Skip to main content

Full text of "Controversiarum de divinae gratiae liberique arbitrii concordia , initia et progressus"

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

University  of  Toronto 


http://www.archive.org/details/controversiarumdOOschn 


TH£  INSTITUTE  Of  Himini  STUOIES 
10  EUMaUEV  PLACE 
TOtoNW  5,  OANAOA. 


CONTROYERSIARUM 


DE 


DIVINAE  GRATIAE 


LIBERiaUE  ARBITRII  CONCORDIA 


miTIA  ET  PROGRESSUS 


ENARRAVIT 


GERARDUS  SCHNEEMANN  S.  J. 


IN    LAUDEM    GLORIAE    GRATIAK. 
EPH.   1,  6. 


ACCEDUNT    OPUSCULA    INEDITA    LEONARDI    LESSII   ET    JOSEPHI    KLEUTGEN 

EIUSDEM    SOCIETATIS    THEOLOGORUM 

ATQUE  EXEMPLUM  PHOTOTYPICUM  AUTOGRAPHAE  PAULI  V.  RELATIONIS. 


CUM    APPROBATIONE    REV.    VIC.    GEN.    FRIBURG. 


FRIBURGI  BRISGOVIAE. 

SUMPTIBUS    HERDER. 

MDCCCLXXXI. 

EIUSDEM  LIBRARIAE  AEDES  SUNT  ARGENTORATI  ET  MONACHII  ATQUE  IN  URBE 

S.  LUDOVICI  AMERICANA. 


TH£  INSTITUTE  OF  MEDIAEVAL  STUOlEg 

10  ELMSLEV  f-LACE 

TORONTO  6,   CAj>iADA. 

OCT  1 3 1931 


Salvo  iure  proprietatis  et  translationis. 


Typis  Herderianis  Friburgi  Brisgoviae. 


Vix  geminos  libellos  ad  defendendam  Societatis  Jesu  de 
gratia  doctrinam  germanice  conscriptos  edideram ,  quum  multi, 
quorum  judicio  ac  prudentiae  plurimum  tribuebam,  magnopere  a 
me  petiverunt,  ut  eos  ad  communiorem  eruditorum  usum  in  la- 
tinum  verterem.  Cui  equidem  quum  desiderio  obsequi  atque  ita 
causae,  quam  tuebar ,  amplius  prodesse  cuperem,  quominus  vero 
id  ipse  praestarem ,  ceteris  occupationibus  meis  prohiberer :  com- 
modissime  contigit,  ut  P.  Gerardus  Gietmann,  idem ,  qui  „de  re 
metrica  Hebraeorum"  eruditam  commentationem  (Frib.  Brisg.  apud 
Herder  editam)  scripsit,  suam  mihi  opem  atque  operam  ad  libellos 
meos  transferendos  sponte  praeberet.  Quos  nunc  ita  translatos 
aliarum  quoque  nationum  lectoribus  exhibeo ,  ut  tamen  germani- 
cam  editionem  multis  in  locis ,  addendo ,  delendo ,  corrigendo, 
transponendo ,  ipse  mutaverim.  Praeter  complura  alia  gravissima 
necdum  edita  documenta,  duos,  item  ineditos,  commentarios  illu- 
strium  Soc.  Jesu  theologorum,  Leonardi  Lessii  et  Josephi  Kleutgen, 
operi  inserendos  censui.  Quum  enim  Lessii  Besponsio  ad  Anta- 
pologiam  Lovaniensium  et  iisdem  in  rebus  ac  Molinae  Concordia 
versetur,  et  ante  hujus  editionem  Eomam  missa  sit,  antiquae  de 
gratia  et  scientia  media  doctrinae,  quae  ante  Molinam  in  Socie- 
tate  Jesu  viguit,  profecto  nuUum  luculentius  testimonium  desi- 
derari  potest.  Quod  Lessii  scriptum  qui  cum  posterioribus  atque 
adeo  recentissimis  Societatis  Jesu  theologorum  libris  comparaverit, 
is  statim  agnoscet,  eamdem  illum  cum  his  doctrinam  tueri;  a  qua 
etiam,  optime  explicata  scientiae  mediae  natura,  jam  tum  novi- 
tatis  criminationem  propulsat.  Praescientia  conditionata ,  inquit, 
sine  duhio  in  Deo  est;  unde  non  est  res  nova  neque  etiam  nomen 
novum ;  vocatur  enim  scientia  conditionata  ^  quia  est  propositionis 
conditionatae ,  sicut  cognitio  necessaria  recte  vocatur,  quae  est  de 
ohjecto  necessario;  et  haec  locutio  non  est  academiis  Italiae  et  Hi- 
spaniae   ignota.     Quum   igitur   ea,    quae    defendenda  susceperam, 


Lessiano  scripto ,  acumine  et  claritate  insigni ,  mirum  in  modum 
confirmarentur,  illud  commentariolis  meis  addendum  existimavi. 
Praemonere  tamen  velim ,  auctorem  vix  unius  mensis  spatium  ad 
opus  conficiendum  habuisse ,  ideoque,  si  quid  interdum  minus 
castigatum  festinanti  exciderit,  excusationem  mereri.  Sed  quum 
Lessius  in  eadem  illa  Besponsione  etiam  de  Sacra  Scriptura  sen- 
tentiam  suam  explicet,  de  qua  noster  Jos.  Kleutgen,  quum  Con- 
cilio  Yaticano  interesset  theologus,  egregium  commentarium  scripsit, 
magnam  illi  debeo  gratiam ,  quod  mihi  ejusdem  hic  edendi  po- 
testatem  fecit. 

Phototypicum  exemplum  relationis,  quam  Paulus  Y.  sua  manu 
de  ultima  Div.  Auxil.  Congregatione  et  Cardinalium  suffragiis 
scripserat,  libro  addendum  censui.  Quas  tabulas  pag.  287.  seqq. 
interpretatus  sum. 

Jam  de  Indicis  decreto,  quod  ad  hanc  controversiam  per- 
tinet,  satis  infra  p.  299.  et  300.  dixi ,  atque  etiam  causas,  quibus 
ad  scribendum  movebar,  in  prooemio  p.  1.  et  2.  indicavi.  Om- 
nino  quidem  de  gratiae  cum  libero  arbitrio  concordia  rursus 
recruduisse  controversiam,  merito  possit  quispiam  conqueri;  quod 
vero,  per  alios  renovata  lite,  lacessiti  nos  defendimus,  id  jure 
reprehendere  nemo  potest.  Neque  etiam  deerant  similes  atque 
idoneae  rationes,  cur,  virorum  gravium  obsecutus  consilio,  opus- 
culum  meum  latine  redditum  vulgarem;  quarum  aliquas  hic  at- 
tingam.  Billuart,  scholae  neo-thomisticae  vix  non  princeps,  in 
suis  commentariis  theologicis,  de  nostra  controversia  et  quaestioni- 
bus  huc  pertinentibus  ita  fuse  disserit,  ut  ea  disputatio  circiter 
250  dimidiatas  paginas  in  4^  (secundum  edit.  Paris.  a.  1876.) 
complectatur ;  in  doctrina  vero  nostra  accusanda  usque  eo  pro- 
greditur,  ut  affirmet,  ejus  condemnationem  jam  a  Paulo  Y.  de- 
cretam  ,  sed  solemnem  hujus  sententiae  promulgationem  ad  interim 
suspensam  esse ;  scientiam  mediam  esse  haustam  ex  ipsis  Semi- 
Pelagianis  et  sternere  viam  p>raecipiiO  errori  Semi-Pelagianoriim 
(pag.  189 — 206,  211  ss.).  Hi  vcro  Billuarti  commentarii  nostris 
temporibus  quater  rursus  sunt  editi,  atque  ita  sexcenta  eorum 
exemplaria  per  omnia  Galliae  Seminaria ,  sicut  in  quadam  com- 
mendationc  dicitur ,  et  per  plurimas  extra  Galliam  scholas  sparsa. 
Quum  igitur  acerrimi  nostrac  doctrinae  adversarii  amplissimum 
opus   tantopere    sit   hac    aetate    pervulgatum,    ecquis    nobis   det 


crimini,  quod  accuratam  ejusdem  doctrinae  defensionem  scrip- 
serimns  ?  Gaudeant  sane  Neo-Thomistae  de  maxima  Billuartiani 
libri  celebritate ,  sed  boni  etiam  consulant ,  quod  contra  vehe- 
mentem  adversarium  jure  legitimae  defensionis  utamur ;  praeser- 
tim  quum  alios  sane  doctos  viros  passim  cum  Billuarto  operam 
suam  sociare  videamus. 

Ut  unum  tantummodo  ex  novissimo  tempore  proferam, 
P.  Ant.  Mar.  a  Yicetia,  Minister  Provincialis  0.  S.  Fr.,  S.  Bona- 
venturae  Breviloquium,  variis  appendicihus  illustratum  (Friburgi 
apud  Herder  a.  1881.),  edidit.  Jam  vero  editor  (p.  88.  et  p.  328.) 
affirmare  non  dubitat,  Molinistarum  de  praescientia  sententiam 
ita  absoliite  prolatam  errorihiis  Pelagianorum  et  Semipelagianorum 
viam  aperire^  Molinam  gratiam  versatilem  et  nimis  crudmn  sy- 
stema  defendere ;  quin  etiam  contendit ,  gratiam ,  juxta  Molinista- 
rum  et  Congruistarum  placita^  in  eadem  mensura  a  Deo  cunctis 
distrihui,  quum  tamen  nemo  nostrum  fuerit  unquam,  quin  hanc 
haeresim  respueret. 

Quis  igitur  jure  queri  possit,  nos  non  solum  hujusmodi 
criminationibus  respondere ,  sed  etiam  apertius  et  accuratius  ex- 
plicare ,  quae  tandem  sit  ac  semper  fuerit ,  non  tam  Molinae, 
quam  ipsius  Societatis  doctrina? 

His  accedit  alia  gravissima  et  justissima  ratio.  Nam  com- 
munis  Thomae  et  Thomistarum  appellatio  praejudicatis  contra 
nostram  doctrinam  opinionibus  faveat  necesse  est,  quasi  D.  Thomae 
et  Thomistarum ,  sicut  idem  est  nomen ,  ita  eadem  sit  disciplina, 
ac  proinde  Jesuitae,  quum  a  Thomistis  dissentiunt,  ipsum  D.  Tho- 
mam  oppugnent.  Cui  quidem  prorsus  falsae  opinioni,  non  aliquos 
solum  de  vulgo  eruditorum,  sed  interdum  vel  doctissimos  viros 
tanquam  indubitatae  suffragari  videmus.  Atque  ut  rursus  ex  prae- 
senti  aetate  exemplum  afferam,  vir  aeque  doctus  ac  gravis,  idem- 
que  Societatis  nostrae  amicus,  Universitatis  Bonnensis  professor, 
in  sua  theologia  dogmatica  hoc  anno  (apud  Herder)  edita 
(p.  48^ — 498),  ita  hac  de  re  disputat,  ut  nihil  dubitare  videatur, 
quin  S.  Thomae  et  eorum,  qui  se  Thomistas  appellant,  eadem 
sit  plane  doctrinae  ratio,  idque  nulla  probatione  indigeat.  Ex 
hac  praesumpta  opinione  illud  haud  sane  exiguum  exstitit  incom- 
modum,  quod  Bulla  SS.  P.  N.  Leonis  XIII.  Aeterni  Patris  ad- 
versus  Societatis  doctrinam  edita  passim  diceretur. 

BQT 

.S35 


VI 


Talis  igitur  et  tam  gravis  criminatio  Societati  nostrae  inflicta 
quantum  a  vero  abhorreat,  declarandum  est;  neque  ad  confutan- 
dum  errorem  paucos  aliquos  e  D.  Thoma  locos  proferre  sufficit, 
sed  ipsa  illius  doctrina,  a  qua  Societas  ne  minimum  quidem  de- 
flexit,  uberius  explicetur  atque  illustretur  necesse  est.  Cui  ne- 
cessitati  dum  cedo,  neminem  profecto  mihi  aequum  est  succensere. 
Ceterum  in  hoc  perficiendo  labore,  quem  mihi  non  Superiorum 
praeceptum  imposuit,  sed  veritatis  et  germanae  Angelici  Doctoris 
disciplinae  studium  pietasque  erga  Societatem  expressit,  id  me 
tali  causae  et  ipsis  adversariis  debere  judicavi ,  ut  perpetuo  mo- 
derarer  sermones  meos  (Prov.  17,  27),  neque  calamum  prius  quam 
animum  ab  omni  intemperantiae  specie  custodirem.  Quocirca  illud 
hoc  loco  non  invitus  commemoro.  Reverendissimus  Episcopus 
Paderbornensis  Conradus ,  doctrinae  laude  actisque  in  Concilio 
Yaticano  insignis  et  pro  Ecclesiae  libertate  gloriosus  exsul,  quum 
primam  hujus  commentarii  partem  perlegisset,  paucis  ante  mortem 
diebus  mihi  significare  dignatus  est,  „plurimum  sibi  libellum 
probari,  imprimis  vero  placuisse  scriptoris  moderationem." 

Denique  aliud  est,  in  quo  mihi  benevdli  lectoris  indulgentiam 
expetendam  sentio.  Quum  enim  patria  extorris  haec  scriberem, 
et  prope  in  eremo  procul  ab  omni  ampla  bibliotheca  degerem, 
vix  alios  libros  inspicere  potui ,  nisi  quos  vel  amici  mihi  precario 
commodarent,  vel  itinerum  opportunitate  usus  consulerem.  Quae 
librorum  penuria  et  mihi  molesta  fuit,  et,  ne  in  oculos  erudito- 
rum  lectorum  incurrat,  non  immerito  timeo.  Peto  igitur,  ut, 
quae  hac  in  parte  desiderari  possunt,  et  si  qua  alia,  qusie  humana 
parum  cavit  natiira ,  hunc  in  librum  irrepserunt,  non  causae  de- 
fensae  officiant,  sed  patroni  vel  vitio  vel  conditioni  tribuantur. 

In  castello  Blijenheck  d.  21.  Octobris  1881. 

G.  S. 


INDEX. 


Prooemium  .  .         .         .         .         .         .         .  . 

1.  De  qua  potissimum  re  quaeratiir        .  .         . 

2.  Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit 

3.  De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis 

I.  Quomodo  S.  Thomas  intelligat  a  Deo  voluntatem  moveri 
IT.  Nusquam  S.  Thomas  physicam  praedeterminationem  docuit 
III.  S.  Thomas  negat  id,  quod  Bannesiani  docent  . 

4.  De  vetere  schola  S.  Thomae       .         .         .         .         .         . 

5.  Quomodo    prolusum    sit    huic  controversiae    in  Concilio  Tridentino 

6.  Quid  de  gratiae    et    libertatis    finibus    tempore    Concilii   Tridentini 

theologi  docuerint  ........ 

7.  Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  gratia  sententiam  secuta  sit 

8.  Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae 

9.  De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione      .... 

10.  De  doctrina  Molinae   ........ 

11.  Bannesii  primi  in  Molinae  librum    impetus    quomodo  retardati  sint 

12.  Clemens  P.  VIII.  quomodo  iudicium  de  gratiae  efficacia  susceperit 

Bannesii  in  oppugnando  Molinae  libro  felicitas    . 

13.  De  prima  et  altera  censura   libri  Molinae    et    de    colloquiis   postea 

habitis  inter  Praedicatores  et  lesuitas  .... 

14.  Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur 

15.  Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint 

16.  De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione    . 

17.  Quomodo  excitata  controversia  revixerit  .         .         .         , 


Pag. 

1 

7 

38 

54 

56 

85 

92 

98 

129 

134 
161 
180 
192 

218 
238 

243 

251 

268 
280 
302 
329 


Appendix. 


Documenta  praevia 

Assertiones  a  Facultate  Lovaniensi  censura  notatae 
Controversiae  summa  et  primaria  capita  ex  Antapologia 
Propositiones  ex  dictatis  lacobi  lansonii  excerptae  . 
Bellarmini  censura  ad  sententias  Lovanio  missas 
Sententia  Bellarmini  de  controversia  Lovaniensi 

Responsio  P.  Leonardi  Lessii  ad  Antapologiam 
De  statu  controversiae  ....... 


357 

-368 

359 

363 

365 

366 

367 

371- 

-462 

372 

VIII 


Index. 


Pag. 
Capita  controversiae:  de  Scriptura  (374),  de  Auxilio  sufiicienti  (375), 
de    Providentia    et    Voluntate     divina    (379), 
de  Praedestinatione  et  Eeprobatione  (380). 

Responsio  ad  praefationem  Antapologiae    ......  383 

Responsio  ad  argumenta  Antapologiae  : 

Cap.  I.  (de  Scriptura) 386 

Cap.  II.  (de  Praescientia  et  Praedestinatione) 390 

Cap.  III.  (de  Elcctione  ad  gloriam  ante  praevisa  merita)          .         .  394 

Cap.  IV.  (de  Praedefinitione  operum)         ......  40G 

Cap.  V.  (de  absoluta  Dominicae  passionis  Praeordinatione)      .         .  411 

Cap.  YI.  (de  certitudine  perseverantiae)    ......  415 

Cap.  VII.  (de  divina  salvandi  Voluntate)            .....  416 

Cap.  VIII.  (de  vocatione  secundum  propositum)        ....  417 

Cap.  IX.  (de  divino  Odio) 418 

Cap.  X.  (de  divina  Praescientia)         .......  419 

Cap.  XI.  (de  Gratia  sufficienter  praeparante)    .....  430 

Cap.  XII.  (de  Auxilio  sufficienti ,  quod  omnibus  detur)            .         .  458 

Cap.  XIII.  (de  controvcrsia  Lovaniensi)     ......  460 

P.    Lessii  de  divina    inspiratione    doctrina    illustrata  et    ponderata   a 

P.  I.  Kleutgen  S.  1 465—491 

Cap.  I.  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur  ....  465 
Cap.  II.     Quid    de    Lessii    assertione    prima  et   secunda  existiman- 

dum  sit      ..........         .  473 

Cap.  III.     Quid  do  tertia  assertione            ......  478 

Cap.  IV.  De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos  .  .  .  482 
Cap.  V.     Quacnam   S.  Synodus    Vaticana   de  Scriptura    et   inspira- 

tione  docuerit 488 


Annotatio. 


Pag    C.  lin.  8.  pro  explicahinms  scribe  enarrahimus. 
Pag.  383.  lin.  37.  dele  [4]. 


Pag.  412.  lin.  10. 
acrihendunt 


ad    verbum    „condecorandi"    adde    annotationem :    Fortasse 
„modcrandi". 


PROOEMIUM. 


In  historiam  naturamque  acerbissimae  de  libero  arbitrio  con- 
troversiae  inquisiturus ,  nolo  profecto  excitare  contentiones  illas, 
quae  ab  exeunte  saeculo  sexto  decimo  duarum  magnarum  S.  Do- 
minici  et  S.  Ignatii  familiarum  theologos  tamdiu  divisos  tenue- 
runt,  ac  perspectum  esse  omnibus  arbitror,  qui  quid  nostra  aetate 
a  theologis  in  Germania  scriptum  disputatumque  sit  diligenter 
attenderint,  non  accusationem  me,  sed  defensionem  plane  neces- 
sariam  scribere. 

Aliquot  anni  sunt ,  ex  quo  doctrina  illa ,  quam  de  finibus 
gratiae  et  libertatis  Societatis  lesu  theologi  communiter  sequuntur, 
a  compluribus  Germaniae  theologis  non  parum  impugnata  est.  Et- 
enim  Societatis  aut  certe  primorum  eius  doctorum  de  gratia  opi- 
niones  esse  SemipelagianaSy  esse  Anthropomorphismum,  esse  ethnicae 
illius ,  quam  humanistae  excitarint ,  doctrinae  proprie  naturali- 
sticae  partum,  pronuntiatum  est.  „Frustra  laboratum  esse  a  su- 
perioribus ,  ut  remissae  laxataeque  de  gratia  et  cognatae  de 
moribus  doctrinae ,  quae  tempori  serviret  et  hominum  se  studiis 
accommodaret  ac  penitus  applicaret ,  suam  auctoritatem  obiice- 
rent."  Descivisse  lesuitas  a  conditoris  sui  eademque  magnorum 
Ecclesiae  doctorum  atque  Sanctorum  doctrina,  laxitatem  adama- 
visse,  ad  liheralismum  accessisse.  Negasse  dogma  theologicum  pro- 
xime  definibile ,  gravissimum  revelationis  caput ,  quum  Scripturae 
sacrae  verha  tamquam  immohilis  firmitatis  saxa  studiis  antithomisticis 
ohstarent,  nec  minus  peremptorie  traditionis  testimonia  adversaren- 
tur ,  essetque  decisa  iam  quaestio  tum  in  contentionihus  Pelagianis 
tiim  teynpore  posteriore.  A  D.  Thoma  ad  omnia,  quae  in  hac  re 
quaererentur,  responsum  esse  clare  ac  definite,  sed  interfuisse  nimi- 
rum  lesuitarum ,  ut  iudicium  illius  definitum  ac  perspicuum  ne- 
gligerent.  Disceptari  apud  eos  ex  Molinae  aetate  de  S.  Thoma, 
immo  vero  de  Scriptura  Fatrihusque  omnihiis.   Dehilitate  aut  volun- 

Schneemanii,  Controvers.  1 


2  Prooemium. 

tatis  aut  intelligentiae  deceptos  et  ad  addubitanda  omnia  pellectos 
esse,  ut  7iihil  vere  esse^  quod  non  per  se  ipsum  animus  sentiret,  opi- 
narentur,  ob  eamque  causam,  ut  quondam  Pelagiani  fecerunt,  con- 
ciliari  posse  cum  libertate  efficientiam  aliquam  Divinam ,  quae 
tamen  non  sentiretur,  negarent.  Ingenii  Germanici  proprietatemj 
quae  servaretur  a  Thomistis ,  opjnignari  theologia  lesuitarmn ,  dum 
illius  errores  extimescentes  de  acumine  dogmatis  plus  aequo  lima- 
rent ;  doctrinam  esse  obsoletam ,  quum  diu  ohliterata  sit  memoria 
errorum  illorum,  contra  quos  formata  esset,  ohesse  reconciliationi  tot 
Protestantium  in  Christum  credentium ,  quorum  animi  aliquam  in 
Thomismo  qiiasi  affinitatem  agnoscere  viderentur. 

Haec  et  alia  eiusmodi  contra  Societatis  lesu  doctrinam  ob- 
iecta  sunt  ab  iis,  qui  et  scientiae  et  morum  laudem  omnium  Ger- 
maniae  Catholicorum  existimatione  merito  adepti  facillime  ea, 
quae  dicunt,  ceteris  persuadeant.  Quocirca  aliquando  nos  quoque 
in  animum  induximus,  ut  controversiam  illam  retractaremus ,  ne 
ipso  silentio  accusationes  viderentur  confirmari  ^.  Nemo  sane 
vitio  vertere  nobis  poterit,  si,  quae  ad  defendendam  existimatio- 
nem  ac  fidem  nostram  necessaria  videbuntur ,  contra  tot  accusa- 
tiones  vere  ac  sincere  dixerimus. 

Forsitan  aliquis  existimet ,  alienum  esse  ab  hoc  tempore  ita 
liberum  tueri  arbitrium,  ut  Molina  et  Suarez  instituerint,  quod 
id  proprio  huius  aetatis  morbo,  i.  e.  liberalismo,  favere  putet;  si- 
quidem  in  solo  Thomismo  ^  eius  mali  remedium  contineri  procla- 
matum  est.     Verumtamen  specie  falluntur,    ut  in  nulla  re  magis. 

Immoderata  est  libertatis  cupiditas  liberalismus;  nemo  negat. 
Cuius  tandem  libertatis?  An  liberi  arbitrii,  i.  e.  optionis  atque 
electionis?  Minime  vero ,  sed  licentiae  et  immunitatis,  quae  ab 
ea,  de  qua  nos  agimus,  libertate  tam  est  diversa  atque  remota, 
ut  ipsa   voluntatis   libertate   neganda   homines    omni   se    potestati 


1  Adhuc  enim  a  lesuitis  vix  quidquam  in  Germania  „ex  professo"  ea  de 
quaestione  scriptum  videmus.  Eam  tacuit  P.  Deharbe ,  P.  Wilmers  in  am- 
pliore  „doctrina  religionis"  nota  brevissima  tetigit ,  denique  P.  Kleutgen  in 
plenissima  defensione  theologiae  veteris  praetcriit  iis  de  causis,  quas  in  „de- 
fensione  sua"  uberrime  explicat.  lamdiu  opus  aggressi  sumus,  quum  P.  Lim- 
bourg,  iisdem  rationibus  impulsus,  in  Oenipontanis  de  theologia  Catholica  dis- 
putationibus  (Zeitschrift  fiir  kath.  Theologie)  de  Thoraistarum  doctrina  prae- 
claris  commentationibus  disseruit. 

2  Si  eam  vocem  usurpamus ,  non  S.  Thomae  doctrinam ,  sed  illam  hujus 
doctrinae  explicationem,  quam  Banez  proposuit,  intelligimus.  Minirae  autem  ne- 
gamus,  genuinam  S.  Thomae  doctrinam  remediura  contra  liheralismum  continere. 


Prooemium.  3 

subducere  conentur.  Omnis  enim  potestas  atque  auctoritas  in 
libero  innititur  arbitrio.  Hoc  qui  negaverit,  illam  sustulerit,  quae 
nisi  in  liberos  exerceri  non  possit;  rursum  potestate  negata  ne- 
gatur  saepe  libertas,  quia  obedientiae  recusatio  cupiditatum  in- 
ducit  dominationem ,  qua  pressi  homines  de  libertate  arbitrii  du- 
bitare  incipiunt. 

Ex  quo  intelligitur ,  id  quod  mirari  solemus ,  haeresmi ,  h.  e. 
rebellionem  contra  Divinae  revelationis  et  Ecclesiae  auctoritatem, 
inimicam  fere  esse  libertati  arbitrii.  Nec  vero  infitiamur  in  hanc 
quoque  cadere  posse  depravationem  erroris,  sed  tamen  praecipua 
illa  haeresis  Pelagianorum  et  Semipelagianorum ,  quae  ab  ea  de- 
rivata  est,  quum  illud  olim  conaretur,  ne  tantum  quidem  invaluit, 
ut  sectam  efficeret.  Recentior  vero  haeresis  per  Wicleffium,  Lu- 
therum ,  Zwinglium ,  Calvinum  protenus  liberum  aggressa  arbi- 
trium  est,  atque  ab  illa  parte  libertatis  negatio  per  Baianos  et 
lansenianos  in  Ecclesiam  se  insinuare  coepit,  ad  quam  pestem 
arcendam  diu  multumque  pugnatum  atque  laboratum  est.  Utque 
superiore  saeculo  Gallicanorum  et  losephinorum  a  Sedis  Aposto- 
licae  auctoritate  defectio  cum  lansenismo  connexa  coUigataque 
fuit,  ita  recentissima  ab  Ecclesia  secessio,  quae  liherali  potissimum 
doctrina  gloriatur,  statim  se  ad  sectam  lansenianam,  liberi  arbitrii 
inimicissimam,  applicavit  ultroque  recepta  est. 

Cum  haeresi  hodie  tota  se  nova  philosopJiia  ^  quae  liberalis- 
mum  peperit,  verae  libertati  opponit.  Quam  ipse  Cartesius  minus 
recte  explicavit,  Kantius  depravavit.  Patrem  autem  recentis  philo- 
sophiae  Germanicae  filii  increduli  secuti  duobus  quasi  agminibus, 
vel  idealem  amplexi  pantheismum  vel  materialismum  empiricum, 
liberum  arbitrium  omni  genere  erroris  impugnare  et  tollere  in- 
stituunt.  A  quibus  aliquantum  illius  veneni  in  theologiam  tum 
catholicam  tum  protestanticam  derivatum  et  Hermesii  Guentheri- 
que  de  libertate  doctrinam  infecit  et  varia  rationalismi  genera 
proseminavit,  libertati  vel  contraria  vel  minus  congruentia. 

Ergo  ea ,  cui  liheralismiis  studet ,  licentia  tantum  abest  ut 
libertatem  arbitrii  tueatur,  ut  potestatis  et  libertatis  iidem  inimi- 
cissimi  esse  soleant.  Atque  haec  causa  est,  cur  illis,  qui  in  con- 
servanda  auctoritate  et  liberalismo  oppugnando  elaborarent,  iis- 
dem  in  defensionem  liberi  arbitrii  incumbendum  fuerit.  Etenim 
Pius  IX. ,  cui  id  divinitus  obtigerat ,  ut  liberalismum  frangere 
studeret ,  nihil  antiquius  habuit ,  quam  ut  voluntatis  libertatem 
defenderet;  qui  prima  Syllabi  sententia  negat  unam  eandemqiie 
rem  esse  necessitatem  cum  Uhertate.    Concilii  autem  Yaticani  prima 


4  Prooemium. 

constitutione  non  niodo  Divina  libertas,  unde  nostra  fluit,  verum 
etiam  hominis  in  fidei  actu  libertas  iis  verbis  definitur,  quae  dis- 
crepent  ab  auctoribus  doctrinae  Bannesianae  ^.  Nuperrime  Ec- 
clesia  duos  viros  sanctos  inter  Doctores  retulit ,  qui  in  praecipuis 
libertatis  patronis  numerandi  sunt,  quorum  doctrinam  ad  Molini- 
starum  de  gratia  sententiam  accedere  recte  dixeris.  Id  enim 
S.  Franciscus  Salesius  profitetur^  idemque  Lessium  litteris  tam 
honorifice  alloquitur,  ut  evidenter  significet,  quantopere  sibi  cordi 
esset  defensio  libertatis.  Hunc  enim  theologum  longius  quam 
Molinam  in  libertatis  defensione  progressum  illis  litteris  ob  id 
ipsum  opus  laudat,  quo  ille  suam  de  gratiae  efficientia  et  de  li- 
bertate  sententiam  explicatius  defendit  ^.  Item  S.  Alphonsus  Li- 
gorius  Tournelium  se  sequi  plane  profitetur  ^ ,  de  quo  quidem 
Billuart  Thomista  (in  Theologia  iuxta  mentem  S.  Thomae.  Paris. 
1839,  tom.  I.  p.  200  sqq.  diss.  6.  a.  6)  recte  scribit:  Nihil  non 
tentat  novus  miles ,  ut  prostrata  schola  thomistica  molinisticae  tro- 
phaeum   erigat;    eundem   doctorem    appellat   MoUnianmn ,    novum^ 


1  V.  infra  pag.  13.  not.  3. 

2  Cf.  Werneri  S.  Thomae  Aquinatis  vitam  (Ratisb.  1859)  III.  p.  385.  Eo 
loco  vir  ille  in  theologiae  historia  celebratissimus,  ut  S.  Doctorem  probet  non 
idem  de  gratia,  quod  Thomistas  vel  Augustinianos,  sensisse  Bossuetii  Instruc- 
tionem  Pastoralem  diei  15.  Sept.  1697  (Sect.  11.  §  126)  appellat.  Vide  etiam 
cuiusdam  Sulpiciani  „Vie  de  St.  Franqois".     Paris  1856.  I.  573. 

^  Litteras  certissime  genuinas  exhibet  Livinus  de  Meyer  in  Histor.  Con- 
greg.  de  Auxiliis  1.  I.  c.  6  p.  14,  In  quibus  S.  Franciscus  Lessii  de  praede- 
stinatione  doctrinam  ,  qua  nihil  potest  esse  Bannesii  systemati  magis  contra- 
rium,  dicit  antiquitate ,  suavHate  ac  scripturarum  nativa  auctoritate  nobilissi- 
mam,  Dei  misericordiae  ac  gratiae  magis  consentaneam ,  veriorem  ac  amabilio' 
rem.  Nec  ignoro  in  Germanica  interpretatione  vitae  eius,  quam  proxima  nota 
indicavi  (Lager,  Ratisb.  1871.  I.  398),  S.  Doctorem  ita  iudicare,  ut  ex  utra- 
que  opinione  (ergo  etiam  Molinistarum)  quosdam  denique  errores  consequi 
dicat.  Sed  male  reddita  sunt  verba  illius,  quibus  hanc  controversiam  periculo- 
sissimam  disceptationem  vocat,  quae  suis  in  extremitatihus  haereses  haheat  suh- 
iectas ,  quibus  id  unum  significat,  quaestionem  esse  perdifficilem ,  in  qua  in 
utramque  partem  aberratio  proxima  sit;  quod  quidem  inter  omnes  constat. 

*  Sancti  Alphonsi  Ligorii  Concilium  Tridentinum,  Sess.  VI.  n.  101  (Inter- 
pretationis  German.  Ratisb.  1845.  p.  105) ;  ubi  commemorata  Cardinalis  de 
Noris  et  Tournelii  doctrina  breviter,  sed  definite  subiungit:  quam  ego  sequor.. 
Quae  verba  in  novissima  Taurinensi  editione  (1877,  vol.  VIII.  p.  877)  ita 
scripta  videmus:  „il  sistema  del  Cardinal  di  Noris  e  Tournely,  che  io  seguito."^ 

Ceterum  non  infitior,  sed  ipse  postea  ostendam,  Tournelium  (et  post  eum 
Sanctum  Doctorem)  etiam  Molinam  impugnarc.  Utri  parti  vero  magis  faveat, 
evidentissime  inde  patet,  quod  non  Molinistae,  sed  Bannesiani  contra  Tourne- 
lium  acerrime  dimicarunt. 


4 


Prooemiuin.  5 

purum  Molinistam,  theologum  a  capite  ad  talos  Molinianum,  Moli- 
nistam  meduUitus,  Molinianis  affectihus  praeoccupatum  etc.  Grave- 
son  quoque  0.  Praed.  in  epistolis  defendendi  Thomismi  causa 
scriptis  Tournelius,  inquit,  Molinistarum  systema  amplectitur,  (Epi- 
stolae  theol.  hist.  polem.  Venetiis  1734.  II.  164.) 

Quodsi  duo  Doctores  novissimi  molinisticae  de  gratia  et  li- 
bertate  doctrinae  favent,  nos  eandem  defendere  conantes  a  Sanc- 
torum  vestigiis  non  declinabimus,  neque,  si  Ecclesiae  visum  non 
est  patrocinium  liberalismi  defensio  liberi  arbitrii,  nos  idem  tueri 
erit  inopportunum.  Praeterea  fatentibus  adversariis  Reformationis 
tempore  ob  assiduas  incursiones  haereticorum  ius  suum  non  de- 
fuisse  Molinianis  sua  formula  defendendi  libertatem ,  quidni  idem 
pugnae  genus  ad  similes  nostrae  aetatis  impetus  retundendos  pu- 
tabimus  minime  antiquatum? 

Nec  omnino  in  hac  controversia ,  quid  opportunum  sit,  aut 
qua  formula  verborum,  ita  enim  loquuntur,  utendum  sit  in  dispu- 
tando,  quaeritur;  quasi  vero  magni  illi  utriusque  partis  propugna- 
tores ,  in  summis  quidem  rebus ,  non  satis  accurate  definiverint, 
quid  defenderent.  Nominatim  formula  illa  loraedeterminationis 
physicae  sententiae  Bannesianae  quam  aptissime  congruit;  atque 
haec  causa  est,  cur  anno  1612.  in  libello,  quem  generale  Ord. 
Praed.  Capitulum  approbavit,  illam  praeter  ceteras  idoneam  esse 
definitum  sit  *.  Inepte  igitur  Thomistas  re  recte  sensisse  volunt, 
formula  vero  disputandi  errasse.  Qui  si  re  recte  omnino  sentiant, 
iidem  loquuntur  rectissime,  falsumque  est  loquendi  genus  lesuita- 
rum  neque  tum  potuit  neque  hodie  potest  suo  iure  usurpari.  Non 
igitur  licet  temporum  opportunitatem  aut  ingenii  Germanici  sensus 
propensionesque  mysticas  causantem  utramque  scholam  iudicare 
velle  et,  ut  modo  dixi,  condemnare.  Quod  verum  est,  id  nec  ve- 
tustate  depravatur  nec  alienum  est  ab  ingenio  Germanico ,  immo 
vero  nostrae  quoque  aetatis  morbis  remedium  afferet  et  „altitudi- 
nem   mentis  Germanicae"    explebit.     Quid  verum    esset,    utrique 


^  Illud  scriptum  exhibetur  ab  H.  Serry,  Hist.  Congreg.  de  auxiliis,  Lug- 
duni  1770,  Append,  p.  216.  Cuius  haec  sunt  extrema  verba:  ^^Nova,  inquit 
[Baronius] ,  in  Ecclesia  Catholica  oims  fuit  excogitare  vocabula,  cum  haeretici, 
priorihus  ahusi  vocihus ,  simpliciter  proferri  solitis ,  ex  illis  suam  ipsorum 
sententiam  rohorare  conati  sunt.  Sic  et  nos  pari  necessitate  compulsi  sumus, 
physicae  praedeterminationis  vocabulum  usurpare;  ut  gratiae  seipsa  efficacis 
omnipotentissimam ,  insuperabilem  et  indeclinabilem  energiam  ,  ab  Augustino 
contra  Pelagianos  assertam,  significemus:  id  a  nobis  exigente  adversae  partis 
dicacitate,  quae  aliis  quibusve  vocabulis  licentius  abutitur." 


6  Prooemium. 

immenso  labore  quaesierunt ,  non  ignorantes ,  quantam  quamque 
spinosam  quaestionem  agitarent.  Quapropter,  si  ulla  alia,  certe 
haec  controversia ,  quae  saecula  complexa  est ,  digna  est  investi- 
gatione  historiae. 

In  primordia  igitur  controversiae  Bannesianorum  et  Molini- 
starum  inquiremus  et  ostendere  studebimus ,  quid  ante  Bannesii 
et  Molinae  disputationes  ea  de  re  theologi  docuerint.  Deinde 
progressus  controversiae  explicabimus.  Simul  utriusque  scholae 
doctrinas  de  libero  arbitrio,  maxime  quidem  quatenus  ad  gratiam 
comparatur,  explicabimus.  Quibus  instructi  praesidiis  suo  quisque 
iudicio  examinabit,  quid  in  Bannesianorum  et  Societatis  lesu  theo- 
logorum  de  gratia  sententia  probandum,  quid  improbandum  esse 
videatur. 

Propositum  labori  nostro  illud  quidem  potissimum  est,  ut  libe- 
rum  arbitrium,  quod  verae  omnis  libertatis  fons  est,  defendamus; 
nec  vero  minus  laudi  atque  gloriae  gratiae  studebimus.  Neque 
enim  mirabilius  quidquam  effecit  gratia,  quam  ut  conservata  liber- 
tas  Divinae  fieret  particeps  immutabilitatis.  Quare  nostro  iure 
huic  libello  inscribere  videmur 


In  laudeiii  gloriae  gratiae. 


1.  De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

Ipse  iam  Pallavicinus  ^  millia  esse  librorum  de  hac  quaestione 
dixit,  et  tamen  ampliores  et  copiosiores  post  eius  aetatem  editi 
sunt.  Quamobrem  hoc  loco  nihil  magis  necessarium  est,  quam 
ipsam  controversiam  circumscribi  atque  accurate  definiri,  de  qua 
re  agatur. 

Principio  ab  errore  nominum  cavendum  est.  Appellatio  enim 
controversiae  „Thomistarum  et  Molinistarum"  inducere  quempiam 
potest,  ut  id  agi  putet,  Sanctumne  Thomam  an  Molinam  potius 
sequamur.  Qua  opinione  nihil  esse  absurdius  potest,  quamquam 
quosdam  etiam  doctissimos  viros  occupavit  et  a  Molina  abalie- 
navit.  Qui  ita  librum  suura  exorditur,  ut  se  S.  Thomam  princi- 
pem  solemque  theologiae  scholasticae  sequi  profiteatur;  atque  in 
hunc  diem  Societas  lesu  constanter  Angelicum  Doctorem  ducem 
suis  proposuit ,  idque  iis  quoque  temporibus ,  quibus  in  nullo  ho- 
nore  schola  haberetur.  De  Lamennais  quum  omnes  ad  se  raperet, 
P.  Fortis,  Societatis  praepositus  generalis ,  litteris  encyclicis  (diei 
4.  Oct.  1823.)  illius  theses  defendi  vetuit,  cum  haec  adderet:  „Non 
unius  alteriusque  philosophi  placita  defendimus,  verum  ea  sequi- 
mur  principia,  quae  omnibus  scholis  communia  sunt,  quaeque  com- 
muniter  defendebantur ,  antequam  Cartesius  existeret.  Scholae 
nostrae  duces  praecipuos  agnoscimus  S.  Thomam ,  cujus  tantum 
valet  auctoritas  apud  omnes  christianos  doctores,  S.  Augustinum, 
qui  non  minus  acutus  fuit  philosophus  quam  eruditus  theologus." 

Hodie  sane  magni  animi  non  est,  hominem  Catholicum  magnos 
illos  scholasticos  atque  imprimis  D.- Thomam  defendere;  sed  id 
ut  posset  fieri ,  Societas  etiam  lesu  elaboravit.  Satis  erit  signifi- 
casse  studia  assidua  ac  magna  P.  Kleutgen  et  scriptorum  „Ci- 
vilta",  maxime  P.  Liberatore  et  P.  Cornoldi,  vice-praesidis  Aca- 
demiae  philosophico-medicae  S.  Thomae  Aquinatis.  Non  illud 
igitur  agitur,   utrum  S.  Thomae  doctrinam  an  alterius  cuiuspiam 


1  Histor.  Conc.  Trid.,  Antverpiae  1670,  1.  VIII.  c.  13.  I.  768. 


g  1.   De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

profiteri  malimus ,  sed  utra  earum  partium ,  in  quas  S.  Thomae 
schola  sub  finem  saeculi  XVI.  divisa  est,  ipsum  rectius  interpre- 
tetur.  Quare  illos  huius  scholae  theologos,  qui  Bannesii  et  Al- 
varesii  vestigiis  insistunt ,  potius  Bannesianos  quam  Thomistas 
nominabimus. 

De  qua  igitur  tandem  re  quaerimus?  Respondet  Schaezler  *: 
magnam  de  Auxiliis  controversiam  sive  disceptationem  Thomistarum 
et  Molinistarum  in  hac  verti  quaestione,  unde  infallibilis  gratiae 
efficacis  ciim  actu  consensus  liheri  connexio  intelligatur.  Quod  qui- 
dem  ob  eam  causam  quaerebatur,  quod  gratiae  infallihilitas  cum 
naturali  voluntatis  liberae  fallihilitate,  quam  operante  etiam  gratia 
manere  Patres  Tridentini  definierant,  ita  discrepare  videbatur,  ut 
conciliari  non  posset.  Fierine  potest,  ut  gratia  eum  actum  certo 
efficiat ,  a  quo  libera  voluntas ,  quamvis  tracta  gratia ,  possit  diS' 
sentire  ?  ^ 

Quam  gratiae  infallibilem  efficaciam  lesuitae  a  scientia  media 
repetunt ,  h.  e.  a  Dei  praescientia  actuum  liberorum  aliqua  con- 
ditione  futurorum,  Bannesiani  a  phtjsica  praedeterminatione ,  ulti- 
mamque  eius  infallibilitatis  rationem  afferunt  invictam  Divinae 
Omnipotentiae  efficaciam. 

Quid  intersit  inter  utramque  opinionem,  melius  intelligemus, 
si  prius,  quid  habeant  commune,  viderimus.  Utrique  Deum  unum 
omnium  Dominum  Omnipotentem,  a  quo  omnis  rerum  creatarum 
actio  pendeat  omnesque  ad  agendum  moveantur,  cuius  concursu 
ad  quamlibet  efficientiam  egeant,  agnoscimus ;  utrique  profitemur, 
praeveniente  illius  gratia  ad  omnem   actum   salutarem   opus  esse, 


1  Neue  Untersuchungen ,  p.  338.  177  alibi.  Item  Alvarez ,  De  Auxiliis, 
Lugduni  1611,  disp.  83.  n.  7.  p.  664  ss. ;  Billuart,  Theologia,  Tract.  de  gratia, 
diss.  3.  a.  6.  In  explicanda  ratione  doctrinae  Neo-Thomisticae  his  duobus 
potissimum  utemur  auctoribus.  Nam  Baiiez  de  ipsa  gratia  librum  nullum 
scripsit;  sed  eius  auditor  intelligentissimus  Alvarez,  conclusis  Congregationibus 
de  Auxiliis ,  eo ,  quem  posuimus ,  libro  doctrinara  eius  perscripsit  copioseque 
explanavit.  Hic  princeps  est  inter  scriptores  Bannesianos,  quem,  ut  ait  Gra- 
veson,  sequuntur  omnes  recentiores  Thomistae  (Epist.  theol.  hist.  polem.,  clas- 
sis  II.  ep.  5.  II.  102).  Billuarti  quoque  apud  suos  minime  incerta  auctoritas 
est.  Scripsit  autem  uno  post  Alvaresium  saeculo  atque  lansenianas  conten- 
tiones  cognoverat.  Exi)licatam  enarrationem  doctrinae  Bannesianae  P.  Lim- 
bourg  in  Oenipontanis  de  theologia  Catholica  commentationibus  (Zeitschrift  fiir 
katholische  Theologie)  exhibuit  (I.  171  ss.  497  ss.)  ,  qui  eius  descriptionem 
ex  ipsorum  testimoniis  maxime  variis  variisque  e  locis  petitis  confectam  sub 
oculos  quodammodo  subiicit. 

2  Dissentire  posse  si  velit,  Trid.  sess.  VI.  de  justif.  can.  4. 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  9 

etiam  ad  primum  omnium  atque  adeo  ad  fidei  initium ;  non  posse 
voluntatem  naturae  vigore  assentiri  gratiae,  sed  vim  ad  id  omnem 
a  gratia  mutuari;  gratiam  et  moraliter  et  physice  animum  movere 
tum  in  actu  tum  ante;  eandem  non  solum  illustrare  mentem,  sed 
etiam  excitare  voluntatem  nec  vires  tantum  ad  supernaturaliter 
^gendum  conferre ,  sed  actum  ipsum  efficere ;  esse  Deum  Domi- 
num  Omnipotentem,  qui  solus  non  modo  rerum  naturae,  sed  ani= 
mis  ipsis  hominum  imperet  eosque,  quocunque  velit,  arbitrio  suo 
inclinet  atque  impellat;  nec  vero  ita  laedi  aut  ^oUi  libertatem, 
sed  sub  motione  gratiae  vel  assentiendi  vel  dissentiendi  relinqui 
potestatem.  Praeterea  commune  utriusque  doctrinae  est  dividere 
gratiam  actualem  in  excitantem ,  quae  vim  conferat  et  impulsum 
ad  honeste  agendum,  et  adiuvantem,  quae  voluntatem  in  efficiendo 
actu  iuvet,  itemque  in  sufficientem,  qua  fiat  ut  agere  possimus  ac 
vere  pleneque  possimus ,  et  efficacem ,  a  qua  actus  infallihiliter 
procedat. 

Atque  haec  quidem  communia  sunt;  dissensio  est,  unde  haec 
infallihilitas  proficiscatur ,  eamque  dissensionem  aliquanta  variatio 
in  explicatione  omnium  superiorum  consequitur.  Opiniones  refere- 
mus  nec  tamen  eam,  quam  fortasse  continebunt,  iudicationem  re- 
prehensionemve  adversariorum  amplectemur;  ipsorum  etiam  lesui- 
tarum  sententias  non  nostro  iudicio  metiemur ,  sed  ex  veteribus 
Societatis  theologis  repetemus.  Multo  autem  magnoque  studio 
edocti  intelleximus ,  quam  sit  necessarium ,  hoc  ipso  loco  contro- 
versiam  accuratissime  definiri.  Est  enim  multorum  annorum  atque 
adeo  saeculorum  haec  disceptatio ,  plurimumque  interesse  debet, 
id ,  de  quo  disceptetur ,  accurate  ab  initio  circumscribi.  Qua  in 
re  si  longiores  erimus,  ignoscendum  est. 

E  philosophia  universae  controversiae  principia  repetenda 
sunt,  quae  a  suprema  quadam  ratione  Aristotelicorum  et  Schola- 
sticorum  ordiuntur.  S.  Thomas  de  Deo  disputans  Deumque  esse 
demonstrare  instituens  hoc  primum  ponit  argumentum:  „Movere 
nihil  aliud  est,  quam  educere  de  potentia  in  actum.  .  .  Omne  au- 
tem  quod  movetur  ab  alio  movetur.  .  .  Hic  autem  non  est  pro- 
cedere  in  infinitum.  .  .  Ergo  necesse  est  devenire  ad  aliquod  pri- 
mum  movens,  quod  non  ab  alio  movetur,  et  hoc  omnes  intelligunt 
Deum,"  qui  igitur  absoluta  necessitate  a  se  est  actus  purus,  omnes 
creaturas  autem  ad  agendum  movet.  Et  hac  quidem  in  re  con- 
sentiunt  omnes;  porro  autem  si  quaeritur,  quomodo  Divina  motio 
in  naturis  creatis  perficiatur,  diversa  a  duabus  S.  Thomae  scholis 
respondentur.     Bannesianorum    adversarii    sic    tenent :    Quidquid 


10  1-    I^e  qua  potissimum  re  quaeratur. 

moveatur ,  id  sane  moveri  ab  alio ,  sed  tamen  motum  receptum 
recipi  ad  modum  recipientiSj  modificari  idcirco  posse  motum  a  Deo 
impressum  vel  proprietatibus  rerum  vel  arbitrio  voluntatum ,  ut 
eadem  Divina  motio  pro  ipsa  vel  proprietate  cuiusque  rei  motae 
vel  libera  deliberatione  varietur.  Non  in  impulsu  igitur  creatoris 
integram  et  completam  causam  positani  esse ,  cur  determinatae 
actiones  in  causis  secundis  cieantur.  Quam  sententiam  Banne- 
siani  magnam  quandam  iniuriam  interpretantur  summae  potentiae 
dominationisque  Divinae ,  et  imbecillitatis  indigentiaeque  natura- 
rum  creatarum  ignorationem.  Motum  a  Deo  inditum  adaecjuatam 
esse  causam,  quae  vi  sua  physica  actionem  omnino  determinatam 
cieat  in  creaturis;  nam  illo  et  naturas  ipsas  rerum  moveri  et  mo- 
tum  excitum  ita  variari  et  determinari,  ut  una  vis  virtusque  Omni- 
potentiae  divinae  omnes  actiones  earumque  modos  certissime  cieat 
et  definiat.  Virtutem  primae  causae,  inquit  Banez  (In  I.  q.  19.  a.  8.), 
modi-ficari  per  causam  secundam,  ,  .  falsum  reputo ;  .  .  immo  vero  di- 
vina  voluntas  omnia  modificat,  dum  causa  est  universalissima  et  effi- 
cacissima  cuiuslihet  rei  in  quantum  ad  fieri  et  quantum  ad  esse  et 
quantum  ad  modiim, . .  .  seipsam  determinat  ad  quemcumque  effectum 
specialissiinum  producendum ,  ergo  non  est  modificabilis  a  causa 
inferiori  concursus  activus  Divinae  voluntatis.  Quam  praedetermi- 
nationem  ad  omnem  motum  omnemque  motus  determinationem 
bonam  absoluta  necessitate  requiri,  ex  impotentia  atque  egestate 
naturali  rerum  creatarum  Bannesiani  demonstrare  conantur;  pec- 
care  igitur  certo  voluntatem,  nisi  a  Deo  ad  officium  implendum 
praemoveatur.  Hac  demum  ratione  manifestissime  ostendi,  quanta 
sit  Providentiae  Scientiaeque  Divinae  independentia;  omnes  re- 
rum  mundanarum  eventus ,  non  modo  bonos ,  sed  etiam  malos, 
immo  et  Antichristi  blasphemias  ex  solis  Divinae  voluntatis,  quae 
ante  omnem  actuum  praevisionem  fiunt,  decretis  vel  praedetermi- 
nandi  vel  non  praedeterminandi  certo  consequi;  in  illis  et  bonas 
actiones  et  malas  a  Deo  cognosci,  quod  bonarum  causa  adaequata 
atque  perfecta  sit  Dei  praemotio,  malae  vero  certo  fiant,  nisi  Deus 
ad  bonum  determinaverit.  Quam  explicationem  esse  longe  simpli- 
cissimam,  illorum  adversarii  minime  negant ;  illud  requirunt,  quo- 
modo  consistat  cum  lihertate  cumque  illa  veritate,  Deum  non  esse 
auctorem  peccati.  Sed  de  hac  re  mox  dicemus;  nunc  videamus, 
quomodo  ad  hanc  controversiam,  quam  agitamus,  ratio  proposita 
transferatur. 

Ergo  Bannesiani  gratiam    esse   infallibiliter   efficacem   volunt 
non    praescientia  Divina,    sed    invicta    potentia   Divinae    vohinta- 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  11 

tis  ^,  quae  nec  in  capiendis  consiliis  aeternis  immutabilibus  nec  in 
exequendis  libertatis  humanae  praevisione  dirigatur.  Censent  enim 
ante  omnem  praevisionem  a  Deo  definitum  esse  ab  aeterno,  quos 
actus  liberos  aliquando  fieri  vellet ,  eosque  tempore  praefinito 
physice  praedeterminari  Divina  Omnipotentia  ^.  Est  haec  igitur 
praedeterminatio  tamquam  instrumentum  exsequendi  consilii  in- 
victaeque  voluntatis  Dei  ac  particeps  eius  infallibilis  efficaciae  ^. 
Est  quaedam  activa  applicatio  potentiae  ad  actum.  Qualis  sit, 
non  omnes  consentiunt.  Plerique  theologi  et  maximi  scholae 
Bannesianae  docent,  eam  et  ab  Omnipotentia  Dei  ^^  et  ab  hominis 
actione  distingui  ^.  Atque  haec  explicatio  certe  optime  consistit. 
Praecedit  enim ,  non  tempore ,  sed  natura  et  efficientia ,  praede- 
terminatio  actum  voluntatis  ^  non  solum  factum  atque  absolutum, 
sed  ex  ipsa  potentia  procedentem  atque   fluentem ,   adeoque  vere 


*  Vide  Billuart  1.  c.  et  Alvarez  1.  c.  p.  665 :  „Quando  agens  infinitae 
virtutis  movet  aliquod  subi^ctum,  tale  subiectum  infallibiliter  movetur,  quia 
tunc  resistentia  passi  non  superat ,  nec  adaequat  virtutem  agentis.  Sed  Deus 
est  agens  infinitae  virtutis";  p.  667:  „Efficacia  auxilii  praevenientis  gratiae 
non  pendet,  etiam  ut  a  conditione,  sine  qua  non ,  ex  praescientia  media,  sive 
ex  praevisione  boni  usus  liberi  arbitrii  per  eamdem  scientiam  mediam  a  Deo 
praecogniti,  neque  uUo  modo  eam  in  Deo  praesupponit",  et  alibi. 

^  Alvarez  disp.  22.  n.  2.  p.  178:  „Quando  ergo  quaeritur,  utrum  Deus 
absoluto  et  efficaci  decreto  suae  voluntatis  physice  praedeterminet  omnes 
causas  secundas  ad  suas  operationes  .  .  .  sensus  est :  utrum  Deus  absoluto  et 
efficaci  decreto  suae  voluntatis ,  antecedenter  ad  omnem  praescientiam  coope- 
rationis  arbitrii  creati ,  futurae  etiam  ex  hypothesi ,  quod  in  talibus  circum- 
stantiis  constituatur ,  praedefinierit  et  praedeterminaverit  in  particulari  omnes 
actus  futuros,  etiam  liberos,  et  eodem  decreto  physice,  id  est,  vere,  efficienter 
faciat ,  ut  causae  secundae  in  tempore  eosdem  actus  producant."  Disp.  118. 
n.  8 :  „Deus  omnipotentia  sua  facit,  quod  homo,  cuius  cor  movet,  velit.'' 

^  Alvarez  disp.  32.  n.  13.  p.  307 :  „Si  auxilium  efficax  .  .  .  consideretur 
secundum  suam  physicam  entitatem,  praescindendo  vel  abstrahendo  a  decreto 
Dei,  volentis  absolute  per  illud  auxilium  hominem  ad  se  convertere,  liberum 
arbitrium  potest  eidem  auxilio  resistere.  .  .  Si  autem  consideretur,  ut  est  in- 
strumentum  divinae  voluntatis,  intendentis  hominem  ad  se  convertere,  et  qua- 
tenus  intentionaliter  in  se  continet  virtutem  eiusdem  voluntatis  div. ,  secun- 
dum  istam  rationem  non  potest  liberum  arbitrium  eidem  auxilio  resistere, 
sicut  non  potest  resistere  voluntati  Dei  efficaci,  cuius  est  instrumentum."'  Eo- 
dem  modo  disp.  73.  n.  3,  disp.  93.  n.  3  et  alibi. 

*  Nec  iam  licet,  ut  opinor,  contra  sentire  ob  prop.  Quesnel.  damn,  n.  19 : 
Dei  gratia  nihil  aliud  est,  qiiam  eius  omnipotens  volimtas. 

5  Alvarez ,  De  Aux.  tota  disput.  19.  Gonet ,  Clypeus  theol.  Thom.  de 
praed.  disp.  6.  n.  206.  207.     Billuart,  Tr.  de  gratia  diss.  4.  art.  2. 

6  Ideo  ^raedeterminatio,  ^raemotio,  gratia  ^raeveniens  vocatur. 


12  1.   De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

adaequata  est  causa  ^  voluntatis  consensionem  operationemque  ef- 
ficiens;  debet  enim  illa  praedeterminare  voluntatem ,  ut  haec  vi 
talis  motionis  se  possit  ipsa  determinare ;  a  voluntatis  autem  motu, 
quem  antecedit,  nullo  modo  pendet^,  nec  origine:  est  enim  ab 
omnipotente  voluntate  ante  libertatis  praevisionem  ab  aeterno 
praefinita  et  suo  tempore  exserta  —  nec  ob  suae  efficaciae  pro- 
prietatem:  quidquid  enim  operatur,  ut  causa  physica  sola  virtute 
sua  infallibili  operatur.  Non  igitur  bonum  usum  libertatis  aut 
gratiae  supponit  nec  ullam  dispositionem  voluntatis:  omnem  ipsa 
duritiem  emollit,  omnem  obstinationem  inflectit;  nec  voluntas  ullo 
usu  libertatis  aut  gratiae  sufficientis,  nisi  qui  ab  illa  proficiscatur, 
ad  eam  accipiendam  se  aut  positive  aut  negative  disponere  pot- 
est  ^.  Quae  ubi  recepta  est,  actus  ille,  ad  quem  movet,  non  fieri 
non  potest  * ,  relicta  tamen  voluntati  dissentiendi  potestate ;  aliud 
enim  esse  potestatem,  aliud  actum.  Gratia  sufficiens  veram  et 
integram  confert  potestatem  ponendae  actionis,  quam  tamen  actii 


*  Alvarez ,  d.  100.  n.  5:  „Deus  seu  collatio  auxilii  efficacis  [est]  ad- 
aequata  vel  sola  causa  efficiens  ,  ut  homo  convertatur  et  libere  cooperetur." 
Banez  I.  qu.  23.  art.  3.  p.  280. 

2  Alvarez  d.  90.  122.  n.  16  et  alibi. 

3  Haec  praedeterminationis  physicae  a  potestate  hominis  ceterisque  rebus 
seiunctio  atque  separatio  praecipuum  caput  est  doctrinae  Bannesianae  atque 
ab  eius  auctoribus  gravissime  enuntiatur;  velut  Alvarez  (disp.  105):  „Auxi- 
lium  efficax,"  inquit ,  „praeoperantis  gratiae  non  dependet  ex  libera  coopera- 
tione  arbitrii  nec  ex  dispositione  illius  positiva ,  ergo  neque  ex  dispositione 
negativa  seu  non-resistentia."  Quod  deinde  explanat  atque  demonstrat  (p.  829) 
830),  quartamque  ponit  rationem,  quod ,  nisi  id  ita  sit,  Deo  tribuenda  sit 
scientia  media.  „Si  gratia  efficax,"  inquit,  „penderet  ex  illa  negativa  disposi- 
tione  seu  non-resistentia  arbitrii,  sequeretur ,  quod  ante  decretum  absolutum 
dandi  homini  gratiam  efficacem  ,  qua  actualiter  convertatur  et  salvetur ,  prae- 
supponatur  in  Deo  scientia  media,  qua  certo  cognoscat  illam  non-resistentiam 
negativam  futuram  ex  hypothesi,  quod  tali  excitatione  voluntas  moveretur;  et 
ita  esset  constituenda  in  Deo  scientia  media,  cuius  contrarium  disp.  7  ostensum 
€st."  Idem  disp.  83.  n.  8.  i).  665:  „Auxilium  efficax  praeoperantis  gratiae  secun- 
dum  suam  realem  virtutem  et  perfectionem  intrinsecam,  quam  habet,  ut  venit  a 
Deo,  est  congruum,  ut  per  illud  efficaciter  moveatur  voluntas,  in  quibuscum- 
que  circumstantiis  tribuatur  illi.  Itaque  illa  congruitas  auxilii  non  dependet 
ex  complexione  naturali  subiecti ,  neque  ex  aliis  accidentibus  illius  ,  nec  va- 
riatur  ex  diversitate  illorum,  qui  per  motionem  efficacem  adiuvantur." 

*  L.  c.  d.  122.  n.  17  :  „Duo  haec  [sunt]  incompossibilia,  quod  gratia  ef- 
ficax  ponatur  in  homine  et  homo  actu  dissentiat ,"  et  alibi.  Billuart  quoque 
1.  c.  diss.  5.  art.  7.  §  3:  „Cum  repugnet,'''  inquit,  „esse  applicationem  activam 
[potentiae]  sine  passiva,  sequitur  esse  infallihilem  connexionem  inter  gratiam 
applicantem  voluntatem  ad  actum  et  voluntatem  agentem." 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  13 

poni  sine  nova  gratia  repugnat.  Item  praedeterminatio  potesta- 
tem  non  ponendae  actionis  non  tollit,  sed  quominus  haec  pote- 
stas  in  actiim  exeat,  impedit.  Tnfallibilem  igitur  efficaciam  habet 
ex  sese ,  suae  proprietate  et  virtute  naturae^,  ex  libera  hominis 
voluntate  non  metiendam.  Ita  verba  illa  intelligemus ,  quibus 
Bannesiani  mirificam  vim  praedeterminationis  physicae  praedicare 
solent,  ut  quum  libellus  Magistro  generali  Ord.  Praed.  mandante 
editus  omnipotentissimam,  insuperahilem  et  indeclinabilem  energiam 
gratiae  per  se  efficacis  extoUit^;  quum  PP.  d'Avila,  Lemos,  Alvarez 
ei  resisti  posse  negant^;  quum  illi  ipsi,  qui  ita  loqui  verentur,  tamen 


*  Goneto  (1.  c.  n.  214)  physica  praedeterminatio  est  ,.motio  divina  ab 
intrinseco  et  ex  sua  natura  efficax,  quamvis  causas  liberas  ad  unum  per  mo- 
dum  liberi  et  non  per  modum  naturae  determinet."  Alvarez  autem  „Potest 
accipi,"  inquit,  „illud  verbum  ex  natiira  sua,  ut  significet  idem  quod  ex  reali 
et  intrinseca  virtute,  quam  habet  a  solo  Deo  antecedenter  ad  liberam  coope- 
rationem  arbitrii  etiam  praecognitam  per  scientiam,  quam  vocant  mediam  .  .  . 
qui  sensus  catholicus  est"  (disp.  90.  n.  4),  et  alibi. 

^  Apud  H.  Serry,  Hist.  Congr.  de  Auxil.,  Lugduni  1770,  Append.  p.  216. 

^  Loquens  enim  P.  d'Avila  (de  grat.  et  lib.  arb.,  Romae  1599.  p.  451) 
de  morali  efficacia  gratiae,  quam  sine  physica  praemotione  ad  actum  fidei  ef- 
ficiendum  non  valere  arbitratur:  „Quantumcunque  sit,"  inquit,  „cognitio  vehe- 
mens,  non  fit  per  hanc  homo  credens;  potest  enim  huiusmodi  twcationi  obsistere, 
quacunque  suppositione  facta  iuxta  sententiam  efficaciae  moralis."  Sed  planius 
etiam  et  expressius  idem  eodem  in  libro  praedeterminationem  insuperabilem 
dicit;  „Deus  est,"  inquit,  „prima  causa  omnibus  causis  secundis  virtutem  com- 
municans  et  determinationem  praefigens,  cui  moventi  nihil  valet  resistere}''  Le- 
mos  pariter  in  aliqua  Congregatione  de  Auxiliis  „Si  verbum  resistere  sumatur 
in  suo  rigore,"  inquit,  „et  de  propria  resistentia  sit  sermo,  nulla  creatura  potest 
resistere  efficaci  Dei  voluntati ,  moventi  efficaciter  per  auxilium  efficax ,  quia 
Scriptura  expresse  dicit :  Nec  est ,  qui  tuae  possit  resistere  voluntati.  Non 
autem  invenitur  in  Scriptura  sacra:  Non  est ,  qui  tuae  voluntati  dissentire 
possit"  (Acta  Lemos,  ed.  Lovan.  1702.  p.  1239  et  seqq.).  Eodem  modo  argu- 
mentatur  Alvarez  integro  capite  praecipuae  illius  recentioris  Thomismi  de- 
fensionis ,  quae  De  Auxiliis  divinae  gratiae  inscribitur.  Disputatione  enim 
XCIII.  quaerit  „Utrum  liberum  arbitrium  creatum  possit  resistere  auxilio  ef- 
fiQ,aiQ,\  proprie  loquendo  de  resistentia}''  Quod  negat  dicitque ,  quae  Lemos: 
„Nunc  autem  dicimus  Concilium  Tridentinum ,  quod  formalius  de  gratia  et 
libero  arbitrio  loquutum  est ,  nunquam  usum  fuisse  verbo  illo  resistere,  sed 
verbo  dissentire  et  ahiicere ,  ut  insinuaret  non  esse  idem  formaliter :  resistere 
seu  posse  resistere  auxilio  efficaci  et  posse  dissentire  seu  ahiicere  gratiam 
vocationis ,  nisi  verbum  resistere  in  generali  quadam  significatione  accipia- 
tur.  .  .  Ceterum  verbum  resistere  in  sua  formali  significatione  importat  quan- 
dam  renitentiam ,  quae  respectu  Dei  non  potest  competere  alicui  creaturae. 
Unde  licet  arbitrium,  motum  auxilio  efficaci  ad  consentiendum ,  possit  dissen- 
tire  f  si  velit,  non  tamen  potest  Deo  resistere  vel  auxilio  eius  efficaci,    secun- 


14  1-    De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

praedeterminationem  ut  ineluctabilem  et  immutabilem  motionem, 
ut  summe  efficacem  gratiam  efficacissimi  auctoris  Divinaeque 
Omnipotentiae  laudibus  efferunt  ^. 

lam  vero  ex  iis,  quae  hactenus  diximus,  magnum  lumen  af- 
fertur  celebri  controversiae  illustrandae :  physicam  praedetermi- 
nationem  intelligi  severe,  ut  haec  duo  complectatur:  1.  efficien- 
tiam  contrarie  oppositam  causis  moralibus,  quae  non  per  se  vere- 
que  agant  operenturque  effectum ,  sed  suadendo ,  iubendo ,  exci- 
tando,  invitando  rationes  offerant,  quibus  perspectis  ad  agendum 
voluntas  moveatur ;  2.  internam  consequentiae  nexusque  necessita- 
tem ,  quoniam  cum  ipsa  praesentis  praedeterminationis  physicae 
natura  pugnat,  non  actu  fieri  id^  quo  tendit,  aut  non  trahi 
ad  agendum  voluntatem  ^.     Nec  vero   haec   ita   intelligi  volumus, 


dum  quod  est  instrumentum  voluntatis  Divinae''  (ed.  Lugdun.  1611.  p.  751). 
Eadem  omnino  Lemos  pluribus  Panopliae  gratiae  locis  dicit:  „Non  est  idem : 
arbitrium  motum  posse  dissentire  Deo  vocanti  et  posse  resistere,  quia  prima 
propositio  secundum  catliolicam  veritatem  tenenda  est,  cum  faciat  sensum  di- 
visum,  altera  neganda  est,  cum  faciat  sensum  compositum''  (ed.  Leod.  1676. 
tom.  II.  p.  25.  n.  23).  „Concilium  Tridentinum  non  dicit,  nos  posse  resistere 
Deo  vocanti,  sed  tantummodo  nos  posse  dissentire ,  quia  primum  facit  sensum 
compositum  et  falsum  est;  alterum  facit  sensum  divisum  et  verum  est"  (tom.  III. 
p.  1.  pag.  258.  n.  226).  Quod  se  Lemos  et  Alvarez  consolantur,  non  defini- 
tum  in  Tridentino  resistere  posse,  sed  dissentire  posse,  id  quidem  solatium  in 
Vaticano  sublatum  est,  quum  (cap.  3.  de  fide  cath.)  haec  ipsa  verba:  resistere 
posse  usurpata  videamus.  Nec  vero  quum  verba  veterum  Bannesianorum  a  Con- 
cilio  Vaticano  repudiata  esse  dicimus,  Thomisnmm  recentiorem  damnatum  pu- 
tamus.  Nec  enim  sumus  nescii,  magnos  eiusdem  scholae  theologos,  ut  Gonetum 
et  Billuartum ,  dissidentes  a  veteribus  illis  concedere  idem  esse  resistere  et 
dissentire ,  et  ita  ptosse  hominem  gratiae  efficaci  resistere ,  ut  possit  dissentire, 
tametsi  ut  actu  vel  resistat  vel  dissentiat ,  si  praesens  sit  gratia  efficax ,  fieri 
nullo  modo  possit. 

^  „Utrumque  enim,  ut  centies  diximus,  admittendum  est,  quod  infallibi- 
liter,  insuperabiliter,  immutabiliter  voluntas  hominis  moveatur,  et  tamen  huic 
motioni  possit  voluntas  resistere."  Massoulie,  D.  Thomas  sui  interpres  I.  diss.  2. 
q.  9.  a.  7.  p.  446.  ,,Ab  agente  fortissimo  gratia  efficacissima  divinaque  omni- 
potentia  voluntas  applicatur."     Massoul.  1.  c,  II.  diss.  3.  q.  2.  a.  7.  p.  43. 

2  Ruiz,  S,  1. 5  De  scientia  .  .  .  Dei,  Lutetiae  Parisiorum  1629,  disp.  38. 
sect.  2.  n.  18.  19.  p.  320 :  „Potissimum  observandus  est  status  praesentis  con- 
troversiae,  qui  colligitur  ex  dictis :  versatur  enim  potissinium  praesens  contro- 
versia  in  necessitate  illationis  ,  supponitur  autem  ab  omnibus  physica  realis- 
que  causalitas.  Quapropter  extra  statum  controv^ersiae  versantur  auctores,  qui 
putant  se  sufficienter  probasse  physicam  praedefe^rminationem,  postquam  pro- 
baruiit  pliysicum  et  reale  genus  causalitatis,  non^jrobantes  expresse  physicam 
illationis  necessitatem,  immo  nec  eam  expresse  pmfitentes ,  sed  in  argumentis, 
solutionibus,  explicationibus  ac  definitionibus  eam  ^pponentes,  quasi  iam  pro- 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  15 

nt  praedeterminationem  propria  causarum  naturalium  necessitate 
movere  aut  ita  antecedere  dicamus ,  ut  tollat  libertatem.  De  qua 
re  mox  videro.  Hoc  loco  internam  consequentiae  nexusque  ne- 
cessitatem  eam  intelligo,  quam  Bannesiani  omnes  ex  proprietate 
naturae  praedeterminationis  physicae  demonstrant,  quae  si  adsit, 
fieri  non  posse,  ut  non  sequatur  actus  *,  ultroque  concedo  eosdem 
defendere,  etiam  praesente  praedeterminatione  manere  tamen  actus 
omittendi  potestatem.  Sed  quum  multi  lesuitae  praevenienti  gra- 
tiae  non  solum  moralem,  verum  etiam  physicam  efficientiam  actus 
liberi  tribuant ,  alii  id  negent ,  etsi  aliam  efficientiam  physicam 
gratiae  admittunt:  nihilominus  omnes  internam  nexus  necessitatem 
intercedere  inter  hanc  physicam  gratiae  praevenientis  efficientiam 
et  deliberatum  voluntatis    actum   negant^.     In   hac   igitur  re  im- 


batam  ,  et  virtualiter  eam  affirmantes  ,  atque  insuper  supponentes ,  a  nostris 
Doctoribus  non  concedi  realem  et  physicam  eflicientiam  primae  causae,  divinae 
praescientiae,  voluntatis  et  praedestinationis,  sed  tantummodo  concursum  cau- 
salitatis  moralis  ad  volitiones  liberas.  Ita  procedunt  Didacus  Alvarez,  Navarretus, 
Ledesma,  Zumel.  Nostri  vero  Doctores  apertissime  concedunt  primae  causae 
reale  et  pbysicum  genus  causalitatis ,  quo  movet  et  concurrit  ad  liberas  voli- 
tiones  ,  et  consequenter  docent  pbysicum  et  reale  genus  causalitatis  esse ,  quo 
volitiones  easdem  causat  divina  scientia  simul  cum  beneplacito  divinae  volun- 
tatis ,  solummodo  negantes  physicam  necessitatem  illationis."  Nec  aliter  lo- 
quuntur  Ripalda  et  Suarez,  quorum  alter  cum  Lessio,  Molina,  Ruiz  a  physica 
gratiae  ^raevenientis  efficientia  consensum  liberi  arbitrii  repetit  (v.  infr.  notam 
abhinc  alteram),  de  ente  supern.  disp.  113.  sect.  1 — 6,  alter  contra  existimat. 
Quibus  accedit  Gonetus,  qui  in  celebratissimo  Clypeo  thom.  de  praedest.  disp.  6. 
a.  5.  §  1.  n.  67.  ita  scribit:  „Notandum  tertio  ,  divinam  motionem  in  creatura 
receptam  ab  eisdem  Thomistis  physicam  appellari,  non  quod  forma  naturalis 
sit  seu  per  modum  naturae  ad  unum  determinans  ,  sed  quia  ex  pro2)ria  es- 
sentia  et  ah  intrinseco  est  efficax  [i.  e.  infallihiliter  consensum  inferens] ,  in- 
dependenter  a  quocumque  creato  consensu.  .  .  Exemplum  tibi  dat  ipse  Tho- 
mista,  dum  docet,  gratiam  physice  expellere  peccatum,  .  .  .  quia  oppositionem 
habet  cum  illo  ex  sua  propria  essentia  et  ab  intrinseco." 

^  Baiiez  „Notandum  ergo ,"  inquit,  ^^necessarium  opponi  per  se  primo, 
possihili  non  esse"  (L  qu.  19.  a.  8);  idem  omnes  et  philosoi)hi  et  theologi  ac 
nominatim  S.  Thomas  (L  qu.  82.  a.  1)  dicunt. 

^  Vide  locos  altera  nota  superiore  allatos.  Uno  loco  Ripalda  (1.  c.  sect.  2. 
n.  1  et  2.  p.  512.  „Plures,"  inquit,  „e  Societate  tuemur,  gratiam  praevenien- 
tem  non  solum  moraliter ,  sed  etiam  physice  efficere  determinationem  volun- 
tatis."  Tum  de  omnibus  Societatis  theologis :  „Nos  non  negamus  Deum  esse 
primam  causam  physice  et  proprie  efficientem  consensus  et  etiam  physice 
praemoventem  voluntatis;  admittimus  enim  gratiam  praevenientem  physice  a 
Deo  produci  et  physica  entitate  movere  antecedenter  atque  adeo  etiam  prae- 
movere  voluntatem  ad  consensum ,  id  quod  etiam  auxilio  sufficienti  concedi- 
mus  5    praesertim  qui  virtutem  physice  efficientem  consensus    gratiae    j)raeve- 


16  1-   jDe  qua  potissimum  re  quaeratur. 

primis  disceptatio  versatur,  unde  sit  et  qualis  gratiae  infallihilis 
efficacia;  in  ipsane  gratiae  proprietate  intrinsecus  concludatur,  an 
ei  extrinsecus  adveniat. 

Diximus  eam  a  lesuitis  ab  aliqua  re  seiuncta  a  gratia,  h.  e. 
a  praescientia  Dei  extrinsecus  derivari,  qui,  quum  ab  omni  aeter- 
nitate  novisset,  quempiam  certae  cuidam  gratiae  oblatae  consen- 
surum  esse,  quamvis  ea  non  per  sese  infallibiliter  operaretur,  eam 
ipsam  dare  et  physice  ac  moraliter  cum  voluntate  et  in  ea  actum 
liberum  efficere  decrevisset.  Ex  quo  confutantur  quorundam  te- 
mere  conceptae  de  gratiae  doctrina  lesuitarum  opiniones.  Nam 
quum  ambigua  sit  appellatio  efficaciae,  quae  vim  propriam  at- 
que  internam  significare  videtur ,  obiiciunt ,  ex  doctrina  lesuita- 
rum  voluntatem  esse  humanam,  quae  gratiae  conferat  suam  effica- 
ciam  vel  virtutem.  Quod  quidem  absurdum  est;  voluntas  enim 
gratiae  non  modo  non  confert,  sed  omnem  consentiendi  ab  ea 
accipit  virtutem.  Quodsi  efficaciam  gratiae  effectum  fructumque 
eius ,  i.  e.  actum  voluntatis ,  intelligimus ,  is  sane  non  a  gratia 
sola,  quae  causa  principalis  est,  sed  simul  etiam  a  libertate  ar- 
bitrii  pendet,  quod,  ut  in  Tridentino  definitum  est,  ita  assentitur 
gratiae,  ut  dissentire  possit.  Sin  efficaciani  gratiae  infallibilem 
connexionem  virtutis  gratiae  cum  effectu  intelligimus,  ea  a  scientia 
media  repetenda  est.  Sequitur  etiam  falsam  prorsus  esse  illam  opi- 
nionem,  e  Societatis  doctrina  gratiae  efficaciam  ex  rebus  adiunctis 
dependere  sitamque  esse  in  convenientia  gratiae  cum  iis  adiunctis, 
in  quibus  voluntas  posita  sit.  Etsi  enim  Deus  de  voluntatis  ob- 
temperatione  certo  cognoscere  non  potest,  nisi  adiuncta  vidit  — 
fieri  enim  potest,  ut  eidem  gratiae  voluntas  sic  affecta  consentiat, 
aliter ,  dissentiat  —  et  voluntas  eo  facilius  obtemperatura  est 
gratiae,  quo  haec  est  ingenio,  inclinationi,  assuetudini,  affectioni, 
conditioni  congruentior :  tamen  hiiitcs  convenientiae  nulla  est  certa 
et  absoluta,  sed  moralis  tantummodo  et  probabilis  efficacia,  potest- 
que  voluntas  eiusmodi  gratiae,  quamvis  prope  ad  necessitatem 
accedat,  non  consentire,  et  rursum  fieri  potest,  ut  gratiae  non  ita 
congruenti  sit  obtemperatura.  Sed  et  haec  gratia  sine  illa  con- 
venientia  vere   efficax   vel   congrua   effectui  est,    et  illa   maxime 


nienti  tribuimus.  Eo  igitur  solum,  dissentiunt  a  nobis  adversarii,  quod  auxi- 
lium  efficax  physice  praemovens  voluntatem  constituunt  intrinsece  connexum 
cum  consensu  ab  eoque  intrinsece  inseparabile ,"  h.  e.  illa  ipsa  consequentiae 
atque  nexus  necessitate.  Admitti  autem  a  theologis  Societatis  atque  ipso 
Lessio  multiplicem  efficientiam  physicam  gratiae,  Schaezler  demonstrat  in  Novis 
Inquisitionibus.    (Neue  Untersuchungen  p.  229  sqq.) 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  17 

conveniens  tamen  inefficax  seu  incongrua  dici  debet  ^.  Yoluntatis 
est  igitur  et  arbitrii,  cui  vel  convenientiae  vel  bonitati  consentire 
velit ,  determinare ;  sed  haec  ipsa  determinatio  non  ignoratur  a 
Deo ,  qui  vi  scientiae  mediae  videat ,  sitne  voluntas  et  quando  sit 
gratiae  obtemperatura.  Infallibilis  est  igitur  gratia  efficax  scie7i- 
tiae  mediae  coniuncta.  Nec  tamen  voluntas  creata  divinae  resi- 
stere  potest  ^.  Nam  tantae  sunt  Divinae  Omnipotentiae  divitiae 
gratiarum ,  tam  multiplices  Providentiae  rationes ,  ut  modi  viae- 
que  deficere  non  possint,  quibus  Deus,  scientia  media  certissime 
dirigente,  ad  quemlihet  actum  moveat  atque  ducat,  et  plane  con- 
strictam  teneat  liberam  voluntatem,  quae  ipsa  per  se  agere  nihil 
supernaturale  potest ,  nisi  praeveniente  ac  roborante,  excitante 
atque  cooperante  gratia. 

Ergo  falsum  est  gratiam  a  nobis  proponi  indifferentem  ac 
versatilem.  Illam  enim  intelligere  non  possumus  nisi  motum  ad 
honeste  agendum;  nec  minus  est  indifferens  lumen  ad  illuminan- 
dum ,  sacramenta  ad  gratias  conferendas ,  sanguis  Christi  ad  re- 
conciliandos  peccatores ,  quorum  omnium  tolli  potest  effectus, 
quam  gratia  ad  id  agendum ,  ad  quod  trahit  voluntatem ,  quae 
potest  tracta  resistere.  Falsum  est  doceri  a  nobis ,  Deum  actum 
tantum  efficere,  non  facultates,  h.  e.  intellectum  et  voluntatem, 
praemovere  atque  altius  omni  virtute  naturaque  elevare;  aut  non 
excitari  a  Deo  vires  vitales  hominis;  aut  actus  initium  a  natura 
elici  et  addi  a  gratia  rationem  supernaturalem ;  aut  virtutem  solam 
a  Deo  conferri,  actum  autem  non  effici;  p^stremo  omnis  efficien- 
tiae  partem  praecipuam  tribui  voluntati ,  cuius  arbitrio  Deus  ser- 
viat.  Immo  vero  docemus,  hominem  in  operanda  salute  a  Deo 
praeveniri ,  a  quo  penitus  aptus  sit  ac  pendeat ,  sine  cujus  ope 
prorsus  nihil  agere  possit.  Dei  ductum  sequitur  voluntas,  virtute 
ab  ipso  instructa,  suscitante  et  movente  et  adiuvante  et  collabo- 
rante  gratia.  Ac  quamquam  voluntas  gratiis  singulis  resistere 
potest,  nihilominus  Deus  pro  suo  arbitrio,  liberrime,  infallibiliter, 
certa  scientia  ac  determinata  voluntate,  quidquid  vult,  in  homine 
et  per  hominem  operatur ,  quum  liberrimo  et  plane  inscrutabili 
delectu  alteri  eas  gratias  largiatur ,  quibus  eum  praevidet  esse 
assensurum,    eas  non  det,    quibus   eum   scit  repugnaturum ,    cum 


1  Cf.  Suar.,  De  auxiliis  III.  14.  n.  7.  8.  9. 

2  Quodsi  obiicias :  fieri  posse ,  ut  aliqua  voluntas  universis  gratiis  obsi- 
stat:  satis  est  hoc  loco  respondere,  id  si  sit  ita,  huiusmodi  portentum  creari 
potentia  ordinata  non  posse. 

Schneemann,  Controvers.  2 


18  1.   De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

altero  vero  aliter  agat ;  ludaeis  eas  gratias  contulerit,  quas  frustra 
fore  videbat,  easdem  Tyriis  negaverit,  qui  bene  iis  erant  usuri. 

Itaque  infallibilem  esse  gratiae  efficaciam  utrique  defendi- 
mus;  cur  sit,  varie  explicamus  et  varia  ex  illo  primo  capite  con- 
troverso  concludimus.  Quae  praecipue  versantur  1.  in  divisione  ac 
descriptione  gratiarum ;  2.  in  explicatione  Tridentini ,  maxime 
illius  potestatis  dissentiendi,  quae  a  Patribus  definita  est ;  3.  in  cir- 
cumscriptione  libertatis  et  necessitatis ;  4.  in  doctrina  de  prae- 
scientia  Dei. 

1.  Secundum  Molinistas  eisdem  gratiis  praevenientibus  potest 
alter  resistere  (eruntque  illae  mere  sufficientes) ,  alter  assentiri 
(eruntque  efficaces),  potest  promptius  alter,  alter  remissius  consen- 
tire.  Non  item  secundum  Bannesianos.  Nam  eadem  physica  praede- 
terminatio,  insita,  necessaria,  certa  efficacia,  idem  omni  in  homine 
omni  tempore  operatur,  si  adest;  si  abest,  nihil  quidquam  salu- 
tare  fieri  potest.  Contrarium  est  huic  doctrinae ,  easdem  gratias 
in  altero  efficaces  esse,  in  altero  inefficaces,  quia  gratia  efficax  a 
sufficiente  natiira  differt;  hanc  excitantem  censent,  ut  agere  possis, 
illam  adiiwantem^  ut  agas.  Contra  theologi  Societatis  lesu  efficacem 
illam  gratiam  excitantem  dicere  solent,  cui  Deus  vidit  hominem  as- 
sensurum ;    gratiam  excitantem ,  cui  resistitur ,  sufficientem  vocant. 

Porro  Bannesiani  sibi  constant,  quum  gratiam  efficacem  ad- 
aequatam  causam  esse  volunt  cooperationis  humanae  et  hanc  ex 
illa  sola  metiendam.  *At  theologi  Societatis  concedentes  gratiam 
praecipuam  et  superiorem,  voluntatem  secundariam,  subiectam 
subnexamque  esse  causam  operandae  salutis,  et  illam  totum  actum, 
immo  in  suo  ordine  solam  efficere,  quum  alia  praeter  Deum  prima 
causa  esse  non  possit:  iidem  tamen  defendunt ,  quia  actus  nisi 
utriusque  causae  consensione  non  perficiatur  et,  ut  vel  sit  omnino 
vel  talis  sit,  a  voluntatis  intentione  pendeat,  quae  varia  esse  pos- 
sit,  idcirco  gratiam  liberumque  arbitrium  recte  duas  causas  par- 
tiales  actus  salutaris  dici  posse. 

Ut  utriusque  doctrinae  discrepantia  magis  eluceat,  quatuor 
res  in  omni  efficientia  liberae  voluntatis  discernere  placet:  1.  vir- 
tutem,  unde  fluat;  2.  suscitationem  ad  agendum,  quae  sit  in  illu- 
stratione  et  motu  indeliberato ;  3.  actus  a  voluntate  processum 
i.  e.  eius  ad  eliciendum  actum  inclinationem  et  applicationem ; 
4.  actus  absolutionem.  In  horum  primo  et  altero  et  quarto  nulla 
dissensio  est.  Profitentur  utrique  virtutem  excitationemque  a 
gratia    proficisci    actumque    Deo   physice   adiuvante    absolvi.      De 


1.   De  qua  potissimum  re  quaeratur.  19 

tertio  disputatur  ^.  lesuitae  contendunt ,  Deum  physice  gratiam 
excitantem  in  anima  producere ,  hancque  gratiam  physice  pro- 
ductam  efc  physice  in  anima  existentem  voluntatem  ad  liberum 
actum  producendum  moraliter,  i.  e.  illustrando  et  incitando,  solli- 
citare ;  multi  dicunt,  praevenientis  gratiae  efficientiam  ad  liberum 
actum  ciendum  etisim  physicam  esse^;  omnes  negant,  gratiam  ^^rae- 
venientem  per  se  solam  actum  liberum  infallibiliter  consequi,  cum 
eaque  liberum  arbitrium  ita  coniungunt,  ut  illi  tribuant  prima- 
riam  omnino ,  libertati  tamen  aliquam  secundariam  eamque  ipsa 
gratia  collatam  vim  actus  liberi  ciendi ,  ita  ut,  si  lubet,  actum 
omittat  et  gratiae  effectum  impediat.  Bannesiani  autem  defen- 
dunt,  gratiam  efficacem  sive  physicam  praedeterminationem  per 
se  adaequate  virtute  insita  actum  certo  ciere ,  voluntate  physice 
praedeterminanda  eiusqae  potestate  ad  agendum  applicanda.  Ad 
duas  igitur  res  praedeterminatio  adhibetur,  1.  ut  praeveniendo  eo, 
quo  diximus ,  modo ,  volendi  facultatem  moveat ,  2.  ut  adiuvanda 
voluntate  cum  ea  actum  perficiat.  Prius  illud  lesuitae  negant, 
quod  nec  cum  libertate  conciliari  possit  et  prorsus  supervacaneum 
sit;  satis  enim  gratia  excitante  volendi  facultatem  praemoveri,  ita 
ut  etiam  actus  aliquis  (indeliberatus)  sequatur;  ab  eo  autem  actu 
ad  alium  (liberum)  vi  eiusdem  gratiae  voluntatem  se  ipsam  movere 
posse.  Addunt,  quantumlibet  magna  vis  sit  motionis  gratiae  praeve- 
nientis  ad  actum  efficiendum,  tamen  ea  praesente  liberum  integrum- 
que  esse  voluntati,  velitne  necne  et  qua  promptitudine  motionem 
illam  sequi.  Necesse  enim  esse  in  aliquam  actionis  partem  convenire 
illud,  quod  Scriptura  planissime  enuntiet:  „Deus  r^^^^'^  hominem 
in  manu  consilii  sui.  .  .  Apposuit  tibi  aquam  et  ignem:  ad  quod 
volueris,  porrige  manum  tuam.  Ante  hominem  vita  et  mors,  bo- 
num  et  malum;  quod  placuerit  ei,  dabitur  illi"  (Eccl.  15,  14.  17. 
18).  ^Exspectavit,  ut  faceret  uvas,  et  fecit  labruscas.  .  .  Quid  est, 
quod  debui  ultra  facere  vineae  meae  et  non  feci  ei?"  (Is.  5,  2.  4.) 


1  Massoulie,  Div.  Thom.  sui  interpres.  Diss.  II.  qu.  IX.  art.  VII.  Septimo. 
tom.  I.  p.  448.  „Ad  hoc  enim  veluti  punctum  controversiam  omnem  restrin- 
gimus;  scilicet  unde  in  genere  efficientis  causae  ille  nostrae  voluntatis  motus 
et  actus  oriatur ,  seu  unde  oriatur  determinatio  voluntatis ,  ut  a  voluntate 
emanat;  utrum  scilicet  a  Deo,  an  vero  ab  ipsamet  voluntate;  inter  haec  duo,  cum 
immediate  et  directe  opponantur,  impossibile  est,  medium  reperiri."  Omnino 
hoc  est,  in  quo  quaestio  vertatur,  si  quidera  determinationem  proprie  ac  presse 
eam  efficientiam  interpretamur ,  qua,  ipsius  vi  naturae,  actus  certo  efficiatur. 

2  Si  alii  Societatis  lesu  negant,  alii  affirmant,  hanc  efficientiam  esse 
physicam,  non  multum  inter  se  dissident;  v.  p.  14.  not.  2.  et  p.  15.  not.  2. 

2* 


20  !•   1^6  qua  potissimum  re  quaeratur. 

Ergo  Deus,  posteaquam  omni,  quo  dictum  est,  modo  hominem 
praevenit ,  deinde  eius  relinquit  arbitrio ,  ad  aquamne  an  ignem 
manum  porrigat;  et  exspectat^^  ut  uvas  homo  faciat,  sed  potest 
hic  facere  labruscas ,  et  uvas  quidem  meliores  ac  dulciores ,  la- 
bruscas  acriores  atque  acerbiores. 

In  hoc  offenduntur  Bannesiani.  Obiiciunt  enim,  in  ipso  dis- 
crimine  determinationis  voluntatem  a  nobis  constitui  sui  iuris, 
immo  Deum  iuris  alieni,  qui  prospicere  debeat,  illi  quid  libeat, 
ut  ipse  serviat;  actum  non  solum  absolvi ,  sed  produci  a  Deo; 
non  tantum  gratiam ,  verum  etiam  usum  eius  Dei  donum  esse; 
neutrum  igitur  ita  subiectum  esse  voluntati,  ut  plane  ab  eius  lu- 
bitu  pendeat;  cooperationem  hominis  non  minus  quam  cetera  Deo 
attribui  debere. 

lesuitae  respondent,  eos  ambiguitate  verbi  errare,  quum  non 
animadvertant,  si  determinationem  e  voluntate  pendere  defenda- 
tur ,  omnem  a  se  praevenientem  Dei  motionem ,  nulli  subiectamy 
supremam,  absolutam,  vi  scientiae  mediae  infallibilem,  siipponi, 
Ita  e  sua  quoque  doctrina  actus  originem  et  gratiae  usum  a  Deo 
repeti ;  Deum  prospicere  et  exspectare  non  hominum  more ,  sed 
ab  omni  aeternitate  futura  videre  atque  intueri,  quid  quisque  in 
animorum  innumerabili  multitudine  in  omni  multiplicitate  condi- 
tionum  gratia  motus  ipsius  gratiae  vi  atque  instinctu  acturus  sit; 
tum  eum  liberrimo  consilio ,  cuius  misereri  velit ,  ei  illas  gratias 
largiri,  quibus  voluntatem  consensuram  esse  praeviderit;  iam  ne- 
cesse  sane  esse  ipsum  Deum  tum  cooperari,  sed  idcirco,  quia  a  se 
ipso  dissentire  non  possit.  Omnia  igitur  Deo  miserenti  tribuenda. 
esse,  sed  verissime  dici,  quod  Ecclesia  identidem  definiverit,  posse 
voluntatem  suo  arbitratu ,  cui  gratiae  consentiat ,  eidem  vere  re- 
sistere.  Neque  enim  tolli  causam,  si  tolli  possit  effectus.  Sacram 
eucharistiam  vere  causam  esse  gratiarum ,  licet  homo ,  ne  confe- 
rantur,  impedire  possit.  Quamobrem  nequaquam  negare  dicendi 
sunt  lesuitae,  Dei  supremam  nullique  subiectam  esse  vim  operandi, 
sed  tantummodo  nexum  intercedere  internum  ac  necessarium  inter 
Dei  actionem  praevenientem  et  liheram  arbitrii  determinationem^ 
vel  generatim  dici  possunt  negare,  actum  primum  voluntatis  creatae 


*  Augustinus  quoque  exspectare  Deum  dicit  in  ps.  144  n.  11:  „Vocat 
te  nunc,  exhortatur  te  nunc,  exspectat,  donec  resipiscas  et  te  tradas.'^  Intel- 
ligi  certe  debet ,  quum  lesuitae  secundum  S.  Scripturam  et  S.  Augustinum 
exspectare  Dcum  dicant,  eos  non  illud  tenere,  quod  Concilii  Arausicani  ca- 
none  4.  damnatum  est,  Deum,  antequam  det  gratiam,  exspectare,  ut  eam  homo 
iiaturae  viribus  quaerat. 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  21 

(quo  praevenientem  quoque  actionem  Dei  contineri  volunt)  naturae 
necessitate  cum  adu  secundo  seu  determinatione  libera  connecti. 
Defendunt  eundem  actum  primum  secundum  alium  et  aliuni  pro 
arbitrii  decreto  et  determinatione  subsequi  posse.  Quamvis  igitur 
sit  magna  vis  praevenientis  gratiae  ad  actum  efficiendum,  eundem 
tamen  pro  sua  parte  efficere  voluntatem  quoque ,  ita  quidem ,  ut 
et  ab  ipsa  et  a  gratia  tum  existentia  tum  intensio  actus  liberi 
repetenda  sint  possitque  eadem  gratia  in  voluntatibus  eodem  modo 
extrinsecus  affectis  modo  nullum ,  modo  trigesimum ,  alias  sexa- 
gesimum,  alias  centesimum  fructum  omnemque  reliquam  varieta- 
tem  afferre.  Contra  est  in  doctrina  Bannesianorum.  Licet  enim, 
id  quod  nonnulli  volunt,  Deus  varie  pro  dispositionis  varietate 
praedeterminet,  uni  eidemque  praedeterminationi  idem  respondet 
exitus;  sic  enim,  ut  praedeterminat  Deus,  determinatur  atque  se 
ipsa  determinat  voluntas.  Et  quamquam  actus  vere  et  libere  ef- 
iicitur  a  voluntate ,  ut  absoluti  actus  Deus  causa  quidem  sit ,  sed 
non  sola:  tamen  praedeterminandae  ad  agendum  voluntatis  et 
oiendi  actus  omnino  adaequata  causa  et  mensura  gratia  divina  est. 
Quare  ex  ipsa  praedeterminatione  Thomistica  Deus  actum  prae- 
noscit,  ex  praeveniente  gratia  lesuitarum  praenoscere  non  potest. 

2.  Explicandi  Tridentini  differentias  multiplices  ad  praecipua 
capita  revocabimus. 

Definitum  est  in  Concilio,  non  omnino  nikil  agentem  liberam 
voluntatem  inspirationem  divinam  recipere  atque  Deo  vocanti 
obedire  ^.  „Nimirum  agit,"  inquiunt  Bannesiani,  „quum  recepta 
praedeterminatione  physica  eius  instinctu  mota  suum  ipsa  actum 
efficit."  2  Reponunt  lesuitae ,  id  egisse  Patres  Tridentinos,  ut 
docerent,  recipiendo  gratiam  non  omnino  nihil  agere  voluntatem, 
quia  illam  repudiare  esset  in  eius  potestate  (cap.  5.  de  iustific.) ; 
voluisse  igitur  definire,  quae  ratio  intercederet  voluntatls  ad  gra- 
tiam  efficacem. 


*  Sess.  VI  cap.  5.  de  iustificatione :  „.  •  •  tangente  Deo  cor  hominis  per 
Spiritus  Sancti  illuminationem  neque  homo  ipse  nihil  omnino  agit,  inspiratio- 
nem  illam  recipiens ,  quippe  qui  illam  et  abiicere  potest"  etc.  Can.  4 :  „Si 
quis  dixerit ,  liberum  hominis  arbitrium ,  a  Deo  motum  et  excitatum ,  nihil 
cooperari  assentiendo  Deo  excitanti  atque  vocanti ,  quo  ad  obtinendam  iustifi- 
cationis  gratiam  se  disponat  ac  praeparet,  neque  posse  dissentire,  si  velit,  sed 
veluti  inanime  quoddam  nihil  omnino  agere  mereque  passive  se  habere :  a.  s." 

^  Alvarez :  „Licet  passive  se  habeat  in  ordine  ad  auxilium  praevium, 
tamen  in  ordine  ad  actum  liberum ,  ad  quem  movetur ,  se  habet  active  et 
libere"  (disp.  19.  n.  6.  p.  157).     Gonet  1.  c.  p.  208. 


22  1-    I^e  qua  potissimum  re  quaeratur. 

Praeterea  quoniam  et  in  Tridentino  et  contra  lansenium  de- 
finivit  Ecclesia  *,  liberum  arbitrium  etiam  motum  gratia  [efficaci] 
posse  dissentire ,  iustis  Dei  mandata  non  esse  impossibilia  nec  iis 
deesse  gratiam,  qua  possihilia  fierent:  hoc  ipsum  posse  utraque 
schola  varie  explicat.  Bannesiani  intelligunt  veram  omnino  ple- 
namque  potestatem  gratiae  vel  consentiendi  vel  dissentiendi;  sed 
eam  non  necessario  tolli,  si  ipsius  actus  fieri  non  possit.  Atque 
haec  celeberrima  illa  distinctio  est  sensus  compositi  et  divisi,  unde 
maxime  ratio  doctrinae  Bannesianae  intelligitur.  Differre  dicunt 
posse  agere  et  agere;  et  licet  simul  esse  non  possint  actus  physice 
praedeterminantis  gratiae  et  contrarius  actus  dissentientis  volunta- 
tis  ^,  posse  tamen  praesente  praedeterminatione  potestatem  ineffi- 
cacem  ^  actus  contrarii  conservari.  Habet  voluntas  gratia  efficaci 
determinata  potestatem  dissentiendi ,  sed  ut  actu  dissentiat,  fieri 
non  potest;  et  habet  sola  gratia  sufficienti  instructa  potestatem 
consentiendi ,  sed  ut  actu  consentiat,  absente  praedeterminatione, 
item  fieri  non  potest.  Cuius  distinctionis  rationem  metaphysicam 
afferunt  differentiam  possibilitatis  et  veritatis ,  potestatis  et  actus. 
Idem  ex  natura  hominis  ita  explicant.  Libertatem  seu  agendi 
indifferentiam,  qua  fit,  ut  aliquid  vel  facere  vel  non  facere  possim, 
quamvis  propria  sit  voluntatis ,  oriri  tamen  et  niti  indifferentia 
iudicii,  quum  ratio  offerat  aliquid  voluntati,  quod  esse  bonum  nec 
perfectum  nec  necessarium  intelligat.  Cum  iudicii  indifferentia 
non  posse  non  coniungi  indifferentiam  voluntatis.  Illa  igitur  non 
sublata  vi  gratiae  physice  praedeterminantis,  hanc  quoque  manere, 
et  potestatem  agendi    vel    non   agendi   relinqui  *.     Quo   vero  evi- 


*  Can.  18 :  „Si  quis  dixerit ,  Dei  praecepta  homini  etiam  iustificato  et 
sub  gratia  constituto  esse  ad  observandum  impossibilia,  a.  s.''  1.  ex  5  prop. 
damn.  lansenii :  „Aliqua  Dei  praecepta  hominibus  iustis  volentibus  et  conan- 
tibus,  secundum  praesentes  quas  habent  vires,  sunt  impossibilia:  decst  quoque 
illis  gratia,  qua  possibilia  fiant."     Praeterea  vide  p.  23.  not.  2. 

*  Alvarez  lib.  IX.  disp.  94,  p.  753:  „Quando  (S.  Thomae)  discipuli  di- 
cunt,  liberum  hominis  arbitrium,  motum  a  Deo  auxilio  efficaci,  non  posse  m 
sensu  composito  dissentire  aut  non  operari :  nihil  aliud  significatur,  quam  mo- 
tionem  illam  efficacem  et  actualem  dissensum  non  posse  simul  poni  in  eodem 
arbitrio."  Billuart,  tr.  de  Deo,  diss.  8.  a.  4.  §  2.  p.  346.  347:  „//i  sensu  com- 
posito ,  h.  e.  voluntas  non  potest  simul  jungere  non  actum  cum  motione  ad 
actum." 

'  Alvarez  1.  c:  „Potestas  nunquam  ad  actum  reducenda."  Billuart  1.  c. : 
„Sensus  divisus  dividit  actum  non  a  potentia  ad  actum  oppositum,  sed  tantum 
ab  actu  opposito." 

*  Alvarez    lib.  XII.    disp.  116.    n.  9.    p.  926:    „Indifferentia  obiecti   sive 


1.    De  qiia  potissimum  re  quaeratur.  23 

dentius  appareat,  potestatem  esse  posse  carentem  actu,  Alvarez 
similitudinem  adbibet  facultatis  videndi,  qua  posse  videre  dicimur, 
etiamsi  ut  actu  videamus  alia  multa  sint  necessaria,  Lemos  autem 
sacerdotis  triticeo  pane  et  vino  carentis,  quem  repugnet  ea  po- 
testate,  quam  babeat  consecrandi,  uti  ^ 

Quam  explicandi  rationem  lesuitae  reprehendunt ;  nam  de 
ea  quaeri  libertate,  quae  merito  et  culpae  imputandae  sufficiat^; 
ad  id  autem  non  sufficere  eam  potestatem,  qua  nos  uti  propter 
causam  minime  arbitrio  subiectam  plane  repugnat;  nisi  ad  pote- 
statem  accedat,  quod  ea,  ut  lubet,  libere  uti  vel  non  uti  possi- 
mus,  actum  vel  laudi  vel  vitio  verti  non  posse  homini  tamquam 
auctori;  quare  utraque  re  illud  posse,  quod  Ecclesia  definiverit, 
constare :  et  potestate  et  ea  utendi  facultate ;  gratiam  illud  posse 
non  afferre ,  nisi  conditiones  ad  agendurn  necessarias  afferat  aut 
eas  certe  libero  subiiciat  arbitrio;  etsi  enim  semper  necesse  non 
sit,  hominem  ad  omnem  actum  proxime  paratum  satisque  instruc- 
tum  esse,  eum  tamen  ea  vi  pollere  oportere,  ut,  si  lubeat,  sine 
alio  praeveniente  auxilio  aliquos  actus ,  saltem  orationis ,  perficiat, 
quibus  ea  sibi  comparet,  quae  ad  mandata  actu  implenda  neces- 
saria  sint.  lam  vero  docere  Bannesianos  praedeterminationem 
necessariam  esse  ad  actus  ^raeparationem  nec  tamen  aut  conferri 
a  gratia  sufficienti  aut  subiici  voluntati.  Posse  igitur,  ut  oportet, 
salutariter  agere,  id  gratia  sufficiente  non  contineri.  Nam  posse 
referri  ad  agendum;  nec  quidquam  praeter  actionem  cadere  sub 
meritum ;  actus  autem  qui  effici  potest,  si  necessaria  praeparatione 
careas?  Culpae  verti  qui  potest,  quod  sit  ita  praetermissum  ? 
Quis  vitium  dicat,  si  quis  sanis  oculis  et  integra  facultate  videndi 


obiectiva  et  indifferentia  iudicii  rationis ,  quo  intellectus  proponit  voluntati 
ipsum  objectum,  ut  amandum  non  ex  necessitate,  sed  curo  indifferentia  activa 
ipsius  voluntatis  ad  utrumlibet,  quia  videlicet  iudicat,  tale  obiectum  propo- 
situm  non  habere  necessariam  connexionem  cum  fine  et  cum  bono  ,  ad  quod 
amandum  voluntas  est  naturaliter  determinata ,  ita  est  radix  libertatis  ,  quae 
formaliter  residet  in  voluntate ,  ut  impossibile  sit ,  quod  voluntas  per  illud 
iudicium  feratur  in  tale  obiectum,  et  quod  absque  libertate  velit  illud.  Itaque 
si  voluntas  vult  illud  obiectum  sic  propositum,  necesse  est,  ut  libere,  et  non 
ex  necessitate  absoluta,  velit  illud." 

1  Alvarez  1.  VIII.  disp.  79.  n.  2.  p.  638.     Acta  Lemos  col.  1247. 

2  Quod  intelligi  debet  ex  3.  prop.  damn.  lansenii:  „Ad  merendum  et  de- 
merendum  in  statu  naturae  lapsae  non  requiritur  in  homine  libertas  a  neces- 
sitate  ,  sed  sufficit  libertas  a  coactione;"  libertate  enim  a  necessitate  omnes 
Catholici  dicunt  illud  posse  contineri;  et  de  morali  imputatione  agi  ipse  Bil- 
luart  profitetur. 


24  1-   De  qua  potissimum  re  qiiaeratur. 

in  tenebris  tamen  non  viderit?  Quis  sacerdotem  repreliendat, 
quod  carens  pane  et  vino  missam  omiserit,  nimirum  rite  conse- 
cratus  et  celebrandi  facultate  ornatus?  Quid  vitii  est  aut  quid 
meriti  in  ea  potestate,  qua  uti  nequeam?  Ecclesiam  autem  illud 
2)0sse  imprimis  ad  imputationem  moralem  retulisse.  Similiter  le- 
suitae  negant  eam  ipsam  potestatem  consistere ,  quam  praedeter- 
minatio  physica  voluntati  relinquere  dicatur.  Nec  enim,  illa  prae- 
sente ,  omitti  actus  salutaris  ullo  pacto  potest ,  idque  non  ob  de- 
terminationem  liberi  arbitrii,  sed  ob  illam  antevertentem  aliunde  ipsi 
illatam;  non  igitur  a  physica  praemotione  videri  relinqui,  ut  vel 
agere  vel  non  agere  vere  possit.  Frustra  autem  ex  animi  natura 
argumentum  peti.  Etsi  enim  voluntatis  indifferentia  ex  aequabili 
vel  ancipiti  rationis  iudicio  efflorescat ,  tamen  non  ostendi ,  nulla 
vi  impediri  posse  quominus  inde  oriatur.  Posse  Deum ,  iudicio 
manente  indifferenti,  tamen  voluntatem  ad  rem  aliquam  appeten- 
dam  necessitate  compellere,  atque  huiusmodi  motus  necessarios 
gratia  excitante  cieri. 

Addunt  hanc  confirmationem :  potestatis  morali  imputationi 
coniunctae  notionem  esse  communem,  pervulgatam  ipsique  naturae 
insitam,  quam ,  ut  S.  Augustinus  dicat,  caiitent  et  in  montihus 
pastores  et  in  theatris  poetae  et  indocti  in  circulis  et  docti  in  hihlio- 
thecis  et  magistri  in  scholis  et  antistites  in  locis  sacris  et  in  orhe 
terrarum  genus  humamim.  (De  duabus  animabus ,  c.  11.  n.  15.) 
Quamobrem  Ecclesiae  de  illa  potestate  definitionem  et  condemna- 
tionem  anathemate  sancitam  ad  communem  vulgaremque  opinionem 
interpretandam  esse.  lam  vero  fatentur  Bannesiani  vulgari  opi- 
nione  suam  gratiam  sufficientem  ad  agendum  non  sufficere  ^ ;  idem 
est  enim ,  si  usitate  loqui  volumus ,  me  aliquid  agere  non  posse, 
quod  ^fieri  non  posse,  iit  id  agam.  Clarissimi  theologi,  nec  lesuitae 
solum,  verum  ne  Thomassinus  quidem  aut  Tournelius  aut  S.  Ligo- 
rius  2  intelligere  possunt ,  gratiam  sufficientem  recentiorum  Tho- 
mistarum  ad  servanda  mandata  satis  valere.  Illud  certe  vitupe- 
ratione  non  caret ,  quod  notionem  evidentem  et  communissimam 
explicatione  theologica  ita  contorquent,  ut  intelligi  posse  non 
videatur. 


*  „Quamvis  gratia  Thomistice  sufficiens,  si  usitato  ac  vulgari  loquendi 
modo  inhaerere  velimus,  non  sit  vere  sufficiens  ad  actu  agendum."  Graveson, 
Epist.  tom.  II.  ep.  5.  p.  102. 

2  „Concilium  Trident."  nr.  106.  et  107.,  ubi  S.  Doctor  etiam  Thomassini 
et  Tournelii  auctoritatibus  utitur. 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  25 

Ad  haec  Bannesiani  respondent,  notionem  gratiae  sufficientis 
ad  theologiam  pertinere  nec  ad  vulgi  opinionem,  sed  ad  scientiam 
interpretandam  esse  ^ ;  esse  potestatem  veram,  perfectam ,  expedi- 
tam ,  nec  aliud  quidquam  ad  meriti  rationem  requiri^;  accedere, 
quod  sua  quisque  culpa  gratia  efficaci  careat  ^. 

lesuitae  autem  ultro  concedentes,  adversarios  sincere  doctri- 
nam  Catholicam  tueri  de  vera  potestate,  quam  gratia  sufficiens 
conferat ,  de  explicatione  tamen  eius  veritatis  atque  dogmatis  du- 
bitant,  sitne  Ecclesiae  definitioni  consentanea.  Theologiam  discre- 
pare  non  oportere  a  sensu  communi,  cuius  hanc  vocem  audire 
videamur :  Quomodo  id  possum  agere,  quod  ne  agam,  necessaria 
praeparatione  careo?  Immo  vero  quid  culpae  est  illud  omittere? 
Posteriores  Bannesiani  levare  difficultatem  student,  cum  dicunt, 
eum,  cui  adsit  gratia  sufficiens,  desit  efficax,  idcirco  servare  prae- 
cepta  divina  posse,  quia  sua  culpa  fiat,  ut  careat  gratia  efficaci. 
Atque  alii  quidem  iique  primae  notae  Thomistae ,  ut  scribit  Bil- 
luart  (1.  c),  satis  causae  esse  aiunt,  cur  Deus  efficacem  gratiam 
neget ,  peccatum  aliquod  praeteritum ,  quin  etiam  originale.  Id 
si  ita  se  habet,  evidens  est,  huiusmodi  hominem,  quum  peccatum 
praeteritum  infectum  facere  non  possit ,  in  praesenti  rerum  con- 
ditione  gratiam  efficacem  consequi  nullo  modo  posse.  Qua  diffi- 
cultate  pressi  alii  sic  se  expediunt :  peccari  resistendo  ipsi  gratiae 
sufficienti,  et  praesenti,  non  praeterita  culpa  fieri,  ut  homo  gratia 
efficaci  privetur,  quam  Deus  daturus  fuisset,  nisi  illud  impedimen- 
tum  obiectum  esset.  Nec  vero  isto  modo  rem  satis  explicant. 
Praecedit  enim  culpa  resistendi  privationem  gratiae  efficacis;  ergo 
praecedit  etiam,  quidquid  ad  culpae  rationem  requiritur,  maxime 
vero  potestas  gratiae  sufficienti  resistendi  aut  non  resistendi.  lam 
vero  iidem  volunt,  ut  non  resistatur,  id  nisi  gratia  efficaci  fieri 
non  posse"^.  Illam  igitur  non  resistendi  facultatem,  quae  ad  ra- 
tionem  culpae  requiritur,  praecedere  debuit  gratia  efficax,  quae 
ne  daretur  eadem  culpa  dicitur  impedivisse!  Praecedere  igitur 
dicenda  est  culpa  privationem  gratiae  efficacis ,  quamquam  nisi 
hac  ipsa  praesente  illa  concipi  non  potest.  Sed  haec  repugnantia 
esse ,  in  primo  potissimum  peccato  vel  prima  negligentia  intelli- 
gitur.     Quae  ut  vitaretur  necesse  fuit  datam  esse   gratiam   effica- 


*  Graveson  1.  c. 

2  Alvarez  disp.  71.  n.  12.  p.  606.  et  alibi. 

3  Billuart  tom.  I.  diss.  8.  art.  4.  §  3.  p.  360. 
^  Billuart  1.  c. 


26  1-    De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

cem;  non  erat  autem  data,  sed  negata.  Quare  negata?  Non  ob 
peccatum  primum ,  quia  postea  factum  est.  Dicent  recentiores 
Thomistae,  ipsam  gratiam  sufficientem  sine  efficaci  veram  conferre 
potestatem  gratiae  non  resistendi  et  satis  esse  ad  culpam,  quam- 
quam ,  ut  re  vera  non  resistatur ,  sine  gratia  efficaci  fieri  non 
possit.  Sed  haec  illa  ipsa  difficultas  est,  ad  quam  levandam  gratia 
efficax  dicebatur  ob  culpam  hominis  negari.  Quamobrem  hoc 
manet:  hanc  ipsam  sententiam  fundamentum  quoddam  esse  doctri- 
nae  Bannesianae,  quantumlibet  in  ea  intelligenda  sit  laborandum. 

3.  Nec  minus  discrepant,  quae  de  libertate  et  necessitate 
utrimque  disputantur. 

Communiter  libertatem  definimus  eam  voluntatis  vim  atque 
facultatem,  ut  „habitis  omnibus  ad  agendum  praerequisitis,  agere 
vel  non  agere  possit."  Unde  concludimus,  „habitis  omnibus  ad 
agendum  praerequisitis,"  e  voluntate  pendere,  ut  potestate  illa  pro 
arbitrio  utatur.  Etsi  enim  voluntas  nisi  a  Deo  adiuta  elicere  actum 
e  potentia  non  potest,  quia  tamen,  quidquid  Deum  agere  necesse 
est,  aut  praecedit  determinationem  aut  comitatur:  alterum  quidem 
illa  praeparatione  continetur,  qua  absoluta  voluntatis  est  se  ipsam 
determinare,  alterum  autem  cum  hac  ipsa  determinatione  habetur. 
lam  vero  lesuitae  negant,  e  doctrina  Bannesianorum  aut  illam 
potestatem  libertate  comprehensam  esse  satis  expeditam  aut  huic 
voluntatis  determinationi  locum  esse;  cum  illa  enim  gratia  suffi- 
cienti  sola  non  posse  fieri,  ut  voluntas  ad  arbitrium  re  vera  agat, 
quia  opus  sit  ^medeterminatione ;  quae  si  accesserit,  ante  sui  de- 
terminationem  voluntati  integrum  iam  non  esse  actum  omittere. 
Huiusmodi  autem  potestatem,  quam  exerceri  ob  causam  voluntatis 
arbitrio  alienam  repugnet ,  inanem  ac  nullam  esse ;  inanem  ac 
nullam  esse  etiam  sui  ipsius  determinationem ,  quam  vis  extrin- 
secus  illata  iam  antea  flexerit.  Quapropter  ut  homo  libere  agere 
vere  dicatur,  omni  vel  a  Deo  vel  ab  ipso  />raeparatione  peracta, 
necesse  esse  ut  nulla  antevertente  divina  motione  ad  unum  aliquid 
determinante  in  arbitrii  potestate  positum  sit,  utrum  agere  necne 
placeat  ac  libeat. 

Quam  argumentationem  impugnant  Bannesiani.  Et  alii  qui- 
dem  ipsam  definitionem  molestam  libertatis  nominalisticam  esse 
volunt.  Sed  quoniam  vetus  est  et  ante  huius  controversiae  initium 
pervulgata,  utpote  quam  Capreolus,  Thomistarum  princeps,  iam 
approbet,  ipsi  Sotus  et  Medina  ^  pro  explorata  assumant  et  Bellar- 


*  Soto,  De  nat.  et  gr.  1.  1.  c.   IG.  et  Medina,  in  I.  II.  qu.  6.  a.  2. 


1.   De  qua  potissimum  re  quaeratur.  27 

minus  *,  illorum  aequalis,  communem  aipipeWet:  plerique  Bannesiani 
posteriores  eam  defendunt  atque  e  suae  doctrinae  ratione  inter- 
pretantur.  Aiunt  enim,  si  praerequiri  ad  actum  ea  tantum  dica- 
mus,  quae  tempore,  non  natura  praecedant,  cum  his  liberam  actus 
omissionem  conciliari  posse;  sin  illa  quoque  omnia  comprehendi 
velimus,  quae  non  tempore,  sed  natura  praecedant  (in  quibus  sit 
praedeterminatio  physica) ,  cum  his  solam  potestatem  omittendi 
actus ,  non  ipsam  omissionem  componi  posse  ^.  Quam  libertatis 
circumscriptionem  ut  Mastrius  testatur ,  princeps  Scotistarum  re- 
centiorum,  aspernantur  scholae  omnes  ^.  Eandem  improbat  Curiel 
Ord.  S.  Benedicti ,  cuius  inter  suos  atque  apud  Salmanticenses 
summa  in  theologia  auctoritas  est  ^. 

Definivit  Ecclesia,  propositione  tertia  lansenii  damnata,  liber- 
tatem  a  necessitate  ad  merendum  et  demerendum  requiri.  lam 
vero  necessarium  S.  Thomas  definit  impossibile  non  esse.  Causas 
autem  necessarias  dicimus,  quae  ita  sint  determinatae  ad  unum  ali- 
quid,  ut  hoc  ab  iis  non  fieri  sit  antecedenter  hnpossihile.  Ab  hac 
antecedente  necessitate ,  quae  proprie  dicitur,  distinguitur  conse- 
quens  ^,  quam  improprie  nominamus,  et  eam  intelligimus,  qua  re- 
pugnet  id ,  quod  fiat,  quantumvis  etiam  libere,  idem  simnl  non 
fieri.  Antecedenti  igitur  necessitati  opposita  est  libertas,  qua  id, 
quod  libere  fiat,  idem  possit  non  fieri. 

Ergo  Bannesiani  negant  praedeterminatione  physica  necessi- 
tatem  afFerri  voluntati ,  quippe  cui  veram  relinquat  potestatem 
actus  omittendi;  ea  potestas  si  adsit,  voluntatem  posse  abstinere 
ab  agendo ;  non  igitur  esse  per  se  impossibile  actum  non  fieri, 
ergo  nullam  esse  proprie  necessitatem;  necessitatem  oriri,  quum 
fiat  actus  et  quatenus  efficiatur;  qua  necessitate  consequente  non 
impediri  lihertatem.  Immo  vero  tantum  abesse ,  ut  invicta  Dei 
potentia,  quae  actum  in  voluntate  efficiat,  impediat,  ut  etiam  pro- 


1  Liv.  de  Meyer,  Hist.  Congr.  783. 

2  Alvarez  disp.  115.  n.  3  ss.  p.  915  ss.     Billuart,  diss.  8.  art.  4.  §  2. 

^  Mastrius,  De  anima  disp.  7.  qu.  2.  art.  2.  n.  20.  „Hunc  modum  ex- 
plicandi  libertatis  usum  recipiunt  omnes  scholae  extra  Thomistarum,  quae  iure 
merito  in  hoc  ab  omnibus  derelinquitur ,  nam  explicando  usum  libertatis  so- 
lum  in  sensu  diviso  a  praerequisitis  nimis  restringit  lihertatem  nostram,  imo 
totaliter  auferre  videtur."  Pariter  Dominicus  Sotus,  O.  Pr.,  de  ratione  Divini 
concursus  ad  libertatem  disputat.     De  natura  et  gratia  I.  16. 

"*  Cf.  Suarez,  Proleg.  I.  ad  tract.  de  gratia  I.  c.  6,  ed.  Vives,  VII,  37. 

^  Nota  est  et  pervulgata  haec  S.  Anselmi  distinctio :  Est  praecedens  ne- 
cessitas,  quae  causa  est,  ut  res  sit,  et  necessitas  sequens,  quam  res  facit. 


28  1-   D6  qiia  potissimum  re  quaeratur. 

creet  et  generet  libertatem.    Yelle  Deum  non  tantum,  fieri  actum, 
sed  lihere  fieri,  idque  virtute  omnipotentiae  infallibiliter  effici. 

lesuitae  dogma  de  libertate  agnosci  a  Bannesianis  concedunt, 
quandoquidem  hi  defendant ,  id  quod  lanseniani  negaverint ,  gra- 
tiam  sufficientem  veram  perfectamque  potestatem  agendi  voluntati 
afferre  nec  eam  potestatem  praesente  gratia  efficaci  ulla  necessi- 
tate  tolli ;  sed  consentanea  non  videri,  quae  de  ea  ipsa  re  expli- 
cando  doceant.  Nam  ex  ipsa  proprietate  naturae  praedetermina- 
tionis  physicae  consequi ,  ut  id ,  ad  quod  impellat ,  non  fieri  non 
possit  ideoque  secundum  S.  Thomae  definitionem  fiat  prorsus  ne- 
cessario.  Quae  praedeterminatio  quia  non  subiiciatur  libero  arbi- 
trio,  sed  id  ipsum  antevertendo  sua  virtute  sola  propellat  ad  agen- 
dum,  necessitatem  quoque,  illa  praedeterminatione  allatam,  volun- 
tatem  antevertere  ^  eius  libertati  non  subiici,  eam  sua  virtute  sola 
propellere  ad  actum ,  adeoque  verissime  antecedentem  appellari. 
Quidquid  voluntatis  actum  praecedere  a  Bannesianis  dicatur:  vel 
aeternum  atque  immutabile  Dei  consilium,  ante  omnem  actus  hu- 
mani  liberi  praevisionem  initum  de  actu  efficiendo,  vel  insupera- 
bilem  potentiam,  quae  id  consilium  exsequatur,  vel  invictam  prae- 
determinationem  ita  illabentem  intimis  voluntatis  motibus,  ut  eos 
antevertendo  sua  indedinahili  virtute  suscitet  et  procreet :  ea 
omnia  imminere  veluti  rupes  coelo  iunctas,  quae  nullo  pacto  mo- 
veri  possint  a  mortalium  infirmitate ,  nedum  auferri.  Huiusmodi 
vero  necessitatem  antecedentem ,  indeclinabilem ,  insertam  ipsi 
voluntatis  arbitrio  opponi  ac  repugnare  verae  illi  perfectaeque 
potestati  aliter  agendi,  e  qua  meriti  et  culpae  ratio  pendeat,  nec 
ab  ipsa  Omnipotentia  Divina  haec  duo  natura  sua  repugnantia 
simul  effici  posse.  Quod  non  tempore  praecedat  praedeterminatio 
actum  voluntatis,  id  nihil  differre;  e  natura  enim  rei,  non  e  tem- 
poris  ratione  iudicandum  esse ,  quae  necessitas  dicenda  sit  ante- 
cedens.  Secundum  Societatis  doctrinam  etiamsi  infallibilitas  eique 
adiuncta  necessitas  ternpore  antecedat  voluntatem,  quia  tamen  ipsa 
scientiam  mediam ,  haec  actus  liberi  praevisam  veritatem  con- 
sequatur :  idcirco  necessitatem  illam  natnra  sua  ex  usu  liber- 
tatis  praeviso  pendentem  (cum  cuius  determinatione  simul  esse 
non  possit  actus  omissio)  rite  vocari  consequentem,  quum  ex  actus 
veritate  fluat;,  atque  id  quidem  inter  theologos  omnes  convenire. 
Quodsi  necessitatem  consequentem ,  Anselmo ,  Thoma ,  veteribus 
Thomistis  auctoribus ,  ad  principium  contradictionis  reduci  dica- 
mus  (idem  nequit  simul  esse  et  non  esse) ,  id  quidem  in  eam  ne- 
cessitatem ,  quae  scientia  media  nitatur,  convenire ,  a  praedetermi- 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  29 

natione  physica  alienum  esse ,  quae  nec  sit  ipse  actus  liber ,  nec 
eius  veritatem  cognitam  sequatur;  nec  enim  secundum  contra- 
dictionis  principium  concludi  posse,  si  adsit  praedeterminatio,  non 
posse  simul  abesse  actum ,  sed  id  ex  vi  causae  intelligi ,  quae 
carere  effectu  non  possit;  vere  igitur  illam  effici  necessitatem, 
quam  S.  Anselmus  dicat  praecedentem ,  „quae  causa  est,  ut  res 
[actus]  sit". 

Bannesiani  de  argumentationis  repugnantia  se  purgant,  quum 
negant,  omni  causae  antecedenti  antecedentem  necessitatem,  quae 
libertatem  tollat ,  annexam  esse.  In  decretis  divinis  esse ,  non 
solum  ut  fiant  actus,  sed  ut  fiant  libere,  i.  e.  cum  omittendi  actus 
potestate ;  his  effici ,  non  tolli  libertatem  ^.  Nec  vero  mirandum 
esse,  si  difficile  videatur  cum  libertate  conciliare  actus  infallibili- 
tatem;  mysterium  esse  non  scrutandum,  sed  credendum,  quemad- 
modum  Sanctissimae  Trinitatis.  Neque  praetermittunt  Bannesiani, 
quin  repugnantiae  accusationem  in  scientiam  mediam  reiiciant. 

4.  Deus  quum  non  modo,  quae  fieri  possint  scientia  simplicis 
intelligentiae ,  et  quae  aliquando  futura  sint ,  scientia  visionis  co- 
gnoscat,  verum  etiam,  ut  nunc  ab  utraque  schola  defenditur,  actus 
liberos  aliqua  conditione  futuros,  v.  g.  Tyrios  fuisse  credituros,  si 
miracula  Christi  vidissent,  vel  Ceilanos  Davidem  prodituros  fuisse, 
si  in  illorum  urbe  mansisset:  in  omnem  actus  liberi  praevisionem 
a  lesuitis  applicatur  illud,  quod  SS.  Patres  communiter  ponere 
solent:  Non  ideo  fieri  actus  liberos ,  quia  Deus  praeviderit,  sed 
contra  a  Deo  praevideri ,  quia  futuri  sint  ^ ,  non  quod  ex  actibus 
ipsis  oriatur  atque  efficiatur  praevisio,  sed  conditio  sunt,  ut  prae- 
videri  possint.  Bipartitam  autem  illam  distinctionem  pervulga- 
tam  simplicis  intelligentiae  et  visionis  lesuitae  addita  scientia 
media  complent,  quae  quidem  actiones  liberas  aliqua  conditione 
futuras  complectatur  nec  aut  priori  aut  posteriori  subiecta  sit, 
sed  aliquid  ex  utraque  mutuetur;  praecedit  autem ,  ut  scientia 
simplicis  intelligentiae ,  omnia  decreta  divinae  voluntatis.  Sed 
hanc  ipsam  novitatem  Bannesiani  appellant,  quamvis  ipsi  laborent, 
ut  definiant,  utrius  scientiae  sit  actiones  liberas  aliqua  conditione 
futuras  praevidere  ^.     In  hoc  tamen  consentiunt,  ut  dicant,  Deum 


1  Billuart  1.  c. 

2  Demonstravit  Card.  Franzelinus  in  Tract.  de  Deo  (Rom.  1870)    th.  42. 
p.  409  ss.  hanc  regulam  communi  Patrum  consensu  comprobari. 

3  Billuart,  diss.  VI.  art.  5.  ad  obi.  3:  „R.  In  hoc  divisos  esse  Thomistas. .  . 
Ex  his  duabus  sententiis  elige ,  quam  malueris ;  est  quaestio  de  nomine ;   sive 


30  1-    De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

actiones  liberas  sive  cum  conditione  sive  sine  conditione  futuras 
e  suis  decretis  praenoscere,  e  quibus  solis  eiusmodi  actuum  veri- 
tas  infallibilis  oriatur  et  ab  omni  aeternitate  cognosci  possit;  hanc 
autem  Dei  cognitionem  decretis  aeternis  coniunctam  causam  esse 
volunt  rerum  futurarum;  falsam  esse  hanc  sententiam  causalem: 
quia  aliquid  futurum  sit,  ideo  a  Deo  praenosci,  etiamsi  non  origi- 
nem  cognitionis ,  sed  obiectum  significemus ;  immo  ideo  aliquid 
futurum  esse,  quia  a  Deo  libere  cognoscatur;  ideo  venturum  Anti- 
christum,  quia  venturum  esse  Deus  praeviderit  ^  Quam  rationem 
mutatis  mutandis  in  ipsa  peccata  convenire.  Quatenus  res  aliqua 
sint  peccata ,  eatenus  a  Deo  physica  praedeterminatione  effici  et 
ex  ipsa  cognosci;  quatenus  autem  rei  alicuius  negatio  sint  et  a 
recta  morum  norma  declinatio ,  eatenus  permitti  a  Deo ,  quia  re- 
pugnet  Deum  vel  causam  vel  occasionem  afferre  malitiae;  sed  ut 
omittenda  rei  conservatione  eo  ipso  Deus  rem  non  futuram  in- 
telligat,  ita  neganda  praedeterminatione,  quae  ad  morum  regulam 
actu  servandam  necessaria  sit ,  eo  ipso  declinationem  ab  ea  Deo 
perspectam  esse;  nihil  enim  esse  aliud  peccatum  permitti  quam 
praedeterminationem  ad  bonum  negari.  Ergo  peccata  quoque  a 
Deo  e  decretis  non  praedeterminandi  praenosci  ^.  Liberas  actiones 
autem  praevideri  nulla  omnino  ratione  posse,   nisi   e   decretis  di- 


enim  dixeris  esse  simplicis  intelligentiae  sive  visionis,  perinde  est,  modo  non 
dixeris  independentem  a  decreto  actuali,    qualem  mediam  fingunt  Molinistae." 

*  Alvarez  disp.  16.  n.  5.  6.  7.  p.  131  s. :  „Scientia  Dei,  quatenus  prae- 
supponit  liberam  determinationem  suae  voluntatis  .  .  .  ,  est  scientia  libera.  .  . 
Causalis  ista:  Quia  res  fiiturae  sunt,  ideo  cognoscimtur  a  Deo,  est  falsa;  haec 
autem  est  vera :  Qiiia  Deus  scientia  lihera  scivit  aliquid  esse  futurum ,  ideo 
futurum  est.  Conclusio  ista  communiter  recepta  est  inter  Thomistas.  .  .  Deus 
non  accipit  scientiam  suam  a  rebus  creatis,  etiam  tanquam  ab  obiecto.  .  .  Ideo 
[Antichristus]  est  nasciturus,  quia  Deus  novit  scientia  libera,  illum  esse  na- 
sciturum." 

2  Alvarez  disp.  11.  n.  3.  p.  113:  „Deus  certo  et  infallibiliter  cognoscit 
omnia  peccata  futura  in  decreto,  quo  statuit  praedeterminare  voluntatem  crea- 
tam  ad  entitatem  actus  peccati ,  in  quantum  actio  et  ens  est ,  et  permittere 
malitiam  moralem  peccati  seu  peccatum  ipsum  ut  peccatum  est ,  non  dando 
auxilium  efficax  ad  illud  vitanduni.  .  .  Deus  certo  scit,  quod,  si  non  conser- 
varet  creaturas  in  suo  esse,  statim  redigerentur  in  nihilum,  quoniam  creatura 
se  ipsam  conservare  non  potest ,  creatore  suo  illam  non  conservante ;  ergo 
etiam  scit,  quod  ,  si  ipse  non  conservet  hominem  in  bono  rationis,  homo  ipse 
non  conservabit  se  in  bono ;  ergo  in  decreto,  quo  Deus  statuit  non  dare  auxi- 
lium  efficax  tali  tempore  alicui ,  quo  bonum  operando  vel  abstinendo  a  pec- 
cato  bonum  rationis  conservet ,  certo  scit,  quod  homo  ab  eodem  bono  rationis 
peccando  deficiet." 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  31 

vinis  intelligantur.  Neque  enim  ex  ipsis  actibus  ab  aeterno  co- 
gnosci  posse;  nihil  enim  esse  huiusmodi  actus ,  antequam  facti 
sint,  nec  fortasse  quidquam  futuros  esse ,  si  quidem  aliqua  condi- 
tione  futuri  sint.  Neque  vero  e  voluntate  humana  cognosci  posse, 
quia  indifferens  sit  voluntas  vel  ad  agendum  vel  ad  non  agendum 
nec  sine  Divina  praedeterminatione  agere  omnino  possit;  quare 
nisi  in  Dei  decretis  praedeterminandi  actus  intelligi  non  posse. 
Nec  excipi  actiones  aliqua  conditione  futuras;  eas  cognosci  a  Deo 
e  decretis  suis,  quibus,  si  hoc  vel  illud  fiat,  praedeterminare  vel 
non  praedeterminare  constituerit  ^ 

Huiusmodi  autem  praevisio  quoniam  nihil  prorsus  ad  expli- 
canda  divina  consilia  praedestinationis  gratiarumque  largitionis 
affert ,  a  nullo  Bannesiano  ad  id  adhibetur.  Unde  ratio  ducitur 
imprimis  idonea  explicandi  Patres  veteresque  theologos ;  qui  enim 
praevisionem  actionum  aliqua  conditione  futurarum  illis  Dei  decretis 
j)raemittit  ad  eaque  explicanda  adhihet ,  is  de  ea  praevisione  aliter 
ac  Thomistae  sentire  censendus  est. 

lesuitae  Bannesianis  respondent ,  cum  difficilis  sit  disputatio 
de  praevisione  divina,  illud  tamen  constare,  Deum  actiones  libe- 
ras  vel  aliqua  conditione  vel  ahsolute  futuras  praenoscere ;  certum 
porro  videri  saltem  peccata  ideo  praevideri ,  quia  futura  sint, 
eandemque  praevisionem  ab  una  re  ad  ceteras  apte  transferri; 
quae  praevisio  qualis  sit,  nunquam  fortasse  satis  exponi  posse^, 
et  nobis  cum  psalmista  exclamandum  esse:  Mirahilis  facta  est 
scientia  tua  ex  me,  non  potero  ad  eam.  Si  probari  posset  inter- 
pretatio  Bannesianorum ,  futurorum  scientiam  non  iam  esse  mira- 
bilem  nec  captum  nostrum  superare;  sed  illam  probari  non  posse, 
quin  ad  eas ,  quae  physicam  praedeterminationem  consequuntur, 
alias  implicatissimas  difficultates  adiungat.  Quodsi  indifferentia 
rationem  afferat,  cur  actus  liberi  ex  libertate  arbitrii  intelligi  non 
possint,  eos  ne  ex  divina  quidem  determiuatione  vel  motione  in- 
telligi  posse,  cum  qua  maneat  indifferentia,  qua  constituatur  liber- 
tas.  Decreta  praedeterminandi  adiuncta  conditione  otiosa  vel  sub- 
ridicula  esse  videri,  velut  hoc:  si  miracula  apud  Tyrios  patrarem, 
quod  tamen  nunquam  facere  volo,  vellem  eos  ad  credendum  prae- 
determinare.     Grravius  illud  esse,  quod  Bannesiani  Dei  praevisio- 


1  Billuart,  diss.  VI.  art.  6.  §  5. 

2  Alienum  hoc  loco  est  argutas  exsequi  explicationes.  Vide  sis  Card. 
Franzelinum  (1.  c.)  et  quae  Dr.  Hense  de  Dei  praescientia  disseruit  in  „Ca- 
tholico"  (Katholik),  Moguntiae  1873. 


32  !•    1^6  qua  potissimum  re  quaeratur. 

nem  ita  interpretentur ,  ut  ipse  auctor  peccati  esse  videatur.  Si 
enim  Deus  ad  communem  boni  rationem  potentiam  ita  moveat,  ut 
ipsa  se  ad  male  agendum  determinet;  si  Deus  ita  ad  actum  ma- 
lum  proxime  conciirrat ,  ut  concursus  eius  per  se  indifFerens  a 
voluntate  ad  peccatum  detorqueatur :  sane  intelligi ,  cur  Deus  ita 
movens  et  concurrens  non  sit  auctor  peccati,  quandoquidem  pec- 
catum  non  idcirco  peccatum  sit  et  declinatio  a  suprema  morum 
norma ,  quod  actus  sit  omnino  aut  ex  aliqua  ad  bonum  motione 
originem  ducat,  sed  quod  haec  actio  sit  et  lege  divina  vetita. 
Horrent  Bannesiani  eiusmodi  interpretationem,  quia  indignum  sit, 
motionem  divinam  humanae  subiicere  determinationi.  At  qui 
peccati  auctor  Deus  non  est ,  quod  cum  ea  actione  necessario 
coniunctum  connexumque  est ,  ad  quam  ipse  praedeterminat  ? 
Quod  enim  actum  a  Deo  praedeterminari  dicunt ,  declinationem 
vero  a  regula  morum  permitti,  id  non  satisfacit;  haec  enim  cum 
illo  saepe  aut  natura  connexa  est  aut  in  certa  quadam  rerum 
conditione  ab  eo  seiungi  non  potest;  tum  vero  Deus  ad  illum 
praedeterminare  non  potest,  quin  ad  violandam  regulam  morum 
impellat.  Atque  etiam  illa  permissio  negatio  est  praedetermina- 
tionis  ad  honeste  agendum,  quam  ita  certo  peccatum  consequitur, 
ut  conservationis  negationem  rerum  creatarum  interitus.  Ex  quo 
concludi  videtur ,  laedi  legem  ab  iis ,  quos  Deus  ad  eam  obser- 
vandam  non  determinet ,  eadem  absoluta  necessitate ,  qua  res 
creatae  intereant,  quas  Deus  non  conservet.  Cuius  autem  culpa 
est  legis  violatae?  Deine  negantis  id,  quod  ad  legem  servandam 
et  non  peccandum  necessarium  est ,  an  hominis  non  praetermit- 
tentis  id,  quod  non  fieri  repugnat,  nisi  Deus  ipse  impediat?  Qui- 
dam  Bannesiani  ad  dispositionem  illam  confugiunt,  qua  homo  an- 
tea  peccando  dignus  evaserit,  qui  praedeterminatione  privaretur. 
Qualis  tandem  illa  dispositio  fuit  primum  delictum  vel  angelo- 
rum  vel  primorum  parentum  antececlens?  Scilicet  peccabilitas  in- 
nata  mentibus  creatis  ^ ;  quae  quum  culpa  careat  et  omnibus  neces- 
sario  insit ,  quam  causam  moralem  aflfert ,  cur  quibusdam  praeter 
ceteros  deesse  debeat  praedeterminatio  ?  Idem  evidentius  mani- 
festari  aiunt  lesuitae ,  quum  praevisio  declaranda  sit  peccatorum 
libere  futurorum ;  eo  enim  omnia  collineari  a  Bannesianis,  ut  ad- 
versus  Molinistas  defendant ,  veritatis  illorum  unam  esse  causam 
decreta  voluntatis  divinae;  quod  si  ita  sit,  actualitatis  quoque 
peccatorum  eandem  unam  esse  causam;  atque  ita  culpam  univer- 


*  Billuart  diss.  VIII.  a.  5.  ad  obi.  1. 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  33 

sam  in  Deum  denique  revolvi.  Sunt  qui  ita  se  expediant,  ut 
Deum  tum  ad  actum  malum  determinare  velint,  quum  se  voluntas 
ipsa  determinaverit  *.  Id  qui  dicunt,  causam  deserunt  et  scientia 
media,  a  qua  tantopere  abhorrent,  uti  coguntur,  qua  Deus  malitiam 
voluntatis  praedeterminatione  priorem  cognoscat  fv.  p.  12.  not.  3.) 

In  scientia  media  autem  utriusque  doctrinae  discrimen  prae- 
cipue  apparet.  lesuitae  nullum  esse  nexum  necessarium  statuunt 
actus  primi  cum  secundo ,  etsi  illo  non  rerum  tantum  conditiones 
momentaque  deliberationis,  sed  etiam  ipsae  Dei  ^^memotiones  con- 
tineantur ;  nexum  illum  a  libertate  afFerri,  pro  cuius  arbitrio  eidem 
actui  primo  secundus  plane  diversus  adiungi  possit.  Quamobrem 
satis  non  esse  actum  primum  a  Deo  cognosci ,  ut  secundum  in- 
telligat,  nisi  praeterea  lubitum  voluntatis  noverit;  iam  vero  ipsa 
scientia  media  fieri ,  ut  Deus ,  quid  voluntas ,  posito  quicumque 
fieri  poterit  actu  primo ,  libere  sit  actura ,  praevideat.  Contra 
Bannesiani  praedeterminationem  divinam  vel  negationem  eius 
cum  actu  secundo  ita  colligari  implicarique  volunt ,  ut ,  si  adsit 
praedeterminatio,  actum  non  fieri,  si  absit,  fieri  repugnet.  Nullus 
igitur  scientiae  mediae  in  illorum  doctrina  locus  esse  potest  vel 
ad  cognoscendas  vel  ad  efficiendas  actiones  liberas;  praedetermi- 
natione  enim  et  cognoscuntur  a  Deo  et  efficiuntur. 

Multi  theologi  medium  cursum  tenere  conati,  praedetermina- 
tionem  ad  actus  supernaturaliter  honestos  adhibent,  ab  inhonestis 
atque  adeo  a  naturaliter  honestis  excludunt.  Qui  non  attendere 
videntur ,  de  ratione  agi  explicandae  omnium  praescientiae ,  et 
praeterea  commune  omnino ,  non  particulare  esse  fundamentum 
disputationis  Bannesianae.  Alii  pro  praedeterminatione  praemo- 
tionem  physicara  adamarunt.  Sed  quoniam  non  nominis  haec 
quaestio  est ,  sed  rei :  estne  annon  nexus  naturae  atque  necessi- 
tatis  inter  praemotionem  illam  et  actum  liberae  voluntatis  ?  ^  Nihil 
est  tertium.  Alterum  qui  dixerit,  Bannesianus  erit;  qui  alterum, 
si  sibi  constare  volet ,  ad  lesuitas  accedet.  Tentatum  quidem 
aliud  est ,  ut  eam  esse  connexionem  inter  actum  primum  et  se- 
cundum  dicerent,  ut  morali  certitudine  alter  alterum  consequi  in- 
telligeretur.  Quam  Thomassinus  convenientiam  esse  vult  propen- 
sionis  voluntatis  cum  internis  externisque  adiumentis,  Augustiniani 
eam  vim  supernae  delectationis ,  ut  morali  certitudine  de  efficacia 
gratiae  et  de  actu  futuro  iudicari  possit.  Quam  convenientiam 
et  delectationem   dubitari   non   debet   quin   possit   Deus    efficere. 


*  Idem  1.  c.  ad  obi.  3.  R.  2.         ^  Haec  supra,  p.  15.,  explicavimus. 
Schneemann,  Controvers.  3 


34  1-    De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

Sed  ut  alias  difficultates ,  quae  postea  afferentur ,  liic  omittamus, 
tale  fundamentum  esse  non  potest  summae  et  absolutae  infallibi- 
litatis  divinae  ^ 

Hoc  igitur  caput ,  haec  summa  controversiae  declinari  non 
potest,  utrum  naturae  necessitate  vim  ipsam  proprietatemque  gra- 
tiae  eius  infallibilitas  consequatur  an  extrinsecus  ei  accedat  a 
scientia  media ;  vel  universe  hoc  quaeritur ,  utrum  necessario 
necne  colligetur  libera  determinatio  voluntatis  cum  iis,  quae  eam 
antecedant. 

Non  igitur  de  praedestinatione  proprius  est  disputandi  locus, 
sed  de  effectione  atque  impletione  divinorum  consiliorum.  Potest, 
qui  Societatis  doctrinam  amplexus  est,  de  praedestinatione  seve- 
rissime  sentire.  Non  est  eadem  causa  Bannesianorum,  quos  tenere 
necesse  est ,  et  praedestinationem  et  reprobationem  negativam 
omnem  omnino  praevisionem  libere  factorum  antecedere,  nec  so- 
lum  homines,  sed  eorum  singulos  actus  nulla  habita  praevisi  con- 
sensus  ratione  praedestinari.  Qui  igitur  doctrinam  Bannesiano- 
rum  amplexurus  est,  is  secum  ipse  deliberet,  velitne  admittere, 
reprobationem  etiam  negativam  ante  omnem  humanae  delibera- 
tionis  praenotionem  fieri ,  quam  quidem  iiifallihiliter  sequatur  ali- 
quando  ^  omnium  ita  reprobatorum  interitus  aeternus ,  et  circum- 
spiciat,  possitne  huiusmodi  reprobationem  cum  sincera  Dei  volun- 
tate  salvandi  omnes  conciliare. 

Nec  hoc  in  disputatione  versatur ,  concursiis  generalis  Dei 
sitne   praevius   an   simultaneus.     Uti   motioni  divinae  praevenienti 


1  Billuart  diss.  "VI.  a.  6.  sub  finem. 

2  Plus,  ut  videtur,  dicere  licet.  Neque  enim  solum  infallihiliter  negati- 
vam  reprobationem,  qualem  Bannesiani  docent,  sequi  videtur  interitus  aeternus, 
sed  etiam  necessario.  S.  Thomas  hoc  indicio  manifesto  diiudicat,  quid  neces- 
sario  fiat ,  quid  secus :  ,,si  non  esset  necessarium  ,"  inquit ,  „sed  contingens, 
deficeret  saltem  in  paucioribus"  (Summ.  th.  I.  qu.  82.  art.  1).  Ex  multis  au- 
tem  centenis  hominum  millibus  ,  quos  non  ob  sua  male  facta ,  sed  sine  ulla 
praevisione  non  praedestinatos  dicunt,  ne  unus  quidem  servatur,  pereunt  uni- 
versi;  nulla  est,  nulla  unquam  in  Innumerabili  multitudine  exceptio;  necesse 
est  igitur  (si  S.  Thoma  utamur  auctore)  omnes  e  doctrina  Bannesianorum 
X>raeter  praevisionem  libere  factorum  interire.  Ergonc  Dcum  misericordissi- 
mum  ,  qui  per  sanguinem  filii  pro  mundo  immolati  iurat,  velle  se ,  ut  omnes 
salventur,  dicemus  ante  ullam  uUius  liberae  actionis  praevisionem  innumera- 
bilem  hominum  multitudinem  ciusmodi  necessitate  aeternae  damnationis  astrin- 
gcrc?  Neque  vero  eodem  argumento  uti  possis  adversus  eos  e  Societate,  qui 
praedcstinationem  ante  2>t'aevisa  merita  statuunt,  sed  ei  praemittunt  scientiam 
mediam  actuum  aliqua  conditione  futurorum. 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  35 

ad  actus  supernaturales  in  doctrina  Societatis  locus  necessarius 
est,  ita  concursus  praevius  naturalis  ab  ea  non  est  alienus  ^.  Ban- 
nesianis  quidem,  si  sibi  consentire  volunt,  defendenda  Q^t  prae- 
determinatio  physica  naturalis ,  cum  qua  non  possit  non  coniungi 
actus  naturalis  voluntatis. 

Nec  de  morali  aut  physica  efficacia  gratiae  ambigitur;  nec 
enim  Bannesiani  moralem,  nec  lesuitae  physicam  infitiantur;  sed 
hoc  in  disceptationem  venit,  num  propterea,  quod  physica  sit 
praedeterminatio,  ideo  infallihilis  sit  efficacia  gratiae  praevenientis. 

Neque  vero  de  ipsis  dogmatis  dissensio  est  ^,  sed  de  dog- 
matum  interpretatione  et  de  conciliatione  eius  repugnantiae ,  quae 
in  iis  inesse  videtur.  Utrique  omnia  dogmata  ab  Ecclesia  definita 
agnoscimus,  errores  omnes  de  gratia  et  libertate  damnatos  repu- 
diamus.  In  conciliandis  dogmatis  discrepamus ,  parati  utrimque 
tentatam  difficillimae  quaestionis  enodationem  relinquere,  si  vel 
Ecclesia  definiat  vel  scientia  amplificata  demonstret,  sententiam 
receptam  cum  fidei  sinceritate  pugnare.  Adhuc  nihil  Ecclesia  de 
ratione  consensionis  gratiae  et  libertatis  definivit  eamque  quaestio- 
nem  theologis  dirimendam  reliquit^. 

Yerumtamen ,  quum  dogmatis  quaestionem  removemus ,  non 
utramque  interpretationis  rationem  dicimus  in  dogmata  definita 
aequaliter  convenire.  Contradictoriae  enim  sunt;  altera  si  vera 
est,  falsam  esse  alteram  necesse  est.  Tentantur  sane  quaedam 
conciliationes ;  sed  eas  si  diligenter  consideraveris,  auctores  earum 
inveniuntur  aut  declinare  id,  quod  maxime  in  nostra  controversia 
quaeritur,  aut  alterutri  interpretationis  rationi  accedere  et  in  verbis 
tantummodo  gravari. 

Fieri  autem  potest,  ut  quis  dogmata  de  gratia  et  de  liber- 
tate  credenda  esse  putet,  enodationem  difficultatum ,  quae  ex  iis 
oriantur,  non  tentandam.  Etenim  in  ipsa  rerum  natura  cogno- 
scenda,  ut  Bossuetii  verbis  utar  *,  princeps  recte  cogitandi  regula 
haec  esse  debet,  „ne  de  vero  cognito  unquam  dubitetur,  in  quam- 
vis  magnas  difficultates  incurrere  videare;  utque  in  rerum  con- 
nexarum  continuatione  semper  extrema  teneantur,  licet  media  non 


1  Sunt  enim  quidam  Societatis  theologi,  qui  concursum  praevium  postulent. 

2  Ut  manifesto  etiam  Franzelinus  docet,  De  Deo  uno,  p.  421:  „Dis- 
sensus  non  est  de  dogmate  definito  .  .  ." 

^  Quamquam  verbis  quorundam  principum  scholae  Bannesianae ,  non 
posse  proprie  resisti  gratiae  efficaci,  ob  definitionem  Concilii  Vaticani  uti  iam 
non  licere  arbitramur.     V.  supra  p.  13.  not.  3. 

*  Traite  du  libre  arbitre,  chap.  4. 

3* 


36  1-    De  qua  potissimum  re  quaeratur. 

appareant,  quibus  illa  colligata  contineantur".  Quanto  magis  haec 
ratio  in  rerum  ordinem  supernaturalium  cadere  debet,  in  quo 
mysteria  rationi  prorsus  inaccessa  includuntur !  Quare  magni 
theologi,  velut  nostra  aetate  Perrone,  dogma  statuentes  a  dispu- 
tationis  periculo  abstinuerunt.  Sed  num  idcirco  reprehendere 
decet,  si  qui,  non  ignorantes,  quid  scientiae  propositum  sit,  ex- 
plicare,  quae  videntur  in  religione  repugnantia,  et  conciliare  cum 
gratia  libertatem  conentur?  „Si  enim,  inquit  Kuhn  *,  intelligere 
volumus  id,  quod  verum  esse  credimus,  expedire  nos  oportet, 
utcunque  poterimus,  ab  ea  discrepantia ,  quam  [verba  Scripturae] 
sonare  videntur,  et  aliquo  modo  perspicere,  quae  sit  gratiae  di- 
vinae  cum  libertate,  praedestinationis  cum  determinatione  humana 
consensio."  Quod  si  praestaturi  sumus  (experiri  autem  certe  theo- 
logum  oportet),  profiteri  aliquid  necesse  est;  declinandi  locus  non 
est ;  urget  illa  quaestio :  sitne  infallihilis  suapte  vi  ac  natura 
gratia  efficax ,  an  potius  Divina  praevisione  liberorum  actuum, 
qui  aliqua  conditione  futuri  sunt?  Alterutrum  dici  necesse  est: 
aut  etiam  aut  non.  Pro  certo  igitur  habendum  est,  quamvis  de 
dogmate  non  agatur,  consentaneum  tamen  dogmati  alterutrum  esse 
et  cum  antiquitatis  doctrina  ita  cohaerens,  ut  scientiam  augeat 
ac  locupletet. 

In  Concilii  Yaticani  prima  constitutione  (cap.  lY.)  haec  ipsa 
verba  continentur:  „Crescat  igitur  et  multum  vehementerque 
proficiat,  tam  singulorum,  quam  omnium,  tam  unius  hominis  quam 
totius  Ecclesiae ,  aetatum  ac  saeculorum  gradibus ,  intelligentia, 
scientia,  sapientia:  sed  in  suo  duntaxat  genere,  in  eodem  scilicet 
dogmate,  eodem  sensu,  eademque  sententia."  Quod  ut  fiat,  in- 
numerabiles  theologi  divino  opitulante  Spiritu ,  qui  Ecclesiae 
semper  adest ,  elaborant ;  contumelia  autem  et  hanc  et  illum 
afficiant,  qui  frustra  laborari  dicant,  nec  dogma  melius  ex  ratio- 
nibus  fontibusque  declarari  vel  conclusionibus  explicari  et  appli- 
cari  vel  refutata  repugnantiae  specie  clarius  intelligi  posse.  Post 
Augustinum  paene  quindecim  saecula,  sex  post  Thomam  efflu- 
xerunt:  progressus  theologiae  nunquam  retardatus  est.  Quod  vel 
maxime  de  gratiae  doctrina  verum  esse  videtur ;  de  gratia  enim 
et  libertate  post  S.  Thomae  aetatem  haereses  obstinatissimae  ex- 
titerunt  et  Ecclesiae  definitiones  amplissimae  editae  sunt.  Iniuria 
igitur  SS.  Augustinum  et  Thomam  nulla  afficiemus,  si  aliquam 
quaestionem  difficilem,  quam  ipsi  non  diremerunt,  a  posteris  ex- 


*  In  disputationibus  Tubingcnsibus  (Tiibinger  Quartalschr.)  1864,  p.  285. 


1.    De  qua  potissimum  re  quaeratur.  37 

peditam  esse  dixerimus.  Fortasse  enim  illo  tempore  ne  propone- 
batur  quidem  aut  certe  non  satis  circumscribebatur. 

Quin  etiamsi  tum  quoque  de  quapiam  re  disputatum  sit  nec 
verum  repertum,  non  sit  in  vitio  arrogantiae  aut  inverecundiae, 
si  quis  hodie  scholasticus  in  illorum  doctorum  humeris  innixus 
rem  retractare  instituat.  Etenim  medii  aevi  schola  quodammodo 
sustentatur  a  S.  Augustino ,  Patrum  principe,  posterior  autem  a 
S.  Thoma,  principe  theologorum.  Grandia  sunt  atque  alte  eminent 
illa  columina;  sed  numerum  inire  quis  potest  eorum,  qui  Sancto 
adiuvante  Spiritu  aedificationem  altius  exstruxerint  ?  Nec  de  fun- 
damentis  quidquam  deminuitur  eo,  quod  aedificium  super  illud 
erigitur.  Estque  imprimis  Catholica  huiusmodi  ratio  progressus. 
Semper  reficiat  animum  oportet  et  nutriat  theologus  verbo  divino 
et  Patrum  scriptis,  maxime  Augustini ,  et  veterum  theologorum, 
Thomae  potissimum,  uberrimis  fontibus;  sed  et  Scripturae  ad- 
haerescere  soli  protestanticum  est,  et  uni  Augustino  lansenianum, 
neque  videtur  esse  Catholicum  S.  Thomae  sic  inhaerere  vestigiis, 
ut  „ea  adametur  obscuritas,  quam  ipse  non  illuminavit".  Per- 
solvere  quaestionem ,  quam  nec  ille  nec  Augustinus  expediverit, 
non  est  quidquam  novare,  dummodo  ne  quid  de  dogmate  antiquo 
eiusque  Catholica  interpretatione,  ut  in  Yaticano  praeceptum  vide- 
mus,  immutetur. 

Scientiam  theologicam  si  templum  aliquod  grande  ac  sublime 
esse  dicamus,  duo  haec  de  gratia  et  de  libertate  dogmata  colum- 
nas  adversas  vocemus,  quae  ut  erigantur  iunganturque  ratio  ipsa 
aedificii  a  Deo  descripta  postulat.  Sexcenti  enisi  sunt  theologi, 
ut  structuram  erigerent  fornicesque  copularent  atque  coagmen- 
tarent.  Quod  qui  perfecerit ,  nihil  novasse  recte  dicetur ;  ille 
novaverit ,  qui  aedem  non  ex  descriptione  divina ,  non  ex  arti- 
ficum  priorum  rationibus,  qui  illam  optime  perspectam  habuerunt, 
denique  non  ex  superiorum  aetatum  ac  saeculorum  structura  et  illi 
descriptioni  et  his  rationibus  consentanea  absolverit.  Arcus  enim 
sive  fornix,  qui  utramque  columnam  copulaturus  est,  descriptione 
illa  praeformatus ,  artificum  rationibus  adumbratus,  exstructione 
columnarum  inchoatus  erat.  Cuius  absolutio,  si  rite  diiudicabitur, 
etiamsi  sero  consecuta  sit,  tamen  operi  antiquo  congruere,  non 
repugnare  dicetur.  Sed  hoc  iudicium  alterius  erit  loci.  Nunc 
enarrare  controversiae  originem  et  processus  et  explicationem 
instituimus. 


2.  Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus 

docuerit. 

Unde  sit  gratiae  efficacis  infallibilitas ,  quomodo  cum  pecca- 
bilitate  voluntatis  concilianda  sit,  quaerimus ;  id  nostrae  caput  est 
disputationis.  Quod  SS.  Augustini  et  Thomae  aetatibus  non  ita 
definite  circumscribebatur  multoque  minus  iam  tum  est  decisum. 
Et  tamen  uterque  de  gratiae  efficacia  et  de  natura  libertatis  ea 
docuit ,  quae  ratione  explicari  tantummodo  oportuit,  ut  quaestio 
dirimeretur. 

Id  si  his  duobus  capitibus  ostendero,  ipsam  rationem  originis 
huius  controversiae  explicavero.  Ideo  enim  fieri  potuit,  ut  tam 
diuturnae  inter  duas  scholas  et  Augustino  et  Thomae  penitus 
addictas  disceptationes  agitarentur,  quid  uterque  Doctor  sensisset, 
quod  neuter  eorum  de  ipso  discrimine  controversiae  disseruerat. 
Summi  utrimque  theologi,  quum  integerrima  utriusque  Doctoris 
veneratione  ducti  in  scriptis  eorum  evolvendis  quodammodo  vitas 
consumpsissent,  tamen  contraria  reperisse  visi  sunt.  Cuius  rei 
quae  ratio  reddi  posset,  si  vel  Augustinus  vel  Thomas  de  re  pro- 
posita  dilucide  copioseque  et  inquisivisset  et  respondisset?  Ipsa 
igitur  disceptationis  diuturnitas  vel  maxime  illud  demonstrat,  quod 
probare  instituimus  ^  Sed  ideni  de  utroque  Doctore  disserentes 
amplius  ostendemus. 

Augustinus  contra  Pelagianos  et  Semipelagianos  pro  gratiae 
internae  tum  illustrantis  tum  impellentis  nec  meritis  hominum 
subiectae  ad  omnem  actionem  salutarem  atque  adeo  ad  fidei  initia 
necessitate    propugnavit  ^.     Sed    haec    omnia    extra    hanc    causam 


*  Eodem  argumento  Professor  de  Kuhn  et  P.  JCleutgen  (theolog.  III. 
98  ss.)  utuntur. 

2  De  qua  re  vide  Petavium ,  De  Pelagianorum  et  Semipelagianorum 
dogmatum  haeresi,  in  operum  editione  Parisiensi,  1866.  IV.  597  ss;  Tournely, 
De  gratia  Christi,  qu.  3;  Liv.  de  Mcyer ,  De  Pelagianorum  et  Massiliensium 
erroribus  (II.   tomo   Historiae    Congregationum,   ed.  Venet. ,    1742,  p.  547  ss.). 


2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit.         39 

sunt,  quum  utrimque  concedantur;  quod  caput  rei  est,  ille  tum 
quidem  non  tractavit. 

Multoque  minus  illud  dici  licet,  S.  Augustinum  rem  contro- 
versam  non  modo  in  disputationes  theologicas  assumpsisse,  sed 
pro  dirempta,  decisa,  definita  habuisse,  atque  in  eandem  sententiam 
Pontifices  et  Concilia  respondisse.  Atque  hoc  alterum  est,  unde 
aliquantum  luminis  huic  disceptationi  afferri  necesse  sit ;  quod  hoc 
loco  oportet  explicari,  ita  ut  simul  aliquid  de  Patrum  auctoritate 
et  interpretatione  delibemus.  Quid  enim  controversiam  vehe- 
mentissime  incendit?  lesuitae  fidei  doctrinam  de  gratia  a  S.  Au- 
gustino  propositam  deserere  existimabantur.  Et  quomodo  eorum 
adversarii  ad  hanc  criminationem  venerunt  ?  Sua  interpretandi 
ratione.  Alvarez  principio  eius  libri,  quem  de  nostra  controversia 
conscripsit,  pro  fundamento  disputationis  suae  atque  argumentatio- 
nis  asseverat:  Augustini  de  gratia  et  praedestinatione  doctrinam 
non  esse  unius  alicuius  Doctoris ,  sed  fidem  Ecclesiae  Catholicae  *. 
Idem  fere  de  S.  Thoma  affirmat.  Cui  alii  assentiunt.  Atque  multi 
Thomistae  quum  Augustini  et  Thomae  auctoritatibus  pro  infallihili- 
biis  et  dogmaticis  uterentur,  illud  insuper  amplexi  sunt,  quod  supra 
quale  esset  exposuimus,  ut  alterutrius  Doctoris  vestigiis  insistentes, 
qui  essent  doctrinae  ecclesiasticae  progressus,  quae  antecessiones, 
non  multum  curarent  atque  adeo  sententias  singulares  ex  amplis- 
simis  voluminibus  decerptas  pro  oraculis  proponere  conarentur. 
Qua  ratione  vias  ipsi  intercluserunt,  quibus  ad  interpretationem 
atque  intelligentiam  tantorum  Doctorum  pervenirent. 

Augustino  haud  scio  an  ingeniosior  nemo  unquam  fuerit.  Sed 
obscuritates  sunt  in  tanta  ingenii  altitudine.  Est  autem  tum 
maxime  difficilis,  quum  ea  tractat  primus,  quae  disputata,  investi- 
gata,  iudicata  tum  nondum  erant.  Quamobrem  ea  explicatione, 
quam  medii  aevi  theologi  adiunxerunt,  carere  nullo  modo  possu- 
mus.  Et  quum  ille  ad  eloquentiam  factus  fuerit  natura  nec  in 
aestu  decertationis  cum  Pelagianis  et  Semipelagianis  fervidi  expers 
ingenii  Africani,  prudentia  magna  uti  oportet,  ut  rem  a  dictione, 
argumentationem  a  dogmate  demonstrando  secernas;  quod  minime 


Item  recentiores  rerum  ecclesiasticarum  scriptores.  Primi  sane  Bannesii  dis- 
cipuli,  ut  Alvarez  et  Lemos,  controversiam  cum  Semipelagianis  non  tam  de 
necessitate  gratiae  ad  initium  fidei,  sed  de  eius  efficacia  agitatam  esse  voluerunt; 
sed  damnata  quarta  lansenii  sententia  paullatim  se  Bannesiani  ab  hoc  propu- 
gnaculo,  quo  confugere  assueverant,  receperunt.  V.  Billuart,  tom.  3.  diss.  1. 
praeamb.  art.  2.  de  gratia. 

*  Disp.  V    p.  47  ss.,  n.  4.  p.  51. 


40         2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit. 

possis,  si  in  singulis  inhaerescas  sententiis;  comparare  enira  oportet, 
quae  vel  ipse  docet  aliis  locis  vel  alii  Patres  tradiderunt,  et  adhi- 
bere  Ecclesiae  declarationes  uberemque  scholae  interpretationem. 

Ergo  breviter  videamus,  non  quaecunque  de  gratia  et  prae- 
destinatione  docuerit  S.  Augustinus,  ad  Catholicam  fidem  pertinere. 
Ipsos  primum  Augustinum  et  Thomam  audiamus!  Sua  enim  ille 
sic  certa  haberi  voluit,  si  non  errare  videretur.  Quod  non  solum  de- 
missi  animi  instinctu  scripsit,  sed  et  sanae  doctrinae  consentaneum 
esse  et  in  omnem  cadere  doctorem  censuit,  quantumvis  sanctitatis 
et  litterarum  laude  praestaret  ^.  In  eadem  fuit  opinione  S.  Tho- 
mas.  „Auctoritatibus,"  inquit,  „canonicae  scripturae  utitur  [sacra 
doctrina]  proprie ,  ex  necessitate  argumentando.  Auctoritatibus 
autem  doctorum  Ecclesiae  utitur  quasi  arguendo  ex  propriis,  sed 
2)robabiliter.^'  (I.  q.  1.  a.  8.  ad  2.)  Idem  antiquior  S.  Thomae 
schola  et  de  ceterorum  doctorum  et  de  sui  magistri  auctoritate 
existimavit.  Caietanus  verba  S.  Thomae  modo  allata  tam  perspi- 
cua  habet,  ut  ea  ne  verbo  quidem  explicet.  Item  Melchior  Canus, 
Bannesii  magister,  in  laudatissimo  libro  suo  eandem  veritatem  ma- 
ni/esta  ratione  demonstrari  dicit,  et  quod  ad  S.  Thomam  attinet, 
exemplum  magistri  sui,  magni  illius  Francisci  de  Yictoria,  appellat^. 

Itaque  non  minus  ipsis  Augustino  atque  Thomae,  quam  theo- 
logiae  alienum  est ,  qiiidquid  sit  ab  illis  auctoribus  propositum, 
veluti  fidei  ab  omni  erroris  suspicione  immunem  dodrinam  am- 
plecti.  At  Ecclesia  universam  S.  Augustini  de  gratia  ac  prae- 
destinatione  doctrinam  pro  certa  amplexa  esse  dicenda  est.  Id 
quamvis  adversarii  contendant,  tamen  ex  ipsis  Summorum  Pon- 
tificum  decretis,  ad  quae  provocant,  rem  contra  se  habere  fa- 
cillime  demonstratur.  Alvarez  S.  Coelestini  potissimum  ad  Gal- 
los  epistolam  appellat  et  ea  capita,  quae  illi  subiuncta  repe- 
riuntur.  Testimonium  admittimus.  Tametsi  enim  illa  capita  non 
a  S.  Coelestino ,  cui  tamen  Petavius,  Faure,  alii  magni  nominis 
theologi  tribuerunt,  profecta  sunt,  sed  vel  a  S.  Prospero  vel, 
quemadmodum  Quesnellio  visum  est,  a  S.  Leone  (etiamtum  dia- 
cono),  nihilominus  agiiita  eorum  erat  Romae  auctoritas  necdum 
quintum  effluxerat  saeculum,  quum  ibidem  in  Dionysii  collectionem 
recepta  sunt  ^.     Eadem  Hormisdas  Papa  significat,  quum  ad  Pos- 


*  Dedonopersev.  c.  21.  Ep.  82.  ad  Hier.  n.3.et24.  Ep.  ad  Fortun.  148.  n.  15. 
2  De  locis  theol.  1.  VI.  c.  3.  n.  2.   1.  XII.  in  prooem. 
^  De  quibus  v.  Coustant,  Epist.  Roman.  Pont.  in  Migne  PP.  LL.  L.  522  ss.: 
Werner,  Franc.  Suar.  p.  308  not.;  Labbe,  SS.  Conc.  IIL  473  ss. 


2,    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit.         41 

sessorem  scribit:  „De  arbitrio  tamen  libero  et  gratia  Dei,  quod 
Romana  (hoc  est  Catholica)  sequatur  et  asseveret  Ecclesia,  licet 
in  variis  libris  beati  Augustini ,  et  maxime  ad  Hilarium  et  Pro- 
sperum,  possit  cognosci,  tamen  in  scriniis  ecclesiasticis  expressa 
capitula  continentur,  quae  si  tibi  desunt  et  necessaria  creditis, 
destinabimus."  *  In  his  igitur  capitibus  primum  Sedis  Apostolicae 
doctrina  de  gratia  exponitur,  sed  ea  controversia,  quam  hoc  loco 
tractamus,  aut  praedestinatio  ne  tangitur  quidem,  nedum  defi- 
niatur;  sequuntur  autem  haec  verba  :  „Profundiores  difficilioresque 
partes  incurrentium  quaestionum ,  quas  latius  pertractarunt ,  qui 
haereticis  restiterunt ,  sicut  non  audemus  contemnere ,  ita  non 
necesse  hahemus  astruere ,  quia  ad  confitendum  gratiam  Dei  satis 
sufficere  credimus,  quidquid  secundum  praedictas  regulas  Aposto- 
licae  Sedis  nos  scripta  docuerunt,  ut  prorsus  non  opinemur  Catho- 
licum,  quod  apparuerit  praefixis  sententiis  esse  contrarium."  Po- 
terantne  in  scriptoribus  illis,  qui  Pelagianorum  et  Semipelagianorum 
haeresim  confutarant,  imprimis  S.  Augustino,  ea  quae  ad  fidei 
doctrinam  pertinebant  a  quaestionibus  profundioribus  et  diffi- 
ciliorihus  evidentius  distingui  ?  Et  tamen  Alvarez  ^  eo  ipso  loco, 
ubi  probare  instituit,  omnem  S.  Augustini  doctrinam  de  gratia 
et  praedestinatione  fidem  Ecclesiae  Catholicae  appellandam  esse, 
praefationem  illorum  capitum  affert,  omittit  partes  extremas  atque 
ea  ipsa  verba,  quae  adversarii ,  quos  impugnat,  perpetuo  usur- 
pant ;   quod  qua  aequitate  fiat,  alii  viderint. 

Alii  quoque  molesta  illa  capita  vel  praeterlabuntur  vel  fasti- 
dientes  repudiant,  quod  S.  Coelestini  esse  negent,  vel  aliquas  abs- 
trusas  ex  S.  Augustino  quaestiunculas  eruunt ,  quas  profundiores 
nominari  in  illis  capitibus  dicant.  Quasi  vero  non  clare  et  accu- 
rate  dicatur:  „Partes  (reliquas,  capitibus  non  comprehensas)  pro- 
fundiores  difficilioresque  incurrentium  quaestionum  nec  contemni- 
mus  nec  astruimus,  quia  ad  confitendum  gratiam  Dei  satis  sifficit, 
quidquid  secundum  praedictas  regulas  Apostolicae  Sedis  nos  scripta 
docuerunt."  Ad  has  igitur  regulas  redigenda  est  distinctio  dog- 
matum  a  ceteris,  quas  S.  Augustinus  explicavit,  profundiorihus  et 
difficiliorihus  quaestionihus.  Hormisdas  quoque  quia  ad  superius 
illud ,  Ecclesiae  doctrinam  ex  variis  Augustini  libris  cognosci 
posse,  protenus  eodemque  verborum  tenore  haec  capita  adiungit, 
illud  etiam  ex  hac  determinatione  circumscribendum  esse  censuit. 


1  Labbe,  SS.  Conc.  V.  664. 

2  Disp.   V.  n.  3.  p.  49. 


42         2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustiniis  docuerit. 

loannes  vero  II.  quod  Romanam  Ecclesiam  secundum  decreta 
praedecessorum  suoriim  doctrinam  S.  Augustini  sequi  declarat,  ne 
his  quidem  verbis  niaior  libris  Augustini  auctoritas  attribuitur, 
quam  superiorum  Pontificum  decretis,  illis  maxime  capitibus,  tri- 
buta  erat.  Nec  quod  Coelestinus  aliique  Pontifices  doctrinam  ac 
sanctitatem  Augustini  summis  laudibus  cohonestarunt,  id  demon- 
strat,  quod  adversarii  volunt.  Non  enim  virtutes  aut  ingenium 
aut  litterae  solae  infallibilitatem  docendi  conciliant ,  quae  Dei 
donum  est  soli  magistrae  Ecclesiae  eiusque  Capiti  collatum.  Nec 
quum  generatim  commendatur  alicuius  doctoris  do;trina,  singulae 
eius  sententiae  fides  Ecclesiae  constituuntur.  Quamobrem  etsi  in 
quinta  synodo  tam  de  aliis  multis  SS.  Patribus  quam  de  Augustino 
dicitur,  eos  „in  omnihus  sequendos  esse,  quae  de  recta  fide  et  ad 
confutationem  haereticorum  scripserint",  tamen  adhuc  nemini  in 
mentem  venit  theologo ,  ut  ex  illis  verbis ,  quae  maius  etiam 
aliquid  enuntiare  videntur,  quam  quidquid  unquam  de  solo  Au- 
gustino  dictum  est,  infallibiles  esse  omnes  singulorum  Patrum  sen- 
tentias  demonstrare  vellet. 

Quod  hactenus  diximus,  confirmare  liceat  testimonio  ex  brevi 
Pontificis,  qui  aliquanto  post  fuit,  petito  ^  Universitatis  Lovanien- 
sis  doctores  Innocentio  XII.  supplicarant,  ut  sibi  doctrinam  contra 
Lessium  propositam  docere  liceret  atque  ipse  declararet,  doctrinam 
de  gratia  per  se  efficaci  et  de  praedestinatione  ante  praevisa 
merita  nullo  Sedis  Apostolicae  iudicio  condemnatam  esse  ac  de- 
fendi  posse,  donec  ab  illa  aliter  esset  decretum.  Rescripsit  Pon- 
tifex  ipsa  S.  Coelestini  verba:  satis  esse  ea  teneri,  quae  a  Sede 
Apostolica  de  gratia  definita  essent;  profundiores  difficilioresque 
partes  controversiae,  quae  ab  iis  pertractatae  essent,  qui  haereticis 
restitissent,  se  nec  contemnere  nec  astruere. 

Yideri  possumus  longius  a  proposito  digredientes  id  secuti 
esse,  ut  ostenderemus,  Societatem  lesu  diversam  a  SS.  Augustini 
et  Thomae  doctrinam  amplecti  suo  iure  potuisse.  Quod  secus 
est.  Non  enim  existimamus  in  universis  utriusque  Doctoris  operi- 
bus  uUum  verbum  reperiri,  quod  recte  interpretatum  Societatis 
doctrinae  adversari  dicendum  sit.  Neque  tamen  frustra  in  his 
quaestionibus  morati  sumus.  Etenim  tum  ex  illa  opinione  inter- 
pretandique  ratione ,  quam  refutare  studuimus,  tum  ex  eo,  quod 
nec  Augustinus  nec  Thomas  ipsum  caput  disceptationis  attigerint, 


1    Tradidit  nobis.    Innocent.  XII.  6   Febr.  1694.  ad  Acad.  Lovan.    Cf.  Liv. 
de  Meyer,  Hist.  Congr.  I,  75. 


2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit.  43 

maxima  nostrae  controversiae  et  movendae  et  augendae  occasio 
allata  esse  videtur.  Indidem  ea  quoque  proprietas  his  omnibus 
disceptationibus  accessit,  ut  de  verhis  potissimum  SS.  Augustini  et 
Thomae  dlsputatio  agitaretur.  Cui  certandi  mori  Societas  lesu 
aliquantum  se  accommodare  debuit,  etsi  omnino  illud ,  quod  hoc 
]oco  defendimus,  tenuit  ^.  Eum  vero  percepit  pretiosissimum  fruc- 
tum  tot  pugnarum  ac  certaminum,  ut  se  magis  magisque  ad 
S.  Thomae  doctrinam  applicarit  vinculumque  illud,  quo  eam  con- 
ditor  Ignatius  illi  devinxerat,  fortius  astrinxerit. 

Atque  haec  praedixisse  satis  sit;  ad  rem  ipsam  veniamus. 
Supra  diximus,  in  universo  Augustino  nullam  reperiri  sententiam, 
quae  recte  interpretata  cum  Societatis  de  gratia  doctrina  non 
conveniat.  Quod  ut  ostendamus,  explicandum  est,  quid  de  gratiae 
libertatisque  finibus  magnus  ille  Doctor  Ecclesiae  Africanae 
docuerit. 

S.  Augustinus  libertatem  arbitrii  potissimum  in  potestate 
ponit  agendi  vel  non  agendi  aliquid,  prout  placuerit  ac  libeat^. 
Absoluto  autem  actu  primo  cum  praeparatione  divina  antecedenti, 
actum  secundum  a  determinatione  voluntatis  repetit.  Nam  hoc 
quisque  in  potestate  habere  dicitur,  quod  si  vulty  facit,  si  non  vult, 
non  facit^  et  ipsum  velle^  si  volumus ,  est,  si  nolumus ,  non  est^. 
Actum  primum  eundem  secundus  diversus  sequi  potest,  quum  fieri 
possit,  ut,  si  duo  homines  eodem  prorsus  modo  et  corpore  et 
animo  affecti  eadem  re  moveantur,  alter  velit  ^  alter  nolit.  (De 
civit.  Dei  1.  12.  c.  6.)  Itaque  Augustinus  communi  Patrum  doc- 
trinae  accedit ,  voluntatis  determinationem  conditionem  esse  di- 
vinae  praescientiae ;    nec  enim  ideo  peccat  homo ,  quia  Deus  illum 

peccaturum  esse  praescivit; qui  si  nolit,  utique  non  peccat; 

sed  si  peccare  noluerit,  etiam  hoc  ille  praescivit  (1.  c.  1.  5.  c.  10.); 


1  Ideo  eius  theologi  ad  ingentes  doctrinae  thesauros  ex  Augustini  Thomae- 
que  operibus  eruendos  et  excolendos ,  argumenta  undique  conquirebant:  tum 
ex  aliis  Patribus ,  tum  ex  schola  universa ,  tum  a  defensoribus  sincerae  fidei 
posterioribus.  Cuiusmodi  S.  Thomae  interpretationis  specimina  quaedam  sunt 
ingentes  Suaresii  et  Ruizii  enarrationes.  Quam  in  rem  Kuhn  (Introduct.  in 
doctrinam  dogmatis  catholici,  Tubingae,  1859.  §  22.  p.  505.)  „Quemadmodum, 
inquit,  lesuitae  primi  respicere  tempora  Augustino  superiora  coeperant  Patres- 
que  antiquiores,  maxime  etiam  Graecos,  de  rebus  fidei  consulere,  ita  ab  iisdem 
(Petavio)  primum  illud  atque  egregium  in  hoc  genere  opus  dogmaticum  pro- 
fectum  est." 

2  De  duab.  animab.  c.  12.     Retractationum  lib.  1.  c.  15. 
s  De  spir.  et  lit.  c.  31.     De  Civ.  Dei  lib.  5.  c.  10. 


44  2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit. 

ac  rursum  si  homiiies  no?i  malum,  sed  honiim  facere  voluissent,  non 
prohiberentur ,  et  hoc  facturi  praeviderentur  ah  eo^  qui  novit,  qiiid 
sit  quisque  facturus.  (In  loan.  tract.  53.  n.  4.)  Quamobrem  Dei 
praescientiam  cum  nostra  comparat  memoria:  Sicut  enim  tu  me- 
moria  tua  non  cogis  facta  esse,  quae  praeterierunt ,  sic  Deus  prae- 
scientia  sua  non  cogit  facienda,  quae  futura  sunt  (de  lib.  arb. 
1.  3.  c.  4).  Quae  omnia  in  statum  etiam  lapsae  naturae  et  actus 
supernaturales  conveniunt.  Neque  enim  in  lapsa  natura  Dei 
imago  omnino  exstincta  est ,  et  quod  peccatum  debilitavit,  id 
gratia  renovat  sanatque  (de  spiritu  et  litera  c.  28) ;  opera  super- 
naturalia  vult  Deus  vocante  gratia  a  libero  arbitrio  naturae  con- 
creato  elici  *.  Id  unum  premit  atque  urget  Augustinus,  volun- 
tatem  liberam  vocatam  non  solam  venire,  sed  gratia  adiutam. 
(De  gratia  Chr.  1.  1.  c.  14.)  —  Sed  ad  recte  intelligenda  verba 
S.  Doctoris  animadverti  necesse  est,  liberum  arbitrium  ab  eo  saepe 
non  solam  potentiam  naturalem  dici ,  sed  eius  certam  quandam 
comparationem  intelligi,  qua  eam  instructam  Adamus,  quum  crea- 
retur,  accepit,  expertem  concupiscentiae  atque  ita  divinitus  robo- 
ratam,  ut  sine  gratia  sanante  Redemptoris  et  bene  agere  posset  et 
male.  Cuiusmodi  possibilitatem  Pelagius  liberum  arbitrium  in- 
telligebat;  eam  libertatem  S.  Doctor  identidem  dicit  peccato  origi- 
nali  esse  amissam. 

x^ugustini  igitur  sententia  liberum  arbitrium  naturae  con- 
creatum  medium  est  inter  bonum  supernaturale  et  malum  atque  ad 
utrumlibet  se  inclinare  potest^.  „Duo  tibi,"  inquit,  „proposita  sunt, 
elige  quum  tempus  est"  (ad  ps.  63);  „ante  te  est  aequitas,  ante  te 
iniquitas ,  unam  linguam  habes,  quo  vis ,  eam  vertis"  (ad  ps.  51). 
Deus  inspirando  excitat,  ut  velimus ;  conse^itire  autem  vel  dissentire 


^  „[Voluntas  credendi]  Deo  vocante  surgit  de  libero  arhitrio ,  quod  na- 
turaliter ,  quum  crearetur,  accepit  (1.  c.  cp.  33.  n.  58)  ....  Attendat  et 
videat  non  ideo  tantum  istam  [credendi]  voluntatem  divino  muneri  tribuendam, 
quia  ex  lihero  arhitrio  est,  qiiod  nohis  natiiraliter  C07icreatum  est  etc/'  (c.  34. 
n.  60.  Migne  X.  238.  240).  Pariter,  quod  Tyrii  credituri  fuerint,  si  Christus 
miracula  sua  patrasset  apud  illos,  ex  eo  concludit  Augustinus,  „habere  quos- 
dam  in  ipso  ingenio  divinum  naturaliter  munus  intelligentiae ,  quo  moveantur 
ad  fidem,  si  congrua  suis  mentibus  vel  audiant  verba  vel  signa  conspiciant". 
(De  don.  persev.  c.  14.  n.  35.)  „Posse  habere  fidem,  sicut  posse  habere 
caritatem ,  naturae  est  hominum;  habere  autem  fidem ,  quemadmodura  habere 
caritatem,  gratiae  est  fidelium."     (De  praed.  SS.  c.  5.  n.  10.) 

2  „Libcrum  arbitrium ,  naturaliter  attributum  a  Creatore  naturae  ratio- 
nali,  illa  media  vis  est,  quae  vel  intendi  ad  fidem  vel  inclinari  ad  infideli- 
tatem  potest."     De  spir.  et  lit.  c.  33.  n.  58.     Migne  X.  238. 


2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit.         45 

propriae  voluntatis  est.  Ob  quam  inspirationem,  sine  qua  credere 
nemo  potest,  ipsius  est  beneficium  voluntas  credendi;  sed  con- 
sentire  vocationi  Dei  vel  ah  ea  dissentire,  ut  dixi,  propriae  volun- 
tatis  est.  Idem  ipsum  Apostoli  verba  confirmant:  Quid  habes 
quod  non  accepisti?  Nec  enim  „accipere  et  habere  anima  potest 
dona  nisi  consentiendo ;  ac  per  hoc,  quid  habeat  et  quid  accipiat, 
Dei  est,  accipere  autem  et  habere  utique  accipientis  et  habentis 
est"  ^  Eadem  verba  Apostoli  alio  loco  explicans  illum  contra- 
dicere  ait ,  qui  ita  loquatur :  Habeo  ex  me  ipso  fidem ,  non  ergo 
accepi;  non  quia  credere  vel  non  credere  non  sit  in  arbitrio 
voluntatis  humanae,  sed  in  electis  praeparari  voluntatem  a  Do- 
mino  ^.  Est  haec  igitur  Augustini  explicatio  celebris  illius  Apo- 
stoli  verbi,  quod  usurpare  Bannesiani  consueverunt.  Nihil  deminui 
censet  de  dono,  id  quod  per  se  manifestum  videtur,  eo  quod 
accipere  illud  vel  non  accipere  in  nostra  sit  potestate.  Habet 
sane  Deus  cordium  quo  placet  inclinandorum  omnipotentissimam 
potestatem^,  sed  ideo  quod,  quum  isti  sic,  alii  aliter  atque  aliter 
vocantur ,  in  suae  thesauro  omnipotentiae  innumerabiles  modos 
habet  (1.  c),  ita  ut  modus  Omnipotefiti ,  quo  persuadeatur  homini 
ut  credat '^ ,  non  magis  deesse  possit,  quam  huiusmodi  notitia 
Omniscio.  Praescientia  utique  libere  aliqua  conditione  futurorum 
requiritur,  quam  tamen  in  Deo  non  esse,  nisi  perversissime  atque 
insanissime  dici  non  potest  ^.  Eam  autem  gratiam  efficacem  S.  Doc- 
tor  intelligit,  qua  Deus  sic  vocet  hominem,  quomodo  sciat  ei  con- 
gruere,  ut  vocantem  non  respuat.  (Ad  Simpl.  1.  c.)  Ita  prorsus 
sentiunt  lesuitae.  Confirmandae  autem  conclusionis  nostrae  causa 
haec  etiam  de  S.  Augustini  doctrina  delibare  placet. 

1.  Efficax  gratia  secundum  S.  Augustinum  eadem  illa  est  quae 
excitat.  Quam  rem  ita  plane  enuntiavit,  ut  id  inter  scholas  diver- 
sissimas  constet :   lansenianos,  Augustinianos,  Sorbonicos,  lesuitas  ^. 


*  De  spir.  et  lit.  c.  34.  n.  60.     Migne  X.  240. 

2  De  praedest.  sanct.  c.  5.  n.  10.     Migne  X.  968. 
^  De  corr.  et  gr.  c.  14.  n.  45.     Migne  X.  943. 

*  Ad  Simplic.  1.  1.  qu.  2.  n.  14      Migne  VI.  119. 

5  De  corr.  et  gr.  c.  8.  n.  19.  Migne  X.  927.  „Respondeant,  si  possunt, 
cur  illos  [qui  ex  bono  in  raalum  deftciente  bona  voluntate  moriuntur]  Deus, 
cum  fideliter  et  pie  viverent,  non  tunc  de  vitae  buius  periculis  rapuit  .... 
Utrum  hoc  in  potestate  non  habuit,  an  eorum  futura  mala  nescivit?  Nempe 
nihil  horum  nisi  perversissime  atque  insanissime  dicitur.'"' 

^  Idem  uberrime  demonstrat  Card.  Sfondrati  O.  S.  Bened.  Nodus  praed. 
p.  1.  §  4.  p.  314  ss. 


46         2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit. 

Qui  omnes  consentiunt ,  gratiam  efficacem  Augustini  sententia 
imprimis  delectatione  boni  voluntatem  allicere,  dissentiunt,  quum 
lanseniani  vera  necessitate  trahi  voluntatem  dicunt,  Augustiniani, 
morali  necessitate,  lesuitae,  et  posse,  si  libeat,  resistere  et  saepe 
re  vera  resistere,  quamquam  Deus  praevideat,  eam  certo  quodam 
motu  pulsam  obsecuturam  esse.  Qui  iidem  ita  a  S.  Doctore  premi 
delectationem  nolunt,  ut  non  etiam  illustratione,  consilio,  dolore, 
pudore,  denique  modis  innumerabilihus  hominem  efficaciter  vocari 
existimet.  Qui  quotiescunque  modum  effectumque  gratiae  efficacis 
explanat,  semper  et  illustrationem  intellectus  commemorat  et  motus 
indeliberatos  voluntatis ;  quid  enim  aliud,  inquit,  dej^recamur,  quam 
ut  aperiat  quod  latebat,  et  suave  faciat  quod  non  delectabat  ^  Con- 
sequens  est,  ut  gratiam  efficacem  constanter  ita  appellet,  ut  ex- 
citans  intelligatur,  hoc  est  vel  vocationem  vel  consillum  vel  sua- 
sionem  vel  cogitationem  vel  visum ,  atque  ita  porro.  Quomodo 
trahere  possit  Deus  non  cogens,  homilia  in  loannis  cap.  6.  osten- 
dens  illud  poetae  adhibet  „Trahit  sua  quemque  voluptas."  „Yidete, 
inquit,  quomodo  trahit  Pater;  docendo  delectat,  non  necessitatem 
imponendo;  ecce  quomodo  trahit."  (In  loan.  tract.  26.)  Idem 
sane  dicit,  Deum  occidta,  mirahili  et  ineffahili  potestate  operari  in 
cordihiis  hominum;  at  nonne  occultum  et  mirabile  et  vere  ineffabile 
est,  quod  Deus  in  intimis  animorum  quasi  recessibus  motus  illos 
affectionesque  excitat?  Similiter  alios  eiusdem  modos  loquendi 
interpretabere  vel  potius  ipsum  interpretari  invenies,  dummodo 
recorderis  non  scholae  magistrum  te,  sed  oratorem  eumque  per- 
fervidum  audire.  Sed  ut  concludatur  ratio :  si  S.  Augustinus  Deum 
docet  trahere  gratia  excitanti  atque  imprimis  honestatis  specie 
delectando;  hominem  autem  et  posse  non  facere  et  re  vera  saepe 
omittere,  quae  incomparahili  affectu  amplius  placeant  (Confess. 
1,  8.  c.  8.) ,  quam  quod  contrarium  sit :  infallibilitas  trahendi 
sic  demum  intelligi  potest,  si  Deus  scientia  media  praenoscit, 
num  gratia  voluntati  ita  placeat,  ut  vocantem  non  respuat.  (Ad 
Simpl.  1.  c.) 

2.  Porro  necesse  fuit  Augustinum,  qui  efficacem  gratiam 
excitantem  intelligeret,  dicere,  et  innumerabiles  esse  modos  voca- 
tionis  efficacis  et  eadem  gratia  alium  converti,  alium  non  item; 
quod  quidem  eo  ipso  loco  enuntiat,  ubi  de  vocatione  efficaci  et 
omnipotenti  Dei   virtute    convertendi   homines  loquitur^.     Eodem 


1  L.  2.  de  pecc.  meritis  et  rem.  c.  19.  n.  33.     Migne  X.  170. 

2  „Eadem  rcs  alium  moveat,  alium  non  moveat."   Qu.  ad  Simplic.  1.  1.  2. 14. 


2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit,         47 

spectat ,  quod  supra  e  Civitate  Dei  attuli.  Afficit  enim  certe 
animum  gratia  excitans  atque  etiam  praedeterminatio  physica; 
quodsi  ille  docet  ex  duobus  hominibus  animis  pariter  affectis  pro 
arbitrio  utriusque  consentire  alterum,  alterum  dissentire  (De  civit. 
Dei  1.  12.  c.  6),  eo  ipso  declarat,  eidem  gratiae  praevenienti  fieri 
posse  ut  alter  assentiatur,  alter  dissentiat. 

3.  Nec  praeterea  quum  eidem  praevenienti  gratiae  alterum 
consentire ,  alterum  dissentire  posse  censeret ,  negare  poterat 
consensus  causam  esse  bipartitam.  Bipartitam  igitur  statuit,  sed 
ita,  ut  non  naturalis  contentio  voluntatis  mereri  fidem  dice- 
retur  vel  naturae  desiderium,  non  Dei  vocatio ,  initium  salutis 
putaretur.  Yitale  enim  bonorum  operum  principium  nunquam 
non  arbitrium  liberum  ponit  naturae  concreatum  ^,  quod  non  sua 
virtute,  sed  elevatum  adiutumque  gratia  operetur  nec  tamen  idcirco 
esse  altera  eorum  causa  desinat.  Tenet  atque  defendit,  posita 
divina  vocatione,  qua  et  praeparetur  et  liberaliter  praevertatur 
voluntas,  propriae  tamen  esse  voluntatis  vel  consentire  vocationi 
vel  ab  ea  dissentire.  (De  spiritu  et  littera,  c.  34.  n.  60.)  „Ut 
iste  credat,  ille  non  credat,  est  propriae  voluntatis."  ^  „Illi  credunt, 
quia  volunt,  isti  non  credunt,  quia  nolunt."  Quare  duplicem 
causam  ponit  volendi ,  eius  autem,  quod  volumus,  i.  e.  vitae 
aeternae,  unum  auctorem  ^.  Itaque  idem  alio  loco  „Quis  non 
videat,  inquit,  et  venire  quemquam  [ad  fidem]  et  non  venire 
arbitrio  voluntatis?  Sed  hoc  arbitrium  .  .  .  non  potest  nisi  ad- 
iutum  esse,  si  venit."  '''  Quod  autem  adiuvandum  sit,  eo  ipso  pro 
novo  utitur  argumento,  cur  bipartita  sit  causa  salutis  operandae. 
„Nec  ideo  tamen ,  inquit ,  solis  de  hac  re  votis  agendum  est ,  ut 
non  subinferatur  etiam  nostrae  efficacia  voluntatis.  Adiutor  enim 
noster  Deus  dicitur,  nec  adiuvari  potest,  nisi  qui  aliquid  sponte 
conatur."  (De  pecc.  mer.  1.  2.  c.  5.  n.  6.)  „Qui  adiuvatur,  etiam 
per  se  ipsum  aliquid  agit."  (In  ps.  78.  n.  12.)  Itaque  efficaciam 
gratiae  non  a  solo  Deo  repetit,  prima  supremaque  causa,  sed 
etiam  ab  hominis  studio.  „Cum  multi  audiant,  inquit,  non  omnibus 
persuadetur,  sed  illis  solis,  quibus  intus  Deus  loquitur;  illis  autem 


*  De  spir.  et  lit.  c.  33.  n.  58,  c.  34.  n.  60  etc,  vide  supra  p.  44.  n.  1. 
-  L.  1.  de  remiss.  pecc.  e.  22.     Migne  X.  126. 

^  ^^Ut  velimus,  et  suum  esse  voluit  et  nostrum,  suum  vocando,  nostrum 
sequendo.  Quod  autem  voluerimus  [posse  bene  agere  et  semper  beate  vivere], 
solus  Deus  praestaf     Ad  Simpl.  1.  I.  qu.  2.  n.  10.     Migne  VI.  117. 

*  De  gr.  Chr.  1.  1.  c.  15.     Migne  X.  368. 


48  2.    Qiiae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit. 

intus  loquitur,  qui  ei  locum  praebent."  (Tract.  4.  in  1.  ep. 
loan.  n.  1.) 

Quod  quoniam  loco  superiore  (ad  Simplicianum)  et  Deo  et 
nobis  tribuit,  ut  velimus,  non  a  se  ipse  dissentit,  quum  alibi  Dei 
solius  esse  contendit,  ut  velimus^  Horum  enim  locorum  ratio 
satis  demonstrat,  id  agi  unum,  ut  contra  Pelagianos  et  Semi- 
pelagianos  necessitas  gratiae  defendatur,  sine  qua  1.  nuUus  volun- 
tatis  actus  salutaris  fieri  possit,  quae  2.  ipsum  primum  indeliberatum 
voluntatis  motum,  unde  omne  opus  salutare  incipit,  sine  nohis 
operetiir,  nec  3.  propter  merita  detur.  Nec  alio  certe  spectat 
universa  eius  de  praedestinatione  doctrina  ^.  Idem  omnino  tum 
intelligit,  quum  illos  premit  Scripturae  locos:  praeparari  a  Deo 
voluntatem  efficique  ut  velimus,  aut  quum  omnem  honestatem 
omneque  meritum  Dei  donum  atque  gratiam  esse  affirmat^. 

Quam  rem  rectius  intelligemus ,  si  amplius,  quid  secutus  sit 
Augustinus,  quum  illa  scriberet,  investigaverimus.  Pelagianos,  ut 
dixi,  et  Semipelagianos  confutat.  Distinguebat  Pelagius  inter  posse 
et  velle,  alterum  naturae  tribuebat,  alterum  voluntati;  potestatem 
autem  Dei  donum  esse,  non  voluntatem;  hominis  enim  esse  velle 
aut  bonum  aut  malum,  prout  liberet.  Semipelagiani  inchoationem 
fidei  a  vi  nativa  voluntatis  repetendam  esse  volebant.  Urget 
igitur  Augustinus,  ut  „velle  et  operari  Deus  operetur  in  nobis  .  .  . 
quia  sine  ipsiiis  adiutorio  nec  velimus  aliquid  nec  agamus".  „Quia 
sine  illo  y  inquit,  tu  non  faceres,  ergo  Deus  facere  dicitur,  cum 
tu   facis."  ^     Quibus   verbis   necessitatem   gratiae   praevenientis  ad 


^  „Ut  velimus,  sine  nobis  operatur  (incipiens) ;  cum  autem  volumus  et  sic 
volumus  ut  faciamus,  nobiscum  cooperatur  (perficiens)."  De  grat.  et  lib.  arbitr. 
c.  17.  n.  33;  Migne  X.  901.  Alio  loco:  „Non  ego  autem,  sed  gratia  Dei  mecum 
(1.  Cor.  15,  10.):  id  est,  non  solus,  sed  gratia  Dei  mecum:  ac  per  hoc  nec 
gratia  Dei  sola,  nec  ipse  solus,  sed  gratia  Dei  cum  illo.  Ut  autem  de  coelo 
vocaretur  et  tam  magna  efficacissima  vocatione  converteretur  (Act.  9.) ,  gratia 
Dei  erat  sola,  quia  merita  eius  erant  magna,    sed  mala."     L.  c.  cap.  5.  n.  12. 

2  „Videant  subverti  hac  praedestinationis  praedicatione  illum  tantummodo 
perniciosissimura  errorem,  quo  dicitur  gratiam  Dei  secundum  merita  nostra 
dari."     (De  dono  persev.  n.  42.     Migne  X.  1019.) 

^  „Et  ipsa  bona  opera  illi  tribuenda  sunt,  qui  vocat,  qui  ut  velimus 
invitat,  et  vires  implendi  ea,  quae  imperat,  subministrat."  (De  gen.  c.  Manich. 
1.  1.  c.  22.)  Alios  multos  locos  collegit  P.  Hurter  III.  t.  praeclarae  suae 
doctrinae  dogmaticae  p.  82.  83. 

*  „Velle  et  operari  Deus  operatur  in  nobis, . .  .  quia  sine  ipsiiis  adiutorio 
nec  volumus  aliquid  boni  nec  agimus."  De  gr.  Chr.  c.  25.  „Quia  sine  illo  tu 
non  faceres,  ergo  Deus  facere  dicitur,  cum  tu  facis."   In  psalm.  52.  n.  5 ;  et  alibi. 


2.    Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit.         49 

omnem  actum  salutarem  et  adeo  ad  fidei  inchoationem  premit. 
lllud  quoque  intendere  videtur,  scientem  ac  volentem  eas  gratias 
largiri  Deum,  quas  efficaces  fore  praeviderit.  Nec  hoc  infitiantur 
lesuitae  nec  gratiae  praevenientis  necessitatem. 

4.  Deus  quum  iis  potiatur  divitiis  gratiarum,  quibus  ad  quam- 
libet  honestatem  movere  hominem  possit  ipsasque  antevertatur 
voluntates ,  has  magis ,  quam  ipsae  sese ,  in  sua  habet  tenetque 
potestate.  Munus  est  misericordiae  Divinae,  quum  alteri  eas  gra- 
tias  impertit,  quibus  eum  videt  esse  assensurum,  consilium  autem 
iustitiae,  quum  alteri  non  confert.  Tenebat  vero  S.  Augustinus, 
reprobos  potuisse  acceptis  gratiis  consentire;  quod  si  voluissent, 
efficaces  fuisse  habituros.  Noluit  Esau  et  non  cucurrit;  sed  et 
si  voluisset  et  cucurrisset  j  Dei  adiutorio  pervenissety  qui  ei  etiam 
velle  et  currere  vocando  praestaret,  nisi  vocatione  contempta  repro- 
hus  jieret  ^. 

Magis  quam  singulae  summa  omnium  gratiarum  et  quae  iis 
efficitur  perseverantia  finalis  munus  est  misericordiae  Divinae,  quod 
alter  Adamus  Christus  nobis  est  meritus.  Causam  autem,  cur 
singulari  egeamus  subsidio  praesidioque  gratiarum,  ut  perseveremus, 
in  infirmitate  voluntatis  humanae  e  concupiscentia  derivata  et 
omnium  mortalium  tot  periculis  ac  tentationibus  sitam  esse  docet. 
Quo  maior  videtur  illa  munificentia  Dei  perseverantiam  largientis, 
qua  ita  hominem  potenter  movet  dirigitque,  ut  multitudine  peri- 
culorum  non  pervertatur  neque  vincatur  ^.  lam  vero  comparat 
Augustinus  gratiam  in  priorem  Adamum  angelosque,  quum  crea- 
rentur,  collatam  sive  adiutorium  sine  quo  non  cum  ea,  quae  solis 
praedestinatis  obtingit,  finali  perseverantia  sive  adiutorio  quo,  quae 
praecipue  est  gratia  Redemptoris  includitque  non,  ut  in  Adami 
gratia,   solam  potestatem   perseverandi   ipsius   subiectam  arbitrio. 


1  Ad  Simpl.  1.  1.  qu.  2.  n.  10.     Migne  VI.  117. 

2  ,,Subventum  est  igitur  infirmitati  voluntatis  liumanae,  ut  Divina  gratia 
indeclinabiliter  et  insuperabiliter  ageretur,  et  ideo,  quamvis  infirma,  non  tamen 
deficeret  neque  adversitate  aliqua  vinceretur  ....  Infirmis  servavit,  ut  ipso 
donante,  invictissime,  quod  bonum  est,  vellent."  De  corr.  et  gr.  c.  12.  n.  38. 
Migne  X.  940.  Quae  verba  recte  ita  interpretantur  editores  Lovanienses:  tam 
potentem  electis  dari  gratiam ,  ut ,  quamvis  infirmi ,  tamen  nec  a  recta  via 
declinent,  nec  a  tentatione  superentur;  „ut  non  neganda  peccandi  impotentia, 
sed  eventus  tantum  significetur."  Maurini  mseparahiliter  legunt ,  iniuria 
quidem,  si,  quod  significant,  in  libris  manuscriptis  est  insuperahiliter.  Quam 
vocem  falso  adversarii  nostri  ad  invictam  in  animo  fiectendo  vim  gratiae 
referunt,  quum  ad  superandas  spectet  tentationes. 

Schneemann,  Controvers.  4 


50         2.   Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  doeuerit. 

sed  ipsum  effectum  atque  eventum ,  ut  ea  adiutus  homo  ita  ne- 
cessario  perseveret,  ut  quis  beatitudine  efficiatur  beatus.  Nec 
vero  negat  liberam  voluntatem  participem  esse  perseverantiae  ef- 
ficiendae,  quae  non  minus  est  donum  Christi  Salvatoris,  quod  ali- 
quam  eius  partem  efficit  tracta  gratia  voluntas  humana  (vid.  p.  45). 
Duplicem  autem  esse  docet  hanc  libertatis  actionem.  Primum 
enim  in  potestate  est  arbitrii,  velitne  singulis,  quas  illud  donum 
complectitur ,  gratiis  consentire  an  dissentire.  Ut  cetera ,  quae 
supra  attuli,  omittam,  contra  Petilianum  (1.  2.  c.  84)  ita  scribit: 
„Quomodo  attrahit  Pater  ad  Filium,  si  dimiUit ,  ut  quis,  quod 
voluerit,  eligat?  Et  tamen  utrumque  verum  est."  Alibi  *  pro 
certissimo  argumento  libertatis  illud  Scripturae  ponit:  Deus  reli- 
quit  eum  in  manu  eonsilii  sui.  Deinde  certa  est  S.  Doctoris 
sententia,  precibus  et  humilitate  illud  munus  gratiae  a  Deo  im- 
petrari.  „Quare  illum  trahat,"  inquit,  „et  illum  non  trahat,  noli 
velle  iudicare,  si  non  vis  errare;  semel  accipe  et  intellige:  non- 
dum  traheris?  ora,  ut  traharis."  ^  „Jacob  dilexi,  Esau  autem 
odio  habui.  .  .  Esau  omnes  carnales ,  Jacob  autem  omnes  spiri- 
tales ;  minores  electi ,  maiores  illi  reprobati.  Vult  et  ipse  eligi  ? 
Fiat  minor."  „Nihil  arbitror  intelligi  congruentius,  nisi  ut  intel- 
ligamus  manum  dexteram  potestatem,  quam  tibi  dedit  Deus,  ut, 
si  velis,  donante  Deo  ad  dexteram  sis."  ^  Ergo  si  quis  non  per- 
severat,  ipsius  est  culpa;  „in  eo,"  inquit,  „quod  audieras  et  te- 
nueras,  in  eo  perseverares  si  velles."  (De  corrept.  et  gratia  n.  11.) 
Quapropter  hoc  palam  loquere  et  apud  electos  et  apud  reprobos : 
„Ita  se  habet  de  praedestinatione  definita  sententia  voluntatis  Dei, 
ut  ex  infidelitate  veneritis  ad  fidem  accepta  voluntate  obediendi, 
et  accepta  perseverantia  permaneatis  in  fide,^  ^ 

5.  Quia  igitur  duplex  in  salutis  negotio  operatur  causa,  Dei 
gratia  hominisque  libertas,  plane  negat  Augustinus  praedestina- 
tionem  carere  posse  praescientia  ^.  Praedestinatio  ad  gloriam, 
clamat  se  nescire ,  quomodo  sine  praescientia  fieri  possit  ^.  Sic 
duas  Augustini   definitiones   praedestinationis   intelligemus :    Haec 


*  De  gratia  et  lib.  arb.  c.  2.  n.  3.     Migne  X.  883. 

2  In  loan.  tract.  26.  n.  2.     Migne  III.  1607. 

3  In  ps.  136.  n.  18.     In  ps.  120.  n.  11. 

^  De  dono  persev.  c.  22.  n.  58.     Migne  X.  1029. 

5  De  praedest.  SS.  c.  10.  n.  19.     Migne  X.  975. 

<■'  Retract.  l.  1.  c.  23.  n.  3.  Ad  Simplic.  1.  1.  qu.  2.  n.  6.  Qui  liber  etsi 
ab  Augustino  scriptus  est  initio  episcopatus ,  tamen  doctrinam  in  eo  proposi- 
tam  ipse  extrema  aetate  identidem  comprobavit. 


2.  Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerlt.         51 

€st  praedestinatio  sanctorum,  nihil  aliud :  praescientia  scilicet  et  prae- 
paratio  beneficiorum  Dei ,  quibus  certissime  liberantur,  quicunque 
liberantur  (De  dono  persev.  c.  14.  n.  35),  et:  in  sua  quae  falli 
mutarique  non  potest  y  praescientia  opera  sua  futura  disponere ,  id 
omnino  nec  aliud  quidquam  est  praedestinare  (1.  c.  c.  17.  n.  41). 
Quibus  locis  praescientiam  non  solum  contineri  necessario  prae- 
destinatione  et  praeparatione  gratiarum  efficacium  docet,  sed  etiam 
infallibilem  reddere  gratiae  et  praedestinationis  effectum.  Quod 
idem  alias  explicat.  Horum  [praedestinatorum],  inquit,  si  quisquam 
perity  fallitur  Deus ;  sed  nemo  eorum  perit,  quia  non  fallitur  Deus 
«(De  corrept.  et  gr.  c.  7.  n.  14),  et:  quod  facturae  sunt  [voluntates 
nostrae] ,  ipsae  omnino  facturae  sunt ,  quia  facturas  ille  praescivity 
mius  praescientia  falli  non  potest  *. 

Quas  S.  Doctoris  explicationes  omnes  cum  ceteris  Patribus 
<3ongruentes  qui  contulerit,  quique  consideraverit,  gratiae  efficacis 
ab  eo  naturam  constanter  ita  describi,  ut  excitare  dicatur:  is  con- 
•cedere  cogetur,  definitionem  illam  gratiae  efficacis,  ut  Deus  sic 
•vocet  hominem  quomodo  sciat  ei  congruere,  ut  vocantem  non  respuat, 
minime  temere  positam,  sed  cum  universa  Augustini  doctrina  con- 
iunctam  colligatamque  esse ,  nostram  autem  definitionem  explica- 
tionemque  omnino  similem  a  summo  illo  Doctore  minime  dissen- 
tire.  Non  sane  omnibus  locis ,  quibus  de  gratia  efficaci  loquitur, 
in  hac  ipsa  proprietate  eius  describenda  versatur  ac  saepe  ad- 
versus  Pelagianos  et  Semipelagianos  illud  tuetur,  eam  antevertere 
liberae  deliberationi  et  suo  a  Deo  arbitratu  conferri.  Subabsurde 
«,utem  postulatur,  ut  quoties  quis  de  quaque  re  dicat,  omnes  eius 
proprietates  explicet  et,  si  qua  unquam  negata  sit,  eam  defen- 
dendam  suscipiat.  Integram  veritatem  atque  absolutam  ita  demum 
<Jonsequare ,  si  quid  in  quaque  occasione  Augustinus  docuerit, 
conferas  atque  coniungas,  ipsum  cum  ceteris  Patribus,  quibuscum 
iides  ei  erat  communis,  concilies,  denique  multa  eius  dicta  et  dif- 
ficilia  et  obscura  ad  explicatam  postea  Ecclesiae  doctrinam  atque 
theologorum  scientiam  interpretere.  Ea  demum  Patrum  expli- 
<;andorum  ratio  recta  est  et  disciplina.  Fuerunt  autem  nonnulli, 
■qui  in  oppugnanda  Societatis  lesu  doctrina  ne  ad  proxima  qui- 
•dem  verba  satis  attenderent.   Ita  quae  in  illo  compendio  doctrinae 


1  De  Civ.  Dei  1.  5.  c.  9.  Ea  omnia  egregie  exponit  Card.  Franzelinus, 
De  Deo,  quo  in  libro  certis  argumentis  demonstrat ,  quidquid  de  praedestina- 
iione  docuerit  S.  Augustinus ,    et    per    se    consistere   atque    cohaerere  et  cum 

ceterorum  Patrum  scriptis  aptissime  convenire. 

4* 


i52         2.  Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit. 

Bannesianae,  quod  saepius  commemoravi ,  proponitur  omnipoten' 
tissima,  insiiperabilis  energia  gratiae  per  se  efficacis,  ea  ex  Augu- 
stini  doctrina  deprompta  esse  dicitur.  Est  autem  vox  insuperabilis 
ex  illo  loco  de  corr.  et  gr.  (c.  12.  n.  38),  quem  supra  (p.  49.  not.  2.) 
tetigi,  et  quam  esset  perperam  explicatus,  ostendi.  Alteram  ap- 
pellationem  ex  eodem  libro  (c.  14.  n.  45)  sumptam  esse  apparet, 
ubi  S.  Doctor  omnipotentissimam  potestatem  incUnandorum,  cordium 
attribuit  Deo ;  at  id  in  illo  libello  a  Divina  potentia  ad  rem  crea- 
tam,  gratiam,  temere  transfertur,  ac  saepe  Bannesiani,  quod  ille 
de  invicta  virtute  Divinae  voluntatis  dixit,  id  ad  singula  gratiae 
subsidia,  quibus  utitur,  accommodant  ^.  An  vocem  inclinandi  pre- 
mendam  esse  dixeris  ?  Afferuntur  enim  e  libro  de  gratia  et  libero 
arbitrio  loci  simillimi,  ubi  plane  docet  Augustinus,  posse  Deum, 
quaecunque  placuerit,  operari  in  animis  hominum  eosque  quocun- 
que  libuerit  inclinare  ^.  Sunt  enim  similia  inclinare  et  determi- 
nare;  ergo  ipsam  Bannesii  doctrinam  Augustinus  videtur  enun- 
tiare.  Sed  videatur  locus.  Libro  toto  ipsoque  etiam  illo  loco 
ostenditur  ac  demonstratur ,  posse  Deum  et  ad  bonum  inclinare 
et  ad  malum  ^.  lam  vero  dubitari  non  potest ,  quin  ille  permitti 
a  Deo  malum ,    non    efiici    docuerit.     Quodsi   permittere   vel  non 


*  Simili  ratione,  sed  audacius  Massoulie  huiuscemodi  Augustini  verba 
contorquet,  Nam  in  illo  libro ,  qui  „S.  Thoraas  sui  interpres"  inscribitur, 
diss.  II.  qu.  9.  a.  6.  I.  430  ita  ait :  ,,Atqui  haec  omnia  non  minus,  sed  multo 
etiam  potiori  iure  in  divinam  motionem  physicam  et  effectricem  cadunt,  cum 
non  solum,  quae  a  Patribus  dicta  sunt,  significent  aut  innuant ,  operationcm 
Divinae  gratiae  esse  opus  Divinae  omnipotentiae,  sed  etiam  expressissime,  nec 
semel,  sed  quam  saepissime  S.  Augustinus  disserat,  omnlpotentissimam,  ineluc- 
tahilem  et  insitperahilem  esse  Divinae  gratiae  vim."  De  voce  quae  est  insiipe- 
rahilis,  ante  dixi ;  de  altera  (omnipotentissima)  pauca  addenda,  ut  ostendamus, 
quam  temere  Massoulie  utatur  testimoniis.  Ergo  docet  Augustinus  ,  si  illura 
audias,  operationem  divinae  gratiae  non  solum  opus  esse  divinae  omnipoten- 
tiae,  sed  expressissime,  nec  semel,  sed  quam  saepissime  disserit,  omnipoteHtis- 
simam  (quam  vocem  ille  scriptura  distinguit)  esse  Divinae  gratiae  vim.  At 
solam  vocat  vlrtutem  divinam,  nunquam  gratiam  omnipotentissimam.  Poten- 
tissimam  sane  eam  appellat  sagittam ,  sagittas  potentissimas  et  transfigentes  et 
efjicientes  (in  ps.  44) ,  potentissimam  medicinae  potestatem  (in  ps.  57) ;  sed 
aliud  est  p^otens,  aliud  omnino  omnipotens.  Quomodo  S.  Augustinus  explicet, 
Divinam  omnipotentiara  causam  esse  efficaciae  gratiae ,  supra  p.  45.  diximus. 
-  „A(l  inclinandas  eorum  Koluntates,  quocunque  voluerit." 
3  C.  21.  n.  43:  „His  et  talibus  testimoniis  divinorum  eloquiorum  .  .  . 
satis ,  quantum  existimo  ,  manifestatur  ,  operari  Deum  in  cordibus  hominum 
ad  inclinandas  eorum  volimtates ,  quocnnque  voluerit ,  sive  ad  bona  sive  ad 
mala.'"'' 


2.   Quae  de  gratiae  et  libertatis  finibus  S.  Augustinus  docuerit.  53 

impedire  vocare  licuit  inclinare^  quanto  magis  actum  bonum  effi- 
cere,  quod  proprium  esse  Dei  etiam  Molinistae  dicunt?  Potue- 
ram  singulos  percurrere  locos,  qui  ab  adversariis  obiiciuntur,  sed 
satis  dictum  est,  unde  eluceret  non  aperte  ac  plane  Bannesii  doc- 
trinam  docuisse  Augustinum.  Unum  errorem  addere  liceat  cum 
lansenio  opinantium,  illud  adiutorium  quo,  cuius  mentio  uno  om- 
nino  loco  in  libris  suis  (De  corrept.  et  gr.  c.  12.  n.  34)  infertur 
ab  Augustino ,  et  quo  ipsa  in  bono  perseverantia  significatur, 
propriam  esse  cuiusvis  gratiae  efficacis  appellationem  ab  illo 
usurpatam. 


3.  De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis» 

Ut  de  S.  Augustino,  ita  de  Angelico  Doctore,  scholae  prin- 
cipe,  hoc  imprimis  quaerendum  est,  ipsumne  caput  controversia& 
tractandum  sibi  proposuerit  idque  dilucide  diremerit,  docueritque 
definita  sententia  physicas  praedeterminationes.  Attulimus  argu- 
mentum  firmissimum,  cur  non  fecisse  existimandus  esset.  Summi 
enim  theologi :  Toletus ,  cuius  Sotus  0.  S.  Dom.  mirificum  prae- 
dicat  ingenium,  Bellarminus,  Perronus,  Stapleton  et  Yalentia,. 
propugnatores  veritatis  primarii ,  Suarez ,  Yasquez,  Lessius,  Mo- 
lina ,  Ruiz ,  Lugo ,  Petavius ,  alii  plurimi  doctissimique  viri  si 
praedeterminationum  illarum  indicium  apud  S.  Thomam  nullum 
repererunt,    apertene   eas   ac   perspicue  ab  eo  doceri  putabimus? 

Testis  est  ipse  magister  generalis  Ordinis  S.  Dominici,. 
P.  Turci  *.  Anno  1647.  in  sollemnitatibus  circiter  Pentecostes, 
quum  generale  Capitulum  Fratrum  Praedicatorum  habendum  esset 
Yalentiae,  disputatio  publica  praemissa  est.  In  qua  Turcum  contra 
physicas  praedeterminationes  sententiam  tulisse  atque  pollicitum 
esse ,  se  earum  patronum  extemplo  magistrum  creaturum ,  si  e- 
S.  Thoma  rem  propositam  probasset,  Gabriel  de  Henao  S.  L, 
doctor  Salmanticus,  anno  1652.  in  Empyreologia  sua  (Proloq.  9» 
n.  35)  scribae  publici  libello  confirmavit.  Quum  niultum  hac  de 
re  disceptaretur ,  anno  1662.  quattuor  theologiae  Yalentiae  doc- 
tores  iureiurando  confirmaverunt ,  Turcum  Fratri  illi  dixisse : 
„Ostende  mihi  locum  D.  Thomae,  in  quo  praedeterminationem  de-^ 
fenderit,  et  creabo  te  Magistrum."  Contra  haec  P.  Reginaldus,  qui 
propositionem  illam  defenderat,  anno  1674.,  i.  e.  ipsis  viginti  et 
septem  annis  post  illam  disputationem,  iuravit,  non  de  praedeter« 
minationibus  actum  tum  esse,  sed  de  decretis  praedefinientihus ;  de 
reliquo  verba  ipsa   comprobavit  ^.     lam    vero    etsi   ille ,    id   quod 


*  Quid  de  ea  re  scriptum    exstet,    affert  Liv.  de  Meyer,    Hist.  congr.  I. 
1.  2.  c.  22.  (I.  165.)  et  Hist.  vindicata  1.  2.  c.  19.,  ubi  Serry  refutatur. 

'  Quin  et  addidit  [RR.  P.]  eum  se  Magistrum   extemplo  renuntiaturum. 


I 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  55 

saepius  licebit  iudicare  ,  testis  minime  certus  est ,  tamen  si 
demus,  de  decretis  praedefinientibus  Bannesianorum  disputatum 
esse,  quum  ea  seiungi  a  physicis  praedeterminationibus  nullo  modo 
possint ,  illud  constare  debet  testimoniis  allatis ,  generalem  Ordi- 
nis  magistrum  in  Capitulo  generali  negasse,  argumentum  firmum 
ipsius  fundamenti,  in  quo  innititur  recentior  Thomismus,  e  S.  Thoma 
repeti  posse. 

At  quidam  lesuitae  id  trihuere  veritati  dicuntur,  ut  physicam 
praemotionem  Thomisticam  fateantur  non  a  Bannesio  primo,  sed  a 
S.  Thoma  defensam  esse.  Ad  Molinam  provocant  et  Suaresium 
et  Bellarminum  et  Conimbricenses  ^.  Splendida  nomina !  Quid 
tandem  confirmant?  Loquuntur  omnes  iis  locis ,  qui  afferuntur, 
de  illa  controversia ,  utrum  concursus  generalis  ad  omnes  atque 
etiam  inhonestos  actus  naturarum  creatarum  sit  motus  antecedens 
actum  an  concomitans,  qua  quidem  in  re  minime  vertitur  Banne- 
sianorum  cum  theologis  Societatis  disceptatio  (v.  supra  p.  34). 
Accedit  quod  et  Bellarminus  concursum  praevium  statuens  ut 
probabiliorem,  sententiam  tamen  contrariam  probabilem  esse  plane 
confitetur  atque  ostendit;  et  Molina  post  ipsum  locum,  quo  ad- 
versarii  utuntur ,  dubitat ,  num  docuerit  S.  Thomas  concursum 
praevium;  et  Suarez  loco  allato  id  unum  dicit,  docuisse  ita  S.  Tho- 
mam  in  priore  illo  de  potentia  libro,  in  opere  suo  primario  contra 
sentire ,  idemque  tamen  postea  ^  revocavit,  quod  concessisse  visus 
erat,  alterum  quoque  locum  in  suam  sententiam  interpretatus. 
Quod  autem  nihilominus  hodie  etiam  huiusmodi  auctoritates  affe- 
runtur,  cur  S.  Thomam  sensisse  Thomistice  existimemus,  infirmum 
id  quidem  est  rei  demonstrandae  argumentum.  Multi  ad  ratio- 
nem  studiorum  provocant ,  in  qua  admissum  sit  esse  S.  Thomae 
propriam  doctrinam  Bannesianorum.  Quod  quam  temere  obiicia- 
tur,  mox  videro. 

Sed  ex  ipso  quaeramus  Angelico  doctore.  Qui  quam  non 
faveat  Bannesianorum  opinionibus  de  physica  praedeterminatione, 
quamque  congruenter  doctrinae  Societatis  lesu  disserat,  legentium 
ea,  quae  dicturi  sumus,  erit  iudicium. 


si  vel  unum  Doctoris  Angelici  locum  daret,  ubi  divinam  futurorum  scientiam 
ostensurus  ad  ea  decreta  [praedefinientia]  confugisset.  Serry,  Hist.  congr.  1.  4. 
c.  26.  p.  605.  ed.  2.  Antverp.  1709. 

1  Molina,  Concordia  in  I.  qu.  14.  art.  13.  disp.  26.  Suarez,  De  vera  in- 
telligentia  auxilii  efficacis  ,  c.  14.  Bellarminus ,  De  gratia  et  libero  arbitrio, 
1.  4.  c.  16,     Conimbric.  1.  2.  Physic.  c.  7.  qu.  13. 

2  L.  III.  De  auxiliis  gratiae  c.  37.  n.  11  ss.  Ed.  Vives  ¥111.  177  ss. 


56  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

I.   Quomodo  S.  Thomas  iiitelligat  a  Deo  voluntatem  moveri. 

Voluntatem  a  Deo  moveri,  omnes  fatentur.  Haec  igitur  ve- 
ritas  non  est  in  controversia,   sed  eius  explicatio. 

Quum  moveri  dicimus  causam  non  corpoream ,  traductio  in- 
telligitur  alicuius  potentiae  ad  actum.  lam  S.  Doctor  a  Deo  hu- 
manam  voluntatem  ad  actus  liberos  moveri  docet,  determinari  non 
docet.  Quid  interest  inter  movere  et  determinare?  Idem  sonant, 
si  hoc  alterum  vocabulum  accipitur  latius;  sin  pressius,  determi- 
natio  dicitur  pulsus  indeclinabilis  ad  unam  aliquam  certamque 
actionem.  Nulla  autem  esse  potest  motio  nisi  ad  aliquid  atque 
etiam  unum  aliquid;  ita  omnis  motio  est  aliqua  determinatio. 
Sed  hoc  aliquid  variari  potest  ratione  multiplici.  Nam  voluntas 
natura  sua  ad  communem  speciem  boni  determinatur.  Varia  sunt 
autem  genera  bonorum.  Ita  illa  communi  determinatione  voluntas 
non  ad  certum  aliquod  genus  bonorum  astringitur,  et  infinita  est 
in  illa  communi  appetentia  boni  varietas  actuum.  Quodsi  illud 
unum,  ad  quod  voluntas  compellitur,  omni  ratione  modoque  mi- 
nutissime  circumscriptum  est,  excludi  omnem  variationem  patet, 
atque  haec  est  illa,  quae  proprie  ac  presse  dicitur  determinatio. 
Ergo  in  qua  re  versetur  huiusmodi  determinationis  et  motionis 
discrimen ,  evidens  est.  Motio  enim  ab  eo ,  qui  movetur,  variari 
ac  modificari  potest,  determinatio  non  potest.  Atqui  in  hoc  altero 
genere  est  illa  physica  praedeterminatio ,  quam  Baiiez  induxit, 
qua  et  genus  et  magnitudo  o^nnisque  modus  ac  ratio  motionis  in- 
declinabiliter  praefinitur. 

Ergo  ut  ordine  progrediamur ,  primum  de  communi  rerum 
creatarum  motione  per  Deum,  tum  de  motione  liberae  voluntatis, 
denique  de  scientia  media  dicemus,  qua  absolvi  ac  perfici  S.  Tho- 
mae  doctrinam  necesse  est. 

1.  S.  Thomas  motum  a  Deo  profectum  a  naturis  creatis  mo- 
dificari  docet,  id  quod  Bafiez  negat.  Quam  hic  ab  illo  discrepet, 
ut  clarissime  eluceat,  verba  utriusque  quasi  e  regione  posita  com- 
parabimus. 

S.  Thomae  primus  locus  sit  is ,  quem  Ferrariensis  quoque 
notavit;  est  autem  I.  dist.  38.  q.  1.  art.  5.  in  c,  ubi  ad  solven- 
dam  eorum  obiectionem ,  qui  dicunt ,  contingentiam  effectuum  in 
rebus  creatis  non  consistere  cum  causae  supremae  necessitate, 
haec  affert:  „Quandoque  sunt  causae  multae  ordinatae,  effectus 
ultimus  non  sequitur  causam  primam  in  necessitate  et  contingen- 
tia ,    sed  causam  proximam ,    quia    virtus  causae    primae  recipitur 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  57 

in  causa  secunda  secundum  modum  causae  secundae.  Effectus 
enim  ille  non  procedit  a  causa  prima,  nisi  secundum  quod  virtus 
causae  primae  recipitur  in  secunda  causa ,  ut  patet  in  floritione 
arboris,  cuius  causa  remota  est  motus  solis,  proxima  autem  virtus 
generativa  plantae.  Floritio  autem  potest  impediri  per  impedi- 
mentum  virtutis  generativae ,  quamvis  motus  solis  invariabilis  sit. 
Similiter  etiam  scientia  Dei  est  invariabilis  causa  omnium,  sed  ef- 
fectus  producuntur  ab  ipso  per  operationes  secundarum  causarum." 

Alter  locus  est,  quo  fusius  explicatur,  quomodo  motio  Divina 
per  naturas  creatas  modijicetur,  q.  3.  de  malo  art.  2.  in  c:  „Ne- 
cesse  est  omnes  motus  secundarum  causarum  causari  a  primo 
movente ,  sicut  omnes  motus  inferiorum  corporum  causantur  a 
motu  coeli.  Deus  autem  est  primum  movens  respectu  omnium 
motuum  et  spiritualium  et  corporalium,  sicut  corpus  coeleste  est 
principium  omnium  motuum  inferiorum  corporum.  Unde  cum 
actus  peccati  sit  quidam  motus  liberi  arbitrii,  necesse  est  dicere, 
quod  actus  peccati,  in  quantum  est  actus,  sit  a  Deo.  Sed  tamen 
attendendum  est,  quod  motus  primi  moventis  non  recipitur  uni- 
formiter  in  omnibus  mobilibus,  sed  in  unoquoque  secundum  pro- 
prium  modum.  Alio  enim  modo  causatur  a  motu  coeli  motus 
corporum  inanimatorum ,  quae  non  movent  se  ipsa,  et  alio  modo 
motus  animalium,  quae  movent  se  ipsa.  Rursumque  alio  modo 
consequitur  ex  motu  coeli  pullulatio  plantae ,  in  qua  virtus  gene- 
rativa  non  deficit,  sed  producit  perfectum  germen;  alio  modo  pul- 
lulatio  plantae,  cuius  virtus  generativa  est  debilis  et  producit  ger- 
men  inutile.  Cum  enim  aliquid  est  in  debita  dispositione  ad  re- 
cipiendum  motionem  primi  moventis,  consequitur  actio  perfecta 
secundum  intentionem  primi  moventis;  sed  si  non  sit  in  debita 
dispositione  et  aptitudine  ad  recipiendum  motionem  primi  mo- 
ventis,  sequitur  actio  imperfecta.  .  .  Sic  ergo  dicendum,  quod  cum 
Deus  sit  primum  principium  motionis  omnium,  quaedam  sic  mo- 
ventur  ab  ipso,  quod  etiam  ipsa  se  movent,  sicut  quae  habent  li- 
berum  arbitrium;  quae  si  fuerint  in  debita  dispositione  et  ordine 
■debito  ad  recipiendum  motionem,  qua  moventur  a  Deo,  sequentur 
bonae  actiones.  .  .  Si  autem  deficiant  a  debito  ordine ,  sequetur 
actio  inordinata,  quae  est  actio  peccati." 

Quibus  locis  alios  addamus: 

Q.  1.  de  pot.  a.  4.  ad  3.  „Licet  causa  prima  maxime  influat 
in  effectum,  tamen  eius  influentia  per  causam  proximam  determi- 
natur  et  specificatur,  et  ideo  eius  similitudinem  imitatur  effectus." 

Q.  5.  de  ver.  art.  9.  ad  10:  „Causa  primaria  plus  dicitur  in- 


58  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

fluere  quam  secunda ,  in  quantum  eius  effectus  est  intimior  et 
permanentior  in  causato  quam  effectus  causae  secundae;  tamen 
magis  similatur  causae  secundae,  quia  per  eam  determinatur  quo- 
dammodo  actus  primae  causae  ad  hunc  effectum."  Haec  ita  de 
omnibus  causis  primis  dicuntur,  ut  Divina  non  excludatur. 

L.  3.  contra  Gentiles  c.  66.  5 :  „Item,  secundum  ordinem  cau- 
sarum  est  ordo  efFectuum.  Primum  autem  in  omnibus  effectibus 
est  esse,  nam  omnia  alia  sunt  determinationes  ipsius.  Igitur  esse 
est  proprius  effectus  primi  agentis,  et  omnia  alia  agunt  ipsum,  in 
quantum  agunt  in  virtute  primi  agentis;  secunda  autem  agentia, 
quae  sunt  quasi  particulares  et  determinantes  actionem  primi 
agentis,  agunt  sicut  proprios  effectus  alias  perfectiones ,  quae  de- 
terminant  esse."  Quam  sententiam  explanator  ille  Ferrariensis 
ex  illa  ratione  explicat,  qua  identidem  S.  Thomas  utitur:  vim 
motumque  primae  causae  receptum  in  secunda  ex  huius  conditione, 
tamquam  ex  susceptivi  conditione,  accipere  limitationem  et  de- 
terminationem. 

2.  dist.  1.  q.  1.  a.  4:  „Horum  causa  etiam  Deus  est  .  .  .  quia 
ipse  est  dans  esse  rebus;  causae  autem  aliae  sunt  quasi  determi- 
nantes  illud  esse." 

lam  vero  audito  S.  Thoma  audiamus  Bannesium.  Qui  de 
Caietano  sic  scribit  (In  1.  part.  q.  19.  art.  8.  ed.  Duac.  1614. 
p.  244.  B.) :  „Displicet  quod  ait  virtutem  primae  causae  modifi- 
cari  per  causam  secundam.  Quod  quidem  ego  falsum  reputo  si 
de  prima  causa  universalissima ,  qualis  est  divina  voluntas,  intel- 
ligatur.  Immo  vero  divina  voluntas  omnia  modificat,  dum  causa 
est  universalissima  et  efficacissima  cuiuslibet  rei  et  quantum  ad 
fieri  et  quantum  ad  esse  et  quantum  ad  modum."  Ergo  Banez, 
cuius  doctrinam  Alvarez  (de  Aux.  disp.  26)  amplexus  est,  displi- 
cere  sibi  Caietanum  scribit,  quod  virtutem  primae  causae  modifi- 
cari  doceat  per  causam  secundam ;  potuerat  dicere ,  displicere 
Ferrariensem,  qui  ad  verbum  cum  illo  congruit,  displicere  S.  Tho- 
mam ,  a  quo  et  illi  commentatores  et  veteres  omnes  Thomistae 
istam  sententiam  mutuati  sunt.  Sed  audiamus ,  doctrinam  suam 
quomodo  confirmet.  Sic  enim  ait  1.  c. :  „Et  confirmatur.  Quia 
esset  ponere  maximam  imperfectionem  in  Deo ,  asserere ,  quod 
quemadmodum  idem  omnino  concursus  solis  producit  distinctos 
effectus,  quia  modificatur  per  distinctas  causas  inferiores,  ita  con- 
cursus  Divinae  voluntatis  quantum  est  ex  parte  sua  manet  indiffe- 
rens,  sed  modificatur  et  determinatur  ad  distinctos  effectus  per 
.distinctas  causas  inferiores."     At  hanc    quam    dicit   maximam  im- 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  59* 

perfectionem  S.  Thomas  a  Deo  minime  removit;  scilicet  imper- 
fectio  nulla  est ,  sed  liberrima  Divinae  voluntatis  dispositio.  Si- 
militudinem  autem  efficientiae  solis  ac  primi  motoris  post  S.  Tho- 
mam  (v.  locos  supra  laudatos)  communiter  theologi  usurpant,  ut 
'demonstrent ,  qua  ratione  Dei  motio  recepta  in  naturis  creatis 
modificetur.  Unde  apparet ,  quam  longe  Baiiez  a  veteribus  illis 
discesserit.  Quod  vero  ille  praeterea  pro  confirmatione  ponit^ 
eandem  rem  luculentius  ostendit.  „Etiam  primum  mobile,"  in- 
quit,  „quatenus  modificabilis  est  eius  concursus  ad  efFectum  spe- 
cialem  generationis  equi,  pendet  in  genere  causae  materialis  a 
causa  particulari  et  a  dispositionibus  eius,  eo  quod  ipsum  primum 
mobile  non  est  causa  totius  entis ,  sed  aliquo  praesupposito  ope- 
ratur.  .  .  Et  haec  doctrina  valde  notanda  est  pro  materia  de  gratia 
et  de  praedestinatione,  in  qua  multi  paralogizantur  putantes,  quod 
liberum  arbitrium  hominis  modificat  aequalem  concursum  et  au- 
xilium  Dei  determinans  illud  ad  magis  vel  minus  efficiendum.  Et 
ita  solent  aliqui  ignoranter  dicere,  quod  cum  aequali  auxilio  gra- 
tiae  Dei  unus  convertitur  et  alius  non.  Qua  via  facile  inciditur 
in  errorem  Pelagianorum."  Quo  loco  Baiiez  doctrinae  S.  Thomae 
a  vetere  schola  explicatae  aperte  contradicit.  Si  enim  S.  Thomas, 
quum  influxum,  quo  actus  seu  effectus  producatur,  unum  esse  do- 
ceat,  qui  et  a  Deo  et  a  re  creata  repetendus  sit,  duas  intelligit 
esse  concausas ,  Caietanus  etiam  diserte  concausas  nominat  (in  I. 
q.  14.  a.  13.  §  Nec  sustinendus) :  easdem  Capreolus  (in  2.  dist.  28. 
q.  1.  a.  3.  ad  12.)  partialiter  coefficientes  vocat.  Quarum  causa- 
rum  quae  ratio  esset  ac  proportio,  ut  explicarent,  Thomistae  ve- 
teres  Deum  dicebant  causam  efficientem ,  virtutem  creatam  mate- 
rialem  sive  dispositivam ,  quod  secundum  S.  Thomae  doctrinam 
motum  in  se  reciperet  receptumque  pro  sua  dispositione  variaret. 
In  hunc  modum  imprimis  iustificationis  rationem  explicabant  K 
At  Bannesium  suae  doctrinae  proprietas  induxit,  ut  illud  negaret 
et  hac  ratione,  quemadmodum  Medina  dixit,  novam  atque  inaudi- 
tam  opinionem  proponeret^.  lidem  illi  veteres  in  eam  quoque 
sententiam  venerant ,  quae  Bannesio  via  proclivis  ad  Pelagianis- 
mum  visa  est,  Romaeo  contra  communis  S.  Augustini  et  Patrum 
doctrina  ^ :  si  duo  traherentur  ab  aequali  gratiae  motu,  fieri  posse, 
ut  alter  converteretur ,   alter  animo   obduresceret.     Atque   ita   ad 


*  Vide  Victoriae  scholia,  quae  infra  afferemus,  ad  I.  II.  q.  102.  a.  2. 

2  I.  II,  q,  113.  a.  8.  p.  1686.     Hic  locus  infra  magis  explicabitur. 

2  De  libertate  operum  a  necessitate  p.  107,    Locus  integer  infra  afferetur. 


^O  3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

alterum  locum  devenimus ,   quo  quaerendum  est ,    quomodo  libera 
voluntas  moveatur  a  Deo. 

2.  Motus  a  Deo  profectus  a  causis  creatis  modificatur,  sed 
-aliter  a  necessariis ,  aliter  a  liheris :  in  illis  conditione  cuiusque 
rebusque  adiunctis,  quibus  non  suo  arbitratu  subiectae  sunt;  in 
his  suo  cuiusque  arbitratu  atque  consilio.  Illas  in  certa  rerum 
conditione  constitutas  Divina  motio  penitus  ac  necessario  ad  suos 
€ompellit  actus;  at  liberae  naturae  certis  affectae  rebus  ac  Divino 
instinctu  excitatae,  tamen  ita  ut  libet  moventur.  Quare  S.  Doctor 
-Creaturamy  inquit,  rationalem  ordinat  [Deus]  ad  agendum  volnn' 
tarie  et  per  se,  sed  aliae  creaturae  non  agunt  nisi  ^notae  ex  opera- 
iione  Divina  (I.  q.  19.  a.  12.  ad  3.).  Quam  differentiam  explicat 
q.  22.  de  ver.  a.  4.  in  c. :  Quanto  aliqua  natura ,  inquit ,  est  Deo 
propinquior,  tanto  expressior  in  ea  divinae  dignitatis  similitudo  in- 
venitur;  hoc  autem  ad  divinam  dignitatem  pertinet,  ut  omnia  moveat 
H  inclinet  et  dirigat,  ipse  a  nullo  alio  motus  vel  inclinatus  vel  di- 
rectus.  Unde  quanto  aliqua  natura  est  Deo  vicinior,  tanto  minus 
<ib  eo  inclinatur ,  et  magis  nata  est  seipsam  inclinare.  Deinde 
naturarum  creatarum  quasi  gradus  percurrens  ostendit,  eas,  quae 
ratione  sint  praeditae ,  non  determinari  ab  alio ,  sed  a  seipsis. 
„Natura  rationalis,"  inquit,  „quae  est  Deo  vicinissima,  non  solum 
habet  inclinationem  in  aliquid,  sicut  habent  inanimata,  nec  solum 
movens  hanc  inclinationem  quasi  aliunde  eis  determinatam,  sicut 
natura  sensibilis;  sed  ultra  hoc  habet  in  potestate  ipsam  inclina- 
tionem ,  ut  non  sit  ei  necessarium  inclinari  ad  appetibile  appre- 
hensum ,  sed  possit  inclinari  vel  non  inclinari ,  et  sic  ipsa  incli- 
natio  non  determinatur  ei  ab  alio ,  sed  a  seipsa."  Quibus  verbis 
^.  Thomas  explicat  liberam  naturam  eatenus  ad  Deum  propius 
accedere ,  quanto  minus  ab  eo  [i.  e.  Deo]  inclinetur ,  sed  inclinet 
seipsam.  Quam  quum  concludens  dicit  habere  in  potestate  ipsam 
inclinationem  nec  ab  alio  determinari,  „alium"  illum  etiam  Deum 
intelligat  necesse  est,  praesertim  quum  ipse  doceat  (I.  II.  q.  9. 
a.  6.  et  alibi) ,  voluntatem  nisi  aut  a  seipsa  aut  a  Deo  proprie 
inclinari  non  posse.  Ceteroquin  similis  est  argumentatio  q.  22. 
de  ver.  a.  8.  in  c,  ubi  de  Divina  loquens  inclinatione  sic  ait: 
Quando  quidem  est  perfecta,  facit  necessariam  inclinationem  in  id, 
ad  quod  determinat.  Nec  enim  quidquam  aliud  est  actus  volun- 
tatis  nisi  inclinatio  ad  aliquid  (1.  c).  In  hoc  autem  libertas  ver- 
titur  arbitrii,  ut  ad  rem  ab  intellectu  propositam ,  prout  libitum 
sit,  vel  inclinet  se  vel  non  inclinet  (I.  11.  q.  15.  a.  2.  et  3.).  Non 
potest  omni  motu  Divino  carere  voluntas,  sed  eo  est  liberior,  quo 


I 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  Q% 

minus  inclinatiir  a  Deo  ac  magis  possit  inclinare  seipsam ;  sin  per- 
fecta  est  inclinatio  divinitus  indita,  quae  determinatio  appellatur,. 
sublata  est  libertas.  Ita  quidem  ille.  Quid  Bannesiani?  Physi- 
cam  praedeterminationem  vocant  omnipotentissimam ,  insuperabilem 
et  indeclinabilem  energiam  gratiae  per  se  efficacis  (vid.  supr.  p.  5». 
not.  1.).  Huiusmodi  autem  praedeterminatio  perfecta  certe  incli- 
natio  voluntatis  est,  qua  praesente  ob  infinitam  Divinae  potentiae 
virtutem  fieri  non  potest,  quin  illa  ad  actum  inclinetur.  Tollit 
igitur,  si  S.  Thomam  audias,  libertatem. 

Si  ullus  alius  scriptor,  profecto  ille  dignus  est,  cuius  verba 
clarissima  maximeque  perspicua  sic  intelligantur,  ut  sonant.  Quod 
si  fiet,  dissentient  ac  discrepabunt  inter  se  S.  Thomas  et  Banne- 
siani.  Audiantur  utrique.  Hi  nunquam  magis  aut  minus  inclinari 
voluntatem  a  seipsa  dicunt ,  quam  inclinetur  a  Deo ;  ille  aliter 
fieri  posse  concedit,  quum  naturae  rationalis  perfectionem  in  eo 
constituat ,  ut  et  minus  inclinetur  a  Deo ,  et  magis  possit  se 
ipsam  movere.  Bannesiani  determinationem  Divinam  necessario 
intelligunt  perfectam ,  hic  imperfectam.  Illi  fieri  posse  negant, 
ut,  quum  Deus  moveat  voluntatem,  ea  non  inclinetur;  hic  recepto^ 
motu  Divino  utrumlibet  dicit  esse  in  potestate  atque  arbitrio  vo- 
luntatis.  Illi  inclinationem  voluntatis  a  Deo  determinari  volunt, 
hic  determinari  aperte  negat.  Nonne  haec  inter  se  pugnant? 
Non  pugnant,  inquiunt;  dicimus  enim  posse  non  inclinari  volun- 
tatem  etiam  praesente  praedeterminatione;  non  est  haec  igitur 
perfecta  inclinatio,  h.  e.  talis  quae  sublata  potestate  compellat  at- 
que  cogat.  At  non  hoc  solum  ille  dixerat,  posse  voluntatem  se  non 
inclinare,  sed  in  eius  potestate  esse  non  inclinari.  Ubinam  autem, 
gentium,  si  quis  alterius  energia  insuperabili  et  indeclinabili  im- 
pulsus  ita  motus  sit,  ut  eum  actu  subsistere  plane  repugnet,  exi- 
stimant  in  ipsius  potestate  esse  subsistere?  Sua  verbis  reddatur 
sententia:  hoc  Pii  IX.  dictum  si  in  verba  S.  Thomae  applicetur, 
recentior  Thomismus  sepultus  est. 

Quantum  autem  ab  hoc  illius  doctrina  distet,  tum  vel  maxime 
apparet,  quum  amplius  exponit,  qua  ratione  omnis  motus  volun^ 
tatis  a  Divina  motione  derivetur  ac  dependeat.  Occurrit  sane 
hic  aliqua  etiam  nostrae  Societatis  theologorum  dissensio.  Sunt 
enim  qui  illum  sic  interpretentur ,  ut  solum  concursum  simul- 
taneum  docere  videatur,  alii  potentiam  ad  actum  praemoveri 
S.  Thomae  sententiam  esse  existimant.  Simultaneum  autem  con- 
cursum  nostrae  doctrinae  congruere  nemo  est  qui  neget;  itaque- 
de  altero  pauca  dicemus,   quibus   demonstretur ,   quomodocumque- 


^2  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

illum  interpretemur,  praedeterminationes  excludi.  Origo  quoque 
erroris  unde  sit,  intelligemus.  Quae  enim  ille  de  naturali  volun- 
tatis  ad  finem  ultimum  determinatione  scripsit,  ea  ad  physicam 
praedeterminationem  libere  factorum  transferunt.  Simul  ostende- 
mus,  si  qui  e  Nostris  praemotionem  defendant,  eos  non  idcirco 
Bannesianis  assentiri. 

Voluntas  Dei  est  origo  omnis  naturalis  motus  (de  pot.  q.  3. 
a.  7.  ad  9.)  ut  causa  efjiciens  j  quum  scientia  Divina  sit  causa 
exemplaris.  Natura  enim  nihil  aliud  est  qiiam  ratio  artis  divinae, 
indita  rebuSy  qua  ipsae  res  moventur  Dei  voluntate  ad  jines  deter- 
minatos  (lect.  14.  in  2.  Phys.  cf.  I.  II.  q.  13.  a.  2.  ad  3.).  Qui 
quum  naturas  crearet,  universam  etiam  cuiusque  actionem  et  finem 
«t  modum  et  conditiones  disposuit  atque  constituit.  Eadem  est 
ratio  creatae  voluntatis.  Quae  nec  omni  tempore  nec  omni  modo 
actus  elicit  naturales,  sed  aliquas  agendi  conditiones  Deus  prae- 
finivit.  Illae  autem  in  singulis  voluntatibus  non  universe ,  sed 
adhibita  praescientia  singulatim  ac  minute  praefinitae  sunt ,  ut 
uhicunque  inciderunt  et  quamdiucunque  constant,  voluntas  humana 
efficacissimo  Divinae  voluntatis  decreto  a  potentia  ad  actus  natu- 
rales  traducatur. 

Quae  est  igitur  naturalis  actio  voluntatis  ?  Ut  in  omni  actione 
ita  in  hac  distinguendum  est,  quis  agat  et  quid  agat. 

Rerum,  quas  voluntas  appetere  potest,  infinitus  est  numerus; 
<5uaecunque  autem  appetitur,  ideo  appetitur,  quia  bona  videtur, 
«t  quidquid  bonum  videtur,  potest  appeti;  ad  bonum  igitur  mo- 
vetur  et  compellitur  natura  sua  voluntas. 

Nec  vero  ad  singulas  res  bonas  voluntas  necessitate  compel- 
litur,  sed  sua  sponte  inclinatur.  Itaque  ipsa  vis  voluntatis  et 
causa  efficiens  actum  voluntatis  qualis  sit,  videndum  est.  Mani- 
festum  est  autem  ipsam  agere  voluntatem  et  actum  proxime  effi- 
cere;  cuius  tamen  prima  causa  est  Divina  voluntas.  Naturaliter 
enim  impellimur  ad  finem,  ut  beati  esse  studeamus;  et  ab  hoc 
studio  omnis  proficiscitur  actus  voluntatis.  „Quidquid  enim  homo 
appetit,"  inquit  S.  Thomas,  „appetit  sub  ratione  boni;  quod  qui- 
dem  si  non  appetitur  ut  bonum  perfectum,  quod  est  ultimus  finis, 
necesse  est  ut  appetatur  ut  tendens  in  bonum  perfectum;  quia 
semper  inchoatio  alicuius  ordinatur  ad  consummationem  ipsius" 
-(I.  II.  q.  1.  a.  6.).  Nec  vero,  quum  beatitudinem  naturaliter  ap- 
petimus ,  de  ipsa  nos  semper  cogitare  dicit ,  sed  naturalem  boni 
appetitionem  virtute  desiderium  illud  complecti  atque  includere 
(1.  c).     Quodsi  verum  est,  Deum  ad  actus  naturales  movere,  nos 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  phyaicis.  63 

vero  naturaliter  appetere  finem  et  ab  hoc  studio  omnem  actum 
voluntatis  derivari:  a  Deo  necesse  est,  quum  volumus,  moveri  et 
adiuvari  voluntatem.  Quam  rem  ille  in  I.  II.  q.  9.  a.  4.  et  6. 
uberius  explicat.  „Omne  enim,"  inquit,  „quod  quandoque  est 
agens  in  actu  et  quandoque  in  potentia,  indiget  moveri  ab  aliquo 
movente.  Manifestum  est  autem,  quod  voluntas  incipit  velle  ali- 
quid,  cum  hoc  prius  non  vellet.  Necesse  est  ergo,  quod  ab  aliquo 
moveatur  ad  volendum.  Et  quidem  ipsa  movet  seipsam,  inquan- 
tum  per  hoc ,  quod  vult  finem ,  reducit  seipsam  ad  volendum  ea, 
quae  sunt  ad  finem.  Hoc  autem  non  potest  facere  nisi  consilio 
mediante.  Cum  enim  aliquis  vult  sanari ,  incipit  cogitare ,  quo- 
modo  hoc  consequi  possit;  et  per  talem  cogitationem  pervenit  ad 
hoc  quod  potest  sanari  per  medicinam,  et  hoc  vult.  Sed  quia 
non  semper  sanitatem  actu  voluit,  necesse  est  quod  inceperit  velle 
sanari  ab  aliquo  movente.  Et  si  quidem  ipsa  moveret  seipsam 
ad  volendum ,  oportuisset  quod  mediante  consilio  hoc  ageret  ex 
aliqua  voluntate  praesupposita.  Non  autem  est  procedere  in  in- 
finitum.  Unde  necesse  est  ponere  quod  in  primum  motum  volun- 
tatis  voluntas  prodeat  ex  instinctu  alicuius  exterioris  moventis,  ut 
Aristoteles  concludit  in  quodam  cap.  Eth.  Eudemicae."  Ille  pri- 
mus  actus,  uti  ex  superioribus  intelligitur ,  non  potest  esse  nisi 
appetentia  finis,  atque  ita  in  6.  articulo  concluditur,  primi  actus 
causam  esse  Deum,  qui  et  naturas  creaverit  et  actiones  naturales 
ordinaverit.  Eadem  argumentatione  S.  Doctor  utitur  De  malo 
q.  6.  Omnis  igitur  actio  voluntatis  ab  ea  indeliberata  appetentia 
finis  oritur,  quam  Deus  ipse  naturae  indidit,  estque  haec  fons  at- 
que  origo  libere  factorum.  Sic  enim  natura  se  habet  ad  volun- 
tatem ,  ut  natura  quaedam  sit  ipsa  voluntas  nec  a  voluntate  sit 
alienum,  quod  est  proprium  naturae.  Commune  est  autem  omnis 
naturae  creatae ,  ut  a  Deo  instinctu  naturali  ad  bonum  dirigatur. 
Ad  suum  igitur  bonum  voluntas  naturaliter  impellitur.  Potest 
autem  ad  alia  quoque,  quae  ipsius  sunt  propria,  sine  necessitate, 
sua  ipsius  determinatione  tendere.  Sicut  natura  est  voluntatis 
fundamentum,  ita  appetibile,  quod  naturaliter  appetitur,  est  alio- 
rum  appetibilium  principium  et  fundamentum.  In  appetibilibus 
autem  finis  est  fundamentum  et  principium  eorum ,  quae  sunt  ad 
finem,  quum  quae  sunt  propter  finem  non  appetantur  nisi  ratione 
finis.  Et  ideo  quod  voluntas  de  necessitate  vult,  quasi  naturali 
determinatione  in  ipsum  determinata ,  est  finis  ultimus ,  ut  beati- 
tudo.  Sed  ad  ea,  quibus  eo  perducamur,  voluntas  non  determi- 
natur  naturali  inclinatione.     Ipsi   igitur   relinquitur    optio    ac    de- 


04  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

terminatio.  (De  ver.  q.  22.  a.  5.)  Quae  S.  Doctor  mox  (a.  6.) 
iterum  repetit  et  confirmat.  „Quia  mobile  reducitur  ad  immobile, 
indeterminatum  ad  determinatum,  ideo  oportet,  quod  id,  ad  quod 
voluntas  est  determinata ,  finis  ultimus ,  sit  principium  appetendi 
ea,  ad  quae  non  est  determinata,"  quae  eligit  libere.  Quoniam 
enim  variae  sunt  ad  illum  finem  viae ,  non  potuit  esse  appetitiis 
volimtatis  determinatus  in  ea,  qiiae  sunt  ad  finem  (1.  c.  art.  6.  Cf. 
IV.  d.  49.  q.  1.  ad  3.).  Ipsius  igitur  est  eligere,  quam  viam  in- 
grediatur,  nec  ad  id  S.  Thomae  sententia  alia  ulla  indiget  deter- 
minatione.  Nam  in  quantum  actu  vult  finem,  reducit  se  de  potentia 
in  actum  respectu  eorum  quae  sunt  ad  finem ,  ut  scilicet  actu  ea 
velit.  I.  II.  q.  9.  a.  3.  ad  1.  Item  De  malo  q.  6.  a.  1:  „Voluntas,'' 
inquit,  „movetur  a  seipsa.  .  .  Nec  propter  hoc  sequitur,  quod  vo- 
luntas  secundum  idem  sit  in  potentia  et  in  actu.  .  .  Per  hoc,  quod 
homo  aliquid  vult  in  actu ,  movet  se  ad  volendum  aliquid  aliud 
in  actu,  sicut  per  hoc  quod  vult  sanitatem,  movet  se  ad  volen- 
dum  sumere  potionem."  Attendantur  verba.  Libertas  seu  indif- 
ferentia  creata  natura  sua  potentialis  est  manetque  etiam  tum, 
quum  ad  primum  actum,  quo  voluntas  finem  ultimum  appetit,  a 
Deo  necessario  determinata  est;  sed  hanc  potentialitatem  sui  deter- 
minatione  ipsa  superat;  quod  facere  potest;  non  enim  tum  est  in 
nuda  potentia,  sed  illa  Divina  determinatione  ad  aliquem  actum 
iam  traducta.  Unde  elucet,  qua  determinatione  voluntas,  quod  sit 
causa  contingens,  indigeat  (I.  q.  19.  a.  3.  ad  5.).  Est  autem  illa, 
quam  saepe  nominavimus,  qua  ad  finem  ultimum  appetendum  Di- 
vino  ac  naturali  instinctu  compellitur.  Sed  vi  huius  necessarii 
actus  ipsa  se  ad  actus  liberos  determinat,  Divinae  voluntatis 
exemplar  imitata,  quae  ipso  actu  necessario  se  determinat  ad  li- 
beros  (de  ver.  q.  22.  a.  5.  ad  4.  et  I.  q.  19.  a.  3.  ad  5.).  Quam 
similitudinem  voluntatis  Divinae  S.  Thomas  gravissime  premit,  ita 
quidem,  ut  Bannesianorum  praedeterminationes  excludantur. 

Agens,  inquit,  voluntarium  assequitur  divinam  similitudinem 
in  hoc,  quod  lihere  agit.  Libertatem  autem  S.  Doctor  (11.  contra 
Gent.  c.  47.  et  48.)  in  eo  constituit ,  quod  agens  hahet  dominium 
siii  actus  et  sihi  ipsi  est  causa  agendi ,  quia  in  eius  potestate  est 
agere  et  non  agere,  nec  ad  alterutrum  ab  alio,  sed  a  seipso  de- 
terminatur.  Quae  lihertatis  descriptio  quum  cardo  totius  sit  con- 
troversiae,  magis  explicanda  esse  videtur. 

Libertas  et  necessitas  inter  se  pugnant;  wluntas  Qmm  d\Q\im 
lihera^  in  quantum  necessitatem  non  hahet  (qu.  22.  de  ver.  a.  6. 
in  c).    Necessitas  autem  est  determinatio  quaedam  in  unum  (1.  c), 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  65 

liberum  igitur  non  est  ad  unum  determinatum,  sed  integram  habet 
potentiam  ad  plura.  Id  tamen  ad  libertatem  non  sufficit:  necesse 
est,  voluntatem  sua,  non  alterius  determinatione  de  potentia  transire 
ad  actum. 

S.  Thomam  haec  duo  libertatis  notione  comprehendere ,  ex 
variis  locis  evidenter  patet: 

[Liberum  arhitrium  in  Deo  salvatur]  quantum  ad  hoc ,  quod 
determinatio  sui  actus  non  est  sihi  ab  aliOy  sed  a  seipso  (2.  dist.  25. 
q.  1.  a.  1.  ad  1.).  Quum  S.  Doctor  dicit  salvatur,  aperte  signi- 
ficat,  quae  sequuntur  ad  ipsam  libertatis  naturam  pertinere  et 
proinde  etiam  liberis  creaturis  convenire.  Quaenam  vero  Ange- 
licus  Doctor  loco  mox  laudato  ad  liberum  arbitrium  necessaria 
esse  ducit?  Haec  duo:  ad  agendum  non  ab  alio  determinatum 
esse,  sed  seipsum  determinare.  Atqui  Deus  est  verissime  alius  a 
voluntate  humana.  Ergo  ad  salvandum  huius  liberum  arbitrium 
necesse  est,  ut  non  a  Deo  ad  agendum  determinetur.  Quod 
S.  Thomas  diserte  quoque  affirmat: 

„Potentia  rationalis  se  habet  ad  opposita  in  his,  quae  ei  sub- 
sunt,  et  haec  sunt  illa,  quae  per  ipsam  determinantur ;  non  autem 
potest  in  opposita  illorum  quae  sunt  ei  ah  alio  determinata,  et 
ideo  voluntas  non  potest  in  oppositum  eius,  ad  quod  ex  divina  im- 
pressione  determinatur,  scil.  in  oppositum  finis  ultimi;  potest  autem 
in  oppositum  eorum,  quae  ipsa  sihi  determinatj  sicut  sunt  ea  quae 
ordinantur  in  finem"  (IV.  dist.  49.  q.  1.  a.  3.  quaestiunc.  4.  ad  1.). 

Hoc  loco  S.  Thomas  aperte  et  definite  dicit:  quia  voluntas 
in  iis ,  quae  sunt  ei  ah  alio  determinata ,  necessitatem  patiatur, 
ideo  eam  non  posse  in  oppositum  eius ,  ad  quod  ex  divina  im- 
pressione  determinetur;  quae  eius  arbitrio  suhsint ,  esse  illa  dun- 
taxat,  quae  per  ipsam  determinentur. 

De  verit.  q.  22.  art.  6.  ad  1 :  „Dicendum,  quod  esse  animae 
non  est  determinatum  a  seipsa,  sed  ah  alio  [i.  e.  a  Deo] ;  sed  ipsa 
determinat  sibi  suum  velle.  Et  ideo  quamvis  esse  sit  immutabile, 
tamen  velle  indeterminatum  est  ac  per  hoc  in  diversa  flexibile." 
Hic  iterum  S.  Thomas  duo  coniungit:  non  esse  ab  alio  determi- 
natum  et  se  ipsum  determinare.  Alium  vero  intelligit  Deum, 
quod  patet  ex  comparatione  voluntatis  cum  esse  animae;  hoc  enim 
a  solo  Deo  est  determinatum. 

In  solis  intellectum  hahentihus  liherum  arhitrium  invenitur,  non 
autem  in  illis ,  quorum  actiones  determinantur  a  quihusdam  aliis 
causis  superiorihus  (in  II.  dist.  25.  q.  l^  a.  1.  in  corp.).  Non  esset 
homo  liheri  arhitrii,  nisi  ad  eum  determinatio  sui  operis  pertineret, 

Schneemann,  Controvers.  5 


66  3.  De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

ut  ex  proprio  iiidicio  eligeret  hoc  aut  illud  (II.  dist.  28.  q.  1.  art.  1. 
in  c).  En,  rursus  illa  duo  ad  liberum  arbitrium  plane  necessaria: 
non  esse  determinatum  a  causis  superioribus  (ergo  nec  a  Deo)  et 
se  ipsum  determinare. 

„Ratio  culpae  in  actu  deformi  est  ex  hoc,  quod  procedit  ab 
60,  qui  habet  dominium  sui  actus:  hoc  est  autem  in  homine  se- 
cundum  illam  potentiam,  quae  ad  plura  se  habet  nec  ad  aliquid 
eorum  determinatur  nisi  ex  seipsa ,  quod  tantum  voluntati  con- 
venit"   (II.  dist.  39.  q.  1.  a.  2.  in  c). 

Hic  S.  Thomas,  semper  sibi  constans,  omnem  determinatio- 
nem,  quae  ab  alio  quam  ab  ipsa  voluntate  proficiscitur,  excludit. 

„Nihil  imputatur  alicui  in  peccatum  et  culpam  nisi  illud  cuius 
causa  ipse  est,  quia  non  laudamur  neque  vituperamur  nisi  ex  ac- 
tibus  nostris.  .  .  Unde  cum  voluntas  dupliciter  dicatur ,  scilicet 
voluntas  potentia  et  voluntas  actus,  voluntas  potentia,  cum  a 
nobis  non  sit,  sed  a  Deo,  in  nobis  non  potest  esse  peccatum,  sed 
actus  eius,  qui  a  nobis  est.  Sed  sciendum,  quod  aliquis  actus  est 
ab  aliquo  dupliciter.  Uno  modo  tam  secundum  substantiam  actus 
quam  secundum  determinationem  agentis  ad  actum ,  et  hoc  pro- 
prie  in  potestate  agentis  esse  dicitur ,  ut  est  in  voluntate ;  ipsa 
enim  potentia  voluntatis ,  quantum  in  se  est ,  indifferens  est  ad 
plura;  sed  quod  determinate  exeat  in  hunc  actum  vel  in  illum, 
non  est  ah  alio  determinante,  sed  ab  ipsa  voluntate.  Sed  in  natu- 
ralibus  actus  progreditur  ab  agente ,  sed  tamen  determinatio  ad 
hunc  actum  non  est  ab  agente,  sed  ab  eo,  qui  agenti  talem  na- 
turam  dedit,  per  quam  ad  hunc  actum  determiuatum  est.  Et 
ideo  propriissime  actus  voluntatis  a  voluntate  esse  dicitur"  (II. 
dist.  39.  q.  1.  art.  1.). 

Quem  locum  extenuare  conati  sunt,  qui  illum  alium  non 
Deum  esse  intelligendum  dixerunt,  ne  planissime  improbari  vide- 
retur  doctrina  Bannesianorum.  Imprimis  Massoulie  (1.  c  I.  227) 
hunc  dicit  verissimum  S.   T/iomae  sensum. 

At  non  modo  falsa  explicatio  est,  quum  Deus  infinitis  parti- 
bus  superans  naturas  creatas  maxime  proprie  „alius''  i.  e.  diver- 
sus  ab  iis  vocetur,  verum  etiam  totius  ratio  loci  pervertitur,  nisi 
vel  imprimis  Deus  ille  alius  intelligitur.  Yult  demonstrare  S.  Tho- 
mas,  cur  peccare  voluntas  possit;  dicitigitur:  potentiam  yolxmtdith 
peccatum  esse  non  posse,  quum  a  Deo  sit,  non  a  nohis ;  actum 
posse,  quippe  qui  „propriissime"  sit  a  nohis,  non  ab  alio.  Alius 
igitur ,  ut  ex  contraria  sententia  apparet ,  vel  imprimis  Deus  in- 
telligitur.     Idem    ostendunt    ea,    quae    sequuntur,    ubi   S.  Doctor 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  67 

liberis  actibus  voluntatis ,  quorum  et  substantia  et  determinatio 
sit  ab  agente ,  necessarios  naturae  actus  opponit ,  quorum  sub- 
stantia  sit  ab  ipsa,  determinatio  a  naturae  auctore.  Hic  quis  est? 
Responderat  paullo  ante ,  quum  item  libertatem  necessitati  oppo- 
neret:  esse  Deum,  qui  naturas  necessitate  determinaret,  at  volun- 
tatibus  sui  determinationem  reliquisset  (II.  dist.  25.  q.  1.  a.  1.  ad  3.). 
Quoniam  igitur  et  superius  et  inferius  negavit,  potentiam  esse 
peccatum,  quia  sit  ab  alio,  i.  e.  a  Deo,  itemque  actus  naturarum 
necessarios,  quia  ab  alio,  i.  e.  a  Deo,  determinentur :  quum  libe- 
ros  actus  voluntatum,  qui  non  ab  alio,  sed  ab  ipsis  determinentur, 
posse  esse  peccatum  demonstrat,  ille  alius  vel  maxime  Deus  in- 
telligi  debet,  aut  certe  Deus  non  est,  id  quod  Bannesiani  volunt, 
praetermittendus.  An  haec  erit  causa  peccati,  si  voluntas  a  Deo 
quidem  determinata  erit,  dummodo  ne  sit  ab  alio  quoquam  de- 
terminata  ?  Adde ,  quod  in  simili  loco ,  quem  supra  proposuimus 
(lY.  dist.  49.  q.  1.  a.  3),  pro  illis  verbis:  „ab  alio  determinata" 
liaec  substituit :  „ad  quod  ex  divina  impressione  determinatur." 
Nec  alii  nisi  Deo  in  libro  De  veritate  (q.  22.  a.  6.  ad  1.,  v.  supra 
p.  65.)  eam  determinationem  tribuit,  quae  sui  determinationi  vo- 
luntatis  opponatur. 

Quum  Deum  voluntatem  ad  liberas  actiones  determinare  ne- 
gat,  concedit  tamen ,  illum  in  ipsa  operari ,  et  ideo  docet ,  Deum 
ita  in  voluntate  operari,  ut  eam  non  ad  certam  actionem  deter- 
minet,  sed  determinationem  actionis  et  finis  in  potestate  liberi 
arbitrii  constituat:  „Deus,"  inquit,  „operatur  in  omnibus,  ita  ta- 
men ,  quod  in  unoquoque  secundum  eius  conditionem ,  unde  in 
rebus  naturalibus  operatur  sicut  ministrans  virtutem  agendi  et 
sicut  determmans  naturam  ad  talem  actionem,  in  libero  autero 
arbitrio  hoc  modo  agit,  ut  virtutem  agendi  sibi  ministret  et  ipso 
operante  liberum  arbitrium  agat,  sed  tamen  determinatio  actionis 
et  finis  in  potestate  liheri  arhitrii  constituitur.  Unde  remanet  sibi 
dominium  sui  actus,  licet  non  ita  sicut  primo  agenti"  (II.  dist.  25. 
q.  1.  art.  1.  ad  3.). 

Eadem  in  qu.  de  malo  et  de  pot.  repetit.  Ibi  enim:  „Deus," 
inquit,  „movet  voluntatem  secundum  eius  conditionem,  non  ut  ex 
necessitate ,  sed  ut  indeterminate  se  habentem  ad  multa"  (q.  6. 
art.  1.  in  corp.).  Deus  motu  suo  voluntatis  indeterminationem  non 
tollit,  ergo  nec  illam  determinat;  indeterminatum  enim  idem  est 
ac  non  determinatum.  Simile  habet  alter  locus  (de  pot.  q.  3.  a.  7. 
ad  13.),  ubi  Deus  ita  in  voluntate  agere  dicitur,  ut  tamen  determina- 
tio  actus  relinquatur  in  potestate  rationis  et  voluntatis.    Si  Deus  de- 


68 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 


terminationem  libero  arbitrio  relinquit,  ergo  non  ipse  eam  antea 
perficit  absolvitque. 

lam  innuimus  (supra  p.  60.  64.)  locos  ex  qu.  de  veritate,  ubi 
S.  Thomas  docet,  inclinationem  ad  bonum  apprehensum  non  de- 
terminari  naturae  rationali  ab  alio  (Deo) ,  sed  a  seipsa;  deinde 
definit ,  libertatem  esse  indeterminationem ,  additque :  non  potuit 
appetitus  voluntatis  esse  determinatus  ad  ea ,  quae  sunt  ad  finem 
(q.  22.  art.  4.  in  c.  art.  6.  in  c).  Properemus  igitur  ad  Summam 
theologicam,  ut  ostendamus,  S.  Doctorem  usque  ad  mortem  sem- 
per  in  eadem  sententia  mansisse. 

„Voluntas,"  inquit,  „est  activum  principium  non  determina- 
tum  ad  unum,  sed  indifFerenter  se  habens  ad  multa"  (I.  II.  q.  10. 
a.  4.  in  c).  Quod  aliis  locis  comparatione  voluntatis  cum  iis, 
quae  necessario  agunt ,  et  actionis  humanae  cum  motu  Divino 
explicat.     Audiamus  Doctorem  nostrum: 


„Appetitus  sensitivus  est  de- 
terminatus  ad  unum  particulare 
secundum  ordinem  naturae;  vo- 
luntas  autem  est  quidem  secun- 
dum  naturae  ordinem  determi- 
nata  ad  unum  commune,  quod 
est  bonum ,  sed  indeterminate 
se  habet  respectu  particularium 
bonorum."    (Q.  13.   a.  2.  in  c) 


„Deus  movet  voluntatem  ho- 
minis,  sicut  universalis  motor  ad 
universale  obiectum  voluntatis, 
quod  est  bonum;  et  sine  hac 
universali  motione  homo  non 
potest  aliquid  velle;  sed  homo 
per  rationem  determinat  se  ad 
volendum  hoc  vel  illud,  quod 
est  vere  bonum  vel  apparens 
bonum."   (Q.  9.  a.  6.  ad  3.) 


Hi  loci  optime  inter  se  cohaerent.  Animalium  appetitus  ad 
unum  particulare  est  determinatus ,  non  item  voluntas;  est  tamen 
determinata  ad  unum  commune,  quod  est  bonum.  A  quo  deter- 
minata  ?  Utique  a  Deo,  qui  movet  voluntatem  ad  eius  universale 
obiectum,  quod  est  bonum.  Sed  haec  Divina  motio  relinquit  vo- 
luntatem  „indeterminate  se  habentem  respectu  bonorum  particu- 
larium".  A  quo  igitur  determinatur ,  ut  transeat  ab  actu  primo 
indeterminato  ad  actionem  determinatam  ?  Eespondet  S.  Thomas: 
„Homo  per  rationem  determinat  se  ad  volendtim  hoc  vel  illud."  En, 
rursus  S.  Doctor  illa  duo  in  ratione  libertatis  constituit:  ad  certas 
quasdam  actiones  non  esse  determinatum,  ne  a  Deo  quidem,  sed 
se  ipsum  determinare.  Quae  sequuntur,  doctrinam  nostram  con- 
firmant:  Sed  tamen,  inquit,  interdum  specialiter  Deiis  movet  ali- 
quos  ad  aliquid  determinate  volendum^  quod  est  bonum,  sicut  in  his, 
quos  movet  per  gratiam.    Secundum  Bannesianos  Deus  semper  movet 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  69 

ad  aliquia  determinate  volendum,  nec  solum  movet,  sed  plane  de- 
terminat,  quia  repugnaret  hominem  secus  agere;  secundum  S.  Tho- 
mam  interdum  duntaxat  movet,  non  determinat,  quia  voluntas 
etiam  motum  gratia  acceptum  modijicare  potest.  Transeamus  ad 
alium  locum  (I.  II.  q.  1.  a.  2.). 

„Si  agens  non  esset  determinatum  ad  aliquem  effectum,  non 
magis  ageret  hoc  quam  illud.  Ad  hoc  ergo ,  quod  determi- 
natum  efFectum  producat,  necesse  est,  quod  determinetur  ad  ali- 
quid  certum ,  quod  habet  rationem  finis.  Haec  autem  determi- 
natio,  sicut  in  rationali  natura  per  rationalem  fit  appetitum,  qui 
dicitur  voluntas :  ita  in  aliis  fit  per  inclinationem  naturalem,  quae 
dicitur  appetitus  naturalis.  Tamen  considerandum  est,  quod  ali- 
quid  sua  actione  vel  motu  tendit  ad  finem  dupliciter,  uno  modo 
sicut  se  ipsum  ad  finem  movens,  ut  homo,  alio  modo  sicut  ab  alio 
motum  ad  finem,  sicut  sagitta  tendit  ad  finem  determinatum  ex 
hoc ,  quod  movetur  a  sagittante ,  qui  suam  actionem  dirigit  ad 
finem.  Illa  ergo,  quae  rationem  habent,  se  ipsa  movent  ad  finem, 
quia  habent  dominium  suorum  actuum  per  liberum  arbitrium  . . . ; 
illa  vero ,  quae  ratione  carent,  tendunt  ad  finem  propter  natura- 
lem  inclinationem ,  quasi  ab  alio  mota ,  non  autem  a  se  ipsis.  i  . 
Nam  tota  irrationalis  natura  comparatur  ad  Deum  sicut  instru- 
mentum  ad  agens  principale,  ut  supra  habitum  est  I.  p.  q.  103. 
a.  1.  ad  3."  („Necessitas  naturalis  inhaerens  rebus,  quae  deter- 
minantur  ad  unum,  est  impressio  quaedam  Dei  dirigentis  ad  finem, 
sicut  necessitas  qua  sagitta  agitur ,  ut  ad  certum  signum  tendat, 
est  impressio  sagittantis."  Et  q.  19.  a.  4.  inc. :  „Necesse  est,  ut 
agenti  per  naturam  praedeterminentur  finis  et  media  necessaria 
ad  finem  ab  aliquo  superiori  intellectu ,  sicut  sagittae  praedeter- 
minatur  finis  et  certus  motus  a  sagittante.") 

Ut  paucis  dicam,  S.  Thomas  docet,  ex  statu  indeterminato 
voluntatem  ad  certas  actiones  sui  ipsius  determinatione  transire, 
quum  contra  ab  alio,  i.  e.  a  Deo,  bruta  animalia  ad  Jinem  et  media 
praedeterminentur  et  determinentur ,  quod  praecipuum  discrimen 
inter  libertatem  et  necessitatem  constituit.  Orditur  ab  eadem  ra- 
tione,  cui  innituntur  Bannesiani:  ut  causa  secunda  agat,  necesse 
esse  determinetur  ad  aliquid  certum;  sed  ab  iis  statim  dissentit, 
quum  dicit,  hanc  determinationem  in  rationali  natura  ab  ipsa 
voluntate  proficisci,  in  irrationali  a  Deo. 

Concludamus  argumenta.  Quia  in  natura  positum  est  liber- 
tatis,  ne  sit  determinata,  Deus  movet  voluntatem  „non  auferendo 
ei  modum  suum,  qui  in  libertate  ad  utrumlibet  consistit"  (de  ver. 


70  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

q.  6.  a.  3.  ad  3.  et  de  malo  q.  6.  a.  1.  in  c),  nec  igitur  eam  ad 
liberos  actus  determinat  (v.  supra  p.  65  ss.),  sed  in  ipsius  potestate 
determinationem  relinquit  (I.  II.  q.  10.  a.  4.  de  pot.  q.  3.  a.  7. 
a.  13.  et  alibi).  Ergo  quum  antegressa  est  motio  Divina  ad  agendum 
necessaria  et  reliqua  actus  praeparatio ,  voluntatis  est  agere  vel 
cessare,  et  in  ipsius  arbitrio  solo  positum  est,  velitne  agere  necne 
quoque  velit  modo.  „Electiones,"  inquit,  „sunt  in  nobis ,  suppo- 
sito  tarnen  Divino  auxilio"'  (I.  q.  83.  a.  1.  ad  4.).  Quae  potestas 
ac  dominatio  voluntatis  in  actus  suos ,  qua  omnis  ab  alio  deter- 
minatio  excludatur ,  si  S.  Thoma  utamur  auctore ,  ipsam  liberta- 
tem  atque  adeo  omnem  actionem  humanam  constituit  (I.  II.  q.  1. 
a.   1.,  II.  dist.  39.  q.  1.  a.  2.,  q.  3.  de  pot.  a.  7.  ad  12.  et  alibi). 

Atque  liberas  actiones  ita  non  dicit  determinari  a  Deo ,  ut 
ab  ipso  vocabulo  determinandi  studiose  caveat.  Quod  quum  argu- 
mentationem  nostram  non  parum  confirmet,  paulo  magis  expli- 
candum  esse  videtur. 

Bannesiani  appellationem  phijsicae  praedeterminationis  accom- 
modatissimam  esse  volunt ,  ut  Divina  motio  ad  actus  liberos  vo- 
luntatis  humanae  significetur,  nec  quidquam  certe  potest  esse  eo- 
rum  doctrinae  congruentius.  Quam  appellationem  S.  Thomas  non 
solum  nunquam  in  illam  sententiam  usurpat ,  verum  idem  etiam 
studiose  cavet,  ne  Deum  ad  ipsos  actus  liberos  determinare  dicat. 
Et  vox  quidem  determinandi  ei  usitatissima  est.  Naturam  con- 
stanter  dicit  a  Deo  determinari  atque  etiam  humanara  volunta- 
tem,  quum  necessitate  ad  communem  honestatis  rationem  move- 
tur;  ubi  de  Divina  ad  liheros  actus  motione  dicere  instituit,  verba 
mutat ,  varia  adhibet  alia ,  velut  movendi ,  applicandi ,  inclinandi, 
faciendi,  operandi,  nunquam  autem  determinandi  vel  praedetermi- 
nandi.  Potuerat  omnino  minus  accommodate  determinationem 
vocare  illam  Dei  motionem;  ipsum  enim  hominem  ab  homine  di- 
cimus  determinari.  Quodsi  proprie  loqui  volumus,  non  determi- 
namur  ab  amico ,  sed  ipsi  nos  determinamus;  in  nostro  enim  ar- 
bitrio  positum  est,  sequi  velimus  an  nolimus,  omnino  an  partim, 
determinare  autem  proprie  decidentis  est  et  concludentis  delibe- 
rationem.  Quoniam  igitur  vocis  determinandi  duplex  est  signifi- 
catio,  altera  perfecta,  altera  imperfecta,  et  illa,  si  ab  alio  fit,  sem- 
per  necessitatem  infert:  facile  intelligitur,  cur  hanc  vim  alium 
perfecte  ad  unum  inclinandi  S.  Doctor  modo  simpliciter  determinare 
vocet,  modo  aliqua  voce  addita:  immutahiliter  vel  ex  necessitate  de- 
terminare.  Quantum  autem  abfuerit,  ut  in  Bannesianorum  esset 
sententia,  eo  manifesto  probatur,  quod  illam  vocem  determinandi 


3.    De  S    Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  71 

ne  iinperfecta  quidem  significatione  ad  Dei  praemotionem  libero- 
rum  actuum  transtulit,  quum  id  facere  posset  minime  inepte. 

Vocabulum  praedeterminandi  non  usurpari  a  S.  Tlioma  nisi 
pro  praedefini^ndo,  vel  ii  tlieologi,  qui  Bannesianis  favent,  aperte 
concedunt  ^  Determinare  \qvo  semel  omnino  ad  Dei  effectionem 
ipsorum  libere  factorum  referre  videri  potest  ^,  quamquam  ne  hoc 


*  Sed  ut  hoc  evidentius  pateat,  omnes  a  Massoulie  (S.  Thomas  sui  inter- 
pres,  diss,  1.  qu.  2.  a.  3.  Romae  1692.,  p.  15  sqq.)  collectos  locos  percurra- 
mus.  Primum  ii  loci  sunt  notandi,  qui  ex  graeco  sunt  translati.  Ibi  enim 
verbum  graecum  •JipooptCetv  (praefinire,  praedefinire)  a  SS.  loanne  Damasceno 
(I.  q.  23.  a.  1.  ad  1.  et  3.  contra  gent.  c.  90.  ex  2.  1.  de  fide  orthodoxa  c.  30.), 
Athanasio  (I.  opusculo  contra  Graecos  c.  16.  ex  libro  ad  Serapionem)  et  Dio- 
nysio  (de  div.  nom.  c.  5.  §  8.)  usurpatum,  latino  verbo  praedetetv?iinandi  red- 
ditur.  Omnes  illi  Patres  verbo  TrpooptCstv ,  ut  legenti  patet  et  diserte  dicitur, 
aeternas  divinae  mentis  praeordinationes  intelligunt,  in  quem  sensum  S.  Tho- 
mas  quoque  1.  c.  praedeterminare  accipit.  Idem  facit  in  1.  lectione  ad  I.  Tim. 
c.  2.,  quum  dicit:  „Temporibus  testimonium  confirmatum  est,  quibus  praede- 
terminatum  erat  fieri /'  i.  e.  praedefinitum.  Item  in  Isaiam  c.  37:  „Et  primo 
quantum  ad  aeternam  praeordinationem.  Quae  olim ,  ab  aeterno,  fecerim ,  id 
est  j  proposuerim  facere.  Et  de  exaltatione  et  destructione,  illud ,  malum 
poenae,  quod  per  ipsum  inferre  praevidi  et  praedeterminavi.  Secundo  quan- 
tum  ad  aeterni  propositi  temporalem  executionem,"  etc.  S.  Thomas  evidenter 
praedeterminare  ad  aeternam  p)raeordinationem  refert  et  temporali  executioni  op- 
ponit;  Massoulie  vero  locum  mutilat,  omnibus,  quae  mentem  S.  Doctoris  osten- 
dunt,  diligenter  omissis.  Eadem  ratione  a  S.  Thoma  Quodlib.  XII.  a.  5.  provi- 
dentia  Dei,  a  qua  omnia  sunt  praedeterminata  et  ordinata,  tamquam  ratio  ordinis 
rerum,  proiit  est  in  mente  divina,  opponitur  fato,  quod  est  explicatio  illius  ordinis, 
prout  est  in  rehus ;  praedeterminare  igitur  pertinet  ad  ordinem  rerum  in  mente 
divina.  Denique  S  Thomas  verbum  praedeterminandi  bis  I.  q.  19.  a.  4.  usurpat, 
ubi:  „Necesse  est,"  inquit,  „ut  agenti  per  naturam  praedeterminentur  finis  et 
media  necessaria  ad  finem  ab  aliquo  superiori  intellectu,  sicut  sagittae  praedeter- 
minatur  finis  et  certus  modus  a  sagittante."  En  rursus  praedeterminatio  est  in- 
tellectus  praeordinatio.  Sed  etiamsi  concederetur,  S  Doctorem  hic  simul  ordinis 
executionem  connotare,  tamen  nihil  inde  pro  Bannesianorum  sententia  consequi- 
tur;   intelligit   enim  S.  Thomas  verbum  de  dispositione  necessitatem  inferente. 

'  A  Thomistis  quidem,  omnes  eius  libros  in  hac  re  diligenti  certe  studio 
excutientibus,  locus  alius  non  affertur,  qui  iure  ad  determinationem  voluntatis 
referri  posse  videatur.  Vide  sis  Alvar.  disp.  22.  n.  11.  p.  187.  Ponit  ille 
quidem  praeter  eos,  quibus  praedeterminatio  intelligitur  aeterna  Dei  praede- 
finitio,  etiam  I.  qu.  105.  ad  1.  ad  3.  Sed  ostenderat  pridem  Suarez,  eum  lo- 
cum ,  nisi  summa  ambiguitate  uti  velles  ,  ad  praedeterminationes  referri  non 
posse.  Quaeritur  enim,  possitne  Deus  ipse  formam  imprimere  materiae,  ac  ratio 
cur  possit  haec  redditur :  „Quod  causae  secundae  ordinantur  ad  determinatos 
effectus,  est  illis  a  Deo",  1.  e.,  quod  Deus  naturam  rebus  indidit,  qua  ad  certos 
effectus  ordinentur.  De  Rubeis  in  editione  critica  exhibet  ordinantur,  sed 
quamquam  determinantur  legunt  alii,  de  sententia  ambigi  non  potest. 


72  3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

quidem  diligenter  consideranti  probabitur.  „Causa,"  inquit  (I. 
q.  19.  a.  3.  ad  5.),  quae  est  ex  se  contingens ,  oportet  quod  de- 
terminetur  ab  aliquo  exteriori  ad  efFectum.  Sed  voluntas  Divina, 
quae  ex  se  necessitatem  habet,  determinat  seipsam  ad  volitum,  ad 
quod  habet  habitudinem  non  necessariam."  Non  definite  humanam 
voluntatem  determinari  affirmat,  sed  universe  loquitur  de  causis 
tum  corporeis  tum  animatis ,  et,  qui  extrinsecus  determinat,  non 
solus  Deus,  sed  etiam  naturae  creatae  intelliguntur.  Diversa  erit 
igitur  determinatio  pro  varietate  naturae  vel  determinantis  vel 
determinatae.  Itaque  introspiciendum  est  accuratius,  voluntatis 
determinationem  qualem  S.  Thomas  intelligat,  utrum  proximam 
ipsorum  libere  factorum  determinationem  an  aliam.  Responde- 
bit  ipse. 

Causam  ex  se  contingentem  et  voluntatem  natura  indifferen- 
tem  aliqua  egere  excitatione,  frequenter  docet.  Yelut  De  Veritate 
(q.  24.  a.  14.  in  c.)  haec  habet:  „Yoluntas  hominis  non  est  de- 
terminata  ad  aliquam  unam  operationem ,  sed  se  habet  indiffe- 
renter  ad  multas;  et  sic  quodammodo  est  in  potentia  nisi  mota 
per  aliquid  activum,  vel  quod  ei  exterius  repraesentatur,  sicut  est 
bonum  apprehensum,  vel  quod  in  ea  interius  operatur,  sicut  est 
ipse  Deus."  Hoc  loco  observa,  causam  illam  externam,  qua  ex- 
citari  voluntatem  oportet,  posse  esse  bonum  apprehensum.  Alio 
quidem  loco  (I.  II.  q.  9.)  concludit,  quia  voluntas  sit  in  potentia, 
Divinam  motionem  et  determinationem  necessariam  esse,  sed  ibi- 
dem  disertissime  docet ,  hanc  motionem  esse  determinationem  in 
bonum  commune,  sine  qua  voluntas  nihil  quidem  potest  efficere, 
quacum  tamen  sine  ulteriore  Divina  determinatione  ad  arbitrium 
se  ipsam  ad  actus  liberos  determinare  potest.  Quod  iam  satis 
ostendimus. 

Idem  igitur,  qui  nullo  prorsus  loco  dixerit,  voluntatem  a  Deo 
ad  actus  liberos  determinari,  constantissime  docet,  voluntatem  in 
utenda  libertate  a  se  sola,  nec  ab  alio  quoquam,  ne  a  Deo  qui- 
dem,  determinari,  atque  in  hoc  verti  rationem  libertatis,  ut  vo- 
luntas  sit  indeterminata.  Quid  ad  tot  locos  Thomistae  respon- 
dent?  Alvarez  (de  Auxiliis  disp.  22.  n.  36 — 38.)  duplicem  vel 
potius  quadruplicem  distinguit  determinationem :  alteram  indiffe- 
rentiae  opponi ,  sine  qua  esse  libertas  non  possit ,  alteram  poten- 
tialitati;  quarum  rursus  utramque  esse  duplicem;  nam  alteram 
determinationem  in  actione  naturae  creatae  contineri ,  alteram 
antecedere,  atque  hanc  esse  physicam  praedeterminationem  a  Deo 
proficiscentem.    Priore  distinctione  ille  utitur,  ut  ostendat,  physica 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  73 

praedeterminatione  non  tolli  eam  indifferentiam,  quae  ad  liberta- 
tem  requiratur;  posteriore  illam  obiectionem  solvere  conatur:  ad 
usum  libertatis,  quum  sese  ipsa  voluntas  determinet,  requiri,  ne 
sit  antea  determinata. 

Ad  priorem  solutionem  facilis  est  responsio.  Nam  in  hac 
quaestione  de  ea  indifferentia  (indeterminatione)  agitur,  quae  ac- 
tum  voluntatis  creatae  saltem  natura  ^raecedat,  quae  non  potest 
esse  non  potentialis;  efficit  enim,  ut  voluntas  vel  agere  vel  cessare 
possity  antequam  re  vera  agat;  cui  adiuncta  potentialitas  auferri  non 
potest,  quin  illa  ipsa  tollatur.  Yoluntas  igitur  a  Deo  determinata 
ad  appetendum  finem  ultimum,  quamquam  non  iam  est  in  nuda 
potentia,  manet  tamen  in  potentia  ad  agendum  libere,  usquedum 
sua  ipsius  determinatione ,  nulla  adiuncta  alia  determinatione  Di- 
vina,  quemadmodum  supra  vidimus,  prodeat  in  actum.  Atque 
etiam  cum  universa  ratione  illorum  locorum  pugnat  Alvaresii  ex- 
plicatio ,  S.  Doctorem,  quum  libertatem  cum  alterius  determina- 
tione  consistere  negat,  eam  solam  determinationem  negare,  quae 
tolleret  indifferentiam  et  naturalem  necessitatem  inferret.  Quod 
enim  S.  Doctor  dicit,  voluntatem  ita  uti  libertate,  ut  a  nullo  alio, 
sed  a  se  ipsa  determinetur,  non  potuit  eodem  loco  diversa  significa- 
tione  illa  voce  determinandi  uti,  quin  omnia  perturbaret  rationis- 
que  ipsius  leges  violaret.  Yelut  II.  dist.  39.  q.  1.  in  articulo 
primo  quum  dixisset :  Nec  [voluntas]  ad  aliquid  eorum  determina- 
tur  nisi  ex  seipsa,  in  altero  illud  secundum  determinationem  agentis 
[voluntatis]  sic  explicat:  non  est  ah  alio  determinante,  sed  ab  ipsa 
voluntate.  Haec,  si  Alvaresium  audias,  hanc  referunt  sententiam: 
liberum  actum  non  esse  ab  alio  quoquam  cum  necessitate  determi- 
nante  nisi  a  voluntate  cum  lihertate  determinante.  Quis  illum  tam 
absurde  locutum  esse  existimet?  Dicamus  igitur  eodem  modo,  h.  e. 
presse  acceptum  ab  eo  esse  vocabulum  determinandi ;  sic  autem 
docet  voluntatem  a  se  ipsa,  non  a  Deo,  ad  actum  liberum  deter- 
minari,  qaia  huiusmodi  determinatione,  si  est  ab  alio,  ea  indiffe- 
rentia  tollatur,  quae  requiritur  ad  rationem  libertatis. 

Fusius  extrema  hac  commentatione  de  S.  Thomae  doctrina  de- 
monstrare  studebimus,  quomodo  physica  praedeterminatio,  si  illius 
rationibus  uti  velimus,  adversetur  indifferentiae,  sine  qua  cogitari 
libertas  non  potest.  Nunc  pauca  de  altera  Alvaresii  responsione 
dicemus:  Divina  determinatione  non  impediri,  quominus  voluntas 
indeterminata  se  ipsa  determinet.  „Priusquam  voluntas  creata," 
inquit,  „se  determinat  in  actu  secundo  ut  causa  proxima,  in- 
telligitur  indeterminata  a  seipsa  et  a  quacunque   alia   causa  pro- 


74  3-    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

xima;  cum  hoc  tamen  stat,  quod  praeintelligatur  praedeterminari 
a  Deo  tamquam  a  causa  prima."  S.  Thomas  plurimis  locis  con- 
trarie  loquitur,  ut  de  ver.  q.  22.  a.  6.  ad  1.  „Dicendum,"  in- 
quit,  „quod  esse  animae  non  est  determinatum  a  seipsa,  sed  ab 
alio  (i.  e.  a  Deo) ,  sed  ipsa  determinat  sibi  suum  velle.  Et  ideo 
quamvis  esse  sit  immutabile,  tanien  velle  indeterminatum  est  ac 
per  hoc  in  diversa  flexibile."  Debet  igitur  voluntas,  ut  se  ipsa 
determinet,  esse  indeterminata;  cui  repugnare  dicitur ,  si  sit  a 
Deo  determinata.  Idem  lY.  d.  49.  q.  1.  a.  3.  „Potentia,"  in- 
quit,  „rationalis  se  habet  ad  opposita  in  his,  quae  ei  subsunt,  et 
haec  sunt  illa,  quae  per  ipsam  determlnantur ;  non  autem  potest 
in  opposita  illorum,  quae  sunt  ei  ab  alio  determinata,  et  ideo  vo- 
luntas  non  potest  in  oppositum  eius,  ad  quod  Divina  impressione 
determinatur,  sc.  in  oppositum  finis  ultimi."  Rursum  hoc  loco  „se 
determinare"  opponitur  illi  „a  Deo  esse  determinatum";  ut  quis 
igitur  se  ipse  determinet,  necesse  est  non  sit  determinatus  a  Deo. 
Idem  ex  II.  dist.  39.  q.  1.  a.  1.  supra  (p.  66)  demonstravimus ; 
et  de  ver.  q.  22.  a.  4.  ex  eo ,  quod  voluntas  possit  seipsam  ad 
aliquid  inclinare  vel  non  inclinare,  concluditur,  eam  ab  alio  (h.  e. 
a  Deo)  non  esse  determinatam  (v.  supr.  p.  60.).  Sed  haec  hac- 
tenus.  Satis  enim  ostensum  est :  si  necesse  sit,  voluntatem  esse 
indeterminatam,  ut  possit  se  ipsa  determinari,  Dei  quoque  deter- 
minationem  excludi. 

Sed  Bannesiani  nobis  obiiciunt  duos  locos,  quibus  S.  Thomas 
negat  voluntatem  determinari  a  Deo,  addito  tamen  ex  necessitate. 
Unde  concludunt,  Deum  non  solum  ex  necessitate,  sed  etiam  alia 
ratione  creaturam  determinare  posse  et  ita  reapse  voluntatem  de- 
terminare.  Afferamus  primum  S.  Thomae  verba,  ut  videamus 
num  recte  concludant.  I.  II.  q.  10.  a.  4.  in  c. :  „Ad  providen- 
tiam  Divinam  non  pertinet  naturam  rerum  corrumpere,  sed  ser- 
vare.  Unde  omnia  movet  secundum  eorum  conditionem ,  ita 
quod  ex  causis  necessariis  per  motionem  Divinam  consequuntur 
effectus  ex  necessitate,  ex  causis  autem  contingentibus  sequuntur 
effectus  contingentes.  Quia  igitur  voluntas  est  activum  principium 
non  determinatum  ad  unum,  sed  indifferenter  se  habens  ad  multa, 
sic  Deus  ipsam  movet,  quod  non  ex  necessitate  ad  unum  deter- 
minat,  sed  remanet  motus  eius  contingens  et  non  necessarius,  nisi 
in  his,  ad  quae  naturaliter  movetur."  De  potentia  q.  3.  a.  7.  ad 
13 :  „Yoluntas  dicitur  habere  dominium  sui  actus  non  per  exclu- 
sionem  causae  primae,  sed  quia  causa  prima  non  ita  agit  in  volun- 
tate,  ut  eam  de  necessitate  ad  unum  determinet,  sicut  determinat 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  75 

naturam,  sed  determinatio  actus  relinquitur  in  potestate  rationis  et 
voluntatisJ^ 

His  locis  S.  Thomas,  addito  verbo  ex  necessitate,  describit  et 
explicat,  non  vero  contrahit  notionem  determinationis.  Id  tum 
ex  eo  intelligitur ,  quod  aliis  locis  a  nobis  allatis  determinari  a 
Deo  actus  liberos  voluntatis  negat  simpliciter,  tum  ex  totius  loci 
utriusque  ratione  cognoscitur.  Priore  enim ,  posito  voluntatem 
esse  principium  non  determinatum  ad  unum ,  concluditur:  Deus 
igitur  non  eam  de  necessitate  ad  unum  determinat.  Quae  verba 
omni  sententia  carent,  si  ea  recte  interpretantur  Bannesiani :  Deus 
voluntatem,  veluti  principium  non  ad  unum  determinatum,  ad 
unum  determinat,  etsi  non  necessario.  Posuerat  potius,  in  natura 
situm  esse  liherae  voluntatis,  ne  ad  unum  determinaretur,  sed  ut 
integre  et  aequabiliter  se  haberet  ad  utrumlibet.  Quodsi  Deus 
movens  voluntatem  congruenter  agit  huic  naturali  aequabilitati, 
non  potest  contraria  motione  antevertendo  eam  ad  unum  deter- 
minare.  Sic  demum  argumentatio  cohaeret.  Nec  vero  aliter  se 
habet  locus  posterior.  Etenim  in  potestate  arbitrii  esse  dicitur 
determinatio  actus,  h.  e.  ipsius  esse  vel  eam  efficere,  vel  omittere. 
Quod  qui  fieri  potest,  si  est  antea  physice  sic  determinatum,  ut 
non  actu  fieri  determinationem  repugnet?  Sed  id  ipsum  eodem 
loco  a  S.  Thoma  plane  enuntiatur ,  tum  esse  actum  in  potestate 
voluntatis ,  si  non  sit  ohligata  ad  alteram  partem  contradictionis 
(q.  3.  de  potent.  a.  7.  ad  12.);  idem  est  autem  obligatum  et  de- 
terminatum  esse  ad  alterutrum;  ergo  in  utroque  necessitas  est. 

Itaque  Deus  non  determinat  voluntatem  nisi  ad  appetendum 
finem  ultimum,  voluntas  autem  se  ad  ea  determinat,  quibus  illum 
consequatur.  Causa  autem  cuiuslibet  liberae  determinationis  ab 
illa  appetitione  finis  ultimi  repetenda  est;  intuitu  enim  finis  ad 
decurrendam  viam,  h.  e.  ad  libere  eligenda  adiumenta  finis  con- 
sequendi  movemur.  „Alio  modo,"  inquit  S.  Thomas  I.  II.  q.  12. 
a.  4.,  „potest  considerari,  secundum  quod  voluntas  fertur  in  id, 
quod  est  ad  finem,  propter  Jinem:  et  sic  unus  et  idem  subiecto 
motus  voluntatis  est  tendens  ad  finem  et  in  id  quod  est  ad  finem. 
Cum  enim  dico:  Yolo  medicinam  propter  sanitatem,  non  designo 
nisi  unum  motum  voluntatis;  cuius  ratio  est,  quia  finis  ratio  est 
volendi  ea  quae  sunt  ad  finem.  Idem  autem  actus  cadit  super 
obiectum  et  super  rationem  obiecti,  sicut  eadem  visio  est  coloris 
et  luminis."  Redeat  igitur  in  memoriam,  quod  supra  S.  Thoma 
duce  vidimus:  rationem,  cur  quidpiam  velimus,  esse  speciem  boni 
et  idcirco  nos  appetere  bonum,   quod  ad  finem  ultimum  impella- 


76  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

mur.  Id  ad  hunc  locum  accommodemus:  apparebit,  in  hoc  motu 
ad  finem  ultimum  omnem  inniti  actum  voluntatis,  hoc  voluntatem 
traduci  ad  libere  agendum,  hoc  potentiam  iungi  cum  actu,  hoc 
effici  omnino ,  ut  voluntatis  actus  existat  (contr.  Gent.  3 ,  86.), 
quippe  qui  esse  non  possit ,  nisi  ita  ut  sit  appetentia  boni ,  nec 
aliter  esse  incipiat,  nisi  quum  Deus  voluntatem  movit  ad  finem 
ultimum;  quin  immo  nihil  aliud  est  ipse  actus  nisi  illa  motio  ad 
finem  in  certam  viam  directa  atque  inflexa  a  voluntate.  Deus 
igitur  movendo  afficit  non  solum  voluntatem,  sed  ipsum  etiam 
actum  nec  vero  vi  diversa  ab  efficacia  voluntatis;  eadem  enim 
inclinatio  eatenus  a  Deo  est,  quatenus  ad  bonum  generatim  ap- 
petendum  impellit,  et  eatenus  a  voluntate,  quatenus  ad  hoc  vel 
illud  appetendum  determinat.  Quod  autem  voluntas  motionem 
Divinam  determinat,  illius  virtutem  efficiendi  actus  liberi  minime 
tollit.  Ut  enim  profecto  nec  ventus  cessat  impellere  navim,  quum 
haec  gubernaculo  in  certum  locum  dirigitur,  nec  vis  vaporis  opus 
efficere ,  quod  machinae  structura  ad  certum  genus  operum  facta 
atque  aptata  est:  ita  motio  ad  bonum  a  Deo  impressa  voluntati 
et  ad  procreandum  actum  liberum  producta  libera  voluntatis  de- 
terminatione  certique  generis  bonorum  electione  non  impeditur, 
quominus  ad  id  consequendum  ipsa  quoque  incitet  et  adiuvet. 
lam  vero  Deus  sciens  volensque  ad  singulas  actiones  adiuvat; 
praevidit  enim  scientia  aeterna,  quem  exitum  motio  sua  ad  actum 
liberum  nactura  esset;  quem,  si  bonus,  honestus  acceptusque  est, 
approbat,  sin  malus  aut  improbus,  non  impedit.  Potuerat  autem 
sine  ullo  negotio  impedire ;  nam  si  ipse  impulsum  ad  bonum  con- 
tinuare  recusasset,  voluntas  agere  desiisset. 

Alia  quaedam  ad  confirmanda  ea  quae  diximus  e  S.  Thoma 
afferre  placet.  Dicit  in  omni  actu  libero  voluntatis  inclusum  esse 
appetitum  naturalem  finis  ultimi,  ad  quem  Deus  voluntatem  im- 
pellit  (de  ver.  q.  22.  a.  5.).  „Nec  vero  oportet,"  inquit  I.  II. 
q.  1.  a.  6.,  „ut  semper  aliquis  cogitet  de  ultimo  fine,  quandocun- 
que  aliquid  appetit  vel  operatur;  sed  virtus  primae  intentionis, 
quae  est  respectu  ultimi  finis,  manet  in  quolibet  appetitu  cuius- 
cunque  rei,  etiamsi  de  ultimo  fine  actu  non  cogitetur;  sicut  non 
oportet,  quod  qui  vadit  per  viam,  in  quolibet  passu  cogitet  de 
fine."  Quare  hominem  honeste  agendo  non  idcirco  bene  mereri 
dicit ,  quod  beatus  esse  studeat  (id  enim  natura  vult) ,  sed  quod 
iis  rebus  beatus  esse  studeat,  quibus  re  vera  fieri  possit.  Nec 
hanc  esse  culpam  turpiter  agentis,  quod  beatus  esse  studeat,  sed 
quod  ita  studeat  esse,  ut  esse  re  vera  nuUo  modo  possit.    „Patet 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  77 

igitur,  quod  volendo  id,  quod  quis  naturaliter  vult,  secmdum  se 
non  est  meritorium  nec  demeritorium ;  sed  secundum  quod  speci- 
ficatur  ad  hoc  vel  illud^  potest  esse  meritorium  vel  demeritorium" 
(de  ver.  q.  22.  a.  7.).  S.  Thomas  igitur  docet,  in  omni  libero 
voluntatis  actu  esse  quoddam  necessarium,  ad  quod  a  Deo  deter- 
rainatur,  inclinationem  in  bonum,  quae  libera  voluntatis  determi- 
natione  specificatur.  Ita  illa  quoque  intelligitur  similitudo  pedis 
claudi ,  qua  et  S.  Thomas  et  discipuli  eius  saepe  uti  solent ,  et 
quid  Deus  in  peccato  agat,  explicent.  Duae  res  in  claudendo 
distinguendae  sunt:  motio  bona  est  et  ab  animi  virtute  derivatur, 
vitiosa  huius  motionis  determinatio  a  pravitate  cruris  oritur. 

Caietanus  quoque  appetentiam  ultimi  finis  eam  partem  esse 
actus  voluntatis  dicit,  quam  a  Deo  determinari  S.  Thomas  doceat. 
Sic  enim  explicat  illud  I.  II.  q.  9.  a.  5.  et  6.:  „Ad  movendum 
ad  exercitium  nullo  modo  [obiecta]  concurrunt  ex  parte  motoris 
ad  exercitium.  Est  enim  talis  motor  solus  Deus  cum  ipsa  volun- 
tate  (ad  art.  5.  in  fine).  .  .  Deus  non  solum  potentiam  voluntatis 
dat,  sed  actum  volendi  clausum  in  omni  actu  volendi,  ipsam  sci- 
licet  volitionem  boni.  In  omni  enim  volitione  haec  volitio  claudi- 
tur,  ut  principium  in  conclusione.  .  .  Et  haec  volitio  est  illa,  ad 
quam  dictum  est  oportere  voluntatem  moveri  ab  alio,  etiam  quoad 
exercitium  actus.  Secundum  hanc  enim  fertur  actu  in  finem,  et 
ex  hac  vult  quidquid  vult"  (ad  art.  6.  in  fine). 

Atque  in  hanc  sententiam  ipse  S.  Thomas,  quotiescunque  ge- 
neralem  Dei  concursum  latius  exponit  et  in  voluntatem  accom- 
modat,  talem  esse  describit,  quo  voluntas  ad  primum  actum  in- 
deiiberatum  naturalemque  finis  ultimi  appetitionem  moveatur.  Ut 
in  I.  q.  105.,  quo  loco  in  hoc  ipso  Dei  concursu  generali  descri- 
bendo  versatur  eumque  ad  voluntatem  transferens  inclinationem 
appellat  ad  bonum  universale ;  itemque  I.  II.  q.  9.  et  10. ,  ubi 
accuratius  quaerit,  quomodo  Deus  moveat  voluntatem;  rursum 
III.  libro  contr.  Gent.,  ubi  primum  de  generali  Dei  efficientia  in 
rebus  creatis,  deinde  c.  89.  de  ipsa  motione  liberae  voluntatis 
agit  allatisque  nonnullis  rationibus  communibus  postremo  loco 
Aristotelis  illud  argumentum  (ex  Eth.  Eud.)  appellat :  primum 
actum  in  motu  voluntatis  non  posse  esse  nisi  a  Deo.  In  quae- 
stionibus  autem  disputatis  de  malo  q.  6.  a.  1.  omnem  rationem 
progressumque  motus  voluntatis  exponens  concludit,  voluntatem, 
etsi  ab  uno  actu  ad  alterum  movere  se  ipsa  possit,  tamen  ad  pri- 
mum  actum  a  motore  externo  compelli;  nam  et  cetera  omnia  pro 
sua  cuiusque   natura   et   voluntatem   pro  ratione  libertatis  a  Deo 


78  3,   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

moveri.  Denique  in  4.  dist.  49.  q.  1.  art.  3.  ad  quaestiunculam  2. 
proposita  ratione  generali  efficientiae  Divinae  in  naturis  creatis: 
Operatio  causae  secundae  semper  fundatur  super  operatione  causae 
p^rimaCj  id  quomodo  ad  actum  voluntatis  traducatur,  in  hunc  mo- 
dum  ostendit:  „Ideo  oportet,"  inquit,  „quod  omnis  operatio  animae 
procedat  ex  impressione  primi  agentis ,  .  .  .  cum  ex  impressione 
primae  causae,  sc.  Dei,  hoc  animae  insit,  ut  bonum  velit  et  perfectum 
honum  tamquam  finem  idtimum  appetat."  Res  clara  est :  ob  natu- 
ralem  inclinationem  ad  bonum  a  Deo  impressam  voluntati  eius 
actio  in  actione  primae  causae  innititur.  Quidni  ita  esset?  Et- 
enim  vi  naturalis  appetitionis,  qua  ad  bonum  propellimur,  liberi 
actus  voluntatis  eliciuntur.  Atqui  illud ,  in  cuius  virtute  agens 
agit,  est  causa  non  solum  virtutis,  sed  etiam  actus,  ut  de  hac  ipsa 
Divina  motione  voluntatis  S.  Thomas  scribit  III.  contr.  Gent.  c.  89. 
Ita  autem  quatuor  inveniuntur  modi,  quibus  Deus  causa  est  actio- 
nis  creatae  (q.  3.  de  pot.  a.  7.):  1.  creavit  voluntatem,  2.  eandem 
conservat,  3.  applicat  ad  agendum,  quum  indito  amore  naturali 
finis  ultimi  eam  et  ad  actum  aliquem  indeliberatum  et  ad  exer- 
cendam  libertatem  traducit,  denique  4.  ad  libere  agendum  hoc 
ipso  naturali  impulsu  se  praebet  adiutorem.  Ita  ipsius  etiam  vo- 
luntatis  Deus  primus  est  et  universalis  motor ,  ut  cum  Peripate- 
ticis  S.  Thomas  docet.  Sunt  autem  qui  obliviscantur ,  eundem 
non  solum  primum  motorem  appellare  Deum,  verum  etiam  illam 
Peripateticorum  amplecti  sententiam,  quidquid  recipiatur,  recipi 
ad  modum  recipientis ,  ob  eamque  causam  locis  a  nobis  supra  al- 
latis  illud  adiungere :  motum  receptum  ad  actum  liberum  de- 
terminari  ab  ipsa  voluntate ,  quae  in  neutram  partem  divinitus 
inflectatur ,  sed  suo  arbitrio  atque  consilio  inclinetur.  Summum 
in  hac  re  momentum  est  ad  recte  iudicandum. 

Quodsi  hoc  unum  tenetur,  Dei  virtutem  in  concursu  generali 
pro  dispositione  atque  etiam  arbitrio  naturae  creatae  modificari, 
parum  admodum  intererit,  utrum  actiones  ipsas  a  Deo  moveri  dicas 
an  etiam  potentias  praemoveri.  Nec  vero  verbis  pugnamus.  Sunt 
qui  praedeterminationeyn  negent ,  praemotionem  defendant ,  quum 
idem  ipsum  intelligant,  quod  Banez  praedeterminationem  appellat. 
Quidquid  igitur  de  praedeterminatione  diximus,  de  sententia  sub- 
iecta  dictum  volumus.  Vicissim  sunt  inter  veteres  theologos,  qui 
vocem  determinandi  latius  accipientes,  determinari  dicunt  etiam 
actus  singulos ,  cui  motioni  voluntas  in  sensu  composito  resistere 
possit.     Qui  aliter  loquentes  tamen  nobis  consentiunt. 

Similia  de   supernaturali   voluntatis    motione  S.  Thomas   dis- 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  79 

serit.  Quae  initium  sumit  a  primo  motu  indeliberato  gratiae  prae- 
venientis,  quo  in  certum  genus  bonorum  supernaturalium  voluntas 
impellitur ;  quo  indeliberato  pulsu  excita,  ipsa  se  movet  ad  actum 
liberum,  ut  ad  finem  et  bonum  propositum  contendat.  Nam  et 
ipse  D.  Thomas  I.  II.  q.  111.  a.  2.  et  eum  interpretans  omnis 
schola  vetus  (quemadmodum  mox  declarabimus)  communiter  do- 
cent,  gratiam  actualem  in  indeliberato  motu  a  Deo  impresso  con- 
stare,  cui  vel  consentire  vel  dissentire  in  nostra  potestate  sit. 

Id  etiamsi  S.  Thomas  eo  loco  quem  attulimus,  I.  II.  q.  111. 
a.  2.,  negare  videtur,  quum  in  actu  interno  moveri,  non  movere 
dicat  voluntatem:  id  tamen  haereticum  foret  et  contrarium  Tri- 
dentino  (sess.  6.  cap.  5.  can.  4.),  si  de  omni  actu  interno  singu- 
latim  dictum  esset.  Quare  multo  ante  Concilium  Tridentinum  et 
Caietanus  et  Yictoria  (de  quo  infra)  illud  explicantes  de  eo  actu 
dictum  voluerunt,  quo  primo  voluntas  ad  finem  cieri  moverique 
incipiat.  Caietanus  quidem  sic  ait:  „Non  dicitur  in  litera  [S.  Tho- 
mae],  quod  respectu  omnis  actus  interioris  voluntatis  dicitur  gratia 
operans ,  sed  dicitur  indefinite  remittendo  se  ad  supra  dicta  in 
q.  9.  a.  4.;  ibi  enim  habuimus,  quod  respectu  primi  actus  volun- 
tas  se  habet  ut  mota  tantum  et  Deus  ut  movens.  Et  nomine 
primi  actus  intelligitur  .  .  .  quicunque  primus  absque  consilio 
et  praevio  motivo  ad  bonum."  Hoc  loco  Caietanus  similem  esse 
rationem  motus  naturalis  et  supernaturalis  (gratiae)  recte  exi- 
stimat. 

3.  Atque  haec,  quam  explicavimus,  S.  Thomae  doctrina  per- 
ficitur  atque  absolvitur  scientia  media.  Etsi  enim  voluntas  libera 
motione  Divina,  sive  naturali  sive  supernaturali ,  arbitratu  suo  vel 
uti  potest  vel  abuti,  ille  tamen  docet,  voluntatem  a  Deo,  quocun- 
que  libeat,  certissime  inclinari  et  liberam  voluntatis  actionem  ita 
subiectam  esse  Divinae  Providentiae,  ut  ad  fines  ab  ipsa  statutos 
certissime  dirigatur.  Quae  directio  quura  sit  liberae  voluntatis 
fiatque  „cum  suppositione",  qui  potest  esse  constans  atque  certa? 
Id  S.  Thomas  de  praedestinationis  infallibilitate  loquens  sic  ex- 
plicat,  ut  prorsus  discrepet  a  Thomistis,  consentiat  cum  Molina. 
Nam  de  veritate  q.  6.  art.  3.  de  consensione  praedestinationis 
cum  humanae  voluntatis  libertate  ita  disputat:  „Invenimus  ordi- 
nem  compossibilem  esse  respectu  alicuius  dupliciter.  Uno  modo 
in  quantum  una  causa  singularis  producit  effectum  suum  ex  or- 
dine  Divinae  providentiae ;  alio  modo  quando  ex  concursu  causa- 
rum  multarum  contingentium  et  deficere  possibilium  pervenitur 
ad  unum  effectum,    quarum  unamquamque  Deus  ordinat  ad  con- 


80  3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

secutionem  effectus  loco  eius  quae  deficit,  vel  ne  altera  deficiat; 
sicut  videmus  quod  omnia  singularia  unius  speciei  sunt  corrupti- 
bilia,  et  tamen  per  successionem  unius  ad  alterum  potest  in  eis 
salvari  perpetuitas  speciei,  Divina  providentia  taliter  gubernante, 
quod  non  omnia  deficiant;  et  hoc  modo  est  in  praedestinatione. 
Liberum  enim  arbitrium  deficere  potest  a  salute ,  tamen  in  eo 
quem  Deus  praedestinat,  tot  alia  adminicula  praeparat,  quod  vel 
non  cadat,  vel  si  cadat,  quod  resurgat,  sicut  exhortationes  et  suf- 
fragia  orationum ,  donum  gratiae  et  alia  huiusmodi ,  quibus  Deus 
adminiculatur  homini  ad  salutem.  Si  ergo  consideremus  salutem 
respectu  causae  proximae,  scilicet  liberi  arbitrii,  non  habet  certi- 
tudinem,  sed  contingentiam.  Respectu  autem  causae  primae,  quae 
est  praedestinatio,  habet  certitudinem." 

Haec  explicatio  pugnat  cum  doctrina  Thomistarum,  qui  sin- 
gulas  gratias  efficaces  ob  suae  proprietatem  naturae  carere  posse 
effectu  negant,  quum  S.  Thomas  quodlibet  gratiae  auxilium  in- 
efficax  esse  posse  doceat.  Quam  autem  ille  explicationem  adhi- 
buit,  eam  cum  Molinae  doctrina  convenire  evidens  est;  est  enim 
haec  explicatior  ipsius  S.  Doctoris  sententia.  Itaque  infallibilita- 
tem  praedestinationis  inniti  S.  Thomas  dicit  in  gratiarum  multi- 
tudine  („concursu  causarum  [adminiculorum]  deficere  possibilium"), 
quae  suapte  natura  incertae ,  tamen  ita  sunt  innumerabiles ,  ut, 
quo  altera  caruerit  effectu ,  eum  altera  consequatur ,  certusque 
denique  eventus  atque  exitus  evadat.  Item  Molina  infallibilita- 
tem  praedestinationis  et  cuiuslibet  gratiae  efficacis  repetit  a  multi- 
tudine  subsidiorum  gratiae  et  conditionum  multiplicitate ,  quam 
tantam  in  promptu  habeat  opulentissima  potentia  Divina,  ut  vel 
haec  vel  illa,  si  detur  naturae  creatae,  effectum  certissime  sit 
consecutura. 

Differt  Molinae  sententia  a  S.  Thoma  hoc  primum,  quod  hic 
de  totius  vitae  cuiusque  omnique  copia  gratiarum  collatarum,  ille 
de  singulis  gratiis  efficacibus  loquitur;  deinde  quod  S.  Thomas 
scientiam  mediam  non  nominatim  posuit,  ut  ille.  Sed  singula- 
rium  quoque  gratiarum  certissimam  efficaciam  non  tacuit  S.  Tho- 
mas  (II.  II.  q.  24.  a.  11.);  de  scientia  autem  ridiculum  sit,  si  quis 
S.  Thomam  docuisse  opinetur,  tamdiu  tentari  a  Deo  omnem  gra- 
tiarum  varietatem,  dum  congruentem  praedestinatis  nanciscatur; 
necesse  est  enim  ante  a  Deo  certissima  cognitione  intelligi,  quae 
cuique  copia  gratiae  comparanda  sit,  ut  praedestinati  infallibiliter 
salvi  fiant.  Quae  scientia  nec  est  visionis,  quae  consequitur  gra- 
tiae  praedefinitionem ,   nec   simpUcis  intelligentiae ,   qua   fructuum 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  81 

defectibilis  gratiae  possibilitas,  non  eventus  praenoscitur.  Scientia 
est  igitur  rerum  aliqua  conditione  futurarum ,  cuius  identidem 
mentionem  infert  S.  Thomas.  Et  re  vera  cum  S.  Augustino  prae- 
scientiam  praemittit  praeparationi  earum  gratiarum,  quibus  prae- 
destinati  certissime  salvi  futuri  sint  (de  ver.  q.  6.  a.  3.). 

Yideamus  nunc  alios  locos,  quibus  S.  Doctor  ad  explicandam 
Dei  providentiam  et  praedestinationem  scientiae  mediae  mentio- 
nem  facit. 

Tribus  enim  locis  diversis  (1.  dist.  41.  art.  3.  ad  1;  de  ver. 
q.  6.  a.  2.  ad  7 ;  I.  q.  23.  a.  5.  ad  1.)  contra  suam  de  praede- 
stinatione  doctrinam  vel  glossam  ad  Rom.  9,  15.,  quae  Ambrosio 
tribuitur ,  vel  similem  Origenis  locum  obiicit.  In  illa  Deus  ita 
loquens  inducitur:  „Misericordiam  illi  dabo,  quem  scio  post  erro- 
rem  toto  corde  reversurum  ad  me:  hoc  est  dare  illi  cui  dandum, 
et  non  dare  illi,  cui  non  dandum  est,  ut  eum  vocet ,  quem  sciat 
obedire,  illum  vero  non,  quem  sciat  non  obedire."  Quae  verba 
de  scientia  media  intelligenda  esse  manifestum  est;  ponitur  enim 
praescientia  eius  liberi  actus,  qui  a  conditione  pendeat:  si  Deus 
vocet  quempiam,  utrum  sit  obsecuturus  necne;  deinde  illa  prae- 
scientia  ad  explicandam  praeparationem  gratiarum  adhibetur,  quod 
certum  indicium  esse  intelligi  scientiam  mediam  supra  (p.  31) 
declaravimus.  Quid  igitur  S.  Thomas?  Num  huiusmodi  prae- 
scientiam  aut  esse  negat  aut  isto  modo  adhiberi  posse?  Minime 
vero.  Negat  merita  esse  opera  ita  praevisa,  quibus  Deus  ad  prae- 
destinationem  moveatur;  dicit  finem  esse  vel  dispositionem ,  ob 
quae  Deus  decernat  gratias  largiri,  quamquam  omnino  tenet,  non 
eiusmodi  actus ,  sed  solam  bonitatem  Dei  causam  rationemve 
esse,  qua  ad  gratias  conferendas  moveatur,  „In  illis  verbis  Am- 
brosii,"  inqait  1.  dist.  41.  art.  3.  ad  1.,  „non  designatur,  quod 
opus  nostrum  sit  causa  voluntatis  Divinae,  neque  etiam,  quod  sit 
causa  ipsius  dationis  gratiae ,  sed  solum  dispositio  quaedam.  Illi 
enim  Deus  proponit  gratiam  infundere,  quem  praescit  se  ad  gra- 
tiam  praeparaturum ,  non  tamen  propter  praeparationem  .  .  . ,  sed 
propter  bonitatem  suam."  Item  de  ver.  q.  6.  a.  2.  ad  7:  „Pro- 
positum  cordis  lacob  praescitum  a  Deo  non  fuit  causa,  quare  ei 
gratiam  dare  voluit ,  sed  fuit  quoddam  bonum ,  ad  quod  Deus 
gratiam  dandam  ordinavit;  et  ideo  dicitur,  quod  ex  proposito  cor- 
dis,  quod  ei  patuit,  eum  dilexit;  quia  sc.  ad  hoc  eum  dilexit,  ut 
tale  propositum  cordis  haberet,  vel  quia  praevidit ,  quod  proposi- 
tum  cordis  eius  fuit  ad  gratiae  susceptionem  dispositio;"  et  I. 
q.  23.  a.  5.  ad  1.:    „Usus    gratiae  praescitus   non  est  ratio  colla- 

Schneemann,  Controvers.  Q 


82  3,    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

tionis  gratiae  nisi  secundum  rationem  causae  finalis."  Finis  est 
igitur  largitionis  gratiae  usus  bonus  a  Deo  scientia  media  praevisus. 

Paullum  progrediamur.  Si  Divinae  providentiae  et  praede- 
stinationis  infallibilitas  esse  non  potest,  quin  praecesserit  scientia 
media ,  in  bac  illam  inniti  evidens  est.  In  qua  una  re  maxime 
tota  controversia  vertitur  (v.  supra  p.  8.).  Sed  illud  S.  Thomas 
etiam  aperte  infert  ex  iis,  quae  dixerat.  Docet  quidem  de  ver. 
q.  6.  art.  3. :  certitiidinem  praedestinationis  addere  supra  certitudi- 
nem  praescientiae  certitudinem  ordinis,  sed  id  non  prohibet,  quo- 
minus  haec  quoque  ab  illa  sit.  Ita  notio  familiae  aliquid  addit 
parentibus;  complectitur  enim  liberos,  qui  sunt  de  familia.  Nec 
vero  idcirco  liberi  non  sunt  a  parentibus.  Similiter  in  hac  re, 
de  qua  agimus,  dicendum  est  dicitque  ipse  eodem  loco  (ante  corp. 
art.) :  Praedestifiatio,  inquit,  includit  praescientiam ;  sed  praescientia 
habet  certitudinem,  ergo  et  praedestinatio. 

A  praescientia  igitur  certitudinem  praedestinationis  derivat. 
Neque  contrarium  est,  quod  eandem  alibi  a  suprema  dominatione 
atque  omnipotentia  Dei  repetere  videtur.  Ut  1.  3.  contr.  Gent. 
c.  94.  certitudinem  providentiae  ex  hoc  explicat,  qiiod  omnia  illi 
suhdantur ;  sed  ibidem  antecedere  docet  intellectus  deliberationem 
ordinisque  convenientis  inventionem;  quid  igitur  neget  ex  huius 
ordinis  certitudine  providentiae  infallibilitatem  derivari  ?  Nos  quo- 
que  defendimus,  Deum  ob  supremam  dominationem  et  potentiam 
efficere  posse  in  liberis  voluntatibus,  quidquid  velit.  Id  quomodo 
explicandum  sit ,  quaeritur.  Diverse  enim  omnipotentia  operatur, 
aliter  creatione,  aliter  gratia  efficaci,  ut  contra  Quesnellum  Ec- 
clesia  definivit.  Dicimus  igitur:  idcirco  illud  posse  Omnipotentem, 
quod  in  infinitis  thesauris  suis  innumerabilia  habeat  instrumenta 
movendae  voluntatis ,  e  quibus  scientia  media  eligit  ea,  quae  ef- 
fectu  caritura  non  esse  certissime  praevidet.  Aliquam  cognitio- 
nem  praecedere  omnipotentiam  necesse  est,  quia  ignorata  nemo 
concupiscit.  lam  Bannesiani  solam  intelligentiam  rerum  possibi- 
lium  etiam  in  movenda  libera  voluntate  praecedere  volunt;  nos 
praeterea  scientiam  mediam  postulamus.  Nec  haec  nec  illa  de 
dignitate  Divinae  potentiae  derogat ;  nam  re  idem  est  praescientia 
et  omnipotentia,  quae  si  scientia  media  eget,  nulla  tamen  re  aliena 
caret,  sed  in  se  ipsa,  quidquid  ad  consilia  sua  exsequenda  desi- 
derat,  complectitur.  Nihilo  secius  quaeri  convenit,  infallibilitas 
omnipotentiae  in  movenda  voluntate  libera  e  praescientia  pendeat 
an  contra  infallibilitas  praescientiae  ex  omnipotentia.  Ad  quam 
quaestionem  clare  ac  dilucide  S.  Thomas  1.  dist.  38.  q.  1.  art.  5. 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  •    83 

respondet,  ubi  accurate  disserit,  quomodo  Dei  scientia  cum  ac- 
tuum   contingentia    concilianda    sit.      Duas    proponit    difficultates : 

1.  quum  scientia  Divina  sit  causa  omnium  effectuum  rerum  creata- 
rum,  sit  autem  ipsa  necessaria  et  immutabilis,  eam  non  videri  posse 
efficere  contingentia  (quae  non  sint  necessaria  possintque  non  esse) ; 

2.  scientiam  Dei  non  esse  nisi  veri;  veritatem  autem  scientiae 
pugnare  cum  incerta  veritate  rerum.  De  priore  difficultate  in  com- 
mentatione  nostra  (p.  56.  62.)  respondentem  audivimus.  Scientiam 
Divinam  esse  causam  exemplarem  rerum  creatarum  earumque  ef- 
fectuum ,  voluntatem  causam  efficientem.  Ut  solis  virtute  inex- 
hausta  non  impeditur ,  quominus  aliqua  semina  nec  enascantur 
nec  adolescant,  ita  causa  prima  operante  fieri  potest,  ut  effectus 
creati  deficiant.  Ad  alteram  transiens  difficultatem,  ut  infallibilis 
scientiae  Divinae  consensionem  cum  incerto  rerum  eventu  decla- 
ret,  ab  ea  ratione  orditur ,  qua  everti  recentiorem  Thomismum 
necesse  sit:  „Non  potest  esse,"  inquit,  „quod  Deus  sciat  simul 
hunc  cursurum,  et  iste  deficiat  a  cursu,  et  hoc  est  propter  certitu- 
dinem  scientiae  et  non  propter  causalitatem  eius.'"''  lam  vero  quo- 
niam  certa  cognitio  non  sit  nisi  rerum  certarum,  contingentia 
quomodo  sint  certa ,  inquirit.  Sunt  quae  plerumque  evenire  so- 
leant  et  ex  causis  suis  aliqua  nec  tamen  certissima  cognitione 
concludi  possint.  Alia,  quae  sint  „contingentia  ad  utrumlibet,  in 
causis  suis  nullo  modo  cognosci  possunt".  Sed  tum ,  quum  fiunt 
actus  liberi,  certissime  veri  sunt;  quum  enim  currit  Socrates,  ut 
simul  non  currat,  fieri  prorsus  non  potest.  Atqui  contingentia 
Deus  non  modo  ut  in  causis  continentur,  verum  etiam  ut  fiunt 
atque  sunt ,  cognoscuntur  *.  Haec  autem  ipsa  Societatis  doctrina 
est,  cui  Banez  tria  docet  contraria. 


1  Quam  doctrinam  S.  Thomas  in  Sitmma  iisdem  ferme  verbis  repetit. 
„Quicunque,"  inquit ,  „cognoscit  effectum  contingentem  in  causa  tantum ,  non 
habet  de  eo  nisi  coniecturalem  cognitionem.  Deus  autem  cognoscit  omnia  con- 
tingentia  non  solum  prout  sunt  in  suis  causis,  sed  etiam  prout  unumquodque 
eorum  est  actu  in  se  ipso"  (I.  q.  14.  a.  13.).  Baiiez  ut  demonstret  actus  libe- 
ros  ex  solis  causis  certo  cognosci  posse,  ad  priorem  partem  enuntiationis  pro- 
vocat.  „Tertia  conclusio.  Deus  cognoscit  futura  contingentia  in  suis  causis, 
sed  determinatis  et  completis.  Primam  partem  conclusionis  docet  aperte 
D.  Thom.  in  littera,  dum  inquit:  Cognoscit  autem  Deus  contingentia  non  solum 
in  suis  causis  etc."  Deinde  pauUo  post:  „Itaque  etiamsi  Deus ,"  inquit,  .  .  . 
,,cognosceret  futura  contingentia  .  .  .  solum  in  causis  ipsorum  ,  eius  cognitio 
esset  certa  et  infallibilis."  Antea  quoque  idem  illis  S.  Thomae  verbis  probari 
posse  significaverat :  „Iste  sensus  etiam  potest  colligi  ex  S.  Thoma  ex  eo,  quod 
dicit  in  hoc  articulo,  Deum  cognoscere  futura  contingentia  non  solum  in  suis 

6* 


84  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibiis  physicis. 

Nam  primum  S.  Thomas  affirmat ,  Banez  negat,  motionem 
Divinam  in  rebus  creatis  modificari  et  saepe  effectu  frustrari;  de 
qua  re  supra  (pag.  56  ss.)  dictum  est. 

Quam  discrepantiam  altera  consequitur,  quum  quaeritur,  utrum 
ex  ipsa  efficientia  Divinae  virtutis  an  ex  certissima  Dei  cognitione 
proxime  derivetur  necessitas  eventus  a  Deo  praevisi.  S.  Tliomas 
dicit  (1.  c.):  „Non  enim  potest  esse,  quod  Deus  sciat  simul  hunc 
cursurum ,  et  iste  deficiat  a  cursu ,  et  hoc  est  propter  certitudi- 
nem  scientiae  et  non  propter  causalitatem  eius,""  Cum  quo  con- 
sentit  Caietanus:  „Quoad  hoc:  res  scitae  relatae  ad  scientiam  Dei 
sunt  necessariae,  nihil  obstat  proposito,  quoniam  non  est  ibi  sermo 
de  rebus  scitis  relatis  ad  Dei  scientiam  ut  causam ,  sed  ut  scien- 
tiam"  (ad  I.  q.  14.  art.  13.).  Contra  Baiiez:  „Oportet  deinceps 
explicemus  necessitatem ,  quam  habet  [consequens:  Antichristus 
erit]  in  ordine  ad  eandem  [Dei]  scientiam  ut  causa  est.  Et  ista 
necessitas  sumitur  ex  efficacissima  primae  causae  virtute ,  quae 
ita  determinat  omnes  causas  secundas  ad  suos  effectus  producen- 
dos,    quod    nulla    causa   secunda   potest  exire  ab  eius  determina- 


causis  etc."  (In  I.  q.  14.  a.  13.  p.  206.  et  207.)  Id  quidem  detorquere  est  ac 
depravare  illius  sententiam.  Dixisset  enim  S.  Doctor  uno  verborum  tenore: 
qui  contingentia  „in  causa  tantuni''''  cognosceret,  eum  non  habere  nisi  ^^coniec- 
turalem  cognitionem",  et  tamen  Deum,  si  cognosceret  in  causa  tantum,  certo 
et  infalUhiliter  cogniturum  esse.  Recte  autem  Caietanus  illud  sic  interpreta- 
tur:  „Contingentia  futura  cognoscuntur  a  Deo  prout  sunt  actu  in  se  ipsis  et 
prout  sunt  in  suis  causis,  sed  primo  modo  certe,  secundo  modo  vero  prout  sunt 
cognoscibilia.^^  Ferrariensem  quoque  a  se  dissentire  Baiiez  (1.  c.)  fatetur: 
„Dicit  secundo  Ferrariensis :  Futura  contingentia  secundi  generis  [libera]  nullo 
modo  possunt  cognosci  certo  et  infallibiliter  in  suis  causis."  Nec  quidquam- 
proficit,  quum  I.  contr.  Gent.  c.  67.  n.  3.  appellat,  ubi  dicit  S.  Thomas ,  con- 
tingentia  ex  causa  „completa,  si  non  impediatur",  cognosci  posse.  Quae  verba 
ut  ad  hanc  controversiam  recte  traducantur,  videndum  est,  quibus  rebus  vo- 
luntatem  impediri  dicat,  quominus  agat.  Docet  autem  perpetuo  liberam  vo- 
luntatem  suo  arbitratu  et  determinari  ad  agendum  et  ab  eo  prohiberi.  Id 
igitur  nisi  etiam  comprehendatur ,  non  dicit  actum  liberum  ex  causa  sua  co- 
gnosci  posse.  Consentit  igitur  ille  locus  cum  ceteris,  quibus  negat  ex  solis 
causis  actum  liberum  cognosci  posse.  Exemplum  posuimus ,  cum  intima  con- 
troversia  connexum ,  quo  ratio  interpretationis  Neo-Thomisticae  quasi  sub 
oculos  subiiceretur.  Dimidiata  sententiuncula  decerpitur,  et  ne  proxima  qui- 
dem  verba  superiora  attenduntur  ,  nedum  reliqui  S.  Doctoris  libri  magnique 
eius  interpretes  adhibeantur.  Sed,  ut  infra  dicemus,  ita  Banez  cum  S.  Thoma, 
ut  Protestantes  cum  Scriptura,  Baius  cum  Augustino  agit  (cf.  p.  39).  Catho- 
lica  interpretatio  est  non  singula  scparatim  verba,  sed  coniuncta  cum  reliqua 
doctrina  considerare ,  et  theologicae  explicationis  perpetuitate  atque  doctrinae 
amplificatione  constanti  ad  superiores  scriptores  intelligendos  utitur. 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  85 

tione"  (In  I.  q.  14.  a.  13.  p.  216.).  Negat  S.  Thomas  scientiam 
Divinam  ut  causam  infallibilitatem  efficere  contingentium ;  eventus 
enim  praevisi  necessitatem  dicit  a  praescientiae  causalitate  mi- 
nime  derivari.  Contra  censet  Baiiez,  dissensu  tanto  magis  mani- 
festo,  quod  ille  rem  omnino  indiiferentem  ponit  (cursum  Socratis), 
hic  virum  peccati  inducit  („Antichristus  erit"),  qui  summa  flagitia 
patraturus  est ;  cuius  rei  necessarius  eventus  ex  efficacissima  vir- 
tute  Divinae  omnipotentiae  effectus  omnium  causarum  determi- 
nantis  derivatur! 

Sequitur  tertia  discrepantia.  S.  Thomas  dixit,  liberas  actio- 
nes  nuUo  modo  e  causis  certo  cognosci  posse;  intellexit  autem 
hic  causas  a  Deo  motas,  quia  1.  nisi  illa  motione  excitae  efficere 
nihil  omnino  possunt,  nec  2.  illa  motione  tollitur  ratio,  ob  quam 
actus  liberos  negavit  ex  suis  causis  ullo  modo  cognosci  posse, 
h.  e.  contingentia  ad  utrumlibet.  At  Banez  onmino  affirmat  ac- 
tus  liberos  futuros  a  Deo  e  causis  certo  cognosci ,  quod  eas  ipse 
moverit. 

Quae  quum  ita  sint,  consequi  scientiam  mediam  e  S.  Thomae 
doctrina  fatendum  est,  etsi  eam  ipse  minus  perspicue  atque  aperte 
proposuit.  Et  sine  ulla  dubitatione  Caietanus  aliique  veteres  Tho- 
mistae  concesserunt,  illum  de  praescientia  iisque  quaestionibus, 
quae  cum  ea  connexae  sint,  obscurius  locutum  esse.  Fuit  igitur 
locus  illi  incremento  atque  amplificationi  theologiae,  quae  in  Ya- 
ticano  proponitur,  in  qua  Societas  lesu  elaboravit.  Quam  novam, 
at  constantem  doctrinae  S.  Doctoris  explicationem  quum  Banez 
repudiaret,  coactus  est,  illas  ipsas  sententias  negare,  unde  rectae 
rationis  conclusione  deducta  erat.  Conclusiones  novas  dum  recu- 
sat,  ipsa  capita  doctrinae  S.  Thomae  coepit  impugnare. 

II.    Nusquam  S.  Thomas  physicam  determinationem  docuit. 

I.  Nullus  est  locus,  ubi  S.  Doctor  voluntatem  a  Deo  ad  libe- 
ros  actus  proximejpraedeterminari  aut  etiam  determinari  dixerit. 
Id  supra  demonstravimus  (p.  70  ss.). 

Dixerit  quispiam,  physicam  praedeterminationem  a  S.  Thoma 
non  his  ipsis  verbis  proponi ,  sed  inclusam  atque  comprehensam 
aliis  doctrinis,  quas  necessario  consequatur.  Audiamus  Billuar- 
tum,  qui  id  genus  argumenta  breviter  apteque  composuit.  E  qui- 
bus  tamen  unum,  quod  a  potentialitate  atque  indifferentia  volun- 
tatis  sumitur,  supra  (p.  64.  72.)  examinavimus.  Item  ostendimus, 
S.  Thomam,  quum  Deum  voluntatem  et  natura  et  gratia  physice 


86  3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

praemovere  docet ,   nondum  physicam  Bannesii   praedeterminatio- 
nem  affirmare.     Sic  igitur  argumentatur  Billuart. 

1.  „De  ratione  primae  causae,"  inquit,  „et  primi  motoris  est, 
ut  alias  causas  moveat  et  niilla  ex  iis  moveatur  nisi  mota  a  prima. . . 
Atqui  in  systemate  scientiae  mediae  causa  secunda  se  movet  non 
mota  a  prima,  se  enim  determinat  non  determinata  a  Deo."  De 
scientia  med.  art.  6.  §.  6.  Non  possumus  non  summopere  mirari, 
ab  illo  Thomista  universe  pronuntiari  atque  ad  voluntatem  trans- 
ferri ,  quod  S.  Thomas  in  solas  res  non  liberas  cadere ,  ut  oppo- 
nantur  voluntati,  clarissime  dicit.  Nam  Creaturam  rationalem,  in- 
quit,  Deus  orditiat  ad  agendum  voluntarie  et  per  se,  sed  aliae  crea- 
turae  non  agunt  nisi  motae  ex  operatione  Divina  (I.  q.  19.  a.  12. 
ad  3.).  Quod  non  est  sibi  causa  agendi,  non  est  liherum  in  agendo; 
quaecumque  autem  non  moventur  neque  agunt  nisi  ah  aliis  mota, 
non  sunt  sihi  ipsis  causa  agendi  (2.  contra  gent.  c.  48.).  Haec 
est  enim  illius  doctrina :  voluntatem  et  a  Deo  et  a  seipsa  moveri, 
ab  illo  primum  excitari  ad  actum  indeliberatum ,  ut  deinde  ipsa 
se  determinet  ad  liberos.  Atque  hactenus  illud  Billuarti  recte 
dicitur;  sed  ita  Bannesianos  nihil  iuvat. 

2.  Sed  audiatur  iterum.  Dicit  necessitatem  atque  efficaciam 
gratiae  a  S.  Thoma  ex  motione  Divina  explicari;  eam  porro  effi- 
cacem  non  esse  motu  creaturae,  sed  suapte  natura.  Hoc  alterum 
distinguendum  est.  Nam  si  hoc  intelligit,  motionem  Divinam  sua 
virtute  efficere ,  quidquid  efficiat,  vere  dicit;  at  id  nemo  negat; 
nemo  enim  gratiam  suam  vim  a  voluntate  accipere  arbitratur. 
Sin  illud  intelligit ,  effectus  infallibilem  veritatem  a  sola  esse  in- 
terna  virtute  motionis  Divinae ,  id  quidem  (nec  de  alia  re  hic 
quaerimus)  a  S.  Thoma  constanter  negatur.  Qui  etiam  atque 
etiam  dicit,  si  quaeratur,  certene  secuturus  sit  effectus  an  possit 
deficere,  rationem  habendam  esse  non  solius  virtutis  Divinae  mo- 
tionis,  sed  etiam  conditionis  habitusque  naturae  creatae.  „Quam- 
vis  causa  prima,"  inquit,  „vehementius  influat  quam  secunda, 
tamen  effectus  non  completur ,  nisi  adveniente  operatione  secun- 
dae;  et  ideo  si  sit  possibilitas  ad  deficiendum  in  causa  secunda, 
est  etiam  eadem  possibilitas  deficiendi  in  effectu,  quamvis  causa 
prima  deficere  non  possit  .  .  .  quia  ergo  ad  esse  effectus  requiri- 
tur  utraque  causa,  utriusque  defectus  inducit  defectum  in  effectu" 
(q.  2.  de  verit.  art.  14.  ad  5.).  Item  de  malo  q.  G.  art.  1.  ad  15., 
ut  liberam  esse  voluntatem  probet,  quamquam  non  possit  a  po- 
tentia  transire  ad  actum  nisi  ducta  ab  alia  causa  (motione  Divina) : 
„Sic  ergo  illa  causa,"  inquit,  „quae  facit  voluntatem  aliquid  velle, 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  87 

non  oportet,  quod  ex  necessitate  hoc  faciat,  qma,  ipotest  per  ipsam 
voluntatem  impedimentum  praestari."'  Falsum  est  igitur  effectus 
infallibilitatem  a   sola   virtute  Divinae   motionis   repetendam  esse. 

3.  Redeamus  ad  Billuartum.  Ut  ostendat,  Deum  efficere  non 
solum  agendi  potestatem  [gratia  excitanti,  qualem  Bannesiani  in- 
telligunt] ,  sed  ipsum  etiam  actum  voluntatis  [praedeterminatione 
physica],  praeter  cetera  in  diss.  5.  art.  6.  de  grat.  efficaci ,  ex- 
planationem  D.  Thomae  appellat  epistolae  ad  Ephesios  cap.  3. 
lect.  2. :  „Facultatem  autem  dat  Deus  infundendo  virtutem  et 
gratiam,  per  quas  efficitur  homo  potens  et  aptus  ad  operandum; 
sed  ipsam  operationem  confert,  in  quantum  operatur  in  nobis  in- 
terius  movendo  et  instigando  ad  bonum."  At  virtutem  et  gratiam 
S.  Thomas,  ut  manifestum  est,  gratiam  sanctificantem  virtutesque 
ei  adiunctas  intelligit,  quibus  fit  homo  aptus  ac  potens  ad  ope- 
randum;  interius  autem  moveri  et  instigari  dicitur  gratia  exci- 
tanti.  Id  ipsa  verba  sonant;  infundi  enim  habitus  dicitur,  et  iyi- 
stigare,  quum  sit  idem  prorsus  atque  excitare,  gratiam  excitantem 
significat.  Argumento  esse  potest  similis  locus  ex  eodem  com- 
mentario  (cap.  2.  lect.  3.),  ubi  ipsa  adiecta  est  vox  hahitus :  „U1- 
terius,"  inquit,  „non  solum  datur  nobis  hahitus  virtutis  et  gratiae, 
sed  interius  per  spiritum  renovamur  ad  hene  operandum.  Unde 
subdit :  in  operihus  honis,  quia  scilicet  ipsa  bona  opera  sunt  nobis 
a  Deo."  Falsissimum  est  igitur,  quod  superiore  loco  Billuart 
gratiam  et  virtutem  intelligit  gratiam  sufficientem;  immo  S.  Tho- 
mas  hahitum  gratiae  sanctificantis  facultatem  conferre  docet  agendi, 
instigationem  vero,  h.  e.  gratiam  excitantem  efficere  actum.  Quod 
praeclare  congruit  cum  illa  regula,  quam  supra  posuimus :  „Illud, 
in  cuius  virtute  agens  agit,  est  causa  non  solum  virtutis,  sed 
etiam  actus."  Nam  voluntas,  quia  gratia  excitanti  a  Deo  data 
ad  agendum  movetur  et  instigatur,  sese  ipsa  ad  actus  supernatu- 
rales  determinat;  quo  fit,  ut  hi  ipsi  S.  Doctoris  sententia  ad  Deum 
auctorem  necessario  referantur,  idque  eo  magis,  quod  illius  gra- 
tiae  effectum  certissimum  et  praevidit  Deus  et  voluit.  Qua  ra- 
tione  diluuntur,  quaecumque  Bannesiani  e  plurimis  S.  Thomae 
locis  concludunt,  ubi  ille  et  posse  et  agere,  et  gratiam  et  usum 
gratiae  a  Deo  esse  docet. 

4.  Idem  Billuart  in  Diss.  YIII.  art.  5.  §  3.  Mens  S.  Thomae, 
vol.  I.  331.  ad  hanc  illius  doctrinam  provocat:  voluntate  Dei  ef- 
fici  non  solum,  ut  sint  res  omnes  atque  actiones,  verum  etiam,  ut 
tales  i.  e.  vel  contingentes  vel  necessariae  sint.  Recte  omnino; 
at  ipsius  S.  Thomae  explicatione   refutatur   atque  evertitur  inter- 


88  3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

pretatio  Bannesianorum.  Nam  idcirco  dicit  ille  Deum  esse  auc- 
torem  effectuum  contingentium,  quod  ad  eos  eliciendos  iis  utatur 
causis ,  quae  possint  effectu  carere.  (Lect.  14.  1.  1.  Peri  herme- 
neias.)  „Voluntas  Divina  est  intelligenda  ut  extra  ordinem  entium 
existens ,  velut  causa  quaedani  profundens  totum  ens  et  omnes 
eius  differentias.  Sunt  autem  differentiae  entis  possibile  et  ne- 
cessarium;  et  ideo  ex  ipsa  voluntate  divina  originantur  necessi- 
tas  et  contingentia  in  rebus,  et  distinctio  utriusque  secundum  ra- 
tionem  proximarum  causarum.  Ad  effectus  enim ,  quos  voluit 
necessarios  esse ,  disposuit  causas  necessarias ;  ad  effectus  autem, 
quos  voluit  esse  contingentes,  ordinavit  causas  contingenter  agen- 
tes,  id  est,  potentes  deficere."  (Lect.  3.  1.  12.  Metaphys.)  „Ens, 
in  quantum  ens  est,  liabet  causam  ipsum  Deum;  unde  sicut  Di- 
vinae  providentiae  subditur  ipsum  ens,  ita  etiam  omnia  accidentia 
entis,  in  quantum  est  ens,  inter  quae  sunt  necessarium  et  contin- 
gens.  Ad  Divinam  igitur  providentiam  pertinet  non  solum  quod 
faciat  hoc  ens ,  sed  quod  det  ei  contingentiam  vel  necessitatem. 
Secundum  enim  quod  unicuique  dare  voluit  contingentiam  vel 
necessitatem,  praeparavit  ei  causas  medias,  ex  quibus  de  neces- 
sitate  sequatur,  vel  contingenter."  Idem  dicit,  ubi  de  praedesti- 
natione  agit,  Quodlib.  XIL  art.  3.:  „Voluntas  Dei  est  principium 
totius  entis;  ergo  non  cadit  sub  ratione  contingentiae  vel  neces- 
sitatis,  sed  haec  effluunt  et  ordinantur  ex  Dei  voluntate ,  et  sic 
ipsa  Dei  voluntas  facit  quaedam  contingentia,  praeparando  causas 
contingentes  illis  rebus ,  quas  vult  esse  contingentes ,  et  similiter 
necessarias  causas  rebus  et  effectibus  necessariis."  Quam  senten- 
tiam  fuisse  S.  Thomae  perpetuam,  ille  ostendit  locus  (I.  q.  19.  a.  8.), 
unde  Bannesiani  probare  conantur,  gratiae  infallibilem  efficaciam 
ab  invicta  vi  voluntatis  repetendam  esse  :  „Cum  igitur  voluntas 
Divina  sit  efficacissima ,  non  solum  sequitur  quod  fiant  ea,  quae 
Deus  vult  fieri ,  sed  et  quod  eo  modo  fiant,  quo  Deus  ea  fieri 
vult.  Vult  autem  quaedam  fieri  Deus  necessario,  quaedam  con- 
tingenter ;  ut  sit  ordo  in  rebus ,  ad  complementum  universi.  Et 
ideo ,  quibusdam  effectibus  aptavit  causas  necessarias ,  quae  de- 
ficere  non  possunt,  ex  quibus  effectus  de  necessitate  proveniunt; 
quibusdam  autem  aptavit  causas  contingentes  defectibiles,  ex  qui- 
bus  effectus  contingenter  eveniunt." 

Ergo  idcirco  Deus  dicitur  a  S.  Thoma  causa  effectuum  con- 
tingentiae,  quia  ad  eos  efficiendos  causis  natura  incertis  (deficere 
potentibus,  defectibilibus)  utatur.  In  quibus  causis  gratia  efficax 
est ,    immo  vero ,    si  Bannesianos  audias ,    ea  adaequata  est  causa 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  89 

operationis  liberae  supernaturalis ;  ergo  ita  demum  contingentiam 
sive  libertatem  illius  operationis  conservabit,  si  ipsa  per  sese  sit 
anceps  atque  incerta  ad  effectus  veritatem.  Hoc  ipsum  lesuitae 
aiunt,  negant  Bannesiani  ^.  Confirmat  conclusionem  nostram  Bil- 
luart.  Quaerens  enim,  unde  sit  infallibilis  efficacia  consiliorum 
Divinorum  de  liberis  actionibus  nostris  (diss.  8.  a.  8.  §  5.),  aliquot 
verba  e  tribus  locis  a  nobis  allatis  quum  decerpsisset,  hanc  ponit 
obiectionem  Molinistarum :  S.  Thomam  post  ipsum  illum  Summae 
locum  Deum  dicere,  non  per  sese,  sed  praeparandis  causis,  quae 
deficere  possint ,  effectus  creatos  contingentes  operari.  Respon- 
det  duos  alteros  afferens  locos  ex  enarratione  1.  Perihermen.  et 
6.  Metaph.  „Iuxta  S.  Thomam,"  inquit,  „citatum  1.  Periherm. 
et  6.  Metaph.,  sic  Deus  est  causa  contingentiae  et  libertatis,  sicut 
est  causa  entis;  atqui  est  causa  entis  non  solum  mediante  virtute 
creata ,  quam  produxit,  sed  immediate  in  se :  ergo."  Hoc  ergo 
inepte  subiungitur.  Quae  enim  arguendi  utilitas  ibi  est,  ubi,  quid 
censeat,  auctor  ipse  quam  maxime  perspicue  enuntiat?  Annon 
his  duobus  locis  prorsus  dicit  idem,  quod  in  Summa ,  hoc  est, 
Deum  rerum  contingentiam  efficere  praeparandis  causis  deficienti- 
bus?  Hoc  cur  tacetur,  ut  contorta  conclusiuncula  sententia  con- 
traria  conficiatur?  Nec  vero  alterutro  loco  docet  ille ,  quod  vult 
Billuart ,  sic  Deum  esse  causam  contingentiae ,  sicut  entis ,  i.  e. 
eodem  prorsus  modo  effectorem  esse  contingentiae  atque  entis. 
Dicit  omnino:  „Sicut  Divinae  providentiae  subditur  ipsum  ens,  ita 
etiam  omnia  accidentia."  Sed  illa  prioris  sententiae  sicut  .  .  .  ita 
etiam  idem  significant,  quod  in  conclusione  subiuncta  non  solim  . . . 
sed  (h.  e.  et  esse  et  modos  entis  pariter  subiici  Divinae  providen- 
tiae).  Usitatissimum  est  ita  poni  „sicut  ...  ita  etiam",  quibus 
prorsus  idem  eandemque  rationem  significari  minime  necesse  est. 
Quae  iniuria  premit  Billuart  eaque  tanto  maiore,  quod  ipsam  pro- 
ximam  praeterit  sententiam,  qua  contrarium  enuntiatur.  De  qua 
tota  re  lenissime  iudicaverit,  qui  alium  aliquem  Thomistam  a 
Billuarto  exscriptum  dixerit. 

5.  Evidens  Billuart  argumentum  derivare  sibi  videtur  ex  illa 
a  S.  Thoma  affirmata  infallibilitate  motionis  Divinae:  nihil  urgen- 
tius,  nihil  clarius.    Qui  loci  si  sunt  evidentes,  non  Bannesianorum 


1  Concedunt  Thomistae  gratiam  etiam  efficacem,  si  separatim  spectetur, 
carere  posse  effectu;  sed  quum  ut  integra  causa  elfectrix  actionis  considera- 
tur,  non  separatim  spectanda  est,  sed  coniuncta  illi  quam  propriam  habet 
derivatam  a  Divina  omnipotentia  virtuti,  atque  ita  sine  effectu  esse  non  potest. 


90  3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

sententiam  probant,  sed  omnia  ei  contraria.  Primo  loco  ab  illo 
(Diss.  V.  art.  6.  de  gratia  efficaci)  affertur  I.  II.  q.  10.  a.  4. 
ad  3.:  „Si  Deus  movet  voluntatem  ad  aliquid,  incompossibile  est 
huic  positioni,  quod  voluntas  ad  illud  non  moveatur;  non  est  ta- 
men  impossibile  simpliciter."  Quid  tandem  haec  verba  probant? 
„Impossibile  simpliciter"  et  „impossibile  ex  aliqua  positione"  quid 
sibi  volunt?  Respondeat  auctor  ipse  S.  Thomas.  Lect.  15.  in 
libr.  L  Perihermeneias  et  lect.  15.  in  libr.  11.  Physicorum  ex- 
ponit,  nihil  aliud  esse  necessarium  vel  impossibile  ex  suppositione 
nisi  hoc:  Si  est^  impossibile  est  illud  simul  non  esse.  Necessa- 
rium  simpliciter  esse  id,  cuius  necessitas  e  causa  praecedenti  apta 
sit;  id  igitur  quod  ex  causa  efficienti  necessario  consequatur,  ne- 
cessarium  esse  simpliciter.  Hoc  ad  superiorem  locum  transfera- 
tur.  Si  non  moveri  voluntas  non  potest  ideo,  quod,  quum  est  in 
motu,  carere  motu  non  potest  —  quemadmodum  lesuitae  do- 
cent  — ,  necessitas  est  ex  suppositione;  sin  vi  propria  naturaque 
ipsa  causae  efficientis  efficitur,  ut  non  actu  moveri  voluntas  non 
possit  —  atque  sic  movetur  praedeterminatione  physica  — ,  tum 
demum  actus  necessarius  est  simpliciter.  lam  vero  necessarium 
esse  simpliciter,  quod  illa  Dei  motio  efficiat,  prorsus  negat  S.  Tho- 
mas.  Occupavit  igitur  ac  refutavit  interpretationem  Bannesiano- 
rum;  cum  eoque  Molinistae  optime  consentiunt,  id  quod  amplius 
demonstrabunt  ea,  quae  de  praescientia  ab  illo  disputata  postea 
afferemus. 

Sed  quum  argumentamur,  necessitatem  ex  priorihus  esse  ab- 
solutam ,  Billuart  illud  e  Summa  obiicit  (I.  q.  19.  art.  8.  ad  3.), 
ubi  S.  Thomas  rationem  a  se  ante  generatim  propositam  ipse 
circumscribere  videtur:  „Ad  tertium  dicendum,  quod  posteriora 
[res  creatae]  habent  necessitatem  ex  prioribus  [voluntate  Divina] 
secundum  modum  priorum.  Unde  et  ea,  quae  fiunt  a  voluntate 
Divina,  talem  necessitatem  habent,  qualem  vult  Deus  ea  habere, 
scilicet  vel  absolutam  vel  conditionalem  tantum,  et  sic  non  omnia 
sunt  necessaria  absolute."  Sic  igitur  illud  circumscribit,  ut  Deus, 
quum  sit  causa  prior,  tamen  pro  arbitrio  vel  absolutam  necessi- 
tatem  efficiat  vel  contingentiam  ac  necessitatem  ex  suppositione. 
Rursum  igitur  ad  illam  quaestionem  deducimur ,  quomodo  Deus 
causa  sit  necessitatis  et  contingentiae.  Ad  quam,  uti  ostendimus, 
constantissime  sic  ille  respondet:  contingentia  Deus  efficit  causis 
defectibilibus ,  necessaria  indefectibilibus.  Physica  autem  prae- 
determinatio  quum  sit  in  his  alteris,  necessitatem  efficit  abso- 
lutam. 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibiis  physicis.  91 

Alter  locus  est,  quo  utitur  Billuart :  „Deus  movet  voluntatem 
immutabiliter  propter  efficaciam  virtutis  moventis ,  quae  deficere 
non  potest;  sed  propter  naturam  voluntatis  motae ,  quae  indiffe- 
renter  se  habet  ad  diversa ,  non  inducitur  necessitas ,  sed  manet 
libertas;  sicut  etiam  in  omnibus  providentia  Divina  infallibiliter 
operatur ,  et  tamen  a  causis  contingentibus  proveniunt  effectus 
contingenter ,  in  quantum  Deus  omnia  movet  proportionabiliter, 
unumquodque  secundum  suum  modum."  Q.  6.  de  malo  a.  unico 
ad  3.  Dicit  igitur  S.  Thomas:  Ut  certa  efficacia  Divinae  provi- 
dentiae  cum  contingentia  eff*ectuum  creatorum,  ita  immutabilis  at- 
que  inexhausta  vis  motionis  Divinae  conciliatur  cum  humanae 
actionis  libertate.  Quod  ita  demum  doctrinam  probat  Bannesia- 
nam ,  si  actus  libertatis ,  ad  quem  Deus  movet ,  ob  solam  vim  ac 
naturam  motionis  Divinae  non  fieri  non  posse  intelligitur.  Id 
num  S.  Thomas  docet?  De  quanam  motione  Divina  in  corpore 
articuli  disserit?  Primum  actum  voluntatis,  ad  quem  reducantur 
ceteri  omnes,  a  Deo  esse  ostendit;  sed  semel  excitatam  motam- 
que  voluntatem  eo  ipso  motu  se  ad  alios  actus  liberos  transferre 
posse:  Per  hoc ,  inquit,  qnod  komo  aliquid  vult  in  actu,  movet  se 
ad  volendum  aliqidd  aliud  in  actu.  Haec  illa  doctrina  est,  quara 
esse  Doctoris  angelici  supra  diximus:  omnes  actus  liberos  e  natu- 
rali  appetentia  finis  ultimi,  quam  Deus  indidit  naturae,  fluere  ac 
derivari.  Quae  motio  immutabilis  est  nec  unquam  deficit;  nec 
vero  sequitur,  ut  voluntas  libera  actus,  ad  quos  Deus  illa  motione 
allicit,  omittere  non  possit.  Quod  ipsum  paullo  post  (ad  15.)  ipse 
S.  Thomas  monet:  „Illa  causa,"  inquit,  „quae  facit  voluntatem 
aliquid  velle ,  non  oportet ,  quod  ex  necessitate  hoc  faciat ,  quia 
potest  per  ipsam  voluntatem  impedimentum  praestari."  Clarius 
etiam  illa  sententia,  quam  p.  86.  attulimus,  De  veritate  q.  2.  art.  14. 
ad  5. ,  indefectibilitatem  ac  virtutem  Divinae  motionis  cum  omis- 
sione  actuum  creatorum  confert  atque  componit.  Falsum  est  igi- 
tur,  S.  Thomam  illo  loco  motionem  immutabilem  physicam  intel- 
ligere  praedeterminationem ;  qua  praesente  fieri  nullo  modo  potest, 
ut  actus  praedeterminatus  omittatur.  Denique  etiam  q.  22.  de 
veritate  a.  5.  ad  7.  peccator  deficere  dicitur  ah  indeficienti  incli- 
natione  ad  bonum,  i.  e.,  deficere  ab  immutabili  ac  perpetua  incli- 
natione  ad  finem  ultimum;  quae  inclinatio  paullo  post  (in  corp. 
a.  6.)  determinatio  immutahilis  appellatur.  Unde  fit  manifestum, 
cum  S.  Thomas  dicat  movere  immufahiliter,  naturalem  appetitio- 
nem  finis  ultimi,  non  praedeterminationem  intelligi.  Ita  quicum- 
que  pro  physica  praedeterminatione  afferuntur  loci  non  Bannesia- 


92  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

nam  doctrinam  demonstrant ,  sed  eam ,  quae  est  illi  omnino  con- 
traria.  Alii  sane  loci  proponuntur ,  quibus  impugnetur  scientia 
media.  Quos  ut  accurate  refutaremus,  longius  digrediendum  a  re 
proposita  esset.  Yideatur  Annatus  in  „Scientia  media  contra  novos 
eius  impugnatores  defensa" ,  qui  Salmanticenses  et  loannem  a 
S.  Thoma  confutat,  et  imprimis  praeclarum  Card.  Franzelini  opus 
„De  Deo  uno". 

Quod  autem  Billuart  obiicit,  in  concilianda  libertate  cum  de- 
cretis  divinis  S.  Thomam  non  uti  scientia  media,  id  quidem  si 
concesserimus ,  minime  causae  nostrae  oberit.  Si  ille  aliquam 
quaestionem  non  perspicue  ac  plene  solvit,  nihil  tamen  fuit,  quod 
amplificatis  theologiae  studiis  posteriores  prohiberet,  quominus 
eandem  quaestionem  retractarent.  Satis  nobis  est  demonstrasse, 
rationibus  S.  Doctoris  consentaneam  eam  doctrinam  esse ,  quam 
amplectimur. 

III.    S.  Thomas  negat  id,  quod  Banuesiani  docent. 

Principio  in  memoriam  revocanda  sunt  ea,  quibus  discrepare 
utrosque  iam  ostendimus;  deinde  alia  quaedam  significabimus. 

1.  Docet  ille,  motionem  primae  causae  causis  creatis  modifi- 
cari;  id  Bannesiani  negant. 

2.  Ille  voluntatem  a  Deo  ad  ipsum  actum  liberum  determi- 
nari  non  censet,  hi  censent. 

3.  Ille  voluntatem  a  primo  actu  indeliberato  nulla  addita 
nova  praeveniente  Dei  motione  ad  libere  agendum  sese  movere 
dicit;  non  item  Bannesiani ,  qui  physicam  praedeterminationem 
ad  illud  efficiendum  requiri  affirmant. 

4.  Si  S.  Thomam  audias,  voluntas  motum  a  Deo  impressum 
ad  actum  liberum  vel  applicare  potest  vel  non  applicare;  incli- 
nationem  ad  actum  ita  esse  in  liberi  arbitrii  potestate,  ut  non 
possit  esse  a  Deo  determinata.     Quod  hi  negant. 

5.  Ille  negat,  hi  aiunt,  infallibilitatem  praescientiae  Divinae 
ab  ipsius  virtute  atque  efficacia  derivari. 

6.  Actus  liberi  apud  illum  nullo  modo  cognosci  ex  causis 
suis  possunt ;  hi  contra  existimant. 

7.  Bannesianorum  sententia  sola  sufficiens,  non  vero  efficax 
gratia  indeliberata  mentis  illustratio  motusque  voluntatis  est;  effi- 
cax  autem  gratia  ab  his  actibus  diversa  est  ad  eosque  accedit. 

S.  Thomas  gratiam  actualem  etiam  efficacem  eiusmodi  actum 
animi  esse  perspicue  docet.     „Et  hoc  modo,"  inquit  I.  II.  q.  110. 


3.    De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  93 

a.  2.,  „ipse  gratuitus  efFectus  in  homine  [gratia]  non  est  qualitas, 
sed  motus  quidam  animae ;  actus  enim  moventis  in  moto  est  mo- 
tus,  ut  dicitur  3.  Phys.  text.  18."  Itaque  Medina,  amicus  Ban- 
nesii  atque  collega,  gratiam  motionem  Divinae  inspirationis  appellat 
(ad  h.  1.)  idque  ita  certum  esse  iudicat,  ut  demonstrandum  non 
sit.  Albeldae  quoque  0.  Pr.  Hispano ,  qui  aequalis  et  ipse  Ban- 
nesii  fuit,  haec  doctrina  sub  formalihus  terminis  loco  superiore 
S.  Thomae  enuntiari  visa  est  ex  eoque  argumentum  ducit,  quo 
Thomistas  iuniores  (Bannesium  eiusque  discipulos)  refutet.  Batio- 
nes  affert  a.  ipsam  S.  Thomae  loquendi  consuetudinem :  „D.  Tho- 
mas  semper  motus  appellat  actus  elicitos  a  voluntate ,  dividens 
illos  in  motus  indeliberatos  et  deliberatos;"  b.  locum  ex  Aristo- 
tele  iam  allatum ,  quo  motus  dicitur  actus;  c.  interpretationem 
veterum  Thomistarum;  d.  ea,  quae  S.  Thomas  disserit  in  expla- 
natione  S.  loannis ,  cap.  6.  lect.  8.  (Albeldae  Comm.  in  I.  p. 
Summae  S.  Th.  disp.  58.  sect.  2.  nn.  7.  8.,  sect.  3.  n.  11.  Ed. 
Compl.  1621.  pp.  690.  704.) 

8.  Distinguunt,  ut  dictum  est,  Bannesiani  sensum  divisum  et 
compositum ,  ut  carere  necessitate  praedeterminationem  persua- 
deant :  potestatem  non  agendi ,  non  ipsam  omissionem  actus  cum 
praedeterminatione  consistere  posse.  Id  qui  S.  Thomam  seque- 
tur ,  negabit.  Non  enim  extra  voluntatem ,  sed  in  ea  est  prae- 
determinatio ;  negat  autem  ille,  si  insit  in  ipso  homine,  quo  agere 
prohibeatur,  distinctionem  sensus  compositi  et  divisi  adhiberi  posse. 
Rationem  evidentem  aifert :  ut  libertas  salvetur,  manere  oportere 
potestatem  in  subiecto ;  si  autem  id ,  quod  impediat  actum ,  insit 
in  subiecto,  veram  eius  efficiendi  potestatem  tolli. 

Ipsum  audiamus.  De  verit.  q.  6.  a.  3.  ad  8.  sic  ait:  „Ad 
octavum  dicendum,  quod  nigredo  et  albedo  sunt  quaedam  formae 
existentes  in  subiecto,  quod  dicitur  album  et  nigrum,  et  ideo  non 
potest  aliquid  attribui  subiecto  nec  secundum  potentiam  nec  se- 
cundum  actum ,  quod  repugnet  formae  praedictae ,  quamdiu  in 
subiecto  manet."'  Idem  argumentum  e  Summ.  I.  q.  14.  art.  13. 
ad  3.  depromi  potest.  Ibi  obiectionem  illam,  praescientia  vim  ac 
necessitatem  inferri  homini ,  adhibita  sensus  divisi  et  compositi 
distinctione  refutat;  addit  autem  non  solvi  difficultatem  „si  hoc, 
quod  dico  scitum ,  importaret  aliquam  dispositionem  subiecto  in- 
haerentem.^' 

Confirmari  argumentum  potest  duplici  ratione.  S.  Thomas 
constantissime  sic  loquitur,  ut  contingentem  dicat  ipsum  actum, 
ac  perspicue  docet,  actus  contingentiam  motione  Divina  non  toUi 


94  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

(I.  II.  q.  10.  a.  4.,  alibi).  At  contingentem  esse  actum  nihil  est 
aliud  nisi  fieri  posse  ut  actus  non  sit.  Quod  quidem  distinctio- 
nem  Bannesianam  sensus  compositi  et  divisi  evertit,  quum  simul 
cum  Divina  motione  esse  in  voluntate  potestatem  non  agendi  vo- 
lunt ,  at  fieri  nullo  modo  j^osse  tit  actus  non  sit;  postulat  enim 
S.  Thomas,  ne  libertas  exstinguatur,  ut  ipse  actus  sit  contingens 
seu  non  esse  possit. 

Idem  porro  sic  scribit  (Quodlibet.  I.  art.  7.  ad  2) :  „Ad  se- 
cundum  dicendum ,  quod  Deus  movet  omnia  secundum  modum 
eorum,  et  ideo  Divina  motio  a  quibusdam  participatur  cum  neces- 
sitate ,  a  natura  autem  rationali  cum  lihertate  propter  hoc ,  quod 
virtus  rationalis  se  habet  ad  opposita,  et  ideo  sic  Deus  movet 
mentem  humanam  ad  bonum,  quod  tamen  i^otest  huic  motioni  re- 
sistere ;  et  sic  ex  Deo  est,  ut  homo  se  ad  gratiam  praeparet,  sed 
quod  gratia  careat ,  non  habet  causam  a  Deo ,  sed  ab  homine, 
secundum  illud  Osee  13:  ,Perditio  tua  ex  te,  Israel,  tantummodo 
ex  me  auxilium  tuum.'"  Hoc  loco  S.  Thomas  e  natura  lihertatis 
humanae  concludit  posse  motioni  Divinae  resisti ,  idque  ita ,  ut 
actu  resistere  non  repugnet  naturae  Divinae  motionis;  nam  loqui- 
tur  de  potestate  tali,  quae,  quamvis  homo  a  Deo  moveatur,  saepe 
in  actum  transeat,  ita  ut  gratia  Dei  amittatur.  Praedeterminatio 
igitur ,  quum  propter  eius  naturam  fieri  non  possit ,  ut  ei  actu 
resistatur,  naturae  repugnat  lihertatis  humanae,  Haec  S.  Thomae 
sententia  atque  doctrina  est. 

9.  Unde  merito  infert,  praescientiae  ac  praedestinationis  ne- 
cessitatem  aliam  non  esse  nisi  quae  principium  contradictionis 
consequatur:  id  quod  sit,  quatenus  sit,  simul  non  esse  non  posse, 
similemque  rationem  esse  necessitatis  Divinae  praescientiae  et 
humanae  visionis.  „Contingens  refertur  ad  Divinam  cognitionem," 
inquit  de  ver.  q.  2.  art.  12.  ad  2.,  „secundum  quod  ponitur  esse 
in  rerum  natura;  ex  quo  autem  est ,  non  potest  non  esse  tunc, 
quando  est:  quia  quod  est,  necesse  est  esse,  quando  est,  ut  in 
primo  Perihermeneias  dicitur.  Non  tamen  sequitur,  quod  simpli- 
citer  dicatur  necessarium  nec  quod  scientia  Dei  fallatur;  sicut  et 
visus  meus  non  fallitur,  dum  video  Petrum  sedere ,  quamvis  hoc 
sit  contingens."  Pergit  autem  sic  (ad  3.) :  „Contingens  pro  tanto 
dicitur  necessarium  esse,  secundum  quod  est  scitum  a  Deo,  quia 
scitur  ab  eo,  secundum  quod  est  iam  praesens,  non  secundum  quod 
futurum  est.  Nec  ex  hoc  aliquam  necessitatem  sortitur,  ut  possit 
dici,  quod  necessario  eveniet.  Eventus  enim  non  est,  nisi  eius, 
quod  futurum  est,  quia  id  quod  iam  est,  non  potest  ulterius  eve- 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis.  95 

nire,  sed  verum  est  id  evenisse  et  hoc  est  necessarium."  Porro 
(in  fine  ad  7):  „Quamvis,"  inquit,  „res  in  seipsa  sit  futura,  tamen 
secundum  modum  cognoscentis  est  praesens ,  et  ideo  magis  esset 
dicendum,  si  Deus  scit  aliquid,  illud  est ,  quam  hoc  erit.  Unde 
idem  est  iudicium  de  ista:  Si  Deus  scit  aliquid,  hoc  erit;  et  de 
hac:  Si  ego  video  Socratem  currere,  Socrates  currit:  quorum  utrum- 
que  est  necessarium,  dum  est."  Item  I.  q.  14.  art.  13.  ad  2.:  „Si 
dicam :  si  Deus  scivit  aliquid,  illud  erit,  consequens  intelligendum 
est,  prout  subest  Divinae  scientiae,  scilicet,  prout  est  in  sua  prae- 
sentialitate;  et  sic  necessarium  est,  sicut  antecedens ,  quia  omne, 
quod  est,  dum  est,  necesse  est  esse"  De  malo  q.  16.  art.  7.  ad  15: 
ita  scribit:  „Sicut  se  habet  Divina  scientia  ad  futura  contingentia, 
sic  se  habet  oculus  noster  ad  contingentia,  quae  in  praesenti  sunt. 
Unde  sicut  certissime  videmus  Socratem  sedere ,  cum  sedet ,  nec 
tamen  propter  hoc  sequitur,  quod  sit  simpliciter  necessarium:  ita 
etiam  ex  hoc  quod  Deus  videt  omnia,  quae  eveniunt,  in  seipsis, 
non  tollitur  contingentia  rerum."  Denique  ille  sic  disputat  (I. 
contra  gent.  cap.  67.  versus  finem):  „Si  unumquodque  cognosci- 
tur  a  Deo  sicut  praesentialiter  visum,  sic  necessarium  erit  esse, 
quod  Deus  cognoscit,  sicut  necessarium  est  Socratem  sedere ,  ex 
lioc  quod  videtur  sedere.  Hoc  autem  non  est  necessarium  absolute, 
vel  ut  a  quibusdam  dicitur,  necessitate  consequentis,  sed  sub  con- 
ditione ,  vel  necessitate  consequentiae.  Haec  enim  conditionalis 
est  necessaria :  si  Socrates  videtur  sedere ,  Socrates  sedet."  Idem 
autem  affirmat  in  extrema  illa  epistola,  quae  nuper  reperta  est, 
quam  paullo  antequam  mortuus  est  ad  monachos  Cassinienses 
misit:  „Manifestum  est  autem,  quod  ex  hoc,  quod  video  aliquem 
sedere,  nulla  ingeritur  ei  necessitas  sessionis.  Impossibile  est  haec 
duo  simul  esse  vera ,  quod  videam  aliquem  sedentem ,  et  ipse  non 
sedeat;  et  similiter  non  est  possibile,  quod  Deus  praesciat  aliquid 
esse  futurum,  et  illud  non  sit,  nec  tamen  propter  hoc  futura  ex 
necessitate  eveniunt."  lam  vero,  quia  S.  Thomas  praevisionem 
antecedere  docet  Dei  praedestinationem  eaque  includi,  huius  quo- 
que  necessitas  prorsus  eadem  sit  oportet,  quam  modo  explicavi- 
mus.  Dicit  igitur  (in  I.  dist.  40.  q.  3.  in  fine  corporis):  „Adae- 
quatio  ista  attenditur  scientiae  Dei  ad  rem ,  non  secundum  quod 
est  in  causis  suis,  in  quibus  est  ut  possibile  futurum  tantum,  sed 
ad  ipsam  rem ,  secundum  quod  habet  esse  determinatum ,  prout  est 
praesens,  et  non  futurum:  et  ita  patet,  quod  certitudo  praedesti- 
nationis  nullam  necessitatem  salvandis  imponit."  Porro  (de  veri- 
tate  q.  6.  art.  3.):    „Praedestinatio  includit  praescientiam  .  .  .  sed 


96  3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibus  physicis. 

praescientia  habet  certitudinem  .  .  .  ergo  et  praedestinatio.  (Ad  6.): 
.  .  .  Yeritas  praedestinationis  et  praescientiae  respicit  futurum,  ut 
est  j)raesens  .  .  .  et  ideo  certitudinem  habet."  Ergo  plurimis 
S.  Thomae  locis  discimus,  praescientiae  ac  praedestinationis  ne- 
cessitatem  hac  denique  ratione  totam  verti ,  quod  id ,  quod  sit, 
non  possit  idem  simul  non  esse.  Quod  quidem  non  Bannesiano- 
rum ,  sed  nostrae  sententiae  congruit ,  quemadmodum  et  alibi  et 
supra  p.  28.  et  29.  demonstravimus. 

10.  Postremo  argumentum  adiungere  placet,  quod  superiora 
complectatur.  Dogma  fidei  est,  voluntatem  gratia  efficaci  motam 
nulla  adactam  necessitate  actum  meritorium  efficere  (I.  prop.  lan- 
senii).  Necessitas  quid  est?  Respondet  S.  Thomas  eo  ipso  loco 
(de  verit.  q.  22.  a.  6.  et  7.) ,  quo  quaerit ,  num  voluntas  neces- 
sario  agat  et  capax  sit  meriti:  „Necessarium  dicitur,"  inquit, 
„quod  immutabiliter  ad  unum  determinatum  est"  (art.  6.  in  corp.). 
lam  vero  praedeterminatione  immutahiliter  determinari  hominem 
idque  ad  unum  illum  actum,  ad  quem  efficiendum  datur,  ipsi  Ban- 
nesiani  non  negant  (vide  supra  p.  13.  n.  1.  2.,  p.  14.  n.  1.);  et 
videtur  manifestum,  quum  fieri  nullo  modo  possit,  ut  voluntas  prae- 
determinata  revera  omittat  actum.  Consequitur  igitur  secundum 
S.  Thomae  definitionem  vera  ac  talis  necessitas,  quae  tollat  liber- 
tatem.  Quodsi  ea  definitio  ex  aliis  locis  eiusdem  Doctoris  (contra 
gent.  lib.  2.  cap.  27.;  de  verit.  q.  6.  art.  3.  ad  8.;  Summ.  I.  q.  14. 
art.  13.  ad  3.)  ita  a  theologis  circumscribitur ,  ut  necessitas  sit 
antecedens,  intrinseca  et  immutahilis  determinatio  ad  unum:  ne  sic 
quidem  praedeterminatio  physica  expers  esse  necessitatis  videtur. 
Annon  actum  ut  causa  anteYQvtit  et  homini  intrinsecus  inhaeret? 
Ergo  nec  necessitate  secundum  S.  Thomam  nec  praedeterminatione 
voluntas  propellitur. 

Quod  praeclare  congruit  cum  regula  diiudicandae  naturae 
actuum  voluntatum  a  S.  Thoma  proposita:  eatenus  esse  aliquid 
simpliciter,  quatenus  sit  in  actu  („Unumquodque  simpliciter  esse 
dicitur ,  secundum  quod  est  in  actu"  ,  I.  II.  q.  6.  a.  6.).  Ergo 
etiam ,  liberne  sit  motus  voluntatis  an  necessarius  simpliciter ,  ut 
appareat,  videndum  est,  qualis  sit  in  actu.  Sed  ita  praedetermi- 
nationem  necessario  consequitur,  quia  ea  praesente  ipse  actus  non 
fieri  nullo  modo  potest.  Est  igitur  actus  voluntatis,  si  Bannesia- 
norum  rationes  ex  S.  Thoma  metimur,  necessarius  simpliciter. 

Confirmat  argumentationem  nostram  id,  quod  S.  Thomas  de 
origine  et  de  effectu  necessitatis  disserit. 

Docet  generatim:  „Movens  tunc  ex  necessitate  causat  motum 


3.   De  S.  Thoma  et  de  praedeterminationibiis  physicis.  97 

in  mobili,  quando  potestas  moventis  excedit  mobile,  ita  quod  tota 
eius  possibilitas  moventi  subdatur"  (I.  q.  82.  a.  2.  ad  2.).  Id 
quadrare  in  gratiam  efficacem  Bannesianorum  perspicuum  esse  nec 
ipsos  infitiari  posse  videtur;  ex  magnitudine  enim  potentiae  Di- 
vinae ,  cuius  instrumentum  gratia  vi  omnibus  voluntatis  viribus 
multo  superiore  operetur,  explicant,  cur  gratia  efficax  effectum 
non  possit  non  certissime  consequi.  Ut  Alvarez  (de  aux.  div.  gr. 
1.  9.  disp.  83.  n.  8.  ed.  Lugd.  1611.  p.  665.)  scribit:  „Quando 
agens  infinitae  virtutis  movet  aliquod  subiectum ,  tale  subiectum 
infallibiliter  movetur,  quia  tunc  resistentia  passi  non  superat  nec 
adaequat  virtutem  agentis."  Ergo  praedeterminatio  Bannesiana 
—  si  superiora  S.  Thomae  verba  in  eam  transferuntur  —  veram 
gignit  iustamque  necessitatem  nec  consistere  cum  libertate  potest. 
Re  quidem  vera  ita  hoc  ignoravit  S.  Thomas,  gratiam  ob  insitam 
invictamque  virtutem  infallibiliter  operari,  ut  efficaciam  gratiae 
sic  explicet:  „Yocatio,  qua  trahitur  praedestinatus,  nihil  est  aliiid 
quam  quidam  mentis  instinctiis ,  et  haec  vocatio  in  praedestinatis 
est  efficaXj  quia  huiusmodi  vocationi  assentiunt  (in  ep.  ad  Rom.  c.  8.). 
Qui  effectus  sit  quodque  indicium  verae  necessitatis,  D.  Tho- 
mas  exponit  I.  q.  82.  art.  1.  Ut  distinguatur  contingentia  a  na- 
turae  necessitate,  hoc  affert  indicium :  quod  contingens  sit,  id  ali- 
quando  non  futurum.  Efficit  autem  vis  ac  natura  physicae  prae- 
determinationis,  ut  minqiiam  actu  careat ;  non  est  igitur  contingens 
actus  —  obstat  enim  ipsa  virtus  praedeterminationis,  cuius  effectus 
in  innumerabili  multitudine  nunquam  est  non  futurus  — ,  sed  ne- 
cessarius;  immunitas  autem  a  necessitate  propria  est  meriti  culpae- 
que  conditio,  idque  a  nullo  nisi  haeretico  negari  docet  S.  Thomas 
cum  omnibus  Bannesianis. 


Schneemann,  Controvers. 


4.  De  vetere  schola  S.  Thomae. 

Explicata  ipsius  S.  Thomae  doctrina,  videamus,  quam  arcte 
vetus  eius  schola  ante  Bannesium  vestigiis  institerit  magistri. 
Principium  ducimus  a  magno  illo  Thomae  discipulo,  Aegidio  Ro- 
mano^  Ordinis  S.  Augustini  priore  generali.  Is  in  commentario 
suo  copiose  disputat,  qua  ratione  Deus  hominem  praeparet  ad 
iustificationem,  quae  Divinae  motiones  necessario  requirantur :  de 
praedeterminatione  physica  tacet  nec  aliam  gratiam  praevenien- 
tem  praeter  excitantem  commemorat.  Sic  enim  inter  aliascribit: 
„Yisa  convenientia  et  differentia  gratiae  ad  naturam,  volumus  ex 
his  procedere  ad  solutionem  quaestionis  propositae.  Dicemus 
ergo,  quod  sicut  non  introducitur  forma  naturalis,  nisi  agens  na- 
turale  primo  moveat  et  disponat  materiam  ad  ipsam:  sic  quia 
gratia  est  quid  supernaturale ,  numquam  infunditur  animae ,  nisi 
agens  supernaturale ,  quod  est  Deus ,  moveat  et  impellat  animam 
ad  susceptionem  gratiae,  ut  declaratum  est  ex  convenientia  gra- 
tiae  ad  naturam.  Iste  autem  impulsus  et  iste  motus  divinus  ad 
gratiam  sunt  compunctiones  et  bonae  cogitationes ,  quas  immittit 
Deus  peccatori  non  converso,  ut  convertatur  ad  ipsum;  et  quas 
immittit  Deus  converso,  ut  magis  convertatur  ad  eum.  Immis- 
siones  autem  istae  possunt  dici  divina  pulsatio  et  divina  statio 
ad  ostium  cordis  pulsans ,  ut  homo  convertatur  ad  ipsum  et  ape- 
riat  sibi  ianuam ,  ut  Deus  intret  in  ipsum  et  infundat  sibi  gra- 
tiam;  vel  istae  immissiones  bonarum  cogitationum  possunt  dici 
divina  vocatio,  qua  Deus  vocat  nos  intrinsecus,  ut  sequamur  ipsam 
et  recipiamus  gratiam,  de  qua  vocatione  potest  exponi  illud  Pro- 
phetae :  „Audiam,  quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus,  quoniam 
loquitur  pacem  in  plebem  suam,"  id  est,  in  me  et  in  aliis  sibi  sub-| 
iectis.  Nam  ista  vocatio  non  est  nisi  ad  pacem ,  ut  corpus  sit 
subiectum  animae ,  et  anima  Deo ,  et  omnia  sint  pacificata.  Sic 
ergo  ante  omnia  praecedit  huiusmodi  divinus  impetus,  in  quo  ali- 
quo  modo  conveniat  gratia  cum  natura.  Verum  .  .  .  quando  Deus 
sic  immittit  nobis  cogitationes  bonas  et  sic  vocat  nos  per  eas,  in 


i 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  99 

potestate  nostra  est  velle  sequi  ipsum  vel  non  sequi.  Et  si  se- 
quamur  ipsum,  infunditur  nobis  gratia;  si  non,  excludimur  ab  ea; 
ergo  ad  infusionem  gratiae  primo  praecedit  divina  vocatio  vel 
divinarum  cogitationum  immissio,  postea  sequitur  liberi  arbitrii 
ad  Deum  conversio  et  postea  gratiae  infusio."  (In  2^^"^  lib.  Sen- 
tentiarum.    Cordubae  1707.  dist.  26.  q.  11.  art.  3.  p.  449.  col.  B.) 

Neque  magis  in  ordine  naturali  physica  praedeterminatione 
utitur;  docet  enim  2.  dist.  1.  p.  1.  q.  2.  art.  6.  §  Pro  securis, 
eundem  esse  in  omni  causarum  genere  ipsum  generalem  Dei  con- 
cursum ,  sed  recipi  diverse  pro  cuiusque  causae  natura.  Idem 
summa  perspicuitate  enuntiat ,  ad  primum  actum  indeliberatum 
voluntatem  a  Deo  determinari ,  tum  ad  liberos  actus  se  ipsam 
movere.  „Respectu  ergo  finis,"  inquit,  „et  eius  quod  apprehendit 
sub  omni  ratione  boni,  voluntas  determinate  movetur  nec  seipsam 
determinat."  (Quodlib. ,  Lovan.  1646.  p.  178.  col.  B.)  Porro : 
„Yoluntas  ergo  si  non  necessitetur  ab  his  quae  sunt  ad  finem  et 
si  ea  quae  sunt  ad  finem ,  non  possunt  determinate  movere  vo- 
luntatem,  oportet  quod  voluntas  determinet  seipsam  ad  hoc  ut 
moveatur  ab  his,  quae  sunt  ad  finem."  (L.  c.  p.  177.  col.  B.) 

Infallibilem  gratiae  efficaciam  a  Dei  praevisione  repetit:  ita 
coniunxisse  inter  se  atque  accommodasse  Deum  causas  contingen- 
tes,  ut  non  sequi  non  possit  eff^ectus  (de  hac  sententia  supra  p.  79) : 

„Simul  ergo  cum  necessitate  oportet  nos  salvare  contingen- 
tiam  et  cum  certitudine  liberum  eventum." 

„Notandum  quod  dicere  possumus  divinam  praedestinationem 
tripliciter  certam  esse.  Primo  ex  praescientia  quam  praesupponit. 
Nam  secundum  Aug.  in  ,De  praedestinatione  Sanctorum'  prae- 
destinatio  sine  praescientia  esse  non  potest.  Secundo  ex  ordine 
causarum  secundum  quem  est  executio  eius.  Tertio  ex  numero 
praedestinatorum  qui  est  Deo  notus.  Primum  sic  ostenditur,  quia 
eo  ipso  enim  quod  divina  praescientia  falli  non  potest,  et  quae  sunt 
a  Deo  praescita  vel  praevisa  necesse  est  evenire,  praedestinatio,  quae 
divinam  praescientiam  praesupponit ,  certitudinem  habet:  sed  huic 
certitudini  libertas  arbitrii  non  repugnat.  .  .  Secundo  praedesti- 
natio  certitudinem  habet  ex  ordine  causarum.  Nam  sicut  Deus 
ab  aeterno  praevidit  hunc  salvandum,  sic  iste  salvabitur;  unde 
omnes  illae  causae  concurrunt  ad  salutem  huius ,  quas  Deus  ab 
aeterno  concurrere  vidit ,  et  est  ibi  totus  ille  ordo  causarum,  qui 
ab  aeterno  est  a  Deo  praevisus,  quae  omnes  causae  simul  sumptae 
quadam  necessitate  effectum  inferunt;   sed  propter  talem  necessi- 

tatem  vel  certitudinem  non  tollitur  libertas   arbitrii,    cum   ipsum 

7* 


100  -i-   I^e  vetere  schola  S.  Thomae. 

liberum  arbitrium  inter  tales  causas  computetur.  .  .  Tertio  prae- 
destinatio  certa  existit:  quia  Deo  est  notus  praedestinatorum  nu- 
merus ,  et  ideo  quilibet  de  necessitate  salvatur ,  prout  sua  salus 
Deo  existit  nota;  ex  quo  enim  cuiuslibet  salvandi  Deus  certam 
cognitionem  habet,  et  numerus  eorum  apud  Deum  certus  et  notus 
est:  oportet  tot  salvari  quot  praevidit  et  eos  quos  praevidit  y  sed 
huic  necessitati  etiam  libertas  arbitrii  non  repugnat,  quia  quilibet 
in  se  acceptus  potest  salvari  et  non  salvari ,  licet  relatus  in  divi- 
nam  praescientiam  vel  praedestinationem  de  necessitate  salvetur." 
(Aegidii  Romani  in  Primum  Sententiarum ,  Yen.  1521.  Dist.  40. 
q.  2.  art.  2.  p.  212  B.  col.  A.)  „Ut  stat  sub  praedestinatione 
[praedestinatus],  non  potest  damnari,  quia  divina  praescientia  non 
potest  fallij  ut  dicebatur  de  Socrate  sedente."  (Opp.  Aegidii  Ro- 
mani,  Romae  1655.,  tom.  I.  p.  67  b,  C.  In  ep.  ad  Rom.  lect.  34.) 
Illud  quoque  S.  Thomam  secutus  docet,  actus  liberos  non  ex 
causis ,  sed  ut  praesentes  sint  aeternitati ,  cognosci  posse ;  inter- 
pretationem  vero  absurdam  huius  doctoris  sui  sententiae  sic  re- 
futat:  „Cum  enim  dicit  S.  Thomas,  quod  omnia  quae  sunt  in 
tempore  sunt  Deo  praesentia,  prout  sunt  in  sua  praesentialitate, 
intendit  dicere  et  sat  clare ,  quod  divinae  notitiae  praesens  est 
omnium  quae  sunt  successive  in  tempore  praesentialitas  et  actualis 
existentia  ab  eo  aeternaliter  cognita ,  non  cum  eo  aeternaliter 
existens  in  natura  propria.  Nec  opus,  si  aliquid  sit  divinae  no- 
titiae  vel  etiam  nostrae  praesens ,  propter  hoc  sit  praesens  in  se 
existens.  Manifestum  est  enim ,  quod  intellectus  noster  super 
praesentiam  et  actualem  existentiam  rei  fertur,  quae  non  est,  sed 
praeteriit,  quia  habet  speciem  eius  in  se  praesentem.  Mani- 
festum  est  ergo ,  quod  multo  fortius  Deus ,  qui  habet  penes  se 
omnium  rerum  rationes  praesentes,  ipsas  perfectissime  intelligendo 
poterit  praesentialiter  ferre  intuitum  sui  intellectus  super  omnium 
praesentialitates,  antequam  essent."  (Defensorium  s.  correctorium 
fundamentarii  Doctoris  D.  Aegidii  Romani  ^  incorruptorum  libro- 
rum  Angelici  Doctoris  .  .  .  a  quodam  aemulo  depravatorum.  Ven. 
1516.  Lib.  1.  p.  1.  art.  21.  ad  5.) 

Bannesiani  volunt  actus  liberos  in  decretis  Dei  praedetermi- 
nantis ,  quibus  efficiantur ,  cognosci.  Illi  autem  veteris  scholae 
theologi  cum  communiter  idem  quod  S.  Thomas  docent,  non  in 
causis  actus  cognosci ,  sed  ut  praesentes  sint  aeternitati :    non  rei 


1  Si  hoc  correctorium  noii  ab  Aegidio  Romano  scriptum  est,  saltem  ve- 
teris  scholae  S.  Thomae  doctrinam  sine  dubio  ostendit. 


I 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  101 

praesentiam  intelligunt,  sed  ohiedivae  veritatis,  h.  e.  eam  quam 
ipsa  actuum  veritas  gignat,  propter  quam  ab  intellectu  divino 
attinguntur. 

Alius  S.  Thomae  alumnus ,  Petrus  de  Tarantasia  (Innocen- 
tius  Y.),  liberam  operationem  ex  causis  minime  cognosci,  sed  ipso 
actu  solo  determinari  docet.  „Contingentia,"  inquit,  „etiam  si  ut 
futura  non  habeant  necessitatem ,  eo  quod  dependent  ex  causis 
indeterminatis ,  tamen  iam  prout  actu  sunt,  necessitatem  habent. 
Deus  vero  videt  contingentia ,  ut  sunt  praesentia  in  aeternitate, 
aeternitati  vero  totum  tempus  praesens  est,  homo  vero  ut  futura, 
quia  in  parte  temporis  praecedente;  ideo  Deus  videt  ea  infallibi- 
liter  et  determinate,  homo  vero  non  potest.  Sunt  enim  quaedam 
quae  omnino  habent  causam  ad  esse  vel  non  esse  determinatam 
ut  defectus  luminarium ;  quaedam  vero  non  omnino ,  sed  magis 
ad  unam  partem  quam  ad  alteram  ut  naturales  eventus  in  infe- 
rioribus ,  sc.  pluviarum  et  huiusmodi ;  quaedam  nullo  modo  ut 
contingentia.  Primum  genus  entium  praesciri  potest  scientia  cer- 
titudinis ;  secundum  scientia  coniecturae ,  ut  contingit  in  iudiciis 
medicorum  et  astrologorum ;  tertium  nullo  modo,  sed  tunc  primo 
cum  actu  est,  quia  tunc  primo  determinatum  est.  Deus  vero  videt 
omnia  praesentialiter ,  unde  videt  omnia  ut  actu  existentia,  unde 
ut  determinata,  et  ideo  scit  omnia  sive  sint  in  natura  propria, 
sive  praeterita,  sive  futura."  (Innocent.  Y.  In  I.  dist.  38.  q.  1. 
art.  2.  in  corp.     Ed.  Tolos.  1652.  p.  319.) 

Praedestinationis  non  causam ,  sed  rationem  tamen  esse  in 
meritis  praevisis  existimat:  „Quia  ergo  praedestinatio  dicit  actum 
voluntatis  divinae  quae  est  ipsa  rectitudo,  ideo  eius  nulla  potest 
esse  causa  motiva;  est  tamen  eius  ratio  aliqua,  i.  e.  congrua  or- 
dinatio  ad  suum  volitum.  Dicendum  ergo  quod  praescientia  me- 
ritorum  non  est  causa  motiva  voluntatis  divinae  ad  praedestinan- 
dum,  sed  tamen  est  ratio,  secundum  quam  congrue  fertur  voluntas 
Dei  ad  praeparandam  gratiam  et  gloriam  ei,  cuius  praescit  futura 
merita;  non  tamen  ipse  movetur  ad  hoc  propter  merita,  sed  mera 
voluntate  sua"  (dist.  41.  q.  2.  art.  2.  p.  340.). 

Idem  rursus:  „Non  habet  causam  aliam  [electio],  sed  ratio- 
nem;  quae  autem  sit  ratio,  potest  dici,  quod  ratio  in  speciali  est 
scientia  meritorum  huius  et  illius"  (1.  c.  ad  5.). 

Floruit  Parisiis  ab  initio  saeculi  decimi  quarti  loannes  de 
Neapoliy  0.  Pr.  celebris  theologus,  cuius  „Quaestiones  disputatae 
iussu  A.  R.  P.  F.  Dominici  Gravina,  eiusdem  0.  S.  Theol.  Mag. 
(Neapoli    a.    1618.),    in    lucem    editae"    sunt.     Yehementer    vero 


102  4.    De  vetere  schola  S.  Thomae. 

Bannesianis  placuerunt,  quia  loannes  q.  15.  punct.  3.  p.  130.  do- 
cuit,  ^Deum  esse  causam  actionis  omnis  agentis  creati,  sicuti 
applicantem  seu  moventem  omne  agens  ad  effectum  suum."  Nulla 
tamen  hac  de  re  controversia  agitur,  sed  quaeritur,  num  Divina 
motio  sit  ea,  quam,  etiam  in  sensu  compositOy  creatura  determi- 
nare ,  modificare  vel  impedire  possit.  Quod  Bannesiani  negant, 
affirmant  uostri,  nec  omnino  dubitari  potest,  quin  P.  loannes  nobis 
assentiat.  Ibidem  enim :  „Causa  et  eflfectus,"  inquit,  „sibi  in- 
vicem  correspondent  quantum  ad  multa  et  specialiter  quantum  ad 
universalitatem  et  particularitatem,  ...  sic  quod  causae  universali 
correspondet  effectus  universalis  et  particulari  particularis.  .  .  Cau- 
sae  universalissimae  in  causando,  i.  e.  Deo,  respondet  effectus  uni- 
versalissimus  in  praedicando ,  i.  e.  esse  seu  ens ;  .  .  .  idem  ergo 
numero  effectus,  puta  hic  homo,  in  ratione,  qua  ens,  est  effectus 
Dei  et  non  hominis,  .  .  .  in  ratione  qua  hic  hofno  ^  est  effectns  ho- 
minis  generantis."  Determinatio  igitur ,  qua  voluntatis  motus  est 
haec  singularis  actio,  a  creatura  fit;  quare  effectum  Divinae  mo- 
tionis  etiam  impedire  potest:  „Quum  enim  .  .  .  ad  actionem  tria 
concurrant,  sc.  dispositio  agentis,  dispositio  passi  et  debita  appro- 
pinquatio  unius  ad  aliud :  potest  esse ,  quod  aliqua  actio  finem 
suum  non  assequatur,  non  propter  defectum  instrumenti  vel  prin- 
cipalis  agentis,  sed  propter  defectum  dispositionis  passi  vel  propter 
defectum  praedictae  appropinquationis"  (p.  132.).  Ecce  commu- 
nissimam  antiquae  scholae  doctrinam,  ad  effectum  ita  concurrere 
Dei  motionem  et  creaturae  motae  dispositionem ,  ut  haec  illius 
effectum  omnino  impedire  possit  et  saepissime  etiam  impediat. 
Quam  doctrinam  Baiiez  negavit,  7tova  et  inaudita  proposita. 

Herveus  cum  ceteris  antiquae  scholae  theologis  docet ,  ex 
causis  cognosci  actus  liberos  non  posse,  sed  ita  tantum,  ut  prae- 
sentes  sint  Dei  aeternitati.  Idem  autem,  ut  Aegidium  vidimus,  eam 
sententiam  ab  absurdis  interpretationibus  vindicat:  „Alio  modo," 
inquit,  „possunt  res  esse  praesentes  Deo  ut  intuenti  sive  per  in- 
tuitionem.  Et  sic  omnia  futura  non  solum  quoad  suas  rationes 
communes  et  quidditativas,  sicut  contigit  scire,  quid  est  homo  vel 
equus  ipsis  non  existentibus,  sed  etiam  quantum  ad  suas  existen- 
tias  actuales  sunt  praesentes  Deo  ab  aeterno  secundum  talem 
intuitionem.  Simul  enim  et  ab  aeterno  intuitus  est  Deus  e^^i- 
stentiam  actualium  omnium." 

Eminet  inter  veteris  scholae  S.  Thomae  theologos  imprimis 
Henricus  Gorcumiensis ,  vice-cancellarius  et  professor  Coloniensis, 
a  quo  eodem  Supplementum  Summae  S.  Thomae  additum  est.    Is 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  103 

clarissime  disserit,  non  modo  pari  gratiae  fieri  posse  ut  alter  as- 
sentiatur ,  alter  dissentiat,  verum  etiam ,  si  diversae  sint  gratiae, 
maiori  alterum  resistere,  alterum  minori  obtemperare  posse.  Ita- 
que  si  efficaces  eae  gratiae  proprie  vocentur,  quae  praedestinatis 
dentur  sintque  permagnae  atque  potentes ,  fieri  posse,  ut  gratiae 
sufficienti  frequenter  assentiamur,  resistamus  efficaci.  Praedesti- 
nationis  infallibilitatem  non  ut  Bannesiani  ex  certissima  virtute 
interna  singulorum  auxiliorum  explicat,  sed,  quemadmodum  etiam 
S.  Thomas  (v.  p.  79.) ,  ex  subsidiorum  copia  ac  multitudine, 
quam  Deus  semper  in  promptu  habeat.  Deum  liberum  arbitrium 
non  determinate  ad  unum  movere  affirmat.  Sic  ille  docuit  in  Trac- 
tatibus  consultatoriis ,  quos  adversus  Husitas  scripsit  (Colon.  in 
officina  H.  Quentel.  Anno  supra  lubilaeum  tertio);  e  quo  opere, 
quod  rarissime  iam  reperitur,  aliquot  locos  copiosiores  exscribemus. 

Prop.  IX.  fol.  XXII.  a.  „Divina  providentia  movens  omnia 
movet  unumquodque  secundum  suam  naturam;  naturalia  enim 
quae  ad  unum  determinantur  movet  determinate  ad  unum ,  ut 
gravia  deorsum,  levia  sursum.  Ea  vero  quae  habent  liberum  arbi- 
trium  movet  relinquendo  ea  in  potestate  sui  liberi  arbitrii.  .  .  Quia 
per  bonas  actiones  pervenitur  ad  adeptionem  aeternae  gloriae  et 
huiusmodi  actiones  sunt  Dei  tamquam  principaliter  agentis,  ideo 
sacra  scriptura  aliquoties  loquitur ,  tamquam  totum  esset  solius 
Dei  et  homines  non  haberent  aliquid  interesse.  Et  ad  hunc  sen- 
sum  dicit  Apostolus :  Non  est  volentis  neque  currentis ,  sed  Dei 
miserentis.  .  .  Esau  movebatur  gratuita  motione  ad  consentiendum 
simul  infusioni  gratiae ,  qui  ex  libertate  arbitrii  non  consentiens 
si  voluisset  consensisset  et  gratiam  accepisset,  qua  si  voluisset 
bene  usus  fuisset  et  in  eadem  secundum  facultatem  liberi  arbitrii 
ad  finem  usque  perseverasset  ac  per  hoc  aeternam  gloriam  posse- 
disset.  Quinimmo  non  irrationabiliter  dici  potest ,  quod  aliquis 
reprobatus  intensiori  motione  ad  Deum  movetur  nec  tamen  con- 
sentit.  Alius  vero  praedestinatus  remissiori  motione  divinitus  mo- 
tus  acquiescit  motioni  et  gratiam  recipit." 

Prop.  XV.  fol.  XXIY.  a.  „Deus  vult  Esau  non  movere 
motione  gratuita  efficaci,  ideo  vult  non  dare  gratiam  gratum  facien- 
tem:  haec  enim  connexio  pium  interpretem  efflagitat.  Reminisci 
igitur  oportet  quod  doctrina  scholae  theologicae  distinguere  con- 
suevit  duplicem  gratuitam  motionem  divinam,  quarum  unam  vocat 
motionem  efficacem,  aliam  vero  sufficientem ;  sed  motionem  esse 
efficacem  potest  accipi  dupliciter;  posset  enim  per  motionem  ef- 
ficacem  intelligi  quoddam  genus  motionis,  quo  specialiter  moventur 


104  4.   De  vetere  schola  S.  Thomae. 

praedestinati ,  quae  respersa  quodam  suavitatis  odore  intinyi  vi- 
scera  animae  foecundando  deiformat  et  in  coeleste  desiderium 
transformat.  Alio  modo  per  motionem  efficacem  possumus  intel- 
ligere  talem  motionem,  quae  assequitur  voluntatem  hominis  actu 
ad  eius  consensum.  Si  igitur  hoc  secundo  modo  loquamur  de 
motione  efficaci,  tunc  quicumque  movetur  motione  efficaci,  con- 
sentit  motioni,  et  vera  est  haec  connexio:  Deus  vult  Esau  non 
movere  motione  gratuita  efficaci,  ideo  non  vult  dare  gratiam. 
Nam  oppositum  consequentis :  sc.  Deus  vult  dare  gratiam ,  non 
se  compatitur  cum  antecedente.  Si  enim  vult  dare  gratiam,  vult 
movere  motione  gratuita  efficaci.  Si  vero  per  motionem  effica- 
cem  intelligamus  motionem  divinam  altioris  ordinis  specialiter 
praedestinatis  appropriatam :  considerandum  est,  quod  Deus  movet 
unumquodque  secundum  conditionem  suae  naturae.  Yerisimile 
igitur  est  plerumque  contingere  nonnullos  acquiescere  motioni 
solum  sufficienti  et  non  efficaci.  Deus  enim  nemini  motionem 
sufficientem  denegat.  Yoluntas  autem  ex  suae  libertatis  facultate 
tali  motioni  acquiescens  gratiam  recipit.  Unde  multi  reprobati 
multoties  diu  vivunt  in  gratia  gratum  faciente,  a  qua  tamen  fina- 
liter  excidunt.  Similiter  e  converso  multi  praedestinati  diu  pul- 
santur  tali  motione  efficaci  et  non  statim  acquiescunt.  Sic  legi- 
tur  de  b.  Augustino  et  pluribus  aliis  sanctis,  qui  diu  renitebantur 
divinae  inspirationi  quam  ad  fidem  converterentur.  Talis  enim 
motio  licet  quadam  spirituali  suavitate  recreat  vires  animae ,  vo- 
luntas  tamen  ex  sua  libertate  potest  consensum  suum  suspendere." 
Prop.  XYII.  fol.  XXY.  a.  „Yoluntas  remanet  libera  sive 
moveatur  motione  sufficiente,  sive  efficaci,  et  quia  liberum  arbi- 
trium  contingenter  flectitur  ad  utrumque  oppositorum,  non  vide- 
tur  se  compati  talis  contingentia  libertatis  et  infallibilis  eventus 
praedestinationis.  Gratia  igitur  amplioris  declarationis  est  adver- 
tendum,  quod  aliquando  effectus  vindicat  sibi  eventum  infallibilem 
ex  necessitate  unius  causae  determinatae,  ut  puta,  ortus  solis  in- 
fallibiliter  evenit,  quia  motus  coeli  non  potest  impediri,  per  quem 
fit  ortus  solis.  Est  autem  alius  effectus,  qui  comparatus  cuilibet 
plurium  suarum  causarum  singillatim  nequit  sortiri  infallibilita- 
tem;  nam  quaelibet  talium  causarum  secundum  se  deficere  potest, 
tamen  pensatis  collective  omnibus  causis  tali  effectui  deputatis, 
effectus  ipse  eventum  vindicat  infallibilem.  Huius  exemplum  re- 
ferri  consuevit  de  continuatione  speciei  humanae.  .  .  Pariformiter 
diligens  lector  perpendat  in  proposito.  Nam  adeptio  gloriae  est 
finalis  effectus  praedestinationis,  ad  cuius  comprehensionem  Deus 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  105 

plurima  praeordinavit ,  cuiusmodi  sunt  cooperatio  voluntatis  hu- 
manae,  gratia,  bona  opera,  orationes  Sanctorum,  exhortationes  et 
exempla  bona,  alio  modo  et  ita  de  quam  multis  aliis.  Itaque  si 
praedestinatio  comparetur  ad  solam  voluntatem  hominis  praede- 
stinati  vel  ad  aliquid  aliorum  auxiliorum  praedestinationis,  secun- 
dum  hoc  non  videtur  sibi  convenire  certitudo  infallibilis.  Si  vero 
referatur  ad  totam  collectionem  eorum,  quae  Deus  praedestinavit 
ad  consequendum  finem  praedestinationis,  tunc  fixam  sibi  vindicat 
certitudinem ,  quod  praedestinatus,  si  cadat,  aut  per  preces  iusto- 
rum  aut  exhortationes  aut  exempla  aut,  quod  potius  est,  divina 
inspiratione  resipiscit  et  ad  finem  pervenit." 

Princeps  Thomistarum  Capreolus  ita  aperte  nostrae  sententiae 
favet,  ut  id  Banez,  quem  infra  audiemus,  fateatur.  Definitionem 
libertatis  eam  ipsam  proponit,  quae  postea  pervulgata  est,  a  qua 
adeo  alieni  inveniuntur  quidam  Bannesiani ;  eamque  ille  S.  Thomae 
rectissime  tribui  censet:  „Alio  modo,"  inquit,  „accipitur  liberum 
prout  opponitur  determinationi  et  necessitati ,  et  isto  modo  acci- 
pitur  in  praedicta  divisione  potentiarum ,  cum  dicimus ,  aliqua 
agentia  esse  naturaliter  activa,  et  alia  libere.  Illud  enim  dicitur 
agens  naturale ,  quod  positis  omnibus  requisitis  ad  agendum  et 
nullo  existente  impedimento,  quin  ipsum  possit  agere,  necessario 
agit,  nec  est  in  eius  potestate  non  agere.  Agens  vero  illud  di- 
citur  liberum,  quod  eodem  modo  omnibus  positis,  ita  ut  possit 
agere,  non  necessario  agit,  sed  in  eius  potestate  est,  ut  agat  et 
non  agat."  (In  libros  sententiarum  amplissimae  quaestiones.  Ve- 
netiis  1589.  I.  t.  dist.  YI.  q.  1.  p.  105.  col.  B.) 

Idem  voluntatem  in  solo  primo  actu  indeliberato  determinari, 
ad  liberos  actus  ipsam  se  determinare  voluntatem  dicit:  „Yolun- 
tas,"  inquit,  „quantum  ad  exercitium  actus ,  sc.  ut  velit  vel  non 
velit,  determinatur  a  seipsa,  et  illud  quo  se  determinat,  est  acftus 
eius  determinatus ,  sed  quantum  ad  specificationem  actus,  sc.  ut 
tendat  in  hoc  vel  illud,  determinatur  per  intellectum  ostendentem 
sibi  suum  obiectum.  Non  ergo  oportet  procedere  in  infinitum  ex 
aliqua  parte,  quia  si  loquamur  de  determinatione  quoad  specifi- 
cationem  actus,  est  status  in  appetitu  naturali  intellectus;  si  au- 
tem  loquamur  de  determinatione  quoad  exercitium  actus,  est  sta- 
tus  in  appetitu  naturali  voluntatis,  quem  habet  ad  suum  actum." 
(I.  dist.  45.  q.  2.  p.  589.) 

Praeterea:  „Primus  ergo  actus  volendi  non  potest  esse  a  vo- 
luntate ,  quia  ipsa ,  quantum  est  de  se ,  est  in  potentia  ad  ipsum 
actum  volendi  et  ideo  oportet  quod  fiat  actu  in  genere  volentium 


106  4.    De  vetere  schola  S.  Thomae. 

per  aliquid  aliud  et  hoc  est  per  primam  affectionem.  Unde  cum 
illa  non  sit  ab  obiecto ,  item  nec  a  voluntate ,  quia  tunc  esset  in 
potestate  voluntatis,  quod  est  falsum:  necesse  est  primam  affec- 
tionem  voluntatis  reduci  ad  Deum ,  sicut  et  ipsam  productionem 
animae  rationalis.  Et  sic  illa  immediate  producitur  a  Deo  effec- 
tive.  Alii  autem  actus  volendi  sunt  effective  a  composito :  sc.  a 
voluntate  et  a  prima  affectione  ad  finem ,  sicut  docet  Tliomas, 
ubicumque  loquitur  de  hac  materia;  sicut  intellectus  factus  in 
actu  principiorum  movet  se  ad  conclusiones.  Et  ideo  omnes  actus 
volendi  praeter  primum,  quia  sunt  in  potestate  voluntatis,  oportet 
quod  sint  effective  ab  ipsa  et  specificative  ab  obiecto.  .  .  Haec 
Bernardiis  [a  Gannaco]  .  .  .  Et  quod  ista  sint  ad  mentem  S.  Tho- 
mae,  patet  I.  2.  q.  10.  a.  2."    (II.  dist.  25.  q.  1.  p.  439.  col.  B.) 

Quodsi  Thomistae ,  ut  ostendant ,  voluntatem  non  posse  se 
ipsam  determinare,  nisi  praedeterminatam  ab  alio,  indifferentiam 
afferunt  voluntatis,  id  pridem  occupavit  Capreolus.  Et  obiectio- 
nem  et  responsionem  ab  ipso  audiamus:  „Quia,"  inquit,  „Com- 
mentator  dicit  secundo  phys.,  quod  esse  indifferens  aequaliter  ad 
opposita  est  contradictio  potentiae  passivae,  quam  oportet  reduci 
in  actum  ab  alio ;  sed  voluntas  est  indifferens  ad  oppositas  voli- 
tiones;  ergo  sive  voluntas  ponatur  nuda  sive  affecta  [ad  finem], 
quamdiu  accipitur  indifferens  ad  opposita,  oportet  quod  moveatur 
ab  alio  determinante  eam  ad  alterum  oppositorum"  (II.  dist.  23. 
q.  1.  p.  415).  Capreolus  respondet:  „Dicendum,  quod  voluntas, 
quantum  est  ex  natura  sua ,  est  ad  opposita ,  ipsa  tamen  ratione 
libertatis  suae  determinat  se  ad  id  quod  vult ,  et  ita  non  indiget 
alio  determinante."    (II.  dist.  23.  q.  1.  p.  424.  ad  6.) 

Bernardi  a  Gannaco ,  qui  modo  allatus  est ,  aliud  quiddani 
Capreolus  mutuatur:  Deum  semper  movere  voluntatem  affectione 
ad  'finem ,  amore  vel  boni  communis  vel  boni  cuiuspiam  particu- 
laris,  vi  cuius  affectionis  posse  ipsam  se  voluntatem  ad  alios  actus 
determinare  \  Contra  Banez  cum  sua  schola  praeter  illam  affec- 
tionem  aliud  auxilium  praeveniens  requiri  statuit,  quo  Deus  ad 
liberum  actum  voluntatem  moveat.  Sunt  autem  Bernardi  a  Gan- 
naco  verba   haec:    ^Semper    enim    movetur    [voluntas]    a  Deo    in 


^  Dante,  ut  alias  S.  Thomae  sententias,  ita  hanc  versibus  expressam  sic 
exhibet: 

L'  animo,  ch'  6  creato  ad  amar  presto, 
Ad  ogni  cosa  6  mobile  che  piace, 
Tosto  che  dal  piacer  in  atto  6  desto. 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  107 

actu  per  affectionem  ad  finem.  .  .  Per  affectionem  finis  movet  se 
ad  ea,  quae  sunt  ad  finem,  ut  sic  semper  moveatur  finis  affectioni- 
bus,  ut  dicit  Anselmus.  Haec  ille,  et  consonat  dictis  S.  Thomae 
1.  11.  q.  9.  a.  6.  ad  3."  (II.  dist.  25.  q.  1.  p.  441.  col.  B.) 

Idem  Capreolus  sic  censet,  ad  aliquem  certum  actum  volun- 
tatis  nolle  Deum  nisi  supposita  determinatione  voluntatis  suam 
opem  conferre:  „Nec  attingeret  [causa  prima  effectum  contingen- 
tem]  necessario  nisi  ex  suppositione ,  unde  S.  Thomas  ad  istud 
argumentum  in  virtute  respondet  de  veritate  q.  5.  art.  9.  ad  12: 
Effectus,  inquit,  non  sequitur  ex  causa  prima  nisi  posita  secun- 
da  etc.  Et  ibidem  ad  10.  dicit :  Actio  primae  causae  quodammodo 
determinatur  ad  hunc  effectum  per  causam  secundam.  Et  q.  2. 
art  14.  ad  5.  dicit:  Quamvis  prima  causa  vehementius  influat  etc. 
Haec  ille,  ex  quibus  patet,  quomodo  non  superfluit  causa  secunda 
et  quomodo  in  nullo  priori  instanti  causa  prima  facit  effectum 
quam  secunda"  (I.  dist.  38.  q.  1.  p.  507.  col.  B.).  Rursus  Capreo- 
lus:  „Dico,  quod  Deus  non  est  sic  determinatus  ad  producendum 
velle  meum,  quod  producat  illud,  nisi  voluntas  mea  illud  conpro- 
ducat"  (I.  c.  p.  508.).  Praeterea:  „Licet  non  sit  in  potestate  ali- 
cuius  causae  secundae  ponere  absolutum  divinae  volitionis,  tamen 
in  potestate  secundae  causae  est  respectum  rationis  quem  habet 
ad  aliquod  obiectum  volitum  ponere,  non  sicut  in  potestate  causae 
per  quam,  sed  sicut  causae  sine  qua  non;  si  enim  ego  non  va- 
dam  ad  ecclesiam  hodie,  nunquam  divina  voluntas  habuit  respec- 
tum  ad  illud  ire  sicut  ad  suum  volitum.  Et  haec  de  qu.  dicta 
sufficiant  et  consequenter  de  primo  sententiarum."  (I.  dist.  45. 
q.  2.  p.  591.  col.  B.) 

Eo  ipso  loco,  ubi  discedens  a  veteris  scholae  sententia  negat 
quemquam  sine  speciali  motione  Divina  honesti  quidquam  velle 
posse ,  tamen  (ut  fatetur  Baiiez)  alienum  se  ostendit  ab  huius 
doctrina.     Sic  enim  scribit  (II.  dist.  28.  q.  1.  art.  3.  ad  12.): 

„Deus  iuvat  nos ,  immediate  ipsum  actum  efficiendo ,  et  non 
ipse  solus  efficit  actum,  sed  etiam  voluntas  coefficit.  Sed,  ut  iam 
tetigi ,  non  solum  iuvat  Deus  ad  bonum  velle ,  partialiter  coeffi- 
ciendo ,  qui  est  modus  communis ,  quo  concurrit  ad  cuiuslibet 
agentis  creati  effectum  quemlibet,  sed  etiam  quodam  modo  spe- 
ciali ,  videlicet  faciendo ,  ipsam  voluntatem  partialiter  concurrere, 
ita  quod  ipsa  voluntas  partialiter  concauset  applicata  et  quasi  in- 
strumentaliter  mota  a  Deo  ad  sic  partialiter  concausandum.  In 
qua  tamen  motione  ipsa  non  necessitatur,  sed  instrumentum  libe- 
rum  existens,  in  cuius  potestate  est  sequi  motionem  agentis,  iuva- 


108  "^-   De  vetere  schola  S.  Thomae. 

tur  ita,  ut  agat  ea,  quae  non  sic  adiuta  nequaquam  agere  potuis- 
set.  Ad  productionem  vero  actus  mali  solum  primo  modo  con- 
currit  Deus,  quia  non  facit  voluntatem  agere  actum  malum ,  sicut 
facit  eani  agere  actum  bonum.  Et  hoc  est  adiutorium  illud  Dei 
speciale,  sine  quo  dicimus,  nos  nihil  bene  velle  aut  facere."  Hic 
igitur  quam  apertissime  ea  affirmat,  quae  negatBanez:  1.  in  con- 
cursu  generali  causam  Divinam  esse  simul  cum  creata  effectus 
causam  partialem,  2.  in  hominis  potestate  esse,  velitne  sequi  mo- 
tionem ,  ita  ut  —  verbis  utar  Bannesii  ^  —  actiialis  operatio  pen- 
deat  solum  ex  lihertate  liheri  arhitrii. 

Praeterea  docet  Capreolus ,  quantumvis  inclinatam  volunta- 
tem  posse  actum  omittere ,  et  hanc  causam  esse ,  cur  actus  liber 
e  nulla  causa  efficiente  vel  concurrente  cognosci  possit ,  sed  ita 
solum,  ut  ipse  actus  praesens  sit  aeternitati.  A  qua  tamen  ra- 
tione  loquendi  illam  quam  diximus  interpretationis  absurditatem 
arcet,  quod  idem  Aegidius  fecerat  et  Herveus:  „Sunt  aliquae 
causae,"  inquit,  „quae  possunt  impediri;  quibus  tamen  cognitis 
non  ex  hoc  potest  perfecte  cognosci ,  an  impedientur  vel  non, 
sicut  patet  de  humana  voluntate,  cuius  quantumcumque  cognosca- 
tur  natura ,  non  tamen  ex  hoc  scietur ,  an  producet  actum  suum 
elicitum  vel  non ;  ipsa  enim  potest  se  impedire ,  ut  ita  loquar, 
quantumcumque  sit  ad  eliciendam  volitionem  inclinata,  ne  pro- 
ducat,  cuius  ratio  est  S.  Th.  de  malo  q.  16.  art.  7.  et  I.  dist.  38. 
q.  1.  a.  5.  Cum  igitur  opera  voluntatis  futura  sint  in  ea  sicut 
in  causa  [contingenti  ad  utrumlibet] ,  patet  quod  ipsa  cognita  et 
quihiiscumque  caiisis  ad  actum  volitionis  concurrentihus,  non  potest 
certitudinaliter  cognosci ,  an  ipsa  producet  illum  actum  vel  non 
producet ,  an  impedietur  vel  non ,  quia  ipsa  voluntas ,  quae  ad 
illum  actum  concurrit,  nuUo  modo  est  determinata  plus  ad  pro- 
ducendum  quam  ad  non  producendum,  et  ideo  ad  hoc,  quod  actus 
eius  futurus  certitudinaliter  cognoscatur,  oportet  quod  videatur  in 
se  et  non  solum  secundum  esse,  quod  habet  in  causa."  (I.  dist.  38. 
q.  1.  p.  515.)  Et:  „Contingentia  ad  utrumlibet  in  suis  causis 
certitudinaliter  nuUo  modo  cognosci  possunt,  sed  quando  iam  ef- 
ficiuntur  in  rerum  natura,  tunc  habent  in  seipsis  esse  determina- 
tum;  tum  et  ideo  quando  sunt  in  actu,  certitudinaliter  cognosci 
possunt,  ut  patet  in  eo,  qui  videt  Socratem  currere."  (I.  dist.  38. 
q.  1.  a.  1.  p.  510.)  Porro:    „Ad  8.  Distinguo  maiorem:   praesens 


i 


^  Integrum  locum   ex  Bannesii    commentariis    in  I.    q.  23.    a.  3.    p.  272. 
postea  afFeremus. 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  109 

enim  potest  aliquid  clici  dupliciter.  Primo  modo  in  rerum  natura 
temporalium.  .  .  Secundo  modo  aliquid  dicitur  praesens,  quia  at- 
tingitur  actualiter  ab  aliqua  mensura  actuali,  sive  illa  mensura 
sit  tempus  vel  aevum  vel  aeternitas.  .  .  Quia  Deus  attingit  anti- 
christum  ut  [aliquid]  praesens  sibi,  ideo  conceditur,  quod  anti- 
christus  est  sibi  praesens."    (I.  dist.  38.  q.  1.  p.  518.  col.  A.) 

Postremo  docet  Capreolus,  priorem  esse  rei  ipsius  veritatem 
praevisione  actus  liberi  futuri  nec  ab  ea  pendere,  neque  vero  uUo 
modo  causam  esse  huius  praevisionis.  Quod  contra  Scotistas  dic- 
tum  voluit ,  existimantes  Deum  liberos  actus  in  voluntatis  suae 
determinationibus  cognoscere.  Ipsius  haec  verba  sunt :  „Istae 
duae  propositiones :  Deus  scivit ,  antichristum  esse  futurum ,  et 
Deus  vult,  antichristum  esse  futurum,  licet  sint  convertibiles  quan- 
tum  ad  veritatem  isto  modo,  quod  una  non  possit  esse  vera,  alia 
non  existente  vera:  tamen  aliter  est  de  veritate  primae  et  se- 
cundae.  Nam  prima  est  necessaria  non  solum  propter  immobili- 
tatem  actus  divini  intellectus ,  immo  etiam  ex  obiecto  eiusdem, 
quod  habet  necessitatem  absolutam  pro  aliqua  mensura ,  in  qua 
antichristus  est  Deo  praesens;  quod  enim  est,  necessario  absolute 
est  pro  illa  mensura,  licet  non  necessario  sit  absolute  simpliciter; 
necessitas  autem  illius  consequentiae  dat  necessitatem  propositioni 
de  futuro  explicite,  illud  fore  in  tali  mensura,  et  ad  hunc  sensum 
ponit  supra  conclusio,  hanc  esse  absolute  necessariam:  Deus  scit, 
antichristum  fore ,  non  quidem  quod  simpliciter  absolute  sit  ne- 
cessaria ,  sed  quia  eius  veritas  ortum  habet  ex  aliquo  absolute 
necessario  in  certa  mensura,  sc.  praesentia  antichristi  ad  divi- 
nam  aeternitatem  in  tali  mensura.  Ista  autem  propositio ,  Deus 
vult  antichristum  fore,  est  solum  necessaria  ex  suppositione,  quia 
sc.  aeternaliter  Deus  ita  voluit  et  non  est  mutabilis  ad  opposi- 
tum;  nec  veritas  illius:  Deus  vult  antichristum  fore,  ortum  habet 
ex  aliquo  absolute  necessario  pro  qualicumque  mensura,  nam  exi- 
stentia  futuri  pro  quacumque  mensura  non  est  ratio  ipsi  futuro, 
quod  subiiciatur  divinae  voluntati,  sicut  est  de  scientia  Dei."  (I. 
dist.  38.  q.  1.  art.  2.  contra  argumenta  contra  6.  concl.) 

Transeo  ad  laudatissimum  Summae  contra  Gentiles  explana- 
torem.  Ferrariensis  ^  prorsus  negat,  actus  liberos  e  causis  suis  ullo 
modo  cognosci  posse;  cui  Baiiez  occurrendum  sibi  esse  existimavit. 


^  Saepius  ante  ad  explicandum  S.  Thomam  Ferrariensis  auctoritate  et 
Caietani  usi  sumus.  Cf.  etiam  praeclaram  P.  Limbourg  commentatiouem  in 
„Zeitschrift  fiir  katholische  Theologie."     Innsbruck  1880.  p.  239  ss. 


I 


110  4.  De  vetere  schola  S.  Thomae 

Praeter  cetera  illud  Capreoli  argumentum  a  Ferrariense  affertur: 
^Non  potest  certitudinaliter  cognosci,  causam  [liberam]  nullo  modo 
impediri  a  productione  effectus,  nisi  quando  cognoscitur  usque  ad 
productionem  effectus  inclusive  quod  non  impeditur."  (I.  contra 
Gent.  cap.  67.  §  Aliter  etiam.)  Non  potest  autem  fieri,  ut  voluntas 
physice  praedeterminata  actum  impediat;  quare  Banez  opponens 
se  scholae  antiquae  in  illa  ipsa  actum  cognosci  vult.  Ut  autem 
certam  providentiae  efficaciam  cum  hominis  libertate  conciliet,  ille 
ea,  quam  saepe  iam  laudavimus,  S.  Thomae  explicatione  usus  (In 
1.  3.  contr.  Gent.  c.  94.)  a  nostra  sententia,  ut  ostensum  est  (su- 
pra  pp.  79.  80.),  nihil  admodum  discrepat. 

Liberam  voluntatem  et  sequi  posse  motionem  Dei  supernatu- 
ralem  et  resistere  docet.  Non  omnino  a  Spiritu  Sancto  determi- 
natam  esse  actionem ,  ut  homo  agat  ])raecise  secundum  inclinatio- 
nem  sihi  ab  illo  ad  unum  determinatam ,  sed  eum  aliqualiter  tan- 
tummodo  inclinatum  ad  agendum ,  ut  et  obsequi  et  resistere  in 
ipsius  sit  potestate.  Quibus  verbis  et  refutatur  et  negatur  doc- 
trina  praedeterminationis;  sed  ipsum  audiamus:  „Ad  huius  evi- 
dentiam,"  inquit,  „considerandum  est  P  quod  dicitur  aliquid  agi 
ad  aliquid ,  quando  ad  aliquid  agendum  ab  altero  movetur.  Et 
siquidem  actio  illi  determinetur  ab  altero  omnino,  ita  quod  ipsum 
non  sit  indifferens  ad  agendum,  sed  agat  praecise  secundum  in- 
clinationem  sibi  ab  altero  ad  unum  determinatam,  sic  dicitur  sim- 
pliciter  agi,  sicut  bruta  dicuntur  agi  in  quantum  sunt  eis  opera- 
tiones  a  natura  determinatae  ad  unum;  si  autem  actio  non  deter- 
minetur  sibi  ab  altero ,  sed  sic  quidem  moveatur  ab  altero  sive 
inclinetur  ad  agendum,  quod  tamen  in  potestate  sua  sit  agere  et 
non  agere ,  sive  agere  hoc  modo  aut  illo ,  tale  dicitur  agi  non 
simpliciter,  sed  secundum  quid,  quia  non  determinatur  sibi  actio 
ab  extrinseco  ad  unum,  sed  ipsum  se  determinat,  sed  tamen  ali- 
qualiter  inclinatur  ad  agendum  ab  extrinseco.  Quia  ergo  sic  Spi- 
ritus  S.  nos  ad  agendum  inclinat,  quod  libere  tamen  operamur 
et  ex  proprio  arbitrio,  tanquam  habentes  in  nostra  potestate  sequi 
aut  non  sequi  Spiritus  S.  inclinationem  et  motionem,  ideo  dici- 
mur  ab  ipso  agi  non  simpliciter,  sed  secundum  quid;  propter  hoc 
dixit  S.  Thomas,  quod  per  Spiritum  S.  quodammodo  agimur,  ut 
praecepta  Dei  impleamus."  (Commentarii  in  Summam  contra  Gent. 
Romae  1570.     In  lib.  IV.  c.  22.  p.  451.  P  Col.)  1 

Concedimus  vocem  determinandi  a  Ferrariense  aliquando  am- 
plificari  et  ad  Dei  determinationem  liberae  voluntatis  transferri  (in 
3.  contra  Gent.  cap.  89.  §  Ad  conjirmationem);  sed  cum  subiungit: 


I 


4.   De  vetere  scliola  S.  Thomae.  111 

„ita  determinare ,  ut  tamen  absolute  deficere  ea  voluntas  possit 
in  producendo,"  satis  profecto  aperte  physicas  praedeterminationes 
negat;  nam  physice  praedeterminata  voluntas  deficere  in  produ- 
cendo  actu  non  potest. 

Denique  exponens  illud  S.  Thomae:  „Secunda  agentia  de- 
terminant  actionem  primi  agentis"  communem  ponit  superiorum 
Thomistarum  interpretationem  in  hunc  modum :  „Intelligitur  in 
quantum  ipsa  [actio  primi  agentis]  mediantibus  causis  secundis  ad 
effectum  terminatur"'  (in  1.  3.  c.  Gr.  c.  66.,  cf.  supra  p.  58.).  Itemque 
in  1.  1.  c.  67:  „Actio,"  inquit,  „primae  causae  modificatur  in  causa 
secunda  secundum  modum  ipsius  causae  secundae."  Neque  prius 
attingit  effectum  quam  causa  secunda,  ut  Ferrariensis  eodem  loco 
dicit:  „Causa  prima  producens  effectum  mediante  causa  secunda 
non  in  aliqiia  priori  duratione  attingit  effectum,  in  qua  non  attinga- 
tur  a  causa  secunda,  licet  dicatur  prius  agere  in  quantum  secunda 
non  agit  nisi  virtute  primae;  unde  non  oportet,  ut  effectus  in  ali- 
quo  priori  instanti  habeat  necessitatem  a  causa  prima,  sed  simiil  pro- 
ductus  a  causa  necessaria  et  contingente  propter  causae  secundae 
contingentiam  et  ipse  contingentiam  habet"  (in  1.  1.  c.  G.  c.  67.). 

Yenio  ad  Rupertum  Holchot  0.  Praed.,  natione  Anglum,  qui 
opinionibus  Thomistarum  recentiorum  quam  maxime  adversatur. 
Sic  ille  scribit  (in  lib.  2.  sentent.  q.  1.  art.  4.):  „Deus  dicitur 
aliquid  velle  dupliciter :  uno  modo  absolute,  alio  modo  ex  condi- 
tione  vel  ex  quadam  conventione  cum  creatura  rationali.  Primo 
modo  concurrit  ad  agendum  cum  omni  natura  agente  naturaliter 
voluntarie.  Illo  etiam  modo  facit,  quidquid  facit  praecise  per  se 
ipsum.  Et  ideo  omne  tale  est  ab  eo  absolute  volitum  et  ex 
electione.  Secundo  modo  concurrit  Deus  voluntarie  ad  coagendum 
cum  natura  rationali  libera,  cui  tales  leges  statuit,  quod  quidquid 
ipsa  velit,  placet  sibi  coagere  ad  illam  volitionem ;  licet  non  sim- 
pliciter  placeret  sibi  agere,  sicut  per  illam  volitionem  denotatur." 

Caietanus  quam  fuerit  a  doctrina  recentiorum  Thomistarum 
remotus,  distinctio  illa  demonstrat  sententiarum  a  Scoto  proposi- 
tarum,  quas  illi  amplectuntur :  1.  Causa  secunda  agit  in  quantum 
mota  a  prima ,  et  2.  Causa  prima  prius  naturaliter  et  simpliciter 
respicit  effectum  quam  causa  posterior.  De  priore  enuntiato  sic 
loquitur:  „Ly  in  quantum  mota  ab  alia,  aut  ostendit  causam  prae- 
cisam  aut  concausam.  Si  praecisam,  sic  illa  propositio  implicat 
in  adiecto ;  si  enim  causa  secunda  est  causa ,  ergo  non  praecise 
movet,  quia  mota,  sed  etiam  ex  se  aliquid  confert;  et  si  praecise 
movet,  quia  mota,  nihil  ex  se  confert  et  sic  non  est  causa.  .  .   Si 


112  4.    De  vetere  schola  S.  Thomae. 

vero  concausam,  principalem  tamen :  .  .  .  motio  cattsae  prioris  modi- 
ficatur  in  causa  secunda  secundum  modum  ipsius  causae  secundae . . . 
et  prius  natura  modificatur  quam  impellit  ad  agendum.""  Quae 
verba  quantum  displicuissent  Bannesio,  ante  diximus;  nec  vero, 
quod  ille  de  altero  enuntiato  dicit,  cum  eiusdem  opinionibus  con- 
gruit:  „Illa  propositio  non  est  sic  intelligenda  quasi  sit  aliqua  du- 
ratio  naturae,  in  cuius  primo  instanti  causa  prima  respicit  effec- 
tum  et  in  secundo  causa  secunda;  puerilis  enim  est  hic  sensus...; 
sed  est  intelligenda  quoad  independentiam  et  intimitatem ;  attingit 
enim  prima  causa  effectum  secundae  et  independentius  et  intimius 
quam  secunda  .  .  .  et  propterea  dicitur  respicere  prius."  Dixerat 
paullo  ante:  „Non  oportet  cum  aliquid  [a  voluntate  eligitur]  seu 
cum  sol  illuminat,  primam  causam  praevia  motione  cooperari,  sed 
sufficit  et  exigitur,  eam  intrinsece  cooperari  tali  electioni  vel  illu- 
minationi ,  et  hoc  quia  cooperatio  in  unoquoque  est  secundum 
naturam  uniuscuiusque.  .  .  Unde  sive  necessario,  sive  libere  coope- 
ratur  Deus,  nihilominus  creata  voluntas  lihere  utitur  illa  coopera- 
ratione.^    (In  I.  q.  19.  art.  8.) 

„Stat  causam  secundam  necessario  moveri  a  prima,  et  cum 
hoc,  ipsum  moveri  modificari  ex  natura  causae  secundae^  et  sic  mo- 
vere  causae  secundae  non  provenit  ex  moveri  tantum,  sed  ex  mo- 
veri  et  modo  proprio  ipsius  causae  secundae.  Ex  tali  autem  modo 
consurgere  potest,  quod  non  necessario  movet."  (In  I.  q.  14.  a.  13.) 

Nec  minus  ille  perspicue  docet,  voluntatem  in  solo  actu 
primo  determinari  a  Deo,  ad  liberum  vero  actum  determinare 
atque  applicare  se  ipsam  (I.  II.  q.  9.  art.  4.).  Quo  autem  modo 
explicet  Deum  naturali  voluntatis  ad  bonum  affectione  movere 
ad  ipsos  actus  liberos,  supra  (p.  77)  diximus.  Denique  cum  Yic- 
toria  (v.  infra)  et  Molina  affirmat,  gratiam  habitualem  sine  actuali 
ad  actus  faciles  producendos  sufficere  (in  I.  II.  q.  109.  a.  9.), 
quo  nihil  magis  contrarium  doctrinae  Bannesianae  cogitari  potest. 

Prorsus  similia  eodem  fere  tempore  Conradus  Koellin  0.  Praed. 
docuit.  Is  ne  ad  primum  quidem  actum  indeliberatum  praede- 
terminationem  talem ,  qualem  Bannesiani  physicam  appellant,  re- 
quiri  censet;  ad  liberos  vero  actus  omnino  a  voluntate  determi- 
nationem  proficisci;  omnem  motionem  Divinam,  nominatim  con- 
cursum,  in  causa  naturali  pro  natura  eius  modificari;  voluntatem 
illa  uti  pro  arbitrio  suo.  Vide  imprimis  Expositionem  commen- 
tariam  in  I.  II.  q.  9.  art.  6.  et  q.  10.  art.  4.  (Yenetiis  1589., 
p.  94.  99.),  ubi  sic  habet:  „IIac  [generali  Dei  influentia  et]  mo- 
tione  praesupposita,   voluntas  per  innatam  libertatem  ex  indeter- 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  113 

minatione  rationis  potest  sub  ipsa  motione  Dei  se  determinare  ad 
hoc  vel  illud  bonum  et  ex  hac  ratione  incidit  peccatum;  .  .  .  in 
actu  voluntatis  est  considerare  exercitium,  quod  est  a  Deo  in  or- 
dine  ad  bonum ,  et  est  considerare  determinationem  ad  hoc  vel 
illud  bonum ,  et  hoc  est  ex  libertate  voluntatis  subtrahentis  se  a 
lege  divina,  ratione  cuius  peccatum  accidit.  .  .  Adverte  circa  ista, 
quod  quia  Dei  motio  (cooperatio  praesertim)  modificatur  in  uno- 
quoque  et  respectu  uniuscuiusque  secundum  modum  suum ,  ideo 
unumquodque  utitur  illa  cooperatione  secundum  suum  modum; 
sic  enim  omnia  suaviter  disponuntur.  Et  quia  modus  voluntatis 
respectu  particularium  bonorum  sive  cooperationum  suarum  est 
libere  velle  et  libere  velle  id  vel  aliud  libertate  contradictionis, 
ideo  voluntas  cum  divina  motione  concurrit,  prout  vult  et  libere." 

lavellum  notissimum  illum  Ordinis  Praedic.  theologum  omitto ; 
qui  sic  discrepat  a  posterioribus,  ut  Semipelagianus  ab  iis  dicatur. 
Nec  vero  illud  Aquarii  0.  Pr.  (a.  1586.)  praetereundum  est:  mul- 
tos  esse  Thomistas  qui  lavelli  de  praedestinatione  sententiam  se- 
quantur. 

luvat  Eckium  clarissimum  illum  defensorem  veritatis  Catho- 
licae  audire  de  suae  aetatis  Praedicatoribus  loquentem.  Defen- 
dens  praedestinationem  post  praevisa  merita ,  auctoribus  allatis 
S.  Bonaventura,  Alexandro  Halense,  Petro  Aureolo  (Minorita), 
Henrico  Gandavense,  Thoma  Anglico,  Thoma  de  Argentina  (Au- 
gustiniano),  Gabriele  Biel,  Bacchone  Anglico  (Carmelita),  Occamo, 
hoc  addit :  „Tenuit  illam  sententiam  Udalricus  de  Argentina, 
quem  ad  hoc  allegabat  egregius  et  celeber  vir  Theodoricus  de 
Sustern  ex  familia  S.  Dominici,  praeceptor  noster,  dum  annis  ab- 
hinc  ferme  undecim  praedestinationis  materiam  publice  profitere- 
tur,  cui  etiam  illa  opinio  magis  pia  et  mitior  placuit,  allegans  ad 
hoc  Divi  Thomae  sententiam  in  scripto  ad  Hannibaldum  dist.  41. 
.  .  .  Calculum  addit  huic  opinioni  Sylvester  de  Prierio  in  additio- 
nibus  ad  Capreolum,  licet  trepidus  ita  dicat:  Yidetur  autem  mihi 
mirabile,  si  in  mea  potestate  est,  absolute  loquendo,  facere  quod 
sim  vel  non  sim  praedestinatus ,  ut  concedit  Capreolus  et  verum 
est,  quod  non  sit  etiam  in  me  causa  sine  qua  non  praedestina- 
tionis,  i.  e.,  velle  moveri  a  Deo  quoad  adultos  vel  motus  alienae 
fidei  quoad  parvulos ,  et  similiter  causa  sine  qua  non  reprobatio- 
tionis,  sc.  nolle  consentire  divinae  motioni ;  sed  nihil  volo  asserere. 
Haec  Sylvester.  .  .  Cunradus  Wimpina  .  .  .  in  problematis  suis  post 
illam  [sententiam  Occami]  subiungit  haec  verba :  Quae  opinio 
omnibus  planior,  mihi  placidior,  nescio  si  verior."    (Chrysopassus 

Schneemann,  Controvers.  3 


114  4.  De  vetere  schola  S.  Thomae. 

praedestinationis.  A  loanne  Eckio  lecta  est  subtilis  illa  praede- 
stinationis  materia  1511.  Augustae  Vindel.  1514.)  Fuerunt  autem 
Praedicatores  et  Udalricus  de  Argentina  et  Theodoricus  de  Su- 
stern  et  Sylvester  de  Prierio ,  Wimpina  vero  familiari  consue- 
tudine  Praedicatoribus  coniunctus  et  S.  Thomae  sectator  studio- 
sissimus. 

Alios  quatuor  Praedicatores  aequales,  magnae  auctoritatis  vi- 
ros,  afferre  liceat.  Matthaeus  Orius,  Doctor  Parisiensis  et  inquisitor 
in  Gallia  generalis,  is,  qui  S.  Ignatium  magno  studio  a  calumniis 
vindicavit,  sic  scribit:  „Contingit  et  est  frequenter  eadem  vocatio, 
eadem  Divina  motio ,  eadem  praedicatio  et  eadem  miraculi  ope- 
ratio ,  et  tamen  unus  istis  trahitur ,  alius  induratur.  Nemo  enim 
credit  nisi  volens ,  nemo  trahitur  a  Deo  invitus."  Evidens  est 
illum  non  de  solis  externis  gratiis  loqui ,  sed  etiam  de  internis, 
de  motione  Divina,  qua  trahatur  homo,  et  tamen  eundem  id  affir- 
mare ,  quod  postea  Baiiez  et  negavit  et  acerrime  impugnavit : 
duorum  hominum  libere  agentium,  eadem  impellente  Divina  mo- 
tione,  trahi  alterum,  alterum  non  trahi.  Alter  Dominicanus  eius- 
dem  aetatis ,  Vincentius  Giacharus  (Lugiensis) ,  de  gratia  efficaci 
praeparante  voluntatem  sic  scribit:  [Praeparatio  voluntatis  est] 
„quaedam  dispositio,  qua  Deus  liberam  voluntatem  dono  gratuito 
suae  benignitatis  ad  bene  volendum  praeparat  atque  disponit  ad 
suscipiendam  gratiam  iustificationis :  ita  quod  adhuc  libera  volun- 
tas  in  sua  libertate  relinquitur ,  ut  seipsam  ad  vocantem  Deum 
moveat  vel  ab  eo  resiliat."  (Opusc.  de  libero  arbitrio  et  gratia 
f.  59.)  Dispositionem  igitur  eara  gratia  in  voluntate  gignit,  quae 
integrum  ei  relinquat,  velitne  obsequi  gratiae  necne.  Deum  omnes 
vocare  omnesque  adiuvare  paratum  esse,  hominisque  esse  salu- 
tem  suam  operari  aut  interitum ,  nec  effectum  nisi  assentiente 
voluntate  consequi  gratiam:  haec  Giacharus  gravissime  enuntiat; 
addit  Deum  suam  potentiam  committere  voluntati  et  se  frustra  ope- 
ram  collocasse  conqueri :  „Dominus  .  .  conqueritur  .  .  se  in  vacuum 
et  frustra  suam  fortitudinem  ac  laborem  consumpsisse,  eo  sc.  quia 
illi  vocantem  contempserint.  .  .  Potentiam  suam  nostro  arbitrio 
derelinquit ,  ut  iuste  voluntas  praemium  consequatur.  .  .  Ex  ho- 
mine  igitur  quod  peccato  suo  damnetur  provenit  et  quod  ad  vo- 
cantem  Deum  libero  moveatur  arbitrio ,  ut  .  .  .  regnum  coelorum 
assequatur"  (p.  57  a.).  „Qua  ostenditur  neminem  invitum  trahi 
ad  Deum,  sed  tunc  tantum,  cum  vocatus  et  praeventus  a  Deo  in 
benedictionibus  dulcedinis  trahi  credendo  libere  et  amando  vo- 
luerit.     Unde  Dominus  per  Ezech.  dixit:  Immunditia  tua  execra- 


4.    De  vetere  schola  S.  Thomae.  115 

bilis ,  quia  mundare  te  volui  et  non  es  mundata.  .  .  Debet  vo- 
luntas  praecedere  et  sic  sequitur  gratia  [habitualis].  .  .  Non  enim 
statim  homo  vocatus  ad  gratiam  salutarem ,  iustus  efficitur ,  sed 
tunc  tantum  cum  liberum  animi  consensum  praestiterit^''  (p.  59  b). 
Et  haec  causa  fuit,  cur  praevisa  hac  hominis  cooperatione  Deum 
praedestinare  diceret  (p.  66  seqq.). 

Nec  vero  minus  graviter  idem  affirmat  alius  e  Praedicatori- 
bus,  illius  aequalis,  Bunderius  (van  der  Bunden)  Gandavensis,  in- 
quisitor  Tornacensis:  „Dat  Dominus  gratuito,  ut  velimus  bonum. 
Yerum  quia  omnia  secundum  sibi  inditam  naturam  gubernat,  vo- 
luntatem,  quam  liberam  condidit,  movet  quidem,  ut  libere  velit, 
non  autem  necessitate  compellit ,  secundum  illud  Chrysostomi 
(Hojnilia  de  conversione  Pauli):  Deus  nolentes  non  cogit,  sed  vo- 
lentes  trahit;  nam  si  ipse  vult,  nos  autem  non  volumus ,  ad  no- 
stram  salutem  nihil  proficiunt  ea ,  quae  alioquin  efficacia  sunt ; 
non  quia  infirma  eius  voluntas ,  sed  quia  cogere  neminem  vult. 
In  libertate  itaque  hominis  situm  est  assentire  vel  dissentire,  pa- 
rere  vel  spernere  eius  motionem,  secundum  illud  Sapientis:  Ante 
hominem  vita  et  mors,  bonum  et  malum ;  quod  voluerit,  dabitur 
illi.  Confirmat  et  hoc  Theophylactus  super  illa:  Multi  sunt  vocati^ 
pauci  vero  electi,  dicens:  Dei  quidem  est  vocatio;  electos  autem 
fieri  vel  non  fieri,  nostrum  est."  (Compendium  theolog.  contro- 
versiarum ,  tit.  de  gratia  et  libero  arbitrio ,  apud  Henao  n.  446. 
p.  139.) 

Hac  Bunderii  asseveratione  vix  quidquam  apud  Molinam  de 
efficaciae  gratiae  a  voluntate  dependentia  reperietur  posteriori 
Thomismo  magis  contrarium.  Tanta  vero  ille,  qui  obiit  suprema 
senectute,  auctoritate  fuit,  ut  de  eo  Sanderus  ita  loquatur:  „In- 
formes  domuit  sectas  et  dira  Lutheri  —  Contudit  impavidus  dog- 
mata  Bunderius."  Stephanus  quoque  Paris  Episcopus,  eiusdem 
religiosae  familiae  alumnus,  eodem  modo  docet  ab  hominis  con- 
sensu  pendere  efficaciam  Divinae  providentiae.  Is  Christi  verba 
ad  mulierem  Samaritanam  in  suis  sermonibus  quadragesimalibus 
sic  explicat:  „Forsitan/'  inquit,  „petiisses,  ut  vini  libertatis  osten- 
dat.  Offert  ille  cuique  donum  hoc ,  et  pro  suo  quisque  arbitrio 
oblatum  munus  aut  recipere  aut  recusare  potest."  (Christiani  ho- 
minis  institutio  adversus  huius  temporis  haereses,  auctore  Stephano 
Paris,  Ep.  Abellon.,  Parisiis  1552.  fol.  71  b.)  In  eandem  senten- 
tiam  verba  Salvatoris  ad  paralyticum  interpretatur :  „Vis"  inquit, 
„sanus  fieri?  Sine  voluntate  tua  non  erit  in  te  Dei  iustitia.  .  . 
Esse  potest  Dei  iustitia  sine  voluntate  tua,  in  te  nonnisi  voluntate 

8* 


116  4.    De  vetere  schola  S.  Thomae. 

tua.  .  .  Facit  [Deus  te]  nescientem,  non  iustificat  nisi  volentem. .  . 
Yocat  Deus,  ad  hominem  pertinet  ex  voluntate  vocantem  audire 
et  illi  credere.  Sic  Dei  adiutores  sumus,  Deus  operator  et  homo 
cooperator.  .  .  Sic  bonum  opus  nec  soli  gratiae  nec  soli  libero  ar- 
bitrio  adscribitur,  quia  neutra  res  sine  altera  operatur,  sed  utra- 
que  simul.  .  .  ^Vis  saniis  jieri?  .  .  .  Quantum  ad  me  attinet,  volo 
mundare.'  Sed,  Deo  alias  volenti  adversante  ac  recusante  rebelli 
ac  superba  hominis  voluntate,  non  sanatur.  Quotiens,  inquit,  volui 
congregare  piillos  tuos  suh  alas  et  noluisti?  Nisi  dexteram  dederit 
et  plane  consenserit  voluntas ,  nihil  illi  dispendii ,  nihil  utilitatis, 
nihil  gratiae  adiicitur"  (1.  c.  fol.  29  b.  30  a). 

Hi  omnes  Praedicatores  diversissime  animati  fuerunt  a  Tho- 
mistis  posterioribus.  De  quibus  recte  Petrus  de  Soto:  quantum 
ipse  viderit,  quicumque  contra  haereticos  scripserint,  in  eam  sen- 
tentiam  convenire,  usum  bonum  gratiae,  qui  est  Deo  vocanti  ob- 
secundare,  nostrae  esse  liberae  voluntatis.  Quo  auctore  quisquis 
ad  recentioris  Thomismi  confirmationem  uti  voluerit,  eundem  cum 
ipso  fateri  necesse  est,  omnes,  qui  tum  Protestantes  oppugnabant, 
aliter  sensisse ;  fuerunt  autem  imprimis  Praedicatores ,  qui  tum 
Lutherum  aggrederentur.  Atque  ex  hac  ipsa  re  intelligi  licet, 
quantum  dissentiant  a  veteribus  Thomistis  recentiores.  Ad  quam 
rem  evidentius   demonstrandam   alios    etiam   plaeet   testes  audire. 

E  Vigerii  Ord.  Praed.  Institutionibus  nonnulla  in  nostram 
sententiam  afferre  licebat,  sed  spatii  angustiis  prohibemur.  Satis 
sit  igitur  tractatum  significare  de  voluntate  humana  (ver.  1.  Ed. 
Par.  1582.  p.  77  seq.) ,  ubi  etiam  atque  etiam  dicit  atque  affir- 
mat,  opponi  libertati  determinationem  ad  unum  nec  nisi  in  primo 
actu  seu  naturali  appetitione  finis  voluntatem  a  Deo  determinari, 
in  ceteris  actibus  non  determinari,  sed  liberam  esse. 

Sed  occurrit  hoc  loco  nomen  celebratissimum  Francisci  de 
Victoria ,  scholae  Thomistarum  Salmanticensis  auctoris,  e  qua 
schola  diversissima  ingenia  Dominici  Bannesii  et  Francisci  Toleti 
prodierunt.  Yictoria,  ut  alii  eius  socii,  amicus  fuit  S.  Ignatii  so- 
ciorumque  eius  Parisiensium,  ac  B.  P.  Fabrum  Ulyssipone  Yalli- 
soletum  iter  facientem  summopere  hortatus  est,  ut  Salmanticae 
maneret  in  eaque  urbe  domicilium  Societatis  poneret.  Cuius  enar- 
rationem  S.  Thomae  evulgatam  non  esse  dolendum  est;  exstat 
autem  in  bibliotheca  Yaticana  codex  manuscriptus  (cod.  4630.), 
in  quo  dictata  illius  in  primam  secundae  continentur:  „Incipiunt 
scholia  Reverendi  admodum  Patris  fratris  Francisci  de  Yictoria  in 
sacra  theologia  resolutissimi  ac  in  Salmanticensi  Universitate  Ca- 


4.    De  vetere  schola  S.  Thomae.  117 

thedrae  primae  regentis  meritissimi  .  .  .  in  primam  11.  S.  Thomae. 
Quae  publice  professus  est  in  dicta  universitate  anno  ab  incar- 
nata  Deitate  1539  ad  laudem  et  gloriam  omnipotentis  Dei  ac  Re- 
verendissimae  V.  Mariae.  Fr.  Hieronymus  de  los  Apostolos."  Qui 
codicilli  etsi  raptim  scripti  sunt,  ut  multis  locis  deprehendere 
licet ,  sententiam  tamen  magni  illius  magistri  facile  agnoscas ; 
quare  ex  ignoto  adhuc  libro  quaedam  hic  afferre  placet. 

Yictoria  libertatis  naturam  sic  explicat:  „Habere  dominium 
actuum  est,  quod  homo  habet  in  sua  potestate,  quando  agit,  non 
agere,  [et]  quando  non  agit,  agere,  et  agere  taliter  vel  taliter, . . . 
et  iste  est  modus  peculiaris  agendi  humanus,  quo  differt  a  brutis. 
—  2^  noto  et  suppono,  scilicet  quod  voluntas  ratione  finis  habet 
naturalem  inclinationem,  et  ideo  movetur  ad  ipsum  finem  a  dante 
inclinationem ,  puta  a  Deo,  quia  Deus  concessit  ei  talem  inclina- 
tionem ,  .  .  .  sed  ad  media  non  habet  hanc  naturalem  inclinatio- 
nem,  et  ideo  media  eligit  ipsa  voluntas  libere.  .  .  Et  probatur,  quia 
homo  non  moveat  se  ad  volitionem  finis,  quia  id  quod  est  in  po- 
tentia  reducitur  in  actum  ab  aliquo  quod  est  in  actu.  Sed  vo- 
luntas  est  in  potentia,  antequam  velit  finem,  ad  volendum  finem; 
ergo  movetur  in  actum ;  non  videtur  a  quo  nisi  a  Deo.  Ergo. 
Et  haec  maxima,  puta  quod  id,  quod  est  in  potentia,  movetur  in 
actum ,  est  philosophi  12.  metaphys.  et  3.  phys. :  Omne,  quod 
movetur,  ab  alio  movetur.  Sed  si  quis  instet  contra  hoc,  quia 
ex  hac  ratione  etiam  probatur,  quod  voluntas  movetur  ad  volen- 
dum  medium  ab  alio ,  quia  antequam  voluntas  movetur  [ad  vo- 
lendum]  medium ,  est  in  potentia;  ergo  debet  moveri  ad  actum 
ab  extrinseco,  puta  a  Deo,  sed  hoc  est  contra  S.  Thomam  dicen- 
tem,  quod  voluntas  ad  finem  movetur  ab  extrinseco:  respondeo, 
concedendo  quod  voluntas  movet  se  ad  medium,  sed  non  ipsa 
voluntas  sola  et  nuda ,  sed  voluntas  cum  volitione  finis.  Et  hoc 
non  est  inconveniens ,  scilicet  quod  ipsum  agens  cum  aliquo  actu 
superaddito  moveat  se.  Unde  antequam  voluntas  velit  finem  est 
in  pura  potentia,  quia  non  habet  actum,  a  quo  moveatur,  quia 
primus  actus  voluntatis  est  circa  finem;  ideo  oportet,  quod  vo- 
luntas  moveatur  ab  aliquo  extrinseco  (q.  I.  art.  1.  fol.  2  seq.). 
Restat  dubium  circa  rationem  S.  Thomae,  ubi  dicit,  quod  agens 
non  potest  movere  nisi  determinate  ex  intentione  finis;  sequere- 
tur  [enim]  quod  inanimata  nunquam  moverent.  Probatur:  ad  hoc 
quod  ignis  e.  g.  calefaciat,  non  solum  requiritur,  quod  sit  deter- 
minatus  ad  effectum  producendum  huius  speciei,  putaignem;  sed 
quod  sit  determinatus  ad   hunc    effectum    numero ,    quia   actiones 


118  4.    De  vetere  schola  S.  Thomae. 

sunt  rationis  singularis;  ut  si  artifex  [se]  determinaret  facere  do- 
mum  et  non  se  determinaret  facere  hanc ,  nunquam  inciperet 
operari ;  ignis  vero,  licet  determinaretur  ad  effectum  huius  speciei, 
est  tamen  indifferens  ad  hunc  vel  illum.  Moderni  dicunt ,  quod 
determinaretur  a  prima  causa;  sed  hoc  est  ponere  miraculum; 
scilicet,  quod  causa  prima  sine  causa  particulari  aliquid  faciat ; . . . 
Ideo  nos  dicimus,  quod  sicut  ex  natura  specifica  formae  determi- 
natur  ad  effectum  talis  speciei ,  ita  ex  numerica  applicatione  in 
hoc  loco  et  hoc  tempore  determinatur  ad  hunc  numero  effectum 
(q.  I.  art.  2.  fol.  7.). 

Q.  II.    art.  4.      Utrum    voluntas    moveatur   ah    aliquo    movente 
extrinseco. 

S.  Thomas  respondet  per  duas  quaestiones. 

1.  q.  Ad  volendum  media  voluntas  non  movetur  ab  aliquo  [ 
exteriori  movente.  Patet  quia  articulo  praecedente  dictum  est, 
quod  voluntas  movet  se  quantum  ad  exercitium  ad  volendum  ■ 
media;  ergo  non  movetur  ad  volendum  vel  nolendum  ab  aliquo 
extrinseco  motore.  2.  q.  Ad  volitionem  finis  voluntas  movetur 
ab  aliquo  extrinseco  principio,  hoc  est  a  Deo  sive  a  dante  natu- 
ram.  Patet,  quia  id  quod  prius  est  in  potentia  et  postea  in  actu, 
oportet,  quod  reducatur  ad  actum  ab  aliquo  extrinseco ,  quod  sit 
in  actu.  .  .  Yoluntas  nuda  est  in  potentia  ad  volendum  finem; 
postea  est  in  actu ,  quia  actu  vult  finem.  Ergo  reduci  debet  ad 
volitionem  finis  ab  aliquo,  quod  est  in  actu,  puta  a  Deo. 

Quantum  ad  istos  duos  modos  haec  coUiguntur.  Primum 
quod  quantum  ad  specificationem,  voluntas  movetur  ab  intellectu, 
de  quo  visum  est  art.  1.  q.  II.  Secundum ,  quod  colligitur,  est, 
quod  voluntas  movet  se  quantum  ad  exercitium  ad  volendum 
media.  Et  in  hoc  omnes  docfores  tam  antiqiii  quam  moderni  [con- 
veniunt].  Patet  hoc,  quia  praesentato  obiecto  et  cognito,  in  fa- 
cultate  voluntatis  est  amare  vel  non  amare.  Ergo  ipsa  est,  quae 
movet  se  quoad  exercitium.  Nec  obstat,  si  quis  arguit :  voluntas 
movetur  ad  volitionem  medii  ab  aliquo  extrinseco ,  puta  a  voli- 
tione  finis ,  ut  S.  Thomas  in  1.  3.  sententiarum ,  quia  respondeo, 
quod  verum  est,  quod  movetur  voluntas  ad  volitionem  medii  ex 
volitione  finis ,  quia  ista  volitio  finis  etiam  est  actus  voluntatis. 
Ergo  non  est  inconveniens ,  quod  voluntas  movetur  ad  unum 
actum  per  alium  actum  voluntatis.  Secundum  [vel  potius  ter-  ^ 
tium]  quod  colligitur  est,  quod  voluntas  non  movet  se  ad  vo- 
lendum  finem ,  sed  [movetur]  ab  aliquo  extrinseco  puta  a  Deo 
(Fol.  76.). 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.   '  119 

t 

Q.  IX.  art.  6.    Utrum  voluntas  moveatur  a  solo  Deo  tamquam 
ah  exteriori  principio. 

S.  Thomas  respondet  duabus  quaestionibus : 

1.  q.  A  nulla  creatura  movetur  voluntas  quoad  exercitium. . . 
Et  probatur  q.  Voluntas ,  quod  appetit,  appetit  natura;  ergo  a 
principio  intrinseco  appetit  .  .  .  ergo  non  movetur  ab  aliqua  crea- 
tura.  Probatur  sententia ,  quia  quando  ad  aliquam  operationem 
concurrit  ipsa  potentia  efFective :  non  dicendum  est,  quod  movetur 
ab  aliquo  extrinseco  principio  nisi  a  solo  generante,  ut  lapis  mo- 
vetur  deorsum  a  seipso ,  sed  lapidem  ad  motum  deorsum  movet 
Deus ,  qui  concessit  lapidi  talem  inclinationem.  In  proposito 
voluntas  concurrit  effective  ad  suas  operationes;  ergo  non  con- 
currit  ad  illam  movendam  nisi  solus  Deus ,  dans  voluntati  incli- 
nationem. 

2.  q.  Yoluntas  movetur  ab  exteriori  principio,  h.  e.  a  solo 
Deo  .  .  .  Quantum  ad  secundam  q.  nullum  est  dubium.  Et  pro 
illa  facit  illud  Philipp.  2:  Deus  est,  qui  operatur  in  nobis  velle 
et  perficere.  Ergo.  Et  exponendum  est ,  quia  habemus  bonas 
inspirationes ,  quum  convertimur  in  bona  et  retrahimur  a  malis. 
Ergo.  Et  advertendum  est  praeterea  unum,  quod  tetigit  S.  Tho- 
mas  solutione  ad  3.,  scilicet,  quod  duobus  modis  movet  Deus  vo- 
luntatem ,  uno  quia  dedit  voluntati  inclinationem  ad  bona.  Et 
hoc  modo  movet  Deus  ad  inclinationem  finis,  ut  dictum  est  arti- 
culo  praecedenti.  Secundo  modo  movet  Deus  voluntatem  super- 
naturaliter,  puta,  quando  movet  Deus  voluntatem  ad  certum  ac- 
tum.  Dubium  tamen  est,  utrum  moveat  Deus  aequaliter  omnes 
voluntates  his  duobus  modis.  Pespondeo,  quod  quantum  ad  se- 
cundum  motum  supernaturalem,  Deus  non  movet  aequaliter  omnes 
voluntates ,  quia  uno  tempore  habet  unus  homo  unam  inspiratio- 
nem  bonam,  quam  alius  pro  illo  tempore  non  habet.  Et  ita  cer- 
tum  est ,  quod  Paulum  et  latronem  inspiravit,  [sicut]  non  omnes 
alios  peccatores  moveret.  Ergo.  Sed  de  primo  modo  est  maius 
dubium,  an  moveat  Deus  aequaliter  omnes  voluntates,  dando  illis 
aequales  inclinationes  ad  bona.  Et  Scotus  q.  2.  in  quodlib.  dicit, 
quod  sic ,  scilicet  quod  si  est  disparitas  in  inclinationibus  homi- 
num,  hoc  est  propter  inclinationes  corporis,  quae  non  sunt  aequa- 
les;  sed  inclinationes  voluntatis  omnes  habent  aequales.  Et  pro 
hac  sententia  Scoti,  quae  comtnunis  est,  sufficit  una  ratio,  scilicet 
voluntates  omnes  sunt  unius  speciei,  sicut  animae  in  quibus  sub- 
sistunt. 

Q.  CIX.   art.  1.     S.  Thomas    supponit,    quod    omnes    causae 


120  4.   De  vetere  schola  S.  Thomae. 

inferiores  dependent  in  suis  operationibus  a  causis  superioribus ; 
2°  supponit,  quod  cum  Deus  sit  causa  superior,  dat  duplicem  con- 
cursum  vel  auxilium:  alterum  est  generale ,  quo  concurrit  Deus 
cum  omnibus  entibus  naturalibus  ad  omnes  actus  naturales;  alte- 
rum  et  secundum  auxilium  est  speciale  supernaturale ,  quo  con- 
currit  Deus  cum  agentibus  ad  supernaturalia.  .  .  Deus  concurrit 
cum  homine  in  duobus ,  1.  dando  virtutem  ad  operandum ,  ut 
quando  te  creans  concessit  tibi  virtutem  operativam ,  ut  volunta- 
tem,  intellectum;  2.  concurrit  incitando  et  movendo  hominem,  et 
hic  secundus  est  concursus  de  quo  loquimur.    (Fol.  270.) 

S.  Thomas  tenet,  quod  in  quacumque  actione  creaturae  con- 
currit  Deus  immediate ,  sicque ,  cum  creatura  agit ,  et  Deus  agit, 
licet  Durandus  in  2.  dist.  2.  q.  3.  teneat  oppositum ,  seu  quod 
Deus  non  concurrit  immediate  cum  creatura,  sed  solum  concurrit 
[dando]  intellectum  et  voluntatem.    (Fol.  291  b.) 

Q.  CIX.  art.  2.  Utrum>  homo  possit  velle  et  facere  homim  ahs- 
que  gratia.  S.  Thomas :  In  statu  naturae  lapsae  vel  corruptae 
aliquod  bonum  naturale  et  morale  potest  homo  velle  et  facere 
sine  gratia  Dei.  Oppositum  tenet  Gregorius  et  Capreolus.  Sed 
nos  ponimus  .  .  .,  quod  bene  potest  facere  actum  bonum  moralem 
solo  concursu  generali  Dei.  Et  probatur  haec  sententia  S.  Tho- 
mac  et  communis.  Nam  potest  homo  ex  suis  naturalibus  velle 
dare  eleemosynam.    (Fol.  291.) 

Q.  CIX.  art.  6.  Utrum  homo  possit  seipsum'  ad  gratiam  prae- 
parare  absque  exteriore  auxilio  gratiae. 

Modo  ad  argumenta  in  oppositum  [venio].  Ad  primum  re- 
spondeo ,  quia  verum  est  quod  facienti  quod  in  se  est  datur  gra- 
tia.  .  .  Auxilium  Dei  est  prius  in  genere  causae  efficientis  quam 
liomo  facit  quod  in  se;  tamen  in  genere  causae  materialis  sive 
disponentis  est  prior  operatio  hominis  quam  auxilium  speciale 
Dei,  ut  apertio  fenestrae  est  prius  lumine  in  genere  causae  ma- 
terialis.  Hoc  idem  dici  solet  de  contritione  in  via  S.  Thomae, 
quia  in  genere  causae  materialis  prior  est  contritio  quam  gra- 
tia ,  sed  in  genere  causae  finalis  vel  efficientis  prius  est  gratia. 
(Fol.  295.) 

Q.  CIX.  art.  7.  Utrum  qui  est  in  gratia  habituali  indigeat 
novo  auxilio  ad  bene  vivendum.  S.  Thomas  dicit,  quod  dupliciter 
indiget  auxilio,  uno  ut  opera  eius  sint  meritoria,  et  tunc  est  prima 
quaestio :  quod  ad  hoc  qui  habet  gratiam  non  indiget  alio  auxilio. 
Alio  indiget  auxilio  ut  moveatur  a  Deo  ad  bene  vivendum;  et 
tunc  est  2.  quaestio :    qui  est  in  gratia   gratum    faciente ,    indiget 


4.  De  vetere  schola  S.  Thomae.  ]  21 

auxilio  Dei  moventis  ad  bene  agendum.  Dubitatur ,  an  ad  sin- 
gula  opera  bona  indigeat,  qui  est  in  gratia,  auxilio  speciali,  quia 
ita  intelligunt  Capreolus  et  alii  et  Gregorius.  Ego  dico ,  quod 
dato  [i.  e.  quamvis]  S.  Thomas  mihi  dixisset,  non  crederem;  [sed 
non  dixit;]  quia  S.  Thomas  non  quaerit,  an  ad  singula  opera 
moralia  bona  indigeamus  auxilio  ,  sed  ad  bene  vivendum  an  in- 
digeat  homo  speciali  alio  auxilio  praeter  gratiam  [habitualem]. 
Et  sic  respondet  S.  Thomas,  quod  homo  sine  auxilio  non  potest 
vitare  semper  peccata ,  dato  [i.  e.  quamvis]  sit  in  gratia ,  quia 
gratia  non  restituit  nos  in  statu  iustitiae  originalis ,  sed  solum 
facit  nos  amicos  Dei.    [Y.  supra  p.  112.] 

Q.  CXI.  art.  2  [de  gratia  operante  et  cooperante].  Respon- 
deo  quod  S.  Thomas  et  Augustinus  non  vocant  concurrere  elicere 
actum,  sed  movere,  et  voluntas  non  se  movet  respectu  primi  ac- 
tus,  sed  movetur,  etiamsi  eliciat  actum  illum,  ut  dixiraus  supra 
q.  IX.  Sic  lapis  descendens  non  se  movet ,  sed  movetur  a  ge- 
nerante ,  et  voluntas  respectu  primi  actus.  Sed  voluntas  ap- 
plicat  manus  et  alia  membra  ad  opus ;  ideo  dicitur  [gratia]  co- 
operans  respectu  actus  exterioris.  Unde  sequitur  quod  etiam 
ratione  alicuius  actus  interioris  [voluntas]  se  movet ,  et  auxi- 
lium  Dei  ad  illum  dicitur  etiam  cooperans ,  sic  quando  volun- 
tas  [se]  movet  ad  orationem  et  meditationem ,  et  S.  Thomas 
intelligit  [gratiam  operantem]  de  auxilio  ad  intentionem  finis. 
(Fol.  300.) 

Q.  CXII.  art.  2.  Nota  quod  tunc  confertur  gratia  [habitua- 
h*s]  per  dispositionem ,  quando  confertur  per  conversionem  in 
Deum ;  et  tum  confertur  per  conversionem ,  quando  confertur 
per  modum  libertatis,  sicque  infusio  gratiae  dependet  ex  liber- 
tate  mea ,  quia  Deus  movet  nos  libere ,  quia  possumus  resi- 
stere  illi  motui  Dei,  et  hoc  est,  quod  dispositio  procedat  in  ge- 
nere  causae  materialis,  quia  dependet  collatio  [gratiae]  ex  liber- 
tate  mea." 

Hos  locos  ideo  copiose  exscripsimus,  quod  praeclarum  speci- 
men  offerunt  illius ,  cuius  tanta  in  hac  quaestione  auctoritas  est, 
doctrinae  scholae  Thomistarum  Salmanticensis.  Ergo  Deus  na- 
turas  omnes,  quas  creavit  atque  conservat,  ad  actus  proprios  mo- 
vet.  Quae  motio  generalis  a  naturis  creatis  et  recipitur  et  sic, 
ut  est  cuiusque  proprietas  et  conditio,  modificatur  ac  determina- 
tur;  recusat  autem  ille  ac  negat  illam  opinionem,  semper  ipsius 
Dei  motione  actionem  creatam  determinari.  Yoluntatis  natura 
quum  in  bonum  dirigatur,  in  bonum  Deus  eam  impellit.    Praeter 


122  4.   De  vetere  schola  S.  Thomae. 

hanc  autem  motionem  naturalem  omnibus  communem,  Deus  in- 
spirationibus  supernaturalibus  voluntatem  ad  bona  singularia  mo- 
vet;  ad  quae  tamen  consequenda  se  ipsa  voluntas  vi  motus  a  Deo 
recepti  libera  deliberatione  determinat.  Nam  bonum  habet  ratio- 
nem  finis  et  ab  appetendo  fine  omnis  actio  voluntatis  orditur;  ita 
a  Deo  primo  actu  impellitur  in  finem,  sed  ad  adiumenta  finis 
consequendi ,  nullo  addito  novo  Dei  impulsu ,  sese  ipsa  movet. 
Quam  communem  esse  et  veterum  et  recentiorum  theologorum 
omnium  sententiam  Victoria  affirmat.  Porro  quod  voluntas  non 
potest  agere  aliter  nisi  vi  inclinationis  naturalis  impulsa,  quae  a 
solo  Deo  cietur,  idcirco  omnem  voluntatis  actum  Deus  adiuvat, 
eiusque  actio  cooperante  iam  voluntate  concursus  appellatur.  Ne- 
que  Deus  quadam  naturali  necessitate,  sed  sciens  ac  volens  suam 
opem  ad  actum  confert.  Yox  autem  concursus  duos  dicit  com- 
muniter  agentes,  ergo  ubi  concursus  est,  esse  non  potest,  ut  non 
agat  voluntas.  Virtus  impellens  Dei  motio  est,  voluntas  causa 
materialis  receptum  motum  varians  sive  modificans.  Unde  intel- 
ligi  licet,  quae  ratio,  Victoriae  sententia,  intercedat  inter  utrum- 
que:  motio  Divina  ut  causa  efficiens  antevertit  voluntatem,  quae 
nisi  illius  virtute  fulta  actum  elicere  non  possit;  sed  voluntas 
prior  est  ut  causa  materialis,  motum  impressum  pro  arbitrio  suo 
ad  certum  actum  accommodans ;  quemadmodum  etiam  Caietanus 
motionem  Divinam  prius  natura  modificari  dicit ,  quam  ad  actum 
impellat.  Potior  tamen  causa  efficiens  est ,  conferens  voluntati 
virtutem,  qua  illam  ipsam  motionem  modificet;  ita  fit,  ut  concur- 
sus  Divinus  a  Victoria  causa  praevia  simpliciter  appelletur.  Te- 
nendum  est  etiam ,  quum  voluntas  arbitratu  suo  variet  impulsum 
Divinum,  id  nequaquam  nesciente  ac  nolente  Deo  fieri.  Immo 
vero  ipse  Victoria  monet,  quoties  Deus  adiuvet  actum,  velle  eum 
adiuvare,  quum  illum  futurum  esse  videat;  vult  autem  vel  ipsum 
honestum  actum  efficere,  vel  peccatum  non  impedire.  Ita  intelli- 
gitur,  quare  Victoria  et  gravissime  affirmet,  concursum  Divinum, 
efficientem  actum  humanum,  esse  praevium,  nunquam  vero  con- 
cursum  fieri,  quin  actus  consequatur,  et  vicissim  doceat,  eo  prae- 
sente  et  agere  posse  et  non  agere  voluntatem ,  atque  adeo  con- 
cursum  Divinum  in  eius  esse  potestate,  quia,  si  ipsa  agere  velit, 
Deus  adiuvet,  sin  nolit,  Deus  nihil  agat.  Quamobrem  similem 
esse  rationem  concursus  praevii  et  actus  liberi ,  atque  praedictio- 
nis  et  actus  liberi.  Non  enim,  quod  praedicta  sit  negatio  Petri, 
ideo  vel  negandi  vel  confitendi  sublatam  ei  esse  potestatem ;  immo 
quia  negaverit,  ideo  id  potuisse  praedici;   si  non  negavisset,  non 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  123 

futurum  fuisse,  ut  praediceretur.  Atque  ex  bis,  quae  hactenus 
dixi,  intelligetur ,  qua  ratione  Yictoria  concursum  Divinum  cum 
libertate  humana  conciliandum  putet  (I.  II.  q.  10.  a.  4.):  „Quando 
Deus  generaliter  concurrit  cum  aliqua  re,  iste  concursus  est  actio 
Dei,  ergo  Deus  aliquid  agit,  ergo  est  impossibile,  quod  ille  con- 
cursus  sit  in  igne  et  quod  ignis  non  agit.  .  .  Nunquam  concurrit 
Deus  cum  igne,  nisi  Deus  velit  ignem  calefacere ;  sed  est  impos- 
sibile  quod  Deus  velit  ignem  calefacere  quin  ignis  calefaciat,  quia 
alias  voluntas  Dei  frustraretur ;  ergo  nequaquam  est  possibile, 
quod  Deus  concurrat,  quin  ipsa  voluntas  agat.  ..  Ad  agendum 
praesupponitur  [concursus  Dei] ,  ergo  est  praevius.  Patet  quod 
praesupponitur,  quia  aliter  voluntas  non  potest  agere.  Praeterea 
probatur,  quia  concursus  Dei  sit  prius  natura,  quia  est  causa  quod 
voluntas  agat;  ergo  est  prius  natura;  sententia  nota  est,  quia 
omnis  causa  est  prius  natura  suo  causato.  Probatur  antecedens, 
quia  concursus  Dei  movet  voluntatem,  ut  agat  per  suum  concur- 
sum.  Ergo  est  causa  quod  voluntas  velit.  .  .  Supponendum  est 
principium  dialecticum,  scilicet  quod  cum  propositione  affirmativa 
de  inesse  bene  compatitur  propositio  modalis  divisa  de  possibili- 
tate,  cuius  copula  negatur,  ut  cum  ista  propositione :  Petrus  amat, 
stat  haec  modalis  divisa:  Petrus  potest  non  amare.  .  .  Et  per  hoc 
ad  argumentum  commune :  Posito  concursu  Dei  voluntas  non 
potest  non  agere,  respondeo  facile.  Primo  dico  quod  posito  isto 
concursu  possum  habere  amorem  Petri  et  non  habere  amorem, 
quia  modalis  divisa  non  repugnat  alteri  de  inesse.  .  .  Et  eodem 
modo  argumentum  commune  solvitur :  ponatur  quod  Deus  revelet 
mihi  antichristum  fore ,  tunc  cum  ista  [propositione]  de  inesse: 
Deus  revelat ,  stat  haec  modalis :  antichristus  potest  non  fore.  .  . 
Quando  Deus  concurrit  generaliter  cum  creatura,  habet  istam 
volitionem :  volo  quod  creatura  agat  vel  voluntas  amet.  .  .  Quando 
creatura  est  ex  natura  sua  libera,  ut  voluntas,  cum  illa  volitione 
divina  (scilicet  volo  quod  creatura  agat)  potest  voluntas  non  agere; 
sed  quando  creatura  est  agens  naturale ,  cum  illa  volitione  Dei 
non  potest  non  agere.  Ex  quo  infero  quod  in  potestate  volun- 
tatis  est  quod  Deus  concurrit  cum  illa  vel  non;  patet,  quia  in 
potestate  voluntatis  est  habere  amorem  vel  non  habere;  si  volun- 
tas  habet  amorem ,  Deus  concurrit  cum  ea;  si  vero  non  habet, 
Deus  non  concurrit  cum  ea.  Et  ad  hoc  datur  simile  ex  materia 
futurorum  contingentium.  Revelavit  Deus  Petro:  ter  me  negahiSy 
et  tamen  fuit  in  potestate  Petri  post  illam  revelationem ,  quod 
Deus  nunquam  revelasset,  quia  in  potestate  Petri  erat  non  negare 


124  4.    De  vetere  schola  S.  Thomae, 

Christum.  Ultra  non  negabit,  ergo  Deus  non  revelavit;  patet, 
nam  dato  opposito  Christus  mentitus  est.  Et  ideo  pro  hoc  facit 
regula,  quod  quando  propositio  de  praeterito  pendet  ex  futuro 
contingenti,  praeteritum  est  contingens  sicut  futurum;  v.  g.  Deus 
revelavit  Petrum  negaturum ;  revelavit  dependet  ex  illo ,  ter  me 
negabis." 

In  alio  exemplo  lectionum  Yictoriae  vel  Patris  Gil,  qui  vices 
eius  aliquando  gessit ,  quod  Salamanticae  asservatur ,  in  extremo 
scholio  quodam  ad  I.  q.  105.  a.  5.  haec  verba  reperiuntur:  „Si 
causa  secunda  non  concurreret,  dato  Deus  poneret  istum  concur- 
sum  generalem,  non  fieret  effectus." 

Universa  igitur  Yictoriae  doctrina  si  spectatur,  prorsus  con- 
traria  invenitur  Bannesii  opinionibus,  qui  id  negaverit,  quod  ille 
ab  omnibus  et  veteribus  et  recentioribus  theologis  doceri  affirmat. 
Sed  quaedam  apud  eum  sunt,  quae  si  separata  a  ceteris  accipiun- 
tur,  ad  ipsam  Bannesii  doctrinam  deducunt.  Summopere  igitur 
interfuit  ad  historiae  dogmatisque  rationem  in  ea  quaestione,  quam 
agimus ,  declarandam,  ut  principis  illius  scbolae  doctrina  expo- 
neretur. 

Oratores  et  theologos  0.  Pr.  in  Concilio  Tridentino  cum 
nostra  doctrina  consensisse ,  postea  demonstrabitur ,  quare  statim  , 
ad  Aqiiarium,  Capreoli  editorem,  0.  Pr.,  transeamus.  Is  in  An-  1 
notationibus  ad  Capreolum  scriptoribus  omnibus  Thomistis  anno 
1580.  superioribus  utitur;  sit  igitur  hic  testis  ultimus  e  S.  Thomae 
schola  Bannesii  opinionibus  nondum  permutata.  Difficillima  om- 
nium  censet  esse  mysteria  praescientiae  et  praedestinationis.  Prae- 
scientiae  explicationes  primum  eas  affert ,  quas  falsas  putat ,  in 
his  eam,  quam  Bannesiani  postea  proponebant:  Deum  actus  crea- 
turarum  liheros  in  suae  voluntatis  determinationihus  cognoscere; 
dein  ipse  S.  Thomae  sententiam  amplectitur ,  eiusmodi  actus  in 
causis  cognosci  non  posse ,  sed  ita  cognosci ,  ut  praesentes  sint 
aeternitati.  Ad  conciliandam  praedestinationis  infallibilitatem  cum 
libertate  humana  eam  solam,  quam  supra  (p.  79.)  commemoravi- 
mus,  S.  Thomae  explicationem  probat,  a  qua,  si  constanter  ratio- 
cinari  voluerimus ,  ad  Molinae  sententiam  deducemur  (Matthiae 
Aquarii  Annotationes  super  4  libros  sententiarum  loannis  Ca- 
preoli,  Yenetiis  1589.  I.  dist.  38.  conclusio  YI.  p.  76.  et  dist.  39. 
conclusio  IX.  p.  81.).  Impugnat  etiam  illam  Grregorii  Arimen- 
sis  et  Capreoli  opinionem ,  speciale  ad  singulos  actus  bonos 
auxilium  Dei  requiri :  Relinquendus  est  Capreolus  in  hac  parte 
tamquam  devius  a  doctrina  S.   Thomae;  deinde  Aquarius  quosdam 


I 


4.   De  vetere  schola  S.  Thomae.  125 

etiam  Lovanienses  doctores  (Baium  et  Hesselium)  dicit  eandem 
opinionem  clarissimis  theologis  et  superioribus  et  aequalibus  non 
probatam  amplexos  esse.    (I.  dist.  28.  concl.  V.  p.  60.) 

Atque  haec  ea  doctrina  est,  quae  in  omni  vetere  schola  Tho- 
mistica  tamquam  per  manus  tradita  perseveravit.  Concludamus 
his  Albertini  0.  Pr.  verbis :  „Abhorrebant  [ante  enatas  cum 
lesuitis  controversias]  Ordines  celeberrimi  [S.  Dominici  et  S.  Fran- 
cisci],  a  quibus  universitates  et  cathedrae  fere  omnes  regebantur, 
a  decretis  antecedentibus  et  praedetermlnantibtis.  .  .  Quid  igitur  ? 
Aut  veteres  Thomistae  Sancti  Magistri  sui  doctrinam  non  intelle- 
xerunt  aut  eam  nuperi  non  intelligunt.  Ceterum  rivuli,  quo  pro- 
pius  ad  fontem  accedunt ,  eo  puriorem  aquam  deferunt."  (In 
acroases  theol.  scholia,  Yenet.  1808.  p.  49.  51.) 

Ceterae  scholae  multis  sententiis  a  Thomistica  dissentientes 
in  hac  ei  consenserunt.  Scholae  Augustinianae  princeps  Aegi- 
dius  Colonna  in  qua  opinione  fuisset,  supra  explicatum  est.  Alium 
eiusdem  Ordinis  theologum  gravissimae  auctoritatis ,  Gregorium 
Ariminensem,  a  se  discrepare  Banez  fateri  non  dubitat.  Thomas 
autem  de  Argentina,  eiusdem  scholae  insignis  theologus,  praede- 
stinationem  post  praevisa  merita  docuit ,  itemque  Ordinis  Servo- 
rum  B.  M.  Y.  theologus  clarissimus  Henricus  (Goethals)  Ganda- 
vensis ,  et  Seraphici  Ordinis  magna  illa  lumina:  Alexander  Ha- 
lensis,  S.  Bonaventura,  Petrus  Aureolus.  Est  autem  haec  sententia 
certum  indicium,  quo  facillime  demonstres,  aliquem  theologum  a 
Bannesio  longissime  dissidere;  nam  etsi  praedestinatio  ante  prae- 
visa  merita  a  nobis  defendi  commode  possit,  a  praedestinatione  post 
praevisa  merita  Bannesii  doctrina  quam  maxime  aliena  est.  No- 
minalium  plerique  quid  docuerint,  ex  adversariorum  accusatione, 
falsa  illa  quidem ,  Molinam  Nominales  secutum  esse ,  satis  intelli- 
gitur.     De  Scoto  tamen  quaedam  notanda  sunt. 

Quodsi  S.  Thomas  planissime  docet,  voluntatem  a  Deo  ad 
liberos  actus  non  determinari,  Scotus  contra  sensisse  videri  potest. 
Dicit  enim:  „Contra  naturam  voluntatis  est  determinari  a  causa 
inferiori  .  .  .  non  est  autem  contra  naturam  eius  determinari  a 
causa  superiori."  (In  lY.  d.  49.  q.  6.  §  Dico  ergo.)  Explicans 
autem,  qua  ratione  Deus  liberos  actus  praevideat:  „Intellectus 
divinus,"  inquit,  „aut  offert  simplicia,  quorum  unio  est  contingens 
in  re ,  aut  si  offert  complexionem ,  offert  eam  sicut  neutram ,  et 
voluntas  eligens  unam  partem,  sc.  coniunctionem  istorum  pro  ali- 
quo  nunc  in  re,  facit  illud  determinate  esse  verum,  hoc  erit  pro 
A;   hoc  autem  existente  determinate  vero ,    essentia   est  ratio  in- 


126  4.    De  vetere  schola  S.  Thomae. 

tellectui  divino  intelligendi  istud  verum."  *  Yidet  igitur  Deus 
actus  libere  futuros,  quia  ipsius  voluntas  eorum  veritatem  et,  ut 
in  editione  significata  interpretes  dicunt,  futuritionem  determinat, 
sive,  ut  Gabrielis  Biel  verbis  utar,  quia  Divina  voluntas  res  con- 
tingentes  determinat  ^.  Peccatorum  quoque  praevisionem  Divi- 
nam  Scotus  e  concursu  Dei  vel  praestito  vel  negato  explicat  ^. 
Denique  illud  affert,  in  quo  distinguendo  laborat  Caietanus :  causa 
secunda  movet,  in  quantum  mota  a  prima  ^. 

Qui  loci  si  considerantur  seiuncti  a  ceteris,  videri  ille  omnino 
potest  fundamentum  iecisse  doctrinae  de  praedeterminationibus, 
arguitque  Molina  Bannesium,  quod  illinc  sententiam  suam  mutua- 
tus  sit;  Alvarez  quoque  ^  magistri  sui  opinionem  Scoti  auctoritate 
confirmat  et  Rada  0.  S.  Franc.  idem  utrumque  sentire  studet 
demonstrare  ^.  Contra  doctissimi  Scoti  editores  ^  alios  significant 
locos ,  ubi  ille  voluntatem  negat  a  Deo  sine  ipsius  consensu  at- 
que  electione  praedeterminari.  Utrosque  locos  scientia  media 
adhibita  conciliant ,  ut  ille ,  quamquam  aliquando  ad  praedeter- 
minationes  Bannesianorum  accedere  videatur  et  quidam  discipuli 
eius  ad  occasionalismum  progressi  sint,  re  tamen  vera  aliter 
ac  Bannesius  sensisse  dicatur.  Quod  idem  Ruiz  ®  censet  ac  de- 
monstrat. 

Quaestionem  concludimus  Caietani  verbis,  quae  in  enarra- 
tione  celeberrima  S.  Thomae,  quam  S.  Pius  Papa  huius  operibus 
annexuit,  de  hac  ipsa  controversia  atque  conciliatione  contingen- 
tiae  creaturarum  libertatisque  cum  Divinarum  actionuni  certa  ef- 
ficacia  scripsit:  „Ad  hanc,"  inquit,  „dubitationem  nihil  scriptum 
reperi  in  S.  Thoma ,  quoniam  nullibi  eum  movisse  hanc  recolo, 
sed  semper  studuit  ad  salvandam  contingentiam.  In  aliis  quoque 
doctoribus  nihil  hactenus  comperi  ad  quaestionem  istam,  nisi  quae 
communiter  dicuntur  de  sensu  composito  et  diviso,  de  necessitate 


1 


1  Lib.  I.  Quaestion.  dist.  39.  q.  5.  n.  23.  ed.  Lugd.  1639.  t.  V.  p.  IL 
pag.  1307. 

^  Quod  voluntas  divina  prius  natura  determinat  contingentia  quam  in- 
tellectus  divinus  intelligat,  illa  esse  futura. 

^  L.  c.  d.  41.  q.  unica  n.  13.  p.  1341. 

*  In  dist.  39.  q.  5.  n.  12.  p.  1296.     V.  supra  p.  111.  et  112. 

5  Disp.  22.  n.  11.  | 

^  Controversiae  inter  S.  Thomam  et  Scotum ,  Coloniae  1620.  I.  503., 
et  alihi. 

'  Ed.  Lugdun.  tom.  V.  p.  II.  pag.  1307. 

®  De  scientia,  disp.  49.  sect.  7, 


4.    De  vetere  schola  S.  Thomae.  127 

consequentiae  et  consequentis ,  de  libertate  electionis  divinae  in 
aeternitate,  deque  natura  causarum  ad  utrumlibet  in  universo  in- 
ventarum.  Sed  haec  omnia,  ut  ex  dictis  patet,  intellectum  non 
quietant."  (In  I.  q.  22.  art.  4.  ad  1.)  Quae  quum  ita  sint,  et 
veritati  nos  et  tantarum  scholarum  honori  consulere  videmur, 
quum  negamus  aut  Augustinum  aut  Thomam  aut  omnino  schola- 
sticos  antiquiores  de  ipsa  Qontroversia,  quam  agitamus,  quaesivisse 
aut  sententiam  pronuntiasse ;  nec  aliter  tantam  utriusque  scholae 
altercationem  oriri  potuisse  arbitramur. 

Praepararunt  omnino  medii  aevi  theologi  huius  quaestionis 
enodationem ,  quum  libertatis  et  gratiae  notionem  ac  dogma  ex- 
plicatius  tradiderunt.  Quorum  communi  doctrinae  pauci  adversa- 
bantur  de  libertate  arbitrii  detrahentes.  In  quibus  fuit  Bradwar- 
dinus  Cantuariensis  Archiepiscopus  (f  1349)  in  libro  „De  causa 
Dei  contra  Pelagianos",  quem  postea  Protestantes  (Londini  1616) 
renovarunt.  Quorundam  mentionem  facit  Waldensis  Carmelita  in 
laudatissimo  contra  Wicleffium  opere;  magnos  viros  appellat ,  non 
mediocri  auctoritate  nec  parum  versatos  in  Scripturis ,  quorum  ali- 
quot  non  ita  pridem  scripserint  ^.  lam  vero  ad  eos  confutandos 
summus  ille  quinti  decimi  aevi  defensor  Catholicae  doctrinae,  ut 
eum  ipsi  vocant  Protestantes  ^,  haec  disserit:  omnem  necessitatem 
extrinsecus  allatam  sive  a  Deo  sive  a  re  ulla  creata,  quae  nostram 
minuat  potestatem,  tollere  libertatem.  Quam  deinde  necessitatem 
ita  describit:  „Quodsi  dicas  non  necessitari  necessitate  coactionis: 
certe  si  necessitantur  ita,  ut  motum  suum  cohihere  non  possint,  a 
coacto  non  distant.  Quinimmo  nisi  quis  in  plena  potestate  hahuerit 
se  cohihere,  si  velit ,  Augustino  videtur  quod  cogitur,  vel  si  non 
cogitur,  eius  esse  potestatis"  (c.  28.  n.  6.  p.  154.). 

Quibus  verbis  Waldensis  simul  et  lansenistas  et  Bannesianos, 
qui  fere  duobus  post  saeculis  venerunt,  refutat;  lansenistas,  quum 
dicit,  voluntatem  non  necessitari,  sed  motum  suum  cohihere  posse; 
Bannesianos,  quum  docet,  voluntatem  non  solum  motum  cohibere 
posse,  sed  etiam  in  plena  potestate  hahere  id  actu  facere;  si  enim 
plus  est  in  plena  potestate  hahere  se  cohihere ,  quam  motum  suum 
cohibere  posse,  illud  certe  significat,  etiam  accepta  Divina  motione, 
fieri  posse,  ut  voluntas  pro  lubitu  suo  potestate  se  cohibendi  actu 


*  Doctrinale  antiquitatum  fidei  catholicae  EccL,  ed.  Venet.  1757.  p.  138. 
et  152.  1.  I.  c.  25.  n.  5.  c.  26.  n.  8. 

2  Ut  Morley  vocat  eum  Prince  of  controversialists  in  the  XV.  century. 
(A  first  sketsch  of  English  literature  I.  182.) 


128  4.   De  vetere  schola  S.  Thomae. 

utatur.  Repugnat  igitur  praedeterminatio,  si  Waldensis  sequemur 
rationem,  libertati.  Praeterea  idem  unam  hanc  esse  dicit  SS.  Pa- 
trum  sententiam:  Ideo  hoc  praescit  Deus,  qiiia  futiirum  est  (c.  29. 
n.  5.  p.  158.);  itaque  „praevisionis  vel  praescientiae  totam  esse 
rationem  infallibilitatis  certam  futuritionem  contingentis ,  non  qui- 
dem  causaliter,  sed  oblective"'  (c.  26.  n.  7.  p.  144.).  Hanc  reddens 
rationem,  qui  de  ipsa  controversia  nondum  proposita  non  pronun- 
tiavit,  acute  tamen  et  definite  indicavit,  quomodo  esset  ex  scholae 
veteris  rationibus  dirimenda.  Id  enim  ipsum,  quod  ille  affirmat, 
Bannesiani  negant. 


5.  Quomodo  prolusum  sit  huic  controversiae  in  Concilio 

Tridentino. 

Serry  ^  inchoatam  esse  dicit  hanc  disceptationem  in  Concilio 
Tridentino.  Cui  assentimur ,  alio  quidem  usi  argumento.  Sed 
audiatur  prior.  —  loannem  Grimani  Aquileiae  Patriarcham  ob 
epistolam  de  praedestinatione  anno  1549.  scriptam  de  errore  in- 
simulatum  in  Tridentino  haeresis  esse  absolutum  refert.  Recte 
id  quidem ,  nec  vero  ille  sua  explicatione  veritatis  omnibus  Ro- 
manae  inquisitionis  theologis  satisfacere  potuerat.  Summopere 
autem  Peretti  0.  S.  Franc. ,  qui  fuit  Sixtus  Y.  postea  Pontifex, 
offensus  erat;  qui  illi  pallium  nondum  acceptum  dare  recusavit 
et  in  perpetuum  negavit.  Ante  significavimus,  non  esse  hanc  de 
ipsa  praedestinatione  controversiam.  Nihil  igitur  illud  argumen- 
tum  doctrinae  Molinistarum  adversatur,  cui  severissima  de  prae- 
destinatione  sententia  accommodari  possit.  Animum  autem  signi- 
ficat  atque  aperit  Sixti  Y.,  ut  facilius,  quid  in  disputationibus  illis 
Lovaniensibus  egerit,  explices. 

Aliquod  tamen  exordium  huius  disceptationis  usque  a  Tri- 
dentino  repetere  licet;  rem  minute  exponi  non  posse  dolendum 
est;  quae  constant,  referemus. 

Supra  strictim  commemoravimus,  aliquot  theologos  in  contra- 
riam  communi  scholasticorum  sententiam  discessisse.  Similis  orta 
est  dissensio  in  consultationibus  theologorum  Tridentinorum  anno 
1546.  mense  lunio ,  quum  Augustiniani  duo,  unus  Servita,  Lau- 
rentius   Mazocchius ,    unus   P.  Dominicanus ,    Gregorius   Senensis, 


^  Scripsit  Hyacinthus  Serry  O.  S.  Dom.  Historiam  Congregationum  de 
auxiliis ,  quae  revisa  a  Quesnello  lansenianorum  principe  et  edita  est  anno 
1700.,  falso  addito  nomine  Augustino  le  Blanc  falsoque  originis  loco  (Lovanii 
pro  Bruxellis).  De  quo  saepe  nobis  incidet  mentio,  dum  de  dogmatis  expli- 
catione  ad  historiae  rationem  quaerere  pergemus ,  apparebitque  quam  non  sit 
ille  fidus  testis  atque  certus.  Sed  de  Grimani  Praef.  5.  13.  p.  XLIV.  ed.  2. 
Antverp.  1709.  loquitur.  De  eadem  re  Pallavicino  agit  in  Hist.  Concil.  Trid. 
1.  22.  c.  11. 

Schneemann,  Controvers.  9 


130       5.    Quomodo  prolusum  sit  huic  controversiae  in  Concil.  Trident. 

contra  ceterorum  consensum  nihil  agere  voluntatem  recipientem 
gratiam  defenderunt,  ac  de  fidei  quoque  in  operanda  salute  effi- 
cacia  altero  etiam  P.  Praedicatore  accedente  a  ceterorum  sententia 
discesserunt.  Quae  opinio  pro  „mmiis  catholica"  amandata  est. 
Narrat  etiam  celeberrimus  ille  Dominicus  de  Soto  0.  S.  D.  in 
eo  libro,  quem  post  ipsam  YI.  Concilii  sessionem  edidit  (de  na- 
tura  et  gratia  1.  1.  c.  15.)  contradixisse  se  theologis  coram  se 
affirmantibus,  Deum  vi  quadam  ita  trahere  nos  ac  propellere,  ut, 
dum  converteremur,  non  agere,  sed  duntaxat  recipere  videremur. 
Massarellii  commentarii  a  Theinero  editi  summatim  eam  disputa- 
tionem  attingunt  nec  nominant,  qui  theologi  contra  quattuor  illos 
dixerint,  aut  quid  illi  attulerint,  quo  demonstrarent,  voluntatem 
liberam  in  iustificatione  non  agere  quidquam,  sed  recipere  ^  Sed 
alii  succedunt  testes ,  aliquid  amplius  de  illa  disceptatione  re- 
ferentes» 

Sarpius  ^  privatam  inter  Praedicatores  contentionem  exortam 
esse  dicit;  Sotum  contendisse  ^,  „etsi  consequi  homo  gratiam  sine 
auxilio  praeveniente  non  posset ,  in  ipsius  tamen  potestate  esse 
id  auxilium  recusare  atque  abiicere;  quod  si  reciperet,  ipsum  vo- 
luisse  et  consensisse  necesse  esse ;  noster  enim  consensus  nisi 
necessario  requireretur,  non  esse  cur  non  omnes  converterentur; 
Deum  quidem  certe ,  ut  esset  in  Apocal.  3,  20. ,  quotidie  pulsare 
ianuam;  Patres  quoque  docere  volentibus  omnibus  gratiam  con- 
ferri;  nec  minus  in  S.  Scriptura  significari  nostro  opus  esse  con- 
sensu.  Aliter  qui  sentiret ,  eum  evertere  libertatem  arbitrii  et  f 
dicere  vim  inferri  a  Deo  nostrae  voluntati."  Respondisse  Ludo- 
vicum  Catanensem  auctore  usum  S.  Thoma:  „Duplici  genere  gra- 
tiarum  a  Deo  praeveniri  voluntatem,  sufficienti  et  efficaci;  alteri 
vel  obsequi  posse  vel  resistere  voluntatem,  alteri  non  item;  pu-  ! 
gnantia  enim  esse:  efficaci  gratiae  resisti."  Cur  non  omnes  con- 
verterentur,  hanc  reddidisse  rationem:  „quod  gratia  praeveniens 
non  esset  in  omnibus  efficax^^  Fieri  posse,  ut  Deus  efficaci  gratia 
eum  converteret,  qui  sufficienti  ante  restitisset;  efficaci  quidem 
non  posse  resisti ,  quippe  quae  id  ipsum  efficeret ,  ut  voluntas 
volens  libensque  obsequeretur.     Sotum  respondisse :    „Nullam  per 


^  Theiner,  Acta  authentica  SS.  Oecumenici  Conc.  Trid.  I.  160  ss.    Palla- 
vicini  1.   8.  c.  4.  !?V 

2  Istoria  del  Concilio  di  Trento,  1.  2.  c.  7. 

3  Cuiusmodi   scntentiam    ipse  Sotus    I)e  natura  et  gratia ,    quem    librum 
post  ipsam  VI.  sessionem  edidit,  profitetur,  ut  proximo  capite  videbimus. 


5.    Quomodo  prolusum  sit  huic  controversiae  in  Concil.  Trident.       131 

se  Dei  motionem  sufficere;  eam  demum,  cui  voluntas  consensisset, 
hoc  consensu  fieri  efficacem;  qui  si  deesset,  effectu  carere ,  non 
quod  Divina  virtus,  sed  quod  humana  deficeret."  Addit  Sarpius, 
Sotum  causam  sic  impugnatam  obtinuisse.  Quae  res  si  ita  se 
habuit ,  controversia  Thomistarum  et  Molinistarum  in  Concilio 
Tridentino  excitata  est,  et  princeps  theologus  atque  orator  Ordinis 
S.  Dom.,  Dominicus  Sotus,  defendit  Molinismum  atque  pervicit. 

Et  quamquam  incertissima  est  Sarpii  et  in  historia  et  in  theo- 
logia  auctoritas ,  ubi  tamen  pro  inimicissimis  lesuitis  testimonium 
dicit,  Sotum  autem  ea  defendentem  inducit,  quae  ille  se  propu- 
gnasse  ipse  testatur,  denique  alios  testes  non  contemnendos  habet 
sibi  consentientes :  recusandus  non  videtur.  Confirmationem  statim 
adiungimus. 

loannes  a  Bononia,  doctor  Lovaniensis,  in  libro  ante  Concilii 
Tridentini  conclusionem  anno  1555.  edito ,  quum  re^sti  posse 
gratiae  dixisset^,  ita  pergit:  „Ceterum,  quia  non  desunt  modo 
homines,  quamvis  omni  pietate  praediti,  aliter  de  libero  hominis 
assensu ,  dum  iustificamur,  quam  nos,  sentientes  ac  ideo  huius 
oecumenici  Concilii  clarissimam  doctrinam  obscurare  quodammodo 
conari  videntur,  dum  dicunt,  habere  hominem  libertatem  arbitrii, 
ut  excitationi  admonitionique  resistere  possit ,  sed  his  divinis  in- 
spirationibus  nunquam  resisti.""  Cur  obscurari  dicat  clarissimam 
Concilii  doctrinam,  rationem  affert,  quod  ipsis  verbis  Nuntii  apo- 
stolici,  Hieronymi  [Mozarelli]  de  Bononia,  qui  idem  fuit  Archiepi- 
scopus  Compsianus  et  s.  palatii  magister,  didicerit,  hanc  senten- 
tiam  [quam  postea  Thomistae  amplexi  sunt]  a  Patribus  Concilii 
Tridentini  diligentissime  examinatam  pro  minus  probabili  reiectam 
esse.  Quod  testimonium  summae  est  auctoritatis ,  quum  testis 
fuerit  religiosus  Ordinis  Praedicatorum,  et  a  S.  Sede  et  a  suis  in 
altissimum  honoris  fastigium  evectus,  ac  testimonium  brevi  post 
illam  Tridentini  sessionem  dederit. 

Porro  P.  Mannhart  ^  ad  acta  provocat  Concilii  Tridentini, 
'  quae  in  arce  S.  Angeli  asserventur ,  e  quibus  Bellarminus  haec 
in  libellum  Summo  Pontifici  tradendum  retulerit:  „In  actis  Con- 
«ilii,  quae  habentur  in  arce  S.  Angeli,  refertur,  quod  quum  in 
■disputatione  theologorum,  quae  habebatur  ante  sessionem  sextam, 
duo  religiosi  protulissent  sententiam  istam  de  praedeterminatione 
liberi  arbitrii,  fuit  male  acceptum  a  ceteris  ideo,  quod  non  vide- 


^  De  aeterna  Dei  praedestinatione  et  reprobatione,  Lovanii  1555.  p.  103. 
^  De  ingenua  indole  gratiae  efficacis,  in  Zaccariae  thesauro  V.  584. 

9* 


132      5-    Quomodo  prolusum  sit  huic  controversiae  in  Concil.  Trident. 

retur  valde  Catholicum,  et  propterea  decretum  formatum  est  iuxta 
communem  aliorum  sententiam." 

Cardinalis  autem  Perronius,  quum  ab  ipso  Paulo  Y.  iussus 
acta  Tridentina  diligenti  studio  pertractasset ,  in  eam  se  ve- 
nisse  sententiam  in  extrema  sessione  Congregationis  de  Auxiliis  * 
pronuntiavit:  Calvinum  illam  opinionem  de  praedeterminatione  in 
sensii  supposito  docuisse ,  Patres  vero  Concilii  eandem  in  sensii 
supposito  condemnasse ,  quum  definirent ,  hominem  gratiam  posse 
abiicere.  Quod  tamen  nimium  est;  si  enim  Concilium  eam  quam 
postea  Bannesiani  sunt  secuti  sententiam  aperte  condemnasset, 
hanc  nunquam  Ecclesia  permisisset.  Quare  Paulus  Y.  Perronii 
sententiam  merito  improbavit.  Sed  ipse  Summus  Pontifex,  ut 
postea  videbimus,  Hispanico  Oratori  dixit,  Tridentinum  nostram 
controversiam  tetigisse,  etsi  eam  ut  inutilem  reliquisset.  Cui  as- 
sentientesi  hic  affirmamus,  controversiam  non  esse  a  Concilio  de- 
finitam,  sed  in  illo  theologorum  conventu,  cui  Patres  quoque  af- 
fuerunt,  tactam  et  ut  minus  probabilem  reiectam. 

Pro  ultima  confirmatione  sit  communis  fama  de  illa  re  di- 
vulgata,  cuius  testis  est  Henao.  (Scientia  media  historice  propu- 
gnata,  n.  415.  p.  130.) 

Pallavicino  negat  quidquam  se  eorum,  quae  de  illa  discepta- 
tione  duorum  PP.  Dominicanorum  Sarpius  scripserit,  invenisse. 
Sed  id  fieri  potuit,  etsi  res  vera  erat,  quum  Massarellii  commentarii 
sententias  theologorum  strictim  commemorent,  nec,  quid  in  utram- 
que  partem  disputatum  sit ,  narrent;  potuit  autem  illud  in  con- 
gregatione  particulari  evenire ,  cuius  acta  non  repererit  Pallavi- 
cino.  Indicium  disceptationis  certe  exstat  in  illis  duorum  Praedi- 
catorum,  virorum  magnae  auctoritatis,  Hieronymi  de  Bononia  et 
Soti  verbis;  e  Massarellii  autem  libro  intelligitur ,  fuisse  inter 
theologos,  quos  Sotus  confutavit,  aliquem  ex  Ordine  S.  Dominici. 
Nomen  discrepat,  sed  id  a  Sarpio  commutatum  esse  facile  admit-  ™ 
temus.  Quare  quum  tot  sint  testimonia  seiuncta  ac  diversa  inter  p 
sese ,  rem  a  Sarpio  non  accurate  narratam  negare  tamen  non 
licebit. 

Bannesianorum  opinionem  in  praevia  illa  Tridentini  congrega- 
tione  ab  omnibus  fere  ut  minus  probabilem  esse  reiectam,  plu- 
rimum  refert  ad  can.  lY.  de  iustif.  recte  interpretandum.  Inde 
enim  patet ,  quaenam  fuerit  illorum ,  qui  hunc  canonem  condide- 


*  Nobis  Romae    autographiim    commentarium    de    illa    sessione    inspicere 
licuit,  quem  infra  integrum  exhibebimus. 


M 


5.   Quomodo  prolusum  sit  huic  controversiae  in  Concil.  Trldent.       133 

runt ,  sententia ,  quacurn  Molinistarum  explicatio  apprime  con- 
sentit.  Et  hanc  quidem  verba  ipsa  sonare  videntur.  Nam  si 
quem  certa  conditione  posse  ambulare  dicimus,  non  modo  naturae 
in  eo  potestatem  significamus,  sed  hac  eum  uti  posse  illa  condi- 
tione  dicimus.  Concilii  igitur  Patres  quum  voluntatem  gratia 
motam  „posse,  si  velit,  dissentire"  definiunt,  sententia  est:  prae- 
sente  motu  gratiae  fieri  posse ,  iit  voluntas  actu  dissentiat ,  non 
vero",  manere  dissentiendi  potestatem,  at  dissensum  esse  non  posse. 
Mussus  quidem,  qui  illa  decreta  Tridentina  perscripsit ,  ut  niox 
explicabimus,  in  hunc  modum  illud  posse  intellexit. 


I 


6.   Quid  de  gratiae  et  libertatis  finibus  tempore  Concilii 
Tridentini  theologi  docuerint. 

Dupliciter  theologorum  illorum,  qui  tempore  Tridentini  Con- 
cilii  fuerunt,  sententias  proponere  statuimus:  1.  testimoniis  minime 
suspectis ,  2.  ipsorum  theologorum  verbis  singulatim  afferendis. 
Audiantur  prius  testes  fide  digni! 

Petrus  Sotiis  Dominicanus  litteris  ab  ipsis  Bannesianis  editis 
testatur ,  quid  tum  (1551.)  communiter  de  gratiae  libertatisque 
ratione  theologi  docuerint.  Quod  ipse  contra  sentiebat,  id  aucto- 
ritatem  conciliat  huic  eius  testimonio :  universam  Ecclesiam  ad 
opiniones  illas  solutiores,  ut  ipsi  videbantur,  quas  postea  Societas 
lesu  contra  Bannesianos  tuita  est ,  videri  accedere ,  nominatim 
doctores  Parisianos,  atque  oimies,  quicunque  tum  adversus  haere- 
ticos  scriberent,  idem  defendere,  qui  contra  opinarentur,  de  er- 
rore  Lutherano  incusari. 

Scribit  enim  *  ad  Universitatis  Lovaniensis  cancellarium : 
„Movet  me  itaque  primum  quod  videam  catholicos  plurimos ,  et 
fere  omnes,  qui  contra  haereses  scribendo  noti  sunt,  liberum  ar-  J 
bitrium  et  necessitatem  gratiae  (quod  utrumque  fatentur)  salvari 
simul  non  posse  iudicare,  nisi  gratia  Dei,  qua,  ut  ad  ipsum  con- 
verti  corda  possint,  opus  .est,  omnibus  adsit  nullique  a  Deo  ne- 
getur;  atque,  post  eam  datam,  omnibus  liberum  maneat,  per  ipsam 
liberi  arbitrii  vini  et  naturam,  illa  vel  uti,  vel  certe  eam  respuere  ^, 
His  enim  duobus  opus  esse  putant  ad  liberi  arbitrii  naturam  re 
et  non  verbis  asserendam;  nisi  quod  in  priori  quidem  nonnullam 
video  differentiam.  .  .  In  secundo  vero ,  quantum  video ,  omnes 
conveniunt,    quod  videlicet  bonus  ille  gratiae   usus ,    qui  est  Deo 


'  Quae  litterae  Reginaldi  Thomistae  libro  „De  mente  S.  Conc.  Trid.",! 
Antverp.   1706.,  subiunctae  sunt. 

2  Erat  haec  quidem  tum  sententia  communis,  nec  tamen  ea,  quam  Sotus 
quosdam  indc  concludere  dicit. 


^ 


■fe 

i 


6.    Qiiid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  135 

vocanti  respondere  et  gnaviter  Dei  dona  acceptare,  nostri  sit  liberi 
arbitrii,  sic  ut  apertissimis  verbis  quidam  doceant,  nullum  discri- 
men  in  Ecclesia  Dei  aliquorum  futurum,  nisi  ex  hac  liberi  arbitrii 
differentia ,  quia  alii  non  utuntur ,  alii  vero  minus  hac  divina 
gratia;  Deo ,  quantum  in  se  est,  omnes  aequaliter  et  volente 
sanctos  esse  et  sanctificante." 

„Haec  Pighius  in  suis  omnibus  de  libero  arbitrio,  maxime 
vero  lib.  5.  Hoc  et  Eckius  in  sao  Enchiridio  de  libero  arbitrio ; 
quae  omnia  et  multo  plura  te  legisse  scio.  Hoc  et  Hispani  nostri, 
duo  praecipue  monachi  *,  viri  certe  multae  lectionis  magnique  in- 
genii  et  plurimum  in  scholis  exercitati,  quos  etiam  credo  ad  tuas 
pervenisse  manus.  Quodsi  non  piget,  vide  rogo  quid  nostri  etiam 
cognominis  et  habitus  et  officii  alter  eorum  dixerit  in  libro  I.  de 
natura  et  gratia  cap.  15.  in  quarto  illo  validissimo  (quod  vocat) 
argumento,  quamquam  sequenti  proxime  capite  non  videatur  sibi 
satis  constare,  sed  nec  ibi  negat  gratiam  omnibus  dari.  De  ve- 
stris  Lovaniensibus  nil  possum  dicere ,  quod  Driedonis  de  hoc 
scripta  tardius  ad  me  allata  sint ,  ut  vix  inter  multa  eius  verba 
potuerim  aliquid  de  hac  re  videre.  Latomi  vero  nondum  recepi, 
quae  vulgata  sunt,  scripta:  sed  interim  multorum  aliorum  non 
scriptis ,  quae  non  ediderunt,  sed  collatione ,  scio  hanc  esse  sen- 
tentiam :  inter  quos  multi  eam  Augustino  et  Patribus  tribuunt,  et 
raultorum  etiam  relatione  intellexi,  m^gnam  partem  doctorum 
Italiae  hoc  constantissime  tenere ,  et  iidre  digni  etiam  Parisiensis 
Doctoris  testimonio  percepi,  Facultatem  ipsam  theologiae  haec  ita 
sentire ,  ut  haereseos  Lutheranae  damnent  aliud  sentientes.  Ita 
ut  videatur  iam  tota  Ecclesia  in  hanc  trahi  sententiam ;  et  non- 
nulli  ipsius  Tridentini  Concilii  verba  ita  interpretantur,  ut  hoc 
ipsum  ibi  definitum  dicant."  ^ 

Quae  Petrus  de  Soto  hic  de  universitate  Parisiensi  narrat, 
decreta  Concilii  Senonensis  luculenter  confirmant.  Quum  enim 
hoc  Concilium  Parisiis  celebratum  sit,  assistentibus  et  consulenti- 
bus  theologis  universitatis  Parisiensis^  huius  quoque  sententia  de- 
cretis  illis  aperte  manifestatur.  Yerba  autem  Synodi  sunt  haec : 
„Iuxta  scripturam  sacram  eo  extendimus  [liberum  arbitrium] ,  ut 
voluntas  humana ,  misericordiae  praevenientis  auxilio  suffulta  et 
interiori  et  occulto  secretioris  inspirationis  afflatu  contacta ,  sese 
convertat  in  Deum.  .  .  Neque  tamen  tanta  gratiae  necessitas  libero 


*  Quos  editores  litterarum  fuisse    dicunt  Dominicum  Sotum    et  Andream 
Vegam. 


136  6-    Quicl  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

praeiudicat  arbitrio,  cum  illa  semper  sit  in  promptu,  nec  momen- 

tum  quidem  praetereat,  in  quo  Deus  non  stet  ad  ostium  et  pulset; 

cui  si  quis  aperuerit  ianuam ,    intrabit    ad   illum  et  coenabit  cum 

illo.     Nec  denique  tale  sit  huiusmodi  trahentis  Dei  auxilium,  cui 

resisti  non  possit.    Quoties  enim  Dominus  voluit  congregare  filios 

lerusalem,   sicut  gallina  congregat  pullos  suos  sub  alas  et  nolue- 

runt?     Frustra  oerte  Stephanus  ludaeos    durae    cervicis    et  incir- 

cumcisi  cordis    argueret ,    qui    semper  Spiritui  Sancto    resisterent. 

Frustra  Paulus  Thessalonicenses    admoneret ,    spiritum   ne    extin-. 

guerent,    si   divinis  inspirationibus  homines  inevitabiliter  raperen-; 

tur."    (Decret.  15.  fidei.)    Quibus  verbis  Patres  Concilii  planissime 

docent,    hominem    trahenti    gratiae    efficaci    „in  sensu  composito" 

resistere  posse.     Ut  enim  e  locis  ex  sacra  Scriptura   allatis  intel- 

ligitur,  de  ea  potestate  resistendi  loquuntur,  qua  homo  iiti  possit 

et  cum  suae  salutis   periculo    saepe    iitatiir.     Billuart,    qui    etiam 

atque  etiam  negat,  Synodum  Romae  approbatam  esse,  ita  se  ex-   ■ 

pedit:    „Dici  potest,"    inquit,    .  .  .  „sensum  Concilii  esse  de  facto 

resisti  gratiae  efficaci  non  immediate  in  se,  sed  mediate,  quatenus 

resistendo  sufficienti ,  resistitur  efficaci ,  quae  in  sufficienti  offere- 

batur."    Ea  interpretatione  sententia  simplex  depravatur.    Si  enim  ; 

secretioris  inspirationis  affiatu  tangere  et  trahere   dicitur    ea  gratia 

efficax ,    qua    necessitatem    inferri    voluntati   Lutherani    dixerant : 

quum  homo  ^trahentis  Dei   auxilio    resistit  et  inspirationes  extin- 

guit,"  non  oblatae,  sed  praesentis  gratiae  motioni  resistit  acceptam- 

que   inspirationem    extinguit.      Idem    amplius    Clichtovei   doctoris 

Parisiensis,    Synodi  illius  theologi ,  explicatio  decretorum  demon- 

strat,   quae  una  cum  iis  apud  eundem  eadem  libri  forma  eadem- 

que  scriptura  vulgata  est.     Tn  qua  ille  hanc   ponit  Lutheranorum 

contra  dogma  catholicum    de   libertate   obiectionem:     Vocationi  et 

tractui  siipernae  virtutis  non  potest  humana  vis  resistere.  .  .  Si  tra- 

xerit  nos  Pater  coelestis,   non  possumus  trahentem  non  sequi ,   quia 

fortior  nohis  est  et  valentior  virihus.    Non  de  oblata,  sed  de  prae- 

sente  ac  trahente  gratia  efficaci  loquuntur.    Quid  igitur  ille?    An 

cum   Bannesianis    dicit:    Non    potest    sane    homo    gratiae    efficaci 

voluntatem  trahenti  resistere  in  sensu  composito^  sed  in  sensu  di- 

viso    (h.  e.  ea  potestate    qua    actu   uti  repugnat)?     Respondet  ita 

ut  lesuitae.    „Yocat,"  inquit,  et  ^trahit  Deus  ad  se  homines,  non 

vim  inferendo  voluntati  et  eam  cogendo ,    sed  ipsam  hortando  in- 

citandoque  ad  bonum.     Quam  hortationem    et    tractum    sequi  poa- 

sunt,  qui  vocantur,  si  velint,  obediendo  Deo  vocanti  et  trahenti,  j 

aut  aspernari  eam  et  reiicere,  si  voluerint,  obsepiendo  aures  cor- 


1 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  137 

dis  et  obnitendo  divino  tractui.  .  .  Potest  etiam,  qui  trahitur,  con- 
tranitendo  huic  divmae  attractioni  non  sequi  eam ,  quoniam  ea 
ipsa  virium  nixu  non  fit  nec  violentia ,  sed  interiore  quodam  et 
spirituali  impulsu ,  incitante  voluntatem  ad  honum ,  sed  non  inge- 
rente  illi  aliquam  vim  aut  violentam  necessitatem.  Unde  Prov. 
1,  24.:  Quia  vocavi  et  renuistis;  extendi  manum  meam^  et  non  fuit, 
qui  aspiceret.  Quae  dilucide  produnt:  plerosque  Deum  trahen- 
tem  extendentemque  manum  suam  aspernari  recusareque  tractum 
eius.""  (Compendium  veritatum  .  .  .  per  lod.  Clichtoveum.  Parisiis 
ex  ofF.  Simonis  Colinaei.  1529.  fol.  132  s.)  Clariusne  dici  potuit 
et  in  physica  praedeterminatione  sitam  non  esse  gratiae  efficaciam 
et  ei  resisti  posse  „in  sensu  composito"? 

Luculentius  etiam  hac  ipsa  narratione  nostra  demonstrabitur, 
universitatem  Parisiensem  et  veterem  Lovaniensem  contraria  Ban- 
nesianis  de  libertate  et  gratia  docuisse.  De  Lovaniensis  quidem 
cum  doctrina  Societatis  lesu  consensione  ipse  Serry  minime  du- 
bitat  idque  adeo  vitio  vertit  lesuitis  ^.  Dominicus  autem  So- 
tus ,  quamquam  vituperatus  esse  a  Petro  videtur ,  in  sententia 
perstitit  ^.  Petrus  tamen  praeter  cognominem  alios  sine  dubio 
clarissimos  Dominicanos  significat.  Nam  Ambrosius  Catharinus, 
quum  in  multis  rebus  a  Dominico  Soto  dissentiret,  tamen  ut  et 
ex  ipsius  Bannesii  testimonio ,  quo  mox  utemur ,  et  ex  ipsius 
scriptis  apparet,  de  hac  controversia  idem  sentiebat.  Et  Petrus 
Sotus  quum  omnes  comraemorat,  qui  adversus  haereticos  scripse- 
rint,  non  potest  non  etiam  plurimos  Ordinis  Praedicatorum  scrip- 
tores  intelligere;  illo  enim  tempore  maxime  omnium  ab  his  Pa- 
tribus  contra  Lutheranos  dimicatum  est.  Ex  illo  igitur  Petri 
testimonio  luculenter  patet,  communem  tum  temporis  in  Praedi- 
catorum  familia  eam  fuisse  doctrinam ,  quam  hic  cum  Bannesio 
impugnavit,  susceperunt  vero  Praedicatorum  discipuli,  Patres  So- 
cietatis  lesu.  Sed  quantum  cum  horum  doctrina  concordarint 
praeclarissimi  scriptores  Dominicani,  qui  primi  Lutherum  confuta- 
verunt,  supra  (p.  113  ss.)  iam  ostendimus;  idem  de  pluribus  aliis 
mox  demonstrabimus,  si  prius  alios  testes  de  communi  theologo- 
rum  sententia  audierimus. 


*  „Quid  Driedonem ,  Tapperum ,  Cunerum ,  Stapletonium  ad  amovendam 
inductae  novitatis  invidiaro  obtendis ,  cum  id  potius  sociis  [Societatis  lesu] 
vitio  detur,  quod  viros  ilios,  Semipelagianismi  ac  novitatis  a  praestantissimis 
theologis  insimulatos,  doctrinae  duces  habuerint?"  Serry,  Hist.  Congreg.  lib.  V. 
sect.  2.  c.  5.,  ed.  2.  Antv.,  p.  692.     Similia  dicit  1.  c.  c.  9.  p.  713. 

2  In  1.  IV.  sent.,    ed.  Duacens.  1613.    p.  962.  963.     Vide  infra  p.  152  s. 


138  6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

Nondum  erat  editus  Molinae  liber,  quum  Bellarminus  defen- 
sionem  propositionum  Lessii  Lovanium  misit  *.  In  qua  omnes 
eius  adversariorum  doctrinas  ex  hoc  uno  derivat ,  quod  volunta- 
tem  gratia  praedeterminari  dicant ,  antequam  illa  se  ipsa  deter- 
minet,  quum  Societatis  doctrina  de  gratia,  nominatim  de  gratia 
congrua,  illius  sententiae  negationem  consequatur.  Addit  autem 
(p.  782)  :  „Quod  attinet  ad  radicem  omnium  controversiarum, 
auctores  plurimi  tum  scholastici  tum  Patres  disertis  verbis  docent 
non  praedeterminari  voluntatem  in  actibus  liberis:  immo,  ut  ve- 
rum  fatear,  nulliim  legi,  qiii  contrarium  sentiret  praeter  Jiaereticos.^ 
lam  vero  Bellarminus  notitia  librorum  erat  imprimis  clarus  ac 
celebratus,  eumque  Cardinalis  Squaglia  Dominicanus  dignum  ea- 
dem  laude  praedicavit ,  quae  Hieronymo  tributa  esset ,  ut  paene 
omnes  legisse  scriptores  diceretur.  Quum  Lovanii  doceret,  ex  iis 
libris,  quos,  ut  se  ad  docendum  pararet,  perlustraverat,»suum  de 
scriptoribus  ecclesiasticis  librum  confecit ,  quos  numeravit  qua- 
dringentos  ^. 

Bellarmino  adiungere  placet  gravissimum  testem  domesticum, 
Franciscum  Aravium ,  0.  Pr. ,  qui,  tredecim  annis  post  Bannesii 
mortem  professor  primarius,  postea  Episcopus  Segoviensis  factus, 
ita  scribit:  „Mirum  plane  est,  quod  quidam  novitii  theologi,  quo- 
rum  multi  absque  ullo  examine  suorum  magistrorum  sectantur 
placita ,  tantam  sibi  fidem  velint  haberi ,  ut  indubitanter  posteri 
theologi  credere  teneamur  hunc  Dei  physicum  humanae  volun- 
tatis  praedeterminativum  concursum,  cuius  nec  sacra  Concilia  nec 
SS.  Patres  aliquando  meminerunt,  sed  ab  eis  fuit  quodam  fallaci 
discursu  confictus."  ^ 

Quod  Bellarminus  et  Aravius  affirmant,  confirmatur  Bannesii 
tacita  consensione.  Suae  enim  doctrinae,  naturas  creatas  ad  actus 
singulos  physice  praedeterminari ,  auctorem  nullum  aifert  Thomi- 
stam ,  satis  autem  significat  clarissimos  eius  scholae  principes  aut 
illam  ipsam  sententiam  aut  consectaria  negare.  Quod  ut  demon- 
stremus,    quaedam    supra    iam   scripta   nobis  liceat  repetere.     Ita 


^  Qui  libelhis ,  quem  lcgisse  iuvat,  adiunctus  est  primo  tomo  Livini  de 
Meyer  Historiae,  p.  780  ss. ;  eius  exemplum  aliquod  nitide  descriptum  ipsius- 
que  manu  signatum  hodie  exstat  in  tabulario  Societatis ;  inscribitur  :  De  con- 
troversia  Lovanii  nuper  exorta  inter  Facultatem  theologicam  et  Professorem 
quendam  S.  L  w»  (Xx^^-o^o   ^<«JiAfl,.^^'w>-^o  .  ^ '^ou^SUJifiX' 

2  Fuligatto,  Vita  Rob.  Bellarmini,  Antv.  1631.  1.  II.  c    3.  p.  78. 

'  Tom.  2.  in  I.  II.  q.  3.  art.  5.  n.  41.  vers.  Sed  accedat ,  apud  Henao, 
Scientia  media  hist.  propugn.  Event.  9.  n.  190.  p.  58. 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint,  139 

Capreolum ,  ducem  Thomistarum ,  fatetur  de  capite  controversiae 
aliter  sentire :  „Secundus  sensus,"  inquit^,  „illius  doctrinae  est, 
quod  Deus  omnibus  hominibus  et  praedestinatis  et  reprobis  con- 
fert  auxilium  sufficiens,  quo  possint  bene  operari  in  omni  eventu 
(si  velint),  non  tamen  deterrnmat  neque  applicat  eorum  voluntates 
ad  bonum  vel  malum  usum,  sed  actualis  operatio  pendet  solum  ex 
libertate  arbitrii  volentis  se  determinare  ad  bonam  vel  ad  malam 
operationem.  Illa  doctrina  in  isto  sensu  accepta  placet  quibus- 
dam  theologis  peritis,  inter  quos  est  Roardus  Tapper  in  art.  7.  de 
libero  arbitrio ,  concl.  9.  et  10.  Capreolus  in  2.  dist.  28.  q.  1. 
a.  3.  ad  12.  refert  sententiam  Gregorii  Ariminensis,  qui  partim 
consentit  huic  doctrinae ,  et  Capreolus  sequitur  Grregorium.  Sed 
infra  a  nobis  in  hac  quaestione  ostendetur  clarissime ,  quam  sit 
falsa  ista  sententia  et  parum  consentiens  veritati  catholicae." 

Ferrariensis  autem,  dux  alius  ac  princeps  veterum  Thomista- 
rum,  Deum  negat  liberos  actus  e  causis  eorum  cognoscere ;  contra 
quem  Bannesius,  ut  oportuit,  si  constare  sibi  vellet,  docet  illos  ac- 
tus  ex  causis  ab  ipso  Deo  determinatis  cognosci  ^.  Caietanns  cum 
tota  vetere  schola  modificari  dicit  motionem  Divinam  voluntate 
creata;  quod  quum  ipsius  doctrinae  adversaretur,  „Displicet,"  in- 
quit  Banez  ^ ,  „quod  ait  virtutem  primae  causae  modificari  per 
causam  secundam.  .  .  Quod  quidem  ego  falsum  puto,  si  de  prima 
causa  universalissima,  qualis  est  Divina  voluntas,  intelligatur.  Immo 
vero  Divina  voluntas  omnia  modificat."  Atque  hic  est  fons  et 
origo  totius  controversiae;  quod  enim  vetus  S.  Thomae  schola 
constantissime  tenuit,  in  concursu  primae  causae  cum  creaturis 
has  veluti  causam  materialem  motum  a  prima  causa  receptum 
modificare,  negat  Banez:  quare  ipsius  amicissimus  collega  et  frater 
Medina  eum  novae  et  inauditae  doctrinae  accusare  non  dubitavit  (in 
I.  II.  q.  113.  a.  8.).  Sed  haec  res,  ubi  integram  Bannesii  doctrinam 
explicabimus,  penitius  perscrutanda;  hic  brevissime  aliud  indice- 
mus,  in  quo  Bafiez  omnium  consensu  in  doctrinam  tum  commu- 
nem  apud  suos  offendit  ^ ;  nam  constanter  omnino  conclusit  e 
doctrina  proposita,  Deum  non  sincere  velle  omriium  saliitem. 

Itaque  et  Petrus  Sotus  et  Baiiez  sententias  a  communi  illius 


1  In  enarratione  Summae  I.  q.  23.  a.  3.  p.  272. 

-  In  L  q.  14.  art.   13.  p.  206.     V.  supra  p.  83.  84.   109. 

5  In  I.  q.  19.  a.  8.  p.  244.     Vide  p.  58.  et  112. 

"*  Velut  Sotus  enarrans  ep.  ad  Rom,  c.  9  (ed,  Antv.  1550.  p.  276.).  „Hoc 
ergo  ,"  inquit ,  „sit  nobis  constitutissimum  ,  quod  voluntate  antecedenti  vult 
totum  mundum  servatum  iri." 


140  6.    Qnid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

aetatis  discrepantes  proposuerunt,  prior  quasi  tentando,  alter  affir- 
mando.  lesuitae  autem  quum  communem  tenerent  atque  amplius 
explicarent,  fieri  non  potuit,  quin  a  Bannesii  schola  abalienarentur. 

Sed  occurrit  Reginaldus  et  altera  argumentandi  ratione,  quam 
supra  significavimus ,  demonstrare  aggreditur ,  communem  fuisse 
sententiam  Thomistarum  tum  Patrum  Tridentinorum  tum  poste- 
riorum  theologorum,  donec  lesuitae  quasi  mutuo  inito  consilio 
pro  Catholica  doctrina  suam  accommodatam  theologiam  supposue- 
rint.  E  quadraginta  circiter  theologis  eas  colligit  appellationes 
„gratiae  motionisque  Divinae",  quibus  efficacia  Thomistica  signi- 
ficetur.  Massoulie  eam  nomenclaturam  exscripsit  in  „S.  Thoma 
sui  interprete"  (I.  71.),  eamque  identidem  affert,  ut  in  Tridentino 
Thomismum  propositum  esse  demonstret.  Gravesonis  quoque  epi- 
stolae  (ep.  11.  I.  194.)  et  praeloqiiimn  in  Reginaldi  librum  De 
mente  Concilii  Tridentini  (p.  10.  et  11.)  eadem  nomina  enarrant, 
non  sine  spociosa  ostentatione.  Refutatio  difficilis  est,  quum  in 
promptu  iam  non  sint  aut  omnino  interciderint  libri  illi ,  quibus 
utuntur.  Quodsi  contigit,  ut  aliquem  nanciscare,  mirabile  est,  ut 
ille  locos  corruperit,  utque  digna  sit  illa  collectio  eius,  qui  in 
Quaestione  theologico-historica  etc,  tantam  multitudinem  locorum 
falso  explicatorum  contexuisset,  falso  addito  oppidi  loco  ( Venetiis 
pro  Tolosae)  falsoque  anno  (1607.  pro  1644.). 

Commemorat  Reginaldus  e  Patribus  et  theologis,  qui  Triden- 
tini  sessioni  YI.  interfuerunt,  Cornelium  Mussum,  Ambrosium  Ca- 
tharinum,  Seripandum,  Franciscum  Romaeum,  loannem  Antonium 
Delphinum,  Andream  Yega,  Dominicum  Soto,  Alphonsum  a  Ca- 
stro ,  Melchiorem  Canum  et  Alphonsum  Salmeronem.  Singulos 
hic  perstringamus,  ut  pateat,  omnes  hos  theologos  contra  Banne- 
sianos  stare. 

Primus  igitur  Cornelius  Mussus  laudatur ,  recteque  monent 
et  Reginaldus  et  Massoulie  negligendum  non  esse ,  quod  ille  de- 
finitiones  Tridentinas  de  iustificatione  formaverit.  lam  ex  eius 
Historia  sacra,  c.  17.,  ut  demonstretur  „sub  variis  nominibus  di- 
vinae  gratiae  ac  motionis  efficaciam  ab  ipsis  etiam  [Tridentinis] 
Patribus  expressam  esse"  haec  affertur  appellatio:  „motio  divina 
nobis  ignota  et  non  percepta,  qua  prius  a  Deo  movemur."  Nae 
pulchrum  argumentum  contra  Molinistas,  qui  motus  praevenientis 
gratiae  a  nobis  percipi  posse  putent!  Idque  ab  eo  positum ,  qui 
decreta  Tridentina  scripserit.     Sed  aspiciatur  locus.  M. 

Historia  sacra  Mussus  de  Deo  disserit,  et  contra  pantheistas 
ac  materialistas  Deum    esse    a    natura    rerum    diversum   in  eaque 


J 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  141 

operantem  demonstrat.  Itaque  17.  caput  sic  inscribitur:  „In  im- 
piam  philosophorum  catenam,  Deum  agere  sicuti  vult  et  univer- 
sarum  causarum  seriem  nihil  posse  sine  ipso  Deo."  Enuntiatio 
autem,  unde  testimonium  sumitur ,  haec  est:  „Ut  persuasum  est 
iamdiu  philosophis,  elementa  non  agere  sine  coelo,  et  inter  coelos 
principem  illum  orbem  agitare  sequentes,  et  mentes  animos ,  et 
animos  corpora:  sic  divina  historia  docet  Deum  nihil  non  movere 
in  universo  orbe ,  nihil  moveri  posse  sine  Deo ,  eatenusque  solum 
agere  movereque  ipsam  rerum  naturam,  quatenus  antea  divina  qua- 
dam  tametsi  nobis  ignota  et  non  percepta  motione  cietur."  Quae 
sententia  ne  praevii  quidem  concursus  praebet  argumentum  (quem 
quidam  etiam  lesuitae  statuunt) ,  sed  eam  rerum  Divina  virtute 
motionem,  sensibus  non  perceptam,  quam  Mussus  primo  mohili 
s.  motori  antiquorum  auctoritate  tribuit.  Quid  hoc  vel  ad  gra- 
tiam  vel  ad  YI.  Tridentini  sessionem?  Atque  adeo  verba  de- 
pravat  Reginaldus  temere  substituens  „movemur" ,  quod  ad  gra- 
tiam  referri  possit,  pro  eo,  quod  erat  „movere  ipsam  rerum  na- 
turam".  Sed  aliis  in  libris  Mussus  disserit  de  gratia  et  in  nostram 
quidem  fere  concedens  sententiam. 

Nam  in  enarranda  epistola  ad  Romanos  *  quaerens ,  possitne 
homo  peccator  alia  peccata  vitare,  potentiam  ita  explicat:  „Non 
quaerimus  de  potentia  absolute.  Sed  sermo  noster  est  de  potentia 
propinqua,  quae  reducitur  immediate  ad  actum:  utrum  sc.  ita  pos- 
sit,  quod  de  facto  alio  peccato  non  peccet  vel  actu  semper  pec- 
cet.  .  .  Distinctio  patet  huius  secundis  potentiae.  Nam  in  tenebris 
homo  potest  videre  potentia  remota,  non  proxima.  Quod  de  po- 
tentia  proxima  sit  sermo  patet.  In  moralibus  enim  non  oportet 
loqui  ut  in  metaphysicis  vel  naturalibus  loquimur.  Quia  non  est 
omnium  scientiarum  eadem  methodus ,  ac  saepenumero  modus 
sciendi  unius  scientiae  ad  aliam  transfertur.  Non  ergo  de  po- 
tentia  logica  neque  de  naturali  remota,  sed  de  illa ,  quae  exit 
immediate  in  opus,  sermo  est.  Utrum  possit  vitare  vel  non.  Et 
non:  Utrum  habeat  potentiam  vitandi  vel  non  habeat."  Menda 
scripturae  non  correximus ;  sed  hoc  constare  debet,  posse  intelligi 
a  Musso  eam  potentiam,  quam  etiam  in  sensu  composito  ad  actum 
reduci  non  repugnat.  Id  autem  si  ad  quartum  canonem  sextae 
sessionis  Tridentinae  aptatur ,  contrariam  efficit  sententiam  illi 
Bannesianae,    movente    gratia   efficaci  potentiam  dissentiendi  ma- 


^  In  B.  Pauli  ep.  ad  Rom.  absolutissima  commentaria,  Ven.  1588.  p.  342; 
quae  lectiones  sunt,  quas  ille  1539.  Romae  habuerat. 


142  (5-    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

nere  quidem ,  sed  nunquam  ad  actum  reduci  posse.  Idem  ille 
frequenter  declarat,  quamvis  homo  pellatur  gratia,  pro  arbitrio 
tamen  eum  posse  resistere.  Obiicit  ipse  sibi  ^  illa  Scripturae : 
agi ,  trahi ,  compelli.  Respondet  facilem  esse  illius  erroris  confu- 
tationem :  verba  illa  aucta  esse  et  vehementem  indicare  inclina- 
tionem;  concludit  autem  sic  (p.  390.):  „Hominis  voluntas^  quamvis 
a  clivina  agatiir  gratia ,  .  .  .  erit  sui  iuris,  ut  illi  acquiescere  j^ossit 
et  reluctari,  cum  Uhuerit.'^ 

Idem  hoc ,  gratiam  posse  repudiari  et  in  vacuum  recipi,  in 
concionibus  quadragesimalibus  ^  ita  affirmat,  ut  exclamet:  „Sine 
gratia  non  vinces  diabolum,  nec  cim  omni  gratia  (con  ogni  gra- 
zia)  vinces,  nisi  tu  tuum  laborem  contuleris." 

In  ipso  Concilio  Tridentino  sic  est  locutus:  „Deus  imprimis 
vocat  nos,  sed  non  cogit  nos;  nec  coactos  trahit,  sed  assentientes, 
quia  non  omnes,  qui  vocantur,  iustificantur.  .  .  Actus  credendi  est 
actus  Dei  et  hominis,  prout  filius  dicitur  patris  et  matris"'  (Theiner 
1.  c.  p.  176.).  Aliis  commentariorum  locis  demonstrat,  volunta- 
tem  ante  electionem  nequaquam  esse  determinandayn.  „Quoniam 
itaque  hominis  est  eligere,  oportet,  ut  homo  ad  unum  nequaquam 
sit  determinatus  ^  ita  ut  coactione  vel  necessitate  unum  velit,  sed 
sit  indifferens  ad  duo  contraria,  ad  bonum  et  malum ;  aliter  enim 
eligere  non  potest.  Qui  enim  iam  primum  ad  unum  determinatus 
est,  optionem  non  habet.  .  .  Nam  neque  a  gratia  neque  a  peccato 
necessitatem  suarum  sortitur  actionum ,  licet  magnam  inclinatio- 
nem.  Etenim  a  gratia  motus  ad  bonum  potest  resilire  et  gratiae 
non  cooperari.  Aliter  namque  non  adhortaretur  Apostolus:  Hor-  , 
tamur  vos ,  ne  in  vacuum  gratiam  Dei  recipiatis."  Quam  liber- 
tatem  a  necessitate  negare  quum  haereticum  esse  dixisset,  idem 
illud  repetit:  „Appetitus  non  est  ad  appetendum  unum  determi- 
natus,  sed  liber  et  iudifferens  ad  omnia"  (p.  309.).  Nec  minus 
acriter,  immo  iusto  acrius  refutat  explicationem  Thomisticam  de 
praevisione  Divina:  „Cum  dicis:  si  Deus  novit  me  lecturum ,  ego 
legam ,  consequens  est  causa  antecedentis.  Ideo  enim  novit  me 
lecturum,  quia  legam,  non  e  contra.  Et  si  hic  advertis,  tollitur 
omnis  difficultas.  .  .  Qui  hoc  capere  potest,  evasit  labyrinthum 
errorum"    (p.  211.).  .  ^ 

Alterum  etiam  a  Fratribus  Minoribus ,    Delphinum,    qui   ipse 


1  L.  c.  p.  387. 

2  Delle  prediche  quadragesimali ,    II.  ed.    Venezia  1688.    p.  512.     Prima 
Domenica. 


m 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologl  docuerint.  143 

quoque  sextae  illi  sessioni  interfuit,  Reginaldus  appellat;  sed  quos 
affert  libros ,  quartum  de  libero  arbitrio  ^  et  proximum  quintum 
de  iustificatione,  egregie  confutant  recentiorem   Thomismum. 

Improbata  enim  dividendae  gratiae  multiplicitate ,  imprimis 
efficacis  a  non  efficacis  distinctione ,  et  voluntatis  impellente  gra- 
tia  determinatione,  haec  adiungit:  „Theologorum  est  memorabilis 
et  pulcherrima  ista  regula:  quidquid  dat  Deus  antecedenter,  hoc 
est,  quantum  in  se  est,  daret  etiam  consequenter,  hoc  est,  effica- 
citer  et  reipsa,  nisi  homo  propria  voluntate  impedimentum  oppo- 
neret.  Quod  igitur  quis  gratiam  divinam  efficaciter  consequatur 
aut  minus,  in  facultate  humanarum  virium  est  a  gratia  quidem 
praeveniente  adiutarum,  quae,  ut  diximus,  est  communis  omnibus 
hominibus.  Itaque  plane  absurdum  est,  quod  aiunt  nonnuUi,  haud 
quaquam  nimirum  posse  omnes  vocationi  divinae  consentire ,  sed 
illos  dumtaxat,  qui  vocentur  efficaci  vocatione ,  quae  vocatio  se- 
cundum  aeternum  voluntatis  divinae  propositum  est,  qui  vero  non 
efficaci  voluntate  vocentur,  eos  resistere.  Huius,  inquam,  generis 
partitiones  durae  nimis  atque  asperae  videntur  nimisque  affligunt 
et  cruciant  humanas  conscientias."  Idem  docet  (Cap.  De  ordine 
iustificationis  in  generej:  „Secundo.  Grratia  sua  praeveniente  Op- 
timus  Maximus  vocat  nos  et  movet,  quemadmodum  ille  in  Apo- 
calypsi  ait:  ,Ego  sto  ad  ostiuni  et  pulso';  sed  hac  vocatione  seu 
praeveniente  gratia  non  ita  pulsat,  ut  cogat  nos:  immo  ne  deter- 
minat  quidem  nos  ad  aliquid  agendum  vel  non  agendum.  .  .  Has 
[liberas  creaturas]  porro  sic  movet  ut  eas  non  determinet,  nec  motu 
qui  est  generalis  influentia ,  nec  motu  illo  particulari ,  qui  est 
gratia  praeveniens  et  auxilium  movens  et  excitans  nos  interius 
ad  bonum;  sed  homo  tactus  et  motus  propria  voluntate  se  ipse 
determinat:  alioquin  non  secundum  propositum  ageret.  .  .  Tertio. 
Yocatus ,  invitatus ,  motus  et  excitatus  homo  potest  huic  praeve- 
nienti  gratiae  dissentire  et  repugnare  et  resistere,  ut  Stephanus 
ait:  Yos  seraper  Spiritui  S.  resistitis.  Et  Christus  ait:  Quoties 
volui  congregare  filios  tuos  .  .  .  et  noluisti.  .  .  Et  Deus  inquit: 
Yocavi  vos,  et  renuistis." 

De  his  locis  cognoscas  velim 

1.  Extremis  verbis  („vocatus"  etc.)  indicari  sententiam  quarti 
canonis  sextae  sessionis  [liherum  arhitrium  a  Deo  motum  et  ex- 
citatum.  .  .  posse  dissentire] .    Manifestum  est,  cum  dicit  potest  dis- 


*  Ex  opere  De  salutari  omnium  rerum,  praesertim  hominum,  ]orogressu, 
Camerini  1553. 


144  6.    Qiiid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid    theologi  docuerint. 

sentire,  intelligi  sensum  compositum.  Actuni  enim  resistendi  loci 
illi  significant,  quibus  argumentatur. 

2.  Gratiam  dici  conseqiienter^  h.  e.  consentiente  voluntate,  ef- 
Hcacem. 

8.    Non  a  Deo,  sed  a  se  ipsa  determinari  voluntatem. 

Haec  duo  posteriora  etiam  quarto  de  libero  arbitrio  libro 
pp.  147.  et  171.  enuntiat  atque  affirmat. 

Sed  quosnam  illos  nommllos  aientes  \m^\xgn.2it?  Theologi  sunt 
certe  Catholici,  alioquin  haereticos  appellaret.  Ostendunt  autem 
superiora  testimonia,  similia  de  gratia  efficaci  et  Tridenti  et  postea 
in  Belgio  esse  pronuntiata. 

Nunc  ad  P.  Alphonsum  de  Castro,  insignem  theologum  Mino- 
ritam ,  veniamus,  Is  cum  S.  Ignatio  eiusque  sociis  et  Francisco 
de  Victoria  Lutetiae  studiis  operam  dederat  atque  a  B.  Fabro 
magnis  precibus  flagitavit,  ut  domum  Societatis  Salmanticae  con- 
deret.  Reginaldus  eum  dicit  locutum  esse  de  motione  instrumentali 
aut  quasi  instrumentali  (l.  7.  adv.  haereses).  Quid  inde  contra 
doctrinam  Societatis  lesu?  Nonne  plurimi  eius  theologi  animam 
gratiae  instrumentum  dici  posse  gravissime  dicunt  (Suarez ,  de 
grat.  1.  YI.  c.  6.)  ?  Id  tamen  1.  c.  apud  Alphonsum  de  Castro 
frustra  quaesieris.  Sane  ibi  in  aliqua  sententia  legitur  veliit  in- 
strnmentum,  sed  Alphonsus  hoc  ipsum,  hominem  esse  velut  instru- 
mentum y  negat:  „Subiunxit  [Paulus] ,"  inquit:  ,Non  autem  ego, 
sed  gratia  Dei  mecum.'  Non  dixit  per  7ne ,  ne  forte  inde  aliquis 
coniiceret  illum  fuisse  velut  instrumentum  in  operando,  sed  dixit: 
gratia  Dei  mecum ,  ut  per  hoc  ostenderet,  se  fuisse  Dei  coopera- 
torem."  Idem  sane  in  eodem  articulo  dicit,  S.  Scripturam  Deum 
comparare  cum  artifice,  nos  cum  instrumento,  sed  similitudo  su- 
mitur  a  motionis  externae  necessitate ,  non  ab  agendi  modo : 
„Ecce  vides,"  inquit,  „qualiter  Deus  seipsum  comparat  artifici, 
nos  autem  securi  aut  serrae  aut  alii  instrumento  quo  mediante 
artifex  operatur.  At  securis  aut  serra  nunquam  lignum  scindet 
nisi  ab  alio  ad  hoc  moveatur:  sic  etiam  nostrum  liberum  arbi- 
trium  nunquam  bonum  aliquod  operari  poterit,  nisi  a  Deo  mo- 
veatur  ad  illud  agendum.  .  .  Isaias  ostendit  infirmitatem  nostram 
ad  opus  exemplo  serrae  pro  hac  re  adducto"  (1.  7.  adv.  haer. 
art.  Gratia.  Ed.  Colon.  1543.  fol.  CXXXI  b.).  Necessitatem  igi- 
tur  gratiae,  non  modum  actionis  gratiae  Divinae  illa  similitudine 
explicat;  quare  statim  prorsus  negat  nos  a  Deo  „velut  instru- 
mentum"  moveri.  Contrariam  autem  fuisse  illius  doctrinam  „Tho- 
mismo"  facile  est  ostendere;  nam  in  1.  VII.  (art.  Gratia  et  Libertas), 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  145 

quem  locum  affert  Reginaldus  1.  gratiam  praevenientem  semper 
ut  excitantem  describit,  2.  „catholicam"  esse  veritatem  dicit  homi- 
nem  gratiae  resistere  posse  in  sensu  composito. 

Utrumque  in  solvenda  quadam  difficultate  enuntiat,  quam  ex 
illo  loco  loann.  c.  VI. ,  quo  ad  gratiam  efficacem  probandam  uti 
solent,  derivat:  „Secundo,"  inquit,  „obiiciunt  nobis  illud  Salva- 
toris  apud  loannem:  Nemo  venit  ad  me^  nisi  Pater,  qui  misit  me, 
traxerit  eum.  Per  quae  verba  (ut  Lutherani  aiunt),  tota  arbitrii 
libertas  tollitur ,  quoniam  liberum  arbitrium  trahitur  a  Deo ,  et 
sine  hoc  tractu  ire  ad  eum  non  potest.  Tractus  autem  violentiam 
quandam  dicit;  non  est  ergo  arbitrium  hominis  liberum.  Respon- 
deo,  falsum  esse  quod  assumunt,  hunc  videlicet  tractum  divinum 
esse  violentiam  aliquam ,  quoniam  non  est  aliud  quam  vocatio 
quaedam  interna  et  exhortatio  et  monitio ,  qua  monet  et  movet 
voluntatem  nostram  ad  bene  operandum.  Huic  autem  vocationi 
et  monitioni  homo  saepe  resistit  inobediens  existens,  ex  quo  con- 
vincitur,  talem  vocationem  non  esse  violentam.  Nam  et  Dominus 
hanc  hominum  resistentiam  accusat  dicens:  Vocavi  et  renuistis; 
extendi  manum  meam  et  non  fuit  qui  aspiceret;  despexistis  omne 
consilium  meum ,  et  increpationes  meas  neglexistis.  Fatemur  ergo 
tractum  Patris  per  gratiam  praevenientem ,  quo  secluso  nostrum 
arbitrium  moveri  non  potest  ad  bonum  operandum.  Sed  sic  nos 
attrahens  Deus  in  nostra  nos  dimittit  libertate ,  ut  acquiescamus 
illi  vocanti  et  monenti,  aut  obduremus  corda  nostra,  cum  eius 
vocem  audimus.  Et  in  hoc  est  nostra  libertas  ad  bonum,  ut  post- 
quam  Deus  monuerit  ad  bonum,  sit  iam  nobis  liberum  declinare 
ad  id,  quod  magis  placuerit,  sive  bonum,  sive  malum;  ante  tamen 
monitionem  est  nobis  potestas  ad  malum ,  sed  non  ad  bonum. 
Quae  omnia  multo  diffusius  atque  apertius  docuimus  supra  in 
titulo  de  gratia,  haeresi  prima"  (1.  9.  adv.  haer.  art.  Libertas 
fol.  CLIII  b.).  Dixerat  autem  illo  loco:  y^Quarta  catholica  assertio : 
Postquam  Deus  voluntatem  nostram  excitavit  ad  bonum ,  est  in 
ipsa  hominis  voluntate  haec  potestas ,  ut  Deo  monenti  et  inspi- 
ranti  consentiat  aut  dissentiat  (1.  7.  adv.  haer.  art.  Gratia  fol. 
CXXXI  b.).  Respondemus ,  hanc  esse  nostri  arbitrii  potestatem, 
ut  Deo  monenti  consentiat  et  Deo  operanti  cooperetur.  Deus 
autem  nunquam  seipsum  nobis  negat ,  immo  semper  paratus  est, 
ut  nos  excitet  et  adiuvet.  Paulus  namque  ait:  Fidelis  est  Deus 
qni  non  patietur  vos  tentari  supra  id  quod  potestis.  Inde  ergo 
homo  culpatur,  non  quia  solus  non  facit ,  cum  hoc  esset  illi  im- 
possibile,    sed  quia  Deum  monentem  non    audit,    ad    eius   vocem 

Schneemann,  Controvers.  10 


146  6.   Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  tlieologi  docuerint. 

non  excitatur,  illi  vocanti  non  respondet."  Perspicue  profecto  lo- 
quitur.  An  evidentius  potuit  enuntiari,  gratia  excitanti  hominem 
trahi  ad  consensum,  et  ita  quidem,  ut,  si  velit,  resistat? 

Ex  Augustinianis  Reginaldus  solum  Seripandiim  (postea  Car- 
dinalem)  testem  appellat ,  neque  aliud  ex  illius  operibus  testimo- 
nium  afferre  potest ,  nisi  quod  Seripandus  gratiam  motionemque 
divinam  nominavit  virtutem  et  impiilsum.  Qui  Molinista  hoc  un- 
quam  negavit?  Certe  qui  fatetur,  se  id  unum  contra  nostram 
doctrinam  in  Seripandi  libris  reperisse,  nihil  pro  sua  doctrina  se 
reperisse  ostendit. 

Ergo  ad  theologos  Dominicanos  transeamus  et  primum  ad 
celeberrimum  Francisci  de  Yictoria  discipulum  Melchiorem  Canum. 
Etenim  huius  quoque  theologi  fatum  fuit,  ut  a  Reginaldo  testis 
praedeterminationis  physicae  evocaretur,  propterea  quod  in  lau- 
datissimo  opere  De  locis  theologicis  (1.  2.  c.  8.  et  1.  12.  c.  12.) 
gratiam  appellasset  causam  efficientem ,  moventem ,  impetum.  Yi- 
deantur  loci.  Priore  igitur  demonstraturus  est,  ad  efficiendam 
fidem  praeter  causas  externas:  praedicationem  et  miracula,  aliam 
internam  causam  efficientem  requiri.  „Deinde,"  inquit,  „id  quo- 
que  statuendum  est,  auctoritatem  humanam  et  incitamenta  omnia 
illa  praedicta  sive  alia  quaecunque  adhibita  ab  eo ,  qui  proponit 
fidem ,  non  esse  sufficientes  causas  ad  credendum  ut  credere  te- 
nemur,  sed  praeterea  opus  esse  interiori  causa  efficiente :  id  est, 
Dei  speciali  auxilio  moventis  ad  credendum."  (De  loc.  theol.  1.  2. 
c.  8.  Opera,  ed.  Colon.  1605.  p.  45.)  Quam  hanc  dicit  causam 
interiorem?  Physicamne  praedeterminationem?  Ipse  sic  respon- 
det:  „Sed  necessaria  est  insuper  causa  interior,  hoc  est,  divinum 
quoddam  lumen  incitans  ad  credendum  et  oculi  quidam  interni 
Dei  beneficio  ad  videndum  dati"  (1.  c).  Quam  explicationem  ad 
intellectus  illustrationem.  pertinere  apparet.  Paullo  post  de  ea- 
dem  causa  interiore  efficiente  haec  scribit:  „His  vero  tribus  certis 
stabilibusque  sententiis  illa  etiam  coniuncta  est ,  ultimam  fidei 
nostrae  resolutionem  fieri  in  causam  interiorem  efficientem,  hoc 
est,  in  Deum  moventem  ad  credendum."  At  hic  quoque  uberiore 
disputatione  interiecta  ita  se  ipsum  interpretatur:  „In  hunc  ergo 
modum ,  proponere  credenda ,  suadere ,  miracula  facere  determi- 
nant  quidem  intellectum  ut  credat,  quasi  conditiones,  sine  quibus 
vix  unquam  intellectus  determinatur.  At  ratio  formalis  assen-  ^ 
tiendi  lumen  fidei  est,  quod  Deus  infundit  credenti"  (1.  c.  p.  49.). 
Ergo  iterum  causam  interiorem  declarat  esse  illustrationem  intel- 
lectus.     Atque  hic  ipse ,    qui    eiusmodi    illustrationem  pro  ratione 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  147 

ponat,  cur  gratia  appelletur  causa  efficiens,  a  Reginaldo  defensor 
physicae  praedeterminationis  dicitur!  At  eodem  loco  Canus  in- 
stinctum  affert  et  excitationem  et  concursum  specialem.  Quidinde? 
Num  haec  a  sua  gratia  removent  lesuitae :  illustrationem  intel- 
lectus,  excitationem  voluntatis,  concursum  gratiae  cum  voluntate? 
—  Sed  alterum  locum  videamus,  ubi  illum  volunt  gratiam  appel- 
lare  impetiim.  Is  est  in  cap.  13.  {non  12.)  libri  12.,  ubi  ille  pro- 
bare  instituit ,  liberos  actus  nostros  causas  esse  redemptionis  et 
sanctificationis  nostrae.  Principio  ostendit ,  quomodo  in  rerum 
natura  operetur  Deus,  qui  instinctum  ad  agendum  causis  secundis 
creando  impresserit.  „Res  universas,"  inquit,  „ad  suum  quamque 
finem  vi  quadam  ingenita  moveri,  philosophis  omnibus  exploratum 
est."  Id  ubi  in  igne  et  in  animalibus  demonstravit,  de  homine 
ita  loqui  pergit:  „Quae  res  praecipue  in  hominibus  illustrior  ap- 
paret,  qui  quoniam  non  aguntur,  ut  servi,  sed  libere  potius  agunt, 
ut  domini ,  ratione  eligunt  media  et  se  ipsi  cient ,  ut  per  talia 
media  fines  propositos  consequantur.  JSTec  idcirco  tamen  aut  pri- 
mae  causae  virtus  minor  est,  aut  potestas  infirmior,  immo  hoc 
superior  et  maior,  quod  attingit  a  fine  usque  ad  finem  fortiter  et 
disponit  omnia  suaviter.  Ecqua  enim  vis  ea  fortior  esse  potuit, 
quae  adeo  suaves  et  congruentes  iynpetus  in  rerum  natura  posuit, 
ut  eas  nulla  vi  quidem  illata  moveat,  sed  vehementissime  moveat 
tamen?"  (p.  686.) 

In  hac  una  sententia  vox  impetus  reperitur.  Quam  Canus, 
ut  legenti  evidens  est,  ad  vires,  instinctus,  proprietates  refert  na- 
turales  y  quibus  res  ad  agendum  suae  naturae  convenienter  mo- 
veantur;  id  Reginaldus  de  gratia  efficaci  dictum  vult!  Dicit  sane 
Canus  paullo  post  vim  suavitatemque  Divinae  motionis  multo  lu- 
culentius  in  gratia  cerni;  sed  eam  sententiam  ipse  explicans  pluri- 
mum  discrepat  a  Bannesio.  Docet  enim  hominem  in  ordine  gratiae 
auctorem  esse  suae  vitae,  eo  quod  liberis  actibus  ut  causa  materialis 
ad  iustificationem  et  sanctificationem  iuvet:  „Non  enim  solum  vitales 
operationes,  quae  supra  naturam  sunt,  in  se  edit  mortalis  homo  per 
gratiae  formam  et  virtutes,  sed  ad  vitam  ipsam  capiendam  sua  se 
actione  parat  et  vivendi  sibi  causa  est.  Quemadmodum  enim,  si 
materia  dispositiones,  quibus  ad  suscipiendam  formam  ignis  prae- 
paratur,  ipsa  in  se  faceret,  eadem  sibi  causa  esset  effectrix,  ut  a 
forma  illa  informaretur ,  sic  quoniam  praeparationes  vivificantis 
gratiae  homo  in  se  efficit ,  ipse  in  sui  generatione  Dei  adiutor 
existit.  Qua  in  re ,  ut  dixi ,  suavior  et  efficacior  gratia  quam 
natura  est.     Yitam  namque  a  natura    datam   curare   ac  tueri  ipse 

10* 


148  6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

valeas ,  salutem  quaerere ,  morbos  pellere  adversos ,  tum  externis 
quibusdam  medicamentis  adhibitis ,  tum  animae  viribus  interius 
excitatis.  At  vitae  causa  tibi  esse  non  poteris,  sed  aliunde  eam 
accipis  nulla  interveniente  operatione  tua,  dispositione  tua  nulla. 
Dispositio  quippe  omnis,  qua  ad  animam  corpus  aptatur,  a  patre 
generante  editur ,  a  filio  genito  nuUo  modo.  In  nativitate  vero 
spirituali  is  ipse,  qui  nascitur,  non  solum  principium  est,  ut  post 
aegritudinem  sanus  sit,  verum  etiam,  ut  postquam  fuerit  mortuus, 
et  vitam  habeat  et  abundantius  habeat"  (1.  12.  c.  13.  p.  686.). 
Yidimus  supra  (p.  59)  Bannesium  negare,  libertatem  veluti  causam 
materialem  iuvare  ad  sanctificationem ,  quam  merito  Medina ,  so- 
cius  eius  atque  collega,  novam  et  inusitatam  doctrinam  dicit;  cuius 
reprehensionis  hic  Cani  locus  novum  affert  argumentum. 

Alium  testem  Reginaldus  audet  appellare  e  familia  Praedi- 
catorum  Ambrosium  Catharinum.  Cuius  de  praedestinatione  sen- 
tentiam  a  recentiore  Thomismo  esse  alienissimam  quis  est  qui 
nesciat?  Banez  quidem  illum  existimat  ad  Pelagianos  propius 
accedere  et  principem  atque  auctorem  eius  doctrinae  appellat, 
quam  ipse  oppugnat!  „Reliquiis,"  inquit,  „Pelagianorum  .  .  .  in- 
fecti  sunt  quidam  recentiores  theologi ,  de  quorum  numero  fuit 
Ambr.  Catharinus,  ex  cuius  doctrina  fortassis  quidam  moderni 
theologi  hauserunt  quaedam  dogmata  satis  periculosa  in  materia 
iustificationis  et  praedestinationis"  (q.  23.  art.  5.  p.  291.).  Atque 
hunc  virum  Reginaldus  affirmat  perspicue  docuisse  praedetermi- 
nationem  (cap.  8.  in  ep.  ad  Rom.) ,  idemque  dicit  de  Salmerone 
(disp.  19.  in  ep.  ad  Rom.).  Sed  depravatio  veritatis  est.  Etsi 
enim  uterque  praedeterminationem  statuunt,  eam  tamen  aeternam 
praedestinationem,  non  gratiam  efficacem  intelligunt.  Itaque  Serry 
Salmeronem  et  Lainium  iam  in  Concilio  Tridentino  doctrinae  Mo- 
linisticae  semina  sparsisse  putat.  Sed  rem  evidentem,  contrarios 
esse  Bannesianis  Catharinum  et  Salmeronem,  omittamus. 

Etiam  alii  theologi  Ordinis  Praedicatorum  in  Tridentino  Con- 
cilio ,  Romaeus ,  Magister  generalis  Ordinis ,  et  Dominicus  Sotus, 
quibus  Reginaldus  utitur  auctoribus ,  a  recentiore  Thomismo  re- 
periuntur  alieni.  E  Romaei  primum  libro  De  libertate  operum  a 
necessitate  (Lugd.  1538.)  aliqua  promemus. 

Libertatem  ille  definit:  voluntatem  expeditam  ad  eligendum; 
„significat  remotionem  omnis  obstaculi ,  ut  scilicet  prompte  ex- 
pediteque  homo  prodire  possit  in  opus"  (p.  28.).  „Constat  autem, 
quod,  quum  dicit  Apostolus:  Facite  [omnia  in  gloriam  Dei,  1.  Cor. 
10,  31.],    non  tam  WhQmm  facultatem ,   quam   liberum  quoque  fa- 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  149 

ciendi  usum  in  nohis  esse  designat  respectu  omnium  operum" 
(p.  92.).  Deinde  quum  adversus  haereticos  statuisset,  voluntati 
etiam  in  rebus  supernaturalibus  opitulante  gratia  suam  conservari 
libertatem  et  agendi  usum  expeditum ,  ex  eo  ipso  protenus  oc- 
currit  obiicientibus,  gratiae  necessitatem  cum  libertate  arbitrii  non 
consistere;  hac  enim  identidem  utitur  similitudine ,  necessariam 
esse  navem  ad  navigandum  nec  tamen  impedire  libertatem  (p.  93. 
et  123.);  ita  sine  dubio  significatur ,  etsi  verbis  disertis  non  dici- 
tur,  et  navis  et  gratiae  usum  m  nohis  et  nostri  esse  arbitrii.  Con- 
sentaneum  est  quod  Dei  motionem  pro  naturae  creatae  proprietate 
modificari  docet:  „Quia  unumquodque  in  recipiente  recipitur  iuxta 
modum  recipientis ,  consequens  est ,  ut  actio  et  motio  principalis 
agentis  modificetur  iuxta  modum  formae  et  actionis  instrumentalis 
agentis,  in  quo  recipitur"  (p.  40.).  Idem  gratias  actuales,  etiam 
efficaces,  describit  inspirationes  Divinas,  quas  homo  audire  possit 
et  percipere  (pp.  103.  104.  112.). 

Censebat  autem,  eidem  praevenienti  gratiae  alterum  assentiri 
posse,  alterum  dissentire.  Dicit  enim  in  eodem  libro  (p.  107): 
„Quaerebatur  siquidem,  cum  Deus  sua  liberalissima  bonitate  cunc- 
tis  peccatoribus  existentibus  in  mortali  semper  impendat  gratuitae 
suae  motionis  auxilium,  quo  quandoque  resipiscant  et  revertantur 
ad  cor:  unde  est,  quod  quidam  redeunt  et  convertuntur,  quidam 
vero  in  luto  remanent  peccatorum  et  indurantur?  neque  enim  est 
acceptio  personarum  apud  Deum,  qui  vult  omnes  homines  salvos 
fieri,  qui  stat  ad  uniuscuiusque  ostium  et  pulsat  ut  intret.  Pona- 
mus  ergo,  quod  sint  duo  aequaliter  peccatores,  puta  Nabuchodo- 
nosor  et  Pharao,    sint  aequaliter^  speciali  Dei  motione   jwaeventi: 


1  „Aeqtmliter"  utroque  loco  „eodem  modo  s.  gradu"  significat;  duo  igitur 
ponuntur  eodem  modo  2>^ccatores  eademque  gratia  praeventi ;  itaque  mox  sub- 
stituitur :  aequales  peccatores.  Sic  ^aequaliter""  usus  est  in  simili  sententia 
Driedo  (de  redemptione  generis  humani  tr.  4.  cap.  2.  coroll.  5.),  ubi  „duobus 
iam  aequaliter  iustis"  opponuntur  „duo  adhuc  impii  aequaliter  indigni,  aequa- 
liter  divinis  instinctibus  pulsati" ;  quem  probabile  est  imitatum  esse  Romaeum. 
Utrique  sine  dubio  obversabatur  celeberrimus  Augustini  locus  De  Civitate 
Dei,  1.  12.  c.  6.,  ubi  eandem  quaestionem  eodem  modo  solvens  ita  loquitur:  duo 
aequaliter  affecti  corpore  et  animo.  Banez  autem  quam  sit  ab  hac  Driedonis 
ac  superioris  sui  doctrina,  quam  postea  Ruartus  Tapperus  amplexus  est,  alie- 
nus  ,  his  verbis  significat  (In  2.  II.  q.  10.  art.  1.  p.  248.):  „Cum  aequali  Dei 
auxilio ,  quo  Deus  misericorditer  cor  hominis  excitat  ac  praeparat ,  non  stat, 
quod  quidam  homo  convertatur  et  quidam  alius  non  convertatur,  qui  aequale 
omnino  auxilium  aequalemque  misericordiam  receperit.  Hoc  documentum  est 
contra  doctrinam  Roardi  Tapper,    quondam  decani  Lovaniensis ,    viri  alioquin 


150  6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

uterque  enim  illorum,  sicut  peccaverat,  captivando  populum  Dei, 
ita  pariter  percussus  attractns({\\Q  fuit  uterque  a  coelesti  medico, 
ut  spiritualiter  sanarentur:  undenam  igitur  est,  quod  convertitur 
Nabuchodonosor  a  peccato ,  Pharao  contra  in  peccato  durescit? 
Hic  iam  si  respondeas  iuxta  praemissa,  quia  videlicet  Divina  motio 
et  attractus  non  infert  cuique  homini  violentiam ,  sed  suaviter 
movet  unumquodque  per  modum  ejus ,  ut  scil.  liberum  hominem 
libere  moveat ,  proinde  in  lihertate  attracti  hominis  est  sequi  vel 
non  sequi  Divinae  motionis  attractum :  hene  respondehis  et  Atigustino 
ac  ceteris  Patrihus  conformissime.''  In  potestate  est  igitur  hominis 
tracti  gratia  vel  consentire  vel  resistere ,  ut  ex  duobus  eadem 
gratia  tractis  alter  obsequatur,  alter  resistat.  Quam  sententiam 
Romaeus  vocat  communem  Patrum  omnium.  Ultimam  ille  qui- 
dem  causam,  cur  convertatur  homo,  non  ab  ipsius  arbitrio,  sed  a 
Divina  repetit  praedestinatione ,  quae  illum,  qui  convertatur,  effi- 
caciter  praeveniens,  ut  convertatur,  efficiat.  Nec  vero  aliud  quid- 
quam  dicunt  Molinistae.  Cum  quibus  ille  usque  adeo  consentit, 
ut  his  verbis  concordiam  libertatis  cum  praedestinatione  explicet 
(p.  125.):  ^^Unde  de  partialibus  Divinae  praedestinationis  effecti- 
bus  disputantes,  non  repugnat,  si  dicamus:  Deum  praedestinasse 
hominem  propter  praevisa  opera ,  siquidem  illud  propter  causam 
refert  finalem,"  hoc  est:  vult  Deus  opus  bonum  elici  ex  libera 
hominis  voluntate;  j^raevidet  autem  id  cum  certa  quadam  gratia 
effectum  iri;  ergo  propter  eum,  quem  praevidit,  libertatis  usum 
gratiam  illam  largitur.  Et  ideo  („und&^)  Romaeus  hanc  amplectitur 
sententiam ,  ut  explicet,  quomodo  „omne,  quod  assequitur  prae- 
destinatus,  a  Divina  pendeat  misericordia,  opera  tamen  ipsa  a 
nostra  procedant  lihera  voluntate."  Atqui  haec  Molinistarum  de 
gratia  doctrina  est.  Non  diffitemur  vix  satis  conscium  sibi  illum 
fuisse  de  tantae  quaestionis  solutione;  sed  ad  huiusmodi  rei  ex- 
plicationem  aetas  illa  propendebat. 

De  Divina  autem  praescientia  idem   sic    habet   (1.  c.  p.  49.) : 
„Si  ad  antiquos  Doctores   te    convertas ,   reperies,    fere  omnes  in 


catholici  atque  eruditi.  Is  in  libro  articulorum  circa  dogmata  ecclesiastica 
art.  7.  prop.  10.  ait,  ita  contingere,  quod  cum  aequali  Dei  auxilio  unus  horao 
convertitur ,  et  alius  homo  non  convertitur :  ita  omnino  quod  si  quaeratur, 
quare  hic  convertitur,  et  ille  non  convertitur,  non  est  in  causa,  quod  ille,  qui 
convertitur,  maius  Dei  auxilium  receperit ,  quo  efficaciter  converteretur,  sed 
ea  est  assignanda  ratio  ex  parte  liberi  arbitrii ,  videlicet  quia  aequali  auxilio 
adiutus  unus  voluit  converti ,  et  alius  non  voluit  converti.  Hanc  ego  doctri- 
nam  gratiae  Dei  contrariam  esse  iudico  .  .  .  ex  parte  cum  Pelagianis  convenit.""' 


I 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docvierint.  151 

hanc  unam  convenisse  sententiam :  videlicet  non  ex  eo ,  quod 
Deus  scit  aliquid  futurum,  idcirco  futurum  est,  sed  quia  futurum 
est,  Deus  novit,  qui  est  praescius  futurorum."  Deinde  ut  ea, 
quae  de  immutabilitate  praescientiae  ac  praedestinationis  contra 
libertatis  rationem  obiecta  erant  a  Protestantibus ,  refutet ,  ex- 
plicatione  utitur  minime  Thomistica ,  sed  quam  quidam  theologi 
Franciscani  amplexi  erant  ^ :  eo  semper  subiici  Divinae  praescien- 
tiae  ac  praedestinationi  actiones  hominum ,  quod  Deus  attendens, 
quid  libera  deliberatione  decernamus,  minc  efficiat,  ut  id  ab  omni 
aeternitate  et  praeviderit  et  voluerit.  Ipsius  haec  sunt  verba: 
„Cum  actus  Divinae  praescientiae  mensuretur  aeternitate,  cui  tam 
praeterita  quam  futura  praesentia  semper  sunt,  talis  Divinae  prae- 
scientiae  actus  nunquam  transit  in  praeteritum,  sed  seniper  con- 
sideratur  ut  praesentialiter  egrediens  secundum  libertatem  Divinae 
voluntatis.  .  .  Cum  actus  praescientiae  Dei  sit  semper  praesens 
suae  libertati ,  potest  utique  Deus  non  praescire  quae  praescit  et 
non  praescivisse  quae  praescivit,  absolute  loquendo :  nec  propterea 
mutatur  in  se  Divinae  praescientiae  actus ,  sed  unus  atque  idem 
manens ,  rerum  mtitationem  attendit ,  sicut  absque  variatione  suae 
scientiae  est  et  voluntatis,  quod  unam  eandemque  rem  scit  et  vult 
Deus  quandoque  esse,  quandoque  non  esse  (p.  48.)  .  .  .  Quo  fit, 
ut  Divini  actus  debeant  potius  considerari  quasi  praesentialiter 
semper  egredientes,  quam  ut  egressi  vel  egressuri,  propter  ipsum 
nunc  aeternitatis,  cui  tam  praeteritum  quam  futurum  multo  magis 
praesentia  sunt  quam  sit  praesens  homini,  puta  figulo,  opus  suum, 
quod  hic  et  nunc  operatur.  Consequenter ,  quemadmodum  potest 
figulus  opus  quod  nunc  facit  non  facere,  sic  suo  modo  potest  Deus 
nunc  non  praescire  qaod  praescivit  et  non  velle  quod  voluit;  .  .  . 
ita  et  res  quae  praescitae  et  volitae  sunt,  possunt  non  esse;  pro- 
inde  ex  aeterna  Dei  praescientia  ac  voluntate  non  sequuntur 
omnia  inevitabiliter"   (p.  144.  et  145.). 

Denique  Divinum  libertatis  donum  his  verbis  praedicat:  „Ad 
hominem  transeo ,  quem  libero  arbitrio  insignivit  Altissimus.  .  . 
Cur?  nisi  ut  Divina  gratia  evidentius  commendetur,  quae  ...  di- 
gnatur  adesse  homini,  non  tam  ut  filius  Dei  constituatur ,  quam 
etiam  ut  coadiutor  cooperatorque  Dei  summi  per  bona  opera 
aeternae  beatitudinis  compos  efficiatur."  Superlatione  veritatis 
utitur  oratoria,  quam  etiam  Melchior  Canus  usurpaverat,  ut  summae 


1  Quam  opinionem  Nominalium  bene  explicat  et  refutat  Molina  In  q,  14. 
a.   13.  disp.  51. 


152  6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

virtutis  gloriaeque  gratiae  esse  dicat,  hominem  non  modo  filium 
Dei  efficere ,  verum  etiam  adiutorem  atque  socium.  Sunt  enim 
Deus  et  homo  eiusdem  effectus  auctores  sive  causae  partiales; 
quod  quidem  augens  atque  amplificans  dicit  hominem  ad  societa- 
tem  conditionemque  Divinam  quodammodo  extolli. 

Romaeus  quum  a  Pontifice  consilii  causa  Romae  detineretur, 
in  eius  locum  succedens  Dominicus  Sotus  aliquamdiu  Tridenti 
commoratus  est.  De  eo  paullo  erit  prolixius  disserendum;  fuit 
enim  utriusque  quodammodo  scholae ,  et  Bannesianorum  et  Moli- 
nistarum ,  magister.  Docebat  Salmanticae  discipulosque  habebat 
et  Dominicanos  Hispaniae  et  enm  lesuitam,  qui  haud  scio  an  plu- 
rimum  primos  Societatis  theologos  erudiverit  atque  excoluerit, 
Toletmn.  Accedit  quod  ille  sub  ipsam  YI.  Concilii  sessionem 
suum  De  natura  et  gratia  librum  confecit  et  Patribus  Tridentinis 
inscripsit.  Quo  libro  quam  sententiam  defensurus  sit ,  ab  initio 
satis  indicat  (1.  1.  c.  15.),  Driedonis  De  gratia  et  libero  arbitrio 
copiosisshniim  et  doctissimum  opus  collaudans.  Ille  enim  cum  ve- 
tere  schola  Lovaniensi  consentiens ,  tam  longe  aberat,  quemad- 
modum  supra  diximus,  ab  opinionibus  Bannesianis,  ut  eum  coUe- 
gasque  eius  Serry  de  Semipelagianismo  accuset. 

Libertatem  Sotus  ita  definit,  ut  „voluntas  sit  in  neutram  par- 
tem  determinata  y  sed  in  utramque  libera;"  deinde  ita  pergit: 
^Yalidissimum  argumentum  [pro  libero  arbitrio]  est  et  quod  ratio 
ex  Scriptura  sacra  elicit :  si  Deus  ita  nos  iustificaret  per  gratiam 
suam,  ut  nihil  assensione  nostra  et  arbitrio  opus  esset,  cum  ipse 
ad  ostium  sit  semper  et  pulset,  ut  est  in  Apocalypsi:  quid  causae 
restaret,  cur  non  omnes  converteret?  .  .  .  In  adultis  proxima  ratio 
reddenda  est,  cur,  cum  duos  aeque  sit  Deus  paratissimus  conver- 
tere  praesentissimaque  utrumque  misericordia  aspiret,  hunc  trahat, 
illum  non  trahat.  Quae  revera  reddi  non  potest ,  nisi  quod  alter 
praehet  assensim.,  alter  vero  minime.  .  .  Cum  Deus  Ecclesiam  suam 
tam  ex  animo  percupiat  eo  esse  decore  et  sanctitate,  qua  decebat 
esse  dilectissimam  sponsam  Christi  .  .  .  tamque  sit  praesto  qui 
nobis  opituletur,  nimirum  qui  irradiare  principum  corda  sol  ipse 
iustitiae  nunquam  cessat,  quid  in  causa  esse  potest,  cur  non  in- 
stauratur,  nisi  quia  assensum  nostrum  exspectat  et  operam  ?  Ut  in 
propatulo  eodem  loco  est  Apocalypsis :  Ecce  enim  sto  ad  ostium 
etc."  (1.  1.  c.  15.). 

Ob  quam  opinionem  vituperatus  a  socio  religionis  cognomine, 
eam  tamen  tenuit,  ut  ex  supremo  eius  libro  intelligi  licet:  „Cum 
Deus  paratissimus  sit  quemcumque  convertere,    praesentissimaque 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  153 

misericordia  ex  duobus  utrumque  aspiret:  cur  iste  convertatur  et 
non  ille ,  reddi  non  potest  causa ,  nisi  quia  unus  praebet  assen- 
sum ,  alter  vero  minime.  Quidam  vero  hoc  taxare  voluerunt  di- 
centes ,  quod  nimium  tribuerim  libero  arbitrio  in  iustificationis 
causa.  Et  tamen,  salva  semper  catholicae  Ecclesiae  censura,  ar- 
bitror  necessario  sic  dicendum."  ^  Similia  paullo  post  scribit: 
„Non  nisi  nobis  consentientibus  aperit.  Et  ideo  postquam  dixit 
Christus  loan.  XYI:  Netno  potest  venire  ad  me  nisi  Pater  .  .  .  tra- 
xerit  eum,  subiunxit:  Qui  audit  et  discit,  venit  ad  me.  Quasi  in 
nostra  potestate  sit  trahenti  assentire  aut  dissentire.  Unde  S.  Au- 
gustinus ,  postquam  dixit:  Quare  hunc  trahat ,  illum  non  trahat, 
noli  duhitare  y  subiunxit:  Si  non  es  tractns ,  ora  ut  traharis ,  insi- 
nuans,  quod,  etsi  assensus  noster  non  sit  causa  praedestinationis, 
sit  tamen  aliquo  modo  materialis  causa  iustificationis.  Et  haec 
est  doctrina  S.  Thomae."  Eadem  ratione  illud  caput  obiectionum 
(^Achillem")  Protestantium  confutat:  non  esse  efficacem  et  omni- 
potentem  Dei  motionem ,  si  in  nostra  sit  potestate  non  moveri, 
quando  a  Deo  moveamur.  Sic  enim  scribit:  „Quidquid  Deus  vult 
voluntate  absoluta  et  quae  dicitur  beneplaciti,  fit,  iuxta  illud  Rom. 
9,  19:  Voluntati  eius  quis  resistet?  Quando  autem  cum  libero 
homine  concurrit ,  non  vult  illud  fieri ,  nisi  salva  humana  natura 
et  libera  voluntate,  quae  idcirco  resistere  Deo  potest,  ut  de  Pha- 
raone  legitur.  Exod.  10.  Et  II.  Tim.  3,  8:  Ita  et  hi  resistunt 
veritati.  Et  Act.  7,  51 :  Yos  semper  Spiritui  Sancto  resistitis, 
sicut  patres  vestri.  .  ."  Item:  „At  quamvis  ille  concursus  sit  prae- 
requisitus,  nihilosecius,  illo  posito,  tunc  etiam  est  in  facultate  vo- 
luntatis  agere  et  cessare.  Alias  nullus  dabitur  requisitorum  nu- 
merus ,  quibus  positis  voluntas  possit  agere  et  non  agere ,  atque 
adeo  neque  erit  libera.  Nam  ante  divinum  concursum  non  potest 
agere;  et  quando  ille  adest,  ut  isti  aiunt,  non  potest  non  agere. 
Solutio  ergo  dubitationis  est ,  quod  illo  tunc  temporis  momento, 
quo  Deus  mecum  concurrit,  sum  liber,  ut  tunc  agere  renuam. 
Etenim  dum  libere  moveor,  possum  in  sensu  diviso  non  agere,  et 
tunc  cessabit  concursus  Dei.  Tametsi  in  sensu  composito  contra 
se  invicem  pugnent:  Deum  agere  erga  me  actione  illa  et  me  non 
agere.  Neque  aliud  sibi  vult  Aristoteles  ubi  ait,  illud  quod  est, 
quando  est,  necesse  est  esse ,  quam  quod  sit  iam  tunc  determi- 
nate  verum"  (1.  c).  Item :  „Omnes  [auctoritates]  attestantur, 
Deum    esse    causam   conversionis   salutisque  nostrae  praemovendo 


*  In  4.  sententiar.  extremo,  p.  962. 


154  6.    Quid  de  gratia  terapore  Conc.  Trid.  theologi  dociierint. 

nos,  iit  tamen,  nisi  nos  annuerimuSj  nihil  fiat.  .  .  Et  secundum 
hanc  intelligentiam  verum  etiam  est ,  quod  nisi  nos  velimus, 
frustra  nos  custodit  Deus  et  trahere  conatur.  .  .  Ita  enim  efficit 
ipse  nostrum  assensum,  si  nos  tamen  libere  concurramus.  Quare 
per  eundem  assensunl  et  nos  illi  aperimus ,  et  ipse  nobis  aperit. 
Unde  nostrum  conciirrere  est  permittere  nos  ah  ipso  inoveri,  coagendo 
illi,  qui  iugiter  ad  ostium  pulsat"  (1.   1.  c.  16.). 

In  his  omnibus  locis  Sotus  apertissime  enuntiat,  etiam  prae- 
sente  concursu  Divino  (vel  gratia  adiuvante  in  rebus  supernatu- 
ralibus)  posse  rmi  agere  voluntatem ;  tum  autem  nihil  fieri  et 
concursum  Dei  cessatiiriim ;  non  igitur  concurrere  Deum  cum  vo- 
luntate  virtute  absolutae  voluntatis,  cui  resistere  nihil  possit,  sed 
servata  libera  illius  electione ,  ut  et  possit  resistere  et ,  quemad- 
modum  locis  Scripturae  allatis  demonstrat,  saepe  resistat.  Gratia 
igitur  ita  y,efficit  nostrum  consensum,  si  nos  tamen  libere  concur- 
ramus".  Quae  omnia  Molinismum  sonant.  At  idem  qui  potest 
eodem  in  capite  sententiam  vere  Bannesianam,  ut  videtur,  adiun- 
gere :  concursum  Dei  ad  agendum  natura  esse  pmerequisitum, 
quoniam  Deus  causam  movet  ad  agendum ;  ipsum  autem  nos  actu 
non  movere,  quin  una  moveamur?  Idem  respondere  licet,  quod 
ad  interpretandos  quosdam  Francisci  de  Yictoria  locos  supra  dixi- 
mus;  a  magistro  enim  ille  summam  eorum,  quae  de  nostra  quae- 
stione  disputavit,  mutuatus  est.  Et  revera  loco  ex  comment.  in  lY. 
sententiarum  allato ,  ubi  Sotus  quae  antea  dixerat  defendit ,  ut 
prioritatem  primae  causae  in  concursu  explicaret,  eandem  causa-  i| 
rum  efficientis  et  materialis  distinctionem ,  immo  etiam  eandem 
similitudinem  ab  apertione  fenestrae  ductam,  ac  Franciscus  de  Yic- 
toria  (v.  p.  120.),  adhibuit.  Quantum  vero  ab  hac  doctrina,  quae 
statuit,  in  concursu  creaturam  se  habere  velidi  causam  fnaterialem, 
Banez  abhorreat ,  iam  ostendimus  et  postea  magis  ostendemus. 
Nihilominus  ex  Bellarmino  alteram  addere  iuvat  eiusdem  diffi- 
cultatis  explicationem.  Quam  ordimur  ab  iis ,  quae  ultimo  loco 
ex  Soto  attulimus:  nostrum  concurrere  esse  permittere  nos  ab  ipso 
moveri  coagendo  Deo  ad  ostium  pulsanti.  Permittere  enim  non 
est  agere,  sed  non  resistere^,  quum  possis,  idque  scienter  ac  deli- 
berate.    Sed  hoc  est  vere  uti  libertate,  nec,  ut  in  re  supernaturali, 


*  Quod  quidem  non  est  inane  quiddam  ac  nihil,  ut  quum  homo  dormiens 
non  resistit.  Id  enim  naturale  esset  nec  ad  gratiae  operationem  ullo  pacto 
disponeret,  quemadmodum  alio  loco  ipse  Sotus  explicat:  in  libr.  IV.  sen- 
tent.,  p.  435. 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  155 

fieri  nisi  virtute  gratiae  potest,  quam  illud  consequitur;  praecedit 
autem  actiim  consensus  ad  eumque  disponit;  quae  dispositio  si 
non  accessit,  quia  voluntas  restitit,  nihil  fit,  quantumvis  gratia 
impulerit  voluntatem.  Etenim  una  est  eademque  animi  potentia, 
quae  excitante  gratia  indeliberate,  adiuvante  libere  movetur;  in- 
choat  autem  quodammodo  actus  ille  indeliberatus  deliberatum 
ut,  ubi  primum  animus  se  moveri  intellexerit,  concursum  Divi- 
num  sive  gratiam  adiuvantem  sciat  sibi  offerri  atque  adesse;  qui 
si  se  permittit  moveri  coagendo  Deo  ad  ostium  pidsanti^  Deus  gratia 
adiuvante  actum  liberum  perficit  atque  absolvit,  quem  priore  mo- 
tione  inchoaverat.  Ita  intelligitur,  qua  ratione  Deus,  quum  con- 
sensum  liberi  arbitrii  exspectet ,  tamen  id  ita  ad  actum  liberum 
moveat,  ut  gratia  adiuvans  causa  sit  efFectrix  actus  eumque  na- 
tura  antecedat.  Tenendum  est,  proprium  libertatis  usum  ab  iis, 
qui  hanc  sententiam  amplexi  sunt,  non  in  actu  poni,  sed  in  per- 
mittenda  motione  gratiae^;  sic  intelliges,  omnem  Soti  sententiam, 
quam  non  modo  Medina  Dominicanus,  eius  auditor  ^,  sed  Bellar- 


*  Valentia,  studiosissimus  Molinae  defensor,  qui  Salmanticae  studiis  de- 
derat  operam,  rem  paullo  aliter  ac  nos  *xplicat.  Disp.  8.  q.  5.  punct.  4.  §  4. 
Venetiis  1600.  p.  1026.  Idem  fere,  quod  Bellarminus ,  Aegidius  Romanus, 
S.  Thomae  discipulus,  docuerat. 

2  Hac  in  re  Medina  Sotum  magistrum  secutus  ad  ipsius  explanationes 
remittit.  Dicit  autem  planissime :  „Deus  exspectat  nostrum  consensum,  ut  nos 
ad  se  convertat  .  .  .  nam  si  non  exspectat  nostrum  consensum,  quorsum  stat 
ad  ostium  et  pulsat?''  In  1.  II.  q.  109.  art.  6.,  ed.  Coloniensis  1619.  p.  1538. 
Deinde :  „Exspectat  nostram  voluntatem,  ut  sequatur  et  obediat  divinae  mo- 
tioni,''  1.  c.  p.  1542.  Rursum :  „Deus  nemini  denegat  auxilium  gratiae  neces- 
sarium  et  sufficiens  ad  salutem  .  ,  .  Deus  geminum  donum  suae  gratiae  con- 
ferre  solet  peccatoribus :  alterum  quo  possint  resipiscere  et  salvari ,  et  hoc 
donum  universis  hominibus  confert.  de  quo  dicitur :  Ecce ,  ego  sto  ad  ostium 
et  pulso  etc. ;  alterum  est  auxilium  efficax ,  quo  homo  efficaciter  convertitur 
et  salvatur;  .  .  .  efficaci  Dei  motioni  nemo  resistere  potest.  .  .  Auxilium  efficax 
Deus  non  proprie  negat.  Deus  enim  paratus  est  conferre  auxilium  efficax,  si 
homines  non  contradicant  et  resistant^''  (art.  10  p.  1575.).  Prorsus  idem  sae- 
pius  repetit  pp.  1576.  1577.  Porro:  „Qui  amplectitur  sufficiens  auxilium, 
excitatus  a  divina  gratia ,  et  eo  recte  usus  fuerit ,  habebit  auxilium  efficax 
fidei  et  caritatis,  quo  efficaciter  convertatur  ad  Deum;  et  hunc  sensum  prae- 
tendit  Divus  Thomas,  quando  dicit  supra  art.  6  ,  quod  facienti  quod  in  se  est 
ex  divino  auxilio  Deus  non  denegat  gratiam,  id  est,  recte  iitenti  auxilio  siiffi- 
cienti  et  divina  inspiratione  absque  dubio  dabitur  auxilium  gratiae  efficax; 
simile  quid  docet  Concilium  Trident.  sess.  VI.  cap.  9."  (p.  1578.  et  1579.) 
Denique:  „Hoc  auxilium  sufficiens  est  motio  et  inspiratio  divina,  qua  quisque 
homo  excitatur  ,  ut  recte  vitam  instituat  .  .  Hoc  auxilium  est  sufficiens  ad 
salutem ,    si  homo  utatur  eo  et  non  contradicat.  .  .    Iste  usus  ,  quamvis  sit  do- 


156  6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint, 

minus  quoque  ^  aliique  viri  a  recentiore  Thomismo  alienissimi  se- 
cuti  sunt,  revera  Bannesii  doctrinae  contrariam  esse;  quae  etiam 
causa  fuit,  cur  a  Bannesianis  impugnaretur.  Non  enim  ille  inter 
gratiam  usum  libertatis  praevenientem  et  hunc  ipsum  usum  ullam 


num  Dei,  est  in  libero  arbitrio  divinitus  adiuto"  (p.  1580).  In  his  omnibus 
locis,  quorum  numerum  facile  est  augere,  sufticienti  gratia  uti  prius  est  quam 
efficacem  accipere;  quum  autem  dicit  iiti ,  intelligere  videtur :  deliberate  non 
resistere.  Itaque  infallibilitatem  motionis  Divinae  comparat  cum  imperio  efficaci 
intellectus,  quod  libere  tollere  possumus  quodque  ita  fit  efficax ,  si  voluntas 
id  non  tollit  (q.  10.  art.  4.  p.  313.).  Nec  hic  tamen  nec  Sotus  satis  semper 
perspicue  locuti  sunt.  Necdum  enim  difficillima  quaestio,  quae  paene  superat 
vim  intelligentiae  humanae ,  satis  erat  explicata.  Mirari  igitur  non  debemus, 
quod  Medina  nonnunquam  ita  praedicet  gratiae  virtutem ,  ut  secum  ipse  pu- 
gnare  videatur.  Immerito  autem  a  Suaresio  accusatur ,  quod  cum  Bannesio 
praedeterminationes  invenerit.  Primarius  ille  locus  (Medin.  ,  1.  II.  q.  109. 
art.  10.  extr.),  unde  Suarez  argumentatur  (De  auxiliis  divinae  gratiae  lib.  III. 
c.  7.,  ed.  Vives,  XI.  183  ),  is  est,  unde  contraria  argumenta  supra  deprompsi- 
mus ,  quum  nunquam  determinationem  statuat,  nedum  physicam  praedetermi- 
nationem,  nec  Bannesio  satisfaciat  (V.  in  1.  partem  q.  23.  art.  3.  extr.).  Quam- 
obrem  in  interpretando  illo  Valentiam  sequi  maluimus.  Medinam  discrepare 
a  recentioribus  Thomistis  ,  quum  gratiam  efficacem  dicat  esse  indeliberatum 
animi  actum  (motionem  divinae  inspirationis)  supra  vidimus.  Ipsum  autem 
Bannesii  sententiam  novam  et  inaiiditam  nominare,  postea  ostendemus. 

*  Planius  quam  Valentia  eam  sententiam  Bellarminua  explicavit  eamque 
amplectens  a  quibusdam  scholae  S.  Thomae  principibus  defendi  dicit.  Quod 
testimonium  eo  est  gravius ,  quod  ante  editam  Molinae  Concordiam  scriptum 
est.  Ipsum  audiamus.  „Quomodo,"  inquit,  „Deus  moveat  voluntatem  eam 
applicando,  et  tamen  non  determinet,  sed  relinquat  determinationem  in  pote- 
state  voluntatis,  explicat  idem  S.  Thomas  1.  II.  q.  10.  a.  4.,  ubi  dicit  divinam 
motionem  recipi  in  causis  secundis  secundum  earum  dispositionem.  Et  fusius 
hoc  explicat  in  q.  3.  de  malo  a.  2.:  Attendendum  ,  inquit ,  est  quod  motus 
primi  moventis  non  recipitur  uniformiter  in  omnibus  mobilibus,  sed  in  uno- 
quoque  secundum  proprium  modum  etc.  Et  hoc  est  quod  Capreolus,  Cajeta- 
nus  et  Ferrariensis  dicunt ,  influxum  Dei  modificari  et  determinari  a  secunda 
causa;  quia  unumquodque  recipitur  secundjim  modum  et  dispositionem  reci- 
pientis.  Porro  hic  modus  et  dispositio  prior  est  aliquo  modo  tum  actione  vo- 
luntatis,  tum  motione  et  influxu  Dei ,  ut  patet,  cum  praesupponatur ;  et  nihil 
est  aliud  nisi  negativa  quaedam  determinatio,  qua  voluntas  sinit  se  moveri  ab 
obiecto  pcr  intellectum  proposito  vel  resistit ,  non  aliquid  agendo ,  sed  non 
agendo.  Ita  enim  negativa  determinatio  sine  omni  actu  esse  potest ,  et  ideo 
non  eget  influxu  Dei ,  et  est  prima  radix  libertatis.  .  .  [Electio]  est  lil)era, 
quamvis  necessario  sequatur,  posita  motione  Dei ;  quia  videlicet  ipsa  motio 
Dei  est  aliquo  modo  in  potestate  voluntatis  ,  cum  dependeat  ab  illa  negativa 
determinatiore  voluntatis.  quae  (ut  diximus)  non  eget  influxu  Dei."  Liv.  de 
Meyer  ,  p.  782.  Similiter  Bellarminus  disserit  in  controversiis  ,  De  gratia  et 
libero  arbitrio,  1.  4.  c.   16 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  157 

statuit  esse  intimam  connexionis  necessitatem ,  nec ,  qui  cum  eo 
sentiunt,  ullo  pacto  carere  possunt  scientia  media,  quemadmodum 
recte  et  Molina  illum  impugnans  *,  et  Bellarminus  eundem  defen- 
dens  ^  dixerunt ,  et  Alvarez  ,  recentiorum  Thomistarum  dux ,  fa- 
tetur  ^. 

Cum  nostra  interpretatione  egregie  congruit,  quod  de  prae- 
scientia  ac  praedestinatione  Divina  Sotus  scripsit.  In  praedesti- 
natione  gloriam  aeternam  dicit  intentione  prius  esse ,  executione 
posterius.  Praedestinamur  enim  ad  gloriam  et  ideo  ad  gratiam, 
qua  usi,  adiuvante  Deo,  bene  operando  illam  consequamur  ^.  Ut 
praedestinatio ,  ita  vocatio  praedestinatorum  certissima  est  (in 
cap.  YIII.  V.  30.  p.  241).  Efficacem  ille  quidem  omnem  vocatio- 
nem  appellat,  qtiae  sortiatur  effectum ;  sed  efficacis  vocationis  duo 
sunt  genera ,  alterum  ad  tempus ,  ut  ludae ,  alterum  vi  decreti 
praedestinationis ,  quae,  ut  dixi,  certissima  est,  ut  ipsum  decre- 
tum.  Nulla  est  autem  efficax  vocatio  nisi  nobis  libere  consen- 
tientibus,  et  „quia  nostro  opus  est  spontaneo  assensu ,  postquam 
dixit  Christus,  neminem  posse  venire  ad  Patrem,  nisi  quem  ipse 
traxerit,  subiunxit:  omnis,  qui  audivit  a  Patre  et  didicit,  hoc  est, 
auscultavit  et  assensit,  venit  ad  me"  (1.  c).  Deinde  Sotus,  quod 
dixerat  Deum  non  ob  bona  opera  praevisa  praedestinare ,  sibi 
ipse  obiicit  illos  Patrum  locos ,  quibus  contra  docere  videntur, 
imprimis  illud  S.  Ambrosii :  eius  Deum  misereri,  quem  sincere  ad 
se  rediturum  praeviderit;  eum  vocare,  quem  auditurum,  non  vo- 
care ,  queni  recusaturum  esse  praenoverit.  Difficultatem  dirimit 
cum  S.  Thoma:  huiusmodi  opera  aut  esse  dispositionem  ad  gra- 
tiam  aut  causam  finalem ,  cur  Deus  gratiam  largiatur  (in  c.  IX. 
V.  22.  23.  p.  274.).  Praescientia,  cuius  hoc  loco  mentio  fit,  media 
sit  necesse  est;  dicitur  enim  Deus,  antequam  vocare  aliquem  de- 
cernat,  praevidere,  utrum  gratiae  consensurus  sit  necnc,  atque  ita 
gratiam  ad  illud  opus  praevisum  efficiendum  concedere.  Existi- 
mat  igitur  Sotus,  quamquam  id  non  nominatim  concludit,  quum 
gratiae  vocatio  et  potiri  effectu  et  carere  possit,  ut  praedestinati 
certissime  vocentur ,  eos  hoc  modo  vocari  a  Deo ,  quo  efficacem 
fore   vocationem    praeviderit.     Simile    est   aliud ,    quod    idem    ille 


1  In  q.   14.  art.  13.  disp.  53.  membr.  2.  p.  255. 

2  De  gratia  et  libero  arbitr.  1.  c. 

3  Disp.  105.  n.  6.  p.  830.    V.  supra  p.  12.  not.  3. 

*  Comment.  in  ep.  ad  Rom.  in  cap.  I.  v.  4.  p.  20.  21 ;  in  cap.  IX.  v.  22. 
273. 


158  6.    Qiiid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

pronuntiat,  Deum  ea  subsidia,  quibus  nos  ad  finem  praedestina- 
tionis  ducturus  sit ,  in  nostro  reliqiiisse  arhitrio  ad  hunc  sensum, 
quod  fossimus  ea  renuere  (1.  c.  p.  281).  Absolvenda  est  igitur 
Soti  doctrina  scientia  media,  atque  illud  noratu  dignum  est,  eum 
non  modo  cum  Patribus  et  medii  aevi  theologis  statuisse  praevi- 
sionem  actionum  aliqua  conditione  futurarum ,  sed  eam  Dei  pro-  \ 
priam  esse  docuisse.  „Multae  sunt  [enuntiationes]  conditionales 
promissivae,  quas  solus  Deus  scit,  veraene  sint  an  falsae ;  nam  ipse 
solus  scit,  an  si  tu  implesses  conditionem,  ego  implessem  promis-  ;■ 
sum."  ^  Dixerat  ante ,  in  huiusmodi  enuntiationibus  non  illatio- 
nem  affirmari ,  sed  ut  verae  essent ,  satis  esse ,  non  posse  prius 
evenire ,  nisi  posterius  consequeretur.  Non  igitur  decreto  prae- 
determinationis ,  ut  Thomistae  volunt ,  quod  actus  necessaria  illa- 
tione  consequitur,  inniti  Dei  praescientiam  censebat.  Nec  vero 
omnia  perspicue  disserit  ac  modo  praedestinationem  ante  praevisa 
merita  defendit ,  modo  diversa  et  pugnantia  dicit.  Posteriores 
demum  tot  tantaeque  disputationes  clarius  his  omnibus  rebus  lu- 
men  attulerunt. 

Andreas  de  Vega  Franciscanus,  cuius  idem  Reginaldus  testi- 
monio  utitur,  in  amplissimo  de  iustificatione  libro  libertatis  gratiae- 
que  rationem  explicans  Sotuni  omnino  secutus  est ;  quamobrem, 
quae  ex  eo  recentiores  Thomistae  usurpare  solent  de  gratia  ad- 
iuvante  disputata ,  ad  illius  sententiam  interpretemur  oportet. 
Quam  non  Bannesiana  praeter  cetera  haec  sunt*'*:  „Tam  poten- 
tem  fecit,"  inquit,  „propter  suam  summam  sapientiam  et  miseri- 
cordiam,  nostram  voluntatem ,  et  tam  admirabiliter  suum  omnem 
concursum  et  omnem  suam  scientiam  et  praedestinationem  et  vo- 
luntatem  illius  arbitrio  subiecit ,  ut  possit  ipsa  de  se  quicquid 
voluerit  statuere ,  et  per  se  censeri  posse ,  quae  per  unum  ipsum 
specialiter  adiuvantem  potest.  Et  ille  ita  scit  et  voluit  omnia 
futura  contingentia,  quae  nostro  arbitrio  subiecit,  ut  illius  scientia 
et  voluntas  nihil  nostrae  praeiudicent  libertati.  Neque  nos  aliter 
nostrae  saluti  debemus  per  observantiam  mandatorum  intendere 
et  ipsius  opem  assiduis  et  importunis  gemitibus  flagitare,  quam  si 
nihil  ipse  prorsus  de  nobis  neque  scivisset,  neque  statuisset,  sed 
nostram  prorsus  exspectaret  ad  omnia  voluntatem.  Potest  nam- 
que ,  quod  ut  maxime  mirabile ,  ita  et  verissimum  et  certissimum 


^  Summularum  lib.  3.  cap.  8.  lect.  3.  §  1.  et  2.;    cfr.  Ruiz,    De  scientia 
Dei,  p.  671. 

2  De  iustific.  lib.  12.  c.  22.  (rectius  23.,  ed.  Colon.  p.  477.) 


i 


6.    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint.  159 

est,  potest  (inquam)  absque  ulla  prorsus  sui  mutatione  et  scire  et 
velle ,  immo  et  scivisse  et  voluisse  ab  aeterno  opposita  omnium 
eorum,  quae  de  nobis  praescivit  et  praevoluit."  His  ultimis  ver- 
bis  illam  tueri  videtur  de  praescientia  Dei  opinionem,  quam  in  Ro- 
maeo  vidimus.  Longius  etiam,  quam  oportet,  progressus  voluntatis 
libertatem  propugnans  Omnem ,  inquit ,  suam  scientiam  et  praede- 
stinationem  et  voluntatem  nostro  arhitrio  snhiecit.  Neque  cum  dicit: 
quisquis  recte  utatur  donis  naturalibus ,  ei  demum  gratiam  suffi- 
cientem  a  Deo  datum  iri  (1.  13.  c.  12.  p.  522.),  mediocritatem 
satis  tenere  videtur,  ut  aliqua  in  eo  interpretando  indulgentia  uti 
necesse  sit.  Sed  iam  satis  dictum  est,  quo  appareat,  quam  im- 
merito  Vega  ut  testis  pro  Bannesii  doctrina  sit  appellatus. 

Atque  hi  soli  sunt  theologi ,  quos  sessioni  VI.  Tridentini 
interfuisse  K-eginaldus  commemorat.  Si  vis  ac  sententia  eorum, 
quae  Tridentinum  de  gratia  et  libero  arbitrio  docet,  ex  illis  viris 
dimetienda  est,  certissime  Concilium  doctrinae  nostrae  Societatis 
maxime  favet.  Alii  vero  theologi  a  Reginaldo  laudati  non  sextae, 
sed  ultimis  Synodi  sessionibus  affuerunt.  Atque  ex  iis  quidam 
sunt  tam  obscuri,  ut  eorum  opera  ne  in  maximis  quidem  biblio- 
thecis  reperire  potuerim;  nonnullorum  vero  testimonia  Reginaldus 
mutilavit  et  in  alienum  sensum  detorsit;  aliorum  verba  nihil  aut 
pro  Bannesianis  aut  contra  eos  demonstrant;  quis  enim  inde,  quod 
gratia  impidsus  nominatur,  praedeterminationem  phtjsicam  conclu- 
dere  poterit?  Duos  tantummodo  ex  40  theologis  a  Reginaldo 
laudatis  doctrinae  Bannesianae  indubie  faventes  reperi:  Petrum 
Sotum  et  Sotomaiorem,  utrumque  0.  Pr.  Illum  cum  Bannesio 
concordare,  ultro  fassi  sumus  (p.  134),  huius  vero  opus:  Cantici 
canticorum  interpretatio,  controversiis  iam  diu  agitatis,  editum  est 
ideoque  nihil  hic  probat;  multos  enim  Dominicanos  Bannesium 
secutos  esse ,  nemo  est  qui  neget.  Sed  Reginaldus  testes  pro 
Bannesii  causa  appellare  audet 

Michaelem  Minoritam ,  qui  ipso  loco  laudato  (Christianae 
Paraenesis  sive  de  recta  in  Deum  fide  libri  septem,  1.  3.  c.  1. 
p.  87  B.)  affirmat,  se  praedestinationem  ante  praevisa  merita  ex 
animo  odisse; 

Ariam  Montanum,  qui  loco  laudato  (Comm.  in  Isaiam  c.  26.) 
de  operibus  divinae  providentiae ,  non  de  nostris  liberis  acti- 
bus  agit; 

Episcopum  loannem  Antonium  Pantusa,  qui  quantum  a  Ban- 
nesii  doctrina  dissideat,  his  verbis  patefacit :  „Animadverte,  Tho- 
mista,    qui  sub  tanto  duce  militas ,    quod  prima  causa  movet  non 


160  6«    Quid  de  gratia  tempore  Conc.  Trid.  theologi  docuerint. 

praemovendo  causam  secundam."  (Opusculorum  tom.  2.  tract.  1. 
de  lib.  arbit.  apud  Henao  1.  c.  n.  507.) 

Sed  haec  sufficiant.  Infinitum  enim  est  omnes  locos ,  quos 
Reginaldus  pro  sua  sententia  laudat ,  explanare  vel  corrigere. 
Neque  est  necessarium ,  quum  abunde  sententiam  theologorum 
Tridentinorum  ostenderimus. 

Ergo  communis  fuit  tempore  Tridentini  Concilii  doctrina 
doctorum  Catholicorum ,  Deum ,  quemadmodum  Sotus  dicebat, 
gratia  sua  nostrum  efficere  consensum ,  si  tamen  libere  coopera- 
remur.  Quam  communem  theologorum  opinionem  Molina  cum 
Lessio  complexus  in  invidiam  incurrit  recentiorum  Thomistarum 
eam  repudiantium. 

Quae  comparatio  esset  efficacium  gratiarum  ad  liberum  ho- 
minis  arbitrium,  non  aeque  perspicue  erat  explicatum;  ita  ambigi 
potuit  de  huiusmodi  sententiis  in  Salmanticensi  schola  pervulgatis: 
si  eo  modo,  quo  moveat  Deus,  homo  moveatur,  illudque  causa  prae- 
via  sit,  quam  hoc  consequatur,  id  ipsum  verum  esse  oportere  et 
de  excitante  gratia  et  de  adiuvante,  quae  actum  consensus  efficiat. 
Dominicus  Sotus,  cuius  erat  nomen  celebratissimum  Salmanticae, 
et  Medina ,  qui  eum  sequebatur ,  tum  illam  communem  theologo- 
rum  sententiam  tum  has  conclusiones  docuerunt,  atque  ceteros 
Salmanticenses  cum  illis  fratribus  suis  consensisse,  existimare  licet. 
Quibusdam ,  ut  Petro  Soto ,  illa  pugnantia  visa  sunt.  Quomodo 
autem  inter  se  concilianda  essent,  etsi  via  aliqua  patebat,  ii,  qui 
illa  defendebant,  potius  significaverant  quam  demonstraverant.  Ita 
fieri  potuit,  ut  et  Bellarminus  et  Valentia  illam  Dom.  Soti  senten- 
tiam  a  Societatis  doctrina  non  alienam  existimarent  atque  amplecte- 
rentur,  eandem  ipse  Molina  et  Suarez  impugnarent.  Intelligitur 
etiam,  ut  ex  eadem  schola  Salmanticensi  duo  viri  prodire  potue- 
rint,  qui  de  gratia  et  libertate  diversissime  opinarentur,  Toletus 
et  Banez.  Denique  intelligitur ,  ut  hic  alter,  excitatis  altercatio- 
num  diuturnitate  animis ,  praetermissis  omnibus  sententiis  contra- 
riis ,  illas  posteriores  tantummodo  consectatus ,  suam  de  physicis 
praedeterminationibus  doctrinam  formare  et  discipulis  probare 
potuerit. 


I. 


7.  Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  gratia 
sententiam  secuta  sit. 

Condita  Societas  est  ea  aetate,  qua  fatentur  adversarii  (p.  134  s.), 
omnes  ac  nominatim  Academiae  Parisiensis  theologos  in  ea  opi- 
nione  fuisse ,  accepta  gratia,  hominis  esse,  velletne  libera  delibe- 
ratione  illa  uti,  an  eam  repudiare.  Quid  mirum  igitur,  quod  in 
illa  universitate  orta  Societas  communem  tum  doctrinam,  quam 
magistri  sui  probarunt,  inde  mutuata  est?  Quod  ita  esse  et  Ha- 
bertus  ille  Doctor  Sorbonicus  testatur  et  ipsi  lesuitae  profiten- 
tur.  De  gratia  quidem  ille  haec  habet*:  „PP.  lesuitae  a  Docto- 
ribus  Scholae  Parisiensis  didicerunt,  cuius  foecundissimo  gremio 
ortum  doctrinae  suae ,  incunabula  ac  incrementa  debere  se  non 
inviti  agnoscunt  et  gloriantur."  Cui  consentiens  P.  Poussines  ^ 
in  huius  controversiae  historia  manuscripta  (bibliotheque  de  Bour- 
gogne,  Bruxellis,  F.  523.)  sic  scribit: 

„Ex  quo  nostra  S.  [I.],  non  dicam  condita  et  confirmata,  sed 
designata  et  inchoata  est,  omnes  qui  literas  hasce  theologicas 
verbo,  scripto  aut  quoquomodo  tractaverunt,  mirabili  unanimitate 
I  consensus  in  eam  circa  concordiam  libertatis  humanae  cum  gratia 
;  sententiam,  ubicumque  gentium  viverent,  conspirasse  reperiuntur, 
ut  consone  semper  universi  profiterentur ,  auxilium  divinum  hu- 
manae  voluntati  applicitum  nullam  ei  antecedentem  necessitatem 
inferre ,  neque  eam  per  illud  physice  et  ineluctabiliter  ad  opus 
determinari.  Haec  fuit  semper  totius  nostrae  familiae  quasi  tra- 
ditio  domestica,  a  primis  decem  Patribus,  praesertim  Lainio,  Sal- 
merone,  Fabro,  laio,  Bobadilla,  qui  partim  in  Concilio  Tridentino, 
partim  in  congressibus  et  concertationibus  cum  haereticis ,  occa- 
sionem  de  his  agendi  crebriorem  habuerint,  ad  alios  deinceps  in- 
offenso  fluxu  propagata.     Ribadeneira,    Canisius,   Augerius,   alii 


*  Theol.  Graecorum  Patrum,  1.  11.  c,  6.  n.  1.  ed.  Wirceburg.  1863.  p.  204. 
2  Historia  controversiarum,  1.  III.  c.  4.  n.  7 — 10.  p.  244  ss. 
Schneemann,  Controvers.  H 


162       '^-    Quatn  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  slt. 

multi  proximi  a  primis  et  cum  iis  familiarissime  versati  senten- 
tiam  eandem  sine  ulla  dubitatione  tenuerunt;  quam  deinde  in  con- 
cionibus ,  in  praelectionibus ,  in  sermonibus  quotidianis  quotquot 
per  Italiam,  Germaniani,  Galliam,  Angliam,  Hispaniam  vel  catho- 
licis  instituendis,  vel  haereticis  revincendis  qualemcumque  operam 
dederunt ,  constantissime  professi  sunt.  Cuius  etiam  in  scriptis 
omnis  generis  varie  per  ipsos  editis ,  quoties  incidit  occasio ,  ve- 
stigia  luculenta  reliquerunt  (p.  246).  Scientiam  conditionalium 
Alphonsus  Salmeron ,  ut  antiquissimum  nominem ,  tanto  ante  di- 
sertissime  agnoverat  (Tom.  4.  part.  3.  tract.  14.  p.  499.  edit. 
Colon.).'"  Nec  vero  ipsa  tantum  per  se  Academia  Parisiensis  ad 
formandam  Societatis  doctrinam  vim  non  mediocrem  contulit,  sed 
quum  Franciscus  de  Victoria,  illius  scholae  alumnus,  Salmanticam 
omnem  eius  studiorum  doctrinaeque  rationem  transtulisset  ac  huic 
universitati  summam  theologiae  laudem  conciliasset ,  inde  primi 
clarissimique  Societati  lesu  theologi  accesserunt:  Ledesma,  Tole- 
tus,  Maldonatus,  Valentia,  e  quibus  Toletus  quidem  Romae  pro- 
fessores  universae  Societati  formavit ,  et ,  quemadmodum  recte 
Werner  dicit,  renovatam  in  Hispania  doctrinae  Catholicae  ratio- 
nem  in  illius  scholas  induxit  ^  Ut  Romae  Toletus,  ita  Maldona- 
tus  Lutetiae  et  Yalentia  in  Germania  et  fecit  et  docuit;  erant 
autem  omnes  a  recentiore  Thomismo  alienissimi. 

Ipsa  autem  omnium  Societatis  theologorum  in  summa  re  con- 
sensio  nihil  a  Molina  novi  inventum,  sed  notionem  libertatis  per- 
vulgatissimam  explicatam  esse  demonstrat.  Laboratum  est  ad- 
modum  studiose ,  ut  lesuita  reperiretur ,  qui  de  gratia  aliter  sen- 
tiret;  quam  frustra,  satis  desperata  illa  contentio  ostendit,  quum 
tentatum  est  ^,  ut  ipsos  Marianam,  Yasquesium.  Bellarminum  opi- 
niones  Thomisticas  probasse  ostenderetur.  An  quisquam  est,  cui 
secundum  Deum  rectius  Societas,  quam  illi  Cardinali,  referat  ac- 
ceptum,  quod  suae  doctrinae  sinceritas  conservata  sit,  qui  quidem 
moribundus  coram  testibus  professus  est,  se  suam  de  gratia  sen- 
tentiam  non  mutasse?^  Quis  autem  Yasquesio  studiosius  inter 
primordia  disceptationis  in  Hispania  Bannesianos  aggressus  est? 
Cuius  mens  fuit  a  recentiore  Thomismo  alienior  quani  Marianae  ?  * 


*  Franc.  Suarez,  p.  32. 
2  Serry  1.  I.  c.  16.  17.  ed.  2.  Antv.,  p.  86.  89  ss. 

2  De  qua  re  vide  Liv.  de  Meyer ,    Hiat.    II.    19.  20.    p.   145  ss.    et   Hist. 

vindic.  l.  II.  11.  12.  p.   144  as. 

*  Liv.  de  Meyer  (Hiat.  II.  21.  Hist.  vind.  II.  15.)  fabulara  praeclare  di- 


i 


id 


7.   Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       163 

Ne  Henriquez  quidem  recte  afFertur  a  Bannesianis,  quemadmodum 
et  Possinus  et  Livinus  de  Meyer  uberrime  probant. 

Nec  tamen  illi  quieverunt;  probare  aggressi  sunt,  in  concentu 
opinionum  Societatis  illud  desiderari ,  in  quod  omnes  consonare 
oporteret :  nam  Thomistam  fuisse  Ignatium ,  a  cuius  vestigiis  So- 
cietas  aberrasset.  De  qua  re  fabulam  confinxere  Massoulie  et 
Serry ,  atque  illud  nobis  malum  attulerunt ,  ut  recentiores  scrip- 
tores  Germaniae  nonnulla  eorum  commenta  probaverint.  Serry 
ipsos  primos  S.  Ignatii  socios,  Lainium  et  Salmeronem,  novarum 
opinionum  studiosos  fuisse  dicit;  prospectum  ab  illo  periculum 
hosque  admonitos  esse ,  quum  ut  theologi  Pontificii  ad  Concilium 
•discederent.  Persuadere  autem  studet ,  auditam  non  esse  admo- 
nitionem;  ea  enim  in  Concilio  proposuisse  Lainium ,  unde  quo- 
dammodo  proseminata  sit,  quae  paullo  post  excreverit ,  doctrina 
Molinistarum.  Item  fecisse  Salmeronem.  Ignatio  mortuo  nihil 
habuisse  antiquius  primam  Congregationem  generalem,  quae  Lai- 
nium  praepositum  elegerit,  quam  ut  illius  legem,  S.  Thomam  se- 
quendum  esse,  clausula  adiecta  tolleret  et  modificatam  temporique 
accommodatam  doctrinam  substitueret.  Haec  initia  explicata  at- 
-que  absoluta  esse  Aquavivae  Ratione  studiorum.  Ea  ubi  edita 
sit,  illico  prodiisse,  qui  ante  nihil  novare  ausi  essent ;  Lessium  et 
Hesselium  disputationes  Lovanienses  excitasse. 

Depravat  atque  tollit  veritatem  huiusmodi  opinio  de  tantae 
oontroversiae  origine.  Monuit  omnino  suos  Ignatius ,  ne  in  Con- 
«ilio  novis  opinionibus  facile  assentirent;  num  id  demonstrat,  visos 
illos  novarum  opinionum  studiosos?  Commune  hoc  quidem  peri- 
culum  est  ingeniosissimi,  uavissimi,  doctissimi  cuiusque.  Pruden- 
tiae  igitur  fuit  Ignatii ,  quod  ita  fecit,  etsi  nullum  vitium  in  illis 
animadverterat.  Proposuit  etiam  Lainez  in  Concilio  hanc  senten- 
tiam  minime  Bannesianam:  Deum  posse  vocatione  extraordinaria 
necessitatem  inferre  voluntati.  At  Patres  eius  sententiae  ratione 
habita  quarti  canonis  de  iustificatione  formulam  priorem  muta- 
runt  * ;  et  Dominicus  Sotus  Ord.  Praed.  hanc  eandem  opinionem 
probavit  in  eo,  quem  post  YI.  sessionem  edidit,  libro  De  natura 
et  gratia  ^.     Id  igitur    factum ,    e    quo    argumentum  Serry    sumit, 


luit.  Ipse  Baylius  in  lexico  ,  ut  genuinum  atque  integrum  esse  libellum  de 
Societatis  lesu  regimine ,  qui  Marianae  tribuatur,  neget ,  illud  aifert,  quod  in 
eo  illa  sententia  contineatur,  quam  Thomistae  usurpant. 

1  Pallavicini,  Hist.  Conc,  1.  8.  c.  13.  Theiner,  Acta  authentica,  I.  228.  229. 

^  L.  1.  c.  16.  ed.  Paris.  1549.    p.  59.:    „Necessitari   tamen   voluntatem  a 

11* 


164       ^-    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit. 

hoc  unum  demonstrat ,  et  Patres  Concilii  et  ipsorum  Praedicato- 
rum  in  eo  oratorem  non  idem,  quod  Bannesianos,  sensisse.  Sed 
minuta  liaec  quidem  sunt  et  exilia. 

Maius  est,  quod  de  D.  Thomae  doctrina  sequenda  Ignatius  suis 
praescripsit  ^.  De  qua  re  Constitutiones  (P.  IV.  c.  14.)  sic  habent: 
„Legetur  doctrina  scholastica  divi  Thomae.  Declarat.  B.  Sed  si 
videretur  temporis  decursu  alius  auctor  studentibus  utilior  futurus, 
ut  si  aliqua  summa  vel  liber  theologiae  scholasticae  conficeretur, 
qui  his  nostris  temporibus  accommodatior  videretur,  gravi  cum 
consilio  et  rebus  diligenter  expensis  per  viros,  qui  in  universa 
Societate  aptissimi  existimentur,  cumque  Praepositi  Generalis  ap- 
probatione  praelegi  poterit.''  Cuiusmodi  librum  ut  conscriberet,. 
Lainio  ipse  mandavit;  qui  quum  ad  Concilium  vocatus  esset,  res 
intercidit.  Patres  autem  illi  tres,  quibus  Ignatius  Constitutiones 
revisendas  commiserat ,  ita  tamen  ut  verba ,  non  rem  mutarent, 
pro  „alio  auctore"  substituerunt  ^aliam  theologiam  huic  [S.  Tho- 
mae  doctrinae]  non  contrariam".  Ignatii  verba  reponenda  esse 
prima  Congregatio  statuit.  Sic  se  res  illa  habet.  Videamus  nunc, 
quomodo  eam  Serry  exponat.  Gfravissimae  accusationis  rationem 
praecipuam  in  priore  editione  reddit  illam  ipsius  S.  Ignatii  de- 
clarationem  modo  a  nobis  allatam ,  quam  a  prima  Ordinis  Con~ 
gregatione  profectam  esse  opinabatur.  Quo  errore  a  Livino  Meyer 
refutato,  in  altera  editione  obiecit,  quod  prima  Congregatio  Ignatii 
legem  ita  mutasset,  ut  illa  verba:  „huic  [S.  Thomae]  non  con- 
traria"  deleret.  Iterum  erravit.  Congregatio  enim  ipsam  Ignatii 
scripturam,  quam  revisores  illi  mutaverant,  restituit.  Declaratio^ 
nem  autem  illam  non  est ,  cur  defendendam  putemus ,  quum  in 
mentem  venire  nemini  possit ,  ut  Ignatii  Constitutiones  soUemni 
Ecclesiae  iudicio  confirmatas  impugnet. 

Nec  Ratio  studiorum,  quam  Serry  reprehendit,  digna  est  vi- 
tuperatione.  Ea  ut  conficeretur,  Sixtus  V.  postulaverat ,  quod 
eam  Constitutiones  exigerent,  ne  Societas  aut  internis  periculis  aut 
calumniis  externis  obnoxia  esset.  Cui  obtemperans  Aquaviva  eam 
a  magistris  expertis  atque  peritis  conficiendam  curavit.  Cuius  ad- 
umbratio  quaedam  a.  1586.    in    provincias    missa   est,    ut  experi- 


Deo  .  .  .  nihil  vetat;  sed  tunc  auferret  illi  libertatem  in  tali  actione.  .  .  Quod 
taraeu  nunquam  facit  lege  communi."  Hoc  postremum  ipsum  illud  est,  quod 
Lainius  proposuerat. 

*  De  qua  re   v.    prima  Livini  Meyeri    capita  Historiae    vindicatae ,    ubi^ 
quae  Serry  dicit,  egregie  refelluntur. 


7.    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit,       165 

iiiento  probaretur.  Ex  ea  aliqua  Serry  aflPert,  sed  mutilata  (quem- 
admodum  ante  eum  idem  iam  fecerat  P.  Massoulie) ,  ut  ostendat 
theologos  Societatis  totius  Ordinis  nomine  tum  pronuntiasse  doc- 
trinam  Bannesianam ,  quam  postea  tam  studiose  impugnaverint, 
veram  esse  S.  Thomae  doctrinam  \ 

Adumbrata  illa  ratio  studiornm  haec  continebat  verba:  „In 
theologia  doctrinam  S.  Thomae,  ut  cavetur  4.  Parte  Constitutio- 
num  cap.  14.,  nostri  sequantur ,  exceptis  paucis,  quae  licet  sint 
aut  videri  possint  esse  S.  Thomae  etc."  Eo  refertur  illud:  „se- 
€undas  causas  esse  proprie  et  univoce  instrumenta  Dei  et ,  cum 
operantur,  Deum  in  illas  primum  influere."  lam  vero  Serry  se- 
cutus  Massoulie  2  haec  verba  omittit :  „quae  licet  sint  aut  videri 
possint  esse  S.  Thomae,"  tum  quasi  exultans  exclamat,  illam  sen- 
tentiam  ab  universo  Ordine  S.  Thomae  attributam  esse.  Atque 
hoc  quoque  falsum  est,  eos,  qui  illam  studiorum  rationem  confe- 
cerunt,  Societatis  nomine  locutos  esse ;  adumbratio  quaedam  erat, 
ut  dixi,  ob  eam  ipsam  causam  in  provincias  mittebatur,  ut  de  ea 
Societas  iudicaret;  quae  illa  verba  tollenda  esse  censuit. 

Ratio  studionim  illa  adumbrata  et  quae  corrigenda  videban- 
tur  quum  ex  provinciis  Romam  remissa  essent,  illa  in  novam 
formam  redacta,  deinde  a.  1591.  iterum  missa  est  in  provincias; 
<]uinta  autem  Congregatio  generalis  a.  1593.  varia  de  ea  decrevit, 
ut  hoc  (decr.  56.):  „Nostri  omnino  S.  Thomam  ut  proprium  Doc- 
torem  habeant  eumque  in  scholastica  theologia  sequi  teneantur  . . . 
quia  nullius  hoc  tempore  doctrina  potest  occurrere  [de  qua  re 
tma  erat  omnium  sententia,  ut  est  in  decr.  41.],  quae  sit  ea  so- 
lidior  aut  securior,  ut  non  immerito  S.  Thomas  theologorum  prin- 
€eps  ab  omnibus  habeatur.  Non  sic  tamen  S.  Thomae  astricti 
esse  debere  intelligantur ,  ut  nulla  prorsus  in  re  ab  eo  recedere 
liceat ,  cum  illi  ipsi ,  qui  se  Thomistas  maxime  profitentur ,  ali- 
quando  ab  eo  recedant ,  nec  arctius  nostros  S.  Thomae  alligari 
par  sit,  quam  Thomistas  ipsos."  Deinde  praescribitur,  ut  „nullus 
ad  docendum  theologiam  assumatur,  qui  non  sit  vere  S.  Thomae 
doctrinae  studiosus;    qui  vero  ab  eo    sunt    alieni ,    omnino    remo- 


^  Hist.  1.  1.  c.  2.  ed.  2.  Antverp.  p.  7:  „Ex  quibus  perspicue  colligitur  .  . 
ultro  fassos  esse  Societatis  theologos,  universi  Ordinis  nomine,  etc." 

^  S.  Thomas  sui  interpres,  diss.  1.  q.  1.  p.  2.  et  3.,  ubi  Massoulie  locum 
allatum  de  opinionum  delectu  exscribens  illa  verba  omittit,  quamquam  habe- 
bat  ad  manum  rationem  studiorum.  Abest  plurimum ,  ut  Massoulie  ea  fide 
sit  dignus ,  qua  ad  nostra  ipsa  tempora  habetur.  V.  supra  j).  52.  n.  1. 
et  p.  66. 


166       '^-    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit. 

veantur/  *  Atque  in  eiusdem  Congregationis  canone  9.  sic  est 
statutum:  „Sequantur  nostri  doctores  in  scholastica  theologia  doc- 
trinam  S.  Thomae  ^    iuxta   praxim  in  libro  De  Ratione  studiorum 

^  In  decreto  41.  haec  verba  addita  sunt:  ,,De  Conceptione  B.  Mariae  ac 
de  sollemnitate  votorum,  sequantur  sententiam,  quae  magis  hoc  tempore  com- 
munis  magisque  recepta  apud  theologos  est."  De  utraque  enim  re  S.  Thomas 
aliter  docuisse  ferebatur. 

2  Quantum  Praepositi  generales  hanc  S.  Thomae  sequendi  legem  incul- 
caverint ,  patet  ex  binis  P.  Aquavivae  litteris ,  ex  quibus  hic  quaedam  ad— 
iiciemus  : 

Ex  litteris  de  soUditate  et  imiformitate  doctrinae. 

,,Aliud  est  in  una  vel  altera  conclusione,  solido  nixa  fundamento  et  auc- 
toritate  gravium  antiquorumque  scriptorum ,  recedere  a  S.  Thoma,  quod  vi- 
detur  permitti  in  decr.  75.  Congr.  V.;  aliud  in  aliis  praecipuis ,  et  quae  tam- 
qiiam  fundamentiuii  sunt  aliarum  plurium,  ipsum  non  sequi:  adeo  ut  in  de- 
cursu  disputationum  et  rerum,  doctrina  neque  thomistica ,  neque  uniformis 
appareat,  sed  ita  variis  contexta  quasi  coloribus,  ut  qui  doctrinae  S.  Doctoris 
intelligens  sit,  iudicet  non  unam  esse  faciem  corporis  uniformis.  Neque  vero 
satis  est  binis  vel  ternis  locis  niti  sparsim  collectis  et  per  consequentias  aut 
inconvenientia  vel  cum  violentia  adductis ;  quasi  credendum  sit  eam  esse  opi- 
nionem  Sancti  Viri ,  quia  illam  quomodocumque  innuit  aliud  agens  in  illis 
locis.  Verum  necesse  est  videre,  quid  sentiat,  ubi  ex  professo  id  agit,  et  at- 
tente  expendere,  quid,  quam  cohaerenter  vel  dissonanter  afferat  cum  reliquO' 
corpore  doctrinae.  Profecto  durum  et  difficile  videtur,  doctrinam  tanquam 
S.  Thomae  evulgare ,  quae  a  versatis  in  hoc  doctore  viris  nova  et  aliena  ab 
illo  iudicetur,  et  ubi  sit  opus  ingenti  subtilitate  atque  industria,  ut  perpensis- 
nonnullis  nescio  unde  petitis  verbis  propria  et  germana  illius  appareat." 

Ex  litteris  de  ohservanda  ratione  studiorum ,  deque  doctrina  S.  Thomae. 
.,Quod  ad  doctrinae  soliditatem  attinet  si  unum  Divum  Thomam,  uti  per- 
scribitur  Canone  9.  Congregationis  V.  Generalis,  sequemur  auctorem,  securos 
nos  ab  hac  parte  reddemus  ,  neque  item  longe  ab  uniformitate  aberrabimus. 
Hanc  namque  doctrinae  rationem ,  soliditatem  scilicet  et  uniformitatem ,  spec- 
tavit  Congr.  Generalis  in  Decretis  41.  et  56.  ,  unde  Canon  ille  desumptus  est. 
Nec  sane  quidquam  efficiet  qui  dicat,  non  semper  esse  perspectam  mentem 
S.  Thomae ,  cum  revera  decreto  illo  dubium  omne  tollatur.  Nam  si  constet 
aliquam  opinionem  adversari  D.  Thomae,  nihil  iam  necesse  est  examinare,  sit 
necne  doctrina  illa  solida;  quandoquidem  eam  sequi  neutiquam  debemus; 
quod  si  certum  erit,  eam  esse  consentaneam  S.  Doctori,  certa  pariter  erit  utra- 
que  illa  doctrinae  ratio,  quae  petitur."  B 

Et  inferius :  „Ceterum  putavere  nonnulli  ,  officere  pqsse  uniformitati 
doctrinae  illam  opinionum  varietatem,  quae  in  pluribus  Societatis  nostrae  scrip- 
toribus  deprehenditur ,  siquidem  liberum  sibi  esse  credat  quemlibet  sequi  de 
nostris  ,  quando  iam  eorum  libri  cum  facultate  et  approbatione  Superiorum. 
editi  sunt  in  luccm.  At  hoc  manifeste  a  no])is  declaratum  est,  non  ideo  sub- 
sequentibu.s  magistris  aut  scriptoribus  licitum  fore  deinceps  a  Divo  Thoma. 
recedere.  Si  qua  enim  opinio  in  libris  impressis  hactenus  est  permissa,  quia 
probabilis  admodum  et  a  doctis  auctoribus  propugnata ,  nam  de  dubiis  hacte-'i[ 


7.    Quam  Societas  lesa  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       167 

ponendam  et  a  P.  Generali  explicandam."  Huiusmodi  praxim 
Ratio  studiorum  1599.  absoluta  atque  edita  statuit  ipsis  superioris 
decreti  56.  verbis,  simul  praecipiens,  ut  professores  „ponant  in  eo 
omnem  operam ,  ut  auditores  erga  illum  [S.  Thomam]  quam  op- 
time  afficiantur" ;  excipiuntur  autem  eaedem  illae  opiniones,  quae, 
ut  est  in  decreto  41.,  S.  Thomae  tribuebantur ,  de  Conceptione 
B.  Mariae  et  de  votis  sollemnibus  (reg.  prof.  theol.  2.  et  3.). 

Atque  hae  quidem  leges,  quae  suam  hodie  quoque  vim  reti- 
nent,  semper  pro  documento  habitae  sunt,  quanti  faceret  Societas 
S.  Thomae  doctrinam;  recteque  Natalis  Alexander  ^Societatis 
lesu,"  inquit,  „adversus  S.  Thomam  veneratio  et  pietas  constat 
ex  ipsius  constitutionibus  et  congregationum  generalium  decretis." 
Nec  vero  illa  praecepta  litteris  consignata  iacebant,  immo  vero 
usu  servata  doctrinam  ipsam  recrearunt  ac  renovarunt.  De  qua  re 
audiantur  intelligentium  iudicia.  „Iesuitarum,"  inquit  Car.  Wer- 
ner ,  „hoc  meritum  est ,  quod  post  Concilium  Tridentinum  illi 
primi  theologos  Germaniae  ad  Aquinatem  remiserunt  omninoque 
vetera  magnarum  medii  aevi  scholarum  vestigia  repetierunt ,  — 
minus  id  quidem  rationibus  Thomisticis  aut  ipsius  studio  doctrinae 
adducti,  quam  ut  in  emolumentum  Ecclesiae  suos  labores  confer- 
rent  et  ut  disciplinam  theologiae  in  certum  ordinem  redactam 
renovarent."  *  Natalis  autem  Alexander  „Certe",  inquit,  „Socie- 
tatis  lesu  in  S.  Thomam  veneratio  theologos ,  quos  habuit  erudi- 
tissimos ,    criticosque  sagacissimos    et    gravissimos   impulit,    ut    in 


nus  dictum  est ,  ea  quidem  a  novitate ,  a  temeritate ,  ab  errore  vindicabitur ; 
at  non  inde  conficitur,  ut  eam  sequi  debeant  alii ,  si  D.  Thomae  adversari 
cognoscetur." 

Et  inferiiis:  „Quicumque  docuerint  opiniones  Divo  Thomae  contrarias, 
vel  in  rebus  philosophicis  novas  suo  marte  adinvenerint,  aut  ex  obscuris  auc- 
toribus  introduxerint,  eas  illi  quamprimum  retractare  iubeantur,  neque  anni 
aut  curriculi  finis  exspectetur.  Nam  praeterquam  quod  malum  temporis  diu- 
turnitate  inveterascit ,  vel  etiam  augetur,  ipsi  quoque  scholastici,  quibus  toto 
anno  contrarium  nihil  declaratum  fuerit,  in  ea  novitate  confirmantur." 

Et  inferms :  „In  materiis  a  D.  Thoma  non  pertractatis,  in  quibus  prop- 
terea  quae  sit  ipsius  opinio  sciri  non  potest,  observare  primum  oportebit  quae- 
nam  ex  eiusdem  principiis  et  a  reliqua  sua  doctrina  minime  abhorrens  eligi 
queat ,  quamvis  enim  de  ea  ipse  non  disseruerit,  si  tamen  ipsius  principiis 
adversatur,  neque  cum  eiusdem  doctrina  cohaeret,  ea  doceri  nusquam  debebit. 

„Quodsi  ne  quidem  hoc  liceret  animadvertere,  non  tamen  ideo  liberum 
cuivis  erit  novam  excogitare  suo  arbitratu  aut  proferre  doctrinam,  nisi  graves 
et  probati  exstent  auctores,  quibus  ea  firmetur." 

*  Geschichte  der  kath.  Theologie,  Miinchen  1806.  p.  45. 


168       ^     Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  ait, 

opera  S.  Tliomae  inquirerent ,    cuius    doctrinae  studium  lege  lata 
ipsis  iniunxerat."  * 

Gravatur  autem  Serry  in  illis  legibus  atque  hoc  demum  con- 
cludit,  Aquavivam  Batione  studiorum  a.  1599.  edita  praeceptum 
illud  de  sequenda  S.  Tliomae  doctrina  tantum  non  sustulisse.  Nec 
vero  ille  quidquam  fecerat ,  nisi  quintae  Congregationis  decreta 
repetierat;  quae  quidem  Ignatii  legem ,  in  lectionibus  Summa 
S.  Thomae  utendum  esse ,  non  elevarunt ,  sed  severius  circum- 
scripserunt.  Nam  ille  permittebat,  ut,  si  videretur  viris  in  Socie- 
tate  gravissimis  ac  generali  praeposito,  ab  ea  discederetur,  atque 
adeo  ipse  discessurus  fuit,  quum  Lainio  summam  theologiae  con- 
scribendam  mandavit.  Id  ita  se  habere ,  ex  Salmeronis  quoque  ^ 
litteris  intelligitur,  qui  illud  addit,  non  scriptum  ab  Ignatio,  se- 
qiiendum,,  sed  praelegendum  esse  S.  Thomam. 

Cur  S.  Ignatius,  quum  summopere  coleret  S.  Thomam,  tamen 
non  ita  severe  praeceperit ,  ut  illum  sequerentur ,  intelligi  facile 
potest.  Duae  potissimum  opiniones  erant,  quae  tum  S.  Thomae 
esse  putabantur,  a  quibus  illius  mens  animusque  abhorrebat.  Prior 
erat  immaculatae  conceptionis  B.  Yirginis  negatio ,  ad  quod  qui- 
dem  mysterium  mirum  in  modum  afficiebatur,  cuius  amorem  suae 
Societati  instillavit.  Altera  illa  erat  sententia,  votorum  sollemnita- 
tem  necessariam  esse  statui  religioso ;  Ignatius  enim  omnem  Socie- 
tatis  constitutionem  in  eo  reponebat,  quod  vota  simplicia  appro-  M 
bante  Ecclesia  vere  religiosos  efficere  existimaret.  In  utraque 
re  eius  sententiam  Ecclesia  approbavit,  et  Pius  quidem  IX.,  qui 
dogma  definivit  de  immaculato  Yirginis  conceptu ,  idem  Ignatii 
legem  de  praemittendis  votis  simplicibus  professioni  omnibus  or- 
dinibus  praescripsit.  ^ 

Massoulie  ^  aliud  argumentum  ponit ,  cur  Ignatius  Thomistice 
sensisse  censendus  sit.  Dicit  in  libro  exercitiorum  primum  ab 
illo  eligendi  tempus  significari,  quum  voluntas  Divina  virtute  ita 
impellatur,  ut  nec  dubitet  animus  nec  ullo  modo  possit  dubitare, 
num  Dei  motio  sequenda.  Recte  id  quidem ,  sed  ea  verba  nul- 
lum  prorsus  argumentum  afferunt ,  gratiam  per  sese  voluntatem 
ad  liherum  actum  ita  compellere,  ut  declinari  non  possit.    De  actu 


1  Natalis  Alex.,  Saec.  XIII.  et  XIV.  diss.  0.  ^   12.,  ed    Ferrariens.  1762.     "' 
tom.  VIII.  p.  348. 

^  Quarum  litterarum  interpretatio  Gallica    edita   cst    primum  a  Patribua 
Galliae  S.  I.  in  fitudes,  V.  577.  1864. 

3  S.  Tliomas  sui  interpres.  diss.  2.  q.  9.  a.  1.  I.  406. 


7.   Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       169 

enim  libero  voluntatis  non  niaxime  quaeritur,  sed  de  certa  cogni- 
tionej  quam  homo  ex  motu  extraordinario,  sed  indeliherato  volun- 
tatis  nanciscatur.  Cognoscendae  enim  voluntatis  Divinae,  quid  eligi 
potissimum  velit ,  modi  ac  tenipora  ponuntur ,  et  primum  quidem 
singulare  illud ,  quod  S.  Paulo  contigit.  Itaque  duhitandi  facit 
mentionem,  quod  intelligentiae  est,  non  voluntatis.  Quam  certis- 
simam  persuasionem  actum  voluntatis  consequi  oportebat.  Quodsi 
non  de  cognitione,  sed  de  voluntate  ageretur,  qui  probabit  Mas- 
soulie  eiusmodi  actura  elici  libere  ?  Socius  enim  et  successor 
Ignatii,  Lainez,  in  Concilio  Tridentino  pronuntiavit,  posse  Deum 
singulari  vocatione  voluntatem  necessario  movere,  quod  quidem  ita 
non  negligendum  putarunt  Patres  Tridentini,  ut  can.  4.  sess.  YI. 
mutarent.  In  huiusmodi  miraculis  S.  Pauli  numerabatur  vocatio. 
Sed  de  libertate  quid  sentiret,  Ignatius  regulis  illis  significavit, 
quas  exercitiis  subiunxit:  „Ut  cum  orthodoxa  Ecclesia  sentiamus,*' 
quibus  severe  monet  concionatores,  ut  ab  eiusmodi  gratiae  laudi- 
bus  caveant,  „unde  serpere  possit  auditorum  animis  lethalis  error^ 
negata  liberi  arbitrii  nostri  facultate."  Concludit  etiam  Suarez  ex 
admonitione  repetita  ac  severa ,  ne  in  concionando  vires  et  effi- 
cacia  voluntatis  excludantur,  idem  omnino  Ignatium ,  quod  filios 
eius,  de  gratia  sensisse. 

De  illius  mente  etiam  ex  primorum  sociorum  carissimorum- 
que  alumnorum  agendi  modo  existimare  licet.  Sub  ipsis  Lainii 
oculis  (quem  Ignatius  praeceptorem  esse  voluit  universae  Socie- 
tatis,  quum  eum  summam  theologiae  scribere  iussit)  Toletus  eara 
de  gratia  doctrinam  docebat,  quam  postea  Molina  ac  Lessius  de- 
fenderunt;  discipuli  autem  Ignatii  praecipui ,  Manaraeus,  quem 
rectorem  constituit  novi  collegii  Roraani,  et  Costerus,  qui  fuit  in 
primis  eiusdera  collegii  sociis  ab  ipsoque  magister  novitiorum 
Coloniara  missus  est,  sumrao  studio  suraraaque  constantia,  ut  mox 
videre  licebit,  P.  Lessii  de  gratia  sententiara  defenderunt.  Quae 
•cum  ita  sint,  Societas  lesu  nec  in  decretis  de  S.  Thoniae  doctrina 
sequenda  nec  in  controversia  de  efficacia  gratiae  a  Conditoris  sui 
;sententia  aberravit.  Quid  vero  dici  potuit  absurdius,  quara  Serrii 
illud ,  neglecta  Ignatii  adraonitione  occasionera  diuturnae  conten- 
tionis  allatara  esse  ?  An  quidquara  ille  praeter  fabulas  atque 
-comraenta  attulit  deraonstrationis  ? 

Breviter  ad  illud  quoque  respondendura  est ,  quod  obiicitur, 
Molinani  et  Moli?iistas  oraninoque  lesuitas,  quod  Nominalium  opi- 
nionibus  faverent,  incurrisse  in  reprehensiones  Thomistarum .  Quo- 
niam  vero  nominalismum  fere  solutiorera  quandara   doctrinam   ab 


170       7-    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit. 

Ecclesiae  mente  alienam  intelligunt ,  vituperatur  Societas ,  quod 
ad  eiusmodi  errores  accesserit.  Consecuta  quidem  magnam  illam 
de  realismo  scholae  S.  Thomae  et  nominalismo  plurimorum  Sco- 
tistarum  controversiam  haec  est,  quam  Neo-Thomistae  et  Socie- 
tatis  lesu  theologi  agitarunt;  atque  ita  hi  quodammodo  in  Scoti- 
starum  successisse  locum  dici  possunt.  Sed  memoria  tenendum 
est  disputationem  de  gratia  non  esse  inter  S.  Thomae  scholam 
eiusque  adversarios ,  sed  inter  duas  illius  scholae  partes  et  esse 
aliquo  modo  domesticam.  Falsum  est  autem  vel  Molinam  vel  ora- 
nino  theologos  Societatis  opiniones  defendisse  nominalisticas.  De 
iiniversalibus  quidem  ne  unus  quidem  reperietur  lesuita ,  qui  no- 
minalismum,  paucissimi,  qui  conceptualismum  professi  sint.  Libe- 
riores  vero  Nominalistarum  opiniones  de  Ecclesia ,  primatu ,  ma- 
trimonio  a  nullo  acrius  impugnatae  sunt,  quam  a  Societatis  lesa 
theologis.  Semipelagianas  denique  quorundam  Nominalium  sen- 
tentias  Molinam  severe  atque  etiam  severius,  quam  quosdam  ve- 
teres  Thomistas,  repudiasse  infra  videbimus.  Quod  autem  de  Im-  . 
maculata  Conceptione  Societas  aliter  sensit  ac  Thomistae,  id  qui- 
dem  nemo  reprehendet.  In  minoribus  quaestionibus  et  quidam  "" 
lesuitae  et  aliquot  Praedicatores  interdum  ad  Nominales  accedunt;  ^| 
e  qua  re  iniuriam  feceris  utrisque  si  ideo  universam  scholam  no-  " 
tare  volueris.  Orta  Societas  est  Lutetiae,  ubi  tum  acris  pugna 
contra  Nominales  ab  Academia  suscipiebatur,  quae  Salmanticam 
derivata  est.  Idem  studium  secutus  est  Ignatius.  Nam  et  ipse 
apud  Dominicanos  studiis  dederat  operam  et  suos  idem  facere 
voluit.  Accedebat ,  quod  doctissimus  quisque  primorum  sociorum 
in  theologia  institutor ,  Toletus ,  Maldonatus ,  Bellarminus  alumni 
erant  Dominicanorum.  Ita  tamquam  per  manus  tradita  veteri» 
scholae  S.  Thomae  doctrina  in  novam  religionem  translata  strenue 
nec  tamen  arcte,  sed  ut  Catholicae  doctrinae  rationem  postulare 
diximus ,  quae  ab  omni  tarditate  et  singularitate  aliena  sit,  ex- 
plicata  atque  amplificata  est. 

Quod  Possinum  dicere  supra  vidimus  (p.  161)  id  non  sic  in- 
telligi  debet,  ut  omnes  lesuitas  ab  initio  eadem  de  gratiae  liber- 
tatisque  ratione,  quae  Molinam,  Suaresium,  Bellarminum,  plane 
docuisse  existimemus,  sed  eas  ab  initio  de  gratia  et  de  libertate 
notiones  tenuit  Societas,  in  quibus  illae  doctrinae  innituntur,  eam- 
que  rationem  a  primo  tempore ,  quo  condita  est ,  repetere  licet. 
Atque  id  ipsum  iam  demonstrare  instituentes  ex  illa  aetate,  qua 
omnes  idem  de  gratia  sensisse  constat,  ad  ipsius  Ordinis  primor- 
dia  retro  respiciemus. 


7.    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       171 

1594.  —  „Concordia"  Molinae  a.  1588.  typis  mandata  et 
a.  1589.  edita  quum  a.  1594.  apud  S.  Sedem  incusata  esset, 
Aquaviva,  generalis  Societatis  praepositus,  diversissimarum  pro- 
vinciarum  theologiae  doctores,  quid  faciendum  videretur,  consu- 
luit.  Unum  ab  omnibus  responsum  est ,  Societati  veterem  doc- 
trinam ,  usque  a  sua  origine  derivatam  et  communiter  receptam 
probatamque  ^ :  non  per  se  suaque  natura  gratiam  praevenientem 
infallibiliter  determinare  voluntatem ,  tuendam,  non  vero  Molinae 
librum  defendendum  esse;  id  enim  suis  relinquendum  procurato- 
ribus  provinciaeque  superioribus  ^.  Tenebat  igitur  tum  Ordo  uni- 
versus  non  a  Molina  derivatam  doctrinam  illam,  quam  Bannesiani 
impugnarent. 

1585 — 1588.  —  Lessius  a.  1585.,  h.  e.  tribus  annis  ante  edi- 
tam  Concordiam  in  praedestinatione  et  efficacia  vocationis  expli- 
canda  usus  erat  scientia  media ,  et  a.  1587.  in  Academiae  Lova- 
niensis  reprehensionem  incurrerat  ^.  A.  vero  1588.,  antequam 
Concordia  Molinae  foris  data  est,  uberes  Commentarios  de  scientia 
conditionata,  praedestinatione,  gratia  efficaci  et  sufficiente  Romam 
misit,  ut  suae  doctrinae  Apologiam  contra  Lovaniensium  impugna- 
tionem  defenderet.  P.  Costerus  autem  provinciae  praepositus  id 
dicebat  Lovanii  doceri  a  lesuitis,  quod  Romae  didicissent  et  y,per 
universum  orhem  non  solum  a  nostra  Societate,  sed  ab  aliis  quo- 
que  doctoribus  passim  teneri  et  tradi  scirent."  ^  Oliverius  autem 
Manaraeus  idem  de  gratia  et  Romae  et  in  clarissimis  Europae  Aca- 
demiis  sine  cuiusquam  dubitatione  doceri  affirmabat  ^.  Postremo 
Bellarminum  missis  Roma  literis  Lessium  studiosissime  defendisse, 
et  negasse  a  quoquam  nisi  ab  haereticis  usque  ad  illud  tempus 
doctrinam  eorum ,  qui  illi  adversarentur,  propositam  esse ,  supra 
vidimus.  Unde  suam  de  scientia  media  sententiam  didicisset, 
Lessius  ad  Bellarminum  scribens  (IV.  Cal.  lun.  1587.),  antequam 
Molinae  liber  editus  esset,  his  verbis  significavit:  „Illa  praescientia 
conditionata,  quam  ego  primo  a  Beverentia  Vestra  accepi,  me  in 
difficillimis  D.  Augustini  locis  explicandis  mire  iuvat." 

1584.  P.  Gregorius  de  Yalentia  Ingolstadii  scientiam  mediam 
propugnabat  ^. 

1  Qna  de  re  vide  litteras  P.  Soti  supra  (p.  134)  allatas. 

2  Possinus,  1.  III.  c.  5.  n.  14;  L.  de  Meyer,  Hist.  1.  3.  c.  1. 

^  Thesibus  censurae  subiectis  7.  et  14.,  ex  iis,  quas  ipse  Lessius  pro- 
posuit  2.,  20.,  27. 

^  Liv.  de  Meyer,  Hist.  1.  I.  c.  8.  p.  19.         ^  Ib.  1.  I.  c.  18.  p    59. 

^  Serry,  1.  I.  c.  1.,  ed.  2.  Antverp  ,  p.  6. 


172       "i-    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit. 

1581.  P.  Prudentius  de  Monte  maiore  S.  I.  Salmanticae 
oontra  Bannesium  Ord.  Praedic.  eas  theses  tuebatur ,  quibus  et 
physica  praedeterminatio  refutaretur  et  scientia  media  defen- 
deretur. 

1573.  Bellarminus  Lovanii,  quum  primum  lector  esset  theo- 
logiae ,  docebat  gratiam  efficacem  non  esse  Divinam  determina- 
tionem  voluntatis,  sed  eam  vocationem,  qua  Deus  eo  modo  vo- 
caret ,  quo  hominem  obsecuturum  praevidisset.  Id  ex  ipsius 
dictatis  intelligi  Costerus  testatur  et  Bellarminus  ipse  Patres  Lo- 
vanienses  monuit.  Principio  illum  idem  de  gratia  sufficienti  quod 
Lovanienses  sensisse  [i.  e.  non  dari  omnibus  censuisse] ,  sed  sen- 
tentiam  mutasse  ^.  Nam  quum  eo  tempore  Societas  scholis  theo- 
logiae  etiamtum  paene  careret,  Bellarminus  ab  Universitate  Pa- 
tavina,  ubi  P.  Ambrosium  Dominicanum  praedestinationem  post 
praevisa  merita  docentem  audierat  ^,  ad  persequenda  studia  theo- 
logiae  in  Academiam  Lovaniensem  missus  Baium  repererat  doc- 
trinae  laude  florentem;  cuius  auctoritas  movisse  adolescentis  in- 
genium  videtur.  Sed  ab  ea  sententia,  uti  dixi,  brevi  recessit  tenuit- 
que  usque  ad  vitae  exitum  communem  Societatis  de  gratia  doc- 
trinani  idque  extremo  morbo  laborans  coram  testibus  sollemniter 
professus  est. 

1565.  1566.  —  P.  Fonseca  a.  1596.  scripsit  se  triginta  annis 
ante  scientiam  mediam  ad  praedestinationem  ac  providentiam  ex- 
plicandam  adhibuisse  eaque  magnum  sibi  lumen  ad  solvendas 
difficultates  allatum  esse.  Quam  opinionem  quum  et  Patrum  et 
scholasticorum  doctrinae  congruere  intellexisset,  quamquam  a  nullo 
disertis  verbis  proposita  esset,  eam  se  et  dictasse  auditoribus  et 
in  sermonem  quoque  induxisse  ^.  Item  Molina  a.  1595.  in  Con- 
cordiae  editione  Antverpiana  scripsit,   se  doctum  ab  aliis  triginta 

*  „Respondeo  P.  Bellarininum  soliim  de  gratia  sufficienti  in  initio  cum 
Lovaniensibus  sensisse.  Verum  paulo  post  mutavit  sententiam  et  docuit,  om- 
nibus  dari  auxilium  sufficiens,  atque  gratiam  efficacem  non  esse  determinatio- 
nem  voluntatis  a  Deo  immissam .  sed  vocationem,  qua  Deus  ita  vocat ,  sicut 
novit  hominem  secuturum.  Quod  j^atet  ex  ipsius  lectionibus  in  I.  2.  q.  109. 
Lovanii  habitis :  idem  constat  testimonio  scripti  eiusdem  nuperrime  Roma 
missi."  Liv.  de  Meyer,  1.  I.  c.  8.  p.  21.  Ipse  autem  de  ea  ro  Patres  Lova- 
nienses  admonuerat,  ut  ex  autographo  intelligitur ,  quod  cum  multis  Lessii 
litteris  in  codice  manuscripto  Archivi  S.  L  (h  controversfa  Lovatiiensi  conti- 
netur  sicque  inscriptum  est :  De  apologia  P.  Leonardi  Lessii  ad  censuram 
Lovaniensium. 

2  Fuligatto,  Yita  Bellarmini,  1.  2.  c.  2.  p.  62. 

3  In  Metaph.  Arist.  1.  VL  c.  2.  q.  4.  sect.  8.  tom.  III.  p.  119  sq. 


7.    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       17S 

retro  annis  in  privatis  publicisque  disputationibus  scientiam  me- 
diam  proposuisse  ^ 

1563.  Stapleton,  cui  Societatis  de  gratia  doctrina  omnino  pro- 
babatur,  a.  1588.  scripsit  se  omnes  fere  Lessii  sententias  25  annis 
ante  a  Toleto  doceri  audivisse  ^.  Tn  quibus  num  illae  fuerint, 
quibus  scientia  media  ad  explicandam  gratiae  ac  praedestinationi& 
rationem  adhibebatur,  ignoramus;  illud  certum  est,  Toletum,  cuius 
mirificiim  ingenium  magister  eius  Dominicus  Sotus  praedicat,  po- 
stea  Societatis  de  gratia  doctrinam  amplexum  esse ;  Sotum  autem 
non  modo  tacite  admittere ,  ut  Patres  ac  scholae  principes ,  sed 
plane  docere  eam  notitiam  rerum  aliqua  conditione  futurarum, 
quae  solius  Dei  sit  propria  (v.  supra  p.  158.);  denique  plurima 
illa  ipsa  aetate  fuisse  rerum  momenta,  quibus  efficeretur,  ut  ex- 
plicatis  sententiis  de  gratia  et  libertate  pervulgatissimis  ipse  no- 
dus  difficultatis  solveretur  gratiaeque  cum  libero  arbitrio  conve- 
nientia  qualis  esset,  perspiceretur. 

S.  Augustinus  semel  atque  iterum  dicit,  „nosse  Deum  id  ad 
emolumentum  Ecclesiae  convertere ,  quod  ad  interitum  haeretici 
excogitaverint;  strepitu  illorum  nostram  quasi  e  somno  excitari 
industriam",  et  „multa,  quae  ad  fidem  Catholicam  pertinerent^ 
quum  per  dolum  ab  haereticis  addubitata  essent,  diligentius  con- 
siderari  et  studiosius  praedicari."  Idem  in  hac,  de  qua  agimus, 
quaestione  usu  venit. 

Reformatores  abusi  illis  difficultatibus,  quae  ex  mysterio  prae- 
destinationis  derivantur,  dogma  de  libertate  arbitrii  impugnabant; 
Calvinus  quidem  suam  de  praedestinatione  sententiam  tamquam 
pro  fundamento  et  propugnaculo  statuit,  unde  Ecclesiam  aggre- 
deretur.  Incredibile  dictu  videtur,  quantam  vim  eiusmodi  im- 
pugnatio  libertatis  habuerit  ad  hominum  animos  perturbandos,. 
nisi  id  eiusdem  aetatis  theologi  ita  testarentur,  ut  dubitare  noui 
possimus.  Romaeus  quidem  in  libro  ^ ,  quem  supra  attulimus, 
„Solent,"  inquit,  „huiusmodi  bonorum  operum  desertores  in  hunc 
modum  plerumque  argumentari:  Yoluntati  Dei  quis  resistet?  si 
decreverit  salvare  nos,  salvi  erimus;  si  vero  salvare  noluerit,  ac- 
tum  erit  de  nobis.    Stat,  inquiunt,  circa  unumquemque  mortalium 


^  In  q.  14.  a.  13.  disp.  53.  membr.  2.  p,  252. 

2  „01im  Romae  ante  annos  25  ex  R.  P.  Toleto  easdem  propositiones 
fere  omnes  didici ,  quas  hodie  Patres  Lovanii  docent.''  Epistola  ad  Episc 
Middelburgensem  d.  d.  11.  Maii  1588.     Liv.  de  Meyer,  1.  I.  c.  10.  p.  32, 

^  Ver.  20.  p.  142. 


174       "i-    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  seeuta  sit. 

praefixa  aeterna  Dei  praescientia ;  stat  firma  voluntas  de  finali 
cuiusvis  hominis  exitu:  ut  quid  igitur  soUicitamur?  ut  quid  an- 
nitimur?  operibus  bonis  ut  quid  insistiraus?  Quod  futurum  est, 
inevitabiliter  erit ;  salva  igitur  fide ,  divinae  providentiae  omnia 
committamus.  Haec  sunt ,  quae  solent  hi  saepius  inculcare ,  ita 
sane,  ut  etiam  sordida  plebecula  et  ipsae  quoque  mulierculae  sic 
argumentari  didicerint  ad  excusandas  excusationes  in  peccatis, 
quin  potius  ut,  abiecto  honestae  conversationis  fraeno,  effundan- 
tur  quasi  aqua  post  concupiscentias  suas."  Horantius  autem  ^mul- 
torum  esse  vocem"  ait  ita  obiicientium  ^  Et  Mussus  in  exponenda 
epistola  ad  Romanos  id  summopere  admiratus  exclamat:  „0  furor 
furentium!"  Cui  rei  quantum  tribueretur  a  Catholicis,  Ignatii 
quoque  illae  regulae  demonstrant ,  quas  ex  libro  exercitiorum 
supra  significavimus  ^.  Quamobrem  theologos  omnes  eo  studium 
suum  conferre  oportuit ,  ut  et  illam  difficultatem  dirimerent  et 
quaestionem  adiunctam  de  gratia  efficaci ,  qua  praedestinationis 
decreta  perficiuntur,  explicarent.  Quod  tanto  magis  fuit  ne- 
cessarium ,  quod  Calvinus  ex  e/ficacia  gratiae ,  quam  et  Sacra 
Scriptura  et  S.  Augustinus  praedicarent ,  argumentum  praeci- 
puum  impugnandae  libertatis  repetebat  ^.  Et ,  quod  paullo  ante 
Caietanus  contingentiam  libertatemque  actuum  naturarum  crea- 
tarum  cum  immutabilibus  et  aeternis  Dei  actibus  satis  conci- 
liari  humana  intelligentia  posse  negaverat ,  id  quoque  docto- 
rum  excitaverat  studia,  ut  in  tanta  levanda  difficultate  elabo- 
rarent  *. 

Postremo  exstiterant  medio  iam  sexto  decimo  saeculo  inter 
theologos  Catholicos  acres  de  praedestinatione  et  gratiae  efficacia 
disceptationes.  Quibus  rebus  omnibus  innumerabiles  theologi  exci- 
tabantur  atque  instigabantur,  ut  huic  quaestioni  studerent.  Quod 
autem  in  ea  solvenda  scientia  media  adhibita  est,  id  quidem  mi- 
rum  videri  non  potest.  Nihil  hac  ratione  simplicius,  nihil  accom- 
modatius,    significatur   etiam   ab    ipso  Augustino,   ubi  de  gratiae 


'  Locorum  cath.  pro  orthodoxa  et  vetere  fide  retinenda  libri  aeptem, 
Paria.  1566.,  1.  3.  c.  7.  p.  214. 

^  Reg.  ut  cum  Eccl.  sentiamus,  15. 

^  Dom.  a  Soto,  De  nat.  et  gratia,  1.  1.  c.  16:  „Eodem  pacto  diluitur  ar- 
gumentum,  quo  iidem  \ e\ut  Achille  passim  utuntur.  Si,  quando  Deus  vel  ad 
honum  vel  ad  malum  nos  movet,  in  nostra  potestate  esset  non  moveri,  motio 
Dei  non  esset  efficax  ideoque  adeo  neque  esset  omnipotens  contra  illud:  Om- 
nia  quaecumque  voluit  Deus  fecit  in  coelo  et  in  terra." 

♦  In  I.  q.  22.  art.  4.  ad  1. 


7.    Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       175 

efficacia  loquitur  ^ ;  eiusdem  mentio  fit  in  glossa  ad  Rom.  9,  15., 
quae  a  S.  Ambrosio  derivata  ad  explanandam  praedestinationem 
saepe  in  disputationem  inducebatur  et  supra  (p.  81.  157.)  a  nobis 
est  commemorata.  Praescientia  enim  illa  glossa  significata  ^,  quum 
praedestinandi ,  vocandi ,  gratiae  largiendae  decretum  antecedat, 
ad  quod  explicandum  adhibetur,  et  de  iis  quoque  sit  rebus,  quae 
nec  decernantur  nec  unquam  futurae  sint  („illum  non  vocet,  quem 
sciat  non  obedire"):  non  est  rerum  aliquando  futurarum  notitia, 
sed  earum ,  quae  essent  aliqua  conditione  futurae ;  ea  autem  est 
scientia  media,  qua  ante  gratiae  destinationem  novit  Deus,  sitne 
aliquis,  si  gratia  vocetur ,  obsecuturus  necne.  Ut  scholastici  plu- 
rimi,  ita  posteriores  theologi,  quum  de  praedestinatione  disserunt, 
vel  de  hoc  ipso  loco  vel  de  re  agunt,  quam  continet.  Quorum 
magnum  numerum  affert  Ruiz  ^.  Alios  S.  Thomae,  Romaei,  Soti 
locos  supra  tetigimus ;  quibus  hic  adiungere  placet ,  si  qui  prae- 
terea  ad  dogmatis  historiam  aliquantum  afFerre  momentum  vi- 
dentur. 

Driedo  a.  1533.  in  libro  De  concordia  liberi  arbitrii  cum 
praedestinatione  ^  eadem  explicatione  utitur,  qua  Molina  in  Con- 
cordia  liberi  arbitrii  cum  gratia.  Praedestinationem  definit  de- 
cretum  voluntatis  Divinae  „sic  vocandi  sicque  adiuvandi,  qualiter 
aptum  novit,  ut  obediant".  Idem  saepius  gratiae  largitionem 
confert  cum  Dei  praescientia,  qua  conditione  quisque  sit  cuipiam 
gratiae  cooperaturus.  Nam  ubi  illius  e  S.  Ambrosio  glossae  me- 
minit,  „Yoluit  Ambrosius,"  inquit,  „obedientiam  seu  cordis  con- 
versionem  praevisam  a  Deo  esse  finem  vocationis ,  perinde  atque 
usus  gratiae  finis   est   gratiae.  .  .   Et   quia   rationabile    ac   decens 


^  „Cuius  autem  miseretur,  sic  eum  vocat,  quomodo  scit  ei  congruere,  ut 
vocantem  non  respuat."     Ad  Simpl.  1.  1.  c.  4.  n.  13.,  ed.  Migne  VI.  119. 

^  ,iMisericordiam  illi  praeparabo ,  quera  scio  post  errorem  toto  corde  re- 
versurum  ad  me :  hoc  est ,  dare  illi ,  cui  dandum ,  et  non  dare  illi ,  cui  non 
dandum  est ,  ut  eum  vocet ,  quem  sciat  obedire ,  illum  vero  non ,  quem  sciat 
non  obedire." 

^  De  scientia  Dei.  disp.  67. 

^  Ed.  Lovan.  1566.,  p.  216:  „[S.  Chrysostomus]  intelligit ,  quod  tunc 
D.eus  voluit  vocare  illos,  quando  sciebat  eos  obedituros  ex  sua  ipsius  gratia 
illustratos  ad-  cognoscendum  gratiam ,  et  ita  vocationem  suam  penetraturam 
animas  eorum,  quos  etiam  sic  prius  vocare  potuisset,  si  voluisset,  et  prius  sic 
etiam  vocati  obedivissent.  Proinde  quod  dicit  Chrysostomus  prius  vocati  non 
obedivissent,  non  intelligit  de  illa  alta  vocatione,  quae  est  secundum  aeternum 
Dei  propositum  sic  vocantis  sicque  adiuvantis ,  qualiter  aptum  novit,  nt  ohe- 
diant." 


176       ^-   Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit. 

est,  Deum  dare  gratiam  ei,  quem  novit  bene  usurura  gratia:  id- 
circo  dare  illi  est  dare  cui  est  dandum,  non  quidem  cui  debitum 
est  dare.  .  .  Bonus  usus  liberi  arbitrii  .  .  .  potest  itaque  aliqua 
esse  ratio  motiva  a  Deo  ab  aeterno  praevisa,  propter  quam  Deus 
hunc  et  non  illum  ad  iustificationis  gratiam  vel  ad  alium  effec- 
tum  particularem  elegerit."  * 

Driedoni  ii ,  quos  nominavi,  Ordinis  Praedicatorum  tlieologi, 
Romaeus  et  Sotus  (supra  p.  150.  157.),  consentiunt.  Hunc  alterum 
sequitur  in  Locis  catholicis  ^  Horantius  0.  S.  Fr.,  theologus  Triden- 
tinus.  Idem  enim  dicit,  quod  Sotus,  adiumenta  praedestinationis  ut 
consequamur,  ita  Deum  nostro  reliquisse  arbitrio,  ut  ea  libera  de- 
liberatione  repudiare  possimus.  Deinde  quum  quaestionem  intu- 
lisset,  quid  Patres  intellexissent,  quuni  Deum  ita  cuique  gratias 
impertire  dicerent,  ut  eum  iis  usurum  praevidisset:  respondet, 
non  quia  bene  usuri  simus  gratiis,  eas  impertiri  a  Deo ,  sed  ut 
bene  utamur;  quodsi  illi  censuerint,  propter  bona  opera  bonum- 
que  libertatis  usum  nos  praedestinari ,  non  causam  intelligi  pro- 
prie ,  sed  praeparationem  ad  gratiam ,  quam  Deus  in  iis  futuram 
praeviderit,  qui  gratiam  ac  iustificationem  consequantur. 

Item  Sonnius  ^ ,  doctor  Lovaniensis ,  et  Camerarius  ^  gratiam 
efficacem  definiunt  eam ,  cui  Deus  praenoverit  hominem  obsecu- 
turum.  Neque  aliter  Tapperus  et  Tilletanus,  uterque  Lovaniensi& 
theologus.  Petrus  Sotus,  ut  vidimus,  de  libertate  et  gratia  scrip- 
serat  ad  Tapperum;  sed  is  illius  sententiae  minime  accessit  „in- 
stitutus",  inquit,  „a  maioribus  meis,  et  praecipue  ab  Augustino 
et  B.  Thoma  .  .  .  cum  quibus  concordant  et  veteres  scriptores 
ecclesiastici."  Statuit  deinde  Tapperus  „eam  differentiam  inter 
filios  et  alios,  quod  illi  vocantur  et  monentur  quomodo  natos  efe 
dispositos  novit  eos  Deus ,  ut  sequantur ,  ut  dicit  B.  Augustinus 
q.  2.  ad  Simplicianum ,  alios  vero  vocat  non  sic  quod  sequantur, 
sequi  tamen  possint.     Quod  discrimen    saepe    magis  est  ex  quali- 


^  L.  c.  19  b.  12  b.  In  mentem  redeat  illius  rationis:  qui  gratiae  distri- 
butionem  e  cognitione  libere  futurorum  explicet,  eum  de  hac  cognitione  non 
ita  existimare  ut  Thomistas.     V.  supra  p.  31. 

2  Loc.  cath.  1.  3.  c.  7.  p.  214  a. 

3  In  demonstrationibus  tract.  3  de  passione  c.  19:  Electus  sic  trahitur, 
sicut  Deus  aptum  novit  ut  veniat.    (Apud  Ruiz,  De  scientia  Dei,  1.  c.  p.  671.) 

*  De  praedestinatione  c.  6.  §  3  (Apud  Ruiz,  p.  673.) :  „Cuius  miseretur, 
sic  eum  vocat,  quomodo  scit  ei  congruere ,  ut  vocantem  non  respuat."  Quae 
Augustini  et  sententia  est  et  verba ,  quibus  congruit  illud  Ambrosii :  Deum 
eos  secundum  propositum  vocare,  quos  obaudituros  praescivit. 


7.   Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       177 

tate  et  affectu  eorum  qui  vocantur,  quam  est  ex  vocationis,  in- 
spirationis  aut  suasionis  veritate  aut  differentia."  * 

Quarum  litterarum  editores ,  Molinistarum  adversarii ,  hanc 
notam  subiungunt  ^,  Tapperum  efficaciam  gratiae  non  (ut  Thomi- 
stae  faciunt)  ex  vi  eius  propria,  sed  ex  eius  congruitate  derivare. 
Idem  facit  Tilletanus ,  qui  particeps  fuit  illius  inter  Sotum  et 
Tapperum  disputationis ,  quamquam  huic  alteri  non  omnino  con- 
sentiebat.  Negat  cum  Tappero ,  quod  de  praedeterminatione  di- 
cunt  Bannesiani,  praeter  excitantem  gratiam  alia  opus  esse,  qua 
efficiatur,  ut  illa  recte  utamur;  ut  ille,  sic  hic  gratiam  distinguit, 
quae  ita  congruat  hominis  inclinationi,  ut  obsequatur,  et  alteram, 
quae  voluntatem  trahat  quidem ,  sed  non  ita ,  ut  Deus  consenta- 
neum  esse  voluntati  praeviderit.  Longius  etiam  progressus  cau- 
sam  indicat,  cur  Deus  vel  cooperaturum  hominem  praenoscat  vel 
secus:  quod  scrutator  sit  cordium^^^-,  id  ipsum  et  Molina  dicit  et 
Bellarminus. 

In  ampliore  Explicatione  articulorum  Lovaniensium  latius 
illud  edisserit  Tapperus,  quod  scribens  ad  Sotum  breviter  signi- 
ficat.  E  qua  intelligitur,  quamvis  gratiae  efficaciam  ex  eius  con- 
gruitate  repetat  eamque  definiat  illam,  cui  Deus  praenoverit  ho- 
minem  obtemperaturum,  eum  tamen  nondum  perspexisse,  magnam 
illam  quaestionem  hac  ratione  persolvi.  Laborat  enim,  ut  expli- 
cet,  quo  modo  gratia  infallibiliter  efficax  cum  libertate  conveniat 
idque  se  satis  demonstrare  non  posse  ostendit.  Quidni  occurrit 
illi,  si  praevideat  Deus  hominem  certo  modo  affectum  certae  cui- 
dam  gratiae  obsecuturum  esse,  falli  huiusmodi  praenotionem  non 
posse  et  gratiam  ita  collatam  effectum  certissime  nacturam ,  tan- 
tam  denique  rem  explicatam  confectamque  esse?  Accidit  autem, 
quod  in  illo  ovo  Columbi.  Propositiones,  unde  dirimenda  quaestio 
erat,  notae  erant  omnibus  atque  adeo  verbis  significatae :  expli- 
catius  tantummodo  apprehendi  oportuit  veritatem.  Urgebant  au- 
tem  tempora ,  uti  vidimus ,  nec  haereri  diu  potuit.  Decem  post 
annis  certum  est  rem  a  Fonseca  plane  enuntiatam;  cui  honorem 
debitum  tribui  oportet;  nihil  enim  de  alio  quoquam  constat;  quam- 
quam  fieri  potuit  ut  Toletus  quoque  et  Bellarminus  idem  per 
se  ipsi  invenerint.     Sed  utut  est,  consequens  fuit  ex  illius  aetatis 


1  Literae  missae  et  remissae  exstant  in  eo,  quem  Quesnellus  edidit,  Re- 
ginaldi  libro  De  mente  Tridentini.  Loci  illi  sunt  pp.  VI.  et  XII.  ed.  Ant- 
verp.  1706. 

2  Praefat.  p.  24.         3  p^g.  CIV. 

Schneemann,  Controvers.  12 


178       '^'   Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit. 

theologiae  ratione;  quo  factum  est,  ut  sensim  per  universam  ser- 
peret  Societatem,  priusquam  Molina  Concordia  sua  doctrinam  di- 
ligenter  explicatam  in  medium  protulit.  Atque  audisse  se  scribit 
Henao  a  quodam  e  senioribus  Societatis  Patribus,  P.  loanne  de 
Montemaiore,  qui  multo  ante  editam  Concordiam  theologiam  Cor- 
dubae  docuerat:  et  Molinam  Eborae  et  Valentiam  in  Germania 
et  Suaresium  Romae  et  Yasquesium  Compluti  et  Lessium  in  Flan- 
dria  et  se  Cordubae  nullis  collatis  consiliis  in  eandem  sententiam 
de  gratiae  efficacia  venisse  eamque  auditoribus  suis  dictasse  ^. 

luvat  ultra  quaerere ,  fueritne  aliqua  occasio  Fonsecae ,  qua 
moveretur,  ut  a  scientia  visionis  mediam  distingueret  eamque  ad 
gratiae  doctrinam  transferret.  De  qua  re  quum  nihil  ipse  dixerit, 
tantum  opinari  licebit;  est  autem  admodum  probabile  occasionem 
Camerarii  libro  de  praedestinatione  allatam  esse.  Is  iurisconsultus 
i  fuit  Beneventanus ,  vir  in  theologia  non  segniter  versatus.  Qui 
se  39  annos  ait  operam  dedisse  D.  Thomae ,  quem  ducem  atque 
aiirigam  (p.  97.  103.)  elegerit;  Nominalium  nugas  contemnebat 
(123.).  Illo  autem  libro ,  quem  Margaritae  Valesiae  inscripsit, 
Protestantes  confutat;  eum  Parisiis  a.  1556.  edidit,  paullo  ante- 
quam  doctrinam  suam  explicavit  Fonseca.  Camerarius  Divinam 
providentiam  et  praedestinationem  vindicans  argumenta  sumit  e 
glossa  illa  Ambrosiana,  qua  manifestum  est  scientiam  mediam  si- 
gnificari.  (Vide  p.  81.)  Probare  studet  SS.  Patres  et  scholasticos 
cum  Ambrosio  consentire.  Docet  aeterna  de  distribuenda  gratia 
decreta  hac  Dei  praescientia  praeverti ,  utrum  homo ,  si  certam 
quandam  gratiam  acceperit,  ei  obsecuturus  sit  necne.  Quam  prae- 
scientiam  decreta  antecedentem  necesse  est  intelligi  mediam  (v. 
p.  31);  existimat  autem,  „contra  omnium  opinionem  esse,  nullam 
praescientiam  Dei  electionem  vel  reprobationem  speciatim  factam 
praecedere."  (P.  III.  c.  1.  pag.  183.)  Augustini  doctrinam  cum 
illa  glossa  congruere  sic  demonstrat:  1.  Ambrosii  doctrinam  de 
praedestinatione  ab  ipso  Augustino  (de  bono  persev.  c.  19.)  com- 
probari  (p.  112.);  2.  praedestinationem  ab  Augustino  ^Q^mii  prae- 
scientiam  et  praeparationem  heneficiorum  Dei;  prius  igitur  poni 
praescientiam,  deinde  praeparationem  (p.  114.),  3.  aliis  locis  plu- 
rimis  illam  praescientiam  (mediam  autem  intelligi  necesse  est) 
proponi:  Christum  in  mundum  venisse  ea  aetate,  qua  homines  in 
eum  credituros  esse  Deus  praenoverit;    ante    creationis    decretum 


*  Scientia  med.  historice    propugnata.    Ed,  Dilling.    Event.  46.    n.  1248. 
p.  323. 


I 


7.   Quam  Societas  lesu  ab  ipsa  origine  de  grat.  sent.  secuta  sit.       179 

praescivisse  Deum ,  num  homines  peccaturi  essent ,  et  quid  ipse 
boni  ex  malo  derivare  posset;  dictum  ab  homine  catholico,  ideo 
apud  Tyrios  evangelium  praedicatum  non  esse,  quod  exploratum 
fuisset  Deo,  eos  in  fide  perseveraturos  non  esse.  Concludit  autem 
Camerarius:  qui  talia  cum  Augustino  profiteatur,  eum  omnium 
rerum  futurarum  praescientiam  in  Deo  esse  existimare.  Itaque 
insignem  quoque  illum  locum  appellat,  quo  lesuitae  postea  usi 
sunt,  e  libro  ad  Simplicianum :  „Cuius  miseretur,  sic  eum  vocat, 
quomodo  scit  ei  congruere,  ut  vocantem  non  respuat."  Idem  ta- 
men,  qui,  dum  de  gratia  disserit,  perpetuo  utatur  scientia  media, 
eam  a  visione  non  distinguit ,  atque  ita  saepe  obscure  loquitur, 
aliquando  labitur  atque  errat.  Sed  quum  tantam  materiam  de- 
monstrandae  atque  applicandae  scientiae  mediae  attulisset,  ille 
summo  vir  ingenio  (erat  enim  Fonseca  inter  Conimbricenses  et 
acumine  et  laude  facile  princeps)  adductus  impulsusque  est,  ut 
rem  distinguendo  perficeret  atque  absolveret.  Alia  etiam  ratio 
offertur,  cur  ita  existimemus.  Tria  enim  illa,  ad  quae  potissimum 
Camerarii  liber  spectare  videtur,  Fonseca  dicit  praeter  cetera  pri- 
mis  suis  disputationibus  de  scientia  media  proposita  fuisse :  1.  eam 
decreta  voluntatis  Divinae  antecedere ,  2.  illustrare  Dei  „provi- 
dentiam  et  praedestinationem",  3.  Patrum  et  scholasticorum  sen- 
tentiis  consentaneam  esse.  Manet  igitur  illud  Fonsecae  meritum, 
quod  a  scientia  visionis  mediam  primus  distinxit,  eam  argumentis 
confirmavit  atque  ad  communem  gratiae  doctrinam  transtulit,  quam 
quidem,  re  nulla  novata,  hac  ratione  maxime  collustravit. 


12 


8.  Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae. 

Disceptatio  de  gratiae  efficacia  inchoata  in  Concilio  Triden- 
tino  non  ita  multo  post  Lovanii  suscepta  est  ^.  De  litteris  inter 
Tapperum  et  P.  Sotum  communicatis  diximus.  Acrius  verbis 
disputabatur.  Duo  erant  in  Academia  Lovaniensi  adolescentes, 
docti  illi  quidem ,  sed  qui  et  in  studiorum  et  aliquanto  post  in 
docendi  ratione  omissa  vetere  scholae  consuetudine  ^  ad  Prote- 
stantes  paullo  propius  accederent.  Qui  fuerunt  Michael  de  Bay 
(Baius)  et  loannes  Lovaniensis  (Hesselius).  Hi,  contempto  studio 
magnorum  medii  aevi  suaeque  aetatis  theologorum,  omnem  in 
Scripturam  et  Augustinum  laborem  contulerunt.  Consequens  fuit, 
ut  ipsa  illa  singularitate  in  errores  inciderent  non  multum  ab 
haeresi  Protestantium  remotos.  Quum  eiusmodi  novas  de  gratia 
et  libertate  opiniones  Lovanii  recipi  ac  probari  coeptas  magnopere 
doleret  Tapperus,  eas  et  in  disputationibus  publicis  ^  saepe  aggre- 
diebatur,  atque,  ut  erat  S.  Augustini  peritissimus,  ex  ipso  Baianas 
opiniones  refellebat.  Cui  quum  par  non  esset  Baius ,  ubi  in  dis- 
putando  haeserat:  „Non  intelligo ,"  inquiebat,  „quid  explices;" 
cui  ille:  „Lege  et  pervolve  scholasticos ,  Thomam  potissimum; 
intelliges,  quid  dicam."  At  nihil  benevolentiae  admonitione  pro- 
ficiebat,  ut  duos  illos  a  novitate  retineret.  Qui  cursum  suum  per- 
secuti,  quum  doctores  veteres  vel  mortui  essent  vel  ad  sedes  epi- 
scopales  nuper  constitutas  evecti,  atque  in  eorum  locum  Baii  dis- 
cipuli  successissent  * ,    nullo  negotio  doctrinam  suam    divulgarunt. 


1  Qua  in  re  explicanda  epistolas  aequalium  reliquaque  litterarum  docu- 
menta  sequimur,  quae  L.  de  Meyer  et  Serry  suis  libris  complexi  sunt.  Ali- 
qiiot  etiam  litteras  manuscriptas  aliaque  id  genus  scripta  in  Societatis  tabulis 
reperimus,  in  codice  de  controversiis  Lovaniensium.  ■ 

2  Id  Baius  non  diffitetur,  cfr.  Opp.  ed.  Colon.  Agripp.  1696.  II.  124.  125.* 
^  De  quibus  disputationibus  Tsantel,  decanus  Cortracensis,  Tapperi  disci- 

pulus,  ad  Praesulem  Middelburgensem  retulit.  (Liv.  de  Meyer,  1.  1.  c.  10.  p.  31.) 

^  Semel  atque  iterum  Antistes  Middelburgensis  ad  Archiepiscopum  Mech- 

liniensem  et  Episcopum  Ruraemundensem  scripsit,  onmes  doctores  Lovanienses 


8.   Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae.  181 

Baius  quidem  compluries  severe  admonitus  ac  censuris  affectus, 
primum  a  Granvella,  deinde  ab  Universitate  Parisiensis,  denique  a 
Pio  Y.,  qui  tamen  hoc  dedit  Baii  auctoritati  atque  famae,  ut  bul- 
lam  non  promulgatam  ad  facultatem  theologiae  Lovaniensem  mi- 
serit  observandam:  tamen  ita  non  est  correctus,  ut  fidem  saepius 
datam  fefellerit.  Qua  re  adductus  Gregorius  XIII.  severitate 
utendum  esse  ratus  bulla,  quae  incipit  Provisionis  Nostrae  (Y.  Cal. 
Febr.  1579.)  et  Pii  Y.  censuram  confirmavit,  et  a.  1580.  P.  To- 
letum  S.  I.  illius  exequendae  causa  Lovanium  misit.  Cessit  ille, 
nec  tamen  ita  de  sententiis  condemnatis  videtur  destitisse,  ut  vel 
ipse  vel  amici  eius  viam  rationemque  semel  susceptam  omnino 
omitterent  *. 

Ita  ei  sententiae,  quam  communem  fuisse  theologorum  tem- 
pore  Concilii  Tridentini  capite  quinto  demonstravimus ,  nova  illa 
opposita  retenta  atque  propagata  est.  Post  veterum  doctorum 
discessum,  Societas  lesu  potissimum  Baii  et  eorum,  qui  illum  se- 
quebantur,  opinionibus  se  obiecit.  Quae  quum  suum  esse  existi- 
maret,  ut  errores  Baianos  a  Pontifice  damnatos  impugnaret,  tanta 
tamen  usa  est  moderatione,  ut  et  Bellarminus  et  ceteri  lesuitae, 
quum  errores  illius  in  lectionibus  corrigerent ,  nomen  tacerent  ^. 
Sed  id  quoque  hominem  suae  opinionis  tenacissimum  pigebat. 
Misso  autem  Toleto,  ut  erat  illa  ipsa  confutatione  a  theologis  So- 
cietatis  longe  abalienatus,  sine  dubio  penitus  insedit  animo  dolor, 
quem  excutere  nequivit.  Idque  tanto  minus,  quod  Praesul  Middel- 
burgensis ,  regio  in  urbe  collegio  praefectus ,  quum  nec  illi  nec 
sociis  eius  confideret,  alumnos  ad  eorum  lectiones  adire  prohibe- 
bat,  ad  lesuitas  mittebat;  qua  re  et  auditorum  eius  numerum  ali- 
quanto  minorem  efficiebat  et  doctrinam  in  suspicionem  vocabat. 
Quare  et  odium  lesuitarum  et  singulare  Augustini  studium  quasi 
iure  haereditario  a  Baio  ad  posteros    eius  pervenit;    quorum    qui 


discipulos  esse  Baii  et  Hesselii.  Liv.  de  Meyer,  1.  1.  c.  10.  p.  28.  31.  Item 
Bellarminus  Baium  dicit  et  discipiilos  eius  accusatores  esse  Lessii,  in  Scripto 
ad  defensionem  Lessii  apud  Liv.  de  Meyer  I.  783. 

*  Bellarminus  plane  dicit  „Michaelem  et  discipulos  eius  in  iisdem  erro- 
ribus  perseverare",  1.  c. 

2  Nec  enim  solus  ita  egit  Bellarminus,  verum  etiam  Lessius,  qui  in  epi- 
stola  manuscripta  ad  Bellarminum  missa  a.  d.  IV.  Cal.  lun.  1587.  sic  scribit: 
„Haec  est  sententia,  quam  explicuimus  in  nostris  praelectionibus ,  ita  tamen, 
ut  neminem  reprehenderemus ,  qui  contrarium  teneret ,  solumque  argumen- 
tis  ageremus,  sine  ullo  indicio  huius  scriptoris,  adversus  sententiam  con- 
trariam."^ 


182  8.   Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae. 

primus  dux  fuit  ab   illo ,    quem   pro    sancto    colebat^,    lansonius,    1 
illud  utrumque  ad  discipulos    suos  lansenium  et  Vergerium    (Du- 
verger)  ^,  transmisit ;   ab  liis  autem  animis  lansenianorum  impres-    i 
sum  et  quasi  ingenitum  persevergivit.  ' 

Opinabatur  Baius  per  scholasticos  Pelagianos  errores  in  Ec-  , 
clesiam  inductos  esse ,  eorum  autem  lesuitas ,  qui  scholae  defen-  f 
sionem  contra  ipsum  suscepissent,  propugnatores  existimabat.  Inita 
autem  adversus  suae  aetatis  Pelagianismum  concertatione,  principio 
inferior  magno  cum  dedecore  discesserat.  Post  aliquanto  melior 
ei  spes  affulsit.  Gregorius  XIII. ,  amicissimus  ille  Societatis  pa- 
tronus,  vita  excesserat.  Sixtum  V.  fania  allatum  erat  utriusque 
fuisse  adversarium.  Quare  exsultantes  clamitare  „Fuit  vester, 
lesuitae ,  Gregorius"  coeperunt ,  quemadmodum  in  litteris  suis 
Lessius  narrat.  Sixtus  V.  enim  Societatis  lesu  instituto  non  conten- 
tus  videbatur.  Audiverant  etiam  sine  dubio  in  tanta  Bataviae  tum 
cum  Hispania  necessitudine ,  quam  pugnam  Salmanticae  Fratres 
Praedicatores  contra  lesuitarum  de  gratia  doctrinam  suscepissent. 
Quod  Lindanus  in  litteris  missis  ad  professores  Lovanienses  scri- 
bit  ^,  „Pelagianos  per  Hispaniam  recens  exortos",  ea  quidem  nihil 
nisi  imago  quaedam  fuit  vociferationis  Lovaniensium.  Baius  au- 
tem  laetus,  se  tantos  nactum  esse  socios  illos  Hispaniae  Domini- 
canos,  redire  in  certamen  constituit.  Nam  ab  ipso  tum  excitatas 
esse  Lovanii  vexationes  Societatis,  praeter  Bellarminum,  Lessium, 
Costerum  Episcopus  Middelburgensis  testatur  ^ 

Ad  doctrinae  differentiam  aliae  tum  contentiones  universi- 
tatis  cum  lesuitis  accesserunt.  His  enim  quum  a  Summis  Ponti- 
ficibus  graduum  conferendorum  facta  esset  potestas,  ea  gratis  uti 
secundum  Instituti  sui  rationem  coeperunt.  Quae  res  quum  illius 
commodis  obesset,  ius  illud  ipsum  et  negaverunt  et  constanter 
impugnaverunt  ^.  Ita  tamquam  materia  discordiarum  per  annos 
congesta,  incendium  a.  1587.  erupit.  Rem  antequam  minutatim 
enarremus ,  summatim  ita  referemus ,  ut  eam  doctor  praecipuus 
Sorbonicus,  Habertus  Episcopus,  perscripsit. 

„Cum  plurimae  propositiones  Michaelis  Baii,  doctoris  et  de- 
cani    universitatis    Lovaniensis    damnatae    fuissent    a    Pio    Y.    et 


sin 


*  Habebat  domi  suae  Baii  imaginem  nimbo  sanctorura  circumdatam.    Pos- 
.  1.  II.  c.  27.  n.  5.  p.  227. 

^  Leydecker,  De  Cornelii  lansenii  vita,  1.  1.  c.  l.  et  2. 
3  Meyer,  1.  c.  p.  28.         ^  L.  c.  p.  29.,  alibi. 
5  Duchesne,  Histoire  du  Bajanisme,  p,  197.  198. 


I 


8.   Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae.  183 

Gregorio  XIII.  velut  Jiaereticae,  erroneae,  stispectae,  scandalosae  et 
in  aures  pias  offensionem  mittentes,  respective,  coepit  universitas, 
eodem  Baio  instigante,  cui  multi  eiusclem  academiae  doctores  ad- 
haeserant ,  inquirere  in  scriptis  novorum  theologiae  professorum 
Societatis  lesu,  si  quid  esset,  quod  reprehenderet.  Aggressa  est 
igitur  Lessium  et  Hamelium,  qui  erant  inter  primos  et  celeberri- 
mos  theologos  praedictae  Societatis ,  erga  quam  non  obscurum 
aemulationis  afFectum  exercebat,  eorumque  scripta  examinavit,  et 
triginta  propositiones  censura  notavit ,  inter  quas  una  erat  de 
gratia  sufficiente.  Atque  hanc  censuram  subsecuta  est  altera  Dua- 
censis  academiae,  quae  universitatis  Lovaniensis  filia  est.  Ambae 
vero  coniunctim  Parisiensem  facultatem  theologicam  invitarunt  ad 
idem  faciendum :  quod  ipsa  praecise  facturam  se  negavit.  Quin 
etiam  praestantes  in  Belgio  theologi  et  plures  Episcopi  in  censu- 
ram  illam  Lovaniensem  velut  iniquam  et  abusivam  insurrexerunt : 
ut  inter  alios  loannes  Strienus,  Episcopus  Middelburgensis ,  Tho- 
mas  Stapletonus,  celeberrimus  scriptor  Controversiarum ,  qui  cen- 
suram  importunam  eam  nominavit ,  et  Octavius  Calatinus  Episco- 
pus,  Nuntius  Summi  Pontificis  cum  potestate  Legati  a  latere, 
pluresque  alii  gravissimi  theologi. 

Interea  vero  P.  Lessius  suas  illas  propositiones  a  facultate 
Lovaniensi  damnatas  mittit  ad  Summum  Pontificem  Sixtum  Y. 
cum  sua  apologia;  omniaque  eius  iudicio  submittit.  Pontifex  au- 
tem ,  qui  doctissimus  erat ,  convocato  coetu  Cardinalium ,  post 
longam  et  profundam  discussionem,  illas  omnes  propositiones  ap- 
probavit  tamquam  articulos  sanam  doctrinam  continentes,  manda- 
vitque  suo  Nuntio  et  Legato  supranominato  vices  hanc  suam  sen- 
tentiam  pronuntiandi  et  praecipiendi  sub  poena  excommunicationis, 
ne  quis  eosdem  articulos  damnaret  vel  censura  uUa  notaret;  ut 
videre  est  in  litteris  Sixti  Y.  typis  Masii  anno  1588.  lulii  10. 
Ab  eoque  tempore  multi  professores  et  doctores  Lovanienses 
scripserunt  conformiter  doctrinae  Lessii  et  communi  theologorum 
de  gratia  sufficiente;  sicut  ante  Baium  multi  alii  fecerant."  (De- 
fens.  fid.  Gr.  PP.  cap.  14.  §  3.) 

Sed  res  illa  quomodo  gesta  sit,  diligentius  videamus. 

Sub  ipsam  sollemnitatem  Paschatis  anni  1587.  Patres  a  Gu- 
dano  theologiae  Decano  rescierunt,  quosdam  de  nota  aspergenda 
suae  doctrinae  cogitare,  simulque  audierunt,  dictata  sua  curiosius 
perquiri.  Tribus  post  hebdomadis  Cuiccius  et  lansonius  doctores, 
magno  allato  scriptorum  fasciculo ,  quaesierunt ,  ipsorumne  essent 
illa  dictata. 


184  8«    Dispiitationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae. 

Patres,  quod  temporis  angustiis  prohiberentur,  quominus  illa 
perlegerent,  rogaverunt,  ut  definiretur,  quid  non  placeret.  Attu- 
lerunt  brevi  post  34  propositiones  atque  ex  Lessio  quaesierunt, 
suasne  illas  esse  agnosceret.  Qui  suas  esse  respondit ,  sed  nec 
integras  nec  satis  cohaerentes;  quare  alteras  34  breves  atque  con- 
cisas  conscripsit.  Oraverunt  autem  Patres ,  ut  eas  sibi  apud  ali- 
quot  Academiae  doctores  familiari  sermone  interpretari,  explicare, 
defendere  liceret.  Idem  amplius  decies  quum  rogarent,  repulsi 
sunt.  Et  quidem  Hauchinus,  Archiepiscopus  Mechliniensis,  Hen- 
ricum  Cuiccium  professorem,  suum  vicarium  generalem,  monuerat, 
ut  causa  familiari  disputatione  agitaretur  *.  Sed  id  ille  etiam  Co- 
stero  provinciae  praeposito  roganti  negavit:  scripto  rem  actum  iri. 
Qui  maluisse  se  dixit  sermones  de  ea  conferri ,  sed  si  scripto  uti 
Academiae  placuisset,  se  non  gravaturum;  illud  se  Romam  ad 
praepositum  generalem  missurum ,  qui  in  Ratione  studiorum  ali- 
quid  de  consensu  doctrinae  decernere  cogitaret;  qua  in  re  scrip- 
tam  Academiae  auctoritatem  aliquam  fortasse  afferre  utilitatem 
posse.  Mense  Augusto  ineunte  Patres  rescierunt,  sententias  suas 
ab  Academicis  censura  affectas  multis  exemplis  a  quattuor  scho- 
laribus  describi.  Cuius  rei  rumore  per  urbem  divulgato ,  pridie 
Idus  Septembres  denique  exemplum  aliquod  cum  ipsis  communi- 
catum  est.  Qui  se  responsuros  esse  negarunt,  priusquam  Romam 
missae  propositiones  ibi  iudicatae  essent.  Protenus  censura  illa 
ad  Archiepiscopum  Mechliniensem  ceterosque  illarum  regionum 
Antistites  missa,  atque  Academia  Duacensis  et  litteris  scriptis  et 
per  Archiepiscopum  Cameracensem  instigata  est,  ut  item  lesuita- 
rum  doctrinam  condemnaret.  Doctoribus  etiam  Sorbonicis  evo- 
catis ,  qui  tum  a  Societate  alienati  erant  ^ ,  visum  est  commune 
omnium  foedus  contra  eam  initum  esse. 

Nec  vero  interea  quidquam  omiserunt  Lovanienses ,  quo  et 
vulgi  opinionem  et  Episcoporum  animos  vitiarent.  Hauchinus 
Archiepiscopus  plus  centum  viros  ecclesiasticos  Mechliniae  et  Bru- 
xellis  Societatis  doctrinam,  quam  nemo  eorum  intelligere  videre- 
tur ,  condemnasse  dicit  ^.  Ut  apud  clerum ,  ita  apud  iuventutem 
litterarum  studiosam  et  plebem  de  Patrum  existimatione  detrahe- 
batur.  Sed  quum  multi  Lovanii  scholastici  a  partibus  starent  le- 
suitarum,   eorum   rixae    atque    pugnae   in   viis   compitisque  urbis 


'  Id  ipsum  ille  ad  rectorem  collegii  Societatis  perscripsit.  Meyer,  1.  c.  p.  22.    * 

2  Bulaei  Hist.  univers.     Paris.,  ad  a.  1578.  1588. 

3  Meyer,  1.  1.  c.   13.  p.  40. 


8.   Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae.  185 

exstiterunt  ^.  In  vulgus  autem  exiit  opinio,  illos  ab  Ecclesia  de- 
scivisse,  ipsique  milites  admirabundi  rogarunt  Patres,  num  Luthe- 
rani  evasissent.  Episcopi  etiam  quantopere  impetu  postulatisque  Lo- 
vaniensium  oppressi  essent,  Archiepiscopus  Mechliniensis  atque  Ru- 
raemundensis  et  Yprensis  Antistites  postea  confessi  sunt^.  Quanta 
vero  perturbatione  cupiditatis  Societatis  adversarii  moti  sint,  non 
modo  ex  hoc  cognoscitur,  quod  dictatas  propositiones  easque  man- 
cas,  ex  adolescentium  decerptas  codicillis,  quas  ipse  Lessius  per- 
peram  vel  parum  accurate  perscriptas  diceret,  censurae  subiicere, 
atque  adeo  eiusmodi  sententias  pro  novis  damnare  ausi  sunt,  quas 
nemo  in  universa  Ecclesia  proponere  dubitaret  imprimisque  Lo- 
vaniensis  Academiae  clarissimus  quisque  theologus,  Driedo,  Tap- 
perus,  Tilletanus,  Cunerus,  Sonnius  docuissent.  Quo  illa  potissi- 
mum  pertinent :  Deum ,  quia  omnium  hominum  salutem  sincere 
vellet,  gratiam  cuique  conversionis  salutisque  operandae  sufficien- 
tem  impertire ;  gratiam  efficacem  eam  esse ,  cui  Deus  hominem 
obediturum  praescivisset  ^.  Quas  propositiones  quum  circa  Pa- 
schatis  tempus  anni  1586.  Lessius  et  doceret  et  in  publico  de- 
fendendas  proponeret,  nemini  venerat  in  mentem,  ut  eas  vitupe- 
raret;  proximo  anno  eodem  fere  tempore,  illa  exorta  tempestate, 
Patres ,  quorum  nec  explicatio  audita  est  nec  defensio ,  ob  eius- 
modi  sententias  iudicio  publico  reprehensi  sunt;  atque  ita  civilium 
turbarum  bellorumque  de  religione  maxime  inopportuno  tem- 
pore  adiunctis  theologiae  contentionibus  respublica  penitus  per- 
turbata  est. 

Quam  inepta  quamque  cupida  properatione  in  hoc  toto  ne- 
gotio  conficiendo  usus  sit  Baius ,  ipsius  litterae  declarant ,  quas 
XV.  Cal.  Febr.  1588.,  h.  e.  sexto  fere  post  damnatas  Lessii  pro- 
positiones  mense,  ad  rectorem  collegii  Lovaniensis  misit.  In  qui- 
bus  Calvinum ,  Pelagium ,  Massilienses  (Semipelagianos) ,  qiiibus 
lesuitae  sua  quidem  sententia  nimis  in  quibusdam  accederent  ^  ab 
eadem  illa  sententia  profectos  esse  scripsit,  ut,  si  Deus  in  sanctis 
operaretur,  quidquid  bonum  et  sanctum  est,  concluderent ,  illos  in 
bene  agendo  non  suo  uti  libero  arbitrio.  lam  vero  lesuitas  in 
Pelagii  ratiocinationem  inclinare,   quum  defenderent,  liberam  ho- 


1  Duchesne,  Histoire  du  Bajanisme  p.  199. 

^  Meyer,  p.  40.  29.  17.  Yprensis  autem  Antistes  negavit  se  lesuitarum 
sententias  unquam  publica  reprehensione  affecisse.  Idem  Ruraemundensis  P.  Co- 
stero  dixit  (p.  21.). 

^  Legantur  theses  5 — 11. 


186  8-    Disputationes  Lovanienses  de  efncacia  gratiae. 

minis  voluntatem ,  quamvis  incitamentis  atque  exhortationibus  a 
Deo  praeventam ,  tamen  a  Deo  ad  operandum  non  agi  nec  eius 
directione  guhernari.  Finem  scribendi  fecit  his  verbis:  Si  forte 
existimer  non  deprehendisse  originem  et  fundamentum ,  ex  quo  pro- 
fessores  vestri  adducti  sunt ,  ut  doctrinae  D.  Augustini  adversaren- 
turj  et  si  aliud  fundamentum  habeant,  non  ex  humana  ratione,  sed 
ex  Scripturis  sacris  desumptum ,  quo  eius  sententiam  velint  redar- 
guere,  oro,  ut  hoc  mihi  indicetur  ^ 

Responsum  est,  non  S.  Augustinum,  sed  quandam  eius  inter- 
pretationem  impugnari ;  falso  se  perhiberi  dicere,  hominem,  quum 
honeste  operaretur,  non  agi  a  Deo;  affirmatum  esse,  non  ita  mo- 
veri,  ut  resistere  non  posset;  denique  mirari  se,  quod  explicatio 
propositionum,  ante  recusata,  iudicio  de  iis  promulgato,  peteretur. 

Exstiterat  autem  strenuus  ex  ipsa  schola  Lovaniensi  Patrum 
patronus,  loannes  Strien,  Episcopus  Middelburgensis,  regio  collegio 
Lovaniensi  praefectus.  Is  litteris  missis  ad  Archiepiscopum  Mech- 
liniensem  et  Lindanum ,  Episcopum  Ruraemundensem ,  amicum 
suum ,  disertissime  ostendit ,  quanta  iniquitate  usi  doctores  Lova- 
nienses,  qui  omnes  discipuli  Baii  essent,  damnata  lesuitarum  doc- 
trina,  ipsas  veteris  Academiae  doctorum  sententias,  Latomi,  Tap- 
peri,  Tilletani,  Rithovii,  Cuneri  pro  Pelagianis  reprehendissent 
et,  ne  auditis  quidem  Patrum  responsis,  censuram  promulgassent. 
Quorum  explicationes,  sententiasque  veterum  doctorum  Lovanien- 
sium,  quibus  idem  contineretur,  perscriptas  ad  illos  misit  ^.  Quo 
facto  moti  sunt,  ut  opiniones  praeiudicatas ,  quibus  a  Lovaniensi- 
bus  imbuti  erant,  omitterent. 

In  eandem  sententiam  locutus  est  alter  theologus ,  e  schola 
Lovaniensi  profectus ,  Tsantel ,  Decanus  Cortracensis ;  is  negavit 
doctrinas  eorum ,  qui  tum  Lovanii  docerent ,  36  annis  ante  ibi 
auditas  unquam  esse,  sed  a  Baio  et  Hesselio  introductas  ^.  Ant- 
verpiensis  quoque  Praesul  et  Episcopus  Tornacensis  electus  pro 
Lessio  testimonium  dixerunt ,  ceteris  fere ,  certe  initio ,  contra 
sentientibus. 

Neque  vero  Patres  interea  cessarant.  Theses  Romam  mise- 
rant,  ubi  orthodoxae  a  theologis  Societatis  iudicatae  sunt;  Bellar- 


1  Meyer  1.   1.  c.  9.  p.  25. 

2  Ib,  1.  1.  c.  10.  p.  27  ss.  Fatetur  Estius  Driedonem  et  Tapperum  non- 
nullis  iii  rebus  a  sententiis  Lovanii  postea  pervagatis  discrepare.  Responsio 
ad  obiecta  apud  Serrium,  App.  XV.  p,  245  ss. 

3  L.  c.  p.  3L 


4 


8.   Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae.  187 

minus  earum  defensionem  conscripsit  *.  Tum  Lessius  Archiepi- 
scopo  breviter  atque  acute  thesibus  et  antithesibus  ^  suas  et  Aca- 
demiae  complexus  sententias  explicavit,  atque  ea  exposuit,  quae 
falsae  vel  accusationi  vel  interpretationi  subiecta  essent ;  po- 
stremo  veterum  theologorum  Lovaniensium  opiniones  simillimas 
explanavit. 

Quam  commentationem  Lessius  quum  ad  P.  Manaraeum,  Ger- 
maniae  praepositum,  de  rebus  controversis  interrogatus  misisset, 
tres  facultates  theologicae,  Trevirensis,  Moguntina,  Ingolstadiensis 
ab  illo  consultae  contra  Lovanienses  sententias  dixerunt. 

Annum  disceptatum  erat,  quum  Sedes  Apostolica  suam  inter- 
ponere  auctoritatem  constituit.  Octavius  Frangipani ,  Coloniae 
Nuntius,  propositiones  illas  in  Urbem  transmiserat.  Erat  tum 
Pontifex  Sixtus  V.,  vir  theologiae  laude  clarissimus,  qui  in  causa 
Grimani  Patriarchae  satis  ostenderat,  quid  de  austeriore  praede- 
stinationis  doctrina  existimaret.  Qui  Lessii  theses  a  Cardinalibus 
examinatas  sanae  doctrinae  articulos  appellavit ,  ut  e  litteris  bre- 
vibus  ad  Nuntium  Coloniensem  missis  cognoscere  licet^.  Eundem 
hunc  Lovanium  ire  iussit,  ut  causam  componeret,  iudicio  sibi  ipsi 
reservato.  Ille  mense  lunio  1588.  Lovanium  advenit,  et,  ut  Les- 
sius  (apud  Liv.  de  Meyer  p.  4L  43.)  narrat,  „post  paucos  dies 
convocavit  totam  Facultatem  et  [Societatis  professores]  in  colle- 
gium  van  Dale  ^  ubi  hospitium  habebat,  legitque  nobis,  praesente 
Reverendissimo  Mechliniensi ,  suam  commissionem ,  quae  brevi 
Apostolico  continebatur.  Explicuit,  quanto  dolore  Sanctitas  Sua  ob 
hasce  turbas  et  contentiones  afficeretur;  se  ab  Ea  huc  destinatum 
ad  eas  sopiendas  et  ad  scripta  utriusque  partis  authentica  Romam 
mittenda,  ut  Sua  Sanctitas  quid  tenendum  sit  statuere  posset. 
Itaque  iubet,  ut  ea,  quae  hactenus  de  illa  controversia  utrimque 
scripta  essent,  sibi  darentur.  Inculcabat  etiam,  non  recte  fecisse 
Facultatem ,  quod  suam  Censuram  evulgasset  et  magnae  conten- 
tionis  et  commotionis  per  Belgium  causa  exstitisset.  Debuisse 
eam  primo  ad  Summum  Pontificem  mitti,  ad  quem  solum  pertine- 
ret  huiusmodi  controversiarum  decisio."  ^    Paulo  post  disputatione 


^  Habetur  apud  Meyerum,  p.  780  ss. 

2  Antitheses  Cuiccius  non  agnovit.     Meyer,  1.  1.  c.  11.  p.  36. 

3  „Ex  fraternitatis  tuae  litteris  ad  Nos  proxime  allatis,  controversias 
inter  Universitatis  Lovaniensis  theologos  et  sacerdotes  Soc.  I.  super  quibus- 
dam  sanae  doctrinae  articulis  ortas  fuisse  cognovimus." 

*  Quae  Lessius  narrat,  vera  esse,  patet  ex  litteris,  quas  Nuntius  Romam 
ad  Cardinalem  Nepotem  Montaltum  dederat,  et  quae  nunc  in  secretiore  Tabu- 


188  8.    Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae. 

habita  inter  quosdam  theologos  et  ab  Academia  et  a  Societate 
ad  id  delectos  pacem  conciliare  frustra  conatus  est.  Sed  audia- 
mus  hac  de  re  iterum  Lessium  narrantem: 

„Ubi  convenissemus,  [deputati]  iussi  sunt  proferre  suam  com- 
missionem ,  quam  a  Facultate  habebant.  Quae  ubi  lecta  esset, 
deprehensa  est  prorsus  inutilis  ad  praesens  negotium.  Nam  non 
dabatur  eis  absoluta  potestas  conferendi  nobiscum  de  dogmatibus 
istis  controversis ,  sed  tantum  cum  hac  restrictione :  nt  in  niilla 
sententia  amhigua  possent  quidquam  statuere ,  nisi  prius  referrent 
ad  Facidtatem.  Hoc  enim  nihil  aliud  erat  quam  refugere  colla- 
tionem.  Nam  vicies  una  hora  referre  ad  Facultatem  oportuisset. 
Itaque  Reverendissimus  Mechliniensis  aliam  rationem  commodio- 
rem  ineundam  duxit ,  nempe  ut  scripto  ageretur.  Placuit  hoc 
deputatis,  e  quibus  D.  Belliolanus  surgens,  praefata  quidem  venia 
loquendi ,  subiecit  in  haec  verba :  Illustrissimi  et  Reverendissimi 
Domini,  nos,  lecta  Apologia  Patrum,  deprehendimus  eorum  senten- 
tias  iis  niti  fundamentis ,  quae  si  vera  sint ,  nostra  dogmata  non 
solum  non  erunt  probahilia,  sed  etiam  tamquam  Calviniana  damna- 
biintur,  Sic  enim  ab  illis  tractantur.  Itaque  rogamus,  ut  fiat  nohis 
potestas  respondendi  ipsorum  Apologiae,  ut  nostra  tueri  possimus, 
Quibus  ab  illo  dictis,  surrexi  ego  et,  venia  praefata,  rogavi  Illu- 
strissimum  D.  Nuntium,  ut  non  pateretur  hanc  controversiam  per 
novam  scriptionem  longius  extrahi ;  Dominos  Doctores  debuisse 
nostra  fundamenta  intellexisse,  antequam  Censuram  conscriberent ; 
saepe  me  illis  obtulisse,  ut  ea  explicarem,  eosque  respondisse,  se 
nimis  bene,  et  melius  forte  quam  vellemus,  ea  perspecta  habere; 


lario  Vaticano  asservantur  (n.  45,  3153.).  lam  enim  Nuntius  antequam  Lova- 
nium  profectus  est,  significaverat  (dd.  Colon.  19  Maggio  1588.,  p.  213.),  quam 
molestae  sibi  essent  lites,  quas  Facultates  Belgicae  contra  Societatem  lesu 
moverent:  „Da  questa  controversia  escono  altri  mali,  secondo  intendo  adesso, 
che  la  facolta  artistica  di  Duaco  molesta  li  Padri  Gesuiti  di  quel  luogo,  cer- 
cando  di  sottoporre  le  loro  scuole  alla  detta  facolta  contro  1'  istituto  et  privi- 
legii  della  Compagnia,  che  e  grand'  indicio  di  malignita,  et  come  ho  scritto  di 
novo  air  universita  di  Lovanio  per  continerla  nell'  ufficio  suo ,  finche  io  non 
sia  da  lei,  cosi  ho  scritto  al  vescovo  di  Arras,  ordinario  di  Duaco,  et  all'  Arci- 
vescovo  di  Cambrai,  suo  Metropolitano,  et  alla  facolta  medesma,  che  si  sopra- 
seda  in  quelle  pretensioni  di  superioritk  fin'  alla  venuta  mia."  Litteris  dd. 
23.  lun.  1588.  (p.  263.)  refert,  sibi  Sixtum  V.  tres  epistolas  Apostolicas  Lo- 
vanium  perferendas  dedisse :  ad  ipsum  Nuntium ,  ad  Archiepiscopum  et  ad 
Facultatem.  Prima,  ut  Lessius  supra  narrat,  coram  omnibus  lecta  est;  aliae 
sollicite  celatae ,  unde  vix  dubitari  possit ,  quin  eandem  reprehensionem  a 
Lessio  narratam  continuerint. 


8.   Disputationes  Lovanienses  de  efiicacia  gratiae.  189 

itaque  hanc  illorum  petitionem  non  alio  pertinere ,  quam  ut  res 
in  infinitum  trahatur  et  nunquam  definiri  possit.  Yerum  agente 
pro  ipsis  Reverendissimo  Mechliniensi ,  concessit  illis  D.  Nuntius, 
ut  adhuc  seniel  liceret  illis  scripto  agere ,  ea  tamen  conditione, 
ut  hoc  scriptum  mihi  exhiberetur ,  ut,  si  vellem,  possem  respon- 
dere,  ibique  sistatur;  tunc  enim  utriusque  partis  scripta  Romam 
mittenda  fore.  Itaque  DD.  Doctores  se  ad  suam  lustificationem 
seu  Antapologiam  consarcinandam  comparant ,  in  qua  occupati 
fuere  usque  ad  Septembrem  ^ ,  plerisque  ex  ipsis  symbolas  suas 
conferentibus ,  ut  a  quibusdam  notatum  fuit.  Tandem  10.  Sep- 
tembris  mihi  tradit  per  suum  notarium  Illustrissimus  D.  Nuntius 
Antapologiam  Facultatis,  quam  ipsi  lustificationem  inscribunt.  Ad 
quam  statim  respondi  et  responsum  eidem  Nuntio  obtuli  17.  Oc- 
tobris  2 ,  manu  mea  conscriptum ,  qui  collectis  omnibus  scriptis, 
quae  tum  a  Facultate,  tum  a  nobis  acceperat,  statim  ea  Ro- 
mam  ad  SS.  Pontificem  direxit."  lam  antea  autem  VI.  Idus 
lulias  anni  1588.,  quum  omnem  disceptationis  rationem  scripto 
complexus  illud  etiam  Sixti  V.  usurpasset ,  „inter  Universitatis 
Lovaniensis  theologos  et  sacerdotes  S.  I.  super  quibusdam  sanae 
doctrinae  articulis  controversias  ortas  fuisse",  poena  excommuni- 
cationis  proposita  edixit,  ne  alteri  alteros  ulla  censura  notarent, 
donec  Sedis  Apostolicae  auctoritate  res  diremta  esset.  Tum  quie- 
vit  paullisper  disceptationis  aestus;  iudicatum  non  obscure  erat 
de  Societatis  doctrina,  quum  et  illae  sententiae,  de  quibus  dispu- 
tari  coeptum  esset,  sanae  doctrinae  articuli  vocarentur  et  qualibet 
censura  severe  vetita  ipsi  Lovanienses  satis  aperte  reprehende- 
rentur. 

Yerbis  illis  sanae  doctrinae  articuli  quum  a  principio  vehe- 
menter  offenderentur  adversarii,  professores  Duacenses,  ad  quos 
idem  decretum  missum  erat,  conquesti  sunt  apud  Nuntium,  quod 
lesuitae  illis  verbis  suam  doctrinam  comprobari   putarent^,    eam- 


1  De  hac  tarditate  Nuntius  litteris  dd.  16.  Aug.  Lovanio  ad  Card.  Mon- 
taltum  (1.  c.  p.  293.)  conquestus  est. 

2  Antequam  hoc  responsum  Nuntio  datum  est,  alterum  eius  exemplar 
conficiendum  fuit ,  quod  in  Societatis  Tabulario  asservatur.  Uberem  igitur 
illum  commentarium  Lessius  vix  uno  mense  perfecit. 

^  Serry ,  Append.  IIL  p.  25 :  „Theologus  in  dictato  quodam  extraordi- 
nario  illis  edicti  verbis  super  qiiihusdam  sanae  doctrinae  articuUs  contendit 
suam  et  suorum  doctrinam  eo  loco  ab  Illustrissima  P.  V.  sanam  appellari, 
videlicet  contra  totius  edicti  sententiam  et  scopum,  qui  est  neutram  partem 
probare  vel  improbare,   sed  totum  iudicium  S.  Sedi  Apostolicae  integrum  re- 


190  8.   Disputationes  Lovanienses  de  effieacia  gratiae. 

que  temeritatem  castigandam  esse  affirmarunt.  Respondens  ille 
decretum  suum  iussit  observari.  Quodsi  iusta  causa  Duacensibus 
fuisset  expostulandi  et  lesuitae  temere  interpretando  poenam  meriti 
essent,  falso  verba  intellecta  esse  responderi  oportuerat.  Sunt, 
qui  scripturae  vel  typi  mendum  subesse  rati  sacrae  pro  sanae 
doctrinae  legendum  esse  dixerint.  Sed  quoniam  ipsius  Serrii  te- 
stimonio  sanae  doctrinae  scriptum  esse  constat,  illi  manifestant, 
quantis  angustiis  premantur.  Alii  verba  in  doctrinam  quoque 
Lovaniensium  convenire  volunt.  Sed  eae  sententiae  „de  quibus 
ortae  sunt  controversiae"  certe  lesuitarum  sunt.  NonnuUi  sanam 
doctrinam  intelligi  sacram  theologiam  censuerunt;  qui  verba  per- 
spicua  detorquent;  sunt  enim  articuli  sanae  doctrinae  ii,  quos  sine 
fidei  periculo  doceri  liceat;  huiusmodi  illos  esse  Sixtus  Y.  dixit 
ob  eamque  rem  censura  ulla  affici  excommunicationis  poena  pro- 
posita  vetuit  ^. 

Lovaniensis  Academia  ad  Parisiensem,  uti  diximus,  litteras 
miserat;  a  qua  Serry  fatetur  nihil  responsum  esse.  Quid  ita? 
Propter  turbas  civiles ,  inquit ,  quibus  tum  Gallia  exagitabatur. 
Habertus,  Doctor  Sorbonicus,  ut  vidimus ,  negat  omnino ,  illam 
eiusmodi  sententias  reprehensione  dignas  iudicasse.  Lessius  idem 
in  commentariis  suis  notavit ,  litteras  significans  rectoris  collegii 
Parisiensis  ad  P.  Eleutherium;  dixisse  illi  Academiae  Decanum, 
approbari  a  doctoribus ,  quod  lesuitae  de  gratia  docerent.  Con- 
sentaneum  est,  quod  aliquanto  post  de  physica  praedeterminatione 
iudicarunt,  quam  clarissimus  quisque  apud  illos:  Gamachaeus,  Hal- 
lier ,  Duvalle ,  Isambert ,  Habert  impugnarunt.  Sed  vera  causa 
fuit,  cur  Sorbonici  tacerent,  quod  Frangipani  Coloniae  Nuntius, 
ubi  Lovanienses  Lutetiam  scripsisse  cognovit,  a  Nuntio  Parisiensi 
petiit ,  ne  quid  a  Sorbona  rescribi  pateretur.  Id  enim  ipse  ad 
Montaltum  Cardinalem  nepotem  renuntiat  ^. 

Officiosius  academiam  matricem  nova  secuta  est  Duacensis. 
Nam  excitata  a  Baio  et  ab  Archiepiscopo  Cameracensi  permota 
est,    ut  propositiones  lesuitarum  publice  reprehenderet.     Qua    de 


linquere.  Quae  illorum  professorura  temeritas  merito  severiorem  aliquam  coer- 
citionem  ,  quae  in  posterum  ab  huiusmodi  peccandi  periculo  longius  eos  re- 
moveret,  postulare  visa  fuit  et  adhuc  postulat,  tametsi.  ut  diximus,  et  ut  ex 
ipsis  pacti  verbis  clare  intelligitur ,  non  imperio ,  sed  sola  rationabili  persua- 
sione  erga  eos  usi  fuerint  Episcopi." 

1  De  qua  re  vide  Meyerum,   lib.  I.  c.  15.  p.  47  ss.  et  Hist.  vindic.  1.  I 
c.   14.  p.  47  ss. 

2  L.  c.  p.  203. 


8.    Disputationes  Lovanienses  de  efficacia  gratiae.  191 

re  variis  ortis  contentionibus ,  quum  Oliverius  Manaraeus  provin- 
ciae  praepositus  suos  strenue  tueretur,  Nuntius  Coloniensis  decre- 
tum  iussu  Sixti  Y.  Lovanii  promulgatum  et  a  Gregorio  XIY. 
nuperrime  confirmatum  ad  Duacenses  misit  atque  ita  tempestatem 
illam  sedavit. 

Sed  quum  Innocentius  XI. ,  qui  minime  faveret  lesuitis ,  ad 
Summum  Pontificatum  esset  evectus,  Lovanienses  legatis  missis, 
Lupo  et  Yiane,  illi  supplicarunt ,  ut  suum  iudicium  comprobaret. 
Frustra  omnino.  Demonstrat  Livinus  de  Meyer  litteris  allatis  quum 
theologorum  Romanorum  tum  Nuntii,  qui  tum  in  Belgio  commo- 
rabatur,  nequaquam  tum  Romae  probatam  esse  illam  thesium  iu- 
dicationem;  sub  Innocentio  autem  XII.  non  esse  confirraatam 
satis  ex  ipsius  litteris  brevibus,  quas  supra  commemoravimus,  in- 
telligitur  ^.  Immo  vero,  quum  ab  eo  id  unum  peteretur,  ut  ipsius 
permissu  ea  docere  liceret,  quae  censuris  Lovaniensibus  et  Dua- 
censibus  continerentur,  usque  dum  ab  Apostolica  Sede  aliter  esset 
iudicatum,  id  ne  concederet,  recusavit.  Haec  autem  ipsa  et  sup- 
plicantium  modestia  et  Pontificis  recusatio  satis  demonstrant,  ab 
Innocentio  XI.  nihil  fuisse  impetratum. 

Atque  hae  disceptationes  Lovanienses  maximarum  controver- 
siarum  quasi  praelusio  fuerunt.  Illud  dubium  esse  nemini  potest, 
quin  a  Societate  lesu  scholae  veteris  defensio  suscepta  sit  adver- 
sus  eos,  qui  eodem  errore,  quo  Protestantes ,  inducti  continuatio- 
nem  a  theologis  scholasticis  explicatae  doctrinae  retexentes  su- 
periora  se  tempora  repetere  et  Augustini  doctrinam  restaurare 
temere  arroganterque  profiterentur. 


^  Vide  supra  p.  42.     Litterae  typis  descriptae  sunt  apud  Meyerunij  1.  1. 
c.  24.  p.  75. 


9.   De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

Baii  et  eorum ,  qui  cum  illo  stabant ,  vexatio  levis  aliqua 
concertatio  dicenda  est,  si  cum  illo  bello  comparetur,  quod  eodem 
fere  tempore  in  Hispania  de  gratiae  efficacia  exarsit.  Rixae 
quaedam  et  contentiones  non  paucae  illud  et  praepararunt  et  in- 
choarunt ,  et  secutae  sunt.  De  quibus ,  quamquam  molestum  est 
dicere ,  postulat  tamen  ipsa  causa,  ut  illa  edisseramus.  Humana 
necesse  est  accidere  inter  homines,  et  sanctissimorum  virorum 
quasdam  contentiones  sacra  narrat  historia.  Martyres  fuerunt 
egregia  virtute  Polycarpus  et  Anicetus,  Cyprianus  et  Stephanus: 
de  maximis  rebus  dissenserunt ;  item  postea  Damasus  et  magni 
illi  Cappadociae  doctores,  item  Augustinus  et  Hieronymus,  Prosper 
et  Faustus,  Leo  et  Hilarius  (Arelatensis),  Chrysostomus  et  Cyril- 
lus  (Alex.).  Possunt  errare  sancti;  qui  si  quid  rectum,  iustum,  pium 
esse  iudicarunt,  ut  sunt  omnis  honestatis  amantissimi,  ad  id  per- 
ficiendum  studia  summa  conferre  solent.  Quod  in  hominibus  sin- 
gulis,  idem  in  scholis  usu  venire  cernimus.  Possunt  in  philoso- 
phiae  ac  theologiae  quaestionibus  errare  multi ,  ut  decipiuntur 
singuli ,  atque  etiam  in  magnis  societatibus  unius  paucorumve 
praecipuae  auctoritatis  hominum  in  ceteros  solent  errores  vel  con- 
troversiae  derivari.  Mira  est  clari  cuiuspiam  doctoris  apud  auditores 
auctoritas,  et  hac  ipsa  rursum  magistri  incenditur  industria.  Pro- 
pellimus  ac  propellimur  sensim  sine  sensu  minime  inviti.  Propa- 
gatur  autem  primae  illius  doctrinae  efficacia,  ut  plures  per  annos 
discipuli  successere,  qui,  quod  a  praeceptore  traditum  est,  ad  alios 
ipsi  transfundant.  Itaque  et  veritatis  custos  schola  est  et  erroris 
seminatrix;  quum  enim  doetor  erravit,  decipitur  corona  et  novis 
in  dies  auctum  incrementis  malum  invalescit. 

Baiiez,  qui  inter  clarissimos  fuit  Pratrum  Praedicatorum  sexto 
decimo  saeculo  theologos,  recentioris  scholae  Thomisticae  princeps, 
ea  de  gratia  docebat ,  quae  falsa  existimarent  lesuitae ;  hos  vero 
ille  dicebat  S.  Thomae  impugnare  doctrinam  et  ad  Semipelagia- 
norum  errores  inclinari.     Consequens   fuit,   ut   de   gratia  contro- 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  193 

versiae  orirentur,  Cuius  rei  inique  feceris  si  Ordini  S.  Dominici 
culpam  ascripseris.  Neque  enim  Praedicatores  omnes  Bannesii' 
doctrinam  amplexi  sunt  ^  neque  Bannesii  sociorumque  accusatio- 
num  participes  fuerunt;  nec  vero  patronos  aut  prolixiores  aut 
potentiores,  quam  apud  illos,  Societas  lesu  nacta  videtur;  S.  Pii  Y., 
Ludovici  Granatensis,  Petri  Soti,  Bartholomaei  a  SS.  Martyribus, 
Bragae  Archiepiscopi,  Francisci  Romaei  et  Thomae  Turci,  Magi- 
strorum  generalium,  P.  Foscararii,  Mag.  S.  Palatii,  aliorum  mul- 
torum  illustria  sunt  nomina,  quae  semper  animo  grato  recolet 
Societas  lesu.  Haec  autem  ipsa  his  annis  amplius  trecentis  nulla 
unquam  aetate ,  quam  Aquavivae ,  vel  gloriam  maiorem  adepta 
vel  acrius  vexata  atque  exagitata  est.  Quae  dum  et  in  Anglia 
reliquisque  hostium  terris  filios  suos  occidi,  et  e  Glallia  ac  Vene- 
tiis  expelli,  et  ab  Academiis  Parisiensi,  Lovaniensi,  Duacensi  im- 
pugnari,  et  ab  haereticis  omnibus  exanimari  videt:  in  Hispania 
tum  domestica  seditione  periclitata  est,  tum  in  Bannesii  de  gratia 
contentiones  incurrit.  Sed  haec  omnia  „Deo  disponente  evene- 
runt",  quemadmodum  recte  dicit  Werner^,  „ut  Societas  gloriae 
Divinae  propagandae  causa  condita  per  omnia  vexationum  genera, 
quo  esset  et  vitae  et  actionis  vigore ,  qua  ingeniorum  et  morum 
virtute,  egregie  probaret."  Deus  enim,  qui  cor  cuiusque  hominis 
quasi  gemmam  esse  voluit  suae  coronae,  ita  et  singulis  utitur  et 
societatibus ,  ut  gemmis  limator.  Facile  est  ea,  quae  extrinsecus 
adhaeserunt ,  detergere ,  sed  laboriosum  gemmas  gemmis  limare 
et  poliendo  nitorem  splendoremque  nativum  elicere.  Ita  Provi- 
dentia  Divina  quodammodo  atteri  ac  limari  inter  se  proximos  sinit, 
domesticos  familiares,  parentes  liberos,  fratres,  amicos,  religiones 
inter  se  ac  religiosos ,  ut  probati  ac  perpoliti  lumina  quaedam 
efficiantur  Divinae  coronae.  Exempla  eius  generis  omnium  Or- 
dinum  affert  historia;  quae  contentiones  etsi  parum  aliquando 
scientiae  gignunt  incrementi ,  cavere  tamen  monent  ac  vigilare, 
ne  quid  periculosae  doctrinae  seminetur. 

Temporum  necessitati  ut  provideret ,  Ignatius ,  inclinatis  iam 


j  ^  Molinae  librum  censores  quidam  Dominicani  approbarunt;  alius  Herbi- 

f|    poli  pro  Lessio  et  Molina  sententiam   scripsit;    Livinus    de  Meyer    (Hist.  1.  2. 
11    c.  22.  et  Hist.  vind.  1.  2.  c.  16—19.,  ubi  ad  Serrii  responsa  invicem  respondet) 
ii    alios  Neo-Thomismi  adversarios  ex  Ordine  Praedicatorum  nominat;  nuper  Al- 
!    bertini  O.  S.  Dom.    (Orat.  IL    ad  theologos  Banez    et  Lemos    n.  40.  41.;   Dis- 
sertat.  ad  Dominicum  Pelegrini,  n.  49.)  iis  verbis  impugnavit  Neo-Thomismum, 
quibus  uti  Card.  Franzelinus  dubitet.     (Tract.  de  Deo  uno,  thes.  43.  p,  422.) 
2  Suarez  L  378. 
Schneemann,  Controvers.  13 


194  9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

ad  nova  omnia  et  publicis  rebus  et  privatis,  diversa  quaedam  a 
ceteris  religionibus  in  Societate  instituit.  Sed  rei  novitas  offen- 
sioni  fuit  et  apud  externos  et  inter  ipsos  domesticos.  Illi  autem 
Socii  turbidi  atque  ambitiosi ,  qui  sub  finem  XVI.  saeculi  in  Hi- 
spania  in  matrem  Societatem  conspirantes  eam  apud  Inquisitores 
et  regem  et  Romanam  Curiam  accusarunt ,  quum  culpa  magna 
vacare  nequaquam  potuerint,  non  eadem  in  causa  fuerunt  externi; 
atque  ipsi  S.  Pius  V.  et  Sixtus  V,  et  Clemens  YIII.  aliqua  in 
novae  Societatis  constitutione  mutare  vel  cogitaverunt  vel  ius- 
serunt. 

Magnae  igitur  de  Instituto  Societatis  exortae  sunt  conten- 
tiones,  has  vero,  ut  fieri  assolet,  aliae  et  aliae  secutae  controver- 
siae,  V.  g.  de  sollicitantium  confessariorum  denuntiatione,  quarum 
memoriam  liic  refricare  minime  iuvat;  necesse  tamen  est  paucis 
ostendere,  quantopere  animi  his  diuturnis  contentionibus  commoti 
sint  et  exacerbati ,  quum  vera  controversiae  de  gratia  historia 
vix  intelligi  possit,  nisi  incredibilis  huius  commotionis  magnitudo 
cognoscatur.  Nec  quae  huius  rei  apud  nostrates  argumenta  re- 
peri,  hic  narrare  volo,  liceat  autem  illud  referre,  quod  ipse  Serry 
0.  P.  in  medio  posuit,  libellum  dico,  quo  Hieronymus  de  la  Nuza, 
praepositus  provincialis  Praedicatorum,  XI.  Cal.  Sept.  1597.  regi 
Hispaniarum  supplicavit  *.  Pontifex  utrosque  de  controversia  si- 
lere  iusserat.  Ad  cuius  mandati  significationem  „obstupuisse  se" 
dicit  „licet  statim  ac  illud  per  universam  provinciam  denuntian- 
dum  curaverit,  .  .  .  tamen  ad  Maiestatis  Regiae  clementiam  con- 
fugere  sese,  ut  damno  eo  mandato  illato  pro  sua  benignitate  mo- 
dum  adhiberi  provideat."  Serry  P.  de  la  Xuza  in  odore  sancti- 
tatis  mortuum  esse  dicit.  Id  si  verum  est  (neque  ullo  modo 
dubitamus),  argumentum  maximum  affert,  quantopere  magna  illa 
disceptatio  etiam  sanctissimorum  virorum  mentes  occaecaverit,  ut 
moenium  suorum  ac  litterarum  angustiis  circumscripti,  plane,  quid 
ab  adversariis  responsum  disputatumque  esset ,  quibus  rationibus 
suam  causam  tuerentur,  ignorarent.  Nam  ipse  de  la  Nuza,  quam- 
quam  Gregorius  XIII.  Institutum  Societatis  impugnari  vetuerat, 
tamen  ex  ipsis  eius  Constitutionibus  probare  aggreditur,  „patres 
Societatis  Ecclesiae  Catholicae  illiusque  Capitis  Romani  Pontificis 
iudicium  tamquam  ultimam  rerum  credendarum  regulam  non  ex- 
cipere,  sed  Societatis  ipsius  eiusdemque  Doctorum  definitionem." 
„Theologos  Societatis  novitates  in  omnibus  paene  tentasse."    „Ex 


1  Quem  lihellum  perscripsit  Serry,  Append.  V.  p.  37  ss. 


&. 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  195 

quo  Molina  eiusque  gregales  fanaticos   propriae    vertiginis   partus 
Patrum  sententiae  praetulerint,  scholas  depravatas  mutuisque  dis- 
cidiis   Hispaniam    iactatam    esse."     Haec    prospexisse  Melchiorem 
Canum,  quum  scriberet:  „Utinam  et  mihi,  quod  olim  Cassandrae, 
non  accidat ,  cui  non  est  data  hdes,  donec  Troia  incendio  periis- 
set."     Profiteri  lesuitas  se  sequi  D.  Thomam,  sed  „satis  superque 
demonstrasse ,    quam  ardenti  studio  ad  eius  doctrinam    potius  de- 
lendam  intenderent."     „Id  in  Molinae    huiusce   comoediae   actore 
videre  esse,    qui  arrepto  D.  Thomae  interpretis   nomine,    in  eius 
doctrinam  adeo  petulanter  insurgat,  dubitari  ut  merito  possit,  an 
in  Augustinum  Pelagius  impudentius  declamarit."     „Nulla  ratione 
capere  se,    quo  pacto  illa  in  Sanctissimum  Praeceptorem  seu  ve- 
rius  in  universae  Ecclesiae  Catholicae  Doctores  convitia   sustineri 
possint."     „Propterea  de  Patribus  Societatis  dicendum  venire,  quod 
de  Florentinis,  sibi  re  vera  quidem  adversariis,  verbis  vero  blan- 
dientibus,  dicere  solitus  esset  loannes  XXII. ,  illos  Christi  satelli- 
tibus  iure  esse  conferendos,  qui  illum  dato  regis  titulo  colere  visi 
essent,  sed  impactis  alapis  illusissent."     Praedicatorum  doctrinam 
illam  esse  S.  Thomae;    quam    suscipi   etiam    non  probatam  opor- 
tere;    „manifestum  esse  huiusce  doctrinae  publicam    professionem 
interdici  aut  silentium  imperari  non  posse;  eos  autem  qui  hac  in 
parte  novitates  inducerent,  in  iudicium  iusto  vocari  debere,  eorum 
libros  interdici,    ora   obstrui."     Quantos   labores  Societas  ad  con- 
vertendos    haereticos    suscepisset ,    B.    Canisii    libros    defendendae 
religionis  causa  scriptos,  item  Possevini,  Augeri,  Maldonati,  Cam- 
piani,  Gregorii  de  Valentia,  Bellarmini,  ille  prorsus  ignorasse  vi- 
detur;   „dicant,"  inquit,   „huius  [nostri]  Ordinis  obtrectatores,  quas 
haereticorum  sectas  confutaverint,  quae  obsequia  Ecclesiae  insignia 
praestiterint."     Postremo    enumeratis   Ordinis  Praedicatorum   me- 
ritis  exclamat :    „Quo    igitur    iure    iis    ora    praecludentur ,    qui  ea 
tanto  Ecclesiae  et  Regni  bono  aperuere?     Quo  demum  titulo  tot 
obsequiis  nota  probataque  Ecclesiae  famula  cum  altera  recens  ad- 
missa  aequali  sorte  conferetur"  [nimirum  silentio  iniuncto  Mtrisque\? 
Haec  ipsa  sunt  verba  ab  optimo  provinciae  praesule  de  Summi 
Pontificis  praecepto  et  altero  Ordine  ad  regem  perscripta;  demon- 
strant    autem ,    quam    vehementer    tum   multorum  religiosorum  in 
Hispania  animi  commoti  irritatique  fuerint.     Qui  dubitari  prorsus 
non  posse  sumebant,    quin  sua  esset  S.  Thomae    doctrina,    quam 
lesuitae    novis    opinionibus    delere    conarentur.     Qua   persuasione 
pellecti    mandatum    Summi    Pontificis    reprehendebant ,    conviciis 
autem   exagitabant   adversarios ,    idque   litteris   ad   regem    missis, 

13* 


196  9-   De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

quum  et  ille  ipse  et  Summus  Pontifex  et  ipsorum  superior  id 
fieri  severe  vetuisset.  Quod  qui  fieri  potuit,  nisi  tenebrae  rebus 
clarissimis  obductae  dispiciendi  locum  nullum  reliquissent?  Sed 
in  hac  obseuritate  sua  studia  persecutus  est  Baiiez. 

Erat  Banez  theologus  cumprimis  doctus,  id  amplissimi  eius 
commentarii  in  Summam  S.  Thomae  demonstrant.  In  quibus  ad- 
mirabili  prorsus  constantia  ac  vi  argumentandi  utitur,  unde  con- 
iectura  de  ingenio  eius  fieri  potest.  Atque  tanto  eum  fuisse 
maiore  auctoritate  necesse  est ,  quanto  maiorem  cum  tanta  doc- 
trina  morum  severitatem  coniunxerat.  Quetif^  refert,  in  univer- 
sitate  Salmanticensi  ea  in  existimatione  fuisse  illius  sententiam, 
ut  nemo  ei  obsequi  dubitaret.  Sancta  vero  Theresia  ^,  cuius  antea 
confessiones  audire  solitus  erat ,  sic  ad  eum  scripsit :  „Quantum 
valeat  dilectio  Dei,  iam  nemo  miretur,  quum  tantum  apud  me  possit 
caritas  P.  Dominici,  ut,  quidquid  illi  visum  est,  idem  mihi  probetur, 
quidquid  voluit,  ego  velim,  nec  satis  sciam,  quorsum  ista  fascinatio  i 
sit  evasura."  Ipso  iam  anno  1572.'^  Banez  ad  docendam  theolo- 
giam  Salmanticam  venerat;  octo  annis  post  e  multis  competitori- 
bus  professor  Academiae  primarius  publice  renuntiatus  in  eo  mu- 
nere  usque  ad  exitum  vitae  (1604.)  permansit.  Yix  ad  eam  digni- 
tatem  promotus  erat,  quum  controversia  de  scientia  media  in 
aliqua  disputatione  exarsit.  Sed  aliarum  quoque  contra  lesuitas 
controversiarum,  ut  fuerat  studiosissimus  Cani  auditor,  partem  ali- 
quam  gessit. 

Promulgata  bulla  Ascendente  Domino  sperare  non  destitit, 
effici  posse  ut  et  sententia  Thomistarum  de  votorum  sollemnitate 
Romae  comprobaretur  et  illa  bulla  revocaretur ;  et  quum  non 
ignoraret,  quanta  ibi  universitatum  auctoritas  esset,  eas  sibi  con- 
ciliandas  esse  statuit.  Defensa  iam  erat  in  universitate  Vallisole- 
tana  eiusmodi  propositio  lesuitis  non  prohibentibus.  Idem  ten- 
tandum  Salmanticae  ^  ratus  in  a.  III.  Id.  Oct.  1589.  indicta  dis- 
putatione  hanc  thesim  proposuit:  „In  his  (paupertatis ,  castitatis 
et  obedientiae  votis)  substantia  religionis  consistit,  dummodo  sol- 
lemni  voto  firmentur,  quod  fit  per  solam  professionem  in  religione 
approbata." 


1  Quetif,  Script.  O.  Praedic.  II.  352. 

2  Hurter,  Theol.  cat.  p.  269.  n.  2. 

^  Sic  enim  in  praef.  commentariorum  in  Summam   S.  Thomae  ipse  dicit. 
"*  Rem  narrat  Poussines   (1.  2.  c.  18.  19.  p.  191  —  198.)    et  allatis  littera- 
rum  monumentis  probat. 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  197 

Paucis  ante  disputationem  diebus  rem  resciere  lesuitae;  cur- 
sorem  Madritum  statim  mittunt  ad  Hannibalem  de  Grassis,  Nun- 
tium  Apostolicum;  is  propositionem  defendi  vetat,  quod  bullae 
Pontificis  Ascendente  Domino  contraria  esset  nec  propterea  vel 
directe  vel  indirecte  defendi  posset,  quin  excommunicationis  poena 
incurreretur.  Pridie  eius  diei,  quo  disputatio  futura  erat,  cursor 
sero  redit.  lesuitae  postero  mane  cancellarium  Academiae  adeunt. 
Protenus  notarius  in  aulam  mittitur.  Coepta  iam  disputatione  in- 
gressus,  in  soUemni  conventu  silentibus  omnibus  Nuntii  decretum 
legit.  Banez  S.  Thomae  se  illam  doctrinam  existimasse  dicit  nec 
de  Societatis  Instituto  impugnando  cogitasse;  rogare  se,  ut  viri  docti 
consulantur  a  Nuntio,  nonne  S.  Thomae  sit  doctrina.  Sic  expostu- 
lans  disputationem  diremit;  defendi  enim  eam  propositionem  non 
licebat ,  quam  et  Nuntius  et  cancellarius  severissime  defendi  ve- 
tuissent.  Nec  vero  conquievit,  sed  apud  collegas  de  inaudita  illa 
interpellatione  conquestus  eos  adduxit,  ut  misso  Madritum  nuntio 
apud  senatum  regium  adversus  Nuntium  expostularent.  Expostu- 
lationem  rex  recusavit,  nec  efficere  Banez  potuit,  ut  Academia 
obiectiones  suas  quinque  thesibus  comprehensas  Romam  mitteret. 

Atque  sic  constanter  ille  S.  Thomae  causabatur  doctrinam. 
Quo  scuto  se  adversus  ipsam  bullam  Pontificiam  defendi  arbi- 
trabatur. 

Alterum  afferre  factum  placet,  unde  Bannesii  ingenium  quale 
fuerit,  iudicetur.  Clementi  TIII.  *  supplicavit,  ut  silentii  iniuncti 
obligatione  liberarentur  Praedicatores.  Principio  queritur ,  quod 
antiquae  doctrinae  possessione,  illius  quidem,  quae  apud  universae 
Ecclesiae  theologos  a  Thomae ,  immo  vero  Augustini  aetate  ob- 
tinuerit,  mandato  Pontificio  cum  legum  iniuria  privari  viderentur. 
Isto  autem  modo  novitatis  auctores  atque  patronos  illis  aequari, 
qui  antiquam  D.  Thomae  doctrinam  communemque  Patrum  inter- 
pretationem  tuerentur,  novamque  cum  vetere  doctrina  eodem  pro- 
babilitatis  loco  paullatim  constitutum  iri.  Quod  vero  scandalis 
occurri  illa  prohibitione  existimaretur,  eam  parum  firmam  videri 
rationem;  in  iure  enim  contineri,  melius  esse  scandala  permitti, 
quam  destitui  veritatem.  Qua  de  causa  Paulum  Apostolum  S.  Petro, 
Christi  vicario,  illico  in  faciem  restitisse.  „Huius  instar,"  inquit, 
„et  nos  semper  novitatum  impatientes  fuimus ,  et  nunc  humiliter 
et  pie  apud  Sedem  Apostolicam  in    terram   proni   flemus   et  con- 


*  Qui  libellus  cum  Bellarmini    responsione    adiunctus    est  Meyeri  Histo- 
riae,  I.  798. 


198  9.   De  Bannesio  eiusqiie  cloctrinae  ratione. 

querimur ,  quia  propter  manifestam  circa  mysteria  gratiae  novae 
doctrinae  curiosam  introductionem  nos  antiquae  doctrinae  circa 
incompreliensibilia  mysteria  intelligentiam  et  sermonem  commu- 
nem  silentio  tegere  debemus.  Deinde  si  quod  parvulorum  scan- 
dalum  .  .  .  natum  est,  .  .  .  causam  illi  dederunt,  qui  curiosis  sub- 
tilitatibus  .  .  .  circa  incomprehensibilia  mysteria  per  novam  et 
inauditam  doctrinam  ea  mysteria  omnibus  pervia  facere  attenta- 
verunt.  .  .  Taceant  ergo  curiosi  et  in  Ecclesia  Dei  supervacanea 
loqui  desistant.  .  .  Non  itaque  silentium  idrique  parti  imponendum 
videtur,  sed  illis,  qui  huius  tempestatis  causa  exstiterunt.  .  .  Quan- 
tum  enim  Ecclesiae  Dei  D.  Thomae  doctrina  a  summis  Pontifi- 
cibus  approbata  piae  utilitatis  attulerit,  nemo  ignorat.  At  vero 
nostris  temporibus  derident  eam  iuniores  tempore;  neque  se  quis- 
quam  adversariorum  perfectum  theologum  existimat,  nisi  .  .  .  plu- 
rima  singularia  dogmata  supra  et  contra  illam  adinveniat  et  sol- 
licite  doceat."  Deinde  quaedam  novae  lesuitarum  doctrinae  re- 
prehendiintur ,  ut  illud :  Bellarminum  negare  imagines  ita ,  ut 
S.  Thomas  docuerit,  adorandas  esse.  Si  silentii  mandatum  futu- 
rum  sit  diuturnum,  periculum  esse,  ne  Hispania  quoque,  ut  Ger- 
mania  et  Anglia,  a  fide  deficiat.  Quare  manifestam  et  antiquam 
SS.  Augustini  et  Thomae  doctrinam  imposito  silentio  contegen- 
dam  non  videri.  Allatis  autem  aliquot  etiam  in  docendo  difficul- 
tatibus  inde  derivatis,  extremo  libello  in  hunc  modum  conqueri- 
tur:  „Gloriantur ,"  inquit,  „et  exsultant  theologi  Societatis ,  qui 
per  praedictum  mandatum  pares  efficiuntur  nohis,  qui  portavimus 
pondus  diei  et  aestus." 

Clemens  YIII.  libellum  Bellarmino  iudicandum  tradidit ,  qui 
eum  prorsus  refutavit.  Dicebat  iniuriam  fieri  Pontifici,  cuius  man- 
datum  iniustum  ac  perniciosum  appellaretur,  quod  antiquae  doc- 
trinae  possessione  sublata  veteres  cum  novis  opinionibus  aequaret; 
utri  veteres  defenderent,  in  controversia  esse;  nec  quaeri ,  doc- 
trina  SS.  Augustini  et  Thomae  tenenda  esset  an  relinquenda,  sed 
utra  rectior  illius  interpretatio  esset;  nec  de  dogmate,  sed  de  sub- 
tili  explicatione  theologorum  silentium  impositum.  Deinde  iniuria 
culpae  dari  lesuitis  docet,  quod  pUirimas  opinionum  novitates  in- 
duxissent;  quod  vero  ipse  reprehenderetur ,  respondet :  ideo  se 
non ,  ut  S.  Thomam,  loqui  de  imaginibus,  quod  aliter  Pontifices 
et  Concilia  locuti  essent.  Quorum  decreta  illum  non  vidisse,  quod 
eo  mortuo  vel  scripta  vel  edita  essent ;  aliter  enim  profecto  doc- 
turum  fuisse ,  nec  si  Bonifacii  P.  YIII.  decretum  De  voto  et  voti 
redemtione  et  sollemnem  Conceptionis  B.  Virginis  in  Ecclesia  cele- 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  199 

brationem  vidisset ,  sententias  contrarias  defensurum  fuisse.  Se 
autem  de  imaginum  cultu  cum  omnibus ,  qui  contra  liaereticos 
scripserint,  eam  sequi  sententiam ,  quam  Thomistarum  princeps 
Capreolus  exposuerit.  Probari  sibi,  si  loquendi  libertas  conceda- 
tur ,  sed  male  atque  inique  postulari  (a  Bannesio),  ut  silere  le- 
suitae ,  qui  minores  aetate  sint,  iubeantur,  Praedicatores  libere 
loqui  sinantur. 

Nihil  est ,  quod  huic  responso  addendum  videatur.  Quodsi 
ille  enumerare  damna ,  quae  prohibitionis  diuturnitate  scientiae 
theologicae  afferri  existimaret,  satis  habuisset,  non  fuisset,  cur  re- 
prehenderetur;  sed  fixum  ei  constitutumque  erat ,  veterem  sibi 
S.  Thomae  doctrinam  adversus  Ordinem.  recentem ,  quem  illius 
inimicissimum  falso  habuit ,  quoquo  modo  tutandam  esse.  Caret 
autem  omni  pietate ,  quod  conquerens  de  constitutione  Pontificia 
apud  Clementem  YIII.  hoc  utitur  argumento:  se  suosque  impa- 
tientes  esse  novitatum ,  S.  Pauli  secutos  exemplum,  qui  Christi 
vicario  in  faciem  restiterit.  Quantopere  autem  in  littera  inhae- 
serit  D.  Thomae ,  ostendit,  quum  Bellarminum  reprehendit,  qui 
cum  oecumenico  Concilio  Nicaeno  altero  negaverat ,  imagines 
Christi  cultu  latriae  afficiendas  esse ,  et  secundum  illius  Synodi 
canonem  cum  magno  Capreolo  S.  Doctoris  sententiam  interpre- 
tatus  erat  ^. 

Etiam  maiore  iudicii  iniquitate  usus  est  in  controversia  de 
caritatis  gratiaeque  augmento  ^.  Qua  in  causa  fratres  suos  aggre- 
ditur ,  a  quibus  doctrinam  S.  Thomae  .  .  .  circa  solutionem  huins 
difjicultatis  vel  non  legi  vel  negligi  dicit.  Itaque  sibi  hoc  propo- 
suerat ,  ut  in  hac  re  tam  gravi  D.  Thomae  doctrinam ,  quae  non 
solum  ab  Antithomistis,  sed  etiam  a  quibusdam  Thomistis  neglecta 
iaceret,  erigeret,  eamque  sperabat,  exclusis  variis  mirahilihus ,  in- 
intelligihilihus,  inextricahilibus  novitatibus,  in  scholis,  Thomistaruni 
potissimum,  in  suum  locum  restitutum  iri.  E-ecentiores  illos  Tho- 
mistas  non  alios  intelligit ,  nisi  clarissimum  illum  Franciscum  de 
Yictoria  cum  celeberrimis  suis  discipulis ,  Cano  et  Mantio ,  h.  e. 
eum  virum ,  quem  ipse  scholasticae  theologiae  quasi  reparatorem 
iure  vocaverat  ^.    Affirmat  autem  /alsa  et  nova  arhitramenta  ab  iis 


'  Nec  vero  ipse  S.  Thomas  verbum  illud  ita  intellexit,  ut  nos  solemus; 
quare  Bellarmino  dicere  licuit,  non  tam  sententiam,  quam  verba  S.  Thomae  a 
se  improbari. 

2  In  2.  II.  q.  24.  art.   6.  p.  352—387. 

^  In  2.  II.  q.  1.  art.  7.  p.  36;  eodem  loco  ceteros  quoque  Theologos  Sal- 
manticenses    pro    merito    collaudat      IUum    autem    et ,    qui    eum  sequebantur, 


200  9.   De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

in  scholam  theologoriim  esse  introducta ,  qui  inter  nominales  pluri- 
mum  sunt  versati,  quasi  horum  contagione  Parisiis  infecti  genuinam 
S.  Thomae  doctrinam  corruperint  (II,  II.  q.  24.  a.  6.  Sexta  conclu- 
sio) ;  exprobrat  iisdem  magnis  theologis,  quod  coepissent  communem 
modernorum  viam  tenere  et  prosequi^  (1.  c.  §  Documenta  S.  Thomae  . . . 
desumpta  ex  theologica  Summa).  Et  revera  magnum  inter  illorum 
et  Bannesii  rationem  docendi  existit  discrimen.  Illi  enim  acer- 
rimi  doctrinae  S.  Thomae  propugnatores  viam  tenuerunt  vere 
catholicam ,  antiquitus  usque  ad  illa  tempora  traditam  et  serva- 
tam,  quam  aliquis  eorum,  Meichior  Canus,  admirabili  de  locis  theo- 
logicis  libro  illustravit,  ut  ipsum  S.  Thomam  imitantes  praeter 
huius  libros  nullam  rationem  negligerent ,  qua  universalis  Eccle- 
siae  doctrinam  cognoscerent  et  illustrarent.  lidem  non  abhorrebant 
quasdam  sententias  S.  Doctoris  in  benigniorem  sensum  interpre- 
tari,  ut  potius  eius  „sapientiam"  quam  litteram  sequerentur;  hanc 
rationem  tenebat  Franciscus  de  Yictoria,  ut  Melchior  Canus  (loc. 
theolog.  1.  12.  ab  initio)  de  eo  retulit ,  hanc  ipse  Canus  (1.  c), 
hanc  Mantius,  ut  Baiiez  (1.  c.)  testatur.  Hic  vero ,  qui  in  omni- 
hus  et  per  omnia  S.  Doctorum  sequi  et  etiam  in  leviorihus  quae- 
stionihus  nec  latum  quidem  unguem  ab  eius  doctrina  discedere  vult, 
ita  S.  Thomae  litterae  inhaeret,  ut  communem  modernorum  viam 
negligere  nec  multum  universam  recentiorem  doctrinae  catholicae 
explicationem,  etiam  per  Concilia  factam,  visus  sit  curare.  Exem- 
phim  huius  angustae  interpretandi  rationis  sit  haec  ipsa  dispu- 
tatio  de  caritatis  gratiaeque  augmento.  De  qua  re  doctrina  Con- 
cilii  Tridentini  perspicua  est  et  clara;  anathematizat  enim  (can.  26. 
et  32.)  eos ,  qui  dixerint :  iustos  non  dehere  p^^o  honis  operihus, 
quae  in  Deo  fuerint  facta ,  exspectare  et  sperare  aeternam  retrihu- 
tionem  a  Deo  .  .  . ,  si  hene  agendo  et  divina  mandata  custodiendo 
usque  in  finem  perseveraverint ,    vel   ipsum  iustificatum  honis  operi- 


doctissimos  viros  O.  Praed.  in  ipsa  praefatione  commcntariornm  suorum  lau- 
dibus  effert.  Item  1.  c.  p.  35.  sic  ait:  ,,Gloriosae  memoriae  F.  Franc.  de  Vic- 
toria  scholasticam  doctrinam  viva  voce  velut  altcr  Socrates  suis  lectionibus  in 
methodum  perspicuam  ct  eruditione  plenam  ad  intelligentiam  S.  Thomae  re- 
duxit  et  illustravit." 

^  Scribit  enim  de  Mantio :  „Oblata  sunt  ci  nostra  scholastica  commen- 
taria  super  eundem  articulum  et  usque  adeo  placuerunt ,  ut  in  sua  lectura 
nostram  sententiam  dictasset ,  nisi  iam  .  .  .  coepisset  communem  modcrnorum 
viam  tcnere  et  prosequi ,  ne  videretur  vir  gravis  tam  cito  palinodiam  recan- 
tare."  Ilanc  acerbam  fratris  reprehensionem  melius  intelligemus,  si  animad- 
verterimus,  Mantiura  Bannesii  doctrinae  de  physica  praedeterminatione  statim 
restitisse. 


9.   De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  201 

bus^  qiiae  ah  eo  per  Dei  gratiam  et  lesu  Christi  meritum  .  .  .  fitmty 
non  vere  mereri  augmentum  gratiae,  vitam  aeternam  et  ipsiiis  vitae 
aeternae  y  si  tamen  in  gratia  decesserit,  consecutionem  atque  etiam 
gloriae  augmentum.  Nihilominus  Baiiez  negat ,  iustos ,  etsi  bene 
agendo  usque  in  finem  perseveraverint  et  in  gratia  decesserint, 
tamen  eam  quam  bonis  operibus  vere  meruerunt  retributionem 
(augmentum  gratiae  et  gloriae)  unquam  esse  a  Deo  accepturos, 
nisi  intentiores  caritatis  actus  posuerint.  Quae  Bannesii  doctrina 
ita  a  canonibus  illis  Tridentinis  dissidet,  ut  vel  fidelissimus  eius 
discipulus  Alvarez  cum  aliis  recentioribus  Thomistis  eam  deseruerit 
(disp.  60.  de  auxiliis  n.  3.  24.  29).  Sed  ex  universa  hac  contro- 
versia  aliisque  supra  (p.  83.  not.  1.  p.  197.  198.)  allatis  exemplis 
intelligitur ,  contrariam  magnis  Thomistis ,  Francisco  de  Yictoria, 
Cano ,  Soto,  Mantio,  rationem  explicandi  S.  Thomae  illum  usur- 
passe,  ut  neglectis  theologiae  incrementis  et  recentiore  doctrinae 
ecclesiasticae  explicatione  S.  Thomae  verbis  ac  litteris  inhaeresce- 
ret.  Haec  eadem  singularitas  est  interpretandi,  qua  et  Baiiez  in 
Aquinate,  et  Protestantes  in  Scriptura,  et  Baius  in  Augustino  ex- 
ponendo  usus  est.  Expeditum  hoc  quidem  videtur  genus  argumen- 
tandi;  nimirum  molesta  non  erunt  catholicae  traditionis  documenta, 
vel  theologorum  studia  vel  Pontificum  vel  Conciliorum  decreta,  qui- 
bus  nihil  sit  contra  Thomam,  aut  Augustinum,  aut  sacras  litteras 
definitum !  Sed  viam  obstruit ,  qua  ad  intelligentiam  vel  Scrip- 
turae  vel  Augustini  vel  Thomae  accedi  oporteat.  Yeterem  ratio- 
nem  eandemque  vere  catholicam  Societas  lesu  retinuit,  quum  eam 
in  ipsa  Praedicatorum  disciplina  Salmanticae  didicisset;  nam  ean- 
dem  Canus  quoque  in  praeclaro  opere  De  locis  theologicis  ex- 
posuit.  Quam  quum  in  Ratione  studiorum  illa  praeciperet,  significa- 
vit,  quanti  rationem  quoque  docendi  in  scholis  Catholicis,  S.  Tho- 
mae  potissimum,  ex  antiquitate  traditam  aestimaret.  Eam  et  Lo- 
vanii  contra  Baium  et  Salmanticae  contra  Bannesium  propugnavit. 
Rationem  singularem  Bannesii  S.  Thomae  interpretandi  sen- 
tentiae  consecutae  sunt  maxime  singulares.  Modo  significavimus, 
quid  de  incremento  gratiae  sanctificantis  docuerit.  Sed  alteram 
considerare  placet ,  quae  cum  nostra  de  gratia  controversia  con- 
iuncta  connexaque  est.  Medina,  qui  cum  Soto  duas  esse  statuit 
causas  iustificationis ,  alteram  efficientem  sive  Deum  per  habitus 
infusionem ,  alteram  materialem  vel  animi  dispositionem ,  haec 
narrat^:    „Yidi  hominem  doctissimum ,    qui    ut    se   ab    argumenti 


1  In  1.  11.  q    113.  art.  8.  p.   1686. 


202  9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

difficultate  liberaret ,    in  scholam  introdiicebat  iiOYam  et  inaudi- 

tani  sententiam,  videlicet  quod  motus  liberi  arbitrii  per  poeniten- 
tiam  et  caritatem  non  est  praeparatio  ad  gratiam,  quemadmodum 
calor  est  dispositio  ad  ignem  et  frigiditas  ad  aquam,  sed  dicitur 
dispositio  acl  gratiam  in  genere  moris ;  quia  requiritur  consensus 
voluntatis,  ut  gratia  infundatur,  sed  non  est  necesse  quod  praece- 
dat  171  genere  caiisae  materialis  et  praeparatoriae ,  quemadmodum 
praecedunt  dispositiones  ia  genere  natiirae.^  Quem  putamus  fuisse 
horainem  illum  doctissimum,  qui  novam  et  inauditain  sententiam 
introducebat?  Sine  dubio  Banez.  Non  edidit  ille  quidem  com- 
mentarios  in  1.  II.,  ubi  necesse  fuit  de  illa  re  disseri;  sed  eam 
opinionem ,  quam  Medina  reprehendit ,  ille  ne  ibi  quidem  tacet, 
ubi  defendenti,  augeri  habitus  gratiae  et  caritatis,  ad  contrariam 
opinionem  quodammodo  sua  sponte  deveniendum  fuit.  „Neque 
tamen,"  inquit  *,  „asserunt  [Concilia,  liberum  arbitrium]  effective 
ad  infusionem  gratiae  concurrere,  sed  ad  disponendum  se  ad  gra- 
tiam.  Neque  hanc  efficientiam  definiunt  esse  ut  est  causis  phgsicis 
attributa,  sufficit  enim  moralis  effcientia  ad  vorificandam  Conci- 
liorum  definitionem.  Qui  enim  libere  se  disponit,  cooperatur  ut 
causa  moralis.^^  Idem  in  eodem  tractatu  actionem  humanam  ap- 
pellat  causam  meritoriam  et  in  genere  moris,  habitum  a  Deo  in- 
ditum  non  dubitat  causam,  materialem  dicere.  „Fieri  potest,"  in- 
quit^,  „ut  ipse  habitus  intensior  quam  antea  erat ,  sit  effectus  i 
intensioris  actus  et  simul  sit  causa  illius :  causa  quidem  in  ratione 
principii  effectivi  et  elicitivi  ipsius  actus  intensioris;  effectus  vero 
in  quantum  acttis  est  causa  meritoria  et  in  genere  moris  causans 
habitum  tam  intensum.  Et  similiter  in  quantum  ipse  hahitus  in 
genere  causae  materialis ,  hoc  est ,  dispositivae,  prior  natura  est, 
quam  maior  intensio  habitus."  Quum  enim  certissimam  gratiae 
efficaciam  ex  sola  invicta  Omnipotentis  virtute  derivet ,  non  re- 
quiritur  animi  ipsius,  qui  movetur ,  ulla  praeparatio  aut  etiam 
cooperatio  tamquam  causae  materialis;  et  inepte  liberae  hominis 
actioni  Dei  motio ,  ut  causa  efficiens  causae  materiali ,  opponitur, 
sic  ut  duae  sint  particdes  iustificationis  causae;  immo  vero  Deus 
dicendus  est  sola  causa  adaequaia  et  iustificationis  et  praepara- 
tionis,  qui  quasi  gradibus  nos  iustificare  statuit,  dispositionibus 
nostrorum  actuum  liberorum ,  ut  ille  dicit  (1.  c.  p.  366.) ,  adhi- 
bitis.     Quas  tamen    non    ita    hoc    loco   spectari    vult,    quatenus  e 


»  Banez,  In  2.  II.  q.  XXIV.  art.  G.  concl.   1.  p.  353. 
2  L.  c.  p.  368. 


♦I 


i 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  203 

libero  arbitrio  procedant ,  quemadmodum  censuit  Medina ,  sed 
„quatenus  Dei  opus  sint"   (p.  354.). 

Cum  quo  aliud  quiddam  connexum  est ,  quod  ille  a  schola 
S.  Thomae  prorsus  discrepans  docet.  Cuius  quum  haec  esset  cora- 
munis  sententia,  motum  a  primo  motore  impressum  voluntatibus 
dispositione  et  lubitu  cuiusque  modificari  ac  determinari  *,  id  qui- 
dem  abhorrere  oportuit  eum ,  cuius  tota  doctrina  in  invicta  Dei 
virtute  describenda  versaretur.  Itaque  hoc  ita  esse  negat.  Sed 
ipsum  iam  audivimus  haec  contra  Caietanum  aliosque  disputantem 
(supra  p.  58.  et  59.),  ubi  dicit,  divinam  motionem  a  creatura  non 
posse  modificari ,  quia  prima  causa  secus  a  dispositionibus  crea- 
turae,  tamquam  causae  ?naterialis^  penderet.  Deinde  ibidem  signi- 
ficat,  quam  arcte  haec  doctrina  cum  iis,  quae  de  gratia  et  libero 
arbitrio  asserit,  connectatur:  „Et  haec  doctrina  valde  notanda  est 
pro  materia  de  gratia  et  de  praedestinatione,  in  qua  multi  para- 
logizantur,  putantes ,  quod  liberum  arbitrium  hominis  modificat 
aequalem  concursum  et  auxilium  Dei."  Quum  igitur  negaret, 
creaturam  omnem ,  etiam  voluntatem,  ut  causam  materialem  seu 
dispositivam ,  Deo  efficienti  cooperari  posse ,  secum  omnino  con- 
sentit  proferenda  illa ,  quam  Medina  dicit  novam  et  inauditam, 
opinione :  liberos  actus  non  ut  causam  materialem  praeparare  et 
disponere ,  sed  duntaxat  ut  causam  in  genere  moruni  agere  ad 
iustificationem. 

Itaque  Bannesii  singularis  doctrina  id  ipsum  sustulit,  quo,  ut 
Bellarminus  (supra  p.  156.  not.  1.)  dixit,  libertatem  in  Divina  mo- 
tione  schola  S.  Thomae  servare  studebat,  et  quam  haec  motionem 
Dei  docuerat,  ille  praedeterminationem  physicam  efficiebat,  illico 
repugnante ,  ut  mox  dicemus ,  scholae  illius  Salmanticae  doctore 
praecipuo  atque  principe  Mantio. 

Sed  ad  describendam  illius  doctrinae  proprietatem  redeamus. 
Quid  est,  in  quo  tota  vertitur  ?  Inflexibilem  esse  statuit  Divinae 
voluntatis  efficaciam ,  quae  omnia  in  quantum  ad  fieri ,  esse  et  mo~ 
dum  ante  omnem  praevisionem  determinet.  Quam  quomodo  de- 
scribat,  ipsum  audiamus : 

In  commentariorum  I.  p.  q.  XXIII.  art.  III.  concl.  9.  p.  272. 
sic  ait:  „Deus  cum  sit  causa  totius  entis  nihil  praesupponit  ab 
alio  factum,  cuius  ipse  non  sit  causa,  et  ita  omnia  determinat  et 
a  nullo  determinatur.  .  .  Cum  divina  voluntas  sit  causa  efficacis- 
sima  omnium    bonorum ,    sicut    efficaciter    vult    finem ,    efficaciter 


1  V.  supra  p.  56  ss.   102.  111.  112.  121.  et  p.  156    n.   1. 


204  9-    De  Bannesio  eiusque  doetrinae  ratione. 

etiam  vult  et  determinat  omnia  media  ad  finem,  ita  sane  ut  con- 
cursus  Dei  activus  a  nullo  extrinseco  determinari  possit."  In  I.  p. 
q.  XIV.  art.  XIII.  p.  216.  „Si  concursus  primae  causae  non 
esset  efficax  ad  determinandum  omnes  causas  secundas,  nulla  se- 
cunda  causa  operaretur  suum  eff^ectum:  quia  nulla  secunda  causa 
potest  operari,  nisi  sit  efficaciter  a  prima  determinata."  Q.  XIX. 
a.  YIII.  p.  244.  „Displicet  quod  [Caietanus]  ait,  virtutem  primae 
causa  modificari  per  causam  secundam,  non  tamen  impediri.  Quod 
quidem  ego  falsum  reputo ,  si  de  prima  causa  universalissima, 
qualis  est  divina  voluntas,  intelligatur.  Immo  vero  divina  voluntas 
omnia  modificat,  dum  causa  est  universalissima  et  efficacissima 
cuiuslibet  rei  in  quantum  ad  fieri  et  quantum  ad  esse  et  quan- 
tum  ad  modum.  .  .  Omnis  causa  modificabilis  ab  altera  non  de- 
terminat  seipsam  ad  effectum  specialem ,  sed  divina  voluntas  se- 
ipsam  determinat  ad  quemcunque  effectum  specialissimum  et  sin- 
gularem  producendum,  ergo  non  est  modificabilis  a  causa  inferiori 
concursus  activus  divinae  voluntatis.  Et  confirmatur.  Quia  esset 
ponere  maximam  imperfectionem  in  Deo,  asserere,  quod  quemad- 
modum  idem  omnino  concursus  solis  producit  distinctos  effectus, 
quia  modificatur  per  distinctas  causas  inferiores ,  ita  concursus 
divinae  voluntatis ,  quantum  est  ex  parte  sua ,  manet  indiiferens, 
sed  modificatur  et  determinatur  ad  distinctos  effectus  per  distinc- 
tas  causas  inferiores."  Q.  XIV.  art.  XIII.:  [Deus]  „est  prima 
causa  dans  esse  et  virtutem  et  determinationem  omnibus  causis." 
Ex  hac  autem  ipsa  infinita  potentia  et  efficacia  voluntatis 
Divinae  et  vis  determinationis  repetitur  et  actus  determinati  ne- 
cessitas  (quae  est  necessitas  consequentiae,  i.  e.,  consequens  deter- 
minationem  s.  voluntatem  Divinam).  „Oportet,"  inquit  p.  215. 
q.  XIII.  art.  XIII.,  „explicemus  necessitatem,  quam  habet  [con- 
sequens:  Antichristus  erit]  in  ordine  ad  eandem  [Dei]  scientiam, 
ut  causa  est.  Et  ista  necessitas  sumitur  ex  efficacissima  primae 
causae  virtute ,  quae  ita  determinat  omnes  causas  secundas  ad 
suos  effectus  producendos,  quod  nulla  causa  secunda  potest  exire 
ab  eius  determinatione."  Et  p.  245.  q.  XIX.  art.  VIII. :  „Quarto  .g 
modo  dicitur  necessarium  ex  suppositione.  Quae  necessitas  potius 
est  consequentiae ,  quatenus  aliquid  necessario  sequitur  ex  alio 
praesupposito  per  bonam  consequentiam.  .  .  Advertendum  etiam 
est  hic,  quod  huiusmodi  suppositiones  variae  sunt.  Aliquando 
enim  praesupponitur  scientia  Dei  vel  voluntas  infallibilis  et  pro- 
videntia  illius  respectu  alicuius  effectus.  Aliquando  praesupponi- 
tur  causa  contingens,    posita  tamen  in  actu  et  non   impedita,    et 


M 


9,    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  205 

timc  necessario  sequitur  effectus  necessitate  consequentiae ,  qui 
nihilominus  est  contingens  simpliciter."  Pag.  246:  „Secunda  con- 
clusio.  Effectus  contingentes  aut  liberi,  si  comparentur  ad  scien- 
tiam  vel  providentiam  vel  voluntatem  Dei,  sunt  necessarii  secun- 
dum  quid,  s.  ex  suppositione.  .  .  Quia  hae  consequentiae  sunt 
bonae  et  necessariae:  Deus  viilt  aliquid  fieri,  ergo  fit  eo  modo  et 
quando  vult  fieri." 

Dei  autem  determinatio  etiam  ad  malos  actus  pertinet;  ipsa 
enim  actio,  ut  actio  est,  efficitur  a  Deo,  culpa  adiuncta  permitti- 
tur.  „Peccatum,"  inquit  p.  270.  q.  XXIII.  art.  III.,  „eatenus  est 
cognoscibile ,  quatenus  est  ens :  ergo  Deus  cognoscit  cognitione 
intuitiva  peccatum,  quatenus  Dei  voluntas  est  causa  entitatis  actus 
peccati ,  et  simul  permittens,  quod  ad  eundem  actum  concurrat 
liberum  arbitrium  deficiendo  a  regula,  et  ita  divinae  providentiae 
infallibilitas  non  mensuratur  aliquo  extrinseco,  sed  ex  providentia 
et  voluntate  permittendi  peccatum  praescit  Deus  notitia  intuitiva 
futurum  peccatum.  Confirmatur.  Quia  notitia  intuitiva  Dei  re- 
spectu  peccati  respicit  coexistentiam  peccati  aeternitati  Dei,  quae 
convenit  malo  culpae,  quatenus  est  in  bono  et  in  ente,  cuius  Deus 
est  causa;  ergo  notitia  intuitiva  Dei  respicit  illud  per  se ,  cuius 
Deus  est  causa,  et  sic  cognoscit  peccatum."  Pag.  271:  „Nihilo- 
minus  actus  liberi  arbitrii  reducitur  in  Deum  sicut  in  causam, 
unde  necesse  est ,  ut  divinae  providentiae  subiiciatur ,  ergo  sub 
divina  providentia  cadit  omnis  operatio  liberi  arbitrii,  etiam  pec- 
cati,  directe  quidem,  quatenus  operatio  est,  permissive  vero,  qua- 
tenus  deficiens  est  a  regula  rationis.  Et  ita  verificatur  illud  Prov. 
16:  Universa  propter  semetipsum  operatus  est  Dominus,  impium 
quoque  in  diem  malum ,  sc.  eatenus  creavit  hominem  aliquem, 
quem  voluit  permittere  impium  esse,  ut  in  die  iudicii  ostenderet 
iustitiam  suam  in  eius  condemnatione  iusta." 

Quod  autem  eandem  entitatem  actus  peccati  et  Deus  efficere 
dicitur  et  homo ,  ille  quidem  sanctissime ,  hic  scelerate,  id  quo- 
modo  fieri  possit,  in  morte  cuiuspiam  hominis  explicat.  Mortem 
enim  Deus  sancte  vult,  quam  flagitium  esset  si  filius  vel  optasset 
vel  voluisset.  „Ex  hac  doctrina,"  inquit  (p.  270.),  „potest  intelligi, 
quod  non  solum  respectu  eiusdem  obiecti  materialis  et  extrinseci  ab 
ipsa  voluntate,  sed  etiam  eiusdem  interioris  actus  voluntatis,  quan- 
tum  ad  entitatem  ipsius  possit  esse  voluntas  hominis  mala ,  et 
voluntas  Dei  bona,  ut  causa  efficiens  illius;  v.  g.  Deus  est  volens 
et  efficiens  causa  actus  odii  Dei ,  et  voluntas  humana  est  causa 
eiusdem  actus  voluntaria  et  efficiens.     At    vero   voluntas   hominis 


206  9-    1^6  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

mala  est ,  quia  talem  actum  exercet  sine  regula  rationis ,  immo 
contra  regulam  et  legem  Dei ,  Deus  autem  bona  voluntate  vult 
fieri  illum  actum  permittens  defectum  causae  secundae  in  ipso, 
ut  inde  aliquod  maius  bonum  faciat ,  sc.  ut  ostendat  bonitatem 
suam  iuste  puniendo  et  magis  miserendo  respectu  aliorum,  vel 
etiam  respectu  eiusdem,  si  praedestinatus  fuerit." 

Similiter  quum  no7i  convertitur  homo ,  huius  rei,  quatenus 
negatio  est,  Deus  cansa  est,  neganda  gratia  efficaci,  sine  qua  scit 
fieri  non  posse ,  ut  peccator  actu  resipiscat.  Sic  enim  habet 
(p.  280.  1.  c.  q.  XXIII.  art.  III.) :  „Si  [ut  pura  negatio]  acci- 
piatur  negatio  conversionis ,  nihil  verendum  est  concedere ,  quod 
sicut  divinum  auxilium  est  causa  efficax  gratiae  et  conversionis 
in  Deum,  ita  negatio  auxilii  efficacis  causa  est  non  conversionis 
in  Deum,  quatenus  est  pura  negatio  entis,  immo  hoc  modo  dici- 
tur  Deus  excaecare,  indurare,  negando  illud  auxilium  efficax,  ex 
qua  negatione  statim  sequitur  necessitate  consequentiae,  quod  ali- 
quis  non  convertatur."  Et  p.  208.  q.  XIV.  art.  XIII. :  ^Yoluntas 
creata  infallibiliter  deficiet  circa  quamcumque  materiam  virtutis, 
nisi  efficaciter  determinetur  a  divina  voluntate  ad  bene  operan- 
dum.  Quocirca  ex  eo ,  quod  Deus  cognoscit ,  suam  voluntatem 
non  determinasse  voluntatem  creatam  ad  bene  operandum  in  ma- 
teria  v.  g.  temperantiae,  cognoscit  evidenter,  quod  voluntas  creata 
peccabit  et  deficiet  in  materia  illius  virtutis.  Itaque  alia  futura 
contingentia  cognoscit  Deus  in  suis  causis ,  prout  sunt  determi- 
natae  a  prima  causa:  malum  vero  culpae  futurum  cognoscit  in  j 
sua  causa,  quatenus  non  est  determinata  a  prima  causa  ad  bene  ' 
operandum." 

Quomodo  vero  cum  hac  doctrina  consistat  hominis  libertas, 
quomodo  agere  possit,  negata  gratia  efficaci,  sine  qua  fieri  actum 
repugnet,  quomodo  actum  omittere,  ad  quem  sit  a  Deo  immuta- 
biliter  determinatus,  ex  ipso  Bannesio  diligenter  nobis  discendum 
est,  etiamsi  aliqua  iam  dicta  repeti  necesse  erit.  Nam  ipsius  re- 
sponsionis  ratio  parum  satisfaciens  difficultati  et  quae  de  deter- 
minatione  actus  peccati  et  de  reprobatione  disserit,  haec  et  acer- 
rime  ab  eius  adversariis  impugnata  sunt  et  materiem  magnae 
controversiae  attulerunt. 

Principio    distingui    iubet  jyo^^w^iam    ab    actu.     Illam    vel    a 
natura  suppetere  vel   a   gratia   sufficienti    conferri,    nec   eo  tolli,  ? 
quod  negata  determinatione  efficaci   fieri  non  possit  actus;   ita  in  i 
culpa  esse  hominem,  si,  quod  possit,  non  faciat.     „Concedo,"  in- 
quit,    „in  sensu  composito ,    quod   non   potest  agere  poenitentiam 


ii 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  207 

sine  aiixilio  speciali ;  sed  tunc  nego  consequentiam,  dum  infertur, 
ergo  si  Deus  statuit  sua  providentia  non  conferre  illud  auxilium 
speciale,  non  imputabitur  homini,  si  non  agat  poenitentiam.  Nihil 
valet  ista  consequentia.  Ratio  est ,  quia  sufficit,  quod  ille  homo 
acceperit  auxilium  supernaturale  et  notitiam  Divinae  misericor- 
diae  invitantis  ad  poenitentiam ,  ut  homo  obligetur  pro  tunc  et 
dicatur  simpliciter  posse  agere  poenitentiam;  quia  aliud  donum 
est  posse  agere  poenitentiam  ,  et  aliud  est  agere  illam,  et  ideo 
ad  hoc,  quod  homo  nolit  agere  poenitentiam ,  non  opus  habet 
maiori  auxilio ,  quam  illo ,  quo  posse  agere  poenitentiam  dicitur" 
(p.  280.  q.  XXIII.  art.  III.).  Quod  posteriores  Thomistae  sui 
expediendi  causa  afferunt,  homini  ob  culpam  commissam  gratiam 
efficacem  negari  atque  ita  eum  praetermittendo  actu  poenam  me- 
reri,  ea  quidem  excusatione  non  utitur  Baiiez ;  nec  universae  eius 
doctrinae  congruere  videtur ,  quum  Deus  ante  omnem  actus  hu- 
mani  culpaeve  praevisionem  decernat,  quem  et  quando  determi- 
nare  velit,  quem  non  determinare  omnino. 

Deinde  Deum  non  actum  solum  ipsum  efficaci  determinatione 
velle  dicit,  verum  etiam,  ut  lihere  fiat;  ita  actum  effici  non  laesa 
libertate.  Deum  suaviter  omnia  disponere ,  nec  naturam  a  se 
creatam  violare  nec  libertatem  minuere.  Radicem  et  fontem  esse 
liberi  arbitrii  illud  indifferens  rationis  iudicium:  rem  propositam 
esse  mediiim  non  necessarium  ad  finem  necessario  appetendum; 
ea  radix  ubi  sit ,  ibi  voluntatem  liberam  efflorescere.  lam  vero 
Deum  nequaquam  ita  determinare  hominem ,  ut  indijferentiam 
tollat  iudicii;  ergo  non  tollere  libertatem.  Ipse  loquitur  in  hunc 
modum  (p.  255.  q.  XIX.  art.  X.):  „Tertium  documentum  et  po- 
tissime  observandum  est,  quod  libertas  actus  voluntatis ,  quae  in 
ipsa  formaliter  existit,  consurgit  ex  radice  actus  intellectus,  vide- 
licet  ex  tali  actu  et  iudicio  intellectus.  Proponit  enim  intellectus 
voluntati  obiectum,  quod  de  seipso  indifferens  est  ad  assecutionem 
obiecti  voluntatis,  neque  cum  illo  necessariam  connexionem  habet, 
et  nihilominus  iudicat  ordinabile  esse  ad  finem  voluntatis,  vel  ad 
assecutionera  illius ,  vel  ad  participandum  aliquam  bonitatem  ex 
fine,  et  tunc  iudicat,  ut  ordinetur  ad  finem,  et  tunc  voluntas  eli- 
git,  et  in  tali  electione  formaliter  est  libera.  Quae  libertas  oritur 
tanquam  ex  radice  ex  praedicto  intellectus  iudicio.  .  .  Quod  qui- 
dem  iudicium  practicum  est  et  cum  electione  voluntatis  necessario 
coniunctum  tanquam  radix  efficax,  unde  originatur  actualis  liber- 
tas  operantis  per  voluntatem.  .  .  Quotiescunque  actus  voluntatis 
oritur  ex  praedicta  radice  iudicii,  semper  erit  liber.    Unde  rursus 


208  9.    De  Bannesio  einsque  doctrinae  ratione. 

colligo:  Quicquid  antecesserit,  vel  comitabitur,  vel  supervenerit 
ad  actum  voluntatis ,  si  non  tollat  iudicium  illud  circa  medium 
respectu  finis ,  non  destruet  libertatem  operationis.  Haec  conse- 
quentia  evidens  est;  quia,  stante  definitione  actus  liberi,  necesse 
est  actum  esse  liberum.  Nunc  ergo  ad  difficiliora  paulatim  ac- 
cede.  Antecedit  quidem  operationem  nostram  liberam  divinae 
voluntatis  aeternum  et  immutabile  consilium  sive  divinae  provi- 
dentiae  infallibilis  praedefinitio,  quae  omnem  bonam  operationem 
liberam  praedefinivit ,  immo  et  omnem  operationem ,  in  quantum 
bona  est  et  circa  bonum  exercetur.  At  vero  quia  ipse  Deus  sua 
providentia  et  immutabili  consilio  non  ligat  neque  destruit  iudi- 
cium  nostrum ,  quo  iudicamus  indifferentiam  medii  et  ordinabili- 
tatem  eius,  et  ordinandum  esse  ad  finem,  non  etiam  nostrae  ope- 
rationis  libertatem  destruit,  sed  potius  illam  efficaciter  efficit,  fovet 
atque  conservat."  Quae  quam  captiosa  sit  argumentatio,  evidens 
est.  Stante  dejinitione ,  inquit ,  actus  liheri ,  necesse  est  actum  esse 
liberum.  Ita  omnino.  Sed  definitio  est  rei ,  non  radicis ,  unde 
progignitur  res.  Radix  esse  potest  et  tamen  res  non  inde  progigni. 
Uni  et  eidem  rei ,  inquit  in  eandem  sententiam  p.  215.  q.  XIY. 
art.  XIII.,  potest  simul  competere  uterqiie  iste  modus ,  scilicet  ne- 
cessitatis  et  contingentiae.  Sed  alter,  nempe  modus  contingentiae, 
convenit  ei  simpliciter,  id  est  ab  intrinseco  et  ex  projyria  natura. 
Alter  vero ,  scilicet  modus  necessitatis ,  convenit  secundum  quid ,  id 
est  per  respectum  ad  extrinsecum.  Iterum  captiosa  adhibetur  argu- 
mentatio.  Divina  determinatio  enim  cum  necessitate,  quae  eam 
consequitur,  non  extra  voluntatem  manet,  sed  ab  hac  suscipitur  et 
quasi  imbibitur  neque  minus  ad  voluntatis  actum  producendum 
necessaria  est  quam  rationis  iudicium,  ita  tamen,  uf  hunc  rationis 
actum  sequatur  et  ideo  necessitate  sua  eius  indifferentiam  auferat. 

Praescientiam  libere  factorum  facillime  explicat:  omnia  Deus, 
ipsa  etiam  peccata,  e  suis  decretis  vel  determinandi  vel  non  de- 
terminandi  cognoscit.  Est  autem  praevisio  adiuncta  decretis  causa 
rerum,  quas  omnes  efficit;  connectitur  vero  infallibiliter  cum  pec- 
catis  permissis ,  quae ,  ea  posita ,  fiunt  necessitate  consequentiae 
sive  conditionata  (v.  supra  p.  205.  206.). 

Reprohatio  vero  consilium  est  Dei  permittentis ,  ut  quispiam 
libcra  deliberatione  fine  ultimo  excidat.  Cuius  similis  ratio  esse 
dicitur  ac  praedestinationis.  Consilia  Dei  sunt,  nec  alterum  ab 
altero  seiungendum.  Nam  praedestinatio  electio  est,  quae  in  Deo, 
qui  nihil  ignoret  eorum,  quae  decretum  aliquod  consecutura  sint, 
cogitari  non  potest,  quin  et  alteros  ad  vitam  aeternam  efficaciter 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  209 

adipiscendam  eligat  et  alteros  contemnat,  h.  e.,  decernat  permit- 
tere,  ut  aeterna  destinatione  non  potiantur.  Cuius  rei  ratio  in 
ipso  Deo  est,  nec  aut  a  bonis  aut  a  malis  hominum  actibus  prae- 
visis  repetenda  ^ ;  ut  in  praedestinatis  misericordiam,  ita  in  reprobis 
iustitiam  manifestare  decrevit.  „Praedestinatio ,"  inquit  p.  269. 
q.  XXIII.  art.  III. ,  „est  ratio  praeexistens  in  Deo  ordinis  in 
finem;  ergo  reprobatio  est  ratio  ordinis  reprobatorum  in  finem 
intentum  a  Deo ,  scilicet,  ut  ostendat  iustitiam  vindicativam ,  ad 
quem  finem  necessaria  est  permissio  peccati  et  ordinata  a  Deo  et 
posita  ad  talem  finem."  Idcirco  reprobatio  a  Bannesio  praepa- 
ratio y  aptatio,  praeordinatio  ad  interitum'^  dicitur.  In  hac  autem 
praeordinatione  primum  omnium  est  finis,  ut  manifestetur  iustitia. 
„Simpliciter  loquendo,"  inquit  p.  305.  q.  XXIII.  art.  Y. ,  „prius 
est  in  genere  causae  finalis  nostro  modo  intelligendi  ille  super- 
naturalis  finis,  quani  permissio  peccati",  et  p.  269.  q.  XXIII. 
art.  III.:  „Est  prius  voluntas  finis  quam  ratio  mediorum  ad  finem." 
Haec  autem  media  sunt,  ut  Deus  sinat  reprobos  1.  peccare, 
2.  peccatores  permanere  ac  mori,  3.  eos  perpetuis  afficiat  suppli- 
ciis.  Quum  sinere  dicitur,  intellige:  velle,  eligere,  decernere,  seu 
id  agere ,  quo  certissima  ac  necessaria  consequentia  priventur  re- 
probi  fine  aeterno.  Explicat  ipse  p.  270.  q.  XXIII.  art.  III.  in 
hunc  modum:  „Secunda  conclusio.  Actus  divinae  voluntatis  circa 
permissionem  peccati  reproborum  et  circa  subtractionem  auxilii 
efficacis,  quo  posito  non  peccarent,  vel  si  peccarent,  poenitentiam 
agerent ,  affirmative  explicari  debet  et  non  solum  negative.  Ita- 
que  Deus  habuit  hunc  actum  ab  aeterno :  volo  permittere  haec 
peccata,  volo  quibusdam  non  dare  auxilia,  quae  si  reciperent, 
non  peccarent.  Probatur  haec  conclusio  primo ,  quia  permissio 
peccati  bona  est  et  ad  bonum  finem  ordinatur,  ergo  divina  vo- 
luntas  vult  permittere  peccatum.  Confirmatur  quia  Deus  ex  pro- 
posito  vult  conferre  auxilia  quibusdam ,    quibus    efficaciter  perve- 

1  Pag.  270.  q.  XXIII.  art.  III. ;  p.  208.  q.  XIV.  art.  XIII. ;  p.  271.  Non 
negatur  a  Bannesio,  ut  ob  orationes  praevisas  conferri  possint  a  Deo  subsidia 
efficacia  ad  exequendum  decretum  praedestinationis,  ita  in  exequenda  reproba- 
tione  negari  posse  ob  peccatum  commissum.  Haec  tamen  ei  causa  minime 
necessaria  videtur,  cur  in  culpa  sit  homo  peccans  subsidiis  efficacibus  defi- 
cientibus,  nec  ratio  est  totius  ordinis,  sed  singularis  effectus. 

2  Quod  ait  p.  309.  q.  XXIII.  art.  VII. :  „Illa  aptatio  in  interitum  sive 
praeparatio  nihil  est  aliud  quam  praeordinatio  ad  interitum ,  quae  est  repro- 
batio  ad  condemnationem ,"  loco  scripturae  eum  abuti  manifestum  est;  sensit 
ipse,  quum  alio  loco,  aptationem  ad  interitum  non  Dei,  sed  hominum  esse  ac- 
tionem  dixit,  qua  digni  efficerentur  aeterna  damnatione. 

Schneemann,  Controvers.  14 


210  9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

nient,  ergo  si  quibusdam  negat,  huiusmodi  auxilia  ex  proposito 
vidt  fion  dare."'  Pag.  271:  „Insuper  probatur  secunda  conclusio. 
Quia  sub  divina  providentia  cadit ,  quod  iste  homo  abstineat  a 
peccato,  ergo  sub  eadem  cadit,  quod  alius  permittatur  cadere  et 
peccare.  Probatur  consequentia.  Quia  alias  ille,  qui  detinetur  a 
peccato ,  non  discerneretur  ex  divina  providentia  ab  altero ,  sed 
potius  talis  discretio  esset  a  casu  respectu  divinae  providentiae,  i 
ergo  sub  eadem  providentia  cadit,  quod  alius  permittatur  pec- 
care.  .  .  Permissio ,  de  qua  fit  sermo  in  praesentia,  nihil  est  aliud  | 
quam  privatio  pfficacis  aiixilii ,  quo  posito  omne  malum  culpae  * 
impediretur,  sed  eiusmodi  privationis  auxilii  efficacis  causa  est 
divina  providentia,  ergo  et  permissionis  peccati.  Minor  probatur. 
Deus  ab  aeterno  decrevit  quibusdam  non  dare  istud  auxilium, 
alioquin  quomodo  praesciret,  illud  non  esse  conferendum,  nisi  sua 
voluntate  voluisset  non  dare.  Et  confirmatur  primo.  Deus  qiios- 
dam  prae  aliis  elegit,  qiiibus  conferret  haec  auxilia  efficaciaj  ergo 
voluntate  et  providentia  discrevit  eos ,  qiiihus  confert  haec  auxilia, 
ab  illis,  quibus  non  confert,  ergo  divina  providentia  causa  est  huius 
discretionis  effectus,  quia  effectus  nihil  est  aliud,  quam  ex  pro- 
posito  relinquere  quosdam  destitutos  efficaci  auxilio ,  quosdam 
vero  efficaciter  ad  consecutionem  vitae  aeternae  adiuvare.  Con- 
firmatur  secundo.  Praedestinatio  in  scriptura  saepenuniero  appel- 
latur  electio  iuxta  illud  ad  Eph.  1 :  Sicut  elegit  nos  in  Christo 
ante  mundi  constitutionem;  sed  electio,  si  proprie  loquamur,  est 
operatio  quaedam  voluntatis  collativa,  per  quam  quibusdam  mediis 
contemptis  alia  media  acceptantur  ad  finem;  ergo  in  divina  prae- 
destinatione  hoc  totum  reperitur ,  quod  Deus  sua  voluntate  quos- 
dam  homines  ad  efficacem  aeternae  vitae  consecutionem  elegit,  quos- 
dam  vero  contempsit  et  sprevit.  Hic  autem  contemtus  nihil  est 
aliud  quam  voluntas  permittendi  eos  deficere  ab  ultimo  fine." 
Pag.  272:  „Permissio  non  est  pura  negatio ,  sed  est  potius  pri- 
vatio."  Ergo  si  aliqua  possunt  in  reprobis  accidere  ob  culpam 
peccati  commissi,  ut  suprema  illa  a  felicitate  exclusio,  quae  poena 
peccati  est,  tamen  totius  effectus  reprobationis  prima  ac  necessaria 
causa  est  ordinatio  divina.  „Simpliciter  loquendo,"  inquit  p.  302. 
q.  XXIII.  art.  V.,  „id  est,  non  comparative,  sed  absolute  conside- 
rando  ipsos  reprobos,  non  datur  causa  aut  ratio  ex  parte  ipsorum 
suae  reprobationis,  id  est,  totius  effectus  reprobationis.  .  .  Habe- 
mus  itaque,  quod  isti  effectus  reprobationis  non  sunt  ad  invicera 
ordinati  in  ratione  causae  et  effectus,  sed  omnes  simul  ordinantur' 
ad  unum  finem ,    scilicet  omnes  simul  et  collective  ordinantur  ad 


8.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  ^'ll 

hunc  finem  intentum  a  Deo  ad  ostensionem  iustitiae  suae  et  ad 
ostensionem  maioris  misericordiae  erga  praedestinatos.  .  .  Intel- 
ligit  D.  Thomas  nomine  reprobationis  Divinam  providentiam  per- 
mittendi  aliquos  incidere  in  culpam  et  derelinquendi  illos  in  illa 
et  puniendi  in  aeternum  propter  illam ,  atque  ita  necesse  est, 
ut  totius  effectus  reprobationis  collective  non  possit  assignari  tan- 
quam  causa  et  ratio  ipsum  peccatum ,  in  quo  quis  derelinquitur, 
quia  illud  non  potest  esse  causa  permissionis  incidendi  in  ipsum 
peccatum."  Denique  contra  eos,  qui  peccatum  causam  esse  sta- 
tuant  reprobationis ,  sic  ille  argumentatur  (p.  305.):  „Unde  sim- 
pliciter  loquendo  prius  est  in  genere  causae  finalis  nostro  modo 
intelligendi  ille  supernaturalis  finis,  quam  permissio  peccati.  Sed 
haec  prioritas  non  obstat,  quominus  ipsa  permissio  in  genere 
causae  quasi  materialis  et  termini  a  quo ,  sit  prius  nostro  modo 
intelligendi ,  quam  ille  finis  Supernaturalis ,  et  ita  idem  respectu 
eiusdem  potest  habere  rationem  causae  et  effectus  in  diverso  ge- 
nere  causae.  Cum  igitur  ipsa  permissio  non  sit  causa  ex  parte 
reprobati,  propter  quam  mereatur  reprobari,  consequentia  facta 
nihil  valet."  Quamobrem  illi  dicere  licuit;  primim  esse  effec- 
tum  reprobationis  pennissionem  cadendi  in  peccatum  iisque  ad 
mortem. 

Dura  videtur  doctrina,  si,  quid  Banez  permissionem  intelligat, 
recte  consideres!  Quam,  quicunque  scientia  media  utimur,  nega- 
tivam  intelligimus;  permittere  enim  eum  dicimus ,  qui,  quod  ab 
altero  male  actum  iri  praenovit,  non  prohibeat.  Cognoscit  enim 
Deus  scientia  media,  hominem  in  tali  rerum  conditione ,  oblata 
etiam  sua  gratiae  mensura,  peccaturum;  quod  si  gratiis  maioribus 
ipse  impedire  non  vult ,  permittere  dicitur  peccatum.  Eaudem 
Salmanticae  vetus  S.  Thomae  schola  permissionem  intellexerat. 
Velut  Dominicus  Sotus  illi  sententiae :  indurationem  esse  negatio- 
nem  misericordiae ,  haec  subiungit:  „Quo  fit  ut,  cum  Deus  para- 
tissimus  sit  sabvenire  cuicumque  ad  ostium  pulsans,  prius  natura 
sity  quod  homo  nolit  assentire ,  quam  quod  Deus  eum  durato  suo 
permittat  arbitrio;  nam  qui  audivit  et  didicit,  venit  ad  me."  ^  At 
Banez ,  negata  scientia  media,  contra  statuit:  prius  esse  natura 
permissionem  Dei  mala  voluntate  hominis ;  necesse  enim  fuit, 
quum  scientiam  mediam  negasset,  docere,  decretum  praedetermi- 
nandi  vel  praedeterminationis  negandae  praecedere  omnem  prae- 
visionem  (e  suis  enim  decretis  liberis  Deus  liberos  actus  volunta- 


^  In  epist.  ad  Rom.  c.  9.  v.  22.  23. 

14 


212  9.   De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

tum  cognoscit,  ut  paullo  ante  ex  ipso  identidem  didicimus),  et  per- 
missionem  mali  ex  projwsito  fieri,  quum  ante  omnetn  praescientiam 
ea  negetur  praedeterminatio,  sine  qua  servari  mandata  nullo  modo 
possint.  Ita  permittere  malum  rectius  dicendum  videbatur  impe- 
dire  bonum,  quam  non  prohibere  malum,  et  ipse  Deum  contem- 
nere  docet  et  spernere  reprobos,  ne  aeternam  vitam  consequantur, 
eosque  iis  subsidiis  efficacibus,  quibus  ad  mandata  actu  servanda 
necessario  indigent,  privare ,  et  utrumque  quidem  ante  omnem 
culpae  praevisionem,  immo  vero  Deum  ^eatenus  creasse  hominem 
aliquem,  quem  voluit  permittere  impium  esse,  ut ^in  die  iudicii 
ostenderet  iustitiam  suam  in  eius  condemnatione  iusta"  (p.  271.). 
Ex  quo  intelligitur,  cur  admodum  probabile  visum  sit  Bannesio  ^, 
Deum  non  sincere  velle  salutem  omnium.  Negat  sane  aliis  locis 
compluribus  ^,  Deum  ab  aeterna  beatitudine  quemquam  excludere 
nisi  praevisis  peccatis.  Sed  auditor  eius  Alvarez ,  vir  summo  in- 
genio,  hoc  cum  illo  ita  conciliare  studet,  ut  distinguat:  ante  om- 
nem  praevisionem  Deum  velle  reprobos  a  felicitate  ut  a  bono 
fion  dehito  excludere ,  post  praevisionem  peccati  oh  culpam  ad- 
missam  ^. 

Atque  haec  illa  sunt,  quibus  Bannesii  doctrina  imprimis  distin- 
guitur.  'Quam  schola  Neo-Thomistarum  a  principe  atque  auctore 
acceptam  universam  quidem  probavit,  quaedam  autem  consectaria, 
quae  duriora  videbantur,  recusavit.  Haec  recusatio  condemnatio 
est  doctrinae.  Male  enim  defenditur,  quod  ut  tueare,  necesse  sit 
a  te  ipso  deficere.  Audiamus  igitur  Billuartum  "^,  ceteroquin  fide- 
lem  Bannesii  discipulum. 

Dixerat  Banez,  a  Deo  sperni  reprobos  ratione  vitae  aeternae 
consequendae  ante  omnem  operum  praevisionem,  et  Alvarez,  eos 
a  felicitatis  consecutione  ante  omnem  praevisionem  excludi.  Quam 
duriorem  conclusionem  aspernatus  Billuart  nullum  se  eius  vesti- 
gium  apud  S.  Thomam  reperisse  dicit. 

Illorum  uterque  docuerat,  Deum  ipsum  efficere,  ut  homo  non 
converteretur ,    quatenus   hoc    esset  aliquid   negativi.     Quam  sen- 


1  Q.  XIX.  art.  6.  p.  241. 

^  ,,Secundus  sensus  Matth.  18.  14.  est ,  quod  intelligitur  de  voluntate, 
quae  respicit  immediate  punitionem  et  damnationera  reproborum  et  exclusio- 
nem  eorum  a  vita  aeterna  ,  nulla  praesupposita  culpa ,  et  haec  voluntas  non 
reperitur  in  Deo"  (q.  XXIII.  art.  3.  p.  272.). 

^  Alvarez,  De  auxiliis,  disp.  110    n.   15  ss. 

^  Dissert.  IX.  art.  9.  De  motivo  reprobationis;  diss.  VI.  art.  6.;  diss.  VII. 
art.  6.;  diss.  VIII.  ait.  5.  et  alibi. 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  213 

tentiam  e  Bannesii    doctrina   necessario    conclusam  Billuart   recte 
recusat. 

Banez  quum  ante  omnem  libere  factorum  praevisionem  Deum 
decernere  dixisset,  gratiam  efficacem  vel  physicam  praedetermi- 
nationem  ad  servanda  mandata  aliis  concedere,  aliis  negare :  quam- 
quam  sine  illa  mandata  servari  nullo  modo  possent,  tamen,  si  non 
servarentur ,  id  culpae  verti  reprobis  docebat ,  quod ,  ut  servare 
possenty  gratia  sufficiens  efficeret.  Posteriores  vero  Thomistae  cum 
Billuarto  eius  doctrinae  asperitatem  ita  temperare  studuerunt,  ut 
negationem  gratiae  efficacis  a  culpa  hominis  repeterent  gratiae 
obsistentis.  Quod  quidem  omnino  docuit  S.  Thomas,  cuius  verbis 
allatis  Billuart  rectissime  Nihil  simplimis ,  inquit,  nihil  clarius. 
Quamquam  ea  explicatio  doctrinae  Bannesianae  minime  congruit, 
ut  supra  demonstravimus  ^,  nec  eam  Banez  adhibuit. 

Priores  Bannesiani  praedeterminationem  physicam  ad  consti- 
tuendum  actum  primum  rerum  creatarum  pertinere  existimave- 
rant;  posteriores,  quam  periculosa  illa  sententia  esset,  intelligen- 
tes ,  eam  Alvaresio  auctore  repudiarunt.  Ac  tamen  illa  Bannesii 
doctrinae  coniunctior  videtur  ac  multo  magis  consentanea  ^.  Si- 
mile  omnino  est,  quod  superiores  illi  resisti  posse  gratiae  efficaci 
negarunt,  hi  affirmarunt  ^.  Praedeterminationem  autem  ad  actum 
peccati  Billuart  postdeterminationem  appellare  mavult. 

Banez  probabilius  esse  censet,  Deum  non  velle  salutem  om- 
nium,  nec,  si  universae  doctrinae  suae  consentire  volebat,  dicere 
poterat,  vere  ac  sincere  Deum  omnium  salutem  velle.  Id  tamen 
ut  demonstret,  Billuart  communem  et  scholarum  omnium  et  fide- 
lium  consensum  appellat.  „Omnes  enim  scholae  principes,''  in- 
quit,  „omnes  illustriores  theologi ,  omnes  fideles  in  ea  sunt  sen- 
tentia  ac  fide,  quod  Deus  velit  omnes  salvos  fieri,  et  quod  ideo 
Filium  suum  miserit  in  mundum  iuxta  illud  loannis  3. :  Sic  Deus 
dilexit  mundum,  ut  Filium  suum  unigenitum  daret;  non  dicit  ali- 
quos  ex  mundo,  sed  mundum  ipsum,  id  est,  omnes  homines  mundi." 
Et  perspicuos  affert  locos  e  S.  Thoma.  Denique  id  ipsum  dam- 
nata  quinta  lansenii  propositione  confirmatum  est,  quod,  ut  recte 
monet  Billuart,  colligata  sunt  inter  se  haec  duo:  Christum  pro 
omnibus  mortuum  esse,  et  illud,  quod  a  Bannesio  negari  vidimus. 
Ergo  illa  quoque  doctrina,  cui  consentaneum  sit,  immo  vero  ne- 


*  V.  supra  cap.  2.  p.  25. 

2  P.  Limbourg  in  „Zeitschrift  fur  kath.  Theologie",  I.  191. 

'  Vide  supra  p.  13.  not.  3. 


»  Supra  p.  138.  et  139. 

2  Cuius  rei  confirmandae  causa  Molina  a.  d.  IX.  Cal.  lun.  Mantii  et  Vin- 
centii  dictata  ad  Inquisitores  Hispaniae  detulit.  (Henao,  Scient.  med  hist.  pro- 
pugnata.  Event.  7.  p.  53.  n.  173  )  Idem  de  PP.  Mantio  et  Vincentio  in  re- 
sponsione  oblata  Summo  Pontifici  testatur  Arrubal ,  insignis  Societatis  theolo- 
gus,  qui  tum  Salmanticae  docebat.  (Liv.  de  Meyer,  Hist.  1.  3.  c.  1.  p.  198.) 
Et  Coronel ,  Ord.  S.  Aug. ,  alumnus  Praedicatorum,  tum  Vallisoleti  professor 
primarius,  ad  socium  religionis  Plumbinum  ,  de  Auxiliis  consultorem ,  haec 
scripsit  de  Praedicatoribus  Salmanticensibus:  „Contrariam  praedeterminationi 
opinionem  ex  Patribus  Dominicanis  legit  nostra  tempestate  Magister  Frater 
loannes  Vincentius  et  aliquibus  annis  ante  hunc  Frater  Mantius ,  ambo  in- 
signes  viri  in  academia  Salmanticensi  "  De  P.  Vincentio  idem  refert  auditor 
eius  Basilius  Leon;  itemque  FF.  Praedicatores  Ledesma  et  Aravius,  pro- 
fessor  primarius  Salmanticensis.  (Quae  scripta  v.  apud  Meyerum  in  Hist. 
1.  2.  c.  12.  22.  p.  125.  160.  161.  et  apud  Henao  1.  c.)  Unde  intelligas  licet, 
quae  causa  fuerit,  cur  Banez,  parum  quidem  urbane,  Mantium,  quem  ipse  et  de- 
missi  animi  et  magnae  doctrinae  theologum  praedicasset,  nihilominus,  ut  ante 
vidimus,  argueret  veritum  esse  „communem  modernorum  viam"  Bannesii  edoc- 
tum  commentariis  relinquere  et  ad  veterem  S.  Thomae  doctrinam  ,  h.  e. ,  ad 
Bannesianam  eius  interpretationem  se  convertere. 


214  9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

cessario  consequens,  ut  Deus  non  omnes  salvos  fieri  velit,  pariter 
cum  commmii  sensii  scholarum  et  fdelium  pugnare  dicenda  est. 

Quam  doctrinam ,  cum  veteribus  Thomistis ,  ut  auctor  ipse 
fatetur  ^ ,  nequaquam  semper  consentientem ,  statim  in  universa 
S.  Thomae  schola  receptam  esse,  existimari  non  debet.  Auditores 
enim  illius,  qui  multi  erant,  quum  eam  amplecterentur,  tamen  ab 
aliis  quaedam  partes,  maxime  praedeterminatio  ad  actum  peccati, 
acriter  impugnabantur.  Tum,  quum  primum  inventa  est,  physicae 
praedeterminationi  se  opposuit  ipsum  caput  ac  princeps  scholae  . 
illius  Salmanticensis,  professor  primarius,  P.  Mantius;  quem  alius 
Barrnesii  collega,  P.  Yincentius,  imitatus  et  Salmanticae  et  Romae, 
quum  eo  vocatus  esset,  illam  doctrinam  confutare  non  destitit^; 
Medinam  quoque,  qui  mortuo  Mantio  primam  illam  cathedram 
occupavit,  supra  ostendimus  fratris  sui  quandam  opinionem  intime 
cum  tota  eiusdein  doctrina  connexam  novam  et  inaudilam  ap- 
pellasse. 

Sed  ea,  quae  diximus,  aliis  testimoniis  confirmabimus  duorum 
hominum ,  qui  post  Bannesium  professores  primarii  Salmanticae 
fuerunt  ipsumque  et  Vincentium  adolescentes  noverant.  Franciscus 
Aravius  0.  Praed. ,  qui  13  annis  post  Bannesii  mortem  per  duo 
decennia  professor  primarius,  postea  episcopus  Segoviensis  fuit, 
ita  scribit  (tom.  2.  in  I.  q.  III.  art.  5.  dub.  6.  n.  41.  vers.  Sed 
accedat):  „Mirum  plane  est,  quod  quidam  novitii  theologi,  quorum 


i 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  215 

multi  absque  ullo  examine  suorum  magistrorum  sectantur  placita, 
tantam  sibi  fidem  velint  haberi,  ut  indubitanter  posteri  theologi 
credere  teneamur  hunc  Dei  physicum  humanae  voluntatis  prae- 
determinativum  concursum,  cuius  nec  sacra  Concilia  nec  SS.  Pa- 
tres  aliquando  meminerunt,  sed  ab  eis  fuit  quodam  fallaci  discursu 
confictus." 

Basilius  autem  Leon,  ad  quem  lansenius  divertit,  quum  per 
Gralliam  et  Hispaniam  iter  faciens  academias  foedere  quodam 
contra  Societatem  lesu  coniungere  conaretur ,  sic  scribit  (Var. 
disp.  p.  1.  q. '9.  expositiva  cap.  3.  p.  399.):  „Licet  nonnulli  [ex 
Dominicana  familia]  obstinate  praedeterminationem  illara  volun- 
tatis  ex  physica  Dei  motione  aut  qualitate  provenientem ,  quae 
ita  ad  unam  partem  determinaret  ante  consensum  voluntatem,  ut 
deinceps  non  esset  electionis  humanae ,  illi  positae  motioni  Dei 
aut  obtemperare  aut  refragari,  docuerint,  excitavit  tamen  Deus 
olim  doctissimum  et  religione  excultissimum  virum  loannem  Yin- 
centium  ex  eadem  familia,  qui  eam  docendi  rationem  validissime 
impugnans,  morales  tantum  praefinitiones  per  excitaiiones,  quae 
actus  sint  intellectus  et  voluntatis,  induxit,  legit,  dictavit  in  Sal- 
mantino  theologorum  gymnasio ,  me  et  spectante  et  audiente ,  et 
postea  alii  ex  eadem  familia  ab  illa  propositione  cum  laude  et 
fructu  discesserunt." 

Sed  multo  ante  Aravium  et  Basilium  Leonem  frater  atque 
collega  Bannesii,  qui  brevi  post  illius  obitum  Komae  in  Minerva 
docuit,  loannes  Gonzalez  Albelda,  sectatores  eius  iuniores  Tho- 
mistas  vocaverat  eosque  oppugnans  veterem  scholam:  Capreolum, 
Conradum,  Sotum,  Canum,  Medinam  appellaverat  (Comment.  in 
I.  p.  Summae  theol.  S.  Thomae  disp.  58.  sect.  2.  nn.  7.  8.;  sect.  3. 
n.  n.  Ed.  Compl.  162L  pp.  690.  704.     V.  supra  p.  93.). 

Cuius  dissensionis  vestigium  exstitit  in  familia  Dominicana 
a.  1606.  in  capitulo  provinciali  Avenione  habito.  Ubi  Theophilua 
Raynaudus  narrat  (in  Hoplotheca  contra  ictum  calumniae  s.  2. 
cap.  9.  p.  277.)  se  praesente  defensam  esse  hanc  propositionem : 
„Efficacis  gratiae  natura  talis  nobis  videtur  esse ,  ut  neque  phy- 
sice ,  neque  moraliter  voluntatem  humanam  praedeterminet  ad 
volendum  et  eligendum  bonum,  quod  sibi  ope  gratiae  inspiratur; 
hac  enim  ratione  sublatus  creditur  omnis  omnino  liberi  arbitrii 
usus  tam  quoad  exercitium,  quam  quoad  specificationem.  Nam  fieri 
non  potest,  quod  Deus  per  gratiam  voluntatem  determinet,  quin 
ipsa  determinetur  et  sine  indifferentia  velit  id,  ad  quod  determina- 
tur.   Gratiae  enim  efficacis  effectus  infallibilis  est,  non  necessarius."^ 


216  9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione. 

Quamquam  ea  aetate  illi ,  quos  Aravius  7iovitios  theologos, 
Albelda  iimiores  Thomistas  dicit,  iam  dominari  coeperant.  Yaluit 
enim  ingenium  auctoritasque  Bannesii,  cui  se  obiicere  nemo  nisi 
aegre  auderet,  quum  praesertim  professor  primarius  Medina  mor- 
tuo  renuntiatus  esset;  valuit  etiam  commotio  animorum,  diuturni- 
tate  controversiarum  contra  nostros  theologos  excitata,  ut  oppu- 
gnatio  illa  Bannesii  paullatim  languesceret.  Coeperunt  non  inviti 
eum  sequi,  qui  certamen  iniisset  adversus  novam  et  heterodoxam, 
ut  dicebatur,  de  scientia  media  doctrinam,  nec  dissensionis,  quae 
inter  ipsos  ducemque  suum  intercedebat ,  memoriam  retinebant. 
Discipuli  autem  illius,  Lemos  et  Alvarez,  R-omae  quoque  amicos 
doctrinae  eius  conciliarunt.  Nam  id  perpetuae  Hispanorum  que- 
relae  contra  Molinam  Sociosque  effecerant,  ut  ibi  quoque  contro- 
versia  et  excitaretur  et  ageretur;  disputabat  autem  Lemos  summa 
omnium  approbatione;  Alvarez  vero  per  decem  annos  primariam 
Praedicatorum  scholam  theologicam  (sopra  Minerva)  regere  per- 
rexit.  Atque  illis  contentionibus  Romanis  doctrina  Bannesiana 
explicata,  polita,  absoluta  est  ita,  ut  eam  Alvaresii  liber  de  Au- 
xiliis  exhibet. 

Alia  fuerunt  initia  Neo-Thomismi  in  Hispania.  Ipsi  enim  eius 
defensores  argumentatione  multum  inter  se  discrepabant  *;  quidam 
etiam  veterem  illam  Thomistarum  Salmanticensium  sententiam  ^ 
a  Bannesio  repudiatam  revocabant,  posse  hominem  non  resistendo 
gratiae  sufficienti  ad  efficacem  se  praeparare.  Id  tanta  libertate 
tuebatur  Cabrera,  ut  ad  Pelagianismum  videretur  accedere.  Qui 
plane  affirmabat:  „Auxilium  efficax  supponit  dispositionem  nega- 
tivam  voluntatis,  quam  dispositionem  ex  se  inchoat  voluntas.  Ne- 
que  est  inconveniens  concedere,  ex  naturali  usu  libertatis  nega- 
tivae  pendere ,  quod  homini  detur  physica  praedeterminatio  et 
efficax  auxilium."  ^  Idem  „Auxilium  efficax,"  inquit,  „incipit  a 
nobis  dispositive ,  quia  determinatio  pendet  ex  libera  dispositione 
nostrae  voluntatis  negativa,  licet  effective  sit  a  Deo."  Item  Avila 
cum  Medina  consentiens  „Qui  lethali  culpae  subiacet,"  inquit, 
„bene  utatur  auxilio  sufficiente,  et  praesto  aderit  auxilium  efficax 
et  cum  eo  gratia  iustificans"  '*;  quod  quum  dicunt,  gratiam  effi- 
cacem  intelligere  eam  videntur ,  qua  homo  proxime  ad  iustifica- 
tionem    praeparatur.     Quae    omnia    contraria    esse   Bannesii    doc- 


*  Suarez,  De  vera  intelligentia  auxilii  efficacis  cap.  20.    Opp.  ed.  Viv^s 
X.  398. 

2  Idem  1.  c.  cap.  18.  387.        ^  idem  1.  c.        *  Idem  1.  c. 


9.    De  Bannesio  eiusque  doctrinae  ratione.  217 

trinae ,  dum  eos  pugna  communis  contra  Molinam  praeoccupat, 
non  animadvertebant.  Sed  tamen  explicatior  disciplina,  ut  dixi, 
dissensionem  sustulit.  Itaque  repudiata  scientia  media  retenta  est 
illa  Bannesii  doctrina:  physicam  praedeterminationem  ad  quem- 
libet  actum  necessariam  esse  eaque  praesente  ipsius  vi  ac  pro- 
prietate  naturae  effici,  ut  non  fieri  actum  determinatum  repugnet; 
Deum  vero  omnes  actus  atque  adeo  peccata  voluntatum  creata- 
rum  e  suis  decretis  vel  determinandi  vel  non  determinandi  co- 
gnoscere  ac  praevidere.  Haec  summa  doctrinae,  hoc  robur  est; 
ita  recepta  est  ac  probata;  quamquam  posteriores  a  quibusdam 
consectariis,  quae  suo  iure  Banez  intulerat,  abhorrere  visi  sunt. 
Unde  initium  duxerit  Thomistarum  ac  Molinistarum  contro- 
versia,  hic  videmur  significasse.  S.  Thomae  schola  inclinato  iam 
ad  finem  saeculo  sexto  decimo  in  duas  divisa  est  partes.  Banez 
non  modo  omni  illius  explicandi  ratione ,  verum  etiam  sententiis 
singularibus  a  communi  via ,  ut  ipsius  verbis  utar,  illius  aetatis 
theologorum  deflexit ,  atque  vix  orta  eius  doctrina  pro  nova  et 
inaudita  et  apud  suos  et  apud  externos  impugnata  est.  Societatis 
autem  lesu  theologi  communem  ac  traditam  quasi  per  manus  ve- 
terem  doctrinam,  quam  in  ipsis  Praedicatorum  scholis  didicerant, 
retinentes  constanterque  explicantes  illud  efficere  studuerunt,  ut 
certissima  gratiae  efficacia  cum  libertatis  ratione ,  si  fieri  posset, 
scientiae  interpretatione  conciliaretur.  Sed  necesse  fuit,  inter  tam 
diversas  eiusdem  scholae  partes  litterarum  certamen  oriri.  Exar- 
sit  autem  contentio  primum  a.  1581.  Salmanticae,  in  illius  scholae 
tamquam  arce  ac  propugnaculo,  multo  quidem  ante  Molinae  Con- 
cordiam  editam. 


10.  De  doctrina  Molinae. 

Georgius  Albertini,  0.  P.,  qui  theologiam  et  Eomae  et  Pa- 
tavii  insigni  cum  laude  docuit,  dum  haec  studia  prosequitur,  in 
eandem,  quam  nos  supra  explicavimus,  sententiam  adductus  est, 
ut  ante  hanc  controversiam  exeunte  sexto  decimo  saeculo  excita- 
tam  non  minus  utramque  scholam  et  Thomistarum  et  Scotistarum 
quam  Augustinum  atque  Thomam  „abhorruisse  a  decretis  ante- 
cedentibus  et  praedeterwmiantihus"'  ^  existimaret;  idem  deinceps  et 
acriter  defendit  nec  uUis  conviciis  deterritus  unquam  omisit.  Illud 
quomodo  evenerit,  epistola  tertia  ad  Dominicum  Pellegrinum, 
suum  in  religione  socium,  in  hunc  modum  ipse  narrat  (p.  1.  §.  2): 

„At  scire  te  volo  (etsi  hoc  minimum  sit),  quando,  cur,  quo- 
modo  a  Commendatoribus  tuis  meisque  defecerim.  Romae  cum 
essem  anno  1787.,  dialogum  elaboravi  iuxta  doctrinam  per  manus 
nobis  traditam ,  cui  titulus :  II  Molinismo.  Ea  fabula  mirifice 
placuit  pluribus,  nec  quisquam  fuit,  qui  excessisse  me  aut  vera 
in  omnibus  non  dixisse  putaret:  ex  quo  evidentissime  patet ,  ea- 
dem  sensa  de  Molinismo  a  Bannesio  per  manus  tradita  etiam 
apud  sapientissimos  illos  nulla  varietate  obtinere.  Forte  fortuna 
accidit,  sic  Deo  potius  disponente  (ne  in  Propaganda  et  hic  [Pa- 
tavii]  falsa  docerem),  ut  Molinae  Concordiam  Edit.  Ulyssip.  a.  1588., 
quae  omnium  prior  fuit,  invenirem.  Gaudio  magno  repletus  sum, 
quia  editiones  caeteras  pluribus  in  locis  nonnihil  a  lesuitis  immu- 
tatas  audieram,  quo  Auctoris  sui  errores  aut  minuerent  aut  cau- 
tius  celarent.  Itaque  avidissime  legere  eam  coepi.  Quid  vero 
tum?  Mirari  ac  identidem  clamare:  Malum!  Quas  nugas  de  ho- 
mine  isto  dixerunt  mihi?  Peream,  si  qiiid  est  in  verhis  eius,  quod 
cum  doctrina  per  manus  mihi  tradita  cohaereat!  Ut  assolet  cum 
quis  deceptum  se  ab  uno  putat,  ut  eidem  minime  fidat,  dubitare 
coepi,  an  vere  Sanctorum  Augustini  et  Thomae  etiam  doctrina 
illa  sit,    quae  mihi  ab  iis  per  manus  tradita  fuerat,    eaque  dubi- 


*  In  Acroases  theol.  dogmatico-morales  scholia  II.  119.  n.  37. 


10.    De  doctrina  Molinae.  219 

tatio  in  eam  me  sententiam  coniecit,  de  qua  in  superiori  Epistola 
locuti  sumus." 

Atque  ita  ille  diversa  et  de  Molina  et  de  hac  tota  contro- 
versia  existimare  coepit.  Nec  vero  dubitamus,  quin  idem  con- 
tingere  necesse  sit,  si  quis  praeiudicatis  adversus  Molinam  opinio- 
nibus  omissis  aequo  iudicio  tanti  theologi  verba  ipse  examinaverit. 
Quod  quidem  negligi  certe  non  oportet,  quum  magna  controversia 
de  eius  doctrina  acta  sit;  quare  quid  ipse  docuerit,  praeter  cetera 
videndum  est. 

Banez  ab  efficientia  voluntatis  Divinae  initium  disputandi 
duxerat,  contra  omnino  Molina.  Hic  libertatem  primum  humani 
arbitrii  consideravit.  Recte  quidem.  Quanto  enim  obscurior  quae- 
stio  est,  tanto  magis  est  rationi  consentaneum ,  ab  iis,  quae  no- 
tiora  sunt,  proficisci.  Notior  autem  nobis  sine  dubio  humanae  est 
natura  libertatis  quam  ratio  efficientiae  Divinae.  Atque  etiam 
certum  est  gratia  perfici  libertatem;  iam  vero  prius  de  eo,  quod 
perficiendum  est ,  tractari  convenit ,  quam  de  ipsa  perfectione, 
praesertim  quum  gratiae  motiones  ad  libertatem  arbitrii  prorsus 
se  applicent  atque  accommodent.  Itaque  recte  Molina,  quod  qui- 
dem  ante  illum  Caietanus  proposuerat  *,  opus  illud  laudatissimum  ^ 
ab  hominis  libertate  orditur.  Et  prima  quidem  disputatione  er- 
rores  enumerat  de  Dei  praescientia  et  de  libertate  humana,  altera 
deinceps  hanc  ipsam  definit  atque  explicat.  Cuius  sententiam  ita 
adumbrabimus ,  ut  nihil  aflPeramus ,  quod  non  ad  universam  eius 
doctrinam  intelligendam  necessarium  esse  videatur. 

Definitionem  lihertatis  tradit  tum  pervulgatam ,  quam  et  Do- 
minicus  Sotus,  clarissimus  ille  doctor  Ordinis  Praedicatorum ,  et 
Tapperus ,  cancellarius  Lovaniensis,  ut  veram  atque  certam  po- 
suerant.  Si  libertas  intelligatur  ea,  quae  sit  necessitati  opposita, 
eum  docet  libere  agere,  qui  „positis  omnibus  requisitis  ad  agen- 
dum  possit  agere  et  non  agere ,  aut  ita  agere  unum ,  ut  contra- 
rium  etiam  agere  possit."  Quae  libertas  ^formaliter  est  in  vo- 
luntate  praevio  iudicio  rationis.    Agens  liberum  distinguitur  contra 


1  In  I.  q.  22.  art.  4.  ad  finem:  „Optimum  atque  salubre  consilium  est, 
in  hac  re  inchoare  ab  his,  quae  certo  scimus  et  experimur  in  nobis,  sc.  quod 
omnia,  quae  sub  libero  arbitrio  nostro  continentur,  evitabilia  a  nobis  sunt  et 
propterea  digni  slimus  poena  vel  praemio." 

2  ^Liberi  arbitrii  cum  gratiae  donis,  divina  praescientia ,  providentia, 
praedestinatione  et  reprobatione  concordia."  Editionem  sequimur  Antwer- 
piensem  anni  1595.,  cui  aliqua  ab  ipso  auctore  addita  sunt,  quaeque  a  prima 
illa  aliqua  identidem  verborum  differentia,    non    rebus    et  sententiis  discrepat. 


220  10-   De  doctrina  Molinae. 

agens  naturale ,  in  cuius  potestate  non  est  agere  et  non  agere, 
sed  positis  omnibus  requisitis  ad  agendum  necessario  agit,  et  ita 
agit  unum,  ut  non  possit  contrarium  efficere."  ^ 

Ratione  autem  libertatis  quatuor  possunt  quasi  status  naturae 
humanae  distingui:  primus  naturalis,  qui  nunquam  fuit,  sine  pec- 
cato  et  sine  gratia,  alter  innocentiae,  in  quo  primus  parens  a  Deo 
constitutus  est ,  tertius  hominis  per  Adamum  lapsi  ante  gratiam 
recuperatam,  quartus  reparati  per  Christum  ordinis.  Est  autem 
homo  nunc  quoque  et  in  naturalibus  atque  malis  et  in  supernatura- 
libus  actionibus  ita  liber,  ut  etiam  praesente  gratiae  praevenientis 
motu  in  ipsius  sit  potestate  „cooperari  aut  non  cooperari  cum 
auxilio  divino  vel  etiam  elicere  actum  repugnantem."  ^ 

Deinde  ^  quaerit,  quid  homo  possit  aut  non  possit  viribus  na- 
turae,  et  quomodo  naturae  actio  ad  ordinem  supernaturalem  re- 
feratur.  Id  ut  recte  perspiciatur,  tenendum  est,  supernaturale  ab 
eo  iutelligi  severe,  ut  et  1.  naturae  tum  humanae  tum  omnino 
creatae ,  etiam  angelicae ,  vires  superet,  et  2.  a  Deo  non  ut  „a 
communi  omnium  bonorum  auctore ,  sed  tamquam  a  particulari 
causa  per  se  ipsum  immediate  vel  per  supernaturalem  habitum 
ab  ipso  infusum"  efficiatur'%  et  3.  non  sola  origine  sit  super- 
naturale ,  sed  suapte  essentia  ^.  Jtaque  negat ,  quod  a  magnis 
theologis  catholicis  ^  sine  dubitatione  admittitur,  aifectiones  actus- 
que  voluntatis  e  supernaturali  illustratione  vel  cognitione  intel- 
lectus  nuUa  nova  accedente  gratia  profectos  esse  supernaturales  ^, 
duplicemque  dicit  ad  actum  fidei  producendum  operari  habitum, 
et  intellectus  et  voluntatis.  Porro  negat  id ,  quod  Yictoria  et 
Sotus,  0.  Praed.,  docuerant,  eam  contritionem,  quae  habitus  fidei 
et  spei  consequens  et  ad  sacramentum  poenitentiae  ordinata,  par- 
ticulari,  sed  non  supernaturali  auxilio  divino  excitetur,  ad  sacra- 
mentum  recipiendum  rite  praeparare.  Immo  vero  negat  „in  ac- 
tibus  fidei ,  spei  et  caritatis  dari  aliquid ,  quod  sit  naturale ,  et 
aliquid,  quod  sit  supernaturale,  sed  totum  actum  esse  supernatu- 
ralem  quoad  genus  et  differentiam."  Essentia  igitur  difFerunt  a 
similibus  actibus  ordinis  naturalis ,  fidei,  caritatis,  contritionis. 
Nulla  in  iis  realitas  aut  formalitas  est,  quin  sit  supernaturalis,  nec 
in  solis  actuum  terminis,  sed  ne  in  ipso  quidem  voluntatis  influxu^. 
Neque   vero    a    causis    naturalibus    divelluntur;    sunt    enim    actus 


*  Disp.  2.  in  q.   14.  art.  13.         -  Disp.  3.         ^  Digp,  4  gg, 

*  Disp.  33.  p.  138.       5  Disp  33.  p.  159.       «  Velut  a  Tappero  et  Petavio. 
'  Disp.   14.  p.  57.        s  Digp^  38.  p.  155. 


10.    De  doctrina  Molinae.  221 

animi  vitales ,  ex  ipsius  natura  ac  facultatibus  naturalibus  eliciti, 
ad  eosque  efficiendos  aliae  quoque  causae  naturales  accesserunt; 
atque  hoc  plurimum  valet  ad  intelligendum  supernaturale ,  quo 
non  tollitur,  sed  perficitur  natura.  Ita  Molina  rectissime  docet, 
quamquam  non  semper  optime  loquitur,  ut  quum  quasdam  causas 
dicit  „naturaliter  influere"  vel  arbitrium  „cooperari  gratiae  per 
vim  naturalem."  *  Nihilominus  iniuria  accusatur  de  doctrina  semi- 
pelagiana;  declarat  enim  omnis  eius  loquendi  ratio,  necessitatem 
indicari  connexionis  vitalium  actuum  supernaturalium  cum  facul- 
tatibus  naturalibus ,  unde  proficiscuntur ,  non  vero  vel  realitatem 
vel  modum  naturalem  tribui  actibus  supernaturalibus.  Horum 
enim  et  terminus  et  ipsa  origo  ac  tamquam  processus  e  facultate 
prorsus  supernaturalis  est,  sed  totus  a  Deo  et  totus  ab  homine 
efficitur  ^.  Distinguit  autem  Molina ,  Tapperum  secutus ,  quid  de 
huiusmodi  actu  praedicandum  sit,    quatenus  a  Deo    efficiatur,    et 


1  Quaest.  23.  art.  4.  et  5.  disp.  1.  membr.  6.  p.  329. 

2  Q.  14.  a.  13.  disp  12.  et  38.  et  q.  23.  art.  4.  et  5.  disp.  1.  membr.  6. 
p.  40  ,  328.  et  329.  Declarat  autem  planissime  q.  14.  a.  13.  disp.  40. 
p.  168.,  voluntatem  actus  supernaturales  non  naturaliter,  sed  supernaturaliter 
efficere.  Atque  ipso  illo  loco,  quo  illud  posuerat,  arbitrium  2>€r  vim  natura- 
lem  cooperari  (p.  329),  idem  repetit  atque  afiirmat,  nihil  esse  in  motu  volun- 
tatis,  quod  non  sit  supernaturale ,  et  a  Deo  dari  gratiam ,  qua  excitata  et  ad- 
iuta  voluntas  consentiat.  Quod  etiamsi  non  omnino  perspicue  dixisset,  dixerat 
tamen  in  libri  principio  (p.  42.)  atque  protestatus  erat,  quotiescunque  de  ef- 
ficientia  voluntatis  loqueretur  eamque  per  se  solam  consideraret,  intelligendum 
tamen  esse,  vim  illam  totam  ac  primarie  a  Deo  derivari.  In  illis  autem  verbis, 
de  quibus  quaerimus,  praecisione  facta,  voluntatis  efficientiam  considerat,  non 
ut  haec  a  Deo ,  sed  ut  ab  ipsa  procedit ,  atque  ita  sane  naturalis  facultatis 
actus  vitalis  est,  quemadmodum  ipse  aiite  descripserat  (p.  155.):  „Quare  actio 
tota,"  inquit,  ^^ut  praecise  est  a  causis  naturalibus  (et  ut  sic  a  nobis  conside- 
ratur),  est  influxus  causarum  naturalium;  ut  vero  a  Deo  supernaturaliter  in- 
fluente  ,  est  influxus  Dei;  solaque  proinde  consideratione  nostra  cum  funda- 
mento  in  re  distinguitur  in  ea  actione  influxus  Dei  ab  influxu  causarum  se- 
cundarum."  Nec  aliter  Billuart,  quamvis  acriter  impugnet  Molinam ,  loqui 
solet:  „[Conversionem]  voluntas  creata  operatur,"  inquit,  „cum  Deo  ut  causa 
secunda  totalis  ex  propria  et  innata  virtute''''  (P.  I.  diss.  8.  a.  4.) ,  prorsus  ut 
Molina,  in  quem  actio  Pelagianismi  intenditur.  E  quo  manifestum  fit,  quid 
ad  celebre  illud  dilemma  respondendum  sit,  quo  inclusum  esse  P.  Valentiam 
acta  suppositicia  et  Serrii  historia,  ex  illis  derivata,  tradiderunt:  „Hic  influxus 
particularis ,  peculiaris,  partialis  voluntatis  aut  ab  ipsa  est  aut  a  Deo}''  Ter- 
tium  est,  quod  pridem  Molina  saepissime  posuerat:  „aut  et  a  Deo  et  a  volun~ 
tateJ'  Etenim  cum  S.  Bonaventura  omnibusque  theologis  catholicis  gratiam  mo- 
vere  consensum  dicit  dupliciter :  1.  remote,  non  ipsum  actum  attingens,  sed  fa- 
cultatem,  quam  elevet,  muniat,  praemoveat;  2.  ipsum  cum  voluntate  producens 


222  10-    I^e  doctrina  Molinae. 

quid,  quatenus  ab  homine  eliciatur,  docetque  supernaturalem  ap- 
pellari,  quod  sit  a  Deo,  liberum,  quod  sit  ab  homine.  Sed  haec 
duo  discernens  notat  atque  admonet ,  ne  voluntas  quidquam  per 
sese  ad  actum  conferre  existimetur,  quod  idem  non  sit  a  Deo  ac 
supernaturale.  Dicit  iterum  ac  tertio ,  quum  de  influxu  loquitur 
voluntatis,  simul  intelligi  gratiam ,  quae  voluntatem  excitet  eique 
vires  addat  ipsumque  voluntatis  influxum  constituat  supernatura- 
lem.  Nihilo  tamen  minus  eiusmodi  distinctionem  ei  vitio  vertunt, 
nulla  rationis  probabilitate.  Mentis,  non  rei  distinctio  est^;  negat 
enim  et  excludit,  in  ipso  actu  rationem  naturalem  a  supernaturali 
secerni  posse ,  quum  sit  totus  essentia  supernaturalis.  Quaerit 
autem,  quod  ei  nomen  congruat,  quatenus  a  Deo,  et  quod,  qua- 
tenus  ab  homine  sit.  Quod  si  vitium  esset,  ne  humanum  quidem, 
quia  ab  homine  est,  nec  proprium  ac  suum  hominis  actum  appel- 
lare  liceret :  in  quibus  vocibus  offenditur  nemo.  Quodsi  liberum 
maxime  proprie  dicitur  suum  cuiusque ,  neminem  moleste  ferre 
oportebat ,  quod  actum  supernaturalem  Molina  docet  liberum  ap- 
pellari,  quatenus  ab  ipso  homine  proficiscatur.  Longissime  autem 
abfuit,  ut  libertatem  humanam  eiusque  actionem  ad  causam  pri- 
mam  referendam  esse  negaret.  Nec  magis  illis  verbis  „actum 
esse  supernaturalem,  quod  a  Deo  efficiatur",  intelligi  vult,  gratia 
actum  tantum ,  non  potentiam  affici ;  hac  enim  ipsa  ratione  gra- 
tiam  a  concursu  Divino  naturali  distinguit,  quod  illa  etiam  facul- 
tatem ,  hic  solum  actum  afficiat.  Docet  Deum  in  intellectum  et 
voluntatem  infundere  gratiam  praevenientem  ''^  atque  habitibus 
supernaturalibus  hominem  quasi  nova  induere  natura,  ut  ei  natu- 


I 


actum  liberum.  lesuitae  negant,  Neo-Thomistae  aiunt  (supra  p.  18  ss.)  priorem 
motionem  ita  recipi  a  voluntate,  ut  nihil  in  ea  modificet ;  sed  illi  voluntatem 
gratia  excitatam  ita  dicunt  vel  non  cooperari  omnino  vel  aut  plus  aut  minus 
cooperari,  ut  tamen  nihil  prorsus  in  ipsius  efficientia  contineatur,  quod  non 
ex  praeveniente  vi  atque  excitatione  gratiae  derivetur,  sitque  a  Deo  et  prae- 
cognitum  et  decretum.  Est  igitur  ille  influxus  voluntatis  in  actum  liberum 
ex  lesuitarum  doctrina  non  solius  eflTectus  voluntatis ,  sed  pariter  gratiae  ex- 
citantis  atque  Dei.  Id  unum  ambigitur,  qua  ratione  gratia  praemoveat,  utrum 
physice  praedeterminando  voluntatem  suaque  efficacia  insuperabili  consensum 
efficiendo,  an  ita  excitando  atque  alliciendo,  ut  voluntas,  prout  voluerit,  plus 
minusve  cooperetur  vel  etiam  resistat  ac  repugnet. 

*  Cf.  locum  superiore  nota  positum :  „ut  praecise  est.  .  ." 

^  „Concursus  Dei  generalis  ad  actus  naturales  non  est  concursus  Dei  in 

liberum  arbitrium  ut  causa  est  illorum  actuum  ,    quasi    prius    suscipiat    in  se 

eum  motum  eoque  applicetur  et  potens  reddatur  ad  influendum  in  actum,  sed 

est  influxus  immediatus  una  cum  libero  arbitrio  in  actum :    at   vero   auxilium 


10.    De  doctrina  Molinae.  223 

rales  fiant  ipsi  actus  supernaturales  ^  Deus  gratia  non  solum 
actus  potentiae  naturalis  roborat  atque  extollit ,  sed  hanc  ipsam 
potentiam  elevat  ^  et  „principium  efficiens  actuuni  in  liberum  ar- 
bitrium  immittit"^,  ut  sua  ipsorum  natura  atque  essentia,  non 
solo  modo  efficiendi  "^  supernaturales  sint ,  sitque  imprimis  omnis 
efficientia  voluntatis  supernaturalis. 

Atque  his  finibus  Molina  supernaturale  arcte  circumscribit, 
id  quod  praetermittendum  non  fuit,  ut  ea,  quae  de  viribus  naturae 
et  gratiae  disputat,  probe  intelligerentur. 

Potest  homo  lapsus  sine  gratia  supernaturali  opus  honestum 
facere,  „quod  fini  naturali  hominis  accommodatum  atque  compa- 
ratione  illius  sit  vere  bonum  et  virtutis  opus ,  non  tamen ,  quod 
fini  supernaturali  sit  accommodatum,  quodque  comparatione  illius 
sit  bonum  simpliciter  ac  virtutis  opus  dici  queat."  Nihil  enim 
vel  homo  vel  alia  natura  creata  sine  supernaturali  gratia  efficere 
potest,  quod  ullo  modo  vel  ad  gratiam  praeparet  ac  disponat, 
vel  supernaturali  beatitudini  sit  commensiiratum.  Atque  hoc  de 
utraque  hominis  facultate ,  intellectu  et  voluntate ,  ita  verum  est, 
ut  neutra  ullam  omnino  suis  viribus  commensurationem    ad  super- 


gratiae  praevenientis  ,  ea  ex  parte  ,  qua  gratia  praeveniens  est ,  est  influxus 
Dei  in  liberum  arbitrium,  quo  illud  movet  et  excitat  potensque  reddit,  ut  eo 
pacto  motum ,  tamquam  habens  iam  in  se  ipso  principium  efficiens  actuum 
supernaturalium ,  simul  influendo  ulterius  eos  producat'^  (disp.  42.  p.  172.). 
„At  vero  si  sit  sermo  de  influxu  illo,  quo  Deus  in  liberum  arbitrium  immittit 
gratiam  praevenientem,  per  quam  illud  movet  ac  invitat  ad  actum  supernatu- 
ralem,  talis  influxus  et  motus  Dei,  qui  gratiae  praevenientis,  qua  gratia  prae- 
veniens  est,  dicitur,  natura  et  interdum  etiam  tempore  antecedit  concursum 
liberi  arbitrii ,  idque  adeo  certum  est,  ut  contrarium  sit  error  in  fide"  (1.  c. 
p.  172.).  E  quibus  locis ,  quibus  addi  duodeni  possunt,  apparet,  quam  falso 
dici  soleat:  secundum  Molinianos  essentiam  vitalis  actus  in  hoc  esse,  ut  vis 
Divina  praemovens  principium  vitale  excludatur.  „Error  in  fide^'  est  negare 
gratiam  praeveniendo  actum  supernaturalem  in  voluntatem  illabi,  ut  eam  prius 
moveat  sicque  actum  liberum  efficiat.  Atque  primi  motus  gratia  praeveniente 
excitati  et  vitales  sunt  et  tales ,  ut  solus  Deus  agat ,  principium  autem  crea- 
tum  agatur  et  „velit,  nolit  patiatur";  moveri  igitur  hoc  ah  illo  manifestum  est. 
^  Disp.  38.  p.   100. 

2  „Huic  etiam  [actui  naturali]  se  inserit  Deus  illumque  suo  supernatu- 
rali  influxu  non  solum  acuit  et  incendit,  sed  etiam  efficit  sujjernaturalem" 
(q.  14.  art.  13.  disp.  45.  p.  185.).  Sed  hoc  ipsum  ut  e  superiore  nota  intel- 
ligitur  et  proxima  quoque  exponitur,  ita  fit,  ut  Deus  „evehendo  naturam"  agat 
in  potentias  eisque  quasi  semen  inserat  actionis  supernaturalis ,  ad  quam  mo- 
vet.     Plura  vide  p.  222.  n.  2. 

3  L.  c.  disp.  29.         ^  L.  c.  disp.  38.  p.  159. 


224  iO-    De  doctrina  Molinae. 

naturalem  finem  habere  possit,  sed  solo  Dei  raunere  et  subsidio 
accipiat.  Amissa  igitur  ab  Adamo  dona  supernaturalia  recuperare 
nisi  Christi  meritis  non  possumus  ^ 

Amplius  autem  quaerit  Molina,  quid  homo  naturae  viribus 
cum  generali  concursu  Divino  possit ,  concluditque  posse  eum 
communi  scholasticorum  sententia  actus  naturalis  ordinis  similes 
supernaturalibus,  velut  amoris  Dei  et  contritionis  naturalis,  elicere, 
neque  tamen  totam  naturae  legem  diu  servare  nec  efficaciter  amare 
Deum  super  omnia,  nec  omnibus  tentationibus  diu  resistere,  etsi 
par  sit  singulis  quoque  tempore  tentationibus  superandis.  In  quas 
scholasticorum  sententias  se  non  ohscure  propendere  ipse  significat 
(p.  81.).  Ac  tamen  hac  doctrina  exposita  et  corrohorata  solutisque 
obiectionibus,  ad  quorundam  animos  sedandos  pacemque,  quoad  fieri 
possitj  servandam,  aliam  sententiam  proponit  et  tantummodo  faci- 
liores  actus  ordinis  naturalis,  in  quibus  ne  mediocris  quidem  sit 
difficultas,  naturae  viribus  fieri  posse  concedit,  atque  adeo  negat, 
hominem  sine  peculiari  subsidio  Divino  proponere  sibi  posse 
non  amplius  graviter  peccare.  Cur  illam  communem  scholasti- 
corum  doctrinam,  gravibus  nixam  argumentis,  ita  circumscri- 
hat,  rationem  affert,  quod  haec  sententia,  variis  in  provificiis  com- 
munis  censetur  in  soholis  minusque  tutum  propter  antiquos  Patres 
et  Concilia  repidatur  assere^-e  illam  scholasticorum  (p.  79.).  Atque 
hoc  unum  satis  demonstrat ,  quam  ille  sollicitus  fuerit ,  ne  alios 
opinionibus  minus  severis  offenderet. 

lam  vero  illud:  „Facienti  quod  est  in  se,  Deus  non  denegat 
gratiam"  a  multis  medii  aevi  scholasticis  acceptum  de  operibus 
naturaliter  bonis  interpretatur.  Sed  hic  quoque  doctrinam  tradi- 
tam  circumscribendam  censet.  Dicit  enim  eam  gratiam ,  quam 
Deus  dono  naturali  naviter  cooperantibus  non  recuset,  esse  suffi- 
cientem  (p.  393.) ,  quae ,  etsi  saepe  etiam  torpentem  voluntatem 
impellat,  certe  tamen  excitet  moveatque  facientem  vel  facere  co- 
nantem,  quod  in  ipsa  sit,  ad  obstacula  removenda ;  sed  quoniam 
nullum  opus  sit  naturae  viribus  perfectum ,  quod  ad  ullam  gra- 
tiam  impetrandam  per  se  valeat,  ideo  Deum,  quando  naturae 
munere  recte  utentibus  non  neget  gratiam ,  ad  eiusmodi  liberali- 
tatem  exhibendam  moveri  intuitu  Christi  Domini,  cum  quo  illam 
normam  constituerit.  Tenendum  est  autem  naturale  et  supernatu- 
rale  a  Molina  severius  accipi ,  quam  a  plurimis  illius  sententiae 
adversariis.     Nam ,   ut  Lessius  eius  defendendi  causa  ostendit  (de 


*  Disp.  G.  p.  19.  20. 


10.   De  doctrina  Molinae.  225 

gr.  efficaci  c.  10.  p.  313  ss.),  illam  motionem,  qiia  Deus  animam 
ad  servandam  legem  naturalem  excitat ,  non  dicit  gratiam ,  nisi 
essentia  supernaturalis  sit ;  contra  ex  adversariis  eius  nonnulli, 
sententiam  illam  de  cooperatione  cum  priore  aliqua  gratia  inter- 
pretati,  gratiam  illam,  quae  etiam  infidelibus  negativis  datur,  vix 
quidquam  aliud  intelligunt  nisi  eiusmodi  animae  motionem.  Sed 
utut  res  est,  Molinae  opinio  nec  Pelagiana  nec  Semipelagiana 
est,  quum  omnem,  etiam  remotam,  naturalium  operum  cum  gratia 
impetranda  proportionem  vel  congruitatem  neget. 

Porro  quaerit ,  quibus  actibus  recuperatio  gratiae  vel  efficia- 
tur  vel  praeparetur.  Deus  statuit,  ut  fides  ex  cmditu  esset.  lam 
quod  homo  audit  concionem ,  species  auditu  naturaliter  immissas 
recipit,  recordatur  atque  intelligit ,  supernaturale  certe  non  est. 
Sed  Deus  ubi  se  his  actibus  naturalibus  quasi  interposuit  *,  omnem 
actionem  acuit ,  iuvat  elevat(\w.Q  naturam ,  mentem  gratia  prae- 
veniente  supernaturaliter  illustrat,  cognitionibus  supernaturalibus 
imbuit,  voluntatem  illis  fortasse  iam  excitatam  per  se  ipsum  etiam 
invitat,  iuvat,  movet,  actusque  efficif  omni  naturae  vi  ac  facultate 
superiores.     Atque  ita    voluntas    fit   idonea,    quae    iuvante    gratia 


^  Vide  p.  223.  notam  2.  e  disp.  45.  Alii  sunt  loci  complures  in  eadem 
disputatione ;  quibus  in  Congregationibus  De  auxiliis  abusus  est  Lemos ,  ut 
demonstraret,  Molinam  actus  fidei,  spei,  caritatis  cum  ceteris  gratiae  motioni- 
bus ,  quae  illos  antecedunt ,  e  naturali  facultate  animae  derivare  ac  postea 
acuente  atque  elevante  gratia  efiicere  supernaturales.  Quam  accusationem 
etsi  Bastida  penitus  diluerat  (Liv.  de  Meyer,  Hist  I.  32.),  eandem  tamen  Re- 
ginaldus  receptam  confirmavit  et  crimen  immeritissimo  in  Molinam  coniectum 
in  recentiores  ac  recentissimos  libros  transfudit.  Sed  quam  diversum  sit  et  con- 
trarium  illius  doctrinae  actus  salutares  non  ut  supernaturales  ex  intimis  animae 
facultatibus  derivari,  ex  his  intelligas  velim :  nam  Molina  docet  1.  actus  super- 
naturales  non  aliqua  proprietate,  velut  firmitate  vel  intensione,  sed  tota  es- 
sentia,  natura,  origine  a  naturalibus  distingui  (disp.  38.),  et  2.  generalem  Dei 
concursum  a  praeveniente  gratia  ita  difFerre,  ut  ille  actus,  haec  ipsas  prius 
animae  facultates  moveat.  Quodsi  locis  modo  allatis  docere  videtur,  eimdem 
actum ,  qui  sit  naturalis,  a  Deo  effici  supernaturalem ,  necesse  est  intelligat 
actum  eundem  ratione  obiecti  et  speciei  adiunctae,  sed  qui  duos  actus  prorsus 
diversos  complectatur,  naturalem  et  supernaturalem,  quorum  alter  non  actione, 
sed  potentia  elevanda,  seminanda,  movenda  efficiatur.  „Quod  autem  modo  di- 
.cimus,  est:  si  sint  duo  actus  de  eodem  obiecto  eliciti  ab  eadem  potentia,  quo- 
rum  unus  naturalis  illi  sit,  alter  vero  supernaturalis ,  non  ratione  modi  pro- 
ducendi ,  sed  quia  est  eminentioris  naturae  atque  essentiae  ,  actus  illos  esse 
distinctos  sx^ecie,  eminentiamque  ac  distinctionem  superioris  ab  inferiori  pro- 
venire  efficienter  ac  radicaliter  ex  influxu  causae  superioris,  quae  ad  eum  ac- 
tum  adiuvat  potentiam,  comparatione  cuius  is  actus  est  supernaturalis"  (q.  14. 
Schneemann,  Controvers.  15 


226  10.    De  doctrina  Molinae. 

ad  actum  fidei  moveat  intellectum  ^.  Est  igitur  initium  fidei  a 
solo  Deo,  qui,  quoties  ad  fidem  adducit,  ob  Christi  merita  homini 
indigno  gratiam  misericordia  motus  largitur;  quamquam  communes 
distribuendae  gratiae  leges  et  adultorum  liberae  actioni  et  Eccle- 
siae  eiusque  ministrorum  prudentiae  ac  laboribus  accommodavit, 
quum  libertate  hominum  et  Ecclesiae  praedicatione  ad  gignendam 
fidem  uti  statuerit  ^. 

Similis  ratio  est  ceterorum  actuum  supernaturalium  ^.  Homo 
ornatus  gratia  sanctificante  quosdam  actus  supernaturales  faciliores 
sine  nova  gratia  actuali  solis  habitibus  infusis  elicere  potest,  sed 
ob  debilitatem  naturae  e  peccato  originali  derivatam  ad  perseve- 
randum  in  usu  virtutum  omnesque  vincendas  tentationes  quoti- 
diano  ac  perpetuo  eget  actualium  gratiarum  subsidio;  ob  eamque 
causam  perseverantia  inter  peculiaria  Dei  dona  numeratur. 

Qua  in  re  observandum  est ,  necessitatem  peculiaris  auxilii 
Divini  non  solum  ad  graves  tentationes  superandas  ac  Dei    man- 


art.  13.  disp.  38.  p.  160).    Afferunt  etiam  adversarii,  quod  saepe  dicat  Molina' 
motus  praevenientis  gratiae  e  voluntate  elici,  „non  qua  liberum  arbitrium  sit. 
sed  qua  voluntas  et  quaedam  natiwa  sit."     Sed  haec    ipsa   verba    obiectionem 
refutant.     Ut  enim  principium  naturale  opponitur  principio  libero ,    ita  natura 
libero  arbitrio;  nihil  igitur  hac  voce  significat,  nisi  motus  praevenientis  gratiae 
esse  involuntarios ,    id    quod    nemo    theologus  dubitat.     Sed  quum  idem  dicat, 
motus  illos  esse  proprie  supernaturales ,  perspicuum  est,   naturam,  h.  e.  inti- 
mum  in  homine  vitae  actionisque  principium  a  Deo  ultra  fines  naturae  eleva- 
tum  motumque  esse ,  ut  id  efficeret ,    ad  quod  efficiendum  sua  vi  ac  facultate 
minime  valeret.     Quod  tamen  ipsum  suis  verbis  expressit:  ^^evehcndo  naturain 
ad  effectum ,    quem    sola    non  potest  producere."     Tantum  memoria  tenendum    . 
est,  quum  natura  ipsa,  i.  e.,  intimum  vitae  atque  actionis  potentiarum  princi-  J 
pium,  evehatur,  quidquid  ab  elevata  facultate  fluat,  non  iam  naturale  esse,  sed  -f 
supernaturale.     Non  hac  igitur  ratione  Molinismus  differt   a  Thomismo ,    quod 
ex  illa  doctrina  prius  natura  sola  moveatur,  qui  motus  postea  a  Christo  con-  j 
stituatur  supernaturalis ,   ex  hac  vero  vita  ipsa  potentiarum  elevetur  et  exci-W 
tetur;  hoc  unum  in  disputationcm  venit,  quo  modo  potentiae  a  Deo  praemotae, 
ut  docent  utrique ,    motum    acceptum    ad  gignendum  actum  liberum  transmit- 
tant ;    estne  motio  Divina  physica  praedeterrainatio ,    in    qua    recipienda    nihil 
agat  voluntas,    quamque  acceptam  reddat  mensura  prorsus  eadem,   an  motio- 
nem  a  gratia  praeveniente  acceptam  modificat;   mutatuswQ  transmittitur  motus, 
ut  quum  natura  vivens  impellitur,  an  idem  prorsus  propagatur,  ut  in  machinae     | 
motu  non  impedito  globove  propellendo?    In  altera  doctrina  gratia  efficax  ad- 
aequata  causa  est  actionis  voluntatis;  in  altera  duae  partiales  sunt  causae,  ita 
tamen  ut  crcata  pracvenientis   gratiae    vi    clevata    atque    mota    una    cum  Deo 
perficiat  actum. 

1  Disp.  7.  8.  38.  45.         2  Djgp    9 

3  Disp.  13  ss.  et  38.  45. 


10.    De  doctrina  Molinae.  227 

data  servanda,  sed  etiam  ad  usum  virtutum  supernaturalium  re- 
peti  a  naturae  lapsae  debilitate.  Potuit  igitur  homo ,  antequam 
peccasset,  solo  concursu  universali  (1.  c.  disp.  4.)  totam  legem 
moralem  implere  et  sola  gratia  sanctificante  sine  nova  actuali  in 
omnium  actuum  supernaturalium  exercitatione  usque  ad  finem 
perseverare.  Eam  ut  communem  doctrinam  theologorum  pro- 
ponit.  Nihilominus  ab  hac  illius  sententia  Societas  lesu  discessit, 
cuius  theologi  posteriores  magno  consensu  docuerunt ,  hominem 
iustum  praeter  habitus  supernaturales  actualibus  gratiis  etiam  ad 
faciliores  actus  supernaturales  indigere. 

Quoniam  omnes  naturae  creatae,  ut  sint  et  agant,  aptae  sunt 
ex  Divina  potentia  eique  penitus  subiectae,  ad  omnes  earum  ac- 
tus  Deum  necesse  est  concurrere  ^  ut  fieri  omnino  possint;  qui 
concursus  generalis  non  potentias ,  sed  actus  ipsos  afficit,  nec  is 
est,  ut,  si  nolit  voluntas  creata,  effectus  tamen  consequatur,  aut 
ipse  per  sese  actum  determinet  ^.  Atque  haec  causa  est ,  cur 
ad  peccatum  nihil  conferat  Deus,  quia  peccatum  non  est,  quod 
actus  aliquis,  sed  quod  talis  est^.  Sed  quoniam  hic  concursus 
generalis  creatam  vim  omnem  complere  debet,  gratia  autem  res 
aliqua  creata  est ,  ne  haec  quidem  quidquam  sine  generali  illo 
Dei  concursu  efficere  potest.  Sunt  igitur  tres  causae  omnis  actus 
supernaturalis :  gratia ,  voluntas ,  concursus  generalis ,  e  quibus 
singulis  totus  gignitur. 

Ergone  aequali  loco  sunt  Deus  et  homo?  Absit!  Passim 
repetit:  etsi  actus  totus  sit  a  concursu  Divino  et  totus  a  causa 
creata,  totus  a  gratia  et  totus  a  voluntate  procreetur,  esse  tamen 
a  Deo  ut  causa  principali,  a  voluntate  ut  secundaria.  Nec  idcirc  > 
doctrina  Molinae  a  S.  Thoma  discrepat ,  quod  ad  illustrandam 
communem  Dei  hominisque  actionem  similitudinem  adhibet,  quam 
ille  improbavit,  phirium  uno  fune  navem  trahentium.  „Tertio 
enim  comparationis"  utitur  non  prorsus  eodem.  Quod  enim  ille 
negat,  eodem  ordine  agere  ad  instar  funem  trahentium  Deum  et 
hominem,  idem  hic  negat;  quod  hic  ea  similitudine  explicat,  om- 
nem  effectum  et  a  Deo  esse  et  ab  homine,  idem  docet  D.  Thomas  ^. 


1  Disp.  26—30.         2  Digp    31—35. 

^  Prorsus  incredibile  est ,  quantam  Molinae  invidiam  illa  comparatio 
creaverit,  quantos  ex  ea  errorea  derivaverint ,  quum  opinarentur  omnem  Di- 
vinae  creataeque  efficientiae  rationem  ita  explicari.  Possis  isto  modo  Scrip- 
turam  crimine  materialismi  accusare;  frequenter  enim  hominem  cum  bestiis 
comparat.  Tanto  autem  maiorem  illi  iniuriam  inferunt,  quod,  ubicunque  ista 
utitur  similitudine  ,    tertium  cotnparationis  planissime  indicat.     Quimt  duo  tra- 

15* 


228  10-    De  doctriiia  Molinae. 

Secundum  Molinae  ^  doctrinam  eadem  est  gratia  praeveniens 
et  adiuvans;  praeveniens  dicitur,  quod  voluntatem  reddit  idoneam 
atque  excitat  ad  agendum ,  adiuvans ,  quod  una  cum  voluntate 
nova  vi  addita  actum  perficit,  quemadmodum  una  aliqua  virtus 
hominem  et  impellit  ad  agendum  et  agentem  iuvat/  Nihil  illa 
officit  libertati  hominis ,  qui  cuiuslihet  praevenientis  gratiae  mo- 
tioni  et  obsequi  possit  et  resistere.  Grratiis  omnino  aequalibus, 
si  severe  loquimur,  non  potest  alter  consentire ,  alter  obsistere; 
consentienti  enim  novas  vires  addit  gratia  cooperans  atque  adiu- 
vans ,  quibus  is  caret ,  qui  repugnavit.  Sed  tamen  pari  gratiae 
praevenienti  alter  assentiri  potest ,  alter  vel  non  adhibere  consen- 
sum  vel  etiam  negare.  Sententiam  autem  opinantium,  efficaciam 
gratiae  ex  ipsa  sola  esse ,  determinationemque  voluntatis  e  liber- 
tate  non  pendere  talemque  esse ,  sine  qua  fieri ,  cum  qua  omitti 
actus  non  possit ,  eam  Molina  censet  et  toUere  libertatem  et 
contrariam  esse  Tridentino  ^.  Itaque  etiam  illud  negandum  est, 
in  deeretis  sic  praedeterminandi  positam  esse  bonorum  operum 
praedefinitionem ,  liberasque  actiones  naturae  creatae  in  decretis 
sic  vel  aliter  praedeterminandi  praevideri  et  praedestinationem 
fieri  huiusmodi  decretis  ^.  Atque  hic  iam  in  mediam  incidit  no- 
stram  controversiam,  ad  quam  superiora  parum  pertinent.  Quodsi 
definivisset  Ecclesia  in  superiore  disputatione  nimium  tribui  a  Mo- 
lina  viribus  naturae,  nihilominus  reliqua  doctrinae  explicatio  con- 
sisteret.     Quam  quomodo  exponat  atque  construat,  videamus. 

Deus  et  quae  fieri  possunt  et  quae  aliquando  libere  futura 
sunt,  cognoscit.  Praeterea  quadam  supercomprehensione  voluntatis 
creatae  ea  omnia  videt,  quae  aliqua  conditfone  libere  futura  sunt. 


hunt  navim,  inquit,  totiis  motiis  proficiscitur  ah  unoqiioque  eorum  (q.  14.  art.  13. 
disp.  26.  p.  114.),  et:  Qnando  diio  trahunt  navim,  niliil  est  in  tractione  et  motu, 
quod  sit  ah  uno  trahentium  et  non  simul  ah  alio  (q.  23.  art.  4.  disp  1.  membr.  (5. 
p.  328.).  Clariusne  id,  quod  comparaturus  erat,  significare  potuit,  totum,  in- 
quam,  effectum  esse  ab  utroque  agente?  Quod  quum  sit  et  vcrissimum  et 
fidei  maxime  consentaneum ,  accusatio  illiiis  similitudinis  aliquando  omittatur. 
Nec  aliter  Lessius  (De  gr.  eff.  c.  18.  n.  2  )  eadem  comparatione  utitur.  Qui 
allato  crimine  ab  adversariis  obiecto,  quod  lesuitarum  sententia  Deus  et  homo 
duae  causae  partiales  sint ,  ut  qiii  unam  simul  narim  trahant ,  id  concedit  et 
recte  quidem,  praesertim  quum  princeps  Thomistarum  Capreolus  in  concursu 
Divino  causas  commemoret  partiales.  Addit  autem  ipsam  Molinae  explicationem 
similitudinis :  Cum  enim  duo,  inquit,   tralnint  navim,  motus  totus  est  a  singulis. 

1  Disp.  36  ss.         2  Sess.  VI.  can.  4. 

'  Disp.  40.  50  ss.  et  q.  23.  art.  4.  disp  1.  membr.  G.  7.  Confer  tamen 
infra  p.  235. 


10.    De  doctrina  Molinae.  229 

hoc  est,    quid    quaeque    natura    libera    certo    modo   affecta   atque 
mota  vel  actura  sit  vel  omissura  \   Quam  scientiam  Molina  mediam 
appellat ,    quod  quodammodo  media  sit  inter  simplicem   intelligen- 
tiam  et  praevisionefn  rerum  aliquando  libere  futurarum.    Cum  illa 
iioc  commune  liabet ,    ut   nec    creatio    ulla   nec  creandi  consilium 
Divinum  antecedere  intelligatur,  cum  hac,  ut  res  non  fiat  neces- 
sario  in  eamque   illud  Patrum    conveniat    docentium:    libera   non 
fieri ,  quia  a  Deo  praevideantur ,  sed  quia  fiant,    ideo  praevideri. 
Itaque  cognoscens  Deus  simplici  intelligentia^  quae  naturae  quales- 
que ,    quae  res   ordinesque    rerum   esse   ac    fieri    possint ,    scientia 
autem  7nedia ,    quid    quisque    ex    innumerabili    multitudine    libere 
agentium  in  infinita  gratiarum ,  conditionum,  ordinum  multiplici- 
tate,  in  qua  versari  aliqua  temporis  varietate  possit,  sit  aliquando 
acturus :    simplici  determinatione  voluntatis  liberrimoque   consilio, 
nulla  re  praevisa  determinatus,  decernit,  quos  creare,  quibus  gra- 
tiis  ornare-,   quo  rerum  concursu  afficere  eosdem  velit.     Quo  uno 
decreto  omnem    rerum    consecutionem    atque    eventum   ordinavit: 
Filii  sui  Incarnationem ,    bonorum  angelorum  omniumque    electo- 
rum  praedestinationem,  praedefinitionem  omnium  recte  factorum, 
collationem  omnium  gratiarum,  denique  permissionem  malorum  ^. 
Fit  igitur  praedestinatio  et  ad    gratiam  et  ad  gloriam  ante  prae- 
visionem  meritorum ,    quum  Deus   purissima   liberrimaque   miseri- 
cordia  decernat ,    liberos  homines  in  iis  constituere  conditionibus, 
iis  instruere  gratiarum    adiumentis ,    quibus    scientia    media   videt 
assentientes  salvos  futuros  esse;  ceteris  huiusmodi  gratias  efficaces 
prae  sufficientibus  non   concedit  ^.     Illud   consilium  Dei   indicium 
est  praecipui  amoris  erga  praedestinatos,  quos  plus  diligere  recte 
dicitur,  etiamsi  multo  minores  gratias  quam  quidam  reprobi  acci- 
pianf^.     Yoiuit  quoque    et    praedefinivit  Deus    omnia  bona  opera 
aliquando  futura,    nec  tamen  peccatorum    ipsos   actus  materiales, 
quos  non  impedit  ac  permittit.     Non  igitur  dicit  gratiam  efficacem 
esse ,    h.  e.  cum  effectu  coniungi  in  solo  actu  secundo,  si  fiat  vel 
futurus  esse    cognoscatur ,    sed  in   ipso    actu   primo ,   quum  Deus, 
bonum  opus  fieri  volens ,    ante    ipsorum    actuum    liberorum  prae- 
visionem  decreverit   in    tali    rerum    conditione    positum    hominem 


^  Disp.  52      De  qua  supercomprehensione  voluntatis  plura  infra, 
^  Q.  23.  art.  4.  et  5.,  imprimis  disp.  1.  membr.  8.  p.  344.  347. 
^  Saepe  Molina  planissime  profitetur,    docere    se   praedestinationem  ante 
praevisa  merita  (disp.  23.  art.  4.  disp.   1.  membr.  6.  et  13  ,  alibi). 
■*  L.  c.  disp.  3. 


230  10-    De  doctrina  Molinae. 

talibus  donare  gratiis ,  quas  scientia  media  praenoverit  effectura 
consecuturum  esse.  Quae  liberalitas  insignis  est  benevolentiae 
Divinae  argumentum,  quum  non  electorum  meritis  tribuatur,  sed 
beneficium  sit  liberrimae  Dei  misericordiae  ^ 

Docet  ex  altera  parte,  non  prius  elegisse  Deum,  quorum  sa- 
lutem  perficere,  quorum  interitum  permittere  vellet,  quo  in  alteris 
misericordiam,  in  alteris  iustitiam  vindicativam  manifestaret,  deinde 
scientia  media  insidiatum  libertati,  ut  subsidia  conditionesque,  qui- 
bus  alteri  salvi  fierent,  alteri  perirent,  investigaret.  Indignum  id 
quidem  esse  maiestate  et  amore  Divino ,  contrarium  voluntati 
omniiim  salvandorum,  perturbationem  inferens  Divinorum  huma- 
norumque  consiliorum.  Salutem  tamquam  denarium  evangelii 
finem  esse  hominis ,    non  patris  familias ,    qui    salutem  adultorum 


^  „Dicitur  Deus  velle  aliquid  .  .  .  absolute  ,  quod  quum  praevideat  per 
arbitrium  ipsum  libere  futurum,  ex  hypothesi  quod  eum  ordinem  rerum  velit 
creare,  quem  reipsa  creare  constituit ,  ei  placet  absolutaque  voluntate  vult  ut 
sit,  quod  ita  libere  futurum  est  potestque  non  esse.  Hac  ratione  Deus  Optimus 
Maximus  vult  omnia  bona,  quae  per  arbitrium  nostrum  sunt  futura,  non  solum 
voluntate  conditionali,  si  nos  quoque  ea  velimus,  sed  etiam  voluntate  absoluta, 
quatenus  ipsi  praevidenti  ea  futura  placent,  eademque  Divina  eius  ac  singu- 
laris  bonitas  per  arbitrium  nostrum  intendit  ac  vult."  Q.  19.  art.  6.  disp.  2. 
p.  280.  Omnis  igitur  gratia  efficax  „singularis  est  bonitatis",  „ei^'ectusque 
totus  praedestinationis  mediaque  omnia  universim  ,  quibus  homo  in  vitam 
aeternam  perducitur,  dona  sunt  Dei  ex  infinita  ipsius  misericordia  pro  sola 
libera  sua  voluntate  profecta."  Q.  23.  art.  4.  disp.  1.  membr.  4.  opinionem 
sibi  ab  adversariis  tribui  solitam  ut  falsam  contrariamque  Scripturae  confutat, 
allatisque  locis  aliquot  sacris  „Non  ergo  ,"  inquit,  „auxilia  et  efPectus  prae- 
destinationis  confert  Deus  pro  ratione  liberi  arbitrii  futuri,  sed  pro  suo  bene- 
placito  ex  sua  misericordia  et  liberalitate  spirat  ubi  vult ,  aliis  parcius  ,  aliis 
abundantius ,  omnibus  tamen  sufficienter  ad  salutem :  aliis  ea  dona  quibus 
praevidet  eos  pro  libertate  sui  arbitrii  perventuros  in  vitam  aeternam,  aliis  ea, 
quibus  pro  eadem  libertate  vitam  aeternam  non  adepturos  praecognoscit;  quam 
tamen,  si  vellent,  consequi  possent."  Q.  23.  art.  4.  et  5.  disp.  1.  membr.  4. 
p,  321.  Idem  alibi :  „In  potestate  [hominis]  non  est  efficere,  ut  Dcus  ex  in- 
finitis  rerum  ordinibus,  quos  eligere  poterat,  eum  potius  eligeret,  in  quo  prae- 
videbat  illum  pro  sua  libcrtate  perventurum  in  vitam  aeternam,  quam  alium  : 
in  quo  tamen  consistit  praedestinari  talem  adultum,"  L.  c.  membr.  11.  p.  369. 
Praeterea :  „Quod  Deus  elegerit,"  inquit,  „eum  rerum  ordinem,  circumstantia- 
rum,  auxiliorum,  sive  maiorum  sive  minorum,  in  quo  praevidebat  eos  pro  sua 
libertate  salvandos,  qui  electione  eius  ordinis  eo  ipso  praedestinati  sunt  vitam- 
que  aeternam  pro  sua  libertate  consequuntur,  potius  quam  alium  ex  infinitis, 
in  quo  res  aliter  pro  eadem  ipsorum  libertate  habuissct ,  non  fuit  ex  nobis 
aut  pro  meritorum  et  cooperationis  nostrae  qualitate,  sed  ex  sola  misericordia 
Dei."     L,  c.  disp    3.  p.  396 


.'A 


10.   De  doctrina  Molinae.  231 

velit  mercedem  esse  meritorum ,  mercedem  autem  cum  meritis, 
scientia  media  praelucente,  quum  illos  praedestinaret,  simul  vo- 
luerit  ^.  Antecedit  igitur  praedestinationem ,  quae  infallibilis  est 
non  ob  ipsam  naturam  gratiarum  subsidiorumque  praedestinatis 
collatorum,  scientia  media,  hanc  vero  illa  veritas ,  fore  ut  libera 
voluntas  certa  aliqua  conditione  sic ,  non  aliter  agat.  Et  Deus 
quamquam  hac  praevisione  minime  determinatur ,  eius  tamen  ra- 
tione  habita  quaedam  disponit,  quae,  si  alia  praevidisset,  disposi- 
turus  non  fuisset  ^.  Improbat  autem  et  confutat,  quae  Semipela- 
giani  scientia  illa  media  abusi  docuerunt  ^. 

Atque  haec  lineamenta  sunt  disputationis  Molinianae.  Sed 
ex  iis,  quae  hactenus  exposuimus,  apparet,  quot  errores  ei  affin- 
xerint,  ut  nihil  iam  necesse  sit  ceteros  persequi.  Quatuor  tantum 
notare  iuvat:  1.  scientiam  mediam  Molina  fatente  novam  esse, 
2.  hanc  doctrinam  a  S.  TAoma  differre,  3.  gratiam  sola  determi- 
natione  voluntatis  fieri  efficacem ,  4.  Molinismum  distingui  a  con- 
gruismo  ob  eamque  causam  improbatum  esse  a  Bellarmino. 

Nusquam  scripsit  Molina  novam  esse  scientiam  mediam,  immo 
vero  „in  labores  se  SS.  Patrum  Doctorumque  Catholicorum  in- 
troisse"  et,  „quae  ex  ipsismet  relata  sint,  ea  scientiam  mediam, 
si  non  suis  verbis,  re  tamen  ipsa  affirmare^^ ;  „quodsi  a  SS.  Patrum 
Doctorumque  Catholicorum  intento  aut  ab  eorundem  indubitatis 
sententiis  vel  tantillum  in  hac  sua  omnia  conciliandi  via  discre- 
paret ,  eam  iure  sane  suspectam  haberi  posse"  ^^  Manet  autem, 
illum  inter  primos  sententias  Patrum  uberius  explicatas  ad  conci- 
liandas  praedestinationem,  gratiam,  libertatem  adhibuisse  et  ordine 
construxisse.  Id  ipse  dicit,  sed  simul  fatetur ,  se  „tot  concer- 
tationibus  et  egregiis  aliorum  dictis  atque  inventis  illustratum" 
esse  ^.  Ardebat  sane  magno  studio  suae  doctrinae,  quod  grandem 
quandam  difficultatem  sua  Concordia  diremisse  sibi  videbatur. 
Quis  tandem  unquam  ad  magnam  quaestionem  solvendam  nisi 
ardens  accessit?  Cui  ardori  vel,  si  reprehendere  libet,  sub- 
ambitioso  studio,  non  autem  arrogantiae,  a  qua  pro  sua  modestia 
fuit  remotissimus,  tribuas,  quod  magnam  quandam  suae  doctrinae 
utilitatem  praedicat  in  hunc  modum :  „Haereses  multas  et  con- 
certationes  orituras  non  fuisse,  si  illa  [principia]  tradita  explana- 


*  Q.  23.  a.  4.  et  5,  disp.  1.  membr.  8.  p.  345. 

2  L.  c.  membr.  12.  p.  375  ss. 

2  Q.  23.  a.  4.  et  5.  disp.   1.  membr.  5.  p.  324. 

+  Q.  14.  art.  13.  disp.  53.  membr.  2.  p.  252.  253.         ^  l    c.  p.  252. 


232  10.    De  doctrina  Molinae. 

taque  semper  essent,"  h.  e. ,  si  omnis  doctrinae  suae  ratio  ita 
semi^er  declarata  atque  explanata  esset ,  ut  ipse  „tot  concertatio- 
nibus  et  egregiis  aliorum  dictis  atque  inventis  illustratus"  „pro 
sua  tenuitate"  fecerit.  Quae  verba  si  cui  levia  videantur,  tamen 
iniuriosa  non  sunt  antiquitati.  Dici  sine  arrogantia  potest,  quas- 
dam  haereses  exstituras  non  fuisse ,  si  primis  saeculis  doctrina 
Catholica  ea  perspicuitate  tradita  esset ,  qua  nunc  mediocri  theo- 
logo  uti  licet. 

Sed  locum  obiectum  ^  integrum  exhibeamus : 

„Nos  pro  nostra  tenuitate,"  inquit,  „rationem  totam  conciliandi 
libertatem  arbitrii  cum  Divina  gratia,  praescientia  et  praedestina- 
tione,  quam  toto  articulo  13.  q.  14.  et  art.  6.  q.  19.  q.  22.  et  tota 
hac  quaestione  tradidimus,  sequentibus  principiis,  ex  quibus  eam 
deduximus  quaeque  variis  in  locis  tradidimus,  inniti  iudicamus: 
quae  si  data  explanataque  semper  fuissent,  forte  neque  Pelagiana 
haeresis  fuisset  exorta,  neque  Lutherani  tam  impudenter  arbitrii 
nostri  libertatem  fuissent  ausi  negare ,  obtendentes  cum  Divina 
gratia,  praescientia  et  praedestinatione  cohaerere  non  posse;  ne- 
que  ex  Augustini  opinione  concertationibusque  cum  Pelagianis 
tot  fideles  fuissent  turbati  ad  Pelagianosque  defecissent,  facileque 
reliquiae  illae  Pelagianorum  in  Gallia,  quarum  in  epistolis  Pro- 
speri  et  Hilarii  fit  mentio ,  fuissent  extinctae ,  ut  patet  ex  iis,  in 
quibus  homines  illos  cum  catholicis  convenisse  et  ab  iis  dissen- 
sisse ,  eaedem  epistolae  testantur;  concertationes  denique  inter 
catholicos  facile  fuissent  compositae." 

Extremo  autem  capite:  „Haec  nostra,"  inquit,  „ratio  conci- 
liandi  libertatem  arbitrii  cum  Divina  praedestinatione  a  nemine, 
quem  viderim,  hucusque  tradita." 

Dici  vix  potest,  quantum  ex  his  verbis  crimen  Molinae  con- 
finxerint;  atque  ipsa  praeterea  depravarunt.  Moderatissimi  om- 
nium  recentiorum  Thomistarum ,  Cardinalis  Gotti,  adnotatio  in 
liunc  locum  argumento  sit^:  „Si  P.  Molinae  fidem  habemus,"  in- 
quit,  „ante  eius  tempora  ignotam  fuisse  penitus  scientiam  mediam 
et  ex  eius  mente  primo  conceptam  ortamque  existimabimus.  Is 
enim  vir  .  .  .  in  sua  Concordia  ad  q.  23.  art.  4.  et  5.  scribere 
non  dubitat:  in  iis,  quae  ipse  tradiderat  de  scientia  media  futu- 
rorum  sub  conditione  sitam  esse  totam  rationem  conciliandi  liber- 


^  Q.  23.  art.  4.  et  5.  disp.  1.  membr.  ult.  p.  387. 

2  Theolog.  schol.  dogm,     Ed.  Ven.  T.  183  s.     Tr.  de  Deo  sciente  dub.  3. 
1.  n.  2. 


t 


10.    De  doctrina  Molinae.  233 

tatem  arbitrii  cum  Divina  gratia  et  praedestinatione,  addens:  ,Quae 
si  data  explanataque  semper  fuisset,  forte  neque  Pelagiana  hae- 
resis  fuisset  exorta  neque  Lutherani  tam  impudenter  arbitrii  liber- 
tatem  fuissent  ausi  negare'  etc.  Deinde:  ,Haec  nostra  ratio  con- 
ciliandae  libertatis  arbitrii  cum  Divina  praedestinatione,  a  nemine, 
quem  vidimus,  fuit  hucusque  tradita.'  Subdit:  ,Si  ab  Augustino 
ea  data  et  explanata  fuisset,  Pelagiana  haeresis  nunquam  fuisset 
exorta,  neque  ex  Augustini  opinione  concertationibusque  eius  cum 
Pelagianis  tot  fideles  fuissent  turbati  nec  ad  Pelagianos  defecissent.'" 

Haec  quum  scriberet ,  manifestum  est ,  Molinae  librum  a 
Gottio  adhibitum  non  esse.  E  tribus  enim  locis  primus  et  ter- 
tius  unus  idemque  est  apud  ilhim,  utroque  tamen  Gottii  loco  mu- 
tatus  ac  deterior ,  qualem  apud  alios  Thomistas  invenerat.  Inter 
has  unius  eiusdemque  sententiae  varietates  inculcatum  videmus 
illud:  „Haec  nostra  .  .  .,"  ita  quidem  ut  modo  sequi  superiora,  modo 
antecedere  dicatur.  Molina  autem  illo  loco  non  de  sola  scientia 
media  loquitur,  sed  etiam  de  aliis  principiis ,  quibus  doctrinam 
suam  niti  dicit,  scripsit  autem  „fuisse?zt"  ;  Gotti  bis  posuit  fuisset 
et  de  sola  scientia  media  loqui  videtur.  Nec  ille  de  Augustino 
eiusque  aetate ,  sed  universim  loquitur:  sempe?^;  Gotti  Gonetum 
imitatus  oniisso  semper  ascripsit  Ab  Augustino.  Non  legerat  aut 
Molinam  aut  ceteros  auctores  lesuitas ,  qui  de  verborum  depra- 
vatione  conquesti  erant ,  maxime  Livinum  de  Meyer ,  quum  loco 
apud  alios  invento  fisus  id  scripsit ,  quod  Molina  negat:  ignotam 
penitus  fuisse  Patrihus  scientiam  mediam.  Idem  tamen  infinitis 
argumentationibus  illum  exagitat!  Nec  vero  minus  falsum  est, 
quod  P.  Fonsecae  tribuit. 

Alius  locus  est,  qui  in  superbiae  crimen  Molinae  vertitur, 
ubi  sic  ait:  ^Sub  ea  quasi  caligine  Augustinus  ad  hoc  non  atten- 
dit."  Quasi  vero  ille  gloriatus  sit,  caliginem  praedestinationis, 
quam  ne  Augustini  quidem  mens  penetraverit,  a  se  esse  perspec- 
tam !  Extemplo  audaciam  detestati  amorem  affectant  caliginis 
Augustinianae.  Abfuit  tamen  quam  longissime,  ut  Molina  obscuri- 
tatem  mysterii  praedestinationis  vellet  dispellere ,  qui  pro  expli- 
cationis  ratione  repetat  illud  Apostoli:  „0  altitudo  divitiarum  sa- 
pientiae  et  scientiae  Dei!"  (Q.  23.  art.  4.  et  5.  disp.  L  membr.  13.) 
Quod  autem  in  re  obscurissima  aliquid  non  attendisse  Augustinum 
dicit,  iniuriam  tanto  Doctori  nullam  infert.  Annon  Baiiez  quoque 
de  illius  reprobationis  doctrina  scripsit ,  eum  ad  malitiam  conclu- 
sionis  non  attendisse?  Bellissimum  est  autem,  quod  et  hodierni 
critici  et  plerique  Thomistae ,    quos  sequuntur ,    de  re  quam  vitu- 


234  10-    De  doctrina  Molinae. 

perant,  idein  quod  Molina  existimant  nec  Augustino  interpretanti 
I.  Tim.  2,  4.:  „Qui  omnes  homines  vult  salvos  fieri  et  ad  agni- 
tionem  veritatis  venire",  consentiunt.  Yerba  autem  Molinae  liaec 
sunt  (Q.  23.  art.  4.  et  5.  disp.  1.  membr.  6.  p.  332.):  „Interim 
vero  dum  sub  ea  quasi  caligine  D.  August.  ad  hoc  non  attendit, 
arbitratus  primo  aspectu  cum  sua  de  praedestinatione  opinione 
esse  coniunctum ,  Deum  non  velle  omnes  universim  homines  sal- 
vos  fieri,  sed  solos  praedestinatos,  in  multis  suae  doctrinae  locis, 
ut  q.  19.  art.  6.  disp.  1.  relatum  est,  ita  illum  locum  Pauli  I.  ad 
Tim.  2.  interpretatus  est,  ut  de  solis  praedestinatis  intelligeretur." 
Mitissime  iudicabimus ,  si  huiusmodi  verba  cavillantes  legisse  li- 
brum  Molinae  negabimus. 

At  a  D.  Thoma  de  gratia  et  praedestinatione  disserens  cer- 
tissime  discessit;  qui  locus  alter  erat  accusationis.  Istud  quoque 
negandum  esse  dicimus. 

De  capite  quidem  controversiae  si  quaeritur ,  pernegat  ille 
Bannesii  doctrinam  esse  S.  Thomae.  Complectitur  autem  commu- 
niorem  sententiam,  ab  Augustino  et  Thoma  expositam,  omnium 
electorum  praedestinationem  fieri  sola  misericordia  ante  merito- 
rum  praevisionem.  Cuius  sententiae  improbat  interpretationem 
talem ,  ut  Deus  ante  praevisas  actiones  liberas  non  solum  alios 
praedestinaverit,  verum  etiam  alios  reprobaverit,  illos,  ut  miseri- 
cordiae  salvantis,  hos,  ut  iustitiae  punientis  sibi  gloriam  pararet. 
In  quam  opinionem  etsi  quaedam  D.  Thomae  aptari  posse  videan- 
tur,  dubitat  tamen  an  minus  recte,  atque  adeo  negandum  censet, 
ita  magnum  illum  Doctorem  existimasse,  qua  in  re  plurimi  illius 
discipuli  cum  eo  consentiunt.  Deinde  primae  libri  editioni  haec 
adiecit:  „Ex  his  patet  opinionem  de  praedestinatione  quoad  illud 
secundum ,  qualem  supra  diximus  nonnullos  eam  amplecti  ac  de- 
fendere,  tribuendam  esse  non  Augustino  neque  item  D.  Thomae, 
qui  Augustini  solum  est  vestigia  secutus  manifesteque  affirmat, 
Deum  velle  omnes  universim  homines  salvos  fieri ,  si  per  ipsos 
non  steterit.  Immo  vero  etsi  hi  duo  Patres  in  eam  sententiam 
inclinassent,  salva  eorum  reverentia,  quae  ipsis  debetur  maxima, 
quoad  illud  secundum  admittenda  non  esset.  Neque  etiam  miror, 
opinionem  illam  eo  pacto  intellectam  a  multis  nimis  duram  in- 
dignamque  Divina  bonitate  et  clementia  iudicari."  Non  est,  cur 
haec  verba  defendamus,  quum  vix  sint  hodie  adversarii  Molinae, 
qui  censeant,  ad  gloriam  iustitiae  consequendam  Deum  plurimos 
ante  culpam  praevisam  reprobare;  quam  sententiam  ipse  Graveson 
Thomista  refutat,  quod  dura  atque  crudelis  sit. 


10.    De  doctrina  Molinae.  235 

Yenio  ad  tertiam  accusationem;  de  qua  ne  dicta  dicantur,  in 
memoriam  revocentur,  quae  supra  p.  16.  disputata  sunt.  Quae- 
rendum  est,  a  solane  voluntate  efficacia  gratiae  pendeat,  id  quod 
vexavit  plurimos.  Ambiguitas  magna  e  varia  efficaciae  significa- 
tione  et  gratiae  consideratione  orta  est.  Dicit  sane  Molina  sae- 
pissime,  gratiam  liberae  voluntatis  consilio  efficacem  fieri  vel  in- 
efficacem,  negat  autem  gravissimeque  refutat,  ullam  a  voluntate 
vim  aut  efficaciam  addi  gratiae,  a  qua  ad  illam  omnis  virtus  as- 
sentiendi  derivetur;  consensum  voluntatis  conditionem  esse  pro- 
priae  efficaciae  gratiae ;  totam  autem  efjicientiam  supernaturalem, 
qua  actus  salutaris  absolvatur,  a  gratia  esse.  Neque  eo  secius 
effectum ,  unde  gratia  appelletur  efficax ,  simul  pendere  ab  ope- 
rante  voluntate ,  voluntatisque  esse  gratiam  praevenientem  con- 
sentiendo  reddere  efficacem  et  dissentiendo  inefficacem  ^.  Haec 
disserens  et  gratiam  et  gratiae  eifectum  spectat  per  sese ,  omissa 
aeterna  sapientia  ac  bonitate ,  unde  manarunt.  Nec  vero  aliis 
locis  eam  rationem  negligit;  affirmat  enim,  uti  supra  vidimus,  ac 
profitetur,  solam  esse  Dei  misericordiam,  qua  voluntas  constitua- 
tur  in  eo  gratiarum  ordine  rerumque  conditione,  ut  sit  consen- 
sura.  Quae  omnia  cum  Bellarmini  rationibus  praeclare  congruunt, 
negandumque  est,  hunc  illum  in  Controversiis  ^  oppugnasse.  Sum- 
mum  hoc  dici  potest ,  loquendi  modum  quo  consensus  voluntatis 
gratiam  dicitur  reddere  efficacem  ^ ,  quae  causa  fuit  Bannesianis, 
cur  in  totam  eius  doctrinam  inveherentur ,  Bellarmino  probatum 
non  esse;  existimabat  enim  vocem  gratiae  et  magis  etiam  gratiae 
efficacis  necessario  coniungendam  esse  cum  amore  aeterno ,  unde 
gratia  fluxerit ;  gratiam  igitur  efficacem  hac  demum  ratione  per- 
fectam  considerari  oportere ;  sed  ita  Molina  quoque  docet,  a  sola 
Divina  misericordia  tantum  beneficium  in  indignos  conferri.  Yicis- 
sim  Bellarminus  naturam  virtutemque   gratiae   per  se  considerans 


1  Q.  23.  art.  4.  disp.  1.  membr.  6.,  alibi. 

2  De  gratia  et  libero  arbitrio  1.  I.  c.  13:  „Prima  opinio  eorum  est,  qui 
gratiam  efficacem  constituunt  in  assensu  et  cooperatione  humana.  .  .  Itaque 
existimant  hi  auctores  ,  in  potestate  hominis  esse ,  ut  gratiam  faciat  esse  effi- 
cacem ,  quae  alioquin  ex  se  non  esset  nisi  sufficiens.  Haec  opinio  aliena  est 
omnino  a  sententia  etiam  scripturarum  divinarum." 

^  Ipse  St.  Thomas  iisdem  ferme  vocibus  utitur  in  enarratione  epistolae 
ad  Romanos.  „Haec  vocatio,"  inquit,  „in  praedestinatis  est  efficax,  quia  huius- 
modi  assenthmt''''  (cap.  8.).  Distingui  igitur  a  Bellarmino  oportuit  ambigui- 
tatem  vocis  efficaciae,  quemadmodum  a  Suaresio,  Molina,  Lessio  factum  vi- 
demus. 


236  10-   De  doctriiia  Molinae. 

eadem  quae  ille  concludit:  uni  eidemque  motioni  Divinae  volun- 
tatem,  prout  libitum  sit,  vel  repugnare  vel  plus  minusve  obsequi, 
duoque  si  eadem  inspiratione  moveantur,  alterum  consentire,  al- 
terum  resistere  posse  ^  Gratiae  vero  eidem  negat  alterum  obse- 
cundare,  alterum  repugnare  posse,  quia  gratia  ad  singularem  Dei 
amorem  referenda  maiorque  sit ,  si  ea  detur  motio ,  quam  Deus 
praeviderit  voluntati  ita  congruere,  ut  ei  consensura  sit. 

Manifestus  igitur  error  est  opinantium,  Molinam  eodem  modo 
efficaciam  et  inefficaciam  gratiae  ab  hominis  arbitrio  repetere. 
Omissa  etiam  consideratione  Divini  amoris ,  si  ex  solo  effectu 
gratiae  efficaciam  metiamur,  ne  sic  quidem  illud  in  Molinam  ca- 
dere  potest ,  qui  quidem  doceat ,  si  consequatur  effectus ,  id  non 
esse  ex  voluntate  sola,  verum  etiam  ac  praecipue  a  gratia,  ut 
causa  potiore,  sin  desit,  id  soli  voluntati  assignandum  esse.  Multo 
niinus  unquam  docuit ,  principium  salutis  a  voluntate  ducendum 
esse,  in  qua  doctrina  proprie  verti  dicit  Pelagii  errorem ;  gratiam 
necesse  esse  antecedere  primum  salutis  operandae  conatum  atque 
adeo  primam  remotamque  ad  illam  praeparationem  ^. 

Atque  sic  ad  quartam  quoque  accusationem  iam  respondimus^ 
sed  de  ea  plura  infra  dicemus.  Actum  est  eodem  modo  cum 
Molinismo  et  Probabilismo.  lanseniani  a  multis  adiuti  theologis 
catholicis  tot  conviciis  utrumque  calumniari  non  desierunt ,  dum 
existimationem    quandam    communem    adversus   utrumque   confla- 


1  Dicit  enim  cum  S.  Augustino  ,  fieri  posse,  ut  duorum  hominum,  qui 
sint  prorsus  aequales  in  eademque  conditione  positi,  si  eadem  tentatione  op- 
pugnentur,  alter  consentiat,  alter  non  item;  negat  autem  quidquam  contra  i 
suam  doctrinam  sequi:  „Respondeo,"  inquit  1.  c.  c.  13.,  ,,causam  diversitatis 
referendam  esse  in  liberum  arbitrium,  ut  Augustinus  eo  loco  recte  probat,  sed 
non  primam  causam;  nam  prima  causa  fuit ,  quia  Deus  uni  dedit  inspiratio- 
nem,  quam  praevidit  ab  illo  per  liberum  arbitrium  amplectendam,  alteri  dedit 
eandeni,  sed  quam  praevidit  ab  eo  per  liberum  arbitrium  reiiciendam.'"  Pro- 
ximam  igitur  causam,  cur  in  huiusmodi  exemplo  alter  resistat  tentationi  [sit- 
que  in  eo  Divina  inspiratio  efficax],  alter  obsequatur  [in  eoque  sit  gratia  in- 
efficax),  omnino  repetit  a  liberfate  nostrae  voluntatis,  ultimam  vero  a  Deo  seli- 
gente  eam  inspirationem,  quam  cum  effectu  coniunctam  fore  praevidit.  Prius 
illud  ipsum  est,  quod  Molina  significat,  quum  gratiae  efficaciam  ponit  in  liber- 
tate ,  sed  idem  alterum  minime  infitiatur.  Superiora  igitur  Bellarmini  verba 
quae  in  Molinam  dicta  esse  volunt  („Prima  opinio  eorum  est  .  .  .")  ,  non  in 
illum  cadunt,  sed  in  Pighium  et  Catharinum ,  quos  Lessius  quoque,  ut  vide- 
bimus,  litteris  ad  Bellarminum  missis  magno  studio  confutat  Hic  autem  ipse 
in  Lessii  defensione  longissime  distare  utramque  doctriaam  fatetur.  Meyeri 
Hist.,  p.   78G. 

^  Q.  23.   art.  4.  disp.  1.  membr.  ult.  »t 


10.    De  doctrina  Molinae.  237 

runt,  iique  ipsi,  qui  illius  doctrinam  atque  adeo  liberiorem  item- 
que  Probabilismum  sequebantur,  id  fateri  veriti  sunt.  Pervulgata 
est  etiam  superiore  potissimum  saeculo  Molinismi  et  Congruismi 
distinctio.  Sed  veteres  Societatis  theologi,  quos  Congruismi  auc- 
tores  esse  volunt,  Suarez,  Bellarminus,  Aquaviva,  nusquam  in  hac 
quaestione  Molinam  oppugnant;  immo  vero  omnes  oppugnatum 
a  Bannesianis  studiosissime  defenderunt.  Yicissim  Molina ,  ut 
supra  vidimus,  doctrinam  gratiae  congruae  una  cum  praedestina- 
tione  ante  praevisa  merita  et  bonorum  operum  praedefinitionem 
adumbravit.  Non  sane  oblivioni  dandum  est,  illum  inter  primos 
de  gratiae  doctrina  Societatis  scripsisse;  quare  mirari  nemo  debet, 
quod  verbis  non  semper  optimis  usus  sit  eiusque  doctrina  a  po- 
sterioribus  magis  explicata  sit  atque  absoluta.  Qua  quidem  in  re 
discidia  quaedam  exstiterunt  inter  Societatis  theologos,  de  quibus 
mox  viderimus.  Alii  aliam  partem  illius  doctrinae  vel  ipsius 
aetate  vel  postea  negarunt:  id  unum  constabat  inter  omnes ,  in- 
fallibilem  gratiae  efficaciam  non  a  gratiae  proprietate  ac  natura, 
sed  a  scientia  media  repetendam  esse.  Nec  schola  ulla  Molinae 
unquam  fuit.  Ipsa  capita  eius  doctrinae  et  a  superioribus  et  ab 
aequalibus,  qui  ab  illo  non  didicissent,  in  scholis  proponebantur; 
quibus  autem  rebus  Molinismum  a  Congruismo  diiferre  volunt, 
eas  nunquam  docuit ,  nisi  forte  Congruismum  praedefinitionem 
bonorum  operum  nulla  habita  actionis  humanae  ratione  intelli- 
gunt;  quam  praedefinitionem  inh sl  Yidehimus  j^ublicam  communem- 
que  Ordinis  doctrinam  nunquam  fuisse. 

Postremo  aliquid  de  Molinae  dictione  dicendum  videtur.  Quum 
primus  de  scientia  media  fuse  disputaverit  difficillimasque  quae- 
stiones  illi  coniunctas  solvere  conatus  sit ,  non  illa  ab  eo  in  di- 
cendo  perspicuitas  requirenda  est ,  ad  quam  multorum  annorum 
disputatio  est  enisa.  Qaamobrem  ut  omnia  recte  intelligantur, 
mos  ipsi  gerendus  est  in  extrema  praefatione  roganti :  ne  de  sin- 
gulis  prius  existimetur,  quam  totus  liber  perlectus  sit.  Quod  ne 
fieret,  dictio  ipsa  parum  polita  impedimento  fuit. 


11.   Bannesii  primi  in  Molinae  librum  impetus  quomodo 

retardati  sint. 

Bannesii  Molinaeque  doctrinae  quum  maxime  contrariae  es- 
sent,  animis  iam  antea  diuturna  altercatione  incensis ,  fieri  non 
potuit,  quin  ab  ipsis  brevi  disceptatio  susciperetur  *.  Immo  vero 
antequam  illius  liber  editus  est ,  eum  Banez  oppugnavit.  Ipsius 
vitae  scriptor  eum  omnes  contendisse  vires  dicit,  ne  novae  ac 
peregrinae  doctrinae  inducerentur,  sed  ut  severa  notatione  publica 
opprimerentur;  proprium  esse  sui  Instituti,  ut  novitatem  impugna- 
ret,  ob  eamque  causam  Bannesium  cum  sociis  pro  virili  parte  id 
egisse,  ut  Molinae  Concordia  apud  sacrum  Inquisitionis  tribunal 
condemnaretur^.  Laudabile  studium  omnino;  dolendum  fuit,  quod, 
incensis  atque  inflammatis  animis,  illi  suam  SS.  Augustini  et  Tho- 
mae  interpretationem  pro  illorum  doctrina  habebant  et  ea ,  quae 
ipsi  e  verbis  lesuitarum  eruebant ,  quum  ea  recte  erui  hi  nega- 
rent ,  pro  veris  eorum  sententiis  lacerabant.  Videbatur  igitur 
nova  novi  Ordinis  doctrina ,  temeraria  S.  Thomae  impugnatio, 
summa  fidei  periclitatio,  et  quum  custodes  se  veritatis  a  Deo  po- 
sitos  arbitrarentur ,  nihil  non  egerunt,  quo  illam  doctrinam  vix 
natam  extinguerent.  Excitavit  animos  pugnandi  genus  adversa- 
riorum,  qui  quum  de  Pelagianismo  accusarentur,  Bannesium  eius- 
que  discipulos  ad  Calvinum  remittebant. 

Nec  pugnae  susceptae  difficultas  acerrimum  Bannesii  animum 
deterruit;  quo  magis  arduum  certamen  evasit,  eo  ardentiore  studio 
incensus  nova  in  dies  subsidia  ex  inexhausto  magni  ingenii  fonte 
ad  sanctum,  ut  opinabatur,  propositum  consequendum  contulit; 
incredibili  autem  auctoritate ,  qua  capiebat ,  cum  quibuscumque 
egerat,    alios  ex  aliis  Hispaniae  theologos    in  certamen  produxit, 


^  Sequimur  in  hac  controversia  enarranda,    nisi  quld  secus   indicabimus, 
Historiam  M.  S.   Patris  Poussines,  cuius  mentionem  iam  aliquoties  fecimus. 
2  Quetif  et  ifcchard,  Scriptores  O.  Pr.  II.,  352.  481. 


11.  Bannesii  primi  in  Molinae  libr.  impetus  quomodo  retardati  sint.     239 

et  Romam  missis  auditoribus  suis  ingeniosissimis ,  Alvaresio ,  Le- 
mosio,  d'Avila,  plurimos  nactus  est  doctrinae  suae  defensores. 

Molina  librum  suum  sacrae  Inquisitionis  Lusitaniae  senatui 
(illis  enim  locis  usque  ad  id  tempus  commoratus  erat)  recogno- 
scendum  tradiderat;  ab  illo  demandata  est  eius  examinandi  cura 
Bartliolomaeo  Fereirae  e  Praedicatorum  Ordine,  librorum  Cen- 
sori.  Is  „qua  potuit  diligentia"  a  se  examinatum  dicit  et  „valde 
dignum  visum,  qui  in  publicam  totius  Ecclesiae  utilitatem  excu- 
deretur"  (Liv.  Meyeri  Hist.  11.  2.).  Ita  Pater  Dominicanus  So- 
cietatis  lesu  de  gratia  doctrinam  primumque  librum  ab  aliquo 
lesuita  de  theologia  scholastica  scriptum  magnis  laudibus  ornatum 
lectoribus  commendavit. 

Typis  igitur  impressum  primum  exemplum  Molina  magna  et 
laetitia  et  securitate  Archiduci  Alberto ,  generali  Lusitaniae  In- 
quisitori,  obtulit.  Cuius  mirum  refert  responsum:  bene  fecisse, 
quod  non  alteri  librum  dedisset;  revisendum  esse,  priusquam  di- 
vulgaretur  ^ 

Rem  rescierat  Baiiez  atque  ad  opprimendum  librum  nihil 
non  moliebatur.  Amico  suo  et  in  religione  socio ,  Patri  de  la 
Cuevas,  magni  Inquisitoris  confessario,  litteras  dedit;  ostendit,  ea, 
quae  lesuitae  in  Hispania  docerent ,  sine  dubio  in  illo  libro  con- 
tineri;  cuius  doctrinae  13  propositiones  se  apud  Inquisitionis  Ca- 
stellanae  tribunal  denuntiasse:  vetitum  esse  illas  interea  defendi, 
dum  rite  recognitae  essent;  quare  librum,  in  quo  inessent,  vulgari 
non  debere.  Persuasit  Cuevae,  hic  Inquisitori:  illud  exemplum 
ad  Bannesium  missum  est ,  qui  id  perspiceret  diligenterque  nota- 
ret,  ubi  illae  propositiones  invenirentur.  Decem  reperit  in  Con- 
cordia  inesse ,  quas  notatas  ad  P.  de  la  Cuevas  remisit.  Interim 
Molina  a  Castellae  et  Aragoniae  Inquisitoribus  petierat  atque  im- 
petraverat,  ut  librum  in  illis  regnis  vulgari  liceret.  Castellanum 
Banez  monuerat,  in  Lusitania  dilatam  esse  operis  editionem;  ille 
nihilominus  magna  adiuncta  commendatione  roganti  morem  gessit. 
Molina  utraque  impetrata  commendatione  ad  magnum  Inquisitorem 
rediit  eumque  precibus  permovit,  ut  propositiones  addubitatae  sibi 
indicarentur.  Quarum  defensionem  cum  scripta  supplicatione  ad 
illum  retulit;  eandem  postea  primae  editioni  subiunxit.  Rationes 
adversariis  gravissimas  obiecit:  nihil  repertum  in  libro,  quod  Scrip- 
turae  vel  Patribus  vel  Conciliis  contrarium  esset;  illas  propositio- 
nes  addubitatas  esse  ab  Inquisitoribus  Castellanis  et  ad  ampliorem 


1  Possin.  p.  229.  230. 


240      11-  Bannesii  prinii  iu  Molinae  libr,  impetus  qiiomodo  retardati  sint. 

examinationem  reiectas  nec  vero  proscriptas;  qui  quod  eas  de- 
fendi  interim  vetuissent,  id  ad  scholas  ipsorum  ditioni  subiectas 
spectare,  ad  libros  aliis  locis  bona  venia  summi  cuiusque  iudicis 
editos  non  pertinere ;  praeterea  invitis  adversariis  permissum  ab 
Inquisitoribus  Castellanis ,  ut  liber  emitteretur;  postremo  alienas 
esse  propositiones  a  sua  doctrina ,  id  quod  per  singulas  demon- 
strare  aggreditur.  lussit  Inquisitor,  quemadmodum  libello  misso 
ad  Summum  Pontificem  III.  Id.  Apr.  profitetur,  et  obiectiones  et 
responsa  a  doctis  magnae  auctoritatis  viris  atque  imprimis  aliquot 
Patribus  Praedicatoribus  perlegi ;  „a  quibus  quum  esset  comper- 
tum  nihil  esse  in  libro,  quod  censuram  promereretur,  immo  potius 
continere  doctrinam  valde  utilem ,  sanam  et  conformem  Scrip- 
turae ,  Conciliis  et  SS.  Patribus ,  et  quod  auctor  omnibus,  quae 
opponebantur ,  solide  satisfaciebat ,  ut  liquet  ex  decreto  eiusdem 
sanctae  Inquisitionis :  his  visis  facta  est  copia  libri  in  lucem 
edendi,  qui  statim  prodiit."  ^    * 

Dicit  Serry  Bannesii  accusationem  incognita  causa  repudia- 
tam  esse.  At  id  nec  usitatum  erat  illis  Inquisitoribus  et  contra- 
rium  est  testimoniis  aequalium;  acta  vero,  ad  quae  Serry  provo- 
cat,  Innocentius  X.  negavit  ulla  fide  digna  esse.  Denuo  recognitum 
esse  librum  Molina  ipse  in  Appendice  scribit,  quam  permissu  In- 
quisitorum  primae  libri  editioni  subiunxit  ^;  item  vicarius  generalis 
Cardinalis  et  Archiepiscopi  Toletani ,  generalis  Hispaniarum  In- 
quisitoris,  in  litteris  et  ad  illum  et  ad  Cardinalem  Legatum  Ma- 
dritum  missis  ^ ;  praeterea  mater  Magni  Lusitaniae  Inquisitoris, 
Maria  Imperatrix^,  eiusque  Maior  Domus  loannes  Borgia  libellis 
supplicibus  SS.  Pontifici  oblatis  testantur^;  et  Arrubal  in  refuta- 
tione  Apologiae  FF.  Praedicatorum  ad  eundem  missa,  in  qua 
nomina  ponuntur  examinatorum  Ordinis  S.  Dominici  PP.  Fereira 


1  Integrae  Magni  Inquisitoris  litterae  exhibentur  a  Liv.  de  Meyer,  Hist. 
Vindic.  1,  2.  c.  2.  t.  II.  p.  109.,  ubi  etiam  omnes  Serrii  obiectiones  (1.  1.  c.  13.) 
elevantur  ac  refutantur. 

2  Desideratur  Appendix  in  exemplo  Antwerpiano,  sed  iterata  est  a  L.  de 
Meyer  in  extrema  Historia  (I.  784  ss.).  Molina  his  ipsis  utitur  verbis:  „Ita 
respondi,  ut  responsionibus  accurate  examinatis,  Senatus  supremus  pronuntia- 
rit,  nihil  prorsus  esse,  cur  liber  impediatur."  Quod  quomodo  approbantibus 
Inquisitoribus,  nisi  verum  esset,  scribere  potuit?  Eodem  loco  mentionem  facit 
veniae  impetratae  ab  Inquisitoribus  Castellae  et  Aragoniae. 

3  ^leyeri  Hist.  1.  2.  c.  23.    (I.  1G8.)-     In  utrisque   litteris    ille    scribit  li-       j 
brum  Molinae  „&/.<?  a  quaesitoribus  Lusitaniae  probatum  esse." 

*  L.  c.  1.  3.  c.  5.  p.  209. 

5  Meyeri  Hist.  Vind.  1.  2.  c.  2.  (IL  109.) 


i 


11.  Bannesii  primi  in  Molinae  libr.  impetus  quomodo  retardati  sint.      241 

et  de  la  Cuevas;  et  Societas  lesu  Clementi  YIII.  supplicans^; 
postremo  alia  illius  aetatis  documenta  litteraeque,  quibus  usus  est 
Possinus  in  Historia  M.  S. ,  qui  quidem  fuse  refert,  quae  inter 
Molinam  et  Cuevam  disputata  sint. 

Exceptus  est  Molinae  liber  per  totam  Hispaniam  perhonori- 
tice  ^.  Sed  et  hoc  et  repulsa  lata  a  Quaesitoribus  Lusitaniae 
Bannesii  studium  inflammavit.  Librum  ad  Inquisitores  Castellanos 
detulit;  nihil  profecit.  Alii  duo  Praedicatores  Suaresium  apud 
Nuntium  Cardinalem  Camillum  Caietanum  de  errore  Pelagiano  et 
S.  Thomae  neglectione  insimularunt.  Ille  a.  d.  XVIII.  Cal.  Febr. 
a.  1594.  gravissime  respondit:  ostendit  nec  Molinae  nec  alii  cui- 
quam  de  Societate  in  mentem  venisse ,  ut  gratiae  efficaciam  ne- 
garent;  controversiam  agi  de  illius  efficaciae  ratione  explicanda; 
hoc  esse  adversariorum  artificium,  ut  id  docere  lesuitas  dicerent, 
quod  ex  eorum  doctrina  ipsi  vitiose  conclusissent.  Praeterea  per- 
difficilem  esse  interpretationem  adversariorum;  se  non  intelligere, 
quomodo  se  ab  anathemate  Concilii  Tridentini  (sess.  YI.  can.  4.) 
defenderent. 

Baiiez  alio  conatu  eo,  quo  voluit,  ire  contendit.  Impetravit 
a  Quaesitorum  senatu,  ut  Indicem  librorum  prohibitorum  Docto- 
ribus  Complutensibus  et  Salmanticensibus  conficiendum  commit- 
teret,  ita  quidem  ut  alteri  veteres,  alteri  recentes  libros  recogno- 
scerent;  quumque  ipse  professor  primarius  Salmanticae  esset,  et 
ipse  et  amicus  eius,  qui  idem  sentiret,  Zumel  Mercedarius,  inter 
censores  electus  est.  Ubi  de  libris  agi  coeptum  est,  non  dissimu- 
larunt,  Molinae  librum  reprehensione  publica  notandum  esse.  Id 
indigne  ferens  Alphonsus  Curiel  0.  S.  B.  ad  Generalem  Inquisi- 
torem  scripsit  in  hanc  sententiam:  Manifeste  apparere  in  unos 
lesuitas  hanc  machinam  (conficiendi  indicis)  intendi;  flagrare  pa- 
lam  Zumelem  et  Bannesium  aliosque  illis  addictos  ardenti  studio 
Molinae  notandi;  totum  negotium  nihil  veri  ac  gravis  iudicii  si- 
mile  habere  ^.  Interea  Bannesii  amici  pro  certo  sperabant  doc- 
trinam  lesuitarum  et  Molinae  proscrihendam.  Qua  spe  illecti  tanta 
uti  coeperunt  agendi  inconsiderantia  \  ut  hac  potius  quam  Curielis 
interpellatione  causa  ceciderint.    Ingens  utrimque  studium  exarsit 


1  Meyeri  Hist.  1.   5.  c.   1.  p.  340. 

2  De  qua  re  multa  testimonia  vide  apud  Meyerum  (Hist.  1.  2.  c.  11  — 13.). 
^  Possin    p.  258.  n.  5. 

^  Vicarius  generalis  Archiepiscopi  Toletani  compulsus  est ,  ut  et  apud 
Nuntium  et  apud  Ordinarium  de  Avendanio  et  Nunnio  ,  Bannesii  amicis  ,  ex- 
postularet      V.  supr.  p.  240.  not    3. 

Schneemann,  Controvers.  16 


242      H-  Bannesii  primi  in  Molinae  libr.  impetus  quomodo  retardati  sint. 

idque  Vallisoleti  disputationibus  Nunnii  (0.  P.)  et  Padillae  (S.  I.) 
prorsus  inflammatum  est  (Mense  Mart.  1594.).  Adierant  et  Prae- 
dicatores  et  lesuitae  et  ipse  rex  Quaesitores;  sed  priusquam  quid- 
quam  decretum  esset,  intellectum  est ,  controversiam  iam  multo 
minus  Inquisitorum  iudicio  finiri  posse  quam  pridem,  quum  Ban- 
nesii  obiectionibus  neglectis  liber  permitteretur.  Magnus  igitur 
Hispaniae  Quaesitor  Romam  litteras  misit,  quas  historiae  collegii 
Soc.  I.  Madritensis  scriptor  a  se  lectas  eiusdem  argumenti  fuisse 
dicit  atque  Alphonsi  de  Moscoso,  Legionensis  Episcopi  ^  Is  autem 
prid.  Id.  lul.  ad  SS.  Pontificem  retulit,  aliquot  Patres  Praedicatores 
Molinae  propositionem  de  conversione  peccatorum ,  quam  et  le- 
suitae  communiter  et  alii  permulti  tuerentur,  quamque  ipse  con- 
sentaneam  fidei  esse  existimaret  semperque  docuisset ,  severe  re- 
prehendisse,  atque  ita  et  de  Societatis  fama  detraxisse  et  discordiam 
scandalaque  seminasse.  Obtestatur  Pontificem,  ut ,  si  videretur, 
ediceret ,  quid  in  ea  quaestione  sentiendum  esset,  et  coneordiam 
inter  utramque  religiosorum  familiam  stabiliret.  Idem  longiorem 
illius  rei  explanationem  ad  Cardinales  de  Terranova  et  Toletum 
misit.  Ante  (XIII.  Cal.  lun.  1594.)  Cardinalis  de  Castro  Praedi- 
catores  Romam  denuntiaverat  ^. 


1  Meyeri  Hist.  1.  2.  c.  24.  (I.  173.)  De  Moseoso  v.  Serrium  1.  1.  c.  17.  p.  119. 
^  Serr.  1.  c. 


12.   Clemens  P.  VIII.  quomodo  iudicium  de  gratiae 

efficacia  susceperit.    Bannesii  in  oppugnando 

Molinae  libro  felicitas. 

Adibant  igitur  undique  Sedem  Apostolicam ,  ut  controversia 
de  gratiae  efficacia  in  Hispania  orta  dirimeretur.  Petentibus  mo- 
rem  gessit  Clemens  YIIL,  ut  ex  Card.  Camilli  Nuntii  Apostolici  in 
Hispania  litteris  ad  Franciscum  de  Porres  Provincialem  Societatis 
lesu  medio  mense  Augusto  1594.  missis  intelligitur  ^ :  „Cum  Sanc- 
tissimo  Patri  ac  Domino  nostro  Clementi  YIII.  non  sine  animi 
dolore  innotuisset,  controversiam  motam  inter  aliquos  Patres  Or- 
dinis  Praedicatorum  et  quosdam  e  Societate  lesu  circa  gratiam 
sufficientem  et  efficacem,  et  illi  videretur,  talis  causae  decisionem, 
quod  ad  fidem  spectet  et  non  exigui  momenti  sit ,  pertinere  ad 
Sedem  Apostolicam  neminemque  alium  posse  aut  debere  eam  ad 
suum  iudicium  trahere :  novissime  [lulio  mense]  mihi  mandavit, 
ut  Illustrissimo  Cardinali  Toletano  significarem ,  si  quam  forte 
cognitionem  eius  negotii  inchoasset,  ne  procedat  ulterius,  sed  eius 
determinationem  Suae  Sanctitati ,  ad  quam  spectat ,  integram  re- 
linquat.  Praeterea  iussit  me  praecipere  suo  nomine  Superioribus 
dictarum  Religionum,  ut  mihi  rationes  et  fundamenta  omnia  suae 
quique  sententiae  ac  totius  Quaestionis  statuni  scripto  explicatum 
consignent ,  mittenda  per  me  ad  Sanctissimum  Dominum  ,  ut  ex 
iis  ad  verum  causae  iudicium  procedi  possit."  Denique  Cardinalis 
severissime  vetat  de  illis  quaestionibus  aut  in  publico  aut  priva- 
tim  quidquam  disputari. 

Displicuit,  ut  videtur,  regi  Hispaniae,  quod  in  hunc  modum 
Inquisitores  causam  peragere  vetarentur.  Scripsit  nihilominus 
Philippus  II.  a.  d.  IX.  Cal.  Dec.  1594.  ad  suum  Romae  legatum: 
gratissimum  sibi  factum,  quod  causa  ad  supremum  tribunal  revo- 
cata    esset,    modo    generali    Hispaniae    Inquisitori    suam    operam 


1  Meyer  1.  c.  c.  25.  p.  178. 

16 


244      12.  Clemens  P.  VIII.  quomodo  iiidiciiim  de  grat.  efficaeia  susceperit. 

conferre  liceret ;    ita    rem    maturiiis    confectum  iri.     Rogantis  vo- 
luntati  obtemperavit  Pontifex  Nuntiumque  coniunctim  cum  niagno 
Hispaniae  Quaesitore    agere    iussit.     Quum   autem   Pontifex    sen- 
tentias    academiarum    quoque    Hispaniae    hominumque    doctorum 
audiri  cuperet,  mandatum  est  UniversitatiDus  Salmanticensi,  Com- 
plutensi ,  Siguntinae ,  Episcopis  Coriensi,  Segoviensi,    Placentino, 
Carthaginiensi ,    Mindensi ,    denique  Michaeli  Saloni    et   Ludovico 
Colomae  ex  Ord.  S.  xlug.,  et  Serrae  atque  Castro  Doctoribus,  ut 
iudicium  de  illa  controversia  ferrent.     Quae  omnia   magno   inter- 
vallo  collata  sunt.    Quaesitores  X.  Cal.  Nov.  1597.  cistam  et  Prae- 
dicatorum    et  lesuitarum    scriptis    et    Universitatum    doctorumque 
sententiis  confertam  Romam  miserunt ,  unde  Dr.  de  Hozes ,   pro- 
curator  Inquisitionis   generalis ,    se    illam    accepisse   a.  d.  V.  Cal. 
Apr.    1598.    litteris    signatis    rescripsit.      Ipse    Baiiez    ad    legenda 
utriusque  partis  volumina,  Academiarum,  praelatorum,  Episcopo- 
rum  Hispaniae  iudicia  de  re  controversa  duobus   opus  esse  annis 
existimavit  ^    Primo  loco  in  indice  posita  erat  „Apologia  FF.  Prae- 
dicatorum,  in  provincia  Hispaniae  professorum,  adversus  quasdam 
novas  assertiones."     Quam  Banez  contractam  ex  octo  Praedicato- 
rum    de   Molina    iudiciis    inter    se    consentientibus    concinnaverat. 
Praeter  novem  propositiones  ex    illius    libro    notatas  quandam  de 
absentium    confessionibus    opinionem    continebat.     In    ea   primum 
appellatam  videmus  plujsicam  pi-aedetermmationem.    Doctores  Com- 
plutenses    et    Siguntinos    pro  lesuitis ,    Salmanticenses  non  contra 
pronuntiasse    L.    de    Meyer    omnium    documentorum    propositione 
probat^.    Reliquarum  auctoritatum  partim  huic,  partim  alteri  sen- 
tentiae  accesserunt,  partim  neutram  approbarunt. 

Patet  ex  iis,  quae  diximus,  atque  imprimis  ex  Nuntii  Cardi- 
nalis  litteris,  quibus  nihil  potest  esse  magis  perspicuum,  Pontifi- 
cem  controversiam  de  gratia  sufjiciente  et  efjicaci  ad  suum  tribunal 
revocasse ,  non  ipsam  de  libro  Molinae  quaestionem.  Non  sane 
Quaesitores  accepto  illo  Pontificis  mandato  iudicium  de  libro  per- 
agere  potuerunt ,  quum  praecipuae  accusationes  ad  causam  ex- 
ceptam  pertinerent.  Coniunctae  erant  doctrinae  et  librorum  quae- 
stiones,  sed  non  Concordiae  tantum,  verum  ntriusque  partis  scrip- 
torum.     Id  plane    dicit  Ginnasius,    Sedis  Apostolicae  in  Ilispania 


^  Vide  libellum  Pontifici  oblatum  ,  de  quo  supra  p.  197.  (Qui  integer 
exscriptus  est  a  Meyero,  in  Historiae  Appendice  p.   709.) 

-  L.  c.  1.  2.  c.  13  p.  12G  ss.  tfalmanticensium  iudicium  lesuitis  favere 
Serry  negat. 


12.  Clemens  P.  VIII.  quomodo  iudicium  de  grat.  efficacia  susceperit       245 

Nuntius,  in  edicto  edito  XI.  Cal.  Oct.  1601.:  „Noveritis  Sanctissi- 

mum  Dominum   Nostrum    causam    de    controversia    circa    gratiam 

efjicacem  et  sufficientem  inter  quosdam  Patres  Dominicanos  et  le- 

suitas  agitatam  et  librorum  a  nonnullis  tUriusque  praefati  Ordinis 

Auctoribus  compositorum  ad  se  cognoscendam ,  examinandam  at- 

que  decernendam  afFerri  praecepisse."  *    Itaque  Pontifex  tum  non 

ipsam  potissimum  de  Molina  quaestionem  sui  iudicii  esse  voluerat. 

Longius  abest  a  vero ,    quod    appellante  Molina   illam  causam  ad 

Sedem    Apostolicam    delatam    esse    dicunt.     In    documentis    enim 

genuinis  scriptis  aequalium  ne  minimum    quidem   indicium  huius- 

modi  appellationis    reperitur    eamque    omnes  Societatis    scriptores 

factam  negant.    Pontifex  controversiam  de  gratia  snfficiente  et  effi- 

caci   compositurus    erat    nec    magis    unam    quam    alteram   partem 

suas  sententias  scripto  consignare  iussit.    Sed,  ut  ipse  Serry  dicit  ^, 

et  Praedicatores  lesuitas  crimine  Pelagianismi  exagitabant ,  et  hi 

illis  Calvinismum  exprobrabant.     Utrique    igitur   sententias   accu- 

sationesque  ad  Sedem  Apostolicam  deferre   iussi   sunt,    atque  in- 

terea  dum  causa  decisa  esset  omni  disceptatione  ac  reprehensione 

se  abstinere.    Item  Academiae  virique  docti  a  Pontifice  interrogati 

raandatum  interpretantes    iudicium    de    opinionibus    et  lesuitarum 

et  Praedicatorum  tulerunt.     Cui  interpretationi   hi    quum  ab  ipso 

initio  repugnarent ,    res   per   tot  annos  protracta  et  implicata   est. 

Reos    se    esse  Bafiez    cum    suis    negarunt ,    nec    sibi    rationem  de 

praedeterminatione  physica    reddendam    esse    arbitrabantur;    ortam 

esse  controversiam  de  Molinae  Concordia,  de  uno  hoc  libro  quaeri; 

suam  sententiam  D.  Thomae  esse,  quam  Ecclesia  in  dubium  nun- 

quam  vocasset;    eam  doctrinam  profitendam  et  defendendam,  ne- 

que  ipsam,  neque  Ordinem,  a  quo  propugnaretur,  una  cum  Mo- 

linae    novitate    in    ius    vocandum    esse  ^.     Eadem  causa  fuit,    cur 

silentium  impositum  a  Clemente  VIII.  servare  gravarentur;  itaque 

et  regi  et  SS.  Pontifici  supplicarunt,  ut  eo  praecepto  eximerentur. 

Hic  (suadente  Bellarmino)  precibus  cessit  idque  Card.  S.  Severi- 

nus  IV.  Cal.  Mart.  1598.  ad  Inquisitores  perscripsit  *. 

Magna  illa  controversia  ad  Clementis  VIII.   auctoritatem   iu- 
diciumque   revocata      Aquaviva,  generalis    Societatis  lesu  praepo- 


*  Edictum  t^  .n  Meyeri  Hist.  1.  3.  c.  16.  p.  247. 

~  Hist.  1.  I.  c.  16    p.  118. 

^  Lanuzii  et  Bannesii  libellos  supra  (p.   194.   197.)  attulimus. 
"*  Liv    de  Meyer,    Hist.  1.  2     c.  29.   p.   193.     Edictum  Inquisitorum ,  quo 
id  pronlulgatum  est,  v.  Hist.  Vind.  1    2.  c.  25.  p.  210. 


246      12.  Clemens  P.  VIII.  quomodo  iudicium  de  grat.  efficacia  susceperit. 

situs  omnes  provinciales  et  doctissimum  quemque  Societatis  theo- 
logum  consuluit,  quid  nomine  totius  Ordinis  defendi  posset  ^  Re- 
sponsum  est  summo  consensu  in  hunc  modum : 

In  Molinae  libro  nihil  erroris  contineri.  De  quo  si  quando 
ageretur,  eum  et  agnoscendum  esse  et  defendendum;  nec  tamen 
videri  eius  defensionem  ab  universa  Societate  suscipiendam  esse. 
Satis  fore  vel  ipsum  aucto^-em  vel  eius  provinciam  ac  superiores 
pro  eo  propugnare.  In  Molinae  scriptis  quaedam  non  esse  nisi 
probabilia,  de  quibus  in  utramque  partem  disputari  posset;  a 
multis  in  Societate  diversa  doceri.  Quamobrem  in  privatas  dis- 
putationes  universam  Societatem  ingredi  non  debere.  Aliam  esse 
rationem  generalis  de  efficacia  Divinarum  gratiarum  controversiae, 
quae  in  Hispania  potissimum  agitaretur.  „Antiquam  usque  a  prin- 
cipio  et  latissime  communem  universae  Societatis  sensum  esse: 
gratiam  quam  vocant  actualem  Dei,  qua  praevenimur  et  iuvamur 
ad  actus  supernaturales ,  nequaquam  esse  per  se  et  natura  sua 
efficacem  neque  ex  ea  necessario  eflPectum ,  ad  quem  impellit, 
consequi.  Reiicere  item  consensu  maximo  Doctores  Societatis 
universos  Praedeterminationes  quaslibet  physicas  antecedentes  et 
necessario  tralientes  actus  liberos  humani  arbitrii"  (Possinus  p.  350.). 
De  his  capitibus  adversus  quemvis  dissentientem  Societatis  nomine 
pugnam  suscipi  posse. 

Hanc  igitur  viam  Aquaviva  sibi  ingrediendam  esse  statuit. 
Contrarium ,  ut  diximus ,  genus  pugnandi  Baiiez  amplexus  erat. 
Nihil  cupidius  optabat,  quam  ut  de  uno  Molinae  libro  certaretur. 
Ergo  Didacum  xllvarez,  discipulorum  maxime  idoneum,  cum  in- 
structa  accusatione  Romam  misit.  Is  YII.  Id.  Nov.  1596.  in  Ur- 
bem  advenit.  Erat  accusatio  ipsa  illa  Apologia  FF.  Praedicato- 
rum  paullo  contractior.  Novem  notat  Molinae  sententias.  Quibus, 
ut  in  illa,  decima  additur  de  scripta  confessione;  sed  haec  pro- 
positio  non  a  Molina,  sed  a  Suaresio  defensa  erat,  auctoribus  qui- 
dem  clarissimis  Ordinis  Praedicatorum  theologis:  S.  Antonino, 
Dominico  et  Petro  de  Soto,  aliis.  Cuius  sententiae  delatio,  quae  .i 
nec  ad  Molinam  nec  ad  doctrinam  de  gratia  pertineret,  aliena 
erat  a  causa,  quae  agebatur,  additaque  videbatur  ad  invidiam 
creandam  Suaresio,  praecipuo  Molinae  defensori.  Eam  accusatio- 
nem  xVlvarez  mense  lunio  1597.  per  Card.  Alexandrinum,  Prae- 
dicatorum  patronum,  Pontifici  obtulit.  ^ 

Semper    Clemens   VHI.    in    numero    maximorum    Pontificum 


*  Quod  scriptum  Possinus  in  Societatis  tabulario  reperit. 


12.  Clemens  P.  VIII.  quomodo  iudicium  de  grat.  efficacia  susceperit.      247 

ponetur.  Ab  iniuria  deliberata  eum  et  ingenii  simplicitas  et  mo- 
rum  sanctitas  longissime  removebant.  Itaque  iniuste  agere  cum 
Societate  lesu  certe  minime  voluit,  praesertim  quum  eius  ingentes 
pro  Ecclesia  labores  ac  successus  magnopere  admiraretur.  Etenim 
Cardinali  Ossato  ^  aliquando  dixit:  „Hos  Patres  multum  contulisse 
ad  conservationem  Religionis  Catholicae ;  et  ubicunque  fuissent, 
ibi  cultum  divinum  integrum  permansisse.  Quare  cum  eiusmodi 
Ordines  Religionis  fulcra  essent  et  columina,  fieri  non  posse,  quin 
sancta  Sedes  eorum  membra  in  defensionem  tutelamque  reciperet." 
Similia  narrat  Suarez:  „Clemens  VIII.,"  inquit ,  „benigne  allo- 
quens  Patres,  qui  ex  universa  Societate  Romae  congregati  fuerant 
anno  1600.,  Societatem  hrachium  dexterum  Sedis  Apostolicae  ap- 
pellare  dignatus  esf^  Nec  vero  minus  quam  illa  utilitas  ac  fe- 
licitas  Societatis  quorundam  Sociorum  doctrina  ingeniaque  illum 
moverunt  atque  adduxerunt,  ut  Toletum  et  Bellarminum  purpura 
ornaret.  Yerum  illi  admirationi  officiebat  (ut  Possino  visum  est) 
auctoritas ,  qua  apud  eum  Societatis  adversarii ,  imprimis  Pena, 
Rotae  decanus,  poUebant.  Didacus  Antonius  Frances  in  prooemio 
„Decisionum  Pennae",  quas  vulgavit,  eum  summi  aestimatum  esse 
a  Clemente  VIII.,  in  difficillimis  atque  impeditissimis  causis  con- 
sultum,  nec  eius  consilium  unquam  neglectum  esse  affirmat  ^.  Huc 
accessit,  quod  Card.  Toletus  a.  1596.  e  vita  cesserat.  In  hac  op- 
portunitate  adversarii  doctrinae  Societatis  Pontificem  per  Card. 
Alexandrinum ,  familiarem  eius  amicissimum ,  propellebant ,  ut 
quaestio  libri  statim  susciperetur ;  res  successit.  Postea  ipsum 
Clementem  poenituisse  Pauhis  V.  successor  (in  scripto,  quod  infra 
vulgabimus)  consentiens  affirmat.  Duoruni  Pontificum  sententias 
libenter  amplectimur,  et  persuasum  nobis  est,  Summum  Pontifi- 
cem  adversariorum  Molinae  desideria  non  implevisse ,  si  univer- 
sam  causae  huius  conditionem  plane  perspectam  habuisset. 

Librum  Molinae  a  Bannesio  denuntiatum  Quaesitores  Lusi- 
taniae  bis  examinatum  permiserant.  Reiecta  accusatione  appel- 
lari  a  Molinae  adversariis  Sedis  Apostolicae  iudicium  potuerat ; 
sed  consuetudo  iuris  Ecclesiastici,  cum  iuris  civilis  praeceptis  con- 


^  L.  I.  epist.  8.  ap.  Meyerum  1.  5.  c.  2.  p.  343. 

2  Meyer  1.  c. 

^  Quanti  Pennam  fecerit  Clemens  VIII  ,  etiam  111.  D.  Laemmer  in  Mele- 
tematum  Romanorum  mantissa  exponit  (Ratisbonae  1875 ).  Ille  inimicum  in 
Societatem  animum  satis  superque  ante  significatum  etiam  testamento  con- 
signatum  voluit,  quum  legata  studiorum  subsidia  iis  distribui  adolescentibus 
vetuit,   qui  lesuitarum  scholas  adirent. 


248      12.  Clemens  P.  YIII.  quomodo  iiidicium  de  grat.  efficacia  susceperit. 

sentiens  et  ab  ipsa  naturae  aequitatisque  ratione  derivata,  postu- 
laverat,  ut  primae  accusationis  eventus  plane  explicaretur  iudices- 
que  priores  audirentur.  At  Molinae  adversarii  non  appellaverunt, 
ergo  neque  quae  in  Lusitania  facta  sunt ,  Romae  significare  de- 
bebant.  Utique  non  stricti  iuris  officio,  sed  aequitatis  ratione  ad 
id  tenebantur.  Et  certe  Clemens  VIII.  nunquam  flagitantibus  ami- 
cis  morera  gessisset,  si  rescivisset,  Bannesium  antea  accusationem 
ad  Lusitaniae  Quaesitores  detulisse,  Molinam  respondisse,  iudices 
de  duorum  Patrum  Praedicatorum  auctoritate  crimen  reiecisse.  Aut 
saltem  Pontifex  et  litis  instrumenta  et  causae  aliquam,  descriptio- 
nem  ad  se  mitti  iussisset.  Quod  factum  non  est.  Non  modo 
lesuitas,  verum  etiam  Quaesitores  Lusitaniae  de  inchoata  exami- 
natione  celaverunt.  De  qua  re  conquesta  est  Societas  libello  misso 
ad  Pontificem :  ^Quamquam  Censorum  sententia  possit  esse  vera, 
tamen,  quum  eam  primum  dixerunt,  tum  non  audiverant  nos."  ^ 
Id  si  falsuni  fictumque  esset,  quis  Pontifici  dicere  ausus  esset? 
Absoluta  pridem  erat  prima  libri  Molinae  censura,  quum  lesuitis 
libellus  accusationis  missus  est,  quem  Arrubal  refutavit.  Quaesi- 
tores  quoque  Lusitani  a  SS.  Pontifice  humiliter  petiverunt,  ne 
causam  Komae  resumptam,  se  non  auditis,  decideret  ^. 

At  utrumque  negatur  ab  adversariis:  et  a  prioribus  iudicibus 
causam  bis  tractatam  finitamque  et  illis  insciis  Romae  iteruni  su- 
sceptam  esse;  quod  rem  certam  negant,  magis  ostendere  videntur, 
non  omnes  aequitatis  rationes  esse  servatas. 

Sed  aliunde  cognosci  licet,  quanta  properatione  usi  sint.  Con- 
troversiam  de  gratiae  efficacia  Pontifex  suo  iudicio  reservatam  vo- 
luerat,  causae  subsidia  in  Hispania  per  annos  complures  conquiri, 
crimina  responsionesque  utriusque  partis  in  scriptum  referri  ius- 
serat.  E  qua  quaestione  discendum  fuit,  quid  de  Molinae  libro 
iudicaretur;  nam  illa  potissimum,  quae  de  gratia  efficaci  docuerat, 
adversariorum  iram  excitaverant.  Quare  si  rem  ordine  tractari 
placuisset,  illud  prius  quaeri  oportuerat.  Sed  id  quum  molestum 
esset  accusatoribus,  non  ante  quieverunt,  quam  Pontificem  ab  ea 
via ,  quam  ingressus  erat ,  deflexerunt.  Qui  nondum  allatis  ex 
Hispania  actis,  quae  imperaverat,  examinationem  libri  incipi  iussit. 
Post  illum  primum  errorem  in  cursu  suscepto  per  annos  frustra 
laboratum  est  Denique  necessitas  coegit,  ut  summa  controversiae 
capita,   scientia  media  et  praedeterminatio   physica,    tractarentur. 


1  Meyer  1.  5.  c.    1.  p.  340. 

2  Cuius  roi  documenta  in  Meveri  Hist.  Vind.  1.  2    c.  2.  (II.   109.) 


12.   Clomens  P.  VIII.  quomodo  iudicium  de  grat.  eflicacia  susceperit       249 

Tum  vero  spes  omnis  reconciliationis  iam  conciderat,  quum  acer- 
rima  concertatione  et  complurium  annorum  disputationibus  incensi 
utrique  ardentius  id  propugnarent,  quod  ab  initio  recusaverant: 
lesuitae  Molinae  librum,  Praedicatores  Neo-Thomistarum  Hispa- 
niae  physicam  praedeterminationem. 

Ineunte  mense  Novembri  1597.  Clemens  VIII.  congregatio- 
nem  instituit  examinando  libro  Molinae ,  cui  Cardinales  Madru- 
tium  et  Arigonium  praefecit;  Censores  iureiurando  obstrinxit,  ne, 
quid  ageretur,  divulgarent.  In  quo  collegio  fuerunt  Episcopi  Pro- 
pertius  Resta  de  Talleacotio ,  lulius  Sanctutius  a  Montefilatrano, 
Laelius  Landus  Sessanus,  e  quibus  duo  primi  Ordinis  S.  Francisci; 
praeterea  Henricus  Sylvius  Henrici,  vicarius  Apostolicus  Ordinis 
Carmelitarum ,  Franc.  Brusus  sive  Bruscus ,  procurator  generalis 
Ordinis  S.  Francisci ,  loann.  Bapt.  Plumbinus,  Ordinis  S.  Augu- 
stini  procurator  generalis,  Gregorius  Nunnius  Coronel,  ex  eodem 
Ordine,  denique  Ludovicus  de  Creil,  Doctor  Sorbonicus.  Pro  ab- 
sentibus  H.  Sylvio  Henrici  Carmel.  et  procuratore  Ordinis  S.  Fran- 
cisci  Pontifex  substituit  loann.  Ant.  Bovium ,  collegii  Carmelita- 
rum  Romae  rectorem,  et  lacob.  le  Bossu,  Doctorem  Sorbonicum, 
0.  S.  B.,  et  Hippolytum  Masserium  Servitam. 

lidem  qui  Pontificem  ad  tantam  festinationem  compulerant, 
in  deligendis  Censoribus  sua  consilia  interposuisse  videbantur:  ex 
omnibus  unus  lesuitis  favebat.  Ceterorum  tanta  erat  in  Molinam 
.  iniquitas,  ut,  qui  ingens  D.  Thomae  studium  prae  se  ferrent ,  ut 
postea  explicabimus ,  quum  per  annos  consultassent,  S.  Thomae 
sententiam ,  cui  Molina  accessisset ,  proscribere  non  dubitarent. 
Nemo  horum  aut  posteriorum  Censorum  quidquam  unquam  scrip- 
sit,  quod  dignum  esset  posteritatis  memoria,  si  loannis  de  Rada 
Controversias  theologicas  inter  Thomam  et  Scotum  excipias.  Nec 
alius  quisquam  praeter  Bovium  ,  qui  a  nobis  stetit ,  docendi 
munere  fungebatur.  Haee  quum  ita  essent,  mirari  non  debe- 
mus ,  quod  Card.  Pinellus ,  auditis  disputationibus ,  de  Censo- 
ribus  in  hunc  modum  iudicaverit  idque  iudicium  Pontifici  ob- 
tulerit:  non  esse  eiusmodi  viros,  quorum  iudicio  in  tanto  ne- 
gotio  confidi  posset ;  tres  ex  iis  quatuorve  duntaxat  esse  idoneos 
(„valentuomini");  ac  tamen  Pinellus  Molinae  librum  tum  temporis 
reprehendebat ,  ut  ex  ipsius  suffragio  infra  intelligetur;  non  igi- 
tur  Molinae  studio  ita  de  Censoribus  existimabat.  Nec  congre- 
gationum  processus  atque  eventus  nisi  ex  inepto  Censorum  de- 
lectu ,  quibus  tantae  rei  tamque  difficilis  iudicatio  commissa  est, 
satis  explicatur. 


250     !-•  Clemens  P.  VIII.  quomodo  iudicium  de  grat.  efficacia  susceperit. 

Interim  Molina  rescierat ,  Praedicatores  procuratorem  Ro- 
mam  misisse;  qui  ne  quid  contra  se  efficeret ,  anno  1597.  ab 
Inquisitoribus  Komanis  petiit ,  ne  se  non  audito  librum  proscri- 
berent.  Responsum  nullum  tulit.  Nec  enim  Inquisitoribus ,  sed 
peculiari  congregationi  libri  examinatio  credita  erat.  Quod  igi- 
tur  existimabat ,  causam  a  Quaesitoribus  Lusitanis  conclusam  a 
Romanis  denuo  tractari,  fallebatur. 


I 


13.  De  prima  et  altera  censura  libri  Molinae  et  de 
coUoquiis  postea  habitis  inter  Praedicatores  et 

lesuitas. 

A.  d.  lY.  Non.  lan.  anni  1598.  Censores  consilii  causa  pri- 
mum  convenerunt,  ultimum  III.  Id.  Mart.  eiusdem  anni,  necdum 
scripta  a  nobis  semel  iterumque  commemorata  ex  Hispania  allata 
erant.  IUi  iudicaverunt  Concordiam  Molinae  proscribendam  esse, 
quod  ea  de  praedestinatione  et  gratia  contineret,  quae  SS.  Patrum 
veterumque  theologorum,  imprimis  SS.  Augustini  et  Thomae  doc- 
trinae  contraria ,  Semipelagianorum  erroribus  consentanea  essent; 
praeterea  Molinae  enarrationem  Summae  S.  Thomae  tamdiu  esse 
prohibendam,  usque  dum  ab  huiusmodi  novitate  purgata  esset. 

Serry  hoc  fuisse  Censorum  iudicium  scribit  (1.  2.  c.  2.) : 
„Cum  S.  Augustini  de  gratuita  praedestinatione  doctrina,  a  Pa- 
tribus  ad  Patres  quasi  per  manus  tradita,  ab  Ecclesia  non  semel 
tantum ,  sed  secundo  et  tertio  fuerit  approbata;  et  hanc  Molina 
contumeliose  reiiciat,  nec  salva  fide  sustineri  posse  affirmet;  atque 
omnia  illa  quatuor  principia,  ex  quibus  universam  rationem  con- 
ciliandi  arbitrii  libertatem  cum  gratiae  donis,  praescientia  et  prae- 
destinatione  deduxit,  sint  expresse  contra  S.  Thomam ,  S.  Augu- 
stinum  et  ceteros  Patres;  multa  etiam  contineant,  quae  haud  ob- 
scure  adversari  videntur  Divinis  Scripturis  et  sacris  Conciliis; 
aliqua  etiam  expresse  tradita  a  Cassiano  et  Fausto,  contra  quae 
Augustinus,  Prosper,  Fulgentius  et  catholici  doctores,  fortiter  sese 
opponentes,  gloriose  dimicarunt:  salvo  semper  Sanctae  Sedis  Apo- 
stolicae  iudicio,  cui  universa  haec  a  nobis  scripta  et  quoquo  modo 
asserta  religiose  submittimus ,  censemus  e  re  catholica  esse ,  ut 
liber,  qui  inscribitur:  Concordia  liberi  arbitrii  cum  gratiae  do- 
nis  etc,  compositus  a  Ludovico  Molina,  et  eiusdem  doctrina  om- 
nino  prohibeatur.  Atque  idem  etiam  censemus  de  Commentariis 
eius  in  primam  partem  D.  Thomae ,  quousque  saltem  a  viris  ad 
hoc  munus  deputatis  expurgentur  a  novis  opinionibus,  quae  vete- 


252  13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis. 

rum  theologorum,  potissimum  vero  S.  Thomae,  et  Patrum  doctrinae 
adversari  videbuntur." 

Pontifex  Ferrariam  profecturus  erat,  quum  Censorum  iudicia 
ad  eum  delata  sunt.  Mirabatur  rem  tanta  properatione  confectam 
esse.  Enimvero  vix  perlegi  duo  ampla  volumina  illo  tempOre 
potuerant.  Deinde  quid  fecerit,  Serry  his  verbis  refert  (1.  2.  c.  3.): 
„Rei  gravitatem  expertus,"  inquit,  „causam  maturiore  iudicio  di- 
rimendam  iudicavit.  Quare  superiorum  Congregationum  iudicia  se- 
cundis  curis  recognosci  sententiamque  ab  omnibus  scripto  ferri  ac 
Coagregationis  Notario  consignari  iussit;  id  enim  perpauci  hacte- 
nus  egerant.  Scripta  etiam  a  generali  Hispaniarum  Inquisitore 
Romam  transmissa ,  hoc  est  Praedicatorum  ac  lesuitarum  instru- 
menta,  nec  non  Episcoporum  ac  Theologorum  Hispanorum  Cen- 
suras  examinari  voluit:  quo  maturius  expenderetur,  an  Molinae 
principia  propositionesque  ad  illa  redactae  ab  erroris  nota  vindi- 
cari  possent." 

Non  erat  igitur  tum  satisfactum  Pontifici,  nec  causae  retrac- 
tatio  satisfecit,  ut  eandem  tertio  ac  saepius  tractari  iusserit.  Ne- 
que  tamen  quidquam  profecit,  iisdem  viris  et  illa  et  haec  agen- 
tibus  semperque  ad  confirmanda  iudicia  superiora ,  quam  ad  ni- 
miani  festinationem  erroresque  commissos  fatenda  propensioribus. 
Additus  sane  postea  unus  alterve  theologus  est ,  sed  nec  corpus 
totum  mutatum  nec  animus:  eadem  ab  initio  ad  finem  properatio 
et  in  reprehendendo  Molina  temeritas  mansit.  Recognitae  sunt 
Molinae  propositiones  eadem  celeritate ,  qua  prius  examinatae 
erant.  lussi  erant  acta  documentaque  ex  Hispania  allata  perspi- 
cere  ac  ponderare.  lam  vero,  quum  ad  legenda  illa  duobus,  ad 
excutienda  tribus  annis  opus  esse  Baiiez  dicat  ^  illi  et  pertracta- 
runt  omnia  et  censuram  reconcinnarunt  paucis  mensibus.  „Die 
mensis  Novembris  22.,"  inquit  Serry ,  „ultimo  consessu  habito 
primi  examinis  recognitionem  absolverant  selecti  Censores,  Mo- 
linaeque  Censuram  instruendam  commiserant  Congregationis  Se- 
cretario."  ^ 

Interim  nuntius  perlatus  est  in  Hispaniam ,  propediem  con- 
demnatum  iri  Molinam.  Qua  re  inimicitiae  utriusque  Ordinis 
paene  sopitae  excitatae  sunt ,  alteris  metu  trepidantibus ,  alteris 
laetitia  gestientibus.  Molina  litteris  Concha  Romam  missis  a.  d. 
XII.  Cal.  Oct    a.  1598.  rogavit  atque  oravit,  ne  librum  ab  Inqui- 

*  Ita  in  libello  supplici  Clementi  VIII.  oblato  dicit.     Meyer  p.  799. 
^  Serry  1    2.  c.  4. 


13.   De  priraa  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  253 

sitoribus  contempto  accusatore  approbatum  se  non  audito  pro- 
scriberent.  Simul,  quia  ipse  aetate  ac  valetudine  ire  prohibeba- 
tur,  duos  misit  procuratores:  Christophorum  de  los  Cobos  et  Fer- 
dinandum  Bastidam,  qui  non  niodo  ipsum  defenderent,  sed  etiam 
quasdam  Bannesii  propositiones  ad  Inquisitores  deferrent.  Maria 
quoque  imperatrix  litteras  pro  eo  ad  Pontificem  XVIII.  Cal.  Dec. 
1598.  Madrito  misit.  Postremo  Philippus  rex  III.*,  etiamtum 
adolescens ,  Romam  scripsit ,  quo  excitatum  ignem  extingueret. 
Duci  Sessano  legato  mandata  dedit,  ut  nihil  non  tentaret,  quod 
ad  concordiam  utriusque  ordinis  restituendam  valere  posse  existi- 
maret,  neve  ante  quiesceret,  quam  „ista  controversia  convenien- 
tem  aequae  composUionis  sortiretur  exitum".  Quodsi  Suae  Sancti- 
tati  placeret  iudicio  controversias  utriusque  partis  decidere,  illius 
esse  efficere,  ut  ex  aequo  bonoque  iudicium  ageretur  nec  alterntri 
iniquiore  ulla  in  re  conditione  premerentur,  Prius  audirentur  utri- 
que,  deinde  causa  rite  cognita  ius  cum  aequitate  diceretur.  Ponti- 
fici  Ferraria  reduci  placuit  regis  consilium,  et  colloquia  familiaria 
inter  Praedicatores  et  lesuitas  Romae  habenda  esse  statuit.  Calen- 
dis  lanuariis  anni  1599.  utriusque  Ordinis  praepositos  ad  se  vocatos 
iussit  cum  selectis  utrimque  sociis  ad  Madrutium  Cardinalem  con- 
venire  suamque  de  summa  controversiae  sententiam  exponere,  ut 
sibi  constaret,  num  quam  reconciliationem  partium  sperare  liceret. 

Serry  timuisse  lesuitas  dicit,  ne  Pontifex  precibus  Philippi  III. 
commotus  rei  decisionem  maturaret  cen&uramque  conscriptam  con- 
firmaret;  idcirco  colloquia  petivisse.  Sed  demonstrant  Philippi  ad 
legatum  litterae,  quam  id  falso  dicatur.  Professus  est  etiam  Ma- 
drutius  Cardinalis,  quum  colloquia  auspicatus  est,  ea  rogante  rege 
Catholico  instituta  esse.  Quod  Pontificis  consilium  omnino  tam 
lesuitis  opportune  quam  Praedicatoribus  moleste  accidit.  Sed 
inde  concludi  non  potest,  id  fuisse  illorum  artificium  atque  ma- 
chinationem,  qua  Molinae  censuram  impedirent. 

Colloquiis  etsi  nihil  prorsus  effectum  est,  tamen  in  iis  enar- 
randis  paullo  longiores  erimus,  quod  et  ad  dogmatis  historiaeque 
explicationem  aliquantum  conferunt  et  ea  documenta  in  promptu 
habemus,  quae  multo  sint  certiora  Actis  illis,  quae  nulla  fide  digna 
esse  S.  Sedes  declaravit.  Nam  antequam  causa  finita  est,  et  Prae- 
dicatores  et  lesuitae  narrationem  rerum  tractatarum  vulgaverunt, 
illi  Expostulationem  FF.  Praedicatorum,  hi  Responsionem  PP.  So- 
cietatis;    utramque  Ripalda  (de  ente  supernaturali ,  ed.  Paris.  II. 


^  Scripta  exhibentur  a  Meyero,  1.  3.  c.  5. 


254  13-    1^6  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis. 

527  ss.),  Serry  (Hist.  1.  2.  c.  7.),  Meyer  (1.  3.  c.  11.)  denuo  edi- 
derunt.  Quibus  comparandis  adhibitis  iis,  quae  praeterea  Possinus 
et  Serry  consentientes  tradunt,  difficile  non  est,  quid  actum  sit, 
perspicere. 

Primus  conventus  habitus  est  VIII.  Cal.  Mart.  1599.  Yene- 
rant  e  Praedicatoribus  Beccaria,  magister  generalis,  cum  procu- 
ratore  generali  et  PP.  Alvarez  et  a  Ripa,  e  Societate  lesu  Aqua- 
viva,  praepositus  generalis,  cuin  PP.  Michaele  Yasquez ,  Cobos, 
Arrubal.  Exposuit  Card.  Madrutius ,  quid  illis  deliberationibus 
propositum  esset.  Magno  dolore  affici  Suam  Sanctitatem  contro- 
versiis  inter  utrumque  Ordinem  ortis ,  quae  iu  dies  augerentur; 
optare ,  ut  familiaribus  consultationibus  componerentur.  Deinde 
prior  dixit  magister  generalis  Praedicatorum:  nullam  esse  sibi 
totique  Ordini  cum  universa  Societate  controversiam ,  esse  cum 
Molina  eiusque  defensoribus ,  contra  quem  Provincia  Hispaniae 
Inquisitionem  appellasset;  nec  sibi  persuaderi  totam  Societatem 
unius  viri  doctrinam  amplecti  ac  tueri  velle;  rogare  se,  ut  quae- 
reretur,  possetne  illa  doctrina  aliqua  probabilitate  defendi;  polli- 
ceri  se  suumque  Ordinem  sententiae  obtemperaturum.  Addidit, 
Praedicatorum  officium  esse  S.  Thomae  conservare  doctrinam, 
nec  eos  unquam  pacem  cum  Societate  lesu  habituros,  nisi  ipsi 
quoque  eandem  doctrinam  propugnarent. 

Tertius  verba  faciens  Aquaviva  respondit  in  hanc  senten- 
tiam^:  „Puo  plausibilia  imprimis  et  votis  communibus  expetita 
Reverendissimi  Patris  oratio  complexa  est:  emendationem  urgen- 
tium  malorum  et  amolitionem  impendentium.  Nam  et  discidio- 
rum,  quae  ambas  a  longo  iam  tempore  Familias  inquietant,  finem 
statim  fore  auguratus  est ,  ubi  liber  Molinae  esset  damnatus ,  et 
vitandarum  in  posterum  offensionum  facilem  rationem  indicavit 
obsequium  et  reverentiam  Societatis  erga  S.  Thomam.  Ad  ea 
ego  ex  sensu  Societatis  universae ,  cuius  praeclare  sum  conscius, 
sincerissime  profiteor ,  nihil  offerri  posse  aut  factu  tam  arduum, 
aut  perpessu  tam  asperum ,  quod  pro  ista  spe  conciliandae  nobis 
gratiae  ER.  Patrum  Ordinis  S.  Dominici  tentare  ac  subire  recu- 
semus.  Sed  quae  ostendantur  amicitiae  conciliandae  rationes, 
earum  alteram  parum  ad  rem  facere,  alteram  prorsus  esse  inuti- 
lem.  Etenim,  ut  ab  altera  incipiat,  qua  verisimilitudine  confidere 
se  posse  pacatos   sibi    et   benevolos  Doctores  sacri  Praedicatorum 


^  Eam    orationem  Possinus    et  Meyerus    e    tabulis  Romanis    depromptam 
vulffarunt. 


13.   De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  255 

Ordinis  in  posterum  fore ,  si  S.  Thomae  auctoritatem  sequantur, 
quum  Socii  eam  ab  ipso  principio  complexi  sint?  Illum  nuper  pro- 
mulgata  per  totum  Ordinem  Studioriim  ratione  omnis  Theologicae 
doctrinae  auctorem  declaratum  esse,  nec  effectum  adhuc  mandatis 
defuisse.  Quid  vero  inde  utilitatis  derivari?  Professores  Prae- 
dicatorum  Ordinis  vehementius  in  se  infestiusque  consurgere,  quam 
in  eos,  qui  Magistrum  Sententiarum,  qui  Scotum,  qui  Durandum, 
qui  alios  scholarum  et  studiorum  patronos  elegerint.  Quid  igitur 
esse  causae ,  cur  sanctissimi  magistri  auditores  studiosissimi ,  ad- 
dictissimi  veneratores  ab  illius  discipulis  tam  acriter  oppugnen- 
tur?  In  ista  ipsa  de  auxiliis  gratiae  controversia  omnia  et  sin- 
gula  Doctorum  Societatis  asserta  disertis  et  luculentis  S.  Thomae 
testimoniis  confirmari ;  Bannesii  contra  et  aliorum  ex  adverso 
stantium  contrarias  sententias  non  modo  a  S.  Thoma,  verum  etiam 
a  Principibus  Thomistarum,  Capreolo,  Caietano,  Ferrariensi,  dis- 
crepare.  Frustra  igitur  huius  compositionem  certaminis  secuturam 
sperari  ex  consensione  theologorum  Societatis  cum  S.  Thoma. 

Ne  alteram  quidem  constituendae  concordiae  rationem,  quae 
a  damnatione  libri  Molinae  repeteretur ,  quidquam  ad  eam  rem, 
cuius  causa  convenissent ,  videri  pertinere.  Edixisse  Pontificem 
primo  huius  anni  die,  illud  quaeri,  quo  potissimum  doctrinae  ca- 
pite  alter  Ordo  ab  altero  dissentiret,  quo  explorato  iudicium  Apo- 
stolicae  auctoritatis  interponeretur.  Idem  iterum  dixisse  Madru- 
tium  atque  addidisse  Suam  Sanctitatem  id  etiam  ob  regis  Catho- 
lici  preces  statuisse.  Qui  vero  cardo  esset  quaestionis ,  id  ex 
Apostolici  apud  Hispanias  Nuntii  Camilli  Caietani  litteris  ad  Pro- 
vincialem  Castellanum  Societatis  anno  1594.  die  15.  Aug.  Madrito 
datis  intelligi:  quibus  iussu  Sanctissimi  Domini  ad  eius  cognitio- 
nem  ex  Hispaniae  Tribunalibus  evocet  controversiam  motam  inter 
aliquos  Patres  Ordinis  Praedicatorum  et  quosdam  e  Societate  lesu 
circa  gratia^n  siifficientem  et  efficacem..  Nullam  in  his  mentionem 
fieri  Molinae.  Nec  inter  aliquos  illos  e  Societate  lesu  numerari 
Molinam  posse,  qui  omnino  tunc  in  Castella  non  fuerit;  illis  ver- 
bis  indicari  Suaresium,  Yasquesium,  Padillam,  quos  circa  id  tem- 
pus  Nunnius,  Avendanius,  Mondragonius  aliique  Dominicani  Patres 
apud  eundem  illum  Apostolicum  Nuntium  accusaverint,  quasi  de 
efficacia  gratiae  non  catholice  sentirent.  Id  in  eandem  senten- 
tiam  interpretatum  esse  sacrum  Inquisitionis  Castellanae  senatum, 
qui  inter  ceteras  chartas  actaque  nullum  Molinae  scriptum,  nihil 
plane,  quod  ad  litem  ei  intentatam  spectaret,  Romam  miserit.  Ut 
a  Bannesio  Molinam,    ita  illum  ab  hoc  accusatum    esse;    sed    eas 


256  13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis 

privatas  esse  lites  singiilorum.  non  publicas  Ordinum;  nominatim 
autem  consultos  a  se  omnium  provinciarum  Societatis  praesides 
respondisse ,  librum  Molinae  privato  unius  consilio  scriptum  et 
editum,  etsi  facile  vindicari  posset  ab  errore,  tamen  privato  eius- 
dem  periculo  iudicari  oportere.  Duo  in  illo  libro  contineri:  unum, 
quod  sit  de  modo  efficaciae  gratiae,  in  Bellarmini  quoque,  Sua- 
resii,  Vasquesii,  Lessii,  aliorum  e  Societate  libris  legi;  alterum, 
quod  sit  de  viribus  naturalibus  liberi  arbitrii ,  ab  aliis  multis  So- 
cietatis  theologis  ut  minus  probabile  impugnari.  Non,  quod  quis- 
que  singularis  doetor  de  rebus  utrimque  disputabilibus  plus  mi- 
nusve  probabiliter  opinatus  sit,  pertinere  ad  communem  Ordinis 
causam,  sed  quod  omnes  ubique  ac  semper  theologi  Societatis  ut 
certum  constanter  tenuerint.  Id  communi  nomine  ac  periculo 
defendere  se  esse  paratos.  Litem  ortam  in  Hispania.  Ibi  quot- 
quot  e  Sociis  theologiam  tractarint ,  praedeterminantem  physice 
gratiam  negasse  et  officere  libertati  docuisse ;  auxilium  autem 
Divinum  applicatum  voluntati  tale  esse  sanxisse ,  ut  ei  pro  suo 
arbitrio  vel  assentiri  vel  resistere  posset,  Haec  si  PP.  Dominicani 
probent,  rem  compositam  esse;  sin  pro  eo,  quod  Bafiez,  Nunnius, 
Avendanius,  Mondragonius,  alii  contrarium  tradiderint,  pugnaturi 
sint,  Societatem  quoque  universam  paratam  esse  ad  doctrinam 
suam  omni  virium  contentione  defendere." 

Similia,  ut  Serry  narrat  (1.  2.  c.  5.),  utriusque  Ordinis  theo- 
logi  dixerunt.  Procuratorem  Dominicanorum  generalem  negasse 
alii  cuiquam  nisi  Molinae  litem  intentam ;  frustra  illos  tergiver- 
sari,  ut  status  quaestionis  mutaretur.  Contra  illud  agi  visum  esse 
Vasquesio ,  essetne  gratia  efficax  physice ,  atque  ita  voluntatem 
praedeterminaret,  ut  nulla  maneret  in  libero  arbitrio  facultas  vel 
potestas  gratiae ,  si  liberet ,  resistendi.  Id  protenus  negatum  ab 
Alvaresio ,  quod  nemo  unquam  e  schola  Thomistica  defendisset 
resistendi  tolli  potestatem ;  addidisse,  niillam  a  Molina,  cuius  causa 
suscepta  controversia  esset,  admitti  gratiae  efficaciam,  quae  ab  ipso 
Deo,  non  a  consensu  voluntatis  proficisceretur:  de  eo  primo  quae- 
rendum;  deinde  disputandum,  physicane  esset  efficacia  an  moralis. 
Ita  Serry  narrat  locutum  esse  eum,  qui  in  libro  post  edito  inte- 
grum  caput  scripsit,  quo  hominem  gratiae  efficaci  proprie  resistere 
non  posse  demonstraret ;  quod  idem  Lemos  quoque  existimans 
postea  in  Congregationibus  de  Auxiliis  planissime  negavit,  effi- 
caci  gratiae  proprie  resisti  posse  ^    Et  quamquam  ceteri  Bannesiani 


*  V.  supra  p.   13.  7iot.   3.  et  Alvarez,  De  aux.  div.  gr.  disp.  93. 


13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  257 

non  usque  eo  progrediuntur,  constat  tamen  inter  omnes ,  propter 
ipsam  vim  naturamque  efficacis  gratiae  fieri  numquam  posse,  ut 
homo  actu  resistat.  Sed  nondum  tum  quidem  Romae  ita  se  omnes 
ad  Bannesii  doctrinam  applicaverant,  quia  duobus  annis  ante  per 
Didacum  Alvarez  allata ,  prius  autem  ibidem  ab  alio  doctore, 
Salmantica  evocato,  P.  Yincentium  dico,  impugnata  erat  K  Licuit 
igitur  illi,  quum  Vasquez  insuperabilem  praedeterminationis  vir- 
tutem  obiiceret,  respondere,  resistendi  potestatem  in  schola  Tho- 
mistica  nunquam  negatam  esse.  Nec  negligendum  est  illud  Ma- 
gistri  generalis  negantis  ullam  suis  esse  controversiam  nisi  cum 
Molina  eiusque  defensoribus.  Fuit  ita  sane,  si  omittas  Hispaniam, 
ubi  disceptationes  multo  ante  vulgatum  Molinae  librum  agitari 
coeptae  erant.  Quid  inde  concludemus?  Ab  annis  triginta  no- 
strae  doctrinae  rationes  Romae  proponebantur :  et  a  Toleto ,  e 
cuius  ore  Stapleton  ipso  anno  1665.  se  eas  audisse  scribit,  et  a 
Suaresio  et  a  Bellarmino,  qui  quidem  Concordia  nondum  edita 
Lessium  acriter  defendit  professusque  est,  se  doctrinam  de  prae- 
determinatione  apud  solos  haereticos  invenisse  ^.  Quodsi  nihilo- 
minus  reclamatum  Romae  non  erat,  sed  disputari  coeptum  est, 
quum  Bannesii  auditores,  Alvarez,  Lemos,  de  Avila  eo  advenerunt: 
temerene  concludemus,  Romanam  S.  Thomae  scholam  diversa  a 
Societatis  doctrina  de  gratia  non  sensisse  ?  Excitatae  sunt  simul- 
tates ,  ubi  increbuit ,  quo  spectare  quidque  docere  Molinistae  di- 
cerentur.  Aliqua  supra  ^  e  Lanuzae  et  Bannesii  libellis  delibavi- 
mus.  Quod  huiusmodi  homines  et  sanctitate  et  doctrina  insignes 
apud  SS.  Pontificem  et  regem  magna  asseveratione  affirmabant: 
Molinae  sociorumque  consilium  esse,  ut  D.  Thomae  auctoritatem 
everterent  et  diversas  novasque  doctrinas  in  Ecclesiam  insinua- 
rent,  id  tanto  credibilius  videri  Romae  necesse  fuit,  quod  Cen- 
sores  Congregationis  a  Summo  Pontifice  constitutae  summo  con- 
sensu  illud  iudicium  comprobabant;  quae  res  spem  magnam  at- 
tulit  brevi  fore,  ut  illi  D.  Thomae  adversarii  publica  reprehensione 
notarentur.  Repente  iter  obstructum  est,  clades  Molinae  longis- 
sime  dilata,  colloquia  familiaria  de  rebus  controversis  indicta.  Ita 
facile  intelligitur ,  quidquid  dictum  factumque  videmus.  Praedi- 
catores  Romani ,  qui  se  idem  sentire  de  gratia  quod  Societatem 
existimarent ,  discrepare  autem  ab  illis  Molinae  consiliis  ac  doc- 
trinis,  loco  se  moveri  non  sunt  passi,  omnesque  conatus  contrarios 
declinandi  causa  fieri,  ut  certa  iam  condemnatio  S.  Thomae  aemu- 


1  V.  p.  214.         2  Y^  p    138.         3  Y.  p.  194  gs. 

Schneemann,  Controvers.  17 


258  13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis    postea  habitis. 

lorum  impediretur ,  putaverunt.  la  hanc  sententiam  eos  in  con- 
ventibus  respondisse  existimare  debemus. 

In  primo  illo  Madrutius,  ut  Serrio  utamur  auctore,  utriusque 
Ordinis  praepositos  eas  sententias  de  efficacia  gratiae  Divinae, 
quas  pro  certis  tuerentur ,  ad  proximam  consultationem  afferre 
iussit ,  ut  mutua  deliberatione  appareret ,  qua  potissimum  re  dis- 
sentirent.  Quod  mandatum  Madrutii  Societatis  praeposito  assen- 
tientis  in  lesuitarum  documentis  in  hunc  modum  exponitur:  „Eam 
sibi  compertissimam  Pontificis  mentem  esse ,  ut  quaestio  de  effi- 
cacia  gratiae  inter  duos  Ordines  controversa  decideretur.  Ad  id 
opus  esse  ipsum  verum  dissensionis  cardinem  clare  discernere. 
Quare  in  proxime  futuro  conventu  tam  Patres  Dominicani  quam 
Societatis  secum  tria  singuli  scripta  adducerent:  quorum  primo 
contineretur  propriae  sententiae  explicatio:  altero  exponeretur, 
quidquid  in  contraria  sententia  displiceret :  postremum  praecipua 
rationum  momenta  complecteretur,  quibus  opposita  sententia  red- 
deretur  minus  probabilis."  Non  Molinae  propositiones  pro  causa 
deliberandi  propositas  esse  a  Madrutio ,  postremo  cognosci  licet 
ex  Praedicatorum  Expostulatione  scripta  YI.  Id.  lun.  1599.  „Re- 
spondit  Card.  Madrutius,"  inquiunt,  „Sanctissimi  Domini  Nostri 
voluntatem  eo  spectare ,  ut  videretur ,  an  inter  Patres  Societatis 
et  nos  aliqua  in  his,  quae  controverti  videbantur,  esse  posset  con- 
sensio ;  scire  eundem  Sanctissimum ,  quid  de  Molinae  doctrina 
facto  esset  opus;  iamque  negotium  illius  vel  absolutum  vel  pro- 
pediem  absolvendum." 

Nihilominus  ad  proximum  congressum  Magister  generalis 
Praedicatorum  sex  attulit  Molinae  propositiones ,  quae  theologis 
suis  minus  rectae  viderentur,  de  quibus,  quid  Societatis  Patres 
censerent ,  audire  cuperet.  Aquaviva  tria  illa  scripta  imperata 
attulerat.  Qui  quum  illas  propositiones  proferri  videret ,  iterum 
questus  est,  quod  de  solo  Molina  agere  aggrederentur.  Ille  se 
de  sententia  deiici  non  est  passus.  Cui  accedebant  sui;  narrat 
etiam  Serry  procuratorem  dixisse :  „Bannesii  accusationes  meras 
esse  lesuitarum  artes,  quibus  et  moras  nectere  et  Molinae  in  ius 
vocati  conditionem  immutare  satagerent."  Addit  idem  (1.  2.  c.  5.), 
noluisse  Praedicatores  „neglecta  Molinae  causa  novam  instrui  li- 
tem ,  qua  Praedicatores  et  lesuitae  aequa  sorte  de  doctrina  con- 
tenderent".  Sed  id  ipsum  voluit  Aquaviva,  quod  ita  placuisse 
Pontifici  norat.  Exhibito  autem  uno  a  Magistro  Praedicatorum 
scripto ,  Aquaviva  quoque  in  colloquio  illud  protulit ,  quo  propo- 
sitiones  a  lesuitis  impugnatae  continebantur,  reliqua  duo  (de  ipso- 


M 


13.   De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  259 

rum  sententia  argumentisque ,  quibus  probaretur)  terminata  con- 
sultatione  Cardinali  obtulit,  quo  se  paratissimum  ad  omnia  Suae 
Sanctitatis  mandata  implenda  ostenderet. 

Post  hanc  alteram  deliberationem  Pontifex  Bellarminum  pur- 
pura  ornavit,  cum  diceret:  „Hunc  elegimus,  quia  non  habet  pa- 
rem  Ecclesia  Dei  quoad  doctrinam."  Qua  insigni  laude  doctrinae 
illius,  qui  et  acerrime  defendisset  Societatis  de  gratia  sententiam 
et  Bannesii  opiniones  ut  Calvini  erroribus  affines  oppugnasset, 
satis  aperte  Clemens  YIII.,  quam  non  de  condemnanda  Societatis 
doctrina  cogitaret,  significavit.  Nam  certe  illis  verbis  non  solum 
amplitudinem ,  sed  etiam  praestantiam  et  orthodoxiam  scientiae 
eruditionisque  Bellarmini  laudare  voluit.  Quumque  intellexisset, 
Madrutium  aetate  iam  provectum  minus  idoneum  esse ,  qui  tam 
difficili  disputationi  praeesset ,  duos  ei  adiutores ,  Asculanum 
O.  Praed.  et  Bellarminum,  adiunxit.  In  tertio  ^  autem  conventu, 
qui  habitus  est  lY.  Cal.  Apr. ,  Bellarminus  sex  capita  Quaestio- 
num  proposuit,  ad  quae  ambae  partes  responderent.  Quae  etsi  a 
PP.  Societatis  conscripta,  tamen  a  Bellarmino,  qui  iudex  a  Pontifice 
€um  ceteris  constitutus  erat,  illis  consentientibus  proposita  sunt, 
quemadmodum  lesuitae  in  sua  ad  Expostulationem  Besponsione  Ma- 
drutio  tradita  dicunt  et  ipsa  rerum  conditio  satis  demonstrat.  Per- 
tinebant  autem  capita  illa  ad  ipsam  summam  controversiae,  naturam 
gratiae  efficacis  et  sufficientis,  scientiam  mediam,  notionem  liber- 
tatis,  necessitatem  praedeterminationis  ad  actus  liberos.  Ad  quae 
respondere  Praedicatores  recusarunt,  quod  a  lesuitis  praefinita  ac 
potius  metaphysicalia  essent.  Frustra  Bellarminus  iis  persuadere 
conatus  est ,  atque  indignabundus  tandem  ipsos  ea  praescribere 
iussit,  quibus  id,  quod  Pontifex  imperasset,  exsequerentur.  Ita- 
que  in  quarto  congressu  octo  quaestiones  proposuerunt,  quas  Card. 
Madrutius  ex  Apologia  FF.  Praedicatorum,  cuius  mentionem  supra 
fecimus ,  excerpserat.  Ad  quas  respondere  lesuitae  noluerunt, 
quod  ad  causam ,  quae  ageretur ,  non  pertinerent  ^  et  ex  accusa- 
tione  in  Molinam  scripta  depromptae  essent;  timebant  autem,  ne 


^  In  tertio ,  non ,  ut  vult  Serry ,  quarto  colloquio  haec  proposita  esse, 
ipsi  Praedicatores  ,,Expostulationis"  auctores  concedunt. 

2  Ecce  aliquot  ex  illis  propositionibus:  1.  Utrum  ante  bonum  usum  liberi 
arbitrii,  quem  ex  innata  libertate  homo  habiturus  est,  ut  disponatur  ad  iusti- 
ficationem  aut  ad  vitam  aeternam  j)erveniat,  ponenda  sit  in  Deo  praedestinatio 
et  praescientia.  2.  Utrum  si  ponatur  talis  praedestinatio  et  praescientia  nulla 
homini  libertas  arbitrii  relinquatur  in  actionibus  ,  quibus  ad  iustificationem 
disponitur  aut  ad  vitam  aeternam  pervenit. 

17* 


■i/L. 


260  13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis. 

eo  exemplo  postea  abuterentur,  ut  de  Molina  potissimum  illis 
colloquiis  quaeri  probarent.  Litem  Dominicanis  Pontifex  adiudi- 
cavit.  Tum  Bellarminus  a  congregationis  moderatione  fere  se  re- 
movit,  non  certe  sine  causae  agendae  detrimento.  lam  enim  pro 
homine  ingenio  perspicacissimo  doctrinaque  amplissima  senex  88 
annorum  fractis  iam  viribus  rem  omnem  administrabat.  Nec  quid- 
quam  ex  illo  tempore  obiiciendo,  respondendo,  disputando  effec- 
tum  est  irritusque  labor  fuit. 

Ad  Quaestiones  lesuitae  assentiendo  vel  etiam  distinguendo 
responderunt;  satis  enim  generatim  proponebantur.  Item  Prae- 
dicatores  ad  easdem  responderunt  deque  lesuitarum  responsis  com- 
mentati  sunt.  Hi  scriptitando  de  iis,  quae  ad  ipsam  controver- 
siam  non  pertinerent,  tempus  teri  existimantes  ad  sex  Bellarmini 
propositiones  responderi  voluerunt;  quod  quum  non  impetrarent, 
oratione ,  non  scriptione  certari.  Id  concessum  est:  Madrutius 
tres  propositiones  e  Praedicatorum  responsis  depromptas  excu- 
tiendas  proposuit.  Yisa  est  res  optime  succedere.  De  prima  pro- 
positione  lesuitae  quinque  sententias  statuerunt,  de  quibus  inter 
utrosque  constaret.  Consensere  Dominicani  tresque  adiunxerunt, 
quas  illi  comprobarunt. 

Ponemus  quinque  sententias  lesuitarum ,  iisque  tres  reliquas 
Praedicatorum  subiungemus : 

1.  Datur  auxilium  praeveniens  gratiae  efficacis,  per  quod 
Deus  facit,  ut  homo  convertatur,  et  pie  operetur. 

2.  Hoc  auxilium  praeveniens  est  donum  peculiare  Dei  di- 
stinctum  a  sufficienti. 

3.  Hoc  auxilium  est  intrinsecum  tam  intellectui,  quam  volun- 
tati,  consistens  in  utriusque  excitatione  atque  inspiratione,  in  illu- 
minatione  intellectus  atque  pia  motione  voluntatis. 

4.  Id  auxilium  est  supernaturale  et  interius  immissum  a  Deo. 

5.  Non  solum  se  tenet  ex  parte  obiecti,  sed  etiam  ex  parte 
potentiae. 

I.  Auxilium  gratiae  efficax  est  motio  realis  et  antecedens 
applicationem  voluntatis  ad  actum  determinatum. 

II.  Gratia  efficax  est  effectrix  bonae  voluntatis  ac  proinde 
ab  eadem  voluntate  realiter  distincta. 

III.  Posito  eo  auxilio  efficaci,  de  quo  hactenus,  homo  in- 
fallibiliter  convertitur  aut  elicit  actum,  ad  quem  movetur. 

Ita  de  octo  sententiis  inter  utrosque  convenerat.  Deinde 
quid  factum  sit,  lesuitae  in  Resporisione  sic  narrant:  „Quibus 
auditis    Reverendissimus   P.  Generalis    S.  Dominici :    ,Si ,'    inquit, 


13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  261 

,Molina  haec  orania  concessisset ,  nihil  plane  habuissent  Patres 
nostri,  quod  in  eo  reprehenderent/  Quod  ultro  dabat,  nos  liben- 
ter  accepimus  respondimusque,  gaudere  nos,  nihil  contra  Molinam 
illos  habituros ,  si  ostenderimus  (quod  suo  loco  facillimum  erit) 
omnes  illas  propositiones  disertis  verbis  a  Molina  concedi.  Deinde 
ulterius  progressa  est  disputatio,  quae  eo  spectabat,  ut  eliceretur, 
quid  tandem  illud  esset,  quo  auxilium  efficax  differret  a  sufficiente. 
Et  quoniam  PP.  Dominicani  nihil  interrogabant ,  illud  proposui- 
mus :  utrum  ratio  auxilii  efficacis  consisteret  in  physica  praede- 
terminatione  voluntatis ,  ut  hactenus  docuerunt.  Dum  huic  pro- 
positioni  respondent ,  tres  fere  horae  elabuntur ,  nec  tamen  ex 
eorum  dictis  quidquam  certi  colligi  potuit,  quo  vel  a  nobis  differ- 
rent  vel  inter  se  convenirent.  Non  enim  omnes  videbantur  velle 
admittere  physicam  hanc  praedeterminationem,  et  eorum,  qui  eam 
admittebant,  unus  affirmabat  ea  tolli  aliquam  indifferentiam,  alter 
negabat.  Nobis  autem  propositum  non  erat  illis  interrogationibus 
aut  eos  examinare  aut  contra  eorum  dicta  argumentari ,  sed  so- 
lum  ex  eorum  verbis  sensum  aliquem  colligere  ac  certo  aliquid 
statuere,  de  quo  deinde  disputare  possemus." 

Prorsus  incredibile  est,  lesuitas  scribentes  ad  eum,  qui  illi 
«onventui  praefuerat,  haec  omnia  commentos  esse,  quod  fieri  ipsa 
prudentia  vetabat.  Congruunt  etiam  ea,  quae  Praedicatores  in 
Expostulatione  referunt:  queruntur,  „Iesuitas  omni  conatu  trans- 
isse  ad  difficultatem  de  modo  efficaciae  gratiae,  a  quo  citissime 
etiam  longius  abisse  ad  praedeterminationem  Dei  respectu  nostrae 
voluntatis  ac  de  eiusdem  voluntatis  sub  tali  praedeterminatione 
libertate;  ita  latissimum  trium  horarum  sermonem  habitum  esse; 
in  quo  ne  verbo  quidem,  quid  ipsi  sentirent,  aperire  volentibus 
«am  unam  mentem,  id  unum  consilii  propositum  fuisse,  ut  a  se 
aliquid  raptim  extorquere  possent.  Quamobrem  quum  neutrius 
partis  sensum  omnino  Illustrissimi  certum  haberent,  iniunxisse,  ut 
utrique  sententiam  suam  circa  ea  praecipue ,  quae  tunc  essent 
agitata,  sincere  in  scriptis  traderent."  Quodsi  Praedicatores  se  fa- 
tentur  per  tres  horas  sententiam  suam  de  praedeterminatione  nihil 
illis  opponentibus  explicasse  nec  tamen,  quid  censerent,  satis  per- 
spectum  esse  a  Cardinalibus,  rationem  fuisse  necesse  est,  quod  id 
Patres,  quemadmodum  eorum  adversarii  affirmant,  de  praedetermi- 
natione  inter  se  ipsos  dissentiebant. 

Madrutius  antequam  conventum  dimisit,  ut  lesuitae  narrant, 
gaudere  se  dixit,  quod  de  octo  sententiis  convenisset;  proinde  de 
iis,  in  quibus  dissentirent ,   domi  deliberarent  sententiasque  ad  se 


262  13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis. 

deferrent.  Satis  congruit  Praedicatorum  narratio:  utrique  senten- 
tiam  suam  circa  ea  praecipue,  quae  tunc  essent  agitata,  in  scrip- 
tis  traderent.  Manifestum  est  enim,  nihil  desideratura  a  Cardi- 
nali  de  priore  parte  consultationis  rebusque  conventis,  sed  de 
parte  altera,  quod  ipsum  caput  causae,  praedeterminatio,  ita  trac- 
tatum  erat,  ut  et  Praedicatores  parum  dilucide,  quid  opinarentur^ 
explicarent  et  lesuitae  suam  sententiam  reticerent. 

Ergo  hi  ex  Neo-Thomistarum  thesibus  ac  libris  quinque  pro- 
positiones  de  praedeterminatione  physica  concinnarunt,  quas  pro 
falsis  damnarent.  Illi  suam  de  efficacia  gratiae  sententiam  expo- 
suerunt.  Physicam  praedeterminationem  tacuerunt  et  vocem  prae^ 
determinationis  mutata  significatione  aeternum  decretum  Dei  bona 
opera  praedefinientis  intelligi  voluerunt;  ex  eo  pendere  gratiae 
efficaciam  nec  eam  consequi,  sed  efficere  omnium  rerum  congrui- 
tatem;  illud  Deum  exsequi  virtute  supremae  causae,  per  vim  gra- 
tiae  voluntati  applicatam  eam  ita  determinando,  ut  pro  creatae 
causae  natura  et  liberrime  et  certissime  agere  vellet ;  qua  vi 
Divinae  motionis  praesente  in  sensu  composito  fieri  non  posse, 
quin  voluntas  assentiretur ,  quamquam ,  si  liberet ,  posset  non 
assentiri. 

Reprehenderunt  lesuitae,  quod  id,  quod  maxime  quaereretur, 
physica  praedeterminatio,  illa  expositione  praetermissum  esset.  Vi- 
cissim  Praedicatores  gravati  sunt,  quod  lesuitae  illis  quinque  pro- 
positionibus ,  non  quid  ipsi  opinarentur,  sed  quid  adversarios  do- 
cere  arbitrarentur ,  explicassent.  Itaque  lesuitae  alteris  quinque 
propositionibus  contrarias  sententias  tamquam  e  regione  positas 
descripserunt. 

E  quibus  hae  sunt  praecipuae : 

2.  Efficacia  huius  auxilii  non  consistit  in  qualitate  aut  mo- 
tione,  quae  physice  praedeterminet  hominis  voluntatem  ad  con- 
sensum,  aut  quae  sit  talis  naturae,  ut  cum  eius  entitate  voluntatis 
dissensus  coniungi  non  possit :  sed  consistit  in  supernaturaHbus 
ac  congruis  Dei  excitationibus  et  inspirationibus,  quae  ad  voca- 
tionem  solent  revocari,  quibus  Deus  intellectum  illuminat,  et  vo- 
luntatem  inclinando  et  persuadendo  movet,  ea  ratione,  qua  videt 
ei  congruere,  ut  vocantem  non  respuat. 

3.  Unde  haec  efficacia  praevenientis  gratiae  praeter  entita- 
tem  et  vim  supernaturalem,  quam  a  Deo  accipit,  necessario  etiam 
requirit,  ut  ea  homini  tribuatur  in  illis  circumstantiis,  in  quibus 
praecognoscit  Deus  ita  aptari  et  congruere  voluntati,  ut  si  per 
eam  praemoveatur,  sit  infallibiliter   operatura. 


13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  263 

4.  Praeter  hanc  gratiam  praevenientem  efficacem,  quae  in 
praedictis  vitalibus  Dei  motionibus  consistit,  nulla  alia,  nec  prop- 
ter  indifferentiam  voluntatis,  nec  propter  subordinationem  causae 
secundae  ad  primam ,  requiritur  motio  physica  distincta  a  gratia 
comitante,  quae  sit  ultimum  actus  primi  complementum  ad  usum 
gratiae  sufficientis  necessarium :  necessaria  tamen  est  gratia  comi- 
tans  Dei  adiuvantis  et  cooperantis,  quae  una  cum  libero  arbitrio 
piam  actionem  eliciat,  ac  simul  cuni  eo ,  ut  causa  tamen  praeci- 
pua,  eius  determinationem  efficiat. 

Quas  propositiones  Madrutius  quum  Praedicatoribus  exhi- 
buisset,  sententiam  rogavit  de  alteris  quinque,  quae  erant  de  prae- 
determinatione.  Sed,  ut  Possinus  narrat,  „Card.  Madrutius  refere- 
bat  lesuitis,  respondisse  Dominicanos:  ,nolle  se  quidquam  ea  de 
re  pronuntiare ,  quippe  qui  non  putarent,  ea  lege  se  teneri,  ut 
omnia,  quaecumque  Pgitres  sui  Ordinis  in  Hispania  dixissent  scrip- 
sissentve,  tuenda  ipsis  et  propugnanda  essent'.  Ad  quae  Patres 
Societatis  responderunt:  ,hanc  controversiam  in  Hispania  natam 
utique  ex  iis,  quae  illic  dicta  scriptave  sunt,  diiudicari  oportere. 
Ceterum  se  Dominicanorum  illas  sententias  etiam  ex  thesibus  de- 
scripsisse  Romae  ab  ipsis  propositis ,  et  adesse  hic  praesentes  ac 
partem  magnam  huius  certaminis  facere  aliquos  ex  ipsis  Domini- 
canis  Patribus,  qui  pugnas  istas  in  Hispania  pugnarunt.  Denique 
si  non  defendunt,  quae  Bannesius  in  Hispania  docuit,  cur  Moli- 
nam  accusant,  cuius  unum  aut  praecipuum  crimen,  commune  illi 
cum  lesuitis  reliquis,  quod  praedeterminationem  Bannesii  physi- 
cam  reiecerit,  tamquam  adversariam  arbitrii  libertati?'"  Quae 
vera  esse,  patet  ex  ipsa  Dominicanorum  Expostidatione  j  in  qua 
haec  habentur:  „Dicunt  profecto  se  ex  libris,  scriptis  ac  thesibus 
in  Hispania  et  Romae  editis  quinque  illas  collegisse  propositio- 
nes ,  quibus  cupiunt  nos  responsura  dare.  At  professi  forsan  su- 
mus  nos  tueri,  quae  Fratrum  quisque  Praedicatorum  legat,  scri- 
bat,  dictet  et  litterariis  congressibus  exponat?" 

Mirabantur  Romae ,  post  complurium  mensium  disputationes 
repertum  non  esse,  de  qua  potissimum  re  quaereretur.  Itaque 
Praedicatores  Expostulationem  conscripserunt,  quam  YI.  Id.  lun. 
1599.  ad  Madrutium  detulerunt,  sed  aliis  quoque  Praelatis  osten- 
derunt.  De  actionibus  breviter  referebant,  acriter  de  lesuitis  ex- 
postulabant.  Hi  gravissime  responderunt.  Res  erat  admodum 
odiosa.  Questi  maxime  erant  Praedicatores ,  quod  lesuitae  ad 
quaestiones  pridem  propositas  ac  de  illa  potissimum:  omnisne  ef" 
ficacia    gratiae  a  Deo  esset,    non  respondissent.     Igitur  Madrutius 


264  13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis. 

a.  d.  X.  Cal.  Aug.  duas  de  ea  re  quaestiones  ad  Bellarminum 
misit  rogavitque,  ut  responsionem  a  suis  quam  celerrimam  et  ma- 
xime  perspicuam  impetraret.  Ad  eas  utrique  responderunt,  le- 
suitae  longiore  explicatione,  qua  vocis  efficaciae  ambiguitatem  di- 
stinguerent  ac  circumscriberent.  Responsionem  commentati  sunt 
Praedicatores ,  defenderunt  lesuitae.  Illis  tum  quoque  refragan- 
tibus  hi  tertio  responderunt.  Ex  illis  P.  de  Avila  librum  am- 
pliorem  contra  Societatis  doctrinam  conscripsit,  qui  Romae  vetitus 
est  vulgari,  quod  neglectis  praeceptis  a  Pontifice  semel  iterumque 
datis  adversarios  censura  notasset.  Scriptitando  tempus  efflue- 
bat;  tum  Madrutius  a.  d.  XII.  Cal.  Mart.  1600.  mortuus  est ;  post 
cuius  obitum  congregatio  languit.  lam  dudum  a  colloquiis  ad 
inutile  calamorum  certamen  deventum  erat.  Bis,  illo  mortuo,  prae- 
sentibus  reliquis  duobus  arbitris  utrique  convenerunt;  sed  hi  quum 
nihil  profici  viderent,  ipsi  a  Pontifice  petierunt,  ut  consultationes 
omitterentur. 

Laetati  sunt  Societatis  adversarii  de  congregationis  eventu, 
quam  machinatos  esse  lesuitas,  ut  Molinae  condemnatio  impedi- 
retur,  sibi  persuaserant.  Itaque  ineunte  anno  1600.  Coronelli 
censura  iterum  prolata  est.  Nec  lesuitae  cessaverunt.  Molinae 
procuratores  cum  litteris,  quibus  petebant  atque  orabant,  ut  actio 
sibi  daretur,  auctoritates  Academiarum,  familiarum  religiosarum, 
virorum  eruditorum  Molinam  defendentium  litterasque  superioris 
Lusitaniae  Inquisitoris  reliquorumque  iudicum  pro  illius  Concordia 
scriptas  obtulerunt.  Quae  res  Clementem  VIII.  commovere  visa 
est:  iussit  Coronelli  censuram  lesuitis  legendam  exhiberi.  Hi 
brevem  astrictamque  responsionem  ad  Pontificem  retulerunt :  no- 
tabant  ea,  quae  falso  a  Censoribus  tribuerentur  Molinae,  deinde 
ea,    quae   in  illo  reprehensa  ab  aliis  theologis  proponi  solerent  ^. 

*  Propositioiies ,  quas  censores  per  sitmmam  initiriam  imponunt  Molinae: 

Non  agnovit  Molina  ad  actus  supernaturales  aliam  gratiam  necessariam 
praeter  praevenientem. 

Molina  negat  distributionem  gratiae  in  excitantem  et  adiuvantem. 

Negat  Molina  Dei  scientiam.  etiam  adiuncta  Divina  voluntate,  esse  cau- 
sam  rerum. 

Perperam  Molina  et,  qui  eius  tuentur  partes ,  doeent,  posita  efficaci  Dei 
motione  reali,  tolli  arbitrii  libertatem. 

Assensus  naturalis,  quem  quis  praebet  mysteriis  fidei  quoad  substantiam 
actus,  ut  a  Molina  describitur,  est  per  se  ordinatus  ad  iustificationem. 

Re  ipsa  Molina  docet,  poase  fidei,  spei,  amoris  et  poenitentiae  actus  ex 
viribus  naturae  produci  ut  oportet,  hoc.est  cum  debitis  circumstantiis  certi- 
tudinis  ex  parte  obiecti. 


13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  265 

Et  hac  responsione  et  documentis  allatis  nonnihil  perfecerunt: 
Pontifex  censuram  de  integro  iussit  recognosci.  In  quo  labora- 
tum    est    usque    ad    diem   nonum   mensis  Septembris;    duodecimo 


Molina  negat  distributionem  gratiae  in  sufficientem  et  efficacem, 

Deus  statuit  praedestinatis  conferre  auxilia  propter  bonum  usum  liberi 
arbitrii  futurum. 

Praedestinationis  in  communi  non  dari  causam,  praedestinationis  vero  in 
particulari  dari  rationem. 

Deum  neminem  praedestinasse  absoluta  et  efficaci  voluntate. 

Molinae  consilium  fuit,  Deum  decrevisse  omnia  facere  post  praevisionem 
•operum  futurorum  et  post  praevisam  determinationem  voluntatis  nostrae. 

Non  alia  fuit  Molinae  mens,  non  aliud  consilium,  quam  beneficium  prae- 
destinationis  ad  iustitiae  rigorem  reducere ;  ita  ut  non  ab  absoluta  Dei  volun- 
tate  penderet,  sed  a  bono  usu  liberi  arbitrii  praeviso. 

Molina  nititur  impugnare  veterum  scholasticorum  sententiam,  qua  asse- 
ritur  implicare  contradictionem  haec  duo  simul  esse  vera  in  sensu  composito : 
Petrus  V,  g.  habet  a  Deo  auxilium  gratiae  efficax  ut  convertatur,  et  nihilo- 
minus  Petrus  non  convertitur:  et  hanc  sententiam  dicit  se  non  dubitare  ap- 
pellare  errorem  in  fide. 

Quaedam  ex  his  propositionihus ,  quas  censores  condemnant  in  Molina, 
quae  vel  sunt  certae^  vel  commnnifer  in  theologia  receptae: 

Cum  auxilio,  cum  quo  unus  perseverat,  potest,  si  velit,  non  perseverare; 
et  cum  auxilio,  cum  quo  non  perseverat.  potest,  si  velit,  perseverare. 

Deus  ita  disposuit  ordinem  iustificationis.  ut  ante  gratiae  receptionem  et 
in  ipsa  receptione  suum  locum  relinqueret  arbitrio. 

Magis  indignus  est ,  ut  supernaturaliter  a  Deo  adiuvetur,  qui  sinistra, 
quam  qui   bona  intentione  ad  audiendam  fidem  accedit. 

Res  non  cognoscit  Deus  ,  quia  coexistunt  ab  aeterno  secundum  realem 
praesentiam  aeternitati. 

Non  quia  Deus  scit  aliquid  futurum,  ideo  est  futurum;  sed  quia  est  fu- 
turum,  ideo  scitur  a  Deo  futurum. 

Providentia  Dei  non  infert  semper  consecutionem  finis   ex   vi  mediorum. 

Dei  concursus  non  est  in  causam  secundam ,    quasi    eo    prius   mota  agat. 

Splendor  Divinae  iustitiae  non  est  totalis  nec  praecipua  causa  permit- 
tendi  peccata. 

Homo  in  statu  innocentiae  poterat  sine  novis  auxiliis  operari  suam 
salutem. 

Facienti  quod  in  se  est ,  Deus  non  denegat  gratiam ,  licet  eam  non  det 
propter  talia  opera  tamquam  propter  merita,  vel  aliqua  ratione  alia. 

Posse  hominem  assentire  rebus  fidei  cum  solo  concursu  generali ,  actu 
tamen  mere  naturali  et  opinativo,  ut  est,  quo  assentitur  haereticus  iis,  in  qui- 
bus  non  errat. 

Posse  hominem  viribus  naturae  diligere  super  omnia  Deum  ut  finem 
naturalem  actu  mere  naturali  et  inefficaci.  (De  Meyer  p.  249  sqq.,  ubi  prio- 
ribus  sententiis  ea  Molinae  verba  opponuntur ,  quibus  diversa  et  contra- 
ria   dicit.) 


266  13.   De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis. 

mensis  Octobris    de    rei    summa    ad  Pontificem    relatum  est.     Ad 
viginti  numerus  propositionum  reprehensarum  redactus  est. 

Haec  dum  geruntur,  complures  viri  religiosi,  imprimis  Ga- 
gliardi  e  Societate  lesu  et  Arriva  e  familia  S.  Francisci  partes 
inter  se  conciliare  conati  sunt.  Paratos  se  lesuitae  obtulerunt, 
adversariorum  sententias  nec  censura  ulla  notare  nec  acrius  re- 
prehendere.  Ad  haec  responsum  esse  a  Praedicatoribus  Serry 
narrat:  „Illud  si  vellent  Patres  Societatis,  iam  evidenter  sentire, 
in  sententia  Praedicatorum  circa  efficaciam  gratiae  nullum  esse 
periculum  Calvinismi;  Patres  autem  Praedicatores,  cum  sentirent 
adhuc,  in  sententia  adversa  esse  magnum  periculum  Pelagianismi, 
nullo  modo  posse  convenire  in  hoc,  quod  utraque  sententia  per- 
mitteretur.  Nullo  modo  videri  convenire,  quod  una  pars  non 
posset  inter  legendum  et  scribendum  damnare  sententiam  oppo- 
sitam  vel  aliam  censuram  tribuere,  quam  ex  definitis  ab  Ecclesia 
crederet  mereri  talem  sententiam."  Praeterea  Lemos  Clementi  YIIL 
opusculum  obtulit,  quo  „futilem  ac  plane  insulsam  conciliationem 
illam"  esse  ostenderet.  (Serry  1.  2.  c.  10.  11.)  Non  recordaba- 
tur,  si  alteri  alteros  de  Pelagianismo  vel  de  Calvinismo  insimu- 
larent,  non  idcirco  veram  certoinque  alterutram  accusationem  esse, 
utendumque  igitur  aurea  illa  Augustini  sententia:  in  dnhiis  liher- 
tas,  in  omnihiis  caritas.  Sed  Bannesii  potissimum  auditores  atque 
amici,  qui  ex  Hispania  advenerant,  Romae  lectionibus,  scriptio- 
nibus,  disputationibus ,  sermonibus  ceteros  omnes  eodem  studio 
incenderunt,  quo  ipsi  conflagrabant. 

Rursum  Bellarminus  omnem  vim  ingenii  omnemque  auctori- 
tatem  eo  contulit,  ut  Molinam  tueretur.  Rem  definiri  non  cupie- 
bat;  quodsi  ita  fieri  Pontifici  placeret,  suadebat,  ut  sententias 
Academiarum  catholicarum  rogaret  aut  etiam  Concilium  universale 
indiceret;  qua  in  re  ei  accessit  Estius.  Scripsit  autem  illo  fere 
tempore  refutationem  Archiepiscopi  Armachani,  qui  a  Clemente 
inter  Censores  ascriptus  amplius  quadraginta  Molinae  propositio- 
nes  notaverat.  Pontifex  visus  est  in  contrarias  sententias  distrahi 
ac  modo  ad  Societatis  doctrinam  accedere,  modo  ab  ea  recedere. 
Quamobrem  Socii  sententiam  suam  compluribus  scriptis  denuo 
explicarunt  ac  defenderunt.  Precibus  Pontificem  urserunt,  ne  se 
inauditos  damnaret.  Quod  ut  faceret,  longissime  aberat,  quamvi» 
flagitantibus  adversariis ,  ut  viginti  illas  propositiones  mense  Oc- 
tobri  anni  1600.  ad  se  delatas  ])roscriberet.  Itaque  X.  Cal.  Febr. 
1601.  censuram  utrisque  praesentibus  tertio  recognosci  iussit. 

Paullo  ante  Molina  Madriti  vita  excesserat  (1600.).   Nec  Ban- 


13.    De  prima  et  altera  censura  et  colloquiis  postea  habitis.  267 

nesius  controversiae  superstes  fuit :  obiit  Medinae  del  Campo  XIL 
Cal.  Nov.  anni  1604.  Brevi  post  (VI.  Cal.  Nov.)  Alphonsus  Ferre- 
rius  praepos.  prov.  Societatis  Castellanae  haec  se  certo  cognovisse 
scripsit :  „Magister  Bannesius  Cathedraticus  Primus  in  theologia 
Salmanticensi  mortuus  est  Medinae  Campi  die  lovis  vigesimo  primo 
mensis  huius.  Yehemens  per  Hispaniam  adversarius  Societatis 
fuit.  Tamen  in  hora  mortis  bene  de  illa  locutus  est,  dicendo,  se 
semper  benevoluisse  hominibus  Societatis,  verum  in  materia  de 
auxiliis  dissensisse  ab  his  ipsis;  vera  se  sentire  sese  opinatum;  at 
nunc  sentire  se,  sententiam  Societatis  esse  valde  probabilem." 

Possinus  addit :  Hactenus  litterae  P.  Ferrerii  certa  et  palam 
perspecta  ex  recenti  et  praesenti  notitia  referentis. 

Quod  utcumque  se  habet,  certissimum  est,  Bannesium  et  stu- 
diosissime  et  constantissime  Molinae  de  gratia  doctrinam  crimine 
heterodoxiae  exagitasse;  quem  non  est  improbabile  moribundum 
metu  affectum  esse,  ne  accusandis  virorum  catholicorum  sententiis 
ultra  quam  oporteret  progressus  esset.  Nec  vero  tum  impediri 
potuit  rerum  cursus;  controversia  excitata,  quidquid  sentiebat,  qui 
eam  excitaverat,  co  decurrebat,  quo  eara  Pontifex  inclinaverat. 


I 


l 


14.  SoUemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes 

enarrantur. 

Multa  lesuitae  de  superioribus  censoribus  expostularunt  nec 
tamen  Pontifici  persuaserunt ,  ut  precibus  obsecutus  alios  iudices 
constitueret.  Pro  solo  Brusio ,  qui  eo  officio  abiit,  alios  duos  e 
S.  Francisci  familia  evocavit,  Radam  et  Palanterium.  Nec  magis 
obtemperatum  est  lesuitis  petentibus,  ut  in  disputationibus  pri- 
mum  statueretur,  quid  Pelagius ,  quid  Semipelagiani  docuissent. 
Nam  de  hac  quoque  re  utrimque  acriter  altercabantur,  et  illi  id- 
circo  se  de  errore  Pelagiano  argui  existimabant,  quod,  qualis  ille 
esset,  adversarii  ignorarent. 

lusserat  Pontifex  viginti  Molinae  sententias  censura  notatas 
et  Praedicatoribus  et  lesuitis  exhiberi,  deinde  utrosque,  quid  exi- 
stimarent,  sCripto  excipere,  tum  praesentibus  Censoribus  et  binis 
utrimque  theologis  omnia  excuti,  postremo  censuras  cum  earum 
defensione  ac  refutatione  ad  se  deferri.  Theologi  fuerunt  ex 
Ordine  Praedicatorum  Didacus  Alvarez  et  Thomas  de  Lemos,  e 
Societate  Gregorius  de  Yalentia  et  Christophorus  de  los  Cobos. 
Conventus  haberi  coepti  sunt  ab  a.  d.  YIII.  Cal.  Febr.  anni  1601. 
et  continuati  usque  ad  diem  ultimum  mensis  lulii.  Tuni  materia 
digesta  est  usque  ad  a.  d.  III.  Cal.  Dec.  Censores  in  sententia 
perstiterunt.  Plumbinus  et  Bovius  a  digerenda  materia  remoti 
sunt,  quod,  si  interessent,  periculum  foret,  ne  silentium  violaretur; 
scilicet  strenui  illi  ac  religiosi  viri  repugnando  molesti  futuri 
erant. 

Quid  actum  sit  illis  disputationibus,  bifariam  narratur.  Super- 
vacaneum  autem  ducimus  aut  contraria  comparare  aut  omnes  illas 
viginti  propositiones  persequi.  Diluendo  crimini  Molinae  saepe 
redintegrato  nihil  magis  idoneum  est  quam  ipsa  vera  doctrinae 
explanatio,  qua  ratione  nos  supra  decimo  huius  libri  capite  usi 
sumus.  Premebant  autem  Censores  non  ea  solum ,  quae  de  gra- 
tiae  efficacia  Molina  scripserat,  sed  magis  ea,  quae  de  actuum 
naturalium  merito  explicaverat,    quo  crimen  in  eum  Pelagianismi 


I 


14.    Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur.       269^ 

coniicerent.  lesuitae  responderunt ,  multa  falso  tribui  Molinae, 
sententias  divulsas,  decurtatas,  unam  vitiose  exscriptam  esse ;  alias 
immerito  reprehendi,  quod  ab  compluribus  magnae  auctoritatis 
theologis  proponerentur. 

Ut  appareat,  qua  aequitate  Censores ,  quum  has  20  proposi- 
tiones,  nequidquam  reclamantibus  Nostris,  conficerent,  usi  sint, 
aliquot  examinabimus ;  de  ceteris  ea  relegantur,  quae  decimo  ca« 
pite  disputavimus. 

Prima  propositione  *  reprehenditur  Molinae  sententia  de  ge- 
nerali  ac  naturali  Dei  concursu.  Ille  summos  secutus  theologos, 
Caietanum  maxime  ^,  concursum  simuUaneum  docuerat  idque  in- 
teresse  inter  naturalem  ordinem  et  supernaturalem  dixerat ,  quod 
gratia  ipsas  animi  facultates  afficeret  et  actionem  naturae  prae- 
verteret,  quod  in  concursu  naturali,  qui  etiam  in  male  factis 
accederet,  fieri  non  posset.  E  Molinae  sententia  eadem  est  gra- 
tia  adiuvans  et  praeveniens,  eadem  et  antevertendo  excitat  ac 
movet  et  comitando  roborat  iuvatque  voluntatem  ^.  Illam  autem 
philosophiae,  non  theologiae  opinionem  de  concursus  generalia 
ratione  ita  censores  vituperant,  ut  eam  in  contrariam  sententiam 
detorqueant,  quasi  ad  evertendam  gratiae  praevenientis  efficaciam 


*  Prima  propositio  [Molinae  notata]:  Concursus  Dei  generalis  non  est 
influxus  Dei  in  causam  secundam ,  quasi  illa  prius  eo  mota  agat  et  producat 
suum  effectum,  sed  est  influxus  immediatus  cum  causa  in  illius  actionem  et 
effectum;  influxus  vero  ille  ,  quo  causae  applicentur  et  moveantur  ad  agen- 
dum ,  est  commentitius  et  minime  necessarius.  Deus  etiam  et  liberum  arbi- 
trium  habent  se  tamquam  duae  causae  partiales. 

Asseritur  formxaliter  a  P.  Molina  in  sua  Concordia  q.  14.  art.  13.  disp.  26. 
§  Dicendum.  In  ed.  Antv.  disp.  27.  et  in  commentariis  ad  I.  p.  S.  Th.  ea- 
dem  q.  disp.  6.  et  7.    §  Item  et  ,§  Praeterea  atque  etiam  §  Adde  et  §  Attende. 

Censura.  Inspecto  P.  Molinae  scopo  et  quod  similiter  philosophatur  de 
concursu  gr.  coadiuvantis ,  quem  dicit  non  esse  concursum  immediatum  in  li- 
berum  arbitrium  ut  in  causam,  quasi  prius  eo  concursu  motum  ac  a  Deo  ad 
agendum  applicatum  tales  actus  eliceret  (sc.  fidei,  spei  et  dilectionis  super- 
nat.) ,  sed  esse  influxum  immediatum  in  actus  ipsos  una  cum  libero  arbitrio, 
idque  propter  rationes,  quibus  id  ipsum  docuit  disp.  25.  et  sequenti  de  con- 
cursu  universali  ad  effectus  naturales ;  perpensa  etiam  potissima  ratione ,  qua 
ductus  discessit  a  communi  doctrina,  ne  sc.  tolleretur  arbitrii  nostri  libertas; 
videtur  non  discedere  a  semitis  Pelagii,  qui  ut  gratiam  Div.  tolleret ,  idem 
iecit  fundamentum  suamque  assertionem  eadem  ratione  probare  nitebatur,  ne 
8C.  tolleretur  arbitrii  libertas,  ut  videre  licet  apud  S.  Hier.  Epist.  ad  Ctesi- 
phontem. 

2  „Zeitschrift  fiir  katholische  Theologie."    1880.  p.  256  ss. 

3  V.  supra  p.  228. 


270       14:.    Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur. 

adhibita  sit.  Sic  argumentum  conficiunt,  quo  eum  non  discedere  a 
semitis  Pelagii  accusent.  Nec  vero  melius  est  illud,  quo  accusatio- 
nem  confirmant.  „Suam  assertionem,  inquiunt,  eadem  ratione  pro- 
bare  nitebatur  Pelagius,  ut  videre  licet  apud  S.  Hier.  Epist.  ad  Cte- 
siphontem."  Jam  vero  eo  loco  Pelagius  sic  dicitur  argumentatus 
esse:  „Destruitur  voluntas,  quae  alterius  ope  indiget;  ....  si  alte- 
rius  ope  indigeo,  libertas  arbitrii  in  me  destruetur"  ^  Qua  ar- 
gumentatione  necessitas  auxilii  supernaturalis  ad  omnem  actum 
bonum  supernaturalem  prorsus  excluditur,  nec  unquam  adhibita 
est  a  Molina,  qui  cum  catholicis  omnibus  firmissime  asseverat, 
gratiam  esse  omnino  ac  semper  necessariam.  Qui  fieri  potuit,  ut 
tamen  ob  similitudinem  argumentationis  Molina  vestigia  Pelagii 
sectari  accusaretur,  et  philosophica  ejus  opinio  idcirco  notaretur, 
quod  malo  consilio  proposita  videretur  ? 

Altera  propositione  ^  Molina  ideo  inter  Semipelagianos  poni- 
tur,  quod  dixerat,  sine  gratia  consentiri  posse  mysteriis  fidei  su- 
pernaturalis.  Poterat  Molina  S.  Thomam  appellare,  Capreolum, 
Scotum,  alios  theologos  clarissimos;  sententiam  autem  suam  du- 
pliciter    circumscripsit ,    quum  docuit :    1.  huiusmodi  fidem  natura 


1  S.  Hieron.  Ep.  ad  Ctesiphontem  c.  6.    (Op.  ed.  Migne  I.  1150.) 

2  Potest  homo  per  vires  naturae  cum  solo  concursu  generali  Dei  assen- 
tiri  mysteriis  supernaturalibus  sibi  propositis  et  explicatis,  qualia  sunt  Deum 
esse  trinum  in  personis,  Chr.  esse  Deum  et  similia,  tamquam  a  Deo  revelatis, 
actu  mere  naturali;  homini  tamen  sic  assentienti  supernaturalibus  mysteriis 
Deus  ex  certa  lege  a  se  cum  Filio  suo  statuta  gratiam  conferet  auxiliave 
([uibus  illa  credat  ut  oportet  ad  salutem. 

Hanc  propositionem  docet  Molina  in  sua  Concordia  q.  14.  art.  13.  disp.  7. 
§   Ut  ergo  et  §  Pars  afjirman^i.     Nec  non  disp.  10.  et  11. 

Censura.  111.  Card.  Bellarminus  1.  6.  de  grat.  et  lib.  arb.  cap.  1.  §  His 
Igitur  inquirit,  utrum  qui  praedicatorem  audit  aut  doctrinam  a  Deo  revelatam 
per  se  legit  et  habet  congruentem  persuasionem  miraculorum  aut  alterius  te- 
stimonii ,  quo  res,  quae  credenda  proponitur,  efficiatur  credibilis,  possit  eam 
rem  credere  sine  speciali  illustratione  DivinaV  Cui  quaestioni  satisfacit  in- 
quiens:  Fuit  unus  ex  erroribus  Pelagianorum  posse  hominem  credere  sine 
speciali  gratia  Dei.  Ita  enim  refert  S.  Aug.  multis  in  locis ,  sed  praecipue 
Ep.  100.  ad  Paulinum  et  107.  ad  Vitalem.  In  eodem  errore  etiam  ante  hae- 
resim  Pelagianam  exortam  fuisse  Ticonium,  refert  idem  Aug.  1.  3.  de  doctr. 
christ.  c.  33.  In  eodem  fuisse  Cassianum  et  alios  quosdam  in  Gallia,  qui 
propterea  reliquiae  Pelagianorum  dici  meruerunt,  cognosci  potest  ex  Ep.  Pro- 
speri  et  Hilarii  ad  Aug.  et  ex  libro  eiusdem  Prosperi  contra  Collatorem.  In 
eodem  haesisse  aliquando  ipsum  Aug.  testis  est  ipse  idem  in  libro  de  Praed. 
SS.  c.  3.  Denique  hunc  fuisse  unum  ex  erroribus  Fausti  Rhegiensis  Episeopi 
perspicuum  est  ex  libris  eius  de  libero  arbitrio. 


14.    Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur.        271 

sua  ad  salutem  et  iustificationem  non  pertinere,  quod  humana  ac 
naturalis  opinio  esset;  „actu/  inquit,  „mere  naturali  minimeque 
idoneo  ad  salutem;  intra  limites  actuum  mere  naturalium,  qui 
ad  salutem  minime  conferant  .  .  . ;  opinionem  fidemve  humanam" ; 
2.  „saepissime"  gratia  ad  quemlibet  assensum  opus  esse.  Pro 
ratione  condemnandae  sententiae  Bellarmini  affertur  auctoritas, 
qui  quidem  plane  idem  dicat,  quod  Molina,  atque  etiam  eadem 
utatur  argumentatione  ^  Id  unum  ille  negat  (quod  etiam  Con- 
cilia  Arausicanum  et  Tridentinum),  sine  gratia  credi  posse  nt  opor- 
tet  ad  salutem  consequendam.  Neque  yero  minus  constanter  et 
affirmate  Molina  negat,  viribus  naturae  credi  posse  iit  oporteat. 
Quid  habet  igitur  propositio  illa  cum  Pelagio  commune?  Sane 
nihil;  ideo  censores  alteram  reprehensionis  partem  aliunde  peti- 
tam  cum  priore  in  unam  sententiam  coegisse  puto.  Sed  ne  haec 
quidem  pars  cadere  in  Molinam  videtur.  Nusquam  enim  ille 
dicit  solo  consensu  natiirali  in  fidei  mysteria  impleri,  quod  lex 
illa  postulet,  quam  e  multis  doctoribus  scholasticis  mutuatus  pro- 
bat:  „Facienti  quod  in  se  est,  Deus  non  denegat  gratiam".  Con- 
trarium  docere  videtur  initio  illius  decimae  disputationis,  quam 
Censores  afferunt;  ibi  enim  illud  „facere  quod  in  se  est"  descri- 
bens  „Totum  idl^  inquit,  „quod  ex  sese  potest,  tam  circa  ea,  quae 
fides  habet,  addiscenda  et  amplectenda,  quam  circa  dolorem  de 
peccatis  ac  iustificationem".  In  septima  autem  disputatione,  qua 
iidem  utuntur,  fieri  posse  docet,  ut  inimici  pertinaces  fidei  catho- 
licae  illo  modo  doctrinis  fidei  consentiant;  quomodo  igitur  in 
mentem  illi  venit,  ut  huiusmodi  assensum  „id  totum  esse  diceret 
quod  homo  ex  sese  posset"  ? 

Quarta  propositione  Censores  item  Molinae  verba  corrupe- 
runt;  illa  ipsa  propositioni  subiungemus.  Haec  fuit:  „Potest 
homo  ex  suis  naturalibus  efficere,  ut  actu  mere  naturali  revelatis 
assentiatur.  Praeterea  postquam  edoctus  fuerit,  supernaturalem 
assensum  esse  ad  salutem  necessarium,  potest  optare  ita  credere, 
atque  etiam  conari  ex  dono  et  auxilio  Dei  supernaturali  assen- 
tiri.  Denique  potest  petere,  ut  auxilium  illud  sibi  donetur  et  ad 
illud  recipiendum  satagere  se  disponere."     Molina  contra  sic  ait: 


1  Card.  Bellarminus  1.  6.  de  gr.  et  lib.  arbitr.  c.  3.  „Ad  haec  omnia," 
inquit,  „facile  responderi  poterit ,  si  quis  observet,  nos ,  cum  dicimus,  sine 
auxilio  speciali  non  posse  hominem  credere,  non  intelligere,  non  posse  credere 
uUo  modo  ,  sed  non  posse  ut  oportet  ad  hoc  ut  sit  actus  fidei  catholicae  et 
initium  iustificationis.  Non  enim  hanc  particalam  sine  causa  addiderunt  Con- 
cilia  Arausicanum  et  Tridentinum." 


272        l-^-   Sollemnes  de  ^lolina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur. 

^Quidquid  ex  suis  naturalibus  homo  efficiat,  sive  ut  actu  mere 
naturali  revelatis  assentiatur,  sive  ut,  postquam  edoctus  fuerit, 
supernaturalem  assensum  esse  ad  salutem  necessarium,  optet  ita 
credere ,  aut  etiam  conetur  ex  dono  et  auxilio  Dei  supernaturali 
assentiri,  sive  denique  illud  auxilium  sibi  donari  petat,  aut  ad 
illud  satagat  se  disponere:  sane  id  totum  nullius  est  meriti  aut 
vigoris,  ut  Dei  gratia  praeveniens  propter  huiusmodi  dispositio- 
nes  impendatur"  (qu.  14.  a.  13.  disp.  9.).  Quidquid  igitur  homo 
naturae  viribus  agit,  nulla  prorsus  proportione  ad  gratiam  super- 
naturalem  comparandam  refertur.  Contrarium  omnino  errori  Pe- 
lagiano;  idque  ut  acutius  exprimat,  quadam  veri  superlatione  usus: 
Quidquid ,  inquit,  ex  suis  natnralihus  homo  efjiciat ,  h.  e.  efficere 
dicatur;  quod  eum  re  vera  posse  nequaquam  dicit,  nisi  verbis 
illis  a  censoribus  corruptis:  Fotest  efficere.  Quos  saltem  adiun- 
gere  apodosim  oportuit ;  sed  videlicet  ex  ea  intelligeretur,  quam 
longe  ille  a  Pelagii  et  Semipelagianorum  erroribus  esset  remotus. 

Tanto  vero  magis  mirum  fuit,  Censores  Molinae  illa  de  acti- 
bus  bonis  naturalibus  exprobrare,  quod  superiores  theologi  scho- 
lastici  atque  etiam  Thomistae  longius  progredi  soliti  erant.  Ut 
Sotus  aliique  insignes  theologi  ex  Ordine  Praedicatorum  docue- 
rant,  dolorem  credentium  de  peccatis  ex  viribus  naturalibus  elici- 
tum  satis  esse  ad  justificationem,  si  sacramentum  dolorem  ad  esse 
supernaturale  evehens  accedat,  quam  opinionem  Molina  „ut  non 
satis  tutam"  reiicit  (q.  14.  a.  13.  disp.  14.  membr.  5.  p.  57.). 

In  tertia  decima  propositione  repertum  est  Molinae  verba 
mutata  esse.  Ille  scripserat:  „Cum  auxilio,  quocum  unus  usque 
in  finem  vitae  perseverat ,  potest,  si  velit,  non  perseverare."  Cen- 
sores  sic  scripserunt:  „Cum  auxilio,  quocum  unus  usque  in  finem 
vitae  perseverare  potest,  si  velit,  non  perseverahit.^  lesuitae  depra- 
vationem  conquerebantur.  Respondit  Coronellus  scribae  vitio  er- 
ratum  esse,  sed  idem  utramque  sententiam  sonare.  Id  illi  nega- 
runt  atque  ita  acriter  litigatum  est.  In  proximo  congressu  exem- 
phim  non  vitiatum  Coronellus  exhibuit.  Serry  inde  infert,  in 
solo  fortasse  lesuitarum  exemplo  erratum  fuisse.  At  cur  non 
Coronellus  aliique  Censores  in  superiore  conventu  exempla  in- , 
corrupta  ostenderent?  Quod  autem  postea  non  vitiatum  exem- 
plum  exhibitum  est:  potuit  interea  conscribi.  Consilio  depravata 
esse  verba ,  non  arbitramur ;  existimamus  autem  illo  errore  festi- 
nationem  levitatemque  Censorum  de  Molina  iudicantium  demon- 
strari. 

Nonis  Decembribus   viginti   illae  propositiones  cum  iis,   quae 


^ 


14.    Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur.       273 

dicta  disputataque  utrimque  erant,  Pontifici  oblata  sunt.  Qui 
scriptorum  molem  admiratus  „Haec  videntur  mihi,"  inquit  Cen- 
soribus  *,  „valde  prolixa.  Si  ad  ea  perficienda  annus  vobis  neces- 
sarius  fuit,  mihi  certe  ad  ea  perlegenda  annus  non  sufficiet." 
Illi  conturbati  rogare  instant,  ut  rem  cito  perficiat,  quum  eum 
„et  ingenii  felicitas  et  singularis  eruditio  omnia  legendi  onere 
liberare  merito  possit".  Sed  adulatione  ille  permoveri  non  pote- 
rat ,  ut  causam  decideret ,  accusatorum  et  reorum  orationibus 
non  diligentissime  examinatis.  Legendis  autem  scriptis  brevi  in- 
tellexit ,  ex  iis  satis  existimari  de  causa  diiudicanda  non  posse ; 
quare  utrosque  ipse  audire  coram  se  disputantes  statuit.  Paratos 
se  ostenderant  lesuitae  ad  S.  Augustini  de  gratia  doctrinam  illo 
praesente  exponendam.  Id  consilium  placuit.  A.  d.  III.  Non. 
Febr.  a.  1602.  mandatum  dedit  utriusque  Ordinis  praepositis,  ut 
mitterent ,  qui  se  praesente  disputarent ,  utrum  cum  Augustino 
Molina  consentiret  necne.  Proposita  sunt  primum  haec  duo : 
„1.  Quis  maiores  vires  ad  bonum  libero  arbitrio  tribuat,  S.  Au- 
gustinus  an  Molina?  2.  An  in  libris  S.  Augustini  legatur,  con- 
stitutam  esse  a  Deo  legem  infallibilem  cum  Christo  Filio  suo,  ut 
quoties  homo  solis  naturae  viribus  fecerit  bonum  quod  in  se  est, 
Deus  tribuat  illi  suam  gratiam;  vel  id  sit  de  meote  S.  Augustini?" 
Ergo  XIV.  Cal.  Apr.  celebres  illae  congregationes  praesente 
Pontifice  ut  arbitro  ^  haberi  coeptae  sunt.  Duos  ille  Cardinales 
secum  adduxit:  Pompeium  Arrigonium  et  Camillum  Burghesium 
(qui  idem  postea  Paulus  V.  appellatus  est).  Aderant  superiores 
viginti  propositionum  censores,  excepto  Cariatensi  Episcopo ,  qui 
interim  vita  excesserat;  quibus  Pontifex  hos  theologos  adiunxerat: 
Petrum  Lombardum  Archiepiscopum  Armachanum,  losephum  Ru- 
beum  Episcopum  Asculanum ,  Anselmum  Marzatum  ex  Ordine 
Capucinorum,  denique  Anastasium  de  Carpidonelo,  Benedictinum 
sui  coenobii  Priorem ,  qui  secretarius  congregationis  nominatus 
est.  Disputabant  pro  Praedicatoribus  Alvarez,  pro  Societate  Gre- 
gorius  de  Yalentia.  Pro  Alvaresio  ab  altera  iam  disputatione 
suffectus  est  Lemos ;  quo  aegrotante  ad  solam  43.  disputationem 
rediit  Alvarez.  Gregorius  de  Valentia  causam  defendit  usque  ad 
9.  disputationem  (prid.  Cal.  Oct.).  Is  quum  ante  adversa  valetu- 
dine  usus  esset,  aucto  disputationibus  malo ,  Neapolim  relaxandi 
animi  corporisque  causa  missus  est.  Clemens  VIII. ,  qui  eum 
summi  faceret  et  doctorem    doctorum    appellaret,    congregationes 


1  Serry  1.  2.  c.  22.  (23.)         ^  j^^j^  i    3,  ^t  4.,  Meyer  1.  4.  et  5. 
Schneemann,  Controvers.  18 


274       1"^-   Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur. 

tantisper  intermitti  iussit.  Sed  quum  intellectum  esset ,  frustra 
remedium  morbo  quaeri ,  a.  d.  XV.  Cal.  Dec.  Societas  lesu  Pe- 
trum  Arrubal  Romani  collegii  professorem  disputatorem  submisit. 
De  illius  extremo  morbo  hanc  fingunt  fabulam.  In  nona  dis- 
putatione  eum  quendam  S.  Augustini  locum  consulto  depravasse ; 
id  P.  Lemos,  qui  illum  librum  secum  non  haberet,  tamen  statim 
animadvertisse,  rogasse  Pontificem ,  ut  lesuitam  sibi  exhibere  li- 
brum  iuberet.  „Tum  facto  signo  a  Sanctissimo  (inquit  Lemos) 
ut  illius  librum  acciperem ,  accessi  ad  ipsum ,  qui  librum  manu 
tenens  quodammodo  retinebat  et  abscondebat  post  tergum.  Et 
arripiens  ipsum  quasi  vi  dixi:  Sanctissimus  praecepit.  .  .  Tunc 
(fraude  deprehensa)  ipse  Pontifex  cum  indignatione  magna  intuens 
ipsum  Yalentiam  manu  et  gestu  dixit:  Ho!  Et  post  pauca  cum 
vellet  P.  Yalentia  respondere ,  passus  est  tam  potentem  vertigi- 
nem ,  ut  cadens  in  terram  extra  se  totus  iaceret.  .  .  Ex  vulnere 
in  disputationis  acie  suscepto  obiit  gratiae  Molinisticae  martyr." 
Yerum  hoc  totum  commentum  est.  Id  P.  Possinus  testimoniis 
ducentorum  Sociorum,  qui  tum  in  collegio  Romano  versabantur, 
demonstrat.  E  quibus  complures  a  se  Romae  interrogatos  dixisse 
refert,  fatigatum  omnino  ab  illa  disputatione  Yalentiam  redisse, 
sed  apoplexiae  indicia  nulla  tulisse.  Magnam  in  illa  disputatione 
benevolentiam  ei  praestitam  esse  a  Pontifice;  praeter  curiae  Ro- 
manae  consuetudinem  iussum  esse  considere,  actiones  congrega- 
tionis  ob  eius  valetudinem  intermissas.  Sed  quicunque  magnum 
illum  virum  noverit,  is  sine  testimonio  dabit,  non  fuisse  eum,  qui 
coram  Pontifice  locum  S.  Patris  meditate  corrumperet  aut  pugnis 
cum  altero  certaret.  Postremo  notandum  videtur,  quod  illud  do- 
cumentum ,  unde  adversarii  crimen  in  Yalentiam  deprompserunt, 
Lemosii  Acta  inquam,  a  S.  Sede  omni  fide  indigna  esse  decretum 
est.  Arrubal  usque  ad  19.  congregationem  (YIII.  Cal.  lul.  1603.) 
disputavit;  tum  in  gravem  morbum  incidit.  A  vicesima  Bastida 
in  illius  locum  successit.  Habitae  sunt  disputationes  omnino  85, 
Clemente  regnante  68,  Paulo  Y.  17.  Acta  varia  exstant:  Pennae, 
Lemosii,  Coronelli;  quibus  omnibus  „nullam  omnino  fidem"  ad- 
hibendam  esse  Innocentius  X.  declaravit.  Quare  et  haec  etiam 
summatim  narrare,  et  longas  Yalentiae,  Arrubalis,  Bastidae  ora- 
tiones  exponere ,  si  placet ,  omittamus.  Serry  illa  secutus  rem 
late  explicat,  Livinus  de  Meyer  lias  orationes  comparat,  ut,  quid 
gestum  sit,  illustret.  Xobis  nec  facultas  est  nec  voluntas,  ex  in- 
certis  fontibus  85  disputationum  longam  atque  odiosam  historiam 
perscribere. 


.Uk' 


14.   Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur.       275 

Turbatum  est  plurimum  in  Hispania ,  quum  in  dies  plures 
religiosi ,  sacerdotes  atque  adeo  laici  in  diversas  partes  discede- 
rent.  Nemo  non  de  gratiae  efficacia  disputabat,  ut  tempore  Aria- 
norum  factum  legimus  de  aeterna  Christi  nativitate,  nostra  aetate 
vidimus  de  Summi  Pontificis  infallibilitate.  In  Hispania  autem 
pax  reipublicae  tanto  gravius  periclitari  visa  est,  quo  probrosius 
in  illis  locis  existimabatur ,  si  quis  in  fidei  veritatem  offenderat. 
Quocirca  rex  legato  suo  Romano  m.andatum  dedit,  ut  rem  quam 
brevissime  definiendam  curaret.  Nihil  Clemens  YIH.  ipse  arden- 
tius  optabat;  eique  Bellarminus ,  qui  eum  retrahebat,  displicere 
coepit.  Qui  omnino  persuasum  habebat,  illum,  quamvis  vellet  ac 
posset,  tamen  nihil  definiturum  esse.  Quam  opinionem 'ne  apud 
ipsum  quidem  dissimulavit.  Nam  quum  ab  eo  audiret ,  rem  de- 
cisum  iri,  id  summa  asseveratione  futurum  negavit;  quumque  ille 
responsum  admirans  gravius  affirmaret ,  certum  sibi  esse  contro- 
versiam  dirimere ,  eadem  constantia  id  numquam  futurum  repo- 
suit.  Rursum  Card.  del  Monte  in  quodam  conventu  Bellarmino 
narravit,  Pontificem  causam  Praedicatorum  et  lesuitarum  diiudi- 
care  velle.  Ille  „Numquam,"  inquit,  „faciet."  Tum  alter  miratus 
„Et  vult  et  potest,"  inquit,  „controversiam  definire;  cur  id  futu- 
rum  negas?"  Ad  haec  ille  affirmans  respondit:  „Et  velle  et 
posse  scio ,  sed  facturum  nego  et ,  si  conetur,  ante  moriturum." 
Eam  rem  postea  Card.  del  Monte  interposito  iureiurando  testatus 
est.  Pontifici  is  Bellarmini  animus  displicuit,  et,  qui  antea  illura 
in  Cardinalium  numerum  ascripserat,  quod  „parem  Ecclesia  Dei 
quoad  doctrinam  non  haberet",  is  eundem  nunc  a  se  removit  at- 
que  Archiepiscopuni  Capuanum  creavit.  Quod  ideo  factum  esse, 
ipsius  Bellarmini  sententia  fuit.  Sed  eo  remoto  Pontifex  ceteros 
S.  Officii  Cardinales,  in  iis  Asculanum  ex  Ordine  Praedicatorum, 
Congregationibus  de  Auxiliis  interesse  iussit.  Aquavivam  quoque 
Roma  amandare  studuit,  quod  tamen  eius  morbus  impedivit.  Li- 
teras,  quae  plurimae  ab  Academiarum  professoribus  et  principibus 
pro  lesuitis  scriptae  sunt ,  acerbe  repudiavit.  Quae  omnia  satis 
ostendunt,  quod  etiam  ex  aliis  rebus  a  Possino  relatis  constat, 
contigisse  Societatis  adversariis,  ut  Clementis  VIII.  animum  magis 
magisque  ab  illa  alienarent.  Eodem  tempore  indignus  Societatis 
filius ,  Ferdinandus  de  Mendoza ,  homines  summae  in  regia  curia 
Ilispanica  auctoritatis ,  ducem  Lermanum  et  ducis  Lemosii  uxo- 
rem,  contra  Societatem  eiusque  praepositum  irritavit.  Quare 
Hispaniarum  orator,  Marchio  de  Yillena,  Romae  contra  eandem 
agere  iussus  est.     Denique  plerique  etiam  Cardinalium,    quemad- 

18* 


276        14.    Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur. 

modum  Pinellus  in  suo  suffragio  scribit,  Molinae  librum  aversa- 
bantur.  Ipse  Baronius,  Societatis  alioquin  admodum  studiosus, 
in  magnum  inductus  errorem ,  illius  de  gratia  doctrinam  impro- 
bavit  ^  Ita  nullo  humano  praesidio  impediri  visum  est,  quominus 
Molinae  liber  condemnaretur  ^. 

Nec  vero  tantum  periculum  tum  fuit,  quantum  Societatis  et 
amicis  et  adversariis  visum  est.  Card.  Monopolius,  qui  Clementis 
animum  penitus  perspexerat,    Paulo  V.  dixit,  illius  consilium  eo 


^  Quod  imprimis  in  illa  ad  Archiepiscopum  Avenionensem ,  de  Villars, 
epistola  facit,  quam  plerumque  afferre  solent,  cuius  exemplum  a  Baronii  ama- 
nuensi  descriptum  in  bibliotheca  Vallicellana  exstare  vidi.  Eodem  animo  notas 
quasdam  de  Molina,  quae  ihidem  repertae  sunt,  ipse  conscripsit.  Epistolam 
illius  esse  Livinus  de  Meyer  rationibus  ex  ipsa  depromptis  negat.  Sed  quo- 
niam  Albericius ,  quum  Baronii  epistolas  vulgaret ,  suo  iudicio  confirmavit 
(II.  121.),  et  exemplum  epistolae  ab  illius  amanuensi,  et  notas  de  Molina, 
sententiis  simillimas,  ab  ipso  scriptas  esse,  eiusmodi  dubitationes  omittamus. 
Apparet  autem  illum  et  de  Societatis  doctrina  leviter  et  falso  de  Molinae  libro 
iudicasse.  De  illa  sic  habet:  „Iesuitae  [ponunt]  gratiae  efficaciam  in  deter- 
minatis  circumstantiis  vel  loci  vel  temporis ,  in  quibus  Deus  per  mediam, 
quam  vocant,  scientiam  infallibiliter  scit  humanam  voluntatem  cooperaturam.'^ 
(Alberic.  II.  121.;  Laemmer,  Meletematum  Romanorum  mantissa,  p.  384.)  De 
libro  autem  Molinae  in  notis  praeter  cetera  haec  dicit:  ,,Hinc  res  delata  est 
in  Hispaniam  ,  ubi  ab  Archiepiscopo  Card.  Toletano  damnatus  est  libcr  Mo- 
linae ,  qui  deinde  rursus  editus  est  in  Portugallia.  Ex  Hispania  res  delata 
est  in  Gallias,  ubi  contradictum  est  a  Sorbonensibus  et  aliis.  Hinc  in  Urbem 
delata  est  controversia"  (p.  126.).  Nunquam  a  magno  Hispaniarum  Inquisitore 
liber  damnatus  nec  contradictum  est  a  Sorbonensibus.  Plurimi  enim  Sorbo- 
nenses  et  quidem  clarissimus  quisque  contra  praedeterminationes  acriter  dis- 
seruerunt.  Postremo  falsissimum  est  quod  de  editione  tum  facta  operis  Mo- 
linae  dicit;  vetitum  ab  Archiepiscopo  Toletano  iterum  vulgatum  scribit  in 
Portugallia.  At  primo  editum  est  in  Lusitania  (Ulyssipone  1588.) ,  secundo 
Conchae  (1592.),  quod  oppidum  erat  Neo-Castellae  non  magno  a  Toleto  inter- 
vallo  dissitum.  Qui  fieri  potuit,  ut  tantus  vir  de  re  sua  aetate  acta,  quam  e 
prima  quaque  bibliotheca  paullo  ampliore  posset  didicisse ,  ita  falleretur? 
Credo  quia  adversarii  studio  in  Molinam  incensi  tanta  constantia  et  securitate 
levissimas  de  illius  libro  fabellas  venditabant ,  ut  omnium  existimationem  de- 
pravarent,  bonique  senes,  quales  tum  erant  Madrutius  et  Baronius,  nihil  mali 
suspicati  verborum  fallacia  deciperentur.  Quae  autem  inde  derivata  sunt 
scripta,  ex  ii.s  nuUum  profecto  contra  Molinam  testimonium  repeti  debet. 

2  De  qua  re  Possinum ,  Societatis  scriptorem,  audiamus :  „His  humanis 
consiliis,"  inquit ,  „suum  superius  (ut  solet)  Divina  Providentia  miscebat, 
ostendendi  sui  numinis  in  eius  causae  tutela,  quam  omnia  undique  praesidia 
deficerent,  omnes  incommoditatos  urgerent,  o])ligandaeque  sibi  nostrae  fiduciae, 
ubi  tandem  intellexissemus  ex  eventu ,  Dei  utique  solius  praesenti  auxilio 
scrvatam  esse  cx  ultima  pernicie  rem  famamque  nostram,  quo  tempore  in  eas 
omnes  omnium  hominum  opes  coniurassent." 


14.   Sollemnes  de  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur.       277 

spectassc ,  ut  aliquot  Augustini  sententias  definiret,  non  ipsam 
controversiam  dirimeret.  Quamquam  id  „nihil  futurum  fuisse'^ 
Paulus  Y.  existimavit,  quod  de  illis  inter  utrosque  constaret  ^. 

Ut  concedamus  Clementem  YIII.  aliquamdiu  averso  a  Molina 
animo  fuisse ,  tamen  brevi  antequam  e  vita  cessit ,  mutatus  est. 
Cuius  rei  rationes  multae  fuerunt.  Imprimis  Card.  Perronii  acer- 
rima  defensio  Societatis.  Is  quum  delegatus  ab  Henrico  lY.  Ro- 
mam  venisset,  ea  occasione  usus  Bellarminus  litteris  eum  rogavit, 
ut  doctrinam  de  praedeterminatione  physica  impugnaret  ^.  Id  ille 
magno  studio  praestitit.  Etenim  hoc  praeter  cetera  Pontifici  dixit: 
si  Thomismum  definiret,  certe  haereticos  Germaniae  atque  Galliae 
subscripturos  suamque  doctrinam  definitam  esse  conclamaturos  ^. 
Quo  dicto  moveri  illum  necesse  fuit.  Nunquam  Ecclesia  tribus 
illis  luminibus,  quibus  tum  illustrabatur,  clariores  suae  doctrinae 
propugnatores  eodem  tempore  habuerat;  Clemens  quoque  Octa- 
vus  insigni  Bellarmini,  Perronii ,  Stapletonis  admiratione  teneba- 
tur.  Qua  motus  priores  duos  ornaverat  purpura,  Stapletonis  vero 
scripta  inter  coenandum  audire  consueverat.  Qui  omnes  Calvini 
errores,  in  quibus  oppugnandis  vitam  consumpserant  ingeniumque 
singulare  impenderant,  diligentissime  pertractarant ;  Perronius  iis 
imbutus  a  puero  erat.  lam  vero  hi  viri  consentiebant,  doctrinam 
gratiae  per  se  efficacis  ac  physicae  praedeterminationis  aut  parum 
aut  nihii  a  Calvinismo  distare.  Poterant  sane  falli  et  vehementer 
falli,  sed  eorum  sententiis  impediri  Clementem  necesse  fuit ,  ne 
illam  doctrinam  sanciret. 

Adde  quod  illorum  iudicium  plurimarum  Academiarum  con- 
sensus  confirmabat.  Quarum  plerasque  ad  lesuitarum  doctrinam 
accessisse  supra  diximus.  Parisina  quoque  Universitas  in  eadem 
opinione  erat.  De  Reformatorum  aetate  et  proxima  Petrum  de 
Soto  invite  fatentem  supra  audivimus  (p.  135),  et  gravius  testimo- 
nium  Concilii  provinciae  Senonensis ,  quod  Parisiis  liabitum  est, 
cuius  theologi  fuorunt  Doctores  Parisini,  retulimus.  ]n  qua  sen- 
tentia  illa  schola  orta  controversia  Moliniana  perseveravit ,  doc- 
toresque  eius  clarissimi    saeculi   septimi    decimi    ineuntis:    Gama- 


^  Id  Paulus  V.,  ut  ex  quodam  litterarum  monumento  infra  intelligetur, 
in  colloquio  cum  oratore  regis  Hispaniae  dixit. 

2  Quam  epistolam  primus  111.  D.  Laemm.er  in  Meletematum  Romanorum 
mantissa  vulgavit. 

^  Id  etsi  quidam  negarunt,  Habertus  episcopus  ab  ipso  se  audisse  testa- 
tur.  Meyer  1.  5.  c.  53.  p.  533.  Idem  Perronius  in  ultima  congregatione,  qua 
conclusae  sunt  consultationes,  coram  Paulo  V.  iterum  dixit. 


278        1"^-    Sollemnes  de  Moiina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur. 

chaeus  ^  Hallier  ^,  Duval  ^  Ysambert  \  Habert,  Abelly  ^  Neo-Tho- 
mistas  acriter  aggressi  sunt ;  quin  etiam  scriptum  videmus  a  Petro 
S.  losephi  e  Fuliensium  congregatione  anno  1647.,  sibi  comper- 
tum  esse ,  ex  omnibus  Sorbonae  sacrae  theologiae  professoribus 
proximis  quinquaginta  annis  ne  unum  quidem  fuisse ,  qui  Ban- 
nesii  opiniones  complecteretur  ^.  Similia  eodem  tempore  Haber- 
tus  scripsit  ^.  Atque  vel  ipsi  adversarii  inviti  ea  fatentur ,  quae, 
quid  Galliae  theologi  existimaverint,  satis  demonstrent.  Apud 
Serrium  ^  Antonius  Rosa ,  Sylvanectensium  Episcopus,  sub  anni 
1601.  finem  coram  Summo  Pontifice  testatur:  „Sorbonam  physi- 
cam  praedeterminationem  ceu  haeresim  proscripsisse,  virosque  tri- 
ginta  quinque ,  qui  Licentiae  theologicae  studium  una  cum  ipso 
decurrerant,  in  Societatis  doctrinam  publicis  actibus  consensisse.'' 
In  actis  Pennae  est,  Parisienses  duos,  Le  Bossu  et  de  Creil, 
quum  inter  Molinae  censores  essent ,  Nonis  Decembribus  anni 
1601.  ita  questos  esse:  lesuitas  acutissimos  atque  ingeniosissimos 
Galliae  viros  ad  suas  partes  traxisse.  lidem  scribentes  ad  Sorbo- 
nicos ,  ut  eos  ab  impugnandis  Thomistis  prohiberent,  aiunt:  glo- 
riari  lesuitas  Sorbonam  secum  stare;  quare  caveant,  ne  illa  con- 
troversia  implicentur,  quam  Summus  Pontifex  brevi  dirempturus 
sit.  Eodem  fere  tempore  (mense  Dec.  1601.)  Clemens  VIII.  ad 
se  relatum  dixit,  Molinae  doctrinam  in  Gallia  in  dies  plures  asti- 
pulatores  nancisci. 

Itaque  quum  schola  theologiae  celeberrima  cum  tot  aliis  Aca- 
demiis,  quum  catholicae  veritatis  defensores  acerrimi,  Bellarminus, 
Perronius,  Stapleton,  cum  aliis  theologis  plurimis  lesuitarum  de 
gratia  doctrinam  tutarentur,  potuitne  persuaderi  Pontifici,  ut  plus 


*  In  I.  II.  q.  111.  c.  6.;  apud  Liv.  Meyer  1.  II.  c.  14. 
2  P.  I.  Anal.  Cog.  n.  65  ss. ;  apud  Meyer  1.  c. 

'  Duval,  Tom.  I.  tract.  de  grat.  q.  7.  art.  3.  p.  882.  Hic  quidem  se  Sua- 
resio  assentiri  profitetur. 

*  Tom.  II.  in  I.  II.  tract.  de  grat.  disp.  7. ;  apud  Meyer  1.  II.  c.  14. 
5  In  Medulla  theol.  de  grat.  c.  3.  sect.  1.  ed.  Ratisb.  1839.  p.  310. 

^  Theologie  du  temps  p.  1.  c.  7.  pag.  58.:  ,iJe  scay  bien ,  qu'entre  tous 
les  professeurs  (de  la  Sorbonne)  qui  ont  enseigne  la  th^ologie  depuis  cin- 
quante  ans,    il  n'y  en  a  pas  eu  aucun  qui  ait  suivi  les   opinions   de  Bagnez."" 

'  Theol.  Gr.  Patr.  de  grat.  1.  2.  c.  17.  §.  4.  „E  diametro  pars  eorum 
altera,  quae  longe  numerosior,  Sorhonica  praesertim  cathedra  et  palaestra,  non 
alia  graviore  de  causa  ])raedeterminationi  physicae  bellum  indicit  quam  metu 
a{iVnittendae  per  ipsius  veluti  posticum  necessitatis/' 

^  Ilist.  congr.  de  auxil.  1.  2.  cap    25 


14.    Sollemnes  cle  Molina  et  de  gratia  disputationes  enarrantur.        279 

auctoritatis  MoliDae  censoribus,  nulla  doctrinae  ingeniique  laude 
praeter  ceteros  insignibus,  attribuens  illum  damnaret? 

Denique  suo  studio  Clemens  YIII.  intellexerat,  quam  longe 
Molina  a  Pelagio  distaret.  Card.  Aldobrandinus,  nepos  eius  at- 
que  haeres ,  illud  Concordiae  exemplum ,  quo  uti  solitus  erat, 
quum  in  vivis  esset,  Societati  lesu  donavit.  In  eo  Clemens  notis 
interpositis  crimen  Pelagianismi  diluere  conabatur. 

Voluerat ,  ut  supra  vidimus ,  in  soUemnibus  disputationibus 
Molinae  propositiones  ex  S.  Augustini  doctrina  iudicari.  Sero 
autem  ad  ipsam  controversiam  de  gratiae  efficacia  accesserunt. 
Prius  de  vi  naturali  voluntatis  disputarunt.  Postea  Pontifex  de 
scientia  media  agere  constituerat. 

Sed  a.  d.  III.  Non.  Mart.  1605.  vitae  taedio  fessus,  quemad- 
modum  in  actis  consistoriorum  ^  eo  regnante  babitorum  narratur, 
diem  obiit  supremum.  Multum  eum  contumacia  effrenata  qua- 
rundam  gentium  nobilium  vexaverat,  nonnihil  Pauli  Y.  opinione 
etiam  illud ,  quod  constituendis  Congregationibus  de  Auxiliis  in 
eas  se  difficultates  induerat,  unde  quomodo  se  expediret ,  non 
haberet.  Eo  mortuo  quum  brevissime  regnasset  Leo  XI. ,  a.  d. 
XYII.  Cal.  lun.  1605.  Paulus  Y.  electus  est.  Cui  id  plane  cer- 
tum  deliberatumque  fuit ,  ut  controversiae  molestae  finem  quam- 
primum  faceret.  In  utram  partem  voluntate  propenderet ,  statim 
significavit.  Nam  Bellarminum  in  suam  dioecesim  redire  non  est 
passus,  sed  Romae  manere  iussit.  Idem  in  altera,  cui  praeesset, 
congregatione  in  mediam  ingressus  controversiam  de  physica  prae- 
determinatione  disputari  imperavit,  id  quod  lesuitae  summopere 
cupiverant  nec  hucusque  impetraverant.  De  qua  re  proximis  sex- 
decim  conventibus  actum  est.  Tum  vero  in  vicem  lesuitae ,  qui 
antea  Molinam  a  Praedicatorum  criminationibus  defendissent,  ac- 
cusare  physicam  praedeterminationem  coeperunt,  multos  locos  e 
sacra  Scriptura ,  Patribus ,  Thoma ,  ceteris  scholasticorum  prin- 
cipibus  conferre,  amplissima  etiam  comparatione  propositionum 
verborumque  Calvinistarum  ac  Bannesianorum  utriusque  doctrinae 
affinitatem  scripto  demonstrare  studuerunt.  Eae  disputationes 
continuatae  sunt  usque  ad  Cal.  Mart.  anni  1606. 


1  Haec    acta    consistoriorum    manuscripta    in  Corsiniana    bibliotheca    as- 
servantur. 


15.   Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

Incerta  adhuc  fuit  narratio  de  illarum  congregationum  con- 
clusione.  Nam  quae  Serry  de  censorum  sententiis  deque  buUa 
condemnationis  refert,  in  varia  veri  falsique  permixtione  versan- 
tur  nec  fide  uUa  digna  sunt.  De  ultima  autem  sessione  congre- 
gationis,  in  qua  rei  summa  vertitur,  quae  fuit  a.  d.  Y.  Cal.  Sept. 
1607.,  nihil  se  certi  nosse  confitetur.  Idem  de  se  fatetur  Livinus 
de  Meyer.  Tanto  maiore  voluptate  affecti  sumus,  quum  Pauli  Y. 
commentarium  de  suprema  congregatione  suffragiisque  Cardina- 
lium  ipsius  manu  scriptum  reperimus.  Cum  quo  erant  suffra- 
gia  autographa  Pinelli  Cardinalis  et  Bovii  Carmelitae  atque  scripta 
Claudii  Aquavivae  de  nostra  controversia.  E  quibus  documentis 
genuinis  facile  est  de  conclusione  illarum  congregationum  recte 
existimare  atque  iudicare. 

Postrema  habita  disputatione  Calendis  Martiis  a.  1606.  Sum- 
mus  Pontifex  censores  sententias  scribere  iussit  *.  Yoluit  autem 
de  his  potissimum  iudicium  ferri:  1.  quae  sententiae  cum  fide 
connexae  definiendae ,  2.  quae  condemnandae  esse  viderentur; 
3.  quid  inter  catholicorum  illorum  opiniones  erroresque  damnatos 
haereticorum  differret;  4.  num  in  bulla  definitionis  mentio  illorum 
librorum  facienda  videretur,  in  quibus  illa  invenirentur ,  et  fami- 
liarum  religiosarum ,  inter  quas  disceptatum  esset.  Quae  Bovius 
ad  ea  respondit,    id  confirmat,    quod  apud   omnes   constat,    eum 


1  Qua  verborum  formula  iusserit ,  Bovius  scribit  initio  sui  suffragii : 
„Beatissime  Pater.  Etsi  per  alia  scripta  S.  V.  oblata  iam  explicavi,  qua  fa- 
cillima  et  optima  ratione  videretur  mihi  pro  tenui  meo  iudicio  posse  termiuari 
longa  haec  et  difficilis  controversia ,  nunc  tamen  quia  S.  V.  iubet  ut  senten- 
tiam  nostram  dicamus  eam  reducentes  ad  haec  capita  videlicet:  quaenam  pro- 
positiones  videantur  definiendae  de  fide,  quae  condemnandae,  quid  intersit  inter 
horum  catholicorum  sententias  et  damnatos  haereticorum  errorea,  et  an  in 
bulla  definitionis  facienda  sit  mentio  librorum ,  in  quibus  pp.  reperiuntur ,  et 
religiosorum  ordinum  ,  inter  quos  fuit  haec  controversia :  ut  respondeam  in 
terminis  ad  quatuor  proposita"  etc. 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint.  281 

Molinae  doctrinam  contra  praedeterminationes  gravissime  defen- 
disse.  Eius  igitur  sufFragium  referre  omittimus,  praesertim  quum 
a  Serrio  in  sui  libri  supplemento  perscriptum  sit.  Adiecerat  Bo- 
vius  quandam  adumbrationem  bullae,  qua  sua  sententia  perspicue 
enuntiaretur.  Idem  fecit  Archiepiscopus  Armachanus;  quod  ta- 
men  scriptum  fortasse  e  Clementis  YIII.  tempore  repetendum 
est,  cuius  bulla  appellatur  a  S.  Amour.  Quod  si  recte  con- 
iicitur,  facile  apparet,  cur  Bovius  adversariis  descriptionem  ali- 
cuius  bullae  opposuerit.  Ceterum  neutram  Pontifex  probavit  rem- 
que  decidere  detrectavit;  neutra  igitur  ullam  habuit  publicam 
auctoritatem. 

Quam  benigne  Paulus  V.  libellum  Bovii,  quo  lesuitas  defen- 
debat,  excepisset,  facto  ostendit,  quum  eum  brevi  post  Episcopum 
Melphictensem  creavit;  nara  autographo  nondum  subscripsit  „Epi- 
scopum",  Pinellus  autem  in  suo  ilhid  Episcopi  votum  nuncupat; 
scripta  igitur  illa  sententia,  Bovius  Episcopus  nominatus  est.  Con- 
gruit  praeconizationis  et  consecrationis  tempus;  nam  in  Cosmae 
Villarii  ^  Bibliotheca  Carmelitana  lY.  Cal.  Febr.  a.  1607.  dicitur 
Episcopus  Melphictensis  praeconizatus  et  III.  Id.  Febr.  1607.  con- 
secratus  esse.  Societati  quoque  lesu  Pontifex  magnum  exhibuit 
benevolentiae  existiraationisque  arguraentura ,  quura  (in  Const. 
Quantum  religio  prid.  Non.  Sept.  1606.)  Institutum  Societatis  con- 
firmans  sanctum  nec  iinquam  satis  laudatum  appellavit. 

Serry  narrat,  Pontificem ,  quum  illud  mandatura  daret,  pri- 
mum  vetuisse  censores  de  suffragio  ferendo  inter  se  consulere, 
postea  permisisse,  ut  sententias  comrauniter  ferrent.  Eorura  maior 
pars,  h.  e.,  omnes  Bovio  et  Episcopo  Arraachano  exceptis,  42  pro- 
positiones,  quae  e  Molina  deproraptae  dicebantur,  condemnarunt, 
Bovius  suffragium  suum  superius  confirmavit ,  Episcopus  Arma- 
chanus  sententias  condemnandas  brevius  ad  nuraerura  30  con- 
traxit.  Plurabinus  antea  cura  Bovio  Molinara  absolverat,  tum  ad 
eius  adversarios  concessit  ^.     Hae  quoque  seutentiae ,   quemadmo- 


1  Pag.  729.  t.  I.  (Aurelianis,  1752.)-  Gams  in  opere  illo  celebratissimo 
(„Series  Episcoporum")- solum  annum  consecrationis  Bovii  notat. 

2  Quadraginta  duas  propositiones  Molinae  a  censoribus  notatas  esse  in 
Pauli  V.  et  Card.  Pinelli  autographis,  quae  exhibituri  sumus,  scriptum  legi- 
tur.  Dicit  autem  Pinellus  ,  Bovium  et  Archiepiscopum  Armachanum  ceteris 
non  accessisse,  quemadmodum  ante  Plumbinus  et  Aquilensis  Episcopus  ab  iis 
dissensissent.  Unde  intelligi  licet,  Plumbinum  42  illas  propositiones  damnasse; 
Armachanus  triginta  notari  voluit;  denique  solus  Bovius  Molinam  absolvit. 
Ita  recte  Serry:  errat  autem  Livinus  de  Meyer,  quum  Plumbinum  in  pristino 


282  l^-    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

dum  de  superioribus  eorundem  censorum  diximus,  aut  falso  Mo- 
linam  interpretantur  aut,  quum  illius  doctrinam  exhibent,  ab  aliis 
etiam  magnis  theologis  docebantur.  Exemplo  sit  ea,  quae  primo 
loco  ponitur.     Est  autem  huiusmodi: 

„In  statu  naturae  lapsae  potest  homo  cum  solo  concursu  ge- 
nerali  Dei  efficere  bonum  opus  morale,  quod  in  ordine  ad  finem 
hominis  naturalem  sit  verae  virtutis  opus,  referendo  illud  in  Deura, 
sicut  referri  posset  ac  deberet  in  statu  naturali." 

In  hac  propositione  idem  fere,  quod  in  trigesima  septima  pro- 
positione  Baii,  affirmatur;  est  autem  haec:  „Cum  Pelagio  sentit,  qui 
boni  aliquid  naturalis,  hoc  est,  quod  ex  naturae  solis  viribus  ortum 
ducit,  agnoscit."  Comparetur  sententia  utraque  et  audiantur  Ban- 
nesiani  illius  censurae  defensores.  Serry  hoc  ipso  loco  (1.  4.  c.  20. 
Ed.  Lugdun.  1770.  I.  635.)  famosam  illam  interpunctionem  de- 
fendit ,  secundum  quam  extrema  illa  verba  bullae ,  qua  Baius- 
damnatus  est ,  sic  interpretatur ,  ut  nonnullas  eius  propositiones 
in  sensu  audoris  docere  liceat.  Has  argutias  qui  adhibet,  se  ipse 
iudicat  causamque  quam  tuetur.  Bes  enim  eodem  deducitur,  quo 
lansenianorum  illa  iuris  et  facti  distinctio,  ut  et  haereses  ab  Ec- 
clesia  damnatae  retineantur  nec  gloria  obedientiae ,  quae  illi  de- 
betur,  periclitetur.  Idem  alia  excusatione  usus  est,  quam  ab  eo 
mutuatus  Billuart  de  diversis  rebus  loqui  docet  Baium  et  Moli- 
nam,  illum  de  bono  naturali,  hunc  de  opere  verae  virtutis  *.  Nec 
sic  quidem  se  expedit.  Molinae  enim  verba  haec  sunt:  „Cum  solo 
concursu  naturali  Dei,  absque  alio  dono  vel  auxilio  gratiae,  potest 
homo  efficere  opus  bonum  morale,  quod  fini  naturall  hominis  ac- 
commodatum  atque  conqMratio^ie  illius  sit  vere  bonum  ac  virtutis 
opus;  non  tamen,  quod  fini  sw^^rwa^t/ra/^' sit  accommodatum  quod- 
que  comparatione  illius  sit  bonum  simpliciter  ac  virtutis  opus  dici 
queat."  2  Acutiusne  ille  explicare  potuit,  bonum  opus  intelligi 
naturale?  Praeterea  attendas  velim,  verba  quomodo  detorqueant 
ut  censores  ita  Billuart.  IUe  eadem  sententia,  qua  dixerat  homi- 
nem  aliquid  vere  bonum  atque  honestum  sine  gratia  facere  posse 
adhihita   aliqua   comparatione  y   protenus    adiecerat,    quod    compa- 


dissensu  perseverasse  existimat.  Propositionum  quadraginta  duarum  quum 
nuUum  nisi  descriptum  exemplum  cum  ceteris  monumentis  scriptis  reperire 
potuerimus,  idque  cum  Serrio  fere  congruat,  nos  id  hoc  loco  ponere  omittemus. 

*  Summa  S.  Thomae,  t.  I.  diss.  VI.  art  6.  de  scientia  media.  Ed.  Paris. 
a.  1876.  I.  215.  Billuart  in  rerum  narratione  operi  adiuncta  Serrium  secutus 
incertus  est  auctor  veritatis. 

2  Q    14.  art.  13.  disp.  5. 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint.  283 

ratione  aliqua  boniim  sit ,  id  quoad  finem  supernaturalem ,  qui  in 

hoc  rerum  ordine  a  Deo  generi  humanc  propositus  est,  simpliciter 

honum  aut  virtutis  opus  dici  non  posse.    Hoc  postremum  praeter- 

mittitur  et  illud  vere  bonum  et  virtutls  opus  in  verae  virtutis  opus 

mutatur.     Quodsi    quis    reprehendit,    bonum    naturale    non  solum 

bonum,  sed  virtutis  opus  dici,  perperam  agit;  et  minime  omnium 

Thomistae  id  reprehendere  possunt.     Ipsi  enim  cum  S.  Thoma  et 

Billuarto  (de  actibus  hum.  diss.  4.  art.  6.)  recte  affirmant,  actiones 

in  individuo,  si  ordo  naturalis  consideratur,  non  esse  indifferentes, 

sed  aut  honestas  aut  peccata.    Bonum  igitur  naturale,  quod  homo 

deliberate  agit,  honestum  est ;  si  honestum,  ergo  et  virtutis  opus. 

At  Serry  rationem  afFert,    quae  si  solida  esset,    actiones  illas  in- 

differentes  poneret.    „Baiana  propositio,"  inquit,  „idcirco  ferulam 

meruit ,    quod  in  ea  nihil  boni  naturalis  ex  solis   naturae    viribus 

proficisci  sic  diceretur,  quod  omne,  quod  agit  peccator,  peccatum 

esset."     Quid,  quaeso,  est  illud,  quod  ex  solis  naturae  virihus  pro- 

fectum  nec,  ut  Molina  dicit,  bonum  virtutis  seu  honestum  sit,  nec 

peccatum?    Nihil  relinquitur  nisi  actio  indifferens.     Baiana  igitur 

propositio  feridam  mernisset ,   quia  actiones  indifferentes  negasset, 

quod    quum    Thomistae    faciunt ,    tum    Billuart    fase    demonstrat. 

Numquid  hic  ideo  rationem  Serrii  non  integre  refert,  an  bonum  vere 

honestum  dici  virtutis  opus  reprehendit?     Sed    neque    id    vitupe- 

randum  fuit ,    quod    e  S.  Thoma    depromptum    vere  Thomisticum 

est.    Docet  enim  ille  planissime,  hominem  naturae  viribus  virtutes 

morales  acquirere  posse ,    sed    imperfectas    nec    simpliciter    veras. 

^VirtuteSy^  inquit,  ,^quae  sunt  hominis  in  quantum  est  homo  .  .  .  non 

excedunt  facultatem  humanae  naturae,  unde  eas  per  sua  naturalia 

homo  potest  acquirere."     (Q.  1.    de  virt.    in  comm.  art.  9.    in  c.) 

|Id  quod  illo  loco  fuse  demonstratum  in  Summa  breviter  repetitur 

'(I.  II.  q.  63.  art.  1.  et  2.).     Priore   loco    sic  naturales  virtutes  a 

.supernaturalibus  distinguit ,    ut  priores  comparatas  ad  finem  natu- 

walem ,    posteriores  simpliciter    appellet    virtutes.     Quod  quidem  in 

iSumma  exponitur.     „Si  illud  bonum  particulare,"  inquit,  „8it  ve- 

Irum  bonum,  puta  conservatio  civitatis  vel  aliquid  huiusmodi,  erit 

[quidem  vera  virtus,  sed  imperfecta,  nisi  referatur  ad  finale  et  per- 

fectum  bonum.     Et  secundum  hoc  simpliciter  vera  virtus  sine  ca- 

ritate  esse  non  potest"    (II.  II.  q.  23.  art.  7.  in  c).     Idem   docet 

I.  II.  q.  65.  a.  2.    Quod  ne  male  intelligatur,  ut  et  cum  Aristotele 

et  secum  ipso  et  cum  ceteris  pugnare  videatur ,  ad  utrumque  lo- 

cum  Caietanus  annotat:  S.  Thomam  loqui  ut  theologum,  qui  finem 

supernaturalem  spectans  virtutes  naturales  secundum  aliquam  con- 


284  15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

siderationem  tantura  virtutes  appellet ;  lias  tamen  esse  ratione  finis 
naturalis  virtutes  simpliciter.  Ergo  et  do  trinam  et  verba  Molina 
a  S.  Tlioma  mutuatus  est.  Et  tamen  condemnatur  a  censoribus, 
qui  studium  ingens  S.  Doctoris  prae  se  ferant!  At  fortasse,  quia 
virtutes  vi  naturae  ad  Deum  referri  posse  scripsit,  idcirco  stoma- 
chantur.  Idem  tamen  S.  Thomas  docuit,  quum  scripsit,  hominem 
naturaliter  Deum  cognoscere  et  diligere  posse,  II.  II.  q.  171.  a.  2. 
ad  3.:  Alio  modo,  inquit,  est  aliud  siipra  naturam  Itnmafiam,  quan- 
tum  ad  modum  actus ,  non  autem  quantum  ad  suhstantiam  ipsius, 
sicut  diligere  Deum  et  cognoscere  eum  in  speculo  creaturarum.  „Ad 
horum  evidentiam"  Caietanus  ingenue:  Fotest  homo  naturae  viri- 
bus  Deum  diligere,  sed  non  meritorie.  Item  Banez :  Diligere  Deum 
et  cognoscere  ipsum  in  speculo  creaturarum  .  .  .  homo  per  naturam 
potest.  (Ad  II.  II.  q.  24.  a.  2.  circa  finem.)  Non  potest  autem 
quisquam  Deum  cognoscere  et  diligere,  quin  actum  ad  Deum  re- 
ferat.  Ac  facilius  est  homini,  actum  honestum,  qui  iam  sua  na- 
tura  ad  Doum  tinem  nostrum  ordinatur,  ad  eum  deliberate  re- 
ferre,  quam  eum  amare.  An  qui  ipso  amore  iustitiae  natura  duce 
magnam  evitat  iniustitiam,  idem  non  poterit,  si  hanc  iniustitiam 
cogitans  conscientiae  terroribus  de  supremo  iudice  admoneatur? 
Maneat  igitur,  illos  censores  studio  S.  Thomae  et  fidei  integritaiis, 
cum  Molinae  primam  iHam  propositionem  damnarent ,  et  S.  Tho- 
mae  omniumque  scholasticorum  doctrinam  damnasse  et  sententiam 
Baii  sanxisse.  Quapropter  nemo  offendetur,  si  reliquas  proposi- 
tiones  diiudicare  supersedebimus;  censores  quam  viam  ingressi 
sint,  prima  illa  satis  demonstrat.  Ac  supra  (p.  264.  265.)  uno  in 
conspectu  vidimus,  quae  Molinae  doctrina  esset,  quae  ei  opiniones 
falso  tribuerentur,  quae  ut  novae  immerito  obiicerentur. 

lam  vero  42  propositiones  Paulus  Y.  Cardinalibus ,  qui  de 
congregatione  erant,  tradidisse  videtur.  De  qua  re  scripta  exstat, 
ut  supra  dixi,   auctoritas  Pinelli  Cardinalis  ^  exponentis,  cur  iudicio 


^  Id  scriptum,  ipsius  manu  signatum,  quum  tantae  sit  auctoritatis,  hoc 
loco  describemus : 

„Beatissime  Pater.  Vidi  propositiones  datas  a  DI).  consultoribus  Con- 
gregationis  institutae  a  Clem.  VIII.  fel.  rec.  super  controversiis  ,  quae  ortae 
sunt  de  auxiliis  divinis,  de  qua  re  mihi  occurrunt  aliqua,  quae  S  V.  humi- 
liter  consideranda  propono. 

Negotium  est  maxime  arduum,  prout  S.  V.  optime  novit,  ab  omnibusque 
Universitatibus  ac  toto  christiano  orbe  ciim  maximo  desiderio  exspectatur, 
quid  de  tota  re  a  S.  V.  atque  ab  hac  S.  Sode  decernatur. 

Cum  negotium  sit  gravissimum  et  undique  maximis    plenum  difficultati- 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint.  285 

censorum  in  tanta   re    fidendum   non   sit ;    alios  Pontifex  insignes 
theologos  aliis  locis  degentes  consuleret,  hos  interim  censores  di- 


bus  et  ab  Eccl.  Catholica  adhuc  sit  indecisum ,  multa  eget  consideratione ,  ne 
eius  determinatione  inter  Catholicos  et  Religiosos  oriantur  novae  contentiones 
atque  scripta,  quae  maximam  possint  procedente  tempore  S.  V.  afferre  mole- 
stiam  atque  catholicae  fidei  incommodum. 

Hi  DD.  Consultores  praesupponunt  has  42  propositiones,  quas  proponunt 
condemnandas ,  esse  propositiones  Molinae  et  quae  ex  commentariis  dicti  Mo- 
linae  habeantur,  cum  tamen  in  disputationibus  (prout  S.  V.  optime  memoria 
tenere  potest)  tempore  Clementis  VIII.  multa  negarentur  esse  in  operibus 
dicti  Molinae  ,  sed  quia  ego  non  sum  theologus  ,  sed  canonista,  circa  hoc  me 
remitto  ad  theologiae  professores. 

Cum  variae  sint  DD.  Consultorum  sententiae  super  huiusmodi  re  et  in 
qualificatione  harum  propositionum  non  conveniat  inter  illos  ,  prout  patet  ex 
voto  Epi.  Melphitensis  S.  V.  dato  et  ex  sententia  Archiep.  Armachanensis, 
quae  non  convenit  cum  aliis  ,  prout  ab  initio  Episcopus  etiam  Aquilanus  et 
Pater  a  Piumbino  non  consentiebat  ceteris:  patet  negotium  esse  maximi  pon- 
deris  et  plurimas  habere  difficultates  et  per  consequens  maximam  circa  illud 
requiri  consultationem. 

Quod  etiam  confirmatur  ex  diversitate  opinionum  inter  Card.  theologos, 
qui  inter  se  maxime  sunt  contrarii.  Quare  si  hodie  Romae  coram  S.  V.  Christi 
in  terris  Vicario  propter  gravitatem  negotii  diversae  diversorum  sunt  opiniones, 
mature  et  consulto  procedendum  est  super  expeditione  et  praesertim  his  tem- 
poribus  ,  ne  detur  occasio  haereticis  et  aliis  scribendi  ct  alia  faciendi ,  quae 
procedente  tempore  novos  tumultus  movere  possent  in  Ecclesia  S.  Dei.  —  Hoc 
monuit  saepe  Reverendissimus  D  meus  Card.  de  Perrone  in  Congr.  coram 
Clem.  VIII.,  asserens ,  quod  nisi  hoc  negotium  determinaretur ,  prout  requirit 
gravitas  ipsius,  haeretici  multa  scribendi  sumerent  occasionem  ad  damnum  s. 
catholicae  fidei. 

Neque,  ut  ingenue  fatear,  pro  tenuitate  ingenii  mei  omnes  hi  DD.  Con- 
sultores  mihi  visi  sunt  inter  disputandum  adeo  insignes  ac  excellentes  theologi, 
ut  tota  haec  moles  iudicio  illorum  committi  debeat. 

Cum  autem  nulla  praetermittenda  sit  diligentla  in  re  tam  gravi,  putarem 
(quae  humillime  S.  V.  dixisse  volui)  optimum  fore  si  insigniores  theologi  in 
toto  terrarum  orbe  eligendi  sine  strepitu  et  secreto  per  litteras  consulerentur, 
tam  in  Gallia  quam  in  Hispaniis  et  Germania  et  in  omnibus  Universitatibus, 
quod  maxime  ostenderet  prudentiam  et  sedulitatem  S.  V.  in  re  tam  gravi, 
dum  consilia  undique  requirit  ad  maximam  omnium  in  Republica  Christ.  de- 
terminationem. 

Interim  censerem,  quod  S.  V,  postquam  habuit  vota  omnium  DD.  Con- 
sultorum,  ipsos  dimitteret,  ut  possint  adire  suas  ecclesias  quanto  citius.  Post 
omnem  vero  adhibitam  diligentiam  poterit,  Spiritu  Sto.  assistente,  S.  V.  de- 
•cernere,  quidquid  ab  eodem  Spiritu  illi  dictabitur  in  honorem  Dei  sanctaeque 
fidei  incrementum. 

Expedire  insuper  censerem  si  S.  V.  praeciperet  generalibus  Donjinica- 
norum,  lesuitarum  ac  aliarum  religionum,  ne  donec  ab  hac  S.  Sede  circa  has 


286  15-    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

mitteret;  theologos  quaestionem  agitare  vetaret;  libros  Molinae 
prohiberet,  dum  correcti  essent.  Fatebatur  autem ,  nonnulla  re- 
prehensa  esse  in  Molina,  quae  lesuitae  multis  allatis  argumentis 
affirmarent  aut  a  Molina  non  doceri ,  aut  certe  ab  aliis  quoque 
multis  theologis  catholicis  proponi.  Rogavit  Pontifex  etiam  Aqua- 
vivam  praesentem  de  illa  causa  ac  nominatim  de  prohibendo  libro 
Molinae,  ut  a  Pinello  suadebatur.  Respondit  Aquaviva  commen- 
tariolo^:  iniquum  esse,  Molinae  librum,  qui  ab  Inquisitoribus  et 
compluribus  aoademiis  approbatus  esset,  prohibere;  paratum  se 
esse  apud  selectum  coetum  Cardinalium  demonstrare,  e  proposi- 
tionibus  reprehensis  alias  ab  ipso  Molina  non  doceri ,  alias  aliis 
multis  theologis  probari ;  quodsi  liber  ille  legi  vetaretur ,  id  pro 
condemnatione  totius  Societatis  de  gratia  doctrinae  futurum  ad- 
versariis. 

Utrum  hac  brevi  argumentatione  motus  sit  Pinellus,  an  ipse 
suffragii  sui  vitium  perspexerit,  dicere  non  audeo;  sed  in  ultima 
sessione  congregationis ,  ubi  res  decidenda  erat,  Molinae  libros 
prohibendos  esse  non  censuit.  Paulus  Y.  praeter  ceteros  Perro- 
nium  Cardinalem ,  insignem  sane  illius  aetatis  theologum ,  con- 
suluit.  Qui  ut  rectius  de  re  tota  existimaret,  initio  mensis  Maii 
a.  1606.  acta  Concilii  Tridentini,  quae  in  arce  S.  Angeli  asser- 
vabantur ,  ad  eum  transmisit,    ingentem  molem,  ut  ipse  Perronius 


controversias  decernitur  audeant  eorum  subditi  aliquid  tam  in  scriptis  quam 
in  concionibus  et  lectionibus  tractare  de  huiusmodi  materia  sub  poenis  V.  S. 
bene  visis. 

Addam  etiam  tempore  Clementis  VIII.  quando  de  his  coeptum  est  trac- 
tari  in  Congregationibus  Cardinales  Madrutium,  S.  Severinae,  Dezam,  Sarnanum 
et  fere  omnes  censuisse  prohibenda  esse  oj^era  Molinae ,  donec  expurgarentur, 
quorum  omnium  testis  erit  Reverendissimus  I).  mcus  Card.  Asculanus,  (^uae 
opinio  quemadmodum  semper  mihi  probata  fuit,  nunc  praecipue  probatur. 

In  disputationibus  vero  coram  Clemente  VIII.  (prout  S.  V.  optime  me- 
moria  tenere  potest)  assertum  cst,  nonnullas  propositiones  Molinae  reperiri  in 
aliis  auctoribus  aliosque  scriptores  easdem  habere  sententias ,  super  quibus 
multa  deducebantur  et  allegabantur. 

Multa  brevitatis  causa  omitto;  haec  tantummodo  in  honorem  Dei  atque 
obsequium  S.  V.  dixisse  volui,  cuius  pedes  humillime  deosculor. 

Dominicus  Ep.  Ostiensis  Card,  Pinelli." 

^  Is  inventus  est  cum  iis  scriptis.  quae  supra  commemoravi.  Cuius  etsi 
subscriptio  nulla  apparet ,  tamen  in  iiidice  voluminis  praeposito  generali  So- 
cietatis  lesu  tribuitur,  Scriptura  prorsus  eadem  est ,  quae  in  altero  scripto, 
quod  et  ibidem  invenitur  et  non  solum  in  indice  nomine  Aquavivae  notatur, 
sed  etiam  a  Possino  commemoratur.    (V.  infra  p.  294.) 


15.    Congregationes  de  Auxiliid  quomodo  conclusae  sint.  287 

a.  d.  V.  Id.  lulias  a.  1606.  *  ad  regem  perscripsit.  Urgebat  Pon- 
tifex  anno  proximo ,  ut  idem  VIII.  Cal.  Aug.  1607.  ad  regem 
retulit;  fixum  enim  deliberatumque  ei  erat,  rem  conficere,  quod 
tamen  non  consulto  summo  illo  veritatis  catholicae  propugnatore 
facere  nolebat.  Quod  autem  causam  finire  voluit,  antequam  ille, 
qui  lesuitis  plurimum  faveret,  Roma  proficisceretur,  ostendit,  se 
condemnare  doctrinam  Societatis  noluisse. 

Nec  vero  Pontifex  Romae  solum  Cardinales  theologosque, 
sed  etiam  externos  consuluit.  Scripsit  ad  S.  Franciscum  Sale- 
sium,  clarissimum  illud  Ecclesiae  lumen,  qui  inter  omnes  aequales 
et  gloria  sanctitatis,  et  theologiae  scientia,  et  verbi  exemplique  ad 
convertendos  haereticos  efficacia  eminebat.  Dissuasit  causae  de- 
cisionem  ^.  Etsi  enim  Societatis  de  gratia  doctrinam ,  id  quod 
postea  demonstrabitur,  omnino  profitebatur,  tamen  eadem ,  qua 
plerique  de  Societate  Patres,  usus  moderatione,  utramque  doctri- 
nam  suo  frui  iure  cupiebat.  Sedi  Apostolicae  placuit  consilium, 
ut  iam  ostendemus.  Omnibus  rebus  amplissime  provisis  Paulus  Y. 
finem  imponere  Congregationibus  de  Auxiliis  constituit.  De  po- 
strema  sessione  ipse  scripto  supra  significato  ita  refert: 

Die  28.  Aug.  1607.  in  festo  S.  Augustini,  Ecclesiae  Doctoris ,  in  monte 
Quirinali, 

Fuit  habita  Congregatio  de  Auxiliis  divinae  gratiae,  in  qua  interfuerunt 
Card.  Pinellus,  Asculanus,  de  Giuri,  Blanchettus,  Arrigonius,  Bellarminus,  de 
Perrone,  de  Bubalis  et  Sti  Eusebii  ^. 


1  Les  ambassades  et  nogociations  de  l'Illustrissime  et  Reverendissime 
Card.  du  Perron,  fol.  493.     In  Meyeri  Hist.  1.  6.  c.  22. 

2  V.  supra  p.  4.  not.  3.  Qui  ob  id  ipsum  consilium  Paulo  V.  datum 
laudatur  a  Pio  IX.  in  litteris  Apostolicis,  quibus  Doctor  Ecclesiae  nominatur. 

^  Pinelli  ,  Domin.,  nat.  Genuae  23.  Oct.  1541.,  episc.  Firmanus  14.  Aug. 
1577.,  Card.  tit.  S.  Laurentii  in  Pane  et  Perna  12.  lan.  1586  ,  regnante  Paulo  V. 
episc.  Portuensis ,    deinde  Ostiensis  et  sacri  collegii  decanus.    f  9.  Aug.  1611. 

Bernerius,  Hieron.,  nat.  Correggio  1540,  O.  Praed  ,  episc.  Asculanus  1586, 
Card.  17.  Dec.  1586.    f  8.  Aug.  1611. 

Anna  d'Escars,  Cardinalis  de  Givry  sororis  filius,  nat.  Lutetiae  30.  Mart. 
1546.,  O.  S.  B.  ab  octavo  aetatis  anno,  episc.  Lexoviensis  1.  Mart.  1585.,  Card. 
5.  lun,  1596. ,  titulo  a  matre  de  Givry  assumpto.  In  electionem  venit  ad 
Summum  Pontificatum  1605.,  episc.  Metensis  1608.  f  19.  Apr.  1612.,  sepul- 
tus  Metis. 

Blanchetto,  Laur.,  nat.  Bononiae  1545.,  Card.  5.  lun.  1596.  f  12,  Mart. 
1612.,  sepultus  Romae  in  templo  domus  professorum  Soc.  I. 

Arrigonius,  Pomp  ,  nat.  Romae  1552.,  Card.  Diac.  5.  lun.  1596.,  archiepisc, 
Benevent.  1607.  ,  qua  in  urbe  collegium  fundavit  lesuitis.  f  4.  Apr.  1616. 
Neapoli. 


288 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 


Cardinalis  Pinellus  fuit  in  voto,  che 
si  debbono  far  maggior'  diligenze : 
perche  se  ben  tre  o  quattro  delli  Con- 
sultori  sono  valenthomini ,  nondimeno 
non  si  fida  in  cosa  tanto  importante 
del  giudizio  degl'  altri ,  et  che  pero 
si  facciano  venir  di  Francia,  di  Spagna 
et  Alemagna  homini  celebri  et  dotti, 
et  si  communichi  anco  il  negozio  con 
l'universita :  che  si  potria  fra  tanto, 
Lasciando  il  punto  principale,  con  una 
constitutione  definire  alcune  proposi- 
zioni  che  non  hanno  difficolta  et  pe- 
ricolo  di  questa  materia. 

II  Card.  d'AscoJi:  che  in  questo  ne- 
gozio  e  venuto  il  tempo  del  parto,  et 
pero  il  travaglio  e  maggiore ,  che  si 
ricordava  d"haver  letto  nclli  commen- 
tarii  di  Pio  II.  che  fra  Dominicani  et 
Minoriti  nacque  una  controversia  de 
sanguine  Christi ,  et  Pio  11.  doppo 
haver  fatto  disputare  alla  sua  presenza 
Tarticolo ,  se  ben  lui  et  tutti  (perche 
tutti  1  Cardinali  sentivano  per  li  Do- 
minicani),  non  volse  decider  Tarticolo 
per  non  discreditare  li  frati  minori  li 
quali  erano  utili  nella  predicazione 
per  Timpresa  contra  Turchi. 


Cardinalis  Pinellus  fuit  in  voto,  ma- 
iorem  adliiliendam  esse  diligentiam  •, 
nam  ,  etsi  tres  quatuorve  e  Consulto- 
ribus  sint  viri  strenui ,  nihilominus 
non  posse  fidi  in  re  tanti  momenti  iu- 
dicio  ceterorum ;  quare  e  Gallia,  His- 
pania,  Germania  evocentur  viri  clari 
doctique,  et  cum  xVcademiis  etiam  ne- 
gotium  communicetur :  interim,  omisso 
capite  controversiae,  posse  aliqua  Con- 
stitutione  definiri  aliquot  propositiones 
istius  materiae,  quae  nec  difficultatem 
habeant  nec  periculum. 

Card.  Asculanus:  Venisse  in  isto 
negotio  tempus  pariendi  ideoque  ma- 
gis  laborandum  esse.  Meminisse  sese 
legere  in  Pii  II.  commentariis ,  inter 
Dominicanos  et  Minoritas  controversia 
de  sanguine  Christi  orta  Pium  II., 
causa  coram  disputata  ^,  quamquam  et 
ipse  et  omnes  (omnes  enim  Cardina- 
les  a  partibus  stetisse  Dominicano- 
rum)  —  noluisse  tamen  rem  decidere, 
ne  quam  maculam  aspergeret  fratri- 
bus  minoribus,  qui  utiles  essent  verbo 
Dei  praedicando  ad  Turcas  oppu- 
gnandos. 


Bellarminus,  Robert.,  nat.  4.  Oct.  1542.  Montepulciano,  Soc.  I.  ingressus 
Romae  20.  Sept  1560.,  Card.  3.  ^Fart.  1509.,  archiep.  Ca})uanus  consecratus 
21.  xVpr.  1602.  usque  ad  m.  Mart.  1605.  Cardinalatu  se  abdicavit  16.  Aug. 
1621.     i.   17.  Sept.  1621.  in  novitiatu  Soc.  Romano. 

Du  Perron,  lacob.  Davy,  nat.  St.  L6  in  Normannia  25.  Nov.  1556.,  Cal- 
vinista,  postea  Catholicus:  episc.  Ebroicensis,  consecratus  Romae  27.  Dec,  1595., 
Card.  17.  Sept.  1603.,  archiep.  Senoncnsis  Oct.   1606.     f  5.  Sept.  1618. 

Buffah)  de  Cancellariis,  Innoc,  nat.  Rom.  1566.,  episc.  Caraerin.  14  Mai. 
1601.,  Card.  9.  lun.  1604.     f  29.  Mart.  1610. 

Taberna,  Ferdin.,  (S.  Eusebii)  nat.  Milani,  Card.  9.  lun.  1004.,  episc.  No- 
varensis  1615.     f  29.  Aug.  1619. 

^  lussit  Pius  II.  se  praesente  a  Card.  Turrecremata  Ord.  Praed.  et 
P.  Francisco  Rovere  (qui  fuit  Sixt.  P.  IV.)  de  reliquiis  pretiosissimi  sanguinis 
disputari  ac  postea  in  hunc  modum  Fratres  Minores  liberavit:  „Veritati  fidei," 
inquit.  ,.iiullatenus  repugnat  affirmare ,  Redemptorem  Nostrum  ex  sanguine 
])raefat()  ob  i})sius  passionis  memoriam  aliquam  partem  in  terris  reliquisse" 
(F.  Collius,  Dc  sanguine  Christi,  libri  (juinque.  Mediolani  1617.  in  4^.  libr.  5. 
p.  867.).  Item  Paulus  V.,  ut  infra  videbimus,  utramque  opinionem  (Praedi- 
catorum  et  Franciscanorum)  probabilem  existimavit. 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 


289 


Che  per  questa  ragione  lui  giudi- 
cava,  che  nella  decisione  la  quale  lui 
diceva  che  in  ogni  maniera  si  doveva 
fare  secondo  il  voto  dei  consultori  ap- 
provando  le  42  proposizioni  che  have- 
vano  notate,  che  si  havesse  molta  con- 
siderazione  in  non  parlare  delli  padri 
Gesuiti,  et  pero  proponeva  che  quanto 
al  punto  principale  della  predetermi- 
nazione  phisica  si  dovesse  far  una 
bolla  particolare ,  nella  quale  si  nar- 
rasse,  che  sopra  1'  interpretazione  del 
Concilio  Tridentino  era  nata  contro- 
versia  fra  alcuni  Theologi,  perche  11 
Concilio  dice  che  necessario  requiritur 
quod  liherum  arhitrium  sit  motum  a 
Deo,  et  che  alcuni  tenevano  che  mo- 
veat  phijsice ,  realiter  et  efficienter ,  et 
che  alcuni  altri  congrue  et  moraliter, 
et  che  pero  etc.  Quanto  poi  alle  pro- 
posizioni  42  cavate  dal  libro  del  Mo- 
lina,  che  si  condannassero  come  con- 
tenute  nel  libro  del  Molina. 

Giuri  fu  di  parere :  che  se  ben  1'  ar- 
ticolo  e  difficile,  nondimeno  lui  incli- 
nava  piu  a  quella  parte,  che  s'  attri- 
buisse  maggiore  potestate  a  Dio  bene- 
detto.  Ma  che  lui  conveniva  ancora 
nell'  istesso  parere,  che  si  consultasse 
meglio  il  negozio. 

Bianchetto :  che  dalle  parole  del 
Concilio  gli  pareva  si  cavasse  che  sen- 
za  r  aiuto  del  Signore  non  possiamo  far 
niente  di  bono ,  ponderando  quel  che 
dice  del  dono  della  perseveranza ,  et 
una  oratione  della  chiesa  dove  si  dice: 
sine  te  nihil  potest  mortalis  infirmitas, 
onde  inferiva  piacerli  1'  opinione  de' 
Padri  di  S.  Domenico.  Ma  per  la 
gravita  del  negozio  si  facessero  mag- 
giori  diligenze  et  avanti  altri  Cardi- 
nali  et  censori  si  vedesse,  se  Molina 
dica  le  42  proposizioni. 

Arrigone :  il  medesimo ,  et  non  li 
pareva  fosse  bene  di  sospendere  il  li- 
bro  di  Molina  se  ben  da  prima  si  pen- 
sava  fare,  ne  dichiari  proposizioni  certe 
et  risolute,  perche  non  sunt  multipli- 
canda  entia  inutiliter  et  si  dara  occa- 
Schneemann,  Controvere. 


Qua  de  causa  censere  sese ,  in  de- 
finitione,  quam  omni  pacto  faciendam 
diceret  secundum  consultorum  suflfra- 
gia  comprobando  quadraginta  duas 
propositiones ,  quas  notassent,  magna 
utendum  esse  consideratione,  ne  men- 
tio  fieret  Patrum  lesuitarum;  quare 
consulere  se,  ut  de  capite  controver- 
siae ,  h.  e. ,  de  praedeterminatione 
physica  bulla  particularis  edatur,  qua 
exponatur,  de  interpretatione  Concilii 
Tridentini  natam  inter  quosdam  theo- 
logos  controversiam,  quum  illud  Con- 
cilii ,  necessarium  esse  „quod  liherum 
arhitrium  sit  motum  a  Deo^''^  aliqui 
theologi  defendant  „de  physica ,  reali 
et  efficienti''' ,  alii  quidam  „de  congrua 
et  morali'''  motione  intelligendum  esse; 
et  ob  eam  causam  etc.  Propositiones 
autem  42  e  libro  Molinae  erutas  ita 
condemnari  placere,  ut  contineri  illo 
libro  definiretur. 

Giuri  censuit :  Etsi  difficilis  sit 
quaestio,  inclinari  tamen  sese  ad  eam 
partem ,  ut  tribuatur  maior  potentia 
Deo  benedicto.  Accedere  vero  se  etiam 
ad  istam  sententiam ,  ut  causa  dili- 
gentius  retractetur. 

Blanchettus :  E  verbis  Concilii  erui 
sibi  videri,  sine  Dei  auxilio  nihil  nos 
boni  posse  facere ,  si  ponderentur  ea, 
quae  de  dono  perseverantiae  dicantur, 
et  quaedam  Ecclesiae  oratio,  ubi  di- 
catur:  „sin3  te  nihil  potest  mortalis 
infirmitas" ;  quare  opinionem  Patrum 
S.  Dominici  placere.  Ob  gravitatem 
tamen  negotii  placere,  maiorem  ad- 
hiberi  diligentiam,  et  coram  aliis  Car- 
dinalibus  et  censoribus  examinari,  do- 
ceatne  Molina  illas  propositiones. 

Arrigonius :  Idem;  nec  videri  sus- 
pendendum  esse  librum  Molinae  ,  etei 
ea  de  re  primum  cogitatum  sit;  neve 
declarentur  propositiones  certae  ac  de- 
finitae  ,  quia  non  sunt  multiplicanda 
entia  inutiliter ,  et  sic  occasionem  of- 

19 


290 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 


sione  agl'  heretici  di  scrivere  contra 
dette  proposizioni. 

Bellarmino :  che  1'  opinione  della 
predeterminazione  fisica  e  di  Calvino 
et  Luthero,  et  che  li  padri  Dominicani 
sono  degni  di  scusa  perche  non  hanno 
visto  li  libri  degli  heretici,  che  Bagnez 
ha  parlato  peggio  che  Molina,  biasi- 
mando  Sto  Agostino  in  materia  della 
reprobazione;  che  il  libro  di  Molina  e 
stato  approvato  da  due  universita;  che 
si  potria  far  una  bolla ,  dove  si  con- 
dannassero  alcune  proposizioni  certe, 
nelle  quali  convengono  1'  una  et  1'  altra 
parte,  et  le  piu  difficili  si  lasciassero, 
come  fece  Celestino. 

Ferone:  che  1'  opinione  della  pre- 
determinazione  sara  accettata  et  sotto- 
scritta  dagli  heretici  per  bene  etc,  che 
Calvino  1'  enunzio  in  sensu  supposito,  et 
in  sensu  supposito  la  dannava  il  Con- 
cilio  Tridentino,  dicendo  nude  che  1'  ho- 
mo  potest  abjicere  gratiam;  si  sforzo 
di  mostrare,  che  1'  opinione  dei  Gesuiti 
era  lontana  da'  Pelagiani ,  con  molti 
lochi  di  Sto  Agostino,  dove  Sto  Ago- 
stino  mostra,  che  Pelagiani  non  amet- 
tevano  1'  illuminazione  nell'  intelletto 
et  preparazione  nella  volonta,  ma  solo 
la  legge  et  dottrina  esterna;  che  non 
si  doveva  in  alcuna  maniera  sospendere 
11  libro  del  Molina  et  piu  presto  si 
doveva  sospendere  il  Bagnez  per  le 
ragioni  gia  dette;  che  si  desse  voce  di 
uon  aver  finito  il  negozio,  ma  di  voler 
far  maggiori  diligenze ,  ma  in  effetto 
non  si  facessero;  che  si  portasse  inanzi 
11  negozio,  et  si  lasciasse  sopirsi,  che 
forse  Dio  far5,  che  le  parti  s'  accordino 
et  varieghino  meno. 

Buffalo:  che  non  faria  altre  dili- 
genze  perche  facendole  si  metteria  sotto 
sopra  11  mondo  et  non  ci  sara  degnita 
della  Sede  Apostolica,  che  gli  pare  a 
lui  che  si  doveria  venire  a  la  defini- 
zione  o  in  uno  modo  o  nell'  altro  ov- 
vero  declarare  che  1'  una  et  1'  altra 
parte  probabile. 

St.  Eusehio:    che   se    1'  opinione  di 


ferri  haereticis,   ut  contra  eas  propo- 
sitiones  scribant. 

Bellarmimis :  Opinionem  praedeter- 
minationis  physicae  esse  Calvini  et 
Lutheri;  excusandos  esse  Patres  Prae- 
dicatores,  qui  non  viderint  haeretico- 
rum  libros;  Bannesium  peius  locutum 
quam  Molinam ,  quum  S.  Augustini 
de  reprobatione  doctrinam  reprehen- 
deret ;  librum  Molinae  approbatum  a 
duabus  Universitatibus ;  bullam  edi 
posse,  qua  certae  quaedam  proposi- 
tiones,  de  quibus  inter  utrosque  con- 
stet,  condemnentur,  difficiliores  autem 
omittantur,  quemadmodum  fecerit  Coe- 
lestinus. 

Ferroniiis :  Opinionem  praedetermi- 
nationis  physicae  acceptatum  eique 
subscriptum  Iri  ab  haereticis  liben- 
ter  etc. ;  eam  enuntiatam  a  Calvino 
in  sensu  supposito  et  in  sensu  sup- 
])Osito  damnatam  a  Concilio  Triden- 
tino ,  illis  verbis :  Homo  potest  abii- 
cere  gratiam ;  demonstrare  studuit, 
sententiam  lesuitarum  longe  abesse  a 
Pelagianis,  multis  locis  allatis  e  S.  Au- 
gustino ,  ubi  ille  probat,  Pelagianos 
non  admisisse  illustrationem  intellec- 
tus  et  praeparationem  voluntatis,  sed 
solam  legem  doctrinamque  externam; 
nullo  pacto  prohibendum  librum  Mo- 
linae,  sed  liotius  Bannesil  ob  rationes 
iam  expositas;  significandum,  non  con- 
fectum  esse  negotium ,  sed  adhibere 
se  velle  maiorem  diligentiam;  quam- 
quam  id  revera  non  faciendum ,  sed 
negotium  procrastinandum  et  sopien- 
dum;  fortasse  enim  facturum  Deum, 
ut  partes  inter  se  reconcilientur  mi- 
nusque  varientur. 

BuhuJus:  Non  adhibiturum  maio- 
rem  diligentiam,  qua  sursum  deorsum 
vertcretur  mundus;  nec  ita  satis  con- 
suli  dignitati  Sedis  Apostolicae ;  cen- 
sere  se  definitione  opus  esse  in  alter- 
utram  partem  aut  certe  declarandum, 
utramque  sententiam  probabilem  esse. 

Sti  Eusehii:    Si  haeretica  sit  alter- 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 


291 


r  una  et  1'  altra  parte  e  heretica,  che  si 
venga  alla  determinazione,  quando  che 
no,  che  si  lasci  correre  cosi  ecc. 

Noi:  che  In  gratia  del  Signore  il 
•Concilio  ha  definito  che  necessarium 
sit,  quod  liberum  arbitrium  moveatur 
a  Deo,  et  che  la  difficolta  sta  an  mo- 
veat  physice  vel  moraliter  et  che  se 
bene  s'  haveria  da  desiderare  che  nella 
«hiesa  non  si  fosse  questa  contenzione, 
perche  dalle  discordie  si  prorompe 
«pesso  negl'  errori  et  pero  era  bene 
■dichiararle  bene.  Tuttavia  non  vede- 
vamo  che  adesso  ci  fosse  questa  ne- 
cessita,  perche  1'  opinione  de'  Domini- 
cani  e  molto  diversa  da  Calvino,  per- 
che  i  Dominicani  dicono  che  la  gratia 
non  destruit,  sed  perficit  liberum  ar- 
bitrium  et  fa  che  1'  homo  operetur 
iuxta  modum  suum,  i.  e.  libere,  et  li 
Oesuiti  soa  differenti  da'  Pelagiani,  li 
•quali  ponevano  il  principio  della  sa- 
lute  da  noi ,  et  loro  tengono  tutto  il 
contrario.  Pero  non  ci  essendo  neces- 
sita  precisa  di  venire  a  questa  diffini- 
zione,  si  poteva  portar  il  negozio  inanzi 
accio  il  tempo  ci  consigliasse.  Quanto 
■alla  proposizione,  cioe  di  far  una  con- 
stituzione  nella  quale  si  dichiarassero 
quelle  che  non  sono  in  controversia, 
non  ci  pareva  bene,  perche  non  era 
necessario  et  si  daria  occasione  agl' 
lieretici  di  cavillare,  et  che  se  le  pro- 
posizioni  erano  cattive,  alcune  di  quella 
natura,  il  sant'  Ufficio  poteria  procedere 
•contro  quelli  che  1'  havessero  tenute. 

Che  si  potria  pero  meglio  pensare 
a  questo  particolare  delle  proposizioni 
•et  anco  al  conferire  questo  negozio 
con  r  universita  et  altri  Theologi. 

Che  i  Censori  andassero  alle  loro 
residenze  et  restassero  li  secretari,  il 
che  fu  approvato  da  tutti;  che  non  si 
parlasse  niente  delle  resoluzioni  et  de' 
-discorsi  fatti  in  Congregatione,  ma  solo 
«i  dicesse  che  poi  daremo  la  resolu- 
zione,  che  Censori  et  disputanti  andas- 
sero  via.  Fermavamo  anco  le  Censure 
•di  non  parlare  anco  con  consultori. 


utra  opinio,    id    placere    definiri;    sin 
autem,  rem  sini  ac  dimitti. 

Nos:  In  gratia  Domini  definitum 
in  Concilio  7tecessarnim  esse,  quod  li- 
herum  arhitrium  moveatur  a  Deo;  dif- 
ficultatem  in  hoc  verti ,  an  moveat 
X)hysice  vel  moraliter ,  et  quamquam 
optabile  esset ,  ne  in  Ecclesia  esset 
eiusmodi  contentio  —  a  discordiis  enim 
saepe  prorumpi  ad  errores  ideoque 
bonum  esse  illas  dirimi  ac  decidi : 
nihilominus  non  videre  Nos  nunc  ad- 
esse  istam  necessitatem,  quod  senten- 
tia  Patrum  Praedicatorum  plurimum 
diff^ert  a  Calvino;  dicunt  enim  Prae- 
dicatores  gratiam  non  destruere ,  sed 
perjicere  liherum  arhitrium ,  et  eam 
vim  habere,  ut  homo  operetur  iiiocta 
modum  suum ,  i.  e.  lihere ;  lesuitae 
autem  discrepant  a  Pelagianis ,  qui 
initium  salutis  posuerunt  fieri  a  no- 
bis,  illi  vero  tenent  omnino  contra- 
rium.  Necessitate  igitur  nulla  ur- 
gente,  ut  ad  definitionem  veniamus, 
posse  negotium  difi^erri,  dum  melius 
consilium  tempus  ipsum  afferat.  Pro- 
positionem  autem  illam  ,  ut  constitu- 
tio  ederetur ,  qua  declararentur  ea. 
quae  extra  controversiam  essent ,  non 
placere ,  quia  nec  necessaria  sit  et 
cavillandi  occasionem  ofPerat  haereti- 
cis.  Quodsi  malae  sint  propositiones, 
de  aliquot  eius  generis  Sanctum  Of- 
ficium  animadvertere  posse  in  illos, 
qui  eas  defenderint. 

Quae  quum  ita  sint,  amplius  delibe- 
rari  posse  de  propria  illa  quaestione  pro- 
positionum  deque  negotio  isto  communi- 
cando  cum  Academiisaliisquetheologis. 

Censores  in  residentias  redeant,  ma- 
neant  secretarii  (id  quod  omnibus  pla- 
cuit) ;  ne  quid  aut  de  consiliis  cap- 
tis  aut  de  disputationibus  habitis  in 
congregatione  loquantur;  tantum  di- 
cant,  Nos  postea  decreturos  esse;  Cen- 
sores  et  Oratores  discedant.  Consti- 
tuimus  quoque  Censuras  ne  cum  Con- 
sultoribus  quidem  loquendi. 
19* 


292  15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

Haec  rei  gestae  expositio  dilucide  explicat,  quid  ultima  illa 
congregatio  decreverit.  Unus  erat  ex  omnibus  Cardinalibus,  As- 
culanus  0.  Praed.,  qui  doctrinam  Molinae  condemnandam  esse 
censeret;  alii  duo  ad  Bannesianorum  doctrinam  inclinabant:  Giuri, 
Blanchettus ,  nec  tamen  Molinistarum  condemnabant.  IUi  autem, 
qui  doctrinae  amplitudine  ceteros  antecellebant ,  Bellarminus  et 
Perronius,  Bannesianorum  doctrinam  Calvino  tribuebant,  Molinam 
studiose  defendebant.  Unde  apparet,  quam  falso  vulgo  existime- 
tur ,  Molinae  contrarium  fuisse  Bellarminum ,  et  Molinam  esse 
illum,  cuius  doctrinam  in  Controversiis  contradicere  Scripturae  et 
traditioni  docet.  Acerbe  Perronius  de  Bannesii  doctrina  iudica- 
vit.  Quod  Clementi  VIII.  dixerat,  id  in  sollemni  conventu  prae- 
sente  Paulo  V.  repetiit:  huius  doctrinae  definitionem  libenter  ex- 
ceptum  iri  a  Protestantibus.  Atque  haec  de  sententiis  Cardi- 
nalium. 

Quas  quum  illi  dixissent,  Pontifex  locutus  est,  egregia  certe 
moderatione:  merito  et  Bannesianos  a  crimine  Calvinismi  et  le- 
suitas  a  Pelagianismo  liberat ;  non  de  dogmate  agi ,  sed  de  dog- 
matis  explicatione ;  neutram  partem  condemnandam  esse.  Tantum 
vero  abfuit,  ut  bullam  promulgaret,  ut  ne  ea  quidem,  quae  con- 
stabant  inter  utrosque ,  id  quod  Bellarminus  suaserat ,  definire 
vellet.  Quodsi  hac  inducti  controversia  theologi  errores  docerent, 
praesto  esse  Inquisitionem.  Quare  Consultores  discederent.  Si- 
lentium  omnibus  severe  indixit. 

Hoc  ultimum  Congregationis  decretum  Pontifex  ad  Generales 
utriusque  Ordinis  misit,  ut  id  cum  suis  communicarent.  Formula 
autem  a  praeposito  generali  Societatis  a.  d.  XIV.  Cal.  Oct.  pro- 
mulgata  est  huiusmodi  * : 


Nel  negotio  de  auxiliis  Nostro  Si- 
gnore  ha  fatto  intendere  ai  disputanti 
et  consultori,  che  possono  tornare  alle 
case  loro,  et  ha  detto,  che  a  suo  tempo 
la  Santita  Sua  dara  fuori  la  sua  di- 
chiaratione  e  determinatione ,  e  frat- 
tanto  ha  ordinato  molto  seriamente, 
che  nel  trattare  di  queste  materie 
niuno  ardisca  di  qualificare  o  censu- 
rare  1'  altra  parte ,  ordinando  di  piii 
tanto  a  noi  quanto  alli  Padri  di  San 
Domenico,  che  se  alcuno  manchera  in 


In  negotio  de  auxiliis  facta  est  po- 
testas  a  summo  Pontifice  quum  Dispu- 
tantibus  tum  Consultoribus,  redeundi 
in  patrias  aut  domos  suas.  Additum- 
que,  fore  ut  Sua  Sanctitas  declaratio- 
nem  et  determinationem,  quae  exspec- 
tabatur,  opportune  promulgaret.  Ve- 
rum  ab  eodem  SS.  Domino  serio  ad- 
modum  vetitum  est,  in  quaestione  hac 
pertractanda  ne  quis  partem  suae  op- 
positam  aut  qualificaret  aut  censura 
quapiam  notaret.    Ad  haec  tam  nostris 


*  Hoc  cum  reliquis  scriptis,  quae  attulimus,  reperimus;    eius   inscriptio 
haec  est:  „Decretum  ultimum  Congregationis  de  auxiliis  Divinae  gratiae." 


15.   Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  aint.  293 


questo,  sia  punito  severamente,  inten- 
dendo  Sua  Santita  che  questo  suo 
ordine  si  esseguisca  inviolabilmente. 
Non  manchera  dunque  Vostra  Rti»  ^[ 
farlo  osservare  e  dare  particolar  av- 
viso,  di  quanto  ella  havra  esseguito 
nelli  casi  occorrenti  accio  se  ne  possa 
dar  conto  alla  Santita  Sua. 


quam  Dominicanis  Patribus  iniunctum, 
ut  severa  castigatione  plecteretur,  qui- 
cunque  adversus  hanc  legem  deliquis- 
set,  quam  vult  modis  omnibus  servari. 
Quin  optat  etiam,  ut  verbis  asperiori- 
bus ,  amaritiem  animi  significantibus, 
invicem  abstineant.  Quare  Vestra  Pa- 
ternitas  curabit  haec  observari  moneat- 
que  nos  singillatim  de  iis,  quae  in  hoc 
genere  contigerint,  quo  iuxta  votum 
SS.  Domini  Suam  Beatitudinera  cer- 
tiorem  de  omnibus  facere  possimus. 
Romae  5.  Septembris  1607.  Claudius 
Aquaviva. 

Atque  in  hunc  modum  conclusae  sunt  celebres  illae  Congre- 
gationes  de  Auxiliis.  Dubium  esse  nemini  potest,  quin  nihil  sit 
a  Paulo  V.  in  hac  causa  definitum.  Idem  Pena,  quamvis  rem 
definiri  cupiens  idque  efficere  omnibus  modis  conatus,  fassus  est, 
quum  in  Hispaniam  rescripsit:  „Certum  est  nihil  a  Domino  nostro 
definitum  esse."  Idem  praeterea  S.  Sedes  postea  identidem  de- 
claravit  et  illam  Constitutionem ,  quam  adversarii  appellant,  ulla 
fide  dignam  esse  negavit. 

Ingens  fuit  de  hoc  Pontificis  consilio ,  quo  finem  controver- 
siae  imponebat,  et  lesuitarum  laetitia  et  moeror  Bannesianorum, 
quum  hi  spem  concidere  viderent,  quam  proxime  impletum 
iri  pro  explorato  habuerant;  illi  consecuti  essent,  quod  et 
ipsi  et  eorum  patroni  tot  annos  frustra  rogaverant:  doctrinam 
tamdiu  continenter  impugnatam  ut  Pelagianam  iam  Sedes  Apo- 
stolica  censura  notari  vetabat.  Non  erat  illa  quidem  declaratio 
sollemnis  absolutio ,  sed  tamen  liberatio  quaedam  et  aliqua  reo- 
rum  victoria,  Itaque  summopere  laetati  sunt  lesuitae ,  etsi  non 
ea,  qua  Serry  dicit,  levitate.  Atque  Aquaviva  pro  sua  modera- 
tione  non  modo  officii  violationem,  sed  ad  tempus  omnem  publi- 
cam  disputationem  de  quaestionibus  controversis  vetuit;  noluit 
enim  in  ea  re  priores  prodire  Nostros:  Patrum  Praedicatorum 
exemplum  exspectarent.  Libros  etiam  edi  prohibuit  nec  permisit, 
ut  Lessii  refutatio  Avilae  antea  Romam  missa  aut  Suaresii  de  illa 
€ontroversia  commentatio  statim  vulgarentur.  Haec  causa  fuit, 
€ur  Lessii  de  praedestinatione  et  gratiae  efficacia  liber,  quum  re- 
visus  probatusque  esset  anno  1608.,  biennio  demum  post  evul- 
garetur. 

Non  item  Bannesiani  se  continuerunt.  Impulit  fortasse  nun- 
tius   ex  Hispania   a   suis    missus.     Illi   enim    Romam   scripserunt 


294  15-    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

plurimos  et  sapientissimos  in  Hispania  a  sua  doctrina  deficere  *► 
Placuit  igitur  a.  1608.  Capitulo  generali  Praedicatorum ,  ut  ift 
Hispaniae  provincia  „quatuor  Patres  doctrina,  eruditione,  scribendi 
usu  et  peritia  praestantes  designarentur,  qui  omni  studio  in  hano 
unam  curam  incumberent,  ut  solidam  et  sinceram  S.  Thomae  doc- 
trinam  modis  omnibus  propugnarent  novasque  doctrinas  et  opi- 
niones  exorientes  comprimerent  ac  refellerent"  (Serrii  Hist.  IV. 
24.).  Brevi  (1611.)  Romae  editus  est  Alvaresii  laudatissimum  de 
recentiore  Thotnismo  opus:  De  aiixiliis  Divinae  gratiae  et  humani 
arhitrii  virihus  et  lihertate  ac  legitima  eiiis  cum-  efficacia  eorundem 
auxiliorum  concordia.  Interea  publica  ex  Hispania  studia  conti- 
nuata  sunt,  ut  a  Sede  Apostolica  definitio  pro  Bannesianis  impe- 
traretur.  Yix  edito  Lessii  libello,  litterae  ardentes ,  ut  ait  Pena 
Societatis  inimicissimus ,  Madrito  allatae  sunt  ad  legatum  Regia 
Hispaniae,  quibus  urgeretur,  ut  habita  cum  PP.  Praedicatoribus 
collocutione ,  rationibus  petendae  definitionis  instructus,  omni  ope 
Pontificem  ad  eandem  edendam  propelleret.  Colloquio  inito  cum 
P.  Lemosio  et  Magistro  Assistente  Sacri  Palatii  omnia  edoctus 
est,  quibus  perutilem  esse  definitionem  suaderetur.  Ipse  Pena 
Pontificem  monebat,  ut,  quod  esset  pollicitus,  id  aliquando  prae- 
staret  declarationeraque  vulgaret.  Atque  hoc  tempore  P.  Aqua- 
viva  videtur  illud  respondisse,  quod  Possinus  narrat:  interrogatum 
a  Paulo  V.,  num  rem  definiri  cuperet,  negasse  se  id  optare;  sibi 
satis  esse  id,  quod  datum  esset;  plus  a  Societate  non  requiri. 
Rationes  exponentem,  cur  causam  decidi  non  expediret,  iussum 
eas  scripto  consignare.  Haec  Possinus.  Et  contigit  nobis,  ut 
huiusmodi  scriptum  inveniremus,  quod,  etsi  nomine  subscripto  non 
distinguitur ,  tamen  in  indice  voluminis ,  unde  id  deprompsimus^ 
praeposito  generali  Societatis  attribuitur. 

ludicavit  P.  Aquaviva,  disceptationibus  superioribus  causam 
nondum  ita  instructam  videri,  ut  diiudicari  posset;  rationem  red- 
debat  praeter  ceteras,  quod  tot  habitis  disputationibus  et  congre- 
gationibus  ipse  Pontifex  in  quadam  sessione  S.  Officii  permisisset, 


^  Praedicatores  Vallisoletani  in  litteris  supplicibus  a.  d.  VI.  Cal.  Dec^ 
1607.  ad  Pontificem  missis  ita  scribunt:  ,,Plurimi  catholici  sapientissimi  defi- 
cientes  animo  ab  incepto  tramite  defendendi  veram  salubremque  doctrinam  pe- 
dem  avertunt."  Serry  1.  4.  c.  20.  Nec  aliter  Aquaviva  in  suo  commentario, 
quem  Pontifici  obtulit,  loquitur:  „Questa  opinione  [della  Compagnia  di  Gesu] 
s'  e  stesa  e  corroborata  molto  piu  dopo  il  decreto  ,  si  che  adesso  6  molto  piii 
comune ,  come  si  vede  in  vari.j  religiosi  di  San  Francesco ,  di  San  Agostino, 
del  Carraine  et  altri."     Reliqua  testimonia  infra  ponemus. 


4 


15.   Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 


295 


ut  nulla  censura  adversariorum  addita  alterutram   sententiam  de- 
fendi  liceret,  dum  res  a  Sede  Apostolica  definita  esset. 

Admissus  est  a.  d.  YII.  Cal.  Aug.  legatus  regis  Hispaniae. 
Pontifex,  ut  ipse  scriptum  reliquit  ^,  haec  de  causa  illa  vel  dixit 
vel  certe  dicturus  fuit,  quae  diligenter  notari  oportet: 


Che  si  e  travagliato  molto  in  questo 
negozio. 

Che  si  da  dispiacere  molto  che  que- 
sti  religiosi  procedono  con  tanto  fiero 
odio  e  cosi  arrabiatamente  fra  loro. 

Che  noi  non  lo  trascuriamo,  ma  che 
ci  teniamo  sopra  fermo  il  pensiero. 

Che  si  e  sopraseduto  in  esso  per 
tre  ragioni : 

La  prima  per  accertare  hene  et 
perche  il  tempo  insegna  et  mostra  la 
verita  delle  cose ,  come  quello  che 
e  gran  giudice  et  censore   delle    cose. 

La  seconda  perche  si  1'  una  et  1'  altra 
parte  conviene  nella  sostanza  con  la 
verita  cattolica ,  cioe  che  Dio  con  la 
efficacia  della  sua  gratia  ci  fa  fare  et 
facit  de  nolentibus  volentes  et  ilectit 
et  immutat  hominum  voluntates ,  del 
che  ci  e  questione,  ma  solo  sono  dis- 
crepanti  nel  modo  ,  perche  i  Domini- 
cani  dicono  che  predetermina  la  nostra 
volonta  fisice,  hoc  est  realiter  et  effi- 
cienter,  et  i  Gesuiti  tengono  che  lo  fa 
congrue  et  moraliter ,  opinioni  che 
1'  una  et  1'  altera  si  possono  defen- 
dere. 

La  terza  perche  in  questi  tempi  in 
che  ci  sono  tante  heresie  conviene 
molto  conservare  et  mantenere  la  ri- 
putazione  et  credito  di  queste  due 
religioni,  e  con  discreditare  una  puo 
seguire  gran  danno. 

Se  si  dicesse  che  converra  sapere 
qual  fede  si  ha  da  tenere  in  questa 
materia,  si  risponde  che  sia  da  segui- 
tare  et  tenere  la  dottrina  del  Concilio 
Tridentino  nella  sessione  VI  de  iusti- 


Multum  in  eo  negotio  laboratum 
esse. 

Magnopere  displicere,  quod  illi  re- 
ligiosi  tanta  acerbitate,  odio,  furore 
inter  se  agant. 

Nos  id  minime  negligere,  sed  men- 
tem  acriter  eo  intendere. 

Rem  dilatam  esse  ob  tres  rationes : 

Primam  esse  ,  ut  res  quam  certis- 
sime  constet,  et  quod  tempus  docere 
et  verum  ostendere  soleat ,  iudex  ille 
magnus  aestimatorque  rerum. 

Secundam,  quod  utraque  pars  con- 
gruat  cum  veritatis  catholicae  capiti- 
bus  doceatque  Deum  gratiae  suae  ef- 
ficacia  nos  ad  agendum  excitare  et 
Jacere  de  nolentihiis  volentes  etjiectere 
et  immutare  liominum  voluntates ,  de 
quo  in  hac  causa  agitur,  discrepent 
autem  explicandi  modo,  quum  Prae- 
dicatores  dicant,  eum  praedeterminare 
voluntates  nostras  physice ,  hoc  est, 
realiter  et  efficienter,  contra  lesuitae 
teneant,  facere  congrue  et  moraliter, 
quarum  utraque  sententia  potest  de- 
fendi. 

Tertiam  esse,  quod  his  temporibus, 
quum  tot  sint  haereses ,  plurimi  in- 
tersit,  Nos  existimationem  fidemque 
utriusque  religionis  tueri  ac  defen- 
dere ,  nec  possit  alteriusutrius  fama 
sine  magno  detrimento  deminui. 

Quodsi  dicatur  expedire,  quid  de 
ista  re  existimandum  sit,  recte  intel- 
ligi ,  respondetur,  sequendam  tenen- 
damque  esse  doctrioam  Concilii  Tri- 
dentini,  cuius  sessione  YI.  de  iustifi- 


^  Haec  ipsius  manu  scripta  cum  ultimae  Congregationis    de  auxiliis    re- 
latione  reperta  sunt. 


296 


15.   Congregationes  de  Auxiliis  quomoJo  conclusae  sint. 


ficatione  che  e  chiara  et  dilucida  et 
in  che  consiste  1'  errore  et  heresia  dei 
Pelagiani  et  Semipelagiani  et  quello 
di  Calvino  et  insegna  la  dottrina  cat- 
tolica  che  e  necessario  che  il  libero 
arbitrio  sia  mosso,  eccitato  et  adjuvato 
dalla  gratia  di  Iddio  et  puo  libera- 
mente  assentire  et  dissentire  et  non 
entra  in  questa  questione  del  modo 
che  opera  la  gratia,  la  quale  fu  tocca 
dal  Concilio  et  fu  lasciata  come  inutile 
et  non  necessaria,  imitando  in  cio  Ce- 
lestino  primo,  che  avendo  difinito  al- 
cuni  questioni  o  proposizioni  in  questa 
materia  disse ,  che  alcune  altre  diffi- 
cilioris  et  subtilioris  [naturae]  sicuti 
non  audebat  condemnare  ita  et  nole- 
bat  adstruere. 

Che  Papa  Clemente  era  pentito  d'  ea- 
sersi  ingolfato  in  questo  negozio,  et 
che  dopo  molti  et  molti  anni  di  dis- 
pute  non  trovava  il  verso  d'  uscirne 
bene. 

Che  il  Card.  Monopoli  che  sapeva 
r  interno  de  suoi  pensieri  ci  disse  quel 
che  disegnava  fare  et  ci  soggiunse 
che  non  saria  stato  niente ,  perche 
avendo  il  Papa  fatto  molto  studio  in 
San  Agostino  aveva  cavato  quattuor- 
dici  o  sedici  proposizioni  in  questa 
materia,  et  voleva  ordinare,  senza  de- 
cidere  1'  articolo,  che  si  tenessero  quelle, 
11  che  era  un  far  niente,  perche  1'  una 
et  r  altera  parte  si  fonda  sulla  dottrina 
di  San  Agostino. 

Che  se  .  .  .  r  intendere  la  sua  ...(?) 
opinione  in  materie  teologiche  ci  sono 
molte  controversie  et  quelle  che  non 
sono  state  definite  dalla  Sede  Aposto- 
lica  et  alcune  delle  quali  le  diverse 
opinioni  sono  state  tenute  per  proba- 
bili  come  quella  an  B.  V.  fuerit  con- 
cepta  in  originali  peccato  et  de  san- 
guine  Christi. 


catione  clare  ac  dilucide  explicatur, 
in  quo  positus  sit  error  et  haereses 
Pelagianorum  et  Semipelagianorum  et 
Calvini,  atque  exponitur  illa  doctrina 
catholica,  necesse  esse ,  liberum  arbi- 
triura  motum  esse,  excitatum,  adiutura 
gratia  Divina  et  posse  libere  assentire 
et  dissentire ;  tactam  esse  a  Concilii 
Patribus  quaestionera  de  modo  motio- 
nis  Divinae,  [nec  vero  tractatam]  sed 
taraquam  inutilem  ac  supervacaneam 
praetermissam ,  Coelestini  I.  exemplo, 
qui  quidem,  quum  aliquot  quaestiones 
vel  propositiones  istius  generis  diiu- 
dicasset,  dixerit,  aliquas  quasdam  dif- 
ficiliores  et  subtiliores  se  ,  sicut  non 
auderet  condemnare ,  ita  noUe  ad- 
struere. 

Poenituisse  Clementera  Papam,  quod 
se  in  istud  negotium  imraersisset,  nec 
eum  post  perpetuas  tot  annorum  alter- 
cationes  invenisse ,  quo  se  verteret, 
quomodo  se  expediret. 

Coramunicatum  Nobiscum  a  Mono- 
polio  Card.,  qui  illius  consilia  peni- 
tus  perspecta  haberet ,  quid  faeere 
statuisset ;  adiecisse  autem,  nihil  eum 
ea  re  effecturura  fuisse ;  eruisse  ma- 
gno  adhibito  studio  quatuordecim  vel 
sexdecim  e  S.  Augustino  de  ista  ma- 
teria  propositiones ;  eas  neglecta  con- 
troversiae  proprietate  voluisse  propo- 
nere  tenendas;  sed  id  ad  irritum  ca- 
surura  fuisse,  quura  in  Augustini  doc- 
trina  utrique  inniterentur. 

Si  suam  sententiam  audiri  placeret, 
multas  esse  in  rebus  theologicis  con- 
troversias,  quarum  aliae  definitae  non 
essent  a  Sede  Apostolica,  aliae  eius- 
modi,  ut  sententiae  contrariae  pro  pro- 
babilibus  habitae  essent,  ut  illa  ,  „an 
B.  V.  fuisset  concepta  in  originali 
peccato"  et  de  sanguine  Christi  ^ 


*  Est  argumentum  ad  hominem,  quum  haec  duo  ideo  a  Pontifice  comme- 
morari  videantur,  quia  a  Praedicatoribus  negabantur,  a  Regibus  Hispaniae  de- 
fendebantur;    quorum  inter  omnes  constat  quantum    fuerit    et  definiendae  Im- 


15.   Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 


297 


Che  le  definizioni  si  fanno  quando 
qualche  opinione  e  erronea  et  haere- 
tica,  et  non  quando  non  e  tale. 

Che  noi  teniamo  in  pensiero  sempre 
11  negozio  et  quando  vedremo  il  tempo 
et  il  bisogno,  faremo  quello  che  sara 
■conveniente  di  fare ,  et  daremo  f uori 
la  nostra  dichiarazione. 

Che  non  abbiamo  proceduto  in  que- 
sto  negozio  ex  capite  nostro. 

Che  se  per  occasione  della  disputa 
presente  1'  una  et  1'  altra  parte  mette- 
Tanno  innanzi  proposizioni  male  et 
•degne  di  censure,  il  San  Ufficio  fara 
il  debito  suo. 

Che  il  generale  dei  Gesuiti  ha  pre- 
80  . . .  (?)  di  far  accomodar  il  libro  del 
Padre  Lessio. 


Definitiones  edi ,  quum  quaepiam 
opinio  errorem  haeresimve  contineret, 
non  aliter. 

Nos  animum  in  istud  negotium  sem- 
per  intendere,  atque,  ubi  tempus  af- 
fuerit  et  necessitas ,  id  acturos ,  quod 
expedire  visum  sit,  et  declarationem 
nostram  promulgaturos. 

Non  nostram  mentem  in  isto  negotio 
secutos  esse. 

Quodsi  occasione  huius  disceptatio- 
nis  alterutra  pars  propositiones  malas 
dignasque  reprehensione  statuerit,  a 
S.  Officio  provisum  iri. 

Praepositum  generalem  Soc.  lesu  in 
se  suscepisse,  ut  P.  Lessii  liber  re- 
concinnaretur  ^. 


\ 


Haec  Pontificis  oratio  ea  confirmat,  quae  de  suprema  sessione 
'Congregationis  supra  diximus.  Noluit  quidquam  definire,  quod 
rem  ad  dogma  pertinere  non  existimaret.  Utrosque  sua  frui 
libertate  voluit  in  sententia  sua  defendenda;  utramque  opinionem 
•et  hic  et  antea  a  crimine  erroris  vindicavit.  Nec  vero  rem  se 
neglecturum  promittit,  sed,  quum  opus  sit,  declaraturum.  Quam- 
quam  nequaquam  se  definiturum  controversiam,  aut  etiam  definisse 
necdum  promulgasse  dicit.  Voce  utitur  dichiarazio^ie  y  ut  in  ul- 
tima  sessione  dixerat  „risoluzione"  et  in  mandato  familiis  reli- 
giosis  imposito  „dichiarazione  e  determinazione".  Quae  voces 
decretum  vel  declarationem  sonant,  nec  necessario  de  condemna- 
tione  interpretandae  sunt;  ipsa  utriusque  opinionis  permissio  sic 
vocari  poterat.  Nec  pro  certo  declarationem  ullam  pollicetur,  sed 
quum  tempus,  magnus  ille  consilii  administer,  id  necesse  esse 
persuaserit ,  vel ,  ut  in  illo  mandato  breviter  dicit ,  suo  tempore. 
Etenim  quum  congregationem  dimisit,  et  quatuor  annis  post,  cum 
legato  colloquens  satis  significavit,  malle  se  definitionem  non  edere. 
Atque  haec  monumenta  ipsius  Pontificis  manu  scripta  telam  illam 
Tetexunt,  quani  Bannesiani  ac  lanseniani  confecerunt:  illum  le- 
suitarum  doctrinam  improbaturum  fuisse   atque  adeo  bullam  con- 


maculatae  Conceptionis    studium    et   reliquiarum  Sanctissimi  Sanguinis  Brugis 
cultus  ac  veneratio. 

*  Hoc  loco  Pontifex  significat,  non  sibi  videri  errores  in  Lessii  libro  in- 
veniri;  errores  enim  ad  iudicium  Inquisitionis  remittebat.  Importunitatem 
«declinat  Hispanorum,  qui  illo  potissimum  libro  pro  argumento  utebantur. 


298  l^-   Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

scriptam  habuisse,  sed  publicis  rationibus  adductum  eius  promul- 
gationem  distulisse.  Nituntur  adversarii  ad  sententiam  suam  con- 
firmandam  actis  con^regationis ,  quibus  S.  Sedes  negavit  ullam. 
omnlno  Jidem  adhibendam  esse,  et  quadam  constitutione,  quam  ea- 
dem  repudiavit;  haec  enim  illa  est,  quam  Archiepiscopus  Arma- 
chanus  conscripserat ,  privatum  opus  nullius  auctoritatis ,  quia  a 
Pontifice  non  est  receptum.  Quibus  rationibus  motus  sit,  ut  ita 
ageret,  idem  Pontifex  et  in  colloquio  cum  legato  habito  et  antea 
in  supremo  conventu  plene  perfecteque  exponit.  Quae  quum  per 
sese  omnia  satis  illustrent,  iniuste  agunt  adversarii,  quum  ad  pu- 
blicas  civilesque  rationes  confugiunt.  Quibus  illum  in  tanta  re 
eaque  cum  dogmate  coniuncta  motum  esse,  temere  dicitur.  Pau- 
lus  Y.  interdicto  Yenetos  puniverat ,  qua  in  re  lesuitae  ita  se 
obedientes  praestiterant ,  ut  anno  1606.  urbe  pellerentur:  con- 
cludit  Serry ,  noluisse  Pontificem  hac  condemnatione  eos  maiore 
dolore  afficere,  ob  eamque  causam  iudicii  sui  promulgationem 
distulisse.  Sed  cur  noluerit  eam  definitionem  edere,  quae  maxi- 
mis  sanctissimisque  illius  aetatis  theologis,  Francisco  Salesio,  Bel- 
larmino,  Perronio,  Stapletoni,  Suaresio,  Lessio  minime  probaretur^ 
quam  unus  ex  omnibus  congregationis  Cardinalibus  Asculanus 
suasisset:  profecto  a  rebus  publicis  ac  civilibus  rationem  repetere 
non  est  necesse.  Una  erat  civilis  potestas ,  quae  omnem  suam 
auctoritatem  illi  causae  interponeret  ac  doctrinae  Bannesianae 
definitionem  flagitare  ne  conclusis  quidem  disputationibus  per  an- 
nos  complures  unquam  desisteret.  Sed  hac  regis  Hispaniae  inter- 
pellatione  fracta  non  est  Sedis  Apostolicae  constantia,  atque  ap- 
paruit,  quam  apud  eam  non  pertinerent  civiles  rationes  ad  reli- 
gionis  controversias.  Nec  minus  falsum  est,  quod  addidit  Serry, 
etiam  Perronium  Cardinalem  civiles  rationes  secutum  contra  id, 
quod  ipse  probaret,  egisse,  propterea  quod  Henricus  IV.  inimicus 
Hispanorum  Bannesianis  faventium  eum  ita  agere  iussisset.  Quod 
si  ita  esset,  id  in  suis  ad  regem  litteris,  in  quibus  aliquoties  de 
illa  controversia  loquitur,  certe  aliquando  significaret;  sed  id  nus- 
quam  fecit. 

Urgebant  tamen  Pontificem,  ut  videtur,  acerrimae  conten- 
tiones,  quae,  ut  ei  legatus  regis  Hispaniae  VII.  Cal.  Aug.  a.  1611. 
praesens  conquestus  est,  inter  utrumque  ordinem  in  illis  locis 
agitabantur,  ut  aliquid  decerneret.  Calendis  igitur  Decembribus 
a.  1611.  per  Inquisitores  vetuit  quidquam  de  illa  controversia  nisi 
Sede  Apostolica  approbante  typis  impressum  evulgari. 

Supplicavit  capitulum  generale  Praedicatorum  a.  d.  III.  Id.  lun. 


15.    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint.  299 

1612.  oblato  Pontifici  libello,  1.  ut  quaestionem  aliqua  definitione 
dirimeret,  2.  ut  Praedicatoribus  de  gratiae  auxiliis  scribere  eius 
permissu  liceret.  Neutrum  impetrarunt.  Pontifex  in  suo  consilio 
perstitit;  nec  libellus  ille,  quem  reiecerat,  timorem  incussit  Aqua- 
vivae,  ne  quando  doctrina  Societatis  condemnaretur,  quo  timore 
pulsum  Serry  vult  illum  decretum  celeberrimum  de  Societatis 
doctrina  IX.  Cal.  lan.  anni  1614.  promulgasse.  Cuius  decreti 
quae  causa  atque  occasio  fuerit,  proximo  capite  explicabimus. 

Urbanus  YIII.  a.  d.  XI.  Cal.  lun.  1625.  iterumque  Calendis 
Augustis  1641.  decretum  Inquisitionis ,  quo  Paulus  Y.  libros  de 
Auxiliis  vulgari  vetuerat,  confirmavit.  Quare  in  Indicis  lihrorum 
prohihitorum  editionibus  positum  est,  ubi  haec  leguntur: 

„Decreta  de  libris  prohibitis  nec  in  indice  nominatim  expressis. 

§  2.  Libri  certorum  argumentorum  prohibiti.  1.  De  materia 
auxiliorum  divinorum  libri,  vel  compositiones  ex  professo  vel  in- 
cidenter,  aut  praetextu  commentandi  S.  Thomam,  vel  quemlibet 
alium  doctorem,  aut  alia  quavis  occasione  tractantes,  impressi  nulla 
obtenta  licentia  a  Congregatione  S.  Officii."  (Ed.  1877.  p.  XLIII.) 
Quum  vero  lesuitae  quererentur,  quod  Lemosii  Panoplia  gratiae 
contra  hoc  decretum  Leodii  a.  1676.  edita  esset,  capitulum  generale 
Ordinis  Praedicatorum  a.  1681.  SS.  Pontifici  hunc  supplicem  li- 
bellum  dedit :  „Dominicana  Religio ,  quae  et  S.  Sedis  et  huius 
sacrae  Congregationis  Decretis  hactenus  obsequentissima  fuit, 
magnaque  semper  existimatione  Societatem  coluit,  exponit,  mul- 
tos  in  hanc  diem  de  Divina  Gratia  libros  prodiisse  post  Sedis 
Apostolicae  interdictum ,  quorum  pars  maxima  a  Societatis  scrip- 
toribus  edita  est;  .  .  .  nullam  tamen  idcirco  perturbationem  in  Ec- 
clesia  subortam  esse.  Quapropter  nulla  praefatis  Patribus  Socie- 
tatis  inest  conquerendi  ratio,  quod  in  lucem  prodierit  Theologia 
P.  M.  F.  Thomae  de  Lemos.  .  .  Rogat  itaque  Praedicatorum  Ordo 
Sanctitatem  Yestram,  ut  vel  Patribus  Societatis  silentium  imponat 
vel  in  eos  primum  eiusdem  Societatis  alteriusve  Instituti  scrip- 
tores  animadverti  iubeat,  qui  hoc  de  argumento  post  Apostolicae 
Sedis  interdictum  prodiere."  Res  ad  Congregationem  S.  Officii 
transmissa  est,  et  paulo  post  affixum  ad  consueta  Urbis  compita 
hoc  Magistri  S.  Palatii  edictum :  „Omnibus,  ad  quos  spectat,  no- 
tum  facimus,  qualiter  N.  A.  Tinassius  .  .  .  Adm.  R.  P.  F.  Thomae 
de  Lemos  Panopliam  gratiae  .  .  .  Leodii  a.  1676.  impressam  pu- 
blice  Romae  vendit  a.  1681.  In  quorum  fidem  etc."  Quo  edicto 
opus  amplissimum  de  materia  auxiliorum  divinorum  ex  professo 
tractans,  impressum  Jiulla  ohtenta  licentia  a  Congregatione  S.  Officiiy 


300  15-    Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint. 

Romae  publice  vendi  significatur.  (Y.  Serry,  Hist.  Congr.  Praef. 
§  11.)  Quid  postea  factum  sit,  Serry  his  verbis  narrat:  ^Verum 
effectu  caruit  interdictum  [Urbani  YIII.] ,  non  ipsa  duntaxat  li- 
centia  privatorum,  qui  iugum  licentius  excusserint,  sed  et  ipsa 
annuente  Apostolica  Sede,  quae  in  Italia  ipsa  atque  etiam  Romae 
tritas  illas  de  huraani  arbitrii  libertate  et  physica  praedetermina- 
tione  tractationes  liberas  facit.''  ^  Et  reapse  vix  ulla  maior  theo- 
logia  dogmatica  exinde  edita  est,  quin  ex  professo  vel  incidenter 
de  materia  auxiliorum  divinorum  tractet,  etiam  nulla  ohtenta  licentia 
a  Congr.  S.  Ofjicii,  et  vel  ipse  S.  Alphonsus  Conc.  Trid.  explica- 
tioni  tractatum  de  auxiliis  divinis  inseruit.  Idcirco  clarissimus 
Werner  prohibitionem  illam  in  hanc  sententiam  interpretatur,  ut 
soli  libri ,  qui  iniquam  adversariorum  reprehensionem ,  convicia, 
censuras  continent,  ea  proscribantur  ^. 

Nec  solum  Pontifices  studiose  caverunt,  ne  controversia  re- 
tractaretur,  inter  utramque  etiam  familiam  religiosam  convenit 
idque  aliquoties  statutum  est,  ut  odiosae  altercationes  arcerentur 
arctumque  amicitiae  foedus  iniretur.  Id  in  Hispania  Philippi  III. 
administer,  Lerma  dux,  vehementer  suasit.  Romae  Turci,  magi- 
ster  generalis  Praedicatorum ,  idem  efficere  studuit ,  et  capitulum 
generale  Praedicatorum  Romae  habitum  a.  1644.  illud  decretum 
renovavit,  quod  aliud  capitulum  generale  Yalentiae  1596.  statue- 
rat:  ut  omnibus  religiosis,  ita  imprimis  Sociis  lesu  amorem  hono- 
remque  exhibendum  esse,  „ut  viros  apostolicos,"  inquiunt,  „decet, 
quorum  quamvis  non  una  semper  in  sentiendo  mens,  voluntas 
tamen  et  cor  unum  ac  anima  una  in  Domino  nunquam  ut  desit 
oportet."  ^  Cui  studio  ne  Societas  lesu  deesset ,  octava  congre- 
gatio  generalis  a.  1646.  habita  decretum  suum  duodecimum  liben- 
tissime  promulgavit: 

„Quum  Reverendissimus  P.  F.  Thomas  Turcus,  Magister  Ge- 
neralis  venerabilis  Ordinis  Praedicatorum ,  in  generalissimo  Capi- 
tulo ,  ad  plurima  et  maxima  eius  Ordinis  in  Societatem  nostram 
vetera  merita  illud  novissimum  pro  sua  in  nos  benevolentia  sin- 
gulari  adiecerit,  ut  et  Societatem  universam  et  singulas  eius  per- 
sonas ,  non  sine  honorifico  testimonio ,  omnibus  caritatis  ac  vene- 
rationis  officiis  suis  religiosis  colendam  districte   praeceperit :    de- 


^  Serry  1.  4.  c.  25. 

2  In   S.  Thomae  Aquinatis  Vita  III.  439. 

'  I.  B.  de  Marinis,  Constitutiones,  declarationes,  ordinationes  capitulorum 
generalium  O.  Pr.     Romae  1655.  p.  315. 


15.   Congregationes  de  Auxiliis  quomodo  conclusae  sint.  301 

crevit  generalis  Congregatio,  ut,  quod  iam  a  P.  N.  Generali  piae 
memoriae  Mutio  ordinatum  fuit,  id  nunc  totius  Societatis  sensu 
et  auctoritate  districtius  praecipiatur ;  ut  scilicet  nostri  omnes, 
ubique  gentium ,  de  venerabili  Ordine  universo ,  de  sanctis  eius 
institutis,  eximia  doctrina  ac  praeclare  gestis  cum  ea  commenda- 
tione  privatim  ac  publice  loqui,  cum  eisque  peramanter  agere  et 
mutuae  hospitalitatis  ceterisque  omnibus  caritatis  officiis  certare 
studeant,  eo  cultu  ac  veneratione,  quae  et  minimam  hanc  nostram 
Societatem  decet ,  et  religiosissimae  familiae ,  natu  ac  dignitate 
maiori,  maxime  debetur." 


16.  De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

Celebre  Aquavivae  decretum  de  doctrina  Societatis  paullo 
diligentius  tractandum  quaerendumque  videtur,  diversane  a  Mo- 
linae  ac  Lessii  doctrina  eo  praescribatur.  Sed  ante  de  eius  ori- 
gine,  argumento,  auctoritate  pauca  dicemus. 

Ut  praeceptum  de  doctrina  Societati  sequenda  daretur,  quem- 
admodum  ex  Possini  verbis  mox  intelligemus,  auctor  fuit  Bellar- 
minus ,  qui  quura  in  ultima  Congregationis  de  Auxiliis  consulta- 
tione  non  impetrasset  a  Pontifice,  ut  solutioribus  doctrinis  quae- 
dam  tamquam  moles  obiiceretur  *,  id  postea  a  praeposito  Societatis 
lesu  pro  suis  impetrare  studuit.  Cuius  consilium,  quum  superioris 
non  esset,  nunquam  movisset  Aquavivam,  nisi  illud  ut  fieret,  sua 
ipsius  moderatio  comprobaret.  Fuerat  ille  admirabili  constantia 
atque  fortitudine ,  quum  per  decem  annos  Societatis  doctrina  ac- 
cusaretur  nec  quidquam  humani  subsidii  reliquum  esse  videretur; 
idem  tum,  quum  liberata  esset  doctrina,  admirabiliore  fuit  mode- 
ratione.  Nam  quum  difficilis  sit  in  discrimine  fortitudo ,  multo 
difficilior  est  post  victoriam  modestia.  Qua  ille  ductus  et  dispu- 
tationes  de  controversia  ab  initio  fieri  vetuit,  et  librorum  concer- 
tationem  cohibuit,  et  Pontifici  abundanter  satisfactum  Societati 
dixit  iis ,  quae  ad  finiendam  causam  fecisset;  eadem  motus  est, 
ut  praecepto  impediret,  ne  Societatis  professores  libertate  ab  Apo- 
stolica  Sede  concessa  abusi  ita  humani  arbitrii  vires  extollerent, 
ut  de  gratiae  efficientia  deminueretur. 

Formulam  decreti  adumbratam ,  antequam  promulgavit ,  in 
provincias  misit,  ut  Patrum  sententias  cognosceret.  De  eadem 
Bovium ,  Episcopum  Melphictensem ,  consuluit,  qui  in  Congrega- 
tionibus  de  Auxiliis  amicissimum  se  Societatis  praestitisset.  Cui 
quum  res  probaretur,  vox  illa :  ex  efficaci  Dei  'proposito^  displicuit. 


*  Nullam  ei  iniuriam  facturi  esse  videmur,  si  quod  tum  rogabat  Pontifi- 
cem,  ut  ea  definiret,  quae  inter  utrosque  constarent ,  id  in  hanc  sententiam 
interpretemur. 


16.   De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  303 

quod  quaedam  externa  praedeterminatio  ex  ea  derivari  posset. 
Dubitarunt  etiam  multi  Societatis  professores  de  decreti  formula 
et,  ut  eius  diiferretur  promulgatio,  rogarunt.  At  plus  valuit, 
ut  Possinus  Societatis  scriptor  ait,  Card.  Bellarmini  auctoritas, 
quam  praecipuorum  ex  tota  Societate  lesu  virorum  dubitatio- 
nes;  atque  ita  decretum  vulgatum  est.  Est  autem  huiusmodi: 
„Cum  vel  ad  eam,  quae  in  Constitutionibus  tantopere  commenda- 
tur,  animorum  coniunctionem  et  uniformitatem  soliditatemque  doc- 
trinae  vel  ad  bonam  Societatis  apud  externos  existimationem  plu- 
rimum  referat,  in  rebus  praesertim  gravioribus,  nostris  quantum 
fieri  potest  occasiones  praescindere ,  novas  subinde  opiniones  ex- 
cogitandi,  re  diu  multumque  cum  Patribus  Assistentibus  conside- 
rata  ac  Domino  diligentissime  commendata:  visum  est  nobis  serio 
statuendum  graviterque  mandandum,  quod  praesentibus  pro  officii 
nostri  auctoritate  et  obligatione  statuimus  et  mandamus,  ut  in 
tradenda  divinae  gratiae  efficacitate  nostri  eam  opinionem  sequan- 
tur,  sive  in  libris  sive  in  lectionibus  ac  publicis  disputationibus, 
quae  a  plerisque  Societatis  nostrae  scriptoribus  tradita  ac  in  con- 
troversia  de  auxiliis  divinae  gratiae  coram  SS.  Pontificibus  piae 
memoriae  Clemente  YIII.  et  SS.  D.  N.  Paulo  Y.  tamquam  magis 
consentanea  SS.  Augustino  et  Thomae  gravissimorum  Patrum  iu- 
dicio  explicata  et  defensa  est.  Nostri  in  posterum  omnino  do- 
ceant,  inter  eam  gratiam,  quae  effectum  re  ipsa  habet  atque  effi- 
cax  dicitur ,  et  eam ,  quam  sufficientem  nominant ,  non  tantum 
discrimen  esse  in  actu  secundo,  quia  ex  usu  liberi  arbitrii,  etiam 
cooperantem  gratiam  habentis,  eifectum  sortiatur,  altera  non  item ; 
sed  in  ipso  actu  primo,  quod  posita  scientia  conditionalium ,  ex 
efficaci  Dei  proposito  atque  intentione  efficiendi  certissime  in 
nobis  boni,  de  industria  ipse  ea  media  seligit  atque  eo  modo  et 
tempore  confert ,  quo  videt  effectum  infallibiliter  habitura ,  aliis 
imirus,  si  haec  inefficacia  praevidisset.  Quare  semper  moraliter 
et  in  ratione  beneficii  plus  aliquid  in  efficaci,  quam  in  sufficienti 
gratia  est ,  in  actu  primo  contineri ;  atque  hac  ratione  efficere 
Deum ,  ut  re  ipsa  faciamus,  non  tantum ,  quia  dat  gratiam,  qua 
facere  possimus.  Quod  idem  dicendum  est  de  perseverantia,  quae 
procul  dubio  donum  Dei  est." 

Sed  quoniam  variae  de  hoc  decreto  opiniones  exstiterant,  in 
proxima  congregatione  generali  (1616.)  aliqua  data  est  interpre- 
tatio ,  quam  his  verbis  refert  Possinus:  „Cum  difficultas  aliqua 
inter  viros  doctos  super  decreto  R.  P.  Claudii  [Aquavivae]  piae 
memoriae  anni  1613.  Dec.  4.  de  efficacia  gratiae  nata  est,  variis 


304  16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

varie  id  interpretantibus ,  R.  P.  Praepositus  Generalis  et  qui  ei 
assistentes  erant  et  secretarius,  qui  decreto  illi  praesentes  inter- 
fuerant  et  mentem  R.  P.  Claudii  probe  perspectam  habebant, 
itemque  Patres  ad  id  [a]  congregatione  deputati  censuerunt  non 
intendisse  E,.  P.  Claudium  hoc  suo  decreto  decernere,  Deum  sua 
voluntate  praedeterminasse  vel  praedefinivisse  aliquod  nostrum  opus 
bonum  independenter  a  cooperatione  libera  voluntatis ,  nec  etiam 
quod  in  gratia  efficaci  sit  aliqua  entitas  realis  aut  aliquis  modus 
physicus  in  actu  primo,  qui  non  sit  in  gratia  sufficienti,  sed  hoc 
tantum  quod  fuerit  speciale  beneficium  Dei  dedisse  uni,  v.  g. 
Petro ,  ex  proposito  boni  in  eo  faciendi ,  gratiam  eo  tempore  et 
loco,  quo  per  praescientiam  conditionalium  praescivit  illum  ea 
gratia  bene  usurum ;  quod  beneficium  non  contulit  alteri ,  v.  g. 
loanni,  cui  dedit  gratiam  eo  tempore  et  loco,  quo  praescivit  sua 
culpa  ea  non  usurum." 

Est  haec  igitur  certissimae  auctoritatis  interpretatio  *  illius  de- 


*  In  hac  interpretatione  ea  omissa  sunt,  quae  ad  absolutam  omnium  bene 
factorum  praedefinitionem  pertinere  videbantur,  imprimis  illa :  aliis  usurus  si 
Jiaec  inefficacia  praevidisset.  Recte  id  quidem.  Ea  enim  Aquavivae  decreto 
sententia  de  gratia  enuntiatur,  quae  in  Congregationibus  de  Auxiliis  a  Socie- 
tatis  Patribus  defensa  erat.  Erat  autem  constanter  defensa  doctrina  Molinae, 
qui  omnino  improbaverat  praedefinitiones  absolutas;  et  causae  patronus  prae- 
cipuus  fuerat  Valentia,  qui  item  aversabatur  eiusmodi  praedefinitiones.  Ad 
quam  sententiam  illustrandam  sine  dubio  multum  valuit ,  quod  ex  omnibus 
provinciis  ad  congregationem  legati  Romam  veniebant;  e  quibus  certe  multis 
non  probabantur  absolutae  praedefinitiones;  sed  hi  quoque  quum  id  tenerent, 
quod  unum  Patrum  Assistentium  testimonio  illo  decreto  Aquaviva  intendisset, 
intelligitur ,  cur  superiora  verba  vel  non  premenda  vel  omittenda  censuerint. 
Et  re  quidem  vera  perambiguae  sententiae  erant.  Sic  enim  poterant  explicari: 
Deum  omnia  bene  facta,  etiam  reproborum,  ante  praevisionem,  ita  praedefini- 
visse,  ut  ea,  si  opus  esset,  maximis  atque  adeo  mirabilibus  gratiis  esset  effec- 
turus.  Quod  quidem  haud  scio  an  a  nullo  insigni  Societatis  theologo  defen- 
datur.  Illi  ipsi,  qui  ad  Suaresium  propius  accesserant,  ut  Sylvester  Maurus 
(Qu.  theol.  de  Deo  uno  et  trino.  Romae  1676.  q.  78.)  et  Viva  (Cursus  theol. 
disp.  2.  de  grat.  q.  3.),  illud  „aliis  gratiis  usurus"  de  ordinariis,  non  de  mi- 
rabilibus  gratiis  interpretantur.  Lessius  vero  etiam  in  altera  operis  sui  de 
praedestinatione  editione  (n.  86.  p.  427.),  quae  sub  illam  congregationem  ge- 
neralem  vulgata  est,  illud  „aliis  gratiis  usurus",  quod  de  absoluta  praedefini- 
tione  intelligit,  improbat  nec  tamen  infitiatur  gratiam  congruam.  Eadem,  quae 
inter  Lessium  et  Maurum,  dissensio  apud  alios  Societatis  theologos  invenitur. 
Alii  enim  illud  Aquavivae  decretum  severe  interpretantes  quum  nihilominus 
eiusmodi  opinionem  a  Societate  minime  imperari  viderent,  vel  remissum  esse 
praeceptum  arbitrati  sunt,  ut  Platelius  (p.  1.  c.  4.  §  2.  n.  174,),  vel  eo  ohli- 
gari  quemquam   negarunt,    ut  Henaus   sub    ipsam   decreti  per  Piccolominium 


16.   De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  305 

creti,  data  in  illo  ipso  coetu,  penes  quem  est  summa  in  Socie- 
tate  legislatio,  idque  a  testibus  fide  dignissimis;  quam  manifestum 
est  etiam  in  redintegrando  praecepto  a.  1651.  spectatam  esse  a 
P.  Piccolomino.  Itaque  secundum  eam  explicationem  accipiendum 
decretum ,  quod  quidem  in  Institutum  S.  I.  translatum  non  est. 
Quo  si  id  tantum  intelligitur  „quod  fuerit  speciale  beneficium  Dei 
dedisse  uni,  v.  g.  Petro,  ex  proposito  boni  in  eo  faciendi  gratiam 
eo  tempore  et  loco ,  quo  per  praescientiam  conditionalium  prae- 
scivit  illum  ea  gratia  bene  usurum,  quod  beneficium  non  contulit 
alteri ,  v.  g.  loanni ,  cui  dedit  gratiam  eo  tempore  et  loco ,  quo 
praescivit  sua  culpa  ea  non  usurum" :  id  universi  Societatis  theo- 
logi,  etiam  Molina  et  Lessius,  nihil  dubitantes  admiserunt.  Quod 
quidem  de  Molina  supra  demonstravimus  (p.  235.).  Sed  Lessius 
quoque  gratiam  efficacem  peculiare  beneficium  vocat,  quod  Deus 
libera  benevolentia  alteri  largiatur,  alteri  non  item. 

Aliquot  eiusmodi  locos  hic  afferre  placet.  De  praedestina- 
tione  et  reprobatione,  sectio  5.  p.  435.:  „Dicendum  ergo,  gratiam 
efficacem  formaliter  consideratam  esse  maius  heneficium  quoad 
aestimationem  moralem ,  quatenus  in  ea  censetur  dari  etiam  ipse 
eifectus.  Qui  enim  confert  causam,  ex  qua  certo  novit  secutu- 
rum  effectum,  censetur  re  ipsa  etiam  dare  effectum.  Atqui  in 
ipso  nomine  gratiae  efficacis  involvitur  effectus  secuturus.  Quare 
non  est  mirum,  gratiam  efficacem  formaliter  consideratam,  hoc 
modo  esse  maius  beneficium,  quam  inefficacem.  Gratia  enim  effi- 
cax  etsi  secundum  se  sit  prior  suo  influxu  in  effectum ,  tamen 
propter  ordinem  ad  effectum  futurum  praescitum,  illum  involvit 
et  dicit  gratiam  cum  effectu:  inefficax  autem  effectum  excludit 
et  nihil  est  aliud  quam  gratia  carens  effectu.  At  quis  sapiens 
non  malit  gratiam  minimam  cum  effectu,  quam  maximam  effectu 


redintegrationem :  „Illae,"  inquit,  [litterae  encyclicae  P.  Aquavivae]  „non  sunt 
translatae  ad  librum  de  intione  studiorum  neque  ad  alium  de  ordinationihus 
Praepositorum  Generalium.  Unde  dubitari  potest ,  num  hodie  vim  habeant 
haberentque  a.  1626."  Ceteri  nostri  theologi  admissa  vi  decreti  ita  leniter  illa 
verba  explicarunt ,  ut  ii  quoque ,  quibus  severe  explicata  displicuerunt ,  iis 
assensuri  fuisse  videantur.  Velut  Mayr  (theol.  schol,  tr.  II.  disp.  4.  q.  3.  a.  3.) 
ut  communem  sententiam  recentiorum  (etiam  Lugonis)  defendit:  „Praedestina- 
tionem,  saltem  ordinariam,  alligatam  esse  certis  mediis,"  quod  illi  decreto  om- 
nino  contrarium  esset ,  si  de  absoluta  praedefinitione  dictum  existimaremus. 
Quare  idem  docet  „praedefinitionem  impedibilem  .  .  .  saltem  per  plures  dis- 
sensus  praevisos".  P.  Oliva  prid.  Id,  lan.  1664.  litteris  ad  Societatem  missis 
id  unum  monuit,  ne  in  explicanda  scientia  media  et  gratia  a  communi  Socie- 
tatis  sententia  discederetur.  V.  Henaum  1.  c,  n.  1282.  p.  334. 
Schneemann,  Controvers.  20 


306  10-    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

carentem?  haec  enim  non  potest  cedere  nisi  in  perniciem.  luxta 
hanc  rationem  gratia  efficax  etiam  est  maius  auxilium ,  quia  in- 
fluit  in  opus,  et  re  ipsa  iuvat  naturam  ad  producendum  effectum. 
Inefficax  non  influit ,  nec  iuvat  effective  cooperando ,  sed  manet 
otiosa.  Hinc  patet,  nos  Deo  infinitas  debere  gratias,  quod  ab 
aeterno  nobis  praepararit  auxilia,  quae  sciebat  ad  fidem,  iustitiam 
et  statum  salutarem  capessendum  fore  efficacia,  cum  potuisset  alia 
praeparare ,  quae  inefficacia  fuissent.  Deinde  semper  rogandum 
ut  in  posterum  quoque  nos  in  omnibus  ita  regat,  sicut  novit  ex- 
pedire  nostrae  saluti."  Denique  asseverat :  „Ex  quibus  constat, 
quo  sensu  distinctio  gratiae  congriiae  et  non  congruae  admittenda 
sit:  quam  nunquam  reiicere  intendi ,  sed  totis  animis  et  sensu  et 
praxi  semper  smn  amidexus."'  Paullo  ante  dixerat :  „Non  nego 
quin  posita  praescientia  conditionata  peculiaris  ratio  gratitudinis 
oriatur ,  quod  Deus  eam  gratiam  adhibuerit,  quam  praesciebat 
fore  fructuosam,  cum  posset  alias  adhibere,  quae  fuissent  infruc- 
tuosae.  Infinita  enim  illi  gratiarum  et  inspirationum  suppetit 
varietas ,  et  infinitae  circumstantiae,  cum  quibus  possunt  con- 
ferri.  Yolendo  itaque  talem  gratiam  conferre  tali  loco,  tempore, 
modo  etc. ,  hoc  ipso  censetur  peculiari  modo  desiderasse  ipsum 
effectum ,  quem  sciebat  secuturum ,  et  ita  peculiaris  debetur 
gratiarum  actio.  Hac  consideratione  fatemur  omnes  electos  pe- 
culiarem  debere  Deo  rependere  gratitudinem ,  quod  cum  infiniti 
gratiarum  et  providentiae  modi  ei  suppeterent,  dignatus  sit  cum 
illis  eo  uti,  quem  fructuosum  fore  praescivit"  (n.  96.  p.  432.). 

Docet  igitur  Lessius  dupliciter  considerari  posse  gratiam : 
1.  per  suam  ipsius  vim  atque  naturam,  atque  ita  eadem  gratia 
in  altero  efficax  esse  potest ,  in  altero  inefficax ,  nec  ita  maius 
beneficium  est  gratia  efficax  inefficaci;  2.  ut  scientiae  mediae 
aeternisque  Dei  de  provisione  gratiae  decretis  subiecta  est,  atque 
ita  plurimum  differt  efficax  gratia  ab  inefficaci.  Itaque  idem, 
quum  dixisset  gratiam  ab  homine  fieri  efficacem ,  ita  pergit : 
„Haec  omnia  intellige  de  istis  gratiis  secundum  se  et  conditiones 
suas  physice  consideratas.  Si  enim  gratia  efficax  et  inefficax 
considerantur  moraliter ,  ut  subsunt  praescientiae  effectus ,  sic 
magna  est  inter  illas  distinctio ,  ut  supra  saepius  declaratum." 
Atque  ex  his  eodem  omnino  modo,  quo  in  Molina  supra  fecimus 
(p.  235),  demonstrare  licet,  de  efficacia  gratiae  veram  inter  Les- 
sium  et  Bellarminum  dissensionem  non  esse.  Yerborum  sane 
differentia  est.  Bellarminus ,  qui  e  Romanis  disputationibus  in- 
tellexisset,  quantopere  adversarii  illa  enuntiatione,  hominem  gra- 


16.   De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  307 

tiam  reddere  efficacem,  offenderentur,  eam  prorsus  improbat;  Les- 
sius  male  explicari  posse  concedens  distinctionem  atque  interpre- 
tationem  adhibendam  esse  existimat.  Item  Suarez;  qui  non  veretur 
concedere ,  si  efficaciam  gratiae  intelligamus  actus  liberi  effectio- 
nem ,  eam  sine  liberae  voluntatis  consensu  esse  non  posse.  Di- 
stinguit  autem  ordines  executionis  et  intentionis ;  in  priore  nullam 
esse  sine  creata  voluntate  ac  libertate  efficaciam ,  intentionem 
vero  sive  praeparationem  subsidii  gratiae  infallibiliter  efficacis  a 
sola  voluntate  Divina  repetendam  esse  *.  Denique  quod  Suarez 
gratiam  efficacem  maxime  infallibilitate  efficaciae  distingui  dicit, 
quam  a  scientia  media  derivat  ^,  item  Lessius  certissimam  gratiae 
efficaciam  a  scientia  media  proficisci  docet  ^.  Yere  igitur  hic  di- 
cere  potuit,  se  distinctionem  gratiae  congruae  et  incongruae  „totis 
animis  et  sensu  et  praxi"  amplecti. 

Ripalda  quoque,  ut  verborum,  non  rei  dissensionem  Molinae 
et  Lessii  a  Suaresio  et  Bellarmino  conciliet  atque  tollat,  distin- 
guendam  esse  docet  vim  gratiae  propriam  ac  nativam  ab  ea, 
quam  a  Dei  praevisione  et  amore  habeat. 

Idem ,  ut  ostendat ,  omnes  Societatis  theologos  de  efficacia 
gratiae  inter  se  omnino  consentire,  sic  concludit:  „Bellarminus  et 
Suarez,  explicantes  efficaciam  per  scientiam  conditionatam,  illam 
considerant  integre  et  plane,  non  solum  quoad  connexionem  cum 
consensu,  sed  etiam  quoad  rationem  specialis  gratiae  et  doni  prae 
auxilio  sufficienti  et  quoad  rationem  medii  intelligibilis  secundum 
propositum  praedestinationis  certissime  assequentis  finem  praefini- 
tum  a  Deo ,  sub  qua  quidem  ratione  efficacia  gratiae ,  omnium 
theologorum  Societatis  iudicio ,  respectum  essentialem  importat  ad 
scientiam  conditionatam  consensus,  sine  qua  Deus  auxilium  efficax 
non  potest  providere ,  neque  ut  speciale  beneficium  prae  suffi- 
cienti,  neque  ut  medium  infallibile  ac  certum  finis  liberi  efficaciter 
praefiniti."  * 

Ipse  Ripalda  ad  Molinam  et  Lessium  accedit.  Sed  ex  eius 
testimonio  rursus  apparet,  omnes  Societatis  theologos  Aquavivae 
decretum  (ita  ut  supra  explicatum  diximus  in  generali  congrega- 
tione)  admittere. 

Idem,  quod  praestantissimi  cuiusque  Societatis  theologi  testi- 


'  L.  3.  de  auxiliis  c.  14.  n.  18.  ed.  Vives  XI.  231. 

2  L.  c.  n.  9.  10. 

^  De  gratia  efficaci  c.  16.  p.  347. 

^  De  ente  supernaturali  disp.  113.  sect.  5.  n.  29. 

20' 


308  16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

monio  demonstravimus ,  historia  confirmat.  Si  Molinae  doctrina 
diversa  fuit  a  Bellarmini ,  Suaresii ,  Aquavivae  congruismo ,  cur 
iidera  illi  tres  Clemente  YIII.  regnante  Molinam  studiosissime 
defenderunt?  Quorum  tantum  tamque  constans  studium  quomodo 
esse  potuit,  nisi  esset  etiam  animorum  sententiarumque  consensio  ? 
Eandem  cognoscere  licet  ex  litteris  familiaribus.  Est  in  tabulario 
Societatis  Codex  M.  S.  de  controversiis  Lovaniensibus ,  in  quo 
plurimae  Lessii  ad  Bellarminum  epistolae,  et  varia  Bellarmini  de 
Lessii  doctrina  responsa ,  quae  in  vulgus  exitura  non  putabat, 
denique  illa  Lessii  defensio  ipsius  manu  subscripta,  quam  in  Hi- 
storiae  suae  appendice  Livinus  de  Meyer  posuit.  In  quibus  om- 
nibus  scriptis  ne  minima  quidem  cernitur  differentia  de  gratiae 
efficacia;  immo  vero  Lessius  suam  a  Bellarmino  Romae  se  acce- 
pisse  doctrinam  scribit  litteris  ad  ipsum  missis  a.  d.  IV.  Cal.  lun. 
1587.  et  a.  d.  XVI.  Cal.  lun.  1588. 

Ipsum  primum  de  Lessii  doctrina  deque  censura  Lovanien- 
sium  iudicium  Bellarminus  liis  verbis  exorditur :  l^ihil  esse  censeo 
in  doctrina  Patris  Leonardi  a  Lovaniensibiis  notata,  qiiod  haereti- 
ciim  aiit  erroneum  dut  sapiens  haeresim  aiit  suspectum  dici  possit. 
Nec  minus  suae  doctrinae  defensionem  a  Lessio  ipso  conscriptam, 
quam  postea  Livinus  de  Meyer  Historiae  subiunxit,  laudavit: 
Apologia,  inquit,  valde  placet  et  videtur  omnino  Lovaniensihus  ex- 
hihenda.  Eodem  loco  etiam  monuit ,  ut  iis  doctoribus  Lovanien- 
sibus,  qui  suam  auctoritatem  appellarent,  responderetur,  a  se  iam 
pridem  Lovanii  defensum  esse:  gratiam  efficacem  esse  „vocatio- 
nem  prout  apti  praevidebantur  ad  sequendum  qui  vocabantur." 
Brevi  post,  ut  ante  significavimus,  ipse  defensionem  Lessii  scripsit. 
In  prima  ad  Bellarminum  epistola,  data  a.  d.  IV.  Cal.  lun.  1587., 
h.  e.,  sub  ipsa  contentionum  Lovaniensium  primordia,  Lessius  et 
ab  illo  se  primum  doctrinam  de  scientia  media  (deque  gratia  ef- 
ficaci  cum  illa  connexa)  audisse  testatur,  et ,  in  quo  posita  sit 
gratiae  efficacia,  in  hunc  modum  explicat:  Deum  suis  inspiratio- 
nibus  ac  motionibus  ita  afficere  voluntatem,  ut  eam  obsecuturam 
esse  praeviderit;  si  duo  eodem  modo  affecti  sint,  alterum  consen- 
tire  posse ,  alterum  dissentire ;  hominis  esse ,  efficacem  reddere 
gratiam  aut  inefficacem.  Ad  eam  epistolam  assentiendo  respon- 
disse  videtur  Bellarminus  a.  d.  IX.  Cal.  Aug.;  Lessius  enim  gau- 
dere  se  scribit ,  quod  illius  responso  cessuri  videantur  doctores 
Lovanienses.  „Accepi,"  inquit,  „litteras  R.  V.  (datas  24.  lulii) 
30.  Augusti,  quibus  multum  fui  recreatus,  quod  sperarem  nostros 
Lovanienses  iudicio  R.  V.    et    nostrorum   theologorum,    qui    istic 


16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  309 

sunt,  conquieturos."  (Litt.  Lessii  dd.  25.  Sept.  1587.)  Denique 
Bellarminum  „in  omnibus  epistolis"  sibi  consensisse  ^  idem  Lessius 
initio  eius  epistolae  dicit,  quam  ad  illum  IV.  Id.  Dec.  1588.  misit. 
Porro  a.  d.  lY.  Id.  lul.  1590.  scribens  laetatur  de  vulgata  Mo- 
linae  Concordia.  „Omnes  illae  sententiae,"  inquit,  „quas  boni 
isti  heri  suis  censuris  perstrinxerant ,  expLicantur  et  defenduntur, 
adeo  ut  vix  in  modo  loquendi  interdum  discrepet.  Nam  gratiam 
efficacem  eodem  prorsus  modo  explicat ,  quo  R.  V.;  similiter  et 
praedestinationem ,  praesupponens  in  utroque  praescientiam  con- 
ditionatam ;    auxilium    sufficiens    vult    dari   omnibus   et  in  adultis 

Iesse  potestatem  reddere  illud  efficax  vel  inefficax."  In  eadem 
epistola  timere  se  dicit,  ne  P.  Yalentia  „a  Patre  Ludovico  (Mo- 
lina)  et  R.  Y.  dissentiat" ,  timere  illud  imprimis ,  ut  consentiat, 
hominem  posse  gratiam  praevenientem  reddere  efficacem.  Sed 
in  proximis  litteris  „Nunc  intellexi,"  inquit ,  „non  esse  in  ea 
causa  metuendum ,  quod  bonus  ille  Pater  iam  longe  aliter  sen- 
tiat".  In  litteris  datis  Idibus  luniis  1591.,  quibus  de  nonnullis 
„libelli  studiorum"  propositionibus  Bellarmini  sententiam  rogat, 
unam  ipse  sic  explicat:  „Sentio  etiam  non  esse  in  mea  potestate, 
ut  Deus  in  tali  tentatione  det  mihi  gratiam  efficacem ,  quamvis 
eam,  quam  mihi  daturus  est,  possim  facere  efficacem,"  h.  e.,  in 
mea  potestate  non  est  efficere ,  ut  Deus  in  providendis  ab  omni 
aeternitate  gratiis  eas  elegerit,  quas  eifectum  nacturas  esse  prae- 
videbat ,  quamquam  eam,  quam  aliquando  habiturus  sum,  potero 
reddere  efficacem.  Est  haec  eadem  illa ,  quam  saepius  comme- 
moravimus,  distinctio  et  varia  consideratio  gratiae,  qua  ad  Bel- 
larminum  et  Suaresium  cum  Lessio  et  Molina  conciliandos  uten- 
dum  esse  diximus.  Ea  interpretatio  satisfecisse  Bellarmino  vide- 
tur;  nam  in  ea  epistola,  quae  proxima  est  illius  codicis,  missa 
j^  a.  d.  III.  Id.  lul.  1593.  Lessius  sibi  placere  scribit  explicatio- 
nem  propositionum  libelli  studiorum;  sibi  gaudio  ac  voluptati  esse, 
quod  illius  iudicium  sihi  consentiat;  ita  se  fore  securiorem.  lam 
vero  omnes  illae  ad  Bellarminum  epistolae  quum  Lessii  manu 
scriptae  sint,  apparet,  eas  ab  illo  diligenter  asservatas  esse ;  unde 
intelligi  licet,  quanta  existimatione,  quantaque  caritate  alumnum 
suum  coluerit.     Eandem  aliis  litteris   significat,    quas   brevi   ante 


*  Excipitur  in  illa  epistola  sola  tertia  Lessii  propositio  de  Sacra  Scrip- 
tura,  quam  Bellarminus  improbavit,  antequam  ille  sententiam  distinctius  ex- 
plicavit  vel  correxit.  Similes  autem  approbationes  sibi  ab  Aquaviva  allatas 
esse  Lessius  scribit  ad  Bellarminum. 


310  16.   De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

missas,  quam  e  vita  decessit,  Fuligatti  vulgavit*:  „11.  Y.  satis 
multa  iam  scripsit  non  solum  theologica,  sed  etiam  legalia  et,  ut 
audio,  etiam  medica,  ut  nomen  vestrum,  quod  ante  constitutionem 
mundi  scriptum  fuit  in  coelo ,  exstet  etiam  scriptum  satis  lucu- 
lenter  in  terris.  .  .  Ego  quia  70.  annum  excessi,  non  longe  abesse 
possum  a  transmigratione  in  aliam  regionem :  ideo  R.  Y.  ex  animo 
precor ,  ut  transmigrationem  meam  Domino  precibus  suis  com- 
mendet.     Yale,  Pater  optime  et  amantissime." 

In  omnibus  Bellarmini  et  Lessii  missis  acceptisque  litteris, 
una  est,  quae  ad  hanc  causam  pertineat,  sententiarum  diversitas: 
de  praedestinatione  electorum  ac  bene  factorum  praedefinitione. 
Quae  quidem  a  principio  Societatis  theologos  divisit.  Quorum 
alteri ,  ut  Toletus,  Maldonatus,  Suarez  dum  Romae  theologiam 
docuit  ^,  Lessius,  Yasquez,  Yalentia  adultos  volebant  post  praevi- 
sionem  meritorum  ad  gloriam  praedestinari;  alteri  ut  Suarez  quum 
in  Hispaniam  redisset,  ac  postea  Antoine,  Deum  prius  ad  gloriam 
certumque  gloriae  gradum  eligere  existimabant ,  deinde  praedefi- 
nire  opera  bona,  quibus  eum  gradum  consequerentur,  tum  deni- 
que  deligere  eam  gratiarum  seriem,  qua  illa  ipsa  opera  praesta- 
turi  esse  praeviderentur. 

Est  haec  aliqua  dissensio,  sed  quae  a  principio  fuerit.  Yix 
nata  in  Hispania  controversia  de  gratia,  quum  anno  1594.  Socii 
apud  Inquisitionem  rogarentur ,  ut  omnem  de  gratia  doctrinam 
exponerent,  illam  esse  diiferentiam  opinionum  non  sunt  infitiati^. 
Quam  ante  Molinae  tempora  exstitisse ,  et  verba  Lessii  demon- 
strant,  quae  mox  afPeremus,  et  ipsa  nomina  magnorum  theologo- 
rum  veterum  ,  quae  posuimus,  qui  omnes  ante  vulgatam  Concor- 
diam  docuerunt.  Quisquis  ea  nomina  praedestinationem  ad  glo- 
riam  ante  praevisa  merita  oppugnantium  lustraverit ,  cognoscet, 
quam  falso  dici  soleat ,  eam  illo  tempore  communi  consensu  de- 
fensam  esse.  Indidem  ratio  repetenda  est,  cur  prima  Lihelli  stU' 
diorum  adumbratio,  qua  praedestinatio  ad  gloriam  ante  praevisa 
merita  commendari  videretur,  correcta  sit,  et  cur  Aquavivae  de- 
cretum ,  cuius  si  verba  premantur ,  eadem  sententia  sit ,  nec  in 
Rationem  studiorum   translatum    et   in    proxima    generali  Ordinis 


*  Rob.  Bellarmini  Epistolae  familiares,  Romae  1665.  p.  245.  ep.  111. 

2  Idem  Lessiiis  in  litteris  ad  Bellarminum  saepe  dicit  atque  affirmat. 

^  Quos  respondisse  Henao  refert  (Scientia  med.  hist.  propugnata  n.  240. 
p.  77.):  „Utrum  vero  pracdefiniat  Deus  ab  aeterno  omnes  actus  liberos  no- 
stros,  supposita  scientia  media,  non  est  una  inter  nos  sententia;  plerique  ta- 
men  affirmativam  probamus." 


16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  311 

congregatione  in  eam  significationem  explicatum  sit,  ut  recipi  ab 
iis  posset,  quibus  contraria  de  praedestinatione  et  praedefini- 
tione  opinio  probaretur.  Ad  nostram  aetatem  utriusque  sen- 
tentiae  defensores  in  Societate  inventi  sunt.  Nec  vero  tantum 
discidium  est,  quantum  nostrae  doctrinae  adversarii  solent  exi- 
stimare ;  quodsi  maius  esset,  ut  supra  ostendimus  (p.  34),  alie- 
num  est  ab  eo  capite  controversiae ,  de  quo  maxirae  hoc  loco 
quaeritur. 

Quam  non  multum  intersit  inter  utramque  opinionem .  hinc 
intelligas  velim : 

Non  potest  profecto  magna  esse  adversarum  partium  dissen- 
sio ,  ubi  utrorumque  disputantium  sententia  utrimque  agnoscitur 
esse  probabilis ;  tum  enim  utrique  fatentur,  et  quaestionem  ipsam 
obscuram  esse  et  graves  esse  in  utramque  partem  rationes.  At- 
qui  Suarez ,  quo  dubito  an  nemo  fuerit  acutior  praedestinationis 
ante  praevisa  merita  propugnator,  contrariam  sententiam  esse  vere 
probabilem^  profitetur;  rursum  Lessius,  huius  contrariae  sententiae 
defensor  peracutus,  eam  probabiliorem'^  dumtaxat  esse  censet,  et 
in  libro  de  praedestinatione  disputando  se  ac  disserendo  verum 
quaerere  dicit;  quod  si  repererit,  praeclare  secum  agi,  si  secus, 
per  ipsam  veritatem  obsecrare ,  ut  refellatur.  Atque  haec  ille. 
Propter  ipsam  igitur  quaestionis  obscuritatem ,  quum  rationes  in 
utramque  partem  distrahant  peritos,  recte  Societas  id,  quod  Ec- 
clesia  non  circumscripsit,  relaxandum  existimavit.  Quodsi  auctore 
S.  Augustino  praedestinatio  reponatur  in  praeparanda  serie  uni- 
versa  gratiarum  efficacium ,  quae  primam  quoque  gratiam  prae- 
venientem  complectatur ,  eam  quidem  praedestinationem  gratia- 
rum ,  quae  remotam  gloriae  praedestinationem  contineat,  ante 
praevisa  merita  fieri  Lessius  omnino  affirmat.  Quam  doctrinam 
ab  ipso  Bellarmino  acceptam  ^  item  ut  in  Concordia  Molina  ex- 
planat  litteris  ad  Bellarminum  missis  a.  d.  XVI.  Cal.  lun.  a.  1588. 

„IIt  etiam,"  inquit,  „R.  Y.  clare  intelligat  quid  sentiam  de 
praedestinatione ,    sciat  me  nunquam  sensisse  cum  Catharino,  .  .  . 


'  De  auxilio  efficaci  1.  III.  c.  16.  n.  8.  Edit.  Vives  XI.  142. 

'  Vigesima  quinta  propositio  ex  iis,  quas  tum ,  quum  orta  est  contro- 
versia,  proposuit,  haec  est:  ^^Prohahilius  est,  homines  non  eligi  immediate  et 
efficaciter  seu  absoluta  voluntate  ad  gloriam  neque  gioriam  alicui  absoluta 
voluntate  esse  praeparatam  ante  praevisionem  meritorum."  In  libro  quoque  de 
praedestinatione  sect.  II.  ita  inscribit,  ut  suam  sententiam  vocet  probabiliorem. 

^  „Hanc  totam  fere  de  praedestinatione  doctrinam  ab  illius  ore  in  fami- 
liari  colloquio  accepi."     Lessius  in  Apologia   (Resp.  ad  praefat.). 


312  l^-    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

sed  ita  sensi,  sicut  mihi  explicavit,  et  iuxta  eam  explicationem  in 
collegio  Anglomm  defendi  sententiam  P.  Aug.,  in  qua  solum  non 
sequebar  illam  de  efficaci  praeordinatione  omnium  voluntatum; 
placuit  autem  vehementer,  praedestinationem  nihil  esse  aliud  quam 
praeviso,  cum  qua  gratia  homo  esset  salvandus,  velle  illam  dare. 
Sentio  ergo ,  et  ex  quo  a  vobis  discessi ,  semper  sensi,  Deum, 
praeviso  peccato  originali,  rursus  statuisse,  omnibus  dare  auxilium 
sufficiens  propter  Christum ;  deinde  veluti  in  secundo  signo  con- 
siderasse  infinitos  providentiae  et  gratiae  suae  modos,  quos  cum 
singulis  poterat  servare,  et  vidisse  cum  quo  quisque  salvus  fieret 
vel  non  fieret,  licet  omnes  essent  vere  sufficientes,  et  tunc  ex 
mero  heneplacito  siio  cum  his,  illis,  istis  etc,  voluisse  servare  eum 
modum,  cum  quo  praevidebat  salvandos,  licet  possent  non  salvari; 
cum  aliis  eum,  quo  praevidebat  non  salvandos,  licet  possent  facile 
salvari;  et  in  hac  volitione  Dei  prius  ratione  puto  fuisse  effica- 
citer  et  absolute  volitam  gratiam,  quam  gloriam;  gloriam  tamen 
fuisse  cur  omnibus  voluerit  gratiam,  etiam  reprobis."  Idem  dicit 
in  litteris  Idibus  luniis  a.  1591.  datis:  „Satis  est  docere  Deum 
praescire ,  cum  quo  providentiae  modo  quisque  sit  salvandus ,  et 
velle  mecum  uti  hof  potius  modo  quam  illo  pro  siia  lihertate  etc, 
quod  ego  semper  docui;  itaque  totum  ordinem  mediorum  usque 
ad  finem  inclusive  siraul  esse  praevisum  praescientia  conditionali 
et  simul  etiam  esse  volitum ,  quamvis  ego  non  video ,  quomodo 
divina  scientia  et  voluntas  non  terminetur  ordine  quodam  ad  hanc 
obiectorum  seriem  et  prius  ad  media  quam  ad  finem;  secundum 
nostrum  modum  intelligendi  v.  g.  praevidet  Deus,  si  tali  tempore 
et  loco  me  nasci  fecerit  a  talibus  parentibus,  me  baptismum  con- 
secuturum  et  in  fide  catholica  educandum;  et  si  tales  occasiones 
tunc  habuero ,  me  religiosum  futurum ;  si  religiosus  fuero ,  me 
perseveraturum;  si  perseveravero,  salutem  consecuturum  etc. ;  hic 
praescientia  conditionata  prius  ratione  terminatur  ad  priora  ob- 
iecta  quam  ad  posteriora ,  quia  posteriora  non  praevidentur  nisi 
dependenter  a  prioribus;  priora  autem  praevidentur  independenter 
a  posterioribus,  similiter  quum  Deus  totum  hunc  ordinem  vult, 
voluntas  terminatur  prius  ratione  ad  priora  obiecta  quam  ad  po- 
steriora  ob  eandem  rationem ;  posteriora  enim  non  sunt  absolute 
volita  nisi  dependenter  a  prioribus;  neque  puto  libellum  studio- 
rum  huic  repugnare." 

Itaque  quum  illam  praeparationem  gratiarum  efficacium  re- 
motam  esse  dicat  electionem  ad  gloriam ,  fieri  autem  ante  meri- 
torum  praevisionem,  parum  differre  inter  suam  opinionem  et  ad- 


16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  313 

versariorum  recte  existimavit.  Idem  Bellarminus  in  defensione 
Lessii  iudicat  ^ 

Nec  vero  omittendum  est,  quod  omnes  e  Societate,  quicun- 
que  praedestinationem  ante  praevisa  merita  fieri  docuerunt ,  ei 
antecedere  dicunt  et  scientiam  mediam  et  sinceram  Dei  volunta- 
tem  omnes  homines  salvos  faciendi  gratiasque  cuique  sufficientes 
largiendi.  Atque  omnes  lesuitae  detestantur  illud,  quod  abusi 
scientia  media  Pelagiani  docuerunt:  illa  bona  opera  praevisa  vera 
eiusmodi  merita  esse,  quibus  Deus,  si  ea  futura  praeviderit,  mo- 
veatur  ad  baptismum,  gratiam,  salutem  homini  conferenda.  Quae 
quum  ita  sint ,  manet  tamen  illa  de  praedestinatione  immediata 
ad  gloriam  dissensio. 

Diversas  de  praedestinatione  opiniones  disputatio  de  praede- 
finitione  bonorum  operum  consequitur.  Praedefinitio  autem  quum 
sit  duplex,  una  formalis,  qua  ipse  per  sese  actus  voluntatis  creatae 
decernatur ,  altera  virtualis ,  qua  proxime  ipsius  gratiae  largitio 
decernatur,  remote  ille  actus,  qui  cum  gratia  coniunctus  connexus- 
que  sit :  aliquam  omnes  lesuitae  praedefinitionem  defendunt.  For- 
mali  autem  hos  auctores  adversari  Tannerus  scribit  (Theol.  schoL 
t.  I.  disp.  2.):  Grregorium  de  Valentia  (t.  I.  disp.  1.  q.  22.  p.  3.; 
q.  23.  p.  4.),  Molinam  (q.  14.  a.  13.  disp.  18.),  Yasquesium  (I. 
disp.  89.  c.  10.  et  disp.  99.  c.  3.  et  7.);  addendi  sunt  certe  Les- 
sius  et  Petavius.  Alii  Suaresium  secuti  tuentur  praedefinitiones 
formales;  ita  Tannerus  1.  c,  Sylvester  Maurus  1.  c,  Yiva  (Cursus 
theol.  P.  III.  disp.  2.  de  gr.  q.  3.  etc). 

Alia  est  inter  nostros  theologos  de  efficientia  gratiae  prae- 
venientis  varietas  opinionum.  Alii  dicunt,  gratiam  praevenientem 
moraliter,  non  physice  efficere  actum  liberum;  iidem  diversam  a 
praeveniente  adiuvantem  gratiam   statuunt,    quae    physice    actum 


*  Lessius  ad  Bellarminum  prid.  Non.  lan.  1589.  ita  scribit:  „Sane  si  ab 
initio  scivissem  vos  non  probare  sententiam  illam  de  electione  ad  gloriam,  non 
eam  defendissem,  quamquam  in  ea  parum  sit  momenti."  Bellarminus  autem 
in  Lessii  defensione,  quam  Livinus  de  Meyer  suae  Historiae  addidit,  cuius 
exemplum  nitide  scriptum  ipsiusque  manu  signatum  in  eo  codice  ms. ,  cuius 
supra  mentionem  feci,  continetur,  sic  ait :  „Professor  Societatis  [Lessius]  docet, 
electionem  ad  gloriam  pendere  ex  praescientia  meritorum.  Ubi  tamen  est  ob- 
servandum,  professorem  illum  mediate  ponere  electionem  ad  gloriam  esse  om- 
nino  gratuitam.  Vult  enim  electionem  ad  gratiam  efficacem  cum  perseverantia 
finali ,  quae  infallibiliter  ducit  ad  gloriam ,  esse  omnino  gratuitam ,  atque  ita 
resolvit  tandem  electionem  ad  gloriam  in  meram  Dei  gratiam.  Quare  longis- 
sime  distat  haec  opinio  a  sententia  Pighii  et  Catharini  et  aliorum,  qui  prae- 
destinationem  pendere  volunt  ex  bono  usu  liberi  arbitrii  praeviso." 


314  16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

liberum  efficiat.  Alii ,  ut  Molina ,  Lessius ,  Ripalda  re  diiFerre 
praevenientem  ab  adiuvante  gratia  negant;  illam  physice  etiam 
liberos  actus  efficere;  duplicem  esse  nnkis  gratiae  efficientiam. 
Utrique  Deum  et  physice  et  moraliter  efficere  actum  liberum  de- 
fendunt  parumque  refert,  utrum  nova  aliqua  gratia  an  nova  eius- 
dem  gratiae  efficientia  actus  physice  efficiatur  ^ 

Dicunt  etiam  de  scientia   media    aliquam    esse    dissensionem, 


^  Audiamus  Suaresiura ,  qui  praevenientem  gratiam ,  qua  praevenientera, 
physice  actum  deliberatum  efficere  negat.  (De  vera  intelligentia  auxilii  effi- 
cacis.  Opus  posthumum.  Lugd.  1655.  Lib.  L  c.  4):  „Secundo  declaratur  ex 
aequivocatione  illius  termini:  effcacia  pliysica.  Nam  significare  potest  vel 
actualera  efficientiam  per  influxum  realem  ac  physicum  ,  vel  determinationem 
ad  unum  ipsius  principii  vel  auxilii  cura  tanta  vi  naturali  ac  physica,  ut  se- 
cum  necessario  ferat  vel  determinet  potentiam  ad  agendum.  Quando  er.go  nos 
negamus  efficaciam  physicam  in  auxilio  praeveniente,  loquimur  hoc  posteriore 
modo;  qui  autem  nobis  illos  errores  iraponunt,  loquuntur  de  efficientia  phy- 
sica  priori  raodo. 

„Nos  ergo  secundum  veram  et  catholicara  fidem  sentimus ,  Deum  .  .  . 
vere,  realiter  et  physice  efficere  actus  nostros  supernaturales  ac  determinatio- 
nes  ad  illos.  .  . 

„Respondemus,  eandera  gratiam  praevenientem ,  quando  cooperatur  vo- 
luntati,  transire  in  adiuvantem,  satisque  esse,  quod  sub  hac  posteriore  ratione 
physice  efficiat  nostros  actus ,  neque  aliud  colligi  posse  e  citatis  testimoniis 
[Scripturae]. 

„Est  autem  considerandum ,  quod  ipsa  gratia  excitans  ,  quara  diciraus 
moraliter  inclinare  voluntatem  ad  consensum  ,  realiter  et  physice  fit  a  Deo  in 
hominis  voluntate,  quia  ipsaraet  excitatio  est  realis  et  supernaturalis  effectus, 
cuius  propria  causa  Deus  est.  Atque  hoc  in  rigore  satis  est,  ut  dicere  pos- 
simus ,  Deum  physice  facere  ut  veliraus  ,  quia  per  physicara  efficientiam  facit 
id,  quo  raoraliter  induciraur  ad  volendum,  et  quia  ipsamet  raotio  gratiae  ex- 
citantis  physice  nos  afficit,  quamvis  ad  ulteriorem  actiim  non  physice  compellat, 
Praeterquara  quod  causalitas  moralis  sufficit  ad  proprietatem  et  rigorera  illa- 
rum  locutionum:  Faciam  ut  faciatis  etc.  Illae  vero:  Deus  est  qui  operatur  in 
nobis  velle  etc.  de  physica  efficientia  per  gratiam  adiuvantem  et  concursura 
Dei  probc  intelliguntur." 

Idera  antea  docuerat  de  gratia  1.  III.  c.  16.  n.  3.:  „Neque  obstat ,  quod 
illa  actio  vel  influxus  [gratiae  praevenientis  sive  raoraliter  agentis]  ,  quo  fit 
actus  deliberatus,  in  se  sit  p)hysicus  et  realis  influxus ;  nam  praecise  spectatus, 
ut  est  a  gratia  excitante,  sic  tantum  est  ab  illa  moraliter,  et  ita  induit  ratio- 
nera  raoralis  causalitatia  ,  sicque  denorainat  suura  principium  moralitcr  adiu- 
vans.  Ad  eum  modum,  quo  dixi  in  metaphysica,  eundem  influxum,  prout  est 
a  causa  finali .  esse  causalitatem  finis ,  et  prout  est  a  principio  activo ,  esse 
causalitatera  efficientis:  ita  etiam  in  praesenti  idem  influxus  gratiae  adiuvantis, 
qui  cst  physicus  respectu  alterius  principii ,  raoraliter  est  ab  excitante  gratia, 
et  ratione  illius  sine  ulla  confusione  vel  verborum  aequivocatione  adiuvans 
denominari  potest.'' 


.^ 


16.    De  iilteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  315 

quum  ea,  quae  aliqua  conditione  futura  sunt,  alii  supercompre- 
hensione  voluntatis,  alii  ex  ipsa  rei  veritate  a  Deo  cognosci  ve- 
lint.  Prius  illud  Molina  docet;  sed  a  Lessio,  cum  quo  ei  fuerat 
litterarum  consuetudo,  ita  explieatur,  ut  re  non  dissentiat  a  ceteris. 

„Non  docent  nostri,"  inquit  Lessius,  „operationes  voluntatis 
futuras  posse  certo  praesciri  in  potentia  liberi  arbitrii  ut  in  causa, 
quasi  ex  vi  cognitionis  liberi  arbitrii  infallibiliter  cognosci  possit, 
quas  operationes  sit  editurum,  sed  docent  eas  praesciri  ex  infinita 
vi  divini  luminis ,  quod  non  solum  liberum  arbitrium  et  omnia, 
quae  ipsum  praevenient,  allicient  vel  impedient,  comprehendit, 
sed  etiam  penetrat  ad  omnes  eius  operationes  et  effectus;  non 
quia  aliquid  in  eo  vel  in  aliquo  praevio  videt,  unde  certo  colligi 
possint;  sed  quia  reipsa  ab  eo  fient  vel ,  data  certa  hypothesi, 
fierent.  Itaque  operationes  futurae  in  libero  arbitrio  praevidentur 
a  Deo ,  non  ex  vi  cognitionis  liberi  arbitrii ,  sed  quia  in  libero 
arbitrio  absolute  vel  ex  hypothesi  exstabunt ,  et  Dei  vis  infinita 
cognoscendi  ad  omne  verum  penetrat.  Hoc  ipso  enim  quo  ali- 
quid  est,  erit,  vel  facta  aliqua  suppositione  esset,  habet  veritatem 
obiectivam ;  ac  proinde  intellectus  divinus ,  ratione  infinitae  vir- 
tutis  suae,  se  ad  illud  extendit.  Sic  Molina  passim  docet  Deum 
cognoscere  conditionales  liberas,  ratione  infinitae  eminentiae  di- 
vini  intellectus  supra  liberum  arbitrium ,  per  quam  fit ,  ut  non 
solum  liberum  arbitrium  comprehendat,  sed  etiam  penetret  ad 
omnia  ea,  quae  in  ipso  vel  exstabunt  absolute  vel,  facta  quavis 
hypothesi,  exstarent.     Yideatur  disputatio  47.  tota/'  ^ 

Ad  quam  interpretationem  confirmandam  indicia  in  ipsius  libro 
inveniuntur.  Dicit  enim  Molina  semel  atque  iterum,  liberos  actus 
non  esse  certos  ex  causis  suis  (p.  237.),  unde  sequitur,  ut  ex  his 
(ex  voluntate  et  quibus  haec  ad  agendum  excitetur)  tamquam  ex 
ratione  ac  medio  cognitionis  praenosci  non  possit.  Immo  „ratio- 
nem"  et  conditionem  praescientiae  a  rei  veritate  repetit ,  unde 
„pendeat  scientia  Divina",  quemadmodum  quater  clarissime  docet 
(p.  228  ss. :  „Non  sumit,"  inquit ,  [lustinus]  „causam  pro  vera 
causa  .  .  . ,  sed  loquitur  de  ratione ,  quare  illa  [praescientia]  sit, 
quatenus  respectus  rationis ,  quam  scientia  Divina  habet  ad  res, 
quas  novit  esse  futuras ,  pendet  ex  eo ,  quod  illae  ex  suis  causis 
sint  futurae"). 

Venio  nunc  ad  opinionem  erroremque  pervulgatum  eorum, 
qui    discrimen    esse    inter    Molinismum    et  Congruismum    de    ipsa 


*  De  gratia  efficaci  c.  16.  n.  4.  p.  347. 


316  16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

efficacia  gratiae  eiusque  efficaciae  modo  existimant:  Molinam  do- 
cere,  gratiam  fieri  efficacem  consensu  libere  cooperantis;  ceteros, 
convenientia  et  commensione  quadam  gratiae  cum  indole  cuius- 
que,  ingenio,  studio,  consuetudine,  habitu,  conditione,  rebus,  tem- 
pore;  hanc  alteram  doctrinam  ab  Aquaviva  praescriptam  esse. 
Cuius  erroris  refellendi  causa  satis  est  ea  repetere,  quae  supra  de- 
monstravimus.  Ostendi  (p.  235.  306.)  qua  ratione  Molina  et  Lessius 
docerent,  gratiam  efficacem  fieri  consensu  voluntatis,  ut  nihil  dif- 
ferat  eorum  a  Suaresii  et  Bellarmini  sententia;  ante  (p.  16.  et  17.) 
falsam  Congruismi  interpretationem  refutaveram ;  nec  huius  ullum 
vestigium  in  Aquavivae  decreto  reperitur,  uti  attente  legenti  ma- 
nifestum  est.  Eiusdem  rei  haec  sit  postrema  atque  evidentissima 
demonstratio.  lesuitae  omnes,  etiam  Bellarminus,  qui  consilio  suo 
auctor  exstitit  decreti  Aquavivae  (v.  p.  236.  n.  1.),  fieri  posse  cum 
S.  Augustino  censent,  ut  si  duo,  libera  praediti  voluntate,  prorsus 
eodem  ingenio  atque  natura,  eodem  modo  affecti,  eadem  Divina 
inspiratione  excitentur  eademque  tentatione  impellantur,  alter  re- 
sistat  tentationi,  alter  succumbat,  et  omnes  eius  differentiae  ratio- 
nem  cum  S.  Augustino  a  lihera  voluntate  repetunt.  Atqui  si  ve- 
rum  esset,  quod  vulgo  de  Congruismo  opinantur,  eadem  esset  in 
utroque  congruitas  gratiarum ,  quum  et  aequales  inter  se  sint  et 
cum  ceteris  rebus  omnibus  prorsus  aequaliter  conveniant;  et  ta- 
men  altera  gratia  congrua  est,  altera  incongrua.  Fatentur  etiam 
ipsi  Tournely  ^  et  Billuart^,  quibus  nescio  an  nemo  illum  erro- 
rem  studiosius  vulgaverit,  Congruismum  ad  Molinismum  deni- 
que  redire. 

Societatis  de  gratia  doctrina  eadem  fortuna  usa  est  qua  Ban- 
nesianorum.  Illa  ab  initio  a  Bellarmino,  Molina,  Suaresio,  Lessio, 
Yasquesio,  Yalentia,  illis  vere  magnis  theologis,  ita  explicata  est, 
ut  posteriores,  quamvis  praeclare  de  ea  scripserint,  velut  Ruiz  et 
Ripalda,  tamen  et  doctrinam  universam  a  superioribus  explicatam 
tenerent ,  et  partes  ante  variatas  varie  exsequerentur.  Nam  de 
praedestinatione  et  praedefinitione  alii  ad  Bellarminum  et  Suare- 
sium,  alii  ad  Lessium  et  Molinam  propius  accedunt. 

Eodem  ferme  modo  actum  est  cum  Neo-Thomismo.  Nam  ab 
ipso  principio  per  Bannesium,  Lemosium,  Alvaresium  illa  doctrina 


^  Praelectiones  de  gratia  Chr.  q.  7.  art.  4.  concl.  3. ,  q.  9.  art.  2.  Ed. 
Paris.  a.  1739.  t.  II.  p.  447.  674. 

2  Theolog.  diss.  V.  art.  6.  de  gr.  eff.  Praenotanda.  Ed.  Paris.  Palm6 
t.  III.  p.   142. 


A 


16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  317 

ita  explicata  est,  ut  ceteri  tritis  vestigiis  insisterent.  Quaedam 
duriora  mollita  sunt,  at  ratio  ac  structura  universa  constat  atque 
ipsae  etiam  distinctiones,  argumentationes,  Molinismi  accusationes, 
difficultatum  solutiones  manebant  et  quasi  per  manus  tradebantur. 

Tria  sunt,  quae  utriusque  doctrinae  constantiam  et  effecerunt 
et  explicant;  quae  iam  supra  commemoravimus :  magnitudo  inge- 
niorum ,  quorum  vires  omnes  ad  eam  perficiendam  ac  defenden- 
dam  ab  ipso  initio  controversiae  collatae  sunt;  praecepta  Summo- 
rum  Pontificum  eam  causam  libris  tractari  severissime  vetantium; 
denique  utriusque  Ordinis  ad  conservandam  doctrinam  disciplina 
atque  decreta.  De  Aquavivae  regula  satis  diximus;  sed  etiam 
Praedicatorum  exstat  de  servando  Thomismo  decretum.  Nam 
quum  a.  1670.  capitulum  generale  Ordinis  E-omae  haberetur, 
placuit  (admonit.  5.)  ut  theologiae  professores  „nedum  doctrinam 
nostri  Angelici  Praeceptoris  D.  Thomae  Aquinatis  fidelissime  se- 
quantur,  sed  etiam  a  concordi  et  communiori  nostrorum  Thomi- 
starum  sententia,  quae  communi  omnium  iudicio  creditur  asserta 
a  Sanctissimo  Praeceptore  vel  ex  eius  principiis  deducta ,  nullo 
pacto  audeant  recedere,  praesertim  circa  materiam  de  gratia  et 
libero  arbitrio  seu  pht/sica  praemotione."' 

Sed  iam  prima  quasi  aetate  controversiae  apud  alios  aliarum 
indicia  doctrinarum  exstitere,  quum  nec  Bannesium  sequi  nec  ad 
lesuitas  accedere  vellent.  Fuerunt  qui  ob  rei  obscuritatem  de 
summa  controversiae  tacendum  putarent.  Si  quid  ex  Suaresii  et 
Ruizii  disceptationibus  concludi  licet,  ipsa  Thomassini  sententia 
iam  tum  nata  est  *.  In  academiis  Parisina  et  Salmanticensi  multis 
morales  determinationes  placuerunt,  quibus  certissimam  gratiae 
efficaciam  omissa  scientia  media  satis  explicari  arbitrarentur;  nam 
eam  vim  inesse  indeliberatis  gratiae  excitantis  motibus  ad  sua- 
dendum  actum  liberum,  ad  alliciendam  trahendamque  voluntatem, 
ut  ductum  gratiae  certissime  secutura  esset;  atque  ita  sine  scientia 
media  ex  ipsa  proprietate  gratiae  actus  veritatem  certissime  co- 
gnosci.  Quam  suadendi  vim  gratiae  actum  certissime  efficientem 
alii  ex  ipsius  claritate  ac  suavitate  derivabant,  alii  contra  ex  per- 
fectissima  convenientia  gratiae  cum  studiis,  affectionibus,  consue- 
tudine ,  conditione  cuiusque.  Qui  omnes  cum  lesuitis  eandem 
dicebant  gratiam  efficacem  et  excitantem;  cuius  efficientiam  pro- 
priam  similiter  explicabant;  de  infallibilitate  efficientiae  dissen- 
tiebant.    Posse  enim  aliqiiando  motus  indeliberatos  gratiae  quadam 

1  "V.  supra  p.  33. 


318  16'    ^^  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

suasionis  necessitate  actum  liberum  efficere ,  lesuitae  fatebantur; 
sed  nec  omnium  gratiarum  efficacium  tantam  vim  esse  docebant, 
quantam  extraordinariis  tribuerent;  nec  ex  sola  morali  suasionis 
necessitate ,  quae  illas  gratias  consequeretur,  summam  ac  Divinam 
providentiae  ac  praedestinationis  infallibilitatem  derivari;  nec  eam 
gratiae  efficaciam,  quae  ita  semper  raperet  voluntatem,  ut  omnes 
certissime  transvolaret  difficultates ,  Sacrae  Scripturae  congruere, 
qua  constanter  ad  pugnam  omniumque  virium  contentionem  ex- 
citaremur;  nec  denique,  si  tanta  motio  ac  suasio  gratiae  ad  omnia 
bona  sive  ob  lapsae  naturae  imbecillitatem  sive  aliis  de  causis 
requireretur ,  gratiam  sufficientem ,  quae  tanta  vi  careret ,  vere 
dici  sufficientem  ^ 

Levantur  difficultates ,  non  tolluntur ,  si  cum  Alphonso  Le- 
moine ,  doctore  Sorbonico ,  illam  tantam  vim  gratiae  ad  actiones 
difficiliores  referas,  orationis  autem  gratiam  intelligas  sufficientem, 
qua  qui  utatur  gratiam  efficacem  ad  difficiliora  praestanda  con- 
sequatur.  Ea  doctrina  deinceps  plurimis  probata  est.  De  qua 
ut  recte  existimare  possimus ,  vetus  nobis  et  ante  hanc  contro- 
versiam  pervulgata  consideratio  distinctioque  gratiae  cognoscenda 
est.  Eius  mentionem  adhuc  non  fecimus,  quia  illa  doctrina  in 
disputationem  non  venit;  nunc  quum  prodiit  et  iudicem  se  esse 
vult,  quae  controversiam  Molinistarum  ac  Bannesianorum  omissis 
scientia  media  et  physica  praedeterminatione  dirimat ,  audienda 
atque  examinanda  est. 

Distinctio  efjicacis  et  sufficientis  gratiae  tum,  quum  ortae  sunt 
Molinistarum  et  Bannesianorum  disputationes,  communiter  in  scho- 
las  inducta  est,  quum  illa  appellatio  antea  perambigua  fuisset  et 
a  multis  improbata.  lam  vero  in  illis  Praedicatorum  et  lesuita- 
rum  disputationibus  illis  nominibus  haec  certa  sententia  adiunge- 
batur ,  ut  efficax  ea  gratia  praeveniens  diceretur ,  quam  effectus 
(actus  liber)  isque  ijifaUihiliter  consequeretur.  Superiores  autem 
theologi  illud  vocabulum  saepe  aliter  intellexerant  (velut  de  magna 
gratia,  quae  opponitur  parvae);  ita  perturbari  multa  necesse  erat, 
nisi  illud  attenderetur. 

S.  Thomas  de  gratia  efficaci  et  de  sufficienti  loquitur  nec 
tamen  gratiam  ita  dividit.  Aiixilium  sufficiens  appellat  I.  II. 
q.  106.  a.  2.  ad  2.:  „Si  quis  post  acceptam  gratiam  N.  T.  pecca- 
verit,    maiori    poena    est    dignus    tamquara    auxilio   sibi  dato  non 


^  Cuius  opinionis  refutationem    v,    apud  Suaresium ,    de    auxilio    efficaci 
1.  III.  c.  10.  p.  195  s.  et  apud  Lessium,  de  praedestinatione  sect.  6.  n.  142. 


16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  319 

utens;  nova  lex  enim,  quantum  est  de  se,  svfficiens  auxilium  dat 
ad  non  peccandum."  Vocationem  efficacem  appellat  In  Rom.  c.  8. 
lect.  6.:  „Et  etiam  haec  vocatio  est  e/5^ca;r  in  praedestinatis,  quia 
huiusmodi  vocationi  assentiuntur,"  ubi  gratiam,  quam  effectus  con- 
sequatur,  intelligi  manifestum  est.  Alia  vis  est  eiusdem  vocabuli 
In  loann.  c.  17.  lect.  2.:  „Oratio  [Christi] ,  quantum  est  de  se, 
efficax  est,  ut  valeat  toti  mundo;  sed  tamen  non  in  omnibus  sor- 
titur  efFectum,"  ubi  recte  Billuartus  (diss.  V.  de  gratia  efficaci, 
art.  6.  Praenot.)  aliud  significari  dicit:  non  id,  quod  sit  cum  ef- 
fectu  coniunctum ,  sed  id ,  quod  magnam  habeat  vim  efficiendi, 
sive  sequatur  effectus  sive  alia  re  impediatur. 

Hanc  utramque  verbi  sententiam  ab  eo  usurpatam  videmus, 
qui ,  quod  sciam,  primus  gratiam  divisit  in  effii-acem  et  sufficien- 
tem,  Henrico  Gorcumiense.  Is  quum  studiis  operam  dedisset  Pa- 
risiis ,  Coloniae  theologiam  docuit ;  sequebatur  maximo  studio 
S.  Thomam  eiusque  Summam  adiecto  Siipplemento  absolvit;  mor- 
tuus  est  anno  ferme  1460.  (Y.  Generi,  Theolog.  dogm.  schol.  t.  I. 
p.  160.)  De  eo  haec  scribit  Eckius,  theologus  ille  Germanus:  „Iu- 
vat  illam  solutionem  Henricus  Gorcheim  .  .  .  studii  Parisiensis 
alumnus,  sed  Agrippinensis  gymnasii  foecundus  excultor;  hic  in 
tractatu  huic  materiae  dicato  .  .  .  inquit,  duplicem  esse  motio- 
nem  Dei  gratuitam :  unam  sufficientem ,  et  illam  Deus  nemini 
denegat,  aliam  efficacem;  sed  illa  adhuc  potest  intelligi  bifariam: 
uno  modo,  ut  sit  genus  motionis,  quo  specialiter  moventur  prae- 
destinati,  quae  respersa  quodam  suavitatis  odore,  intima  viscera 
animae  foecundando  deiformat  et  in  coeleste  desiderium  trans- 
mutat;  potest  et  alio  modo  dici  motio  efficax ,  quae  assequitur 
voluntatem  hominis  actu  ad  eius  consensum."  ^  Extraordinariae 
illius  gratiae  exempla  sumuntur  a  Maria  Magdalena ,  Matthaeo, 
Paulo.  Eam  distinctionem  probat  Eckius.  Ita  efficax  gratia  modo 
ea  dicitur ,  quae  est  cum  effectu  coniuncta ,  modo  ea ,  in  qua  sit 
vis  ac  virtus  inusitata.  Priore  significatione  effectus  saepe  intelli- 
gitur  jperfectuSy  ut  efficax  dicatur  ea  gratia,  quae  effectum  con- 
sequatur  insignem ;  huiusmodi  autem  vocabant  iustificationem ; 
erat  igitur  gratia  efficax  vocatio  illa  alta  sive  secundiim  proposi- 
tum,  h.  e.,  summa  gratiarum  qua  efficitur  iustificatio  vel  ea  gratia, 
quae  efficit  ultimam  praeparationem,  cum  qua  ipsa  necessario  con- 
nexa  sit  iustificatio.  Sufficientes  igitur  gratiae  illae  erant,  quae  ad 
sanctificationem  remote  disponunt.     Ita  Medina  et  e  Parisiensibus 


*  Supra  [p.  103  s.]  totum  locum  ex  ipso  Henrici  libro  attulimus. 


320  16-   1^6  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

Gamachaeus  illam  distinctionem  intelligunt.  Qui  omnes  dicunt, 
hominem  bene  utendo  gratiis  sufficientibus  consequi  efficacem. 
Yalentia  autem  gratiam  efficacem  intelligit  eam ,  cum  qua  actus 
bonus  perficiatur  atque  absolvatur ,  h.  e. ,  et  praevenientem  et 
adiuvantera. 

Sin  altero  modo  vocem  accipimus ,  quo  item  et  S.  Thomas 
et  Henricus  Grorcumiensis  acceperunt,  locus  est  Adriani  YI.,  quo 
secundum  eam  sententiam  distinguuntur  gratiae  sufficientes  et 
abundantes:  „Eam  misericordiam,"  inquit,  „ut  probabiliter  teneo, 
viatoribus  [etiam  obduratis]  exhibet  Deus ,  quod  sufficienter  eis 
assistit  et  suam  gratiam  ofFert,  qua  pro  extremo  saltem  virium 
laborando  possent  peccati  indulgentiam  promereri.  .  .  Paucos  in- 
venies,  qui  ad  extremum  virium  aliquid  faciant.  Ideo  si  debeant 
ad  Deum  carnalia  corda,  id  est,  peccatores  converti,  opus  est 
plus  quam  sufficienti  gratia,  id  est,  Divina  assistentia,  sed  abun- 
danti  et  quae  onus  magna  ex  parte  alleviet."  Eadem  illa  Gor- 
cumiensis  distinctio  apud  alium  Universitatis  Parisiensis  alumnum, 
in  S.  Ignatii  libro  exercitiorum,  invenitur.  In  regula  septima  de 
discernendis  animi  motibus  in  exemplo  Hispanico  ^  gratiam  suffi- 
cientem ,  quae  semper  adsit  homini ,  opponit  intensae,  quae  con- 
iunctas  habeat  vehementiores  animi  motiones  et  consolationes ,  a 
qua  ipse  de  tempore  triplici  ad  electiones  recte  faciendas  magis 
opportuno  distinguit  SS.  Pauli  et  Matthaei  vocationes.  Haec  tota 
distinctio  a  sola  vi  insita  suavitateque  gratiae  excitantis  ducitur. 
Tdem  docet  defenditque  Alphonsus  Rodricius,  qui  in  Societatem 
brevi  post  quam  condita  est,  intravit,  in  admirabili  illo  de  per- 
fectione  Christiana  libro.  In  10.  capite  primi  tractatus  siifficien- 
tem  gratiam  omnibus  dari  dicit ;  cum  ea  tentationem  superari 
posse;  nihilominus,  inquit,  saepe  evenit ,  ut  eam  cum  hoc  communl 
auxilio  non  superemus ,  nisi  Deus  addat  aliud  peculiare.  Addit, 
hanc  peculiarem,  abundantem,  efficacem  gratiam  fidelitate  in  rebus 
minimis,  oratione  potissimum,  impetrari.     Huiusmodi  distinctio  a 


^  La  septima:  „E1  qiie  esta  en  desolacion  considere  como  el  Senor  le 
ha  dejado  en  sus  potencias  naturales,  para  que  resista  4  las  varias  agitaciones 
y  tentaciones  del  enemigo,  pues  lo  puede  con  el  auxilio  divino,  el  cual  siempre 
le  guida  aunque  claramente  no  lo  sienta;  porque  el  Senor  le  ha  abstraido  su 
mucho  hervor,  crecido  amor  y  gracia  intensa;  queddndole  tambien  gracia  su- 
ficiente  para  la  salud  eterna."  Idem  quod  hic  gracia  intensa  vocatur,  in  fa- 
miliari  eius  epistolarum  clausula  dicitur  gracia  cumplida ,  h.  e.  perfecta  et 
abundans  (Cartas  de  San  Ignacio  de  Loyola,  Madrid  1875.  I.  33.  alibi);  eidem 
acceptae  docct  posse  resisti  (1.  c.  213.). 


16.   De  iilteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  321 

virtute  cuiusque  gratiae  repetitur;  quo  autem  maior  gratia,  eo 
certior  effectus  est.  Et  tanta  est  hominis  imbecillitas,  ut,  etiamsi 
minoribus  gratiis  vincere  tentationem  possit  et  aliquando  vincat, 
tamen  nisi  illis  magnis  atque  abundantibus  non  sit  semper  victor 
evasurus  nec  virtutem  semper  conservaturus.  Minoribus  autem 
bene  usus  maiores   consequetur   et   in   usu  virtutum  perseverabit. 

Atque  ita  S.  Ignatius  et  P.  Rodricius,  praeceptores  illi  vitae 
bene  agendae,  quorum  doctrina  omnes  Societatis  lesu  alumni  us- 
que  ad  hodiernum  diem  formantur,  inter  se  consentientes  docent. 
E  quo  ipso  concludi  licet ,  idem  ab  omnibus  Societatis  theologis 
defendi,  id  quod  nullo  negotio  probare  possumus.  Sed  quoniam 
id  Molinismo  negatum  esse  volunt ,  Molinam  eiusque  doctrinae 
patronum  minime  omnium  rigidum ,  Lessium  dico,  ab  huiusmodi 
crimine  vindicemus. 

Tournely  scribit:  „Grratia  sufficiens  ad  sensum  Molinae  suffi- 
cit  ad  singulos  pietatis  actus  immediate  exercendos."  ^  Quod  nec 
Molina  nec  Moliniani  unquam  dixerunt,  immo  vero  illam  opinio- 
nem  ita  stultam  esse  putarunt,  ut  eam  nemini  unquam  theologo 
in  mentem  venisse  dicerent.  Nam  Lessius  „Secundo  dicimus," 
inquit,  „praedictam  assertionem  non  ita  accipiendam,  quasi  Deus 
det  omnibus  in  actu  secundo  tale  auxilium ,  quod  immediate  sit 
sufficiens  ad  fidem  vel  poenitentiam  co7icipiendam  (id  enim  mani- 
feste  falsum  est  et  nemo  Doctorum  tam  imperite  illud  unquam  in- 
tellexit) ,  sed  quod  omnibus  det  aliquod  initium ,  nempe  aliquam 
inspirationem,  cui  si  quis  obtemperaverit,  ulterius  iuvabitur."  In 
eiusmodi  initiis  gratiae,  cui  si  quis  obtemperaverit,  amplius  iuvetur, 
Lessius  semel  atque  iterum  numerat  orationis  gratiam.  Imprimis 
perseverantiam  nisi  constanti  oratione  impetraturi  non  sumus,  et 
quidem  non  quoquo  modo  sufficientem,  sed  magnam  atque  efficacem 
gratiam  rogare  debemus,  quae  nos  ita  moveat  atque  impellat,  ut 
superatis  difficultatibus  omnibus  constanter  perseveremus  (de  prae- 
dest.  n.  78.  p.  424.).  Datur  autem  gratia  aliis  „parce",  aliis  „co- 
piose",  aliis  „uberrime".  Potest  etiam  Deus  ab  usitato  providen- 
tiae  ordine  declinans  quodam  miraculo  gratiae  tantis  hominem 
praevenire  inspirationibus,  ut  non  honeste  agere  non  possit  (1.  c. 
n.  142.  p.  455.). 

Similis  est  doctrina  Molinae.  Qui  alias  gratias  praevenientes 
tam  remissas  esse  docet,  ut  vix  animadvertantur,  alias  tam  acres 


^  Cursus  theologici  scholastico-dogmatici  et  moralis    tom.  II.  ,    de    gratia 
Christi,  q.  6.  art.  4.  Conclusio  secunda,  ed.  Colon.  1752.,  IL,  392. 
Schneemann,  Controvers.  21 


322  16.   De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

ac  vehementes ,  ut  mirifice  delectetur  animus,  taedium  pellatur, 
caritas  inflammetur,  cor  et  caro  in  Deum  vivum  exultent,  pennae 
velut  aquilae  et  vires  assumantur,  quibus  via  mandatorum  sine 
difficultate  curritur.  „Satis  suaviter  equitat,  qui  ab  Omnipotente 
portatur."  De  qua  gratia  tota  disputatione  44.  quaestionis  14. 
articuli  13.  disserit.  Quo  autem  altius  vim  praevenientis  gratiae 
extollit,  eo  magis  imbecillitatem  atque  languorem  premit  naturae, 
quae  tanto  illustrata  lumine  fidei,  tanta  roborata  vi  sanctificantis 
gratiae  et  caritatis  (qua  tamen  adiutus  leviora  agere  possit)  nihi- 
lominus  sine  peculiari  Divinae  gratiae  auxilio  graviores  superare 
tentationes  atque  in  virtutum  usu  perseverare  non  queat;  „auxilia 
vero  particularia ,  a  quibus  perseverantia  pendet,  confert  maiora 
vel  minora  iustis,  prout  cautius  ac  maiori  cum  animi  submissione 
se  gerunt."  (Cf.  disp.  17.  et  ss.)  Remissae  et  vehementis  motionis 
distinctio,  quae  eadem  apud  veteres  et  hac  controversia  superiores 
theologos  est  gratiae  sufficientis  et  efficacis  et  a  Molinistis  quo- 
que  admittitur,  quamquam  non  lioc  ipso  nomine  appellatur,  tum 
ad  vim  insitam  virtutemque  gratiae,  tum  vero  etiam  ad  effectum 
spectat ;  quo  enim  maior  gratia  est ,  eo  certiorem  esse  effectum 
necesse  est.  Quamobrem  Yalentia  *  et  post  eum  Lessius  ^  tria 
genera  distinguit  gratiarum  efficacium :  aliquando ,  plerumque, 
semper  efficientium  id ,  cuius  causa  datae  sunt.  Nec  vero  solus 
Suaresius  ^  est ,  verum  etiam  Ripalda  Molinista ,  qui  propositioni- 
bus  defendant,  posse  gratiam  tam  vehementer  hominem  ad  bene 
agendum  inclinare ,  ut  propter  ipsam  vim  propriam  gratiae  non 
possit  non  facere  id,  ad  quod  impellatur;  cuius  rei  confirmandae 
causa  Ripalda  aliquot  ex  S.  Augustino  locos  affert,  quibus  ipsis 
postea  Tournely  et  qui  eum  secuti  sunt,  Molinianos  oppugna- 
verunt. 

lam  vero  in  hac  distinctione  gratiae  vel  remissius  vel  vehe- 
mentius  excitantis ,  vel  certius  vel  incertius  efficientis  id ,  cuius 
causa  collata  est,  ea  doctrina  innititur,  quam  Habert,  d'Argentre, 
Tournely  in  schola  sua  celeberrima  communiter  defensam  esse 
testantur.  Quidam  ei  etiam  alteram  illam  distinctionem  gratiae 
vel  remote  vel  proxime  ad  iustificationem  praeparantis  adiungunt. 
Sed  constat  inter  utrosque:  gratiam  efficacem  et  syfjicientem  ge- 
nera  esse  excitantis,  quae  hominem  supernaturaliter  illustret  atque 


*  Disput.  8.  q.  3.  p.  4.    Edit.  Venet.  1600.  p.  923. 

2  De  praedest.  p.  433. 

3  L.  III.  de  auxilio  efficaci  c.  10.    Edit.  Viv^a  XI.,  198. 


16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  323 

ad  bonum  impellat;    nullam  esse  inter  utramque   essentialem  dif- 
ferentiam;    eam    quam   dicunt    sufficientem   ad   effectus   faciliores 
atque  imperfectos ,    ad   orationem   potissimum    pertinere   et  nullis 
adiunctis  aliis  gratiis  praevenientibus  per  se  satis  virtutis    ad  illa 
conferre;    saepe  etiam  cum  effectu   coniunctam    esse;    ea   si    quis 
bene   utatur ,    gratiam    efficacem    ad    difficiliora  opera  praestanda 
atque    ad    couversionem    dari.      Cuius    sententiae    cum    Societatis 
doctrina  consensionem  et  lesuitae  premunt  et  clarissimus  quisque 
magister  Sorbonicus  fatetur  ^.     Item  utrique  docent,  quantum  illa 
et  a  lansenianorum  et  a  Bannesianorum  rationibus  distet.    Nihilne 
igitur   inter    Sorbonicos    et  Nostros   interest?     Responderi    potest 
in  utramque  partem.     Si  ea,  quam  diximus,   distinctio  ita  statui- 
tur,  ut  superioribus  aetatibus  erat  usurpata,  ut  gratia  simpliciter 
dividatur  in  remissam  et  magnam,  remote  vel  proxime  ad  iustifi- 
cationem  praeparantem,  omnino  illi  nobiscum  consentiunt;  dissen- 
tiunt,  si  eam  ad  posteriorem  controversiam  dirimendam  quidquam 
valere  arbitrantur.     Nam    1.    duas    distinctiones    diversas    confun- 
dunt;    aliud  enim  olim  efficax  et  snfficiens    accipiebant,    aliud   in 
hac  controversia;    2.   supremam   illam  dignamque  providentia  Di- 
vina  infallibilitatem  in  actibus  humanis  cognoscendis  sua  doctrina 
non  explicant;    nam   probabilis    illa   coniectura   vel    divinatio  vel 
persuasio,  quae  ex  maiore  quadam  vi  gratiae  derivatur,  nunquam 
potest  certissimam  Dei  scientiam  efficere,  atque  etiam  rara  et  in- 
usitata  est  ea  gratia ,    cuius  virtuti  resisti  vix    possit ;    3.   ficta   et 
commenticia  est  in  gratia  efficaci  faciliorum   ac  difficiliorum  ope- 
rum  distinctio,    ut   ex  ipsis  scripturae  locis,  quos  huius  doctrinae 
defensores  afferre  solent,   ut   gratiam   ah  intrinseco  efficacem  pro- 
bent,    satis   intelligitur.     Yelut   Calonne,    uberrimus,    ut    opinor, 
nostra  aetate  huius  doctrinae  explanator  ac  patronus,  hos  e  Novo 
Testamento  locos  usurpat:    Eph.  2,  10    „creati    in  honis  operihus, 
quae    praeparavit  Deus,    ut   in   illis   ambulemus" ;    Hebr.  13,  21 
„aptet  vos  in  omni  hono^  ]  Eph.  1,  11   ^omnia  operatur  secundum 
consilium  voluntatis  suae";   Phil.  2,  13  „operatur  et  velle  et  per- 
ficere";  I.  Cor.  4,  7  ^,quid  habes,  quod  non  accepisti?"    Hi  enim 
loci  universim  de  omnihus  actibus  supernaturalibus  dicti  sunt;  qui- 
bus  si  probatur  gratia  ah  intrinseco  efficax ,   probatur   de    actibus 


1  Tournely  ex  Haberto  (Theol.  Gr.  PP.  1.  11.  c.  6.  n.  1.)  haec  affert: 
„immo  PP.  lesuitae  [didicerunt]  a  Doctoribus  Scholae  Parisiensis ,  cuius  fe- 
cundissimo  gremio  ortum  suae  doctrinae,  incunabula  ac  incrementa  debere  se 
non  inviti  agnoscunt." 

21* 


324  16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

facilioribus  et  difficilioribus.  At  alterum  falsum  esse  existimant; 
ergo  neutrum  deraonstrant.  Nec  ea  sententia  e  SS.  Patribus, 
maxime  Augustino ,  eruitur.  Ex  hoc  quae  afferunt ,  nihil  osten- 
dunt  (quemadmodum  Billuart  contra  Tournely ,  quem  ceteri  se- 
quuntur ,  scripserat)  nisi  hoc:  non  omnem  gratiam  sufficientem 
ad  omnem  actum  proxime  sufficere,  orando  autem  uberiorem  gra- 
tiam  impetrari  posse,  quod  quidem,  ut  ait  Lessius,  nemo  theolo- 
gus  negat.  Sed  idem  Augustinus  a  gratiae  efficacia  distinctionem 
facilium  et  difficilium  actuum  omnino  removet.  „Quia  omnia  bona,'' 
inquit,  ^et  magna  et  meclia  et  minima ,  ex  Deo  sunt,  sequitur,  ut 
ex  Deo  sit  etiam  bonus  usus  liberae  voluntatis"  (L.  I.  Retract. 
c.  9.).  Nec  4.  ita  declinari  sententia  media  potest,  id  quod  prae- 
cipuus  illius  doctrinae  patronus,  Tournely,  facile  concedet;  hic 
enim  e  studiosissimis  eius  defensoribus  est  nec  iis  assentitur ,  qui 
eam  evitare  conentur.  Quum  enim  Deus,  ut  ex  plurimis  Scrip- 
turae  Patrumque  testimoniis  elucet,  actus  et  bonos  et  malos  ali- 
qua  conditione  futuros  certissime  praenoscat  idque  in  dubium  vo- 
cari  plane  non  possit ,  quaerendum  est  quomodo  id  fiat.  Quam 
quaestionem  si  quis  fide  contentus  omittere  velit ,  omittat.  Sin 
de  ea  controversia ,  quae  inter  Molinistas  et  Bannesianos  inter- 
cedit,  diiudicare  vult,  quaestionem  de  scientia  media  praetermit- 
tere  non  potest;  eo  enim  denique  tota  illa  controversia  evadit, 
eo  potissimum  spectat,  ut  quaeratur:  internusne  nexus  ac  neces- 
saria  colligatio  sit  inter  actus  liberos  naturae  creatae  et  motionem 
Divinam  eos  antecedente,  ita  quidem,  ut  Deus  omnes  actus  libe- 
ros,  etiam  conditione  aliqua  futuros ,  ex  illa  ipsa  motione  certis- 
sime  perspectos  habeat  K  Id,  quicunque  illam  doctrinam  amplexi 
sunt,  negare  coguntur;  relinquitur,  ut  scientiam  mediam  admit- 
tant.  (Y.  supra  pag.  36.)  At  si  qua  est  scientia  media,  ex  ea 
omnis  gratia  cum  efFectu  coniuncta  et  in  facilibus  et  in  difficilibus 
rebus  certissimam  efficaciam  nanciscitur ;  quam  annecti  solis  gra- 
tiis  potentibus  et  quasi  invictis  parum  constanter  dicitur.  Nec 
denique  5.  illa  doctrina  hominis  congruit  naturae.  Ut  ab  iis  or- 
diar,  in  quibus  Molina  consentit:  sunt  tenues  gratiae  motus ,  qui 
observari  vix  possint,  sed  tamen  ad  aliquid  boni  faciendum  ex- 
citent.  Quotiescunque  igitur  homo  ita  excitatus  aliquid  boni  agit, 
gratiam  sequitur,  gratia  movetur;  nam  tum  quoque  Moliniani  do- 
cent  gratiam  esse ,  quae  praeveniendo  moveat  atque  alliciat  et 
bonum  per  hominem,  suadendo  atque  efficiendo,  operetur.    Quibus 

^  Vide  supra  p.  33. 


J 


16.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione.  325 

gratiis  tenuibus  ac  tenuissimis  iilae  potentes  opponuntur,  quae 
luminis  elaritate  et  motus  suavitate  vel  trepidatione  timoris  homi- 
nem  prorsus  capiant  atque  propellant.  Inter  utrasque  innumera- 
bilis  est  multitudo  ac  varietas  gratiarum  et  effectuum  ex  iis  pen- 
dentium.  Horum  autem  efFectuum  consecutio  quam  magis  minusve 
certa  sit,  etiam  ex  infinita  difFerentia  impedimentorum  metiendum 
est,  quia  permagna  gratia,  quae  quietum  animum  certissime  per- 
moveret,  vi  atque  impetu  cupiditatum  vel  tentationum,  quas  dia- 
bolus  aut  occasio  excitavit,  ita  impediri  potest,  ut  anceps  ac  dubia 
sit  exspectatio  eventus.  Id  experti  omnes  scimus;  minime  enim 
tantam  esse  in  rebus  difficilibus  vim  ac  vehementiam  gratiae  ex- 
perimur,  ut  ad  consensum  veluti  trahamur;  nec  raro  usu  venit, 
ut  quis  dubitet,  tentationi  vehementi  consenserit  necne. 

Sed  de  hac  doctrina  Molinae  adversaria  satis  dictum  est. 
Cuius  summa  capita,  unam  eandemque  esse  gratiam  efficacem  et 
sufficientem ;  distinguendas  esse  gratias  tenuiores ,  quae  commu- 
niter  dentur,  et  magnas,  quae  rarius,  cum  Societatis  doctrina  con- 
gruunt.  Discrepantia  oritur ,  ubi  haec  distinctio  adhibetur,  ut 
omnis  infallibilitas  gratiae  efficacis  inde  explicetur.  Eo  usque 
pauci  progressi  sunt  ea  aetate,  de  qua  scribimus.  Fuerunt  autem 
tum  ex  Sorbonicis,  qui  nostram  doctrinam  amplecterentur  ac  pro- 
fiterentur.  In  quibus  fuit  imprimis  Duval,  summa  inter  suos  auc- 
toritate.  Alter  Universitatis  Parisiensis  alumnus,  quem  Ecclesia 
Doctoris  dignitate  ornatum  voluit,  S.  Franciscus  Salesius,  nostras 
rationes  aperte  probat  ac  sequitur.  Cuius  dilucida  ac  suavis  oratio 
quum  magnam  sibi  in  hac  quoque  causa  auctoritatem  conciliave- 
rit,  quumque  ipse  tunc  a  summo  Ecclesiae  doctore  consultus  sen- 
tentiam  dixerit,  eius  doctrinam  praetermittere  hoc  loco  non  de- 
bemus. 

Is  igitur  eam  formam  doctrinae  nostrae,  quae  a  Lessio  pro- 
posita  adversariis  liberior  ac  solutior  videtur,  omnino  professus  est. 
Id  et  in  litteris,  quarum  mentionem  supra  intulimus  (p.  4.  n.  3.), 
satis  significat  et   ipse   nos  ad  suum  de  amore  Dei  opus  remittit. 

In  cuius  operis  libro  III.  cap.  5.  praedestinationem  post  prae- 
visa  merita ,  quae  (um  Thomismo  recentiore  stare  nullo  modo 
potest,  docet  ac  profitetur.  Hunc  enim  statuit  esse  ordinem  ac- 
tuum  favorumque  Divinorum : 

„Yoluit  [Deus  primum]  salutem  eorum  omnium ,  qui  volent 
praebere  consensum  donis  et  auxiliis  gratiae  et  favoris,  quae  illis 
praepararit,  obtulerit  et  dispertierit  ea  intentione. 

„Hos  autem  inter  favores   voluit    vocationem   primum  locum 


326  ^6.    De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

tenere  eamque  taliter  voluit  esse  contemperatam  nostrae  libertati, 
ut  eam  vel  acceptare  vel  pro  nostro  libitu  reiicere  possemus.  lis 
autem  quos  praevidit  eam  acceptaturos,  voluit  motiva  ad  poeni- 
tentiam  incitantia  conferre;  iis  vero,  qui  obsecundaverint  huius- 
modi  incitamentis ,  statuit  caritatem  elargiri :  et  iam  habentibus 
eam  decrevit  dare  auxilia  gratiae  ad  perseverandum  in  illa;  iis 
demum ,  qui  bene  usuri  sunt  Divinis  hisce  auxiliis ,  staiuit  perse- 
verantiam  finalem  una  cum  amoris  sui  gloriosa  beatitudine  con- 
ferre.  .  . 

„Et  haec  series  et  ordo  effectuum  providentiae  Divinae  sic 
ordinatus  fuit  cum  consequentia  et  cohaerentia,  quam  habuerunt 
ad  invicem  in  aeterna  Dei  voluntate.  Quod  S.  Mater  Ecclesia 
testatur,  quando  in  una  sollennium  suarum  orationum  praefatione 
sic  Deum  affatur:  ,Omnipotens  sempiterne  Deus,  qui  vivorum  do- 
minaris  simul  et  mortuorum  omniumque  misereris,  quos  tuos  fide 
et  opere  futuros  esse  praenoscis''  —  quasi  fateretur  profiteretur- 
que  gloriam ,  quae  est  cumulus  et  fructus  misericordiae  Divinae 
adversus  homines ,  solum  iis  collatum  iri ,  quos  Divina  sapientia 
praevidit  vocationi  obtemperaturos  fidemque  vivam,  quae  per  ca- 
ritatem  operatur,  suscepturos." 

Non  potuit  ille  clarius  enuntiare,  sibi  praedestinationem  post 
praevisa  merita  probari.  lustificationern  enim ,  perseverantiam, 
aeternam  beatitudinem  ex  hominis  consensu  pendere  dicit;  ideo 
ea  bona  nisi  praeviso  consensu  non  decernit;  ordinem  illum,  quo 
omnia  dona  in  rei  veritate  conferantur  et  ad  consensum  liberum 
accommodentur,  eundem  esse  aeternorum  Dei  decretorum.  Qui- 
bus  verbis  illud  fundamentum  eorum,  qui  praedestinationem  post 
praevisa  merita  impugnant:  esse  in  praedestinatione  alium  execu- 
tionis  ordinem ,  alium  intentionis ,  cum  Lessio  evertit.  lam  vero 
quod  ille  hoc  loco  dicit,  compendiaria  contractio  est  eorum,  quae 
ante  disseruerat. 

In  II.  libri  nono  capite  de  natura  agit  gratiae  excitantis, 
quae  sit  in  nobis  sine  nobis.  Deinde  decimo  capite  demonstrat 
Divinam  inspirationem  aliquando  a  nobis  recusari  atque  abiici, 
nosque  uni  eidemque  gratiae  consentire  et  dissentire  et  remissius 
vel  alacrius  obsequi  posse ,  atque  adeo ,  si  duobus  diversa  dona 
coUata  sint,  eum,  qui  plus  gratiae  acceperit,  resistere,  alterum, 
qui  minus  acceperit,  consentire  posse.  Quas  propositiones  Ban- 
nesianis  omnino  contrarias  praeter  cetera  ex  illo  Scripturae  loco, 
quo  Moliniani  uti  solent,  de  Corozain  et  Bethsaida  probat,  cuius 
interpretationi  haec  subiungit: 


i 


16.   De  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione,  327 

„Christus  certe  ostendit  clare  et  omnes  Christiani  simpliciter 
intelligunt,  futurum,  ut  ludaei  in  iusto  Dei  iudicio  condemnentur, 
idque  facta  comparatione  eorum  cum  Ninivitis :  eo  quod  illi  midtis 
a  Deo  provocati  heneficiis,  iis  nec  amore  ullo  nec  poenitentia  aliqua 
responderint,  hi  autem,  qui  parum  receperunt  favoris ,  plurimum 
amoris  rependerint." 

Cuius  rei  confirmandae  causa  S.  Doctor  SS.  Augustini,  Tho- 
mae,  Francisci  Seraphici,  Theresiae  dicta  affert. 

„S.  Augustinus,"  inquit,  „hisce  nostris  discursibus  sua  ratio- 
cinatione ,  quam  instituit  libro  12.  de  Civitate  Dei  c.  6.  7.  8.  et 
9.,  plurimum  affert  luminis.  Nam  licet  proprie  et  peculiariter 
loquatur  de  Angelis,  tamen  hoc  in  puncto  homines  pares  iis  facit. 
Agedum,  postquam  capite  6.  duos  homines  per  omnia  aequales 
in  bonitate  omnibusque  in  rebus,  etiam  eadem  tentatione  exagi- 
tatos  proposuit,  supponit  unum  potuisse  tentationi  resistere,  alte- 
rum  eidem  succumbere." 

Quam  argumentationem  S.  Thomae  sententia   confirmat,    qui 

doceat ,   gratiam   in   angelis   iuxta  varietatem  naturalium  donorum 

fuisse  impertitam ,   nihilominus  Luciferum  cecidisse ,    perseverante 

in  bono  cum  minoribus   gratiis   innumerabili    multitudine  aliorum 

Angelorum. 

S.  autem  Francisci  Seraphici  haec  sunt  verba  (c.  11.): 

„Si  Deus  alios  illos  peccatores,  de  quibus  tu  loqueris,  tanta 
gratia  et  misericordia  praevenisset ,  quanta  me  praevenit ,  longe 
gratiores  et  accuratiores  erga  largitorem  in  eius  servitio  futuri 
fuissent,  quam  ego  sim.  Et  si  is  me  singulari  suo  favore  destitue- 
ret,  in  multo  abominabiliora,  quam  illi,  prolabercr  peccata."  Ad- 
dit  ille :  ^Yides,  Theotime,  iudicium  illius,  qui  vix  fuit  homo,  sed 
Seraphim  in  terra.  Scio,  scio  equidem  satis,  eum  ex  humilitate 
sic  locutum  esse,  sed  credebat  se  ipsissimam  enuntiare  veritatem, 
sat  aperte  indicans ,  aequalem  gratiam  pari  misericordia  duobus 
peccatoribus  exhibitam  per  unum  eorum  utilius  ad  salutem  posse 
adhiberi  quam  per  alterum.  Porro  habeo  oraculi  loco  sensum  et 
iudicium  magni  istius  in  sanctorum  scientiis  doctoris,  qui  educatus 
in  schola  Crucifixi  nonnisi  inspirationes  Divinas  spirabat.  Hoc 
deinceps  S.  Francisci  apophthegma  ab  omnibus  tenerioris  devotionis 
amatoribus  laudatum,  repetitum  receptumque  est.  Nec  inter  eos 
defuere ,  qui  assererent  eodem  sensu  S.  Paulum  dixisse ,  se  pri- 
mum,  i.  e.  maximum  peccatorem  esse"  (I.  Tim.  1,  15.). 

Manifestum  est  S.  Doctorem  longius  Lessio  ceterisque  Socie- 
tatis  theologis  progredi,  quum  dicat,  non  modo  gratias  aequales, 


328  16-    ^^  ulteriore  doctrinae  de  gratia  explicatione. 

sed  etiam  aeqnali  misericordia  collatas  effectum  in  altero  nancisci 
posse,  in  altero  non  item. 

Deinde  S.  Theresiam  loquentem  facit,  quae  quidem  notitia 
interioris  vitae  fuit  maxime  insignis.  Sed  satis  superque  ex  illo 
libro  deprompsimus.  Unum  addere  placet.  Ille ,  quem  Ecclesia 
non  solum  inter  sanctos  retulerit ,  sed  etiam  inter  omnium  fide- 
lium  Doctores,  quem  in  officio  praedicet  tutum  et  pkmum  iter  ad 
Christianam  perfectionem  demonstrasse,  omni  asseveratione  docet, 
si  duo  parem  gratiam  acceperint,  fieri  posse,  ut  alter  obsequatur, 
alter  non  item,  et  ad  omnium  sanctorum  om^iiutnque  Christiano- 
rum  consensum  provocat.  Id  Baiiez  sophisma  appellat,  fructum 
ignorantiae,  viam  quae  vergat  ad  Pelagianismum.  Utram  ingre- 
diamur  viam ,  utrum  sequamur  ducem ,  S.  Franciscum  Salesium, 
Ecclesiae  Doctorem,  an  Dominicum  Bannesium? 


17.   Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

Apostolicae  Sedis  decretis  studiisque  superiorum  utriusque 
Ordinis  et  conventuum  generalium  sopita  visa  est  concertatio. 
Et  quieverat  annos  complures,  quum  repente  eodem  fere  tempore 
et  in  Gallia  et  in  Hispania  et  in  Belgio  excitata  est.  Cuius  id 
culpa  factum  est?  Nec  Praedicatores  nec  lesuitae  primi  ad  arma 
rediere :  quidam  ex  Ordine  Carmelitarum  discalceatorum,  P.  An- 
tonius  de  Matro  Dei,  Salmanticae  in  suo  „Cursu  theol.  Salmant.", 
et  Oratorii  Parisiensis  Pater,  Gibieuf,  in  libro  „De  libertate  crea- 
turae'*  anno  1630.  ad  Molinae  per  30  censores  Romanos  condem- 
nationem  provocarunt.  E  quorum  consensu  Serry  indicium  veri- 
tatis  apparere  dicit;  scripsisse  eos  nullo  inter  se  collato  consilio, 
sed  uno  aspirante  veritatis  studio  ^.  At  verum  minime  fuit ,  quod 
scripserant;  ipse  Serry  initio  libri  enumerat,  quicunque  unquam 
censores  interfuerint  congregationibus ,  ponit  autem  nomina  om- 
nino  17  eorum ,  quibus  aliquod  aliquando  examen  de  Molinae 
libro  creditum  sit,  e  quibus  Bovius  certissime  illum  absolvit.  Mi- 
rari  debemus ,  quid  utrumque  nullo  collato  cum  altero  consilio 
ad  eandem  fabellam  divulgandam  moverit.  Respondent  litterae 
lansenii;  ad  lansenianos,  qui  tum  controversiam  suscitarunt  atque 
agitarunt,  convertere  animos  debemus. 

Proprium  semper  fuit  ac  peculiare  magnis  haeresibus,  ut  non 
solum  multos  e  sinu  Ecclesiae  Catholicae  ad  se  raperent,  sed  intra 
ipsam  errores  affines  seminarent.  Nec  mirum ;  nam  illae  late  pro- 
pagari  non  possunt,  nisi  ad  ingenia  vitiaque  aequalium  sese  ap- 
plicarunt.  Ea  autem  Ecclesiae  filiis  vel  cum  ceteris  communia 
sunt,  vel  saltem  consentanea  ac  propinqua.  Tempestas  enim  quum 
ramos  ab  arboribus  avellit,  reliquam  omnem  frondem  concutit,  et 
vapores  mali ,  quum  morbos  pariunt  mortemque  afferunt  multis, 
etiam   superstitum    valetudinem    aliqua    contagione    afficiunt.     Sic 


Praefatio  S.  3. 


330  l"^'    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

errores  Arianorum ,  Pelagianorum  ,  [N^estorianorum  ,  Eutychiano- 
rum ,  non  solum  a  corpore  Ecclesiae  plurimos  divellerunt ,  sed 
ipsam  magnopere  perturbarunt.  Item  Protestantium  secta  errores 
affines  Baianorum  et  lansenianorum  proseminavit.  Quae  affinitas 
et  in  similibus  de  libertate  ac  gratia  opinionibus  cernitur ,  et  in 
contemptu  atque  abiectione  traditionis  catholicae ,  quae  erat  ipsa 
Patrum  theologia  per  Scholasticos  explicata,  aucta,  amplificata. 
De  Baio  supra  (p.  182)  diximus.  Sed  eodem  animo  fuerunt  illius 
amici  atque  discipuli,  maxime  lansonius,  qui  odium  Scholae  trans- 
fudit  in  lansenium.  Is,  quum  studiis  operam  daret  Lovanii,  pri- 
mum  inter  aequales  locum  obtinebat.  Ubi  ad  theologiae  studium 
in  collegio  Hadriani  YI.  accessit,  cui  tum  lansonius  praeerat, 
eius  in  se  oculos  convertit.  Sperabat  ille ,  se  adolescentem  in- 
geniosum ,  civem  suum ,  suis  opinionibus  imbuere  posse.  Paucos 
igitur  menses  secum  in  collegio  commorantem  ita  sibi  amicitia  ac 
familiaritate  devinxit,  ut  ei  addictus  fuerit,  quoad  vixit,  eiusque 
iniquam  studii  theologici  rationem  amplexus  sit.  Nam  in  Gallia, 
quo  Lovanio  se  contulit ,  cum  Yergerio ,  quo  studiorum  socio 
illic  usus  erat ,  hac  singulari  ratione  pertractantem  S.  Augu- 
stini  scripta  invenimus.  Arctius  sine  dubio ,  postquam  Lova- 
nium  rediit,  se  ad  lansonium  applicavit.  Cuius  consuetudinis  et 
lansonii  de  carissimo  alumno  exspectationis  evidens  testimonium 
est  in  huius  litteris  *  a.  d.  X.  Cal.  Mai.  1622.  datis:  „Solsti  [Con- 
rius  archiepiscopus  Armachanus]  me  inscio  ad  senem  [lansonium], 
qui  est  maximus  aetate  Latomae  [academiae  Lovaniensis],  venerat. 
Is  ei  exposuit,  de  Boetio  [lansenio]  quid  sentiret;  quem  ita  mi- 
rifice  delectavit ,  ut  per  unam  alteramve  horam  laetitia  gestiret 
nec  continere  voluptatis  significationes  posset.  Qui  discedens  illi 
mandavit,  ut  Quinquarbro  [lansenio]  diceret ,  ut  veritati  [quam 
suam  Augustini  interpretationem  vocabat]  adhaeresceret  neve  Pa- 
cuvium  [lesuitas]  timeret."  Yalerius  quoque  Andreae  significat, 
quanta  quamque  concors  fuerit  magistri   discipulique   coniunctio  ^. 


*  Lettres  de  M.  Corn.  lansenius  a  M.  Jean  Diiverger  de  Haurane  par 
Fr.  du  Vivier,  Cologne  1702.  p.  68.  Quam  editionem  cum  fictorum  nominum 
interpretatione  quidam  ex  illius  laudatoribus  vulgavit. 

2  Biblioth.  Belg.  p.  149.:  „Pari  felicitate  palaestrae  deinde  theologicae 
nomen  dedit  haesitque  lateri  lacobi  lansonii  gentilis  sui,  viri  in  omni  pietatis 
ac  scientiae  genere  vere  eximii ,  quem  ut  parentem  observabat  et  apud  quem 
paene  filii  loco  erat.^'  Coepisse  lansenium  theologiae  studium  Lovanii  in  col- 
leglo  Hadriani  VI.  ibique  imbutum  esse  lansonii  rationibus,  testimonium  est 
in    libro    qui    inscribitur :    Haeresis   lansenianae    praeclusa    eff^ugia ,    parte  II. 


I 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  331 

Quare  mirari  non  debemus,  lansenium  eam  viam  ingressum  esse, 
qua  lansonius  Baium  secutus  praecesserat:  ut  solitarium  in  uno 
Augustino  studium  collocaret  et  scholasticos  fastidiens  contemne- 
ret;  idque  ipsum  didicisse,  quod  in  Baio  Ecclesia  damnarat;  nos 
libera  eligendi  potestate  ab  omni  necessitate  soluta  carere. 

Quodsi  affinis  est  Protestantismo  lansenismus,  fieri  non  po- 
tuisse  videtur,  quin  in  illum  Ordinem  oiFenderet,  quo  Divina  Pro- 
videntia  ad  Protestantismum  scientiae  armis  propugnandum  usa 
potissimum  erat ,  nec  solum  de  singulis  erroribus ,  quos  Baius  et 
lansenius  Calvinum  secuti  docuerant,  sed  etiam  de  ipsius  disci- 
plinae  ratione  disceptari  necesse  fuit:  ut  traditionem  theologiae 
per  Scholam  propagatam  illi  impugnarent,  hi  defenderent.  Quod 
factum  esse  compertum  habemus.  Saepe  Lessius  in  litteris  fami- 
liaribus  ad  Bellarminum  missis  conqueritur ,  lansonium  sociosque 
non  solum  pergere  illa,  quae  Ecclesia  iu  Baio  proscripserit ,  do- 
cere ,  sed  imprimis  scholasticos  despicatui  ducere  *.  Miratur  rem 
Romae  negligi  malumque  aliquod  futurum  prospicit.     Id  de  lan- 


p.  104.  Idem  dicit  Tournely,  De  gratia  Christi  I.  321;  et  Leydecker,  Prote- 
stans ,  De  Corn.  lansenii  vita,  1.  1.  c.  1.  et  2.  Amicus  quoque  ipsius,  Otto 
Zylius,  testatur  eum  Lovanii  ad  theologiam  accessisse. 

1  ,,Persuasum  habent ,  se  omnes  universitates  Italiae  et  Hispaniae  cor- 
recturos  et  saniora  dogmata  docturos,  quas  putant  pelagianizare.  .  .  Ipsi  modo 
a  doctrina  suorum  maiorum  [in  universitate  Lovaniensi]  recesserunt,  schola- 
sticos  reiecerunt  et  nihil  sibi  praeter  Augustinum  reliqui  fecere ,  quem  sibi 
soli  videntur  intelligere.  .  .  Hanc  autem  tragoediam  excitavit  in  nos  Michael 
[Baius]"  (Litterae  25.  Sept.  1587.).  „Putant  Societatem  errare  et  academias 
Italicas  et  Hispanicas  TtsXaYtocviCetv  et  se  solos  awcppovetv"  (Litt.  26.  lan.  1588.). 
5,Hanc  unam  [propositionem,  qua  asserimus  omnibus  pro  loco  et  tempore  dari 
auxilium  sufficiens,  ut  possint  vitare  peccata  et  pervenire  ad  fidem,  poeniten- 
tiam  et  salutem]  asserunt  in  sua  Antapologia  profectam  esse  ex  officina  Fausti, 
Galliarum  Episcopi ,  et  DD.  scholasticos  eius  lectione  fuisse  deceptos ,  quod 
miror  ego  ab  Illustrissimis  Dominis  [Cardinalibus]  tolerari ;  notant  enim  aperte 
omnes  DD.  scholasticos  ignorantiae  et  erroris  in  quaestione,  quae  pertinet  ad 
fidem.  .  .  Itaque  vehementer  mirantur  multi,  cur  videatur  istis  Dominis  [Car- 
dinalibus]  adeo  difficile  censere  de  istis  propositionibus  et  earum  contradicto- 
riis;  quodsi  metuunt,  ne  Facultas  haec  laedatur,  si  statuant  de  istis  proposi- 
tionibus  ex  veritate ,  faxit  Deus ,  ne  aliquando  Ecclesia  ab  ipsa  laedatur" 
(Litt.  13.  lun.  1591.)  Plura  addere  possumus,  sed  satis  dixisse  videmur.  Ut 
Lessius,  ita  P.  Manaraeus,  quum  retulisset,  plures  in  Belgio  propositiones  Baii 
erroribus  affines  ab  eius  amicis  proponi,  se  timere  non  dissimulavit,  nisi  eius- 
modi  licentiae  Roma  occurreretur  ,  „ne  ex  his  seminibus  doctrinae  produce- 
rentur  aliquando,  quae  difficilius  evellerentur"  (Litt.  P.  Manaraei  ad  P.  Aqua- 
vivam  11.  Sept.  1591.  in  Codice  MS.  saepius  laudato). 


332  l^-    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

senio  verum  fuisse,  dolemus  omnes;  quantis  fluctibus  calamitatum 
illa  haeresis  Ecclesiam  inundavit!  Opinabatur  lansenius  Eccle- 
siam  per  scholasticos  ad  Semipelagianos  errores  deductam  esse; 
ergo  ut  depravatam  per  saecula  Augustini  doctrinam  in  veterem 
dignitatem  splendoremque  vindicaret  *,  suum  „Augustinum"  scrip- 
sit.  Quo  libro  maxime  Molinam  et  lesuitas  aggressus  est ,  quos 
primos  contrariae  sententiae  propugnatores  esse  arbitrabatur.  Ne- 
scire  se  dicit,  quo  fato  evenerit,  ut  semper  cum  lesuitis  sibi  luc- 
tandum  sit^;  in  eam  autem  opinionem  venire ,  ut  Deum  eius  rei 
auctorem  putet,  a  quo  impelli  videatur,  ut,  ubicunque  versetur, 
calamum  in  lesuitas  acuat  ^.  Dilexerat  lesuitas  aliquando  atque 
in  Societatem  ingressurus  fuerat.  Qua  igitur  re  motus  tam  acre 
tamque  perpetuum  in  eos  certamen  suscepit,  quos  non  posset  non 
magni  aestimare?  Credo ,  quia  studiorum  disciplina  ac  ratione 
utrorumque  nihil  poterat  esse  magis  contrarium. 

Plus  quam  in  dictis  ac  ratiocinationibus  in  factis  argumenti 
esse  solet,  illis  potissimum,  quae  saecula  complectuntur.  Factum 
autem  esse  nemo  negat,  ut  Baiani  ac  lanseniani,  quum  pugnam 
contra  traditionem  theologiae,  quae  e  schola  proficisceretur,  inis- 
sent ,  summum  impetum  in  Societatem  lesu  converterent.  Unde 
nihil  certius  conchiditur,  quam  quod  rebus  omnibus  disceptationi- 


^  lansenius  Nonis  Aprilibus  a.  1621.  de  „Augustino"  scribens  intimo  suo 
sic  ait :  .,Sa  doctrine  est  si  peu  connue  parmi  les  s^avants  non  de  ce  siecle 
seulement,  mais  de  plusieurs  siecles  passez.  Car  pour  vous  parler  naivement, 
je  tiens  fermement,  qu'apres  les  Heretiques  il  n'y  a  gens  au  monde  qui  aient 
plus  corrompu  la  the.ologie  que  ces  Clabaudeurs  de  TEcole,  que  vous  connois- 
sez"  (p.  31.).  Alia  testimonia  e  maximo  eius  oj)ere  sumpta  apud  Tournely, 
De  gratia  I.  327  s. 

2  96.  lettre  de  Jans.  1631.  p.  239. 

^  6G.  lettre  du  14  Mai  1627:  ,,I1  semble  que  Dieu  veuille  que  partout 
ou  je  me  trouve  mes  travaux  se  tournent  contre  Gorphoroste  (Molinistes)." 
Subsidia  anquirit  „pour  rembarrer  les  Gorphorostes"  (37.  lettre ,  8  Juillet 
1622.  p.  112.).  Quum  vero  piis  sodalitatibus  et  animarum  cura  plurimum 
proficere  apud  studiosam  adolescentiam  lesuitas  videret,  Oratorianos  sibi  bene- 
volentia  devinctos  Lovanium  ascire  iisque  adolescentes  in  manus  tradere  con- 
stituit :  „Je  songe  h  leur  faire  tomber  entre  les  mains  toute  la  jeunesse  avec 
le  temps"  (60.  lettre ,  12  Oct.  1626.  p.  175.).  Eodem  consilio  effecit,  ut  a 
Facultate  Lovaniensi  apud  Praedicatores  sacri  rosarii  sodalitas  litterarum  stu- 
diosis  institueretur :  „Si  les  Jacobins  sachent  h  bien  s'acquitter  des  exercices 
de  picte ,  ils  mettront  les  Jesuites  i)resqu'en  chemise''  (3e  lettre ,  4  Fevr. 
1619.).  Nihil  mirum  quod  curis  pugnisque  perpetuis  valetudinem  suam  affec- 
tam  queritur:  ,,Concertatio  assidua,"  inquit,  „cum  Chimeris,  quas  nosti,  in- 
firmitatem  milii  peperit"  (23e  lettre,   11  Fevr.  1622.  p.  49.). 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  333 

busque  exponendis  supra  intelleximus :    Societatem  et  arcte  illam 
scholasticorum  traditionem  tenuisse  et  constanter  explicasse. 

Minus  autem  in  illa  secta  roboris  fuit,  ab  Ecclesia  praeser- 
tim  iam  paene  confecta,  quam  ut  sola  praelium  sustineret.  Quae- 
sivit  igitur  atque  invenit,  quos  sibi  foedere  coniungeret:  primum 
legis  civilis  doctores  in  senatu  Parisiensi  et  consilio  publico  Bru- 
xellensi ,  quibus  quodammodo  innatum  esset  odium  in  omnem 
spiritualem  iurisdictionem  eiusque  tamquam  arcem  ac  praesidium, 
Sedem  Apostolicam;  deinde  Bataviae  Protestantes,  quorum  prelis 
usa  ingentem  niolem  libellorum  ac  calumniarum  per  Europam 
dispergendo  venena  sua  eff  udit ,  quibusque  persuasit ,  ut  lesuitas 
expellerent ,  quo  grave  vulnus  Ecclesiae  in  illis  locis  inflictum 
est ;  denique  regum  Ministros  incredulos  rerumque  publicarum 
perturbatores ,  a  quibus  adiuta  et  in  Gallia  atque  Belgio  et  in 
Hispania,  Italia,  Lusitania,  Austria,  postremo  omnibus  locis  ad 
internecionem  pugnare  cum  praecipuo  adversario,  Societate  lesu, 
et  ea  traditione  atque  auctoritate ,  quam  illa  tuebatur ,  instituit. 
Nec  vero  sola  agebatur  traditio  theologiae,  sed  fides,  philosophia, 
ipsa  denique  studia  humaniora.  In  his  omnibus  litterarum  parti- 
bus  Ecclesiastica  consuetudo  Societati  propugnanda  fuit;  id  quod 
ea  moderatione  praestitit,  qua  conditor  parensque  Ignatius  regu- 
las  eius,  vitam,  actionem  impressa  esse  voluit.  Itaque  et  schola- 
sticam  theologiam  studiosissime  coluit ,  et  positivae  notitiam  ad- 
iunxit.  Et  in  scholastica  quidem  theologia  veteris  scholae  S.  Tho- 
mae  de  gratia  et  libertate  traditionem  quum  firmissime  teneret,  eam 
ita  magis  explicare  studuit,  ut  quaestionis  theologicae  difficillimae 
expediendae  viam  non  prima  ostenderet,  sed  tamen  complanaret. 
Magnorum  scholae  doctorum  sententiis,  non  solis  verbis  ac  litteris 
inhaesit.  Philosophiae  rationem  veterem  quum  summi  faceret,  omni 
virium  contentione  ad  scientiam  naturae  tum  efflorescentem  in- 
cubuit  eiusque  mirificos  progressus  admirata  est.  In  studiis  hu- 
manitatis  more  maiorum  educationem  pueris  Christianis  conve- 
nientem  cum  gentilium  auctorum  tractatione  coniunxit  eamque 
scholarum  veterum  rationem  ita  tuita  est,  ut  nec  ad  vitae  quoti- 
dianae  usum  omnia  dirigeret,  nec  pietati  exaggeratae  aures  daret  *. 
Eo  pugnandi  genere  magnas  res  Societas  effecit ,  sed  eodem  in 
virorum  religiosorum  incurrit  offensionem.  Quae  quanta  esset, 
praeter  cetera  Bannesianorum  controversia  demonstravit.     Acces- 


1  V.  quae  ea  de  re  P.  Pachtler  in  „Stimraen  aus  Maria-Laach"  disputavit 
a.  1879.  et  1880.  et  praeclarum  Caroli  Daniel  S.  I.  librum:  Des  etudes  classiques. 


334  !'•    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

serunt  magnarum  societatum  obtrectationes  atque  adeo  quorun- 
dam  Sociorum  a  recto  itinere  aberrationes.  Quibus  omnibus  re- 
bus  abusi  lanseniani  socios  sibi  pugnae  asciverunt;  imprimis  autem 
—  ut  ad  propositum  redeamus  —  temporis  opportunitate  tum  usi 
sunt,  quum  de  gratia  concertatio  exarsit. 

lansenianorum  primus  ac  praecipuus  error  in  hoc  versabatur, 
ut  ademptam  primo  peccato  liumanae  voluntati  omnem  eligendi 
optandique  potestatem  dicerent  hominemque  vera  necessitate  com- 
pulsum  indeliberate  eum  sequi  motum ,  quo  vehementius  vel  a 
mala  cupiditate  vel  a  gratia  incitatus  esset.  A  quo  errore  quan- 
tum  distet  sententia  Bannesianorum,  evidens  est.  Hi  enim  homi- 
nem,  sine  eligendi  facultate,  necessitate  compelli  ad  agendum  pror- 
sus  negant;  affirmant  autem  veram  in  quaque  re  et  plenam  ma- 
nere  potestatem  aliter  atque  cupiditas  aut  gratia  impellat  agendi. 
Cur  Dei  praedeterminatio  necessaria  sit,  rationem  petunt  non  ab 
imbecillitate  peccantis ,  sed  a  conditione  omnis  creatae  naturae, 
quae  nisi  adiuvante  prima  causa  nihil  agere  possit.  Nihilominus 
lanseniani  formulis^,  distinctionibus  ^,  argumentationibus  Banne- 
sianis  se  tegere  conati  sunt,  ut  nihil  aliud  agere  viderentur,  nisi 
communem  adversarium,  Molinistas,  exagitare. 

Peropportune  accidit  lansenio ,  quod  amicus  eius ,  Gibieuf, 
Oratorii  Pater,  libro  de  Divina  et  humana  libertate  conscripto 
pervulgatam  scholae  libertatis  definitionem  impugnavit  eamque 
alia  praepostera  commutavit.  Neque  enim  recipi  lansenii  error 
prius  potuit  quam  libertas  arbitrii  obscurata  est.  Laetabatur  gla- 
ciem  rtimpi  ^  a  Gibieuf,  libroque  summopere  delectatus  eum  cum 


'  Imprimis  illa:  Gratia  per  se  efficax,  gratia  versatilis. 

2  Illa  potissimum  abusi  argumentatione ,  quam  quidam  Bannesiani  ex 
condemnatione  Semipelagianismi  ducunt,  quum  pro  concesso  habent,  illos  hae- 
reticos  gratiam  ad  initium  fidei  necessariam  esse  non  negasse. 

^  89.  lettre,  8  Avril  1630.  p.  229.:  „11  sera  bon  que  Semiriste  (Gibieuf) 
rompe  la  glace."     De  eodem  libro  in  epistolis  82.  et  85.  loquitur     Cuius  etsi 
non  omnia  sibi  probentur,  id  tamen,  de  quo  potissimum  agatur,  se  comproba-     f, 
turum  dicit.     Id  autem,    quod  et  ipsi  et  Vergerio  placuit,    fuit   negatio  illius      ' 
libertatis  definitionis,  quam  e  philosophia  Peripatetica  mutuati  scholastici  com- 
munem  fecerant.    Atque  etiam  dogma,  h.  e.,  doctrinam  lansenianam,  Vergerius 
in  approbatione  dicit  a  Gibieuf,  ne  quem  offenderet,  obscure  significatum  esse 
„Indifferentiam,"  inquit ,  ,,quam  non  Platonica,  i.  e. ,  Divina  ,  sed  Peripatetica 
disceptatio  in  puram  putam  libertatem  induxit,    hic    auctor    ita    eliminat ,    ut 
mirum  sit  eam  aliquot  refro  saecuUs  adolescentiori  scJiolae  usque  adeo  placuisse. 
Licet,  ne  quid  eruditioribus  viris  detrahatur  in  eorum  operibus,  quod  hic  pro- 
palatur    doynia    delitescat  velut  in    semine    vel   tamquam    e   silice.    non    mentis 


i 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  335 

Vergerio  approbavit.  Sed  idem ,  cui  tanta  cum  Gibieuf  necessi- 
tudo  intercederet,  brevi  ante  quam  Patres  de  S.  Carmelo  Cursnm 
theologicum  ediderunt ,  Salmanticam  venerat  ibique ,  quidquid  po- 
terat ,  contra  lesuitas  molitus  erat.  Eum  Doctores  Lovanienses 
Madritum  miserant,  qui  suas  in  Societatem  querelas  Regi  persua- 
deret.  Ea  usus  opportunitate  Universitatum  Hispaniae  professores 
societate  et  foedere  sibi  adiungere  studuit  *.  Nihil  igitur  admi- 
randum  est,  fabellam  eandem  de  30  censoribus  simul  Lutetiae  et 
Salmanticae  venditam  esse.  Sane  nec  Gibieuf  nec  Antonius  a 
Matre  Dei,  quam  falsum  esset,  quod  audissent  ac  narrassent,  sci- 
verunt.  Nec  cautiores  fuerunt  quidam  Praedicatores ,  qui  mox 
praeeuntem  sectati  sunt.  Nam  Duacenses  a.  1634.  Alvaresii  „Hi- 
storiae  Pelagianismi"  alteri  editioni,  Lemosium  appellantes,  ascrip- 
serunt:  triginta  iudices  cum  Clemente  VHI.  et  Paulo  V.  Ponti- 
ficibus  existimasse ,  a  Thomistis  contra  Molinistas  veram  SS.  Au- 
gustini  et  Thomae  doctrinam  propugnari  ^.  Nec  eo  loco  se 
continuit  loannes  a  S.  Thoma.  Is  enim  a.  1637.  e  Pennae  com- 
mentariis  quaedam  attulit,  quibus  Salmanticensium  narrationem 
confirmaret,  et  quod  lesuitae  per  annos  sex  siluissent,  pro  argu- 
mento  veritatis  habuit  ^. 

Ita  illi  temere  Sedis  Apostolicae  edictum ,  ne  quis  Molini- 
starum  doctrinam  notaret ,  vel  transgressi  sunt  vel  declinarunt, 
quum  ad  Consultorum  Romanorum  censuras ,  quas  et  hi  tanto 
consensu  tulissent  et  Pontifices  non  infirmassent ,  provocarunt, 
et  quam  hi  molem  irruentibus  fluctibus  obiecerant ,  eam  illi  per- 
ruperunt.     lam    etiam    libri    contra    Societatis    doctrinam    vulgati 


contentione  tamen,  sed  attentione  ,  non  praeiudicando,  sed  obaudiendo  ,  excu- 
dendum.  Tanti  vero  interfuit,  non  ignorari ,  nihil  ad  nostram ,  quae  vel  bona 
vel  mala  est ,  voluntatem  illam  aequalem  animi  librationem  pertinere  ,  ut  ex 
hac  potissimum  hallucinatione  in  vitam  animi,  quae  gratia  est ,  d[j.cpt;prjn^a£t?, 
quae  theologorum  animum  etiam  nunc  distrahunt,  dimanarint."  Quomodo  ille 
pro  lansenianis  ,.ruperit  glaciera"  ex  hoc  loco  intelligi  licet :  „Docet  [Augu- 
stinus]  Uhertatem  arhitrii  opponi  limitationi  et  servituti,  non  universim  neces- 
sitati ,  nec  tam  importare  indifferentiam  ,  quam  eminentiam  .  .  .  eius  forma, 
quantum  ex  eius  [Augustini]  dictis  elicitur,  debet  esse  amplitudo  creatis  re- 
bus  supereminens."  Et:  „Respondeo  Divum  Augustinum  significasse  vitam 
Dei  generationemque  Filii  eius  itemque  praescientiam  rerum  esse  actiones  libe- 
ras,  etsi  cum  immutabilitate  et  necessitate  coniunctas"  (L.  I.  cap.  VIII.  p.  51.) 

1  Eum  Salmanticae  fuisse  e  compluribus  eius  ad  Vergerium  epistolis 
intelligitur ;  idem  narrat  Henao  in  „Scientia  media  historice  propugnata" 

^  Serry,  Praefat.  p.  V. 

3  Disp.  20.  in  I.  p.  art.  G.  p.  688. 


336  l^"    Quomodo  excitata  controversia  rcvixerit. 

sunt,  et  in  Gallia  quidem  a.  1644.  Tolosae  (scriptum  erat:  Ve- 
netiis  a.  1607.)  quidam  tacito  nomine  (qui  erat  Reginaldus  Ord. 
Praed.)  „Quaestionem  theologicam,  historicam  et  iuris  pontilicii" 
edidit,  adhibitis,  ut  Serry  censet,  commentariis  lacobi  Le  Bossu. 
Est  autem  hic  libellus  locis  mutilatis  vel  depravatis  contextus, 
scriptus  per  manifestam  Pauli  Y.  et  Urbani  VIII.  decretorum  in- 
iuriam.  Quamobrem  Reginaldus  falsum  et  locum  et  annum  („Ve- 
netiis  1607.")  libro  inscribendum  censuerat,  quamquam  locos  e 
libris,  qui  post  a.  1607.  editi  erant,  in  suum  inculcavit.  Sed  ad 
eum  se  applicarunt,  quicunque  postea  rem  illam  contra  Societa- 
tem  lesu  tractarunt. 

lesuitae,  ubi  tacendo  culpam  fateri  dicebantur,  diutius  tacen- 
dum  non  putarunt.  Sed  praeclaris  Ripaldae  et  Annati  refutatio- 
nibus  nihil  profectum  est.  Sopitus  ignis  erupit ,  iamque  ii ,  qui 
eum  ad  id  tempus  clam  excitaverant ,  in  publicum  prodierunt. 
lanseniani,  Sacrae  Sedis  iudicio  condemnati,  eo  dolo  uti  coeperunt, 
ut  Molinianam  „haeresim"  tollendam  conclamarent.  lis  igitur  nihil 
poterat  esse  acceptius  censuris  illis,  quae  Actis  ac  Diariis  Pennae, 
Lemosii,  Coronelli ,  Le  Bossu  continebantur,  et  illa  bulla,  qua 
Paulus  V.  Molinam  condemnasse  dicebatur.  Huius  quidem  editor 
lansenii  ^Augustini" ,  Libertus  Fromondus  (Vincentius  Lenis), 
mentionem  facit  in  eo  libro,  quem  contra  Petavium  et  Dechamps, 
Patres  Societatis ,  conscripsit  *;  qui  se  vidisse  bullam  dicit,  „qua 
50  Molinae  propositiones  proscribantur  omnisque  controversia  pro 
SS.  Augustino  et  Thoma  contra  Petavium  et  Ricardum  (Dechamps) 
decidatur;  ea  si  promulgaretur ,  debellatum  fore."  De  quinque 
lansenii  propositionibus  quum  ageretur,  lanseniani  quoque ,  ut 
mox  videbimus ,  illam  censuram  appellare  nunquam  destiterunt. 
Qui  cur  illas  contentiones  excitarint,  facile  est  rationem  reddere. 
Nam  plurimum  eorum  intererat,  ut  renovata  controversia  discor- 
diam  inter  adversarios  suos,  theologos  catholicos,  atque  imprimis 
familias  religiosas  sibi  invisas  accenderent.  Atque  etiam  se  latere 
posse  et  controversiam  theologicam  in  alium  campum  traduci  spe- 
rabant.  Haeresim  autem  suam  gratiae  a  se  efficacis  integumento 
velabant,  tuebantur,  pr^seminabant.  Neque  enim  illis  mendaciores 
unquam  religionis  depravatores  videntur  exstitisse.  Itaque  mirari 
non  debemus,  etsi  lansenius  suo  libro  ut  omnes  scholasticos,  ita 
S.    Thomam    impugnaverat ,    eius    autem    sectatores    Thomismtm 


*  „Theriaca  adversus  Dion.  Petavii  et  Antonii  Ricardi  [Dechamps]  libros 
de  libero  arbitrio"  (Parisiis  1648.). 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  337 

ridebant ,  nihilominus  simulasse  lansenianos ,  se  cum  Thomistis 
S.  Thomae  gratiam  efficacem  tueri.  Postremo  Molinismum  in- 
sectantes  odium  illius  ordinis,  quem  inimicissimum  suum  habebant, 
explere  eumque  vulnerare  atque  conficere  posse  videbantur. 

Deceperunt  illi  fallaciter  iurando,  religiose  profitendo,  ma- 
xime  autem  turpiter  mentiendo ,  illam  a  se  gratiam  efficacem 
S.  Thomae  defendi,  primum  Praedicatores,  deinde  lesuitas,  deni- 
que  curiam  ipsam  Romanam.  Quod  nulla  cum  infamia  factum 
est  eorum ,  quos  deceperunt.  Rectissimum  quemque  animum  af- 
firmatio  mendax  facillime  subire  solet.  Maiorem  autem  illis  in- 
feras  iniuriam ,  si  eos  ad  lansenii  errores  propendisse  arbitrere. 
Quod  dum  studiose  cavemus,  quid  postea  gestum  sit,  narrare 
pergemus  *. 

Omnes  fere  Galliarum  Episcopi  ab  Innocentio  X.  communiter 
petierant,  ut  iudicium  Apostolicum  de  illis  quinque  propositioni- 
bus  ferret,  quas  non  lesuita  nescio  quis,  sed  Facultatis  theologicae 
Parisiensis  syndicus  Cornetus  e  lansenii  libro  excerpserat.  Ponti- 
fex  statim  Prid.  Id.  April.  congregationem  Cardinalium  constituit 
eisque  13  Consultores  e  variis  religiosis  Ordinibus  adiunxit,  in 
his  Praedicatores  duos  (P.  Yincentium  Candidum ,  Magistrum 
s.  palatii ,  et  P.  de  Pretis ,  Commissarium  s.  officii) ,  magistrum 
generalem  Ordinis  S.  Augustini  Yicecomitem,  denique  Wadding 
e  Fratribus  minoribus  et  Pallavicinum  e  Soc.  lesu.  Illi  per  an- 
nos  amplius  duos  consultarunt.  Interea  circumcursando,  adulando, 
machinando  lansenianorum  emissarii,  quorum  dux  erat  St.  Amour, 
circumvenire  Pontificem  conati  sunt.  Flagitare  institerunt ,  ut 
disputare  sibi  cum  adversariis  liceret,  quemadmodum  de  Auxiliis 
disputatum  esset:  id  Pontifex  repudiavit,  nihil  enim  isto  modo 
profici.  Tum  se  defendere  Thomistarum  gratiam  a  se  efficacem, 
negligere  autem  lansenium  simularunt.  lesuitas  callidissimo  arti- 
ficio  omnem  de  gratia  a  se  efficaci  doctrinam  illis  quinque  pro- 
positionibus  conclusisse,  ut  hoc  fidei  dogma  illis  condemnatis  labe- 
factarent.  Mense  autem  Februario  anni  1652.  scripto  Pontifici 
oblato  asseverarunt :  1.  tantum  versatilem  gratiam  sufficientem 
liberoque    subiectam    arbitrio ,    qualem  Molina   defendisset,    a   se 


1  Rapin,  Memoires  sur  l'figlise  et  la  Societe,  la  Cour,  la  Ville  et  le  Jan- 
senisme ,  publie  par  L.  Aubineau ,  Paris  1865.  Vol.  alterum.  Eapin  amicus 
erat  Albizii,  qui  aiiquando  secretarius  fuerat  congregationis  ad  lansenii  quin- 
que  propositiones  examinandas  institutae ,  quo  administro  ipsa  acta  ei  exscri- 
bere  licuit. 

Schneemann,  Controvers.  22 


338  !"•    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

impugnari,  2.  id  unum  in  illis  quinque  propositionibus  defendi, 
quod  ad  gratiam  efficacem  pertineret,  3.  nihil  se  lansenium  cu- 
rare,  nec  eius  librum  tueri.  Quibus  artificiis  quum  alios  theolo- 
gos ,  tum  insignes  Dominicanos ,  praesertim  P.  Reginaldum  et 
utrumque  illius  Congregationis  consultorem,  fefellerunt,  ut  hi  dam- 
nationem  quinque  propositionum ,  quas  iam  pridem  a  S.  Thoma 
damnatas  esse  Billuart  merito  dixit ,  impedire  conarentur.  Qui 
proscriptis  quinque  propositionibus  intelligere  potuerunt,  quanto- 
pere  a  lansenianis  delusi  essent.  Et  reapse  Stephanus  Dechamps 
Soc.  I.  (1.  2.  de  haeresi  lansen.  disp.  6.  c.  9.)  negavit,  „acriores 
esse  lansenianismi  adversarios  illis  theologis ,  qui  vel  in  ipsa  fa- 
milia  Dominicana  vel  e  scholis  eorum  profecti  doctrinae  copia 
ingeniique  acumine  praestarent."  Quinimmo  lanseniani  aliquando 
questi  sunt,  quod  illi  sibi  plus  nocuerint,  quam  vel  ipsi  Moliniani  ^. 
Sed  lanseniani ,  ut  diximus ,  saepe  visi  sunt  doctrinam  Ban- 
nesianorum  a  sua  plurimum  discrepantem  profiteri.  Fraude  enim 
ac  simulatione  illa  secta  sustentabatur ,  fovebatur,  propagabatur. 
Etenim  edita  bulla  quum  Summus  Pontifex  regesque  Galliae  et 
Hispaniae  omni  studio  ad  illam  haeresim  exstirpandam  incumbe- 
rent,  lanseniani,  ut  se  tuerentur,  ita  se  obtemperare  simularunt, 
ut  de  sententia  minime  desisterent,  seque  Thomisticis,  quemad- 
modum  supra  diximus,  verborum  formulis  ac  distinctionibus  tege- 
rent.  Sed  quoniam  in  plurimis  libellis,  ut  Molinianos  calumnia- 
rentur,  perpetuo  actis  Lemosii  vel  Pennae  utebantur  atque  etiam 
aperte  ad  ea  provocabant,  Innocentius  X.  a.  d.  IX.  Cal.  Mai.  1654. 
sollemniter  declaravit,  eiusmodi  actis  nullam  omnino  fidem  esse 
adhibendam  ^.  Nihilo  secius  illi  libellis  Molinismum  exagitantes 
a  Sede  Apostolica  proscriptum  esse  mentiebantur  ipsosque  lesui- 
tas  circumvenire  studebant,  ut  suam  „Thomismi"  simulationem 
comprobarent.  P.  Ferrier  consensit,  ut  colloquia  cum  Lalane  et 
Girard  apud  Choiseul  Convenensem  Episcopum  haberet.  Illi  se 
paratos  ostenderunt  Thomistariim  doctrinam  amplecti.  Nihil  P.  Fer- 
rier  amplius  requirebat.     Sed  ubi  instare  coepit,  ut  id,  quod  pol- 


1  Apud  Quesnellum  litterae  Walloni  repertae  sunt ,  in  quibus  haec  le- 
guntur:  „16  Sept.  1702.  Ces  gens-l^  font  plus  de  tort  a  la  verite  et  h  la 
bonne  cause  que  des  Molinistes  declarez."     Liv.  de  Meyer,  praef.  art.  5. 

2  Manifestum  est,  non  publicam  tantum  iuris  auctoritatem  illorum  acto- 
rum ,  quam  nemo  defenderat,  hoc  decreto  negari.  Serrii  cavillationes ,  cuius 
tota  Historia  in  illis  innititur ,  facile  est  refutare.  Sed  quoniam  non  vacat 
nobis ,  id  eo  securius  omittimus ,  quod  ad  rem  propositam  non  fere  pertinet, 
verane  illa  sint  an  falsa,  diiudicare. 


17.    Quoraodo  excitata  controversia  revixerit.  339 

licebantur ,  exsequerentur  atque  omni  ambiguitate  abstinerent, 
declinarunt  idque  negarunt ,  quod  ante  confessi  erant.  Ille  ali- 
quando  fraudem  perspexit  nec  vero  prohibuit,  quominus  in  vulgus 
spargeretur,  approbatam  ab  ipsis  lesuitis  doctrinam  lanseniano- 
rum ,  et  quaedam  propositiones  divulgarentur,  haeresis  veneno 
infectae,  de  quibus  inter  utrosque  convenisse  dictitarent. 

Fraude  aliquanto  maiore  in  „pace  Clementina"  usi  sunt  ea- 
dem  adhibita  simulatione  gratiae  a  se  efficacis  Thomistarum. 
Alexandri  YII.  formulam ,  secundum  quam  iurare  iussi  erant,  se 
quinque  propositiones  ita  condemnare ,  ut  a  lansenio  essent  in- 
tellectae,  quatuor  Episcopi  lanseniani  litteris  pastoralibus,  usurpata 
iuris  et  facti  distinctione,  enervarant  atque  adeo  sustulerant.  Pon- 
tifex  litteras  reprehendit  ipsosque  rege  consentiente  officio  privare 
instituit.  Omni  igitur  exitu  ad  evadendum  praecluso,  sese  para- 
tos  esse  simularunt ,  sine  exceptione  formulae  subscribere.  Quid 
igitur  fecerunt?  Pontifici  et  Episcopis,  qui  pacem  conciliarant, 
se  sincere  et  sine  ulla  exceptione  subscripsisse  nuntiarunt  et  hac 
una  conditione  veniam  a  S.  Sede  impetrarunt.  Sed  quum  sub- 
scriberent,  processus  verbales ,  quos  diligenter  occultabant ,  con- 
fecerant,  quibus  iuris  et  facti  quaestionem  distinguebant :  de  facto 
non  fidem  ab  Ecclesia,  sed  silentium  officiosum  requiri;  ita  con- 
demnandas  esse  propositiones ,  ut  eas  Ecclesia  intellexisset,  sed 
id  ad  SS.  Augustini  et  Thomae  gratiam  per  se  efficacem  non 
pertinere.  Interim  illi  processus  verbales  celabantur,  iter  Roma- 
num  a  regni  administris  diligenter  servabatur ,  ne  quid  de  tanta 
iurandi  temeritate  Romam  exiret.  Qua  imce  composita  ad  sub- 
scriptionem  lanseniani ,  in  quibus  fuerunt  ipse  Arnauld  et  reli- 
giosae  Portus  Regii,  convolarunt. 

Pace  aliquamdiu  fruiti  sunt.  Tanto  studiosius  libellos  atque 
etiam  opera  ampliora  contra  Molinismum,  gratiam  versatilem  so- 
lutamque  lesuitarum  de  moribus  doctrinam  divulgarunt.  Quorum 
omnium  numerus  iniri  vix  potest.  Nec  responsa  deficiunt  aut 
responsorum  impugnationes.  Artificio  autem  illo,  quo  se  gratiam 
a  se  efficacem  propugnare  simulabant,  in  certamen  revocati  sunt 
Bannesiani.  Ita  tanta  librorum  moles  accrevit,  ut  omnis  scriptio 
theologiae  in  hac  una  de  gratia  controversia  verti  videri  possit. 
Praecipuam  disputandi  materiam  lansenianis  acta  Congregatio- 
num  de  Auxiliis  suppeditaverunt.  De  quibus  quum  primi  Ar- 
nauld  et  Quesnel  (libro :  „Tradition  de  TEglise")  scripsissent, 
tandem  amplissimum  volumen  conflatum  est  Augustini  Le  Blanc, 
quod    inscribitur :    Historia    congregationum    de    auxiliis    auctore 

22* 


340  17-    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

Augustino  Le  Blanc,  S.  Th.  Doctore ,  Lovanii  1699.  Haec,  si 
quidquam  aliud,  veterem  controversiam  accendit  materiemque  igni 
perpetuam  admovit;  ex  hoc  enim  opere  arma  sibi  acerrimus  quis- 
que  nostrae  doctrinae  adversarius  comparavit.  De  eo  igitur  paullo 
videtur  uberius  dicendum  esse.  Quod  invitus  quidem  facio;  sed 
quum  hic  liber  etiamnum  magna  apud  eruditos  auctoritate  potia- 
tur,   nisi  hanc  convellere  contigerit,   nihil   fecisse  nobis  videmur. 

„Mysterium"  eius  originis  (ut  quidam  initiatus  loquitur  *) 
apertum  est,  quum  Quesnellus  Bruxellis  publice  comprehensus 
eiusque  tabularium  introspectum  est.  Etsi  ipse  evasit,  tamen 
scripta  eius  iudicii  exercendi  argumenta  Archiepiscopo  Mechli- 
niensi  subministrarunt.  Sententia  in  eum  lata  praeter  cetera  haec 
continet:  „Quesnellum  concurrisse  ad  impressionem  Historiae  Con- 
gregationum  de  Auxiliis  sine  ulla  approbatione  Censoris  ordinarii 
et  non  exspectata  Censura  nostra."  ^  Archipraesulis  procurator 
in  Causa  Quesnelliana  (art.  XXII.  p.  468  ss.)  rationes  latae  sen- 
tentiae  exponit  et  P.  Livinus  Meyer  in  praefatione  Historiae  Con- 
gregationis  de  Auxiliis  et  primo  capite  Historiae  Yindicatae  ex 
litteris  ablatis  Quesnelli  breviter  narrat,  quomodo  illud  opus  con- 
fectum  vulgaturaque  sit. 

P.  Norbertus  d'Elbecque  Ord.  S.  Domin.,  cui  familiaris  con- 
suetudo  cum  quibusdam  lansenianis  intercedebat,  qui  se  cursorem 
Thomistarum  ipse  appellabat,  ipso  iam  anno  1692.  cuidam  lanse- 
niano  Parisios  nuntiavit,  Romae  quoque  ab  homine  docto  Histo- 
riam  Congregationum  de  Auxiliis  scribi.  Amicus  ille  Parisiensis 
brevi  post,  litteris  datis  a.  d.  IV.  Cal.  Nov.  1693.,  rerum  copiam 
septem    voluminibus   congestam    P.   Norberto    obtulit    eundemque 


^  Du  Vaucel  in  litteris  ad  Quesnellum  missis  a.  d.  IV.  Non.  Aug.  1698 : 
„Je  s^avais  le  mystftre  touchant  Touvrage  du  Sr.  Banneretti."  Hoc  fictum 
nomen  erat  Serrii.  Nam  Quesnellus  caverat,  ut  in  omni  litterarum  communi- 
catione  falsis  nominibus  uterentur,  quemadmodum  lansenius  fecerat  in  litteris 
ad  Cyranum.  Contigit  autem  ,  ut  in  illorum  interpretationem  veniretur,  et 
„Causa  Quesnelliana  sive  motivum  iuris  pro  procuratore  curiae  eccl.  Mech- 
liniensis  actore  contra  P.  Qucsnellum"  (Bruxellis  1724.)  ,  quo  scripto  Archi- 
episcopus  suam  in  Quesnellum  sententiam  explicavit  ac  defendit,  p.  319.  plus 
200  pseudonyma  interpretatur. 

2  Haec  tota  sententia  habetur  in  appendicc  Causae  Quesnellianae  et  apud 
Liv.  de  Meyer,  Pracf.  art.  6.  p.  XXXIV.  Serry  illam  operam  iudicio  demon- 
stratam  a  Quesnello  praestitam  esse  negat:  bibliopolam  se  inscio  librum  Ques- 
nello  ostendisse,  ut  resciret,  quanta  eius  vendendi  spes  esset.  Quesnellus  ipse 
audacius  omnia  negat  in  suo  „Motif  de  droit"  p.  165.,  nihil  prorsus  se  ad  libri 
editionem  contulisse  nec  cura  ullo  typographo  locutum  esse  affirmat. 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  341 

postea  consilio  adiuvit.  Ille  scriptor  Romanus  ipse  fuit  P.  Hya- 
cinthus  Serry  Dominicanus.  Qui  ex  actis  Pennae  et  Lemosii  et 
Coronelli,  additis  rebus  a  lansenianis  subministratis,  amplissimum 
volumen  Historiae  confecit.  Quam  scriptam  ad  cursorem  misitj 
ut  in  Belgio  typis  ederetur.  Is  eam  Serrio  inscio  ad  Quesnellum 
familiarem  suum  detulit.  Magna  Romae  laetitia  exstitit,  sed  ac- 
cessit  timor,  ne  ille  Oratorianus  suas  opiniones  lansenianas  operi 
aspergeret.  De  quo  timore  Vaucel  lansenista  Roma  ad  Quesnel- 
lum  sic  scribit:  „Heri  ad  Minervam  occurrit  mihi  P.  Massoulie; 
is  magnopere  se  gaudere  significavit,  libruni  de  Banneretti  [P. 
Serrii]  in  Tuis  esse  manibus.  Idem  de  P.  Reginaldi  libro  locu- 
tus  est,  de  quo  nihil  admodum  audiverat,  ex  quo  istuc  missus  est. 
Thomismum  quum  pro  aris  focisque  tueatur,  non  dissimulavit  ti- 
mere  sese,  ne  qua  in  utroque  opere  immutares,  quae  suae  scholae 
rationibus  minus  consentanea  essent,  ac  duriora  quaedam  inge- 
reres,  quae  in  malam  interpretationem  possent  incurrere.  Quem 
ego  securum  esse  iussi."  Nec  timore  caruit  Serry  gavisusque 
est,  quum  Quesnellus  propositionem  a  lansenio  improbatam:  gra- 
tiam  a  se  efficacem  ante  ipsum  originale  peccatum  necessariam 
fuisse,  non  delesset.  Immo  vero  adeo  ei  Quesnellus  satisfecerat, 
ut  ei  facultatem  aliqua  mutandi  in  quibusdam  apologiis  Historiae 
suae  ipse  concederet.  Pro  labore  autem  in  Historiam  impenso 
[N^orbertus  familiaris  duodecim  exempla  ei  obtulit  *. 

In  litteris  du  Yaucel ,  quas  commemoravimus ,  significatur, 
Reginaldi  quoque  magnum  opus  De  mente  Concilii  Tridentini  a 
Quesnello  in  Belgica  editum  esse.  Id  primo  Roma  ad  Arnaldum 
missum  est ,  qui  pretium  missionis  libens  solvit.  Rem  non  con- 
fectam  Quesnello  Oratoriano,  qui  dux  lansenianorum  eo  mortuo 
fuit,  reliquit.  Yulgatus  est  liber  sex  septemve  annis  postquam 
lansenianis  traditus  erat.  Alius  praeterca  liber,  Acta  Lemosii, 
cura  lansenianorum  de  nostra  controversia  editus  est.  Nam  P.  de 
Yiaixnes  0.  S.  Bened. ,  horum  actorum  editor ,  plurimum  illis 
favit  ob  eamque  causam  a  Ludovico  XIY.  in  vincula  coniectus 
est;  praefationem  Quesnellus  scripserat,  sed  eam  censores  edi 
non  sunt  passi. 

Quum  Bruxellis  Historia  Congregationum  tota  typis  descripta 


*  „Mons  12  Juin.  M.  de  Frene  [Quesnellus]  merite  assurement  bien  dix 
exemplaires  et  plus  pour  ses  peines.  Cest  pourquoi  je  lui  en  offre  tres- 
respectueusement  et  avec  mille  actions  de  grace  une  douzaine."  Causa  Ques- 
nelliana  p.  471. 


342  l^-    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

esset,  eius  divulgandae  venia  impetrata  non  est.  Quesnellus  facile 
se  expedivit.  Moguntiam  vel  Lovanium  libro  inscribendum  cu- 
ravit.  Metuebant  etiam,  ne  liber  in  Indicem  referretur  K  Quare 
auctoritatem  sibi  splendidis  approbationibus  comparare  studuerunt. 
Quesnellus  ipse  praescripsit  ^,  quales  eas  esse  oporteret,  et  quibus 
rationibus  in  iis  impetrandis  satisfaciendum  esset  censoribus.  Nec 
veritus  est  ipsarum  approbationum  verba  immutare. 

Sed  iudicem  eius  praestat  audire  illius  criminis  argumenta 
proponentem.  Procurator  curiae  archiepiscopalis  Mechliniensis  in 
Causa  Quesnelliana  (p.  471  ss.)  typis  vulgata  de  Quesnelli  opera 
ad  Historiam  collata  ita  scribit  (p.  471.): 

„P.  d^Elbecqiie  se  signans  Le  Postillon  des  Thomistes  scribit 
nomine  Patris  Serry  qui  embryonem  operis  istius  conceperat, 
Quesnelli  Secretario  Montibus  12.  lunii  (annus  non  additur). 
M.  De  Fresne  merite  assurement  hien  dix  exemplaires,  et  plus  pour 
ses  peines.  C^est  pourquoi  (p.  472)  je  lui  en  qffre  tres-respectueuse- 
ment,  et  avec  mille  actions  de  grdce  une  douzaine. 

„Certe  dignus  est  operarius  mercede  sua ;  donum  illud  satis 
meruerat  improbus  Quesnelli  labor,  quo  embryoni  illi  linea- 
menta  dederat  artificio  satis  insigni  expressa,  multumque  foetum 
illum  discordiae ,  conquisitis  ex  Gallia  monumentis,  auxerat,  et 
sub  ementitis  rationibus  approbationes  ei  sollicitaverat,  quas  ad 
sensum  suum  mutavit,  vel ,  si  ita  velit,  politas  magis  reddidit: 
1.  Aug.  1699.  ita  scribebat  Quesnello  D.  Navaeus:  Je  vous  dirai 
en  un  mot ,  que  le  R.  P.  Verdin  a  donne  Vapprobation  dans  les 
termes  les  plus  magnifiques  qu^il  a  pn.  Nous  vous  Venverrons  quand 
nous  avons  nouvelle  assuree  du  E.  P.  Henri.  .  .  M.  le  Theologal 
donnera  aussi  la  sienne  avec  bien  du  plaisir.  Interim  placeat  no- 
tare  quomodo  pro  auctoritate  sua  approbationes  illas  immutarit 
Quesnellus.  1.  Augusti  1699.,  ut  iam  diximus,  dare  adhuc  debe- 
bat  D.  Denis  Theologalis  approbationem  suam,  et  uti  prostat  in 
historia  impressa,  data  fuisset  7.  Martii  1699.;  sed  ostendimus  in 
originali ,  ut  Quesnellus  loco  8.  Augusti  manu  sua  substituerit 
7.  Martii.     Approbationem  P.  de  Hondt,  Presbyteri  Oratorii  Be- 


*  De  qua  re  Vaucel  Roma  acl  Quesnellum  sic  retulit: 

6  Dec.  1698.  Quelsquels  additions  que  vous  y  mettiez  ,  il  sera  difficile 
de  la  sauver  de  la  censure,  a  cause  de  certaines  rubriques  que  l'on  a  icy. 

13  Dec.  1698.  La  Caiisa  Arnaldi)ia  ^chappera  sans  doute  plus  aise- 
ment  la  censure  que  rOpera  du  Sr.  Banneretti. 

Revera  Inquisitores  Hispaniae  librum  notarunt. 

2  Apud  Livinum  de  Meyer,  Praef.  Art.  2.  p.  11.   12. 


I 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  343 

rulliani ,  qui  non  erat  librorum  Censor,  praefixam  isti  historiae, 
totam  confecit  et  manu  sua  exaravit  Quesnellus ,  uti  per  auto- 
graphum  eius  probavimus. 

„In  approbatione  vero,  quam  ad  opus  illud  dedit  P.  Yerdin 
Minimus,  cum  approbator  scripsisset :  ^Historias  Congregationum  de 
Aiixiliis  Divinae  Gratiae  4  hisce  libris  ab  Eximio  Domino  x\ugu- 
stino  le  Blanc,  S.  Theologiae  Doctore,  fideliter  expositas  diligenter 
et  cum  singulari  animi  aviditate  attente  pervolvi,  in  quibus  anim- 
adverti  auctorem  radiis  et  amore  veritatis  perfusum,  perspicacis- 
sime  earundem  malignos  depravatores  detegentem  ac  refutan- 
tem ,  etc.  Datum  Leodii  die  S.  Ignatio  sacra  1699.':  sic  immu- 
i2iN\tl^2itQv  Quesnellus:  ,Ad  Laudem  Gratiae  omnipotentis,  Aposto- 
licae  Sedis  honorem  et  Augustinianae  Thomisticaeque  Scholae 
defensionem ,  prodit  tandem  in  lucem  integra  ac  sincera  Historia 
Congregationum  de  Auxiliis  Divinae  Gratiae  4  hisce  libris  ab 
Eximio  Domino  Augustino  le  Blanc  S.  T.  D.  fideliter  exposita, 
in  quibus  videre  est  auctorem  radiis  et  amore  veritatis  perfusum, 
perspicacissime  eiusdem  Historiae  malignos  etc.  Datum  Leodii 
ultima  lulii  1699.'  ludicio  P.  Agathangeli  varia  addidit  Ques- 
nellus,  titulumque  libri  ab  approbatore  scriptum  immutavit.  Hunc 
etiam  eius  Secretarius  inscribere  debuit  approbationi  P.  Henrici, 
qui  certo  Historiam  illam  non  legerat ,  uti  ex  praecitata  epistola 
D.  Navei  facile  fuit  eruere.  Imo  [p.  473.]  cum  omnes  illae  ap- 
probationes  circa  idem  plane  tempus ,  quo  opus  illud  sub  praelo 
Bruxellis  gemebat,  concessae  fuerint:  videmus  Theologos  illos 
Quesnelli  iudicio  et  confictis  motivis  (consignatis  sub  eodem 
n.  114.)  detulisse ,  ne  visa  quidem  Historia  illa;  atque  insuper 
tanto  clarius  apparet,  Quesnellum  hac  in  parte  excessisse,  cum 
non  tantum  Decretum  Regii  Senatus  contempserit,  verum  et  elu- 
serit  statutum  Sacrosancti  Concilii  Tridentini,  volentis,  ut  ab  Or- 
dinario  Dioecesis,  in  qua  impressio  fiet,  approbatio  praevie  habea- 
tur;  imo  ne  quidem  habuerit  censuram  alicuius  Theologi,  qui 
totum  opus  mature  pervolverat,  et  tota  lege  perspecta  iudicium 
de  Historia  illa  tulerat. 

„Profecto  tanta  Ecclesiasticorum  et  Regiorum  Decretorum 
contemptrix  arrogantia  gravi  meretur  poena  reprehendi:  nam,  ut 
habetur  proverbiorum  cap.  16.  v.  5.  Abominatio  Domini  est  omnis 
arrogans  y  et  si  in  ullo  casu ,  in  hoc  obtinet  regula  iuris:  Non 
potest  dolo  carere,  qui  imperio  Magistratus  non  imriiit." 

Quesnellus  elegit,  qui  librum  reviserent,  eos  viros,  in  quo- 
rum  scriptis  auctoritatibus  aliquantulum  immutare  atque  corrigere 


344  ^~i-    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

sibi  licere  videretur.  D.  Denis ,  theologalis ,  Leodii  ea  docebat, 
quae  ab  academiis  Lovaniensi  et  Duacensi  publice  notarentur; 
Quesnellus  officiose  promisit,  se  illum  defensurum  esse,  id  quod 
brevi  post  praestitit  libro,  quem  „Iustification  de  la  doctrine  de 
M.  Henri  Denis"  inscripsit.  Ita  ille ,  si  qua  de  re  dubitaret  — 
de  nulla  autem  dubitavit  — ,  aliquid  necessario  indulgebat.  Pater 
autem  Henricus  a  S.  Ignatio  librum  Leodii  vulgavit  a.  1709., 
quam  „Ethicam  amoris"  appellavit;  ei  fictam  vulgandi  facultatem 
vicarii  generalis  Leodiensis  praescripsit,  quam  nec  impetrarat  un- 
quam  nec  impetraturus  esse  videbatur ,  quia  manifesti  errores 
lanseniani  in  eo  continebantur. 

Sed  mutata  etiam  quaedam  esse  in  illo  opere  a  lansenianorum 
duce  tum  in  illis  litteris  satis  significatur  tum  ex  universo  libro 
intelligitur. 

Fierine  potuit ,  ut  P.  Dominicanus  in  Societatem  lesu  talia 
ederet  convicia ,  qualibus  ille  liber  deformatur  ?  ]^am  de  ipsis 
etiam  astrologiae  superstitionibus  lesuitae  insimulantur !  * 

Comma  quoque  famosum  in  extrema  bulla  contra  Baium 
edita  defenditur^;  sed  eundem  usum  habebat,  quem  posterior 
facti  iurisque  distinctio  lansenianorum :  ut  post  tot  Pontificum 
decreta  liceret  Propositiones  damnatas  ita  defendere ,  ut  eas  ea- 
rum  auctores  intellexissent. 

Atque  etiam  hoc  in  Historia  ostenditur,  Calvinianos  Thomi- 
starum  disputationibus  usque  adeo  emendatos  esse ,  ut  vel  miti- 
gatis  vel  correctis  pristinis  erroribus  ad  Ecclesiae  doctrinam  saltem 
in  eo  capite  [de  gratia]  paene  convolarint  ^.  Cuius  rei  exemplum 
praeter  alia  illud  Petri  Jurieu  affertur:  „Gratiam  praevenientem, 


1  Lib.  III.  c.  7.  p.  382.  383.  et  IV.  c.  5.  p.  G08. 

-  Legi  constat  in  extrema  illa  bulla  ab  obstinatis  quibusdam  Baianis  et 
lansenianis:  „quamquam  nonnullae  aliquo  pacto  sustineri  possent  in  rigore  et 
proprio  verborum  sensu  ab  assertoribus  intento,  etc."  Id  Serry  (1.  IV.  c.  16. 
p.  078 — 681.)  pro  veritate  luce  clariore  defendit  et  scriptorem  appellat  „Do- 
cumentorum  ad  historiam  Academiae  Duacensis  pertinentium"  („M6moires  im- 
portans  pour  servir  a  Thistoire  de  la  Faculte  de  th^ologie  de  Douai") ,  quem 
librum  illa  academia  statim  ob  errorcs  lansenianos  et  calumnias  in  eo  propo- 
sitas  publica  reprehcnsione  notavit.  Eius  autem  auctor  ipse  fuit  Quesnellus, 
ut  in  iudicio  demonstratum  est.  Qui  quum  idem  mendacium  in  opus  Serrii 
inculcasset  et  pro  re  exploratissima  proi)osuisset,  paullo  post  (1700.)  ad  hunc 
ipsum  librum  „omnium  approbatione  ac  laudibus  commendatum"  provocat  in 
„Justification  de  la  doctrine  de  Henri  Denis"  p.  56.  Atque  in  hunc  modum 
illa  secta  et  existimationem  sibi  et  sectatores  conciliavit. 

3  L.  IIL  c.  46. 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  345 

determinantem ,  atque  etiam  irresistihilem  profitentur  Ecclesiae 
nostrae.  Credimus  scilicet,  nos  ad  singulos  actus  bonos  Spiritus 
Sancti  gratia  praeveniri  et  ad  bonum  speciali  efficacia  determi- 
nari,  quae  in  electis  victrix  semper  sit.  Firma  porro  fide  profi- 
temur ,  eam  Divinae  Gfratiae  energiam ,  qua  voluntas  ad  bonum 
necessario  determinatur,  lihertatem  minime  laedere."  ^ 

Quae  ipsa  nuda  est  Calvini  sententia,  eo  differens  a  lanse- 
nismo ,  quod  gratia  in  electis  semper  victrix  esse  dicitur.  Haec 
causa  fuisse  videtur,  cur  illi  ad  Ecclesiae  doctrinam  paene  acces- 
sisse  dicerentur;  emendati  autem  existimantur,  quod  in  principale 
dogma  lansenii,  cum  necessitate  stare  lihertatem,  aperte  consentiunt. 

Hos  aliosque  eiusdemmodi  locos  si  non  ab  aliquo  ex  Praedi- 
catoribus,  sed  a  lanseniano  scriptos  esse  dixerimus,  nihil  profecto 
de  illorum  honore  detraxerimus. 

Ea,  quae  hactenus  diximus,  satis  demonstrant ,  quam  sit  in- 
certa  „Historiae"  auctoritas.  Quae  enim  mendacior  unquam  secta 
fuit ,  quam  lansenianorum  ?  Quesnellum  ipsius  amici  de  quibus- 
dam  commonuerunt.  Eadem  tamen  in  Historia  Congregationum 
vel  ipse  rursus  posuit  vel  intacta  reliquit.  Hennebel  ad  eum 
scripserat,  Yianen  epistolam  P.  Lupi  suo  nomine  signatam  et  in 
Quesnelli  „Apologie  historique  des  deux  censures  de  Louvain  et 
de  Douai"  vulgatam  (p.  464.)  pro  sua  non  agnoscere.  Nihilo 
minus  eadem  cum  verbis  ipsis,  quae  ille  reprehenderat:  adeoque 
et  imprimiy  adscripto  etiam  nomine  Vianeni  conspicitur  in  Historia 
(1.  I.  c.  9.  p.  60.).  Item  ille  monuerat,  quod  in  Apologia  (p.  47L) 
dictum  esset,  legatorum  academiae  Lovaniensis  narrationem  earum 
rerum,  quae  Romae  gestae  essent,  Belgicae  administratori  a  legatis 
(atque  ita  etiam  a  Yianen)  traditam  esse,  hunc  reclamare,  quod 
illam  se  invito  a  solo  Lupo  traditam  diceret.  Idem  tamen  men- 
dacium  in  Historia  (1.  I.  c.  10.  p.  69.)  repetitur.  Alia  falsa  quam- 
quam  ab  amicis  monitum  scripsisse  Quesnellum ,  P.  Livinus  de 
Meyer  in  Hist.  Congr.  de  Aux.  (praef.  art.  7.  p.  XXYIII.)  de- 
monstrat;  idem  omnem  errorum  telam  duobus  voluminibus  dis- 
solvit.  Talis  est  laudata  illa  Serrii  Historia  congregationum  de 
auxiliis.  Falsum  est,  quod  auctor  negat  Quesnelli  opera  librum 
editum  esse ;  id  enim  iudicis  sententia  probatur ;  falsum  nomen 
urbis  in  fronte  libri  positum;  depravatae  approbationes;  nulla 
omnino  fide  digna  Acta  Coronelli,  Pennae,  Lemosii,  unde  res  in 


^  De  natura  et  gratia  cap.  9.  Ed.  Roterodam.  p.  119.     Vocem  „irresisti- 
bilis"  Serry  vel  potius  Quesnellus  scriptura  distinxit. 


346  ^7-   Quomodo  excitata  controversia  revixerit 

Historiam  translatae  sunt;  postremo  tota  conspersa  atque  inter- 
texta  est  erroribus,  criminationibus,  depravationibus  *.  Ac  tamen 
ex  hoc  armario  argumenta  suae  causae  sibi  depromere  adversarii 
consueverunt  ad  Societatis  de  gratia  doctrinam  impugnandam. 
Quam  autem  misere  perturbati  animi  tam  diuturna  contentione 
fuerint ,  vix  ulla  res  alia  clarius  demonstrat ,  quam  quod  magni 
theologi,  velut  Billuart,  illud  opus  summis  laudibus  praedicant 
studioque  acerrimo  defendunt. 

Supra  dixeramus  brevi  post  vulgatam  Serrii  Historiam  Acta 
quoque  Lemosii,  e  quibus  magnam  partem  derivata  est,  a  P.  de 
Viaixnes  edita  esse.  Is  nominis  Augustini  Le  Blanc  simulationem 
patefecit.  Sed  haec  illa  sunt  acta,  quibus  Innocentius  X.  nullam 
omnino  fidem  esse  adhibendam  declaravit. 

Contra  utrumque  (Lemosium  et  Serrium)  scripsit  Livinus  de 
Meyer.  Opus  inscripsit  „Historiae  controversiarum  de  divinae 
gratiae  auxiliis  sub  summis  Pontificibus  Sixto  Y.,  Clemente  VIII. 
et  Paulo  V.  libri  sex ,  auctore  Theodoro  Eleuthero"  (Antverp. 
1705.).  Serrius  autem  quum  alteram  sui  operis  editionem  cum 
Apologia  item  Antverpiae  edidisset,  ille  a.  1715.  hanc  sui  defen- 
sionem  addito  nomine  vulgavit:  „Historiae  controversiarum  de 
divinae  gratiae  auxiliis  sub  summis  Pontificibus  Sixto  V.,  Cle- 
mente  VIII.  et  Paulo  V.  ab  obiectionibus  R.  P.  Hyacinthi  Serry 
vindicatae  libri  tres."  Utrumque  volumen  iterum  1742.  Venetiis 
editum  est. 

P.  Livinus  merito  non  illis  actis  congregationum  confidit  a 
S.  Sede  non  agnitis ,  sed  amplissimam  molem  affert  scriptorum, 
ad  dogmatis  rationem  potissimum  pertinentium,  quae  ante  ignota 
fuerant,  ut  et  ad  historiae  scriptionem  et  ad  veritatis  explicatio- 
nem  non  parum  adiumenti  attulerit.  Ipse  Serry  non  fere  audet 
infitiari  genuina  esse  illa ,  quae  afferuntur ;  sed  eorum  vim  ad 
rem  propositam  demonstrandam  extenuare  solet.  Multa  P.  Li- 
vinus  ex  Possino  mutuatus  est  nec  tamen  ita  singula  persequi- 
tur ,  ut  illo  possis  carere.  Nonnunquam  subirate  pugnat ,  sed 
immoderatis  criminationibus  a  Le  Blanc  lacessitus  facile  excu- 
satur. 

Duo  illa  maxima  Serrii  et  Meyeri  opera  librorum  turba  co- 
mitata  est.  Nam  de  historia  congregationum  de  auxiliis  plus  tri- 
ginta  annos  litigarunt    scriptores,    atque    adeo  ante  editam  Serrii 


^  Negat  tamen  Serry,    Historiam  suam  vel  in  apice  minimo    posse  falsi-    j 
convinci,  R^ponse  anx  questions  importantes,  p.  400.  jl 


tatis  convinci 


17.   Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  347 

Historiam  pugnari  coeptum  est.  Nec  vero  quidquam  allatum  est 
gravis  argumenti,  quod  apud  illos  non  invenias. 

Ad  Meyeri  „Historiam  vindicatam"  Serry  non  respondit. 
Nam  ut  illum  „responsionis  honore  dignaretur",  se  voluerat  ex 
tabulis  congregationis  refutari,  ne  in  illud  Scripturae  offenderet: 
„Ne  respondeas  stulto  iuxta  stultitiam  suam."  Conditioni  satis- 
fieri  non  potuit ,  quod  acta  genuina  a  S.  Sede  edita  non  erant, 
ceteris  vero  fides  omnis  abiudicata.  At  Billuart  mstissimas  ra- 
tiones,  cur  ille  tacuisset,  approbans  responsum  illud  fastidiosum  et 
indignam  Scripturae  usurpationem  divulgavit  ^  Ipse  temperare 
sibi  non  potuit,  quominus  Serrii  Historiam  libro  illo:  „Le  Tho- 
misme  triomphant"  (1725.)  defenderet.  Eo  permagnam  excitavit 
indignationem  multorumque  calamos  acuit.  Mortuum  enim  Fene- 
lonem  aggressus  est;  nec  vero  illius  librum  legerat  atque  ea  nar- 
ravit,  quae  ille  nunquam  dixisset;  fateri  coactus  est,  se  ab  amico 
deceptum  ^.  Idem  accenso  iam  certamine  hoc  alterum  opus  emi- 
sit:  „Apologie  du  Thomisme  triomphant.  On  iustifie  aussi  par 
occasion  THistoire  des  Congregations  de  auxiliis  du  P.  Serry 
contre  les  chicanes  de  ses  adversaires."    (Liege  1731.) 

„Historiae"  scriptione  Serry  gratiam  iniit  Quesnelli  atque 
lansenianorum  ^.  E  quibus  Codde ,  Sebastensis  Archiepiscopus, 
vicarius  Apostolicus  Bataviae  missionum  et  schismatis  in  illis  locis 
auctor,  ut  familiaris  eius  Krys  Brigodio  Quesnelli  amanuensi  a.  d. 
VI.  Id.  lan.  a.  1700.  nuntiavit,  in  hunc  modum  scripsit:  „Histo- 
riam  Congregationum  de  Auxiliis  opus  esse  plane  insigne,  cuius 
fructus  ad  finem  saeculorum  permansuri  essent."  Idem ,  quum 
eodem  anno  cum  Krys  iter  Romam  faciens  Patavium  venisset, 
temperare  sibi  non  potuit,  quin  Serrium,  qui  in  ea  urbe  docebat, 
inviseret.  A  quo  audivit,  quanti  Quesnellum  eiusque  sanctissimam 
familiam  faceret.  Errare  enim  non  videmur,  quum  Binerum  '^  se- 
cuti  compendium  illud  le  P.,  quod  Krys  in  litteris  de  itinere  Pa- 
tavino  a.  d.  XV.  Cal.  lan.  anni  1701.  ad  Brigodium  missis  usur- 
pat,    le  P.  Serry  interpretamur.     Idem   ille   alteris  ad  Brigodium 


*  Diss.  6.  art.  8.,  de  scientia  media,  §  8. 

2  Cuius  laudator  P.  Labye  in  „Vita  auctoris",  quae  compluribus  Bil- 
luarti  editionibus  praemittitur ,  id  non  potest  non  fateri.  „Alter ,"  inquit, 
„amicu8  textum  primae  Epistolae  D.  de  Fenelon  ad  Quesnellum  adulteratum 
sibi  subministrat.  Noster  auctor  in  fide  sui  amici  aetate  et  eruditione  vene- 
randi  textum  allegat." 

3  Meyer,  Hist.  Praefat.  Art.  III.  IV. 

"^  Apparatus  eruditionis  t.  VIII.  (1762.)  p.  382. 


348  17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

litteris  datis  III.  Non.  lun.  1702.  narrat ,  quae  inter  Serrium  et 
Coddium  necessitudo  esset,  in  hunc  modum:  P.  Serrium  nihil 
optare  ardentius,  quam  ut  Historia  Congreg.  de  Atix.  denuo  typis 
describeretur;  litteris  ad  P.  Rivium  (d'Elbecque)  magnopere  lau- 
dasse  D.  Godefridi  scripta  [quae  Coddii  scripta  postea  a  Pontifice 
damnata  sunt].  Cum  Quesnello  erat  ei  familiare  commercium  lit- 
terarum.  Ut  primum  famosus  ille  casus  conscientiae  Clementis  XI. 
litteris  (datis  prid.  Id.  Febr.  1703.)  proscriptus  est,  imminuenda 
proscriptionis  vi  lansenianorum  familiam  consolari  tentavit.  Sic 
enim  V.  Non.  Mart.  (1703.  vel  1704.)  ad  Quesnellum  scribit: 
„non  ob  factum  lansenii  [h.  e. ,  distinctionem  lansenianam  iuris 
et  facti]  illum  proscriptum  esse ;  nihilominus  bonos  illos  Patres 
factum  intellecturos."  Sic  ille  iudicii  ecclesiastici  de  illo  casu 
conscientiae  tamquam  nervos  intercidit  idque  litteris  ad  Quesnel- 
lum ,  illius  machinationis  auctorem  praecipuum ,  qua  lanseniana 
iuris  et  facti  distinctio  in  Ecclesia  stabiliretur.  Idem  longius  pro- 
gressus  est.  Promulgata  Bulla  Unigenitus  quid  fecerit,  Alberti- 
nuni ,  illius  et  in  religione  socium  et  in  professoris  munere  Pa- 
tavii  successorem,  exponentem  audiamus. 

„Hyacinthus  Serry,"  inquit,  „liaud  certe  ex  prava  animi  sen- 
tentia  —  quod  avertat  a  me  Deus  ut  vel  suspicer  —  sed  ex  sola 
systematis  sui  praeoccupatione  theologiam  supplicem  ad  Sedem 
Apostolicam  dedit,  in  qua  declarari  sibi  postulat,  quomodo  Ques- 
nellii  sui  propositiones  damnaverit.  .  .  Eadem  sola  animi  praeoccu- 
patione  etiam  Eusebius  noster  Eraniste  in  opere ,  quo  celeberri- 
mam  Benedicti  XIY.  Encyclicam  ad  clerum  Gallicanum  vindicat 
(Epist.  4.  ed.  Lugan.  1757.  p.  110.),  eandem  Constitutionem  „Uni- 
genitus"  alogam  vocat,  ne  dicam  ineptam :  La  Bolla  „Unigenitus" 
(inquit)  non  si  spiega  con  maniera  chiara  e  precisa ,  ne  quanto 
al  vero  legittimo  senso  delle  proposizioni  dannate,  ne  quanto  alle 
censure  o  qualificazioni,  che  a  ciascuna  proposizione  convengono, 
sicche  restiamo  incerti  e  dubbiosi  e  intorno  all'  oggetto  della  sua 
decisione  e  intorno  alla  qualita  del  vizio,  che  corrompe  ogni  pro- 
posizione." 

Abest  plurimum ,  ut  id ,  quod  Serry  fecit ,  factum  putemus 
ab  Ordine  Praedicatorum,  quo  fortiorem  nec  Ecclesia  defensorem, 
nec  haeresis  hostem  habuit;  sed  illud  praetermittendum  non  fuit, 
ut  et  quam  nulla  fide  digna  esset  Serrii  Historia,  cuius  auctori- 
tate  in  hodiernum  diem  eruditi  viri  uti  soliti  sunt,  demonstrare- 
mus,  et  quantas  insidias,  insectationes ,  iras  lanseniani  adversus 
Molinianos  instruxissent,    excitassent,  fovissent,   incendissent,  in- 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  349 

telligeretur,  et  appareret,  quam  turpiter  actum  esset  cum  quibus- 
dam  theologis,  quod  cum  religiosorum  Ordinum  et  Scholae  inimi- 
cissimis  Societatem  lesu  tantis  clamoribus  et  conviciis  exagitarent. 
Quae  consensio  causa  fuit,  cur  illi,  ut  ab  Apostolicae  Sedis  cen- 
suris  se  defenderent,  tanto  studiosius  illam  veterem,  falsam,  saepe 
repressam  cantilenam  redintegrarent ,  suam  haeresim  doctrinam 
esse  Thomistarum.  Sed  ea  occasio  fuit  Sedi  Apostolicae ,  ut  alia 
edicta ,  quae  ad  hanc  controversiam  ,  quam  agimus ,  pertinerent, 
promulgaret. 

Clemens  XI.  ab  examinandis  Quesnelli  propositionibus  lesui- 
tas  removerat,  ne  ansam  offerre  videretur  lansenianis  de  iudicii 
iniquitate  conquerendi.  Ergo  Praedicatores  asciverat.  Nihilominus 
conclamatum  est,  illa  Bulla  S.  Thomae  doctrinam  de  gratia  a  se 
efficaci  damnatam  esse.  Noailles,  Cardinalis  et  Archiepiscopus 
Parisiensis,  caput  reluctantium,  quum  Card.  Orsinus  Ord.  Praed;, 
amicus  eius,  Pontifex  electus  esset,  ad  eum  scribens  hac  usus  est 
excusatione:  se  ideo  illi  Bullae  refragatum  esse ,  quod  timeret, 
ne  quis  eam  ita  interpretaretur,  ut  SS.  Augustini  et  Thomae  doc- 
trina  proscribi  et  scholae  Thomisticae  libertas  constringi  videre- 
tur.  Cuiusmodi  excusationibus  ut  occurreret  ^ ,  Pontifex  Pipiae, 
magistro  generali  Praedicatorum,  mandavit,  ut  libello  sibi  oblato 
de  malevolis  hominibus  (Quesnelli  sectatoribus) ,  qui  Bulla  Uni' 
genitus  proscriptam  esse  doctrinam  Thomistarum  calumniarentur, 
expostularet.  Quo  facto  Benedictus  XIII.  a.  d.  YIII.  Id.  Nov. 
litteris  brevibus  —  quarum  haec  sunt  prima  verba :  Demissas 
preces  —  consolatus  est  Praedicatores  de  illa  querela,  quod  SS.  Au- 
gustini  et  Thomae  doctrina  proscripta  diceretur;  calumniam  illam 
esse  Bullam  eo  consilio  interpretantium,  ut  ipsi  fides  derogaretur. 
„Magno  igitur,"  inquit,  „animo  contemnite,  dilecti  filii,  calumnias 
intentatas  sententiis  vestris ,  de  gratia  praesertim  per  se  et  ab 
intrinseco  efficaci  ac  de  gratuita  praedestinatione  ad  gloriam  sine 
ulla  praevisione  meritorum,  quas  laudabiliter  hactenus  docuistis 
et  quas  ab  ipsis  SS.  Doctoribus  Augustino  et  Thoma  se  hausisse 
et  verbo  Dei  summorumque  Pontificum  et  Conciliorum  decretis 
et  Patrum  dictis  consonas  esse  Schola  Vestra  commendabili  studio 
glorietur." 

Postulatum  erat  a  Pontifice  magno  studio,  ut  pro  illis  verbis : 
commendabili  studio  gloriatur^  substitueretur :  iure  gloriatur ;  scilicet 


*  Haec  ipsis  verbis  refero  Patris  Bauer,  qui  de  ea  re  disseruit  in  „Stim- 
men  aus  Maria-Laach"  VII.  496. 


350  l^-    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

rem  praedicari,  non  personam,  Thomismum  laudari,  non  studium 
Thomistarum  cupiebant.  At  Pontifex  nihil  nisi  defendere  illam 
scholam  ab  obiecta  suspicione  alicuius  cum  Quesnelli  doctrina 
consensionis  et  notae  Ecclesiasticae  inflictae,  minime  vero  illam 
controversiam  Molinianam  dirimere  voluit,  num  eadem  esset  Tho- 
mistarum  ac  SS.  Augustini  et  Thomae  doctrina,  num  illa  recta 
esset  ac  vera,  contraria  autem  falsa  necne.  Idem  propositum  fuit 
Bullae,  cuius  initium  est  Fretiosus ,  qua  idem  Pontifex  plus  duo- 
bus  annis  post,  a.  d.  YII.  Cal.  lun.  1727.,  Praedicatores  defen- 
dens  quodam  loco  (n.  30.  al.  41.)  vetuit  doctrinam  Thomistarum 
ulla  macula  aspergi,  quasi  cum  erroribus  a  Sancta  Sede  pro- 
scriptis,  nominatim  lansenii  et  Quesnelli,  consentiret,  omnesque 
theses  ac  libros,  quibus  id  affirmaretur,  condemnavit. 

Sed  quum  essent,  qui  his  scholae  Thomisticae  laudibus  contra 
Societatis  lesu  doctrinam  de  gratia  abuterentur,  Clemens  XII. 
a.  d.  YI.  Non.  Oct.  1733.  confirmatis  Clementis  XI.  et  Bene- 
dicti  XIII.  Constitutionibus  nihil  detractum  esse  voluit  ceteris  ca- 
tholicis  scholis  diversa  de  gratiae  efficacia  sentientibus  ^ 

Doctrinam  Bannesianam  18.  saeculo  insigni  laude  defende- 
runt  Billuart  et  Card.  Gotti;  prioris  Theologia,  ut  fuit  praestan- 
tissima,  ad  illam  propagandam  non  parum  valuit.  Inter  eius  ad- 
versarios ,  ut  omittam  Eusebium  Amortum  Ord.  S.  Aug. ,  eminet 
Tournely,  Doctor  Sorbonicus.  Eum  Molinaeum  Doctorem  Billuart 
appellat,  quo  honore  sane  dignus  est ,  etsi  aliquam  cum  Molina 
controversiam  habuit.  Quod  quidem  tanto  minus  mirum  videri 
debet,  quod  lanseniani  tot  adversus  Molinismum  et  Probabilismum 
calumniis  omnium  existimationem  iudiciaque  occupaverant,  ut  in 
ipsa  Societate  essent,  qui  et  constantem  Nostrorum  de  gratia  doc- 
trinam  studiosissime  defenderent  et  Molinam  desererent;  in  qui- 
bus  fuit  P.  Daniel.  Eadem  vulgari  opinione  deceptus  Tournely, 
quemadmodum  supra  vidimus ,  praecipua  contra  Molinianos  pro- 
positione  eam  illis  sententiam  tribuit,  quam  ipsi  inter  stultissimas 
abiecerant.  (Praelect.  de  grat.  Chr.  q.  7.  art.  4.  2^  conclus.  ed.  Paris. 
tom.  II.  p.  431.) 

Diuturnae   illae    atque   acerrimae    cum   lansenianis    discepta- 


*  „Mentem  tamen  eorundem  praedecessorum  nostrorum  compertam  ha- 
bentes ,  nolumus  aut  per  nostras  aut  per  ipsorum  laudes  Thomisticae  scholae 
delatas  ,  quas  iterato  nostro  iudicio  comprobamus  et  confirmamus ,  quidquam 
esse  detractum  ceteris  catholicis  scholis  diversa  ab  eadem  in  explicanda  Di- 
vinae  gratiae  efficacia  sentientibus ,  quarum  etiam  erga  S.  Sedem  praeclara 
sunt  merita." 


17.  Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  351 

tiones  quum  omnium  theologorum  oculos  ad  gratiae  efficaciam 
convertissent,  fieri  non  potuit,  quin  plurima  de  ea  conscriberentur 
et  maxime  variae  sententiae  de  illa  quaestione  ab  Ecclesia  non 
definita  proponerentur.  Sed  quoniam  illae  omnes  conflatae  e  su- 
perioribus  videntur,  ne  a  proposito  longius  digrediamur,  eas  sin- 
gulatim  hoc  loco  exponere  omittemus.  Praecipuas  breviter  enu- 
merabimus;  sunt  autem  hae:  1.  Doctrina  Bannesianorum ;  2.  Socie- 
tatis  lesu;  3.  moralium  praedeterminationum,  quae  vim  certumque 
efFectum  aut  a  gratiae  excitantis  claritate  ac  suavitate  aut  a  per- 
fecta  cum  voluntatis  cuiusque  studiis  atque  affectionibus  convenien- 
tia  mutuantur  (v.  supr.  p.  317.);  4.  doctrina  Lemoine,  quam  Tour- 
nely  sequitur,  ad  quem  se  S.  Alphonsus  Ligorius  *  applicavit  (v.  supr. 
p.  318.  et  323.);  5.  Augustinianorum,  quae  illud  cum  lansenianis 
commune  habet,  quod  voluntas  delectationem  victricem  ac  potio- 
rem  sive  gratiae  sive  cupiditatis  sequi  dicitur,  in  eo  differt,  quod 
moralem^  non  veram  atque  propriam  necessitatem  statuit ;  6.  Tho- 
massini  (v.  supr.  p.  33.);  7.  eorum,  qui  ob  mysterii  obscuritatem 
nihil  certi  statuendum,  sed  cum  D.  Augustino  dicendum  censent, 
gratiam  miro  et  ineffahili  modo,  salva  tamen  libertate  operari. 

Reliquum  est,  ut  tristem  finem  controversiae  impositum,  quum 
et  Ordines  religiosi  et  theologiae  gymnasia  ad  tantum  tempus  ob- 
ruta  iacuerunt,  breviter  commemoremus.  Et  pauca  quidem  prius 
de  quadam  eius  rei  in  Austria  anticipatione  dicenda  sunt. 

Ibi  enim  quum  contraria  doctrina  antea  fuisset  pervulgatis- 
sima,  octavo  decimo  saeculo  Neo-T/iomismus  in  PP.  Benedictinorum 
academia  Salisburgensi  acriter  defendi  coeptus  est.  Discessit  enim 
illa  theologiae  schola  tum  florentissima  a  Card.  Sfondrati,  abbatis 
principis  ad  S.  Galli,  qui  inter  alios  auctor  illius  primumque 
decus  fuerat,  via  ac  vestigiis.  Non  magis  ille  sincere  in  Nodo 
praedestinationis  Societatis  doctrinam  contra  Neo-Thomismiim  tuitus 
erat,  quam  posteriores  theologi  Salisburgenses  studiose  „omnes 
sententias  omniaque  pronuntiata  Thomisticae  ratiocinationis,  ut  et 


^  Nec  vero  illi  in  mentem  venit,  ut  pro  theologis  haec  docte  expli- 
cateque  scriberet;  populariter  enim,  Tournely  sequens,  ut  et  ipse  dicit  et 
utrumque  inter  se  comparanti  manifestum  est ,  quid  de  variis  doctrinis  sen- 
tiret,  exposuit.  Quod  autem  in  huiusmodi  libro  illum  insignem  auctorem  se- 
cutus  est,  id  ei  vitio  vertere  nemo  debet.  Summae  quaedam  eius  sententiae  : 
omnem  gratiam  siifficientem  sine  alia  gratia  praeveniente  ad  aliquem  actum 
satis  dare  virtutis,  non  vero  ad  opera  difjiciliora^  ob  eamque  causam  hominem 
oratione  uberiores  petere  gratias  dehere ,  cum  Molinianis  praeclare  congruunt : 
id  quod  supra  satis  demonstravimus. 


352  l^-    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

superioribus  saeculis  et  maxime  septimo  decimo  in  Galliae  atque 
Hispaniae  scliolis  Praedicatorum  proposita  erant  ^  defenderunt" ; 
„quarum  scholarum  universa  doctrina  tamquam  per  manus  tradita 
ad  Germaniae  Benedictinos  translata  est"  (Werner,  Geschichte 
der  katholischen  Theologie.  Miinchen  1866.  p.  92.).  Grravius  est 
affecta  Societatis  doctrina  altera  parte  saeculi  octavi  decimi,  post- 
quam  Gerardus  van  Swieten  multum  posse  apud  Mariam  There- 
siam  imperatricem  coepit.  Is  „w  disciplinam  scholasticam  maxime- 
qiie  eiiis  propugnatores  lesuitas  petulanter  invectus ,  eos  ab  ado- 
lescentium  institutione,  cui  plurimis  in  locis  praefecti  erant,  sum- 
movere  cum  sodalibus  adiutoribusque  suis  conatus  est."  Haec 
prospere  successerunt.  Maria  Theresia  a.  1759.  lesuitas  admini- 
stratione  nuperrime  confirmata  studiorum  theologiae  ac  philoso- 
phiae  privavit ,  eam  ad  Simonem  Stockium  canonicum  Societati 
aperte  inimicum  detulit.  Is  eifecit,  ut  theologiae  via  ac  ratione 
tradendae  munus  Augustinianis  et  Praedicatoribus  committeretur, 
illis  quidem  dogmaticae ,  his  eius,  quam  scholasticam  vocabant. 
Ita  Gazzaniga  ex  Ord.  S.  Dominici,  vir  insigni  doctrina,  in  Uni- 
versitate  Yiennensi  docere  coepit.  Is  Molinismum  aggressus  est. 
„In  tertiae  partis  ,Praelectionum'  (Yiennae  1770.)  dedicatione 
Simonem  Stockium  Thomismi  in  Universitatibus  Yiennensi ,  Pra- 
gensi,  Olmuciensi,  Strigoniensi,  Oenipontana,  Friburgensi  instau- 
ratorem  praedicat;  quam  instaurationem  redintegrationem  intelligit 
verae  castaeque  rationis  tradendae  fidei  morumque  doctrinae,  im- 
primis  vero  excitationem  veteris,  genuinae  ac  tamquam  dome- 
sticae  in  Ecclesia  de  quaestionibus  probabilismi  sententiae,  et  sin- 
cerae  SS.  Augustini  ac  Thomae  Aquinatis  de  Divina  gratia  et 
praedestinatione  doctrinae"   (Werner,  1.  c.  p.  197.  198.). 

In  Stockii  locum  successit  Rautenstrauch  abbas  Benedictinus. 
Is  se  illis,  qui  rationem  studiorum  in  Austria  emendandam  susce- 
perant,  liberioribus  in  religione  sententiis  commendaverat.  In 
conficienda  vero  ratione  studiorum,  quam  a.  1774.  Maria  Theresia 
confirmavit,  id  secutus  est,  ut  omnes  sorcles  scholasticas  e  theolo- 
giae  scholis  amoveret  ac  futuros  theologos  iis  rebus  solis  insti- 
tueret,  „quarum  in  cura  animarum,  atque  ita  in  rei  publicae 
emolumentum  usus  esset."  Atque  ex  his  rationibus  studia  in 
Austria  dirigi  coepta  sunt  deventumque  est  ad  ea  tempora,  qui- 
bus  miseriora  ac  leviora  theologia  catholica  nunquam  vidit.  „Cir- 
cumscriptio,"  inquit  Werner  (1.  c),  „atque  deminutio  omnis  pote- 
statis  ecclesiasticae ,  et  maxime  Pontificiae,  imprimis  proposita 
fuit   illius   aetatis   studiis,    et   magna,    immo    vero   summa  causa 


17.    Quomodo  excitata  controversia  revixerit.  353 

exstitit,  cur  a  lesuitis,  qui  Ecclesiae  utilitati  uni  omnium  maxime 
serviebant ,  animi  abalienarentur."  Cum  studiis  Gallicanis  con- 
iuncta  ac  colligata  fuerunt  lanseniana,  atque  ita  ingens  in  Moli- 
nismum  invidia  exarsit.  Sed  Gallicanismus  et  lansenianismus 
viam  pararunt  philosophiae  erroribus.  Neo-Thomismus  ille,  qui 
in  Austriae  Universitatibus  potestate  civili  parumper  adiutus  efflo- 
ruit,  brevi  exstinctus  est  et  theologia  ad  omnem  doctrinae  novi- 
tatem  ac  levitatem ,  et  ad  falsae  scientiae  ratiunculas  traducta. 
Idem  fere,  quod  in  Austria,  omnibus  locis  evenit.  Permisit  Deus, 
ut  Societas  lesu  communi  tot  inimicorum  incursione  opprimeretur. 
Dispertitis  collegiis  ac  missionibus  aliarum  doctrinarum  patroni 
ad  tempus  sane  brevissimum  aucti  sunt.  Sed  quidam  etiam  Pro- 
testantes  fatentur,  exstincta  Societate  lesu  illud  propugnaculum 
perruptum  esse ,  quo  Ecclesiae  auctoritas ,  constitutio ,  traditio, 
doctrina  a  profanis  illorum  temporum  studiis  atque  erroribus  de- 
fendebatur;  tum  vero  fluctus  publicae  perturbationis  ingruentes 
facile  scholarum  instituta  vetera  ac  religiosorum  domicilia  pro- 
ruerunt  traditamque  theologiae  atque  omnino  scientiae  rationem 
intercisam  summoverunt ,  et  recentis  levitatis  erroribus  etiam  ad 
sacerdotes  populumque  fidelium  aditum  patefecerunt.  Quorum 
fluctuum  impetus  etsi  brevi  retardati  sunt,  tamen  terra  vastata 
non  statim  recreabatur.  Ita  intelligitur,  cur  optimi  doctissimique 
viri,  qui  scientiam  ecclesiasticam  in  suum  dignitatis  locum  resti- 
tuturi  essent,  quia  ad  tantum  opus  interrupta  omni  traditione 
theologica  soli  nullaque  disciplina  informati,  immo  vero  recentium 
temporum  opinionibus  studiisque  capti  atque  affecti  accesserunt, 
summis  ipsi  implicati  erroribus  Hermesianismum ,  Guentherianis- 
mum ,  Traditionalismum ,  Liberalismum  theologicum  procrearint. 
Adversus  hos  philosophiae  ac  theologiae  errores  Societas  lesu  a 
Pio  VII.  restituta  inter  primores  pugnavit  ac  pro  sua  parte  ela- 
boravit,  ut  theologia  et  philosophia  scholastica  reviresceret.  Quan- 
tum  eius  theologi  hac  in  re  profecerint,  supra  (p.  7.)  significavi- 
mus.  Quod  qui  consideraverit,  aliquos  quorundam  errores  lapsus- 
que  facile  ignoscet,  et  fatebitur,  Societatem  lesu  hodie  quoque  id 
unum  constanter  sectari,  ut  scholarum  disciplinas  ex  veterum  ratio- 
nibus  tractandas  suscipiat,  dum  eas  simul  explicando  amplificare 
ac  rerum  novitati  temporumque  vicissitudini  accommodare  conetur. 
Cuius  doctrina,  ab  alumnis  superioris  scholae  Thomisticae  vel 
Parisiensis  vel  Salmanticae  formata,  alia  non  fuit  atque  communis 
et  antiqua;  quae  constanter  explicata  ad  magnam  illam  quaestio- 
nem  reconciliandae    cum   libertate    gratiae   traducta    est.     Ea  re- 

Schneemann,  Controvers.  23 


354  l^«    Quomodo  excitata  controversia  revixerit. 

conciliatio  et  antiqua  fuit  et  nova,  quia  et  e  vetere  Schola  ac 
maxime  D.  Thomae  doctrina  derivata  nec  tamen  eadem  perspi- 
cuitate  aut  ab  illo  aut  omnino  a  veteribus  proposita  erat.  Cui 
ab  initio  duo  genera  adversariorum  occurrerunt:  alterum  illorum 
Scholae  inimicissimorum ,  Baianorum  et  lansenianorum ;  alterum 
eorum,  qui  omnem  aversati  novitatem  scientiae  mediae,  quae  nova 
videbatur,  doctrinam  et,  quae  ab  ea  repetebatur,  illius  quaestionis 
enodationem  detestati  sunt.  In  horum  concentum  adversariorum 
ceterorum  convenit  vociferatio.  Nec  vero  solam  de  gratia  doc- 
trinam  accusarunt ;  fuerunt ,  qui  omnia  litterarum  genera  com- 
plecterentur,  ut  et  de  moribus  solutiorem  doctrinam,  et  in  philo- 
sophia  ac  theologia  nimiam  ratiocinandi  libertatem,  et  in  studiis 
humanitatis  rationes  parum  Christianas  sectari  diceremur. 

Sed  et  has  criminationes  communes  et  illas  gravissimas  So- 
cietatis  eiusque  doctrinae  accusationes ,  quas  a  principio  huius 
nostrae  disputationis  commemoravimus,  a  rei  veritate  quam  lon- 
gissime  aberrare ,  historiae  inquisitione  satis ,  ut  confidimus,  de- 
monstravimus.  Quamquam  in  huiusmodi  controversia,  quae  sae- 
cula  complexa  sit,  e  singulorum  erroribus  de  universa  doctrina 
existimandum  non  est.  Carolus  Wernerus,  litterarum  theologiae 
existimator  intelligentissimus ,  de  nostrae  Societatis  theologis  in 
hunc  modum  iudicavit:  „Quum  acerrime  lacessiti  essent,"  inquit, 
„magna  in  plerisque  apologiis  ac  defensionibus  aequitas  ac  mo- 
deratio  necessario  respondentium  praedicari  debet.  Qui  si  quid 
erat  erratum  a  quopiam,  id  non  sunt  infitiati"  (Franc.  Suarez,  Ratis- 
bonae  1861.,  p.  378.).  Atque  etiam  Pius  IX.  et  scholarum  studia 
Societatis  et  doctrinae  praestantiam  praeclare  commendavit.  Sic 
enim  scribit  in  litteris,  quibus  Patribus  nostris  gymnasium  Seno- 
galliae ,  in  patria  sua ,  administrandum  tradidit:  „Nihil  potius, 
nihil  antiquius  habere  dignoscuntur  [sodales  Societatis  lesu]  quam 
singulari  cura,  studio',  industria,  consilio,  labore  et  maiorem  Dei 
gloriam  ubique  promovere  et  sempiternam  hominum  salutem  pro- 
curare,  et  sanam  tueri  ac  propagare  doctrinam  et  iuventutem  pie- 
tate  ac  litteris  imbuere  cum  maximo  christianae  et  civilis  reipubli- 
cae  bono,  ornamento  atque  praesidio."  (In  Actis  Pii  IX.  PP.  p.  526.) 
Sed  id,  quod  hoc  loco  Summus  Pontifex  scribit,  ipsi  Ecclesiae  ini- 
mici  confirmant,  quum  tanto  furore  inflammati  eo  potissimum  stu- 
dia  omnia  conferunt,  ut  Societatis  scholas  tollant  atque  evertant. 


A  P  P  E  N  D  I  X. 


- 


DOCUMENTA  PRAEVIA. 


Jueonardi  Lessii  de  Controversia  Lovaniensi  librum  editurus,  do- 
cumenta  quaedara  praemittenda  censui,  quibus  et  illud  opus  et  Lova- 
niensium  doctrina  in  eo  refutata  melius  intelligerentur : 

1.  AssertioneSj  quas  S.  Theologiae  Facultas  Lovaniensis  ex  Lessii 
dictatis  excerptas  dixit  et  censura  notavit; 

2.  Summam  controversiae  ex  Iiistiflcatione  seu  defensione  eiusdem 
censurae  (Antapologia),  contra  Lessii  ^j^o^o^mw  scripta  et  Parisiis  a.  1683. 
typis  mandata; 

3.  Propositiones  ex  dictatis  lacobi  lansonii,  Professoris  Lovaniensis, 
excerptas,  quas  Leonardus  Lessius  Romam  miserat ; 

4.  Censuram  ad  [has]  sententias  Lovanio  missas,  quam  Bellarminus 
scripsit ; 

5.  Sententiam  Bellarmini  de  controversia  Lovaniensi. 
Propositiones  lansonii ,   censuram  et  sententiam  Bellarmini  ex  co- 

dice  ms.  tabularii  S.  L,  qui  Flandr.  Controvers.  Lovaniae  1587 — 1594. 
inscribitur  et  illum  quoque  Lessii  librum  continet,  accurate  describendas 
curavi.  Quidnam  vero  celebrem  S.  I.  theologum  ad  opus  exarandum 
impulerit,  supra  p.  188.  et  189.  fuse  enarravi;  ibidemque  notavi,  ipsum 
hanc  Antapologiae  refutationem  iam  d.  17.  Oct.  1588.  Nuntio  Aposto- 
lico  tradidisse,  ut  Romam  ad  S.  Sedem  mitteretur.  Quocirca,  quum 
Concordia  Molinae  a.  1589.  foras  data  sit,  luculentissimum  doctrinae, 
quae  ante  Molinam  in  Societate  lesu  de  gratia  et  scientia  media  tra- 
debatur,  testimonium  in  Lessii  libro  hucusque  nondum  edito  continetur. 
Quod  testimonium  ita  edam ,  ut  ea,  quae  ibi  de  sacra  Scriptura  dicta 
sunt,  neque  approbare  neque  improbare  velim.  Etenim  haec  omnino 
secundum  SS.  Concilii  Vaticani  definitionem  diiudicanda  sunt;  iam  vero 
gravissimi  theologi  inter  se  dissentire  videntur,  utrum  tertia  Lessii  pro- 
positio ,  etiam  deleta  parenthesi  (qualis  forte  est  II.  Mach.),  quam  ipse 
deleri  voluit,  cum  doctrina  Vaticana  omnino  concordet  necne.  Quam 
difficillimam  quaestionem  disceptare  mediocritati  meae  nec  licet  nec  lubet* 
Eminentissimus  Card.  Franzelin:  „De  sententia,"  inquit ,  „mere 
hypothetica,  ut  eam  Bonfrerius  [cum  Lessio]  explicuit  ,  Concilium  [Va- 

Schneemann,  Controvera.  * 


358  Documenta  praevia. 

ticanumj  non  loquitur.  Revera  si  tantummodo  dicitur,  librum  humanitus 
scriptum ,  cuius  in  omnibus  et  singulis  veracitatem  Deus  postmodum 
revelatione  publica  revelasset,  posse  dici  sacram  Scripturam  et  habitu- 
rum  auctoritatem  divinam,  lis  potest  esse  de  verbis,  dummodo  agno- 
scatur  diversitas  huiusmodi  libri  a  Scriptura  divinitus  inspirata,  quam 
accepit  et  habetEcclesia"  (De  div.  traditione  et  scriptura,  II.  ed.,  p.  373.). 
Hanc  vero  diversitatem  Lessius  identidem  agnoscit;  seittit  et  seinper 
sensit,  omnes  s.  Scripturae  libros,  quos  S.  Tridentina  Synodus  recensuit, 
divinitus  inspiratos  esse ,  et  hanc  inspirationem  cum  revelatione  esse 
modos ,  quibus  siimina  audoritas  ^jr^mae  veritatis  omnibus  illis  libris 
applicaretur  j  ideoque  proximam  continere  rationem ,  cur  pro  sacris  et 
canonicis  sint  habendi.  De  facto  igitur,  i.  e.  de  canonicis  Y.  et  N.  T. 
libris,  idem  videtur  sentire,  quod  Vaticanum  docet :  eos  libros  pro  sacris 
et  canonicis  habendos  esse  propterea  quod  Spiritu  Sancto  inspirante 
conscripti  Deum  habent  auctorem.  Sed  praeterea  putat ,  alia  ratione, 
quae  tamen  nunquam  facta  sit,  summam  illam  auctoritatem  s.  Scrip- 
turae  propriam  alicui  libro  obtingere  posse,  de  qua.  sententia  mere  hijpo- 
thetica  Concilium  non  loquitur.  In  naturam  s.  Scripturae  inquirens  ulti- 
mam  eius  rationem  a  proxima  distinguit:  ultimam  rationem  esse  sum- 
mam  auctoritatem  primae  veritatis  nidlo  modo  dependenton  ex  [alia] 
Scriptura  vel  traditionibiis,  sed  immediate  tantum  a  Spiritu  Sancto,  proxi- 
mam  autem  rationem  esse  modos,  quibus  summa  illa  auctoritas  alicui 
libro  applicetur,  quosque  tres  enumerat,  revelationem  propheticam, 
inspirationem ,  approbationem.  Ideo  existimavit,  librum  divinitus  tam- 
quam  omnibus  suis  partibus  verissimum  approbatum  recte  s.  Scripturam 
dici  posse  ,  quia  ei  suprema  illa  auctoritas  vere  obtingeret.  Nihilominus, 
quum  is  liber  ea  divinae  originis  dignitate  careat,  qua  omnes  et  singuli 
s.  Scripturae  libri  reipsa  sunt  ornati ,  Lessius  non  gravatur,  si  quis 
huic  libro  appellationem  s.  Scripturae  deneget,  duramodo  agnoscat,  eum 
parem  cum  s.  Scriptura  auctoritatem  divina  illa  approbatione  consequi. 
Videtur  mihi ,  inquit ,  [talis  epistola]  p^fm  sacrae  Scripturae  auctori- 
tatem  hahitura,  sive  quis  eam  velit  appellare  Scripturam  sacram  sivenon; 
nam  quaestio  videretur  de  nomine. 

Alii  theologi  tertiam  Lessii  propositionem  alia  ratione  defendunt, 
de  qua  videatur  libellus  periodicus  „Stimraen  aus  Maria-Laach"  VI., 
287.  et  288. 

Alii  vero  hanc  sententiam  cum  Concilii  Vaticani  doctrina  non 
posse  conciliari  contendunt,  qua  de  re  disserit  illustris  S.  I.  theologus 
loseph  Kleutgen  in  opusculo  vere  egregio,  quod  cum  Lessii  libro  hic 
edere  nobis  contigit. 


Lovan.  Censura.  359 


ASSERTIONES  A  FACULTATE  LOVANIENSI  CENSURA 

NOTATAE. 

De  Scriptura  Sacra. 

1.  Ut  aliquid  sit  Scriptura  sacra,  non  est  necessarium  singula 
eius  verba  inspirata  esse  a  Spiritu  Sancto. 

2.  Non  est  necessarium ,  ut  singulae  veritates  et  sententiae  sint 
immediate  a  Spiritu  Sancto  ipsi  scriptori  inspiratae. 

3.  Liber  aliquis  (qualis  forte  est  secundus  Machabaeorum)  humana 
industria  sine  assistentia  Spiritus  Sancti  scriptus  ,  si  Spiritus  Sanctus 
postea  testetur  ibi  nihil  esse  falsum,  efficitur  Scriptura  sacra. 

De  praeclestinatione  et  reprobatione. 

1.  Augustinus  definit,  quod  Praedestinatio  est  praescientia  et  prae- 
paratio  beneficiorum  Dei,  quibus  certissime  liberantur  quicumque  libe- 
rantur.  Quae  definitio  valde  bona  est ,  si  intelligatur  de  praedestina- 
tione  hominum,  quae  supponit  servitutem  et  peccatum,  et  de  certitudine 
ex  praescientia,  non  ex  mera  praeordinatione. 

2.  Deus  post  praevisum  peccatum  originale  habuit  voluntatem 
dandi  Adamo  et  toti  eius  posteritati  sufficientia  media  contra  peccata, 
et  auxilia  ad  consequendam  vitam  aeternam ,  ergo  dat  illis  sufficiens 
auxilium  ut  possint  reverti. 

3.  Tota  Scriptura  plena  est  praeceptis  et  exhortationibus ,  ut  pec- 
catores  convertantur  ad  Deum ;  atqui  Deus  non  praecipit  impossibilia, 
ergo  dat  illis  sufficiens  auxilium  ut  possint  converti. 

4.  Dices  Deum  quidem  omnes  vocare  ad  poenitentiam ,  sed  non 
secundum  propositum,  aut  non  illa  vocatione,  quae  est  sine  poenitentia. 

Respondeo,  hoc  videtur  alienum  a  bonitate  Dei,  quia  non  hoc  esset 
serio  ,  sed  delusorie  vocare ,  si  vocaret  aliquem  non  ex  intentione  ut 
convertatur.  Augustinus  autem  (ut  in  scholio  additur)  propositum  Dei 
accipere  videtur ,  ut  idem  sit  quod  illo  modo  quo  novit  illum  secu- 
turum. 

5.  lubentur  omnes  baptizari,  ergo  Deus  quantum  in  ipso  est  vult 
omnibus  dare  gratiam  baptismi. 

6.  Hunc  locum,  Deus  vult  omnes  homines  salvos  fieri,  id  est,  vult 
omnes  salvos  fieri  qui  salvi  fiunt,  non  videtur  exponere  Augustinus 
(L  Tim.  2.  Epist.  107.  et  de  praedest.  sanct.  c.  8.)  secundum  intentio- 
nem  Apostoli ,  et  sex  ampliusque  argumentis  dicta  interpretatio  op- 
pugnatur. 

7.  Deus  voluit  dare  Christum  in  rederaptionem  pro  omnibus  nullo 
excepto,  ergo  omnibus  praeparavit  sufficientia  remedia  per  Christum. 
Prob.  cons.  quia  eatenus  est  Christus  omnium  Redemptor ,  quatenus 
per  ipsum  dantur  omnibus  sufficientia    auxilia  quibus  resurgant  a  pec- 


360  Documenta  praevia. 

catis;  si  enira  non  darentur  sufficientia,  verus  non  esset  eorum  Redemp- 
tor,  quia  neque  quoad  sufficientiam,  neque  quoad  efficaciara. 

8.  Ut  peccator  possit  converti ,  non  est  necessariura  ut  recipiat 
utrumque  auxiliura  (praeveniens  scilicet  et  concomitans)  in  actu  se- 
cundo ,  sed  satis  est  ut  accipiat  auxilium  praeveniens  in  actu  secundo, 
et  tunc  vere  habet  auxilium  sufficiens  ad  actualem  conversionera. 

9.  Concomitans  concursus  specialis  seu  supernaturalis  ita  praepa- 
ratus  est  peccatori ,  sicut  concursus  naturalis  et  generalis  praeparatus 
est  potentiae  naturali ,  verbi  gratia  potentiae  videndi.  Et  infra:  Deus 
non  dat  ipsa  opera  bona,  nisi  quatenus  per  gratiara  praevenientem  dat 
nobis  auxiliura  sufficiens  et  paratus  est  dare  concursum  gratiae  con- 
comitantis  in  actu  secundo,  si  veliraus. 

10.  Augustinus  ubicuraque  dicit  nos  non  tantum  gratia  egere  qua 
possimus,  sed  etiam  qua  faciaraus,  intelligendus  est  de  supradicto  con- 
coraitante  concursu,  quod  scilicet  non  possimus  facere  sine  auxilio  gra- 
tiae  concomitantis;  alioqui  dictum  eius  non  esset  universaliter  verum. 
Nam  ut  faciamus  non  requiritur  efficax  excitatio ,  quae  voluntatera  in- 
fallibiliter  determinet ,  qualis  forte  fuit  in  Paulo ,  Magdalena  aliisque 
nonnullis  dura  converterentur;  sed  sufficit  multo  minor,  quae  plenissi- 
mara  relinquat  libertatem. 

11.  Quod  dicit  Augustinus  (De  dono  persev.  c.  14.),  eis  qui  non 
sunt  a  perditionis  massa  segregati  non  adhiberi  dicta  vel  facta  divina  per 
quae  possent  credere  si  audirent  ea  vel  viderent,  cum  grano  salis  ac- 
cipiendum  est,  ut  intelligantur  non  accipere  in  actu  secundo  illa  auxilia 
cura  quibus  Deus  noverat  eos  de  facto  convertendos,  quod  certissimura 
est  de  omnibus  qui  non  convertuntur. 

12.  Ad  illud  quod  ex  cap.  6.  de  praedest.  Sanctorura  obiicitur, 
ubi  Augustinus  docet  hunc  nolle  credere,  quia  eius  voluntas  non  prae- 
paratur  a  Doraino ,  quod  taraen  erat  necessarium  ut  credere  vellet: 
respondetur  valde  improprie  dici,  quod  is  cui  sufficienter  proposita 
est  fides ,  ideo  nolit  credere ,  quia  eius  voluntas  non  praeparatur  a 
Domino. 

13.  Est  quoddam  perseverantiae  donura  consistens  in  quodara  spe- 
ciali  auxilio  et  protectione,  qua  Deus  ita  protegit  et  raunit  quosdam, 
ut  fere  indeclinabiliter  et  infallibiliter  in  gratia  perseverent  usque  ad 
niortem,  quod  quibusdam  conceditur,  ut  forte  Apostolis  post  acceptum 
S.  Spiritura  et  (ut  in  scholio  additur)  iis  qui  dicuntur  confirraati  in 
gratia.  Aliud  est  perseverantiae  donura,  quod  consistit  in  quodam  au- 
xilio  et  protectione  qua  Deus  ita  adest,  ut  possint  in  gratia  perseverare 
si  velint,  et  hoc  donum  est  necessarium  ad  salutem ,  et  datur  omnibus 
iustis  immediate  in  actu  primo. 

14.  Indurati  et  excaecati  habent  sufficiens  auxilium  ex  parte  Dei 
ut  convertantur.  Et  infra:  Omnes  infideles  semper  et  ubique  habent 
sufficiens  auxilium  ad  salutem  ex  parte  Dei. 

15.  Omnia   loca   Scripturae  s.    quae    significant ,    esse    impossibile 


Lovan.  Censura.  361 

quosdam  converti,    intelligenda  sunt,    ut  impossibile  accipiatur  pro  eo, 
quod  est  valde  difficile. 

16.  Parvuli  ex  parte  Dei  habent  remedium  sufficiens  contta  pec- 
catum ,  praesertim  in  nova  lege.  Nam  Christus  pro  omnibus  mortuus 
est,  et  pro  omnibus  instituit  sacramentum  in  remedium  peccatorum, 
nemine  excepto.  Atque  id  (quod  in  scholio  additur)  ex  Epistola  B.  Cy- 
priani  59.  satis  aperte  colligitur. 

17.  Quod  applicatio  talis  remedii  (Baptismi  videlicet)  his  vel  ilhs 
ob  aliqua  impedimenta  occurrentia  fiat  impossibilis,  non  est  Deo  impu- 
tandum,  quia  non  ordinat  ut  non  possit  applicari,  vel  ut  talia  impedi- 
menta  occurrant ,  sed  tantum  permittit  secundum  communem  cursum 
rerum,  sicut  permittit  peccata. 

18.  Omnes  infideles  semper  et  ubique  habent  sufficiens  auxih*um 
ex  parte  Dei,  seu  in  actu  primo.  Si  enim  facerent  quod  in  ipsis  est, 
et  quantum  possent  secundum  praesentera  dispositionem  naturalem,  vel 
supernaturalem  quam  habent,  Deus  illuminaret  eos,  ut  credere  possent 
vel  converti. 

19.  Qui  invincibiliter  ignorat  fidem,  tenetur  ad  praecepta  naturalia, 
id  est,  ad  Decalogum ,  ergo  habet  auxilium  morale  sufficiens  ad  illa 
explenda,  quia  Deus  neminem  obligat  ad  impossibile ;  alioquin  videtur 
accedere  ad  sententiam  haereticorum ,  qui  dicunt,  per  peccatum  origi- 
nale  amissum  liberum  arbitrium  ad  bonum. 

20.  Sententia,  quae  dicit  eos  qui  salvantur,  non  efficaciter  electos 
ad  gloriam  ante  praevisionem  bonorum  operum,  vel  applicationis  remedii 
contra  peccatum,  videtur  maxime  probabilis.  Tenent  autem  hanc  sen- 
tentiam  omnes  Patres  Graeci ,  adeo  ut  communiter  dicatur  sententia 
Graecorum.  Et  in  scholio :  Quanquam  diversa  sententia  Augustino 
tribuatur,  non  puto  tamen  esse  Augustini.  Nam  ubi  de  hac  re  loqui- 
tur,  non  exprimit  utrum  loquatur  de  immediata  electione  ad  gloriam, 
an  de  mediata  quae  est  ad  gratiam.  Item ,  an  loquatur  de  electione 
absoluta  et  efficaci,  an  de  conditionata,  id  est,  si  gratiae  fuerint  coope- 
rati,  quomodo  intelligendas  esse  promissiones  divinas  docet  Tridentinum 
Concilium  sess.  6.  Quod  si  tamen  contraria  sententia  esset  D.  Augu- 
stini,  non  admodum  referret. 

21.  Deinde  probatur  aliis  pluribus  testimoniis  (Apoc.  3.),  Tene 
quod  habes,  ne  alius  accipiat  coronam  tuam,  ergo  corona  potest  amitti. 
Cui  respondet  Augustinus  c.  13.  de  corr.  et  gratia:  Scripturam  ita  loqui, 
non  quod  corona  possit  amitti,  sed  ut  homines  stent  in  timore. 

22.  In  statu  innocentiae  sufficiebat  homini  ad  salutem  gratia,  qua 
poterat  perseverare  si  vellet:  ergo  et  nunc. 

23.  Si  electio  est  ad  certum  gloriae  gradum  ,  igitur  omnia  opera 
iustorum  debent  absoluta  Dei  voluntate  esse  praeordinata ,  nec  pote- 
runt  aliter,  nec  aliud  operari,  quam  sit  a  Deo  praeordinatum,  quod  est 
contra  libertatem. 

24.  Martyria  et  afflictiones  Sanctorum,    quas  patiuntur  ab  impiis. 


362  Documenta  praevia. 

sunt  excellentissima  media  salutis  ipsorum  ,  ergo  etiam  haec  ante  om- 
nem  praevisionem  erant  praeordinata,  quod  est  falsum,  quia  Deus  non 
est  auctor  peccati. 

25.  Ad  illud  Ezechielis  (Ezech.  36.),  faciam  ut  in  praeceptis  meis 
ambuletis  etc. ,  dico  ibi  significari,  Deum  daturum  abundantiorem  gra- 
tiam  in  nova  lege,  quam  in  veteri,  qua  fiet,  ut  re  ipsa  plures  ambulent 
in  lege  Dei,  quam  in  lege  veteri.  Non  ergo  illud,  faciam  ut  ambuletis, 
significat  illum  providentiae  modum  per  quem  omnes  infallibiliter  ser- 
varent  praeceptum  Dei. 

26.  Non  est  voluntas  absoluta  Patris ,  ut  omnes ,  quos  ipse  dat 
Filio,  absolute  salventur,  ut  patet  loan.  17.  ubi  dicit,  quod  ex  illis  quos 
dedit  ei  Pater  perierit  filius  perditionis ,  qui  seipsum  perdere  voluit; 
sed  voluntas  Patris  est,  ut  omnes  habeant  sufficientia  auxilia,  et  non 
stet  per  ipsum  quo  minus  salventur. 

27.  Haec  sententia  Apostoli,  omnia  cooperantur  in  bonum  his  qui 
secundum  propositum  vocati  sunt  sancti,  loquitur  in  genere  de  omnibus 
dihgentibus  Deum ,    non   autem  tantum  de  illis  qui  erant  praedestinati. 

28.  In  his  verbis  (Rom.  9.),  lacob  dilexi,  Esau  autem  odio  habui, 
per  dilectionem  non  significatur  efficax  ordinatio  ad  gloriam  ,  sed  ad 
maiora  dona  gratiae,  quae  non  erant  ex  praevisis  meritis.  Quia  enim 
ex  lacob  nasciturus  erat  Christus,  voluit  illi  Deus  et  eius  posteritati 
maxima  dilectionis  signa  ostendere,  quae  non  ostendit  fratri  eius  Esau, 
ita  ut  comparatione  lacob  et  populi  Israelitici,  Esau  et  Idumaei  possint 
videri  odio  habiti. 

29.  Si  Deus  ,  praeviso  originali  peccato ,  absoluta  voluntate  con- 
stituit  hunc  hominem  excludere  a  regno,  vel  admittere  ad  regnum  ante 
omnem  operum  praevisionem ,  ergo  nullis  operibus  bonis  vel  malis  po- 
terit  averti  quod  decretum  est.  Nam  haec  suppositio  diyinae  voluntatis 
facta  est  independenter  a  libertate  humana:  ergo  absolute  necessarium 
est  hominem  damnari,  posito  quod  Deus  illum  reprobaverit,  et  speciali 
providentia  procurari  debebit,  ut  in  peccatis  moriatur. 

30.  Numerus  praedestinatorum  non  est  certus  ex  praeordinatione, 
quae  antecedit  omnem  praescientiam  operum. 

31.  Haec  sententia  de  praedestinatione  et  reprobatione  maxime 
consentanea  est  divinae  bonitati,  Scripturarum  auctoritati,  Patrum  te- 
stimoniis  et  naturalis  rationis  aequitati,  in  nulla  re  omnino  Pelagio  fa- 
vens,  et  quam  longissime  a  sententia  Lutheri  et  Calvini  et  reliquorum 
haereticorum  nostrae  tempestatis  recedens,  a  quorum  sententia  et  argu- 
mentis  difficile  est  alteram  sententiam  vindicare. 


Primaria  capita  Antapologiae.  363 

lUSTIPICATIO  SEU  DEPENSIO  CENSURAE 

Facultatis  S.  Theologiae  Academiae  Lovaniensis   contra   assertiones 
quasdam  Frofessorum  ibidem  Societ.  Nominis  lesu, 

[Antapologia.] 

Controversiae  summa  et  primaria  capita. 

De  Scriptura  Sacra. 

1.  Assertio  3.  de  Scriptura.  Scripturae  sacrae  verba  sententiasque 
singulas  adeo  non  esse  a  Spiritu  Sancto  inspiratas ,  ut  integer  etiam 
liber  sola  humana  industria  absque  Spiritus  Sancti  assistentia  scriptus, 
sacra  Scriptura  fieri  possit,  si  postea  Spiritus  Sanctus  nihil  falsum  ibi 
esse  testetur;  atque  huius  generis  exemplum  in  2.  fortasse  Machabaeo- 
rum  exstare  libro. 

De  Praedestinatione. 

2.  Apol.  assert.  1.  et  3.  Praedestinationem  ad  gratiam,  seu  decre- 
tum  liberandi  hominem  e  massa  perditionis,  praesupponere  conditiona- 
tam  praescientiam  obediendi  et  assentiendi  gratiae  seu  vocationi  Dei, 
hanc  nimirum  qua  illum  praeviderit  Deus  sequuturum  et  non  repugna- 
turum,  si  sic  vel  sic  vocaretur;  absque  hac  autem  praescientia  explicari 
vix  posse,  quomodo  in  praedestinatione  libertas  salvetur  arbitrii. 

3.  Apol.  assert.  20.,  21.  et  23.  Electionem  ad  gloriam  non  esse 
immediatam ,  absolutam  et  efficacem,  sed  ex  praevisione  meritorum  et 
conditionatam,  quomodo  conditionatae  sunt  aeternae  vitae  promissiones, 
si  videl.  divinae  gratiae  fuerimus  cooperati.  Alioquin  enim  et  conse- 
quendae  salutis  et  mediorum  huc  perducentium  absolutam  sequuturam 
necessitatem ,  adeoque  videri  etiam  bonorum  operum  necessitatem  ac 
meritum  iuxta  Calvini  sententiam  tolli. 

De  Providentia  Dei. 

4.  Apol.  assert.  17.  Indignum  videri  Deo,  si  ante  omnem  praevi- 
sionem  secundarum  causarum ,  de  rebus  etiam  minimis  disponat  atquc 
praeordinet;  omnemque  generaliter  Dei  voluntatem,  seu  constitutionem, 
qua  ante  praevisionem  causarum  secundarum  aliquid  praeordinet,  liber- 
tati  contingentiaeque  adversari. 

5.  Apol.  assert.  24.  Christi  passionem  et  crucem  non  fuisse  aeterna 
Dei  voluntate  praeordinatam  atque  ut  tempore  suo  eveniret  absolute 
dispositam ,  sed  ex  praescientia  tantum  ludaicae  malitiae  praevisam  at- 
que  permissam.  Deum  ahoqui,  si  Christum  absolute  crucifigi  voluisset, 
peccati  crucifigentium  debere  esse  autorem. 

6.  Apol.  8.  et  9.  assert.  Quando  ah*quid  praesupponitur,  quod  in 
nostra  non  sit  potestate,  tum  id  quod  per  necessariam  consequentiara 
inde  colligitur,  ita  esse  necessarium,  ut  liberum  esse  non  possit. 


364  Documenta  praevia. 

De  Gratia  Chrisii. 

7.  Apol.  assert.  8.,  9.  et  10.  et  ibid.  in  Apol.  ad  Censurani  Dua- 
censem.  Gratiam  Christi  quamvis  sitfficientissime  praeparatam,  relinqiiere 
niliilomimis  volimtatem  indeterminatam  et  indifferentem  ad  bene  velle;  esse- 
que  hoc  de  liheri  actits  ratione,  ut  a  voluntate  procedat  tempore  et  natura 
pritts  ad  actim  ipsitm  indeterminata  ac  indifferente,  ideoqite  gratiam  effi- 
caciter  et  infallihiliter  voluntates  nostras  determinantem ,  actus  ipsius  tol- 
lere  libertatem. 

8.  Dei  gratiam  qitantumcumque  effcacem  sic  esse  in  liberi  arhitrii 
potestate ,  iit  quamvis  interdum  diffcile  sit  ei  non  cedere ,  possit  tamen 
frustra  et  ahsqite  conversionis  effectu  esse  adhihita,  si  videlicet  acquiescere 
noluerimus. 

9.  Apol.  assert.  8.  et  9.  Gratiam  efficacem ,  de  qua  Scripturae 
loquuntur  et  Augustinus  disserit,  qua  fiat  videlicet  ut  non  possimus 
tantum ,  sed  et  faciamus ,  esse  quemdam  Dei  concursum  specialem  et 
supernaturalem  naturali  ac  generali  similem  ,  qui  peccatori  sufficienter 
excitato  ita  paratus  ac  praesto  sit ,  quemadraodum  alter  naturali  po- 
tentiae  videndi,  ambulandi,  etc. 

10.  Apol.  assert.  8.  et  9.  et  ibidem  in  Apologia  Censur,  Duacens. 
Ad  explicationem  sententiae  de  gratia  ad  singulos  actus  necessaria,  suffi- 
cere  habitus  infusos,  et  illura  iara  dictura  concursum ,  eamque  etiam 
D.  Thom.  esse  sententiara. 

11.  Duplicera  statuendara  esse  post  lapsum  perseverantiam  ,  alte- 
ram,  qua  quisque  perseverare  possit,  si  velit;  alteram  qua  actu  perse- 
veret.  Illara  coraraunera  esse  iustorura  oraniura  ,  hanc  paucorum  tan- 
tum  quoruradara,  qui  in  gratia  sint  confirraati. 

12.  Hahere  omnes  homines,  etiam  infideles  ac  obduratos ,  semper 
et  ubique  ex  parte  Dei  sufficiens  auxilium,  quo  se  convertere  et  a  pec- 
catis  exurgere  possint;  alioqui  enira  non  lore  Christum  Redemptorera 
omnium,  futuram  deinde  quamplurirais  Dei  legera  observatu  impossi- 
bilem,  nec  defuturam  peccatoribus  in  die  iudicii  de  transgressione  le- 
gitiraara  excusationera. 

13.  Quin  et  parvulos  omnes ,  in  maternis  uteris  raorientes,  habere 
sirailiter  sufficiens  salutis  reraediura  :  alioquin  enim  eadera,  de  Redemp- 
tore  omniura  Christo  ac  relicta  excusatione,  sequutura  absurda. 

14.  Apol.  assert.  6.  Apol.  assert.  2.  Quocirca  iraprobabiles  etiam 
esse  B.  Augustini  expositiones  circa  illud  Apostoli ,  Deus  vult  oranes 
horaines  salvos  fieri;  nec  eius  instituto  congruentes.  Idque  propterea, 
ut  de  sufficienti  oranibus  parata  gratia  sensus,  qui  Augustino  placuit, 
retineri  possit. 


Propositiones  lansonii.  365 


PROPOSITIONES  EX  DICTATIS  lACOBI  lANSONII  EXCERPTAE. 

1.  „Doramus  praecepit  Semei,  ut  malediceret  David"  est  locutio 
propria. 

2.  Deus  obrutum  cordis  torrem  qui  latet  in  malorum  cordibus  exagi- 
tat  quatuor  modis:  deserendo,  subministrando,  formando  et  comraovendo. 

3.  Deus  horaini  fragili  tentatione  commoto  non  solum  peccatorum 
irritabula  obvenire  permittit ,  sed  ipse  quoque  eadem  mittit  et  defi- 
nito  consilio  obiicit,  ut  horum  occasione  et  adminiculo  prior  hominis 
iniquitas  increscens  posteriore  et  deteriore  puniatur. 

4.  Sicut  ad  iustitiam  Dei  pertinet  ut  post  hanc  vitam  peccatum  a 
se  remissum  suppliciis  vindicetur,  ita  ad  iustitiam  Dei  pertinet,  ut  pec- 
cati  turpitudo  etiam  in  hac  vita  graviori  sorde  dehonestetur. 

5.  Etsi  ex  opere  Divini  iudicii  perversitas  in  corde  hominis  oria- 
tur,  non  tamen  dicendus  est  Deus  hominem  pervertere,  quia  non  de- 
lectatur  hominis  perversitate ,  sed  iustitiara  exercere ;  sicut  non  est  di- 
cendus  crudelitatem  exercere ,  sed  iustitiara ,  cum  tormenta  inferorum 
infligit,  quia  non  delectatur  tormentis,  sed  iustitia. 

6.  Hae  locutiones:  per  potentiam  hominem  ad  peccatum  induci; 
ex  opere  Divini  iudicii  perversitas  in  corde  hominis  oritur;  etc.  non  sunt 
impropriae,  et  licet  illis  passim  uti,  non  adiecto  pio  aliquo  coraraentario. 

7.  Id  quod  in  Deo  operante  seu  raittente  habet  rationera  vin- 
dictae,  id  in  horaine  cooperante  seu  acceptante  habet  rationera  culpae, 
et  quod  quatenus  a  Deo  proficiscitur,  habet  rationera  supplicii,  idipsura 
quatenus  ab  horaine  suscipitur,  habet  rationera  peccati. 

8.  Deus  inconditam  animi  humani  malitiara  nuUo  certi  raali  con- 
ceptu  proposito  definitam  in  placitum  sibi  raalorura  genus  forraat  at- 
que  temperat. 

9.  Nunquam  iudicis  in  raentera  venire  potuisset  tanti  raysterii 
supplicia  irrogare  Christo ,  nisi  vastissiraam  eorum  crudelitatem  Deus 
oranipotens  in  istorura  suppliciorura  inflictionera  forraasset,  inclinasset, 
temperasset. 

10.  Haec  formatio  intrinseca  operatione  in  ipsura  hominis  affectum 
et  sensum  penetrat. 

11.  Deus  desiderii  humani  impetum  in  opus  sibi  congruum  et  pro- 
prium  aestuantera  coraraovet  intrinseca  et  in  affectura  hominis  pene- 
trante  operatione,  ut  tempore  Deo  placito  in  opus  concupitum  erumpat, 
aut  in  vindictam  eius ,  quem  vult  damnari,  aut  in  exercitationem  eius, 
quem  vult  probari  vel  purgari. 

12.  Impossibilitas  seu  necessitas  hominis  captivi  non  adirait  ei 
rationem  liberi  arbitrii ,  quia  non  sentit  ullam  violentiam ,  sed  sponta- 
neam  electionera. 

13.  Necessitas  superveniens  libero  arbitrio  non  tollit  libertatem, 
quia  libertas  est  naturalis,  haec  autem  necessitas  est  accidentaria. 


366  Documenta  praevia. 

14.  Sola  necessitas  iiaturalis,  non  autem  accidentaria  repugnat  li- 
bertati,  et  ita  est  intelligendus  ille  articulus  a  Bulla  damnatus :  Id  qiiocl 
vohnitarie  fit,  llhere  fit,  etiamsi  necessario  fiat;  nempe  ut  articulus  loqua- 
tur  de  necessitate  naturali,  non  accidentaria. 

15.  Necessitas  peccandi  peccato  inducta  non  excusat  a  peccatis  ex 
ea  provenientibus,  excusaret  tamen,  si  non  esset  inducta  per  peccatum. 

16.  Qui  spiritu  vitae  destituti  sunt ,  quid  aliud  parere  possunt, 
nisi  opera  mortis  aeternae? 

17.  Illa  sententia  Concilii  Tridentini:  Deus  sua  gratia  iustificatos 
non  deserit  nisi  prius  deseratur,  intelligenda  est,  quod  non  spoliet  illos 
iustitia,  iusto  tamen  iudicio  suo  illos  saepe  derelinquit  et  dimittit,  sicut 
olim  dimisit  gentes  ingredi  vias  suas;  quod  idem  est,  ac  si  diceretur: 
Deus  gentes  libero  dimisit  arbitrio  non  subministrato  illis  gratiae  suae 
adiutorio. 

18.  Deus  hominem  reprobum  iustum  in  fine  vitae  suo  iudicio  re- 
linquit  propter  peccatum  originale,  quia  etsi  peccatum  originale  sit 
remissum ,  poenae  tamen  temporales  non  sunt  remissae;  talis  autem 
poena  est  haec  derelictio. 

19.  Deus  obligat  multos  homines  sub  interminatione  mortis  aeternae 
ad  sua  praecepta  servanda,  quibus  propter  peccatum  originale  decrevit 
non  dare  auxilium  necessarium  ad  illa  servanda.  Dicit  ergo  Deus  illis 
hominibus:  Volo  et  praecipio  sub  poena  aeternae  damnationis,  ut  serves 
omnia  mandata  mea;  nolo  tamen  tibi  dare  auxilium,  ut  possis  oa  servare. 

20.  Ad  omne  opus  bonum  requiritur  gratia  quaedam  qua  posita 
homo  statim  consentit  in  illud  et  non  potest  non  consentire. 

Hae  propositiones  missae  sunt  ex  Lovanio  a  P.  Leonardo  Lessio 
raense  lulio  1587.  Sunt  autem  excerptae  ex  dictatis  lacobi  lansonii 
Doctoris  Lovaniensis,  ut  existimo,  patria  Amsterdamensis. 


CENSURA  AD  SENTENTIAS  LOVANIO  MISSAS. 

Ad  duo  capita  revocari  possunt  omnes  sententiae,  quae  ex  Lova- 
niensi  civitate  missae  sunt.  Primum  caput  continet  eas ,  quae  Deum 
facere  videntur  auctorem  peccatorum.  Eae  sunt  1.,  2.,  3.,  4.,  5.,  6., 
7.,  8.  9.,  10.  et  11.;  et  quidem  possent,  meo  iudicio,  pleraeque  harum 
sententiarum  sano  modo  exponi ,  ut  exponere  solent  doctores  verba 
Sancti  Augustini  lib.  de  gratia  et  libero  arbitrio  cap.  20.  Sed  tamen 
videntur  omnes  hoc  tempore  scandalosae,  cum  in  modo  loquendi  con- 
veniant  cum  sententia  Calvini  et  Melanchthonis ,  quae  damnatur  in 
ConciHo  Tridentino  sess.  6.  can.  6.  NonnuUae  etiam  videntur  non  so- 
lum  falsae,  sed  etiam  crroneae,  ut  1.  et  6.;  nam  ipse  etiam  Augustinus 
ioco  citato ,  quem  auctores  harum  sententiarum  pro  se  citare  solent, 
indicat  non  esse  propriam  loquutionem  illam,   Deus  praecepit  Semeij  ut 


I 


Sententia  Bellarmini.  367 

malediceret  David.  Quomodo,  inquit  Augustinus ,  dixerit  Dominus  ut 
malediceret  David,  qui  sapiens,  et  intelliget;  non  enim  iubendo  dixit, 
ubi  obedientia  laudaretur  etc.  Alterum  caput  comprehendit  eas,  quae 
liberum  arbitrium  toUere  videntur.  Eae  sunt  12.,  13.,  14.  et  ceterae 
usque  ad  20.  Summa  harum  sententiarum  haec  est,  homines  peccatores 
destituuntur  aliquando  auxilio  necessario  ad  non  peccandum  ,  et  ideo 
necessario  peccant ,  et  tamen  libere,  quia  voluntarie;  qui  autem  auxi- 
lium  Dei  necessarium  habent,  illi  necessario  bene  operantur  et  tamen 
libere.  Quae  sententia  videtur  omnino  haeretica,  P  quia  non  agnoscit 
liberum  arbitrium  a  necessitate,  sed  solum  a  coactione,  quale  liberum 
arbitrium  admittit  etiam  Calvinus  hb.  2.  contra  Pighium ,  neque  ab 
uUo  haeretico  negatur,  cum  sit  etiam  in  amentibus  et  in  ipsis  animan- 
tibus  brutis;  2°  quia  repugnat  expresse  canoni  4<^  sess.  VI.  Concilii 
Tridentini;  Concilium  enim  definit,  hominem  praeventum  et  adiutum  a 
Deo  posse  dissentire  si  velit;  sententia  autem  20.  huius  auctoris  docet, 
non  posse  non  consentire  eum,  qui  auxilium  illud  habet,  quod  ad  omne 
bonum  opus  requiritur;  3"^  quia  hinc  sequitur  praecepta  Dei  esse  im- 
possibilia  plurimis  hominibus,  qui  tamen  ad  ea  servanda  tenentur  sub 
interminatione  mortis  aeternae ,  ut  habet  propositio  19.  Quod  tamen 
est  contra  Dei  clementiam  et  iustitiam  iuxta  illud  Leonis  serm.  16.  de 
passione  Domini:  L^ste  instat  praecepto  qui  praecurrit  auxilio.  Hae 
sententiae  viginti  excerptae  sunt  ex  scriptis  cuiusdam  doctoris  lacobi 
Professoris  Lovaniensis,  qui  intimus  est  Michaeli  Baio,  et  qui  eius  er- 
roribus  aliquando  addictissimus  fuit,  utinam  etiam  modo  non  sit. 
Haec  mihi  videntur,  salvo  semper  meliori  iudicio. 

Rohertus  Bellarminus. 


SENTENTIA  BELLARMINI  DE  CONTROVERSIA  LOVANIENSI. 

Fatentur  aliqui  ex  ipsis  Lovaniensibus  doctoribus,  auctorem  totius 
tragoediae  nuper  commotae  contra  Patres  Societatis  lesu,  fuisse  D.  Mi- 
chaelem  Baium,  cum  nonnullis  eius  adhaerentibus,  et  certe  censura  fa- 
cultatis  Theologiae  satis  aperte  redolet  phrasim  et  stilum  D.  Michaelis. 
Porro  praecipuam  controversiam  ,  vel  potius  fundamentum  et  radicem 
omnium  controversiarum  fatentur  ipsi  doctores  Lovanienses  esse  quae- 
stionem  de  gratia  et  libero  arbitrio,  et  ideo  mox  ab  exorta  ista  quae- 
stione  instituerunt  lectionem  publicam  de  gratia  et  libero  arbitrio  contra 
Patres  Societatis ,  et  in  thesibus  impressis  ex  ea  lectione  decerptis  et 
publice  ad  disputandum  propositis  asseruerunt ,  non  posse  liberum 
arbitrium  se  disponere  ad  iustitiam,  vel  eam  apprehendere,  aut  exer- 
cere  sine  auxilio  gratiae,  illud  autem  auxilium  esse  subministratio- 
nem  spiritus  Christi,  eam  vero  subministrationem  spiritus  esse  ipsum 
actum  bonum  gratis  immissum;    et   hanc    esse   gratiam  praeoperantem, 


368  Sententia  Bellarmini. 

et  necessariani  in  singulis  actibus.  Ex  quibus  sequitur,  ut  nullum  sit 
tempus,  quo  possit  liberum  arbitrium  a  Deo  excitatum ,  praeparatum 
et  adiutum  bene  agere  vel  non  agere ,  nam  si  absit  illa  gratia  prae- 
operans,  non  potest  liberum  arbitrium  bene  agere,  ut  ipsi  fatentur;  si 
adsit,  non  potest  non  bene  agere,  quia  illa  gratia  est  ipse  actus  bonus 
gratis  a  Deo  immissus,  et  hinc  negant,  auxilium  sufficiens  distingui  ab 
efficaci  et  dari  omnibus  pro  loco  et  tempore ,  et  iustos  omnes  habere 
gratiam  sufficientem,  qua  possint  perseverare  si  velint,  et  alia  id  genus, 
in  quibus  a  Patribus  Societatis  dissident;  Patres  enim  contendunt  libe- 
rum  arbitrium  per  gratiam  praevenientem  excitatum  et  praeparatum 
Deo  adiuvante  posse  bene  agere,  et  posse  etiam  gratiam  praevenientem 
reiicere  et  non  bene  agere;  et  distinguunt  auxilium  sufficiens,  quod 
omnibus  pro  loco  et  tempore  dari  dicunt ,  ab  auxilio  efficaci  quod  iis 
solis  datur,  qui  re  ipsa  convertuntur  et  bene  agunt;  distinguunt  etiam 
gratiam,  quam  habent  omnes  iusti ,  ut  possint  perseverare  si  velint,  a 
dono  perseverantiae  quo  re  ipsa  infallibiliter  perseveratur,  quod  est 
proprium  electorum.  Et  quia  sententia  Lovaniensium  de  gratia  illa 
praeoperante  et  efficaci  necessaria  ad  singulos  actus  videtur  repugnare 
Tridentino  Concilio,  quaesierunt  aliquando  Patres  Societatis  ab  ipso  D.  Mi- 
chaele,  quomodo  cohaereret  eius  opinio  cum  Concilio,  quod  sess.  6.  cap.  5. 
et  can.  4.  definit,  liberum  arbitrium  a  Deo  motum  et  excitatum  posse 
libere  consentire,  posse  etiam  dissentire  et  gratiam  reiicere.  Respondit, 
Concilium  non  ita  proprie  esse  loquutum ,  ut  loquitur  S.  Augustinus, 
et  illa  capita  dogmatica  non  fuisse  relecta,  et  alibi  deprehensum  quem- 
dam  errorem.  Et  quia  eadem  ista  sententia  Lovaniensium  de  gratia 
efficaci  videtur  coincidere  cum  opinione  D.  Michaelis,  quae  habetur  in 
eius  libro  de  libero  arbitrio ,  quaeque  damnata  est  a  Pio  V.  Pontifice 
Maximo  ac  deinde  ab  eius  successore  Gregorio  XIIL  in  bulla  Lovanii 
publicata,  primo  per  Dominum  Morillonium,  deinde  per  Patrem  Fran- 
ciscum  Toletum:  interrogati  Lovanienses  a  Patribus  de  hac  re  respon- 
derunt,  propositionem  illam  damnatam:  Qiiod  necessario  Jit ,  libere  fit, 
modo  voluntarie  fiat ,  et  illam:  Sola  violentia  repugnat  lihertati ,  debere 
intelligi  de  necessitate  naturali,  non  de  adventitia;  necessitatera  autem, 
quam  inducit  peccatum  vel  gratia  efficax,  non  esse  naturalem,  sed  ad- 
ventitiam.  Sed  omnes  vident,  hoc  esse  illudere  bullae.  Nam  Summi 
Pontifices  damnarunt  id,  quod  Michaelem  sentire  et  docere  cognoverant 
tum  ex  libris  eius ,  tum  ex  relatione  eorum,  qui  eius  sententias  colle- 
gerant ;  Michael  autem  nunquam  sensit ,  ut  nec  ullus  alius ,  libere 
fieri  id  quod  necessario  fit  naturali  nccessitate,  qualis  necessitas  est  in 
brutis,  sed  [quod  necessario  fit]  necessitate  adventitia  ex  peccato  vel 
gratia.  Quare  non  sine  causa  multi  iudicant  Dominum  Michaelem  et 
eius  amicos  movisse  hanc  litem ,  ut  suas  sententias  iam  damnatas  a 
Sede  Apostolica  iterum  excitent,  protegant  et  defendant. 


j 


l 


RESPONSIO  P.  LEONARDI  LESSII 

PROFESSORIS  S.  THEOLOGIAE  COLLEGII  SOCIETATIS  lESU 

AD 

ANTAPOLOaiAM  VEN.  FACULTATIS  S.  THEOLO&IAE 
UNIVERSITATIS  LOVANIENSIS. 

[Rmo  D.  Nuntio  Apostolico  Frangipani  oblata.] 


Schneeniann,  Controvers.  94 


•t 


vJptabamus  equidem,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  ut 

absque   longiore    scriptorum    contentione,    quibus  veritas  involvi  magis 

quam  explicari  solet,  Sanctae  Sedis  Apostolicae  iudicium  exspectaretur, 

tum  de  sententiis  nostris  duplici  Apologia    explicatis    et    defensis,    tum 

etiam    de    censuris  Ven.  Facultatis    Sacrae    Theologiae    Lovaniensis    ac 

Duacensis,    quibus  doctrina  nostra  acriter  perstricta  est,    ut   maturius, 

Summi  Pontificis  auctoritate    interposita,    haereticorum    insultationibus, 

pusillorum  scandalo  atque  infamiae  per  liasce  censuras  nostrae  Societati 

in  his   partibus   inustae    occurreretur.     Verum  Veneranda  Facultas    die 

sexto  lulii  per  suos  deputatos  coram  Illma  ac  RiTia  D.  V.  et  Rmo  Archi- 

episcopo  Mechliniensi ,    conventu    hac   de   causa  indicto,    palam  testata 

est,  se  perlectis  diligenter  nostris  Apologiis  tandem  intellexisse  principia, 

quibus  doctrina  nostra  iam    ante    ab    ipsis    iudicata    quasi   fundamentis 

niteretur,  eaque  talia  sibi  visa  esse,  ut,  si  vera  essent,  ipsa  censorum 

doctrina   non   omnino    solida    nec    secura    videri    posset,    quare    cupere 

se  novo  scripto    ea    principia    convellere.     Hic    nos    contra    excepimus, 

Sanctam  Sedem  Apostolicam  de  doctrina  controversa  eiusque  principiis, 

ex  Censuris  Facultatum    divulgatis    nostrisque  Apologiis  ,    iudicaturam: 

oportuisse,    ut    Domini  MM.  NN. ,    antequam    censuram    conscriberent, 

dogmatum  nostrorum  principia  intelligerent;  ut  omittaraus,  mirum  quo- 

que  fortasse  alicui  videri  posse,  duarum  Facultatum  Censuras  tam  diu- 

turno  studio  elaboratas  ad  subitara  quamdam  responsionem  mox  egere 

defensione  et  novo  fundamento,  idque  apud  tribunal  inviolabilis  et  cer- 

tissimi  iuris,    Sedem  videHcet  Apostolicam.     Verum  quia  ,    his  non  ob- 

stantibus,   Vestra  humanitate  concessum  illis  fuit,  ut  adhuc  semel  contra 

nos  scriberent  nostrasque  Apologias  impugnarent ,    ea  tamen    lege ,    ut 

posteaquam    nos    (si  videretur)    respondissemus,    mox    utriusque    partis 

scripta  ad  Suam  Sanctitatem  transmitterentur,  non  gravabimur  nos  quo- 

que  rursus  laborem  respondendi  hac  eadem  conditione  subire,  ut  nihil 

ex  parte  nostra  desit,    quod   ad    plenam  causae  instructionem  necessa- 

rium  videatur.     Et  quidem  ne,  dum  multa  in   utramque   partem    dispu- 

tando  et  replicando  scribuntur ,  causa  haec  a  statu  suo  ad  alias  quae- 

stiones  transferatur,  atque  ita,  dum  controversia  ex  controversia  duci- 

tur,  causae  definitio  irapediatur:    visum  est  primo  controversiae  statum 

summatim  perstringere ,    deinde  ad  praecipua   capita,    quae    in    scripto 

Facultatis  contra  nos  afferuntur,  respondere;  digressionibus  plerisque  et 

criminationibus ,    quibus    scriptum    illud    plus  forsitan  aequo  respersum 

24* 


372  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

est ,  omissis:  ut  quo  causae  cognitio  est  expeditior,  eo  celerius  Smus 
D.  X.  Sixtus  V.  pro  admirabili  sua  in  componendis  Ecclesiae  discidiis 
prudentia  et  zelo  hoc  tara  periculosum  incendium ,  in  patria  plus  satis 
belli  et  haeresum  tumultibus  perturbata  et  importune  magno  haereti- 
corum  gaudio  et  catholicorum  vel  moerore  vel  scandalo  exortum,  sopiat 
ac  restinguat. 


De  statu  Controyersiae. 

Miramur  sane ,  Magistros  nostros  in  hoc  scripto  mutasse  totum 
ordinera  Censurae  remque  totam  adeo  involvisse,  ut  nonnisi  magno 
labore  cum  Censura  et  Apologiis  conferri  possit.  Quae  res  incommode 
accidet  Illustrissimis  et  Reverendissimis  Sanctissimi  Officii  Inquisitori- 
bus  et  ludicibus  aliisque,  qui  ad  causae  examen  adhibebuntur.  Quare 
nos  illud  per  certos  numeros  in  margine  adscriptos  distinximus ,  ubi 
aliquid  notabile  contineri  videbatur.  Quod  autem  dicunt,  ideo  se  hoc 
fecisse ,  quod  questi  fuerimus ,  propositiones  in  Censura  positas  suis 
locis  fuisse  avulsas ,  parvi  momenti  est.  Nam  etsi  revera  ita  avulsae 
sint  et  imperfecte  positae ,  ut  non  facile  cuivis  appareat  sine  aliqua 
explicatione,  quera  sensura  habeant  vel  quo  sint  referendae,  ut  aliquo- 
ties  apud  ipsos  verbo  et  scripto  testati  sumus  antequara  Censuram 
conscriberent  et  evulgarent:  taraen  postquara  certo  ordine  per  Censu- 
rara  digestae  sunt,  non  erat  ille  ordo  commutandus,  nec  ipsae  propo- 
sitiones  aliis  raodis  paruni  fideliter  explicandae.  Neque  in  illis  13  Pro- 
positionibus,  quas  hic  conflarunt,  controversia  nostra  constituta  est,  sed 
in  iis,  quae  a  Censura  sunt  notatae,  quod  ut  appareat  percurram  bre- 
viter  singula  capita ,  in  quibus  dicunt  consistere  controversiara ;  et 
ostendara  quam  parum  fideliter  sint  posita. 

Caput  1.  In  primo  capite  tres  propositiones  de  Scriptura  ita  in 
unum  conflantur  ut  si  vel  una  minus  sit  probabilis,  oranes  simul  re- 
iiciantur.  Qui  sane  raodus  involvendi  propositiones  non  est  probandus; 
nara  singulae  per  se  seorsira  considerandae  sunt.  Deinde  aliud  dicitur 
quani  nos  dicamus.  Sic  enim  habetur:  Scripturae  Sacrae  verba  sen- 
tentiasque  singulas  adeo  non  esse  a  Spiritu  Sancto  inspiratas,  etc.  Quo 
significatur  alienum  esse  a  Sacra  Scriptura,  ut  eius  verba  et  singulae 
sententiae  sint  inspiratae.  Quod  sane  in  propositionibus  nostris  non 
dicitur,  sed  solura  asseritur,  non  esse  necessariura  ad  Sacrae  Scripturae 
rationera  et  essentiara.  Aliud  autem  est  aliquid  esse  alienum ,  et  aliud 
non  esse  necessarium. 

Cap.  2.  Secundum  caput  recte  positura  est,  sed  de  illa  particula, 
an  absque  praescientia  conditionata  difficile  sit  explicare,  quoraodo  in 
praedestinatione  servetur  libertas  arbitrii,  non  fuit  hactenus  controversia, 
sed  nova  quaestio  est.  Parura  enim  refert,  utrum  Iioc  facile,  an  difficile 
possit  explicari :  quaraquam,  quod  ad  rem  attinet,  putera  esse  difficile. 


t 


De  statu  Controversiae.  373 

Cap.  3.  In  tertio  capite  aliquid  omissum  est.  Non  enim  nega- 
nius ,  quamvis  electionem  ad  gloriam  esse  absolutam  et  efficacem  ;  sed 
dicimus ,  immediatam  electionem  ad  gloriam  non  esse  ita  absolutam  et 
efficacem  ante  omnem  omnino  praescientiam  meritorum,  ut  nullam  re- 
quirat  ab  homine  conditionem  ,  quae  sit  in  ipsius  potestate :  sicut  ex 
sententia  eorum ,  qui  ponunt,  gratiam  ita  efficacem ,  ut  illi  non  possit 
resisti,  et  hanc  solis  praedestinatis  praeparatam  esse,  sequi  videtur. 
De  postrema  autem  parte ,  utrum  per  contrariam  sententiam  bonorum 
operum  necessitas  ac  meritum  iuxta  Calvini  sententiam  tollatur,  hacte- 
nus  controversia  non  fuit:  quamquam  probabiliter  argumentando  id 
sequi  videatur. 

Cap.  4.  Quartum  caput  non  fideliter  collectum  est.  Non  enim 
fuit  controversia,  utrum  dignum  vel  indignum  Deo  videatur ,  si  ante 
omnem  praevisionem  causarum  secundarum  de  rebus  etiam  minimis  dis- 
ponat  atque  praeordinet:  sed  utrura  re  ipsa  et  de  facto  omnia ,  quae 
in  mundo  fiunt  tam  a  causis  liberis  quam  a  naturalibus,  sint  ante  om- 
nem  praevisionem  causarum  secundarum  efficaciter  praeordinata,  id  est, 
praevolita:  scilicet,  ut  efficax  volitio  distinguitur  a  voluntate  permissiva, 
ut  patet  in  censura  propositionis  17.  De  illa  autem  parte,  utrum  omnis 
Dei  voluntas,  qua  aliquid  ante  praevisionem  causarum  secundarum  prae- 
ordinat,  libertati  et  contingentiae  adversetur,  hactenus  controversia  non 
fuit,  sed  nova  controversia  est.  Quomodo  autem  hoc  verum  sit,  patet 
in  Apologia  ad  censuram  propositionis  17.  et  23. 

Cap.  5.  Quintum  caput  etiam  nova  controversia  est,  et  mutilate 
a  DD.  Censoribus  collectum  ex  Apologia  assertionis  24. 

Cap.  6.  Sextum  caput  similiter  nova  controversia  est  et  parum 
fideliter  collectum  ex  Apologia  assertionis  8.  et  9.  Non  enim  ibi  dici- 
tur,  id  quod  per  necessariam  consequentiam  inde  colligitur,  sed  id  quod 
inde  necessario  sequitur;  inter  quae  tanta  differentia  est,  quanta  inter 
veritatem  et  errorem.  Quamvis  secundura  aliura  queradam  sensum  id 
quod  hic  dicitur,  possit  esse  verum  ut  statim  patebit. 

Cap.  7.  Septimum  caput  totura  ad  novara  controversiam  pertinet 
et  male  collectum  est.  Nemo  enim  uraquara  dixit,  esse  de  liberi  actus 
ratione,  ut  a  voluntate  procedat  terapore  et  natura  prius  ad  ipsura  ac- 
tum  indeterminata.  Nara  liberurn  arbitrium  in  primo  instanti ,  quo 
est,  potest  habere  actum  liberum  ut  ostendimus  de  Angelis ,  Adamo 
et  Christo  Domino ,  et  multi  tenent  de  Beata  Virgine  :  sed  nihil 
hoc  ad  quaestionera  de  gratia  efficaci ,  sed  prioritas  naturae  est  quae 
urget. 

Cap.  8.  Octavum  caput  etiam  novum  est  et  male  collectum.  Num- 
quam  enim  dictum  est  fieri  posse,  ut  Deus  frustra  misereatur  sicut  hic 
indicatur. 

Cap.  9.  Nonum  similiter  omnino  falso  collectum  est,  ut  patet  in 
Apologia  assertionis  8.  et  9.  sub  finem,  ubi  sic  dicitur:  Nemo  umquam 
dixit  specialem    Christi    gratiam ,    quam   Scripturae    commendant ,    esse 


374  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

proprie  illum  concursiim  supernaturalem.     Nam    ea    quae    in  Scripturis 
commendatur  varia  est  etc. 

Cap.  10.  Decimum  caput  nova  controversia  est  et  absolute  fal- 
sum,  neque  a  nobis  unquam.  assertum,  sed  aperte  contrarium  indicatum 
in  Apologia  assertionis  8.  et  9.,  ubi  dicitur,  requiri  auxilium  protegens 
et  dirigens,  et  hominem  posse  liabere  bonum  actum  ante  gratiam  iusti- 
ficationis. 

Cap.  11.  Undecimum  ad  priorem  controversiam  pertinet  et  eo 
modo  quo  ibi  expressum  et  explicatum  est  defenditur. 

Cap.  12.  Duodecimum  etiam  male  collectum  est.  Illud  enim  se))i- 
per  non  pertinet  ad  induratos,  ut  patet  ex  propositione  14.  in  censura. 
Deinde  malo  more  hae  propositiones  quae  seiungi  deberent ,  utpote 
quae  diversum  gradum  certitudinis  habeant,  ita  convolutae  sunt,  ut,  si 
qua  minus  sit  certa,  ceterae  omnes  minus  certae  videantur.  Nam  quod 
omnes  habeant  auxilium  sufficiens  ex  parte  Dei ,  nempe  pro  loco  et 
tempore,  admittitur  ab  omnibus  doctoribus,  uno  tantum  excepto.  Quod 
autem  obdurati  habeant,  a  quibusdam  negatur.  Malus  ergo  iste  mos 
est  colligendi  alterius  sententias,  quo  plures  propositiones  in  unam  tali 
arte  conglobantur.  Quicumque  enim  fideliter  alterius  sententias  vult 
colligere,  debet  eas  seorsim  et  distincte  ponere,  ut  singulae  per  se  ex- 
pendi  possint. 

Cap.  13.  Decimum  tertium  omnino  depravate  et  falso  collectum 
est.  Nam  primo  de  parvulis  in  maternis  uteris  morientibus  inter  nos 
quaestio  non  fuit,  sed  de  parvulis  iam  natis,  ad  quos  baptismi  reme-  M 
dium  pertinet.  Deinde  nusquam  dictum  est,  illis  relictam  esse  excusa- 
tionem,  etiamsi  Deus  destinato  consilio  eos  propter  peccatum  originale 
interimeret.  —  Tertio  numquam  dictum  est  improbabiles  esse  D.  Au- 
gustini  expositiones. 

Ex  his  patet  primo,  qua  fide,  quo  candore  et  veritatis  studio  haec 
capita  ex  Censura  et  Apologia  collecta  sint.  Deinde  patet,  si  haec  li- 
centia  concedatur ,  numquam  terminandam  fore  controversiam.  Nam 
semper  nova,  eaque  malo  more  depravata,  excogitabuntur,  eritque  res 
tota  confusa  et  inexplicabilis.  Tertio  patet ,  istud  scriptum  (praeter  ■ 
quam  quod  illorum  sententias  paulo  clarius  explicet  quam  Censura)  ad 
nihil  aliud  valere  quam  ad  involvendam  controversiam.  Nunc  igitur 
nos  capita  controversiae  ex  propositionibus  in  Censura  notatis  et  in 
Apologia  defensis  explicemus ,  retentis  iisdem  verbis ,  ne  ab  antiqua 
controversia  recedamus. 

De  Scriptura. 

Friiiia   Propositio. 

Ut  aliquid  sit  Scriptura  Sacra  non  est  necessarium ,  singula  eius 
verba  inspirata  esse  a  Spiritu  Sancto;  scilicet  ea  inspiratione  qua  Spi- 
ritus  Sanctus  singula  verba  materialia  in  mente  scriptoris  formet. 


« 


i 


De  Scriptura  et  auxil.  suffic.  375 

Secunda  Propositio. 

Kon  esfc  iiecessarium  ut  singulae  veritates  et  sententiae  (quales 
sunt,  Lucas  est  mecum  solus,  Trophimum  reliqui  infirmum)  sint  imme- 
diate  a  Spiritu  Sancto  ipsi  scriptori  inspiratae,  scilicet,  ea  inspiratione, 
quod  singularum  sententiarum  veritatem  novo  modo  cognoscat,  quando 
eas  antea  ratione  naturali  vel  experientia  certo  cognoscebat,  quamvis 
opus  fuerit  excitatione  et  directione  et  infallibili  assistentia  ad  scri- 
bendum. 

Tertia  Propositlo. 

Si  aliquod  opus  vel  sententia  humana  industria  sine  illa  infallibili 
Spiritus  Sancti  assistentia  scripta,  a  Spiritu  Sancto  postea  approbetur 
tamquam  vera  et  salutaris,  efficietur  Scriptura  Sacra,  nempe  quoad  in- 
fallibilem  auctoritatem  independentem  a  Scriptura  Sacra. 

Ubi  notandum,  opus  illud  continere  debere  materiam  Deo  dignam, 
nec  excluditur  excitatio  Spiritus  Sancti  ad  illud  scribendum,  sed  solum 
infallibilis  assistentia.  Hic  tamen  modus  in  nulla  Scripturae  parte  re- 
peritur,  sed  non  implicat. 

De  aiixilio  sufiicienti. 

Prima  Propositio  qiiae  in  Censura  est  2. 

Deus  post  lapsum  dat  omnibus  sufficientia  auxilia  contra  quodque 
peccatum  et  ad  consequendam  iustitiam  et  vitam  aeternam. 

[1.]  Notandum  est ,  1.  hanc  propositionem  intelligi  de  adultis  ra- 
tione  utentibus;  nam  de  parvulis  est  propositio  16.  et  17.  2.  Notandum, 
agi  de  auxilio  quod  sit  sufficiens  mediate  vel  immediate,  sicut  omnes 
doctores  intelligunt. 

Nam  perspicuum  est  non  omnibus  actu  dari  auxilium  quod  sit  im- 
mediate  sufficiens  ad  salutem,  cum  hoc  ne  omnibus  quidem  iustis  detur 
in  actu. 

2.  Oranibus  ergo  auxilium  sufficiens  ex  parte  Dei  datur;  quia  om- 
nes  adulti  pro  loco  et  tempore  accipiunt  bonas  inspirationes  et  affec- 
tiones,  cum  quibus  si  quantum  in  ipsis  est  facerent,  darentur  eis  ul- 
teriora  auxilia  quibus  tandem  ad  fidem  atque  adeo  ad  iustitiam  possent 
pervenire. 

3.  Notandum  hanc  propositionem  habere  duas  partes.  Altera  est 
qua  dicitur  dari  omnibus  sufficiens  auxilium  ad  evitandum  quodvis  pec- 
catum  et  resistendum  cuivis  tentationi ,  ita  ut  non  necessario  succum- 
bant.  Altera  est  qua  dicitur  omnibus  dari  auxilium  sufficiens  ut  pos- 
sint  pervenire  ad  fidem,  iustifciam  et  salutem.  Quae  duae  partes  di- 
stinctae  sunt  et  distinctis  arguraentis  probantur. 

Ad  hanc  propositionem  pertinent  multae  aliae  positae  in  Censura, 
quae  non  continent  novum  aliquod  dogma,  sed  solum  probationes  et 
solufciones  argumentorum. 


376  Respousio  Lessii  ad  Antapologiam. 

4.  Notandum  pro  liac  propositione  nos  citasse  plurimos  Patres  et 
Doctores  scholasticos ,  qui  oranes  (quod  sciam)  sunt  in  liac  sententia 
praeter  unum  Gregorium  Ariminensem.  Quam  etiara  tenent  omnes ,  ni 
fallor,  recentiores ,  qui  hoc  terapore  scripserunt  contra  haereticos.  Ad 
quos  auctores  DD.  Lovanienses  nihil  aliud  respondent  quam  eos  de- 
ceptos  fuisse  lectione  Fausti  GalHarum  Episcopi ,  et  hanc  sententiam 
non  sine  praeiudicio  traditae  a  Patribus  adversus  Pehagium  de  gratia 
Christi  doctrinae  ad  posteros  a  scholasticis  transmissam  esse,  ut  patet 
nuraero  175.  Unde  haec  censura  eoruni  est  contra  oranes  Doctores 
scholasticos  et  alios  recentiores  qui  contra  haereticos  scripserunt. 

Docent  autem  ipsi:  Nerainera  in  hac  imbecillitate  naturae  ex  pec- 
cato  originali  contracta  habere  auxiliura  sufficiens  ex  parte  Dei ,  seu 
sufficienter  praeparans  ad  conversionera  aut  con-versionis  initium  aut 
ad  aliquod  opus  bonum,  nisi  cui  datur  auxihura  ita  efficax,  ut  infalli- 
biliter  liberum  eius  arbitrium  ad  haec  deterrainet  et  ipsura  opus  bonura 
sua  efficacia  ponat,  quod  taraen  in  statu  innocentiae  non  erat  necessa- 
rium  ob  naturne  integritatem.  Cum  aliis  vero  auxiliis  sine  isto  nemi- 
nem  suam  salutem  posse  inchoare  aut  credere  aut  opus  bonum  facere 
patet  ex  Antapologia  Nuraero  164.,  167.,  177.,  et  ex  Censura  proposi- 
tionis  8.,  9.,   10.,   14. 

Seruncla  propositio  rjaae  in  Crnsura  e^f  S.  rf  9,  quar  drlxnf  roninngi 

hor  modo. 

Ut  peccator  possit  converti,  non  est  necessarium  ut  recipiat  utrura- 
que  auxiHuni  (praeveniens  sciHcet  et  concoraitans)  in  actu  secundo,  sed 
satis  est  ut  accipiat  auxiHuni  praeveniens  (nerape  sufficiens)  in  actu 
secundo ,  et  tunc  vere  habet  auxiHum  sufficiens  (antecedenter)  ad  ac- 
tualem  conversionem;  ut  taraen  actu  convertatur,  necessariuni  est  au- 
xiHum  concoraitans  seu  concursus  speciaHs  et  supernaturaHs ,  qui  ita 
est  praeparatus  peccatori  sufficienter  excitato,  sicut  concursus  naturaHs 
et  generaHs  praeparatus  est  potentiae  naturaH  v.  g.  potentiae  videndi. 
Et  infra:  Deus  non  dat  ipsa  opera  bona  (praeveniendo  Hbertatem)  nisi 
quatenus  per  gratiam  praevenientem  dat  nobis  auxiHum  sufficiens  et  pa- 
ratus  est  dare  concursum  gratiae  concoraitantis  in  actu  secundo,  si  veHmus. 

Ilanc  ])ropositionem  tenent  omnes  iHi  qui  admittunt  auxiHura  suf- 
ficienter  praeparans  ad  conversionera  vel  ad  aHquod  opus  bonum,  cum 
quo  tamen  stat  ut  horao  non  convertatur  vel  non  faciat  opus  bonura 
quia  non  vult,  ut  sunt  omnes  Doctores  scholastici  et  Patres  citati  pro 
prima  propositione  ct  rccentiores  qui  scribunt  contra  haereticos,  ut  vi- 
dere  est  in  utraque  Apologia  ad  assertionem  2.,  8.  et  9.  Nec  diffitentur 
DD.  Lovanienses ,  sed  omnes  iUos  reiiciunt  num.  175.  In  hac  autem 
propositione  consistit  praecipua  nostra  controversia. 

Habet  autem  tres  partes.  1.  Significatur  aHquem  posse  converti 
et  habere  auxiHuni  antecedenter  sufficiens  ex  parte  Dei  ad  conversio- 
nem,  ita  tamen  ut  actu  non  convertatur. 


i 


De  auxilio  sufficienti.  377 

2.  Significatur  tali  lioraini  praeparatum  esse  auxilium  concomitans 
necessarium  ad  conversionem,  ita  ut  quodammodo  sit  in  illius  potestate 
hoc  auxilium  habere,  eo  fere  modo,  quo  auxilium  generale  est  in  ho- 
iiiinis  potestate. 

3.  Significatur  Deum  non  infundere  opera  bona,  quasi  extrinsecus 
adveniant ,  seu  antecedenter  et  praeveniendo  nostram  hbertatem  non 
dare  illa,  nisi  quatenus  dat  auxilium  praeveniens  sufficiens  ad  illa  (quod 
etiam  continet  divinam  protectionem  et  directionem)  et  paratus  est  co- 
operari  ad  illa.  In  actu  autem  secundo  dat  opera  bona ,  dum  nobis 
per  gratiam  suam  operantibus  ipse  cooperatur.  Docent  autem  Do- 
mini  DD. :  1.  Neminem  habere  auxilium  praeveniens  sufficienter  prae- 
parans  ex  parte  Dei,  nisi  qui  accipit  ita  efficax,  ut  actu  convertatur, 
ac  proinde  neminem  posse  converti  potentia  propinqua  nisi  qui  actu 
convertitur,  id  est,  credit  vel  acquiescit  divinae  vocationi.  Ita  docent 
iii  Censura  ad  propositionem  8.  et  10.  Et  in  Antapologia  locis  ante  ci- 
tatis  et  num.  113.  et  sequentibus  et  183.  Deinde  [2.]  hanc  gratiam  effi- 
cacem  habere  non  esse  in  cuiusquam  potestate,  etiamsi  aliis  divinis  ex- 
citationibus  et  piis  affectionibus  sit  praeparatus.  Patet  ex  Censura 
propositionis  8.,  9.  et  10.  et  in  Antapologia  num.  135.  Immo  nec  pa- 
ratum  esse  Deum  illam  dare  aliis  quam  quibus  de  facto  eam  dat.  Nam 
si  esset  paratus,  non  obstarent  hominum  malae  voluntates,  num.  166., 
167.  et  169.  Indicafcur  in  Censura  proposit.  1.,  8.,  9.  et  10.  et  in 
scripto  contra  antithesos.  3.  Deum  dare  opera  bona  praeveniendo  liber- 
tatem  et  immediate  efficaeiterque  ea  in  nobis  operando:  quam  opera- 
tionem  habere  non  est  in  nostra  potestate ,  num.  135.  et  in  Censura 
proposit.  9. 

Tertia  quae  in  Censnra  est  10. 

Ut  faciaraus  (aliquod  opus  bonum),  non  requiritur  aliqua  efficax 
excitatio,  quae  voluntatem  infalHbiliter  determinet,  qualis  forte  fuit  in 
Paulo ,  Magdalena  aliisque  nonnulh's ,  dum  converterentur ,  sed  sufficit 
niulto  minor,  quae  plenissimam  rehnquat  libertatem.  Eadem  propositio 
.est  omnium  eorum  ,  qui  ponunt  aliquod  auxih*um  praeveniens  ex  parte 
Dei  sufficiens,  cum  quo  stare  potest,  ut  quis  non  agat,  ut  sunt  omnes 
citati  circa  2.,  8.,  9.  propositionem  in  Apologia. 

Docent  autem  Domini  DD.  propter  imbecinitatem  naturae  contrac- 
tam  ex  peccato  originaU  ad  singula  opera  bona,  etiam  in  iis  qui  sunt 
iustificati  per  habitus  infusos,  requiri  novam  quamdam  motionem  prae- 
venientem  ita  efficacem,  ut  cum  ea  stare  non  possit,  ut  illud  opus  non 
facias.  Patet  ex  Censura  ad  proposit.  8.  et  10.  Et  in  Antapologia 
numero  152.  et  sequentibus. 

Qiiarta  qnae  in  Censura  est  13. 

Est  quoddam  perseverantiae  donum  consistens  in  quodam  speciali 
auxilio  et  protectione,  quo  Deus  ita  protegit  et  raunit  quosdam,  ut  fere 


378  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

indeclinabiliter  et  infallibiliter  in  gratia  perseverent  usque  ad  mortem, 
quod  quibusdam  conceditur,  ut  forte  Apostolis  post  acceptum  Spiritum 
Sanctum  ,  et  iis  qui  dicuntur  confirmati  in  gratia.  Aliud  est  perseve- 
rantiae  donum  consistens  in  quodam  auxilio  et  protectione,  qua  Deus 
ita  adest  (paratus  auxiliari),  ut  possint  in  gratia  perseverare,  si  velint. 
Et  hoc  donum  est  necessarium  ad  salutem  et  datur  omnibus  iustis  im- 
mediate  in  actu  primo. 

Hic  dicuntur  duo:  1.  fuisse  aliquos  in  hac  vita  confirmatos  in 
gratia,  quae  est  communis  sententia  doctorum,  ut  ostensum  est  in  Apo- 
logia;  et  hos  habuisse  excellentius  donum  perseverantiae,  id  est,  per 
quod  perseverarent,  quam  alios  communes  homines;  2^"^^  est  omnes  iu- 
stos  habere  sufficiens  quoddam  donum  ex  Deo ,  quo  vere  possint  per- 
severare,  si  gratiae  divinae  per  suam  negligentiam  non  defuerint.  Quod 
est  Concilii  Tridentini  sess.  6.  cap.   13.  et  can.  22. 

Docent  autem  Domini  DD.  non  fuisse  aliquos  confirmatos  in  gratia, 
et  non  esse  agnoscendum  in  statu  lapso  aliquod  donum  perseverantiae, 
quo  quis  possit  perseverare  et  tamen  actu  non  perseveret ,  sed  hoc 
tantum  fuisse  in  statu  naturae  integrae.  Ita  in  Censura  propositionis  13. 
et  multis  locis  huius  scripti:  quia  non  ponunt  ullum  auxilium  sufficiens, 
nisi  quod  sit  ita  efficax,  ut  cum  eo  facias. 

Quinta  qicae  in  Censnra  est  14.  et  18. 

Indurati  et  excaecati  habent  sufficiens  auxiliura  ex  parte  Dei,  ut 
convertantur.  Intelh'ge  pro  tempore  et  loco  (numquam  enim  ita  dese- 
runtur,  ut  aut  necessario  peccent,  aut  numquam  ad  cordis  ostium  Deus 
pulset).  Et  infra:  omnes  infideles  semper  et  ubique  habent  auxilium 
sufficiens  ad  salutera  ex  parte  Dei.  Si  enira  facerent  quod  in  ipsis  est, 
et  quantuni  possent  secundum  praesentera  dispositionera  naturalera  vel 
supernaturalera,  quara  habent,  Deus  illos  illurainaret,  ut  credere  possent 
vel  converti  (nempe  dando  iliis  maiora  auxilia  quibus  sensira  possent 
progredi). 

Dico  de  infidelibus:  ^sempet'  et  uhique."  Quia  scilicet  nulla  est 
raensura  peccatoruni,  in  qua  Deus  horainem  penitus  deserat,  ubicumque 
terrarum  sit  et  inter  quoscunique  populos  habitet. 

Dico :  „.s'/  facerent  quod  in  ipsis  rst.''  oS^on  quod  operibus  raorali- 
bus  bonis  vel  retrahendo  se  a  peccatis  possint  raereri  raaiora  auxilia 
vel  directe  se  ad  illa  disponere;  sed  quia  Deura,  paratissirauni  raiseri- 
cordiara  suam  efifundere,  non  impedirent. 

Haec  propositio  habet  tres  partes  quae  ab  omnibus  fere  doctoribus 
tenentur,  ut  ostensum  est  in  Apologia. 

Ad  quos  nihil  aliud  respondent  nisi  reiiciendo. 

Itaque  docent  illi  contrariura,  quod  ad  induratos  et  infideles  atti- 
net;  patet  in  Censura  ad  hanc  propositionera;  nerainera  etiam  faciendo 
quod  in  se  est,    posse  uti  divinis  inspirationibus    aliisque  auxihis  prae- 


De  auxil.  suffic.  et  de  Provid.  et  Volunt.  Div.  379 

venientibus  iam  acceptis ,  nisi  accipiat  novum  auxilium  praeveniens  ita 
efficax,  ut  faciat  illum  uti.     Patet  num.  172.  et  177. 

Sexta  quae  in  Cetmira  est  16.  et  17. 

Parvuli  ex  parte  Dei  habent  sufficiens  remedium  contra  peccatum, 
praesertim  in  nova  lege  hoc  sensu:  quia  Christus  pro  omnibus  mortuus 
est ,  et  pro  omnibus  instituit  sacramentum  in  remedium  peccatorum, 
nemine  excepto.  Quod  autem  applicatio  tah's  remedii  ob  aliqua  impe- 
diraenta  occurrentia  fiat  impossibilis,  non  est  Deo  imputandum.  Quia 
non  ordinat  causas  naturales  et  liberas,  ut  applicatio  fiat  impossibilis, 
vel  ut  talia  impedimenta  occurrant,  sed  tantum  permittit  non  applicari, 
sinendo  res  agi  secundum  communem  providentiam.  Idque  permittit 
iusto  iudicio,  ut  in  aliis  ostendat  gratiam,  in  aliis  iustitiam;  et  etiam 
quia  non  expedit  cursum  naturalem  rerum  semper  mutari  et  libertatem 
hominum  impediri. 

Ubi  notandum  hanc  secundam  causam  permissionis,  quam  in  no- 
stris  lectionibus  expressimus  ,  a  Dominis  collectoribus  fuisse  omissam. 
Agitur  autem  de  parvulis  iam  natis.  Nam  ad  illos  tantum  remedium 
legis  novae,  veteris  et  naturae  pertinet.  Haec  propositio  colligitur  ex 
epist.  B.  Cypriani  ad  Fidum,  quae  est  59.,  ex  Prospero,  lib.  2.  de  vo- 
cat.  gent.  cap.  23.,  Driedone  de  capt.  et  redempt.  generis  hum.  fol.  130. 

Doccnt  autem  Domini  DD.  omnes  parvulos  quos  ante  baptismum 
mori  videmus  a  Deo  ante  omnem  praevisionem  causarum  secundarum, 
quae  mortem  erant  allaturae,  fuisse  huic  morti  in  particulari  destinatos, 
quod  nollet  eos  in  regni  sui  consortium  admittere.  Et  idcirco  alios 
quidem  interimere  per  causas  naturales ,  flectendo  et  movendo  eas  ad 
hoc,  ut  mortem  ipsis  aiferant  in  suorum  iudiciorum  executionem;  alios 
autem  per  causas  liberas  permittendo  ,  ut  suam  malitiam  in  parvulos 
effundant;  num.  104.  et  sequentibus.     Item   110.  et   111. 

De  Providentia  et  Tolimtate  Diviua. 

Proposliio  septinia,  quaiii  notat  Censura  proposit.  17.  et  24. 

Deus  non  praeordinavit  seu  praevoluit  absolute  et  efficaciter  in 
particulari  omnia ,  quae  fiunt  in  mundo ,  ante  praevisionem  determina- 
tionis  causarum  secundarum ,  neque  ipsas  causas  secundas  ,  ut  omnia 
fiant,  praeveniendo  determinat,  ut  sunt  actus  intrinsece  mali,  actiones 
ludicrae,  primi  motus  peccatorum,  numerus,  motus,  situs  omnium  mus- 
carura  etc.  Similiter  nec  omnia  supplicia  Christi  Domini  et  Sanctorum 
fuerunt  in  particulari  decreta  et  praevolita  ante  praevisionem  malitiae 
ludaeorura  et  tyrannorura. 

Notandura  est  1.  hanc  sententiam  esse  generalem  de  oranibus  ora- 
niuo  ,  quae  fiunt  a  causis  naturalibus  et  liberis,  ad  quae  divina  pro- 
videntia    se    extendit.      Doraini    autera    DD.    raodo    excipiunt    peccata 


380  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

num.  100.,  cum  tamen  in  Censura  generatira  hanc  propositionem  re- 
prehenderint. 

Notandum  2.  divinam  providentiam  ad  omnia  penitus  in  particu- 
lari  cum  omnibus  suis  circumstantiis  sese  extendere,  ita  ut  nihil  om- 
nino  nec  ullus  rei  positivus  aut  privativus  modus  sine  divina  provi- 
dentia  fiat ,  ut  ostensum  est  in  Apologia.  Cum  hoc  tamen  stat ,  ut 
Deus  non  efficaciter  velit  omnia  aut  omnes  rei  modos.  Quam  senten- 
tiam  putamus  esse  omnium  Patrum  et  pene  omnium  scholasticorura. 

Docent  autem  ipsi,  a  Deo  omnia,  quae  peccata  non  sunt  vel  saltem 
sine  peccato  fieri  possunt,  in  particulari  ante  omnem  omnino  praevisio- 
nem  determinationis  causarum  secundarum  esse  efficaciter  et  absolute 
decreta  et  praeordinata.  Et  ut  in  tempore  fiant ,  Deum  praeveniendo 
determinare  causas  naturales  et  liberas  nisi  quando  mediante  peccato 
fiunt.  Tunc  enim  tantum  permittere  ut  causa  secunda  seipsam  deter- 
minet.  Et  ita  omnia  martyrum  supplicia  et  omnium  hominum  mortes 
esse  in  particulari  ante  omnem  praevisionem  malitiae  t^^rannorum  etc. 
decretas.    Ita  docent  num.  100.  et  sequentibus.  Item  num.  104.,  106.,  110. 

De  Praedestiiiatione  et  Reprobatioiie. 

Ocfava  ])roposifio   qnae   esf   iu    Ceitsifra    20.    et   20. 

Sententia  quae  dicit,  eos  qui  salvantur  non  esse  absolute  et  effi- 
caciter  electos  ad  gloriam  immediata  electione  ante  oninem  praevisio- 
nem  bonorum  oporum  vel  applicationis  remedii  contra  peccatum,  et  eos 
qui  damnantur  non  esse  reiectos  a  gloria  decreto  Dei  destinatosque 
suppliciis  ante  omnem  praevisionem  demeritorum  vel  mortis  in  peccato, 
est  valde  probabilis. 

Tenent  autem  hanc  sententiam  omnes  Patres  Graeci,  adeo  ut  com- 
muniter  dicatur  esse  sententia  Graecorum.  Et  quamvis  diversa  sen- 
tontia  Augustino  tribuatur,  non  puto  tamen  esse  Augustini.  Nam  ubi 
de  hac  re  loquitur,  non  exprimit,  utrum  loquatur  de  imraediata  electione 
ad  gloriam,  an  de  mediata  quae  ost  ad  gratiam,  qua  praesciebat  homi- 
nem  ad  gloriam  perventurum.  Itora  an  loquatur  de  electione  efficaci 
ct  absoluta,  an  de  conditionata,  id  est,  si  gratiae  fuerint  cooperati,  quo- 
modo  inteUigendas  esse  promissiones  divinas  docet  Concilium  Tridenti- 
num  sess.  6.  can.  20. 

Hic  notandura  est  distingui  praedestinationera  ab  iraraediata  et 
absoluta  electione  ad  gloriara.  Praedestinatio  enira  est  praeparatio 
gratiao  et  oraniura  beneficiorura  ,  quibus  Deus  praescit  hominera  sal- 
vandum.  Electio  efficax  et  absoluta  ad  gloriam  est  imraediata  prae- 
paratio  gloriae  seu  voluntas  absoiuta  dandi  gloriam  ,  nuUam  araplius 
praesupponens  conditionera  quae  sit  in  liorainis  potestate;  sicut  expli- 
cuimus  non  solura  in  lectionibus  et  Apologia,  sed  etiam  in  propositio- 
nibus  Faoultati  15.  Maii  anno  1587.  oblatis ,  quatuor  mensibus  ante 
Censuram  nobis  exhibitam. 


De  Praedestinat.  et  Reprobat.  3gl 

Notandum  2.  recte  dici  omnes  salvandos  quadam  peculiari  ratione 
destinatos  esse  ad  gloriam  ,  qua  non  sunt  destinati  ii  qui  damnantur. 
Omnibus  enim  salvandis  praeparata  fuit  ab  aeterno  ea  gratia  qua  Deus 
praesciebat  eos  salvandos.  Qui  autem  non  salvantur ,  talem  gratiam 
praeparatam  non  habuere ,  sed  aliam ,  cum  qua  tamen  quidam  illoruni 
facile  potuissent  salvari,  ut  manifestum  est  in  Angelis. 

Docent  autem  Domini  DD.  omnes ,  qui  salvantur  ex  hominibus 
post  lapsum ,  fuisse  absoluta  voluntate  ante  omnem  omnino  praescien- 
tiam  meritorum  electos  ad  gloriam,  atque  adeo  ad  certum  gloriae  gra- 
dum ,  neque  requiri  ab  homine  illam  conditionem  quae  dependeat  a 
libero  arbitrio.  Patet  hoc  num.  31.,  38.,  42.,  43.,  44.  Alios  autem 
destinatos  damnationi ,  ut  patet  num.  50.,  51.  et  aliis  locis.  Angelos 
tamen  volunt  electos  ad  gloriam  ex  sola  bonorum  operum  praevisione. 
Auctores  autem,  quos  pro  nostra  sententia  adduximus,  partim  reiiciunt, 
ut  Sedulium,  Arnobium  in  psalmos,  Origenem,  Theodoretum,  Auctorem 
libelli  de  praedestinatione  et  gratia,  Theophylactum,  Oecumenium,  Pho- 
tium,  tamquam  Pelagianae  haeresi  affines,  et  Primasium  tamquam  non 
satis  accuratum.  Alios  autem  mirifice  interpretantur ,  ut  Dionysium, 
Irenaeum,  Clementem  Alexandrinum,  Damascenum,  Ambrosium,  Hiero- 
nymum,  Chrysostomum.  Dicunt  enim  gloriam  dupliciter  praedestinari, 
1.  sub  ratione  gratuiti  muneris;  et  ita  non  esse  praedestinatam  ex  me- 
ritis,  sed  omnino  gratis;  2.  sub  ratione  mercedis  seu  iustae  retributio- 
nis;  et  ita  praedestinatam  esse  ex  meritis.  Et  de  hoc  secundo  modo 
istos  Patres  explicandos  esse.  Ita  docent  nuniero  40.  Quae  quanti 
valeant,  infra  videbimus. 

Nona  contuiens  1.  et  30.  in  Censura. 

Praedestinatio  praesupponit  praescientiam  conditionatam ,  id  est, 
eam  praescientiam,  qua  Deus  praescit,  quid  homo  secundum  unamquam- 
que  motionem  ,  excitationem  et  occasionem  esset  facturus.  Ubi  notan- 
dum  est  secundum  nostrum  moduni  intelligendi  prius  esse  in  Deo  prae- 
scire,  quid  homo  secundum  talera  vel  talem  excitationem  esset  facturus, 
quam  velle  ut  hoc  vel  illud  faciat.  Ut  enim  velit  me  hoc  vel  illud 
libere  facere  necesse  est ,  ut  praesciat  modum  eius  excitationis  et  au- 
xilii,  quo  videt  me  illud  libere  facturum,  si  ita  excitarer  et  moverer. 

Docent  autem  ipsi  talis  praescientiae  rationem  in  praedestinatione 
non  esse  habendam,  alioquin  praedestinationem  videri  ex  meritis,  num. 
21.  et  sequentibus. 

Ad  haec  reducuntur  reliquae  propositiones  in  Censura  notatae, 
quae  nihil  aliud  sunt  quam  ratiocinationes  vel  argumentorum  solutio- 
nes,  quae  satis  in  Apologiis  sunt  explicatae.  Itaque  de  illis  nova  dis- 
putatione  non  est  opus.  Atque  haec  sunt  capita  controversiae  quae  inter 
nos  hactenus  fuit;  quae  volui  notare,  tum  ne  ad  novas  sine  fine  dilaba- 
mur,    tum  quia  pleraque  depravate  a  Dominis  DD.  hic  expressa  erant. 

Sciendum  tamen  est ,    esse  duo  principia,    quibus    dicunt    nostram 


382  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

sententiam  niti,  quae  si  vera  sint,  eorum  dogmata  ut  Calviniana  sint 
damnanda  ,  ita  num.  9.  in  Praefatione.  Ut  autem  facilius  ea  possent 
refutare,  non  recte  posuerunt,  et  non  eo  modo,  quo  a  nobis  in  Apolo- 
gia  proferuntur,  et  contra  illorum  sententiam  de  gratia  efficaci  vim 
habent.  Et  prius  quidem  dicunt  esse  istud:  De  actus  liberi  ratione 
est,  ut  a  voluntate  procedat  tempore  et  natura  prius  ad  ipsum  actum 
indeterminata  et  indifferenti;  cum  in  Apologia  Lovaniensi  ad  proposi- 
tionem  8.  et  9.  responsione  secunda  sic  habeatur :  De  ratione  actus 
liberi  est,  ut  voluntas,  quomodocunque  sit  praeparata,  sit  indifferens  et 
indeterminata  ad  illum  actum  in  omni  instanti  quod  antecedit  actum, 
iramo  in  omni  instanti  quod  est  prius  natura  quam  eliciat  actum ,  ita 
ut  in  omni  priori  signo  sicut  potest  eiicere  actum,  ita  possit  non  elicere. 
Et  in  Apologia  Duacensi:  De  ratione  actus  liberi  est ,  ut  procedat  a 
voluutate  in  omni  instanti  et  temporis  et  naturae  indeterminata  ad  ipsum, 
habente  in  sua  potestate  omnia  necessaria  ad  illum  eliciendum  et  non 
eliciendum.  Hic  non  dicitur  debere  aliquod  instans  temporis  praecedere 
actum  liberum ,  quo  voluntas  sit  indeterminata  (manifestum  est  enim 
secundum  communem  sententiam  theologorum ,  angelos  in  primo  in- 
stanti  suae  creationis  habuisse  actum  liberum  ,  quod  nos  etiam  docui- 
mus  non  solum  de  angelis,  sed  etiam  de  Adamo  et  Christo  Domino,  et 
probabiliter  quidam  tenent  de  Beata  Virgine),  sed  tantum  significatur, 
si  voluntas  tempore  antecedat  suum  actum,  debere  illam  in  aliquo  in- 
stanti  temporis  esse  indeterminatam  ad  suum  actum.  Tamen  Domini 
DD.  sic  ponunt  istud  axioma,  quasi  requiram  aliquod  instans  temporis, 
quod  antecedat,  et  in  hoc  fundant  suam  refutationem :  quamvis  etiam 
ita  positum  vim  suam  retineat,  ut  infra  dicetur. 

Alterum  axioma  dicunt  esse :  Quicquid  ex  positione  aliqua ,  quae 
in  nostra  potestate  non  sit,  per  necessariam  consequentiam  sequitur,  id 
esse  ita  necessarium ,  ut  liberum  esse  nullo  modo  possit.  Hic  duplex 
est  defectus:  L  quia  non  agitur  in  nostro  argumento,  unde  hoc  axioma 
petitum  est,  de  qnavis  suppositione,  scd  de  illa,  quae  intrinsece  liberum 
arbitrium  determinat.  '  2.  Non  dicimus  „ex  qua  aUqiiid  per  necessariam 
consequtntlam  sequifur,"  sed  „ex  qua  aliquid  necessario  sequitur."  Sic 
enim  habetur  in  Apologia  ad  propositionem  8.  et  9.  responsione  3. : 
„Quando  suppositio  non  est  in  nostra  potestate,  tunc  id  quod  sequitur 
necessario  ex  suppositione,  nullo  modo  est  liberum."  Agitur  autem  de 
suppositione ,  quae  „intrinsece  liberum  arbitrium  determinat",  ut  patet 
ex  versibus  praecedentibus. 

Ex  his  patet,  quo  studio  explicandae  veritRtis  haec  Antapologia 
contexta  sit ,  cum  ita  controversiae  capita  et  dogmatum  principia  mu- 
tentur  et  depraventur.  Quam  autem  haec  duo  axiomata  sint  firma,  et 
quantam  vim  habeant,  infra  patebit.  Et  haec  quidem  sufficere  possent 
ad  controversiao  huius  explicationem:  verum  ne  quid  ex  parte  nostra 
desiderari  possit,  respondebo  breviter  quantum  opus  erit  ad  istud  lon- 
gissimum  scriptum. 


Ad  Praefationem  Antapologiae  Lovaniensis.  383 

Ad  Praefatioiiem  Aiitapologiae  Lovaniensis. 

Numero  1.  dicunt  se  esse  iussos  respondere  nostrae  Apologiae. 

Respondeo  hoc  verum  esse,  si  idem  est  iubere  et  urgentibus  aliquid 
concedere ,  ut  optime  novit  Illustrissimus  et  Eeverendissimus  Nuntius 
Apostolicus. 

2.  Dicunt  nos  mutasse  nostram  Apologiam  et  hoc  illis  iniecisse 
moram ;  nam  se  coactos  fuisse  ea  mutare,  quae  iam  ante  sextum  lulii 
contra  scripserant. 

Besp.  Mirum  videri  non  deberet,  si  quid  esset  mutatum.  Nam 
octo  omnino  diebus  est  tota  confecta.  Sed  nihil  est  mutatum  praeter 
responsionem  de  Scriptura,  quam  fecimus  clariorem  et  efficaciorem,  prae- 
sertim  quod  postea  animadverteremus,  Epiphanium  non  esse  fideliter  a 
Censura  citatum.  In  aliis  autem  mutatio  nulla  facta  est ,  sed  tantum 
quaedam  sunt  addita,  ut  responsio  cuiusdam  Magistri  Nostri  ad  locum 
quendam  ConciHi  Tridentini  sess.  6.  cap.  5.,  sicut  Romani  videre  po- 
terunt  qui  primum  exemplar  habent.  Habuerunt  autem  Domini  DD. 
Apologiam  nostram  ab  initio  Quadragesimae ,  ut  non  defuerit  tempus 
tam  ingens  scriptum  conficiendi.  Quod  autem  eis  ab  initio  authenticam 
non  obtulerimus,  in  causa  fuit:  1.  Quod  eam  non  vellemus  in  publicum 
prodire,  antequam  a  Romanis  visa  esset,  ubi  aliquot  menses  elapsi  sunt. 
Accepto  autem  Romanorum  iudicio,  misimus  eam  mense  Martio  ad  Rmum 
Archiepiscopum  Mechliniensem.  Deinde  quod  quidam  ex  Dominis  DD. 
minarentur  (ut  nobis  ex  eorum  etiam  literis  constat,  quarum  habemus 
exemplar)  se  visa  Apologia  mox  contra  scripturos.  Nos  autem  male- 
bamus  hanc  rem  iudicio  vel  arbitris  transigi  quam  scriptis  contra  duas 
Academias  cum  magno  Catholicorura  scandalo  et  haereticorum  gaudio 
contendere,  praesertim  cum  facile  animadverteremus  quosdam  nihil  aliud 
moliri ,  quam  ut  talibus  scriptitationibus  res  in  aliquot  annos  extra- 
heretur. 

Num.  3.  dicunt  nos  confidenter  magis  quam  fideliter  plurimos  auc- 
tores  citasse. 

Besp.  Hoc  isti  boni  viri  valde  saepe  repetunt,  et  ubique  hac  in 
re  nostrum  candorem  requirunt ,  sed  in  progressum  patebit  an  haec 
merito  ab  illis  dicantur.  Nam  bene  a  nobis  citati  sunt,  sed  ab  ipsis 
vel  reiiciuntur  tamquam  haeresi  affines,  vel  in  alienum  sensum  torquen- 
tur ,  ut  infra  videbimus.  Quod  autem  [4.]  dicunt  veterum  testimonia 
indiligenter  a  nobis  tractari :  Besp.  Non  licere  nobis  11  vel  12  annos 
in  uno  positivo,  ut  vocant,  cursu  theologico  haerere,  et  idcirco  nos  non 
citare  dimidias  vel  integras  paginas  ex  D.  Augustino ,  sed  contentos 
esse  paucis  verbis  ex  Patrum  testimoniis  desumptis  exprimere,  quae  ad 
rem  pertinent.  Qua  in  re  eruditissimos  viros  imitamur;  hoc  enim  po- 
stulat  ratio  theologiae  dogmatica  et  scholastica. 

Num.  5.  dicunt  se  nolle  prosequi,  utrius  partis  culpa  haec  res  in 
publicum  pertracta  sit. 


384  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

Resp.  Hoc  necessarium  non  esse,  omnibus  enim  hoc  satis  consfcat. 
Nam  uno  mense  antequam  nobis  Censura  tracleretur,  constabat  passim 
inter  studiosos  et  per  totam  Academiam,  Facultatem  Theologicam  contra 
nos  censuram  fecisse.  Nam  exemplaria  in  variis  passim  collegiis  descri- 
bebantur,  et  cum  nobis  12.  Septembris  per  bedellum  tandem  esset  ex- 
hibita,  vix  sex  diebus  elapsis  ad  Rmum  Archiepiscopum  Mechliniensem 
et  alios  quosdam  Episcopos  missa  fuit ,  ufc  constafc  ex  testimonio  eius- 
dem  Rmi ,  qui  4.  et  5.  lulii  coram  Illmo  et  Rmo  Nuntio  Apostolico 
dixit  se  17.  vel  18.  Septembris  unum  exemplar  pro  se,  alterum  pro 
Rmo  Lindano  a  Dominis  DD.  accepisse,  et  alium  queradam  Episcopum 
adhuc  citius  habuisse.  Initio  autem  Octobris  omnibus  fere  Episcopis 
communicata  erat,  et  de  ea  ad  Facultatem  Duacensem  et  Parisiensem 
mittenda  consultabatur ,  ut  nobis  quidam  Rmus  Episcopus  et  quidam 
ex  Magistris  nostris  retulerunt.  Unde  etiam  patet  merum  esse  com- 
mentum  (quod  tamen  quidam  per  Belgium  literis  spargere  non  dubita- 
runt)  Dominos  DD.  censuram  suam  minime  evulgaturos  et  Episcopis 
obtrusuros  fuisse,  nisi  nos  eam  primo  contra  pacta  utrimque  inita  trans- 
misissemus  Romam  una  cum  Apologia  et  inter  discipulos  multa  publi- 
cassemus.  Numquam  enim  vel  minimo  indicio  significavimus,  neduni 
promisimus  ,  nos  ,  si  a  Facultate  quippiam  contra  nostram  doctrinam 
scriberetur,  id  Romam  ad  nostros  superiores  non  missuros.  Immo  saepe 
contrarium  aperte  illi  significatum  fuit  diu  antequam  Censura  nobis 
traderetur,  neque  tale  quid  Facultas  iuste  a  nobis  potuisset  exigere. 
Censuram  vero  nos  numquam  evulgavimus,  Apologiam  autem  inter  dis- 
cipulos  non  publicavimus  ante  advonfcum  Illmi  et  RiTii  Nuntii  Aposto- 
lici.  Ceterum  quid  nomine  Censurae  MM.  NN.  significare  voluerint, 
disputare  nolumus.  Quid  autem  vulgo  significet,  et  quid  per  tofcum 
Belgium  homines  infcellexerint,  satis  experti  sumus,  et  quotidie  experi- 
mur,  dum  tamquam  Pelagianismi  suspecti  ubique  traducimur.  Quid  etiam 
quidam  ex  MM.  NN.  in  quibusdam  suis  literis  per  Belgium  sparsis 
nostras  propositiones  a  Censura  notatas  assertiones  damnatas  vocans 
(quod  videlicet  a  Censura  damnatae  sint,  quam  dicifc  a  Facultate  ad 
Rmum  Archiepiscopum  tamquam  ad  ordinarium  controversiarum  iudicem 
missam  esse)  hoc  nomine  intellexerit,  obscurum  non  est,  ut  illud  omit- 
tam:    Vexat  censura  columhas. 

Num.  8.    dicunt  non  posse  nos  iuste  conqueri  de  negata  audientia. 

Besp.  luste  conquerimur.  Nam  saepe  obnixe  rogavimus  eos  ab 
initio  huius  controversiae,  ut  duos  dignarentur  deputare,  qui  nobiscum 
de  istis  sententiis ,  quas  ex  nostris  lectionibus  excerpserant ,  agerent, 
nostrasque  explicationes  audirent,  idque  coram  viris  gravibus  et  adhi- 
bito,  si  videretur,  etiam  nofcario,  ufc  appareafc  vanas  esse  rationes  illas 
negati  colloquii,  quas  quidam  literis  suis  per  Belgium  sparserunt.  Cum 
autem  videremus  illos  nullo  modo  ad  colloquium  induci  posse,  sed 
omnino  scripto  agero  velle,  dictum  illis  fuit ,  si  quid  scriberent,  nos 
non  responsuros  nisi  omnibus  ante  cum  R.  P.  N.  Generali  communicatis. 


Ad  Praefationem  Antapologiae  Lovaniensis.  385 

Nulla  alia  unquam  fuit  inter  nos  facta  conventio ,  ut  scripto  ageretur. 
Immo  ternis  literis  apud  RiTium  Archiepiscopum  Mechliniensem  actum 
est ,  ut  eos  dignaretur  ad  colloquium  coram  arbitris  et  notario  ad- 
ducere. 

Num.  10.  Displicet ,  quod  notati  ab  ipsis  Pelagianismi  regeramus 
Calvinismum  et  ita  pa^tes  haereticorum  non  parum  iuvemus. 

Resp.  Non  assumpsimus  nobis  primi  auctoritatem  damnandi  sen- 
tentias  dominorum  DD. ,  sed  ab  ipsis  censura  notati  et  damnati,  nulla 
ad  id  data  occasione,  conamur  nostras  sententias  defendere,  ostenden- 
tes  argumentis ,  contrarias  videri  incurrere  in  errores  Calvini ,  cuius- 
cumque  demum  eae  sint.  Nam  una  pars  probationis  tuae  sententiae 
est  vel  efficacissima,  si  ostendas  contrarium  esse  errorem.  Non  ergo 
hoc  Domini  debent  aegre  ferre,  quia  par  est,  ut  nostram  sententiam, 
quam  securam  esse  putamus,  tueamur,  donec  Sancta  Sedes  Apostolica, 
quid  tenendum  sit,  statuat.  Neque  hoc  modo  causam  haereticorum  iu- 
vamus,  sed  catholicam  sententiam  stabilimus.  Videant  autem  DD.  DD., 
an  illorum  causam  non  iuvent,  cum  Societati  eumdem  errorem  impingunt, 
quem  haeretici  in  Germania  ei  ante  annos  fere  triginta  affinxerunt, 
ut  videre  est  apud  Andradium  lib.  4.  qui  est  de  libero  arbitrio. 

Num.  11.  Male  eos  habet  quod  in  Apologia  rationibus  philoso- 
phicis  (ita  enim  argumenta  scholastica  vocare  solent)  plus  satis  utamur. 

Besp.  Facimus  hoc  exemplo  omnium  doctorum  scholasticorura. 
Quanti  enim  modus  ille  dogmaticus  scholasticorum  sit  faciendus,  vel  ex 
una  Smi  D.  N.  Sixti  V.  constitutione,  qua  B.  Bonaventuram  in  Docto- 
rum  numerum  refert ,  intelligere  possunt.  Cuius  in  hac  re  iudicium 
Ecclesiae  universalis  iudicium  censeri  debet. 

Num.  13.  Dicunt  nos  assertiones  nostras  tacite  retractare,  corri- 
gere,  limitare,  mitigare,  mutare,  nonnulla  dissimulanter  praeterire  et 
ambiguis  verbis  nos  tegere ,  idque  propter  propositiones  de  Scriptura, 
et  quia  diximus ,  putare  nos ,  D.  Augustinum  in  quaest.  de  immediata 
electione  ad  gloriam  nostrae  sententiae  non  refragari ;  cui  tamen  antea 
dicebamus  contrariam  sententiam  tribui. 

Resp.  Omnino  a  veritate  alienum  est  nos  a  priori  sententia  rece- 
dere,  sed  MM.  NN.  debuissent  omnia  bene  antea  intelligere  nostrasque 
explicationes ,  vel  rogati  toties  ,  audire ,  quam  censuram  contexerent ; 
praesertim  cum  quidam  etiam  studiosi,  dum  censura  dictaretur,  aperte 
testarentur,  non  eam  esse  nostram  mentem,  quam  ipsi  putarent.  Hinc 
etiam  quidam  ex  illis  multa  valde  a  causa  aliena  ex  parergo  in  suis 
literis  per  Belgium  sparsis  contra  nos  disputarunt  et  Dominum  Adria- 
num  ,  Driedonem ,  Ruardum,  Cunerum  et  Ritthovium  a  se  facere  asse- 
ruerunt,  qui  tamen  in  hac  Antapologia  reiiciuntur,  quia  contrarium  de- 
prehensum  est.  Quod  autem  apud  acta  coram  Illmo  et  Rmo  Nuntio 
Apostolico  rogati  a  MM.  NN.,  an  illas  assertiones,  quas  censura  nota- 
vit,  pro  nostris  agnosceremus,  respondiraus,  nos  eas  agnoscere  ita  in- 
tellectas,    sicut  in  Apologia  explicantur:    id  ideo  feciraus,    partim  quia 

Sclineemann,  Controvers.  25 


386  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

Censura  eas  in  alienum  sensum  rapuit  in  quo  sane  neque  eas  agnosci- 
mus,  neque  [eae]  unquam  nobis  in  mentem  venerunt;  partim  quod  arte 
quadam  quidam  studebant  nos  inducere,  ut  illas  mutaremus  et  corrige- 
remus;  ut  videlicet  postea  per  Belgium  spargi  posset ,  nos  sententiam 
mutasse  et  ita  merito  a  Censura  damnatos  fuisse.  Quas  ob  causas 
nullo  modo  a  Censura  et  Apologia  recedere  visum  fuit.  Quomodo  etiam 
initio  huius  controversiae  multis  mensibus  ante  Censuram  conscriptam 
rogati,  an  illas  assertiones  pro  nostris  agnosceremus,  respondimus,  no- 
stras  esse  et  pro  nostris  agnoscere,  sed  suis  locis  positas  et  ita  expli- 
catas  et  intellectas,  sicuti  in  nostris  lectionibus,  unde  avulsae  sunt,  ex- 
plicantur.  Quam  autem  vere  illorum  sententiae  a  nobis  commemoren- 
tur,  vel  ex  illorum  Antapologia  patebit,  quae  etsi  quaraplurimis  verbis 
suam  sententiam  involvat,  et  in  multis  locis  satis  inconstanter  loquatur, 
praesertim  ubi  agitur,  an  homo  possit  gratiae  efficaci  resistere,  tamen 
non  difficulter  erui  poterit,  quid  sentiat.  Reliqua  quae  in  praefatione 
sequuntur  responsione  non  indigent. 

Caput  2)rimum,  quo  refutantur  argumenta  Antapologiae  contra  propositiones 

de  Scriptura. 

Notandum  est  MM.  NN.  antea  duas  priores  propositiones  de  Scrip- 
tura  admisisse,  tamquam  de  illis  nulla  amplius  esset  controversia.  Cum 
enim  25.  lunii  ab  IUmo  Nuntio  Apostolico  iussi  essent  sua  dogmata 
tradere ,  quae  nostris  contraria  putarent:  tradiderunt  non  sua ,  sed 
nostra,  etsi  in  multis  depravata,  ut  tunc  ostendimus;  in  quibus  aiebant 
consistere  totam  controversiam ,  ubi  solum  tertiam  propositionem  de 
Scriptura  duabus  prioribus  omissis  posuerunt ,  tamquam  de  illis  nulla 
amplius  esset  controversia.  Verum  quia  eas  rursum  placuit  oppugnare, 
ut  eorum  argumenta  solvantur,  quae  ex  aliena  Apologiae  intelligentia 
raanant ,  sciendura  est  ea  quae  in  Scripturis  habentur  duplicia  esse. 
Quaedam  talia  sunt,  ut  ratione  naturali  vel  experientia  vel  alio  modo 
certo  cognita  scriptoribus  antea  non  essent.  Et  circa  haec  egebant 
nova  revelatione  et  lumine  supernaturali.  Quae  revelatio  dum  illis 
fiebat  per  internam  Spiritus  Sancti  locutionem ,  simul  etiam  in  mente 
eorum  formabantur  verba  quibus  ea  exprimerentur.  Quicquid  enim 
concipimus,  sub  certis  verbis  alicuius  linguae  concipimus;  ut  autem  ea 
scriberentur,  opus  erat  iiifallibili  assistentia  Spiritus  Sancti  et  continua 
directione,  ut  possent  ea  exprimere,  sicuti  ipsis  erant  revelata;  non 
tamen  egebant  tunc  nova  revelatione,  quasi  iterum  deberet  illis  reve- 
lari,  quod  iam  ante  revelatum  erat,  sicut  obiiciunt  MM.  NN.  num.  16. 
et  17.     Neque  hoc  Apologia  nostra  vult  dicere. 

Alia  vero  iam  ante  certissime  cognita  erant  scriptoribus  vel  ratione 
naturali  vel  certissima  experientia  vel  alio  modo.  Et  ad  haec  scribenda 
non  ogobant  nova  revelatione  seu  lumine  supernaturali  quo  ea  novo 
raodo  cognoscercnt,  sed  sufficiebat  cognitio  iam  habita,  et  in  scribendo 


Cap.  I.     De  Scriptura.  387 

infallibilis  assistentia ,  et  excitatio  Spiritus  Sancti  ad  ea  scribenda, 
simulque  directio  ne  alicubi  laberentur.  Neque  opus  erat,  ut  Spiritus 
Sanctus  singula  verba  menti  obiiceret;  sed  sicut  excitabat  ad  ea  scri- 
benda,  quae  iam  cogtioverant,  ita  etiam  ad  utendum  verbis,  quibus  illa, 
dum  sic  excitabanfcur,  per  industriam  humanam  concipiebant,  unde  non 
ita  singula  verba  in  eorum  mente  novo  illo  modo  formabantur,  quo  in 
mentibus  Prophetarum,  dum  Deus  illis  interius  loquebatur  et  obscura 
revelabat.  Dirigebat  tamep  illos  in  singulis,  ne  vel  alia  vel  aliter  scri- 
berent,  quam  ipsi  videbatur;  sed  hoc  fiebat  sine  revelatione  vel  novo 
modo  cognoscendi.  Hinc  patet  quodam  sensu  auctorem  libri  2.  Macha- 
baeorum  potuisse  dicere,  linguam  suam  esse  calamum  scribae  velociter 
scribentis ;  nerape  quia  a  Spiritu  Sancto  excitabatur  et  dirigebatur; 
quodam  modo  non  potuisse,  quia  Spiritus  Sanctus  non  omnia  verba  in 
mente  eius  praeveniendo  formabat,  sicut  facit  is  qui  proprie  dictat. 
Ex  his  facile  solvuntur  argumenta,  quae  in  Antapologia  obiiciuntur. 
Hoc  tamen  animadvertendum,  in  duabus  prioribus  propositionibus  nihil 
aliud  dici ,  quam  non  esse  necessarium  ad  rationem  sacrae  Scripturae, 
ut  omnia  verba  materialia  sint  a  Spiritu  Sancto  inspirata,  id  est,  novo 
illo  modo  menti  obiecta,  qui  cernitur  in  Prophetis;  similiter  non  esse 
necessarium  singulas  sententias  esse  a  Spiritu  Sancto  inspiratas,  id  est, 
revelatas ,  ut  eas  scriptor  novo  modo  cognosceret.  Non  enim  ratio 
Scripturae  sacrae  intrinsece  includit,  ut  omnia  verba  materiaha  sint  a 
Spiritu  Sancto  dictata;  sed  hoc  est  veluti  accidens  quoddam  et  orna- 
mentum  eius.  Alioquin  si  exeraplaria  hebraea  et  graeca  interciderent, 
Ecclesia  careret  Scriptura  sacra.  Immo  iam  de  facto  Ecclesia  latina 
Scripturam  non  haberet.  Nam  editio  latina  Scriptura  non  esset.  Quod 
quaravis  nuper  in  scholis  publicis  a  quodam  M.  N.  sit  traditum ,  mihi 
tamen  videtur  valde  absurdum,  praesertim  cum  Concilium  Tridentinum 
censuerit  editionem  latinam  praeferendam  esse  graecae  et  hebraicae. 
Certe  valde  male  sonat  et  a  consensu  Christianorum  valde  alienum  est 
dicere,  Ecclesiam  latinam  non  habere  Scripturam  sacram,  eo  quod  de 
ratione  Scripturae  sacrae  sit ,  ut  omnia  verba  sint  a  Spiritu  Sancto 
dictata.  Si  enim  bene  intueamur,  ratio  Scripturae  sacrae  in  eo  consistit, 
quod  sententia  sit  Dei  verbum,  in  quacumque  tandem  lingua  exprima- 
tur,  quodque  immediatum  ordinem  habeat  ad  infallibilem  primae  veri- 
tatis  auctoritatera.  An  autem  de  facto  aliqua  verba  aut  aliquae  sen- 
tentiae  non  sint  ita  inspiratae,  non  dicitur,  quamvis  putem  esse  proba- 
bile  ob  rationes  in  Apologia  allatas,  quia  talis  inspiratio  non  erat 
necessaria,  et  raaxime  quia  auctor  lib.  2.  Machab.  veniam  petit,  non 
autem  Spiritus  Sanctus,  quia  sciebat  industriara  humanara  in  verborum 
structura  adhiberi.  Et  quia  MM.  NN.  scire  cupiunt,  quinara  ita  sen- 
tiant,  ita  sensit  Melchior  Cano  lib.  II.  de  locis  cap.  11.  et  18.,  Domi- 
nicus  Baignes  1.  part.  art.  8.  dubit.  3.  dicit  esse  probabile,  Sixtus  Se- 
nensis  lib.  8.  Bibliothecae  Sanctae  haeresi  12.,  Robertus  Bellarminus 
lib.  1.  de  Verbo  Dei.     Quara  autera  solida    sint    ea    quae   ab    ipsis    di- 

25* 


388  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

cuntur  num.  15.  et  sequentibus,  non  est  necesse  excuterc,  quia  parum 
refert;  satis  nobis  est,  nostram  sententiam  esse  securam. 

Quod  ad  tertiam  propositionem  attinet  ea  satis  explicata  est  in 
Apologia.  Nam  coniecturam  illam,  qua  dicitur;  „forte  librum  Macha- 
baeorum  humana  industria  scriptum  esse,"  ex  mea  sententia  non  dixi, 
sed  eorum,  quos  ante  retuleram ,  non  tamen  probaveram,  qui  putant 
auctorem  illum  gentilem  fuisse  et  eos  libros  ab  Apostolis  et  Ecclesia 
auctoritatem  accepisse.  Quam  sententiam  satis  indicat  Sixtus  Senen- 
sis  1.  8.  Biblioth.  sacr.  haer.  12.  resp.  ad  7.,  ubi  sic  ait:  De  sententia 
Hebraeorum  circa  hos  libros  quaecumque  ea  sit  nihil  refert,  cum  Ec- 
clesia  Catholica  eos  in  Canone  recipiat,  nec  quicquam  eorum  fidei  dc- 
rogatur,  si  ab  auctore  profano  scripti  sint,  cum  libri  fides  non  ab  auc- 
tore ,  sed  ab  Ecclesiae  Catholicae  auctoritate  pendeat;  et  quod  iila 
acceperit,  verum  et  indubitatum  esse  oportet,  a  quocumque  dictum  sit 
auctore ,  quem  ego  neque  sacrum  neque  profanum  ausim  affirmare. 
Haec  ille.  Hanc  tamen  sententiam  non  probavimus,  sed  diximus  aucto- 
rem  illum  fuisse  virum  fidelem ,  qualem  decet  esse  auctorem  hagiogra- 
phum.  Unde  mirum  est  quod  MM.  NN.  num.  10.  dicunt,  me  in  priore 
Apologia  suspicionem  movisse  de  auctoritate  eiusdem  libri ;  ubi  merito 
eorum  candorem  requirere  possem,  cum  non  possint  ignorare  me  lucu- 
lentissime  probasse  in  lectionibus  publicis  ,  esse  de  fide  quod  uterque 
liber  Machab.  sit  Scriptura  canonica,  non  solum  ad  mores  instruendos, 
ut  vult  Caietanus,  sed  etiam  ad  stabilienda  dogmata.  Idque  probavi  ex 
Concilio  Carthaginensi  3.  can.  47.  et  ex  Concilio  Florent.  et  Trident., 
et  solvi  rationes  haereticorum ,  quae  contra  horum  librorum  auctorita- 
tem  obiiciuntur. 

Quod  autem  ad  hanc  propositionem  conditionalem  attinet,  „si  ali- 
quis  liber  humana  industria  etc",  sentio  semperque  sensi,  nuUum  talem 
librum  exstare,  qui  sine  assistentia  Spiritus  Sancti  eiusque  excitatione 
et  directione  scriptus  sit.  Potuisset  tamen  Deus  illo  modo,  qui  hic  ex- 
primitur,  uti.  Volui  enim  tantum  ostendere,  rationem  Scripturae  sacrae 
consistere  in  illa  summa  auctoritate  primae  veritatis,  quae  tribus  modis 
alicui  sententiae  possit  applicari:  1.  si  Deus  aliquid  supernaturaliter 
revelet;  2.  si  aliquem  excitet  ad  scribendum  ea  quae  novit  et  infalli- 
biliter  assistat  etc. ;  et  hos  duos  modos  dixi  de  facto  reperiri  in  Scrip- 
turis;  3.  si  aliquid  tamquam  vcrum  approbet,  quod  non  aliter  probavi, 
quam  quia  hic  modus  non  implicat  contradictioncm.  Attulique  coniec- 
turam  ex  aliorum  sententia  de  libro  2.  Machab.  Oportet  tamen  ut 
materia  sit  Deo  digna,  ut  merito  Scriptura  sacra  appellari  possit;  deinde 
ut  approbetur  tamquam  omnibus  suis  partibus  verissima  atque  adeo  ut 
Deus  illud  habeat  pro  suo  verbo  ,  sicut  principes  literas  a  suis  secre- 
tariis  scriptas  pro  suis  habent. 

Quod  autem  instant  MM.  NN.  principes  summara  rei  scribendae 
suis  secretariis  indicare  et  in  literis  principum  non  sapientiae ,  sed 
auctoritatis    rationem    haberi,    Res]).    ad    prius :    Etiam    is    qui    aliquid 


Cap.  I.     I)e  Scriptura  389 

humana  industria  scripsit,  potuit  summam  rei  divina  revolatione  acce- 
pisse.  Itaque  hoc  non  obstat  huic  propositioni  conditionali.  Deinde 
etiamsi  Princeps  summam  rei  non  expresserit,  tamen  sua  subscriptione 
literis  tribuit  parem  auctoritatem.  Ad  alterum  Resp.  non  esse  de  ra- 
tione  Scripturae  sacrae ,  ut  materia  semper  humanae  rationis  captum 
excedat;  nam  multa  sunt  in  Scripturis,  quae  humana  ratione  cognosci 
possunt.  Non  ergo  tam  sapientiae  divinae  quam  auctoritatis ,  quae  in 
omnibus  summa  est  et  omnem  creatam  auctoritatem  superat,  in  singulis 
partibus  ratio  habetur. 

Scd  confirmatur  breviter  haec  propositio  conditionalis.  Quia  multae 
sunt  veritates  naturales  in  Scripturis,  quae  priusquam  divino  testimonio 
erant  confirmatae ,  non  censebantur  verbum  Dei,  nec  pertinebant  ad 
obiectum  fidei ,  simulatque  autem  a  Deo  per  Prophetas  vel  Apostolos 
vel  alios  auctores  hagiographos  fuerunt  confirmatae  et  assertae,  factae 
sunt  verbum  Dei  et  obiectum  fidei.  Atqui  duobus  modis  potest  aliquid 
asseri  et  confirmari ,  1.  expresse,  ut  cum  verbatira  omnia  repetuntur, 
quae  ab  alio  dicta  erant,  sicut  si  rex  omnia  repeteret  et  assereret, 
quae  ipsius  secretarius  scripserat;  [2.J  implicite  et  per  compendium,  ut 
cum  dicitur,  orania  illa  esse  verissima  et  saluberrima.  Qui  duo  modi  in 
moralibus  et  in  ordine  ad  fidem  et  auctoritatem  tribuendam  idem  va- 
lent,  ut  patet  in  omnibus  literis  principum.  Hoc  enim  ipso,  quo  testa- 
tur  quis  omnia  esse  verissima  ,  censetur  omnia  illa  asserere,  et  omnia 
illa  censentur  verbum  ipsius ,  dietum  taraen  per  compendium.  XJnde, 
si  Spiritus  Sanctus  per  Prophetam  testaretur,  hanc  propositionem  esse 
verissimam,  „terra  est  in  medio  mundi",  non  video  cur  haec  propositio 
tali  testimonio  confirmata  non  esset  tantae  auctoritatis  quantae  est  illa : 
„terra  in  aeternum  stat,"  atque  adeo  cur  non  esset  paris  auctoritatis 
atque  si  Spiritus  Sanctus  ipsam  expresse  per  Prophetara  protulisset. 

Dicet  aliquis:  Ergo  epistola  S.  Leonis  ad  Flavianum  (quae  appro- 
bata  est  in  4.  Synodo  generali  tamquam  a  Sancto  Petro  dictata,  et  a 
Gelasio  in  Concilio  70  Episcoporum)  erit  Scriptura  sacra.  Nam  publico 
Spiritus  Siincti  testimonio  est  approbata  tamquam  omnibus  suis  parti- 
bus  verissima  et  saluberrima.  Resp.  non  sequi ,  quia  auctoritas,  quae 
isti  epistolae  accessit  per  approbationem  istorura  Conciliorura  ,  depen- 
dens  est  ex  auctoritate  verbi  Dei,  unde  est  quodararaodo  minor.  Nara 
Concilia  cum  suo  eapite  habent  quidem  infallibilem  assistentiam  Spiritus 
Sancti  in  definiendis  fidei  veritatibus  ,  sed  deducendo  eas  ex  Scripturis 
et  traditionibus,  ut  communiter  docent  scriptores  et  insinuat  Conc.  Trid. 
sess.  4.,  cura  dicit:  Verbura  Dci  scriptum  et  traditura  esse  fontera  omnis 
salutaris  doctrinae;  unde  nituntur  auctoritate  verbi  Dei,  et  hac  ratione 
decreta  Pontificum  et  Conciliorum  sunt  quodammodo  infra  auctoritatem 
sacrae  Scripturae ,  quaraquam  in  ordine  ad  fidem  non  putera  hanc  dif- 
ferentiara  esse  essentialem ;  sicuti  difPerentia  auctoritatis  articulorum 
fidei  et  conclusionura  theologicarura,  quae  essentialis  est.  Si  autem  illa 
epistola  tempore  Apostolorum  scripta  fuisset    et   a  D.  Petro    vel  Paulo 


390  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

divino  spiritu  comprobata  tamquam  omnibus  suis  partibus  verissima  et 
saluberrima,  videtur  mihi  parem  sacrae  Scripturae  auctoritatem  habi- 
tura,  sive  quis  eam  velit  appellare  Scripturam  sacram,  sive  non.  Nam 
quaestio  videretur  de  nomine.  Scripturam  enim  sacram  generaliter 
voco  verbum  Dei  scriptum  ,  verbum  autem  Dei  recte  vocatur  tam  id 
quod  explicite ,  quam  quod  compendio  Deus  per  se  vel  per  suos  Pro- 
phetas  et  Apostolos  dixit.  Illa  enim  auctoritas ,  quae  ipsi  epistolae 
accederet,  nullo  modo  dependens  esset  ex  Scriptura  vel  traditionibus, 
sed  immediate  tantum  a  Spiritu  Sancto,  idque  tam  perfecte ,  quam  si 
Spiritus  Sanctus  per  Apostolum  illam  expresse  dictasset. 

Quod  ad  coniecturam  D.  Augustini  attinet,  num.  7.,  eam  approba- 
mus.  Nam  in  iis ,  quae  divinitus  fuerunt  revelata  et  tamen  non  ex 
divina  inspiratione,  sed  humana  tantum  diligentia  conscripta ,  potuit 
committi  aliquis  levis  error  vel  memoriae  lapsus;  unde  merito  parem 
sacrae  Scripturae  auctoritatem  non  habent.  Si  tamen  Deus  ea  postea 
approbet  tamquam  sua  dicta ,  videntur  mihi  parem  sacrae  Scripturae 
auctoritatem  habitura ,  h'cet  quadam  accidentaria  dignitate  careant. 
Quod  autem  numero  20.  ex  Patre  Bellarmino  afferunt,  ex  eo  non  recte 
intellecto  suam  censuram  contra  tertiam  propositionem  contexuerunt, 
ut  initio  statim  animadvertimus:  sed  aliud  volebant  Anomoei  et  Eras- 
mus  et  illi  (contra  quos  Hieronymus),  quam  in  illa  propositione  condi- 
tionali  significatur. 

Caput  2.  ad  Antapologiam  in  propofitionem  1.  et  30. 

Siatus  controversiae : 

Nos  dicimus  Deum  praescire,  quo  modo  providentiae  et  gratiae  iste 
homo  salvaretur ,  et  quo  non  salvaretur;  deinde  pro  suo  beneplacito 
velle  uti  tali  modo  providentiae  et  conferre  illi  talem  vocationis  ,  pro- 
tectionis  et  directionis  modum,  cum  quo  videbat  illum  perseveraturum. 
Et  hanc  voluntatem  vocamus  praedestinationem  ,  ut  praedestinatio  sit 
praeparatio  beneficiorum  ,  quibus  praesciebat  hominem  libere  perseve- 
raturum.  Et  hoc  sensu  dicimus  praedestinationem  praesupponere  prae- 
sciontiam  conditionatam,  quae  nihil  est  aliud  quam  simplex  intelligentia 
conditionalium  liberarum. 

MM.  NN.  haec  reiiciunt  et  putant ,  talem  praescientiam  in  Deo 
non  esse,  nisi  quia  \ult  hominem  sequi  et  praescit  se  hoc  facturum  ut 
sequatur.  Unde  praedestinationem  non  praesupponere  talem  praescien- 
tiam ,  sed  tantum  ex  ipsius  praeordinationis  mera  efficacitate  Deum 
praescire  hunc  hominem  secuturum  et  salvandum. 

Notandum  est  hanc  controversiam ,  sicut  et  illam  de  electione  ad 
gloriam  pendere  ex  alia:  an  gratia  sufficienter  praeparans  in  statu  lapso 
debeat  esse  ita  efficax,  ut  cum  ea  stare  non  possit,  ut  homo  non  con- 
sentiat.  Si  enim  nulla  gratia  est  sufficiens ,  ut  homo  cum  ea  possit 
operari ,  nisi  quae  est  ita  efficax ,  iam  praedestinatio  non  praesupponit 
praescientiam  conditionatam,  quia  haec  propositio:  Si  hunc  sufficienter 


Cap.  II.     De  Praescient.  et  Praedestinat.  391 

movero,  sequetur,  non  erit  conditionalis  libera,  sed  necessaria.  Si  vero 
etiam  ea  gratia  praeveniens  est  sufficiens ,  cum  qua  homo  non  facit, 
iam  praedestinatio  praesupponit  praescientiam  conditionatam. 

Suppono  tamquam  certum  ex  Scriptura  et  Patribus  in  Deo  esse 
praescientiam  seu  scientiam  omnium  conditionalium  liberarum,  sive  eae 
futurae  sint,  sive  non  sint;  v.  g.  praescit  Deus,  quid  liberum  arbitrium 
creaturae  rationalis  in  quavis  occasione,  excitatione  aut  motione  esset 
facturum.  Idque  non  ex  eo  scit,  quod  ipse  creaturam  velit  hoc  facere 
aut  quia  videt  ipsam  ad  hoc  inclinatam  (ut  Antapologia  videtur  sentire 
num.  21.  ratione  5.  et  num.  22.),  sed  quia  de  facto  creatura  per  eius 
auxilium  generale  vel  speciale  sibi  praeparatum  se  ad  hoc  flecteret  et 
determinaret.  Praesciebat  enim  mulierem ,  si  tentaretur  tali  modo  a 
serpente,  et  Adamum,  si  tali  modo  a  muliere  suaderetur,  lapsuros,  non 
quia  volebat  eos  labi  aut  eos  inclinatos  antea  ad  lapsum  videbat,  sed 
quia  lapsus  iste  revera  erat  consecuturus,  si  tali  modo  tentarentur.  Si- 
militer  praesciebat,  v.  g.  s.  Michaelem ,  si  talis  ei  gratia  daretur,  in 
bono  perseveraturum,  Luciferum  vero  casurum,  non  quia  volebat  illum 
stare ,  hunc  labi ,  sed  quia  videbat  utrumque  libere  se  ad  haec  flexu- 
rum,  si  talem  uterque  gratiara  acciperet,  qualem  de  facto  accepit.  Ne- 
que  deerant  divinae  sapientiae  et  omnipotentiae  aliae  mensurae  et  modi 
gratiae  et  providentiae  supernaturalis,  angelicae  naturae  consentanei, 
quibus  praesciebat  Luciferum  perseveraturum  et  Michaelem  forte  lapsu- 
rum  fuisse,  si  eos  adhibuisset;  sed  ei  placuit  Michaeli  talem  dare  gra- 
tiae  modum ,  cum  quo  praesciebat  illum  salvandum ,  Lucifero  autem 
eum  cum  quo  praesciebat  illum  non  salvandum.  Et  istud  divinum 
beneplacitum  circa  eos ,  qui  salvantur,  vocamus  praedestinationem, 
nempe  ut  praedestinatio  sit  praeparatio  talium  donorum  et  beneficio- 
rum,  cum  quibus  praesciebat  Deus  hominem  salvandum.  Et  hoc  sensu 
dicimus  praedestinationem  praesupponere  praescientiam  conditionatam. 
Neque  tamen  sequitur,  ut  MM.  NN.  obiiciunt,  praedestinationem  esse  ex 
meritis ,  quia  quod  huic  potius  velit  dare  talem  gratiam,  quam  isti, 
cum  non  sit  melior  isto ,  inscrutabile  est  Dei  iudicium  non  solum  in 
hominibus ,  sed  etiam  in  angelis.  Et  multi  sunt  homines  minus  mali 
aliis  minusque  ad  gratiam  Dei  inepti ;  quibus  tamen  non  datur :  ut 
patet  de  Tyriis  et  Sidoniis  Matthaei   11. 

Quod  autem  praedestinatio  talem  praescientiam  praesupponat,  pro- 
hatur  ex  antiquis  Doctoribus  Lovaniensibus  Driedone  et  Ruardo,  qui 
sane  non  sunt  contemnendi.  Dried.  de  capt.  et  redempt.  p.  133:  „Ad- 
iutorium  secundum  praedestinationem  est,  quo  Deus  quorumdam  volun- 
tates  ita  iuvat,  sicut  aptum  novit ,  ut  obediant."  Prius  ergo  est  in 
Deo  secundum  Driedonem  praescire ,  quod  ille  homo  tali  gratia  prae- 
ventus  sequeretur,  quam  velle  illam  dare  et  velle  hominem  sequi.  Idem 
plurimis  aliis  locis  gratiam  praedestinationis  vocat  eam  ,  qua  Deus  sic 
movet  hominem ,  sicut  aptum  novit,  ut  sequatur,  satis  indicans,  hanc 
praescientiam    ratione    priorem    esse.     Hunc    passim    sequitur   Ruardus 


392  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

p.  326.  et  347.  et  aliis  locis ,  quem  quum  Antapologia  reiicit,  etiam 
D.  Augustinura  ad  Simplicium  reiicit ,  qui  saepissime  repetit  quod  hic 
Ruardus  docet:  nempe  unam  eandemque  vocationem  et  gratiam  prae- 
venientem  in  uno  efficacem  esse,  in  altero  non  esse  ob  diversas  volun- 
tatum  affectiones. 

Sed  (inquit  Antapologia)  non  dicunt  illi  praedestinationera  prae- 
supponere  praescientiara.  Besp.  non  dicunt  illis  verbis,  sed  homini  ra- 
tione  utenti  satis  indicant.  Cum  enim  quis  dicit:  Gratia  praedestina- 
tionis  est,  qua  Deus  sic  suadet  et  vocat  sicut  novit  hominem  secuturum, 
aperte  significat  hanc  voluntatem  vocandi  praesupponere  scientiam  huius 
conditionalis:  Si  eum  sic  vocavero,  sequetur.  Praescientia  enim  con- 
ditionata  nihil  est  aliud  ,  quam  scientia  conditionalis  liberae,  quae  sine 
dubio  scientia  in  Deo  est,  unde  non  est  res  nova,  neque  etiam  nomen 
novum;  vocatur  enim  praescientia  conditionata,  quia  est  propositionis 
conditionatae ,  sicut  cognitio  necessaria  recte  vocatur,  quae  est  de  ob- 
iecto  necessario.  Et  haec  locutio  non  est  academiis  Italiae  et  Hispa- 
niae  ignota. 

Idem  sentit  D.  Augustinus  lib.  1.  ad  Simplic.  quaest.  2.,  qui  prae- 
destinare  dicit  idem  esse,  quod  velle  misereri;  misereri  autem,  esse  ita 
vocare,  sicut  aptum  novit,  ut  vocantem  non  respuat.  Idque  saepe  ibi- 
dem  repetit.  Ad  quem  locum  antea  MM.  NN.  ita  responderunt ,  sicuti 
in  Apologia  refertur.  Quamquam  nunc  aliud  videantur  velle  dicere  et 
hunc  locum  interpretari;  nimirum  quod  Deus  sic  vocet,  sicut  aptum 
novit,  ut  homo  vocantem  non  respuat,  quia  ita  vocat,  sicut  ipse  novit 
se  facturum,  ut  homo  sequatur;  sicut  si  quis  diceret,  Christum  vocasse 
Lazarum ,  sicut  sciebat  ipsum  resuscitandum ,  quia  ita  vocabat  sicut 
sciebat  semet  facturum  ut  revivisceret;  num.  27.  Sed  hic  revolvuntur 
ad  illud,  in  quo  est  potissima  controversia:  nempe  an  gratia  Dei  suffi- 
cienter  praeveniens  relinquat  in  hominis  potestate ,  ut  sese  in  utramvis 
partem  flectat;  an  vero  ipsamet  ita  debeat  hominem  efficaciter  flectere, 
ut  cum  ea  stare  non  possit,  ut  homo  non  consentiat.  Itaque  in  5.  ra- 
tione  quaerunt,  unde  Deus  praesciat  hominem ,  si  sic  vocetur,  secutu- 
rum  ?  Resp.  Praescit  hoc  ,  non  quia  ipse  praeter  omnem  aliam  gra- 
tiam  ,  qua  homo  possit  se  flectere  ad  sequelam  et  assensum,  immittit 
illi  determinationem  voluntatis  seu  motionem  quamdam  ita  efficacem, 
ut  praeveniendo  liberum  arbitrium  efficaciter  determinet;  neque  etiam 
ex  eo,  quia  videt ,  hominem  ex  se  inclinatum  ad  assensum;  quos  duos 
modos  tantum  videtur  agnoscere  Antapologia  num.  22.;  sed  quia  libe- 
rum  arbitrium  sufficienter  gratia  praeveniente  praeparatum ,  seipsum 
valens  in  utramvis  partem  flectere,  flectet  sese  per  auxilium  Dei,  quod 
tunc  ei  est  praeparatum,  ad  sequendum.  Sicut  enim  in  operibus  civili- 
bus  potest  se  liberum  arbitrium  flectere  in  utramvis  partem  viribus 
naturae ,  ita  in  operibus  bonis  potest  se  viribus  gratiae  in  utramvis 
partem  flectere,  ut  infra  latius  diceraus;  unde  nihil  facit  ad  propositura 
id  quod  Antapologia  de  excitatione  Lazari  affert,  nisi  ad  confirmandam 


Cap.  11.     De  Praescient.  et  Praedestinat.  393 

sententiam  Calvini.  Exoitatio  enira  Lazari  necessario  sequebatur  effi- 
cacem  Christi  vocationem ;  nec  erat  in  potestate  Lazari  ita  vocati  re- 
viviscere  et  non  reviviscere ,  resurgere  et  non  resurgere;  unde  aliter 
praescit  Deus  actum  liberum ,  qui  non  obstante  Dei  vocatione  potest 
per  liberum  arbitrium  impediri  et  saepe  impeditur;  aliter  praescit  ea, 
quae  ipsemet  facturus  est,  nec  a  creatura  impediri  possunt.  Neque 
ideo  haec  determinatio  detrahit  gratiae,  quod  liberum  arbitrium  divini- 
tus  praeparatum  seipsum  determinet,  quia  non  determinat  sese  neque 
flectit  nisi  viribus  gratiae ,  Deo  simul  in  eodem  instanti  illud  conde- 
terminante.  * 

Sed  inquiunt:  Augustinus  lib.  L  ad  Sirapl.  quaest.  2.  ait ,  non 
posse  effectum  misericordiae  Dei  esse  in  hominis  potestate ,  ut  frustra 
ille  misereatur ,  si  homo  nolit ,  unde  videtur  sequi,  ipsum  consensum 
non  esse  in  potestate  hominis,  sed  Dei;  et  sic  non  praesupponitur  prae- 
scientia  conditionalis  liberae.  Resp.  Hoc  eo  sensu ,  quo  Augustinus 
ibidem  explicat,  verum  est;  quia  nerape  Deo  non  deest  modus  vocandi, 
quo  etiam  hominem  sceleratissimum  novit  convertere.  Etsi  enim  ille 
pluriraos  modos  respuat,  Deo  tamen  non  desunt  alii  infiniti,  quibus  cer- 
tissime  novit  illum,  si  ita  vocetur,  libere  secuturum.  Ita  se  Augustinus 
explicat  ibidem.  Itaque  e£Fectus  misericordiae  Dei  non  est  in  hominis 
potestate  in  confuso.  Non  autem  vult  dicere ,  ipsum  consensum  seu 
conversionem  unamquamque  in  particulari  non  relinqui  in  hominis  po- 
testate,  ut  Antapologia  videtur  velle;  nam  hoc  ad  Calvini  errorem  per- 
tinet.  Sirailiter  non  satisfacit  id  quod  respondent  nura.  28.  ad  locum 
D.  Augustini  de  bono  persev.  cap.  14.  Nam  D.  Augustinus  loquitur 
ibi  de  gratia  praedestinationis,  ut  patet  intuenti;  sic  enim  ait:  „Prae- 
destinatio  Sanctorum  nihil  aliud  est  quam  praescientia  et  praeparatio 
beneficiorum  Dei ,  quibus  certissime  liberantur  quicuraque  liberantur. 
Ceteri  autem  (intellige  quibus  talia  beneficia  praeparata  non  sunt),  ubi, 
nisi  in  massa  perditionis,  iusto  iudicio  relinquuntur?  ubi  Tyrii  relicti 
sunt  et  Sidonii,  qui  etiam  credere  potuissent,  si  mira  illi  Christi  signa 
vidissent?  Sed  quoniam  ut  crederent ,  non  erat  eis  datum  (scilicet, 
quia  non  constituerat  eis  Deus  tantam  dare  gratiam,  qua  reipsa  crede- 
rent),  et  iam  unde  crederent,  est  negatura  (nerape  signa  et  praedicatio, 
quibus  de  facto  credidissent).  Ex  quo  apparet,  habere  quosdara  in  ipso 
ingenio  divinum  naturaliter  munus  intelligentiae,  quo  moveantur  ad 
fidem  ,  si  congrua  suis  mentibus  vel  audiant  verba  vel  signa  conspi- 
ciant ,  et  tamen  si  Dei  altiori  iudicio  a  raassa  perditionis  non  sunt 
gratia  praedestinationis  discreti ,  nec  ipsis  adhibentur  vel  dicta  divina 
vel  facta ,  per  quae  possent  credere."  Hinc  patet  Aug.  agere  de 
praedestinatione  et  reprobatione  et  in  eo  ponere  gratiam  praedestina- 
tionis,  quod  ita  sit  accommodata  menti,  ut  ei  mens  non  roluctetur,  sed 
obsecundet.  Et  quia  Tyriis  et  Sidoniis  non  erat  gratia  praedestinationis 
praeparata,  ideo  in  terapore  non  fuit  illis  concessura,  ut  audirent  Christi 
praedicationem  ,  et  viderent  eius  miracula,    quibus  fuissent  conversi  ad 


394  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

fidem.  Non  quod  nuda  praedicatio  vel  miraculum  externum  sufficiat, 
ut  homo  possit  credere,  sed  quia  illa  externa  auxilia  secundum  ordina- 
riam  Dei  providentiam,  sufficientem  interni  auxilii  mensuram  afferunt. 
Quicumque  enim  Christi  praedicationem  audiebant  eiusque  miracula 
cernebant,  etiam  interius  ex  parte  Dei  sufficienter  iuvabantur,  ut  pos- 
sent  credere ,  si  gratiae  divinae  non  defuissent.  Ex  quo  etiam  loco 
liabemus,  secundum  D.  Augustinum  ,  eadem  auxilia  interna  et  externa 
in  uno  interdum  esse  efficacia,  in  alio  non  esse,  quia  diversimode  sunt 
affecti ,  quod  infra  probabitur  fusius.  Unde  patet  cx  hoc  loco  valide 
colligi  praedestinationem  secundum  Augustinum  supponere  conditiona- 
tam  praescientiam. 

Sed  inquiunt:  Praedestinatio  non  est  praescientia  conditionata. 
Resp.  Neque  etiam  est  praescientia  absoluta,  sed  ordinatio  divina, 
quam  sequitur  praescientia  absoluta  et  quae  praesupponit  praescientiam 
conditionatam.  Prius  enim  Deus  praescit:  si  hominem  sic  vocavero, 
sequetur.  Deinde  si  ipsi  placet,  vult  eum  sic  vocare,  et  tunc  illa  prae- 
scientia  conditionata  fit  absoluta.  Nam  tunc  absolute  praescit  Deus 
hominem  secuturum  ,  ante  autem  voluntatem  vocandi  solum  condi- 
tionate. 

Quod  autem  de  parvulis  subiiciunt  ratione  sexta ,  difficultatem 
non  habet.  Praescit  enim  Deus ,  si  hunc  parvulum  tali  tempore  et  a 
talibus  parentibus  nasci  faciat,  ipsum  perventurum  ad  gratiam  baptisrai 
secundum  communem  providentiam  et  tunc  moriturum.  Praedestinatio 
ergo  huius  parvuli  est  talium  beneficiorum  praeparatio ,  quibus  Deus 
praesciebat  illum  parvulum  infallibiliter  salvandum  etc. 

Caput  3.   ad  Antapologiam  assertionis  20.   ad  quam  reducuntur  21.,   22., 

23.,  24.,  26.,  27.,  28.,  29. 

Status  controversiae  est : 

Nos  existimamus  hominibus  non  esse  absolute  et  efficaciter  decre- 
tam  gloriam  ante  praevisionem  meritorum  vel  mortis  in  gratia,  similiter 
nec  aeterna  supplicia  ante  praevisionem  demeritorum ,  vel  mortis  in 
peccato,  sed  hoc  decretum  ante  iliam  praevisionem  meritorum  esse  con- 
ditionatum  ,  requirons  ab  homine  conditionem  ,  quam  implere  vel  non 
implere  sit  in  ipsius  potestate.  Quam  sententiam,  etsi  quidam  ex  MM.  NN. 
dixerint  ante  unum  mensem  esse  veram,  tamen  iam  rursus  oppugnant. 

Docent  autem  ipsi,  solo  peccato  originali  praeviso,  omnibus  qui 
salvantur  decretam  esse  vitam  aeternam  atque  adeo  certum  gloriae 
gradum  ,  absoluto  decreto  ,  ante  omnem  praevisionem  meritorum  etiam 
conditionatam;  alios  autem  absoluto  decreto  a  vita  aeterna  exclusos. 
Patet  hoc  partim,  quia  nos  reprehendunt,  partim  numero  31.,  38.,  42., 
43.,  44.,  50.,  51. 

Ubi  notandum  est,  utramque  sententiam  niti  suo  fundamento  de 
gratia  sufficienti.    Nos  enim,  quia  existimamus  Deum  non  solum  iis,  qui 


Cap.  III.     De  Praedestin.  ante  praevisa  merita.  395 

salvantur,  sed  etiam  aliis  sufficiens  auxilium  dare,  quo  salventur,  si 
ipsi  gratiae  Dei  non  desint  et  diligentiam  ,  quam  oportet ,  adhibeant: 
ideo  dicimus ,  Deura  homini  non  decernere  gloriam  vel  supplicia  ab- 
soluta  voluntate,  nisi  praevisis  hominum  meritis  vel  demeritis.  MM.  NN. 
quia  existimant,  nemini  sufficientem  gratiam  ad  salutem  ex  parte  Dei 
praeparatam  esse,  nisi  iis,  qui  salvantur,  et  hanc  ita  esse  efficacem,  ut 
eius  energia  non  sit  in  potestate  liberi  arbitrii,  putant,  Deum  illis  solis 
absoluta  voluntate  decrevisse  gloriam  et  certum  gloriae  gradum ,  et 
ideo  illis  solis  hanc  gratiam  praeparasse ,  quae  ita  sit  efficax,  ut  eius 
operatio  non  dependeat  a  libero  arbitrio;  aliis  autem  eam  non  prae- 
parasse,  quia  ad  vitam  aeternam  nolebat  [eos]  adducere. 

Ac  I.  pro  nostra  sententia  attuleramus  illum  locum  Matth.  25.: 
„Venite,  benedicti  Patris  mei,  possidete  paratum  vobis  regnum  a  con- 
stitutione  mundi.  Esurivi  enim"  etc.  Qui  locus  videtur  ita  explican- 
dus,  ut  regnum  intelligatur  praeparatum  a  constitutione  mundi,  id  est, 
ab  aeterno,  ob  praevisa  bona  opera,  quae  etsi  tempore  sint  posteriora 
hac  aeterna  praeparatione  ,  in  divina  tamen  praescientia  non  sunt  po- 
steriora,  sed  ratione  priora.  Quomodo  etiam  Angelis  sanctis  in  termino 
viae  ipsorum  dicere  potuisset :  Possidete  paratum  vobis  regnum  ab 
aeterno  ,  quia  mecum  perseverastis  ,  qui  tamen  non  fuerunt  electi  ad 
gloriam  ante  praevisa  merita. 

Deinde  ibidem  dicitur  reprobis :  „Ite  in  ignem  aeternum ,  qui  pa- 
ratus  est  diabolo  et  angelis  eius."  Atqui  paratus  est  ignis  aeternus 
ab  initio  ob  praevisa  demerita;  ergo  et  regnum  ob  merita.  Nam  est 
antithesis  regni  et  ignis  aeterni ,  bonorum  operum  et  malorum ,  quae 
Dominus  commemorat.  Ergo  si  unum  censetur  praeparatum  ob  cau- 
sam  ex  parte  hominis,  etiam  alterum. 

Unde  patet  hunc  esse  verum  huius  loci  sensum,  et  patet  responsio 
ad  obiectionem,  quam  habent  num.  66.  Co^ifirmatur,  quia  Matthaei  20., 
ubi  rursus  sacra  Scriptura  meminit  praeparationis  regni ,  dicente  Do- 
mino:  „Sedere  ad  dexteram  meam  vel  sinistram,  non  est  meum  dare  vo- 
bis ,  sed  quibus  paratum  est,"  Patres  interpretantur  hanc  praeparatio- 
nem  esse  ex  meritis.  Epiphanius,  haeres.  69.  p.  377.:  „Hoc,"  inquit, 
„vult  ostendere ,  quod  non  iuxta  personarum  acceptionem  res  ipsa  fit, 
sed  pro  dignitate."  Et  infra:  „Si  laboraveritis,  erit  vobis  praeparatum 
a  Patre  meo."  Cyrill.  lib.  10.  Thesaur.  c.  5.:  „Non  est  meum  dare 
supremum  honorem  vobis  petentibus,  qui  reservatus  est  in  praescientia 
Patris  illis,  quos  excessus  certandi  commendabit."  ^  Similiter  Ambro- 
sius  lib.  5.  de  fide  cap.  3.,  unde  patet,  etiam  Cyrillum  et  Epiphaniura 
esse  in  hac  sentcntia.  Ille  etiam  locus:  „Quos  praescivit,  et  praedesti- 
navit  conformes  fieri  imaginis  Filii  sui"  etc. ,  rectissime  sic  intelligitur: 
Quos  praescivit,    id  est,  quorum  opera  approbavit,    vel  praescivit  fore 


1  *  Hic  locus   non    est    in    genuino  S.  Cyrilli    libro  ,    qui   Thesaiirus    in- 
;      scribitur. 


396  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

iustos ,  eos  praedestinavit,  ut  essent  similes  Filio.  Loquitur  enim  de 
scientia  approbationis ,  de  qua  Psalmo  primo  :  „Novit  Dominus  viam 
iustorum"  etc.  Ita  exponit  Origenes  lib.  7.  in  epist.  ad  Rom.,  Cyrill. 
apud  Oecumenium  ,  Amb.  lib.  5.  de  fide  cap.  3.,  Chrysost.  hom.  15. 
ad  Rom.,  Theodoretus,  Theophylactus ,  Sedulius  et  Anselmus  in  com- 
mentariis. 

II.  Attuleram  etiam  multos  Patres  ad  eandem  sententiara  confir- 
raandam,  ex  quibus  ipsi  reiiciunt  Sedulium  in  Epist.  Pauli,  Arnobium 
in  Psalmos,  Origenem,  Theodoretum,  auctorem  opusculi  de  praedest.  et 
gratia  apud  Augustinum,  Theophylactum ,  Oecumenium  et  Photium, 
tamquam  haeresi  pelagianae  affines,  et  Primasii  Commentarium  in 
D.  Paulum ,  tamquam  non  satis  castigatum.  Quo  sane  responso  sub- 
trahunt  Ecclesiae  multos  praeclaros  auctores ,  quorum  testimoniis  ca- 
tholici  passim  utuntur  contra  haereticos  in  disputatione  de  gratia  et 
libero  arbitrio.  Neque  quisquam  (quod  sciara)  dixit  umquam,  Origenem 
vel  Theodoretum  vel  Arnobium  in  hac  materia  errasse;  similiter  nec 
Theophylactum  vel  Oecumenium  vel  Photium ,  qui  D.  Chrysost.  ad 
unguem  sequuntur;  sed  neque  difficile  est  ea  quae  Antapologia  contra 
hos  auctores  affert  refutare  et  illorum  dicta  catholice  interpretari.  Ad 
aliorum  vero  testimonia,  ut  Dionysii  Areopag. ,  Clementis  Rom.,  Cle- 
mentis  Alexand.,  Daraasceni,  Ambrosii,  Hieronymi  et  Chrysostomi,  re- 
spondent  mirabili  quadam  distinctione.  Dicunt  enira,  gloriam  dupliciter 
alicui  praedestinari  sive  decerni,  1.  sub  ratione  gratuiti  rauneris,  2.  sub 
ratione  mercedis;  ac  priore  quidem  modo ,  scilicet  sub  ratione  gratuiti 
muneris ,  absolute  decretam  esse  ante  praevisionem  meritorura;  poste- 
riore,  sc.  sub  ratione  mercedis  et  iustae  retributionis,  decretam  esse  ex 
praevisione  mcritorum.  Et  de  hoc  posteriori  modo  intelligendos  esse 
Patres,  quando  dicunt,  Deum  praedestinasse  gloriam  et  vitam  iis,  quos 
praevidit  per  suara  gratiam  bene  operaturos. 

Sed  contra.  1.  Si  isti  Patres  tali  distinctione  explicari  possunt, 
cur  non  et  nos  eadem  distinctione  uti  poterimus  ad  nostram  sententiara 
ab  errore  vindicandara  ?  Deinde  si  bene  intueamur,  haec  distinctio  vi- 
debitur  implicare  repugnantiam.  Si  enim  gloria  prius  ratione  alicui 
decernitur  sub  ratione  gratiae  et  gratuiti  muneris,  quomodo  postea  de- 
cernitur  sub  ratione  mercedis?  Nam  decernere  gloriam  sub  ratione 
gratuiti  muneris,  nihil  est  aliud  quam  absolute  velle  dare  gloriam  gra- 
tis.  Decernere  autem  sub  ratione  mercedis  est  eara  velle  dare  ex  rae- 
ritis.  Pugnant  autera  velle  aliquid  dare  gratis  et  velle  tandera  dare 
ex  meritis.  Si  enim  est  merces ,  iam  non  est  gratia ,  nisi  Deus  forte 
mutet  propositum.  Dices:  Deus  potest  aliquid  dare  duplici  raodo  seu 
titulo :  priraum  titulo  donationis  tamquam  munus  gratuitum;  deinde  titulo 
mercedis.  Deus  ergo  potuit  priraura  decrevisse  homini  indigno  gloriam 
sub  ratione  gratuiti  doni;  deinde  voluisse,  ut  illud  donum  etiam  raere- 
retur,  ut  ita  gloriam  duplici  titulo  consequeretur,  nempe  titulo  donationis 
et  titulo  mercedis.     Resp.     Quamquara  hoc  impossibile  non   sit,    tamen 


Cap.  III.     De  Praedestin.  ante  praevisa  merita.  397 

de  facto  non  ita  videtur  constitutum.  Nam  1.  ad  consecutionem  vitae 
aeternae  non  viderentur  esse  necessaria  merita.  Nam  illud  decretum 
conferendi  gloriam  per  niodum  gratuiti  muneris  esset  factum  indepen- 
denter  a  meritis.  Itaque  etiam  si  merita  non  sequerentur ,  deberetur 
nihilominus  gloria  ex  vi  promissionis  gratuitae.  Patet  hoc  exemplo  in 
humanis.  Si  princeps  alicui  regnum  decernat  et  promittat  gratis  per 
modum  liberalis  donationis ,  iam  regnum  omnino  debet  dari ,  etiamsi 
nihil  alter  mereatur.  Unde  etiamsi  postea  velit ,  ut  regnum  mereatur 
et  ille  id  negligat ,  tamen  debebitur  ei  ex  vi  primi  propositi  absolute 
facti,  nisi  rex  propositum  mutet.  [2.]  Deinde  nullum  habet  fundamentum 
in  Scripturis  aut  Patribus,  quod  Deus  duplici  modo  seu  titulo  regnum 
decreverit  hominibus.  Nec  videntur  agnoscere  aliter  decretum  esse 
regnum ,  quam  sub  ratione  mercedis.  3.  Cur  potius  hominibus  quam 
Angelis  duplici  illo  modo  regnum  decrevisset,  cum  Angeli  longe  essent 
digniores  et  tali  donationi  seu  muneri  aptiores? 

Sed  inquiunt;  Damascenus  et  Turrianus  distinguunt  praedestinatio- 
nem  in  praedestinationem  gratiae  et  praedestinationem  iustitiae.  Ergo 
volunt  ipsi  gloriam  hac  duplici  ratione  praedestinari. 

Resp.  Longe  aliud  volunt  isti  auctores.  Nam  per  praedestinatio- 
nem  gratiae  intelligunt  decretum  divinum ,  quo  gratis  vult  dare  dona 
antecedentia,  nempe  gratiam  praevenientem,  unde  eandem  vocant  prae- 
destinationem  antecedentem.  Per  praedestinationem  iustitiae  intelligunt 
decretum  Dei ,  quo  decernit  nobis  gloriam  et  vitam  aeternam  propter 
praevisa  merita.  Quod  decretum  habet  rationem  iustae  sententiae  sup- 
posito  pacto  divino  et  nostris  meritis.  Videatur  Turrianus  de  electione 
divina  p.  4.  et  5.,  ubi  hanc  Damasceni  distinctionem  ponit  et  explicat. 
Neque  verum  est,  quod  vita  aeterna  ideo  dicatur  gratia,  quia  sub  ra- 
tione  gratuiti  muneris  nobis  est  absolute  decreta  et  praeparata ,  sed 
quia  dona  antecedentia,  in  quibus  ipsa  veluti  in  semine  latet,  et  quibus 
ad  ipsam  pervenitur ,  gratis  nobis  praeparata  sunt  et  donantur.  Hac 
distinctione  eversa ,  qua  testimonia  Patrum  eludebantur,  perspicuum 
est  illa  sunm  vim  retinere ,  neque  a  nobis  adeo  male  fuisse  expensa, 
atque  MM.  NN.  passim  clamant.  Non  enim  est  ullo  modo  probabile, 
Patres  ad  illas  imaginarias  distinctiones  respexisse  aut  suspicatos  fuisse, 
gloriam  aliter  esse  aiicui  absolute  decretam  quara  propter  merita.  Quis 
enim  nescit,  gloriam  non  dari  sub  ratione  mercedis  nisi  propter  merita, 
cum  ipsa  ratio  mercedis  hoc  includat?  Si  ergo  tantum  Patres  vellent 
dicere,  Deum  non  decrevisse  gloriam  sub  ratione  raercedis  nisi  propter 
praevisa  merita ,  nihil  dicerent.  Volunt  ergo  illam  nullo  modo  esse 
decretam  absolute  nisi  propter  merita.  Unde  Damascenus  dialogo  con- 
tra  Manichaeos  p.  563.:  „Adnitamur  facere  quod  bonum  est,  ut  simus 
ex  numero  bonorum ,  qui  praecogniti  ac  praedefiniti  sunt  ad  vitam 
aeternam." 

Circa  eadem  testimonia  raulta  alia  dicunt  parum  solida,  sed  non 
est  necesse  ea  excutere;  satis  sit  ad  praecipua  respondisse. 


398  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

Miruni  autem  est,  quod  num.  74.  dicunt  Ruardum ,  Driedonem  et 
Dominicuni  Baignes  hanc  ipsorum  distinctionem  agnoscere ,  et  docere 
non  ita  eonciliandos  esse  alios  Patres  cum  D.  Augustino ,  quod  alii 
nomine  praedestinationis  intelligant  electionem  ad  gloriam,  D.  Augu- 
stinus  autern  ad  gratiam,  sed  utrosque  loqui  de  immediata  electione  ad 
gloriam,  Augustinum  tamen  velle  hanc  electionem  esse  gratuitam,  alios 
autem  Patres  ex  praevisis  meritis ;  cum  Ruardus  art.  7.  p.  340.  aperte 
eos  hoc  modo  conciliet,  sicut  nos  diximus  in  Apologia,  dicens :  „Alio 
modo  ipsi,  scilicet  alii  Patres,  utuntur  verbo  praedestinationis  et  repro- 
bationis,  odii  et  amoris,  quam  Augustinus.  Loquuntur  enim  de  elec- 
tione  sive  amore  ad  vitam  aeternam  et  ab  hac  haereditate  reprobatione 
ad  suppliciumque  aeternum  destinatione ;  B.  vero  Augustinus  initium 
electionis  et  vocationis  constituit  in  separatione  a  massa  damnata,  quod 
initium  positum  est  in  prima  gratia."  Et  infra  dicit,  dilectionem  prae- 
destinationis  esse  ad  primam  gratiam  etc.  Idem  aperte  docet  Driedo 
de  Concord.  liberi  arbitrii  p.  53.  et  54.  et  Dominicus  Baignes  1.  par. 
quaest.  23.  art.  5.  dicens:  „Nos  enim  praedestinationis  voce  designa- 
mus  praeparationem  aeternam  omnium  beneficiorum  Dei  ad  ultimam 
salutem.  At  Sancti  quandoque  praedestinationis  nomine  intelligunt  vo- 
luntatem  divinam  conferendi  vitam  aeternam  tamquam  mercedem  et 
praemium.  Sic  autem  sumpta  praedestinatio  absque  dubio  habet  causam 
ex  parte  nostra ,  quoniam  vita  aeterna  datur  propter  nostra  merita. 
Ita  interpretatur  Sanctos  Patres  Decanus  Lovaniensis  de  libero  arbitrio 
art.  7.,  et  Sixtus  Senensis  lib.  6.  Biblioth.  annot.  251."  Haec  ille. 
Ex  quibus  patet,  alios  Patres  nomine  praedestinationis  intelligere  prae- 
parationem  vitae  aeternae,  quae  tantum  est  efficaciter  et  absolute  prae- 
parata  propter  merita,  sed  B.  Aug.  nomine  praedestinationis  intelligere 
praeparationem  gratiae  et  beneficiorum ,  quibus  homo  e  massa  perdita 
eripitur  et  ad  vitam  aeternam  perducitur.  Quae  praeparatio  non  est 
ex  meritis,  et  sic  optime  conciliantur.  His  adde  non  esse  necessarium, 
quod  dicunt  num.  32, :  in  definitione  praedestinationis  contineri  gloriam 
sub  nomine  gratiae  et  ideo  nos  depravare  definitionem  Augustini.  Nam 
secundum  D.  Thom.  et  Dominicum  Baignes,  quem  ipsi  citant,  praede- 
stinatio  est  praeparatio  gratiae  et  beneficiorum  quibus  pervenitur  ad 
salutem.  Estque  hoc  etiam  rationi  consentaneum.  Nam  est  pars  pro- 
videntiae,  providentia  autem  proprie  est  dispositio  mediorum  ad  finem. 
Alius  enim  est  actus  voluntatis  circa  media,  alius  circa  finem.  Primum 
enim  finem  aliquem  praestituimus;  deinde  media  ad  illum  disponimus. 
Sic  concipimus  primum  Deum  et  Angelis  et  hominibus  velle  communio- 
nem  dare  sui  rogni,  deinde  praeparare  convenientia  media,  quibus  illud 
valeant  promereri.  Aliis  tamen  talia  praeparat,  cum  quibus  certissime 
novit  illos  libere  perseveraturos ,  et  hoc  vocamus  praedestinationem. 
Aliis  autem  talia,  cum  quibus  scit  illos  non  perseveraturos.  Non  quod 
ipsa  ex  parte  Dei  sint  insufficientia ,  ut  possent  cum  illis  perseverare, 
sed  quia  negligentia  sua  gratiae  Dei  defuturos    videt;    unde    patet    de- 


» 


Cap.  III.     De  Praedestin.  ante  x^raevisa  merita.  399 

finitionem  D.  Augustini  rectissime  hoc  modo  explicari ,  tantum  abest 
ut  depravetur. 

III.  Prohatur  nostra  sententia  ratione:  1.  Quia  Concilium  Tridenti- 
num  docet ,  promissiones  vitae  aeternae  esse  conditionatas  sess.  6. 
can.  20. ;  quod  etiam  colligitur  ex  Scripturae  locis  innumeris.  Ergo 
etiam  voluntas  dandi  vitam  aeternam  ,  quatenus  est  prior  praevisione 
raeritorum,  est  conditionata.  Consequentia  patet,  quia  promissio  nihil 
est  aliud  quam  expressio  voluntatis  etc.  Et  in  humanis  numquam  ali- 
quid  sub  conditione ,  quae  in  alterius  sit  potestate  ,  promittimus ,  quod 
absolute  et  nulla  conditione  requisita  volumus.  Et  sane  mirum  est, 
Scripturam  ubique  loqui  sub  conditione,  si  iam  absolute  paucis  quibus- 
dam  decreta  est  vita ,  reliquis  omnibus  destinatis  ad  mortem.  Con- 
firmatur.  Quia  voluntas  inferendi  mortem  aeternam  est  conditionata, 
sicut  et  comminatio  mortis  aeternae,  ergo  et  voluntas  dandi  vitam 
aeternam. 

Neque  viget,  quod  Antapologia  num.  30.  afFert  de  monarcha,  qui 
absolute  vult  aliquem  evehere  ad  regnum  et  ideo  omnem  industriam 
adhibet,  ut  regno  dignus  efficiatur.  Nam  eius  voluntas,  si  prudens  sit, 
revera  non  est  absoluta;  requirit  enim  ab  eo  quem  vult  promovere 
conditionem ,  quam  implere  vel  non  implere  est  in  ipsius  potestate. 
Neque  refert ,  quod  promissio  ad  omnes  pertineat,  quibus  evangelium 
praedicatur,  ut  dicitur  num.  63.  Quia  etiam  voluntas  salvandi  aeterna 
pertinet  ad  omnes ,  licet  vario  modo  horaines  ad  salutem  dirigantur, 
sicut  etiam  vario  modo  iuvantur,  ut  divinas  promissiones  consequantur. 
Neque  verum  est  proraissionem  novi  testamenti,  qua  promittitur  vita 
aeterna,  esse  absolutara,  ut  dicitur  num.  64.  Nam  de  illa  loquitur  Con- 
cilium  Tridentinum ,  et  taraen  dicit  esse  conditionatara.  Non  enira  se- 
cum  ita  affert  merita ,  quin  relinquat  illa  in  libera  hominis  potestate. 
Contrarium  autera  mihi  videtur  esse  Calvini.  D.  Prosper  autem  lib.  1. 
cap.  9.  de  vocatione  gent.  tantum  docet ,  promissionem  gratiae  prae- 
venientis  novi  testamenti  esse  absolutara  et  non  esse  factam  sub 
conditione.  Quomodo  etiam  intelligendus  est  D.  Augustinus ,  quando 
dicit  inscrutabile  esse  Dei  iudicium  ,  cur  huic  detur  perseverantia ,  illi 
non  detur;  vere  enim  inscrutabile  est,  cur  Deus  ex  duobus  iustis  unum 
sic  regat  et  protegat,  ut  de  facto  perseveret,  illum  non  sic  regat,  cum 
tamen  facillirae  posset,  quia  habet  infinitos  modos,  quibus  quemque  ita 
posset  regere ,  sicut  certissime  novit  illum  libere  perseveraturura ;  sed 
hunc  vult  ita  regere ,  sicut  noverat  illum  perseveraturum,  qui  tamen 
facillime  poterat  non  perseverare;  illum  non  ita  vult  regere,  ut  novit 
perseveraturum  ,  quia  sic  placet;  poterat  tamen  ille  facile  perseverare: 
et  huius  divinae  voluntatis  in  particulari  ratio  reddi  non  potest.  Non 
tamen  est  inscrutabile  cur  hic  perseveret,  ille  non,  cur  hic  peccet,  ille 
non.  Ad  actualem  enira  perseverantiara  requiritur  conditio  ab  homine, 
nempe  ut  gratiae  Dei  non  desit. 

2.    Si  Deus  absolute  mihi  decrevit  gloriam,    ergo    quicquid  fecero. 


400  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam, 

nihilominus  salvabor.  Probatur  consequentia ,  quia  voluntas  absoluta 
per  se  est  efficax.  Quod  enim  absolute  volumus ,  illud  facimus,  quic- 
quid  tandem  evenerit.  Dices :  Deus  quidem  absolute  praeordinat  et 
decernit  homini  vitam  aeternam,  sed  etiam  decernit  ipsi  merita,  quibus 
dignus  efficiatur.  Sed  contra.  Quaero  an  ita  praeordinet  singula  bona 
opera  in  particulari ,  ut  in  mea  potestate  non  relinquat  ea  praestare 
vel  non  praestare?  Si  ita  praeordinat  bona  opera,  ut  tamen  perfecte 
relinquat  ea  in  mea  potestate,  ergo  haec  voluntas,  qua  vult  mihi  dare 
vitam  aeternam  ante  praevisionem  operum ,  est  conditionata,  quia  re- 
quirit  a  me  opera,  quae  relinquit  in  mea  potestate.  Si  autem  ita  prae- 
ordinat  opera  et  perseverantiam,  ut  non  relinquat  ea  in  mea  potestate, 
iam  recte  sentiet  Calvinus;  haec  enim  aperte  est  sententia  Calvini  lib.  3. 
instit.  cap.  22.  §  6.,  ubi  inter  cetera  sic  ait:  „Cum  tuam  in  se  uno 
salutem  Deus  statuat,  cur  ad  teipsum  descendes?  cum  unam  tibi  suam 
misericordiam  assignet,  cur  ad  propria  merita  decurres"  etc.  Similia 
habet  §  7.  et  8.  et  c.  24.  fere  toto;  docet  ex  absoluta  electione  fieri, 
ut  in  nostra  potestate  non  sint  velle,  currere  ac  quiescere,  credere,  sed 
Deum  haec  omnia  in  nobis  efficaciter  operari. 

3.  Angelis  non  est  decreta  gloria  absoluta  voluntate,  ante  omnem 
praevisionem  meritorum ,  ut  communior  opinio  habet  et  Domini  DD. 
fatentur;  ergo  neque  hominibus. 

Prohatur  consequentia,  1)  Quia  sicut  reliquit  in  Angelorum  pote- 
state ,  ut  perseverarent  vel  non  perseverarent ,  ita  etiam  omnis  gratia, 
protectio  et  directio  divina,  quae  hominibus  lapsis  datur,  relinquit  in 
eorum  potestate,  ut  perseverent  vel  non  perseverent,  ut  patet  ex  Con- 
cilio  Tridentino  sess.  6.  cap.  13.,  ubi  dicitur;  „Nemo  sibi  certi  aliquid 
absoluta  certitudine  polliceatur,  tametsi  in  Dei  auxilio  certam  spem  col- 
locare  et  reponere  omnes  debent.  Deus  enim  ,  nisi  ipsi  illius  gratiae 
defuerint,  sicut  coepit  opus  bonum,  ita  perficiet,  operans  velle  et  per- 
ficere."  Quamvis  inter  homines  et  Angelos  ea  sit  differentia,  quod  ipsi 
per  sola  dona  habitualia  perseverare  possint ,  homines  autem  in  statu 
lapso  requirant  auxilium  speciale. 

2)  Quia  doctores  eodem  modo  loquuntur  de  electione  Angelorum  et 
hominum  neque  ponunt  in  his  aliquod  discrimen ,  quasi  hominibus  sit 
decreta  gloria  ante  praevisionem  meritorum ,  Angelis  autem  ex  prae- 
visione  meritoruni,  ut  patet  dist.  42.  Omnes  enim  loquuntur  in  genere 
de  praedestinatione  creaturae  rationalis. 

Sed  obiicitur  num.  56.  „In  Angelis  et  Adamo  voluit  ostendere 
quid  valeret  liberum  arbitrium  et  ideo  reliquit  eos  in  manu  consilii  sui, 
ut  seipsos  servarent  vel  perderent ,  si  vellent ,  unde  nec  decrevit  illis 
gloriam  vel  supplicia  absolute  et  efficaciter,  antequam  praevideret,  quid 
essent  facturi;  sed  in  hominibus  lapsis  vult  ostendere  efficacitatem  gra- 
tiae  novi  testamenti  et  ideo  non  relinquit  in  eorum  arbitrio  et  pote- 
state,  ut  perseverent  et  ut  seipsos  perdant  vel  salvent ,  sed  absoluta 
voluntate  quibusdam    vult    dare    suam    gloriam    et    ideo    praeparat  illis 


Cap.  III.     De  Elect.  ad  glor,  ante  praevisa  merita.  401 

gratiam,  quae  sua  efficacitate  eos  faciat  perseverare,  ne  relinquat  per- 
severantiam  in  eorum  arbitrio. 

Sed  haec  mihi  videntur  accedere  ad  doctrinam  Calvini  ex  D.  Au- 
gustino  c.  12.  de  dono  persev.  male  intellecto.  Dico  ergo ,  non  esse 
hunc  sensum  Augustini ,  sed  hunc;  nempe  Deum  in  Angelis  voluisse 
ostendere ,  quid  valeret  liberum  arbitrium  ,  quia  liberum  arbitrium  ha- 
bebant  sanum  et  ita  instructura  ,  ut  per  sola  dona  intrinseca  possent 
perseverare,  posita  cooperatione  Divina,  quae  in  ipsorum  erat  potestate; 
sed  in  hominibus  lapsis  numquam  ita  firmum  est  liberum  arbitrium,  ut 
per  sola  dona  habitualia  possit  perseverare.  Unde  Deus  ostendit,  quan- 
tum  valeat  sua  gratia,  dum  voluntatem  hominis  tam  mutabilem  et  fra- 
gilem  ita  excitat,  corroborat,  protegit  et  dirigit,  ut  contra  omnes  mundi 
tentationes  et  illecebras  perseveret,  quamvis  non  minus  facile  posset 
deficere,  non  obstantibus  Dei  auxihis,  quam  primus  homo  vel  Angelus. 
Et  haec  est  difterentia  inter  perseverantiam  Angelorum  seu  Adami  et 
hominis  lapsi;  non  quod  Angeli  per  solas  liberi  arbitrii  vires  perseve- 
rarint  aut  se  a  malis  discreverint,  ut  indicant  num.  55.  (quia  hoc  viri- 
bus  gratiae  factum  est ,  discreverunt  enim  sese  formaliter  per  solum 
opus  bonum,  quod  erat  ex  gratia) ,  sed  quia  Angeli  habebant  liberum 
arbitrium  sanum  ,  ita  ut  per  solam  gratiam  habitualem  possent  perse- 
verare  et  ita  Deus  dedit  posse  perseverare,  si  vellent;  ut  autem  vellent 
reliquit  in  eorum  arbitrio  gratia  habituali  instructo ,  nec  nova  gratia 
egente.  Qui  tamen  ex  ilHs  perseverarunt,  recte  dicuntur  habuisse  gra- 
tiam  non  solum  qua  possent  perseverare,  sed  etiam  qua  perseverarent; 
nam  ilja  perseverantia  fuit  ex  viribus  gratiae.  lustis  autem  in  regnum 
Dei  ascriptis  non  solum  dat  tale  adiutorium  perseverantiae  (quia  non 
tantum  dat  gratiam  et  dona  habitualia) ,  sed  etiam  dat  ipsis  perseve- 
rantiam,  id  cst,  ulterius  adiutorium,  quo  ita  diriguntur  et  proteguntur, 
ut  de  facto  perseverent ,  non  autem  quod  infundatur  aliquod  donum, 
quo  perseverent.  Unde  sancti  non  possunt  in  suis  viribus  gloriari, 
quia  nisi  Deus  per  quotidianum  auxilium,  quod  consistit  in  protectione, 
excitatione  et  directione,  eos  iuvaret,  numquam  diu  perseverarent.  Sed 
his  modis  accendit  eorum  voluntatem,  ut  fortissime  et  invictissime  velint 
perseverare;  et  ita  indeclinabiliter  et  inseparabiliter  eos  sua  gratia  agit, 
i.  e. ,  ita  ut  de  facto  non  declinent  (sicut  dicimus :  Ego  inseparabiliter 
ei  adhaesi,  id  est,  numquam  ab  eo  recessi),  facile  taraen  possint  decli- 
nare  et  deficere.  Ex  his  patet  intelligentia  locorum  D.  Augustini,  quem 
putamus  nos  in  hac  materia  sequi.  Non  enim  vult  D.  Augustinus,  ho- 
mini  lapso  dari  tam  potentem  gratiam,  ut  cum  ea  stare  non  possit,  ut 
homo  dechnet  et  non  perseveret.  Neque  etiam  vult,  non  relinqui  in 
arbitrio,  ut  perseveret  vel  non ,  sicut  videtur  velle  Antapologia.  Sed 
vult,  non  relinqui  hoc  ita  in  illorum  arbitrio  et  voluntate,  ut  non  egeant 
novo  auxiho,  quomodo  relinquebatur  in  arbitrio  Adami  et  Angelorum. 
Quare  cum  in  hominum  potestate  sit  perseverare,  idque  Deus  reliquerit 
in  eorum  arbitrio  non  quidem  nudo  vel  sola  habituali  gratia  instructo, 

Schneemarin,  Controvers.  •  26 


404  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

necessariis  ad  perseverandum  plene  sit  in  illorum  potestate ,  eo  fere 
modo  quo  in  Angelis.  Nam  doctores  scholastici  non  faciunt  ullam  di- 
stinctionem  hac  in  parte  inter  praedestinationem  gloriae  Angelorum  efc 
hominum.  In  quaestione  autem  de  praedestinatione,  quae  est  praepa- 
ratio  gratiae  et  beneficiorum  ,  quibus  liberamur ,  satis  patet  nos  cum 
D.  Augustino  convenire. 

Ex  his  patet  solutio  aliquot  rationum ,  quas  habent  num.  trige- 
simo  quarto  et  aliquot  sequentibus.  Ad  1.  et  2.  Ista  Massiliensium 
umbra  parum  nos  terret.  lam  enim  explicuimus ,  quae  fuerit  illorum 
sententia.  Quod  autem  num.  36.  Catharinum  pro  se  afferunt ,  mirum 
est ,  cum  Catharinus  aperte  doceat,  plerisque  vitam  esse  destinatam 
ex  praevisione  meritorum;  hos  tamen  non  vocat  praedestinatos.  Nam 
nomine  praedestinationis  intelligit  efficax  et  absolutum  decretum  vitae 
aeternae  et  omnium  eo  perducentium  etc,  quod  nullo  modo  potest  esse 
ex  meritis.  Sed  nos  Catharinum  non  sequimur ,  ne  in  nomenclatura 
quidem,  ut  alias  dictum  est;  videatur  p.  37.  lib.  1.  de  praedest. 

Ad  3.  quae  est  talis:  ^lntentio  finis  prior  est  mediorum  disposi- 
tione,"  citant  Scotum  et  D.  Thom.  Resp.  Si  haec  ratio  aliquid  con- 
cludit ,  etiam  probabit,  Angelis  absolute  decretam  esse  gloriam  ante 
praevisa  merita  etc. ;  quod  tamen  ipsi  negant  num.  54.,  unde  Scotus 
et  D.  Thom.,  qui  generatim  loquuntur  de  omnibus  creaturis  rationali- 
bus ,  nihil  pro  ipsis  faciunt.  Yerum  quideni  est  intentionem  finis  esse 
priorem  ,  sed  non  semper  intenditur  aut  decernitur  absolute ,  ut  finis 
habeatur.  Deus  enim  cupit  hominem  bene  vivere;  quia  cupit  illum 
facere  regni  sui  consortem  —  non  enim  hoc  negamus,  sicut  falso  nobis 
iraponitur  num.  31.  —  et  rursus  vult  illum  facere  regni  sui  consortem, 
quia  bene  vixit ,  sed  hae  voluntates  non  sunt  omnino  similes.  Nara 
eaedem  in  Angeh's  locura  habent.  Quod  ad  Ruardum  attinet,  nihil  habet 
tale  locus  in  margine  notatus;  sed  iara  ad  hoc  responsura  est.  Drie- 
donera  quoque  adraittiraus.  Dorainicus  Baignes  eodem  modo  loquitur 
de  praedestinatione  horainuni  et  Angelorura.  Quare  non  iuvat  Dorainos 
doctores ,  sed  eorum  sententiara  evertit;  videatur  art.  5.  quaest.  23. 
1.  part. 

Ad  4.  rationem  quam  habont  nura.  39.  iam  supra  dictum  est.  Non 
enim  Patres  solura  voluerunt  dicere  gloriara  sub  ratione  mercedis  con- 
sideratam  esse  decretam  ex  meritis  (quis  enim  hoc  nesciat?  Implicafc 
enim  ,  ut  aliquid  decernatur  alicui  sub  ratione  mercedis  et  non  ex  me- 
ritis) ,  sed  etiam  simpliciter  consideratam  ,  ut  supra  dictum  est.  Illa 
etiara  duplex  praedestinatio  vitae  aeternae  nura.  40.:  altera  qua  vita 
alicui  absolute  decernatur  sub  ratione  gratuiti  muneris,  altera  sub  ra- 
tione  mercedis,  iara  refutata  est.  Nam  videtur  repugnantiam  involvere; 
nara  si  terrainos  intelligo,  decernere  aliquid  sub  ratione  gratuiti  muneris 
est  velle  dare  gratis ,  sicut  decernere  sub  ratione  mercedis  est  velle 
dare  propter  raerita  efc  non  grafcis.  Nec  referfc ,  quod  homini  indigno 
fuerifc  praeparata;    quia  etiam  Angeli  indigni  erant   secundum   naturam 


Cap.  III.     De  Elect.  ad  glor.  ante  praevisa  merita.  405 

suam  considerati.  Inimo  quo  homo  magis  erat  indignus,  eo  magis  videtur 
conveniens,  ut  minora  dona  fuerint  illi  absolute  decreta,  quo  maioribus 
se  dignum  cum  divino  auxilio  redderet. 

Ad  5.  non  dicimus  nos,  praedestinationem  pendere  ex  libero  arbi- 
trio ,  sed  salutis  absolutum  decretum  putamus  dependere  ex  libero  ar- 
bitrio,  gratia  Dei  adiuto  in  adultis;  in  parvulis  saepe  ex  diligentia  eo- 
rum  quibus  eorum  salutem  Deus  commisit ,  Dei  tamen  auxilio  adiuta; 
ut  autem  praedestinatio  non  afferat  absolutam  necessitatem,  non  sufficit, 
ut  Deus  liberrimo  iudicio  hominem  salvet,  ut  videntur  dicere  num.  42. ; 
sed  etiam  ut  in  hominis  potestate  sit  seipsum  salvare  vel  damnare, 
consentire  gratiae  Dei  vel  dissentire ,  perseverare  vel  deficere ,  unde 
gratiae  energia,  id  est,  operatio,  est  in  potestate  liberi  arbitrii,  ita  ut 
a  libero  arbitrio  dependeat.  Posita  enim  gratia  praeveniente  est  in 
potestate  liberi  arbitrii  non  operari  et  tunc  illa  gratia  praeveniens  non 
operabitur.  Dicere  autem,  quod  operatio  gratiae  non  dependeat  a  libero 
arbitrio,  videtur  mihi  accedere  ad  errorem  Calvini,  ut  infra  ostendam. 
Sane  in  hoc  puncto  est  praecipua  inter  nos  controversia,  ad  quam  re- 
liqua  fere  reducuntur.  Quod  autem  ad  gratiam  conversionis  Pauli  at- 
tinet,  pauci  habuerunt  tara  potentem  ;  difficile  enim  ei  fuisset  resistere, 
aliis  autem  multis  est  valde  facile,  quamvis  etiam  gratia  praeveniens, 
qua  perseveratur,  non  pendeat  a  libero  arbitrio.  Actualis  tamen  per- 
severantia  pendet  a  libero  arbitrio,  ita  ut  in  potestate  hominis  sit  non 
perseverare.  Et  miror  sane  queraquam  de  his  dubitare  qui  Conc. 
Trid.  legit. 

Sed  inqiiiunt ,  ut  gratia  donetur,  non  requiritur  praevisus  aliquis 
liberi  arbitrii  motus,  cuius  praevisione  donetur.  Besp.  Hoc  verura  est 
de  gratia  praeveniente ,  non  autera  de  gratia  iustificationis,  quae  ad- 
ultis  datur  tantuni  se  praeparantibus ,  quae  praeparatio  est  in  eorum 
potestate. 

Ad  6.  de  loco  illo:  „Iacob  dilexi  etc."  alibi  satis  multa.  Proban- 
dum  esset  Dominis  DD.,  hoc  loco  significari ;  lacobo  decrevi  absolute 
vitam  aeternam  et  Esau  destinavi  damnationi  ante  praevisionem  bono- 
rura  vel  malorura  operura  ,  quae  facturi  sunt;  nara  est  contra  corarau- 
nera  sententiam  omniura  Patrura  et  pluriraorura  scholasticorura ,  quod 
Deus  habeat  absolutura  propositura  daranandi  aliquera  ante  praevisa 
peccata ,  si  supervicturus  est.  Itaque  non  sufficit  hoc  asserere,  sed 
oportet  probare. 

Quod  autera  nura.  52.  ex  Actis  [Ap.]  afferunt :  „Et  crediderunt 
quotquot  erant  ordinati  ad  vitara  etc",  nihil  urget.  Nara  sirailiter  de 
Angelis  dici  posset:  Perseverarunt  quotquot  erant  praeordinati  ad  vi- 
tara  aeternara.  Nara  et  ipsi  dicimus,  eos  qui  salvantur,  singulari  quo- 
dara  modo  ad  vitam  praeordinatos  fuisse,  non  tamen  absoluto  decreto 
et  nullam  requirente  conditionera,  quae  sit  in  nostra  potestate.  Quara- 
quara  forte  ille  locus  longe  aliam  intelligentiara  habeat.  Ad  testimo- 
nium  D.  Aug.  et  Fulgentii  [quid  dicendura]  patet  ex  dictis. 


406  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

CapiU  quarium,  quo  respondetur  Antapologlae  assertionis  23. 

De  hac  asserfcione  quaedam  dicta  sunt  in  utraque  Apologia,  quae 
poterant  sufficere.  Miror  autem ,  eadem  rursus  impugnari.  Nam  quao 
ratio  vel  auctoritas  cogit  nos  sentire ,  Deum  ante  omnem  praevisionem 
etiam  conditionatam ,  omnia  opera  salvandorum  cum  omnibus  suis  cir- 
cumstantiis  absoluta  voluntate  praeordinasse  et  praevoluisse  v.  g.  Deum 
absoluto  decreto  (nulla  habita  ratione  praescientiae  inflexionis  liberi 
arbitrii)  statuisse,  ut  hodie  habeam  10  actus  bonos  tam  intensos ,  tali- 
bus  momentis  et  locis,  in  tali  genere  virtutum,  non  plures  vel  paucio- 
res,  vel  aliter  etc.  ,  cras  autem  habeam  centum  cum  omnibus  circum- 
stantiis,  perendie  unum  tantum  etc?  Quod  si  Deus  haec  omnia  ita  ab- 
soluta  voluntate  decrevit  ante  omnem  praescientiam  vel  dispositionis 
aut  inflexionis  liberi  arbitrii  vel  occasionum  occurrentium  etc. ,  debebit 
ipse  liberum  arbitrium  talibus  momentis  temporum  et  locis  et  tali  modo 
determinare  et  numquam  alias  ,  ut  haec  omnia  illis  momentis  sic  eve- 
niant  et  non  aliter:  alioquin  forte  aliter  evenirent  quam  decreta  sunt. 
Itaque  causa,  cur  hodie  tantum  unum  bonum  opus  fecerim,  non  plura, 
erit,  quia  Deus  statuit,  ut  tantum  illud  facerem,  et  omnia  sic  disposuit 
circa  me,  ut  hoc  tantum  facerem,  non  alia  nec  plura.  Quomodo  igitur 
accusabitur  hominum  negligentia  et  tepiditas  et  laudabitur  fervor  et 
sedulitas? 

Si  dicas:  Non  decrevit  Deus  absolute ,  ut  non  faceres  plura  vel 
meliora  opera ;  sed  tantum  absolute  decrevit ,  ut  saltem  haec  faceres 
cum  omnibus  suis  circumstantiis  etc,  ut  autem  plura  vel  maiora  faceres^ 
reliquit  in  tuo  arbitrio : 

Contra.  1.  Ergo  non  omnia  media  praedestinationis  et  opera  bona 
sunt  absolute  decreta  secundum  omnes  suas  circumstantias.  Nam  Deus 
non  absolute  decrevit  numerum  eorum  neque  etiara  quantitatem  neque 
tempus,  sed  haec  omnia  relinquit  in  arbitrio  hominis.  2.  Si  Deus  tan- 
tum  decrevit,  ut  saltem  haec  faceret,  non  autem  decrevit,  ut  non  fa- 
ceret  plura  vel  meliora ,  potuit  homo  alvquod  bonum  opus  facere  vel 
melius,  quam  decreverit  Deus,  et  ita  poterit  maiorem  gloriae  mensuram 
mereri,  quam  ei  Deus  ante  omnem  praevisionem  bonorum  operum  de- 
stinarat,  quod  est  contra  sententiam  Dominorum  DD.,  qui  volunt  ideo 
Deum  determinasse  et  decrevisse  in  particulari  omnia  opera  salvando- 
rum,  ut  exacte  et  ex  aequo  certae  mensurae  gloriae,  quam  eis  prae- 
paraverat,  responderent.  Unde  docent,  quod,  sicut  Deus  certam  men- 
suram  gloriae  ante  oranem  praevisionem  decernit  non  plus  neque  minus^ 
ita  etiam  certum  numerum  et  quantitatem  bonorura  operum,  quae  tali 
mensurae  gloriae  ex  aequo  respondeat,  ut  patet  num.  70.  Ex  quo 
sequi  videtur,  quod  homo  non  habeat  in  potestate  sua  plura  vel  pau- 
ciora,  maiora  vel  rainora  facere  quara  quae  facit.  Non  enim  habet  in 
potestate  sua  aliquid  boni  facere  ,  quod  Deus  non  decrevit,  aut  plus 
quam  decrevit.     Nam  si   orane    bonum    opus    debet   tibi    absolute    esse 


Cai3.  IV.     De  Praedefinit.  operum.  407 

decretum  a  Deo  illud  volente  donare;  si  istud  opus  bonum  non  est 
tibi  decretum,  vel  non  est  lioc  tempore  decretum  etc,  non  est  in  pote- 
state  tua  hoc  facere  vel  absolute ,  vel  hoc  tempore:  alioquin  homo  in 
statu  naturae  lapsae  posset  facere  bonum  opus ,  quod  Deus  non  sta- 
tuisset  homini  dare,  quod  est  contra  illorum  sententiam.  Item  in  po- 
testate  hominis  non  est  facere  aliquod  opus  bonum  sine  gratia  efficaci. 
Nam  haec  est  necessaria  ad  omne  opus  bonum  ,  ut  patet  ex  Censura 
propositionis  9.  et  10.  et  ex  Antapologia  plurimis  locis;  sed  si  Deus 
non  decrevit  absolute,  ut  facias  hoc  opus ,  non  dabit  tibi  gratiam  effi- 
cacem  ad  illud.  Ergo  non  habes  in  tua  potestate  illud  facere.  3.  Si 
Deus  omnia  salvandorum  opera  decrevit  etc. ,  ut  exacte  tantae  gloriae 
responderent:  quidnam  decrevit  iis ,  quos  ipse  ante  propria  demerita 
praevisa  proposuit  damnare,  an  mala  opera,  ut  etiam  tanto  supplicio 
ex  aequo  respondeant?  Non  puto.  Nam  hic  est  error  Calvini.  At 
saltem  decrevit  illis  non  dare  bona  opera  usque  ad  finem  et  ita  non 
est  in  illorum  potestate  perseverare. 

Sed  neque  habebit  homo  in  sua  potestate  aliquod  opus  bonum  ex 
iis  quae  facit  omittere  vel  ahter  facere,  ut  videtur.  Quia  si  Deus  vo- 
luntate  absoluta  decrevit  ante  omnem  praevisionem  occasionum  vel  dis- 
positionis  aut  inflexionis  liberi  arbitrii,  ut  ego  v.  g.  hodie  tali  momento 
habeam  actum  fidei  talem  ,  tam  intensum  ,  impossibile  videtur,  ut  ego 
illum  actum  tunc  non  habeam. 

Probatur.  1.  Nam  teste  sacra  Scriptura  voluntati  eius  quis  re- 
sistet?  quod  intelligitur  de  voluntate  absoluta  seu  beneplaciti ,  ut  ex- 
ponunt  communiter  doctores. 

2.  Quia  in  ceteris  omnibus,  quae  Deus  vult  voluntate  absoluta  et 
beneplaciti  ante  omnem  praescientiam  ,  creatura  non  potest  quicquam 
impedire,  ut  patet  in  numero  et  mensuris  stellarum  constituendis.  Ergo 
si  opera  iustorum  aeque  absolute  et  efficaciter  sint  praeordinata,  nul- 
lum  ex  illis  poterit  impediri. 

Dires:  Deus  quidem  absolute  et  efficaciter  omnia  opera  iustorum 
cum  suis  circumstantiis  in  particulari  praeordinavit,  sed  tamen  ut  libere 
ea  facerent.  Eesj^.  Si  libere  facere  idem  est ,  quod  libenter  et  volun- 
tarie,  admitto;  sed  hoc  non  sufficit  ad  veram  libertatem  contradictionis. 
Si  autem  hbere  facere  est  ita  facere ,  ut  perfecte  habeas  in  tua  pote- 
state  non  facere ,  quomodo  liberum  est  mihi  non  facere ,  quod  Deus 
absolute  et  efficaciter  vult  me  facere  ante  omnem  praescientiam  ,  cum 
in  potestate  creaturae  non  sit  voluntati  beneplaciti  resistere?  Deinde 
si  Deus  relinquit  in  meo  arbitrio  et  plena  potestate ,  ut  ego  illud  opus 
non  faciam ,  ergo  non  absolute  et  efficaciter  illud  vult  ante  omnem 
praevisionem  saltem  conditionatam ,  sed  vult  illud  dependenter  a  mea 
cooperatione  atque  adeo  si  ego  gratiae  ipsius  non  desim :  iuxta  Conc. 
Trid.  sess.  6.  cap.  13.  Id  enim  quod  omnino  absolute  volumus ,  non 
relinquimus  in  arbitrio  et  potestate  alterius,  nisi  praesciamus  illum  hoc 
facturum. 


408  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

[3.]  Si  Deus  absolute  velit  ante  omnem  praescientiam,  ut  habeam 
omnes  actus  bonos  quos  habiturus  sum  cum  talibus  circumstantiis  etc, 
ergo  uon  possum  impedire ,  quominus  eos  operetur  in  me  in  actu 
secundo.  Nam  omne  absolute  volitum  necessario  sequitur  ex  illa  vo- 
litione,  si  ipsa  est  omnipotens;  et  concedunt  Domini  DD.  num.  78.  di- 
centes:  creaturarum  operationes,  ut  ad  Dei  voluntatem  et  operationem 
tamquam  ad  causam  referuntur,  impediri  non  posse;  similiter  bona 
hominis  opera ,  quatenus  a  Dei  voluntate  et  dispositione  procedunt, 
impediri  non  posse,  quia  Dei  voluntas  causa  est  inimpedibilis.  Si  au- 
tem  non  possum  impedire,  ut  Deus  tali  momento  hoc  opus  non  opere- 
tur  in  me,  ergo  etiam  non  possum  impedire,  ut  tali  momento  hoc  opus 
non  sit  in  me  ,  ac  proinde  illud  opus  non  erit  liberum.  Si  enim  non 
possum  efficere,  ut  illud  opus  a  Deo  non  procedat  in  me,  perspicuum 
est  non  posse  me  efficere,  ut  illud  opus  non  sit  in  me,  sicut  patet  de 
omnibus  motionibus  et  inspirationibus  praevenientibus  libertatem,  quae 
ideo  non  sunt  liberae,  quia  non  est  in  creaturae  potestate,  ut  Deus  illas 
immittat  vel  non  etc.  Si  ergo  similiter  non  est  in  mea  potestate ,  ut 
Deus  det  mihi  hic  et  nunc  tale  opus  bonum,  certe  non  video,  quomodo 
sit  liberum. 

Dices,  quomodo  homo  in  statu  lapso  ct  in  tanta  infirmitate  naturae 
(in  qua  si  ei  relinqueretur,  voluntas  sua  numquam  vellet)  potest  aliquod 
opus  bonum  habere  hoc  vel  illo  tempore ,  nisi  Deus  hoc  tunc  illi  det 
et  efficaciter  praeveniendo  in  ipso  operetur?  Quod  si  Deus  debet  illi 
dare,  certe  necesse  est,  ut  decreverit  illud  dare.  Indicatur  haec  obiectio 
num.  76.  et  154.  et  alibi;  ob  hanc  enim  imbecillitatem  putant,  omnia 
bona  opera  debere  esse  absolute  decreta  et  efficaciter  dari  ut  ea  ha- 
beamus.  Besp.  Deus  non  dat  ipsa  opera  bona  quasi  vel  illa  vel  quam- 
dam  determinationem  voluntatis  ad  illa  immittendo ,  quae  non  sit  in 
nostra  potestate,  sed  dando  auxilium  sufficienter  praeveniens  et  disponens 
et  excitans  ad  illa,  relinquens  tamen  in  nostro  arbitrio  ea  cum  ipsius 
auxilio  facere  vel  non  facere ,  ipsius  gratiae  deesse  vel  non  deesse, 
unde  non  dat  ipsa  opera  in  actu  secundo  nisi  dependenter  a  nostra 
libertate,  ita  ut  in  nostra  potestate  sit ,  ut  ipse  ea  operetur  vel  non 
operetur  in  nobis,  ut  aperte  docet  Conc.  Trid.  sess.  6.  cap.  10.  Neque 
enim  ita  debiles  sumus  effecti  per  peccatum  originis ,  quin  Dei  gratia 
praeveniente  corroborati  possimus  nos  liberrime  in  utramque  partem 
flectere  sicut  Adam,  unde  multi  sunt,  qui  longe  pauciora  faciunt  quam 
vere  poterant;  et  multi  sunt  qui  habent  multa  bona  opera,  quae  non 
habere  erat  in  plenissima  eorum  potestate. 

4.  Omnis  suppositio,  quae  non  est  in  nostra  potestate,  ex  qua  ali- 
quid  necessario  sequitur,  repugnat  libertati.  Atqui  haec  voluntas  Dei 
est  talis  suppositio.  Nam  voluntatem  humanam  ad  unumquodque  opus 
efficaciter  praeveniendo  determinat,  ut  Domini  DD.  concedunt  et  infra 
fusius  explicabimus. 

Sed  inquiuiit.     Haec    propositio:    „Id  quod  ex  inimpedibili  per  ne- 


I 


Cap.  IV.     De  Praedefinit.  operum.  409 

cessariam  consequentiam  sequitur,  id  inimpedibile  est,"  est  damnata  a 
Sixto  IV.  Bes^).  Manifestum  est,  hanc  propositionem,  ut  iacet,  erro- 
neam  esse.  Alioquin  Deus  non  posset  praedelinire  ullum  actuni  libe- 
rum,  cuius  contrarium  nos  etiam  docuiraus  et  indicaviraus  in  Apologia, 
ubi  ostendimus,  praedestinationem  supponere  praescientiara  conditiona- 
tam,  sed  nostrura  axioma  longe  aliud  est.  Nam  non  dicimus,  id  quod 
per  consequentiam  necessariam  sequitur  esse  inimpedibile,  sed  id  quod 
necessario  sequitur.  Efficaciter  enim  et  absolute  volitura  a  voluntate 
oranipotente  non  solum  per  necessariara  consequentiara,  sed  etiara  ne- 
cessario  ex  ea  sequitur,  ita  ut  creatura  non  possit  illud  impedire. 
Deinde  non  agimus  de  quavis  suppositione  inimpedibili ,  sed  de  tali 
suppositione,  quae  liberum  arbitriura  efficaciter  praeveniendo  deterrainat. 
Denique  quando  illa  suppositio  inimpedibilis  praesupponit  praescientiam 
conditionatara  ,  id  quod  ex  ea  sequitur,  potest  esse  liberriraura  (unde 
Bura.  82.  raale  refertur  nostrura  axioraa),  v.  g.  praesciebat  Deus ,  si 
Adanio  imponeret  illud  praeceptum,  ipsura  peccaturura;  unde  facta  illa 
suppositione,  quod  Deus  vellet  illi  praeceptura  imponere,  ratione  cuius 
praesciebat  conditionate  illum  peccaturum,  ex  ea  per  necessariam  con- 
sequentiam  sequebatur  Adamum  peccaturum,  quamvis  liberrime,  et  ta- 
men  suppositio  illa  nullo  modo  erat  in  Adami  potestate.  Non  enim  in 
ipsius  potestate  erat,  ut  Deus  imponeret  vel  non  iraponeret  ei  praecep- 
tura  ,  sed  quamvis  haec  suppositio  non  esset  in  eius  potestate,  tamen 
haec  suppositio  praesupponebat  conditionalem  liberara ,  quae  erat  in 
ipsius  potestate.  Dicimus  ergo  eam  suppositionem ,  quae  non  est  in 
nostra  potestate  neque  etiam  praesupponit  praescientiam  conditionalis 
liberae ,  quae  sit  in  nostra  potestate,  et  praeterea  liberum  arbitrium 
praeveniendo  deterrainat,  ita  ut  ex  ea  determinatione  necessario  sequa- 
tur  opus,  evertere  libertatem;  atqui  talis  videtur  esse  suppositio  ,  qua 
praesupponuntur  ab  iis,  qui  contrariam  sententiara  tenent,  bona  opera 
decreta. 

Sed  inquiunt  num.  79.  Cum  Deus  absolute  aliquid  voluit  v.  g. 
creare  mundum  ,  non  necessario  illud  facit.  Ergo  similiter  si  absolute 
ante  oranem  praescientiara  aliquid  velit  fieri  a  creatura ,  hic  et  nunc 
non  necessario  illud  creatura  faciet ,  sed  libere.  Resp.  Nego  conse- 
quentiam.  Ideo  enira  Deus  illud  libere  facit ,  quia  in  potestate  ipsius 
erat  velle  facere,  ex  quo  velle  necessario  sequitur  actio  externa.  Ac- 
tiones  enim  Dei  in  creaturas  non  sunt  intrinsecus  liberae,  sed  denomi- 
native,  sicut  actiones  iraperatae  in  creaturis.  Nara  necessario  sequun- 
tur  efficacera  et  absolutara  volitionera.  Quia  ergo  Deo  liberura  erat 
velle  creare ,  ideo  etiara  libere  creat.  Creatura  autera  non  habet  in 
sua  potestate ,  ut  Deus  absolute  velit  illara  hoc  raoraento  operari  tale 
opus.  Neque  illud  decretum  supponit  ahquid,  quod  sit  in  creaturae  po- 
testate,  unde  non  est  par  ratio.  Cura  enira  non  habeat  in  sua  potestate 
decretum  absolutura  Dei  etc,  et  ex  eo  necessario  sequatur  opus,  ita  ut 
horao  non  possit  irapedire,    quin  sequatur,    ut  ipsi  fatentur,    sicut  non 


410  Responsio  Lessii  ad  Antapologlam. 

potest  impedire,  iit  non  sequatur  creatio  ex  absoluta  voluntate  creandi : 
perspicuum  videtur,  creaturam  non  habere  in  sua  potestate  illud  opus. 
Unde  non  colligimus  ,  ut  ipsi  putant,  illud  opus  a  creatura  non  posse 
irapediri,  quia  sequitur  ex  immutabili  decreto ,  sed  quia  necessario  se- 
quitur  ex  illo  decreto  ,  quod  neque  est  in  creaturae  potestate ,  neque 
praesupponit  praescientiam  eius,  quod  est  in  creaturae  potestate. 

Sed  inquiinit  num.  80. :  Deus  per  hoc  decretum  absolutum  causae 
secundae  conditionem  non  immutat;  aHoquin  hbera  non  fuisset  gentium 
conversio  etc.  Besp.  Non  quidem  immutat,  antequam  executioni  man- 
detur,  sed  quomodo  non  immutat  in  ipsa  executione,  cum  liberum  ar- 
bitrium  efficaciter  ad  opus  determinet,  ipsique  opus  bonum  praeveniendo 
immittat,  ita  ut  hanc  immissionem  non  possit  impedire?  Libera  autem 
erat  gentium  conversio ,  quia  quoscumque  Deus  vult  singulari  quodam 
modo  converti ,  eos  sic  movet  et  interius  suadet ,  sicut  noverat  ipsos 
secuturos;  unde  haec  vohintas  praesupponit  praescientiam  conditionahs 
hberae.  Neque  ipsa  conversio  sequitur  hic  et  nunc  necessario  ex  hoc 
decreto  Dei,  sicut  Domini  Doctores  volunt,  sed  gratia  praeveniens  se- 
quitur  necessario;  ex  gratia  autem  praeveniente  liberrime  et  dependen- 
ter  a  h'bero  arbitrio  sequitur  conversio.  Praescientia  autem  nullam 
affert  necessitatem  ,  quia  secundum  modum  nostrum  intelligendi  prius 
est  actum  hberum  esse  futurum ,  quam  praesciri  a  Deo ,  ut  infra  dice- 
mus.  Praescientia  enim  non  est  causa  rei  futurae ,  sed  res  futura  est 
quodammodo  ratio  divinae  praescientiae,  quatenus  ad  illam  terminatur. 
Unde  in  mea  potestate  est  ahquid  facere  vel  non  facere,  unde  sequitur, 
Deum  illud  praesciisse  vel  non  praesciisse.  Quod  autem  de  necessitate 
sahitis  dicunt,  concedo  propter  efficax  et  absohitum  decretum,  quo  Deus 
decrevit  omnes  perseveraturos  salvare ,  non  esse  in  potestate  eius  qui 
perseveravit  non  salvari. 

Quod  ex  D.  Thoma  afferunt,  ad  rem  non  facit.  Nam  institutio 
contingentiae  et  necessitatis  non  erat  in  potestate  creaturae. 

Quod  autem  dlciuit  nos  concedere  haereticis  consequentiam  illam 
(nam  Calvinum  ex  absohito  decreto  hbertatem  tollere  patet  hb.  3.  §  5. 
cap.  2L  et  cap.  23.  §  6.  et  toto  c.  24.).  Eesp.  Consequentiam  illam 
ita  esse  probabilem  ,  ut  iudicemus  antecedens  negandum ,  et  ita  funda- 
raentum  haereticorum  subvertimus.  Qui  autem  talia  fundamenta  po- 
nunt,  ex  quibus  ita  videtur  subrui  hbertas,  ut  nulla  probabihs  via  ap- 
pareat  iham  tuendi,  ii  sane  an  haereticorum  non  iuvent  causam  ,  vide- 
rint  alii.  Multo  enim  facihus  est  ostendere ,  non  esse  omnia  opera 
honiinum  iustorum  ita  absohite  in  particulari  cum  omnibus  suis  circum- 
stantiis  dccreta  ante  oranem  praevisionem  ,  quam  declarare ,  quomodo 
ex  hoc  fundamento  non  subruatur  hbertas.  Quare  non  debebant  Do- 
mini  Doctores  tam  facile  quamvis  argumentatiunculara  probabihter  in- 
ductam  tam  gravibus  censuris  insectari,  maxirae  cura  plurimi  recentiores 
hoc  terapore  et  D.  Thom.  teneant,  non  omnia  bona  opera  hominura 
esse  absolute  decreta  etc. ,    et    inter    scholasticos  Greg.  Ariniinensis    in 


Cap.  IV.     De  Praedefinit.  operum.  411 

1.  dist.  38.  quaest.  2.  art.  3.  ad  4. ,  Guillielmus  Occham  dist.  38.  et 
Scotus  dist.  39.  demonstrent,  fieri  non  posse,  ut  aliquid  respectu  primae 
causae  necessarie  eveniat  et  respectu  secundae  libere.  Quod  etiam 
tenet  Thom.  Walden.  Tom.  1.  lib.  1.  cap.  28.  Ex  quo  sequitur  non 
esse  sic  omnia  iustorum  opera  ante  omnem  omnino  praescientiam  in 
particulari  absohite  decreta,  neque  ea  ita  a  Deo  proficisci,  ut  impedire 
nequeamus.  Quod  autem  D.  Thom.  quaest.  6.  de  verit.  art.  3.  velit 
non  omnia  praedestinationis  media  in  particulari  ante  omnem  praescien- 
tiam  esse  praeordinata,  clarissimum  est  ex  fine  corporis,  ubi  ostendit  in 
praedestinatis ,  si  unum  medium  deficiat,  ahud  subrogari.  Non  ergo 
ipsius  sententia  sunt  omnia  media  praeordinata  ante  omnem  praescien- 
tiam.  Nisi  enim  Deus  praevidisset  prius  medium  adhibitum  futurum 
inefficax,  non  substituisset  aliud,  donec  hominem  converteret  et  perse- 
verare  faceret.  Et  haec  quidem  est  sententia  D.  Thom.  eo  loco.  Quare 
,  mirum  est,  Dominos  Doctores  hoc  non  advertisse,  sed  nimirum  plerum- 
:  que  putant  ahquid  loco  notato  non  contineri  quia  iisdem  verbis  quibus 
citatur  non  reperitur. 

Caput  qitiufum  ad  Antapologiam  contra  assertionem  24. 

Hic  Antapologia  nos  rursus  reprehendit,  quod  dicamus,  martyria 
■  et  afflictiones  sanctorum  et  Christi  Domini  passionem  non  fuisse  a  Deo 
in  particulari  cum  omnibus  suis  circumstantiis  (ita  enim  in  Apologia 
habetur)  absolute  praeordinatam  ante  praevisionem  mahtiae  ludaeorum 
et  tyrannorum.  Quod  rursus  prohatur.  Quia  si  haec  omnia  ita  sint  ef- 
t  ficaciter  et  absolute  decreta  in  particulari  cum  omnibus  suis  circum- 
stantiis ,  antequam  praevideret  fore  tyrannos  et  malos  homines  ,  ergo 
ad  ipsius  providentiam  pertinebat  inflectere  et  formare  hominuni  mali- 
tiam ,  ut  vellent  haec  tormenta  tali  modo  et  tempore  et  loco  inferre. 
Alioquin  quomodo  certo  et  infallibiliter  haec  omnia  ita  potuissent  eve- 
nire,  sicuti  a  Deo  erant  decreta  ?  Nam  ad  Dei  providentiam  pertinet 
efficere,  ut  id  fiat,  quod  ipse  absolute  fieri  decrevit  ante  omnem  prae- 
visionem  inclinationis  et  praeparationis  causarum  secundarum,  et  aptare 
disponereque  omnes  causas ,  per  quas  illud  fieri  debet ,  ut  praefinito 
tempore  et  loco  cum  reliquis  circumstantiis  illud  faciant,  ut  in  ceteris 
omnibus  Domini  Doctores  fatentur  dicentes ,  Deum  omnes  causas  de- 
terminare  et  inclinare ,  ut  quaeque  illud  faciat,  quod  ipse  decrevit, 
quando  illud  fit  sine  peccato.  Et  ratio  est:  quia  alioquin  illa  res  non 
certo  tunc  et  eo  modo  eveniret  quo  erat  decreta,  nisi  omnes  causae  ab 
eo>,  qui  illud  decrevit ,  aptarentur  et  inflecterentur.  Ergo  similiter  hic 
debebit  ludaeis  haec  omnia  inspirare,  immo  inclinare  et  formare  eorum 
voluntates  in  horum  suppliciorum  inflictionem;  alioquin  non  est  intelli- 
gibile,  quomodo  haec  certo  eveniant  et  eo  modo  quo  Deus  illa  decrevit, 
si  ipse  causas  non  ad  hoc  aptet  vel  iam  ante  ex  se  aptatas  non  videat; 
et   sane    quidam    ex  Dominis  Doctoribus    ante    biennium    aegre    ferens, 


412  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

nos  docuisse  iion  oninia  passionis  Domini  supplicia  ante  praevisioiiem 
malitiae  ludaeorum  fuisse  absolute  cum  suis  circumstantiis  decreta, 
clare  docuit ,  Deum  ludaeorum  inconditam  malitiam  in  horum  suppli- 
ciorum  inflictionem  inclinasse,  formasse  et  temperasse.  Quomodo,  in- 
quit,  ludaeis  in  mentem  venire  potuisset  tanti  mysterii  supplicia  Christo 
irrogare,  nisi  vastissimam  eorum  crudelitatem  Deus  omnipotens  in  isto- 
runi  suppliciorum  inflictionem  formasset,  inclinasset,  temperasset,  idque 
intrinseca  operatione  in  ipsum  hominis  affectum  et  sensam  penetrando; 
verbum  tamen  ,,fo)-mandi'\  quia  nimis  aperte  videbatur  Calvinianum, 
monitus  postea  mutavit  in  verbum  ,^condecoraudi^\  His  verbis  satis 
significavit,  quale  consequens  putaret  sequi  ex  illo  efficaci  decreto.  Ve- 
rum  modo  Domini  Doctores  malunt  negare  evidentem  consequentiam, 
quam  admittere  tam  periculosum  consequens.  Nam  ex  hoc  antecedente 
Calvinus  colligit ,  Deum  inflexisse  et  formasse  ludaeorum  malitiam  ge- 
neralem  in  horum  suppliciorum  inflictionem.  Quamquam  Antapologia 
hoc  non  ita  possit  negare  ,  quin  mox  idipsum  insinuet,  dum  distinguit 
tentationes  a  suppliciis  Christo  illatis,  dicens:  ut  huiusmodi  tentationes 
exsurgant,  Deus  non  disponit,  sed  permittit  tantummodo,  per  hoc  evi- 
denter  dat  intelligi  alterum  membrum,  nempe  quod,  ut  tantae  procellae 
afflictionum  exsurgerent  contra  Dominum  ,  non  tantum  permiserit ,  sed 
etiam  causas  disposuerit.  Sed  haec  expresse  dicere  nolunt.  Respon- 
dent  ergo  in  Antapologia  num.  84.,  non  sequi  Deum  debuisse  hominum 
malitiam  ad  haec  formare  et  flectere,  nam  potuisse  per  seipsum  haec 
supplicia  inferre  vel  aliis  praecipere,  ut  ea  inferrent,  nempe  si  ludaei 
sponte  sua  illo  tempore  se  non  inclinassent ,  ut  Dominum  omnibus  illis 
tormentis  afficerent,  Deus  per  seipsum  vel  per  alios,  quibus  id  praece- 
pisset,  ea  inflixisset.  [1.]  lussisset  ergo  illum  vendi,  ligari,  colaphis  caedi, 
conspui,  flagellari,  coronari,  crucifigi  inter  latrones  etc. ,  vel  haec  ipse- 
met  fecisset ,  quae  certe  piis  auribus  valde  videntur  dura. 

[2.J  Deinde  magna  pars  supplicii  Christi  fuerunt  irrisiones,  blas- 
phemiae,  maledicta,  sputa  et  similia,  quae  certe  Deus  nec  per  seipsum 
poterat  inferre  nec  cuiquam  praecipere.  Ergo  Deus  non  decrevit ,  ut 
Christus  haec  pateretur,  ante  praevisam  ludaeorum  malitiam. 

3.  Magna  etiam  pars  passionis  Christi  fuit  quod  traderetur,  et 
negaretur  a  discipulo  et  pateretur  ab  iis,  in  quos  tot  contulerat  bene- 
ficia ,  et  quod  eius  supplicia  ex  tanto  proficiscerentur  odio  et  invidia. 
Ergo  haec  omnia  a  Deo  debuerunt  esse  decreta  et  absolute  praevolita. 
Alioquin  passio  Christi  non  fuisset  in  particulari  cum  omnibus  suis 
circumstantiis  ante  praevisionem  humanae  malitiae  decreta. 

Sed  inquiunt:  blasphemias  non  praeordinavit ,  quia  per  se  blas- 
phemare  Deus  non  poterat  sicuti  occidere,  flagellare  etc.  Ergo  [l.J  hoc 
saltem  verum  est,  quod  in  Apologia  dicitur,  passionem  Domini  non 
fuisse  in  particulari  cum  omnibus  suis  circurastantiis  praeordinatara 
ante  praevisionem  malitiae  ludaeorum.  [2.]  Deinde  verum  erit ,  non 
omnia  modia  praedestinationis    esse    efficaciter    praevolita    ante   omnem 


Cap.  V.     De  absohita  D.  passionis  Praeordinat,  413 

praescientiam,  quia  sicut  perferre  alia  supplicia  propter  Deum  est  opus 
bonuui ,  ita  et  perferre  blasphemias,  convicia  etc.  3.  Quare  actio  ex- 
terna  blasphemiae  et  irrisionis  in  Dominum  non  fuit  tam  bene  decreta 
ante  praevisionem  malitiae  ,  quam  flagellatio  ,  consputatio ,  coronatio, 
cum  tam  bene  potuerit  fieri  sine  peccato  quam  illa,  nempe  ab  amente? 
jl  4.  Si  Deus  ita  efficaciter  et  absolute  voluit ,  ut  Christus  tali  tempore 
et  loco  flagellaretur,  coronaretur  etc,  ante  omnera  praevisionem  malitiae 
hominum  et  occasionum  occurrentium,  non  reliquit  quicquam  in  Domini 
arbitrio.  Itaque  non  potuisset  Dominus  vel  moraento  diff^erre  aut  anti- 
cipare  suam  passionem  vel  aliquid  minus  aut  amplius  pati  quam  passus 
est.  Confirmatur.  Nam  Pater  hanc  suam  voluntatem  absolutam  ei 
aperuit  ac  proinde  habebat  rationem  praecepti  iam  intimati;  ergo  Chri- 
stus  habuit  in  praecepto,  ut  omnia  ea  pateretur  et  eo  modo  etc. ,  sicut 
passus  est.  Quod  non  videtur  consentaneum  Scripturis  nec  dictis  Sanc- 
torum  etc.  Nam  ut  Cyrill.  lib.  7.  in  loan.  c.  7.  ex  Scriptura  docet, 
potuisset  diutius  vixisse ,  si  voluisset.  5.  Cum  Deus  decernit  aliquam 
passionem,  necesse  est,  ut  decernat  actionem,  sine  qua  illa  passio  esse 
non  potest,  ut  ipsi  fatentur  num.  89.  Si  ergo  Deus  decrevit,  ut  Christo 
orania  illa  supplicia  inferrentur,  etiam  voluit,  ut  aliquis  ea  inferret.  At 
quem  quaeso  ante  praevisam  horainum  raalitiam  voluit  ista  supplicia 
Christo  inferre  ?  Non  quidem  seipsum;  quia  ipsemet  sua  operatione 
non  intulit.  Quos  ergo  alios  quam  eos  ipsos  qui  suo  terapore  ea  in- 
tulerunt?  Si  ergo  ex  malitia  sua  sponte  non  intulissent,  Deus  erat 
praecepturus  ut  inferrent  secundum  Dorainos  Doctores.  6.  Quia  videtur 
contra  Scripturas  haec  sententia.  Nam  1.  ad  Cor.  2.  dicit  Apostolus: 
„Si  enim  cognovissent,  nuraquam  Dominum  gloriae  crucifixissent ,"  at 
secundum  hanc  opinionem,  si  Dorainura  ex  malitia  non  crucifixissent, 
debuissent  ex  praecepto  facere ,  unde  ,  etiarasi  eum  cognovissent,  de- 
buissent  eura  nihilominus  crucifigere  etc. ,  quod  est  contra  Apostolum. 
Itaque  securius  magisque  pie  dici  videtur,  Deum  ante  praevisam 
malitiam  hominum  non  statuisse  et  decrevisse,  ut  Filio  eius  omnia  illa 
supplicia  in  particulari  cum  omnibus  suis  circumstantiis  inferrentur; 
sed  praeviso  peccato  originali  statuisse  per  Filium  rediraere  mundura, 
et  simul  praevidisse  fore  talem  hominum  malitiam ,  ut,  si  tali  temporo 
eum  mittat  in  raundum  et  perraittat  horaines  raalitiam  suara  in  eum 
effundere,  hoc  raodo  sint  ipsura  odio  habituri,  blaspheraaturi  et  cruci- 
fixuri  etc.  Qua  praevisione  conditionata  posita  (utpote  quae  necessaria 
sit  et  omnem  actum  liberura  in  Deo  antecedat)  statuisse  pro  sua  sa 
pientia  perraittere,  quae,  quantum  et  quomodo  illi  visum  fuit  (nam  non 
quovis  supplicio  permisit  eum  affici),  et  voluisse,  ut  Dominus  ea  pate- 
retur ,  id  est ,  non  se  subtraheret ,  sed  his  cruciatibus  nostrae  salutis 
causa  se  subiiceret,  eique  praeceptum  patiendi  dedisse.  Unde,  si  ho- 
mines  sua  sponte  tam  mali  non  fuissent,  ut  Dorainura  tara  diris  crucia- 
tibus  afficere  ex  se  parati  essent ,  nuraquara  Deus  illis  praecepisset  (ut 
vult  Antapologia),  ut  Filium  flagellarent,  spinis  coronarent,  inter  latrones 


414  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam, 

crucifigerent;  sed  praevisa  eorum  malitia  voluit  ea  uti  ad  generis  liu- 
mani  rederaptionem.  Quae  si  non  futura  fuisset,  alio  modo  nos  rede- 
niisset,  ut  indicat  1.  ad  Cor.  2.:  „Si  enim  cognovissent,  numquam  Do- 
minum  gloriae  crucifixissent."  Quae  autem  ipsi  ex  D.  Thom.  afferunt, 
pro  nobis  potius  sunt;  quia  D.  Tliom.  non  dicit,  Deum  absolute.  vo- 
luisse,  ut  liaec  supplicia  quispiam  Christo  inferret,  sed  dicit,  quod  Pater 
dicatur  tradidisse  Filium  ,  tum  quia  ei  voluntatem  patiendi  inspiravit, 
tum  quia  non  protexit,  tum  quia  aeterna  voluntate  praeordinavit  pas- 
sionem  Christi  ad  generis  humani  redemptionem ,  id  est,  voluit  ab 
aeterno,  Filium  suum  pati  ad  redimendum  geiius  humanum.  Quis  hoc 
neget?  Non  dicit,  Deum  hoc  voluisse  ante  praevisam  mahtiam  homi- 
num.  Nam  etiam  ab  aeterno  voluit  illum  mittere  in  mundum ,  non 
tamen  ideo  ante  praevisum  peccatum.  Neque  sohim  praeordinavit 
Christi  crucem  ad  redemptionem  generis  humani ,  sed  etiam  contume- 
lias  et  blasphemias;  voluit  enim  eum  haec  omnia  pati  propter  nostram 
salutem.  Loquitur  enim  D.  Thom.  de  passione,  ut  in  re  facta  est,  et 
de  illa  traditione  particulari  etc. 

Cortum  autem  est,  Patrem  non  voUiisse  passionem  Domini  et  tra- 
ditionem,  ut  facta  est,  ante  praevisam  malitiam  ludaeorum.  Haec  ergo 
verba  pro  nobis  faciunt,  unde  non  erat  quod  isti  boni  Domini  hic  rur- 
sum  candorem  nostrum  requirerent,  quia  duas  rationes  D.  Tliom.  po- 
suimus  et  tertiam  omisimus,  quia  tertia  pro  nobis  est  potius  quam  pro 
ipsis.  Deinde  cum  illa  scriberem,  non  respexi  ad  illum  locum  D.  Thom., 
neque  eius  mihi  in  mentem  venit.  Dico  ergo,  quod  Deus  Christum  per- 
cussit,  non  quia  omnia  illa  suppHcia  intulisset,  etiamsi  ludaei  maU  non 
fuissent,  vel  quia  ipsos  concitavit;  sed  quia  permisit,  ut  in  eum  fure- 
rent,  et  voluit,  ut  ipse  se  non  subtraheret,  sed  illorum  furorem  exci- 
peret,  eique  praeceptum  dedit  et  voluntatem  inspiravit.  Neque  tantum 
dicitur  illum  porcussisse  ratione  flageUorum  et  crucis,  sed  etiam  ratione 
bhisphomiarum  atque  adeo  totius  passionis,  sicut  facta  est.  Nam  cum 
dicit  Dominus  por  Prophetam :  „Propter  scelus  popuU  mei  percussi 
eum"  etc. ,  loquitur  de  tota  passione,  ut  patot  inspicienti.  Tostimonia, 
quae  ex  D.  Loone  afferunt,  pro  nobis  potius  faciunt.  Nam  fatemur, 
ab  aeterno  fuisse  dispositum,  ut  Dominus  pateretur  non  solum  flageUa, 
coronam  spineam  et  crucem ,  sod  etiam  blasphemias ,  irrisiones  et  ea 
omnia  quae  in  tempore  passus  est;  sod  haec  dispositio  non  fuit  ante 
praevisam  hominum  malitiam  ,  ut  supra  ostensum  est.  Quod  etiam 
S.  Leo  satis  indicat.  Quod  autem  D.  Augustinus  ait:  „Patiebatur  haec 
omnia,  qui  aj)parebat,  et  idem  ipse  disponebat  haec  omnia,  qui  late- 
bat,''  si  aUquid  contra  nos  valet:  etiam  contra  Dominos  Doctores  valet. 
Nam  D.  Augustinus  loquitur  de  omnibus  quae  humana  natura  in  Christo 
patiebatur,  unde  etiam  de  blasphemiis,  sputis  etc.  Ergo  si  Domini  ve- 
Unt  Augustinum  per  „disponebat"  intelligore:  ordinahat  et  rolehat  ante 
2)raevisio)iem  malitiae  Jwmimim ,  iam  Deum  faciunt  auctorem  peccati. 
Sensus  ergo  est,  quod  is  qui  latebat,  seu  deitas,  haec  omnia  disponebat, 


1 


Cap.  V.     De  absoluta  D.  passionis  Praeordinat.  415 

quia  altissimo  consilio  permittebat,  quae  et  quomodo  ipsi  videbatur. 
Et  volebat ,  ut  humana  natura  se  his  nostra  causa  subiiceret  et  non 
detrectaret  etc.  Altissimae  enim  dispositionis  est,  quod  ita  ludaei  fue- 
rint  permissi  saevire  in  Dominum  et  Dominus  haec  orania  pati  non 
detrectaverit.  Unde  haec  dispositio  tria  continet:  1.  discretionem  sup- 
phciorum ,  non  enim  quaevis  supplicia  permisit  inferri ,  sed  quae  ipsi 
^  visum  fuit;  2.  permissionem ,  ut  haec  inferrent;  3.  voluntatem ,  ut  na- 
:  tura  humana  haec  supplicia  pro  nostra  salute  exciperet.  Quae  autem 
;  hic  de  praescientia  conditionata  afferunt ,  non  videntur  intellexisse  in 
Apologia.  Non  enim  ibi  dicitur ,  mahtiam  ludaeorum  debuisse  praevi- 
videri  conditionata  praescientia;  sed  quid  ex  ea  esset  sequuturum  etc. 
Ex  his  patet  etiam  omnia  martyrum  supph"cia  in  particulari  non 
fuisse  a  Deo  decreta,  antequam  praevideret  fore  tyrannos,  qui  haec  in- 
ferrent.  Neque  Deum  per  se  eos  trucidaturum  et  omnibus  illis  tor- 
mentis  excarnificaturura ,  vel  aliis,  ut  id  facerent,  praecepturum  fuisse, 
si  tyranni  id  sponte  non  fecissent,  ut  hic  Domini  Doctores  non  obscure 
docent.  Similiter  neque  infantes  omnes  illos  interfici  voluit  absolute 
ante  praevisam  Herodis  saevitiam  sicut  neque  Filium  suum  in  Aegyp- 
tum  fugere,  sed  satis  est,  si  praevisa  malitia  tyrannorum  voluerit  per- 
mittere,  ut  in  suos  electos  saevirent,  idque  in  bonum  ipsorum.  Si  enim 
nulli  fuissent  tyranni,  nulli  fuissent  martyres,  ut  quodam  sermone  ait 
D.  Augustinus.  Et  inde  colligit,  persecutores  etiam  valde  utiles  Eccle- 
siae  fuisse,  sed  de  hoc  plura  infra. 

Capnt  sextinn  qtio  respondetw  Antapologiae  asscrtionis  25. 

Hic  oppugnant  quamdam  distinctionem  in  Apologia  factam  ,  qua 
dicitur  dupliciter  intelligi  posse,  quod  certum  sit  hunc  perseveraturum : 
1.  quia  datur  illi  talis  gratia,  ex  cuius  mera  efficacia  sequatur  perseve- 
rantia,  id  est,  quae  ita  sit  efficax  et  potens,  ut  cum  ea  stare  non  pos- 
sit,  ut  non  perseveret ,  et  hoc  modo  diximus  perseverantiam  non  esse 
certam;  2.  quia  Deus  homini  dat  talem  gratiam  et  providentiae  modum, 
cum  quo  certo  praesciebat  hominem  perseveraturum  ,  licet  non  sit  ita 
efficax,  ut  cum  ea  stare  non  possit  contrarium.  Et  hoc  modo  diximus 
esse  certum. 

Hic  dicunt,  nos  non  satis  candide  illorum  proponere  sententiara, 
quasi  certitudinem  ex  mera  gratiae  efficacia  statuant,  sed  imraerito  hoc 
dicunt:  1.  Quia  non  dicimus  ibi  lianc  illorum  esse  sententiam.  [2.]  Deinde 
quod  ipsi  revera  certitudinem  boni  operis  ex  mera  gratiae  efficacia  po- 
nant,  vel  ex  eo  patet,  quod  requirant  ad  quodlibet  opus  bonum  gra- 
tiam  praevenientem  ita  efficacem ,  ut  cum  ea  stare  non  possit,  ut  non 
agas ,  et  hanc  gratiara  habere  doceut  non  esse  in  nostra  potestate; 
ergo  revera  ponunt  certitudinem  boni  operis  ex  mera  gratiae  efficacia. 
Sicut  si  esset  aliquis  habitus  in  nostro  intellectu  vel  voluntate  ita  effi- 
cax ,    ut  cum  ea  stare  non   possit ,    ut    non    agas ,    recte    dixeris    illam 


416  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

actionera  sequi  ex  raera  habitus  illius  efficacia.  3.  Quia,  quod  hic  homo 
perseverabit  aut  faciet  opus  bonum,  dicunt  esse  certum  ex  mera  prae- 
ordinatione;  quia  nempe  Deus  absolute  vult  illi  dare  bonum  opus  aut 
perseverantiam ,  ut  patet  in  Oensura  ad  propositionem  primam  et  in 
hoc  scripto  num.  21.  et  22.  Ergo  certum  est  ex  sola  gratiae  efficacia. 
Confirmatur.  Qula  non  est  certum  ex  eo  quod  liberum  arbitrium  se 
determinabit  ad  hoc,  sed  ex  eo  quod  gratia  determinabit  liberum  arbi- 
trium.  Quod  autem  dicunt  ita  Deum  perseverantiam  in  nobis  operari, 
ut  defectibilitatem  voluntatis  cadendique  per  singula  periculum  non 
auferat,  mirum  est,  quomodo  cum  eorum  doctrina  consistat;  quia  alibi 
(locent ,  Deum  imraediate  bonum  opus  in  nobis  operari  et  liberum  ar- 
bitrium  ad  bonum  opus  determinare.  An  forte  deficero  potest  vohmtas 
a  bono  opere,  ad  quod  efficaciter  determinatur  et  quod  Deus  absohite, 
nulla  requisita  conditione,  in  ipsa  praeveniendo  operatar?  Sed,  credo, 
hanc  defectibihtatem  ita  exphcabunt:  quia  nimirum  Deus  non  aufert 
infirmitatem  et  proclivitatem  ad  malum,  quamvis  per  gratiam  efficacem 
efficaciter  prohibeatur  exire  in  actum ,  sed  de  hoc  infra.  Reliqua  in 
hoc  capite  sunt  parvi  momenti. 

Capid  septimwn  ad  Autapologiam  assertionis  26. 

Hic  notandnm  est,  numquam  a  nobis  esse  dictura,  sententiam  huius 
loci  loan.  6.:  „Haec  est  voluntas  Patris,  ut  omne  quod  dedit  mihi  non 
perdam  ex  eo''  etc,  esse,  quod  voluntas  Patris  sit,  ut  omnes  habeant 
sufficientia  ex  Christi  merito  auxilia,  ut  hic  transversim  (quod  saepe 
faciunt)  nostra  rapientes  imponunt.  Non  enim ,  quando  ad  locum  ali- 
quera  Scripturae  respondetur,  semper  necesse  est  accuratam  ipsius  inter- 
pretationem  afferre;  sed  ea  expHcare  sufficit,  quae  causae  tuae  obstare 
videntur.  Unde  non  fui  solHcitus,  ut  exph'carem,  quinam  eo  loco  pro- 
prie  dicantur  Christo  dati,  sed  quaenam  sit  voluntas  Patris  etc.  Vo- 
luntas  autem  ipsius  est,  ut  non  perdat  queraquam,  sed  omnes  quos  illi 
dat  singulari  modo  custodiat,  ut  perseverent,  si  velint  et  gratiae  largi- 
tati  non  desint  etc.  Qui  enim  insiti  sunt  Christo  per  fidem,  longe  ube- 
rius  habent  auxilium  quam  nondum  credentes.  Ceterum  bonam  esse 
interpretationem ,  qua  exponitur  hic  locus  de  oranibus  credentibus, 
ostendimus  in  Apologia  ox  Chrysost.,  Cyrill.  (qui  eo  loco  nerape  lib.  11. 
in  loan.  c.  21.  multa  dicit,  quae  videntur  aperte  esse  contra  Dominos 
Doctores),  Theophylacto,  Beda  et  ipso  b.  Augustino;  eodem  modo  ex- 
plicant  multi  recentiores.  Quod  otiam  faciie  ostendi  posset  ex  verbis 
sacrae  Scripturae.  Non  enim  ibi  proprie  erat  locus  agendi  de  mysterio 
praedestinationis ;  sed  Dominus  tantum  vult  ostendere,  neminem  posse 
ad  se  venire,  id  est,  sicut  oportet,  credere  et  amplecti  eius  doctrinam, 
nisi  a  Patre  trahatur  et  discat;  et  ideo  non  esse  murraurandura  ,  si 
doctrina  ipsius  absurda  videretur,  sed  potius  orandura ,  ut  a  Deo  illu- 
rainentur.      Quantum    autem    commodi    ex    eo    sint    percepturi ,    ex    eo 


Cap.  VII.     De  divina  salvandi  Voluntate.  417 

ostendit,  quod  voluntas  Dei  sit,  ut  omnis,  qui  credit  in  Filium  eiusque 
disciplinam  amplectitur,  magna  cura  a  Filio  custodiatur  et  vita  aeterna 
donetur,  nempe  si  in  fide  permanserit.  Cum  enim  ait:  „Haec  est  vo- 
luntas  Patris,  ut  omnis,  qui  videt  Filium  et  credit  in  eum,  habeat  vi- 
tam  aeternam"  etc. ,  manifeste  loquitur  de  omnibus  credentibus,  non 
de  praedestinatis  tantum.  Ratiunculae  autera,  quas  hic  afferunt,  parvi 
sunt  momenti.  De  loco  illo  loan.  17.  [v.  9.]  satis  dictum  est  in  Apo- 
logia:  primo  enim  orat  pro  Apostolis,  deinde  pro  credituris  per  ipsos, 
tertio  pro  mundo  [v.  21.  ut  credat  mundus]. 

Expositionem  autem  S.  Augustini ,  quam  quibusdam  locis  habet, 
non  reiicimus;  putamus  tamen  alteram  magis  literalem ,  quamvis,  si 
exponamus  eum  locum  de  praedestinatis ,  nihil  faciat  contra  nostram 
sententiam.  Concedimus  enim,  neminem  praedestinatorum  perire  et  eos 
propriissime  esse  datos  Filio  ,  quia  tali  gratia  ei  astricti  sunt ,  ut  in 
aeternum  sint  adhaesuri. 

Quod  autem  Psalm.  2.  etiam  reprobi  recie  dici  possint  dati  Filio, 
cum  dicitur:  „Postula  a  me,"  etc. ,  patet  ex  versu  sequenti:  „Reges 
eos  in  virga  ferrea  et  tamquam  vas  figuli  confringes  eos."  Dedit  enim 
Pater  Filio  totum  genus  humanum.  Nam  ipse  pro  omnibus  mortuus 
est  et  omnes  redemit.  Sed  eos,  qui  nolunt  ipsi  servire,  a  se  reiiciet; 
videndum  autera  est,  qua  occasione  quidque  dicatur. 

Caput  octavum  ad  Antapologiam  assertionis  27. 

Non  negamus  B.  Augustinum  illum  locum  ad  Rom.  8.:  „Diligenti- 
bus  Deura  omnia  cooperantur  in  bonum"  etc.  et  quosdam  alios  ad  solos 
electos  referre.  Aliorum  tamen  explicationem  qui  eum  generatim  ex- 
plicant,  nempe  ut  Apostoli  sententia  sit ,  omnes  adversitates  cedere  in 
magnum  bonura  et  lucrum  raeritorum  iis  qui  Deum  diligunt,  modo  in 
dilectione  permaneant,  magis  probamus.  Idque  ob  causas  in  Apologia 
allatas,  ad  quas  nihil  respondetur  quod  urgeat.  Nam,  quod  Apostolus 
addit :  Qui  sectmdum  propositum  vocati  sunt ,  ideo  facit,  ut  ex  gratuita 
et  benevola  Dei  vocatione  ostendat ,  Deura  ipsis  non  defuturum ,  sed 
auxilio  suo  affuturura ,  ut  possint  adversitates  sustinere;  deinde  sic 
omnia  directurum  et  rooderaturum  ,  ut  ex  adversitatibus  magnum  lu- 
crum  capiant.  Kon  est  autera  valde  probabile,  quod  Apostolus  loqua- 
tur  de  solis  praedestinatis;  ob  rationes  in  Apologia  allatas;  nam  sensus 
esset:  Si  estis  praedestinati,  omnia  cedent  vobis  in  bonum.  Quo  modo 
non  solemus  exhortari,  ut  ipsimet  fatentur.  —  Sed  inquiunt,  Apostolus 
ait:  Certus  sum ,  quia  neque  mors  etc. ,  poterit  nos  separare  a  caritate 
Christi  y  ergo  loquitur  ibi  de  solis  praedestinatis.  Resp.:  Hunc  locum 
etiara  afferunt  haeretici  ad  probandam  certitudinem  gratiae,  sed  respon- 
dendum  est  utrisque  illud  certus  mm  nihil  aliud  esse  quara  confido, 
persuasus  sum  (ut  Patres  Graeci  et  multi  Latini  interpretantur).  Est 
enira  graece  TceTcsiapLai,  quod  significat  persuasum  esse.    Deinde  Apostolus 

Schneemann,  Controvers.  27 


418  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam, 

non  intelligit  absolute,  quod  nulla  creatura  possit  nos  separare  a  cari- 
tate  Dei,  sed  quod  non  possit  nisi  ipsi  nos  separemus,  ut  inquit  B.  Ber- 
nardus  in  serm.  de  duplici  baptisrao  etc.  Porro  vocationem  secundum 
propositum  iuxta  mentem  Sancti  Augustini  cum  Ruardo  et  Dried.  exi- 
stimamus  esse  eam,  qua  sic  vocat  sicut  novit  hominem  sequuturum  et 
non  contempturum  ,  quae  est  propria  salvandorum ,  quando  tali  gratia 
prosequitur  hominem  in  finem  ,  quomodo  S.  Aug.  alibi  dicit:  In  electis 
voluntas  praeparattir  a  Domino. 

Caput  noniim  ad  Antajwlogiam  assertionis  28. 

In  illo  dicto  Apostoli  ad  Romanos  9.:  „Iacob  dilexi ,  Esau  odio 
habui''  etc. ,  non  significari  Deum  ante  omnem  praevisionem  operum 
absolute  decrevisse  lacob  et  popuhim  in  ipso  designatum  donare  vita 
aeterna,  et  Esau  cum  populo,  quorum  ille  typum  gerebat,  praecipitare 
in  tartara ,  satis  patet  tum  ex  iis ,  quae  supra  dicta  sunt ,  tum  quod 
haec  expositio  omnibus  Patribus  repugnet,  ut  patet  ex  Ruardo  art.  7. 
p.  340.  et  Dried.  de  concord.  liberi  arbitrii  p.  52.  53.  54.  Cur  enim 
Deus  iis  peccatum  originale  remittit ,  tot  beneficiis  et  caelestibus  donis 
ornat  et  potestatem  perseverandi  tribuit,  tot  conditionatas  promissiones 
in  sacris  Scripturis  proponit  quas  implere  est  in  eorum  potestate ,  si 
eos  ante  praevisionem  omnium  operum  et  bonorum  et  malorum,  quae 
facturi  erant ,  sempiterno  exitio  devovit?  Eam  autem  expositionem, 
quae  in  nostra  propositione  a  Censura  reprehensa  continetur,  commo- 
dam  esse ,  nec  quicquam  D.  Augustino  repugnare ,  vel  ex  eo  patet, 
quod  odio  habere  iuxta  idioma  Scripturae  sacrae  interdum  idem  sit, 
quod  minus  diligere  eum  qui  tamen  maiore  amore  dignus  videbatur, 
sicut  patet  Gen.  29.,  ubi,  cum  Scriptura  dixisset,  lacob  dilexisse  magis 
Rachelem  quam  Liam ,  paulo  post  subiungit:  „Yidens  Dominus  quod 
odio  haberetur  Lia"  etc;  sic  enim  habetur  in  graeco:  oxi  ilkjzixoh  ri  Asia, 
ubi  noster  interpres  vertit :  „Videns  Dominus  quod  despiceret  Liam," 
ubi  manifestum  est,  Liam  dici  habitam  fuisse  odio  a  lacob,  quod  minus 
diligeretur,  quae  tamen ,  quia  prior  uxor  erat  et  foecundior,  maiori 
amore  digna  videbatur.  Pari  ratione  Esau  recte  dicetur  odio  habitus, 
non  absolute ,  sed  comparative,  quia  etsi  erat  primogenitus  et  hac 
ratione  maioribus  beneficiis  dignus  videbatur,  minora  tamen  ei  concessa 
sunt,  praelato  fratre  eius  minore.  Haec  tamen  beneficia  sufficiebant  ad 
salutem,  si  sua  negligentia  et  pravitate  eis  non  defuisset. 

Sed  inquiimt ,  in  Lia  erat  lippitudo  ,  quae  odio  digna  est.  Eesp. 
Non  inde  sequitur,  quod  odium  ibi  proprie  sumatur;  nam  etsi  lippis 
erat  oculis,  non  tamen  ideo  lacob  volebat  ei  malum,  quod  est  proprie 
odisse ,  sed  minore  affectu  illam  prosequebatur  quam  Rachelem ,  ut 
paulo  ante  sacra  Scriptura  dixerat ,  quod  paulo  post  nomine  odii  ex- 
primens  dicit:  „Videns  Dominus  quod  odio  habebatur  Lia."  Si  diceret 
Scriptura,  quod  odio  habebatur  lippitudo,  iam  ahquid  MM.  NN.  dicerent. 


Cap.  IX.     De  divino  Odio.     De  div.  Praescientia.  419 

Itaque  hic  locus  maxime  ad  rem  facit.  Nam  simili  ratione  dicimus 
Esau  odio  habitum;  non  quod  Deus  illi  malum  damnationis  aeternae 
voluerit ,  praesertim  iam  circumciso ,  sed  quia  non  voluit  illi  quamvis 
primogenito  talia  ac  tanta,  qualia  et  quanta  fratri.  Sane  hic  nihil  est, 
quod  vel  speciem  habeat  cum  aliquo  errore  Pelagii. 

Omitto  recentiores ,  qui  hunc  locum  Apostoli  ita  explicant :  Tur- 
rianus,  de  Electione  Divina;  loan.  de  Bononia  et  alii,  unde  patet  hanc 
interpretationem  esse  phrasi  Scripturae  consentaneam  ,  et  ea ,  quae  de 
sole  et  luna,  B.  Virgine  et  Apostolis  afferuntur,  nihil  ad  rem  pertinere. 
Est  tamen  alia  interpretatio ,  quam  alibi  attulimus,  testimoniis  Patrum 
satis  munita. 

Caput  decimum  ad  Antapolof/iam  in  partem  posteriorem  assertionis  17. 

Status  controversiae : 

Nos  existimamus  non  omnia,  quae  in  mundo  fiunt,  esse  efficaci  et 
absoluta  voluntate  in  particulari  cura  omnibus  suis  circumstantiis  prae- 
vohta  et  constituta  a  Deo  ,  antequam  praevideret  causas  secundas  se 
sponte  ad  ea  inclinaturas  et  determinaturas. 

Dominis  Censoribus  visa  fuerunt  haec  reprehendenda ,  tamquam 
Divinae  providentiae  multum  detrahentia.  Neque  in  Censura  excepe- 
runt  peccata;  sed  generatim  illam  propositionem  reprehenderunt.  Nunc 
tamen  excipiunt  peccata,  quae  scihcet  intrinsecus  peccata  sunt  et  sine 
peccato  nullo  modo  fieri  possunt.  Et  docent  omnia,  quae  per  se  pec- 
cata  non  sunt,  esse  absoluta  volantate  decreta  a  Deo,  ut  fiant,  ante- 
quam  praevideret  causas  secundas  naturales  et  liberas  sese  ad  illa 
sponte  inclinaturas,  et  ut  unumquodque  suo  tempore  et  loco,  sicut  de- 
cretum  est,  eveniat ,  Deum  disponere  atque  adeo  determinare  causas 
secundas,  ut  haec  faciant,  nisi  quando  mediante  peccato  id  exequen- 
dum  est.     Tunc  enim  solum  permittere. 

Sed  probatur  nostra  sententia.  Quia  Patres  in  Apologia  citati 
docent ,  non  ideo  aliquid  esse  futurum ,  quia  Deus  praescit ,  sed  ideo 
Deum  praescire  quia  futurum  est:  ergo  existimabant  illi ,  non  omnia 
esse  hoc  modo  in  particulari  decreta. 

Respondent  Domini  in  sua  Antapologia,  hoc  argumentum  esse  le- 
viculum,  quod  generaliter  Patres  de  omnibus  futuris  loquantur,  ac  pro- 
inde  prorsus  apparere  istas  auctoritates  non  ex  fontibus,  sed  aliunde 
non  magno  iudicio  petitas.  Ad  quod  Resp.  ex  fontibus  ipsis  petitas 
€sse  perpensis  antecedentibus  et  consequentibus,  sicut  et  alia  testimonia, 
quae  simili  censura  hic  plerumque  notantur.  Quo  autem  iudicio,  nunc 
videamus. 

1.  Origenes  ergo  apud  Eusebium  lib.  6.  de  praeparat.  evang.  cap.  9., 
cum  ostendisset  contra  Mathematicos  stellarum  coniunctiones  non  afferre 
necessitatem  rebus  humanis,  idem  ostendit  etiam  de  divina  providentia. 
Cum  ergo  posuisset  argumentum  gentilium  ,    respondet  his  verbis :    ad- 

27* 


420 


Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 


versus  quod  dicendum  est ,  quod  omnia  Deus  ab  aeterno  videat  ante- 
cedentia,  sequentia,  causas  rerum  atque  effectus,  nec  tamen  ipse  om- 
nium  est  causa.  ^Nam  quemadmodum  si  quis  temeritatem  hominis 
alicuius  perspexerit ,  et  quia  ignorantem  eum  cognoverit  propter  teme- 
ritatem  eius ,  non  dubitet  periculosa  eum  ac  lubrica  aggressurum  iti- 
nera,  in  quibus  lapsus  misere  iacebit,  non  effecit  hunc  ipsum  temerario 
illi  homini  lapsum:  sic  Deus  cum  uniuscuiusque  voluntatem  praevideat, 
hunc  perperam  ,  illum  recte  acturura  non  ignorat"  etc-  Hactenus  ille. 
Ubi  manifestum  est ,  Origenem  ita  velle  Deum  praescire  actus  liberos, 
ut  ipse  non  sit  causa  aut  eos  deterrainans  aut  eos  absolute  decernens. 
Deinde  infert:  „Non  ergo  praecognitio  futurorum  causa  est  (nec  enim 
ullo  modo  ad  peccandum  Deus  queraquam  impellit  aut  movet) ;  sed  e 
contra ,  dicam  enim  (etiamsi  absurdura  forsan  raultis  videatur)  id  quod 
futurura  est,  causa  est,  ut  Deus  eventurura  illud  praevideat.  Non  ergo 
ideo  fit,  quia  praescitur;  sed  quia  futurum  erat,  praescitur."  Ubi  in- 
prirais  notandura  est,  Origenem  probare  praecognitionera  non  esse  cau- 
sara  futurorura ,  quia  Deus  non  raovet  nec  irapellit  quemquara  ad  pec- 
candura,  et  per  hoc  evidenter  significare  non  posse  hoc  recte  dici  de  iis, 
ad  quae  Deus  movet  et  determinat  causam  secundara ,  aut  de  iis  quae 
necessario  eveniunt ,  ut  volunt  MM.  NN.  Nara  quae  Deus  absolute 
statuit  facere  vel  absolute  decernit,  ut  fiant,  praescientia  est  causa  fu- 
turorum,  nam  practica  est  eorum  quae  voluntate  sunt  decreta.  Deinde 
falsura  est,  Deum  ea  quae  ipse  absolute  ante  omnera  praevisionera  de- 
cernit,  praescire,  quia  futura  sunt ;  nara  praescit  ea,  quia  facere  decre- 
vit  atque  adeo  praescit  in  decreto  suae  voluntatis.  Non  enim  ab  aeterno 
praesciebat  mundura  aut  numerum  stellarum  futurura,  quia  futura  erant; 
sed  quia  efficaciter  ante  oranem  praevisionera  causarum  secundarura 
haec  ipsa  facere  decreverat.  Quandocuraque  enira  aliquid  causas  habet, 
ex  quarura  efficacitate  infallibiliter  eveniet,  non  dicimur  illud  praescire, 
quia  futurura  est.  Ridicule  enira  quis  diceret  astrologura  certo  scire  fore 
tali  hora  eclipsin  in  tali  signo,  quia  tunc  futura  est;  nam  ideo  prae- 
scit,  quia  causas  videt  praeparatas.  Multo  minus  dici  potest  de  Deo, 
quod  praesciat  ea  quae  ipse  decrevit  esse  futura ,  quia  sunt  futura. 
Nam  in  ipsomet  Deo  iara  causara  infallibilera  habent.  Praeterea  isti 
Patres  volebant  ostendere  per  divinara  providentiara  nullara  afferri  ac- 
tibus  humanis  necessitatera,  idque  ex  eo,  quod  praescientia  divina,  quae 
maxirae  vidobatur  obstare  libertati,  nullam  necessitatem  afferat,  dicentes 
non  ideo  rem  fieri ,  quia  Deus  praescit ,  sed  ideo  praesciri ,  quia  fiet. 
Quae  responsio  nullo  modo  satisfecisset ,  si  Deus  orania  in  particulari 
absolute  decerneret.  Nara  potuissent  alii  instare,  nihil  hoc  referre  ad 
actuura  humanorum  contingentiam.  Nara  etsi  non  ideo  res  futura  sit, 
quia  Deus  eara  praescit  futurara,  taraen  ideo  futura  est,  quia  Deus  ab- 
soluto  et  infinite  efficaci  decreto  ante  oranem  praevisionem  dispositionis 
causarum  secundarura  sanxit  et  statuit ,  ut  fierent,  et  ad  hoc  omnia 
causarum  raomenta  potentissirae  aptabuntur.     Unde  apparet,  quam  fri- 


Cap.  X.     De  divina  Praescientia.  421 

volum  fuisset  illud  commune  Patrum  refugium  ad  ostendendum ,  Dei 
providentiam  non  afferre  rebus  humanis  necessitatem,  si  omnia  fuissent 
absolute  ante  praevisionem  causarum  secundarum  decreta.  Quare  Cal- 
vinus  lib.  3.  inst.  c.  23.  §  6.,  ponens  hanc  efficacem  praeordinationem, 
eodem  modo  hoc  argumentum  eludit ,  admittens  praescientiam  solam 
nullam  inferre  necessitatem  creaturis:  „Si  hominum  eventa,"  inquit, 
„Deus  praevideret  dumtaxat,  non  etiam  suo  arbitrio  disponeret  ac  or- 
dinaret,  tum  non  abs  re  ageretur  quaestio,  ecquid  ad  eorum  necessita- 
tem  valeat  eius  providentia;  sed  cum  non  alia  ratione,  quae  futura 
sunt,  praevideat,  nisi  quia  ita  ut  fierent  decrevit,  frustra  de  praescientia 
lis  movetur  ubi  constat,  ordinatione  potius  et  nutu  omnia  evenire." 

Similia  supradictis  habet  Origenes  in  cap.  8.  ad  Romanos,  et  lusti- 
nus  martyr  quaest.  58.  ad  orthodoxos  ^  „Praenotio,"  inquit,  „non  est 
causa  eius  quod  futurum  erat;  sed  quod  futurum  erat,  causa  est  prae- 
notionis.  Non  enim  praenotionem  sequitur  res  futura,  sed  rem  futuram 
praenotio.  Nec  ullo  pacto,  quia  praenoscit,  causa  est  rei  futurae.  Ita- 
que  non  Christus  causa  est  proditionis ,  sed  proditio  est  causa  prae- 
notionis  Domini."  Ubi  ex  eo,  quod  praenotio  non  est  causa  rei  futurae, 
sed  contra  potius,  infert  Christum  non  esse  causam  proditionis;  quae 
consequentia  nihil  valeret,  si  etiam  de  iis  futuris,  quae  Deus  absolute 
decernit,  hoc  dici  posset.  Hieronymus  in  c.  2.  Ezechielis  in  illa  verba; 
jyHaec  dicit  Dominus ,  si  forte  vel  ipsi  audiani'^  etc.  sic  ait:  „Loquitur 
Deus  ambigentis  affectu,  ut  liberum  hominis  monstret  arbitrium ,  ne 
praescientia  futurorum  mali  vel  boni  immutabile  faciat,  quod  Deus  fu- 
turum  noverit.  Non  enim  quia  ille  futura  cognoscit,  necesse  est  nos 
facere,  quod  ille  praescivit,  sed  quod  nos  propria  voluntate  sumus  fac- 
turi,  ille  novit  futurum  quasi  Deus."  Haec  ille.  Quod  si  Deus  omnia 
iam  absolute  et  efficaciter  decreverat,  quoraodo  loquitur  ambigentis  af- 
fectu,  qui  absolute  statuerat,  quid  fieri  deberet?  Numquam  enim  so- 
lemus  dicere  „si  forte"  de  iis ,  quae  absolute  volumus  et  possumus. 
Deinde  cur  Hieron.  hic  recurrit  ad  praescientiam,  cum  potius  debuisset 
ostendere  decretum  absolutum  non  obstare  libertati ,  si  absolute  decre- 
tum  est,  quid  facere  debeamus?  Frustra  enim  de  praescientia  lis  mo- 
vetur ,  si  omnia  sunt  absolute  et  efficaciter  decreta.  Similia  habet 
Hieron.  in  c.  26.  lerem.  et  Chrysost.  hom.  27.  in  cap.  11.  prioris  ad 
Corinth. ,  explicans  illa  verba:  „Oportet  haereses  esse/'  et  auctor  de 
praedestinatione  et  gratia  c.  15.  Ex  quibus  patet  primo  hos  Patres  non 
loqui  de  omnibus  futuris  ,  ut  Antapologia  vult,  sed  tantum  de  libere 
futuris.  Deinde  patet  eos  hoc  ipsum  non  fuisse  dicturos  de  necessario 
futuris ,  vel  quae  absoluto  Dei  deereto  ante  omnem  praevisionem  iam 
in  particulari  sancita  erant,  ac  proinde  per  hanc  sententiam  excludere 
tale  absolutum  decretum  circa  functiones  liberas. 


*  *  Hae  qnaestiones  falso  S    lustino    tribuuntur,    sunt    tamen    pervetusti 
scriptoris. 


422  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

2.  Prohatur  ex  Damasceno  lib.  2.  de  fide  cap.  30.  ubi  sic  ait: 
^Deus  omnia  praescit ,  sed  non  omnia  praedefinit."  Respondent  ipsi 
praedefinire  idem  esse,  quod  necessitare,  et  citant  in  margine  D.  Thom. 
1.  part.  quaest.  13.*  art.  1.  ad  1.,  qui  nihil  tale  ibi  dicit.  Unde  dico 
non  tantum  ea  praedefiniri,  ad  quae  Deus  absolute  necessitat,  sed  etiam 
ea,  quae  ipse  vulfc,  sicut  Damascenus  seipsum  explicat.  Non  enim,  in- 
quit ,  vult  peccatum  fieri ,  inde  concludens  peccata  non  praedefiniri. 
Quicquid  ergo  absolute  vult,  hoc  praedefinit.  Est  enim  graece  Tcpoopi- 
Ceiv,  id  est,  praedestinare,  praeordinare,  quae  vox  numquam  significat 
necessitare  vel  praedeterminare  causam  secundam  ad  effectum,  sed  rem 
aliquam  animo  praeordinare,  ut  patet  apud  Dionysium  c.  5.  de  divinis 
nomin.  et  ex  variis  locis  sacrae  Scripturae.  Neque  Damascenus  ibi 
agebat  de  praedeterminatione  causarum  ad  suos  effectus,  sed  de  cogni- 
tione  et  voluntate  seu  decreto  divino;  vocatur  autem  decretum  aeter- 
num  Dei  proprie  Trpoopufxo?,  ut  ibidem  definit.  Deinde  secundum  Da- 
mascenum  praedefinivit  Deus  principatum  loseph ,  regnum  Davidis, 
Ezechiae  vitam  longiorem  et  similia,  ad  quae  tamen  illos  non  necessi- 
tavit.  Praeterea  idem  Damasc.  c.  29.  eiusdem  lib.  docet,  quod  iusti 
incidant  in  calamitates,  non  esse  secundum  divinum  beneplacitum ,  sed 
esse  secundum  permissionem.  Ergo  sentit  ipse  non  omnia  esse  abso- 
lute  et  efficaciter  praevolita.  Praeterea  idem  auctor  contra  Manichaeos 
p.  562.  clarissime  docet  Deum  non  absolute  praedefinivisse  omnes  etiam 
actiones  bonas  in  particulari.  „Praevidens  ^*'  inquit,  „Deus  ea,  quae 
nos  sponte  facturi  sumus ,  ea  scilicet  quae  in  nostra  sunt  potestate, 
etiam  ea  quae  non  sunt  in  nostra  potestate  praedefinit.  Neque  tamen 
ipsa  eius  facultas,  qua  futura  praescit,  ex  nobis  causam  habet,  sed  quod 
ipse  praesciat  ea,  quae  nos  facturi  sumus  ,  a  nobis  dependet."  Haec 
ille.  Ex  his  verbis  clarissime  patet,  Deum  non  praeordinasse  homini- 
bus  supplicia  vel  gloriam,  quae  non  sunt  in  nostra  potestate,  nisi  prae- 
visis  bonis  vel  raalis  operibus,  quae  sunt  in  nostra  potestate.  Deinde 
patet,  Deum  non  praedefinivisse  in  particulari  omnes  nostras  actiones, 
quia  relinquit  eas  adeo  in  nostra  potestate,  ut  possimus  efficere ,  ut 
Deus  eas  cognoscai  futuras  vel  non  futuras.  Quod  falsissimum  esset, 
si  ipse  absolute  decrevisset,  ut  eas  hic  et  nunc  faceremus.  Tunc  enim 
a  nobis  nullo  modo  penderet ,  quod  Deus  ista  futura  praesciret.  Nam 
ex  solo  decreto  suae  voluntatis  id  sufficientissime  praesciret. 

3.  Prohatiir  ex  sententia  Prosperi  sumpta  ex  lib.  3.  de  Trinit.  c.  4., 
ubi  non  omnia  vult  decerni  a  Summi  Imperatoris  Aula  ante  praevisionem 
dispositionis  causarum  secundarum,  sed  multa  permitti,  sicut  non  decer- 
nebat,  ut  malefici  opera  daemonum  facerent  ranas  et  serpentes,  sed  per- 
mittebat  et  quidem  praevisis  hominum  demeritis,  ut  ibidem  satis  indicat. 


'  *  Exemplar  lustificationis  seu  Antapologiae,  quo  Lessius  usus  est,  hoc 
loco  mendosum  fuit ;  verba  enim  S  Thomae  a  Lovaniensibus  laudata  non  in 
qu.  13.,  sed  in  qu.  23.  leguntur. 


Cap.  X.     De  divina  Praescientia  et  Praedefinitione.  423 

4.  Ex  D.  Thoni.,  cuius  verba  dicunt  a  me  non  bona  fide,  sed  mu- 
tilate  producta.  D.  Thom.  1.  par.  quaest.  23.  art.  7.  sic  ait:  Numerus 
praedestinatorura  Deo  certus  dicitur  non  solum  ratione  cognitionis,  quia 
scilicet  scit,  quot  sunt  salvandi  (sic  enim  Deo  certus  est  numerus  gut- 
tarum  pluviae  et  arenae  maris) ,  sed  ratione  electionis  et  definitionis 
cuiusdam;  ubi  habemus  numerum  guttarum  pluviae  esse  tantum  certum 
ratione  cognitionis ,  ita  ut  non  sit  certus  ratione  cuiusdam  definitionis, 
id  est,  ex  eo  quod  Deus  praecise  voluisset  tot  esse  guttas  et  non 
plures.  JSTam  si  hoc  definivisset ,  sine  dubio  certum  in  illa  praefini- 
tione  esset. 

Sed  inquiunt ,  D.  Thom.  infra  ait,  quod  iste  numerus  guttarum, 
culicum  etc.  non  sit  per  se  praeordinatus  et  principaliter.  Ergo  in- 
sinuat  esse  praeordinatum  minus  principaliter  et  propter  aliud.  Resp. 
Non  vult  D.  Thom.  dicere  certum  aliquem  numerum  culicum  esse  a 
Deo  ante  praevisionem  causarum  secundarum  definitum ,  sed  propter 
aliud ,  non  propter  se.  Nam  tunc  ille  numerus  esset  certus  ratione 
huius  definitionis  ,  sicut  numerus  praedestinatorum.  Nam  ad  hoc  nihil 
interest,  sive  aliquid  propter  se  definitum  sit,  sive  propter  aliud,  modo 
aeque  absolute  definitum  sit.  Nam  etiam  D.  Thom.  dicit  eamdem  esse 
rationem  numeri  reproborura,  qui  videntur,  inquit,  ordinati  in  bonum 
electorum,  quorum  tamen  numerus  certus  non  est  decretus  et  efficaciter 
praevolitus  ante  praevisionem  causae  secundae ,  nempe  demeritorum, 
nec  propter  se ,  nec  propter  electos  ,  sed  solum  praescitus;  vult  ergo 
dicere  numerum  cuh*cum  non  esse  per  se  praeordinatum ,  quia  nulla 
certa  species  numeri,  v.  g.  praecise  mille  vel  centum  millia,  definita  est, 
cum  nihil  referat  ad  universi  perfectionem ,  sintne  tot  praecise  vel  tot, 
sed  esse  praeordinatum  in  genere ,  ut  tot  nascantur  quot  sufficiunt  ad 
speciei  conservationem.  Idem  patet  ex  quaest.  6.  de  verit.  art.  3. ,  de 
quo  loco  supra. 

5.  Probatur  ex  aliis  doctoribus.  Nam  omnes  illi ,  qui  statuunt 
Deum  non  cognoscere  futura  contingentia  in  determinatione  suae  vo- 
luntatis,  manifeste  indicant  Deum  non  efficaciter  et  in  particulari  omnia 
futura  contingentia  praeordinasse ,  ut  D.  Bonaventura,  qui  vult  ea  co- 
gnosci  in  repraesentatione  idearum,  dist.  39.  art.  1.  2.  quaest.  3.,  Du- 
randus  et  Gregor. ,  qui  in  causis  liberis,  dist.  38.,  D.  Thom.,  qui  vult 
ea  cognosci,  quia  aeternitas  ambit  totum  terapus  et  ita  omnia  sunt 
aeternitati  obiective  praesentia,  1.  part.  quaest.  14.  art.  13.,  denique 
Guillielmus  Occam  et  ceteri  Nominales ,  qui  aperte  impugnant  hanc 
absolutam  praeordinationem  ,  dist.  38. ,  cum  Greg.  Arim.  Solus  Scotus, 
quod  sciam ,  ponit  illam  praeordinationem  seu  determinationem  futuro- 
rum  contingentium,  dist.  39.,  quia  putat  aliter  futura  non  posse  prae- 
nosci  a  Deo,  nisi  ab  ipso  sint  decreta.  Quod  si  ipse  sub  illa  determi- 
natione  comprehendit  etiam  permissionem,  nobis  non  adversatur.  Nam 
nihil  potest  esse  futurum,  nisi  Deus  illud  velit  vel  permittat  fieri;  sed 
quicquid  sit,    Scotus  nihil  iuvat  sententiam  MM.  NN. ,    quia  ipse  ponit 


424  Responsio   Lessii  ad  Antapologiam. 

omnia  esse  determinata  a  divina  voluntate ,  etiam  actus  intrinsecus 
malos  secundum  esse  materiale;  alioquin  eos  non  cognosceret;  ac  MM. 
NN.  in  Antapologia  hos  excipiunt.  Similiter  nec  Caietanus  illos  iuvat; 
nam  loquitur  absolute  de  omnibus,  quae  contingenter  seu  libere  eve- 
niunt.     Cuius  sententiam  nemo  fere  sequitur. 

6.  Prohatur.  Si  actiones  illae,  quae  intrinsecus  sunt  peccata,  non 
sunt  efficaciter  et  absolute  decretae  ante  praevisionem  causarum  secun- 
darum,  cur  non  etiam  aliae  nullius  momenti,  v.  g.  ludicrae  et  indiffe- 
rentes.  Nam  ratio  cur  hae  ponantur  decretae ,  ut  fiant ,  etiam  locum 
habet  in  actionibus  malis;  nec  unquam  aliquis  doctor  dixit ,  reliquas 
omnes  actiones  nostras  esse  absolute  decretas,  eas  autem,  quae  intrin- 
secus  malae  sunt,  non  esse  decretas,  unde  illa  sententia  caret  omni  fun- 
damento.  Si  enim  possum  mentiri ,  odisse  fratrem  hic  et  nunc  sine 
decreto  Dei  efficaci,  quo  me  velit  habere  has  actiones,  cur  non  possum 
etiam  dicere  verum  et  odisse  diabolum  et  facere  actiones  aliquas  civiles 
sine  siraili  decreto? 

Dicet  aliquis ,  voluntas  Dei  est  omnium  rerum  causa ,  ergo  nihil 
potest  fieri,  nisi  Deus  absolute  velit  illud  fieri.  Resp.  Hoc  argumen- 
tum  non  minus  est  contra  ipsos,  qui  volunt  actiones  malas  non  esse  a 
Deo  praevolitas  secundum  esse  materiale,  quani  contra  nos.  Est  autem 
voluntas  Dei  omnium  rerum  causa ,  quia  nihil  omnino,  ne  actio  qui- 
dem  illa,  quae  intrinsecus  malitiam  coniunctam  habet ,  potest  fieri  sine 
voluntate  Dei  aut  decernente,  ut  fiat ,  aut  permittente  et  volente  prae- 
bere  concursum ;  non  autem,  quod  omnia  in  particulari  debeant  esse 
absolute  et  efficaciter  praevolita,  ita  ut  ex  efficacia  huius  decreti  omnia 
fiant.  Alioquin  si  omnes  omnino  actiones  et  motus  animorum  sunt  ab- 
solute  et  efficaciter  decreti,  antequam  praevideret  Deus  causas  secun- 
das  ad  hoc  sese  determinaturas,  sed  ipsemet  decreverit,  ut  se  determi- 
narent,  non  video,  quomodo  Deus  non  sit  auctor  peccatorum.  Nam 
ideo  hic  et  nunc  ille  habebit  actum  mentiendi,  quia  Deus  decre- 
vit,  ut  illum  haberet;  ideo  actum  odii ,  quia  Deus  absolute  voluit,  ut 
in  illo  exurgeret  talis  actus,  et  sic  de  ceteris.  Efc  ita  quisque  poterit 
causam  suorum  peccatorum  in  Deum  referre ,  cuius  decretis  obluctari 
non  possumus.  Si  dicas:  Deus  non  voluit,  ut  ille  actus  haberefc  mali- 
tiam  coniunctam ,  respondebit  ille:  Neque  ego  id  cupio,  sed  bene  scie- 
bat  Deus,  me  illos  actus  materiales  non  posse  bene  facere,  v.  g.  odisse 
proximum  vel  Deum,  velle  mentiri ,  fornicari  etc. ;  cur  ergo  decrevit 
efficaciter,  ut  ego  illos  haberem  ,  antequam  praevideret  me  in  illos  in- 
clinafcurum?  Non  video  quid  aliud  velint  dicere  haerefcici  Wicleffitao 
et  Calvinistae,  qui  dicunt  Deum  esse  auctorem  peccatorum,  non  quod 
ipse  velit  malitiam  ipsam  coniunctam  actui;  nam  hoc  aperte  negant, 
ut  patet  apud  Calvinum  lib.  1.  Instit.  c.  18.  §  6.,  ubi  dicit  Deum  nolle 
perfidiam,  sed  actum  illum,  in  quo  est  perfidia.  Neque  hoc  refert,  quia 
ipsa  Iquoque]  creatura  non  vult  malitiam  illam  seu  inordinationem,  sed 
actum  et  delectationem  positivam.    Unde,  si  Deus  velit  et  absolute  ante 


Cap.  X.     De  absoluta  Praedefinitione  et  Praedeterminatione.  425 

omnem  praevisionem  determinationis  causarum  secundarum  decernat 
omnes  illos  actus,  ut  fiant,  non  video  quomodo  contra  haereticos  de- 
fendi  possit ,  Deum  non  esse  auctorem  peccati ,  maxirae  si  ponaraus, 
quod  quidam  faciunt,  Deum  praeveniendo  liberum  arbitrium  ad  omnes 
illos  actus  efficaciter  determinare;  nam  sic  falsa  omnino  videtur  etiam 
illa  Conciliorum  definitio,  neminem  divina  potentia  praedestinatum  esse 
ad  malum. 

Quare  valde  optandum  esset  ut  sancta  SEDES  APOSTOLICA.  de- 
cerneret,  quo  loco  haec  quorumdam  propositio  sithabenda:  DEUS  ab- 
solute  et  effioaciter  decrevit  omnes  actus  liberos  secundura  esse  mate- 
riale  cum  omnibus  suis  circumstantiis  et  ad  eos  praeveniendo  liberum 
arbitrium  efficaciter  determinat. 

7.  Proh.  Si  omnes  aliae  actiones  in  particulari  cum  suis  circum- 
stantiis  sunt  absolute  decretae  ante  omnem  praevisionem  causarum  se- 
cundarum :  ergo  Deus  debet  singulari  providentia  procurare  et  omnes 
causas  ad  hoc  disponere  ,  ut  infallibiliter  tali  tempore,  loco  et  raodo 
fiant,  V.  g.  ut  hodie  toties  rideam,  iocer,  cras  autem  toties  et  sic  de 
ceteris  actionibus  cura  suis  circurastantiis.  Itaque  causa ,  cur  haec 
toties  hodie  vel  heri  fecerim,  est,  quia  Deus  statuit,  ut  haec  toties  tali 
tempore  et  loco  facerem  ,  et  ut  facerera ,  rae  instigavit  et  deterrainavit, 
quod  ipsi  concedunt ,  sed  sane  parum  videtur  probabile.  Nemo  enim 
experitur  talera  praeventionera  et  incitationera  a  Deo  iramissam  ad  haec 
facienda.  Deinde  cur  Deus  non  relinquat  haec  rainima  in  hominum 
arbitrio ,  ut  necesse  sit  ipsum  haec  orania  in  particulari  praescribere? 
An  forte  horao  nihil  horura  facere  posset ,  nisi  Deus  haec  eo  modo 
praescriberet,  et  ad  haec  liberum  arbitrium  locis  et  moraentis  praesti- 
tutis  incitaret  et  determinaret? 

8.  Quia  valde  alienura  videtur  a  ratione  dicere  oranes  hominum 
caedes,  omnes  virginura  violationes,  omnes  rerum  alienarum  ablationes 
esse  absolute  decretas  et  praeordinatas,  ut  fierent  tali  tempore,  loco  et 
modo  ante  oranem  praevisionem  causarum  secundarum.  Si  enim  Deus 
haec  omnia  absolute  praeordinavit,  ut  tali  tempore  et  loco  fierent,  ne- 
cesse  est,  ut  causas  secundas,  per  quas  haec  exequitur,  ad  ea  impellat 
et  determinet,  sicut  eas  determinat  ad  alia ,  quae  sine  peccato  faciunt. 
Nam  alioquin  non  certo  et  infallibiliter  ita  evenirent.  Quid  enim  si 
causae  secundae  se  illis  raoraentis  non  inclinarent  ad  haec  facienda? 
V.  g.  Deus  secundum  illos,  num.  111.,  quia  decrevit  hunc  infantem  non 
adraiitere  ad  regnura,  statuit  illum  eliso  gutture  interficere  ante  bap- 
tismum  tali  tempore  et  loco ,  antequam  matris  in  illum  immanitatem 
cerneret;  deinde  videns,  matrem  impiam  futurara,  vult  uti  eius  malitia 
ad  hunc  infantem  interimendura.  Sed  quaero ,  qui  fit,  ut  mater  illum 
tali  prorsus  modo  et  loco  et  tempore  interiraat,  si  Deus  illam  ad  hoc 
non  inflectat?  Eadem  est  quaestio  de  infinitis  hominum  caedibus,  quae 
mediante  peccato  fiunt,  quomodo  hae  omnes  caedes  ante  praevisionem 
discordiarum  et  odiorum  definitae  et  decretae  sunt,  ut  tali  modo,  tem- 


426  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

pore  et  loco  fiant ,  si  Deus  tales  discordias  et  odia  non  imraittit  et 
homines  ad  haec  facinora  talibus  temporibus  et  locis  non  determinat? 
Sine  omni  enim  probabilitate  dicitur ,  quod  semper  causae  secundae 
seipsas  tunc  praecise  ad  haec  determinent  et  inflectant,  nisi  a  Deo  ad 
haec  efficaciter  impellantur,  ut  vult  Calvinus.  Sed  mqiihmt,  nisi  causae 
secundae  sua  malitia  ad  haec  flecterentur ,  Deus  illis  praeciperet  vel 
certe  per  se  illa  inferret.  Nam  per  se  potest  occidere,  quos ,  quando 
et  quomodo  vult,  et  aliis  etiam  praecipere.  Sed  non  minus  absurdum 
videtur  et  a  communi  doctrina  alienum,  quod  Deus  omnes  illas  caedes 
hominum ,  exustiones  urbium  et  villarum  ,  direptiones  bonorum ,  viola- 
tiones  virginum  praeciperet  fieri  vel  per  se  faceret ,  si  homines  impii 
non  essent  vel  se  ad  ea  inferenda  sponte  non  inflecterent.  Similiter 
quod  S.  Laurentius  in  craticula  tali  tempore  et  loco  pro  confessione 
nominis  Christi  assatus  et  omnibus  aliis  tormentis  excruciatus  fuisset 
et  tot  alii  utriusque  sexus  tam  diris  et  variis  et  saepe  nefandis  tor- 
mentis  mactati  tali  tempore  et  loco  fuissent ,  etiam  si  impietas  tyran- 
norum  et  hominum  crudelium  sponte  non  exstitisset,  cuius  sane  auctor 
Deus  esse  nullo  modo  poterat.  Non  ergo  haec  Deus  ante  praevisam 
hominum  malitiara  ,  quos  praevidebat  sponte  ad  haec  futuros  paratos, 
absolute  voluit,  ut  fierent.  Omitto,  quod  etiam  ex  hac  sententia  sequi 
videatur  oranes  eos  qui  sunt  daranandi  eadera  aeterna  torraenta,  quae 
propter  sua  peccata  patientur ,  perpessuros  fuisse ,  etiarasi  non  peccas- 
sent.  Nam  cum  haec  siipplicia  inferri  possint  sine  peccato,  sicut  caedes 
hominum ,  Deus  illa  ante  oranem  praevisionem  causarum  secundarum 
decrevit.  Cur  enim  non  aeque  atque  caedes  horainura?  Unde  si  ipsi 
postea  sponte  non  peccassent,  debuissent  illis  inferri  sine  peccato  vel 
certe  Deus  debuisset  curare ,  ut  peccarent.  Sed  profecto  valde  rairum 
est,  haec  omnia  nunc  poni  a  Deo  absolute  decreta,  cum  supra  nura.  56. 
dicant  perseverantiam  Angelorum  quoad  sui  corapleraentura  non  fuisse 
praedestinatam ,  sed  praescitam  tantum.  Nunc  autera  caedes  omnes 
hominum  et  supplicia  etc.  ponuntur  non  tantum  praescita,  sed  etiam 
praeordinata  seu  praedestinata;  nam  haec  idem  valent;  quae  quomodo 
consentiant,  ego  non  intelligo. 

Sed  inquiunt:  In  iis  omnibus,  quae  gubernatione  Dei  contingunt, 
Deus  causam  ad  eff^ectura  deterrainat  et  ideo  praevidet  deterrainationera 
illara,  quia  illam  vult  facere.  Ergo  Deus  vult  oranes  tales  eflfectus  ante 
praevisionera  deterrainationis  causae  secundae.  In  iis  vero  quae  facit 
horao  non  ex  gubernatione  Dei,  sed  ubi  gubernationi  suae  ipse  relin- 
quitur,  ibi  seipsura  determinat  ad  eff^ectum  vel  potius  defectum.  Ita 
ratiocinantur  nura.  106.  Ibi  nolo  exarainare  illara  distinctionera ,  cura 
D.  Thom.  omnia  velit  divinae  gubernationi  subdi.  Sed  respondeo:  [1.]  si 
in  omnibus  iis ,  quae  Dei  gubernatione  contingunt,  Deus  causam  ad 
effectum  determinet  etc. ,  ergo  etiam  deterrainat  et  inclinat  hominum 
voluntates  ad  caedes,  rapinas  etc. ,  nam  haec  Dei  gubernatione  contin- 
gunt,  cum  sint  ab  ipso  absolute  decreta,  ut  fierent,  ante  praevisionem 


Cap,  X.     De  absoluta  Praedeterminatione.  427 

causarum  secundaruni.  Quid  enim  magis  Dei  gubernatione  et  directione 
contingit  quam  id ,  quod  absolute  et  in  particulari  ab  ipso  est  decre- 
tum?  2.  Ex  hac  sententia  videtur  subverti  libertas  etiam  in  actibus 
civilibus  et  indifferentibus ,  quia,  si  Deus  absolute  decrevit,  ut  ego  tali 
momento  rideam  vel  iocer,  et  ut  hoc  faciam  me  efficaciter  praeveniendo 
determinat,  non  est  in  mea  potestate  facere,  ut  hoc  momento  non  ri- 
deam.  Non  enim  in  mea  potestate  est  facere,  ut  Deus  me  praeveniendo 
determinet  vel  non  determinet,  et  posita  illa  determinatione  non  est  in 
mea  potestate  non  facere ,  ad  quod  efficaciter  sum  praedeterminatus. 
Confirmatur.  Nam  quando  suppositio  non  est  in  mea  potestate,  id  quod 
ex  ea  suppositione  necessario  sequitur,  non  est  in  mea  potestate,  prae- 
sertim  quando  illa  suppositio  liberum  arbitrium  praeveniendo  determi- 
nat;  non  enim  in  mea  potestate  est  separare  eflTectum  ab  illa  determina- 
tione;  nam  eodem  momento  effectus  est,  quo  ponitur  illa  determinatio. 
In  momento  autem  deliberare  non  possum.  Quis  enim  non  videat  pror- 
sus  mihi  inevitabilem  esse  risum ,  si  Deus  absoluto  decreto  statuit,  ut 
rideam,  et  ad  hoc  me  praeveniendo  libertatem  determinat? 

Dices.  Est  necessarium  solum  ex  suppositione.  Resp.  Hoc  non 
refert.  Nam  haeretici  nullam  aliam  ponunt  necessitatem  in  actibus 
humanis  civilibus,  nisi  ex  suppositione  decreti  divini ,  quod  non  est  in 
nostra  potestate,  ex  cuius  virtute  suis  temporibus  et  momentis  ad  sin- 
gulos  actus  impellimur.  Yideatur  Calvin.  lib.  1.  instit.  c.  16.  §  8.,  9. 
et  c.  18.  §  2. 

Ne  autem  MM.  NN.  putent  i^tud  axioma  novum  esse :  Id  quod 
sequitur  necessario  ex  aliqua  suppositione,  quae  non  est  in  nostra  po- 
testate ,  non  est  liberum  ,  sciendum  illud  tradi  a  Gregor.  Arira.  in  1. 
dist.  38.  quaest.  2.  art.  3.  ad  4.,  ubi  demonstrat  fieri  non  posse,  ut 
aliquid  respectu  primae  causae  necessario  seu  inevitabiliter  eveniat, 
[et]  respectu  secundae  libere  seu  evitabiliter.  Quod  etiam  ostendit 
Scotus  dist.  39.  et  Guillelmus  Occam  dist.  38.  et  Thom.  Walden.  lib.  1. 
doctr.  fid.  cap.  28. ;  et  existimant  hi  doctores  everti  libertatem  hominis, 
si  actus  voluntatis  ita  causantur  a  Deo,  ut  respectu  Dei  eveniant  neces- 
sario  et  inevitabiliter;  quod  tamen  docent  MM.  NN.  expresse  num.  78., 
ubi  sic  dicunt:  „Quamvis  causarum  secundarum  operationes,  quatenus 
ab  ipsis  procedunt,  impediri  possint,  tamen  in  quantura  ad  Dei  volun- 
tatera  et  operationem  ut  causam  referuntur,  impediri  non  possunt."  Si 
enim  non  possum  impedire,  quin  istae  actiones  procedant  a  Deo  et  a 
Deo  causentur,  perspicuum  est  non  posse  me  impedire,  quin  ego  illas 
in  me  habeam;  nisi  forte  dicat  quis,  quod  me  impediente  Deus  produ- 
ceret  illas  in  aere.  Itaque  illud  axioma  firmissimum  est,  maxime  quando 
simul  ponitur,  quod  illa  suppositio  liberum  arbitrium  praeveniendo  de- 
terminet. 

Quod  autem  Deus  non  determinet  voluntatem  ad  actum  liberum 
prius  natura  quam  voluntas  seipsam  determinet ,  seu  independenter  ab 
ea  determinatione,  qua  voluntas  seipsam  determinat,  puto  esse  senten- 


428  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

tiam  omnium  doctorum  scholasticorum :  Henrici  quodl.  9.  quaest.  5., 
Scoti  in  1.  dist.  39.  et  in  2.  dist.  37.,  D.  Bonaventurae  in  2.  dist.  37. 
quaest.  5.,  Guill.  Occam  2.  quaest.  5.,  Gabr.  Biel  in  2.  dist.  37.,  Greg. 
Arim.  in  1.  dist.  45.  conclus.  5.  ad  2.  ,et  in  2.  dist.  34.  35.  art.  3.  ad  8., 
Andreae  a  Castro  novo  in  1.  dist.  22.,  Marsilii  lib.  2.  quaest.  16.  art.  4., 
Caiet.  1.  part.  quaest.  14.  art.  13.,  Ruardi  art.  7.  p.  314.  et  aliis  multis 
locis ,  Cuneri  opusc.  de  praedestinatione  cap.  5.  et  alibi  frequenter, 
lulii  Syrenii  lib.  8.  de  fato  c.  21.  et  alii  plurimi,  quorum  verba  affere- 
mus  infra.  Quod  autem  D.  Thom.  et  qui  ipsum  sequuntur  interdum 
dicunt,  Deum  ut  causam  primam  applicare  omnes  causas  secuiidas  ad 
agendum  ,  intelligi  debet  non  quod  Deus  illas  praeveniat  proprie,  sed 
quia  nulla  creatura  potest  se  determinare,  id  est,  inchoare  actionem 
suam  nisi  virtute  divina  sibi  praeparata  et  Deo  simul  cooperante  et 
veluti  condeterminante.  Deus  enim  ita  se  coniungit  et  veluti  unit  libero 
arbitrio,  ut  liberum  arbitrium  eius  cooperationera  habeat  quodammodo 
in  sua  potestate,  proinde  ac  si  habitus  quidam  esset  libero  arbitrio  in- 
time  insidens  illique  cooperans.  Quia  tamen  perfectius  influit  in  effec- 
tum  omnem  ,  etiam  in  actus  intrinsecus  malos ,  quam  causa  secunda, 
attingens  per  se  primo  tamquam  causa  universalis  totius  entis  ipsum 
gradum  entitatis  generalissimum  et  primum ,  ideo  dicitur  plus  influere 
et  quodammodo  prius,  i.  e. ,  perfectius  et  illimitatius,  quam  causa  se- 
cunda,  quae  per  se  tantum  primo  attingit  gradum  specificum  et  gene- 
ricum  effectus,  sicut  metaphysici  docent.  Non  ergo  determinat  liberum 
arbitrium  praeveniendo  aut  eo  modo ,  ut  haec  determinatio  in  liberi 
arbitrii  non  sit  potestate.  Nam  revera ,  si  ita  Deus  sua  gubernatione 
vel  concursu  liberum  arbitrium  determinaret,  non  video  quomodo  pos- 
set  salvari  libertas.  Si  enim  concursum  divinum  non  habeo  quodam- 
modo  in  mea  potestate ,  neque  etiam  actum  voluntatis  habeo  in  mea 
potestate,  v.  g.  si  ad  hoc  ut  tali  momento  velim  ambulare,  necesse  est, 
ut  Deus  me  tali  momento  praeveniendo  determinet  ad  hoc  volendum, 
quomodo  habeo  in  mea  potestate,  ut  hoc  vel  illo  momento  velim ,  si 
non  habeo  in  mea  potestate  ut  Deus  me  praeveniendo  determinet? 
Nequo  satisfacit  dicere :  Deus  facit,  ut  libere  velis,  et  similia.  Nam  ad 
veram  libertatem  requiritur,  ut  habeam  in  mea  potestate  hoc  velle  et 
non  velle.  Quod  certe  non  habeo,  si  Deus  debet  praevenire  et  deter- 
minare  liberura  arbitrium  ad  singula.  Nam  ex  terminis  notum  est, 
hominem  non  habere  iraraediate  in  sua  potestate,  ut  a  Deo  ad  hoc  vel 
illud  praeveniatur  et  praedeterrainetur.  Concludo  ergo,  eam  sententiam 
quae  dicit,  Deum  omnes  actus  humanos  non  per  se  malos  ante  omnera 
praevisionera  absolute  decrevisse  et  sua  gubernatione  voluntatera  ho- 
minis  ad  eos,  quos  decrevit,  praeveniendo  determinare,  non  videri  satis 
securam.  Nara  ex  ea  per  evidentera  consequentiara  videtur  sequi,  ho- 
minera  non  habere  suos  raotus  in  sua  potestate ,  ut  hoc  vel  illud  velit 
et  sese  ad  quaevis  flectat  etiara  in  rebus  civilibus ,  quia  non  habet  in 
sua  potestate,  ut  Deus  illum  praeveniendo  determinet;  quae  taraen  de- 


Cap.  X.     De  absoluta  Praedeterminatione.  429 

terminatio  et  praeventio  est  necessaria ,  ut  possira  illud  velle.  Nemo 
enim  habet  opus  in  potestate ,  nisi  qui  habet  in  potestate  sua  omnia 
necessaria  ad  illud.  Itaque  ratio,  cur  homo  nunc  hoc,  nunc  illud  velit, 
erit ,  quia  Deus  illum  nunc  ad  hoc ,  nunc  ad  illud  flectit.  Praeterea 
hinc  sequitur  neminem  in  sua  potestate  habere ,  ut  plura  faciat ,  vel 
pauciora,  vel  alia  opera  civilia  non  mala ,  quam  facit  etc.  Nam  nemo 
habet  in  sua  potestate  facere  alia  aut  alio  tempore  quam  Deus  decre- 
vit ,  ut  faciat.  Ergo ,  si  Deus  decrevit ,  ut  tantum  haec  faciat ,  non 
potest  facere  alia.  Item  nemo  habet  in  sua  potestate  facere  aliquid 
non  malum,  nisi  Deus  illum  ad  hoc  determinet.  Deus  autem  non  sta- 
tuit  illum  determinare  nisi  ad  haec  certa  et  numerata ,  quae  decrevit 
ipsum  operari.  Ergo  non  potest  alia;  alioquin  homo  posset  aliqua  fa- 
cere  non  mala,  quae  non  essent  a  Deo  decreta,  et  sine  gubernatione  et 
determinatione  Dei.  Accedit  quod  homo  omnia,  quaecumque  vult,  ne- 
cessario  vult,  si  praeveniendo  determinatur ,  ut  velit.  Ut  enim  deter- 
minetur  a  Deo,  non  est  in  ipsius  potestate,  et  cum  determinatus  est  ad 
velle,  non  potest  fieri,  ut  non  velit,  sicut  patet  ex  terminis.  Nam  eo- 
dem  momento  vult,  sed  de  hoc  plura  infra. 

Sed  mirum  sane  est  MM.  NN.  velle ,  ut  Deus  voluntatem  huma- 
nam  ad  omnes  actus  civiles  et  indifferentes  praeveniendo  determinet, 
non  autem  ad  actus  intrinsecus  malos ,  cum  hi  saepe  versentur  circa 
obiecta  supernaturalia  et  pertineant  ad  aeternam  praedestinationera  vel 
reprobationera;  nimirum  hic  periculum  erat  Calvinismi,  quamquam  ex 
hoc  ipso  fortissimum  peti  possit  argumentum.  Si  enim  potest  quis 
odisse  Deum  et  proximum,  blaspheraare,  superbire,  invidere  etc.  absque 
hoc,  quod  Deus  illum  ad  haec  praeveniat  et  determinet,  cur  non  potest 
etiam  facere  aliquos  actus  civiles  et  indifferentes :  ridere ,  iocari ,  lu- 
dere  etc.  absque  tali  praedeterminatione?  Adeone  natura  nostra  per 
peccatum  est  prostrata ,  ut  nihil  aliud  possit  quam  actus  intrinsecus 
malos,  nisi  a  Deo  efficaciter  determinetur  ad  non  malos?  Profecto  hoc 
incredibile  est  et  a  nemine,  quod  sciam,  unquara  assertura.  Licet  enim 
!■■  quidam  voluerint,  hominem  viribus  naturae  solis  non  posse  facere  ali- 
quod  opus  non  malum ,  nemo  tamen  requirit ,  ut  Deus  ad  illud  deter- 
minet  horainera. 

Aliud  argumentum,  quo  probent,  Deum  omnia  rainima  in  particu- 
lari  ante  oranera  praevisionem  causarura  secundarum  absolute  prae- 
ordinasse,  est,  quia  etiam  in  his  unum  est  propter  aliud ,  v.  g.  tale 
semen  propter  talera  muscam ;  sed  volitio  finis  est  prior  dispositione 
mediorum.  Ergo  Deus  absolute  voluit  res  omnes  minimas  fieri,  et  ideo 
singulis  tales  causas  praeparavit.  Resp.  Si  hoc  argumentum  aliquid 
valeret,  maxime  Angelorum  gloria  deberet  esse  absolute  in  particulari 
decreta  ante  praevisionem  gratiae  et  meritorum,  quae  tamen  supra  ne- 
garunt  num.  54.  et  sequentibus.  Deinde  quod  aliquae  muscae  vel  si- 
milia  animalcula  tali  tempore  et  loco  nascantur,  in  causa  interdum  est 
strages  hominum,  ex  quorum  nascuntur  sanguine  etc.     Non  ergo  Deus 


430  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

illas  muscas  absolute  nasci  voluit,  antequara  praevideret  sanguinem  ef- 
fusum;  aut  certe  debuissent  ex  sanguine  illorum  hominum  nasci,  etiamsi 
interfecti  non  fuissent,  vel  Deus  debuisset  curare  illos  interfici,  ut  mu- 
scae  istae  nascerentur.  Sirailia  raulta  posset  quis  enumerare  quae  valde 
ab  omni  ratione  aliena  sunt,  sicut  quod  Deus  debeat  perpetuo  regere 
illorura  aniraalculorura  phantasiara  ut  tali  raodo ,  terapore  et  loco  vo- 
lent,  saliant  etc,  sicut  ipse  decrevit.  Sane  hoc  non  est  sinere  res  suos 
raotus  agere,  sed  perpetuo  novos  imprimere.  Ad  rationera  autera  illam 
dictura  est,  Deum  non  velle  omnes  fines  particulares  absoluta  et  efficaci 
voluntate  ante  praevisionem  causarum  secundarum;  unde  possunt  facil- 
lirae  huraana  libertate  irapediri.  Quomodo  autera  divina  providentia 
extendat  sese  ad  omnia  rainiraa  et  ad  actiones  oranes  huraanas,  dictum 
est  in  Apologia.  Ad  testiraoniura  D.  Augustini  ex  Psalm.  148.:  Agit 
D.  Augustinus  contra  eos ,  qui  putant  providentiam  Dei  non  extendi 
infra  nubes,  sed  hic  omnia  casu  fieri.  Nos  autem  dicimus  non  solum 
pluviam,  grandinera  etc.  non  fieri  sine  providentia  Dei,  sed  nullura  pe- 
nitus  raotura  in  tota  creatura  posse  fieri  sine  nutu,  providentia ,  ordine 
et  lege  Dei.  Nihil  enira  fit  quod  non  ipse  ordinet  et  procuret  fieri  vel 
ob  certas  causas  perraittat,  ut  qui  oraniura  causarura  radices  in  raanu 
sua  habeat,  et  hoc  est,  quod  ipse  vult  quando  dicit:  „Quicquid  ergo 
hic  accidit  contra  voluntatem  nostram ,  noveris  non  accidere  nisi  de 
voluntate  Dei"  etc,  scilicet  praeordinante  vel  permittente;  loquitur  enim 
in  genere  etiara  de  suppliciis  tyrannorura  et  raortibus  horainum  et  om- 
nibus,  quae  nobis  displicent  in  mundo.  Certura  taraen  est,  quod  Deus 
non  velit  absolute  ,  ut  horaines  seipsos  vel  alios  interimant ,  furentur, 
fornicentur  et  cetera,  quae  piis  displicent,  perpetrent;  quod  ad  monstra 
attinet,  certum  est,  non  orania  quae  nascuntur  esse  a  Deo  praeordinata 
ante  praevisionera  causarum  secundarum ,  neque  causas  secundas  ad 
haec  procurari,  ut  quando  ex  nefario  concubitu  hominum  cum  bestiis 
foetus  nascuntur,  cuius  exempla  exstant  nostra  aetate ;  non  enira  Deus 
hanc  coniunctionem  procuraverat.  De  sententia  D.  Thora.  dictura  est 
in  Apologia.     Reliqua  responso  non  indigent. 

Capiit  11.   ad  Antapologiam  in   assertionem  octavam,  nonam,   decimamy 
undecimam ,  duodecimam ,  vigesimam  quintam  De  gratia  sufficienter 

2Jraeparante. 

Status  controversiae,  in  qua  est  praecipua  dissensio : 
Diciraus  nos  :  1.  fieri  posse  ut  horao  ex  parte  Dei  sit  sufficienter 
praeparatus  per  auxiliura  praeveniens  vel  ad  conversionem,  id  est,  ad 
assentiendum  divinae  vocationi,  vel  ad  inchoandam  conversionem,  vel  ad 
aliud  aliquod  opus  bonum;  et  taraen  illud  opus  non  faciat,  quia  non  vult. 
2.  Proinde,  ut  aliquis  habeat  in  sua  potestate  converti  vel  facere 
aliquod  opus  bonura,  non  requiri  praeter  ceteras  praeparationes  Divinas 
auxilium  praeveniens  ita  efficax ,    distinctum    a   concursu  supernaturali, 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  431 

ut  liberum  arbitrium  efficaciter  determinet,  ita  ut  cum  eo  constare  non 
possit,  ut  homo  non  faciat. 

3.  Ut  quis  de  facto  vel  inchoet  conversionem,  vel  convertatur,  vel 
faciat  aliquod  opus  bonum ,  non  esse  necessariam  motionem  quamdam 
Divinam  praevenientem,  propriam  statui  lapso,  ita  efficacem,  ut  liberum 
arbitrium  determinet,  et  cum  ea  stare  non  possit,  ut  homo  non  faciat. 
Et  haec  indicantur  in  assertione  8.,  9.  et  10. 

MM.  NN.  censent  haec  repugnare  Scripturis  et  D.  Augustino.  Et 
docent:  1.  numquam  fieri ,  nec  fieri  posse  in  statu  lapso  et  in  tanta 
naturae  imbecillitate ,  ut  homo  habeat  auxilium  sufficienter  ex  parte 
Dei  praeparans  ad  initium  conversionis  vel  ad  conversionem  vel  ad 
aliquod  opus  bonum ,  et  tamen  illud  opus  non  faciat ,  quia  non  vult. 
Ita  docent  in  Censura  ad  propositionem  8.,  9.,  10.,  et  in  Antapologia 
]  num.  113.  et  sequent.  et  152.  et  sequent.  Item.  num.  164.,  167.,  177. 
2.  Hominem  non  habere  in  sua  potestate  converti  vel  facere  aliquod 
opus  bonum ,  quantumcumque  sit  praeparatus  per  habitus  infusos  et 
alias  excitationes  piasve  affectiones,  nisi  ulterius  immittatur  ei  quaedam 
motio  praeveniens  ita  efficax,  ut  liberum  arbitrium  efficaciter  determi- 
net,  et  cum  ea  stare  non  possit ,  ut  non  faciat;  idque  propter  naturae 
imbecillitatem.  Quam  tamen  motionem  habere  non  est ,  inquiunt ,  in 
eius  potestate.  Nam  Deus  dat  illam ,  cui ,  quando  et  quomodo  vult; 
immo  non  est  paratus  cuipiam  illam  dare ,  nisi  cui  eara  de  facto  dat. 
Nam  si  esset  paratus ,  non  obstarent  hominum  malae  voluntates ,  et 
eodem  momento  temporis ,  quo  datur,  bonum  opus  est,  quia  liberum 
arbitrium  determinat.  Ita  docent  locis  citatis  et  praecipue  num.  135. 
et  136.  3.  Ut  quis  de  facto  vel  inchoet  conversionem,  vel  convertatur, 
vel  faciat  aliquod  opus  bonum,  praeter  omnem  aliam  dispositionem  ne- 
cessaria  est  motio  quaedam  Divina  praeveniens ,  propria  statui  lapso, 
ita  efficax ,  ut  cum  ea  stare  non  possit,  ut  non  convertatur,  vel  non 
faciat  illud  opus  bonum.  Itaque  ad  omne  opus  bonum  praeter  habitus 
infusos  et  omnes  alias  praeparationes  et  excitationes  requirunt  novam 
quamdam  niotionem  praevenientem  propriam  statui  lapso,  quae  effica- 
citer  liberum  arbitrium  ad  opus  determinet  et  eodem  momento  opus 
bonum  ponat.  Tam  enim  esse  irabecillam  naturam  nostram  per  pecca- 
tum  Adami,  ut  sine  motione  tam  efficaci  non  possit  ad  aliquid  bonum 
flecti.  Et  hanc  motionem  habere,  in  nullius  esse  potestate.  Nec  Deum 
esse  paratum  eam  dare,  nisi  cui  de  facto  dat. 

PErgo  non  requiri  ad  omne  opus  bonum  ,  nempe  ad  initium  con- 
versionis ,  ad  orationem ,  ad  dolorem  peccatorum ,  ad  voluntatem  im- 
plendi  hoc  vel  illud  mandatura,  ad  resistendum  huic  vel  illi  tentationi 
novam  quamdam  motionem  Dei  praevenientera,  ita  efficacera  ut  liberura 
arbitrium  ad  haec  determinet  etc. :  iwohavimm  1.  ex  Concilio  Tridentino 
sess.  6.  c.  5.  6.  can.  4. ,  quibus  locis  Concilium  clare  docet ,  liberum 
arbitrium  sufficienter  excitatura  et  motura  a  Deo  habere  in  sua  pote- 
state  flectere  se  in  utraravis  partera,  id  est,  consentire  et  dissentire,  si 


432  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

velit ,  ac  proinde  non  requiritur  aliqua  motio  ita  efficax ,  ut  cum  ea 
stare  non  possit ,  ut  dissentiat.  Ad  hunc  locum  attulerant  MM.  NN. 
varias  explicationes ,  quas  in  Apologia  posui  et  refutavi.  Eas  autem 
ipsorum  esse,  satis  constat  ex  eorum  dictatis,  quae  passim  omnium  te- 
runtur  manibus ,  ut  mirum  sit  haec  ita  nunc  dissimulari.  Quorsum 
autem  tot  Concih'i  torsiones ,  si  simplex  eius  definitio  placet?  Nunc 
vero  prae  ceteris  explicationibus  videntur  amplecti  illam,  qua  dicitur, 
liberum  arbitrium  posse  assentire  et  dissentire,  quia  intellectu  possumus 
assentiri  gratiae  vocanti,  quatenus  ipsa  est  illuminatrix  et  suasoria.  Sed 
certum  est,  hanc  expositionem  non  satisfacere.  Non  enim  error,  contra 
quem  Concihum  hanc  suam  definitionem  dirigit,  est,  quod  homo  non 
possit  internae  suasioni  per  intellectum  dissentire,  sed  [definitur]  quod 
voluntas  ,  quae  a  Deo  excitatur  et  sufficienter  movetur  ad  conversio- 
nem,  id  est,  ad  dolorem  peccatorum  vel  amorem  Dei,  vel  ad  volendum 
obtemperare  Deo  et  servare  mandata,  possit  nihilominus  non  poenitere, 
non  amare,  non  velle  obedire;  unde  non  sufficit ,  quod  suasoriam  illu- 
minationem  possit  voluntas  nondum  incHnata  respuere;  neque  Calvinus 
hoc  magnopere  detrectaret;  sed  requirit  Concilium,  ut  Deus  ita  inclinet 
voluntatem,  ut  non  obstante  illa  inclinatione  voluntas  plene  in  potestate 
habeat  non  acquiescere. 

Sed  inquiunt  num.  128. :  „Bona  acquiescendi  voluntas  proprie  lo- 
quendo  seipsam  respuere  non  potest.  Si  enim  respuit,  mala  est ,  sin 
acquiescit,  bona;  simul  autem  et  bona  et  mala  esse  non  potest."  Besp. 
Hoc  est  in  quo  consistit  controversia.  Putant  enim  ipsi  voluntatem 
consentiendi  a  Deo  praeveniendo  nostram  hbertatcm  immitti ,  et  hanc 
immissionem  esse  gratiam  efficacem.  Quod  si  ita  est;  ergo  in  potestate 
voluntatis  non  erit  acquiescere  et  non  acquiescere ,  quia  in  potestate 
eius  non  est,  ut  Deus  immittat  actum  acquiescendi,  et  quando  ille  im- 
mittitur,  non  potest  homo  dissentire.  Quae  autem  sit  haeresis  ,  contra 
quam  Concih*um  agit  eo  loco  ,  non  est  obscurum  ex  Calvini  lib.  2.  In- 
stit.  c.  3.  et  ex  eiusdem  Antidoto  et  Kemnitii  Examine  in  hunc  locum. 
Quae  non  tantuni  docet,  gratiam  afferre  bene  vivendi  credendique  ne- 
cessitatem  seu  fidem  et  gratiam  semel  habitam  non  posse  abiici  (nam 
contra  hoc  sunt  ahi  canones,  ut  6.  et  23.),  sed  docet  ad  singula  bona 
opera  requiri  motionem  quamdam  ,  quae  efficaciter  liberum  arbitrium  \ 
afficiat,  ita  ut  ei  non  possit  resisti,  quam  motionem  habere  non  sit  a 
in  cuiusquam  potestate,  sed  Deus  immittat,  quibus  vult.  Patet  hoc  ex 
Instit.  Hb.  2.  c.  3.  §  10.,  ubi  sic  ait:  ^Yoluntatem  Deus  movet,  non  qua- 
liter  multis  saeculis  traditum  et  creditum  est,  ut  nostrae  postea  sit  elec- 
tionis,  motioni  aut  obtemperare  aut  refragari,  sed  illam  efficaciter  affi- 
ciendo."  Deinde  reiicit  Chrysostomum ,  et  dicit  illam  fuisse  conditio- 
nem  hominis  adhuc  stantis,  ut  potuerit  in  alterutram  partem  inclinare; 
nunc  autem  in  hac  infirmitate  oportere,  ut  Deus  ipse  in  nobis  operetur 
velle  detque  gratiam,  quac  a  seipsa  efficax  sit,  quam  Deus  non  statue- 
rat  aliis  dare  quam  electis.     Et  infra:  „Medium  quem  sophistae  imagi- 


I 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  433 

nantur  motum,  cui  obsequi  vel  quem  repellere  liberum  sit,  aperte  ex- 
cludi  videmus,  ubi  asseritur  efficax  ad  perseverandum  constantia."  Si- 
milia  habet  paragraphis  sequentibus  et  in  Antidoto.  Quae  quomodo 
distinguantur  a  sententia  MM.  NN. ,  ego  hactenus  videre  non  potui. 
Hoc  autem  advertendum,  Calvinum,  tum  in  Institutionibus,  tum  in  Anti- 
doto  afferre  fere  omnes  Scripturas  et  loca  D.  Augustini  pro  hac  gratia 
efficaci,  quae  ipsi  afFerunt;  unde  adhibebimus  communem  catholicorum 
solutionem. 

[2.]  Attulimus  praeterea  plurimos  auctores ,  qui  nostram  senten- 
tiam  expresse  docent,  ad  quos  nihil  respondetur,  sed  infra  omnes  re- 
iiciuntur,  taraquam  Fausti  lectione  decepti. 

3.  Ostendimus ,  ex  contraria  sententia  rnulta  sequi  incommoda, 
nempe  quod  nemo  habeat  in  sua  potestate  converti  aut  facere  aliquod 
opus  bonum  ,  nisi  qui  convertitur  aut  illud  facit ,  quia  nemo  habet  in 
sua  potestate  aliquid  boni  facere  sine  hac  motione  efficaci,  quam  ha- 
bere  non  sit  in  cuiusquam  potestate;  item  Deum  deserere  hominem, 
antequam  deseratur;  et  neminem  posse  dicere  se  minus  boni  fecisse, 
quam  in  sua  potestate  habuerit  facere.  Ad  quae  omnia  nihil  respon- 
sum  est,  nec  video  quid  possit  responderi.  Solum  autem  nituntur  osten- 
dere,  per  hano-  gratiam  non  everti  liberum  arbitrium,  de  quo  statim. 
Nunc  ahis  argumentis  sententiam  nostram  coufirmemus.  Itaque  primo 
pergamus  probare  talem  motionem  praevenientem  non  requiri  ad  sin- 
gulos  actus  ,  deinde  videri  per  eam  everti  liberum  arbitrium  in  operi- 
bus  pietatis. 

Quod  ergo  talis  motio  efficax  non  requiratur  ad  singula  opera 
bona ,  prohatur  I.  ex  Scripturis.  Scriptura  docet,  multis  dari  auxilium 
sufficiens  ex  parte  Dei  ad  conversionem  et  ad  bona  opera,  qui  tamen 
non  convertuntur  nec  bene  operantur;  ergo  non  requiritur  ad  conver- 
sionem  et  ad  unumquodque  opus  bonum  motio  quaedam  praeveniens 
ita  efficax,  ut  cum  ea  stare  non  possit,  ut  non  convertaris  vel  bene 
opereris,  quae  non  sit  in  hominis  potestate.  Patet  consequentia.  Ante- 
ced.  prob.  Isaiae  5.:  „Quid  ultra  debui  facere  vineae  meae  et  non 
feci?"  etc.  Hic  Dominus  clarissime  significat  nihil  ex  parte  sua  fuisse 
praetermissum,  quod  erat  necessarium  ad  conversionem.  At  si  requisita 
fuisset  talis  motio ,  potuisset  Domino  responderi:  Non  fecisti  vineae 
tuae  omnia  quae  erant  necessaria  ad  ferendos  fructus,  quia  non  dedisti 
illis  illam  motionera  efficacem,  quae  illos  determinaret  ad  conversionem, 
quae  tamen  erat  necessaria ,  et  quam  non  habebant  in  sua  potestate. 
Itaque  immerito  Dominus  conquereretur,  quod  non  sint  conversi,  quia 
non  dedit  illis  nec  paratus  fuit  dare  auxilium  sufficiens.  Nec  vere  di- 
ceret:  „Quid  ultra  debui  facere  et  non  feci?"  Similis  locus  est  Matth. 
23.:  „Quoties  volui  congregare  filios  tuos,  sicut  gallina  congregat  pullos 
sub  alas,  et  noluisti."  Hic  exprobrat  illis  Dominus,  quod  ex  parte  sua 
sufficienter  eos  iuverit,  ut  crederent,  et  taraen  noluerint.  Habuerunt 
ergo  illi  auxilium  sufficiens ,    cum    quo    vere   et  proprie  erat  in  illorum 

Sclineemann,  Controvers.  28 


434  Kesponsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

potestate  credere.  Neque  valet  explicatio  quorumdam,  qui  dicunt  Do- 
minum  tantum  loqui  de  externo  auxilio  praedicationis.  Nam  per  solam 
externam  praedicationem  non  poterant  fieri  fideles.  Dominus  autem 
exprobrat  illis  ,  quod  voluerit  illos  congregare  ad  fidem  et  tamen  no- 
luerint.  Alius  locus  Act.  7.:  „Vos  semper  Spiritui  Sancto  resistitis." 
Yel  illi  habebant  in  sua  potestate  non  resistere  et  acquiescere  Spiritui 
Sancto ,  et  ita  habebant  auxilium  sufficiens  ex  parte  Spiritus  Sancti. 
Nam  sine  auxilio  sufficienti  nemo  potest  acquiescere  divinae  inspira- 
tioni.  Yel  non  habebant,  et  ita  immerito  exprobrat  illis  s.  Stephanus 
duritiam  cordis  et  quod  non  acquiescant  divinae  inspirationi.  Nam 
nemo  recte  reprehenditur,  quod  non  faciat  id,  ad  quod  non  habet  au- 
xilium  sufficiens ,  neque  in  potestate  eius  est  habere.  Alius  locus  est 
Apoc.  3.:  „Ego  sto  ad  ostium  et  pulso"  etc,  quem  expendimus  cum 
aliis  quibusdam  in  Apologia  Duacensi. 

II.  Ex  Conciliis.  Nam  Conc.  Arausicanum  can.  25.  sic  ait:  „Hoc 
etiam  secundum  fidem  catholicam  credimus ,  quod  accepta  per  baptis- 
mum  gratia  omnes  baptizati  (Christo  auxiliante  et  cooperante) ,  quae 
ad  salutem  pertinent,  possint  et  debeant  (si  fideHter  laborare  voluerint), 
adimplere."  Ilic  manifeste  Concilium  docet  cx  Christi  auxiho  in  pote- 
state  iustorum  esse  omnia ,  quae  ad  salutem  sunt  necessaria.  Ergo 
habent  ex  parte  Dei  auxilium  sufficiens  ad  bona  opera.  Falsum  est 
ergo ,  requiri  ad  singula  bona  opera  motionem  quamdam  ex  se  effica- 
cem  ,  quam  habcre  non  sit  in  eorum  potestate  ,  et  quam  Deus  nemini 
paratus  sit  dare,  nisi  cui  dat.  Ex  eodem  testimonio  patet,  usum  gra- 
tiae  et  energiam  esse  in  potestate  hominis,  quod  ipsi  negant  num.  43. 
Nam  si  laborare  voluerimus,  possumus  uti  gratia  Dei  et  per  illam  fa- 
cere  bona  opera.  Ergo  quod  gratia  Dei  saepe  in  nobis  sit  inefficax, 
est,  quia  nolumus  nobis  vim  adhibere  et  eam  apphcare  ad  opus. 

Concilium  Tridentinum  sess.  6.  c.  13.:  „Nemo  sibi  certi  ahquid 
absoluta  certitudine  polliceatur,  tametsi  in  Dei  auxilio  firmissimam  spem 
collocare  et  reponere  omnes  debent.  Deus  enim,  nisi  ipsi  illius  gratiae 
defuerint,  sicut  coepit  opus  bonum,  ita  perficict,  operans  velle  et  per- 
ficere."  Hic  locus  solus  sufficere  poterat  ad  hanc  controversiam  diri- 
mendam.  Nam  primo,  si  ad  omne  opus  bonum  atque  adeo  ad  orandum 
opus  est  quadam  motione  praeveniente  et  cfficaci ,  quam  habere  non 
est  in  cuiuscumque  potestate  et  Deus  nemini  paratus  est  dare  nisi  certis 
quibusdam,  quibus  illara  dat:  quomodo  omnes  poterunt  firmissimam 
spem  in  Deo  collocare!  Dicent,  quia  nemo  scit  se  esse  ex  illis,  quibus 
Deus  statuit  denegare  gratiam  efficacem.  Sed  contra.  Ergo  ex  sola 
ignorantia  obligantur  ad  spem  firmissimam  collocandam  in  Dei  auxilio; 
non  ex  eo  quod  Deus  revera  ex  parte  sua  sit  paratissimus  sufficiens 
auxilium  praebere,  quod  est  contra  intcntionem  Concilii  et  sequentia 
verba  et  pcr  se  valdc  absurdum.  Dcinde  Concilium  dicit ,  ideo  nos 
spem  firmissimam  collocare  debere  in  Dei  auxiiio,  quia,  qui  coepit  opus 
bonum,  ita  perficiet,  operans  velle  et  perficere,  nisi  gratiae  eius  defue- 


^d 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  435 

rimus;  ubi  clarissime  significat  ipsum  esse  paratum  operari  in  nobis 
bonum  opus  et  perseverantiam,  si  nos  gratiae  ipsius  non  desimus.  Est 
ergo  in  potestate  nostra  eidem  gratiae  deesse  et  non  deesse,  id  est,  cum 
eadem  operari  et  non  operari.  Sunt  crgo  aliqui  qui  ex  parte  Dei  ha- 
bent  auxilium  sufficiens ,  ut  operentur,  cui  tamen  desunt.  Non  ergo 
requiritur  quoddam  novum  auxilium  ita  efficax,  ut  nemo  illi  desit,  quod 

•  non  sit  in  eorum  potestate.     Denique  quando  dicit,  quod,    nisi  gratiae 

f  Dei  desimus ,  Deus  operabitur  in  nobis  velle  etc. ,  significat  esse  in 
nostra  potestate,  ut  Deus  immediate  operetur  in  nobis  opus  bonum. 
Non  ergo  requiritur  ad  quodque  opus  bonum  m.otio  quaedam  praeve- 
niens,  quae  non  sit  in  nostra  potestate. 

Hinc  patet  etiam  solutio  illius  argumenti ,  quod  toties  inculcant: 
Deus  est  qui  operatur  velle,  qui  facit  ut  in  praeceptis  ambulemus.  Ergo 
nemo  habet  auxilium  sufficiens  ex  parte  Dei,  nisi  is,  cui  datur  ipsum 
velle  et  opus  bonum  immittitur.  Nam  Deus  dupliciter  dici  potest  ope- 
rari  in  nobis  velle:  1.  quia  dat  auxilium  praeveniens  et  vires ,  quibus 
possumus  velle ,  et  excitat  simul,  ut  velimus  et  ei  consentiamus.  Et 
hoc  modo  operatur  sine  nobis  in  nobis,  ut  velimus,  ut  inquit  Augusti- 
nus ,  quia,  ut  haec  operaretur,  non  erat  in  potestate  nostra.  2.  Quia 
immediate  operatur  ipsum  actum  nostrum ,  et  hoc  est  in  potestate 
nostra,  unde,  si  gratiae  praevenienti  desimus,  non  utendo  ea,  Deus  non 
operatur  in  nobis  bonum  opus  ,  ut  Concilium  indicat.     Non  enim  Deus 

'  praeter  gratiam  praevenientem,  cuius  usus  est  in  nostra  potestate,  de- 
bet  immittere  opus  bonum   praeveniendo  libertatem.     Nam  hoc  omnino 

■   videtur  accedere  ad  errorem  Calvini.     Fieri    ergo  potest,    ut  homo  ha- 

;  beat  auxilium  praeveniens  sufficiens  ex  parte  Dei,  ut  velit,  ita  ut  ipsum 
velle  seu  actum  bonum  voluntatis  habeat  in  sua  potestate,  sicut  Adam, 
et  tamen  non  velit  sua  culpa.  Et  in  hoc  operatur  Deus  ipsum  velle 
ex  parte  sua.  Quod  autem  non  operetur  ipsum  actum  imraediate,  in 
causa  est  hominis  libertas.  Haec  enim  operatio  est  divina  cooperatio, 
quae  tunc  erat  in    ipsius    potestate,    sicut    inter    homines    alter    suadet 

;^  alteri  aliquid  sufficientissime,  ut  hoc  faciat ,  et  tamen  non  persuadet, 
qma  alter  non  vult,  quamvis  erat  in  ipsius  plena  potestate ,  ut  per- 
suaderetur.    Eodem  raodo  Deus  saepe  sufficiens  praebet  auxilium  prae- 

;  veniens ,  ut  et  homo  doleat  de  peccatis  et  ipsum  amet ,  et  tamen  non 
facit  haec,  quia  negligens  est  etc. 

Sed  inquiunt ,  si  ille  habet  auxilium  praeveniens  sufficiens,  ita  ut 
sit  in  ipsius  potestate  converti  et  poenitere,  si  velit,  cur  Ecclesia  orat, 
ut  Deus  illum  convertat?  Resp.  Ideo  Ecclesia  orat,  ut  Deus  illi  auxilia 
maiora  et  efficaciora  adhibeat  atque  adeo  ita  suadeat  sicut  novit  ipsum 
non  aspernaturum.  Multa  enim  sunt,  quae  plenissime  sunt  in  potestate 
nostra,  quae  tamen  non  facimus,  nisi  valde  rogati,  suasi  et  interdum 
minis  compulsi.  Ita  etiam  in  bonis  operibus,  etiamsi  facillime  interdum 
ossit  quis  vel  converti,  vel  facere  opus  bonum,  vel  resistere  tentationi, 

on  tamen  faceret  reipsa,  nisi  alio  modo  Deus  illi  suadeat  vel  excitet; 

28* 


436  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

unde  Ecclesia  non  solum  rogat  Dominum  ,  ut  det  nobis  ,  ut  possimus 
converti,  bene  operari  etc,  sed  etiam  ut  convertamur,  bene  operemur, 
id  est,  ut  ita  nos  moveat,  excitet  et  suadeat,  sicut  novit  nos  facturos 
et  acquieturos  ,  non  autem  quod  itp.  simus  debiles  ,  ut  praeter  ceteras 
omnes  divinas  praeparationes  Deus  haec  bona  opera  debeat  immittere 
et  immediate  operari  praeveniendo  libertatera.  Nam  hoc  omnino  vide- 
tur  dogma  Calvini. 

Alius  locus  Concilii  Trid.  est  eadem  sess.  cap.  11.:  „Nemo  teme- 
raria  illa  et  a  Patribus  sub  anathemate  prohibita  voce  utatur,  Dei 
praecepta  homini  iustificato  ad  observandum  esse  impossibilia.  Nam 
Deus  impossibilia  non  iubet,  sed  iubendo  monet  et  facere  quod  possis 
et  petere  quod  non  possis  et  adiuvat  ut  possis"  etc.  1.  Si  praeter  ce- 
tera  omnia  auxilia,  scilicet  habitus  supernaturales,  protectionem  et  di- 
rectionem,  requiritur  ad  singula  opera  quaedam  alia  motio  per  se  effi- 
cax  quam  habere  non  est  in  potestate  hominis,  et  quara  Deus  nemini 
paratus  est  dare  nisi  cui  dat:  ergo  praecepta  Dei  multis  sunt  impossi- 
bilia;  nam  non  possunt  ea  servare  sine  illa  motione  efficaci,  et  hanc 
motionem  Deus  non  est  paratus  omnibus  iustis  dare ,  sed  paucis  qui- 
busdam ,  et  eo  tantum  temporis  momento,  quo  ante  omnem  praevisio- 
nem  decrevit.  Respondit  quidam  [MM.]  NIs^.  praecepta  iustis  non  esse 
impossibilia  per  naturam,  sicuti  lapidi  est  impossibile  intelligere;  tamen 
per  infirmitatem  multis  esse  impossibilia,  nempe  iis,  inquit,  quibus  non 
datur  gratia  efficax;  non  tamen  dicenda  esse  simpliciter  impossibib"a, 
quia  Deus  potens  est  quosvis  iuvare.  Sed  contra.  Quia  hoc  modo  H- 
benter  etiam  nostri  haeretici  concedunt  praecepta  homini  esse  possibiHa. 
Nam  ipsi  non  negant,  quin  natura  sit  capax  observationis  ct  Deus 
l»ossit  facere  ut  servet.  Sed  volunt  naturam  ita  debilitatam  per  pec- 
catum,  ut  ad  singula  opera  egeat  gratia  efficaciter  voluntatem  ad  opus 
deterrainante  et  sine  hac  eam  nihil  posse  boni,  et  Deum  non  omnibus 
illam  paratum  esse  dare;  ut  patet  apud  Calv.  Hb.  2.  instit.  c.  3.  §  10. 
et  sequentibus.  Itaque  hominem  per  infirmitatem  non  posse  servare 
praecepta  quia  caret  auxilio  sufficiente.  Vult  ergo  Conc.  praecepta  ita 
esse  iustis  possibilia ,  ut  divina  benignitate  habeant  in  sua  potestate 
raediate  vel  immediate  orane  auxiliura  necessarium. 

Deinde  quando  Conc.  dicit,  quod  Deus  iubendo  nionet  facere  quod 
possis  et  petere  quod  non  possis,  aperte  indicat,  iustum  habere  auxi- 
lium  praesens  sufficiens ,  quo  immediate  quaedam  praecepta  impleat 
et  opera  bona  faciat,  et  pro  aliis  adimplendis  auxiliura  ulterius  petat. 
Ostendit  enira ,  etsi  non  orania  opera  bona  iustus  habeat  iraraediate  in 
sua  potestate  (quaedam  enim  sunt  interdum  valde  difficilia  propter  vehe- 
mentiam  tentationum) ,  tamen  omnia  habere  in  sua  potestate  vel  im- 
mediate  vel  mediate,  quia  habet  saltem  sufficiens  auxilium,  ut  oret  et 
petat  auxilium  ad  difficiliora.  Falsum  ergo  est,  quod  nemo  habet  au- 
xiliuni  sufficiens  ex  parte  Dei  ad  orandum  vel  ad  aliquod  praeceptum 
implendura,  nisi  qui  habet  ita  efficax,  ut  ad  haec  determinetur. 


I 


Cap.  XI.     De  gratia  suffiicienter  praeparante.  437 

Alius  locus  est  eodem  cap.  „Deus  (inquit)  sua  gratia  semel  iustifica- 
tos  non  deserit,  nisi  ab  eis  prius  deseratur."  At  si  nemo  in  hac  infirmitate 
naturae  habet  auxilium  sufficiens  ex  parte  Dei,  nisi  qui  habet  ita  effi- 
cax,  ut  ab  eo  liberum  arbitrium  determinetur,  idque  non  omnibus  iustis 
Deus  paratus  est  dare,  deserit ,  antequam  deseratur.  Probatur:  quia 
nihil  est  aliud  deserere ,  nisi  non  esse  paratum  dare  in  omni  casu  et 
eventu  auxiHum  sufficiens  ne  ad  orandum  quidem;  deinde  quia  quicum- 
que  succumbit  tentationi  non  habet  auxilium  sufficiens  ad  ei  resisten- 
dum,  ut  ipsi  fatentur,  quia  in  hac  infirmitate  nullum  est  auxilium  suf- 
ficiens,  nisi  quod  voluntatem  efficaciter  determinat;  plurimi  autem  iusti 
quotidie  succumbunt  tentationibus ,  ergo  omnes  ilH  caruerunt  auxiHo 
sufficienti  necessario  ad  resistendum  tentationi;  fuerunt  ergo  deserti  a 
Deo  antequam  desererent.  Nam  ilH  ne  ad  orandum  quidem  auxiHum 
necessarium  secundum  eos  habuere;  si  enim  habuissent,  orassent.  Re- 
spondent  quidam  MM.  NN.  Deum  iustos  non  deserere  antequam  dese- 
r^tur ,  quia,  quod  non  det  iHis  auxiHum  sufficiens  et  necessarium  ad 
vincendam  tentationem,  vel  saltem  ad  petendum  novum  auxiHum,  est, 
quia  ante  iHum  deseruerunt  in  praevaricatione  primi  parentis.  Sed  hoc 
est  exprcsse  contra  intentionem  Concilii.  Nam  ConciHum  vult  probare, 
iustos  posse  proficere  et  mandata  servare,  quia  Deus  non  deserit  eos, 
antequam  deseratur;  vult  ergo  in  nostra  potestate  esse  Deum  non  de- 
serere  et  loquitur  de  desertione  futura  per  peccatum  actuaie ,  non  de 
praeterita  in  Adamo ,  quae  non  est  in  nostra  potestate.  Deinde  inepta 
esset  iHa  sententia  nec  quicquam  concluderet  ad  propositum.  Nec  hae- 
retici  negant,  hoc  modo  neminem  deseri.  TaHs  ergo  interpretatio  per- 
vertit  sententiam  ConciH'i.  Sunt  et  aUa  loca  in  Conc.  Trid.,  ex  quibus 
videtur  iHa  sententia  de  gratia  efficaci  efficaciter  refutari,  sed  haec 
sufficiant. 

III.  Proh.  ex  Patribus,  qui  omnes  docent,  opera  bona  per  Dei 
gratiam  et  auxiHum  esse  in  potestate  hominum,  ita  ut  possint  ea  facere 
vel  omittere ,  prout  Hbuerit ,  sicut  poterat  Adam ,  et  multos  esse,  qui 
faciant  qui  tamen  poterant  non  facere,  et  contra,  multos  qui  negligant, 
cura  tamen  possent  facere,  et  Hberum  arbitrium  posse  sese  in  utramque 
partem  flectere,  prout  voluerit.  Non  ergo  iHi  requirunt  ad  unumquod- 
que  opus  novam  quandam  motionem  praevenientem  ita  efficacem ,  ut 
cum  ea  stare  non  possit,  ut  non  facias  opus  bonum,  quam  habere  non 
sit  in  tua  potestate ,  et  quam  Deus  nemini  paratus  sit  dare  nisi  cui 
dat  etc.  Ne  autem  longus  sim ,  praetermittam  eorum  testimonia,  quia 
multis  opus  esset  ad  rera  expendendara;  videatur  Irenaeus  Hb.  4.  c.  71. 
et  72.  clarissime,  lustinus  dialog.  cum  Tryphone  pag.  ultiraa,  Cyprianus 
lib.  4.  epist.  7.  versus  finera ,  Hilarius  lib.  1.  de  Trinitate  paulo  ante 
medium ,  Ambrosius  lib.  2.  in  Lucam  c.  12.,  Hieronymus  quaest.  10. 
ad  Hedibiam  et  in  c.  5.  Matth.  in  fine,  Chrysostomus  hom.  19.  in  Genesim 
in  princip. 

Sed  forte  dicent,    illos  Patres  ,    qui    ante  tempora  Pelagii  fuerunt, 


438  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

non  accurate  locutos  fuisse  de  gratia  Christl;  itaque  ad  Aiig.  et  Pro- 
sperum  provocare  solent.  Et  ex  D.  Augustino  quideni  attulimus  aliquot 
testimonia  apertissima;  1.  ex  lib.  12.  de  civit.  c.  6.,  ubi ,  propositis 
duobus  animo  et  corpore  pariter  affectis  et  pari  tentatione  interius  et 
exterius  pulsatis,  inquirit  causam,  cur  alter  deficiat,  alter  non.  Et  re- 
spondet  non  apparere  aliam,  nisi ,  quod  alter  voluerit  deficere  a  casti- 
tate,  alter  noluerit.  Quod  non  est  ita  intelligenduni,  quasi  alter  vicerit 
tentationem  illam  per  solum  liberum  arbitrium  ,  sod  quod  per  liberum 
arbitrium  et  vires  gratiae  vicerit,  quae  alteri  non  deerant,  si  illis  vo- 
luisset  uti.  Quod  si  Augustinus  existimasset  necessariam  esse  talem 
motionem  efficacem  ,  dicere  debuisset,  eos  non  fuisse  pares  ante  con- 
sensum;  nam  uni  fuisse  datam  motionem  efficacem  et  ideo  stetisse; 
alteri  minime  et  sic  tentationi  succubuisse.  Loquitur  autem  Augustinus 
de  tentatione  contra  castitatem ,  cui  non  potest  resisti  sine  gratia  ex 
ipsorum  sententia;  unde  patet  nullo  modo  satisfacere,  quod  hic  respon- 
dent.  Sed  in  his  non  est  valde  laborandum.  Nam  si  istud  et  reliqua 
b.  Augustini  testimonia  a  nobis  in  Apologia  allata  ita  explicari  pos- 
sunt,  ut  ipsi  ea  explicant,  certe  eodem  modo  eludi  poterunt  a  Calvino, 
cum  tamen  contra  illum  a  Catholicis  proferantur;  unde  patet  illas  ex- 
plicationes  esse  extortas  et  alienas  a  mente  D.  Aug.  Possent  multa 
alia  ex  D.  Aug.  adferri  ut  lib.  1.  retract.  c.  22.,  lib.  5.  de  civit.  c.  10., 
lib.  2.  contr.  Felicem  Manichaeum  cap-  4.  et  aliunde.  Et  ex  Prospero 
lib.  2.  de  vocat.  gent.  c.  9.  Item  ex  lib.  de  Ecclesiast.  dogm.  c.  21. 
Sed  quia  eodem  modo  eludi  et  torqueri  possent  et  opus  esset  plurimis 
verbis  ad  ea  stabilienda  (quae  causa  est  cur  rarius  utar  testimoniis 
Patrum  in  hac  disputatione),  ea  praetermittam. 

IV.  Proh.  ex  doctoribus  scholasticis.  Quia  nemo  est  doctorum  scho- 
lasticorum,  qui  doceat  hominem  per  peccatura  originale  ita  esse  factum 
debilem,  ut  praeter  omnes  habitus  supernaturales,  praeter  divinam  pro- 
tectionem  et  directionem  et  concursum  supernaturalem,  quo  Deus  con- 
currit  et  cooperatur  suis  donis,  requirat  ad  singula  opera  bona,  etiam 
ad  orandum  ,  novam  quamdam  motionem  praevenientem  ita  efficacera, 
ut  liberum  arbitriura  deterrainet  etc.  Patet  hoc  1.,  quia  ipsi  nullura 
pro  se  afferunt  nec  afferre  possunt.  Irarao  inferius  nura.  175.  aperte 
indicant  eos  in  hoc  deceptos  fuisse  ex  lectione  Fausti  Regiensis.  Nec 
aliud  respondent  ad  pluriraorum  testimonia  a  nobis  in  Apologia  allata; 
unde  quidam  illorura  Doctorum,  qui  putatur  auctor  huius  sententiae,  in 
2.  Sentent.  dist.  28. ,  postquam  conatus  esset  ostendere  iisdera  testi- 
raoniis,  quibus  utitur  Antapologia,  proprie  dictara  Christi  gratiara,  quae 
ad  singulos  actus  necessaria  est ,  respui  non  posse ,  tandera  subiicit: 
„Sed  nec  scholasticorum  oranium  hic  nobis  deest  suffragium.  Videat 
studiosus  comraentariura  Thomae  in  illud  loannis  6.:  „Nemo  potest  ve- 
nire  ad  me'^  etc.  Ilaec  ille.  Alium  nullum  affert ,  satis  indicans ,  eos 
oranes  contrariura  sentire.  Sed  longe  abest ,  ut  D.  Thora.  sit  in  illa 
sententia.     2.    Quia   oranes    doctores    scholastici    praeter  Qregor.  Arira. 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  439 

(qui  taraen  non    requirit    ad    singulos    actus    motionem    praevenientem, 

quae  liberum  arbitrium  efficaciter  determinet ,  quin  immo  hanc  prorsus 

repudiat  tamquam  libertati  contrariam),    docent  omnibus  dari  auxilium 

sufficiens  ex  parte  Dei,  sufficiens,  inquam,  mediate  vel  immediate.     Ex 

qua  sententia  clarissime  haec  opinio  evertitur,  ut  ipsi  fatentur.    Si  enim 

omnibus  datur  pro  tempore  et  loco,  ut  saltem  possint  quaerere  Deum, 

et  sic  sensim  inchoare    suam    salutem ,    ut    doctores    scholastici  volunt, 

multum  abest ,  ut  ad  singulos  animi  bonos  motus  requiratur  gratia  ita 

efficax ,  ut  liberum  arbitrium  determinet ,  quae  in  nullius  sit  potestate, 

et  quam  Deus  nemini  paratus  sit  dare  quam  certis  quibusdam,    quibus 

eam  dat.     Ac  D.  Thomam  quidem,  quem  unum  ille  M.  N.  adfert,  lon- 

gissime  abesse  ab  hac  sententia  patet  1.,  quia  ipse  peccatum  originale 

constituit  in  privatione  iustitiae  originalis ,    quod    est  contra  fundamen- 

tum  huius  sententiae ,    quae  constituit    illud   in    pravo    quodam    habitu 

semper  ad  malum  tendente ,    quo  homo  redditus  est  adeo  impotens    ad 

bonum,  ut  semper  ad  illud  debeat  efficaciter  a  Deo  incitari  atque  adeo 

determinari.     [2.]  Deinde,    quia  D.  Thom.  lib.  3.   contra  gentes  c.  159. 

clarissime  docet,  Deum  esse  paratum  omnibus  dare  auxilium  sufficiens  et 

[eo]  solos  illos  privari ,  qui  in  seipsis  gratiae  impedimentum  praestant, 

cum  tamen  in  illorum    omnino    sit    potestate    illud    impedimentum   non 

praestare.    Illi  autem  dicunt,  Deum  nemini  paratum  esse  dare  auxilium 

sufficiens,  nisi  cui  de  facto  dat.     Nam  si  esset  paratus,   non  obstarent 

hominum  malae  voluntates.    Idem  docet  quaest.  14.  de  veritate  art.  11. 

ad  1.  et  I.  2.   quaest.  109.    art.  9.    clare  docet  praeter  habitus  non  re- 

quiri  aliud  auxilium  ad  bene  operandum   quam  motionem  seu  coopera- 

tionem  divinam    (quae  etiam  necessaria  erat  Adamo ,    atque  adeo  omni 

creaturae,  ut  ipse  ait)  et  protectionem  contra  tentationes  etc,  et  direc- 

tionem  ratione  ignorantiae  etc,  quae  tria  etiam  ponit  Ruardus.    Neque 

usquam  requirit  D.  Thom.    propter    infirmitatem  motionem  illam  effica- 

cem ,    quae  liberum  arbitrium  determinet.     Immo  Caiet.  in  hunc  locura 

docet  ex  sententia  D.  Thom. ,    iustum    posse    facere    aliquod    opus  sine 

nova    excitatione    divinitus    imraissa ,    tantum    abest    ut    requirat    illam 

motionem    efficaciter    determinantem;    quod    sequuntur    hac    tempestate 

plurirai    qui    scribunt    contra    haereticos ,    ut   Andr.  Vega    et   Ruardus. 

Itera  Roffensis ,    Cunerus  et  Ritthovius ,    Episcopi  doctissirai ,    citati    in 

Apol.  Duacensi,  et  alii.     Unde  parura  vel  considerate  vel  fideliter  scri- 

bit  Antapologia  nura.  154.,  D.  Thora.  in  surama  1.  2.  quaest.  109.  art.  8. 

praeter  infusos  habitus  requirere  ad  singulos  actus  propter  irabecillita- 

tem  naturae  humanae  Dei  raotionera  distinctara   a   concursu  supernatu- 

rali ,    nara  in  art.  8.  nihil  hac  de  re  dicit ,    quin  potius  ibidera  in  resp. 

ad  1.  aperte  indicat ,    oranes  ex    parte  Dei    habere    auxiliura    sufficiens, 

quod  est  contra  hanc  opinionem,  art.  9.  requirit  ad  singulos  actus  mo- 

tionem  Dei,  sed  ratione  generali,   quae  etiani  in  Angelis  et  Adarao  lo- 

cum    habebat ,    ut    patet    in    corpore    et    ad  1.     Adde    quod   secundum 

D.  Thom.  omnia  opera  moraliter  bona,  id  est,  rectae  rationi  consentanea, 


440  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

in  iustis  sint  meritoria ,  ad  quae  tamen  certissimum  est  non  requiri 
illam  motionem  efficacem.  In  illum  autem  locum  loan.  6.  D.  Tliom. 
nihil  dicit  contra  nos ,  sed  multa  pro  nobis  contra  hanc  sententiam. 
Admittimus  enim  attractionem  Patris  esse  efficacissimam  (ad  haec  enim 
verba  respicit  ille  Doctor,  et  domini  Censores  Duacenses  in  sua  Cen- 
sura) ,  non  quod  homo  ei  non  possit  resistere  proprie  loquendo;  sed 
quia  praebet  homini  vires  veniendi  ad  Christum,  ita  ut  nemo  sine  hoc 
tractu  possit  venire.  Tractus  enim  est  vocatio  seu  omnis  gratia,  qua  vo- 
luntas  praeparatur  et  corroboratur  a  Domino,  ut  veniat,  id  est,  ut  credat 
et  actura  fidei  eliciat,  sed  ibidem  ait  D.  Thom.,  Deum  paratum  esse  om- 
nibus  suam  j^ratiam  largiri  et  omnes  ad  se  attrahere,  sed  nobis  imputari, 
quod  non  sequamur  et  gratiam  eius  acceptemus;  quae  sunt  contra  illos. 

Y.  Probatur  haec  sententia  ratione.  Si  ad  singula  opera  bona 
etiam  ad  orandum  et  ad  omnes  motus  animi  bonos  et  liberos  praeter 
habitus ,  protectionem  excitationemque  divinam  etc.  requiritur  nova 
quaedam  motio  praeveniens  ita  efficax ,  ut  liberum  arbitrium  determi- 
net,  et  hanc  habere  non  est  in  cuiusquam  potestate,  et  sine  hac  nemo 
habet  auxilium  antecedenter  sufficiens  ad  opus  etc. :  sequuntur  multa 
gravissima  incommoda,  quae  videntur  contra  fidem.  1.  Neminem  posse 
aut  habere  in  sua  potestate  converti,  nisi  qui  convertitur.  Nemo  enim 
potest  converti  sine  auxilio  sufficienti  et  necessario  ad  conversionem, 
ut  patet;  sed  nemo  habet  auxilium  sufficiens,  nisi  qui  convertitur;  et 
quicumque  non  convertitur,  nec  habet  illud,  nec  in  eius  potestate  est 
illud  habere.  Ergo  quicumque  audita  praedicatione  vel  percepta  inspi- 
ratione  et  vocatione  divina  interna  non  est  conversus,  non  habuit  in 
sua  potestate  converti.  Si  enim  non  habet  auxilium  necessarium  ad 
conversionem  in  sua  potestate,  nec  Deus  paratus  est  ei  dare  (si  enim 
esset  paratus,  inquiunt,  non  obstarent  hominum  malae  voluntates),  non 
magis  habet  in  sua  potestate  converti  quam  diabolus;  quia  repugnat 
ut  quis  possit  converti  sine  auxilio  sufficienti,  hoc  autem  habere  nullo 
modo  est  in  ipsius  potestate.  Neque  satisfacit ,  si  dicant  illos  posse 
converti,  quia  natura  est  capax  conversionis  et  Deus  potest  dare  (huc 
enim  videtur  pertinere  illa  distinctio,  quod  posse  multipliciter  dicatur, 
num.  178.),  quia  hoc  haeretici  etiam  non  negarent ,  et  daemon  hoc 
modo  potest  converti.  Nam  si  Deus  statuit  non  dare,  saltem  pro  illo 
tempore  est  ei  penitus  impossibile,  sicut  impossibile  est  hominem  lecto 
affixum  prae  infirmitate  currere,  si  nemo  velit  illum  iuvare. 

2.  Sequitur  neminem  unquam  habere  in  sua  potestate  orare,  aliquid 
boni  cogitare,  mentem  ad  Deum  convertere,  aut  aliquod  bonum  opus  in- 
ternum  aut  externum  facere,  nisi  qui  et  quando  haec  facit.  Probatur  evi- 
denter,  quia  nemo  potest  haec  facere  sine  auxilio  sufficienti  scu  necessa- 
rio,  ut  per  se  patet,  sed  nemo  hahet  auxilium  antecedenter  ad  haec  ne- 
cessarium  (secundum  illos),  nisi  cui  datur  ita  efficax,  ut  liberum  arbitrium 
ad  haec  detcrminetur  ita  ut  haec  faciat,  quod  habcre  non  est  in  illorum 
])otestate  etc.    Ergo  nemo  potest  hacc  facere,  nisi  qui  et  quando  facit. 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  441 

Quando  enim  non  facit,  non  habet  tale  auxilium  nec  in  potestate  ipsius 
est  tum  habore;  v.  g.  non  erit  in  mea  potestate  initio  vel  in  fine  horae 
orare  ,  quia  non  possum  tunc  orare  sine  illa  motione  efficaciter  prae- 
veniente,  quam  tunc  habere  non  est  in  mea  potestate.  Itaque  si  ter 
oravi,  signum  est,  ter  tantum  habuisse  me  auxilium  sufficiens  seu  mo- 
tionera  illam  efficaciter  determinantem ,  quae  sola  sufficit;  si  decies, 
signum  est,  decies  mihi  fuisse  immissam  hanc  motionem  et  ah*is  tem- 
poribus  non  potuisse  orare,  quia  tunc  non  habui  illam  motionem ,  nec 
in  mea  potestate  erat  habere  eam.  Nam  Deus  imraittit  illara  cui  vult 
et  quando  vult  et  ad  quodcumque  opus  vult.  Est  enim  haec  motio 
gratia  novi  testamenti ,  inquiunt,  quam  Deus  sine  conditione  proraisit, 
quae  facit ,  ut  faciaraus  ,  quao  a  nullo  duro  corde  respuitur  etc.  Est 
etiara  illud  conforme  isti  eorura  principio  ,  nerape  Deura  ante  oranem 
praevisionem  dispositionis  et  determinationis  liberi  arbitrii  constituisse 
et  praeordinasse  in  particulari  omnia  bona  opera,  quae  vellet  electis 
suis  tahbus  moraentis  et  locis  efficaciter  dare,  et  ad  haec  eorum  volun- 
tatem  praeveniendo  certis  illis  temporibus  inflectere  et  deterrainare, 
unde  clare  sequi  videtur  horainem  nec  ahud  nec  aho  terapore  posse 
facere  in  bonis  operibus  quam  facit.  Non  enira  potest  habere  aliud 
opus  aut  aho  terapore  quara  Deus  ilH  absolute  ante  oranera  praevisio- 
nera  statuit  donare;  itera  nec  ah*ud  aut  alio  terapore ,  quara  ad  quod 
et  quando  Deus  absolute  statuit  et  paratus  est  ilU  gratiam  sufficientem 
imraittere.  Unde  perspicue  concludi  videtur  1)  vitara  nostrara  fore  per- 
petuae  necessitati  astrictara,  cura  nec  aha,  nec  ahter,  nec  aho  terapore 
bona  opera  facere  sit  in  nostra  potestate ,  quara  de  facto  et  re  ipsa 
faciraus.  2)  Non  posse  nos  opera  nostra  disponere  per  certa  temporura 
spatia ,  V.  g.  ut  hoc  die  tahbus  horis  orera  vel  excitera  in  me  actum 
fidei,  charitatis,  reverentiae,  gratiarum  actionis  etc.  Nam  nihil  horum 
horao  potest  facore  sine  motione  illa  efficaciter  determinante,  quam  ha- 
bere  tali  vel  tali  tempore  ad  hoc  vel  illud  opus  non  est  in  cuiusquam 
potestate.  Oportebit  ergo  exspectare,  donec  illa  veniat  et  Deo  placuerit 
illam  immittere,  quod  est  contra  communera  opinionera  et  consuetudi- 
nera  omnium  piorum.  3)  Illa  opera,  quae  homo  facit  extra  illa  mo- 
menta,  quibus  Deus  statuit  iraraittere  gratiara  efficacera  et  operari  effi- 
caciter  in  illo ,  non  esse  meritoria,  nec  quicquam  valere  coram  Deo. 
Nam  ut  ipsi  docent  omne  opus,  quod  non  proficiscitur  ex  hac  motione 
efficaci,  quae  sola  est  gratia  Christi  et  proprie  novi  testamenti,  pertinet 
ad  legem  et  vetus  testamentura.  Cur  ergo  suraus  solliciti  vel  ut  ore- 
mus  vel  ut  aliquid  aliud  boni  faciamus?  Nam  si  Deus  nobis  immittit 
gratiam  efficacem,  infallibiliter  faciemus.  Si  non  imraittit,  quicquid  fa- 
cimus  vanura  est. 

Si  dicant ,  nos  per  talia  opera  facta  sine  gratia  efficaci  disponi  et 
aptos  reddi ,  quibus  iraraittatur  gratia  efficax  etc. ,  et  ideo  conandum 
esse  quovis  tempore  bene  operari:  contra.  1)  Quia  nemo  suis  viribus 
potest    se    reddere    aptura    huic   gratiae   recipiendae   ut   ipsi   fatentur; 


442  Responsio  Lessii  ad  Antapologiani. 

2)  quia  Deus  decrevit  illam  ante  omnem  praevisionem  dispositionum 
talium  ex  mero  beneplacito  talibus  momentis  ete.  et  ad  talia  opera 
bona ,  et  non  alias,  nec  ad  alia  opera  dare;  ergo  in  illa  conferenda 
non  habet  ullura  respectum  ad  illas  dispositiones,  frustra  ergo  videmur 
esse  solliciti  de  bonis  operibus. 

8.  Sequi  videtur  omnes  eos,  qui  tentationibus  suis  cedunt,  non 
habuisse  in  sua  potestate  resistere,  quia  quicumque  cedunt,  non  habue- 
runt  auxilium  sufficiens  ad  resistendum ,  ut  ipsi  fatentur  (nam  in  hac 
infirmitate  nullum  est  auxilium  sufficiens ,  nisi  quod  est  ita  efficax  ut 
liberum  arbitrium  determinet  ad  opus,  ut  dicunt);  neque  etiam  erat  in 
illorum  potestate  illud  habere,  neque  Deus  erat  paratus  dare  ne  auxi- 
lium  quidem  petenti:  alioquin  dedisset.  Quomodo  ergo  habuerunt  in 
sua  potestate  resistere,  cum  non  habeant  in  sua  potestate  vires  neces- 
sarias  ad  resistendum?  Peccant  ergo  in  eo,  quod  vitaro  non  possunt; 
non  enim   poterant  vitare  lapsum  sine  auxilio  sufficiente  etc. 

Ad  hoc  conantur  respondere  per  multas  distinctiones  potentiae  pro- 
pinquae  et  remotae  etc. ,  num.  178.,  nempe  quod  aliud  sit  posse  pro- 
pinquum ,  aliud  remotum ;  item  aliud  per  naturam ,  aliud  per  gratiam, 
et  illud  rursus  bifariam  accipi;  sed  haec  omnia  nihil  faciunt  ad  solu- 
tionem  difficultatis.  Nam  certum  est  neminem  peccare  in  eo,  quod  non 
potest  vitare  sive  defectu  potentiae  remotae,  sive  propinquae,  sive  de- 
fectu  naturae,  sive  defectu  divini  auxilii.  Cui  enim  Deus  non  est  pa- 
ratus  praebere  auxilium  sufficiens  et  necessarium  ad  vincendam  tenta- 
tionem,  is  humano  more  non  potest  vitare,  quin  cadat;  si  ergo  peccat 
in  casu  ,  perspicuum  est  eum  peccare  in  eo  ,  quod  vitare  non  potest. 
Neque  valet,  quod  quidam  dicunt  hanc  sententiam :  „Nemo  peecat  in  eo 
quod  vitare  non  potest,"  esso  intclligendam  de  eo,  quod  vitari  non  potest 
per  divinum  auxilium,  sicut  volebant  Manichaei,  qui  putabant,  natu- 
ram  hominis  esse  malam  et  propterea  ne  per  Dei  quidem  auxilium 
posse  vitare,  quin  peccct.  Nam  hoc  modo  etiam  Calvinus  et  Lutherus 
bene  admittercnt  hominem  non  peccare  in  eo  ,  quod  non  potest  vitare, 
et  tamen  dicunt  hominem  necessario  peccare  defectu  auxilii  divini. 

Alius  quidam  Doctor  respondet:  nihil  obstare,  quominus  quis  pec- 
cet  in  eo,  quod  vitare  non  potest,  seu  in  eo,  quod  accidentaria  qua- 
dam  et  non  naturali  necessitate  facit ,  quando  per  peccatum  originale 
nos  ipsos  in  hanc  impossibilitatem  vitandi  seu  necessitatem  commit- 
tendi  coniecimus.  Nam  necessitas  peccandi  ex  peccato  contracta  non 
excusat  a  culpa,  quae  tamen  excusaret,  si  ex  peccato  orta  non  esset. 
Citat  Aug.  de  perfectione  iustitiae,  ratiocinatio  15.:  „Ubi  charitas  (in- 
quit  Aug.)  minor  est,  quam  esse  debet,  peccatum  committitur,  sive  vi- 
tari  potest,  sive  non  potest"  etc.     Et  D.  Bernardus  sermo  81.  in  cant. 

Resp.  [\)\  Haec  doctrina  non  videtur  differre  a  sententia  Calvini 
lib.  2.  Inst.  cap.  3.  §  5.,  ubi  docet,  hominem  per  peccatum  originale  se 
coniecisse  in  necessitatem  pcccandi  et  non  excusari  a  scelere,  quia  sua 
culpa  hanc  necessitatem  oontraxit.     Et    ad    hoc    confirmandum    adducit 


Cap.  XI.     De  gratia  siifficienter  praeparante.  443 

eadem  testimonia  Divi  Augustini  et  Bernardi ,  ad  quae  multi  Catholici 
responderunt,  quia  inspectis  locis  difficultatem  non  habent. 

[2)]  Deinde  si  homo  peccat  in  eo,  quod  vitare  non  potest,  undecum- 
que  haec  necessitas  proveniat:  ergo  immerito  damnatus  est  iste  articulus 
ita  generatim  a  duobus  Pontificibus:  „Homo  peccat  damnabiliter  in  eo 
quod  vitare  non  potest."  Et  satis  constat  eos ,  qui  istum  articulum 
asseruerunt,  nihil  aliud  voluisse  quam  hominem  ex  peccato  originali  ita 
factum  debilem  ad  bonum  et  proclivem  ad  malum  ,  ut  sine  gratia  illa 
efficaci  necessario  peccaret ,  sed  hoc  imputari,  quia  in  hanc  necessita- 
tem  sua  culpa  devenit. 

3)  Peccatum  originale  iam  iustis  remissum  est;  ergo  si  in  illis  est 
aliquando  talis  necessitas,  non  debet  eis  imputari  ad  culpam,  quod  ex 
ea  committitur. 

Ad  hoc  respondet  quidam  doctor,  peccatum  originale  esse  quidem 
remissum  iustis  quoad  poenam  aeternam ,  non  tamen  quoad  poenam 
temporalem  huius  vitae.  Quod  igitur  Deus  quibusdam  iustis  non  electis 
ad  vitam  subtrahat  in  tentatione  gratiam  efficacem ,  unde  ipsi  incidant 
in  quamdam  peccandi  necessitatem,  esse  poenam  temporalem ,  eo  quod 
in  hac  vita  exerceatur.  Et  ideo  peccatum  ,  quod  ex  tali  necessitate 
sequitur,  merito  imputari.     Sed  hoc  multis  modis  refutari  posset.    Nam 

[!)]  revera  talis  poena  non  est  temporalis,  sed  aeterna;  nam  aequi- 
valet  aeternae  damnationi,  utpote  quae  infallibiliter  inde  sequatur.  Per- 
inde  enim  est  iusto  in  fine  vitae  denegare  auxilium  necessarium  ad 
vincendam  tentationem  atque  illum  ad  inferos  praecipitem  agere. 

[2)]  Deinde  hoc  modo  perspicuum  est  Deum  deserere  iustum,  ante- 
quam  deseratur,   ut  supra  dictum  esfc. 

3)  Nemo  peccat,  nisi  in  eo  quod  libere  facit,  sed  id  quod  quis 
necessario  facit  non  facit  libere.  Nam  articulus  iste  damnatus  est  a 
duobus  Pontificibus:  „Id  quod  voluntarie  fit  libere  fit,  etiamsi  neces- 
sario  fiat,"  ergo  etc. 

Respondet  quidam  doctor,  illum  articulura  loqui  de  necessitate 
naturali  hoc  modo:  id  quod  voluntarie  fit,  libere  fit,  etiamsi  necessario 
fiat  necessitate  naturali,  quali  Deus  amat  seipsum,  et  hoc  tantura  sensu 
esse  damnatum ,  non  autem  de  necessitate  adventitia.  Id  enini  quod 
necessitate  adventitia  fit  inducta  per  peccatura  vel  gratiara  efficacem 
recte  dici  libere  fieri.  Sed  haec  non  videtur  mens  Pontificum  qui  hunc 
articulura  damnarunt,  neque  eorum  qui  eum  asseruerunt.  Nam  articu- 
lus  generalis  est;  et  haeretici  hac  tempestate  aliquando  non  agnoscunt 
in  bonis  et  malis  operibus  aliara  necessitatem ,  quam  adventitiam  in- 
ductam  ex  originali  peccato  et  efficacia  gratiae;  ut  patet  ex  multis  locis 
Calvini ,  ubi  Adamo  concedit  potestatem  flectendi  se  in  utramvis  par- 
tem,  et  tamen  iudicatur  ab  Ecclesia  everterc  liberum  arbitriura.  Deni- 
que  certura  est  omnem  necessitatem,  tam  adventitiara  quara  naturalera, 
undecuraque  proveniat,  si  non  subest  potestati  arbitrii,  repugnare  liber- 
tati,    quae  requiritur  in  peccato ,    unde  si  aliquis  ita  esset  destirutus  a 


444  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

Deo  ,  ut  non  haberet  auxilium  ex  parte  Dei  sufficiens  et  necessarium 
ad  resistenduni  tentationi  peccati,  quod  scit  esse  peccatum,  vel  saltem 
ad  petendum  et  orandum  pro  auxilio  ,  is  necessario  caderet  et  vince- 
retur  a  tentatione.  Sed  non  peccaret ,  nec  ei  imputaretur,  quia  Deus 
non  obligat  illum  sub  novo  peccato  ad  id  ,  quod  ei  moraliter  impossi- 
bile  est.  Unde  ,  cum  absurdum  sit  dicere  quemquam  esse  sive  ethni- 
cum,  sive  ludaeum,  aut  malum  Christianum,  qui  suis  cupiditatibus  ob- 
sequens  non  peccet:  non  videtur  dubitandum ,  quin  nemo  sit  auxilio 
necessario  seu  sufficienti  saltem  ad  petendum  auxilium  destitutus.  Ta- 
men  quod  ad  iustificatos  attinet,  certissime  credo,  neminem  ita  a  Deo  un- 
quam  destitui.  Nam  clarissima  est  Concilii  Tridentini  sess.  6.  cap.  11.  doc- 
trina,  quod  Deus  iustificatos  non  deserat,  antequam  ab  eis  deseratur  etc. 
4.  Sequi  videtur  neminem  debere  corripi  seu  reprehendi  aut  pu- 
niri,  quod  Deo  inspirante  non  sit  conversus  aut  bona  opera  omiserit 
aut  suis  cupiditatibus  cesserit.  Quid  enim  agat,  si  non  habet  auxilium 
sufficiens  ,  ne  ad  orandum  quidem?  Poterit  itaque  excusare  se ,  quod 
in  sua  potestate  non  fuerit  illud  opus  tunc  praestare  aut  cupiditatis 
vim  compescere;  nam  destitutum  se  tunc  fuisse  auxih"o  sufficienti,  non 
soUim  ad  illa  praestanda ,  sed  etiam  ad  auxilium  petendum ,  eiusque 
signum  certissimum  hoc  esse,  quod  ea  praestitisset,  si  auxilium  suffi- 
ciens  habuisset.  Sane  hic  non  video  ,  qua  ratione  tahs  merito  repre- 
hendi  possit;  nam  iustissimam  habere  videbitur  excusationem  ,  si  illa 
sententia  vera  est.  Respondet  quidam  Doctor :  Si  iste  qui  non  habet 
gratiam  efficacem,  quae  sola  sufficit,  legem  non  observaret  ob  defectum 
solius  potestatis,  videlicet  quia  non  potest,  admittendum  esset  non  de- 
bere  puniri ;  nunc  autem  quia  homo  gratia  efficaci  dcstitutus  legem 
non  observat  non  tam  quia  non  potest,  quam  quia  non  vult  estque  ei 
impotentia  dicta  quodammodo  voluntaria ,  a  peccato  non  excusatur. 
Sed  contm.  Si  iste  haberet  gratiam  sufficientem,  omnino  vellet  servare 
legem  et  sine  hac  non  potest  velle;  ergo  quod  non  vult ,  non  est  ei 
imputandum;  sicut  quod  ethnicus  carens  sufficienti  instructione  myste- 
riorum  fidei  nostrae  non  credat  ea  firmiter,  non  est  ei  imputandum ,  si 
in  eius  potestate  non  est,  sufficientem  instructionem  habere:  ergo  simi- 
liter  ei,  qui  omittit  bona  opera  aut  legis  observantiam,  non  erit  impu- 
tanduni;  quia  non  habet  auxilium  sufficiens  nec  est  in  potestate  ipsius 
habere.  Unde  falsum  est,  talem  impotentiam  esse  quodammodo  volun- 
tariam ,  nisi  intelligant,  sicut  ipsos  puto  intelligere,  esse  voluntariam 
per  voluntatem ,  qua  peccavimus  in  primo  parente;  ex  hac  enim  vo- 
luntate  ortam  volunt.  Sed  hoc  non  refert.  Nam  impotentia,  qua  ethni- 
cus  non  potest  credere  ob  defectum  instructionis,  etiam  hoc  modo  est 
voluntaria:  et  taraen  excusat  a  peccato.  Ut  autem  impotentia  ante- 
cedens  non  excuset  a  peccato,  requiritur,  ut  ita  sit  voluntaria,  ut  sit 
in  potestate  nostra  illam  subraovere.  Nam  omnis  irapotentia  antece- 
dens,  quam  submovere  non  est  in  potestate  nostra,  vere  excusat  a 
peccato.     Haec  autem  impotentia,  quae  est  ex  defectu  auxilii  sufficien- 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  445 

tis ,  est  impotentia  antecedens.  Nam  si  haberet  auxiliura  sufficiens, 
omnino  faceret  bonum  opus;  et  eam  submovere  non  est  in  potestate 
nostra,  quia  non  potest  submoveri,  nisi  per  gratiam  sufficientem,  quam 
habere  non  est  in  potestate  nostra.  Excusat  ergo  a  peccato.  Et  qui 
bona  opera  omittunt,  suis  cupiditatibus  cedunt,  praecepta  divina  vio- 
lant,  nec  reprehensione,  nec  poena  digni  erunt.  Sed  inquiwit  nmm.  184.: 
si  excusabih"s  esset  homo  in  eo,  quod  non  convertitur,  quia  non  habet 
ad  hoc  in  praesentia  sufficiens  auxihum,  saltem  ad  incipiendum,  seque- 
retur  hominem  semper  ita  moveri  oportere,  ut  converti  posset;  ubi 
videntur  velle  hominem  non  excusari  a  peccato  novo,  si  non  conver- 
titur,  dum  caret  auxilio  sufficienti ,  quod  et  clare  docent  num.  190. 
Res^).  Sine  dubio  homo  excusatur  a  novo  peccato,  si  non  convertitur 
eo  tempore,  quo  non  habet  auxilium  sufficiens  ne  ad  incipiendum  qui- 
dem ,  ut  communiter  docent  doctores.  Non  enim  homo  obligatur  con- 
verti  aut  se  incipere  disponere  ad  conversionem,  nisi  divinitus  excitatus. 
Praecepta  enim  affirmativa  non  obhgant  pro  semper,  ut  dici  solet.  Cura 
autem  per  gratiam  praevenientem  excitatur,  omnino  obh'gatur  sub  novo 
peccato,  ut  tunc  se  incipiat  disponere,  unde  firmissime  colligitur  illum 
tunc  habere  auxiliura  ex  parte  Dei  sufficiens  ad  inchoandum.  Alioquin 
necessario  non  converteretur,  nec  esset  reprehendendus,  quod  non  se 
disponat  ad  conversionem. 

5.  Cur  Deus  dat  hominibus  toties  sanctas  inspirationes ,  ut  ad 
ipsum  convertantur  vel  ad  maiorem  perfectionem  aspirent,  si  non  prae- 
bet  illis  auxilium  sufficiens ,  ut  eas  sequantur ,  aut  saltem  ut  petant 
auxilium  sufficiens  ad  illas  sequendas,  iramo  nec  paratus  est  praebere? 
Quia  si  esset  paratus,  non  obstarent  horainum  malae  voluntates.  Pro- 
fecto  non  videbitur  ob  alium  finera  dare ,  quara  ut  raiseros  magis  in- 
volvat  miseriis.  Nara  sine  auxilio  sufficienti  non  possunt  illas  sequi. 
Itaque  non  possunt  non  peccare.  Nam  moraliter  loquendo,  cura  non 
possint  illas  sequi ,  necessario  debebunt  repellere,  quod  est  peccatura. 
Suspensio  enim  actus  in  tali  eventu  vix  est  humano  raore  possibilis; 
quaraquara  otiara  illa  suspensio  non  esset  sine  peccato.  Nam  horao 
pro  tunc  obligatur  praecepto  affirraativo,  ut  sequatur.  Peccator  enim 
non  tenetur  sub  novo  peccato  pro  quovis  momento  se  ad  Deum  con- 
vertere ,  sed  tunc  tantum ,  quando  divinitus  excitatur.  Ergo  si  tunc 
non  habeat  ex  parte  Dei  auxilium  sufficiens,  non  poterit  se  convertere 
atque  ita  necessario  peccabit.  Cur  ergo  Deus  illi  dedit  istas  inspira- 
tiones,  nisi  ut  magis  involveretur  peccatis? 

6.  Falsa  erit  illa  coramunis  Doctorum  sententia :  „Homini  facienti 
quod  m  se  est,  Deus  non  denegat  suam  gratiam."  Quae  sententia  ad- 
mittitur  ab  omnibus  intellecta  de  homine  divinitus  excitato.  Probatur 
fore  falsara.  Quia  si  ad  omne  opus  bonum ,  etiam  ad  incipiendum  et 
ad  se  sensim  disponendum  ad  iustificationem,  requiritur  motio  quaedam 
praeveniens  efficaciter  determinans  liberum  arbitriura,  quae  sola  sufficiat, 
is  qui  non  habet  hanc  motionem  nec  in  potestate  habet  eam  acquirere, 


446  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

non  poterit,  etiamsi  totis  viribus  conetur,  bene  uti  illa  inspiratione. 
Nemo  enim  potest  iila  bene  uti ,  hoc  est  illam  sequi  sine  gratia  suffi- 
cienti,  quara  iste  non  habet,  etiarasi  divinitus  sit  excitatus,  nec  in  po- 
testate  eius  est  habere.  Falsa  ergo  est  illa  doctorum  sententia.  Nam 
praesu4)ponit  hominem  divinitus  excitatum  habere  iam  sufficiens  auxi- 
liura  in  sua  potestate,  quo,  si  velit  sibi  suisque  affectionibus  vim  af- 
ferre,  possit  ad  bonum  conari  sicuti  ad  actiones  civiles. 

7.  Deus  Adamum  ita  instruxit  per  gratiam  habitualem  et  iustitiam 
originalem ,  ut  haberet  auxilium  sufficiens,  quo  seipsum  flecteret  in 
utramque  partem,  nempe  ad  hoc  vel  ad  illud  bonum  opus,  et  etiam  ad 
malum,  sicut  ad  opera  civilia.  Nec  egebat  ipse,  praeter  dona  habitualia 
et  concursum  supernaturalem,  in  operibus  pietatis  alia  quadam  motione 
praeveniente  liberum  arbitrium  determinante.  Cur  non  similiter  homo 
lapsus  potest  instrui  donis  habitualibus,  ut  posita  divina  protectione  et 
directione  habeat  auxilium  sufficiens ,  quo  possit  seipsum  flectere  ad 
hoc  vel  ad  illud  bonura  opus  vel  etiam  ad  malum  ,  sicut  ad  opera  ci- 
vilia ,  sine  illa  nova  motione  efficaci  liberum  arbitrium  praeveniente  et 
determinante?  Respondebunt,  quia  homo  lapsus  ita  est  debilitatus  per 
peccatum  originale,  ut  non  possit  ullum  opus  bonura  habere,  nisi  Deus 
illud  immediate  operetur  in  nobis  praeveniendo  liberura  arbitrium.  Ita 
num.  76.  et  154.  et  alibi.  Sed  etiamsi  homo  sit  debilitatus,  cur  non 
potest  rursus  ita  corroborari  per  gratiara  et  dona  habitualia,  ut  seipsura 
virtute  gratiae  et  divini  auxilii  concoraitantis  possit  determinare  ad  bona 
opera,  sicut  Adam,  Deo  illum  protegente  et  dirigente  (quae  duo  ratione 
infirraitatis  huius  necessaria  sunt  iuxta  D.  Thoraam  et  Ruardum),  prae- 
sertim  cum  hoc  sit  eius  naturae  magis  consentaneum  ,  quara  ut  ipse 
Deus  opera  bona  ita  iraraittat.  Confirraatur,  [1)]  quia  habitus  super- 
naturales  sunt  vires  proportionatae  suis  actibus.  Cur  ergo  homo  illis 
instructus  non  potest  in  aliquem  actum  bonum,  sicut  Adam,  sine  nova 
illa  motione  liberum  arbitrium  efficaciter  flectente ,  quae  Adarao  non 
erat  necessaria?  2)  Quia  virtus  est  qua  bene  vivitur  et  cuius  usus  est 
in  nostra  potestate.  At  si  illa  raotio  nova  requiritur,  quae  non  est  in 
nostra  potestate,  usus  virtutis  non  erit  in  nostra  potestate  neque  homo 
bene  vivet  virtute,  sed  illa  raotione.  Nara  illa  ponit  totura  bonura  opus 
in  primo  instanti ,  quo  imraittitur.  Quod  autem  quidara  Doctor  dicit, 
iilara  definitionera  virtutis  apud  Augustinura  non  intelligi  de  habitibus, 
sed  de  actibus ,  quibus  bene  vivitur  et  quos  Deus  in  nobis  sine  nobis, 
id  est,  sine  nostro,  inquit,  praevio  conatu,  operatur,  est  contra  coramu- 
nem  sententiara  oraniura  Doctorum,  ut  nihil  gravius  dicam.  Adde,  quod 
non  tam  debilitatura,  quara  exstinctura  videatur  liberura  arbitriura  ,  si 
per  dona  habitualia,  divinara  protectionera  et  directionera  non  potest 
rursus  ita  confirmari  et  disponi ,  ut  sufficienter  sit  instructura  ad  sese 
flectendum  ad  bona  opera  et  ad  mala  eo  fere  modo,  quo  Adam,  et  quo 
se  flectit  ad  opcra  civilia. 

Sed,  mguiurU,  gratia  habitualis,  protectio  et  excitatio  tantum  tri- 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  447 

biiunt  posse,  si  velis;  at  specialis  gratia  Christi,  de  qua  loquitur  sacra 
Scriptura,  dicens  „Faciam,  ut  in  praeceptis  meis  ambuletis",  et  de  qua 
D.  Augustinus  disputavit  cum  Pelagio,  non  tantum  tribuit  posse,  si  velis, 
sed  absolute  tribuit  velle  iuxta  Augustinum.  Ergo  homini  lapso  prae- 
ter  ista  omnia  datur  specialis  quaedam  motio  libertatem  praeveniens, 
per  quam  iramediate  iramittitur  ipsum  velle.  Et  haec  motio  est  neces- 
saria  ad  singulos  actus.     Ita  num.   152.  et  sequentibus. 

Resp.  Ad  hoc  supra  responsum  est;  sed  quia  ista  locutione  se 
quidam  mire  involvunt,  rursus  dico ,  dupliciter  posse  intelligi ,  quod 
gratia  Christi  non  tantum  tribuat  posse,  si  velis,  sed  etiam  ut  velis: 

1)  Quod  gratia  Christi  non  tantum  tribuat  vires  supernaturales, 
quibus  possimus  proprie  in  actum  supernaturalem  voluntatis,  sicut  Adam 
poterat,  relinquendo  ipsum  actum  in  nostra  libertate,  ut  illum  eliciamus 
vel  non ,  sed  ulterius  praeveniendo  libertatem  imraittat  ipsum  actum. 
Et  hoc  modo  videntur  MM.  NN.  ilhim  sententiam  accipere.  Sed  ego 
non  possum  illam  distinguere  ab  errore  Calvini.  Nam  sic  actus  boni 
non  essent  unquam  in  hominis  potestate.  Yideatur  Caivin.  lib.  2.  Inst. 
c.  3.  §   10.  et  sequentibus. 

2)  Ut  non  tantum  tribuat  posse  consistens  in  naturalibus  viribus 
liberi  arbitrii  et  doctrina  legis,  quibus  possimus,  si  velimus,  sed  etiam 
tribuat  ipsum  velle,  dando  vires  voluntati  et  ita  suadendo ,  ut  velit;  et 
hoc  modo  illa  locutio  usurpatur  a  D.  Augustino  contra  Pelagium ,  qui 
ponebat  ipsum  posse  in  natura  liberi  arbitrii  et  doctrina  logis.  Et  hanc 
dicebat  esse  gratiam  Dei,  qua  possimus  omnia  bona  opera,  id  est,  in- 
cipere  credere,  orare,  poenitere,  amare  Deum ,  sperare  etc.  Nec  aliam 
gratiam  volebat  ad  haec  esse  necessariam.  Unde  dicebat  Deum  dare 
nobis,  ut  possimus  haec  omnia,  non  autem  ut  velimus ,  sed  hoc  reli- 
quisse  in  nostro  arbitrio  nudo,  sola  doctrina  instructo,  ut  patet  apud 
D.  Aug.  lib.  de  gratia  Christi  cap.  4.,  ubi  distinguit  Pelagius  haec  tria: 
posse ,  velle  et  agere.  Et  dicit  ipsam  boni  possibilitatem  esse  donum 
Dei  atque  adeo  neminem  hoc  dono  posse  privari;  sed  bene  velle  et 
bene  agere  esse  nostrum,  nec  Deum  esse  huius  causam,  nisi  quia  dedit 
et  conservat  liberum  arbitrium  et  naturalem  possibilitatem.  Contra 
quod  passim  D.  Aug.  docet ,  de  fide  Catholica  esse,  Deum  non  solum 
dare,  ut  possimus ,  si  velimus,  ut  vult  Pelagius;  sed  etiam  facere ,  ut 
velimus,  et  operari  ipsum  velle.  Quia,  inquit,  voluntas  praeparatur  a 
Domino  ut  velit  (sic  enim  passira  sese  explicat),  id  est,  divina  virtute 
instruitur  et  adiuvatur,  ut  eliciat  actum  bonum.  Non  autera  vult  D.  Aug. 
immitti  voluntati  praetor  ceteras  oranes  praeparationes  ipsum  actum 
bonura,  praeveniendo  libertatem.  Et  sic  intelligendus  est  locus  D.  Aug. 
de  gratia  Christi  cap.  47.,  ut  diximus  in  Apologia  Lovaniensi  ad  pro- 
positionern  nonam  sub  finem. 

Sed,  inquiunt  nura.  151.,  Pelagius  non  negabat  liberum  arbitriura 
iuvari  per  doctrinam  legis.  Cur  ergo  ab  Augustino  est  reprehensus? 
Besp.      Quia    per   liberum    arbitrium    nudum    cum    sola    doctrina    legis 


448  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

habemus  quidem  posse  quoddam,  sed  remotum,  per  quod  numquam 
bene  et  salubriter  vellemus.  Requiritur  enim  ex  parte  voluntatis  no- 
vura  adiutoriura  gratiae  praevenientis ,  quod  negabat  Pelagius,  et  ideo 
erat  reprehendendus  ut  haereticus.  Nara  voluntas  per  internas  vires 
debet  conforfcari  et  corroborari  ad  bona  opera,  ut  in  potentia  proxiraa 
ea  habeat;  non  tamen  ulterius  requiritur,  ut  Deus  opera  ipsa,  id  est, 
actus  ipsos  internos,  praeveniendo  voluntatem  immittat.  Nam  sic  non 
videntur  esse  in  potestate  horainis.  Notandura  autera  hic  est  eos 
num.  151.  et  sequentibus  docere  haeresim  esse  Pelagii ,  quod  horao 
gratia  et  donis  habitualibus  instructus  ,  Deo  illura  protegente  et  exci- 
tante,  possit  sine  nova  motione  praeveniente,  propria  statui  lapso  et 
liberura  arbitriura  efficaciter  deterrainante,  facere  aliquod  opus  bonum, 
quod  etiam  satis  clare  docent  in  Censura  ad  propositionem  octavam 
et  nonam  et  decimam.  Ratio  illorura  est :  quia  illa  motio  efficax  est 
proprie  dicta  gratia  Christi ,  necessaria  ad  singulos  actus ,  secundum 
definitionem  Patrura ,  in  statu  lapso ,  quara  quia  negabat  Pelagius ,  iu- 
dicatus  est  haereticus.  Quara  eorura  sententiara  saepe  veheraenter  sum 
admiratus.  Si  enim  ista  est  haeresis  Pelagii ,  ergo  oranes  doctores 
scholastici  et  antiqui  doctores  Lovanienses,  et  quicuraque  scribunt  hoc 
terapore  contra  Calvinuni ,  fuerunt  haeretici  vel  saltera  erraverunt  iu 
fide;  et  ita  tota  Ecclesia  per  quingentos  vel  sexcentos  annos  erravit  in 
fide.  Nara  doctores ,  quos  habuit  toto  hoc  tempore ,  hanc  motionera 
efficacera  non  requirunt.  Non  video  sane,  quid  ad  hoc  responderi  pos- 
sit ,  cura  etiara  infra  num.  175.  satis  indicent ,  doctores  omnes  in  hac 
quaestione  errasse.  Sed  profecto  hoc  adeo  absurdum  est,  ut  vix  alio 
arguraento  opus  sit  ad  illam  opinionem  refutandam.  Illa  autera  sen- 
tentia,  quara  214  Patres  in  quadara  Synodo  (teste  D.  Prospero  c.  10. 
contra  Collatorem)  ad  fidem  orthodoxam  pertinere  iudicarunt,  gratiam 
ad  singulos  actus  nos  adiuvare,  et  ea,  quam  Augustinus  epist.  107.  ad 
Vitalem  tamquara  ad  fidera  pertinentera  ponit,  dicens:  „Sciraus  maiori- 
bus  ad  singulos  actus  gratiara  dari",  non  negatur  a  doctoribus  schola- 
sticis  nec  a  nobis.  Nam  et  ipse  Pelagius  hoc  confiteri  coactus  est,  ne 
tamquara  haereticus  daranaretur;  verum  ea  non  significatur  ad  singulos 
actus  praeter  ceteras  praeparationes  iraraitti  quaradara  novam  motio- 
nem  praevenientera ,  qua  liberura  arbitriura  deterrainetur ,  ut  volunt 
MM.  NN.;  sed  nuUura  actum  bonura  posse  a  nobis  fieri,  nisi  antea 
divina  gratia  praeventi  et  corroborati  siraus ,  Deo  etiara  in  singulis 
nos  protegentc ,  dirigente  et  cooperante.  Esfc  enim  haec  definitio  facta 
contra  Pelagium ,  qui  volebat ,  gratiam  Dei  sitam  esse  in  natura  liberi 
arbitrii  et  doctrina  legis  et  alia  gratia  opus  non  esse  ad  bonas  func- 
tiones.  Contra  quera  errorem  Patres  definierunt  Dei  gratiam  dari  et 
necessariam  esse  et  nos  adiuvare  ad  singulos  actus ;  quia  nullus  sine 
ea  fieri  potest;  non  autem  volunt,  quod  ad  singulos  actus  praeter  dona 
antecedentia  habitualia  et  divinam  protectionem  requiratur  nova  quae- 
dam  motio  praeveniens,  non  necessaria  Adamo,  qua  liberura  arbitrium 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  449 

(leterminetur  ad  opus,  ut  etiam  recte  docent.  Nova  tamen  cooperatio 
supernaturalis  requiritur  in  singulis  actibus,  sed  haec  est  quodammodo 
in  potestate  liberi  arbitrii  sufficienter  praeparati,  neque  praevenit  pro- 
prie ,  sed  comitatur ,  ut  dictum  est  in  Apologia.  An  autem  haec 
cooperatio  debeat  esse  alterius  generis  vel  potentior  quam  in  statu 
integro,  parum  refert.  Probabilius  mihi  videtur  non  debere  esse  po- 
tentiorem    seu    maiorem.     Nam    infirmitas  naturae    per   peccatum    con- 

ft>  tracta  instauratur  per  dona  habitualia ,  per  protectionem  et  direc- 
tionem  divinam ,  ad  quam  pertinent  crebrae  inspirationes  et  sanctae 
affectiones  divinitus  immissae.  Pertinet  tamen  haec  cooperatio  seu 
concursus  supernaturalis  ad  gratiam  Christi,  ut  diximus  in  Apologia  et 
ostendimus  in  3.  parte  quaest.  19. ,  quia  Christus  non  tantum  meruit 
nobis ,  ut  essemus  iusti,  sed  etiam  omnia  necessaria  ad  bene  operan- 
dura,  quae  per  peccatum  amissa  erant.  Scripturae  tamen  non  loquun- 
tur  peculiariter  de  hoc  concursu,  quando  gratiam  Christi  commendant, 
quia  Christi  gratia  multiplex  est.  Unde  verum  non  est ,  quod  dicunt 
num.  153. ,  concursum  supernaturalem  nostra  sententia  non  pertinere 
ad  specialem  Christi  gratiam.  Nam  in  Apologia  expresse  dicitur  con- 
trarium  ad  Propositionem  nonam  in  fine. 

Quod  autem  dicunt,  non  petere  nos  illum  concursum  quando  dici- 
mus:  „Fiat  voluntas  tua."  „Ne  nos  inducas  in  tentationem."  „Adiu- 
tor  meus  esto"  etc,  resp. :  Non  tantum  concursum  petimus,  sed  pro- 
tectionem  quoque  et  directionem  seu  excitationem  et  suasionem  inter- 
nam  talem,  qualem  Deus  aptam  novit,  ut  tentationes  vincamus  et  eius 
voluntatem  faciamus.  Hunc  tamen  concursum  in  aliis  semper  intelligi- 
mus,    quia  sine  hac  divina  et  admirabili  cooperatione  in  nullum  actum 

W  bonum  voluntas  nostra  conari  potest;  qui  non  est  nobis  debitus  ex 
pacto  creationis,  sed  est  gratuitus,  sicut  ipsa  gratia;  est  tamen  con- 
naturalis  gratiae  et  donis  supernaturalibus.  Quod  autem  Pelagius  non 
solum  hunc  concursum  supernaturalem,  sed  etiam  naturalem  negaverit, 
clare  patet  ex  Hieronymi  epistolis  ad  Ctcsiphontem ,  ubi  Hieronymus 
vocat  Pelagium  sacrilegum,  quod  neget  auxilium  Dei  esse  necessarium 
ad  curvandum  digitum,  ad  movendam  manum ,  ad  sedendum,  ad  stan- 
dum ,  ad  ambulandum ,  ad  spuendum.  Ad  quae  certum  est  non  egere 
nos  alio  auxilio  quam  conservatione  potentiarum  et  cooperatione  seu 
influentia  generali,  ut  dicunt  doctores.  Similia  habet  Hieron.  dialogo  1. 
contra  Pelagianos.  Respondent  Domini  MM.  NN.  requiri  ad  haec  sin- 
gula  gubernationem  Dei ,  quae  praeveniat  liberum  arbitrium  et  deter- 
minet  ad  haec ,  ut  dicunt  num.  106. ,  quam  gubernationem  negabat 
Pelagius  et  ideo  reprehenditur  ab  Hieron.  Sed  profecto  talem  guber- 
nationem  distinctam  a  concursu,  quae  determinet  nos  ad  singulos  actus, 
nuUus  doctorum  scholasticorum  agnoscit.  Erunt  ergo  et  illi  sacrilegi 
cum  Pelagio.  Et  sane  si  possumus  sine  hac  gubernatione  aliquid  mali, 
ut  ipsi  fatentur,  cur  non  aliquid  indifferens,  ut  movere  manum.  Neque 
mirum  videri  debet ,    quod  Pelagius  negaverit   concursum ,    ut  salvaret 

Sclineemaiin,  Controvers.  29 


450  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

liberum  arbitriura ,  quia  difficillimum  doctoribus  scholasticis  semper  vi- 
sum  fuit  explicare,  quomodo  homo  sit  liber  in  actionibus  etiam  civili- 
bus ,  si  Deus  ad  singulas  immediate  et  in  eodem  instanti  debet  coope- 
rari,  unde  etiam  Durandus ,  Pelagio  multo  doctior,  hunc  concursum 
negavit.  Eundem  Pelagii  errorem  satis  indicat  D.  Augustinus  lib.  de 
gratia  Christi  cap.  4.  Nec  desunt  hac  tempestate  viri  doctissimi  et  in 
Patribus  versatissimi ,  qui  doceant  ex  Augustino  Pelagium  hunc  con- 
cursum  negasse. 

Haec  de  priore  parte  huius  quaest.,  etsi  multa  alia  adferri  possent, 
sufficiant.  Nunc  ad  alteram  veniamus  ,  in  qua  probandum  est ,  si  ad 
singulos  actus  bonos  requiritur  motio  quaedam  praeveniens,  quam  ha- 
bere  non  sit  in  nostra  potestate,  quae  liberum  arbitrium  efficaciter  ad 
bonum  opus  determinet  etc. ,  videri  everti  liberum  arbitrium  in  actibus 
pietatis.  Suppono  autem  tamquam  certum,  eam  motionem  praevenien- 
tem  evertere  Hbertatem,  quam  habere  non  est  in  nostra  potestate,  et 
Iquae]  iam  voluntati  immissa  et  habita  est  ita  efficax,  ut  voluntas  non 
habeat  in  sua  potestate  propinqua  non  velle,  non  consentire.  Dico  pro- 
pinqua;  quia  bene  concedunt  quidam  voluntatem  posse  dissentire,  si  haec 
motio  absit,  sed  non,  si  praesens  sit,  quod  etiam  Calvinuslibenter  admittit. 

Prohatur.  1.  Quia  in  censura  ad  Propositionem  octavam,  nonam 
et  decimam,  docent,  hanc  gratiam  esse  ita  efficacem  ut  cum  ea  consi- 
stere  non  possit,  ut  non  agas;  et  in  suis  lectionibus  docent  eam  non 
posse  respui.  Quod  etiam  hic  indicant  non  obscure  num.  128.  Immo 
querela  ipsorum  apud  Reverendissimum  Middelburgensem  contra  no- 
stram  doctrinam  prima  fuit ,  quod  doceremus  gratiam  Christi  respui 
posse,  ut  ipsemet  nobis  retulit;  quibus  ipse  ostendit  eam  doctrinam 
scripturis  esse  consentaneam.  Quomodo  ergo  relinquit  opus  in  potestate 
hominis  ?  si  enim  cum  ea  stare  non  potest,  ut  non  agas,  ergo  illa  im- 
missa  non  potes  actionem  prohibere.  Ergo  illa  actio  non  est  in  tua 
potestate;  quia,  ut  immittatur,  non  est  in  tua  potestate. 

2.  Quia  docent  num.  43.  et  149.  in  Antapologia,  gratiae  efficacis 
energiam  et  usum  non  dependere  a  libero  arbitrio,  quia  summa  celeri- 
tate  rebellia  corda  efficaciter  sibi  subdit.  Loquuntur  autem  non  tan- 
tum  de  gratia,  qua  Paulus  conversus  est,  sed  de  omni  prorsus:  nam 
excepto  externo  miraculo  volunt  omnibus  qui  convertuntur ,  immo  ad 
orane  opus  bonum  dari  tam  efficacem  gratiam  praevenientem ,  quam 
data  fuerit  Paulo  ad  conversionem.  Quod  aperte  etiam  Censura  in- 
dicat  ad  Propositionem  decimam.  At  si  gratiae  energia  seu  operatio 
non  dependet  a  libero  arbitrio ,  perspicuum  profecto  est ,  in  potestate 
voluntatis  non  esse,  ut  gratia  efficax  ponat  in  nobis  opus  bonum  vel 
non  ponat.  Ergo  neque  in  potestate  nostra  est ,  opus  bonum  habere 
vel  non  habere,  Sicut,  si  Deus  infunderet  aliquem  habitum,  cuius  ope- 
ratio  non  dependeret  a  libero  arbitrio ,  certe  illa  operatio  non  esset 
libera.  Liberum  enim  esse,  est  a  libero  arbitrio  dependere  in  eiusque 
dominio  et  potestate  esse. 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  451 

3.  Quia  docent,  gratiam  efficacem  esse  ipsam  divinam  operationem, 
qua  immediate  operatur  et  veluti  creat  ipsum  bonum  opus  in  nobis,  ut 
patet  ex  ipsorum  lectionibus ,  thesibus  impressis  et  ex  Antapologia 
num.  115.  et  116.  118.  Unde  volunt,  illam  non  distingui  reipsa  a  bono 
opere ,  sed  esse  ipsummet  opus  intenium,  quatenus  a  Deo  gratis  im- 
missum.  Quod  saepissime  indicant,  ut  num.  124.  et  125.  128.  etc.  Et 
hanc  operationem  dicunt  non  esse  in  nostra  potestate.  Nam  Deus  ope- 
ratur  bonum  opus  in  nobis ,  quando  ipsi  lubet ,  praeveniendo  volunta- 
tem,  unde  clarissime  sequi  videtur,  non  esse  in  nostra  potestate  non 
habere  bonum  opus ,  posita  illa  motione.  Non  enim  est  in  nostra  po- 
testate  facere,  ut  non  habeamus  bonum  opus ,  quando  Deus  in  nobis 
illud  operatur.  Hoc  enim  contradictionem  implicat.  Neque  etiam  in 
nostra  potestate  est,  ut  Deus  illud  operetur.  Quomodo  ergo  sumus 
liberi?  Confirmatur.  Quia  si  concursus  Dei  generalis  non  esset  in 
nostra  potestate,  sine  dubio  nulla  esset  libertas,  quia  ille  concursus  est 
immediata  operatio  seu  cooperatio  operis  voluntatis.  Unde  impossibile 
est,  concursum  esse  et  opus  non  esse,  sicut  impossibile  est,  creationem 
esse  et  tamen  creaturam  non  esse.  Nulla  enim  potentia  creaturae  haec 
potest  separare.  Ergo  similiter  si  gratia  efficax  est  ipsa  immediata  Dei 
operatio ,  qua  bonum  opus  in  nobis  praeveniendo  libertatem  operatur, 
perspicuum  est  illud  non  relinqui  in  nostra  potestate.  Neque  video, 
quomodo  cum  his  consistat ,  quod  interdum  dicunt  Deum  operari  illud 
ita,  ut  libere  illud  faciam  et  ut  possim  non  facere  etc.  Nam  implicat 
manifeste,  ut  Deus  immediate  in  me  operetur  bonum  opus  praeveniendo 
libertatem  meam  et  tamen  illud  ego  libere  faciam  et  possim  non  facere, 
nisi  per  lihere  intelligatur  lihenter  et  posse  non  facere  intelligatur  in 
sensu  diviso,  nempe  absente  illa  operatione  Dei. 

4.  Quia  docent,  hanc  motionem  efficacem  in  eodem  momento ,  in 
quo  est,  ponere  opus  bonum.  Patet  ex  censura  ad  propositionem  oc- 
tavam  et  decimam  et  num.  136.  et  alibi  saepissime.  Atqui  in  momento 
homo  non  potest  deliberare;  ergo  actus,  quem  producit  illa  motio,  non 
est  liber ,  quia  non  deliberate  elicitus.  Patet  hoc  clare.  Omnis  enim 
motus  animi,  qui  sequitur  subito  ex  aliquo  nobis  immisso,  non  est  liber, 
quia  in  tempore  brevissimo  non  possumus  deliberare;  multo  ergo  minus 
erit  liber,  qui  in  puncto  temporis  sequitur  ex  motione  divina,  quac  non 
erat  in  nostra  potestate.  Sed ,  inquiunt,  ad  actum  liberum  non  requi- 
ritur  praevia  deliberatio.  Nam  Deus  qui  est  liber  non  deliberat.  Ita 
num.  135.  Resp.  Sine  dubio  in  nobis  requiritur  deliberatio  praevia 
secundum  omnes  doctores,  quam  non  possumus  habere  maxime  perfecte 
in  instanti,  unde  patet  eos  aliud  intelligere  per  actum  liberum,  quam 
omnes  doctores  scholastici  intelligant. 

5.  Quia  docent,   quod  haec  motio  efficax  liberum  arbitrium  prae- 

veniendo  determinat  ad  opus ,    et   quod   non  est  in  potestate  liberi  ar- 

bitrii,    ut  determinetur:    tum  quia  praevenit  haec  determinatio   liberta- 

tem ,  tum  quia  ista  motio  efficax ,  quae  per  seipsam  voluntatem  deter- 

29* 


452  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

minat ,  non  est  in  potestate  liberi  arbitrii.  Atqui  hac  deterniinatione 
posita ,  non  est  in  potestate  liberi  arbitrii  niti  eo  moraento  in  contra- 
rium  vel  non  agere.  Quia  actus  necessariam  habitudinem  habet  ad  hanc 
determinationem  ,  ita  ut  non  possit  ab  ea  separari ,  ut  ipsi  fatentur. 
Nam  si  voluntas  est  determinata,  agit,  ut  ipsi  dicunt  num.  156.  Haec 
enim  determinatio  non  distinguitur  reipsa  ab  actu.  Quomodo  ergo  ille 
actus  est  liber  et  quomodo,  motione  illa  efficaci  posita,  est  in  potestate 
voluntatis  dissentire,  cum  non  possit  se  flectere  in  contrarium? 

Si  dicant,  Deum  per  hanc  motionem  efficacem  determinare  liberum 
arbitrium,  sed  modo  sibi  consentaneo,  nempe  ut  libere  agat  per  modum 
eloctionis:  Coritra.  Omnis  determinatio  extrinsecus  voluntati  immissa, 
quae  non  subest  eius  potestati  et  ex  qua  actus  necessario  sequitur,  re- 
pugnat  liberae  electioni ,  ut  patet  ex  terminis.  Quomodo  enim  libere 
eligo,  ad  quod  alius  me  subito  determinat?  Movetur  autem  liberum 
arbitrium  modo  sibi  consentaneo,  ut  libere  agat  et  per  raodum  electio- 
nis,  quando  inspirantur  illi  vires  divinitus,  quibus  seipsum  Deo  coope- 
rante  possit  flectere,  et  simul  interius  vel  exterius  suadetur,  consulitur, 
vel  praecipitur,  ut  eligat,  ipsa  autem  cooperatio  ita  attemperatur  nit  sit 
quodamraodo  in  eius  potestate.  Si  autem  praeter  haec  omnia  Deus 
imraittit  voluntati  iramediate  ipsum  actura  praeveniendo  liberam  coope- 
rationem ,  quomodo  imraittit  sanctas  inspirationes  et  pias  affectiones, 
iam  non  determinat  illam,  ut  libere  agat,  sed  ut  necessario. 

6.  Posita  illa  motione  efficaciter  deterrainante ,  actus  voluntatis 
sequitur  necessario,  quia  illa  motio  est  operatio  divina,  qua  imraediate 
facit  et  veluti  creat  in  nobis  illura  actura  ,  oninis  autem  res  operata 
necessario  provenit  ab  operatione,  qua  fit.  Dicent,  etiamsi  a  motione 
illa  actus  proveniat  necessario  seu  inirapedibiliter,  tamen  ut  procedit  a 
libero  arbitrio,  provenit  impedibiliter.  Sed  hoc  fieri  non  potest,  quia 
haec  raotio  non  est  in  potestate  voluntatis,  nec  ab  ea  potest  impediri; 
et  posita  illa  motione  necessario  est  actus.  Ergo  nec  actus  potest  im- 
pediri  a  voluntate.  Prob.  consequentia.  Quia  quod  necessario  et  in- 
impedibiliter  sequitur  ex  aliqua  suppositione  liberum  arbitrium  effica- 
citer  determinante  et  inimpedibili,  illud  non  est  liberura,  sicut  patet  in 
araore  beatifico  (qui  ideo  non  est  liber,  quia  provenit  necessario  a  sup- 
positione  liberura  arbitriura  intrinsecus  deterrainante ,  quae  non  est  in 
horainis  potestate)  et  inspirationibus  et  aff^ectionibus  piis  divinitus  ira- 
missis,  quia  necessario  et  inimpedibiliter  proveniunt  ab  operatione  Dei, 
quae  non  est  in  nostra  potestate  etc.  Unde  patet  nihil  ad  rem  per- 
tinere  quae  contra  hoc  axioma  adferunt  nura.  136.  Nara  supposito, 
quod  agara ,  necesse  quidera  est  me  agere  necessitate  consequentiae, 
sed  suppositio  illa  est  in  mea  potestate.  Gratia  autera  efficax  non 
est  in  mea  potestate.  Unde  actus ,  qui  ex  ea  necessario  sequitur, 
non  est  liber ;  nam  necessitas  consequentiae  ibi  locum  non  habet, 
sed  tantum  in  iis ,  ubi  antecedens  est  in  nostra  potestate ,  ut  cum 
dico:    Si  currit,    necesse  est   illura    moveri ,    vel    certe    ubi   antecedens 


i 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  453 

praesupponit  aliquid  ,  quod  est  in  nostra  potestate,  sicut  supra  dictum 
est  de  praescientia  conditionata.  De  quo  modo  necessitatis  loquitur 
Ruardus  in  priori  testimonio ,  citatus  in  Antapologia  num.  132.  Nam 
^secundum  propositum  agi'^  est  ita  vocari,  suaderi,  affici  etc,  sicut  Deus 
noverat  illum  secuturum,  ut  ubique  docet  Ruardus ,  unde  necesse  est 
ita  vocatum  sequi,  nempe  necessitate  consequentiae,  sicut  necesse  est 
eum  cadere  qui  ita  tentatur,  sicut  Deus  praevidet  casurum.  In  altero 
testimonio  loquitur  Ruftrdus  de  concursu  Dei  (ut  patet  ex  verbis  con- 
sequentibus) ,  quem  vocat  ibi  gratiam  efficacis  operationis ,  quomodo 
etiam  Andreas  Vega  lib.  13.  in  Trident.  cap.  13.  et  Cunerus  cap.  9. 
et  10.  de  libero  arbitrio  loquuntur;  sed  haec  efficax  operatio  quodam- 
modo  est  in  hominis  iam  praeparati  potestate  etc. ,  ut  iidem  auctores 
docent ,  unde  solam  necessitatem  consequentiae  adfert.  Nam  etiam  in 
civilibus  Deo  in  nobis  per  concursum  operante  necessario  sequitur  opus. 
Et  mirum  profecto  est  Ruardum  hic  afferri  pro  hac  sententia ,  cum  in 
eadem  p.  307.  aperte  doceat  contrarium.  Ex  his  patet ,  solidissimum 
esse  istud  axioma.  Quando  enim  sunt  duae  causae  unius  effectus ,  a 
quarum  altera  effectus  provenit  necessario  ,  quae  alteram  praeveniendo 
determinet  ad  eumdem  effectum,  ita  ut  illa  determinatio  non  sit  in  al- 
terius  potestate ,  perspicuum  est ,  illum  effectum  illi  alteri  inimpedibi- 
lem   esse. 

7.  Determinatio  voluntatis  proveniens  ex  motione  efficaci  non  est 
realiter  distincta  ab  actu  bono,  sed  est  ipsemet  actus  voluntatis,  ut 
a  Deo  immissus  et  voluntatem  informem  formans  et  determinans ,  ut 
ipsi  fatentur.  Sed  haec  determinatio  non  est  in  potestate  voluntatis, 
nam  praevenit  liberam  cooperationem.  Ergo  actus  bonus,  qui  non  distin- 
guitur  reipsa  ab  iila  determinatione,  non  est  in  potestate  voluntatis. 

8.  De  ratione  actus  liberi  est,  ut  procedat  a  voluntate  in  omni 
instanti  priori  et  temporis  et  naturae  indeterminata  ad  ipsum.  Loquor 
autem  de  actu  elicito  ,  ut  excludatur  actus  liber  in  Deo  ,  qui  non  est 
elicitus ,  sed  est  eius  essentia.  Dico :  in  omni  instanti  temporis  etc, 
nempe  si  voluntas  tempore  antecedat  suum  actum ,  sicut  fit  in  nobis. 
Omnes  enim  actus  liberi  nostrae  voluntatis  sunt  posteriores  tempore 
ipsa  potentia  et  ita  potentia  debet  esse  prius  tempore  indeterminata  ad 
ipsos ,  quam  ipsos  eliciat;  unde  omnes  illae  instantiae ,  quas  ipsi  ad- 
ferunt,  nihil  faciunt  ad  infirmandum  illud  axioma;  nam  aeque  magnam 
vim  habet,  etiamsi  ita  poneretur:  Omnes  actus  liberi  nostrae  voluntatis 
procedunt  a  potentia  prius  tempore  et  natura  indeterminata.  Non  enim 
hic  urgemus ,  quod  voluntas  debeat  esse  prius  tempore  indeterminata, 
quam  eliciat  actum,  sed  prius  natura.  Unde  concludo  eum  actum,  qui 
procedit  a  voluntate  prius  natura  determinata  ad  ipsum ,  non  videri 
liberum.  Antecedens  patet.  Quia  est  commune  axioma  receptum  ab 
omnibus  theologis  et  philosophis,  qui  docent  hoc  esse  discrimen  inter 
causam  necessario  et  libere  agentem:  quod  illa  positis  omnibus  prae- 
venientibus  necessariis  ad  agendum  non   possit   non    agere ,    quia    tunc 


454  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

est  deterrainata  ad  agendum;  haec  autem  positis  omnibus  praevenien- 
tibus  necessariis  ad  agendum  adhuc  sit  indeterminata ,  ita  ut  iis  omni- 
bus  eodem  modo  se  habentibus,  in  potestate  habeat  se  flectere  ad  hanc 
vel  illam  partem  ,  adeo  ut ,  si  se  flectat  ad  consensum  in  hoc  instanti, 
potuerit  in  eodem  sese  flectere  ad  dissensum.  Neque  sufficit  ut  ipsi 
volunt,  quod  voluntas  sit  naturaliter,  id  est,  in  nuda  sua  natura,  in- 
determinata  ad  actum ;  quia  sic  etiam  haeretici  bene  concedunt  illam 
manere  indeterminatam ,  dum  adest  gratia  effk;ax;  sed  requiritur  ut 
nihil  accidentarium  superveniat ,  quo  prius  natura  quam  agat  determi- 
netur  et  astringatur  ad  consensum. 

Probatur  istud  axioma  ex  Doctoribus.  Scotus  in  1.  dist.  39.  illud 
demonstrat  evidenter;  inter  cetera  sic  ait:  „Actus  primus  (scllicet  libe- 
rum  arbitrium  habens  se  per  modum  actus  primi  seu  principii  suffi- 
cienter  praeparati  ad  eliciendum  actum)  consideratus  in  illo  instanti 
in  quo  est  prior  naturaliter  actu  secundo  (id  est  volitione) ,  ita  ponit 
illum  in  esse  tamquam  effectum  suum  contingenter ,  ut  prior  natura 
posset  aeque  ponere  aliud  oppositum  in  esse."  Idem  in  3.  dist.  18. 
loquens  de  actu  meritorio:  ^Voluntas,"  inquit,  „in  primo  instanti,  ut 
prior  natura  suo  actu,  ita  contingenter  elicit  actum ,  sicut  si  per  diem 
praecessisset  actum  elicitum.  Atqui  nulla  causa  prius  determinata  con- 
tingenter  agit.  Nam  semper  agit."  Perspicuum  cst  ergo,  Scotum  velle 
voluntatem  debere  esse  prius  natura  indeterminatam.  Henricus,  Quod- 
hbet.  9.  quaest.  5.:  ,,Cum  vohmtas  sit  libera  et  domina  suorum  actuum, 
impossibile  est,  ut  ab  alio  procedat  ad  actum  volendi.  Hoc  enim  re- 
pugnat  libertati.  Nam  non  minus  ageretur  voluntas  quam  appetitus 
sensitivus;  unde  si  Deo  agente  (nempe  prius  natura  et  independenter 
a  libero  arbitrio)  fieret  de  non  volente  volens,  non  esset  ille  actus  liber 
nec  laudabilis.  Nam  actio  libera  debet  esse  in  potestate  ipsius  agentis, 
ita  quod  ab  alio  non  moveatur ,  Hcet  ahquo  assistente  et  cooperante, 
ut  Spiritu  Sancto  vel  per  se  et  immediate  vel  per  aHqua  dona  sua  vel 
utroque  modo."  Nihil  potest  dici  clarius  contra  illam  determinationem. 
In  eadem  sententia  est  D.  Thom.,  quia  passim  docet  voluntatem  esse 
Hberam,  quia  est  doraina  suorura  actuura.  Quoraodo  autera  est  doniina 
eius  actus ,  ad  quera  est  deterrainata  efficaciter,  cum  iHa  determinatio 
non  sit  in  eius  potestate  ?  Item  voluntatem  suos  actus  habere  in  sua 
potestate,  posse  seipsara  deterrainare  etc.  1.  part.  quaest.  82.  art.  1.  3. 
et  4.  et  1.  II.  quaest.  1.  et  2.  art.  1.  Et  in  2.  Sentent.  dist.  24.  quaest.  3. 
art.  2.  in  corp.  Idera  docet  S.  Bonav.  in  2.  dist.  25,  quaest.  2. ,  ubi 
etiam  ostendit ,  actura  liberura  debere  esse  deHberatura.  At  si  Deus 
praeveniens  determinat  hominem  subito  iraraittendo  ipsum  actum,  quo- 
raodo  est  deHberatus?  quia  nos  in  raoraento  non  deHberamus.  Si  quis 
dicat  nos  deHberare,  antequam  Deus  imraittat  iHara  motionera  efficacem: 
Contra.  Quia  tunc  deliberareraus  de  re  quae  non  est  in  nostra  potestate, 
quia  non  est  in  nostra  potestate,  ut  Deus  iHam  imraittat.  Quid  si  ergo 
illam    non    iramittat;    nonne    vana    erit    deliberatio    nostra?     Praeterea 


Cap.  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  455 

ipsa  deliberatio  est  actus  bonus  et  inchoatio  quaedam  conversionis, 
unde  non  potest  fieri  sine  gratia  effieaci.  Itaque  non  est  in  nostra 
potestate  deliberare ,  utrum  aliquod  bonum  opus  facere  debeamus  an 
non.  Denique  ipsi  dicunt ,  non  requiri  ullam  praeviam  deliberationem 
num.  135.,  unde  videntur  accipere  libere  agere  pro  libenter  et  volun- 
tarie  agere.  Marsilius  lib.  2.  quaest.  16.  art.  4.  :  „De  natura  agentis 
liberi  est,  ut  omnibus  eodem  modo  habentibus  possit  in  opposita.  Item 
ut  possit  se  determinare  ad  acceptationem  et  refutationem."  Et  infra : 
„Causa  determinans  voluntatem  ad  volitionem  liberam  non  est  aliud, 
quam  ipsa  voluntas  per  suam  libertatem,"  intellige  in  operibus  bonis, 
ubi  vires  supernaturales  acceperit  Deo  ipsam  protegente  et  cooperante, 
ut  idem  auctor  alibi  docet.  Unde  clare  patet  ipsum  sentire,  quod  vo- 
luntas  non  praedeterminetur  a  Deo  etc.  Guillielmus  Occam  Quodlibet.  1. 
quaest.  16.:  „Libertas  est  potestas,  qua  possum  eumdem  eifectum  cau- 
sare  et  non  causare  nulla  diversitate  circa  ipsam  potentiam  facta."  Et 
infra:  „Omnibus  requisitis  ad  actum  volendi  positis ,  potest  voluntas 
actum  elicere  et  non  elicere  sine  omni  actione  extrinseca,  solum  prop- 
ter  suam  libertatem."  Et  in  2.  quaest.  5.:  „Deus  non  attingit  effec- 
tum  prius  quam  causa  secunda,  nisi  quia  perfectius  et  illimitatius"  etc. 
Quod  etiam  docet  Scotus  in  2.  dist.  37.,  Gabriel  ibidem  et  in  1.  dist.  38. 
et  45. ,  Gregor.  Arimin.  iisdem  locis  et  alii ,  unde  evidenter  sequitur 
Deum  non  operari  ipsum  opus  immediate  praeveniendo  libertatem.  Et 
ut  brevis  sim,  videantur  alii  Doctores  ut  Andreas  a  Castro  novo,  Andr. 
Vega,  Ruardus,  Cunerus ,  Mart.  Ritthovius,  Caret,  et  alii  in  Apologia 
Duacensi ,  qui  omnes  docent  voluntatem  seipsam  Deo  concomitante  et 
cooperante  determinare. 

Quod  etiam  docent  passim  illi,  qui  scribunt  in  nonum  Metaphysi- 
corum  ,  ubi  demonstrant  liberum  arbitrium  in  eodem  instanti  esse  in 
potentia  contradictionis;  et  in  eodem  instanti  quo  vult,  prout  est  prius 
natura  suo  velle,  posse  non  velle  omnibus  aliis  eodem  modo  se  haben- 
tibus ,  et  voluntatem  a  seipsa  Dco  tamen  cooperante  determinari  ad 
exercitium  actus.  Yideatur  Paulus  Concinas  in  9.  Metaphysicorum 
quaest.  14.  17.,  Chrysostomus  lavellus  quaest.  5.,  Antonius  Andreas 
quaest.  2.  Ob  eandem  causam  omnes  fere  doctores  docent  expresse 
operationem  Dei,  qua  immediate  cooperatur  creaturis  ad  singulos  actus, 
non  determinare  liberum  arbitrium  praeveniendo,  aut  prius  natura  (quod 
idem  est),  independenter  a  libera  determinatione,  qua  liberum  arbitrium 
se  determinat.  Alioquin  liberum  arbitrium  non  esset  liberum.  Nam 
illa  determinatio  non  esset  in  potestate  eius ,  et  sic  actus  non  esset  in 
eius  potestate.  Nam  nulla  est  ponenda  determinatio  in  libero  arbitrio 
distincta  realiter  ab  actu;  unde  si  aliqua  determinatio  praevenit  liber- 
tatem  seu  non  est  in  potestate  voluntatis ,  actus ,  qui  non  distinguitur 
ab  illa  determinatione ,  non  est  liber.  Videant  ergo  Domini  Doctores, 
quomodo  salvent  liberum  arbitrium  cum  hac  motione  efficaciter  liberum 
arbitrium  praeveniente  et  determinante,  quae  sit  necessaria  ad  singulos 


456  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

actus  ob  imbecillitatera  contractam  ex  peccato  originali,  nec  sit  unquam 
in  potestate  voluntatis. 

Sed  inquiunt:  Cur  Deus  non  potest  liberum  arbitrium  determinare 
immittendo  illi  actum  et  tamen  ita  ut  libere  agat?  Ilesp.  Non  quae- 
rimus,  quid  Deus  per  absolutam  potentiam  possit,  sed  quid  naturae 
reruni  sit  consentaneum.  Nam  consentaneum  est  naturae  liberi  arbitrii, 
ut,  postquam  divinas  vires  sufficientes  acceperit  ad  agendum,  movea- 
tur  per  praecepta,  consilia,  suasiones,  inspirationes,  affectiones,  prae- 
vias  divinitus  immissas,  quae  tamen  omnia  relinquunt  in  eius  potestate, 
ut  se  flectat  in  hanc  vel  illam  partem.  Ipsa  autem  cooperatio  super- 
naturalis  ita  ei  attemperatur,  ut  sit  in  eius  quodammodo  potestate. 

Addo  videri  implicare  contradictionem ,  quod  voluntas  determine- 
tur  actu  illi  imraisso,  ita  ut  illa  immissio  non  sit  in  eius  potestate ,  et 
tamen  actum  illum  habeat  in  sua  potestate.  Si  enira  non  est  in  eius 
potestate  illa  immissio  actus,  neque  ipse  actus  in  eius  potestate  est. 

Ex  his  etiara  patet  responsio  ad  illorura  arguraenta ,  quae  nihil 
aliud  nituntur  probare  quam  Deum  praeter  orania  cetera  dona  debere 
immittere  ipsum  actum  voluntatis  et  immediate  in  nobis  efficaciter 
operari  operatione ,  quae  non  sit  in  voluntatis  potestate.  Quod  iara 
ostendimus  esse  falsum ,  et  diximus  Deura  dare  vires  supernaturales 
voluntati  per  habitus  fidei,  spei,  caritatis  etc. ,  per  excitationes,  affec- 
tiones  praevias  imraissas,  inspirationes  internas,  suasiones  etc. ,  quibus 
positis ,  voluntas  habeat  in  potestate  sua  elicere  actura  supernaturalem 
sicut  Adam ,  et  Deura  relinquere  in  eius  arbitrio ,  ut  eliciat  vel  non, 
prout  videbitur,  paratum  cooperari  supernaturali  modo,  prout  eius  dona 
postulant  etc.  Et  hoc  modo  operatur  in  nobis  velle  et  opera  bona. 
Quod  autem  in  raultis  non  operetur  opera  bona  iramediate  aut  non 
persuadeat  ipsis,  in  causa  est  eorum  negligentia  vel  malitia,  quia  gra- 
tiae  Dei  desunt  iuxta  Conciliura  Tridentinum  sess.  6.  c.  13.  Illae  au- 
tem  locutiones  D.  Augustini:  „Deus  non  tantura  dat  posse,  sed  etiam 
velle;  non  tantum  suadet,  sed  etiam  persuadet,"  supra  explicatae  sunt. 
Gratia  autem  distinguens  bonos  a  malis  proprie  est  gratia  iustificationis 
seu  habitualis,  aliquando  vocatio  qua  quis  sic  vocatur,  sicut  Deus  ap- 
tura  novit,  ut  vocantem  non  respuat.  Eadem  est  gratia,  quam  Augu- 
stinus  c.  8.  de  Praedest.  Sanct.  dicit  a  nullo  corde  duro  respui;  nara 
ost  ea  qua  Pater  occulte  ita  docet,  ut  homo  discat,  id  est,  consentiat, 
ut  ibi  ait,  quae  singulari  Dei  benignitate  tribuitur ,  ut  cordis  durities 
auferatur.  Adiutorium  autem,  sine  quo  Adara  et  Angelus  perseverare 
non  poterant  in  bono  supernaturali ,  erant  virtutes  supernaturales  ea- 
ruraque  conservatio  et  concursus ,  ut  docet  Ds.  Ritthovius  in  2.  sent. 
dist.  25.  ex  D.  Augustino  et  D.  Thoraa  1.  2.  quaest.  109.  art.  4.  et  9. 
ad  1.  Non  autera  requirebatur  in  illis  ea  protectio  et  directio ,  quae 
nobis  est  necessaria  ad  perseverandura ,  ut  docet  D.  Thoraas  supra 
art.  9.  et  10.  Falsum  autem  est  nos  sentire  eam  tantum  gratiara  suf- 
ficere,  qua  Deus  sic  raovet,  sicut  nos  novit  secuturos,  ut  patet  in  Adamo 


Cap,  XI.     De  gratia  sufficienter  praeparante.  457 

et  in  angelis  qui  ceciderunt ,  qui  sufficientissimam  gratiam  habuerunt, 
sed  non  eam,  cum  qua  Deus  praeviderat  illos  perseveraturos  etc.  Ope- 
ratur  autem  Deus  credere  et  consentire  in  nobis  non  proprie  per  prae- 
dicationem  externam ,  quia  haec  vires  non  tribuit  voluntati ,  sed  per 
internam  suasionem  et  affectionem  supernaturalem  divinitus  immissam, 
quae  non  est  libera,  et  potest  ei  voluntas  resistere.  Item  per  suam 
cooperationem  supernaturalem,  quam  tunc  homo  habet  quodammodo  in 
sua  potestate. 

Ille  autem  locus:  „Quis  te  discernit?"  nihil  ad  rem  facit.  Nam  si 
loquamur  de  actuali  fide,  respondeo:  non  ego,  sed  gratia  Dei  mecum, 
id  est,  ego  per  vires  gratiae,  unde  non  possunt  gloriari  nisi  in  Domino, 
qui  gratis  viros  dedit,  protexit,  adiuvit  etc.  Sum  tamen  laudandus  supra 
eum ,  qui  noluit  consentire ,  quia  actum  laudabilem  feci.  Non  tamen 
ideo  in  me  debeo  gloriari ,  quia  tota  dignitas  actus  pendet  ex  gratia. 
Posset  hoc  multis  exemplis  declarari;  si  rex  duobus  pauperibus  offerat 
magnas  opes  et  alter  eas  admittat,  alter  aspernetur  munus  regium,  non 
potest  is  qui  accepit  in  se  gloriari,  quia  dives  est;  multo  minus  is,  qui 
divinae  vocationi  consentit,  quia  ipsum  consentire  et  acceptare  munus 
divinum  est,  totum  ex  viribus  gratiae  praevenientis  et  comitantis. 

Addo  ne  angelos  quidem,  qui  perseverarunt,  in  se  debere  gloriari, 
sed  in  Domino.  Nam  et  illis  dici  quodammodo  potest:  Quis  te  dis- 
cernit  etc. 

Ut  finem  faciam ,  duo  hic  valde  notanda  videntur.  Alterum  est, 
hanc  sententiam  illorum  de  gratia  sufficienti  penitus  novam  videri  in 
Ecclesia,  cum  constet  non  solum  omnes  doctores  scholasticos  nobiscum 
sentire ,  sed  etiam  antiquos  doctores  Lovanienses ,  quorum  scripta  ex- 
stant:  Adrianum ,  Driedonem  et  Ruardum  et  horum  auditores ,  inter 
quos  tres  Episcopi  undequaque  doctissimi  (de  quibus  mihi  certo  con- 
stat):  D.  Marfc.  Ritthovius,  Episcopus  Iprensis,  Dominus  lohannes  Stryen, 
Episcopus  Middelburgensis ,  et  Dominus  Cunerus,  Episcopus  Leuwar- 
diensis  ,  qui  etiam  subtilissimum  libellum  nuper  de  istis  quaestionibus 
in  lucem  emisit,  qui  solus  omnibus  istis  censuris  et  Antapologiis  opponi 
poterat.  Nam  ex  Scripturis ,  Patribus,  doctoribus  scholasticis  et  anti- 
quis  doctoribus  Lovaniensibus  eam  sententiam  quam  nos  sequimur  pul- 
cherrime  explicat.  Quomodo  autem  haec  nova  sententia  sit  post  mor- 
tem  Domini  Ruardi  cum  multis  aliis  articulis  sensim  introducta  prae- 
textu  doctrinae  D.  Augustini,  malo  alios  ,  qui  praesentes  fuere,  quam 
me  referre.  Hoc  tamen  satis  constat ,  duorum  illorum  ,  qui  huius  sen- 
tentiae  et  articulorum  auctores  putantur,  reliquos ,  qui  eam  sequuntur, 
discipulos  exstitisse  vel  auctoritate  fuisse  permotos  ,  ut  mirum  non  sit, 
quod  scribit  D.  Tiletanus,  Ruardi  sententiam  plerisque  in  hac  facultate 
non  placuisse. 

Quod  autera  indicant  quodam  loco,  Casalium  secum  sentire,  valde 
mirum  est;  nam  etsi  Casalius  inciderit  in  aliquos  articulos  in  BuIIa 
Pontificum  Pii  V.  et  Gregorii  XIII.  damnatos,  ut:  „Liberum  arbitrium 


458  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

sine  gratia  Christi  ad  nihil  valet  nisi  ad  peccandum ,"  „Nonnisi  Pela- 
giano  errore  admitti  potest  usus  aliquis  bonus  sive  non  malus  liberi 
arbitrii  sine  gratia,"  et  similes  ,  in  quaestione  tamen  de  auxilio  suffi- 
cienti  nobiscum  sentit  et  quidem  paulo  liberalius.  Nam  lib.  1.  part.  1. 
de  quadripartita  iustitia  p.  163.  docet ,  auxih*um  speciale  pertinens  ad 
proprie  dictam  gratiam  Christi  ita  esse  homini  praeparatum  sicut  auxi- 
lium  generale  et  utrumque  esse  aeque  in  hominis  potestate  ,  et  Deum 
dare  illud  regulariter  omnibus  habentibus  usum  liberi  arbitrii  idque 
omnino  sufficienter ,  ut  valeant  bene  operari  etc.  Pag.  165.  docet  ad- 
iutorium  gratiae  Dei  nobis  omnibus  et  singulis  esse  praesentissimum  et 
non  deesse  nobis  nisi  nos  desimus  illi;  relinquere  tamen  hominem 
indifferentem  ad  bonum  et  malum  in  potentia  propinqua. 

Haec  omnia  clarissime  sunt  contra  ipsos  et  pro  nobis.  Quod  au- 
tem  hic  auctor  quodam  loco  Ruardum  reprehendit,  ideo  facit,  quia  pu- 
tabat  Ruardum  sentire,  adiutorium  divinae  cooperationis  non  esse  ex 
gratia  redemptionis  Christi,  sed  solum  ex  gratia  creationis.  Quod  etiam 
ego  penitus  reiicio ,  sed  an  Casalius  Ruardum  recte  intellexerit ,  alii 
viderint.     Nam  ad  praesentem  quaestionem  nihil  refert. 

Alterum  est,  quod  controversia  Ecclesiae  cum  haereticis  de  gratia 
operante  non  sit:  quod  haeretici  velint  ad  singulos  actus  requiri  quam- 
dam  motionem  ita  efficacem,  ut  necessitet,  Ecclesia  autem  velit  ad  sin- 
gulos  actus  requiri  quidem  motionem  praevenientem,  non  quae  absolute 
necessitet,  tamen  ita  efficacem  ut  cum  ea  stare  non  possit  ut  non  agas, 
eo  quod  efficaciter  voluntatem  determinet.  Nam  si  non  esset  maior 
differentia,  non  puto,  Ecclesiam  unquam  fuisse  illos  propter  hoc  iudi- 
caturam  haereticos.  Nam  illa  differentia  nihil  videtur  referre  nec  ad 
fidem  nec  ad  mores,  sed  mere  videtur  esse  verbalis.  Non  est  ergo  illa 
Ecclesiae  sententia,  ut  MM.  NN.  volunt,  sed  gratiam  Dei  non  necessi- 
tare  hominem  ad  bonum,  ita  ut  multi  possint  bene  agere  per  praesens 
auxilium ,  qui  tamen  non  bene  agunt;  et  contra  multi  possint  male 
facere ,  qui  tamen  bene  agunt,  quia  gratia  Dei  bene  uti  vel  non  uti 
est  in  eorum  potestate  propinqua  etc. 

Quod  longior  fui  in  hac  quaestione  causa  est:  quia  eam  in  lectio- 
nibus  non  tractavi,  sed  tantum  brevissime  attigi,  unde  ipsi  occasionem 
nostri  reprehendendi  in  sua  censura  acceperunt. 

Caput  duodecimiim  ad  Antapolo(jlam  de  auxilio  sufficienti  quod 

omnihus  detur. 

Omnibus  rationis  usum  habentibus  dari  pro  tempore  et  loco  auxi- 
lium  sufficiens  mediate  vel  immediate ,  quo  valeant  singula  peccata  vi- 
tare  et  sensim  ad  salutem  aspirare ,  satis  probatum  est  in  Apologia 
Duacensi,  ubi  ostendimus,  hanc  sententiam  esse  omnium  fere  Patrura, 
etiam  D.  Augustini  et  Prosperi ,  et  omnium  doctorum  scholasticorum 
(praeter  Gregorium  Arim.)  et  antiquorum  doctorum  Lovaniensium,  deni- 


Cap.  XII.     De  auxilio  sufficienti  quod  omnibus  detur.  459 

que  recentiorum  doctorum,  qui  hoc  tempore  scribunt  confra  haereticos. 
Et  licet  inter  doctores  sit  quaedam  discrepantia,  omnes  tamen  in  eo 
conspirant  (praeter  Gregor.),  quod  omnibus  detur  pro  loco  et  tempore 
tale  auxiliura,  cum  quo,  si  vellent  sibi  vim  adhibere  et  laborare,  quan- 
tum  res  ista  postulat ,  possent  sensim  ad  salutem  tendere,  quod  nos 
affirmamus,  unde  illa  discrepantia  nihil  obest,  quominus  haec  sententia 
sit  habenda  tamquam  doctorum  omnium  sententia.  Quod  autem  ipsi 
dicunt ,  illos  omnes  lectione  Fausti  fuisse  deceptos ,  parum  certe  est 
honorifice  de  illis  sentire ,  ut  non  dicam  haereticorum  partes  mirifice 
hoc  modo  iuvari ,  dum  omnes  scholastici  tamquam  in  sententia  fidei 
errantes  reiiciuntur.  Quae  autem  sit  ipsorum  sententia  supra  dictum 
est.  Docent  enim  nemini  dari  auxilium  sufficiens  ex  parte  Dei  ad  in- 
choandam  conversionem  aut  ad  orandum  aut  ad  ullura  bonum  opus, 
nisi  cui  datur  ita  efficax ,  ut  liberum  arbitrium  determinetur,  cum  quo 
stare  non  possit,  ut  non  agas,  et  Deum  nemini  esse  paratum  hoc  dare, 
nisi  cui  re  ipsa  dat.  Si  enim  esset  paratus ,  non  obstarent  hominum 
malae  voluntates.  Haec  illi.  Unde  etiam  hic  et  alibi  saepe  dicunt, 
Christi  gratiam  non  esse  a  bono  usu  seiunctam  ,  sed  facere  hominem 
bene  uti  oblatis  salutis  occasionibus.  Quod  sane  videtur  accedere  ad 
sententiam  haereticorum  ,  qui  dicunt,  gratiam  Dei  semel  habitam  non 
posse  amitti ,  aut  ad  rem  non  facit.  Clarissimum  enim  est  apud  Ca- 
tholicos  dogma ,  multos  habere  gratiam  Dei  atque  adeo  esse  iustos, 
qui  illa  gratia  non  bene  utuntur  et  gratiam  Dei  in  vacuum  recipiunt. 
Quod  autem  non  omnibus  semper  sit  praedicatum  evangelium  aut  sa- 
lutis  via ,  ut  ipsi  obiiciunt,  nihil  refert;  quia  non  defuit  Deus  per  in- 
ternas  inspirationes  (quis  enim  dubitet ,  quin  Deus  saepe  ad  ostium 
cordis  pulset  et  ad  honestatem  suadeat  et  incitet?),  quas  si  voluissent 
sequi  (sicut  supra  ostensum  est  eos  potuisse) ,  sensim  maiora  auxilia 
divina  largitate  accepissent.  Non  enim  Deus  dat  bonas  inspirationes 
aut  affectiones  honesti  nisi  ut  hominem  ulterius  promoveat ,  si  suae 
gratiae  non  desit.  Illa  autem  sententia  Augustini :  „Scimus  gratiam 
Dei  non  omnibus  dari,"  intelligenda  est,  quod  non  omnibus  eo  modo 
et  ita  copiose  detur ,  ut  reipsa  fiant  iusti.  In  quo  apparet  Dei  iudi- 
cium,  cum  uni  ita  detur,  alteri  non.  Hinc  tamen  nullo  modo  sequitur, 
quin  alteri  etiam  sufficienter  adsit.  Quod  autem  dicunt,  ,,si  Deus  est 
paratus  dare  auxilium  sufficiens ,  cur  non  dat?"  resp.:  Dat  omnibus 
reipsa  initium  aliquod  ,  ut  dictum  est;  quod  autem  non  perficiat,  ipsi 
in  causa  sunt,  quia  negligunt  vel  resistunt  divinae  inspirationi,  atque 
adeo  desunt  gratiae  acceptae,  ut  supra  ostendimus  in  multis  iustis,  qui- 
bus  paratus  est  dare  auxilium  sufficiens  ad  perseverandum  etc,  si  gra- 
tiae  ipsius  non  desint.  Neque  etiam  dicimus  eam  tantum  gratiam  suf- 
ficientem ,  qua  Deus  ita  vocat  et  iuvat,  sicut  videt  nos  secuturos ,  ut 
hic  nobis  imponitur;  sed  etiam  eam,  cum  qua  videt  hominem  non  se- 
cuturum  vel  perseveraturum  ,  ut  patet  in  Adamo  et  angelis;  sed  hoc 
eventurum  videt  non    ex    insufficientia   gratiae ,    sed  ex  negligentia  vel 


460  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam.  < 

malitia  hominis,  ratione  cuius  fit,  ut  gratia  Dei  sit  insufficiens  quoad 
effectum,  quia  impeditur;  sed  hoc  ad  rem  non  pertinet.  Sic  enim  etiam 
Adami  gratia  insufficiens  erat.  Sed  inqiiiunf :  Ruardus  dicit  alteram 
opinionem  esse  magis  consentaneam  Augustino  et  Patrum  Conciliis. 
Resp.:  Vehementer  mirari  me  hanc  obiectionem.  Ruardus  enim  ibi  dis- 
putando  loquitur,  ut  patet  intuenti;  afFert  enim  argumenta  pro  utraque 
parte.  Pro  nostra  quidem  plurimos  Patres  et  multa  ex  D.  Augustino 
et  unum  Concilium  generale;  pro  altera  quaedam  loca  Augustini  et 
Hnum  Gregorium  Ariminensem.  Tandem  p.  352.  amplectitur  nostram, 
et  solvit  loca  D.  Augustini  et  reliqua  argumenta,  quae  contra  eam  fe- 
cerat.  Alioquin  si  altera  Ruardi  iudicio  est  magis  consentanea  Conci- 
liis  et  D.  Augustino  ,  stulte  fecit,  quod  ab  ea  recesserit.  Hoc  autem 
notandum ,  [quod]  cum  Gregorius  Ariminensis  solus ,  quod  sciam ,  ex 
scholasticis  doctoribus  doceat ,  non  omnibus  dari  auxilium  sufficiens, 
etiam  consequenter  docet ,  hominem  necessario  seu  in  eo,  quod  vitare 
non  potest,  peccare,  sed  imputari  illud  peccatum,  quia  haec  insufficien- 
tia  auxilii  est  poena  peccati  originalis  etc. 

Domini  autem  Doctores  nunc  libenter  se  hinc  extricarent,  ut  patet 
num.  184.  et  190.,  quia  est  articulus  expresse  damnatus.  Dicunt  ergo 
hominem  non  necessario  peccare,  etiamsi  non  habeat  auxilium  sufficiens 
ad  resistendum,  quia  non  est  obduratus  sicut  diabolus  et  auxilium  suf- 
ficiens  potest  obtineri  a  Deo.  Sed  utrumque  facile  concederet  etiam 
Calvinus.  Itaque  neutrum  sufficit.  Etsi  enim  non  sit  obduratus ,  ut 
diabolus,  in  praesentia  tamen  nullo  modo  potest  resistere,  ut  patet  ex 
terminis ,  quia  non  habet  auxilium  sufficiens  ad  resistendum.  Deinde 
etiamsi  possit  auxilium  impetrari  a  Deo ,  si  oret ,  tamen  non  potest 
orare;  quia  si  haberet  auxilium  sufficiens  ad  orandum,  oraret,  ut  ipsi 
constanter  docent.     Sed  de  hoc  supra  satis. 

Reliqua  responso  non  egent. 

Cajjut  decimum  ter^tium  ad  Antapologia^n  assertionis  31. 

Ad  ea,  quae  hoc  loco  habentur,  responsione  opus  non  est,  cum 
ex  supradictis  pateat,  quo  animo  et  qua  fide  dicantur.  Quanto  satius 
fuisset  ab  initio  coram  tractare ,  quam  postea  tam  amaris  scriptis  in 
alios  invehi ! 

Non  dixi  illas  sententias,  quas  Apologia  ibi  commemorat  ut  no- 
stris  contrarias,  ipsorum  esse;  neque  de  illorum  opinationibus  praecise 
explicandis  sollicitus  fui ,  sed  dumtaxat  in  contrariis  ponendis ,  quas 
tamen  partim  ex  Censura ,  partim  ab  illorum  doctoribus  traditas  esse 
facile  est  ex  eorum  dictatis  et  scriptis ,  quae  in  omnium  passim  mani- 
bus  versantur,  probare.     Quod  etiam  nuper  ostendi. 

Quod  ad  postremam  partem  attinet ,  in  qua  suam  praefationem 
defendere  nituntur ,  non  est  opus  multis  verbis ,  quia  ex  dictis  satis 
patet,    quae  sit  nostra  sententia   et  quam  D.  Augustino  non  repugnet, 


Cap.  XIII.     Resp.  ad  Antap.     Assertionis  31.  461 

et  quam  longe  absit  a  Massiliensium  erroribus,  ut  non  sit  necesse  rur- 
sus  singula  capita  percurrere ,  quae  hic  depravatissime  in  collatione 
nostrae  sententiae  cum  doctrina  D.  Aug.  et  Massiliensium  ponuntur  etc. 
Quam  multa  autem  hic  referantur  a  veritate  aliena,  longum  esset  per- 
sequi.  Dolemus  vehementer,  bonos  istos  viros  tantopere  in  nos ,  sine 
ulla  iusta  occasione  a  nobis  data,  exarsisse.  Nam  istae  sententiae  de 
auxilio  sufficienti  et  efficaci ,  ad  quas  cetera  pene  omnia  reducuntur, 
saepe  ante  nos  hic  traditae  sunt  a  non  ita  multis  annis  a  Reverendis- 
simis  Episcopis  Mart.  Ritthovio  et  Cunero,  doctoribus  Lovaniensibus, 
a  Reverendo  P.  Matthia  Felisio  ordinis  S.  Francisci ,  qui  etiam  edito 
libro  eas  non  solum  ut  Divi  Thomae ,  B.  Bonaventurae  et  aliorura 
scholasticorum  ,  sed  etiam  tamquam  B.  Augustini  doctrinae  consenta- 
neas  defendit  et  docet  contrarias  niti  falsis  et  damnatis  fundamentis; 
et  a  Patre  Bellarmino ,  qui  omnia  loca  D.  Augustini  huc  pertinentia 
diligenter  expendit.  Proinde  mirum  est,  ilhs  omnibus  relictis,  nos  prae- 
sertim  sibi  oppugnandos  sumpsisse,  cum  istas  sententias  summa  mode- 
stia ,  nemine  ex  ipsis  directe  vel  indirecte  reprehenso ,  tradiderimus 
neque  eontrarias  damnaverimus.  Nam  opinionem  nostram  de  electione 
ad  gloriam  solum  ut  probabiliorem  defendimus;  neque  unquam  signifi- 
cavimus  nos  in  quaestione  de  auxilio  sufficienti  a  D.  Augustino  rece- 
dere.  Nam  ex  ipsius  sententia  eam  conati  sumus  explicare.  Neque 
vero  hae  quaestiones  adeo  sunt  adiaphorae ,  ut  oportuerit  nos  cum 
MM.  NN.  conformare,  quia  in  aliis  academiis  extra  Belgium  omnibus, 
quod  sciam,  nostrae  sententiae  traduntur,  et  hoc  tempore  ad  haereticos 
oppugnandos  sunt  commodissimae.  Et  quamvis  Bart.  Medina  et  Do- 
minicus  Baignes  a  nobis  nonnihil  in  modo  explicandi  discrepent,  po- 
nunt  tamen  illi,  maxime  Bartholomaeus,  auxilium  sufficiens  ad  salutem 
dari  omnibus;  qui  etiam  dicit  contrarium  esse  temerarium  et  haereti- 
cum ;  unde  patet,  quo  loco  illi  eam  sententiam  MM.  NN.,  ad  quam  ce- 
tera  fere  omnia  reducuntur,  habeant.  lidem  auctores  gratiam  efficacera 
vocant  concursum  Dei  supernaturalem,  qui  etiam  erat  necessarius  Adamo, 
quod  ipsi  tantopere  oppugnant;  utrum  autem  concursus  determinet  libe- 
rum  arbitrium  prius  natura,  annon  (in  quo  videtur  fere  consistere  om- 
nis  discrepantia  inter  istos  Patres  et  nos),  parum  refert,  modo  ponatur 
in  hominis  potestate.  Nam  quaestio  illa  ad  Physicam  pertinet.  No- 
stram  quoque  sententiam  de  auxilio  sufficienti,  quae  praecipua  est,  alii 
clarissimi  eiusdem  ordinis  viri:  Sylvester,  Ferrariensis,  Caietanus,  Fran- 
ciscus  Victoria,  Dominicus  Soto  et  Melchior  Canus  tenent;  et  in  pri- 
mis  fons  eruditionis  D.  Thom. ,  quem  in  omnibus  sequimur  praeter- 
quam  in  paucissirais,  ubi  iam  passim  diversa  sententia  communior  cen- 
setur.  Mirum  autem  est,  quod,  cum  has  sententias  traderemus  et  stu- 
diosi  passim  de  illis  disputarent,  nihil  in  nos  moverint,  sed  post  annura 
tandera,  quando  oranes  de  illis  conticescebant,  mortuo  iam  Illmo  et  Rmo 
Nuntio  Apostolico  Episcopo  Vercellensi ,  repente  in  nostrara  doctrinara 
inquirere  coeperint.     Ex  quo  apparet ,    quid  eos  ad  hoc   potuerit   cora- 


462  Responsio  Lessii  ad  Antapologiam. 

movisse.  Sed  hoc  eorum  conscientiis  et  Deo  iudici  relinquamus.  Satis 
nobis  est,  constare  passim  omnibus,  a  nobis  nullam  datam  fuisse  occa- 
sionem,  cur  merito  in  nos  inveherentur,  quaesitasque  rationes  oranes, 
quibus  haec  controversia  ab  initio  sine  strepitu  et  alterius  partis  in- 
famia  componeretur.  Sed  non  placuit  illis  aliter  quam  censuris  agere, 
e  quibus  quanta  incommoda  consecuta  sint,  nemo  non  inteUigit. 

Haec  sunt,  Illustrissime  et  Reverendissime  Domine,  quae  pro  tem- 
poris  angustia  ad  Antapologiam  Venerandae  Facultatis  s.  Theologiae 
Lovaniensis  respondenda  putavimus.  Pauca  illa  quidem,  cum  plerumque  i: 
responsio  duplo  maior  esse  soleat  obiectione  ,  sed  quae  coniuncta  dua-  f 
bus  Apologiis  nostris ,  quas  Facultas  oppugnavit,  sufficere  possint  ad 
plenam  causae  istius  instructionem.  Et  quia  haec  controversia  ad 
Sanctae  Sedis  Apostolicae  summum  Tribunal  deducta  est,  rogamus  ob- 
nixe  Iliustrissimam  et  Reverendissimam  Dominationem  Vestram,  ut  quam 
primum  hoc  nostrum  responsum  una  cum  duabus  iam  dictis  Apologiis 
ad  Suam  Sanctitatem  transmittere  dignetur.  Cuius  iudicio  (ut  qui  solus 
sit  omnium  fidei  controversiarum  etiam  extra  Concilium  generale  in- 
fallibilis  ludex) ,  sicut  ab  initio  huius  controversiae  seraper  testati  su- 
raus,  orania  dicta  nostra  huraiiiter  et  ex  anirao  subraittimus,  ne  latum 
quidera  unguera  ab  eo  quod  ipse  sequenduni  iudicaverit,  recessuri. 

Lovanii  17.  Octobris  1588. 

LEONARDUS  LESSIUS,     . 

Societatis   I*esu,    Sacrae   Theologiae   Professor  in 
Collegio  eiusdera  Societatis. 

Exemplum  hoc  Responsi  ad  Antapologiam  Ven.  Facultatis 
sacr.  Theolog.  Universiiatis  Lovaniensis  collatum  et  per  me 
infrascriptum  Notarium  diligenter  avscidtatum  cum  suo  origi- 
nali  de  verho  ad  verhum  concordare  reperi.  Ideoque  in  veiHtatis 
test.  nomine  signoque  mei  Tahellionatus  illud  communivi  rogatus. 

HENRICUS  VERLACIUS  LINTREN, 

Clericus  Mechliniensis  Dioecesis  publicus  Apostolica 
auctoritate  atque  in  Arch.  Ro.  Cu.  descriptus 
Notarius. 


R.  P.  LEONARDI  LESSII 


SOC.    lESU    THEOLOGl 


m  DIVINA  IN8PIRATI0NE  DOCTRINA 

E  DOCUMENTIS  MAGNAM  PARTEM  INEDITIS 


LLUSTRATA   ET   PONDERATA 


lOSEPHO   KLEUTGEN, 

SOCIETATIS    lESU    PRESBYTERO. 


t 


I 


1.  ijuamquam  fide  catholica  certum  est,  libros  canonicos  om- 
nes  divinitus  esse  inspiratos ;  multum  tamen  inter  sacrarum  littera- 
rum  cultores  controvertitur,  quae  et  qualis  sit  actio  illa  divina,  quam 
inspirationem  dicimus.  Quae  quidem  controversia  eo  potissimum 
aucta  est,  quod  sub  finem  saeculi  decimi  sexti  Academiae  Lova- 
niensis  et  Duacensis  assertiones  e  Lessii  et  Hamelii  scriptis  ex- 
cerptas  publica  censura  notarunt,  aliis  non  paucis  Academiis  re- 
clamantibus.  Inter  has  enim  assertiones  tres  de  sacrarum  Scriptu- 
rarum  inspiratione  legebantur.  Ex  illo  igitur  tempore  theologi 
paene  omnes,  hanc  materiam  tractantes,  de  Lessii  assertionibus 
in  utramque  partem  disputant.  Quamvis  vero  nonnulli  paucis 
saltem  adnotarint,  a  Lessio  ipso  positiones  illas  non  eo  sensu  ac- 
ceptas  et  defensas  esse,  quem  verba,  quibus  in  Academica  cen- 
sura  enuntiantur,  prae  se  ferunt;  plerique  tamen  hujus  rei  ignari 
vel  negligentes,  Lessii  doctrinam  aut  damnant  aut  tuentur  asser- 
tionum  litterae  inhaerentes.  Quum  igitur  mihi  ex  Archivio  Socie- 
tatis  Jesu  Romano  documenta  multa,  hanc  causam  spectantia  tra- 
dita  sint,  quorum  alia  quidem  jam  a  Livino  de  Meyer  typis  man- 
data,  alia  autem,  quoad  equidem  novi,  in  lucem  nondum  prodie- 
runt:  operae  pretium  virisque  doctis  gratum  facturum  me  esse 
arbitratus  sum,  si  ex  illis  documentis  demonstrarem,  qualis  vere 
fuerit  Lessii  de  inspiratione  doctrina,  et  quid  de  eadem  existi- 
mandum  sit,  disquirerem. 

I. 

Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur. 

2.  Quum  Lessius  anno  1586  Lovanii  Theologiam  primum 
professus  esset,  sequenti  anno  Academia  Lovaniensis,  instigante 
Michaele  Bajo  ^,  cujus  doctrina  aliquot  ante  annis  a  S.  Sede  pro- 
scripta  erat,  lectiones  Lessii,  ab  auditoribus  calamo  exceptas,  per- 


1  Cf.  Habert,  Vabrensis  Episcopi  et  Doct.  Sorbonici,  Defens.  fidei  c.  14.  §  3. 
Schneemann,  Controvers.  30 


466  I-  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur. 

scrutata  est,  atque  propositiones  triginta  et  unam  de  gratia,  prae- 
destinatione  et  reprobatione  excerptas  Lessio  exhibendas  curavit, 
ut  ediceret,  num  eas  suas  esse  fateretur.  Qui  respondit,  suas 
quidem  esse,  sed  mutilas  suisque  locis  avulsas,  ut  verus  sensus 
difficulter  cognosci  posset.  Itaque  ipse  doctrinam  a  se  traditam 
triginta  quatuor  articulis  breviter  comprehendit,  hosque  XJniversi- 
tati  exhibens  rogavit,  ut  duos  ex  suis  Doctoribus  deputaret,  qui 
secum  de  ea  re  coram  agerent.  Universitas  vero,  hanc  conditio- 
nem  respuens,  post  aliquod  tempus  de  propositionibus ,  non  quas 
Lessius  concinnaverat,  sed  quas  ipsa  ex  auditorum  scriptis  sele- 
gerat ,  pronuntiavit ,  et  censuram ,  quam  vulgatura  erat ,  Lessio 
transmisit.  Ad  triginta  unam  vero ,  quas  dixi ,  interim  tres  alias 
de  Scriptura  sacra  adjecerat,  quae  sunt  sequentes: 

a)  Ut  aliquid  sit  Scriptura  sacra,  non  est  necessarium,  singula 
ejus  verba  inspirata  esse  a  Spiritu  Sancto. 

b)  Non  est  necessarium,  ut  singidae  veritates  et  sententiae  sint 
immediate  a  Spiritu  Sancto  ipsi  scriptori  inspiratae. 

c)  Liber  aliquis  (qualis  forte  est  2.  Machabaeorum)  humana 
industria  sine  assistentia  Sjnritus  Sancti  scriptus,  si  Spiritus  Sanctus 
postea  testetur,  ibi  nihil  esse  falsum,  efficitur  Scriptura  Sacra. 

3.  Censura  accepta  P.  Lessius  responsum  seu  Apologiam 
exaravit,  quam  una  cum  censura  Romam  misit,  et  postea  etiam 
Academiae  Lovaniensi  tradidit.  Quoniam  vero  interea  censura 
cum  aliis  Academiis  et  nonnullis  Episcopis  communicata  erat,  at- 
que  Duacensis  Academia  in  easdem  propositiones  censuram  edi- 
derat,  Archiepiscopus  Mechlinensis  petiit,  ut  Lessius,  si  qua  in  re 
doctrinam  suam  minus  recte  expositam  aut  perperam  intellectam 
esse  putaret,  sententiam  suam  clarius  patefaceret.  Itaque  Lessius 
controversiam  ad  sex  capita,  quas  antitheses  nominavit,  revocans, 
quae  ipse  et  quae  Doctores  Lovanienses  docerent,  paucis  declara- 
vit.     Sexta  igitur  antithesis  haec  est: 

„Nos  docemus,  ut  aliquid  sit  Scriptura  sacra,  non  esse  neces- 
sarium,  ut  omnia  verba  aut  omnes  omnino  sententiae  sint  auctori 
positive  et  immediate  inspirata,  S^nritu  Sancto  proponente  et  for- 
mante  in  ipsius  intellectu  singida  verba  et  singulas  sententias  scri- 
bendas,  sed  sufficere,  ut  auctor  hagiographus  divinitus  instinctus 
ad  scribendum  ea,  quae  vidit,  audivit  vel  aliter  novit,  habeat  in- 
fallibilem  assistentiam  Spiritus  Sancti ,  quae  non  permittat  eum 
falli,  etiam  in  iis,  quae  cognoscit  relatione,  experientia  aut  ratione 
naturali :  ab  hac  enim  assistentia  Spiritus  Sancti  habet  Scriptura, 
ut  sit  infallibilis  veritatis.   Denique  si  aliquod  opus  pium  et  salu- 


I.  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur.  467 

tare,  humana  industria  ex  divino  instinctu  compositum,  puhlico 
testimonio  Spiritus  Sancti  approbaretur  tanquam  in  omnibus  suis 
partibus  verissimum;  tale  opus  habiturum  auctoritatem  aeque  in- 
fallibilem  atque  Scriptura  sacra,  et  recte  Scripturam  sacram  et 
verbum  Dei  appellatum  iri.  Nam  ejusdem  est  auctoritatis  epistola 
a  rege  dictata  et  ab  eo  subscripta.  Qui  modus,  etsi  de  facto  putem 
eum  non  inveniri  in  aliquo  Scripturae  canonicae  lihro ,  non  tamen 
est  impossibilis." 

„Doctores  Lovanienses  putant  haec  esse  periculosa  et  acce- 
dere  ad  haeresim  Anomaeorum." 

4.  Sed  haec  omnia  Lessius  in  Apologia,  quam,  ut  paullo  ante 
dixi ,  Romam  misit ,  accuratius  et  uberius  explicat.  In  ea  enim 
haec  leguntur: 

„Responsio  ad  censuram  Assertionum  de  Scriptura. 

„In  istis  propositionibus  non  potest  esse  difficultas,  si  expli- 
centur  sicut  alias  a  nobis  sunt  explicatae.  Nam  quod  attinet  ad 
duas  priores,  non  negamus  Auctores  hagiographos ,  ex  peculiari 
inspiratione  Spiritus  Sancti,  et  directione  ac  assistentia  scripsisse; 
sed  hoc  tantum  dicimus ,  non  fuisse  necesse,  ut  ad  singulas  sen- 
f  tentias,  et  ad  singula  verba  scribenda  habuerint  novam  et  positi- 
vam  inspirationem  ex  parte  ipsius,  id  est',  novam  illuminationem, 
qua  novo  modo  cognoscerent  veritates,  quas  scribebant,  et  viderent 
verba,  quibus  Spiritus  Sanctus  volebat  eos  uti;  sed  sufFecisse,  ut 
Spiritus  Sanctus  peculiari  modo  illos  excitaret  ac  impelleret  ad  scri- 
hendum  ea,  quae  vel  audierant,  vel  viderant,  vel  alio  modo  cogno- 
verant,  et  simul  iis  ad  singulas  sententias  ac  verha  assisteret,  et 
uhi  opus  esset,  dirigeret. 

—  ^Haec   sententia   visa    est   mihi   probabilior   quam    contraria. 

w'  Primo  quoniam  Evangelistae,  ac  alii  scriptores  hagiographi  —  ad 
ea  scribenda,  quae  viderant,  vel  ab  infallibilibus  testibus  audi- 
verant,  non  videntur  eguisse  nova  revelatione  illarum  veritatum, 
sicut  Paulus,  qui  non  ab  hominibus,  sed  per  revelationem  Jesu 
Christi  brevissimo  tempore  didicit  doctrinam  evangelicam.  Joannes 
enim  scripsit,  quae  vidit,  ut  patet  I.  Joannis  1 ;  similiter  Matthaeus; 
Marcus  autem,  quae  audivit  a  Petro,  ut  refert  D.  Hieronymus  de 
viris  illustribus  in  Marco ,  et  Irenaeus  1.  3.  contra  haereses  c.  L 
et  alii  Patres;  Lucas  vero,  quae  acceperat  ab  ipsis,  qui  viderant, 
ut  testatur  initio  evangelii.  Sic  multa  crediderim  scripta  ab  ipsis 
Historicis  sacris,  quae  ipsi  viderant,  vel  audierant,  vel  alio  modo 
certo  cognoverant,  ahsque  nova  revelatione. 

30* 


468  I-  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur. 

„2°  Probatur  adferendo  rationem.  Quia  Spiritus  sanctus  uti- 
tur  instrumentis  idoneis,  prout  ea  invenit,  et  sicut  in  necessariis 
non  deest,  ita  in  sufficientibus  non  redundat.  Atqui  tales,  qui 
iam  aliquid  certo  cognoscunt,  et  habent  eloquendi  facultatem,  sunt 
idonei  ad  illa  scribenda.  Ergo  si  Spiritus  Sanctus  velit  his  ut 
instrumentis  et  amanuensibus  uti,  non  est  necesse,  ut  illis  de  novo 
revelet  res  istas;  sed  satis  est,  ut  eligat  illos  in  suos  amanuenses, 
et  excitet  peculiari  instinctu  ad  scribenda  ea,  quae  iam  ante  cogno- 
verant,  ac  simul  illis  specialissimo  modo  assistat  in  omnibus  verbis 
et  sententiis,  ut  ne  minimum  quidem  errorem  committere  possint. 
Quod  ut  melius  explicetur,  sciendum  est  duobus  modis  posse  ali- 
quid  scribi  ex  inspiratione  Spiritus  Sancti. 

^PrimOj  ut  Spiritus  Sanctus  nova  inspiratione  supernaturali 
ostendat  singulas  res  scribendas,  ac  singula  verba;  et  sic  scripse- 
runt  Prophetae  suas  prophetias,  ut  patet  Jeremiae  36,  qui  tanta 
facilitate  prophetias  dictabat,  ut  eas  legere  videretur. 

^Secimdo,  ut  Spiritus  Sanctus  peculiari  instinctu  excitet,  et 
impellat  eum ,  quem  delegit  ad  scribendum  ea ,  quae  antea  vidit, 
audivit,  vel  alio  modo  cognovit,  et  simul  assistat  in  singulis  verbis 
ac  sententiis.  Et  hoc  modo  probabiliter  teneo  scripsisse  multa 
Evangelistas  et  Historicos  hagiographos;  ita  ut  non  fuerit  opus 
illis  nova  et  positiva  inspiratione  et  illuminatione  circa  singula. 
Et  eo  magis  inducor  in  hanc  sententiam,  quod  haeretici  huius 
temporis  ex  contrario  fundamento,  id  est,  quia  putant  singula 
verba  Spiritus  Sancti  positiva  et  nova  inspiratione  dictata,  co- 
nantur  probare,  libros  Machab.  non  esse  Scripturam  canonicam, 
quia  1.  2.  c.  2.  Author  dicit,  se  esse  abbreviatorem  Jasonis  Cyrenaei, 
et  in  hoc  opere  breviando  negotium  plenum  vigiliarum  et  sudoris 
assumpsisse ,  et  cap.  ultimo  veniam  petit ,  si  minus  convenienter 
historiae  dixit.  Unde  concludunt  hunc  librum  non  esse  Scriptu- 
ram  canonicam ,  quia  Scriptura  canonica  debet  esse  sine  humana 
industria  a  Spiritu  Sancto  immediate  dictata  et  revelata.  Adfert 
hoc  argumentum  Calvinus  in  antidoto  Concilii  Tridentini.  Ad 
quod  Catholici  respondent,  sicut  iam  dixi;  non  esse  necessum,  ut 
Spiritus  Sanctus  singulas  sententias  et  singula  verba,  et  verborum 
sententiarumque  ordinem  ac  structuram,  per  novam  illuminationem 
et  internam  locutionem  dictet.  Nam  si  ita  esset ,  non  diceret 
Lucas ,  se  scribere  ea,  quae  accepit  ab  Apostolis,  qui  viderant, 
sed  quae  acceperat  a  Spiritu  Sancto,  qui  singula  de  novo  dicta- 
verat.  Nec  Patres  dicerent,  Marcum  scripsisse  ea,  quae  acceperat 
a  Petro ,   sed    quae   a  Spiritu  Sancto.     Nec   recte   diceret  Author 


I.  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur.  469 

2.  Machab,  se  suscepisse  negotium  plenum  vigiliamm  et  sudoris : 
quia  parum  est  laborandum  ei,  cui  omnia  penitus  ita  dictantur, 
ut  tantum  habeat  nudum  officium  scribendi.  Nec  etiam  recte 
veniam  peteret,  si  minus  convenienter  historiae  dixisset,  quia  hoc 
videretur  redundare  in  injuriam  Spiritus  Sancti,  qui  ita  omnia 
dictaverat.  Sed  satis  est  in  Historicis  sacris,  ut  Deus  peculiari 
instinctu  impellat  eos  ad  scribendum  ea,  quae  antea  noverant, 
ac  simul  infallibiliter  illis  ad  omnia  assistat.  Per  hoc  enim  non 
tollitur  labor  revocandi  in  memoriam  audita,  visa  et  lecta,  ac 
digerendi  omnia  in  ordinem,  et  aptis  verbis,  prout  iudicaverit  esse 
convenientius,  explicandi.  Unde  etiam  fit,  ut  scriptores  eloquen- 
tiores  eloquentius,  minus  facundi  minus  ornate  scripserint.  Utitur 
enim  Spiritus  Sanctus  idoneis  instrumentis,  prout  ea  invenerit. 
Confirmari  haec  etiam  ex  eo  posse  videntur,  quod  non  habeamus 
aliqua  certa  verba,  quibus  traditiones  a  Spiritu  Sancto  sint  ex- 
pressae;  et  tamen  illae  sunt  tantae  auctoritatis,  quanta  est  Scri- 
ptura  sacra,  ut  definit  Concilium  Trident.  sess.  4.  decreto  de  lib. 
canonicis;  ergo  non  est  de  ratione  auctoritatis  sacrae  Scripturae, 
ut  omnia  verba  secundum  sonum  materialem  a  Spiritu  Sancto 
sic  positive  sint  inspirata." 

5.    ^Tertia   propositio,   semota  parenthesi,   videtur  mihi  esse 

i    omnino  certa,    nisi  quaestio  sit  de  nomine.     Ponamus   enim,   ali- 

P  quam  piam  historiam  ab  aliquo  pio  viro ,  qui  eam  optime  norit, 
ex  instinctu  Spiritus  Smicti  scriptam ,  qui  absque  illa  singulari 
assistentia  verum  scripturus  sit ,  et  nullum  omnino  commissurus 
errorem;  si  Spiritus  Sanctus  postea  per  aliquem  prophetam  vel 
aliter  testetur,  omnia  quae  ibi  scripta  sunt,  vera  ac  salutaria  esse ; 
non  video,  cur  talis  liber  non  sit  habiturus  auctoritatem  Scripturae 
;.  sacrae,  cum  eandem  habeat  rationem  credendi,  quam  alia  quaevis 
prophetia,  nempe  auctoritatem  divinam.  Eiusdem  enim  auctori- 
tatis  est  epistola  ab  ipso  rege  dictata ,  et  ab  alio  dictata ,  ab 
ipso  tamen  rege  subscripta.  Confirraatur:  quia  multae  sunt  ve- 
ritates  naturales  in  Scripturis ,  quae  priusquam  divino  testimonio 
erant  confirmatae ,  non  censebantur  verbum  Dei ,  nec  pertinebant 
ad  obiectum  fidei :  simulatque  autem  a  Deo  per  Prophetas  vel 
Apostolos  vel  alios  Authores  hagiographos  fuerunt  confirmatae  et 
assertae,    factae  sunt  verbum  Dei  et  obiectum  fidei.     Atqui  duo- 

B  bus  modis  potest  aliquid  asseri  et  confirmari. 

P  ^^Primo  expresse ,    ut  cum  verbatim  omnia  repetuntur,    quae 

ab  alio  dicta  erant:  sicut  si  rex  omnia  repeteret  et  assereret, 
quae  ipsius  Secretarius  scripserat. 


470  I-  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur. 

^Secundo  implicite  et  per  compendium,  ut  cum  dicitur,  omnia 
illa  esse  verissima;  qui  duo  modi  in  moralibus,  et  in  ordine  ad 
fidem  et  auctoritatem  tribuendam,  idem  valent;  ut  patet  in  omni- 
bus  litteris  principum.  Hoc  enim  ipso,  quo  testatur  quis  omnia 
esse  verissima,  censetur  omnia  illa  asserere,  et  omnia  illa  censen- 
tur  verbum  ipsius,  dictum  tamen  per  compendium.  Unde  si  Spi- 
ritus  Sanctus  per  Prophetam  testaretur,  hanc  propositionem  esse 
verissimam:  Terra  est  in  medio  mundi;  non  video,  cur  haec  pro- 
positio  tali  testimonio  confirmata ,  non  esset  tantae  auctoritatis, 
quanta  est  illa:  Terra  in  aeternum  stat:  atque  adeo  cur  non  esset 
paris  auctoritatis ,  atque  si  Spiritus  Sanctus  ipsam  expresse  per 
Prophetam  protulisset. 

„Dicet  aliquis :  Ergo  epistola  Leonis  ad  Flavianum ,  quae 
approbata  est  in  quarta  Synodo  generali  tanquam  a  S.  Petro 
dictata ,  et  a  Gelasio  in  Concilio  septuaginta  Episcoporum ,  erit 
Scriptura  sacra.  Nam  publico  Spiritus  Sancti  testimonio  est  ap- 
probata  tanquam  omnibus  suis  partibus  verissima  et  saluberrima. 
Respondeo :  Non  sequi ,  quia  auctoritas ,  quae  isti  epistolae  ac-  ^ 
cessit,  per  approbationem  istorum  Conciliorum,  dependens  est  ex 
auctoritate  verbi  Dei.  Unde  est  quodammodo  minor.  Nam  Con- 
cilia  cum  suo  capite  habent  quidem  infallibilem  assistentiam  Spi- 
ritus  Sancti  in  definiendis  fidei  veritatibus;  sed  deducendo  eas 
ex  Scripturis  et  Traditionibus;  ut  communiter  docent  scriptores, 
et  insinuat  Concilium  Tridentinum  sess.  4.  cum  dicit,  verbum 
Dei  scriptum  et  traditum  esse  fontem  omnis  salutaris  doctrinae  etc. 
Unde  nituntur  auctoritate  verbi  Dei ;  et  hac  ratione  decreta  Pon- 
tificum  et  Conciliorum  sunt  quodammodo  infra  authoritatem  sa- 
crae  Scripturae  ,  quanquam  in  ordine  ad  fidem  non  putem  hanc 
differentiam  esse  essentialem ;  sicuti  differentia  authoritatis  arti- 
culorum  fidei  et  conclusionum  Theologicarum,  quae  essentialis  est. 

„Si  autem  illa  epistola  tempore  Apostolorum  scripta  fuisset, 
et  a  D.  Petro  vel  Paulo ,  divino  Spiritu  comprobata ,  tanquam 
omnibus  suis  partibus  verissima  et  saluberrima;  videtur  mihi  pa- 
rem  sacrae  Scripturae  auctoritatem  habitura;  sive  quis  eam  velit 
appellare  Scripturam  sacram  sive  non.  Nam  quaestio  videretur 
de  nomine.  Scripturam  enim  sacram  generatim  voco  verbum  Dei 
scriptum.  Yerbum  autem  Dei  recte  vocatur,  tam  id  quod  expli- 
cite ,  quam  quod  compendio  Deus  per  se  vel  Prophetas  suos  et 
Apostolos  dixit.  Illa  enim  authoritas,  quae  isti  epistolae  accede- 
ret,  nullo  modo  dependens  esset  ex  sacra  Scriptura,  vel  traditio- 
nibus ;    sed  immediate  tantum  a  Spiritu  Sancto ,    idque    tam    per-- 


i 


I.  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur.  471 

fecte ,  quam  si  Spiritus  Sanctus  per  Apostolum  illam  expresse 
dictasset. 

„Et  hoc  dicOj  non  quod  asseram,  hunc  modum  in  aliqua  scrip- 
turae  parte  servatum ;  immo  puto  de  facto  hunc  modum  in  scripturis 
non  inveniri,  sed  tantum  loquor  de  possibili.  Unde  et  propositio 
est  conditionalis.  Si  enim  Deus  voluisset,  potuisset  hunc  modum 
in  aliqua  scripturae  parte  servare,  quia  non  implicat  contradictio- 
nem;  ac  illa  esset  tam  infallibilis  authoritatis  quam  alia. 

6.  „Ex  his  patet,  quam  longe  distet  haec  sententia  ab  errore 
Anomaeorum  ac  Erasmi ,  qui  volebant  Apostolos  interdum  ut 
homines  locutos,  id  est,  aliquando  humano  more  errasse,  ac  lapsos 
memoria  esse.  Ita  enim  respondebant  Anomaei,  cum  illis  aliquid 
ex  Apostolo ,  vel  Scripturis  obiiceretur :  ,Apostolus  ibi  ut  homo 
locutus  est ,'  et:  ,Cur  nobis  obiicis  vetus  testamentum  ?'  —  Nos 
enim  dicimus ,  omnes  Scripturae  partes  esse  infallibilis  veritatis, 
et  esse  a  Spiritu  Sancto  vel  nova  revelatione  inspirante ,  vel  pe- 
culiari  instinctu  excitante ,  et  assistente  ad  singula  verba  et  sen- 
tentias ,  et  nec  minimum  quidem  in  iis  posse  esse  errorem;  quia 
redundaret  in  Spiritum  Sanctum,  ut  fuse  ostendi  alias;  et  totius 
sacrae  Scripturae  authoritas  corrueret ;  etiamsi  non  sit  necessa- 
rium,  ut  Spiritus  Sanctus  novo  modo  singula  inspiraverit,  positive 
hominem  illuminando. 

„Unde  ad  primum  testimonium  respondeo:  Non  dicit  Con- 
cilium  Tridentinum  loco  citato ,  totam  Scripturam  esse  Dei  ver- 
bum  a  Spiritu  Sancto  dictatum.  Fateor  tamen  esse  Dei  verbum 
et  a  Deo  dictatum  modo  supra  explicato :  quia  scilicet  vel  a  Deo 
novo  modo  illuminante  ac  inspirante  dictatum ,  vel  excitante  et 
infallibiliter  assistente  scriptum,  et  hi  duo  modi  de  facto  repe- 
riuntur  in  Scripturis. 

„Ad  testimonium  D.  Petri  respondeo:  Loquitur  de  Prophe- 
tiis,  quae  sine  dubio  positive  per  novam  illuminationem  inspi- 
rantur. 

„Ad  testimonium  D.  Pauli:  Scriptura  dicitur  divinitus  inspi- 
rata,  quia  vel  positiva  et  nova  Spiritus  Sancti  inspiratione  et  illu- 
minatione  scripta;  qualis  sine  dubio  est  maior  scripturae  pars: 
vel  peculiari  instinctu  Spiritus  Sancti  excitantis,  ut  scriberent  ea, 
quae  vel  revelatione  vel  narratione  vel  experientia  noverant,  et 
ad  singula  peculiariter  assistentis. 

„Ad  ultimum  dico.  Linguas  et  manus  Scriptorum  sacrorum 
fuisse  calamos  Spiritus  Sancti,  non  tamen  eodem  modo  omnium. 
Aliter  enim  Prophetarum,  quibus  omnia  ita  dictabantur,  ut  solum 


k 


472  I-  Lessii  doctrina  qualis  fuerit  ostenditur. 

laborem    scribendi    haberent :    aliter  Historicorum    sacrorum ,    qui 
debebant  etiam  industriam  humanam  adhibere." 

7.  Per  haec  igitur  apparet,  quod  in  epistolis  ad  Bellarminum 
aliisque  nonnullis  scriptis,  quae  in  Archivio  Romano  exstant,  Les- 
sius  apertius  monet,  voluisse  se  per  has  tres  assertiones  definire, 
quid  de  ratione  seu  essentia  Scripturae  sacrae  sit,  sive  quid  requi- 
ratur,  ut  aliquid  possit  dici  verbum  Dei  scriptum;  quam  quidem 
quaestionem  discernendam  putavit  ab  hac  alia,  qua  divina  inspi- 
ratione  libri  illi,  quos  Ecclesia  tamquam  sacros  et  canonicos  ve- 
neratur,  conscripti  sint.  Posterius  si  quaeratur,  respondet,  con- 
scriptos  esse  Spiritu  Sancto  vel  revelante  seu  supernaturali  lumine 
menti  scriptoris  res  et  verba  ostendente,  vel  ad  scribendum  aliunde 
nota  impellente,  atque  continue  assistente  et  dirigente.  Sin  quae- 
ratur  alterum,  quid  nimirum  necesse  sit,  ut  liber  aliquis  dici  pos- 
sit  verbum  Dei  scriptum,  respondet,  librum  ex  instinctu  quidem 
divino,  de  cetero  autem  humana  tantum  industria,  i.  e. ,  sine  as- 
sistentia  et  directione  Spiritus  Sancti  compositum ,  fieri  divinum 
et  Scripturam  sacram ,  si  Deus  eum  veracem  et  salutarem  esse 
publica  revelatione  testatus  sit. 

Ceterum  si  Lessius  in  tertia  propositione  interiectam  illam 
sententiam :  „qualis  forte  est  secundus  Machabaeorum''  tollendam 
esse  dicit;  non  tamen  Doctores  Lovanienses  accusat,  quod  eam 
fraude  intruserint ,  sed  in  alio  quodam  scripto ,  ad  sibi  obiecta 
respondens,  rem  ita  explicat: 

„Coniecturam  illam ,  qua  dicitur,  forte  librum  Machabaeo- 
rum  humana  industria  scriptum  esse,  ex  mea  sententia  non  dixi, 
sed  eorum,  quos  ante  retuleram,  non  tamen  probaveram,  qui  pu- 
tant ,  auctorem  illum  gentilem  fuisse  et  eos  libros  ab  Apostolis 
et  Ecclesia  auctoritatem  accepisse.  Quam  sententiam  satis  indicat 
Sixtus  Senensis  8.  Bibl.  sanct.  Haer.  12.  resp.  ad  7.,  ubi  sic  ait : 
,De  sententia  Hebraeorum  circa  hos  libros ,  quaecumque  ea  sit, 
nihil  refert,  cum  Ecclesia  catholica  eos  in  canone  recipiat;  nec 
quidquam  eorum  fidei  derogatur ,  si  ab  auctore  profano  scripti 
sint;  cum  libri  fides  non  ab  auctore,  sed  ab  Ecclesiae  catholicae 
auctoritate  pendeat:  et,  quod  illa  acceperit,  verum  et  indubitatum 
esse  oportet,  a  quocumque  dictum  sit  auctore,  quem  ego  neque 
sacrum ,  neque  profanum  ausim  affirmare.'  Haec  ille.  Hanc 
tamen  sententiam  non  probavimus ,  sed  diximus,  auctorem  illum 
fuisse  virum  fidelem ,  qualem  decet  esse  hagiographum.  .  .  Quod 
autem  ad  hanc  propositionem  conditionatam  attinet:  si  aliquis 
liber  humana  industria  etc.    sejitio   sensique   semper   mdlum   talem 


11.  Quid  de  Lessii  assertione   prima  et  secunda  existimandum  sit.      473 

lihrum  *  exstare,  qui  sine  assistentia  Spiritus  Sancti  eiusque  excita- 
tione  et  directione  scriptus  sit.  Potuisset  tamen  Deus  illo  modo, 
qui  hic  exprimitur,  uti.  Yolui  enim  tantum  ostendere,  rationem 
Scripturae  sacrae  consistere  in  illa  summa  auctoritate  primae  ve- 
ritatis,  quae  tribus  modis  alicui  sententiae  possit  applicari :  1"^^  si 
Deus  aliquid  supernaturaliter  revelet;  2^  si  aliquem  excitet  ad 
scribenda  ea ,  quae  novit ,  et  infallibiliter  assistat :  et  hos  duos 
modos  dixi  de  facto  reperiri  in  Scripturis;  3^  si  aliquid  tamquam 
verum  approbet ,  quod  non  aliter  probavi ,  quam  quia  hoc  non 
implicat  contradictionem;  attulique  coniecturam  ex  aliorum  sen- 
tentia  de  libro  secundo  Machabaeorum.  Oportet  tamen ,  ut  ma- 
teria  sit  Deo  digna,  ut  raerito  Scriptura  s.  appellari  possit:  deinde, 
ut  approbetur  tamquam  omnibus  suis  partibus  verissima  atque 
adeo  recte  Deus  habeat  illud  pro  verbo  suo. 

II. 
Quid  de  Lessii  assertione  prima  et  secunda  existimandum  sit. 

8.  Expedierit ,  aliqua  de  terminis,  qui  in  hac  materia  usur- 
pari  solent,  praemittere.  Bevelatio  etsi  per  se  significet  occultae 
rei  manifestationem ,  divinam  tamen  revelationem  appellamus, 
quando  Deus  aliquid  non  per  ea ,  quae  facta  sunt^,  sed  per  se 
ipse  manifestat,  sive  occultum  illud  fuerit  sive  aliunde  iam  no- 
tum.  Haec  igitur  revelatio  multis  modis  lieri  potest ,  locutione 
externa  et  interna,  viso  item  interno  et  externo ,  denique  illu- 
stranda  mente,  ita  tamen,  ut  mens  non  solum  iuvetur  ad  res  pro- 
pria  facultate  percipiendas ,  sed  rerum  notitia  divinitus  imbuatur. 
Revelationem  enim  non  intelligimus  concursum  divinum  in  ope- 
ratione  creata ,  sed  operationem  divinam  in  mente  creata.  Per 
assistentiam  vero,  de  qua  hic  sermo  est,  Deus  sic  scribenti  adest, 
ut  in  seligendis  rebus  et  verbis  dirigat;  quare  duplicem  distin- 
guunt,  negativam ,  quae  errorem  removet,  et  ideo  etiam  praeser- 
vans  dicitur;  Qt  positivam,  quam  alii  sw^^emz^em  dicunt,  propterea, 
quod  per  eam  Deus  sive  res  et  sententias  tantum ,  sive  verba 
quoque  suggerit.  Haec  assistentia,  etiamsi  positiva  sit,  revelatio 
putari  non  debet,  cum  adeo  altera  sine  altera  esse  possit.  Neque 
enini  semper  Deus  illi ,  cui  facta  est  revelatio ,  in  ea  referenda 
assistit;    unde    revelationes   a   sanctis   quibusdam   viris  et  feminis 


^  Intellige:  in  Scriptura  sacra.         -  Rom.  1,  19. 


474     II'  Quid  de  Lessii  assertione  prima  et  secunda  existimandum  sit. 

scriptas,  etsi  factas  esse  non  dubitemiis ,  certa  tamen  fide,  quod 
ad  singula  pertinet,  non  recipimus.  Contra  vero  ei,  qui  non  di- 
vinitus  revelata,  sed  naturaliter  cognita  litteris  mandat,  Deus  as- 
sistere  potest ,  ita ,  ut  non  solum  ab  errore  tueatur ,  sed  etiam 
scribenda  suggerat.  A  revelatione  denique  et  assistentia  difFert 
confirmatio  seu  approhatio,  qua  liber  divinitus  inspiratus  esse  cum 
auctoritate  declaratur.  Quare  hoc  nomine  significare  solemus 
sanctionem ,  qua  Ecclesia  librum  aliquem  in  canonem  SS.  Scrip- 
turarum  refert.  Potest  autem  procul  dubio  etiam  confirmatio  ap- 
pellari ,  cum  Deus  ipse  de  libro  testatur;  quod  quidem  testimo- 
nium  nisi  praecesserit,  Ecclesia  librum  pro  divino  suscipere  et  in 
canonem  referre  nequit. 

9.  lam  vero  his  positis  quaeritur,  quid  ipso  impirationis  vo- 
cabulo  significetur:  quaestio  sane  difficilis  et  perplexa.  Quando- 
quidem  agitur  accurate  definire ,  quaenam  sit  illa,  ut  sic  dicam, 
divina  qualitas ,  propter  quam  Scriptura  divinitus  inspirata,  vel 
quae  illa  divina  operatio  propter  quam  auctores  eius  (hagiographi) 
Spiritu  Sancto  inspirati  dicuntur.  Neque  tamen  concedendum  est, 
verbum  inspirandi  per  se  ipsum ,  et  in  communi  usu  ambiguum 
aut  obscurum  esse.  Certe  Vulgata  nostra  per  illud  reddidit  graeca 
OsoTTvsua-oc  *,  et  utio  TTvsujxaToc  aYiou  cs£po}jL£voc  2.  Quid  vero  est  Oso- 
TTVsusai^ai  nisi  divinitus  afflari,  et  utto  TrvsujxaToc  a*i'iou  cpspsai^ai,  nisi 
a  Sancto  Spiritu  agi?  Quare  etiam  apud  profanos  scriptores  haec 
duo  verba  afflari  et  inspirari  promiscue  usurpantur.  Virgilius  de 
Sibylla,  quam  alias  afflatam  numine  (Aen.  6,  50.)  vocat,  dicit: 

Magnam  cui  mentem  animumque  Delitis  inspirat  vates  (6,  11. 12.). 

Nemo  vero  dubitaverit,  utraque  locutione  proprie  significari 
vim  divinam  animo  immissam  ad  insolita  et  grandia,  quae  com- 
munes  vires  superant  aut  superare  videntur ,  excitantem  et  im- 
pellentem.  Hoc  si  tenemus ,  vocabulum  inspirationis ,  si  proprio 
et  vulgari  sensu  accipitur ,  significat  aliquid  tum  a  revelatione, 
tum  ab  assistentia  distinctum ,  illum  scilicet  impulsum  divinum, 
quo  fit,  ut  homo  non  tam  ex  propria  deliberatione  quam  ex  in- 
stinctu  divino  agat  vel  loquatur.  Quare  apud  S.  Petrum  (1.  c.) 
legimus:  Non  enim  voluntate  humana  allata  est  aliquando  lorophe- 
tia  j  sed  Spiritu  Sancto  inspirati  (acti,  9£po[i£voi)  locuti  sunt  sancti 


1  riaact  YpotcpT]  Deo-ve-j-jTo;  xcti  u>'.pEXt[j.o;  rpo;  oiSaaxotXiav ,  Trpo;  eXey^^ov.  .  . 
2  Tim.  3,  16. 

^  0'!)  ydcp  T}eATjij.cxTi  ctvDpw-o-j  iveySrj  roTe  TrpocpT^Tetct,  a.)X  utio  7rve'j|i.aT0S  ayiou 
cfep(5[xevoi  ^XctXT^aav  0eo\i  ctyiot  czvOptoTtoi.     2  Pet.  1,  21. 


II.  Quid  de  Lessii  assertione  prima  et  secunda  existimandum  sit.     475 

Dei  homines.  lam  vero  Deus  hominem  ad  loquendum  et  agendum 
excitare  potest,  nulla  re  nova  revelata;  potest  impellere,  nec  ta- 
men  impulsum  dirigere ,  ne  erret ,  sed  multa  eius  prudentiae  et 
arbitrio  permittere.  Itaque  sicut  revelatio  sine  assistentia  et  haec 
vicissim  sine  illa;  ita  inspiratio  sine  utraque  esse  potest.  Yerum- 
tamen  non  ita  solet  contingere:  siquidem  Deus,  cum  hominem 
insolito  modo  ad  aliquid  impellit,  lumen  quoque  singulare  infun- 
dere  consuevit  nova  revelans ,  vel  certe  alias  nota  collustrans. 
Quodsi,  quae  homo  ita  divinitus  motus  eloquitur  vel  scribit,  pu- 
blicae  fidei  regula  esse  debent ,  Deus  illi  non  potest  non  sic  as- 
sistere ,  ut  ab  omni  errore  protegat.  Atque  hinc  factum  esse 
opinor ,  ut  vis  huius  vocabuli  inspirationis ,  etsi  prima  eius  signi- 
ficatio  perspicua  et  certa  sit ,  aliter  ab  aliis  determinetur.  Quo- 
niam  enim ,  cum  de  Scriptura  sermo  est ,  inspirationis  vocabulo 
significamus  id,  quod  ei  divinam  illam  auctoritatem  conciliat;  alii 
quidem  inspirationem  dicunt  impulsum  seu  instinctum  ad  scriben- 
dum,  alii  hunc  impulsum  una  cum  lumine  supernaturali  mentem 
illustrante,  et  utrique  hi  ab  ea  assistentiam  discernunt.  Quidam 
contra  eodem  vocabulo  etiam  assistentiam  comprehendunt.  Non- 
nulli  denique  recentiores  vim  eius  ad  confirmationem  extendunt, 
adeoque  de  inspiratione  antecedente ,  comitante  et  subsequente 
loquuntur.  Antecedentem  enim  vocant  divinum  ad  scribendum  im- 
pulsum,  comitantem  assistentiam  divinam,  consequentem  vero  con- 
firmationem.  Qui  modus  loquendi ,  si  tolerari  potest ,  propterea 
quod  ea  omnia,  quae  unius  vocabuli  Jnspirationis"  significatione 
complectuntur,  in  re  ipsa  coniuncta  sunt ;  ii  tamen  contra  ius  et 
normam  loquendi  faciunt,  qui  vel  assistentiam  vel  confirmationem 
per  se  solam  inspirationem  appellant. 

10.  Ut  iam  ad  Lessium  redeamus ,  priores  duae  assertiones, 
sensu,  quem  Lessius  exposuit,  acceptae  doctrinam  continent,  non 
solum  sanam  et  probabilem,  sed  ex  quo  haec  quaestio  a  theologis 
accuratius  tractari  coepit,  longe  communiorem. 

Praeter  scripta  iam  allegata  exstat  aliud  quoddam ,  in  quo 
Lessius  ipse  statum  controversiae ,  quae  sibi  cum  Academia  Lo- 
vaniensi  erat ,  paucis  exponit  K  In  hoc  igitur  scripto  duae  illae 
assertiones  una  cum  explicatione  sic  enuntiantur:  P  „Ut  aliquid 
sit  Scriptura  sacra,    non  est  necessarium ,   singula   eius  verba  in- 


1  Status  causae  inter  facultatem  theologicam  Lovaniensem  et  theologiae 
professores  in  collegio  Soc.  lesu  Lovaniensi  excerptus  ex  censura  Facultatis 
et  Apologia  professorum  Societatis. 


476     II-  Qwid  de  Lessii  assertione  prima  et  secunda  existimandum  sit. 

spirata  esse  a  Spiritu  Sancto ,  scilicet  ea  inspiratione ,  qua  Spi- 
ritus  Sanctus  singula  verba  materialia  in  mente  scriptoris  formet." 
2^  „Non  est  necessarium,  ut  singulae  veritates  et  sententiae  (qua- 
les  sunt:  Lucas  est  meciim  soliis ;  Tropkimnm  reliqui  iyifirmiim) 
sint  immediate  a  Spiritu  Sancto  ipsi  scriptori  inspiratae ,  scilicet 
ea  inspiratione,  qua  singularum  sententiarum  veritatem  novo  modo 
cognoscat;  quando  eas  antea  ratione  naturali  vel  experientia  certo 
cognoscebat;  quamvis  opus  fuerit  excitatione  et  directione  et  in- 
fallibili  assistentia  ad  scribendum." 

lam  vero  hanc  sententiam  plerisque  theologis  placuisse  nemo, 
qui  eos  consuluerit,  negabit.  Inter  recentiores  certe  perpauci  in- 
veniuntur ,  qui  defendendum  esse  existiment ,  totius  Scripturae 
sacrae  sententias  verbaque  singula  a  Spiritu  Sancto,  cum  scribe- 
rentur,  dictata  vel  in  mente  scriptoris  formata  esse.  Ex  veteribus 
autem  nonnulli  hoc  quidem  thesi ,  quam  probandam  sumunt,  as- 
serere  videntur;  attamen  in  tractatione  thesin  ita  restringunt,  ut 
a  Lessio  non  dissentiant.  Sic  Melchior  Canus  statuit  quidem, 
„singula  quaeque  sive  magna  sive  parva  a  sacris  auctoribus  Spiritu 
Sancto  dictante  edita  esse;"  paullo  tamen  post:  „Fateor,"  inquit, 
„non  singulas  Scripturae  particulas ,  ut  a  s.  Scriptoribus  scribe- 
rentur ,  propria  et  expressa  revelatione  indiguisse ,  sed  singulas 
tamen  scriptas  ex  peculiari  Spiritus  Sancti  instinctu  afflatuque, 
vere  et  iure  contendo"  ^  Suarez  quoque  ponit:  y,Est  Scriptura 
instinctu  Spiritus  Sancti  scripta  dictantis  7ton  tantura  sensum ,  sed 
etiam  verhaf  at  positionem  mox  ita  explicat,  ut  ne  illum  quidem 
peculiarem  Spiritus  Sancti  instinctum  in  singulis  quibusvis  postu- 
let.  „Adverto,"  ait,  „duobus  modis  posse  intelligi  singula  verba 
Scripturae  esse  a  Spiritu  Sancto,  scilicet  per  specialem  motionem 
antecedentem,  vel  tantum  per  assistentiam  et  quasi  custodiam.  .  . 
Quando  auctor  canonicus  scribit  aliquid,  quod  secundum  se  hu- 
manum  est,  et  sensibus  subiacet,  satis  videtur,  quod  Spiritus  Sanc- 
tus  illi  specialiter  assistat  et  custodiat  illum  ab  omni  errore  et 
falsitate ,  et  ab  omnibus  verbis ,  quae  non  expediunt"  ^.  In  ean- 
dem  sententiam  Bellarminus :  „Respondeo:  Deum  quidem  esse 
auctorem  omnium  Scripturarum ,  sed  aliter  tamen  adesse  solitum 
Prophetis ,  aliter  aliis ,  praesertim  historicis.  Nam  Prophetis  re- 
velabat  futura,  et  simul  assistebat,  ne  aliquid  falsi  admiscerent  in 
scribendo,  et  ideo  Prophetae  non  alium  habuerunt  laborem  quam 


1  De  locis  theol.  1.  2.  c.  17.  extr.  et  c.  18. 

2  I)e  fide.     Disp.  5.  sect.  3.  n.  3.  5. 


II.  Quid  de  Lessii  assertione  prima  et  secunda  existimandum  sit.     477 

scribendi  vel  dictandi :  aliis  autem  scriptoribus  Deus  non  revelabat 
ea,  quae  scripturi  erant,  sed  excitabat,  ut  scriberent,  quae  vide- 
rant  vel  audierant,  quorum  recordabantur,  et  simul  assistebat,  ne 
falsi  aliquid  scriberent"  ^. 

11.  Nihilominus  idem  Bellarminus  in  chirographo,  quod  as- 
servamus,  de  Lessii  assertionibus  ita  iudicat:  „Propositiones  tres 
de  Scriptura,  ut  nude  proponuntur,  non  admodum  recte  sonant, 
et  calumniis  expositae  sunt.  Tamen  priores  duas  recte  exponit 
P.  Leonardus."  Itaque  doctrinam  in  hac  expositione  contentam 
approbat,  non  item  assertiones  ipsas  per  se  spectatas ,  sive  in  re 
quidem  Lessio  consentit ,  at  non  in  modo  loquendi.  Et  merito 
quidem.  Quod  enim  in  Scriptura  ipsa  ab  Apostolis  docetur  et 
universa  Traditio  attestatur ,  id  etiam  orthodoxi  omnes  pro  ex- 
plorato  fidei  dogmate  habuerunt  semper  habentque ,  scilicet  om- 
nem  Scripturam  sacram  divinitus  inspiratam  esse.  Quocirca  Ec- 
clesia  ubi  solemni  decreto :  „  Unum  atque  eundem  Deum  Yeteris 
et  Novi  Testamenti ,  h.  e.  legis  et  prophetarum  atque  evangelii 
profitetur  auctorem,"  hanc  addit  rationem :  ^quoniam  eodem  Spi- 
ritu  Sancto  inspirante  utriusque  Testamenti  Sancti  locuti  sunt:  quo- 
rum  libros  suscipit  et  veneratur"  ^.  lisdem  igitur  verbis ,  quibus 
Petrus  Apostolus  de  Prophetis  loquens  usus  est ,  Ecclesia  utitur 
de  omnibus  Yeteris  et  Novi  Testamenti  libris.  Porro  Florenti- 
num  Concilium  post  verba  modo  recitata  ipsos  libros  suscipiendos 
recenset;  Tridentinum  autem  hoc  decretum  renovans  anathema 
dicit  ei ,  qui  eos  „libros  integros  ciim  omnibus  suis  partibus"^  pro 
sacris  et  canonicis  non  susceperit.  Quare  si  libri  integri  cum  om- 
nibus  suis  partibus  pro  sacris  et  canonicis  suscipiendi,  pro  sacris  et 
canonicis  autem  habendi  sunt,  quia  Deum  habent  auctorem,  Deum 
denique  habent  auctorem,  quia  Spiritu  Sancto  inspirante  conscripti 
sunt:  consequitur  profecto,  libros  canonicos  onmes  cum  omnibus 
suis  partibus  divinitus  inspiratos  esse.  Quamobrem  dici  non  potest, 
ut  aliquid  sit  Scriptura  sacra,  necessarium  non  esse,  res  et  verba 
singula  a  Spiritu  Sancto  inspirata  esse.  Totam  enim  Scripturam 
sacram  cum  omnibus  suis  partibus  inspiratam  esse,  extra  omnem 
controversiam  est:  hoc  solum  quaeritur,  quid  inspirationis  nomine 
significetur;  et  siquidem  inspiratio  plura  complectatur,  num  omnia 
in  omni  Scripturae  parte  admitti  debeant. 

12.  Ideo  Lessius  ipsa,  qua  se  defendit,  expositione  thesium, 
has   non   accurate    enuntiatas    esse    demonstravit.     Duplex    enim 


^  De  Verbo  Dei  1.  5.  c.  15.         ^  Conc.  Florent.  Decr.  pro  lacob. 


478  m*  Quid  de  tertia  assertione. 

dixit  genus  esse  inspirationis,  alterum,  in  quo  cum  divino  afflatu 
et  impulsu  revelatio  aut  certe  lumen  supernaturale ,  res  et  verba 
singula  ostendens ,  alterum,  in  quo  assistentia  tantum  custodiens 
et  dirigens  coniuncta  sit.  Si  igitur  posterior  haec  etsi  inferior, 
vera  tamen  inspiratio,  ea  autem  in  omni  parte  Scripturae  sacrae 
admittenda  est;  non  est  simpliciter  negandum,  omnia  in  Scriptura 
inspirata  esse,  sed  addendum  est  aliquid  eorum,  quae  Lessius  in 
expositione  dixit.  Yerum  est ,  facile  a  viris  doctis  adverti  po- 
tuisse ,  cuius  generis  inspirationem  Lessius  non  necessariam  asse- 
rat.  Nam  si  per  priores  assertiones  etiam  secundam  illam  inspi- 
rationem,  h.  e.,  impulsum  divinum  cum  infallibili  assistentia,  ex- 
cludere  voluit:  ad  quid  addidit  tertiam  propositionem,  quae,  hoc 
posito ,  nihil  adiungeret?  Atqui  manifestum  est,  tres  positiones 
velut  gradus  esse,  per  quos  ad  infimum  descenditur.  Nihilominus 
negari  non  potest,  assertiones  illas  duas,  si  verba  premantur,  fal- 
sas  esse ;  et  ideo  dixit  Bellarminus ,  nude  propositas  non  recte 
sonare  et  sinistrae  patere  interpretationi.  Neque  a  viro  doctis- 
simo  in  modo  loquendi  aliquid  commissum  esse  mirabitur ,  qui 
consideret,  hanc  quaestionem,  in  quo  sita  sit  ratio  seu  natura  in- 
spirationis ,  eo  primum  tempore  subtilius  tractari  coepisse.  Quo- 
ties  enim  summos  etiam  Ecclesiae  Patres  sic  defendere  debemus, 
ut  deraonstremus  reipsa  a  vera  doctrina  non  deflexisse,  etsi  in 
quaestione  nondum  eliquata  et  definita  non  semper  rectissime  lo- 
querentur? 

III. 

Quid  de  tertia  assertione. 

13.  Omnes  tres  Lessii  assertiones  nude  propositas  Bellarminus 
iudicavit  minus  recte  sonare  et  calumniis  obnoxias  esse :  cum  vero 
priores  duas,  ut  a  Lessio  explicabantur,  probaret,  de  ultima  ad- 
iecit :  „Pro  tertia  scripsit  (P.  Leonardus)  nuper  apologiam  et 
quamvis  miln  non  plene  satisfecerit,  tamen  ut  ab  eo  modificatur 
et  temperatur,  tolerabilis  videtur."  Lessius  hanc  positionem  duo- 
bus  temperavit.  Primo  enim  declaravit,  nolle  se  per  eam  indi- 
care ,  quem  modum  Deus  in  libris  sacris ,  quos  veneramur,  con- 
dendis  servaverit,  sed  quem  servare  potuisset;  secundo  adiecit, 
librum,  de  quo  in  thesi,  etsi  industria  humana  sine  peculiari  Spi- 
ritus  Sancti  assistentia,  tamen  ex  huius  impulsu  conscriptum  esse. 
Demonstravit  autem,  huiusmodi  librum,  si  Deus  revelaret,  omnia 
in  illo  contenta  et  salutaria  et  vera  esse ,    auctoritate   donari  non 


III.  Quid  de  tertia  assertione.  479 

minus  certa,  quam  Scripturae  sacrae.  Qua  igitur  de  causa  de- 
fensio  eius  Bellarmino  non  satisfecerit?  Ideo ,  credo ,  quia  in 
assertione  defendenda  non  legitur :  „efficitur  certissimus ,""  vel 
efficitur  regula  credendi  certissima" ;  sed  „efficitur  Scriptura  sacra"" : 
in  quo  discrimen  est  permagni  momenti. 

14.  Quid  enim  sibi  valt  „efficitur  Scriptura  sacra",  nisi:  ef- 
ficitur  liber  eius  generis,  quales  sunt  libri  ab  Ecclesia  pro  sacris 
et  canonicis  recepti ,  ita  ut  his ,  si  Ecclesiae  de  divino  illo  testi- 
monio  per  traditionem  constaret,  accenseri  posset?  Itaque  quod 
quidem  Lessius  ipse  notavit,  quaeritur  hic  de  ratione  seu  natura 
Scripturae  sacrae.  Ea  autem  quaestio  non  ex  sola  libri  auctori- 
tate  et  certitudine,  sed  primo  et  maxime  ex  eiusdem  origine ,  et, 
quae  hanc  consequitur,  dignitate  solvenda  est.  Si  enim  quaeras, 
quid  sit  Scriptura  sacra ;  Lessius  ipse  cum  eadem  Scriptura  et 
universa  traditione  respondet ,  esse  verhum  Dei  scriptum ,  atque 
ideo  etiam  ostendere  conatus  est ,  librum ,  qualem  finxit ,  recte 
appellari  verbum  Dei.  Quod  si  ei  concesserimus ,  ulterius  inqui- 
rendum  est,  eodemne  modo  dici  possit  verbum  Dei,  quo  Scriptura 
sacra  dicitur.  Etenim  si  constiterit,  Scripturam  sacram  verbum 
Dei  dici,  quia  a  Deo  processit;  liber ,  de  quo  loquitur  Lessius, 
etsi  eiusdem  auctoritatis  ad  certitudinem  fundandam ,  non  tamen 
esset  eiusdem  naturae  ad  dignitatem  conciliandam.  Quod  nos 
quoque  similitudine  regis  illustremus.  Si  enim  rex  in  hominem 
quempiam  auctoritatem  filii  transtulerit,  iubens  in  omnibus  ei  tam- 
quam  sibi  obtemperare;  quin  etiam  si  eundem  adoptione  filium 
faceret :  plurimum  tamen  inter  hunc  adoptatum  et  naturalem  filium 
interesset.  Itaque  etiamsi  hominis  scriptum  Deus  non  solum  tam- 
quam  verissimum  approbaret ,  sed  etiam  tamquam  suum  accipi 
iuberet ;  hoc  tamen  scriptum  ab  eo ,  quod  ipsa  origine  divinum 
esset,  vehementer  differret. 

15.  lam  vero  si  hac  de  causa  quaestio  ad  id  revocanda  est: 
sitne  Scriptura  sacra  ipsa  origine  verbum  Dei;  post  ea,  quae  iam 
attulimus,  non  multum  nobis  laborandum  est.  Dicitur  enim  Scrip- 
tura  divinitus  inspirata,  quia  „Spiritu  Sancto  inspirante  locuti  sunt 
Dei  homines".  Quodsi  ex  propria  vi  et  potestate  vocabuli  non 
constaret,  ea  tantum  dici  divino  afflatu  fieri,  quae  Deo  in  homine 
et  per  hominem  agente  fiunt ;  neque  certum  esset,  quod  B.  Petrus 
de  prophetis  dixit ,  de  uaiversis  sacris  scriptoribus  verum  esse : 
utramque  tamen  dubitationem  Ecclesiae  oraculum  nobis  eximeret, 
utpote  declarans,  propterea ,  quod  Sancti  afflante  divino  Spiritu 
loquuti    sint ,    Deum    ipsum    esse    omnium    sacrorum    voluminum 


480  III-  Quid  de  tertia  assertione. 

auctorem ;  hoc  enim  in  decreto  Florentino  paullo  ante  prolato  le- 
gitur.  Quo  sane  efficitur ,  ut  inspiratio  eiusmodi  putanda  sit  di- 
vina  in  homine  operatio ,  qua  Deus  constituatur  libri  causa  prin- 
cipalis,  homo  vero  causa  subiecta  et  velut  instrumentum. 

16.  In  qua  tamen  sententia  notandum  est,  aliter  res  inanimas 
et  brutas,  aliter  animalia  ratione  utentia  Dei  esse  et  dici  instru- 
menta.  Illa  enim  providentia ,  quae  sic  a  fine  usque  ad  finem 
attingit  fortiter ,  ut  disponat  omnia  suaviter ,  quemadmodum  in 
rerum  cursu  communi  creata  singula  secundum  cuiusque  naturam 
dirigit:  ita  etiam,  cum  praeter  consuetum  ordinem  per  res  crea- 
tas  operatur,  proprias  earum  facultates  et  vires  harumque  usum 
nec  tollere  nec  perturbare ,  sed  suae  tantum  operationi  subiicere 
solet.  Ex  quo  Lessius ,  primam  et  secundam  assertionem  defen- 
dens ,  bene  collegit,  inspiratione  divina  scriptoris  industriam  non 
excludi.  At  vero  si  hinc  iure  inferimus,  Deum  vere  dici  posse 
causam  primariam  et  auctorem  libri,  etiamsi  cum  impulsu  divino 
non  semper  lumen,  quod  scribenda  revelet,  sed  aliquando  solum 
assistentia,  quae  scribentem  dirigit,  coniuncta  sit:  non  tamen  con- 
cludi  potest,  etiam  solam  assistentiam  sine  instinctu  divino  aut 
vicissim  divinum  instinctum  sine  assistentia  sufficere ,  ut  Deus 
libri  auctor  nominetur.  Qui  enim  scribenti  tantum  assistit,  efficit 
quidem ,  ut  quae  scribuntur,  recte  scribantur,  non  vero,  ut  scri- 
bantur ;  auctor  igitur  est,  non  libri  ipsius ,  sed  veritatis  vel  prae- 
stantiae  eius;  et  qui  ad  scribendum  impellit,  in  ipsa  vero  scrip- 
tione  scribentem  sibi  prorsus  relinquit,  efficit  quidem,  ut  scribatur, 
sed  non  ut  ea,  quae  ipse  vult,  modo,  qui  ipsi  placet,  scribantur. 
Tametsi  ergo  ipsius  scriptionis  causa  aliqua  sit,  non  tamen  scripti 
causa  est  eiusmodi ,  ut  hoc  ei  tamquam  proprium  tribui  possit. 
Et  sane  quis  unquam  hominem,  qui  alium  ad  scribendum  excita- 
verit,    nihil  vero  praeterea  contulerit,    auctorem  libri  appellabit? 

17.  Quamobrem  etiam  Lessius  librum  sola  humana  industria 
compositum,  non  ideo,  quod  homo  ad  scribendum  eum  divinitus 
impulsus,  sed  ideo,  quod  Deus  librum  veracem  esse  testatus  sit, 
verbum  Dei  dici  posse  argumentatus  est.  Ad  hoc  vero  persua- 
dendum  constanter  utitur  exemplo  epistolae ,  quae ,  etsi  a  rege 
non  dictata ,  regis  tamen  esse  iure  dicatur ,  propterea  quod  a 
rege  subscripta  sit;  et  hoc  argumentum  recentiores  plurimi  repe- 
tunt.  Quos  miror  non  vidisse ,  aliud  esse,  epistolae ,  quam  non 
dictaveris,  nomen  tuum  subscribere,  aliud  alieni  scripti  veritatem 
testari.  Quoniam  enim  epistola  sua  natura  sermo  est  ad  absen- 
tem ,    nomen    tuum   subnotando    tu    ipse    iam  hunc  sermonem  ad 


III.  Quid  de  tertia  assertione.  481 

eum ,  cui  epistola  destinata  est ,  dirigis  adeoque  eam  vere  tuam 
facis.  Quod  profecto  de  eo ,  qui ,  quae  alius  scripsit,  vera  esse 
testatur,  dici  non  potest:  nisi  forte  censor  publicus,  quoties  librum 
non  solum  edi  in  lumen  permiserit,  sed  etiam  quae  eo  continen- 
tur  disertis  verbis  probaverit ,  auctor  libri  dicendus  sit.  Quare 
et  hoc  addemus,  epistolam  a  rege  subscriptam  regis  quidem  epi- 
stolam  esse,  non  ita  tamen,  ut  rex  quoque  auctor  eius  dici  possit. 
Ut  enim  auctor  sit,  necesse  est,  ut  saltem  eam  fieri  iusserit,  et 
scribenda  indicaverit.  Nullus  autem  liber  Scriptura  sacra  vocari 
potest,  cuius  Deus  non  est  auctor.  Et  hac  de  causa  illa  locutio : 
„Scriptura  sacra  efficitur"  secum  ipsa  pugnat.  Quoniam  enim 
haec  est  ratio  Scripturae  sacrae,  ut  Deum  habeat  auctorem;  liber 
nuUus  nisi  origine  Scriptura  sacra  esse ,  neque  cum  origine  non 
est,  postea  fieri  potest. 

18.  Quare  Lessius,  ut  supra  dixi,  in  hoc  defecit,  quod  iuter 
auctoritatem  ad  fidem  faciendain^  quam  liber  testimonio  divino  de 
eius  veritate  utique  summam  acquireret,  et  inter  dignitatem,  quam 
Scriptura  sacra  ex  divina  origine  habet,  non  distinxit.  Quod  qui- 
dem  postea  ipse  intellexit.  In  scripto  enim,  quo  ad  „nova  adver- 
sariorum  argumenta"  respondet,  non  esse ,  inquit,  premendam 
vocem ,  qua  in  assertione  usus  sit  Scriptiirae  sacrae;  cum  nihil 
aliud  affirmare  voluerit,  nisi  librum  eiusmodi  non  minus  certa 
fide ,  quam  ipsum  verbum  Dei  suscipiendum  esse.  In  statu  vero 
controversiae,  cuius  supra  mentionem  feci,  tertiam  assertionem  sic 
enuntiat:  „Si  aliquod  opus  vel  sententia,  humana  industria  sine 
illa  infallibili  Spiritus  Sancti  assistentia  scripta,  a  Spiritu  Sancto 
postea  approbetur  tamquam  vera  et  salutaris,  efficitur  Scriptura 
sacra,  nempe  quoad  infallihilem  auctoritatem ,  independentem  a 
Scriptura  sacra.  Ubi  notandum  est,  opus  illud  continere  debere 
materiam  Deo  dignam;  nec  excluditur  excitatio  Spiritus  Sancti 
ad  illud  scribendum,  sed  solum  infallibilis  assistentia.  Hic  tamen 
modus  in  nulla  Scripturae  parte  reperitur,  sed  non  implicat." 

Bellarminus  vero  summam  controversiae  ^,  cum  haec  ad  S.  Se- 
dem  delata  esset,  exponens,  de  hac  tertia  propositione  sic  loqui- 
tur:  „Addidit  (Lessius)  quod  potissimum  Censores  ofFendit,  fore 
etiam  Scripturam  sacram  sine  assistentia  Spiritus  Sancti,  si  postea 
divino  aliquo  testimonio  constaret,  nullum  esse  in  eo  libro  erro- 
rem.    Quae  controversia  non  videtur  magni  facienda,  cum  non  sit 


1  Asservatur  in  archivio  Romano  cum  reliquis  libellus    „Summa   contro- 
versiae"  inscriptus  et  a  Bellarmino  propria  manu  subnotatus. 
Schneemann,  Controvera.  ^\ 


482  IV.   De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos. 

de  facto,  sed  de  possibili,  et  audor  explicuerit,  se  vohdsse  dicere^  | 
lihrum  illum  fore  Scripturam  divinam  quoad  auctoritatem  infalli' 
bilis  veritatis ,  non  autem  shnpliciter,  Quod  quidem  negari  non 
potest ,  si  ponatur  (ut  ipse  ponit) ,  Deum  ipsum  immediate  reve- 
lare  Prophetae  alicui ,  in  eo  libro  nullum  esse  errorem ,  et  liaec 
revelatio  per  Ecclesiam  approbetur." 

19.  Itaque  Lessius  ipse  tertiam  assertionem  ita  temperavit, 
ut  iam  sic  enuntianda  esset:  „Liber  ex  instinctu  quidem  Spiritus 
Sancti,  sed  sine  eius  assistentia  speciali  conscriptus,  si  Spiritus 
Sanctus  postea  publice  testetur,  omnia  in  eo  contenta  salutaria 
et  vera  esse,  efficitur,  etsi  non  simpliciter,  tamen  quod  ad  aucto- 
ritatem  infallibilem  pertinet,  Scriptura  sacra."  Cui  sententiae 
non  credo  quemquam  fore,  quin  cum  Bellarmino  subscribat,  etsi 
cum  eodem  fateatur,  non  magni  eam  momenti  esse. 

Quamquam  etiam  quod  ad  „auctoritatem  illam  infallibilem" 
attinet ,  notatu  dignum  est  discrimen.  Liber  enim ,  ex  instinctu 
quidem  Dei,  sed  sine  speciali  eius  assistentia  conscriptus  eiusmodi 
auctoritatem  ex  sese  non  liabet ,  sed  testimonio  divino  de  eius 
veracitate  extrinsecus  accipit.  Contra  liber  Deo  movente  et  assi- 
stente  confectus  adeoque  vere  inspiratus  et  ipsa  origine  Yerbum 
Dei  natura  sua  ab  omni  suspicione  erroris  immunis  summaeque 
ad  fidem  faciendam  auctoritatis  est. 

lY. 

De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos. 

20.  Censent  theologi  communiter ,  non  solum  priores  duas, 
quas  plerique  amplectuntur ,  sed  tertiam  quoque  Lessii  assertio- 
nem  in  earum  numero  esse,  quae  libere  in  scholis  catholicis  dis- 
ceptantur.  Et  merito.  Causam  enim  suam  Lessius  ad  Sedem 
Apostolicam  detulit;  et  quamvis  de  nullo  huius  iudicio  ex  authen- 
ticis  documentis  constet;  constat  tamen  Lessii  appellationem  ad- 
missam  et  controversiam  a  privatorum  et  Academiarum  discepta- 
tionibus  ad  Romani  Pontificis  tribunal  avocatam  esse.  In  edicto 
enim  Octavii  Episcopi  Calatini,  Nuntii  Apostolici,  d.  10.  lul.  1588. 
vulgato,  cuius  plura  exempla  typis  excusa  in  Archivio  S.  I.  cum 
reliquis  documentis  asservantur  *,  mandatum  legimus :  „ut  nemo  . . . 
de  his  assertionibus  controversis  in  alterutram  partem   ita   dispu- 


*  Exstat  etiam  apud  Livinum  de  Meyer  1.  c.  cap.  13. 


IV.   De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos.  483 

tare  .  ..  attentet,  ut  ausu  temerario  eas  haereticas,  offensivas,  et 
periculosas  esse ,  et  qui  eas  asserunt ,  alicuius  haeresis  labe  aut 
suspicione  contaminatum  iri,  donec  auctoritate  Apostolica  mature 
definitae  fuerint,  affirmare  praesumat."  Etsi  vero  ipsum  hoc  man- 
datum  a  ]N^untio  impositum  non  omni  in  loco  ligandi  vim  haberet; 
recte  tamen  theologi  existimaverunt,  temeritatis  futurum  esse,  ut 
in  eodem  illo  edicto  dicitur,  „lectionibus  scriptisque  privatis  sen- 
tentiam  damnare,  quam  S.  R.  Ecclesia,  omnium  Ecclesiarum  ma- 
gistra  et  salutaris  disciplinae  doctrix,  non  damnavit."  Qua  de 
causa ,  qui  Lessii  sententiam  impugnabant ,  a  censura  tamen  in- 
ferenda  modeste  abstinuerunt. 

21.  Atvero  si  nonnulli  scriptores  referunt ,  tertiam  quoque 
Lessii  assertionem  postea  a  plurimis  et  gravissimis  theologis  ad- 
missam  esse,  a  vero  longe  aberrant.  Certe,  quos  nominatim  ci- 
tant,  Melchior  Canus,  Bellarminus,  Bonfrerius,  Cornelius  a  Lapide, 
Mariana,  Richardus  Simon,  Dupin,  Calmet,  Frassen,  si  unum  al- 
terumque  excipias,  primae  quidem  et  secundae  assertionis  doctri- 
nam  (sic  tamen,  ut  a  Lessio  in  apologia  exposita  est)  amplectun- 
tur,  tertiam  vero  nequaquam.  Atque  de  Melchiore  vel  Bellarmino 
post  ea ,  quae  supra  in  medium  attuli ,  non  est  sane ,  cur  loqua- 
mur.  Cornelii  sententia  haec  est:  „Spiritus  Sanctus  non  eodem 
modo  dictavit  omnes  sacras  litteras:  nam  legem  et  prophetias  ad 
verbum  revelavit  et  dictavit  Moysi  et  Prophetis;  historias  vero 
et  morales  exhortationes,  quas  antea  vel  visu  vel  auditu  vel  lec- 
tione  vel  meditatione  didicerant  ipsi  scriptores  hagiographi,  non 
fuit  necesse  inspirari  aut  dictari  a  Spiritu  Sancto.  Dicitur  tamen 
Spiritus  Sanctus  ea  quoque  illis  dictasse,  1°  quia  scribentibus 
astitit ,  ne  vel  in  puncto  a  veritate  aberrarent ;  2°  quia  eos  ex- 
citavit  et  suggessit ,  ut  haec  potius  scriberent  quam  illa.  Con- 
ceptum  ergo  et  memoriam  eorum,  quae  sciebant,  non  eis  ingessit 
Spiritus  Sanctus,  sed  inspiravit,  ut  hunc  potius  conceptum  quam 
illum  scriberent.  3°  Quia  omnes  eorum  conceptus  et  sententias 
ordinavit,  digessit  et  direxit  Spiritus  Sanctus.  .  .  Hoc  enim  proprie 
est  librum  concinnare  et  conscribere  et  hac  ratione  proprie  sa- 
crorum  librorum  auctor  dicitur  Spiritus  Sanctus."  ^  Mariana 
tertiam  Lessii  assertionem  ne  verbo  quidem  attingens  sententiam 
de  inspiratione,  quam  probat,  sic  enuntiat:  „Pleraque  (hagiogra- 
phos)  inflatu  Spiritus  divini  excepisse  sine  ulla  cura  aut  labore, 
alia  ex  memoria  depromta  scribentis ,  ex  ratione  vel  experientia. 


1  In  2.  Tim.  3,  16. 


31 


484  IV.    De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos. 

semper  tamen  Spiritus  numine  praesente,  ne  lapsus  contingeret"  ^ 
Dupin  tantum  abest,  ut  opinionem,  de  qua  sermo  est,  defendat, 
ut  Cornelium  a  Lapide  de  laxiori  doctrina  accuset,  licet  immerito. 
Hic  enim  etiam  in  rebus  historicis  et  obviis  conceptus  omnes  et 
seutentias  a  Spiritu  Sancto  suggeri  et  ordinari  docet;  cum  Dupin 
in  his  assistentiam  tantum,  quae  ab  errore  custodit,  postulet.  Hanc 
tamen  vult  actionem  esse  in  voluntatem  et  intellectum,  supernatu- 
ralem,  constantem  et  certissimam,  quae  nunquam  effectu  frustre- 
tur  2.  Calmet  postquam  varias  aliorum  opiniones ,  etsi  non  satis 
distincte,  protulit,  sic  pronuntiat:  „Sacros  interdum  auctores,  ut 
divinam  sibi  vindicarent  auctoritatem,  Spiritus  Sancti,  a  quo  du- 
cerentur,  ne  in  errorem  inciderent,  directionis  et  praesentiae  tan- 
tummodo  indigos  fuisse,  fatemur."  ^  Quid  est,  „interdum  direc- 
tionis  et  praesentiae  tantum  indigos  fuisse,"  nisi  non  semper  ne- 
cessariam  fuisse  revelationem  vel  suggestionem  ?  Hoc  igitur  unum 
concedens,  postulat  in  rebus  omnibus  Spiritus  Sancti  assistentiam 
eiusmodi ,  quae  sit  directio  et  praesentia.  Frassenii  verba  haec 
sunt:  „Scriptoribus  sacris  Spiritus  Sanctus  assistit  tripliciter :  ante- 
cedenter  cum  inspirat,  revelat  aut  demonstrat  scribenda;  concomi- 
tccnter ,  dum  scribentis  mentem  et  manum  ita  dirigit,  ut  in  nulla 
eam  errare  permittat;  consequenter  vero ,  dum  aliquid  humano 
spiritu  et  a  profano  auctore  conscriptum  assumitur  a  Scriptore 
canonico  in  testimonium  eorum ,  quae  scripsit,  ut  Act.  17.  et  ad 
Tit.  1."'''  lam  vero,  quod  postremis  verbis,  nemine  sane  repu- 
gnante  Frassen  asserit,  id  ad  defendendam  quidem  opinionem 
Lessii ,  ut  mox  videbimus ,  a  nonnemine  usurpatur ,  sed  hanc 
opinionem  certe  non  continet. 

22.  Supersunt  Ricliardus  Simon  et  Bonfrerius.  Prior  omnes 
tres  Lessii  assertiones  easque,  ut  in  Censura  Academiae  positae 
sunt,  erudite,  ut  solet,  sed  minus  acute  defendit,  hoc  uno  conten- 
tus ,  quod  eiusmodi  liber  a  Deo  approbatus  omni  erroris  suspi- 
cione  careret  ^.  Bonfrerius  non  minus  certe  subtilis,  quam  doctus 
scriptor  docet,  librum  humano  spiritu  absque  Spiritus  Sancti  ope 
conscriptum ,  si  postea  Spiritus  Sanctus  testaretur ,  omnia  in  eo 
scripta  vera  esse,  fore  Dei  Yerbum  et  eandem  infallibilem  veri- 
tatem  habiturum ,   quam  habent  cetera  inspiratione  vel  directione 


*  Tract.  varii.  Tr.  2.   Pro  edit.  Vulgata.        ^  Dissert.  praelim.  c.  2.  P.  7. 
3  Ad  2.  Petr.   1,  21.     Dissert.  de  div.  lib.  inspiratione  art.  2. 

•  Disquis.  biblicae  1.  1.  c.  1.  §  4. 

5  Hist.  crit.  du  N.  T.  ch.  23.  et  24. 


IV.   De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos.  485 

eiusdem  Spiritus  Sancti  conscripta.  Quibus  satis  patet,  Bonfre- 
rium  quoque  ad  certitudinem  solam  veritatis,  non  vero  ad  omnem 
proprietatem  et  .dignitatem  Scripturae  sacrae  respexisse.  Mox 
autem  subiungit :  „Hoc  tertio  modo  etsi  non  existimem  Spiritum 
Sanctum  aliquando  usum  in  iis,  quos  habemus,  s.  Scripturae  libris, 
absolute  tamen  nihil  vetat  uti"  (Pentat.  Proleg.  c.  8.).  Affert 
deinde  praeter  exemplum  regii  mandati,  a  rege  non  scripti,  sed 
sigillo  muniti,  argumentum  ex  Scriptura  ipsa  sumptum:  „Quem- 
admodum  Spiritus  Sanctus,  sententiam  quamquam  profanam  ab 
ethnico  et  impio  homine  prolatam  aut  scriptam ,  potest  reddere 
Scripturam  sacram  et  verbum  Dei,  eam  probando  et  veram  esse 
asserendo,  et  ita  de  facto  fecit  (Act.  17.  Tit.  1.);  pari  modo  in- 
tegram  historiam  vel  librum  aliquem  sive  de  moribus  sive  de  re 
quapiam  alia  tractantem,  quamquara  initio  profano  spiritu  scrip- 
tum,  potest  Spiritus  Sanctus  Scripturam  sacram  reddere,  asserendo 
vera  esse  omnia,  quae  in  eo  libro  habentur." 

23.  Adversus  hanc  vero  argumentationem  valet,  quod  supra 
dictum  est,  approbare  aliena  non  esse  idem  atque  aliena  sua  fa- 
cere.  Quare,  si  proprie  loquamur,  neque  Arati  sententia:  Ipsius 
et  genus  sumus ,  neque  Epimenidis:  Cretenses  semper  mendaces, 
malae  hestiae,  ventres  loigri,  verbum  Dei  factae  sunt;  sed  verbum 
Dei  est  attestatio  Pauli ,  has  sententias  veras  esse.  Neque  enim 
effata  aliena,  quae  scriptor  tamquam  aliena  suis  inserit,  propterea 
quod  illa  approbat,  ipsius  effata  fiunt;  nisi  forte  Aristotelis  dicta 
effecta  sint  verba  omnium  eorum,  qui  ea  laudaverunt.  Nihilomi- 
nus,  quae  ab  homine  pronuntiata  sunt,  fieri  possunt  vere  verbum 
Dei ,  quando  scilicet  Deus  per  scriptorem  inspiratum  ea  non  ut 
aliena  citat ,  sed  ut  sua  assumere  dignatur.  Si  v.  g.  nonnullae 
sententiae  Salomonis  iam  a  viro  quopiam  sapienti  dictae  erant; 
factae  tamen  sunt  verbum  Dei,  ex  quo  Spiritus  Sanctus  per  Sa- 
lomonem  eas  elocutus  est.  Atque  hoc  modo  fieri  potest,  ut  Moyses 
aliique  historici  ex  libris  sola  humana  industria  scriptis  aliqua  as- 
sumserint,  id  quod  ab  auctore  libri  secundi  Machabaeorum  factum 
esse  nonnulli  existimant,  propterea  quod  is  lasonis  Cyrenaei  libros 
a  se  contractos  esse  dicit  (2,  24). 

24.  Ex  omnibus  igitur,  quos  pro  tertia  Lessii  assertione  ap- 
pellant,  duo  tantum,  Rich.  Simon  et  Bonfrerius,  eam  admiserunt. 
Antea  vero  quam  quosdam  aetatis  nostrae  scriptores  audiamus, 
commemoranda  est  expositio,  quam  apud  auctorem,  qui  nunc  ad 
manus  non  est,  legere  memini.  Ut  liber  aliquis  inspiratus  sit, 
non ,    ait ,   requiri ,   ut   scriptor    actionem  in  se  divinam  expertus 


486  IV.   De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos. 

fuerit ,  sed  satis  esse ,  hanc  reapse  adfuisse.  Quare  si  vir  pius 
divina  gratia  exeitante  librum  componere  instituat,  atque  eadem 
gratia  adiuvante,  sic  absolvat,  ut  salutarem  doctrinam  nullo  ad- 
mixto  errore  tradat;  fieri  posse,  ut  Deus  longo  etiam  post  tem- 
pore  eum  librum  divinitus  inspiratum  esse  revelet.  Quod  si  con- 
tigerit,  librum  inter  sacros  ab  Ecclesia  adnumerandum  esse.  Qua- 
propter  nihil  obstitisse,  quominus  liber,  qui  pro  divino  a  Synagoga 
habitus  non  erat,  ab  Apostolis  coelesti  revelatione  edoctis  Eccle- 
siae  tanquam  canonicus  traderetur.  Haec  vero,  quamvis  ingeniose 
excogitata ,  dubito  tamen ,  an  ecclesiasticae  de  inspiratione  doc- 
trinae  consentiant.  Secundum  hanc  enim,  ut  vidiriius,  inspiratio 
talis  est  divina  operatio ,  qua  Deus  ipse  libri  auctor  constituitur. 
Atqui  cum  gratia  divina  movente  et  adiuvante  liber  conscribitur, 
scriptionis  quidem  Deus  auctor  est ,  haud  secus  atque  omnium 
bonorum,  quae  pii  homines  exequuntur,  operum.  Attamen,  etsi 
qui  scriptionis  est  causa,  libri  quoque  causa  sit,  non  tamen  eo 
sensu  auctor  libri  dici  potest,  quo  Deus  ab  Ecclesia  librorum  sa- 
crorum  auctor  esse  definitur.  Alioquin  si  satis  esset,  librum  Dei 
gratia  stimulante  et  opitulante  scriptum  esse ,  piorum  scriptorum 
opera  paene  omnia,  in  quibus  salutaris  doctrina  nullo  corrupta 
errore  traditur,  inspirata  dicenda  essent:  quod  quam  alienum  ab 
Ecclesiae  mente  et  definitione  sit,  per  se  quisque  intelliget.  Ex 
hac  enim  sic  Deus  est  auctor  librorum  sacrorum,  ut  hi  sint  vere 
et  proprie  Dei  eloquia  ad  homines.  Non  igitur  communis  illa 
motio,  qua  iusti  ad  bona  opera  excitantur,  neque  communis  assi- 
stentia,  qua  ad  ea  sine  errore  absolvenda  iuvantur,  sed  singularis 
quaedam  et  motio  et  assistentia  requiritur.  Quodsi  quis  quae- 
sierit,  qua  re  singularis  haec  motio  et  assistentia  a  communi  dis- 
cernatur;  non  existimo  discrimen  omne  in  eo  reperiri,  quod  motio 
sit  eiusmodi,  cui  scriptor  certissime  obtemperet,  et  similiter  assi- 
stentia  talis ,  ut  ea  eaque  sola,  quae  Deus  vult,  litteris  mandet; 
sed  discrimen  potissimum  repetendum  esse  ex  illo  summae  pie- 
tatis  consilio ,  quo  Deus  statuit ,  huiusmodi  scripto  sermonem  ad 
liomines  habere  iisque  fidei  et  morum  normam  per  semetipsum 
tradere. 

25.  lam  vero  his,  quae  modo  dicta  sunt,  magis  semper  co- 
gnoscitur,  quam  longe  a  catholica  sententia  remota  sit  opinio, 
quae  apud  nostrae  aetatis  scriptores  non  paucos  reperitur.  Sola 
aiunt  Ecclesiae  approbatione  et  acceptatione  fieri,  ut  liber  quis- 
piam  pro  sacro  et  inspirato  merito  habeatur.  Etsi  enim  sine 
speciali  motione  et   assistentia  Spiritus  Sancti   conscriptus    sit,    si 


IV.   De  sententia  Lessii  apud  alios  theologos.  487 

tamen  Ecclesiae  iudicio  omnia  et  singula,  quae  continet,  vera  et 
Deo  digna  sint,  ab  eadem  Ecclesia  pro  divino  et  inspirato  accep- 
tari  et  in  Scripturae  canonem  referri  posse.  Hanc  putant  esse 
illam  Lessii  sententiam ,  quam  Lovaniensis  quidem  et  Duacensis 
Academiae  reprobaverint,  Sancta  vero  Sedes  a  censura  liberaverit 
eamque  ex  illo  tempore  a  plurimis  theologis  admissam  esse  con- 
tendunt. 

26.  Verumtamen  demonstratum  a  nobis  est,  assertionem  illam, 
quam  Academiae  reprobarunt,  a  Lessio  pro  sua  agnitam  non  esse, 
nisi  temperamentis  quibusdam  adhibitis.  Primo  enim  declaravit, 
ex  sua  sententiam  nullum  Scripturae  librum  humana  tantum  indu- 
stria  confectum  esse :  neque  enim  de  eo,  quod  factum  sit,  sed  de 
eo,  quod  fieri  possit,  sermonem  sibi  esse.  Deinde  si,  ut  liber  in- 
spiratus  dici  possit,  non  iudicavit  necessarium  esse ,  ut  cum  spe- 
ciali  Dei  assistentia  conscriptus  sit ,  opus  tamen  esse ,  diserte  et 
iterato  declaravit,  ex  speciali  Dei  impulsu  confectum  esse.  Yidit 
enim  profecto,  quam  absurde  liber  divinus  et  inspiratus  diceretur, 
ad  quem  conficiendum  Spiritus  Sanctus  non  aliter,  quam  ad  quae- 
vis  opera  pia,  concurrisset.  Atqui  recentiores,  de  quorum  opinione 
loquimur,  non  solum  assertionem  illam  tertiam,  quam  Academiae 
censura  notarunt,  duplice  hoc  temperamento  neglecto  profitentur, 
sed  insuper  in  eadem  publico  Dei  ipsius  testimonio  Ecclesiae  ap- 
probationem  substituunt.  Atque  si  Lessius  perperam  iudicavit, 
librum  humana  industria  compositum  hoc  solo ,  quod  Dei  testi- 
monio  probaretur,  verbum  Dei,  quale  est  Scriptura,  effici,  multo 
certe  magis  falluntur,  qui  hanc ,  ut  ita  dicam ,  vim  commutandi 
librum  humanum  in  divinum  Ecclesiae  testimonio  de  eius  veraci- 
tate  utut  Dei  assistentia  infallibili,  attribuunt.  Si  enim  ipsa  Ec- 
clesiae  verba,  quibus  salutarem  doctrinam  solemni  iudicio  assi- 
stente  Spiritu  Sancto  definit,  tametsi  fidei  divinae  regulam  infal- 
libilem  exhibeant,  non  tamen  sunt  eloquia  Dei  vel  Scriptura  sacra, 
multo  certe  miuus  ad  hanc  dignitatem  per  eius  approbationem 
scripta  hominis  pii,  sed  non  inspirati,  elevantur. 

Quapropter  tantum  abest,  ut  haec  opinio,  a  plerisque  theo- 
logis,  qui  post  Lessium  scripserunt,  admissa  et  defensa  sit,  ut  si 
forte  verbis  Sixti  Senensis  supra  recitatis  contineri  videatur,  du- 
bitem  tamen,  an  apud  ullum  alium  scriptorem  ecclesiasticum,  qui 
eruditionis  et  orthodoxiae  fama  sive  ante  sive  post  Lessium  flo- 
ruerit,  inveniatur.  Nova  potius  et  usque  ad  hoc  nostrum  saecu- 
lum  inaudita  est. 

27.  Neque  sane  haec  est ,    quam  S.  Sedes  vetuit   temeritatis 


488  ^-    Quaenam  S.  Synodus  Vaticana  de  Scriptura 

aut  alia  censura  notari.  Quaecumque  enim  Papa  statuit,  de  illa 
opinione  statuit,  quae  ad  eius  tribunal  delata  est.  Non  est  autem 
delata  isthaec,  de  qua  nemo  tum  cogitabat.  Immo  vero  dubitari 
merito  potest,  num  mandatum  Pontificium  de  opinione  Lessii, 
qualis  in  censura  Academiarum  legitur,  an  non  potius  de  ea  tan- 
tum ,  quam  Lessius  in  Apologia  suam  esse  fassus  est,  interpre- 
tandum  sit.  In  illa  enim  Siimma  controversiae  quae  a  Bellarmino 
subscripta,  una  cum  Censura  academica  et  Lessii  Apologia  Summo 
Pontifici  exhibita  est,  singulae  assertiones,  quae  in  Censura  no- 
tantur,  e  mente  Lessii  declarantur,  ultima  vero,  quae  est  tertia 
de  Scriptura  sacra:  verbis  a  me  supra  (n.  18.)  allatis  exposita, 
subiicitur : 

„Circa  has  controversias  Professor  ille  Societatis,  qui  primus 
iudicium  Sedis  Apostolicae  appellavit,  non  petit  definiri,  utra  pars 
sit  verior  (id  enim  fortasse  longiorem  discussionem  desideraret), 
sed  solum,  utra  pars  sit  tutior,  vel  certe,  an  doctrina  ipsius  libera 
sit  ab  errore  et  temeritate." 

Liquet  igitur ,  non  Academiam  Lovaniensem ,  sed  Lessium 
S.  Sedis  iudicium  requisivisse,  requisivisse  autem  de  ea  doctrina, 
quam  ipse  in  his  apologeticis  scriptis  profitetur.  Quae  cum  ita 
sint,  qui  Lessii  assertiones  de  s.  Scriptura  sine  temperamentis, 
de  quibus  dictum  est,  defendunt,  immerito  se  S.  Sedis  sive  iudi- 
cio  sive  mandato  tueri  conantur ;  quanto  magis  illi ,  qui  etiam 
audaciora  addunt ! 


Haec  ante  scripseram,  quam  in  Vaticano  Concilio  Constitutio 
de  fide  Catholica  prima  ederetur.  Quae  quidem  cum  Ecclesiae 
de  libris  sacris  eorumque  inspiratione  doctrinam  declaret;  de  hac 
declaratione  eo  magis  aliqua  addenda  esse  existimo,  quod  in  non- 
nuUis  doctorum  virorum  ephemeridibus  legi,  Lessii  de  sacra 
Scriptura  sententiam  a  Yaticana  Synodo  damnatani  esse. 

V. 

Quaenam  S.  Synodus  Vaticana  de  Scriptura  et  inspiratione 

docuerit. 

28.  Postquam  in  Constitutionis  modo  commemoratae  capite 
secundo  S.  Synodus  de  revelatione  dixit,  qua  „Deus  seipsum  et 
aeterna  voluntatis  suae  decreta  humano  generi  manifestare"  di- 
gnatus  est;  subiungit: 


et  inspiratione  docuerit.  489 

„Haec  porro  supernaturalis  revelatio,  secundum  univer- 

salis  Ecclesiae  fidem   a   sancta  Tridentina  Synodo  declara- 

tam,    continetur  in  libris  scripfis  et  sine  scripto  traditioni- 

bus,  quae  ipsius  Christi  ore  ab  Apostolis  acceptae,  aut  ab 

ipsis   Apostolis    Spiritu    Sancto    dictante    quasi    per    manus 

traditae ,  ad   nos    usque    pervenerunt.     Qui  quidem  veteris 

et  novi  Testamenti  libri  integri  cum  omnibus  suis  partibus, 

prout  in  eiusdem  Concilii  decreto  recensentur,  et  in  veteri 

vulgata   latina    editione    habentur,    pro    sacris  et  canonicis 

suscipiendi  sunt  ^.     Eos   vero  Ecclesia   pro   sacris   et  cano- 

nicis  habet,    non  ideo  quod  sola  humana  industria  concin- 

nati,  sua  deinde  auctoritate  sint  approbati;  nec  ideo  dum- 

taxat,  quod  revelationem  sine  errore  contineant;  sed  prop- 

terea  quod  Spiritu  Sancto  inspirante  conscripti  Deum  habent 

auctorem,  atque  ut  tales  ipsi  Ecclesiae  traditi  sunt." 

29.   Concilia  catholicam  doctrinam  declarare  solent,  quatenus 

haereses,  ad  quas  exstirpandas  congregata  sunt ,  requirere  viden- 

tur.     Quum  igitur    saeculi  XYI.    haeresiarchae    solam  Scripturam 

pro  verbo  Dei  et  fidei  divinae  regula  habendam  esse  statuerent; 

ipsius  vero  Scripturae  libros   nonnullos    repudiarent ,    ac    denique 

de  vetere  Testamento  irreverenter  loquerentur :  Tridentini  Patres 

Traditionem  divinam  expressius   asseruerunt,    natura    eius   et  ra- 

tione  declarata,  vetus  ac  novum  Testamentum  pari  pietatis  affectu 

venerandum  esse  sanxerunt,  librorum  quoque  singulorum,  qui  pro 

sacris  et  canonicis  suscipiendi  sunt,  indicem  subtexuere;    at  vero 

de  horum  inspiratione ,    ut  quae  minime  negaretur ,    nihil  adiece- 

runt.     Contra  Yaticana  Synodus  his  de  Traditione  et  Canone  de- 

cretis  breviter  renovatis  accuratius  declaravit,  quid  sit  illud,  quo 

libri  hi  sacri  et  canonici  constituantur;  de  hoc  enim  post  Concilii 

Tridentini  tempora  et  maxime  hac  nostra  aetate  erroneae   et  pe- 

regrinae  opiniones  invalescere  coeperunt.    Eam  igitur  ipsam  quae- 

stionem  definivit ,    quam  Lessius  suis  assertionibus,   ut  ipse  dixit, 

solvere  voluit,  quid  sit  de  ratione  et  essentia  ScrijJturae.     Sed  ta- 

men  Synodus    decernit,    qua    de    causa   Ecclesia   veteris    novique 

foederis  libros,    quos  veneratur,    pro    sacris    et    canonicis  habeat, 

quae  est  quaestio  facti;  cum  Lessius  examinet,  qua  de  causa  liber 

quispiam  pro  sacro  et  canonico  haberi    possit,    quae    est   quaestio 

iuris.     Itaque    vel    propter    hanc    rationem  Concilium   non  Lessii 

assertionem  reprobavit,    dicens:    libros   in  decreto  Tridentino  re- 


*  Conc.  Trid.  sess.  IV.  Decr.   de  can.  Script. 


490  V.    Quaenam  S.  Synodus  Vaticana  de  Scriptura 

censitos  non  ideo  ab  Ecclesia  pro  sacris  et  canonicis  haberi,  quod 
licet  primitus  sola  humana  industria  concinnati,  sua  deinde  aucto- 
ritate  approbati  sint.  Sed  nos  aliis  quoque  rationibus  ostendimus, 
opinionem  hanc,  quam  recentiores  utique  haud  pauci  profitentur, 
Lessio  falso  attribui;  id  quod  etiam  in  pleno  Patrum  consessu 
Reverendissimus  Yincentius  Gasser  Episcopus  Brixinensis,  cum  de 
hoc  decreto  ex  Patrum  deputatorum  mandato  referret,  aperte 
edixit  et  copiose  demonstravit.  Nequaquam  igitur  haec  fuit  mens 
Concilii,  Lessii  opinionem  reprobare. 

Reprobavit  autem  praeter  illam,  de  qua  modo,  hanc  alteram, 
quae  rationem  omnem  Scripturae  sacrae  in  eo  reponit,  quod  reve- 
lationem  divinam  sine  errore  contineat.  Revelationem  divinam 
saepe  appellamus  doctrinam  a  Deo  revelatam.  Quodsi  ad  ratio- 
nem  Scripturae  sacrae  sufficeret ,  eiusmodi  doctrinam  nullo  ad- 
mixto  errore  continere ,  symbola  et  definitiones  Conciliorum  ac 
Romanorum  Pontificum,  quin  etiam  piorum  virorum  de  religione 
scripta,  quae  Ecclesiae  iudicio  ab  errore  immunia  fuerint ,  sacris 
Bibliis  possent  accenseri ,  quod  quam  falsum  sit  obvio  exemplo 
patebit.  Liber  enim,  qui  Confucii  vel  Aristotelis  doctrinam ,  re 
nulla  ab  hac  aliena  admixta,  exponit,  non  ideo  Confucii  vel  Ari- 
stotelis  scriptum  dici  potest.  Non  est  autem  Scriptura  sacra  nisi 
quod  est  verbum  Dei  scriptum.  Sed  etiamsi  revelationis  voca- 
bulo,  non  res  et  sententias,  quas  Deus  tradidit,  sed  ipsa  Dei  dicta 
sive  eloquia  significes,  non  tamen  recte  affirmaveris,  librum  ideo 
ab  Ecclesia  pro  sacro  et  canonico  haberi  posse,  quod  revelationem 
divinam  sine  errore  contineat.  Liber  enim  omnino  non  iis,  quae 
continet  sive  materia,  sed  sola  origine  sua  vere  est  liber  seu  ver- 
bum  Dei.  Hinc  in  Concilii  decreto  reiecta  duplici ,  quam  consi- 
deravimus,  opinione,  tanquam  id,  quod  nobis  tenendum  est,  ad- 
iungitur:  sed  propterea  quod  Sinritu  Sancto  inspirante  conscripti 
Deuni  habent  auctorem. 

30.  Ut  iam  disputatio  nostra  eo  redeat ,  unde  exorsa  est, 
tametsi  hoc  quoque  decreto ,  quid  sit  inspiratio ,  non  definiatur 
directe,  manifeste  tamen  eo  continetur,  quod  supra  ex  aliis  mo- 
numentis  derivavimus,  esse  scilicet  actionem  divinam  talem,  qua 
Deus  sit  libri  causa  principalis,  homo  vero  (hagiographus)  veluti 
instrumentalis.  Et  quoniam  haec  actio ,  ut  quivis  facile  perspe- 
xerit,  est  eiusmodi,  quac  nisi  Deo  revelante,  certo  cognosci  ne- 
quit,  ideo  additur:  atque  ut  tales  ipsi  Ecclesiae  traditi  sunt.  Vera 
igitur,  et  fide  divina  tenenda  sententia  haec  est:  „Ecclesia  libros 
novi  et  veteris  Testamenti  in  Tridentino   decreto   recensitos   ideo 


h- 


et  inspiratione  docuerit.  491 

pro  sacris  et  canonicis  sive  pro  Scriptura  sacra  habet,  quod  a 
Christo  et  Apostolis  edocta  est ,  illos  Spiritu  Sancto  inspirante 
conscriptos  Deum  habere  auctorem."  Ex  contrariis  autem  opinio- 
nibus  ea,  quae  a  recentibus  quidem  nonnullis  scriptoribus  defensa, 
falso  autem  Lessio  attributa  est ,  scilicet  aliquos  ex  sacris  libris, 
etsi  fortasse  mera  industria  humana  conscriptos,  propter  subsequen- 
tem  Ecclesiae  approbationem  pro  sacris  et  canonicis  haberi ,  iam 
haeretica  censenda  est,  utpote  dogmatico  Ecclesiae  decreto  repu- 
diata;  illa  vero  opinio,  quam  Lessius  suam  esse  fatebatur,  librum 
ex  impulsu  quidem  divino,  sed  sine  speciali  assistentia  Dei  con- 
scriptum,  si  divina  testificatione  constiterit,  nihil  in  eo  contineri, 
quod  verum  non  sit,  effici  Scripturam  sacram  (adeoque  canonicis 
libris  accensendum  esse) ,  haec  inquam  assertio ,  nisi  ut  supra 
(n.  19.)  dictum  est,  corrigatur,  etsi  non  ipsi  dogmati,  sententiae 
tamen  e  dogmate  legitime  illatae ,  opposita  ideoque  a  Reveren- 
dissimo  Relatore  iure  erronea  dicta  esse  mihi  quidem  non  potest 
non  videri.  Ecclesia  enim  declarans ,  non  alia  de  causa  a  se  li- 
bros  Y.  et  N.  Testamenti  pro  sacris  et  canonicis  haberi,  nisi  quia 
Spiritu  Sancto  inspirante  conscripti  Deum  habent  auctorem;  certe 
hoc  ipso  declaravit,  id  esse  de  natura  et  ratione  Scripturae  sacrae, 
Deum  habere  auctorem.  Porro  legitima  ratiocinatione  conclusisse 
me  arbitror,  Deum  non  posse  vere  dici  auctorem  libri,  qui  ex 
impulsu  quidem  ipsius,  sed  sine  speciali  eius  assistentia  conscriptus 
sit.  Sedenim  et  hoc  et  reliqua,  quae  scripsi,  sapientiorum  iudicio 
libenter  submitto. 


0.   A.  M.   D.   0. 


i 


yjRf^/s^ 


H 


v 


Vc^  .JT-/^  i^^Wv^  ^^yf/Jl?W55-^'  ^- 


Wki^^fj^L^^l^&J^^^?^ 


,ij^M-^ 


1 


'V^ 


r*»-! 


*1   c^  #^ 


.^juA 


-A^'  Ar- 


^  xA 


^  ^ ^^[yL<^$jtj<r£^  h^t^JU^^^^*""^^  *J^j(^'^  y^^^^t/v^^^^-rL .  /^^*^^  ^ 


^00Jk^ 


y-, 


>T  ^»^aJ^>/i^<6  /tTZT 


A^^j 


A^ 


•^  >^  imti^Aju. 


s^ 


i^J^U»^ 


^  ,^v ^ 

■V;^^"    /~J^  f'^'^  -^      ^*'  " 


^r 


■^i\-  --.-—  -- 


^> 


^. 


^ 


fX.' 


^^  *^  ^ J^^^'^^^^y^^^^^f^^  ** 


y^j^^-x^ 


/, 


■£ 


$^ 


(l^  A-/^' Ca*^   dU^^      ^^M^  PMT^U.  ^ 


■^l 


t 


I 


<}> 

^ 

o 

^ 

a> 

•H 

'^f* 

> 

•H 

^i^ 

Q 

(D 

'^ 

cS 

•H 

a 

1:3 

:.  CF  iVi:D'ACVAL  SllUiL^ 
-   -MS.LEV   FLACE 

ONTO  5.   CAl\'i,r>A, 


^90