  solvi 
possent,  quod  non  videtur  concedendum.  Ergo  in  favorem  fidei  matrimonia 
numquam  solvi  possunt. 

Resp.  Nego  maiorem  et  paritatem.  Quaestionem  iam  soWit  Innocentius  III, 
qui  post  verba  supra  (n.  354)  citata  pergit:  «Si  vero  alter  fidelium  coniugum 
vel  labatur  in  haeresim  vel  transeat  ad  gentiHtatis  errorem,  non  credimus, 
quod  in  hoc  casu  is,  qui  rehnquitur,  vivente  altero  possit  ad  secundas  nuptias 
convolare,  licet  in  hoc  casu  maior  appareat  contumeha  creatoris.  Nam  etsi 
matrimonium  verum  quidem  inter  infideles  exsistat,  non  tamen  est  ratum; 
inter  fideles  autem  verum  quidem  et  ratum  exsistit,  quia  sacramentum  fidei, 
quod  semel  est  admissum,  numquam  amittitur,  sed  ratum  efficit  coniugii 
sacramentum,    ut  ipsum  in  coniugibus  illo  durante  perduret»   {Denz.  n.  406). 

Prop.  XLIII.  Matrimonium  ratum  non  consummatum  per 
professionem  religiosam  alterutrius  coniugis  solvitur;  et  etiam  ex 
aliis  iustis  causis  auctoritate  summi  pontificis  solvi  potest. 

358.  Stat.  quaest.  Prior  pars  thesis  definita  est  ab  ecclesia.  Sensus 
est:  Statim  si  coniux  vahde  emittit  professionem  rehgiosam  seu  vota 
sollemnia  in  instituto  reHgioso  ab  ecclesia  approbato,  solvitur  matri- 
monium  ratum,  licet  forte  alter  coniux  sit  invitus  et  repugnet.  Haec 
doctrina  per  multa  saecula  practice  tantum  viguit  in  ecclesia ;  et  solum 
cum  saeculo  XVI  orta  esset  oppositio  contra  eam,  ab  ecclesia  de- 
finita  est. 

Altera  pars  ohm  a  quibusdam  theologis  negabatur,  ut  a  Dom. 
Soto  (In  4,  dist.  27,  q.  i,  a.  4),  a  Sylvio,  Tournely,  ahis.  Nunc  ab 
omnibus  theologis  ut  certa  admittitur  propter  constantem  praxim  sedis 
apostohcae. 

359.  Prob.  pars  I.  Matrimonium  ratum  non  consummatum  sol 
vitur  per  professionem  religiosam.  SS.  Patres  laudant  S.  Theclam, 
quod  nuptiis  initis  sponsum  reliquit,  ut  virginitatem  suam  Deo  voveret. 
Ita    S.  Ambrosius:    «Thecla    doceat    immolari ,    quae    copulam    fugiens 


Pars  II,    De  vinculo  matrimoniali.     Prop.  XLIII.  277 

nuptialem  et  sponsi  furore  damnata,  naturam  etiam  bestiarum  virgini- 
tatis  veneratione  mutavit»  (De  virg.  1.  2,  c.  3,  n.  19).  Similiter  dicit 
S.  Epiphanius  (Haer.  78,  n.  16).  Idem  de  duobus  aulicis  testatur 
S.  Augiistinus  (Conf.  1.  8,  c.  6,  n.  15),  de  S.  Leobardo  Gregorius  Turo- 
nensis  (De  vitis  Patrum  c.  20),  de  Edildrida  regina  5.  Beda  (Hist.  Angl. 
1.  4,  c.  19).  Haec  facta  et  modus,  quo  Patres  de  iis  loquuntur,  osten- 
dunt  in  ecclesia  fuisse  persuasionem  matrimonium  solvi  inito  statu 
religioso. 

Idem  postea  summi  pontifices  statuerunt.  Alexander  III:  «Post 
consensum  legitimum  de  praesenti  licitum  est  alteri,  altero  etiam  re- 
pugnante,  eligere  monasterium,  sicut  sancti  quidam  de  nuptiis  vocati 
fuerunt,  dummodo  commixtio  non  intervenerit  inter  eos;  et  alteri  re- 
manenti,  si  commonitus  continentiam  servare  noluerit,  licitum  est  ad 
secunda  vota  transire,  quia,  cum  non  fuissent  una  caro  simul  efifecti, 
satis  potest  unus  ad  Deum  transire  et  alter  in  saeculo  remanere» 
{Denz.  n.  396).  Innocentius  III :  «Nos  nolentes  a  praedecessorum  no- 
strorum  vestigiis  declinare,  qui  respondere  consulti,  antequam  matri- 
monium  sit  per  carnalem  copulam  consummatum,  licere  alteri  coniugum 
reliquo  etiam  inconsulto  ad  religionem  transire,  ita  quod  reliquus  ex 
tunc  legitime  poterit  alteri  copuiari,  hoc  ipsum  tibi  consulimus  observan- 
dum»   {Denz.  n.  409). 

Concilium  tridentinum  sess.  24,  can.  6  definivit:  «S.  q.  d.  matri- 
monium  ratum  non  consummatum  per  sollemnem  religionis  professionem 
alterius  coniugum  non  dirimi,  A.  S.»  {Denz.  n.  976).  Ex  hoc  canone 
difficuhas  oritur,  quod  ex  una  parte  conciUum  videtur  statuere  im- 
mutabile  ius  divinum,  ex  ahera  parte  certum  est  sollemnitatem  pro- 
fessionis  esse  ex  sola  constitutione  ecclesiae,  ut  declaraverunt  Boni- 
fatiusVIII  (Sexti  decret.  tit.  15)  et  Gregorius  XIII  in  buHa  «Ascen- 
dente  Domino».  Haec  difficultas  sic  solvenda  videtur:  Deus  vuh,  ut 
in  ecclesia  sit  status  reHgiosus  perfectus,  et  ut  professio  religiosa  in 
taU  statu  solvat  matrimonium  ratum.  Sed  quid  requiratur,  ut  sit  status 
rehgiosus  perfectus,  et  ut  professio  sit  sollemnis,  Deus  reliquit  deter- 
minationi  ecclesiae.  Hinc  fieri  potest,  ut  aliis  temporibus  alia  requi- 
rantur  ad  soUemnem  professionem.  Ut  igitur  certa  quaedam  professio 
reiigiosa  solvat  matrimonium  ratum,  est  proxime  ex  iure  ecclesiastico, 
uhimatim  ex  iure  divino.  Sunt  tamen  de  hac  re  variae  sententiae 
theologorum.  Ita  5.  Thomas  (Supplem.  q.  53,  a.  2 ;  q.  61,  a.  2),  Bellar- 
minus,  Sylvius,  alii  docent  iure  naturah  solvi  matrimonium  per  pro- 
fessionem  reHgiosam,  Sanchez  (De  matrim.  1.  2,  disp.  19,  n.  3)  et  alii 
docent  solvi  iure  divino  positivo;  Suarez  (De  reHg.  1.  9,  c.  33,  n.  20)  et 
ahi  multi  proponunt  exphcationem  supra  datam.  Professio  religiosa  non 
absolute  pugnat  cum  matrimonio ;  nam  potest  aliquis  consentiente  con- 
iuge  post  matrimonium  consummatum  facere  professionem  religiosam, 
ut  sit  simul  matrimonio  iunctus  et  religiosus.  Potest  etiam  summus 
pontifex  ex  iusta  causa  dispensare,  ut  quis  post  professionem  rehgiosam 


278 


Tract.  VIII.     De  sacramento  malrimonii. 


ineat  matrimonium.  Ergo  tota  haec  res  non  est  plane  independens  a 
potestate  summi  pontificis.  Sic  etiam  facile  explicatur,  cur  sacri  ordines 
et  vota  simplicia  non  solvant  matrimonium,  quod  solverent,  si  ecclesia 
ita  statueret. 

360.  Prob.  pars  II.  Matrimonium  ratum  ex  iustis  causis  auctori- 
tate  summi  pontificis  solvi  potest.  Haec  potestas  fundatur  verbis  Christi 
ad  Petrum :  «Quodcumque  solveris  super  terram,  erit  solutum  et  in 
caelis»  (Mt  16,  19).  His  enim  verbis  data  est  omnis  potestas,  quae 
conveniens  est  fini  ecclesiae.  Saepe  quidem  a  priori  determinari  nequit 
cum  certitudine,  utrum  iini  ecclesiae  conveniat  haec  vel  illa  potestas 
necne.  Sed  hoc  dubium  tolUtur,  si  ecclesia  suo  agendi  modo  ostendit 
talem  potestatem  sibi  convenire;  id  quod  fecit  in  re,  de  qua  agitur. 
Probatur  igitur  thesis  hoc  modo :  Romani  pontifices  habent  eam  pote- 
statem,  quam  multis  factis  ostenderunt  se  habere.  Atqui  saepe  romani 
pontifices  solverunt  matrimonium  ratum.    Ergo  hanc  potestatem  habent. 

Prob.  7nin.  Martinus  V  et  Eugenius  IV  hac  potestate  usi  sunt  teste 
6*.  Antonino  (Summa  theol.  Pars  3,  tit.  i,  c.  21),  Paulus  III  et  Pius  IV 
teste  Navarro  (Enchir.  confess.  c.  22),  Clemens  VIII,  Urbanus  VIII, 
Gregorius  XIII  teste  Benedicto  XIV,  qui  hanc  conclusionem  facit : 
«NuUam  de  potestate  summi  pontificis  moveri  amplius  posse  quaestionem 
in  eo,  quod  attinet  ad  dispensandum  super  matrimonio  rato  et  non 
consummato,  cum  hodie  opinio  affirmativa  sit  communis  inter  theologos 
et  canonistas  et  in  praxi  recepta,  uti  notorium  est»  (Quaest.  can.  q.  479; 
cf.  q.  108  et  q.  546,  n.  36).  Perrone  ait:  «Ego  quoque  certo  novi 
plures  eiusmodi  dispensationes  factas  fuisse  ab  insequentibus  pontificibus, 
Pio  VII,  Gregorio  XVI,  Pio  IX,  ut  omittam  non  paucas  resolutiones 
congregationum  concihi  et  s.  inquisitionis  de  petenda  a  pontifice  dis- 
pensatione  ilHs  in  causis,  in  quibus  casus  iste  agitatus  est»  (De  ma- 
trim.  III  509). 

361.  Obi.  I.  S.  Gregorius  M.  ait:  «Si  dicunt  religionis  causa  coniugia 
debere  dissolvi,  sciendum  est,  quia,  etsi  hoc  lex  humana  concessit,  divina 
tamen  prohibuit»  (Ep.  1.  11,  ep.  45;  J/ PL  77,  1161).  Idem  docet  Alex- 
ander  III  (Decret.  1.  3,  tit.  32,  c.  i).  Ergo  professione  religiosa  matrimonium 
non  solvitur. 

Resp.  Conc.  antec.  Dist.  conseq. :  Professione  religiosa  non  solvitur 
matrimonium  ratum,  neg.  conseq. ;  non  solvitur  matrimonium  consummatum, 
conc.  conseq.  Uterque  pontifex  loquitur  diserte  de  matrimonio,  quo  coniuges 
una  caro  facti  sunt,  seu  de  matrimonio  consummato.  Alexander  III  1.  c.  c.  2 
docet  matrimonium  ratum  solvi  professione  religiosa,  ut  supra  (n.  359) 
audivimus. 

362.  Ohi.  II.  Christus  de  matrimonio  dixit:  «Quod  Deus  coniunxit,  homo 
non  separet»  (Mt  19,  6).  Ergo  potestas  solvendi  Petro  data  (Mt  16,  19)  ad 
matrimonium  non  extenditur.  Secus  posset  ecclesia  etiam  matrimonia  con- 
summata  solvere. 


Pars  III.    De  unitate  matrimonii.     Prop.  XLIV.  270 

Resp.  Dist.  antec. :  Sensus  verborum  Christi  est,  non  posse  homines 
privata  sua  auctoritate  solvere  matrimonium,  conc.  antec. ;  Christus  iUis  verbis 
vult  quidquam  statuere  de  potestate,  quam  ecclesiae  daturus  est,  neg.  antec. 
Et  neg.  conseq.  Ecclesia  eam  potestatem  habet,  quam  ostendit  se  habere; 
ostendit  autem  se  habere  potestatem  solvendi  matrimonium  ratum,  non  vero 
consummatum. 

363«  Ohi.  III.  Supra  (n.  348 «2)  dictum  est  ex  solubilitate  matrimonii  ema- 
nare  pessimos  effectus.  Atqui  hac  thesi  statuitur  solubilitas  matrimonii.  Ergo 
aut  una  aut  altera  thesis  est  falsa. 

Resp.  Dist.  mai. :  Supra  diximus  pessimos  futuros  esse  effectus,  si  ho- 
mines  possent  suo  arbitrio  solvere  matrimonia,  conc.  mai. ;  si  Deus  statuit 
auctoritatem,  quae  potest  in  certis  condicionibus  et  ex  iustis  causis  matri- 
monium  non  consummatum  solvere,  neg.  mai.  Dist.  min. :  Hic  statuimus 
solubilitatem  matrimonii,  quam  supra  reiecimus,  neg.  min.;  plane  diversam, 
conc.  min.  Et  neg.  conseq.  Nullum  periculum  matrimonio  imminet  inde, 
quod  summus  pontifex  ex  iustis  causis  solvit  matrimonium  aUquod  non  con- 
summatum. 

364.  Ohi.  IV.  Ante  Martinum  V  summi  pontifices  nullo  indicio  significarunt 
se  posse  matrimonium  ratum  solvere.  Ergo  haec  potestas  saeculo  XV  in- 
venta  est. 

Resp.  Trans.  antec.  Neg.  conseq.  Nam  potest  esse  potestas  in  ecclesia, 
cuius  usus  non  apparet  nisi  posterioribus  saecuHs,  quia  disciphna  ecclesiastica 
suas  evolutiones  pro  temporum  varietate  habet.  Ceterum  antecedens  argu- 
menti  minime  certum  est;  nam  e.  g.  Baronius  ad  a.  1074  narrat  Gregorium  VII 
dispensasse  in  matrimonio  rato.  Alexander  III  de  muliere,  quae  post  matri- 
monium  ratum  ahi  nupserat  et  cum  eo  matrimonium  consummaverat,  rescripsit 
quidem  eam  debere  ad  priorem  virum  redire,  sed  addidit:  «quamvis  a  qui- 
busdam  praedecessoribus  nostris  sit  aHter  iudicatum»  (Decret.  1.  4,  tit.  4,  c.  3). 
Ex  quibusverbis  duas  conchisiones  facere  Hcet:  a)  non  omnia  scripta  esse,  quae 
facta  sunt  a  summis  pontificibus,  quia  nescimus,  de  quibus  iudiciis  loquatur 
Alexander  III;  b)  quosdam  priores  pontifices  iudicasse  matrimonium  ratum 
posse  solvi,  certe  non  ab  ipsis  coniugibus,  ergo  auctoritate  summi  pontificis. 
AHa  vide  apud  Ferrone,  De  matrim.  III,  520  sqq. 

PARS  III. 
DE  UNITATE  MATRIMONII. 

Prop.  XLIV.  Polygamia  simultanea  lege  divina  excluditur, 
polygamia  autem  successiva  permittitur. 

365.  StRt,  quaest.  Alter  effectus  sacramenti  matrimonii  est,  ut 
coniuges  inhabiles  reddat  ad  matrimonium  contrahendum  cum  aHis  per- 
sonis,  quamdiu  prius  matrimonium  perdurat.  Unio  unius  cum  pluribus 
vocatur  polygamia,  quae  est  simultanea,  si  manente  priore  vinculo 
simul  alterum  matrimonium  contrahitur;  est  autem  successiva,  si  soluto 
priore  vinculo    novum    matrimonium   initur.     Dicimus   igitur  secundum 


23o  Tract.  VIII.    De  sacramento  matrimonii. 

ius    divinum,    quod  Christus  docuit,    excludi  polygamiam  simultaneam, 
permitti  polygamiam  successivam. 

Prior  pars  thesis  nunc  ab  omnibus  fere  admittitur,  qui  christiano 
nomine  gloriantur,  etsi  Lutherus  aliter  docuit  (cf.  Bellarm.,  De  matrim. 
c.  lo).  Alteram  partem  thesis  oHm  negabant  montanistae  et  novatia?ii; 
et  apud  orientales  oHm  saltem  tertiae  et  quartae  nuptiae  interdicebantur, 
nostra  autem  aetate  etiam  in  his  dant  episcopi  orientales  dispensationem, 
si  petitur.     Utraque  pars  thesis  est  certa  et  prior  expresse  definita. 

366.     Prob.  pa.rs  I.     Polygamia  simultanea  lege  divina  excluditur. 

a)  Christus  dixit:  «Non  legistis,  quia  qui  fecit  hominem,  masculum 
et  feminam  fecit  eos,  et  dixit:  Propter  hoc  dimittet  homo  patrem  et 
matrem,  et  adhaerebit  uxori  suae,  et  erunt  duo  in  carne  una?  Itaque 
iam  non  sunt  duo  sed  una  caro»  (Mt  19,  4  sqq).  Ergo  secundum 
legem,  quam  Christus  docuit,  duo,  non  plures,  in  matrimonio  fiunt 
una  caro.  Praeterea  dixit:  «Dico  vobis,  quia,  quicumque  dimiserit 
uxorem  suam  . . .  et  aHam  duxerit,  moechatur»  (Mt  19,  9;  cf.  supra  n.  345). 
Ergo  ducta  prima  uxore  matrimonium  attentatum  cum  secunda  muliere 
est  invaHdum;  alioquin  non  committeretur  adulterium.  Etiam  apostolus, 
de  matrimonio  loquens,  semper  unum  et  unam  commemorat  (Rom 
7,  2.    I  Cor  7,   10  sq.    Eph   5,   31). 

b)  Idem  docent  SS.  Patres.  5.  Theophilus  Antioch.:  «Apud  chri- 
stianos  .  .  .  monogamia  servatur»  (Ad  Autol.  1.  3,  n.  15).  Athenagoras : 
«Quicumque  dimiserit,  inquit,  uxorem  suam  et  aHam  duxerit,  moechatur, 
nec  eam  dimitti  sinens,  cuius  virginitati  quis  finem  imposuit,  nec  aHam 
insuper  ducere»  (Legatio  pro  christ.  n.  33).  Clemens  Alex.:  «Dominus, 
dum  vetera  renovat,  non  amplius  concedit  polygamiam  .  .  .  sed  mono- 
gamiam»  (Strom.  1.  3,  c.  12).  5.  Ambrosiiis:  «Non  licet  tibi  uxore 
vivente  uxorem  ducere;  nam  et  aHam  quaerere,  cum  habeas  tuam,  est 
adulterium»  (De  Abraham  1.  i,  c.  7).  SimiHter  aHi  Patres  et  theologi 
omnes,  ut  S.  Thornas  (Supplem.  q.  65,  a.  i;  cf.  Sent.  1.  4,  dist.  33,  n.  4 
et  commentatores). 

c)  Nicolaus  I:  «Duas  tempore  uno  habere  uxores  nec  ipsa  origo 
humanae  condicionis  admittit,  nec  lex  christianorum  uha  permittit»  (Ad 
consulta  bulg.  c.  51;  M  VL  119,  999).  Innocentius  III :  «Pagani  circa 
plures  insimul  feminas  afifectum  dividunt  coniugalem.  .  .  .  Verum  ab- 
sonum  hoc  videtur  et  inimicum  fidei  christianae,  cum  ab  initio  una 
costa  in  unam  feminam  sit  conversa,  et  Scriptura  divina  testetur,  quod 
propter  hoc  reHnquet  homo  patrem  et  matrem,  et  adhaerebit  uxori 
suae,  et  erunt  duo  in  carne  una;  non  dixit  tres  vel  plures  sed  duo, 
nec  dixit  uxoribus  sed  uxori.  . .  .  Sane  veridica  haec  sententia  probatur 
etiam  de  testimonio  veritatis,  testantis  in  evangeHo:  Quicumque  dimi- 
serit  uxorem.  ...  Si  ergo  uxore  dimissa  duci  aHa  de  iure  non  potest, 
fortius  et  ipsa  retenta;  per  quod  evidenter  apparet  pluralitatem  in  utro- 
que   sexu,    cum  non   ad  imparia  iudicentur,    circa   matrimonium  repro- 


Pars  III.    De  unitate  matrimonii.     Prop.  XLIV.  28 1 

bandam»  {Denz.  n.  408).  Idem  dicitur  in  concilio  lugdunensi  II  {Denz. 
n.  465).  Concilium  tridentinum  sess.  24:  Matrimonii  «vinculo  duos 
tantummodo  copulari  et  coniungi,  Christus  Dominus  apertius  docuit» 
{Denz.  n.  969);  can.  2:  «S.  q.  d.  licere  christianis  plures  simul  habere 
uxores,  et  hoc  nulla  lege  divina  esse  prohibitum,  A.  S.»   {Denz.  n.  972). 

367.     Proh,  pars  II.     Polygamia  successiva  licita  est. 

a)  Hoc  docet  S.  Scriptura.  «Quae  sub  viro  est  muHer,  vivente 
viro  alHgata  est  legi;  si  autem  mortuus  fuerit  vir  eius,  soluta  est  a 
lege  viri.  Igitur  vivente  viro  vocabitur  adultera,  si  fuerit  cum  alio 
viro ;  si  autem  mortuus  fuerit  vir  eius,  liberata  est  a  lege  viri,  ut  non 
sit  adultera,  si  fuerit  cum  alio  viro»  (Rom  7,  2  sq).  Alio  loco  apostolus 
dicit  non  soHs  innuptis  sed  etiam  viduis:  «Bonum  est  ihis,  si  sic  per- 
maneant,  sicut  et  ego.  Quodsi  non  se  continent,  nubant.  MeHus  est 
enim  nubere  quam  uri.  . . .  MuHer  aHigata  est  viro,  quanto  tempore  vir 
eius  vivit;  quodsi  dormierit  vir  eius,  Hberata  est;  cui  vult,  nubat,  tan- 
tum  in  Domino»  (i   Cor  7,   8  sq  39). 

b)  SS.  Patres  interdum  valde  dissuadent  secundas  nuptias,  num- 
quam  tamen  docent  eas  esse  invaHdas.  S.  Epiphanius :  «Quodsi  quis 
post  uxoris  obitum  secundas  nuptias  pro  sua  imbeciUitate  desiderat, 
minime  id  quidem  veritatis  regula  prohibet.»  Montanistae  quidem 
«eum,  qui  secundis  nuptns  iHigatus  fuerit,  expeHunt  ac,  ne  facere  istud 
audeat,  vim  ac  necessitatem  adhibent.  Nos  autem  neque  necessitate 
uHa  adstringimus,  sed  suademus,  .  .  .  eum  vero,  qui  minus  potest,  nuHa 
vi  cogimus  nec  a  salute  prorsus  excludimus»  (Haer.  48,  n.  9).  SimiHter 
Clemens  Alex.  (Strom.  1.  3,  c.  12),  vS.  Gregorius  Naz.  (Orat.  29,  n.  18), 
aHi.  vS.  Hieronymus:  «Quid  igitur?  Damnamus  secunda  matrimonia.^ 
Minime,  sed  prima  laudamus.  Abicimus  ab  ecclesia  digamos?  Absit, 
sed  monogamos  ad  continentiam  provocamus»  (Ep.  123,  n.  9).  «Eru- 
bescat  calumniator  meus,  dicens  me  prima  damnare  matrimonia,  quando 
legit:  Non  damno  digamos  et  trigamos  et,  si  dici  potest,  octogamos» 
(Ep.  48,  n.  9).  vS.  Augustinus:  «De  tertiis  et  quartis  et  de  ultra  pluri- 
bus  nuptiis  solent  homines  movere  quaestionem.  Unde  ut  breviter 
respondeam,  nec  uHas  nuptias  audeo  damnare.  .  .  .  Quis  sum,  qui 
putem  definiendum,  quod  nec  apostolum  video  definivisse?»  (De  bono 
vid.  c.  12). 

Eadem  est  unanimis  doctrina  theologorum. 

c)  Idem  patet  ex  constitutionibus  ecclesiae.  Concilium  nicaenum  I 
c.  8  postulat  a  catharis,  qui  volunt  ad  ecclesiam  redire,  ut  cum  digamis 
communicent.  Innocentius  III  in  professione  fidei  waldensibus  prae- 
scripta:  «Nec  etiam  secunda  et  ulteriora  matrimonia  condemnamus» 
{Denz.  n.  424).  In  professione  fidei  in  concilio  lugdunensi  II :  Sancta 
romana  ecclesia  «soluto  legitimo  matrimonio  per  mortem  coniugum 
alterius  secundas  et  tertias  deinde  nuptias  successive  Hcitas  esse  dicit» 
{Denz.  n.  465).    Eugenius  IV  in  decreto  pro  iacobitis:   «Quoniam  non- 


282  Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 

nuUos  asseritur  quartas  nuptias  tamquam  condemnatas  respuere,  ne 
peccatum,  ubi  non  est,  esse  putetur,  cum  secundum  apostolum  mortuo 
viro  mulier  sit  ab  eius  lege  soluta  et  nubendi,  cui  vult,  habeat  pote- 
statem,  nec  distinguat  mortuo  primo  vel  secundo  vel  tertio,  declaramus 
non  solum  secundas  sed  tertias  et  quartas  et  ulteriores,  si  aliquod  im- 
pedimentum  non  obstat,  licite  contrahi  posse»  {^Hardoiiin ,  Collect. 
conc.  IX  1028).  Idem  statuit  Benedictus  XIV  duabus  constitutionibus 
«Etsi  pastoralis»  die  25  Maii  1742  et  «Eo  quamvis  tempore»  die  4  Maii 
1745   pro  ecclesia  orientali  datis. 

368.  Ohi.  I.  Quod  unus  vir  plures  simul  uxores  habeat,  non  pugnat  cum 
lege  naturah.  Atqui  Christus  non  dedit  nova  praecepta  moraHa  praeter  legem 
naturalem.  Ergo  etiam  in  novo  testamento  matrimonium  unius  viri  cum 
pluribus  simul  uxoribus  non  interdicitur. 

Resp.  Dist.  mai. :  Coniunctio  unius  viri  cum  pkiribus  uxoribus  non  re- 
pugnat  praecepto  primario  legis  naturalis,  conc.  niai. ;  non  repugnat  praecepto 
secundario,  neg.  mai,  (cf.  supra  n.  350.)  Dist.  fnin. :  Christus  in  integrum  restituit 
totam  legem  naturalem,  conc.  min. ;  sola  praecepta  primaria,  7ieg.  min.  Et  neg. 
co7iscq.  SciHcet  finis  principaHs  matrimonii  non  destruitur,  si  unus  vir  plures 
uxores  habet,  cum  etiam  in  taH  matrimonio  HHi  gigni  et  educari  possint.  Sed 
fines  secundarn  facile  detrimentum  patiuntur,  cum  vir  non  aequaHter  amet  omnes 
uxores  neque  omnibus  ad  votum  possit  satisfacere,  et  ita  pax  famiHae  facile 
perturbatur,  et  matrimonium  desinit  esse  remedium  concupiscentiae.  Ob  has 
rationes  dicenda  est  monogamia  pertinere  ad  praecepta  secundaria  legis 
naturaHs.  Ideo  invaHdum  est  ex  lege  naturaH  matrimonium  unius  viri  cum 
pluribus  uxoribus,  nisi  Deus  lege  positiva  ab  hoc  impedimento  dispensat. 
Talem  dispensationem  Deus  in  vetere  lege  dedit  (cf.  Dt  21,  15  sqq; 
2  Reg  12,  8;  Gal  4,  22  sqq),  quamdiu  velox  multipHcatio  popuH  Dei  erat 
necessaria,  ut  docent  ^S.  Augustinus  (De  bono  coniug.  c.  17  sq)  et  S.  Thomas 
(Supplem.  q.  65,  a.  2).  Cf.  Denz.  n.  408.  Nunc  vero  lege  Christi  abrogata 
est  dispensatio,  et  matrimonium  revocatum  est  ad  primitivum  statum,  ut  sic 
coniunctio  unius  viri  cum  una  uxore  sit  perfecta  repraesentatio  coniunctionis 
Christi  cum  una  ecclesia. 

369.  Ohi.  II.  Non  in  vetere  tantum  lege,  sed  etiam  in  ecclesia  permitte- 
batur  viris  habere  concubinas.  Ergo  aut  licet  praeter  uxorem  etiam  habere 
concubinas,  aut  Hcet  concubinatu  uti  sine  matrimonio. 

Resp.  JVego  suppositum  argumenti ,  sciHcet  ex  sola  appeHatione  con- 
cubinae  posse  quidquam  concludi.  Itaque  in  vetere  lege  praeter  uxorem 
primariam  Hcebat  habere  ahas  uxores,  quae  erant  quidem  verae  coniuges, 
non  semper  tamen  ad  societatem  omnium  bonorum  familiae  admittebantur. 
In  nova  autem  lege  numquam  Hcebat  habere  plures  simiil  uxores,  sed  Hcebat 
pro  uxore  paris  condicionis  habere  uxorem  imparis  condicionis,  quae  oHm 
vocabatur  concubina.  Quando  igitur  permittitur  «concubina»,  intehegitur 
verum  matrimonium,  in  quo  tamen  uxor  et  HHi  non  habeant  integrum  ius 
hereditarium  sed  certae  tantum  cuiusdam  dotis  antea  constitutae ;  quae  matri- 
monia  appeHantur  «ad  legem  saHcam»  vel  «ad  morganaticam».  Sic  apud 
Gratianutn  Decreti  Parte  I,   dist.  34,   can.  4  et  5  concubina  permittitur,  c.  6 


Pars  III.    De  unitate  matrimonii.     Prop.  XLIV.     Schol.  28 3 

interdicitur ;  scilicet  concubina,  quae  permittitur,  est  vera  uxor;  quae  autem 
interdicitur,  est  illegitima  pellex.  Ergo  attendendum  est,  quae  significatio 
nomini  subsit  variis  locis. 

370.  Obi.  III.  Quidam  Patres  tertias  et  quartas  nuptias  valde  vituperant, 
et  qui  eas  ineunt,  gravibus  paenitentiis  puniri  volunt,  ut  S.  Basilius,  Ep.  188, 
c.  4.     Ergo  talia  matrimonia  toleranda  non  sunt. 

Resp.  Dist.  antec. :  Dicunt  SS.  Patres  talia  matrimonia  esse  invalida, 
neg.  antec;  vident  in  iis  signum  magnae  incontinentiae,  quam  paenitentiis 
coerceri  volunt,  conc.  antec.  Sed  in  hac  re  disciplina  ecclesiastica  paulatim 
mitior  facta  est  (cf.  Palmieri,  De  matrim.  loi  sqq). 

Schol.     De  ministris  et  de  subiectis  sacramenti  matrimonii. 

371-  a)  Cum  sacramentum  matrimonii  sit  ipse  contractus  matrimonialis, 
quem  vir  et  mulier  faciunt  (supra  n.  336 sqq),  evidens  est  ij^sos  contra- 
hentes  esse  ministros  sacramenti ;  et  reicienda  est  eorum  sententia,  qui 
volebant  sacerdotem  esse  ministrum  ordinarium  aut  saltem  extraor- 
dinarium.  Ceterum  haec  sententia  nunc  ab  omnibus  reUcta  est.  Ergo 
matrimonium  est  sacramentum  laicorum,  quod  mulier  viro  et  vir  mulieri 
administrat.  Ergo  hoc  sacramentum  non  habet  ministros  consecratos. 
Parochus  autem  (aut  alius  delegatus  sacerdos)  est  testis  ex  officio  de- 
putatus  et  per  se  essentiaHter  requisitus  matrimonii,  ut  est  contractus, 
et  simul  est  minister  soUemnitatis  sacramenti  quoad  ritus  ab  ecclesia 
praescriptos  (cf.  concil.  trid.  sess.  24,  c.  i  de  reform.  matrim.). 

b)  Subiectum  aptum  ad  sacramentum  matrimonii  vaHde  suscipien- 
dum  sunt  soU  baptizati,  et  ita  quidem,  ut  nunc  inter  partem  bapti- 
zatam  et  partem  non  baptizatam  matrimonium  vaUde  iniri  non  possit 
sine  dispensatione  summi  pontificis.  Dein  ut  quis  sit  subiectum  capax 
matrimonii  ineundi,  requiritur  sufficiens  usus  rationis  ad  talem  con- 
tractum  faciendum,  ut  per  se  patet,  et  ex  lege  ecclesiastica  requiritur 
pubertas.  Requiritur  etiam  sufficiens  notitia  et  Ubertas,  ut  sine  errore 
essentiaU  et  sine  coactione  contractus  fiat.  Requiritur,  ut  contrahentes 
nondum  sint  Ugati  matrimonio,  de  qua  re  iam  diximus.  Requiritur,  ut 
contrahentes  habiles  sint  ad  copulam  matrimonialem  inter  se  habendam, 
quia  sibi  non  possunt  dare  ius  ad  rem,  quae  fieri  nequit.  Requiritur 
demum,  ut  nuUa  lege  dirimente  sive  naturaU  sive  positiva  inepti  sint 
ad  matrimonium  ineundum.  Sed  quia  de  impedimentis  matrimonii 
agitur  in  iure  canonico  vel  in  theologia  moraU,  hic  solum  probandum 
restat  ecclesiae  competere  potestatem  statuendi  impedimenta  matrimonU, 
de  qua  re  statim  dicemus. 

c)  Nulli  homini  per  se  incumbit  obligatio  ineundi  matrimoniu^n, 
quia  nuUa  lex  divina  obUgans  adest,  si  excipimus  primos  homines, 
quorum  matrimonia  erant  necessaria  ad  multipUcandum  genus  humanum. 
Nunc  autem  sufficit  ad  hunc  finem  naturaUs  incUnatio  plurimorum  sine 
speciaU  praecepto.  «Natura  humana  communiter  ad  diversa  officia  et 
actus  incUnat,  .  .  .  et  ex  hac  diversitate  simul  cum  divina  providentia, 


234  Tract.  VIII.     De  sacramento  matrimonii. 

quae  omnia  moderatur,  .  .  .  contingit,  quod  quidam  eligant  matrimo- 
nialem  vitam  et  quidam  contemplativam»  {S.  Thomas,  Supplem.  q.  41, 
a.  2  ad  4;  cf.  2,  2,  q.  152,  a.  2  ad  i).  Quare  neque  recurrendum 
est  ad  praeceptum  reipublicae  impositum  curandi,  ut  satis  multi  ho- 
mines  matrimonia  ineant.  Res  aeque  bene  procedit  sine  tali  prae- 
cepto.  Diximus  «per  se»  nullum  hominem  obligari  ad  matrimonium, 
quia  per  accidens  potest  obligari  aliquis  respectu  boni  publici,  vel  ad 
implendam  promissionem  datam,  vel  ad  vitandum  periculum  inconti- 
nentiae,  quae  obligationes  non  ex  essentia  matrimonii  sed  aUunde 
oriuntur. 

PARS  IV. 

DE  ECCLESIAE  POTESTATE  STATUENDI 
IMPEDIMENTA  MATRIMONII. 

Prop.  XLV.  Ecclesia  a  Christo  accepit  potestatem  statuendi 
pro  suis  subditis  impedimenta  matrimonii  dirimentia. 

372.  Stat.  qua.est.  Cum  ecclesiae  sit  dispensare  mysteria  Dei 
(i  Cor  4,  i),  inter  quae  matrimonium  quoque  est,  dubium  nullum  est, 
quin  hoc  sacramentum  pertineat  ad  obiecta  potestatis,  quam  ecclesia 
a  Christo  accepit.  MatrimoniaHs  autem  contractus  re  ideni  est  inter 
baptizatos  atque  sacramentum  matrimonii.  Ergo  etiam  hic  contractus 
pertinet  ad  obiecta  iurisdictionis  ecclesiasticae.  De  natura  enim  con- 
tractuum  est,  ut  secundum  normam  legibus  praescriptam  eos  iieri  necesse 
sit.  Quaeritur  in  specie,  num  ecclesia  possit  statuere  impedimenta  diri- 
mentia,  i.  e.  ea,  quibus  efiiciatur,  ut  contractus  matrimoniahs  in  certis 
condicionibus  vaHde  fieri  non  possit. 

Negant  protestantes,  qui  non  agnoscunt  nisi  impedimenta,  quae  in 
lege  mosaica  statuuntur,  et  haec  censent  esse  indispensabiHa  (cf.  Bellarm.y 
De  matrim.  c.  21  27).  Quidam  canonistae  auHci,  ut  Launoy  et  aHi, 
dicebant  ecclesiam  habere  quidem  talem  potestatem  sed  a  principibus 
civiHbus  acceptam.  De  fide  est  posse  ecclesiam  iure  suo  statuere  im- 
pedimenta  dirimentia. 

373.  Arg.  I.     Ex  factis  historicis. 

Ecclesia,  utpote  infaUibiHs  in  rebus  morum,  habet  eam  potestatem, 
quam  factis  ostendit  se  habere.  Atqui  ecclesia  statuit  impedimenta 
dirimentia.   ^Ergo  habet  hanc  potestatem. 

Prob.  min.  Concilhtm  neocaesariense  (a.  314)  can.  2  statuit  im- 
pedimentum  affinitatis:  «MuHer,  si  [successive]  duobus  nupserit  fratribus, 
abiciatur  usque  ad  diem  mortis;  sed  propter  humanitatem  in  extremis 
suis,  si  dixerit,  quod,  si  forte  sanitatem  recuperaverit,  matrimonium 
solvet,  ad  paenitentiam  admittatur.»  Concilium  carthaginense  (a.  398) 
can.  104  statuit  impedimentum  voti  castitatis  :  «Viduae,  quae  reHgiosi- 
tatem  mutaverunt,    adulterii  crimine  notabuntur,    si  devotionem,    quam 


Pars  IV.  De  ecclesiae  polestate  statuendi  impedimenta  matrimonii.    Prop.  XLV.       285 

Deo  sponte,  non  coactae  obtulerunt,  libidinosa  corruperint  voluptate 
atque  ad  secundas  nuptias  transitum  fecerint.»  vS.  Basilius  ait:  «Pri- 
mum,  quod  in  huiusmodi  rebus  maximum  est:  morem  nostrum  obicere 
possumus  ut  vim  legis  habentem,  eo  quod  nobis  a  viris  sanctis  traditae 
sunt  regulae.  Mos  autem  ille  est  huiusmodi,  ut,  si  quis  impuritatis 
vitio  aliquando  victus,  in  illicitam  duarum  sororum  coniunctionem  in- 
ciderit,  neque  id  matrimonium  existimetur,  neque  omnino  in  ecclesiae 
coetum  admittatur,  priusquam  a  se  invicem  dirimantur»  (Ep.  160,  n.  2). 
6*.  Gregorius  M.  docet  quaedam  matrimonia  permitti  per  leges  civiles, 
sed  nullas  declarari  ab  ecclesia  (cf.  Ep.  1.  7,  ep.  i  64  119  etc.)  Similia 
docent  multi  alii  Patres,  ut  vS.  Cyprianus  (Ep.  60  62;  ed.  Hartel)^ 
Innocentius  I  (Ep.  2,  c.  13),  S.  loannes  Chrysost.  (Ad  Theod.  lapsum 
1.  2,  n.  3),  vulgatus  Ambrosius  (Ad  virg.  lapsam  c.  5).  Et  simiHter 
per  omnia  sequentia  saecula  in  ecclesia  declarantur  quaedam  matri- 
monia  invaHda,  quae  per  se  essent  vaHda  (cf.  Palmieri,  De  matrim. 
thes.  29).  Hanc  autem  potestatem  non  derivari  a  concessione  gubernii 
civilis,  inde  efficitur,  quod  ecclesia  non  minus  principes  quam  alios 
christianos  legibus  suis  matrimoniaUbus  ligavit,  et  quod  principes  chri- 
stiani  in  causis  matrimonialibus  ad  ecclesiam  recurrebant  (cf.  Perrone, 
De  matrim.  II,   Z^  sqq). 

374.     Arg".  2.     Ex  declarationibus  ecclesiae. 

Concilium  tride^itinuni  sess.  24,  can.  3  :  «S.  q.  d.  eos  tantum  con- 
sanguinitatis  et  affinitatis  gradus,  qui  in  Levitico  exprimuntur,  posse 
impedire  matrimonium  contrahendum  et  dirimere  contractum,  nec  posse 
ecclesiam  in  nonnullis  illorum  dispensare,  aut  constituere,  ut  plures 
impediant  et  dirimant,  A.  S.»;  can.  4:  «S.  q.  d.  ecclesiam  non  potuisse 
statuere  impedimenta  matrimonii  dirimentia,  vel  in  iis  constituendis 
errasse,  A.  S.»  {Denz.  n.  973  sq).  Cum  vero  synodus  pistoriensis 
(prop.  59)  docuisset  ius  statuendi  impedimenta  matrimonii  per  se  per- 
tinere  ad  potestatem  civilem  et  ab  hac  posse  ecclesiae  concedi ,  a 
Pio  VI  haec  doctrina  damnata  est.  Propositio  ita  inteilecta,  «quasi 
ecclesia  non  semper  potuerit  ac  possit  in  christianorum  matrimoniis 
iure  proprio  impedimenta  statuere,  quae  matrimonium  non  solum  im- 
pediant,  sed  et  nullum  reddant  quoad  vinculum,  quibus  christiani  ob- 
stricti  teneantur  etiam  in  terris  infidelium,  in  iisdemque  dispensare: 
canonum  3  4  9  12  sessionis  24  concilii  tridentini  eversiva,  haeretica» 
{Denz.  n.  15 59)-  Eandem  falsam  doctrinam  rursum  ddimn2iv\t  Pitcs  IX 
in  prop.  68  sqq  Syllabi  {Denz.  n.  1768  sqq).  Leo  XIII  in  encycHca 
«Arcanum  divinae  sapientiae»  doctrinam  et  praxim  cathoUcam  his  verbis 
comprehendit :  Ecclesia  «potestatem  in  coniugia  christianorum  omni 
cum  tempore  tum  loco  exercuit,  atque  ita  exercuit,  ut  iUam  propriam 
eius  esse  appareret  nec  hominum  concessu  quaesitam  sed  auctoris  sui 
voluntate  divinitus  adeptam.  .  .  ,  Nemo  ignorat,  quam  multa  de  impedi- 
mentis    ligaminis,    voti,    disparitatis    cuUus,    consanguinitatis,    criminis, 


236  Tract.  VIII.    De  sacramento  matrimonii. 

publicae  honestatis  in  conciliis  eliberitano,  arelatensi,  chalcedonensi, 
milevitano  II  aliisque  fuerint  ab  ecclesiae  praesulibus  constituta,  quae 
a  decretis  iure  imperatoris  sancitis  longe  saepe  distarent.  Quin  tantum 
abfuit,  ut  viri  principes  sibi  adsciscerent  in  matrimonia  christiana  pote- 
statem,  ut  potius  eam,  quanta  est,  penes  ecclesiam  esse  agnoscerent 
et  declararent.  Revera  Honorius,  Theodosius  iunior,  lustinianus  fateri 
non  dubitarunt  in  iis  rebus,  quae  ad  nuptias  attingunt,  non  ampUus 
quam  custodibus  et  defensoribus  sacrorum  canonum  sibi  licere.  Et  de 
conubiorum  impedimentis,  si  quid  per  edicta  sanxerunt,  causam  docu- 
erunt  non  inviti,  nimirum  id  sibi  sumpsisse  ex  ecclesiae  permissu  atque 
auctoritate.» 

375-  Obi.  I.  Impedimenta  matrimonii  dirimentia  partim  lege  naturali  sta- 
tuuntur,  partim  a  Deo  in  vetere  lege  revelata  sunt.  Ergo  non  requiritur, 
ut  ecclesia  habeat  potestatem  taha  impedimenta  statuendi. 

Resp.  Dist.  antec.  Quaedam  impedimenta  tam  consona  sunt  principiis 
rationis,  ut  ex  lege  naturali  sua  sponte  fluere  recte  dicantur,  ut  e.  g.  quod 
parentes  non  debent  inire  matrimonium  cum  filiis,  quod  impotentes  non 
possunt  nubere,  et  similia,  conc.  antec. ;  omnia  ita  lege  naturae  determinata 
sunt,  ut  nihil  maneat  dubium,  nihil  maiore  determinatione  indigeat,  ne^:  antec. 
Lex  autem  mosaica  non  obHgat  christianos.  Possunt  quidem  varia,  quae  ibi 
praecepta  vel  prohibita  erant,  servire  ut  apta  norma,  quam  ecclesia  in  suis 
legibus  sequatur,  quemadmodum  saepius  pontifices  in  decretis  suis  efferunt 
(cf  Denz.  n.  362),  sed  ut  vim  legis  inter  christianos  habeant,  requiritur  novum 
statutum  ecclesiae  (cf.  Praelect.  dogm.  V,  n.  464  sqq  506  sqq).  Unde  neg.  conseq. 

37^*  Ohi.  II.  Potestas  civihs  ratione  prior  est  quam  potestas  ecclesiastica, 
et  prius  tempore  exstitit.  Atqui  antecedenter  ad  ecclesiae  constitutionem 
civihs  auctoritas  habebat  potestatem  statuendi  impedimenta  dirimentia.  Ergo 
hanc  potestatem  etiam  nunc  habet,  et  consequenter  ecclesia  non  habet,  quia 
secus  orirentur  dissidia  et  perturbationes  pessimae. 

Resp.  Dist.  mai. :  Potestas  civihs  ita  est  prior  ecclesia,  ut  Deus  non 
possit  ecclesiam  instruere  iuribus,  quae  ipsi  placent,  neg.  mai. ;  ita  est  prior 
ecclesia,  ut,  nisi  Deus  instituisset  ordinem  supernaturalem,  varia  pertinerent 
ad  potestatem  civilem,  quae  nunc  exclusive  sunt  potestatis  ecclesiasticae, 
conc.  mai.     Trans.  min.     Neg.  conseq.,  quia  sumus  in  ordine  supernaturaU. 

Quod  attinet  potestatem,  quam  gubernium  civile  nunc  habet  in  matrimoniu77i, 
haec  notentur: 

a)  Gubernium  civile  ius  habet  dandi  leges  quoad  omnes  effectus  civiles, 
qui  sequuntur  vinculum  matrimgniale,  ut  sunt  possessiones  communes  vel 
separatae  coniugum,  ius  hereditarium,  simiha.  De  his  nulla  est  disputatio 
inter  theologos. 

b)  Causae  spectantes  ad  vinculum  matrimoniale  inter  baptizatos  sunt 
exclusive  fori  ecclesiastici.  Etiam  de  hac  re  nunc  consentiunt  theologi. 
Co7icilium  tridenti7iu77i  sess.  24,  can.  12  docet:  «S.  q.  d.  causas  matrimoniales 
non  spectare  ad  iudices  ecclesiasticos,  A.  S.»  [Denz.  n.  982).  Quidam  olim 
volebant  hoc  ita  interpretari,  ut  non  omnes  causae  matrimoniales  ad  solos 
iudices   ecclesiasticos  spectarent.     Sed  Fius  VI  litteris  die  16  Sept.  1788  ad 


Appendix.     De  caelibatu  clericorum.  287 

episcopum  motulensem  datis  hanc  explicationem  ut  omnino  falsam  reicit. 
«Scimus  hanc  captiunculam  et  fallax  hoc  cavillandi  genus  omni  fundamento 
destitui.  Verba  enim  canonis  ita  generalia  sunt,  omnes  ut  causas  com- 
prehendant  et  complectantur.  Spiritus  vero  sive  ratio  legis  [quod  matri- 
monium  est  sacramentum]  adeo  late  patet,  ut  nullum  exceptioni  aut  Hmita- 
tioni  locum  rehnquat.  ...  Ita  omnes  hae  causae  spectare  unice  debent  ad 
iudices  ecclesiasticos.»  Simihter  plures  alii  pontifices  statuerunt.  Itaque 
matrimonia  secundum  solas  leges  civiles  et  non  secundum  leges  ecclesiasticas, 
ad  vahditatem  spectantes,  inita,  seu  matrimonia  civilia,  ut  aiunt,  sunt  invalida. 
Excipiuntur  matrimonia  acathohcorum  non  celebrata  secundum  formam  tri- 
dentinam  (Denz.  n.  1944). 

c)  Num  gubernium  civile  habeat  potestatem  in  vinculum  matrimonii 
relate  ad  eos,  qui  non  subsunt  ecclesiae,  i.  e.  relate  ad  non  baptizatos, 
disputant  theologi.  «Est  controversia,  quae  nostris  praesertim  temporibus 
inter  cathohcos  hbere  agitatur»,  ut  ait  Gasparri  (De  matrim.  I,  168),  qui 
multos  theologos  allegat  pro  affirmante  sententia.  Horum  praecipua  ratio 
est,  quod  matrimonium  infidehum  est  contractus  mere  civiHs,  qui  subest 
potestati  legislativae  principum,  sicut  omnes  aHi  contractus.  Ita  e.  g.  Schmalz- 
grueber  (De  sponsal.  n.  367).  Ahi  theologi  negant,  ut  Perrone  (De  matrim.  II, 
439  sqq),  Feije,  Martin,  Zigliara,  quia,  inquiunt,  omne  matrimonium  statim 
ab  initio  a  Deo  facta  est  res  sacra  ordinis  supernaturahs  (supra  n.  343  a). 
In  tales  autem  res  a  Deo  positive  circa  cultum  divinum  institutas  gubernium 
civile  nullam  potestatem  habet.  Ecclesia  usque  nunc  hanc  quaestionem  non 
definivit.  Citatur  interdum  instructio  quaedam  s.  congregationis  de  propag. 
fide  (die  26  lunii  1820  edita),  in  qua  asseritur  illa  potestas  gubernii  civihs 
(cf.  Sasse,  De  sacram.  II,  471);  attamen  haec  instructio  non  est  a  congrega- 
tione  facta,  sed  mense  Sept.  a.  182 1  congregationi  a  consultore  quodam  oblata; 
neque  uUum  de  ea  exstat  iudicium  congregationis  (cf.  ib.  nota  a  P.  Lehmkuhl 
addita  p.  469  sqq). 

377*  Ohi.  III.  Ecclesia  nuham  habet  potestatem  in  substantiam  sacra- 
mentorum.  Atqui  si  potest  facere  invahdos  contractus  matrimoniales  per  se 
vahdos,  habet  talem  potestatem.     Ergo  non  potest. 

Resp.  Conc.  mai.  Neg.  min.  et  conseq.  Nam  substantia  sacramenti 
matrimonii  in  eo  est,  quod  contractus  matrimonii  inter  personas  legitimas 
vahde  initus  est  sacramentum ;  neque  in  hac  re  ecclesia  quidquam  potest 
mutare.  Sed  ecclesia  potest  efficere,  ut  certae  personae  sint  inhabiles,  aut 
ut  certa  forma  requiratur  ad  vahditatem  contractus,  quae  duae  res  ratione 
praecedunt  sacramentum,  sicut  ecclesia  denegans  sacerdoti  iurisdictionem, 
efficit,  ut  verba  absolutionis  ab  eo  efficaciter  proferri  nequeant. 

APPENDIX. 
DE  CAELIBATU   CLERICORUM. 

378.  Status  caelibatiis  in  ecclesia  intellegitur  stabile  vitae  genus,  quod 
quis  ex  amore  Dei  et  virtutis  ehgit,  ut  abstinens  a  coniunctione  sexuah, 
etiam  licita,  Hberius  vacet  studio  spirituahs  perfectionis.  Itaque  non 
intellegitur   simplex   absentia    vincuH  matrimoniahs,  multo  minus  caeh- 


238  Tract.  VIII.    De  sacramento  matrimonii, 

batus  liberioris  vitae  causa  electus;  sed  intellegitur  caelibatus  ex  pro- 
posito  vei  ex  voto  vel  alio  modo  ea  intentione  electus,  quae  ad  exer- 
citium  virtutis  requiritur.  Caelibatus  sic  intellectus  melior  est  matri- 
monio,  non  quasi  omnes  homines  caelibes  sint  meliores  quam  matri- 
monio  iuncti,  cum  possit  accidere,  ut  quidam  coniuges  sint  sanctiores 
quam  alii  caelibes,  sed  quia,  si  unum  vitae  genus  cum  altero  compa- 
ratur,  status  caelibatus  praestat  prae  matrimonio. 

379.  Statum  caelibatus  praeferendum  esse  matrimonio  est  de  fide. 
Co7icilium  tridentinum  sess.  24,  can.  10:  «S.  q.  d.  statum  coniugalem 
anteponendum  esse  statui  virginitatis  vel  caelibatus,  et  non  esse  melius 
ac  beatius  manere  in  virginitate  aut  caelibatu  quam  iungi  matrimonio, 
A.  S.»  {Denz.  n.  981).  Haec  doctrina  sumpta  est  ex  S.  Scriptura. 
Nam  Christus  Dominus  ad  quaestionem,  numquid  non  magis  expediat 
homini  non  nubere,  respondet:  «Non  omnes  capiunt  verbum  istud, 
sed  quibus  datum  est.  .  .  .  Sunt  eunuchi,  qui  se  castraverunt  propter 
regnum  caelorum.  Qui  potest  capere,  capiat»  (Mt  19,  10  sqq).  Ergo 
propter  regnum  caelorum  abstinere  a  matrimonio  quasi  unus  ex  iis, 
qui  ad  matrimonium  inepti  sunt,  est  speciale  donum  Dei.  S.  Paulus 
ait:  «Solutus  es  ab  uxore,  noli  quaerere  uxorem.  Si  autem  acceperis 
uxorem,  non  peccasti ;  et  si  nupserit  virgo,  non  peccavit.  .  .  .  Volo 
autem  vos  sine  sollicitudine  esse.  Qui  sine  uxore  est,  sollicitus  est 
quae  Domini  sunt,  quomodo  placeat  Deo.  Qui  autem  cum  uxore  est, 
sollicitus  est  quae  sunt  mundi,  quomodo  placeat  uxori,  et  divisus  est. 
Et  mulier  innupta  et  virgo  cogitat  quae  Domini  sunt,  ut  sit  sancta 
corpore  et  spiritu;  quae  autem  nupta  est,  cogitat  quae  sunt  mundi, 
quomodo  placeat  viro.  Porro  hoc  ad  utilitatem  vestram  dico,  non  ut 
laqueum  vobis  iniciam,  sed  ad  id,  quod  honestum  est,  et  quod  facul- 
tatem  praebeat  sine  impedimento  Dominum  obsecrandi.  .  .  .  Igitur  et 
qui  matrimonio  iungit  virginem  suam,  bene  facit;  et  qui  non  iungit, 
melius  facit»  (i  Cor  7,  27  sqq).  His  verbis  tam  clare  docetur  prae- 
stantia  caelibatus  et  exponitur  ratio  huius  praestantiae,  ut  necesse  non 
sit  quidquam  addere.  Cf.  Apoc  14,  I  sqq.  SS.  Patres  summis  lau- 
dibus  praedicant  virginitatem,  non  obiter  dictis  tantum  sed  integris 
libris,  ut  TertuUianus,  Cyprianus,  loannes  Chrysost.,  Ambrosius,  Augu- 
stinus,  multi  alii,  quibuscum  consentiunt  omnes  theologi  (in  4,  dist.  33 
vel  in  2,   2,  q.   152,  a.  4). 

380.  Quia  autem  praecipue  sacerdotum  est  rerum  spiritualium  studium 
tum  in  se  tum  in  aliis  promovere,  in  ecclesia  latina  omnes  clerici  in 
maioribus  ordinibus  constituti  ad  caelibatum  obligantur,  neque  valide 
matrimonium  contrahere  possunt.  Concilium  tridentinum  sess.  24, 
can.  9:  «S.  q.  d.  clericos  in  sacris  ordinibus  constitutos  vel  regulares 
castitatem  soUemniter  professos  posse  matrimonium  contrahere,  con- 
tractumque  validum    esse   non  obstante  lege  ecclesiastica  vel  voto ;    et 


Appendix.     De  caelibatu  clericorum.  280 

oppositum  nihil  aliud  esse  quam  damnare  matrimonium;  posseque 
omnes  contrahere  matrimonium,  qui  non  sentiunt  se  castitatis,  etiamsi 
voverint,  habere  donum,  A.  S.,  cum  Deus  id  recte  petentibus  non 
deneget,  nec  patiatur  nos  supra  id,  quod  possumus,  tentari»  {Denz. 
n.  979  sq). 

In  ecclesia  orientali  non  tam  severa  est  lex  caelibatus,  sed  servatur 
statutum  Synodi  trullanae  (a.  692),  quae  episcopis  interdicit  usum 
matrimonii,  aliis  autem  clericis  permittit  vivere  cum  uxore,  quam  ante 
subdiaconatum  duxerant,  et  concedit,  ut  lectores  uxorati  ad  maiores 
ordines  promoveri  possint,  modo  ne  sint  bigami  et  virginem  duxerint; 
post  ordinem  autem  subdiaconatus  vetat  matrimonium.  De  qua  re 
Benedictus  XIV  in  constitutione  «Etsi  pastoraHs»  die  26  Maii  1742 
ait:  «Etsi  optandum  quam  maxime  esset,  ut  graeci,  qui  sunt  in  sacris 
ordinibus  constituti,  castitatem  non  secus  ac  latini  servarent,  nihilo- 
minus  ut  eorum  clerici,  subdiaconi,  diaconi  et  presbyteri  uxores  in 
eorum  ministerio  retineant,  dummodo  ante  sacros  ordines  virgines, 
non  viduas  neque  corruptas  duxerint,  romana  non  prohibet  ecclesia.  .  .  . 
Matrimonium  post  recensitos  ordines  contractum  nullum  irritumque 
declaramus.» 

381.  Haec  diversitas  discipHnae  ostendit  legem  caelibatus  clericorum 
maiormn  non  esse  divinam  sed  ecclesiasticam.  Num  sit  disciplina 
apostoHca ,  dissentiunt  theologi.  Affirmant  Gregorius  de  Valentia, 
Bellarminus,  Vazquez,  alii,  ex  recentioribus  Phillips,  Bickell,  Sasse 
(De  sacram.  II,  339  sqq).  Negant  Schelstrate ,  Natalis  Alexaitder, 
Tillemont,  Tournely,  aUi,  ex  recentioribus  Hefele,  Probst,  Funk.  Ce- 
terum  qui  negant  legem  apostolicam,  non  ideo  negant  inde  a  tempori- 
bus  apostolorum  praxim  servandi  caelibatum  inter  sacerdotes  fuisse 
valde  communem;  et  qui  affirmant,  non  ideo  dicunt  ab  apostolis  iam 
latam  esse  formalem  legem,  sed  solummodo  inde  ab  apostoHs  viguisse 
discipHnam  caeHbatus,  quae  paulatim  vim  legis  obtinuerit. 

Primum  documentum,  quo  in  ecclesia  latina  lex  universaHs  non 
introducitur,  sed  in  memoriam  revocatur  et  inculcatur,  est  epistula 
^.  Siricii  papae  ad  Himerium,  in  qua  c.  7  ait:  «Dominus  lesus,  cum 
nos  suo  iHustrasset  adventu,  in  evangeHo  protestatur,  quia  legem  venerit 
implere,  non  solvere.  Et  ideo  ecclesiae,  cuius  sponsus  est,  formam 
castitatis  voluit  splendore  radiare.  .  .  .  Quarum  sanctionum  omnes 
sacerdotes  atque  levitae  insolubili  lege  constringimur,  ut  a  die  ordina- 
tionis  nostrae  sobrietati  ac  pudicitiae  et  corda  manicipemus  et  corpora» 
{Denz.  n.  89).  Hanc  non  esse  novam  legem  a.  385  datam  tum  ipso 
tenore  verborum  tum  aHis  documentis  demonstratur.  E.  g.  concilium 
eliberita?ium  (c.  a.  300)  can.  33  statuit:  «Placuit  in  totum  prohibere 
episcopis,  presbyteris  et  diaconibus,  vel  omnibus  clericis  positis  in 
ministerio,  abstinere  se  a  coniugibus  suis  et  non  generare  filios;  qui- 
cumque  vero  fecerit,  ab  honore  clericatus  exterminetur»  {Denz.  n.  3001 

PeSch,  Compenu.  theol.  dogm.    IV.  19 


290 


Tract.  VIII.    De  sacramento  matrimonii. 


in  ed.  ii).    Lex  caelibatus  iterum  inculcata  est  in  concilio  lateranensi  I 
(^Denz.  n.  360). 

Ceterum  similis  disciplina  neque  in  oriente  olim  defuit.  6".  Epiphanius 
ait:  Ecclesia  «eum,  qui  adhuc  in  matrimonio  degit  ac  liberis  dat  operam, 
tametsi  unius  sit  uxoris  vir,  nequaquam  tamen  ad  diaconi,  presbyteri 
aut  hypodiaconi  ordinem  admittit,  sed  eum  dumtaxat,  qui  ab  unius 
uxoris  consuetudine  sese  continuerit  aut  ea  sit  orbatus;  quod  in  illis 
locis  praecipue  fit,  ubi  ecclesiastici  canones  accurate  servantur.  At 
enim  nonnulHs  adhuc  in  locis  presbyteri,  diaconi  et  hypodiaconi  Uberos 
suscipiunt.  Respondeo  non  illud  ex  canonis  auctoritate  fieri,  sed  propter 
hominum  ignaviam»  (Haer.  59,  n.  4).  Ceterum  in  oriente  paulatim 
laxior,  in  occidente  autem  severior  praxis  praevaluit,  pro  qua  severiore 
praxi  servanda  maxime  vS.  Gregorius  VII  viriHter  pugnavit. 

Cur  adeo  in  clericis  maioribus  ecclesia  occidentaHs  praeferat  caeH- 
batum,  satis  intehegitur  ex  sacerdotaH  dignitate  et  munere,  quia  sacer- 
dotes  oportet  esse  quam  simiUimos  Christo  summo  sacerdoti,  virgini- 
tatis  amatori.  vS".  hinocentius  I  ad  Victricium  episcopum  de  munere 
sacerdotaH  scribit:  «Scriptum  est  (Lv  11,  44):  Sancti  estote,  quoniam 
et  ego  sanctus  sum  Dominus  Deus  vester.  Nam  si  priscis  temporibus 
de  templo  Dei  sacerdotes  anno  vicis  suae  non  discedebant  (Lv2i,  12), 
sicut  de  Zacharia  legimus  .  .  .  quanto  magis  hi  sacerdotes  et  levitae 
pudicitiam  ex  die  ordinationis  suae  servare  debent,  quibus  vel  sacer- 
dotium  vel  ministerium  sine  successione  est,  nec  praeterit  dies,  qua  vel 
a  sacrificiis  divinis  vei  a  baptismatis  officio  vacent.  Nam  si  Paulus  ad 
corinthios  scribit  (i  Cor  7,  5),  dicens:  Abstinete  vos  ad  tempus,  ut 
vacetis  orationi,  et  hoc  utique  laicis  praecipit,  multo  magis  sacerdotes, 
quibus  et  orandi  et  sacrificandi  iuge  officium  est,  semper  debebunt  ab 
huiusmodi    consortio    abstinere»    (Ep.  2,  c.  8,  n.  11;    M  Fh  20,  476). 


INDEX  ALPHABETICUS. 


(Indicantur  numeri  marginales.) 


A. 

Ablutio  aquae  materia  proxima  baptismi 
55  sqq;  —  praescribitur  trina  58;  —  per 
immersionem,  infusionem  vel  aspersionem 

56-5   57- 
Absolutio  sacramentalis   est  actus  iudicialis 
203  sqq ;  —  sensus  absolutionis  208  ;   — 
absolutio    deprecativa    et    indicativa    247; 

—  non  potest  dari  per  litteras  251;  — 
num    quibusdam    olim   denegata   196  sqq; 

—  obiectum  eius  sunt  etiam  peccata  ve- 
nialia  et  peccata  iam  remissa  236;  —  ab- 
solutio  moribundorum  231;  —  absolutio 
directa  et  indirecta  232  ;  —  forma  absolu- 
tionis  245  sqq. 

Accidentia  panis  et  vini  in  eucharistia  vide 
Species. 

Actio  moralis  Christi  in  sacramentis  30. 

Actus  paenitentis  sunt  pars  materialis  sacra- 
menti  paenitentiae  210. 

Adductio  corporis  Christi  in  eucharistia 
130  <5. 

Adulterium  num  in  vetere  ecclesia  non  fuerit 
paenitentibus  condonatum  198  sqq;  —  non 
solvit  matrimonium  344  sqq. 

Agrippinus  rebaptizans  40. 

Alexander  III :  de  baptismo  58 ;  —  de  ex- 
trema  unctione  291;  —  de  ministro  or- 
dinum  minorum  315;  —  de  matrimonio 
338 ;  —  matrimonium  ratum ,  non  con- 
summatum  solvitur  professione  religiosa 
359;  —  de  indissolubilitate  matrimonii  364. 

Alexander  VIII :  de  intentione  ministri  sacra- 
mentorum  48. 

Algerus :    de    speciebus    eucharisticis   131 /5. 

Ambrosius,  S.:  de  lotione  pedum  8;  —  de 
charactere  sacramentali  2.ib\  —  Christus 
auctor  sacramentorum  34  ;  —  de  baptismo 
60 ;  —  de  baptismo  flaminis  72 ;  —  de 
confirmatione  86 a  89;  —  de  eucharistia 
115  141/;  145;  —  de  paenitentia  193 
200  202  228 ;  —  de  thesauro  ecclesiae 
273;  —  de  matrimonio  331  338  359 
366^. 


Amentes    ut   subiectum    sacramentorum   53. 
Amor  initialis  in  attritione  2i8<:  224. 
Ancyrana  synodus  de  paenitentia  imponenda 

239   275. 
Aphraates :  de  sacramento  paenitentiae  202 ; 

—   de  confessione  privata  228. 
Approbatio  confessarii  263,  s  sq. 
Aqua  materia  baptismi  55  sqq; 


benedicta 

63 ;  —  aqua  vino  admiscenda  in  missa 
140. 

Arcani  disciplina  7. 

Arelatense  I  de  rebaptismo  41. 

Aspersio    est  validus  modus  baptizandi   57. 

Athanasius,  S. :  de  ministro  ordinis  316. 

Athenagoras:  de  monogamia  366/^. 

Attritio :  seu  contritio  imperfecla  quid  sit 
218;   —  sufficit    in    confessione    219  sqq. 

Auctor  sacramentorum  est  Christus  32  sqq. 

Augustinus,  S. :  de  necessitate  sacramen- 
torum  I ;  —  varia  sacramenta  enumerat 
6a\  —  de  lotione  pedum  8;  —  de  cir- 
cumcisione  loa;  —  de  rebus  et  verbis  in 
sacramentis  1 1 ;  —  de  efficacia  sacramen- 
torum  14  18;  —  de  charactere  sacramen- 
tali  22  sq  26;  : —  Christus  auctor  sacra- 
mentorum  34;  —  de  rebaptismo  40;  — 
de  probitate    ministri    sacramentorum  41  ; 

—  de  ministro  fallaci  49 ;  —  de  subiecto 
sacramentorum  53<5;  —  de  materia  et 
forma  baptismi  57;  —  de  efifectu  baptismi 
66;  —  de  necessitate  baptismi  71  75;  — 
de  baptismo  flaminis  72  ;  —  sanguinis  73  ; 

—  de  confirmatione  85  ;  —  de  euchari- 
stia  107  115;  —  de  eius  effectu  146;  — 
de  sacrificio  154;  —  de  sacrificio  missae 
167;  —  de  paenitentia  publica  et  privata 
202;  —  de  timore  gehennae  218  <r;  — 
de  poena  temporali  manente  post  culpam 
remissam  237 /5;  —  de  satisfactione  240 
242  ;   —  de    remissione  peccatorum  250 ; 

—  de  sacramento  ordinis  297;  —  de  epi- 
scopatu  307;  —  de  matrimonio  331  338; 

—  de  eius  indissolubilitate  346 ;  —  de 
polygamia  successiva  367^. 

19* 


292 


Index  alphabeticus. 


B. 

Baius :   de  sacrificio  missae   169. 

Baptismus :  loannis  i^d;  —  sacramentum 
baptismi,  eius  materia  et  forma  55  sqq;  — 
baptismus  in  nomine  lesu  collatus   59  sqq  ; 

—  effectus  baptismi  64  sqq  ;  —  baptismus 
flaminis    70  ^    72;   —  sanguinis   yo  d    73; 

—  necessitas  baptismi  70  sqq ;  —  baptis- 
mus  non  diu  differendus  71;  —  minister 
baptismi   77;    —    subiectum    baptismi   78, 

Baptizati :  eorum  matrimonium  est  sacramen- 
tum  330  sqq  ;  —  num  etiam  non  baptiza- 
torum,  vel  matrimonium,  in  quo  alterutra 
pars   non  est  baptizata  343. 

Basilius ,  S. :  de  charactere  sacramentali 
23  ;  —  de  consecratione  olei  36 ;  —  de 
baptismo  haereticorum  45  ;  —  de  efficacia 
baptismi  63  66;  —  de  eucharistia  115;  — 
de  sacra  ordinatione  310*^;  —  de  matri- 
monio  346 ;  —  de  impedimentis  matri- 
monii   373- 

Bellarminus:  de  forma  baptismi  62;  —  de 
matrimonio  338. 

Bellord :  de  sacrificio  missae   174/^ 

Benedictio  aquae  baptismalis  63  ;  —  chris- 
matis  86^;  —  olei  infirmorum  279;  — 
matrimonii   336  sqq. 

Benedictus  XIV:  de  potestate  ecclesiae  in 
sacramenta  35^;  —  de  intentione  ministri 
sacramenlorum  48 ;  —  de  confirmatione 
86  96;  —  de    sacra    ordinatione  312  sq; 

—  de  eius  subiecto  324;  —  de  matri- 
monio  339;  —  de  auctoritate  summi  ponti- 
ficis  in  mairimonium  ratum,  non  consum- 
matum  360;   —  de  caelibatu  380 

Berengarius:  de  transsubstantiatione  125. 
Bernardus,   S.:  de  baptismo  flaminis   72. 
Bessarion :  de  epiclesi   141  <r   144. 
Bonaventura,  S. :   de  clavibus  iurisdictionis 

268. 
Bonifacius  VIII:    de   indulgentiis  276;   — 

de  professione  religiosa  359. 

c. 

Cabillonensis  synodus  a.  813:  de  confes- 
sione  229  234;  —  de  extrema  unctione 
280. 

Caelibatus :  status  caelibatus  praeferendus 
est  matrimonio  378  sq  ;  —  praecipitur  in 
ecclesia  latina  omnibus  clericis  in  ordini- 
bus  maioribus  constitutis  380  sq. 

Caerimoniae  in  sacramentis  servandae  35  a. 

Callistus  papa  approbat  praxim  omnia  pec- 
cata  paenitentibus  remittendi    200. 

Caritas  perfecta  supplet  baptismum  72;  — 
quomodo  se  habeat  ad  martyrium  76  ;  — 
caritas  est  effectus  eucharistiae  146  l^Ssq; 

—  caritas  reddit  contritionem  perfectam 
ct  iustificat  216. 

Carthaginense  concilium  a.  398:  de  impedi- 
mentis  matrimonii  373. 


Casuum   reservatio   263,  ^. 
Catechismus  romanus :  de  baptismo  63;  — 
de  confirmalione  92  ;  —  de  eucharistia  140; 

—  de  sacrificio  missae  182;  —  de  paeni- 
tentia   233. 

Causalitas  sacramentorum  I2sqq;  — causali- 
tate  sacramenta  novae  et  veteris  legis  dif- 
ferunt  13^;  —  causalitas  physica  29;  — 
moralis  30;    —   inteniionalis  31. 

Character  sacramentalis  22sqq;  — refertur 
ad  sacra  suscipienda ,  defendenda ,  con- 
ficienda  25  c. 

Charisma  quid  sit  299. 

Chorepiscopi  qui   fuerint  317   319. 

Chrisma  confirmationis  S6a. 

Christus  auctor  et  principahs  minister  sa- 
cramentorum  30  32  sqq  ;  —  in  eucharistia 
realiter  praesens  101  sqq  132  sqq ;  —  ibi- 
que  adorandus    139«. 

Chrysologus,  Petrus,  vS. :  de  effectu  caritatis 
216. 

Chrysostomus ,  loannes,  S. :  de  efficacia 
baptismi  14  66;  —  de  charactere  sacra- 
mentali   23;  —  de  baptismo  sanguinis  73; 

—  de  confirmatione  84 ;  —  de  eucharistia 
115  141/;  146;  —  de  Melchisedech  ut 
typo  Christi  i6o<5;  —  de  sacrificio  mis- 
sae  167  175;  —  de  sacramento  paeni- 
tentiae  187;  —  de  iterata  remissione  pec- 
catorum  202 ;  —  de  iudicio  paenitentiali 
205;  —  de  metu  gehennae  2iS/r,  —  de 
confessione  235  ;  —  de  sacramento  ordi- 
nis  297;  —  de  diaconatu  305;  ■ —  de 
ministro  ordinis  316;  —  de  matrimonio 
346;   —  de  divortio  351. 

Circumcisio  10;  —  quomodo  iustificaverit  2  i . 
Circumstantiae  peccatorum  gravium    speci- 

ficantes  in  confessione  accusandae  229. 
Claves :  potestas  clavium    186  sqq  204  207 

260  sqq  ;  —  claves  iurisdictionis  num  den- 

tur  ordinatione   267  sq. 
Clemens  Alexandrinus:  de  charactere  sacra- 

mentali  23;  —  de  eucharistia  114  119;  — 

omnia    peccata   paeniteniia  delentur    199; 

—  de  indissolubilitate  matrimonii  346  ;  — 
de  monogamia  366 /5. 

Clemens  Romanus :  omnium  criminum  pae- 

nitentia  est  agenda  198. 
Clemens  VI:  de  potestate  ecclesiae  in  sacra- 

menta   35/^;   —  de  indulgentiis  273. 
Clemens  VIII :    de  forma  absolutionis  248. 
Coelestinus  I:  paenitentia  moribundis  danda 

201. 
Communio  cotidiana  i^ic  vide  Eucharistia; 

—  num  communio  constituat  essentiam 
sacrificii   missae    I74<^    178. 

Concomitantia :   quid  sit  in  eucharistia  per 

concomitantiam  133  136. 
Concubina  quid  intellegatur  in  vetere  lege 

et  in  iure  canonico  369. 
Concupiscentia :    eius  remedium   est  matri- 

monium   328^. 


Index  alphabeticus. 


293 


Confessio  sacrarnentalis  est  pars  materialis 
sacramenti  paenitentiae  210;  —  confessio 
formaliter  integra  omnium  peccatorum  gra- 
vium  post  baptismum  commissorum  est  ad 
salutem  necessaria  226  sqq ;  —  non  re- 
quiritur  confessio  publica  228  sq;  —  con- 
fessio  moribundorum  sensibus  destitutorum 
231;  —  confessio  libera  quorundam  pec- 
catorum  236 ;  —  num  Nectarius  abroga- 
verit  confessionem  235;  —  confessio  dia- 
conis  vel  laicis  facta  265. 

Confirmatio  est  sacramentum  79sqq;  —  eius 
materia  et  forma  86 ;  —  effectus  87  sqq ; 

—  necessitas  92 ;  —  subiectum  93 ;  — 
minister  ordinarius  95  ;  —  extraordinarius 
96 ;   —  confirmatio  haereticorum  99. 

Consecratio  chrismatis  S6a;  —  consecratio 
eucharistica  constituit  essentiam  sacrificii 
missae   174  sqq. 

Constantiense  concilium  de  speciebus  eu- 
charisticis  131  <5;  —  de  necessitate  eu- 
charistiae  sub  utraque  specie    151^. 

Contractus  matrimonialis  christianorum  est 
ipsum    sacramentum    matrimonii   337  sqq ; 

—  perficitur  per  verba  de  praesenti  338; 

—  est  materia    et  forma  sacramenti  339; 

—  qui  contractus  sint  sacramentum  343 ; 

—  indissolubilitas  eius  344  sqq. 
Contritio  est  pars  materialis  sacramenti  paeni- 

tentiae  210;  —  peccatori  necessaria  ad 
salutem  211  sqq;  —  debet  esse  universalis 
et  supernaturalis  214;  —  contritio  per- 
fecta  216;   —  imperfecta  218. 

Conversio  panis  et  vini  in  corpus  et  sangui- 
nem  Christi  quomodo  concipienda  sit  130. 

Copula  carnalis  non  efficit  matrimonium  338. 

Cyprianus,  S. :  rebaptizans  40 ;  —  de  ma- 
teria  baptismi  57;  —  de  confirmatione  81 
S6a  89;  —  de  eucharistia  114;  —  de 
dispositione  subiecti  recipientis  145 ;  — 
de  sacrificio  missae  167  175;  —  de  paeni- 
tentia   187   200;    —   de    confessione  228; 

—  de  satisfactione  240 ;  —  de  ministro 
paenitentiae  264;  —  de  indulgentiis  275. 

Cyrillus  Alexandrinus,  S. :  de  eucharistia 
115;  —  de  eius  effectu  147;  —  quid 
significet    unctio   283 ;   —  de    matrimonio 

331- 
Cyrillus  Hierosolymitanus,  S. :  de  efficacia 
baptismi  14  63;  —  de  charactere  sacra- 
mentali  23  ;  —  de  baptismo  sanguinis  73  ; 
de  confirmatione  S6a  89 ;  —  de  euchari- 
stia  115  120;  —  de  transsubstantiatione 
124;   —  de  sacrificio  missae   167   175. 

D. 

Damascenus  mde  loannes. 

Damasus  papa :   de  forma  baptismi   58. 

Destructio    num   sit    de    conceptu    sacrificii 

156;  —  quomodo    habeatur    in    sacrificio 

missae    179  sqq. 

Pesch,  Compend.  theol.  dogm.    IV. 


Detestatio  peccatorum  requiritur    ad  paeni- 

tentiam  211    213. 
Diaconatus  num  sit  sacramentum  305. 
Diaconi  possunt  esse  ministri  baptismi  77; 

—  eucharistiae  administrandae,  non  tamen 
conficiendae  152;  —  neque  confessionis 
264  sq. 

Diaconissae  in  vetere  ecclesia  326. 
Didascalia  apostolorum:   de  sacramento  pae- 

nitentiae   187    199. 
Dionysius  Corinthius :    Cuncti   paenitentes 

benigne  suscipiendi   198. 
Disciplina  arcani  7. 

Dispositio  ad  recipienda  sacramenta  12  a  17. 
Divortium  vzde  Indissolubilitas. 
Dolor  de  peccatis  commissis  est  pars  paeni- 

tentiae  211   213. 
Durandus  a  S.  Portiano:  de  matrimonio  333. 

E. 

Effectus  baptismi  64  sqq;  —  confirmatio- 
nis  87  sqq;  —  eucharistiae  145  sqq;  — 
sacramenti  paenitentiae  252  sqq;  —  ex- 
tremae  unctionis  284  sqq ;  —  ordinationis 
314;  —  matrirtionii  344  sqq. 

Efficacia  sacramentorum  1 2  sqq  20 ,  vide 
Causalitas;  —  efficacia  sacrificii  missae  183. 

Elias  Damascenus:  de  eucharistia  116. 

Eliberitanum  concilium  de  confirmatione 
82 ;  —  de  viatico  quibusdam  denegando 
201;  —  vel  dando  264;  —  de  caehbatu 
381. 

Ephraem,  S. :  de  eucharistia  127. 

Epiclesis  35 /5   139^  14.1  c  144. 

Epiphanius,  S. :  de  reviviscentia  meritorum 
mortificatorum  254 ;  —  de  sacra  ordina- 
tione  3io<5;  —  de  eius  ministro  316;  — 
de  eius  subiecto  323 ;  —  de  polygamia 
successiva  367^5;  —  de  caelibatu  381. 

Eucharistia:  nomen  ioo<:;  —  realis  Christi 
praesentia  in  eucharistia  probatur  ex  Scrip- 
tura  loi  sqq;  —  ex  traditione  113  sqq;  — 
efficitur  transsubstantiatione  122  sqq;  — 
Christus  est  praesens  sub  utraque  specie 
et  sub  partibus  specierum  132  sqq;  — 
sacramentum  eucharistiae  eiusque  materia 
139  sq;  —  forma  141;  —  num  intrinsecus 
constituatur  materia  et  forma  139^.  —  ef- 
fectus  sacramenti  eucharistiae  145  sqq ;  — 
eius  necessitas  151;  —  triplex  modus  su- 
mendi  eucharistiam  151«;  —  non  neces- 
sario  sumenda   sub  utraque  specie   15^^; 

—  minister  eucharistiae  152;  —  euchari- 
stia  ut  sacrificium   153  sqq,  vide  Missa. 

Eugenius  IV:  de  sacramentis  veteris  legis 
10  (7 ;   —  de    charactere   sacramentali  24; 

—  de  baptismo  58;  —  de  effectu  baptismi 
67;  —  de  ministro  77;  —  de  confirma- 
tione  S6a  89;   —  de  eucharistia  140  sq; 

—  de  eius  effectu  146;  —  de  forma  ab- 
solutionis  247;   —  de    efifectu   sacramenti 

1  g  ** 


294 


Index  alphabeticus. 


paenitentiae  252  ;  —  de  confessario  263  ; 

—  de  extrema  unctione  280 ;  —  de  matri- 
monio  337/^;  —  de  polygamia  successiva 
367^. 

Exomologesis  quid  sit  apud  veteres  211/;, 
Extrema  unctio  est  sacramentum  277  sqq; 

—  materia  et  forma  279  sq  ;  —  finis  eius 
283 ;  —  effectus  eius  284 ;  —  absolutus 
285;  —  condicionatus  286;  —  minister 
extremae  unctionis  290  sq;  —  subiectum 
292;  —  necessitas  ih.\  —  iterabilitas  292 
294. 

F. 

Fides  est  dispositio  ad  suscipienda  sacra- 
menta  18  ;  —  non  necessaria  ad  essentiam 
sacramenti  53  ^ ;  —  fides  ministri  sacra- 
mentorum  39  sqq. 

Florentinum :  de  materia  eucharistiae  140; 

—  de  forma   \\\  c. 

Forma :  sacramentorum  11;  —  baptismi 
55  sqq ;  —  confirmationis  86  <^;  —  eu- 
charistiae  141  sqq  ;  —  paenitentiae  245  sqq  ; 

—  forma  deprecativa  et  indicativa  247  sqq ; 

—  forma  extremae  unctionis  279  sq;  — 
sacramenti  ordinis  311;  —  matrimonii  339. 

Fructus  sacrificii  missae  generalis,  specialis, 

specialissimus   183  <:. 
Fulgentius,    S. :    de  baptismo  haereticorum 

44;   —  de  eucharistia   107^. 

G. 

Gasparri :  de  sacra  ordinatione  320 ;  —  de 
potestate  statuendi  impedimenta  matri- 
monii  376*:. 

Gelasius  papa:  de  necessitate  baptismi  71; 

—  ecclesia  omnia  peccata  remittit  200 ;  — 
de  ministro  ordinis  315. 

Gentilium   mysteria    et  sacramenta  christia- 

norum   2. 
Gradus  paenitentiae  pubhcae  in  vetere    ec- 

clesia  239. 
Gratia  sacramentalis  9  20;  — baptismi  64sqq; 

—  confirmationis  87  sqq;  —  eucharistiae 
145  sqq ;  —  paenitentiae  252;  —  ex- 
tremae  unctionis  284  sqq ;  —  ordinis  314; 

—  matrimonii   344. 

Gratia  sanctificans  est  effectus  sacramen- 
torum  12  sqq  ;  —  gratia  prima  et  secunda 
16;  —  num  eadem  gratia  in  omnibus  sa- 
cramentis  20. 

Gratianus :  de  necessitate  confessionis  234 ; 

—  de  satisfactione  sacramentali  244. 
Gregorius  Bergamensis:  de  nomine  sacra- 

menti   7. 
Gregorius  Magnus:  de  forma  baptismi   58; 

—  de  eucharistia  115;  —  de  poena  tem- 
porali  manente  post  culpam  remissam  237; 

—  de  satisfactione  240  ;  —  de  sacramento 
ordinis  297;  —  de  indissolubilitate  matri- 
monii  361. 


Gregorius  Nazianzenus,  S. :  de  sacrificio 
missae    175;  —  de  divortio  351. 

Gregorius  Nyssenus ,  S. :  de  eucharistia 
115  141/^;  — de  eius  effectu  147;  —  de 
sacramento  ordinis  297. 

Gregorius  XIII:  de  privilegio  paulino  354; 

—  de  professione  religiosa  359. 
Guilelmus  Parisiensis:  de  forma  absoluiio- 

nis  247. 

H. 

Hermae  Pastor:  de  paenitentia  200;  —  de 
indissolubilitate  matrimonii   346. 

Hieronymus,  S. :  de  rebaptismo  40;  —  de 
confirmatione  81  ;  —  de  iudicio  paeniten- 
tiali  205 ;  —  de  reviviscentia  operum 
mortificatorum  254 ;  —  de  sacra  ordina- 
tione    310/;;    —    de    eius    ministro    316; 

—  de    matrimonio    346;    —   de    divortio 

351- 
Hilarius  Pictaviensis ,    S. :    de    eucharistia 

115;   —  de  iudicio  paenitentiali   205. 
Hippolytus  contra  Calhstum  200, 
Hispalense  IV  concilium :  de  confirmatione 

82. 
Homicidium    num    in   vetere    ecclesia   non 

fuerit  paenitentibus    condonatum    198  sqq. 
Hugo  Victorinus:  de  sacraordinatione  2y\oc. 

I. 

Idololatria  num  in  vetere  ecclesia  paeniten- 

tibus  non  fuerit  condonata   198  sqq. 
leremias    patriarcha    de    septem    sacramen- 

tas  6  b. 
lesus :    baptismus    in    nomine   lesu    collatus 

59  sqq. 
Ignatius  Martyr,  S.:  de  eucharistia  114  118. 
Immersio  materia  baptismi   56  sq. 
Immolatio  Christi  in  eucharistia  175  sqq. 
Impedimenta    matrimonii  statui  possunt  ab 

ecclesia   372 ;   —  num    etiam    a   potestate 

civili   376. 
Impositio    manuum    in    confirmatione  86  a ; 

—  in  ordinatione  310. 
Indissolubilitas  matrimonii  344  sqq  361  sqq. 
Indulgentia :  quid  sit  270  sqq  ;  —  quomodo 

indulgentiae  dentur  pro  vivis  et  defunctis 
271  ;  —  quis  possit  dare  272;  —  dantur 
ex  thesauro  ecclesiae  273;  —  de  potestate 
dandi  indulgentias  274  sq. 

Infantes  baptizari  possunt  78  ;  —  confirmari 
93  ;  —  ordinari,   si  sunt  mares  324. 

Infirmitas  spiritualis  curatur  extrema  unc- 
tione  285. 

Infusio.  aquae  materia  baptismi   56  sq. 

Innocentius  I :  de  disciplina  arcani  7 ;  — • 
de  rebaptismo  41 ;  —  de  effectu  baptismi 
67;  —  de  necessitate  baptismi  71;  — ^  de 
confirmatione  95  ;  —  de  extrema  unctione 
279  293;  —  de  matrimonio  331;  —  de 
caelibatu  381. 


Index  alphabeticus. 


29S 


Innocentius  III:  de  salute  parvulorum  io<^; 

—  de  charactere  sacramentali  24 ;  —  de 
intentione  subiecti  sacramentorum  53 ;  — 
de  baptismo   58;  —  de  confirmatione  86; 

—  de  eucharislia  140;  —  de  subdiaco- 
natu    304;    —    de    matrimonio    338    347; 

—  de  privilegio  paulino  354  357;  —  de 
monogamia  366  <r;  —  de  polygamia  suc- 
cessiva  367^. 

Innocentius  IV:  de  intentione  ministri  sa- 

cramentorum   51. 
Innocentius  VIII    num    quibusdam    abbati- 

bus  dederit  potestatem  ordinandi  diaconos 

320. 
Instrumentorum    traditio    num    sit    materia 

sacramenti  ordinis  309  sqq. 
Integritas    confessionis    qualis    esse    debeat 

226  sqq. 
Intentio  ministri  sacramentorum  46  sqq. 
Interpellatio    necessaria    in    usu    privilegii 

paulini   354. 
loannes  Damascenus:  de  eucharistia  120;5; 

—  de  transsubstantiatione   124. 
Irenaeus,  S. :  de  eucharistia  114;  —  de  eius 

forma  144;  —  de  sacrificio  missae  167;  — 
omnia  crimina  in  ecclesia  remittuntur  pae- 
nitentibus   198. 

ludex    in    sacramento  paenitentiae  203  sqq. 

lurisdictio  requisita  in  confessario  260  263. 

lustinus  Martyr :  de  mysteriis  gentilium  2  ; 

—  de  baptismo  57;  —  de  eucharistia  114 
141/;;   —  de    sacrificio    missae   167    170; 

—  paenitentia  delet  omnia   crimina   198; 

—  de  indissolubilitate  matrimonii  346. 

L. 

Lactantius,  paenitentia  184. 

Laodi/:ena  synodus  a.  370  de  confirma- 
tione  82. 

Lateranense  IV:  de  eucharistia  117;  —  de 
transsubstantiatione  125;  —  de  necessi- 
tate  confessionis  et  eucharistiae  151  f  229; 

—  de  sacrificio  missae  169;  —  de  ^on- 
fessario  263. 

Lea:  de  sacramento  paenitentiae   192. 
Leo  Magnus:  de  baptismo  71  ;  —  de  bap- 
tismo  sanguinis  73  ;  —  de  eucharistia  115  ; 

—  de  sacrificio  missae  183;  —  de  con- 
fessione  privata  228 ;  —  de  satisfactione 
240;  —  de  episcopatu  307;  —  de  ritu 
ordinationis  310^. 

Leo  X:  de  indulgentiis  270  sqq. 

Leo  XIII :  de  sacrificio  missae    1 76 ;  —  de 

matrimonio  332   337  <5  348;  —  de  impedi- 

mentis  matrimonii  374. 
Lessius :  de  sacrificio  missae   180. 
Libellus  repudii  345   350. 
Ligandi    et  solvendi  potestas    quid  sit   190. 
Liturgiae  de  sacrificio  missae   168. 
Lombardus,  Petrus  :  de  intentione  ministri 

sacramentorum  47  ;   —  de  transsubstantia- 


tione   124^:;  —  de  absolutione  208   246; 

—  de  necessitate  confessionis  228 ;  —  de 
matrimonio  333. 

Lotio  pedum  num  sit  sacramentum  8. 
Lucius  III:   de  matrimonio  332. 
Lugdunense  II:    de    confirmatione  82;   — 

de  polygamia  successiva  367  <r. 
Lugo,    card.  de:    de    sacrificio  missae   181; 

—  de    reviviscentia    meritorum    mortifica-^ 
torum  254. 

M. 

Macarius  Magnes:  de  eucharistia   115. 

Magia  num  sit  in  sacramentis   19. 

Malachias  propheta  praedicit  sacrificium  mis- 
sae   160   162. 

Manus  impositio  in  confirmatione  80  sqq 
86;  —  in  ordinatione  310. 

Martinus  V:   de  indulgentiis  270  sqq. 

Martyrium    ut   baptismus    sanguinis  73   76. 

Maruthas  episcopus:  de  eucharistia   108. 

Materia  sacramentorum  11;  —  materia  et 
forma  a  Christo  determinata  35  ;  —  ma- 
teria  baptismi  55  sqq;  —  confirmationis 
S6a;  —  eucharistiae  139  sq;  —  sacra- 
menti  paenitentiae  210  sqq  ;  —  extremae 
unctionis  280 ;  —  sacramenti  ordinis 
309  sqq ;  —  matrimonii   339. 

Matrimonium  quid  sit  328;  —  triplex  eius 
bonum  $28^;  —  matrimonium  ut  sacra- 
mentum  329  sqq ;  —  quando  sit  institutum 
335  ;  —  est  ipse  contractus  matrimonialis 
christianorum  336 ;  —  contractus  est  ma- 
teria  et  forma  huius  sacramenti  339 ;  — 
num  etiam  sit  sacramentum  in  non  bapti- 
zatis  vel  inter  partem  baptizatam  et  non 
bapiizatam  343  ;  —  vinculum  matrimonii 
indissolubile  344  sqq;  —  matrimonium 
legitimum  348^;  —  ratum  338  348(5;  — 
consummatum  id.c;  —  matrimonium  in- 
fidelium  et  privilegium  paulinum  352  sqq; 

—  matrimonium  ratum,  non  consummatum 
solvitur  professione  religiosa  358  sqq ;  — 
item  auctoritate  summi  pontificis  ex  iustis 
causis  360;  —  de  unitate  matrimonii 
365  sqq ;  —  de  ministris  et  subiectis  sa- 
cramenti  matrimonii  371  ;  —  de  necessitate 
matrimonii  371 1;  —  impedimenta  matri- 
monii  statui  possunt  ab  ecclesia  372  sqq; 
— •  num  etiam  a  potestate  civili  376;  — 
matrimonio  praeferendus  est  status  caeli- 
batus  379. 

Melchisedech  typus  Christi   i6o<5   163. 
Membra    ecclesiae  homines  fiunt    baptismo 

65  sqq. 
Merita  mortificata  252  ^^. 
Metus  poenarum  potest  esse  bonum  motivum 

218-5. 
Milevitanum  II :    de  efficacia  baptismi   1 5  ; 

—  de  matrimonio  347. 


:2g6 


Index  alphabeticus. 


iMinister  sacramentorum,  principalis,  imme- 
diatus,  publicus  39 ;  —  eius  fides  et  pro- 
bitas  40  sqq ;  —  eius  intentio  46  sqq ;  — 
minister  baptismi  96 ;  —  confirmationis 
94  sqq ;  —  eucharistiae  152;  —  paeniten- 
tiae  260  sqq ;  —  extremae  unctionis  290  sqq ; 

—  ordinis  315  sqq ;  —  matrimonii  371. 
^issa    est    verum    sacrificium    159  sqq;    — 

eius  relatio  ad  sacrificium  crucis   1 73 ;  — 

eius  essentia  consistit  in  consecratione,  qua 

Christus  mystice  mactatur   1 74  sqq. 
Modernistae :  de  sacramentis  4   12  34;  — 

de    confirmatione   79  5    —    de    paenitentia 

185  sq;  —  de  sacramento  ordinis  298;  — 

de   matrimonio  329. 
Monogamia  christianorum  366. 
Moribundi    sensibus  destituti  quomodo    ab- 

solvi  possint  231. 
Mulier  non  est  subiectum  capax  sacrae  or- 

dinationis  323. 
Mysteria  gentilium    et    sacramenta  christia- 

norum  2. 
.Mystica    immolatio    Christi     in    eucharistia 

I  75  sqq. 

N. 

l^ecessitas  baptismi  70  sqq ;  —  confirma- 
tionis  92;  —  eucharistiae  151;  —  ex- 
tremae  unctionis  292  ;  —  matrimonii  371  <:. 

Nectarius  num  abrogaverit  confessionem  235. 

Neocaesariense  concilium  a.  314  de  im- 
pedimentis  matrimonii  373- 

l^icaenum  I:  de  baptismo  haereticorum  41 ; 

—  de  ministro  ordinis  317. 
^icaenum  II:   de  eucharistia   120. 
Nicolaus  I:  de  baptismo  61;  —  de  matri- 

monio  338  347;   —  de   polygamia  366  <r. 
Novatiani  negant  sacramentum  paenitentiae 

185    187  sq. 
l*Iumerus    sacramentorum    4  sqq;    —    ordi- 

num  302  308. 

o. 

Obex  effectus  sacramentorum   12. 

Odo  de  Soliaco :  diaconi  non  possunt  ab- 
solvere  265. 

Oleum  materia  confirmationis  S6. 

Opus  operatum   12. 

Ordo  et  iurisdictio  260 ;  —  ordo  est  sacra- 
mentum  ecclesiae  295  sqq ;  —  quando  in- 
■stitutum  300 ;  —  ordines  maiores  et  mi- 
nores  302 ;  —  de  ordinibus  minoribus  et 
subdiaconatu  303  sq  ;  —  de  diaconatu  305 ; 

—  de  presbyteratu  306 ;  —  de  episcopatu 
.307  ;  —  de  numero  ordinum  308 ;  —  de 
iiiateria  sacramenti  ordinis  310;  —  de 
forma  31 1  ;  —  de  effectu  314;  —  de  mi- 
■nistro  315  sqq ;   —  de    subiecto  322  sqq; 

—  de  ordinationibus  haereticorum  321. 
Orientales  habent  septem  sacramenta  6  3. 
Origenes :  de  baptismo  infantium  78;  —  de 

eucharisiia    114;    —    de    paenitentia    187 


199;  —  de  confessione  privata  et  publica 
228;   —  de  matrimonio  331   346; —  de 
polygamia   351. 
Otto  Bambergensis,    S.,    enumerat  septem 
sacramenta  6  c. 

P. 

Pacianus,  S.,  de  sacramento  paenitentiae 
186«^  187   202, 

Paenitentia  quid  significet  184;  —  est  sa- 
cramentum  novae  legis  185  sqq;  —  distinc- 
tum  a  baptismo  186^  193  207; — -  paeni- 
tentia  publica  et  privata  202  239 ;  — 
potestas  remittendi  peccata  sacramento  pae- 
nitentiae  est  potestas  iudicialis  203  sqq ;  — 
materia  sacramenti  paenitentiae  210;  — 
virtus  paenitentiae  211;  —  forma  sacra- 
menti  paenitentiae  245  sqq;  —  eflfectus 
252  sqq ;  —  minister  260  sqq;  —  subiec- 
tum  269, 

Panis  triticeus  materia  eucharistiae   140. 

Paschasius  Radbertus:  de  eucharistia  121. 

Paulinum  vide  Privilegium. 

Peccatum  omne  post  baptismum  commis- 
sum  in  sacramento  paenitentiae  remittitur 
1 86  sqq ;  —  etiam  peccata  capitalia  1 96  sqq ; 

—  de  peccato  in  Spiritum  Sanctum   197; 

—  de  peccato  veniali  et  eius  remissione 
225  229  236  266;  —  de  iterata  remis- 
sione  peccatorum  236. 

Pelagius  I :  de  forma  baptismi   58. 

Pell  de  sacrificio  missae   182. 

Petrus  Chrysologus  T^de  Chrysologus. 

Petrus  Damiani :  de  satisfactione  242  ;   — 

de   extrema  unctione   282   291. 
Pictaviensis  synodus  a.  1280:  diaconi  non 

possunt  confessiones  audire  265. 
Pius  VI:  de  transsubstantiatione  125;  —  de 

indulgentiis  270;  —  de  impedimentis  ma- 

trimonii  374. 
Pius  VII :  de  epiclesi   141  c. 
Pius   IX:  de  matrimonio  337^  348 <z. 
Pius  X :  de  potestate  ecclesiae  in  sacramenta 

SS^;  —  de  epiclesi   141  c. 
Poena    temporalis    remanere    solet    remisso 

reatu  culpae  237. 
Polygamia    simultanea    excluditur    365  sq ; 

—  quomodo  sit  contra  legem  naturalem 
368 ;    —   polygamia    successiva    licita    est 

367  370. 

Potestas  excellentiae  32;  —  potestas  cla- 
vium  in  sacramento  paenitentiae  186  sqq 
196  sqq  204  207  260  sqq;  —  potestas 
iudicialis  203 ;  —  potestas  ordinis  et  iuris- 
dictionis  260  263  314/^;  —  potestas  ec- 
clesiae  circa  matrimonium  372  sqq. 

Praecepta  primaria  et  secundaria  legis  na- 
turalis  350. 

Praesentia  Christi  in  eucharistia  vide  Eu- 
charistia. 

Presbyter  v^de  Sacerdos. 


Index  alphabeticus. 


297 


Presbyteratus  num  sit  sacramentum  306. 

Privilegium  paulinum  352  sqq. 

Probitas  ministri  sacramentorum  39  sqq  ;  — 

subiecti    $Sl>. 
Professio    religiosa    solvit   matrimonium  ra- 

tum,   non  consummatum   358. 
Propositio  practica    in  eucharistiae    confec- 

tione    112. 
Propositum    non    peccandi    de    cetero    est 

pars  paenitentiae  211    213. 
Prosper,  S.:  de  revivi^centia  peccatorum  255. 
Publica  paenitentia  202. 
Pueri    quando    debeant    communionem    re- 

cipere   i$i  c;   —  num    possint   valide    or- 

dinari   324. 

Q. 

Quantitas  panis  et  vini  in  eucharistia  131  ^; 

—  corporis  Christi  eucharistici   136 

R. 

Rabanus  Maurus  de  eucharistia    121. 
Realis     praesentia    Christi     in     eucharistia 

loi  sqq. 
Rebaptismus  40  sq. 
Regeneratio  spiritualis  est  effectus  baptismi 

64  sqq. 
Reliquiae  peccatorum  delentur  extrema  unc- 

tione  285. 
Remissio  peccatorum    in  baptismo  64  sqq ; 

—  in  paenitentia  186  sqq  232  253;  — 
num  ecclesia  semper  omnium  peccatorum 
remissionem  concesserit  196  sqq;  —  re- 
missio  peccatorum  in  extrema  unctione  284. 

Renz  :  de  sacrificio  missae    1 74  d 
Reproductio  corporis  Christi  in  eucharisiia 

130^. 
Res  et  verba  in  sacramentis   1 1  ;  —  res  et 

sacramentum   28;  —  in  eucharistia   139^; 

—  in  paenitentia  259  ;  —  in  extrema  unc- 
tione   285. 

Reviviscentia  sacramentorum  29  53  3;  — 
baptismi  69 ;  —  confirmationis  87 ;  — 
eucharistiae  148;  —  meritorum  mortifica- 
torum    252^5    254;     —    peccatorum    253 

255  sqq. 
Ritus  gentilium  et  sacramenta  christianorum 

2  ;  —  ritus  sacramentorum  substantiales  et 

accidentales  35. 
Romanum  concilium  a.  251   contra  novatia- 

nos   188. 

s. 

Sacerdos :  minister  baptismi  77;  —  extra- 
ordinarius  minister  confirmationis  96 ;  — 
minister  eucharistiae  152;  —  paenitentiae 
260  sqq;  —  extremae  unctionis  291;  — 
subiectum  ordinationis  episcopalis  325  327. 

Sacerdotium  novum  in  novo  testamento 
i6o<r. 

Sacramentalia  54. 


Sacramentum  quid  sit  i  sqq ;  —  septem 
sacramenta  ecclesiae  4  sqq ;  —  possunt 
valide  sed  infructuose  recipi  9 ;  —  num 
fuerint  sacramenta  ante  Christum  10;  — 
sacramenta  ecclesiae  constant  materia  et 
forma  11;  —  producunt  gratiam  ut  causae 
instrumentales  12  sqq,  cf  20;  —  sacramenta 
vivorum  et  mortuorum  16;  —  sacramen- 
torum  auctor  32  sqq ;  —  minister,  eius  fides 
et    probiias    39  sqq  ;    —  intentio    46  sqq ; 

—  sacramenta  baptismi,  confirmationis  etc. 
vzc/e  Baptismus,   Confirmatio  etc. 

Sacrificium  :  de  eius  conceptu  et  divisione 
153  sqq;    —  sacrificium    missae   159  sqq; 

—  unum    sacrificium    in    nova  lege   165  ; 

—  essentia    sacrificii    missae   174  sqq;  — 
eius  efficacia   183;  — eius  valor   183^. 

Sanctificatio  legahs  in  vetere  lege   10. 

Satisfactio  ut  pars  sacramenti  paenitentiae 
210;  —  paenitentibus  imponenda  237;  — 
quomodo  sit  efficax  242 ;  —  debet  esse 
conveniens  244. 

Scotus  :  de  dispositione  ad  suscipienda  sacra- 
menta  17;  —  negat  actus  paenitentis  esse 
materiam  sacramenti  paenitentiae  2\ob. 

Siricius  papa :  de  rebaptismo  41  ;  —  de  pec- 
catoribus  relapsis  202  ;  —  de  caelibatu  381. 

Socrates :  de  repetita  paenitentia  202 ;  — 
de  ministro  paenitentiae  262, 

Sozomenus:  de  sacramento  paenitentiae  235. 

Species  eucharisticae  126  129  131  ;  — 
speciebus  corruptis  quid  fiat  131  ^;  —  unio 
corporis  Christi  cum  speciebus  ib.f;  — 
Christus  est  sub  utraque  specie  et  sub  qua- 
vis  parte  specierum  post  et  ante  separatio- 
nem  132  sqq;  —  in  confessione  species 
peccatorum  accusandae  229. 

Stephanus  j^apa:   de  rebaptismo  40. 

Suarez:  de  consecratione  chrismatis  86 a;  — 
de  effectu  eucharistiae  146;  —  de  eius  ne- 
cessitate  151«:;  —  de  sacrificio  missae  180; 
— -  de  iterata  remissione  peccatorum  236. 

Subdiaconatus  num  sit  sacramentum  303  sq. 

Subiectum  sacramentorum  53  ;  —  baptismi 
78 ;  —  confirmationis  93  ;  —  eucharistiae 
151«;  —  paenitentiae  269;  —  extremae 
unctionis  292  ;  —  ordinis  323  sq ;  —  matri- 
monii   371. 

Sumptio  eucharistiae  triplex   151«. 

T. 

Tertullianus :  de  nomine  sacramenti  3  ;  — 
varia  sacramenta  enumerat  6a\  —  de  ef- 
ficacia  baptismi  14;  —  de  forma  baptismi 
57  ;  —  de  materia  baptismi  63  ;  —  de  ne- 
cessitate  baptismi  71;  —  de  baptismo  san- 
guinis  73;  —  de  confirmatione  81  ;  —  de 
eucharistia  114  119  141  <^;  —  de  paeni- 
tentia  187  192  200;  —  de  exomologesi 
2\\  b\  —  de  confessione  228;  —  de  satis- 
factione  242;   —  de  matrimonio  331. 


298 


Index  alphabeticus. 


Theodoretus :  de  eucharistia  126. 
Theophilus  Antiochenus:    de    monogamia 

366^. 
Theophylactus:  de  eucharistia   126. 
Thesaurus    ecclesiae ,    ex  quo    conceduntur 

indulgentiae  273. 
Thomas  Aquinas,  S.:  de  circumcisione  10  a\ 

—  de  sacramentis  ante  Christum  10  ^;  — 
de    materia    et  forma    sacramentorum   1 1 ; 

—  de  differentia  sacramentorum  veteris  et 
novae  legis  14;  —  de  charactere  sacra- 
mentali  25;  —  de  causalitate  sacramen- 
torum  30  ^ ;  —  de  auctore  sacramentorum 
34  sq;  —  de  probitate  ministri  sacramen- 
torum  42  sq ;  —  de  eius  intentione  47  50; 

—  de  materia  baptismi  57;  —  de  mar- 
tyrio  76 ;  —  de  effectu  confirmationis  89  ; 

—  de  transsubstantiatlone  124  ;  — -  de  quan- 
titate  corporis  Christi  in  eucharistia   136; 

—  de  forma  eucharistiae  143  ;  —  eucharistia 
est  sacramentum  vivorum  145  ;  —  de  eius 
effectu  146  148;  —  de  eius  necessitate 
151  <:;  —  de  sacrificio  i^^sqq;  —  de  con- 
tritione  et  attritione  218  a;  —  de  necessi- 
tate  confessionis  228 ;  —  de  reviviscentia 
peccatorum  remissorum  253  sq  256;  —  de 
indulgentiis  276 ;  —  de  extrema  unctione 
285  sq  292;  —  de  episcopatu  307;  — 
de  subiecto  sacramenti  ordinis  323  ;  —  de 
matrimonio  333 ;  —  de  necessitate  matri- 
monii   371  c. 

Ticinense  concilium  a.  813:  de  extrema 
unctione  280. 

Timor  simpliciter  servilis  et  serviliter  ser- 
vilis  2iSc;    —  timor  initialis  zd. 

Toletus :  de  reviviscentia  meritorum  morti- 
ficatorum  258^. 

Transsubstantiatio  eucharistic^   122  sqq. 

Tridentinum  docet  septem  esse  sacramenta 
6  c;  —  de  efficacia  sacramentorum  15;  — • 
de  dispositione  ad  suscipienda  sacramenta 
17;  —  de  charactere  sacramentali  24  ;  — 
de  auctore  sacramentorum  34  sq ;  —  de 
potestate  ecclesiae  in  sacramenta  35<^;  — 
de  baptismo  haereticorum  41  ;  —  de  pro- 
bitate  ministri  sacramentorum  id. ;  —  de 
eius    intentione  48;   —  de    baptismo  58; 

—  de  effectu  baptismi  67;  —  de  neces- 
sitate  baptismi  71  ;  —  de  confirmatione 
82;  —  de  eucharistia  I17  120^;  —  de 
transsubstantiatione  125;  —  de  specie- 
bus  eucharisticis  131^;  —  de  praesentia 
Christi  sub  speciebus  et  earum  partibus 
133  sqq ;  —  de  materia  eucharistiae    140; 

—  de  effectu  eucharisliae  146;  —  de  tri- 
plici    modo    sumendi    eucharistiam   151^; 


—  de   necessitate    eucharistiae   i^icetd; 

—  de  sacrificio  missae  160  sq  169  177 
183;  —  de  sacramento  paenitentiae  186 
188  206  210;  —  de  necessitate  contritio- 
nis  215;  —  de  contritione  et  attritione 
218/^  219  sq;  —  de  necessitate  confessio- 
nis  229  233  236;  —  de  poena  temporah 
manente  post  remissam  culpam  237 ;  — 
de  satisfactione  sacramentali  241  sq;  — 
de  forma  sacramenti  paenitentiae  247;  — 

—  de  eius  effectu  252  a;  • —  quid  requira- 
tur  ad  meritum  254*:;  —  de  ministro  pae- 
nitentiae  263  ;  —  de  iurisdictione  et  ap- 
probatione  263,  j»  sq;  —  de  reservatione 
casuum  263  ^;  —  de  extrema  unctione 
278  280;  —  de  eius  effectu  284  sq ;  — 
de  eius  ministro  291  ;  —  de  sacramento 
ordinis  298 ;  —  de  ordinibus  minoribus 
et  subdiaconatu  304 ;  —  de  presbyteratu 
306;  —  de  ministro  ordinis  315   317;  — 

—  de  matrimonio  330  332  337  <5  sq  347 
366;  —  de  impedimentis  matrimonii  374 
376/5;  —  de  caelibatu  379  sq. 

u. 

Unctio    in    confirmatione  86^;  — '  extrema 

unctio  vide  Extrema. 
Unio    cum  Christo    est  effectus  eucharistiae 

145  sqq. 
Urbanus  II :  de  ordinibus  sacris  304. 
Urbanus  VIII :    de    matrimoniis    infidelium 

356. 

V. 

Valor  sacramentorum  non  pendet  a  fide  et 
probitate  ministri  39  sqq;  —  valor  sacri- 
ficii  missae   183^. 

Vazquez :  de  sacrificio  missae   179. 

Verba  sacramentalia  quomodo  sint  consecra- 
toria  18;  —  verba  et  res  11;  —  quid 
fiat  in  eucharistia  vi  verborum  133;  — 
per    verba    de  praesenti    fit    matrimonium 

338. 
Vinculum  matrimonii  indissolubile  344. 
Vinum  de  vite  materia  eucharistiae   140. 
Virginitas  praeferenda  est  matrimonio  379. 
Votum  baptismi  70   72, 

X. 

Xenaias  Mabugensis :   de  eucharistia   116. 

z. 

Zacharias  papa:  de  probitate  ministri  sacra- 
mentorum  41. 


B.  HERDER,  TYPOGRAPHUS  EDITOR  PONTIFICIUS, 
FRIBURGI  BRISGOVIAE  (GERMANIAE). 

OPERA  LATINA 

AUT  SCRIPTA  AUT  REEDITA  A 

P.  AUGUSTINO  LEHMKUHL  S.J. 

1  nCOlOgl^  inOrSllS.  Editlo  undedma  de  integro  revisa,  re- 
fecta,  adaucta.  2  volumina  in  8^  (XXXVI  et  iS^op.)  Pretium  :  M20. — 
=  Fr  25. — ;  a  dorsis  corio  religata  J/ 24.80  =  Fr  31. — 

«.  .  .  Se  un'  opera  ha  acquistato  una  pronta  ed  immensa  riputazione  ben 
meritata,  h  certamente  questa.  E  difatti  il  corso  di  teologia  morale  11 
piu    completo,  il   piu  nutrito,  il    piu  metodico.    A  cio  si  aggiunge  una 

Ortodossia    perfetta.»  (L'Osservatore  Romano.) 

«El  Principe  de  los  teologos  moralistas  modernos,  P.  Agustin  Lehm- 
kuhl,    ha    publicado    un    verdadero    monumento    de    la    ciencia    con- 

tempOranea.  ...»  (La  Controversia,  Madrid.) 

«Ein  Nachschlagebuch  ersten  Ranges.  Es  enthalt  alles,  was  ins- 
besondere  fiir  den  Beichtstuhl  zu  wissen  notwendig  ist,  und  gar  vieles  Ein- 
schlagige  aus  der  Pastoral  und  dem  kanonischen  Rechte.  Es  niitzt  daher 
dem  Seelsorger,  dem  Professor  und  dem  kirchhchen  Obern.  ...» 

(TheoL-prakt.  Quartalschrift,  Linz.) 

Compendium  theologiae  moralis.  Editioquintaemen 

data  et  aucta.    8^  (XXIV  et  610  p.)   Pretium:  M  ^. —  =  Fr  10.—  ; 
a  dorso  corio  rehgatum  M  g.6o  =  Fr  12. — 

«Le  Compendium   du  P.  Lehmkuhl   est  appele  a  remplacer  celui 

de  Gury.  Les  el^ves  des  Grands-Seminaires,  les  pretres  du  ministere  qui 
n'ont  pas  le  loisir  des  longues  etudes,  trouveront  la  le  vrai  manuel  dont  ils 
ont  besoin,  011  les  principes  clairement  enonces,  logiquement  rattaches  les 
uns  aux  autres,  justifient  avec  evidence  les  deductions  qu'ils  preparent.» 

(L'Universite  Catholique,  Lyon.) 

«It  is  a  marvel  of  clearness,  conciseness,  and  precision.  The  young 
theological  student,  as  well  as  the  hardworked  missionary  priest,  will  find 
it  a  veritable  treasure.  Several  theological  compendiums  have  from  time 
to  time  fallen  into  our  hands,  but  we  have  no  hesitation  in  saying  that 
Father  LehmkuhPs  is  the  best  we  have  yet  seen.» 

(The  Irish  Ecclesiastical  Record,  Dublin.) 

V^aSUS  COIlSCientiae  ad  usum  confessariorum  compositi  et 
soluti.  Editio  quarta  correcta  et  aucta.  2  volumina  in  8^  (XIV  et 
1244  p.)  Pretium:  M  16. —  =  Fr  20. — ;  a  dorsis  corio  rehgata 
M  20. —  =  Fr  25. — 

«Opus  omni  aestimatione  dignissimum,  cui  et  Confessariorum,  illud 
attente  legentium,  maxima  respondebit  utihtas.  Siquidem  doctrinae  dominium, 
ordo,  facihtas,  securitas  casuum  omnium    solutionem    mirifice  commendant.» 

(Ephemerides  Liturgicae.) 

«...  Quiconque  a  pratique  Tinestimable  Theologia  moralis  du  P.  Lehm- 
kuhl,  y  a  toujours  rencontre  une  exposition  large  de  vues  et  precise  de 
details,  rigoureuse  dans    son  enchainement   scientifique,  personnelle  dans   la 


responsabilite  franchement  acceptee  de  certaines  decisions,  toujours  informee 
dans  la  mise  en  oeuvre  des  travaux  anterieurs  et  dans  Texacte  ponderation 
des  autorites  invoquees.  Ces  qualites  se  retrouvent  a  un  degre  non 
moindre  dans  ses  Cas  de  conscience.  ...»  (Poiybibiion,  Paris.) 

«.  .  .  La  solidez  y  aun  profundidad  y  amplitud  de  la  Theologia  Moral 
se  observa  tambien  en  estos  Casos,  y  aun  a  veces  completan  algo  el  texto. 
Sirva  de  ejemplo,  v.  gr.,  lo  que  se  dice  del  divorcio.  ...» 

(Razon  y  Fe,  Madrid.) 

ProbabiliSmUS  VindiCatUS.      Cum   approbatione  Rev.  Ar 

chiep.  Friburg.  et  Super.  Ordinis.  8^  (VIeti26p.)  M \.%o  =  Fr2.2^ 

«...  Puede  decirse  que  en  este  breve  opusculo  se  encuentra  magis- 
tralmente  expuesto  y  reunido  cuanto  en  muchos  ni  cortos  volumenes 
se  ha  escrito  sobre  tan  delicada  materia.  ...»  (Raz6n  y  Fe,  Madiid.) 

Neo-confessarius  practice  instructus.     Auctore 

P.  Joanne  Reuter  S.  J.  Editio  altera  ab  eodem  recognita  et 
aucta  cura  AUGUSTINI  Lehmkuhl  S.  J.  8^  (XIV  et  498  p.)  Pretium : 
M  ^. —  =  Fr  ^. — ;  linteo  relig.  M  4.S0  =  Fr  6. — 

«Entre  beaucoup  de  notes  et  d'additions  utiles  dont  le  savant  editeur 
a  enrichi  Fouvrage,  signalons  specialement  les  pages  excellentes  sur  les 
devoirs  des  industriels  et  des  commergants,  et  un  chapitre  entier  sur  les 
habitudinaires.  Je  ne  connais  aucun  ouvrage  ou  ces  delicates  ques- 
tions  soient  traitees  avec  plus  de  penetration  et  de  largeur  d'esprit.» 

(Etudes,  Paris.) 

«Nach  dem  klassischen  Werke  des  hl.  Alfons  ,Fraxts  confessarrii'  findet 
sich  in  der  theologischen  Literatur  vielleicht  keines,  welches  fiir  die  Bildung 
des  Beichtvaters,  empfehlenswerter  ist  als  Reuters  Neo-cojifessarius.^'^ 

(Theologische  Revue,  Miinster.) 

«  .  .  Lo  diciamo  senz'  ombra  alcuna  di  esagerazione,  questo  e  uno 
dei  Hbri  piu  utili  che  possano  darsi  in  regalo  ai  candidati  al  sacerdozio 
neir  occasione  di  loro  sacerdotale  ordinazione.»         (La  Scuoia  CattoHca,  Miiano.) 

Compendium  caeremoniarum  sacerdoti  et  ministris 

sacris  observandarum  in  sacro  ministerio.  Auctore  Melch.  Haus- 
herr  S.  J.  Editio  quarta  secundum  novissima  S.  R.  C.  decreta 
emendata  a  P.  AUG.  Lehmkuhl  S.  J.  12^  (XIV  et  180  p.)  Pretium : 
M  \.6o  =  Fr  2. — ;  Hnteo  relig.  M  2.20  =  Fr  2.75 

«Voici  un  petit  livre  que  l'on  ne  saurait  trop  recommander  aux 
ecclesiastiques  soucieux  d'observer  dans  leur  integrite  les  prescriptions 
de  la  liturgie,  et  desireux  par  consequent  de  ne  point  oubHer  ce  qu'ils 
en  ont  appris  durant  leurs  etudes  clericales.»  (L'Universite  Cathoiique,  Lyon.) 

Meditationes    de    praecipuis     fidei    nostrae 

mySteriiS  Ven.  P.  Ludovicl  de  Ponte  S.  J.,  de  Hispanico 
in  Latinum  translatae  a  M.  Trevinnio  S.  J.,  de  novo  editae  cura 
A.  Lehmkuhl  S.  J.  Editio  altera  recognita.  Sex  partes.  12" 
(CCVIII  et  2582  p.)  Pretium:  M  21.S0  =  Fr  27.30;  Hnteo  a  dorsis 
corio  reHg.  M  27.80  =  Fr  34.80 
«...  Cest  a  tous  egards  un  des  meilleurs  manuels  de  medijtations, 

et  sa  diffusion  ne  peut  etre  que  grandement  utile  aux  progres  de  Tesprit  de 

reH'gion  et  de  piete  dans  toutes  les  classes  sociales.» 

(Dom  Paul  Piolin  dans  «Le  Monde»,  Paris.) 


BRIGHAM  YOUNG  UNIVERSITY 


3  1197  21046  1619 


^-\C\^\    \         ^        ^^\; 

\^^^.X\x.^- 


\Vs\         .    <   »  ..   >\       ^ 


\ 
A\.t-\%\r 


^¥\ 


^\W  ^.>\\; 


\r>' 


\^^¥v    ^^\^4 

0%<^\\^^\X^  ^%^ 


\>s\  \\  \^\\  V  ^     ^\^v    I 

\  \\<:^\^^^\<N^ 
\\\\ 


s:^  ^ 


V   \^^  \^ 


\\\ 


xi,   -^ 


\^^ 


\ 


^N    \ 


\v