Skip to main content

Full text of "Cornelii Jansenii ... Tetrateuchus sive commentarius in Sancta Jesu Christi Evangelia"

See other formats 


ICNAT.  lAC.  MADER  HALA;  TIROL, 


Digitized  by  the  Internet  Archive 
in  2016 


https://archive.org/details/corneliijanseniiOOjans 


CORN-  JANSENII 

LEERDAMENSIS, 

S.  Tii.  Dod.  & Prof.  Lovanienlis, 

EPISCOPI  IPRENSIS, 

TETRATEUCHUS 

COMMENTARI  US 

IN  SANCTA  JEStJ  CHRISTI 

E V A N G E L I A» 

EDITIO  NOVA 

Cui  accefEt  in  margine  Sacer  Textus, 


L O V A N I I, 


Typis  GU1LIELMI  STRYCKWANT  fub. aurea  Lampade  ig$9. 

Cum  gratia  Sc  Privileglo. 


AD  LECTOREM. 

Etrateuchum  Evangelicum  Reverendiffi- 
MM  mi  D.  Cornelii  Jansenii,  quern  Dcus  nu- 
* fpli  pst  Pcr  ineflfabili  confilio,  ut  terris  cum  tantum 
faia&AlMi  oftenderet,  ad  Epifcopatum  Iprenlem  evexit. 
Sc  fubito  retraxit , tibi , Ledtor , damus. 

Opus  j fateor , non  in  typos  ab  Authore  deftinatum , 
fed  Scholafticis  tantum  didiatis  concinnatum.  Verum 
dilcipulorum  atdor , Sc  incomparabilis  Viri  eruditio , tot 
aliis  jam  fcriptis  probata , Sc  hie  fibi  par , expreflit , ut  ty- 
pis  evulgarem.  Aliorum  Commentarii  mole  fortaflis 
ampliores , fed  fallor , fi  dodtrina  Sc  verx  pietatis  fruftu  : 
quern  illi  cum  corcice  iuo , multilque  ad  ornatum  magis 
quam  ad  guftum  foiiis , totamque  arborem  prsbent , no- 
fler  purum  putum  nucleum,  line  putaminum  fuperva- 
cuis.  Inlpice , iple  etiam  mecum  dices , Sc  aftridtam  bre- 
vitatem  tarn  opulentam,  Sc  (quodrariflimum)  luculen- 
tam  admiraberis. 


4*  4 4 4*  4*  4 4 4*  4*  4*  4*  4*  4*  4 4*  4*  4*  4*  4*  § 4*  4 4*  4*  4*  4*  4*  4*  4 4 4 4 4444 4 4 4 4 
APPROBATIO  CENSORIS, 


COmmentarius  hie  Reverendiflimi  8c  Eximii  Domini  Cornelii 
Jansenii  in  San&aJESU  Chrifti  Evangelia  genuinum  Scripture 
Sacrae  fenfum  exponit , 8c  fummam  eruditionem  , do&rinamque  foil— 
diflirnam,  ex  Sandrorum  Patrum  fcriptis  potiffiaium  depromptam  com- 
pleditur.  Q’lamobrem  praelo  digniffirmim  cenfeo.  Datum  Lovatiii  die 
10.  Maii  anno  1639, 


Jacobus  Pontanus,  s.  Theol.Do&or, 
APofiot,  M Rtgifii  Librorum  Cenfor , 
* * R £ V E5 


REVERENDISSIMI  ET  EXIMII 


D-  CORNELII  JANSENII 

S.  T.  D.  EP1SCOPI  IPRENSIS 

E L O G I U M, 

Ex  Bibliotheca  Belgica  Clar.  V.  Valerii  Andrew, 
DefTelii,  J.  U.  D.  & ErofeiT.  Regii  Lovanii. 

Ornelius  Jansenius  , Leerdamenfis  apud  Batavos  ho- 
neftis  Catholicifque  natus  parentibus  anno  Domini  l y 8$J 
die  SS.  Simonis  Sc  Judae  facro,  ab  ipfa  prope  infantia  fpe- 
cimen  memorise  atque  ingenii  fingularis  exhibuit.  Nam 
Ultrajedi  iis  dans  operam  artibus  , quibus  erudiri  atque 
informari  ad  humanitatem  puerilissetas  folet,  cseteroslongopoft  fe  re* 
linquens  intervallo  , eorum  velut  dux  ac  prseceptor  ad  fummaquoeque 
properabat.  Miffufque  inde  Lovaniuraad  Gymnafium,quodab  inngni 
domiis  nomen  Falconis  retinuit  , difciplinis  Philoiophicis  ita  gnaviter 
feliciterque  incubuit,  ut  ftudii  biennalis decurfo  ftadio  , cacteriscom- 
miiitonibus  , in  Academico  quatuor  Psedagogiorum  concurfu  , ingenii 
palmam  ac  prserogativam  loci  facile  praeripuerit.  Pari  felicitate  palac- 
ftraedeinde  TheoTogicae  nomen  dedit,  haefitquelateri  Jacobi  Jansonit, 
gentilis  iu i , viri  in  cmni  pietatis  acfcientiae  genere  vere  eximii  , q-uem 
ut  parentem  obfervabat , 6c  apud  quern  pene  filii  loco  erat.  Mine  vi- 
fendae  Gailiae  cupido  ineeflit , ingenii  ampliiis  excolendi  ac  linguarum 
pQtiffimum  causa  Sc  Lutetise  Parifiorum  in  celeberrimo  illo  feientia** 
rum  Artiumque  omnium  theatro  , aliifque  GalliaeAcademiisannosip- 
fos  duodecim  verfatus  fuit , vimque  illam  ingenii  fui  omnibus  palam 
notam  fecit,  omniumque  praefertim eruditorum  , atque  adeoipfius  Sor- 
bonse,  in  fe  ftudia  animofque  convertit , mirantium  , Sc  quaerentium 
ldentidem  , unde  , quis  , qualifve  Theologusille  eflet  Jansenius.  Eo- 
que  fa&um  eft  , ut  Loyanium  velut  poftliminio  reverfus  fsepius  de 

gra- 


gravifEmis  fori  Interions  quseftionibus  e media  Gallia  confuieretur.  Hie 
enim  fupremo  in  Theologia  Magifterii  tituloan.  1617.  donatus  , Pro- 
fefiforque  Ordinarius,  brevi  quoque  tempore  earn  de  le  opinionem  apud 
Academicos  omnes  excitavit , ut  prae  Jansenio  alius  magis  idoneus 
non  fuerit  judicatus , qui  ncmine  ejufdem  Academiae  bis  legatus  in  Hif- 
panias  mitteretur.  Ubi  qua  prudentia  ac  dexteritate  fefe  ge fieri t , turn 
apud  Regem  Catholicum  3 turn  in  Academiis  Salmanticenfi  ac  Vallijfole- 
tana  , felicifEmus  utriufque  legationis  eventus  docuit.  Anno  1630.  ad 
Sacrarum  Litterarum  ProfefEonem  Regiis  aufpiciis  promotus  fuit,  an- 
noque  poftquinto  ad  Cathedram  Iprenfem  nominatus  , eodem  nimi- 
rum  die  , quo  natus  ,ac  vertente  anno  , eodem  fimiliter  die  , in  Epif- 
copum  confecratus  , annum  tunc  agensprimum  fupra  quinquagefimum. 
Verum  , utfunt  fluxae  ac  caducse  res  humanae  , vix  anno  cum  dimidio 
in  ea  dignitate  exado  5 digniffimus  ille  vita  longiori  Praeful  cum  fumma 
omnium  confternatione  ac  mccrore  extinguitur  anno  1638.  pridie 
Nonas  Maii.  Vircertefuit , ut  de  caeteris  ejus  virtutfbus , de  pietate  ac 
religione  in  Deum  , de  vitae  modeftia  morumque  difeiplina  , comitate 
atque  affabilitate  nihil  dicam,  vel  maxime  prudentia  confpicuus3quippe 
qui  hoc  unum  in  primis  cavebat , ne  quid  ageret  vel  loqueretur,  quod 
autreprehenlum  ant  revocatum  optaret.  Certabat  in  faecundifEmo  illo 
feientiae  omnifariaepedore  ingenium  cum  judicio  , labor  cuminduftria 
conftantiaque- ut  qui  nullum  fibi  labi  autperire  tempus  pateretur,  quo 
non  aut  legeret , aut  notaret , aut  difeeret  aliquid  5 ut  fummum  quinas 
aut  quaternas , faepeetiam  paucibres  hons  fomno  indulgere  folitus. 
Unum  fere  e SS.  Patribus  vitae  fuae  ducem.,  ftudiorumque  magiftrum 
delegerat  Auguflinum  • cujus  opera  omnia  fere  decies  , libros  verb  de 
Gratia,divina  & libero  arbitrio  plufquam  tricies  a capitead'-jaakem,  de- 
cerptis  & in  adverfaria  per  chiles  diftributis  , quae  in  rem  videbantur^ 
evolverat , atteftante  hoc  de  eo  Liberto  Fromondo  S.  T.  Dodore  ? 
& Jansenii  in  Cathedra  Lovanienfi  fuccefTore  , dum  pr-aefatur  ad  Gri~ 
fm  fuam  , quam  repofuit  Caufae  defperatae  Gisb.  Voetii  , pro  eodem 
Jansenio  Scripfit  verb  Jansenius 

Orationem  de  interioris  kominis  rcfrmaticnc. 

Alexipbarmacum  , civiins  Silva- due enfibus  propinatim  adverfm 
M inijlrorum  fuor  am  fa ft  i m m . 

Spongiam  Not  arum  , quibus  Alexipharmacum  after  jit  Ghb%  V ostitis * 
Tetrateuchum  5 Eve  Comment,  in  IV.  Evangelia. 

Ventateuchum  , five  Comment,  in  V.  libros  Moyfis* 

Analecta  3 five  Comment,  in  Proverbia 


COR- 


«0£§0»  «©*§<!►  «0§£G*  *>§§€*  <0§§«*  *3§|0*i30» 

«?.  <t ► «%  *t. ,?.  4»  4*  4*  4»  4f  4*  <;’  *1*  4V  ♦:*  4*  4V  4V  4 § 'i1  4‘  4»  4‘  4*  4f  4*  *V  4*  4*  4*  4 41, 4*  4‘  4'  4*  4 4* 
«0?^9*  «Gs§<*  «©s|0s  *>?$©►  «0t.^Sp  . «0^T4I&  *8?$©i  «0§§0»SO* 


CORNELII  JANSENII 

IN  S A N C T A 


JESU  CHRISTI 


EVANGELIA 


C O M M ENTARIUS, 


4 £ 4*  4*  v 4*  4*  4*  4 4*  4*  4*  4"  4*  4*  4*  4*  4*  4 4*  § 4 4*  4*  4-  4*  4 4 4*  4"  4*  4f  4*  4 4*  4* 4 4 4* 4* 


P R JE  F A X I O. 


Vangelium  Grsca  vox  eft  , Utumfauftumque  nuntium  fignifi- 
cans . miff'd  Homer um , d?  <*//o*  pro  prsmio  , qwcd 
adferenti  nuntium  dari  folet , ufurpatur  : apud  Xenophontem 
pro  facriftcioob  Utum  nuntium  oblato.  Verum  fignificationis 
iftius  prims  generality  u fu  Ecclefiaftico  ita  contraetaeft  ,ut. 
per  excellentiam  tantum  ufurpetur  pro  illo  nuntio , quo  nullum  Utius , optabi - 
Hits , ac  jucundius  hum  am  generi  adfcrri  potuit , de  incarnato  Dei  Pilio  & 
nato  Salvatore  mundi , qui  damn  at  am  hum  an  am  natuwm  ab  sterna  morte  li- 
ber ando  , faiutem  sternam  ei  fua  morte  procuravit.  Sspe  tamen  non  pro  ip  fa 
reefed  pro  doctrina  feu  biftoriaj ale  nuntium  complect ente , fumitur  : qus  ufur - 
patio  huicloco  propria  eft.  Ut  merito  Eufebius , /.  i.  P rsparat.  Evangel.  cap * 
i.  dixerit , Evangelium  vocari , quod  fauftam  csleftium , maximorumque  bo~ 
norum , amicitis  fcilicet  divins  omniumque  csterorum  inde  dependentium  prs - 
Centum  per  Chriftum  allatam  hum  ant  generis  univer fit  at  i annuntiat.  Lade 
fuaviftimis  cplthetis  paftim  dicitur  Evangelium  regrii  , Matth . 4.  23* 

Evangelium  gratis , ^#.2  0^.24  Evangelium  pacis , ad  Rom. 10,  v.15. 
Evangelium  gloriae  bead  Dei , 1.  ad  Tim . 1.  v.  11. 

Evangelista  veto  quamvis  dicatur  ab  Evangelio  , upas  tamen  Eccle- 
(iafticus  obtinuit  , ut  qui  in  Scripturis  Evangeiiftas  dicuntur  , it  vulgo  num - 
quam  , & contra  , qui  in  Scripturis  numquam  } ii  vulgo  femper  Evangeliftae 

mini - 


P R i£  F A T I O. 

.mminentur.  Scriptura  quippe  Evangcliftas  vocat  eos , qui  Evangelium  iftud 
fupraditlum  pradicando  nunt'idrunt : unde.  A ft . 21.  v.  8.  Pbilippus  Evange- 
lift a dicitur  , &Pdulu  short  atur  Timotheum  2.  Tim .4.  v.  opusfac  Evan- 
gelift#.  Vulgo  veto  eos  Evangetiftas  tantum  vocamus , qui  Evangelic  am  hi- 
fioriam  , Spirit  a Sancfo  calamum  dirigente  fcripferunt. 

Multi  quidem  , tit  Lucas  initio  Evangelii  fui  tefiis  eft  , olim  conati  funt  res 
i chrifto  Domino geftas , & Evangelium  iftudfcripto  hominibus  patef  uere 
hinc  eft  enim  Evangelium  fecundum  Apoftolors  apud  Aug . lib.  1.  cont.  Adiman- 
tum  c.  17..  M an  icbais familiar  e , & aliud  Naz^armum , fecundum  Petr  urn  , 
apud  Tbeodo  ret.  l.-z.  Heretic,  fabular  urn  : it  emque  fecundum  Andr  earn  fecun- 
dum Jacobum  fecundum  Thomam  fecundum  Mattbiam , de  quibus  lnnocen- 
tius  Epift.  3.  & Ambrof.  Prf.  in  Lucam  : nec  non  fecundum  a Egfptios  ,quo 
Clemens  Alexandrians  ufus  eft  , ut  ipfemet  t eft  atur  lib.  3.  Stromat.  c.£.  item 
fecundum  Hebraos  , apud  Theodor etum  fuprd  : fecundum  fudam  ifcariotem  , 
apud  eumdem  lib.i.  Hareticar.  fabul.  denique  fecundum  P hilippmn  fecundum 
Bartholomaum  , &c.  Scripfit  & Bafilides  Evangelium,  apud  Ambrof  fupra. 
Sed  ex  tanto  Evangeliorum  numero  Ecclefta  mn  nifi  quatuor  probavit , quia 
non  nifi  quatuor  divino  Jpiritu  fcripta  rcperit : nam,  ut  Aug.  ait  lib.i . de  con - 
fenfu  Evangelift.  cap.  1.  Scriptores  illi  fuis  temporibus  non  tales  erant , quibus 
narr antibus  crcdi  oporteret.  Qiiadam  etiam  fcriptis  fuis  faUaciter  indiderunt , 
qua  Catholic  a atque  Apoftolic  a regula  fidei  & fana  doftrina  condemnat . Vt 
idcirco  merito  dixerit  Ambrof  Ecclefia , cum  quatuor  Evangelii  libros 
habeat*,  per  univerfum  mundura  Evangeliis  redundat  : hcerefes  , cum 
multa  habeant , unum  non  habent., 

Atque  hujus  quidem  quatcrnarii  mmcr i ratio  tametfi  a divina  voluntate 
precipue  pendeat  5 quia  tamen  naturas  ip  fas  rerum  in  myfteriorum  difpenfa- 
iione  folet  attendere , bine  eft , quod  appoftte  nitmerum  iftum  obfervatum  fuiffe 
notet  irendtus  lib.  3.  c.  11.  & poft  ipfum  .Aug.  c.  2.  lib.  citat.  Cum  enim  qua- 
tuor fint  partes  orbis  terra,  per  bujus  univerfitatem  Evangelii  gloriam  & 
Chrifti  Eccleftam  dilatandam  effe  ipfo  fuinumeri  Sacramento  quodammodo  de - 
clararunt.  Hinc  eft  , quod  illuftris  ille  currus gloria  Dei,  quo  divina  Majeftas 
apud  Ez.echielem  vebebatur  , a quatuor  animalibus  tr actus  fuit,  & ab  iifdem 
illis  quatuor  anifnalibus  Dei  gloria  Apoc.  c.  4.  celebratur.  Qua  ad  hoc  ipfum f 
a Deo  often  fa  & adhibit  a fuiffe  , ut  quatuor  iftos  Evangelift  as,  tanquamqua - 
drigam  Dei  , Verbi  inc am ati  gloriam  per  univerfum  orbem  vefturos  effe  fig - 
nificarent , a plerifque  antiquis  Patribus  unanimi  confenfu  animadverfum  eft , 
ut  videre  licet  apud  Irenaum  , loco  cit.  Aug.  lib.i.  de  confenfu  Evangel . c,  6r 
Hieron.  Prolog.  inMatth.  Gregorium  ttomil.  3.  in  Ez,ecb.  & alios. 

Bt  quamvis  fere  Grad  per  aquiUmvelint  (ignificatum  effe  Marcum  y & 

fpv 


P /f  E F A T I O. 

per  leonem  y Joannem  , quia  hareticis  timer em  incutit  : veriftmilior  tamen 
Gregorii  & aliorum  fcnfus  eft ,qui  hominemtribuunt  Matthao,quia  ab  human* 
Chrifti  generation  ccepit  • leonem  Marco  , quia  per  clamor  em  foannis  in  de- 
ferto  rugientis  exorfits  eft • Luca  vitulum.quia  dfacrijicio  Zacharia ; aquilam 
fc.inni,  quia  a divinitate  Verbi . Merito  tamen  Aug.  lib. i.  de  confenfu  Evan. 
c.6  not  at , inbac  animalium  & Evangeliftarum  comparatione  nontam  initia 
librorum  , ft  cut  hie  factum  cernimus  , qudm  totam  ftcribentiurn  intenticnem  ac 
fcopum  fitijfte  ponderandum . Itaque  longe  reclius  iffte  ftentit , per  leonem  , tan- 
quam  regia  dignitatis  indie em,Matthaum  ftgnificatum  effe,quia  regiam  C hri- 
l li  perfonam  maxime  commendavit - nam  & leonis  de  tribu  Juda  ftatim  gene- 
raticnem  texit  , & Magi  eumtanquam  Regem  quafierunt , & Herodestan - 
quatn  Regan  occidere  voluit : per  <vitulum  , Lucam  • nam  a ftacerdote  Zacha - 
ria  incipit,  & cognationem  Maria  atqne  Eliftabeth  cemmemorat,  & ftacerdotii 
primi  Sacrament  a,  circa  inf  ant  an  impleta  deftcribit:  per  hominem,Marcumy 
quia  cum  neque ftirpem  regiam , ncque  Sacerdotalcm  operationem,cognatknem, 
aut  conftecrationem  enar  raver  it , tamen  in  humanis  Chrifti  operibus  recenften- 
dis  occupatus  fuit  : per  aquilam  , Joannem,  quia  tot u$  pane  in  inculcand* 
Chrifti  divinitate  verfitur , & ftuper  nubila  , inquit , human a inftirmitatisvo - 
Uns  Jucem  incommutabilis  veritatis  acutiftimis  ac  firmiftimis  oculis  intuetur . 

Ex  his  duo  tanthm  fuerunt  Apoftoli  , primus  &.  ultimtts  , quiftcripfterunt 
ta  , quaviderunt  • duo  Apoftolmm  diftcipuli , & ideotamquam  filii  ampleclen - 
di  , zw  conftituti  utroque  ab  iis  latere  munirentur  , ut  Aug» 

ibid.  c.  2.  qui  eis  propterea  ftcribendi  Evangelii  auctoritatem  divina  provi- 
dential tributam  ejfte  not  at,  cum  non  niji  audita  ftiripfterint  • ut  intelligerantisy 
ad  percipiendum  , annuntidndumque  Evangelium  nihil  inter  ejfte  , utrum  Do - 
minum  in  came  apparentem  diftcipulatu  fumulante  ftecutiftnt , an  ex  alii s 
comperta  crediderint. 

Cauftas  autem  ftcribendi  alias  alii  habuerunt . Gener  ales  fuerunt  omnibus] 
Vna  , ut  auditoribus  effet  quafi  commonitorium  corum  , qua  viva  voce  perce - 
per  ant , ne  vel  a bonis  oblivioni  traderentur,  vel  a mails  corrmnpercntur,  aut 
ftecus  quhn  dicta  filer  ant  exponerentur.  Dane  adfert  Lucas  c.  i.  u.4.  Ut  cog- 
nbicas  eorum  v'erborum  , de  q’Jibus  eruditus  es,  veritatem.  Liam  ft  cut 
nec  ejfte  fuit  ad  conftr  mat  tone  m ftdei  Evangelium  pradicari , it  a contra  hare - 
ticos  feribi , inquit  D.  Thom,  in  Praf  Catena.  Altera  fuit,  ut  nontantum 
praftentibus  vivifed  & abfentibus  tnortui , maximeque  pofteris,  feripto  pradi - 
carent .Singtilorum  propri.ts  caufas  in  [ingulis  daturi  fumus ,ficut& annos  quibus 
feripferunt.  Htcnejfe  futis  eft  , cos  ftcripft.jfte  eo  ordine  temporis  , quo  collocati 
funt,  primum  Matthautn , mox  Marcu?n  , inde  Lucam  , ultimo  Joannem. 

IN 

Nota.  Ubi  afterifeus  * poratur , ibi  defignari  verba  Tcxtus.- 


EVANGELIUM 

JESU  CHRIST! 

SECUNDUM  MATTHiEUM. 

4*  & 4 4 & 4 ❖ ■ 4 ♦ ■ *V  'H* & & 4 ■ »H’  § %*  ❖ ❖ ❖ ■ 4 4 ■ 4 4 4*  4*  4*  v ❖ 4*  4*  ❖ 4 4*  4*  # 


PR-iEFATIO. 

Atthseus,  exPublicano  Apoftolus,  Evange* 
lium  fcripfit  fermone  Hebrai'co  ; fic  enim 
tradit  Pcpias,  Apoftolicis  teroporibus  vici- 
niflimus,  apudEufeb.  lib.  3.  Hilt  Ecd.cap, 
ulr.  Scmox  Irenaus  Iib.j.cap.i.  &poft  illos 
plerique  alii , Athanaf.  in  Synopfi , Cyrillus 
Catechefi  14.  Auguft.  lib.i.  De  conf.  Evang.  cap  1.  Hierotu 
multis  in  locis : nam  lib.  de  Scriptoribus  Ecclef.  poll  Eufeb, 
lib.f.c.  1 o.  teftatur  Panta;num , Stoics  feda;  Philofophum , 
in  Indiana  prajdicandi  causa  profedum , reperiiTe  Evange- 
lium  fecundum  Matthamm , Hebraicislitterisfcriptum,  & 
Alexandriam  fecum  detulifle:  & ibidem,  in Matthaeo,  aflerit 
ipfum  Hebraicum  haberi  ufque  ad  fuarn  aetatem  in  Casfa- 
rienfi  Bibliotheca , quam  Panaphilus  Martyr  ftudiofiflim£ 
confecerat , & fibi  ipfi  aNazaraeis  ,qui  in  Beroea  urbe  Syria; 
hoc  volunaineutuntur , defcribendi  facultatem  fuifle  con- 
cdTam.  De  quibus  Nazarasis  & Epiphanius  in  fine  Ha;refis 
. A 19» 


P R M F A T I O. 

29. Eft,  inquit,  penes  Nazareos  Evangelium  fecundum  Mat- 
thdum  Hebraic e fcriptum , & quidem  abfolutifiimum  : hoc  enim  cer- 
tiftime  sprout  Hebraic is  littens  initio  fcriptum  eft  5 hodiernum 
tempits  ttfque  confervant.  Hasc  Epiphanius.  Ex  qua  conftanti 
Veterumfententiaconftat,  quam  immerito'hoc  nonnulli 
Recentiores  in  dubium  revocent,  eo  potiflimum  argumento 
nixi , quod  ipfa  nomina  Hebraica  hie  exponantur , ut  Ema- 
manuel , id  eft , nobifeum  Dcus  : Eli  3 Eliy  lama  fabachtani  9 id  eft, 
Letts  meus,&c.  Idem  enim  videmus  fadum  in  veteri  Telta- 
mento,  ut  Genefis  3^.  Xr.iS.  &Exodi  iy.  v.i£.  nec  tamen 
propterea  negandumeft,  ilia  feripta  Hebraice:  nam  non 
audoris  feribentis,  fed  interprets,  hujufmodi  inrerpreta- 
tiones  eflefolent  $ nec  ullum  abfurdum  eft  3 unumverbum 
obfeurum  aliisclarioribus  etiam  in  eadem  lingua  explicari. 
Prodiit  precedent  fasculo  idem  Evangelium  Hebraice  a 
Sebaftiano  Munftero  , tamquam  a Judats  acceptum  3 item- 
quealiud  aJoan.Tilio,  Epifc.  Briocenfi ; fed  apud  peritos 
merito  fufpeda  funr.  Tertium  edidit  Elias  Hutterus  in  fuo 
novo  Teftamento  dodecaglotto,*  fed  ab  ipfometex  Graeco 
verfum  fuit  ,ficut  & Evangelium  fecundum  Marcum.  Quis 
autem  Evangelium  Matthaei  in  Graecam  Unguaui  verterit , 
non  conftat.  Athanafius  in  Synopfi  putat  Apoftolum  Jaco- 
bum  verfionis  illius  audorem.  Theophyladus  Praefat.  in 
Matth.  audorem  facit  Joannem  5 fed  Auguft.  lib.  1 . de  con- 
fenfu  cap.  2.  redius  iftud  incertum  efle  tradir. 

Scripfit  illud  Matthasus  ante  omnes  alios  Evangeliftas, 
ut  apud  omnes  in  confelfoeft,  fuis  potiflimum  populari- 
bus , Judaeis  videlicet ; non  folum  expofeentibus , ut  Chry- 
foft.  in  Matthasum  tradit , fed  etiam  injungentibus  eidem 
idipfum  Apoftolis,  utEpiphan.  H^refi  yi.  cum  feilicet  jam 
brevi  profedurus  eflet  ad  'gentes  Evangelio  imbuendas  : 
quod  anno  odavo  poll  Chrifti  afeenfionem  contigifle  vo~ 
lunt. 


COR- 


I 


CORNELII  JANSENII 


IN  SANCTA 

JESU  CHRIST! 

EVANGELIA 

COMMENTARIUS. 

CAPUT  P R I M U M. 

Vangelium  ]esu  Christi  fecundum  Matthaum.  Idefts 
Hiftoria  Evangelica  , feu  de  Evangelic  per  Chriftum 
annuntiato  , prout  a Matthaeo  fcripta  eft.  Non  enim 
per  hujufmodi  Verba  fignificatur , aliud  efle  Evange- 
lium  quod  a Matthaeo  aliud,  quod  a Marco  fcriptura 
eft  : fed  alium  fcriptionis  feu  contextus  hiftorici  au&orem  ejufdem 
Evangelii.  Deusenim  a pluribusrem  tanti  momenti  fcribi  voluit , 
ut  hoc  ipfum  , quod  plures  diverfis  temporibus  atque  locrs,  non  con- 
gregati  neque  mutuo  colloquentes  , uno  quafi  ore  cun&a  pronun- 
tiant  , fit  maxima  veritatis  demonftratio  , ut  ait  Chryfoft.  Homil.  I. 
inMatth.  Neque  earn  impedit  nonnulla  in  parvis  quafi  diflcnantia, 
fed  maximc  juvat,  Nam  fi  extoto&  in  omnibus  confonarent , 8c 
cum  nimia  diligentia  atque  cura  , ufque  ad  tempus  8c  locum  , 8c 
fingula  aequaliter  verba  concurrerent , nemo  inimicuscredidiffet  un- 
quain  , quin  communi  ad  decipiendum  confilio  congregati , Evange- 
lium  quafi  ex  humana  quadam  confpiratione  condidifient.  Porro 
titulos  iftos  non  ab  authoribus,  fed  ab  Ecclefia  appofitos  effe,  indicat 
tum  fimilitudo  titulorum  in  omnibus  quatuor  , turn  diffimilitudo  in 

A 2 lingua 


I Liber 
ratioms  J 
Chm  s - 
r>avid}Sli; 

ham. 


2 COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

lingua  Gr®ca  ac  Latina , turn  quodTacri  Scriptores  non  {oleant  ex- 
tra textual  citulos  apponere  , fed  textui  fubinde  per  modum  prsefa- 
tionis  aliquid  fimile  afftgere  , ut  videmus  fadum  in  I fata  , Marco , 8C 
Apocalypli  : practer  quee  tamen  alii  tituli  adjedi  funt.  Necverohoc 
authoritatem  Evangeliis  detrahit  : nam  neque  fenbentibus  fe  hoc 
divinitus  feripfiffe  crederemus  , nifinos  Ecclefi®  atteftantis  moverte 
audoritas  , de  quo  videte  Auguft.  adversus  Manichseos  lib.  contra 
Epiftolam  Fundamenti  cap.  3.  8c  4.  8c  de  militate  credendi  cap.  14. 
£cne*  )£.  1.  * Liber  generationis  , id  ell,  catalogus  , feu  enarratio  ge- 
1 h i nealogiae  aut  feriei  Mijorum  Chrifti.  Liber  enitn  Hebraeis  genera* 
:Abra‘  liter  fignificat  Scnpturam  , qua  quid  enarratur.  Unde  tribuitur  epi- 
ftolis  3 3.  Reg. 21.  8.  libel lo  repudii , Deutcron.  24,  1.  8c  inftru- 

mento  emptionis  , Jerem.  10.  quorum  nullum  eft  liber.  Eftitaque 
hxc  brevis  epigraphe  feu  inlcriptio  non  totius  Evangelii  , quad  ab 
initio  hiftori®  totum  librum  ita  nominaffet  , fed  ejus  tantum  , quod 
proximo  didurus  eft  , pr®fatiuncula  5 cui  fimilis  eft  Gen  1. 

Jesu  : eft  proprium  nomen  Verbi  incarnati : Christi  Cognomen 
eft,  non  dignitatis  , Grsece  idem  plane  ftgnificans  quod  Hebraicc 
J"WO,  Meflias,8c  latine  Unttus : quo  cognomine  vocatus  eft,  turn  ut 
diftingueretur  ab  aliis  eodem  nomineyr/Molimvocatisjtumutfig- 
nificaretur  effe  ille  antonomaftice  Chrifius  didus  , feu  Unttus , quern 
8c  Reges  8c  Sacerdotes  8c  nonnulli  Prophet®  fua  undione  , veluti 
quadam  dedication?  , ad  fua  officia,  tanquam  fummum  Regem, 
Sacerdotem  atque  Prophetam  pr®figurarunt.  Unde  fadum  eft,  ut 
illud  cognomen  Chrifii  noftro  Jefu  , qui  oleo  juftiti®&  SpirituS. 
pr®  omnibus  participibus  fuis  fingulariter  undus  eft  , ita  foli  compe- 
tat , ut  nemo  nifi  ille  intelligatur  ,quando  nude  exprimitur. 

* Filii  David  , Filii  Abraham . Id  eft  , nepotis  , Bebraifmo  ufita- 
tiflimo.  Maluit  tamen  filium  quam  nepotem  dicere , quia  propter 
David  Sc  Abraham  Chriftus  ex  aliis  natus  eft  , non  contra.  Unde 
etiam  illorum  duorum  dumtaxat  meminit , quod  his  potiflimum duo- 
bus  promiftio  effet  fada  de  Chrifto  ex  ipfis  nafeituro.  Davidem  pras- 
pofuit  quod  recentior  > 8c  honorificentior  , celebnor , ]ud*ifque 
gratior  effet  Davidic®  promiffionis  memoria  , ut  Chrvfoftomus  8c 
ejus  difeipuli.  Regni  enim  perpetuitas  Chrifto,  tamquam  fuccef- 
fori  Davidis  , erat  addida.  Unde  paflim  , & c®corum  Sc  vulgi  & 
puerorum  acclarmntium  more,  Filius  David  vocahatur  , ut  paret 
Matth-  IX . & 21.  & alibi:  Illud  autem  Filii  fecundo  loco  referd 
poteft  vel  ad  Cbiiftum  > ut  fignificetur  utriufque  effe  filius  j ve\  ad 

Days- 


SECUNDUM  MATTH^EUM  Cap.  I.  3 

Davidem  , ut  (ignificetur  David  , & confequenter  etiam  Chriftus, 
effe  filius  Abrahoe.  Quod  poftetius  Hebrajorum  confuetudini  con- 
gruit , qui  in  texendis  genealogiis  lolent  nomen  filii  ad  proximum 
refer  re.  Videi.  Reg.  i.v.  i.  5c  pafEm. 

2. *  Abraham  genuit  ifaac . Ab  Abraham  incepir , praeter  m i lli s n J°(ra^a Tif ac 
anterior! bus , quia  Abrahae  primo  promiffiones  de  pofteritate  gentis  autem  genuirja- 
Ifiv.e  litlcae  , & de  Chrifto  dataefunt.  Unde  praetermittic  lfinaei , cas-  genuujudsm^ 
terofque  iiiios  Abrahae  , ficiit5c  Eiau  , filium  liaac:  5c  tamen  dicit fratres *ius* 
Jacob  genuiffe  * Judam  & fratres  ejus , quia  trad  es  erant  fi-mul  pa- 

rentes  totius  populi  Ifraeiitici 5c  capita  popuii  Dei,  5c  coiumnas 
regni  Chrifti. 

3.  * Judas  gemit  Vhares  & Zaram . Meminit  utriufque  , eoquod  3.  JuAwautem 
illuftriorem  duorum  populorum  figuram  gererent , Judaici  5c  gen- zaram  d^Tha- 
tilis  ex  quibus  regnum  Chrifti  coalefceret , de  quo  vide  di&a  ad  cap.  roar  Tphar.es  |*jr 
3«.  Genef.  Quod  in  Eiau  locum  non  habuit  : nam  ille  venditis  primo  ron.  Efron  au- 
genitisfe  ultro  a populo  Dei  iegregavit , 5c  potius  catnaliura  ac.  re-  Aram?*1™1* 
proborum  figuram  geffit. 

4.  * De  Tbamar.  Excepta  Maria  Virgine  , quae  praetermitti  non  po-  AminT 
terat , quatuor  tantiim  faeminas intexuit  huic  genealogiae  , quae  vel  dab.  Aminadab 
meretrices,  vel  adulterae  , vel  inceilae,  vel  alienigenae  eraet : idque  NaXn^Naaf. 
turn  ne  populus  gentilis  5c  peccatores  cuiquam  contemnendi  & a r°"  aiuem  s&- 
Chrifti  populo  alieni  viderentur  , ex  quibus  ip(e  nafci  voluiflet ; turn  nuuSalmon' 
quiaillas  tan  turn  tangendas  judicavit , qnae  novo  accidente  ideoque 
figuraad  affumptionem  pcpuli  gentilis  & peccatores  pertinente,  viris 

fuis  fuiifent  conjunct#  , omiilis  matrimoniis  ordinariiis  : quas  figu- 
ras  breviter  explicatas  vide  apud  Theoph.yladtum. 

5.  * Salmon  autem  genuii  Booz.  de  Rahab.  Ilia  ipfa  fcilicet  quae  ante  *•  Salmon  «- 
meretrix  fuerat , etfi  tumdelliflet.  Nam  quod  quidam  Rabbini , quos  de^hab.  looz 
etiam  aliqui  novatores  ftudio  contradi&ionisimitati  iunt,  pro  me- 

retrice  vertunt  hofpitam  feu  cauponarium  , contra  proprietatem  lin-  obed  autem  ge- 
guae  Hebraic#  faciunt  ubi  HDV  Zunah  femp-r  meretricem  fignificat : amem' genuiP 
& ita  verterunt  LXX.  5c  Apoftolm  ad  Heb.  11.  v.  31.  David  Regem, 

* Obed  genuit  j ejfe  . alias,  ifai,  ut  alibi  vocatur  ; eft  enim  idem  no- 
men.  Ita  abje&x  conditionis  fuit;ut  David  filius  ejus  ex  contempts 
tocaretur  a Saule  filius  Ifai’  1.  Reg.  28. 

* Jeffe  genu't  David  Regem.  Emphaticc  bis  confequenter  regena 
vocat  >5c  quidem  inter  omnes  folum  , quia  fcopus  ejus eratoftendere 
Chriftum  , juxta  promifla  Prophetarum  5c  Gabrielis  Archangeli , efle 
faseredem  regni  illius  perpetui , quod  primo  omnium  Davidi  pro-* 


6.  David  autem 
lex  genuit  Saio- 
monem  ex  ca 
qua:  fuit  Uriae. 

7.  Salomon  au- 
tem  genuit  Ro- 
boam.  Roboam 
autem  genuit 
Abiam.  Abias 
autem  genuit 
Ala. 

8.  Afa  autem 
genuit  Jofaphat. 
Jofaphat  autem 
genuit  Joram. 
Joram  autem 
genuit  Oziam. 

9.  Ozias  autem 
genuit  Joatham. 
Joatham  autem 
genuit  Achaz. 
Achaz  autem  ge 
cuit  Ezechiam. 

10. Ezechias  ar- 
te m genuit  Ma- 
naflen.  Manafles 
autem  genuit  A- 
mon.  Amos  au- 
tem genuit  Jo- 
iiam. 


4 COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

milium  fuerat.  Porro  inter  Salmonem  Sc  David  non  intercedunt 
nili  tres  perfonae  , Booz  , Obed  , Jefle  : fic  enim  numerantur 
quoque  lib.  Ruth.  cap.  ult:  Sc  i , Paralip.  2.  acdenique  Luc.  3.  Ut 
merito  reprehendendus  videatur  Lyranus  , qui  hie  interferit  tres 
Booz  ejufdem  nominis , eo  motus  argumento  , quod  a capta  Jericho 
ulque  ad  nativitatem  Davidis  fluxerint  anni  366.  ut  liquet  ex  3. 
Reg.  3.V.  1.  ubi  dicuntur  fluxiffe  quadringenti  odoginta  anni  ab 
egrefTu  ex  iEgypto  ufque  ad  quartum  annum  Salominis.  Detrahe 
enim  ab  initio  quadraginta  annos  vagationis  in  deferto  , <3tquatuor 
annos  regni  Salomonis , Sc  feptuaginta  vitae  David  , reftabunt  366. 
anni , quos  putat  Lyranus  nimis  multos  elfe  , quam  ut  a quatuor  illis 
viris  conficerentur.  Sed  in  iftalongasvitate,  quoniam  Moyfes,  Aaron, 
Maria  vivebant  ufque  120.  annos,  Caleb  anno  odogelimo  vitae 
ita  vegetus  erat , ut  in  juventute  • nihil  mirum,  eos  fero  generare 
potuilfe. 

6.  * David  autem  Rex  genuit  Salomonem  , ex  ea  qua  fuit  VrU. 
Fuerat  ante  Uriae  uxor  , tunc  autem  fua.  Quod  quidem  ita  duabus 
de  caufis  expreflit  : una,  ne  Salomon  ex  adulterio  natus  credere- 
tur  : altera  , ne  propter  adulterium  Dauidis  Sc  homicidium  Uriae 
fufpicaretur  quis  refcilfam  elfe  promiflionem  Davidi  fadam. 

* Joram  genuit  Oz,iam  : qui  Oz,ia$  Sc  Ac.arias  didus  eft.  Veruna 
iftud  quidem  eft  , fed  eo  fenfu  , quo  Chriftus  dicitur  filius  David  , 
multis  fcilicet  inter jedis.  Nam  ifte  Joram  geuuit  immediate  Ocho- 
ziam  , Ochozias  Joam  , Joas  Amaziam  , Amazias  denique  genuit 
hunc  Oziam  , feu  Azariam  , ut  ex  diverlis  locis  lib.  4.  Reg.  patet , 
&breviter  1.  Paralipom.  3.  11.  & feqq.  Tres  itaque  praeter- 

mifli  funt , non  quod  caeteros  hieexpreffos  impietate  fuperaverint  • 
pejores  enim  fuerunt  Salomon  Sc  Manaife  , imo  Joas  Sc  Amazias 
inter  bonos  numerantur  : fed  partim  quod  Evangeliftae  certi  my- 
fterii  causa  propofitum  fuerit  tres  generationum  tefferadecades  texere, 
ut  Hieron.  Sc  Audor  operis  imperfedi  apud  Chryfoft.  tetigerunr ; 
partim  qupd  Joram  uxorem  duxiffet , filiam  Achab  , cuiDeusper 
Eliam  praedixerat  oranem  ejus  pofteritatem  efle  delendam.  Unde 
filii  ejus  ex  femine  Achab  nati  , ufque  ad  quartam  generationem  , 
non  quidem  morte  naturali  , fed  civili  condemnati  , ex  ferie  paren- 
tum  Chrifti  ejiciuntur.  Purgata  vero  labe  familiae  gentilis&male- 
didaeadinteritum  , inquit  Hilarius  , in  quartagenerattone  conie- 
quenter  origo  numeratur. 

1 1.  Jo- 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.  I.  y 

li#  * Jofias  genuit  Jechoniam.  Confufio  aliquaeft  in  nominibus  ”•  Jofias  au- 
hujus  Jechonu&oc  rratrum  ejus.  Sciendum  lgitur  , Jechomam  ilium  choniam,&  fra- 
vocatum  fuifle  vero  nomine  a pareetibus  E liacim  ; fed  cum  Pharao  £^3^" 
Nechao  Jofiam  patrem  ejus  in  Mageddo  occidilfet  , 6c  reperiffet  byioni*. 
Joachaz  fratem  juniorem  hujus  Eliacim  , eife  a popuio  conftitutum 
Regem  loco  Jofias,  depofuit  eum  , & loco  iliius  conftituit  Re- 
gem hunc  Eliacim , tamquam  feniorem  , 6c  vocavit  nomen  ejus 
Joakim  ( per  p K & Q M ) ut  haec  patent  4.  Reg.  23.  in  fine  , 6c 
2.  Paralip.  36.  in  principio.  Habuit  itaque  varia  nomina , Eliacim  , 

Joakjm  , & Jechonias  ,quod  tamen  non  poteftinveniri  nift  hoc  loco. 

Hie  igitur  Eliacim  , Joakim  feu  Jechonias  ( redbius  Jekonias) 
habuit  filium nomine  Joachin  per  ( □ H Sc  3 N ) qui  path  undecira 
annos  fucceffit  in  regnum.  Quod  cum  ipfe  tenuiffet  per  ties  menfes 
ac decern  dies,  abdu&useft  a Nabuchodonofor  in  Babylonem.  Hie 
vocatur  etiam  Jekonias,  1.  Paralipom.  3.  $ V . 16.  6c  aliquoties  in 
Jeremia. 

* Etfratres  ejus.  Fratres  iftius  primi  Jechonias  feu  Eliacim  fueiunt 

Joacbaz.  y qui  alio  nomine  di&us  eft  Selium  , ut  Hieron.  in  trad.  He- 
braicis  fuper  Paralip. ac  du&us  eft  aPharaone  captivus  inALgyptum: 
regnauitque  , ut  diximus , pro  Jofia  patre  fuo.  Alter  fuit  Mathanias, 
qm  4.  Reg.  24.  17.  vocatus  eft  Sedecias , ac  regnavit  poft  Eliacim 

leu  Joakim , 6c  filium  ejus  Joachin.  Tettius  denique  omnium  pri- 
mogenitus  Johanan  , qui  videtur  effe  mortuus  ante  Jofiam  , Patrem 
omnium  , 6c  non  regnaffe  , dequo  1.  Paralip.  3 1 y. 

* In  tr  anfmigr  atione  , id  eft  Tub,  feu  circiter  tranfmigrationem 
* Babylonia.  Nam  omnes  ante  tranlmigrationem  nati  lunt  6c  adulti , 
five  primam  intelligas , poft  occifum  Joakim;  five  fecundam  fub 
filio  ejus  Joachin , tribus  menfibus  poft ; five  tertiam , fub  Sedecia  poft 
undecim  annos : quse  tres  tranfmigrationes  indicantur  2.  Paralip. 36. 

-jr.  6.  10.  6c  18. 

12.  * Et  foft  tranfmigrationem  Babylonis  , id  eft  , poftquam 
tranfmigrafient , * Jechonias  genuit  Salatbiel.  Salathiel  enim  in  ipfanem  Babylonis 
captivitate  , non  poft  illam  folutam  , genitus  eft.  Porro  Jecho-J*jj 
nias  , qui  hie  fecundo  loco  nominatur  , non  eft  idem  ille , qui  sahthid  autem 
primo  loco  led  hlius  pnoris  , ut  lentit  Ambrol.  in  Lucam  , 5C  Hie-  bei. 
ron.  Vocatufque  fuit,  ut  diximus  , Joachin  , ac  per  tres  menfesaitVmZOgenuitel 
tantum  ante  tranfmigrationem  regnavit : fed  abdu&us  in  Babylonem  Abiud.  Abiud 
poft  annos  triginta  feptem  ex  carcere  edu&us  & honorifice habitus  nadm.gCE!iacim 
eft , tefte  Jeremia  cap.  ult.  } i,  quo  tempore  Salathielem  gignere^j"  senuit 

potuit. 


1 4 Azor  autem 
genuit  Sadoc.Sa- 
doc  autem  ge- 
nu it  Achi  in.  A* 
chifu  autem  g€- 
nuu  tiiud 

1 5 Eliud  au 
tetu  genuitElea 
zar.  Eieaz.rau 
tem  genuit  Ma- 
titan.  Mathanau 
tem  genuit  ja 
cub, 


x6.  Jacob  au. 
tem  genuit  Jo- 
ieph  vitum  Ma- 
ria: , de  qua  na- 
tus  eft  Jesus. qui 
vecatutCkriftu.  * 


6 COMMENT.  IN  EVAN  GE  HUM 

potuit.  Ex  his  conftat  fuppreflam  hie  effe  unam  gene-rat  ion-em  : de- 
buifiet  enini  interferi , Jechonias,  vel  red: ills  Jekonias  ( id  eft , Elia- 
c m leu  Joakim  ) genuit  Jechoniam  ( id  eft  Joachin  , quod  Epi- 
phanius  Hasrefi  3.qua2  eft  Epicuredrum  , Num.8.  putatefle  fatftura 
Scr  ptorum  vitio  , Auguft,  vero  lib.  2.  de  confenfu  Evang.  cap.  4* 
certi  myfterii  causa. 

* Sxlatbiel  autem  genuit  Zorobabel.  Idem  afleritur  Efd  rx  3-  ^'2- 
Sc  8.  iteraque  Aggiaei.  1.  Sc  12.  Unde  quod  1.  Paraiip.  3,.  vm 
19.  Zorobabel  dicitur  ell'e  natus  ex  Phadaia  , fratre  Salathie Lis , de 
alio  Zorobabel  intelligi debet , qui  ibidem  habet  alios  Sc  pattern,  Sc 
fiiios , quam  ille  , de  quo  hie  agicur.  Quod  fane  verius  eft  quam  id  , 
quod  Hieronymus  in  tradit.  fuper  Paraiip.  elicit  Phadaia  Sc  Salathiel 
ibi  effe  idem  nomen  : nam  Phadaia  exprefse  numeratur,  tamquam 
perfona  diftin&a  aSakthiele,  Unde  non  eft  mirum  , quod  uterque 
habuerit  fihum  nomine  Zorobabel. 

16.  * Jacob  genuit  fofepb  , virum  Mxria:  id  eft  maritum , non 
concubitu  , fed  nexu  matrimonii , feuaffedlu  , ut  Auguft.  23.  con- 
tra Fauftum  cap.  8.  * de  qua  , feu  ex  qua,  * natus  eft  Jefus , qui 
vocatur  , feu  cognominatur  , * Cbrtftus , feu  Meflias  : nempe  non 
quilibet , fed  qui  antonomaftice  Sc  fimpliciter  Meffias  feu  Chi'iftus 
dicitur  , tamquam  proprio  cognomine, 

Sed  hinc  emergit  gravis  difticultas , quomodo  re&e  executus  fit 
Evangelifta  id  , quod  fibi  propofuerat  , librum  feu  catalogum  ge- 
nerationis  Chrifti , cum  genealogia  jofeph  ad  ipfum  non  pertineat  > 
fed  Maria.  Refpondet  Hieron.  hie  Sc  Ambrof.  initio  librl  3.  in 
Lucam  , Sc  fere  omnes  veteres  , eo  ipfo  , quo  jofephi  genealogia 
texitur  , etiam  beatas  Maria  Virginis  ftirpem  , Sc  confequenter 
Chrifti,  fufficienter  indicari  : cogebatur  enim  ex  lege  viro  de  ea- 
dem  Tribu  nubere.  Quod  intelligendum  eft  non  de  lege  generali 
conjugii  in  populo  Judaico  ; manifeftum  eft  enim  viros  etiam  ju- 
ftos  ftepiiis  dux iffe  ux ores  alterius  Tribus,  quomodo  David  duxit 
Michol  , filiam  Saul , de  Tribu  Benjamin  Sc  Jojada  Pontifex  dux’tt 
Jofabeth  filiam  regis  Joram  de  Tribu  Juda.  2.  Paraiip.  22.  Sc  omnes 
Tribus  Ifrael  jurarunt  Judic.  21.  fe  non  daturos  Alias  fuas  Benjami- 
tis , quafi  ante fuiffet  hoc  udtatum : fed  intelligendum  eft  de  fpecialt 
lege,  quae  ftatuit  Num.  ult.  ut  feminae  haeredes  , hoc  eft,  quae  ca- 
rent  fratribus,  de  eadem  Tribu  maritos  accipiant  , ut  fic  haereditates 
Tribuum  non  perraifeerentur.  Jam  veto  B.  Virginem  caruiffe  fratri- 
bus, Sc  haeredem  patris  fuiffe  , etfi  ex  pulia  Canonica  Scriptura  con- 

ftet 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.  I.  7 

fteti  tunc  tamen  notum  vulgatumque  effepotuit*  Cui  quidem  re- 
fponfioni  multi  acquiefcunt  5 fed  revera  non  plene  folvit  nodum.Efto 
enim  non  potuerit  extra fuam  tribum  virgo  nubere,  hinc  non  con- 
ciuditur  , earn  vel  prolem  ejus  Chriftum  effe  filium  David,  quod 
fibi  Matthaus  initio  propofuerat : nam  potuit  nubere  ineadem  qui- 
dem tribu  , fed  in  alia  familia  , quam  David.  Itaque  dicendum  eft 
beatam  Virginem  vi  legis , Num.  ult.  nubere  coa&am  fuiffe  viro 
non  tantum  ejufdem  tribus  , fed  Sc  families  , hoc  eft  cognato  ejufdem 
tribus:  ftc  enim  lex  ifta  expreffa  eft  in  textu  Hebr.Num.ult.v.7.  Ow- 
m filia  hareditans  bareditatem , id  eft , haeres  patris,  propter  defe&um 
fratrum  uni  de  familia  tribus  patris  fui  erit  in  uxorem.  Ratio  q uoque  le- 
gis adjunda  v.  8 . ut  hareditas  permaneat  in  familiis  , idem  aperte  confi- 
cit.  Nam  in  prima  terras  promiffse  diftributione  , quam  Jofue  fecit, 
haereditates  non  folum  fecundum  tribus, fed  etiam  fecundum  familias 
diftributse  fuerunt.  Hincenim  toties  repetitur  in  lib.  Jofue,  quod 
haec  fit  poffeftio  cujufque  tribus  per  cognationes  Sc  famiiias  fuas , ut 
yidere  licet  c.i $\v.i.2.&;  feq.capitib.  paflio.Unde  Sc  fil lx  Saiphaad 
nupfer  unt  filiis  patrui  fui, id  eft,  propinquiftimis cognatis,  & manfit, 
inquit  Scviptuxu.pojfefio  qua,  erat  illis  attributa , in  tribu  & familia  patris 
ear  urn.  Cum  ergo  Matthosusprofiteturfecatalogum  generationis]Esu 
texere  & perducit  earn  ufque  ad  Jofeph,  eumque  nominatvirum 
Marias,  dequanatus  eft  Jesus  & non  tamen  ex  Jofeph  fatis  infinuat 
Jofephum  jure  propinquitatis  fuiffe  maritum  virginis  , adeoque  co- 
gnatum  ex  eadem  tribu  atque  familia  David  , prout  aperte  afferic 
Theophyladus : imo  fe  non  amplius  recedere  a majoribus  Jesu,  quam 
neceffe  fit , ad  hoc  , ut  ex  juftis  caufis  loco  Marias  recenfeat  Jofeph  , 
hoc  eft  folum  patrem  Jofeph  ,fcilicet  Jacob  , effe  diverfum.  Neque 
enim  poterant  Jofeph  Sc  Maria  effe  frater  Sc  foror  , lege  vetante  tale 
matrimonium  : avum  autem  Mathan  eundem  effeutriufque,  hoc  eft 
effe  cognatos  proximos  feu  patrueles  , nepotem  Sc  neptem* 

Cur  ergo,  inquies , non  recenfuit aperte  tnajores  matris  ejus,  cum 
propter  ipfam  folam  Chriftus  dicendus  fit  ex  femine  David  ? Caufas 
juftae  fuernt : una  quia,  ut  Hieron.  ait  non  eft  confuetudinis  Scriptu- 
rarum , ut  mulierum  in  generationibusordo  texatur  : unde  , ut  Au- 
guft. 23. cont.Fauft.c. 8. propter  virilemfexum  erat  mariti  honoranda 
perfona.  Sed  quia  extant  exempla  , etfi  rara  in  contrarium,  ut  patet 
i.Paral.2.  V.15.&  16.  degenealogia  Joab  & fratrum  ejus,  hinc  alia 
ratio  fuit , ne  jufta  daretur  caufa  rejiciendi  Chriftum  , dum  putarent 
eum , quern  publica  opinione  patrem  ejuscredebant , non  effe  de  fa- 

B milia 


8 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

milia  David  , ex  qua  Chriftus  erat  nardturus.  Denique  ut  conftaret 
Jefum  non  folium  Dei  prom  fli.me  aut  donatione  , led  jure  fucceflio- 
nis  eiT*  hgitinum  regui  D.ividici  hseredem.  Chriftus  enim  erat 
proles  Joieph  , non  quidam  ex  eo  gemta  , vel  adoptata  , vel  fola 
vulgi  opimone  , (edrevera  , utpotc  ex  propria  uxore,  tamquam  carne 
fua  6c  proprio  fundo,  virtute  Spiritus  6.  nata. 

17.  * o. nnes  itaque  generative  s , id  eft,  omnes  perfonse  gene- 
rates a c gea  t js  , * ab  Abraham  ufque  ad  David  mclufive  * quatuor- 
decim . Nam  generationes  feu  acftus  generandi  non  funt  nifi  trede- 
cim  , ut  ex  repetitione  verbi  genuit  patet,  * Et  a David  , exclufive 
aa  tran.mi-ra  ,am  enim  femel  numeratus  fuerat ) * ufque  ad  tranfmigrationem  Ba - 
tionem  BaSyio-  byloms,  id  eft , Jet honiam  p itrem  , feu  Toakim  , inclusive  , * <rene- 

nis , generstio-  y . - 1 J c 


ranones  qua 
ordecim, 


17  Omnes  ita 

que  generano 
ne~  a -i  AHtahan 
u que  ad  Divid 
g nera nones 

q 3 uor Jecim  : 
St  a Div  d utque 


lies  qua- uorde  rationes  feu  perionae  * quatuordecim  : & a tranfmigratione  Babylonis, 
m^radone^Ba-  ^ e&  > a Jechonia  fiiio  , feu  Joachin  , patre  Saiathieiis  ( nam 
by  onis  ufque  ad  pater  ejus  jam  nunuratus  fueiat  in  2.  tefTeradecade  ) * ufque  ad 
p urn, g-ne. - ebriftum  , inclufive  , * generationes  feu  perfonae  * quatuordecim. 

Subdit  tarn  accurate  fummam  generadonum  , ut  iignificet  fenon 
oblivione  , fed  deftinato  confilio  aliquos  exclufifle  ex  jfta  ferie  ’ 
neque  quidquam  a quoquam  efle  addendum  vel  detrahendum , fi« 
mulque  juxta  Chryfoft.  Homih  4.  initio  , &c  Theophyla&um , 
ut  triplicem  populi  Judaici  ftatum  indicaret  , fub  Judicibus  , fub 
Regibus  , & fub  Ducibus  feu  Sacerdotibus  : fub  quibus  omni- 
bus cum  nihil  profecerit  in  virtute,  opportune  poft  omnes Filium 
Dei  ver.ifle  , ad  alium  populi  ftatum  inchoandum  $ idque  con- 
gruenter  ad  ipfas  naturas  rerum  decima  quarta  generatione , quia 
decimus  quartus  dies  eft  Medicis  maxime  criticus  , ad  magnasmu- 
tationes  indicandas, 

18.  * Chrifti  autem  generatio , feu  conceptio  , * fic  erat ; Non  eft 
epilogus  prsecedentium  , ut  quidam  , fed  praefatio  fequentium , ne 


18.  ChlifTi  au- 
tem generatio 
fic  erat  : Cum 

^CterdejusnMa*  quis , ratione  Jofeph  , putaret  Chriftum  efte  filium  David 

tia  jofeph,  ante- 
qmm  conveni 
rent,  inventa 


Cmn  ejfet  dejponfata  mater  ejm  : id  eft  , promiffa  tamquam 
eftfponfa  , inquiunc  quidam  , quibus  faver  proprietas  verbi  Grasci 
spidiUhsabenS  8c  acceptio  conjugis  de  qua  v.  20,  Sed  re&ius  dejponfata 

dicitur  , tamquam  fponfa  tradita  & recenter  nupta  : nam  & Luc.  2» 
v.$\  dicitur  Jofeph  iviffe  cum  Maria  dejponfata  fibi uxore  in  Bethleem* 
8c  hie  v.20.  vocatur  conjux  prout  hoc  urget  Aug.  1. 1.  De  nup.  c.  I2« 
Et  fane  nifi  eo  tempore  , quo  jam  gravida  nofei  poterat , fuiftet  vera 
conjux  , atque  ita  tradita  viro  , ut  line  infamise  nota  cognofci  potuif- 
fet , non  fatis fulflet  confultum  honori  & famae  Virginia,  ne  ftupti 

ia 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  I.  9 

indomo  patrisperpetratirea  putaretur  , &;  juxta  legem  Deut.  22.r. 
12.  lapidaretur^nec  authoritati  Chrifti , ne  tanquam  fpuriusa  Judaeis 
rejiceretur;  nec  Jofeph  idoneusfuiffet  cuftos , ac  teftis  integritatis 
Virginis , cui  tamquam  marito  , adecque  zelotypoin  caufisiftis , pro 
uxore  maxime  creditur.  Nam  praeter  adjutorium  in  educanda  prole, 
ift^e  praecipuae  erant  illius  conjugii  caufas  , ab  Hieron.  & Ambrof. 
initio  lib.  2.  in  Lucam  , & aliis  paffim  , notate.  Unde  pulchre  Am- 
brof.  Maluit  Chriftus , inquit , aliquas  de  fuo  ortu  , quam  de  matris 
pudore,  dubitare  : fciebat  enim  teneram  effe  Virginis  & lubricam  fa- 
mam  , nec  putavit  ortus  fui  fidem  matris  injuriis  adftruendam.  Satins 
quippe  erat  Jofephi  filiumfquam  inhoneftae  mulieris,  videri.  Alia 
abiifdem  caufa  8c  pene  ab  omnibus  tangitut  , Orig.  Homil.  i.  in  di- 
verfos , Bafil.  Horn,  de  humana  Chrifti  generat.  Ut  myfterium 
conceptus  8c  partus  diabolum  lateret : quae  defumpta  eft  ex  Ignatio 
Epift.  adEphef.  Quomodo  autem  vera  fit.  non  fatis  liquet. 

* Antequam  convenient  : non  in  domum,  propter  caufas  jam 
di<ftas,  fed  conventionc  maritali,  quae  fic  honefte  8c  verecunde  de- 
notata eft.  Datur  enim  ratio , cur  dimittere  voluerit.  Ergo  , inquit 
Helvidius  apud  Hieron.  poftea  convenerunt,  & hinc  illi , quidi- 
cuntur  fratres  Chrifti ; fed  imperite.  Nihil  enim  aliud  fignificat  Evan- 
gelifta,  quamgravidam  fuiffe  ante  con ventionem  (eu  concubitum  , 
qui  more  naturali  praecedere  (oletrut  fic  indicaret  novitatem  my- 
fterii,  inta&um  interim  relinquens , quid  poftea  confecutum  fit. 
Ita  re&e  dicitur  virga  Aaronifante  plantationem  floruifle,  cum  ta- 
men  poftea  plantata  non  fuerit.  Nam  , ut  Ambrof.  lib.  De  in ftit.  vir- 
ginis c.  y.  confuetudo  Scripturse  eft  , ut  caufam  , quae  fufcepta  eft  , 
adftruat , incidentem  differat. 

* Invent a eft.  id  eft  , inopinate  reperta  eft  a Jofepho  , qui  maritali 
cura  omnia  obfervabat. 

* In  utero  habens  y id  eft,  e(Te  gravida  , Graeca  phrafi  : quod  cum 
obfervari  non  poftit  , nifi  aliquot  menfibus  poft  conceptum , omnino 
manifeftum  eft  , poft  reditum  ex  domo  Elifabeth  hoc  contigiffe. 

* De  Sfiritu  Santto  , id  eft  , non  viri , fed  Spiritus  S.  opera.  Quod 
referendum  eft  ad  folum  verbum  , habens , non  ad  , inventa  eft : 
nondum  enim  Jofeph  hoc  invenerat.  Tribuitur  autem  Spiritui  S.  ille 
conceptus  non  Patri  aut  Filio  , etfi  non  minus  operati  fuerint , quia 
fuit  ingens  bonitatis , ben eficen rise.  8c  foecunditatis  , feu  vivificationis 
°pus , cujufmodi  Spiritui  S.  appropriari  folent. 

19%*  fofeph  autem  vir  ejus  cum  ejfet  fufusiid  eft,  quia  erat 

B 2 juftus 1 


19.  JoP*ph 
litem  vii  ejus. 


ro  COMMENT.  IN  EVANG. 

&™o!['[  eara!’  ju^us,  non  ilia  juftitia  vulgari  quae  quarts  virtus  eft  cardinal!* ; nana 
mdocere.Tolui,  illafalva  traducere  potuiflet : fedilla  juftitia, quce  virtutes  omnes  ma- 
*t»*imn*  ximequecharitatem,benigniratem,&  manfuetudincm  comprehends. 

. * Etnollet  earn  traducere  , non  eparentum  domo  in  fuain  , ut  qui- 
dam  • hoc  enim  fupra  rejecimus  , fed  traducere  , grsece 
1X0.71(70,/ , id  eft  3 exemplum  ftatuere  , public^  fcilicetinfami#  per  ac- 
cufationem  , vel  criminis  divulgationem. 

* Voluit  occulte  dimittere  earn , id  eft,  a fuo  confortio  ac  domo 
ablegare.  Caufam  reddunt  Orig.  Homil.  i.  in  diverfos  Bafil.  & alii 
nonnulli  poft  illos , quod  fe  e jus  confortio  cenferet  indignum,  quam 
deSpiritu  S.  concepiffe  invenerat.  Re&ius  dicerent , dimittere  vo- 
luiffe  , quod  hinc  propter  fan  eft  i film  os  Virginis  mores , inde  propter 
indubitata  pr^egnantis indicia  haefitaret  de  re  , cujus  mvfterium  nef- 
ciebat , ut  infinuat  Hieron.  3c  aperte  docet  Aucftor  Operisimper* 
fe<fti.  Sed  longe  verius  eft  dimittere  voluilfe  , quod  nihil  aliud  quam 
adulteram  crederet  , vel  certe  oppreffam  , cui  fe  noverat  non  eife 
commixtum,  ut  loquitur  Aug.  Epift.  45.  8c  repetit  Serm.  10.de 
verb.  Domini : quod  idem  aperte  fentit  Chryfoft.  Dimittere  ergo 
talem  voluit  , ne  forte  adulteram  fovendo  , vel  criminis  particeps  vel 
certe  nimis  ftulte  patiens  vidererur  : occulte  tamen,ut  ejus  fams  con- 
fuleret : quamvis  enim  accufare  licuiflet,  non  tamen  tenebatur.  Nam, 
ut  Ambrof.  Ser.  7.  inPfal.  118.  etiam  ab  accufationis  feveritate 
jufti  perfona  aliena  eft:  &;  ideo  commendatur  ejusjuftitia,  quod 
nihil  penitus  ex  furiofa  illapaftione  zelotypiae  tentaverit,  ut  pulchre 
expendit  Chryfoftomus. 

co  coguante^ec^  2°*  * atltem  eo  (ogitante  id  eft  cum  haec  animo  folum  voU 
ce Angeius  ho-  veret  curarum  pleno:quo  ipfo  indicatur  magnitudb  virtutis  ejus, 
lo  nms  *ei  , n quod  ne  quidem  cuiquam  moeroris caufam  indicaverit  3 nec  adver~ 
fus  uxorem  in  verba,  querelafaue  , vel fa<fta proruperit.  Nec  verb 
mere  a’cdpere  Virgo  ipfa fufpicionem  diftipat , quia  quis  maritus  de  tali  innocen- 
gem'Camfquod  t{2L  UX01^S  ? nifi  Deo  monente  , credidiftet  } Itaque  ecce  , rem  feili- 
emm  in  na  cet  novam  ; quod  fere  ilia  voce  in  Scripturis  indicari  folet  Angelus 
rmiSauftoeft,  Domini  apparuit  ; lignincan  videtur  per  {pecies  lmaginatiom  mw 
prelfas  quad  modo  corporeo  colloquentem  , aparuifle.  Jnfotnmis: 
tunc  enim  mens  ab  externarum  rerum  tumultu  ac  diftra<ftione9 
libera  magis  idonea  eft  ad  casleftes  revelationes  accipiendas.  Hoc 
autem  Deus  itafacit , utfimulhomo  incelligat . efle  nonfatagen- 
tis  anirni  cogitationem  , fed  divinam  illuminationem  , quodfopore 
quodam  ? qui  verbis  explicari  non  poteft9difcenu  teftatur  S#  Monica 
lib.  6.  Confeff.  c.  33.  Dheus 


SECUNDUM  M ATTH&UM  Cap.  I.  j j 

* Dicens  3 colloquendo  fcilicet  cum  eo  more  hominum,  inquit  Au~ 
guft.  in  Enchir,  c.  59.  hoc  eft  , non  vocibusin  aure  9 fed  vocum  fi- 
militudinibus  in  imaginatione  formatis. 

* Jofepb  filii  David.  Biandientis  eft  Sc  confolantis  3 quiafufpicio 
jufta  fuerat  ;6c  fimul  Davidis  meminit,  ut  attentior  fieret  ad  id  , quod 
deMeffiaex  familia  David  nafcituro  diceretur.  * Noli  tirnere . Ti- 
muerat  enim  , ne  adulteram  retinendo  , Deum  vei  fapientum  judicia 
ofFenderet. 

* Accipere  Marian)  conjugcm,  Grasce  Trapahafieiv , affumere  , fcilicet 
conftancer,  ac  retinere  in  vitas  focietate : jam  enim  , ut  Chryfoft, 
ait,  earn  menterepudiaverat. 

* Quod  enim  in  ea  natum  eft  , id  eft , quod  conceptum  atque  for- 
matumeft.  Per  id  tamen  , quod  natum  dicit  Balilius  inlinuatum  pu- 
tat , quod  Chrifti  caro  non  j utcasterorurn  , paulatim  fingendo  for-* 
mata  , fed  ftatim  abfoluta  fuerit. 

* Pe  Spiritu  fantto  eft.  Greece  , ex  Spiritu  fantto  eft  , id  eft , non  de 
fubftantia  Spiritus  S,  fed  ex  operatione  poteftatis  ejus : qui  proinde 
non  ejus pater  5 fed  creator  eft  , ut  latius  Aug  in  Enchir.  cap.  38.6c 
39.  Et  propterea  cum  natum  in  ea  dicit,  virginem  id  egiffe  in  ordine 
naturae  (ignificat  3 quod  matris  eft  : cum  de , vel , ex  Spiritu  fantto  % 
niiraculo  fuppletum  eife  , quod  patris  eft , atque  adeo  non  timen- 
dum  fibi  efte  , fed  gratulandum.  Et  haec  de  praeteritis  : mox  autem 
pr^edicit  futura  , ut  ex  eorum  eventu  prseterita.veraefle  credat. 

ai.  * Eariet  autem filium.  Ut  vera  Mater , non  ut  canaiis,  per  2I.  Parfet  ao- 

quem  tranfeat,  ficuti  aliqul  haerctici  noftri, 6c  olim  Valentinus  apud  *em rfilium  ••  5e 
3,  . 1 . j • ii.  | 1 i,  vocabis  nomen 

Tertul.  lib*,  de  carne  Cnruticap.  20.  ex  eocoliigebant,  quod  dicere- eiusjEsuw:  iPre 

tur  in  ea  natus.  Sed  nafci  in  aliqua  fignificat  veram  conceptionem  $ de^ojwiui^ 

ex  aliqua  , verum  partum.  ruurn  a peccatis 

* Et  vocabis  nomen  ejus  Jefum  : caslitus  impofitum  ut  etiam  c^litiis 
conceptum  6c  mirabilem  futurum  intelligas , inquit  Chryfoft.  Nam 
quibusa  Deo  nomen  ante  nativitatem  impofitum  fuit , femper  admi~ 
rabiles  invent!  funt , ut  Haac , Salomon , Cyrus , Baptifta* 

* Ipfe  enim  falvum  faciet  populum  fuutu  : nempe  omnes  prasde- 
ftinatos  in  vitam  seternam  , feu  omnes  filios  promiflionis , qui  ipfum 
fide  6c  charitate  tamquam  Regem  ac  Dominum  complexuri  funt. 

Salvabit  autem  non  ab  imperio  gentium  , 6c  ab  hoftibus  vifibili*- 
bus , fed  * a peccatis  eorum  tana  quae  fecerant , quam  quse  faduri 
eftent , ne  faciant , 6c  confequenter  ab  omnibus  caufis  peccatorum  * 
diabolo&  concupifcentia  eisdominante  3 6c  effedis  eorum  ? morte  3 


ii  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

mortalitate  , omnique  miferia.  Per  haec  ergo  verba  fignificat  filium 
iftum  non  tantum  hominem  , fed  Sc  Deum  futurum  , qui  folus  ta- 
lem  falutem  a peccatis  adferre  poteft.  Ex  qua  nominis  iftius  fefus 
etymologia,  quam  ipfe  Angelus  rradit,  manifeftum  eft  , nomen  illud 
fignificare  falutem  vel  falvationem,a.c  proindefalfum  efle  commmtum 
Ofiandri , qui  voluit  nomen  Jesus  effe  idem  cum  nomine  Dei  tetra- 
grammato  , inferta  littera  fchin  , Sc  fcribendum  nTOfi*  fehefchou  : 
nomen  enirn  iftud  fiditium  eft  ? neque  prorfus  quidquam  fignificat. 
Nomen  ergo  Jesus  idem  eft  cum  nomine  yiPlfV  febofchuagh  , quod 
Graeci  5 lxx.  Philo  , Jofephusper  fefus  tradiderunt  , Latini  fofue  , 
& falvatorem  fignificat.  Sed  poft  Babylonicam  captivitatem,  quando 
lingua  Hebraica  in  ufu  vulgari  efle  defiit,&  Syriaca  inolevit,pronun- 
tiatioejus  mutatafuit,&;  loco  Hebraice,dici  vulgo  caepit  yTO*. 

Quod  ex  eo  apertiffimum  eft , quod  Jesus  ille  , filius  J ofedech,  typus 
veri  noftri  Jesu,  cum  ab  Aggaeoc.  i.  v.  i.  & a Zacharia  Temper  vo- 
cetur  ymV  ? tamen  in  lib.  Efdrae  Sc  Nehemiae  , qui  eodem  vixerunt 
fasculo, Temper  vocatur  yTO*,ut  patet  Efdrae  z.v.z.Sc  C.3.V.2.8 ,Sc  9. 
item  Nehemiae  7.V.I.  Sc  in  eodem  libro  faepius.  Imo  Sc  Jofue,  filius 
Nun, alter  clariflimus  typus  Salvatoris,qui  fexcenties  vocatur  in  Scri- 
ptura y©inrj  tamen  Nehemiae  8.v.i7.dicituryTOV.  Nimirumhi  li- 
bri  poft  captivitatem  Babylonicam  fcripti  funt.  Ex  quo  ufu  Syriaco 
fadum  eft  , ut  Salvator  nofter  etiam  vulgo  non  y^in?  fed  yTO?  vo- 
caretur  : fic  enim  etiam  in  titulo  Crucis,qui  Romae  adfervatur,etiam- 
num  fcriptum  eft  , ut  oculatus  teftis  Pagninus  tradit.  Quod  ergo  Ju- 
daei  Salvatorem  noftrum  nominant  TO?  fine  yin  fine,duabus  ex  cau- 
fit  fit  j partim  ex  contemptu  , ne  Salvatorem  ipfo  nomine  fateantur  , 
utdeclarat  Elias  in  Tnisbi  : partim  ex  ufu  lingu#  Thalmudicae , in 
qua  , y , pronuntiatu  difficillima  , faepe  facilitatis  causa  abforbetur  : 
partim  denique  fit  a recentioribus  Judaeis  ad  blafpfiemandum  Salva- 
torem. Nam  ifti  tres  charaderes  TO?  per  abbreviationem  apud  ipfos 
fignificant  Vinyl  IOC?  HO?  , jimmach  fckemo  vez*ichro  , Deleatur  nomen 
ejm  & memoria  ejus. 

22.  Hoc  autem  22.  * Hoc  autem  totum  fadum  eft.  Verba  funt  non  Angeli  , ut  vult 
eft^ut  ad:mpie-  Schola  Graecorum  , fed  Evangeliftae.  * Vt  adimpleretur  quod  & non 
ftum  eft°a  Do  clua^1  res  iftae  cantigerint  propter  prophetias , cum  prophetic  potius 
mino  per  pro-  praemiflae  fuerint , quiaDeus  res  iftasfacere  conftituerat,  fed  quia, 
tehm:m ' d'Cen*  poftquam  Deus  eafdem  res  per  Prophetas  praedixerat , fimul  fidem 
fuam  ipfo  rerum  eventu  volebat  liberare. 

in  utcroehabc0  23»  * Ecce  V*T&° in  Htero  haMit)  id  eft,uterum  geret, feu  concipiet. 

Virgo 


SECUNDUM  MATTH^UM  Cap.  i.  13 

Virgo  autem  hie  in  Hebreo  vocatur  emphatice  duplici  titulo  , turn  p&vo?a". 

quod Duhv  fignificet  non  folam  virgimtatem  , led  fimul  aetatem  , bum 'nomen  e- 

quae  fcilicet  & virgo  lit  8c  viris  abfeondita  , & non  modo  corpore 

fed  & atpedu  caftalit , ut  latius  oftendtt  Hieron.  in  Tradit.  Hebr.  Pr^ium^  n0- 

fuper  G nef.  8c  in  cap.  7.  Ifaiae  , turn  quod  H demonftrativum  °‘K  ‘ "us’ 

praefixum  gerat  , quo  figmHcetur  ilia  fingularis  virgo,  quam  uni- 

verfae  generationes  relpiciunt.  Conantur  quidem  hunc  locum  illu- 

dere  Judaei , quod  fcilicet  virgo  ex  viri  congreffu  conceptura  dica- 

tur  8c  quod  loquatiw;  de  filio  Achaz  nalcituro , Ezechia  fcilicet; 

fed  abfurde.  Cum  enim  Propheta  fignum  liberationis  Achaz  fe  datu- 

rum  promittat  j adeoqne  novum  & inauditum  , hinc  tamquam  ridi- 

ciilum  hoc  exploferunt  antiqui  Patres  Hieron.  & Chryfoft.  turn  hie, 

turn  in  lfaiam.  Ezechias  autem  filius  Achaz  jam  turn  natus  erat , 

cum  Ifaias  hoc  praediceret  , ut  ex  aetate  , quaregnare  coepit , 8c 

annis , quibus  regnavit  pater  , facile  colligitut  4.  Reg.  16.  v.  2.  8c 

ibid.  c.  18.  v.  2.  Praedicit  ergo  promittitque  Ifaias  non  tarn  foli 

Achaz  , quam  domui  David  , quae  hoc  expertura  erat  luo  tempore  , 

8c  tunc  , tamquam  a Deo  veracillimo  & immutabili  promilfum  , cer- 
tum  cenere  & credere  debebat,  non  minus  ac  ft  fignum  luilfet  oculis 
praefens  virginem  fcilicet  manendo  virginem  elfe  concepturam  filium. 

Et  vocabunt  Hebraice  mpi,  & vocabis , ut  fcilicet  virgo  , vel 
domus  David  : quae  quia  univerfam  Chrifti  Ecclefiam  comprehendit , 
merito  mutavit  Matthaeus  numerum  : nam  ut.  ibidem  Hieron.  non 
tarn  verborum  ordinem , quam  fenfum  , Scriptores  facri  in  citando 
fequi  folent. 

*Nomen  ejus  Emmanuelyid  eft  nobifeum  Deus : quo  fignificatur,fiHum 
iftum  non  folum  benevolum  nobis  8c  propitium  futurum  peccatis 
noftris  , neque  etiam  in  umbris  tantumarcae  ac  tabernaculi  aut 
templi  adfuturum  , ut  olim  ; fed  per  Incarnationis  myfterium  Deum 
in  humana  carne  appariturum , 8c  cum  hominibus  converfaturum  , 
ut  notat  Chryfoft.  Vocari  ergo  ufitata  Scripture  phrafi  ufurpatur 
pro  elfe  : quo  modo  Ifaiae  9.  v.  6.  dicitur  : vccabitur  nomen  ejus  ad- 
tnirabilis  , conjiliarius  , Deus , &c . ut  lignificet  quod  re  vera  erit 
tails.  Et  de  Ecclefia  dicitur  Ifaiae  62.  v*  4.  Son  vocaberis  derclifta  , 
fed  vocaberis  voluntas  me  a in  ea . 

24.  * Exurgens  autem  fofeph,  &c.  id  eft  mox  paruit  Angelo.  Signi-  24-  Exurgens 
ficaturergo  direde  prompta  Jofephi  obedientia  , ad  folam  monitio- 
nem  in  fomnis  fadam  ,•  indirede  magnitudo  virtutis  Virginis  , de  qua 
tamcitocrederetrera  tam  incredibilera , quod  concepiflet  ex  Deo  ni,  & accept 

25.  Et 


i4  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

f 2n,u|t nonco-  non  coSnofC€^at  eam'  Hebraica  eft  8c  honefta  phrafis  y 

gnoicc bat  eam  carnalem  commixtionem  ab  eisremovens , cujufmodi  eft  Gen.  4.  v. 
fiham fuum pH-  J-  *7-  25 . 8c  alibi  pafftm.  Ur  alienor  lit  expofitio  Epiphanii  haerefi 
mogcniturn : 5:  ~8.  rejeda  a D.  Hieron,  qui  putavit  , quod  non  cosmofcebat  fandi- 

vorsvst  norocn  f7.  . . i c A o 

ejus  j £ s u Mi  catena  Virgims. 

15  Donee  peperit  fiiium  fuum.  Ergo,  inquit  Helvidius , cognovit 
earn*  poftquam  peperit : fed  bene  8c  ex  profeffo  oftendit  Hieron.  lib. 
adversus  eum  condito,  8c  Chryfoftomus  hie,  hujufmodiadvetbia 
donee ufque  , 8c  fimilia  , id  quod  dubiurneftexprimere  j id  quodeer- 
tum,  relinqueue  , quia  ad  propofitum  nonpertinet.  Dubium  enim 
eile  poterat , utrum  cognoviffet  ftatim  a defponfatione  , quando  con- 
jugurn  fervet  amor.  Hoc  negat  per  illud infinuans multo  minus poftea 
virumjuftum  attigiffe  templum  Dei , Spiritus S.  fedem  , Dominifui 
matrem.  Sic  Ifaise  46.  v.  4.  Vfq ne  ad  cams  ego  port abo  : 8c  cap.  22. 
v.  14.  Si  hoc  eft,  non  dimitt etur  iniquitas  iuc  volts  donee  moriamini  Vi- 
de ad  Corinth.  8c  2.  Reg.  6.  v.  ult.  * Primogenitum  id  eftqui 
primo  ei  natus  fuit , feu  ante  quern  nullus  alius ; etfi.  (imul  fit  unige- 
nitus,  ideft,  etfi  nulli  alii  fubhafeantur  : nam ex  primo genito non 
fequitur  alios  effefecundo  aut  tertio  genitos,  ut  volebat  idem  Hei- 
vidius , Sc  manifeftum  eft  ex  lege  primogenitis  Deo  offerendis  :nec 
enim  ufque  ad  fecundo  genitos  exfpedabatur : de  quo  latius  ibidem 
Hieron.  Primogenitum  autem  dicere  maluir  quam  unigenitum.,  ut 
ex  hocipfo  confecratus  eife  Deo  intelligeretur. 


CAPUT  SECUNDUM. 

j.  Cum  ergo  2«  * Vm  ergonatus  ejfet  fefus  in  Bethkemfuda.  Greece  lyJ'a/ocg 
fn  Beth  ice  m*ju-S  Judasse  Utrumque  accipiendum  proprie  8c  ftride  ficut 

da  in  diebus  He- v.  22.  eft  enim  Sc  alia  Bethleem  in  tribu  Zabulon  , ]o(ue 

iodes  regis,ecce  ^ 

Magiab  Qricnte  v*  # 1 

fo"mam  ^CI°'  * * n ^klut  Herodis  : illius,  qui  didus  eft  Herodes  primus , magnus » 

Afcalonita  , Antipatri  fcilicet  fiiius^  natione  Idumaeus  > religions 
Profelytus. 

* Regis  : fuit  enim  8c  alius  Herodes , non  Rex  , fed  Tetracha  Ga- 
\l\xx  s hujus  filius  , Antipas  didus,  occifor  Baptiftse  6c  irrifor  Chnfti 
in  paffione,de  quo  8c  infra  c.  X3.V.  1. 8c  Lucae  3.  v.  1.  Vocat  autern 
absolute  Regem,  fcilicet  non  folum  judaeae,fed  6c  omnium  regionum 
ei  adjacentium  y quia  fuitdc  tertius  Herodes , Agrippa  didus  , nepos 
hujus  ,RexuntUDaTracomtidis3  Galilgg  6c  Itureae.  qui  Jacobum 

Apoftoluna 


SECUNDUM  MATTHJEUM  Cap.  i.  iy 

Apoftolum  occidit  , A&or.  13.  Accurate  igitur  loci  nativitatis 
Chrifti  ac  temporis  meminit  , ut  indicet  impletas  effe  prophetias 
Michece  de  loco  , dequov.6.  6c  Patriarchs  Jacob  de  tempore,  cum 
fcilicet  ablatum  effet  fceptrum  de  Juda  , 6c  tranflatum  ad  Herodem 
alienigenam  ,de  quo  diximus  Genef.  49. 

* Ecce  Magi  venerunt : qua  connexione  6c  voce  , * ecce  indicat 
ftatim  ab  ortu  Salvatoris  Magos  adveniffe  : unde  etiarfi  adhuc 
in  Bethleem  eum  invenerunt.  Ut  mirum  fit,Epiphanium  haerefi  30. 
n.  29.  ftatuere  adventum  eorum  poft  biennium  a natali.  Porro 
Magus  ex  propria  vocabuli  fignificatione  diftinguirar  a Malefic'o.Magi 
emmfunt  , ut  Hieron.  in  cap.  2.  Danielis  , qui  de  llngulis  philofo- 
phantur.  Malefici, qui  fanguineutuntur,  6c  vi&imis-,  6c  ix pe  contin- 
gunt  corpora  mortuorum.Qui  igitur  natural  is  Philofophias  apicern 
alTecuti  erant, Magi  dicebantur.  Sed  paulatim  glifcente  curiofitate ,6c 
ad  vanitates  fuperftitionefque  delabente,  nomen  Magi  in  malam  par- 
tem accipi  coepit : ficut  etiam  contigit  in  nomine  Sophiftas , Aftro- 
logi,  Tyranni.  Fuit  autem  fapientibus  Perfiae  peculiare,  ut  Magi  di- 
cerentur^  ficut  apud  Gra;cos  dicebantur  Pbilofopbi&pud  Indos  Eracb- 
wanes  aut  Gymnofophifts  ; apud  Babylomos  C haldsi ; apud  dBgyptios 
Hierophants;  apud  Gallos  Druids, . Hinc  tefte  Cicerone  lib.  1 . de  divi- 
nat.apud  Perfas  Rex  effe  nemo  poterat,  nifi  qui  Magorum  difcipli- 
nam  , fcientiamque  ante  percepiffet.  Quia  igitur  ftella  duce  ufi  funt, 
6c  honoris  causa  videntur  Magi  vocari,  hinc  verius  eft,  non  fuiffe  ex 
infamiillo  maleficorum  genere,ut  videntur  voluifle  quidam  : fed  ut 
Hieron.  fup.  fuse  gentis  Philofophice  maximeque  Aftrologiasidediti. 

Unde  autem  venerint,  magna  difceptatioeft.  Evangelium  dicit  ve- 
niffe  ex  Oriente . Hinc  tota  Graecorum  Schola , Clemens  Alexandra 
lib.  1 . Stromat.Balilius  homil.de*  humana  Chrifti  generat . Chry fofto- 
mus  8c  Theophiladus  hie,  Cyrillus  lib. 4. in  Ifaiam , 6c  alii , fentiunt 
ex  Perfide  veniffe  3 quibus  favet  nomen  Magi,  quod  Perfis  pro- 
prium  , 6c  modus  adorandi  cum  muneribus : valde  autem  repugnat 
regionis  diftantia  ad  trecenta  circiter  milliaria  , 6c  temporis  bre- 
vitas.  Hinc  alii  verifimilius  tradunt  ex  Arabia  venifle,  Juftin.  contra 
Triphonem  , Tertull.  contra  judaeos  cap. 9.  6c  Epiphan.  in  dodrina 
compendiaria  : quidquid  rideat  hie  Calvinus  , qui  dicit  eos  ex  Oc- 
cidente  6c  Meridie  fecifle  Orientem.  Nam  Tacitus  6c  Chrono- 
graphi  paflim  ftatuerunt  ]udaeam  ab  oriente  refpicere  Arabiam  : Sc 
Scriptura  teftis  eft  Genef.  25.  Abraham  feparaffe  filios  concubi- 
narum  ad  plagam  Orientalem  , qui  tamen  in  Arabia  habitarunt^ 

C Nec 


t.  Dicentes  : 
Ubi  tft  qui  na- 
tus  eft  Rex  J u- 
cizorum  r vidi- 
mus enim  ftel- 
lam  ejus  in  O* 
jiente  , & veni- 
mas  adoiarc 
cum. 


1 6 COMMENT.  IN  EVANGBLIUM 

Ncc  multiim  abicrunt  ab  hac  fententia,  qui  ex  Chaldaea  venifle 
rolunt.  Moti  funt  partim  loci  propinquitate  , 6c  muneribus  illis 
thure,  myrrha  & auro,  quibus  abundat  Arabia  , partim  loco  Pfalnii: 
Reges  Arabum  , & Saba  dona  adducent . Ubi  Reges  Arabum  videntur 
indicare  Onentem,  Infulx Occidentem,iEthiopes  Meridiem, Tharfis 
Septentrionem.  Ex  quo  eodem  loco  videtur  manaffe  communis  mill- 
torum  Patrum  fententia,  quod  Reges, hoc  eft,  Reguli  feu  Principes , 
6c  Primores  gentis  fuae  fuerint.  Ita  enim  fentiunt  Theophil.  Bafil. 
locis  citatis  6c  alii  pofteriores  multi.  Quo  faciunt  thefauri  & ado- 
ratio  novi  Regis,  quafi  legatio  ad  ipfum  j haec  enim  Principum 
tantum  effe  (olent. 

2.  * Ubi  eft  qui  natus  eft  Rex  Judmum  ? Id  eft  , qui  non 
fa&itius  ex  hominum  ele&ione  , fed  nativitate  ipsa  Rex  eft.  Ita 
multi.  Simplicius  videtur  : ubi  eftille  celeberrimus  6c  ex  vaticiniis 
exfpedatus  Meffias  Rex  (ut  patet  ex  v.  4.)  qui  jam  natus  eft  ? Non 
enim  ut  dubii,  fed  de  re  certa  loquuntur  : neque  ignarum  hoc  nun- 
tium  fore  fufpicabantur. 

Caufam  autem  fuae  fcientiae  indicant  : * Vidimus  enim  flellam  ejus  l 
hoc  eft,certum  indicem  nativitatis  ejus.  Cum  ergo  ex  ea  jam  natum 
eftfe  colligant,  certe  non  apparuit , nifi  ipfo  natali  ejus  die.  Cumque 
non  dicant , vidimus  ftellam  quandam  novam , &c.  fed  ^vidimus  flellam 
colligitur  eos  loqui  de  aftro  aliquonoto,quod  ex  antiqua  traditione 
Judaici  Regis  nafcituri  vel  nati  elfet  infigne.Unde  Greece  fignifican* 
tiftime  eft  toy  4jq>a ,iftud  aftrum  ejus:  quod  videtur  fupponere,non 

effe  Judaeis  ignotum,  quod  fibi  innotuerat.  Itaque  merito  plerique 
veteres  fenferunt , eosfuiffe  inftru&os  ex  prophetia  Balaam quae 
nonfolum  in  Judaea, fed  in  Oriente,unde  ipfe  oriundus  erat, traditio- 
ne percrebuerat,imo,ut  Orig.etiamfcripto  abipfo  traditaperfeve- 
raverat.  Praedixerat  enim  Num.24.  v.17.  Orietur  ftella  ex  Jacob, &c. 
Itadocet  Origenes  horn.  13,6c  1 f.in  Num.Ambr.l. 2. in  Luc.Eufeb. 
lib.  9.  de  demonft.  Evang.  cap.  1.  Bafil. fup.  6c  alii  nonpauci.  Cum 
ergo  aftrorum  contemplationi,  tamquam  Philofophi,  effent  dediti , 
ftellaque,  ut  ait  Leo  ferm.  1.  deEpiphania  , illuftrior  coeteris,  pul- 
chriorque  fideribus,intuentium  infe  oculos  animofque  converteret, 
6c  quemadmodum  lupra  Bethlehem,  ita  tunc  juxta  Eufebium,per- 
pendiculariter  Judaeximmineret,Deo  intelle&um  juvante  intellexe- 
runt  hanc  effe  ftellam  illam  celebrem,  quam  praedicari  audiverant. 

* In  Oriente  : non  quod  ftella  fuiffet  fixa  in  Oriente  , fed  nos  in 
Griente  conftituti  vidimus  eam,6c  propterea  de  nativitate  ccrtiflimi, 

veni* 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap. 2.  . 17 

yentmus  adorare  eum  , id  eft , ut  honoremus  eum  cum  gratulatione  , 
fubmiffi-one  , muneribus  , (icut  erga  tantum  Regem  decet,  qui  juxta 
prophetiam  de  ifta  ftella,  falvabit  omnes  filios  Seth  , id  eft , univer- 
fum  orbem. 

3.  * Audiens  autem  Herodes , talem  adventus  cauftim  , * turbatus  eft> 
fufplcatus  regnum  a fe  invafum  periclitari.  Fuit  enim  zelofiftimus 
pro  regno  fux  familix  fervando  • ut  quem  Jofephus  teftatur,  omnes 
de  ftirpe  regia, id  eft,Machabxorum  fuftulilfe.*  Et  omnis  Hierofolyma , 
maxima  fcilicet  pars  , *cum  illo.  Quo  indicari  videtur  , earn  non  Ix- 
titia,  ut  par  erat , aut  rei  tantum  novitate  turbatam  , fed  fimili  tur- 
batione  atque  Herodes,  ut  fcilicet  carnali  adulatione  ei  complace- 
rent , quia  recenter  eum  in  legitimum  Regem  acceptaverant. 

4.  * Et  congregans  omnes  Principes  Sacerdotum.  Ita  vocantur  etiam 
2.Paralip.36.v.  14.  quitamen  i.Paralip.24.  vocantur  Principes  fan- 
ttuarii , 8c  Principes  familiar  um  facer  dotalium , fcilicet  viginti  quatuor, 
fecundum  numerum  familiarum  : & Num.3.  v.32.  Eleazar  (implex 
Sacerdos  vocatur  Princeps  Principum  Levitarum.Quod  fignum  eft, non 
ideo  hie  vocan  Principes  Sacerdotum,  quod  tempore  Herodis  pene 
annui  eifent  Pontifices,&  ita  eifent  p lures  fundi fummo  Pontificatu0 

y.  *EtScribas.  Iftos  fubinde  vocare  folent  Legis  peritos  : nam 
quem  Marcus  12. v. 28. Scribam  nominat,Matthaeus  22. v. 35.vocat 
Legis  Dottorcm , feu  Legis  peritum,  Groece  vojuixoy.  Et  Efdras , qui  fx- 
piflime  dicitur  Scriba,  idem  lib.  1.  c.7.  v.6.  vocatur  Scriba  velox  , id 
eft,  exercitatus  8c  promptus  in  lege  Dei : 8c  v,  1 1.  scriba  eruditus  in 
[ermonibus  & praceptis  Domini , & caremoniis  ejus  in  ifrael ; adeoque  Seri « 
ba  legis  Dei  Cali  dottifiirnus.  Ex  quo  patet , Scribas  iftos  didos  e(Te  non 
a feribendo,  quod  eifent  Scriptores , feu  Notarii  publici , fed  potiiis 
aScripturis  facris  , quod  eorum  elfet  profeftio  Scripturas , aliaque 
feripta  Ecclefiaftica  adfervare,  ferutari,  populo  leditare,  exponere, 
dubia  folvere.  Unde  EldraeScribx  officium  ibidem  explicatur  v.  10. 
quod  paralfet  cor  fuum  ut  faceret  8c  docerct  in  Ifrael  prxeeptum 
8c  judicium  : & Matth.i^.v.ao.  ac  Mar.  1 2. v. 35.  attribuitur  Scri- 
bis  , quod  docerent  Eliam  venturum  , 8c  Chriftumelfe  (ilium  Da- 
vid • Chriftufque  ipfe  ad  eorum  officium  alludens,  vocat  Matth.  13 . 
v.  52 . Scribam  dottum  in  regno  calorum.  Exquoiiquet,  curdicathic 
Scribas  populi ; quia  populum  docebant  legem  Dei.  Unde  eadem  de 
caufaflerodes  * feifeitabatur  ab  eis , ubi  Chriftus  nafeeretur  , id  eft,  nafei 
deberet  juxta  Scripturarum  oracula:&  ip(i  refpondent,*/«  Bethlehem 
Juda,  eo  quod  Michxas  Propheta  diceret: 

C 2 6.  Et 


3.  Audiens  tu- 
temHerodes  rex, 
i urbatus  eft  , 6; 
oninis  JeroCoiy' 
ma  cum  illo. 


4.  Et  congre- 
gans omnes 
principes  Sacer- 
dotum , & Scu- 
bas populi,  Icif- 
lirabatur  ab  eis, 
ubi  Chriftus  nai' 
veretur. 


5.  At  illidixe- 
runtei:  In  Beth- 
lehem Juds:  Sic 
enim  feriptusn 
eft  per  Prophe- 
tam. 


6.  Er  tu  Beth- 
lecm  terra  ]ud.i, 
nequaquair.  mi-  g 


te  emm  exi 
dux  , qui  regor  \ 
populum  meum 
Ifrael. 


3 COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

6.  * Et  tit  Bethlehem  &c.  Magna  eft'difienfio  Prophets  & Evan- 
clifts  in  hoc  teftimonio  recitando.  Quam  enim  Propheta  vocat 
mmaesinpnn  Ephrata  8c  parvuhm , Matthsus  uominat  terrain  -fud a 8c  ne~ 

xiei  quaquan i minimam  inter  duces, quos  llle  non  nominat.  Hieron.  in  Mi- 
choeam  accufat  ignorantiam  &negligentiam  Scribarum,  & Evangeli- 
sm vult  pofuifle  5 ut  illi  recitarant.  Aliivolunt,  memoria  lapfos 
efl'e  fubinde  Evangeliftas  in  teftimoniis  allegandis.  Sed  Evangeliftas 
accufatio  inipia  eft  , Scribarum  fupervacanea.  Itaque  re&ius  dixeri- 
mus , quod  Evangelifta  Scribarum  verba  recitet , qui  Regiimperito 
non  verba  Prophets  obfcuriufcula  protulerint  led  fenfum.  Pro- 
pheta enim  dixit  , & tu  Bethlehem  Ephrata  , quia  alio  nomine  Ephrata 
Tocabatur,ut  clare  dicitur  Gen*  48.  v.  7.  Scribas  vero  explication^ 
causa  , * & tu  Bethlehem  in  terra  Juda%  quia  erat  & alia  Bethlehem  in 
tribu  Zabulon,ut  fupra.  Propheta  dixit,  Parvula  feu  minima  es,  quod 
Scribae  intelligentes  vel  per  interrogationem  effe  didum,vel  per  iro- 
niam  , clariffimo  fenfu  expreflerunt  , * nequaquam  minima  es.  Pro  in 
millibus  , hoc  eft  chiliadibus  , in  quas  divifa  erat  quaeque  tribus  jam  a 
temporibus  Moyfis  , juxta  confilium  Jethro  , Exod.  18*  Scribse 
pofuerunt , * in  principibus , quia  vox  Hebraica  utrumque  fignificat, 
inquit  Janfenius  8c  Maldonatus.  Sed  uterque  fallitur:  numquam  enim 
sfi^Blefb  ,id  eft  Milk  , fignificat  Principetn,  fed  Atluph . Alft 

Principes  civitatis  intelligunt , fed  genus  mafculinurn  in  Graeco  repu- 
gnat.  Itaque  Scribae  reddiderunt  Principes  feu  Chiliarchas  pro  chi- 
liadibus , feu  millibus , quibus  praefunt , claritatis  fcilicet  causa  per 
metonymiam  , utita  tangerent  radicem  , cur  non  fit  minima  ,nempe 
natalibus  Principum  feu  Chiliarcharum  , qui  jam  ex  ipfa  prodierant 
multi , Abefan  , Booz  , Ifai',  David  , fed  maxim eipfe  Meflias.  Unde 
hoc  explicantes  Propheta  <3c  Scribae, addunt,  *ex  te  enim  exiet  dux , file 
videlicet  exfpedatus,  quern  Meffiam  expreflit  Chaldaeus,  *qui  regatl 
Groece  ^o(ucv«  5 nempe  uti  Paftor  gregem  , nonmodo  cum  benigni- 
tat e^, fed  8c  poteftate:  quod  Propheta  dixerat  *7^10  Mofchelydomlna- 
tor,feu  qui  dominetur..  *Populum  meuinlfrael  fcilicet  univerfum  , non 
tantum  carnal em  Ifrael , fed  maxime  fpiritualem,  feu  omnes  ele<ftos. 

7.  * Tunc  H erodes  cUm  vocatis  Magis ; clam  , ne  quifquam  confcius 
effbt  , quid  ex  eis  quaereret , Sc  fie  infidiae  patefeerent  , ac  puer  ab- 
fconderetur, 

* Diligent er  didicit  ab  eis  temptis  fte\Uyqiu  apparnit,  id  eft,perquifivit, 
quo  tempore  apparcre  ccepiffet , ut  Syrus  explicat , ut  fcilicet  ita  ex 
notitiatam  loci , quam  temporis  pucrum  deprehenderet  , -fi  forte  a 
Magis  falleretur.  8.  Ft 


7. Tunc  Hero- 
dcsclam  voca- 
tis Magis , dili- 
gentcr  didicit 
ab  cis  tempus 
Celiac , quz  ap- 
paruit  eis. 


SECUNDUM  MATTHAUM.  Cap.  i.  19 

8.  * Et  mittens  ipfos  in  Bethlehem. G omites  e fuis  nullos  addidit,tum 
quod  perfe&e  Magorum  finceriati  fimplidtatique  fideret  : turn  ne 
qua  fraudis  fufpicio  oriretur  parcntibus  pueri  ( paflim  enim  tamquam 
tyrannus  timebatnr  ) 8c  fidentius  eum  peregrinis  proderent, 

9*  * Et  ecce  Jtella  3 quam  viderant  in  Oriente  : id  eft  , quam  ipfi  in 
Oriente  conftituti  viderant.  Ex  quo  colligitur  , in  reliquo  itinere  non 
apparuiffe  , multo  minus  itineris  fuifTe  ducem  ; hoc  enim  in  primis 
fuiffet  vel  fupra  Herodi  vel  hie  ledtori  inftnuatum.  Chryfoft,  ta- 
men  8c  Bafilius  , locis  fupra  citatis , 8c  plures  veteres  , ftellam  toto 
itmere  praecefHiTe  volunt , 8c  Hierofolymis  difparuiffe  , utjudaeos 
confulerecogerentur  , 8c  confulendo  res  publiceinnotefceret*  K 

* Antecedebat  eos : tamquam  vise  dux  , a Septemtrione  in  Auftrum 
progrediendo. 

* Ufque  dam  veniens  ftaret  fupra,  ubi  erat  puer  : loco  nativitatis  immi- 
nens , 8c  immobili  fuo  ftatu  eum  indicans  , ne  in  ipfo  loco  operese 
inquirere  , 8c  rem  omnibus  propalare  cogerentur.  Ex  quibus  aperte 
fequitur,  non  fuifTe  aftrumiftud  unum  ex  caeteris  aftris  , in  coelo  con- 
ftitutis  contra  NyfTen.  horn.  I.  de  Chrifti incarnat.  non  fuifTe  come- 
tam  communem  : fuifTe  terras  valde  vicinum  , habuifTe  motum  valde 
irregularem.  Unde  Theophyladus  ftellam  vocat  virtutem  divinam : 
alii  Angelum  fuifTe  putant.  Credibile  eft  habuifTe  formam  ftellae.,  8c 
ab  Angelo  motum  8c  ftatum  ei  inditum. 

10.  * Itaqu e gavift  funt  gaudio  magno  valde  , id  eft  maximo,  quod  re 
pene  defperata  itineris  labor  non  efTet  irritus. 

11.  * Et  intrantes  domum : nempe  fpeluncam  feu  ftabulum.  Nam  in 
eodem  illo  terras  foramine  , utHieron.  epift.  17,  caelorum  conditor 
natus  eft,  vifus  a paftoribus,  demonftratus  a ftella , adoratus  a Magis  : 
8c  haec  communior  eft  antiquorum  dodrina,etfi  Theophyl.diffentiat* 

* Invenerunt  puerum  cum  Maria  mam  e jus. Quo  hdiem  vide tur, nul- 
los praeterea  adfuifTe  , neque  Jofeph  quidem  , ne  forte  eum  Chrifti 
patrem  putarent , Chriftum  omtu  fatellitio  fuifte  deftitutum  Virgi- 
nemque  , tamquam  quae  fine  infirmitate  pepererat , nutricis  aut  alte- 
rius  ope  doininon  indiguiffe.  Itaque  , non  obftante  tanta  omnium  re- 
rum abjedtione  8c  folitudine  , * procidentes , id  eft: , humi  proftrati , ut 
mos  eft  Orientalibus,  * adoraverunt  eum . Neque  hoc  honors  contend, 
* apertis  theTauris  fuis,  feu  thefaurorum  thecis,  quos  deinduftria  hanc 
ob  caufam  fecum  tulerant , * obtulerunt  ei  munera , quia  Orientales  fine 
muneribus  accedere  aut  adorare  Reges  non  folent , ficut  etiamnuni 
apud nonnullas  gentes  in  ufu  eft  : *aurum9tlms}&  mjrrbam. Singuli  om- 


’ s.  Et  mittens 
ilJos  in  Beth- 
lehem,dixa:  he 
Si  interrogate 
diligemer  de 
puero  : & cum 
inveneiitis , re- 
nunciaie  mihi, 
at  ego  veniens 
adorem  emu. 

9 • Qui  cum  au- 
diftent  r-egeni , 
abierunt:  3c  ec- 
ce ftella  quam 
viderant  in  o- 
riente  j antece- 
debat  eosmfquc 
dum  veniens 
ftaret  fupra,  ubi 
erat  puer. 


10.  Videtnes 
autem  ftellam 
gavifi  funt  gau- 
dio magno  val- 
de. 

1 1.  Et  intran- 
tes domum,  in- 
venerunt pue- 
rum cum  Maria 
matre  ejus , Sc 
procid£tes  ad- 
oraverunt eutiu 
5c  apertis  the- 
famis  fuis  obtu- 
lernnt  ei  mune- 
ra, aurum,  rhus- 
Sc  myrrhatRi. 


*0  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quidem  dona  , quibus  patria  eorum  afftuebac  : nam  , ut  Poeta 
Georgic.  c.  2. 

Solis  eft  thurea  virga  Stitts. 

Idem  teftatnr  Plinius  lib.  1 z.natur.  hift,  qui  tantam  in  Arabia  aro- 
matum  ubertatem  tradit,ut  vix  aliaibiligni  genera  in  ufu  lint,  quam 
odorata  , quibus  8c  ignem  vulgo  foveant.  De  auri  argentique  copia 
res  notillima  eftiquas  confirmantur  ab  Ezech.27.v.2i.Non  line  rny- 
fteriotanieniftamunerafuiffe  oblata  , quidquid  rideat  folk  a impu- 
dentia  hoc  loco  Calvinus,unanirni  confeniu  a veteribus  omnibus  ani- 
madverfum  eft,  five  Magi  hoc  divinitus  illuftratiintellexerint,ut  ve« 
riumile  eft  , five  non.  Breviter.  id  ex  preflit  Juvencus  a S.  Hierom 
jeommendatus : 

Thus  ,aurum  , myrrh  am  Regique  3hominiqtie3  Deoque 
Banaferant. 

durum  entm  , quod  Regibus  tributum  penditur  , Regime  dignitatt 
convenit : Thus  apud  omnes  gentes  ( exceptis  hoeredcis  noftris ) ado- 
letur  Deo  : Myrrh  a condiantur  corpora  mortuorum  , ne  putrefcant: 
unde  humanitatem  mortis  participem,  corruptions  expertem  indica- 
bat.  Tropologice  , Aurum  Gffenmus  , opes  omnes  pro  Chrifto  cal- 
cando,  Mynhant  membra  , paftionefque  mortificando ; Thus , ea  qu# 
furfum  funt  , fapiendo,  ut  Bernardus  ferm.3.  de  Ephiphan.  Grego- 
rius verb  horn.  10.  in  Evang.  4«rafapientiam,  thure  orationem,  myrrba 
mortifkationem  fignificari  tradit. 

refponfo  12.  * Et  rejponfo  accept  0 j nempe  divino  oraculo,  ut  ex  Greece  pa- 
ms^ne0 rVdir ™ t tet*  Nequeenim  ex  refponfo  fequi  putes,  quod  Magi  ante  dubitan- 
adHerodem.pcr  tes  fimile  quid  petierint.  Unde  pulchro  ordine  paulatim  ad  altiora 
^er”funt  inre-provedi  funt.  Nam  dum  fpedandis  fideribus  vacabant , iidere  ad 
sionena  fuara.  cognitionem  Chrifti-manu  dudi  funt : mox  Prophetarum  inftrudi 
vaticiniis  per  homines ; denique,  poft  oblata  munera,  eruditi  funt 
ab  ipf o Deo.  * Ne  redirent  ad  Herodem  ; ut  8c  feipfos  8c  puerum  pe- 
riculo  eximerent.  * Per  aliam  viam  reverft  funt  in  regionemfuam.  Non 
enim  propter  itineris  commoditatem  , fed  ex  promilfo  rediiffent 
Jerofolymam.  Ubi  plerique  veteres  fignificatum  notant;  per  aliam 
dilciplinam,  quam  qua  venimus , redeundum  effe  ad  patriam  caele- 
ftem  : de  quo  Gregor,  hom,  citata.  Late  verb  8c  appofite  ad  mores 
differit  de  tota  hac  hiftoria  Adamus  Sasboldusin  quadam  Homiliafeu 
Concione  de  hac  re. 

i-  oui  cum  13.  * Oui  cum  receftiffent , ecct  Angelas  Domini  , &c.  Nonftatima 
difeeffu  apparuit , fed  inter  jeda  tota  hiftoria  purifications  ,imb  re- 


ver- 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  z-  it 

vcrfionis  in  Nazareth, ut  videtur  indicare  Lucas  2.  v.39.  Unde  rede  ^nfn.fjofcpiT, 
notat  D,  Auguft.  lib*.  2.-de  conC  Evang.  c.  y.  fic  unumquemque  dicens:  surge  & 
Evangeliftam  contexere  narrationem  fuam  , ut  tamquam  nihil  prx- 
termittentis  feries  digefta  videatur.  Tacitis  enim  iis , quae  non  vult 
dicere,  fic  ea,  quae  vult  dicere,  illis,  quae  dicebat,  adjungir  , ut  con-  ufip 
tinuo  fequi  videaatur.  Non  tamen  negat  alia  interceffiffe.  rcf™ 

* Surge  & fuge  in  Agyptum  : ut  ibi  eifet  extra  Herodis  imperium  , Herodei  qusm 
8c  ut  per  Chrifti  prxfentiam  iEgyptus,  diis  falfis  deditiflima,  5c  in  dcndumeu^-' 
ea  tota  gentilitas,  jam  turn  ad  veram  pietatem  praepararetur.  Et  fic 
intelligendum  videtur,quod  ait  Cyril.  Catechefiic,5cAthanai,fer. 
contraomnes  Hxrefes,Chriftum  in  iEgypto  idolamanufada  dilfol- 
viffe, 5c  demolitum  idololatriam:non  autem  quodidolacafu  corrue- 
rint , ut  multi  fabulantur  : de  quoHieron.  initio  cap.  19.  in  Ifaiam; 
Significatur  autem  hac  fuga  , regnum  Dei  a Judxisad  gentes  trans- 
ferendum,  5c  in  fine  mundi  a gentibus  ad  Judxos  reverfurum.  * P«- 
turum  eft  enim  , &c.  Fuga  igitur  periculum  declinari  vult^non  omni- 
potentia  diflipare  > ut  fic  oftenderetur  afliimptae  naturae  veritas  , ut 
fervaretur  decretae  difpenfationis  ordo  , quo  venerat  cedere  , non 
refiftere  malo  : ut  exemplum  5c  audoritatem  fugae  prxbcret  juftis. 

Fugit  itaque  , inquit  Fulgentius  Term,  f . non  formidine  humana, 
fed  difpenfatione  divinaj  non  neceffitate  , fedpoteftate  , utcedat 
tempori , non  Herodi. 

14.  * Quifurgens  accepit  puerum  notte  : eademfcilicet  j qua  oracu-  confix 
lum  acceperat.  Ut  ex  eo  doceretur  , quanta  promptitudo  5c  obe- 

dientia  ac  fimplicitas  divinis  mandatis  , cum  de  illis  conftat , prx- 
ftandalit  : 5c  quanta  paupertas  eorum  merit , quibus  nec  larcinx  tam: 
multxcomponendx,nec  repetendadebita,necopes  aut  res  familia- 
ris  committenda  , utpote  qui  omnibus  iftis  oneribus  erant  liberi. 

15.  * Et  erut  ibi : habitant,  ut  traditur,intra  Heliopolim}5c  Ba-  uTj'eEtajrat0^ 
bylonem  -/Egyptiam  , hoc  eft  Cairum : ubi  locus  etiamnum  apud  Sa-  tutn  Herodis:  at 
racenos  Celebris  eft.Decujus  fonte  5c  arbufeulis  bal.fami,5c  exteris, 

vide  Crocardum  in  fine  defeript.  Terras  fan&x  5c  Adrichomium  a Domino  pec 
fol.  47.  in  defeript.  Engaddi. 


Prophetam  dk 
centem  : Ex  JS, « 

* Vfque  ad  obitum  Herodis . Qnot  annos , valde  incertum  , aliis  ?yPtovocav-% 


quinque , aliis  fex  , aliis  novem  , aut  poene  decern  tribuentibus  : 
fed  haec  pendent  ab  anno  nativitatis  ejus , de  quo  alibi. 

* Vt  adimpleretur.  Ut,  eventum,  non  caufam  fignificat : nec  enim 
in  ALgyptum  fugit , ut  prophetiaimpleretur , fed  ex  fuga  evenit,  ut 
impleretur  prophetia  Ofex  11. 

Ex 


lium  nieura* 


comment,  in  evangelium 

* Ex  Agyptovocavifihum  meum.  Tribus  modis  prophetjaimpleri  di- 
citur  ;Primo  , cum  fit  id  , quod  ad  litteramTignificatur  , qui  modus 
non  habet  hie  locum  : certum  eft  enim  Prophetam  litteralicer  loqui 
de  populo  Ifrael,  quern  Deus  eduxic  ex  ^Egypto.  Secundo,  quando 
fit  id,  quod  fenfu  myftico  per  litceram  feu  hiftoriam  figuratur  : fic'ut 
ea,  quae  litteralitef  dicuntur  de  Salomone 2. Reg. 7. v.  14.&;  de  agno 
Exodi  12.  Os  non  comminuetis , &c.  implentur  vere  in  Chrifto, allego- 
rice  per  ilia  figniheato.  Tertio,  quando  fit  aliquid  plane  fimile  de  quo 
non  minus  apte  prophetia  dicitur  , quam  de  quo  revera  didafuit : 
ficut  diceremusin  patre  filium  diligente  ,implcri  illud  Maronis : 
Omnis  in  Afcanio  ebari  fiat  ana  parentis . 

Huncultim.um  modum  putant  aliqui  hie  maxime  locum  habereifed 
revera  fecundus  non  minus  proprie  locum  habet , ut  Hieron.  late  in 
ilium  locum  Ofeae.  Fuit  enim  populus  Ifrael, tamquam  filius  primo- 
genitus  diledus  a Deo,  verus  typus  filiinaturalis  Chrifti  Domini,  non 
lolum  filiatione  , patrifque  diledione  , fed  Sc  nativitate  in  terra  Ca- 
naan, fuga  in  iEgyptum,  peregrinatione  Sc  educationein  iEgypto, re- 
ditu in  Judaeam  : ut  immerito  Julianus  Auguftus  fraudis  arguerit 
Evangeliftam,quafi  Chrifto  tribuentem,quod  de  Ifrael  didum  fuerat* 
£ 6.  Tunc  He-  1 6.  * Tunc  Her  ode  s,  poft  purificationem  Sc  fugam  in  yEgyptum, 
quo^JmUiufus  *videns,quoniam  illufuseffet  a Magts. -per  novos  feilicet  rumores  de  nato 
^fle^eft*vakte*  Meflia,  &iis,  quae  in  die  purificationis  Hierofolymis  contigerant,for- 
& mittens  occi-  fan  excitatus.  Ante  enim  non  advertit  fibi  impofitum,  five  quod  aliis 
tos^mndn  implicaretur  negotiis , five  quod  hue  ufque  credidiflet , ipfosfpe 
Bethlehem, &in  fruftratos  , prae  pudore  non  fuifle  aufos  regredi.  Itaque  fraude  de- 
bus ejus , a bi-  prehensa,  fimulata  pietasin  apertam  erupit  crudelitatem.  * Occiditquc 
S?ind?mlItem ' omnes  pueros,  nempe  mafculos : neque  omnes  omnino,fed  * a bimatu , 
pus  quod  exqui-  id  eft,  a pueris  duorum  annorum,  ut  Syrustransfert,incipiendo,  *& 
...rat  a Ma^is.  quifcilicet  minoris  eflent  aetatis,  quam  duorum  annorum  $ eof- 

que  non  omnes  iterum, fed,  *(ecundum  tempos  quod  exquifierat  d blagis^ 
hoc  eft  , natos  ufque  ad  diem  apparitionis  ftellae,  quam  Magi  ex- 
prefferant.  Quo  indicat,  nonefle  occifosillos,  qui  recenter  a triginta 
vel  quadraginta  diebus  eifent  nati.  Stella  enim  indicium  erat  Mefliae 
jamnati,  ut  etiam  Magi  dixerant , non  nafeituri.  Itaque  per  hanc 
expofifionem  evanefeit  difficultas  , quae  multos  torfit.  Putaverunt 
enim  illud,  ( fecundhn  tempos  ) referendum  efife  ad  bimatum  , Sc  inde 
compulfi  funt  dicere  , ftellam  ante  biennium  circiter  apparuiffe  Ma- 
gis , vel  Magos  poft  biennium  a Chrifto  nato  veniffe  , quod  videtur 
placuiffe  Epiphanio.  Sed  utrumque  eft  inconveniens  : referendum 
eft  enim  ad  verba , & infid . Cur 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  2.  z3 

Cur  ergo  , inquies,  occidit  bimulos,  fi  ftella  a quinque  aut  fex  fep- 
timanis  tantum  apparuerat  ? Refp.  majoris  cautionis  & feveritatis 
causa  tempus  extendit  , ne  forte  ante  exortum  ftellae  effet  natus 
Meffias,vel  grandior  effet  caeteris.  Nam  eadem  de  caufa  etiam  locum 
extendit,  ocadendo  omnes  , qui  erant  * in  omnibus  finibus  Bethlehem . 

17.  * Tunc  ariimpletum  eft , quod  dittum  eft , &c.  Multi  hoc  impletu'm  . Tunc  sd- 
volunt  juxta  tertium  modum  fupra  pofitum  , fcilicet  quia  tunc  hoc  qSSmeft 
apte  dici  potuit  de  iftis  pueris  , quod  ad  litteram  dictum  erat  de  de-  p^^rm^dT 
cem  tribubus  , vel  certe  de  duabus  Judas  Sc  Benjamin  , in  captivita-  cemem: 
tem  abducendis.  SedreCkius  dixerimus  fecundum  adimpletionis 

modum  hie  indicari , quiacalamitas  ilia  figura  fuerit  illius  calami- 
tatis,  quae  pueris  iftis, imo  quae  omnibus  Chrifti  Marty ribus  evenit, 
quos  Rachel , id  eft  , Ecclefia  mater,  deplorat.  Itaque 

18.  * Fox, fcilicet  ploratus  Sc  ululatus  magni,*  audita  eft  in  Rama,  is  voxinRa- 
Interpres  Graecus,&  Latinus  juxta  Septuaginta  accepit , ut  nomen  ™ora!us  & uiu- 
proprium : eft  enim  civitas  in  tribu  Benjamin  juxta  Gabaa,  in  confinio  |?tu*  .miJItus  ; 
tribus  Judae  Sc  Benjamin,  Judic.  16.  v.  i3.ut  lignincetur  lucrum  utri-  fihos  fuos , & 
que  ttibui,  quae  pofteaconfufae  fuerunt,  fuifTe  communem.  Sc  eo  uf-  quianonfunr!11 
que  auditum  ululatum.  Hieronymus  accepit  ut  appellativum,  figni- 

ficans  in  excelfo , id  eft  , vox  alta  audita  eft , ficut  clamor  ire  in  caelum 
dicitur. 

* Rachel  ploratts  ftlios  fuos . Rachel  mater  fuit  Benjamin,  Sc  in  Beth- 
lehem fepulta  , termini  autem  tribus  Judae  Sc  Benjamin  circa  Beth- 
lehem concurrunt,  Sc  utraque  ilia  tribus  poft  captivitatem  mixtim 
habitavit,  ut  patet  2.Efdrae  c.  1 1.  Itaque  metonymice  per  Rachel, 
prolium  fuarum  amantiflimatn  , fignificatur  tota  regio  Bethlehem, 
feu  matres  Bethlehemiticae  Sc  Benjamiticae.  Quod  autem  mortua 
mater  plorans  inducitur  profopopoeia  eft  , Prophetis  Sc  Poetis  fa- 
miliarise ad  effe&us  movendos  efficaciflima,qui  in  Tragoediis  fuis 
mortuoriim  , aut  diverfarum  urbium  manes  lamentantes  inducunt, 

* Et  noiuit  confolari , id  eft,  confolationem  accipere  fuper  filiis  fuis, 
propter  doloris  magmtudinem  : * quia  non  funt  , id  eft,  quia  non  in- 
veniuntur  , hinc  fcilicet  five  captivitate  in  exteras  regiones , five 
morte  tranflati in  finum  Abrahae.  Nam  veteres  omnes , qui  de  iftis 
infantibus  tra&ant,  fummoconfenfu  eos  Martvres  Chrifti  faciunt , 

Ireneus  lib.  3.C.  18.  Gregor,  hom.  4.  inpfalm.  3 6.  circa med.  Sc 
hom.  3.  in  diverfos  , Hilar.  Theophyl.  Sc  alii , m Commentariis : 

Sc  ita  lentit  Ecclefia  , quae  eos ftores  Mxrtyrum  nuncupat.  FuifTe  nu- 
mero  quatuordecim  milliategunt  ./Ethiopes  in  Miffa , quam  fibi  re- 

D lid  am 


24  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

li&am  a Matthseo  dtcunt  , Sc  Grceci  notantin  Calendario, 


19.  * Defuntto  mum  H erode,  interna  tebri,  voracitate,  inteftinorum 


19.  Defunfto, 

ccc^Angdu/  exulceratione  , prurigine  corporis  intolerabili,  colica,  podagra,  ven- 
Domim  ap^a-^  triculi  inflammatione,  verendorum  putredine  , vermibus  , foediftima 


suit 


Jofcph  m a tentigine,  nervorum  contradione,  afthmate,  foetore  denique  intole- 
rando,  ut  teftis  eft  Jofephus  lib.  1.  de  bello  Judaic. c.  21.  Sc  maxime 
17.  Antiquit.  c.  18.  * Apparuit  Angclus  : aliquot  menfibus  tamen  a 
morte  Herodis.  Nam  Archelaus  , qui  hie  dicitur  regnaffe  in  Judcea, 
nonobtinuit  Judaeae  praefeduram,nifi  poftquam  Caefar  de  teftamento 
Herodis  conftituiffet , Sc  lpfe  Roma  effet  reverfus. 
zo.  Dicens:  20.  * Defunttifunt  eriim.  Pluralis  pro  fingulari  : nam  de  folo  He- 

pu«u!»^&DnaC  r0(^e  loquitur  , ut  patet  ex  verf . 19.  * Qui  quarebant  animam  pueri , id 
trem  ejus  , & eft,vitameius  auferre.  Itaque  Jofeph,  accept©  puero  Sc  matreejus, 
ifraei : defundit  21 . * Venn  in  terram  Ifrael ; in  ejus  lcilicet  limttes,  leu  in  hues  tri- 
qul^ebam'an-  bus  Simeonis  ac  Dan , qui  iEgvpto  proximi  funt. 

mam  pueri. 

21  Qui  confur 


22.  * Audiens  autem  quod  ArcheUus  regnaret  in  ludaa  , id  eft , in  forte 
gens^accepi'^*  tribus  Juda  Sc  Benjamin , in  qua  eft  Bethlehem  : difttnguitur  enim  a 
puerum, & rr.^  Galilaea  Sc  a terra  Ifrael.  Regnaffe  porro  dicitur  , id  eft  , prastuiffe 


trem  ejus  ,&.A 

venn  in  terram  regia  poteltate  , non  tamen  regio  nomine  , Sc  quia  itatim  a morte 
lll221;  Au(jiem  Herodis  a militibusfaltem  Rex  falutatus  fuit.  Nam  Herodes,tefta- 
autem  quodAr-  mento  quidem  reliquerat  Archelao  regnum  , fed  Caefar  Auguftus , 
xe/injudsa^pro  cujus  beneplacito  teftamentum  fubjecerat  , conftituit  eum  Ethnar- 
So^fmuiVlfio  cham  ( id  gentis  Principem  ) dimidiae  partis  regni  Herodis  , hoc 
ire  :’&admoni  eft  Judosae,  Idumceas,  Sc  Samarise,  regnum  etiam  pollicitus,quam  pri- 
fecVflit  in*3 par-  mum  tali  honore  fe  dignum  redderet.  Alterum  dimidium  regni  in 
?cs  Galiiaear.  reliquos  duos  filios  Herodis  partituseft,  Antipam  fcilicet  qui  Sc 
poftea  Herodes  cognominatus  eft  , creans  Tetrarcham  Galilcea?  Sc 
Pereae  : Philippum  vero  Batameae,Traconitidis,  Sc  Auranitidis,cum 
parte  domus  Zenodori  , ut  vocabatur  , quemadmodum  horum*leftis 
eft  Jofephus  17.  Antiq.  cap.  3.  Itaque  Jofeph. 

* Timuit  eo  ire  : in  Judaeam  fcilicet  ac  Bethlehem,  territus,ut  vide- 
tur  , regio  nomine  , quod  Archelaus  aflFe&abat , Sc  crudelitate  ejus , 
propter  quam  Viennam  Gallic  a Caefare  relegatus  fuit , ut  Jofeph 
ibid. cap. ult. denique  neex  habitatione  Bethlehem refricaretur  Ar- 
chelao fadti  memoria.  Itaque  * fecefiit  in  partes  gMaa , inferioris,  in 
qua  eft  Nazareth,  quia  Antipas,cui  ilia ceffe rat ,mitioris  erat  ingenii 
23.  * Et  veniens  habitavit.  Pleonafmi  funt , Hebraeis  familiares  ” 


aj.Et  venivs  23.  * Et  veniens  habitavit . Eleonalmi  lunt , Hebraeis  tamiliares  , ut 
viuVeJquafvo  cum  dicunt  , [urgent  abiit  , refpondit  dicens , Sc  timilia.  * In  Nazareth, 
catur  Nazareth:  Qppidum  in  monte  fitum  , Luc#  4,  v.  29.  in  tribu  Zabulon  prope 

monte  m 


utadimpkrctm 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  2.  2? 

montemThabor,  ad  Occidentem,  ubi  Chriftus  conceptus,  Sc  educa-  ^dpjoph^ 
tus  eft.  * Vt  adimplereiur,  id  eft,  ex  quo  fadum  eft,  ut  adimpleretur.  QuoniamNaza- 
* Quod  diftum  eft  per  Prophet  as.  Pluraliter  loquitur,  ut  Hieron.  obfer-  rafUS  VOvttbaur% 
vat,  quia  apud  nullum  Prophetam reperitur  hoc  teftimonium,*  qua- 
ntum Nazar  aus  vocabttur ‘fed  tantum  res  illo  teftimonio  lignificata,hoc 
eft  , ficut  idem  Hieron.  hoc  nomen  exponit  , quia  fandus  Dominus 
futurus , & ab  omni  pollutione  feparatus,  proedidus  eft,  quod  figni- 
ficatur  nomine  Natural  leu  Naz.tr,  ut.expoluimus  Num.6.  Sed  diffi- 
cultatem  adfert , quod  Chriftus  Nazar  aus  vulgo  didus  eft  , prout  in 
medio  feribitur,  per  K Tzade  , non  per  1 Zain,  hoc  eft,  1'V£'SNdtzeri,  * 
ut  teftatum  facit  titulus  Crucis , tefte  Pagnino  , Sc  ita  nomen  Naza- 
reth debere  feribi  ex  veterum  Hebroeorum  Commentariis  probat  : 
unde  Sc  Grasce  feribitur  Na^pcdog,  non  Nct^apawg.  Itaque  redius  di- 
xerimus  Nazar  aum  vocandum  Chriftum  , quia  praedidus  eftab  Ifaia 
futurus  flosfeu  germen,  c. ii.v.  1.  Hebraice  1^3  Netzer , unde  civi- 
tasvocatur  HTLT3  Netzdreth,  Syriac e HT5T3  Natzerdtb.  Ex  quo  loco 
Ifaioe  , tefte  Hieron.  ibidem,  eruditi  Hebroeorum  teftimonium  illud 
defumptum  putant : vel  etiam  quia  Chriftus  paflim  humani  generis 
cuftos.  Sc  fervator  praedidus  eft  , a *V.C3>  Natzar , cuftodire.  Unde  Sc 
illud  , Netzer , de  quo  fupra , id  eft,  flos  feu  germen  aut  planta 

tenera  ita  vocatur  , quod  accurate  ab  injuriis  cuftodiatur.  Itaque 
Evangelifta  voluit  odium  iftius  nominis,  propter  quod  Chriftus, Joan. 
i.v.46.  Sc  Joan^.v.qi.  Sc  Chnftiani  poftea  contempti  funt,in  ho- 
noremconvertere  , nec  impedire  debere  , quo  minus  Meftias  crede- 
retur  , etiamfi  Galilaea  Sc  Nazareth  , tamquam  habitationis  loco 
venerit , eo  quod  hoc  iplum  lit  Prophetiis  maxime  confonum. 

CAPUT  TERTIUM. 

I.  T N diebus  autem  illis  , quibus  habitabat  adhuc  Chriftus  inNaza-  iJndjcbusau- 
X reth.  Contigit  autem  hoc  facile  viginti.  Sc  amplius  annis  poft  Joannes  Bapti- 
hiftoriam  proxime  narratam,  reditum  fcilicet  ex  d&gypto.  *•  j^n€yn 

Joutmes  Bapufta  : ita  didus  ab  odicio  divinitus  delegato  baptizandi  0 
pcenitentes , Sc  proeparandi  ad  Chriftum  Dominum  , ut  eilet  ejus 
proecurfor  , ne  , fi  lubito  Chriftus  Sc  inexfpedatus  populo  imparato 
fe  objeciifet, facile  repudiaretur.  *Prtzdicans ,poenitentiam  fcilicet  3c 
baptifmum  : * w deferto  Judtu,  id  eft, in  regione  faltuofa,  in  qua  ha- 
bitabat Zacharias,  inquit  Beza  in  hunc  iocum,  ut  ita  odio  Eremita- 
ruci  defertum  Joannis  in  locum  habitatumconvertat.  Sed  errat:  turn 
cpiia  defer  turn  hoc  erat  circa  Jordanem,  ut  Evangelifta?  indicant : ha- 

D z bitatio 


Ft  dicens  : 
loenitemianfa 
gite : arpropin- 
qravit  enim  te- 
gf.um  celoium. 


26  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

bitatio  autem  Zachariae  erat  in  montanis , incivitate  Judae,  Lucae  I. 
quae  montana  a Jordane  remotiffima  funt.  Unde  Jerem.  33.  v.  13. 
opponuntur  montana  Judaeae  campeftribus  , fcilicet  circa  Jordanem  , 
ut  occidens  orienti  : turn  quia  tota  antiquitas  tradidit  , Joannem  in 
vera  eremo  folitariam  duxifle  vitam  , & praedicafle  , ideoque  Ere- 
mitarum  effe  Principem,  de  quo  Chryfoft.  hom.de  Joanne  Baptifta, 
3c  Horn.  1.  in  Marcum  , & Hieron.  epift.  ad  Euftoch.  3c  ex  folo 
vidu  ac  veftitu  e jus  fatis  nranifeftum  eft. 

2.  * Et  dicens , id  eft,componens  praedicationem  fuam  in  hanc  fum- 
mam  totius  Evangelii  fecuturi  : unde  3c  Chriftus  idem  praedicavit. 

* Pcenitentiarn  agile.  Graece  ixnamhi  , quod  Bezavertit  ujipifiitf  , ut 
fignificet  dolorem  tantiim  , quo  corrigatur , quod  perperam  fadum 
eft  , 3c  excludatur  omnis  poenalis  adio  prodelendis  omnibus  pecca- 
tis.  Sed  contrarium  indicat  paflim  Scriptura  , ut  infra  c.  11.  v.  21. 
in  cinere  3c  cilicio  pcenitentiam  egijfei.  Vide  1.  ad  Corinth.  9.  v.  10. 
& 11.  Jonae  2.  Unde  3c  hie  , praeter  dolorem  3c  vitae  mutationem  , 
etiamconfitentur  peccata  3c  baptizantur. 

* Appropinqnavit  enim  teg > um  c&lorum , id  eft,  in  proximo  jam  eft  non 
regnum  terrenum,  quod  hadenus  affedatis  3c  exfpedatis,  fed  feli- 
ciffimum  regnum  caelorum  feu  caelefte  , cujus  nemo  fine  poenitentia 
particeps  fit.  Hoc  regnum  eft  idem  , quod  regnum  Dei  , feu  Chrifti 
vel  Meffiae  in  homines : nec  eft  aliud,quam  quo  Deus  feu  Mefiias  per 
dodrinam  Evangelii,  3c  Spiritum  fandum  cordibus  infufum,hoc  eft 
per  cognitionem  3c  amorem  deftrudo  diaboli  dominio,  perfede  re- 
gnat in animis  omnium  eledorum.Itaque  unum  3c  idem  eft  hujus  vitae 
3c  futurae,  fed  ibi  per  felicitatem  aeternam  compJetur  , quod  hie  in- 
choatum  eft.  Nova  igitur  atque  hadenus  inaudita  fuit  haec  praedica- 
tio  , 3c  praedicationi  veteris  Teftamenti  prorfus  oppofita.  Ibi  enim 
veftimentorummutatione  3c  lotione  jubenturfe  praeparare,Exodi  19. 
hie  animi  mutatione,&  poenitentia  : ibi  omnia  terrorem,mortifque 
comminationem  fpirant,hic  amorem  3c  rei  feliciffimae  promi/fionem: 
ibi  bonacarnalia  , regnumque  terrenum  , hie  fpiritualia  3c  regnum 
caelefte.  Nam  quamvis  3c  vetus  Scriptura  praeceptis  morum  landifli- 
mis  plena  fit,  finis  tamen,  quo  referantur,  occultus  eft,  inquit  Aug. 
19. contra  Fauftumc.ult.  hoc  eft,  ut  ibidem  explicat,  quamvis  3c  ibi 
nonfolum  fanditatis,  fed  3c  praemii  ejus,refurredionis  fcilicet  mor- 
tuorum  , 3c  aeternae  vitae  fiat  mentio  , hoc  tamen  non  folum  non  fuit 
praemium  veteris  Teftamenti,  fed  potius  novi.  Quod  etiamnon  fuit 
apertc  revelatum  3c  prsedicatum*  nifi  in  novo' : nara  ori  illius,  3c  prae- 

curforis 


em  : Vox  c)a- 
mantis  in  de- 
ferto  : Paratc 
viam  Domini : 
rettas  ftcitc  ie- 
tnitas  ejus. 


SECUNDUM  MATTH^UM  Cap. 3.  i7 

curforis  ejus,.nominandum  fervabatur,  quern  Regem  ad  regendos,& 

Sacerdotem  ad  fandificandos  , fideles  fuos  univerfus  ille  apparatus 
veteris  Teftamenti  parturiebat  effe  venturum  , ut  ibidem  Aug.  Idem 
apertedocet  Hieron.  epift.  129.  ad  Dardanum  Sc  Chryfoft.  hie. 

3.  * Hie  eft  enim  cuinonfuopte  impetu,  Sc  proefumptione  ad  prae-  3 Hie  eft  enim 
dicationem  iilam  profiliit , fed  , * qui  diftus  eft  , feu  prae didus  , * per  jj“  ihhm  pro! 
Jfaiam  dicentem  : Vox  clam  ant  is  , fcilicet  Dei , auditur  * indeferto  : ita  phetam  dicen- 

A * # _ - i£m  • Vn-v  r 1 ~ _ 

fcilicet, ut  Joannes  fitipfa  vox  clamantis  Dei. Nam  ipfe  Joan,  i.v.23. 
dicit  : Ego  vox  clamanii>  , &c.  Et  ita  communiter  obfervant  antiqui , 

Joannem  effe  vocem  Dei,  Verbi fcilicet  praenuntiam,  ficut  ipfe  Chri- 
ftuseft  Verbum  Dei,  ut  Epiphan.  haerefi  69.  Sc  Ambrof.  in  Lucam. 

Poffet  tamen  intelligi  vox  clamantis , fcilicet  praeconis  , auditur  , vel 
■etiam  juxta  Hebraea  , vox  damans  , palam  fcilicet  Sc  liberrime  audi- 
tur. Adfert  hoc  Ifaias  velut  probationem  , ad  fignum  , quod  tempus 
confolationis  Jerufalem  jam  adveniffet,*quia  fcilicet  jam  auditur  vox 
praeconis,quia  Regem  confolatorem  praecedit.  * Parateviam  Domini , 
id  eft,  expeditam  reddite,  omnia  tollendo  impedimenta  , ne  quid  ad- 
ventum  ejus  impediat.  * Rettas  facite  fnnitas  ejus,v iarum  fcilicet  obli- 
quitates.  Sc  afperitatesadreditudinem,  aequalitatemque  redigendo, 
ut  Regibus  adventantibus  fieri  folet.  Eft  enim  continua  metaphora  , 
ab  humano  morefumpta  , quo  ficut  paratur  Regibus  via  , auterendo 
faltus,  Sc  impedimenta,  Sc  fordes,  Sc  ornando  tapetibus  , ita  Chrifto 
para,nda  dicitur,  tollendo  veteris  vitae  peccata,  ac  vitia,  Sc  novae  vitae 
virtutibus  abfque  hypocrifi  animum  imbuendo.  Eo  enim  tendit  tota 
praedicatio  Joannis  : Pcen'itentiam  agite,  Sc  facitefrudus  dignospoe- 
nitentia,  tamquam  quibus  paretur  via  Chrifto  venienti.  Quod  Sc 
non  folum  voce,  fed  Sc  fadis,  totaque  vitae  compcfitione  prxdicaret,, 
ut  verum  Chrifti  praeconem  decet. 

4.  * Habi  bat  veft imentum  , non  pellem  cameli , fed  * de  pHis  camelo - 4 ipfe  amem 
rum  contextam,  adeoque  vilem,  afperam  Sc  rudem,  pceiytenti^e  con- 

gruam  : quam  Anfelmus  hie  vocat  cihaum  camelinum . A quo,  ficut  ab  depiiiscameio- 
omnis  aufterioris  vitae  inftituto  , cum  haerctici  tamquam  a colubro  peJiile^m°or^ 
abhorrearit,  noluiit  hicaliquid  particulate  Joanni  adferibirfed  Mag-  limibos  ^uos  : 
cieburgenles  volunt  ruifle  ufitatum  veftimenti  genus  hominis  moil-  e*at  locuft* 
tani  ; David  Chvtraeus  fuiffe  undulatam  veftem  , fimilem  ei  , quam  'Tiel  fiiVcftte* 
dicimus  acamelis  Camelot,  Sed  eos  refutat  Chriftus  ipfe,  minime  de- 
licatum  Sc  mollem  veftitum  ejus  commendans,  Matth.  i i.v.89.  * Et 
z~waw  pcUiceam,  id  eft,  non  pretiofam,fed  cori  ace  am,  ut  fpiritu  ita  Sc 
habitu  Eliam  referens.  * Circa  lumbos  fuos . Quo  fignificatur  parti  111 

libi- 


ZS  COMMENT,  IN  EVANGEL1UM 

libidinis  refrsenatio,  partial  accindio,  feu  praeparatio  ad  opus,  juxta 
illud  , fint  htrnbivejtri  pr&ctnfii.  Unde  & apud  Ethnicos  difcindum 
efle  , mollis , ignavi  , lolutique  hominis  indicium  erat. 

* Efca  autem  ejus  locujta . Grsece  axpUtg ; quas  aliqui  dim  apud 
Theophyladura  nuces,aut  poma  filveftria  efle  voluerunt-.probabilius 
alii  elfe  fummitates  herbarum  , Grsecis  etiam  dx phe$  didas , quod 
acriter  tuetur  Ifidorus  Peluliota  lib.  i.  epift.  132.  Sed  lonse  eft  ve- 
rius  id,  quod  veteres  tradunt,fuifle  veras  locuftas,  fcilicet  inleda  ilia 
nota  , quae  nifi  fuiftent  in  cibos  ufurpata , non  ponerentur  inter  ani- 
malia  munda,  Levit.c.  1 1.  Unde  Hieron.  lib.  2.  contra  Jovinianum, 
Orientals,  inquit,  O’  Lybi&  populus , quia  per  defertum  U'calidam  ewmivA* 
Jlitatem  looiftarum  nubes  upenumur , locuftis  vefei  moris  eft.  Et  Plinius 
lib. 6.  c.  30.  addit  jEthiopes  quofdam  locuftis  tantiim  vivere , fuma 
8c  fale  duratis  in  annua  alimenta.  Ut  abfurda  merito  videri  debeat 
quorumdam  haereticorum  audacia  , qui  ex  locuftis  cancros  marino9 
fabricant,  quibus,  licet  contra  legem,  Evangelica  libertate  utereturc 

* Et  mel  filvejlre,[d  eft, quod  in  fylvis,in  arborum  truncis,dc  rupi- 
bus  ab  apibus  agreftibus  fieri  folet,  8c  fatis  magna  fuifle  Samfonis  6z 
Jonathse  exempla,Judic.  14.V.8.  8c  i.Reg.  i4.v.2^.probant.  Ama- 
riffinium  fuifle  tradit  Ifidorus  loco  citato;  fed  qui  probaverunt,  veri- 
fimilius  hoc  negant : eft  enim  infipidius  quidem,dulce  tan^n  utmel. 
Veftitus  ergo  alperrimus , 8c  vidus  erat  viliflimus,  pcenitentise,  cae- 
leftilque  regni  prasdicatori  congruus. 

5. Tunc exibat  - * June  exibat  ad  eum  Jerofoivwa  • miraifta  vitae  fanditate,  poe- 

lyma,  & om»is  nitentise  exemplo,  protniliionis  novitate,  8c  miracuhs  nativitate  ejus 
niwegio^ drea  in  memoriam  revocatis,  excitata  : plus  enim,  ut  Chryfoft.  reionabat 
]ordai;em ; ejus  converfatio,  quam  vox.  * Et  omnis , id  eft  tota  , fud&a  , magna 
bt’nuu  abPeo!n  fdlicet  ejus  pars.  * Et  baptizabantut  ab  eo , tamquam  profitentes  hoc 
jordane.  confi-  figno  fe  fimiliter  intus  a peccatis  ablui  velleper  poenitentiam,  quam 
praedjeabat.  Unde  difponebantur  hoc  figno  quodam  praecudforio  ad 
baptifmum  Cbrifti  facile  recipiendum.  * c onfitemes  peccar a fa*,  id  eft, 
non  tantiim  confitentes  feefle  peccatores  , ut  fere  hserettci  volunt , 
fedexponentes  figillatim  peccata  fua : hoc  eft  enimeonfiteri  peccata, 
ficut  8c  Ad.i^v.  18.  fecifle  leguntur  , nempe  in  lignum  verse  pce- 
nitentise  , quse  figillatim  damnat  crimen,  6c  damnando  quafiex- 
fpuit  , 8c  animum  relevat.  Unde  ritus  ille  particular^  hu  jufmodi 
confeflionis  fuit  etiam  in  veteri  Lege  ufitatus,  ut  dare  colligitur  ex 
Num.  y.  v.  7.  8c  Levit.  f . v.  y.  8c  18.  ut  Ibislo.cis  notavimus. 

7.  * Videns  mem  mult  os  Eh  ary  mum  O’  tiadduMorum*  Tres  erant 

pr»ci- 


rentes 

fua. 


peccata 


7 

scukos 


Videns  aute 


than- 


SECUNDUM 

proecipux  fedae  apud  Judxos , , . 

Effeni,  omnium  probiffimi  , P bmf&i  3c  Sadduc^i.  PimiUos  didos  qui-  memes  ad  bap- 
dam  volunt  quafi  OtfTfifl  , P orefcm  , id  eft , Interprets  legis.  Sed  “ixii  eis Pro' 
ilii  potius  dicuntur  Scriba^qui  non  omnes  erant  Pharifaft.  Dicuntur  qJispcdr£ 
ergo  P barif&i,  quafi  divifi  a caeteris,  propter  vitae  fandimoniam  afci-  monftravit  vo» 
titiam  & fuperftitionem,  five  hoc  deducas  JpD  , Pardiz, , ut  Hieron.  a ’ 

in  quae  ft.  Hebraicis  in  cap.  38.  Gen.  five  potius  a , Pardfth  , ut 
Epiphan. initio  Panariijdicuntur  enim  Hebraice  OUPllG,  Perufcim3 
Hieron.in  cap.S.v.  1 1.  Ifaiae  audorem  Pbanf&orum  facit  Hillel,  ficut 
Scribarum  Sammai  , qui  , inquit*  non  multo  prius  quam  Chriftus 
Dominiis  nafceretur,  orti  funtin  Judaea.  Sed  de  Scribis  res  certa  eft, 
longefuifle  antiquiores  , imo  jam  ab  Efdrae  temporibus  viguifle,  ut 
fupra  didum  eft.Pbarif&os  autem  3c  Sadducws  conftat  jam  in'dea  tetfi- 
tempore  Machabaeorum  fuifle  fedas  formatas, ex  Jofepho  ^.Antiq, 
c.9.  3c  18.  Didi  funt  autem  five  a Tfadoc,  fedae  principe,  five  quafi 
O’DHIC  , TudddikSm,  id  eft  j#/?f,quod  de  juftitiae  perfedione  gloria- 
rentur.  Inter  eos  haecerat  differentia,  tefte  Jofepho,  locis  cit.  & 18. 
Antiq.c.2.quod  Pbartf&i certiorem  legalium  rituum  notitiam  profi- 
terentur,  traditionibus  viverent  , fatum  admitterent,  ita  tamen  , ut 
libettatem  inplerifque  non  deftruerent : animam  fentirent  efle  im- 
mortalem  : bonas  in  alia  migrare  corpora,  malas  perpetuis  pledi  pee- 
nis.  Sadduc&i  contra  nihil  fato  tribuebant,  omnia  hominis  libertati: 
animarum  praemia  3c  pcenas , corporum  refurredionem  , ac  fpiritus 
omneSjitemque  traditiones  negabant.  Sadducaei  pauci  erant, fed  fere 
ditiores.  Unde  3c  divites  Sadducaeis  adhaerebant-populus  Pharifaeis9 
apud  quern  tanta  erat  eorum  authoritas,ut  quamvis  obloquerentur 
Pontifici  aut  Regi , fidem  tamen  its  haberet . Nam  quid  quid  ad  fo- 
lemnes  precationes  3c  cultum  divinum  pertinebat,  juxta  eorum  prae- 
feriptum  fieri  folebat  : ufque  adeo,  ut  cum  Sadducaei  magiftratum  , 
licet  inviti , fufeiperent , mox  Pharifaeorum  decretis  affentirentur  ; 
niff  facerent , non  ferendi  a populo.  Iftae  igitur  fedae  confluebant 
ad  baptifmum  Joannis  ; magis  fortafse  , ut  populo  fuum  fanditatis 
ftudium  probarent,  quam  Deo.  Ita  enim  folent  hypoentae  fefandis 
adjungere  : quibus  proinde  Joannes  dicebat. 

* Progenia  viperaruw,  Vipera  ferpentum  nocentiffima  eft,utex 
Ad.  28.  liquet , de  cujus  natura  multi  multa  philofophantur.  Pli- 
nius  lib.  io.c.^2.Ariftot.lib.  $\c. ult.Hift. animal. mifeent  3c  fabu- 
lofa  quaedam  : Ambrof.  lib. 5.  in  Hexaem.c.y.ex  BafiLhom.  17.  in 
Hexaem.Unde  aliirefpiciputant  ad  invidiam, 3c  caliiditatem,ut  Aug. 

3c 


MATTH&UM  Cap.  3.  29 

ut  lofenhus  lib.  2.  de  bello  Jud.  c.  7. 


rxorum,5c  Sad- 

-t  • 1 /*  A (*  1 1 m U 


% Pscite  ergo 
fruftum  dignu 
poenirenii*. 


5.  Et  ne  velitis 
dicere  intra  vos: 
Patrem  habe- 
ir.us  Abraham. 
Dico  enim  vo- 
bis  quoniam  po 
tens  eft  Deus  de 
lapidibus  iftis 
fu  fci  rare  filios 
A brail*. 


r o*  Jam  enim 
{ecui'.s  ad  radi- 


30  COMMENT.  IN  EV ANGEUTJM 

8c  Gregor,  alii  ad  animum  homicidam,  eo  quod  viperae  foetus  matres 
fuas,  uterum  perrumpendo,  occidant,ut  faciunt  maii  Dodores,  maxi- 
me  haeretict.  Generaliter  itaque  progeniem  vipeiarum  vocat  Hieron.  in 
c.30.  Ilaiae  peffimorum  parentum  peflimos  filios , homicidarumicili- 
cet  homicidas,  invidorum  invidos.  Non  enim  eft  haeclaus  a poenitendi 
prudentia  petita,  ut  putavit  Ambrof.  lib. 2.  in  Lucam  fed  gravifli- 
maeft  increpatio.  * Ouis  demonjhavit  vobis  &ct  id  eft,  quo  mo  do  fieri 
poteftcum  viperae  potius  quam  homines  fitis , juftorumque  perfecu- 
tores,  8c  juftitiae  iimulatores  , utaliquis  vobis  monftraverit , feu  per- 
fuaferit,  ad  remedium  a poenis  aeternis  , quas  vel  non  creditis  , vel 
j uftitfe  praefumptione  non  timetis,  hue  effe  vobis  recurrendum  ? Ad- 
mirantis  enim  verba  funt  reinovitatem  ac  difhcultatem.  Sed  li  tamen 
vero  poeiiitentiae  dolore  tadi  fitis  , 

8 . * Facile  fruttum  dignum  pcenitentia , feu  pcenitentia  hoc  eft  qui  decet 
veram  poenitentiam  , feu  animi  refipifeentiam.  Frudus  llli  funt  pec- 
catorum  deteftatio,lachrymae  ex  corde  expreiTae,afFeduum  malorum, 
morumque  corredio  , & in  primis  virtutum  ftudia  peccatis  contraria  , 
ut  Greg.  Horn.  20.  inEvang. 

9.  * Etne  velitis  dicere  intra  vos , id  eft , nolite  cogitare  8c  ftultaifta 
cogitatione  ac  fiducia  vosfeducere  ; * Patrem  babemus  Abraham  ,id  eft  , 
ut  Joan.  8.  dicunt , v.  32.  semen  Abrabdt  fumtu  : 8c  v.  39.  Pater  nofter 
Abraham  eft  ; cuifcilicet  a Deo  promiflio  fada  eft , 8c  hereditas  falutis 
filiis  danda;  hoc  enim  adfertur  velut  caufa  fecuritatis  contra  venturam 
iram,  cum  Deus  non  frangat  fidem  fuam.  Errabant , eo  quod  de  car- 
nalibus  filiis  hoc  intelligerent , cum  filii  Abrahse  fiantimitatione  fidei : 
contra  cujufmodi  cogitationes  etiam  agit  Apoft.  ad  Rom.  9.  verf.  6. 
8c  fequentibus. 

* Dico  enim  vobis  , quoniam  Deus  eft  potens  de  lapidibus  iftis  , quos  co- 
ram cernitis  , fkfeitare  filios  : ficut  olim  Adamum  ex  terra , Evamex 
ejus  latere, Ifaac  ex  emortuis  corporibus  Abrahae  8c  Sarae,quiratione 
fterilitatis,  Ifaiae  y 1.  v.  1.  comparantur  petrae,  unde  Judaefexcifi  fint: 

* Abraha.  Dativus  eft , id  eft, quos  Abrahae  promifit,  ut  iis  conferendo 
promiffam  benedidionem  , liberet  fidem  fuam  vobis  pereuntibus.  Ve- 
rifimile  tamen  eft  alludi  fimul  ad  vocationem  gentium,  quae  durae 
erant  inftar  lapidum  , 8c  colendo  lapides  lapidibus  fadae  erant  fimiles : 
fie  enimintellexerunt  magno  confenfu  veteres,  Hier  Ambr.Theoph. 
in  h unc  locum  , poft  Iren.  lib.  4. c* Clem.  Alex.  ferm. ad  Gentes, 
Orig.  Horn.  6 . inExod.  8c  4.  in  Jerem. 

10.  * Jam  enim  fecuris . Securim  intelligit  Hieron.  praedicationem 

Evan- 


SECUNDTJM  MATTHJEUM.  Cap.  3.  31 

Evangelicam,  Greg.  Chnftum,  qui  conftet  ex  humanitate,  velutma-  cem  arbcrum  po 
nubrio  5 divinitate  , 11 1 ferro.  bed  cum  tcta  cratio  fit  tropica , totus  erg0afbor°^u« 
potius  contextus  intuendus  eft, quam  fingulae  partes.  Itaqueconclu-  nonfachfiuflum 
dit  alterum  emendationis  impedimentum,fpcm  fcilicet  differendifup-  tiu^inYgilem 
plicii.  Jam  enim  fecurispofita  eft  , non  ad  ramos  , ut  fuperflua  deci-  mittetur* 
dendo  levius  caftigentur,  fed  * ad  ipfam  vadium  arborum,  ut  fundi- 
tus  excidantur  8c  percent.  Significat  enim  jam  imminere  cervicibus 
extremum  8c  irreparabile  excidium  , non  folum  Juda'is inferendtim 
per  Titum  8c  Veipafianum,  vel  per  tranfktionem  Evangelii  ad  Gen- 
tes  ut  quidam  intelligunt , fed  etiam  fingulis  hominibus  infligcn- 
dum  per  aeternam  damnationem.  Hoc  enim  eft  , qucd  fcqui-tur  : 

* Omnis  ergo  arbor, -fa u homo,etiamfi  nepos,aut  filius  carnalis  fue- 
rit  Abrahae,fi  fterilis  bonorum  operum,  * excidetur , jam  jam  (Greece 
eft  UxcttIitcli  , exiiditur)  ex  hac  vita  fcilicet  per  mortem.  * Et  in  ignem 
rnittetur  inextinguibilem  , v.  12.  feu  fupplicii  asterni.  Dicitur  hoc 
jam  poft  adventum  Chrifti  fieri  magis,quam  ante;  quia  nunc  palam 
coepit  in  toto  mundo  prsedicari.  Scripturas  autem  phrafi  res  tunc  fieri 
dicitur,  cum  palam  innotefeit.  Bine  antea  ignorantia  8c  infirmitas 
magis  venLam,fuppiiciique  diminutionem  ac  dilationem  merebantur. 

n.*  Ego  quidem  baptiz.o, 'Srr.  Non  cohaerent  haec immediate  prasce-  1 i.Ego  quidem 
dentibus,  led  dufta  funt  a Toanne  , ut  refponderet  populo  , cogitand  bainizo  vos .in  a- 

rr  s'L  •/!  r r 0 r r 1 • . i A r qua  m poem  ten- 

cum  elle  Cnriltum,  ut  patet  Lucas  3. v.  15.  8c  16.  negatemm  hide  namrqui autem 
effe  Chriftum,alferendo  fe  tantum  effe  prascurforem  ejus , qui  ei  pa-  eft^onfot^me 

ret  viam . eft^ajus  nonfum 

* Ego  enimbaptico  vos  in  aqua : id  eft , nudo  elemento  tango  corpus , men  la  portare: 
nec  ad  animum  penetro , ut  remiftionem  peccatorum  conferam  : non  S^nSpiri^fin- 
tamen  profana  lotione,  fed,  *in  pcen it entiam, Id  eft,in  profeffionem  pee-  fto  > & igr.i, 
nitentiae  , quod  fcilicet  poenitemini  de  peccatis  veftris  8c  ablutionem 

corum  de  fide  rads. 

* Oui  autem  poft  me  ventuvus  eft.  Grasce  ojuevo; , venit  , tempore 
prasfenti,  ut  etiam  eft  Latine  apud  Marcum  : id  eft,Ule,cui  ut  Luci- 
fer orienti  foli  viam  paro  , 8c  qui  jam  jam  poft  me  in  proximo  adeft  > 

* fort  tor  me  eft  ; id  eft,  virtute  8c  efficacia  me  longe  prasftantior , ut— 
pote  qui  ipfa  cordapenetrabit,  8c  auferendo  peccata  filutem  dabit# 

Diftantiae  verb  magnitudinem  indicans,  addit : *cujus  non  fum  digntu , 
fi  fcilicet  naturae  conditionem  fpectes  , * calteamenta  portare . Sandfcio- 
rem  enim  locum  ingrefluri  folebant  Judasi  calceamenta  deponere. 

Exodi  3 Jofue  3.V. I5.ficut  hodieTurcae;Graeceeft IttoSwclt;*, 
quod  multi  fandalia  >k\x  foleas  interpretantur  plantis  fubligari  foli- 

E tas. 


ii.  Cujus  vcn- 
tiJabrum  in  ma- 
nu  fua  : 8c  per- 
mundabit  aream 
fuam,  8c  congre- 
gabit  triticum 
iuara  in  horreu, 
paleas  autetn  co- 
burer  igni  inex- 
tinguibili. 


51  comment,  in  evangeltum 

tas.  Alii  Evangeliftae  dixerunt  corrigiam  calceamemorutn  folvere.  Sed 
idem  exprimunt  diverla  comparatione  ; nempe  indignum  elTe  , cui 
vel  extremum  6c  vilnEmum  minifterium  ejus  committatur.  Nam  , 
ut  lspifiime  inculcat  Auguft.  in  libris  de  confenfu  Evangelift.  api- 
cibus  verborum  non  eft  Uganda  veritas,  quail  lifdem  omnino  verbis, 
quo  res  dida  fuerit  , narrari  debeat  - cum  in  omnibus  (ignis  verbo- 
rum  non  fit  nifi  ipfe  animus  inquirendus.  Nam  ex  hac  ipfa  Evan- 
geliftarum  diverfitate  falubriter  difciraus , nihil  aliud  efife  quaeren- 
dum  j quam  quid  velit  ille  , qui  loquitur  , ut.ait  lib.  2.c.  12. 

* Ipfe  vos  bapti^abit : id  eft,  tinget  largiter,  non  folum  corpus , fed 
animara;nec  fola  aqua,  fed  * ipfo  Spiriiu  fanclo , cordibus  infufo.  Cum 
autern  fit  bonorum  omnium  fons  Spiritus  fandus  , hoc  nomine  , ut 
Chryf.  hie  notat,  infinuantur  omnes  illi  magnifici  effedus  ejus,  pec- 
catorum  re  ni(Iio,regeneratio,  renovatio,  juftificatio,  adoptio,jus  cs- 
leftis  hsereditatis  : ut  ita  intell'igamus , quanta  eft  differentia  inter 
corpus  6c  animam,  aquam  6c  Spiritum  fandum,apparatum  rei  6c  rem 
ipfam , tantumeffe  diferimen  inter  baptifmum  Joannis  6c  Chrifti. 

*Et  igni . Illud  (d)  videtur  effe  exegeticum.feu  explicativum,  non 
copulativum,  q.d.  hoc  eft  igni,  five  Spiritn  fando,  qui  igni  fimilis  eft 
vi  6c  efficacia  , confumens  peccata , illuminans  tenebras , accendens 
amore  charitatis,  5c  furfum  rapiens.  Unde  Chriftus  : ignem  vent  mit - 
tore  in  terrain,  6 ■ quid  volo . nifi  ut  accendamr  ? Simul  tamen  alludit  ad  vi- 
fibilem  ejus  apparitionem,  in  Pentecofte  futuram , ut  Cyril,  Catech. 
17.  Hieron.  hie,  6c  alii  communiter  : imo  ut  fatis  indicat  ipfe  Chri- 
ftus, Ad.  1 . v.  f . Proinde  qui  per  ignem  intelligunt  ignem  j udicii , feu 
examinis  divini,ut  Hilarius,vel  gehenns  future, ut  Theoph.  Antioch, 
lib.  1.  6c  Bafil.  lib.  y.  contra  Eunom.  vel  purgatorium  , ut  Hieron. 
hie  6c  Greg,  vel  tribulationem  , minus  videntur  textui  congruere. 

12.  * Cujtts  vrentilabrum  in  manu  fua,  Promiferat  Chriftum  fore  Sal— 
vatorem , nuncprxdicit  6c  Judtcem.  Ventilabrum  eft  vannus.  Aug.  in 
Pfalm.92.vocat  Palam , inftrumentum  fcilicet,  quo,  vi  agitationis  5c 
venti,  pales  a frumentis  fecernuntur.  Hinc  Iren.  lib. 3. c.28. 6c  Ter- 
tul.  lib.  defugain  perfecut.  cap.i.  volunt  fignificari  perfecutionem, 
qus  * aream  Dominicam  , id  eft  , Ecclefiam  , feu  confufum  acervum 
fidelium  eventilat  6c  purgat,non  faciens,  fedmdicans  * paleas,  id  eft 
e$s,  quiinft.ir  palearum  leves  funt,  6c  ex  E:clefia  vi  hujufmodi  tem- 
peftatis  evolant.  Sed  redius  vtv  vent  ildbr  urn  intelligas  diferetionem 
illam  extremi  judicii , ut  Aug.  in  Pfalm.  citat.  6c  alibi  faepius , qua 
feparabuntur  etiam  corporali  loco  boni  6c  mali.  * Er  congregab  t iri« 

tii  urn, 


SECUNDUM  WATKWMTJM.  -Gap. 3,  35 

, i d ell:  eos , qurEuerint  hu  Aiiitate  depreffi  , finceritate  candidi, 
virtutibus  Ececundi  , pietate  Sc  conftantia  contra  ventos  tentatio- 
num  Sc  perfecutionum  graves  , * in  borreum  , five  regnum  cyiorum. 

* Paleai  uutm , id  eft  , maios  Ecclefiy,  ex  eodemfcilicetfemine  verbi 
Sc  baptifmo  natos , eadem  pi  avia  do&riny  alitos , lifdem  Sacramen- 
tis  colligatos,  led  virtutis  manes,  operibus  bonis  fteriles,  quique,ut 
apte  Bairi.  in  Reg.  brevior.  refp.  2^7.  inftar  palearum  non  fibi,  fed 
frumento  Domini  utiles  funt,  * iomburet  igni  inextinguibili , hoc  eft 
seterno : quo  indicat  fimui  Sc  poenarum,  Sc  punitorum  yternitatem. 

13 t*Tunc,  cum fcilicet  ita Joannes  homines  fua  prydicatione  Sc  bap«>  j^us^ Galina 
tifmo  ad  poenitentiam  Sc  adipfum  Chriftum,  jam  jam  propinquum,  m jordanem  ad 
pryparaffet  fvtnri  fe/us  d GaUUa , nimirum  Nazareth,natali  loco,ubi  pazareturabo^ 
ha&enus  privatus  vixerat , * in  furdAnem,  id  eft , earn  regionem  Jorda- 
nis  ac  Judyy  , ubi  baptizabat  Joannes : * ut  baptiz,areiur  ab  eo  ,Sc  hac 
occafione  ipfe  Chriftus  manife'ftaretur  inlfrael,in  tanta  hominum  af- 
fluentia  ( quam  caufam  dat  ipfe  Joannes  fui  baptifmi,  Joan.  i.v.  3 1.) 

& ut  magifterium  ejus  erga  genus  humanum  coram  tanta  turba  cy- 
lefti  voce  declararetur. 

I4*  *?  omnes  auum  prohibebat  earn  : id  eft  arcebat , vel  baptizare  14.  Joannes  au 
renuebat,  idquetum  propter  perfony  excellentiam,  turn  ne  putaretur  eumJcen^Ego 
indigere  poenitentia,hcut  cyteii.  * oicens,  ego  a te  debit)  bApticari  non  a te.deJ>«>  bapti^ 
debito  prcecepti , led  indigently.  Gryce  eft  enim  , id  elt  ,in-  ad  me? 

digeo  , opus  eft  mihi  bapti/ari  , non  baptifmo  aquy  , quern  necdum 
temporis  ratio  poftulabat , fed  Spiritus  fandi  Sc  ignis , quern  fupra 
prydicaverat,  idque  quiaillo  baptifmo  ab  originali  labe  ablui  indigue- 
rat  , Sc  aquotidianis  ablui  indigebat.  * Et  tu  vemsud  we.  Emphatice 
legendum  , * tu  Ad  me  ? Nempe  Dominus  ad  prycurforem  ? Agnus 
fine  macula  ad  peccatorem  ? 

1 f . * fefus  autem  dixit ,&c.  Sine  modo:  id  eft,  permitte  me  baptizari:  i5.Refponiem 
quoverbo,  fine , non  tarn  improbat , quamapprobat  recufationem  : sfnTmol 
Joannis;  fed  addens , mudb,  fignificat  hoc  fieri  debere  temporaria  qua-  do : ficemm  de- 
dam  difpenfatione  , ut  obfervat  Nazianzen.  Orat.  39.  Caufam  a item  ^nem  '{uftius! 
fubjecit  : m ft c enim , cedendo  fcilicet  delatis  honoribus  , inferioribus 
nos  fubmittendo, Sc  in  fimilitudine  fignorum  fimilitudinem  carnis  pec- 
cati  magis  magifque  adimplendo,  * decetnos . Gr yce^bovldv , deco - 
rum  eft  , feu  convenit  nobis  juftitiy  fcilicet  magiftris  ( fe  enim  Sc  Joan- 
nem  videtur  comprehendere,  nifi  malis  de  fe  folo  pluraliter  loqui ) 

* Adiwplere  , non  foliim  docendo , fed  in  primis  faciendo  * omnem  jufii  * 

id  eft,  quidquid  juftum,  virtuti  confentaneum,  Deoqubgratum, 

E % etiamft 


34  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

etiam  fi  non  debeat,  id  eft,  non  necefle  fit  fieri.  Fuit  autem  hoc 

feu  juftitix  virtutique  confentaneum  , multis  ex  capitibus.  Primo,  ut 


16 

autem  Jesus 
confeftim  steer, 
dit  de  aqua  , & 
ccce  apeni  fun: 
ci  csli  : & vid;t 
VpimumDei  dei- 
ce ndentcm  ficut 
columbam  , & 
venientem  lupei 
fe. 


cet  eas  deftinandotut  medicus  xgris  fimilis  fadus,xgrotis  eo  efiet  gra- 
tior,quo  1 amiliarior: ut  homines  ad  fuum baptifinum  ihvitaret:ut  Joan- 
nis  baptifma  tamquam  a Deoinftitutumcomprobaret:  ut  teftimonium 
de  cxio  in  bap  til  mo  eiredderetur:denique  ut  per  defcenfum  columbas 
Spiritus  S.  adventumin  baptifrao  fidelium  fignificaret, inquit  Hieron. 
Bapiizatus  1 6.  * B*tptiz.atu>  autem  Jefus  cotifefiim  afcendii  de  aqu*.ll\\id,confefiim , 
referendum  eft  magis  ad  illud,  & ecce  aperti  &c.  quam  ad,  afcendit  ; ut 
lit  fenfus,  ftatim,  cum  a baptilmo  afcendit,  vidit  cxlos  apertos.  Indi- 
cat id  Marcus  , cum  dicit , fiaiim  afcendens  de  aqua  vidit, 

* Et  ecce , rem  fcilieet  admiratione  dignam  ,.  aperti  funt  ei  cali,  Ei , 
fcilicet  Chrifto,  turn  quia  propter  ipfum,  turn  quia  ipfe  Chriftus  eft , 
qui  vidit  cxlos  apertos , ut  aperte  dicit  Marcus.  Ipfe  quoque  eft, qui 
vidit  Spiritum  defeendentem  , ut  hie  Matth.  juxta  Interpretem  no- 
ftrum  , qui  vertit , * fuper  fe  : nimirum  ut  ipfe  Chriftus  redderetur 
certus  figno  externo  de  fua  ad  munus  Evangelicum  vocatione.  Cxl£ 
ergo  el  aperti  funt  ,id  eft , fcifli , ax^ofahoi , ut  eft  Grxce  apud  Mar- 
cum , non  revera , quia  fuilfet  fuperfluum  , nec  fola  mtelle&uali  vi- 
fione,  ut  late  Origen.  lib.  contra  Cellum  , nec  fola  imaginaria  , ficut, 
juxta  Hieron.  hie  , Ezechiel  cxlos  apertos  vidit , fed  lenfibili  vifione, 
ficut  columba  6c  vox  fuerunt  fenfibiles , quia  fcilicet  in  fupremo 
aere  , vel  xthere  fimilitudo  profundi  hiatus  vifa  eft , idque  ut  e ccelo 
omnia  preficifci  viderentur. 

* Et  vidit , Chriftus  fcilicet, ut  ex  Marco  diximus.  Non  tamen  ne- 
gatur  etiam  vidifle  alios,  Nam  6c  Joannes  vidit,  quia  hoc  ei  fignura 
datum  fuerat , Joan,  i.v.33.  Sccxteri  etiam  adftantes,  utillo  figno 
au&oritas  Chrifti  6c  magifterii  ejus  propalaretur.  * Spiritum  Dei  def- 
eendentem ficut  columbam  : id  eft,  corporali  fpecie  columbx  , ut  ait  Lu- 
cas : Quo  potius  videtur  fignificati  corporalis  fimilitudo  columbx  3 
quantum  ad  fiouram  ac  defcenfum,  ut  communiterau&ores  fen- 
tiunt,qutj.m  veram  columbam, ut  videtur  putafie  Auguft.lib.de  agone 
Chrifti  cap.2  2.tametfialii$  locis  docere  videaturfuiffe  columbae  fpe- 
ciem.  Nam  adhibita  tantummodo  fuit  ad  fignificandum  ( ad  quod 
fuffidt  columbx  fpecies)  ficut  & lingux  ignex  in  Pentecofte.  Unde 
fimUi-pJirafi  dicuntur  apparuilfe  non  verx  lingux  ignex  , fed  lingux 
tamquam  ignis.  Defcendit  ergo  Spiritus , ficut  columba  , non  quod 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  3.  3 f 

lodo  motus  fuerit,  qui  eft  ubique,  vel  Chriftum  tunc  tantum  inhabit 
tare  cceperit,  qui  eo  femperplenus  fuit : fed  ut  eo  fymbolo  prsefentia 
Spiritus  fandi  in  Chrifto  &z  in  baptifmo  fidelium  fignificaretur- 
Percolumbam  autem  ad  exprimendascolumbinasproprietates  ipfius 
Spiritus  (andi,  quas  in  Chrifto  Sc  baptizatis  operatur.  Exprimit  eas 
Cyrillus  late  Catech.  17  breviter  Tertul.  lib.  dc  baptifmo  cap.  80 
quia  animal  eft  fimplicitatis  Sc  innocent ix  , quod  etiam  corporal i , 
inquit,  felle  caret.  Latius  hxc  de^ducit  Cyprian,  lib  de  unitate  Ec- 
clefiae.  Adde  quia  mundum  , benignum  , manfuetum  , fcecundum  , 
fummo  afFedu  pullos  profequens.  Denique  ficut  in  figura  dim  in 
aquis  diluvii  per  columbam  reconciliatio  humano  generi  annuntiata 
eft,  ita  Sc  mine  in  aquis  baptifmi  eamdemob'caufam  apparuit , ut 
obfervavit  ibidem  Tertull.  Sc  Ambrof.  hie, 

17.  * Ft  ccce  vox  de  calls.  Undent  columba  : ut  utrumque  fym-  7 7-  E;  ecctvoz 
bolum  alterius  fignificationem  juvaret : vox  quidem  indicando,quid  Hie  eft  films  mc- 
fibi  vellet  colurnba  ; columba  verb  , ad  quern  fpedaret  vox  : unum  qu0dl^iSComn 
oculis,  alterum  auribus,  ut  Filius  Dei  auditu  confpeduque  monftra-  piacui. 
retur  (inquit  Hilarius  can.  2.)  quia  fide  digniffimus,  quiaudivit& 
vidit.  Adde,  ut  fie  Trinitatis  myfterium  inciperet  baptifmo  aperiri: 

Pater  in  voce,  tamquam  Verbi  genitor,  Filius  in  carne,  Spiritus  fan- 
dus  in  columba  , ut  annotarunt  Ambrof.  Sc  alii , qui  contra  Aria- 
nos  fcripferunt. 

♦ Dtcens 9 hie  eft  Filius  mens  dilettus : Greece  per  articulos  emphati- 
cos , illc  filius  meus,  ille  diledus,  Nam  primb  fignificat  feloqui  de 
filio,  non  quovis,  fed  naturali,unico,aeterno,coaequali,  utexpendit 
S.  Leo  ferm.  de  transfigur.  Secundo  verb  elTe  diledum  , tamquanv 
unigenitum,  hoc  eft,  chariftimum,  ut  vertitlir  Marci  9.V.6.  * In  quo 
mibi  complacuL  Greece  c*  Z MokWcl  , in  quo  complacui.  Phrafis  eft  Scri- 
pture propria  Sc  frequens^ex  Hebreo  , ratz.ab,  om.  Nec  aliud 
fignificat  quam  affedum  benignum  nepropenfum  ergaalium  : quad 
dicat  clariu$,qui  mihi  fmgulariter  placet  Sc  acceptus  eft, in  quo  nihil 
difplicet  ; ita  fcilicet,  ut  amor  meus  ab  ipfo,  Sc  propter  ipfum,  etiam 
in  alios  difFundatur  , utpote  per  quern  mihi  alii  placere  poterunt  , Sc 
ego  aliis  placari, 

CAPUT  CLU  A R T U M. 

1 MT  Vnc  * Jcfus  ductus  eft.  Marcus  expul fum , Lucas  actum  dicit  , 

A quo  indicatin'  impetus  Sc  efficacia  Spiritus  agentis  Filios  Dei.  <ertum  a Spirits 
* A Spirit u , fando  fcilicet , ut  addit  Syrus , quia  ille  pnecefferat , 8c  aLboia,316^1 

quia 


z.  Et  cum  jeju* 
mffetquadragin- 
ta  diebus,&  qua 
draginra  ncdi- 
bus , poftea  efu 
rfir. 


36  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

quia  cum  articulo  3c  absolute  Spiritus  dicitur.  * <»  (Ujertum  , tam- 
quam  locum  tentauoni  commodiftimum  ac  deftitutum  humanofub- 
hdio  , quo  machinae  tentationum  diifipentur.  Fuic  autem  defertum 
Judacae  , quod  poftea  hmc  Quannuna  didum  eft  a Chriftianis.  * Vt 
tenuretur  a diabolo . Tenure  proprie  eft  experiendi  causa  explorare  , 
ut  feiat  vel  ipfe  5 qui  centat , vel  qui  tentatur  , vei  aiii.  Ita  tentare 
ioiet  Deus,ut  aliquories  ex  Auguft.  dix.mus.  Diaboius  ulterius  ha- 
bet  fcopum  inducendi  ad  peccatumiunde  ipfius  tentatio  eft  follicita- 
tio  ad  peccandum.Utroque  modo  Chriftus  tentari  voluit,qui  feiebat 
fe  fuperari  non  polfe.  Caufae  non  ipfum,fed  nos  fpedabant.Primo , 
ut  nobis  diabolum  vinceret , Sc  diicipuiis  conculcandum  traderet , 
inquit  Hieron.  epift.  8.  ad  Demetnadem.  Unde  Auguft.  in  Pfalm. 
90.p.  2.  Iceo  tentatus  eft  Chriftus,  ne  vincatur  a tentatore  Chriftia- 
nus  : 3c  Chriftus  ipfe  hac  de  caufa  dicit , Confidite  , tgo  vtci  mundum. 
Secundo,  ut  modum  vincendi  traderet  jejunio  , oratione,  Scriptura- 
rum  meditatione.  Tertio,  ut  oftenderet,  inquit  Ambr. 4. in  Lucam, 
diabolum  ad  meliora  tendentibus  invidere;  3c  nuncmagis  eft  caven- 
dum  , ne  myfterii  gratiam  deferat  mentis  infirmitas.  Quarto, ut  do- 
ceret,  eos,  qui  alios  debent  inftituere,  fibi  a tumultu  converfationis 
carnalis  effe  recedendum,  3c  precibus  vitsque  paritati  infiftendum* 

2.  *•  Et  cum  j jutujjei  quadraginta  diebus  & quadraginta  nociibns  : hoc 
eft  , quadraginta  dies  integros  3c  naturales.  turn  fit  mentio,  ut 
a Jucheorutn  jejunio  diftingueret,  quiillud  nedu  folvebant : quadra - 
ginta  autem,  ne  novi  Teftamenti  legiflator  Movfe,  3c  reipublicae  col- 
lapfae  renovator  Elia  efiet  inferior  , quorum  uterque  quadraginta 
dies jejunaverat.  Non  exceffit  quadragenarium  numerum, eo  quod 
numerus  ille  ferviatpoenitentice  3c  afflidioni  praefentis  vitas , ut  de- 
clarat  Aug. lib. 2.  de  con(enf.Evang.c.4.  3c  myfticum  aliquid  con- 
tinere  tradit  Ambr.  lib.  4.  in  Luc.  Unde  3c  quadraginta  dies  pluit 
{ub  Noe  , quadraginta  annos  Ifraelitae  poenas  luerunt  in  deferto  , 
quadraginta  dies  expioratur  terra  promiffion  is.  Nam.  13.  quadra- 
ginta dies  a refurredione  Chriftus  in  terra  manet.  Plura  vide  apud 
Ambr.  Hinc  eft  , quod  ex  Apoftolica  traditione  Ecclefia  etiam  hunc 
numerum  jejunioconfecravit,non  quidem,ut  totos  quadraginta  dies 
omni  cibo  abftineamus , fed  juxta  Nazian.  Orat.  in  fandum  lava- 
crum  5 ad  virtutum  noftrarum  modulum  jejunium  attemperando. 

* Et  poftea  efuriit.  Non  igitur  antea  , divinitate  naturae  humanae 
infirmitatem  fuftentante.  Poftea  verb  efuriit , non  neceffitate  , fed 
voluntate  eadem,  qua  3c  paiTus  eft : idque  ut  hominem  *erum  3c  in- 
firm urn 


SECUNDUM  MATTH£UM.  Cap.  4.  ^7 

firmuni  intelligamus,  inquit  Iren. lib.  j.c.  21.  Deinde,  inquit,  efu- 
riit,  ut  haberet  diabolus,  ubi  congrcderetur  obje&a  infirmitate  na- 
turae. Sic  enim  Sc  nos  non  folum  per  concupifcentias , fed  per  natu- 
rales  neceflitates  tentare  folet.  Fames  itaque  Domini  pia  fraus  fuit, 
ut  in  quo  diabolus  majora  metuens  jam  cavebat , famis  fpecie  la&a- 
tus  tentaret  ut  hominem  , inquit  Ambrot.  lib.  4.  in  Luc. 

2.  * Et  acccdens  tentator.  Ille  fcilice  t,cuj  us  officium  eft  tentare.  Ac-  j.  Etaccedcn* 
ceftifte  autem  corporea  rorma,  eaque  humana,  luadent  turn  verbum  si  fiiius  Deies, 
accedendi,  turn  ilia  cum  Chrifto  colloquia.  Indicatur  confequenter  , £ap^4es  lfU 
toris  non  intus  illas  fuiffe  Chrifti  tentationes,  ficut  Sc  primi  hominis. 

* Dixit , ft  Filtus  Dei  es.  Notant  communiter  antiqui , dubitaile 
diabolum  , utrum  ifte  elfet  Chriftus  Filius  Dei.  Chryfoft.  cum  fuis 
putat  allufiffe  ad  vocem  , quam  audiffet  fupra  in  baptifmo  , Hie  eft 
filim  metis , &c.  Alii  aliunde  fufpicatum  hoc  elfe,  ut  ex  vitse  fan&itate, 
ex  prodigiofo  jejunio  , Joann  is  teftimonio  , vocibus  Prophetarum  : 
fed  quia  fuperbiffimus  erat,quidquid  deejus  divinitate  opinatus  rue- 
rat  iplo  faftu  fuperbiaijin  dubium  venit  ex  tanta  naturae  infirmitate. 

Itaque  quafi  confulens  ejus  needfitati  , Sc  fimul  adulando  pun  gens , 

* si  filim  bei  es , cur  fic  tamen  affligeris  , cum  fit  remedium  ad  ma- 
tium  ? * Die , id  eft,  jube  foloimperio  tuo  omnipotent!, non  precibus, 

* ut  lapides  i(li  panes  fiant  ; convertendo  eos  fcilicet  non  in  cibum  de- 
licatum,  fed  in  panes,  ut  neceflitati  fuccurras.  Quod  fi  fecifiet,  cer- 
tumputabat  indicium  , eum  efle  Deum  : fiin  tanta neceflitate  non  fe- 
ciffet,  fivenolendo,  five  quia  non  poffet,  non  elfe  Deum.  Ubi  pulchre 
Ambr.  Artificem  diaboli  difee  aftutiam  : fic  ten  tat , ut  exploret ; fic 
explorat,ut  tentet.  Econtra  Dominus  fic  fallit,  ut  vincat ; fic  vincit, 
ut  fallat.  Nam  fi  convertiffet  creaturam,proderet  creatorem  , Sc  fi- 
mul in  variapeccata  laberetur.  Nam  propter  famem  diffidere  divinae 
providentiae , Sc  itamorem  gerere  diabolo  , utpotentiam  fuam  intem- 
peftive  oftentet  , nulla  Dei  gloria  vel  proximi  utilitate  id  poftulante, 
gulae  fimul  Sc  vanitatis  vitium  eft.  Nihil  enim,  inquit  Ambr.  pro  dia- 
boli arbitrio  nec  con  tempi atione  panis  faciendum  eft.  Quod  Chriftus 
fignificare  volens  refpondit  : 

4.  * Scriptumeft  : nempe  in  Scriptura  ilia  divinitus  infpirata  , quae  4.  Quirefpois- 
per  excellentiam  intelligitur  in  fimilibus  locutionibus.  * Non  in  fold 
pane  vivit  homo  : id  eft,  non  folo  pane  vitam  fuftinere  poteft  homo  qui-  foio  pane  vivit 
libet,  multoque  magis  Filius  Dei.  * Sed  in  omni  verbo  , quod  pro  (edit  de  nf“erbo  *nquod 
ore  De/;id  eft,  fed  quacumque  tandem  re  Deus  eum  voluerit  ac  julferit  ^r°cedit  de  OE€ 
fuftentari , utpote  cujus  voluntate  Sc  juflu  etiam  ipfe  panis  alit . Alii 

enim 


3 8 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

cnim  fine  pane,ut  Moyfes  & Elias;  alii  novocibo,  ut  manna^aliialiter 
& Deo  (uftentati  funt.  Itaque  his  verbis  Chriftus  eludit  daemonem , 
neque  aflerens  neque  negans  fe  Filium  Dei , vincitque  eum  non  po- 
tentia  fed  prudentia;  non  ut  Films  Dei,  fibi  (uccurjrendo,  fed  ut  homo 
lnnrmus  , tiduciam  in  Deo  collocando  : tentationi  non  cedens,  fed  ei 
velut  clypeum  Scripturas  objiciens.  Simuique  docet  itadomitam  effe 
oportere  cupiditatem  voluptatis,ut  nec  fami  cedendum  fit, in  quit  Aug. 
iib.  de  vera  P.elig.  c.  38, 

s.Tunc  a (Tump-  ) . * Tunc  ajfumpfit  eum  dUbolus  in  fanttdtn  civitatem : id  eft  , Jerufa- 
fn  Iem  > ut  Lucas  , qux propter  templum , & dim  arcam,  & verum  Dei 

. 5c  ftatmit  cultural  ibi  vigcntem  fiwttu  ’didtur. 
rawium  tcmpH.  * £*  fiutuit  eum  fuper  pinnaculum  tcmpli : id  eft,  fuper  faftigium,  quod 
erat  peribqlus  quidam,feu  lorica  drcumdans  te&um  fuperius  planum, 
ne  quis  dedderet , quemadmodum  de  omnibus  tedis  prasfcribituu 
Den  teron.  22. v.  8.  Grace  didtur  mipyic y , id  eft,  pinna  (eu  ala,  quia 
ab  aedificiis  extabat  inftar  alas. 

ft  dixit  ei  >fi  Ft  lint  Dei  es  , tnitte  te  deorfum  : ut  fcilieet  non  fo- 

t'e1Ute  rVoidij”  lura  fic  pateat  te  effe  Filium  Dei , fed  etiam  in  populoia  dvitate  ho- 
irj*ne5  5 te  yidentes  fine  cafu  volare,  credant  effe  Filium  Dei  fibi  pro- 
jnandayfc  de  tc,  miffum.  Dbi  obfervant  Hieron.  Sc  Ambrof.  femper  diaboli  voces  eo 
toiient te^nefor-  tandem  tendere  , ut  ficutipfe  fuperbia  cecidit , etiam  homo  deorfum 
ie  offendas  ad  la-  prascipitetur.  Script um  enim  eft : Quia  Scripturis  Sc  fiduciain  Deum  fe 
tautr  Chrutus  derenderat , ex  utroque  capite  laqueum  ei  itruit : qu.d.  quia 

ita  pendes  a Dei  providentia  , ex  Scripturis  concepta  , ut  ne  fame  qui- 
dcm  urgente  te  adjuvandum  dubites  fine  pane,  ecce  precipitate  hinc, 
ut  oftendas  te  Dei  providentie  Sc  verbis  fidere.Ipfe  enim  dixit : * Ouix 
Angelis  fuis  mandavit  de  te , id  eft,  praecepit  cuftodiam  tui.  * Et  in  minibus 
tollent  te  : quafi  geftando  manibus , quemadmodum  res  charas  fole- 
mus , ne  forte  impingas  in  aliquem  lapidem  & cadas.  Abutitur  Scrip- 
tura  : promittit  enimSpiritus  fandtus  fecuritatem  Sc  cuftodiam  amalo 
juftis , hoc  eft,  in  juftitia  ambulantibus,non  autem  tentantibus  Deum, 
Sc  ipfamala  fibiaccerfentibu-s.  Itaque  rurfuin  Chriftus,  diffimulans  fe 
effe  Filium  Dei , perverfamque  Scripturae  interpretationem  (quam,ut 
Ambr.  lib.  4.  in  Lucam,  Auguft.  Sc  alii  Patres  pafticn  notant,  haere- 
ticia  diabolo  didicerunt  ) vera  redarguens  , ait : 
r.Aif v.w  jefus:  7 . * Non  tentabis  Dj  minim  Deum  tuum  : Experimentum  voleudo  ca- 

c^T;! n^ntcmabis  pere  potential  , bonitatis , fidelitatis , fapfentiae , aut  alterius  attributi 
Domi^mDcum  divini , non  utin  neceflitate  profis  alicui , fed  inde  ut  fcias.  Contingit 
hoc , cum  quis  fine  neceffitate  , prasfumendo  de  Dei  auxilio  , fe  peri- 

culo 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  4.  39 

culo  exponit,vel  ex  perieulo  per  miracillum  educi  cupit,  quando aliter 
poteft.  Oritur  hoc  peccatum  ex  radice  curiofitatis : tentare  enim  eft 
velle  experiri  feu  cognofcere,quamvis  fimul  poflit  adefie  affe&us  van:e 
'glorise  vel  alius  malus  finis . Unde  hsec  fecunda  tentatio  Chrifti  non  fuit 
proprise  vanitatis,  aut  oftentationis,  aut  ambitionis  , tametfi  multi  re- 
centiores  hoc  velint,  fed  curiofitatis,  ut  Aug.lib.de  vera  Relig.c.38. 

Non  enim  , inquit , ut  fe  de  faftigio  templi  prsecipitaret,  urgebat,  nifi 
causa  tantum  aliquid  experiendi,  fcilicet  an  Deus  efifet  habiturus  cu- 
ram  ejus. 

8.  * lUYum  affiimpfit  cum  diabohis  in  tnonteni  cxcclfum  valde . Montem  Uterumafrum- 
Quarentanas,  non  multiim  a Jerofolymis  diffiturtyionnulli  fuifie  afTe-  fn^omem 
runt,  qui  inde  Mons  diaboli  didus  fit.  Porro  Audor  ierm.de  tentatio- 

nibus  Chrifti  Sc  jejunio  apud  Cyprian. putat  hanc.  airumptionem,ficiTt  r.ia  regna  mundi, 
6c  fecundam , contigifife  in  fpiritu  , ficut  Ezechiel  fuit  injeruialem  : °nam  eo“ 

fed  verius  alii  communiter  volunt  corporaliter  contigifife  , non  quaft 
pedibus  Chriftus  iverit,  ut  nonnulli  fentiunt,  fed  quod  vere  corpora- 
liter tranflatus  fuerit , ad  eum  modum  , quo  Habacucin  Chaldseam  , 

Philippusin  Azotum.  Qui  enim  fe  crucifigi  voluit  a membri;  diaboli, 
non  eft  mirum,  fi  fe  ab  ipfadiabolo  permifit  transferri,  ut  Greg. horn. 
i^.inEvang.  Et  hoc  poftulat  verbum  ajfumendi  5c  fiatucndi . 

*£f  ojlendit  ei  omnia  regna  mundi : non  in  iraaginaria  vifione,  indigmmi 
enim  videtur  , quod  diabolus  fenfus  internos  Chrifti  commoverit:fed 
vifione  corporali , ad  hoc  enim  deledus  fuit  mons  excelfus  valde  , ut 
latillime  pateret  profpe&us.  Oftendit  ergo  digitodemonftrandeple- 
raque  regna  & fingulas  mundi  plagas,  ut  Audor  operis  imperfedi. 

Et  quia  Lucas  addit:  momento  temporis , videtur  indicar i fimul  fuifie 

modum  oftendendi  diabolo  proprium  , ut  fcilicet  arte  quadam 
fpecies  diftantifiimarum  rerum  apparere  fecerit,  quod  5c  homines  in- 
ftrumentis  quibufdam  faciunt , velprseftigio  oculis  repraefentaverit. 

Nam  fimul  etiam  oftendit  * gloriameorum  : id  eft  , qua  re  unumquod- 
que  regnum  excelleret , objiciendo  fcilicet  quafi  in  theatro  opes  6c 
magnificentiam  uniufcujufque, vires,  populorum  frequentiam, regum 
pompas  5c  faftum  , adorantiumobfequia  , 6c  fimilia. 

9.  * Et  dixit  ei : b&c  omnia  tibi  dabo . Addit  Lucas , quia  rntbi  traditx  ^ diVr  ei : 
unt , C7  cut  volo  do  ilia.  Qj.ii  enim  extorquere  non  poterat , an  eilet  dabo  , fi  cad?ns 

Filius  Dei  , feipfum  fingit  Filium  Dei , ideoque  tamquam  hominem  adotaveris  me, 
jam  utCumque  deprehenfum  impudentius  tentat.  Unde  nec  addit 
apertc  rfi  Filius  Dei  es  ; tametfi  occulte  eodem  tendat , nempe  ut , fi 
forte  Filius  Dei  fit,rei  abfurditate  percufifus  fe  prodat ; fin  autem  non 
fit , graviflima  omnium  tentationefuperbi#  ad  peccatum  graviffimlim 

F idolo- 


40  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

hlololatrije  perducatur.  * Si  udens , in  faciem  fcilicet,adonntI$  ritu, 

* udorA'.eris  me , veluti  tantorum  regnorum  8c  gloriae  largitorem* 

’ -.if-  t".  . * Tutu, cum  apertedivinitatemcum  Dei Patris  injuria  a fFe<ftaret> 

• '/ : Vxde  Sxunx  ; id  eft  , apage  hinc  adverfarie  omnis  juftitiae  : 
fiinul  enim  iaiperat  8c  increpat,  declarando  aperte,  quis  (it.  Eft  autem 
* hii  .vi  Hebraice  , Sxtan , Svriace  STJD , S At  am  , Graece  Salava  , idem 
quodadverfarius : quo  nomine  antouomaftice  vocatur  fpiritus  malig- 
nus , quando  palam  oppugnat  $ quando  autem  fraude  ac  dolis,  fere  vo- 
catur diabolus, 

* Serif  turn  eft  enim : Dominum  Deum  tuum  adorxlis : netnpe  carvatione, 
vel  calu  corporis,  ficuti  petis.  Hoc  enim  fibi  proprie  vult  hasc  adoratio 
verbo  Hebraico  : fed  quando  Deo  tribuitur , involvit  fimul  interiorem 
adorationem  Deodignam.  In  Deut.c.^.v.3.  eft  JPVfl  3 tira,timebis  : 
unde  fenfum  , non  verba  citat,  quia  poftulabat  Satanae  petitio.  Adde, 
quod  timoris  & reverentiae  pars  magnafit  adoratio  : &in  Scripturis 
fub  timore  Dei  omnis  ejus  cultus  comprehenditur.  * Et  iUi  foli  fervies : 
Graece  fervitute  fcilicet , qua  Deus  folus  colitur  , 8c  quam 

tu  flagitas  : hoc  enim  fignificat  Graeca  vox,fi  nonfignifkatione  faltem 
ufu  Scripture, utnotavit  Aug.  15 .contra  Fauft.c.g.Sc  lib.10.de  civ* 
cap.  1. 

ii. Tunc reliquit  n.  * Tunc  reliquit  eumdiabolus : repulfus  illo  imperio  , 8c  dete&is 

cum  diabolus:  & . j..  . c ni**  1 • r • 

ccce  Angeii  ac-  miidns  cogrutus  tamquam  Satan.  Reliquit  autem  , magis  ambiguus 

ntftrabam^r.mi"  ex  refponfiontim  moderatione , quam  ante. 

* Etecce  Angeii  acceferutit , vifibili  fpecie,  * & miniftrxbxnt  ei;  cibum 
fuppeditando  , aliaque  exhibendo  minifteria,  quae  a fervis  domino  > 
in  magna  rerum  neceftitate  8c  locis  inviis  conftituto , adferri  pote- 
rant.  Angeii  autem  dicit  , non  Angelus , qui  minifterio  fuffeciflet , ad 
excellentiam  Chrifti  indicandam  , cui  Angeii  ferviunt. 

Porro  in  hifee  Chrifti  tentationibus  notanda  funt.  Primo , illas  eo 
ordine  contigiffe,  quo  Matthaeus  recenfet , non  quo  Lucas , qui  ten- 
tationem  praecipitii  ponit  tertiam.  Nam  Matth.  utitur  particulis  or- 
dinem  indicantibus,  iteru w,  8c  , tunc  reliquit  eum  : 8c  ip fe  ordo  tenta- 
tionum  diaboli  talis  eifefoIet,ut  levioribus  graviores  fuccedantjiifque 
verbis,  V*de  Sxtana,  verifimile  eft  diabolum  difceflifTe,  quae  tamen  non 
nifi  in  monte  di&a  funt.  Secundo  , tribus  iftis  tentationibus  omnium 
criminum  fontes , hoc  eft,  omne  tentationum  genus  comprehendi. 
Unde  L icas  ait  ,confummatam  fuiffeomnem  tentationem,  ut  notavit 
Ambrofius  : fines  enim  tentationum  funt  fines  cupiditatum  , quia 
caufae  tentationum,  inquit,  caufx  cupiditatum  funt.  Sed  non  omnes 
eodem  modo  hoc  explicant.  Ambr.lib,  4.  in  Lucam  putat  his  tribus 

tenta- 


SECUNDUM  MATTHEUM  Cap.  4.  41 

tentationibus  indicari  concupifcentiamcarnis , jadantiam  8c  ambitio- 
nem  , alii  coramunius  concupifcentiam  carnis  , ambitionem  8c  avari- 
tiam.  Sedredius  Auguft.  lib.  deveraRelig.  cap.  38.  & alibi  fxpius, 
vult  indicari  tres  vitiorum  omnium  fontes  , concupifcentiam  carnis } 
id  eft,  quae  incarne,feu  quinque  fenfibus  carnis  perficitur,curiofita- 
tem  , qux  in  intelligentia  , 8c  fuperbiam  , qux  in  voiuntate  : quibus 
iifdem  Sc  primi  Parentes  tentati  Sc  dejedi  funt  3 Sc  indicantur  brevi- 
ter  ab  Apoftclo  Joanne  , dum  illam  generalitatem  exprimens  dicit : 

Omne  quod  eft  in  wundo  aut  concupifcentia  carnis  eft  , aut  concupifcentia  ocu  - 
lorUm  (qui  principatura  habent  in  cognolcendo)  aut  fuperbia  vita.  Ter- 
tio,datur  hie  in  capite  typus  tentationum  8c  modi  refiftendi  membns: 

11am,  juxta  Apoftolum,  Jacobi  4.  fi  refiftunt  diabolo,  i ugiet  ab  eis,  ut 
mox  afperis  laeta  fuccedant.  Ne  aiitem  torpefcant  fecuritate  , rede 
addit  Lucas , * receftit  ufque  ad  tempus,  quia  diabolus  femel  vidus , in- 
ftaurata  pugnaredire  folet. 

12.  * Cum  autem  audiffet  7 efus , quod  Joannes  traditus  ejfet  : non  ab  r2.cumautem 
Herode  in  carcerem  , fed  ipfi  Herodi  a Pharifaeis.  Signum  hu  jus  eft  , 

quod  Chriftus  hac  causa*/k<?//7,fcilicet  ex  Judaea,  ub  Pharifaei  magna  ditus  elT'cr,  ‘ecef 
prxftabant  audoritate  * in  GaliUam  ; qux  erat  ditionis  Herodis , tain  ^ in  Ca,llaEam  : 
fuperior  fcil.Galilxa,quam  inferior, ut  ex  Jofepho  conftat.  Non  ergo 
fugit  Herodem,cum  potius  ad  ipfum  magis  acceflerit,fed  Pharifxos. 

Illi  enim  invidia  ftimulati  glorix  ejus  ,;  videntur  fuggeffiffe  Herodi , 
jam  contra  Joannem  exacerbato,ut  eum  extra  ditionem  fuam  caperet, 
prxtextuperturbationis  Reipublicx  , ut  Jofephus  18.  Antiq.  c.  7, 

Nam  Pharifxos  cooperatos  effe  neci  Joannis  indicat  dare  Chriftus  in- 
fra c.  17.  v. 12. 

13.  * Etbabitavit  in  Capbarnaum : fxpius  ibi  converfando.  Fuit  au-  n.Etreiiflaci- 
tem  C apbernaum  emporium  celeberrimum  , ab  Oriente  cindum  Jor- 
<3ane  , k Meridie  mari  feu  lacu  Genefaret  • unde  vocatur  * maritima : 
hominibusaffluenti!limum,luxu  diffluens;  * infintbus  Zabulon  & Nepb* 
talim.  Non  quod  pertineret  ad  utramque  tribum, fed  quia  apud  mare 
illud  Galilxx  concurrebat  terminus  Meridionalis  tribus  Nephtalim, 

in  qua  fita  erat  Caphernaum  , 8c  Orientalis  tribus  Zabulon. 

14*  * adimpleretur  , per  prxdicationem  eius , * propbetia  ifaia,  i4.Utadirnpie. 

15 . * Terra  Zabulon  & terra  Nepbtalm  via  marts*:  id  eft,  qux  ell  via,  dum  eft  per  ifa- 
feu  in  qua  eft  via  , juxta  mare  Galilxx  , 8c  verfus  mare  Mediterra-  ,a™ .Terr^zahul 
neum.  Refertur  enim  hoc  ad  tribum  Zabulon,  qux  tota  terminaba-  Ion’ & terra  n«- 
tur,  ab  Oriente  mari  Galilxx, &;  ab  Occidente  Mediterraneo.  * Trans  ns*  «ans  Vjorda- 
Iordanem:  refpedu  fcilicet  Orientalium  populorum  Arabum  8c  Chal- 
dxorum,adeoque  refpedu  tribus  Ruben  8c  Gad  : nam  refpedu  Pa- 

F 2 leftinx 


vitate  Nsaareth. 
venir , Sc  habira- 
vic  in  Caphar- 
r.aum  maritima , 
in  finibus  Zabu- 
lon&Nephtalira; 


4i  COMMENT.  IN  EVANGSLIUM 

leftinae  potius  erat  cis  Jordanera.  * GaliUa gentium.  Refer tur  hoc  ad 
tribum  Nephtalim  , quae  Galilaea  Superior  , itemque  Gentium  dicfta 
fuit , quia  in  ea  Hiram  Regi  Tyri  Salomon  viginti  civitates  dederat : 
five, nt indicat  Jofephus  liS.3.de  bello  Judai'co  c.2.  quod  multisalie- 
nigenis  Gentibus  eiTet  cincla  , tamquam  extrema  terras  Promifl’ae. 

* Popultisy  fcilicet  ille  jam  di&us  utriufque  Galiloeje/uperio- 


i6, 


x Tcpu’us  cui 

fedebat  in  tei:e-  . . r . . • . . n r . 

bn?,  vidit  luccm  ris  8c  lntenoris  ; omma  enim  llta  per  appoiitionem  tamquam  unus 
dcmfbas  in&  xe-  nominativus  funt : * qui  fedebat  in  tenebris , ignorantiae  rerum  divina- 
gionc  ambrx  rum  8c  peccatorum  : * Vidit  lucent  magnam  , ipfum  Deum  in  carne 
cit  eis.  ’ Uicr  3 verfantem,&  praedicationem  Evangelii,inde  radios  incipientem  fpar- 
gere  per  totam  Judaeam  , ut  Judaei  conqueruntur  LUC.23.V.5'.  Idem 
autem  Hebraico  more  repetit  fequenti  hemiftichio,in  quo*  umbra  mor - 
tis  , Hebraiceuno  verbo  JTloby  > gbaltnavetb  , fignificat  triftiffimam 
rerum  8c  quafi  impendentis  mortis  imaginem. 

1 'us Xp r*2 dk ar 1 x7 • * Exinde,* tempore  fcilicet  Joannistraditi,cum  praecurfor  jam 
& dice  re  PcrnV-  fuo  eflet  functus  officio,  * coepit  lefus  pradicare,  palam  fciiicet,aflidue, 
pr  opinq ua viT eT i unique  : nam  8c  ante  per  intervalla  nonnihil  praedicaverat.  * Pcm- 
xegnumceicruir.  tentiam  agite  , &c.  de  quo  fupra.  Utitur  autem  eadem  formula  , ut 
confirmaret  praedicationem  Joannis  , utpete  qui  tamquam  legatus 
non  fuo  , fed  alien o nomine  praedicaverat. 
is.  Ambuians  18.  * Ambulans  autem  Jefus  & c*  vidit  duos  fratres.  Ter  vocatos  efle 
Petrum  8c  Andream nonnull i volunt : primdquidem  Joan. i.v. 3 9.6c 

dit  duos  fratres.  i 2.  Ubi  non  ad  inhasrendum  Chrifto,fed  tantum  ad  videndum  ubi  ha- 

o monerr.  quivc-  "• . . . . 

caturPetrcs,  & bitaret,  vocati  funt,  ut  Auguft.  Tract. 7.  m Joannem.  Deinde  vocati 
irem  . funt  Lucae  5.  v.  io.  8c  ii.  ubi  tamen  nolunt  aliqui  efle  vocatos  pro- 

temes  rere  m prie,  led  tantum  eos , relictis  omnibus , id  eft, non  abdicatis  fed  defertis, 
quemadmodum  mulier  Samar i tana  n 


mare,f  era:  enim 
pifeatores; 


19.  Et  ait  illis  : 
venire  peft  me 
Jcfaciam  voi  fie 
iiPircarorcs  ho 
mis  am. 


liquit  hydriam,  poftea  reditura3 
fecutos  fuifle  Chriftum  reverends  causa  ad  certum  fpatium.Sed  hoc 
durius  videtur  : unde  redtius  dixerimus , banc  tertiam  vocationem 
Matthaei  efle  eandem  cum  ea,quam  defcribitLucas;fic  tamen, ut  Mat- 
thaeus, itemque  Marcus  omittant  miraculum  captorum  pifeium  , Pe- 
trumque  8c  Andream  attonitos  vocaverit  Chnftus  poft  difeeflum  fi- 
liorum  Zebedaei.Itaque  Jefus  * vidit  eos  mittentes  rete  in  mare. Non  vidit 
inter  ambulandum,fed  poftquam  in  navi  Petri  docuiflet,utnarrat  Lu- 
cas.Pro  Reii  autem  Greece  eft  iupifavzeov , quod  eft  rete  jaculum,feu 
jaculatorium  , quod  fcilicet  fe  in  jaeftu  circumquaque  inrotundum 
ipargit. 

19.  * Et  ait  iUis,  at  torn  tis  de  captura  pifeium:  *venite  pop  me,  id  eft, 
fequimini  me,  ita  fcilicet,  ut  relidto  pifeationis  officio,  ad  quodfub- 
inde  reverti  foletis , ad  fuftentationem  vitae , indivulsc  dilciplinatui 

meo 


SECtJ’NDtJM  MATTHjEUM  Cap.  4-  43 

meomhsereatis  Jam  enim  ante  crediderant,  Joan.  i.  fed  in  Apoftolos 
formandi  erant. 

*Etfaciam  vos  fieri  pifcatores  bominum.iS  eft,formabo  vos  quantum  vis 
rudes  Sc  Impolitos  , ut  idonei  litis  pifcandis  hominibus  , ut  fcilicet  e 
mundo,  procellofo  veluti  mari , qui  per  affe&us  immerfi  funt , do- 
<ftrina  velut  ret i , in  Ecclefiam  velut  navem  , Sc  inde  in  caelum  cufto- 
diendi  transferantur , ut  latius  explicat  hanc  allegoriam  Chriftus 
Mat.  13  .v.43 . Solet  enim  falvator  , occafione  captata  a corporalibus 
rebus  ad  fp  in  males,  a terrenis  ad  caeleftia  fermonem  Sc  mentes  homi- 
numattollere  , ut  in  Samaritana  quoque  contigit. 

20.  * At  illi  com  in  no  : ad  auditam  vocantis  vocem.  Nam  ante  mura-  ,2°\  At,i.^.con° 

. . . . , 1 ..  r * tinuo  reliais  re- 

cula  quidtm  viderant , docentem  audiverant,  led  non  vocantem , *re - rihus  fecutifunt 
littis  retibus , fub  quibus  comprehenduntur  omnia  qux  officii  funt eura* 
pifcatorii , utpotead  quae  & quorum  ufum  reliqua  omnia  inftru- 
menta  referuntur , * fecutifunt  eum  indivulse  ei  adhcerendo,  ut  ex 
cjus  praelcripto  viverent.  s 

21.  * Et  procedens  inde  , puli  Hum  fcilicet  lit  Marcus  : nam  paulu-  21  Etproc«fens 
lum  Jacobus  Sc  Joannes  difceflerant  a Petro  Sc  Andrea,  a quibus  vo-  duoVFtatrcs, ja- 
cati  fuerant  ad  aduivandum , ut  narrat  Lucas : * vidit  alios  duos  fratres  coburazebed*i. 
repcientes  retia  fua , vel  ulu  trita  , vel  ex  ilia  quoque  captura  piicium  trem  ejus,  in  na- 
rupta : quamquam  ilia  potius  videantur  fuilfe  retia  Petri.  Quia  au- 

tern  allegorica  fuit  ifta  pifcatio  , fic  Sc  haec  refetftio  retium  : fignifi-  ^c^^«,ieao^ua: 
catur  enim,  primum  quidem  fuiffe  miffum  reteEvangelicum  in  mare  zl.  nn  3U?ern 
a Petro  , ut  totus  orbis  fide  Chrifti  caperetur  : fed  quia  ex  pifcium  5bur&Cpanc.fe- 
copia  haerefes  Sc  fciffurae  erant  fecuturoe  alios  fuifie  necefiarios  , cutifumeum*. 
qui  retia  reficerent , Sc  contra  haerefes  Ecclefiam  defenderent.  Unde 
Sc  Joannes  adfarciendam  Ecclefije  integritatem  Evangelium  fuum 
fcripfit. 


23. Et  circuibai 
Je  u<  totam  Ga- 


il m , 5c 


23.  * Etcircmbat  Jefustotam  GaliUant  : qunr hominibus  frequen 
tilfima erat, ut  Jofephuslib.3.debello  Judaicocap. 2.dicat:Civirates  ]n*arnJ’doccn* 
in  Galilaeacrebraefunt,  ubique  multitudo  vicorum  propter  opulen-  iriSyna?°s,seo‘ 
tiam  populofa,  ut,  qui  fit  minimus,  fupraquindecim  millia  colono- 
rumhabeat.  * Docens  in  Synagogis  eorum  , id  eft,  locis  ad  circumcifio- 
nem,iegisexplanationem,  concionem,  precefquedeftinatis.  Unde 
diftinguntur  a Templo , quod  facrifictis  dedicatum  , Sc  unicum  tan- 
tum  erat  Jerofoly mis  ; SymgogA  ver 6 in  fingulis  civitatibus  , ut  eft 
A<ft.  1 ^ . v.  2 1 . Imo  in  una  erant  plures,  ita  ut  qui  dam  dicant  Jerofo- 
lymis  , propter  populi  affiuentiam  , fuifTe  quadringentas  ocftoginta. 

Mine  Judaei , deftrudto  Templo , Sc  confequenter  ablatis  facrificiis  , 
nunc  non  habent  nifi  Synagbgas , ficut  6c  hceretici . 


* 6- 


44  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Prxdicanstvan-  * EudicAns  EvAngelium  regni , tamquara  fauftum  appropinquantis 
&llfa™an^C|m-  ^egni  nuntium  , ut  di&umeft  c.3,v.2.  * Etfanons  etnnem  Unguorem 
rem  languorem  (y  omnem  infirmitatem  : Graece  eft  zsxtm  voQi  ^ -srckVotv  ^Xculocy,hoc  eft, 
0111  new  mo? bum  & languorem  : fxxhf.tla.  enira,  quam  nofter  vertit  infirmi - 
FuJo*  tattniy  fignificat  segritudinem,  qua  aliquis  fubinfirmus  eft,languendo 

potius  quin  decumbendo.  Sanavit  igitur  omnia  Chriftus  , ut  ita  fi- 
mul  corporibus  6c  animis  mederetur  , 6c  maxime  ut  quemadmodum 
Chryf.ait, Evangelium  6c  legem  novam  adferens  au&oritatem  fibi  le- 
gationique  fuse  conciliaret  claritate  fignorum.  Hinc  igitur  , \ 
nio\)us?n‘oum  24.  * A^tlt  °?tni°  ejus*  Graece  h dxoi  , auditio  feu  fama ejus,  vulgata 
Syria m,  & obru-  eft.  * In  totam  Syriam,  quse  comprehenditmultas  vaftas  regiones,  Idu- 
mai?  habem«S,  maeam,  Paleftinam,  Caelefyriam,  Phoeniciam  , Syriam  Damafci , Sy- 
vams  languori-  T[im  Antiochias,  Mefopotamiam,  6c  alias,  ut  latius  Plinius.  Nam  ter- 
comprehenfos , mini  ejus  lunt  ab  Oriente  Babvloma  , ab  Occidente  mare  Mediterra- 
ha beba n*™ ?u - neum  , ab  Aquilone  Cilicia , a Meridie  ^Egyptus.  Unde  * obtulerunt  ei 
FiticosS  '&  p3[a’  undique  fcilicet  ex  tota  Sv-ria,  exciti  fama  , * tormentis  comprehenfos  , 
rit  eos’:  ‘ id  eft,torminibus  feu  maximis  cruciatibus obnoxios:  unde indicantfae- 

viftimos  illos  morbos,qui  maximis  aftligunt  doloribus : * & lunaticos9 
id  eft,  quicertis  Lunas  mutati6nibus  male  habent  , quales  fere  epilep- 
tici,cui  morbo  fubinde  fe  daemones  milcent : * Et  paralyticosji  eft,qui 
membrorum  paralyfi  feu  diflolutione  laborant.  Tangit  Evangelium 
non  omnes  morbos  figillatim  , fed  aliquos  eorum  , qui  fere  incurabi- 
les  funt.  Itaque 

23  • * Sequebantur  eum  turbo,  de  GaUIaa  & Decapoli.  P^egio  eft  decern 
t*  de Gaiiiaea,  & comprehendens  civitates , quarum  maximam  vocat  Jofephus  lib.  3. 
fe!o%?ymis^  & de  bello  Jud.  cap.  10.  Scythopolin  feu  Bethfan.  Partim  autem  ul- 
de  judsa . & de  tra  ^ maxime  cis  Jordanem  (ita  erat , quia  praecipuae  ejus  urbes 
erantm  Gahlaea.  *Et  de  JudiA, ttride  accpta,prout  comprehends  ter- 
ram  tribus  Judae  6c  Benjamin  : * Et  de  trans  lordanem  , regionibus  fci- 
licet  tribus  Ruben  , Gad  , 8z  dimidiae  tribus  Manaflis  trans  Jordanem 
fitis.  Itaque  enumerations  defignat  univerfam  terram , quae  Eli  is 
Ifrael  a Jofue  tradita  fuit. 

CAPUT  CLU  I N T U M. 

i.videns  autem  i.  XT  idem  * autem  lefus  turbo*  9afcendit  in  montcm.  Multi  putant  di- 
j<*ru«  turbas , af-  y verfum  effe  fermoncm  iftum  ab  eo  , quern  cap.  6,  defcribit 

um  fe-  Lucas  propter  apparentem  multarum  circumftantiarum  differentiam  : 
fuvt\d emndiT-  fed  redius  Ambrofius in  Lucam,  Chryfoftomus, Theophyladus,  6c 
dnpuli ejus , alii , eumdem  fuilTe  putant,  a quo  non  abhorret  Auguftinus  lib. 2.  de 

confenfuEvangelift.cap.  19. in  fine.  Itaque  hie  videtur  ordofuifie  rei 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap.4.  4S 
geft# , utfcilicet  juxta  Matth.  Chriftus  videns  turbas  5 ut  eas  decli- 
naret , in  montem  afcenderit , Sc  ibinodem  orando  trans  egerit* 
mane  vero  fado  multos  difcipulos  ad  fe  vocaverit , & ex  eis  duode- 
cim  Apoftolos  conftituerit , prout  narrat  bxc  Lucas  dido  c.6.v.  12. 

Sc  feqq.  Deinde  defcendens  cam  illis  e vertice  montis  , ftetit  in  loco 
ejufdem  montis  campefiri  3 ut  Lucas  , hoc  eft  , aliquanto  inferiori  Sc 
magis  aequabili,  turbarum  capaci,ubi  poft  edita  rurfus  ligna  curatio- 
num  quidem  fedit,  ut  Matth. & partim  ad  difcipulos,  ut  hie  initio  di- 
citur,partim  ad  turbas  concionem iftam  habuit,  ut  ex  c.7.v.28,patet. 

Itaque  * afeendit  in  montem , turbas  vitandfi  orandi,  Apoftolos  creandi 
causa  , ac  denique  ut  altiffimam  perfedionem  vitae  Chriftianae  trade- 
ret.  * Et  cum  fedijfet , pro  dignitate  magiftri , * accejfcrunt  ad  cum  dif - 
tifult , id  eft , propius  cinxerunt  , quam  caeteri. 

z,  * Et  aperient  os  fuum  , quad  reclufis  fapientiae  caeleftis  fontibus , a.&aperiens©3 
tamquam  magna  Sc  feria  , Sc  divina  myfteria,  quae  hadenus  tacuerat,  eos , dicens  ; c 
prolix  e traditurus.  Haec  enim  omnia  infinuat  ifta  phrafis.  * Docebat 
eos  , quidquid  fcilicet  ad  perfedum  Chriftianae  vitae  modum  pertinet, 
ut  Auguft.lib.  1.  de  fermone  Domini  in  monte.  Eft  enim  hie  fermo 
fumma  perfedionis  Evangelicse  feu  novae  Legis. 

3.  * Beati.  Aptiffimu.n  exordium  Dodori fapientiae  , tradere  ,In  3.  Beati  paupe- 
quo  fita  fit  beatitudo.  Hanc  enim  velut  finem  omnium  omnes  om-  numipforu^eft 
nino  appetunt  , fed  in  quo  fit  fita  , Sc  quibus  mediis  obtineatur,  mi-  regnum  c«io- 
ferrime  hallucinantur,  Porro  beati  hie  infra  pronuntiantur,  non  qui 
re  ipsa  , fed  fpe  beati  funt , quia  rediffima  via  ad  beatituainem  ten- 
dunt.  Qua  de  causa  ratio  fingulis  fubjeda  futuram  vitam  fpedat : 
quamvis  verum  fit  , quod  praemia  fingularum  beatitudinum  etiam  in 
haevita  inchoentur. 

* Pauperes  jpiritu . Duaeinterpretationes  hie  celebres  funt.  Una  per 
Pauperes  (piritu  intelligit  humiles , qui  non  habent  inflatum  fpiritum  , 
quafi  vacui&  inopes  praefumptione  atque  inflation  erfuperbi  enim  di- 
cuntur  inflati, quafi  vento  feu  fpiritu  diftenti.  Ita  Aug.lib.  i.de  ferm. 

Dom.  in  monte  c.2.  Sc  alibi faepius,  Sc  anteipfum  Tertul.lib.  de  pa- 
tientia  c.ii,  Hilar.can.2.Chryfoft.  Theophyl.  in  Matth.  Sc  alii  non 
pauci.Secunda  exponit  Pauperes , ut  fonant , inopes  fcilicet  divitiarum 
non  tamen  quoflibet ; non  enim  pauperes  fola  neceflitate  , vel  etiam 
qualibet  voluntate  , qua  Sc  Crates  Philofophus  abjecit  divitias  : fed 
Spiritu , id  eft  , voluntate  a S.  Spiritu  aftlata  , feu  voluntate  fpirituali, 
non  carnali.  Ita  S.  Bernard.ferm.de  fefto  omn’um  Sand.  Unde  Bad, . 
in  Regulis  breviorib.  refp.2oy.  pauperes  fpiritu  dicit  efle,  qui  paupe- 
peres  fadi  funt  propter  dodrinam  Domini  dicentis : Vade  , vende  om - 
fll  nU  9 , 


46  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nitty  &c.vel  quipaupertatem  quomodocumque  oblatamex  voluntate 
Dei  moderantur.  Quibus  addi  poteft  & tertium  genus  pauperum  , 
qui,  etfi  affluant  divitiae  , coriis  nonapponunt  : fed  affedu  pauperes 
divitias  non  amant  fed  adminiftrant,parati  omnibus  exui  propter  Do- 
minum.  Hcec  interpretatio  magis  textui  congruit  , turn  quia  vox 
Greca  proprie  Mendicos  fignificat  ; turn  quia  lucas  eis  opponit 
divites  hibentes  confolationctnfuam.  Utraque  tamen  fibi  valde  vicina  eft: 
nam,  ut  Aug.proprius  vermis  divitiarum  eft  fuperbia,quae  ex  us  fere 
orirt  folet.  Ex  quo  fit  , ut  merito  tales  pauperes  Spiritu  , etiam  fimul 
bundles  effe  intelligantur.  Et  hinc  eft,  quod  Hieron.&  Hilar,  utram- 
que  expofitionem  conjunxerunt.  Qui  enim  ex  animo  8c  profunde 
imbibitfe  pauperem  effe  , hoc  eft  , ut  Hilarius,  nihil  penitus,non  fo- 
limi  externas  divitias, led  nec  corpus  nec  animum  effe  fuum,  fed  Dei, 
ille  profedo  fimul  fpiritu  pauper  feu  humilis  eft.  * Qttoniam  ip  forum 
eji  y fcilicet  etiam  nunc  in  praefenti , eo  quod  certa  fpe  jure  quodam- 
modoac  debito  mox  perfolvendo  poffident,  *Rcgrsum  Cilorum:  quod 
praeter  divitias  quandam  eminentiam  gloriofam  omnium  8c  abundan- 
tiam  compleditur  : 8c  ideo  rede  opponitur  depreffioni  8c  pauper- 
tati.  Nam  quamvis  regnum  caelorum  comprehendat  premia  omnium 
beatitudinum  , diverfis  tamen  nominibus -exprimitur  pro  exigentia 
cujufque  beatitudinis. 

4. Beati  mires:  4.  * Beiti  mites : id  eft  , manfueti  feu  alieni  a vindida  , rixis,8c 

poffidebunner-  contentionibus,  quae  ex  jadura  bonorum  hujus  mundi  concitari  fo- 
um.  lent.  Beati  ergo  pronuntiantur  mites , ita  fcilicet , ut  in  judiciis  di- 

vinis  fuftinendis  non  obmurmurent  Deo,&  placita  morum  fuav itate 
hominum  improbitatibus  cedant  ,ut  Auguftinus.  * Quondam  ipft  pof - 
fidebunt  terram  , Chryfoft.  terrain  hujus  vitae  intelligift , quae  conten- 
tionibus amitti  folet  : fed  quia  futuram  vitam  fpedant  haec  omnia  , 
rediusintelligas  cum  Aug.  ftabilitatem  haereditatis  perpetuus  , feu 
terram  novam  futures  vitae  : quae  quidem  eadem  eft  cum  regno  caa- 
lorum  , fed  hie  terra  vocatur  varietatis  causa,  8c, quia  congruit  miti- 
bus,  qui  hac  terra  excludi  folent.  Terra  vero  caeleftis  non  eft  bella- 
torum  fpolium,  fed  longanimiter  8c  manfuete  omnia  tolerantium 
fperata  haereditas , ut  Bafil.  in  Pfalm.  33. 

5.  Beati, qui  lu-  f . * Beati  qui  lugent  Pofiet  8c  hie  addi  Spiritu  , id  eft  , ludu  fan- 

fpfiMnloUbu™  (fto,n°n  carnali,deflendo  fua  8c  aliena  peccata,contemptum  Dei,fra- 
fiir-  trum  periculum,ut  Bafil.  in  Regulis  brevior.refp.  194*  vel etiam  8c 

maxime  * qui  lugent , id  eft  , qui  non  in  profperis  vel  voluptatibus  , 
fed  in  calamitatibus  hujus  mundi  patienter  vivunt,egentes,anguftiati, 
aiflidi,quemadmodum  Paulusfe  vixiffc  dicit/«  labore  & arutnna}in  vt - 

giliis 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  47 

giliis  multi s , in  frigate , & nuditate  , err.  * Ouoniam  ipfi  confoUbuntur , 
nempein  futuro,  quando  abfterget  Deus  omnein  lacrymam  ab  oculis 
corum, -&  fugiet  dolor  ac  gemitus.  Luduofus  eniin  ille  rerum  prx- 
ftantium  ftatus  non  tam  eft  beatitudo,quam  via  ad  beatitudinem,quia 
profperis  phires  quam  adverfis  franguntur. 

6.  * Betti  qui  e['uriunt& fitiunt  jultitiam.  Lucas  dicit  fimpliciter  s <s.  Beatiquiefo. 

. "v  • • o t,  / • • r . a.  r\  ' ' riunt&fitiunt  iu» 

jBea/i  f«wr  efuntts,  5c  mox  : F<e  vabis  cjut  (aturatt  efits.  LJux  omnino  ^dam:quoniam 

intelligenda  videntur  de  efurie  5c  fatietate  corporali.  Ec  tamen ^ fatutabumw 

Mat th xus  addendo  * luftitiam  , intelligit  efurie tn  metaphoricam  , 

id  eft  , ardens  defiderium  omnis  juftitix  5c  virtutis.  Et  ita  intelligunt 

Matth.  omnes  vetere's  Interpretes  hujus  loci  Hilar.  Ambrof.Hieron. 

Auguft.  Unde  vero  fenfu  videtur  utrumque  poffe  conjungi , ut 

Lucas efuriem, Matth. caufam  ejus  exprefTeritjquafi  Chriftus  dixif- 

fet:Beati,qui  propter  juftitiam  veramfamem  5c  fitim  tolerant>fivc 

voluntariisfe  jejuniis  macerando,  five  abaliis  illatam  amore  jufti- 

tias  tolerando.  Unde  Paulus  2. ad  Cor.  1 i.v.  12.de  fame  fiti,  5c 

jejuniis multis  fe  commendat,ficut  5c  i.ad  Cor.q..v.  n.  * Quoniant 

ipfi  in  futuro  , * faturabuntur  , expleta  fame  ac  fiti  corporali , quam 

pafti  funt , 5c  expleta  ilia  efurie  ac  fiti  juftitix  , propter  quam  pafB 

lunt  , quia  in  cxio  plena  cx  omni  parte  juftitia  donabuntur.  Hanc 

faturitatem pulchre  deferibit  Ifaias  c.  65.  v,  17. 

7.  * Beati  mifrricordes : id  eft  , qui  ex  animo  miferiis  alienis , five  7*  Beats 
corporalibus , five  fpiritualibus  , condolent  5c  fubveniunt  : q.  d.  .[pfidcSm1IS?coIII 
Contra  mundi  opinionem  beatiuseft  magisdare,  quam  accipere.  ^-iam confequcn- 
* Quoniatn  ipfi  mijericordiam  confequcutur  : gratuita  fcilicet  Dei  boni-  1 

tate  * ab  omnibus  viciffim  miferiis  ac  mails  in  cxlo  liberati. 

8.  * Beati  mundo  corde  : Grxci,  Chryfoft.  ac  Theophyl.  5c  alii  fere  *.  p,cati  mun£^ 
intelliguntcommendaripuritatem  a venereis  , quae  cor  maxim  e he-  ^0^°^ 
betant  5c  inquinant  : Hilar.  5c  Auguft.  aptiusomnem  ab  omnibus  unt, 

vitiis  puritatem,  atque  fimplicitatem,utpote  quibus  purgatur  oculus 
cordis  feu  mentis , at  puriffimum  illud  lumen  xternx  veritatis  con- 
templari  poflit.  Hoc  enimtamquam  premium  promittitur.  * Quia  ipfi 
Deum  vide  bunt.  Unde  Auguft.  tam  in  hanc  quam  fequentem  bcati- 
tudinem  putat  effe  effedum  virtutum  prxeedentium  , quia  & mun- 
d ant  cor  ad  vivendum  Deum,  5c  tumuitus  concupifcentiarum  fedan- 
do  redduntpacificum. 

9.  * Beati  pacifici : Grxce  , elpjfyozroxo} , id  eft  , paefitt  facientef , non  j.Beatipadfirfe' 
folum  in  feipfis , qui  fcilicet  omnes  animi  mot  us  ration!  fuhjedos 
habent,&  edomitas  carnalesconcupifcentias,  ut  exponit  Auguft.  fed 

exiam,  5c  inprimis  aiiis  a hoc  eft  qui  eos,  qui  a fe  vel  inter  fe  vel  a Deo 

G diffi-* 


toBeati,qui  per- 
fecutionem pa- 
tiunrur  propter 
juftitiam  : quo- 
ndam ipforum  eft 
regnum  cado- 
cum. 


43  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

diffident, Gbi,  aliis,Deo  conciliare  ftudent : q.d.  qui  pad  conciliandse 
ope  ram  dant.  * Quoniam  filii  Deivocabuntur.  Non  eft  enim  Deus  dif- 
fentibnis  , fed  pacts,  utpote  qui  per  Chriftum  pacificavit  fibi  omnia. 
Undo  peculiariter  Deus  dicitur  ab  Apoftolo  Dens  pads , Chriftus  ab 
Ilaia,  Princeps  pads.  Duplex  autem  Hebraifmus  eft,  filii , pro,  ftmiles , 
ut  patet  infra  v.  5 . & vocabuniur , pro  , erunt ; non  tamen  limpliciter 
erunt , fed  ita  manitefte,  ut  hoc  etiam  ab  omnibus  cognofcatur  8c 
prcedicetur  , quod  prpprie  eft  futuri  faeculi.  Sumus  enim  nunc  qui- 
dem  Filii  Dei,  fed  nondum  apparuit  quid  erimus,  ]oan.  3.  v.2.  Quia 
verb  is , qui  monbus  ita  diffimilis  eft  aliis , hoc  eft  mundo  , fere  in 
eorum  offenGonem  incidit,  hinc  ultimo  addit  Chriftus  : 

10.  * Beati  qui  perfecutionem  paiiuntur  : non  quomodolibet-  nam  8c 
latrones  & hseretici  graviffimam  patiuntur  : fed  * propter  jufi it i am* 
Cum  enim  faciat  Martyrem non  poena,  fed  caufa  , mors fcelerato- 
rum  non  eft  fidei  gloria,  fed  poena  perfidiae,  ut  Auguft.  Praecedentes 
itaque  beatitudines  ina&ione,  hsecin  paftione  confiftit , ideoque 
perfeebiffima  eft.Facilius  eftquippe  jufta  agere , quam  propter  jufti- 
tiam etiam  perfecutionem  pati.  Hoc  enim  prxter  malorum  toleran- 
tiam  etiam  conftantiffimam  juftitiae perfecutionem  denotat Ouoniam 
ipforum  efl  regnum  c&lorum . Nihil  enim  aptius  , quam  ut  iis  , qui  inftar 
peripfematis  conculcati  funt , detur  regni  8c  quidem  caeleftis  exalta- 
tio.  Idem  autem  regnum  promittitur  primis  8c  ultimis : fed  primis  , 
hoc  eft  , pauperibus  , propter  divitias  regni ; ultimis , propter  exal- 
tationem  8c  gloriam.  Auguft.  autem  idcircoin  odfcava  beatitudine  ad 
caput  rediri  putat  per  iteratam  promiftionem  regni  caeleftis , quia 
perfecutio  confummatum  perfe&umque  oftendit  8c  probat.  Breviter 
itaque  8c  clare  omnes  iftse  beatitudines  ita  in  luramam  contrahi  pof- 
fent : Beati,  qui  fpretis  mundidivitiis,  honoribus,voluptatibus,atque 
commoditatibus  mundi, juftitiam,  mifericordiam, cordis  munditiam, 
acpacemcum  Deo  8c  hominibus  fedhantur  8c  faciunt,  tanto  animi 
a'rdore  , ut  omnes  perfecutiones  hac  de  causa  toleratas  aequanimiter 
ferant  : confequenter  enim  ac  jure  hsereditatis  ftabiliter  poffidebunt 
regnum  c riorum, perfufi  gaudio,  pleni  ac  faturi omnibus  bonis, liberi 
ab  omnibus  malis , facie  ad  faciem  vitjentes  Deum  , tamquam  filii 
cjus  cum  Patre  fuo  regnantes.  Ex  his  patet , ficut  paulatim  crefcunt 
virtu tes  beatitudinibus  defignatae  , ita  8c  crefcere  praemia  : omnes  effe 
concatenates  , omnes  quoque  ad  falutem  neceffarias ; atque  ita  effe 
oijnnes  in  certo  gradu  pnecepti,&:  non  tantum  confilii : idem  denique 
premium  pro  diverfis  gradibus  /varie  nominari.  Quo  modo  autem 
refpondeant  donis  Spirit  us  S.  vide  late  Auguft#  lib.  1,  de  ferm*  in 
monte  c.  3.  8c  4. 


* merit ientes : ii  enim  vera  me*; 
* Propter  me  : rete- 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  r.  4q 

ii.  * Beati  ejlis.  Non  eft  nova  hie  beatitude , fed  applicatio  fup<  : *•  e>v 
riorum  ad  proefentes  difc'ipulos.  * Cum  maledixeri/tt : Grxg&oveifteuvify  muycnjfr 
id  eft,  probris,  convitits,  Sc  contumelia  prasfentes  affecerint.  *Et  pe. 

vesfuerint : non  verbis  , fed  fadis  inferendo  vim.  * Et  dixet ? 
omne  malum  adverfum  vos : abfentium  famas  Sc  honori  detrahendo.  Ita  V . 

hsec  tria  membra  diftinguit  Aug.  1.  i.  c.  5 
dicantur,  non  funt  beati  , fed  dupliciter 

rendum  eft  non  ad  menfientes , fed  ad  tria  perfecutionum  genera  jam 
dida.  Utrumque  autem  Sc  merit  ientes , Sc  propter  me , addi  propter 
hsereticos , notat  ibid.  Auguft.  utpote  qui  volunt  de  perfecutionibus 
Sc  famae  turpitudine  gloriari , cum  Sc  vera  dicantur  , quando  de  ilio- 
rumerrore  dicuntur,  nec  propter  Chriftum  ifta  patiantur  : non  enim  , 
inquit , fequitur  Chriftum  , quinonfecundum  veram  iidem  Sc  Ca- 
tholicam  difeiplinam  Chriftianus  vocatur. 

1 z.*Gaudete  & exultatc &c.  id  eft, non  foliim  animo non  fr  an  garni ni,  I2;  Gandetc.  8c 

r 1 , . .x  t 0 exultate  , quo- 

led  etiam  ita  gaudete  , ut  etiamexterius  per  exuitationem  erumpat.  niara  merces  ve- 

* Quoniam  merces  veflra  copiofaefi  : quia  ficut  fides  omnem  rationem  ?iufopi?fa  eft.in 
luperat,  ita  merces  pro  perlecutiombus  tidei  reddenda  omnem  cap-  perfecuti  font 
tu'm  rationis  exce'dit.  Sic  enim  , tribus  fcilic.et  modis  fupra  didis  , fiierununte ros 

* perfetuti  funt  Prophetas , qui  f uer urn  ante  vos . Hoc  addit,  ut  ne  novum 

quid  fibi  accidere  putent  : ut  fe  talibiis  viris  prsemio , ficut  Sc  perfe- 
cutione  , aequandos  intelligant  : ac  denique  ut  in  corum  locum  fe  fuc- 
ccftiiros  in  praedicanda  veritate  feiant  : quorum  officium  ut  proinde 
explicet , adjungit : * 

it.  * Vos  eflis , feu  effe  debetis , quemadmodum  Prophet#  , * fal  r *•  efiis  ui 
terra,  id  elt,  vice  ialis  toti  orbi.  Salts  autem  eit  rebus  lnlipidis laporem  evanuem,in  quo 
dare  , Sc  a corruptione  fervare  , abfumendo  humores  noxios.Unde  eft  [u^va^L^Jtra*" 

partimjn  affedu  «di  ut  mmatur 

r _ . _ a. I 


queepartim  in  intelligentia 


fymbolum  fapientiae , t 
feu  moribus  lita  eft.  Itaquc  fignificateos  totius  orbis  infulfam  cor-  cetura^howini- 
ruptiftimamque  vitam  condire  debere  dodrinas,  fapientiae,  & maxi-  bus' 
me  morum  exemplo.  * Quod fifal,  cujus  eft  condire  omnia,*  evanuerit , 
id  eftjfatuum  fadum  ftierit,amifsiiilaacrimonia,  * in  quofalietur  : Id 
eft  , quo  alio  fale  fal  condietur  ? Non  enim  datur  fal  falls  ; q.  d.  Si  \ 
vos  totius  humani  generis  magiftri  erroribus  mundi  Sc  cupiditatibus 
rerum  faecularium  infatuati  fueritis , amifsa  ilia  ignea  fapientias  Sc 
charitatis  vi,  qua  inftar  falis  urere  debetis,  per  quos  tandem  alios  po- 
tent vobis  dodrinas  \eritas  & morum  integritas  reparari?*^d  nihilum 
valet  ultra , hoc  eft,  ut  clarius  Lucas , nec  in  terrain  nec  in  fterquili- 
nium  utile  eft  ; quia  fal  corrumpit  ftcrquilinium  , Sc  terramreddit 
fterilem  , cum  aliae  res  corrupts  ad  ultimum  valere  foleant.  * Nifi  ut 

G 2 mittatur 


T4-.V0S  cftis  Jus 
mundi.  Non  po- 
teft  ci vitas  abf- 
condi  fupra  mon- 
tcm  pc  , . 


T5.  Nequ<;  a c- 
cendunr  lucer- 
rsw  , Sc  ponunt 
earn  lub  mudio-, 
ff <i  fuper  c-indc 
labrum.ur  Jucea* 
•omnibus  qui  in 
demo  funt. 


jo  „ COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

mittaltir  foras.,  fcilicet  in  plateas  : * & conctilcetur  ab  hominibus , qurbuf— 
vis  prxtereuntibus*  Optimienim  corruptio  peftima  , prout  optime 
8c  fimili  fenfu  declaratur  Ezech.  15.  de  iigno  vitis.  Unde  Aug.  do- 
dores  haeretieos , qui  maxime  omnium  funt  falinfatuatum  , cimici- 
bus  comparat , quia  vivi  pungunt , mortui  foe  tent*. 

14.  * Vos  efiis  lux  mundi.  Eodem  tendit  comparatio  Lucis  8c  Salts', 
More  enim  Syrorum,  ut  a S.  Hieron.  in  c.iS*  Matth.  notatur,  & ex 
c.  13.  Matth.  manileftius  eft  3 inultas  ejufdem  rei  fimilitudines  con- 
gent. Utraque  verb  refpicit  dodrinam  bemores : Sal  tamen  praecipue 
mores , Lux  dodrinam.  Vos  ergo  * efiis  lux  mundi  : ad  difpellendas,  ut 
Hilar,  ignorantioe  tenebras , 8c  ad  feientias  divinxque  cognitionis  lu- 
men invehendum.  Iwxautem  efiis , non  natura  fualucens ; quomodo 
Ghriftus  fe  Lucent  mundi  vocat , Joan.  8.  v.  13* . 8c  Joannes  negatur 
efielux.  Joan.  x.  v.  8.  fed  lux  ab  alio  accenfa  , inftar  lucernae  , ut 
hie  ftatimfequitur* 

* Nmpotefl  civitas  abfeondi  fupra  montem  pefita.  Tertia  fimilitudo  , 
Scripturis  frequens*,  qua  Ecelefia , cujus  prcecipua  8c  lucidiffima  pars 
Apoftolifunt  8c  praepofiti  ejus  j-comparaturcLvitaii  conftrudx  in 
monte:  de  qua  vide  liaise  60. v.  14.  8c  maxime  .Ezecb. 49.  v.a-*  8c  feq* 
Itaque  deeft  hie  primapars  fimilitudinis,  videlicet , Vos  eftis , feu  efle 
debetis  , fimiles  eivitati  fupra  montem  polity.  * Qua  abfeondi  non  poteft : 
hoc  eft,  quae  occultari  non  debet : imoetiamfi  velit,  non  poteft.  Non 
enim  tarn  laudat  difcipulos  hifcecomparationibus , quam  eos  fui  offi- 
ciiadmonet  , ut  declarat  Hilar.  inPfai.  118.  Si'gnifieat  itaque  eos 
non  debere,  fi  ve  defidia , five  perfecutionummetu,  fuo  dee  fie  officio, 
veritatis prxdieationem  fubftrahendo  tenebris  hujus  mundi , fed  do- 
drina  , praedicatione,  8c  morum  exemplohominibus  ita  debere  prcc- 
lucere,  ut  ab  eisdodtinae  veritatem  8c morum  Integritatem  hauriant: 
propterea  quod  eo  fine  in  tarn  alto  ftatu  collocati  fint , ut  omnium 
oculiin  eos conjiciantur.  Explicant  8c  applicant  iftas  fimilitudines 
accuratius  duo  verfus  fequentes*. 

x -y . * Neque accendunt  Ituanam*  Declarat  hie,  cujufmodi  lux  fint# 
Sandi  enim  maximeque  prasdicatores  Lucerna  dicuntur  , quia  non  ex 
feipfi's  lucent,  uti  Deus  , fed  aliunde  a Deo  fcilicet , accenduntur  , 8c 
extingui  pofiunt, inquit Auguft  epift.  120. c. 3. Non  accendunt  autem 
iucernam  , 8c  *'&  ponunt  earn  : id  eft  , ut  ponatur  *fub  wodio , feu  vafe 
occultanda,  8c  nemini  luceat,  *fed  potiiis  * fuper  candelabrum  , in  edito 
fcilicet  loco  , ut  omnibus  lueem  prxbeat.  Proinde  cum  vos  hujul- 
modi  lux  mundi  8c  lucerna  fitis,  . 8c  hujufmodi  civitas  in  monte 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  f#  n 

16.  * Sic  luceat  lux  veflra  , dodrina  fcilicet  Evangelii  a vobis  di-  ves^ra 
vulganda  , ut  non  tantummodo  voces  fonantes  audiant  , fed  * ut  vi»  hominibus, mvt- 
deant  opera  veftra  bona  : dodrins  confona  , id  eft , ut  cernant  vos  fibi  ft^bonaSc  gtol 
proelucere  non  tantum  verbo  & lingua  , fed  opere  & veritate.  Pro-  rificcnt  patrem 

f lx  ...  , , r ° • 1 r • • veftrum,  qmin 

mdeulud,  «/,  eventual  vel  coniequentiam  , non  hnem  intentionis  csii$eft. 
fignificat : vel  fi  finem  , certe  non  ultimum  ( hoc.enim  vetatur  c.  6. 
v.  ii.  ) fed  per  quern  tranfeatur  ulterius.  Nam  ne  videretur  finem 
conftituifie  in  laudibus  hominum  , ut  gloriamab  eis  captent  , addit 
ulterius,  *& glorificent .Pattern  veftrum  &c.  ut  hoc  ipfum, inquit  Aug. 
quod  homo  per  bona  opera  placeat  hominibus , non  ibi  finem  con- 
ftituat  5 ut  hominibus  placeat , fed  referat  hoc  ad  laudem  Dei  : ut 
propterea  placeat  hominibus , ut  in  illo  glorificetur  Deus,  qui  audor 
eft  bonoruna  operum.  Itaque  hifce  duobus  verfibus  condemnantur 
tria  hominum  genera : primootiofi , qui  abfcondunt  talentum  fuum: 
fecundo  qur  verbis , non  fadis  predicant  : denique  , qui  fuam  ex 
prsedicatione  gloriam  quaertmt.  Utautem  eos  doceat , quid  debeant 
docere,  8c  quomodomiori.bus  praelucere  , fuperando  fcilicet  Scribas 
8c  Pharifaeos  tarn  legis  obfervatione,  utverk  zo,  & paffim  toto  ca- 
pite,quam interpretatione,  ut  v.2i. 27. 6c 3 1.&  alibfhinc  utitur  apta 
prxoccupatione  exempli  fuia ... 

17.  * Nolite  put  are  , quoniam  vent  folvere  legem  aut  Prophetas  : id  eft  , ^ 

ut  eas  folvam  > five  tranfgrediendomandata  , five  prorfus  abolendo  nYfo?ve^kgem» 
dodrinam  legis. Sumitur  autem  lex  pro  quinque  libris  Moyfis , maxi-  ® Ve5,°  fofve*  , 
meque  pro  lege  morali  3 quam  toto  hoc  capite  explicat.  * Non  veni  fei  adimplcrcy 
Jolvere  , fed  adimplere,  Adimplevit  autemeam  quadrupliciter.  Primo 
non  foliim  earn  docendo  ut  PHarifaei  3 fed  etiam  faciendo.  Tangitur 
hie  modus-v.  19.  Secundo,  legem  interpretando  , 8c  quod  minn;  ha- 
bet  addendo  : unde  toties  dicit , Ego  autem  dice  vobis  &c.  Utrumque 
modumadimplendi  tradit  hie  Aug.  8c  Bafil.  in  Mofal.reg.43  .Tertio3 
adimplevit  legem, gratiam  adimplendi  legem  hominibus  dando  : pie— 
nitudoenim  legis  eft  diledio  , fine  qua  impleri  nullo  modo  poteft*  . 

Diledicnem  autem  feu  charitatem  Chriftus difFudit  per  Spiritual  S. 
in  cordibus  noftris. Tradit  hunc modum  fepius  Aug.maximelib.17,' 
cont.Fauft.c.ult.  Quarto, adimplevit  legem  & Prophetas, exhibendo  ■ 
per  ad ven turn  fuum  , ea  quae  per  utrofque  figurata  8c  prophetata 
iuerant.  Lex  enim  ceremonialis  tota  erat  figura  futurorum  : unde 
futura  exhibendo  , prtefentia non  tagi  abolevlt  quam  implevit.  If  a 
hie  Hilar. & Aug. lib,  19.  cont.  Fauft.c.7.  & S.Uterque  hie  adim- 
plendi  modus  breviter  indicatur  a Chrifto,  Joan.  1 . Gratia  & veritas 
per  Cbriftum  fatta  eft.  Gratia  enim  pertinetad  eh  r ratem,  veritas  ■ 
ad  prophetiarum  impktionem,  1 8 . * .2  mat 


nec 


fz  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

d i c o^vo b is ^ °d o 6 * Amei*  quippe  dico  vo bis : id  eft,  vere  feu  in  veritate  dico.  Amen 

nec  tianieat  cx-  enim  eft  vox  hebrcea  , fignificans  vere  , hoc  eft  , non  jurationem  , fed 
un^mVaut  unus  affirmationem  fimplicem  , feu  afleverationem  eorum  , quae  dicenda 
apex  non  prate-  funt,  quando  praeponitur  orationi,  ficut  hie  Sc  alibi  frequentiffime: 
omnia  fianr.  v el  connrmationem  eorum  , quae  dicta  iunt , quando  poitpomtur , 
idque  five  fimplfciter,  five  per  modum  optantis,  ut  c.6.v.  13.  Unde 
ixx.  pro  eo  dicunt  fubinde  yhotlo  , ideft,  fiat.  Evangeliftas  Grasce 
feribentes , Sc  omnes  Interpretes , Syriacus,  Latinus,  Arabs  earn  vo- 
cem  retinuerunt.  Ob  fan&iorem  enim  aucloritatem  fervata  eft  an- 
tiquitaj,  inquit  Aug. lib. 2. de  dodtr.  Chriftianac.  1 1 . Vide  plura  in 
c.27.  Deut.v.  15.  ex  Hier.  epift.137.  * Donee  tranfeat,  id  eft,  pereant 
feu  diffolvantur in  con fum (nation e feculi  firmifllmae  orbis  partes, 

* ctlum  & terra.  lotaunum  , quae  minima  eft  alphabet!  littera  , * aut 
units  apex  , id  eft  , unum  puruftum  feu  etiamfummum  littene  alicujus 
faftigium  , * non  pr&teribit  a lege , id  eft , negle&um  Sc  infedum  non 
peribit  ex  lege , * donee , id  eft  , quin  , * omnia  fiant , Sc  impleantur  7 
qua;  fcilicet  ante  mundiconfummationem  adimpleri  debent.  Qi  10 
tropico  loquendi  modooftendit , inquit  Aug.  ad  effedutn  etiam  mi- 
nima quaeque  perduci,  five  promiffa,  five  praedida;  five  figurata,  five 
prcecepta.  Et  quod  de  lege  , idem  de  Prophetis  intelligi  debet. 

19- Qui  ergofoi-  19 . * oiti  ergo  folverit , id  eft  , tranfgreffus  fuerit  perfeda  tranf- 

verit  unum  de  i - * > j • .P.  ••••in.  • r , «* 

mandaiis  ift:s  greiiione  mandati , * unum  de  mandatis  ifiis  minimis , id  eit,  etiamli  mu 

do-  njmurn  fuerit.  Aue.  refertadfuperiora  maridata,  fcilicet  legisiChrv- 
cuem  fic  horai-  o 1 J p 

res  , minimus  loft.  Sc  alu  commodius  ad  mrenora , quae  faucet  mox  ex  lege  tradi- 
no^iorum^qui  turus  Sc  perfe&urus  eft  : hoc  enim  probat  ratio  v.  20.fubjeda  : fub 
docuTritlr^ma?  tameri  & a^a  fimiEa  intelligi  debent.  * Et  docuerit  fie  homines  , 
nus  vocabitur  iti  ficut  ipfe  folvit , inquit  hie  Aug.  hoc  eft  , qui  folvendum  docuerit , 
regno c*iorum.  exempl0  fcilicet  8c  verbo  alios  tranfgreflionem  doceiis , quemadmo- 
dum  Pharifaei  docebant ; * minimus  vocabitur  in  regno  CAlorum  : id  eft  , 
nullius  pretii  erit  in  Ecclefia,  fivepotiiisin  caelo,  quia  abeo  exclu- 
dendus  eft.  * Qui  autem  feccrit : non  addit  unum  de  ifiis  minimis  , fed  /i> 
cerit , mandata  fcilicet , omnia , quas  traditurus  fum,  * & fimul  ea 

* docuerit : hie  non  foliim  in  regno  erit , fed  in  eo  * magnus  vocabitur  : 
feu  erit , quia  major  eo  , qui  docet , Sc  non  facit,  yel  qui  tacit  Sc  non 
docet , vel  qui  nec  facit  nec  docet. 

20  Dico  enim  20.  * Dico  enim  vobis , quia  nifi  abundaverit  jufiitia  veftra:  id  eft  , nift 
IbundavenT  "jm  veftra  mandatorum  obfervatio  accuratior  fuerit  ea  , quam  five  do- 
ftnia  veftra  plus  cent  five  praeftant  Scribce  Sc  Pharifaei , etfi  habeantur  illido<ftores 
^pSr^orum1'  peritiflimi  legifque  obfervantiflimi,  non  poteritis  effe  falvi.  Exceffus 

reTnim'cciwum  autem  juffcitics  ad  tria  fere  capita  revocari  poteft  : Piimo  , ut  non 

tan  turn 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap:  f.  53 

tantum  opus  externum  fed  8c  affedus  internus4conformetur  legi. 

Nam  , ut  Iren.  lib.  4.  c.  27.  lex  percorporalia  erudiebat  animam  , 
confequenter  fcilicet  docens  etiam  interna  reform anda : Chriftus  au- 
tem  contra , per  interna  etiam  corpus  emendari  docuit : Secundo,  ut 
etiam  ea , quas  lex  neceftitate  permifit  , v.g.  repudium  , caveamus  : 

Tertio,  ut  lex  non  tantum  fecundum  verborum  corticem,  fed  fecun- 
dum legiflatoris  intentionem  obfervetur:  quae  triaex  fubjeda  Chrifti 
interpretatione  colliguntur. 

21.  * Audi  (its  quia  dittum  eft,  id  eft,  quod  prasceptum  fuerit,  * anti-  ^Audiftisquia 

, -j-.  .1  \ . . V v -TN  1 * r • » *i*i  diftum  eft  Anti- 

qttis  Patribus,  legem  accipientibus  a Deo  : *non  0 cctdes , quo  ninii  am-  qujs . non  occi_ 

pliiis  vetariintelligebant  Phari^i,  quam  verum  externumque  homi-  Occident*  auIt|S 

cidium  • Sc  haecerat  Scribarum  Sc  Pharifaeorum  juftitia.  erit  judicio. 

* Qui  autem  Occident , reus  erit  judicio.  Ut  totus  hie  locus  plene  in- 
telligatur,  feiendum  eft,tria  genera  judiciorum  feu  tribunalium  fuiife 
apud  Hebraeos : unum  trium-virum  feu  trium  Judicum  , alterum  vi- 
ginti  trium  , tertium  feptuaginta  virorura  , quod  hie  dicitur  graece 
Swedrion , Sc  voce  in  Syriacam  deflexa  Sanedrin . Primum  de  cauiis  mi- 
noribus  judicabat,ut  de  furtis,  rapinis,  &c.  fecundum  de  capitalibus: 
tertium  de  rebus  graviffimis,  ut  de  Republ.  de  falsa  dodrina,de  fum- 
moPontifice.  Ita  diftinguunt  Judaei  in  lib.  Sanedrin  c.i.  atque  ejus 
rei  veftigia  extant  apud  Jofeph.  14.  Antiquit.  c.  17.  & alibi.  Ad 
haec  duo  poftrema  membra  judiciorum  Chriftum  alludere  manife-  . / 

ftumeft.  Itaque  * reus  erit  judicio,  id  eft,  reus  erit,  ut  in  judicio  caufa 
ejus  difeutiatur,  inquiunt  multi , utrum  fcilicet  feiens , an  cafu  per- 
petraverit.  1111  enim  volant  hanc  efte  differentiam  judiai,Sc  C onciliiy 
Sc  Gehenna,  quod  in  Judicio  daretur  locus  defenfiohi,ideoque  iricerta 
eftet  tarn  damnatio  , quam  damnati  poena : in  Concilio,  quia  majori- 
bus  caufis  refervatur  , certain  volunt  figniiicari  damnationem  et(i 
incertumadhuc  fupplicium  : in  Gehenna  vero  damnationem  Sc  flip— 
plicium  effe  certa.  Ita  fere  Auguft.  Sc  multipoft  ipfum.  Sed  certum 
eft  haec  tribunalia  non  fuiffe  diftinda  certitudme  reatus  aut  poena- 
rum  , fed  utriufque  gravitate.  In  omnibus  fiquidem  tribunalibus  dif- 
cuflio  criminis  neceflaria  eft  , eoque  accuratior,  quo  caufa  eft  major: 
non  enim  accufatio  damnando  reo  fufficit.  Rediiis  ergo,  reus  erit  ju- 
dicio, id  eft  , reus  erit  , ut  judicetur  feu  condemnetur.  Poena  quippe 
mortis  certiffima  multislegibus  homicidae  , Exodi  21.  Sc  Levit.  24. 
conftituta  eft  , quae  a jaidicibus  mutari  non  poterat. 

22.  Ego  autem  dico  vobis . Non  minoriaudoritate  quam  Moyfes  dico  ,22-  Eg<raj»tem 
' odis  , tamquam  legulator  novas  legis , Sc  verus  Interpres  vetens.  omnis,  qt^iraU 
Non  enim  fe  opponit  hie  vel  Moyfi,  vel  Deo, fed  Scribis  Sc  Pharifaeis,  judfek*! 

legem  Q.uS  autem  dixe* 


(4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

thfrarti  fuo^Ra- leaem  Interpretantibus , quorum  interpretationem  hie  reiieit  non 

ca.  reus  ent  con  ° c \r  ( , 1 . c k x-r  . 

ciiio.  Quiautem  tamquam  tall  am,  led  tamqaam  impertedam.  Nam,  ut  Aug.  19,11b. 
reus'etit  g^hen-  cent  .Fauft.  c.  23 . quia  non  intelligebant  homicidium  nifiperetnptione 
a*  ignis.  corporis  humani,  per  quam  vita  privaretur,aperuit  Dominus,omnem 

iniquum  motum  ad  nocendum  fratri , in  homicidii  genere  putari , 
quod  clarc  patet  ex  v. 27.6c  28.ubi  fimili  plane  mododedarat  etiam 
concupifcentiam  muiieriseffe  mcechiam.ltaquecgo  dico  verbis:  Quia 
cmnis,  five  lxfus  five  non  lxlus  ,'*qui  irafcuur  fratri foo/ira  fcilicet  ilia 
vulgari , quae  nude,  tendit  in  vindidam  , ex  malevolentia  expeten- 
dam  , *reus  eritjudicio  , id  eft,  capitis  erit  reus,  judicio  non  humano, 
fed  aivino.  Vult  enim  fignificare  , etiam  iram  feu  folam  voluntatem 
nocendi  feuoccidendi  efte  tantum  crimen  , tantaque  dignum  poena, 
quanta  Pharifxi  putabant  homicidiunx.  Itaque  nihil  opus  eft  addere 
id,  quod  Grxcus  &:  multi  In  terpretes  addunt  ad  irafeitur , fcilicet 
i/w  • id  eft  ,)?«£  caufa.  .Nam  quantacumquc  fuerit  irafeendi  caufa  feu 
injuria,  numquam  licet  irafei  fratri  leu  ho  mini,  hoc  eft  ei  male  velle; 
lie  ut  nec  licet  umquam  velle  moecharu  Non  enim  agitur  hie , vel  de 
primis  metibus  irae-,  fed  dedeliberata  , vel  de  ira  , qua  quis  irafeitur 
•vino  fratmrhaee  enim  diledionis  eft , non  acerbitatis,  ad  corrigen- 
dum;, non  ad  nocendum  ab  hominibus  Sandis  , Apoftolis , ipfoque 
.Chrifto  adhibita, 

* Out  a titem  dixerit , fnpple  iratus  ira  jam  dida.  Explicat  enim  Chri- 
ilus  grad  us  irx  feu  motuum  tendentium  ad  homicidium.  * Raca  : 
•nonnulli  apud  Auguft.  putantdeduci  a Grxco  pax®"  , id  eft,  faunas  , 
.ut  fignificet  pannofum.  Ipfe  Auguft.  verifimilius  putatelfe  interje- 
jdionem  , qua  indignantis  animimotus  exprimatur.  Sed  Racax ox  eft 
Syriaca , quxin  ThalmudfcrLbitur  per  Jod  Sc  pronuntiatur , KpH, 
;Xica  vel  Reca,  dedudaab  Hebraico  pH  , Riik  , id  eft , vacuus , inanis 
-fcilicet  fortunarum  vel  cerebri.  Unde  eft  genus  convitii  levioris,quo 
f x probrat ur  alicui  vel  inanitas , feu  levitas  morum  , ut  vult  Bafil.  in 
Regulis  brevioribus  51.  vel  potiiis  fortunarum.  Et  ideo  Judic.  c.  1 1. 
v.3.  0 >pH.  Recitn,  vocantur  inopes  , & 2.  Reg.  c.6.  v.20.  fcurrac. 
Ita  fentit  Angelas  Caninius  & Hieron.  hie.  Hanc  vocem  Evangeliftx 
noluerunt  vertere , non  tarn  quod  elfet  interjedio  , quam  quod  vel 
effet  ulitatillima  , vel  gratiam  vertendo  amitteret.  * Reus  erit  concilic9 
Greece  t£  owscTp/a,  id  eft,  Concilio  Sanedrin,  feptuaginta  fcilicet  Sena- 
torum  feu  maximo.  Loquitur  accommodate  ad  confuctudinem  juris 
Judaici  Sc  Scribarum  , lignificans  tantum  elTe  crimen  divino  judicio, 
ut  a tribunali  graviflimo  & poena  in  eo  ulitata  caftigari  mereatur. 
f Qui  autem  dixmt}hu\is,  *fatue  fatuitate  ilia  naturalised  maxime 

morali  s 


SECUNDUM  MATTHMJM.  Cap.  f.  ff 

morali  :quo  modo  in  Scripturis  omnes  peccatores  vocantur /**«*, 

& fal  fupra  dicitur  infatuari.  Et  hoc  magis  proprie  eft  effe  fatuiim, 

& Grxcc /uctfov i utpatet  i.  Corinth,  i.  20,  Signifteatur  ergo  convi- 
tiuni  graviffimum  in  moribus.  * Reus  erit , divino  judicio  , * gehenna 
ignis,  id  eft,  fupplicii  aeterni,cui  pcenae  nullam  sequalem infligit  ullum 
Concilium  humanuin.Porro  Gehenna  dicitur  hebraice  DlSHU  Ge  Hin - 
vom  , vel plene,  ut  eft  Jofue  ij'.v.B,  3c  ibid  c.  18. v.  16 . DlOH-pU* 

Ge  ben  hinnom  , id  eft,  Vailisfilii  Enmn , a polTefTore  fcilicet,  contrade 
vero  Gehenna.  Vallis  enim  erat,  ut  fcribit  Hieron.  in  v.  28.  c.  10. 

Matth.  prope  Jerufalem.ad  radices  montis  Moria,  aquis  Siloe  irrigua, 

&c  nemorofa  , in  qua  erat  idolum  Baal , feu  Moloch , cui  filios  luos 
comburendo  immolabant.  Ne  autem  vagitus  exaudiretur,  pulfabant 
tympanum,  quod  Hebraice  dicitur  fpn  , Tboph , unde  locus  eft  etiam 
didus  Tophet , Ifaice  30.  v.  ult.  Hinc  propter  dirum  illud  puerorum 
fupplicium  , 3c  quia  locus  erat  abominabilis , 3c  jam  a temporibus 
Jofiae  contaminatus , ut  eft  4.  Reg.  23 . v.  19.  pro  poenis  aeternis  ufur- 
pari  coepit , vel  primum  a Chrifto  Domino , ut  videtur  velle  Hieron. 
vel  potius  etiam  ante  : jam  enim  tempore  Chrifti  videtur  appellatio 
ifta  fuifle  ufitata.  Ex  hac  ergo  peccatorum  poenarumque  gradatione 
manifeftum  relinquit  Chriftus , quantum  delidum  (it,  quantaque 
poena  dignum  homicidium  re  ipsaperpetratum,  verbera  3c  minae:  3c 
quantopere  Chriftianorum  juftitia  plufquam  juftitia  Scribarum  3c 
Pharifasorum  abundare  debeat.  Hoc  ut  pleniiis  exequatur,  non  fo- 
lum  non  irafcendum  fratri , fed  nec  ullam  animi  segritudinem  adver- 
fu?  fratrem  , id  eft  , proximum  , (ervandum  tradit,  idque  ex  vi  ejuf- 
dem  praecepti , Non  occides.  Addititaque. 

23.  * si  ergo  offers  mutm  tuum  : q.  d.  Gum  tantafit  habenda  cura  Si  ers° of- 

r i-i  . i-i  . . fers  munus  tuutn 

rraternx  dilettionis  , ut  neque  verbulo  neque  ullo  interno  motu  vio-  adaitare,  & ibi 
landa  lit,  (i  contigat  te  effe  ofFerendo  facrificio  accindum (neque  enim  q^r f^eVtuu* 
facrificium  jam  inchoatum  abrumpi  jubet:)  *&  ibi,  etiam  ftans  ceram  ad? 

Deo  , 3c  proximus  alteri , * recordatus  fusris , quia  f rater  tuns  habet  ali - 
quid  adverfum  te  , caufam  fcilicet  juftam  conquerendi  3c  expoftulandi 
tecum,  hoc  eft,  qund  fratrem  in  aliquo  offenderis,  dicendo  ei  vel  Raca, 

\t\fatue , vel  fimile  quid  : nam  ft  ipfe  te  ofFendit , jam  non  frater  ha- 
bet aliquid  adverfum  te  , fed  tu  aliquid  habes  adverfus  fratrem  , ubi 
non  eft  opus  ab  eo  veniam  poftulare  , fed  tantum  dimittere.  Ita  Aug. 

24.  * Relinqne  ibi  mun  us  tuum  ante  alt  are  : id  eft  , abrumpeomnem  *4.Retfnqueifei 

• , , r ..  , % . 1 . munus  tuum  an- 

moram,  etiam  ante  oblationem  iacnncit.,  multo  magis  ante  omnia  alia  £e  aitare,  & vade 

negotia.  * Vade  prim  reconciliari , &c.  id  eft,  cura,  ut  priusingratiam 

cum  iratre  redeas,  6c  eo  fado  offer  facrificiuni  tuum  Deo,  quia  jam  ei  veniens  offers 

H gra-  miwius 


sj.Fftoecnfen- 
tiens  adverfario, 


S6  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

gratum  erit.  Iatelltge  hasc  qutdem  praeftanda  re  ipsi  , fed  juxta  na* 
turamprascepti  affirautivi,  cum  fcilicet  prudentiae  ratio , tempus8c 
locus  ita  permittunt.  Alioquincum  ita  fieri  velnoa  expedit,  vel  non 
poteft  , tuncammi  preparation  fcilicet  non  motu  corporis  , fed  di- 
le&ionis  afFe&ii:l  ipfun  pneftandum  eft  , ut  latiiis  Auguftmus. 

* Eh  co  ifcitiens  aiverfxrio  tuo.  Adverfarius  ifte  multis  modis 
, "exponttur..  Plerique  antiqui , ut  Clemens  Alexandnnus  4.  Stromat. 
inviacumeotne  Tertul.  lib.  de  a nma  cap . 2 j . SC  alu  mtelligunt  diabolum  : idem 
SverfaVis^udiciTertull..ibid.  ethnicum  , Bafil.  in  Reg.  brevior.  refp.  222.  eum  , 
n°kisconatur  aliquid  tollere  : alii  confcientiam , alii  carnem,  alii 
carcercmmirta-  Deum,  alii  legem  Dei , quod  Auguftini  eft  & multorum  aliorum, 
IIS*  Spe&ando  fcopum  praefentis  loci , verifimillime  videtur  dici  cum 

S.  Hilar.  Sc  Hieron,  quod  Chriftus  pergat  in  inculcando  concordiae 
ftudio,  adhibendo  parabolam  hominum  coram  judice  litigantium.Ubi 
expeditiflimum  eft,  maximeque  confultum,  ut,  qui  offendit  alterum  , 
cum  eo  ftatim  etiam  in  via  ad  judicem  pergendo  tranfigat , antequam 
ad  eum  veniat : nam  ille  ex  officio  nulla  eftufurus  mifericordia  , fed 
tantum  juftitia.  Itaqu z efto  confentiens , feu  compone  , tranfige,  cum 
adverfario , Graecve undUca  ,id  eft  , cum  colligatore  tuo , quern  ofFen- 
difti , Sc  qui  habet  aliquid  adverfum  te  , * dimes  in  via  cum  eo , id  eft, 
dum  res  adhuc  inhac  vitapendet  : *ne  forte, v itae  fcilicet  curfu  finite, 
* tradat  te  adverfarius  judici , Deo  fcilicet , hoc  eft , ne  propter  ipfum 
in  manus  Dei  viventis  incidas : * & judex  tradat  te  minifiro  , executori 
fententiae  diabolo  , Sc  angelis  ejus , * & in  career em  mittaris , locum 
fupplicii ; five  infernum  five  purgatorium  , pro  qualitate  deli&i. 

26.  Amendico  2 6.  * Non  exiesinde  donee  folvas  noviflimum  quadrantem.  Quadrans 
de* donee*1  eddas  dicitur  quarta  pars  affis : Lucas  autem  c.  12.  v.  ult.  vocat  novifimum 
drantem Um qua"  minutum’  c^m  tamen  minutum  fit  dimidia  pars  quadrantis,  quia  qua- 
drans  continet  duo  minuta,  ut  eft  Marci  12.  v.  42.  Senfus  tamen  eo- 
dem  redit : Parabolice  enim  fignificat , quod  ibi  fummo  juris  rigore 
fit  agendum  , Sc,  ut  Auguft.  quod  nihil  relinquetur  impunitum,  five 
culpa  ilia  pcenas  aeternas  poftulet,  de  quibus  explicat  hoc  Auguft. five 
Tantum  teinporales,  de  quibus  Cyprian,  epift.52.  Neque  enim  alferit 
Chriftus  ultimum  ilium  quadrantem  umquam  perfolvi  poife , nec 
etiam  negat. 

2.7. Audiftis quia  27.  * Audiftis  &c.  Non  mcechaberis . Quo  praecepto'  moechiam  , hoc 

eft  , illegitimum  concubitum  tantum  opere  perpetratum  vetari , non 
defiderium  ejus , putabant  Scribae  Sc  Pharifaei.  Aperte  enim  dicit  Jo- 
fephus  12.  Antiquit.  c.13.  loquens  de  Antiocho  Ephiphane  : Voluifie 
lantiwa  , acnon  etiam  per  feci  fle  facrilegium  ? non  videtur  res  digna 


diftum  eft  anti- 
«juis : Non  moe- 
shabeiis, 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  y.  S7 

fuppUcio,  Haec  ergo  erat  juftitia  -Pharifaeorum  minor  : perfecit  earn 
Chriftus,  declarando  etiam  internos  motus  eo  praecepto  prohiberi. 

28.  * Quia  omnis , quividerit  mulierem , quamcumque  non  fuam , z%.  Ego  autem 
five  uxorem  alterius , five  non.  Sub  vifu  autem  , tamquam  frequen-  omniI,0quiv^de- 
tiore  peccati  illius  porta(quia,  ut  Graece  dx  tqu  cj>av  to  tyccv)  omnis  fen-  rit  mulierem  ad 
fus  intelligitur.  Nam,  ut  Clemens  Alexan.  lib.  3 . Paedag.  c.i  1.  ante  eam?PjamVa> 
totum  corpus  corrumpuntur  ocuh.  Lafcivis  enim  alpedibus  8c  ver-  jncordeluo^111 
fatilibus,  ac  tamquam  conniventibus  oculis  intueri  nihil  eft  aliud , 
quam  oculis  moechari , cum  per  eos  cupiditas  prima  ineat  pugnas  prae- 
ludia.  Nec  tamen  fimpliciter  vidiffe  culpa  eft , fed  * ad  cencupifcendam 
earn , id  eft,  inquit  Auguft.  hoc  fine,  hoc  animo,  ut  earn  concupifcat : 
quod  jam  non  eft  vel  videre  , vel  titilari  deledatione  carnis , five  in 
anima  five  etiam  in  corpore  , fed  plene  confentire  libidini : talis  enim 
concupifcentia  deliberata,  affedata,  8c  procurataeft.  Und e * jam 
tnoechatus  eft  earn  in  corde  fuo , id  eft,  jam  animo  commifit  adulterium  feu 
flagitium  ( fpecies  enim  pro  genere  ponitur  ) 8c  coram  Deo  , ubi  vo- 
luilTe  eft  fecifife , ftupri  reus  eft.  Et  quafi  auditor  quaereret , quid  de 
oculis  faciendum,  quorum  afpedu  tarn  facilis  ad  concupifcendum 
lapfus  eft  ? Refpondet  Chriftus  : 

29.  * Quod  fi  oculus  tuus  dexter  £ oque  carior,  magifque  neceffarius,  i9.Qiiod  fi  oca- 
* fcandali&at  te>  id  eft,  offendiculo  tibi  fuerit,  feu  occafio,  ut  impingas  icandaiizat  te  . 
8c  cadas  in  peccatum  ; fcandalum  enim  eft  proprieimpedimentumin  jjc“eaS“*^lpc* 
Via,  quo  impingitur  : * erueeum  , id  eft,  etiam  erue  , fi  neceffe  fuerit , dit  enim  tibi  ut 
potius,  quam  te  in  peccatum  pertrahat.  Eft  enim  elegans  exaggerate  brorum  tuorum. 
a Chirurgis  defumpta , qui  unum  membrum  ftialunt  pracfcindere  , 
quam  totum  corpus  perire.  Sed  fcandalum  aliter  femper  vitari  po-  turingehennam. 
teft  , membra  fcilicet  non  eruendo  vel  ablcindendo,  fed  a fuis  operi-  manusSua^n- 
bus  continendo.  Hac  igitur  parabolica  exaggeratione  docet , nihil  ^!^te,^brcri”“ 
homini  ita  deledabile,  carum  ac  necelfarium  effe  debere,  quin,fi  oc-  ,ice abs’te:  expe- 
cafio  ruin#  fuerit  , abjici  8c  contemni  debeat , five  fuerintdpfi  ufus  perelt^um^- 
oculorum  ac  manus  dexterae  , ut  quidam  recentiores  figntficarivo-  bro^m^tuorum. 
lunt,  fiveconfiliarius  monftrans  iter  in  rebus  divinis,  tamquam  ocu-  pUS  tuum  eat  in 
lus  , 8c  adjuvans  , tamquam  manus , ut  Auguft.  five  quicumque  nos  gehennam. 
ardiffima  familiaritate  contingunt  > quamvis  utiliffimi  8c  maxime 
neceffarii , amici,  parentes , liberi,  uxor,  &c.  ut  Hieron  in  comment. 

Hilar,  can.  4.  in  Matth.  Athanaf.  8c  alii  communiter  : cujus  ab- 
fciffionis  dodrina  pulchre  traditur  Deut.  13.  v.  9.  8c  feq. 

31.  * Did  um  ejl  autem  ; Non  addit,  * antiquis , quia  in  eodem  prce- 
cepto  moechiae  explicando  pergit , quatenus  refpicit  etiam  uxorem 
propriam.  * Quicumque  dimife rit  uxorem . Quo  loquendimodo  indicat, 


31 


H 2 


1 _ Cl  JJ 

legem  diio 


Diftum  eft 
autem:  Quicum- 
que dimiferit  u- 
xorem  fuam.  det 
ei  libellura  repa- 


<8  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

legem  nemini  prxcepiffe,  fed  potius  permififfe  dimiffionem.  Prxcepit 
autem  , ut  in  i'ilo  cafu  * det  illi  libellum  repudii , id  eft,  fcedulam  feu  in- 
ftrumentum  , quo  teftetur  fe  earn  repudiaffe  feu  dimififfe  , ut  confe- 
quenter  alteri  poffet  nubere.  Formula  apud  Romanos  erat , Res.  tuas 
tibi  babeto , res  tuas  tibi  agito}conditione  tuk  non  utar.  Apud  Judxos  fere 
tabs  , Ego  N.  ex  animi  wei  confenfu  & fine  ulla  coattione  repudiavi  , ut  fiat 
libera  & Domna  fui  ipfius  ad  abeundum  & nubcndum  omni  vho  , cui  vc- 
luerit , &c.  Caufa  permittendi  hanc  dimiffionem  erat  , ne  alioqum 
uxores  occiderent  : libelli  vero  , ut  in  diffidium  animus  prxceps  li- 
belliconfcriptione  refra&us  abfifteret.  Hxc  enim  mora  temperabat 
furorem  viri,  dum  cogitaret , earn  jam  liberepoffe  alteri  nubere,  nec 
ad  fe  poffe  reverti.  Deinde  ut  hac  occafione  illi,  qui  libellum  fcribe- 
rent,concordiam  fuaderet : quas  canfas  dat  Aug.  contra  Fauftum  c. 
2 6. Sc  lib.  i.  de  Term.  Dom.  in  monte.  Alia  caufa  fuit,ut  petulantia 
mulierum  frxnaretur  , Sc  libertas  virorum  , ne  vel  illx  fugientes  fe 
3:  Ego  autem  fiimiffas  dicerent , vel  hi  paffim  dimitterent  , Sc  mox  reciperent. 
omnis,qui  dimi-  32.*  Ego  autem  dico  : quia  ommsy  qut  dnmfent  uxorem, id  elt,  a toro 
Scepta°foaiicaa  & habitatione  in  perpetuum  feparaverit,  five  aliam  duxerit,five  non, 
lioris  caufa , fa-  * fait  earn  tnacbari.  Non  ait  meecbatury  quia  nuda  talis  dimiffio  non  eft 
i\:.  & quid^roiffi  moechia, fed  eft  uxori caufa,  quantum  in  fe  eft, ut  moechetur^o  quod 
duxem.aduiterat  dimifix  fit  facilis  in  moechiam  lapfus , quia  manet  uxor  dimittentis* 
* Except  a fornicationis  caufa.  Nam  fornicariam  dimittens,  non  facit  earn 
moechari,  fed  ipfa  fe  fecit  mcecham  , Sc  privavit  jure  conjugii.  Et* 
quamvis  alix  nonnull  x repudiicaufx  fint,  re&e  tamen  Chriftus  folam 
cxcepit  fornicationis  caufam  , quia  ilia  eft  propria  caufa  divortii  re- 
fpe&u  matrimonii  : reliqux  funt  generales,  Sc  Chriftianum  aquavis 
focietate  liberant.  Ilia  femcl  perpetrata  caufa perpetua  eft  etiam  poft 
poenitentiam;  (fit  enim  repudium  in  pcenam,  Sc  non  tantiim  in  corre- 
(ftionem  uxoris : ) hx  funt  tantum  temporales , quamdiu  durant. 

* Et  qui  dimijfam  duxcrit . Refpondendum  hie  putantid,  quod  prx- 
ceffi tyexcepta  fornicationis  causa  : quafi ilia,  qux  jufte  propter  fornica- 
tionem  dimiffa  fuerit,poffit  ab  altero  viro  duci.Sed  abfurdum  hoc  eft: 
fic  enim  ejus  conditio  effet  melior  , quam  qux  in  jufte  effet  dimiffa. 
Itaque  hoc  nullo  modo  repetendum  eft, fed  generaliter  fenfuseftiQai 
quacumque  ex  caufa,  five  jufta,  five injufta  duxerit  dimiffam,  * aduU 
ter  at , quia  permanet  uxor  illius,  qui  dimifit.  Hac  ergo  lege  perfecit 
Chriftus  veterem  3 primo  , quod  omni  tempore  repudium  , quo  five 
poteftas  five  permiffio  nubendi  alteri  traditur,prorfus  tollatriecundb, 
quod  uxorem  adulteram  non  occidi  jubeat , ut  lex  vetus  , fed  dimitti 
finat:tertib,quod  dimiffio  permittatur  non  qualibet  vulgari  ex  caufa, 
fi  quoquo  modo  difpliceretviro,ut  olim,  fed  fola  causa  fornicationis* 


3 Iterum  air- 
d ftis  , quia  diftic 
eft  antiquis : noa 
pei  jurabis  : red- 
des  autem  Do- 
mino juiamen!& 
tua. 


SECUNDUM  MATTH-EUM.  Cap.  jv  c9 

33.  * Iterum  audijiis  &c.  Son  ferjurabis  ; live  falfum  jurando  , live 
non  complendo  quod  juraveris.  Aliud  praeceptum  perficit,  quod  illis 
verbis  in  Decalogo  non  habetur,  fed  videtur  refpicere  ad  v.  12.C.  19. 

Levitici.  Ad  fenfum  vero  etiam  in  Decalogo  comprehenfum  eft,  ubi 
generaliter  vetatur,  ne  affumant  nomen  Domini  Dei  fui  in  vanuniiquo 
prsecepto  videntur  Scribae  cenfuifle  , quod  nihil  nifi  perjurium  veta- 
retur.  * Reddes  autem  Domino  jur  ament  a tua : id  eft, id,  quod  juramento 
promiferis  five  homini  five  Deo , * reddes  Domino  , id  eft  , in  honorem 
Domini , tamquam  Domino  debitum  , cui  fidem  tuam  obftrinxifti. 

Putant  aliqui  efife  deuterofm  Scribarum  & Pharifaeorum  , fed  Tatis 
aperte  habetur  fenfus  hujus  mandati  Num.  3.  v.  3.  ♦ 

34.  * Ego  autem  dico  vcbis , Son  jurare  omnino  , nempe  neque  falfum 
neque  verum  • fupple,  quantum  in  te  fuerit,feu  fine  neceftitate,  affu- 
mendofcilicet  nomen  Dei  per  juramentum  in  vanum.  Videtur  enim 
explicare  fenfum  iftius  fecundi  praecepti  Decalogi , declarando  per 
illud  non  folum  perjurium  , fed  8c  fuperfluum  juramentum  prohi- 
beri.  Et  ita  prtecepti  eft  ipfa  explicatio  : non  enim  eft  juramentum 
aliquod  ex  fe  bpnum  , quafi  ad  honorandutn  Deum , fed  afifumendo 
dumtaxat , ut  neceflarium  ,ut  Auguft.  hoc  loco.  Unde  idem  lib.  de 
mendac.cap.  5.  Inteljigendum  eft,  inquit , illud  , quod  pofitum  eft  , 
omnino,  ad  hoc  pofitum,  ut,  quantum  in  te  eft,  nonaffedes^non  ames, 
ut  quafi  pro  bono  cum  aliqua  deledatione  appetas  juSjurandum,  fci- 
licet  nullis  aliis  circumftantiisid  veftiendo.  Sicenim  nude  per  fe  jurare 
velle  , etiam  verum  , malum  eft.  Rationem  idemreddit  hoc  loco,  8c 
alibi  faepius , ne  afliduitate  jurandi  ad  perjurium  per  confuetudinem 
delabaris.  Ita&  Ambr-of.  ferm.  14.Jn.Pfal.:  118.  Voluit  te  non  ju- 
rare  , ne  perjures  - dcBafil.  in  Pfal.  14.  Sed  haec  ratio  eautelae  con- 
vincit  potius  efie.  confilii  quam  praecepti.  Qaomodo  autem  etiam 
praeceptum  fit  , 8c  tamen  non  incidqtur  in  errorem  Anabaptiftarum 
ScPelagii  apud  Auguft. epift.  8 8. 8c  89. qui  juramentum  omnino  illi- 
citum  putabant , jam  fupra  indicavimus. 

Haeceftexpli 

. ft  cm  tantum  per  |urare  omnino  9 
Deum,  fed  neque  per  creaturas..  Unde  Hilarius  ca1ri4.Hiefbn.Theo-  neciue  pttcxis  f 
phil.  & alii  hoc  loco  , putant  etiam  precede n-tibus  ve r bis  juramenta  ^aiuonus  €£ 
per  creaturas, tamquam  fuperftitiofa  ac  Deo  injuriofa,  prohibei  i : fed 
oppofitio  v.37.  aliud  poftulat.  Itaque  verius  eft,aliam  Pharifaeorum 
corruptelam  hic.referri,  conteinnentium  juramenta  per  creaturas, ut 
. p at  et  infra  cap.  23.  v.  16.  i8»  8c  22.  & ex  rat  ion?  bus,  quae  turn  hie 
turn  illo  capite  adferuntur  a Chrifto  : ojnnes  enim  eb  tendunt , ut 

often- 


y ui  inuivav  unen* 

* Seque  per  calum  -y  fupple  , juraveris ,.  ut  fequkur, 
catio  illius  omnino  , fcilicet  nullo  genere  juramenti , 


34  Ego  a^em 
non 


duo  vobis 


Co  COMMENT,  INEVANGELIUM 

oftendant  non  fuperftitionem  talium  jaramentorum  , fed  potifts  reli- 
gion em  eorum,quod  fcilicet  jurando.  per  creaturas  etiam  per  Deum 
juretur.  Itaque  * tuque  per  c&lum  ,quiathronus  Dei  eft  , id  eft  , veluti 
thronus  glorias  ejus,  * Et  terra  fcabellum , id  eft,  veluti  fcabellum  ejus. 
Atque  ita  refertur  ad  Deum  juramentum  , 8c  per  Deum  illi  infiden- 
tern  fit  , quod  declarat  Chriftus infra  citat.  cap.  23.  Locus  autem  2 
quern  hie  citat  Chriftus  , eft  Ifaice  66.  v.  1.  quo  fignificatur  non  fef- 
fio  Deicorporalis,  fed  metaphoricaiftalocutione  fignificatur immenfa 
e-jus  8c incomprehenfibilis  magnitudo  ac  prasfentia,  implens  caelum  8c 
terram  , 8c  regens  omnia. 

, s.  Neque  pet  3 f . *-j Seque  per  Jerofolymam  , quia  civitas  eft  magni  Regis , qui  illam 
bdkim’eftVedi  pecu^ar^ter^  locum  adorationis  8c  cultus  fui  delegit, 
ejus : neque  per  36.  * Neque  per  caput  tuum  jttr averis  : quafi  hoc  magis  effet  tuum  J 
cfvUafeft  magni  quam  cselum  8c  terra,  aut  ]erofolyma.  Hoc  juramenti  genusforfana 
Re6§iSNeque  per  Marinis  ^ Grascis,  inter  quos  verfabantur  Judaei,  didicerantrnam  apud 
caput  tuum  jura-  hos  ufitatiftima  jurandi  formula  eft , per  caput,  Nil  rwx.zp'Dwv.  Perea- 
poteVunumTa"  put  hoc  juro — ut  eft  apud  Virgil.  iEneid.  9.  Quibus  formulis  caput 
piiium  album  fa-  in  pignus  fidei  deponitur,in  quod  Deus  vindi&am  exerceat,  fi  fallat, 
cere, aut  ingmm.  tamquani  jn  rem  qUae  maxime  fit  ipfius  jurantis.  Hanc  falfam  opi- 

nionem  tollit , dicendo  : * Quia  non  potes  mum  cap  ilium  facere  album  aut 
nigrum  ; producendo  fcilicet  capillum  album  aut  nigrum  , vel  retftius  } 
ut  Hilarius  8c  Chryfoftomus  mutando  album  in  nigrum,  aut  contra. 
Hoc  enim  quamvis  artificio  8c  applicando  adiva  paflivis  ab  homine 
fieri  poflit , non  tamen  nuda  hominispoteftate  aut  arbitrio  , fed  fub- 
fidio  creaturarum  , 8c  maxi  me  ipfius  Dei : quafi  diceret , quia  caput 
nullo  modo  tuum  eft  , fed  Dei , utpote  qui  fummam-in  eo  habet  po- 
teftatem  creandi,  vivificandi,  mutandi  colores  capillorum  per  states  : 
unde  rem  alienam  in  pignus  deponere  8c  devovere  non  potes . 
sit  autem  37  • * Sit  autem  fermo  vefter,  Eft  , eft ; Non  non.  Multis  modis  haec 
fermoveftet.eft,  verba  exponuntur.  Alii  enim  volunt  hie  commendari  , ut  femper 
^ocTautem0his  vera  loquamur , ut  Auguft.  inEnchir.  cap.  17.8c  22.  nimirum  ut 
ibmafo eftUS ^ * ^1C  n°n  jurant^us  credatur : q.  d.  Sermo  vefter  * Eft  , id  eft,  affima- 
tivus,  fit  * Eft,  feu  verus,  8c  negativus  fit,  * non,  feu  talis,  qualis  ne- 
gatur.  Alii  intelligunt  de  promifiionibus  : q.  d.  Cum  aliquid  affir- 
maveritis,  non  fiat : 8c  fic  dedocebitur,vel  mendacium  vel  inconftan- 
tia.  Sedcertum  eft,  improbari  hie  juramenta.  Itaque  verifimilius  eft 
praeferibi,  ut,  cum  aliquid  afferendum  eft,  fimpliciter  dicatur,E/?,ey?, 
id  eft, etiam,  etiam;  8c  cum  negandum,  N on,  non , fine  adje&ione  ullius 
juramenti;8c  duplicatio  ferviat  foliim  pro  majoriaffertionis  val  nega- 
tions fide.  Vel  certe  juxta  Apoftolum  Jacobumc.y.v.  12.  hxc  verba 

intel^ 


SECUNDUM  MATTHAUM  CAr.  y.  ^ 

intelligenda  funt*  Ulc  enim  hanc  Chrifti  dodrinam  iifdem  pene  ver- 
bis inculcat,  fed  hoc  modo,juxta  textum  Graecum  : sit  veftruw  Etiam , 
ttUmy&  veftrum , won,  wow;  hoc  eft,  vefter  fermo  affirmativus  fit  feu  ex- 
primatur  fimpliciter  fine  juramento  per  etiam, 3c  vefter  negativus  per, 
non : ut  fic  , qnemadmodum  ait  Auguft.  hie,  fe  non  jurationibus  cre- 
bris  , fedmorum  probitate  commendet,  & fermo  nofter  omni  jura- 
mento credibilior  habeatur. 

* Quod  autem  his  abundantius  eft  : id  eft  , juramentum  , quod  fim- 
plici.affirmationi  3c  negationi  adjicitur.  Non  enim  agit  hie  de  verbis 
fere  aequivalentibus  , vere  , certe  , in  veritate , amen  , &c . * A malo  eft . 
Non  dicit , malum  eft  ; quia  , ut  Auguft.  notat  juramenti  bonus  ufus 
effe  poteft  : fed  a malo  , fcilicet  infirmitate  ejus,  cui  cogimur  jurarej 
vel  generaiius , a malo  fid  eft  , a vitiis  hominum  originem  habet , qui 
mend’accs  experti,vel  fine  juratione  non  credunt,  vel  jurandi  confue- 
tudine  fe  volunt  fide  dignos  reddere.  Si  enim  defuiffent  mendacia 
Scfallaeiae,  nullo  opus  efTet  juramento  in  hominibus.  Per  hoc  ergo, 
quod  a malo  eft  juramentum , infinuatum  voluit  , ne  quifquam  , in- 
quit Auguft.  ficut  bonum  (feu  per  fe)  appe tat  juramentum,  fed  re- 
fraenet  fe  , quantum  poteft,  ut  non  eo  utatur  nifi  neceffitate.  Itaque 
legem  hie  Chriftus  non  folvit,  fed  adimplet,  quia  admonitio  non  ju- 
randi , confervatio  eft  a peccato  perjurii , inquit  idem  19.  contra 
Fauft.  c.  25. 

38.  * Audiftts  , quia  dittum  eft  , Oculum  fro  octilo  ; fupple  , eruef  &c . 
Lex  talionis  haec  eft , omnium  gentium  judicio  aequa  , quia  per  earn 
ftatuitur  jufta  vindida.  Fuit  enim  , ut  Auguft.  ibid*  lex  ifta  non  fo- 
mes , fed  limes  furoris,  ne  quis  fcilicet  ampliorem  vindidam  expete- 
ret , quam  jure  deberetur  : itaut  fenfus  quodammodo  legis  effet  : 
Noninjufte  vindicabis,  Itaque  Pharifteorum  juftitia  minor  erat , 3c 
pacis  quaedam  inchoatio,  non  excedere  vindidae  modum , ut  plerum- 
que  fieri  folet.  Sive  autem  Pharifaei  hocita  intellexerint,  ut  quidam 
volunt , quafi  liceret  cuique  privato  homini  hujufmodi  vindidam 
lege  moderatam  animo  ulcifcendi  fe  expetere  ( cum  tamen  prohibi- 
tum effet  , Levit.  19*  v.  18.  ) five  quod  nihil  de  pacifica  injuriarum 
perpeflione  docerent ; perficit  hanc  legem  Chriftus  ipfas  radices  om- 
nis  omnino  vindidae , Sc  diffolvendae  concordias  exfeindendo. 

39.  * Ego  autem  dico  vobis , non  refiftere  malo  : id  eft  , animo  tarn  effe 
alieno  a vindida  etiam  jufta  expetenda,  ut  ne  quidem  refiftatis  malo, 
fcilicet  homini  inferenti  injuriam,  vel,  ut  Auguft.  malo,  quod  inter- 
tur , quo  minus  aliud  irrogetur.  Hoc  eft  enim , quod  fequitur  , ut 
idem  notat  :*  Scd  ft  quis  te  jcrcuJJerit  9 Grsece  , id  eft,  palma  feu 

aperta 


38.  Audiftis 
quia  diftum  eft  : 
Oculu  pro  oculo, 
& dentem  pro 
dente, 


39.  Ego  aurcra 
dico  vobis  . non 
refiftere  malo  : 
fedfi  quis  te  per- 
cuflerit  in  dexte- 
ram  maxillatn 
tuam  , pra:be  illi 
5c  alteram  5 


Cl  COMMENT,  IN  EVANGEUUM 

aperta  manu  percufferit.  * in  dexter  am  maxiUam>  id  eft,  in  alterant  ] ut 
habet  Lucas : nulla  eft  enim  vis  in  dextera  , nifi  quodfequatur  con- 
fuetudinem  loquendi,  non  cxdendi,cum  finiftraiit  magis  idui  expo- 
fita.  Nil!  forte  per  dexteram,  qux  idu  averfo  , ideoque  magis  con- 
temptibili  percuti  folet,  majorem  injur  ix  gravitatem  indicet.  * Prabe 
illi  & alteram -y  id.  eft,animo  paratus  fis  etiam  alteram  potius  obvertere, 
quam  alapamreddere  aut  vindicare.  Ita  legem patientix  legi  talionis 
opponit  , ut  hxc  injuriampro  injuria  illatareddat  , ilia  accipiat. 

40.  Et  ei , qui  40.  * Et  eitaui  vUrlt  tecum  judicio  contendere , & tunicam  tttatn  tollere : id 
c io 1 cefn tender el ' t*1^  dtem  intendit,  ut  veftem  interiorem  tollat.* Dimitu  ei  O* 

& tunicam  tuam  pallium  , id  eft,  exteriorem.  Lucas  commodiori  ordine  dicit  : Oui  au- 
rift' gallium mefirt  tibi  veftimentum  (Grxce  pallium)  etiam  tunicam  noli  probibere.  Quo 
indicatur , fenfum  hie  Sc  ibi  effe  , qui  unam  veftem  tibi  vult  tollere  , 
dimitte  ei  Sc  alteram.  Sub  quo  membro  intelliguntur  omnia, de  qui- 
bus  judicio  contend!  poteft  , ut  a noftro  jure  in  jus  illius  tranfeant , 
qui  contendit.  Docet  enim,ut  quilibet  temporale,etiam  neceflarium, 
ut  funt  veftes,  potius  auferri  nobis  finamus,quam  pro  eo  lite  conten- 
damus.  Quod  idem  tradidit  apertiffimePaulus  i.ad  Cor.  6.  v.  7.  Ouare 
non  magis  injuriam  accipitis  ? Quare  non  magis  patimini  ? Ratio  eft, quia 
ja&ura  temporis,  tranquillitatis  animi,  pacis  & charitatis,qux  litibus 
amariffimis  amitti  iolet , omni  detrimento  temporali  gravior  eft. 
ue tf argaria vr-  41*  * £t  4utcu1 nclue  te  angariaverit  tnille pajfus  : id  eft , qui  coegerit 

ut  mine  i-aiius  te  ire  fecum  unum  milliare.  Angariare  enim  a Perfis  manafTe  dicitur, 
apud  q.uos  Poftx  feu  Curfores  Angari  tiiczbantm  , quibusjus  erat, 
ficut  & nunc  Turcis , quoflibet  five  equos , five  homines  ad  cutfum 
rapere,  perfoiuta  rn.erce.de . Unde  Angariare  eft  cogere  ad  currendun%> 
vel  ferendum.  * Vade  cum  illo  & alia  duo>  fcilicet  millia  paffuum,  feu 
milliaria  , duplum  nimirum  pro  fimplo  reddendo.  Nam  ut  obfervat 
Auguft.  Chriftus  in  his  exemplis  gradatim  videtur  progredi.  Minus 
eft  enim  in  finiftra  quam  dextera  percuti : xquale,  unam  veftemtol- 
lenti  alteram  dimittere  : gravius,  cum  cogente  ad  unum  milliare, du- 
plum ire.  Quo  indicatur , five  aliquanto  minus  quam  jamfuit , five 
t ant umdem,  five  amplius  quifque  improbusin.te  eiTe  voluerit,  aequo 
animo  efle  tolerandum. 

Porro  lub  his  tribus  injurix  generibus  omnes  omninb  comprehen- 
duntur.  Sub  primo  omnia,  qux  corpori  ignominiose  inferuntur  , 
adeoque  etiam  omnes  contumelix,  Sc  ho, norum  jadfcurx:  fubfecundo 
omnia  opam  difpendia  : fubtertio  omne  genus  tvrannicx  coa&ionis 
3c  fervitutis.  Ex  his  quxdam  reftitui  poffunt , qux  Cliriftus  negli- 
genda  prxfcripftt  j aiia  non  poffunt,fed  in  his  vindicfcxfolatium 

quxri 


vade  cum  ilio  6c 
alia  duo. 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  y 6\ 

qureri  folet.  Alapam  cnim  reddendo  nihil  homini  reftituitur,  fed,  ut 
hie  Auguft.  tumidus  animus  talia  fomenta  defiderat  • fanum  autem 
firmumque  ifta  non  juvant.  Itaque  hac  do&rina  fua  vult  Chriftus 
animum  hominis  efle  infradtum,  &c  omnibus incommodis  temporali- 
bus  fuperiorem  : idque  eo  fine  , ut  in  diledfcione  fraterna  immobilis 
manens  nullis in juriis  vcl  ja&uris  ab  ea  divellatnr.  Ex  hac  ergo  re- 
gula  metienda  funt  exempla  hie  prolata , ut  videlicet  hccc  praccepta 
patientioe  ficmper  in  prseparatione  cordis  lerventur  , non  iemperin 
fa&o.  Sic  enim  animo  praeparati  3c  compofiti  elle  dcbemus , ut  non 
foliim  nullam  vindi«Stam  expetamus,  led  h*c  omnia,  imo  longe  gra- 
viora  xquanimiter  patiamur , li  proximi  tamquam  infirmi  lalus  ita 
poftulet : exterius  autem  id  fiat,  quod  eis  videtur  prodeflc  pofife,  qui- 
bus  bene  velle  debemus,ad  operandam  in  eis corrcdlionem  atque  con- 
cordiam,ut loquitur,  3c  latiiis  docet  Aug.epift.  9 . ad  MarcellinJIinc 
nec  Chriftus,  nec  Paulus  in  maxilla  percufii  praebuerunt  alteram,  fed 
potius  pfohibuerunt.  Servarunt  enimifta  prce^epta  in  corde  , non 
opere  ; comm  fcopum  , non  litteram  : ficut  3c  fervat  pacer  caftigans 
filium,  3c  Refpublica  occidens  malos.  Multi  enim  mali  benigna  af- 
peritate  ple&endifunt  , ut  fiant  boni,  3c  velut  aegroti  etiam  inviti 
dolore  lanandi  funt.  Unde  hie  locum  habere  poifet  generaliter  illud 
Auguft.  Dilige  , & fac  quod  vis.  Et  ha&enus  quidem  prascepta  in- 
nocenti*  : nunc  fequuntur  beneficentiae.  Nam,  ut  Aug.  lib.  de  mo- 
rib.  Ecclef.  c.  6.  juftitia  erga proximum  duobus  perficitur,  finemini 
noceas , 3c  quibufcumque  potueris,confulas.  Itaque 

42.  * Qui  petit  a te  da  ei : hoc  eft,  quilquis  ille  fuerit,  qui  petit, ut 
patetex  Luca,  quidiclt  : Omni  petenti  te  tribue,  id  eft,  omnivere  indi- 
gent!, five  amicus  fuerit,  five  inimicus;five  cognatus,five  alienus,fine 
ftudio  ferutandi , ut  eft  apud  Ciementem  Romanum  in  Conftitut. 
Apoftolicislib.  3 .c. 4.  Vetat  itaque  perfonarum,non  vetat  pauperta- 
tis  Sc  charitatis  haberi  rationem  : nam  3c  charitas  non  eft  inordinata. 
Unde  3c  hoc  praeceptum  ex  fcopo  charitatis , cujus  promptitudo 
petitur , metiendum  eft  , utlcilicetdetur,  cum  ve4  necelfarium  pro- 
ximo vel  expediens  fuerit,  3c  juftum  id,  quod  petitur.  Unde  Auguft. 
Omni  petenti  te  dabis,  quamvis  non  femper  id  , quod  petit , dabis,fed 
aliquando  aliquid  melius  dabis,  cum  petentem  injufte correxeris. 
*Et  volenti  mutual  i ate,  id  eft, a volente  mutuum  petere,etfi  forte  prte 
verecundia  nondum  audeat  petere.  *Ne  avertaris,\d  eft,ne  te  avertas, 
voluntate  ant  vultu  tetricum  aut  difficilemte  exhibendo  : benigni- 
tatemenim  faltem  3c  facilitatempoftulat  , fi  forte  re  ipsa  mutuum 
dare  non  poflis.  \ 

43.  * An* 


42.  Qui  petit  i 
te  , daei  : 6c  vo- 
lenti mutuari  a 
t;,  neaveaaiis. 


I 


64  COMMENT.  IN  EVANGELISM 

4-‘  d'ftAudiftS  43*  * Audiftis  quia  dittutn  eft  y diliges  fteximutn  tuum,  Praeceptum 
Diiigcs  pUroxima  hoc  habetur  Levit.  19.  ubi  Hebraice  y~) , Beagh  , transferor  amicus, 
habcbis  ^nimi?  Unde  Judaei  vidcntur  Tub  eo  folum  inteilcxiffe  Judaeum,  tamquam 
cum  tuum.  languine  proximum  , 6c  cum  quo  ei  erat  ejufdem  Reipublicse  legum 
6c  religionis  communicatio,  6c  elTe  debet  amicitia.  Hinc  a contrario 
infercbant , * & odio  habtbis  inimicum  tuum . Sub  quo  vel  quemlibet 
inimicum  intelligebant,  vel,  Ut  aliqui  malunt,  alienigenam,  eo  quod 
inimicos  Judaeosfatis  exprefse  juberentur  diligere  , Exodi  23.  v.  4. 
Unde  6c  hie  v.  47.  indicatur  eos  fratribus,id  eft  , judaeis , figna  dile- 
dionis  exhibuifle.  Utrovis  modo  Pharifcei  hoc  intelligerent , hoc 
nufquam  lex  dicit , inimicos  generaliter  , vel  etiam  alienigenas , effe 
habendos  odio  , tametfi  erga  illos  nominatim figna  amicitiae  non  po- 
ftularet.  Corrigit  itaque  intelledum  Chriftus  , praeferibens  etiam 
inimicos  quofcumque  diligendos  : 6c  Lucae  10.  29.  6c  37.  declarat 
etiam  alienigenas  fub  proximis  comprehendi  , de  quo  vide  dicta 
Levit.  19. v.  18.  Auguft.  tamen  paftim  vult  etiam  pofteriorem  par- 
tem, de  habendis  odio  inimicis , vere  in  lege  contineri.  Etjuxta 
hunc  fenfum  dicendum  erit*,  hanc  efTe  vocem  non  jubentis  jufto  , 
fed  permittentis  infirmo  , ut  refpondet  lib.  1.  de  ferm.  Domini  in 
monte  cap.  21.  Etita  Chriftus  adimpleffet  legem  , addendo  prasce- 
ptum  de  diligendis  inimicis  : vel  potius  dicitur  tunc  , ficut  6c  nunc 
praeceptum  fuiffe,  ut  imitando  Deum,  cui  quidam  odibiles  funt, odio 
habeamus  inimicos,  nempe  quatenus  tales , hoc  eft  , odio  habeamus 
id  , quod  in  eis  malum  eft  6c  inimicum  , feu  iniquitatem  ejus.  Hoc 
cumPharifaei  male  intelligerent,  ferebantur  in  odium  hominis, non 
vitii.  Unde  Chriftus  intulit  id  , quodomnino  nonnoverant. 

44.  Ego  autem  44.  * Ego  autem  dico  vobis,  diligite  inimicos  vejlros : ut  feili cet  fie  eos 
ligate™  irimicos  cogeret  i ntelligere  , quomodo  poffent  unumeumdemque  hormnem 
veftros,  benefa-  0Jiffe  propter  culoam  , 6c  diligere  propter  naturam  : ut  fcilicet 

cite  his  qui  ode-  . r.  . 1 f ..  0 r f , - . rr 

runt  vos:  & ora-  lllud  , quod  in  eo  reete  odimus  , arguamus,  ldeit,  vitium  , quo  pofiit 
SK  & caium-  ^uq1  ^ 4u°d  in  eo  rede  diligimus,  id  eft  , humana  natura  , emendato 
urantibus  vos.  vitio  libcrari,ut  latius  Aug. lib.  i9.cont.Fauft.c.  24.  Et  hoc  eft, quod 
Pfal.i3  8.v.22.  dicit, Perfetto  odio  oderam  illos : quod  odium  eft, inquit 
ibid.  Au 3.  ut  nec  propter  vitia  homines  oderis,nec  vitia  propter  ho- 
nines  diligas.  Tali  ergo  diledione,  DiligiU  inimicos  veftros , nempequia 
6c  illi  proximi  funt,  ejufdem  fcilicet  nature  rationalis  focietate,  6c 
beatitudine  feu focietatis  astern*  capacitate.  Necfatis  eft  animo  di- 
ligere,fed  * benefdcite  his  qui  oderunt  z/tu:opere  eabeneficia  prxftando, 
quae  in  veftra  funt  poteftate.  Neque  hoefatis  adhuc,  fed  * orate  pro 
ferftquentibus  0 c alumni  ant  thus  vos : lingua  fcilicet  6c  precibus  confe- 

rendo 


SECUNDUM  MATTMUM,  Cap.  f.  6 f 

renJo  ea  beneficia,qua»  in  aliena  funt  poteftate . Ita  p'erfe&e  Imple- 
bitar  iiiud  i Joan. 3.  Hondiligamus  vtr bo  tuque  lingua * tantbm  fcilicet 
fed  opere  & veritate . 

45'.  * Vt  fitis  filii  Patris  veflri  : id  eft  9 lit  hie  operibus  declaretis , 45.  Ut  fitis  Bin 
vos  eiTe  fiiios,  non  degeneres  : nemo  enim  inimicos  diligit, nifi  jam  fn* eft : qu! 
adopt ione  fit  filius ; vel  c.crte  Hebraifmus  eft  , ut  fitis  filii , id  eft , ut  ^fr^c^onoi 
fitis  fimiles  operibus,  ficut  ftatim  declaratur.  Et  haec  eft  filiatio  imi-  & maios:& pluit 
* tationis,  qua  <3c  nos  dicimur  filii  Abrahae.  * Qui  folem  fuumoririfacit  ftos 

fuper  bones  Sc  malos , Sc  pluit  fuper  jufios  Sc  injuftos : id  eft , amicos  Sc 
inimicos  fuos  maximis  illis  afficit  beneficiis  , quae  omnium  tempo- 
ralium  beneficiorum  fontes  funt.  Ut  hinc  admoneamur , inquit  hie 
Aug.  quanta  liberalitate  inimicis  ex  praecepto  ejus  ea  praeftarude- 
beamus , quae  nos  non  creaviraus  , ficut  ipfe  , fed  de  muneribus  ejus 
accepimus. 

46 . * Si  enim  diligitu  eos,  qui  vos  diligunt : id  eft>amicos  tantum  quae  4?  si  enim 
particula  exprimitur  verfu  fequenti  : * Quam  mercedem  habebitis  ? s dl  1 i gum, 

Id  eft  , quid  praeclari  facitis , ut  mercedem  habeatis  ? Scilicet  apud  j^rscfdem  hab^ 
Deum  ; ille  enim  utrofque  diligendos  praecipit.  Unde  qui  inimicos  pubiicani  hoc  fa- 
excipit , declarat  fe  non  genuino  charitatis  amore  diligere  etiam  CIunt  * 
amicos  , fed  ficut  Pubiicani  fe  diligunt,  ex  naturali  fcilicet  in  di- 

Hgentes  propenfione  , vel  propter  feipfos  , quia  fe  fentiunt  ab  iis  di- 
ligi.  Unde  addit : * Nonne  & Pubiicani  hoc  f actant  ? Genus  bominum 
lucri  propriique  commodi  ita  ftudiofum  , ut  omnem  exuiffe  videa- 
tur  humanitatem  , adeoque  a promerenda  , fcilicet  a Deo,  mercede 
omnium  judicio  alieniffimum.  Erant  autem  Pubiicani  condudores 
publicorum  vedigalium  : apud  Romanos  fimiles  e qui  turn.  Romano- 
rum  , Scornamentum  Reipublicae  ut  loquitur  Cicero  Oration,  pro 
Piantio  ; apud  Judaeos  vero  infames , avari  , populo  invifi  3 Sc  pro 
publicis  perditifque  peccatoribus  paflim  habiti , eo  quod  nulla  reli- 
gionis  habita  ratione  fuam  operam  locarent  alienigenis  Romanis , 
non  tam  conducendo  ab  eis  vedigalia  , quam  colligendo  ea  , quae 
Romani  conduxerant : atque  ita  tyrannic#  illius  opprefiionis  erant 
ad  jutoresjcum  Judaei  fe  liberos  prorfus  putarent.  Unde  Chrifto  pro- 
pofuerunt  odiofiflimam  illam  quaeftionem  , utrum  liceret  Caefari 
tributum  folvere. 

47.  * Et  ft  falutaveritis  ; verbo  , complexu , ofculo,  ut  eratmoris:  47  Etfifafma- 
quae  omnia  verbo  Graeco  ao-xcuni cS'efignificantur,  & fub  illrs  fynec-  ve^itis  ^ fatres 
dochice  omnia  officiofae  humanitatis  fignacomprehenduntur.*  Fra - qSid^mpiTusft-* 
tres  veflros  tantun} , id  eft  , confanguineos  : nam  Fratrum  nomine  om-  ^hnici" hocCf? 
kcs  Hebraeos  vocabant  3 ut  patet  Rom. 9.  v.3.  * Quid  ampliits  facitis?  cmnt? 

I z Quam 


66  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Quam  fcilicet  caeteri , qaibus  prxftare  debetis,vel  quid  amplhts,id 
eft,  quid  eximium  prxftatis?  * Nonne  8c  Ethnici , Gentesa  Dei  culta 
& legibus  alienx,  *Hocfaciunt  ? Non  charitatis  quidem,  fed  ex  na- 
ture bonas  nondum  extindx  penitus  reliqutis  : per  qux  indicat,  le- 
gem Dei  afiliis  Dei  aliquid  amplius  poftulare. 

* Eftote  ergo  vos, a Gentibus  fcilicet  a Deo  feledi,  ut  fitis  Gens 
, 8c  qui  Publicanis  virtuce  Sc  mercede  prxftare  debetis,  *per- 
c;r,Sft‘s  Per*  f'ecti  , ifta  diledionis  8c  beneficentias  amplitudine  , quae  amicos  8c 
lnimicos,  gratos  Sc  ingratos , iratres  Sc  alienos , compleditur..  Non 
enim  agit  de  confiliis  Evangelicis , fed  de  ilia  perfedione  charitatis 
jam  dida,  quae  magnaex  parte  praecepti  eft.  * Shut  & pater  vefter  per- 
fect us  e(l.  Shut  , fmiilitudinem  figtiificat,  non  aequalitatem.  Neque 
enim  Dei  perfedio  prxfcribitur  homini  , fed  tanta  , quantam  medi- 
tatione  Sc  exercitatione  bonorum  operum  affequi  poffunt  homines, 
inquit  Bafil.  lib.  i.  contra  Eunomium. 

CAPUT  SEXTUM. 


4?.  Eftote  ergo  a 8 . 
vos  perfefti  , ti-  r 
cut  Sc  Dater  re-  lancta 


i.  Attendee  ne 
juftitiam  veftra 
faciatis  coram 
hominibus  , ut 
videamini  ab  eis: 
alioquin  merce 
dem  non  babe- 
bitis  apud  patre 
veftrum  qui  in 
cxlis  eft. 


HAdenus  de  ipfis  operibus  juftitix  : nunc  de  fine  operum  , ut  in 
utroque  abundet  juftitia  difeipulorum  Chrifti , plufquamju- 
ftitia  Pharifxorum  , qui  pefte  humanx  laudiscorrupti  , omnium 
bonorum  operum  frudum  Sc  mercedem  amittebant.  Itaque 

i.  * Attendite , id  eft , merito  attendite  , quia  homini  jam  bene  vi- 
venti  difficile  eft  , inquit  hie  Aug.  non  furrepere  fordes  aliquas  de 
his  rebus , quae  ipfas  noftras  bonas  adiones  comitari  folent , veluti 
eft  laus  humana.  * Ne  juftitiam  vejir  ant  faciatis,  id  eft  , opera  juftitix : 
Graece  eleemofynanu  Sed  redius  cum  Aug.  lib.  de  perfed.  juftitix 
c.  17.  acceperis  generaliter  , ut  deinde  tres  juftitiae  illius  generalis 
partes  Jejunium,  eleemofynam  Sc  orationem  exequatur.  *Coram  bo • 
minibus  ut  videamini  abeis  -y  id  eft,  hoc  ammo  , hoc  fine  , ut  ab  eis  vi- 
deamini, feu  ut  homini  bus  placeatis,  ibi  fcilicet  finem  propofiti  ve- 
ftri  collocando.  Nam  bene  vivere  , ut  homines  videant  opera  noftra 
bona,  Sc  inde  glorificent  Patrem  noftrum,  qui  in  cxiis  eft,  ipfemet 
Chriftuspraecepit  cap.  precedent!  v.  16 . Qiiofenfu  Sc  Paulus,qui 
dixerat ; Si  adbuc  bominibus  placerem , Chrifti  fervus  non  effem  : Idem  1 . 
ad  Corint.  16.  dicit  Ego  per  omnia  omnibus  placeo,fed  ut  falvifiant,  hoc 
eft,  inquit  Aug.  loco  cit.  in  hac  opera , qua  hominibus  placeo  , non 
hominibus,fed  Deo  placeo  : quia  hoc  non  appeto,ut  hominibus  pla- 
ceam  , fed  ad  idrefero  , ut  me  imitentur  , quos  falvos  fieri  volo. 
Nam  ipfe  Deo  placere  non  poffet  , qui  non  fe  lis  , quos  falvos  fieri 
velletj  prxberet  imitandum,  Imitari  autem  ilium,  qui  fibinon 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cat.  6.  67 

placuerit , nullo  pado  quifquam  poteft.  Itaque  vetat  hie  , lie  hu- 
manam  laudem  , velut  finem  , leu  velut  pro  operum  noftrorum 
mercede  quseramus.  Hinc  enim  addit , * Alioquin  mercedem  mn  babe - 
litis  apud  Pattern  : tum  quia  Patri  non  placet  nifi  vera  juftitia.  Juftitia 
autem  tali  inanitate  vitiata  non  eft  juftitia  , fed  vanitas  : tum  quia 
propter  ilium  non  laboraftis : aequurn  eft  autem  , ut  cui  quilque  la- 
borat  , ab  eo  mercedem  accipiat.  Itaque  hujufmodi  opera  non  dicit 
effe  damnatione  pledenda,  feu  frudu  caritura,  quia,  ut  Auguft.alia 
qucecumque  iniquitas  in  malis  operibus  exercetur , ut  fiant  : fuper- 
bia  vero  etiam  bonis  operibus  inlidiatur  , ut  pereant. 

2.  * Cum  ergo  facts  ekemofynam.  Sub  qua  comprehendit  omnem  be- 
nevolentiam  vel  dandi  velcognofcendi;  ficut  lub  Jejun'to  univerfam 
corporis  caftigationem  , Sc  lub  Oratione  omnes  regulas  fandi  defi- 
derii , ut  Auguft.  lib.  de  perfed.  juft.  cap.S.  * Xoliiuba  canere  ante  te: 
id  eft  , noli  lie  velleinnotefcere.  Sive  quod  ille  tunc  elTet  mos  Pha- 
rifaicus , tuba  pauperes  convocarc  ; quod  cum  rede  fieri  polfet 
ipfi  oftentationis  causa  faciebant  : five  quod  alludat  generaliter  ad 
morem  congregandi  tubis  populum,  ciim  aliquid  publicefaciendum 
eft  , aut  ad  comoedias  , cum  in  theatrum  prodeundum.  Unde  addit, 
* ficut  hypocrite  faciunt.  Hypocrite  enim  dicuntur  proprie,  qui  in 
tlieatro  alienam  perfonam  fimulando,  exprimunt  quod  non  funt. 
Unde  in  vita  humana  , quifquis  fe  vult  videri  id  , quod  non  eft  , hy- 
pocrita  eft  , inquit  Auguft.  Simulat  enim  juftitiam,  Sc  non  exhibet, 
hiftrioni  fimilis.  * In  vicis , feu  plateis  publicis  , * Et  Synagogis. 
Intellige  vel  conventicula  generaliter,  vel  Synagogas  proprie  didas: 
fictamen  , ut  non  intelligatur  tuba  in  ipfis  Synagogis  cani  , fed  in 
areis  quibus  cingi  folent.  Notat  enim  tantum  loca  populi  concurfu 
frequentata.  * Amen  dico  vibis , receperunt  mercedem  fuam,  nempe  quam 
fpedaverunt  laudem  humanam.  Ilia  enim  nonappetia  rede  faciente, 
fed  lubfequi  debet  rede  facientem  : ut  illi  proficiant  , qui  etiam 
imitari  polfunt  , quod  laud  an  t , non  ut  hie  putetaliquid  eos  fibi 
prodelfe  , quern  laudant  , inquit  hie  Aug.  lib.  2.  cap.  2.  Quo  pa- 
do  igitur  facienda  eleemofyna  , fi  non  fic  ? 

3.  * Vt  nefeiat  fwiftra  tua>  quidfaciat  dextera  tua.  Tropun^  elfe  ma- 

nifeftum  eft,  fed  diverfiflime  explicatur.  Alii  enim  apud  Aiiguft.per 
finiftvam  intellexerunt  infideles  : alii  inimicum,  alii  uxorem  a quee  te- 
nacior  efte  folet  in  dandis  eleemofynis.  Auguft.  ipfeintellitit  appe- 
titionem  laudis  human#  , quae  non  debeat  fe  mifeere  id  eft , 

conatui  implendi  praeceptum  Dei.  Satis  enim  indicat  Chriftus  , in 
operibus  hypocritarum , qui  laudem  venabantur,  finiftram  fuifife 

con- 


Cum  ergo 

facis  eleemofyna 
noli  tuba  canere 
ante  te,  ficut  liy- 
poctfita:  facinnc 
iu  fynagogis  , 5c 
in  vicis  . ut  ho- 
norificentur  ab 
hominibus  Ame 
dico  vobis  rece- 
perunt mercede 
fuam. 


Te  autem 
faciente  eleemo- 
fynam  , nefeiat 
finiftra  quid  fa- 
ciac  dexteia  tua. 


68  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

confciam  operis  dexter#.  Chryfoftomi  tamen  expofitio  homiL.  19. 
& Theophiladi  videtur  valdc  opportuna,  ut  non  tam  metaphorica  > 
quum  hyperbolica  fit  lucutio  : q.d.  ufque  adeo  eleemofynarum 
veftrarum  teftes  effugite,  ut,  fi  finiftra  manus  haberet  oculos,  videre 
tamen  non  poflit , quid  dextcra  faceret.  Cum  qua  convcnit  inter- 
pretatio  Ambrof.  lib.  1.  Oflic.  cap.  30.  qui  vetari  tradit , tie  etiam 
propinquiffimi  confcii  fint , ne  dum  hie  mercedem  queer  is  jadanti#  > 
illic  remunerationis  frudum  amittas. 

4.  Ut  fit  dee-  4.  * Vtftt  elcanojyna  tua  in  alfcondito  , id  eft,  prorfus  occulta,  Deo 
SfcoSditoU?  & f°^  & confident  iae  tuae  cognita.  Quo  fen fu  cauteia  ifta  human#  eft: 
vfdet  inUabfcoiiUi  ^n^rm^tat^s  j ut  videlicet  quantum  in  fe  eft,  homofecretum  queerat, 
ditOjrcddet  tibi.  non  publicum  , ne  titillatio  human-®  laudis  obrepat.  Intellige  ta- 
men , nifi  Dei  gloria,  fratrum  sedificatio,  aut  necefiitas  aliud  poftu- 
let.  Proeceptum  eft  autem,  ut  numquam  ekemofynam,  etiam  quando 
fieri  debet,  aut  nullum  omntno  opus  beneficenti#  appetitu  human# 
laudis  operemur.  Nonenim  eft  culpa  , benefacienteni  videri  , fed 
■velle  videri.  * Et  pater  tuns , qui  videt  in  abfeondito  , reddet  tibi  : lupple 
ex  prsecedentibus , mercedem  tuam  : ubi  addunt  Groeca , c 4 t£>  <pa.yif% , 
in  propatulo , feu  palam  , quod  Lucas  dicit , in  refurrettione  wortuorum  , 
id  eft  , in  ultimo  judicio.  Ut  hac  oppofitione  indicet  eos , qui  hu~ 
manam  fugiunt  gloriam,non  folum  cumulatiffimam  illam  mercedem 
3c  gloriam  a Deo  , fed  3c  humanam  ab  hominibus,quam  hypocritae 
venantur  ,longe  audiorem  ,{pedante  tota  corona  humani  generis, 
confecuturos.  Et  h#c  de  primo  juftiti#  genere, 

«s . Et  cum  ora.  j . * Et  cum  oratis.  Hoc  eft  fecundum  juftitioe  genus,  quod  fpedat 
cut’  hypocrilL  * Deum.  A quo  fimilitcr  excludit  appetitum  laudis  human# , quam 
na*oa?sa&  inan"  a^e<^ant  hypocrit#  , qui  * amant  in  synagogis , quo  populus  maxime 
gufis  piatearum  confluit , * Et  in  angulis  plate  arum,  ubi  propter  platearum  concurfum 
videamurab  h o-  ^ multis  &c  a di  verbs  partibus  fpedari  poffunt , * ft  antes  or  arc  , quia 
dicovoi  aT  ^ltus  mag^s fpedabilis  eft  : vel  ,y lames,  quafi  immobiles  3c  mente 
perum  mcrcede  rapti  in  Deum.  * Vt  vidcantur  ab  bominibus.  Necenim  videri  nefaseft, 
iiiam.  inquit  Auguft.  fed  ideo  hoc  agere  , utvidearis  , 3c  confequenter 

lauderis.  Nam  &c  Apoft.  i.ad  Timot.  i.v.3.  vult  nos  orare  in  omni 
loco , multo  magis  in  loco  ad  hoc  dedicato  ; 3c  Publicanus  orabat 
ftans , 3c  Salomon  coram  univerfo  populo  : fed  amare  ifta  , id  eft  , 
affedato  ftudio  frequentiam  qu#rere  , idque,  ut  per  hoc  hominibus 
placeas,  hoc  vetatur,  quia  tales  * receperunt  mercedem  fuam.  Unde  non 
eft , quod  de  juftitia  Dei  conquerantur  , fi  non  detur  eis  alia  a Deo: 
hoc  enim  eis  datum  eft , quod  qu#fiverunt.  Qu®  pado  ergo  oran- 
dum  ? 


6*  Tu 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  6.  6 9 

6.  * Tu  autem  cum  or  averts , intra  in  cubiculum  tuum , id  t 
fecretiqrem.  Nam  de  corporali  loco  hie  agi  , patet  ex  o 
cum  Synagogis  Sc  an^ulis  ylat earum . Qui  tamenipfe  locus  ne 
oculis  pateat,  * claufo  ofiio  ora  Patrcm  in  abfconditoM  eft,fuge  omnino 
confpedum  hominimi  inter  orandum  , idque  animo&:  intentione  tuns  qui  videtin 
maois quam  corpore.  Non  enim  hie  damnari  putes  preces  publicas,  Ki- 

quas  univerfa  commendat  Ecclefia&  Scriptura  ; fed  ex  intentione 
Chrifti  prae  cep  turn  iftud,ficut  Sc  prsecedentia  moderandafunt.Quid 
enim  juvat  fecretum  qu#rere  , fi  idea  quotas,  ut  hominibus  fecreto 
orare  videaris  > Itaque  Icopus  oratianis  corrigitur , ne  fiat  inants 
gloria  ab  hominibus  afiequendae-cupiditate  ,.  Sc  ut  ab  illls  videaris  , 
fed  Sc  ut  foli  placeas  Deo.  Et  hinc  eft  , quod  Aug.  hie  Sc  AmbroL 
de  inftitut.  ad  Virgines  cap.  1.  per  cubiculum  metaphorice  intelli- 
gunt  fecretum  confcienti#  , quo  homo  jubetur  coram  DeoefiTe  con- 
tentus  y nihil  ab  hominibus  ulteriiis  affedando,  etiam  tunc,  quando 
in  publico  orat.  * Et  Pater  tuns , qui  videt  in  abfeondito,  reddettibi , id  fei- 
licet , quod  poftulafti,  inquit  Ambrof.  in  Pfal.  40.  in  fine  : fed  re- 
dius  intelligas  cum  Chryfoft.  mercedem , qu#  orationi  rependitur 
invitafutura.  Hoc  enim  poftulat  conformitas  hujus  locutionis  cum 
v.  1.  & maxime  4.  Unde  idem  ipfe  notation  SiciydonabityCcd  reddet . 

Debitorem  fe  tibi  quippe  y inquit  , conftituit  : merces  enim  ex  ju- 
ftitia  debetur  merito , cujus  correlativum  eft.  Ex  quo  patet,  quam 
perperam  Calv.inus  hoc  loco  , ex  mercede  precibus  promifia  colli- 
gat , quidquid  mercedis  paflim  Scriptura  promittit  , id  non  tarn- 
quam  debitum  folvi  ,fed  gratuitum  effe. 

7.  * Or  antes  autem  nolite  mult  uni  loqui . Greece  $*TTokayeiv , quod  eft  7*  Orantes  au* 
non  fimpliciter  multum  loqui,  fed  nugaciter  Sc  futiliter  verba  pro-  Tkit 

fimdere  , idem,  quafi  necdum  diduin  effet , fine  caula  repetendo  , etI?nici » P“tant 
more  Batti  illius  Poet#  : quamquam  hie  pro  inani  multuoquio  muiriloquio  fuo; 
ufurpetur.  * Shut  Ethnici  facimt , tamquam  utile  fcilicet  ad  exaudi-  ex3ufl,aniur* 
tionem.  Putabantemm3qubdafFedata  ilia  verborum  copia&cultu 
partim  Deus  velut  ignarusinftrueretur , utindicat  v.  S.  partim  ut 
tamquam  Judex  homo  verbis  adduceretur  in  fententiam  5 ut  inquit 
hie  Aug.  Cum  enim  Ethnici  lingu#  potius,quam  animo  mundando 
ftuderent,  nugatorii  hoc  ftudii  genus  etiam  ad  Deum  prece  fleden^ 
dum  transferre  conabantur.  Non  ergo  imp.robat  preces  quantumvis 
longas,  cum  ipfemet  in  oratione  pernodaverit,  Sc  femper  orare  juf- 
ftrit  : nec  quantumvis  repetitas  , cum  ipfe  ter  eundem  fermonein 
dixerit : fed  fiduciam  in  ifta  inani  Ethnicorum  garrulitate  : hoc  eft' 
snirn  quod  fequitur  , * put  ant  enim  quod  in  multiloquio  Juo  , id  eft  , per 

iftam: 


>ft,  locum  Tu  amem 

? „ Curn  oraveris.in- 

ppofitione  rra  in  cubiculum 
t • tuum  > ^ claufo 

: hominum  oftioora  parrem 


%.  Nolite  ergo 
aflitnilari  eis.Ccir 
enim  pater  vefter 
quid  opus  lit  vo- 
bis  . aiuequam 
petaiis  cum. 


$>.  Sic  ergo  vos 
orabitis  : rater 
nofter  qui  es  in 
cadis , fanttificc- 
tur  nomen  lutim. 


7o  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

iftam  futilem  affe&atamque  multiloquentiam  , * Ex  ivAiwtur  : cum 
opus  lit  pietate  , ncn  verbodtate  , inquit  Aug.  Term. 48.  de  diverfts* 
ncc  docendus  Deus,  led  iervido  defiderantis  ac  diligentis  affeduin- 
\ adendus  eft  : qui  quo  la’pius  & prolixins  in  Deum  live  gemitus  five 
verba  , etiam  eaJem,  8c  faepiffimc  repetita  , erudaverit,  tanro  oratio 
fruduofior  eft. 

8.  * Nolite  ergo  Sec.  Scit  enim  Eater  vefter,  quid  opus  fit  vobis , mtequam 
pet. it  is  cion ; id  eft,  antequam  explicetis : qui  bus  verbis  utrunique  vi- 
tium  Ethnicorum  excludit.  Nam  &'  bonitate  Pater  nofter  eft  , ne 
putetur  uc  judex  multiloquio  efle  fledendus  , ut  velit  3 8c  fc it  om- 
nia,antequam  ip li  dicamus,imo  fciamus,ne  putetur  docendus,ut  feiat. 

Cur  igitur  oramus , inquies, f Deus  neceftitatem  noftram  feiat  ? 
Ut  te  rogatorem  effe  memineris  , inquit  Hieron.  non  narratorem. 
Aliud  eft  enim  inftruere  ignorantem  , aliud  rogare  feientem  , five 
folo  gemitu  cordis  ,five  etiam  additis  verbis. 

Sed  cur  etiam  rogatur  , fi  tamquam  Pater  etiam  dare  velit  ? P^e- 
fpondet  optime  Aug.  quia  oratio  reddit  hominem  capacem  ad  acci- 
piendum.  Oratio  enim  eft  converfio  mentis  in  Deum  , qua  conver- 
lione  ferenatur  8c  purgatur  ab  inclinatione  8c  cupiditate  rerum  tem- 
poralium  : Sc  ita  fit  capacior  fpiritualium.  Excitatur  enim  orando, 
8c  exercetur  , 8c  augetur  animi  defiderium.  Tanto  autem  cseleftia 
dona  fumimus  capacius  , quanto  8c  fidelius  credimus , 8c  fperamus 
firmius  , 8c  defderamus  ardentius,  inquit  idem  epift.  121.  cap.  8. 
Atque  haec  eft  caufa  , cur  Deus  nolit  multa  nifi  rogatus  8c  roganti- 
busdare.  Poftulando  enim  indigentia  noftra  fuadet  humilitatem  ; 
accipiendo  Dei  beneficentia  gratitudinem. 

9.  * sic  ergo  vos  orabitis.  Non  ait,  bis  verbis  ; nam  nec  Chriftus 
umquam  his  verbis  orafle  legitur  , fed  aliis  , Matth.  2 6.  Joan.  17* 
See.  8c  Apoftoli  A<ft.  1.  24.  Ador.4.24.  8c  feqq.  fed  fic , id  eft,  hac 
formula ; primo  fcilicet , quantum  ad  res  petendas,  quia  omnia 
omnino  petenda  compleditur  , ut  Cyprian,  lib.  de  orat  Dominica. 
Ut  idcirco  Tertull.  lib.de  orat.  cap.  1.  vocaverit  totius  Evangelii 
Breviarium . Hinc  Auguft.  epift.  cit.  c.  12.  Liberum  eft  aliis  verbis, 
eadem  tamen  orando,  dicere,  fed  non  debet  effe  liberum  aliadicere. 
Secundo , quantum  ad  ordinem  petendi  : ordine  enim  pulcherrimo 
id  quod  fupremum  in  affedu  hominum  efle  debet , hoc  praecedit , 
inferiora  fequuntur.  Tertio  , quia  nulla  in  eo  battologia  , fed  bre- 
vitas  incomparabilis , ut  fcilicet  non  agmine  verborum  , utibid. 
Tertull.  Deum  adeundum  putemus,  ficut  Ethnici  faciebant. 

* Pater  nofter , qui  es  in  ulis . Prooemium  eft  , non  petitio  > in  quo 

latet 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap,  6 . 71 

latet  divina  quasdam  Rhetorica  ad  conciliandam  Dei  benevolentiam  : 
•eft  enim  appellatio  extremae  bonitatis , pietatis , & poteftatis , ut 
Tertull.  fupra.  Nam  Pater  vocatur , tamquam  fons  omnium  benefi- 
ciorum , creationis,  regenerationis  &maxime  adoptionisper  Bap- 
tifmum  , quae  comprehendunt  omnia  reliqua.  Eft  enim  haec  oratio 
renatorum  propria  , non  Judaeorum  aut  Infidelium  , utnotav.it  Ter- 
tull. 8c  Cyprian,  lib.  de  orat.  Dominica,  8c  Auguft.  ferm.  48.  de  di- 
verts. Et  quamvis  Chriftus  fere  foleat  Patrem  vocare  primam  per- 
fonam  , nihil  tamen  incommodi  eft,  fi  etiam  tota  Trinitas  , utpote 
xqualiter  omnium  beneficiorum  fons,intelligatur  a nobis.  Undevir- 
t ute  eft  fummaelaudis,atque  dignat  ionis  Dei, fummse  gratiaruma&io- 
nis,&  fummae  fiduciae  compellatio.  Qua  de  caufa  Cyprian.  Hoc  no- 
mine , inqctit , nemo  noftrum  auderet  attingere  nifi  dignationis  ejus, 
8c  bonitatis  ubertas  id  permififiet.  Eft  enim  hxc  vox  , Pater  , Novi 
Teftamcnti  8c  amoris  Dei  propria,  ficut , Domimis , Teftamenti  veteris 
8c  timoris.  Unde  fimul  his  verbis  8c  charitas  erga  Deum  excitatur  * 
quid  enim  cams  filiis  quam  Pater  } Et  fupplex  affedus , 8c  impe- 
trandiprxfumptio , & cura , ne  tan  to  Patre  indigni  ftmus,  qux  no- 
tavit  Aug.  hie.  * Softer  dicitur  , ut  moneamur  mutux  fraternxque 
charitatis , in  qua,ut  Ambrof.  lib.  1.  de  Cain  8c  Abel  cap. 9.  8c  humi- 
litas  major , 8c  frudus  uberior  , dum  dives  8c  pauper  fe  fub  eodem 
Patre  fratres  efife  cog'nofcunt : 8c  qui  fmguli  orant  pro  omnibus, etiam 
omnes  orant  pro  fingulis.*lH  c&lis.  Non  quod  non  ubique  lit, fed  quod 
ibi  majeftas  ejus  cluceat  & gloria.  Unde  omnium  gentium  opinio 
quafi  a natura infita  eft  , quod  Deusincxlo  habitet , inquit  Ariftot.. 
lib.  1,  decxlo.  Itaque  caelis  praeiidens  omnia  etiam  fubjeda  figni- 
hcatur  fuo  imperio  regere  8c  providentia  continere.  Atqueitain 
verbis  iftis  fummam  Patris  poteftatem  refricat , ad  prxftandum  po- 
ftulata,  reverentiam  ingerit , mentemque  a terrenis  elevatam  cxlis 
adigit,  inquit  Chryfoft.  Per  cdos  Auguft.  intelligit  corda  jufto- 
rum  , fed  fenfu  , ut  videtur  , myftico. 

* Swclificetur  nomcntuum.  Prima  petitio  8c  filiorum  cura  eft  glo- 
ria Patris.  Nam  nomen  Dei  eft  Deus  ipfe  , qui  nominatur  majeftas  8c 
audoritas  cjus.  Petimus , ut  illud  fandificetur  , non  quafi  in  fe  ipio 
non  fit  femper  fandiim  , fed  , inquit  hie  Auguft.  ut  fan  dum  habca- 
tur  ab  hominibus,hoc  cft,ut  illis  innotefcat  Deus ; ut  non  exiftiment 
a liquid  fandius , quod  magis  offendere  timeant.  Fit  hoc  autem  non 
lolum  Deum  cognofcendo  , 5c  voce  celebrando , fed  8c  vitae  integri- 
tate  velut  fandum  habendo.  Sic  enime  contrario  nomen  Dei  blaf- 
phemari  & pollui  dicitur , cum  fine  reverentia  tradatur  , 8c  velut 

K fordi- 


lo.  Adveniat 
regnum  tuum. 
Fiat  voluntas  tua 
ficut  in  c*lo  £c 
in  terra. 


72  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fordidum  contemnitur  five  vita  five  voce.  Sulpenfiva  autem  enuntiat 
tione  non  dicentes,  landificetur  in  nobis,  in  omnibus  dicimus,inqui- 
Tertull.  hoc  eft,  petimus,  illud  , non  a nobis  vel  Chriftianis  tantiim, 
led  in  omnibus  gentibus  fandificari  , feu  gloriam  ejus  in  univerfo 
mundoclarefcere  Sc  celebrari. 

io.  * Adveniat  regnum  tuum : non  illud, quo  dominatur  Deus  uni- 

verfx  creaturx  ; hoc  enim  habuit  a conftitutione  mundi  : necaliud 

regnum  fpirituale,  quo  in  cordibus  credentium  Sc  Sandorum  regnat 

in  mundo  , de  quo  Lucas  17.  dicitur , Regnum  Dei  intra  vos  eft  • nam 

hoc  petitur  petitione  prima  , Sc  ex  parte  etiam  tertia  : fed  regnum 

intelligitur  illud  perfediffimum  , de  quo  dicit : Venite  bcneditti , per - 

cipite  regnum  &c.  quofcilicet  poft  refurredionem  deftrudo  peccato, 

morte,diabolo5  omnibufque  adverfariis,  Deus  tranquiiliffime  incor- 

pore  Sc  animo  gloriofilfime  regnaturus  eft.  Itaque  hie  quafi  appre- 

cantur  filii  patrifuo  regnum  pacificum,  Sc  vidoriam  adverfus  omnes 

inimicos.  Et  quamvis  hoc  omnino  adventurum  fit  , voluittamen 

Chriftus  , ut  iftud  peteremus : partim  ut  tamquam  filii  affedum  no- 

ftrum  oftenderemus  , ut , quod  femel  venturum  eft  , cito  veniat,  ve- 

lut  optantes  maturiiis  regnare,  Sc  quafi feftinantes  ad  fpei  noftrx 

complexum,  inquit  Tertull.  lib.  de  Orat.  cap. 3.  partim  ut,  defide- 

ria  noftra  ad  illud  excitando  , nobis  adveniat , atque  in  eonos  quo- 

que  regnare  mereamur  , ut  Aug.  epift.121.  Itaque  ficut  olim  Sandi 

poftulabant  adventum  Chriftiin  carnem  , ita  nunc  in  regnum  fuum. 

Sc  conlequenter  in  judicium.  Unde  Tertull.  ibid.  Votum  Chriftia- 

norum  confufio  nationum;  exultatio  Angeloruna.  Tacite  itaque  mo- 

nemur  tam  fandx  effe  converfationis , ut  diejni  fimus  ftare  ante  con- 
, . . . . o 

Ipedumjudicis  Dei  , venientis  in  regnum  fuum.  Ut  itaque  non  te- 
mere  hoc  petiilfe  videremur  , ftatim  fubjungitur  modus  parandife 
adventui  Sc  regno  ejus, 

* Hat  voluntas  tua  ,non  ea,  qua  omnia,  quxcumque  voluit,Domi- 
nus  fecit  in  cxlo  Sc  in  terra  ; hxc  enim  efficax  voluntas  Dei  femper 


impletur  : fed  ea  voluntas  intelligitur, qux  in  prxeeptis  Dei  ac  con- 
fiiiis  declaratur.  Fiat  ergo  ilia  voluntas  tua  , fcilicet  in  , Sc  a nobis , 
ut  nos  obediamus  prxeeptis  tuis  , faciendo  non  voluntatem  noftram, 
aut  carnis , aut  mundi , aut  diaboli , fed  tuam.  Ita  hie  Aug.  Sc  fxpe 
alibi.  Petitur  itaque  hie  lux  Sc. gratia  nofeendi  Sc  adimplendi  omnia 
prxceptaDei , fine  qua  fieri nullo  modo  poftiint ; Sc  confequenter 
petitur  id  , quod  Tertull.  fignificatum  putat , ut  etiam  voluntatem 
noftram  divinx  voluntati  conformare  pofilmus  in  adverfitatibus  per- 
feiendis , qux  nobis  a Divina  voluntate  ^ccidunt  : hoc  eft  > enim 

umina 


SECUNDUM  MATTH^UM.  Cap.  tf.  73 
unum  ex  praeceptis  Dei.  * Si  cut  in  c&lo  & in  terra  : id  eft  quemad- 
modum  ab  Angelis  in  caflo , it  a etiam  ab  hominibus  hie  in  terra.  Ita 
Chryfoft.  8c  Auguft.  hoc  loco,  qui  tamen  plures  alios  fenfus  ad- 
fert  , ut  fcilicet  petatur  impleri  illam  voluntatem  Dei , ita  incarne 
noftra,  quae  adhuc  legi  peccati  fervit,  ficut  jam  fit  in  fpiritu  : vel  ita 
apeccatoribus , ficut  a Sandis ; vel  ita  ab  Ecclefia  , ficut  a Chrifto: 
quorum  aliquos  etiam  tetigerunt  Cyprian.  Sc  Tertull.  fedvidentur 
magisefle  myftici , quatn  litterales.  Et  hadenils  petivimus  ea  , qua? 
fpedant  gloriam  Dei , Sc  coafequenter  noftram  : nunc  quae  direde 
/pedant  nos,  tametfi  confcquenter  gloriam  Dei  , tamquam  finis 
ultimus , qui  a nullis  votis  noftris  excludi  debeat. 

11.  * Panem  noftrum  fuferfubfiatttialem  da  nobis  hodie.  Per  Panetn 
nonnulli  veteres  intellexcrunt  folum  Chrifti  corpus , quia  fuperfub- 
llantialis  vocatur,  ut  Hieron.  8c  ex  profeflo  Ambrof.  lib.  y.  de 
Sacram.  cap.  ult.  Sed  non  excludi  cibum  corporis , fuadet  turn  ge«- 
nuinavocis  fignificatio  * turn  quod  corpus  Chriftinondum  e/Tetin 
Sacramento  inftitutum , quando  hae'e  oratio  tradebatur.  Unde  alii 
volunt  panem  corporalem  tantum  peti  : fed  quia  oratio  iftaperfe- 
dif&maeft,  non  eft  verifimile  eae/Te  praetermifla,  quae  animae  fnften- 
tandae  nece/Taria  funt.  Itaque  verifimilius  videtur,  nomine  Panis 
Hebraica  fynecdoche  primario  omnem  cibum  corpori  neceflarium 
fignificari  , a parte  , quae  excellit , inquit  Aug.  totum  fignificando*, 
Sed  ficut  fub  cibo  corporis  intelliguntur  omnia  corpori  fuftentando 
nece/Taria , ut  plerique  notant , ita  valde  congruum  videtur  , ut  fub 
eodem  intelligatur  omnis  cibus  , qui  ad  animam  in  hac  peregrina- 
tione  fuftentandam  requiritur , maximeque  corpus  Chrifti , quia  eo- 
dem Panis  nomine  ufitatiflime  vocatur  , 8c  fpeciebus  ejus tegitur  : ut 
ita  (it  quafi  duplex  fenfus , unus  litteralis , Sc  alter  quafi  myfticus , 
led  acque  principaliter  intentus.  Ethinceft,  quod  vix  ullus  vete- 
rum  corpus  Chrifti  excluferit , utpote  qui  vere  fit  panis  filiorum;  fi- 
cut Sc  hxc  oratio  filiis  propria  eft.  Plerique  autem  utramque  expo- 
litionem  conjunxerunt , ut  Tertull.  lib.  de  Orat.  Cyprian,  de  orat. 
Dominica , Theophilad.  hie , Aug.  faepiftime  ; ut  fermone  9.  de  di- 
verfis,  ubi  dicit  : Sane  duobuS  modis  intelligenda  eft  ifta  petitio,  five 
pro  neceffitate  carnalis  vidus  , five  etiam  pro  neceftitate  fpiritualis 
alimoniae:  item  ferm.48.de  diverfis,  epift.  121.  c.  1 1.  Libro  vero  2. 
de  fermone  in  monte  c.  7.  exprefse  dicit : fi  quis  etiam  devidu  cor- 
poris neceflario  , vel  Sacramento  Dominici  corporis  iftam  fententiam 
vult  accipere  , oportet , ut  conjunde  accipiantur  omniatria,  ut  fci- 
licet quotidianum  panem  fimul  petamus  8c  neceflarium  corpori , 8c 

K 2 Sacr/- 


ti.  Panem «•.* 
ft  cum  fuperfub- 
iiamialem  da  na 
bis  hodie. 


74  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Sacramentum  vifibilc,&  invifibilc  verbum  Dei.Dicitur  autem  nofter> 
id  eft  , nobis  neceftarius , non  foliim  pauperibus , fed  & divitibus : 
illis,  ut  habeant  ; his,  ut  non  amittant.  Quod  enim  eis  non  deeft,mU 
fericordise  Dei  eft, non  potential  ipforum, inquit  Aug.  ferm^.  *Su - 
yerfubflMit'ulem : Graccc  'Qi*otoy,  de  quo  verbomagna  contentio  eft. 
Vidctur  autem  dcrivari  ab  owr/a,.  id  eft , fhbftantia , ficut  ntfivai®*,- 
ofxxci®'  y & fimiles  derivationes  , utiit  panis  £?h  owloLGffAcfcv  , id; 
eft  , panis  iubftantix  noftne  confervandae  idoncus , vel  fufticiens , vel 
necefTarius,  prout  interpretatifuntplerique  Grxci,  Suidas,  TheopbiL 
hie , & Balii.  qiioeft.  25 inter  bxeviores.  Unde  Syrus  tranftulit  fa~ 
?iem  fi jfici  entU.  nojl r± , vel  ut  alii  vertunt,  indigent! &XCU  ntctfiitatis  no - - 
jtr*  , id  eft  , panem  non  voiuptatis  aut  lux  us , fed  neceffitatis.  Nam  , 
ut  Aug..#  citat,  ferm.  48.  impudentiaeft , utabeo  petas  divitias*  non 
eftimpudentia,utpetas  panem- quotidianum.  Aliud'eft,  undefuper- 
bias,  aliud  unde  vivas.  Et  hinc  eft,  quod  ille  panis  vocatur  Lucx  11, 
quotidUnu* , id  eft  , quo  fubftantia  noftra  indiget  quotidie  • nam  ejus 
explicatio  eft  *Da  nobis  hodie.  Hoc  autem  Aug.  folet  exponere  pro  toto 
praefentis  vitce  tempore : fed  nihil  obeft,  quin  pro  prxfenti  etiamdie 
accipiatur  , utita  Chriftus  doceat,  inquit  Cypj.  diurnumcibum  pe- 
tere  , nec  in  longum  defidbria  petitionis  extendbre,  juxtaid  , quod 
exprefse  infra  c.  ult.  prohibet , follicitum  effe  de  craftino. 
r.obis^ebtr^no6  iz*  * Et  dimitte  nobis* debit*  noftra.  Eeccata  dixit  Lucas.  Unde  & 
ftra  , ficut  & nos  infra  c.  18,  v.  14;  &ieq.  per  debita  illapecuniaria  fignificatafunt 
fcitcribus' Boftris  peccatafeu  ofrenix,  quia  hominem  apudDeum  reum  & pcenx  debi- 
torem  conftituunt.  Hxc  ergo  dimitti  nobis  petimu#,  hoc  eft,  eorum 
culpas  deleri  , ita  ut.Deus  nobis  propter  ea  non  amplius  ofFenfus  mar 
neat : ficut  hoepatet  ex  conditione  fequenti,  quae  non  de  caftigatio* 
nis , fed  offenlarum  remiffibne  loquitur.  Et  ita  exponit  Aug.  turn 
hie  turn  alibi  paffim  :.nam  pro  p cense  remifliane  potius  ultima  petitio- 
ne  deprecamur.. 

Itaque  hxc  oratio  eft  quotidiana  quxdam  mundatio  baptizatorunv 
a peccatis  levioribcis  : ut  ita  femper  memores  vivant  Sc  infirmitatis 
fuse,  qua  peccatis  obnoxii  funt,  ne  infuperbiam  efFeranturs  & pater- 
nx  mifericordix , ne  defperent. 

* Si  cut  & nos  diniitthnus  debitorilus  noftris:  id  eft,  illis,  qui  in  nos  pec- 
cando  nos  ofFendcrunt : non  enim  agitur  vel  de  pecunix  vel  poenx  re- 
miffione  , led  injuriarum.  Nam  qui  dimifsa  peccati  ofFensa,  qua  Ix- 
fus  eft  , tamen  emendat  verberibus  eum,  in  quern  poteftas  datur,  vel 
cocrcet  aliqua  difeiplini,  cleemofynam  prxftat , non  folum  inju- 
riam  dimittendo > fed  ctiam  eamdetu  poena  ple&eado,  utAug.  in 

Enchir? . 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap.  6.  ir 

Enchir.  c.  72.  Non  enimordo  vel  charitatis  vel  juftitiae  bacoratione 
tollitur  , fed  odium  & vindidae  cupiditas  j ut  fcilicet  fuavitas  animi 
ergafratrom  inquotcumque  8c  quantifcumque  delidisfemperfalva 
maneat , fine  vindidbe  amaritudine  , etiam  adversusinimicos.  Illud 
autem  ,ftcut , non  habet  hie  vim  accurate  fimilitudinis,nec  eft  regula 
dimiflionis  ( nonenim  Deusnos , fed  nos  Deum  in  dimittendo  imi- 
tari  debemus,  cum  nobis  ille  incomparabiliter  plura  dimittat,  juxta 
parabolam  Matth.  18.  ) fed  eft  conditio  quaedam  prasparatoria  , 8c 
acquiftima , utpatet  hie  cx  v.  14.  Unde  Lucas  dixit : Siqitidem  & nos 
dimitt imus?  ideft,  quandoquidem  8c  nos  dimittimus,  aequum  eft,  ut  8c 
tu  dimit tas  nobis.  Unde  Cypran.  Certa  nos  conditione  & fponlione 
conftrinxit , utfeiremus,  impetrarinon  polfe  quod  pro  peccatis  pe- 
timus  , nifi  8c  ipli  paria  faciamus.  Similia  habet  Aug.  ferm.  48.  de 
diverts  e.  9.  Itaque  ftatuit  hanc  legem  Chriftus,  ut,  quia  nos  quoti- 
diana  peccatorum  re  million  e indigemus  elTet  quafi  fortiflSmum 
quoddam  vinculum  , imo  neceftitas  confervandse fraternal  diledionis, 
quandoquidem  pro  humana  infirmitate  prorfusfine  ofFenlis  aliqui- 
busintercurrentibus  elfe  non  polfet.  Unde  qui  non  dimittunt^,  8c 
meritiuntur  Deo  , 8c  fuam  de  fefententiam  dicun t^ 

13 . * E t ne  nos  inducts  in  tentationem  : id  eft,  nemos  induci  Haas  ef- 
ficiendo  fcilicet  ne  tentationi  fuccumbamus.  Non  ergo  petitur  , ne 
tentemur  , fed  ne  tentationi  confentiamus.  - Tentari  enim  pleriimque  r^mne°s.  4 m3l°4 
utile  eft  , ut  probemur  , ut  exerceamur  ,.ut-n©s  ipfos  cognofcamus , 
ut  in  humalitate  contineamur  : qui  enimnon  efl  tentatus  ,quid  fcjt ? Eccl. 

34.9.  Efficit  hoc  Deus  duobusmodis : partim  tentati ones  juxta  vires 
hominis  moderando,  ut  pollit  fuftinere;  partim  fua  nova  gratia  anb  - 
mum  roborando  , ut  refiftat.  Inducit  autem  Deus  in  tentati  one  m , id 
eft,  induci  patitur  cum  , quern  fuo  auxilio  deferuerit.  Itaque  hoc  pe- 
timus , inquit  Aug.  epift.121.  cap.  11.  ne  defer ti  Dei  adjutorio  alicui 
tentationi  vel  confentiamus  decepti,  vel  cedamus  afflufti,  nempe  aut 
luce  carendo  , quapeccatum  tentationifve  fallaciam  cognofcamus , 
aut  diie&ione  juftiti#  , quapeccati  blanditiis  aut  cruciatibus  refifta- 
mus  : de  quo  Aug.  1.  2.  depeccat.  mer.x.  19. 

* Sed  libera  nos  a malo  . eadem  ilia  tentatione  , inquit  Aug.  cit# 
ferm.  48.  c.  13.  ut  lie  adverfativa  particu^a repetat  idem  affirmative, 
quod  praecelTerat  negative  ; quo  modo  intellexit  8c  Tertull.  Et  hoc 
fenfu  non  erunt  nifi  fex  petitiones.  Sed  Cyprian.  8c  idem  Auguft* 
turn  lib.  2.  de  ferm.  Dom.  in  monte,  turn  alibi  fepius  , ftatuit  fep- 
tem petitiones.  Nec  enim  ullo  modo  needle  eft,  ut  adverfativa  fem^»  • 
idem  repetat , quod  praeceffit, ..  * 

Porro  > 


1 ?.Et  nenos  in*- 
ducas  in  tentaii- 
onem.  Sed  Iibe- 


7 6 COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

Porro  malum  reftri&e  alii  intelligunt  diabolum  , -velut  praefidem 
8c  artificem  tentationum,  ut  cum  Tertull.vocat : incertumeft  enim, 
an  malum  fit  neutrum,an  mafculinum.  Aug.  1.2.  de  pecc.  mer.c.4. 
intelligit  ipfam  concupifcentiam  ; internum  omnium  tentationum 
fontem  : ubi  pulchre  tres  ultimas  petitiones  diftinguit ; quafi  dice- 
remus,  dimitte  nobisea, in  quibus  film  us  abftra&i  a concupifcentia  : 
adjuva  , ne  abftrahamur  a concupifcentia  : aider  a nobis  concupif- 
centiam.  Re&ius  cum  eodem  Auguft.  malum  generaliter  intellexe- 
rimus,  five  diabolum, ne  infeftet;  five  concupifcentiam,  ne  titillet -five 
mortalitatem  univerfam,  ne  nos  affligat.  Nam  ut  idem  epift.  ilia  X21, 
illud  ultimum  libera  nos  &c.  tarn  late  tamque  evidenter  patet , ut 
homo  Chriftianus  in  qualibet  tribulatione  conftitutus  in  hoc  gemi- 
tusedat  , in  hoc  lachrymas  fundat  > hinc  exordiatur , in  hoc  immo- 
retur , ad  hoc  terminet  orationem.  Comprehendimus  enim  , ut  lo- 
quitur Cyprian,  adverfa  cun&a  , quae  contra  nos  in  hoc  mundo  mo- 
litur  inimicus : quod  ubi  diximus , nihil  remanet , quod  ultra  adhuc 
debeat  poftulari.  Unde  non  complebitur  plene  haec  petitio  , nifi  in 
refur  re&ione  mortuorum. 

Ex  his  patet , cum  oratio  fit  interpres  defiderii  , h^c  oratione  om- 
nia omuino  defideranda  poftulari , idque  prorsus  eo  ordinc,  quo  de- 
fideranda , non  quo  exequenda  funt.  In  defiderando  autemprimum 
eft  finis,  deinde  media.  Finis  omnium  eft  Deus : in  quern  fertur  affe- 
<3:us  nofter  dupliciter  , vel  ipfius  gloriam  in  feipfa  diligendo,  vel  nos 
in  ipfo  Deo.  Primo  itaque  petitur  fan&ificatio  nominis  ejus,  ut  fci- 
licet  gloriaejusin  univerfo  mundo clarefcat  : deinde  ut  regnum  ejus 
adveniat,  id  eft, gloria  ejus  completa,&  ad  gloriam  iftam  perveniendo 
nos  in  ipfo,&  cum  ipfo  regnemus.  Ad  iftum  vero  finem  aptamtir,per 
fe  quidem  bonis  velut  mediis  ad  confecutionem  ejus  utilibus;  per  ac- 
cidens  vero  carendo  malis, velut  abeatitudine  nosprohibentibus.  Ita- 
que inter  media  primum  8c  proximum  eft  gratia  Dei, & meritum  ho- 
minis,quoepetuntur  eo  ipfo  quo  petitur, ut  fiat  voluntas  Dei:  fubfer- 
viunt  illis  omnia, quae  ad  fuftentationem  five  corporis  five  animae  per- 
tinent , 8c  in  pane  quotidiario  poftulantur.  Mala  vero  , quae  nos  a 
confecutione  finis  prohibent  tria  funt : primum  8c  maxime  omnium 
peccatum  ; deinde  peccati  tentatio  ; denique  univcrfa  vitae  praefentis 
poenalitas,  velut  omnium  tentationum  8c  peccatorum  feminarium.  , 
Haec  tria  prohibentia  eodem  plane  ordine  removed  jpetimus  tribus 
ultimis  petitionibus.  Nam  in  illis  tribus  deprecamur  mala , ficut  in 
quatuor  primis  precamur  bona  : ita  tamen  , ut  ea  tria  , quae  in  oeter- 
nurftpermanfura  funt , proemittantur  , ultimum  vero  fit  panis  quoti- 

dianus, 


SECUNDUM  MATTH^UM.  Cap.  C-  .77 
clianus,  quifoli  temporali  vitae  competit.  Vide  de  illis  Aug. lib. 2.  de 
ferin.  in  monte  cap.  10.  & D.  Thom.- 2.  2.  q.  83.  art.  9. 

14.  * Si  enim  dimiferitis  hminibus  , id  eft  , sequalibus , confervis  , Si.cnim  di- 
longe  minora  in  v os  peccantibus  , * dimitt  e t & vobis  Pater , nempe  fi  nibus  peccata 
ad  fin  t & cxtera  neceflaria  : ficenim  affirmative  promiffiones  & pro-  «rutn^dimmet 
pofitiones  intelligi  debent.  Redditur  autem  iftis  verbis  ratio  iftius  vefter  c iftis 
modi  orandi , Sicut  & nos  dimittimus  &c.  ut  indicaret,  nullum  effe  delldaveftfa- 
promptiorem  dimiffionisconfequendaemodum,quam  dimittendo5& 
contra, nulla  re  ardius  peccata  retineri,quam  irae  atque  odii  refer  va- 
tione.  Imo  , ut  Aug.  hie  , fi  in  ifta  padione  mentimur  , totius  ora- 
tionis  nullus  eft  frudus.  Undeadjicit.  si  autem 

i$*Si  autem  non  dimiferitis  Scc.nec  l>ater  dimittet  vobis  peccata  veftra.  SSminlS? ^ 
16.  * Cum  autem  jejunatis.  Praemiiit  orationi  eleemofynam  , nunc  di* 

eivelut  alteram  alam  , qua  in  caslum  volet,  adjungit  jejunium  ,fub  cam  veftn.'Spec* 
quo  omnem  corporis  afflidionem  comprehende.  Exclud.it  ab  eo  fimi-  anu“® 

liter  omnem  jadantiam  , quae  in  fordibus  luduofis  eo  periculofior  fori  ficut  hypo- 
eft, quo  fub  nomine  fervitutis  Dei  decipit.  Itaque  * Nolite fieri  trifles  JeiminamVnlS 
id  eft,  tetrici  vultu  , feveritatis  fanditatifque  limulatione  fciU  *8ic- 
ut  hypocrite  : qui  videntur  exterius  agere  , quee  temperanti#  funt , bus  /ejunames. 
cum  tamen  inani  glorias  ftudeant.  * Exterminant  enim  facies  fuas.  WsTq«i^rc°cepe- 
Greece  , quod  Chryfoft.  exponit  corrumfunt , melius  Syrus  iwacedem 

deturpant , Hilar,  confidant , id  eft  , nativum  6c  vegetum  colorem  ob- 
fcurant  ac  perdunt  affedato  pallore  triftique  vultus  feveritate.  * Vt 
appareant  hominilus  jejunantes : id  eft  , ut  omnibus  confpicuum  fit  &; 
conftet  eos  jejunare.  Non  enim  tarn  arguit  hk  fimulationem  jcjuniia. 
quam  oftentationem.  Plane  ergo  ut  caveas , cum  jejunas. 

17.  *Vnge  caput  mm  & facietn  lava  : id  eft,ftudiose  diffimulate  je-  cum 
junare  hilaritatem  potius  praeferendo,  quemadmodum  quife  ungunt  ӣ  , 

&lavant.  Eft  enim  locutio  metaphorica  ab  ufu  Orientalium  6c  Pa-  lava.  1 m tuaiH 
leftinas  fumpta  : ubi , ficut  hicnotat  flieron.  diebus  feftis  ungebant 
caput  , in  ludu  verb  unguentis  & lotione  abftinebant  cujus  ufus 
exempla  videre  licet  in  Ruth  cap.  3.  3.  6c  clariffime  in  Judith  cap. 

10.  3.  Unde  Dayid  2. Reg.  12.  20.  poft  ludum  lotus undufquedi-  I?  Ne videarfs 
citur.  Itaque  qui  per  *w#icwewintelligunt  Chrifma,per  lotionentRap-  wiSTfed  pafii 
tifrnum  , utBafil.  ferm.  l deqejun.  vel  undionem  Chrifti,  qui  caput  > <i«i  eft  in 

eft  , 6c  ablutionem  a peccatis  , ut  Ambrof.  lib.  de  Elia  6c  jejun.c.  10.  pa  ertm'tsqui vi- 
myfticos fenfus adferunt.  dec  in.abfco?di* 

19.  * Eioiite  thefauri&are  vobis  tbefauros , id  eft , opes  terrenas  con-  ip.  Noiiie  the- 
gerere,  * in  terra , feu  fuper  terrain, fcil.  in  hoc  mundo  peritura : *ubi  ^r^mos  in  ter- 
trugo  (Graece  comeflura  y quae  latius  patet  aerugine)  * & tinea  demo - 

litUYy  inC  eraolUj 


78  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

:te «6i fores tffo-  Htur  , quia  ilia  erodit  metalla,  hxc  abfumit  veftes , in  quibusmama 
dmnc,  par$  diviciarum  pofita  eft.  Quod  fi  quid  forfan  iftas  corrirptiones 

cvadat , tamen  * fures  cffodiunt , feu  perfodiunt , terrain  Sc  parietes* 
quibus  occultantur , O'  fur antur. 

lo.Thefaurizatc  20.  * Thefauri&ate  autemvobis  thefauros , non  perituros  vel  pericu- 

t.Uu''oTi°nbcxiho:  lis  obnoxios , * in  ulo,  <Sc  apud  Deum  fcil.  per  bonorum  operumfre- 
tbi uc^iincV de°  qucntat*onem  , maximeque  eleemofynarum  elargitionem.  Datenim 
3fur7&  ubi  hie  rattoncm  tut  6 collocandi  Sc  affervandi  thefauros  etiam  terrenos, 
dmnVnecfwan-  & quos  babuerint , nc  eos  largiendo  perdcre  viderentur. 
fMUfcienimeft  2I*  * enhn  eft  thefaurus  tutts, id  fcilicet,quod  maximeinftarthe- 

t hefau wi s "t uus , fauritibi  charum  efk,*-ilri-eft  O’cormttn : hoc  eft  eo  totus  cordisaffe- 
ibi  eft  & cor  im..  &us  confluit,  feu  co  tota  cordis  cogkatio  ,omnis  amor  ,timor,  fpes, 
metus,  ira,  triftitia  occupabitur.  Nam,ut  Aug^.Confeif.  c. 9.  Pon- 
dus  meumamor  meus,eo  ferox,  quocumque  feror.  Qua  proverbiali 
locutione  iignificatum  Cbriftus  voluit,  indignum  efle,  ut  cask  ft  is  ani- 
mus , qui  Patrem  invocat  Deum , ac  coeli  hires'  eft  , curis  terrenis  in 
terrain  deprimatur,  &-cum  auto  ibi  defoflo  eriam  cox  defodiatur,  ut 
Bafil.  hom.  in  divkesavaros. 

22.Lucernacor-  * Lucerna  corporis  tut  eft  octilus : id  eft , oculus  corporalis  toti  cor- 
FGri  inftar  lucerne  , qua  illuftratum  corpus , ©mniaque  membra 
lus  tans  fuei it  rite  fungantur  officioluo.  * Si  oculus fuerit fimplex  , id  eft  , purus  Sc 
wju^tuam  iu-  fanus,  nullis  humoribus  perturbatus,  + to  turn  corpus  tuum  lucidum  erit-y 
cidumerit.  quia  fingula  membra fu a fruentur  luce  , ut  munia  fua  rite  peragant. 

zj.si autem ocu-  autem  fuerit nequam  , (Grnece  trovyyof , id  eft,  malus  feu  vi- 

nequamS:  totum  tiofus,caecitate  fcil.  lipp itudine,aliifv'e  fordibus  obfeuratus,)  *totum 
lKbro’ fJmer it  si  corPus  twin  ten ebroftim  erit , quia  fingula  membra.,  velut  in  tenebris 
ergo  lumen  quod  palpantia , erunt  erroribus  obnoxia. 

JSmC:e?pf*"ene*  CYZ°  lumcn  * °Ji0^ in  te  €ft->  fcilicet  ipfe  oculus , qui  corpori  eft  in- 
to* quanta eru  1 ? ftar  luminis , *tenebr&  funt  ,feu  in  tenebras  verfus  fuerit , * iff&te - 
nebrt c quanta  ermt  ? Id  eft , quanta  erit  caligo  reli qui  totius  corporis, 
omni  omnino  alio  lumine  deftituti  ? Hie  eft  cortex  fermonrs  iftius 
parabolici,  in  quo  oculus  fignilicat,  juxta  Ambr.fer.  iq.in  Pfal.iiB, 
confcientiam  : vel , quod  fere  idem  eft,  juxta  Chryfoft.mentem  ho- 
minis , quam  paulb  ante  cor  vocaverat , ex  in  telle  (ft  u fcicilet  & vo- 
luntate  conftantcm.  Q^uae  ft  munda  fuerit,  aterrenorumeupiditati- 
bus  libera  , in  caelum  tantiim  ere(fta  , totum  corpus  reliquorum  affe- 
(ftuum  Sc  adionum  erit  juftit ix  luce  ful gens : fin  fuerit  avaritia, 
aliifve  terrenis  cupiditatibus  exc^cata  , omnia  tenebris  peccatorum 
involventur.  Aug.  perorw/Kwintelliglt  intentionem  ,quae  fi  iimplex 
Sc  reda  fuerit , foli  Deo,  non  temporalibus  thefauris , aut  bonis in- 

tenta. 


SECUNDUM  MATTHdEUM.  Cap.  6.  79 

tenta , quidquid  ex  ea  Sc  fecundiim  earn  operamur  , bonum  efl'e  ne- 
ceffe  eft  , Sc  malum,  fi  mala  eft.  Intellige,fi  aliunde  non  (it  detecftus, 

24.  Nemo  pot  eft  duobus  Dominis  fervire . Proverbium  eft  vulgo  tri- 
tum  , 3c  experientia  plerumque  verum  : quoindicatur  , fieri  non 
polfe  , ut  qu  is  pari  affe&u  duobus  dominis  ferviat , quia  fere  mori- 
bus  Sc  indole  diferepant , Sc  contrark  imperare  folent.  Et  hinc  fit, 
quod  amor  fervi  non  poftitin  ecs  dividi  : fed  * unum  ex  bis  odio  h Abe- 
bit  , & alteram  diliget  ; Sc  confequenter  illi  morose , huic  prompts 
obfequetur  : aut , fi  neutrum  iftorum  eligat  , quemadmodumfere 
fervi  leu  mancipia folent,  * unum  eorum  * fuflinelit,  id  eft,  imperium 
ejus  patienter  ferct,  ei  tamquam  Domino  adhaerens,  utlegunt  G rae- 
ca  : *&  alteram  ccntemnet.  Hac  ergo  proverbiali'locutione  occurrit 
tacitx  Sc  communi  avarorum  cogitationi  , qui  putantfe  cteium  Sc 
terram  fimul  polfe  lucrari  , cordis  partem  in  caeleftiaSc  terrena  divi- 
dendo.  Itaque  applicans  ad  propofitum.Chriftus  , * non  poteftis  Deo 
fervire  & Mammons.  Vox  eft  Syriaca,  fignificans  omnia,  qua?  ad 
rempecuniariam  pertinent , & nomine  divitiarum  continentur  , ut 
Hieron.  hie  &Epift.  22.  ad  Eaftoch.  Vox  autem  fine  interpretatio- 
ne  relida  eft  , ut  magis  conveniret  profopopceia,  quafi  dominus  efifet 
aliquis  , cuiavari  tamquam  Deo  (uo  ferviunt,  cujufinodi  Poetce  Plu- 
turn  fingunt.  Unde  & Apoftolu^ad  Eph.  5.  v.  5.  avaritiam  idoloram 
ftrvitutemvo cat.  Non  di.cit  autem  , Non  poteftis  habere  Deum  Sc 
Mammonam  feu  divitias  , fed  non  poteftis  utrifque  fervire.  Habere 
enim  divitias,  fi  eis  imperes  ac  domineris , utendo  eis,  ut  Deus  jubet, 
fine  vitio  eft  : fed  fervire  eis,  hoc  eft,  eis  cor  appenere  Sc  toto  affeCbu 
animiita  fubje&um  elfe  , Lit , quidquid  ad  eas  accumulandas  Sc  con- 
fervandas  cupiditas  jubeat , hoc  fiat , iftud  vere  vitiofum  eft  , Sc  im- 
poftibik  ut  cum  Dei  fervi tute  confiftat , quia  hcec  prorius  oppofita 
jubet , ut  fcilicet  erogentur  Sc  contemnantur. 

25.  * ideo  , quia  fcilicet  cor  non  eft  in  thefauris  figendum,Mam- 
monaeque  ferviendum,fed  foli  Deo  : *Dico  vobisme  filiciti  fitis  anima 
veftra  , qiiidmanducttis  : non  quafi  anima  manducet , fed  quod  man- 
ducando  in  corpore  confeivetur  : vel  certe  Anima  more  Hebraico 
pro  vita  temporali  fumitur  , ut  Job  2.  v.  6 . quae  fcilicet  manducando 
producitur  , & fame  extinguitur.  Itaque  Chriftuscurn  fervitutem 
divitiarum  exclufififet , fimul  excludit  follicitudinem  pro  rebus  ne- 
ceflariis  , qua  avaritia  plerumque  velari  folet  , & cor  terrenis  curis 
implicari,  atque  a Dei  fervitute  divelli , Sc  ad  avaritiam  difpon.fi 
Non  vetat  auteni  laborem  pro  neceflariis,  vel  etiam  diligentiam,qute 
kudabilia  funt , fed  foilicitudinem.  Graece  i,uyctv , id  eft , anxiam 

h illam 


24. Nemo  pofeft 
duobus  Dominis 
fervire:  aut  enini 
unum  odio  babe* 
bit , Sc  alterum 
diligetiaut  unuin 
fuftinebit , Sc  al- 
terum contem- 
ner.Non  poteftis 
Deo  fervire  &€ 
mammons. 


2 j.TdeOdico  vo- 
bss.ne  folliciti  fi- 
t’s aninix  veftr^ 
quidmanducetis*, 
ne^ue  corpori 
veftro  quid  in- 
du.imini.  Nonr.e 
anima  plus  eft 
quam  efca  : Sc 
corpus  plus  qua 
veftimemum. 


*7fT  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

iHam  folli.ituiincin , qua  animus  in  d iverfa  diftradus  fe  vexat , Sc 
cum  quoJa.n  metu  non  aflequendi  totus  in  eo  pofituscft,  ut  fibi  de 
neceflariis  profpieiat , nihil  pendens  a divinaprovidentia.  Talis  folli- 
cicudo  plerumque  plura  congerit,  quam  necefse  fit,&  prxpoftera  eft, 
tempus  prxoccupans,  utindicatur  verf.  -ult.&  foil  fibi  feu  d iligentiae 
atque  induftrix  lux  fidit , nihil  Deo  , ut  v.  31.32.  Et  quia  hxc  pro 
ncceflariis  follicitudo  corruptis  hominum  moribus  maxkne  ulitata 
e,ft  , hinc  in  toto  Evangelio  nullus  animi  affe&us  tan  to  ftudio  ac  tot 
argumentorum  machinis  a Chrifto  oppugnatur  Sc  eveliitur. 

* Nonne  attima  plus  eft  quam  efca  ? Hxc  prima  ratio  eft  a majori  : 
q.  d.  nonne  vita  eft  prxftantior,  quam  id.,  quo  alitur  vita  ? Sc  corpus, 
quam  id,  quo  tegitur  corpus  > Supplendum  eft  aute m : Deus  verb 
dedit  illamajora  , ergo  dabit  Sc  minora  , quibus  ipfemet  vitam  (u- 
ftentari  8c  corpus  tegi  voluit. 

2 6 Refpici tc  vo-  26.  * Refpicite  volatilia  ; quae  longe  miiiorem  , quam  terreftria 
nVamVonVwum,  vi  demur  vi&ui  quaerendo  diligentiam  adhibere.  Additautem  * c&li, 
Heque  Tong're-’  ut  diftinguat  adomefticis  , quae  ab  hominibus  aluntur,  * quoniamnon 
gant  in  horrea:5:  f hunt,  &c.  id  eft , non  adhibent  ne  quidem  iilum  laborem  ac  diligen- 
fefttl  pafck  ilia".  tiam  > quam  vos  ex  Dei  inftituto  adhibetis  , Sc  tarnen  * rater  vefter, 
Konne  vos  ma-  cum  volatilium  non  fit  nifi  creator  Sc  dominus  , * c&leflis  , qui  feilicet 
ks > omnia  terrena  , licut  Sc  lpium  caelum  ac  terram  , habet  in  poteitate, 

*pafcit  ilia  , providentiam  fuam  ad  ilia  etiam  minuta  protendens. 
* Nonne  vps  magis  pluris  eftis  illis  ? Id  eft,  nonne  vos,  qui  ad  imaginem 
illius  creati  eftis,  in  filios  adoptati,  Sc  propter  quos  creavit  reliqua , 
praecellitis  volatilibus-,  Sc  coniequenter  fidere  debetis  vos  ab  eoefie 
pafeendos  ? Cum  ex  inftituto  ejus  feratis<$c  metatis  ? Eft  enim  hxc 
lecunda  ratio  efficasiflima  a minori. 

vcft'rurn  'co^'! • C ™ 27*  *’  Qliis  Mtem  veftrum  cogitans , id  eft,  anxia  ilia  follicitudine  fe 

roteft adjicere ad  excrucians  ; eft  enim’  idem  verbum  Graece  quod  fupra  verterat  foUici - 
uSfm  i tum  ; * pot  eft  adjicere  ad ftaturamjuam  cubitum  umm  ? Cum  po- 
tius  follicitudo  ftaturam  rodendo  minuat.  Perficit  argumentatio- 
nem  hanc  Lucas  , Si  ergo  neque  quod  minimum  eft  poteftis , quid  de  c&te- 
ris  folliciti  eftis  ? Ex  quo  patet  tertiam  hanc  rationem  peti  a minori 
ad  majus  : 8c  confequenter  non  poffe  referri  ad  id  quod  fequitur  de 
veftimento  , ficut  Aug.  retulit,  quia  veftimenta  multo  minora  funt. 
Sed  potius  referri  debet  ad  id,  quod  prxeeflit  verf.  25'..  de  totius 
vitx  confervatione  in  corpore  per  vidum  : q.  <J.  cum  id  , quod 
minimum  eft  , uno  feilicet  cubito  majores  fieri  veftra  anxietate 
non  poflitis , multo  minus  vitam  veftram  fuftentabitis  tali  veftra  fol- 
licitudine. Sic  ergo  a vl&u  generating  tra&ato  defeendit  jam  ad  ve- 
ifimenta.  28* , * Bt 


SECUNDUM  MATTHAUM.  Cap.  6,  70 

28.  * Et  de  veftimento  qurd  folliciti  eftis  ? Cum  longe  minorisne-  2*.  Et dvi rcn;" 
celTitatis  fit  quam  vidus.  Porro  quemadmodum  fupra  a volucnbus , citi  eft.^s  ?'confi- 
itanunc  a floribus  exemplum  divmae follicitudinis petit, ut ifta  quarta 

rationc  velut  a minori  ad  majus  efficacius  eorum  excutiat  follicitu-  cunt:  noniabo- 

dinem.  Itaque  * confiderate.liliaftn  quibusfingulariseft  pulchritudo  rjnt>nC(Pie  ncnr* 

a c decor,  Sc  in  primis  foiiorum  ordinatillime  aflurgentiumquafi 

amidus , quo  veftiuntur.  Addit  autem  * agri  quia  ilia  totum  debent 

divinae  provident'as  , hortenfia  veto  aliquid  humanse  curie.  * Quo- 

modo  crefcunt . id  eft  , qua  pulchritudine  flofis , qua  foiiorum  gratia 

yelut  veftium  afllirgunt  ? 'Non  enim  de  incremento  magnitudinis 

Loquitur,  quod  potius  vid  ui  refponderet.  * Non  labor  ant  aflequen- 

dum  indumentum  , lit  lolent  viri : * neque  nent , ut  foient  mulieres  : * 

hoc  eft  3 (ollicitudine  prorsus  vacua  fun t.  Non  enim  , ut  Chryfoft. 

horn. 2 j.  opus  prohibuit,fed  follicitudinem,ficut  Sc  fupra  de  fatione. 

29.  * Dico  autem  vcbis , qucniam  nec  Salomon,  pulchritudinis  ac  Dicoautem 
decons  ltudioliilimus  ,potentia  , iapientia,  opibus  praeceiiensom-  nec  Salomon  in 
nibus , quibus  excogitantur  ea,quae  ad  veftitum  pertinent.  * In  omni  expert  us  eft  fat 
gloria  faa , id  eft,etiam  turn,  cum  in  faftigio  glorias  fuxfuit,  * cooper - ut  unum  exiftis. 
ins  eft  , feu  amidus  , * ftcutunum  ex  iftis  , tantafcilicet  veftium  pul- 
chritudine Sc  gratia.  Quod  enim  fericum,  inquit  Hieron.  quae  Re- 
gum purpura,  quae  pidura  textricum  poteft  floribus  comparari  > 

Quanta  veritatis  & lalfitatis , tanta  veftimentorum  Sc  florum  di f— 
lerentia  eft,  inquit  Chryfoft.  horn.  cit.  quia  feiheet  naturam  di- 
vinae  providentix  artificium  hominum  cura  &induftria  imitatur,  Sc 
non  aflequitur. 

30.  * Si  autem  foe num  a<*ri  , id  eft,  herbam  agreftem,  remfcilicet  3°  * autem  fee-" 

! o-/r  * n • <?  * r ncm  rgn  , quod 

abjectimmam  , * quedhodte  eft  , in  rerum  natura  , * eras  , leu  tan-  hodie  eft,  & eras 

tillo  pbft,  * in  cltbanum  mittinir  , ad  fuccendendum  furnum  , * Dens  [‘u^^uwicTe- 

fic  veftit , tanto  Lei  licet  pulchritudinis  exceflu  : * quanto  tnagisvos  flit  :quantoma- 
o a o 1 r i-io  * S15  v-os , modicas 

propter  quos  cx  rlores , & mundum  umverlum  condidit , Sc  quos  in  fidd 


ceternum  lecum  vivere  voluit 


dicem  anxice  illius  follicitudinis  fuccid.it 
parva  fide  oriri  folet 


modicafidei  ? Qua  increpatione  ra- 
differentia  enim  ifta  ex 


Nam  ut  magna  fiducia  in  Deum  ex  magna  ,3*:  Moiiteergo 

fide  de  providentia  ipfius  nafeitur  , ita  difHdentia  ex  ejus  defedu. 

* 


emtes:  quid  man 

3 1.  * Nohte  ergo  tali  urn  fcilicet  exemplorum  cogitatione  de  divina  t,u5Jbll7’“s  * 3UC 
providentia  mun  tiac  ftabiles , * folliciti  eft e , seftibus  cogitationum  aut  quo  operie- 
difcruciari  Sc  jadari , ita  ut  penuries  timer  in  hujufmodi  anxias  cogi-  IE3Uf / Hsc  en.m 
tatones  vos  coniiciat  , * dicentes : Quid  mandate abimus , See.  omnia eemes  in- 

* • . ^ . quirunr.scK  emm 

3 2.  Hac  enim  omnia  gentes  , quet  vel  Deum  rebus  humams  prs-  p3:et  vefter,  quia 
elTe  noncredunt  ,ideoque  incjuic  Chryfoft.  rnerito  timent  & delpe- 

L 2 rant, 


8i  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

rant,  quafineminem  habeant  gubernantem,vel  fublimiora  ejus  bona 
neiciunt  , * inquirunt : id  eft  , hoc  unum  agunt  , ut  tamqu am  propria, 
induftria  toto  animi  ftudio  & follicitudine  res  ifti  vitx  neceffarias 
parent.  Hxc  eft  ratio  ab  iis  petite, a quorum  moribus  Dei  filios  con- 
venit  efle  diffimillimos.  * Sett  enim  tamquam  omnifcius , * Pater  ve- 
fier,  ideoque  benignifiimus,  6c  aifedu  in  filios  fuos  tenerrimo  , * c&r 
leftis , ideoque  ad  prxftandum  potent iftlmus.  Tangit  enim  brevier 
tres  ca'ufas  , ex  quarum  defedlu  oriri  folet  ditfidentia  de  ali'quo  , 
feientiam  , voluntatem  , 6c  poteftatem  : * Quia  his  omnibus , cibo 
veftitu  , potu  , habitatione  , &z  fimilibus  , * indigetis  , -lit  ita  juxt.a 
Chryioft.  quam  ob  caufam  plerique  maxime  auxii  efie  folent , ves- 
c eontrario  magis  lollicitudinem  abjiciatis , quia  nempe  necefiaria 
funt  , feu  quia  his  indigetis*. 

3?.Quatritc ergo  33.  * ou&rite  ergo  , Grxce  fyrelTe  St , cuarite  autem  , quia  eft  op- 

piimum  regmmi  „ . . . . x ■ * 1 

Dci,&  juttitiam  politic  reipedtu  liiius,  Hac  enim  omnia  gentes  inquirunt ; quare  dicitur. 

Sed  vose  eontrario  * qu  trite  primum  , id  eft  , ante  omnia  , itafcilicet 

vobis,  ut  ilia  prima  curant  , ibique  finis  conftituatur  , propter  quern  om- 

nia faciamus  quxcumque  facimus.  Non  enim  vetat  omnino  quxrl 
temporalia  neceffaria , cum  ipfemet  did  ju fieri t , V anemnojlrum  quo - 
tidianum  da.  nobis  hodie : fed  potius  dicendo,  primum  fignificavit, 
quod  hxc  pofterius  quxrenda  fint , non  tempore  , inquit  Aug.  fed 
dignitate  , hoc  eft  , propter  aliud  , nempe  * regnum  Dei : illud  fei- 
licet,  quod  in  Oratione  Dominica  petimus  , ut  adveniat  : q.  d„ 
Illud  unicum  ftudete  , lit  participes  pofiitis  efie  illius  beatiftimi 
regni  Dei.  * Et  juftitiam  ejus , non  regni  leu  [icLciteU; , quia  eft  le- 
mininum  , Grxce  fed  , id  eft  , Dei ; quxrite  juftitiam  , qua  non 
coram  hominibus ,.  fed  coram  Deo  jufti  fitis  per  fidem  6c  obferva-* 
tionem  mandatorum  ejus  : quam  juftitiam  idcirco  cum  regno  qux- 
rendam  docet  : quia  non  alia  ratione  regnum  Dei  quxri  debet  ant 
obtineri  poteft.  * Et  htc  omnia  , temporaliter  necefiaria  , * adjicien- 
tur  vobis  , fine  veftra  follicitudine  , non  veluti  merces , fed  inftar  au- 
dlarii  ,quod  rebus  pretiofis  ,dum  emuntur  , adjicilolet;  ficut  lucu- 
lente  in  Salomone  patuit  3,  Reg.  3.  v.  13.  Idcirco  ergo  non  dixit 
quxrite  fee  undo  illatametfi  propter  aliud  quxri  poftint , fed  dixit  , 
adjicientur  , ne  , inquit  Auguft.  cum  ifta  quxrimus  , illinc  averta- 
inur  : vel  ne  duos  fines  conftituamus-',  ut  6c  regnum  & ifta  necefiaria 
propter  feipfa  quxramus.  Hoc  enim  proprie  quxritur,  quod  propter 
fe  quxritur.  Q^ii  autem  necefiaria  propter  regnurn  quxrit , non  ilia 
fed  regnum  quxrit.  Jubet  itaque,  ut  ifta  non  quxras,  ifto  fenfu,  non 
ut  non  accipias , fed  potius  ut  abundant, ius  accipias,  quemadmodum 
obferv.avit  Chryfoft.  * 34.  * 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  6.  8* 

34.  * Nolite  ergo  folliciti  ejfe . Conclufio  eft  ex  omnibus  praeceden- 
tibus  : q.  d.  Propter  h^c  omnia  , quae  didafunt , de  cura  Dei  circa  rraftinum.  cra- 
ifta  necefiaria  , noiite  folliciti  elfe  , * in  craftimm  , (eu  de  craftino.  Jiici t TiTIh t*fibT 
Per  quod  intclligit  Chryfoft.  fuperflua  : fed  craftinum  , ut-notat  ipfi  , fefficitdict* 
Hieron.  fumitur  Hebraica  phrafi  pro  futuro  tempore.  Non  quad  ma  ,l!a  iUa* 
vetaretur  omnis  provifio  in  tutnrum  3 ficut  humano  more  fieri  fo- 
let , lit  hie  Aug.  latius  difputat ; nam  3c  Chriftus  loculos  videlicet 
ad  fervandum  in  futurum  , habuit,  & Jofeph  frumenta  in  fepten- 
nium  providit  : fed  vetatur  , ne  preefenti  tempore  earum  rerum  cura 
3c  follicitudine  torqueamur,  quae  juxta  redam  rationem  in  futurum 
differenda  eft.  * Craft  in  us  enim  diesfollicitus  erit fib*iffi,Ceu  de  feipfo. 

Eft  profopbpoeia  , qua  diei  tribuitur  , quod  hominibus  convemt  ,ut 
obfervat  Chryfoft.  hom.23.Significat  autem  futurum  tempus  opor- 
tunum  fore  , ut  ea  , quae  proillo  curari  debent , procurentur  : vetat 
enim  ne  inutiliter  miferi  fimus  ante  diem  , 3c  idco  bis  miferi.  Ilia 
quippe  praepofteracuraex  eo  nafei  folet , quod  homo  non  cogitet 
effe  Deum  , qui  fingula  (uis  temporibus  curet,  ideoque  vult  fua  fol- 
licitudine antevertere  ,totumque  quad  ex  induftria  fua  fufpendere, 
ut  in  iis  clare  patuit , qui  ex  fimili  diffidentia  manna  fervare  vo- 
lebant  in  aliquot  fequentes  dies  , Exod.  1 6.  v.  20.  * Sujficit  diei 
unicuique  * malitia  fua  : id  eft  , aftlidio  , quam  ultro  fecum  fert , 3c 
quae  ei  in  procurandis  rebus  necedanis  debetur  : ideoque  non  eft  opus  > 

. earn  anticipatisfuturi  temporis  moleftiis  augere. 

Ex  quibus  patet , nolle  Chriftum  hominibus  excutere  omnem  dili- 
gentiam  vel  provifionem  rerum  futurarum  , quad  vellet  nos  alitum 
more  vivere.  Nam  Prov.  6.  v.  6.  mittitnos  ad  formicasyut  de  futuro 
difeamus  elfe  folliciti53calioquin  nec  ferere  nec  plantare  liceret:  fed 
tantum  tollit  follicitudinem  illam  timidam  diffidentem  Deo,ac  dif — 
crutiantem  animos , adeoque  anucipatam  ac  praepofteram  , qualis  eft 
gentium  3c  hominum  , qui  non  credunt  aut  fidunt  quicquam  pater- 
\)X.  Dei  providential 

CAPUT  SEPT  I MUM., 

POft  interpofitam  toto  pratcedenti  Capite  dodrinam  de  vitanda; 

laudis  human x cupid itate , rerumque  terrenarum  anxia  follici- 
tudine., redit  hie  ad  dodrinam  de  diledione  proximi , 3c  ad  refecan- 
dum  almd  vitrum  Pharifaicum , quo  folent  homines  finiftre  interpre- 
ter i dubia  , calumniari  reda  , exaggerare  levia  , fibi  peccan tibus 
parcere  , alios  fevere  condemnare,  excolantes  vere  culicem  3c  came- 

lum  glutientes..  Itaque 

- ' * ± . 


1 ; * No-  • 


8 1 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

i.  Kcihc  iudi-  * $olire  judicare.  Nonprohibet  quodlibet  judicium  , quo  pec- 
•diceniiai.  cata  aperta  ver 'condemnantur , vel  caitigantur  , vel  corripiuntur , 
vel  vituperantur.  Hoc  enim  judicium  3c  exercuit  Petrus  adverfus 
Ananiam  > 3c  Paulus  in  fornicarium  , 3c  Chriftus  erga  Pharifaeos ; 
dum  toties  eos  objurgat , 3c  vx  minatur  , unde  3c  Joan.  7.  v.  14.  di- 
ck , * Jufium  jtldicium  judicate  : fed  vetat  judicium  malignumac  te- 
merarium.  Unde  Hieron . hie  non  prohibuit  judicare , fed  docuit. 
Itaque  vetamur  malignum,  hoc  eft  condemnationis judicium proferre 
de  dubiis.  Judicium  enim  pro  fententia  , 3c  Judicare  pro  condemnare 
fumitur.  Dubia  autemilla  Aug.  revocat  ad  duo  capita.  Primum , 
cum  incertum  eft  , quo  animo  quidque  fadum  eft  : lunt  enim  quas- 
dam  fada  media,  quae  ignoramus  quo  animo  bant,  cum  bono  3c  malo 
fieri  poflint  : de  quibus  temerarium  eft  judicare  , maxime  condem- 
nando.  Alterum,  cumjncertum  eft,  quaiis  futurusfit,  qui  nunc  ma- 
ins apparet , 3c  ita  reprehendimus , quafi  fanitatem  ejus  deiperemus. 
Unde  3c  Paulus  fimile  judicium  de  rebus  dubiis  vetans  ait : Noli  judi - 
care  ante  tempts : quia  fcilicet  dubia  iuo  tempore,  quando  eruntcerta 
,3c  manifeftata  , judicabuntur.  * Vt  non  judicemini , ab  hominibus,  in- 
quiunt  aliqui , id  eft , ut  non  centingat  vobis  idem  abaliis.  Sic  enim 
plerumque  fieri  folet , ut  feverialiorum  cenfores  fevere  ab  aliis  cen- 
leantur.  * In  quo  enim  judicio  judicaveritis , &c . Generalior  tamen  Sc 
etiam  verier  erit  fententia  , fi  de  judicio  Dei  intelligatur,  ut  fere  in- 
telligunt  veteres,  Aug.  Chryfoft.  3c  alii.  Itaque,  * ut  non  judicemini , * 
id  eft  , ut  non  incidatis  in  feveriffimum  judicium  Dei. 

-2.  Tn  quo  enim  2.  * In  quo  enim  judicio  judicaveritis , judicabimini . An  ergo  temere 
judicio  judicave-  0 . . . v ^ r J v 0 . • x • ,•  0 

ritis,  judicabimi.  Sc  mique  judicabimur  a Deo  , ii  temere  3c  unique  judicaverimus  > 
furf  menfi^eri"  ^efpondet  Aug.  turn  hie  turn  Epift.  49.  q.4.  nos  eodem  judicio  ju- 
t's , remetictur  dicari , quia  temeritas , qua  punimus  alium  , eadem  ipfa  nos  punit , 
quia  fcilicet  ilia  ipfa  eft  caufa  punitionis.  Sed  quia  Chriftus  non  tarn 
identitatem  caufsejudicii  noftriquam  comparationem  utriufqueju- 
dicii  inftituit , vulgafi  loquendi  modoaa  vulgum  ufurpatp  magis 
congruere  videtur  , ut  eodem  judicio  judicaridicamur  , quo  judica- 
vimus , nempe  vel  excufationis  vel  condemnationis  : ut  fcilicet  fi 
candide  benigneque  alios  cenfuerimus,  Deus  viciffim  benignede 
nobis  judicet , fin  fevere  condemnaverimus  , Deus  nos  condemnet  , 

3c  fevere  trader.  Unde  fimtliter  intellige  , quod  fequitur  : * Et  in 
qua  merifura  menfi  fueritis , remetietur  vobis.  Hinc  Aug.  1.  21.  de  Civit. 
c.  1 1 . objicientibus  pro peccato  temporali poenam non debere  effe  aeter- 
nam  , refpondet  : earn'd em  didam  effe  menfuram  , non  propter  aequale 
temporis  fpatium , fed  propter  viciflitu’dinem  mail,  hoc  eft  > ut  qui 

mala 


SECUNDUM  MATTHiETJM  Cat.  6.  83 

mala  fecerit , mala  patiatur.  Significat  enim  quod  takm  fe  Deus 
ex  hi  be  bit,  qualem  fealiis  exhibuerint , autbenignum,  autfeverum. 

3.  * Quid  autem  vides  fefiucam , &c.  ? Fefiuca  minima  ligni  parti-  vi3de/fefttc?min 
cula  eft  , Trabs  magna  : unde  refitted  minora  vitia  fignificat , Trabs  ocuio  fra.rjs  tui  .* 
ingentia.  Tota  enimlocutio , ficut  & prscedcns  , adagialis  eft,  tern-  * 

pore  Chrifti  ufitata  $ ficuti  ex  eo  patet , quod  utraque  crebro  in  an- 
tiquorum Juaaeorum libris  occurrat.Itaque  reprehendit  hie  aliquod 
vitiofiflimum  judicii  Sc  Judicum  genus,  qui  occulatiflimi  funt,  ut  in 
aliis  delida  levia  videant , graviftimain  feipfisnon  videant  : JNeque 
tantum  ea  vident,  fed  etiam corrigere  Sc  corripere  volunt,  qulbusait: 

4.  * Aut  quomedo  , id  eft,  qua  fronte  dicis  : * Sine  ejiciatn  fefiucam,  dicfsUfrTu°i™uo° 
See.  id  eft  , permitte  a me  fanari  vitium  tuum.  Qui  enim  corripit  al-  fine  ejiciam  fe- 
terum  , fimilis  eft  ejicienti  feftucam  ex  ocuio  : hie  enim  corpus , ille  fUo?&^cce°trabs 
animum  corrigere  ftudet.  * Et  ccce  trabs  , id  eft,  cum  tamentu  gra-  eft  in  ocuio  tuo  3 
vioribus  labores.  Quod  genus  hominum  rede  vocat  Eypocritas , id 

eft , {imulatores , live  quia  praetextu  emendationis  condemnationem 
tantum  3c  confufionem  altertus  quaerunt(  ft  enim  exdiledione  cor- 
redionem  queererent  , potius  graviora  in  fe  corrigerent : ) live  , ut 
Aug.  quia  accufare  vitia , officium  eft  bonorum  virorum  Sc  benevo- 
lorum  ;quod  cum  mali  faciunt , alienas  partes  agunt , ficut  hypo- 
crite : five  denique  quia  ex  aliena  reprehenfione  fanditatis  opinio- 
nem  venari  ftudent , cum  mi  nun  e fandi  fint. 

c.  * Eiice  prirmm  trabem  de  ocuio  tuo  , id  eft , corrige  priirs  int;e  j.Hypocrita.eit-- 
iplo  graviora.  * EtJunc  vtdebis  , leu  videre  potens , * ejtcere  feflu-  bem  de  ocuio 
cam  , &c.  id  eft  , tunc  purgatus  omnino  idoneus  eris  , qui  aliorum  *“£.» 
peccatacorripias  , Sc  corrigas , quia  , ut  Aug.  videbis  ea  oculis  co-  ftucam  de  ocuio 
lumbae,  id  eft,  cum  animi  fimplicitate  ac  diledione.  Multaenim ‘fatr‘sluu 
diftimulabis  , bene  interpretaberis  , excufabis,  tolerabis  : denique 
ex  propriae  infirmitatis  conftderatione  cum  humilitate  & frudu  ar- 
gues. Sed  ne  quis  putaret  hoc  diledionis  beneficium  quibuflibet  vi- 
tiofiseffe  prae.ftandum,  prudentiam  ftmplicitati  mifeendam  effe  docet. 

Itaaue 

1 

6.  * Etolite  dare  Santtum  canibus , &c.  Multi  operose  diftinguere  6.  Non te  dare 
conantur  Sanctum  Sc  Margaritas , Canes  & Porcos : atque  inde  fen- 
tentia  ifta  in  diverfos  ienfus  trahitur.  Verior  Sc  fimplicior  videtur  jn-ugamas  ve- 

r r . 1 r itras  ante  porcos, 

ienlus  Aug.  lib.  2.  de  term.  Dom.  in  monte  : ut  una  eademque  res  ne  forte  concui- 
Sc  Santtum  Sc  Margarita  dicatur,  dodrinaiciiicet  Evangelka  & c^-rSr,&Scoeateui 
leftium  myfteriorum  thefaurus : Santtum  quidem  , quia  divina  funt,  ditumpaui  vos.  . 
quae  non  debent  corrumpi  , Margarita  verb , quia  pretiofa , quae  non 
debent  contemni.  Similiter iidem  dicuntur  Cane s Sc  Pmi , immundi 

feili- 


7.  Petite,  6c  da- 
bitur  vebisrquaj- 
ii te  , & ir.yer.ie- 
tis  : pulfare  , 5< 
aperietur  vobis. 


9.  Omnis  enim 
qui  petir.accipit: 
6c  qui  quajrir.in- 
venit:  5c  pulfanti 
apetietur. 


g4  COMMENT.  IN  EVANGELJUM 

feilicet  homines,  non  tamen  quilibet,  fed  qui  vellatra’ndo,  utcanesi 
oppugnant  8c  lacerant  veritatem  , vel  conculcando  , ut  porci , earn 
contemnunt.  Canis  enim  prxterquam  quod  fit  immundiflimus , ut- 
pote  etiam  voraciflimus  puditiilimorum  cadaverum,  turpiflime  fa* 
iax  , reforbens  vomitum  fuum  , infuper  prx  colerx  magnitudine 
in  quollibet  latrat : porci  verb  , preeter  fordes , conculcant  cibum  5 
8c  invadunt  eum  , qui  porrigit  ,nifi  dederit. 

* tfolite  ergo  Sunburn  , id  eft  , cxleftia  Evangelicx  veritatis  docu- 
llienta  8c  myfteria  , maxime  nuda  , * dare  canibus , id  eft  , hominU 
bus  immundis  latratoribus  8c  oppugnatoribuseorum , ut  Clemens 
Alex.  2.  Strom,  c.  i.  Ubi  fit  allufioad  ritum  veteris  legis , in  qua 
vetitumerat  carnes  fandas,  feu  Deo  confecratas, immundis, maximb 
canibus  dare.  Idem  autem  Scripture  more  docet  fequenti  hemifty- 
chio:  * Ueque  mittatis  feu  projiciatis-,  * margaritas  vefiras , id  eft, 
eumdem  ilium  cxleftis  fapientix  thefaurum  , inftar  margaritx  pre- 
tiofum  , * anteporcos , feu  contemptores  ejus.  Hanc  enim  porcorum 
iftorum  conditionem  mox  explicate  * Ne  forte  conculcent  eas  pedibus ,* 
quo  contemptus  8c  rei  pretiofxprofimatio  fignificatur  , dum  facra  , 
quxeis  non  placent , adverfantur  , irrident , blafphemaat,  * Et  ccn~ 
verfi  dimmpant  z/os  , convitiis  lacerando  , verbis,  fadifque  perfe- 
quendo.  Solent  enim  hujufmodi  convertere  averfionem  a dodrina 
in  ipfum  Dodorem.  Duplex  hie  ergo  tangitur  prxeepti  ratio,nempe 
ne  dodrina  expenatur  profanationi  , 8c  Dodor  .perfecutioni.  Ubi 
merito  quxritur , An  ergo  Chriftus  dederit  Sandum  canibus  , qui 
Judxisrefiftentibus  & contemnentibus  fxpe  prxdicavit  ? Refpon- 
det  Aug.  Chriftum  non  dedilfe  Sandum  canibus  , led  eis  , qui  ca- 
pere  poterant , 8c  fimul  aderant,  quos  propter  immunditiam  8c 
malitiam  , aliorum  negligi  non  oportebat. 

7.  * petite  & dabitur  vobis.  Lucas  c.  11.  fub  jiingit  ifta  Orationi 
Domicicx  : unde  videtur  Chriftus  hie  perficere  orandimodum  quern 
fupra  tradiderat.  Chryfoft.  verb  putat  modum  tradi , quo  difficilia 
prxeepta  Chrifti  hadenus  tradita  impleri  poflint,  nempe  petendo  ad 
ea  , qux  delunt  nobis , adjutorium  Dei.  * Petite  itaque  O dabitur  vo~ 
bis ideft,  certiftimeexaudiet  vos.  Intellige  , fi  necin  rebus peten- 
dis , nec  in  modopetendi  defecerimus : nam  cum  ilia  limitatione  in- 
telligendumeftid  , quod  mox  additur. 

8.  * Omnis  enim  qui  petit  accipit  See.  Porro  de  rebus  petetidis  did- 
tur  1.  )oan.  2.  5.  v.  iy.  Ouodcumque petierimus , fecundum  voluntatem 
ejus  audit  nos : id  eft,  fi  petamus&  bona  &ad  falutem  utiiia.  Si  enim 
vel  mala  petimus , vel  bona  infima  8c  tragilia  , vel  ut  ea  in  concupif- 

centias 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.7.  8y 

centias  noftrasinfumamus  , non  eftmirum  , fi  petimus  & nonacci- 
pimus,  Jacobi  4.V.3.  Unde  Auguft.  initio  epift.34.  Bonus  Dominus, 
qui  non  tribuit  faepe  quod  voiumus  , ut , quod  malumus  , tribuat. 

Modus  petendi  tangitur  ab  Aug.  lib.  denat.  8c  grat.c.17.  Deusdat 
omnibus  affluenter , inquit , utique  his  omnibus , qui  fic  petunt,  Sc 
tan  turn  petunt , quomodo,  Sc  quantum  res  tanta  ( cseleftis  fcilicet 
fapientia)  petendaeft.  Ubi  per  ,fic  peter e , Aug.  inteliigit  ibi  , quod 
Apoftolus  Jacobus  c.  1.  quem  explicate  nempe  ut  poftuiet  in  fide  ni- 
hil haefitans  , id  eft , magna  8c  humili  fiducia  : per , tantum  petere , 
orationis  inftantiam  acperfeverantiam.  Nam  , ut  idem  ait  Term. 
de  verbis  Domini  cap.  5.  cum  aliquando  tardius  dat  Deus,coramen- 
dat  dona,  non  negat.  Diu  defideratadulcius  obtinentur ; cito  autern 
data  vilefcunt  8c  contemnuntur.  Hanc  orationis  inftantiam  quam 
maxime  orantibus  neceffariam  effe  indicat  hie  Chriftusilla  inculca- 
tione,  petite,  qu&rite , pulfate.  Nam  quamvis  Tertull.lib.  de  praefcript. 
cap. 8.  8c  Aug.lib.2.  de  fermone  Domini  in  monte cap.21.  ilia tria 
operose  diftinguant  j alii  quoque  exponant , petite  orando  , quarite 
rede  vivendo  , pulfate  perfeverando  ; petite  fide,  quarite  fpc,  pul- 
fate  charitate  : idem  tamen  Aug.  lib.  1 • Retrad.  c.  19.  tradit,longC. 
melius  ad  inftantiflimam  petitionem  omnia  referri.  Hoc  enim  often- 
ditv.  1 1.  ubi  eodem  verbo  petetidicun&a  concludit. 

9 .*Aut  quis  eft  ex  vobis  homo?  Gvxch, Hum  quis  eft  ex  vobis  homo?  Nem-  9.  Aut  qujj  Cft 
pc  quamvis  immitis  & malus.  Opponit  enim  hominem  natura  jam 
depravatum  benigmmmo  &omnis  malitiasexperti  Deo  , utimpe-  ftiius  fuu<  pane® 
trandi  facilitatem  probet  non  folum  a minor  i , fed  etiam  a contrario,  pomget  ^p/dca> 
utcx  v.  1 1.  patet.  * Quern  ft  petieritfilius  funs  pane uti-  IO\Au.r  pifrem 
lem  , * numquid  lapidemporriget  ei  ? Rem  fcilicet  vitas  fuftentandae  rerpememUporr^ 
noxiam?  Idem  judicium  de  pifce  8c  ferpente.Pulchre  autem  lapidem  SMesi?crgo  vos 
pani,  pifcem  ferpenti  opponit.  Colore  enim  & figura  nihil  fimilius,  maI»I 

natura  &ufu  nihil  diffimilius  : 8c  plus  probat , quam  propofitum  d^refiinsvcte3; 
poftulabat , nempe  non  folum  Deum  petentibus  opem  laturum  , fed  ?e?veftTra8uff” 
etiam  bona  daturum  , ficut  mox  v.  1 1.  concludit.  eft  , dabir 

12.  * Omnia  ergo . Unde  hoc  inferatur , non  omnino  patet.  Lucas  fe°"a  petem,bu* 
cap.  6.  v.  31.  fubjungit  hoc  illi  fententiae  , quae  praecefht  hie  cap.  f 
v*42.  Qui  petit  ate,  da  ei,  8c  reliquis  de  diledione  proximi,cum  qui-  tis  m faciant  vo- 
bus  optime  cohaeret : utfeilicet  Lucas  hie  ordinem  didorum  Chrifti  vo^fadT/Viii^ 
fervaverit , non  Matth.  Auguftinus  vero  vult  hoc  orationi  fubn.edi,  ^*pr*ftenim,eJf* 
quafi  Chriftus  traderet  modumimpetrandi, nempe  faciendo  aliis, quod  1 F er*‘ 

nobis  fieri. voiumus.  PofTet  tamen  non  inepte  dici  cum  Chryfoft.  8c 
difeipulis  ejus  ? efle  epilogum  8c  compendium  omnium , quae  hifee 

M tribus 


86  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

tribus  cap!  tibus  didafunt.  * Qaacumqucvultis.  Proprie  hie,  Velfe,  acci- 
piendum  eft, non  vulgariter.  Voluntas  namqne  proprie , inquit  Aug* 
lib. 2. c. 22.  de  ferm.  Domini  in  monte,  non  eft  nifi  in  bonis : nam  in 
malis  , flagitiofifque  fadis  Cupiditas  proprie  dicitur  , non  Voluntas . 
Hoc  ut  fignificarent  aliqui,addiderunt  olim  textui  Latino,  bona , fed 
non  eft  opus.  Senfus  eft  enim  : omnia , quae  reda  Sc  rationabili  vo- 
luntate  vultis  ab  aliis  praeftari , * Et  vosfacite  iilis : quia  hoc  eft  dill— 
ge're  proximum  , ficut  feipfum.  Graece  Sc  Svriace  , Sic  & vos : nam 
propter  difparitatem  perfonarum  patris  Sc  filii,  mariti  Sc  uxoris,6cc. 
faepe  non  eadem , fed  fimilia  cum  proportione  aliis  prxftanda  funt. 
Hanc  regulam  in  veteri  lege  Tobias  C.4.V.  1 6.  praeferibit  filio:  quam 
Sc  Philofophi  agnoverunt.  Propter  cujus  obfervationem  Alexander 
Imperator  dicere  folebat  , fibi  placere  Chriftianos.  Trad  it  earn  Chri- 
ftus  velut  legis  compendium,  turn  quia  facillima  eft  : quod  enim  erga 
fe  redum  Sc  aequum  fit , fieri  homo  facillime  videt  $ quod  vero  erga 
alium  , propter  obfeurationem  cupiditatum  Sc  philautiae,non  ita  fa- 
cile videt ; turn  verb  , * Quia  \uc  eft  lex  & Prophet a , id  eft  , haec  eft 
fumma  Sc  velut  compendium  dodrinae , quam  lex  Movfis  Sc  Pro- 
phetae  per  valde  varia  praecepta  de  proximo  diligendo  tradunt.  Quo 
fenfu  non  repugnat  ei , quod  infra  cap.  22.  v.  40.  ad  duo  praecepta 
diledionis  Dei  Sc  proximi  lex  & Prophetae  referuntur  , quia  ibi  ad- 
ditur  jUniverfa  lex  , quod  hie  non  additur  ,ut  obfervat  Auguft. 
an|uftamatCporr  1 3 * *lntrate  Per  anguftam  port  am.  Hie  fequuntur  non  tarn  praecepta 

tain  : quia  laia  nova  , quam  exhortatio  generalis  ad  fervanda  fuperiora  praecepta  , 
vi^1  eft duel t tifque  ad  finem  capitis.  Per  pertain  autem  $£  viam  idem  intelligit, non 
& a uhhurn”1  ? clu^em  banc  vitam  , ut  Bafil.  q.  24 r.  inter  breviores , fed  rationcm 
intrant  per  earn.  inftituendae  vitae  cujufque.  Arda  quidern  & angufta  porta  intelligi- 
tur  via  virtutis  , turn  quia  terminis  divine  legis , maximaeque  Chri- 
ftianae  , hadenus  traditaecircumfcripta  eft  , ita  ut  neque  ad  dexte- 
ram  neque  ad  finiftram  vagari  hominem  finat , ut  ulli  omnino  cupi- 
ditatifatisfaciat  Vtum  qyiia  inceffu  dilScilis  eft,  non  propter  fe,  cum 
fit  maxime  connaturalis , fed  propter  pronitatem  corrupts  naturae 
in  omnia  fenfibilia  , a qitibus  difficillime  refraenatur  : turn  denique 
quia  unica  omnino  eft,  a quanequidem  latum  unguem  fas  eft  defle- 
dere.  Quia  verb  omnes  cupiditatesper  diverfiftima  genera  vitiorum 
in  cdrruptelas  feruntur , five  per  exceffum  five  per  defedum  ,hinc 
dicitur:  * Lata  porta  & fpatiofa  via  eft , qua  ducit  ad  perditionem, id  eft, 
via  iniquitatis,  '*&  multi  funt  qui  intrant  per  eam-ySc  confequenter  ten- 
dunt  ad  perditionem  aeternam.  Major  enim  hominum  pars  viae  facili- 
tate capitur  , Sc  libentiusfacit  id,  quodlubet,  quam  id,  quod  licet* 
Unde  quafi  admirabundus  Salvator  adjicit : 14* 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  7.  87 

14.  * Quam  angufta  porta  & artta  via  eft , qua  ducit  ad  vitam,&  fauci 
pant  qui' inveniunt  earn  ; pauciores , qui  ingrediuntur  5 pauciffimi , quj  via  eft, qua:  ducit 
ingreiTu  ad  ftnemufque  perieyerant,tit  Hieron.notat  tumhictujnUb. 

2. cortt.  Pelag.  Nulli  .epimPEilofopHi , Hceretjici, /jTurcae,  Ethnici.e^pi  fa®: 

* **  j II*  4m  K 1 < 1 •«  d . . . ^ . L ^ _ - 


inveniunt  • nulli  mail  Ca c h ohei  i n.gr  ed i un tur  > ; pauc i boni  ad  fine ra 


u'fqiie  perveniunt . Via  verb  fpatiofa  fnventu  facillima  e ft , quia  non 
alio  opus  eft  dudore  quam  errope  Sc  a viareda  deflexu  , qui  intinitis 
modis  fieri  poteft.  Eamdem  dodrinam  lumine  naturae  viderunt  Eth- 
nici , Sc  exprefferunt  partim  per  litteram  Pythagoras  bicornemvpat- 
tim  per  facilem  defeenfum  Averni , , 


Sed  revocare gradum  , piper apque  evader e ad  auras  , 

Hoc  opus , hie  labor. 

Quia  verb  viam  illam  inventudifficilem,  & a paucisinveniridrxerat, 
ut  merito  dux  aliquis  quaeri  deberet, aptiflime  fubjungit,nOiia  quq- 
libct  earn  effe  quaerendam. 

I J . * Attendite  , feu  diligenter  cavete  , * afalfif  Prophet  is  , qui  fe 
duces  anguftae  vise  offer unt , 8c,  ut  Aug.  qui  pyomittuntfapientiain  u veniunt  ad 

• • " . . t°i  1 o- r 1 vos  in  veft'men- 

cognitionemque  ventatis  , quam  non  habent , Sc  ie  plerumque  pau-  tiSOv;um,inrrin- 
citate  commendant.  Siguiiicantur  autem  prsecipue  Haeretici  , qui  fccus  autem  font 
vocanturrieudoprophetoe,  nomine  £pud  JudasQS  ifiitato : quia  quod 
apud  gentem  illam  ufurpabantfPfeu(iDprophetoe  ,:hoc  Hasretidapud 
Chriftianos.  Utriqiie enim  fe  a Deomiflos damitant , cumafeipfis 
veniant:  utrfque  venditant  verba  Dei3cum  fuapracdkentmendacia# 

Ad  utramque  fraudem  indicandam  addit : * jQui  veniunt , afeipfis 
feilicet,  non  miflia  Deo , juxta  illud  Jerem.  23.  v.21.  Non  mitt eb am 
Prophetas  , & ipfi  currebant  : * ad  vos , docendos  vj.am  veritatis,  * in 
veftimentis  oyium  , id  eft,  ementita  fimplicitate  & habitivveri  dodo- 
ris  veritatis^  ut  fcilicet  minus  a veris  ovibus  timyantur  , quemadnlo- 
dum  aliquando  feciffe  lupum  tradit  fabula.  Haec  autem  fqqt  ea3  per 
quas  efTe 'oves ,ne.mpe  nominis  Chriftiapiex- 

trinfecus  fuperficies , ut  tertull.  de  prsefer.  c.  4.  pellis  manfueta  , 
ut  Cyril.  Catechefi  4.  dulces  fermones , Rom.  16.  v.  13.  fpiritus 
juftitias  Sc  fandimoniae  , 2.  Corint  11.  v.,  . iy.  v.  g.  jejunia  , elee- 
mofyhae  , orationes  : rurfum  perpetua  Chrifti  Sc  Evangeliiinculca- 
tio?denfifftma  Scripturarum  ciratio,de  quibus  pulchre  Vine.  Lirinen- 
iis  in  fuo  Commonitorio  c.  1 5 . & 37 . »*  Intrinfecus  autem  funt  lupi 
r Apace s4  Quia  reverafeopus  eorum  non  eftalius,quam  proprii  com- 
pendii  causa  gregem  Domini  lacerare.  Sc  a veritate  abdudos  difeipu- 
lbs  poft  fe  trahere  \ quo  in  astc^num  cxitium  pr^cipitentur  , de  quo 

M 2 vide 


88  COMMENT,  IN  EVANGELITJM 

vide  A&or.  20.  v.  29.  & feq.  Quod  ergo  fymbolum  ad  eosdignof- 
cendosin  tanta  limilitudine  ? 

16.  A fruftibm  * Afrtiftibus  2orimcd<rnjfcetis  eos  : id  eft , a doftrini , inquit 

tf/eos.Numquid  hie  Calvinus , examinata  ad  verbum  Dei : fed  abfurde.  Agi  tur  enim 
£suv«l ^auidc  difcernendisPfeudoprophctis , id  eft , de  ;pfa,  quam  docent, 
tiibuiis  ficus » do&rina  difeernenda  : abfurdum  autem  doftrinam  ex  do&rina  pro- 
bari.  Itaque  Aug.  hie  8c  omnes  veteres  unanimlter  intelligunt  opera; 
eaque  non  qualia  & ab  hypocritis  fieri  poflunt , jejunium,  eleemo- 
fynae , orationes  , ut  patuit  fup.  cap.  6.  v.  1.  & feqq.  nam  , ut  idem 
Aug.  talia  opera  faepe  ad  veftitum  ovium  pertinent,  quibus  Pfeudo- 
prophetaedecipiunt  limplices  ,fed  maxime  ilia  , de  quibus  Paulus  ad 
Galat.  5.  v.  19.  8c  22.  Nam  quamvis  fubinde  etiamilla  bona  opera 
conantur  fimulandoexprimere,  plerumque  tamen  improbitas  in  ver- 
bis aut  fa&is  erumpit , fi  attentius  obferventur  , ut  notat  hie  D. Tho- 
mas ; & maxime  * ut  Theophil.  produntur  fuccellu  temporis  : nam 
nemo  diu  poteft  fi&am  ferre  perfonam.Hoc  autem  maxime  apparet, 
cum  cceperint  aliquibus  tentationibus  ea  ipfa  vel  fubtrahi , vel  ne- 
gari,  qus  ifto  velamine  confecuti  funt,  vel  confeqai  cupierunt.  Tunc 
enim  necefie  eft,  ut  appareat , utrum  lupus  in  ovina  pelle  fit , an  ovis 
in  fua , inquit  Aug.  1.  2.  c.  12.  de  Perm.  Dom.  in  monte. 

17.  * Sic , quemadmodum  feilicet  de  tribulo  8c  ficu  di&um  eft  , 
* omnis  arbor  bonx : intellige  fruftiferam,quaedam  enim  arbor  nec  bo- 

nos  nec  males  fru&us  profert.  Sub  Arbor  0 etiam  frutices  accipiendi 

a^borNbonna°nuft  ^unt  ^e^ra^co  more  ? qui  ill*  omnia  uno  nomine  vocant : nam  tribu- 
los  fruftus  lus  proprie  non  eft  arbor.  Itaque  omnis  arbor  bona  non  exfoliis,  fed 


i7.Sicemin3  ar- 
bor bona  fruftus 
bonos  facit.-mala 
autem  arbor  ma- 
los fiu&us  fecit. 


b^notfrutefe!  ex  fru&ibus  cognofcitur  : quia  fi  bona  eft , * Fruftus  bonos  facit ,*  fi 
:«e : maU,  nialos.  Nec  enim  aliter  in  rebus  naturalibus  fieri  ullo  modo  po- 

nonnfecu  fru  teft  , utvel  bona  malos  , vel  mala  bonos  , vel  utravis  utrofque  pro- 


ftura  bonum.ex-  mifcu£  fcrat.  Applicatio  fimilitudinis  iftius  difficilis  eft  : fi  enim 
item  mittetur.  iymboltce  per  Arbor  cm  bonAm  8c  malam  mtelligas  hominem  bonum  oC 
ftibuf  eoTumco-  malum,  poteft  bonus  mala  opera,  malusbona  proferre  : fin  do&oreaa 
goofcciis  coj.  verum  & falfum  , poteft  Haereticus  etiam  docere  vera.  Auguft.  rein 
facile  expedit  plerumque  per  arborem  bonam  & malam  intelligens 
voluntatem  bonam  & malam,  \ quibus  opera  tanquam  fruftuspro- 
cedunt : nunquam  enim  ilia  malos,  haec  bonos  fruftus  facit.  Ita  ipfe 
lib.  de  gratia  Chrifti  c.  10.  lib.  2.  de  nuptiis&  concupifcentia  c.26. 
lib.  1.  contra  Julian,  c.8.  & late  lib. 4.  0/3.  8c  faepius  alibi.  Quibus 
locis  fere  refutat  Manichceos  9 qui  arborem  bonam  & malam  voca- 
bant  naturasbonas  & malas  : itemque  Pelagianos , qui  conjugium 
intelligebant  arborem  bonam*  unde  non  pofTet  homo  nafei  cum  pec- 

cato 


SCUNDUM  MATTH^UM.  Cap.  7.  89 

cato  originali  tamquam  frudus  malus.  Qux  Auguftini  interpre- 
tatio,  licet  univerfaliter  veriflima  fit , non  tamen  fatis  apparet,  quo- 
modo  Chrifti  propofitum  fpedet , qui  vult  lignum  dare  , unde  cog- 
uofcantur , non  voluntas  bona  aut  mala,  fed  Pfeudo-prophetx  a ve- 
ris  Prophetis  , ut  patet  ex  conclufione  v.  20.  tamen  utrique  pofifunt 
efife  voluntatis  malae.  Itaque  fequendo  fiium  fermonis  Chrifti,  arbor 
Iona  vldetur  efife  Propheta  feu  Dodor  verus  , mala  falfus.  Dat  ergo 
fignum  dignofcendi  eos  non  mathematicum  , fed  vulgare  , neaue  de 
fingulis  operibus,  fed  de  plerifque  loquitur.  Nam  propter  duplicem 
in  hoinine  voluntatem  non  eft  in  omnibus arborum  8c  hominum  quae- 
renda  fimilitudo  , quod  Chriftus  ipfe  declaravit  in  Pharifxis  c.  25# 
v.2.&  3.  qui  vera  docebant,  male  vivebant.  Vel  ergo  fignificat,  ita 
fere  fieri  folere , ut  falfi  Prophet®  non  diu  fub  ovina  pelle  lateant  , 
fed  frudibusfefe  prodant , contraque  naturam  fieri  , fi  veri  dodores 
male  vivant  : vel  certe  intelligenda  funt  hxc  formaliter  , ut  loqui 
folent,  hoc  eft  de  dodoribus  verx  8c  falfx  dodrinx,ut  talibus.  Nullo 
enim  raodo  fieri  poteft  , ut  vera  8c  caftadodrina  malos  frudus  pro- 
ferat , vel  falfa  bonos  , five  in  ipfo  praedicante , five  in  auditoribus  , 
fidodrinxconformiter  vivant.  Monet  ergo  non  ad  folia,  verborum 
ornatum,  fpeciemfanditatis  &c.  fed  ad  frudus  , quos  docendo  8c 
dodrinae  conformiter  vivendo  proferunt,  efife  refpiciendum.Sic  enina 
omnes  haerefes , maxime  noftri  temporis  > etiam  a vulgo  deprehendi 
poterunt- 

Sed  quafi  quxreret  aliquis , Quifunt  ergoilli  frudus  boni  ? Sub-? 

jungit  Chriftus: 

21.  * tfonomnis , qui  dicitmihi , Demine , Domine  , id  eft,  qui  me  *[*d^?*  omtv* 
Dominum  honorificecompellat  ,&  verbis  me  8c  Evangelium  meum  Domine,  SomC 
crepat  : nam  ifta  faepe  ad  arborum  folia  8c  ovium  veftjmentapertt-  gnumcaioium" 
nent.  * Intrabit  in  regnum  cdorum  , quia , ut  Hilar,  regnum  cxlorum  ;ed  qui  feck  vo- 
fola  verborum  ofHcianon  obtinent.  * Sed  qui facitvoluntaterripatYis 

wei , 8c  confequenter  meam , id  eft , quiobfervatmandata,  qux  par-  kfrignwiTS©! 
tim  in  reda  fide , partim  in  operibus  juftitixpofita  funt.  Dicun tur  rmn. 
ergo  haecadverfuseos,  qui  nomen  Chrifti  habent , fada  non  habent,. 
inquit  Aug.  five  rede  credant  , five  non  credant.  Nunc  contra  eos  r 
qui  etiam  in  mirabilibus  quibufdamfadis  fiduciam  cpllocant-.  aa.MutH dfcenr 

22. 


* Multi  dicent  mibi  inilla  die , lingular i , terribili , 8c  qux  rre-  ^mine! 
mini  ign ota  erit , qua  fcilijcet  erit  intrandum  in  regnum  cxlorum 


mihi  in  ilia  die; 

Domi* 
ne,  nonne  in  no- 
mine tuo  prophe 


Significatur  enim  dies  judicii,  quae  antonomaftice  flla  dies  voeari  fo~  tavimus  , ia 
let,  ut  patet  2.  TimotEux.v*  12.  8c  ibid*  C.4.V.8* * Domine * Domine., 

Hie  repetitiq  ifta  vehementiara  fignificat  ex  terrore  venientem,  verfn  nominejt^ 

Veto  fecinuisj 


90  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

vero  precedent!  tan  turn  frequentiam.  * Nome  in  no  nine  wo. , id  eft , 
au&oritate , commiffione  ,8c  virtute  tua  , * Prophetavimm , id  eft  , 
docuiinus,  inquiunt  aliqui : fic  enim  prophetare  fubindc  fumituc.  Unde 
tali  fen fu  Hjeretici  vocantur  falfi  prophetae.  Sed  hie  videtur  Uimi 
proprie  pro  ,futura‘prasdiximus  , vel  ex afftatu  ^nrfiustm^ 
protulimUs.  Nam  adtertur  hie  tanquam  mir^culum,  quod  in  ho  mine 
leu  virtute  Chrifti  fieri  lolet,  ficuti  funt  8c  reliqua,  quae  hicfequun- 
tur,  * Dumont  a ejicere , virtutes  multas  facere,  id  eft,  multa  effe&a  vir- 
tutisieu  poteftatis  divine,  quae  non  funt  alia,  quam  multiplicia  mi- 
racula  :quod  enim  per  partes  dixerat,  generaliter  concludit.  Intelligi 
*autem  debent  vera*  prophetic , verae  dasmonum  eje&iones,  verce  vir- 
tutes , 8c  mi tacul'a.  Non  enim  necelTe  eft  , ut  mentiri  intelligahtur  , 
qui  ifta  five  voce  five  cogitatione  dicluri  iunt  : nam  omniaifta  ab 
improbis  fieri  pofie  , exemplo  Balaam  8c  Caiphae  8C  filiorum  Scev#  , 
8c  aliorum  patuit.  Unde  Bafil.  in  Moral,  reg.  7.  vocat  ea  donafpi- 
ritualia  , quibus  oceulto  Dei  confilio  ornari  finuntur  improbi.  Sed  va- 
nam  iftorum  fiduciam  efife  , fi  fidei  non  adlit  vita  proba  , declarat 
Chriftus* 

aj.Et  tunc  con-  "23.  * Et  tunc,  quod  ante  patientia  diftimufaveram,  * confitebor  illi$y 
runquam 1S: no vl  id  eft,  diferte  acpalam  profitebor  : * quiammquam,  ne  tunc  quidem, 
▼os , difeedite  a cum  [[[^  ft»na  faceretis,meamqtie  caufam  a^ere  videremini,  *novi  vos 
ainiiniquitatem  utmeos  leu  pro  meis.  Plerique  enim  v e teres  obi ervant  N cfeendi  ver- 
bum  in  Scriptur'is  faepepro  dile&ione  8c  approbation  ufurpari : atque 
ita  competit  vel  folis.  praedeftinatis,  quo  padodicitur  2.  adTimoth. 
2.v.  iy.  Cognovit  Dominus , qui  funt  ejtis : vel  omnibus  juftis,  qups  Deus 
ex  regulafuae  juftitiae  juftos  facit,  juxtaillud  Pfalm.  1.  Ouoniam  «o- 
vit  Dominus  viam  juftorum  , nempe  qui  approbat,  diligit  8c  facit  earn. 
Unde  Aug.ferm.  23.  de  verbis  Domini  c.  10.  Non  novit  illos , qui 
cmnia  novit  ? Quid  eft  ergo,  Non  novi  vos  ? Improbo  vos,  reprobo  vos, 
in  arte  mea  non  vos  agnolbo  , ars  mea  nefeit  vitia' , 8c  judicat  vitia  z 
nelcit  faciendo  , judicat  arguendo.  * Difeedite  a nib , in  ignem  fei licet 
aeternum,  quibufeunque  tandem  gratiis  8c  quantifeunque  miraculis 
fulferitis . Eft  enim  eadem  fententia  cum  ilia  terribili  voce , It  e male  diet  i 
in  ignem  atertuim : quae  tamquam  turbo  Dominicae  indignationis , 8c 

velutitempeftaserumpensfuper  caput  impiorumvenietJer.23.V.20.&r 

29.*  qui  operamini  iniqultatem , id  eft,  operarii  iniquitatk, ut  habet  Lucas 
c.  13.  qui  fcilicet  in  vita  iniquitatibus  addi&i  fuiftis  , 8c  adhuc  vo- 
luntatem  addi&am  geritis.  Non  enim  fignificat  eos  adhuc  tuncini- 
quitatem  operari,  H&c  eft  ergo  ratio  , cur  non  noverit  eos,  quia 
averfatur  cos* 

24 *Om- 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  7.  91 

24.  * Omni f ergo  : q.  d.  Cum  ergo  tantafit  necetfitas  fruduum  * 24.0mnistrgo 
non  foliorumjfadorum,  non  verborum,  ut  ab  ilia  ultima  tempeftate  2Ita fadt 
illaefi  efte  poflitis.  Eft  enimvelut  epilogus  totius  concionis,  apta  nexa- 
que  ex  praecedenti  fimilitudine  , exhortansad  pnecepta  fua  facienda,  adificavit  dims 
non  audienda  vel  credenda  tantum.  * Omnis  ergo  , Qui  Audit  & facit  fupra  pC* 
verb  a me  a Juc , id  eft , dodrinam  hanc  : quo  fignificat  iftum  fermo-  ^svl^td|:rcvcndit 
nem  omnibus  prseceptis , quibus  Chriftiana  vita  formatur , efle  perfe-  runt  fiumina  , Sc 
dum,  ut&  Aug.  obfervat  initio  lib.  I.  deferm.  Dorn.  in  monte.  &v“J,"ctr„n”tii 
* Similis  ejlviro  fafienti , id  eft , prudenti  , prudenterque  rebus  fuis  domum  illam, & 
profpicienti , in  eo , quod  * adificAt  domum  fuam  fuferfetram , id  eft  , SataTnim’  cut 
in  folidiflimo  & immobili  fundamento  , ita  ut  inde  domas  etiam  fiat  fuPeI  Petram-  . 

....  . '•  /,  iir1  • 2 6.Et  omnis  qui 

immobilis  contra  omnis  generis  tempeitates,  quae  veldeluper  irruant,  audit  verba  mea 

ut  * fluvi a , vel  tentent  fundamenta  , ut  *flumina  inundantia , vel  in 

latus  ineruant , ut  * venti : a quibus  impulfa  talis  domus  * non  ceci - ro ftuito . qui a*- 

. 1 n . n -A-  r . * „ , • dificavit domum 

dtt,vd  eft  , everti  tempeitatibus  litis  non  potuit.  * FundAta  emm  erAt  mam  fuper  arc- 
fuferfetrAm , veluti  fuper  firmiflimum  fundamentum.  Quae fimilitudo  Et defeenda 
fie  reddenda  eft  , ut  Atidire  Scfacere  fit  quafi  aedificare  fuper  petram.  piuvia , & venc- 
Non  enim  , inquirAug,_quifque  firnaat  quod  audit,  vel  percipit,  nifi  flavwunT'ventU 
faciendo.  Nam  per  fada  non  auribus,  aut  labiis,  aut  intelledu  tenus,  ? irruerllnt  *" 
led  mirabili  modo  proiundimme  lpfi  ammo  incorporatur  ventas  oC  cecidit,8cfuhn.i 
dodrina  : ita  ut  poftea  homo  adverfus  omnis  generis  tentationes  ac  na  llllus  n,asna' 
tettfpeftates  undecunque  irruentesfit  infuperabilis.Audire  verb  (fub 
quo  & credere  tantum  intelligitur  ) & non  facere  , feu  non  obedire 
mandatis  Dei , eft  quafi  aedificare  domum  * fufer  AtenAtn  , hoc  eft  , 
fluxo  fallacique  fundamento  niti : quod  nullam  homini  ftabilitatem 
dare  poteft  adverfus  irruentes  tentationes  ac  perfecutiones , maxi- 
meque  illam  poftremam  noviftimi  diei  tempeftatem.  Nam  ad  illam 
etiam  refpici  fuadet  id  , quod  fequitur  , * & fuit  ruinA  illius  magtiA , 
quia  seterna,  & abfque  ulla  fpe  redintegrationis.thc  videtur  maxime 
obvius  & fimplex  fimifitudinis  iftiusfenfus , quern  eleganter  Sc  late 
profequitur  homil.  Quamvis  plerique  alii  antiqui  magfc  parti- 
culatim  , fed  valde  diverfis  modis , fingulas  parabolae  iftius  partes  ap- 
plicuerint.  Nam  Auguftinopm^  eft  Chriftus;  p/^/^caliginofaefu- 
perftitiones ; venti,  rumores  hominum  ;flumina , carnales  concupif* 
centime.  Hilario  fetrA  fimiliter  Chriftus  eft  ♦ fluvia  , bland#  volup- 
tatum  illecebrae  , quibus  primum  fides  rimis  patentibus  immadefeit ; 
flumina  , graviorum  cupiditatum  motus ; venti , tota  diabolic#  pote- 
ft atis  vis.  TheophiJ.  & alii  aliter,  js.Etfaftumefc 

z%*Ft fAttum eft, &c. admiral antur  turl a grrece  obftufef- 

(chant,  * fufer  dottrina  t)ut : turn  quia  dodrina  tam  nova,  clara,  fubli-  th*c,taud^rar^"’ 

mis  j doftrinae  ejus. 


29  Eratenim  do 

C'  OS  fi-'M  po 


9i  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

mis , divina , ration!  confentanea  , atque  auditoribus  fatisfaciens  : 
turn  quia  modus  docendi  tam  inufitatus , ut  fequitur. 

29.  * Erat  cnirn  dvcens  cos  ficut  foteftatem  bahens , Greece  fyw'i&Lr, 
teftprem  ha  bens,  auclontatem  , id  eft , poceftatem  Sc  jus  dicendi.  Nonenim  quad  ex 
bz  eorum,&  iha  aitcrius  prasicripto  , ficut  Moyfes  Sc  Prophetce  loquebantur  , * h&c 
uCxi.  di€tt  2 ^Gtninus , led  velut  diroKfalap  legiflator  de  poenis  & praemiis , de 

vita  Sc  morte  decernebat , egodico  vobis.  Ita  Chryfoft.  Adde  , quia 
intrepide  loquebatur  , quia  magnafpiritusefficacia  dicendique  gra- 
vitate pollebat , ut  non  tam  dicere  quam  dida  pedoribus , Sc  cum 
didis  terrorem  atque  amorem  imprimere  videretur  , *&  non  ficut 
Scrtba  corum  & Pbarifai : quorum  dodrina  erat  de  cultu  tantiim  ex- 
terno  , non  interno  , de  rebus  minutiflirais  , plerumque  fupervaca- 
neis  3 ut  infra  c.  23.  & Marci  7.  dequseftionibusfcrupulofis  Sc  ftul- 
tis , de  genealogiis  interminatis , de  argumentis  faepe  fabulofis.  Mo- 
dus docendi  fine  ulla  majeftate  , fine  fpiritus  cfficacia  , torpidus, 
elumbis  , jejunus , ac  frigidus  3 ita  ut  fi  quis  etiamnum  eorum  dida 
audiat  , vel  feripta  legat , fomniantes  vel  nugantes  audire  videatur, 
aut  legere, 

CAPUT  OCTAVUM. 

1.  Vm  autem  dcfcendijfet  de  mcnte^&c.  ecce  leprofusveniens.  Com- 
V j mode  poft  praedicationem  ac  dodrinam  fignorum  offertur  oc- 
cafio  , ut  per  yirtutum  miracula  , prasteritus  apud  audientes  fermo 
firmaretur  , ut  notat  Hieron.  maxime  quia  dixerat  Evangelifta 
quod  erat  docens,quafi  poteftatem  habens  : ifte  enimeratpraecipuus 
miraculorum  Chriftifcopus.  Ut  proptereapraeclaredixerit  Aug. lib. 
De  utihtate  credendi  c.  14.  Ille  adferens  medecinam,qux  corruptifli- 
mos  mores  fanaturaeffet,miraculisreconciliavit  audoritatem5audo. 
ritate  meruit  fidem  , fide  contraxit  multitudincm  5 &c.  Lepra  au- 
tem pertinaciflimae  fcabiei  genus  eft^  fed  Judaica  in  nonnullis  eratdi- 
ftindaa  lepra  noftrate  , de  quibus  diximus  ad  c,  13.  Levit.  * Ado - 
rabat  etm  5 accidendo  fcilicet  ad  genua,  ut  Marcus  Sc  Lucas  notant: 
quamquam  Sc  Deum  agnovifle  Chryfoft.  Sc  Audor  Operis  imper- 
fedi  velint , Sc  fatis  clamant  verba  ejus  : 

2.  * Domine  , fi  vis , petes  me  mundare : id  eft  non  eft  opus  , ut  ro- 
ges,  utcujufquam  five  hominis  five  medicaminis  opem  adhibeas.  Po- 
teftas  curandi  in  folatua  voluntatc  fita  eft  , cui  totum  negotium 
fubmitto.  Quae  fane  orario  Sc  breviffima  eft.  Sc  modeftifiima , 8c 
maximse  fidei;  Sc  ideo 

3*  * Extetidens  Jefus  wanton  > ut  virtus  vivificae  canfis  ejus  often- 

dere- 


?.  Cum  autem 
<riefcendifi«t  de 
monte  , fecutae 
eurn  turbs 
Cashs : 


a.Eteccolepro- 
fus  veniens.ado 
sabat  eum  , di* 
cens : Domine, fi 
vis  , potes  me 
mundare. 

3.  Etextendens 
Jefus  manum  te- 
cigiteum.dicens: 
volo , mundare. 
£t  confeftim 
mundata  eft  le- 
pra ejus. 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.8,  ?s 

deretur  : nam  , ut  ait  Vidor  Antiochenus  in  Marcum  , Verbum  in- 
divulfam  cum  came  locietatem  fe  habere  perfuafum  volens  , plera- 
que  miracula  & figna  per  corporis  minifterium  edidit  : quam do- 
drinam  Sc  Cyrilius  Alexand.  Sc  alii  poll  ipfum  tradiderunt.  * T c- 
tigit  eutn  , ut  oftendcret  fe  tamquana  legiflatorem  non  ede  lubje- 
dum  legi,  quae  leprofum  tangi  vetabat ; ut  hom.  2 6.  Chryfoft.  In 
hoc  ipfo  tamen  fcopum  legis , non  litteram  fpedabat.  Nam  vetabat 
hoc  lex  , non  ut  leproli  non  fanarentur  , fed  ut  tangentes  non  in- 
quinarentur.  Ip  fe  autem  contadu  fuo  non  liebat  immundus  a lepra, 
fed  maculamabftergebat.  Quia  ergo  dixe  rat  leprofus , * fe  vis  , ref- 
pondit  Chriftus , * Volo  : quia  dixerat , * potes  me  mundarc  , refpon- 
det  ei  , * Mandate  , id  eft , efto  mundus  : eft  enim  imperativus , ut  ex 
Graeco  patet.  * Et  confeflim , quia  nihil  eft  medium  inter  opus  Dei 
8c  Praeceptum.  Voluntas  enim  Dei  poteftas  eft  , inquit  Ambrol. 
initio  lib.  5.  in  Luc.  qui  pulchre  notat  tres  haerefes  in  paucis  verbis 
refutari  : Volo  , enim  djxit  , propter  Photinum  , lmperat  propter 
Arium  , Tangit  propter  Manichamm. 

4.  * Et  ait  illi  Jefus : Vide  , feu  cave  , * tiemini  dixeris.  Ita  often-  f 4-  Et.ait 
dens  j inquit  Chryfoft.  hom.  28.  quam  diet  alienus  ab  aura  gloriae  , dixeris:  fed  vadS, 
pompaque  jadantiae  : limul  docensnos,ut  Ambrof.  loco  cit.  non  vul- 

ganda  noftra  beneficia  , fed  premenda , ut  non  folum  a mercede  ab-  nus  quod  jprsce- 
ftineamus  pecuniae  , fed  etiam  gratis  feu  favoris.  * Sed  oftende  te  Sa-  iiiisV 

(erdoti . utper  eura  communioni  hominum  reftituaris  , juxta  legem 
Levit.  14.  v.  2.  * Et  offer  miinus  , quod  pr&cepit  Mojfes  : id  eft  (acrifi- 
cium  , ibidem  praeferiptum  , fub  quo  totus  purificationis  ritus  com- 
pnehenditur,  * Jn  teftimenium  illis.  Jungendum  videturmon  cum  pr<e— 
cepit , led  cum  iffer  8c  ofeende  : q.  d.  ut  haec  oftenfio  8c  oblatio  illis 
teftimonium  dicant  turn  innocentiae  meae , quern  calumniantur  legis 
adverfarium  , turn  poteftatis  me#  , qua  leprofus  mudatus  eft  : ut  ita 
vel  in  me  credant  vel  iftoipfo  teftimonio  lint  inexcufabiles  , munus 
velut  mundati  accipiendo  , 8c  tamen  non  credendo  in  cum  , cujus 
miraculum  probaverint : quas  rationes  tangit  Hieron.  & Chryfoft. 

5.  * Cum  autem  introijfet  Capharnatim  , accefeit  ad  cum  Centurio  : id  £n{^ij““cauph” 

eft,  centum  militum  Praefedus.  Unde  Gentilem  fuilfe  vult  Aug.  naum.accefiitad 
ler.  de  verbis  Dom.  c.  2.  quia  jam  erat  Gens  fub  Romanis , quod  8c  9 

Audor  imperfedi  fentit  homil.  22.  8c  fatis  colligitur  ex  v.  10.  8c 

magis  Lucx  7.  v.  Quo  pulchre  adumbratum  fuit , gratiam  ex  Ju- 
daeis, velut  leprofis,id  eft,partim  fanis,partim  languidis,ad gentes  para- 
lyfi  decumbentes&morti  proximas  cumulation  frudu  elle  transfe- 
rendam  Chrifto  corpore  abfente,majeftate  prsefente  ut  Aug. ibid,  Nam 

N quod 


7-  Et  ait  illi  Je- 
fus : Ego  veniam 
Sccurabo  eum. 


S.Et  refpondens 
Centurio  ait  : 
Domine  , non 
fum  dignus  ut 
intres  fub  tedium 


96  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

qu5d  hie  dicitur  , accefiit , rogans , Sc  dicens  , intellige  non  per  feip- 
fum  , fed  prim6  per  feniores  Judasorum  , deinde  per  ami  cos , ut  ex 
Lucs  7.  cxponit  Aug.  lib.  2.  de  eonf.  Evang.  c.  20 ,8c  lib.  33. 
contra  Fauft.  c.  7.  & 8. 

Domine d,lCpuer  * Dominc  Puer  weus  , id  eft  fervus , ut  Lucas , ne  fili uni  intelli— 
metis  jacct  in  do-  geremus , * jacet  in  domo  paralyticus  , omnibus  fcilicet  undique  artu- 
S°mPakaltorque-  bus  fluid  is  , Sc  ad  confiftendi  ofliicium  agendlque  corruptis  , ut  fo- 
tur*  lent  elTe  paralytici.  * Et  male  torquctur  , quod  fieri  folet  in  paralyll 

fubita,  nam  lenta  dolore  caret. 

7.  * Et  ait  Jefus  illis , id  eft  , ]udaei$ , ejus  nomine  venientibus : 
* Eg9  veniam  , fcilicet  etiarn  ad  fervum  , ut  nos  doceat  non  magnos 
colere  Sc  prasterire  mendicos.  Cum  vero  hoc  fuiffet  renuntiatum 
Centurioni : 

8.  * Refpondens  Centurio , nempc  rurfum  non  per  fe  , fed  per  ami- 
cos  , quos  fubmifit  , cum  non  longe  abeffet  Chriftus  a domo  , ut 
clarum  eft  ex  Luca  , ait : * Domine  non  fum  dignus  , ut  intres  fub  tectum 

rneum : led  tan"  meum  , id  eft  , vel  domum  intres.  Dicendo  autem  fe  indignum,  prae- 
&™na*bitur pucr  dignum  , non  in  cujus  parietes  ,fed  in  cujus  cor  Chriftus  intra- 
meus.  ret  5 inquit  Aug.  ferm.  citat.  * fed  tantum  die  verbo  , id  eft  impera  , 

die  unicum  verbulum.  Quaphrafi  agnofeit  fummum  ejus  imperium  , 
fummamque  folius  juffus  efRcaciam,ut  merito  putaripoflit,  Chriftum 
non  folixm  ut  Meftiam  Judaeorum  , fed  ut  verum  Deum  agnoviffe. 

9.  Nam  & ego  9.  * Nam  & ego  , quamvis  homo  fum  , non  Deus  , uti  tu  , Sc  * fub 
poteftate^confti-  foteftate  conftitutus  , id  eft  , alteri  fubje&us , Tribuno  aut  Casfari  , non 
tutusMcmiub  omnibus  imperans  , ficut  tu,  ttimen  quia  fum  * habens  fub  me  mili - 
dico huic : vide,  tes , id  eft,  quia  non  nullam  in  quofdam  milites  poteftatem  habeo, 
venid&’  ven!"’  * ®*co  ^UlC  1 va<^e  ? & vadit , &c . id  eft  , multa  folo  julTu  facio.  Ar- 
^fervo  meo.Fac  gumentum  enim  petit  aminori , quafi  diceret,  inquit  Aug.  loco  cit. 

homo  fub  poteftate  , jubendi  habeo  poteftatem , quid  tu  non  poflis , 
cui  omnes  ferviunt  poteftates  ? Ex  quibus  verbis  patet  incompara- 
bilis  tides  iftius  Gentilis  , ficut  profundiftima  humilitas  ex  v.  8.  &; 
humilitas  erga  fervum  , modeftiaque  fupplicandi  ex  v.  G. 
to.  Audiens  io  ^ * Audiens  Jefus  mir  atus  efl , id  eft,  in  modum  mirantis  fe 

ram^e^^&fe-  vu^tu  habuit , Sc  locutus  eft  : quemadmodum  iratus  dicitur  Deus , 
quentibus  fe  di-  effedtu  fcilicet  non  affe<5hi,  quia  tranquilk)  judicio  facit  id  , quod 
JobisA, non inve°  irati  folent.  Nam,ut  Auguft.lib.  i. contra  adverfarium  Legis  Sc  Pro- 
fn  liud™  fidem  PhetarumcaP*7‘  quifquis  miratur  , inopinatum  atque  improvifum 
fibi  effe  fignificat  quod  miratur  : ]efu  autem  nihil  erat  inopinatum  , 
utpote  qui  ipfam  Centurionis  fidem  in  ipfo  feceraj.  Itaque  , in  quit 
Aug.  id,  quod  mirandum  aliis  commendabat , mirando,  ( id  eft,  mi- 

rar\- 


SECLNBUM  MATTH&TJM.  Cap.  8.  . 97 

tantis  modo  modo  fe  habendo  ) laudabat.  Nam  , ut  idem  ait  lib.  1. 
de  Geneli  contra  Manichseosc.  8.  tales  motus  ejus  non  perturbatia- 
nimi  funt  figna  led  docentis  magiftri. 

* Et  dixit : Amen  dico  vobis,  non  inveni  tantam  fdem  in  ifrael:  ex  quo 
fcilicet  8e  cui  ego  praedicavi.  Non  enim  agitur  de  Patriarchis,  Joanne 
Baptifta,  Beata  Virgine  , led  de  populo  , in  quo  verlabatur.  Graeco 
cxpreffius , *2t  c > t£>  op&fa , nec  in  ifrael , hoc  ell  ne  quidem  in  Ifrael, 
qui  fcilicet  ab  infantia  Scripturasde  Chrifto  edodus  eft,  ideoque 
fide  debebat  antecellere.  Quas  oppolitio  aperte  probat,  Centurionem 
fuiffe  gentilem  : unde  ex  tanta  ejus  fide,  veluti  ipecimine  6 c praeiudio 
quodam  > tranfit  hie  ad  praenunttandam  vocationem  Gentium. 

11. *  Dico  autem  vobis  , quod  multi , qur erant  fine  Chrillo  hofpites  autem 

n • rr  • r , i *4/  - ' vobisrquodmul* 

tellamentorum  , promiiiionis  lpem  non  habentes : * Ab  orient e cj  oc - ti  ab  oriemeac 

cidente  venient , id  eft , ab  omnibus  mundi  plagis : lub  prsecipuis  enim  °nctci 

comprehendit  reliquas.  * Et  recumbent,  feilicetad  menfam  caeleftem,  ]4bra* 

ubicibus  juftitia  , ubipotus  fapientia,  inquit  Aug.  illo  ferm.  6. c.4.  & jarob  m rcgl 

Nam  Chriftus  more  Seripturx  ufitato  quietem  Sc  gaudium  seternae  n0  cslotu,ul 

beatitudinisfub  convivii  typo  exprimit,ut  clare  Lucse  22.V.29.&30 

* Cum  Abraham , lfaac  (2  Jacob  , quibus  promiffio  regnicaficftis  lub 

typo  terrae  Chanaan  fada  eft  , * inregno  csXorum : ut  cum  illis , tan~ 

quam  Patribusluis  ejufdem  confortes  fiant  beatitudinis , quiafidei 

imitatio  faciet  eos  filios. 

12.  * Filii  autem  re <rni : id  eft , indigenae , quia  in  regno  Tudaico , Fiin  autem 

, • \ cv  • q r j • r re8ni  ejicienrtir 

quod  crat  typus  regm  caeleirs,  nati , Sc  conlequenter  ad  lplum  reg-  in  tenebras  exte- 

num  cselorum  primi  vocati , 8c  quodammedo  deftinati  : quia  , ut  ^ Xft£idoc 
Apoft.  ad  Rom.  9.V. 5.  illorum  adoptio  erat  filiorum  , Sc  gloria  , Sc  dentinm, 
teftamentum  , &*legiflatio.  Sc  obfequium , Sc  promilfa.  * Ejicientur , N 
feu  expellentur , * in  tenebras  exterior es>  Infernum  intelligi  non  eft 
dubium.  Vocatur  Tenebra  , quia  locus  tenebrofillimus : turn  refpedu 
lucis  corporalis,  quia  vel  vis  illuminandi  ab  igne  inferni  penitus  abeft, 
utvultBafil.  in  Pfal.  28.  vel  certe  , fi  ad  aliquid  lucet,  hoceis  tor- 
mento  eft,  non  folatio,  ut  Greg.  9.  Mor.  c.  39.  alias  48.  turn  etiam 
refpedu  lucis  fpiritualis , quia  , ut  Aug.  in  Pfal.  6 . eft  ibi  fumma 
mentis  cascitas,  in  quam  qui  traditur,abinteriori  Dei  luce  penitus  fe- 
cluditur  : quod  nondum  fit,  dumin  hac  vita  eft.  Et  hac  de  causa  pu- 
tat  Aug.  vocari  infernurft  tenebras  exteriores , quafi  dicas  extimas,  feu 
extremas,  id  eft,  profundiftimas,  tanquama  regni  casleftis  luce  remo- 
tiftimas.  Quanquam  veri  fit  valde  fimile,  fimul  ad  hoc  refpici,  quod 
palfim  in  Scripturis  caelefte  regnum  fub  typo  coenae  deferibatur,  Lu-c. 
i4,v,i6,Apoc.i9.v.9.  Cocna  autem  multolumine  celebrari  folet : 

N z ut 


9S  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

uc  merito  inde  pulfi,  in  tenebras  exteriores  pelli  dicantur,  tanquam 
extra  ccenam  regni  pofitas , ut  lie  opponantur  luci  domeftica:  , ex 
quaejiciuntur.  Ne  vero  fuaves  aliquas  veluti  nodurnas  tenebras 
fufpicaremur , addit  : * ibi  eritflectus , qui  fignurn  eft  fummi  doloris, 
triftiti#  6c  perturbationis : * Et  Jlridor  dentium,  lignum  maximi  hor- 
roris , vel  certcfuroris  6c  iracundige.  Nam  Graecum  , etiam 

fremitus  transferri  poffit,  ut  patet  Ador.  7.V.  ^4.  ubi  dicitur  %'C^ov 
7 obi  0'dovia5,id  eft,  ftupebant  leu  frendebant  dentibus,  nempe  ex  rabie. 
Non  defunt  tamen  , qui  hie  duplex  gehennastormentum  indicari  vo* 
lunt : fletus  ex  calore  ; ftridoris  dentium  ex  frig  ore  , idque  ex  Job 
29.V.19.  ubi  Commentarius  Hieronymo  attributus  hoc  docet.  Sed 
res  ifta  incerta  eft. 


ius5 cenuir'onh  x3-  * Et  dixit  Jtfns  Centiirioni  , in  amicis  , q*ios  ad  Jefum  miferat : 
Vade  & ficut  * Vade.  Hebraifmus  eft  , quo  conceditur  id  , quod  petitur,  Jadic.n* 
b=C  EtVanatus  eft  v*3^  . i.Reg.  17.V.  37.  6c  alibi  paflim.  * Et  ficut  credidifii  me  abfen- 
Pucr  in  ilia  hora.  tern  folo  yerbo  puerum  fanare  polTe  , * fiattibi.  Etfanatus  eftpuer  in 
ilia  bora  , hoc  eft  , protinus  illo  ipfo  temporis  momento  , ut  clarius 
expreffitSyrus. 

^etYefufind^”  I4*  * cum  veniJfet  Jefa  Non  dicit  pofi  h&c  , See.  nam ifta  tota 
mum  Petri,  vi'dit  hiftoria&caetera  ulque  ad  tinem  Cap.  9.  contigifle  videntur  ante 
centem  ,e&  £ fermonem  Domini  in  monte,  utpote  qui  habitus fuit  ad  duodecim 
bricitamem:  Apoftolosjam  eledos , ut  patet  Lu cx  6.  cum  tamen  Matthaeus  hie 

tantum  Cap.  9.  eligatur.  Eft  igitur  omifforum  recapitulatio.  Cum 
veniilet  ergo  * in  domum  Petri , quae  Marci  1.  v.  29.  dicitur  Simonis  6c 
Andrea : vel  quia  eorum  fuerat,  jam  enim  reliquerant  omnia,-  vel  quia 
patris  eorum  erat,-  vel  denique  , quia  fpedaret  ad  focrum  Petri , 6c 
in  ea  folerent  hofpitari.  * Vidit  focrum  ejtts  jacentem  & felricitantem , 
id  eft  , ita  graviter  febricitantem  , ut  decumberet.  Et  cum  rogaffent 
eum  pro  ea  , ut  narrant  alii. 

manum  cjus  & if.*  Tetigit  manum  ejus , & furrexit , id  eft  , ut  Marcus , elevavit 
dimifit  cam  fc-  ea?n , apprehensa  mam  ejus : * Et  dimifit  eamfebris  : ipfo  fcilicet  car- 
nis  contadu  vivificae  , 6c  imperio , ut  Lucas  addit , fugata.  * Et  mi- 
ni ft  tab  at  cti : prandium  fcilicet  Jefu  6c  difeipulis  a Synagoga  redeun- 
tibus.  Quo  fignificat  non  folium  liberatam  a febri , fed  praeter  mo- 
rem  vulgaris  medicine  fubito  etiam  vires  ei  fuiffe  reftitutas. 

: 6.  v^rpere^au-  16.  * Vefpere  autem  facto.  Addit  Marcus  c.  i.v.  32.  Cum  occidijfet 
ifJunt  efmuitos  fil  > videlicet  quia  erat  fabbatum  ibid.  v.  2.  ut  ita  indicaret  eos  ipfo 
ejicicbat  &bftinuiffe  a ferendis  aegrotis , quod  propter  feftivitatem  non 
^iritus  verbo:  & licere  fibi  credcrent.  Vefpere  autem  fabbatum  finiebatur,  Levit.23. 

* Omnes  malebabentes  mavit , finguh's  fcilicet  imponens  manus_ 


1 5.  Et  tetigit 


bris  . & furrexit, 
be  miniftrabat  eis 


omnes  male  ha- 

kerne*  curavit ; v • 3 3 


fuaSjUt  Lucas  adiddit. 


17.  * Vt 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  8.  '99 

x*7 . * Vt  adimpleretur  quod  diftum  eft , & c.  id  eft,  ita  ut  adimplere-  *7- 
tur.  Eventusenim  ex  ianationeconlecutus,nonnnis  lanandi  indicatur.  <ftum  eftperifa- 
* Ip fe  infir  unit  ate  s nofir  as  accept , id  eft,  abftulit.  * Et  ogrotationes } [ 5“ntera!ipfci” 
feu  morbos  noftros  , * ipfe  portavit , id  eft  , afportavit.  Pierique  pu-  firmitatcsnoftras 
tant  ea,  quxde  peccatis  dixit  llaias,  tanquam  qux  Chnftusm  cruce  tationes  nofttas 
tulit , Matthreum  fenfu  accommodatitio  ad  corporis  infirmitates  PorUFit» 
tranftuliftfe.  Sed  nihil  obftat , quo  minus  Ifaias  de  utrifque  , id  eft  , 
tam  de  peccatis  quam  corporis  morbis , intelligatur , cum  hi  Tint 
illorum  effe&ns : ut  hie  fit  Prophetse  fenfus  :Ipfc  infirmitates  noftros , 
tam  corporis  quam  anirni,  totavita  Sc  maximein  cruce  * tulit , pro 
iis  patiendo  , & confequenter  * abftulit  & ogrotationes  , feu  dolores 
noftros , * ipfe  eodem  modo  * portavit , Sc  confequenter  afportavit. 

Neque  emm  aliade  causa  fatisfaciendo  tulit,  quam  ut  auferret^quod. 
pleniflime  in  Sandis  fuis  in  ipfa  etiam  corporum  refurredione  prse- 
ftabit. 

18.  * Videns  autem  turbos  mult  as.  Et  tacite  caufa  trajedus  reddi-  it.  videns  au- 
tur,  ut  nempc  multitudinem  humanamque  laudem  , tot  miraculis  muitas circumf* 
adhaerentem  , fugeret.  Cumque  eum  abire  paratum  videret  Scriba  M^cmirc  ttans 
quidam  , ait  : 

19.  * Scqtiarte  ,quocumque  ieris , id  cft,paratus  fum  inftar  difcipuli  i9.  Etaccedens 

tibi  adhaerere,  Sc  quocumque  volueris  fequi.  Ad  cujus  non  tam  JjaUS:  ! 

verba  quam  animum  , * Die  it  Jefus : Vulpes,  animalia  licet  hominibus  fcquar 


iuvifa  Sc  noxia , * foveas  habent , in  quibus  commode  lateant , dor-  cumque,ens' 
miant,  foveantur  ab  aeris  injuriis  , Sc  iifdem  de  caufis  * volucres  cali 
nidos  • Gr#:e  ,umbracula  , proprie  ex  frondibus  Sc  ramis, 

ut  funt  avium  nidi.  * Filins  autem  hominis  , id  eft  , ego  feu  Chriftus  , 

Groece  eft  rS  oLvfytoxU  , genere  mafeulino.  Undeapud  Juftinum  q .6-6  . 
inferebant  , Chriftuna  ex  hominibus  concubitu  natum.  Verum  eft 
Hebraifmus  feu  periphrafis  Hebraica  , qua  fimplici ter  indicare  fo- 
lent  hominem , ut  patet  Pfal.  8.  v.  5.  & Job  25.  v.  6.  Filius  homi- 
nis vermis. Sed  tamen  cum  quadam  efficaciori-expreffione  human*  mi- 
feriae , utpote  cui  magiS  obnoxius  eft,  qui  longa  ferie  ex  homine  mi- 
fero  mifer  nafeitur.  Et  hac  de  causa  nemo  in  Evangeliis  vocavit  Chri- 
ftumFilium  hominis,  nifi  ipfe  feipfum  : commendans  nobis , turn 
quid  mifericorditer  dignatusfit  effe  pro  nobis,  inquit  Aug. lib.  2. de 
confenfu  Evang.  c.  1.  nempe  magnum  illud  incarnationis  Sc  exina- 
nitionis  [ux  beneficium  : turn  etiam  fe  effe  ilium  , quern  Prophet* 
carnem  aftfumpturum  pr*dixerant,eoque  ipfo nomine,  Dan.7.v.i3. 

Filium  hominis  appellaverant  , ut  notat  Theodoret.  in  ilium  locum 
&:Epiphan,  Hsrefi  ^7,  num.  8.  * non  hob  et , ne  tantillum  quidem 
• corn- 


100 


ae*  tc  a.at  ci  commadi-aut  proprn 


COMMENT.  IN  EVANGEL!  UM 


.leftw  vuipesfo  — proprn  , * nbi  cafut  recnnet  : ex  itineribus  laflfus  , an: 

Veas  fiabem , & iomno  opprellus  : q . cl.  inquit  Hieronymus.  Quid  me  propter  divi  ■ 
do s:  fiiius a atem  tias  loculi  lucra  leqiu  cupis,  p u tans  me  miraculis  quaeftum  hccre, 

be caput r t’  c^ml  tantaB  paupertatis , ut  ne  hofpitiolum  quidem  habeam  , nec 


clmer. 


eum 


propno  u;ar  teflo  } Auguftinus  tamen  quseft.y.in  Matth.  putat 
miraculis  commotum  voluiffe  iequi  Chriftum  , propter  j ad:  inti  am  , 
qn am  fignificavit  Chriftus  per  volucrescaeli : finxiffe  .autem  aifei- 
puli  obfeq  uium  , quern  dolum  lignificavefint  vulpes.  Utrumvis 
verum  fit,  hac  refponfione  tacite  eum  taxat,  dc  a propofito  deterret, 
nempe  ut  le  mutatis  moribusfequeretur. 

Alias  autem  de  diftiptilis,  id  eft,  jam  vocatus  ad  difcipulatum 


2 1.  Alius  aurem 

de  dilcipulis  . . - r 

ait  ini : Doming  ejus,  * ait  illi ; Permitte  me  primum  fepelire  patremmeum  : id  elt,  lene- 
wum  he.&fepe-  ^utl  ejus  infervire  ufque  ad  fepuituram , inquiunt  aliqui , quafi  pa- 
liic patrem  mer.  ter  adhuc  vixifLt.  Sed  re&ius  Chryfoft.  £c  Auguft.ferm^.de  verb. 

Dom.  intelligunt  vere  mortuum  fuiife  , & a fepeliendo  hunc  prohi- 
bitum 3 quia  Chriftus  , inquit  Auguft.  quando  parat  homines  Evan- 
gelic 5 nullam  exculationem  vult  interponi  carnalis  hujus  tempora- 
lifque  pietatis.  Amandus  eft  enim  generator,  Ted  praeponendus  crea- 
tor. Nam  ideo  Lucas  adjecit  : * Tu  autem  vade  , & annuntia  regnuni 
Dei : quafi  diceret  Chriftus , Ego  ad  Evangelium  te  voco,  quod  ma- 

22.  Jefus  autem  j us  eft,  quam  id,  quod  parentibus  visimpendere , cum  nondefint  alii, 
rae'1,11  & dimitfe  clul  °PPortun^ls  id.officium  parenti  impendent.  Itaque 

mortuos  fepeiue  22.  * Sequere  me,  omnibus  poftpofitismihi  individuus  adhaere,*C^ 
r Et°afc en de n - dimitte  mortuos , quantum  ad  animanl , * fepelire  mortuos  fuos , id  eft,  fibi 
teeo  m navicu  ftmiles , corpore f cillcet  mortuos : q.  d.  Tu  caelefti  vitae  dedicatus  vi- 

Jam , fecuti  funt  F . A ± 

cum  difejpuli  tarn  annuntia  , mortui  amma  mortuorum  curam  gerant. 

T4.&  ecce  mo  24-  * ccce  motHS  magms  fatbits  eft  in  mart  ; id  eft , lacu  Galilaeac  , 
-.agnus fa-  idque  n on  fortuitb  , fed  ipfo  Chrifto  facicnte  , ut ita  difeipuli  com- 
ita  ut  navtcuia  ’ pelierentur  ad  invocandam  opem  Dei , ad  Chriftipotentiam,  fuaeque 
bus r * ipfe vero^1*  infirmitatem  agnofeendam.  His  enim  de  caufis  folet  Deus  etiam 

dotrniebat.  ^ tentationes  juftis  probandi  causa  excitare.  * Ipfe  verb  dormiebat:  vero 
zunVad^umdif-  quidem  fomno,  ad  probandam  naturae  fufeeptae  veritatem,  fed  tamen 

cipuh  ejus  , it:  voluntario:  ne.fi  eo  vigilante  contitriffet  tempeftas, vel  non  timerent 

dicentes:  Domi-  diicipuli  j vel  eo  invito  contigilic  , vel  ab  eo  non  polle  ledari  iulpi- 
iimus!Va n°S pe  carentur.  Ipfis  verb  immodice  trepidantibus  dicit : 

ufdumi5  2^*  * tmi&}  eftis  ■ lc^  ? Qu^  tantb  timore  confternati  eftis> 
di  eftis1,  mocftc*  Unde  Marci  v.  ult.  additur  Graece  , quidfic  , vel  adeo  timidi  eftis  ? 


lidei  : Tunc  fur- 

v,t  ^ B . . * - - , . 
ventis  & mati;&  pacem  turbat , fiduciam  in  Deo  minuit : ex  quo  clamabant,  ut  habet 


gens . imperavit  enimnon  quemlibet  timorem  , fed  eum  , qui  fidem  opprimit. 


. fafla  eft  tranquil 
litas  magna, 


Lucas,  Graece,  Preceptor,  Puceptor  ,itemque  , perimus,  id  eft 

eft 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  8-  ici 

eftde  nobis.  Unde  caufatn  tanti  timoris  taxans , vocat  eos  * medico, 
fidei : qua  vel  non  crederent  $ vel  non  fiderent  fe  a dormiente  poffe 
liberari.  Fides  enim  hie  vel  credulitatem  vel  fiduciam  poteft  fignifi- 
care  ,6c  in  utraque  infirmierant. 

* Tunc furgens  impertvit  ventis  O mart,  Graecum  iwiafawe  fignifkat 
in  c repay  it , uteft  apud  Luc.  quodapud  Marcum  dicitur  comminatus 
eft  : quse  omnia  proprie  in  creatuns  ratione  praeditis  locum  habent. 

Hie  autem  tantum  fignificant  vocemejus , qua  quafi  imperando  6c 
increpando  dixerat,  Tace  O'  obmutefee , fuiffe  efficacem,  ita  ut  ventus 
6c  mare  audoritati  6c  voluntati  ejus  obediverit,utfequitur,non  qui- 
dem  fentiendo  , fed  motum  ex  imperio  impreffum  fufeipiendo  6c  fe- 
quendo.  * Et facta  efl  tranquillitas  magna  , ne  veftigio  quidem  turba- 
tionis  reiiquo  , ut  poll  tempeftatem  fieri  folet. 

27.  * Eorro  homines  mirati  funt , tarn  difcipuli,ut  Luc.  quamii,qui  27.rorrohomi3 

erant  inaliis  navibus  , quas  Marc,  adfuiffe  dicit  c.  j.  v.3 6.  *Dicen - dken^sTquaiis 

tes  : Oualis  efl  hie  ? q.  d.  Profedo  longe  alius  eft  , Sc  major  , quam  efthic,quia  vend 
. ~ J .n.  1 . \ i-P  . 0 . & mareobediunt 

hadenuseum  exiftimavimus  , nempe  Dominus  ventorum  6c  marium,  ei  ? 

utpote  quae  arbitrio  ejus  fubjacent.  Prseclarus  typus  eft  hxc  hiftoria 
rerum  futurarum  , quern  Auguft.  turn  alibi  faepius , turn  in  Pfal.2y. 
expofuit.  Tropologice  enim  ftagnum  haec  vita  eft  ; tempeftas,  tenta- 
tioj  Jefus  dormiens  , fides lopita ; evigilatio  , invocatio  ; tranquilli- 
tas , liberatio.  Allegorice  Tertull.  lib.  de  Baptifmo  c.  12.  navicula 
eft  Ecclefla,  mare  fxculum?fludus  perfecutiones  6c  tentationes,fom- 
nus  Domini  patientia.  In  fine  Sandorum  precibus  excitatus  fxcu- 
lum  compefcet , 6c  fuis  reddet  tranquillitatem. 

28.  *Et  cum  venijfet  in  regionem  Gerafenorum.  Grxcus  hie  legit  Tsf-  2s.  Etcum  vfc- 
ytcrvivav  5 id  eft  , Gergefenorum , feu  Gergefaormn , qui  fuerunt  populi  a "um^nregfoncm 
quinto  filfo  Chanaam  procreati , Gen.  10.  v.  16.  Gergefa  verb  , ut  Gerafenorum  , 
Hieron.  de  locis  Hebraicis,  civitas  fuit  trans  Jordanem,  junda  monti  duo habentesde- 
Galaad,  quam  tenuit  tribus  ManafTe.  Hxc  , inquit , effe  nunc  dicitur 

_ 1 • + - * nuincmis  cxcun* 

Gerafa , urbs  mfignis  Arabise  , quam  fuo  tempore  dicit  fuiffe  viculum  tes , f*vi  nimis , 
fupramare  Tiberiadis.  Idem  confirmatin  Abdiamfub  finem.  Syrus  fS ufraniGrc Ppct 
- hie,  6c  Grxcus  apud  Marcum  6c  Lucam  legunt  Gadarenorum , a civi-  viam  lllanu 
tate  Gadara , quam  propterea  multi  eandem  cum  Gar  a fa  effe  putant. 

Sed  falluntur:  nam  6c  Hieron. ibid.  6c  Jofephus  lib.  2.debcl.Jud.cap. 

19.  aperte  diftinguunt.  Utraque tamen  erat  trans  amnem  jordanem, 

6c  non  procul  ab  invicem  dillita.  Unde  ab  utravis  cadein  regio  nunc 
Gar agenorum  , nunc  Garadenorum  dicitur.  * Occurrcrunt  ei  duo  hahentes 
damonia , feu  Dxmoniaci.  Marcus  6c  Lucas  non  nil!  unius  mernine- 
runt , nempe  quia  unus  erat  vel  (xvior  exteris , vel , ut  Aug.  lib.  2. 


iol  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

de  confcnfu  Evang.  c.  24.  perfonae  alicujus  famofioris , de  quo  fa&i 
hujus  famalatius  praeclariufque  fragaverat. 

*De  monument is  exetintes  ? in  quibus  habitabant.  Monumenta  enim 
Judxorum  erant  extra  civitatem  , ne  prxfentia  eorum  polluerentur, 
ac  fere  in  moirtibus  6c  defertis  locis , 4. Reg. 23.  v.  i6.Idque  vel  in 
fpeluncis , ut  fepulchrum  Abrahae  fuit  ; vel  inftar  cubiculorum  fpa- 
tioforum  in  rupibus  excifa  , ut  Chrifti  Domini.  Eo  loci  daemoniacos 
illos  daemones  adegcrant , ut  fcilicet  dignum  efTet  principe  mortis 
habitaculum ; ut  tanto  major  efTet  horroris  ac  faevitiae  Tpecies*  ut  de- 
niquc  errorem  ilium  pernitiofum  hominibus  perfuaderet,  animas  ho- 
minum  in  daemones  commutari , ut  notat  Chryfoft.  horn.  28.  Nam- 
hoc  fenfifle  Plotinum  & Platonicos  tradit  Aug.  lib.  9.  de  civit.c.  1 r. 
6c  Origeni  adfcribit  Hier.  epift.  59.  6c  Tertull.  idem  Aug.  haeref. 
86.  * S&vinimis  , id  eft: , valde.  Saevitiam  eorum  latius  delcribit 
Luc.  c.  8.  6c  Marc.  c.5.  Quomodo  verb  tropologice  peccatores  in 
fepulcris  habitent,  6c  faeviant  , vide  late  tra&antem  Chryfoftomum 
horn.  29.  in  fine. 

i9.  Et  ccce  cla-  29.  * Et  ecce  clamaverunt , dicentes  ? Quid  nobis  & tibi  ? id  eft,  Quid, 
fes  ■ Quid  'nobis*  mo^c^  Tumus , ut  rebus  noftris  te  interponas , aut  nobis  moleftus 

& tibi , jefu  fir  fis } Sunt  enim  verba  expoftulantium  6c  conquerentium  , cum  eo  , 
ante temp^tor-  quem  non  lxdebant , fed  venerabantur  , quia  praecipiebat  eis  exire, 
ijuerc nos  ? wt  Luc.  6c  Marc.  Phrafis  eft  uhtata  Hebraeis,  6c  Scripturis  frequens, 
ut  infra  c.27 ,v.  19. 6c  2.Reg.i6.v.io.  6c  alibi.  * Jefu  fili  Dei . Nam, 
ut  alibi dicit  Lucas,  c.  4.  v.  41.  Daemones fciebant  eum  efle  Chri- 
ftum  , tametfi  antea  in  deferto  jejunantem  non  cognovilTent.  Scic- 
bant  autem  cum  per  quaedam  temporalia  divinae  virtutis  effeda , 6c 
occultiflimae  figna  prxfentix  , qux  angelicis  fenlibus  etiam  malig- 
norum  fpirituum  potius,  quam  infirmitati  hominum  poffunt  effe 
confpicua  : quae  quando  paululum  lupprimenda  judicavit  Chriftus , 
6c  aliquanto  altiiis latuit , dubitavitde  illo  dacmonum  princeps , ut 
explicat  Aug.  lib.  9-de  civit.  c.21.  Chriftus  enim  tantum  eis  inno- 
tuit,  inquit,  quantum  voluit  : tantum  autem  voluit,  quantum  opor- 
tuit.  * Venifii  hue  ante  tempus  tonjuere  nos  ? Turn  quia  tormentum  eft 
dxmonibus , eos  relinquere  , quos  affligunt : turn  quia  metuebant  , 
nein  abvfTum  relegarentur  , ut  Lucas  ait , ubi  praeter  fuppllcium  , 
quod  ubique  circumferunt , privarentur  graflandi  in  homines  ltccn— 
t\a.  Idebque  dicunt , ante  tempus , id  eft  , magnum  judicii  diem  , ut 
Aug. lib. 8. de  Civit.  c.23.  quo aeterna damnatione  una  cum  homi- 
jo.  Erat  autem  nlbus  puniendi flint . 

30.  * Erat  autem  non  longe  ab  illis , nempe  partim  circa  montem,  ut 
rum  poicoium  MarCUS  * 

pafeens. 


SECUNDUM  MAXIMUM  Cap,  8.  J03 

Marcus , partim  in  ipfo  monte , ut  Lucas , * grex  multorum  porcorum 
pafcens : five  fpe&aret  ad  Gentiles,  erat  enins  Gadara  urbs  Grxcanici 
inftituti,  ut  teftatur  Joieph.7.  Antiquit.  c.  13.  five  etiam  ad  Judxos. 

Porcus  autem  8c  Emilia  immunda  animalia  comedere  quidem  Judaeis 
vetitumfuit  ,non  autem  alere,  Gentibus  vel  exercitui  Romano  ven- 
dere  , lardo  ad  un&iones  plauftrorum  &c.  uti , Ecut  fatis  colligitur 
ex  Deuteron.  14.  v.  21.  8c  in  mulis  atqueafinis  manifeftum  eft. 

31.  * D amoves  autem  7ogabant  eum  , utconftaret  illos  ne  tantillum  autei^rogabant 
quidem  pofle  , niE  permittente  Deo  : * Si  ejicisnos  hinc , mitte  «0*,non  qun . dicemes : 
extra  regionem  , ut  Marc,  hoc  eft,  extra  ilium  diftridtum,  ubi  hoini-  mine  noHn gre- 
nibus  , Ebi  longaconfuetudine  notis , maxime  nocere  poEent,  nec  sem  porcorum* 
etiam  in  abyfliim  , ut  Luc.  fed  * ingregem  porcorum  : turn  ut  vel  Ec 

odium  ac  rabiem  fuam  in  homines  eEunderent : turn  vero  ut  homines 
porcorum  jadlura  confternati  , vel  exafperati,  ut  colligitur  ex  v.ult. 
prcedicationem  Chrifti  refpuerunt. 

32.  *JE taitillis  : Ite  , Ecut  petitis.  Eft  enim  permittentis  , utex  n.  Etaitiii is* 

Grxco  conftat,  quanquam  alioquin  8c  jubentis  efle  poEet.  Annuit  Jes  VbieruntU?n 
itaque  petitioni  daeraonum , non  utpeenas  homines  darent  negledae  porcos  : &ecce 
legis  , quod  porcos  alerent , ut  putat  Janfeniusin  Concordia;  nam  I^sPgrex perpr^I 
fupra  patuit  efle  falfum  : led  uteflet  teftimonium  , vere  dssmones  & 

egreflos  efle  : ut  conftaret  ipfis  liberatis  beneficii  magnitudo  , turn  aqnis, 
liberationis  ex  tantamultitudine  daemonum  , turn  confervationiscx 

illo  furore  8c  ftrage  , qui  fimilem  in  fe  exercuiflent , niEDeus  ve- 
tuiflet;  ut  famamiraculilatiusfpargeretur  in  gloriam  .Chrifti;utcon- 
vincerentur  Sadducaei , negantes  efle  fpiritus , quod  Hilarius  notavi t; 
denique,  ut  Auguft.  tradat.9.  in eplft.  Joan,  ut  oftenderet  diabolum 
in  eis  dominari , qui  vitam  porcorum  gerunt.  * Et  ecce  itnpetti  abiit 
totus  grex  perpraceps.  Graece  , xsua  t#  Kpwov  , e pracipitio  , id  eft  ,ex 
abrupto  loco  fe  prsecipitarunt:  quern  fenfum  Syrus  indicat  vertendo, 
totus  grex  ifie  recte  contendit  fttrfum  in  rupem  , & corruerunt  * in  marc, 
videlicet  ex  fcopulis , mari  Genefareth  imminentibus , .fe  prxeipi- 
tantes. 

33.  * Eaftcres  autem  fugerunt : fpedaculo  territi,  8c  ut  rem  Domi-  a?-  Paftoresau- 
nis  8c  civitati  nuntiarent,quo  conftaret  fe  efle  extra  damni  cuipam.  vc^enfeYIn^fS 

34.  * Et  ecce  tota  civitxs , miraculo  8c  damno  infpedato  excita  , v,t:HCm  nunda* 

* ex  Pit  objjiam  JeJu  , quem  ex  paitpneus  intellexifle  videntur  verius  eheisquidsmo- 
civrtatem  tendere.  Caufa  verb  adjungitur , * Et vifo  eo  rogabant  cum , 

ut  tranfirct , feu  dtfeederet , * a finibqs  eormn.  Hu  jus  petition  is  ratio-  Qbv^tasrexiit 
nem  petit  Hieron.  ex  humilitate  , qua  fe  praefentia  Domini  indignos  vifo  eorogabant, 
judicabant ; EcutSc  Petrus , quando  dixit , Ext  it  tne. 6%  Sed  yerarii  ^useo™  afi" 


O 


caufam 


t.  Et  afcendens 
in  naviculam  , 
transfretavit , & 
vcnit  in  civitate 
fuans. 


z.  Er  ecceofFe* 
Itbant  ci  paraly- 
licum  jacentem 
in  lefto.  Et  vi- 
dens  Jefus  fidem 
illorunTi, dixit  Pa* 
lalytico : confide 
fili : remittuntur 
ribi  peccsta  tua. 


Io4  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

caufam  indicat  Lucas , Quia  magno  timore  tenebantur  , ne  fcilitet  gra- 
vioribus  forfan  ‘afficerentur  damnis , five  aliorum  animalium  , five 
etiam  ipfius  vitDe  fuse  , ad  prtefentiam  tantae  fanditatis  &poteftati$. 
Similetn  tiinoiem  indicabat  Sareptana  3.Reg.i8.v.  i8.  Timor  igitur 
ifte  etfi  reverer.tiam  quamdam  &:fubmifTionemergaChriftum  haberet 
c on  j undam  5 carnalis  tamenfuit , cuiamor  agnofeendae  ab  eo  veri- 
taris  praevalcre  debuififet.  Myftice  tradat  hanc  hiftoriam  late  Hilar, 
Can.  8. in  Matth.  Sc  Attibrol.  lib.  6.  in  Luc.  in  fine. 

CAPUT  NONUM. 

I.T7  T afcendens  innavicalam  transftetavitfdlicct  lacum  Genefareth, 
JQrediensin  oppofitam  rip  am,  unde  venerat.  Itaque  Garafenis  fa- 
cile acquielcit , docens  reips^  id,  quod  verbis  praeferibit  cap.  io.  non 
elfe  praedicandum  invitis,  <3t  nolentibus  prasdicationem  recipere.  *Et 
' venit  in  civitatemfuam  * non  Bethlehem  , utputavit  Sedulius  , nec 
Nazareth,  ut  Hieron.  fed  Capharnaum,  ubi  Paralyticum  iftum  fana- 
tum  fuifie  clare  indicat  Marc.  c.  2.  v.  i.  & confentit  Chryfoft.  qua? 
vocatur  *fua  , quia  in  ea  frequentius  commoratus  eft. 

2.  * It  ecce  offerebant  ei  Paralyticum.  Caufam  Sc  modumMatthaeus 
tacet , fed  exprimit  Marcus.  Cum  enim  non  pofleriteum  offerre  illi, 
prse  turba , quae  ad  januam  ftabat , per  tedum  fuperne  apertum  eum 
demiferunt.  Itaque  * vtdens  Jefus}  ex  ifto  conatu  , Sc  fado  tarn  inu- 
fitato  , *fidem  iUorum , offerentium  , ut  Hieron.  & ex  narratione  om- 
nium Evangeliftarum,  maxime  LucaSjvidetur  colligi.  Haec  enim  turn 
ad  plcnam  fanitatem  corporaleuj , turn  ad  poenitentiam  peccatori  im- 
petrandam,  prodeffepoteft.  Fidem  tamen  ipfius  paralytici  etiam  ad- 
fuifife  colligit  Chryfoft.  ex  eo,  quod  ita  fefe  offerri  palfuseft.  Porro 
Fides  hie  videtur  non  folurn  aflenfum  in  id,  quod  de  Chrifto  creden- 
dumerat,  fed  fimul  fiduciamimpetrandi,  quae  ex  Fidei  firmitate  fo- 
let  nafei  jcomprehendere.  Cui  potiiis , quam  charitati  offerentium  , 
autpatientiae  paralytici, tribuitur  hie  & alibi  fanitas,  non  quod  exclu- 
dantur  , fed  partim  quia  Fides  prima  eft  ordine  , partim  quia  ei  pro- 
prium  eft  impetrare  id  , quod  credit  Sc  fperat , partim  denique  ut  ita 
Fides  in  Chriftum  commendaretur.  * Dixit  paralytico  : Confide  fili , id 
eft,  bono  animo  Sc  magna  fiducia  efto  : id  enim  quod  petis  impetra- 
bis.  * Remittuntur  tibipeccata  tua , hoc  ipfo  dido,  quo  ea  remitti  pro- 
nuntio.  Unde  Graecus  didum  fadum  indicans  legit  dpiuvlctt , temijfa 
funt  tibipeccata  tua,  hoc  eft,  caufa  fublata  eft, per  quam  morbus  infli- 
dus  fuerat.  Ex  quofatis  colligitur  , paralyticum  iftum  ,cum  fanita- 
tem a Chrifto  tamquam  poenitentiae  publico  praecone  ambiret,  con- 

cepifle 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  9.  i0f 
cepifle  fimul  anteadae  vitae  pcenitentiam , five  ei  propter  fidem  offe- 
rentium  aut  propriam  data  iuerit , five  non. 

3.  * £t  ecce  quidam  de  Scribis  , de  Legis  3c  Scripturarum  peritia 

fibi  placentibus,  quae  peccatorum  remifiionem  paftim  Deo  tribuunt,  bis  dixerunt  in- 
* dixerunt  intrafe , in  corde  fcilicet , id  eft  , cogitabant : * Hie  blaf-  phcmaV.fc- 
jhemat,  nempein  Deum,  contumeliose  in  Deum  loquitur,  fibi  arro- 
gando  , quod  Deo  proprium  eft  , & ideo  ejus  majeftati  derogando. 

Livor  & malevolentia  in  deteriorem  partem  verba  Chrifti  rapiebant. 

Non  enim  dixerat  }remitto , fed remittuntur , quod  intelligipoterat , a 
Deo  , ut  efTet  non  efficients , fed  afferentis. 

4.  * £ t cum  vidijfet  Jefus : non  conjeduris , fed  quafi  oculis  per- 

fpexifiet  , * cogitationes  eorum  ,*  ita  fado  ipfo  fuam  divinitatem  & ie  tiones  corum  di- 
non  blafphemare  probans  ,*  Dixit : ytquid , Sec.  ^ ‘"a;isut 

y.  * Quid  efifacilius  dicer e , &c.  Si  nuda  verba  fpedes , seque  fa-  cordibus  veftns? 
cile  eft  utrumvis  dicere  : fi  rem  , longe  difficilius  eft  dimittere  pec-  ciHu^diccrc:  A- 
cata  , quam  corpori  etiam  propria  authoritate  fanitatem  dare,  juxta  mitiuntutruat.,ban 
illud  Aug. trad. 72.  in  Joan.  Juftificatio  impii  rnajus  eft  opus, quam  dicere : (urge, 5c 
caelum  &:  terra.  Itaque  * quid  facilim  efl  dicere  , ita  fcilicet,  utdi-ambula? 
centisauthoritas  non  periclitetur,  neque  mendaciiargui  pofiit.Nam 
dicere  , * dimittuntur  tibi  peccata  , obfeurae  veritatis  eft  , quae  credi 
debeat , ut  videri  non  pofiit , etiam  turn  quando  vere  dimittuntur. 

Dicere  vero , * [urge  & ambula  , mox  palpabilem  requiritprobatio- 
nemfanitatisconfequentis : alioquin  temeritatis  ac  mendacii  confe- 
ftim  ex  re  ipfaarguetur.  Non  ergo  Chriftus  hie  aflerit  aut  probat 
fanationem  corporalem  eflfe  difficilioremremifiione  peccatorum:fed 
ex  veritate  afiertionis  de  re  vifibili , ubi  effedus  mox  adeffe  debet , 
probat  fibi  etiam  efie  credendum , afierenti  invifibilem  remifiionem, 
quam  quivis  facile  jadare  poflet  fine  periculo  convincendae  falfitatis. 

Nam,  ut  Chryfoft.  horn.  30.  alterum  horum  latet , alterum  patet. 

Quod  quamvis  minus  fit  in  fe  , eft  tamen  manifeftius  , ut  illud  ma- 
jus  ac  invifibile  reddatur  certius  8c  confirmatius.  Hunc  fenfum  po- 
ftulat  id  , quod  fequitur. 

6.  * Vt  mem  feiatis , &c.  i d eft  , ut  id,  quod  latet,  ac  temere  di-  afisUtq“£  “ifoi 
dum  a me  arbitramini , ex  eo  quod  oculis  patet  etiam  verum  efie  hominis  habec 
intelligatis  : * Tunc  ait  paralytico.  Verba  funt  non  Chrifti , fed  Evan-  fen^dirmttendi 
geliftae  , quibusfignificat  Chriftum  fubito  , relidis  quafi  Scribis , ad  <jecc|ata.’  'u1ncra‘c 
paraly ticum  fe  convertifie.  Unde  quamvis  deeflent , fenfus  perfede 
conftaret.  * Surge  & tolle  lettum  tuum  : ut  quod  erat  teftimoniumin-  &rvadeln  dom* 
firmitatis,  fiat  probatio  fanitatis : * (?  vade  in  domum  tuam  , ne  u 
phantafticum  putetur  id  quod  fadum  eft.  Unde  ad  faciendam  tefta- 
tifiimam  fidem, 


,ru  tuam. 


O 2 


SHY- 


7.  Et  furrexir  , 
Sc  abiit  in  doiiui 
fuani. 

S.  Videntcs  au 
tem  turbx  tiwu- 
crunr,  & glorifi 
caverunt  Dcum  , 
qui  dcdit  pote 
ftatem  ultra  ho- 
minibus. 


$.  Et  cum  tran- 
firet  inde  J efu^  , 
vidit  hominem 
i'edentem  in  te 
lonio.Matih^utt) 
nomine.  Er  ait 
illi : fequere  n e 
Et  furgens,  fecu 
ins  eft  eum. 


ie.F.t  factum  eft 
difeumbente  eo 
in  domo  , ecce 
multi  publicani 
& peccatores  ve- 
nientes,  difeum- 
feebant  cum  Jeiu 
iv  difcipulu  e;u s 


106  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

7.  * Siirrexit , & abiit  in  (to  mum  fuam. 

8.  * Vidcntes  mem  ttirbs,  tlmuerunt , Greece,  ^ac/.uaaocv,  ddniirau'funt 
fed  ad  mi  rati  one  timeri  adjun&a.  Nam,  ut  Lucas  5 . 2 6.  Stupor  appre- 
hendit  cmnes , & repleti  fnnt  timore  : quod  fieri  foiet , quando  fubito 
maxima  opinio  & reverentia  de  aliquo  concipitur  , ficut  fimili  de 
caufa  3.Reg.c.3.v.2S.  dicuntur  timuiffe  Saiomonem.  * Etglorifica- 
verunt  Deum,  ejus  benignitatem  laudibus  celebrando,  * Qui,  feu  quia, 
* 'dcdit  pot  ejl.it  an  talem,  remittendi  fcilicet  peccata,  & vitibilibus  ifbis 
miracuiis  confirmiridi  * be  mini  his , homini , per  enallogen  numeri. 
Unde  non  videtur  quicquam.  fublimius  homine , feu  occultum  illud 
incarnationis  Dei  myfterium  agnoviffe. 

9.  * Et  cum  tranjiret  inde  Jefus , verfus  mare  fcilicet  , ut  indicat 
Marcus  2.  v.  34.  * Vidit  hominem  fedentemintelcnio  , id-eft  , in  domo, 
quo  adferuntur  vedigalia  , occupatum  fcilicet  negotiis  officii  Pu- 
blicanorum.  Nam  rg Kwv.g  ad  verbum  fignificat  emptorem  , feu  re- 
demptorem  publicorurn  vedigalium  , 8c  tzXvvigv locum , vel  etiam 
men  lam  , ubicolliguntur.  * Udattlwum  nomine.  Marcus  & Lucas  vo- 
cant  Levi , binominis  enim  fuit : fictamen  , ut  poft  Chrifti  difeipu- 
latuin  ufitatius  fuifte  vidreatur  Matthaus , ante  Levi  •,  illud  fortaffe  a 
Chrifto  impofitum  , hoc  a parentibus.  Unde  Hieron.  notat  easterns 
Evangeliftas,  propter  verecundiam  8c  honorem  Matthaei , noluilfe 
eum  nomine  appellare  vulgato  ; quod  Matthasus  ipfe  ex  humilitate 
fecit , ficut  c.  10.  fe  Publicanum  vocat,  ut  nomen  fuum  & infame 
officium  indicando  perpetuum  relinqueretfuae  gratitudinis,divinaequc 
benignitatis , &"  gratis,  ac  poteftatis  monumentum.  * El  ait  illi , cui 
jam  tot  miracuiis  innotuerat : * Sequer-e  me  , meo  difcipulatui  indi- 
vulseinhaerendo  , qui , ut  Chryfoft.  miraculorum  jam  farna  perdo- 
mitus,  & ut  Hieron.  majeftate  divinitatis  occulte  in  human  a facie 
relucente  tradus , potenti  denique  gratia  perfuafus,  8c  proinde  non 
irrationabiliter , ficut  Julianus  Auguftus  8c  Porphyrius  calumnia- 
bantur.  * Et  furgens , fecutus  ejl  eum . fpretis  8c  lucris  8c  periculis , 
quaeipfi,  totique  familiar  imminebant  , quo  rationes  vedigalium 
non  confedas  relinqueret,  inquit  Bafil.  in  Regulis  fufius  difputatis, 
refp.  8.  Unde  promptiffimae  obedient  lx  exemplum  extollit  Ghryf. 
Ethsec  quantum  ad  animum.  Antequam  tamen  omnibus  reipsa  fe 
abdicaret , Chriftum  domo  8c  fplendidis  epulis  excepit,  quafi  fic  fuis 
valediceret.  Nam 

10  * Difcumbente  eo  in  domo  , ipfius  Matthaei , qui , ut  Lucas , fe- 
cit ei  convivium  magnum,  quod  modeftice causa  Matthaeus  tacet* 
Hoc  autem  ficuti  de  bonis  fuis  fecit,  ita  8c  potuit  rationes  admini- 

ftra- 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap.  9.  I07 

ftrationis  iux  Domino  permittente  reddere.  * E cce  multi  Public  ani 
& peccatores  difcumbebant  cum  jefu  , five  invitati  a Matthaeo  , live 
ultroexemplo  fequentis  Matthaei  8c  Chrifti  humanitate  tra<fti3quia 
Marcus  ait : Erant  enim  multi  qui  fequebantur.  Peccatores  auteni  quia 
diftinguuntur  a Publicanis , videntur  homines  fuitfe  vitx  aperte  im- 
probas  8c  infamis. 

11.  * Et  videntes  pbarif&i id  eft,  cum  intellexiflent  poft  convi-  ^d^Ji^dkc! 
vium(  pa  cist  enim  Pharifaeosnoninterfuifle)  * dicebant  difcipulis  ejus , bant  difcipulis 
tamquatfp  minus  inftru&is  ad  fubornandam  accufationis  malitiam  , publican 
reddendamque  fui  fa&i  8c  magiftri  rationem.  Accufandienim  non 
admonendi  causa  ifta  dicebant  , non  ad  inftruendos , fed  alienandos  3.  fter  vdkr } 
Magiftro  difcipulos.  * On  are  cum  Vublicanis  & peccatoribus  manducat 

Magifier  vefier  ? Et  vos  cum  illo  ? Hoc  enim  addit  Lucas.  Magiftrum 
tamen  proecipue  impetebant , tamquam  qui  perperam  (uos  verbis  8c 
fadis  inftrueret,  nec  habendum  efte  virum  fandum,  qui  peccatorum 
confortio  ga'uderet.  Quos  ipfi  Pharifsei  videntur  vitaffe,  non  eo 
animo,  quo  vitari  debent , nimirum  ne  communicansfuperbo  induat 
flips rbi am  , Sc  tangens  picem  inquinetur  ab  ea  , hoc  eft  , ne  mores 
eorum  familiaritate  addifcantur , vel  etiam  ne  ipfi  peccatores  in  im- 
probitate  roborentur  : fed  ex  faftu  &errore  , ne  ficuti  juxta  legem 
contadu  rei  immundae  , ita  etiam  peccatisinquinarentur.  Unde  Do- 
minus  veram  converfationis  fuse  cum  lllis  caufam  aperiens , 

12.  * Jslon  efi  opus , inquit , * valentibus  medicus , quatenus  fcilicet  li.Arjefus  aa- 
rede  valent ; 8c  ideo  vos , tamquam  qui  fanos  voselfe  creditis , non  oplT'vakmfbus 
frequento  : q.  d.  Medicus fum  peccatorum  , non  focius : non  ut  fo-  m^«cus,red  ma* 

^ 1 r , r -ii  , 2 tchabemibus. 

veam  peccata,  led  ianem;  atque  italaude  , non  reprenemione  dignus. 

Nifi  forte quiseo  nomine  medicum  accufet , inquit  Nazianz.  Orat.36. 
quod  morbo  fe  inclinet , foetoremquc  fuftineat  , ut  aegrotis  fanita- 
tem  donet.  Unde  ex  Scriptuiafadum  fuum  probans , 

13.  * Euntes  difcite  , id  eft,  ite,  acdifcite  , non  tarn  fcientia  quam  ^ dfrdiecuii 
affedu  8c  opere  , quid  fibi  velit  ilia  Dei  per  Prophetam  fententia , eft:  mifeticordia 
8c  tunc  fcilicet  accufate  me.  * Mifericordiam  volo  , & non  Sacrificium:  cHfidum^Non 
id  eft,  magis  volo  , quam  facrificium,  ut  legit  Aug.  lib.  20.  contra  enimvenivocare- 
Fauft.  c.  1 6.  Patet  ex  eo,  quod  fequitur  , & fcientim  Dei  plufquam  lores!’ e pCcCa’ 
holocaufla.  Ex  quo  etiam  patet  per  Sacrificium  intelligi  holocaufta , 

id  eft  , externa  facrificia.  Nam  , ut  Aug.  lib.  10.  de  civit.  c.  y.  nihil 
aliud  hie , nifi  facrificio  facrificium  praelatura  oportet  intelligi , fci- 
licet externo  Religionis  facrificio  internum  mifericordiae  , juxta 
illud  Apoft.  ad  Hebr.i3.v.  16.  Talibus  enim  hojiiis  promeretur , id  eft, 
placatur , aut  dekdatur  3 Dens,  * Jslon  enim  veni , Ratio  datur  versus 

duode**- 


lo8  COMMENT.  IN  EVANGELIXJM 

duodecimi  , non  decimi  tertii : q.  d.  Proprium  officium  mcum  eft  , 
efte  medicum : non  ergo  miremini,  fi  cum  xgrotis  verier.  Non  enim 
in  mundum  miffus  fum , ac  * veni  vocare  jufios , fed  peccatores , ubi 
exponit  ut  ante  , juftos  utique  fanos , peccatores  autem  appellavic 
xgrotos , inquit  Aug.  de  nat.  Sc  grat.  c.  19.  Grxcus  hie  atque  etiam 
Latinus  apud  Lucam  addit  ad  pcenitentiam  : quod  tamen  fatisindica- 
tur  per  verbum  , vocare  , fi  proprie  fumatur.  Vocatio  e^imjuxta 
Apoft.  ad  Rom.  8.  v.  30.  prxcedit  ad  juftificationem.  Efiqueillud 
primum  beneficium,  quo  homo  invitatur  a tenebris  ad  lucem,  a pec- 
catis  ad  Deum  , id  eft  , ab  xgritudine  ad  fanitatem  , propter  quod 
Chriftus  in  mundum  venit,  alias  non  venturus  , & quo  jam  jufti  non 
indigent. 

14.  Tunc  ac-  14.  * Tunc  accejferunt  adeum  difcipuli  Joannis,  a Pharifxis  fuborna- 
dlfcipXjoannTs  ti , ut  per  os  eorum  , jam  xmulatiuncula  aliqua  adverfus  Chrifti  dif- 
nosen&S  hanTsf  c*Pu^os  laborantium  , refponfum  Chrifti  refellerent : nam  Marcus  & 
jcjunamus3rfre 1 Lucas  indicant  Pharifxosfiraulaccefliffe.  * Dicentes : Otiare  nos  & 
pui^autenf^tui  Vharifd  jejunamus  frequenter  ? Jejuniis  non  ipfius  Legis , quae  ab  om- 
con  jejunam  ? nibus  obfervabantur,  led fpecialibus,  magiftrorum  juffu  vel  inftituto 
fufceptis.  Unde  Pharifaeus  ille  : fejuno  l is  in  Sabbato  , id  eft , qua- 
cumque  hebdomada.  * Difcipuli  autem  tui  ncnjejunant  ? Plus  fignifi- 
care  volunt  , quam  dicunt , quod  Lucas  expreflit  ? cum  eos  dixiffe 
notat,  Difcipuli  tui  edunt,  & bibunt , id  eft,  indulgent  genio,  cum  Pti- 
blicanis  Sc  peccatoribus  manducando.  Nam  hac  de  causa  vocatus 
fuitipfe  Chriftus  homo  vcrax , Sc  pot  at  or  v ini,  infra  c.  1 i.v.  i^.Itaque 
fenfus  calumnix  eft : Conviviatua  cum  peccatoribus  excufas , prae- 
textu  mifericordix ; cur  faltem  difcipulos  tuos  non  doces  perfedfcio- 
nem  , quam  nos  profitemur  > Sperabant  enim  Pharifaei  fic  fore , ut 
vel  difciplinam  Joannis  omnibus  prcbatam  damnare  cogeretur  , vel 
fuam  ^quibusurbamflime  refpondet : 

ls.  Et  ait  iiiis  15.  *Numquid  pcjfunt  filii  fpcnfi  lugere  f Sponfum  fe  opportune  vo- 
io^untSiTfFc*  cat  5 qlda  f*c  ab  eorum  magiftro  vocatus  fuerat , Joan. 3 .v. 29.  Fiiii 
h lugere  quan.-  autem  Sponfi  , Grace  610)  vtMp&bc? , filii  th alami nuptial: s , dicuntur 
fponfSsT veniei  t phrafi  Helraica  ( lieu t filii  lucis , tenebranm  , regni , &c.  ) qui  ad 
3ufe*ujCabUe^  Thalamum  nuptialem  pertinent,  id  eft,  qui  Sponfo  velut  comites 
ipantus : & mrc  honoris  gratia  dati  familiariffime  adhxrent  ,cu]ufmodi  triginta  dati 
1 *UMbunt*  fuerunt  Samfoni , Judic.  14.  Sc  vocantur  amici  , ac  prombi  , v.  ult. 

Hiergo  non  poffunt  * lugere , id  eft , indecens  eft  , ut  in  fordibus  ac 
Iudu  , feu  in  a&ionibustriftitiae  verfentur,quamdiu  durant  tempora 
nuptialia , qux  lxtitix  plena  funt : q.  d.  hxc  indulgcntia  difcipulo- 
mm  meorum  temp  or  i congruit. 

* Ve- 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  9.  l<?? 

* Venient  autem  dies%  cum  auferetur  ab  eis  Spcnfus,  per  mortem  fcili- 
cet  vel  affumptionem  in  caelos : * et  tunc  jejunabunt , id  eft  , luge- 
bunt  , feu  luduofis  incumbent  adionibus,  ficut  fadum  indicant  Ada 
Apoftolorum.  Et  hinceft,quod  commode  ante  dies  ablationisSponfi 
noftri  Quadragefimam  jejunamus , ut  notat  Aug.  ferm.74.  de  diver- 
ts c.  3 . Eademque  de  caufa  Feria6.  8c  Sabbato  olim  jejunare  fole- 
bant  , ut  idem  epift.  8 6.  8c  Clem.  Rom.  lib. 5,  conftit.  Apcftolicar. 
c.  17 . Ut  autem  non  folum  ex  temjioris  ratione,  fed  etiam  ex  magno 
artifieio  fic  cum  fuisdifeipulis  agendum  inteiligerent,  duas  addit  fimi- 
litudines  ex  vefte  8c  utribus. 

16.  * Nemo  autem  , mfiinfipienter  agere  velit , * immittit  commif-  u>.  Nemo  a u- 
furam  panni  rudis  , id  eft  , infuit  fruftum  panni  adhuc  impexi , 8c  commTSm 
impoliti , prout  a fullonibus  prodit , * in  veftimentum  vetus , id  eft  , 

ad  reparandam  detritam  veftem  ac  laceram.  Nam  ilia  talis  commif-  tus : toilit  enim 

furaleu  pannus  ilk  rudis  * toilit  plenitudinem  a veftimento  , fcilicet  ejus^vefttmen- 

veteri  , id  eft  , toilit  integritatem  , fed  id  , quod  adhuc  plenum  , 8c  totovciot  lcir‘ 

integrum  erat  in  vefte  veteri  , * t&  pejor,  feu  major  acre  ftauratudif- 

ficilior  , * fcijfura  fit.  Cum  enim  pannus  ille  rudis  fit  durus  , ac  for- 

tis , veftimentum  autem  vetus  tritum  ac  pene  putridum , mox  lace- 

ratur.  Addit  Lucas  aliud  incommodum  , Alioquin  & novum  rumpit  , 

fcilicet  veftimentum  , quia  Lucas  prsemiferat , hanc  commilfuram , 

feu  hoc  fruftum  panni  novi  vulfum  fuiffe  ex  veftimento  novo.  Hinc 

omnino  fimilis  eft  comparatio  de  vino  , 8c  utribus : nam  vini  novi  8c 

bullientis  violentia  difrumpit  utres  vetuftate  infirmos , 8c  pene  pu- 

tridos , 8c  utraque  pereunt.  Ifte  eft  cortex  utriufque  parabolse , qua 

fignificat  juxta  Chryfoft.  homil.  30.  8c  Theophil.  etiam  fe  impru- 

denter  fadurum  , fi  difeipulisfuts  adhuc  infirmis , 8c  veteri  afluetis 

homini , grave  & rigidum  vitae  genus  imponeret  : periculum  enim 

fore,  ne  8c  hujufmodi  inftitutum  fine  fruduperiret,  8c  tyrones  novae 

vitae  aufteritate  territi  defperatione  quadam  refilerent  a virtutis  per- 

fedioris  via,  quamfedari  ceperant,  8c  ita  pejores  fie  rent  ex  eo  ipfo, 

quo  meliores  fieri  debuerant. 

17.  * Sed  vinum  novum  in  utres  novos  mittunt , qui  vim  vini  ferant , 

ne  fervefeente  mufto  rumpantur.  * Et  ambo  conjervantur  , vinum  8c  vum  in  utres  ve- 
utres  : q.  d.  Simili  modo  cum  innovati  fuerint  difeipuli  mei  Spiritus  J^pu’nturu^cs 
fandi  gratia,  vis  rigidioris difeiplinae  eis  committenda  erit  , eamque  ^ Jrinu^ 
cum  frudu  ferent : nam  5 ut  Aug.  ferm.186.  de  tempore,  carnalitas,  pereunt.  Sed  vi- 
vfctuftas  eft  : gratia  novitas , fpiritualia  non  capit  earn alis , quanto 
homo  melius  fuerit  innovatus,  tanto  amplius  capit  quod  verum  fapit.  tuntfe’rva^tuarrab0 

1 8 # * H*c eo loqume  ad eos , Ec ce  princeps  ims accept,  Marcus  Ay - 7$.  h*c uio* io. 

chifj-  qwente  a4  eo» 


IIO 


COMMENT.  IN  EVANGELITJM 


unus  Jcceflff* & chifynagogum , Lucas  c.  8.  Princifem  fynagoga,  quod  idem  eft,  vocat , 
odorabat  eum  nomine  Jairum.  Erant  hujufmodi  Prsefetfti  Synagogas  , adquos  fpe- 
£iuTnea°modo  &abat  populi  convenient^  le&ionis  Scripturarum  , praedicationis , 
defundacft : ica  &c>  moderatio  , ut  patet  A&or.  13. v.  1 j\  Sc  Lucas  13.  v.  14.  * Et 
manum  tuam  fu-  adorabat  eum,  genuflexione  , vel  corporis  proftratione,  ut  Marcus  Sc 
Pet  Eucas.  * Dlcens  : Domine  filia  mea  modo  defunfta  eft.  Marcus  ait , in 

j eias , icqueba-  extremis  eft ; Lucas , & bac  moriebatur  , id  eft  , animam  agebat : quo 
U 1 fignificat  uterque  nondum  fuifle  modo  defundtam  , poftea  enim  de- 
fun&anuntiabatur.  Itaque  vel  utrumque  dixit  Jai'rus  fub  disjundio- 
ne  , & Match*  foliim  alterum  expreilit , vel , ut  Aug.  1.  2.  de  con- 
fenf.  Evang.  c.  28.  alii  pofuerint , quid  dixerit  Jai'rus , Matthceus 
verb  brevitatis  causa  quid  voluerit , atque  cogitaverit  : illi  verba, 
hie  voluntatem  , cui  debent  verba  fervire  , eoquodeertum  fit,  eum 
faltem  auditofuorum  nuntio  de  morte  ejus  hoccogitaffe  Sc  voluifle. 

20.  *Etecce.  Interponitur  hie  aliahiftoria,  qua  confirmaretur 
fides  vacillantis  Jain, Sc  oftenderetur,numquama  benefaciendo  otio- 
fum  fuifte  Chriftum,  quee  quia  accuratius  tradatur  a Marco,  eo  ex- 
plicationem  ejus  remittimus. 

23.  * Et  cum  vidiftit  V efustibicines,  quia  ut  Ambr.  lib.  8.  in  Luc. 
mos  crat  Gentium  ad  ludum  tibicines  adhibere  , ad  quorum  modes 
hiftriones  canebant  funebria  carmina,  tundebant  pedora,  Sc  ejulabant, 
utLucanus  in  dialogo  de  ludu.  Unde  Ovid.  4.  Faft. 

Cantab  at  moeftis  tibia  funeribus. 

Floe  autem  a Gentibus  ad  Judicos  videtur  fiuxifle  : vide  Jeremy,  v. 
17.  Sc  18.  Unde  hie  addit , * & turbam  tumu Itu ant em  ,id  eft,  multi - 
tecit.  Etiaiva  ta:  tlldinem  miferabili  lamentatione  deplorantem  puellae  mortem. Nam 

jftatft  muiier  e:<.  1 f r ^ 

ilia  hora.  Marcus  dicit  tumultum , & ( hoc  eft  } flent.es  , O’  ejulantes  tnuitum  : Sc 
nfflitE  jeius ' n.  Luc.  Elekant  autem  omnes,  & flange  bant  illam.  Turbis  igitur  iftis  * di - 

<iomum  p unci  ^ebat: 

p,s  ’ " 1 24.  * ReCedite  , cum  toto  illo  ludus  Sc  plandus  apparatu  : * Now 

eft  enim  mortua  yuella  : feilicet  ficut  vos  putatis  , ut  in  morte  maneat, 
licut  caeteri  mortui  , neque  fit  fpes  reyivifeendi : * Sed  dormit , quia 
mox  expergefadam  videbitis  , quam  lugetis  ut  mortuam  : lomnus 
igitur  eft , non  mors.  Unde  quod  multi  dicunt , Now  eft  mortua , quia 
omnia  vivunt  Deo,  non  videtur  huic  lococonvenire  : lie  enim  nullus 
mortuus  diccretur,  cum  tamen  aliquid  peculiars  videatur  Chriftus  de 
hac  puelladicere  , quod  non  de  omnibus.  Unde. nee  illo  mododici- 
tur  hie  puella  dorttiire  , quo  omnes  mortui , Dan.  I2fv.  2.  vel  pecut- 
liariter  Saudi  dicuntur  in  morte  dprmientes  , propter  fpem  future 
refurredionis  • fed  p otiits  ad  ilium  plane  modum,  quo  Joan,  1 1 . v,  1 1 . 

dicit 


20.  Et  ecce  mu- 
iier, qux  fangui- 
nis  fiuxum  paue- 
batur  duodecim 
anm$,accellu  re 
tro  , & teiigit 
fimbriam  velti 
menti  ejus. 

z i . Dicebat 
enim  intra  fe  : 
Si  tetigero  tan- 
tum  veftimentu 
ejus  , falva  ero. 

22.  At  Je:us 
conveifus,  oc  vi- 
dens  earn,  dixit : 
Confide,  filia, fi* 
des  tua  te  l3lvam 


tibicines  Sc  tur- 
bam tumultuan 
tern  , dicebat : 
24.  Recedtte  : 
non  eft  enim 
mortua  puella. 
led  dormit.  Et 
deridebant  eum. 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  9.  m 

dicit  Chriftus  : Lazarus  amicus  nofter  dormit  >fed  vado , ut  a fomno  exci - 
t cm  cum.  Quod  cum  non  intellexiflent , addit,  mortuus  cfl , indi- 
cans fe  cum  a mortuis  velle  fufcitare.  Ufuseft  autcm  hiciftolo- 
qucndi  modo  eadem  dc  caufa  , qua  mox  praecepit , ut  nemo  fciret , 
videlicet  ut  hac  urbana  ambiguitate  minus  miraculum  turbisinno- 
tefceret  : * Et  dcridebant  cum ; quiaignari  iftius  conftlii  divini , 8c 
apud  quos  de  vera  incite  puellae  nulla  erat  dubitatio, 

2 cumejefta  cjfct  curb  a.  Ut  pomp  am  & inanem  gloriam  decli-  cTe^t^rba6" 

naret  apud  turbam,  iecreti  continendi  nelciam,  patremtamen  8c  ma-  intravit.-Saenuit. 
trem  puellae,  ut  Marc.  & cos , quifccutn  erant , id  eft,  ut  explicat  Luc.  piwiuf* 

Petrum  8c  Jacobum  8c  Joannem  tanquam  teftes  affumpfit  fecum.  * Et 
tenuit  manum  ejus . Addunt  alii,  cum  dixiffet , Puella [urge  , ut  ipfo 
quodammodo  geftu,  8c  voceageret  tanquam  cum  dormiente,  quem 
manu  8c  voce  excitare  folemus.  Unde  eadem  facilitate,  qua  e fomno 
excitata  * fun  exit,  ut  Marcus,  a mbulabat , & jufiit  iUidari  manducarcy 
ne  phantafma  putaretur.  Quamvis  autem,  eodem  tefte,  vehementer 
illis  prxciperef , ut  nemo  id  fciret , calcandoe  fcilicet  inanis  gloria 
ftudio  , 8c  document  o * tamen  quia  fugientesfequi  folet , 

2 6.  * Exiit  famah&c  in  miv  erf am  ter  ram  illam . Galilseam  fcilicet  ma^h^cTn'unl- 
ubi  contigit , omnibus  rem  tarn  ftupendam  8c  inexpedatam  eo  magis  terrain 

certatim  divulgantibus.  Addit  hoc,  ne  quis  a fe  miraculum  confidum 
putet , cujus  teftis  fuit  tota  regio. 

27.  * Ettranfcunte  inde  Jcfu  ,fccuti  funt  eum  duo  c&ci , accepto  mi-  fe^t'e  i^ejdu", 
raculi  iftius  rumore  in  fpem  lanitatis  eredi , * dicentes : Jsliferere  no - recuu  funt  eum 
jiri : qua  voce  indicant  fe  de  poteftate  ejus  non  dubitare  , fed  tan-  mantes, &dicen-‘ 
tum  gratuitam  pofcere  voluntatem  : q.  d.  Velis  tantum  , quia  po-  jes;Muer^re no- 
tes , * Eili  David , ille  fcilicet  Davidi  ex  Davide  promiflus  8c  expe- 
datus.  Nam  quamvis  eo  tempore  multi  effent  ex  Davide  procreati, 
hoc  tamen  peculiariter  Meflice  cognomen  & periphrasis  fuit : atque 
it  a eft  haec  luculenta  fidei  8c  fiducice  profeflio.  Diftulit  eos  tamen  , 
donee 


23.  * Venijfet  domum , fcilicet  in  Capharnaum  , ubi  domicilium  ele-  VeninCe"domum! 
eerat : idque  turn,  ut  hides  eorum  augeretur,-  vel  probaretur,  turn  ut  accefferunc  ad 

n • 1 r 1 br  ■ 1 r a.  _ eum  caecu-Et  di- 

ottentationem  rugeret,  doceretque  rugiendam.  * Et  diat  as , ut  citc  sjefus:Cre. 
examinaret  naturam  fidei  illorum  , 6cimitandam  proponeret  tan-  , 

quam  fanitatis  eorum  caufam  , qua  magis  quam  eorum  miferia  per-  vobis  > Dicunt 
motus  fuiffet : * Crcditis  quia  hoc  yojfum,  non  precibus  meis  impetrare,  ^nVnque'  Do“ 
ut  Prophet#  , fed  *facere  vobis  f Id  eft  mea  audoritate  8c  poteftate 
praeftare  ? Hanc  enim  penes  fe  effe  fignificat.  Fides  igitur,quampo- 
ftulat , non  eft  de  voluntate  faciendi  , multo  minus  de  fado  jam  ex- 

P hibito. 


if*  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

hibi to  : non  enim  dicit  : Creditis  me  hoc  velle  facere,  vel  me  fa&u- 
rum  , vel  me  feciffe  ? Quale m fidem  Haeretici  poftulant  de  remiflio- 
ne  peccatorum  : fed,  Creditis , quia  hoc  poffum  facere  ? Eft  enim 
fides  de  divina  virtute  fua,  quae  fides  non  eft  fiducia  , fed  verus  men- 
tis affenfus , qui  tamen  per  fiduciam  conjundtam  folet  operari.  Unde 
cum  dixiflet,  * utique , id  eft  , indubitanter  credimus,  refpondit  eis  : 
o c u i os° o : ' ru In'*  29*  * Secundum  fidem  v eft r am  fiat  vobis : id  eft  , Si  fic  creditis , ha- 

dicens  : Secun-  beat  haec  fides  per  fiduciam  , quam  clamando  8c  fequendo  profeffi 
ftram  fiatrobu.  e^‘s » effe&um  fuuiu. 

fim’of V ape"i  3°*  * apertifunt  oculieorum  : quantum  ad  effedtum  videndi , 
5c  comirinatL's  hoc  eft  , viderunt.  Periphrafis  eft  videndi  Hebraeis  familiaris  , etiam 
dkens*5  *v:dete  c^m  OCLl^  non  folum  patent , fed  neque  vifu  carent  : fic  enim  pri- 
ne quis  fciar.  morum  parentum  , Sc  Agar  , Gen.  20.  v.  19.  oculiaperti  dicuntur, 
quando  adverterunt.  Vide  infra  c.  20.  v.  3 3.  & ]oan.  9.  v.  10.  &c 
feqq.  faepius.  Sic  & aures  dicuntur  aperiri , vel  pat  ere,  quando  furdi 
audiunt,  utMarciy.v  3^.  Utriufque  exemplum  Ifaiae  3 f.v.5.  * Ef 
comminattts  eft  illis^dicens'  Videte  ne  qui s ft i at:  Graece  , acri- 

ter  Sc  cum  fremitu  quodam  interminatus  eft.  Unde  Joan.  1 1.  v.3  3. 
exponitur  infremuit . 

(item  exeuntes  diffamaverunt  turn  intota  terra  iUa  , id  eft, 
arunt 
§ . alias 

emplum  praebui lTe 5ut  ipfi  quidem  virtutes  fuas  occultare  defiderent, 
8c  tamen  , utalii  proftciant , prodantur  inviti.  Occultentur  ergo 
bono  ftudio  , inquit , neceflitate  publicentur  : ut  eorum  occultatio 
lit  cuftodia  propria  ; publicatio  (it  utilitas  aliena.  Hujufmodi  igitur 
praecepta  Chrifti  non  videntur  fuifle  vera  praecepta  , ad  ferio  obli~ 
gandum  impofita  , fed  efficacis  tantiim  defiderii  fui  declaratio,  quod 
fcilicet  nullo  inanis  glorias  ftudio  teneretur.  Unde  alii  non  pecca- 
runt , virtutem  ejus  ex  gratitudine  debita  laude  profequendo. 

3 2 " T^C  ecce  oh”  3 2*  * tgrefiis  autem  illis , ecce  obtulerant  ei  bcminem  mu  turn  , damn- 
t ute r u n t * e e i 6 ho -*  niumhabentem  : id  eft,  mutum  a Daemone pofleflum.Non  enim  illudr 
Smonium11'^  ? referendum  eft  , ad  daemonium,  fed  ad  hominem  , cujus  lin- 

bcnicm.  gua  non  naturaliter,  fed  daemonis  maleficio  ligata  fignificatur  ex  eo* 
quod  ejetfto  daemone  loquebatur.  Lucas  tamen  ipfum  daemonium 
yocat  mutum  c.  n.v.  14.  fcilicet  effective,  quia laciebat  mutum  : 
namvarii  daemones  tardis  nocumentis , Sc  vitiis  deledtantur.  Loco 
mutum  , Graece  eft  x®?o's  , quod  vulgomagis  furdum,  quam  mutum 
fignificare  notat  Hieron.  fed  in  Scripturis  indifferenter  ufurparL 
Hie  mutus  ab  aliis  offerturmuia  mutus  eum  verbis  orare  nonpoterat, 

* ■-  - ' ut 


3&  famam  fparferunt.  Ubi  obfervat  S.Greg.  19. 
18.  hacin  re  Chriftum  fervis  fe  fequentibus  ex- 


31.  IIli  autem 
exeuntes , difta- 
maverunt  eurr 
in  tota  terra  ilia. 


31 


llli  a\ 


fa&um  divulg 
Moral,  c.  14, 


3 3-Ef  eiefto  d*~ 
cnonio 


SECUNDUM  MAXIMUM.  Cap.  9.  113 

ut  Chryfoft.  nec  ab  eo  fidem  exigit  , quiamuti  fimul  &;furdi  effc 
Solent.  Tradat  allegorice  quatuor  iftamiracula  S.  Hilar,  can.  9, 
juxta  quern  Filia  Principis  fignificat  Synagogam  , Haemorroifla 
Gentes  , ficut  intelligit  8c  Hieron.  Rurfumalia  figura  duocaeci  fig- 
nificant  Scribas  8c  Pharifaeos , inquit  Hilar,  daemoniacus  Gentes. 

Vide  eum  latius.  Senfu  tropologico  Hcemorroilfa  eft  anirna  , multo 
tempore  concupifcentiis  8c  vitiis  diftluens , quam  fanare  non  poffunt 
Medici , Lex  Moyfis,  aut  Philofophi  , fed  tadus  fimbriae,  feu  fides 
Incarnationis. Filia  Principis  duodennis  eft  anima  initio  converfionis 
peccans , quae  facile  fanatur  , fi  Princeps,  id  eft,  Paftor  Ecclefiae,  pro 
ea  fatagat.  Duo  caeci  8c  mutus  totius  humani  generis  fignificant  fta - 
turn  , cui  primo  oculi  per  fidem  aperiri  debent,  ut  deinde  in  Deilau- 
des  lingua  folvatur. 

33.  * Et  mirato  funt  mb  0 , quia  videlicet  * numquom  apparuit  fic  in  monio  > locutus 

jfrael , id  eft3  nemo  unquam  in  Ifrael  fuit3  qui  tanta  imperandi audo-  eft  mi. 

ritate  3 tanta  celeritate&  facilitate  tarn  varia  8c  immedicabilia  mor-  dkemes : NumI 
borum  genera  fanaret  : non  enim  ad  folum  ejedi  Daemonii  miracu-  ^li^paruit fic 
lum,  fed  ad  praecedentia  refpiciunt.  Atque  haec  erat  fimplex  8c  Can- 
dida turbse  ^ nullisinvidioe  ftimulis  agitatae  3 confeflio.  pi 

34.  * Pbarifai  autem  , livore  caeci  3 cum  fada  negare  non  poffent,  temdiccbant f Tn 
malitiose  calumniando,  * dicebant : In  principe  domoniortm , id  eft3ope  Pfinc,Pe  .d?n]°- 
Principis,  acpraecipui  daemonum,  hoc  elt,non  divina  virtute,led  pa-  mones. 

do  8c  arte  magi  a cum  fummo  daemone  , *ejicit  domones , inferiorej.  leius^mnes'd- 
Calumniam  iftam  acerbiflimam  accurate  refellit  Chriftus  cap.  12. 

Nunc  autem  eacontempta  pertranfit  benefaciendo&exercendo  lega-  nagogis  eorum, 
tionem  Evangelicam  fufceptam  , circuitque  * oinnes  civitates  6"  ca-  ^ngefiumTegnl* 
(lella  , Graecexc , Paros , id  eft  , erga  magnos  8c  parvos  nemine  ne-  &curansomncm 

J } n r • • languorem  , 6c 

gledto.  In  quo  circilltu  omneminfjrmU 

3 6.  * Videns  turbos , id  eft  , miferiam  turbae  non  modo  corpora-  ta36mvidens  au 
lem  , fed  maxime  fpiritualem  , * mifertus  ejl  eis ; Graece  , tem  turhas , mi- 

id  eft,  internis  vifceribus  fummo  affedu  Sc  commiferatione  fuper  eYan^^xad^sc 
malis  eorum  indoluit , * quia  erant  vexati , id  eft,  variis  aftlidi  malis  : 

* Et  jacentes  ficut  oves,  non  babentespafiornn  : quae  hac  iliac  oberrando  tespcftWra, 
temere  vagantur  , necpaftorem  , nec  caufam  , nec  gregem  fciunt 
quoerere.  Significat  ergo  Judaicum  populum  per  diverfa  vitiorum  8c 
errorum  genera  oberraffe  , ideoque  diverfis  malis  a Daemonibus  affli- 
dum  , nemine  curamgerente  falutis  eorum.  Itaque 

37  . * Tunc  dicit  difcipulis : Mejfis  quidemtnulta  , fci’licet  populi  J11-  ^^p^sncr^scIt 
daici  : nam  in  illis  a Prophetis  feminatum  fuerat, inquit  Aug.ferm.  Meffis  quidem 
42.  de  Sandis  c.  1.  Unde  Joan,  4.V.  3 $■.  de  eodem  populo  dicit , Re - 3ma“^ paud.ran* 

P 2 giones 


„4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

gionesjam  albas  ejfe  ad  mejfem  , id  eft  , eos  maturos  effe  , quia  do&n- 
namfalutis  Sc  Evangelicam  accipiendo , mcorporarentur  Chrifto , 
Sc  ex  Synagoga  in  Ecclefiam  veiut  horreum  transferrentur  , quia 
finis  legis  Chriftus.  Et  hinc  eft  , quod  refpe&u  Judoeorum  non  di- 
cuntur  Apoftoli  feminarc  (utpete  quod  refpe&u  Gentium  eis  magis 
competebat ) fed  metere  Joan.  4.  v.  38.  * operarii  autem  pauci:  id 
eft  , meffores , qui  operam  fuam  collocent,  ut  meflis  in  aream  Eccle- 
{\x  devehatur , id  eft , qui  eis  Evangellnm  regni , a Lege  adumbra- 
tum , prsedicent : folus  enim  erat  Chriftus  Sc  Joannes  , quia  necdum 
Apoftoli  mifli  erant. 

38.  * Rogate  ergo  dominum  me  ft  is.  Seipfum  tacite  indicat  , inquit 
3s.  Rogate^er  Chryfoft.  quanquam  veriftmilius  eft  Indicari  Patrem  , cui  fua  Chri- 
fis,  ut  mitrato  ftus  tranferibere  iolet.  * Vt  mittat.  Ipfius  eft  enim  mittere  : nam 
peranos m mei-  cu[  fe  ingerunt , non  legitime  ab  ipfo  mifli , hilcem  in  alienam  me(- 
fem  mittunt , Sc  facniegu  rei  lunt , ut  omnes  H&rettci.  * Opcranos 
in  mejfem  fuam,  qui  re  ipsa  fcilicet  non  nomine  tenus,  tales  fiat,  fide- 
les  Sc  idoneos  , quia  ipfe  tales  non  folum  mittit , fed  Sc  tacit* 


CAPUT  DECIMU  M. 

QUod  igitur  Dominum  rogandum  effe  dixeratjtnox  Chriftus  ul- 
tro  , non  expe&atis  precibus  , ex  profufionc  ingem  tas  pretatis 
iple  tacit  j mittendo  fcilicet  operarios  in  meflem  fuam.  Nam 
t.  Et  convoca-  i*Et  convocatis  duodecim  difeipulis, qui  ha&enus  non  nifi  difcipult 
dpuhs  Sit  fuerant  ,continuiauditores  doiftrina?  , Sc  fpedatores  operum  , nunc 
iihs  poteftatem  cos  mittere  incipit  ad  colligendam  metfem  , ad  quod  verbo  Sc  ex- 

ipmtutimimmu*  _ * . t>  a 1 n i c • o 

dorum , ut  epee-  cmplo  rormaverat  , atque  ita  hac  miflione  eos  Apoitoios  tecit , oC  , 
Mrent°s omnem  ut  Luc.  cap.  (y.  v.  i3.etiam  Apoftolos  nominavit  ; q.  d.  Mi ffos , 
languorem  , & ouia  eeneraliter  in  univerfum  mifli  funt  : quamvis  ex  etymologia 
mem.  etiam  aliis  com  pc  tat  , licut  caeteris  Septuagmta  duobus  diicipuiis' 

hoc  tribuunt  nonnumquam  ve  teres.  Utautem  hxc  miflio  non  efTet 
poteftate  vacua,  veleorum  do&rinanovitate  contemptibilis,vcl  prae- 
dicationis  , tanqua-m  legationis  divinae.,  poteftas  arrogata  videretur  5 
miracula  veiut  figilla  commiflionis  Sc  aueftoritatis  appendit.  Nara 
*dedit  Hits  poteftatem  fpirittium  immundonim  , id  eft,  fuper  fpiritus  im- 
mundos  , nempe  * ut  ejicerent  eos.  Vocantur  immundi,  non  natura,  fed 
vitils  , quia  omni  immunditia  deletftantur  : horrent  Sc  infe&antur 
fin<ftimoniam,  ex  quo  a divina  puritate  cecidcrunt..  H xc  autem  po- 
teftas  ejiciendi  fpiritus  , curandique  infirmitates  non  erat  inhasrens 
Apoftolis  ,ficut  Chrifto  , fed  ftabiliter  addict  1,  Sc  afliftens  ex  divine 
voluntate,qub  conciliaretur  eis^tajiquam  Legatis,  reverentia,  ainfto- 

ritas^ 


SECUNDUM  MATTH^UM.  Cap.  io.  iif 

ritas  , Fides  ex  miraculis  , qu#  deerat  ex  ingenio  ,eloquentia  , opi- 
bus,  pompa,  comitatu. 

2,.  * Duodecim  autem  Apofiolorum.  Duodecim  non  cafu  , fed  Divino  2.  Duodecim 
confilio  eledi  funt , ut  fatisindicatur  Ador.i.v.26.  21.8c  alt.  Ra-  rn.^n^^afnnt 
tiones  tangunt  veteres : primam,ut, quia  duodecim  tribus  typus  erant  ^ocn: 

Ecclefi#  , ex  omnibus  Gentibus  colligend# , duodecim  etiam  Apo-  petms^'Tn- 
ftoli , quad  alii  duodecim  Patriarch#  , 8c  Patras  earn  generarent  , ut  dteas  ftatereiU5» 
indicat  Iren.  lib.  4.  c.  38.  & Theophil.  hie,  imo  ipfe  Chriftus  infra 
c.  19. v. 28. Alteram  faepius  tangit  Aug.utin  Pfalm.  J9.  Se  alibi, quia 
duodenarius  conftat  ternario,  in  quaternarium  dudo : Apoftoli  autem 
Trinitatem  in  quatuor  orbis  partes  erant  pr#dicaturi.  *N ominahac 
funt.  Kominatim  recenfentur  , ut  conftaret  turn  Divin#  eledionis 
ratio  infirma  mundi  eligentis,  turn  firmitas  teftimonii  ipiorum;quod 
de  rebus  maximis  toti  orbi  reddere  debebant. 

* Primus  Simon  : non  #tate,  quia  fenior  erat  Andreas,  ut  Epiphan. 

HaerefLyi.  numer.  19.  nec  vocatione,  quia  idem  Andreas  imperfe- 
da  vocatione,  fcilicetad  credendum,  prior vocatus fuit  , Joan.  1. 

V.40..  & 41.  perfeda  veto  ad  Apoftolatum  fimul  cum  Petro,Matth. 

4.  v.  18.  Nec  etiam  fola  neccffitate  numerandi  primus  ponitur  ; fic 
enim  qui  Fequitur , fecundus  dici  debuiffet : neque  cafu,  quia  utique 
ponitur  Petrus  in  Evangeliisprimus,c#terorum  vero  ordo  mutatur. 

Itaque  primus  authoritate,  8c  eledionis  dignitate  , ficut  Judas  (em- 
per  collocatur  ultimus : quad  diceret,  8c  omnium  Apoftolorum  pri- 
mus , id  eft  , pr#cipuus  8c  quad  vertex  Simon  , inquit  Chryfoft.  in- 
cap.  1.  Ador.  Et  ex  hoc  loco  defumpta  videtur  vox  PrimatusPetri T 
quam  ulurpat  Aug.  tradat.ult.in  Joan.  & alii  Veteres.  UndeBeza, 
ceteris  impudentior  , hac  voce  perftridus  , audet  fufpicari  ab  aliquo 
Primatus  Pap#  fautore  vocem  Primus  fuiffe  additam  , * Qui  dicitur 
Petrus , ut  diftinguatur  a Simone  Chanan#o  , Andreas  f rater  cjus. 

Matth.  Apoftolos  recenfendo  fex  binarios  per  copailativam  efficit : 
unde  videtur  eos  ita  binos  enumerare  , fieri  t a Chrifto  conjugati  8c 
bini  mi/Ii  fu erant  ad  praedicandum , Marci  6.  v.  7.  Hinc  fratrescon- 
jungit  ,ad  (ignificationem  concordi#. 

3.  * Jacobus  Zebedai : fupplc  films,  ut  ab  alio  Jacobo  diftinguatur.  ”3.  Jacobis  ze- 
Diduseft  etiam  Major, propter  #tatem;oeci(us  eft  ab  Herode  Ado-  ~ 

rum  12.  * Et  Joannes  f rater  ejus.  Philippas , nomen  Graecum  , ficut  Sc 
A.ndreas  , a Judaeis  ufurpatum  fuit,  eo  quod  Gentibus  per  multas  mas,&Matlharus- 
annorum  centurias  fuifient  mixti  : * & Bartholomaus  , quafi  dicasji-  Jobii^Aiph*?^- 
has  Ptholomai,ve\  potius  Pholmai, quod  habetur  2. Regum  ^.v.^.+Tho-  Thadaeus, 
tfM^Syriacum  eft  ab  Hebraica  radice,fignificante  gemellum,nam  DiNO 

i ~ Tam 


5iS  COMMENT*  IN  EVANGELlUM 

Taam  fignifi.cat geminate  : Graece  dicitur  Didpnus  3 Joan.  20.  v.  24. 

♦ It  Matthaus  Fublicams , quondam  fcilicet : nam  humilitatis  causa 
fuperabundantem  Chrifti  gratiam  prasdicat , uti  peccatum  abunda- 
verat.  Eadem  de  caufa  fe  Thomas  poftpofuit  , cum  alii  pneponant , 

* Jacobus  Alflm  , fcilicet  filius.  Diduseft  Minor , Marci  if.  v.  40. 
quia  junior  ,cujus  mater  erat,ut  ibidem,  &Joan.  19.  v.  2f.  Maria 
Gleophae  , foror  matris  Domini  • unde  & a Paulo  ad  Galat.  1.  Fra- 
ter  Domini  vocatur.  Vita  fuit  fandiflimus  ,•  Jerofolymorum  Epifco- 
pus  , audor  unius  ex  Epiftolis  Catholicis.  Hujus  frater  * Thadaus 
yocatus  eft  etiam  proprio  nomine  ludas , ut  utrumque  conftat  ex 
initio  Epiftohe,quamfcripfit : unde  a Luca  vocatur  ludas  lacobi . Di- 
dus  eft  etiam  a Graecis  hie  Lebb&us , quafi  dicas  corculum,  ita  ut  tri- 
nbfainis  fuerit  juxtaHieronymum. 

r1naSus&>das  4'  * Smon  Chananaus : non  a terra  Chanaan , feu  Chananaa,  repug- 
ijadidiieu ^ui  & nat  et^am  orthographia , tarn  Latina  ? Hebraica  , quam  Syriaca,*  fed 
j.eum.  ^ , Qpp^0  vej  vjc0  Galiloece  , ut  Hieron.  unde  rediiis  fortaffe 

Cannaus  diceretur.  Hoc  autem  nomen  quia  fecundum  etymologiam 
Hebraicam  denotat  zelum  5 nam  top  Kanne  fignificat  z,elari  : hinc 
a Luca  c.6.  8c  Ad.  i . vocatur  Simon  Zelotes  : quamvis  Scaliger  velit 
Zelotem  effe  didum  , quia  a feda  Zelatarum  , de  quibus  apud  Jofe- 
phum  , ad  Chriftum  converfus  fuit.  * It  ludas  ifeariotes.  Ita  voca- 
tum  volunt  Hebraice  valii  a marfupio  , alii  a mercede  venditi  Chri- 
fti 3 alii  a ftrangulatione  per  antreipationem  , alii  a tribu  Iffachaiq  fed 
horum  pleraque  merae  chimeras  funt;  Veriftima  videtur  ilia  8c  fim- 
pliciftima  opinio  5 quae  ut  Hieron.  ab  urbe  deducit , nernpe  Carioth  5 
in  tribu  Jidda , Jofue  ij\v.2f.  8c  Jerem.48.  v.  24.  8c  41.  quail  di- 
cas , HV  Ip  3 ifeh  Kcrioth , virum  Carioth , id  eft,  Cariothenfem: 
nam  hac forma exprimunt  Hebraei faspe fua  patronymica,  ut  viri  Beth- 
lehem, Anathoth, pro  Bethleemiti$3Anathotitis,i.Efdrae2.v.26.&  feq. 
dm  mifit  Jefujf,  S • * Hos duodecim  mifitlefus  3 tanquam  Legatos  altiffimas  legationis 

prxeipiens  e\s , annuntiandi  reeni  caelorum  , * pracipiens  eis  , dicens  , hoc  eft  , 8c 
gentium  neabjc- man  data  3 tanquam  lnitructionem  legationis , dedit  in  hare  verba: 
lares’  Samarita-  * ln  vlAm  gentium  , id  eft  5 ad  Gcntes  ducentem , * ne  abieritis,  pras- 
norum  ne iutra-  dicandi  fcilicet  causa,  quianondum  falutis  omnibus  publicandae  tern- 
pus  erat ; quod  tamen  poft  refurredionem  eis  prceceptum  eft  , infra 
c.28  .‘V,.  19.  quia  juxta  fapientiftimam  Dei  ordinationem  oportebat 
Judaeis,  tanquam  filiis  regni,  8c  ad  quos  Meftiae  promiflio  fada  erat , 
primiimloq  ii  Verbum  Dei : cum  vero  repellerent  illud  5 8c  fe  in- 
dignos  judicarent  seternae  vitas  juftiftimo  judicio,  oportebat  convert! 
ad  Gentes  , ut  explicatPauius  Ad,  13.V.46.  * It  in  civitates  Sama - 

ritano - 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap.io.  iij 

ritanorum  ne  intraveritis : eadem  de  caufa.  Nam  Sc  illi  vere  Gentiles 
erant,  utpote  in  Judaeam  ex  Chaldaea  tranflati,  ut  patetq.  Reg.  17. 

V.24.&  feqq.fed  quia  propter  cultumnonnullum  veri  Dei,&  Meffiae 
expedationem,  Joan. 4. v. 20.  Sc  25".  medii  videbantur  inter  Judaeos 
Sc  Gentes  , hinc  diftinda  fit  eorum  mentio. 

6.  * Sed  potius  ite  ad  oves  , quaperierunt  downs  lfra'el ; id  eft  , Gentis  ite^do'ves^qllS 
Ifraeliticae  , fub  qua  totam  illam  nationem  comprehendit ; quae  vo-  p,e»erunt  domus. 
cantur  oves  pafcua  Dei , Pfal.73.v.i.  quiapopulus  a Deo  peculiari- 

ter  eledus  : perdita  autem,  quia  univerfum  genus  humanum  in  Adam 
perditum  fuit , Sc  fieut  ovis  erraverat , Ifaiae  53 . & peculiariter  illo 
tempore  Judaei  erant  vexati  Sc  jacentes  , fieut  oves  non  habentes  Pa- 
ftorem,  lit  fup.  c.  9.  Hie  ergo  diftridus  figitur  ifti  legationi.  Unde 
eadem  ex  caufa  Sc  fenfu  Chriftus  a Paulo  ad  Rom.  13. v.  8.  vocatur 
minifter  circumcifionis;  Sc  ipfemet  infra  e.i  J .v.24.  fe  non  veniffe  pro- 
fiteer , nifi  ad  oves  donahs  Ifrael. 

7.  * Euntes  autem  predicate.  Hie  explicatur  fumma  legationis , pV^icar^dlce^. 
* quia  appropinquavit  remum  c&lorum , utfeilieet  per  poenitentiam  ad  t -s:  Quia  appro- 

•n  i 11  1 1 ° , , t.  r z'  pinquavit  regrnl 

lllud  vos  praeparetis , ut  lupplet  Marcuse. 6. v.  1 2.  Hoc  autem  com-  c*iorum. 
prehendit  veteris  vitae  deteftationem  , Sc  affiunptionem  novae.  Vide 
de  hac  fupra  dida  c.  3 . v.  2. 

8.  * infirmos  curate  , See . His  verbis  adum  jubendo,  fimuldat  po-  r3\eInfir^0°rst^' 
teftatem  confirmandi  miraculis,  tanquam  figiilis , legationem  feu  •ufeitate , lepro- 
miflionem  fuam  : nec  non  ipfa  quoque  mandata  legationis,  hoc  eft  , moiTcs'^ejid?: 
praedicationem  fuam  ; utraque  enim  erat  valde  nova.  Siroul  autem  gratis  accepts  „ 
indicat,  miracula  effe  debere  non  tarn  curiofa  vel  terribilia,  utMoy-  5r3t!SO“ e’ 

fis  , quambeneficia  : utita  prcedicatio  eorum  fieret  non  treUaenda  , 
velonerofa  ,fed  beneficiistam  fpiritualibus  quarn  coiporalibusgra- 
tiflima.  Itaquc  * gratis , id  eft,  nullis  meritis  veftris  aut  pretio  , fed 
naera  Dei  gratia,  * accefiftis , poteftatem  illam,  ideoque  * gratis  date: 
non  poteftatem  ipfam,  quae  ab  eis  dari  non  poterat,  fed  effedus  illius 
poteftatis , fanitatem  , See.  His  ergo  verbis  jadantiam  fimnl  'Sc  ava- 
ritiam  ccnveilit  , fimulque  tangit  radicem,  eur  fpiritualiumiftorum 
donorum  venditio  fit  illicita  , quia  fcilicet  poteftas  ilia  talis  eft,  qu;e' 
nullo  humano  labore,  fed  fola  Dei  gratia  haberi  pote ft. Ideoque  mag- 
na  ei  fit  irreverentia  , fi  ad  vile  pretium,  contradufque  humanos  de- 
primatur*  Quamquam  hifee  verbis  etiam  acceptio  munerum  , quae 
ex  gratitudine  Apoftolis  ofFerrentur  , vetari'  videatur  , quia  indecora 
eft,  & gratia  Dei  fic  ad  quoeftum  videtur  verti : unde  Giefieade  caufa 
reprehenfus  eft.  Porro  fententia  generalis  eft  , ideoque  turn  ad  alia 
fpintualia  Dei  dona , turn  peculiariter  ad  ipfam  praedicationem  A 

ftoloruir* 


nS  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

„ ftolorum  referri  poteft,  ut  refert  Bafil.  inc.  8.  Iiaice.  Non  enim, 
inquit , (ermo  Evangelii  venialis  eft,  ut  verba  Pythonum.  Unde  prae- 
v r ^ cidens  omncm  venditionis  Sc  negotiations  caufam  ac  prsetextum  , 
dcre  aurumP.°ne-  9-  *Nolite>  inquit, pofidere.  Grxcum  xiicryph cu5  Sc  Synacum  pjpp, 
neque^ecuniam  re^emin  vei'ti  P°teft  comp,arare  , fcilicet  in  viaticum  j .Sc  hoc  magis 
in zonis  veftiis:  cum  Luca  Sc  Marco  convenit,  qui  dicunt,  2$e  tuleritit  in  via-Sc  quia 
lequitur  , * in  iconii  veflris , id  eft,  loculis,  ex  zonaitinetantium  & mi- 
lituni  pendere  iolitis.  * Annan,  tieqne , argentum , ncque  Vecuniam • 
Graece  ^ocAxqv  > : tres  enim  pecuniae  fpecies  , etiam  viliflimam  ex 

o:re  , vetat 

to.  Non  perem  io.  * Now  Veram  in  via  , Graece  7rww  e/$  edov , prr.iw  ft*  5 id  eft, 
tunicas  , neque  peram  viatoriam  , ad  recondendum  cibum  , continens  pro  aontento ; 
calce^am3-dig*  & Pera  et^arn  poculum  intelligitur  , * neque  duos  tunic  as , id  eft, 
nus"  enfm  eft  o-  veftimenta  : unum  , quoinduti  fitis,  Sc  aliud  futurorum  timore  ,ne 
petanus c»bo  luo  £ort£  flt  0pUS?  ut  notat  Hieron.hic,&  Aug.  iibro  de  confenfu  Evang. 

c.30.  Nam  ft  neceftitas  poftularet,  duobus  veftimentis  induipotuiffe, 
patet  exemplo  Chrifti , ’qui duobus  indutus  luit , Joan.  19.  v.  23. 
* Neque  c alee  ament  a , nempe  duplicia  , ficut  de  tunicis  di&um  eft. 
It  a'  Cajet.  & Maldon.  Sc  dim  cecinit  Juvencus  Poeta  : vel  verius 
fortaftis  vetat  non  calceamentis  indui  , fed  nonpoflideri  feu  portari 
calceamentain  viam  ; curam  fcilicet  prohibens  , inquit  Auguftinus , 
qua  ideo  portanda  cogitantur  , ut  non  deftnt.  Et  hoc  videtur  effe  , 
quod  Lucsc  cap.  22.  dicitur  ,eos  miftos  finefacculo  , &pcra , & cal - 
cearnentu , id  eft  , fine  proviftone  in  futurum  , Sc  tamen  nihil  eis  de- 
fuifte.  Hinc  Marci  6 . v.  9.  permittunturnon  portare  , CtSMuifan- 
daliis  , id  eft  , foleis , quae  folas  plantas  tegerent  : quibus  Sc  Petrus 
indutus  fuiffe  indicatur  Grxce,A&or.i2.v.8.Quamquam  vxofifa a]*, 
qux  hie  c alee  amenta  vocantur,revera  nihil  aliud  lonent  Graece,quam 
quaft  fubligacula  , quia  fubligantur.  Multi  tamen  putant  hie  vetari 
calceos,qui  totum  pedem  tegant,  tamquam  mollitiei  vel  curse  carnis 
teftimonium  ; permitti  vero  fandalia  , quae  folas  plantas.  Cujus  di- 
verfttatis  myfticam  dat  rationem  Aug.  ut  fcilicet  nec  occultaretur 
Evangelium  , nec  terrenis  commodis  inniteretur  : Sc  per  duas  tuni- 
cas intelligit  vetari  duplicitatem.  * Neque  vir gam.  Marcus  ait , nifi 
virgam  t ant  inn  ; Sed  Mat  th.  per  Virgam  intelligit  arma  defenftva  , 
aut  oflfenliva  , juxta  illud  , reges  eos  in  virga  ferrea  : namDivinae 
providentix  ac  tutelae  praedicatoribus  armorum  ufus  non  convenit* 
Unde  Ambrof.  Virgam  vocat  ulcifcendi  inftrumentum  doloris , Sc  in 
verbis  humilitatem  doceri  tradit,  lib.  6.  in  Lucam.  Marcus  vero  per- 
r^lftit  baculum  itinergntium  , quo  fe  fuftentent , qui  Hebraice  pro- 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  io.  no 
pnc  dicitur  y©D ? mifgenetb  , vel  IVWO  , mifgbnan.  Aug.  putat 
Marcum  intelligcre  Virgam  metaphorice , propoteftatefumcndi  ne- 
cell  aria  a dilcipulis  feu  auditoribus : Matthaeum  vero  proprie,  q.  d. 
Ne  minimas  quidem  resin  futurum  neceilarias  providete.  Nam  om- 
nium  datur  una  generalis  ratio  : * Dignus  eft  enim  operarius  cibo  fuo  3 
id  eit,  alimento , quo  fuftentetut  in  opere  gratis  adminiftrato.Unde 
Ci  us  pro  omnibus  fuftentationi  vitae  neceffariis , tamquam  pars  pro 
toto,  iumitur  , quorum  provifionem  prohibuerat.  Atque  ita  fatis 
clare  rndicat,  cur  eos  omnia  ifta  poflidere  ac  ferre  noluerit,  non  quail 
non  eilent  neceffaria  , inquit  Aug.  loco  citato , fed  quia  fie  eos  mit* 
te  at , ut  demonftraret , ab  eisifta  fibi  deberi,  quibus  Evangeliuns 
annuntiarent , tamquam  ftipendia  militantibus  , tamquam  frudum 
vineae  plantantibus , tamquam  lac  gregis  paftoribus , ut  fcilicet  ita 
eilent  Sc  expediti  ab  impediments  omnibus  ad  praedicationem,  Sc  fc- 
cuu  de  luftentatione.  Lucas  pro  cibo  Mercedem  ponit , non  ut  fig- 
m cet  {uitentationem  effe  adasquatum  pretium  operis,  fed  elfe  operi 
gratis  fado  debitam  , eoque  magis , quo  opus  eft  nobilius  Sc  magis 
gratmto  exhibetur  : fie  enim  Sc  majoris  meriti  eft  , Sc  magis  debe- 
tui  iuitentatio  , utpote  ex  juftitia&  ex  gratitudine  , nempe  ut  ope- 
rands in  opere  , nullius  rei  temporalis  confideratione  maculato  , vel 
pretio  compenfabili  poffit  fubfiftere.  Unde  Aug.  libro  de  Paftotibus 
c.  2.  Non  ergo  eft,  inquit , venalc  Evangelium  , ut  pro  temporali- 
us : piaedicetur;  fi  cnimfic  vendunt,  magnam  rem  vili  vendunt.  Ac* 
ci  pi  unt  eigo  fuftentationem  neceflitatis  a populo  : mercedem  difpen- 
ationis  a Deo.  Non  enim  redditur  quafi  merces  illis,  qui  fibi  in  cha- 
ritate  ierviunt , fed  tamquam  ftipendium  , quo  3 ut  pollint  laborare, 
pa  cantur.  Hxc  ille.  Itaque  hoc  agebat  Chriftus  cum  difeipulis, 
quo  poftolus  apertius  dixit,  i.  ad  Cor. 9. v.  14.  Dominus  ordinavit 
n*  , qui  Evangelium  annuntiant , de  Evangelio  vivere . Ubi  tamen  mox 
a jiciens  . Ego  autem  nuUo  borum  ufus  fum  , utique  oftendit  poteftatem 
atam  , non  impofitam  necellitatem.  Atque  ita  facile  in telligttur,  Sc 
pirecepta  ifta  non  ifti  unicae  legationi  Apoftolorum  fuifle  pofita  , ut 
qui  am  putant , fed  perpetua ; Sc  tamen  fine  eorum  violatione  Pau- 
um  potuifle  manuum  labore  vivere , Sc  Apoftolos  a mulieribus  ali, 
ne  gravarent  populum  , Sc  Chriftum  Dominum  loculos  circumferre  , 
inquibusid  j quod  populus  dabat , alfervaretur.  Exiis,  quae  hade- 
nus  lximus  , fatis  in telligitur , hxc  Chrifti  praecepta  non  ad  iftam 
uni  cam  Sc  primam  miffionem  Apoftolorum  pertinere , ut  multi  rc- 
centiores  volunt , fed  etiam  ad  illam  univcrfalem  in  totum  orbem* 
am  \ e teres  pene  omnes  non  aliter  intelligunt , quam  hie  informari 

Q virura 


11G  COMMENT.  IN  EVAN  GELT  , 

virum  Apoftolicum  6c  perfe&e  a Divina  providentia  fufpenfuml 
Quiaigitur  lie  inftitutis  qccurrere  poterat , an  quivis  promifeue 
fuftentationis  causa  effet  adeundus , prseoccupat  Chriftus : 

- 1 1.  in  quam-  x i . * in  quamcumque  civitatem  aut  caftellmn , id  eft  , vicum  aut  pa- 

cumque  autem  * . . . v i.  * . , . . i 

civitatem  aut  cn- gum  > * tntraventu  y praedicandi  causa  , pen  inquirendum  vobisde 
riti^nterroga-  Eofpitio  meritorio  , aut  quis  dives  aut  opulentus,  fed  * quis  in  ea  dig - 


manete 

exeatis. 


quis  m eadi-  yus  fit  , hofpitio. veftro  , qui  fcilicet  morum  integritate  , benehcen- 
C lU  donee1 1 tiique  fpem  preebeat  prompts  hofpitalitatis.  Fama  hoc  inquiri  vult, 
inquit  Hieron.  ne  praedicatoris  dignitas  fufeipientis  infamia  detur- 
petur  , atque  ita , ut  Ambrof.  lib.  6.  in  Lucam  , mutandi ^ofpitii  ne- 
ceffitudinifque  violandae  caufa  non  fuppetat.  * Et  ibi  manete , donee 
exeatis , fcilicet  ilia  civitate  autcaftello  \ quod  Lucas  clariusdicit  , 
polite  tranfirc  de  domoindomum.  Alienum  eft  enim  , ut  idem  Ambr. 
a prsedicatore  regnicseleftis , curfitare  per  damos , 6c  inviolabilis  hof- 
pitii  jura  mu  tare : nam  levitatis  vel  appetentiae  menfae  lautioris  fpe- 
ciem  habet , Sc  hofpes  primus  contriftari  aut  offendi  folet. 

12.  mantes  i2.  * inu  antes  autem  C?c  .faint  ate  earn,  ut  humanitate  hofpitisani- 

autera  m donut ; J , . . . ^ r i j • n. 

faiutate  eam.  d;-  mum prseveniatis , * dreentes : Pax  bmcdomui . rormula  lalutandi  elt 
dotnuii  PaxhuiC  Hebraeis  ufitata  , inquit  Hieron.  Pax  tecum  : quse  fubinde  fignificat 
adventum  elle  pacificum  , fine  animobellandi  autnocendi,  utpatet 
Gen.  43.  v.  23.  3c  Judic.  6.  v.  23.  Plerumque  verb  per  earn  omnia 
laeta  profperaque  imprecantur  , ficut  Latini  dicendo  Ave  Sc  falve. 
Pax  enim  eft  omnium  defiderioriim  finis:  Chriftus  autem  vulgi  verbis 
intelligi  cupit  Evangelicam,quam  prsedicabat,&:  aeternas  vitae  pacem. 
x 5 . Et  n quidern  13.  * Et  (i quidemfuerit  domus  ilia  digna  , pace  Evangelica  , quam 

fuerit  dorousil-  r ^ C.  ...  ...  . > n i* 

ladigna , veniet  ruentis  apprecati.  Lucas  ait , Ji  fifernihifilius  facts  , id  eit , dignus 
L^V?ftiiaamem.Pace  > Ecut  dicitu r plius  mortis  9 id  eft  , morte  Sc  fupplicio  dignus. 
non  fuerit  digna,  Dignum  autem  intelligit  Aug.lib.de  correct:.  Sc  gratiacap.  if.  per 
fe^ur  ad^os. ec  praedeftinationem  Divinam.  Quo  patfto  enim  Evangelica  pace  jam 
dignus  fuerit  ante  annuntiatam  pacem  } Si  igitur  digna  domus  fuerit, 
id  eft  , talis  , quam  Dens  ad  pacem  fecum  praeordinaverit : * Venict 
pax  veftrafupra  earn  , id  eft , prodent  doraui , quia  Deus  effedum  da- 
bit  verbis  veftris.  * Si  autem  non  fuerit  digna , pax  vefira  revertetur  ad 
vos , id  eft,  inquit  Auguftinus,vobhproderithaec  praedicatio,  non  an- 
temilli.  Quo  fenfu  haec  di(fta  erunt  vel  ad  confolationem  annuntian- 
tium  pacem  , dum  viderint  apud  multos  optato  effe&u  carere 
verba  fua  : vel  ut  S.  Remigius  in  Catena  , ad  explorationem  dignac 
domus  feu  hofpitis  : q.  d.  falutate,  offerendo  pacem.  Si  domus  fuerit 
digna  pace  Evangelii , quam  annuntiatis , & confequenter  hofpitio 
veftro , acceptabunt  earn  , Deo  efFedum  benedidtionis  prjeftante  : 

fin 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  i0.  hi 

fin  minus  , vos  ex  ilia  repuffa  nullum  patiemini  detrimentum, 

14.  * Et  quicunique  non  recency  it  vos , neque  audierit  fermones  vefiros.  14.  e t qmaim- 
Unum  eft  explicario  alterius : unde  Lucas  fol  urn  dicit,  Quicumque  non  ^^oT/neque 
fufceperint  vos , non  admittendo  fcilicet  praedicationem  Evangelic#  audierit  fermo- 
pads,  poenitentiae.,  Sc  regni  caelorum.  * Exctitite  pulver em  de  pedi bus  fumes  foras  dc 
vefiris . Quod  Aug.  quaeft.  7.  fuper  Matth.  juberi  putat , vel  ad  con-  ^^ex’cu^itepu^ 
teftationem  terreni  laboris,  quern  proillis  inaniter  fufcepiiTent ; vel  verem  de  pedi- 
ut  oftenderent  , ufque  adeo  fie  ab  ipfis  nihil  terreni  lucri  quxrere,  ut  bus  veftns* 
etiam  pul  verem  de  terra  eorum  fibi  nonpaterentiir  adhaerere  : quas 
duas  rationes&  Chryfoft.  tangit.  Proximo  tamen  videtur,  hoc  fieri 
in  fignum  anathematis  ac  maledi&ionis  eorum  , utpote  cum  quibus , 
velut  maledi&is , nec  pulverem  quidem  velint  habere  communem. 

Hoc  eft  enim  quod  Luc.  10.  ait , Etiam  pulverem  , fcilicet  rem  vilifti- 
mam  Sc  minimam  ; qui  quia  addit , extergimus  in  vos , id  eft , contra 
vos  j Sc  quia  Paulus  Sc  Barnabas  ad  litteram  hoc  obfervantes  , A6t. 

13.V.51.  dicuntur  excufliffe  pulverem  pedum  in  eos  , id  eft,  contra 
eos •>  manifeftum  eft  , hanc  ceremoniam  adhiberi , quemadmodum 
Marc,  ait , in  teftimonium  , Sc  ut  Lucas  c.9.  in  tefiimonium  fupra  illos , 
nempe  rebellion^  Sc  condemnations  eorum  , atque ita  ad  terrorem 
rebellium  : tal is  enim  a&io  fignificatior  eft  , quam  verba.  Unde  ne 
putetur  effe  inane  terriculamentum  , adjicif  : 

15.  * Tolerabilius  eritteru,  Sodomorum , &c.quam  illi  civitatu  Quia  it?.sAm^ndico 
illis  poenitentia  acpromiffio  regni  caelorum  &falutis  aeternae  non  fuit  uUs  erit  terras 
praedicata  , nedum  miraculisac  virtutibus  confirmata  : haec  tantam  Q00d^or°h^rum 
liberalitatem  Dei  non  Fide  tantum,  fed  nec  audientiadignatur  , quae  in 
impietas  fine  dubio  eft  graviifima  : unde  eadem  ilia  ratio  tangitur , quami 

c.  11.  v.  23.  Sc  24. 

16.  * Ecce  ego  mitto  vos . Putant  quidam  haec  non  efle  dicfta  Apo- 

ftolis  in  hac  prima  miftione  , eo  quod  fine  periculis  Sc  perfecutione  Qves  in  medio 
fuerit : fed  refelluntur  ex  Luca  c.  10.  v.  3.  ubi  certum  eft  de  prima  ^o^prudemes 
miffione  agi.  Itaque  etfi  non  fuerint  in  ilia  pafti  perfecutionem,prse-  ^ut_^erpemcs , 
moneri  tamen  Sc  praemuniri  eos  decuit  fimul  Sc  femel  adverfusea  , cut6oiumb*> 
quae  Sc  tunc  co.ntingere  poterant , Sc  poftmodum  ad  Gentes  miffis 
contigerunt.  Itaque  * ecce  ego  , qui  novi  quid  faciam  , qui  luporumi 
rabiem  arc£re,fiftere,  moderari,  <Scin  utilitatem  patientium  conver- 
tere  fcio  : * mitto  vos  ,ficut  oves : quibus  nihil  imbellius , fimplicius  , 
innocentius  , magisinerme,  Sc  ab  omni  praefidio  defenfionis  lmpara- 
tum.  Explicare  enim  videtur  verfum  decimum,  quomodo  mittantur 
fine  virga.  * in  medio  luporum  : quibus  nihil  eft  rapacius  Sc  ovibus 
magis  infeftum.  Significat  enim  hac  phrafi,  turn  luporum  feu  perfe- 

z queri- 


IU  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

qucntium  undique  circumdantium  multitudinem ; rum  perfecutio^ 
num  futurarum  crudelitatem  , turn  defenfionis  impotentiam  3c  im- 


paritatem. 

* Eftote  ergoj)rndcntesficutferpentes,&fimi>licesficutcolumbA.  Greece 
axfyouoi  , quod  hoc  loco  videtur  a xeps^  deduci , quafi  diceres  fine  cor - 
nibtu  , hoc  eft  5 placidi  : eft  enim  epithetum  animalium,  qu&  natura 
non  armavit  cornibus  ad  injuriam  depellendam.  Cumquoreipfa 
convenit , ll  transferas  cum  aliis  ,J)nceri , vel  itmocentes.  Nam  anti- 
qui  unanimiter  volunt  hie  fignificari  innocentiam  ad  non  inferen- 
dum  malum.  Senfus  eft  ergo  ; Cum  velut  oves  mktamini  inter  lu- 
pos , ovis  vero  valde  ftolida  fit , arma  veftra  erunt  prudentia  3c  fim- 
plicitas  ^ prudentia  ferpentis , ut  infidias  3c  mala  caveatis  * columbae 
fimplicitas  > ut  nemini  noceatis;  ita  fcilicet  5 inquit  Nazianzenus 
orat.  19.  ut  nec  prudentia  in  verfutam  improbitatem  , nec  fimplicitas 
rn  ftoliditatem  degeneret , fed  ex  ambabus  una  abfoluta  virtus  fiat. 
Nam,  ut  Tcrtull.  c.  2.  lib.  contra  Valentinianos,  nocentifiimi,  qui 
non  funt  fimplices;  ficut  ftultiffimi,qui  non  fapientes  feu  prudentes# 
Simili  [ere  modo  Hilarius  lib.  de  Synodis  fignificari  dicit  ferpentinam 
prudentiam  , columb^ftmplicitatetemperandam  5 3c  columbse  fim- 
plicitatern  prudentia  ferpentis  inftruendam,ut  fiatftmplex  fapientia, 
8c  fapiens  fimplicitas.  Serpens  enim  cum  fe  hominibus  exofum  quad 
natura  fentiat , numquam  fidit , fed  magna  femper  follicitudtne  3c 
infidias  eorum  cavet , 3c  a&us  declinat.  Addunt  veteres  fere  omnes, 
Aug.  quaefi.  8.fuper  Matth.&lib.  2.  de  dodrina  Chriftianac.  16 » 
Hieron.  Chryfoft.  Theophyl.  hie,  Arnbrof.  lib.  3 . de  Fide  c.^.quod 
ferpenstotum  corpus  capiti,  ubi  vita  eft,  cuftodiendo  objiciat,  3c  per 
anguftias  fe  coardando  vetuftatem  exuat  :itainquiunt  in  perfecu- 
tione  luporum  caput,  id  eft  Chriftum,  feu  Fidem  Chrifti  effe  cufto- 
diendam,Sc  per  anguftam  portam  advrtam  efie  intrandum.  Sed  quia 
ad  eandem  ferpentis  prudentiam  pertinet , venenum  in  perfequentes 
jaculari , hsec  malitia  per  columbae  fimplicitatem  temperandaeft  : 
quam  in  eo  fitam  cfiTe  lere  conveniunt , quod  nemini  omnino  , five 
homini,  fivebeftiisnoceat : ufque  adeo,  inquit  Aug.  ut  nullum  om- 
nino  animalium  necet , non  folum  grandium  , contra  quae  vires  non 
habet , fed  nec  minutifiimorum  quibus  etiam  perparvi  pafieres  alun- 
tur.  Irao  nec nocentibus  nocent , nec  direptoribus  nidi  fe  opponunt, 
laefae  redeunt,  de  ipfis  laedentibus  benemerentur , fefecarent.  Audit 
pulchre  idem  Aug.  ferrn.  19.  de  diverfts,  quod  focietate  gaudent 
ubique  fimul  volant,  fimul  pafeuntur,  charitatem  fervant,  gemitibus 
amoris  murmuiant  > ofeulis  filios  generant , amant  etiam  quando  de 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  i0;  # u? 

ifidis  rtxantur.  Quae  facile  eft  applicare.  Hie  ergo  genuinus  videtur 
locifenfus.  Nam  cum  fimplicitas  columbina  quid  fibi  vellctfatis 
omnibus  elfet  manifeftum  , obfeurior  vero  ferpentina  prudentia  ,fta- 
tim  illam  explicans  Chriftus  , adjicit : 

17.  * Cavete  autemab  hominibus : q.  d.  Ineovos  prudentiam  illam 
adhibere  volo  , ut  caveatisab  illis , quos  jam  lupos  nominavi  , hoc 
eft  , ut  caute  profpiciatis , quibus  vos  credatis , ut  eorum  infidias  de- 
cliiietis  , quia  homo  homini lupus  erit.  * Tradent  cnimvos  examinan- 
dos , judicandos , puniendos , * in  conciliis  Graece  ii§  a-uviiptcx.  • unde 
Sanedrin  fu premum  Judaeorum  Concilium  didum  eft  : * Etinfyna- 
gogisfuisflagellabuntvos.  Synagogue  etiam  proprie  erant  Jud^orum, 
qu#  intelliguntur  hie  effe  public#  totiuspopuli  Judaici  condones. 

18.  * Et  adpr&fides  ducemini,  qui proprie  erant  Romanorum: unde 
Cyrinus , Pilatus , Feftus , 8cc.  erant  Praefides  Cyri#  vel  Judceaer. 

* In  tejlimonium:hoc  eft,  ut  ita  hac  occafione  martyresfeu  teftes  fitis, 

* illis  & Gentibus  , id  eft  , Jud#is  & Gentilibus : teftes , inquam,  turn 
Evangelic#  veritatis  verbo  & fado  ( intelligent  enim  non  effe  rem 
inanem  , pro  qua  tarn  eonftanter  mori  parati  fitis  5 ) turn  juft#  con- 
demnationis  eorum  in  die  judicii. 

Et  quia  homines  rudes  atque  idiot#  merito  rogare  poterant,quid 
Regibus  & Conciliis  efient  refponfuri,cogitationemillampr#venit. 

19.  * Cum  aut  cm  tradent  vos,  quia  ignari  quid  a Judicibus  qu#ren- 
dum  fit,*  nolite  cogitate  : Gr#ce  fxi  /bupifxmj^k,  ne  anxia  follicitudine 
diftradi  cogitetis  ;de  quo  verbo  diximus  c.  6.  v.  2y.  unde  Luc.  12. 
V.  11.  Nolite  folliciti  ejfe . Eodem  Graeco  verbo  ac  fenfu  dicit  Marc, 
13.  v.  11.  Nolite  pracogitare , fcilicet  ilia  anxia  ac  diffidenti  follici- 
tudine. Noc  enim  vult  efte  negligentes  defenfionis , fed  fecuros  ac 
fidentes  Deo.  * Quomodo  aut quid  loquamini , id  eft  , quid  in  defeniio- 
nem  allaturi  fitis,  & quomodo  hoc  diduri : quorum illud  ad  fapien- 
tiam  , hoc  ad  oris  elocutionem  pertinet , 8c  de  utroque  qui  caufam 
dicunt , auxii  effe  folent.  Unde  quod'  hie  fimplidter  dicitur  : * Da~ 
bitur  enim  vobisin  ilia  bora  , quid  loquamini,  Luc.  21.  v.  iy.  diftinde 
titrumque  promittitur  , his  verbis , Ego  dabovobis  os , id  eft , facun- 
diam  oris , & fapientiam  , id  eft  , rationibus  vos  inftruam. 

20.  * Non  enim  vos  eflis , qui  loquimini , id  eft , non  vos  ends , qui 
loquemini  praefentia  pro  futuris  >*fed  Spiritus  Patris  vefiri , 8c  con- 
fequenter  meus , * qui  loquitur , feu  loquetur  , * invobts ; non  quad 
ipfi  non  client  locuturi , fed  quia  Spiritus  S.  8c  conftantiamdicendi 
inferet ; 8c  rationesfuggeret , 8c  verba  didando  ipfam  linguamdiri- 
gct,ut  ipfi  loquantur.  Quo  fenfu  dicitur  ad  Rom.  9,  Hon  volentis,neque 

cmen- 


17.  Cavete  au- 
temab  homini- 
bus.  Tradent  e« 
nimvosin  con- 
ciliis.  Sc  in  Syna- 
gogts  fuis  flagei- 
labunt  vos  ? 


r 8.  Et  ad  prate 
Tides  Sc  3d  reges 
ducemini  pr0p» 
ter  me  , i!5  tefti- 
monium  illis.  & 
gentibus. 


1 9-  Cum  aut 
tradent  vos,n 
te  cogitare  cp 
modo  , aut  q 
loquainini;da 

tur  enim  vo 
in  ilia  hora  q 
1 >quamini. 


20.  Non  enino 
vos  eftis  qui  lo- 
q limini,  fed  jpj:- 
titus  Patris  ve- 
ftri,  qui  loquitor 
in  vobis. 


2i.  Tradtt  au- 
tern  frat^r  tra 


114.  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

car  rent  is  ,fed  mftrentis  efi  Dei . Non  quaii  homo  non  velit , & cur- 
rat  , fed  quia  Deus  miferendo  , 8c  hominis  voluntatem  praepafando 
facit , ut  homo  velit  8c  currat,  ut  Aug.  in  Enchir.  c.32.  q.  d.  Ergo, 
caufa  non  eft  veftra,  unde  nec  vos  anxii  fitis$  mea  eft.meum  erit  ejus 
patrocmium . 

£t  ha&enus  quidem  contra  perfecutiones  externorumeos  prajmu- 
niit ; nunc  centra  donaefticas  , quae  nifi  predicates  fuiifent , limplices 
animos  maxime  perturbare  potuiffent. 

21.  * Irtdet  fi  tter  fratrem  in  mortem,  &c.  nempe  infidelisfidelem: 
tc®  qUiainils  , quorum  diverfa  eft  fides  , nullus  affe<ft  js  etiam  natura- 

Sc^aterkiium  • Us  hdus  erit.  q.  d.  Ea  quae  aiiis  praefidio  8c  folatio  eiTe  folent , effe- 
* ‘parenres &us  naturae  & vinculum  fanguinis , in  majoris  miferiae  acceflionem 
mortc  eos  affi-  cefiura  funt  vobis  ac  difeipulis  meis.  Nam  , ut  notat  Tertull.  c.  9. 

Scorpiaci,  mixtim  de  perfecutionibus  Apoftolorum  ac  caeterorum 
loquitur.  Itaque 

Er  • ....  0 22.  * Iritis  odio  omnibus  hominibus  , id  eft  , omni  hominum  generi, 

£0  omnibus  , Judaeis  8c  Gentibus , viris  8c  ieminis , Principibus , populo  , con- 
Sr:  fanguineis  , extraneis,  non  propter  culpam  aliquam , fedtantum- 

tem  perfererj-  moUo  * propter  nomen  meant  : hoc  eft,  propter  nomen  Chrifti  creditis, 
ver.r  u.que  m prag^cat*s  ? gr  profitemini,  feu  quia  Chriftiani  eftis,  ut  explicatur  1 . 

Petri  1.  v.  14.  8c  1 6.  Nomen  enim  hie  fidei , cultus , ac  profeflionis 
eft  fymbolum.  Tacite  autem  eos  hoc  verbo  confolatur  , quia  ut  ibi- 
dem* indicatur  , honoris  8c  gloriae  8c  virtutis  Dei  eft , pro  ill o nomine 
pati.  Unde  plenius  confolando  adjicit  : * Qtii  mem  per  fever  tverit 
ufque  in  fine  tn  : non  in  bonis  operibus,  de  hacenim  perfeverantia  pro- 
prie  non  agitur  hocloco,fed  inifta  tolerantia  perlecutionunv.Graece 
enim  eft  l uxotteiv*;  , id  eft,  ut  vertitur  Marci  13.  v.  13.  qtti  fufi  inner  it  y 
fcilicet  adverfitates  illas  conftanter  , nec  umquam  ufque  ad  finem 
mortalishujus  vitae  cefferit.  Unde  Tertullianus  eo  modo  legensloco 
citato  Scorpiaci,  quid  fuftinendo  , inquit  , nifi  perfecutionem,  tra- 
ditionem  , 8c  occitionem  ? Nec  enim  aliud  eft  fuftinerein  finem , nifi 
pati  in  finem.  * Salvus  erit3x terns  vitae  falute.  Non  enim  cepiiTe  , 
fed  perfeciffe  , virtutis  eft,  quia  fola  in  bene  coeptis  perfeverantia 
coronatur. 

c 23.  * C urn  mem  perftquentur  vos.  Hxc  eft  altera  pars  prudential 

?:‘:iequenr-jryos  ferpentis  fcilicet  infidiis  perfequentium  fe  fubftrahere  per  fu  gam. 

* Cum  ergo  pirfequenmr  vos  in  civitate  ifit  , non  linendo  ibi  Evan- 
Air.en  dico  vo-  gelium  priedicari  ,*  fugite  in  tlitm  : turn  ut  ipfis  perfecutoribus  con- 
^illsdvlta^’  fulatis ; rum  ut  periculum  declinetis , quod  non  eft  ultro  accerfen- 

; -^s'onV.  dum  , turn  vero  ut  in  alia  fpargatis  Evangelium.  Quando  ergo  non 
“ eft 


verit  ulque 
Bern  , hie  falvus 
crir. 


SECUNDUM  MATTHiUM.  Cap.  io.  iX$ 

eft  alia  manendi  ratio  , five  charitatis  five  juftitiae  , turn  fuga  licita  , 
imo  praecepta  eft  : unde  hoc  prtceptum  vocat  Nazian.  Orat.i.  contra 
Julianum , quae  eft  numero  tertia , Sc  Athanaf.  pro  fuga  ifta.  Noluit 
enim  Chriftus , ut  Apoftoli  ftatimprimo  fe  praelio  morti  objicerent , 
fed  longe  lateque  conarentur  fidem  fpargere.  Nam  cum  Evangelium 
ipfum  , feu  fruduscjus , propter  quern  aliquandonon  eftfugien- 
dum  , poftulat , ut  fugiamus , tunc  fugere  non  timiditas , ut  Atha- 
nafio  exprobabant  Ariani , fed  pietas  eft  : non  fugere  verb  non  for- 
titudo  , fed  pertinacia.  Multo  vero  faepius  licita  eft  fuga , etfi  non 
praecepta  : unde  Auguftinus  Epift.  180.  dicit  fubinde  , quod  iftis 
verbis  Chriftus  fugam  fuis  five  praecepit  five  permifit.  Atque  itaex 
hoc  loco  collegerunt  Sandi  citati , Sc  fentit  Ecclefia  , licitam  effe 
fugam  in  perfecutione  , non  folum  Apoftolis  in  prima  ilia  miffione , 
fed  etiam  in  alia  Sc  aliis.  Nam  ilia  verba  , fugitc  in  aliam  , Apoftolis 
quidem  occafione  primae  miflionis  dida  funt , fententia  tamen  eo~ 
rum  generalis  eft,  ideoque  a citatis  generaliter  intelleda  , contra 
Chryfoft.  Theophil.  Hieron.  ac  Tertull.  qui  earn  ad  primam  Apo- 
ftolorum  miflionem  reftrinxerunt.  Patetenim  etiam  ex  Adibus  Apo- 
ftolorum  eos  perfecutiones  fugiffe.  Unde  Tertulliani  fententia, 
opinantis  illicitam  effe  fugam  , reprobata  eft.  Quomodo  autem  non 
repugnent  ifti  permiflioni  alia  Chrifti  verba  , improbantis  mercena- 
rium  , qui  vidit  lupum  venientem  , Sc  fugit  , Sc  de  aliis  iftius  quae- 
ftionis  anfradibus , vide  praeclare  difputantem  Auguft.epift.  hac  de 
re  fcripta  ad  Honoratum , quae  eft  180.  Nam  pro  diverfitatetem- 
porum  , perfonarum  , obligationum  fuga  nunc  illicita  , nunc  licita  , 
nunc  praecepta  eft.  Sed  quia  Apoftoli  cogitare  poterant,  quo  tandem 
ituri  effent , fi  ubique  perfecutiones  fugerent , addit : * Now  confum - 
tnabitis , id  eft  , non  abfolveritis  pererrando  omnes  * civitates  ifrael 
donee  veniat , poft  refurredionem  fuam  immortalis  * Filius  hominis  , 
qui  vos alia  legatione ad  Gentes  miffuruseft.  ItaBeda,  Sc  inclinat 
Chryfoft.  Sed  , quia  adventus  Chrifti  fere  poni  folet  pro  illo  notif- 
fimo  adventu ad  judicium  ,aptior  videtur  fententia  Hilarii  Can.io. 
qui  per  illud  , fugite  in  aliam  , concedi  fugam  intelligit  in  civitates 
Gentium  ; Sc  ne  mirarentur  fuos  Judaeos  a fe  poffe  deferi  , praemonet 
plenam  Judaeorum  converfionem  fuo  adventui  ad  judicium  deberi. 
Non  nmfumnabitis  igitur  civitates  ifrael , id  eft  , non  perducetisad 
Fidem  Sc  Evangelii  perfedionem  Ifrael  i tas , Donee  veniat  Filins  ho- 
viinis  , fcilicet  ad  judicium  , quo  tacite  futuram  Judaeorum  incredu- 
litateminfinuat 

24*  * 


24  Non  eff  dif- 

cip'dus  fijper  m3 


Non  eft  difciplus  fuper  magiftntm , C 7c,  Proverbiales  fen  ten-  siftru™>  n«fer~ 


yus  fuper  dojn;- 
ttse  £um  fuuui. 


2 j . Sufiici:  dif- 
cipulo.ut  lit  ficut 
magifier  ejvs,  5c 
Icrvo  , licut  do- 
minus  eius.  Si 


nfi  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

tix erant  inter  ]udxos5nonfolum  tunc,fed  etiam  poftea  ufitatx:  unde 
reperiuntur  etiamnum  in  Thalmud  , Traclat.  de  Benedi&ionibus 
c.  9.  in  Commentariis  Aben-Eirx  iuper  Ole  am.  Significatur  illis 
hoc  loco  , non  quales  diicipuli  Sc  fervi  eife  foleant  3 faepe  enim  ma- 
giftros  ac  dominos fuos  fuperant  , fed  quali  conditione  contenti  elTe 
debeant : q.  d.  Nolite  vosmeliorisconditionis  putare  >quam  ego  fui, 
qui  calumnias  , perfecutionem  , mortem  evangelii  causa  patior. 

2 j.  * Si  patremfamilias,  me  f cilice  tfamiliae  hujus  veftrx,  totiuf- 
que  Ecclelicc , veluti  domus  mex  , caput , patrem  ac  dominum , 
* Beelzebub  vocaverunt : a iJD  Baal , id  eft  , Do  minus , ( quo  nomine 
Beelzebub  Toca S ^enteS  Orientales  fere  Deos  fuos  appellabant)& DlDi  Zcbub,Mufca , 
verunt,  quanto  quafi  diceres  Domnum  Mufcarum.  Erat  famofum  idolum  Accaroni- 
tarum>  4*  i-iwdi&um  , quod  vel  propter  afperfum  vidima- 
rum  fanguincm  effet  mufeis  plenum,  velpotius  quod  adverfus  muf- 
carum infeftationem  invocaretur.  Nam  fimili  ratione  Plin.  lib.  io. 
nat.  hift.c.  28.  Cyrenaici  Achorem  Deum  invocant , mufcarum 
multitudine  peftilentiam  adferrente,  quae  protinus  intereunt,  poft- 
quam  litatum  eft  illiDeo.  Ubi  in  Acbore  veftigia  apparent  Accaro- 
uis.  Et  Clerm  Alex.  in  Protreptico  teftatur  , Eleos  Jovi  A^outt®  , 
Romanos  autem  Herculi  Apomio  , id  eft , mufcarum  dcpulfori , fa- 
crificaffe  3 quern  Paufanias  in  Arcadicis  Myagrum  vocat.  Quae 
omnia  plane  idem  funt , quod  Beelzebub.  In  deteftationem  hujus 
fpurciffimi  idoli , inquit  Hieron.  Principem  dxmonum  eodem  no- 
mine videntur  appellaffe,  Sc  ignominix  causa  ipfum  Chriftum,tam- 
quam  qui  pietatis  effet  hoftis , inftar  Beelzebub , vel  qui  Beelzebub, 
opera  ad  pellendos  dxmones  uteretur. 

Quanto  magis  dcmefticos  ejus  ? Vos  fcilicet  vobifque  fimiles  quos 
humanitatis  causa  do mefiicos  potius  ,quam fervos  vocari  notat  Chry- 
foft.  ficut  Sc  Joan  15.  v.  15. 

z4.  Neergo  ti-  2 6.  * Ne  ergo , &c . quia  communis  erit  vobis  Sc  mihi , difeipulis 
MeSeSop'i  Sc  magiftro  , fervis  Sc  domino  conditio  , * timutritis  eos , ut  propter 
iev?iab?tu°dn&  convitia  Sc  perfecutiones  ab  Evangelii  mei  prxdicati one  defiftatis* 
occuitum , quod  * Nihil  etiitti  eft  opertum,quod  non  revelabititr,&c.Et  iftae  adagiales  locu- 
noniuetur,  tl*ones  funt  jUfvl  Vulgi  tritx  : unde  Sc  Chriftus  iis  in  diverts  locis  Sc 
propofitis  ufuseft  , ut  patet  Luc.  12.  v.  2.  Prxfenti  autem  locofic 
aptandxfunt , ut  contineantrationem  , cur  timere  non  debeant  ho- 
minum  convitia,  probra  , Sc  blafphemias : q.  d.  Brevi apparebit , 
poft  propagatum  Evangelium  , etiam  in  hoc  mundo , ut  Chryfoft. 
vel  certe  in  die  judicii , ut  Hilar.  & Hieron.  innocentia  Sc  virtus  ve- 
{fra  , perfecutorumimpietas , Sc  omnium  rerum  veritas , quae  vulgo 

tem- 


SECUNDUM  MATTH^UM  Cap.  j0.  *17 

temporis  filia  dicitur  , Nihil  enim  opertum , &c,  Qu#  cum  itafint, 
ne  timuevitis , fed  potius  libere  conftanterque , 

27.  * Qpd  dico  vobis  in  tencbris  , id  eft,  privatim  3c  inter  dornefti-  27.  Quod  dico 
cos  parietes , * dicite  in  limine  , id  eft  , palam  in  lucem  proferte  : didJe  in  Ium!n« 

* O’  quod  in  aure  auditis , id  eft  , quod  fecretis  colloquiis  quafi  in  an-  & n00*1  aure 
rem  vobis  infufurratum  fuit , * pr&dicate  fitter  tefra  j id  eft , public  e c^efoper  tcfta!* 
clara  voce  omnibus  praetereuntibus  divulgate.  Loquitur  enim  juxta 

morem  Palaeftinae,  ubi  in  tedis  planis  ambulare  8c  colloqui  etiam 
cum  tranfeuntibus  poterant. 

Cum  ergo  adverfus  infamias  eos  fic  muniviifet,  nuncetiam  adver- 
fus  mortem  , omnium  terribiliffimum  , 

28.  * Et  no  lit  e timer  e,  timore  fcilicet  illo  praepoftero,  quo  a liber-  2%  Etnoiiteti- 
tate  credendi,  vel  confitendi,  vel  praedicandi  fidem  meam  decidatis,  « ee°s>quioc- 

* cos , qui  occidunt  corpus  , partem  viliorem , milenarum  leminarium  , animam  autem 
brevi  fponte  moriturum  , 3c  glorDfius  ipfis  invitis  reparandum  ; "idere^Yed  po! 

* animam  autem  , partem  digniorem  , * nin  pcjfimt  occidere  : quia  nec 
naturalem  ejus  vitam  auferre  poftunt , cum  immortalis  fit , neque  nimam  ficcorpus 
fupernaturalem  , quia  eft  ipfe  Deus.  * Sedpctius,  nempe  ft  aliquis  hcnnam.1”  £e’ 
timendus  eft  ( mavult  enim  alioquin  fuos  Chriftus  agi  amorequam 

timore  ) * timete  eum , qui  potefl  animam  6’  corpus , id  eft,  totum  ho- 
minem  , irrecuperabiliter  fcilicet  3c  viventem  *perdere . Plus  eft 
enim  itaperdere  quam  occidere  : carnales  quippe  homines  mallent 
more  brutorum  corpore  3c  animaoccidi , quam  viventes  perdi.  * In 
gehennam . Greece  ivyilm  , in  gehenna , id  eft  , a Deo  vera  vita  animse 
feparatum  aeternis  corporis  &animae  fuppliciis  addici.  Itaque  , ut 
Chrvfoft.  notat , non  promittit  eis  liberationem  a morte,  fed  velut 
adamantinosreddit , atque  ipsa  morte  fuperiores.  Ne  veroputarent 
per  tantam  periequendi , imo  & occidendi  , licentiam  impiorum  > 
fe  a Dei  providentia  efte  derelidos , mox  adjicit : 

29.  * 2S tonne  duo  pafferes,  Greece  J60  cpvSIcl  duo  pafferculi , * affe  ve - 29.  Nonneduo 
niunti  Unus  enim  prae  vilitate  vix  invenit  pretium.  Greece  elt  dimi-  neunu&unusex 
nutivum  dagd^iov , quod  Euthymius vult  efte  minimi  oboli  genus : alii  [|Jpernt0e”ramdfi! 
dimidium  afiis , quern  teftatur  Plinius lib.  33.  per cuftum  lege  Papi-  ne  patre  veftro, 
ria.  Porro  Afiis  erat  aerei  nummi  genus  , quorum  decern  valebant 
denarium  , fcilicet  argenteum.  Sed  aliquando  afles  ita  minuti  fue- 

runt  cull , juxta  Budseum  1.  5.  de  Affe  , ut  non  nifi  fextantem  aut 
unciamappenderent , qui  alioqui  librum  aeris  continebant.  * Etunus 
ex  iUis , id  eft , ne  unus  quidem  eorum  , * non  c adit  fuper  ten  am  , id 
eft,  humicadit.  Hebraica  periphrafis  pro  , perit,  fcilicet  ut  avesoc- 
cifse  in  terram  cadendo  folent.  * Sine  patre  veftro  9 id  eft , fine  ejus 

R ^ feien- 


12.8  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fcientia  , voluntate  ac  decreto.  Signifies  enim  , inquit  Aug.  1.  f . de 
Gencii  ad  lit.  c.  2 1.  viliflimas corruptibilis  mundi , abjedi  ftmafque 
particulas  divina  providentia  regi.  In  voce  autem  , Patre  veftro  , vis 
arsumenti  a minore , quod  Chriftus  v.  31.  applicat  , tacit  i augetur. 


quia  pallet 


um  non  eft 


pater. 


£0.  Veftri  autem  , non  folum  vita  , ut  pafterum  , fed  * capitli  3 
- omnesC mi*  Graxe  efftcacius  aai  ocLTptyjs , & , feu  etiam  , capilli , qui  abjici  8c  con- 
temnifolent,  * numeratifunt , id  eft,  velut  numeratos  8c  cuftodiae 
fuse  concreditos  habet  , ne  vel  unus  eorum  pereat.  Quo  fingularifti- 
mam  8c  plane  mirabilem  Dei  de  hominibus  5 maximeque  illis  , quo- 
rum non  tantum  creator,  ut  pafterum,  fed  8c  pater  eft,  curam  incul- 
cat  , ne  vel  tv  meant  irruentes  perfecutiones,  vel  aliquid  ftbi  line  Dei 
nutu  accidere  pofle  fufpicentur  , cum  * multis  feu  infinitis  , * pajfe- 
ribus  tneliores , id  eft  , pretiofiores  Tint  apud  Deum  Pattern  fuum. 

^ (1  mm  t P v (Tf\  rut  i rt\ tt  fit vli  1" tuv  a/n o t oft 


30.  Venn  au- 


meratOunt. 

3 1 Nolite  et 
go  timere : mu! 
ns  pafteribus 
jnelioies  eltis 

VOJ. 


32  Omnis  ergo 


3 2.  * Omnis  ergo  , qui  confitebitur  me  , id  eft  , qui , abjedo  pudore 
qm  ccnfirei iuir  tim0re,  atque  amore  temporalium,  mihi  dodrinaeque  meaelibere, 

me  coram  horn;-  *■-  *■  J 

nibus  , confite- 
bor  & ego  eum 
coram  Pane  meo 
qui  in  calis  eft. 


ingenue  , conftanter  , teftimonium  perhibuerit , * coram  hominibus  , 
hoftibus  fcilicet  fidei  veritatem  extorquentibus.  Nam  ultro  ftdem 
publicare  , non  tarn  eft  confiteri  Chriftum  , quam  profiteri , quod 
non  perinde  neceftarium  eft,  vel  laudabile. 

Confttemur  autem  Chriftum  , non  folum  quando  verbis  profite- 
mur  Chriftum  efte  Deum, fed  etiam  cum  quamlibet  dodrinae  Chrifti 
partem  confttemur  : imo  cum  fado  quoque  a praeceptorum  ejus 
obedientia  vi  perfecutionum  avelli  non  poffumus.  Non  minus  enim 
Chrifti  Marty  res  five  teftes  funt , qui  propter  virtutis  chriftianae 
profeftionem,  ore  vel  opere  fadam  , moriuntur  , ut  Joannes  Baptifta 
8c  fimiles  , quam  qui  confitendo  , quod  fit  Meftias  aut  Deus.  Hinc 
fadum  , ut  apud  Cvprianum  8c  alios  anttquos , qui  profeftionem  Fi- 
dei fuse  coram  petftecutoribus  ediderant , vocarentur  Confejfores  , & 
lpiae  profeftiones  Fidei  Confefiiones  , ft  non  fequeretur  mors. 

* Confitebor  & ego  emu  , id  eft  , viciftim  agnofcam  eum  publice  pro 
jueo  r *.  coram  Patre  meo ,*  fupple  in  die  judicii : ideo  enim  addit  Mar- 
cus 8.  v.  38.  cum  venerit  Filins  bominis  ingloria  Patris  fui. 

33.  Qui  autem  33.  * Qui  autem  negaverit  me  ; negando fcilicet  ore  vel  me  Chri- 
ramhomiSbaf!  &um  5 ve^  Chriftianum  , vel  quamcumque  dodrinae  meae  partem  : 
negabo  & ego  vel  fad o a virtute  qualibet , aut  ab  obedientia  mea  viperfecutionis 
meo;qui incxiis  recedendo,etft  cordecredat.  .Unde  Marcus  non  folum  dicit  ,qui  me> 
fed  addit, qui  verba  mea  ccnfufus  fuerit,  id  eft,  crubuerit.  Quoverbo 
utitur  ibi  Chriftus  , quia , ut  Tertull.  cap.  c).  Scorpiaci  , fciebat  a 
confuftone  vel  maxime  formari  negationem  , mentis  ftatum  in  fronts 
confiftere  j priorcm  ciTe  pudoris , quam  corporis  plaganu 


eft. 


3 4-  Nolite  ar- 
birrari  quia  pa- 
venerim 

mittere  in  ter- 
ram  : non  verii 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  i0.  119 

Porro  ne  mirarentur  Apoftoli  , qui  fieri  poffet , ut  princeps  pads 
Chriftus  8c  Evangelium  pacis  tot  perfecutiones  adverfus  fe  conci- 
tare  poffet , cum  Prophetae  paffim  tranquillitatem  8c  abundantiam 
pacis  futuram  prccdicent  , praeoccupat  objedjonem  Apoftolorum  : 

34 . * Nolite  arbitrari , quia  p acem  verier  im  mittere  interram.  Quo 
indicat  fe  loqui  de  terrena  in  rebus  infimis  pace,  quam  fcilicet  folam  ccm 
mundus  novit  8c  aeftimat  pacem  , ut  quoquo  modo  in  rebus  8c  com 
merciis  temporalibus  etiam  cupa  vitiis  Concordes  agant  : nam  faeculi  pacem  mittere 
pax  8c  lnetitia  non  eft  aliud,  quam  nequitia  impunita,ut  alicubi  Aug.  ledgladium 
* N on  veni  pacem  hujufmodi  * mittere  ,fed gladium  , id  eft  , helium  , 
diflenfiones , ac  feparationes , quorum  gladius  eft  inftrumentum  8c 
fignum.  Adhocautemfe  veniffe  dicit , quia eorum  occafio , non 
caufafuit.  Nam  ilia  ex  praedicatione  cseleftis  dodrinas  , cui  multi 
nollent  acquiefcere  , ita  vidit  confecutura , ac  fi  idcirco  veniflet ; 
quia  etfi  praevideret , tamenvenit.  Sic  enim  Chriftus  dicitur  Lucas 
2.  v.  34.  Fofitus  in  ruinam  multorum.  Similis  locus  eft  Joan.  9.  v.  39. 

Quamvis  etiam  propriead  hanc  diffenfionem  faciendam  venifie  did 
poftit  quatenus  fidelis  ab  infideli  diffentit  aefeparatur.  Unde  detail 
feparatione  intelligi  poteft  id  , quodfequitur  : 

35.  * Veni  enim  feparare  bominem  , filium  fcilicet , adverfus  Patrem 
fuum  , &c . Exprimit  autem  tria  paria  domefticae  conjundionis , fub 
quibus  omnes  conjundiflimi  naturae  8c  focietatis  gradus  intelligun- 
tur  : ut  feiant  omnes  concordiae  nexus  & affedus  quantumvis  impo- 
tentes  Fide  8c  Religione  fua  diruptum  iri , tarn  ab  iis , qui  non  cre- 
dent , pertinaciter  repugnando  Fidei , quam  ab  iis,  qui  credent  con- 
ftanter  fibi  per  quorumlibet  contemptum  adhaerendo. 

36.  * Et  inimicihominis  erunt  domeftici  ejus , quia  alter  alter!  prop- 
ter Fidem  contrariuserit,  infidelis  fideli  8c  confequenter  fidelis  infi- 
deli;inimicum  enim  effe  relativum  eft.  Verba  funt  Micheas  Prophetae 
c.  y.  de  temporum  ejus  calamitatibus  dida  , quae  Chriftus  accom- 
modat  propolito  fuo.  Quia  veraduriffimum  videbatur  id  quod  di- 
xerat  , fe  veniffe  , ut  etiam  conjundiflimi  a fe  invicem  diffiderent , 
rationem  fubjicit.  Nam 

37.  * Qui  amat  patrem  aut  matremplus  quam  me,  id  eft,  qui  eos  mihi 
praetulerit  , ita  ut  propter  ipfos  me,dodrinam  meam,  aut  praecepta 
mea  verbis  aut  fadis  negare  malit , * non  eft  me  digmis  ■,  id  eft  , non 
eft  dignus nomine  , difcipulatu  , promiflis  meis : Lucas  enim  ait , non 
poteft  mens  ejfe  difcipulus . Non  ergo  aroorem  parentum  vetat , fedor- 
dinat  , ut  icilicet  in  neceflitatis  8c  CQmparationis  articulo , quo  vei 
parentes  vel  Chriftus  deferendus  eft  , inferior  potiori  cedat  : tunc 

R 2 enim. 


35. 


Veni  enim 
feparare  homi- 
nem  adverfus  - 
patrem  fuum,  6c 
filiara  adverfus 
matrem  fuam  & 
nurum  adverfus 
focrum  fuan  : 


36.  Et  inland 
hominis  dome* 
ftici  ejus* 


37.  Qui  amst 
patrem"aut  ma- 
trem plus  quam 
me  , non  eit  me 
dignus  ; & qm 
amat  filium  auc 
filiam  fuper  me, 
non  eft  me  dig  - 
mis. 


I?0 


COMMENT.  lN'EVANGELIUM 


. ' :-venit 
aijiu.au.  luam 
perpet  illam  : & 
qui  perdiderit  a 
rimam  fuam 
propter  me , in 
veniet  earn. 


enirti  j inquit  Hieron.  odium  in  parentes  pietas  eft  in  Deum  y de  qua 
re  latiiis  Aug.  epift  89.  verfus  finem.  * Et  qui  amatfilium  aut  filiam, 
&c.  Crefcit  gradatim  oratio  : longe  enim  potentior  eft  parentum  in 
liberos , quam  in  parentes  liberorum  affedus , quos  tamen  omnes 
affedus  amori  fuo  jubet  cedere.  Imo  veto  nec  ille  eft  * me  dignus, 
accipk*  Trucem  3% • * non  accipit  , id  eft,  qui  non parato  animo  (ufcipit  Sc  am- 
fuam , & lequi-  pleditur  * erncem  fuam  ,id  eft  , quamcumque  aftlidionem  Sc  crucia- 
te turn , etiam  ipfum  fupplicium  crucis , omnium  duriflimum  &igno- 

miniofiftimum  , fibi  divinitus  deftinatum,  Videtur  enim  alludere  ad 
crucem  , quamipfe  humeris  portaturus  erat : q.  d.  Qui  non  eft  pa- 
ratus  mecum  etiam  crucifigi : hoc  enim  fibi  videtur  velie  i j , quod 
adjicit , * & fequitur  , id  eft  , imitatur,  * me  , tarn  in  cruce  ferenda  , 
quam  ferendi  modo  • ut  fcilicet  patienti , aequo,  imolibenti  animo, 
Sc  juftitiae  causa  propter  Deum  ferat.  Multi  enim  ut  fures  Sc  latro- 
nes  crucifiguntur  Sc  crucem  ferunt  fine  frudu. 

39*  * Qui  invenit  animam fuam  , fcilicet  in  hoc  mundo  , ut  alibi 
additur  , id  eft , qui  invenerit  feipfum , negatione  fcilicet  nominis 
mei,  feu  qui  nolendo crucem  (uam  fibi  deftinatamaccipere,  feipfum 
falvum  in  hoc  mundo  morti  Sc  rebus  adverfis  eri puerit , * pcrdct 
earn , id  eft,  in  futuro  in  ceternum  feipfum  perditurus  eft.  * Et  qui 
p erdiderit  animam  fuam  , fcilicet  in  mundo  , id  eft  , qui  vitae  tempo- 
ralis jaduram  fecerit  Sc  , ita  carnalium  hominum  oculis  feipfum 
perdiderit,  * propter  me  : addit  Marcus  8.  v.  37.  & Evangelism , 
quod  fupra  Matth.  5.  v.  10.  dixerat , propter  jujlitiam  ; Martyrem 
enim  Chrifti  tacit  non  poena  , fed  caufa.  * Invcniet  earn:  Marc.  8. 
& Lucas  9.  falvam  faciet  earn : id  eft  , feipfum  falvum  lucrifaciet  in 
futuro. 

Eaedem  vel  fimilesfententiae  repetuntur  Matth.  16.  Marc.  8.  Luc. 
9.  Sc  17.  Sc  Joan.  12.  fimili  feufu  : in  quibus  Anima  non  poteft  ac- 
cipi  pro  vita  corporis,  ciuia  etiam  qui  in  futuro  perdunt  animam 
fuam  , vita  corporis  vivent.  Itaque  alii  accipiunt  pro  animae  falute, 
five  corporali  five  seterna  Nos  commodifiime  accipi  poffc  judicavi- 
mus  per  fynecdochen  prototo  homine  , phrafiapud  Hebrseos  Sc  in 
veteri  Teftamento  ufitatiflima  , ut  patet  Levit.  5.  v.  1.  2.  5.  See . 
Et  haede  causa Lepe  in  novo  Teftamento , ubi  nos  legimus  teipfum  , 
feipfum  Sc  fimilia  , tranfhtio  Syriaca  ufitato  fuo  odiotifmo  legit 
animam  fit  am, vc  1 animam  tuam,\ix.  patet  infta  cap.  22.  v.  39.  Et  cap. 
27.  v.  40.  Salvatcmetipfium , legit  Saha  animam  tuam . E contrario 
vero  id  , quod  Matth.  cap.  16.  v.  2 6.  dicitur,  Anima  verb  fiu  detri~ 
tnentmpatiatur,  Lucas proprietatem  H'braicam  explicans  dixit , Se 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  ie.  131 

AUtetn  ipftmperdat,  & detrimentm  fui  faciat.  Hisigitur  fententiis 
vinculum  , quod  nos  ardiffime  devindos  tenet , 8c  Chrifti  amorem 
impedit , difrumpit , perverfum  fcilicet  amorem  fui  , quern  ufque  ad 
mortis  lpfius  contemptum  perducit.  Alioquin  enim  hoc  non  effet 
amare  fe,fed  odiffe;  non  invenire,  fed  perdere.  Nam,  ut  Aug. trad, 
ij.  in  Joan,  fi  male  te  amaveris  , tuncodiftij  fi  male oderis , tunc 
am  aft  i. 

40.  * Qui  recipit  vos*  Poft  tot  prasdidas  calamitates  , 8c  odium 
omnium,  hoc  tandem folatii  loco  adjicit,aufteritatem  prceceptorum 
fpe  temperans  promiffionis,  inquit  Hieronymus,  ne  fcilicet  ab  omni- 
bus prorfus  fe  deferendos  effe  vererentur.  Itaque  his  verbis  partim 
fignificat,  quantam  eorum  effet  habiturus  curam,  qui  ipfiufmetper- 
fonam  fuftinerent , partim  fpe  praemii  domos  eis  totius  orbis  aperit, 
inquit  Chryfoft.  quod  fpfum  late  deducit  Homil.  36.  quia  * qui  vos , 
tamquam  Legatos  meos,  * recipit  hofpit'o  , honoritice  , humaniter  , 
benigneque  tradatos  , * me  recipit  ,id  eft,  perinde  reputabo,  ac  fi  in 
perfor.am  meam  effet collocatum  , ut  clarius  explicat  Matth.  23.  v. 

40.  Honorem  enim  Legato  ut  tali  exhibitum  fibimetipfis  Reges  ex- 
hibit um  putant.  * Et  qui  me  recipit , recipit  euin , qui  mijit  me  , id  eft  , 

Deum  Patrem  , qui  honorem  mihi  a fe  miffoimpenfum  fibi  pr#fti- 
tum  putat.  Neque  verb  honorifica  tantum,  fed  8c  fruduofaeis  erit 
ifta  hofpitalitas.  Nam 

41.  * Qtii  recipit  Prophet  am  , id  eft  , dodorem  Evangelii , de  quo 
hie  fermo  eft  , * in  nomine  Propheta  , eo  nomine  feu  titulo  , quod  eft 
Propheta  , feu  annuntiator  Verbi  Chrifti  ac  Dei.  Nam  his  verbis 
retorquet  intentionem  hominisin  Chriftum  ac  Deum  , ut  clare.  indi- 
cat Marcus  c.  9.  v.  40.  ut  fcilicet  non  maneat  in  ipfa  perfona  Pro- 
phet# 8c  jufti,  multo  minus  hsereat  in  aliis  mortalibus  caducifque 
confiderationibus,ut  quia  Jud#us,  affinis,  cognatus,potens  eloquens, 
dodus.  * Mercedem  Prophet  a accipiet , id  eft,  talem,  inquit  Chryfoft. 
qualem  ipfe  Propheta, quia  fcilicet  eum  ut  talem  diligit,&  Prophet# 
officio  cooperatur.  Nam  opus  , quo  alterius  operi  , five  bono  five 
malo,  communicamus,  ficut  illius  naturam  imbibit , ita  8c  illius  pre- 
mium accerfit  , aur  fupplicium.  Unde  mox  idem  extendit  ad  eum  , 
qui  recipit  quemlibet  * wftutn  in  nomine  ju/H,  id  eft,  eo  nomine, quod 

fultus  elt , feu  intuitu  juftitiae  8c  pietatis.  Et  quia  non  omnium  elt , que  porura  dede- 

Prophetas  aut  juftos  feu  fpedatiffimas  virtutis  viros  hofpitio  reci- 

pere  , 8c  magnis  aificere  beneficiis , ad  infimos  8c  ad  infima  bene-  aqua?  frigida:  tan 

£ •_  J j-  turn  in  nomine 

hciadefcendlt.  ^ difeipuli  : amen 

42»  * & quiamque  potum  dederit  uni  ex  minimis  iftis ; fcilicet  qui  in  ^cryt°^se;c"oori 

SBC  derofinm. 


4T.  Qui  recipit 
Propheram  in 
nomine  Prophe- 
ts , mercedem 
Propheta?  acci- 
piet: & qui  red- 
pit  iullum  in  no- 
mine /ufti , mer- 
cedem  j uttx  acci« 
Diet. 


V 


H2,  COMMENT,  IN  EVANGELIUM 

me  credunt,  ut  exprimitur  cap.  18.  v.  6.  vel  fratribus  meis  , ut  cap; 
25  . hoc  eft  ex  infimis  inter  fideles , 8c  contemptiffimis.  Qao  fimul 
indicat  id,  quod  Apoftolus  docet  ad  Gaiat.2.  v.  10.  quamvisad  om- 
nes  bonum  operari  debeamus , maxime  tamen  addomefticos  Fidei. 

* Calicem  aqu&frigida  , vel  aliquod  abje&ifiimum  minifterium  exhi- 
buerit : Frigida  enim  dicit , ut  obfervat  Hieron.  ne  8c  in  calida , pau- 
pertatis  ex  penuria  lignorum  occatio  quaereretur.  * Tantum  in  nomine 
difcijuli , quod  Marcus  dicit  cap.  9.  In  nomine  meo  , quia  Chrifti  eftis  : 
hoc  eft  ergo  , mei  intuitu  , feu  eo  tantum  nomine  , quia  Chriftianus 
eft,  qui  Chrifti  do&rinam  fe&atur,  aut  profitetur,  five  juftusille  fit 
five  injuftus.  Unde  Hilar,  in  tine  Can.  10.  putat  tignificari , quod 
probitatem  obfequentis  , fallentis  de  fe  probra  non  laedunt , eo  quod 
mercedem  fuam  a dantis  Fide  , non  autem  fumentis  mendacio  con- 
fequatur.  Itaque  illud,  tantum , etiam  ad  praecedentia  referri  poteft. 

* Amen  dico  vobis  , id  eft , affeveranter  dico,  ne  cui  hoc  incredibile  vi- 
deatur , * non  perdet  mercedem  fuam  , quae  pro  divina  fcilicet  libera- 
litate  tali  operi  repofita  eft  : magis  enimDeus  ad  effedum  dantis , 
quam  ad  rei  datae  magnitudinem  refpicit. 

CAPUT  UNDE  Cl  MUM. 


t . Et  faftum  eft 
cum  confum- 
mafletjefus.prar- 
cipiensduodecim 
ditcipulis  fuis  , 
tranfiit  inde  ut 
doceret  8c  praedi- 
caret  in  civitati- 
bus  co rum : 


i .Joannes  autem 
cum  audifl'et  in 
vinculis  opera 
Chrifti , mittens 
duos  de  difeipu- 
)ts  iuis : 

3-  Ait  ilJi:  Tu  es 
qui  venturus  es , 
an  ahum  expe 
Itamus  i 


i.*  Vm  confummajfet  Jefus  pracipiens , id  eft , cum  tinem  feciffet 
V^-/  praecipiendi , feu  inftruendi  &;  ordinandi , ut  eft  Greece  , 
pleraque  enim  non  fuerant  praecepta  proprie  dida  , fedinftrudiones 
Sc  praedidiones : * tranfiit  inde  ,*  ab  Apoftolis , periculum  legationis 
faduris , fe  feparando.  Hoc  enimfadum  etfe  indicatur  Lucae  9.V.6. 
10.  nimirum  ut  fic  incipei;ent  fine  cortice  natare  , 8c  ne  praefentia  fua 
eorum  audoritatem  minueret , aut  miracula  obfeuraret.  * Vt  doceret 
& pradicaret , etiam  ipfemet , non  folum  per  Vicarios  fuos,  * in  chi - 
tatibus  eorum . Quidam  ad  Apoftolos  referunt : quafi  diceret , in  om- 
nibus civitatibus , ubi  Apoftoli  praedicafient : fed  hoc  durius , 8c  fig- 
nificat  Lucas  loco  cit.  Apoftolos  potiiis  ad  Chriftum  rediiffe.  * Eorum 
igitur,  id  eft,  Judaeorum  : refertur  enim  ad  id,  quod  remote  praecefiit, 
atque  ex  narrationis  ferie  8c  fenfu  fatis  intelligi  datur  , eo  quod  juf- 
ferit  Apoftolos  adoves  domuslfrael  pergere. 

2.  * Joannes  autem  cum  audhi/fet.  Videtur  haec  hiftoria  non  narrari 
ordine  fuo  , eo  quod  ex  Lucas  7.  v.  18.  verifimiliter  videatur  conti- 
giffe  ante  miftionim  duodecim  Apoftolorum.  Legationis  hujus  cau- 
fam  indicat  interrogatio  ifta  : 

3 . * Tu  es,  qui  venturus  efi  , an  alium  expettamus  ? Ex  quacolligit 
Tertull.  Joannem  de  Chrifto  certum  efie  ckfiifle  , ut  loquitur  c.  8. 

lib. 


SECUNDUM  MATTH^UM  Cap.  n-  1*3 

lib.  de  przefcript.  deficiente  fcilicet  in  eo  fpiritu  prophetiae,  poft  totius 
fpiritus  tranflationem  inDominum,  ut  c.io.  lib.  de  Baptifmo.  Sed, 
ut  rede  elicit  Ambrofius  lib.  6.  in  Luc.  aut  infolentiae  fuiifet , antea 
ei  divina  tribuere  , quern  nefeias,  aut  de  Dei  Filio  dubitaffe  perfidiae 
eft.  Hieron.  ponderat,  non  did,  Tu  es , qui  venifii , fed  qui  venturus  es , 
fcilicet  ad  inferos,  quo  Joannes  mox  erat  defeenfurus;  utfcilicetfcire 
poffet,  non  utrum  effet  Meflias , fed  utrum  Sc  inferis  Chriftum  de- 
beret nuntiare.  Cum  quo  confentiunt  Gregorius Homil.  i.inEze- 
chiel.  Sc  illi , qui  dubitaffe  volunt  apud  Ambrof.  lib.  6 . in  Lucam , 
utrum  effet  moriturus.  Sed  longeredius  Hilariuscan.il.  Sc  Chry- 
foft.  Homil.  37.  in  Matth.  fentiunt,  Joannem  nullomodode  Chrifto 
dubitaffe,  fed  potius  difcipulosejus , putantes  forfan  , quodjoannes 
modeftias  causa  Chriftum  ita  praedicaffet , Sc  fibi  praetuliffet.  Nam 
eos  adverfus  Chriftum  aliquid  , ut  Hieron.  loquitur,  mordacitatisac 
livoris  habuiffe,  Sc  pro  magiftro  fuofuilTe  aemulatos,  fatis  patuit  fu- 
prac.  6 . v.  2 6.  ubi  dicunt  , Ecce  hie  baptiz,at , Chriftus  fcilicet  O’  om- 
nes  veniunt  ad  eum  : quafi  dicerent , nos  defer imur  , ad  ilium  turba 
confluit.  Unde  ex  Lucae7.v.i8.  conftat , hanc  legationem  ea  occa- 
fione  contigiffe  , quod  difeipuli  ]oannis  narrarentei  miracula  Chri- 
fti , cum  quadam  fcilicet  aemulatione.  Itaque  ut  eorum  infirmitati 
Sc  ignorantioe  confuleret,  illamipfam  infe  fufeipit,  utita  ipfi.  liberius 
interrogarent  : Tu  es  qui  venturus  es  f Greece  sp^o^cevos , tu  ne  esille 
venturus  ? Id  eft,  ille,  qui  a gente  Judaica , juxta  vaticinia  Prophe- 
tarum  , expedatur  venturus , fcilicet  Meflias  ? Sed  quia  in  illaipfa 
hora  , ut  teftatur  Lucas,  multa  miracula  patraffet  ]efus  non  tarn 
verbis  quam  fadis  , quaeftionem  folvere  , eofque  convincere  voluit , 
eo  quod  minus  effet  obnoxium  calumniae.  Refpondit  igitur  : 

4.  *Eiintesrenuntiate  Joanni ,*  prudenter  diflimulans  id,  quodjoan- 
nes fecerat , ne  vel  incredulitatis , vel  ignorantiaeeos  infimulando  , 
difFicilius  fe  inftrui  paterentur  : * Qua  audiftis  , de  me  narrari.  Nam 
quod  hie  dicitur  , * mortui  refurgunt , non  viderant  ipfi  , fed  recenter 
fadum  audiverant , * & vidiftis , feilitet  ifta  , quae  tunc  fada  fuiffe 
Lucas  trad  it'. 

f . * Ccicividcnt , cl audi  ambulant  , furdi  audiunt , &c.  Alludit  ad 
locum  Ifaiae  3 j.v. Sc  6.  ubi  ad  litteram  haec  miracula,  8c  fimul  per 
ea  fpiritualis  a vitiis  liberatio  per  Chriftum  futura  fignificatur.  *Pau- 
peres  Evangeliz,antur.  Graeca  phrafis,  pro  pauperibus  Evangeliz,atur , id 
eft,  Evangelium  feu  promiflio  regni  caelorum  pauperibus  praedicaturj 
maxime  enim  mirabile , pauperibus  promitti  regnum.  Et  hoc  vatici- 
niunvex  Ifaiae  1 6.  v.  1.  citat  :q.  d.  Refpondete  Joanni  ea,  quae  Pro- 
phets 


4.Et  refppnffewf 
Jelus  ait  illis : 
eunres  renuncia- 
re  Joanni  qua;  aw 
diftis  5c  vidiftis : 


j . Caret  violent, 
claudi  ambulant,, 
leprofi  mundan- 
tur,  furdi  audiunt 
mortui  refu'guat 
pauperes  evangel 
lizantur; 


,34  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

phetse  de  Meffia  prsedixerunt , vos  veftris  oeulis  vidiffc  compleri. 
Porro  pro  , pauper es  , textus  Hcbraicus  5c  Vulgatuslegunt  QH3y, 
Ghanavim  , manfueti ; quod  Lxx.  verterunt  patiperes , propter  fum- 
mam  vicinitatem  utriufque  vocabuli  £P*)0y  , Ghanavim , & Q*Oy, 
Ghaniim , in  lingua  Hebraica,  ficut  5c  fignificationis  : nam  pauperes, 
nempe  nonfolum  opibus , fed  maxime  fpiritu  5c  ammo  , qui  fcilicet 
iis  non  apponunt  cor , fimul  manlueti  8c humiles  effe  folent,  8c  prop- 
terea  magis  capaces  prsedicationis  regni  caelorum  : divites  vero  fe- 
rocesac  fuperbi ; ut  propterca  Aug.  Homil.  1 3.  5c  alibi  faepius  di- 
cat , Vermis  divitiarum  fuperbia. 

<?.  Et  beams  eft,  6.  * Et  beatus  eft,  qui  nonfuerir  fcandaliz.atus  in  me , id  eft,  qui  nulla 
rlndaiiza t us ^in  re  oftenfus  fuerit  ex  me  , quo  minus  mihi  tamquam  falutis  authori 
“c*  credat  5c  adhcereat.  Nam  utinunc  , ita  5c  olim  alios  aliud  in  Chrifto 

offendit , nafcendiex  muliere  abjedio  , crucis  ignominia  quafiftul- 
titia,  converfationis  humi’itas,  dodrinae  fe  veritas  35c  c.  quade  causa 
Chriftus  dicitur  Lapis  cjfcnftonis.  8c  Tetra  fcandali , 1.  Pet.  2.  v.  8.  5c 
pojirus  in  rtiinam  multorum  3 Luc.  2.  fed  non  credentibus.  Notat  au- 
tem  Hieron.  tacite  Chriftum  notaffe  difcipulos  Joannis  5 tanquam 
fcilicet  qui  eftent  fcandalizati  in  ipfo  , quafi  non  ea  feveritate  vive- 
ret , qua  Joannes  , ut  patuit  etiam  fupra  c.  9.  v.  iq. 
abeunilbus^coB?  7*  * ^item  A beuntibus , ne  Joannem  coram  dilcipulis  laudando 
pu  jeius  cuere  affentator  videretur  , * ccepit  dicer e ad  turbos ; qu#  non  intelligebant 
re : qui cfexi it is  in  myfterium  hu  jus  legationis , 5c  ex  ea  facile  fufpicari  poterant  Joan- 
a nlndinTm  vemo  nem , qui  olim  , Joan.  i.5c  3.  magnificum  Chrifto  perhibuerat  tefti- 
i monium  , mutaife  fententiam  , aut  certe  in  Chrifto  fuiffe  fcandali- 
zatum  3 ac  ccepilfe  dubitare.  * Quid  exiftis  in  defertum  videre  ? q.  d. 
Quid  caufae  fuit  , quod  ante  certatim  , relidis  domibus  atque  oppi- 
dis,  in  defertum  fpedatum  currebatis  ? Anut  fpedaretis  * arundinem 
vento  agitatam  ? Quae  fcilicet  cujuflibet  venti  impulfu  hucillucflu- 
duat , id  eft  , hominem  arundinis  inftar  levem  , 5c  in  fentcntia  in- 
conftantem  ? q.  d.  Nequaquam;  fed  omnes  vel  hoc  ipfo  fado  unani- 
miter  judicaftis , effe  ho  mine  m , utvitoe  feveritate,  ita  5c  mentis 
conftantia admirabilem.  Anut  fpedaretis, 
f.  Scd  quid  cxi-  g . * Eminem  mollibus , veftimentis , * veftitum  ? Id  eft , qui  deliciis 

wm'mornbuT’  veftium  aut  ciborum  enervatus mollem  quoque  mentem  gerat , vel 
? Ecce  |Uxus  cupi  ditate  antea  alicui  adularifoleret  ? q,  d.  Nullomodo 
ftiumur  ] mdo  id  fentiiftis  de  Joanne.  * Nam  qui  mollibus  veftiuntur  , id  eft  , qui  ve- 
piUsieiumnt.  ^-um  ^ totiufque  vitae  luxum  fedantur,  non  in  deferds  quserendi 
funt , ubi  omnia  inculta , auftera  5c  fqual'ida  , fed  * in  domibus  Re- 
gum (tint , id  eft  , fedantur  Principum  palatia.  Longe  ergo  abeffe  ju- 
dicaftis a Joanne  omnem  kyitatis  5c  inconftancf#  fufpicionem. 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  u.  f 
Quid  ergo  * exiftis  ? videre  Frophetam  ? Hie  tandem  exprimit , p.Sedquidex. 
quid  fenferint  Joanne m effe  • nam  , ut  eft  infra  c.  12.  Omnes  babe - phewm^EtUm 
bant  Joanne m [1  cut  prophetam.  Itaque  prudenter  Chriftus  praemunit  dic°  vdm  & 
turbas  3 ex  propria  earum  opinion e , quam  ne  quis  velut  popularem  phctam.am  pr°* 
contemneret  , ipfe  primum  comprobat,  dicendo  , * etiam  dicovobis  $ 
quia  tamquam  Prophetanemine  indicante  Mefliam  cognovit,&poft 
fe  venturumprsedixit.  Deinde  ex  fualententiaaddit : * It  plus  quam 
Frcphetam.  Ratio  eft  : *Wceflenm , de  quo  feriptum  efl,&c.  q.d.quia 
tantus  eft  Joannes,  ut  non  folum  prophetaverit , fed  tanquam  de 
nobiliflimo  Propheta  ab  aliisprophetatum  eft, 

10.  * Ecce  enim  ego  mitto  Angelum  meum , non  natura,fed  minifterio,  1°  Hie  eftenim 
id  eft,  nuntium  ilium  antonomaftice  prxclariffimum,miraculosa  fei-  eftq”°Ec«ptego 
licet  conceptione  , circumcifione  , vitas  puritate  & aufteritatcinftar  aannt|e^ 
Angeli  admirabilem.  Unde  eum  Angelum, non  hominemfuiffeexifti  - cm  tuam  , qui 
matum,  tradit  Eufeb.  lib.  9.  de  demonft.  Evang.  c.  f . * antefaciem  fuTmVmette,iam 
tuam  , id  eft  , proprie  , ante  te.  Nam  ficut  fex  menfibus  ante  Chri- 

ftum  conceptus  3c  natus  eft , totidem  circiter  ante  prasdicare  ccepit. 

* Quipraparabitviam  , prasdicatione  Baptifmi  3c  pcenitentiae  , Sc 
regni  cselorum  appropinquantis , juxta  dida  c.  3.V.  3.  * Antete. 

Graeco  i/xnp o<SA  tr cu3  coram  te  , in  confpedu  tuo.  Quarepetitione, 
ante  faciem  tuam  , 8c  , ante  te  , videtur  fieri  allufio  ad  duplicem  ho- 
minum  confuetudinem  : unam  qua  Regi  venturo  quifpiam  praecur- 
rerefolet  ? qui  vias&  hofpitium  parari  curet  , ut  praecognitus  Rex 
majori  cumpompa  recipiatur  : alteram,  qua  nobiliffimus  aliquisjam 
jam  venientem  praecedit , qui  fecedere  de  via  jubens  , Regem  jam 
praefentem  oftendit.  Utroque  officio  Joannes  fundus  eft,&:  ex  utro- 
que  capite  oritur  , quod  dicitur  effe  plus  quam  Propheta  , quia  jam 
olim  prophetatus  , vitaque  purus  , inftar  Angeli , Chriftum  regem 
non  , ut  caeteri  prophetae  , e longinquo  vaticinatus , fed  mox  ventu- 
rum  nuntiavit , Matth.  3.  v.  11.  3c  venientem  praefentemque  digito 
oftendit , Ecce  Agnus  Dei , &c.  Joan.  1.  v.  38.  defuis  manibus  bap- 
tizavit. 

11.  * Xonfunexit  inter  natos  mulierum  , id  eft , non  eft  exortus  in-  1 r.  Amen  d\co 
ter  homines,  ex  muliere  non  virgine  natos : nam  muiier  hie  pro  cor-  ^IVntcrnims 
rupta  fumitur  ut  notant  Hieron.  hie  3c  Ambrof.  in  pfalm.  4 3. item-  muiierum  major 
quelib.  j.inLucam.  Major  enim  , inquit, ruit  11s,  quibus  aequalis qui  autem minor 
effe  poterat  forte  nafeendi.  Cum  quo  reipfa  convenit  id , quod  alii  forim/malo/Sb 
dicunt , inter  eos,  qui  communiforte  nafeendi  per  concubitum  pro-  ilto. 
deunt.  Quamquam  nullum  fit  incommodum  quocumque  mod o na- 
tos intelligere , quia  comparatio  non  fit  nifi  cum  viris , iifque  Pro- 

S phetis 


f3G'  comment,  in  evangelium 

phetis  veter is  Teftamenti  non  cum  B.  Virgins  aut  Apoftolis  , aut 
Chrifto,  qui  ad  novum  pertinebant.  * Major  Joanne  Baptifta , Lucas 
7.V.28.  addit,  Bropbeta,  & hoc  inMatth.  fupplet  Hilarius  Can.  11. 
Non  furrexit  ergo  major  Propheta,  five  fciiicet  fpedes  munus  pro- 
phetandi , urpote  cui  licuit  Chriftum  mox  venturum  prxdicere  , 8c 
monftrare  prxfentem  ; fivecxte*a  praedidionis  ejus , conception^, 
fandificationis  in  utero  , nativitatis , 8c  fandiflimae  converfationis 
privilegia,  ut  latius  expendit  Chryfoft.  Quod  fi  nullus  Propheta  eo 
i'uerit  major  , qui  tamen  erant  maximi  , ergo  nullus  omnino.  Ne- 
gando  igitur  quemquam  majorem  , permittit  ei  aliquem  elfe  aequa- 
lem,  ut  notat  Auguft.  lib.  2.  contra  adverfarium  Legis  8c  Prophet, 
cap.  5.  8c  Hieron.  hie.  Quamquam  quia  verba  ifta  funt  declaratio 
illius  , quod  effet  plus  quam  Propheta,  negativa ifta  videatur  tacite 
affirmativam  infinuare. 

* Qui  ante m minor  eft  in  regno  c dor um  major  eft  illo,  Nonpaucive- 
terum  lie  intelligunt , qui  minimus  eft  in  caelo  , Eve  homo  Eve  An- 
gelus , utpote  jam  triumphator  cum  Deo  exiftens , major  eft  illo  , 
qui  adhuc  corruptibile  corpus  gerens , confiftit  in  praelio.  Aliud  eft 
enim  , inquit  Hieron.  vidorias  coronam  poEidere  , aliud  adhuc  in 
acie  dimicare.  Et  ita  iftud,  inregno  cdorum  , cum  praecedentibus 
jungi  debet.  Sed  quia  non  videtur  ifte  lenfus  multum  facere  ad  pro- 
pofitum  Chrifti  , verifimilior  effe  videtur  , quern  tradit  Hilar.  Can. 
11.  Chryfoft.  &Theophyl.  hie,  qui  jungunt  ea  verba  cumfequen- 
tibus  , hoc  modo : Ille  , qui  inferior  eft  Joanne  Baptifta  , turn  aetate, 
turn  opinione  veftra , major  eft  illo  , virtute,  poteftate  , divinitate  , 
majeftate,claritate  , inquit  Aug.  initio  Trad.  13.  in  Joan,  ubi  hunc 
{enfum  prxferre  videtur,  et  Li  utroque  modo  jam  dido  dixifiet , 
redillime  intelligi  poffc,  lib.  illo  2.  cont.  adverf.  Legis  fuperius  cit. 
* In  regno  cdorum  , id  eft  , in  EccleEa  juftorum  , five  terrena  five  cae- 
lefti  : vel  etiam  in  reg.no  cdorum  , annuntiando,  quod  Joannes  primus 
quidem,fed  nequaquamtanta  efficacia  8c  frudu  , quanto  Chriftus 
praedicavit.  Sic  ergo  Chriftus  fumma  cum  modeftia.  ne  fibi  Joannem 
praetuliffe  videretur,confirmat  ipfius  Joannis  de  fe  teftimonium,quod 
fupra  vidimus  cap,3.v.ii.  Etregni  caslorum  fie  intelledifada  men- 
tione  , ficut,  hoc  eft,  fupra  c.3.  v.2.  expofuimus  , valde  apte  fub- 
jungit  Chriftus. 

12.  * A diebus  autem  Joannis  Baptifta  , id  eft , a quo  tempore  ipfe 

primus  praedicatione  fua  vexillum  erexit,  adregnum  cxlorum,velut 

c?iorum  vfn^pa-  bravium  certaminis,  rapiendum,  * ufque  nunc , quo  ego  in  eadem  prx- 

ti'ur,  & vioicnti  dicatione  fuccedo , Begnum  cdorum  vim  vatitur  : id  eft , vis  illiinfer- 
capiwat  iiiud,  ° tur 


Ii7  A diebus 
autem  Joannis 
Baptifta:  ufque 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  u.  I3} 

tur,  feu  vi  fada  invaditur  6c  extorquetur  aliis  alios  ccrtatitn  co- 
nantibus  antevertere.Unde  Lucasdicit  c.i 6.0mnis  in  illud  vim  fac it ? 
id  eft, omnes  vi6c  eruptione  fada  illud  diripere  conantur.  Itaque  fig- 
nificatur  partim  ardor  ac  ftudium  properantium  ad  diripiendum  ilium 
thefaurum  regni  caelorum  propalatum  ; partim  multitude  confiuen- 
tium  ; partim  quod  illi , qui  a regno  prorfus  alien!  videbantur , ut 
Gentiles, Publicani,6c  Peccatores,deturbatishseredibus  6c  filiis  regni 
tamquam  ignavis,  in  illud  irruerent, 6c  quafi  aliis  debitum  fibi  rape- 
rent.  Poftremam  hanc  confiderationem  late  ponderat.  Hilarius  Can* 
ii.  6c  fecutus  eft  Nazian.  Oratione  40.  omnes  autem  tres  Ambr * 
in  fine  lib.  5.  in  Lucam.  * Etviolenti  rapiunt  illud , id  eft,  & qui  ta- 
lem  vim  inferunt  regno,  illi  obtinent  ac  diripiunt  illud.  Sed  quia 
talis  violentia  non  poteft  inferri  regno, nifi  quis  etiam  fibimetipfi  vim 
inferat  : hinc  confequenter  indicatur  eos  , qui  ardore  regni  caeleftis 
aflequendi  violentiam  naturae  inferunt,  omnefque  vitiofasrefraenant 
cupiditates , regnum  illud  vi  ifta  fadavelut  violentos  praedatores 
invadere  , inquit  Auguft.  lib.  2.  quaeftionum  Evangel,  quaeft.  37. 
quae  eftexpofitio  multorum' antiquorum, Irenaci  lib.4^cap.72.Bafilii 
lib.de  veraVirgin. 6c  in  princ.Prov.Hilarii  hie, 6c  aliorum  poft  ipfos. 

13.  * Omnes  enim  fropheu  , feu  Prophetarum  feripta,  * & lex , 
Moyfis , * ufque  ad  Joannem  prophet  averunt , id  eft  , ufque  ad  Joannis 
praedicationem  fuo  fundi  lunt  munere  , prophetandi  fcilicet  feu 
praedicandi,  promittendi  6c  obfeuris  figuris  adumbrandi  Chriftum,6c 
regnum  ejus.  Finis  enim  legis  totius  Chriftus.  Relinquitur  hie  ta- 
cite  fupplendum  id,  quod  Lucas  fupplet  c.  16 . v.  16.  Ex  eo  verb 
tempore  regnum  Dei  annuntiattir  , id  eft  , jam  non  futurumefle  , fed 
appropinquaffe  nuntiatur , omniaque  caeleftia  de  Chrifto  myfteria 
propalantur.  Sid  ergo  datur  optima  ratio , cur  a Joanne  ac  deinceps 
regnum  caelorum  vim  pateretur,  quia  fcilicet  poft  Joannem  Chriftus 
jam  6c  regnum  ejus  palam  omnibus  praedicatur  6c  praefens  fiftitur. 

14.  Etfivultis  recipere  , ip fe  eft  Elias  , non  perfona  , fed  officio, 
quia  fcilicet  ut  Angelus  interpretatur  , Lucas  1.  v.  17.  praeceffit 
Chriftum  inlpiritu  & virtute  Eliae  , conyertendo  fcilicet  corda  filio- 
rum  ad  Patrem  , five , ut  Auguft.  Trad.4.  Joan-  quia  praeceffit  in 
eodemfpiritu  vis  Eliae,  quod  enim  Elias  fecundoadventui,  hoc  Joan- 
nes primo  fuit , 6c  fecundum  praefiguravit.  Oui  venturus  eft  , juxta 
Malachiae  vaticinium  6c  Scribarum  veftrorum  dodrinam  , Lucas 
17.  v.  10.  q.  d.  Non  eft,  quod  propterea  putetis regnum  Dei  8c 
Mefliae  nondum  adveniffe  , eoquod  Elias  nondum  apparuit , quia 
Joannes  ipie  eft  Elias.  Additur  ab  aliis , ft  admittitis  $ partim  ut  fig- 

S 2 nificet 


15.  Omnes  e- 
nitn  prophets  6c 
lex,  ufque  ad  Jo« 
annem  prophe- 
tavetum: 


14.  Etfi  vultis 
recipere,  ipfe  eft 
Elias  qui  ventu- 
rus  eft. 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nificetab  e or  urn  arbitrio  pendere , quod  effet  ipfis  Elias  , quia  ad 
Deum,  ficut  Elias,  ipfos  converfurus  effet  officio  pnecurrendi , fi 
vellent  credere  ; partiin  ut  indicet  fermonem  effe  parabolicum,adeo- 
que  figuraliter  tantum  verum  , eo  quod  effet  vera  Sc  viva  figura 
Eli#  , fpiritu  , vutute  , praedicatione  , praecurfione , totoque  officio: 
ut  lie  quafi  benevole  ipfos  invitet  ad  attendendum  & intelligendum, 
Sc  aequo  animo  accipiendum  , id  quod  diceret.  Unde  addit : 
is.  cu^habei  ij.*  Qni  habet  aures  audiendi,  id  eft,  intelligendi,  * audiat , id  eft , 
aud!iat.aU  ^ diligenter  uttendat  Sc  perpendatid,  quod  dico  : my  fticum  enim  erat, 
inquit  H ieron.  Sc  egens  in telligentia.  Eft  familiar e Chrifti  epipho- 
nema,  quocontinetur  exhortatio  ad  audiendum,  fimilis  legit , 

intelligat  • qui  poteft  cafere  , capiat.  Simul  autem  indicat , nonomnes 
habere  illas  aures  , de  quibus  loquitur  , id  eft  , donum  illud  Dei  , 
quo  auditur  id  , quod  dicitur . Quod  donum fubinde  confiftit  in  in- 
telligentia  eorum , quae  dicuntur  , ut  in  hoc  loco  , quae  f#pe  ex  vo- 
luntat  s reditudine  proficifcitur  : plerumque  vero,  quando  de  rebus 
faciendis  Chriftus  loquitur  , confiftit  in  obedientia.  Unde  Auguft.^ 
lib.  de  bono  perfever.cap.  14.  Aures  audiendi  ipfum  eft  donum  obe- 
diendi.  Et  Baruch  cap.  2.  v.  3 1.  utrumque  compledens,  ait : Dabo 
eis  cor , & intelligent ; aures , C?  audient. 

Et  ha&enus  quidem  laus  Joannis , quae  tacite  tendebat  eo,  ut  Joanni 
de  fe  jam  olim  teftilicanti  crederent , nec  fententiam  mutaffe  fufpi- 
carentur.  Sedciim  Pharifaei  Joannem  fpernerent , ut  Lucas  indicat 
C.7.V.30.  hinc  Chriftus  ad  increpandam  duritianx  eorum , omnibus 
modis  inflexibilem , convertitur. 

1 6.  Cui  amem  16.  * Cui  autem  fmilem  aftimabo  generationem  iftam ? id  eft  , cui  rei 
bogen er at io n e ir  comparabo  hoc  hominum  genus , Scribas  Sc  Pharifaeos , tarn  praefra- 
ito“*fedemibul  ^os  & contumaces  ? * Similu  eft  pueris  &c.  id  eft , fimiliter  agitur  , 
inforo  ,qui  cia-  feu  fimile  quid  acciditin  hoc  hominum  genere  , ac  fi  pueri , iudentes 
iteScuntT3  in  f°ro  > in  duos  fe  choros  dividant,  alter i alteris  * coaqualibus  , aetate 

{cilice t feu  cooetaneis  Sc  fociis,  acclament  Sc  pervicaciam  morofit.i- 
temque  exprobrent : 

17.  cecinimus  17.  * Cecininm  vobis , Greece tibia  cecinimm.  nempelaeta, 
t^s^amoira-  ttipudioque  congruentia.  * Et  non  fa  It  aft  is,  id  eft,  non  eftis  provocati 
vimus , & nor-  aJlaetitiam.  * L ament avimus,  id  eft,  lugubra  feu  funebria  cecinimus: 

alludit  enim  ad  morem  Judaicum  , in  funebribus  ufitatum , ut  fupra 
c.  9.  vidimus,  ♦ & non  planxiftis , id  eft,  non  eftis  provocati  ad  ludum 
&plan<ftum  : q.  d.  Tanta  eft  norofuas  ve.ft  a , ut  neque  laeta  neque 
triftis  cantio  vobis  placeat.  Juxta  quam  expofitionem  non  eft  neceffe, 
u&revera  fuerit  talis  pucrorum  lufus , ficut  quidam  volunt , de  quo 

nihil 


SECUNDUM  MATTMUM.  Cap.it.  i39 

nihil  certi  conftat : fed  poteft  effe  etn&a,  ut  faepe  fieri  folet , com- 
paratio.  Quam  Chriftus  ipfe  mox  eleganter  applicat,  fed  ita,  ut  Joan- 
nes 6c  ipfemet  refpondeant  pueris  , fruftra  praecinentibus , propter 
fimplicitatem  , fcilicet  6c  innocentiam  : Joannis  vero  aufteritas  la- 
mentation! , Chrifti  facilitas  cantui. 

18.  * Vertit  enim  Joannes  , neque  manducans , neque  bibens  , id  eft  , is  . Venitenina 
tanta  vivens  aufteritate  ac  temperantia  , ut  abfque  cibo  & potu  vi-  manduansT! 
tam  fuftinere  videretur.  Atque  ita  totius  vit*  feveritas  ac  pccniten-^^^' 
tlx  , tamquam  ludus , prsedicatio  erat  lamentationi  fimilis,  eo  ten-  habet 

dens  , ut  Jud^os  ad  poenitendum  , velut  ad  lugendum , traheret.  * E t 
dicunt , dmonium  habet , id  eft , daemonis  virtute  fert  rigorem ilium. 

19.  * Venit  Filins  hominis manducans  & bibens,  id  eft,  communi  cum  9.  venir  fiiius 
hominibus  converfatione  , more  caeterorum  , promifcuo  cibo  & potu  canT& bibens^ 
vivens ; fupple , utifto  facili  vivcndigenere  6c  comitate  velut  Ice- 

tiori  cantu  , Judaeos  ad  virtutem  ac  Deum  provocaret , qui  non  fue-  tator  vini’pubiil 
rant  Joannis  aufteritate  commoti.  * Ft  dicunt , humanitatem  verten-  “"orumam £«£ 
tes  in  contumeliam  6c  calumniam  : * Ecce  himovorax  & fotatorvini , 
qui  fcilicet  delitiasfuasponitin  vino  6c  conviviis.  * Publicanorum  & fuis, 
feccatorum  amicus : q.  d.  nebulonum  6c  perditorum  hominum  focius, 

6c  confequenter  illis  fimilis.  * Et  jufiificata  eftfafientia , Dei  fcilicet, 
id  eft , fapientiflima  Dei  providentia  , quae  in  hoc  duplici  modo  con- 
fulendi  pervicaciae  Judaeorum  eluxit,  probata  6c  laudata  eft,  feu  jufta 
declarata.  Videntur  enim  haec  verba  refpondere  illis  Lucae  : Omnis 
fcfulus  audiens  , & Public ani  juflificavcrunt  eum  , id  eft,  laudaverunt  6c 
glorificaverunt  eum.  * Afiliis  fuis , fcilicet  fapientiae,  hoc  eft,  idiotif* 
mo  Hebraico  a fapientibus , nempe  Apoftolis , inquit  Hieron.  vel  po- 
tiiis  generaliusab  omnibus  , quotquot  vere  in  hoc  populofapientes 
fuerint , five  Apoftoli , five  Publicani , five  populus , qui  fcilicet  ifti 
confilio  Dei , vel  meae  praedicationicrediderunt. 

20.  * Tunc  cepit  exyrobare,  id  eft,  ingratitudinem  objicere,  6c  pro-  2..  Tuneeoepir 

bris  afficere  , quod  fcilicet  beneficia  ilia  plurimarum  virtutum  feu  ranbus[fnqu?bus 
miraculorum  fine  frudlu  poenitentiae  , quern  fpecbabat , percepiffent,  PIuri- 

Luca^  io.v.  13 . indicat  haec  effe  didta,  cum  ad  praedicandum  difcipuli  quia  non  egijfen* 
mitterentur : fed  qu  a haec  exprobratio  optime  cohaeret  praecedenti-  oemtenuan5« 
bus  de  duritia  Judaeomm  , 6c  Matth.  addit , tunc  videntur  bis  fuiffe 


dida  , de  quo  Aug.  1.  2,  de  confenfu  Eva  lg.  c.  23.  xollfa*  v* 

21.  * Vatibi  Coroz^ain.  Coroz.ain>  Bethfaida , Cafharnaum , tres  fue-  Bethfaida:  quia  fi 
runt  urbes  praeJpuae  Decapoleos,  fibi  valde  vicinas  : inter  quas  Coro~  b^efcntvh- 
&din  erat  in  dimidia  tribuManafTe,tn  ulteriori  Jordanis  ripa-  Cafhar- ' 
naum  e regione  ejus , in  citerioriripa , in  tribu  Nephtalim  iBethfaidai  m in  cilicio 

- J ~ ~prX  cinere  poeniten*- 

^ turn  egifleiKj 


14<5  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

vero,  unde  orti  erant  SS. Petrus  8c  Andreas , in  tribu  Zabulon  , quae 
tres  tribus  circa  ingreffum  Jordanisin  lacum  Genefareth  , funt  con- 
terminal : omnes  funt  in  ripa  iftius  lacus  Genefareth,  omnes  florentes 
opibus , omnes  ex  hac  Chrifti  comminatione  ita  funditiiseverfae  , ut 
Corozain  tantum  ruinae  fuperfint ; reliquarum  vix  feptem  domus  aut 
tuguria.  *QuiA  fi  in  Tyro  & Sydone.  Et  has  conterminae  funt  Galilaeae* 
in  tribu  quidem  Aier,  led  numquam  a Judaeis  polfeflse, ideoque  Gen- 
tiles 6c  idololatiae,  in  littore  maris  mediterranei , mercimoniis  totius 
orbis  opulentiflitrue  , ideoque  deiitiis  , Deique  contemptu  plenae , de 
quibus  videliaiae  23.  8c  Ezech.  2 6.  & 27.  Unde  quia  vicinoe  , im- 
pietate  , 8c  vitiis  nobiies  , ideoque  Judaeis  deteftabiles  , ut  eos  magis 
pungat  Salvator  , afferit  eas  tamena  Corozain  & Bethfaida  impie- 
tate  fuperari  : quia  fi  in  illis  * fact  a ejfent  virtutes  , id  eft  , miracula  j 
fub  quibus  univerfam  praedicationem  fuam  , quam  confirmabant 
comprehendit : * olim > id  eft,  jam  diu  fimul  ac  fad#  eflent,non  cum 
tanta  dilationc,  * in  cilicio  O cinere  (oenitentiam  egijfent , id  eft,  magnse 
humilitatis  poenitentiam.  Iiie  enim  erat  vetus  poemtendi  & lugendi 
ritus  , ut  dnduerentur  cilicio  , quod  hie  Graece  8c  femper  Hebraicc 
vocatur  Saccus , vefte  nempe  vili,  rudi , afpera  & carnis  afflidiva,  ad 
teftandum  dolorem  8c  fimul  vindidam  fceleris,  8c  afpergerentur 
cinere , in  humiliationis  fuce  teftimomum.  De  his  in  Scripturis  paflim 
fermoeft  , 8c  Gentiles  etiamri turn  ilium  imitatifuntjonae  3 .v.6.  Ex 
quo  apertum  eft,  poenitentiam  aliquid  aliudinferre,  quam  novam  vi- 
tam , ut  haeretici  contendunt. 

In  hisautem  verbis  docet  Aug.  lib.  de  bono  perfev.cap.  9.  altius 
nobis  myfterium  preedeftinationis  oftendi.  Si  enim  quasritur , cur 
ergo  non  eft  Tyriis  8c  Sidoniis  cum  tot  virtutibusprsedicatum,  ficre- 
didilfent  8c  egiffent  poenitentiam  } Refpondet  eod.  lib.  14.  quia  alto 
illo  praedeftinationis  judicio  non  erant  a perditione  feparati.  Quia 
enim  ut  crederent,  inquit,  non  erat  eis  datum,  etiamunde  crederent 
eft  negatum,  hoc  eft,  ut  infra explicat,  fi  tales , uti  Tyrii  , altiore  Dei 
judicio  a perditionis  mafia  non  funt  gratis  prsdeftinatione  difereti , 
nec  ipfa  eis  adhibentur  vel  dida  divina  vel  fada,  per  quae  poffent 
credere  , ii  audirent  utique  talia  , vel  viderent. 
r : vetuntamen  22.  * Verumtamen  dico  vobis , Tyro  & Sidoni  remifiius  erit , id  eft,  to- 
&Csid^iSreTS  lerabilius  feu  mitius  punientur,  quia,  ut  Hieron.  Tyrus  &Sidon  na- 
liaserit indie  j'i - ruralem  tantummodo  legem  calcaverant , Judsei  vero  8c  naturalem 
dkii^uamyob  y ^ {criptam,ac  totpraedicationes  Chrifti  8c  miracula  contempferant. 

Nam  ilia  eorum  infidelitas  ac  duritia  non  de  ignorantia,fed  de  libera 
voluntate  veniebat , ut  Aug.  ibid,  c.  9# 


SECUNDUM  MAXIMUM  Cap.  ii.  141 

23 . * Et  tuCapbarnaum  numquid  ufque  wcalum  exaltaberis  ? Lucas  zj.Etmcaphar 
& Gr^ca  etiam  hie  legunt  fine  interrogation,  in  calum  exalt  at  a "r^e ’indium 
£s , nempe  opibus  , gloria  (erat  enim  caeteris  longe  praecellentior  ) ® ^ Itr nu m 
itemque  praefentia  mea  , praedicatione  , miraculis.  Cum  interroga-  de(lendcs;quiati 
tione  vero  legend o fenfus  eft  : Numquid  putas  te  femper  fublimem 
divitiis  Sc  gloria  in  caelum  evehendam  ? Locutio  enim  eft  hie  hyper-  ^eux f^eru”)ra|1a 
bolica.  * V/ijue  in  infer num  defeendes.  Grxcc  deprimeris,  nn'ent  ufque  in 

vi  profterneris : quo  quamvis  urbis  quoque  defolatio  , maxime  tamen  h^y^tawen 
seterna  civium  damnatio  fignificatur  , cujus  magnitudinem  mox  at-  dico'vobis  5 quia 
texit , * quia  ft  in  Sodomis , quae  fcelerum  Sc  fuppliciorum  omnibus  ™m1remVul?e- 
exemplum  fuerunt  celebratiflimum  , * fatta  fiiijfent  ill#  virtutes  , * 

forte  manfijfent  ufque  in  bane  diem : Graece  eft,&ueivay  <x\,utique  manfijfent , 
vel  manor e potuijfent.  Similis  plane  locutio  cum  ea  v.  21.  poenitentiatn 
cgijfent:  ubi  Interpres  illud  an  , reliquit  intadum,  Unde  illud  , forte  , 
vel  eft  fuperfluum  , Sc  erit  plena  alfertio  , tamquam  de  re  fecundum 
Dei  praefentiam  certo  futura  : vel  fumi  debet , ut  refpondeat  Graecae 
particular  potential! , quatenus  fignificet  , non  certo  eos  interituros* 
fuiffe,  led  manere  potuifTe  ufque  in  praefentem  diem  , nempe  quia  tot 
miraculis  incitatiegilfent  pcenitentiam.  Et  fic  vulgari  modo  de  fu- 
tura eorum  permanfione  & pcenitentia  fuilfet  locutus,  ad  indican- 
dam  ifta  comparatione  max  imam  Judaeorum  obftinationem. 

2 $.*  In  illo  tempore, quo  exprobrabat  civitatibus  illis,  * refpondens 
yefus  , id  eft  , in  verbaprorumpens  , * dixit:  Phrafis  eft  Hebraeis  fre-  jefuVdlxir.con- 
quentiilima  , juxta  quam  , refpondere  , fumitur  ut  Hebraicum  il3y  , DominrbclJiit& 
Ghana b , pro  {ermonem  ordiri  vel  profequi , etiamli  nemini  jam  lo-  terr*  . quja  ab^ 
cuto  refpondeatur  $ maxime  fequente  verbo  dixit , ut  videre  licet  non  fepjenVibus  & 
folum  hie,  fed  cap.  17. v. 4. & cap.  ult.v.y.  Sc  Lucae  14. v. 3.  *Confi- 
teor  tibi , id  eft  , laudo  Sc  gratias  ago  ; nam  hoc  fenfu  verbum  confi-  vuiis. 
tendi  eft  in  Scripturis  ufitatiffimum,  maxime  inPfalmis.  * Pater, Do- 
mine  cali  & terra.  Pulcherrima  interpundione  , inquit  Athanafius 
lib.  3.  contra  Arianos , difFerentiam  Patris  ac  Domini  docuit.  Nam  Sc 
Patrem  fuum  dixit,  Sc  creaturar  Dominum,  ut  conftaret  eum  a tem- 
pore indutae  carnis  Pattern  fuum  quoque  Dominum  appellare;  quod 
idem  notat  Ambrof.  I.5.  de  Fide  cap.  3.  * Ouia  abfeondifti  hac,  id  eft, 
quod  abfeonderis  hare  myfteria  regni  caelorum  praedicata,  * a fa- 
fientilus  & prudentibus , hujus  mundi , id  eft  , eis  , qui  ingenio , do- 
drina,  Sc  fapientia  faeculari  pollent,  fcilicet  Scribis,  Pharifaeis  , Ca- 
pharnaitis.  Abfcondit  autem  , non  illuftrando  mentem  illorum  in- 
terna gratia,  ut  credant  Sc  intelligant  Sc  convertantur.  *Et  revelafii 
ea  , feu  quod  revelaveris  ea  3 i/ifufo  Spiritus  fandi  lumine,  *parvuli$ 

Graece 


X4t  COMMENT.  IN  EVANGEL!  UM 

Graccey wrlotf  , inf  antibus , id  eft  , idiotis , qui  nulla  faeculi  fapientla 
aut  prudentia  clari  funt , Sc  inftar  infantium  ac  ftultorum  contem- 
nuntur  : nam  opponuntur  fapientibus,  de  quibus  dixerat.  Unde 
Apoftolus  idem  confilium  Dei  explicans , eos  vocat  fiultay  ignobilia  , 
Sc  contemftibilia  mundi , i.adCor.  i.v.27.6c28.0ftendit  igitur  Chri- 
Idas  his  verbis  ftatus  inferioris  homines  citiiis  quam  Scribas , Phari- 
i'xos  Sc  divites  hujus  fasculi  credidiiTe,dc  credituros  effe,ut  ait  Amb. 
Perm.  17.  in  pi  aim.  118. 

2<5.ita  Patcnquo  26.  * Ita  VatCY,  In  Luca  vertitur  , etiam  Pater . Eft  autem  modus 

niamfic  fmt  pja  loquendi,  quo  Chriftus  vehementer  aliquid  confirmare  folet,  ut  pa- 
•cnumantete.  iT  x c 3 1 , x ~ r > .rn. 

tet  Luc#  n.  v.  ji.  Sc  ibid,  c.12  v.  j.  q.  d.  Plane  Pater,  lie  reciftii 
Sc  rediflime  , * quoniamfuit  flacitum  ante  te  , id  eft  , quia  fic  placuit 
tibi , cujus  beneplacitum  eft  lex  oronis  aequitatis : ita  docensnos  , 
abjedo  omni  faftu  Sc  meritorum  praefumptione , in  ferutando  ifto 
fecretiflimo  illuminationis  unius  Sc  excaecationis  alterius , eledionis 
Sc  rejedionis  conlilio , non  ad  rationes  humanas  , fed  ad  Patris  be- 
neplacitum recurrere , Sc  illi  humiliter  acquiefcere.  Ne  vero  pote- 
ftatem  revelandi  parvulis  myfteria  a fe  removiffe  videretur  , mox 
occurrit : 

27. omnia  mihi  27*  * Omnia  mihi  tradita  funt  a Patre  tneo  , omnium  rerum  impe- 
tradita  luntaPa-  rium  ad  difpenfatio  me#  quoque  voluntati  ac  beneplacito  tradita  eft 
nionovitFiiium  a Patre  , nempe  per  hypoltaticam  humamtatis  cum  divinitate  unio- 
Pa t r cm - nera  * ut  fcilicet  tamquam  Salvator , omnia  inftauraret , ut  indicat 
caVvoiue' 'us' & *ren*  Lb.  4*  c-  37*  & clare  tradit  Athanafius  in  illud  , Omnia  mihi 
ii«icve]are.  tradita  funt  ,&c.  Intellige  igitur  tradita  tamquam  homini , cuiDei- 

tas  junda  eft  in  unitate  fuppoliti.  Qui  fenfus  involvit  alium  , quern 
fecutus  eft  Hilar.  Can.  n.  & Aug.  lib.  3.  contra  Maximinumc. 
12.  quod  omnia  ei  tamquam  Filio  Dei  tradita  fmt  a Patre  per  aeter- 
nam  generationem.  Gignendo  enim  ei , quern  genuit  de  fubftantia 
fua  , tradidit  omnia , quae  habet  in  fubftantia  fua.  Sed  hoc  non  om- 
nibus perfpedum  eft.  Nam  * nemo  novit  F ilium  , id  eft , me  efle  Fi- 
lium  , divinam  feilicetmeam  generationem  , naturam  , majeftatem 
Patri  aequalem  , * nifi  Pater , qui  genuit.  Addunt  hie  nonnulli , & 
cui  voluerit  Pater  revelar  e : led  non  debet  addi,  turn  quia  jam  praecef- 
fit,  quod  Pater  revelat  parvulis  myfteria  * turn  maxirae,  quia  hoc  in- 
volvit ur  in  eo  , quod  fequitur , * & cui  voluerit  Filins  revelaYe : quia 
dum  revelat  Filius , etiam  perFilium  revelat  Pater  , tamquam  per 
Verbumfuum,  ut  obfervat  Aug.L7.de  Trinit. c. 3.  Si  enim  , inquitd 
hoc  Verbum  , quod  nos  proferimus  , Sc  feipfum  oftendit,  Sc  illud 
.de  quo  loquimur,  quanto  magis  Verbum  Dei , per  quod  fadafunt 

omnia. 


SECUNDUM  MATTHJEUM  Cap.  n.  143 

omnia.  Proinde  tain  Pater  quam  Fiiius  revelant,  Sc  confequenter 
omnia  prorfus  my  fieri  a etiam  a Patre  , fed  per  Filium  revelantur  , 
tamquam  per  mentis  noftrae  lumen  , ut  idem  explicat  in  quacft. 
Evang.  lib.  i.  q.  i.  Proinde  Sc  in  traditione  omnium  , Sc  in  rnutua 
ilia  cognitiohe  oftenditfe  Patri  prorfus  aequalem.  DeSpiritu  S.  nihil 
exprefse  dicit,five  quod  ilia  ultima  verba  , Etcui  volucrit,&c.  etiam 
ad  ilium  referenda  £nt,utpote  cm  Fiiius  omnia  divinitatem  tradendo 
revelet  ; five  quod  propter  infeparabilitatem  , unitatemque  Trinita- 
tis  , ea  > quae  fmgulis  perfonis  tribuuntur  , etiam  caeteris  convenire 
intelligantur,  ut  Auguft.  lib.  i.  de  Trinit.  c.  8.  9.  & Bafil.  lib.  y. 
contra  Eunomium.  Unde  alibi  dicitur  , & nobis  reveUvit  Dens  per 
Sfiritum  fmm . Cum  ergo  tantus  fun , 

2,8.  * Vcnite  , non  pedibus,  fed  affe&ibus  fidei,  fpei,  Sc  charitatis , 

* ad  me  , tamquam  ad  eum, cui  omnia  traditafunt,  hoc  eft, tamquam 
ad  fontem  omnium  bonorum  , revelatorem  omnium  myfteriorum  , 

* omnes  qui  labor  axis , fub  jugoveteris  hominis , moleftiarum  perpef- 
fione  afftictidc  fatigati  , nempe  ut  novum  induendo  nonlaboretis , 

* Et  onerati  eftis , opprefli  fcihcet  onere  feu  jugo  peccatorum  concu- 
pifcentiarum,miferiarum  hujus  vitae,ac  denique  ve.terisLegis : nam 
Sc  ifti  oneri  feu  jugo  videtur  jugum  fuuin,  id  eft  , Evangelicum  mox 
opponere  , juxta  Hilar.  Sc  Tbeophyl.  * Et  ego  reficiamvos , id  eft  , 
refocillabodc  recreabo  a moleftiis.  Greece  eft  a vamtucna,  requiem  Sc 
liberationem  aboneribus  illistribuam  : unde  mox  vertit  nomen  inde 
dedu&um  , * invent etis  requiem.  Fiet  autem  hoc  eo  quo  fequitur  , 
modo  : 

29.  * ToJIite  jugum  mettm,  id  eft,  fufcipite  Legem  meam,  feu  Evan- 
gelium,  quodannuntio  , excuffo  totius  veteris  hominis  jugo.  Nam 
ut  Auguftinusfermone  9.  de  verbis  Domini  cap.  1.  Jugum illud  tol- 
lcre  Sc  ferre  non  eft  aliud,  quam  pie  vivere  in  Chrifto  : cujus  dodri- 
na  , feu  Evangelium , ficut  & Lex  Dei , Sc  imperium  hominis , vo- 
canturin  Scripturis  Jugum  , Pfalm.  2.  v.  2.  jerem.  2.  v.  20.  Genef. 
27.  v.  40  quia  fubditos  per  modum  jugi , quod  bobus  imponitur  , 
fubjicit&  continet ,*Et  difcite  a me , id  eft,  difciplinam  meamfubite. 
Videtur  enim  efie  explicatio  ejus,  quod  immediate  prxceftit;  Sc  ratio 
fubditiu* : * quia  mitis  fum  , & humihs  cordc  , id  eft  , quia  non  rum 
iracundus , aut  arrogans , inftartyraunni  , qui  quemquamrepellam, 
fedbenignitate,  manfuetudine  Sc  humilitate  cuivis  expofitus.  Com- 
munior  tamen  interpretatio  eft  maxime  Aug.  ferm.  10.  de  verbis 
Dorn.  Sc  libro  de  vera  Virginitate  c.35.  Difcite  k me  fid  eft,  exemplo 
meo  , non  mundum  fabricate  , vel  in  eo  mirabilia  facere  , fed  * quia 

T mitis 


iS.Venite  ad  me 
omnes  qui  labo- 
ratis  , 8c  onerati 
eftis,8c  ego  tefi- 
ciam  yos. 


25.  Tolliie  ju- 
gum nieura  fu- 
er  vcs  5c  difcite 
a me  , quia  mitis 
fum  , & humilis 
co  de  : & inve- 
nietis  requiem 
ammabus  veftns 


j4+  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

mitts fum  , id  eft,  quod  manfuetus  ac  placidus , minime  morofus  aut 
diffictiis  fum  , * & humilit , non  verbis  tantum  aut  geftibus,  externa- 
que  ipecie  , fed  corde  , totoque  animo.  Duas  iftas  exprimit  virtutes, 
turn  quia  inter  easfumma  cognatio,  Sc  non  minima  font  jugi  Chrifti 
pars  : turn  quia  ad  fufcipiendum,  ferendumque  jugum’maxime  prae- 
requifita  , ( iuperbia  enim  jugum  Chrifti  velut  abjedum  maxime 
averfari  foiet  , aiperitas&  impatientia  etiam  iuiceptum  excutere:) 
turn  quia  mortalibus,  quibus  mors  poculo  fuperbiae  propinataatque 
transfufa  eft  , tarn  magnum  Sc  arduum  eft  effe  parvum  feu  humiiem, 
ut  nil!  a tanto  magiftro  difci  omnino  non  poflit ; unde  humilitas 
proprie  virtus  Chrifti  Sc  Chriftianorum  : turn  denique  quia  nullae 
virtutes  magis  praeftant  refedionem  feu  requiem  , quam  jampromi- 
ferat.  Unde  effedum  earum  explicans,  addit : * Et  invenietis  requiem, 
non  corporibus , fed  *animaius  veftris.  Nihil  enim  inquietius  afperi- 
tate  Sc  iuperbia:  nam  ficut  ifta  radix  eft  Sc  princeps  omnium  omnino 
cupiditatum  ita  quoque  omnium  beliorum  ac  tumultuum  , quibus 
mundus,  major  Sc  minor  , mtus  Sc  extra  perturbatur.  Ne  vero  no- 
-mine  jugi , quod  moleftum  eile  foiet,  deterrerentur,  docet  fuum  efle 

meum^uTved?1  a^tei'^US  ratlOnis. 

onus  meum  30.  * Jugum  enim  meum.  Jugum  Sc  Onus  idem  funt  , Lex  videli- 
cet Chrifti  ,fuave  eft  Greece  xpysov , id  eft  , blandum  , feu  commodum , 
fcilicet  non  afperitate  moleftum,  ut  juga  jumentis  efte  folent,  neque 
grave , ut  onera  , fed  * leve  , id  eft  , portatu  facile.  Mira  fane  do- 
drina,ciim  praecepta  Chrifti  lint  diificillima,  Sc  perfediora  praecep- 
tis  Legis,  Sc  omnibus,  qui  pie  vivunt,  perfecutiones  promittantur. 
Rationem  tamen  reddit  Nazianzenus  Orat.  42.  quia  fpes  Sc  merces 
moleftiis  hujus  vitae  longe  uberior  eft.  Sed  amplius  voluit  Chriftus. 
Rediiis  igitur  Aug.ferm.q.de  verbis  Domini,  hoc  didum  efte  docet 
propter  tres  rationes . Prima  eft, quia  Chriftus  iuos  exoneravit  farcims 
ieu  onere  innumerabilium  obfervationum  , quod  erat  revera  grave 
jugum  duraejudaicae  cervici  convenienter  impofitum,ut  idcirco  S. Pe- 
trus dicat  Ad.  1 y .v.  10.  Oiiod neque  Patres  noftri, neque  nosport  are  pottti- 
mus.Sec unda  eft, quia  loco  illius  jugi  non  nifi  facilitatem  fimplicis  Fi- 
dei,bonae  Spei,  bcfandx  Charitatis  impofuit,  hoc  eft,  non  nififolam 
bonam  voluntatem.  Nihil  enim  tarn  facile  eft  bonae  voluntati,quamr 
ipfafibi;6c  haecfufficit  Deo.  Nam,ut  latius  explicat  epift.q^.  Ibi la- 
bor eft,  ubi  multa  quaeruntur  Sc  diliguntur  , quibus  adipifcendis 
atque  retinendis  voluntas  non  eft  fatis , quia  confequentem  non  ha- 
bet  facultatem.  Jufta  verb  vita,  cum  volumus  adeft,  quia  earn  ipfam 
jplene  Yelk  juftitia  eft.Nec  plus  aliquid  perficiendum  juftitia  requirit, 

quam 


leve. 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  h.  I4$ 

quam  perfe&ara  voluntatem.  Vide,  fi  labor  eft,  ubi  velle  fatis.  Unde 
divinitusdi&umeft  , pax  hominibus  bon#  voluntatis.  Ubi  pax  , ibi 
i*equiesj  ubi  requies  ibi  finis  appetendi,&  nulla  caufa  laborandi.  Hxc 
ibi.  Tertia  eft  & praecipua,  proecedenti  affinis,  quia,  utidem  lib.  de 
nat.  6c  grat.  c.  6y.  Omnia  leviafunt  cbaritati , vei  potiusipfa  charitas 
eft  ipfum  jugum,  quodleve  eft.  Chrifti  enim  prasceptum  feu  jugum 
non  eft  aliud  , nifi  ut  diligainus  Deum  6c  proximuin  : 6c  ipfe  venit  , 
non  jam  legem  ac  timorem  fed  ipfim  dile&ionem  in  cordibus  noftris 
diffundere  per  Spiritual  S.  Quidquid  autem  amatur,dulceflit  amanti- 
bus , nec  fentiunt  quod  laborant  : imo  tunc  ab  eis  plus  laboratur 
quandoa  labore  prohihentur,  ut  ait  ferm.47.  de  diverfis  c.  1.  Et  hoc 
fenfu  dicit  S.  Joannes epift.  1.  c.  y.  v.3.  Mandata  ejusgravia  nonfunt. 

Gravia  enim  funt  timori , levia  amori , 6c  quidquid  propter  ilia  to- 
ieratur. 

CAPUT  DUODECIMUM. 

1.  * r N i llo  tempore  abiit  Jeftis  per  fata  Sabbato.  Sabbat  feu.  Sabbaton  r iniifotem- 
JL  fnam  utroque  modo  Hebraice,&:  exinde  Graeco  dicitur)  pro-  pore  abiit  jefus 

rr  ■ r ■ O 1 •'  T ' ( per  fata  fabbaro: 

prte  lignincat  celiationem  ieuquietemoc  uiterius  diem  quieti  a Deo  difcipuii  autem 
deftinatum  , nempe  feptimum  hebdomadae  , in  quo  nihil  opens  fieri  c^perum  veHe- 
poterat  , non  folum  lervilis , fed  neque  neceffarii  ad  parandos  cibos,  re  fpicas  & man- 
quiaprajveniri  poterat , Exodi  35*.  v.  3.  qua feveritate  obfervaba- 
batur  etiam  dies  expiationis , Levit.  23.  v.  30.  3 1.  Extenfum  eft 
inde  vocabulum  ad  omnia  caetera  fefta,  ibidem  v.  3 2.  quibus  non  ab 
omni  opere  , ut  die  feptima  , fed  a fervili  tantum  ceffabatur  : quae 
differentia  videtur  notari  Levit.  23. v.  3.  collatocum  verfu7.&;  8. 

Denique  per  catachrefin  Sabbaton  pro  tota  hebdomadaufurpatur  : 
unde  Feria  fecunda  , tertia  , &c.  Hebroeis  dicitur  fecunda  6c  tertia 
Sabbati , id  eft , hebdomadae  , 1.  ad  Cor.  ult.  v.  2.  6c  Marci  ult.v.  2. 

Nifi  fenfum  effe  veils , prima,  fecunda,  &c.  poft  Sabbaton.  Hoc 
loco  videtur  intelligi  Sabbaton  proprie  di&um  , quo  cibos  parare  non 
liceret : nnm  inde  eft  orta  quaeftio,  6c  Chrifti  refponfio  fatis  indicat, 
difcipulosaliquidfeciffe  , quod  extra  neceftitatem  non  licuiffet  Sab^ 
bato.  Sed  Lucas  c.  6.  vocat  illud  Sabbaton  fecundo  primum  , quod 
verbum  infinitas  peperit  fententias.  Quibus  omiftis,  omnium  vide- 
tur probabiliftima  S.  Chryfoft.  initio  Homil.  40.  qua  dicitur  fe- 
cundo primum  feu  bis  folemne  , eo  quod  Sabbaton  6c  aliud  Feftum 
concurreret  in  eundem  diem. Cum  autem  hoc  contigeriteo  tempore, 
quo  fegetes  habebant  fpicas  , neceffe  eft  confequenter  incidiffe  hoc 
Sabbaton  in  primum  vel  ultimum  diem  Azymorum  , quierantfi- 

T 2 miiiter 


2,  Pharifaei  au- 
tem  videntes 
dixeruntei:Ecce 
difcipuli  tui  fa- 
ciunt  quod  non 
licet  facere  fab- 
batis , 


3.  At  ille  dixit 
eis : non  legiftis 
quid  fecerit  Da 
vid,  quando  efu- 
riit , be  qui  cum 
co  crant: 


146  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

m liter  etiam  Fefti , velindiem  Pentecoftes.  Nam  quod  Janfenius 
in  Concordia  , Franc.  Lucas  5c  alii  putant , etiam  ratione  incidentis 
Neomeniae  potuiffeeffe  duplex  , falluntur,  quia  Neomenia  non  erat 
Feftum  in  populo  , fed  tantum  in  templo  , ut  diximus  Levit.  23. 
Multo  vero  magis  faliitur  Maldonatus , dum  putat  nonpotuiffe  (pi- 
cas haberi  nifi  in  Fefto  Pentecoftes , eo  quod  tunc  Dent.  16.  v.  9. 
falx  in  meflem  mitteretur.  Eft  enim  certiffimum  , manipulum  fpica- 
rum  offerri  folitum  , tamquam  primitias  meftis  inchoatae , fecunda 
die  Azymorum  , hoc  eft  , in  Fefto  Pafchatis , Levit.  23.  v.  10.  & 
1 1.  8c  locus  Deut.  exprefse  refurat  ipfum  Maldonatum  : nam  neque 
tunc  fruges  meti  incipiebant,  fed  feptem  feptimanis  ante  : neque 
primitias  fegetis  feu  frugum  tunc  offerebantur  , ut  ipfe  videtur  pu- 
tare  , fed  pan um  ex  frugibusjam  demeflis , Levit.  23.  v.  17. 

* Difcipuli  autem  efarientes  , five  quod  prae  populi  concurfu  nec 
(patium  habuiffent  manducandi,Marc.  3.  v.  20.  five  quod  audiendi 
Salvatoris  aviditate  nec  de  neceffariis  fuiffent  folliciti : * Coeperunt 
vcllere  fpicas.  Permittebat  hoc  exprefse  Lex  in  agris  alienis,  Deut. 
23.  v.  ult.  quod  etiam  Sabbato  Iren,  vult  licuiffe  ,1b.  4.C.20.  etft 
tunc  non  liceret  metere.  * Et  manducare.  Qaod  aufterioris  vitae  indi- 
cium effe  notat  Hieron.  utpote  non  praeparatas  epulas,  fed  cibos  fim- 
plices  quaerentium, 

2.  * Pbarif&i  autem  , qui  potiiis  carpendi  quam  difeendi  causa  fc-’ 
quebantur,  *Dixerunt  ei : Ecce  difeivuli  tuifaciunt  quodnon  licet  facere 
Sabbatis : nempe  vellendo  8c  confricando  f picas  , cibum  parare,  hoc 
enim  licebat  quidem  aliis  Feftis,  Exodi  12.  v.  16.  nonta.men  Sabba- 
tis , ut  fupra  diximus.  Difcipulos  autem  arguunt , fed  impetunt 
magiftrum  : quafi  dicerent  , ex  fadis  difcipulorum  tuorum  patet 
dodrinatua. 

3.  * Atille  dixit  eis : i<!on  legifiis  , vos , qui  de  feientia  Legis  inflati 
me  8c  difcipulos  accufatis  , * quid  fecerit  David,'  quern  non  audetis 
reprehendere  5 utpote  vir  fecundum  cor  Dei , * quando  efuriit  ipfe  , 
& qui  cum  eo  crant , f upple  efriermt , hoc  eft  , cum  fimili  neceffitate 
premerentur  : namexcufatio  ifta  petitur  ex  necelfit  ite  , quae  non 
habet  legem.  Unde  Marc.  2.v.  ay.dicit , quando  necefiitatem  habuit. 
Cum  autem  Chriftus  hie  dicat  , eos  , qui  curnipfo  crant  , efuriiffe  ; 
8c  Lucas  addat  , eum  dediffe  panem  iis  , qui  cum  ipfo  erant ; & 
David  ipfe  dicat,fe  condixiffe  pueris  in  ilium&  ilium  locum  : neceffe 
eft  dicere  , aliquos  fuiffe  comites  Davidis,non  quidem  praefentes,  fed 
certo  lococondidos , ut  ita  concordent  verba  David  cum  Achime- 
lech  , 1.  Reg.  21.  v.  1.2.  Namquamvis  David  poffet  dici  mentitus*. 
ut  vult  Janfenius , non  tamen  mentitus  dici  poteft  Chriftus*. 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  ii.  i4? 

4.  * Oimncdo  intravit  in  domum  Dei , atrium  fcilicet  circumdans  ta- 
bernaculum.  Nam  hoc  fuiUeibi  Tatis  patet  ex  loco  1.  Reg.  pit.  etii 
area  non  edet  ibi  3.  led  in  Gabaa , 1.  Reg.  7.  v.  1.  2.  Reg.  6/v.^C~u 
* Et  comedit  fanes  frofofitimis 3 id  eft  3 propofitos : Hebraice  Panes 
facierum , ita  di&os > quod  duodecim  panes  in  tabernaculi  parte  fep-  cam  eo  eran't , 
temtrionali  coram  facie  Domini  , id  San&o  San&orum  habitants , SotibS * ^ ^ 
erant  femper  propohti  , ut  fignificaretur  duodecim  tribus  a Deo 
Temper  a!i.  * Guos  non  lie eb at  ei  edere  , prohibente  fcilicet  exprefse 
lege  communi,  Levit.  24.  v.  9.  Ne  verb  dicerent,  ei  tamquam  Regi 
8c  Prophetae  forlitan  id  iicuiffe  ; addit : * Eteque  his}quicum  eo  erant, 

Primum  itaque  argumentum  & excufatio  difcipulorum  petitur  a 
majori , feu  longe  graviori  fado  David  3 quod  tamen  nonfuit  pec« 
catum.  Sequitur  nunefecunda,:, 

5 . *-  Aut  non  legiftis  in  lege  3 Moyfis  , non.folum  reference , led  8c  _s-  bunion  le~ 
exprefse  jubente  offerri  facrificia  . 8c confequenter  ma<ftari 3 exco-  fa bbatislaceuio! 
riari  3 purgari  animalia  ,lignaferri  3 ignem  accendi  ,*  quae  omnia  infe  sabbatum*™®1* 
fpe<ftata  opera  flint  fervilia  Sabbatis  prohibita:&  ita  * Sabbatis( quae  lant , & fine  cri- 
maxime  prse  casteris  feftis  obfervationem  requirebant ) * Sacerdotes  min'* lUn£  * 

( quos  maxime  decebat  Sabbatum  colere  ) * in  templo  ( ubi  maxime 
coli  oportebat ) * Sabbatum  non  folum  non  obfervant  3fed  * violant , 
externa  fcilicet  fpecie  - 8c  ea  faciendo  , quibus  , nili  Dei  cultus  ex- 
. cufaifet  3 violabantur.  * Et  fine  crimine  pant , tranfgreftae  fcilicet  le- 
gis  de  lanciiftcando  Sabbato.  Unde  judaeorum  traditio  3 in  templo  eft 
Sabbatum. 

6.  * Dico  autem  vabis , quia,  feu  quod,  * temflo  major  efihic. Greece  6 Dico  autem 
in  hoc  loco  , utpote  Dominus  Templi:cui  ut  miniftrent  3 8c  p°obma|oreftSc 

regnum  Dei  propaganti  cooperentur  difeipulimei  , fpicarum  grana 
comedent : q.  d.  Si  templi  minifterium  excufat  , ergo  multo  magis 
mei  , qui  dignior  ac  fanvftior  templo  fum-. 

7 •*  Si  autem  feiretis , &c.  id  eft , quod  ii  animoimpreffum  habe-  7.  si  autem  fd- 
retis,  quid  fibi  velit  ifta  Dei  lententia  , Mifericordiamvolo  , & non  ]|§^c2rdil?i? : 
facrifchim  3 id  eft  , magis  probo  , quam  facrificium  ; phraii  Hebrasis  v°io , & non  fa- 
uiitata  qui  quod  poftponunt,  Hoc  negant.  Sub  facrificio  autem  tarn-  quVm  J?ondemI 
quam  praecipuoomnem  externum  Dei  cultumcomprehendit  3 etiam  ndTet  sinnocen- 
obfervationem  Sabbati  3 * numquam  condemnajfetis  3 Legis  Dei  tranf- 
greifae  , * innocentes . Itaque  non  tarn  arguit  eos  ignorantiae  fpecula- 
tivoe  3 quam  pra&icae , quae  a voluntate  pendet : hoceft  3 taxat  in- 
humanitatem  8c  immifericordiam  eorum  3 quod  homines  terentes 
obviasaliquod  frumenti  fpicas,  ut  eotamcrudo  cibo  famem  urgen- 
tern  pellerent , judicarent  effe  profanatores  Sabbati.  Tertia  eft  ifta 
excufatio  3 quamfequitur  quarta  ; 8,*D0- 


3.  Domittus 
enim  eft  filius 
hominis  c tiara 
fctbbau. 


14 


COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 


9.  Et  cum  inde 
tranfifler , venit 
i.n  i'ynagogam  eo 
rum. 

10.  Et  ecce  ho- 
mo marram  ha- 
bens  aridam  , 6c 
interrogabant 
eum  , aicentes  : 
Si  licet  l'abbatis 
curate , u:  accu 
latent  eum. 

n.  Ipie  autem 
dixit  illis  : Quis 
etit  ex  vobis  ho- 
mo , qui  habeat 
ovcm  unam  , 6c 
fi  ceciderit  hate 
l'abbatis  in  fo- 
veam,  nonne  te 
nebit  6c  Jevabit 
-earn  ? 


z 2. Quanto  ma- 
gis mdior  eft 
homo  ove  ? Ira- 
que  licet  labba- 
tis  benefacere. 


15. Tunc  ait  ho- 
mini  : Extende 
iranum  tuara. 
Lt  extends  , 6c 
jeftituta  eft  ani- 
taii  liem  altera. 


8.  * Denims  eft  enim*  Nova  hcec  eft  ratio  , cur  innocentes  fint,6c 
non  condemnandi  , quia  * Dmimseft  Filius  hominis  , etiatn  Sabbati , 
id  eft  , Filius  hominis  , quo  infpe&ante  & confentiente  hxc  agunt , 
eft  Dominus  etiam  Sabbati  , utpote  natura  Deus , Creator , Sc  infti- 
tutor  omnium  rerum,  Legiflator  etiam  Sabbati  : qui  proinde  poteft 
pro  libitu  rigorem  ejus  moderari,  difpenfare  , penitusabrogare , Sc 
violatoresa  peccato  eximere.  Itaque  ficut  quatuor  modis  purgat  dif- 
cipulos  fuos , ita  quatuor  modos  interpretandi  pofitivas  leges  tradit, 
nempe  ut  cedant  vel  legi  nature,  velalteri  legi  magis  particular! , 
vel  humanitati  ac  dile&ioni  proximi , vel  denique  authoritati  legiti- 
me difpenfantis  aut  abrogantis. 

9.  Et  cum  inde  tranfiifl'et  venit  in  Synagogam  eorum , non  eodem  die , 
fed  alio  Sabbato  , ut  ait  Luc.  6.  v.  6. 

10.  * Et  ecce  homo  manum  habens  aridam  , id  eft  , emortuam,  Sc  ita 
inutilem  ad  opus , * & interrogabant  eum  , &c,  non  ut  difeerent,  fed 
ut  carperent  eum  , vel  violati  jam  Sabbati  , fi  licere  afhrmaret  Sc  fa- 
naret  • vel  violati  antea  in  vellendis  fpicisj  vel  certe  inconftantiae  aut 
inhumanitatis,  ft  negaret.  Porro  Marcus  & Lucas  dicunt  Chriftum 
interrogaffe  Pharifaeos  : Vtrum  iiceret  Sabbatis  benifacere  , an  male - 
facere.  Quod  intellige  Chriftum  fecifle  , ut  quaeftionem  jam  ftbiab 
eis  propofitam  alia  quatftione  folveret.  Indicat  enim  quod  qui  non 
benefecerit , Sc  non  falvaverit  proximum  laborantem  , quando  po- 
teft , cenfeatur  malefecifle  eumque  perdidiffe.  Per  fe  autem  eft  ma- 
nifeftum  , non  licere  malefacere  vel  perdere  hominem  : unde  relin- 
quitur  effe  benefaciendum  curando.  Quod  cum  declaraflet  fimili- 
tudine  ovis , cui  iplimet  fatebantur  die  Sabbati  pofle  proeftari  bene- 
ficium  liberationis  ex  foffa  , concludit  primo  particulatim  refpon- 
dendo  ad  quaeftionem  Pharifaeorum. 

~ 12.  * Quanto  magis , Graece  srcVa  o£v  , quanto  igitur  * melior  eft 
homo  ove  ? Et  confequenter  quanto  magis  mifero  homini  in  Sabbato 
beneficium  curationis  conferre  licet  ,11  licet  mifero  animali?  Deinde 
generatimrelpondet  ad  quaeftionem  * itaque  licetSabbatis  bene  facere, 
curationem  fcilicet  Sc  cujufvis  alterius  rationis  beneficium  proximo 
afflicto  praeftare.  Veriim  ut  non  verbis  tap  turn  ineptiam  refelleret  , 
fed  fa&omulto  maxime. 

13.*  Tunc  ait  hemini , nempe  , ut  Marcus  3 . v . 5 . addit , cum  eos 
cum  ira  , id  eft  , vultu  ad  indignationem  compohto  , refpexiffet , Sc 
fimul  co?itriftatns  effet , feu  condoluiffet  animo  fuper  caecitate  cordis 
eorum,  qui  livore  caeci  res  apertiflimas  in  quaeftionem  vocabant , 
* extende  manum  , &c.  q.  d.  Non  ego  te  tango , non  infpuo,  fed  folo 

verbo 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.ii.  149 

verbo  fano  : nimirum,  ut,  ficut  hoc  notat  Athanaf.  Hom.de  femente, 
gmnis  calumnies  umbra  evanefceret.Loqui  enim  nec  ipfi  quidem,qui 
quaeftionem  ioquendo  propofuerant,vetitumeftTe,vel  cogitare  aude- 
bant.  Et  haec  eft  caufa,  cur  refutationis  evidentia  confufi, neque  mu- 
tire  aufi  corum  populo,  confilium  * perdendi,  id  eft,  occidendi  ilium, 
agitarunt-Chriftus  verb  noluit  contendere  cum  illis  potentia,vel  mi- 
raculis  fe  defendere,  fed  tamquam  infirmus  infirmis  exemplum  prse- 
bens  , 

1 y . * Receftit  indc  , id  eft  , declinavit  eorum  inftdias  , ac  ceflit  fu- 
rori,&  nihil  acerbatior  continuando  fuam  in  benefaciendo facilitatem, 
omnibus  expofitam , * curavit  omnes , qui  (equebantur  : 

17.  * Vt  adimpleretur  quod  diftum  eft  per  lfaiatn , qui  fcilicet  prae- 
dixit  Regem  Chriftum  non  vindida  promptum,  non  pompa  , faftu- 
que  fseculari  nobilem  , non  vulgi  contemptorem  , non  urbes  Sc  vicos 
implentem  ftrepitu  & tumultibus , ut  folent  Reges , fed  patientia  , 
manfuetudine  , humilitate  3 beneficentia  in  pauperes , Sc  contemptu 
mundi  fore  commendatum  , hoc  enim  fibi  vult  prophetia  fequens : 

18.  * Ecce  pier  mens  quern  elegi , q.  d.  Attendite  conditiones  pueri 
(Hebraice  fervi)  mei,  qui  ratione  carnis,  qua  formam  iervi  accepit, 
Sc  ratione  minifterii  ei  impofiti  , fervus  mens  eft  , quern  prae  omnibus 
creaturis  elegi  , ut  eifet  mihi  filius  , & regnum  meum  in  hominibus 
reftauraret.  Videntur  enim  elfe  verba  gloriantisde  tali  fervo,cujuf- 
modifunt  Sc  Job  i.  v.  8.  &cap.  2.  v.  3.  * Dilectus  mens,  in  quo  corn- 
pi  dcu  it  anima  me&  , feu  mihi , id  eft,  quern  totis  vifeeribus  diligo  : 
vide  dida  in  finec.  3.  * Ponam  fpirjturn meum  fuper  cum  , id  eft  ,dabo 
ei  non  de  fpifitu-meo,  ficut  caeteris  ,quafi  ad  menfuram , fed fpiri- 
tum  meum  feu  plenitudinem  fpiritus  mei , ut  fcilicet  cum  omnibus 

• donis  fuis  requiefcat  fuper  eum  , turn  in  conceptions,  turn  vifibiliter 
in  baptifmo  : & illo  plenus , * judicium  gentibus  wntiabit , hoc  eft  , id, 
quod  juftum  Sc  redum  eft  , Legem  fcilicet  meam  Evangelicam,  tan- 
quam  Legiflator  praedicabit,  non  Ifraeli  t ant um,  fed  univerfis  * gen- 
tibns , idque  non  ftrepitu  verborum  tantum,  uti  Moyfes,  fedillamfpi- 
ritu  illo  (uo  feribendo  incordibus  eorum.  Modus  autem  annuntiandi 
illius  judicii  hie  erit  : 

19.  * icon  cant endet , id  eft  , non  litigabit  cum  adverfariis  iuis  , 
* neque  clamabit , content  iose  fcilicet  & iracunde,  * neque  audiet  aliquis 
in  plateis  vocem  ejus , nempe  murmurationis  Sc  querelae  de  perfecu- 
toribus,  ut  vult  S.Thom.  in  Comment,  alii  autem  intelligunt  vocem 
jadantioe  Sc  oftentationis  in  circulis  platearum  : alii  prodigiofum 
ill ud  filentiumin  PafTione,  Quamquam  Heljraicarepeuttone  videa- 

tur 


74.  Etfeunfes 
autem  Phari  iaei 
confilium  facie- 
bant  adverfus 
eim,  quomodo 
perderent  eum, 


t 5 jefus  autem 
{tiens  , recefiit 
inde  : & feturi 
lunt  eum  multi 
& curavit  eos  *■ 
omnes : 

1 6.  Et  prarcepit 
eis  ne  manifeftu* 
eum  facerent. 

1 7.Ut  adimple- 
retur quod  didhi 
eft  per  lfaiam 
Prophetam  di- 
centem : 

18.  Eccepuer- 
meus,quem  ele- 
gi.dileftusmeus, 
in  quo  bene 
complacuit  ani- 
mte  me^.Ponam 
fpiritum  meum 
fuper  eum,£c  ju* 
dicium  gentibus' 
nuntiabit, 


19.  Non  con- 
tender , neque 
clamabit,  neque 
audiet  aliquis  in  ' 

plateis  vocem 
jus: 


vi&oriam 
Lium  ; 


ji;  i- 


igo  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

tur  idem  fign’fitari,  quod  in  praecedentibus,  fcilicet  fummi  ChrifH 
in  voce  5c  moribus  modefta,  pfaciditas,  5c  fuavitas,  fine  vi  actumul- 
tu  regnum  propagantis. 

ao.  Arundinem  20.  * Arundinem  qtiaffat am  , id  eft , concuflam,  jam  frangi  ceptam, 

uffatara  ucn  * , . - v , . -n  ; ...  ^ ' r - 

or. ft;;' get  , non  confrwgct  omnino,  veluti  contemnens  iilam  prae  vilitate,  * //- 

ntimfumigansj  SVrus  lucernam  , id  eft  , ellychnium  lucernx , vicinum 
lonee  ejic:at  ai  extindioni , utpote  flamma  jam  amifsa  , in  quo  fcilicet  reftet  adhuc 
aliqua  feintilia  fpei  reparandi  lumen,  * non  extinguet penitus-,  fed  fo- 
vebit  potiiis  , ut  ardeat.  Quibus  metaphoris  fignificatur  incredi bil is 
Chrifti  humanitas  5c  maniuetudo  , five  quod  Judaeos  perfecutores , 
calamo  quaffato  , propter  perditam  integritatem  , 5c  linofumiganti, 
propter  lumen  amiffum  , comparatos  non  contriverit  nec  extinxe- 
rlt , ut  vult  Aug.  lib.  20.  de  civit.  c.  30.  5c  Chryfoft.  hie  Homil.41,, 
five  quod  imbecilles , (emilrados,  5c  Fidei  lumine  femiextih&os , 
in  quibus  adhuc  aliquid  efiet  bonae  fidei  reliquum,non  contempferit, 
ficuti  reges  folent,  neciracunde  opprefTerit,  fed  potiiis  manfuetudine 
toleraverit , foverit , ac  promoverit.  * Donee  ejiciat  ad  victoriam  ju- 
dicum  5 id  eft  , donee  efferat  feu  proferat  judicium  illud  noviiiimum, 
quo  adverflarios  fuos  vincat : ita  confequenter  Aug.  vel  potiiis  , ut 
illud  , donee 3 non  tarn  fignificet  limititionem  temporis  , quam  rei  : 
c.  d.  donee  manfuetudine  iua  hocefticiat , ut  illud  judicium  , feu 
Evangelium  , quod  nuntiavit , 5ccui  mundus  magnopere reiucb.br- 
tur  , tamqu am  ubique  vincat  5c  obtineat. 
s.\.  Et in  nom:-  2i.  * Et  ita  gentes  3 Evangelio  fcilicet  {uba&ae  , * ht nomine  e jus 

ejus  Gen;c ^fperaburit,  id  eft  , ab  ipfo  faiutem  expedabunt , 5c  eumvclutfux 
faiutis  authorem  colent.  Quo  fenfu  convenit  cum  HeBraeo , in 
quo  legitur  , Legem  ejus infnU expect abttnt , id  eft  , Gentes  infularnm, 
a continente  fcilicet  Judaeae  remoti  ffimje,  Evangelium  iftud  avidd  fuf- 
cipient , faiutis  affequendae  causa,  utpote  cujus  capitalis  doctrina  eft, 
non  aliud  nomen  effe  fub  carlo  datum  hominibus  , in  qtiooporteat 
eos  falvos  fieri,  Ad.  4.  v.  12.  Toturn  hunc  locum  citavit  Matth. 
p a r t i m e x Hebraeo  , partim  ex  Lxx.  quxd am  orn i tte n J • . q u x d an  1 
quoad  ferrfum  aliter  reddendo, ut  propofito  fuo  magis  eoi-veniebat-. 
21.  Tuncobia-  22.  * Tunc  oblatus  eft  ei  d omnium  babens  , c&ms  & minis  ■ non  m- 
tU5  eft  e‘daEir.0'  turae  vitio  , fed  daemoms  malefic  io.  Unde  factum  eft , ut  , cum  x ;v~ 
cus&  routus.  & raffet  eum  .(cilicet  a daemomo  ( nam  Lucas  11.  udi  idem  narrat,  ait. 
m’YoquerTtu!^  Cum  cjecijfet  ddmcnitim  ) * loan  ere  tur  & vidsret.  Idemefficit  fpivitua- 
liter  daemon  in  hominibus,  occupat  fcilicet  ut  Aug.  notatl.  1. 
Q'laeft.  Evang.  q.  4.  vifurn  5c  linguam  , ne  credat  , hdemque  con- 
Eteatur  , ant  det  laudem  Deo.  Qio  expulio  , prime  Fidei  lumen 


&c  viduct. 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Ca i.  rl.  i7 i 

afpiciunt , inquit  Hieron.  deinde  in  laudem  Dei  tacentia  prius  ora 
laxantur. 

23 . * Ft  ftupebant  omnes  turba.  Caufam  ftuporis  indicat  Marcus  in  *§.  E t ftupe* 
fimili  miraculo  c.  1.  v.  27.  quiafcilicet  in  poteftatefpiritibus  immundit  b^&Sceba^: 
imperabat.  Hoc  enim  ita  mirabile  eft,  ut  propterea  plerumque,  cum  Nu^qu^dhic  eft 
Chriftus  daemones  cjiceret , eandem  admirationem  Evangeliftae  no-  m*  1 
taverint , ut  patet  etiam  Lucas  9.  v.  44.  Unde  3c  hie  incipiunt  inde 
dubitare  , utrum  non  effet  * Filins  David , ille  (cilice t promiffus  Da- 

vidi  Meflias.  Nam  ex  hujufmodi  operibus  Chriftum  agnofeendunt 
fatis  indicavit  (up.  c.  11.  v.  5.  ex  Ifaia. 

24.  * Pharifai  autetn  , odio  3c  invidiaexeaecati , * audientes  , tam  24.  Pharifaci 

honorificas  de  Chrifto  voces  , magicis  incantationibus  rem  tribuunt , d?xe™mUtCHic 
quail  per  infignem,  3c  * Prirtcipem  , feu  praecipuum  daemonem  Beei-  nonejicitdema- 
zebub,  talia  cxerceret  , de  quo  vide  dicta  c.  io,  zcbub  pnneipe 

2f.*  Jefus  autemfeiens  cogitaticnes  eoruni , id  eft,  mentcm,ex  qua  d*5mj°c"u°rauu7em 
prodirent  ilia  verba,  nempe  ad  avertendum  ab  ipfo  8c  ab  Evange- Tciens  cogitatio- 
lio,  3c  a falute  populum  : nifi  fignificatum  velit,  fola  cogitatione  hoc  dsVomne  1! eg- 
dixiffe  Pharifaeos.  * Dixit  eis : Otnne  regnurn , imo  * omnis  civitas  vel  ” “^ra rc^dcSia- 
domns , feu  privata  familia  , * divifutn  centra  fc  , id  eft,  inteftinis  difli-  buur,  & omnis 
diisdiftra&um,  * defolabitur , O nonftabit,  id  eft,  necelfe  eft,  ut  brevi  mus^/vi&ioB- 
pereat , neque  perfiftere  poteft.  Quam  generalem  propofitionem  om-  ^lc*  non 
nino  experientia  3c  omnium  hominum  judicio  veriflimam  , applicat 
regno  Satan#  fubfumendo. 

2 6.  * Ft  ft  Sat  anas,  pro,  fed  ft  , vel  , itaque  fi  Satanas,  juratus  feili-  l6vEt  fl  Sata‘ 
cet  hominum  adverlarius,  3c  propterea  ftudiotiiiime  tyrannicum  reg*  m . advenus  te 
num  in  homines  propagare  ftudens  , meo  minifterio  * Satanam  ejicit , ^odo* ergoSiu- 
vi  fcilicet  3c  invitum,  ut  homines  prorfus  diabolic#  poteftatierepti  bitregnumcjuU 
reftituantur  Deo  ,•  ficut  mevidetis  facere  ;*  adverfus  fe  divifus  eft,  id 

eft  , pugnis  bellifque  unus  ab  altero  diflidebit  , dumhic  l#dere  ho- 
mines, ille  liberare  volet.  * Quomodo  ergo  ftabit  regnurn  ejus  ? Cum 
ipfemet  illud  deftruat , cujus  confervandi  propagandique  fimul  peri- 
tiffimus  3c  avidiffimus  eft.  Qiiando  ergo  ex  collufione  aliqua  d#moni 
daemon  cedit , quod  aliqui  contra  hanc  primam  Chrifti  rationem  ob- 
jiciunt,  tunc  non  inviti  ejiciuntur,  fed  fponte  exeunt ; nec  eripiun- 
tur  homines  d#moni  reftituti  Deo , fed  turn  ipfi  , turn  alii  erroribus 
implicati  ardtius  poflidentur  , 3c  ita  non  funt  inter  fe  divifi  d.asm.o- 
nes , fed  animo  ftudiifque  colligati. 

27.  * Ft  fi  ego  in  Beelzebub  ejicio  damone  s , filii  veftn  in  cjuo  ejiciunt . Beeizebub^fao 
Haec  eft  fecunda  ratio  , in  qua  per  filios  intelligunt  recentioresfere 
exorciftas  Judacorum  : de  quibus  A&or.  19^.14.  & jofephus  lib. 8 . c:unt  ? Ideo  ipg 

V Antiq,  i“dni;es  vt£i“ 


a*.  Si  autem  in 
fpiritu  Dei  ejicio 
dasmones.  igitur 
peivenit  in  vos 
ECgnum  Dei- 


2 9.Autquonio- 
do  poteft  quif 
quam  intrare  in 
domum  fortis  , 
& vaia  ejus  diri- 
perenifi  prius  al- 
ligaverit  fortem? 
Et  tunc  domuni 
iilius  diripiet. 

30.  Qpi  non  eft 
mecum  , comra 
me  eft  : & qui 
non  congretat 
roecum,  fpargi'. 


COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

Antiq.  c.  2.  quos  per  Salomonem  inftitutos  refert.  Plerique  tamers 
veteres,  ut  Athanaf.Tra&atu  decommuni  effentia,  Hilar.  Chryfoft. 
Theophyl.  hie  , quod  magis  probat  Sc  Hieron.  per  filios  intelligunt 
Apoftolos  ac  diicipulosfuosgehte  Judaeos , qui  jam  daemones  expec- 
tant^ ita  argumeatum  erit  a conceflis , ut  explicat  Chryfoft.  q.d. 
Expullionem  daemonum  in  Apoftolis  ac  difeipulis  meis  tanquam 
opus  divinae  virtutis  commendatis , cur  ergo  in  me  traducitis  ? Hoc 
enim  {ignum  eft  , non  perfonam  ex  operis  iniquitate  , fed  opus  ex 
perfonae  odio  condemnari.  * Ideo  ipfi  Judices  veflri  erunt , condem- 
nantes  vos  in vidice  in  me,  Sc  blafphemias  in  Deum,  ex  hac  ipfa  veftra 
inconftantia.  Quamvis  Hieron.  eo  ipfo  hoc  referat,quod  eos  Judices 
futuros  velit , cum  ledebunt  fuper  fedes  duodecim  judicantes  tribus 
Ifrael. 

28 . * Si  autem  ego  in  fpiritu  Dei , feu  per  Spiritual  Sandum  Dei 
cooperantem,*£jzY/0  damones,  igitur  pervenitin  vos , non  regnum  Beel- 
zebub feu  diaboli , cui  vos  me  cooperari  dicitis,fed  * Regnum  Dei  , de 
quo  cap.  3. v. 2.  dictum.  Senfus  eft,  ergo  verum  eft  id  , quod  Joannes 
Baptifta,  Apoitoli  me: , Sc  ego  praedicavimus,  appropinquate  fcilicet 
Sc  veniffe  regnum  Dei  , deftru&o  regno  diaboli  , quia  t ot  miraculs 
Spiritus  Dei  praedicationem  noftram  verameffe  teftatur. 

29.  * Aut , id  eft,  alioquin,  niii  licec  vera  fiat , * quomodo  poteft  qu  if- 
quam  intrare  in  domm  fortis  ? Tertia  ratio  petitur  a comparatioae  duo- 
ruai  iater  fe  bellantium  : in  qua  domus  intelligitur  arx  munita,quam 
alter  eorum  cuftodit  3 * vafa  arma  quibus  confidit,  idemque  fuppel- 
lex  univerfa  in  fpolium  vidoris  ceffura.  Fortis  igitur  parabolice  eft 
diabolus  , quia  non  eft  poteftas  fuper  terram  , quae  comparetur  ei 
Job  14.  Sc  quia  , ut  Auguft.  q.  5.  lib.  1.  quseft.  Evang.  nemo  ab 
i Ho  fe  poteft  fuis  viribus  eripere  , fed  per  gratiam  Dei : domus  eyas  eft 
hie  mundus  , in  quo  dominabatur , vel,  quod  in  idem  redit , regnum 
ejus : vafa  funt  arma  , quibus  utitur  ad  tuendum  regnum  fuum,  vo- 
luptas,  tentatio,  confuetudo , Sc c.  vel  potius  ip(i  homines  inhdeles , 
quos  tanquam  vafa  Sc  fuppelieftilem  fuam  poflidet,  Sc  quibus  utitur 
ad  voluntatem  fuam,  ut  explicat  Hieron.  hie  Bafil.  lib.de  Spiritu  S. 
c,8.  Sc  Iren,  diverfis  locis  lib.  3 c.  8.  Sc  lib.  c.  21.  Hos  ergo  tam- 
quam  fpolia  nemo  ei  eripere  ac  diripere  poteft  , transferendo  illos  a 
Vitus  ad  virtutem  atque  in  regnum  Dei.  *Nifi  prius  ailig  aver  it  forte  m 
ilium,  id  eft,nifi  ademerit  ei  prius  poteftatem  impediendi  voluntatem 
credentium,afequendoDeo  Sc  obtinendo  regno  ejus:q.d.Haec  autem 
omnia  videtis  me  tanquam  fortiorem  feciffe  ac  facere  praedicatione 
virtutis  j miraculis  5 daemonutn  eje&ione.  Coaftat  igitur  me  Spiritu 

Deij 


SECUNDUM  MATTH^UM.  Ca?.  u:  If5 

Dei, qui  lolus  Principe  dccmoruorum  fortior  eft,  ejicere  daemonia,  6c 
fra&o  regno  ejus  regnum  Dei  conftituere.  Qux  dun  ita  manifefta 
li  n t , 

* Qui  non  eft  mecum  , credendo  me  in  Spiritu  Dei  iftafacere,  Sc 
regnum  ejus  adducere  , atque  ita  haerendo  mihi  ille  hac  ipsa  indiffe- 
rentia & incredulitate  * contra  me  eft , hoc  eft , ftat  a partibus  adver- 
farii , quia  tam  manifefta  Dei  opera  a Deoremoveat.  Quod  idem  fe~ 
quenti  hcmiftichio  repetit.  * Et  qui  non  congregat  mecum  , id  eft , qui 
colligit  homines , fed  non  mecum  , feu  non  ita  , ut  adhaereat  mihi , 
fed  libi , ut  Pfiarifcei  Sc  omnes  haeretici , ille  * fpargit  , quia  feparat 
illos  a Deo.  Unde  ifta  fententia  etiam  a reliquo  textu  avulfa  gene- 
raliter  vera*  eft.  Quifquis  enim  non  eft  Chrifti  ac  Dei  , neceffario  eft 
mundi  ac  diaboli , quia  nihil nifi  peccatum  a Chriftoac  Deo  feparat. 

Itaque  his  verbis  tollit  Ghriftus  iJlam  medietatem  , quam  quidam 
etiam  olim  parvulis  non  baptizatis  , itemque  adultis  tribuerunt , qua 
putabant  aliquos  neque  cum  Chrifto  , neque  tamen  cum  adverfailo 
ejus  , hoc  eft  diabolo  effe  poffe  : contra  quos  urget  hanc  fententiam 
Auguft.  lib.  i.  de  peccat.  merit.  6c  remiff.  cap.  28. 

3 1.  * ideo  dico  vobis  , cum  fcilicet  apertillimum  jam  fa&um  fit5me  u.  ldcodice 
non  diabolica  virtute  ejicere  dasmones  omne  peccatum  & blafpbe-  p^cat  & bia- 
tnia  ( fuppleri  debet  ex  fequentibus  * contra  Filium  hominis.commifa'  fphemiareimtte- 

^ . r r . 1 . .(■  , . 1 1 1 r 1 . tur  homimbus » 

non  enim  agitur  de  quolibet  aiio  genere  peccatorum  vel  blalphemia-  fpiritus  autcm 
rum : ) * remittetur  hominibtis , id  eft  , facile  remitti  poteft , quia  fa-  ^tht^  110,5 
ciliusobtineri  poteft  fpiritus  pcenitentiae.  * Spiritus  autem  blafphemia , 
quae  fcilicet  a vobis  committitur  , id  eft  , blafphemia  contra  Spiri- 
tum  S.feu  qua  blafphematur  Spiritus  S.ut  exprimunt  Marc.  6c  Luc. 

Quae  fit  autemifta  Spiritus  blafphemia , 6c  quisfenfus  loci , quaeftio 
ita  difficilis  eft  , ut  Aug.  Serm.  11.  de  verbis  Domini  c. 5 .dicat  forte 
nullam  in  omnibus  S.  Scripturis  effe  difficiliorem.  Hinceft,  quod 
ipfe  fiepius  de  ifto  loco  difputans , fubinde  fententiam  mutaverit. 

Nam  cum  lib.  1 . de  Serm.  Domini  in  monte  c.  22.  putaffet  blafphe- 
miam  Spiritus  effe  , per  malitiam  6c  invidiam  oppugnare  fraternam 
charitatem  , tamen  lib.  1.  Retrad.  c.  19.  addendum  putat , fi  in  hac 
tam  fcelerata  mentis  perverfitate  finiverit  hanc  vitam.  Unde  poftea 
non  quinquies  mutavit  opinionem  , ut  ei  quidamrecentior  impente 
imponit , fed  femper  eo  inclinat  , ut  hxc  blafphemia  Spiritus  S.  fit 
perfeverantia  in  nequitia  cum  defperatione  indulgentias  Dei , ut 
loquitur  in  fine  expofitionis  inchoate  in  Epift.  ad  Rom.  hoc  eft  , ut 
earn  vocat  Sermone  cit.  cap.  12.  6c  in  fine  Epiftolae  50.  impceni- 
tentia'  final  is , feu  duritia  cordis  ufque  ad  finem  vitae.  Undepaffini 

V 2 docet  3 


ij4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

docet , fciri  non  poffe , utrum  ilia  commiffa  fit  ante  vitae  fincniT 
Caufa  potiflima  , quae  ad  hanc  opinionem  induxit  Aug.  eft , quia 
clare  dicitur  hie , peccatum  numquam  remitti , &;  quod  omnis  alia 
blafphemia  remitti  poffit.  Itaque  lie  jungit  Aug.  ifta  verba  praece- 
dentibus  , non  quali  Judaeiifta  dicendo  jam  commififfent  illam  Spiri- 
tus blafphemiam  ; fed  ne  poenitentiam  rcpellendo , quam  Chriftus 
praedicabat , Sc  propter  quam  miracula  faciebat;  perfeverandoque  in 
peccatis  earn  committerent,ut  ait  in  ilia  Expof.inchoataEp.ad  Rom. 

Sed  quia  Marcus  clare  nctat , haec  ideo  a Chrifto  effe  dida , quia 
dice  bant  Judas  i , * Spiritum  immundum  habet,  per  quern  fcilicet  opera- 
tur  ifta  miracula  : hinctextui  congruentior  videtur  interpretatio 
multorum  veterum,  Hieron.  Chryfoft.  Sc  Theophyl.  in  hunc  lo- 
cum, Athanalii  Trad.  in  iftum  locum,  Sc  aliorum,  qui  blafphemiam 
iftam  Spiritus  dicunt  effe  , qua  manifefta  opera  Spiritus  Sandi , hoc 
eft  divinae  bonltatis  Sc  gratise  , quae  Spiritui  Sando  appropriantur, 
tribuuntur  Beelzebub  feu  fpiritui  immundo.  Hoc  eft  enim  Deum 
facere  diabolum  5 ut  ait  Athanafius.  Q iod  forte  indicare  voluit  Sc 
Chriftus  fupra  quando  dixit,  Si  patremfamilias  Beelzebub  vccaverunt. 
Iftiulmodi  ergo  blafphemia-*  non  remittetur  , quia  difficile  remitte- 
tur  , ut  Chryfoft.  Sc  plerique  recentiores  poft  ipfum  , nempe  quia 
extreme  eftmalitiae  : adeoque  id  oppugnat  ac  toliit  direde  , quo 
ad  poenitentiam  perducendi  fumus  , divinam  fcilicet  bonitatem ; 
propter  quam  offenfam  poenitendum  eft.  Unde  rariftime  ( fi  tamen 
unquam  ) Deus  talibusfpiritum  poenitendi  impertit.  Explicans  au- 
tem  clarius  ea  , quns  dixiffet  Chriftus , addit  : 
que  dixer^v"""  3 2*  * Etquiamque  dixerit  verlum , offenfivum  Sc  blafphemativum, 
bum  comra  fi  feu  coritumeliofum  , * contra  F ilium  hominis , id  eft  , qui  human  a of- 
remi r tet urei: qu i fenfus  fpecie  atque  infirmitate  , de  Filio  hominis  infra  dignitatem 
Euicm  dixerit  fentit  ac  loquitur,  ut  vccando  eum  voracem , vim  potatorem,&c.*  Re- 

contra  Spiritum  . • • i n r • i > • i t • . m - r • 

fanftum.ncnre  mttetur  ei, id  elt,racile  ei  dahitur  venia.  Eft  ernm  aiiqua  excuiationis 
hocVicu^'  rat^°>vel  ignorantia  latentisdivinitatis,vel  converfatio  ifta  tarn  pro- 
Jo  , nequein  fu.  mifcuacum  vuIpo  Sc  peccatoribus , vel  fimile  quid.  * Oui  autem  di - 

tuio.  . ? 1 a a r • * 

xent  contra  Spiritum  Sanctum  , eo  quo  expoluimus  modo  , * non  re - 
mittetur  ei  neque  in  hoc fkculo  , neqtte  infuturo , id  eft  , numquam  , feu, 
ut  exponit  Marcus , non  hab elit  r cmffionem  in  Aternum , fed  reus  erit 
it  e ml  delicti . Non  quod  remitti  non  poffit  agenti  poenitentiam  ,fed 
quod  vel  difficile  Sc  raro  , vel  fortafsc  nun  quam  adu  remittatur  a 
Deo,  propter  malitix  enorrnitatem , ut  fupra  didum.  Quaefen- 
tentia  8c  ad  alia  non  nulla  enormia  contra  divinitatem  vel  fraternam 
charitatem  peccataforfan  extendi  poteft|  ficut  propter  hunc  locum 

variag 


SECUNDUM  MATTH/EUM.  Cap.  Xlm.  iyy 

varise  blafphemioe  contra  SpiritumS.  enumcrantur  , ctfi  fcopus 
Chrifti  non  fit  de  illis  loqui.  Porio  quia  d citur  neque  in  hoc  faculo  , 
rede  Auguft.  colligit  iib.  21.  de  civit.  c.  24.  Sc  lib.  6 . contra 
Julian,  c.  15.  non  veraciter  hoc  poffe  dici , nifi  cffent , quibus , etfi 
non  in  ifto  fseculo  , tamen  in  futuro  peccata  remitterentur.  Quod 
non  eft  aliud,  quam  ftatuere  ignem  purgatorium  poft  fasculum/icut 
etiam  ex  ifto  loco  colligit  Gregor.  4.  Dialog,  c.  39. 

33.  * Autfacite  arbor cm  bonam  , id  eft,  aut  ftatuite  me  effe  bonum,  33.  Aut  fecitc 

* & fructum  cjus  bonum,  aut  contra  &c.  q.  d.  Aut  me  ex  operibus,quae  nam,T frX» 
improbare  non  poteftis,abfolvite,  aut  opera  ex  mc,quem  vituperatis,  f^onaur50^ 
damnate.  Oftendit  enim  argumento  , ut  Hieron.  vocat , ineludabili,  maiam  , & fru- 
ex  naturis rerum  pet  to  , abfurdam  Sc  afyftatam  effe  eorum  calum-  fiquTdeSwrftS- 
niam  , quod  opera  tammagnifica  Sc  benefica  laudare  cogerentur  , arbor  agnof- 
audorem  vero  damnarent.  * Siquidem  ex  fruftu  , tamquam  notiori , 

* arbor  cogmfcitur.  Nam,  utfupradixerat  cap. 7.  Omnis  arbor  bona  bonos 
fiuttusfacit,  &c.  Sed  radicem  notans  tantae  perverfitatis  , nempe  in- 
vetera'tam  Sc  hsereditate  tranfmiffam  malitiam  , 

34.  Progenies , inquit , viper  arum , de  quo  c.  3.  * Quomodo  potefiis , vi3peraru™2cnj*s 
five  poffetis , * bona  loqui , de  me  Sc  operibus  meis , * cum  fitis  mali modo  potefti* 
animo  fcilicet  invidia  tabefeente  pleni.  Significat  autem  non  tarn 'fiti$aiHa2U?,eaH*" 
impoffibilitatemquamdifficultatem  , feu  id  , quod  natura  compara-  kundantia  enim 

L n r - r O t • * j-  - n , . , c°ra»S  OS  loquU 

turn  eft  fieri;  licut&  Jeremias,  cum  dixit , Si  mut  are  pot  eft  atb  tops  pel - tur, 
lemfuam  , &c.  Quern  fenfum  magis  declarat  familiari  proverbio: 

* Ex  abundantia  enim  cordis , five  boni  five  mali , * os  loquitur , id  eft  , 
loqui  folet  bona vel  mala.  Nam 

35.  * Bonus  homo  de  bono  thefauro,c{me{\:  idem  quod  abundantia  cor-  dJino^thcftif. 
dis  , hoc  eft  cumulus bonorum  affeduum  Sc  cogitationum  in  corde  ro  profert  bona; 
inftar  thefauri  reconditus,  * profert  bonay  veluti  frudum  arbori  con-  de  maio  thefau- 

gruentem.  ro  profert  mala. 

3 6.  Sed  ut  feiatis  , quale  judicium  de  iftis  bhifphemus  ferendum  3<.  Dicoaurem 

fit,  * Dico  vobis , quoniam  omne  verbum  otiofum : eft  enim  argumentum 
aminori.  Verbum  aiXtcrti  otiofum  , Greece  ctp^ov , quafi  Aifyoi , locmi'SeVnt'bo’ 
nihil  efficit  , eft  verbum  fruftra  prolatum,  hoc  eft,  ut  Hieron.  quod  mines , redder 
fine  utilitate  loquentis  dicitur  Sc  audientis,  vel , ut  Greg.  Paftoralis  ^ 

curse  p.  3.  Admonit.  1 y.  Sc  Homih  6.  in  Evang.  quod  ratione  juftae 
neceflitatis  aut  intentione  pice  utilitatis  caret.  In  quern  fenfum  aptc 

dicit  Ambrof.  l.r.  ofEc.  c.2.  Tacere  noffe  quam  loqui  difHcilius  eft. 

Scio  namque  loqui  plerofqtie  tacere  nefeiant.  Rarum  eft  ta- 
cere quemquam,  cum  loqui  fibi  nihil  prodeft.  * Reddent  rationem  de 
to  , id  eft,  exigetur  de  eo  ab  eis  ratio , etfi  forte  reddere  non  poffint : 
otiofum  enim  eft  quod  ratione  caret.  31*%# 


Vf<?  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

i7.  ex  vcrfcj  37-*  Exve-rlis  enim-auis , id  eft,  mm  etiam  ex  foils  verb's  , & 
«b« isU'.S  '*  « non  fx  °Per,bus.’  * pftfitafor's , tcu  juftuspronuntiabcrts  , 

yerbis  tuis  con-  8c  declaraberis;  Non  enim  hie  agitur  de  interna  juftificatione  , fed 
deti'.nabens,  0ppOgta  condemnatipni  , quae  fequitur  , * & ex  verbis  inis  con- 

dcmnaberis  -3  prout  judicisexamen  de  unoquoque  feret. 
ss.Tunc^efpon-  38 . * Tunc  , cum  ftupere  , fledi  atque  erubefcere  debuiflent,nam 
dam  de  Seri  bis  & admirantis  efie  notat  Chryfqft.  * reftonderunt  ei  cjudam  , diverfi  ab  iis 
quorum  jam  calumniam  refutaverat : * Uagifier  , volumus  d te  fignmn 
»oiumusatcii£-  vjdere  , de  cdo  , inquit  Lucas  , cujufmodi  fuerunt  ftatus  Solis  fub  ]o- 
v Ctie’  fue  ^tonitrua  fub  Samuele  , raptus  Elias,  defeenfus  ignis,  &c.  id  eft  , 
petimus  miraculum  aliquod  inligne  , quo  caeleftis  magifteriitui  au- 
thoritatem  afferas,  ac  te  Dei, non  Beelzebub  virtute  facere, quae  facis: 
quad  verb  ea,  quoe  feciflet , non  efient  majora,  Sc  eis,  quae  peterent, 
calumniari  non  poflent.  Quibus  Chriftus : 

39.  Qui  refpon-  39.  * Generatio  mala  & adulter  a ,id  eft,  genus  hominum  adulteri- 
cfeneratio  nlah'  num  ac  degener  , quod  Daniel dicit  c.  13.  v.  5(3.  Semen  Cbanaan  & 
& aduitera  fig-  non  juda  : * fignutn  qu&rit , nempe  tent  antes  , ut  addit  Lucas . id  eft , 
Cgnum  non  da-  caula  probandi  potentiam  meam,  & itacalumniandi , non  vero  veri- 
ly jVr.sVrc-  tatem  cognofcendi  & credendi.  Et  ideo  ad  petitionem  ejus , *Signum 
non  dabitur  ei,  de  caelo  fcilicet  cujufmodi  petit,  fed  de  terra.Hoc  enim 
fibi  vult,  quod  fequitur,  * nifi  fignum  Jon  a Vroyheta,  id  eft, fed  lignum 
in  Jona  prsefiguratum,  fcilicet  Refurre&ionis.  Nam  , nifi  , in  Scri- 
pturafaepe  non  eftexceptivum  , fedadverfativum , ut  ad  Galat.2.v. 
i6.'Ob)icit  Judaeis  hoc  idem  fignum  multis  aliislocis  , ut  infra  c.16. 
v.  4.  Sc  Joan.  2.  v.  10.  nempe  quia  erat  inftar  omnium  certiffimum, 
graviffimum,  maximum,  quod  nec  Satanas,nec  hominum,  nec  An- 
gelorum  quifquam  imitari  poteft  , foli  Deo  poftibile,  nunquam  vi- 
fum,  auditum,  aut  fadtum , quo  maxime  declarata  fuitdivinitas  ejus, 
8c  ipfe  elfe  Filius  Dei  in  virtute  , ut  Apoftolus  ad  Rom.  i.  v.  4.  de- 
nique  cujus  pondere  infidelitas  Judaeorum  ita  erat  opprimenda,ut  ne- 
ceffario  ejus  praedicationi  vel  crederent,  8c  pcenitentiam  agerent,  vel 
poft  quadraginta  annos , tamquam  peft  quadraginta  dies  perirent. 
a>  SjCUt  enjm  40.  * Sicut  enimfuit  Jenas  in  ventre  ccti , feu  in  viceribus  balena*  , 
fuit  ^ Jon“  j()i"  * tribus  diebus  , ac  tribus  nottibus , fupple  , ac  deinde  vivus  evomitus 
diebu-.  & tribus  eft  ' ut  hoc  figno  probaretur  elfe  Propheta  , mififus  a Deo  ad  prasdi- 
Fnius^hom^’is  can  dam  pcenitentiam.  Hunc  enim  fcopum  fpe&are  Chriftumpro- 
m corde  terra:  v.  ii.  * sic  O’  Filins  hominis  in  corde  terra.  Hebraifmus  pro  , in 

tribus  diebus,  & v } . . . . v . A i,  , i 

tribus  noaibus.  medio  leu  mtimo  terras  , quia  cor  in  medio  animaiis.  Apoltolus  aa 
Ephef.  4.  v.  9.  hoc  vocat  in  inferioribus , feu  infimis  partibus  terrae: 
per  quod  8c  fepulchrum  pro  corpore  Chrifti , & limbus  pro  ej.us 

anima 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cami.  if7 

amma  fignificatur.  Unde  Tertuli.  1.  de  anima  cap  $$  ,>Ccr  terra  v o- 
cat  recefliim  intimum  & internum, & in  ip  fa  terra  opertum,&  intra 
ipfam  cavatum  & interioribus  adhuc  abyffis  fuperftru&um.  *Tribus 
diebus  & tribus  nottibus,  Et  ifta  eft  Hebraica,  Scripturifque  frequens, 
periphrafis  trium  dierum  naturalium  , qui  die  & node  ? feu  luce  Sc 
tenebris  conftant  : q.  d.  fuit  ibi  per  tres  dies  naturales  , nempe  fy- 
necdochice  totumponendo  pro  parte  quia  fuit  ibi  parte  diei  fextx  , 
totoSabbato  cumfua  nc&e  prxcedente  , denique  node  Dominicx. 
Ita  Hieron.’ac  diverfis  locis  Aug.  ut  lib.  i.  quxft.  Evang.  q.7. 
Epift.  49.  q.  6.  Sc  alibi.  Utproinde  quaeri  non  debeat  , quomodo 
ibi  per  tres  dies  feu  luces  , Sc  rurfum  per  tres  nodes  etiam  pro  parte 
fuerit , cum  non  poffint  inveniri  nifi  dux  luces  , Sc  dux  nodes  , Sc 
adhuc  non  integrx  ; fed  tantum  , quomodo  ibi  fuerit  per  tres  dies 
naturales.  Rurfus  autem  hie  fuppleri  debet  quantum  ad  fenfum  , 
ac  deinde  refur gam  vivus,  Sc  ita  declaratus  Filius  Dei  prxdicabo 
huic  nationi  pcenitentiam  , ad  quadraginta  dies  ( diem  pro  anno  fu- 
mendo  ) &]erofolyma  fubvertetur.  Hoc  enim  poftulat  fimiiitudo 
Chrifti  cum  Jona,  cujufmodi  plures  fimilitudines  profequitur  Cyril* 
Catechefi  14.  Sc  Aug.  cit.  Epift.  49.  q.  6.  Sed 

41.  * Viri  Ninivit#  furgent  in  judicio  , id  eft  , refurgent  refumpta 

carne  in  die  judicii  extremo  : fignificatur  enim  judicium  cummor- 
tuorum  refurredione  fore  conjundum , ut  obfervat  Auguft.lib.  10. 
de  Civit.c  5.  *Et  cordemnabunt  earn  , non  quia  Sc  ipfi  judicabunt  3 fed 
quia  ex  ipforum  comparatione  ifti  meritodamnabuntur,  inquit  ibid. 
* Quiaegemntfocnitcntiam  , Ninivitx  , non  Judxi.  * Et  ecce  flusquam 
Jonas  hie . Grxce  , hoc  loco  , id  eft,  aliquid  amplius  Sc  prxftantius 

eft  hoc  locoapud  hanc  generationem,  quam  Jonas  fuit:  fupple,  quo 
tamen  prxdicante  non  agunt  nec  agent,  vifo  etiam  figno  refurredio- 
nis  , pcenitentiam.  Utitur  autem  neutro  genere  ac  tertia  perfona, 
modeftix  causa.  Porro  excefius  iftius  comparationis  confiftit  in  eo, 
quod  Jonas  erat  fervus , extraneus  , a balena  , mortis  umbra  ? evo- 
mitus  , nuilo  miraculo  clarus  , everhonem  urbis  paucis  diebus  prx- 
dicans  : Chriftus  vero  Deus  ac  Dominus  , gente  cognatus , e morte 
iniernoque  redivivus,  innumeris  miraculis  Sc  prophetiis  commenda- 
tus,  regnum  cxlorum  tot  an  nos  per  fe  fuofque  prxdicaret  : Sc  ]onx 
tamen  Ninivitx  barbari  Sc  idol olatrx  poenitentes  crederent , Chri- 
ftum  verb  Judxi  prophetiis  inftrudi  impoenitentes  occiderent. 

42.  * Regina  Aufiri  , quxinauftro  dominabatur.  Qux  denomi- 
natio  ab  integramundi  plaga  videtur  majeftatem  Reginx  Sc  amplitu- 
dinemregni  ejus  indicare.  Eft  autem  periphrafis  Reginx  Sabx,quam 

Jdfephus 


4T.  Viri  Him- 
vita:  furgent  in 
judicio  cum  ge- 
neratione  ifta.  & 
condemnabunt 
earn  : quia  poe- 
nitentiam  ege- 
runt  in  prxdica- 
tione  Jonae.  Re 
ecce  plus  quans* 
Jonas  hie. 


42.  Regina 
Auftri  lurget  In 
judicio  cum  ge=> 
neratione  ifta  , 
& condemnabit 
earn  : quia  venit 
a finibus  terras 
audire  fapientia 
Salomonis  , 
ecce  plus  quana 
Salomon  hie. 


lf8  COMMENT.  IN  EyANGELIUM 

Jofcphus  I.  8.  Antiq.c.  f.  vocat  Reginam  ^Egypti  atqufc  ./Egypt  I 
atque  ./Ethiopia,  quce  in  Auftro  fita  funt.  Non  enim  eft  ifta Saba 
Arabia , unde  Sabaei  thure  nobiles  , fed  Saba  ./Ethiopia  Regia , 
quam  Cambifes , Perfarum  Rex , a forore  fua  vocavit  Meroen  , ut 
idem  2.  Antiquit.  c.  j.  Meroen  enim  effe  caput  iEthiopiae  teftis  eft 
Plin.  lib.  2.c.  73.  Et  hinceft,  quodIfaiae43.v.  3.  iEgyptus,  ^Etio- 
pia  8c  Saba  conjunguntur.  Nam  8c  id,  quod  fequitur  , * venitafini - 
bus  terra  , plane  indicat , imperium  ejus  valde  fuiffe  remotum  a Ju- 
dasa . Porro  fmgula  verba  hie  augent  pondus  comparationis , quod 
feilicet  Regina  Aufiri , id  eft  mulier  , gentilis , potiflima  , regni  cu- 
rbs diftrada  , 8c  remotiflimis  orbis  partibus  ,iter  difficillimum  arri- 
puerit , foliim  ut  audiret  fapientiam  terrenam  hominis  mortalis  : 
Judaei  Dei  cultores  , Legis  dodores  , iplam  Dei  fapientiam  , ultro 
ad  ipfos  in  carne  viventem  , invitantem  , & abfeondita  caeli  myfteria 
depromentem  fpernerent.  Unde  hanc  Reginam  tamquam  peregri- 
nam  8c  incognitam  geffifTe  typum  Ecclefiae  gentium  , tradit  Hier. 
in  Pfal.  12 1. 

cum  autem  43  • * Cum  aHtcm  *Mtn&ndus  , &c.  Hoc  tandem  addit , ad  terrendos 
immundus  fpiri-  ingratos  8c  impoenitentes  illosanimos  poenxetiam  hujus  vitae  mag- 
homi«‘,e"robub  nitudine a ut  patetex  applicatione  Chrifti  v.  45.  q.  d.  Sed  idcirco 
lat  pet  loca  aiida  pic  a2etur  cum  hac  perverfa  natione  , ficut  agitur  cum  dsemoniacis, 

quaerens  rcqme  * ©■  **  ■'..  * . & - , XT  . 

& non  invenit.  feu  potius  cum  ns  , quorum  animam  diabolus  poiftdet.  Nam  , *cum 
immundus  fpiritus  exierit  ab  homine , bajnifmi  feilicet  vel  divinse  gra- 
tis virtute  fugatus , * ambulatper  loca  arida  , Luc.  inaquefa  , id  eft  , 
arentia  ac  deferta  , 8c  proinde  habitationi  prorfus  inepta  : * quarens 
requiem , ut  feilicet  alicubi  commodam  habitandifedem  inveniat. Lo- 
quitur enim  in  toto  illo  cortice  parabolae  anthropopathws , id  eft, 
humano  more.  Infinuat  autem  diabolum  non  quiefeere  , donee  fan- 
dificatum  aliquem  inveniat,  quern  inhabitet , eo  quid  omnis  alia 
inhabitatio  ei  fqualleat. 

Tunc dicu;  44.  * Tunc  dicit : Revertar  in  domtrn  meam:unde  exivi . Majori  enim 
iRevcrtar  in  do-  pcrvet  0fc0  adverfuseos , e quorum  animis  per  Dei  gratiam  pulfus 
.de  exivi.  Et  ve-  eft.  * Etz>cnicns , invenit  earn  vocantem  , id  eit , vacuam  ipintu  Uei  , 
vacantmTrco3  divinifque  occupationibus.  Unde  Bafilius  in  Pfal.  44.  8c  Nazi  an. 
pjs^ndatam , Qrat.  39.  exponunt  otiofam  ac  defidem  5 fic  enim  aditus  praebetur 
diabolo  : imb  * fcopis  mundatam  & ornxtam , id  eft  , paratiflimam  , 8c 
invitantem  fuo  ornatu  ad  ingreffum  tabs  hofpitis , cui  otium gra- 
tis negledus  , & omnis  , immunditia  veluti  ornamenta  placent. 

4j.  Tunc vaditj  * Tunc  vadit  & ajfumit , ne  feilicet  iterum  expellatur  * feftem 

%*uCh£P(c.  alios  rpiritia  feemn  , id  eft,  mult  os  , numerum  certum  ponendo  pro 

incer- 


SECUNDtJM  MA-TTHJEUM  Cap.  h.  r>9 

mceito  , ut  etiam  Ifaiee  4# v,  i , Exprimit  tamen  ilium  numerum  ftpte*  ^um^neqorows 

narium,  ut  opponancur  feptem  fpimibus  virtutis, de  quibus  Ifaice  1 habitant  ibi : 8c 

v.2.  & Apoc.  I.v.4.  * nequioresfe . Quo  indicat feptuplo  nequiores 

aliis  fieri,&diabolo  magis  obnoxios,qui  gratia  excidunt.  Ex  qua  con-  jora  frioribus. 

fideratione  Auguft. dixit  epift.  137.  Non fum  expeitus  pejores  ,quam  fatfoni huic 

qui  in  monafteriis  ceciderunt : opttmi  enim  corruptio  peflima.  Et  fie 

Deo  ingratitudinem , 8c  perfidiam  vindicate  , * fiunt  novifiima  hominis 

illius  pc  jora  prioribiis  ; turn  propter  acriorem  daemonum  incurfionem  , 

turn  propter  majorem  erroris  firmitatem;ejufque  expugnandae difficult 

tatem,  *quia  ingrcfii  habitant  ibi.  Ita  Nazianz.orat.  cit.  Pleniiis  expiU 

catfenfum  loci  S.  Petrus  cpift.  2.  c,  2.  v.  20.  21.  S>c  Ghriftusipfe 

Joan,  f . v.  14. 

* Sic  erit  & generation r httic  pe/imt.  Hxc  eft  applicatio  parabola? , 
quam  variis  modis  exponunt  v Uteres.  Verifitn’Uis  eft, quam  datex  Hi  - 
lario,  ut-videtur  can.  1 2.  Judaeos  a daemon e liberatos  luilfe  , cum  data 
legeab  idololatria  extradi  , divinoque  cultui  dedicati , per  Prophetas 
exulti  funt  : fed  cum  non  inveniretdiabolus  in  Gentilibus  illam  re- 
quiem, quam  quaerebit,  five  quod  jam  ante  illos  poffideret,five  quod 
poftea  per  Fidem  Chrifti  ab  illis  pelleretur  , repetit  Judaeos  , Chrifti 
contemptu  optime  paratos,&  illos  immiflis  fpiritibus  erroris, mendacu, 
blafphemice,  odii , excaecationis , 8c  impeenitentioe  ardiffime  poflidet. 

46.  * Adbuc  eo  loquente  ad  turba$  , ecce  mater  ejus  &fratres  ftabant  4<s.  Adhuc  e® 
foris : non  elatione  , quafidedignarentur  ingredi , Sc  audire  praedican-  ba^eeccem«es 
tem  , ut  aliqui  voluerunt , fed  ut  S.  Lucas  quia  prae  turba  ingredi  non  ^3n&  frafrcs 
potcrant.  Fratres  autemdicuntur  hie  non  natura,  quia  nullos  habuit,  qusientes  loqul 
nec  gente  quia  fie  omnes  Judaei  adftantes  fratres  erant,  nec  ex  prima  e'*  rv  • 

■t  r 1 ■ i A • r 1 1 ■ ^ 4 7.Dixitaurera 

uxore  Joleph  , utquidam  Graeci  putaverunt:  led  cognatione,  quiade  eiquidam:  Ecce 
una  familia  ; ficut  Abraham  Sc  Loth  dicuntur  fratres,  Gen.  13.  v.  3.  ues^tu^for?* 

8c  Sara  dicitur  foror  Abraham , Gen. 20. v.  12.  Unde  infra  c.  15 . v.  y g.  ftant  qu*«ntes 
Jacobus  8c  Joleph  , Simon  8c  Judas  dicuntur  fratres  ejus  , cumtamen 
Jacobus  & Jofeph  eiTent  filii  Marios  Cleophoe  , ut  patet  Matth.  27,  v. 
y 6 . collato  cum  Joan.  iq.  v.  25. 

* Ou&rcntes  loqui  ei . Quae  cauia  fuerit  tarn  importun#  interpella- 
tionis  alii  aliam  conjedant  : Chryfoft.  ac  Theophvl.  vanitatem? 
ut  fcilicet  tanti  viri  viderentur  cognati  : Audor  imperfedi  inftin- 
dum  diaboli,  ne  Chriftus  vifts  carnalibus  fratribuscrederetur  Deus: 
recentiores , ut  caperenteum  tanquam  infurorem  verfum.  Sed  om- 
nia ifta  a pietate  faltem  matris  ejus  alien  a- funt.  Importunitas  inter- 
pellationis  potius  fuadet  fuiffe  follicitudinem  de  falute  ejus , ut  vel 
indicarent  ei  confilium  inimicorum  de(perdendo  eo  , de  quo  v.  14* 

X vel 


160  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

vel  ut  fpecie  evocationis  elaberetur,  ne  in  lpfa  apprehends  re  tur  con- 
cione.  Et  hinc  eft,  quod  potiusevocant  eum  per  aliquem,  quem  fub- 
miferant , ut  Marcus  narrat , quam  quod  aliquis  eorum  coaaretur 
intrare. 

4l.  Atipfe  ref-  48 . * ip  ft  dicenti , feu  nuntianti , * ait  Oat  eft  mater  me  a &c , 

pondens  dicenn  non  quad  faftidjret  matrem  , autpuderet  eum  cognationis  fuae  , fed 
rnater  mea , & ut  Ambr.  quod  patemis  fe  minifteriis  amplius,  quam  maternis  affe- 
runt  tratres  <Jebere  cqgnofceret.  Casleftia  enim  negotia  carnis  Sc  fanguinis 

affe&ui  p reefer enda  funt.  Unde 

49.  Et  ester-  49.  * Exte-ndens  mamim  in  diftipuios  ftuos , ait:  Ecce  mater  me  a &c.  id 
dens  manumjn  e£.  ^ (plntualem  iftorum  cognationem  carnali  praefero  , quanto  fpi— 
dixiT^Ecce  ma’  ritus  praeftantior  eft  carne.  Nam  & ipfa  B.  Virgo  magis  beata& 
u^met!  & tra*  dile&ior  mater  ejus fuit  , quia  mente  quam  quia  carne  tulit , ut  ipfe 
indicat , Lucas  ii.  v.  28. 

so.  Qutcnnque  50.  * Qiiicumque  enimfeeerit  voltintatem  Vatris  tnei:  in  quo  numerc 
enim  tecerit  vo-  ipfam  S»  Mariam  inclulit.  Itaque  3c  maternum  nomen,  quia  ter- 
mei , qui  in  c*-  renum  erat , in  comparatione  caeleltis  propinquitatis  abjecit;  3c  quo 
fcater’ turfum  confortio  generali  Virgo  ilia  cum caeteris  Sandis  cohaereret , 
fcmatcieft,  ©ftendit,  inquit  Aug.  epift.38.  * Ipfe  mens  frater  & for  or  & mater  eft , 
id  eft  , ipfum  3c  fratris  3c  for  oris  3c  matris  loco  habeo  , 3c  affedu 
diligo.  Nova  quippe  fpiritus  nativitas,  ilcuti  novas  3c  prasftantioris 
cognationis  vinculum  adfert,  ita  3c  majoris  mutuas  diledionis  incen- 
tivum.  Quamqu.am  Gregor.  Horn.  3.  in  Evang.  lingula  magis  my- 
dice  explicando  , fratrem  3c  fororem  fieri  unumquemque  in  utro- 
que  fexu  velit  credendo  , matrem  praedicando  , quia  Chriftum  audi- 
torum  mentibus  infundendo  quali  parit.  Allegorice  verb  idem  3c 
Hieron.  atque  Hilar,  figni&catum  putant  Sy  nag  ogam &populum 
Judaeorum,  Chrifto  inEcclelia  docente  pras  turbis  gentium  creden- 
tibus  non  intrare  , eofque  a Chrifto  non  agnofei. 


t.  Tn  il’o  die 
exiens  Jefns  de 
domo ; fedeb2r 
Tecus  mare. 

2.  Et  congrega- 
te funt  ad  eum 
lurbat  muJr^jita 
ut  in  naviculam 
attendees  fede- 
xet  : & omnis 
turba  ftabat  in 
isttore : 

3. Et locurus  eft 
e:s  ixmlra  aj  ?a^ 


CAPUT  DECI  MUMTERTIUM. 

1.  * T N Mo  die  , &c»  Locutns  eft  eisf  mtilta  in  parabolis , id  eft,obfcure 
JL  fub  comparationum  Sc  fimilitudin-um  involucris.  Parabola 
enim  Greece  eft  proprie  comparatio-fed  ufuSeripturae  laspe  fumiturpro 
iermone  oblcaroquialiud  fonaMliud  inniiit,cuj.ilmodiiLint  xnigmata 
2c  allegorise. Caufa  utendi  paiubol^cis  iftis  fermonibus  datur  v.  1 3 . Mo- 
dus ita  docendiSvris  ma x int b fivmd iar is  eft  , Sc  ad  hoc  utilis  5 quod  res 
per  exempla fenfibili?  jueundiks irrepant  anim  shomuium  , moveant 
efHcaciiis , h sere  ant  tenaciiis  - oblcuritas  autem  reddat  audit  ores  atten- 
tes  t Sc  ad  intellieeiidum  e.u.riofos,  U&de  Aug,  iz.  contra  Fault,  c.  7. 

3c 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  i*.  t6i 

Sc  alibi  fepius  tradit  obfeuritatem  iliam  aenlgmatum  , in  Scripturls  ad-  raholis , - 

hiberi , propter  exercitationemquxrentium , Sc  dele&ationem  inve- 
nientium.  Qua  de  caufa  5c  Chriftus  poftparabolam  de  feminante  , 4 Etdumfc- 
qua  varietatem  auditorum  in  ifca  turba  confluente  indicaverat,  fam>  ccc^dcVuT/lecin 
liari  fuo  ep, phone  mate  omnesad  ddigentemnnimadverfionemexcitat.  J^a™ » 

q.  * Oui  habet  aures  audiendi  audiat , id  eft  , deuderet  > coaet cirque  oeii , 8ccom^ 
intelligere  &;  dijudicare , ex  quo  genere  auditorum  fit,  Sc  ita  (a  tagere,  ^Aiuamem 
ut  inter  optimos  fit.  Aures  enim  audiendi  hie  eft  donum  mtelligendi  ceciderununpe- 

_ . 1-  1 . v n w r fio'a  , ubi  non 

Sc  obediendi : vide  dicta  c.  ii.  v.  14.  Dicendoautem,  O111  nabet  au~  habebant  terram 
res  , indicat  non  omnes  habere  , nempe  quia  non  ommbjsdantur  , ut  Tomim'o  exom 
eft  Dent.  24.  v,  4.  Unde  Sc  ipfe  Chriftus  expiicans , cur  * eis , id  eft  unt » «ou 

, . * ‘ 1 * 1 habebant  altitu- 

tUtblS  5 dinem  terra. 

10.  * In  parabolis  loqueretur  : hoc  eft,  ita  obfeure  , ut  non  intelli-  o^;oSoI®^J^ 
gerent , cumfibi , hoc  eft  difeipulis  fuis , ita  non  foieret  loqui  . re-  runt.& quia  non 

P 1 ’ 1 1 habebant  radU 

Ipondet  . cem  , arucrunt. 

11.  * Qiiia  vobis , credentibus  Sc  intelligent! , obf.quendique  cu-  cIcld^antaiJJI(ef 
pidis , * datum  eft  , fingulari  Dei  dono  5 * mjfe  my  fieri  a regni  c&lorum  3 nas:&  creverunt 


fjinat , & fuffo- 
averunt  ea. 


id  eft  dare  , fine  obicuritatum  involucris  , audirc  Sc  intelligere  arcana, 
ad  regnum  cslorumpertinentia.  Non  enim  hie  loquitur  de  precept  is  *‘d^,ia  aute.m 
Evangelicis,  quae  quia  omnes  nolle  debent  , omnibus  etiam  turbis  erram  bonams 
clariflime  expofuerat  c.  5.  6.7.  * lllis  autem , nempe  non  credentibus,  *'“} 

feu  non  habentibus  aures  audiendi , utpote  vel  prodigia  fedtantibus , tefimum,  aliud 
vel  feiendi  tantum,  non  obediendi  curiofis,  vel  irridentibus,  vel  etiam  Mjdfr4?hmuml 

calumniantibus , * non  eft  datum.  Significat  er^o  ift.s  verb  s , caufam  9.Qui  habet au- 
. vr  . . J v . © . res  audiendi,  au- 

ltt  IUS  diicretioirspendere  agratuita  gratia  Dei,  penes  quemsquitatis  Jiar. 

tarn  fecretae  ratio  eft , Sc  excellentia  poteftatis,  cum  utrifque  darepo-  tes^ifcipSidix- 
tuififet  myfteriorum  cognitionent,  Sc  utrifque  negare.  Sedtamen  vo- 
lens  indicare  , in  ifta  doni  iftius  difcrctione  habitam  fuifiTe  nliquamra-  queris  eis  ? 
tionem  prscedentisdiipofitionis,  etfi  refpedhi  prims  gratis  nulla  fue-  dens^ai^nns"? 
rit,adjicit:  quia  vobisdaturn 

12.  * Oui  enim  habet  id  , quod  habere  debet , five  fidem,  five  f/a  "^niToe?®- 
difeendi  ftudium , five  obedientiam  , five  bonum  ulum  donorum  Dei  :A!iis auteru 
prscecrentium  ( generalis  eftemm  hsefententia  ) * Dabitur  ei , ma-  12.  Qui  enim 
gis  atque  magis , * & abnndabit : GraecUm  etiam  exponipoteft  redun-  ^abund^binqui 
dabit,  abundanter  affluet ; ita  utcontinuis  donorum  incrementis  ad  j* ”°od 
fummam  perfedionem  perducatur.  Reveraenim  fic  Deus  nonmodo  faetauferemr  ab 
cum  Apoftolis , fed  cum  omnibus  eleeftis  agit , utpaulatimeos , jam 
bene  utentes  prrmisdonis,  continua  beneficentia  cumulet.  Econ- 
trario  autem  * qui  non  habet , id  , quod  habendum  eft , ut  fupradi&um 
eft  , * & quod  habet  auferetur  ab  eo , id  eft  , etiam  fit  quid  habet  reii- 

X % quum  > 


1 61  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

quum,  eo  quoque  in  pcenam  privabitur,  ficut  videmus  hoc  Chriftum 
exponere  infra  c.  2j\  v.  28.  29.  Saspius  eft  enim  ulus  hac  fententia, 
utpotc  proveibiali , Sc  vuigi  non  loiura  fcrmone  , fed  Sc  afu  agendi 
trita.  Veriffimum  eft  enim  d morbus  magisdari,  pan  pen  bus  Temper 
auferrl. 

'13.  ideoin  pa-  1 3.  * ideo  ergo  in  parabolis  loquor  eis  , quia  videntes  , oculis  corporis 
SsTquia  »°idcnr  rniracula  men  , * non  vident , oculis  cordis  , quid  fibi  velint , innuant 
tes  non  vident , Sc  luadeant.  * Et  audientes , apertiftima  verba  mea corporis  ienfu,  * non 

& audiences  non  ]•  rr  r • 1 • a , , r 

audiunt , neqoe  audiunt , cordis  ailenlu  , inquit  Aug.de  bono  pedeverantise  c.  14. 
inteiiiguiu.  Qjod  ipfe  Chnftus  explicat , dum  add i t : * neque  intelligunt . Signifi- 
cat  igitur  , fe  eis  in  pcenam  incredulitatis  obfeure  loqui  : q.  d.  Qaia 
clarlftimis  miraculis  , quae  vident , Sc  fermonibus  apertiftimis  , quos 
audiunt , nolunt  credere  Sc  obedire  , jufto  judicioeis  per  parabolas  lo- 
quor. Qui  enim  videre  nolunt , cum  poftunt , Deo  puniente  , etiam 
cumvolunt,  videre  non  poffunt.  Nam,  ut  Aug.  de  nat.  Sc  grat.c.22. 
praevaricatorem  Legis  dignelux  deferit  veritatis,quadefertus  utique  fit 
ccecus,  Sc  plus  necefle  eft  ofFendat , Sc  cadendo  vexetur  , vexatufque 
nonfurgatj  Sc  ideo  tantum  audiat  vocem  Legis,  quo  admoneatur 
implorare  gratiam  Salvatoris. 

Sed  difficult  as  oritur  ex  Marco  Sc  Luca,  qui  per  particulam  finalem 
dicunt  Chriftum  eis  in  parabolis  loqui , Vt  videntes  non  videant  , (?c, 
Cui  refpondetur  , Matthaeum  caufam  fupplicii  meritoriam  .alios  non 
caulam  finalem  , fed  eventum  exprimere  : q.  d.  Ex  quo  fiet , ut  vi- 
dentes adhuc  minus  videant.  Quamquam  non  defint,qui  etiam  finern 
fignificari  velint.  Sicutenim  ve  rum  eft,Deum  quofdam  propter  pec- 
cata  velle  damnare  , Sc  reipsa  damnando  nolle  etiam  , ut  faivi  fiant : 
ita  etiam  verum  eft,  propter  peccata  quibufdam  obfeure  loqui,  ne 
Dei  myfteria  intelligant.  Idque  in  quibufdam , quia  non  vult  illis 
dare  gratiam  convertendi,  atque  ita  eos  converti,  3c  falvos  fieri,  quos 
jufto  judicio  jam  ad  interitum  mox  inferendum  adiudicav it ; in  qui- 
bafdam  vero  , ut*  falvi  fiant.  Nam  aliquibus,  per  mifericord  am  De i, 
ipfa  caecitas  in  falutis  occafionem  vertitur  , ut  fdlicet  quemadmodum 
ait  Aug.  q.  14.  fuper  Matth.  cajcitate  fua  fib'  difplicentes  , Sc  fe  do- 
Lntes  , atque  ex  hoc  humilit'ati , ad  confitenda  peccata converteren- 
tur  , veniamque  mererentur : ficut  nonnullis  ufquead  Deicidium  ex- 
caecatis  poft  Paftionerrt  contigit.  Quorumdam  enim (uperbia  debet 
ipsa  caccitate  , Sc  peccat's  iride  confequent  bus  , edomari  3c  frangi* 
Porro  ne  cui  nvrum  videretur,fic  pun'ri  populum,qui  tanta  aviditate 
Meftiam  promiftum  videde  atque  audire  cupiebat , probat  hoc  praedi- 
ctum  a Propheta , dicente  : 


14.  *Afi~ 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  13.  163 

iq,  * Audiruaudietis,  &c.  Loquitur  autem  Ifaias  per  Impend vum,  >4.  Et  adim- 
* audit e audientes , V nolite  intelligere : partim  quia  Imperative  idio-  phJda '?iv!LPdt 
tifmo  Hebraico  faspe  pro  future  uiurpari  folet,ut  patet  cap.  23.  v.  32. 

Et  vos  implete  tnenfnram  P attain  : Sc  clare  Pfaim.  3^*  v*  27*  ^cclina  teiiigetis:  &vi- 
a mala  , &fac  bonum : partim  ad  fignificandum  , quod  ab  irate  ac  defe- 
rente  Deo  in  pcenam  lpfis  continget  id  , cjuod  ipfimet  fadtun  flint, 

Ut  fit  quail  prolatio  juftx  fententiae  : Omnino  fiat  fie  3 Audit e audien - 


us , &c. 

15.  * Incr  upturn  eft  enim  See.  Et  haec  omnia  per  Imperativum  in.  is.incraffaium 
Hebrxo  expreiia  funt , C or  incrap , antes  aggrava , octtlos  claude . Ita- 
que  Hebraea  , ficut  Sc  Joan.  cap.  12.  v.  40.  Sc  Paulus  ad  Rom.  1 1.  nbus  graviter 
v.  8.  indicant  , caecitatem  , Sc  cordis  duritiam , Sc  fimilia  infligi  ab  cuiosTuoV daul 
irato  Deo  : LXX.  verb  in  lfaia  Sc  Matth,  hie  , Sc  Lucas  Adbor.  28.  J0ruv"^2J q“Jn" 
v.26.  qui  omnes  eundem  locum  allegant,  fignificant  illas  ipfaspoe-  lis  , & auribus 
nas  culpabiliter  a populi  libertate  proficifci , hoc  eft , ut  Auguft.  ait  & 

quseft.illa  iq.ipfls  caufam  fuifie,  ut  Deus  iliis  oculos  clauderet  See.,  converrantur,  sc 
Nam,  ut  idem  ait  lib.  5.  contra  Julian,  cap.  3.  Cascitas  cordis  Sc  pec-  anemeos* 
catum  eft,  quo  in  Deum  non  creditur ; Sc  poena  peccati,  qua  cor  fu- 
perbum  digna  animadverfione  punitur  ; Sc  caufa  peccati , cum  mall 
aliquid  caeci  cordis  errore  committitur.  Quibus  verb  modis  hu- 
jufmodi  poence  fiant  a Deo  , latius  diximus  in  cap.  9.  Exodi  de  ob- 
duratione  Phaia&nis.  Differre  autem  videtur  obduratio  cordis  a cx- 
citate  cordis , quod  ilia  lit  quaedam  impotentia,  ne  moveatur  ad  bo- 
num  ; hxc  impotentia  , ne  videat  bonum  , quod  agendum  eft.  Sunt 
enim  aliquid  amplius  , quam  fimpliciter  nolle  moveri  , vel  nolle  vi- 
de re.  Caecus ,' inquit  Aug.  de  nat.  & gratia  c.  J 1.  putat  quod  vult 
videre  , fednonpoteft  : Sc  lib.  1.  contra  Julian,  imperf.  Quis  volens 
caucus  eft  corde,  cum  nemo  velit  cascus  effe  vel  corpore?Itaqtie  obdn- 
ratio  eft  caufa  caecitatis  : eft  enim  duritia  feu  firmitas  afFe&uum  in 
malo,  feu  in  am  ore  rerum  temporalium.  Aftedus  quippe  terrenis 
rebus  immerfi  Sc  ebrii  cor  caecum  ad  divina  faciunt.  Quod  dare  vi- 
detur indicare  hoc  lo;o.  Nam  caufam  reddens  , cur  vi dentes  non  vi- 
deant , * in  cr upturn  eft  enim , inquit,  * cor  populi , id  eft,  craffum  Sc 
pingue  redditum  , Hebr  Jmpinguatum  eft.  Qua  metaphora  fignificat, 
quod  ficut  cor  nimia  pinguedine  hebetatur  Sc  fuffocatur-nam  ut  Hier. 

Epift.  2.  Pinguis  venter  nengignit  mentem  tenuent  ; ita  animus  Sc  affe- 
dusterrnis  delitiis  immerfus  Sc  impinguatus,ftupidos  Sc  c&eosreddat 
ad  res  divinas.(*  Et  auribus graviter  audicrunt  y id  eft , d 1 fHcultcr  au- 
dierunt,  quafi  femi-furdi  ad  divina  man-data.  Hebra ieeaures  aggrava 
feu  aggravate  font,  fcilicct  quafi  fordi  bus  opplet#  : quae,  rurfum  ni- 


£c4.  comment,  in  evangelium 

hil  aliud  funt,  qu^m  terreni  affe&us,  quibus  fit,  ut  vel  audlre  taedeat 
res  divinas  , nedum  obedire.  * Etoculos  fuos  clauferunt : ne  fciiicet  at~ 
tenderent  & intelligerentin  Meftia,  in  operibus  8c  verbis  ej  us  id, quo 
corrigerentur,  fed  potius  id,  quo  magls  perverteretitur,  id  eft,  ultro 
excaecaverunt  fe  maiitia  fua.  Nam  caecita's  feu  impotentia  ilia  vi- 
dendi  oritur,  ut  diximus,  ex  aifedu  ftabiliter  averfo  a divinis  ad  ter- 
rena.  * Ne  quando  videant  oculis,  Hebraice  eft  , nefvrti  quomodo  8c 
Luc.  reddit  Acftor.  28.  quo  fignificatur  , vel  fimpliciter  ilium  eile 
effe&umcrafli,  pinguifque,  8c  cxd  cordis,  eificere  fciiicet,  utin  po« 
fterum  non  videant  oculis , See . vel  certe  eos  hoc  ipfum  affeebare  , 
ne  quid  *videant , audi  ant, intelligent, quo  a rebus  amatis  abftrahantur* 
8c  * convertantur  adDeum,  8c  per  juftificationem  * fanentura.  Deo. 
Nam  ilium  effe  quorumdam  affe&um  patet  ex  pfalm.  Noluit  intclli - 
give  , ut  bene  ageret , id  eft  , ne  bene  ageret : 8c  Auguft.  de  fe  lib.  8. 
Confefif.  cap.  7.  At  egoadolefcens  mifer  valde  etiam  petieram  a te 
caftitatem , 8c  dixeram  , da  mihi  continentiam  , fed  noli  modo  : tU 
mebam  enim  ne  me  cito  exaudires , 8c  cito  fanares  a morbo  concu- 
pifeentiae  , quern  malebam  expleri  quam  extingui. 
vcftn  antem  16.  * Veftri  autem  beati  oculi , nempe  corporales,  * quia  vident , me 
vfdcnc°C&  aurc!  ^ °Pera  mea : vident,  inqu-am,  corpore  fentiendo  , 8c  mente  intelli- 
veftrs  * qma au  gendo.  Nam  quia  difeipuli  hie  prasferuntur  Judceis,  necelfe  eft  inclu- 
diunt*  dere  vifionem  mentis  leu  intelligentiam  , juxtav.  13.  8c  quia  mox 

iidem  difeipuli  prseferuntur  Prophetis,  necefie  eft  non  excludere  vi- 
fionem corporalem.  Idem  judicium  de  auribus  , quibus  audiunt. 
t7. Atcen  quippe  17.  * Ouia  multi  P rophet & , & jufti , defiderio  futurae  redemptionis 

muhi°Prophet*  flagrantes,  * cup  i emit  videre , oculis fuis  preefentia  quae  credcbant  fu- 
^ftic^urunt  tura,  Salvatorcm  fciiicet  mundi,&  opera  ejus,  * & nonvidcrunt:  fed 
tis  &e  non  vide-  ut  Apoftolus  ad  Hebr.  1 1.  a longe  afpexerunt  8c  falutarunt.  * Et 
quaaudui sUd&  ^ttdire  , qua  auditis,  me  fciiicet  regnicsslorum  myfteria  pandentem* 
non  audierunr.  1 7.  * Oranis , qui  audit  verbutn  regni , id  eft  , fi  quis  audit  praedica- 

4ite Vparabolarri  tionem  de  regno  ctelorum  , feu  Evangelii , * & non  intelligit , id  eft  , 
feminamis.  non  curat  intellieere, feu  non  meditatur  illud,&:  fovet  corde  velutin 

19.  Ommsqui  o 3 s.  A . 

audit  verbum  terra  recondens , ut  fruaum  rerat;  culpa  emm  hie  notatur  : * Vemt 
mains , Graece , 6 yronp  $ , iBe  mains , antonomaftice  , nempe  diabolus 
tr.aius  . & 'apit  immutabiliter  malus , qui  per  volucres  cgeli  apte  fignificatur  , turn 
eftincordeejus:  propter  locum  , in  qiro  verlatur  , turn  propter  velocitatem  ,luper- 
IrlamVrainatrs  biam  > 8c  perpetuam  fedulitatem  , qua  infidiatur  femini  , * & rapit  , 
procurata  oblivione  , vel  detorto  in  alias  curas  animo  , * quodfeini- 
natum  efl,  per  aures,  * in  corde  ejus : Hie  eft  qui  f ecus  viam  feminatus  eft, 
qui  fignificatur  portione  ilia  terras?  juxta  viam  publicam  fit#,  8c  pe- 

dibus 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.i5.  j6$ 

dibus  prcetereuntium  calcatce  atque  induratae.  Dicitur  hie  homo  fe~ 
minatus , non  (icut  femen  , quod  paulo  ante  dicebatur  feminatum  3 
fed  ficut  ager  femine  confperfus : unde  3c  fata  dicuntur  agri  , qui  fe~ 
runtur.  Significatur  itaque  cor  iftius  hominis  efle  inftar  vice  publics 
peccandiconfuetudine  induratum,  nullo  frudificandi  defiderio  velut 
aratro  fciffum  ac  prasparatum,  ideoque  femen  verbiDei  auribus,non 
animo  recipiens* 

20.  * Qui  autcm  fuperpetrofa  feminatas  eft , id  eft  , crui  figniftcatur  Qui  autecr 

J 1 r J r r 1 r iuper  petrofa  fe- 

per  terram  inter  petras  excipientem  lemen  , eo  leniu  , quo  veiiu  pr^-  minatus  eft  , hie 
cedente  , * Hie  eft  , qui  verbum  , auditum,  * continuo  cum  gaudio  accipit , auditqu&erbul?3 
id  eft  , mox  ut  audivit  praedicationem  ,deledatus  iliius  veritate , pul-  nuo  cum  gaudio 
chritudine  , reditudine  , in  animumrecipit,  probat,  credit,  Sc  in  opera a<Mpi£  lJiud : ; 
nonnulla  velut  herbam  erumpit*  Hoc  enim  fibi  vult , quod  in  para- 
bola dicitur  continuo  exortum  , quia  ad  illam  primam  deiedationem  , 
veluti  teporem  Solis,  moxgeftit  verbis  fadifque  frudum aliquem 
polliceru 

21.  * N<w  halet  autem  in  fe  radicem  , id  eft , profundum  &conftans  ‘ 2I#  ha^e 

propofitum , quod  Apoftolus  adEphef.  a.  v.  i7/vocatwo»  e fie  in  cha ferad<- 
*■  . £ A . ft-  g.  • * r -C.  cem,fedeft  fem- 

ntate  radicatum  & fundatum ; quod  optime  lignincatum  ruit  iennne  poraiis,faftaaij- 

non  habente  terram  multam  , feu  quod  intus  latentibus  petris  fola  fu- 

perficie  terras  tegebatur.  Nam  ilia  affedio  pietatis  fuperficialis  eft  , propter 

neque  intima  cordis  ipfius  penetralia  leu  affedus  mutati  flint , fed  nuo  kandahzal 

inftar  faxorum  duri  manent : Sc  ideo  * eft  temporalis , id  eft,  ut  Lucas , tur* 

ad  tempus  credit , quamdiu  fcilicet  nihil  eorum  tangitur  , quee  invete- 

ratis  3c  intimis  acillis  profundis  cordis  affedibus  diligit.  Unde  * f aft  a 

tribulatione  & perfecutione  propter  Verbum, id  eft, propter  Fidei  vel  jufti- 

tiae  profellionem  , veluti  ad  aeftum  Solis  humore  ponfumpto  , * con- 

tinuo  fcandaliz^atur  , id  eft  , etiam  folo  timore  amittendi  quee  diligit 

offenditur , aedeferit  Fidern  autjuftitiam.  Nam  ut  ceftus  Solis  herbas 

humore  Sc  radici bus  deftitutas  enecat , radicatas  maxime  promovet: 

ita  perfecutio  infifmo's  dejicit , frmos  perficit. 

zz.  * Qui  autem  feminatus  eft  in  Jp  ini's , id  eft,  terra  fpinosa  frguratus,,  22.  Qui  amcm 
in  quo  ex  parte  terree  nihil  deerat : neque  enim  vel  prorfus  induratus- - fpISI” 3 c h1ce^ft n 
erat , ficuti  primus  $ neque  prioris  vitce  vitiis  tamquam  petris  plenus,  qui  verbum  auI 
utfecimdus*  * Hie  eft > qui  verbum  audit : fuppler&  intelligit,  atque  in* 
animum  immittit,ut  pr of undas  radices  agat.  Prcefertur  enim  hjc  prx-  riar^acja£ivi' 
cedenti,  neque  g&rminatio,  autradicatio,  autculmusaliquis , ledlolus  verbum, 
ci  frudusdeeft.  Nam  * fbllicitudo fjculi  iftius  , id  eft  , rerum  quarum-  trac^ tffcmxi 
libet , ad  hoc  fjeculumpertinentium : nam  Marais  digit , circa  reliqua 
concupifcentU . Sub  his  coniprehenditur  quidquid  anxii  homines  in  hoc 
" • ' ' ' - - mtihdb 


1 66  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

mundo  quaii  innocenter confedantur  ,•  prater  regnum  Dei , ut hono- 
rs , fplendores  familia? , lices  pro  teniporaiibus  , voluptates,  quas  ex- 
preilit  Lucas;  etiam  divitiae  : fed  quia  iflas  gen  eralij&uiuuxi  publico 
hominum  ftudio  qu  32(1  turn  Sc  mini  me  agnitum  impedimentum  funt , 
hinc  fpeciatim  addit : * & fullacia  divitianw  , id  eft,  failaces  Sc  fedu- 
cfcrices  divitiae  , quiablanda  ipe  promitcimt  id  quod  praeftare  non  pof- 
lunt,  quietam  feilicet  beatitudinem,  cum  tamen  curis  in  acquirendo  Sc 
confervando  praefentem  maxime  turbent  > futuram  plerumque  aufe- 
rant.  Porro  hcec  omnia  ipinae  iunt,  quiafoilicitudo  rerumdivinarum 
delinit  animam  , (erenat , colligit.  * S;  ffocAtverUnn  , quiatotus  af- 
fedus,  vigor  Sc  conatusanimae iniiladenvatur,  3c  ita  obruitur  atque 
extinguitur  affedus  vitae  melioris. 

23  Qaiverbin  23,*  Qiiivcroin  terrain  bonam  ft  min  Atm  eft.  Sonant  vocat  non  na- 
flminatusb0eft”  tura  cant^m  > fed  Sc  cuitu  , id  eft  , qnce  & pingtris  , & aratro  lubada, 
hie  eft,  quiau^-  3cpetris  fpinilque  purgata  eft.  Haec  item  triplex  eft,  ficut&  infrudiiofa. 
intentgin&fru-  Namomnis  quidem  frudum  adfert,  fed  * aliud  centefimum,  aliud  fexa* 

eft  6 /aev , in  genere  mafculino  ? 
fermonem , vel  ad  hominem.  Con- 
aommem  feminatum  feu  femine 
verb  trigehraum  confperfum  referas.  Nofter  retulitad  verbum  3 tanquamad  granum 
leminatum?  quod  in  quibufdam  fert  frudum  centefimum  8cc.  Greece 
clarius  > centum  ,fexaginta  , triginta  ; fupple  , prouno  grano  , quod 
fparfumfuit.  Q^uo  indicatur,  quod  quemadmodum  fertilitas  terroepra 
foli  3c  cultus  diverfitate  diverfi  eft  , ita  ut  una  centuplum  reddat,  alia 
minus  ( numerus  enim  certuspro  incerto  ponitur)  ita  Sc  profedus  ho- 
minum in  ferendis  perfeveranter  frudibus  bonorum  operum.  Qlisb 
diverfitas, quia  non  foliim  apparet  infingulis'eledis  cujuicumque  fta- 
tus,  fed  etiaminftatibusiplis  hominum,  hinc  eft,  quod  multi  Patres, 
ut  Hier.  hie  Sc  epift.ad  Ageruchiam  , Athan.  epift.  ad  Ammon  Mo- 
nachum  , & alii  , centefimum  fructum  attribuant  Virginibiis , fexa- 
gefimum  Viduis  continentibus  ;trigenmumcaftis  nuptiis.  Aug.  vero 
lib.  1.  Quaeft.  Evang.  quaeft.  9.  centefimum  aflignat  Marty ribus , 
fexagefimum  Virginibus , trigefimum  conjugatis.  Alii  alias  diver- 
fitates  ali is  modis  applicant  , quos  vide  enumeratos  apud  Aug.  lib. 
defanda  Virgin.  c.  4^ . 

24.  Aham  pa>  24.  * Simile  factum  eft  regnum  cdorum  homini , id  eft , fimile  quid 
faft°’Uis  dicens  - a8*ltur  m reguo  caelorum , aefi  homo  feminaret  femen  bonum  , Sc 
Sirr.i'.cfaftumcft  inimicus  clam  zizania  fuper-feminaret.  Quern  loqiiendi  modum 
rum h^mini^qui  Evangeliis familiarifTimum  explicuit  Marc. 4.  v.  26.  cum  dicit,S/c 
femen v in  a°r6  €fi  reS>num  > quemudmedum ft  jaciat  homo  fementem  > & G In  cujuf- 

^ ^ modi 


feeft  aliud1  qu & aliud  trigefimum.  Greece 
dem  centefimu , quod  refcrri  poteft  vel  ad  verbum  feu 

aliud  autem  fexa  . > , ' r j 1 

cefimum  . aliud textus  congruentior  viaetur  , ii  ad  1 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  13.  167 

modi  phrafibus  Regnum  c&lortm  aut  Regntm  Dei  intelligitur  efTe  ipfc 
populus  rcgnaturus , hoc  eft  , Ecclefia  ad  regnandum  in  cxlis  defti- 
nata.  Apte  autem  jungitur  hxc  parabola  prxcedenti , ne  quis  pu- 
taret , bonum  illud  femenita  fru&uum  fertile  futii’rum  , ut  nihil 
haberet  mali  feminis  , unde  zizania  nafci  poffent , admix  turn.  Sed 
hxc  eft  differentia  utriufque  parabolce , quod  ibi  /emeu  Chrifti  eft 
verbum  Dei,  hie  verb  homines,  in  quibus  frudlificat  verbum  Dei : ibi 
via  Sc  loca  faxofa  Sc  fpinofa  funt  eadem  qux  zizania.  Explicuit  au- 
tem parabolam  ipfc  Chriftus  , ita  ut  in  ea  ipiemet  fit  feminator  boni 
feminis  , ager  mundus  , id  eft  , Ecclelia  per  toturn  mundum  fufa  : ut 
Aug.  ferm.  18.  de  verbis  Dorn.  c.9.  Sc  ex  profeffo  lib,  ad  Donatiftas 
poft  Collationemc,  6. 

2 3,  * C11M  autem  dormirent  homines  , id  eft , clain  , tempore  fibi  op-  2 j.Cum  auters 
portuniftimo , cum  ncgligentius  agerent  Praelati , vel  etiam-cum  frjne/venitin1l 
mortui  eftent  Apoftoli , ut  Aug.  q.  12.  in  Matth.  * Jnhnictis  fiiper - micus  c|u»,  & 

. . f - 1 n 1.  1 1 An  * • v t?  ■ i t • 'uperfemmavit 

femmavit  z,iz*ania  , id  elt , diabolus  Hereticos  in  medio  ridelium,qui  ZiZania  inmediq 
afperfis  pravis  erroribus , falfifque  opinionibus  , prxeedente  Chrifti  uitlcl*&abuW 
nomine,  fuperfeminantur  , Sc  corporaliter  Fidelibus  mixti  funt. 

Qaamquam  omnes  omninb  malos  per  zizania  intelligat  quxft.  cit. 

* O abiit : quia  per  hxrefes  diabolus  ftt  occultiftimus  , inquit  idem  : 
omnes  enim  faliaciasfuas  proponit  ex  Scripturis  fub  nomine  Verbi 
Dei. 


26.  * Cum  autem  crcvijfet  herb  a , Ofecijfet  jrudum  flam  , tunc  ap- 
partunint  & Oiz*ania.  Quo  pulchre  ftgniticatur  , quod  cum  homines 
proficere  cceperint  in  Spiritu  Dei , tunc  incipiant  malos  fentire  , Sc 
Hxreticorum  errores  cognofcere  , ut  Aug.  ibid.^Sc  atiis  locisnotat. 

27.  * Accedentes  autem  fervi  patris  familias : non  Angeli , fed  ho- 
mines boni  , quibus  offends  tanta  malorum  Sc  Hxreticorum  multi- 
tudine  , fuboritur  voluntas  eos  de  rebus  humanis  auferendi,  dicendo; 

28.  * Vis , imus , & colligimus  ea  ? Quibus  refpondetur  , 

29.  * Non  • idque  nonut  Ecclefiaftica  negligatur  difeiplina,  Sc 
ceffct  vindictx  medicinalis,  <Sccharitatis  ferveritas,  fed,  *N e forte  col - 
ligentes  Oceania  , feu  malos , * eradicetis  ftmul  & tritienm.  Qjod  pe- 
riculum  fabeft  , quando  zizania  tritico  ita  funt  fimilia , ut  certb  dig- 
nofei  non  poftlnt  , ut  notet  hie  Heron.  Itemque  , ut  Aug.  quando 
eft  periculum  fchifmatis , Sc  ne  zizania  in  firm  urn  triticum  fecum  in 
perniciem  trahant.  Cum  autem  metus  ifte  non  fubeft  , fed  omnino 
de  frumentorum  ftabilitate  certa  fecuritas  manet , fatis  inftnuatur  , 
non  debere  dormire  feveritatem  difcipHna:,de  quo  vide  latitis  lib.  3. 
contra  Epift,  Parmeuiani  c.  z Itaque 

Y *o  Ssi* 


2 6. Cum  auteSa 
crevifiTet  herba9 
5c  fruftum  fecit, 
fet,  tunc  appa- 
ruerunt  & ziza- 
nia. 

27.  Accedentes 
autem  let vi  pa- 
trisfamilias , di- 
xerunt  ei  : Do- 
mine,  nonne  bo- 
rum  femen  (e- 
m insfti  inagro 
ruo  r Unde  ergo 
habet  zizania  ? 

2 S.  Et  ait  illis  2 
inimicus  homo 
hoc  fecit.  Servi 
autem  dixerune 
ei,  Vis,  imus,  Sc 
colligimus  ea  ? 

29.Ftait : nons 
ne  fotte  colli-* 
gentes  zizania  o 
eradicetis  limui 
cum  eis  & ttitU 
cum> 


jo.Slniteirraque 
crefcere  utque  ad 
mcflern  , & in 
tempore  mefiis 
dicam  rriefiori- 
fcus  : colligite  . 
primum  zizania 
5c  aliigate  ea 
in  fafciculos  ad 
comburendum  : 
triticum  autem 
congregate  in 
hoireum  meucr. 


"5 1 --  Aliam  pa 
sabolam  propo- 
♦uit  tis  dicens  : 
Simile  eft  regnu 
carlorum  grano 
finapis,  qued  ac- 
cipiens  homofe- 
3ninavit in  agro 
foo: 


11  Qnod  mini- 
mum qnidem  eft 
omnibus,  fen  in  - 
to • , cum  autem 
c event , majus 
eft  omnibus  oie- 
ritus , Sc  fir  ar- 
bor , ita  ut  vo- 
Jucres  ezh  ve- 
n;ant , & habi- 
ten*  in  lamis 
cjSi, 


,x0  COMMENT,  IN  EVANGELISM 

30.  * Smite  utxaque  crefcere  uftque  admcjfew,  id  eft : , eonfummiatio- 
nem  faaculi  , ut  lciiice.t  intcrea  vel  ipfi  Deo  infpirante  corrigaiuur  , 
vel  faltemprofickuat  alii  ex  accaiionc  <Sc  comparatione  , 6c  exerci- 
tatione  alieni  erroris.  * Et  in  tempore  me  ft  is  dicam-  mejforihs , id  eft  , 
Angelis,  quia  eorum  minifterio  finis  adferetur  rebus  mortalibus , 
mundus  ar debit , mortui  fufeitabuntur.  * Colligite  primitm  ^i^ania  , 
feparanda lxialas  a bonis , qui  in  regno  Chrifti , per  totum  mundum 
fparlo  , hoc  ell  Ecclefia  , veiutfcandala  Sc  offendicula  bonorum  tam 
nioribus  quam  dodrina  permixti  fuerunt , * & aliigate  ea  infafeieu - 
los , ut  non  confuse  , fed  pro  modo  perverfitatis  fufc  uniufcujufque 
erroris  pertinacia  puniatur,  inquit  Aug.  quasft.  ilia  12.  ci t . Unde 
ferm.  39.  de  Sanctis , Aliigate  in  fafciculos  , id  eft  , inquit  fimiles  cum 
frmiiibus  , fur.es  cum  furibus , homicidas  cum  homicidis,  6cc. 

3 1 .* Simile  eftregnumc&lorimgrafiofinapis.  Regnuin  cselorum  hie  alii 
volunt  effe  Chriftum,  alii  fidem  Chrifti  , alii  Eccleiiam  , aliiEvange- 
lium,feudodrinamEvangelicam;quod  casteris  verifimilius  eft.Quan- 
quam  in  hujufmodi  locutionibus  tantiim  fignificeturin  regno  cselo- 
rum  , feu  in  regno  Chrifti , fimile  quid  accidere  atque  in  femine  , in 
grano  {inapis,  in  fermento  6cc.  ut  jam  v.  24.  diximus.  Hie  ergo  reg- 
num  caeloruan  ratione  dodrinae  Chrifti  feu  ipfa  dodrina  Evangelica 
comparatur  grano  finapis,  Conditiones  ejus  mirificas  breviter  tangit 
Plinius  lib.  19.C.8.  in  fine  : Acerrimum  fapore  ignei  effedus,  ac  fa- 
luberrimum  corpori  linapt.  Latius  autem  exequitur  lib.  20.  cap. 22. 
Tirtutem  ejus , ad  plerofque  morbos  curandos.  Ex  proprietatibus 
ejus  Aug.  qua:  ft.  Evang.  1.  1.  q.  n.  confideravit  fervorem  , 6c  quod 
venena  expeiiat  : Elilarius  Can.  13.  quod  fit  acre  femen  , mole  mi- 
nimum , cujus  virtus  preffuris  accenditur  , nempe  quia  tritum  vim 
fuam  exerit , ficut  Evangelium  perfecutionibus.  Quamvis  ifta  vera 
lint,  Chriftus  tamenipfe  fimilitudin’em  explicat  in  eo  fitam  effe  : 

3 2.  * Quod  minimum  quidem  fit  in  omnibus  ft  minibus  , ia  eft  , unum 
ex  minimis  omnium  ; nam  femen  rutce  6c  alia  nonnulla  minora  funt  ; 
*Cum  autem  creverit , majus  eft  omnibus  oleribus , id  eft,  maximum  om- 
nium , feu  unum  ex  maximis  omnium  : ita  fcilicet , ut  fiat  * arbor  , id 
eft,  arbufcula.  Lignefcit  enim  ftipes  ejus , Sc  in  locis  maxime  calidis 
longe  (upra  humanam  affurgit:  ita  ut  * volucres  cali  b at i tent  in  r amis 
ejus,  non  tarn  nidulandi  causa, tit  quidam  tranftulerunt  ( neque  enim 
nidos  in  eis  faciunt:)  fed  potius  infidendi  & verfandi  • multumenim 
deledantur  granis  ejus.  Alteram  fimilitudinis  partem  fupprimit 
Chriftus  : quafi  diceret , ita  Sc  dodrina  Evangelica  in  mundo  (emi- 
©ata  inter  omnes  dodrina  abjediffirna  erit  <Sc  minima  , quantum  ad 

pompam 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap,  13.  1S9 

pompameloquentioe  , rationum  naturalium  apparatum  , faecularena 
prcedicantium  authoritatem  , utpote  Judaeis  ficandalum  , GentibuS 
ftultitia.  Sed  fcmel  fparfa  non  ebulliet  in  folia  Sc  herbas  , ficut  do- 
drina  Philofophorum  , quae  nihil  mordax  aut  vividum  habet  • fed 
ere  feet  in  arborem  firmam,  longe  lateque  fufam , quia  firmitate,  fo- 
liditate  , celebritate  , aeternitate  , Sc  fedantium  multitudine  omnes 
omnino  dodrinas  fuperabit  : ita  ut  volucres  caeli  , id  eft  , Reges  Sc 
Principcs , vel  quicumque  ad  coeleftia  fubvolare  volent , lub  umbra 
ejus  viduri  fint.  Idem  ergo  fignificat  hiec  parabola, quod  ilia  Danielis 
de  lapide  , qui  crevit  in  montem  implentem  univeriam  terrain.  Pro- 
prie  eiiim  hie  fignificatur  Evangelii  progrdTus  a parvis  initiis  in  pro- 
digiofam  magnitudinem.  ErRcacia  verb  ejus  indicatur  fequenti  pa- 
rabola , qua  cademdodrinafimilis  dicitur. 

33.  * Fermento,  quod  mulier  alfcndit , feu mifcuit,  quia  pinferefere  ?3.  Aliam  pa^> 
erat  mulierum  ofRcium,  ut  indicatur  etiam  Levit.  26.V.26.  * In  fan- 

nafatis  tribus.  Saturn  menfurae  genus, Ileb.  H&D?  Scab, tria  faeiebant  regnum  caior* 
Ephi,  Sc  tantutn  unica  vice  pinli  folebat,  ut  patet  Gen.  18.V.6.  Sig-  accepmm muiiet 
nificatur  ergo  , quod  , ficut  modicum  fermenti  ingentimaffe  farin®  abfeondu  m fa« 

r o 7 1 * r • r ^ • rin*  fans  trtbus. 

mixtum  luo  lapore  univeriam  pqrvadit,  in  le  converts,  acore  elevat,  donee  fermema, 

levem  reddit.  Sc  fapidam  : ita  Evangelium  quamvis  humile  occulta  vi toturn* 

univerfum  orbem  afliciet , Sc  in  fuam  naturam  convertet.  Singula 

fingulis  applicat  Aug.  lib.  1.  quaeft.  Evang.  q.  12.  ut  mulier  lit  fa- 

pientia  , fermentum  diledio  , quiafervere  facit  Sc  excitat : fata  tria , 

cor  3 anima  Sc  mens  , vel  tria  hominum  genera,  Noe,  Daniel  Sc  Job, 

id  eft  , Ecclefiarimi  Pnepofiti,  continentes  Sc  conjugati.  Plures  alios 

fenfus  vide  apud  Elieron . 

34.  * Ji&c  igitur  omnia  in  farabolis  locutus  cfl.  Caufam  yidetur  34  Hscomnfa 
Marc,  indicare  , cum  addit , front  fotcrant  audit c.  Quo  non  fignifica-  j^paJaboh^ad 
tur  , Chriftum  fe  attemperafie  captui  ipforum  , aut  ut  facilius  para-  turbas  : &nrie 

3 n 1 1 • j -n*  r L • ' parabolis  non 

rentur  ad  myiteriorum  captum  , ut  quidam  inteiligunt , lea  potms,  f0quebaiuc eis 
ficut  ipfe  Chr  ftus  fupra  late  indicant  ,prout  digni  erant : ut  fcili- 
cet  qui  polEt  capere  caperet , Sc  ad  interrogandum  fufeitaretur  , in 
cceteris  vero  fub  parabolarum  cortice  c&leftis  dodrina  fine  profana- 
tione  lateret : ita  ut  hac  ratione. 

3 $ • * Impleretur  quod  dictum  cratfer  Profhetam,  qui  tvpum  gferebat  ^ s 
Ghrifti  Domini  , live  David  i lie  fuerit , five  Afaph  , cui  attribuitur  e?ai  per  Prophe- 
Pfalmus  die  77.  * Aferiam  in  farabolis  os  meum.  Q 10 -fignificat  ea  , 
quae  in  Pfalmoillo  narrantur,  tanquam  in  populo  Hebraeo  gefta,elTe  boiis  cs  meum 

c ,,  r n ^ r r • O "rudabo abfconv 

typos  Sc  parabolas  rerum  ruturarum  , ablconditaque  contmere  bi-  d u a coniUtu-. 
cramentaut  Ilieron.  hie  fimb  Apoftolus  i.ad  Cor,  10.  v.  11;  in  quo  tionemundi*. 

Y z ipfo 


170  ( comment,  in  evanc-elium 

ipf°  paratollco  loqucndi  modo  indicatur  Chriftus  ei  fimilis  futurus. 
in domtimt&  ac-  * Erufttbo  abffondita  a conftinitione  rnutidi. Idem  ftgnificatur  quod  prx- 

ceflerunt  ad  eum  1 * * • .i  • i • • i rv.  • n . r ...  , 


undam  mv 


di.'cipuii ejus,d  - cedenti  henViftichio,id  eft, inftar  fcaturiginisore  meo  profui 
ccntes ; cduccK  fter’a  regnl  cxleftis , qux  ncmini  ab  initio  creationis  mundi  patefada 

nobis  parabo'ann  ^ ^ x * 

Eizaniorom agri  lUllt. 

37.  Q_ii  refpondens  ait  il'is : Qui  feminat  bonum  ferr.en  , eft  filiu?  horrini*. 

5 s.  Acer  autem  eft  rrtiRcus.  Bontm  veic  ictr.-en  hi  fum  filii  regr.'.  Z.  zmia  aufem  , filii  funt  nequam. 

3 9 lnimicus  autem, qui  l'eminavit  ea.eft  diabolus.Mefiis  vet6,coniun.matio  !*culi  eft.  McCoxes  autem  Angeli  funt. 

40.  Sicut  ergo  colligpmui  z z n a , & igni  comburumur  . fie  erir  in  confummatione  farcuh. 

41 . Mittet  fi’ius  hominis  argelos  l'uos  , Jk  coifigent  de  regno  ejus  omnia  icandala  , & eos  qui  faciunt  iniquiiatem; 
4 i.  Et  mittent  eos  in  caminmu  ignis,  lbi  erit  fieius , Sc  ftndor  deniium. 

43.  Tunc  jufti  falgebum  ficut  {ol  , in  rog  mo  Pauls  eorum.  Qui  habet  •»ures  sudiendi  , sudiat. 

44.  simile  eft  44.  * Simile  eft  regnum  c&loriim  tbeftiuro.  Duabusp/aecedentibuspa- 

thefaUuTo7bfccm  rabolis  ftgnificata  fait  virtus,  8c  efficaciaEvangelicx  dodrinx;duabus 
dito  in  agro  ; feqUentibus  ejus  pretium.  ltaque  thefaurum  abfconditum  Hieron, 
SftTomo  /abf.  putat  efte  Verbum  Dei  abfconditum  in  carne.  Aug.duo  Teftamenta, 
cond't,  5c  pra  vej congruentius ad  praecedentia,  eadem  dodrina & fapientia  Evange- 
dii  ,ac  venditu-  lica  de  regno  ccclorum , quia  inseftimabilis  pretii  eft  j * Abfcondito  in 
betV & 'emit  a-  Agro : l’evera  a fceculo  in  myfterio  abfcondita  fuit,per  typos  ta.i- 

jruro  ilium.  tum  8c  parabolas  in  veteri  Teftamento  ftgnificata , 8c  revelatapoftre- 
le  e ft  re  gnu  mTe  • n^is  temporibus.  * Oticm  qui  invenit  homo  alfccndit , id  eft , abicondi- 
lorum  homini  turn  eflefcivit,  tacuit , ncmini aperui t , ne fcilicet ftbi  praeriperetur. 
renu  bonasma*  Quo  ftgnificatur , thefaurum  ilium  Evangelicum  inventum  , non  efte 
gaiitas.  jadanter  oftentandum,  fed  in  corde  prpcul  ab  humanis  laudibus , ut 

4s.  invent  a air  Grepor.cuftodiendum.  * Et  pr&  vaudioitlius , infperate  invent!,*  Ven- 
margsritaabiic,  dit  ti/iiverf.i,  qu<t  knbet,  & emit  agruin  ilium,  id  eft, omnium  libenter  ja- 
riaTqu«  habult"  fturam  facit.ut  ilium  ob  tine  at.  Quo  indicatur,  thefaurum  ilium  cun 

^cemiteatr 


omnium  omnino  rerum  chariftimarum,ctiam  ipfius  vitae, ja&uraeflfe 
comparand um  5c  fervandum , ft  aliter  obtineri  non  poteft.  Confor- 
miter  plane  ad  illud  Lucae  14.  v.  33.  Otii  von  remntiat  omnibus , quA 
poftidet  3 non  pete  ft  mens  cfj'e  difiipulus.  Eodem  omivno  fpedlat  parabola 
fequensde  margarita,prout  utrumque  declarat  Baftl.in  Reg.8.fuftiis 
difputata.  Omnibus enim  ftudiis,  curis,  amoribus  8c  rebus  pretioftfli- 
mis  , ut  funt  thefaurus  8c  lapides  pretioft  , cxleftis  ilia  fapientia  de 
regno  cxlorum  ailequendo  prxferenda  eft.  Unde,  quia  multi  ab  ifta 
animifortitudine deficiunt  , ne  quis  putarct  omnes  , q.ii  invemunt 
thefaurum  ilium  , etiam  re  ipsa  regnum  cxlorum  affequi , apte  (ub- 
jungit  aliam  parabolam  : 

Simile  eft  regnum  ca  lor  uni  ftigetu  miff  a in  mure.  Sagena  haec 


ve. 


47,  Tterctn  fi-  47 

SioSmTfgcnjc  cftlivangel«capr»dicatio,  ut  Auguft.  ferm.  21.  de  diverlis  c.  3 
n.jfl* in n.are,&  (quod  in  idem  lediO  ut  idem  ferm  c.cap.i.  8c  alibi  fxpiffime  contra 

ex  otnr.i  genert  ,n  , r ' , r -nr  r • * • 

*i. train  ccrigxfc-  Donatiftas,  eft  lpia  lxclefta,quae  inftar  lagenx  leu  retis  mittitur  in 
gictu  wire,  id  eft,  inquit,  in  hoc  fceculum,  fludibus  feu  tentationibus  tur- 

bulen- 


SECUNDUM  MATTI-IMJM  Cap.  p,.  171 

bulentum  , tempeftatibuspericulofum  , naufragiis  moleftum  3 ubi  fe 
invicem  homines  quad pifces  devorant.  * Ex  emni  genere  pifcium  con- 
grcganti , quia  tarn  bones  qitam  males  congregat  Fide  , Scripturis , 
Sacramentifque  Chriftianis,  quibus  incluii  indiferete  in  mundo,velut 
mari , natant. 

48.  * Guam,  cum  impleta  ejfet  ,cum  fcilicet  plenitudo  Gentium  in-  . -48.  Quam  arm 
traverit,  * educentes,  & fecus  litnis  fe dentes,  quiaeducetur  Ecclefia  ex  duTemest&i'ecos 
fluxis  6c  inftabilibus  firculi  hujus'undis  ad  ftabilem  ilium  immortalis  ^^jedeme5  a 
vit^e  ftatum  , velut  in  littus , * clegerunt  boms  in  vafa.  Vafa  funt  San-  in  vafa , maios 
<ftorum  fedes , & beat#  vitas  magna  iecreta  , quo  non  omnes  perve- 
niunt , qui  Chriftiani  appellantur  , ut  idem  Serm,  12 1.  Reliqua  in  49  s;c  erir  in 
parabola  maniLfta  tunt.  feruii  ; exibunt 

52 .*ldeo,  quiainteilexiftis  myfteria,  & pretium  eorum,  ne  putetis  tabun\3mfhsPde 
vos  vobis  tantum  debere  faperc  : Nam  * omnis  Scriba  dottus , id  eft  , medio /uftorum. 
do&oi*  Evangelicus,qui  bene  conftitutus  eft,  *in  regno , Greece  ad  reg  s°'  Et  m,nent 


eos  m caminum 
* Si - '&nis  ; ibi  erii 

id  eft  , iimilis  effe  debet  bono  patrifa-  demium  ftndt* 


num , Cdlorum : hoc  eft  ad  myfteria  regni  caslorum  praedicanda  , 
wilis  efi  homini  patrifamilias 
milias , qui  non  fibi  foli  refervat , fed  * profert  de  thefattro , penuario  hi c o m ^ ^ i - 
fcilicet , id  eft  , non  vivit  in  diem  , fed  ex  annona  , cuamdiu  ante  cuntei.-etiam. 
collegit  acrepofuit,  profert  convivis  * nova  & vetera,  id  eft,omnium  ided  omnis  feri- 
ciborum  genera  , ut  omnium  neceftitati  6c  palato  faciat  fatis.  Quo  nocxfolum^i’ 
fgnificatur  dodorem  regni  cadeftis  ex  feientiae  thefauro  , jam  ante  miiiseft  honmn 
longa  meditatione  , contemplatione  , exercitatione  praeparato  , pro-  profert  de  hie. 
ferre auditoribus  pro cujufque  captu  & ftatu  omne  do&rinae,  exeirt-  nov'a 

plorum,  ac  parabolarum  genus  ,-adeoque  confequenter  tarn  ex  veteri  si-  Et  faflum 
quam  ex  rtpvo  Teftamento  , nova  fcilicet  myfteria  veteris  Scriptures  (uVmaTtje’Ss* 
teftimonii'  illuftrando  , ut  paftimChriftus  facit.  Namiftua  hie  fimul 
effe  infinuatum  , quidquid  improbet  Calvinus , docent  unanimiter  4 J c' 
vetcres , Ililar.  Hieron.  Chry  foft.  Euthymiusin  hunc  locum,  Iren, 
lib.  4.  c.  21.  Aug.  quseft.  16.  in  Matth.  Athanaf.  Sc  alii. 

S’ 4 c lum  autem  veniffet  * in  patriam  fuayn.  Triplex  erat  Chrifti  *4  Et  venLn* 
patria  , Bethlehem  , ubi  natus  eft  , Capharnaum,  ubi  frequenter  ver-  dofeba^eos'3'^ 
latus,de  quofupra  e.  9.  v.  1.  Sc  Nazareth,  ubi  educatus  , quam  hie  (ynag°8is  corn. 

• TV  • 1 r ✓ ^ , . ,l  1’a  ut  miraren  iir 

inteliigi  ex  Luca  patet  c.  4.  v.  16.  * Docebat  cos  m Synagogis  eorum  , & dicerent  un- 
id  eft  , Svnagoga : ncque  enim  plures  videntur  fuiffe  in  tantillooppi-  b^c^Sc  vinuies* 
dulo  : nifi  per  Synagogas  ipfos  conventus  hominum  intelligas , quo 
modo  Concio , Sc  Ecclefia  dicunturipfe  popalus : * It  a utmirarentur 
& dicerent : Vnde  huic  fapientia  hac  , cum  fcilicet  litterns  non  didi- 
•jerit , ut  eft  Joan.  r].v.i^.*&  virtutes } id  eft  ; miracula , feu  po- 
^ftas  patranditam  mirabilia  } 


*72,  COMMENT.  IN  EVANGEL1TJM 

Fj.  NofineVic  55*  * ^omc  tfifabri  filins  ? Marci  C.6.V.3.  dicunt,  ncme  hie  eft 
?'ft  fabri  hiiusr  faker*  Vel  qui tamquam fabri  fiiiusetiam  faber putabatur.ut  Aue.Ub. 
jus  dicirur  Ma-  i.de  conienlu  bvang.  c.  42.  vei , ut  venlimile  , quia  vere  fabrilem 
cjus’.  ^ac^us^  cxcicuit.  Hilarius  hicfabrumferrarium  fuifie  putat,alii  mura- 
f<  jofeph,  6c  si.  num:  Juftinus,  Author  antiquiffimus,  Dialogo  cum  Triphone  clare 
mon  ,&  judas . ^ eurL1  aratra  & jUga  bourn  confecifle  , hoc  eft  fuifie  lignarium* 

Cui  confentit  Ambrof.  ferm.  quodam  de  Nativitate  , 8c  Author  ope- 
ris  imp  erf.  Unde  ille  apud  Sozomenum  lib.  6.C.2.  arcam  ligneam  fa- 
bricat  Juliano  ad  mortem.  Ex  quo  patet,illam  & tunc,  ficut  Sc  nunc 
eft,publicam  fuifie  opi.nionem.Unde  8c  nonnulli  volunt,quia  tradant 
fabrilia  fabri , eum  fub  jugi  8c  aratri  fymbolis  Evangel ium  luum  pro- 
pofuifle,  Matth.  11.  v.29.  8c  Lucae  9.  v.  ult.  * Nonne  mater  ejns  did - 
tar  Maria  , nullo  fcilicet  dignitatis  aut  honoris  titulo  iiluftris  aut 
nota,  * & fratrcs  ejns , id  eft,  cognati,  Hebraifmo  vatde  ufitato,  * Ja- 
cobus, qui  c.  10.  v.  3.  dicitur  Alpbai,  fcilicet  ftlius,  8c  Marci  1^.  Ja- 
cobus Minor,  unus  fcilicet  ex  Apoftolis,*  8c  * Jcfeph,  Jacobi  jam  didi 
frater  , ut  eft  cap  27.  v.  56.  Ubi  fmiiliter  conftat , utrumque  fuifie 
fiUum  Marias  ,qu  as  Joan.  19. vocatur  Cleophas, fcilicet  flia,ut  Hieron, 
lib.  contra  Helvidium  5 eratenim  uxor  Alphas!  Quamquam  proba- 
bile  fit,  Alphaeum  8c  Cleopham  eundem  efle,  cujus  uxor  Maria  fue- 
rit, mater  omnium,  qui  hie  nominantur.  * Et  Simon.  Eufel  i is  lib.  3. 
hift.  c.  10.  ex  Hegefippo  tradit  Sciftum  fuifie  Ilium  Cleophce,  fra- 
tris  Jofephi,  mariti Manse  Virginis  : * Et  judas , Lucas  6. v.  16. voca- 
tur Jacobi  , fcilicet  frater  • ficut  8c  ipfemet  fe  vocat  initio  Enftolae 
fuse.  Itaque  quatuorifti , '/  acolus  , Jcfeph  , Simon  , Sc  Judas  fratres 
erant  , filii  Marias  , uxoris  Cleophas  , alias  Alphasi,  fratris  Jofeph. 

5s.  Et  Torores  56.  * Et  Jorores  ejus  , id  eft  cognatae  , non  ex  materno  genere  , fed 
nesS’  apud6  °nos  paterno,  ut  indicat  Aug.  qussft.  17.  in  Matth.  hoc  eft  patrueles,nep- 
funt;  unde  ergo  tes  fcilicet  Jofephi  ( qui  putabatur  pater  ejus  ) ex  fratribus  aut  fo- 

huic  omnia  ifta?  XTJ  1 r.  } r • 

ronbus.  Nam,  ut  Hieron.  loco  cit.  Miraris  , mquit , u errant  m 
fratribus , qui’ferrant  in  patre  ? Eodem  modo  seftimentur  8c  fratres, 
quoasftimatus  eft  pater. 

57.  Et  fcanda-  f 7.  * Et  ftm  andaliscab  antttr  in  eo?  id  eft,  offendebantur  educationis  8c 
jcSw^urem  di-  profapix  humilitate  ,feu  impinge  bant  in  eum  , velut  in  lapidem  of- 
xiceis  : non  ell  fenflonis,  ita  fcilicet,  ut  propterea  non  crederent  eum  efle  Meftiam  : 
honored  niff  in  forte  8c  malis  artibus  , ut  alias  fad  11  pi  eft  , fapientiam  ill  am  8c  vir- 

patria  ma , & m tutes  tribuebant.  7 efas  autem  dixit  eis : non  eft  Propheta  fine  honor e niji 
domolua.  J J 1 . * 1 • n.: 

in  patria  , C 7c.  Famiharitas  enim  contemptum  parit,  8c  pluris  oeiti- 

mantur  peregrinaquam  domeftica  : denique  quia  , ut  Hieron.  pro- 

pemodum  naturale  eft  , civescivibus  invidere  , dum  gloriam  contri- 

b lilis  fuam  confufionem  put  ant. 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.  14.  _ 173 

j8.  * it  non  fecit  ibi  virtutes  malt  ns.  Paucos  enim  tantiim  infir-  js  Et mn  re- 
in os  curaffe  notat  Marc.  c.  6.  v.  5.  * Propter  increduHtmem  ecrum.  SLim/p'roSlS 
Mraculis  enim  Chriftus  fidem  lolebat  pr«req,airere  , ut  fuprii  c.  9. 
v.  28.  8c  alibi  paffim.  Ufque  adeo,  ut , fi  qui  increduli  aut  curiofi  01  * 

ilia  peterent,  nunquam  faeeret,  ut  patet  in  Herede,  Lucs  23. in  Plia- 
lifceis,  Matth.  12 .6c  in  Hasret.icis  etiam  hodi-e  , qui  cum  ea  maxime 
videre  velint , minime  vident , quia  ex  incredulitate  ea  petunt.  Et 
htec  eft  ratio,  eur  Marcus  dicat,  Jsonpoterat  ibi  vi rtutem ti U am  jfa ere  ^ 
nempe  quiamiraculis  lndrgni  erant,  8c  res  incongrua. 


CAPUT  DECIMUM  - QUARTUM. 

1.  TX  E morte  Joannis  dicemus  Marci  6.  de  multi plicatis  veto  pu- 
U nibus  Joan  6 . ubi  accuratius  ifta  narrantur. 

x.  m i!lo  tempoie  auuivit  Hercules  Tetraicha  fan?  am  Je(u : 

2.  Et  ait  pueris  liiis  : hie  eft  Joannes  Baptifta  : ip  ie  fur  rex  u a mortuis  , ti  idco  virtutes  eperanfur  in  eo. 

3.  Herodes  enim  tenuitjoannem  , tc  alligavit  eum  : & pofuit  in  carcerem  propter  Herodiadem  uxorem  fratrisfm* 

4.  Dicebat  enira  illi  Joannes : non  licet  tibi  habere  earn. 

5 . Et  volens  ilium  occidere  , timuit  populum  quia  ficut  prophetam  eum  habebant. 

6.  Die  autem  natalis  Herodts  , laUavit  lilia  Herodiadis  in  medio  , ti  placuii  lierodi. 

7.  Unde  cum  juramento  pollicitus  eft  ei  dare  quodcunque  pcftulafiet  ab  eo. 

8.  At  ilia  praemonira  a matte  (ua  , da  mihi  , inquit , hie  in  difeo  caput  Joannis  Baptiftar. 

9.  Et  contnftatus  eft  rex  : propier  juramentum  autem  , ti  eosqui  paiitei  reemnbebant , juffit  dari. 

10.  Mifitque  ti  decollavit  Joannem  in  carcere. 

j r.  Et  al latum  eft  caput  ejus  in  difeo  , & datum  eft  puella:  , ti  ariulit  matri  fuar. 

1 z.  Et  accedentes  dilcipuli  ejus  tulerunt  corpus  ejus , ti  fepelierunt  illud  : ti  venientes  numiaverunt  Jcru. 

1 j.  Quod  cum  audifiet  Jefus,  fecefiit  inde  in  navicula,  in  locum  defenum  feorlum  : & cum  audiftent  turba,  fecut£ 
funt  eUrn  pedeftres  dc  civitatibus. 

1 4.  Et  exiens-vidit  turbam  niultam  , tc  raifertus  eft  eis , & curavit  lanruidos  eorum. 

x 5.  Velpere  autem  faifto  , acceflerunt  ad  eum  diftipuli  ejus  dicentes : defertus  eft  locus , ti  hora  jam  practeriit : di- 
tr.itte  uubas  , ut  eutrtes  in  caftella  , emant  (ibi  etcas. 

16.  Jefus  autem  dixit  eis  : non  habent  necefle  ire  : date illis  vos  manducare. 
j 7 . Kefponderun:  ei : pon  habenuis  hie  nili  quinque  panes , ti  dues  pifees. 

1 S.tQui  ait  eis : afterte  mihi  i!!os  hue 

1 9. *Er  cum  juflifiet  tutbam  difcumberefuper  foenuro  . accepris  quinque  panibus,  & duobus  pifeibus , afpiciens  in 
Citium  benedixit  , ti  fregit  & dedit  d:fcipulis  panes , dif.ipuli  autem  tui bis 

20.  Et  manducaveruntomnes  ti  faturati  funt.  Et  tulerur  f reliquias  , duodecim  coplf  nos  fragrrentorum  plenos, 
2t.  Manducantiurn  autem  fuit  numerus , quinque  tnillia  virorum  ,,excepiis  mulieribnsi,  be  parvu’is. 


22.  * Etftatim  Jefus  comptilit difcipnlcs  afeendere  , eo  quod  inviti  ab 
eo  divelierentur  , turn  propter  fe  turn  propter  ipfn^n  , eo  quod  nox 
inftaret  , dc  nullcc  eflent  naves  quib  us  fe  qui  p offer,  Ideirco  autem 
verifimi liter  eos  abeiTe  Chriftus  voluit , partirn  ne  facile  cum  turbis 
confpirarent  , cogitantibus  eum  in  Re-gem  toll  ere  , ut  narrat  Joan, 
c.  6.  v.  i^,  partirn  ut  expeditiiis  turbx  dunitterentur  ( ut  hie  indi- 
catur  ) difeipulis  jam  profcdlis , partirn  ut  foius  oraret , Sc  denique 
ut  fequenti  miraculo  pararet  viafn. 

23.  * Et  dimrffa  turbo; , id  eft,  cum  verbis  valedixiftet,  8c  abir-e  juf- 
fiffet  , tametfi  ibi  tota  node  nianferint,  Sc  eum  expedaverint , ut 
patet  Joan.  6 . v.  22.  Sc  feqq.  * Afcendit  in  merit em , ut  vimturbse 
fugeret , volentis  eum  creare  Regem  , ibid,  * Solus  tr are  , id  eft  ut 

ibi 


22.  Et  fhtto) 
conipuht  Jelus 
difcit-ulos  afeen- 
dere in  navicu- 
iam  , ti  prece- 
de! e eum  trans- 
freunn  , donee 
dimiiteret  tu&- 
bas. 


23.  Erdimifla- 
turba  afeenditin 
montem  foius 
orare.  Ve  pere 
autem  fafto  fo- 
ius erat  ibL 


174  . COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

ibi  folitarius  oraret.  Seceffum  Sc  folitudiaem  amat  oratfo  : unde  &? 
Chriftus  pleruniquemontesSc  defertaqu^rit. 

2 \ . Naviciih  24.  * Navicula  autem  , in  qua  difcipuli  erant  , * in  medio  mart  Ge- 
mad™ j'afiafaluu  uefareth  , id  eft , in  profundo  , * jattabatur  fluttibus ..  Notat  periculi 
ei^mib?onttaJius  magnitlu*“lcm  : * At  etiim  contrarius  vcntus  , quem  Chriftus  ipfe 
vemus.  poft  d fceffum  eorum  videtur  fufcitaife  , ad  probandam  eorum  fidem 

acconftantiam. 

25.  Quartaau-  2j.  * Quart  a autem  vigilia  metis , qure  eft  poftrema  nodispars^ 
ftis  venitad  eos  appetente  l'cilicet  diluculo  , diciturque  Vigiiia  matutina  Exodi  24.  va 
an.-buians  fuper  24.  Nox  enim  tota  in  quatuor  partes  dividebatur,  quae  Latinis  di- 

cebantur  Vigilias,  Graecis  vero  Sc  Hebraeis  Cuftodiae,  eo  quod  quatcr, 
fingulis  ternis  horis,  vigiles  feu  cuftodes  mutarentur  , juxtadifcipli- 
nam  militarem.  Itaque  tota  penc  node  cum  tenebris , vento,  fludi- 
bus  ludati  tuerant , * Venit  Jefus  ambulant  fuper  mare  , adhuc  fludi- 
busturbidum  ac  furens.  Ex  quo  colligitur  , quod  mare  non  cefferit 
veftigiis  ejus  , hoc  non  proveniffe  ex  aliqua  confolidatione  unda- 
rum,  inftar  glaciei,  ne  diftluerent,  fed  potius  ex  eo,  quod  gravitateni 
corporis  impediret , ne  pro  natura  fua  deorfum  vergendo,  aquas  fin- 
deret.  Quo  vilo  difcipuli 

26.  Etvidcntcs  26.  * Turbati  funt.  Nimis  brutam  ignorantiam  Sc  craflum  ftupo- 

^nbubmem 316  rem  h°cvocat  Calvinus  in  Harmonia  ; fed  ipfemet  refutat  fe , in 
turbati  funt  ,di-  Joannem  feribens  : Fieri  , inquit , non  poteft,  quin  confternatio  nos 
jhanVafnia eftTt  invadat , vifo  fpedro.  Nam  Evangelifta  notat , eosputaffe  , quod 
p‘*  limore  ck-  corpus  grave  ambulans  fuper  mare,  quod  pr#  nodurnis  tenebris  non 

dignofeebant,  eflet  *phantafmay  id  eft,fpedrum  feu  illufio  diabolica: 
cujufmodi  etiam  iis,quibus  apparent,  fubinde  nocere  folet.  CunVigi- 
tur  clamayiffent  , confusa  lcilicet  Sc  incerta  voce  , quod  magni  ti- 
moris  indicium  fuit, 

27.  statimque  27.  * Statim  locutus  efi  Jeftis.  Ubi  enim  fumme  periculum  crevit 
jeius  iocutus ett  Dei  auxilium  adelfe  folet.  Nam  in  ifta  hiftoria  fpeculum  datur  5 
bece  fiduciam  : quomoGO  Deus  Ftdelesluos  tentare  , probare  , in  extremum  pericu- 
tuucre” : n°llte  lum  ac  timorem  adducere  , aedenique  liberate  folet , lit  pulchre  Sc 

latius  expendit  Chryfoft.  Horn.  15.  in  Matth.  * Habete  fiduciam  in 
me  praefentem.  Quia  veroeum  In  tenebris  non  dignofeebant  addit : 

* Ego  fum  , non  fpedrum  : nam  , ut  Hicron.  ex  voce  fibi  nota  pote- 
rant  eum  agnofeere.  Itaque  * nolite  timere  , five  a ipedro,  five  a 
mari.  Simul  autem  cum  voce  pacem  animofamque  fiduciam  animis 
infudit.  Ille  enim  folet  eife  effedus  vocis  Dei  loquentis  , non  tan- 
tum  fignificare  fed  cum  dido  etiam  efticere  ; apparendo  timorem  , 
loquendo  afferre  tranquillitatem  : fpedrac  contrario. 


28.*JRf- 


SECUNDUM  MATTH£UM.  Cap.  14.  17* 

&&§.  * Reflondens  autem  Petrus , dixit : Domine  ,fi  tu  es . Multis  mo-  /’•; 
Sisreprehenditur  hie  a Calvino  Petrus,  infirm*  Fidei,  inconfidera-  x5< ; Donv  ,• 
tionis  , temeritatis,  ftultiti*.  E contrario  Hieron.  Hilar.  Chryfoft. 

Theophyl.  hie  , Sc  Aug.  ferm.  13.  de  verbis  Dom.  extollunt  Fidem 
Petri  , Sc  ardentiftimam  charitatem.  Itaque  quod  dicit,  Si  tu  es,  non 
de  Chrifti  virtute  dubitat , fed  de  perfona  ; nanVSc  fpe&rum  poterat 
effigiem  Sc  vocem  ejus  mentiri.  Proinde  ex  modeftianon  dicit,  Veni 
ad  me  , fed  ex  magnitudine  fidei  de  Chrifto  dicit , *Jube  ,ita  fcilicet 
ut  res  ipfa  fequatur-nam  Sc  hoc  fpedrum  jubere  poterat : ex  ardore 
vero  dile&ionis  addit,*we  venire  ad  te, id  eft, non  vanitatis,non  often- 
tationis  causa,  fed  ut  tibi  adfim,  te  clarius  cognofcam,  venerer,  am* 
plc&ar  , tecum  earn.  Nam  Chriftus  videbatur  navem  prastereundo , 
iter  reliquum  pedibus  velle  conficere  , Marc.  6.  v.  48. 

29.  * At  ipfe  ait , Veni : non  ut  ftultitiam  Petri  experientia  redar-  Atipfeait* 
gueret , ut  Calvinus  garrit , fed  ut  Chriftus  fe  verum  dixiffe  proba-  denf  Petrus ce<?e 
ret,&  Petri  fidem  charitatemque  commendaret.  *Et  dependens  Petrus  terfuper^j!? 
eo  quod  efftcaciam  jubentis  ex  infufa  animi  fecuritate  fenfiiTet , Sc  ut  vemret  adje« 
tentanti  aquse  non  cederent  : ideo  enim  non  dicitur  profiliifle  in 
aquam  , ficut  fecit  Joan.  21.  fed  defeendifte. 

30.  * Videns  vero  ventum  validum, ocuiis  fcilicet  abadjutore  in  pc- 

riculum  deflexis,  cum  tamen  jam  eflet  Chrifto  propin- 

quior:  fed,ut  Chryfoft. Horn.  £ 1.  haec  eft  human*  naturse  conditio, 
ut,  difficilioribus  nonnumquam  fuperatis , fuccumbat  in  minoribus. 

Itaque  * aim  ccefifi'ct  inergi  , metumfequente  diffidentia,  difudentiam 
periculo  fubmerfionis , * clamavit  dicens  : Domine  , falvum  me  fac . 

Nam  pericula  magna  excitare  folent  fopitam  Fidem  ac  diledtionemi. 

H*c  enim  verba  funt  nihil  dubitantis  de  auxiliatoris  poteftate  : Sc 
ideo  , revivifeente  ejus  Fide  , 


fum. 


30.  Videns  ver6 
venturavalidumj 
timuir  , 6c  cum 
ccepifiet  mergi 
cbmavit  dicens : 
Domine  falvura 


me  fac. 


3 1 .*Continuo  fefus  extendens  m a num  apprehend  it  eum:  Sc  iterum  am-  3 r.  Er  continue 

* us  extendens 

oianum  appre- 
hend: t eum  , Sc 
Utiili:  roodicac 
fidei . quare  du- 
bitafti : 


bulare  coepit  fuper  aquas,  tantum  feiiicet  fpatii  revertens,  quantum 
a navi  ad  Chrlftum  ambulaverat , prout  notat  Cyrill.  Catechefi  p. 
Ut  ergo  feiret  non  a ventis,  fed  a Fidei  imbecillitate  periculum  pro- 
venifie  , addit  Chriftus : 

* Jsiodica  fidei  , quare  dubitafti  ? Non  de  potentia  jubentis  quia 
alioqui  non  invocaffeteum  ;fed  quare  animo  flinftuafti  ? Greece  eti- 
$a.rrcL$  , id  eft  , cur  hue  illuc  animus  tuus  impulfus  fuit  > Significatur 
fcnim , fid  u ci  am.  Sc  confequenter  Fidei  vlgorem  ex  furentis  maris 
metu  remiffiorem  fa  drum  , ficut  contingere  folet  iis,  quibus  animus 
nunc  in  pericuh  magnitudinem  , nunc  in  auxtlium  Dei  defigitur , 
quamvis  de  potentia  Dei  nihil  fpeculative  dubitent. 

Z 3 2.*  Ft 


•S  • Et  cum  af 

Ctv-'  f—  m n ' 
Vir  ccflavi. 

fciuius. 


)$  Q>i  aurerr  in 
Mav:  ula  eiani 
vene  unt.Sc  sck 
ravr»um  eutn.tv 
centes  : vtre  Fi- 
lias  Dei  es. 


34.  Et  cum 
ttansfretaflent 
vcnerunt  in  ref 
xam  Genelar. 


3 ^ . Et  cum  cog 
rov.flent  cum 
viri  loci  illiiss  , 
miferunt  in  uni 
verfam  regionem 
illam , &c  obtule- 
runt  ei  omnes 
ir, ale  habemes. 

36.  Et  rogabant 
eura  ut  vel  fim- 
biiaai  veftimenti 
ejus  tangerenr. 
Et  quicumquere* 
tigerunt  falvi  fa- 
Cii  funr. 


1.  Tunc  aceef- 
ferunt  ad  cum  ab 
Terofotymis  Ser- 
bs , & Fhariiaci 
(kccaics ; 


17 6 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

3 2.  * Et  cum  aftendijfent  in  naviculam.  Unde  quod  Joan,  dicit  ,Pa- 
lucrunt  cum  a cc  ip  ere  in  uavem  , fic  intelligendum , ut  non  excluda  ur 
accepti o , fed  tantim  ut  voluerint  accipere  , tamquam  diu  cum  ipfo 
navi  atari , cum  tamen  navis  ftatim  ad  terrain  appalfa  fuerit,ut  ibi- 
dem di  it  ; quod  tertiura  erat  miraculum  : quartumvero,  quod 
* ccjf.'iitventus. 

3 y j/ubus  moti  dixerunt  11 , qui  in  nayiculaerant , * vere  Filins 
Du  es : non  adoptione,  t vir  jaftus,fed  natura,  qaalem  te  prxdicas. 
S c enim  inteliexerunt  Chr.fti  verba  etiam  Judae^Sc  ha  d.-  caufaeum 
Joan,  io.lapidare  volu.ruat,5c  Joan.  19. fecundum  legem  fuam  mori 
debere  dixerunt.  Allegorice,  mixto  ienfu  moraii,  tradat  hlftoriam 
totam  Aug.  Trad.  25.  in  Joan,  led  late  Sc  ex  profeilo  toto  ferm.22. 
de  diverf.  Naviculaenim  eft  Ecclefia ; fladus,  tentationes  Sc  adver- 
fitates;  difcipulorum  pavor  , concurbatio  Fidelium  ;fed  Jeius  , cum 
folus  a refurredione  iua  in  monte  {it,ambulatfuper  omnes  tumores, 
fLidus  , & Principatus  hujus  mundi , in  fine  tranquillitatem  fuis  al- 
laturus.  Sapplet  nonnulia  qu.  ij.  1.  1.  queeft.  Evang. 

34.  * Ft  cum  transfretajfent,venerunt  in  terrain  Gene  far.  Confundunt 
hanc  terrain  nonnuih  cum  terra  Geraieqorum  de  qua  c.  8.  v.  28 . fed 
certum  eft  eos  falli.  Nam  Gerafa  erat  trans  Jordanem  ; Gene  far  cis 
Jordanem  , prope  Bethfaidam  , Hebraice  dicitur  Genereth  , Latinc 
mollius  Genefar  vei  Genefareth.  Eftque  turn  civitas  , turn  terra  , pro- 
tenfa  juxtalacurn,  eodem  nomine  appellatum,natura  Sc  pulchritu- 
dine  admirabilis,  prout  earn  deferibit  Jofeph.  1.  3.  de  be  1.  Jud.c.  18. 

36.  * Et  rogabant , ut  vel  fimbri  am  veftimenti  ejus  t anger  ent  .id  eft  , 
ut  vel  ifta  minima  lacillimaque  acceflione  ad  Chriftum  , fe  fanari 
permitteret.  Su perftitione  implicitos  eos  vocat  Cal vinus  hic,eo  qubd 
ad  tadum  veftis  reftringerent  Chrifti  gratiam  : cum  potiiis  Chrifti 
gratiam  Fidei  magnitudine  ad  veftes  extenderent.  Unde  cum  Chriftus 
miraculis  fuis  non  foleatfuperftitionem  confirmare,  ut  hie,  Sc  Matt, 
9.  v.  22.  fimilem  tadum  veftis  etiam  voce  laudaverit ; firmum  manet 
argumentum,  procultu  Crucis  Domini  Sc  reliquiarum,  quern  CaU 
vinus  hmc  ftabiiiri  metuebat. 

CAPUT  DEC1MUMQJJINTUM. 

1 .*r~r^Vnc  acctjferHnt  Scribe  & Pharif&i  ab  Jerofolymis : tanquam 
i qui  ibi  caeteris  fandiores  atque  dodiores  haberentur,&  ideo 
gloriae  Chrifti  magisinviderent.  Nam  alioqui,  ut  Chryfoft.S:  Theo- 
phvl.  notant , per  omnia  locadifperfi  habitabant,  eo  quod  plerioue 
efient  Levitx.  Cum  ergo  Chiiftum  non  poflent  carpere  , carpunt 

difei- 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  iy.  ,77 

difcipulos,  non  de  tranfgrefEone  Legis  Dei , fed  de  traditione  fenio- 
rum  , feu  majorum  violata.  Nam  illarum  contemptus  redundabac 
in  Phari/jEOS  ,qui  eis  fuccedebant,  & fimilium  traditionum  grant  ar- 
chite&i.  Et  haec  fuit  ratio, cur  acrius  eas  tuerentur,quam  Leges  Dei. 

Caput  autem  accufationiserat. 

2.  * Non  enirn  lav  ant  mams  faas , cum  pattern  manducant , id  eft,  inter  *5^”*^“* 

manducandum.  Non  enim  loquuntur  de  vulgari  illalotione  , quse  diuntur  rtaduioW 
ante  cibum  civilis  honeftatis  causa  adbiberl  folet,  fed  de  religiofafeu  enim °ia vane 

fuperftitiofa,  qua,  ut  Marcus  ait,  non  comedebant , nib  crebro  lave-  manus  fua?  cum 
rint  manus,  fcilicet  tarn  ante,  quam  inter  comedendum  : item  quan-  ****  83 
documque  redirent  ex  foro , ubi  verfabantur  in  omni  hominum  ge- 

nere.  Eamdem  curam  adhibebant , ut  ex  Mirco  patet , calicibus,  ur- 
ceis,  aeramentis,  id  eft,  valis  xreis,  ledis;feu  thoris,in  quibus  accum- 
bebant  men  fa;,  hoc  eft,  omnibus  inftrumentis  convivii , nimirum  , ne 
velipfi  velillavafa  quidpiam  forte  tetigiffent,  quo  ipfi  immundi  fie- 
rent ; idque  non  juxta  Leges  in  Levitico  praeferiptas;  quibus  fufficie- 
bat  muadari , quando  reipfa  fie  bant  immundi , fed  juxta  traditiones 
fcrupulofas  , Sc  fuperftitiofas  fuperadditas.  Itaque  Chriftus  accufa- 
tionem  graviori  accufatione  ut  clavum  clavo  peliit. 

3.  * Quare  & vos  tranfcrediminintandatum  Dei:  quod longe  gravius  3.Tprcautemr^ 
tit  raao  dilcipulorum  meorum  : * propter  traditionemvejtram , id  elt , (uare&vostranf- 
ftudio  fervandse  traditionis  veftrx  ? Qua  indicat  Sc  quanti  ellentfa- 

ciend.r  ilia;  traditiones  , utpote  repugnantes  Legi  Dei : & praepofte-  traduionetn 
rum  Pharifaicae  pietatis ftudium.  Hujufmodi  traditiones  vocantur  a 
Judaeis  Lex  oralis  , ut  dift'nguatur  a Lege  f .ripta.  Authoresearum 
ipb  ftatuunt  Moyfen  in  monte  Sinai , qui  tradiderit  eas  Jofue  ; hie 
Lxx . Sembus ; ifti  fynedrio  magno , a quo  eas  Rabbini  acceperint  : 

{icut  haec  patent  ex  Aben  Ezra , Jarchi  Rnbbi  Bechai  , Sc aliis  in  c.  4, 
v.  14.  Deuter.  Quo  fpeciofo  titulo  quibuH  bet  commentis  poftero- 
rum  turftorftatem  conciiarunt.  Nam  revera  Authores  plerarumque 
tronum  iftarum  erant  recentiores  qu  dam  Akiba,  Simeon, Hilled, 
qui  aliquanto  ante  Chriftum  n.atum  vixerunt  , utpatetex 
H eron.  Epift.  i^i.ad  Alga  ft  am  q.  10.  Epiphan.  Mae  re  ft  if.  Sc  33. 

Qjunti  eas  traditiones  feu  deuterofeis  fe  :erint  Sc  olim  Sc  nunc  , ex 
eo  liquet , quod  pafti  n eas  vocant  f lndament  im  Legis  feripras  , 8c 
religionis  ] idaicae,  ut  loquitur  Aben  E'ra  Praefat.  in  L~gem  Movfis, 

Sc  R.  Bechai  in  irbro  .1301  13  Cad  ttak^emach, id  eft  Cadus  Farina, 

I no  expreftis  verbis  eas  praeferuni  Verbo  Dei,  Sc  Bibliis,  ut  patet  in 
Codice  Juris  ipfarum  NCy M33,Bat>a  Mc^ia  , Sc  in  ThalmudTe- 
rofolymitano  Codice  Berachot  ubi  hujufmodi  deuterofeis  colleftas 

Z z funt.  . 


1 


178  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fimt.  Denique  in  iibro  Eruvin  ftatuitur  poena  mortis  iis  , qui  trans- 
grediuntur  verba  j crib  arum.  Et  alibi  dicunt  : qui  credit  verbis  Sa- 
pientum  , perinde  eftac  fi  crederet  ipfi  Deo  ,*  cum  tamen  pleraque 
vel  prcrius  Irivola  ac  turpia  lint,  qualia  recenfet  Hieron.  epift.  eft. 
qusedam  aperte  contraria  prseccptis  Dei,  ut  quae  Ghriftus  hie  tan  git. 

* Nan i Dens  dixit : 

4:  Konora  p>  q.  * Honor  a patrem  & matrem.  Quo  non  folum  honor  in  verbis, ge- 
ftibus  , 8c  ofHciis  deferendis  prxeipitur  , led  vel  maximein  vitae  ne- 
iit  patri,  vel  ma-  ceflariis  miniftrandis  , fi  hoc  cxigat  imbecillitas  , aetas , penura  , ut 

tri  , morte  me-  . „ ° 0 . -r-rr\ 

ti2tur.  hie  notat  Hieron.  Hoc  enim  Honor  in  Scripturis  ligmncarefolet,  ut 

patet  turn  ex  oppolitione  v.  y . turn  ex  I.  ad  Timoth.  c.  5.  v.3.  17. 

* Et  qui  maledixerit  patri  vel  tnatri , id  eft: , vel  folo  verbo  iaeferit3  ne- 
dum  fadhs  , * morte  tnorjatur 3 id  eft , omnino  abique  ulla  fpe  venire 
moriatur. 

f • vos  sure®  y . * yos autem  dicitis , veluti  traditione  veftra interpretantes  legem 
qiiedixeriVpalri,  de  honorandis parentibus  : * Quicumque  dixerit  patri  vel  matrix  egen- 
veimatn:  munuf  tibus,  8c  poftulantibus  lubfidium  neceffarium  : * mitnus  quo dcumqae  eft 
e*  me , tibi  pro-  ex  me  >tibi  pYcderit.  Lccus  peroblcurus  racile  aecemj-nodis  ab  audto- 
ribus  exponitur.  Prastermilfa  fententiarimi  varietate  , duce-caeteris 
praeferendoe  videntur.  Una  taciliima  , 8c  textui  Latino  3 qui  adjicit 
verbum  eft  , fatis  congruens.  Hums  quodcumqne  intellige  Sacrum  , 
Marcus  enim  legit  Korban  , quod  fexcenties  in  Pentateucho  vertitur 
Oblatio . Itaque  Korban  feu  oblatio  quaecumque  , * ex  me  , offeretur 
in  cultum  Dei  : ilia  * tibi  proderit , perinde  ac  fi  tibidedifTem.  Parti- 
ceps  enim  cris  frudtus  , turn  corporalis  , inde  ccmcdendo,  tanquam  ex 
epulo  facro,tum  raaximefpiritualis.  Altera  magis  conformis  eft  tex- 
tui Graeco  , Syriaco  , 8c  tranllationi  Hebraicas , itemque  ipfi  textui 
Latino  S.Marci,  in  quibus  omnibus  deeft  verbum  eft;  8c  maxime  an- 
tiquis,  Origeni  in  Matth.  qui  dicit  earn  ex  quodam  Hebraeo  didicifTe- 
Chryfoftomo  difeipulis  e jus,  Hieron.  8c  aiiisin  hunc  locum.  * Hu- 
ms igitur,  feu  oblatio,  Deofcilicet  jam  devota  8c  confecrata,  * quod - 
cumqne  eft  ex  me  , tibi  proderit , id  eft  , quidquid  ex  me  tibi  prodelfe 
poffit  , 8c  tu  a me  expe&are.  Greece  3 id 3 quo  ex  me  juvari  pofiis;  §y- 
riace  , id , quo  jtivaberis  , feu  jtwaveris  ex  me  : q.  d.  Id , quod  petis  a 
me  , jam  Deo  confecratum  eft  3 non  poteft  in  alios  ufus  verti  3 quara 
facros.  Sic  enim  deterriti  parentes  nolebant  illud  afiliisacciperc.  Hie 
fenfus  eo  convenientior  videtur  , quod  in  hodiernum  ufque  diem 
extent  veftigia  hujus  traditions  fie  intellect  in  Thai  mud.  Cod.  Ne- 
darin  c.i  i.  prout  earn  exponunt  Maimonides  in  Comment. 8c  Rabhi 
Ni/Bm  3 qui  addit;  hujufmodi  yotum  non  polfe  ixritum  fieri*  Porro 

in 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  ir.  179 

in  utroque  fenfu  oratio  eft  defediva,&:  fupplenda  hoc  mode  : Culpa 
caret , ant  legi  fatisfacit  de  honorandis  parentibus.  Juxta  utramque 
etiam  ob.atio  liberorum  cedebatin  lucraSacerdotum  , quorum  pleri- 
que  erant  Scribes  Sc  Phariftei. 

6.  * Et , ita  fecutus  traditionem  veftram  , * non  honcrificabit  patrem  6- non  ho"^ 

_ x ~ - • i-o.  r \ r rincabit  patrem 

fuum  arc.  id  eft,  non  obiervabit  prxeeptum  Dei, jam  dictum, led  lrnet  aium.aurmatrem- 
parentes  preetextu  voti  egeftate  ccnfumi.  Sunt  enim  haec  verba  Chri-  ^iftis&mand® 
fti  , non  Phariftsorum*  jumDe^proptcr 

7.  * Hypocrite-,  duplici  titulo,^  quod  volewtes  videri  divines  legis  ^a;^loncm  ve'- 
vindices  , earn  traditione  fua  irritam  facerent , Sc  quod  prastextu 

coitus  Dei  confulerent  avaritbs  fux:*  Bene  prophetavit  de  vobis  ifaias,  de  vobis  iiaias,. 
quia  exadiftime  opera  veftra  &ejus  prophetiaconveniunt. 

8.  * Bopultuhic  Ubiis  ms  honor at , ideft  , ore  me  colit,  laudat , ce-  *■.  Popuius  hio 
lebrat , mvocat , iub  quo  omnis  externus  cuitus  intelligitur  : * Cor  coramemeorun* 
4iitm  eorum  longe  eft  a me  , quia  contraria  voluntati  me#  cogitat , id  lonse  eit a me. 
eft , mifericordia  > charitate  , cseterilve  virtutibus  3 quibus  vere  co- 
lor , vacuus  eft. 

o . * Sine  caufa  ant  cm  colunt  me.  Greece  fax  rvy,  ftuftra,  inaniter,  feu,  ? Ain  ecsu  fa  ats* 
ut  eft  apud  Marcum  c.  6.  v.  7.  In  vacuum  ; turn  quod  trivolus  eliet  docemes  doftii- 
ille  cuitus  j turn  quod  veri  cuitus  non  aiTequerentur  finem  , qui  eft  "omi™mandat* 
cor  , non  labia  formate,  Deumque  propitiumreddere ; * Docentes , id  ^•J^on^oca. 
eft  , ton  vacantes  ad  fequendum , aliolque  docendum  , * dottrinas  & dixit eis:  Audits^ 
mandata  heminum.  Greece  Sc  Syriace  ,dottrinas,  mandata  bominum , feu  & iiueiiigite, 
quae  funt  mandata  hominum.  Quod  prefse  Sc  proprie  intelligendum 
eft,  id  eft,  mandata  humane  fpiritu  eiHda,  qufe  videlicet  vel  frivola 


funt , nihil  conferentia  ad  obfervationem  mandatorum  Dei 


in  qui- 


bus  verus  Dei  cuitus  fitus  eft  ( cujufmodi  erant  tot  lotiones  Phari- 
faic#)  vel  etiam  mandatis  Dei  adverfantur,ut  illud  de  Korban.  H#c 
enim  duo  fpedare  Chriftum  patet  ex  Marco  , qui  pro  ratione  utrum- 
que  tangendo  fubjicit  : Relinqucntes  enim .mandatmn  Dei , ecce  con- 
trarietatem,  tenetis  traditionem  hominum,  baptifmata  urceorum,  &c.£ cce 
frivolas  traditiones.  Q;a  ibus  obfervandis  tantum  impendebant  ftu- 
dium,  ut  propter  illas  Dei  mandata  negligerent,  ut  a Marco  ibid.v.q^ 
Sc  hie  v.  i.'&  6.  notatur.  Neutrum  habet  locum  in  traditionibus 
Ecclef  x , quas  ex  hoc  loco  Hseretici  imperite  carpunt : turn  quod  a 
Spiritu  Dei , Ecclefiam  dirigente,  inftituuntur  ; turn  quod  ad  accu- 
ratiorem  mandatorum  Dei  cuftodiam,  interioremque  cultum  promo- 
vendum  faciunt ; turn  quod  nullo  modo  eis  adverfantur  , nec  ftudio 
tuendi  illas  Dei  mandata  negliguntur.  Hadteniis  igitur  ad  hominenii 
nunc  diredefadi  difcipulorumrationem  reddit  ; 


igo  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

it.  Non  quod  ix*  * No#  quod  intrat  in  os  coinquinat  hominem  : Grasce  votvo7roy  ay- 
inqu^nTt °ho ml"  Sptowor,  commmicat hominem  f\cut  aliquotieseft  Latineapud  Marcum* 
prorediroc  q0u?d  ^ommin*  autem  vocabant  Judasi  immundum,  propter  Legem  aut tra- 
hoc  coinquinat  ditionem  aliquam,  fibi  (olis  datam,  ea  ratione  , quod  res  ifta  caeteris 
fcomsncm,  nationibus  effet  communis,  nec  ab  uliis  nifi  k fe  vitaretur,ut  hie  no- 
tat  Hieron.  Itaque,  * nihil , quod  intrat  in  os  , quantumvis  fordidum , 
&C  vetitum  etiam  a Deo,  quibufcumque  manibus,  live  lotis  five  illo- 
tis,  fumptum,  * coinquin at  hominem  , natura  feiheet  fua  , ita  ut  homi- 
nem reddat  ingratum  Deo.  Hcec  enim  erat  perfuafio  Pharifxorum  % 
quod  minus  pollute  polluerent  cibum  , cibus  hominem.  Rationem 
dufbi  Chrifti  dat  Paulus  I.  ad  Timoth.  4.  v.  4.  Quia  omnis  ere atur A 
Dei  bona  efi , 8c  omnia  munda  mundis.  Non  ergo  negat , id  , quod 
intrat  in  os , poffe  coinquinare  hominem  , vel  propter  intemperan- 
tiam  , ut  fit  in  ebriis  ,*  vel  inobedientiam  , ut  inprimis  Parentibus  ,*  vel 
fcandalum  juxta  Paulum  1.  Cor.  8.  Ut  proinde  abfurde  hocadfe- 
ratur  ab  Hacreticis  contra  deledum  ciborum  * Sed  quod  procedit  di 
ore  , id  eft  , de  homine  , ut  Marcus , idque  per  Syaecdochen.  U:itur 
tamen  , ore  , ad  fervandam  anthitefin  , 8c  quiade  comedendo  fermo 
erat.  Non  fignificat  autem,  quidquid  procedit  ab  ore, hoc  euim  coin- 
quinarejnam  8c  (puta  8c  laudesDei  ab  eo  procedunt : fed  nihil  coin- 
quinare , nifi  quodprocedat  ab  homine  , feu  quod  homo  ex  fe  pro- 
ferat  corde  , ore  , opere.  Quae  verba  cum  fubvertcrent  fcrupulofas 
tllas  lotiones  Pharifaicas  , imo  8c  difcipulis  vidcrentur  deledum  ci- 
borum Lege  prxfcriptum  tollere  , addunt : 
den  i eJU  d^feipuh  I2*  * Scis  > W1**  Vharif&i  audito  verbo  hoc  fctandaliscati  funt , id  eft, 
ejus,  dixerunt  ei  ofFenfifunt  ? 

audno»ePrbohoc  13-  * At  iilireftondens , ait:  Omnis  plantation  id  eft,  plantafeu  ger- 
fcandaiizati funt?  men , * cuam  non  plantavit  pater  metis , eradicabitur . Chrvfoft.  cum 
pondensait-om*  fuis  de  dodrina  8c  dogmatibus  intelligunt : Auguft.  rero  q.  17. 1. 1, 
ms  piantano qua  n uaeft.Evane.  de  effedibas  animi , ut concupifcentia  : redius  Hieron. 
ter  meus  esieftis  (quamvis  res  rere  in  idemredeat  ; de  homn  ibusqui  dicuntur  plan- 
eradteabnur.  tatjQ  Dei,vel diaboli ratione  afFeduum  bonorum  vel  malorum.  Unde 
populus  Dei  vocatur  Germen  plant ationis  novs.  Ifaiae  60,  v.  21.  Vinca 
tied; a , &c . Idemigitur  fignificatur  , quod  Matth.  3.  v.  10.  Omnis 
arbor  , qua  non  facit fru&um  1 onum,  &c.  Subin teliigenauin  autem  re- 
linquit , tales  plantations  effe  Pharifaeos.  Unde  fubjungit : 

14.  * Sinite  illos , agere  ut  volunt : nolite  de  eorum  ofFenfione  8c 
fcandalo  efTe  folliciti , tametfi  Tint  ut  duces  ac  dodores  populi . Nam 
• caci  funt  , qui  non  intelligunt  apertiftimam  veritatem  : * & duces 

tZTn  uccrum , id  eft , qui  tamen  fe  duces  feu  do&ores  csecorum  proSten- 
ctduox.  tur# 


14.  Simte  illos : 

CJeci  funt , St  du 
ces  cacorum  c* 
p.»  autem  fi  caeco 


SECUNDUM  MATTHJFUM.  Cap.  if*  181 

tur  Q 'o  notat  cx  itatem  iiiarn  , fui  ipfius  tijnaram  , ex  fuperbia  & <s-  KeCpoaiene 
©bftinata  raahgnitate  proven  ire  ; Sc  ideo  Icandaium  talium,  ex  veritate  * tei:E*flerci»o- 
fumptum  , potius  efle  permutendum  , quam  veritas  relinquatur  , ut  ^fflp"jbol,ia 
Grek . Horn.  7.  in  E/ech.  Sed  quia  etiam  difcipuli  illis  verbis , N on  r&  voffillg 

quod  intrat  in  os  , &c.  t trbati  fuerant  , eo  quod  viderent ar  effe  con-  mtelkCha tftii 
traria  aodiinoe  Legis  atque  traditionis  , quam  a puero  imbiberant  t 
unde  Sc  clariflima  verba tamquam  * parabelam , id  eft , fermonem  pa- 
rabolic um&  figuratum  , explicari  petunt,  putanteseum  , utfolet, 
obfeuntate  parabolae  aliquid  iignificare  voluifle,  inquit  Aug.  ibtcon- 
traFauft.  c.  13.  Hinc Salvator  eorum fcandalum  tanquam infirmo- 
rum  non  contemnit , fed  rationem  reddit , cum  aliqua  tarditatis  in- 


crepanone. 

17.  *Nc/«,Graece  ovnl^nondtim,  *intelligitis , tamdiu  fcilicet  de  vera  1 ?.  Non  intern- 
fandnate  Sc  pollutione  a me  inftrudi , *quia  omne  , tjuod  in  os  intrat,  qllod  ?nos°imm 
in  ventrnn  vadit  ? Supple,  ut  Marcus  addit,  It  non  intrat  in  cor  ejusiSc  vemrem  vadit, 
conlequenter  cor  leu  animam  non  potelt  co  nquinare  , * & in Jecef - ammur* 
fum  emittitur  ? Quo  fignificat , fi  quid  fordium  aut  immunditiae  for* 
taflis  eflet  in  cibo  , hoc  ipfum  velut  faeces  fecerni , relidain  corporc 
puriori  fubftantia.  Unde  Marcus  ait,  Purgans  omnes  efcas , id  ell,  hac 
lui  emiflione  feparans  faeces  Sc  immunditiasab  eo  , quodmundura 
remanet.  Et  itaevanefcit  argututa  quorundam  & antiquacalumnia, 
arguentium,  olim  Chriftutn  velut  ignarum  Phyficse,  quia  non  totum  pfoced?*  deo™ 


de  corde  exeunt , 
. & ea  eoinquinant 

QUi t autem  procedunt  dc  ore . Marcus , qua  de  nomine  exeunt , ieu  Eminem 


em  ttitur  in  feceffum. 

18.  * 


proficifcuntur,  vcluti  cogitationes , verba  , fa&a  , quorum fingulo- 
rum  mox  exemplaprofert,  * de  corde  exeunt , id  eft, ex  animo  feu  affe-  amaj** 

&u,  & libero  arbitrio  hominis  proficifcuntur, veluti  cardine  Sc  fonte  »eria,  formcstio- 
omnis  coinquinntionis  Sc  fanditatis : Sc  idcirco  * e a eoinquinant , Ce u ’ £*][* 

coinquinare  poffunt  * hominem  , ficut  & fandificare.  phemi*. 

21  **  Et  egrejpis  hide  , ex  terra  Genefar  , * fecefiit  in  partes  Tjrri  Sc  coinquinant 

Sidonis  , id  eft  , in  territorium  Phoeniciae  , non  prasdicandi  caufa,  fed  ”°a" 

partim  latendi , Sc  ita  quiefcendi  caufa  , ut  indicat  Marc.  7.  v.  24.  nibus  manducace 
partim  ifta  feceftione  prceludium  Sc  figuram  editurus,  quod  Apoftolis  jJomin«ra"qU 
adGenteseflet  tranfeundum,cum  aTudseis  repellerentur.Tvrusenim  ^_e?r.e(ru* 

oo-i  • tt  » n 1 .a  * -de  Tefus  fecef- 

cc  bidon  nunquam  in  He orsorumpote itatem  venerant.  Et  lime  ett , fir  in  partes  Tyri 
quod  inde  e^refla  eft  mu- 

22.  * Mulier  chanan&a  , Marcus  vocat  Syrophceniffam  , id  eft  , ex  Hachanan*a ^ fi 
Phoenicia  Syriac  : nam  erat  Sc  alia  Phoenicia  in  Libya,  dequa  Piinius  clamVvdVl  ovens 
I.9.C.4.  Cbananaa  dicitur  , quia  ex  ftirpe  Chanaan,  cujus  Sidon  erat  Dor^ffifi  oil 
primogenitus,  Gen,  10, v.  1 c.  Unde  tribus  Afer  a ciun  non  deleviffet  vidrfiliamea  tm- 

**  o-i  lead«monio  vg. 

5ldO- xatur, 


t8a  . ^COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Sidonlos  , dicitur  habitafle  in  medio  Chanancei  ,Judic.  I.  V.  31.'  3 f 
* Clamavit  ydicens  ei  : Miferere  mei  yfili  David  , ilie  fcilicet  Davidi 
promilfe,  & a Judas  is  expe&ate,  id  eft,  Media.  Celebritas  enim  fames 
r,  c Iron  re-  ^ exPe<^at‘0n^s  ejus  ^ Gen  tes  vicinas  vide  tur  permanalfe. 
fp  o n dit 1 ci  *ver"  23*  * tion  reftondit  ei  vet  hum , non  de  fupercilio  Pharifaico  , 

n“radifcipuifqas  ^ Partim  ut  eJus  i & conftantiam  patefaceret  , partim  ut 
xogabant  cum  di-  oftenderet,  precibus  coadam  fe  pneftare  quod  prxftitit,ne  alioquin 
cam.-  quia ciaraat  videretui*  contrarius3quia  Apoftoios  vetuerat  abire  in  viam  Gen- 
poilnos.  tium  c.  1 1.  v+  5.  * Et  accedcntes  difeipuli  ejus  , rogabant  etim , dicentes : 
Diwitte  earn , concedendo  fcilicet  ei  id  , quod  petit,  ficut  indicat  re- 
Iponfum  Chrifti , * quia  clamat  poft  nos  , id  eft  , importuna  eft  Sc  de- 
decore nos  afficitfuis  clamoribus.  Ex  quopatet  hoc  in  via  contigilTe*. 
Marcus  tamen  habet , lntrav.it , fcilicet  in  domurm  Sed  nec  Gnece 
wee  Syriace  eft  , intravit , fed  folum  venit : vel  ii  legas,  intravit , in- 
telligendum  eft  dorni  fuilfe  lilentio  repulfam  , Sc  tamen  ipfo  egeffo 
clamaffe  in  via  , prout  conciliat  Aug.  lib.  2.  de  conf.  Evang.  c.  49. 

44-  ipk  autem  24.  * Ipfe  autem  njpondens , ait : No >n fkin  miffas  nifi  ad  oves , qua  pe- 
nonTu^miffu^*  ricruntdomus  ifraeL  Non  quafi  non  elfet  Redemptor  Gentium  , fed 
infiadoves,  ux  quod  primo  milfus  lit  ad  Ifraei  , Sc  illis  repellentibus  ad  Gentes  , ut 
lfraci.  Hieron.  vel  potius  , ut  Aug.  Trad.3 1.  in  Joan,  quod  non  lit  milfus, 

&^adoravit 'ami  ut  praefentiam  corporalem  exhiberet , nifi  foiis  Judans , Gentes  con- 
5^' uva  rne°mi,  e ver^urus  ^arDa  fua  per  Apoftoios  fuos  : hoc  eft,  quod  non  elfet  mif- 
fus legatus  in  propria  perfona  , nifi  I frae litis  , quibus,  & quorum 
Patribus  promiffus fuerat.  Unde  ab  Apoft.  ad  Rom.  13.  v. 8.  vocatur 
mimfter  circutncifimis . Legationis  autem  iftius  funftio  erat,  Evange- 
lium  docere  ; probatio  , miracula  facere  ; finis  , oves  perditas  lucri- 
facere.  Nihil  iftorum  Gentibus  communicayit , neque  per  fe  , neque 
etiam  per  Apoftoios , nilipoftqaam  a Judaeis  repulfus  fuit  : fcilicet 
quali  per  accidens , fi  rerum  eventum  fpe<ftes  , etfi  per  fe  , (i  Provi- 
dentiam  , Sc  finem  Dei.  Judafis  proinde  ex  juftitia  , ratione  promif- 
fionis;  Gentibus  ex  mifericordia,  juxta  do&rinam  Apoftoli,loco  cit. 
Muliere  verb  adhuc  inftante  refpondit : 

Qn\  refpon*  26.  * Non  eft  bonum,id  eft3xquum  autcongruum  , *futnere  panem 
bonum1  Vumere  filiorum  , id  eft  , praeripere  panem  , liberis  enutriendis  debitum  , * (? 
ScmUtcre c-nf1  tnittere  ,feu  projicere  , *canibus)  Gr^ce  xavetpior;  , cateUis , ficut  paulo 
' a’  poft.  Per  Filios  itaque  intelligit  Judaeos.,  quia  prae  omnibus  Gentibus 
Deo  curae  j quade  caufi  Ifra SlFilius  Dei  primo genitus  dicitur.  Ex. 4. 
v.22.  Per  Canes  verb  Gentiles, propter  impadentem;&  publicam  ido- 
lolatriam,  ac  fpurciftimos  mores.  Panem  filiorum  vocat  totam  gratiam 
Evangelicam,  inprimifque  miracula,  tanquam  Evangelii  fui  figilla  i 

a am 


r * 


SECUNDUM  MATTREUM.  Cam  f.  183 

nam  propter  do&rinae  confirmationem  ilia  operatus  eft.  Slgnificat 
igitur  ilia  , tanquam  panem  delicatiorem,  nondum  deberi  Gentibus* 
nifi  poftquam  eum  Judsei  faftidiverint.  Marcus  enim  dicit  Chriftum  27<  At  ilh  ^ 
dixifle,  Sitieprius  faturari  filios : quibus  verbis  fpem  aliquam  mu  fieri  ? Eiam  Do- 

o J 1..  • , n r 1 a,  mine  : nam  Sc 

aperuerat;  oc  rnox  rationem  adjicit , New  £/r  enim  bemm  &c.  cateiii  edunt  de 

27.  * At  ilia  dixit ; Etiam  Domine  , id  eft  , Ita  eft  , ut  dicis.  * Nam  micisqu*cadunt 

& catelli  J?  wi/Yi* , g#<e  cadunt  &c.  Pro  , N^m  Cx  , quod  aliquant  no  um  fuorum. 

obfeuritatem  parit,Grxce  eft  £ y^f,Etenim}  fcu,Nawque:  q.d.  V erutn  jefus^aiujlh  o 

eft  , non  debere  praeripi  panem  filiis  , 8c  dari  canibus  : etenim  canes 

micas  tantum  c menfis  dominorum  lapfas  comedunt.  Quibus  verbis  ubi  Gcut  vis.  es 

Sc  fe  catellam,  8c  Judxos  non  tantum  filios,  fed  & Dominos  fuos  ag-  [^exfifa  hora!" 

nofeit.  Prx  modeftia  autem  Chrifto  inferendam.relinquit  conclulio-  »«.Etcum  mu**' 

ncm  , feilicet  non  pofie  fibi  filiae  fux  fanitatem  veluti  micam,  obiter  venUfecus^Mate 

manibus  excidentem  , prae  tanta  miraculorum  maiorum  maieftate,  8c  Gah!e*:&afcen» 

abunuantia  in  Judxoserrusa  negan.  Mira  muliens  argutia  , qua  cir-  fedebatibi. 

cumventa  8c  capta  Dei  Sapientia  exclamavit  : rum  ad  eum^tur- 

28.  * O mttlier  , magna  efifides  tua  .*  de  me  feilicet  ut  Meflia  , de  £3~ 

conditione  populi  Judaici  8c  Gentilis  , de  miraculis  : magna  item  , tos,  ca:cos,  claiil 

quia  tot  virtutibus  fublimis  , fervent i feilicet  oratione  , rara  fiducia 

impetrandfimagna  perfeverantia  in  tot  repulfis, extrema  humilitate,  pro-ecerunt  eos 

mir a prudentia , fumma  modeftia.  His  Ecclefix  Gentiiium  Fidem  > curaw^eosl115  ^ 

patientiam,  8c  humilitatempnefigurari  notat  Hieron.  Obfcrvation?  b^  miraremu1/* 

autem  dignum  eft  , nullius  Fidem  nil!  Gentiiium  Chriftum  admira-  videmes  mutoi 

turn  fuilTe  , feilicet  Centurionis,  c.8.  v.  10.  8c  hujus  muliens.  Unde  dMamfuianre*; 

8c  uterque  xgrotus , Chrifto  abfente  , curat  us  eft  , quia  ad  Gentes  c*cos  V!demes: 
-n  1 . . . nr'  r\  1 & magnificabant 

Gnriitus  corpore  non  venit,  ut  Aug.  q.  17. 1. 1.  quaelt.hvang.  Quod  Deum  ifrael. 

vero  v.30.  dicitur  Chriftus  * curajfe  mutos , ca cos , claudos c ire.  idem  convic^^difc?1 

notat  quxft.  18.  fignificari  , quod  Chriftus  tegros  omnibus  animi  pulis fuis,  dixit: 

morbis  curet : mutos  videlicet , qui  non  laudant  Deum  , aut  non  con-  qu^MUdJo^** 


lam. 


fitentur  Fidem  : cacos  , qui  non  inteliiglint , etiamfi  obtemperent  iu-  ^rfcv^ant 
bent  IOL1S  : Juraos  , qui  non  ootemperant , etli  inteliigant : claudos  ac  benrquod  man- 
debil.es  , id  eft  , infirmos , qui  prxeepta  non  plene  implent.  ter”«>s&f Juno« 

32.  * Jefas  autem  cotivocatis  difiipttlis  : turn  ut  cum  illis  confiliunn  no,°mc deficiant 
ae  ieq  ienti  miraclilo  communicaret , tuai  ut'conreluonem  eorum  Erdicuntei 
exprimer,  t , deefle  panes  in  deferto  , id  eft  , adeffe  miraculi  neceffi-  g^n S b I s i^dcierT 
tatem, fine  qua  Deus  eanon  folet  operari.  Unde  8c  iftud  non  eft  ope-  ^ panes  tantos, 
ratus,  nili  poft  triduum,  quo  perfeverabant  fecum,  Sc  cum  jam  defe- 
ciifet,  fi  quid  fecum  tulififent , ut  manducarent.  Difcipuli  enim  ad-  . 3r4  Et  ait  ‘.IWs 

1 • J • • r . Jelus  : quorha- 

nuc  ita  ruoes  erant , ut  in  tanta  miraculorum  ejus  abundant ia  nihil  oe  is  panes  ? At 
nifi  creaturarurn  vires  cogitarent.  Quod  autem  ante  ex  quinque  pa-  &un^oi 


A a 


nibus  f’dcuios. 


1$4 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

5S.  Et pr.rcepit  nibus  quinque  milliafat  araverit , hie  verb  feptem  panibus  quatuor 
ber  en  H'uper  *ier  * tan  turn  mi  Hi  a,  fignificatura  v oi  li  it  ,Deum  p e ri  nde  xn  ul  t os  ex  modico. 


cam 

36 

fep 


n-  ut  paucos  ex  multo  palcere.  Hie  leptem  I portae,  illic  duodecim  co- 

nem  panes,  & phini  luperlunt : live,  quodlpoitae  eilent  muito\capaciores  cophinis: 
Sgcni ! *1VC  5 ut  Chiyfoft*  ne  reliquiarum  aequalitas  miracula  confunderet  > 

dedit  diicipuiis  & oblivionem  induceret , hujufmodi  dilcrimine  indelebdem  utriuf- 
deder un tp opu lo  que  voluit  memoriam  confervare.  Sed  unde  tot  (portae  in  cleferto  ? 

37.  Et  coined.'-  Q-edibile  ell  lolum  exprimi  reliquiarum  menfuram,  etli  (portae  non 

runt  omnes.octa-  . ,r  . . . rr  . ..  v v rr  r 1 

turati  lunr.  Ft  adruerint : mil  mails  in  iportis  nonnullos  ante  vendidme  populo  pa- 
?ragmcims|TnicC  nes  initio  confluxus.Cxtera  in  fimili  miraculo  Joan.6.diduri  fu mus. 
ias  p^cnas1  fF°r’  39*  * Ftvenit  in  fines  Mage  dm.  Marcus,  in  partes  Dalmamtka . Unde 

38. Erantautom  Aug.lib.2.  de  confenfu  Evang.  c.yi.putat  effe  diverfa  nomina  uuius; 
Sir, q^amormU  loc* : aEi  uiuim  e^e  notnen  urbis  , aliud  regionis  : alii,  & verius,  effe 
lia  hominum  ex  duo  loca  contermina  , itamt  qui  in  fines  unius  venerit  , etiam  venerit 
fTiuiiercs.Ul°S  & in  fines  al  terms  jficut  fupra  dicun  tur  partes  Tyri  &Sidonis.  Sunt  autem 
turba^  afc^i'dh  ultra  1T^are  Galilaeae  eifea  Gerafan,ut  Hieronymus  de  locis  Hebraicis. 

in  naviculam  : 5c 

venit  in  lines  Ma.  CAPUT  D E Cl  M UM  S E XT  UM. 

gedan. 

1. Etacceflerunt  x.*T7  T accefferunt  ad  eum  p barifai  & Sadducdi  : feds  capital! ter 
& Sadduc^r ten-  JL1  inter  fe  contraries,  nifi  ubi  Chrifto  refiftendum  eft.  Ita  fit  in 
verunV  ?um°Sut  ^^ret^c^s  ^i  mutuo  infeftis , adverfus  Ecclefiam  conipirantibus* 
lignum  de  coeio  Nam  , utTertuli.  Temper  Chriftus  inter  duos  latrones  crucifigitur. 
oftcnderct  ets.  pe  tentatione  Sc  figno  de  caelo  Sc  figno  ]onae  Prophetae  vide  di&ac. 

12.  v.  38.  & 39.  his  enim  eadem  a Chrifto  diverfis  occafionibus  po- 
ll u lata  6c  re  fp  on  fa  funt  . 

2.  Atiiierefpon  2.  * At  ille  rejfondens , ait  illis : Fafto  vefyere , &c*  hoc  eft  , ex  vef- 
eio  vefpercSdid-  pertino  caeli  rubore  colligitis  ferenitatem fequentis  diei-ex  matutino 


quamvis  raiiacia  leremtatis  <x  pluviae  , &c  mis  qi 
C4.l,Fademcrgo  amplius  requiritis : *Signa  autetn  temporum  non  poteftisfeire ? id  eft,  Et 
noftis- fi<maaut8  non  poteftis  difcernere  figna  temporum  promifforum  de  adventu 
temporum  non  Meflioc,  plurima,infa^ libilibxis prophetiis  confignata,§C  jam  rebus  iplis 


iG&  impleta  ? ELec  enim  figna  funt  , praeter  ablationem  feeptri  Judaici , 
,um  impletionem  hebdomarum  Danielis,  aliafque  prophet:as  , in  primis 


non 

poteftis  Icire?Ge. 
neratio  mala  & 

aduitera  fignum  impletionem  hebdomarum  Danielis,  aliafque  prop! 
qu*rtt:&  lignum  i , 1 . 1 1 . n,  • r 

non  dabiiur  ei , tanta  vis miraculorum  exhiDitorum.  Hoc  enim  lignum  tinnitus lpie 
?!ophetamE?K*  diicipuiis  Joannis  ex  Ifaia  dedit  fupra  c.  n.v.  5.  Hoc  ergo argu- 
liftb illis , ibiit.  mento  Chriftus  conclufum  relinquit,  accufandam  potiiis  effe  eorum 
five  negligentiana  in  obfervandis  rei  tarn  necefiariac  fignis , five  tardi- 

tatem 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  i <?.  i8? 

tatem  mintelligendis , five  malitiam  in  calumniandis  , 5c  luperfiue 
eos  alia  figna  de  caflo  quaerere.  Itaque  non  aliud  dandum  efle  nifi 
fignum  Jonae  , de  quo  fupra. 

$.*£ t cum  venijfertt  Diftipuli  trans  ft etum  : id  eft,  cunvvenirent  feu  s>  Ef  c'um  Venif- 
irent  trans  fretum.  Ita  Graecum  ih$6vn$  exponi  poteft  : nam  ea  , quae  rentdiicipuh  eju* 
fequuntur,  in  ipfa  navi,  leu  cum navigarent  trans  rretum,  dicra  iunt,  obii<i  funt  panes 
ut  patet  ex  Majco  c.  8.  v.  14.  * Obiiti  fan- panes  accipcre . Ex  quo  accipae* 
colligitur  5c  confuetudo  eorum  accipiendi  commeatum , eo  quod 
Chriftus in  defertis  haereret , 5c  quam  exigua  eflet  dc  corpore  cura. 

6 . * Oui  dixit  ill  is  : Intuemini  O’  cavete  : q.  d,  Attendite  5c  cavete  , vete  a ferment© 

r 1...  , r i Pharilsorum  . 6C 

leu  omni  diligentia  cavete  vobis  * a fertnento  Phanjasrum  ; qupch,adduc*oruro. 
Chriftus  exponit,  efle  dodrinam  eorum,  v.  12.  nempc  quasipfi  bln*{nlllCcFdt 
fuerant  comment!  traditiones , & mandata  hominum , di v inis  con-  centes:  quia  pa- 
traria  , vel  futilia  , vel  ad  externam  tantum  pietatis  pompam  lpe-  mus. 
dantia  , quorum  finis,  hominibus  potius  probari,  quam  Deo,  de  qui-  j efus^dtxu^^SiS 
bus  initio  Cap.xv.  Et  quia  talis  dodrina  inftar  fermenti  inflat  homi-  cogitatis  intna 
nem3&  implet  fuperbia  atque  hypocrifi,  hinceft,  quod  Luc.i2.v.i.  <Jma 'panes 
dicitur  , Cavete  a fermento  Pharif  norum  , quod  eft  bjpocrifis.  * Et  Sad-  "^onduminrety 
duc&orum , qui  dicunt  non  efle  refurrfedionem,  nec]ue  Angelum,  neque  iigitis;  nequere- 
fpiritum  , Ad. 23.  vl8.  imo  necanimam  efle  immortalem,  ut  Jofeph.  qu^pan^inqnin^ 
I.18.  Antiq.  c.  2 Unde  fermento  iilo in  vitam  tranfeunte  ferinis  inter  quemiiiia  homu. 

r 1 r * r • 1 1 • j r . , • num,  & quot  co» 

le  monbus  erant,  erga  lui  limiles  veiuti  adverlus  exteros  inhumam,ut  phinos  fumpfi- 
idemief  bitlib.2.de  bello  Jud.c.7.  Quae  fortaflis  caufa  eft, quod  Mar-  NCqUe  fcpt€ 
cusloro  Sadducaeorum  dicat,  O’  a fermento  Herodis,  eo  quod  fenfus  Sc  panum  in  ^ qua- 
v itaej  us  eflet  talis,Sc  quod  ftuderet  impense  Sadducaeis.Nam  eosfu'fle  '“°rum , & quoe 
paucos  auidem,  fed  feredignitate  praecipuos,  idem  Jofephus  teftis  eft.  ^,tWS 

7 . * At  illi  cogitabant,  intra  fe.  Graecum  , fieXofttgovro  iv  fooifc  trans-  u Quarenora 
ferri  poteft  difeeptabant  inter fe  : nam  etiam  verbis  eos  egifle  indicat  nond?paned&i 
Marcus,  nempe  verifimiliter  alter  alter i culpamtribuebat.  * Dicentcs : Tobis  ? Cav„e.te.:* 

_ . r r • v o TT  I • • fermento  Phart- 

Ouia panes  non  accipimus.  rhralis  Graeca , imo  cc  Hebraica  , in  qua  , riorum  ,&sad- 
quia , redundat.  Sunt  verba  ex  inopinato  recordantium  errorem  luum  d^STunc  intei- 
ex  verbis  Chrifti,idque  cum  quadam  follicitudine,  quid aduiri  effent.  'exer^e*itq^a 
Nam  Chrifti  refponfio  taxat  eos , partim  de  ilia  anxietate  haben  di  vendum  a ferme- 
cibi,  dum  eos  vocat,  * mo  die  a Fidei,  cum  fcilicetfecum  haberent  eum, 
qui  nuperrime  tarn  illuftriadivinae  Providentias  miraculaexhibuerat,  feorum . &Sad- 
in  cujus  proinde  providential  Fide  deberent  efle  fecuri:  partim  de  tar-  dlJc*venit'autem 


iter  metapheram  fatis  perlpicuam  , -fe  us  in  p?-[.tcc 

r « _ r Cx'&rex  Philip- 


ditate  intelligendi  tarn  carnaliter  metapheram  fatis 

12.  * Vcnit  autem  7 tfus  in  partes  C<&fare&  Philippi, id  eft,a  Philippo,  Pi . & interroga- 
Herodis  A^agni  filio,  Tetrarcha  Iturece  5c  Traconitidis,inftm<fta  aedi-  ruaoS:dicensP:Uqu5 
ficiis , Sc  abeo  , in  honorem  Tiber ii  Caefaris , C&farea  didaeft , ut  ]o-  dicunt  homines 

A ; r , efle  Filmm  fee-, 

A a z leph.  nainis  i 


,8<5  COMMENT.  IN  EVANGELTTJM 

feph.  lib.  18.  Antiq.  c.  3.  Glim  dicebatur  Lefem  feu  Lais  , poftea 
p4«,  Joiue  19.  Sc  Judic.  18.  Sc  Dan  verfo  a Graecisin  Van , vocata  eft 
Vanaas.  Sita  eft  autem  ad  radices  montis  Libani,  ac  terminus  eft  terrre 
(an&as  ab  Aquilone.  Eft  & alia  , qute  fitnpliciter  Cmfarea  dicitur  y 
tamquam  nobilior,  Act.  21.  v.  22.23.  See.  ab  H erode  Afcal on ita  ita 
in  honorem  Augufti  Coelaris  nominata.  * Et  interregat  diftipulos  fuos: 
non  inams  glorias  vel  dilcendi  ftudio  , fed  docendi  veritatem,  ut,  qui 
cum  unigenito  Dei  habitarent,  tamquam  fimplicem  homtnem  non 
contemnerent,  inquit  Cyril.  Catechefi  11.  * Quern  dicunt  homines  ejfe 
Viliam  hotninis  ? id  eft  , ut  Luc.  Quern  me  dicunt  efTe  turb#  , feu  vul- 
gus , prout  excludit  primates  populi  & Apoftolos.  Loquitur  autem 
in  tertiaperlona  de  le,  idque  humili  vocabulo,  ne,  inquit  Hieron.  ja- 
<ftanter  defe  qucererc  videretur. 

t 4*  At  ilii  di-  14.  * At  illi  dixerunt:  Alii  Joannem  Laptiflam  • cujus  anima  corpus 
■ftem^aptitUm  , occilum  repetiverit.  Fuit  ifta  Sc  Herodis  lenten tia  , fupra  c.  14.  v.  2. 
a Hi 3 Uy  er6  E j e re  - propter  v it#  fcilicet  innocentiam  ,Sc  pr#dicationisfimilitudincm  de 
jniam,  aut  unum  pcenitentia  agenda  Sc  regno  cselorum.  * Alii  autem  Eliam : qui  tam- 
Frophetis.  quam  p^curfor  veri  Mefliae  , cujus  tempus  adefte  fufpicabantu r , ap- 

paruent,  nempe  propter  perfon#  Chrifti  feveritatem,  gravitatem,  Sc 
miraculorum  magnitudinem.  * Aliivero  feremiam  : propter  libertatem 
increpandi  Scribas  Sc  Pharifaeos?qu#  in  Chrifto,  ut  Sc  Jeremia,  fingu- 
laris  fuit.  Et  quia  nulla  iftarum  opinionum  ultra  propheticam  digni- 
tatem progrederetur , hinc  ait : 

15.  Didt  ill  is  \z.*  Vos  dwfm.Emphafim  habet  ifta  antithefis.*  Vos , inquit  Chryl. 

Jclus:  vos  autem  , r 1 r , r • rr  -vn*  • 

quem  meetfedi  qui  mecum  temper  vertantes  , piura  me  recille  vidiltis , qui  meo  no- 
cais  *'  mine  complures  virtu tes  ipli  quoquefecifti , * quern , feu  cujus  autho- 

ritatis  ac  dignitatis,  *me  ejfe  dicitis  ? Omnibus  autem  reticentibus  , 
Simon  pfe t°r us  di-  * &eJP0ndens  Simon  Petrus , dixit  : tanquam  ferventioris  Fidei , 

: tueschn*  quam  c#teri , ut  Hieron.  in  c.  14.  v.  28.  tanquam  os  Apoftolorum* 

ftus , filius  De*  o r r n ^ ^ t»-  \ 

vivi.  & vertex  comortti  tot  jus  , ut  Chryl  oft.  hie ; tanquam  rnneeps  Apo- 

ftolorum  ,Sc  fummus  Ecclefi#  praeco  , ut  Cyrillus  Catechefi  11.  * Tu 
es  Chrifius  Filius  Dei  vivi.  Graece  longe  efficacius  fingulis  vocibus  ad- 
ditur  articuIus,T*«  6 *fi$rcc,6i,to;  ts  ££vro f,Ta  es  ille  Chriftusjlle 

Filius  Dei , illiiis  viventis  , id  eft  , Tu  es  ille  fingularis  Chriftus , feu 
undhis,  Sc  verus  Me  (lias ; Sc  quamvis  hominem  efTe  videamus  , fimul 
tamen  es  natura  , non  adoptione,  ut  cteteri  Santfti , ille  unicus  Filius 
Dei  , non  cujufl  bet  ,fed  Dei  viventis  , cui  proprle  comp  e tit  gene  ra- 
tio  : quo  epitheto  Deus  verus  a Diis  gentium,  Idolis  aut  mortuis 
hominibusdiftingui  folet.  Ex  quo  patet , quam  perfedta  fuer’t  ifta 
Petri confeilio.  Si  qui  enim  Filium  Dei  vel  Meffiam  antea  confelB 

fuerant3 


Pate* 
qui  incalis  eft. 


i 8.  Er  ego  die o> 
tibi  , quia  tu  #5 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Ca?.t6.  187 

fuerant,  non  aliter  hoc  intelligebant  quam  communi  vulgi  fenfu 3 fei- 
] icet  quod  effet  Films  Dei  adoptivus  3 ut  alii  Sandi  , tametfi  ceteris 
pnecellentior , 8c  Meftias  camali  ter  Judes  is  magnacum  gloria  regna- 
turus.  Unde  Chriftus  tantce  confeflioni  vicem  reddens  3 refpondit  : 

17.  * B eatus  es,  propter  iftam  tain  fublimem  tanti  arcani  confeflio-  J?  Refpondens 
nem  , * Simon  , quod  ei  proprie  erat  nomen 3 * 1 >ar-?ona  3 quod  loco  jutem  jefus,  di- 
cognommis  3 q.  d.  Fih  joAnnis  3 ut  elt  Joan.  21.  nam  Bay  hiium  e>v-  SimonBarjona.- 
riace  fignificat  3 cfon*  contradum  eft  ex  foebanna  3 Latino  foAnnesut.  gS2 non°rtte1«r 
Hier.  hie.  * QuiA  caro  & fanguisnonr'eveUvittibi:  id  eft  3 non  homo  vft  fibi,  fed  Pate* 
quifquamcarne  Sc  fanguine  conftans,  non  parentes3magiftri3Scribae, 
velPharifsei , nontu  ipfe  tua  induftria  te  hanc  fententiam  de  me  do- 
cuifti  3 *Scd  PAter  metis  3 qui  in  c&lis  eft  3 id  eft  3 fed  Deus  per  gratiam 
tibi  eoliths  tantum  fecretum  infpiravit3  8c  ideo.  propter  tantse  re i 
cogriitionem  beatus. 

18 . * Ft  ego  , Greece  , Fgo  autem  • q.  d.  Tu  homo  me  Filium  Dei 

dixiftfegoFilius  Dei  tibi  rependo  vicem,  ac  viciftim  *dico3 non  om-  pe^  . & - 

nibus, fed *tibi,  foli;  non  caffo  fermone,  fed  quern  effedus fequetur:  haneperram^dif 
*quia  tu  es  Petrus ; id  eft,  quod  tu1 3 ficut  olim  a me  vo;atus  es3verifli-  ficabo  Ecdefiana' 
me  3 non  nomine  {olo3  led  re  ipla  es* petra,  iaxum  3 leu  rapes  : Graece  ihferri  non  pr*- 
enim  mrfofSc  xirfa  , quod  fequitur  3 idem  prorfus  figmficant.  Sed  ^eebal^or  advw> 
quia  de  viroloquebatur  3 mafculine  loquimaluit- 3 deinfte  vero  femi- 
nine 3 & ufitatius  3 *&  piper  hanc  petram,  Ut  nimirum  fie  ifta  repeti- 

tione  3&  mutatione  voeabuh  , Sc  verbis  adjundis,  adificabo  Ecciefum 
meant , explicaret  metaphoram  3 8c  mvfterium  nomine  Petri  conten- 
tum,  quod  videlicet  eum  ita  vocaverit  ,non  propter  fterilitatem,  ut 
Lucae  8.  v.  6.  vel  alias  aliquas  caufas,  fed  propter immobilem  firm;- 
tatem  , qua  inftarrupis  divina  virtutefolidandus  erat,  ut  molem  tan- 
tam  fuperoedificandam  poflet  luftinere.  Templa  fiquidem  , acdificia^. 
atque  urbes  quibus  metaphoris  Ecclefia  faspe  defignaturin  Script uris1, 
fuper  petras  feu  rupes  folidiffime,  8c  libentius  afapientibus  fundan- 
tur  3 ut  pulchre  patet  Matth.7.  v.25.  Itaqueillud,  banc,  no'nrefert* 
neque  referre  poteft  fine  aperta abfurditatc>  vel Chriftum,  velFidem,. 
led  id3quod  proeceflit  Petrus  feu  Petra . Chriftus  enim  Syriace  loque- 
batur  3 ubi Petrus  Sc  Petra  eodem  omninomodo  vocantur  CephA  feu 
Cipho.  Et  hinc  eft  , quod  etiam  nunc  non  folum  Syriaca  3 fed  Sc  alies* 
pleraeque  celebres  verfiones , eodem  nomine  Petr  a invariato  utantur 
in  utroque  loco,  ut  Hebraica  tarn  Munfteri  quam  Elise  Hutteri,  Ara^ 
bica  , Sc  , ut  periti  teftantur  3 etiam  Perfica  3 Armenica  , vEgyptia  * 

ALthiopica  , adde  Sc  Galiica.  Hrecergo  verba  ftatuunt  Petrum  pe- 
^ram  5 hoc  eft  fundamentum , non  primarium , non  per  fe  ac  propria 

author 


i88  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

authoritate  , quod  eft  Chriftus  folus  , fed  fecundarium  , 8c  ex  com* 
mifEone  , refpedu  totius  Ecclefiae  , acininifterii  Ecclefiaftici.  Hxc 
enim  duo  genera  fundamentorum  non  repugnant  3 ficut  nec  Prin- 
ceps  8c  Vicarius  ejus  , fed  optime  fubordinata  funt  : quemad- 
modum  non  repugnant  id  3 quod  Moyfes  dicit  3 Deuterom.  32. 

v.  12.  quod  Dominus  folus  Dux  fuit  populi  Ifrael  , &id  , quod 
S.  Stephanus  , Ador.  7.  v„  36.  8c  feqq,  quod  Moyfes  eduxitillos. 
Quod  ergo  nonnulii  Patres  Fidem  Petri  feu  conteflionem  Petri  di- 
cunt  effepetram  3 fuper  quam  aedificata  fit  Ecclefia  , verum  eft  , lo- 
cutione  caufali , non  formali , nempe  quia confeflio  ifta  caufa fuit 
mcritoria , cur  formali  ter  fuper  Petrum  Ecclefia  aedificaretur  : quo 
modo  dicit  Hieron.  Epift.  61,  circa  fin.  fuper  aquas  non  Petri  cor- 
pus ambuiaiTe  3 fed  Fidem. 

* Et  fort  a infer  i ■,  feu  inferni  , id  eft  , univerfa  poteftas  diaboli. 
Utitur  autem  nomine  , fort  a 3 8c  inferi , quia  civitatem  diaboli  civi- ' 
tati  Dei  opponit.  Per  f ortas  metonymice  in  Seripturis,  tanquam  per 
fortifttmam  ejus  partem,  fignificari  foletipfa  civitas,  ut  patet  Gen. 
22.  v.  17.  8c  ibidem  cap.  24.  v.  6.0.  8c  per  tnferuni  8c  infermm 
ipfe  incpla  inferni  diaboius  cum  fiiis.  Sub  omni  autem  poteftate 
diaboli  comprehenditur  etiam  omnis  haeretica  machinatio  , omnis 

vi. tiorum  incurfatio,  omnis perfecutorum  faevitia,  quae  diaboli  tam- 
quam  Principis,  8c  authoris  omnium  iftorum  arma  funt.  * Now  pr<e- 
valebunt  adverfus  earn , live  oppugnatam,  ut  earn  fuperent  ; five  op- 
pugnantem,  ut  ill!  refiftant.  Direde  enim  fignificatur  Ecclefia  tan- 
tam  tradura  firmitatem  ex  ilia  xdi  Heat  ion  e fuper  petram , ut  fem- 
per  diabolo  invida  futurafit , ut  Aug.  lib.  1.  de  Svmbolo  c.  6.  Pu- 
gnare  enim  Ecclefia  poteft , expugnari  non  poteft.  Indirede  vero 
indicatur  earn  etiam  ludando  vidricem  futuram  : licutenim  Mar- 
tyres  moriendo  fuperant , ita  Ecclefia  diriffima  licet  patiendo  infer- 
nas  leges  8c  tartariportas,&  omnis  mortis  clauftra  diffolvet,ut  Hilar 
Can.  16,  Haec  ergo  prima  fententia  comprehendit  quidquid  Petro 
poteftatis  Chriftus  contulit.  Sed  quia  breviter  8c  obfeurius  didum 
erat  > explicat  Chriftus  clarius  ali  s metaphoris  fenfum  fuum. 

19.  tt  tibi  dabo  19.  * Et  tibi  dabo  claves  regni  calonim.  Per  claves  defignatur  fupre- 
itrurn  ^quod-  ma  poteftas  Sc  authoritas  gubernandi.,metaphora  inde  fumpta,  quod 
cunque  ligavcns  claves  domus  8c  civitatis  penes  ilium  lint,  cuius  eft  iuprema  gnber- 

fuper  tcrram,eiir  . , • 1 • r r>  • • t i - • 

ligatum  & in  ca>-  natioms  authoritas : in  cujus  lignum  rnncipibus  , cum  recipiuntur, 
llue  foive°isCUrul  traduntur  urbium  claves.  Qjae  fumma  poteftas  cxplicatur  pulclire 
perterram,  erit  ApOC.  3.V.7 . 8C  Ifa.  22.  V.  20 . 2 1 .8c  22.  ubi  deftitUtio  Pontificis.6C 

foiutum  5cm  c*  in{ytucj0  novi  per  claves  deferibitur,  Per  Regnum  C<zlmtn  intelli- 


SECUNDUM  MATTHJEUM  Cap.i 6-  m 189 

♦ntur  Regnum  Chrifti,  feu  Ecclefia  : quam  eo  nomine  maluit  expri- 
UKre,  utfic  intelligeret  Petrus,  poteftatem  fibi  datam  eiTe  caeleftem 
6c;fpiritualem  , quae  rota  ipe&aret  eo  , ut  homines  praeparentur  3c 
promovcantur  in  regnum  caelorum.  Non  ergo  promittitur  his  verbis 
joia  poteftas  remittendi  6c  retinendi  peccata,  vel  concionandi , ut 
volunt  Haerettci,  fed  omnis  omninb  poteftas,  quae  ad  gubernationem 
regni  Chrifti  neceftaria  eft , recipiendi,  cxpeilendi,  praecipiendi,  pu-* 
niendi,  remittendi  peccata , retinendi , difpenfandi,  6cc.  Cujus  pote- 
ftatis  a&um  value  generalem  mox  explicat  alia  metaphora,  u tint el- 
ligamus  non  de  clavibus  naturalibus  eiTe  ferraonem.  *Et  quodcumque 
ligaveris  fryer  terram  : q.  d.  Itaque  hac  poteftate  inftru&us  , quo- 
cumque  vinculo  tu  , fuper  terrain  exiftens  , aliquem  alligaveris  , vel 
abfolveris,  hoc  meo  judicio  in  caelis  ratum  habebitur,ita  ut  ille  vere 
ligatus  6c  abfolutus  futurus  fit.  Quare  illud  , fryer  terram  , non  ad 
vinculum  feu  ad  hominem  ligandum  6c  ablolvendum  referri  debet, 
quaft  mortui  abfolvi  nequeant : fed  ad  perfonam  ligantem,  vel  adfcus 
cjus.  Eleganti  enim  antitheft  caeli  6c  terrae  , tamquam longiflime  di- 
ftantium  , commendatur  poteftas  Petro  data,  eo  qubdfervi,  quo  ab~ 
lunt  longius , eo  licentius  agere  poftfunt  6c  folent.  Porro  vincula 
ilia  funt  imprimis  peccata  , quia  funibus  peccatorum  quifque  con- 
ftringitur  , Proverb.  $■.  item  poenae  , de  qu.bus  potiflimum  Chriftus 
loquitur  ,Matth.  8.  v,  18.  Ou&cumque  alligaveritts , &c.  praecepta  $- 
Alligant  enim  oner  a gr  avia  , &c*  Matth.  23.  v*  q..denique  vota,  jura- 
menta  , 6c  quaecumque  obligations , quibus  homines  impediuntur 
a regno  caelorum  , 6c  a Chrifto  in  terris  verfante  folverentur*  Pote- 
ftas enim  ejufinodi  ad  redlam  regni  Chrifti  adminiftrationem  necef- 
fariaeft.  Cum  verb  Chriftus  in  mundum  venerit  peccatores  falvos 
facere,  x.  Tim.  1.  neque  ut  judicet  mundum,  fed  ut  falvetur  mun- 
dus  per  earn  : hinc  eft,  quod  dire&e.,  6c  per  fe  poteftas  ifta  eft  ad  fol- 
vendum  , per  accidens  ad  ligandum  , videlicet  propter  improbitatem 
quorumdam.  His  igitur  verbis  fecundum  antiquorum  Patrum  con- 
cordem  intelligentiam  Chriftus  Petrum  Caput  Ecclefiae  fuse  , Vica- 
rium  feilicet  fuum,  cum  plenitudinepoteftatisinftituit,  6c,  ut  Greg, 
loquitur  1.  4.  epift.33.  cura  ei  totius  Eccleftae,  6c  Principatus,  (feu 
primatus)  committitur.  Simul  enim  adconfolationem  bonorum,  6c 
improborum  terrorem  , ne  fibi  cum  hominibus  rein  elfecrederent  , 
tantam  utrifque  de  fententia  in  fe  lata  certitudinem  6c  fecuritatem 
adfert , ac  ft  teftis  de  caelo  defeenderet.  to . Tunc  prare 

20.  * Tunc  yr&ccyitut  nemini  dicerent , quod  iyfe  effetfefrs  Chriftus . nemf^'dice! 
Greece  6 x?icq$  ; ille  Chriftus , ille  feilicet  FiliusDei  vivi  naturalis  , id  rent  quia  ipieef* 

J J n ret  Te-iiis  C]>n- 

/ It  11  s . 


190  comment,  in  evangelium 

eft,  ne  fuam  illam  fublimem  de  divinitate  fua  Fidem  promulgarent 
Cujus  rei  caufam  aliam  alii  excogirarunt : verifimillima  eft  ilia  quam 
Matth.hicfubjungit,  Ted  cla  i is  Luc. 9 . v*2 z.Pv&tepit  nc  cui  dicetcnt 
hoc,  quitt)  inquit , oportet  Filium  bow  inis  ttiulpa  pati , id  eft  , quia  brevi 
a Scribis  Sc  populo  Judaico  crucifigendus  fum  , nempe  ne  id  , quod 
paucis  accidit , Matth.  27.  v.  40.  Sc  feqq.  omnibus  accideret  , hoc 
eft  ,ne  tanto  fcandalo  crucis  Sc  mortis  ejus  , quo  Sc  difeipuh  Sc  ipfe 
Petrus perturbati funt,  Fidem  perderent.  Nam,  ut  Chryfoft.  id  , 
quod  radices  jam  egit , fi  evulfum  fuerit , non  tarn  facile  poteft  ite- 
rum  plantatum  pullulare.  Hose  ergopraedicatio  gloriae  Chrifti  ferva- 
batur  poft  refurre&ionem  , fublatis  e medio,  omnibus  fcandalis. 

1.*  Exinde  , Gzxccztto  toti  , ex  tunc  , feu  ex  eo  tempore  , quo 
fuis  fcilicetut  Chryfoft.  praseipuum  hoc  dogma  de  fua  divinitate  fixum  in 
SejwfolymlSnl  animo  ipf°rura  locaviffet  , * coepit  oftendere  , &c . id  eft  ,coepit  non 
& nnuita paciafe.  involucris  verborum  , ut  antea  , Joan.  2.  v.  19.  Sc  cap.  3.  v.14.  fed 
bis &bpr! nci pi  bus  Claris  verbis eis  prsedicere  paftionem  fuam  , ex  Dei  de  c^lo  fententia 
facerdotum , & definitam,  ne  videlicet  ilia  inexpedata  veniente  ofFenderentur  , pu- 
die refurgare.  tantes  quod  vei  invitus  ellet,  vei  non  proelcius  vel  ex  nota  carms  in- 
firmitate  pateretur  a tribusgeneribus  hominum,  lerlieet  * a Senior ibus , 
id  eft  , Senatoribus  , Judicibus,  Sc  Re&oribus  Reip abli  non  eniixi 
eft  aetatis,  fed  dignitatis  nomen  ; * & Scribis , & Principibus  Sncerdo* 
turn  , de  quibusdidum  alibi , c.  2.  v.  4. 

22. Er affumecs  22.  * Tunc  ajfumens  earn  Petrus , id  eft  , apprehendens  eum  , ut  in 

cum  Petrus,  cos-  ^arco  vertitur  , fcilicet  veftem  vel  manum  , ut  amicus  amicum  fo- 
pit  inuepare  . • r 

!uu  dicens : abfit  let  i non  enim  objurgantiSjied  ut  Hieron.  notat , vehementer  aman- 
La  ubi hoc!  r°n  affedu  * cccpit  increpare  cum  , id  eft  , tanquam  lui  oblitum  coepit 
reprehendere  , Sc  quafi  ad  faniorem  mentem  revocare  , quod  rem 
tam  abfurdam  Filio  Dei,  in  fe  vellet  admittere  , dicens  : * Abfit  a to 
Domine . Abominantis  verba  lunt  tanquam  profanum  quid , Sc  ne 
veniat  deprecantis , Hebraeis  familiariflima  , qui  uno  verbo  dicunt 
nhnn , Cbalilah , ut  patet  Gen.  44.  v.  7 in  Hebraso  , Sc  Gen.  18. 
v.  25.  ubi  eadem  phrali  Abraham  utitur  erga  Deum  , qua  Petrus 


2?. Exinde  c.tpit 
Jefus  oftendere 
difcipulis 


2 i.  Qui  conver 
fus  , dixit  Petro 
vade  poft  me  (a- 


erga  Chriftum. 

23.*  Qui  conver fits,  vultu  fcilicet  in  Petrum,  lateri  fuo  adhaeren- 
tem,  * dixit  ei  : VJ-de  poft  me,  id  eft,  faccffe  hinc.  Eadem  enim  phrali 
tana  ffcandaium  ufus  eft  Chriftus  contra  diabolum  , c.  4.  v.  9.  ubi  in  multis  G *aeci$ 
fapisa»:qu*  Dd  Codicibus  additur  etiam  , poft  me.  Ex  quo  tamen  verbo  minus  apte 
tunr , (ed  ea qua;  putavit  Hieron.  8c  Orig.  Ggnificari,  Sequere  (ententiam  meam,  noli 
mihi  prseire  confiliotuo,  * Satana  nihil  fignificat  nifi  adverfarium  , 
Sc  ex  eo  appropriatum  eft  duibolo  , atque  idcirco  afperior  videtur 

repre- 


r* 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  1 6.  191 

rcprchcnfio.  Nam  quamvis  amantis  affedu  , aclverfarius  tamen  erat 
Petrus  voluntati  Chrlfti  acDei  , qui  mortem  ejus  decreverat  redi- 
mendo  humano  generi  , quam  ipfe  divini  ignarus  confilii  impedire 
volebat,  quod  Chriftus  iignificans  addit : *fcand'alum  es  mihi . Greece 
crxav ^ ttXov  juoo  « ,fcandalum  meum  es  , id  eft , quantum  in  te  eft,  offen- 
diculum  6c  caufam  ruinae  mihi  ponis  revocando  a Patris  obedientia, 

S c and  a turn  enim  propne  eft  hujufmodi  offendiculum,  ad  quod  in  via 
impingimus.  Fontem  autem  erroris  Petri  aperiens , non  fatanicam 
fcilicet  malitiam  , fed  carnalem  adhuc  fenfum  , *quia  non  [apis  ea  qu& 

Dei  funt  ,fed  ea  qua  hotninum  , id  eft , non  d Ivina , fed  humana  , quae 
caro  6c  fanguis  fuggerere  folet , fcilicet  fugere  pafliones  , ignomi- 
nias  , mortem  , opprobria  : cujufmodi  tamen  fuga  faepe  divinx  Sa- 
pientioe  contraria  eft.Itiquecum  idem  homoalternantibus  affedibus 
nunc  divina  nunc  humana  fapere  foleat , non  mirum  eft  , tarn  brevi 
intervallo  Petrum  illinc  beatum,  hinc  fatanam  appellatum,  ut  notat 
Aug.ferm.13.de  verb.  Dorn.  Neque  quidquam  praejudicii  hocad- 
fert  primatui  Petri, ut  impudenter  clamant  Haeretici.  Non  enim  tollit 
fubito  primatus  Ecclefiafticus  omnem  carnalem  fenfum  homini. 

A dde  , ut  Hieron.  hie  notat , primatum  Petro  tunc  non  collatum 
fed  promiffum. 

24.  * Tunc , poftquam  redarguilfet  alium  carnalem  Petri  affedum,  24.  Tunc  jeffa 

* dixit  Refits  difcipulisfais;  ut  generaliter  nos  doceret  omnes  omnino  j-)*'  gql^sva*1* 
(imiles  affedus  , qui  bus  mortem  6c  adverfa  horrefeimus  , effe  fupe-  ^ v^rcet» 
randos  iis  , qui  fequi  volunt  Deum  : * Si  quis  vultpoft  me  venire  , id  Jimf! &1oiiat 
eft,  difcipulus,  fedator,  6c  imitator  meus  effe  , * abnegetfemetipfum. 

De  monbus  plerique  ntelligunt , ut  Hieron.  hie  6c  Greg,  hoefenfu: 
fuis  affedibus  valedicat , qui  a voluntate  Dei  diferepant , exuendo 
fcilicet  veterem  hominem  , 6c  induendo  novum.  Sed  tarn  id  , quod 
pneceflit  de  rnorte  Chrifti , quam  Petrus  impedire  volebat , quam 
ratio  fubjunda  v.  2 clamat  magis  de  mortibus  quam  de  moribus 
agi.  Itaquc  abneget  femetipfum  , id  eft  , in  periculis  vitae  , 6c  carnis 
afflidionibus  ita  afticiatur,  quafi  alius  ilia  pateretur,  nullam  fcilicet 
(uivitaeqtie  curam  habeat.  Quod  Chryfoft.Hom.  intelligi  poffe 
monet  ex  abnegatione  aliorum  , quos  tunc  abnegare  dicimur  , cum 
eos  negligimus , 6c  eorum  vitam  pro  nihilo  ducimus.  Hoc  Luc.c.9. 
vocat  abnegare  animam  fuam , ut  diftinguatur  contra  abnegare  patrem, 
matreni  , &c.  6c  eft  aliquod  fupremum  in  vita  fpirituali  , fupponens 
abnegationem  affeduum  fuorum  : * Ettollat  crucem  fuam : quaflibet 
aftlidiones  fibi  impofttas , iubente  animo  fufeipiat , 6c  hac  rat:one 

* fequatur  me  , feu  imitetur  exemplum  meum.  Fit  autem  allufio  aff 

B b cru- 


T9t  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

crucem  , quameratportaturus , 8c  in  qua  moriturus. 

2 s.  Qui  trim  2^.  * 0[ii  enim  voluerit  an  mam  fuam , feu  feipfum  * ft  ham  facete , 
fuariPfaiJiifn1^  crucem  fuam  abjiciendo  , * p erdcteam  : de  quibus  vide  dida  cap.  io'. 

cere,perdet  earn:  v>  38.  3« 

qui  autem  perdi-  ^ _ . . - 

dcritanima iuam  26.  * Quid  enim  prodeft homini,  fiuniverfum  mtindum , id  etr,univerla 
verfcfcam?  * mundi  bona,  etiam  longxvam  vitam,  *lucretur,  in  hoc  fteculo,*.-lwm/£ 
26.  Quid  enim  verb  fu&  detrimentem  patiatur  ? Scilicet  in  futuro  fxculo  , hoc  eft  , ut 

prodeft  homim , r - r i i • r 

fimundum  uni-  Luc.  ^.v.  2 f . exponit,  ie  autem lpium  perdat ,8c  detrimentum  leu 
anim*  verb  fu*  ja&uram  fui  faciat?  * Aut  quam  dabithomo  c elimination  cm  pro  anirna  fua* 
deuimentumpa-  id  eft,  Quam  compenfationem  feu  pretium  redemptions  dabithomo, 
dabit  homo  to-  etiam  qui  univerium  mundum  obtinuerit  , pro  ieiplo  iemei  perdito 
Pr°  *n  a^°  *®cul°  * q*d.  Nullam  ; damnum  enim  eft  irreparabile.  Allu- 
dit  autem  ad  belli  vel  judicii  humani  confuetudines  , ubi  raptus  vel 
damnatus  ad  mortem  pecuniar  magnitudine  ftepc  redimi  poteft  8c  fo- 
let , hie  nequaquam. 

«7.  Filins  enim  27.  * Filins  enim  hominis , See . id  eft, non  q u i 1 i be t judex,  qui  cor- 
rujMcft^n^iorU  rumpi  poftit  muneribus , fed  * Filius  hominis  ventures  eft  , non  in  ilia 
g e 1 i s ^fu i /*U & ^Pecie  > & indigentia,  8c  infirmitatc,  qua  nunc,  fed  * in  gloria  Farris 
tunc  redder  um-  fui,  quam  fcilicet  cum  Patre,  ficut  8c  eflentiam,  communem  habet: 
neque  cum  paucis  difcipulis,fed  *cum  Angelisftiis , omnibus  comitan- 
tibus,  paratis  fcilicet  ad  videndam  8c  exequendam  vocem  fermonum 
ejus.  * Ft  tunc  reddetunicuique  fecundum  opera  fua,  id  eft,  cuique  red- 
det  juftam  mercedem  , quae  operibus  debetur  , five  premium  bonis, 
five  lupplicium  malis : hoc  eft  enim  reddi  fecundum  opera  , id  eft , fe- 
cundum meritum  operum.Nam  licutmala  propric  merenturluppli- 
cium,  itabona  premium  : q.d.  Nulla  ratio  tunc  habebitur  vel  perlo- 
narum,vel  precum,vel  munerum,vel  cujufque  commutations,  qui- 
bus cogitaripo/Ht  , fiedendum  efte  judicem , fed  operum  dumtaxat. 
it.  Amendico  2S . * Amen  dico  vobis : Greece  apud  Lucam  eft  dCK^g,  were , * funt 
dim  de  hic&ia-  quidam  de  hie  ft  antibus , &c.  id  eft,  quidam  aftantium  feu  praefentium 
■tibus  , qu:  non  non  morientur  , * donee  vide  ant  Filiutn  hominis  venientem  inregno  fuo% 
tem^donKvi.  id  eft  , donee  videant  meiplum  ocuiis  fu;s  apparentem  in  ea  gloria  , 
©inis  venientem  ^ majeftate,  qua  in  regno  meo  appariturus  fum.  Quod  de  die  judicii, 
in  regno  fuo.  8c  de  Joanne  Evangelifta  citra  mortem  fuperftite,  quidam  olim  intel- 
lexerunt.  Sed  ab  ipfo  Joanne  fads  refutatur  jtap.  21.  v.  23.  Alii  Tatis 
Terifimiliter  de  gloria  refurredionis  ej.us , qux  ufque  ad  afcenfionem 
omnibus  dife’puiis  manifeftata eft.  Sed  quia  illud,  quidam,  paucorum. 
difcipulorum  privileoium  videtur  indicare,  8c  ftatim  illis  verbis  fub- 
jungunt  tres  Evangeliftas  transfigurationem  ejus  : hinc  omnino  ve- 
rior  eft  omnium  penc  veterum  fententia , Origen*  Chryfoft.  Hilar. 

Tneo~ 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Ca»„iI.  W 

Theophvl.  6c  Hieron.  in  hunc  locum,  quod  gloriam  transfiguration 
nis  quibufdam  revelandam  promittat : quam  regnant  vocat,quia  regni 
fui  futuri  erat  imago  leu  fignificat'o  , ut  Auguft.  in  verf.  9.  c.  2.  ad 
Galat.  Unde  NazianzenusOrat.y  1.  Tails  veniet,  fcilicet  ad  capeken- 
dum  regnum  fuum  , qualis  in  monte  obiter  monftratus  eft  , div  ini- 
tate  carnem  fuperante.  His  ergo  verbis  erigit  dilcipulorum  animos , 
de  morte  ejus  contriftatos  , 6c  glorias  brevi  futuraepromifsa  manik- 
ftatione  certos  facit  de  eo,  quod  dixerat,  fe  venturum  judicem  in  glo- 
ria Patris , utilla  fpeeredi  non  vererentur  toliere  crucem  luam  6cc » 
prout  hoc  notat  Hilar,  initio  Can.  17, 

CAPUT  DECIMUMSEPTIMUM. 

ITaque  ut  Chriftus  promiffum  folveret , * poft  Jex  dies , Lucas  ait , r!  Et  poll  dies 
fere  foft  dies  etto  : ubi  vel  confuse  tantum  tempus  notat , vel  , ut  petr^^'jaco* 
alii  hie  6c  Auguft.  lib.  2.  de  confenfu  Evang.  cap.  c6.  Matth.  folos  bum.&joannem 
dies  intermedios  computavit,  Lucas  limul  extremos,  id  eit,  eum,  quo  ducit  iiios  in 
Chriftus  loquebatur,  6c  eum,  quo  vifionem  exhibuit.  * Affumffit  temT* 
Tetrum  & Jacobum  & Joannem  , tanquam  praecipuos  Apoftolorum  , 
casterifque  capaciores,  quos  ideo  fecretis  maximis  adhibere  folebat. 

Jacobus  autem  ifte  non  eft  frater  Domini,  Epifcopus  Jerofolymorum? 

Audor  Epiftol#  Catholics  , ut  Auguft.  putavit , fed  llle  , qui  didus 
eft  Major , ab  Herode  occifus, quia  Joannem  vocat  * fratrem  ejus.  Tres 
affumit  , ut  in  oretrium  teftium  conftaret  rei  tantae  teftimonium  ; 
non  omnes,ne  res  divulgaretur  juxta  verf.9.  * Et  duxit  illos  in  mentetn , 
nempe  ut  oraret, juxta  Luc.c.9.  in  montibusenim  Chriftus,  ubi  io- 
litudo  major,  6c  creli  confpcdus  liberior,  orare  folitus  fuit,  ut  Marci 
6.  v.  46.  & Luc#  6.V.12.  6c  rebus  rnagnis  orationem  praemittere  : 

* cxcelfum , utloci  celfitudine  majeftas  rei  indicaretur  : * feorfim^tum 
ut  tanta  contemplatio  eftet  a mundi  tumultu  liberior  ; turn  quia 
nolebat  earn  quibuflibet  etiam  Apoftolis  innotefcerc.  Mons  ifte  , 
tefte  Hieron.  epift.  27.  ad  Euftochium  , fuit  Thabor  , Jofepho  Itabu- 
rius  didus,  in  media  Galil#a,  non  procul  a Nazareth.  Q^iade  caufa 
peregrinatione  etiam  turn  a Conftantini  temporibus  6c  templo  Cele- 
bris luit  : ut  fane  nova  videri  debeat  fufpicio  cujufdam  recentmns 

putantis  effe  Libanum.  Nam  quod  Marcus  dicit  c.  9.  v.  29.  eos  inde 
profedos  6c  prsctergreflos  Galilceam  , nihil  aliud  fignificat  quam 
tranfivifte  Galilaeam.  2.Et  transfigwa; 

. tjscft  ante  eos , 

2.  * Et  transfiguratus  efl  ante  eos , feu  coram  els.  Trans nguratio  non  e»  rerpienduit 
, fuit  figur# , five  faciei  live  corporis  mutatio  , fed  extern#  tantum  veftimen  a 
fpeciei , manente  figura  eadem  ,*  quod  clarius  Lucas  dixit , Each  a eft 

B b 2 Jpscijs  niz, 


194-  „ COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

ftecies  vUltust jus  altera,  Et  hie  ipfe  Matth.explicans  transfiguratio- 
nis  modum  : * Eeftlenduit  facies  ejtis  fiettt  Sol, (Sc,  tulgore  illo  turn  ex 
infidente  Dei  majeftate  , turn  ex  animi  beatitudine  in  faciem  totum- 
que  corpus  dimanante  , ficut  fiet  omnibus  San&is  in  ccelo.  Nam,  ut 
Aug.  epift.  f 6 . ad  Diofcorum  , tam  potenti  natura  Deus  fecit  ani- 
mam,  ut  ex  ejus  pic  nifEma  beatitudine  redundet  etiamin  inferiorem 
naturam,  quod  eft  corpus,  plenititdo  -fanitatis,  id  eft  , in  corruptions 
vigor  , fub  qua  omnes  ejus  dotes  comprehendit.  Itaque  fuigor  ifte 
faciei  ab  intrinfeco  venit  , non  ab  extrinfeco  , ut  olim  MoyE.  Nec 
tamen  erat  dos  claritatis , quia  erat  paftio  tranfitoria,  cum  dos  figni- 
ficet  ftabilitatem  , ut  D.  Thom.  3.  p.  q.  43.  art.  2. 

* Vest  i went  a ejus  f aft  a funt  alba  ficut  nix  , id  eft,  albiilima.  Mod.um 
albedinis  Lucas  exprimit  , lattus  eft  veslitus  alius  re fulgens , Greece 
g£a$p«TT«y , id  eft,  com  fans,  vel  propri  e .effulguratis,  Ceufulgur  emittens , 
quad  radiis  ex  corpore  per  veftimenta  5 veluti  per  rimas  , aut  nubem 
erumpentibus.  Albedo  igitur  ifta  veftium  non  albedo  proprie  , fed 
luminis  tranfparentis  fuigor  erat , qualis  fere  eft  nubium  , foli  fub- 
jundarum  direde.  Itaque  ficuti  nafeendo  fubtilitatis,  ambulando  in 
tludibus  agilitatis  , ita  hie  claritatis  corporis  gloriofi  aliquod  fpeci- 
mendedit , ut  fpem  noftram  firmaret  ,quod  reformabit  etiam  corpus 
humilitatis  noftrae  , configuratum  corpori  claritatis  fuae^ 

3 , * Et  ecce  apparucrunt  illis  Moyfes  & Elias  : uterque  in  vero  & 
ll  proprio  fuo  corpore.  Nec  enim  eft  ratio , cur  aereum  fuiffet  Moyfis 
corpus , cum  eadem  facilitate  proprium  ei  reddi  potuerit,  neque  fu- 
cum  aliquem  aaelle  tanto  teftimonio  conveniret.  Sed  cur  hi  prae 
ceteris  ? Vera  8c  a veteribus  communitcr  notata  caufa  eft,  Aug. 
ierm.  69.  de  diverfis , 8c  aliis  in  hunc  locum  , ut  per  Moyfen  Lex  * 
per  Eliam  Prophetae  fignificarentur  • 8c  utrofque  in  Chriftum  ten- 
dere  ac  terminari,  8c  ei  teftimonium  perhibere  doceremur.  Alias 
alii  peculiares  addunt.  Chryf.  ut  re  ipfa  refutarentur  duae  falfae  opi- 
niones : prima  vulgi  putantis  Chriftum  efte  Eliam  , aut  aliquem  ex 
antiqub  Piophetis  , quorum  Princeps  Moyfes  rfecunda  Pharifaeo- 
rum  , eum  criminantium  , tanquam  praevaricatorem  Legis  , cujus 
tamen  Moyfes  erat  lator  8c  Elias  zelator  maximus.  Ut  Chriftus  fe 
vitae  & mortis  Dominum  oftenderet  , unum  adducit  vivum  , alterum 
mortuum  fufeitat ; ut  difeipulis  manfuetudo  Moyfis  8c  Eliae  zelus 
imprimeretur.  * Cum  eo  loquentes,  Lucas  rediiis , dice  bant  excejfum  , 
feu  exitum  ejus , quern  completions  erat  in  ferufalem  , id  eft  , dilfere- 
bant  de  paflione  8c  rnorte  ejus,  feu  redemption?  human  i generis 
samquam  fcopo  8c  complemento  Legis  ac  Prophctaruip,  8c  antitypo 

totius- 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  17.  19  f 

fotius  ceconomix  veteris  Teftamenti.  Caufte  efle  poterant,  ut  fit  Pe- 
trus Sc  Apoftoli  mortem  ejus  horrere  , Sc  abfurditate  offendi  de  fine- 
rent.  Addit  idem  Lucas , Petr  urn  , Sc  qui  cum  illo  erant , gravatos 
fuiffe  fomno,  tempore  fcilicet  orationis  Chrifti,  6c  antequnm  tranf- 
figuratus  eflet  : nam  ,ut  idem  , cum  evigilaflent  , viderunt  majefta- 
tern  ejus , Sc  duos  viros  cum  ipfo.  Itaque 

4.  * Rejpondens  Petrus  , id  eft  , in  verba  erumpens , feu  lcqui  inci-  3>  RerPondcns 
piens  , prout  reftondere  more  Hebraieo  faqpe  fumitur , * dixit  ad  Je~  dixit  adjefum’: 
fum  : Dotnine  , tonum  eft  nos  hie  ejfe , id  eft  permanere  , nempe  propter  fg  nosChic°cffe™ 
fpe&aculi  6c  voluptatis  magnitudinem  , qua  velut  fui  ipfius  oblitus , fi  vis . faciamus 
Sc  ebriuserat.  Unde,  utfelicitas  ilia  fit  perpetua  , * faciamus  hie  cuia^ibuuTum". 
triatabernacula  , id  eft,  tentoriaex  frondibus , more  Judaico,  nempe 
ad  retinendos  Moyfem  6c  Eliam  , jam  parantes  difcefliim  , ut  notat 
Luc.c.9.  v.33.  Forfan  ettam  mancre  omnes  volebatex  horrore  mor- 
tis Chrifti  vde  qua  diflerebant,  Uterque  vero  Marcus  6c  Lucas  an- 
notant  , eum  nefeiifle  quid  diceret.  Puerile  enim  erat  votum  , ta- 
bernacula  pro  tarn  gloriofis  requirere,neque  confonum  eorum  collb- 
quiodefutura  Chrifti  morte.Caufa  inconfiderantice  iftiuserat  quse- 
dam  confternatio  animi  6c  obftupefadio  , quia  Marcus  ait,  Erant  enim 
terror e exterriti. Unde  ut  rcipfa  voti  iftius  incongruetia  oftenderetur, 

£ . * Adhuc  eo  loquente  • Ecce  nuhes  lucida  , inftar  tabernaculi  , * ob- 
umbravit  cos  ; id  eft  , velut  umbra  quaedam  texit  tresillas  perfonas  « Adfi«c *0 Ibv 
gloriofas  • partim  nt  fplendorem  nube  temperatum  , ferre  p often 1 5 Scsiudd^obum” 
partim  ut  eflet  quafi  fedcs  glorofa  divinae  majeftatis , inde  mox  locu-  vox  de  nubeCdie' 
turae.  Sic  enim  6c  Chriftus  in  nube  aflumptus  , 6c  ad  judicium  ven-  tens ; hie  eft  Fi. 
turus  dicitur  : 6c  in  veteri  Teftamento  paflim  Dei  majeftas  in  ealo-  quo  S i 

qui  folebat , 5c  apparere  , turn  in  tabernaculo  Moyfi  , turn  in  tem- .berneco,n‘?hcui5: 
plo  Salomoni  ; led  ibi  tenebrofa  erat , hie  lucida  ad  indicandam  di-  *P  umautluCo 
verfitatem  ftatus  utriufque  Teftamenti.  * Et  ecce  vox  de  nube  y velut 
ex  throno  Dei  Patris.  Fada  eft  autem  , cum  jam  intraflent  Moyfes 
6c  Elias  in  nubem  , ac  difeefliflent , adeoque  , ut  Lucas  ait , jam  fo- 
lus  eflet  Jefus  j?ut  lie  , quemadmodum  Chryfoft.  obfervat,  non  eflet 
dubiumde  Chriftofolo  vocem  intelligi:  *Hic  Jefus  quern  inftar  Solis 
fulgentem  a Moyfe  5c  Propheds  agnititm  , prophetatum  , probatum 
vidiftis,*^/?  Filins  mens  dilectusjn  quo  mihi  bene  complacui,&z  quo  dixi- 
mus  in  cap.3«  fed  hie  additur,  *ipfunt  audite,  fcilicet  loco  omnis  Legis 
6c  Prophetarum  , quos  ei  velut  officio  fuo  fuinftos , jam  cedere  vi~ 
d'iftis.  Alludit  enim  ad  verba  Moyfis , jam  impleta  , Deut.  iB.v.  1 
Propbetam  at  ftatibus  ttlis  fufeitabit  tibi  Dominus , ipfutn  audios  , ei  cre- 
dendo  jObediendo  femendo,  tanquamipfi  vcrbo  & fiipientix di- 
ving 


i vG  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM  • 

vinas leglflatrici , quantumcunque  fciiicet  ardua , Sc  prteceptis  Legi- 
bus  contraria  docere  videatur. 

6,  * Et  audientes  difcipuli  , vocem  illam  plenam  divinae  majeftatis 
<s.  Et  audicntcs  * ceciderttnt  :n  faciem  fuam  , turn  veneratione  , turn  maximeconfter- 
rum  in  tacierr  natione  quail  examines  , * O'  tmuerunt  valde  , id  eft , quia  tunuerunt 
r*aT?a5ct.imUC*  va^c*  ^>avGr  enim  ex  confpeda  gloria  fubortus  , 3c  eis  intrantibus 
in  nubem  andus,  audita  vocic  illius  naagnificentia  in  tanta  mentis  (o- 
litudine  in  terram  eos  proftravit.  Nam  humana  fragilitas  confpedura 
majoris  glorias  divinaeferre  non  fuftinet , ut  Hieronymus.  Unde  ft- 
mile  quid  contingit  Danieii  c.  10.V.8.&  9.  3c  Joanni  Apoc.io.v.  17. 
Hinc  ticut  in  illislocis  Angelus  Danielem  3c  Joann. ita  3c  hie  Chriftus 
7.  Et  acccfiit  7 .*Tetegit  m^utnonfola  voce  ipfts  nota/edS:  tadu.  confirmaren- 
tur  > difcuiTometu.  Myftice  vultus , ut  Sol . eft  lumen  ipftus  Evan- 
largiie  £c  oolite  gelii  j fplendor  veftimentorum  , mundatio  Ecclefts  -y  Moyfes  3c 
' T.  LeVames sa-  Elias  , Lex  3c  Prophetx  atteftantes.  Vide  Au^r.  ferm.  23.  3c  latius 


temocuios  luos.  diverfts : prolixiiis  3c  moraliter  Oris,  in  Mat 

^etrnnem  vide-  / . ^ , c 


til. 


runt,  mfi  foium  9,  * Et  defeendentibus  illis  3 &c.  Nemini  dixeritis  vijicnem  , non  fo- 
J*"*  d€fcen.  lum  populo  j ut  videtur  Hieron.  putare  , fed  nec  Apoftoiis  casteris  • 
den-.ibus  mis  de  pic  en|m  eos  hoc  prseceptum  obfervafte  fatis  indicat  Lucas.  Caufas 
e^crus^dfe^n;1 : prohibitionis  adfert  Hieron.  turn  ne  incredibile  effet  pro  rei 


remini  dixemu  j: 
vifionem,  done--  tUQin 


magm- 

tum  ne  apud  rudes  animos  poft  tantam  gloriam  crux  fubfe- 
riiius  hominis  a quens  fcandalum  crearet  irreparabilius.  Vide  dida  in  ftmili  c.  1 6.  v. 
Bioituisgc  u.gat.  * Donee  Filial  hominis  a mortals  re  fur  gat  .*  turn  enim  3c  fidem  3c 
frudum  inveniet  iftius  rei  opportunaprsedicatio  , miraculo  gloriofte 
refurredionis  & afeenftonis  adjuta. 

io.  Et«ite::o-  io.  * Et  interrogAverunr  cum  difcipuli  t inter  defeendendum  ex 


gaverunt 


eum 


quod  Eli  am 


-diftipuii , dicen-  monte  : * Quid  ergo  Seriba  , feu  Legis  periti , * dicant 
tes  : qu^  ctgo  cportCAt  primum  venire  ? Nerape  ante  adventum  Chrifti.  Caufa  quee- 
quod*Eiiam ' o- ftionis  fuit , quod  Elias  jam  difeefftffet , Sc  quod  Chriftus  ipfe  fe- 
primum  cilTet  mentionem  de  refurredione  ex  mortuis  : unde  Marcus  ait  , 
eos  de  hoc  Chrifti  dido  conquifivifTe, 8c mex  fubjungit  hanc  interro- 
gationem.  Senfus  eft  ergo  juxta  Chryfoft.  Horn.  y8.  Cum  tu  fts 
Chriftus  , brevi  te  mcriturum  dicas  , quid  eft  quod  Scribx  dicunt 
Eliam  , qui  jam  difceflit , oportere  primum  venire  quam  Chriftum  > 
ut  convertat  cor  filiarum  ad  patres  , Sc  inde  concludunt  te  non  efte 
habendum  Chriftum  ? Diftindione  duplicis  adventus  3c  duplicis 
Eli.v*  folvithoc  Chriftus  refpondendo  : 

tt.  At  i’leref-  ii.  * Eli  as  quidem  venturus  ejb  , Greece  ipx^T «/  5 venit  , in  prxfenti  , 
K*I?cnSon-d-lm  id  eft  , venire  debet.  Additurautem  Graece  3c  Svriace,  primum  , id 
venturus  cii,  & eft  praece det  me : q . d.  Oinnino  verum  eft  ? quod  Scribe  dicunt  de 

tt^iiucr  omnia*  * 1 


SECUNDUM  MATTHjEUM  Cap,  17 # 297 

venturo,  * Etreftituet , feu reftauraBit  * omnia  , reducendo  fd-  u.Dkomtem 

licet  reliquiaslfrael  ad  Fidem  3 Sc  Gentilium  plenitudiniuaiendo,  ^vej^&^on 

Eft  eriim  periphrafis  ejus , quod  Malachias  elicit  c.  4.  v.ult.  Et  ccn-  cognomina eu , 

vertet  corfilicrtim  ad  panes , quia  gent  ilium  panes  Jud&i.  Atque  ita  de  .quscumque1 "o- 

Vero  Efia  6c  fecundo  adventu  locus  ifte  inteliigitur  , iuxta  comma-  J«erunt.S:c& Ff- 

nem  lnt^lligentiam  antiquorum  , Aug.  quaett.  Evang.I.  i.q.  21.  furusertabeis. 

Hieron.  Chryfoft.  3c  difc’pulorum  ejus , 3c  Hilarii  in  hunc  locum,  ic^ra^rdlfdpui 

12.  * Dicoautem  vohis : q.  d.  Et  quia  Scribe  tantopere  Eliam  in-  if.quiadcjoan- 

culcant,  ne  quis  offendatur,qu6d  praefentem  adventum  meum  Elias 

non  prascefiffe  videatur,  * dieo  vobis , quia  Elias  jam  venit , id  eftrquod 

ille3qui  hunc  meum  adventum  praecederedebet,  juxta  Malach.c.3.  seceflit  ad  eum4 

v.5.  jamvenit  > jam  eft  fundus  fuo  officio.  Joannem  Baptiftam  intel-  p^oiutw^me 

lii>tt , quern  Vocat  Eliam  , quia , ut  Angelus  dixit  Luc.  1.  in  (biritu  , e"m  .*  dice'ls  - 

cr  virttite  Eh  a praeceiht , hoc  eit  propter  omen  imiuitudinem,  prxdi-  re  fiiio  meo,qma 

candi  fcilicet  pcenitentiam  3 3c  rcvocandi  tribus  Jacob  ad  Deum  , & roaiT^palhur^ 

prsecurrendi  Cbrlftum.  * Etnin  cegnoverunt  eum:  id  eft3  fed  noluerunt  j““n^pe&cadir 

agnofeere  3 ipfum  effe  alterum  Eliam , Sc prsenuntium  Chrifti,  broln aquam?6" 

Totus  igitur  error  Scribarum  in  eo  fit  us  erat  , quod  iilos  duos  ad-  eut^5, 

ventus  non  diftinguerent  > ficut  Chriftus  diftinguit  hie,  3c  proinde  tuis , & non  po- 

duos  Elias  non  agnefeerent.  Haeretici  noftri  e contrario  ita  Joannem  eum"0'  CUrare 

Eliam  efTe  volunt3  ut  veri  Elios  adventum  negent,contra  fenfum  una-  ,6*  R^p°ndens 
■'  • - o P . , , , . . atitem  Jefus,  att2 

ntmem  totius  antiquitatis,  3c  apertiihma  verba  Ma'acniae,  quaene  quis  o geueratio  in- 

ad  Joannem  detorqueret  3 e videntiflime  loquitur  de  fecundo  adventu,  verfa 

3c  Eliam  Prophetam  vocat , prout  ifta  ponderat  Chryfoft,  De  Lu-  ero  vobiR-um  ? 

1.  > /r  • , . . i L J nfquecjuo  pariac 

natico  diccmus  Marci  0.  ubi  accuratius  narratur.  Vos?  Afrcrte hue 


18.  *T unc  accejferunt  difeipuli  ad  Jefumfecretb,  Grasce  xctr3 ^/aty,  pri- 

vatim  3c  feorfim  a publico  3 verentes  fcilicet , ne  qua  fua  culpa  po-  vit  ilium  jefus , 
teftatem  patrandi  miracula  amififTent.  Unde  caufam  Chriftus  eispro-  monium  ,&  c^T 
fert  3 * incredulitatcm  3 id  eft  3 fidei  imperfedlionem3  quae  minor  in  eis  pucreJS 

erat  3 quam  Apoftolos  3 tamdiu  cum  ipfo  verfatos  habere  oportebat , 1%  Tuncaccer- 
3c  ad  talem  fanationem  erat  neceifarium  : qua  de  caufa  toties  eos  vo-  jefum  fJecrc- 
cat  pufillae  3c  modicse  fidei.  Eandem  incredulitateni  reprehenderat' t0>'&  dixcrunt  • 

1 . r.  -*  1 • , r , , A r „ .r  . n ..  quare  nos  non 

paiam  in  parente  pueri3  6c  Judxis  v,.i6.fed  hrc  leorlim  in  Apoltolis,  poiuhnusejicere 
ut  eorum  audloritati  coqfuleret.  Porroftdes  haec  patratrix  miraculo-  lIf“™  ?UXit  iiiis. 
rum  fiduciam  adjun<ftam  habet,  quail  fides  per  fiduciam  operans*.  J*fus)propierin, 

/->  j r\  • . r . 1 r I .*  T ta  • • credulitaiemve- 

^omplecxitur  enun  magnam  firmitatem  perLualronis  de  Dei  omnipo-  ft'C.  A men  quip- 
tentia,  & immobilem  tiduciain  impetrandi : quarum  utramque  Deus  habuerju?ftdem 
infpi rat  etiam  nonnullis  improbis  fine  vera  charitate.  Itaque  ficur  granu  fin*- 

19.  *Si  habiieritis fide m fimt gramm  fm apis.  Comparatio  fitftmul  ra-  huic*  ”r*n^h:mc: 
tione  quaruiutis  minima  *&.  virtutis  maxima,.  Unde  Apoftolus,ad 

hun.C  bile  eiii  vobis,- 


IT,  8 COMMENT  . IN  EVANGEUUM 

kune  locum  alludens,  talem  fidem  vocat  cmnem  fidem , id  eft,  integer* 
rimam , plenifliraam  , ita  ut  montvs  transfer*™  , i.  Cor.  13.V.2.  fta- 
que  tides  , ficut  granum  finapis , eft  minima  quidem  fpecie  , humilis 
abfque  oftentatione,  fed  viva,  acris  vehemens,fervida,efficaxs.  Quid 
humilius,  quid  vehementius,quid  ferventius?  inquit  Aug.  explicans 
granum  finapi , trad:.  40.  in  Joan.  * dicetis  monti  hiiic  , id  eft , dicerc 
Sc  jubere  poteritis , ut  mons  ifte  tranfeat  de  loco  in  locum  , & fiet : 
multo  ergo  magis  dsemones.  Adfert  hoc  excmplum  , tanquam  rei 
humano  judicio  impoffibilis,  longeque  difficilioris , quam  fit  eje&io 
daemonum.  Fecit  hoc  ad  litteram  Gregor.  Thaumaturgus  , & alii 
nonnulli , 3c  ip(i  Apoftoli  etiam  forfan  ante  , cum  fufeitarent  mor- 
tuos,  facere  potuiffent : fed  fides  hominis  etiam  jufti  , & fiducia  non 
femper  aeque  vigent , ut  annotat  hie  Chrvfoft.  & in  Moyfe,  patuit , 
Numer.  20.  v.12.  Per  montem  hie  intelligunt  Hieron.  Ambrof.  & 
fubinde  Aug.  ipfum  diaboium  propter  fuperbiam  ; fed  fe;  fus  vi- 
detur  myfticus.  * JE t nihil  impcfiibile  ait  vobis , tali  fide  credentibus , 
ciimfcilicet  Dei  gloria  aut  hominum  falus  poftulaver’t.  Ftdes  enim 
hujufmodi  a fapientia  divinitus  infufa  regitur  , non  autem  a circula- 
toria  hominibus  placendi  aut  oftentand  fe  cupiditate.  Quaecaufa 
fuit,  cur  Pharifaeis,  Herodi,  &c  fimiiibus  curiofis  Chriftus  etiam  po- 
ftulantib.isfignum  non  exhibuerit. 

is.  Hoc  autem  20.  * Hoc  autem  genus y daemoniorum,  nempe  feroeffimorum  & ob- 
genus  non  ejici-  ftlnatiffimorum  ab  infantia  poftidentium  , ita  ut  eorum  pofTcftioin 
tionem , & jeju-  naturam  quodammodo  nominis  converla  videatur  , * non  ejiciturmjt 
^i^convetfan-  per  orationcm , O'  jejunium  , quae  fidei  fupradidaeconjungantur,  quia 
tibus  auiem^eis  ta|is  ^es  ^i&at , ut  pro  rei  gravitate  fubfidium  ardentis  orationis  Sc 
i”iis  jef^Fiiius  jejunii  adhibeatur.  Nam  jejunio  mens  averfa  a delitiis  corporalibus 


dusmeft  Inmanus  ipiritui  fubditur  ; oratione  fublevatur  in  Deum  , & ita  naturae fpi« 


faominum  : rituali  divinae  fit  propinquior,  gratior,  & idonea,  qua?  fpiritibus  i 


im- 


mundis  dominetur  ficut  contra  per  crapuiam  & mentis  igr.aviarn 
contrfftaT'fum  iis  fubjicitur.Ind icat  ergo  Chriftus, non  eis  fidem  illam  tantummodo, 
vehementer.  fed  & alia  duo  media  ejiciendo  daemoni  neceflaria , defuifTe  , oratio- 

riflent  caph«.  nem  & jejunium.  . r . r 

mum  » aCcelTe-  Porr  6 cum  Chriftus  ex  Gnlilaea  , ubi  omnia  iupcriora  geltalunt, 

"."Tcipieb'nt  iter  inftitueret  in  Jerofolvmam  ,*  accejferunt  adPetrum,  tanquam 
ad  Peiruui.Sc  d,  difcipijloirvitri  praecipuum  (non  enim  audebant  it  magiftro  propter  au- 


Kerunt  ei  : Ma 
gifter  v 
ialviulid 


ftter  non  (ftoritatem  tale  aliquid  petere  ) * c\ui  didrachma  accipi chant , Grxcc 
idrachma?  pluraiiter  ^ fingulari  didrachmum, quod  proprie,ut  nomen 

fonat,  eft  pondus  duarum  drachmarum,  ficut  tetradracbnnnn  quatuor 
drachmarum.  Transfertur  autem  ad  nummum  pondere  didrachmi 

cufum, 


SECUNDUM  MAXIMUM.  Cap.  17.  199 

cuflim  3 fi v<?  aureum  five  argcnteum  ; hie  vero  intelligitur  numimis  ! 
argenteus.  Porro  odo  drachmas  faciunt  unciam,  quatuor  dimidiam: 

& hoc  eratpondus  ficli  , ut  teftis  eft  Jofephus  1.  3.  Antiq.c.  9.  &: 

Hier.  1110,24.  Tradit.  Hebraic,  in  Gencfin.  Itaque  didrachmum  erat 
medius  ficlus , feu  medius  fta'ter,  valens  duoscirciter  Regales  Hifpa- 
nicos  3 hoc  eft  decern  circitcr  ftuferos  naftrates , Sc  vocabatur  v algo 
Denarius  vel  Argenteus  , i cilice t major  : nam  minor  argenteus  non 
valebat  nifi  unam  drachmam,  feu  Regalem  Hi(panicum,id  eft, quin- 
que  circiter  ftuferos.  TheophyL  &Chryfoft.  putant  hoc  didrach- 
mum petitum  fuifie  a Chrifto,  ut  primogenito  ex  lege  : fed  hoepre- 
tium  erat  quinque  ficlorum  , Num.  18.  v.  16.  & lolvendum  femel 
tatKitm  , idque  poft  meiafem  anativitate.  Hilarius  Sc  nonnulli  re- 
centiores  putant  eiTe  didrachmum  feu  dimidium  ficlum,  qui  quotan- 
nis.  folyebarur  capitatim  in  ufum  Templi,  2.Paral.24.v.y.&:  9.  con- 
ftitutum  in  cafu  numerationis  populi  a Moyfe,  Exodi  3.V.12.&13. 

Unde  Jofeph.  1.  6.  de  bello  Jud.  c.  2 6.  teftatur  , V7efpafianum  iilr.d 
pretium  duarum  drachmarum  indixifie  Judceis  , ubique  locorum  de- 
gentibus  , quod  ante  folebant  tcmplo  pendcre,  Sed  quia  v.  24.  clare 
indicat,  fuifie  indidum  a Regibus,  nempc  Romanis, utiturque  Grxcc 
vo.ee  xwgcc , Cenfus , qua?  finailiter  Rumana  eft  , verofimilius  videtur 
id , quod  fentit  hie  Hieron.  fuifie  cenfum  a Romanis  impo  fit  urn  , ad 
fimilitudinem  cenfus  illius  Judaici.  Unde  & c.  22.  v.  19.  offertur 
Chrifto  numifma  cenfus  Caefarei , denarius  fcilicet  major  jam  didas* 

An  primo  ab  Augufto  impofitum  fuerit,ciim  deferiberetur  univerfus 
orbis,  an  vero  ante  cum  a Pompeio  ,qui  Jerofolymam  fecit tributa- 
riam.  j juxta Jofephum  1.  14.  antiq.c.  8.  nonconftat.  Itaque  exa- 
dorcs  rogant  Pctrum  , five  fimulate , ut  viderent , num  refifteret 
Caefari , five  fimpliciter  , * magifier  vefler  non  folvtt  didracbma , id  eft, 
non  folet  folvere  : an  vero  eft  exemptus  beneficto  Principis  ? 

24.  * Ait : etiam , id  eft,  folet  folvere  : quod  dixit  vel  prxfumendo  24.  Aft : etiarc; 
de  Chrifti  voluntate,vel  confcius  folutionis  precedent ium  annorum. 

Chriftus  autem  *pravcnit  eum:  ut  hoc  info  fado  fe  copitationum  eius  veniteum  lefus, 

on-  r • o r 1 -r>»  x -i  . . ’ dicem : quid  tib* 

oc  actionum  coma-urn  , <x  coniequenter  Deum  a tnbutis  immunem  videtur  Simon  ? 

probaret ; diceas , * Reges  terra  a quilus  accipiunt  tributtim  vel  cenfum  ? terre  a qui 
* rr  ■ r • 1 r *i«  1 ~ , bus  accipiunt  tri- 

A plus  Juts  r lcihcet  naturalibus , quos  ex  leipfis  genuerunt ; * Jn.au  bus  tum  veicen- 

alienis?  Id  eft  , aliis  fubditis , qui  non  fint  nati  ex  Regibus , ut  expo- 

nit  Chryloft.  Illo  refpondente  , 

2 $•*  Ab  a1  Unis ; infert  Chriftus,  Sc  fimul  confirmat , * Ergo  liberi  2s.Etnie  dixit: 


furit  filii , id  eft  , immunes  a vcdigali  folv^endo  patribus  fuis,  cum  po-  ^j^aliepis*  Dixi£ 
tills  Regcs  reepndant  tributa pro  filiis  fuis.  Relinquit  Petro  colli oen-  liben  funt 

C c dum. 


ICO  t COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

dum,  a minori  ad  majus , ut  Aug.  lib.  i.  qurcft.  Evang.  ergo  multo 
magis  ego  , qui  Regis  Regum  films  naturalis  fum  , a tributis  liber 
fum.  Hoc  igitur  argumentum  direde  non  concludit  , nifi  profolo 
Chrifto  : pro  Pet  ro  vero  & difcipulis  non  nifi  indirede,  nempe  quia 
filii  Regis  famrhareserant  ac  domeftici  , qui  etiamliberi  efle  folent  ; 
pro  omnibus  autem  Chriftianis  nullo  modo. 
aSi  xjt  au'cm  2.4.  *Vt  autemnon  fcafidalfceinus  ees,  id  eft.  offendiculo  fimus,cau- 
non  fcandahze-  (am  pra2hendo  male  fen tiendi  de  nobis, & loquendi,  irafcendriSc  rix- 

nuw  eo<  . vade  r \ ■ i 

ad  mare , & mil-  andi.  ocandaium  hoc  hiturum  iuifie  videtur  , non  tantum  acceptum, 
pi^emUqui&pr^  ut  Putat  Maldonatus  j led  datum  , ut  ipfa  verba  indicant.  Puhlicanis 
n us  afcendem , cnim  non  conftabat  caufa  libertatis.  fiHatio  Dei.  Docemur  ergo  fcan- 
creVjus  ,0fnve°  dali  vitandi  causa  , etiam  temporalium  iaduram  elTe faciendam  , etli 
fiiurn  fcroens^a  cedendum  jur^  noftro.  * Invenies fiaterem,  qui , ut  Hieronymus  hie, 
? is  pio  ice  j &.  ic,  duo  continetdidrachma,  hoc  eft,  ut  idem  in  cap.  4.  Ezech.  fiaterem  , 
qui  idem  eft, quod  ficlus,continens  drachmas  quatuor,<Sc  proinde  pre- 
tium  erat  cenfus  pro  duobus.  Alterum  divinitatis  & libertatis  fuce 
fpecimen  dat,  five  prxfcientis  de  ftatere  in  ore  piicis,  five  potius  po- 
tent!# creandi  ilium,  &:  adducendiad  hamum.  Utrumque  notat  Hie- 
ron.  * Da  eispro  me  &{e  , tanquam  interpellate  a Publicanis  hac  de 
re  , 6c  famili#  capite . De  caeteris  nihil  addit , vel  quia  non  aderant , 
vel  relinquens  intelligendum  , ordinario  modo  ex  loculis  vel  fubtni- 
niftrantium  eleemofynls  efife  folvendum. 


t Tn  ilia  beta  1 

accefferunt  dif:i- 
puli  adjcfum.di. 
ccntcs : quis,pu  Jpf0 
tas  , major  eft  in 
Kg  no 


CAPUT  DECIMUMOCTAYUM. 

IK  ilia  hora  , feu  tempore,  * acceffenm  difiipnli  ad  fefum,  nempe 
vocati  ab  eo  , cum  efife tdomi  in  Caphamao,  & interrogati  ab 
' <lu^  in  via  tradavififent ; ibi  enrm  de  primatu  contend erant. 
caloium *?  Videntes  verb  cogitattones  fuas  efiTe  detedas  , verecundia?  causa  fub 
alia  perfona  proponunt  quaeftionem.  * Quis  putas  mafir  : Graece  ns 
, quifnam , vel  ,qttistandem  (nam,  putas , ufurpatur  pro  expletive) 
erit  maximus  dignitate  , audoritate,  honore  proximus  Regi  Chrifto 
futurus  * in  regno  c&lorum  , quod  a te  explicatur  , 6c  a nobis  creditur 
efle  propinquum  6c  pr#  foribus  ? Occafionem  fumpferat  ifta  amhi- 
tiofa  contentio  in  via  , 6c  hxc  qu#ftio  ex  eo  , quod  dixerat  cap.  fu- 
periori  v.  23.  fe  moriturum  , 6c  tertiadie  refurredurum.  Nam  eo- 
d.mprorius  modo  C.20.V.21.  filii  Zebedari,  audita  mentione  refur- 
redionis  ejus , petunt  claudere  latu<*  dexterum  & finiftrum  Chrifti 
in  regno  ejus.  Et  Luc#  22.  cum  v.  16. Sc  22.  intellexiffent  traditio- 
nem  Chrifti , 6c  regnum  inftare  , mox  v.24.  caeperunt  contendere, 
quis  eflfet  major,  Valde  enim  carnaliter  videntur  de  ifto  regno  , 6c 

Rege^ 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.iS.  lot 

Rege  , & dignitatibus , & prcefeduris  ejus  more  fcilicetterrenorum 
regnorum  cogitaffe.  iEmulationis  autem  cauifa  erat , quod  alii  eflent 
Chrifto  carne  propinquiores  , alii  vocation^  priores  , aiii  estate  , alii 
eruditione  majores  , alii  in  fecretis  familianores  : deniqu  e quod  Pe- 
trus casteris  per  clavium  promifiionem  8c  nuperrime  pertributi  folu- 
tionem  inlolitam  praeferri  videretur  , ut  notat  Chryfoft.  Sc  Hieron. 

2 . * Et advocans  fefus  parvulttm-, nontam  ftatura,qu^m  aerate. Greece  j*!uftadvc[can* 
ttwHov  , quod  fuernluin  {ignificat,qualis  videlicet  jam  advocari  8c  ac-  ft  uiir^Jum^Ta 
currere  poffet.  Unde  & Marcus  addit , quod  Chriftus  eumcomple-  medi*eouu»# 
xus  (it,  Graece  in  ulnas  fufceperit,  Aa@^y  zs&ifiov , quod  parvulis  fieri 

folet.  * Statuit  turn  in  medio  eorum  , ut  oculi  omnium  in  eum  fi^eren- 
tur.  Nempe  docere  voluit , non  verbis  tantum,  fed  rebus  iplis,  more 
Prophetarum5ut  faluberrima  humilitatisdodrina  altiuseorumanimis 
impj^im  retur. 

3.  * Et  dixit : Amen  dico  vobis.nifi  converft  fueritis,  ab  iftaambitiofa  ?.Etdixfr:Amer 
primatus , honorifque  intentione  ac  defiderio  , * & efficiumwi,  animi  d*cn0vJ^bis  • nifi 
propofito,  *ficut  parvuli  flint, datura,  aetate,  indole, nempe  fimplicita-  &c-fficiamini  r2l 
te, animi  innO-entia&  humilitate;  ficenim 'Chriftus- ipfe  moxexpli-  fn^Jbl^s'fnrcg* 
catv.4.  Non  ergo  in  omnibus  nos  vultimitariparvulos;  habent  etiim  mien  odomm. 
Sc  magnaminfipientiam  , & alia  vitia  : fed  in  eo  , quod  mirifice  fint 

modefti , fimplices,  candidi  , 8c  omni  ambitione  , faftu,  atque  invidia 
alieni.  Nullisfe  praeferunt , omnibascedunt , de  aliis  m-igna , de  fe 
parvaaeftimant.  Plura  addit  Hilar.  Patremfequuntar,matrem  am  ant, 
veile  malum  nefeiunt , curam  opum  negligunt , non  infolefcunt,  non 
oderunt , nonmentiuntur  , didis  credunt , &q  tod  audiunt , verum 
putarrt.  Vera  haec  , fed  plerique  non  videntur  hie  a Chrifto  fpediri. 

* Non  intrabitis  in  regnum  ctdorum  : id  eft  , non  primifed  nulli  in  eo 
eritis  3 quia  non  intrabit  inillud  aliquid  coinquiuatum  , Apoc,  2i.: 
v.  ult.  Non  ergo  fignificat  mortali  delido  illos  adftridos  effe  s fed  ab 
ilia  primatus  aemulatione  velut  vitiocorrigi  omnino  oportere. 

4.  * puicum  jue  ergo  bumiiiaverit  , non  caput,  genua,  verba,  veftes,  4*  q^cunfoe 
hoc  enim  & hvpocrttae  praeftant:  fed  *fe,  cor  fcilicet  atque  ani  mum,  ruSfcficut  p3?y|l 
ex  quo  vere  quifque  aeftimandus  eft  efle  id  , quod  eft  , * ficut  parvH - ,us.lfte  > hlc  eft 

» -rt  r ■ 1 • n • • r y • L J r ma>or  m te§n® 

lus  ijte  , lciliceteft  minimus  5 leu  hnmulimus , turn  corpore  , turn  cxiouu*. 
animo  , ab  omni  fcilicet  faftu  , fuperbia  , & prerogative  appeten- 
tia  al  eniffi  mis  : hoc  eft  , quicumque  igitur  fueritperfede  humilis  , 
inftar  parvuii,  qui  tota  coriftitutione corporis  8c  animi, perfedas  hu- 
militatis  feu  parvitat;is  exemplar  eft.  * Hic-major  eft  in  regno  cdorum  s 
id  eft  , maximus : q.  d.  ille  erit  rbi  maximus  , qui  hie  minimus. 

5.  * Et  qui  fhfcepait  ,diofpitio  feilieet,  quotamen  uno  humilitatis  vnium  rakm  *» 

n nomjnc  meOJBtf 

l^C  2»  ©III*  ftjfcipu, 


5.  Etqtii  fufc€® 
oeritunum  pat- 


/ 


lot  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

omdo  omne  beneficentiqe  genus  iignincatur  : * unum p rrmlum  talem , 
qui  videlicet  fe  hie  humiliaverit  , ficut  parvulus.  Magisenon  lo- 
quitur de  figuratis  per  parvulos  , quam  de  figura  , feu  dc  ip  kpar- 
vulisjut  patetex  antithefi  verfus  feq.  * In  nomine  meo,  id  eft,  me.a 
causa  , quia  meus  eft,  & propter  me  exinanitus.  * Me fufeepit,  id  eft, 
tanti  facio)  ac  fimeipfum  fufeiperet  ita  rerounerabor,  quiamihi 


runt 

«.  £ui  au*em  ^ 


inuuuiiu 

vcandailzaverit  ^ * Oui  aittem  fcanddli&dverit.  Scandalizare  non  eft  idem  quod 
urnunde  pufiiii:  conteninere  , ut  vult  Chryloft.  & Theophyl.  fed  proprie  & geneia- 
credunT/cxpcdii  liter  offendicuium  ponere  in  via  juftitice  : feu  caufam  perditionis 
moia^afinar?al?n  ^are  > ut  Patet  fequentibus.  Quod,  quam  vis  max  ini  c fieri  foie  at 
coiio  cjus,  & de-  coatemptu,  ut  infinuat  verf.  decimus  , fit  tamen  multis  etiam  aliis 
^dammaxw.0"  ^rvodis , erronefi  dpdrina  , vi  ,fuaftone  , exemplo.  * Vnutn  de  pufillii 
iftis.  Non  xtate  parvulos  intelligit  , quia  fequitur  , * qui- in  me  ere - 
dune  5 namilli  neque  credunt , neque  fcandalrzantur : fed  humilesin- 
telligit,  qui  per  tales  parvulos  fignificantur.  * Expedit  ei,  ut  fiijpcnda- 
tur  mold  ajtmria  : fupple  , Otikm  u.tfcandaUz.et  unum  de  puftllis  iftii  r 
prout  fupplet  Lucas  17*  v.2.  Mold  afinaria  dicitur  lapis  molaris  prae- 
grandis , qui  ab  afino  circumagitur  , ut  Hilar,  c,  18.  ad  drfferentiam 
molce  levioris  trufatiiis.  Nam  quod  aliqui  volunt , lignificatum  effe 
lapidem  inferiorem  , qui  Greece  tivog  dicitur,  minus  verifimile  eft  , eo 
quod  in  Syriac o fermone  , quo  Chriftus  loquebatur  , non  fit  ilia  nos- 
trums proprietas.  Itaque  horriblli  1II0  fupplicio  , quod  , ut  Hieron. 
apud  veteres.  Judxos  majorum  criniinum  poena  fuit  ^ ut  alligatoad 
collum  faxoin  profundum  maris  demergerentur  , rudibus  depingit. 
niagnitudinern  cri minis  icandalizandi  pulillos  &z  pcenae  in  altera  vita 
repofitce* 

7 Un1°  7-  * V<SL  mun^°  u ftAndalis,  Tran  fit  ad  generaiem  dodrinam  de  fcan* 
ce(fe  eft  en:m  ut  dalis  i q.  d.  Ingentia  mala  impendent  hominibus , in  miindo  viven- 


veniapt  fcai.dala: 
verumtamen  va: 


vemt. 

8. Si  au'em  tr.a- 
nus  tua  , vel  pe; 


tibus  , a pefte  fcandalorum  : nam  fcandalizantibus  gravifiimaim- 
homini  iiii . ) er  pendet  uitio  , omnibus  vero  funimum  pericirlu.m  , ne  a fcandalis  ob- 
quem  fcandaLrr  ]aec\antur-  Necefife  eft  enim,  ut  veniant  fcandala  , hoc  eft, 

tanta eft  enim  dxmonum  verfutia , tanta  hominum  fragilitas proni- 
tuus  fckdaiiz?  tas  ad  malum  , cxcitasac  malitia  , ut  * neccjfe  fitinde  fiandala  multA 
&proi'ceabsne- -fequi.  Neceffitas  ergo  ifta  non  abfoluta  eft  , fed  prxfuppofitx  talis 
vftam^Mg^cd'Ve1  conc^,t:^on^  > <luam  ut  fignificaret  non  tolicre  libertatem  , velexcu- 
biiem  vei  ciau  fare  fcandalor  am  audpres  > addit , * Verumtumen  v&  bomini  illi  ypcr 
manir^duos  (\uem  f^ndalum  vtnit : nemo  enim  vaefeu  poena  dignus  eft,  nifi  culpa 
pedes  habenten.  Hgec  ergo  neceflitas  eft  praevx  voluntatis , neque  aliud  quam 
Seiflum,  'SDem  certitude rei  future,  Verfus  8.  9.  qui  hie  per  digreflionem  inter- 


SECUNDUM  MATTHAUM  CaimS-  *q3 

poauntuT,expiicaxi  funt  adc.  f . v.  29.  & 30.  Unde r^diens  4a  coa;- 
mendatipnem  huraiiium  , qui,  a nuncio  (perm  iolenc  ,,  ' . 

10.  * Videte  , inquit',  ne  ccntemnatis  , non  folurn  cos  (cahHalLzan- 
do  , nt  fupra,  fed  vei  fadis,  vel  verbo,  vel  iolo  aiiirao  parvi  kciendo. 
ex  quo  velut  fonte  fcandaia  , injurias , Sc  irrificnes  eorum  fequi  fo- 
lent , * mum  ex  his  pufillis  , non  mifantibus , fed  humilibus  in  me  ere- 
dent. bus,  ut  veirf.  6.  hoc  eft,  unum  ex  quibuffibet  juftisj  nemo  enirn 
juftus , nifi  humilis.  Ratio,  eft  , n am  quamvis  muudo'  vidcantur  nul- 
lius  efle  prettij  & omnium  inpinis  patere  : tamen  * Angel i eorum  in 
c<i>lisy  id  eft  Angeli  caeleftes,  ad  eorum  tutelam  deputati  4 Deo,  * fem- 
prvidentfaciem  Patris , id  eft  , Temper  ctiam  turn  cum  pufillis  adfunt 
6c  intendunt , nudam  Dei  effentiamcontempiantur.  Facies  enirn  in- 
dicat claram  Dei  vifionem  , non  in  (peculo  , ant  amigmate  , qiiae  vi- 
delicet nullis  curis  , adiombus,  milEqmbus  intercipi  aut  t urban  po- 
teftj  turn  quia  Deus  obje&umejus  ubique  praefe  11s  eft  • turn  quia 
per  ipfum  tanquam  ipfius  veritatis  secern#  intuicuin,  in  omnibus 
adionibus  fe  regun t.  Itaque  fignificat  humilium  Angelos  Deo  eflc 
praefentiftimos,  iamiliariftimos , in t imps;,. velut  honotanos  princ’pes 
Deo  adftantes.  Ex  quo  coliigendum  relmquit3&  quanta  dignitas  pu~ 
fillorum  fit , Sc  quanta  de  eis  cu'ra Deo,.  Sc  qu.un  iacilc  ft  talibus  cu- 
ftodibus  injurias  .eorum-  ulcifci-  Coliigunt  ex  hoc  potiflimum  loco  , 
&:ex  PfaL  33.  v.8.  A&*  12.  v*  if.  afiifque  npnriullislocisjveteres,. 
ut  Hieron.  Hiiar.  Chrvfoft.  Theophy.L  &c  alii  in  hunc  locum  , oin- 
nes  homines  >maxime Sandos  , Angelum  habere cuftodem. 

11. *  Venitenim  Filins  lmiinis{falvare  , quod perierat  3 id  eft  , ho- 
mines, peceato  feilicet  perditos , ac  damnation  is  reos.  Hpc  adfert 
immediate  quidem  ,,  ne  cui  minim-  vide  at  ar  Angelas  jam  beatos. , 
eotum  faiuti  promovendae  tuendaeque  deputatos , ciim  ipfe  Fill  us 
Dei  eadem  de  caufa  venerit  : mediate  verb  , ne  fcandalis  STcon- 
temptu  pufillos  perdant  r ad-quoy  lucrandos  ipfemet  Filius  Dei  de 
ceelis  defcend.it.  Imitatus  eft  idem  argumentum  Paulus  ad  Rom. 
14.  v.  i ; f . 6c  1 . ad  Cor. 8.  v.  1 1 . & 12,  flluftrahdi  autemrei  gratis 
adjicit  limilitudinem  , ne  qnisputaret,.foliim  genefatim  humani  ge- 
neris , Sc  non  particulatim  Deumlalutis  fiiigulorum  acouratani  ha- 
bere c ii  ram. 

12.  13.  * Quid  vobis videtur : q.  d.  NTonne  vobis  ipfis  judictbus  ita 
inter  homines  fieri  folet , ut  * quamvis- mill tarum  oviiam  dives  (it 
aliquis , fi  tamen  vel  una  a grege  aberfaverit , non  earn  p erf  re  finat , 
fed  magna  follic it udine  requirat  ? Et  ff invenerit,  *’ magisgaudei fuper 
cm*  Non  ait , tnagis  diligtt , vel  Pluris  foci t earn  • dliedio  enim  &f 

xfti- 


9.  Et  fi  ocuitij 
fans  (candalizn 
tc , erue  eurn  , 3c 
projiceabs  tc:fco^ 
nura  tibi  eft  cum 
uro  ccu!o  in  vi- 
tam  intrare/qui 
duos  oculos  ha- 
bentem  mitti  in 
gchennam  ignis. 

i o.^  Videte  ne 
ccntenatis  ununi 
e:<  his  pufillis ; 
dico  eniru  Fobis3 
quia  angeli  eo„ 
rum  in  cal  is  feme 

pervidemfaciem 

patris  mei^ui  In 
cx’isdl,,  4 / 


ir.  Venit  enlha 
filius  hominis  fal 
vare  quod  perig- 
rar. 


12.  Qnidf vobis 
vid^tuffti  fuerint 
alicui  centum 
ves , Sc  erraverit 
una  ex  eisrnonne 
reiinquit  nona« 
gintanovem  in 
montibus,  & va- 
ditquarere  cam 
qu$  erravit  ? 
r 3 • Et  fi  conti- 
gerit  ut  inveniat 
earn : Amen  dico 
vobis  , quia  gau- 
det  luper  earn, 
magis  quam  fu- 
per nonagima  no 
vem,quac  none^' 
raverun^ 


104  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

aeftinutio  cceterarum  ovium  , quam  lftius  uni  as  major  eft  : fed  magls 
gaudet  fuper  earn  , (eu  de  ea  , aduali  fcilicet  quodam  lretitix  prsefentis 
motu,  quo  afficiturerga  kanc,  non  alias.  Quod  ita  fieri  folet,  turn 
quia  fingu'  aris  ratio  laetandi  de  hac  occurrit , quae  non  de  aliis : unde 
gaudium  iftudde  hac  aduale  , de  caeteris  habituate  eft  • ex  quo  fit  , 
ut  homines  de  novorei  minoris  fuccefiu  bono  magislsetentur  , ouam 
de  bonis  veteribus  longe  majoribus  : turn Tero  quod  gaudium  prop- 
ter qppofitam  tr  ftitiam  , quae  prdeceffit , magrs  fentratur.  Ubique 
enim  in  rebus  humanis  majus  gaudium  major  moleftia  prtecedit , 
prout  hxc  dode  &:  late  declarat  Aug.  1.  8 . Conf.  c.  3 . 
ta.  Sic  non  eft  14.  * Sic  non  eft  vclu?itds  ante  l> atrem  : id  eft  , Ita  quoque  non  vult 

tr°emntveft?umPr  Pater  vefhr  , ut  fcandalis,  vel  aiio  quoquo  modo  delete ndo  juft:tiam, 
qui  tn  c*iis eft . Vei  unus  ex  humil ibus , Deum  timentibus  , 'pereat : fed  potras  , ut 

«t  pereat  unus  r . . . r 3 r 5 c » 

4epuCJjis iftis.  li  perierit , revocetur.  hit  enim  tertium  argumentum  , aminoriad 
majus  quo  declarat , quanti  parvulos  fupra  explicates  faciat  , tit  ita 
gradatiai  efEcacius  a Icandalo  dando  deterreat;primb,confideratione 
Angelorum  , deinde  lui  ipfius , denique  Patris  liii.  Ex  hac  porrb 
conclufione  liquet  , convenienter  tarn  unam  otem.,  quaeerravit 
quam  illas  nonaginta  novem , quae poftquam  ab  errore  redud#  fue- 
rant , in  juftixia  velut  in  montibiis',  pafeendo  perfl-verant  , de  homi- 
nibus  peccntoribus  Sc  juft  sintellig?:  Qjamvis  plerique  veteres,Hila- 
rius  Can.  18.  Chryfcft.  Sc  Cyril.  Catech.  19.  Greg.  Horn.  34.  in 
Evang.  Sc  alii , unam  ovem  mtelligant  genus  humrnum  , quod  pec- 
cando  eriavit  : nonaginta  verb  novem  Angelos  juftds,  eo  quod  , ut 
Cyril,  incomparabiliter  homines' 'nuftieroexcedant. 

1 5 . * Si  autem  peccaverit  in  te  fiatertnus.  Hadeniis  de  non  fcan- 
dalizandis  aut  laedendis  iis  , quineminem  laedurtt  : nunede  iiYa  qui- 
bus  nosipfi  laedimur;  tales  enim  aliquis  putare  poffet  viciffim  imp une 
loium.si te  aud  f pcffc  laedi.  Itaque  fipeccaverit  in  te  , id  eft  , fi  aliqua  te  injuria,  five 
SiuoGj  tuum^r,i  ex  errore  , five  fragilitate  , five  malitia  affecerit.  Quamv's  Auguft. 

ferm.  16.  deveibis  Dom.  c. 7.  fiinulpe'r  hoc  irffrnuatum  velit,  te  fo- 
lum  iftius  ihjiiriae  efleconfcrim  : cjui  enim  multis  audientibus  tibi 
fecit  injuriam , inquit  Auguftinus , &in  illos  peccavit . quos  teftes 
fuseiniquitatis  efficlt.  Sed  generaliter  intelligendum  effe  fatis  indicat 
verfus  21.  & Lucas  17.  v.  3.  A paritate  autem  rationisad  quodlibet 
peecatuni,  etiam  in  al'os,  iplumque  Deum  commifium,  haec  dedrina 
extendi  poteft.  Chriftus  enim  illic  maxime  ftaenum  injicere  voluit  9 
ubi  major  vindidae  acerbitas  Sc  ahimi  pr#1  ip'tatio  elfe  folet , Sc  cer- 
tlorpeccati  notitia , Sc  efftcacior  charitas  laeii , videlicet  apud  eurn  , 
qui  lsefit.  * Frater  ms  ? id  eft  > non  Ethaicus , aut  qui  foris  fuerit , 

fed 


.15. Si  arnerr  pec- 
caverit  inteira- 
ter  tuu?  , vade  & 
cornpe  eutri  r- 
ter  re  & ip  un 


SECUNDUM  MATTH/EUM.  CamS.  iof 

fed  ejufdem  tecum  Religionis  , ut  patet  ex  verf.  17.  * Vade  , id  eft  , 
non  expedes , ut  cul'pam  agnofcat , veniam  petat  , fed  * ultro  vade, 
O corripe  earn.  Latet  hie  tacita  negatio  : quafi  diceret  , Noli  vel  ne- 
gligere  peccatum  ejus , vel  prorumpere  ad  propalandum  , ad  accu- 
fandum  apud  judicem  , ad  te  vindicandum  , fed  cum  charitate  , be- 
nignitateque  corripe  ad  emendandum.  Quod  breviter  Aug.  ferm. 
cit.c.4.  Oblivifcere  , inquit  , injur i am  tuam,  non  vulnus  fratris  tui. 
Non  enim  nocendi  aviditate  corripere  debemus,  fed  ftudio  corrigendi, 
idque  * inter  te  & ipfum  folutn  , id  eft  , fine  ullis  arbitris , ita  fcilicet 
ftudendo  corredioni , ut  parcas  pudori,  inquit  Aug.  Forte  enim  pr<e 
verecundia  inciperet  defendere  peccatum  luum,&:  quem  velles  facere 
corrediorem, faceres  pejorem.  Viamitaque  benigniftimam  primum 
tentari  cup.it,  fine  ulla  pudorisfarnaeque  Iaefione.  Si  enim  fortaffe  fo- 
lus  nofti  , & eum  vis  coram  pluribus  arguere  , non  es  corredor,  fed 
proditor  : publica  enim  corredioin  publicis  peccatis  locum  habet, 
ut  lie  & caeteri  timorem  habeant.  EfRcaciflimus  eft  igitur  ifte  corri- 
gendi fratris  modus  ,dum  ipfe  , qui  laefus  eft  , oftendit  fe  noninimi- 
citiae  , non  vindidas  , non  infamiae , led  folius  falutis  ejus  elfe  ftudio- 
fum*  Qu  od  *fi , hac  tuaprudentia  linceraque  diledione  motus, 
audierit , admittendo  corredionem  tuam  , Sc  agendo  peccati  fui  pce- 
nitentiam  ; non  rem  levem  alfequeris,  fed  *lucratus  eris  fratrtm  tuum ; 
qui  proinde  peccando  perierat,  non  folum  Deo  Sc  fibi,  led  etiamtibi. 

1 6,.*  Si  autem  tenon  audierit , five  negando  peccatum  , five  tam- 
quam  juftitiam  defendendo , live  in  peccato  quoquo  modoperleve- 
rando*  * Adhibe  tecum  umrn  vel  duos  : turn  ut  majoris  ponderis  Sc  efti- 
caciae  lit  correptio ; turn  ut  peccati  fidem  faciat , fi  neget , excufet  , 
aut  defendatjtum  denique  ut  coram  Ecclefiaconvincatur  contumaciam. 
Nam  ad  ifta  duo  refpici  fuadet  id,  quod  adjicit  ex  Deuter.  * Vt  in  ore 
duorutn  aut  trium  teflium  fiet  omne  verbum , id  eft , ut  ferm  one  ac  tefti- 
monio  duorum  aut  trium  totum  hoc  negotium  fraternae  corredionis 
pergatur  , ratumque  ac  firmum  habeatur.  Hie  eft  fecunduscorrep- 
tionis  gradus  paulo  feverior , cum  aliquo  pudore  leu  infamia.  Non 
enim  poft  irritamprivatam  monitionem  vu.lt  ftatim  falutem  fratris 
abjici , vel  continuo  eum  publicis  remediis  cpgi  : fed 

17. *Si  non  audierit  eos,dic  Ecclefu,  id  eft3re'.'er  rem  totam  ad  Eccle- 
fiam-.non  populi  multitudinem,  fed  adillam  Eccleliam,  penes  quam 
mox  dicit  elfe  poteftatem  ligandi  Sc  folv-endi,  id  eft,  die  Prrefuli  Ec- 
clefise.  Nam  quod  ad  ipfum  velutpublicam  perfbnam  refertur  , ad 
Eccleliam  refertur  , quia  totius  Eccleliae  , cui  prseeft  , curam  Sc  per- 
fonam  confenfum  gerit*  Hie  tertius  eft  correptionis  gradus : cum 

aliqua 


1 6.  Si  autem  tt 
non  audierit:  ad- 
oibe  tecum  ad- 
huc  unum  , vel 
duos  , ut  in  ore 
duorii  vel  trium, 
teftium  ftet  om- 
ne verbum. 


*7-  Quod  finest- 
audierit  eos  die 
Ecciefiaf^fi  autem 
Eccleliam  non 
audierit,,  fit  iib£: 
ncut  ethnicus 
publicanus, 


zo G COMMENT.  IN  EVANGELITJM 
aligua  mfamia  conjun&'us:  fed  majorem  rationem  haberi  ciipit  ChriV 
ftus  ialutis  ejus , & verecundiaf.  * Si  atttent  Ectlefiam  non 

audierit , id  eft,  fi  Paftori  Ecclefixredarguenti,populoque  ei  confen- 
tientl  non  obedierit,fed  prasfra&us  perftiterir  in  peccato:  *fittibi  ficut 
Efhnicus  & Fill  lie  ami  eft,  non  amplius  eum  habeas  loco  fratris, fed 

ficut  hominem  a communione  ejufdem  Religionis  alienum, 6c  publi- 
cis  peccatis  infamem  , a quo  in  divinis  6c  humanisabftineas.  Refpicit 
cnim  ad  confuetudinem  Judxorum  , qui  ab  Ethnicorum  6c  Publica- 
narum5tanquam  publicorum  6c  infanabilium  peccatorum,  confortio 
6c  mensaabftinebantuie  polluerenrur,  ut  patet  Act.  io.v.zS.ad  Gab 
2.  v.12.  & de  Publicanisin  Evangelic  paflim  patet.  Hie  eft  quartus 
correptionisgradus3ejedioneraex  Eccciefiafeu  excommunicationeni 
adjundam  habens : quae  taraen  etiam  eo  fine  adhibenda  eft>ut  lucre  - 
mur  fratrem  , hoc  eft  ut  ovis  morbid  a per  ipfam  forfan  feparationis 
ignominiam  fanetur  ; aut  certe  , ne  fuo contagio  finas-oves  inficiat. 
Quas  caufas  tangit  Aug.  decorrep.  6c  grat.  c.  penult.  6c  Apoftoius 
i.  Cor.  y.  6c  6t  Elic  eft  ergo  ordo  correptionls  fecretorum pe-ccato- 
14m , 3c  quidem  fra  tern  ae , hoc  eft , qux  non  fpedat  peccatum,  prout 
vei fcandalizat  alios  vel  Reipublicae  aut  mute  riocct , fed  prout  foli 
p.eccanti  3 idque  eo  fine  , utille  corrlgatur  , vel  faltein  ut  alii  a? -con - 
tagio  prxferventur.  Cum  verb  finis  fit  regula  mediorum  , totacor- 
reptio  6c  ordo  ejus  ex  eo.moderanda  f untjita  fciiicet  ut  fi  non  litfpes 
emendationis  aflequendx,  adhiberi  non  debeant:  fin  aliquid  huic  or- 
dini  addendum  aut  detrahendum  ex  eademilla  fraterna  charicate  vi-, 
deatur  , e.tVani  addatur  vel  detrahatur.  Magis  enim  Chrifti  foens  fpe- 
danda  , quam  verba  ; qux  modum  quidem  naturalem  6c  convenien- 
tiilimuna  tangunt , non  tamen  femper  fecundum  omnes  apices  obfer- 
vari  debent , fed  pro  locorum  , temporum  , perfonarum  exigentia  , 
quando  fcilicetcorreptio  6c  ifte  ordo  ejus  hoc  loco  prxfcriptus  cha- 
ritati & emendationi  utilisfuerit  , quemadmodum  in  prxeeptis  affir- 
mati-vis  obfervandis  fere  fieri  folet. 

Amend-.co  18.  * Amen  dico  vobis , id  eft , vci'e  tamquam  rem  certam  6c  indu- 
quc^ni^vcri'iis  bitatam  dico  vobis  Apoftolis,  6c  veftris  in  Ecclefia  mea  fucceflbribus: 
-ruper  terrara,  * Qtucumque , five  hominem  delinquentem  five  deli&a  , * Allivave- 

erunt  lieata  & in  ^ - 1 r • r • i t 

cxio  : & quj  ritis  Juper  terrain , peccata  lcilicet  in  loro  poemtentiae  retinendo , vel 
v-umque  foiven  homines  vinculo  excommunicationis  in  foro  externo  innodando.Nam 
ermu io!u:a  &. in  utramque  poteftatem  , maximeque  poftremam  , promittitad  terro- 
remeorum  , quiab'Ecc’efia  feu  Prxfulibus  ejus  efifent  habendi  ficut 
Ethnici  3c  Publicani.  Ne  enim  contemnerent  fententiam  eorum,  im- 
mobile le veri-tatis  Apoftolicx  judicium prommt, inquit  Hilar, Can.  1 8.- 

hoc“ 


SECUNDUM  M ATTHiEUM.  Cap.  18.  107 

hoc  eft  , fcire  voluit  eos , qui  a tali  bus , uc  Hieron.  ait , condemnan-  m 

tur  5 humanam  fententiam  divina  fententia  roborari  , ut  ita  frange- 
ret  eoruai  contumaciam  , qui  ipsa  infamia  nondum  frangerentur. 

Senfiis  autem  totius  fen.tentiae  latius  ex  c.  1 6,v.  19.  petenduseft. 

Eadem  enim  poteftas  hie  Apoftolis,refpedu  eorum,  quibuspraeefient, 
quae  illic  Petro  per  claves , veluti  fignum  plenae  5c  ordjjiariae  praefe- 
durae  in  univerfam  EccLefiam, , adeoque  in  ipfos  Apoftolos  promit- 
titur.  • • 

19.  * Iterutn  dicovobis : q.  d.  Imo  amplius  etiam  hoc  affirtno.  Nam  ^.iterumdico 

J * . vobis,quia  fi  duo 

r quamvisS.  Hilar.  Chryloit.  Sc  Hieron.  velmthiccommendan  con-  ex  vobis  confen- 
cordiam  , quam  correptio  fpedabat,  adjiciendo  fcilicet  premium  [l^dcomnT^c 
ejus , praefentiam  Chrifti  : vide  tur  tamen  fimul  taciturn  a micori  ad  ^J^^mquepe 
majus  argumentum  ducere.  * Si  duo  ex  vobis  , nempe  difeipulis  fide  apatremeo .qui 
viva  in  me  credentibus,  Sc  peculiariter  proefedis  Ecclefiae  meae.  Nam  inc;Eliseft* 
muiti  veteres  hoc  nimis  reftride  intelligunt  , ut  Orig.  in  Trad.  6. 
in  Matth.  de  viro&  uxore  $ Ambr.  de  inftit.  virgin. c.  2.  Sc  lib.  7. in 
Luc.  de  animate  came,  quod  Hieron.  fatstijr  eflfe  myfticum.  * Co?i« 
fenfermt  firper  terrain  de  mni  re , quamcumque  petierint , id  eft  , qui- 
cumque  rem  concordibus  indivina  diiedione  votis  Sc  precibus  poftu- 
laverit ; etiamfi  per  illam  ligandi  folvendique  poteftatem,  quam  pro- 
mi  (i , fieri  forte  nequeat.  *Fietillisd  Patre  meo . Quae  petendi  8c 
impetrandi  generaiitas  ita  inteliigenda  eft,  ut  fup.  C.7.V.8.  expofui- 
musillud,  Omnis  , qui  petit,  accipit.  Reiinquit  enim  hinc  colligen- 
dum a minor  1 , fi  vel  duorum  concors  oratio  tantl  fit  a Deo  , quanto 
efficacior  erit  Sc  lacilius  impetrabit  totius  Ecclefiae  oratio  , quidquid 
poftulaverit , ad  contumacemfratrem  vel  repriraendum , vel  conver- 
tendum  ? Cujus  rat’o  generalis  eft  : 

20.  * TJbi  enim  funt  duo  vel  tres  congregati , ad  poftulandum  , ad  ju-  Ubi  enm 
dicandum  ,ad  tradandum  de  negotiis , * in  nomine  meo  , id  eft , prop-  congregatTinno 
ter  ms  , Sc  caufas  ad  me  fpedantes ; multoque  maeis  , fi  fimul  con-  ™ine  meo  > ibi 

• r ,.r  A . 1 - Gam  in  medio  eo 

gregati  ruerintauthoritate  mea  , mvocatoauxiho  meo  : * ibi  Jumintum. 
medio  eorum  , ut  eos  confilio  dirigam  , preces  els  afpirem , Sc  Patri 
gratas  faciam  , conatus  adjuvem  , decreta  conhrmem  , Sc  omnia  ad 
profperum  eventum  deducara.  Non  enim  hoc  dicit  ratione  divinae 
praefentioe  , qua  ubique  eft  , fed  gratiae  , Sc  afliftentiae.  Quantoergo 
magis  in  medio  eft  , ubi  legitimum  Ecclefiae  Concilium  congrcgatur, 
ut  de  fide  , de  religione  , Sc  de  falute  hominum  tradent  > CLiemad-  ^ 
niodum  concludit  S.  Greg.  I.7.  Regeft.  epift.  112.  S:  Catholici  pro  cum,  d.x'h^Do- 
Conciliorum  autfioritate  argumentantur.  pccTabit  Tn°ml 

21.  * Tunc  acccdens  Petrus . auditis  fcilicet  its  qua:  de  fratris  in  nos  ^er  meus&di 

^ . 1 1 __  mitiaai  e’  r tyf- 

U peC-»  quef?r)tic§  J 


10S  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

peccantis  correptione  , vel  etiam  pcenitentiscondonatione  dixerat, 
ut  videtur  ex  Luca  colligi  c.  17.V.4.  Cum  ergo  carnali  fenfu  Petrus 
multum  vel  nimium  efte  judicaret , fi  * ufque  fepties  peccanti  ignof- 
ceret,Chriftuseum  corrigens,  clementiam  pene  inimmenfumexten- 
dit , acdimitti  vult 

ru^^Nondtco  22‘  * 'Ufa*  feptugefies  fepties.  Quod  dupliciter  tarn  Graecc  quam 

tibi  ufque  fep-  Latine  intelligi  poteft  : vel  ut  fepties  lit  tantum  additio  ad  feptuage - 
feptuagfet  > ut  ^1C  idem- quod  feptuagefies  & Jepties  , prout  accipit  Auguft.  1. 

2.  deconfenfu  Evang.  c.  4.  vel  ut  multiplicet  pnmum  numetum  , 
fcilicet  feptuagefies , 3c  fimul  efficiant  quadringenta  nonaglnta  , ficut 
accipit  Hieron.  3c  magis  videtur  Graecum  poftulare.  Utrovis  modo 
acceperfmus , fignificatur  , toties  quoties  peccaverit  frater  innume- 
rabilibus  vicibus  , effe  dimittendum  peccatum  ejus , nec  ulla  pecca- 
torum  multitudinelenitatem  animi  nobis  extorqueri  debere.Ponitur 
enim  numerus  certus  pro  incerto.3  Sc  quidemnumerus , qui  myftice 
pertinet  ad  peccatorum  remiffionem , ut  ibid  Auguft.  Nontamen 
jubet  etiam  poenam  fimul  remitti  : faepe  enim  erdo  dif ciplinae , jufti- 
ti#  , ipfiufque  charitatis  poftulat , ut  peccatum  , five  verbis  five  ver- 
beribus  corripiatur,  ne  vel  peccanti  bus  vel  aliis  lenitas  noceat.  Itaque 
praeferibitur  tantum  , quo  ammo  erga  fratrem  efte  debeamus.  Addit 
Lucas  C.17.V.3.&  4.  si  frater  convey fas fuerit  ad  te , dicens ^ poeiitet  me , 
quia  loquitur  non  de  interna  tantum  offenfte  vindi&aeque  remiftione, 
ad  quam  (emper  animus  paratus  efte  debet , fed  maxime  de  externa 
fimul  receptione  in  gratiam , quae  rogantibus  fit , ut  ex  parabola  fe- 
quenti  patet. 

iaVumdeftaflrr”1-"  23-  * ldeo,ut fcilicet  intelligatis,quam  fit  aequum,ut  fratri  veniam 

num  caeiotum  roganti  dimittatis , * aftimilatum  eft  re^num  cakrum  homini  regi : id  eft, 
voiuit  rationed  ita  res  ie  habet  in  Ecclefia  3c  regno  meo , ut  li  Rex  quiip.am  inter 
risTuis CUm  ler*  ^omines  rationes  audiret  fervorum  fuorum  , 3cc.  More  namque  Pa- 
Iseftinorum  atque  Svrorum  , ut  notat  Hieron.  parabolam  adjungit,  ut 
quod  per  fimplex  praeceptum  teneri  ab  auditoribus  non  po. eft, per  fi- 
militudinem  atque  exemplum  facilius  teneatur.  Itaque 
24.  Et  cum  ex'  24.  * Oblatus  eft  eiunus  , qui  debebat  ei  decent  midi  a talent  a , id  eft  , 
ponere,  oblatus  ingentem  pecuniae  lummam.  Hoc  enim  tantum  ip  eclat  !iic  C nr  lit  us  3 
ut  fignificet  fummam  , quam  debebat  fervus  Regi  , incomparabiliter 
miiiia  taienta.  fuifife  majorem  ea , quae  fervo  a confervo  debebatur  , id  eft  , centum 
denariis : quemadmodum  gravitas  criminum  , quae  adverfus  Deum 
committimus  , enormiter  excedit  omnes  offvnfas  hominum  adver- 
fus homines.  Eft  autem  Talentum  non  tarn  nummi  quam  ponderis 
genus , de  quo  non  omnino  confentiunt  aufiores.  Sed  quidquidfit 

de 


SECUNDUM  MATTHjEUM  Cap.i  8.  209 

de  Talentis  Atticis  aut  Romanis,  clare  deduximusin c.  3S.  Exoda 
v,  2 6.  8c  27.  Talentum  Hebraeum , de  quo  Moyfes , 8c  verifimiliter 
hie  Chriftus  loquitur  , continuifle  tria  millia  ficlorum  , hoceftflo- 
renorum  noftratium  , loquendo  de  ficlo  argenteo.  Nam  aureus  fi- 
clus  duodeeuplocirciter  major  ell: : proportio  enim  auriad  argentum 
eft  circiter  duodecupla.  Cum  autem  Talentum  Atticum  , quo  8c  Ro- 
mani utebantur,  fuerit  circiter  duplo  minus,  continuiflet  ftclos  mille 
quingentos,*  alii  dicunt  mille  o&ingentos,  feufexcenta  Gallicana. 

Denarius  fimiliter  argenteus  appendebat  drachmam  Atticam  , id  eft  , 
unum  Regalem  Hifpanicum  feu  quinque  circiter  ftuferos.  Quan- 
quam  nonnulli  velint  fuiffe  8c  alium  Denarium  , duplo  majorem  3 
qui  valuiifet  proinde  una  drachma  Judaica  , id  eft  , decern  ftuferis. 

Drachma  enim  Tudaica  continebat  duas  Atticas  feu  Romanas.Itaque 

if  r j jj  . f . A.  25.  Cum  autem 

2y.  * Cum  mm  haberet  Jervus , unde  redder et , jufiit  eumdommus  ejus  non  haberet  un- 

venumdari  & uxorem  , &c.  hoc  eft  , juflit  extremo  rigore  cumipfo  e* Sm  domino® 
agi.  Alludit  enim  ad  quorumdam  locorum  confuetudinem  , ubi  ad  ^u^xv0^^med^si, 
ex  torque  ndam  folutionem  , creditori  lice  bat  etiam  vendere  debito-  5c  HaosT^  onir 
rem  , 8c  liberos  ejus , vel  in  fervitutem  rapere  , ut  patet  4.  Reg.  c.  &ar2ddihabebat" 
4.  v.  1.  Mox  tamen  cum  fervus  folummodo  dilationem  petiiffet , *6  Prociden* 
dominus  ultro  . ^ orabateum,  di- 

27.  * Dimi/it  eum  , liberum  feilicet  e captivitate:  jam  enim  appre-  cens : patientian* 

henlus  tenebatur  : * & omne  debitum  dimijit  et , lcilicet  tarn  immen-  omnia  reddam 
fum,ad  folas  preces.  Quo  parabolic^  deferibitur  inexhaufta  Dei  mi-  ^.Mifertus  ao- 
feratio  erga  poenitentes.  tem  domino  fer 

28.  * Egrejfus  autem  invenit  umm  dc  confervis , id  eft  , de  ejufdem  yCwn%  debitum 

domini  fervis  , cui  tanquam  aequali  debebat  humanitatem,  8c  cj us  ^gfeirus au« 
domino  aliquam  obfervantiam,  * qui  debebat  ei  centum  denar  ios>id  eft,  tem  tervus  iiie* 
debitum  incomparabiliter  minus  eo , quodei  dirailfum  fueratj  quales  con^rvisf^qiS 
effe  folent  hominum  in  homines  ofFenfas  , fi  cum  divinis  comparen-  de[^actnare,i0Jc^ 
tur : * & tenens  fuffocabat  eum  , id  eft  ,premebat  fauces  ejus,  quafi  jam  tenens  tuffoca* 
jam  ftrangulaturus  , nifi  folveret , id  eft , fumma  in  eum  utebatur 
truculentia.  • bes. 

29 . * Et  procidens  rogabat , id  eft  , iifdem  omnino  utebatur  verbis  Co,ifcrvas°C1.ejus 

8c  fupplicis  animi  officiis  , quibus  ipfemet  ufus  fuerat.  Hoc  enim  de  rogabat  eum  di* 
induftna  inducit  Salvator,  ut  acrius  condemnet  indomitam  hominum  habe  in  me , & 
torociam  in  injuriis  remittendis.  °£]nia  teddam 

30.  * llle  autemnoluit , nequidem  habere  patientiam,  nedum  dimit-  30  Me  autem 

r r\  ' ' rr  r 1 • noluit ; fed  abut 

tere  „ licut  iibi  dimillum  tuerat.  # 5c  unfit  eum  in 

31.  * Videntes  autem  confervi  ejus , tarn  qui  affligebatur  , quam  qui 
alftigebat.  Unde  Sy rus  vertit , eorum ; erant  enim  omnes  ejuf  dem  do-  3 x videntes  au- 

X)  d 2 cr»«ni  temConrczvie^s 


no  COMMENT.  .IN  EVANGELISM 

quat  ficbant, con.  mini  fervu  * Contrifiati  funt  valde  , de  tanta  ingratitudine  & crude- 
ck!&  venL uni*  ^tate*  Multam  enim  emphafm  habet  , quod  ipfimet  confervi  rei  in- 
& nanaverunt  dignitatem  ferre  non  poterant. 

nia  qua:  fafta  3 2.  Tunc  vocavit  eum  Dommts , (/  4/f  ilh  ; nequant  , quo  no- 
fu Tunc voca-  mme  propter  ipftim  ingens  debitum  vocatusnon  fuerat,  * owwe  de&f- 
vit  ilium  domi  turn  , tarn  enormis  magnitudinis  , *diwifi  tibi , quoniam  rogafli,  feu  ro- 
iiii: Serve  ncq^ui',  gave ras  * , id  eft  , tantummodo  quodmihi  fupplex  fadus  fueras: 

omne  debitum  n0n  enim  rogaverat  debiti dimiflionem  , fed  dilationerm  eo  quod  prae 

dtmili  tibi  quo-  . -t 

niam  rogafti  me:  magnituchne  non  auderet. 

oportuu’&^Si  33**  Sonne  ergo  oportuit  & te,  fervum,  non  dico  remittere  debitum, 
f««i  confervi  fed  faltem  * mifereri  confervi  tui , tibi  aequalis , in  re  minima  ? 
tui  ’m^fertu/80  34.  * If  iratus  Domims , tradidit  eum  tortoribus , ut.  carcere  aliifque 
^^Eriratus  do-  P^0^  afRigeretur.  Nam  Sc  hie  alludit  Chriftus  ad  morem  q-uarundam 
minus ejustradi  nationum  , ut  Romanorum  , quibus  jam  Judaei  fuberant , inter  quos 
bu\?quoadu^ue  debitores  acreditoribus  tradebantur  tortoribus , in  ergaftuium  tru- 
lum^cbiuiln ei"  c^enc^&:  verberibus  flageilandi.  Nam  primus  Conftantinusimperator 
dicitur  debitores  a plumbatarum  idibus  exemiffe.  * Oiioadufjue  red- 
der et  univerfum  deb  i turn, iprivis  remiffum  ; ita  fcilicet  ut,  fi  folveret,  li- 
beraretur  $ fi  nunquam  folveret , nunquam  liberaretur.  Unde  perpe- 
ram  colligebat  Origines  poenas  etiam  mortalium  peccatorum  ali- 
quando  expiandas  Sc  finiendas.  Simile  quid  vide  c.  y.  v.  2 6.  Non 
fignificat  item , quod  legibus  humanis  debita  femel  remiffa  repeti 
queant  , fed  quod  Rex  fuprema  pollens  poteftate  crudelitatem  illam 
cum  tanta  ingratitudine  conjundam  tarn  grave  peccatum  judicaret , 
ut  eadem  pecuniae  fumma  , cujus  remiflionem  acceperat  , muldari 
mereretur.  Unde  cum  Chriftus  applicandototam  parabol am  conclude 
3 <$.*  Sic  & Pater  mens  caleftis  faciet  vobis , &c.  non  fignificat  pro- 
3S; Stc & _patcr  prj£  redire  reatum  prsecedentium  peccatorum  femel  dimiflorum, 

Hicus  cx  icltis  ta*  v * , *11  *i*ii*ox 

cict  vobis,  fi  non  lea  impropne,quatenus  inhumanitas  ilia  & granditudo  directe  contra 
qT(que  tVaUrHUl’  f°rmam  accepti  priiis  beneficii  admiffa  tarn  grave  peccatum  reputa- 
veftdj2  cot:llbus  tur  > ut  Pro  ea  tam  fevere  puniatur  , ac  fi  priora  non  fuiffent  dimiffa , 
utexponit  S.  Thom.  3.  p.  quoeft.  88.  art.  1.  Sc  2.  * Si  non  remiferi - 
tis  umfquifque  , non  conftrvo  tantiim  , fed  *'  fiatri  fuo.  Haec  eft  enim 
alia  praegnans  confideratio  facultatis  dandae  veniae.  * De  cordibusye- 
ftris : ut  fcilicet  non  folum  ore  remittatis  , fed  ex  ammo  omnem  fei- 
licet  vindidae  cupiditatem , iram  , odium  , amaritudinem  , Sc  injuriae 
recordationem  ex  animo  deponendo.  Unde  , ut  Hieron.  omnem  fidae 
pacis  fimulationem  evertit.  Applicatio  itaque  totius  parabolae  facilis 
eft,  eo  fpedans,ut  in  remittendis  injuriis,  Sc  rarisSclevibus,quasho- 
moin  hominem  , aequalem  fibi  & confcrvum  , fubinde  commttit , 

facil- 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  19.  lu 

faciks  fimus  , non  feveri  exa&ores  y icjque  intuitu  indulgcntiflimae  , 
facillimaequc  benignitatis  Dei  in  remittendis  tot  tantifque  peccatiS 
noftris : ne  alioqui  viciffimfeveriflinie  ab  eo  trademur. 

CAPUT  DEC1MUMNONUM. 

1.  * T7  T venit  in  fines  Jud&&  trans  Jordanem  : hoc  eft  , proficifcens  r.  Etfaftiimef* 
JLj  per  regionem, quae  eft  uitra]ordanem3venit  circa  finesjud'xae, 
qiiie  ex  forte  Tribus  Judae  8c  Benjamin  conftabat.  Nam  illud  trans  neS  mos,  migra- 
Jordanem  3 referendum  eft  ad  , venit 3 8c  non  ad  fines judaa , ut  patet  vcntt  in  hnesji* 
ex  Marci  IO.  V.  I.  d**  trans  Jorda- 

3.  * Et  accejferunt  ad  eutn  Tharif&i : non  difcendi  ftudio3fed  * ten - z.Etfecuuefunt 
tantes  earn , ut  fcilicet  in  perpiexa  multumque  controverfa  quaeftione 

aliquid  diceret 3 quod  in  calumniam  raperent : * Si  licet  homini  dimit^ 
tere  uxorem  3 id  eft  , repudiare  a thoro  ac  domo  , in  perpetuum  3 cum  fid  eJm^Lrifcu 
poteftate  ducendi  alteram  3 * quacunque  ex  caufa  , 8c  confequenter  &ntda”enStJamsi 
pro  arbitrio  8c  libitu  fuo.  Nunquam  enim  volenti  dimittere  deeft  ali=-  licet  homini  dw 
qua  exigua  caufa  vel  prsetextus.  Videtur  autem  ifta  quaeftio  tunc  SamTquacum^ 
fuifte  multum  difputata  ,aliis  dicentibos  quamlibet  caufam  , vel  mi-  queexcaufas 
nimam  offenfionemfufficere  , juxta  illud  Deut.  24.  v.  1.  Si  non  in - 
venerit  gratiam  ante  oculos  ejus  • quomodo  vulgb  intelligebatur  8C 
praxis  erat : 8c  aliis  requirentibus  juftam  caufam  3 fcilicet  fceditatem 
verbi  , ut  Lex  loquitur,  id  eft,  fcedam  aliquam  caufam.  Itaque 
utrumvis  refponderet , incidebat  Chriftus  in  invidiam  , turn  alterius 
partis  difputantium,  turn  verb  ipfms  populi : virorum  quidem  , fi  di- 
ceret 3 id  nonlicere  , quo  jam  tamquam  lege  utebantur  j'mulieruni 
autem,  fi  repudium  virorum  libidini  permitteret.  Ut  vero  folutio 
quxftionis  minus  cffet  calumniae  obnoxia  3refpondet  3ex  Scriptura^ 
proferens  Dei  ipftus  in  conjugio  inftituendo  confilium. 

4.  * New  legifiis  3 vos  3 qui  de  Legis  feientia  gloriamini,  * quiafe-  4.  Qulrefto: 
cit  bomincm  ab  initio  3 fcilicet  mundi , feu  in  primainftitutione  rerum,  fegTftis^quiaqui 
* mafculum  & feetninam  3non  feeminas,  * fecit  eos  t Conjures  fcilicet3  f?cit.  hominem 

3 .1  i-r  • 1 n • / ° ab  initio,  mafcu<* 

ue  quibus  aiiputatis  3 hoceit  3 in  gemino  lexu  creavit  eos,  unum  ma-  lum&foeminam 
rem,  alteram  foeminam.  Quibus  verbis  duo  probat  Chriftus  : pri-  eos * & ^ 
mum,  conjugium  in  hominibus  effe  inftitutum  a Deo  • non  ita  in  aliis 
animalibus , eo  quod  diferte  iniola  creatione  hominis  fiat  mentio  ma- 
xis 8c  feeminre  : fecundum  , ita  inftitutum  , ut  unus  unam  tantum 
haberet  uxorem  : q.d.Si  Deus  virum  plures  uxores  ducere  voluiffet, 
ut  fit  in  polvgamia  8c  repudio,  plures  ei  creaffet  8c  foeminas,  ut  un& 
repud  iata  alteram  poifet  ducere  ; filiam  enim  ducere  non  poterat. 

.Nam*  in  brutorura  fpccie  uni  mari  plures  focmellas  creatas  fuifTe  non 

abfurde- 


$.  Propter  hoc 
dirmtret  homo 
patrem  5c  ma 
rrem,  & adharre- 
bit  u.vori  lua:  , & 


m COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

abfurde  quidam  putant.  * Et  dixit,  Deus,  per  os  fcilicet  Adami  tan* 
quam  Prophet#  divinitus  infpirati  , ut  exponit  Aug.  1.  9.  de  Genefi 
ad  lit.  cap.  19.  quamquam  pofient  Sc  effe  verba  , qucs  fequuntur  , 
ipfius  Dei  complentislermonem  Adae. 

5.  * Propter  hoc , id  eft,  quia  prima  primi  mariti  uxor  unica  Sc  qui- 
dem  ex  ejus  latere  formata  , * dimitt ct  homo  , mafculusjundus  matri- 
monio  , * patrem  & matrem , nempe  quantum  ad  vitae  focietatem  , 
erum  duo  m ca  - converlationem  , cohabitationem  familiarem  , ficut  reipfa  videmus 
fieri , * & a&harebit  uxori  fua , non  uxoribus , idque  tanquam  carni 
fu*e  : Graece  eft,  7rfoMofo$ii verov,  agglutinubitur, fcilicet  modis  oppofitis 
dimiffioni  patris  Sc  matris.  Ipsa  vero  dimiflione  parentum  , quibus 
ardsflime  proles  jungitur,  ipsaque  glutinis  mentione  ardiflimam  con- 
jundionein  cum  uxore  indicat , ipsa  vi  didionis  oftendens , inquit 
Chryfoft.  minime  illos  effe  feparandos.  Sc  nefas  effe  maximum,  con- 
jugalem  conjundionem  per  repudium  velle  folvere.  * Et  erunt  duo  , 
non  plures,  hoc  eft  illi , qui  erant  duo,  nonplures , ante  conjugium > 
vir  fcilicet  unus  Sc  mulier  una,  erunt  * in  came  una.  Phrafi  Hebraica 
illud,  in  , redundat,  ut  Genef.  2.  Eattus  eft  homo  in  animamviventem, 
id  eft,  anima  vivens : item  adificavit  in  mulierem  : Sc  alibi  , Ego  ero  iltis 
in  Deum . Unde  fimiliter  eft  hie  Greece , Erunt  in  camem  unam  , id  eft , 
erunt  (quomodo  Syrus  legit,  Sc  Chriftus  lpfe  hie  explicat)  caro  una, 
leu  ut  Apoftolus  1.  ad  Cor.6.  corpus  unum,  per  conjugalem  fcilicet 
commixtionem  corporum  feu  carnium,quemadmodum  Adam  Sc  uxor 
erant  una  caro.  Nam  idcirco  Eva  de  eadem  carne  viri  fui  fumpta  fuit, 
ut  typus  humani  conjugii , quo  vir  Sc  uxor  fierent  una  caro  : fimili 
modo  atque  Adam  Sc  Eva  erant  una  caro  , non  quidem  jam  origine 
unius  ex  altero  , quod  primis  conjugibus  peculiare  fuerat , fed  com- 
mixtione.  Unde  Vidor  Antiochenusin  Marcum  : Ex  una  radice  fadi 
ambo  , in  unum  rurfum  corpus  conveniunt  ambo  , fcilicet  ipsa  cor- 
porum commixtione  Sc  unione  , per  quam  fiunt  ex  duabus  carnibus 
una  caro  Sc  unum  principium  unius  prolis.  Et  hinc  eft,  quod  Apoft. 
1. ad  Cor.  6.  v.  16.  etiam  commixtione  cum  meretrice  unam  carnem 
fieri  tradit.  Sed  in  hoc  proeceliit  unio  conjugum  , quod  hi  fiant  una 
caro  non  folum  fado  , fed  etiam  mutuo  ipforum  corporum  jure  Sc 
poteftate,  idque  ex  Dei  inftitutione.  Hinc  ergo  ex  ilia  dimiflione 
parentum  , ex  adhoefione  feu  agglutinatiorie  ad  uxorem  , ac  denique 
ex  eo  , quod  ex  Dei  inftitutione  duo  erunt  in  carne  una , concludit 
iraqne  jam  interpretando  Chriftusfi 

6.  * Itaque  jam  , feu  pofthac  , poftquam  fecerint  atque  fuerint  id  , 
quod  conjugum  pxoprium  eft,  * nonfunt  duo,  fcilicet  carne,  id  eft,  de- 

frn'unt 


( 

Tun  : u 1 1 t duo,'ed 
uni  caro.  Quod 
c.jio  Dtru  con 
j'  nxit  , homo 
nun  iepatei. 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.iS.  113 

finunt  elfe  duo  carne  divifi  atque  feparabiles , ficuti  ante  cfuo  erant  , 

* fed  una  caro  , id  eft , unum  corpus,  divina  ordinatione  compofitum  > 
alter  alterius  quafi  raembrum  tam  indiffolu biliter  conjundum  , ac  ft 
effent  prorfus  unius  omnino  carnis  duo  magna membra,  eo  quod  co- 
pula unam  faciat.  Hie  eft  proprius  hujus  loci  fenfus , quern  tradunt 
Baftlius  lib.  de  Virginit.  Aug.  lib.2.operis  imperf.cont.  Julianum,  6c 
alibi  paffim  , 5c  fere  ve teres  SS.  Patres.  Iftam  autemunitatem  refpi- 
ciunt  aliae  quaedam  imitates  , quarum  ifta  eft  in  conjugibus  effe&us  7 
lignum  6c  complementum,  nempe  unitas  amoris  mutui,  unitas  focie- 
catis  indiffolubilis  , unitas  originis  feeminae  ex  viro  , unitas  juris  6c 
poteftatis  mutuae  : de  quibus  diximus  Gen. 2. v. 24.  Sed  illaeproprie 
non  indicantur  hie,  fedfola  ea,  quam  diximus.  Unde  ndnrede  etiam 
quidam  explicant  , ut  una  caro  fit  unus  homo  : manent  enim  revera 
duo  homines, non  tamen  duas  carnes, modo  jam  explicato.*  Quod  ergo. 

Infert  hie  Chriftus  fecundam  conclufionem  , qua  direderefpondet 
Pharifaeis : q.d.  Cum  ergo  ex  Deiinftituto  duo  fint  fadi  una  caro, id 
quod  * Dens  conjunxit, id  eft,  unam  carnem  quam  Deus  fuaauthoritate 
in  unam  coalelcere  fecit,  * homo , five  uxor,  five  judex  , five  quilibet 
Legifiator  fua  temeritate  atque  audacia  * non  feparet,  id  eft,  non  divi- 
dat  repudm  aut  divortio  , non  magis  quam  corpus  proprium  fua  au~ 
thoxitate  difeerpat  autmutilet.  Nam  his  verbis, ut  Chryfoft/  notate 
oftendit  Chriftus  , repudium  elfe  , 6c  contra  naturam  , dum  una  caro 
in  duo  feinditur , perinde  ac  ft  homofuum  ipfius  corpus  difeerperet  j 
6c  contra  legem  atque  Authorem  nature,  qufe  quod  ille  junxit  6c  fe- 
parari  vetuit , divellitur. 

7.  * Dicuntilli : quid  ergo , id  eft  , cur  vel  quomodo  ergo  * Ulojfes  dicum  i 1 ^ 
mandavit  dare  uxori  Ubelium  refudii , 6c  dimittere  , fuppie  mandavit.  ^ ma^davfda 
Nam  ut  Moyfis  authoritate  Chrifti  refponfum  refellerent,utramque  reH^um^epa- 
6c  libelli dationem Sc  dimiflionem  a Moyfe  mandatam  elfe  fignificant, 

•Unde  Chriftus  caute  verba  fua  moderans  , loco,  mandavit , fubftituit, 

8.  * Moyfes  permifit  vobis  /id  eft  , non  fevere  vetuit , non  punivit,  ?•  A:r  ijiistquo- 
concellit  nationi  veltrae  dimittere  a thoro  5c  habitatione  perpetua  , duritiam  cordis 
cum  poteftate  ducendi  aliam , fed  concellit  necelfitate,  non  voluntate  af^ere 
Confuetudinem  jam  inolitam,  nempe  * ad  duritiam  cordis  vcflri,  id  eft,  uxores  veara? : 

1 . • 1 . r . ■ v * q ab  initio  autem- 

jpropter  duritiam  cordis  leu  cervicis  , nempe  propter  obitinatum  oc  nonfuitfic. 
rebellem  animurn  vcrftjum  , qui  non  finebat  fibi.  perfuaderi  id  , quod 
juftum  6c  redum  erat.  Significat  enim  indulgentia  Moyfem  5c  con- 
fequenter  Deum  , ufum  effe  , permittendo  dimiftionetn  , videlicet 
nemajora  mala  perpetrarent  per  uxoricidium  , veneficia  , apoftafiam 
& cultu  Dei  repudium  prohibentb*  De  libello  nihil  relpondet , quia 

ilk 


214  %.4  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

ille  magis  impediebat  repudium  qaam  juvabat , utpote  efHcietis , ne 
fubito  , vel  facile  impraemediato  ad  repudiandum  profilerent , & ut 
eflet  teftimonium  duritiae  viri , & in  favorem  uxorum  dimiftarum-  de 
quibus  , hucfpe&antibus,  di&um  eft  ia  Pcntateucho.  * Ab  initio  au- 
tem,  creationis,  inftitutique  matrimonii  cum  abeflet  omnis  infirmitas 
cordis  duritia  * nonfuit  fic : id  eft,  non  fuit  permiflum  Adae  aut  ctii- 
quam  dimittere  uxorem,  fed  conjugium  inftitutumfuit  omnino  infe- 
parabile. 

vob?slCqui3aUquT.  9 * * ®lC0  autem  vo^  > renovando  antiquam  illam  inftitutionem,&: 
cumque  diraifc-  Moy  faicam  tollendo  permiftionem  :*  Quia  quicumque  dimifer  it  uxor  em 
nVaUobreSr1nica’  fuarn>  id  eft  , a thoro  Sc  habitatione  abjecerit  , * nifi  ob  fornicationem  t 
^raece  eft  67b  7sof\d*,iionQb  forme  Ationem,  Sc  Synacc^non  adulter  am- 
tur  : &qui  d.- ita  ut  non  fit  illius  exeeptio,fed  ftmplex  reftri&io  : q.d.  Q licumque 
SjSStur.Xeiir ' dim  iferit  uxorem  nonfornicantem  , feu  non  adulteram.  Accipiendo 
vero  tanquam  exceptionem,fenfus  eft,  quafi  per  parentheftn  dicere- 
tur,  quicumque  dimiferit  uxorem  ( quod  quidem  tantummodo  pro- 
pter fornicationem  licet.  ) Sed  utrovis  modofumas , nullo  pado  re- 
jferri  debet  ad  iJ,quod  fequitur,*or  aliam  duxerit^ quafi  in  illo  cafu  non 
moechai'etur  virj  fed tantiim  ad  id,  quod  pr^ceflit,fcilicet  ad  dimiffto- 
nem.  Et  ita  relpondet  C iriftustacue  ad  Pharifaeorum  quxftionem  , 
UtrimTliceret  homtni  dimittere  uxorem  quacumque  ex  caufa?  Qaaii 
refponderet,  nequaquam  , fed  propter  fornicationem  tantiim.  Itaque 

* ft  aliam  duxerit , dimifsa  fuperftite,  fiv:  eafornicata  fuerit,ftve  non, 

* mcechatur  , hoc  eft  , non  matrimonium  ini t , fed  committit  adulte- 
rium  : quia,  ut  Aug.lib.2.ad  Pollentium  c.  13.  vinculum  cum  priore 
conjuge  niii  morte alterius  non  folvftur,  non  in  adulterium ineuntis, 
fed  decorpore  exeunti*.  Qjod  ft  ille  mcechatur  , mult b magis  moe- 
chatur  ille  , qui  non  dimifsa  priori  uxore,  per  polvgamiamplures  du- 
xerit. * Et  qui  dimiffam  , quacumque  ex  caufa,etiam  formcationis  , 

* duxerit  , ftmiliter  * mcechatur  , quantumvis  id  Lex  permi-ferit.  Hie. 
eft  vens  fenfus  hujus  ioci  , quern  nonnulli  Haeretici,  imo  Sc  Catho- 
lici  olim  ftcintellexer  int,  quaft  aliquo  caiu  , faltem  propter  fornica- 
tionem,liceret  non  foLum  uxorem dimittere,fed  Sc  aliam  ducer°.Re- 
ferebant  enim  illud,  Nifi  ob  fornicationem,  etiam  ad  id,  quod  fequitur, 
0 aliam  duxerit : fedpoft  Concil.  Trid.  feftT.  24.  can.  7.  non  poteft 
amplius  hac  de  re  dubitari  $ quamquam  Sc  Concil.  Milevitanum  can. 

J7.  idem  aperte  declaraftet.  Confule  dida  fupra  in  verfu  3 2. cap. 3* 

erifimiliter  domi;nam  Marcus  narrat  c.io. 
Lntentiam  domi  futftfe  faltem  repetitam  : 
2 ."non  wpedit^  Si  ita  eft  caufa  howinis,  id  eft,  ft,  vel  quandoquidemitares  fe  habet 
nufceie,  inter 


7&.  Dicuntei  1Q  *j)icuntei  difciputi ,V 
tjLifciru’k  ciue , fi  . 1 

ita  eft  cau  a ho  v.  1 1.  etiam  praecedentem 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  i 9.  Z1S  > 

inter  conjuges,  hoc  eft  ft  ita  infolubile  eft  vinculum  , ut  nuiio  om<« 
nino  uxoris  vitio  folvi  queat  , atque  alia  duci  $ non  enim  dubitant 
de  Chrifti  fententia,  fed  admirantur  : * Non  expedit  nubere  : Graece 
ye.fjiia.1  , id  eft  , uxorcm  ducere  , quod  viris  , de  quibus  Apoftoli  lo- 
quuntur,  competit  : nam  nubere  alioquin  competit  mulieribus , ut 
notat  Auguft.  de  geftis  Pelagii  c.  13.  q.  d.  Apoftoli,  non  expedit  in 
illam  fervitutem  fe  conjicere  unde  fola  morte  exire  poftis , quocum- 
que  tandem  vitio  , aut  fceditate , aut  malitia  laboret  uxor. 

11.*  Qui  dixit  iRis , non  omnes  capiunt  verbtim  ifitid , quod  fciiicet  xx.Qm  dqcitil- 
non  expedit  nubere  , feu  uxorem  ducere  : hoc  eft,  non  omnes  ad- 
mittunt  hoc  pra&ice  in  animum  , five  n<5n  omnes  t.atita  Virtute  vo-  ^^r^quiblis 
luntatis  praediti  funt , ut  affectum  ilium  corporis  omnium  violentif- 
lirnum  fuperent , * fed  illi  tantum , * quibus  datum  efi , a Deo  : qui- 
bus fciiicet  datum  eft  a Deo  , meleftiis  illis  rebell  antis  cupiditatis  non 
cedere  , poft  concupifcenttam)  fuam  non  ire,  titillantes  cogitationes 
mox  opprimere  , camem  cibo  potuque  caftigare  : talibus  enim  mo- 
dis  dat  Deus  donum  iftud  , quibus  dat.  Infpirat  quippe  eis  non  (o- 
lum  velle  caftum  efte  fed  etiam  polfe  , hoc  eft  fortiter  velle.  Nam  , 
ut  optime  Aug.  lib.  de  grat.  3c  lib.  arbit.  c.  4.  Quibus  non  eft  da- 
tum , inquit  , aut  nolunt , aut  non  implent  quod  volunt : quibus 
autem  datum  eft,  ftc  volunt , ut  impleant  quod  volunt.  Proinde  non 
rede  explicant  hoc  multi , quaft  Chriftus  fignificaret  omnibus  vo- 
lentibus  hoc  dari  • non  quaft  caftitas  non  ftmui  pendeat  a voluntate  , 
fed  quia  velle  non  fufficit.  Nam  , ut  ex  Aug.  loco  cit.  3c  experientia 
patet  , multi  continere  volunt , fed  non  implent  quod  volunt , quia 
non  fatisrobufta  voluntate  volunt.  Robuftae  autem  voluntatis  in- 
fpiratio  maximum  eft  donum  Dei , nec  omnibus  datur.  Unde  idem 
1.  5.  contra  Julian,  c.  ult.  reprehendens  hujufmodi  expiicationem 
poffet , inquit,  Chriftus  dicerc,  non  omnes  capiunt  verbum  hoc,  fed 
qui  voluerit , ft  verum  effet , quod  vos  dicitis.  Tacite  ergo  Chriftus 
approbatid,  quod  Apoftoli  dixerant , irpo  fttnul  rei  difficultatem 
cxaggerando  , attraxit  magis  3c  hortatus  eft  , ut  notat  Chryfoft. 
horn.  63.  q.  d.  inquit  Ambr.  de  Virgin,  non  eft  communis  pluribus, 

3c  vulgaris  integritas , nec  pro  infirmitate  permittitur  ( quemadmo-  12.  Sum  enim 
dum  nubere  ) fed  pro  virtute  conceditur.  maui^ mere  ?ic 

12.  * Sunt  enim  Eunuch  i.  Vox,  enim  , continuandi  eft  , non  pro-  ^ font 

bandi : vult  enim  declarare  , allatis  tribus  Eunuchorum  generibus , aTfuyVbhoinl- 
quinam  ftnt  illi , qui  capiant  verbum  hoc  , quod  non  expediat  nu- 
bere  , fciiicet  Eunuchi , non  primi  vel  fecundi , fed  tertii  generis,  caftraverunt  pro- 
Sunt  ergo  Eunuchi , * qui  dc  ntatris  utero  fie  nati  fm , nempeteftibus  CumCQui^otfft 

E e natu-c*P«ccaPiat» 


,i6  COMMENT.  IN  EVANGELUJM 

naturatrunci  velfrigidi,  ad  nuptias  ineptt,  qui  per  naturam,  non  vlr- 
tutem  corpore  faltem  cafti  funt.  * Etfunt  , qui  fact i [tint  ab  bominibus> 
fcilicet  Eunuchi  feu  caftrati  , id  eft  ? quibus  teftes  ab  hominibus  vel 
attriti  vel  cxfe&i  3 vel  una  cum  veretro  & fcroto  abfcifti  funt  , ut 
ctiamnum  fit  apud  Turcas  : de  quibus  tribus  generibus  diximus  ad 
c.  23.  Deut.  v.  i-.  * Et  funt  Eunuchi  qui  faipfos  caflraverunt . Hoc  Va- 
lefn  Haeretici  apud  Aug.  Haerefi  37.  Sc  Epiphan.  Hoerefi  58.  exeque- 
bantur  , ipfa  membra  mutilando  , tarn  fua , quam  hofpitum  ad  fe  di-  % 
vertentmm.  Imitatus  eft  3c  Origines  , &:  merito  reprehenfus.  Eft 
enimdivitia  Lege  prohibitum  tanquam  opus  homicidae,  ut  Chryfoft. 
Nam  hujufmudi  mutilatio  fit  cum  magnovitae  pericuio,  3c  certiffimo 
graviffimoque  detrimento  valetudinis.  Non  enim  folum  poteftas 
generandifed  totus  virilis  vigor  tollitur  , qui  inde  in  omnia  liiera* 
bra  totumque  hominem  , adeoque  Sc  animum  redundat.  Totus  enim 
homo  fit  frigidus , flaccefcit , languefcit , non  folum  corpore  , fed  &; 
animo,  ita  ut  ex  viro  quodammodo  fiat  mulier  : de  quo  Caelius 
Rhodigin.  lib.  4.  c.7.  Ita  ut  merito  quidam  vocaverit  cor  princi- 
pium  vivendi,  teftes  verb  bene  vivendi.  Adde  mutilationem  illam 
etiam  ad  cafti tatem  elTe  inutilem  : tollitur  enim  facultas  quidem  ge- 
nerandi  , non  tamen  coeundi , imo  nec  pruritus  carnis  nec  appeten- 
tia  rei  venereae  , multo  minus  voluntas , ut  clare  dicitur  Ecclef.  22. 
v.  2.  Unde  Calliganus  Eunuchus  Valenti niani  gladio  percuffus  fuit, 
ameretrice  convidus , tefte  Aug.  fib.  6.  contra  Julian. c.  14.  Ergo 
quifeipfos  caftraverunt , non  in  corpore  , fed  in  ipfa  concupifcentiae 
radice utidem  lib.  de  Virgin,  c.  24.  hoc  eft  , qui  pras  caftitatis 
propohto  ab  uxoribus  continent  , haud  fecu%ac  fi  virilia  fibi  ampu- 
taffent,  quod  perfe&iffie  fit,  cum  voto  quafi  caftratione  auferunt 
fibi  non  folum  voluntatem  fed£t  poteftatem  licite  ampledtendi  nup- 
tias, IUos  ergo  naturaEunuchos  necefiitasfacit , hos  voluntas.  Sub 
v-iris  autem  comprehendit  3c  foeminas  tamquam  fub  fexu  potiori : 
nam  Sc  in  illis  repertas  fuerunt  omnis  generis  Eunuchae  , etiam  fe- 
cund!, ut  teftis  eft  idem  Caeiius.  * Propter  regnum  c&lorum  , id  eft  , 
non  propter  praefentis  Vitx  commoditates , idololatriam  , Phiiofo- 
phiam  , laudem  hominum  , fed  ut  juftitisc  ac  Deo  iacilius , liberius , 
.majori  cumfru&u  vacent,  Sc  ad  Regni  beatitudinem  perveniant , 
qupd  exequatur  Paulus  1.  ad  Cor.  7.  v.  32.  ufque  ad  v.  36.  Sed 
quia  resardua  eft  , Sc  fublimis , Angelicam  iftam  puritatem  incor- 
ruptibili  corpore  meditari  , ipsa  reimagnitudine  ac  pulchritudine 
propofita  , calcar  addit  : * Quipotefl  capere,  ut  fcilicet  fe  caftret  prop- 
er regnum  calorum  * capiat , id  eft  , caftret  ille  fe#  Eft  enim  , ut 

Hieron. 


SECUNDUM  M ATTHjEUM.  Cap.  19.  217 

Hieron,  vox  hortantis  ad  pudicitise  premium  : q.  d.  Qui  poteftpug- 
nare  , pugnet&  expugnet , vincat  ac  triumphet.  Nam  verboillo» 
qui  poteft  , fignificat  iterum  , non  omnes  hoc  pofle  , fed  quibus  da- 
tum eft  , hoc  eft  quibus  divinitus  ardens,  firma,  Sc  conftans  voluntas 
afpirata  eft  , ut  fludus  illos  comprimant , eaque  adhibeant,  quibus  fu- 
perentur , orationem , jejunium  , carnis  macerationem,  cordis  cufto- 
diam , fugam.  Verbo , capiat , fign'ificat  rem  pendere  fimul  a liber— 
tate  arbitrii.  Proindc  judicat  quidein  uniculque  confulendas  effe  vi- 
res fuas  , adrennantam  fufcipiendam  , fimul  tamen  nuptiiscaftita- 
tem  praefert , animofquq  ipsa  rei  magnitudine  magis  incendit , ut  no- 
tat  Chryfoft.  quia  , ut  ait  Ambr.  lib.  de  Viduis  , non  infirm i tate m 
vinculis  alligavit , fed  praemiis  virtutem  provocavit. 

13. *  Tunc  oblati funtei  parvuli.  Lucas  c . 1 8 . Sc  , leu  etiam,  infari- \ i^n^riparwii 
tes  , qui  fcilicet  necdum  incedere  poffent : * Vtmanus  eis  imponeret  ut  manus  eis  im- 
& oraret , id  eft , ut  manibusimpofitis  oraret  pro  falute  ipforum,  feu  ^DifcipiiiUu- 
ut  benediceret  ac  bene  precaretur  eis.  Mos  enim  ille  offerendi  viris  increpabant 
virtute  claris  pueros  benedicendos  jam  inde  a temporibus  , Sc  exem- 

plo Jacob,  benedicentis Ephraim  Sc  Manaffe  , inter  Judaeosinoleve- 
r'at.  Hie  tamen  fimul  moti  fuiffe  videntur  ex  efficacia  contadus 
Chrifti  , ut  ,qui  aegrotos fanabat , etiam  praemuniret.  * Difcipuli  au- 
tem  increpabant  eos , prohibendo  fimul  offerentes,  ut  Marcus : nempe 
ut  qui  gravioribus  negotiis  occupato  moleftiam  exhiberent , & rem 
authoritate  ac  digmtate  tantiviri  indignam  committerent , cum 
segroti  non  effent.  Zelaffe  enim  videntur  pro  quiete  Sc  reverentia 
Magiftri  fui.  Quibus  ille  refpondet : 

14.  * Sinite  parvulos  venire  ad  me  , five  per  fe  , five  aliis  offerenti-  i4:  Jefus  veto 
tibus.  * T alum  enim,  fi  fcilicet  ad  me  venerint,  Sc  benedidi  fuerint,  > ^^lhe 
* eft  regnUm  c&lorum  , feu  asterna  felicitas.  Non  dicit  autem  iftorum,  eo*  Jen!re*”ufi 
fed  talium  , ut  Hieron.  notat , ut  indicaret  fe  non  folos  aetate  parvu-  eft  enim  regnum 
los , fed  etiam  parvulis  fimiles  quantum  ad  mores  comprehendcrc  , c*|°rEtmcum  im. 
quod  ex  Lucas  explicatione  fubiundapatet,  Humilitatis  enim  fimi-  pofuiflet  eis  ma* 

v a i-i  t r . . nus , abut  inde, 

lttudinem  , ut  Aug.  lib.  1.  de  peccat.  merit  c.  19.  in  parva  aetate  po- 
fuit , commendans  adultis  mirificam  illam  animi  fimplicitatem  8c 
innocentiam  , quae  in  parvulis  elucent , de  qua  plura  diximus  initio 
cap.  18.  Iraque  tacit  e taxat  faftum  difcipulorum , qui  pueris  iftis 
diflimi'es  ontemnerent  eos  , quod  pueri  nequaquam  folent. 

16.  * Et  ecce  unus  accedens  Sec.  Hieron  ccnfundit  iftum  curryeo,  i6.EtecceUnus 
de  ouo  Lucas  c’.  10.  v.2C . cumpotius  fit  ille,  de  quo  idem  Lucas  cap.  accedens,  air  iiii: 
i».  v.  15.  Unde  non  eit  mirum,  h deceptus  Hieron.  putavertt  ittum  quid  boni faciam 
tentandi  animq  Chriftum  interrogaffe.  Redius  enim  Chryfoft.  ex  "ttba1^ae^Vltam 

E e 2 dr- 


l7.Qui  dixit  ci 
QtiLd  me  inter 
rogas  de  bono  1 
Unused  bonus , 
Deus.  Si  auterr. 
vis  ad  vitam  in- 
gredi,ferva  man- 
data. 

18.  Dicit  illi : 
qua-Jefus  autem 
dixit  non  homi 
cidium  facies 
nonadulterabi«: 
non  facies  fur 
turn : non  falfum 
teftimonium  di 
ces: 

1 9.  Honora  pa- 
trem  tutim  , & 
rnatrem  tuam:& 
diliges  proxitnu 
:uuin  ficut  teip- 
fum. 


181  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

circumftantiis  omnibus  colligit  eum  fyncerocorde  acceffiffe.  Nam 
Marcus  flexifle  genua, Sc  a Chrifto  diledum  effe  dicit.  Lucas  addit 
fuifle  Principem,  id  eft,  praecipuae  dignitatis  Sc  potential  virum  inter 
]udaeos , nempe  propter  divitias.  Quia  autem  praefatione  honorifica, 
ufus  fuerat  , & bonum  appellaverat , Sc  de  bono  faciendo  interroga- 
verat : hinc  notan t plerique  Chriftum  quoque  duo  refpondiffe  ; pri— 
mo  , Quid  me  die  is  bonum  ? ut  Lucas  Sc  Marcus  : deinde  , Quid  me 
ititerrcgas  de  bono  ? Ut  hie  Matthxus.  Sed  quia  etiam  Graeca  hoc  loco 
legunt , Quid  me  dicis  bonum  ? Hinc  vcrifimile  eft  illud,  * Quid  me  in - 
terrogas  de  bono  ? non  fic  explicandum  efle  , quid  me  interrogas,quid 
boni  ta&urus  fis  ? Sed  ita  potius  , ut  caetcris  confentiat  hoc  modo  : 
quid  me  interrogas  , de  bono  mentionem  faciens  5 feu  me  bonum  di- 
cens  ? Nam  Sc  hoc  poftulant  verba  ftatim  fubjunefta  : * Vnus  eft  bonus 
Deus , id  eft  , folus  Deus  eft  per  fe  , naturaque  fua  bonus , Sc  omnis 
fons  bonitatis  tarn  hominibus  quam  operibus.  Cum  enim  de  bono, 
quo  beatus  fieret  5 interrogaffet  adolefcens , ludendo  in  verbo  bonus , 
corrigere  feu  altius  erigere  vult  ejus  an i mum. , qui  tanquam  ad  pu- 
rum  hominem  accefTerat,ut  fcilicet  intelligent  id, quod  loquebatur,. 
Sc  ita  crederet , fe  effe  Deum  , q.  d.  inquit  Aug.  1.  3.  contra  Maxi- 
min.  c.  23.  Quando  me  nihil  aliud  quam  hominem  putas , quid  me 
dicis  bonum  ? Recfte  me  appellabis  bonum ,fi  me  noveris  Deum.  Non 
enim  te  facit  bonum,  nec  beatum,  neeboni  opens  fa<ftorem,  nifi  bo- 
num immutabile  , quod  folus  eft  Deus.  In  eundem  fenfum  exponit 
Hil.L9.de  Trin.  Athanaf.  Dial.  1.  deTrin.  Ambr.  1.2.c.  1.  de  Fide. 

* Si  autem  vis  ad  vitam  ingredi,  aeternam  intelligit  Sc  beatam,  quaft 
aliud  non  fit  vivere , quam  fine  ullo  fine  Sc  fine  ulla  miferia  viVere. 
Nam  ilia  fine  ulloadditamento  dicitur  vita,  nec  intelligitur  nifi  aeter- 
na  , Sc  beata  , tanquam  fola  dicenda  fit  vita  , in  cujuscomparatione 
ifta  P quam  ducimus , mors  eft  potius  dicenda  quam  vita , ptout  ex- 
plicat  Auguft.  in  verf.  77.  Pfal.  118.  * fervamandata  : procul  dubio 
omnia  , fivede  credcndis , five  de  faciendis , Sc  five  Deum  five  homi— 
nem  refpiciant.  Refellit  enim  haec  Chrifti  refponfio  eos,  qui  fola 
contentiFide  opera  contemnunt.E.viftimans  autem  adolefcens  a novo 
do&ore  nova  mandata  ferri , interrogat : * Qua  ? Nec  alia  Chriftus 
adfert  quam  ea,  qux  Moyfes  in  Tabulis  feripferat , nec  tamen  omnia, 
fed  fola  fecundae  Tabula  , fub  illis  tanquam  notioribus  faciliori- 
bus  fynecdochice  comprehendens  ea  , quae  fpedtant  ad  primam , ma- 
xime  quia  haec  in  illorum  obfervatione  includuntur.  Qui  enim  fe- 
cundam  Tabulam  obfervat , neceflario  obfervat  Sc  primam.  Unde 
& Paulus  ad  Rom.  ij.  \*<}*8c  io.plemtudinemlegisYocatrdiU&io- 

nem 


SECUNDUM  MATTHjEUM. -Cap.  19.  n<> 

r.cm  fcilicet  proximi ; ficut  & hk  general!  illo  pracepto  , * Diliges 
p roxinuitn  tuum  ficut  tcipfum  > omnia  mandata  concludit. 

^ 20.  * Dicit  ei  adolefcens,  Omnia  b&c  cttftodivi  a juventute  mea,  id  eft, 
ab  ineunte  atate  , feu  , ut  Syrus  yertit , a pueritia  mea,  Namadolef-  nia  h:eccuftodivi 
centis  juventus  alia  non  poteft  efle  nifi  pueritia.  Multi  authores  gra- ^"3™*  3 
ves  volunt  falfum  dixifife  iftum  adoleicentem  : fie  emmfentit  Hier.  deeft  : 
hie.  Bafil.  Horn,  in  divites  avaros , Clemens  Alex.  4.  Strom,  cap.  3. 

Ambr.  inPfalm.  1.  Iren.  lib.  4.  e.  z6.  Imo  & Aug.  Epift.  39.4.  4, 
dicit , puto  , quod  fe  mandata  arrogantius  quam  veriiis  fervaflfe  ref- 
pondit.  Itaque  adolefcens  ifte  multum  amans  divitias  fuas,  nee  intel- 
ligens,  quoufque  fe  extenderet  in  ifta  divitiarum  aftluentia  prseceptum 
de  diligendo  proximo  , non  fraudulento  , ut  putavit  Hieron.  fed  fim- 
plici  Sc  candido  animo  videtur  refpondifie  , fc  omnia  praecepta  obfefr- 
\afie  , ut  minimum  ficut  Pharifxi  fervabant.  Unde  & Marc.  ait5quod 
- Chriftus  eum  intuitus  dilexerit.  Nec  mentitus  proprie  dici  poteft, 
quamvis  Bafil.  hoc  dicat ; fed  , fi  accurate  veritas  libretur  , arrogan- 
tius quam  verius  videtur  hoc  refpondifie  , ut  Aug.  dixit.  * Quid  ad - 
hue  tnihi  deeft  f q.  d.  Paratus  fum  quidlibet  fufeipere  , fi  quid  mihi 
defuerit.  Chriftus  autem  diftinguens  mandata  Legis  ab  ifta  excellent 
tiore  confiliQrum  pexfedione  , non  ait  hie  , fi  vis  ad  vitam  ingredi  ; 
ad  hocenim  mandatorum  obfervatio  fufficit : fed , 

21.  * Si  vis  yerfettus  ejfe , in  obfervandis  fcilicct  ipfis  mandatis,  Sc  d.  AUilH  Je- 
afiequenda  vita  aeterna  : quod  fit  amovendo  non  foliim  charitaticon-  auVeffc*  vadel 
traria  , ut  funt  peccata , fed  etiam omnia  impedimenta  adus  charitar^^^^; 
tis  , ut  funt  matrimonium  , gura  rerum  fecularium,  Sc  fi  mill  a.  Nam  ribu»,  & habebi* 
quamvis  perfedio  efifentialiter  cbnfiftat  in  perfeda  mandatorum  ob-  foSvenDt'eque- 
fervatione  , hoc  eftrin  perfeda  charitate  Sc  fequela  Chrifti  inftru-  icme< 
mcntaliter  tamen  confiftit  in  obfervatione  confiliorum,  quia  per  haec 
ad  obfervanda  praccepta  charitatis  maxime  homo  promove tu  r , ut 
latius  trndit  D.  Thomas  2.  2.  quaeft.  184.  art.  1.  Sc  feqq.  Unde 
Celebris'  ilia  fententia  AbbatisMoyfis  , apud  Caifianum  Cellat.  1.  c. 

7.  Jejunia  , vigilix  , meditatio  Scripturarum  , nuditas  , ac  privatio 
omnium  facultatum  , non  perfedio , fed  perfedionis  inftrumenta 
funt , quia  non  in  ipfis  confiftit  difciplinaeiilius  finis,  fed  per  ilia  per- 
perveniturad  finem,nempe  cordis  munditJem  & charitatem.  * Vade> 
vendc  qua  babes  , id  eft  , facultates  Sc  bona  tua  f qua?  non  quiefcm 
mala  , fed  magno  tibi  impedimenta  funt  affequendi  vitam  aeternam  5 
turn  cura  , turn  illecebris , turn  aniore  fiii  & fiducia,  quibus  innedere 
folent  animum.  Unde  Aug.  lib.  83.  Quseftionum  q.  36.  Charitatis 
venenum  eft  fpes  adipifeendorum  aut  retinendorum  temporaliuitu 

* Et 


zi.  Cum  audif- 
fet  auiem  adolei 
cens  verbum  , a 
biit  triftis  : erat 
enim  habens 
multas  poflellio* 
nesc 


aj.Jefus  autem 
dixit  difcipulis 
luis : Amen  dico 
vobis,  quia  dives 
difficile  intrabit 
in  regnum  ca;io- 
rum. 


iio  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

* Et  da  pauperibus,  fimul  & femel  omnibus  divitiarum  oneribus,  curis, 
8c  effedibus  expeditus.  Ifte  eft  enim  perfediflimus  in  hoc  genere 
virtutis  gradus  : paulatim  vero  ex  divitiis  pofleffis  eleemofynas  dare 
fecundus  aut  tertius  , ut  Hieron.  adverfus  Vigilant,  cap.  5.  Itaque  ut 
divitiarum  confemptum  liberalitate  cumulet , non  vult  abjici  aut 
diflipari  opes,  ficut  quidam  Philofophi  fecerunt , nec  conianguineis 
aut  retributorib'us  dari  , fed  pauperibus.  Ne  verb  pu rarer  fibi  perire  , 
quce' amabat,  * & habebit , inquit , thef durum  n calo : oftendens  tanto 
plura  8c  major  a reperturum  , quanto  caelum  terra  pr-reftanti  us  eft. 
Nam,ut  Chryfoft.  horn.  64.  retribution  is  pr^ftantiam  thfcfaurum  ap- 
pellate fimul  praemii  abundantiam,  8c  ftabilitatem, 8c  in'corruptbili- 
tatem  humano  verbo  fig-nan  ter  ex  prime  ns.  Ne  verb  me  putes  tua3non 
teipfum  quaerere  , * veni } fcilicet  jam  pauper  & nudus , jam  terrenis 
rebus  exutus  , liber  curis  , etiam  fpe  fasculi  abjeda  , * & feijuere  me  : 
turn  corporaliter  difcipulatuimeo  inhserendo,  turn  verb  maxime  vi- 
tam  meam  omnibus  virtutibus  & maxime. charitate  perfedam  imi- 
tando.  In  hoc  enim  confiftit  fumma  perfedionis,  cujus  paupertas  ilia 
jam  dida magnum  iriftrumentum&adjumentum  eft.Hunc  perfedionis 
fcopum  cum  Philofophi  ignoraverint , non  mirum  , quod  paupertas 
& nuditas  quorumdam  parvi  moment! , imo  prorfus  vana  fuerit.  Uti- 
lius  enimterrena  opulentia  tenetur  humifiter,  quam  fuperbe  relinqui- 
tur , inquit  Auguft.  epift.  34.  ad  Paulin.  & Therafiam. 

22.  * Cum  audiffet  adolefcens  verlum , abiit  tYifti s : quod  fentiret  fibi 
deefife  vires  ad  confcendendum  ilium  perfedionis  gradum.  * Erat  enim 
habens  multas  pojfcfiiones : quarum  magnc^amore  tenebatur,  ex  duplici 
fcilicet  capite,3c  quod  eas  jam  haberet,&  quod  multas  haberet.  Nam 
8c  Facilius  paucae  quam  multae  deferuntur,  ut  in  Apoftolispatuit : 8c 
ut  Auguft.  epift.  cit.  nelcio  , quo  modo  , cumfuperflua  8c  cerrena 
diliguntur,ardius  adepta  quam  concupita  conftringunt.  Aliud  eft  enim 
nolle  incorporate  quae  defunt , aliud  jam  incorporatadivellere  : ilia 
velut  cibi  repudiantur  , ifta  velut  membra  proeciduntur. 

23 . * Jefus  autem  dixit  difcipulis  fuis , nempe  circumfpiciens  eos , ut 
Marcus  c.io.v.23.  Quo  fignificat  poftulafleattentionemeorum,tan- 
quam  rem  eis  valde  neceffariam  didurus.  Qua  de  caufa  etiam  non 
dicit  ibi , utMatth.  Dives  difficile  intrabit  &c.  fed  cum  admiratione, 
t juamdiffici!  &c.  nempe  quia  cum  magnolabore  ; 8c  propter  ilium 
laborem'etiam  valde  rarum  eft*,ut  H lar.  8c  Hieron. notant.  Non  ergo 
impoffibile ,ut  vol uerunt  Pelagian i apud  Aug.  ep.  89.  fed  difficile  di- 
xit , quia  quam  vis  plerumque  non  fiat,  fit  tamen  aliquando,  etfi  cum 
labore.  * Dives , id  eft , affluens  terrenis  opibus.  Non  enim  quambbeC 

rerum 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap.  19.  . m 

rerun*  neceflariarum  praefentiam,  led  affiuentiam  opum  taxat  fic 
intelligendus  Marcus,  dicens,  qui  ftcumas  habent , nempe  multas,  ita  ut 
divites  lint.  Cauia  eft,  quia  diviti bus  difficile  eft  divitias  relinquere, 

& ad  hue  difficilius  divitiis  mentis  mandatafervare.  Nana  prater- 
quam  quod  luxuri#,  .guise,  luxus,  omniumque  vitiorum  inftrumenta 
& incentiva  effe  foleiu5!&  raulta  mordaces moieftafque  coacervandi 
confer vatidi  curas  adterre  ; hoc  habent  peculiare  , quod  poffeffori- 
bus  fen  Cm  fine  fenfu  fuperbiam  , fui  amorem  feu  avaritiam  Sc  fid.u- 
ciam  in  fe  infpirent , eoque  majorem  , quo  majores  funt , quali  Deo 
non  ampliiis  indigeant.  Et  hinc  eft,  quod  Auguft.  dicere  folet , pro- 
prium  vermem  divitjarufn  effe  fuperbiam.  Unde  aptiftime  A-pofto- 
lus  ilia  jam  dida  vitia  divitum  notans.  1.  ad  Timoth.  cap.  6.  v.  17. 

Divitibus  hujus  f&culi  pracipe  , non  fublime  fapere , neque  Jperare  in  incerto 
divitiarum  , fed  in  Deo  vivo  , facile  tribuere  , communicare  , (?c.  Et  ipfe 
Chnftus  apud  Marcum  dido  cap.  10.  v.  24.  quafi  explicans  radicen* 
difficultatis  iftius , quam  adferre  folent  faluti , Quam  difficile  eft  , in- 
quit , confidences  in  pecuniis  intrare  in  regnum  calorum ! 

24.  Cum  autem  difeipuii,  ut  Marc,  teftiseft,  obftupefcerent  pro-  ^bii^fa* 
pter  fententise  fever  itatem , Chriftus  non  corrigens  id  , quod  dixerat , ciiius  eft  came-- , 
led  augens,  longe  feverius  repetit : * iterumdico  vobis : q.  d.  Imoam-  acITs^ranfire” 
pliiis  dico:  * Facilius  eft  camelum  per  foramen  acus  tranfire,&c.Ut  con-  quim  divitem  in- 
cinnior  eifet  comparatio,  nonnulli  apud  Theophyl.  per  Camelum  in-  csdoruV66*”™ 
teliigunt  funem  nauticum  .,  quo  alligatur  anchors  , fed  ille  potius 
C amclos  dicitur  per  Jota.  Veteres  Sc  Recentiores  comm  unit  ex  intelli- 
gunt  Camelum  , animal  gibbofum  ac  tortuofurn^  quod  dicitur facilius 
tranlire  , nempe  hominis  opera,  * per  foramen  acus3  minimum  fc-ilicet 
quod  vei  habet  vel  Facit  acus , * quam  divitem  , &c . Eft  autem  locutio 
prov^bialis,  Judseis  tunctemporis  ufitata,  & poftea  faepius  ufurpata  a 
Thalmudiftis , qui  de  Elephante  hoc  efferunt , quod  Chriftus  de  Ca- 
melo,  Syris  notiore.  Significat  ergo,  non  folum  difficile,  fed  impoffi- 
bile  effe  , divitem  intrare  , See . Et  quidem  firei  naturamtantum  fpe- 
des,  impoflibilius ,,  quam  camelum  tranlire  per  foramen  acus , eo 
quod  divitias  jam  dida  certiflimafalutis  impedimenta  adferant , quae 
nullis  viribus  humanis  amoveri  poffunt  , fed  tan  turn  magna  gratia 
Dei  , ut  Aug.  initio  epift.  122.  ad  Probam  8c  lib.2.  quaeft.  Evang.q* 

47-  Sc  hoc  indicare  videtur  Chriftus  v.  2 6.  Alii  tamen  volunt  effe 
locutionem  hyperbolilicam,  qu&^on  tarn  impoffibilitas,  quam  magna 
admodum  difficultas  fignificetut.  Cujulmodi  locutiones  videre  licet 
& Jeremiae  13.  v. 23.8c  Ecclef.22.v.i8.  Sc  Prov.17.  v.12.  Sc  vulg© 
ufitatae  funt,  ut  cum  dicimus  3 Facilius  ignem  tquA  mifeeas  3 quam  tllos 

con - 


Zii  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

concilia  • fignificando  utrumque  effe  valde  difficile.  Namrevera  per* 
diificile  eft,  ut  divites  avellantur  zb  amore,  fiducia,  Sc  ab  ufu  divltia- 
ium,a  jadantia  Sc  fuperbia  naturaliterinde  pullulante.  D1  fficultatem 
ergo  illam  mirantesdifcipuli  dicunt : 

* Auditis  au-  25.  * Ouis  ergo  foteritjalvus  ejfe  ? Intrando  in  regnum  caelorum  • 
snirabanf u r”*  v a I - ^xc  enim  difcipulis  eadem  funt.  Aliqui  de  divitibus  tan  tuna  intelli- 

dc  dicenres ; quii 
ergo  poterit  i'al 
vus  die  r 


gunt  quxftionem  generalem  : q.  d.  Quis  divitum  poteft  falvus  effe  ? 
Eoquod  Sc  ipfi  & alii  plurimi  effent  pauperes.  Sed  prxftat  generaliter 
qujeri  0 ut  verba  fonant,  eo  quod  difeipuli  intelligerent  plerofquein- 
cumbere  divitiis , vel  pqffidendisfeu  pofTe/Iis  , vel  defidexandis  Sc  ac- 
quirendis  ( idem  enim  eft  morbus,  divitiis  jam  poffeffis  niti,&  inhiare 
parandis : ) Sc  ft  tantamdifficultatem  adferrent  divitix  ,majoremad- 
ierre  vitia  nctiflima  , quibus  mundusplenus  eft. 

26.  Aipiciens  2 6.  * Ajpiciens  autem  Jefa,  benigno  fcilicet  vultu,  nimirum  ad  fo- 

xUiins^apuVho'-  tandam  eorum  de  falute  hominum follicitudinem,ait : * Apud homines 
fib  He S Tpud  b°c  eft,  fcilicet  divitem  intrare  in  regnum  caslorum,  Sc  fal- 

beumamemom  vuoi  fieri.  * Apud  Deum  autem  omnia  pofiibiliafimt , Sc  proinde  etiam 
ium.POiribllW  iftud,  nempe  , quia  magna  Dei  gratia  fieri  poteft  , ut  mutetur  animus 
divitum.  Sc  vel  divitias  prors  us  abjiciant,  vel  certeretinendo  divitias, 
acupiditate  fiduciaque  ac  tenacitate  rerum  temporaliumadcharitatem 
ceternorum  , Sc  a pernitiofa  fuperbia  ad  humilitatem  (aluberrimam 
convertantur , inquit  Aug.cit.quaeft.47.1ib.2.  quaeft.  Evang.Quam- 
vis  ergo  Sc  pauperi  fit  impoftibile  falvari  fine  gratia  Dei,  divitibus  ta- 
men  propter  caufas  jam  di<ftas  fignificatefTelongedifficilius,  longeque 
fingulariori  opus  effe  auxilio  Dei , quo  pauper  non  indigeat. 
pon dens  Pe r tus\  27*  *Tune  rejpondens  Petrus , nomine  reliquorum  tanquam  omnium 

dixit  ci:ecce  nos  caput,  *dixit  ei , follicitus  videlicet,  non  tarn  de  falute  fua,  Sc  colle- 
nu^&fecufiS  garumfuorum,  ut  qui  manifefte  non  erant  divites , quam  de  prxmio 
rnUSnoblsU?d Crg°  PauPertat;js  fuce  : * Ecce  nos  reliquimus  omnia, , nempe  pauperibus,  five 
jam  vendita  , five  etiam  integra  in  ufum  pauperis  uxoris , liberorum, 
aliorumque  converfa.  * Etfecuti  fumuste : hoc  eft  , utrumquc  confi- 
lium  , quod  adolefcenti  praeferipfifti,  vel  plene  ad  litteram,  velcerte 
maximaex  parte  feci m us.* ergo  erit nobis  t Mercedis  aut  praemii, 
an  thefaurus  in  cxlo  , an  aliquid  inferius  ? Dubitat  enim  , eo  quod 
velnonomnes  fua  vendidiffent , vjd  certe  non  divitias,  fed  perpauca 
quaedam  , ut  naviculam  Sc  retia  pauperibus  reliquiflent.  Magna ta- 
men  fiduciadicit,  * Reliquimus  omnia : quia,  ut  Aug.  epift.89.  tQtum 
mundum  dimittit,  qui&l  illud  quod  habet,5c  quod  optat  habere,  di- 
mi  ttit.  Affe<ftum  enim , inquit  Greg.  Horn.  5.  in  Evang.  debemus  in 
hac  re  potius  pehfare,quam  cenfum.  Multum  reliquit,  qui  fibi  nihil 

red- 


SECUNDUM  MATTH/EU V?.  Cap.  19.  Zli 
ret iniiit  7 Sc  qui  quamhbet  parum  totum  deferuit.  Alequentibus 
enim  t-anta  dimifla  funt , quanta  a non  fequentibus  concupifci  po- 
tuerunt.  Hoc  attendens  ergo  Dominus  refpondet  Petro  : 

28.  * Vos  , quifecuti  eflis  me  , corporaliter  relidis  omnibus  , utco-  zs.Jefus  autcm 
mites  individui  Sc  fedatores  vitce  meae.  Sic  enirn  hoc  inteilexit  Pe-  dlcovobis,  qu6d 
trus , Sc  he  eos  feciffe  narraverat  Matthaeus  cap.  4.  v.20.  Sc  22.  om-  v,os  qui . fecuti 

. . , -nr  1 11-  . eitisme,mrege- 

_nium  enim  derelidionem  lira  iequeiacomprehendit  : * in  regenera-  necatione , cam 
ticne  • non  baptiimi  , ut  H iarius  , qui  hoc  jungit  cum  verbis , fecuti 
eflis , fed  mundi  , cuia  caelum  novum  , Sc  terra  nova  creahitur,  vei  in  ib*,ie*dc- 

J . , 1 . . . ■ . , • , 1 .r  bins  & vos  luper 

regeneratione  hommisnovuimia,  quae,  juxta  Aug.  iib.3.  ad  £>on;rac.  redes  duodecim 
c.3.  ambigente  nuilo  eft  relurredio  mortuorum  : Sc  propterea  rege-  decim^rTbusTr- 
neratio  dicitur,  ut  Aug.lib.20.-de  Civit.  c,  f . quia  per  earn  caro  no-  wei. 
ftra  regenera.bitur  pdincorruption?m,qnemadmodiim  eft  anirna  no- 
ftra  regenerata  per  fidern.  Per  illam  etvm  carnis  incorruptionem  ab 
ornni  corporeae  concretionislabe  , 6c  affedibus  terrenis  , veluti  qua- 
dam  regeneratione  purificabimur  , ut  Ambr.  apud  eundem  Aug.l.4. 
ad  Bonif.  cap.  1 1.  * Cumfederit  Filius  beminis  in  fede  majefiatis  fu<z  , 
id  eft,  cum  fe  palam  vivis  Sc  mortuis  magna  cum  maieftate  Sc  gloria 
judicem  exhibuerit.  Se/Iio  enim  tranquillitatem  Sc  authoritatem  ju- 
dicis  apte  fignifieat  : unde  Sc  hoc  fitu  fortafiis  appariturus  eft  in  nu- 
bibus  , veluti  throno  fuo  : * Sedebitis  & vos  fu$er  fedes  duodecim  , id 
eft,  etiam  vos  cum  iiniili  gloria  judices  mi  hi  proximi  apparebitis  , 
unufquifque  in  threno  iuo.  Alludit  enim  admorem  humanum , ubi 
cum  Rege  judteante  Confiliarii  confident,  & fimul  ad  numerum 
duodenarium  Apoftolorum.  Prasfentem  enim  juftitiam  Sc  ftatum 
eorum  refpiciebat , quemadmodutn  Scriptura  in  promiffionibus  Sc 
minis  folet,  fubintelligendo  tacitam  conditionem  , fi  in  juftitia  Sc 
ftatu  illo  perfeveraverint  , a quo  Judas  excidit.  Et  quia  omnium 
Chriftum  fequentium  , relidis  omnibus , eadem  ratio  eft,  hinc  Aug. 
lib.2.de  Civit.c.f.  per  duodenarium  numerum  fignificari  tradit  uni- 
verfam  multitudinem  judicantium  , propter  mvfterium  numeri  ter» 
narii  Sc  quaternarii , in  fe  dudorum  : quorum  utroque  quaedam  uni- 
verfitas  in  Scripturis  indicari  folet.  Nam  alioqui  Paulus  , quife  An- 
gelos judicaturum  dixit  1.  ad  Cor.  6.  fedem  judicandi  non  haberet. 

Simili  modoillud,  quod  lequitur  , * judicantei  duodecim  tribus  lfrael , 
inteiligendum  eft.  Sub  iilis  enim  univerfitas  judicandorumfeu  om- 
nes  gentesintelliguntur:  alioquin  tribus  Levi  tanquam  decimatertia 
injudicata  recederet,  ut  Auguft.  ibidem.  Duodecim  tamen  tribus tan- 
tum  nominat,  eo  quodillarum  peculiariter  ipfe  efifet  Rex,  ipfis  Mef- 
lias  mififus , illis  denique  ipfemet  8c  Apoftoli  prime)  praedicare  debe- 

F f rent. 


ii4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

rent.  Porro  judicium  iftud  non  eft  foliuscomparationis  > ut  vult 
Hieron.  nam  hoc  8c  malisquibufdam  compet  t,  ut  Ninivitis,  Matth. 
12.  v.  41.  nequeetiam  approbationisfententiae  , quod  omnibus  bo- 
nis erit commune  , fed  judicium  poteftatis  8c  authoritatis.  Unde  eis, 
tanquam  Principibus  Regi  proximis , primatus  in  regno  caelorum 
promittitur  , 8c  aiiquid  longc  amplius,quam illiadolefcenti. 

1.  ex- 
11s  di- 

[°er°res  aut* ma-  xefis cum  Orig.  trad.  9.  in  Matth.  8c  Aug.  ep.  89.  hie  tangiinferius 
trem , am  uxo  genus  hominum,  8c  inferius  praemium  : itafcilicet  ut  priori  fententia 
auTag^os . prop’  refponderit  Chriftus  de  iis  , qui  omnia  reliquiffent,  & Chriftum  fe- 
ter  nomen  meu  , cuti  eftent , ficut  Apoftoli : hac  vero  pofteriori  de  iis  , qui  quamvis 
piet  , & vitam  Chriltum  non  fecuti  ruermt  corporaliter  , omnia  tamen  vel  aiiquid 
aternam  pofiide  pr0pter  ipfum  reliquerint , id-eft , deferuerint,  etiamfi  non  vendide- 
rint.  Nam  inter  relinquenda  ponitur  etiam  uxor  , quae  vendi  non 
poteft  : deferi  tamen  poteft  five  ftudio  perfedionis , ad  fequendum 
Chrifti  confilium , fi  confenferit ; five  adfervanda  praecepta,  etfi  fue- 
ritinvita  8c  non  confenferit.  Poteft  enim  occurrer-e  neceflitatis  arti- 
culus,ut  aut  uxor  fit  relinquenda  Chriftiano,  aut  Chriftus  : idemque 
judicium  eft  de  domo,  parentibus,  fratribus,  8c  quibuflibet  tempora- 
liter  bonis,  ut  latius  tradat  Aug.  ilia  epift.  89.  in  fine.  * Propter  no - 
men  meum  , id  eft , propter  me,  feu  am  ore  mei , videlicet  potius  quam 
me  aut  fidem  mearn , aut  praecepta  deferat.  Non  enim  conjugia  aut 
cognationes  dirimi  Chriftus  cupit  , fed  fe  uxori  , parentibus , filiis, 
ipfique  adeo  vitae  praeponi.  Centuplum  accipiet : fupple  ex  Marco  & 
Luca  , in  hoc  faculo  , quod  8c  poftulat  antithefis  cum  vita  sterna  , ut 
fequitur.  Centuplum  autem  idem  eft, quod  centies  tantum,  fcilicet  pro 
ftngulisrelidis:  ubi  numerum  certum  poni  pro  incertopatet  ex  Luca 
dicente,  Ft  non  recipiat  multo  plura  in  hoc  fizculo : q.d.  Non  damno,  fed 
lucro  ei  erit  ifta  relidio  : partim  quia,  ut  Hieron.  loco  carnalium bo- 
norum  recipietfpiritualia  , nempe  virtutes  animi , pacem  8c  confola- 
tiones  , quae  comparatione  8c  merito  fui  ita  funt,  inquit,  ut  fi  parva 
numero  centenarius  comparetur  * partim  quia  loco  unius  fratris , fo- 
roris  See.  centuplo  plures  erunt , qui  ei  caftum  8c  fpiritalem  afFe- 
duin  ac  folatium  fratris,  fororis,  uxoris,  See.  impendent , 8c  fuis  do- 
mibus  excipient , bonifque  fuftentabunt.  Hoc  enim  potiffimum  hie 
fpedari  ex  Marco  patet , qui  dicit , Qui  non  accipiat  centies  tantum , 
domos,fratres3forores,matres,  &c . Qui  etiam  adjicit,  cum  perficutionibus , 
hoc  eft  in  mediis  perfecutionibus , quando  ad  fuos  deferendos  com- 
fellitur,  & omnium  auxilio  deftitui  videtur.  * Etvitam  Aternam  pof- 


29 .Et  omnisqui  29.  * Ft  omnis , i\ni  reliquerit , &c . His  verbis  putat  Theophy 
vd'^fratres °”aut  tendi  fuperius  premium  ad  alios  quam  ad  Apoftolos.  Sed  redi 


SECUNDUM  MATTHAUM.  Cap.  20.  Zif 

fidebit : fupple  ex  Marco  & Luca,  infuturo  f£Culo;  [ tem  (quod  in  om- 
nibus fimilibus  intelligi  debet ) nifi  aliunde  impedimentum  objicia- 
tur,  Summa  igitur  promiftionis  eft,  quod  qui  fua  propter  Chriftum 
deferuerit , longe  felicior  erit , etiam  in  hoc  faeculo  , quam  fi  fua  reti- 
nuiflet , 8c  maxime  in  futuro. 

20.*  Multi  autetn  erunt  primi  novifiimi,  Ordo  verborum  eft  . multi  so  Multi autem 
primi  erunt  novimmi,  8c  contra.  Vane  hoc  accommodant  ad  Chnfti  novif- 

propofitum  : fed  additum  videtur,  ne  Apoftoli  mirarentyr,  quod  ipfi  firmPrimi' 
viles  homines  judicaturi  effent  Judaeos  ac  duodecim  tribus, 8c  qui  per- 
fecutionibus  prefti  fua  defererent,in  vita  aeterna  caeterisantecellerent. 

Nam  ut  hanc  inopinatam  viciflitudinem  ob  oculosponeret,  adducit 
generalem  parabolam,  in  cujus  fine  concludit,  Sic  erunt  novifiimi  pri- 
mi &c.  quail  explicuilfet  id  , quod  hie  dixerat.  Unde  8c  hie  , ubi  nos 
legjraus , 


CAPUT  V1GESIMUM. 

i.*QImile  eft  regnum  cdorum  , Greece  8c  Syriace  eft , simile  eftenim  ^‘^‘^orura 
dregnum  &c.  ut  fit  ratio  praecedentis  fententiae.  * Simile  ergo  eft  homini  pamfa- 
8cc.  hoc  eft  fimiliter  agitur  in  Ecclefia  , quemadmodum  fi  paterfa-  ^momancMn 
milias  aliquis  conduceret  operarios  ad  excolendam  vineamfuam  , du  ere  °Pe<Hari0S 

r .r  i 1 in  vinearn  luam, 

palcilcendo  cum  eis , 

z.  * Denario  diurno  , id  eft,  denario  argenteo,  qui  pro  opera  unius  aute^fafo 
diei  pendifolet.  Intelligi  enim  videtur  denarius  minor,  unius  drach-  de- 

mae  pondere  , unius  circiter  Regalis  Hifpanici  valore  , de  quo  alibi  fit  cos  in  vineam 
diximus.  fuan3* 


3 . * Et  egrejfus  errea  horam  tertiam.  Pro  horarum  iftarum  intelli- 
gentiafeiendumeft,  Judaeis  Sc  Romanis  diem  divifum  fuifife  in  horas 
duodecim,  fimiliter  8c  nodem  : quarumquaeque  dividebatur  in  qua- 
tuor  partes  asquales,  quae  refpedu  nodis  dicebantur  quatuor  Cufto- 
diae  leu  Vigiliae  ; refpedu  diei  verb  vocabantur  iftis  ufitatis  nomini- 
bus Prima  , Tertia  , Sexta,  Nona.  Dies  enim  8c  hora  prima  incipie*- 
bant  in  exortu  Solis,  8c  primus  quadrans  diei  compledebatur  horam 
primam,  fecundam,  8c  tertiam  totam-  fecundus  quartam,  quintam  8c 
fextam  , quae  terminabatur  praecise  ipfo  meridie  ♦ tertius  feptimam  , 
odavam  8c  nonam  • ultimus  verb  decimam  , undecimam  8c  duodeci- 
mam  , quae  finiebatur  ipfo  occafu  Solis.  Hinc  eft  , quod  horae  iftae 
diurnae  longiores  eflent  in  aeftate  , quam  in  hve'me  , Sc  e contrario  , 
horae  nodurnae  longiores  in  hy£ne,quam  in  aeftate.  Neque  ulla  hora 
re fp on  debat  neftris  adaequate  8c  femper,  nifi  folus  finis  fextae,  8c  ini 
tium  feptimae  , quae  femper  incidebant  in  medium  diem  vel  median 


F f 


ura 
nodem. 


3 . Et  egrefliis 
circa  horam  ter- 
tiam , vidit  alios 
ftantes  in  foro 
ptiofos. 

4 Et  dixit  illis  : 
ue  Sc  vos  in  vi- 
neam m earn  , & 
quod  juftum  fue« 
rit  dabo  vob's. 

5.  I Hi  autem, 
abierunt.  Iterum 
autem  exiit  circa 
fexram  Sc  nonam 
horam  , & fecit 
fimiliter. 

6 Circa  undeci- 
mam  verb  exiit , 
Si  invenit  alios 
ftantes,  Si  dicit 
i'  !is:quid  hi : fta  - 
'i«  rota  dieotiofi? 

Dicunt  e'-quia 
nemo  nos  con- 
duct. Dicit  illis; 


i»e&  vos  i.:  vi- 
neam  meam. 

U.Cumiero  au- 
ttm  fatlum  tffer, 
dicit  Don  inus 
vine*  procuuro- 
ri  luo : voca  ope- 
iarios  , & redde 
ilii-s  mercedem  , 
incipiens  a no 
viflimis  ufque  ad 
prmaos. 

9.  Cam  venif 
fent  ergo  qui  cir- 
ca undecimam 
horam  venerant, 
acceperunt  fin- 
gtilos  denarios. 

10.  Venientes 
anrem  Sc  prim 
arbitral  funt 
quod  olns  efieni 
accepturij  acce 
perunt  sutem  & 
ipfi  fingulos  de- 
narios. 

1 i.Et  accipien 
tes  murmurabant 
adverfus  parrem- 
familias  , 

12. Dicentes : h 
fioviffimi  una  ho 
ra fecerunt  Sc  pa- 
res illos  nobis  fe- 
cilli , qui  porta 
vimus  pondu> 
tiiei , Sc  *ftus. 

13.  Ar  ille  ref- 
pondens  uni eo- 
xum,  dixmamice 
non  facio  tibi  in- 
juriamrnonne  ex 
denario  conve 
nifti  mecura  ? 

14.  Tollc  qued 
tuuir.  eft  , Sc  va- 
de : volo  auterr 
& huic  novifl?- 
mo  dare  ficur  S: 
tibi. 


216  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

noebem.  Ex  his  patet , primum  quadranrem  in  fc  complexum  fatfle 
roum  huiam  piimam  3:  tertiam.  Unde  quia  hie  dicitur  circa  tertiam, 
cue  a f extant , cuc^ncnam,  3c  undecimam , intelligi  videtur  finitam  , feu 
fub  iinein  Celtic, &e*.  ubnncipiebat  fecund  us  q uadrans^  3c  circa  finem 
fextse  , ubi  incipLbat  tertius  quadrans.  Similiter  ergo  circaundeci- 
mam  , id  eft  , a;ca  finem  undec'mse  , cumfcilicet  non  nifi  una  hora 
die!  tota  duodecima  diet  reiiqua.  Reliqua  in  littera  parabolae  fatis 
maniieita  fi^nt.  I ut  erf. ami  lias  itaqu-e  ifte  eft  Deus  in  primis  Pater,  de 
-quo  Ghrtftus  Joan.iy.  Pater  mens  agricola  eft  : quamvis  Hilar,  intel- 
lieat  Chriftum  Dorn  in  urn;  Vinea  eft  Ecclefia  , juxta  Orlgenem  in 
Matth.  3c  Greg.  horn.  iq.  in  Evang.  Operarii  homines  funt , qui  per 
fidem  in  Eccldiam  vocantur  : nemoen.m  in  earn  intrare  poteft  nifi 
vo.atus  per  gratiam  , idque  adexcolendam  v ineam  , id  eft  , ad  opera 
juftitix  facienda  , 3c  quidem  conventione  faftd  , id  eft  , interveniente 
promiflione  mercedis.  Hort c diverfae  diverfa  tempora  funt  vocationis, 
quae  tamen  non  eodem  modo  ab  omnibus  intelliguntur.  Ambr.enim 
I.7.  in  Luc.  Iren.  1. 4.  c.  70.  Orig.Hiiar.  & aliiintelliguntper  die m 
totam  j tempus  , quod  a mundi  initio  ufque  in  finem  interjedum  eft. 
Ita  ut  pfi  mu  ill  mane  feu  hora  prima  fit  mundi  initium  ufque  ad  di- 
luvium : tertia  hinc.  ufque  ad  Abraham  : fexta  ab  Abraham  ufque  ad 
Moyfen  : nona  , inclinante  jam  fteculo  , 3c  pallefcente  luce  virtutis , 
denotat  tempus  Legis,  Sc  decolores  hominum  mores  , a Movfe  ufque 
ad  Chriftum  : undecima  ab  adventu  Chrifti , ufque  ad  finem  mundi  , 
quse  a Joanne  novifiima  bora  dicitur  : quo  tempore  Gentiles  in  v ineam 
excolendam  vocati  funt,  quibus  etiam didlum  , * Otnd  hie ftatu  tota. 
die  Gtiofi?  Eo  quod  ufque  ad  ultimam  tranfaebi  mundi  aetatem  jufti- 
tiam  neglexerant : idque  ficut  aiunt , * quia  nemo  nos  conduxit , id  eft , 
nulius  Patriarcha  vel  Propheta  nobis  veritatem  3c  vitae  vias  praedica- 
vit.  Alii  intelligunt  diverfas  aetates  hominum  , quibus  ad  fidem  3c 
juftitiam  faciendam  in  Ecclefiam  vocantur^  ita  videlicet,  utqui  pueri 
venerunt,  hora  prima  adduebi  fint-  qui  adolofcentuli,  tertia  -qui  ju- 
venes,  fexta,  qui  viri,  3c  in  feneebutem  vergentes,  nonq  qui  decre- 
piti  vel  in  fine  vitae, ut  latro,  undecima  : non  enim  omnes  Deus  primo 
manevocat.  Ita  Aug.  ferm.237.de  temp. c.  1.  Bafii.Regul.  224.  in- 
ter breviores  , Naziarz.  orat.  40.  3c.  alii.  Utramque  expofitionem 
compledbitur  Greg.  Horn,  ilia  19.  jam  citat.  Hieron.  3c  Auguft.  3c 
fane  utrovis  modo  redbe  intelligi  poteft.  Et  primo  quidem  modo 
fcopus  parabolae  erit,  oftendere,  quod  Gentiles  fine  injuria aequentur 
antiquis  Patribus  ac  Judxis  , quamvis  prius  vocatis  : fecundo  vero  , 
nihil  in  ter  effe  > quafuaascate  aliquis  ad  fide  in  vocetur  $ quod  fane 

videtur 


SECUNDUM  MATTH^UM.  Cap.zo.  Z2.7 

videtur  parabolae congruere.  Ultimi  enimdicuntur  breviori  tempore 
operari  8c  tamen  parem  recipere  mercedem,  Nihil  autem  intereft  , 
qua  mundi  aetate  vocetur  aliquis , ut  diutius  vel  minus  diu  operatus 
dicatur  , fed  qua  fua  aetate.  Torum , in  quod  paterfamilias  exit , to- 
ms eft  mundus , in  quo  extra  Eccleiiam  non  nifi  otiofa  8c  mundana 
tradantur.  Denarius  qui  aequaliter  fingulis  redditur,  eft  vita  aeterna, 
leu  regnum  caelorum  , ubi  erunt  omnes  , quos  praedeftinavit  Deus  , 
ut  late  declarat  Aug.  lib.  de  S.  Virgin,  c.  2 6.  Nam  quamvis  ftella 
differat  in  claritate  , 8c  diverfa  lint  Sandorum  merita,  in  vita  tamen 
aeterna  8c  in  regno  caelorum  eife  omnibus  commune  eft,  ficut  in  caelo 
eife  omnibus  commune  eft  fidenbus.  Vejpera  diei  eft  finis  mundi  , 8c 
noviflimi  judicii  dies.  Nam  quamvis  mors  uniufcujufque  fit  e jus  vef- 
pera  , communis  tamen  omnibus  vefpera  eft  ilia  dies.  Procuratorem 
feu  oeconomum  Iren.  lib.  4.  c.  70.  vul't  effe  Spiritum  S.qui  dividit 
fingulis , prout  vult.  Rediiis  cum  Greg,  dixerimus  effe  Chriftum  , 
qui  judex  vivorum  8c  mortuorum  conftitutus  fuam  fingulis  merce- 
dem  dabit  : 8c  quamvis  omnibus  fimul , tamen  * incipit  a novifiimis 
ufque  adprimos  ; quia  ut  Auguft.  ferm.  illo  5^.  c.  4.  qui  poft  unain 
tantum  horam  laboris  mercedem  acceperunt,  pr-iores  videntur  acce- 
piffe  , quia  minus  diu  dilati  funt.  * Murmur  , fignifieat.  Sandorum 
admirationem  vel , ut  Chryfoft.  ac  Theophyl.  indicat  tantam  effe 
Dei  gratiam  erga  Gentes,  vel  eos,  qui  ultima  vitae  aetate  vocati  funt, 
uthumano  more,  fi  fieri  poffet, alios  ad  invidiam  8c  murmur  concita- 
ret.  Nam  quamvis,  ut  v.4.  dicitur  omnibus  etiam  fero  vocatis,q.uod 
juftum  fuerit,  detur  , ii  mercedem  cum  opere  compares  , tamen  quia 
opus  illud  eft  gratiae&  gratuito  datum  , merito  mirantur  noviffimis 
tantam  gratiam  effe  fadam  , ut  magnitudine  diledioniscompenfan- 
tes  laboris  brevitatem,  in  mercede  aequentur  primis,  *qiii  portaverant 
pondus  diei , id  eft  , continuum  totius  diei  laborem  , * & aflui  , Solis  r 
nempe  propter  graviores  labores  ante  Chrifti  adventum  , cum  faevi- 
ret  diabolus,  vitaque  effet  diuturnior  , 8c  gratia  minor;  vel  propter 
graviores  per  totam  vitam  earn  is  aeftus  ac  tentationes  , quse  in  hora 
noviffima  , nempe  fub  Chrifti  gratia  vel  fenedute  , longe  mitiores 
funt.  Et  quia  totum  iftudgratiae  Dei  eft,  quam  ipfe,  quibus  vult,fa- 
cit , hinc  * rejpondet  paterfamilias : * uni , loco  omnium  , * Amice  , 
non  facio  tibi  injur iam  , &c.  id  eft  , non  fraudavi  te  pada  mercede. 

* Volo  autem  & huic  novifiimo  dare , nempe  ex  liberalitate  mea,  quam-  A _ (... 
vis  brevilhmo  tempore  laboraverit , * ficut  & tibi,  c et  mihi  quod- 

1 * Aut  non  licet  mihi, quod  volo  facer e ? Groece  8c  Syriace  additur,  o?XsaCtuu/ ne” 

in  meis , id  eft,  in  rebus  me  is,  feu,  ut  Aug>  explicat  ferm.  cit.  de  meo. 

' * An  es°  ' 


n8  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

* An  oculus  tiius  nequam  eft , feu  malus,  * quia  ego  boms  fum  ? id  eft , an 
tu  invidus  es,  quia  ego  in  altum  liberalisfum  ? Malus  enim  oculus  He- 
braeis  fignificat  invidiam,  ut  videre  licet  Marci  7.V.22.  <Sc  dare  Prov. 
23.v.^.ubi  pro  homine  invido  eft  Hebraice  (*yjn  , Ragbghaijn, ocu- 
lus malus , Sc  Eccl.  3 1.  v.  14.  eo  quod  ex  oculis  invidia  potiftimum 
eluceat.  Haec  videtur  genuina  parabolae  explicatio.  Nam  quod  ple- 
riquerecentiores  velint,  per  primos  fignificari  Judaeos  $ per  novifiimos 
Chriftiano$,eo  quod  Judaei  acceperint  tantum  mercedem  temporalem, 
Chriftiani  vero  vitam  aeternam,  multis  modis  videtur  parabolae  dil- 
fonare,  utpote  in  qua  primi  dare  dicunt , noviftimos  fibi  pares  ejfe  fa- 
<tos , Sc  paterfamilias  dicit  , Volo  huic  noviftimo  dare  ficut  &tibi.  Unde 
omnes  etiam  acceperunt  fingulos  denarios , id  eft , parem  mercedem, 
v'fiirni erumn9*  1 6.  * Sic , id  eft,  quemadmodum  in  hac  parabola,  qui  primi  vocati 

pr>mi  noviflimh  fuerant,  ultimo  acceperunt  mercedem  ,*  Sc  qui  longe  diutius  gravio- 
vocaVi Tpa uci^vc'  reftlue  labores  pertulerant,  nihilo  tamen  caeterisampliorem  , fed  po- 
zoeicai.  tiiis  minorem , quamvis  laboribus  parem  mercedem  acceperunt , ita 
etiam  in  regeneratione  fiet  , ut  multi,  qui  * noviftmi , Sc  abjediflimi 
in  hoc  mundo  fuerant.,  relinquentes  omnia  , perfecutionibus  prefli  , 
&c.  fiant  * primi : Sc  e contrario  , qui  hie  * primi  fuerant,  ut  Scribae 
8c  Pharifaei,  Sc  fimiles,  fiant  * noviftimi , Sc  ab  ipfavita  aeterna  exclu- 
aantur.  Eft  enim  repetitio  fententiae  praccedentis , ad  cujus  proba- 
tionem  haec  parabola,  quae  de  folis  in  vitam  aeternam  vocatis  loque- 
batur,  interpofita  fuerat.  Unde  id  , quod  fequitur  , * Multi  enim  funt 
vocati , &c.  eft  ratio  non  ejus,  quod  in  parabola  contigitfe  dixerat,ubi 
omnes  eledi  erant , fed  fententiae  illius  generalis,  maxime  quatenus 
Apoftolos  ac  Judaeos , feu  duodecim  tribus  refpicit , ut  didum  eft  in 
fine  cap.  praeced.  Itaque  * multi  funt  vocati , a Deo  ad  fidem  , ad  cha- 
ritatem  , ad  perfedionem  Evangelicam  Sc  ad  regnum  caelorum , 
* pauci  verb  electi , ad  id  fcilicet  ad  quod  vocati  fuerant  , maxime  ad 
regnum  caelorum.  Et  ideo  non  eft  mirum  , quod  qui  primi  videntur 
vocatione  Sc  hominum  judicio  , fiant  noviftimi , Sc  contra.  Eledio 
enim  ifta occulta  eft  , Sc  fingulariftimae  Dei  gratiae : ex  qua  fit , ut, 
i'  Ft  afceruiens  quamvis  omnes  vocentur  , alii  tamen  ex  iis  vocentur  fecundum  pro- 
j.-us  jcrofoiy-  pofitum,  ut  Apoftolus  loq uitur,  hoc  eft,  ita  vocentur  a Deo,  ut  reipfa 
duodenm  d-.fei-  credant ,ut  juftihcentur,u t glorihcentur  Deo  eisdante  perleverantiam. 
5,^ctel° : & 17.  * Et  afeendens , &c.  ajfumpfit  duodecim  difcipulos  fecreto.  Graece 

f ceaCcen-  y^T  [fUvh  rr.  , feorfim  fcilicet  ab  aliis difcipul  s Sc  turbis  , ne  fe- 
^ f,  iu^ho  quens  praedidio  nimis  divulgaretur  , Sc  ita  mors  ejus  vel  impediretur 
vel  procurata  videretur.  * Et  aitillis  : 


minis 
pri 


:deM 


dorum  5%. Sc: ibis,  18.  * Ecct  afcendimus , &c.  q.  d.  Ecce  jam  in  hoc  afeenfu  prae  fori- 


bc  con  i ;>.nabui  ^ ^ qUOCj  aliquoties  praedixi  vobisde  morte  mea, 


cuir.  more. 


SECUNDUM  MATTHMJM.  Cap.  i©.  119 

IQ.  * Ettradent  etm  ventibus : Romanis fcilicet  & Prsefidi  Pilato  , „ ,9-/'  '.radei1* 
ficut  ipfe  teftatur  Joan.  io.  v.  35.  Genstua  O’  Pontificestradideruntje  niudendum, 
ntihi . Tradent  autem  , ut  graviiiscrucietur  , nempe  * ad  illudendum  , ?ruSfigend”m^ 

flagellandum  , & crucifigendum.  Ad  crucifixionem  folatn  exprefse  dic  re' 

tradiderunt  j ad  reliqua  tacite , turn  quia  gratum  eis  fuit  quidquid 
ei  fupplicii  inferretur  : turn  quia  materiam  illufionis  & flagellatienis 
praebuerunt , accufando  eum  tanquam  afFe&atoremregni.  Interim 
haec  praedicit  , ut  ad  patientiam  Sc  animi  conftantiam  praemuniret; 

Nam  quod  Lucas  18.  v.34.  dicit  ,qucd  nihil  horum  intellexerint/mtel- 
lige, quod  non  intellexerint  mortis  iftius  tarn  ignominiofae  myfterium 
&;  fru&um  ad  redemptionem  generis  humani  • non  quod  verba  cla- 
rifiima  non  intellexerint.  Alioquin  enim  non  diceret  Marcus  10.  v, 

32.  quod difcipuliftupcbant , nempe  Chriftum  tarn  alacriter  nihilomi- 
nus  prascedentem  , Sc  quod  fvquentes  timchant , Icilicet  mortis  prae- 
didae  periculum. 

20.  * Tunc  , audita  per  filios  mentione  refurredionis  , Sc  feflionis  Tuncaccef- 
jfuper  duodecim  fedes  ad  judicandos  duodccim  tribus.  Putabant  enim  fiVi jram™ zS>c- 
Chriftum  jamjam  proficifci  ad  capefiendum  regnum  fuumquod  more  ac^5r)f^ 
Judaico  in  terra  , Jerofoly mis  expedabant.  * Accept  mater  filiorum  patens  aiiqui  dab 
Zebedai,  Jacobi  Sc  Joannis,nomine  SalomejUtcolligiturex  Marc.i^.,  eo‘ 
v.  40.  jundocum  Matth.  27.V.57.  * Pttens  aliquid  ab  eo , in  genere, 
ut  fidem  ejus  magis  obftringeret,  ne  re  ftatim  intelleda  repelleretur. 

Marcus  dicit  ipfos  filios  petiifle  , quia  fcilicet  matrem  ad  petendum 
fubornaverant , ut  petitio  efiTet  honeftior , Sc  impetratio  facilior  , eo 
quod  mulier,  Sc  pro  filiis,  & Chrifto  cognata  (ut  multi)  Sc  ipfi  fer- 
viens  , faciliiis  flederepofie  videretur  : Sc  ut  repulfas  pudor  Sc  cx- 
terorum  Apoftolorum  invidia  efiTe  minor.  Unde  notat  Aug.  lib. 2.  de 
confenfu  Evang.  c.64.  Sc  Hieron*  hie,  non  tammatri  quam  filiis  in- 
ftigantibus  Chriftum  v.  22.  refpondiffe.  Matrem  autem  ipfam  pul- 
chre  Sc  latius  excufat  Ambr.  in  Luc.brevius  Hieron.quod  error  effet 
muliebris , Sc  affedus  pietatis.  Petebat  enim  pro  filiis : * dic  , ut  fe- 
deant , &c.  jube  ftatim  tanquam  Rex,  ut  filii  mei  cingant  tibi  utrum- 
que  latus,ac  veluti  proximi  Sc  proceres  regni  fedeant.  His  enim  ver- 
bis primas  in  regno  petit,  Sc  dare  ajludit  ad  fedes  illas duodecim,  de 
quibus  cap.  priced,  v.  28  * ut  a filiis  inftrudamfuilfe  liqueat. 

22.  * Rejpondens  autem  dixit  ipfis  filiis  : * Nefcitis  quid  yetatis,  quia 
nefcitis , quid  fit  regnum  meum  , nempe  non  carnale  in  hoc  mundo xit : nefciris  quid 
fed  fpirituale  : nefcitis  , quid  fit  federe  mihi  proximum,  id  eft,  nefci-  ^e"c’cah°cem! 
tis,quam  magnum  fit  Sc  ipfas  Angelicas  excedens  virtutes,ut  Chryf*  quem^ego  bibi- 
Nefcitis,  quid  faciat  idoneum  tali  loco,  fcilicet  non  fanguinis  nexus,  JunTd™  poflu- 

fed  raU5« 


2 1 . Q.11  i dixit  cr: 
quid  vis*  Ait  illi: 
dic  ut  fedeant  hi 
duo  filii  mei , u- 
nus  ad  dexteram 
ruam,  & unus  ad 


findii 
no  iuo. 


m reg- 


zz.R.efpondens 
autem  Jefus,  di- 


2,30  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fed  potatio  calicis  : nefcitis , quam  inordinate  petatts  , tciumphum 
feilicet  ante  vi&oriam  : denique  nefcitis, qua  via  impetretur,  nempe 
non  hujufmodi  precibus , led  meritis.  * Potcftis  bibere  calicem , igno- 
miniae  > fupplicii , Sc  mortis , * quern  ego  bibiturus  fum  ? id  eft,  Satifne 
virium  habetis , ut  eandem  , quam  ego  , fortem  fubeatis  cCrtaminis, 
paftionis  8c  mortis  , quae  eos  , qui  primas  in  regno  meo  obtinere  vo- 
iunt,  neceffe  eft  imitari  } Calix  enim  in  Scripturis  uniufcujufque  for- 
tem, ei  a Deo  decretam  figniticare  folet , live  bonam,  ut  Pfaim.  1 5-. 
v.  3.  8c  Pialm.  22.  v.  3.  C alix'meus  inebrians , &c.  five  , quodfre- 
quentiiis  eft,  malam,  ut  Pfaim.  10.  v.  7.  8c  Pfaim.  74.  v.  9.  Caiix  in 
mam  Domini  vini  meri  plenus  mixto  : quae  metaphora  Prophetis  valde 
ulitat  a eft,  ut  liquet  Ifaiae  3 i.v.  17.  & Jerem.  2f.v.i  y.  8c  alibi.  De- 
fumptam  autem  volunt  ab  antiquo  potantium  litu  , quo  convivit 
praefes  unicuique  fuum  mifeebat  calicem  , feu  portionem  , quam  bi- 
beret. Itaque  his  verbis  docet  eos  Chriftus  8c  exemplo  luo  modum, 
quo  obtinerent  id  , quod  petierant.  Quod  idem  Graecus  textus  8c 
Syriacus  hoc  loco , itemque  Latinus  apud  Marcum, alia  ex piicat  me- 
taphora , & baptifmo  , quo  ego  baptizer  , baftiaari  ? Eandem  enim  paf- 
fionemfuam  vocat  baptifmnm  , licut  3c  Lucae  12.  v.  50.  qua  itaun- 
dique  obrutus  8c  aftUCtus  fuit , ficut  homo  undique  aquis  mergitur  : 
per  aquas  enim  inundantes  tribulationes  fignificare  Scripturis  fami- 
liaris  tropuseft  , ut  patet  Pfaim.  8.  v.  1.  2.  3.  * Dicunt  ei , Pofiumus. 
Sentiebant  enim  fe  animo  paratos  in  carcerem  8c  mortem  cum  Chri- 
fto  ire,  ficut  8c  Petrus  poftea^led  quemadmodum  honoris, quern  am- 
bierant,  magnitudinem,  ita  8c  neceffarias  ad  bibendum  hujufmodi  ca- 
licem vires  nefeiebant : dulce  enim  martyrium , ficut  8c  bellum  , in- 
expertis. 

23 . Ait iiiisjca-  2 2,*  Ait  illis  : Calicem  quidem  meum  , id  eft , meo  fimilem , bibetis , 

hcem  quidem  . ->\  J • n let.  1 c 

meum  bibetis j quia  alter  eorum  mortem  pro  Chritto,  Act.  12.  alter  exilium,  rervens 
dexteram^meam  oleum  , gravefque  tribulationes  paffus  eft  , Apoc.  cap.  1.  v.  9.  quae 
vei  finifttam,m  n omnia  ad  calicem  Domini  pertinent.  * Seder  e autem  ad  dexter  am,  &c. 
vobis,  iedquibus  id  eft  , lummum  in  regno  meo  honoris  gradual , * non  eft  meum  dare 
ne  meo  ^ 1 PS  id  eft,  fuperbis : hoc  enim  adhuc  eftis , inquit  Aug.  Pfal.  126. 

Unde  illis  verbis  , foteftis  bibere  calicem  , &c.  putat  eos  ad  humilita- 
tem  paflionum  ab ambiti on e fuifle  revocatos.  Capitevero  i2.1ib.  I« 
de  Trinitat.  aliter  exponit  , Non  eft  meum , id  eft,  non  eft  humanae  po- 
teftatis  hoc  dare,  quia  can  quam  ab  homine  poftulatis;  fed  paternae,  8c 
proinde  8c  meae  acternae  prxdeftinationis.  Poffenthaec  verba  appolite 
ad  mentem  petentium  ftc  exponi : Primas  regni  fede^  non  eft  aequum 
utpro  libitu  meo  humanoque  beneplacito  diftribuam  , amicorum , 

fami- 


SECUNDUM  MAITHJEUM  Cap.io.  iu 

fatniliarium,  confanguineorumcedendo  affe&ibus  aut  votis,  fedillis 
dan  dee  funt , quibus  a Patrc  funt  decretae,  nempc  certantibus  Sc  vin- 
centibus  : quibus  enim  certamen  Sc  vi&oriam  , illis  Sc  coronam  pa- 
ravit.  Ita  fere  Chryfoft.  Hier.  Sc  Theophyl.  Nec  ait  ergo  Chriftus  * 
nec  negat  eos  efle  , quibus  dandae  fint  illae  fedes,  fed  oftendit  non  fic 
efle  dandas , taciteque  eorum  animos  prius  ad  labores  cogitandos 
quam  ad  coronas  excitat.  Greece  deeftillud,  vobis-y  Sc  tunc ifte fen- 
ius  eft  , N on  eft  rnetm  dare  ambitiosepetentibus,/*^  quibus,  id  eft,  nifi 
quibus  faratutn  eft  a Eatre  , per  aeternum  decretum  : fic  enim  Grae- 
cumaMa  aliquando  vertitur  , ut  Marci^.  v.  7. 

24.  * Et  andientes  decern  , indignati  funt , carnaliter  semulantes  de  >4*Et  andiemes 
petitione  carnali.  Ex  eodem  enim  fonte  indignatio  Sc  petitio  pro-  fun^d^duobus 
diit,  quia  quifque  fibi  more  aulicorum  hujus  mundi  primatum  ambie-frairibus. 
bat.  Itaque  omnibus  ex  aequo  medicinam  admovens , exemplotum 

Regum  turn  fuo  eos  ad  modeftiam  revocat. 

25.  * Scitis  quia  pinches  gentium  dominantur  eorum , id  eft,  eis,  qui-  ^cam^osadf15 

bus  praefunt,  feu  gentibus,  ut  Graecum  fonat;  id  eft,  Scitis  quod  Prin-  & ait:  fdtisquu 
cipes  hujus  mundi, iique  gentiles,  a Dei  cultu  Sc  rcligione  alieni,  do-  5om?namu8tenco- 
minantur  in  fubditos , feu  dominandiSc  imperandi  faftum  ex  princi-  rum^&  quinaa- 
patu  qnaerunt , utpote  eum  folo  dominatu  , non  utilitate  fubditorum  ft«VmUcx«cent 
metientes.  Nam  Graeee  verbum  eft,  Dominari , propter  ,neos< 

additam  praepofitionem,  jytld,  in  malam  partem  fumitur : quo  eodem 

verbo  Sc  fenfu  vetat  paftores  Petrus , epift.  1.  c.  5.  v.  3.  dominari 
in  clerum  , id  eft,  in  gregem,qui  eis  forte  obtigit.  * Etqui  majores 
funt  , feu  magnates  Gentium,  qui  dignitate  pollent  inter  eas,  potefta- 
tem  exercent  in  eos , id  eft  , eo  referunt  dignitatem  fuam  , ut  jubeant, 
imperent,  & alios  imperiosa  poteftate  l'ua  quoquo  modo  ad  obfe- 
quium  pellant  : q.  d.  Chriftus  , Scitis  affe&ionem  , qua  laboratis  , 
efle  Gentilium  , amantium  folum  dominatum  , Sc  poteftate  fua  ad 
faftum  & gloriam  fuam  abutentium.  Quae  fententia  Sc  aflertive  Sc 
majori  emphafi  interrogative  legi  poteft* 

2 G.  * Now  ita  erit  inter  vos , difcipulos  videlicet  reenicaeleftis,  quo-  . 26  Non  «w«jt 
rum  mores  a Gentibus  Dei  ignaris  difterre  debent.  * Sed  quicumque  cunque  voiuerit 
voiuerit  inter  vos  major  fieri.  Kieron.  Chryfoft.  Sc  Hil.  in  Pfalm.nS.  ^YJvefte/lni 
intelligunt  hie  praeferibi  modum  parandi  principatum  in  regno  cselo-  : 
rum  fcilicet  humiiitate  miniftrandi  Sc  ferviendi  hie  omnibus , non  27.  Et  qui  vo- 
taftu  dominandi.  Sed  aptius  dixerimus  Chriftum  ex  onere  incumbente  er°it 

primatui  regni  caeleftis  , feu  Ecclefiae , abeodem  afFe&ando  deterrere,  vefterfeivus. 
hoc  fenfu  : qui  voiuerit  major  fieri , feu  efle  , ut  fequitur  v.  27,  id 
eft , qui  ftatuerit  magnus  efle  Sc  authoritate  eminere  , fufeipiendo 

G g prin- 


i3i  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

principatum,  ille  jam  major  fadus  , * fit  vefter  minifur  , id  eft,  fciat 
ita  fe  pfoeefle  debere,  ut  noa  honorem  fuum,  commadum,  aut  impe- 
vandi  raftum  ex  principatu  quasrat',  fed  miniftcrium  aliorum  • five  ita, 
ut  fe  exhibeat  mini  ft  rum  , falutem  tantum  eorum  quxrendo : quod 
idem  repetit  aliis  verbis  v*  27.  fed  cum  quadam  auxefi.  Plus  eft 
enim  primim  efie  , qudm  majorem  • Sc  plus  eft  effe  fervum  , quam  mi - 
niftmw  : q.  d.  Sciatic  , quidquid  bonorum  habet corporis,  anirnie, 
foitunarum  , Sc  vitam  ipfani  faluti  veftrce  procurand#  impendere , 
debere  , inftar  fervi.  Nam  , ut  praeclare  Aug.  1.  19.  de  Civit.  c.  14. 
In  domo  jufti  viventis  ex  fide  , Sc  adhuc  ab  ilia  ccelefti  civitate  pere- 
gnnantis  , etiam  qui  imperant , ferviunt  eis , quibus  videntur  impe- 
rare.  Neque  etiam  dominandi  cupiditate  imperant , fed  officio  confu- 
lendi : nec  principaiidi  fuperbia  , fed  providendi  mifericordia.  Et  fic 
expofita  Matthoei  fententia  prorfus  convenit  cum  ea  , quae  eft  Lucse 
22.  v.  2 6. 

2*.  sicut  fiHus  28.  * Si  cut  Vilius  hominis  egofcilicet  omnium  citra  controverfiam 
nit  miniftran/ed  major  , primus , & rnnceps  , * non  vemt , in  huncmundum,  * mm- 
dare* a^nfnfa* f^am  flrAr*'  ? id  eft , eo  fcopo  , ut  fibi  ab  aliis  miniftretur , five  ut  hominum 
redemptiopem  miniftcrio  utat'ur  , ad  pompam  magnificentias  fuse , * fed  miniftrare  , 
id  eft  , fed  ut  homilium  faluti,  Sc  utilitati,difcurrendo,prcedicando, 
faivando,  moriendo  fervi  at.-  Nam  hoc  eft,  quod  addit , * dare  animam 
fa  am  , id  eft , ut  profundat  ipfarn  vitam  fuam , five  ut  tradat  femet- 
ipfum  Deo  Patri,  juxta  dicta  Matth.io.v.39.  * redemptionem,Gtxc& 
Aarpc# , id  eft  , pretium  redemptions , quocaptivi  redimuntur,  * pro 
mult  is  , omnibus fcilket,  qui  fnnul  multi funt,  redimendis  ab  ira  Dei, 
captivitate  diaboli.  Maluit  tamen  , multi s quani  omnibus  , dicere  , ut 
non  fufficientiam  fuas  redemptionis  , fed  frudtum  exprimeret , qui 
non  in  oiiines,  fed  multos  redundabit,  ut  infinuat  Elieron.  quo  modo 
& infra  c.  20.  v.28.  ScPaulusad  Hebraeo^.  v.28.  Chriftumobla- 
tUm  dicit  ad  multorum  exhaurienda  peccata. 

29.Et  egredicn-  .29.  * £t  ccrredientibus  illis  ab  Jericho.  ItaSc  Marcus  io.v.46.  idem 
richo  .Veeuwefl  miraculum  narrat  factum  in  egreflu  a Jericho.  Nam  quod  unum  tan- 
*30.  e'cccc duo  t^lm  c#cum  nominat  , Matth.  verb  duos , fieri  potuit , ut  fignificaret 
caeci  fedemes ic-  ilium  unum  fuiffe  famofiffimum  , unde&:  pater  cjus  a Marco  expri- 

cus  viam,  and  c . , . r-  % r -j- cv* 

runt  qma  j :fus  mitur  ; alterum  ignotum  , licut  hanc  apparentem  contradictionem 
waycruftijdtcdii  fol^t  Aug.l. 2.quteft.Evang.q.48 .Sc  1.2.de  confenf.c. 65.  Majorem 
tes:  Dottiircmi-  difficultatem  habet, quod  Lucas  18. v. 3 f.notat,hoc  eifefa&um  ,cum 
2avid.n°  11  ’ ^ ' apprepinqudret  Jericho, id  eft, ante  ingreffum  in  Jericho.  Et  quamvis  in- 
dicet  Aug.  hoc  intelligi  poffe,  ciim  eftet  prope  Jericho,  fcilicet  ingre- 
diendo  , magls  tamen  inclinat , fequendo  proprietatem  verbi , appre- 

fin- 


SECUNDUM  MATTREUM  Cap.iq.  2.33 

finquiftt,  hocfadum  efle  ante  ingreflum,  Sc  itaeffe  aliud  miraculum, 
iimile  ei,quod  narrant  Matth. Sc  Marcus.  Sed  tanta  eft  omnium  om- 
nino  caeterarum  circumftantiarum  fimilitudo , utidem  plane  miracu- 
lum a tribus  narrari  videatur.  Et  ita  dicendum  eft,  Lucam  ex  prime  re 
locum  , unde  primo  incepit  coecus  clamare  , fciiicet  cum  appropin- 
quaret  ]efus  Jericho  : fed  cum  eftet  dilata  fanitas  ejus  , eumiterum 
obfediffe  viam,  cum  egrederetur  Jericho,  Sc  time  vocatum  eile  ac  fa- 
natum.  De  orapione  vero  ifta  , Miferere  noftri  ,fili  David , vide  dibta 
Matth.  9.  v.  27.  & c.  1 f.  v.  22. 

3 1.  * Turbo,  autem  increyabat  cos , uttacerent : putans  eos  vel  ftipem  jncrjpaja^wl&w 
more  mendicorum  a Chrifto  petere  , vel  importunisclamoribus  Chri-  tacercm.  At  »m 
fto,  voces  eorum  diffimulanti,efTe  moleftos:  forte  & quod  asgre fer-  Siccmcs • Domil 
rent  nonnulli  eum  vocari  Filium  David.  * At  illi  mavis  clatnabdnt : ut  ne’^!fei5re  V0‘ 
ftrepitum  turbae  iuperarent , nelcii , quantum  Chriftus  abeiiet.  Per  ^.Etftemjefns 
quod  indicatur  ardor  deftderii  ip.fo.ru  m.  Allegorice  Sc  pulchretradat  ah-qufd  vuiliVut 
banc  hiftoriam  Aug.  ferm.  18.  de  verbis  Dorn.  c.  11.  Sc  ieqq.  Nam  fac|dI^Y?b” :r; 
duo  caeci  funt  duo  populi,  Judaicus, Sc  Gentilis,  non  oculisfed  an; mo  Doming  ut  spe- 
eded : qui,  trahfeunte  Jefu,  id  eft,difpenfante  nobis  t empor alia  actran-  ocuIi uo~ 

■lit  or  ia  advent  us  & incarnationis  fute  opera  Sc  Sacramenta,  clamant,  ut  ^4«Mifertusau. 
lanentur  Sc  operibus,  Sc  vocibus,  dum  gratis  Sc  Evangelic#  legi  per  tetig  tocnios VV- 
opera  congruere  v blunt.  Quodcum  facerd  incipiunt  turbo  pchibet,  id  ^ 

eft,  confuetudo  defideriorum  carnalium  5 vel  diledores  hujus  mundi  iwaniumiunw# 
impediunt,  fed  perfeverando  vincunt  ftrepitum,  ut  flantc  Jcfti,  id  eft, 
per  ftabilem  divinitatem  cjus  fanentur  , ut  videre  poflint  ac  diligere 
iiicommutabilem  lucem  #tern#fapienti#.  Eodem  fere  modolib.i. 
quseft.  Evang.  qu.  28.  Latiiis  verb  Sc  magis  tropologico  fenfu  tradat 
haec  Greg.  horn.  1.  in  Evang. 


CAPUT  V I G E S I MU  M P R 1 M U M.  * 

1.  * ¥7  T cum  apropinquajfent  ferofo.lj/mis>&  vcniffcntTeth^hagc  in  map*  i v.t  cum  annro- 
JLj  tern  Olivet i.  Uons  Oliveti  dicitur  , eo  qubd  eflet  locus  Oiivis  v-enfc 

confitus.  Uhde  Greece  vocatur  mens  oli varum.  Diftabat  ad 

Orientem  a Jerufalem  itinere  Sabbati^ut  eft  Ad:,  i.v . 12. hoc  eft  roille  veti  : tunc  Je (us 
circitcr  paflibus,  ft  remotiflimam  ejus  radicem  fpedes.  Nam  Jofephus  JJ^osf*08 
lib.b.debel'o  Judaico  c. 3 . {cribit  fex  ftadiis  diftare,nempe  fpedando 
vertic.em  vallis  Jofaphat.  Interjacet  inter  urbem  Sc  montem  , quam 
mediam  fecat  torrens  Cedron.  J lethphage  verb  vicus  eft3feu  villula  Sz* 
cerdotum  , ut  Hieron.ad  radicem  Orientalem  illius  mentis  fita.  Unde 
quod  Uuc.  Sc  Marcus  dicunt  hoc  fadum  effe  , cum  Jefus  appropin- 

G g 2 f qualfet 


i.Dicens  eis:ife 
incaftellum  quod 
conrra  vos  eft,  & 
ftatim  invenietis 
afinam  alligaram 
5c  pullum  cum 
ca  : folvite  Sc  ad 
due  ire  mihi  : 


3-  Et  fi  quis  vo- 
bis  aliquid  dixe* 
rit  , dicitc  quia 
Dominus  his 
opus  habet  : & 
confeftim  dimit 
tet  eos. 

4-  Hoc  autem 
totum  fadum  eft 
ut  adimplererur 
quod  didum  eft. 
per  Prophetam 
dker.tera  : 


iH,  COMMENT.  IN  EVANGEL1TJM 

qua  Act  Bethaniae , quae  tamen  Joan.  11.  v.  18.  dicitur  diftare  a Jeru- 
falem  ftadiis  quindccim  , id  eft  , paffibus  facile  170.  aut  180.  inteili- 
gendum  eft  , Evangeliftas  ruditer  deferibere  fitumlocorum  iftorum  : 
quafi  diceret,  cum  client  propinqui  Bethania?,  unde  veniebant,  Joan. 
12.  v.  1.  Sc  12.  Bcthphage  , monti  olivarum  , Sc  Jerofolymis : * Tunc 
ini  fit  duos  difcipulos.  Quidam  apud  Authorem  operis  imperf.  Petrum 
Sc  Philippum  fu  Ife  volunt , quod  obfeure indicat  Hilar,  alii  Petrum 
Sc  Joannem  : fed  res  incerta  eft. 

2.  * Diccns : lte  in  c aft e Hum  : Graece  xuawv,  id  eft,  pagum  feu  vicum, 
* quod  contra  vos  eft  , id  eft  , e regione  veftri.  Ex  quo  quidam  putant 
fuilfe  Bethphage  , quo  tendebant.  * Et  ftatim  , in  ipfo  fcilicet  intro  :u 
pagi  , invenietis  afinam  alligatam  , & pullum  cum  ca  , alinum  , tenerum 
quidemSc  necdum  ad  opera feparatum  , utpote  fuper  quem  , juxta 
Marc.&  Lucam  , nemo  adhuchominum  fediffet  , equitationi  tamen 
idoneum.  Nam  Sc  Judic.  10.  v.  4.  filii  Jain  dicuntur  fedilfe  fuper  tri- 
ginta  pullos  alinarum  : Sc  fimiliter  Judic.  12.  verf.  14.  filii  Sc  nepotes 
Abdon  fuper  feptuaginta  pullos  alinarum. 

3.  * Et  fi  quid  vobis  aliquid  dixerit : nempe,  quidfacitis , ut  Marc.vel 
quare  folvitis  ? Ut  Lucas  , vel  fimile  quid  : * Dicitequia  Dominus,  non 
nofter  vel  vefter  , fed  abfolutc  Dominus,  fcilicet  omnium,  & jumen- 
torum  iftorum  , Sc  dominorum  eorum  , Sc  totius  creaturas , * his  opus 
habet.  Non  vult  ergo  vi  tolli , fed  duplici  argumento  dominii  Sc  ne- 
cellitatis  eos  perluaderi , ut  abduci  finant.  * Et  confeftim  dimittet  eos , 
occulta  virtute  mea  perlualus.  Flaec  ergo  mandando  Chriftus  mani- 
feftavit&  omnifeientiam  (uam  , Sc  dominium  fupremum  , & omni- 
potentiam  in  univerfa,  ne  forte  calu  inventis  afina  Sc  pullo,  Zacharies 
vaticinium  fibi  adaptalTe  videretur.  Nam  fiebat  hoc  totum  non  novi- 
tatis  vel  laboris  levandi  causa,  fed  * ut  adimpleretur  quod  dictum  eft  per 
Prophetam  &c.  Ubi , ut , non  folumconfequentiam  figmficare  poteft , 
ficut  alias  feepe  expofuimus  , fedetiam  finalem  caufam  , nempe  ut 
oftenderet  de  le  Zachariam  prophetafie,  Sc  ita  Judsi  fe  Regem  fuum 
agnolcerent.  Nam  caufi  hujufmodi  introitus  in  Jerufalem  fuit , ut 
verus  Rex  Ifrael  ,qui  ha&enus  Regium  titulum  Sc  honorem  fugerat, 
morti  vicinus  fe  palam  Regem  profiteretur  ; led  ita  tamen  , ut  fimul 
regni  fui  in  hoc  mundo  qualitatem  Sc  fpecimen  exhiberet  , a mundi 
regnisdiverfilGinum.  Hamilia  enim  exceltis  mifeuit,  regiam  magni- 
ficentiam  plebeia  humilitate  temperavit.  Nam  ve&us  eft  quidem  ju- 
mento  , Sc  ftrato  >8c  cum  comitatu  , Sc  cum  acclamationibus , quod 
folent  Reges : fed  illi  fuperbis  equis,  hie  afino ; i Hi  propriis*  hie  com- 
modato  $ illi  ephippiis  phaleratis  Sc  gemmatis,  hie  vilibus  veftimentis; 

illi 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.^t.  235- 

illi  armatis  ftipati  , hie  inermibus  difcipulis  3 illi  cum  acckmationi- 
bus  totius  civitatis  , hie  puerorum  Sc  pauperis  vulgi.  Manfuetudine 
enim  Sc  humiliate  voluit  fubditos  fuos  ad  fe  trahere  , Sc  imitando 
regnifuiconfortes  fieri.  Et  ne  c'ui  hsec  regia  pompa  ridiculavidere- 
tur,vaticinii  praemonitione  eum  revocat,hoc  ipfum  prcedicentis.Citat 
autem  non  tam  verba  quam  fenfum  Zachariae  ;nifi  malis  efife  duo  te- 
ftimonia  mixta, Zachariae  fcilicet  Sc  lfa.62.v.n.ubi  fimiliter  legimus. 

5.  * Dicite  filia  Sion  , ideft,  annuntiate  ei  tauftum  laetifTimumque  ^s-  fi'ia 
hoc  nuntiunv.qua  de  caufalegitur  in  Zacharia,  exult a fatis  filia  Sion.  ‘venu  tibi 

Porro  Sion  erat  mons , a Meridie  ambiens  Jerofolymam,  in  eminente  £ 

Sc  folida  ac  pr^rupta  petra  , unde  arx  ei  impofita  fuit  , quam  coepit  nam  & pulium 
David  2.  Reg.  v.7.  Et  quia  plateis  atque  aedificiis  montem  ilium 
inftruxit , dida  eft  ibidem  civitas  David.  Eft  autem  in  filia  Sion  He-  Jc1^puJ^ceccrtuJt 
braifmus,  quo  civitas  feu  congregatio  civitim  filia  appellari  folet,  fie-  lisjefus.  P 
ut  Pfalmo  44.  filia  Tyri  , Sc  136.  filia  Babyloms 3 quod  a Pcetisquo- 
que  Graecis  ufurpatum.  Simul  eft  Sc  fynecdoche  , qua  a parte  urbis, 
ubi  Regia  erat,  tota  civitas  fignificatur.  * Ecce  Rextuus , verus,legi- 
timus,  e gente  tua  , tot  vaticiniis  promt  flits  , tam  diu  expedatus , 
ecce  * venittibi,  id  eft,  jam  jam  adeft,  in  falutem  , non  oppreflionem 
tuam  j ut  feepe  Reges : quod  pulchre  Propheta  exprimit,  etfi  omittat 
Evangelifta  , addendo , Juflus  & Salvator  : q.  d.  Venit,  ut  te  juftificet 
Sc  falvet , ne  pereras  : Juftus  enim  regendis,  Salvator  tuendis  fubditis 
prodeft  3 quae  duo  optima  Regis  officia  funt.  * Manfuetus , Hebraice 
Oy  Ghani , pauper  , pro  quo  Lxx.  videntur  legifle  , Ghauau  , man- 
fact  us nam  uti  vocum,  ita  & fignificationis  eft  fumma  affinitas.  Pau- 
peres  enim  fpiritu  , qualis  maxime  Chriftus  fuit,  etiam  manfueti  eiTe 
iolent.  Hocaddit,  maximi  folatii  loco.  Reges  enim  tumentes  opi- 
bus  Sc  faftu  fere  dominantur  infubditcs,c.20.v.2y.  Sc  minime man- 
fueti funt.  Signum  autem  manfuetudinis  * fedens , Hebraice  equitans , 

'*  flip er  a finam.  Grxcum  Sc  Hebraicum  verti  poteft  fuper  afimm , quo- 
modo  plerique  vertendum  putant,utrepetitione  Hebraeis  ufitataidem 
per  afinum  Sc  filium  fubjugalis  fignificaverit.  Moventureo  , quod  tres 
reliqui  Evangelifta  folius  pulli  mentionem  fecerint  , Sc  nemo  fuper 
duobus  jumentisfedere  potuerit  3 unde  hoc  Hieron.  Sc  Bedaadalle- 
goriam  transferunt.  Sed  quia  ex  verfu  2.  Sc  7.  clare  patet  afinani 
fimul  addudam  fuifife  , rede  vertitur  etiam  hie  , afinarn  , maxime 
dum  vox  Graeca  ovo^,  Sc  Hebraica  pHN  , Atbon , etiam  afinarn  fignifi- 
cet , ut  patet 2.  Reg.  19.  v.  2 6.  &:  quia  nomina  generum  ac  fpecie- 
rum  utrumque  fexum  Hebraice  comprehendere  foleant.  Itaque  juxta 
commumorem  Sc  verifimiliorem  expofitionem^  cui  S»  Aug,  favere  vi- 

detup 


*3 6 COMMENT,  IN  EVANGEL1UM 

iletur  lib.  2.  cVe  conftnfu  c.  66 . fedit  Chriftus , 5c  * fuper  a fin  am  9 in 
aicenlu  tortainsac  defccnfu  montis,  tanquam  robuftiorem  i acdcinde 
in  ingreffu  urbis  fuper  * fit  Hum  tfiluwfubjugafo , id  eft  , animalis  fub 
jug°  aflucti  , £ ciiicet  aims  : nam  HcbraicieftfnjnKp  Ben  athonotb  , 
Jiltum  afinaruni  , id  eft  5 alicujus  ex  afi.oa.bus,  quomodo  vitulus  in  Scri- 
pturis  dicitur  hiius  bo  vis  feu  vaecae.  Intelligitur  enim  pullus  hadenus 
matrem.  fequi.folitus ; unde  Lxx,  djeunt  pullum  novum.  Quia  igitur 
Chi'iftus  exprefse.  dixsrat  v.  3.  Deminus  non  hoc  , fed  his  opus  babet  , 
idea  difeipuli 

- Et  adduxerunt  n * Adduxermt  a fin  am  & fnllum : Sc  confequenter  ilii  duo  difeipuli , 

aiinam  , 2c  pul-  , . . * . r r 1 r , , 

ium:& impoiue-  loco  ephippiorum>  * tmpijuemit,  non  fuper  unumlolum,  led  * fuper 
v eft i menia  fu a . m vejkmentafth%  > exteriora,  id  eft,  pallia  , ut  Grajce  , utita  comrno- 
& eum  deiuper  dior  6z  honeftior  eflet  equitatio  : * Et  earn  de Cuter  federe  fecemnt. 

tedere  feceium.  ^ v . , < i ~ r • nrr  0 , , 

G/^ece  1 rerum  twow*  wt«»  , piper  eos , id  eft  , iuper  aiinam  5c  pullum 

collocarunt , viciffim  f ciiicet , ut  fupra  dictum  , quamvis  6c  ad  vefti- 

menta  referri  peffit.  Notantautem  plerique  veteres,  ut  Hieron.  hie, 

5c  Aug.  1.  12.  contra  Fauftum  c.  42.  per  puHum , fuper  quern  nemo 

federat , figmficatum  efle  populum  gentilem  ^nullo  legis  jugo  domi- 

tum  , per  a fin  am  fubjuga.iem  Judaicum.  Unique  infedit  Jefus , utrum- 

que  fibifubdidit , miflis  ad  eos  duobus  difeipuli? , uno  in  Circumciiio- 

nem  , alter o in  Gentes. 

8.  * Plurima  autem  turbo, , id  eft  , plurimi  ex  turba  , qui  partim  e 
veftirnen t a fua in  Bethania  fecuti  fuerant , partim  ex  Jerofolymis , procedebant  ei  cb- 
via  : ahi  amcm  viam  , ut  patet  Joan.  12.  v.  12.  5c  feqq.  * Strove  runt  vestment  a fua  , 
dc  «b*S)us?&  exteriora,  ut  fupra  * in  via  , ut  effet  mollior  5c  ornatior  , 6c  inceffus 
ftemebaminvia:  honoriiicentior,  cum  veftimenta  etiam  ab  afina  calcar entur.  Maximi 
hoc  honoris  3c  obfervantiae  argumentmnfuit, 5c  vix  unquam  Regibus 
exhiberi  folitum.  * Alii  autem  cadebant  ramos  de  arboribus , oleis  3c 
palmis , quarum  ibi  copia  : 3c  eadem  de  caufa  * ft  erne  bant  in  via. 
Addit  Joan,  eos  accepiiTe  ramos  palmarum  manibus.  Fiebat  hoc  ex 
ufu  Judaico  , ubi  moris  fuit  non  folum  in  fefto  Tabernaculorufx* , fed 
etiam  in  aliis  folemnibus  gaudiis  ramos  virides  maxime  palmarum 
Ferre  manibus,  ut  videre  licet  in  mundationearcis  Jerufalem  i.Mach. 
13.  v.  5 1.  8c  in  purificatione  Templi  2.  Machab.  10.  v.  7. 
o.Tuibx  autem,  9.  * Turbo  autem  qua  procedebant.  Ingentem  fliiffe  facile  ex  eo 

'blemnitate  Pafchali  Terofolymis  aftluxerant  , 


S Plurima  autem 


colli- 

-'*& T 

quae  procedebant  • ^ j e f0lemnitate  Pafchali  Jerofolymis  affluxerant  , ut  ex 

tur , ciamabant , Joan . 12.  patet.  Nam  paucis  annis  poit  teftatur  Jolephus  occuniie 
ca^fiiTo r Da  vtd  • CeftiQ  Gallo,Syrb  Pr®fidi,fac»t'  trigefies  centeua:milUa..5,'C/4?w^^«r, 
ben^diftus  , qui  iau^antes  feilicet  Deum  prce  lostitia.  Caulafuit  propter  omnes  , quas 

Domtnhhofanna  vidstant , virtutes  feu  miraculft,  ut  expreflit  Lucas  c.  19.  v.37*^^^ 
maltiffimis.  locum 


SECUNDUM  MATTHMJM.  Cap.  it.  137 

locum  notat , ubi  contigit , fcilicet  prope  defcenfuni  mentis  Oliveti. 
Maxims  autem  cos  moycrat  miraculum  fufeitati  Lazari , narici  prop- 
terca. Sc  obviam  veherant  ,ut  Joannes  notat.  * Hofanna  filio  David.  De 
voce  Hof  anna  multae  authorum  conje&uns  flint.  Clemens  Alex.  lib. 
i.Paxkg.c.  f . elicit  fignificare  lucem  , gloriaiil,  & laudemg  Hilar,  re- 
demptionem  : ad  quos  videtur  refpexifle  Author  oper.  imperf.  dum 
iilas  opiniones  nonnullis  tribuit.  Quidam  apud  Theophyl,  dicunt 
hymnum  fignificare  : apud  Juftin.  quxft.  yo.  excellentem magnifi- 
centiam.  Aug.  trad.  31.  in  Joan,  feribit  ex  HebraeO  elfe  vocem  obfe- 
crantis , quoe  magis  affedum  animae  indicet  , quam  rem  aliquam  fig- 
nificet, quafi  efifet  interjedio.  Sed  veriflimum  eft  id, quod  tradit  Hicr. 
ep.  14  f . ad  Damafum  Sc  hie  in  Comment.  Hof  anna  effe  vocem  com- 
pofitam  ex  Hcfhagb,  feu  ^ ^Hofcbiaghsi&  e&.Salvd,Sc  K3 

Na  , id  eft,  \uafo.  Contrahivero&per  fyncopen  pronuntiari  , iriftar 
unius  didlonis,  docCt  Elias  in  Thisbi.  Defumpta  eft  autem  ex  Pfalm. 
1 17.  v.  25.  ficut  evidensfacit  id  , quod  hichabetur  , *Benedifiiis  qui 
venit  in  nomine  Domini . Nam  ille  totidem  verbis  eft  verfus  2 6.  imme- 
diate fequens.  Itaquequia  Pfalmus  ifte  , ut  inquit  Hieronymus  ma- 
nifefte  de  Meffiaprophetat  , Sc  in  Synagogis  judaeorum  creberrime 
legebatur  , hinc  populis  notior  erat : ut  proin  de  ilium  coeperint  Jefu 
tanquam  vero  Meflice  acclamarc , preefertim  cum  diviho  inftindu  res 
iftaageretur,  utpatet  ex  v.16.  de  pueris,&  Lucx  19.  v.  40.  Accedit, 
quod  ex  antiquis  Hebneorum  libris , ipfoque  ufu  hodierno  , conftet 
Ho f anna  ( uifife  folemnem  acclanrandi  Sc  bene  precandi  fonnulam  , in 
lefto  Tabernaculorum  tarn  ufitatam  , ut  ctiam  ipfi  falicum  ramhqiios 
manibus  ferebant,  vulgo  non  inteiligente  linguam  Hebraic  am, eodeii* 
nomine  Hofanna  appellarentur , ut  idem  Elias  in  Thisbi  teftis  eft.  Et 
hinc  eft  , quod  in  precibus  Judaeorum  hodiernis  , cj tice  quafi  L;taniae 
funt,  ex  nominibus  Sc  beneficiis  Dei  conflatx  , vox  ilia  Hofanna  fex- 
centies,ad  finguiapene  Dei  nomjna  Sc  beneficia,  repetatur,ficut  apud 
nos  Te  rogamas  audi  nos , vel  Libdra  nos  Domine  , ve  Ora  pro  nobis.  Fuit 
itaque  difeipulis  Sc  populo  ufurpata  vox  ilia  , juxta  fignifi  cation  cm 
Pfalm i , cujus  verfus  canebant , pro  Salva  qu&fo  , ut  eftet  acclamntio 
exultantmm  , quafi  dicerent  , Salva  qn&fu  Regem  nofirum  : non  diffi- 
milis  illi  apud  nos  ufitata?,  Vivat  Rexyvc\  lo  triumpbe.  Patet  hoc  ex  eo, 
quod  in  eodem  verfu  ejufdem  Pfalmi  fequitur  , o Domine  bene  projpe- 
rare  , five  , ut  Hebraicelegitur  5 fimili  plane  forma  Hdtt- 

lichahnd , quafi  dice  res , N3hHyn  > Hatzlichana,  id  eft,  Projpera  qu&fb, 
feu  Projperum  da  fttcccjfnm.  tlnde  quamvis  Hieron.  velit  fenfurn  effe  , 
Hofanna  , id  eft  , Salva  qiufo3 nos  fcilicet  feu  populum  tuum  , aptiiis 

tamen 


138  comment,  in  evangelium 

tame  a videtur  dici , quod  petant  falvari  8c  profperari  Regem  fuum. 
Sequitur  enim  *filio  David, quod  Latin e diceremus  David, Nam 
verbum  illud  Hebraicum  conftruitur  ufitate  non  tantum  cum  accnfa- 
tivo,  fed  8c  dativo , ut  patet  ]udic.7.v.2.  2.Reg.io.v.i i.  quo  modo 
etiam  hie  habetur  in  Syriaco,q.d.  Salutem  adfer,  quasfo,  filio  David: 
cujufmodi  phrafis  fervata  eft  etiam  in  Latino  Pfial.97  . i.  Salvavit  fibi 
dextera  ejus,  Quanquam  appofite  valde  hie  fenfus  cfic  poflit:  Solemne 
illud  Holanna  fit,  feu  acclametur  , filio  David  ,regnum  Davidicum 
aufpicanti.  Nam  hxc  videtur  efte  caufa,  cur  casteri  Evangeiiftce  refe- 
rantvocem  illam  acclamatam  fuiffe,fine  ullo  addito,&  ab  omnibus  fine 
interpretatione  fervata  fit , ut  indicarent  quafi  materialiter  novo  Regi 
more  folito  acclamari.  Nam  adregni  inaugurationem  eos  refpexiffe  , 
patet  ex  eo,quod  Marcus  acclamatum  dicit:  Benedittum  quod  venit  reg- 
mm  patris  noftri  David : cujus  fcilicet  reftauratio  per  Meffiam  futura, 
8c  tarn  diu  expedata , jam  tandem  venit.  Unde  quod  hie  addit  Matt. 
Benediftus  qui  venit  &c.  Lucas  exprimit  , Benediftus  qui  venit  Rex  , id 
eft,omni  benedidione  8c  profperitate  repleatur  Rex  ifte  nofter  Mef- 
fias.  * Qui  venit , non  tanquam  feipfum  ingerens , fed  * in  nomine  Do- 
mini,  id  eft,  mififus  a Deo  , Sc  perfonam  gcrens  Dei , vifitantis  popu- 
lum  fuum.  *Hofannain  altifimis , fupple  audiatur,  ut  fit  quafi  ardens 
populi  exhortatio  ad  exclamandum  magnis  vocibus  Hofimna  Regi 
fuo  : vel  , in  , pofitum  eft  pro  , ex  , hoefenfu  : Hofanna,  feu  falus  ac 
profperitas  veniat  Regi  noftro  divinitus  de  ctelis  altifiimis.  Similis 
phrafis  eft  Pfal.  148. v.  l.Laudate  Dominum  de  cdis,laudate  cumin  excel - 
Jis, id  eftjde  excelfis:  eft  enim  repetitio  Hebraeis  familiaris.  Unde  Luc. 
quafi  interpretans  caeteros,  addit  , Rax  in  c&lo  , id  eft,  falus  ac  profpe- 
ritas de  caelo  , & gloria  in  ,id  eft  , de  excelfis , defeendat  fcilicet  fuper 
Regem  noftrum.  Quod  ergo  frequent  iftime  Hofanna  repetebant , in 
fummi  ardoris  ac  affedus  argumentum  erga  Regem  fieb’at.  Sic  enim 
olim  cum  populus  Regibus  atque  Epifcopis  acclamabat , pronumero 
acclamationum  aeftimabatur  affedus , ut  patet  ex  geftis  Ecclefiafticis 
apud  Aug.  epift.  1 10.  ubi  Deo  gratias , Chrifio  laudes  ,fiat  &c . accla- 
mantur  plufquam  vigefies , imotrigefies  fexies.  Quod  igitur  in  iftas 
voces  erga  Chriftum  tunc  erumperent , caufa  indicatur  a Luc.  19.  v. 
1 1.E0  quod  cjfent  prope  ferufalem, civitatem  fcilicet  regiam, caput  reg- 
ni,&  quia  exiftimarent , quod  confeftim  regnum  Dei  manifeftaretur. 
r 10.  * Cum  ertro  intraffet  Verofulywam  , Ifraclitici  regni  Metropolim , 

xo.Et  cum  intraf  y r * J ' n r • j n.  • 1 T 

icijcrotoiymarr  cum  tanto  applaulu  , * commota  eft univerj a civitas , id  eit,  civesjero- 

i«fa^iviatasft,X'  fotymitani , maximeque  Sacerdotes,  novitate  fcilicet  fpedaculi  atto- 

ccns:qu:s  efthic-  n[t[  . nam  q'u|  clamabant  fere  erant  exteri  ,8c  advent  , ut  indicatur 

Joan. 


SECUNDUM  MATfH&UM.  Cap.  zi.  >39 

Joan.  12. v.  12.  * I) i fens,  Ouis  efl  hie  ? id  eft,  Quantum  eftifte,  ut  cum  ‘ 
tanto  honore  & applaufu  Rex  Ifraei  falutetur  ? Videntur  enim  invi- 
dix  verba, quibus  honore  indignum  fignificent; 

11.  *'Populus  autem  iimplex  Sc  Candidas  refpondet : * Hie  efi  Jcfus  i * J* cebit  * laic 

’ prophet a.‘  Grace  ouio$  i?tv  6 7rpa$>y}  ille  Prophet a , nempe  a Moyfe  eftje!us  Prophc 

promifTus  , Deut.  18. v.  1 5.  (icut  hocpondcrant  Hier.  Sc  Theophyl.  Gaif!xxNazarcth 

12.  * Et  intravit  Jefus,  fcilicet  eadem  haedie  : nam  qua2  lequuntur  12.  Et  intravit 
v.  1 de  pueris  adhuc  II  ofannaclamantibus, videntur  omnino  ad  hanc  &nejktebat 
diem  pertinere.  Itaque  Marc,  qui  ad  fecundum  diem  referre  videtur,  oran5s  venden- 

' , V , T1  . 1 , . , . A ? tes  & ementeS 

ulus  eft  recapitulatione  ejus,  quod  pndie  acciderat , ut  expomt  Aug.  in  tempio  . & 
lib.  2.  de  confenfu  Evang.  cap.  6 8.  etfi  alii  minus  apte  velint  Mat-  i^ofu^s^ca- 
thoeum  hie  uti  anticipatione.  Intravit  autem  non  in  arcem  Sion  , eo  thedras  venden- 
quod  nollct  hujus  racul.i  Regem  agere  , ted  * in  templitm  , ut  verus  evertit : 

Filius  Dei  Patris.  Inteiligit  autem  atrium  extremum,  quod  vocabatur 
Profanum,  Sc  atrium  Gentium  , quia&  Gentilibus  Sc  immundis  ora- 
tionis  causa  patebat.  Erat  enim  Sc  aliud  atrium  pro  Ilraelitis,  ubi  erat 
porticus  dida  Salomonis : aliud  denique  ipli  Tempio  proximum,folis 
Sacerdotibus  pervium  , ubi  erat  altare  : tie  quibus  Jofephus  lib.  1 j. 

Antiq.  c.ult.  Sc  lib. 6.  de  bello  Judaic,  c.6 . * Et  ejiciebat , ex  illo  atrio 
extremo  , * omnes  vendentes  & ementes  in  tempio,  nempe  omnis  generis 
hoftiasad  facrificia  necelTarias , Agnos  Pafchales , oves,boves  colum-  . 
bas  Sec.  quas  peregrini  non  poterant  domo  adducere  , fedemere  co- 
gebantur.  Fiebat  hoc  commercium  olim  in  ipfa  urbe  : fed  vel  com- 
moditatis,  vel  lucri  causa  a Sacerdotibus,  locum  verifimiliter,  elocan- 
tibus,  in  atrium  lftud,  quod  orationi  tantiim  fervire  debebat , tranfla- 
• turn  fuerat.  Erat  enim  iftud  atrium  ingenti  magnitudine  3 imo  facile 
quatuor  ftadiorum.  Numerum  quoque  vendentium  Sc  ementium 
fuifte  magnum  his  Pafchalibus  diebus  3 inde  patet , quod  Jofephus  lib. 

7»de  bello  Jud.cap.  17.  teftetur  fub  Ceftio  Prafide  fuiffe  caefa  hoftia- 
rum  Pafchalium  ducentaquinquaginta  millia  Sc  fexcentas.  *Et  men - 
fas  nummular iorum  evertit , qui  mutabant  aurum  argento  , monetam 
majorem  minore  , peregrinam  ufitata  , Sc  in  mends  numerabant , ut 
vel  oblationibus  votivis  vel  emptioni  hoftiarum  commode  ferviret,& 
inde  lucrabantur.  * Et  cathedras , feu  fedilia  in  quibus  toto  die  com- 
moditatis  causa  fe derent,  * vendentium  columbas  evertit : ne  ad  menfas 
vel  fedes  fuas  reverterentur.  Unde  Sc  nummular  iorum  effudit  as , utait 
Joan*  c<  3 . in  alia  iimili  ejedione.  Hoc  igitur  fado  publica  Sc  vere 
Regia  authoritate  ufus  eft,fe  Regem, furnmum  Templi  Pontificem, 

divinique  cultus  Pralidem  ipfo  fado  exhibens.  Unde  raerito  Hier*  # 

& alii  fadum  iftud  fummopere  mirantur,  velut  maximum  fignorum, 

H h . J quod 


i j.Et  dicir  eis : 
Scriptum  eft:  do 
mus  niea  domus 
ocaiicnis  voca 
bitur  :vos  autem 
feciftis  iilam  fpe- 
luncam  latro- 
Eum. 

14.  Et-acceflTe- 
xunt  ad  eum  car 


z4o  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quod  unus  tantam  mu ltlt udine  111  , fretam  authoritate  Sacerdotum, 
quibus  invifus  erat,  Sc  quidem  praefentium  , ignominiose  flagello  ex- 
pulcrit.  Igncum  enim  quiddam  ,inquit  Hier.  Sc  fiderium  radiabat  ex 
oculis  ejus  , Sc  divinitatis  majeftas  lucebat  in  facie. 

13.  * Et  dixit  eis : Serif  turn  efi>  Donuts  me  a,  templum  fcilicet  meum, 
in  quo  inhabito  , * Domus  orationis  vocabitur  , id  eft  , domus  orationis 
erit,  fub  qua&;  gratiarum  adtio  & omnis  cultus  Dei  comprehenditur. 
Ifaiasaddit  c.  56.  cunttis  pofulis.  Ex  quo  , Sc  aliis  loci  circumftantiis, 
patetagi  de  Ecclefia  novi  Teftamentucujus  quia  typus  fuerat  Templum 
Judaeorum  , Chriftus  ad  illud  prophetiam  iftam  transfert  , * Vos  autem 
ci  & daudTin  feciftis  iilam, iftis  mercimoniis,  *Jpeluncam  latronum  : quia  cum  avaritia, 
videos,1  & una  mendaciis , fraudibus  Sc  confequenter  inopum  defpoliatione  conjun- 
<fta  elTe  folent  ; qui  latronum  infidiantium  fanguini  Sc  vitae  mores 
iunt.  Adde  quod  loeifaeri  Sc  facrificiorum  prastextu  , quemadmo- 
d um  latrones  fpelunca  , fefe  tegerent. 

1 5 . videnres an-  . * Videntes  autem  Vrincifcs  Sacerdotum  &~  Scribe  mirabilia  , qua 

c erdot um' & "s cr i foe  it : Regium fcilicet  ingreflum  , mirabilem  iilam  tantaeauthoritatis 
feci? 1 r &1  p uerew  eje^*l0nern  & falvationem  iEgrorum  : *&  fueros  clamantes  in  temflOy id 
ciamantes  in  eft,  continuantes  adhuc  clamores,  quos  maiores  inchoaverant,  quern* 
ie“  HoftnaaT  admodum  fere  folent. 

dlgnSfunr  iq’  1^'  * Dixerunt  ei : audis  quid  ifti  dicunt?  Nempe  quomodo  te  re  gem 
36.  Et  dixerunt  vocitant  ifti,  quorum  teftimonium  futile  ac  puerile  eft,  Sc  quos  verbo 
Si dituni ?jefus  compefcere  potes  ? Nam  ex  mvidia  taxant  his  verbis  vanitatem 
S^ue*****  C's : *n  ^rifto,  Sc  inanem  affedfcationem  ac  d'ele&ationem  titult  Meffiae  Sc 
quam  iegiftt>  ’•  Regis.  Qurbus  dixit:  * Vtique:  nunquam  legijtis , quia  ex  ore  ('illud, quia, 
wumC5&r!a?feS-  ex  Hebraica  Sc  Graecaphrafi  tedmidat)* mfantittni’&  lattentium  ferfe- 
tium  perfecifti  cifli  laudem  ? id  eft  , Laudem  tuam  , 6 Deus  , quae  ab  adultis  canitur, 
aut  cani  deberet  , omnibus  numeris  perfedam,  expreffifti  ex  ore,  etfi 
non  ex  mente  parvulorum  : q.d.  Vultis  utos  claudam  aetatiparvulae, 
cui  Spiritus  S.  aperuit.  Sc  jam  olim  aperiendumprophetavit?  Author 
operis  imperf.  infantes  intelligit , non  cetate  , fed  fimplicitate  cordis ; 
lactentes  veto  fide  Sc  fen fu  itnperfe<ftos.& ineruditos.  Et  fane  tales 
videtur  refpexiife  prophetia  Pfalmi , generaliter  praedicens,  per  infir— 
mamundi , ut  per  Apoftolos  Sc  Gentiles , Deum  eftc  clarificandum  ; 
quod  Chriftus  ad  veros  Sc  aetate  pueros  , tanquam  maxime  fimplices 
Sc  fenfu  ineruditos , tranftulit  Sc  accommodavit.  Ubi  Hieron.  notat 


Et  reHftis 


. T7 

illis  alii  c 
extra  Civirateto 
in  Bethaniam  , 
ubique  aianfu. 


refponfi  dexteritatem  , quod  neque  dicendo,  bene  faciunt  fueri,  Pha- 
rifaeis  anfam  calumnise  apud  Proefidem  praebuerit , neque  rurfum  di- 
fo^s  ^endo  , errant , debetis  atati  ignofeere  , veritatem  laeferit. 

17.  * Et  relittis  illis , abiit ; nempe  , ut  Marcus . cum  vefpera  fa&a 

Teflet, 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.h.  241 

effet,  in  Betbaniam,  vicum,ut  fup.ex  Joan.  1 i.v.  18.  quindecim  ftadiis 
diilantem  Jerofplymis , id  eft,  duobus  circiter  milliaribus  Italicis. 
*lbujue  tnanfit, manfit  nodu  in  domo,  ut  verifimile  eft  Marias  8c  Mar- 
thas , unde  paulo  ante  venerat. 

18.  * Mane  autem  reverten*  in  civitatem  efuriit : five  excitaverit  in 
fe  famemillam,edendo  miraculo opportunam,five  vefperiinccenatus 
naturaliter  mane  efurier it:  nam  fidamfuifte  famem,ut  aliqui  volunt, 
miraculi  patrandi  causa  nulla  dicendi  necefiltas  eft. 

19.  * Et  videns  fici ■ arbor em  &c.  venit  ad  earn  , quasrens  jfcilicet  ut 
Marcus,  fi  quid  forte  in  venire  t in  ea,nempe  quo  famem  levare  poft'et, 
*Et  nihil  invenitin  eaniji  foliatantum.  Caulam  notat  Marcus,quianon 
erat  tempus  ficorunuutpote  paulo  ante  paflionem,  circa  finem  mentis 
Martii.  Cur  ergo  quaeiivit  ? Quia  fecundum  hominem  incognitaei 
fuitfpecies  arboris,  inquit  Calvinus  in  Harmonia.  Sed  hoc  ineptum, 
Quxfivit  ergo  , ut  homines  folent  id  , quod  fciebat  fe  non  inventu- 
rum  , partim  ad  habendam  miraculi  patrandi  occafionem,  quoiile,qui 
Temper  benignitatisexempla  in  hominibus,  nunc  tandem  femel  etiam 
feveritatis  virtutifque  puniendi  , fed  in  re  infenfata  ,]udasis  8c  Apo- 
ftolis  demonftraret,  ut  Chryfoft.  8c  Hilar,  partim  8c  maxime  ad  my~ 
fterium  figurandum,  quod  a plerifque  veteribus  obfervatum  fuit,  eo- 
dem  fcilicet  Hilario  , Hieroh.  Theophyl.  Orig,  Trad.  17.  in  Matth. 
Non  enim  vel  ex  mediae  impatientia,  vel  ex  iracundia  maledixit  ficui, 
ficut  rebus  lnanimatis  iracundi  homines  folent  (puerilis  enim  8c  ridi- 
cula  fuifiet  ultio  ) fed  ejufdem  myfterii  causa.  Ficus  enim  tvpus  eft 
Synagogue,  cui  datum  eft  tempus  poenitendi  inter  difceflum  Chrifti&r 
rcditum  ad  judicium.-  Venit , efunens  ejus  falutem  : fed  invenitin£ce- 
cundam,  foliis  dumtaxat  veftitam,  id  eft,  verbis  inanibus  legis,Tcm- 
pli,  caeremoniarum,  traditionum,jadantia,nudaque  Religionis  fpecie; 
frudibus  verb  juftitiae  vacuam, bonis  operibus  fterilemrideo  pleditur 
populusille  maledidionfc  8c  ariditate,quia  a Deo  8c  gratis  human# 
derelidus  8c  reprobatus  eft,ut,qui  ante  frudus  ferre  noluit.jam  obdu- 
ratus  8c  exficcatus  nec  pofiit.Idque*/w  fempitermm,G raece  iig tov  iiuvx, 
infkculuni) hoc  eft,  Hier. in  longum  tempus  , quia  Judaei  faltemin  fine 
mundi converfi,fcil.cum  plenitudo  gentium  i‘ntraverit,frudum  ferent. 

2.0.  * Et  videntes  difeifuli  non  tunc  , fed  poftridie  mane  cum  iliac 
prxterirent,  ut  Marc*  notat,  *mirati  funt , de  tanta  virtute  maledidio- 
nis : ideo  enim  aiunt  : * Ouemodo  continuo  aruit  ? Scilicet  ad  illius  fen- 
tenti#  pronuntiattonem.  Nam  ad  huncfenfum  refpondet  Chriftus  ; 

21.  * Si  habueritis  fidem,  nempe  praeftantiflimam  illam,quam  com- 
paravit  alibi  grano  finapis : & non  hafitaveritis  y opens  difficultate  ter- 

Hh  z riti, 


is  Mane autem 
revertensin  Ci<< 
vitatem  efuiiir, 


b Et  videns  ficj 
arborcm  unani 
(ecus  viam,  ve- 
nit ad  earn  , fie 
nihil  invenit  in 
ea  nili  folia  ran- 
tum  , &aiti!lis 
numquara  ex  tc 
frudus  nafeetue 
in  letnpiternun'* 
Et  arefada  elf 
continuo  ficui. 


to.  Et  videntes 
.difcipuli  mirati 
funt  , dicentes : 
quomod©  conti- 
nuo  aruit  2 

2 t . Refpondens 
antetn  ]efus , ait 
eis  : Amen  die© 
vobis,  fi  habueri- 


tis  fidem,  5c  non 
hsfitavemis,nor 
fohtm  de  fuui 
nea  f a o i e i i s , ted 
6c  fi  mpmi  hui' 
(dixeritis , Tolle 
5c  |atta  rc  in  ir.a- 
ic , fiet 

tz.  Et  omnia 
quxcumque  pe 
tiexiris , in  ora 
tione  credences  , 
accipietis. 

2$  Er  cum  ve- 
niflet  in  vemplii. 
accefiferunt  a; 
eum  docenrem 
principes  facer 
dotum,  8c  fenio 
res  popu’i,dnen 
tes  : in  uua  potc 
ftate  hacc  faci^ 
6c  q uis  tilv  dedr 
hanc  poteftaiem  r 

24  Re'ponden- 
Jeuc  dixit  eis  in- 
terrogabo  vos  8 
ego  uncm  fermo 
nem:  quero  fi  d; 
xeri'is  m hi  8c 
ego  vobis  dican 
in  qua  poteliare 
hxc  facio. 


2$.  Baptifmus 
Joanms  unde  e 
rat  ? E carlo  , an. 
ex  homimbu1  - 
At  ill:  cogitabani 
inter  fedice.ii 


z6. Si  dixerimus, 
£ carlo,  diret  no- 
bis : quare  era< 
n ri  credid  fti 
illi.’S  amem  d> 
xerimus , ex  ho 
minibus  . timr 
mus  turbam  o - 
ties  en  m hab< 
bant  Joanne ■ 
Ccut  Prophe 
tarn. 


142.  ^ COMMENT.  IN  EVANGELISM 

nt>  ,8c  diffidcndo.  Grasce  eft  dijudicaveritis , id  eft, non 

difcreveritis  inter  opus  facile  ac  difficile  , quernadmodum diffidentes 
folent  , fed  aequaliter  Deum  borium  & omnipotdntem  fa&urum  con* 
Edatis  id  , quod  expedite  judicaveris : non  foLum  * defictdnea  facietis, 
id  quod  fcilicet  in  Ecu  fa&um  , * fid  & ft  wonti  huic  £Tc.  dequo  vide 
dida  Mitth.  4.  v.  iq. 

22,  * Et  omnia  qu&cumqu'e  petieritis  , nempe  fecundum  voltmtatem 
e jus  , uteft  1 .Joan.  9.  v.  14.  Inoratione  ; faepe  enim  fides  adhibendas 
etiam  pieces  , judlcat  ad  impetrandum.  Credentes  accipietis,  fide  fci- 
licet non  hsefitante.  Fides  enim .8c  fiducia  requirunttir. 

23.  * Et  accejferunt  ad  cum  P r incites  Sdt  er  dotum  : de  quibus  rfidum 
c.2.  * Etfeniores  populi,  id  eft,Jitdices  ejus  ac  Magiftratus.  Adduntaiii 
Scribas , id  eft,  legis  dudores,  adeoque  totum  concilium,  cui  in  Reli- 
gionem  6c  Civilia  erat  authoritas  penes  Judaeos,  ut  fciiicet  Jefum  tali 
pompa,numero,authontate  tcrrerent,  inquirentes  ex  eo,  * In  qua  po- 
teflate  hac facts  ? id  eft,  Qjia  authoritate,  ut  Graeceeft,  populum  do- 
ces  , verjditores  vidimarum  ejicis  , R gis  & Chrifti  voces  tibi  accla- 
mar.i  finis  } * Et  qui's  dedit  tibi  hanc  poteftatem  ? Tune  tibi  a teipfo  pri- 
vatim  arrogas,  an  de  caelo  data  eft  ? 8c c.  Nos  enim  penes  quos,  utpote 
legitimos  fucceffores  Moyfis , omnisin  Templum  vel  Religionem  8c 
dodrinam  authoritas  eft,  hanc  tibi  non  dedimus.  Quam  quasftionem 
ipfe  non  vult  folvere  , fed  ita  refpdndet,  ut  ipfimet  folvant,  interro- 
ganco:  *unum  fermo  at  m , id  eft  , unatn  rem  aliquam  feu  unurn  aliquod 
more  Hebraico  ; ubi  verbum  general  dime  pro  re  ufurpatur. 

25 . * Baptifmus  oannis  , fub  quotota  ejus  praedicatio  8c  fund:o 
inteiiigitur,  ficut  fub  Circumcifione  fubinde  totalex  , *unde  erat  ? E 
c&lc , an  ex  hotninibus  id  eft  , Q^i  is  ei  dederat  poteftatem  baptizandi , 
Deufne  immediate  de  ccelo  , an  homines  committendo,  vel  ipfe  ufur- 
pando  ? 

2 6.  * Si  dixerimus  e c&lo,  id  eft, quod  authoritate  divinitus  accepta 
officium  fuum  exercuerit  , * dicet  nobis : .quare  ergo  non  credidiftis  illif 
praedicanti  ac  teftificanti , me  efife  Filiu'm  Dei  8c  Cbriftum  , ut  patet 
Joan.  1.  *Si  autem  dixerimus , ex  hominitusfid  eft,  humanam  efte  adm- 
ventionem,&  confequenter  poteftatem  ufurpatam,  *timemus  turbam, 
id  eft-,  populum  gregatim  a Joanne  baptizatum.  Lucas  clarius  5 Vlebs 
univerfa  lapidabit  nos  , fcil.  tanquam  palarn  blafphemos.  *Omnes  enim 
habebant  founriem  ficut  Prophetam , id  eft  , tanquam  vere  Prophetam, 
cujus  authoritas  non  eft  ab  hominibus  , fed  immcdiatea  Deo.  Illud 
enim,  ficut,  non  eft  fimilitudinis , fed  veritatismota,  quod  Marcus  ex- 
preflit  3dicendo,  Omnes  enim  habebant  foamicm,quia  vere  Fropheta  ejfet: 

'■  • &c 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.  it,  245 

8c\L\\CfiSiCertifiwtProphetam  e/tf.Itaque  utrimque  conftri&i  perplexi~ 
tace  quxftionis  ac  difcriminis  vitae  amittendas  8c  veiitatis  confitendce, 

27.  * Dixerunt:  mfcimus,  nempe  id,q.  od  .pfis  etiam  fate  nti  bus  tot  us 

popuius  noverat,quod  ex  ore  Joannis  audiverant,  Joan,  i.v.3  2.  unde  xerun'inefcimus. 
niul.tis  modis  mentiuntur.  * Dico  vobis  & c.  id  eft,  Q^iemadmodum  vos  tec  ego  dtcovo- 
non  vultis  mihi  diferte  refpondere  de  poteftate  Joannis  , rta  nec  ego  sir-  TO  Pote“ 
vobis,  neq.ntia  p left  is,  de  mea.bed  ficut  lpii  m cogitatiombus  iuis  rei- 
pondcrar.tj  Joannis  authoritatemefle  a Deo,  ita  Ghr  ftus  8c  tacite  ip- 
fis  indicat  fuam  efte  a Deo  , infinuando  fcilicet , ea  fe  poteftate  hsec 
facere  , quam  Joannes  ei  prsedicatione  8c  teftificatione  fua  tribuerat. 

28.  * Quid  autem  vobis  videtur , de  hoc, quod  adjicio,  quod  non  po- 

teftis  dicere  vos  etiam  nefcire  , u.er  id  licet  * ex  duobus,iliis  fidis fecit  uomo  quid:.  17 

. r * r,  • j 1 • • > habebrt  duos  n* 

voluutatem  , leu  prcecepttfm  , * Patrts  , de  operando  m vinea  ? ].,os,  & a-ced^ns 

3 1.  *Dicunt  cl  : primus , quia  ill i veroa  tantum,non  fa<fta  defuerantjy^P 
alteri  vero  iadfca,  non  verba.  Qjtis  autem  non  maiit  verbis  negafi  (ibi 
id,  quod  pofcit,dummodo  quod  popofcerit  liat,quam  non  fieri, quod 
fpondetur  ut  fiat  > Cum  fa&i  effedtus  ex  defperatione  {it  gratior,  fpes 
autem  deftituta  plus  doleat.  Ex  hoc  autem  ipfo  ar&iffime  conciudit 
eos  Chriftus,*o«i4  public  ani&meretr  ices  &c. homines  antea  prae  caster  is 
in  utroque  fexu  vita  infames,  * precedent  vos,  Greece,  TrforiLyooatv  utA.oc;r 
prsLceduntvos  , id  eft  , vobis  , qui  religionem  profitemini , 8c  juftitiam 
verbis  promitdtis,  exemplum  8c  ducatu  n praebent,  ut  imitennni:  q.d. 

Si  prior  filius  fecit  voluntatem  Patris  , ergo  Publicani.de  meretrices 
eamfaciunt,  ante  nolendo  re&evivere,  poftea  poenitendo,  ex  employ 
que. vos  procedendo  ; vos  vero  nequaquam earn  fadtis.  Rationem 
explicat  verfus  fequens* 

3 2.  *Venit  enim  ad  vos  Joannes  in  via  juftitia  , fcilicet  incedens,id  eft, 
juftitiam  & poenitentiam  , praedicat  one  , converfatione  , totaque  vita 
irreprehenfibili  praefe  fer-ens  , ut  nihil  dubium  eiTepoiCt,  quin  miflus 
effeta  Deo  : * It  non  credidiftis  ei  obtemperando  ei,de  poenitentia,de 
Chrifto,de  regno  caelorum  annuntianti.  Credere  enim  medico, eft  ejus 
praecepta  fequi.  Sic  namque  * Pu1  licani  & meretrices  crediderunt  ei , 
mente  fcilicet , 8c  fa<ftis  fidei  confonis,  poenitentes,baptifmum  futci- 
pientes  , Chrifto  praedicato  adhaerentes  , regnum  propofitum  vifa&a 
rapientes.  *Vos  autem  videntes , hujufrriodt  pcenitentiam  Sc  vitae  corre- 
cftionemin  Publicahis  Sc  meretricibus,* Nec  pcenitentiam  habuifiis  pofled , 
ut  crederitis  ei,  hoc  eft.  non  eftis  faltem  eorum  exemplum  fecuti,quos 
praeceder^  debebat's,  fed  permanfiftis  obftinati  in  incredulitate.  Hinc 
patet  juxta  fcopum  Chrifti,per  frimum  filiummtelligi  Publicanos,  8C 
meretrices:  per  fecundum  vero  Scribas  & Pharif*os,ut  exprimit  Hil* 

can* 


5 mum,  at- 
dli  vade  ho~ 
die  , op^are  in 
vinea  mts  • 
z g.  llie  surem 
reipondcns  , ait: 
noio.  Poftea  au- 
r.em  poenitct)iia 
mo  u , abiir,  . 
30.  Ac  rdensau- 
•e.n  do  altemrn 
dixit  fimiliter.. 
At  il'c  re;pon- 
d ns , ait : eo,do- 
non  ivitV 
ex  duo- 
bus  fecir  volun- 
rarem  pairis'rDi- 
vunt  e;  : pritr-us. 
Dicir  ill  is  j Ojs-  : 
Amen  d’to  vo- 
. ntr a p ubli~ 
cani , Sc  mererri- 
e*  precedent 
vos  in  regnum 
De-. 

3 2 Venit  enim 
3d  vos  Joannes 
in  via  juftiti*  , 
^ non  credidi- 
ft:c  ei : publicani 
au  e^n  , & mere* 
trices  credide- 
nr  ei  : vos  au- 
rem  vidertesmec 
poc  ’ rent  am  ha- 
ouiftis  poftea  ur 
crederetis  ei. 


*44  COMMENT.'  IN  EVANGELltIM 

can.  21.  Illi  primo  noluerunt  operari  juftitiam,  fed  poftea  poenitenti^ 
dudi  funt ; hi  verbis  earn  prxtulerunt , fadtis  non  prxftiterunt.  Sed 
quiaifta  duo  hominum  genera  typus  fuerunt  Gentium  6c  Judxorum, 
hincper  frimum  filium  Gentes , per  fecundum  Judxos  magno  confenfu 
intelligunt  veteres,  Orig.  trad.18.  in  Matth.  Athan.  Difp.  cum  Ario 
in  Concil.Nlcxno,  Chryfoft.Theoph.  Author  oper  is  imperf.HieJrom 
hie  Sc  alii.  Gentes  eniin  accepta  natural!  lege  earn  fervare  noluerunt, 
fed  poftea  per  pxnitentiam  6c  Chrifti  fidem  fe  correxerunt:  Judaicus 
populus  magnified  fpondens  , Exodi  19.  v.  8.  Cuntta  qua  Locutus  eft 
DmintiSyf aciemu-Sy  in  vineam  non  ivit,  id  eft,  legem  non  obfervavit, 
fed  inluper  heredem  occidit,  quod  alias  parabola  ob  oculos  ponit,  ad 
plebem  quidem  loquens  , ut  ex  Luca  patet , fed  in  Pharifxos, 
j s. AUam  para-  33 .*Homo  crat  Paterfamilias.  Ifte  Deum  Patrem  fignificat,univerfx 

homo erar pater-  creaturx  velut  magnx  ramilix  maximxque  rationale  natura  Donn- 
tadt1  vinlam1^  num,benevolentia  patrem.*  Oui  flantavit  vineam.  Vineam  iftam  Iren. 
dcdit”ci  fe  ^*4xaP*7*  intelligit  humanum  genus  : fed  rediiis  Orig. trad.  18.  in 
inea  torcular,  & Matth. Hier.  Sc  alii,  populum  Judaicum,  de  quo  Ifaias  5.V.7.  Vine  a 
firaff.C&itioctaUvri cxercitmm  domus ifrzel  efi:  : quam  ex  jEgypto  fiivefcentem 
cam agricoiis, & tranftulit  Chanaam,  ut  eft  Pfalm.79.v.9.  Tunc  autem  earn  plantavit, 
Pi°fe"  quaado  ei  Beus  fui  notitiam  inferuit , ut  indicat  Aug.  ferm.  $ 9.  de 
verbis  Dom.c.2.  hoc  eft  quando  earn  in  formam  Ecclefix  redegit,  ut 
ferret  frudus  juftitix.  * Et  fepeni  circumdedit  ei , dum  earn  per  Ange- 
los Sc  homines  providentix  lux  cu-ftodia  Sc  munitione  vallavit;  quam 
mlnatur  fe  detradurum  , ut  fit  in  direptionem  Sc  conculcationem  , 
Ifaix  f.  v.  7.  * Fcdit  in  ea  tcrcular . Quod  alii  intelligunt  altare  , ho- 
locauftorum  fanguine  quad  mufto  redundans , alii  aliud  : non  ineptc 
intelligipoifet  Lex  urgens  6c  premens,  ut  unufquifque  frudum  edat. 
*Et  adificavit  turrim  , five  Tempi um  , ut  Hieron.  6c  Orig-  five  Jero- 
folymam  , ex  quorum  utroque  fpeculatores  ad  cuftodiam  vinex  pro- 
fpedabant , quod  officium  hie  maxime  indicatin'.  Quam  quam  for* 
taffe  per  turrim  ytorcuUr , a cfepem  nihil  aliud  velit , niti  Deum  omni- 
bus necefTariis  vineam  inftruxiffe  , nihilque  ultra  debuiffe  ei  facere  , 
quod  non  fecerit  , ut  indicatur  in  firniii  plane  parabola,  Ifa.  f . v.  4. 
*Et  locavit  earn , id  eft , non  dedit,  aut  vendidit,  aut  alienavit,  fed  gu- 
bernandam  Sc  excolendam  tradidit,  padus  fedaturum  fruduum  por- 
tionem, 6c  xternx  vitx  mercedem  * agricoiis,  Regibus  fcilicet,  Sacer- 
dotibus , Seri  bis,  feu  dodoribus,  judicibus  ,utquifque  eorum  juxta 
fundionem  fuam  vineam  excoleret.  * Et  peregre  yrofeftus  eft , quando 
fubftradis  illis  mirabilibus  prxfentiae  fux  fignis , t am  quam  abfenterra 
fe  geflit , qui  nufquam  aberat. 


34  xm 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  it.  145 

34.  * Cum  autemtempus  fruftuum  appropinquajfet.  Frudus  funt  vita  34  Cumaatenj 
bona,  juftitia,  & obedientia  mandatorum.  Tempus  reddendi  fuit  qui-  a^rPoplnqfuan'er» 
dern  Temper  , ex  quo  Lex  data  fuit , fed  maxime  poft  datos  populo 
Judices , Reges  ac  Duces  , quia  tunc  nulla  fuberat  excufatio.  * Jblifit  aCciperent  fra-, 
fervos  fuos , nempe  Prophetas , ut  Aug.  Term.  $9.  de  verbis  Dom.  3c  ft3uss  e^s;gricoIsB 
alii  confentiunt  : imo  ipfe  Chriftus  fatis  explicat,qui  mifit  illos,*  ut  apprehends  ^fer- 
fruttus  acciperent,  id  eft,eos  monendo  exigerent.  Ex  quibus  *alium  cc-  cecide?unr,ai!um 
eiderunt , ut  Jeremiam, cap. 20.  v.2.  Michaeam  3. Regum  22.V.  24, 

* Alitm  occiderunt,  ut  eundem  Jeremiam,  Ifaiam,  Ezechielem,&  aliosj  runt. 

*alium  lapidavertint , Zachariam  ft  limn  Jojadce  , 2.Faral.24.  v.20, 

3 6.  * iterum  mifit  alios  plures  prioribus : ut  haee  Dei  longanimitaseos 
adduceret  adpoenitentiam  , Sc  follicitudo  ad  offtcium.  Unde  Jerem.7.  res  prioribus  & 
v.  25.  Mift  ad  vos  omnes  fervos  meos Prophetas  per  diem  corf ir gens  dilu - miiYter,* iUis 
culo  ,&c.  * Et  fecerunt  illis  fimiUter  , de  quo  generatim  teftatur  S.  Ste- 
phanus  , Ador.  7.  v.  52 , Sc  Apoftolus  adHebr.  11.  v.  3 6.  3c  feqq, 

11.  * N ovifiime  atttem  , tanquam  Prophetarum  finem  , *tni[it  ad  ecs  3?*  Noviffime 

r,.  ' r • • . o • r r • r tp-  > h-  au,em  n»ht  ad 

filiutn  fuum  , unigenitum,  Seiplum  lignincat , ut  dinitinguat  a hins  eos  finum  fuum, 
adoptivis,  quos  fervos  vocaverat.  * V icons  , verebuntur  filium  me  am , id^  tu^dUummcum 
eft,aequitas  poftulat  ut  revereantur  : magis  enim  indicatum  yiiltoffi- 
cium  eorum,quam  rei  eventum.  Unde  Lucas  dixit ^forfit an  verebuntur ^ 
attribuens  Deo  id  , quod  homo  paterfamilias,  rerum  incertus,merito 
de  colonis  cogitafTet  ac  dixiffet  $ fictamen  > ut  funuleorum  libertas 
arbitrii  indicetur.  f 

38.  * AgricoU  dutem  videntes  filiutn , id  eft  , agnofcentes  eum  efle  w-Agricoizrj* 
filium, ex  teftimonio  fcilicet  Joannis,ex  ftgnis  mirabilibus,ut  Joan.  1 5 lfu^/^xerunt 
v.  24.  *Dixerunt  intrafe , id  eft,  in  animo  fuo,vel  eciam  inter  fe,unus  fe  f 
ad  alterum  ; hoc  enim  videtur  poftulare  colloquium  fequens  5 quod,  ocdda’museunv 
latius  prophetatur  Sc  pulchre  defcribitur  Sap.  2.  wii*.  ufque  ad  21.  heredfiaen^c^ 
prout  veteres  unanimiter  explicant : *Hic  efi  heres , Regni  fcilicet  Sc  ilis« 
dominii  in  populum  Ifrael ; heres , inquam  3 non  qui  patri  morienti 
fuccederet , fed  cum  vivente  Sc  regnum  donante  regnaret.  * Venite 
ccci  damns  am,  Quod  ab  eis  didum  efte  3c  conclufum  , pnseunte  Cat- 
pha,  teftatur  Joan.  cap.  11.  v.  idque  paucis  diebus  ante 

prolatara  hanc  parabolam.  *Et  habebimus  hereditatem  ejus  fid.  eft,iibere 
pro  arbitratu  noftro  dominabimur  in  populo  ejus,  liberati  ab  ejus  ex~ 
probratione,opprobriis,  Sc  ignominia.  Nam  caufae  occidendifuerunt3 
partim  afperitas  reprehenfionum  Chrifti , Sc  inde  nata  confufio  co- 
ram populo  , ut  indicatur  illo  Loco  Sap.  2.  partim  ambitio  libere  do- 
minandi  in  populo  , ut  infinuatur  Joan.  ir.v.  48.  ubi  timent , ne  a 
Romanisexpellantur  nempe  ft  intelligerent  alium  Regem  , Meftiam 
fci  1 i cet  e ffe  fufce  pt  urn  a J udaeis*  3 9 , * Et 


44 6 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

39.  Et  apprehtu  39'  * ^ dpprehcnfutn  cufti  ejecerunt  extra  vineam  ; proteftandopet 
hoc, quod  non agnofcerent  eum  effe  vine*  dominum  j * Etocciderunt, 
neam,  &.occide-  importunitate  extorquendo  a Romanis  mortis  fententiam.  Prsdicit 
itaque  hie  8c  mortem  , 8c  mortis  locum  : nam  extra  Jerufalem  , qus 
erat  vines  caput,  feu  , ut  Apoft.  ad  Heb.  13.  extra  portam  paffus 
eft  Dominus. 

ncrifdmJnus  4°*  * Cum  venerit  domwtts  vines,  , quid  facie  t agricAis  iUis  ? Eos 
viaea? , quid  fa-  ipiosacri  colas  heredicidas  , ad  qu os  loquebatur  , tacit  judices  , us 
aet  abmoh $ ii-  appareat  fententiae  squitas , fimili  plane  modo  , ut  in-  eadern  para- 
bola Ifais  5 . v , 3 . 

41.  Aiunt  iiliura  q.i.  "*  Adunt  iUi , Chrifto  eft  enim  dativus  : * Malos  male  perdet , 

&.S^nearo^uam  id  eft , malos  male  mul&atos  feu  malis  affedosperdet  : * .&  vineam 
[cifsbi  ufjeddan  5 fcilicet  reliquias  Ifrael , quibus  Gentes  inferentur,  nonex- 
ei  fruftnm  tem-  cidet , nec  donabit  aliis  ,fed  * locabit  aliis  agricolis  , id  eft  , regendam 
ponbus  tuis.  commit tet  aliis , Apoftolis  fcilicet  8c  fuccefforibus  eorum,  * Qui 
reddant  ei  fructum  temporibus  fuis , ftatutis  8c  opportunis , id  eft  , qui 
fic  excoiant  vineam  Dei , ut  uberes  bonorum  operum  frudus  ferat 
Deo  , ut  magis  indicatur  v.  43.  Porro  verba  ifta  tribuuntur  a Marco 
3c  Luca  ipft  Chrifto,  8c  e is  auditis  narrantur  Sacerdotesdixifle,  Abfit . 
Quare  ne  hsc  fibi  repugnare  videantur  , alterutrum  dicendum  eft  5 
vel  cum  Aug.  1.  2.  de  conf.  Evang.  c.  70.  quod  quidam  Sacerdotes 
refpondermt  hsc  verba,  quae  tamen  etiam  Chrifto  tribuantur;  quia 
Chriftus  eft  veritas  , cui  omnis  veritas  tribuenda  eft,  per  quemeum- 
quedicatur  : vel  facilius,ut  Chryf.  quod  primorefponderint  Sacerdo- 
tes  hsc  verba  , ut  Matth;  narrat  : deinde  Chriftus  ea  app.robaverit , 
ut  Martus  8c  Lucas  , fed  ita  tamen  , utiignificaret  fe  in  ipfos  Sacer- 
dotes  prsfentes  collimare  : quo  auditocontradixerint  Chrifto,  dicen- 
tes  , Abfit , fcilicet  ut  nos  juxta  parabolam  tuam  necem  heredi  pare- 
mus  , 8c  confequenter  nobis  ifta  contingant , ut  male  perdamur  , 
3c  vinea  a nobis  auferatur.  Quamvis  ergo  Matth. non  pofuerit,quod 
ifti  parabols  contradixerint , aperte  tamen  contradidionem  refpicit , 
dum  fubjungit  Jefum  illis  dixiffe  : 

42.  Dicit  iTlis  42.  * Xunquam  legiftis  in  Scriptitris.  Eft  enim  modus  refellendi  id  , 
?eg?ftVsn^saiFn'  quod  prsceiferat  tanquam  contrarium  , tit  obfervavit  Aug.  loco 
turis  > LaP:^n,cit.  Idem  namque  valet  atque  id  , quod  fignifican  tius  Lucas  dicit , 
?erunt  adifiran  Quid  eft  ergo  quod Jlriptum  eft  ? q.  d.  Si  vos  rede  dicitis  , Abfit , qualL  / 
non  effe't  Vt rum  id  , quod  dixi  in  parabola  : quid  ergo  dicit  Scriptiira 
a uom  ro  f.->  illius  Pfalmi , quern  de  Meffia  feriptum  canitis  ? *Lapidem\  quetnre - 
fa^fabfie  ’iK  frobaverunt  &dific  antes  , id  eft  , lapis  ille  , quern  archite&i , qui  prs- 
ocaiis  noftiis-  funt  aedificandae  Synagogx  ac  domui  Dei  , tanquam  ftrudursin- 

utilem 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap,u*  147 

inutilem  abjecerunt  , * Hicfatttis  eft  in  caput  anguli , id  eft,  cuput  an~ 
guli , quern  Paulus  ad  Ephef.2.v.2o.  uno  verbo  Graeco  vocat  a.xf>oyox~ 
tam,  id  eft  , fummum  angularem  , feu  in  extremo  & fupremo  an- 
gulo  pofitum  : quieft  praecipuus  inftru&ura  , utpote  continensto- 
tam  junduram  duorum  parietum  ; ficut  inferne  lapis  fundamentals, 
Itaque  hie  alio  fermone  par abolico  i idem  funt  sedificantes  , qui  in 
parabola  erant  agricolae  5 idem  aedificium,  quod  vinca  $ idem  lapis 
reprobatus  , qui  fifius  feu  heres  occifus  , ut  annotavit Hieronymus. 
iEdificantes  ergo  hoc  loco  funt  Sacerdotes  & Principespopuli  , ut 
exponitS.  Petrus  Ad.  4.  v.  11.  quia  docendo  regendoque  Synago- 
gamin  domum  Dei  asdificabant.  Qua  de  caufa  Sc  Apoftolus  fe/rf- 
pientem  arebitectum  vocat,  1.  ad  Cor.  3.  v.  10.  ipfum  vero  populum 
ibidem  vocat  Dei  agriculturam  ac  Dei  adificationem  , hoc  eft  juxta  has 
parabolas,  Dei  vineam  , Dei  domum.  Lapis  verb  dicitur  Chriftus  , 
propter  foliditatem  ac  firmitatem  feu  ftabilitatem,  quam  tribuit  Ec- 
clefiae  fuse  , tanquam  in  fundamento  ejus  pofitus , cui  tota  ftrudura 
innititur.  Vocatur  verb  angular  is,  propter  mdifTolubilem  junduram, 
quam  tribuit  aedificio.  In  angulo  cnim  ingentes  lapides  ponuntur , 
qui  utrumque  parictem  ex  diverfo  venientem  comple&anturSc  jun- 
gant.  Unde  per  hoc  indicatur  , Chriftum  in  uno  aedificio  fuo  jun&u- 
rum  duos  populos  dc  Circumcifione  Sc  praeputio  venientes,  id  eft,  ]u- 
©iaicum  Sc  Gentilem,  ut  Aug.  lib.  18.  de  verbis  Dorn. cap.  10.  Sc  alibi 
faepius , Sc  ab  omnibus  pene  veteribus  hujus  loci  Interpretibus  anno*- 
tatum  eft  , Orig.  Hilar.  Hieron.  Theophyl.  Sc  infinuatum  a Paulo, 
ad  Ephef.2.v.i4^&  15.  Caput  autem  anguli  dicitur  honoris  causa , ut 
©pponatur  hoc  reprobationi  ejus:  q.d.  quern  reprobarunt ipfi  5 tan- 
quam ineptiftimum  aedificio  fuo , biefaftus  eft • id  eft,  fiet,  phrafiPro- 
phetica  futura  tanquam  praeterita  vatinantium,  fummus  in  angulo,  id 
eft  , Dux  Sc  Caput  Ecclefiae  , Sc  quidem  ex  duobus  jam  populis  con- 
flatae  : *Dotnitio  , id  eft,  non  ab  hominibus/feu  hurnana  induftria  fed 
divina  ommpotentia.  Eft  enimtacita  oppofitio  Dei.,eligentis  ilium  la- 
pidem  in  caput  anguli , contra  homines  reprobantos , ut  dare  indica- 
tur 1.  Pet.  2.  v.  4.  * Factum  eft  iftud  , Graece  hie  St  Hebraice  in  Pfal. 
1 17.  legitur,F4#4  eft  b&c,&  eft  mirabilis  : fed  manfit  phrafis  in  Graeco 
ex  Hebraico  , ubi  carentes  neutro  ponurit  pro  eo  femininum  ; ficut 
quando  dicunt , Vnam  petti  a Demino  banc  requira.m  , id  eft,  unum. 
Fa&um  eft  ergo  iftud  a Domino  , quod  fcilicet  ill  e,  feu  Jefus  repro- 
batus , renirentibus  inimicis  fadus  fit  per  refurre&ionem  Princeps  Ec- 
clefiae  , Sc  quidem  ita , ut  duos  parietes  iftos  fub  fe  conjunxerit.  * Et 
eft  mirabile  in  octtlis  noftris , id  eft  , eft  nobis  mirabi  le  vifu  , feu  mira- 

u bile 

X--'  >£  “ 


43-Ideo  dico  vo- 
bis , quia  autere- 
tur  a vobis  reg- 
.r,umDei,& dabi-  % j 
rur  genti  facienti  tCue 
fraftus  ejus, 


148  COMMENT.  IN  EVANGELIUM-  > 

bile  videtur  nobis  •,  qui  adhaeremus  lapidi  illi  per  fidem  -.loquitur 
enim  Pfalmus  ex  perlona  crediturorum  tempore  Chrifti. 

4;.  * hieo  , quia  (cilice t juxta  Scripturam  iftam  , reprobando  lapi- 
dem  a ftrudura  veftra  ,•  impleturi  eftis  id  , quod  in  parabola  de  hae- 
vineae  occidendo attuli , * dico  vobis  omnibus,  tam  Principibus, 
ranquam  mali  totius  authoribus,quam  plebi  eis  adhaerenti,  * quia  au- 
feretur  a vobis  regnum  Dei  , ut  fcilicet  non  regnet  ampliiis  Deus  feu 
Chriftus  in  vobis  : id  eft,  fiet , utnonfitis  amplius  Synagoga  , pc- 
pulus  , 6c  hxreditas , 6c  regnum  ejus  , quern  reprobaftis.  * Et  dabitur , 
per  gratuitam  gratiam  , 6c  mifericordiam  , 6c  bonitatem  vocationis  , 
quam  erga  Gentes  peculiariter  praedicat  Apoftolus  ad  Rom.  1 y.  v.  9. 
6c  11.  * Genti  facienti  fruttus  ejus  , id  eft,  Gentibus  edituris  frudus  di- 
gnos  regno  Dei , nempe  frudus  juftitiae.  Itaque  praedicit  hie  repro- 
bationem  Judaeorum,  cum  ablatione  veri  cultus  Dei,  6c  Gentes  occa- 
lione  reprobationis  eorum  ad  fidem  6c  regnum  Dei  efle  vocandas  , ut 
clare  docet  Paulus  Ad.  13.  v. 46.  6c  latiusad  Rom.i  i.v. 25.6c  feqq. 
dcrir^'u^er  lap!-  44*  * ^ 9 Hl  £tctderit  fuper  lapidem  &c.  Certum  eft  , cadere  fuper 
dem  iftum,  con-  lapidem,  6c  lapidem  cadere  fuper  aliquem,  hie  diftingui,  6c  illud  minus, 
quem  vero  ceci-  hoc  majus  efTe,  Unde  diverfis  modis  hoc  exponitur.  Verifimilius  vi- 
derit , coracrct  detur  i<J } quod  dicunt  Chrjrf.  Horn. 96.  6c  Aug.  lib.  10.  qu.  Evang. 
4$.  Et  cum  audit  q.  3d.  \it  cadere  fuper  lapidetn  fit  offenders  feu  impingere  in  lapidem  , 
c^dotum'&pha.  adhuc in  terris  pofitum  , quemadmodum  ambulantes  folent , hoc  eft 
iif*i  parabolas  fcandali^ari  in  Cbrifio  , ut  eft  c.  1 1.  v.  6.  nam  hac  de  caufa  vocatus 
runt  quoJdc'ip.  eft  Chriftus  lapis  offenfionis  , & petra  fcandali  quod  fit , dum  Chriftus 
4^EtCqu*rentes ve^  non  ^ditur  , vel  creditus  deferitur  vel  male  vivendo  contemni- 
eum  tenere , ti-  tur  , ut  explicatur  optime  i.  Petri  cap.  2.  v.  3.  Qui  ergo  fic  offen- 
^uonTam^ra^  derit  in  lapidem  , * confringetur . Greece  tryvSActcS conquaffabitur  , 
Sbawm  eum  ^lcut^c  apqd  Luc  am  vertitur  , hoc  eft  lapidem  non  laedet,  fed  ipfemet 
ita  collidetur  , ut  non  quidem  penitus'intereat , fed  tamen  toto  cor- 
pore  afflidus  6c  qi  lafi  fradus  doleat.  * Super  quern  vero , pondere  fuo 
ex  alto  , * ceciderM , lapis ifte  , * conteret  eum  , Greece  Mxnifu , verrti - 
labit , id  eft , ita  ct  mteret  , ut  in  minutas  partes  in  auras  difpergatur , 
riullaque  reparatic  mis  fit  fpes,  Prima  igitur  parte  fignificatur  poena 
praefentis  vitae  , c jtiae  peccantes  in  Chriftum  fequitur  , live  in  animat 
five  in  corpore  : fiecunda  vero  poena  damnationis  futurae  , cum  lapis 
ille  de  caelo  fuper  rimpios  tota  mole  cafurus  eft.  Unde  aliqui  allufio- 
neni  ad  vafa  fldili  a fieri  putant , quae  fi.ceciderint  in  magnum  lapi- 
dem' , fratiguntur  • quidem  , ita  tamen  ut  nonftunquam  propter  magns 
fragmenta  aliquo  1 nodo  reparari  poflint : fin  lapis  in  ip  fa  ex  alto  ceci- 
derit , penitus  in  on  fiutifEmas  partes  eonteruntur*  . 

\j  A* 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  21.  249 

CAPUT  V1GESIMUM  SECUNDUM. 

x.  * Q Imilefattum  eft  regnum  c&lorum , feu  Ecclefia  , hoc  eft  , fimile  jJjJ* 

vj  quid  accidie  in  colligenda  ex  hominibus  Ecclefia, in  quaDeus  inparaboiis 

regnum  fuum  inchoat , utpofteacompleat , ac  fi  Rex  quifpiam  pa-  TsimiiTfahutn 
raret  nuptias  filio,ad  quas  propinqui  venire  detradarent  &c.  Rex  enim 
ifte  Deus  Pater  eft  , * qut  fecit  nuptias filio  fuo  , unigenito , uxorem  qui  fecit  nuptias 
ducenti.  Uxor  ifta  feu  Sponfa  eft  Ecclefia, juxta  Apoftolum  Ephef.5.  fl  10  lU0‘ 
v.25.  Sc  feqq.  8c  Apoc.  21.  v.  2.  Sc  9.  Unde  N«p/i<e non  fignificant 
hie  ipfam  matrimonialem  conjundionem,  vel  Incarnationem  Chrifti, 
per  quam  Ecclefia  ei  Sponfa  fada  eft,  fed  nuptiale  convivium,  fplen- 
didum,&magnificum,  unde  adipfum  dicuntur  homines  invitati.  Hoc 
autem  non  eft  aliud,nifi  ille  dodrinae,  Sacramentorum,  & gratiarum 
apparatus,  quo  Deus  tanquam  diverfis  ferculis  hominum  animas,  per 
fidem  fibi  copulatas  , pafeit , Sc  in  sternum  gaudiis  beat#  vitae  paftu- 
rus  eft. 

2.*Etmi(lt  fervos  fuos,  Toannem  Baptiftam:  imo  & ipfum  Chriftum  s.Efrmifitftrvos 

v-v  . 3 3 . r ■ r -r*  • I -1  ‘uos  vocare  tn- 

Dominum,  qui  rormam  lervi  accepit , * vocare  invitatos  aa  nuptias , id  ritatos  ad  r,up- 

eft,  ut  eos,  qui  jam  olim  invitati  fuerant  ad  nuptias , fuo  tempore  ce-  venir?  nolcbant 

lebrandas,  ad  diem  nuptiis  praefinitum  vocarent.  Invitati  illi  funt  Ju- 

daei , qui  jam  olim  per  Moyfem  Sc  Prophetas  de  tali  convivioMef- 

fiae  exhibendo  certiores  fadi , Sc  invitati  , Sc  ad  credendum  perfuafi 

fuerant.  Hi  ergo;  jam  jam  inftante  convivii  die,  vocati  funt  per  fer- 

vosillos , praedicantes , Poenitentiam  agite  , approfinquavit  enim  regnum 

c&lorum , ut  ad  convivium  venirent , id  eft  , ut  Ecclefiae  credendo  in 

Chriftum  infererentur.  Fit  allufio  ad  morem  humanum,.  quo,decreto 

jam  matrimonio  , futurae  nupttae  confanguineis  plerumque  denun- 

tiantur , fed  fic  tamen,ut  cum  dies  inftat,denuo  vocentur.ut  ad  pr ae- 

ftitutam  veniant.  * Et  nolebant  venire  , id  eft , noluerunt  in  Chriftum 

credere  , Ecclefiae  ejus  inferi , <Sc  participes  convivii  fieri. 

4.  * Iterum , feme!  jam  contemptus , * mifit , poft  mortem  ac  refur-  4.  iterum  mi& 
redionem  Filii  fui , * alios  fervos  Apoftolos  duodecim,  Paulum,  Bar-  len^dkUeinti' 
nabam,  Stephanum,  Sc  alios,  qui  praeferiptis  verbis  base  denuntiarent  *atIS : e<*epran- 

. / ..  n . • 1 1 • 1 v • dfum  ffleumpa. 

invitatis : * Ecce  francium  paravi , id  eit,non  jam  dies  prandu  nupttalis  ravi,raUri 
inftat , fed  advenit , Sc  omnia  omnino  ad  refedionem  mentis  in  hac  & omn;Ypafara^ 
vita  necefiaria  praeparata  funt.  Prandium  enim  fpiritualia  vitae  prae-  venire  ad  nuptias 
fentis  bgna  refpicit,  coena  vero  futurae  gaudia,  de  qua  Lucae  14.  Hac 
ergo  praedicatione  jubet  Rex  , Sc  quidem  ultimo  , annuntiari  Judaeis’ 

Mefiiam,  agnum  fine  macula,  jam  effe  mortuum,  crucifixum,  refur- 
rexifle  , Sc  adepulandum  propofitum , omniaque  jam  confummata 

I i 2 clfe 


M0  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

e(te  qu#  ad  pieniffimam  redemptionem,  falutem  , Sc  refedionem  de* 
fiderantur  ; hoc  enim  per  tauros  Sc  altilia  videtar  fignificari.  Q 1am- 
quam  iigillatim  Chriftus  per  taurum  fignificari  poffit,ad  eximendam 
famem  , 5c  ad  {uftentationem  rudiorum  , ut  robufti  fiant  • idem  vero 
per  altilia , ad  pr#bendas  dilitias  fuhlimis  contemplations  fpirituali- 
bus.  *Venite  ad  nuptias , id  eft  , nihil  jam  fupereft,  nifi  ut  veniatis  , Sc 
menfce  accum  bentes  , convivii  illiusmagnifici  honore , delitiis , gau- 
diis  ,reipfa  perfruamini , credendo  in  Chriftum. 
s .mi autem  ne-  ^ . * lUi  autem,  aliis  rebus  occupati  Sc  pr#pediti , * neclcxerunt  feu 

erunt, alius  in vii.  non  curarunt  venire, Sc  Evangelic#  ventati  credere,  * & abierunt , ad 
vcToid^egotia-  ^ua  quifque  negotia  , nempe  * alius  in  villam  fuam  , alius  vero  ad  ne- 
tionem  fuam : gotiationem  fuam  , diverfis  fcilicet  terrenarum  rerum  amoribus , ftudiis 

ac  lucris  abftradi*. 

Reliqui  vero  6,  * Reliqui  verb  longe  magis  impii  Sc  ingrati  humaniffim#  invita- 
c^us^&contume-  tioni  ad  inaeftimabilem  tanti  convivii  felicitatem,  *tenu  erunt  fervos  e) us 
deiunrea°S°Cci  &Ct  Prout  *n  Adibus  Apoftolorum  de  Jacobi  ScStephani  occifione , 
Sc  Pauli , aliorumque  contumeliis  narratur. 

7.  Rex  autem  7.  * Rex  autem  cum  audijffet , tantum  contemptum  grati# , fervorum 
SsmeftU:d&miffis  contumeliam  ac  c#dem,  * iratus  eft , id  eft,  ultionem  tandem  decrevit, 
-rcirr^uris,  poft  tantamicilicet  diflimulationem  , * & miftis  exercitibus  fuis , (Ro- 
B3s  iiios,  & civi-  manos  intelligit  fubTitio  Sc  Vefpafiano)  *perdiditbomicidas  illos, gla- 
fwcMdit.°rUra  ^i°  , fame  , Sc  pefte  : ufque  adeo , ut  Jofephus  lib.7.  de  bello  Judaico 
cap,  17.  teftis  fit , periifle  fola  ultima  Jerofoly in#  obfidione  undicies 
centenamillia,pr#ter  innumeras  clades,quibus  Sc  ante  Sc  poftea  alibi 
affedi  funt.  Quamvis  autem  textus  hoc  fadum  dicat  propter  c#fos 
fervos  Regis , non  negat  tamen  ipfius  Chrifti  occifionem  pr#cipuam 
fuifie  caufam.  * Et  civitatem  illorum  fuccendit : quod  ad  litteram  etiam- 
contigifle  idem  Jofephus  eodem  libroteftatur. 

%: Tune  ait  fcrvis  8.  * Tunc  ait  fervis  fuis  : non  poft  perditas  homicidas  , fuccen- 

dem  paral^funt^  famque  civitatem  , fed  tunc,  cum  pervicaciter  ad  nuptias  venire,  feu 
e'an^no^fue1  Chrifti  fidem  recipere  detredarent.  * Nuptiaquidemparau  funt ; du- 
cuntdigRi.  rat  enimac  celebratur  nuptiale  iftud  prandium  a morte  Chrifti  ufque 
ad  vefperammundi , quando  #terna  coena  incipiet : * Sed  qtti  invitati 
erant , nonfuerutit  digni.  Plus  fignificat , quam  dicit , nempe  Jud#os 
non  tantum  non  fuiffe  dignos  nuptiis  , fed  per  tantam  pervicaciam  , 
ingratitudinem.  Sc  impietatem  etiam  indignos ; non  ita  Gentes.  Hinc 
ergo  , ut  Apoft.  ad  Rom,  u.  v.  i i.Jud#orum delido falusfada  eft 
.Gentibus  , quia  cum  fe  judicaffent  indignos  seterna  vita  , Sc  nuptiis 
iftis,  pr#dicatores  ad  Gentes  converfi  funt , Ad.  13.  v.  46.  utquf 
nunquam  invitati  fuerant , in  Chriftum  credendo  , ad  nuptias  veni- 
r.&nt  3 hoc  eft  eaim  , quod  addit  * 9 *Itt 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.ii.  tfi 

9.  * Ite  ergo  ad  exitusviarum , id  eft  , quia  Judaei  venire  nolunt , P.iteergoadr£ 
percurrite  omnes  vias  , ufqtie  ad  omnes  earum  angulos  , atque  exi-  qu5ofcumque’nt 
tus  , id  eft  , per  univerfum  mundum  omnibus  Gentibus  ufque  in  fi~  venemis,  vocate 
nes  orbis  terrac  , predicate  Evangelium.  * Et  quofcumque  inveneritis , a nuptja*' 
vocate  adnuptias , nemine  cujufcumque  conditions,  quantumvis  bar- 

baro  exclufo  : nempe  ut  zelotfpia  ftimulati  Judaei,  aegrcferendo  fibi 
faiutem  a barbaris  praeripi , convertantur. 

10.  * Et  evrefci  conwegaverunt  omnes  , id  eft  , ex  omni  hominum  t0  ^tegreffiftf- 

r6J  _ , . A 0 1 0 . 0VI  eJus  m v,afi 

genere  , leu  ex  omni  triou  , 8c  lingua  , cxpopulo  , 8c  natione  r 8c  corgrcgavcrunt 
fexu  , 8c  profefiione  , * malos  & boms : non  qui  fe  malos  perfevera- 


turos  profiterentur  $ fed  malos , five  qui  laterent , dum  ingrediendo ■&  bonos  :&  «^« 
probiatem  fimularent ; bonos  autem  , qui  faeculo  uti  verbis , ita  8c 
fadfcis  renuntiabant  : five  malos  8c  bonos  , quo  fcilicet  jam  addu&i  ad 
nuptiasmali  8c  boni  apparerent  : five  denique  malos  8c  botios  di&um 
$ft  fecundumquandam  humanam  converfationem  , in  qua  etiamii  , 
qui  nondum  crediderunt,vei  laudari  vel  vituperari  folent : quas  inter- 
pretationes  dat  Aug*  lib.  de  fide  8c  operib.c.  17.  Nemo  enimproprle 
loquendo  bonus  eft  ante  fidem.  * Et  impleta  funt  nuptia  , locus  fcilicet 
nuptialis , feu  , ut  Syrus , domus  convivii , * difcumbentium  : q.  d.  Ita 
non  perierunt  impenfae  convivii , 8c  mortis  Chrifti , propter  Judaeos 
venire  detredantes ; fed  multo  pluribus  addudis,  domus,  hoc  eft  Ec- 
clefia  , impleta  eft.  Nam  ut  Apoft.  ad  Rom.  11.  delidumeorura 
divitiae  funt  mundi , 8c  diminutio  eorum  divitiae  gentium  , 

11.  * Intravit  autem  Rex  , convivii  ccenaculum  , * ut  videret  ,feu  xr.  i»rnvit3c- 
fpedaret  , * difcumbentes  , convivas  , utrum  fcilicet  omnia  digne  Jerdif^umbenlcs 
tantis  nuptiis,  tanto  Sponfo  8c  Sponsa  agerentur.  Significatur  autem  &vidic  ibi  h°®.io 

•r  • Cw  . . T • i*  ••  r • r l Alii  ri  • r -r  nerD  non  veftl- 

vilitatio  Dei , in  die  judicii  racienda.  Addit  hoc,  ne  libi  unufquilque  tum  veftc  nu^- 
ex  gentilibus  fatis  effe  putaret , quod  vocatus  venire  voluiffet , tuh 
etiamfi  indigne  fe  gereret  vocatione  fu4.  Etvidit  ibi  hominem3  id  eft  > 
unum  quemdam  , * non  indutmn  vefie  nuptiali , id  eft-,  decente  nup- 
tias , 8c  feftum  diem  : lacera  enim  &fordida  vefte  dehoneftari  folent 
nuptiae  , 8c  Sponfus  contemni.  Hanc  veftem  parabolice  Calvinus  in- 
telligit  fidem  ; fed  male,  quia  per  earn  ad  nuptias  Venerat-  Aug.l.22. 
contra  Fauftum  cap.  19.  gloriam  Sponfi  , quam  quifque , non  fuam, 
quaerere  debet.  Quid  hoc  fit,exponitipfe  lib,  ad  Donatiftas  poft  Col- 
lat.  cap.  20.  & latius  quodam  Sermone  de  nuptiis  in  Appendice,vide- 
licet  fiditfima  Sponfi  Chrifti  chari tas.  Veftis  enim  nuptialis  accipitur 
in  honorem  conjun&ionis  Sponfi  & Sponfas  * ac  talis  eft  , inquit , ut 
earn  non  habeant,  nifi  boni,  in  conviviorelinquendi.  Quae  fane  veftis 
fola  charitas  eft, qua  maxime  Sponfus  hoaoraturi  8c  hie  eft  commu- 
nis* 


' 12.  Et  ait  illi : 
amice,  quoroodo 
hue  intrafti  non 
habens  veftem 
fjptialem  ? At 
ifle  obmtmr. 


zfz  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nis  antiquorum  fenfus 3 Gregorii , Ambrofii , Sc  aliorum.  Nam  quod 
Chryfoft.hanc  exponit  efTe  vitam  immaculatam/eu  virtutibus  fplen- 
didam  , a peccatorum  fordibus  alienam  j Author  imperf.  & Hieron. 
opera  bona  feu  novi  hominis  ; Hilarius  candorem  habitus  cseleftis  Sc 
Spiritus  fandi  gloriam  ; in  idem  prorfus  redeunt : charitas  enim  fine 
iliis  efTe  non  poteft  • nec  ilia  fine  charitate. 

12.  *£t  ait  illi ; Amice.  Amicumvocai.,  quia  ad  nuptias  amico  animo 
invitatus  fuerat , inquit  Hieron.  Sc  utzelo  juftitiae  3 non  autem  odio 
le  increpari  intelligeret.  * Otwmodo  hue  intrafli 3 id  eft , qira  fronte  Sc 
audacia  te  in  tantas  nuptias  intrufifti , Sc  cumcaeteris  verlaris , * non 
habens  veftemnuptialem  3 id  eft  , legibus  nuptiarum  requifitam  , quse 
in  Sponfi  Sc  Sponfas  gloriam  cedat  ? Arguitur  autem  in  eo  folus  de- 
fedus  charitatis  3 tametfi  de  caetero  fe  modefte  gefliftet 3 neque  con- 
vivas  perturbaflet.  Quod  ergo  judicium  eorum  erlt  3 qui  fordide  Sc 
flagitiose  vivunt  3 omniaque  tumultibus  mifeent  3 quibus  convivas 
in  Ecclefia  perturbent  > * At  illeol  tumult  3 quiaubi  veritas  ipfa  judex 
erit  3 ceffablt  omnis  excufatio  3 palliatio  ac  defenfio.  Unde  3 iilo  per 
ipfum  filentium  fe  condemnante  3 

tj.  Tunc  disit  13.  *Dixit  rex  minifiris,  juftitiae  fuse, Angelis  fcilicet  *ligatis  tnani - 
ga tis^manibus  & bus  3ne  fe  defendere  queat  3 * & yedibus  3 ne  fugere : quibus  fignificat 
pedibus ejus.mit  inevitabilem  ejus  pcenam  abfque  ulla  fpe  liberationis , aut  praefidio 
defenfionis,  *tnittite  eum>  Graeco  opctTe,  ejicite 3 fcilicet  foras  ex  nuptiis 
Sc  ex  coetu  Sandorum  , qui  charitate  velut  vefte  immaculata  amidi 
funt,  * intenebras  exterior es  ,-carcereminferni : de  quibus  tenebris  Sc 
ftridore  Sc  Hetu  vide  didain  cap.  8.  v.  12.  Delabitur  hie  Chriftus 
a cortice  parabolae  ad  rem  iignificatam^in  quam  collimans  etiam  mox 
concludit : 

14.  * Multi  enim  funt  vocati  3 ad  nuptias  Filii  Dei  3 ad  confortium 
regni  caelorum:  fub  quibus  vocatis  comprehendit  etiam  invitatos  vo- 
catofque  ,qui  venire  detredaverant  3 fcilicet  Judaeos,  maxime  tamen 
eos , qui  venerant  quidem  3 fed  veftis , id  eft  , probae  converfationis 
defedu  ejedi  fuerant.  * Fauci  vero  elecli , a Deo3  ut  in  ccena  aeterna, 
ad  quam  ex  prandio  nuptialiperducendi  funt,  falutepotiantur.  Tan- 
git  enim  radicem  primam,  ex  qua  oritur  diverfitas,  ut  vocati  vel  ve- 
niant  3 vel  deccnti  vefte  nuptiali  induantur  3 vel  in  ea  perfeverent , ne 
convivio  ejiciantur.  Ex  hoc  autem  , quod  unus  tantum  ejedus  dici- 
tur,  multique  remanferunt  in  convivio,  cum  tamen  econtrario  multi 
dicantur  vocati,  Sc  pauci  eledi : concludit  Aug.  ferm.  cit.  Sc  lib.de 
geftis  Pelagiicap.  3.  per  ejedum  parabolice  fignificari  univerfum 
malorum  c actum , qui  in  Ecclefia  bonis  permixti  vivunt  3 Sc  multitu.- 


tite  eum  in  terc- 
bras  cxreriores  : 
ibi  erit  fietus , & 
ftridcidentmm. 


14.  Muki  enim 
funt  vocati. pauci 
veto  elefti. 


dinefua  eledos  longe  fuperant. 


i 


Tunc 


SEGUNDU.M  MATTHiEUM.  Cap.ii.  if? 

15 . * Tunc  , cum  irritari  eflent  tot  parabolis  Pharifaei,  prae  ceteris  15  .Tuncabeun- 
infenfi  Chrifto,  * confiuum  inierunt , ut  caperent  eum  infermone  : Graece  ^Lmin^/umuc 
naydiuauoiv , wt  illaquearcnt , feu  verbis  velut  laqueo  caperent , ut , caperent  eum  in 
quern  vi  non  audebant  capere  , operibus  tamen  videbant  irreprehenfi-  uraonc' 
bilem,  ipfi  jam  toties  fuis  verbis  capti,  vicifiimpropofita  captiosa  quas- 

ftione  eum  verbis  in  periculum  adducerent. 

16.  * Et  mittunt  ei  difcipulos  fuos , quafi  ipfi  ignotos  , quos  tamen  ns.EtmimuneS 
ipfos  fuifie  Pharifaeos  notat  Marcus.  * Cum  Herodianis.  Gentiles  cimPHerod?anL 
eos  fuifie  fentit  Au&or  operis  imperf.  Chryloft,  vero&  Hier.  mi-  dkentes.*  Magi- 
litesHorodis  : Thecphyl.  eos,  qui  Herodem  Chriftum  putarent.  verax esT&vlam 
Venfimile  eft  fuifie  Herodis  , non  primi  illius,  fed  filii  ejus  Tetrar- 

ehae , qui  Antipas  didus  eft  , domefticos.  Ille  enim  tempore  paflio-  tibi  cura  de  aii- 
nis  Chrifti  jam  inftantis  erat  Jerofolymis , Lucae  23.  v.  7.  Unde  Sy-  Jefpids^perV^ 
xus  vertit , Cum  iis  , qui  in  domo  Herodis , feu  cum  domefticis  Herodis  , namhominum, 
8c  Evangelium  Hebraeum  Eliae  Hutteri  8c  aliorum  legit , cum  fervis 
Herodis.  Herodes  enim  Magnus  impense  faverat  Romanorum  tribu- 
tis  , qui  bus  olim  praefuerat  quern  8c  filium  ejus  imitatum  fuifie  non 
eft  dubium.  Pharifsei  contra  favebant  Judaicae  libertati  , 8c  Herodis 
erant  adverfarii.  Teftis  eft  enim  Jofephus  18.  Antiquit  c.  2.  fuifie 
quofdam  ex  Juda  Galilaeo  ortos  , fed  eadem  plane  cum  Pharifaeis 
fentientes  , qui  neminem  praeter  Deum  Dominum  ac  Principem  ha- 
beri  aut  nominari  vellent  ,adeoque  Romanis  ac  tributis  erant  infen- 
fifiimi.  * Dicentes  , Graece  redus  cafus  eft  : undeSyrus  , Et  dicUnt  et7 
fcilicet  Pharifaei  , per  os  difcipulorum.  Quo  indicatur  , prseferiptis 
verbis  quaeftionema  Pharifaeis  mittentibus  fuifie  propofitam.  *Magi~ 
fter,fcinms  quia  verax  es , id  eft  quod  amas  veritatem,  nec  fblum  amas 
in  te  , fed  etiam  alios.  * ViamDei  inveritate  doces  , id  eft  , fincere  , 
abfque  fuco  8c  refpedu  viam  , quam  Deus  ab  hominibus  ambulari 
cupit,hoceft,  quid  Deus  velit  fieri , & non  fieri.  *Etnonefttibi 
curade  aliquo  , id  eft  non  curas  quemquam,  quo  minus  liberrime  abf- 
que odio  , aut  metu,  aut  gratia  veritatem  dicas.  Veracitas  enim  red- 
dithominem  incommutabili  veritati  fimilem  : veritas  autem  nemi- 
nem curat , palpat , aut  metuit.  * Now  enim  reft  ids  perfonam  homimmi 
Marcus  , Now  vides  in  faciem  bomimm . Utrumque  Lucas  breviter  ex- 
plicat , dicendo , Now  accipis  perfonam  , hoc  eft  , folius  caufte  merits 
intueris  , nihil  curans  quafcumque  extraneas  perfonarum  conditio- 
nes  , ad  caufam  non  pertinentes  , divitias , honores  , potentiam , See. 

Veriflima  eft  ifta  finceri  Do&oris  , maximeque  Chrifti , laus  , nullo 
hominum  refpe&u  , gratia,  aut  metu  ab  officio  8c  libertate  afferendas-  i 

veritatis  defle&ere*  Sed  in  Pharifaeis  erat  ifta  peftilentiflima  adulatio. 


tU  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

CO  tcndcns  , ut  Chryfoft.  notat , ut  Chriftum  in  Parent , 8c  audacem 
redderent  , atque  ita  in  ancipiti  conftitutus  aliquid  diceret,  vel  con- 
tra religionem  3c  libertatem  Judaicam,ut  fie  Phari&i  prsefenteseuin 
plebi  invifum  redderent  ; vel  contra  praefentem  Reipub.  datum  , ut 
fie  eum  Herodiani  comprehenderent  , & apud  praefidem  Pilatum  ac- 
cufarent : nam  de  hac  ipfa  tributi  caufa  apud  Pilatum  mentittfunt, 
Lucce  c.  23.  v.  2.  Et  hoc  eft  , quod  Lucas  aperte  dicit  , eos  fuifle 
infidiatores,  qui/e  juftos  fimularent  , quaeftionemque  propofuifle  , 
ut  traderent  ilium  principatui  & poteftati  Praefidis. 

I7*  Q.uandoquidem  igitur  tarn  incorruptus  fis  Dodor  veritatis , 
, licet  cen-  * Die  nobis  : Quid  tibi  videtur  , de  hujus  quaeftionis  verirate,  quae  con- 
an^non  ? Ca^arj>  fcientiam  noftram  torquet  Sc  perplexam  facit  ? * Licet  cenfum  dare 
Cafari  , an  non  ? Salva  fcilicet  religione  3c  abfque  offenfa  Dei.  Pom- 
peius  enim  primo  univerfam  Judaeam  vedigabilem  populo  Romano 
tecerat  : deinde  Auguftus  cum  circa  tempus  nafcentis  Chrifti  toti 
nationi  cenfum  feu  tributum  annuum  impofuiiFet , Judas  Galilaeug 
hoc  indignum  ratus  , populum  adrebellionem  incitaverat , ut  multis 
locis  indicat  Jofephus  3c  Gamaliel  Ador.  y.  v.  37.  Hinc  orta  quae- 
ftio  , tempore  Chrifti  maxime  controverfa , Utrum  liceret  tributum 
Caefarifolvere  ? Pars  affirmativa  tenebatur  ab  Herode  3c  Herodianis, 
3c  Romanorum  fautoribus : negativa  a Juda  Galilaeo , atque  ejus  dif- 
cipulis , 3c  maxime  grata  erat  populo  ac  Pharifasis. 

*8-  * Mtemjefui  nequitia  eorum  , id  eft , fraudulenta  hypo- 

na  eorum  ait : crifi  , * ait  : Quid  me  tent  at  is , feu  experiri  fcientiam  meam  cupitis 
Jypociit«TUtlS  * hypocrita  ? Aliud  enim  voce  , aliud  opere  proferebant : nam  bene- 
volentiam  erga  jelum , magnam  aeftimationem  ejus , ftudium  veritatis 
& juftiti#  Sc  religionis  fimulabant , cum  nihil  eorum  eflet  ipfis  cordi. 
ij.oftenditemi-  jq  * oU'endite  mihinutnifma  cenfus  , id  eft,  fpeciem  monetae,  qua 
fas.  At  iin  obtu-  cerfus  Judaeis  imperan  iolitus  a Romanis , loivi  debet.  Conttat  emm 
Icivsa  ei dccaciu.  ex  Lampridio,  morisfuiffe  Romanis  Imperatoribus,  ut  numif- 

mata  , pro  ratione  tributi  vel  cenfus  magna  vel  parva  conderentur. 

* At  illi  obtulerunt  ei  denarium  : quod  fuit  numifma  Romanum  j intel- 
git  autem  argenteum.  Teftatur  enim  Sc  miratur  Plin.  I.23.  c.3.  po- 
pulum  Romanum  vidis  Gentibusin  tribu to  Temper  argentum  impe- 
raffe,  non  aurum.  Putatur  autem  hicfuifle  Denarius  minor,  unius 
Atticae  drachmas  pondere , hoc  eft  valoris  circiter  Regalis  Hifpanici, 
quiolim  quinque  , nunc  fex  ftuferos  valet.  Cum  autem  conftet  ex 
cap.  17.  v.ult.  Cenfum  ilium  fuiffe  didrachmum,  hinc  fequi  videtur, 
eum  vel  denario  duplicato  debuiflc  ab  omnibus  folvi , vel  certe  pro 
jfeAtione  facultatum  uniufcujufque , uno  vel  duobus. 

20.  * ft 


20. 


nurntni  imagine  Principis  , 

C multis  Uripiio  ? 


SECUNDUM  MATTHAUM.  Cm\  11. 

Et  ait  illis  : cujus  eft  imago  luc>  & fiiperflriptio  ? Nam  ut  nunc,  20.Ec  ait  iiiisjei 
ica  Sc  olim  tempore  Chrifti , fign 

vei  Reipublics  Sc  chara&eribus  limbum  -ambientibus  , ut  ex 
vetuftis  nummis  conftat.  Quamvis  initio  apud  Romanos  pecude,unde 
pecunia  didta,  fignarentur-  deinde  aliis  notis/Jano,  bigis,  q uadrigis , 
victoria, Sec.  ut  videre  licet  apud  Piin.  loc.cit.  Interrogat  haec  Chri- 
ftus,non  quoa  ignoraret,  fed  partim  utex  propriis  eorum  verbis  quae- 
ftionem  folveret,  partim  ut  fignificaret  non  fibi  terrena  effe  curse  ,(ed 
cxleftia. 

21.  * Dicunt  ei : C&faris , verifimillter  Tiberii , utpote  jam  deci-  zr  Dkunt  ei: 
mumodavum  , imperantis  annum.  * Tunc  ait : Reddite  ergo  qua  funt  nns^eddTre^rgo 
CaCaris , CaCari.  Qaibus  verbis  tacite  fignificatum  efife  a Domino  pie-  qus  rumCafan?, 

. • <i  *i  1 1 /r*  r • ' ■ • 1 «•  ••  Csiari  , & qua; 

nque  volant,  tributum  liiud  eile  Caelan,tn  recognitionem  dominn,  fun t Dei , Deo, 
folvenium  , utpote  cuife  fubje&os  ufu  numifmatis'ejus  profiteren- 
tur.  Sed  merito  dubites,  utrum  hoefequatur  : nam  Sc  Abraham  Gen. 

23.  v.  1 6.  ufus  eft  moneta  publica  ,fcilicet  Hethaeorum  , inter  quos 
vivebat , quibus  tamen  non  erat  fubje&us  : Sc  Judxos  verifimile  eft 
pecunia  GrxcaSc  Romana  , propter  commereii  commoditatem  ante 
fubje&ionem  , effe  ufos  • Sc  tyrannis  etiam  cenfus  ,qui  nondebetur, 
folvi  folet.  Itaque  verifimile  eft,  Chriftum  , ficutancipiti  Sc  lubrica 
quxftione  pulfatus  fuerat,ita  Sc  lubrice  atque  ambidextre  refpondiffe, 
ut  nihil  decideret , fed  eos  incertos  relinqueret , quid  Caefari  deberet 
folvi,  an  cenTus,  an  honor,  an  obedientia  ? Sicuteos  etiam  de  folven- 
dis  Deo  incertos  reliquit , cum  dicit , * & qua  fnt  Dei  , Deo.  Hoc  ta- 
men duabus  de  caufis  adjecit : primo  , ut  indicaret , quod  etfi  , quae 
funt  Caefiris , Caefari.folverentur  , neminem  ex  eo  impediri  , quin 
reddat  ea  , quae  funt  Dei  , Deo  , ut  Origenes : illud  enim  pauperio- 
rem  forfan  redclet , non  tamen  impium.  Ita  docens,  nihil  obftare  re- 


li 


aoni  , ficut  ipfi  pufabant 


, quo  minus , falvapretate.  Sc  Caefari  pa- 
pfum  fpedabant,  fcilicet  terrenis, Sc  fimul  Deo 


rereturin  11s, quae  ad  i] 

in  rebus  divinis.  Secundo  , ut  fimul  eorum  negligentiam  perftrin- 
ge:et,in  iis  folvendis,  quae  (unt  Deo,obedientia,  fcilicet  mandatorum 
ejus:  q.  d.  De  folvendis  debitis  Caefari  , avaritia  ftimulante , eftis 
anxii , cum  de  folvendis  debitis  Deo  nihil  curetis : hoc  oportet  fa- 
cere  , Sc  illud  non  om'ttere  , cum  res  poftulat. 

2-2.  * Et  audientes  unit  at  i funt , refponfum  , tarn  cautum  , in  quo  ^rafiVunf&^e 
nihil  reperiri  poffet,quo  vel  in  populi  vel  in  Qefaris  offenfam  cade-  Kaoeoabierunt. 
ret,  ut  Iperaverant.  Lucas  hoc  ex prunit , Etnon  potcrant  verbttm  e]its  ceOerumadeum 
retfehendere  coram  flebe.  ■ cumn?n X 

23,  * Inilh)  die  accefTcrunt  ad  eum  Sadducai.  De  Jiacfeda  diximus  funeftionem , ss 

K k alibi, 


24'Di^ntes:Mc- 
gifter  Muytos  di 
xic : Si  quis  mor* 
tuus  fuenr  nor 
habcns  filium.ir 
ducat  frater  e<u 
exorem  itius,  & 
futci'ct  femen 
fratri  fuo. 

2S-Erant  autcn. 
•pud  nos  feprem 
fratjes:&  primus 
axore  ducfta  de 
fun<ftuseft:&non 
liabens  femen  , 
Teliquit  tixorero 
fuam  fratri  fuo. 

26.  Similiter  e- 
cundus  &terriu% 
« quead  feptimu 

27.  Nov  ffime 
autem  omnium 
& mulier  defun 

a eft. 

2 8.  In  refurre<fb'o 
ue  ergo  cujus  erir 
de  feptem  uxor  } 
omnes  enim  ha- 
buerunteam.  * 
29.  Refnondens 
autem  Jefus 
illis : erratis.nef- 
cienres  Scriptu- 
las,  neque  virtu* 
tem  DeL 


?o.  In  refurre- 
&ione  enim",  ne- 
<3ue  nubent , ne 
qu«  nubentur : 
fed  erunr  ficut  an 
&eli  Dei  in  carlo. 


COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

alibi  , ficut  Sc  de  Lege  fufditantium  femen  , id  eft  , filium  Sc  pofteri- 
tateni  fr  >tr,id  eft, proximo  cognato  fuo,  fine  liberis  defnndo.Primo- 
genitus  enim  filius  ex  uxore  fratris  nomine  defundi  appellabatur,  ut 
Lex  ait,  hoc  eft,  habebatur  filius  Sc  heres defundi, non  viventk.  Pro- 
ppnunt  Sadducafi  hanc  quaeftionem,  ut  abfurditate,  qua*  ex  ea  feqiii 
videbatur  , ( quod  fcilicet  vel  plates  eandem  haberent  pofte'a  fimul 
uxorem,  vel  unus  pras  ceteris,  quibtis  eratpar  jus)  expugnarent  re- 
furredionem,  & confequenter  regnum  caelorum  , Sc  vitam  seternam, 
quam  Chriftus  priedicabat.  Neque  enim  fufpicari  poterant  carnales 
homines, vitam  ibi  caelibem  effe  ducendam.  Proponunt  autem  ex  ipfa 
Lege  Moyfis  , quam  folam  recipiebant,  utteftatur  Jofephus  lib.  18. 
Antiq.  cap.  2.  Qjibus  refpondet : 

29.  * Erratis , negando  refurredionem,  Sc  ignorando  modum  ejus, 
dum  fcilicet  putatis  vitam, quae  futura  eft, fore  vitas  prasfenti  iimiiem. 
*Nefcientes  Serif  tufas  y<q uia  non  intelligitis  eas,quae  de  hac  reloquun- 
tur  : Neque  virtutem  , feu  omnipotentiam  Dei , cujus  poteftate  corpus 
redadum  in  cineres  ad  vitam,  eamque  longe  aliam,  ac  jam  vivimus, 
revocabitur.  Tangit  igitur  duplitem  radicem  erroris  iftius,  ignoran- 
tiam  Scripturarum  Sc  omnipotentiae  Dei  : quibusde  caufis  ab  omni- 
bus olim  turn  Jiidaeis  , turn  Philofophis , turn  Hasreticis  refurredio 
fublatafuit,  Sc  etiam  num  haerefes  contra  plerofque  arduos  fidei  art:— 
culos  excitantur.  Primo  igitur  docet  eos  errare  in  modo  futurae  vitae 
intelligendo  convellens  totius  erroris  fundamentum. 

30.  * in  refurreebione  enim  , id  eft , tempore  refurredionis,  ad  quam 
omnis  vita  , poft  earn  ducenda  , fpedat,  * neque  nubent , virf,  neque  mi- 
bentttr  , feminae  : nam  Greece  eft , oiile  yeL/utovo-iv , a A cityautfavlat , neque 
uxores  dticunt , neque  dantur  ad  nuptias  • quo  modo  eadem  Graeca  verba 
verfafunt  Lucae  17.  v.  27.  Itaque  hie  , contra, Latinorum  confue- 
tudinem  , Nubere  tributum  eft  viris,  &,  Nubentur , ufurpaturn  eft  per- 
fonaliter.  Colligit  autem  hinc  Hieron.  turn  hie,  turn  epift.27.ad  Eu- 
ftochium  , in  refurredione  futuram  fex uum  di verfitatem.  Neque 
enim  rede  delapidibus,  vel  rebus,  quae  non  poffunt  nubere,  dixeris, 
non  nubent  See . Quamvis  Tertull.  lib.  de  habitu  muliebri  cap.  2,Orig. 
Sc  alii  nonnulli  ,eundem  fexum,  qui  viris,  videantur  tribuiffe  femi- 
nis : fed  rede  Aug.  L22.de  Civit.c.  17.  Corporibus  vitia  detrahen- 
tur,  natura  fervabitur.  Non  eft  autem  vitium  fexus  femineus,  fed  na- 
tura  erunt  membra  rioq  accommodata  ufui  veteri , led  decori  novo  ? 
quo  non  alliciaturafpicientis  concupifcentia,quse  nulla  eri t, fed  Dei 
laudetur  fapientia  ,£tque  dementia  , qui  & quod  non  erat  fecit , Sc 
liberavit  a corruptione  quod  fecit*  * Sed  erunt  ficut  Angeli  Dei  inealo: 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap/h. 

feu  qui  in  caelo  font , ad  differential!!  daemonum  , hoc  eft  , vivent 
abfque  nuptiis,cibo,  potu,caeterifique  mortalitati  fuftentandae  Sc  pro- 
pagandas neceffariisj  ficut  Angeli  quod  Aug.  loco  citat.  dicit : Brunt 
ficut  Angdi , feu  aequales  Angelis  immortalitate  atque  felicitate  , 
non  carne.  Non  enim  hie  natura  Angelica,  fed  fimilitudofpiritualis 
converfationis  promittitur,ut  Hieron.locis  citatis:  qui  adEuftochiunn 
rede  notat  , ficut  Sc  Bafil.  1.  de  vera  Virgin.  Virgines  iftam  Angeli- 
cam  fimilitudinem  refurredionis  in  hac  vita  prasvenire  , quorum  pu- 
ritatem  in  corxuptibili  carne  circumferunu 

21,  * De  refarreclione  autem  mortuorum  non  leiriftis.  Hie  eos  probat  3 r-  Derefurre- 

r • o i T flione  aute  mor- 

neicire  bcripturas,retundens  ex  lplo  Moyle  argument  antes  ex  Moy-  tuormn ; non  ie- 
fe  , cumalioqui  longe  clarioraex  Prophetis  teftimoniafuppeterent.  fjfoe^dicente 

32 -*Ego  eft, non  folum  olim  lui  fed  etiam  nunc  Cum,* Dens 

Abraham  , Deus  ifaac , &c.  Sub  hac  propolitione  quodammodo  fubfu-  buS^DeS 
mit  Chrifttis  : atqui  *non  eft  Dens  mortuorum  , id  eft  , eorum,  qui  cor-  laac » ? 

. J r t 1 1 Non  eft  Deus 

pore  Sc  anima  extindi  lunt  ,*  Jed  viventium . Unde  concludendum  mortuorum , fo4 
relinquit;  ergo  Abraham,  Ifaac,  Sc  Jacob  non  funt  mortui,fed  vivunt v,vemium' 

3c  confeq u enter  mortui  refurgunt.  * VEt  audieLnt0S 

^ 1 . 0 . V/r.  , n . turbat  rmraban- 

Gontraquam  argumcntationem  moveri  difficultas  potelt , quia  , in  doftiin* 
quamvis  animae  Patriardharum  foloe  viverent  , nec  relurgerent  cor-  e,U5‘ 
pora  , Deus  poffetvocari  eorum  Deus.  Sedduobusmodis  refponderi 
poteft  : Primo  , ut  omnia  verba  in  fuo  rigore  accipiuntur,  Sc  imme- 
diate corporum  refurredio  probetur.  Nam  Abraham, Ilaac,  Sc  Jacob 
non  funt  nomina  animarum,  fed  perfonarumfeu  fuppofitorum,ccr- 
pore  & anima  conftantiuin,  ut  notavit  Theophyl.  in  cap.  i2.Marci: 

Sc  viventes , cum  de  hominibus  fermo  eft  , dicuntur,  qui  corpore  Sc 
anima  unitis  vivunt.  Itaque  cum  dicaturDeus  Abraham  Sc  Ifaac  , Sc 
quidem  dicatur  Deus  tantiim  effe  viventium  , quos  pridem  corpore 
delundos  effe  conftat  : neceffe  eft  Abraham  Sc  Ifaac  fuis  corporibus 
adhuc  vivere,  fed  Deo.  Nam  hunefenfum  indicat  Lucas,  cum  addit, 

Omncs  enim  vivunt  ei , nimirum  quia  morte  breviflimi  temporis  velut 
fomno  intercurrente  tan.tum  dormiunt , non  mortui  funt  Deo  , ut- 
pote  quos  ad  vitam  corporis  mox  revocaturus  eft.  Flac  enim  de  caufa 
mortui  vocantur  ab  Apoftolo  dormientes , ficut,  & Lazarus  Joan.  11. 
v.  11.  puella  Matth.  9.  v.  2^ .- dormire  dicuntur.  Declarat  hoc 
Chryfoft.  appofita  fimilitudine  Adami  , quia  ficut  porno  comefto  , 
decretaque  mortis  fententia  , ftatim  mortuus  dicitur  , tametii  diu 
poftea  (upervixerit  : ita  viciffim  mortui , propter  decretam  a Deo 
re  furred!  on  em  , dicuntur  ei  vivere.  Et  hoc  modo  Chriftus  imme- 
diate probaffet  refurredionem.  Secundo,  Sc  fortaffe  facilius  refpon- 

v K k 2 deri 


2fS  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

deri  poiTetj  Chriftum  in  verbis  fuis.fpedaffe  mentem  Sadducaeomm, 
Sadducxi  amend  tefte  Jofepho  lib.  1 8.  Antiq.cap.2.  cam  corpore  ex- 
tinguebant  fimul  3c  animas.  Itaque-  immediate  Chriftus  probat  ani- 
mas  permanere  pcft  mortem  corporis , ex  eo  , quod  v<3cetur  Deus 
Abraham  , 6c  Deus  non  fit  Dem  mortuorum  , id  eft , penitus  extin- 
dorum  3 etiam  quantum  ad  anhnam,  fed  viventium.  o.  lod  fi  anima 
non  exttnd  fed  immortalis  permanet  } ergo  refurgent  8c  corpora. 
Anima  quippeex  naturali  quodam  pondere  requiritconjungi  corpori, 
3c  per  quam  juft  urn  eft  , ut  quod  particeps  fuit  ope  rum  ac  labor  um  5 
poenae  quoque  3c  praem’i  particeps  fiat.  Et  hinc  eft, quod  non  tantum 
SadcTucaei  , fed  3c  olim  Phiiofophi  5 3c  hodie  Athaei,  cum  animae  im- 
mortalitate  etiam  corporum  re  furred  onem  fuftulerunt , 3c  e con- 
trario  qui  immortalitatem  animae  , iidem  3c  corporibus  refurredio- 
nem  tribuerunt.  Unde  3c  Paulus  i.ad Cor.  15. v.  18. & 32.  ex  ne'gata 
corporum  ref  urredione  infert  dormientes  perire,fcili  et  etiam  quan- 
tum ad  animam  , 8c  pioslabores  nihil  prodeffe  : 3c  2.  Machab.  12. 
v.  44.  concluditur  , orationespro  defundis  nihil  profuturaseffe,  nifi 
refurgant  3c  corpora. 

34.  * Pharif&i  autem  audientes  &c.  ne  fcilicet  etiam  fibi  videretur 
(Pentium  impofitum  , ut  deprimerent  Chrifti  gloriam  5 coram  turbis 
4uca!s!con^enl  admirantibus,  * convenerunt  inunum,  ad  proponendam  novam  quaeftio- 
xuntinunum  : nem  ? qUa  jHe  ? qU[  Sadducaeos  fuperaverat  5 afe  fuperaretur. 
va  cum  unu°sgex  3 5 • * interrogavit  eum  units  ex  eis , nempe  Pharifaeis  , * Legis  Do- 
ns legis  dodo:,  ft0r  : Marcus  Scribam  vocat , Syrus  Legis  perittW',  ex  quo  patet,  Legis 
iin  u‘4' Dodorem  etiam  Scribam  effe,  3c  eofdem  Scribas  effe  potuiffe  3c  Pha- 
rifaeos,  utpote  cum  hoc  ftdae  effet  nomen,  Lftud  officii.  * Tentans  eu)n0 
id  eft,  ut  experiretur  ignotum,  inquit  Aug.  lib.2.  de  confenfu  c.73. 
hoc  eft  , ut  ampliusexperimentum  caperet  peritlae  Scnpturarum  ejas. 
Hie  enim  quamvis  Pharifaeis  invidia  ftimulatis  fe  obtulerit , qui  quae- 
ftionem  ex  intimis  Legis  arcanis  petitam  Jefu  proponeret,  bono  tamen 
animo  ad  fciendamfcilicet  fententiam  Chriftihocfeciffe  colligi  vide- 
tur  ex  Marci  12.  v.  28.  & fequent.  Interrogavit  ergo  : 
ca^aSndatum0d  3^.  * eft  mandatum  magnum  in  Lege  5 id  eft  , maximum  inter 
magnum  in  lege?  omnia  Legis  Moyfis  mandata,  ut  ex  Marco  patet,qui  elicit,  quod  effet 
frimutn  omnium  mandatum  ? Carentenim  Hebraei  fuperlativo.  Videtur 
' ifta  quaeftio  tunc  fuiffe  controverfa,  ut  notavit  Beda  in  Marcum, aliis 

df llgesD otninum  mandatum  de  facrifieiis , aliis  aliud  praeferentibus.  Ait  illt  Jefus  : 

Deum  tuum  ex  37.  * Diliges  Dominum  Deum  tuum.  Apud  Marcum  praemittitur etiam 
iin  t otC°anfma°tua  Ma  praefatio  , quae  habetur  Deuter.  6.  Audi  ifra'el  ,Dominus  Deus  turn 
&mtota  mentepf^  unHS  . qU£  manifcftc  praemittitur  diiedjoni , &fundatur  in 

animo 


34.?harifaei  au 
tem  audientes 
quod  fi'entium 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.ii.  1*9 

animo  fides  unitatis  effentiae  divinae  • occultius  ailtem  Trinitatis  per- 
fonarum , ut  oblervavit  Euthymius , in  eo  quod  ter  nomen  Domini 
ac  Dei  repetittir.  Cui  praefationi  mox  fubjungiturapud  Marcum,  Et 
diliges  Dominion  &c.  q.  d.  Itaque  quia  unus  eft  , totum  amorem  in 
ilium  Dominum  Deum  tuum  converte.  Pro  quo  Hebraice  eft  nomen 
T£npctyfajU|UctTcy , id  eft  , quatuor  litterarum , fTljV , quod  Deum  lub 
omnis  effentiae  pelago  exprimit.  Sc  ita  tacite  rationem  continet  ejus, 
quod  (equitur  , cur  fcilicet  ex  toto  corde  , toto  animo  , tota  mente  , 
Sec.  fit  diligendus , nimirum  quia  eft  primum  ens,  fummum  bonum, 
abvffus , tons  , ac  principium  omnis  entis  Sc  boni,  ac  proinde  primum 
Sc  fummum  , quod  mereatur  diligi.  * Deum  tuum  , quite  fibi  inpo- 
pulum  peculiarem  elegit,  in  filium  adoptavit,  diiigit,  Sc  ex  diledione 
innumeris  cumulavit  beneficiis.  Nam  in  prima  parte  fumma  ratio  di- 
ligendi  fuggeritur  , ipfa  divinae  naturae  excellentia : hie  verb  proxi- 
ma  , ipfius  icilicet  in  nos  amorac  beneficentia  : ut,  fiin  amando  tar- 
diores  fuel  imus , faltem  amantem  redamemus.  * Ex  toto  corde.  Tdoc  ad- 
ditur , ut  diftindius  intelligamus  , quomodo  totus  amor  nofter  in 
unum  Deum  noftrum  converti  debeat.  Rede  itaque  obfervat  Bafil. 
in  Pfalm.  qq.  Sc.  Theodoret.  quxft.  3 . in  Deut.  per  illud , ex  toto  feu 
ctnni  corde  , praecipi  nobis,  ut  non  feindamus  diledionem  in  diledio- 
nem  Dei  Sc  rerum  inferiorum  Deo  : quantum  cnim  in  eas  diledionis 
impenderis  , tantum  Deo  fubftrahi  neceffe  eft.  Sed  quia  jam  fundata 
in  animo  diledione  Dei , unicuique  rei , parentibus , liberis , caeterif- 
que  omnibus  utilia  ex  ejufdem  illius  divinae  diledionis  legibusprocu- 
randa  funt  ( fic  enim  Dens  ipfe  , quern  diligis , jubet : ) bine  fit , ut 
quidquid  aliudifto  genere  amoris , qui  longe  inferior  eft  , in  animum 
venerit , illuc  rapi , Sc  referri  debeat , quo  totius  diledionis  illius  im- 
petus currit.  Tota  enim  ilia,  diledlo  proximorum  in  illam  diledio- 
nemDei  referenda  eft , quae  nullum  a fe  rivulum  extra  fe  duci  pati- 
tur , cujus  derivatione  minuatur  , ut  Aug.  lib.  1.  de  dod.  Chriftiana 
cap.  22..  Sic  ergo  cor  totum  , opponitur  cordi  in  plures  amores  diver— 
fos  divifo  , quod  hie  fieri  vetat.  Opponitur  etiam  cor  totum  cordi  re- 
miffo  ac  languido , ut  fignificetur  nihil  nobis  magis  aut  aeque  diligen- 
dum  effe,ac  Deum-  nihil  illius  amori  praeferendum,  aut  aequandum: 
qui  fenfus  ex  prmofequitur.  Sed  magna  eft  fententiarum  diverfitas* 
in  aftignando  diferimine  cordis  , anima  , mentis  , fortitudinis , virium  ^ 
quibus  nominibus  hoc  praeceptum  diverfis  locis  exprimitur.  Juxta 
Aug.  loco  cit.  cor  fignificat  cogitationes , anima  vitam  , mens  intelle- 
dum  : juxtaNyflenum  lib.  de  treat,  hominis , cor  defignat  animam 
vegetabilem,  amnia  fenfitivam , mens  intelledivam.  Alii ,,  maxime 

rccen*- 


160  comment,  in  evangelitjm 

recentiores , putant* hxc  omnia  unum  idemque  fignificare , $c  ad  ma- 
jorem  tantum  enexgiam  repeti,  ejufque  fignum  efTe,  quod  aliquando 
aliqutd  eorum  omittatur.  Sed  hoc  nihil  aliud  probat,nifi  velpraecep- 
tum  iftud  fubinde  non  plene  exprimi , vel  certe  unum  eorum  ex  alio 
in telligi  poffe.  Rediiis  igitur  8c  verifimilius  videtur  dtci  , Cent  alibi 
diximus  , &rh!c  locus  poftulat , ut  iterum  dicatur  , quod  , cum  dile- 
dio  Ct  voluntatis  adus , voluntas  ipfa  per  cor  fignificetur*  Nam  Ccut 
coreft  principium  omnium  corporaiium  raotuum  , ita  voluntas,  ma- 
xima quantum  ad  intentionem  finis  ultimi  , qui  eft  objedum  charita- 
tis , eft  principium  omnium  motuum  fpiritualium,  Etideo  ubiciimque 
praeceptum  iftud  ponitur  , Temper  cor  ponitur  primo  loco  , tanquam 
ions  iftius  diledionis.  Triafupt  autem  principia  aduum  , quae  mo- 
ventur  a voluntate  , intelledus  fcilicet  fignificatus  hob  loco  per  men - 
tem  , 8c  *is  appetitiva  interior  defignata  , per  anhnum , 8c  vis  execu- 
tiva exterior  omnium  adionum  , qua?  exprimitur  Deuter.  6.  per 
fortitudinem , 8c  Marc.  12*  v.  30.  per  virtutem  , Sc  Lucas  10.  v.  27. 
per  vires : eadem  enim  iftatria  flint.  Praecipitur  igitur  , uttota  noftra 
intentio feratur  in  Deum  quod  eft  * ex  toto  corde  ; 8c  ut  nofter  irrtel- 
ledus  fubdatur  Deo  maxime  per  fidem  , quod  eft  * ex  tota  mentc ; 8c 
ut  appetitus  nofter  inferior  regatur  fecundum  Deum  , quod  eft  * ex 
teta  anima  ; 8c  ut  exteriores  adus  noftri  obediant  Deo , quod  eft  * ex 
tot  A fortitudine , feu  virtute  , feuviribus.  Ita  fere  S.  Thomas  2.  2* 
quaeft.  44.  art.  5.  Ex  quo  patet , quam  vere  Aug.  dicat  locofupe- 
riusallegato,  nullam  vitas  noftrae  partem  hoc  prascepto  relinqui;quae 
vacare  debeat,  8c  quafi  locum  dare,  ut  alia  re  praeter  Deum  velit  frui. 
Cui  conformiter  Vidor  Antiochenus  in  Marcum  ait , idcirco  in  ifta 
Lege  repeti  cor  , animam , mentem , virtutem , quo  hominem  tanto  Dei 
amore  flagrare  debere  demonftret  , ut  nihil  prorfus  in  ullam  omninb 
animae  facultatem  irrepere  finat  , quod  ejus  erga  Deumdiledionem 
excludat , aut  diminuat , aut  alio  transferat. 
mum, & pUmum  38.  * H oc  efi  ma xirnirn  tnandatum  , id  eft  , proecipuum,  quia  maxi- 
mandatum.  me  ab  homine  requifitum  , omnia  fecumtrahens  mmdata  • plenitudo 
enim  Legis  eftdiledio,  ad  Rom.  13.  item  omnium  mandatorum  finis 
Sc  fcopus ; finis  enim  praecepti  eftcharitas,  1.  adTimoth.  i.v.  j. 
* Et  frimujn  dighitate  , ta'nquam  de  fine  ultimo  , de  entepiimo  , de 
lummobono  , atque  ita  necefifarib  eft  finis  aliorum  mandatorum  , 8c 
in  intentione  tarn  Legiflatoris , quam  fadorisprimum. 

39.  Secundum  20  * Secundum  mtemCimile  eflhuic  • officio  , quia  ftmiliterdiledicv 

autem  firaile  eft  J „ . ,.J  J - 3 . r V , • , , 

huic:diiigespro- nem  praecipit  * 8c  amputudine  , quia  untverla  lecundae  labuiaepias- 
utTe^pium.in flC  cePta  coatinet , ficut  alterum  primae.  * Diliges  •prvximum , nempe 

* quern- 


SECUNDUM  MATTHJEUM  CavAi.  1S1 

quemlibet  homincm  ; nam  utlren,  lib.  4.  c.  27,  homo  homini  pro- 
ximus,  Hinc  ilia  laudatiffima  fent^ntia cujufdam  apud  Gomicum,qui 
reprehenlus  fuerat,  quod  aliena  curaret  negotia,  Homo,  inquit,  fum 
humani  a me  nihil  alien um  puto  • cui  tota  aliquandotheatra-plaufilfe 
ferunt.  Utitur  autem  nomine  Yroximi , ut  tacite  fuggerat  rationem 
Legis  leu  diledionis  iftius , nempe  focietatem  , fundatam  in  proxi- 
mitate  , hoc  eft, in  conjundione  naturali,  non  fanguinis,  fed  animo- 
rum  , id  eft  , rationis  8c  imaginis  Dei , Sc  confequenter  praecipue  in 
capacitate  lummiboni , in  qua  focii  8c  proximi  funt  omnes  homines. 
Si  en  nrpecuniae  ratio  focios  facit , quanto  magis  ratio  naturae  , non 
negotiandi,  fednafcendi  Lege  communis  } Inquit  Auguft.  epift. 

* Siait  teipfutn  ,~'id  eft,  fimiliter atque  te  diligis,  etli non sequaliter. 
Similitudo  autem  ifta  diledionis  attenditnr  primo  8c  maxime  in  fine 
diligendi  proximum  , fcilicet  propter  Deum.  Hinc  Aug.  lib.  10.de 
Givit.  cap.  4.  Cum  mandaturde  proximo  diligendo , ficutfeipfum  , 
quid  aliud  mandatur  , nifiutei,  quantum  poteft  , commendet  dili- 
gendumDeum?  Diiedio  quippe  fui , non  propter  Deum  , non  eft 
vera  fui  diiedio.  Cum  enim  fe  diligere  fit  fibi  velle  fummum  bonum, 
tunc  veriffime  & propriiftime  homo  feipfum  diligit , cum  Deum  di- 
ligit ; nam  hoc  ipfum  eft  fibi  velle  fummum  bonurn.  Unde  idem  Aug. 
lib.  de  morib.  Eccl.  cap.  2 6.  Solus  fe  novit  diligere  , qui  Deum  dili- 
git : iicut  ille  fe  fat  is  diligit , quifedulo  agit,  utfummo  & veroper- 
fruatur  bono.  Quod  finih  1 eft  aliud  , quam  Deus , quis  cundari  po- 
teft , quin  fefe  amet , qui  amator  eft  Dei  ? Et  ifta  caufa  eft  cur  nul- 
lum praeceptum  fit , ut  homo  diligat  fe  , quia  in  diledione  Dei  per- 
fediftime  involvitur.  Secundo  attenditur  ifta  fimilitudo  in  rebus, quas 
proximo  velle  debemus,  feu  in  officiis  qua?  ei  praeftore  debemus,  nem- 
pe bona,  non  tnala  , five  corporis  five  arrimae : omnia  enim  ofticia  fo- 
cietatis  humanae  ex  illo  unico  praecepto  nafeuntur.  Sc,  ut  ibid.  Aug. 
ad  duo  revocantur  : nempe  utinnull'o  laedamus  proximum  , fecun- 
dumillud  Apoftolicum,  ad  Rom.  13.  v.  10.  Dilectio  proximi  malum 
non  operatur : deinde  uteum,  cum  polfumus,  adjuvemus.  Unde  utrum- 
que  compledens  Aug.  lib.  de  vera  Relig.  cap.  46.  Ea  eft  regula  dile- 
dionis , inquit , ut  quee  homo  vult  fibi  bona  provenire  , 8c  proximo 
velit  • 8c  quae  accidere  fibi  mala  non  vult , &411i  nolit.  Quorum  af- 
firmativum  indicaturfup.  Matth.  7.  v.  12.  Omnia  , qu&cumque  vultti 
vobisfaciant  &c.  negativum  vero  Tobiae  4.  v.  16.  Ouod  ab  alio  oderh 
fieri  tibi  c 7c.  Ex  his  patet,  non  effe  neceffe,  addere,  ut  proximus  non 
diligatur  propter  propriam  utilitatem,  ant  deledationem.  Nam  8c  hoc 
includiturineo , quod  debeat  eum  diligere  propter  Deum  , ficut&: 

• leipfum. 


2.61  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

feipfum.  Nam  , ut  optime  Aug.  loco  de  morib.  Eccl.  citato  , Quod 
agis  tecum , hoc  agendum  cum  proximo,  id  eft,  ut  ipfe  etiam  perfedo 
amore  diligat  Deum.  Non  enim  eum  diiigis  tanquam  teipfum.fi  non 
ad  id  bonum  , ad  quod  ipfe  tendis,  adducerefatagis. 

bus  ma ndlu is mii  4°*  * ln  his  duobus  m *ndatis  univerfa  Lex  , Moyfis , Sc  non  taritum 
veria  lex  pendct,  Decalogus  ejus,  * pendet  & P ropbet a , fe u Prophetarumdodrina  : hoc 
&FroPh,.r.  eft,  inquit  Aug.  lib.i,  Quaeft.  Evang.q.33.  Sc  latius  lib.  de  perfed. 
♦ juftitiae  c.  J .in  hisduobus  habent  finem,&ad  haec  duo  referenda funt: 

quicquid  enim  Dei  Lege  prohibemur  , Sc  quicquid  jubemur  facere , 
ad  hoc  prohibemur  & jubemur  , ut  duo  iftacompleamus.  Imo  tota 
Scriptura,adeoque  Dei  cum  hominibus  providentia  non  aliud  fpedat. 
Unde  Aug.  Ubi  Sciptura  aperta  eft  charitas  patet  ; ubi  obfcura  eft  , 
charitas  latet : de  quo  vide  Sc  in  Pfalm.  140.  Rede  autem  obfervat 
eplft.  5 2.  idem  Aug.  dici,  In  hisduobus  mandatis , non  in  his  tribus,  c^u^lG 
tertium  effet  de  diligendo  feipfo,  ut  intelligeretur,  inquit,  nullam  efle 
aliam  diledionem,qua  quifque  diligit  feipfum, nifi  quod  diligitDeum: 
qui  enim  aliter  fe  diligit-,  potius  fe  odiffe  dicendus  eft.  Cum  ergo  fum- 
mam  agendorum  Pharifasos  Chriftus  docuiffet , nunc  etiam  fummam 
credendorum  novae  Legis  eos  ex  Scripturis  docere  volens , Sc  omnem 
praetextum  fe  perfequendiad  necem  tollere  : 

41, Congregatis  4 1 .*  Cengr  egatis  Phariftzis,nQmipc  contra  fe,ut  fupra  vidimus  v. 34. 

tnterrogavit  eos  *Interro&av*,t eos  > fuo  jam  jure  Sc  vice  , utpote  jam  toties  ab  eis  inter- 
jefus.  rogatus  ac  tentatus , 

42.  Dicens-.quid  42*  * Qjl*d  vobls  videtur  de  cJ?rifto?  Cujusfilius  eft?  Banc  quaeftionem 
vobis  viderucd  dare  de  fei  pfo  propofuerat  Apoftolis,Matth.  16. v.  1 a . Sc  it.  Hicvero 
Ims  eft?  Dicun;  proponit  in  genere  abltranendo a perlona  lua.  Scatim  emm,ut  Chryl. 
ci ; David.  eum  fedudorem  &perditum  effe  refpondiffent.  * Dicunt'ei  , David  r 

quod  ita  tritum  tunc  erat , ut  etiam  vulgo  effet  notiflimum,  ficut  ali- 
quoties  fupra  vidimus.  Sed  ita  hoc  inteliigebant , ut  nihiiamplius.de 
Chrifto  fuo  fentirent , nifi  Regem  de  ftirpe  David  terrenum  fore  Dei 
adoptione  filium  chariffimum  , qui  Judaeos  difperfos  in  terrenam  li- 
• bertatem  affereret , regnum  David  collapfum  multo  anguftius  refti- 

tueret , Sc  ufque  ad  fines  terrae  fubadisgenfbusdiiataret : cujufmodi 
etiamnum  expedant  Judaei.  Hanc  opinionem  ergo  ut  corrigeret  Do- 
minus  , ait : 

4*. Ait  illis  quo  43.  * Ouomcdo  ergo , £i  fcilicet  nihil  aliud  eft  , nifi  Davidis  filius 
^°rPVitu°  voc.n  * David  in  Spiritu  , nempe  fando  , id  eft , per  Spiritum  fandum  adus 
cutr  Dommun  , impulfus,  qui  mentiri  aut  errare  non  poteft,  * vocat  eum  Dominum , 
fcilicet  fuum  > Pater  enim  non  vocat  fiiium  Dominum  fuum.  Locus 


diccns : 


autem  quern  citat , eft  ex  Pfalra.  109, 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  h.  165 

44'  * Dixit  Dominus  , nempe  Deus ; eft  enim  hie  Hebraice  nomen  44  Dixit  Domi* 
illud  ineffabile  , quod  foli  Deo  competit , 8c  fere  vertifolet  Dominos > 
to  quod  Hebraice  Legi  foieat  per  , Adonai , quod  Dominum  figni-  meis , donee  po* 
ficat.  * Domino  meo,  Mediae  fcilicet  feu  Chrifto;  Hebraice  eft  IcaSm 

Ladoni  , quod  hominibus  tribui  folet.  Unde  vis  argument!  non  eft  pedum  tuomm  .3 
fitain  eo  , quod  vocet  fimpliciter  Dominum  , fed  Dominum  meutn , cu-» 
jus  ipfe  fcilicet  fit  fervus.  * Sede  a dextris  meis , id  eft , habeas  8c  ha- 
bere agnofearis  acqualem  mecum  gloriam  , majeftatem  , imperium. 

Unde  urgens  hanephrafis  iftius  praerogativam  Apoftolus  ad  Hebr.  i, 
v.17.  ait : Ad  quern  enim  hominum , aut  Angelorum  dixit  aliquando , Sede  & 
dexteris meis  1 Et  i.ad  Cor.  15. v. 2^.  hunc  locum  paraphraftice  citans 
ait  : Oportet  ilium  regnare , donee ponat  &c.  8c  ad  Ephef.  1.  v.20.clarius 
explicans  effedum  lftius  feffionis,  Sufcitans , inquit,  ilium  a mortuis,& ' 
confiituens  ad  dexter  am  foam  in  edeftibus  fupra  omnem  principatum  (f  vir - 
totem , & dominationem , &c,  Eodemque  modoad  Philip,  c.  2.  v.9.  Ex 
quibus  patet , Apoftolo  interpretante  , Deum  Patrem  h9C  dixiffe  , id 
eft,  tradidifle  Chrifto  hanc  feffionem  a dexteris  tempore  glorifica- 
tions ejus  poft  reftirredionem.  Tunc  enim  res  fieri  dicitur  , quando 
innotefcitjficut  & ipfe  Chl’iftus  hoc  fatis  declarat  infra  cap.  z6. v. 64, 
tametfi  ab  initio  Incarnationis  Chriftus,  cum  accepiteife  Deum,  ac- 
cepit  8c  aequalem  Patri  gloriam , quae  poftea  manifeftata  eft.  Eft  au- 
tem  locutio  metaphorica,  ab  humano  more  fumpta  , ubi  ad  dexteram 
eft  locus  maxime  honorificus.  Nec  tamen  hac  phrafi  Pater  ad  fini- 
ftram  efie  , Fiiioque  poftponi  fignificatur  : nam  mox  eodem  Pfalm.v. 

5 . Pater  dicitur  elfe  a dexteris  Filii.  Quamvis  enim  in  fermone  pro- 
prio  dextera  inferat  refpedum  ad  finiftram  , non  tamen  neceffe  eft 
hoc  etiam  fermone  metaphorico  indicari.  Verbis  ergo  , ut  Bafil.  lib* 
de  SpirituS.  cap.  6.  honorificis , 8c  praelidentiam  declarantibus  figni~ 
ficatur  fummi  honoris  aequalitas,  plus  videlicet  cuique  perfonae  quo- 
dammodo  tribuehdo  , ne  minus  habere  credantur  , ut  ait  Ambrofius 
de  Filio  lib.  2.  de  Spiritu  S.  c.  12.  * Donee , id  eft,  etiam  donee  : ex- 
primit  enim  illud  tempus , quo  maxime  videri  poterat  non  federe  ad 
dexteram  ; relinquens  intelligendum  maxime  feffurum  poftea.  Non 
enim  praefentium  promiftio  eft  futurorum  exceptio  , ut  Bafil.  Horn* 

25*.  vide  dida  c.  1.  v.  ult.  Unde  Apoftolus  ad  Heb.  io.v.  12.  In  fern- 
piternum  fedet  in  dextera  Dei : de  catero  expeftans , donee  ponantur  mimic i 
ejus  feabellum  pedum  , &e.  Ex  quo  Apoftoli  loco  intelligitur  temf  us 
noviftimi  judicii  fignificari , quando  dicit , * donee  ponam  inimieos  , feu 
adverfarios  tuos  omnes,  Reges,  populos,  imperia  , See.  * Scabellum  pe- 
dum tuorm i id  eft,  ita  fubjedos  tibi,  ut  inftar  fcabelli  fub  pedibus  tuis 

1 1 ecs 


jc 


164  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

eos  conculces  3c  proteras : quo  abfolutiflimum  imperium  Chrifti  figni- 
ficatur. 

45.  si ergoDavid  qf . * erS°  D Midvocat  eum  Dominum  , quomodo  Filins  ejus  eft  ? id 
ffiTnumCquomo  eR  > Qllomo^°  ifla  duo  confiftunt  ? Non  enim  negat  eura  efle  Filium 
dofiiiuscjus eft-  David;  nam  , ut  Auguft.  Term.  234.  de  tempore  , quomodo  , verbum 

quaerentis  eft,  non  negantis  : led  eo  colimat,  iftd  difficultate  objeda, 
ut  cogerentur  aliam  fublimiorem  in  eo  naturam  agnofcere.  Illi  vero 
praeoccupali  cum  eflent  ifta  talsa  opinione  , 

46.  Et  nemo po*  46.  * Nemo  poterat  ei  refiondere  verbum,  feu  quidquam,  qui  nodum 
d«ev«bum-ne*  ^olveret.  Ex  quo  filentio  manifefte  conftat  3c  fequitur:  primo, 
que  aufus  fuit  certum  fuifle  apud  Judaeos  illius  temporis,  quodifte  Pfalmus  a Davide 
die  aim*  nfpii^s  (criptus  fcuerit  contra  cavillationes  recentiorum  Judaeorum  , qui  pu~ 
SgKirogaie,  taut  fcriptum  efle  vel  a Melchifedech,  vel  ab  Eliezer  fervo  Abraham , 

vel  aliis  tempore  Davidis  viventibus  : fecundo  , certum  item  fuifle 
Pharifaeis,quod  ille  idem  Pfalmus  de  Chrifto  fcriptuseflet  contra  alias 
recentiorum  Judaeorum  tergiverfationes , qui  volunt  fcriptum  vel  de 
Abrahamo  , ut  teftis  eft  hie  Hieron.  vel  de  Davide  , ut  Aben  Ezra  3c 
Rabbi  David  putant  , aut  de  Ezechia  , ut  Judaei  olim  exponebant , 
tefte  Juftino  contra  Triphonem,  3c  Tertull.lib.  f . contra  Marcionem 
cap.  9.  nam  alioqui  facile  refpondiflent  Pharifaei,  utroque  modo  dif- 
ftcultatem  eiudendo* 

CAPUT  YIGESIMUMTERTIUM. 


f .Tuncjefus  lo- 
cutus  eit  ad  tur- 
feas  . & ad  difei- 
pulos  1UC3  , 


Vnc.  cum  arrogantiamPharifoeorum  de  feientia  reprefliflet, 
JL  ut  iifdem  quoque  tanquam  mcorrigibilibus  palam  pietatis  ac 
fandimoniae  larvam  detraheret , * locutus  eft  ad  turbas'&  difcipulos , ne 
imitationis  contagio  corrumperentur.  Et  quia  graviflime  Scribas  3c 
Pharifaeos  volebat  perftringere  , ne  officii  authoritatem  laedere  vo- 
luifle  , vel  eorum  principatum  afFedare  , vel  odio  eorum  , 3c  inimi- 
citiis  moveri  videretur , prudenter  praemittit : 

2 uicens:  0 per  2.  * Super  cathcdram  Moyfi,  id  eft , quam  Moyfes  inftituit,  Dei  au- 
federunt  Scrib* , thoritate.  Si gnmeatur  autem  non  luggeftus , in  quo  docuit  Moyiis  , 
quad  ea  dumtaxat  fervanda  juberentur , quae  ex  tali  cathedra  doce- 
rent,  utquidam  nimismaterialiter  acceperunt;  fed  authoritas  Moyfes* 
in  rebus  divinis , nempe  docendi  3c  interpretandi  Legem  Dei  , praeci- 
piendi  regendique  populum  in  iis,  quae  (pedant  cultum  Dei;fic  enim 
& cathedram  Petri , authoritatem  Petri  dicimus.  Refpicitur  enim  ac} 
ufum,quo  aocentes  ac  judicantes  plemmque  fedent,ut  fecit  Chriftus, 
docens  Matth.  y.  v.i.de  Lucaeq.  v.  20.  &judicantesfeflurifignifi- 
eantur3Matth.2j[.v.3i.  * sederunt  Scribe  & Fbarifd , per  legitimam 

in 


& Fhaiilact. 


SECUNDUM  MATTH£UM.  Cap.  13.  Z6j 
in  officio  fucceflionem.  Pharifaft  enim  8c  Scribae  videntur  plerique 
fuifTe  fimul  ex  ordine  Levitico  acSacerdotalij  ita  ut  Pharifaeisfere  in- 
cumberet  gubernare  populum , 8c  Magiftratum  gerere  , ut  teftatur 
Jofephus  1. 1 8 . Antiq.  c.  2.  Scribis,  Legem  interpretari,  Sadducaeisab 
utroque  exclufis , vel in  inftituta  Pharifaeorum  tranfeuntibus , ft  raa- 
giftratum  capefferent,  ut  ibid.  Jofephus , 8c  ideo  nulla  hie  de  Saddu- 
caeis  fit  mentio,  nec  etiam  de  Sacerdotibus  ac  Pontificibus  fub  illis  no- 
minibus, nimirum  ut  authoritatiparceretur.  Quiavero  Moyfes  Chrifti 
perfonam  , 8c  figuram  geffit,  confequenter  Aug.  ferin.  49.  de  verbis 
Domini  c.  y.  per  Scribas  8c  Pharifaeos  vult  figurari  Epilcopos  illos , 
dodorefque  Chriftianos,  qui  fua  quaerunt,  quique  dicunt,&  non  fa- 
eiunt  5 nempe  quia  Moyfis  , hoc  eft  , Chrifti  authoritatem  8c  locum 
tenent. 

3.  * Omnia  ergo qu&cumque ( quibus 

fine  exceptione  obedientia  indicatur^ 

jubendo.  Intellige  autemquamdiunonconftiterit  effeaperte  contra-  cundum^opera” 

ria  cathedra , in  qua  fedent  , feu  dodrinae  Moyfis  8c  Legis  Dei.  Sic 

enim  8c  Apoftolus  jubet  filios  obedire  parentibus  per  omnia  , ad  Col*  enim,  & non  ft- 

3.  v.  20.  cum  tamen  notum  fit  , Deo  magis  obediendum  clfe  quam  cmnr* 

hominibus , ft  contraria  tradant.  Et  hinc  eft  , quod  ipfe  Chriftus  hoc 

ipfo  cap.  v.  1 6.  &feqq.  dodrinae  quaedam  capita  in  Moyfaicae  cor- 

ruptelam  induda  * reprobat , &cap.  16.  v.  6.  8c  12.  rnonet  a fer- 

mento  , id  eft  , dodrina  Pharifaeorum,  cavendum.  * Servate  Scfacitc, 

id  eft  5 omnino  facite  , quiafcilicet  non  eorum  , fed  Dei  funt  , quae 

docent : nam  ut  Aug.  lib.  4.  de  dod.  Chrift.  cap. 27.  Cathedra  non 

ipforum  , fed  Moyfts , cogit  eos  docere  etiam  bona  non  facientes. 

Agunt  fua  in  vita  fua,  docere  autem  fua,  cathedra  illos  non  permittit 
aliena.  Unde  lib.  16.  contra  Fauftum  c.  29.  advertere  jubet,  quantus 
honor  hie  deferatur  dodrinae  Moyft,in  cujus cathedra  etiam  mali  fe- 
derates bona  docere  cogebantur.  * Secundum  opera  vero  eorum  nolite fa- 
cere  , id  eft  , ne  authoritas,  quae  vos  ad  obedientiam  dodrinae  movit, 
etiam  ad  vitae  imitationem  moveat : quod  cautiflime  idcirco  monet , 
quia  ,ut  Auguft.  abundant  in  plebe  , qui  mal#  vitae  defenfionem  ex 
ipfts  fuis  praepofitis  8c  dodoribus  quaerunt, refpondentes  in  corde  fuo, 

Quod  mihi  praecipis , cur  ipfe  non  facis  ? Atque  ita  ex  vitiorum  eo- 
rum moribusftbi  vivendi  legem  fingunt.  * Dicunt  enim-, feu  praecipiunt 
optima  quaeque,  juxta  Legem  Dei,  * & nonfaciunt  * vita  enim  verbis 
diflidet.  Atque  ita  confequenter  fieri  folet,  ut,  quod  verbo  in  animis 
auditorum  ftruunt,  vita  deftruant.  Ut  enim  quis  obedienter  audiatur, 
quantacumque  granditate  didionis  majus  habetpondus  vitadicentis, 

LI  1 ~ in- 


univerfalibus  fignisabfolutiftima 

. £>_  _ qiuecumque  di- 


Omnia  erg* 

)*dixerintvobisSive docendo five  xerim  vobis.fer- 


z66  comment,  in  evangel: um 

inquit  Aug.  loco  de  do&rina  Chriftiana citato.  Unde  idem  praeclare 
monet  auditores  talium  do&orum  , Trad.  46.  in  Joan.  Botrum  inter 
fpinas  caute  Lege  , ne  dum  quaeris  frudum  ( audiendofcilicet  males 
dodores  ) laceres  manum  : Sc  cum  audis  bonadicentera  , ne  imiteris 
mala  facientem. 

oncra^gtavfa'S  4.  * Attigant enim  (metaphora  a j umentis  fumpta,  quibus  imponi Sc 
*imponuiu  in  h?  a^gar*  f°lent  farcinae  ) * oner  a gravia  & importabilia  , Graece  , dJW- 
meros  hominum  fioLfwi a , p ortatu  difjicilia  : nempe  traditionis  turn  ieniorum , turn  pro- 
roI r! tezinov c r c!  Fr^as  5 turn  ipfius  quoque  praecepta  divinae  Legis.  Datur  enim  ratio 
iftiusfententiae  generalis,  dicunt  & non  faciunt.  Hasc  ergo  omnia  dicun- 
tur  cnera  gravia  &c „ turn  multitudine  , turn  gravitate  , turn  interpre- 
tation^ duritia,  turn  accuratiflimae  obfervationisrigore , quern  poftu- 
bant.  Quod  verbo  alligandi  (ignificatur  $ ficut  faftus  imperandi , 3c 
Leges  cudendi,  per  id,quod  fequitur,  *&  impomntin  humerus  hominum , 
ut  ea  ferant.  Ipfi  autem  cumexemplo  deberentpraecedere  gregem7*<h- 
gitofuo , qui  opponitur  humeris,  *nolunt  ea  movere , id  eft,ne  minimum 
quidem  obfervandi  conatum  adhibere  , ut  faltem  exemplo  fuo  ea  red- 
dantleviora.  Duplex  igitur  notatur  hicperverfitas,ut  Chryfoft.notat, 
quod  fine  venia  exquifitiffime  vellent  vivere  multitudinem  , Sc  quod 
nimium  fi-bi  ipfis  indulgendo  , magnam  affumerent  licenttam  $ cum 
bonus  prince ps  in  fe  feverus , in  alios  benignuseffe  debeat, 
c^crffba  faciutu  f * * Omnia  vero  opera  fiia  , ft  quae  faciunt , quae  fpeciem  boni  prae  fe 
^rvfdeantur^b  ferant,  * faciunt  lit  videantuY  ab  hominihs , id  eft,  ut  gloriam  hominum 
tanTenim  phyla*  aucupentur  , ficut  late  Sc  ftgillatim  declaratum  eft  cap.  6.  Praecedenti  I 
iia fua,& magni*  ergo  verfu  taxabatur  eorum  aperta  improbitas , hie  vero  fimulata 
toant ambnas.  pro^jtas  ? often tatione  Sc  vanitate  plena.  Hanc  ergo  per  partes 
txplicat. 

* Dilatant  enim  phylacteria  fua  , id  eft,  ampiioribus  quam  caster! 
utuntur  phyladeriis , ut  videlicet  in  fe  convertant  oculos  hominum, 

Sc  eis  tanto  religiofiores  videantur.  Erant  enim  Vhylacteria  membra- 
ne , ut , Hieron.  in  quibus  erant  feripta  legis  mandata  , quas  Sc  Pha- 
rifcci  Sc  Scribe  ab  aure  ad  aurem  fronti  alligabant  Sc  brachio.  Sic 
enim  carnaiiter  intelligebant  mandatum  illud  , Deuteron.6.v.8.  quo 
nihil  aliud  jubebatur  , nifi  ut  jugiter  eftent  memores  mandatorum 
Dei.  Hinc  ergo  di<ftae  funt  illae  membranulae  Judaeis  0*  /SH  , Tephilim 
quafi  alligamenta  , Graece  pi^cunjfj'ici , quafi  confervatoria  , adcon- 
{ervandam  memoriam  Legis  Dei.  * Et  magni fic ant fimbri as  , id  eft  , 
magnas  faciunt  fimbrias  fuas  3 fci licet  palliorum  fuorum,  ut  additur 
Graece  & Syriace,  nimirum  ut  magis  viderentur  memores  Legis  Dei, 
prasferentes  earn  veftibus , cum  vita  fpernerent.  Erant  enimillas^w- 

hri* 

. 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  i$,  267 

fila  qucedam  non  texta,  in  extremitate  veftis  dependentia  ,quae- 
bus  inftar  limbi  impofita  crat  vitta  coioris  hyacinthini  : quas  8t  Chri- 
{turn  geftifle  patet  Lu cx  8.  v.  44.  qua  de  re  diximus  Num.  15.111 
fine,  Ju  Herat  hoc  Deus , ut  eis  vitis  veluti  obliviofi  pueri,  divinoe  Le~ 
gis  recordarentur.  Add  it  Hieron.  folitos  Pharifaeos  in  illis  fimbriis 
acutiftimas  ligare  fpinas , ut  interdum  pungerentur , 8c  hac  quafi ad- 
monitione  adofficium  revocarentur. 

6.  * Amant  autem  primos  recub itus  in  coenis , id  eft  , affedant  locum  «.Aamt  autem 
honoratiorem  in  folemnibus  conviviis , qute  antiquis  magis  efie  foie-  fnTanU^pd- 
bant  coenoe  , quam  prandia , ut  liberius  poffent  fine  curarum  inter-  in 

pellatione  protrahi.  Undeillud  Apoftoli  1.  ad  ThefT.  jw.  7.  Qui  7-ErfaTutationes 
ebrii  funt , nofte  ebrii  funt.  * Et  primes  Cathedra*  in  Synagis , id  eft,  pri- 
mosconfeffus  in  publicis  conventibus  , audiendae  Legis  causa  , ubi  &abbi* 
humilitas  regnare  deberet : * Et  Salutationes  inforo.  Submifiionis  iftud 
genus  eft,  quod  per  modum  officii  quotidiani  praeftari  etiam-num 
quibufdam  in  locis  folet  magnatibus , quosclientes  ita  cohint,  vel 
domi  eos  vifitando,  vel  foris  falutando.  *Et  vocari  ab  hominibus  Rabbi . 

Nomen  eft,  quod  dignitate,  Sc  in  primis  eruditione  praeftantibus  apud 
Judaeos  tribuitur  , q.  d.  Domine  mi , vel , Magifler  mi.  In  his  autem 
omnibus  taxat  non  tarn  fadum,quam  affedum  eorum,  quodfcilicet 
amarent , id  eft  , affedarent , 8c  fiudiose  appeterent  hujufmodi  vani- 
tatis  lenocinia.  Nam  talibus  praecellentiae  nominibus  vel  fignis  , fiepe 
nos  affici  decet , amare  & affedare  non  decet.  ? vos  a tem 

8.  * Vos  autem  , difeipuli  mei , quos  a Pharifieorum  vitiis  alienos  nievoca^bbt 
efie  decet  , * nolite  vocari  Rabbi , id  eft , ne  ametis  vocari , five  ne  af-  M^ifte^veftcr1! 
fedetis  hujufmodi  gloriofte  appellationis  titulos , placendo  vobis  in  omnes  autem 
illis,  fed  potiiis  , quantum  in  vobis  eft  , declinate  ; hoc  prohibens  vosnatres  e 
indifeipulis  , quod  in  Pharifaeis  reprehenderat  : adio  enim  a’liena 
non  prohibetur , fed  propria.  * Vnus  , feu  unicus , * eft  enim  Magifler 
feudodor,  * vefler  3 quifcilicet  vos  omnes  docet , Sea  quo  habetis 
quidquid  magifterii  in  alios  exercetis.Unde  tacite  eodem  modofaftum 
magifterii  reprimit , quoApoftolus  1.  ad  Corinth.  4.  Quid  babes 
( in  magifterio)  quod  non  accepifli  ? si  autem  accepifli , quid gloriaris  , 
quafi  non  acceperis  f Graece  additur  hie , Chrifttts , ficut  8c  Latine  infra 
v.  10.  Explicat  autem  nomine  Magiftri , quod  fupra  dixerat  Rabbi  , 
unde  Syrus  eadem  voce  utitur.  Hac  ergo  con  fide  rati  one  reprimit  fa- 
ftum  gloriandi  in  illo  titulo  , eo  quod  file  foli  Chriftotamquam  Deo, 
vere  , abfolute  Sc  perfedecompetat^  a quo  nosaccepimus,  quidquid 
habemus.  Ipfe  eft  enim  prima  veritas , fons  omnis  veritatis  8c  feien- 
ti#  , omnifeius , apud  quern  omnis  docendi  authoritas  refidet , £c  a 

quo 


2.68  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quo  in  omnes  defluit , qui  folus  vere  docet  hominem  fcientiam,  five 
naturale  lumen  cordibus  ingerendo  , five  tenebras  iftius  luminisfua 
luce  illuftrando.  Caeteri  auribus  vel  oculis  nuda  figna  fuggerunt,quse 
admonent  tantum  , ut  naturali  lumine  quasramus  veritatem  , non  au- 
tem  exhibent , ut  earn  noverimus.  Nam  yeritas  feu  fcientia  veritatis 
aliunde  haurienda  eft  , ut  fubtiliter  , fuse  , Sc  pulchre  docet  Aug. 
turn  alibi  fiepe  , turn  libro fere  toto  deMagiftro  , maxime  ac.  io. 
ufque  ad  finem.  * Omnes  autem  vosfratres  efiis ; ficut  in  natura , ita  Sc 
in  do&rina  , unius  Chrifti  magifterio  accepta  , quail  condifcipuli*-eft 
enim  oppofitumfuperiuri  membro.  Unde  conclufum  vult , neminem 
gloriari , aut  fibi  placerein  titulis  Magiftri  aut  Rabbi  : multo  minus 
aliis  fe  inde  fuperbe  praeferre  , fedomnem  gloriam  Deo  , Sc  Chrifto 
tranfcrtbendam  , cujus  omnes  difcipuli  ac  miniftri  funt.  Ex  quo  pa- 
tet , haec  non  obftare  , quo  minus  fub  magifterio  , Sc  , ut  Hieron. 
loquitur,  fubconfortio  hujus  veri  magiftri , aliquis  ad  utilitatem 
aliorum  , & fit  Sc  vocetur  Magifier  , ficut  dc  Pater  , prout  Apoftolus 
fe  Pattern  Corintbiorum  Sc  Magiftrum  Gentium  vocat.  Et  quia  Eratnrn 
nomine  ufus  fuerat , arrepta  occafione  tranfit  ad  titulum  Patris : 

p.Et  pat  re  m roc  a,  * Et  Pattern  nolite  vobis  vocare  fuper  terram : q.  d.  Quin  etiam  ne 

lite  vocare  vobis  ' , 1 1 x . ..  , 

fuper  terram , u-  quidem  Pattern  vocet  aliquis  quemquam  ex  mortahbus  in  terra  de- 

reTreft™1  q/in  gent^us  > nempe  fie  , ut  ill!  vitam  Sc  elfe  fuum  praecipue  acceptum 

atiis  ea.  1 referat , atque  ab  ejus  providentia  maxime  pendeat , Sc  hereditatem 
expe&et,  ficut  gentiles  Patres  vocant.  Hoc  enim  vult  fubjun&a  ra- 
tio ; * Vnus  eft  enim  Pater  vefter  qui  in  edit  eft  , fcilicet  Deus  • om- 
niumquidem,  ratione  creationis $ ChriftianOrum  vero  ratione  re- 
generation^ , cu'i  univerfa  vita,  corpus,  anima,  fenfus,  ratio,  mens, 
vi&us  , fan&ificatio  , adoptio  , hereditas  accepta  ferendaeft  ; ita-ut 
ab  eo  omnis  paternitas  in  caelo  Sc  in  terra  nominetur.  Cum  ergo  im- 
pium  fit  Patris  honore  private  eum  , qui  nos  genuit,  hoctantiim  do- 
ceri  cupit , ut  noverimus  , inquit  Chryfoft.  Horn,  73.  quern  proprie 
Sc  principaliter  Patrem  vocare  oporteat.  Nam,  ut  riotat  Hieron. 
quemadmodumunus  per  naturam  Deus , Sc  unus  filius  non  praejudi- 
cat , ne  per  adoptionem  Dii  vocentur  Sc  filii : ita  Sc  unus  Pater  Sc 
Magifter  non  praejudicat  aliis , ne  abufive  appellentur  Patres  Sc  Ma- 
giftri. Porro  ficut  non  vult , uteo  fenlu  , quern  diximus  , aliqueni 
vocemus  Patrem  , ita  nec  , ut  ipfi  nos  vocemus , quemadmodum  fu- 
pra  vetando  , ne  vocemur  Magiftri , vetat  etiam  ne  alios  eo  fenfu  vo- 
Gtmus.  Et  quia  ilia  praecellentiae  aftedatio  veris  difeipulis  Chrifti 
maxime  pernitiofa  eft  , eamdem  dodrinam  iifdem  verbis  repetit , uS 
altiflime  memoriae  imprimatur. 

10.*  Set 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  13.  169 

10.  * Sec  vocemini  Magiftri  : ubi  fimul  explicat  , quid  fibi  fupra  ro.Nec  vo^eim* 

yoluerit  iliud  , Rabbi.  Er  quia  fcopus  iftius  falubercimse  dodrinae  eft 
humilitas  , hinc  addit  : . onw  eftchriftu** 

11.  * Oui  major  eft  vefirum  , id  eft,  Qui  vobis  Magiftri  vel  Patris,  u.Qui  major  e&- 
feu docendi  regendive  officio  aut  dignitate  praeaelluerit , non  fe  exi- 

ftimet  caeteris  praeftantiorem  : fed  pociiis  illtr , * erit  Minifter  vefter  , 

F ucu ram  pro  Imperativo  , id  eft,  ilie  fit  Minifter  feu  gerat  fe  pro  mi- 
niftro  : q.  d.  Nihil  inde  infe  agnoicat , aut  vindicet,  praeter  humilis 
minifterii  obligationem  & fedulitatem  , gloriam  omnem  adfcribens 
Deo  , quia  vir  bonus  non  dominandi  cupiditate  imperat , fed  offieio 
confulendi.  Atque  ita,  ut  Aug. ait  lib.  19.  de  civit.c.16.  magis  de— 
bent  patresj  quod  dominant ur,  quam  fervi , quod  ferviunt,  tolerare, 
id  eft  , tanquam  durum  quid  fuftinere. 

12.  * Qui  autem  fe  exalt  aver  it , in  hujufmodi  dignitatum  ac  titulo-  e^i^verif^o2 
rum  ambitu  8c  jadantia  , fibi  in  iis  complacendo  , fibi  aliquid  tri-  m.n;ab- tut:Sc q vd 
buendo  , inde  aliisfuperbe  praeferendo  , * bumiliabitur , a Deo  depri- 

metur.  * Et  qui  fe  bumiliaverit,  id  eft  , dimifse  de  fe  lenferit  ac  gefife- 
rit,  nihil  adfcribens  fibi  ex  donis  Dei,  non  inde  fe  aliis  praffierens  , fed 
in  fontem  fuum  refunde'ns  omnia,  * exaltabitur , a Deo,  five  per  ipfuro 
in  futura  gloria  , five  per  homines  in  hac  vita.  Nam  8c  hie  veriffi- 
mum  efte  folet  , quod  Jionor  fequatur  fugientem  , fugiat  fequenteirb 
quia  Deus  fuperbis  refiftit , humilibus  autem  dat  gratiam.  Sententia 
autem  ifta  generalis  eft  , faepius  a Chrifto  in  diverfis  propofitis  ufur- 
pata  , ut  liqueat  vel  fuifife  tritum  proverbium  , vel  apohthegma  ipfi 
proprium.  Ex  quo  etiam  patet  Icopus  totius  dodrinae  fuperioris  y 
nempe  Chriftum  non  de  vocabulis , Magiftri  , Rabbi , Ratris  * fed  de 
reipfa  & Faftus  affedatione  contendiffe. 

13.  * Va  autem  vobis  Scriba  & Fharifai  hjpocrita,  Hie  jam  oratio-  u.v*autemr^ 

nem  inScribas  ipfos  8c  Pharifaeos  convertit , rnira  fpiritus  , verbo-  *- 

rumque  libertate  8c  acrimonia  odies  ingeminans  *V<z,  hoc  eft,minas  quia  dauditis  tel 
impendent^  a Deo  fupplicii , ficut  alibi odo  beatitudines  in cu leave-  f^t“m  homines? 
rat.  In  faciejn  autem,  nihil  veritus  jam  jam  impendentem ab eismor-  Yos  ?nim  non 

, ■ r 1 r n 1 . V , r ,r  . , n - inrratis , nec  in- 

tern , exprobrat  eis  lceiera  lua  : 8c  prsecipue  hypocrilm,  id  elt,  limu-  troeunres  finitis 

lationem  fanditatis  8c  religionis  : per  frequentem  illius  vocis  repetU  mtrare* 
tionem  indicans  fidum  ac  fimulatum  fuifife,  quidquid  in  negotio  re- 
ligionis gererent.  Id  autem  facitpraefentibus  turbis,  ut  itaffi  non  ipfi 
Pharifaei  pudore  vel  terrore  corrigerentur,faltem  alii,  detrada  fimu- 
lata  fanditatis  larva  , ab  eorum  admiratione  & imitation^  revoca- 
rentur.  * Ouia  dauditis  rtgnum  calvrum,  id  eft,  impedimentum  pros- 
ftatis  > ne  introeant  homines  in  regnunvcaelorum  , nemp£  non  folum 


1-70  COMMENT.  IN  EVANGEUTJM 

gravia  ilia  onera,de  quibus  fupra  , hominibus  imponendo  , quse  ipfi 
digitG  nontangitis  3 fed  maxime  eos  a fide  in  Ghriftum  avocando  * 
do&rinam  ejus  damnando,  miraculis  calumniando,  ipfum  ut  fedu&o- 
rem  perfequendo.  Ucitur  autem  metaphora  ab  eo,  qui  clavera  aure- 
rendo  , oftiumclaudit  ,ne  quis  introeat , 6c  -idcirco  dicit  , * ante  ho - 
mines  : q.  d.  jam  parantibus  ingreffum  occluditis  oftium  ante  faciem.; 
Lucas  veto  idem  fignificans  dicit.  Tuliftis  clavem  feientu , id  eft  , 
abftuliftis  , 6c  vobis  ipfam  vindieaftis , 6c  perillam  ipfam  modis  .jam 
didis  clauditis  , * vos  enim  non  intratis , quia  onera  quse  imponitis  di- 
gito  non  tangitis , 6c  in  eum  quiEvangeliumpnedicando  diilipat  ea3 
non  vultis  credere.  * N ec  introeuntes , id  eft  , paratos  credere  in  me , 
6c  pedem  quafi  habentes  in  limine  , * Jinitis  intrare  , dodrina  veftra  , 
exemplo,  confilio  , juffu,  calumniis  terror  ibus  eos  a fide  revocando. 
Scribx  fifphari*  *4*  * vobis  Scriba  & Pharifai  hypocrite  , quia  comeditis  domos  vi- 
f®i  hypocrite  : duarum , id  eft,  exhauritis  ac  devoratis  facilitates  viduarura  : quae  quia 
domos ° *v Wu a S mulieres  etiam  minus  cautae  , 6c  magis ad  pietatem  pronae  effe  folent, 
rum  . orationcs  & qUia  viro  deftitutae  , confiliario  carent  , 6c  bonorum  fuorum  do- 
t°ropter  hoc^m-  mince  funt.  Unde  circa  viduas  Temper  hypocrite  negotiari  foient , 6c 
fudioiumiptetlS  felicius  aucupantur , * or  at  tones  longas  or  antes  : Graece  wpopagst  /uaxpdb 
Tzpoaeuxo/xStvoi  , fab  obtentu  prolixa  oratioms , ficut  vertitur  Marci  12* 
v.  40.  id  eft  , Tub  fpecie  longaeorationis , feu  obtendentes  tamcru- 
deli  avaritiae  adverfus  imbecillem  fexum  prolixas  orationes,  quibus 
earum  falutem  commendetis  Deo.  Obtentus  enim  ifte  veritati  oppo- 
nitur  , 8c  fignificat  eos  magis  oratiories fimulafle  , quam  oraffe  , ut- 
pote  qui  non  viduarum  falutem  , fedpraedam  captarent  ? cor  non  in 
Cxlo  habentes  , fed  in  loculis.  * Propter  hoc , id  eft  , duplicem  iftam  ini— 
quitatem,  fcilicct  propter  immifericordiam  in  deftitutas  patrono  mu- 
lierculas  , Sc  hypocrifin  , * am f lias  accipetis  judicium  , id  eft  3 gravio- 
rem  condemn ationem. 

ic&Fhvifzfh;-  15.  * Va  vobis  Scriba,  & Pharifai  hypocrita  , quia  circuitis  mare  , & 
pocntaErquia  cir  ^idam  , id  eft  , percurritis  mare  ac  terrain.  Adagialis  eftlocutio, 

emus  mare&ari-  . ,,  r.  . . . 1 n 0 ji  m • j • 

dam  , utfadatis  quam  Latine  exprimunt , Omnemmovetts  lapidem  ,oC  adnibetis  cii- 
& cSmPfuefit  fa-  ligentiana  5 * ut  faciatis  unum  pro fely turn  , id  eft  , ut  unum  advenam  ad 
fiUum3C  eheeum  3u^a^cam  refig^oncm  adducatis.  Profdytuse nim  Latine  advenadicitur, 
dupio quimYQs.  qui  fei licet  a Gcntilifmo  ad  Judaifinum  transfertur  , quafi  di:eres  ad- 
ventitium  religion  is , qui  opponitur  Judaeo  nato.  Etiam  hac  de  caufa 
vocantur  Hypocrita  5 eo  quod  ifta  follicitudine  , quae  in  fe  bona  erat  9 
hoc  fpedlarent,  ut  vel  fan  ft  i ores  inde  viderentur,  vel  ut  Author  ope- 
rts  imperf.  ut  lucra  fua  e facrificiis  augerentur.  * Et  cum  fuer it  faebus ? 
facitis  eum  jiliuin  gehemta  dupio  quamvos  0 id  eft,  muito  magis  obno- 

xium 


/ 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  13.  i7i 

xium  aeternse  condemnaticni , quam  vos  eftis , quia  facitis  eura  Jonge 
fceleratiorem,  nempe  partim  dodrina  traditionum  , quibus  corrum- 
pitis  Legem  , partim  Sc  maxime  exemplo  veftro  , idque  five  quia  eo 
offenfus  reditad  vomitum  , id  eft , idololatriam  , five  , ut  Chryf.  quia 
com  par  a turn  eft,ut  probos  magiftros  vix  imitemurjimprobos.  etiam  im~ 
probitate  fuperemus.  Qj-iamquam  Auguft.  contra  Fauftum  ideo  duplv 
didum  putat,  quia  hoc  implere  negiigebat , quod  propria  voluntate 
fufceperat. 

1 6.  * Vd  vobis  duces  c&ci , id  eft,  qui  duces  dodorefque  aliorum  vos  ;«*-vobls aJP 

_ CCS  CxCl  j (jUI  Ql<a 

profitemtni  , Sc  tamen  ignorantia  pleni  eftis.  Paulo  antehvpocrifin,  c*»s-  quicmnque 
ic  vero  ignorantiam  eorum  iupinamperltringit , in  eo  , quod  dice-  plum , nihil  eft : 
rent , * iiuicumque  jitraverit  per  templum , & in  altari,  id  eft.  per  altare, r,ul. aurem  iura- 

* mbit  eft  , id  eit,  non  debet,  utpatetex  oppolito,  quod  lequitur,  hoc  pii , debet. 

eft  , non  tenetur  hoc  jurejurando  , nec  reus  eft  perjurii.  * Qui  autem  cirqu/denim mal 
juraverit  in  auro  templi , id  eft,  peraurum  , live  pecuniam  , qusgin  eft:aurtm», « 
templo  oltertur  , & cui  gazophylacia  lerviebant.  - sadificat  aurum? 

18.  * Etquicumque  juraverit  indono , feu  per  donum,  * quod  eflfuper  ,uravenHn  a?ta- 
iilud,  videlicet  per  victimam  ovis,  bovis,  fimilae  , Sc  c.  PIoc  juramenti  ri>  nihil  eft:  qui- 
genUS  JudlElS,  eilque  iollS  , erat  ramiiiare  , dicebaturque;#r<*f»e»f«w  raremin  dono, 
Cork  an  , id  eft  , donum  feu  doni , pt  teftis  eft  Jofephus  lib.  i.  cont.  Ap-  dcbetpei " 
pionem  , paulo  poft  medium , his  verbis : inter  peregrina  facramenta, 
etiam  juramentum,  quod  Ccr&^wappeilatur,  enumerat  Theophraftus. 

Apud  nullos  autem  hocreperitur  juramentum,  ni  fi  apud  folosju- 
daeos  , quod  interpretatur  ex  Hebraica  lingua  , Donum  Dei.  Haec  llle. 

* Debet , perfolvere  ,quod  juravit , feu  tenetur  jurejurando.  Itaque 
Pharifaei , quamvis  contempfiffe  videantur  juramenta  per  creaturas , 
tamquam  in  quibus  non  interponeretur  nomen  Dei,  ut  diximus  etiam 
cap.  5«  v*  34*  excipiebant  tamen  juramenta  per  aurum  templi , ac 
facrificia  , tanq u am  nihil  effet  illis  poft  Deum  majus  , autfandius, 
utpote  quae  immediate  referrentur  ad  Deum  , propter  quae  templum 
Sc  altare  fuiffent  condita.  Nimirum  ut  itapopulus , intelligens  fingu- 
larem  6'blationum  fanditatem  , promptior  fieret ad  ilia  frequentenda, 
quorum  pars  maxima  in  Sacerdotum  lucrum  cederet.  Ita  avaritia 
c^citatis  iftius  Sc  ftultitice  inde  fecutae  caufa  fuit.  Hinc  Chriftus : 

19.  * St  lilt  i caci,  quid  enim  majtts  , id  eft  , fandius  atque  dignius  19.  Coed:  quid 

* eft  , aurum  , an  templum , quod fanttijicat  aurum  f id  eft , A quo  fandi-  abate, 

tas  aliqua  communicatur  auro  ? Nam  ante  oblationem  templo  fadam  ^onum3'0^1^ 
profanum  eft  : templum  vero  non  propter  aurum,  fed  propter  Deum, 

domui  fuse inhabitantem  , fandum  eft.  Idem  judicium  de  hoftia  Sc 
altari.  Hoc  enim  per  fe  ex  inftitutione  fua  Deo  dedicatum  eft : hoftia 

M m vero 


27i  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

vero  antequam  altari  imponatur  , profana  eft,  atque  ipsaimpofitione 
fitfacra.  Itaqtie  deftruit  Chriftus  praefuppofitam  eorum  opinionem  , 
qua  putabant  oblationes  templo  Sc  alrari  effe  fandiores , unde  error 
ifte  de  juramento  fluxerat  , argumentans  , ex  illo  principio  , propter^ 
quod  unumquodque  eft  tale  , illud  majus  : atque  ita  iftud  , enim  , 
rationem  reddit , curcsecos  appellaverit,  Ex  his  ergo  infert  jam  Chri- 
ftus conciuiionem  , Pharifaicae  dodrinaecontrariam  t 
tax  i n^i  I an!  jura  r 20  • * Sty*  erS6  jurat  in  altari  , id  eft , peraltare  ; Hebraifmo  , quo 

Dibus’q^Hfuper  utllntur  proepofitione  , in  , cum  verbis  yurandi , ut  patet  Hebraicc 
aliudfunt ; liaiae  6$ . v.  i6,  Genef.  20.  v*  16.  Sc  alibi  faepiflime.  * J-ttrat  in  eo  , 
quatenus  majus  eft  vidimis  impoiitis  y quae  ratio  v.  19.  indicabatur- 

* -E tin  omnibus  , facrificiis  ac  donis,  * qua  fuper  illud  flint , quae  vosma- 
jora  eife  dicitis  : ac  proinde  omni  modotale  juramentum  vel  aeque 
vel  magis  obligat. 

fc>  & _ 

•st/Etquicunque  2i.  * Et  quicumque  juraverit  in  templo  , feu  per  templum  , * jurat  in 
pio.  jurat  in  iiio,  illo , id  eft  , non  tantum  jurat  per  illud , fed  etiam  * in  eo  , qui  habitat  in 
^T^ipfo.1  hab  " *Pf°>  ^ Per  ^eurn  ipfum  , cujus  domus  eft  templum.  Domus  enim 
cum  inhabitatore  fao  , cujus  majeftasibi  relucet , qui  in  eo  invocatur 
Sc  colitur , qui  effedu  exaudiendi  prasfens  eft , iimul  confideratur  , 
etfi  non  exprimatuiv 

in  thronoUDeiA  22  • * & W*  jurat  in  c^°  5 id  eft  3 quemamodum  etiam  qui  jurat  per 
in  eo  qui  fedet  caftum  ( adfertur  enim  hoc  ad  explicandum  id  , quod  dixerat , quod 
feilicet  juramentum  per  templum  eflet  per  Deumipfum  inhabitantem) 

* _ jurat  in  throno  Dei , id  eft,  per  caelumtanquam  thronum  gloria?  Dei: 

* & in  eo  , Deo  feilicet  * qui  fedet  fuper  eum  , vide  didac.  y.v.34.  hoc 
ergo  docet , quod  , cum  jurare  non  fit  aliud , nifi  Deum  teftem  invo- 
care  , creaturae  vero  mutae  non  poftint  efte  teftes  veritatis,  quicumque 

# jurat,  per  quamcumque  creaturam  juret,  hoc  ipfo  etiam  per  earn 

tanquam  divinam  , id  eft  , tanquam  ad  Deum  relatam  , veluti  Crea- 
torem  ejus,  vel  Prasfidem,  vel  Gubernatorem  jurat,  ac  proinde  Deum 
ipfum  teftem  citat* 

sc ‘b/scVhad  23*  * V&  vobis  Scriba  & Vharifai  hypocrite  , qui  decimatis  mentham  , 
fai  hypocrite , & anethum,  & cyminumy  id  eft,  ftudiose  decimas  exigitis , inquit  Hieron. 
»cmhVmlat& a viliflimorum  olerum,  ut avaritias  veftrae  confulatis.  Sed redius  Author 
nethutn,&cymi-  operis  impei fed.  exponit  decimas , id  eft  , decimas  fcrupulose  offertis 
S^squjc  gM vxcra  omnium.  Fine  enim  eft  ilia  gloriatio  Pharifaei,  apud  Lucam : Decimas 
funtjegis , judi  do  omnium,  feilicet  etiam  viliftimorum,  qua  pefiideo,  ubi  Graece  eft  idem 
eordism  , & fi-  verbnm  , quod  hie.  Et  hinc  eft  quod  eos  vocat  hie  hypocritas , vide- 
tuiTfaccrc  &Piiia  licet  quia minutias illas  obfervabant , ut  minim o difpendio  exadifti- 
non  ommcrc.  m[  yidexentur  Legis  obfervatores , cum  tamen  negligerent , & relin- 

querent, 


SECUNDUM  MATTH^UM.  Cap.  13.  173 

querent  , * quagraviora  funt  Legis , id  eft,  quae  Lex  praecipue  poftulat, 
tanquamipfiim  animum,  internamque  Dei  ac  proximidile&ionem 
fpe&antia,  fine  quibus  pietas  confiftere  nonpoteft  , ,3c  quorum  com- 
paratione  omnes  externae  obfervantiae  , de  facrificiis  3 de  decimis  3 de 
cseremoniis  leviora  funt,  <3c  velut  media  refpedu  finis  : de  quo  fupra 
c,  i2.  v.  7.  Sc  Michaeae  6.  v.  8.  * fudicium  , id  eft  3 juftitiam,  qua 
cuique  fuum  redditur:  *& mifericordiam, qua  exbenignitate  proximo 
fuccurrimus  confilio  3 opera  3 operibus  3 etfi  non  debeatur  ex  juftitia. 

Itaque  duo  ilia  comple&untur  univerfa  officia  erga  proximum  3 qui- 
bus  eum  diligimus,  ficut  nos  ipfos.  * Et  fidem  , in  Deum  3 quatan- 
quam  radice  indicator  etiam  fpes  Sc  charitas  3 feu  intclligitur  fidesin 
Deum  , quae  per  diledionem  operatur , Sc  proinde  id  , quod  refpondet  , 
illi  proximo  praecepto,  Diliges  Dominum  Deumtmm  extoto  corde 3 &c„ 

* Hac  , fcilicet  graviora  Legis  3 quae  fpedant  duo  ilia  maxima  prae~ 
cepta  , in  quibus  univerfa  Lex  pendet  Sc  Prophetae  , * oportuitfa~ 
cere  3 fcilicet  fumma  cura  prae  caeteris  omnibus ; * & ilia  3 de  decimis 
mentae  , anethi  3 See.  * non  omittere . Ex  quo  quidam  interunt  3 illas 
viliffimorum  olerum  decimas  vere  fuiffe  debitas  Levitis  3 quia  dicitut 
eportuit.  Sed  facile  refponderi  poteft  , vel  illud  3 oportuit  3 poni  pro3 
conveniebat : vel  Chriftum  loqui  juxta  mentem  Pharifaeorum  , fcili- 
cet fi  putarent  ea  ex  Lege  deberi.  Quamvis  autem  fuperficies  Legis 
ea  non  videatur  excludere  , dum  dicit  Levit.  Omnes  decima  terra  3 five 
de  frugibus  3 Hebraicedtf  femine  Domini  funt : videturtamen  rigor  ille 
non  fuiffe  intentus  a Legiflatore.  Etidcirco  quando  ilia  eadem  gene- 
ralis  fententia  3 quaehabetur  Deuter.  14.  v.  22.  mox  ibidem  per  par- 
tes explicatur  -,  folum  exprimuntur  decimae  frumenti  3 vineae  Sc  olet, 
quae  alibi  dicuntur  communiter  decimae  de  area  ac  torculari.  Uiide  $, 

Hilar,  dicit  citra  culpam  praeterire  licuiffe.  Itaque  Chriftus  vehemen- 
tius  taxans  praepofteram  eorum  diligentiam  3 addit : 

24.  * Duces  caci  excolantes  3 feu  qui  excolatis,  * culicem , e potu  2 4,Ducescaeci0 
veftro  , ne  ftrangulet  viventes  3 * camelum  autem  glut  ientes  3 id  eft  , fe-  cem^cameium 
cure  fine  periculi  metu  tranfmittitis.  Adagialis  eft  fententia,  in  cu  jus autem  §!utietT- 
pofteriori  parte  hyperbole  eft,  fed  non  abhorrens  abufu  loquendi  He- 
braeorum,  apud  quos  Culex  Sc  Camelus  animal  ipfis  notum,  pro  mini- 
ma 3c  maximae  rei  fymbolis  ufurpabantur  : q.  d.  Nonne  caeci  eftis , 
qui  tarn  anxie  Sc  fuperftitiose  fervatis  minima, cum  graviflima  Legis 
capita  , fine  ullo  confcientiae  remorfu,  praetereatis;  inftar  eorum,  qui 
fcrupulose  culicem  excolarent  ex  potu , Sc  integra  animalia  majora 
* deglutirent  ? Unde  Aug. lib.  quaeft,  evang.q.  $6.  refert  hoc  adfa&um 
eorum , quo  latronem  feditipfum  dimiferunt,  quia  fcilicet  non  fol- 

M m 2 verat 


i-4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

verat  Sabbatum  , Sc  Chriftam  occiderunt  : qui  allegorice  fignificatl 
fuerunt  per  culicem  Sc  camelum. 

Scrfbx Hmi-  25'  * Va  vo^s  &C‘  clilul  wundatis  quod  dcfcris  eft  , feu  exteriorem 
i*\  hypocritae  fuperficiem,  *calicis, id  eft,  vafis,  ex  quo  fumitur  potus,  *&paropfidis 
quod  defers  eft  ^eLl  Jancis,  ex  qua  cibus.  Per  quae  fignificat , quod  exteriori  mundi- 


tiei  corporis 


& fan ditatis  coram  hominibus  ftuderent.  Nam  ut  in- 


calicis  & parop 

pieni eftis rapina,  telligerent  fermonem  efife  parabolicum  , ftatim  tranfit  ad  proprium. 

& immundma.  *jntus  antetn,  id  eft,  in  anima  Sc  con'fcientia,  *pleni  eftis  rapina,  id  eft, 

injuftitiis,  pauperuin  fcilicet.Sc  viduarum  oppreflionibus , * & immun- 

ditia  , peccatorum.  Qianquam  Graece  perliftatur  in  eadem  meta« 

phora  ,plcni  funt , fcilicet  calix  Sc  paropfis  }rapina  & injuftitia $ figni- 

ficando  id  , quod  bibebant  Sc  comedebant , per  rapinas  Sc  injuftitiam 

efie  partum.  Et  (Ic  perpetua  efifet  allegoria  , fignificans  eos  in  animo 

plenos  efie  fraudibus  Sc  injuftitia  , exterius  innocentes  Sc  fan<ftos. 

cV.’miunS' prius  *rifte  CAce , qui  non  intelligis  quae  fit  vera  mundities  coram 

quod  imus eft ca-  Deo,  *mtwda  prius, quod  intus  eftcalicis , id  eft,  ea,  qnse  continentur  ca- 
licis  & paropfi-  o rjr-r  -L  J o • • a.-  •** 

dis , ut  fiat  id  lice  Sc  parophde  , leu  lpium  potum  accibum  , nerraude  Sc  lnjultitia 
mundum°riS  Cftj  Part*  ^nCj  *ut  fiar>  W^d  deforis  eft  mtndtm,  id  eft,  ut  poftea  ordine  fuo 
mundes  ipfum  calicem  ac  paropfidem , quibus  illi  fumuntur.  Quo  al- 
legorico  fermone  indicat, ftudendum  efife  ante  omnia  munditiei  animas 
Sc  confidential  turn  deinde  etiam  per  fe  corpus  Sc  a&iones  omnes  ex- 
ternasfuturas  mundas.Nam,  ut  Aug.  in  quodarn  fermone,  animi  mun- 
ditiam  fequitur  corporis  munditia.  Non  enim  poteft  efie  mundus  ani- 
mus in  corpore  immundo  : fiam  qui  mundus  eft  animo  , operari  cor- 
pore  flagitia  non  poteft  ; Sc  qui  corpore  flagitia  operatur  , mundus 
animo  efie  non  poteft.  Itaque  ficut  animus  naturaliter  fecum  rapit 
corpus  , ita  animi  integritas  mater  eft  omnis  fanditatis  corporis  , Sc 
honeftatis  coram  hominibus.  Qua  in  re  quia  enormiter  hallucinaban- 
tur  Pharifaei , pieni  hypocrifi  , pergitin  eodem  propofito  , alia  fimili- 
fi*.  v*  vobb  tudine  illam  exprobrando  : 

Scnbx&  Fhari-  27.  *Va  vobis,&c . (mi a fimiles  eftis  fepulchris  dealbatis , id  eft,  calce 
quia  fimiles  eftis  aut  gypio  ulitis.  Judaeorum  enim  lepuicnra  pleraque  erantluper  ter- 
ram,  e faxis  excifa  , inftar  cubiculorum  : * quA  kforis  parent  hominibus 
busTpecv^1"1’  JPeci°f'a>  quk  forinfecus  opere  humano  fplendebant  calce  lita,Sc  mar- 
tuT  ver6°  piera  more  veftita,auro  coloribufque  diftinda3quibus  nihil  proinde  ad  fpe- 
tuorum  or r c -m  venuftius  i * wttts  vero  pkw*. funt  omni Jpurcitia  , abominancla  fci- 
ni fpurcitia.  Ecet  immunditia  cadaverum  Sc  vermium. 

28.  * Sic  & vos  aforis  quidemparetisftzu  apparetis,  * hominibus  juft  i 


z'i.  Sic  & vos  a 
foris  quidem  pa- 


retis  hominibus  phyla&e  riorum  dilatatione  , fimbriarum  amplitudine  , precum  pro- 

luftirintusautem  e . . r\  -a.ua  1 1.  a ‘a 

pieni  eftis  hypo-  lixitate,  zelo  faciendi  prolelytos3anxiailla  decimandi  cuia,  externa 


crifi  , & iniqui 
fate. 


itera- 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  23.  1?t 

iterataque  fiepius  corporis  lotione  , coeteraque  externa  morum  gra« 
vitate  : * intus  autem,  in  animis  veftris , * pleni  eftis  hypocrifi • quia  cum 
h#c  pet  fe  mala  non  fint , fed  potius  bona,  ftudio  tantummodo  fimu- 
land^e  fanditatis  eafacitis,  ut  videamini  fcilicet  ab  hominibus,  ut  eft 
v.  f.*  & mquitate  , leges  illas , quarum  obfervatione  gloriamini 
prsevaricando. 

29.  * Va  vobis&c . pi  adificatis  fepulcbra  Prophet  arum  , & ornatis  29.  vx  vobis 
monument a juftorum  ,id  eft , aedificatis  Sc  ornatis  fepulchra  Propheta-  r*? 

rum  , aliorumque  juftorum  , a patribus  veftris  innocenter  occiforum  pu|chrafiprophe- 
( non  enim  aliquid  diftindum  vuit dicere  de  Prophetis  , quod  non  de  mum,  &orna- 
juftis  , neque  contra  ) nempe  magnified  ftruduris  , piduris  , fculp- 
turifque  monumenta  eorum  illuftrando  : ut  fcilicet  per  hoc  teftemini 
vulgo  imperito  vos  occilorum  virtutes  animo  colere  , fcelera  majo- 
rum  occidentium  deteftari , eifque  ionge  vos  effe  fandiores.  Hoc 
enim  eos  rfto  fado  voluilfe  probat  id  , quod  fequ.it  ur  : 

30.  * Et  dicitis  : Si  fuijfemus  in  diebtis , feu  aetate,  * patrum  noftrorum,  f^^us^die^ 

qui  illos  occiderunt,  * non  ejfemus  focii  eorum  in  /anguine  Propbetarum,  ^us  no- 

effundendo  fcilicet , id  eft  , non  confpiraffemus  cum  eisin  eorum  in- 

nocentium  necem.  . pTpheuS"8 

31. *  Itaque  teftimonio  eftis , per  lftam  glonationem , qua  Patribus  31  itaque  tefti- 
vos  jadatis  efle  diflimiles : * quia,  feu  quod,  * filii  eftis  eorum , Sc  pro- 

inde  quod  fitis potius  fimiles.  Lucas  cap.  n.  v.  48.  addit  : Teftifica-  eftis eorum, 

. . 1 v.  I . . n r-  r 11.  J _ qui prophetas os 

mini , quod  confentitis  openbus  patrum  veftrorum.  Cauiam  addit  Quo-  ciderum, 

niam  ipfi  quidem  eos  occiderunt , vos  autem  adificatis  eorum  fepulcbra:  q.d. 

Vos  jadatis  vos  improbare  patrum  veftrorum  fcelera  : ego  dico  vos 

potius  approbare,  quia  tanta  eft  veftra  in  me  difcipulofque  meos  im- 

pietas,  ut  videamini  lepeiire  , quos  patres  veftri  occiderunt,  ut  plenum 

fiat  homicidium  : nempe  quafi  latronum  filii , qui  non  human itate  , 

fed  alio  homicidii  genere  terrae  fufFodiunt  , quos  patres  jugularunt. 

Videtur  enim  Chriftus  fadum  de  fe  indifferens,  fpedata  in  els  morum 

perverfitate  , in  finiftrum  fenfum  trahere.  Unde  alii  fic  accipiunt  , 

quafi  Chriftus  fignificare  vellet  : Patres  veftri  occiderunt,  vos  autem 

aedificando  occiforum  fepulchra,  quafi  trophaeum  vidorias  parentum 

erigere  yidemini , nempe  fi  non  animi  veftri  fcopus , fed  mores  fpe- 

dentur  : Hinc  addit : 

32.  * Et  vos  ,id  eft  , Itaque  vos , quemadmodum  filios  decet  Sc  filii 
folent , * implete  menfur am  patrum  veftrorum  , id  eft  , abfolvite  menfu- 
ram  iilam  impietatis  ac  fcelerum  , a patribus  veftris  inchoatam,  quoe 
toti  genti  veftrae  ita  prasftituta  eft  , utea  impleta  excidenda  tit.  Deus 
enim  non  finit  impietatem  ac  fcelera  in  immenfum  crefcere  , led  fin- 

gulis 


3 1.  Et  vos  fin- 
plere  menfqram 
patrum  vcftoru. 


V 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

gulis  non  tantum  hominibus  , fed  Sc  nation ibus  certum  limitem  fta~ 
tuit , quern  non  excedat,  & quo  cum  peryenerit , turbinemindigna- 
tionis  Lux  vel  excifionis  effundit.  Ita  fatis  clare  col-ligitur  ex  Gen* 
j v.  1 6.  Kondum  complete  funt  iniquities  Amorrhmum.  Haec  autern 
menfura  Judaeis  fuit 3 ut  finerentur  ufque  ad  occifionem  Meffiaeinfo- 
lefcere  , turn  demum  a Romanis  occiderentur.  Imperativus  igitur  hie 
pro  Futuroprophetico  more  fumitur  ? utdiximusin  c.  13.  v.  14.  vel 
potiiis  eft  acerba  ironia  minis  conjunda  3 q.  d.  Eia  igitur  pergite  3 ab- 
folvite  patrum  veftrorum  coepta  3 ficut  filios  decet , ut  ira  Dei  in  vos 
defaeviat.  Ironiam  enim  hanc  explicat  id  , quod  adjicit  fine  ironia. 

3?.  Serpemes , 33.  * Serpentes , propter  nocendi  acerbitatem  cum  calliditate  con- 

faTumTquomo-  jundam  , * genimina  viper arum  , quod  alibi  dixerat , progenies  vipers 
d^^lehenn*’"  rHm  > peffimorum  parentum  peilimi  filii  3 homicidarum  homi- 

cidae  : * quomodo  fugietis  a judiciogehenna  3 id  eft, quo  pado  fieri  poteft, 
ut  judicium  Dei  , quo  gehennae  adjici  mere  mini  , effugiatis  ? Invete- 
rata  enim  Sc  in  naturam  verfa  impietasdifficillime  exutitur.  Vide 
dida  c.  3.  v.  7. 

34.  ideo  eccc  34.  * ideo  > fcilicet  quia  genimina  feu  filii  eftis  viperarum  3 Sc  ita 
prophet  as,  & fa-  meniuram  patrum  impleturi  .•  non  enim  hie  redditur  caufa  mif&onis , 
quae  fequitur  : * Ecce  egomitto  ad  vos  Prophet  as  : illud  , ego , emphafim 
detis,  & crucifi-  habet : q.  d.  Ego-3  ad  quern  tanquam  Deum  , Deique  fapientiam  per- 
lageiiabitis  in  tinet  mittere  Propbetas,  mitto , &ca  Explicat  hanc  energiam  Lucas, 
fynagogis  veftns  ndo  dicit  fuis  , non  Chrifti  verbis,  propterea  & fapientia  Dei  , 
decivitate  in  c i-  nempe  lpie  Jelus  , dixit  3 Mitt  am  ad  illos  Prof  betas,  id  eit3  jam  jam  ita- 
tim  a refurredione  mea  mittam  Prop  betas  , prophetic  fcilicet  dono 
illuftres  3 ficut  probant  Apocalypfis  ]oannis  3 Sc  muitae  prtedidiones 
Pauli  Sc  Petri,  Sc  Agabi , Ad.  n.  v.  72.  Sc  Ad.  21.  v.  10.  * Etfa- 
pientes , id  eft  3 ilia  praeditos  fapientia  3 de  qua  Luc.  c.  2 1.  v.  1 J.  cui 
non  poterunt  refiftere  omnes  adverfarii ; qualem  fuifife  Stephanuni 
idem  teftiseft  , Ad.  6.  v.  10.  * Et  Scribas  , dodos  fcilicet  in  regno 
caelorum  3 hoc  eft  3 dodores  Sc  interpretes  Scripturarum  3 divinaeque 
Legis  peritiffimos.  Pro  Sapientibus  & Scribis  Lucas  nude  dicit  Apo- 
ftolos  3 nempe  3 quia,  ut  Hilar.  Can.  24.  ApoftoK  totum  fimul  erant , 
Sc  de  futurorum  revelatione  Prophetae  , Sc  de  Chrifti  agnitione  Sa- 
pientes,3c  de  Legis  intelligentia  Scribae  : vide  alios  Ad.  13.V.1.  * Et 
ex  illis  , id  eft  , alios  ex  eis , * occidetis , Stephanum  , jacobum  , alios, 

* & crucifigetis , Simeonem  filium  Cleophae  3 fecundum  Hierofoly- 
morum  Epifcopum  ,tefte  Hegefippo  ,apudEufeb.  lib. 3 . hiftor.c.  16, 

* & flageUabitis  in  Synagogis  3 ut  Paulus  quinquies  fibi  contigifte  te- 
ftatur  2.  Cor.  11.  v.  24. 


SECUNDUM  MATTHAfUM.  Cap.  13.  177 

3 $.*  Vt  veniatfupervos  omnisfanguis  .jujlus , id  eft,  ut  ita  juxta  ^ ^vemat^ru- 
meritum  fcelerum  veftrorum  redundet  in  caput  veftrum  omnis  fan-  ranges'  juftus , 
guis  juftorum,  qui  injufte  * tj fftifus  efl a f 'anguine  Abel  jufti?  qui  primus  ^*^3^  ^ 
propter  juftitiam  Celebris  & necatus  fuit.  * Vfhue  ad  fanguinem  Zacha - fanguine  Abel 

r.  r,--  , . ^ r . nni  * r'  juiti  ufque  ad 

ri&jihi  Barachra.  die  litmagna  contentio  eit.  1 ierique  uraeci,  fanguinem  za~ 

utBafil.  in  Term,  de  nativ.  Chrifti , Origen.  Horn.  16 . in  Matth.  Sc 
alii,itemque  Baroniusputanteffe  Zachariam  patrem  joannis  Baptiftae,  ocdd  ftis  intec 
quern  ex  traditione  quadam  dicunt  ab  Herode  occifum  inter  Templum  Jarneplum  & aI~ 
6c  Altare,  eoquod,ciim  pueros  occideret, filium  non  prodidififet,  vel,  f0J<*^®cn 
ut  alii  , quod  B.  Mariam  Virginem  praedicarit.  Favet  huic  fententite,  nientha:c  omnia 
quod  Chriftus  primum  Sc  ultimum  juftum  a Judseis  occifum  expri- 
mere  voluiffe  videatur.  Sed  hanc  traditionem  ex  apocryphorum  fom- 
niis  manafle  dicit  hie  Hieron.  Nonnulli  Sc  olim,  Sc  nunc  volunt  effe 
Zachariam  , unum  ex  minoribus  Prophetis  , qui  fibus  Barachiae  di- 
citur  , Zachar.  1.  v.  i.Sed  minus  verifimili\ter  , cum  nihil  de  occifione 
ejus  , multo  minus  de  loco  occifioms  conftet.  Communior  fententia 
eft  a S.  Hieron.  afiferta  , efTe  Zachariam  filium  Joiad#  , fummi  Ponfci- 
ficis , quern  conftat  occifum  a Rege  Joas  in  atrio  domus  Domini , ut  eft 
2.Paral.24.v.2i.hoc  eft,  ut  hie  dicitur,  inter  temflum  & altare,CcA\\cet 
holocauftorum  , quod  in  atrio  ante  Templum  fub  dio  ftabat.  Filius 
Barachiae  dicitur,  vel  quod  Joiada  Pontifex  binoniminis  fuerit  5 ut  in 
Scripturis  frequens  eft;  vel  quod  tanquam  vir  fanvftus  BarachiM, id  eft* 

Benedittus  Domini  dicatur  : unde  Hieron.  teftatur  in  Evangeiio  He- 
braico  , quo  Nazareni  utebantur  5 filium  Jojadae  vocaru  Exprimi- 
tur  ergo  Abel  Sc  Zacharias , non  quod  ifte  ultimus  a Judaeis.occifus 
fuerit  3 fed  quia  ultimus , de  quo  ex  Scripturis  canonicis  conftet ; Sc 
quia  3 cum  de  vindi<fta  fanguinis  innocenter  fufi  Chriftus  agat  , illam 
Scriptura  difertis  verbis  in  Abel  Sc  Zacharia  annotet,Gen.  3.  Ecce  vox 
fanguinis  &c.  Sc  2.  Paralip.  24  Vide  at  Dominus  & requirat.  Porro  ob~ 
fervatione  digna  eft  hiftoria  mirum  in  modum  affinis  huic  loco, 
quam  narrat  Jofephus  lib.  y..de  bello  Judaico  c.  1.  ubi  feribit  Zacha- 
riam quemdam  virum  probum  , filium  Baruch,  ( idem  hoc  quod  Ba- 
rachias ) fuifle  pauloante  novifiimam  obfidionem  HierofolymTtanam 
a Judaeis  zelotis  in  templo,  id  eft  , in  atrio  occifum,  cum  a Lxx,  judi-* 
cibus  unanimiter  fuiffet  abfolutus.  Ex  quo  fa&um-,  utquidam  fufpi- 
eatus  fuerit  Chriftum  ptophetice  id  , quod  futurum  erat,  veluti  prat- 
teritum  narrafle.  Sed  quidquid  fit  de  hac  hiftoria  , in  omni  fententia 
tres  nafeuntur  difficultates:  Prima,quomodo  dicat  Chriftus, occidifiis0 
cum  praefentes  Pharifcei  nullum  Zachariam  ex  iftis  occidiffe  videan- 
tur.  Secunda  , quomodo  de  Judaeis  iftis  vmdi<fta  capiatur  coedis  ju- 
ft or  um 


3 7 • Jerufalem  , 
Jerufalero,  qua? 
occidis  proph?- 
fas  , Sc  lapidas 
eos  qui  ad  te 
mifli  funt , quo- 
ties  volui  con 
gregare  filios 
tuos  , quemad- 
tnodum  gallms 
congregat  pul 
Jos  Tuos  fubalas 
& noluifti  ? 


178  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ftorum  pra*cedentium.  Tertia  , qua  juftitia  omnis  fanguis  , eti'am  i 
rnajoribus  eflfufus , fuper  iftos  veniat.  Ad  primam  dicitur,  totam  na- 
tionem  ut  unum  populum  confiderarijin  quo  fada  majorum  tribuun- 
tur  filiis,  Sc  contra.  Sic  enim  Abrahae  promiffa  ac  data  eft  terra  Cha- 
naan  , led  in  pofterk  ejus ; Sc  populo  ]udaico  tempore  Judith  viventi 
tribuitur  habitatio  in  Meiopotamia  3 defcenfus  in  iEgyptum  , tranfi- 
tus  per  mare  ac  defertum,  quse  in  rnajoribus  contigerant.  Ex  hoc  ori- 
tur folutio  etiamfecundae  quasftionis : nam  ratione  unitatis  iftius,  qua 
unus  eft  populus  , Sc  in  quo  pofteri  funt  aliquid  majorum  , Sc  majo- 
res  aliquidpofterorum  , fit,  ut  fada  majorum  filiis  imputentur  : imo 
in  illis  quoque  , non  folum  a Deo  , fed  Sc  ab  hominibuscompenfen- 
tur  , five  in  bonum  , five  in  malum.  Et  hinc  eft  , quod  Amalechitas 
exciduntur  propter  fada  parentum  a quadringentis  annis  perpetrata, 
1.  Reg.  1 f . v.  2.  Sc  3.  tunc  enim  (celus  patrum  punitur  in  filiis,  qui 
aliquid  .eorum  funt.  Hoc  autem  nonfemper  , led  tunc  folet  fieri  , 
quando  filii  peccata  majorum  imitantur  ,ut  Auguft.  lib*  contra  Adi- 
raant.  c.7.  Sc  itacomplent  menfuram  ab  illis  inchoatam  • tunc  enim 
excidium  a perverfa  natione  promeritum  in  ilium  quiaem  cadit,  fed  in 
poftremis  iftius  nationis  exercetur  Sc  fentitur  , quos  jufturn  eft , ut 
iicuti  menfuram  peccatorum  parentum,  ita ptiam  paenarum  impleant. 
Sic  igitur  , qua  juftitia  hoc  fiat , quae  erattertia  quseftio,  facile  appa- 
rebit,  ft  confideres  vindidam  illam  effe  quidem  peccatorum,  quae  pa- 
rentes  perpetrarunt , quia  fine  illis  prascedentibus  non  fuiflet  illata  , 
multo  minus  tarn  acerba,fed  tamen  earn  non  excedere  magnitudinem 
fceleris  a folis  filiis  perpetrati  , ficut  hoc  de  atrociflimis  Judaeorum  fa- 
cinoribus  , Chriftum  Sc  Apoftolos  occidentium  , Sc  Ecclefiam  perfe- 
quentium  evidens  eft.  Vide  Exod.  20.  v.  f . 

37.  * Jerflfalem  ,Jerufalem.  Amantis&  ex  intimis  vifceribus  com- 
miferantis  eft  iftaingeminatio.  * Ouoties  volui  congregare  filios  tuos  , id 
•eft,  quoties  volui  per  Prophetas,  aLofque  fervos  meos,  ac  denique  per 
meipfum  conatus  fum  cives  tuos  in  varia  ftudiadiftrados  prasdicatione, 
praeceptis  , promiffis,  minis  ad  me  convertere,  finu  gratiae  meae  foven- 
dos , Sc  alis  providcntiae  protegendos,  * quemadm  dunt  gallina  congregat 
fullos [ub  alis  : ut  partim  calore  foveat , quo  roborentur  Sc  crefcant , 
partim  adverfus  milvum  protegat,  ne  rapiantur : quod,  ut  ilia  affedu, 
ita  Chriftus  poteftate  erga  parvulos  fuos  perficit , lit  notat  Aug.  q. 
36.  Ub.  2.  quaeft.  Evang.  Optime  autem  fe  comparat  gallfnae  : nam, 
utibid.  & Trad.  15.  in  Joan,  notat , hoc  genus  animantis  magnum 
affcdum  in  filios  habet , ita  ut  eorum  infirmitate  affeda,  & ipfa  infir- 
metur  , alis  demiftis , plumis  hifpida  , voce  rauca , omnibus  membris- 
- demiffa 


SECUNDUM  MATTHAU Vf.  Cap.  13.  279 

clemiffa  & abjeda,  ut,  etfi  filios  non  videas,  matremtamen  intelligas; 
ita  sterna  Sapientia  mater  noftraper  earn  is  fufeeptionem  affed  ones, 

3c  iabores  infirmata  eft  , ut  p illis  fuis  congrueret  : * & noltiifti  filios  ' 

tuos  congregari,  id  eft,  non  permififti  5c  omnibus  modis  impedivifti , 
maxime  per  primates  tuos.  Voluntatem  iftam  congregandi , plerique 
intellfgunt  voluntatem  figni  per  prsdicationem  , minas  , &:c.  nam  ilii 
voluntati  refifti  folet  ab  hominibus , non  autem  efficacem,quas  (emper 
impletur.  Quamquam  etiam  de  ilia  verba  Chrifti  vera  funt:  nam  per 
illam  filios fuos  faepe  Chriftus  congregare  voluit , 8c  reipfa  etiam  in- 
vita  Jerufalem  , 8c  nolente  , & refiftente  congregavit  quofcumque 
ipfe  congregatos  efficaciter  voluit,  ut  exponit  Aug.  1.  i.oper.  imperf. 
contra  Julianum.  Sed  quia  file  refiftendi  conatus  poena  digniffimus 
fuit , 8c  pluresibr  erant,  quos  obduratione  8c  defertion&dignos  judi- 
caverat , hinc.addit : 

38.  * Ecce  , jam  in  proximo , relinquetur  vobis  downs  defer  u.  Tern-  q?/e;ufvc0ebfsedo; 
plum  intelligit  Hieronymus  a Chrifto  deferendum  : redius  intelligas  «p«s  vettra  de- 
ipfam  eivitatem  , adeoque  totam  regionem  ,quam  praedicitin  vafti- 
tatem  effe  redigendam  per  excidium  urbis  8c  gentis , juxtaillud  Pl'al. 

Eiut  habitatio  eorum  deferta , & in  tabernaculis  eorum  non  fit, qui  inbabitet. 

Et  quia  caufa  illius  vaftitatrs  ac  defertionis  fuit  , quod  a praefentia  8c 
protedione  Chrifti, & gratis  ipfius  deferti  fuerunt(quam  etiam  non- 
nulli  praedidis  verbis  fignificatam  fuifie  volunt  : ) hinc  addit  : 

39.  * Dico  enitn  vobis : non  me  videbitis  amodo  , id  eft  , ab  hoc  tern-  1%  Dico  eima 
pore  , feu  poft  breve  tempus  fubftrahetur  vobis  praefentia  , tutela  , 8c  ^bitis^amodo^ 
sratia  mea  , ita  ut  neque  corporis,  neque  animi  cculisincredulitate  8c  donee  dicaus:  Be 

t>  5 -i  1 , t . - , nedictus,  qut  ve- 

csecitate  percuffis  ,me  amplius  videatis : * donee  dicutis , id  eft,  donee  nit  in  nomine 
mutatis  jam  animiscelebrem  ilium  verficulum  de  Media, quern  indig-  Domini* 
namini  effe  mi  hi  acclamatum  , tribuatis  mi  hi  , 8c  me  Meffiam  agnof- 
catis.  Indicat  autem  tempus, quo  fub  finem  mundi  ad  fe  Meffiam  con- 
vertendi  funt : nam  de  tota  natione  loquens,  preefentibus  tribuit,quod 
in  pofteris  implebitur.  * Benedittus  , qui  venit  in  nomine  Domini , id  eft, 
omnium  hominum  benedidione  , 8c  laude  cumuletur  iile  , qui  jam 
jam  venit,  feu  ven turns  eftjudicare  orbem  terrarum  in  juftitia,  juffu, 

8c  authoritate  Dei  Patris  fui.  Eft  enim  acclamatio  , qua  gratiffimum 
ejus  adventum  fibi  effe  Judaei  teftabuntur,  quern  majores  eorum  tanta 
contumelia  repudiaverant.  Unde  non  poterat  Chriftus  acriori  epilogo 
p£&fente$  Pharifaeos  pungere , vel  honorificentiori  fe  accommodate* 


i.Et  egteflus  Je 
ius  de  tcmplo 
ibat.  Etaccefic- 
runt  difci puli  e 
jus , ut  oftende 
tent  ei  ardifica- 
tiones  templi. 


a.  Ipfe  autem 
iclpondens  dixit 
iliis ; vidctis  hzc 
omniarAmcndt- 
co  vobis, non  rc- 
linquetur  hie  la- 
pis lupcr  lapi- 
dem.qui  non  de 
ftrualur. 


i8o  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

CAPUT  V IGESIM  UMQ.U  ARTUM. 

i.  * T[7  T cgrejfus  Jefus  de  templo  , nempe  fub  vefpsram  poft  labores 
£ldocendi&;  praedicandi , * ibaty  e civitate  verfus  montetn  Oil— 
veti  , ubi  nodibus  morari  foie  bat , ut  Lucas  teftis  c.  21.  v.  penult. 
* Et  accejfcrunt  difeipuli  , ut  ofienderent  & adificationes  tewpli  , id  eft  , 
ftrudurae  raram  pulchritudinem  , pretium  , firmitatem  , magnificen- 
tiam.  Marcus  enim  3c  Lucas  hoc  explicant , dum  ille  quidem  dicit , 
Magifter,  ajpiceqaales  lapides , & quale s ftnictura  ? hie  vero  addit,quod 
bonis  lapidibus  & donis  ornatum  ejfet : quae  dona  Graece  anathematadi- 
cuntur,  quae  fcilicet  Deo  dedicata  e parietibus , vel  columnis  fu- 
fpendi  folent.  Erat  enim  templi  iftius  novi  ab  Herode  excitati  ftru- 
duratota  ad  miraculum  ftupenda  , five  artem,  five  pretium,  five  ma- 
teriam  , five  ornatum  fpe&es.  Aperit  omnia  latius  Jofephus  lib.6.  de 
bel.  Jud.  c.  6 . ubi  dicit : exterior  templi  facies  nihil  quod  animus  3c 
oculi  mirarentur  , non  habebat : cruftis  enim  aureis  graviffimis  undi- 
que  teda,  fub  ortum  primum  Solis  igneo  fplendore  lucebat,&:  intueri 
ccnantium  oeulos  quafi  Solis  radiisavertebat.  Deiapidibus  vero  dicit 
Li 5*.  Antiq.  c.  ult.  Ccnftabat  e lapidibus  candidis,  firmifiimis,  mag- 
nitudine  viginti  quinque  cubitorum  inlongum  , odo  in  altum,  lati- 
tudine  vero  duodecim.  Quibus  addit  lib.6.de  bello  nonnullorum  fax- 
orumlongitudinemfuifle  quadraginta  quinque  cubitorum.  De  .donis 
vero  dicit,  circa  templum  affixa  fuiffe  fpolia  barbarica , nempe  ex  vi- 
doriis  aliquot  faeculorum  , qu#  omnia  Herodes  denuo  dedicaverat , 
additis  etiam  recentibus  Arabicis.  Haec  ergo  omnia  oftendebant  Chri- 
fto  difeipuli,  non  tarn  curiofitate,quam  commiferatione  moti,  ut,  qui 
turn  alias , turn  paulo  ante  Jerofclymis  interitum  minatus  fuerat , 
ambitionc  & magnificentia  ftrudurae  Deo  dedicatee  flederetur  , ut 
obfervat  Hilarius'.Sed  iram  Dei  peccatis  provocatam  faxa,nec  lapides 
placant.  Itaque  refpondet : 

2.  *Videtis  hac  omnia  ? q.d.  Gonfiderate  etiam  atque  etiam  magnifi- 
centiam  iftam,utmagis  Dei  de  eafententiam  admireminiinam *Amen 
dico  vobis , id  eft  , tanquam  certiflimum  vobis  afTcro  : * non  relinquetur 
bic  lapis  fuper  lapidetnyid  eft,lapidiadhaerens,  *qui  nondeftruatur-.Gvxck, 
YjpatoSnjtlcii , dijfolvatur.  Qua  vulgari  hyperbole  quamvis  tantiim 
fignificari  videatur,  ftruduramillam  univerfam  penitus  deftruendam, 
atque  aequandam  folo  , tamen  etiam  ad  litteram  divina  providentia 
fententiam  hanc  Chrifti  impleri  voluit.  Nam  cum  Romani , tefte  Jo- 
fephol.  7.  de  bello  Jud.  c.  18.  templum  quidem,  imo  civitatem  to- 
tam  fubvertiffent , fundamenta  vero  terne  infofiaremanfiffent , fub 

P- 


SECUNDUM  MATTH£tJM.  Cap.  24. 

Juliano  Apoftata,  cum  ea  nudatent  Judaei,  ut  novum  templum  impo- 
nerent,  terrae-motus  excitatus  lapides  veterum  fundamentorum  con- 
cuffit , ac  longe  lateque  difturbavit  > utteftis  eft  Socrates  1.  3 . hift. 
c.  17.  & Ruffinusl.  7.  c.  38. 

3.  * Sedente  autem  eo  fuper  montetn  Oliveti : ut  quiefceret  nonnihil 
a totius  dieilabore.  Contigithocfub  vefperam  , dum  tenderet  in  Be- 
thaniam  , vel , utalii,  inde  rediens , ut  nodem  in  hoc  monte  orando 
confumeret,  ut  fupraex  Lucadidum.  Marcus  addit  fedite  contra 
templum  , id  eft  , e regione  , & facie  in  templum  versa,  unde  videntur 
occatonemfumpf  te  interrogandi.  *AcceJferunt  ad  earn  difeipuli  fecreto. 
Idem  tantum  quatuor  nominat,Petrum,Jacobum,]oannem,Andream, 
8c  pro  , fecreto , dicit  eos  feparatim , fcilicet  a cseteris  Apoftolis(nullas 
enim  hie  turb#  aderant  ) Chriftum  interrogate  , ut  fcilicet  tanquam 
familianoribus  facilius  ea  arcana  de  futuro  templi  8c  urbis  excidio 
communicaret  , praefertim  cum  non  etet  tutum  de  rebus  illis  palatn 
loqui ; hoc  enimpoftea  S.  Stephano  crimini  datum  fuit,  Ad.  6.V.14. 
Itaque  dicunt  : * Dir  nobis , quando bac  erunt  \ Quodfcilicet  non  re- 
linquetur  hie  lapis  fuper  lapidem  , quod  recentiflime  fixum  eis  ad- 
haerebat  : * & quod fignum  adventustui  ? Gloriofi  ad  judicium,  de  quo 
jam  alias  audivimus,  cap.  13.  v.  41.  c.  16.  v.  21.  * c T con fumm at ionis 
faculi  ? id  eft,  Finis  mundi,  de  quo  ibidem  cap.  13.  Triaigitur  diverfa 
quaerunt  8c  jungunt  fimul,  quod  reipfa  quoque  excidium  urbis  illius 
8c  orbis , 3c  fecundum  adventum  Chrifti  ad  regendum  in  mundo  jam 
innovato  difeipuli  conjungendum  putarent.  Et  ilia  caufa  eft,  cur  Mar- 
cus 8c  Lucas  confuse  tanquam  de  una  re  dicant , Quando  ifla  fient f 
Scilicet  de  templo  praedida , & quod  fignum , quando  hac  omnia  incipient 
eonfummari  ? Sed  quia  idem  tempus  erit  confummationis  faeculi  8c  ad- 
ventus  Chrifti,  diverfum  vero  everfonis  Jerufalem-  hinc tanquam  ad 
duasquaeftionesdiftindas , diftinde  refpondet  fuis  locis  , ut  infra  di- 
duri  fumus.  Quia  vero  difeipuli  omnia  confuse  interrogate  videntur 
juxta  Marcum  8c  Lucam,  vel  faltem  confuse  intellexi  te  • hinc  Chri- 
ftus  quoque  in  initio  confuse  refpondet , revocans  eos  a curiofitate 
futurorum  }8c  acogitationeregni  Mediae  ad  follicitudinem  defeipfis. 
Praemittit  enim  generalia  quaedam  monita  ufque  ad  v.  15.  excluf  ve, 
de  iis,quae  mixtimtam  excidium  urbis  illius,  quam  totius  orbis(quia 
unum  erat  typus  alterius  , tarn  [quantum  ad  ipfum  excidium  quam 
quantum  ad  figna,  quaepraeceiferunt)  praeceffura  funt : neque  tarn  ad 
urbis  aut  orbis  finem,quamadipfos  Apoftolos,  eorumque  fucceffores 
inftruendos  pertinent , ut  k periculis  ftbi  caveant.  Itaque  refpondet 
Chriftus : 

4.^i- 


3.  Sedente  autem 
eo  fuper  mon- 
tem  Oliveti  ae- 
c?fl'erunt  ad  eiim 
diicipuli  fecreto: 
dicentesrDic  no- 
bis , quando  hacc 
erunt  5 & quod 
fignum  adventus 
tui  , & confum- 
mationis  fxculi  ? 


Nn  2 


4.Et  refpondens 
*|e;us  , dixit : Vi- 
dete ne  quis  vos 
fed  near. 


5.  Mu’ti  cr.im 
verrent  in  nomi- 
ue  meo,dicentes- 
Ego  (urn  Cbri- 
ftus  : S:  multo? 
induce  nr. 


6.Audi'urienim 
tftis  prxiia,&  o- 
piniones  prafiio- 
cum.  Videte  ne 
turbemini,opor- 
tet  enirn  hzc  fie- 
ri , fed  nonduro 
eft  finis. 


7-  Cotf'urget 
enim  gens  in  gen 
tern  , & regnum 
in  regnum  , & 
erum  peftijemiie 
Sc  fames, Si  terrg 
niotus  per  1 oca: 


zSi  comment,  in  evangelium 

4.  * Videte  , ne  quis  vos  feducat , abftrahendo  vos  a mea  fide  in  aliw 
quern  errorem  : q.  d.  Vos  de  templo  Sc  noviffimis  mundi  rebus  eftis 
curiofi  Sc  anxii  , fed  ante  omnia  de  vobis  ipfiscuram  gerite  , ne  fe- 
ducamini* 

y.  * Multi  enim  venient , poft  dicefium  njeum  a vobis , * in  nomine 
mco  , id  eft , nomen  dignitatemque  meam  ufurpantes  , * dicentes ; Ego 
fum  Cbriftus , feu  Meflias  promiffus , quos  ideo  v.  24.  Efludo-Chriftos 
vocat  : * O'  tnultos feducent , qui  mendaciis  iftis  fidem  dabunt.  Cavete 
igitur , ne  inter  illos  litis : nam  , ut  Hilar,  utfides  peftifero  mendacio 
detrahi  poffet  , admonitio  proeceftit.  Tales  impoftoresfuerunt  Theo- 
das  3 de  quo  Ad.  5.  v.  36.  Sc  Jofephusin  fine  cap.  2.  1.  20.  Antiq. 
Itemque  Simon  Magus,  qui  fe  virtutem  Dei  ntagnam  dixit,  A&.8.V.9. 
Sc  fe  pro  Chrifto  venditavit  , ut  Aug.  Haerefi  1.  nec  non  Menander 
apud  Tertull.  de  prsefeript.  c.4.  Similes  plures  praeceffenint  everfio- 
nem  etiam  Jerofolymae  , led  multo  plures  confummationem  faeculi. 
Hoc  ergo  primum  eft  fignum,  utrique  excidio  commune.  Secundum 
eft  id  , quod  fequitur  : 

6.  *Audituri  enim  eftis  frdia  & of  intones  fraliorum,  ideft,bella  van  a. 
Sc  rumores  bellorum  , qui  faepe  magis  turbant  ac  terrent  homines  7 
quam  ipfa  bella.  Lucas  addit  feditiones , quas  multas  Sc  miras  narrat 
Jofephus  praeceilille  everfionem  Jerofolymae  per  totam  Judaeam  , vide 
lib.  4.  de  bello  Jud.  cap.  y.  Sc  aliis  pluribus  locis.  Itaque  rede  prae- 
monet : * Videte  , feu  cavete  , * ne  turbemini  , plus  aequo  , ut  idcirco 
vela  fideimeae  refnendac  vel  aliis  preed icap das  conftantia  difeedatis. 
Duplex  ergo  bellum  ,ut  Chryfoft.  eis  praedixit  ,•  alterum  fpirituale  a 
fedudoribus  $ alterum  corporale  ab  hoftibus  Sc  feditiofis : nempe  ut 
ad  omnia  adamantini  fierent , Sc  , fi  fradus  illaberetur  orbis,,  impa- 
vidos  ferirent  ruinae , idque  eo  magis  , quod  ilia  evitari  non  polfent. 
Oportetenim  haec  fieri  , fuppofitis  fcilicet  hominum  corruptiflimis 
moribus  , Sc  confequenter  juftiftimo  decreto  Dei,  quo  illos  per  bella 
conterere  Sc  emendare  lolet , ut  Aug.  in  praefat.  librorum  de  Civit. 
Dei.  Unde  merito  virum  prudentem  aequo  & imperturbato  animo  effe 
decet,  ad  ilia  malatoleranda,  quae  ita  * of ortet fieri.  Sed nondum , id  eft* 
non  fiatim  , ut  Lucas , cum  fcilicet  ifta  fient , * eft  finis,  nempe  five  Je- 
rufalem  five  mundi  : q.  d.  Adhuc  alia  graviora  praeceffura  funt,  quo- 
rum ifta  tantiim  funt  praeludia. 

7.  * Confur get  enim  gens  ingentem.  Magis  explicat  id  , quod  praelia 
futura  dixerat  ante  confummationem  tarn  urbis  quam  orbis  totius. 
Nam  ante  excidium  Jerofolymx  narrat  Jofephus  lib.  2.  de  bello  Jud. 
cap.  11.  18.  19.  Judacos  confurrexiffe  in  Samaritanos  5 Romanos*, 

Syr  os  r 


SECUNDUM  MATTHjEUM  -Cap.!*  183 

Syr  os : rurfurn  Ccelarienfes  , Scythopolitas , Afcalonitas,  Ptolomen- 
fes , Alexandrinos , Danafcenos  in  Judaeos , cap.  19.  20.  21.  25'. 
totiufque  Syriae  regnain  gentem  Judaicam.  * Et  erunt  pefiilentii  & 
fames  : Graece  inverfo  modo  , Kt^oi  *<sq  ^ifxoi  ? fames  & pefiilentia  7 
videlicet  juxta  proverbium  Koi[ac$  ^yXijwor,  Pf/i*  foftfamem : 8c  utra- 
que  belli  filia  elfe  folet.  De  ingenti  tame  ante  vaftatam  Jerufalem  tit 
mentio  Ador.  n.  v.  28.  de  qua  latius  Jofeph.  I.20,  Antiq.c.2.v.3 . 

* O'  terramotus  per  loca  , id  eft  , in  diveiTis  locis.  Teftisenim  eft  Eufe- 
bius  in  Chronico  Tub  Nerone  tres  urbes  terraemotu  in  Alia  concidifte, 
teftis  8c  Jofeph.  lib.  4.  c.  7.  de  bello  Jud.  ubi  dealio  terrae-motu 
dicit : Orta  crebra  fulgura,  horrendaque  tonitrua,concuftaeque  terrce 
vafti  mugitus : certumque  eratapud  omiies , hominum  exitio  mundi 
datum  elfe  turbatum . 

8.  * Hac  mem  omnia  , fcilicet  errores  feu  fedudiones , bella , ru- 
mor es  bell  orum,  peftes,  fames,  terrae-motus,  quamvisper  fe  gravifti- 
ma  , tamen  tantummodo  * initio,  funt  dolortm  , qui  mox  Jerufalem,  8c 
poftea  totum  orbem  invadent^Graece  expreflius  ol^x*  u£w'jtx,initia  par~ 
turitionum , feu  dolorum,quibus  parturientes  aftliguntur  : hoceft,exi- 
gua  funt,  & timilia  primis  dolor;bus,  partus  inftantis  praenuntiis,  qui 
doloribus  in  ipfo  partu  irruentibus  longe  leviores , 8c  quafi  praeludia 
tantum  (unt. 

9.  * Tunc  tradcnt  vos  : Lucas,  ante  hac  omnia  : q.  d.  Ne  vero  vos  ip- 
{os  putetis  ab  omnibus  malis  immunesfuturos , interim  dum  ita  affli- 
guntur  improbi.  Per  Apoflolos  autem  omnium  fidelium  perfonam  fig- 
nificari  notat  Hieronymus. 

10.  * Ettunc  fcandaz^aluntur  multi , id  eft,  fcandalum  patientur  , 
deficiendo  a fide  mea  8c  juftitia  , ad  vitandas  tribulationes  iftas , mor- 
tes , 8c  odia.  Neque  hoc  tantum  ,fed  qui  jam  ita  fcandalizati  fuerint, 
falfi  fratres  fadi , * invicem  tradent , id  eft  , alii  alios  fideles  prodent 
perfecutoribus , imo  * & odio  habebunt : gravius  enimapoftatarum  8c 
haneticorum  eft  odium  , quam  infidelrum*  Hoc  tertium  bellumefta 
falfis  fratribus. 

11.  * Et  multi  Pfeudopropheta  fhrgent , id  eft,  ut  notat  Chryfoft.  qui 
te  Prop  h etas  , hoc  eft,  Evangelicae  veritatis  dodores  venditabunt : 

* & feducent , a fide  per  vos  praedicata  8c  plantata  , * multos  qui  banc 
crediderunt.  Hie  defignantur  omnes  haeretici  . aui  partim  ante  exci- 
fam  Jerufalem  , ut  Nicolaitae  , Himenaeus  8c  Philetus  , 3c  alii , partim 
ante  mundi  finem  exorituri  erant. 

12.  * Etquoniam  abundavit , foris , ihiquitas  , fcilicet  crudelitas  per- 
fequentium,fcandaladeftcientium,  errores  male  docentium,  bine  in- 

tusv 


Hate  autem 
omnia  ini tia  funt 
dolorum. 


Tunctradenf 
vos  in  uibulatio- 
nem:  & Occident 
Vos  & eritis  odio 
omnitus  genti- 
bus  propter  no- 
men meiim. 
io.Et  tunc  fcan- 
dalizsbii  cur  mul- 
ti,&invicem  tra- 
dent  & odio  ha- 
bebunt tnvic«mr 


i:.Et  multi  pfeui 
dopropheta:  fur- 
gent,  8c  feducent 
multos. 


12.  Et  quoniam 
abundavit  i niqus{ 
tas  , refrigefeet 
charitas  multo- 
runa. 


t«.  Qut  aurem 
perteveraverit 
ufque  in  fineirs. 
hie  ialvus  crit. 


1 4 Et  prajdica* 
bitut  hoc  Evan" 


184  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

tus,  * refrigefeet  ebaritas  mltorum , qua  ante  erga  Deum  8c  proximum 
feryebant : videtur  emm  effe  quail  epilogus  eorum,  qua;  v.  10.&  n 
preemi  lcrac.  * 

13. *  Oui  autem  ftv fever  aver  it , Grace  6 H Szsofiitwg,  quifuft  inner  it , 
leu  p ertulerity  fcilicet  ifta  mala,  perfecutiones,  fcandala,odia,  errores, 
* ufque  in  finem  j ita  ut  nullis  malis  irruentibus  dejiciatur  ,’  * falvus 
erit.  Vide  dida  cap.12.v_.22.  Et  quia  memo  fufpicari  poterant  Apo- 
ftoli  tantam  calamitatum  abundantiamimpedimento  futuram  Evan- 

gelio  a fe  pradicando  , &4ruftra  futuros  labores  fucs  praoc^upa* 

Chriftus : r * 

14.  * Et  fr&dicabitur  : q.  d.  Quantumvis  tot  malis  mundus  pertur- 
gdium^regm  in  bandus,  5c  adverfus  me  concitandus  fit,certiflimum  habete,  quod  non 
teftimoni°rmeom  obftantibus  omnibus  *yr&dicabitur , per  vos  & alios  , * boc-evangelium 
&bTunc%mSe;  reSni > feucie  regno  cselorum,  omnibus  patefado  atque  propofito,*  in 
confummatio.  univerfo orbe , antequamicilicet  finis  veniat.  Nec  vero  nudam  tantum 

pradicationem  , led  etiam  frudum  pradicationis  fecuturum  per  hoc 

infinuat,  fcilicet  Gentium  converfionemad  Deum  vivum.  Fiet  autem 

ifta  pradicatio  * inteftimonum  omnibus  gent  i bus , id  eft  , ut  (it  illis  loco 

teftimonii , quo  Deus  teftetur  , omnibus  gentibusregnum  cselorum  , 

aeternamque  falutem  eflTe  eisa  Deo  per  Filium  paratam  , fi  ample&i 

velint  j efle  inexcufabiles,  fi  nolint.  * Et  tunc , fcilicet  poftquam  prse- 

dicatum  6c  creditum  fuerit  in  omnibus  gentibus,  6c  non  ante,  ac  pro- 

inde  non  tarn  cito  ac  vos  putatis,  * veniet  confummatio , Grace  to  t&cs, 

finis  , fcilicet  eorum  , de  quo  vos  quaefiviftis.  Hoc  autem  Hieron.  8c 

alii  intelligunt  de  confummatione  foeculi  * antequam  tandem  pradi- 

caturii  erit  Evangelium  in  omnibus  gentibus.  Hilar,  veto  Can.  25. 

etiam  de  confummatione  Jerofolymae  • cui  confentit  Chryfoft.ac  dif- 

cipuli  ejus.  Nam  Apoftolus  Paulus  teftatur  faepius  fuo  jam  tempore, 

nempe  ante  everfam  Jerufalem  hoc  effe  fadum , ad  Rom.  1.  v.  8.  6c 

cap.  10.  v.  18.  6c  ad  Colof.  1.  v.6.  6c  23.  nimirum,  quia  in  maxima 

orbis  noti  parte  fadum  fuerat , quamvis  perfedius  ante  mundi  finern 

complendum  fit.  Quia  igitur  nihil  eorum,  quae  hadenus  dida  funt, 

non  contigerit , juxta  Scriptura  phrafes , etiam  ante  confummatio- 

nem  Jerofolymce  $ hinc  malim,  ut  fupra  dixi,  omnia  ad  hunc  verfum 

ufque  indiftinde  de  utriufque  confummatione  intelligere,  atque  ita 

i5.  Cum  ergo  utrorumque  Patrumfententia  eritvera. 

viderms  afcon-.i-  i r.  * cum  ervo  videritis  abominationem  defolationis  , c.  Poft  mo- 
luuonem  dele-  . > . J . 

lationis, qu«  di-  nita  generalia  delabitur  Chriftus  ad  primam  Apoitoiorum  quaeftio- 
ptop^efafftTem  nem  de  excidio  Jerufalem  , eamque  perducit  ufque  ad  verf.  23.  ut 
n"  i 1 fentit  Aug.  epift,  80.  Nam  quamvis  Iren.  lib.  5.V.25.  6c  Hilar,  haec 

gat:  1 auc  41 ' omnia 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.  24,  18 f 

omnia  ad  Antichriftum  referant , tamen  ad  occafum  Jerufalem  iitte- 
rali  fenfu  pertinereperfpicuum  eft  ex  Lucre  21.  v.  20.  ut  mox  pate- 
bit.  Sed  quaenam  fit  ifta  abominatio  defoUtionis  , magna  quseftio  eft. 
Iren.  Hilar.  8c  aliinonnulii  acceperunt  ipfum  Antichriftum.  Citat 
hanc  opinionem  8c  Hieron.  qui  tamen  duas  alias  fuggerit  , ut  fit  vel 
ftatua  Crefaris  quam  Pilatus  in  templo  pofuit ; aut  equeftris  ftatua 
Imperatoris  Adriani , quae  ibi  ufque  in  praefentem  diem  , inquit , fte- 
tit.  Sed  fadumPilati  conti gcrat initio  praefedurae  ejus,  Scconfequen- 
ter  , antequam  Chriftus  haec  praediceret  ; erantque  fola  {igna  milt- 
tariaquaein  jerofolymam  clam  illata  funt , 8c  ad  p3ucos  dies  haefe- 
rant : Adrianus  vero  diu  poft  excifam  Jerufalem  vixit  * cujus  tamen 
excidendae  hie  {igna  dantur.  Lucem  adfert  huic  obfeuritati  Lucas , 
qui  poft  Marcum  8c  Matth.  feripfit  : nam  id  quod  Matth.  dixerat  , 
* Cunt  videritis  abominationem  defoUtionis  fiantem  in  loco  fantto  , 8c  id 
quod  Marcus , ubinon  debet , quia  fcilicet  in  loco  fan&o  ftare  non 
debet  ( per  quern  fine  dubio  templum  intelligitur  , ficut  apertiffi  nc 
in  Daniele  legitur : ) Lucas  hoc  modo  exprimit.  Cum  videritis  circum - 
dari  ab  exercitu  ferufalem.  Ucrumque  Chriftum  dixiffe  eft  verifimile. 
An  autem  ipfe  exercitus  Romanorum  judxis  propter  idololatriam,&: 
vexilla  imaginibus  Deorum  plena, vocetur  abominatio  defoUtionis, ficut 
multi  recentiores  volunt;  an  vero  aliquid  aliud,  quod  eodem  tempore, 
cum  jerufalem  ab  exercitu  circumdata  fuit , concurrent , non  ita  li- 
quet. Et  mihi  quidem  ipfe  exercitus  Romanus  nullo  modo  videtur 
effe  poffe  ilia  abominatio  , quae  a Daniele  praedi&aeft  , propter  mul- 
tas  caufas.  Primo,  quia  jam  bis  fuerant  & civitas  8c  templum  a Ro- 
mano exercitu  circumdata , 8c  multis  caedibus  expugnata  , femel  per 
Pompeium  , 8c  iterum  per  Sofium  atque  Herodem  , ut  teftis  eft  Jofe- 
phus  lib.  14.  de  Antiquit.  cap.  8.  & ult.  nec  tamen  ullus  intellexit 
fuiffe  illam  abominationem  Danielis  impletam.  Secundo,  jam  a tem- 
poribus  Pompeii , etiam  setate  Chrifti , femper  erat  Jerofolymis  praeii- 
dium  Romanorum  in  arce  Antonia  , qure  adhaerebat  templo,  ut  author 
Jofeph.  lib.  6.  de  bello  Jud.  c.  6,  8c  ita  copiofum  , ut  multas  myria- 
des  civium  contineret,  maxime  diebus  feftis  , in  ofRcio  8c  aliquando 
vi  proftigaret : nec  tamen  quifquam  imaginatur  ibi  fuifle  illam  abo- 
minationem defolationis.  Tertio  , quia  Marcus  dicit  abominationem 
illam  ftaturam  in  loco  , ubi  non  debet  , id  eft , ut  Matth.  in  low  fantto. 
Nulla  autem  eft  ratio  , cur  tunc  peculiariter  non  deberet  ftare  jerofo- 
lymis, cum  ibi  faepius  fteterit  ante  , 8c  femper  ftare  poterat  quando- 
cumque  libuilfet.  Quarto  , quia  Daniel  juxta  ixx.  8c  textum  vul- 
gatum  exprefse  dicit,  illam  obominationem  ftaturam  in  templo;  & (ic 

plerique 


x8 <5  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

plerique  veteres  etiam  mtellexerunt.  Romanus  autem  exercitus  non 
ftetit  in  tempi o , neque  in  obfidione  Ceftii  Galli , de  qua  Lucas  vide- 
tur  loqui,  neque  in  ultima  Vefpafiani,  nifi  templo  jam  incenfo.  Agi- 
tur  autem  de  abominatione  praecedente  everfionem  , quia  daturtam- 
quam  lignum  everfionis  brevi  future  , & fug#  capefTend#  ex  Jud#a, 
quod  tine  dubio  in  ultima  obfidione  ferius  erat.  Hinc  ulterius  vide- 
tur,  quod  non  poffit  etiam  per  illam  abominationem  inteiligi  occupa- 
t;o  templi , qu#  fada  eft  per  Jud#os,  repugnantes  Ceftio  oppugnanti. 
Iili  enim  tunc  non  occupaverunt  nifi  exteriores  partes  templi,non  in- 
teriores  * textus  enim  Graecus  Jofephi,  qui  tale  quid  videtur  dicere  , 
male  tranilatus  eft.  In  interiores  autem  partes  licebat  Judasis  laicis 
iemper  intrare  , etiam  cum  armis  , iliudque  defendere*  ficu-t  jam  bis, 
terve  , cum  magnis  etiam  Judxorum  cladibus , defenfum  fuerat , 3c 
contra  Pompeium  Sc  contra  Sofium  , ut  ex  Jofepho  citatis  locis  patet. 
Nec  tamen  quifquam  umquam  exiftimavit  abominationem  illam  de- 
folationis  , quam  Daniel  prophetavit,  fuiiTe  toties  in  templo  pofitam  : 
imo  ibid.  Jofephus  fatis  indicat  non  per  expugnationes  illas  , fed  per 
folum  introitum  Pompeii  in  aditum  Sandi  San  (ft  o rum  aliquam  profa- 
nationem  contigiffe.  Unde  3c  Herodes , templo  iterum  expugnato, 
ftudiofiflime  cavit , ne  milites  in  aditum  irruerent.  Quare  nihil  veri- 
fimilius  did  puto  , quam  illam  a Danie  e praedidam  * abominationem 
defolationis , id  eft , quae  defolationem  fecum  trahit , feu  ejus  caufa 
fuit , efle  fceleftiffimam  illam  profanationem  totius  templi,  quae  fada 
eft  paulo  poft  clrcumdatam  ab  exercitu  Ceftii  Sc  liberatam  Jerufa- 
lem  , duravitque  ufque  ad  everfionem  ejus , per  tres  circiter  annos 
cum  dimidio.  Ceftius  enim  obfedit  earn  fub  finem  anni  Chrifti  6 8.  3c 
foluta  mox  obfidione  Titus  evertit  earn  anno  72.  Fada  eft  autem  ilia 
profanatioper  ingentem  latronum  manum,qui  erumpentesin  Jerofo- 
lymara  , pollutis  pedibus,  inquit  Jofephus  lib. 4.  c.  fandurn  locum 
intrare  coeperunt , ac  templo  uti,  loco  caftri  ac  domicilii  tyrannidis 
adverfus  populum.  Tot  vero  caedibus  innocentium  3c  nocentium  toto 
illo  tempore  , turn  inter  fe  pugnantes  , turn’ cum  populo,  illudreple- 
verunt , ut  Jofephus  teftetur  lib.  6.  c.  1.  per  atria  divina  diverforum 
fanguinem  cadaverum  feciffe  ftagnum  , nec  potuiffe  amplius  manerc 
Dei  locum, qui  domefticorum  funerum  erat  fepulchrum.  Hinc  neque 
Judseis  neque  Romanis  in  tota  obfidione  intolerabilius  vel  horribilius 
quidquam  vifum  eft,  quam  ilia  immanis  templi  profanatio,  ut  prop- 
ter ifta  facrilegia  Jofephus  lib.  6.  c.  ult.  dicat  : puto,  fi  Romani  con- 
tra noxios  venire  tardaffent , aut  hiatu  terrae  devorandam  fuiffe  civi*- 
tatem  , autdiluvio  perituram  , aut  fulminuin  aut  Sodom#  incendia 


SECUNDUM  MAtTHMJM.  Cap.  x4.  z 87 

pafluram  : imo  ut  etiam  Titus  ipfe  feditiofos  aliquotiesrogaret  , ut 
a tanta  profanatione  difcederent,fe  quoque  teftaretur  non  effe  caufam 
ejus  , ut  videre  licet  lib^.c.q.  Sc  aliis  locis,  Hinc  idem  teftis  eft  lib. ), 
c,  i-  veterem  faille  fermonem , tunc  demimi  civitatem  captum  iri  , 

Sanda  quoque  flammis  exurenda  lege  belli , cum  feditio  tuilfet  ex- 
©rta  , templumque  Dei  prop  rise  manus  ante  violaffent  : quibus , in- 
quit, zelotae,  nihilde  eorumfide  dubitantes,  miniftros  le  praebuerunt. 

Qui  fermo  ex  Danielis  prophetia  vel  Chrifti  prxdidione  fortaffis  or- 
turn  habait  : quae  enim  verior  Sc  magis  proprie  did: a abominatio  in 
templo  ftare  potuilfet  } Jure  merito  vocatur  defolationis,  quia  illius  de- 
folationis , templi  ac  Jerufalem  , quam  ftatim  Daniel  adjungit  ufque 
in  finem  perfeveraturam  , vcra  caufa  fuit.  Nam  illanl  feditioneip  ze- 
lotarum  , Sc  aliorum  fceleratorum  in  templo  , caufam  perditionis  Je- 
rofolymae  , ac  templi  exufti  fuiffe,  ex  Jofephi  atteftatione  manifeftidi- 
mum  eft.  Itaque  quod  Lucas  dicit , Cum  videritis  circumdari  ab  exer- 
citu  Jerufalem  , fcilicet  fub  Ceftio  ( tunc  enim  erat  fugs  locus , non 
fub  Tito  : ) non  defignat  ipfam  abominationem  defolationis,  fed  po- 
tius  tempus  , quo  iila  mox  erat  apparitura  , Sc  quo  deberent  de-fuga 
cogitare  ex  Jerufalem  Sc  Judaea  , eo  quod  brevi  inftaret  ejus  confum- 
matio.  Undejofeph.  1.  2.c.  2$.  dicit  : Poft  Ceftii  cafus  adverfos , 
nobilium  Judaeorum  multi , tanquam  e navi  pedum  itura  ,ex  civitatc 
enatarunt.  Interquos  Sc  Chriftianos  eura  comprehendiffe  verifimile 
eft  ex  Eulebio  de  quo  ftatim. 

* Qui  legit,  intelligat , nempe  obfeurum  ilium  Danielis  locum  • Sc 
ficerunt  hxc  verba  Chrifti..  Sed  quia  Marcus  eadem  ponit  , qui  ta~ 
men  nullam  Danielis  mentionem  tacit ; hinc  fortalfe  convenientiiis 
acciperentur  non  verba  Chrifti  loquentis,  fed  Evangeliftx,  poftea  fen- 
bentis  verba  Chrifti , Sc  exhortantis , ut,  qui  ilia  legerit , * intelligat , 
id  eft  , det  operam  , ut  intelligat , tanquam  obfeu  tills  quidem  dida  * 
fed  taraen  maximi  momenti , ad  feiendum  lignum  inftantis  everfionis 
Jerufalem  ac  templi.  Etideo  Lucas,  qui  poft  Evangeliftas  feribens 
clari'us  explicuit , ea  prxtermifit. 

1 6.*  Tunc,  cum  fcilicet  viderint  ifta  (pendet  erym  hue  ufque  fen-  16.  Tunc  qui  in 
tentia)  * qui  in  Judaa  funt , id  eft,  in  univerfa  terra  Ifrael  ; generalitec  gianTad  monies: 
enim  accipitur.  Nam  ftatim  poft  illam  obfidionem  Jerufalem,  feu  po- 
tius  templi  , quae  per  Ceftium  Galium  fada  fuerat , iifdetn  calamita- 
tibus  involute  funt  Galilcea  , exterxque  provineix  Sc  urbes,  qux  de- 
bellatx  8c  miferrim.um  in  modum  vaftatx  funt  <a  Vefpafiano,ante  ob- 
fidionem uitimam  Jerofolymorum.  * Fugiant  ad  monte s , id  eft,  in  loca 
invia  ac  tuta  : nam  quifugerunt  in  urbes  Judaicas,pleriquemiferrime 

O o perie- 


X 


2.88  COMMENT.  IN  EVANGELIC  M 

perierunt*  Obediverunt  huic  monito  Chri-fti  Chriftiani  , qui  ex  Jem. 
falem  , totaque  regione  niigrarunt  trams  fluvium  in  urbemPellam 
quae  parebat  Regi  Agrippae,  amico  Sc  coadjutori  Romanorum,  ut  Eu- 
feb.  teftis  eft  lib,  3.  hift.  c.  f.  Sc  Epiphan.  Haerefi  29.  n.  7. 
j fnon  defccn • *7;  * Et  W* in  te&°  : Gcaece  On  Mfxzlof , fitper  ttftum  , ut 

t’  toiiere  ah  Marci  c.  1 3.  Aeitur  enim  de  tedis  illis planis  orientalium,  ufc 


17 

rto 

dat 

mid  dc  dome 


„ utvertitur 
llis  planis  orientalium,  ubi  ambu- 
dC  domolare&:  negotia  tra&are  licebat.  * N on  defeendat  toiiere  , feu  ut  tollat,. 
* a liquid  de  domo  fua  : fuppelledilem  , pecuniana  , aut  aliud  fubfidium 
itineris  aut  fugae  , fed  nudus  cum  omnium  rerum  jadura  fugiat.  Eftr 
enim  locutio  hyperbolica,  qua,  ut  Aug.  ep.  80.  feftinatio  fugee  prse- 
cipitur  : cujufmodi  eft  Sc  ifta  phrafis , quae  fequitur  : 
ajro , non^rever-  1 8 • * & in  agro  , id  eft  , foris  fuerit , ambulandi  aut  operand* 

tatut  toiiere  tu  causa , * non  revert  atur  domum  , toiiere  tunicam  fuam  , qua  fe  tegat  in 
fuam.  fUga  acj  peregrinandum.  Marcusait  vefiimentitm , nempe  exterius:  line 
tunica  enim  non  exitur  in  agrum.  Unde  Graecum  1/xctUov, apte  verte- 
retur  pallium,  ficuti  vertitur  fupra  C.3.V.4.O.  Pallium  enim  fervitfu- 
gientibus  contra  injurias  aeris  , Sc  nodis.  Lucas  generalius  hoc  ex- 
primit,  qui  in  regionibus  fuerint,  fcilicet  extra  Jerufalem,  non  intrent  it> 
earn.  Et  caufam  addit7quia  dies  tiltionis  hi  funt : ut  fumatur  fcilicet  ultio 
de  totailla  rebelli  Sc  pertinaciflima  natione.  Unde  adcalamitatisiftius 
acerbitatem  refpiciens  Matthaus  , 

?9;  vx  autem  19.  * V&  autem  pr&gn  anti  bus  & nutrientibus  r quia  illae  uteri  , hxin-»- 

ru*r8iemibusSiif  fentium  farcina  gravatas  fugere  nonpoterunt , naturae  vinculo  praepe-- 
iiiis  diebus.  ditce  , ne  illam  abjiciant.  De  fuga  enim  adhuc  fubnedit, 

20. orate  autem  ' 20.  * Orate  , ut  non  fiat  fuga  v eftr  a , id  eft  , non  occurrat  ifta  fugas- 
veftralnfihyem|a  neceffitas5  * i»  hyeme  - qua  vice  ad  fugiendum  velociter  funt  difficiles,, 
vci  fcbbato.  dies  breves  , nodes  intolerabiles  : * vel  Sabbato  , quo  exiguum  itine- 
randi  fpatium  praeferiptum  erat.  Unde  Ad.  i.  v.  12.  MonsOlivett 
dicitur  Sabbati  habere  iter.  GeneraLiter  itaque  Ggnificatum  voluit 
juxta  Aug.  c.  37.  lib.  i.qu&ft.  Evang.  orandum  elfe,  ne  aliquoimpe-- 
dimento  fugae  detineantur.  Non  quod  fuga  effet  etiam  Sabbatis  illi- 
cita  ; fed  loquitur  juxta  opinionem  vulgarem  Judceorum  , qui  ad  fu- 
perftitionem  ufque  Sabbatum  etiam  in  neceftitate  obfervabant3  ut 
Jofephus  diverfis  locis  teftatur.  Pkrumque  autem  folet  Aug.  ifta  om- 
nia exponere  moraliter  , cavendum  fcilicet  effe  tribulationibus , ne 
quifque  invidus  de  tetto  in  domum , id  eft,de  fpirituali  fublimitate  def- 
cendat  ad  carnalem  vitam  : nec  ex  agro  revertatury  id  eft,nec  deficiendo 
in  pofteriora  refpiciat.  Vce  enim  pr&gnantibus , & lattentibus  , qui  jam 
adepti  funt , quod  concupierant.  Orandum  enim  effe,  ne  in  hyeme  vel 
fabbato  fugiamus  , id  eft  , ne  in  triftitia  aut  laetitia , Sc  confequenter 

am  ore 


SECUNDUM  MATTH£UM.  Cap.i4,  189 

amore  rerum  temporalium , quifquara  inveniatur  in  die  ilia.  Ita  illc 
in  fine  Pfalm.  39.  & q.  37.  cit.  Sc  epift.  80. 

Erit  enim  tunc  > poftquam  abominatio  defolationis  fteterit  \iX  u.  Em  en im 


21 


loco  fando  , * tribuUtio  mugnu , fcilicet  in  Judaea  Sc  Jerufalem.  Nam  ^|na“bqMi!* 
etiam  ifta  ad  excidium  iftius  genti$pertinere,patet  ex  Luca, qui  cum  non  fait  abiniii* 
dixiffet , Erit  enim  preffuru  mugna/itperterram,  ut  oftenderet  (e  terram  raodo.neUquefief. 
Judge#  intelligere  , explicando  adjicit , 8c  ira  populo  buic.  Species  au- 
tem  tribulationis  exprimit  ibid. Cadent  enim  more gUdii,&  captivi  du- 
centur  in  omnes  gentes.  Porro  tribulatio  tails  erit,  *qualis  non  fait  ah  ini - 
tio  mundi  ufque  modo  ,4iequefiet : nempe  in  illo  populo  Judaico  , inquit 
Aug.  epift.  ilia  80.  Nam  , ut  ibidem  ait , Jofephus  talia  mala  dicit  illi 
populo  tunc  accidifle,  ut  vix  credibilia  videantur.  Unde  meritopof- 
iet  generalius  intelligi  , quod  neefuit  , nec  erit  talis  tribulatio  in  ulla 
omnino  particulari  gente  aut  regione  totius  mundi , quia  videlicet 
extremum  fcelus  occifi  Filii  Dei  extremis  tpbulationibus  vindican- 
dum  erat.  Unde  Sc  ipfe  Jofephus  palam  afiferit  lib. 6.  cap.  1 1.  Ut  bre- 
viter  dicam  , inquit , neque  aliam  civitatem  umquam  talia  perpeflam 
puto^neque  ullam  nationempoft  hominum  memoriami  malitia  fero- 
ciorem  fuifle. 

22.  * Et  nifi  breviati  fuijfent  dies  iUi  , aeterno  fcilicet  Dei  decreto  : >fEtniGbre«v 

agitur  enim  de  re  futura.  Quod  quidam  apud  Aug.  epift. cit.  intelli-  uu  , non  fore* 
gunt  fadum  eo  modo  , quo  fub  Jofue  dies  fuit  longior.  Ipte  Aug.  in-  ^ap°ropt'esrCc!e- 
' telligit  per  dies  breviutos  ipfa  malabreviata  : fed  non  incommode  in-  ftos  breviabun- 
telligi  poteft  , nifi  dies , id  e*ft  , nifitempus  iftius  belli  ac  tribulationis tudlcslllN 
Judaicae  fuiftet  a Deo  breviiisdecretum  , quam  illorum  impietas  Sc 
juftitiae  divinae  feveritas  exigebat,  *non  fieretfalvu  omnis  euro  , fcilicet 
Judaica,  inquit  Chryfoft.  Duplex  Hebraifmus,  Caro  pro  horaine,  Now 
• omnis  pro  nulla,  ficut  Lucae  1.  v.37.  Sc  alibi  faepius.  Senfus  eft  igitur, 
nuilus  Judaeorum  evafiffet  mortem temporalem,  fed  tota  natio  fuiffet 
deleta  per  Romanos.  * Sed  propter  eleftos, ad  ceternam  beatitudinem  ex 
ilia  natione  , qui  fcilicet  vel  tunc  vivebant , vel  ex  illis  ufque  ad  fi- 
nem  mundi  nafeituri  erant.  Non  enim  debemus  ambigere  , inquit 
Aug.  ibid,  illo  Judaicae  calamitatis  tempore  fuifie  in  populo  illo  ele- 
dos  Dei  , quorum  alii  jam  in  Chriftum  crediderant  , alii  creditniri 
erant.  Propter  eledos  ergo  illos  , ne  fimul  cum  reprobis  vel  jam  n*ti 
vel  antequam  nati  pereant,  * breviubuntur  , reipsa,  * dies  illi , ficut  ab 
aeterno  breviores  conftituti  fuerant : hoc  eft  , citius  divina  providen- 
tia  bello  Sc  calamitatibus  illis  finem  imponet , efficiendo,  ut  Romani 
celerius  fuperent.  Quod  ita  evidens  fuit  tarn  ipfis  Judaeis  qu^m  genti- 
libus , ut  Jofephus  crebro  inopinatas  Romanorum  vidorias  Deoad- 

O o 2 ferw 


2?.  Tunc  (i  quis 
Yobi s dixerir  ee- 
ce  hie  eft  Chri 
ftus,aut  illicmo 
lite  credere. 


290  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

feribat ; & ipfe  Titus  , captis  Jerofolymis  Sc  infpedis  munitionibus, 
dixerit , Plane  Deo  adjuvant e jtugnavimut  , & Deus  erat , qui  detraxit  ab 
iftis  munitionibus  fudaos.  Nam  cjux  hominum  manusaut  machine  ad 
iftas  valerent  ? ut  eft  apud  eumdem  jofephum  lib.  7.  cap.  1 6.  Unde 
idem  Titus,  rejeda  corona  fibi  oblata,  latebatur,  non  fe  talium  ope- 
rum  authorem  faille, (ed  Deo  iracundiam  contra  Judasos  demonftranti 
rnanus  prcebuilfe  , ut  narratur  apud  Phiioftratum.  Quamvis  ergo 
multi  ifta  omnia  de  abominatione  delolationis,dierumque  breviatione 
letulerint  ad  ultima  & Antichrifti  tempora  , certum  tamen  videtur , 
omnia  haec  ulque  ad  expugnationem  Jerufalem  & calamitates  gentis 
Judaicce  pertinere,ftcut  intellexit  Chryf.  & Theophyl.&  ex  profeiTo 
Aug.  epift.  80. 

23.  * Tunc  ft  quis  v obis  dixer  it,  poft  excidium  fcilicet  Jerulalem,quo^. 
defundisplerilque  Apoftolis  , Sc  Pleudo-chrifti&  Hfeudo-prophetae, 
id  eft,  haeretici  potiifimum  pullulare  coeperunt.  Tranfit  enim  hie 
Chriftps  ad  tertiam  quteftionem,  a Jerufalem  fcilicet  a‘d  finem  mundi: 
nam  vaftatio  Jerufalem  vaftationis  & finis  mundi  typus  fuit.  Itaque 
illud  , Tunc  , omne  tempus , quod  ab  ilia  excifaufque  ad  finem  mundi 
labitur  , comprehendit , Sc  maxime  tempus  Antichrifti.  * Siqu is  vobfo 
dixerit  , difeipulis  fcilicet  meis  ^nam  fub  Apoftolis  omnes  fidelesin- 
relligit  : * Ecee  trie  eft  Cbriftus  , aut  illic , id  eft,  hoc  autillo  loco  appa~ 
ruit  Melfias , promilfus  a Deo  , qui  Juflaeosaut  vos  a calamitatibus 
liberet , felicitatemque  largiatur  : * Nolite  credere , quia  non  nifi  unus 
eft  'Chriftus , qui  jam  venit.  Tales  fuerurft  non  pauci , ut  olim  Bar- 
chochebas  tempore  Adriani  Imp.  de  quo  Eufeb.  lib.  4.  c.  6.  Sc  nuper 
David  Georgius  Bafileae,  Sc  alius  ex  Anabaptiftis,  qui  fe  Regem  Sion 
finxit , Sc  ipfe  Antichriftus  tota  profelfione  hoc  adurus  eft. 

£4.Surgwr  enim  2a.  * Surpent  enim  P reudo-chri/li,  qui  fe  Chriftos  me  reprobato  men- 

preudo-chnft  ,Sc  . “ * J t J 1 r ^,-n  r -n  i 

p'eudoprophet?:  tientur  , * c?  PJ cudo-prefbeta  : nam  licut  Cbriftus  veros  rrophetas 
wagnab,U&Vo8^a  kabuit  j qui  de  illo praedicaverunt  : ita  Pfeudo-chrifti  (uos  habebunt 
gia,ita  ut  in  erro  Pfeudo-prophetas  ; Sc  quia  Pfeudo-prophetoe  olim  erant  falii  dodo- 

rem  inducarrur  1 r 1 . . \ r . , 1 . 1 . 

(ft  fieri  poteft ) res  rerum  iacrarum  , ideo  lub  hoc  nomine  comprehenduntur , etiam 
enameiefti.  haeretici , qui  Pfeudo-prophetis  antiquis  in  itova  lege  fuccedunt.  *Et 
dalmntT^u.  edent , * fegna  magna  & prodigia,  non  vera,  fed  mendacia,. 
ut#ocantur  ab  Apoftolo  2.  ad  Theflal*  2.  ut  fie  verum  Chriftum  ve- 
rofque  Prophetas imitentur , qui  illis  velutt  figillis  Dei  dodrinam  fuam 
Sc  miflionem  confirmarunt,  Edent  ilia  virtute  daemonum , qui  pro 
fublimitate  fua  femina  rerum  iftarum,  id  eft,  prodigiorum  , nobis 
occultiora  noyerunt , Sc  ea  per  congruas  Sc  temperationes  elemento- 
rum  latenterfpargunt , atque  ita  gignendarum  rerum  §c  acceleran- 
do* um 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  14.  191 

dor  am  incrementottim  praebent  occafiones,ut  Aug.  lib.  3.'  dc  Trinitate 
c.  8 . Rede  autem  dicit , f rabent  occafiones  , quia  tota  adio  fit  ab  illis 
caufis  natu raii bus,  ciuas  adhibent.  * ltautin  errorem indue antur ,ideft, 
tam  plaufibilia , tam  verifimilia,  tam  efficacia  ad  perfuadendum  , ut 
failendi  effenterrore  finali , * etUmelefti  adfalutem  , per  aeternum 
praedeftinationis  divine  decretum,  * Si  fieri  poteft,  id  eft,  fieffetpof- 
fibile  y.ut  creata  vis  Creatoris  decreto  , beneplacito  ac  viribus  prote- 
gentibus  prxvaleret.  Significat  enim,  fi  tales  eledi  fuae  prudential  dc 
viribus  relinquerentur,  omnino  effe  fallendos.  Unde  rediffime  Aug. 
de  corrept.  Sc  grat.  cap.  7.  Horum  fi  quifquam  perit , fallitur  Deus : 
fed  nemo  eorum  perit  , quia  non  fallitur  Deus.  Horum  fi  quifquam 
perit,  vitiohumano  vinciturDeus  :fed  nemo  eorum  perit,  quia  nulla 
re  vinci tur  Deus.-  Et  Chriftus  ipfe  de  talibus  ovibus  : Non  rapiet  eas 
quifquam  de  mam  me  a Joan.  10.  v.  28. 

25 . * Ecce  pradixi  vobis , periculi  magnitudinem  , ut  fcilicet  illud  aj.Eccepr*cJixi 
follicite  magis  caveatis.  Non  enim  eledio  aut  prsedeftinatio , etiam  vous* 
cognita  , eft  aut  effe  debet  caufa  focordiae  , fed  follicitudinis  ac  dili- 

gentiae , ut  per  illam  ipfam  diligentiam  , hoc  eft,  follicitam  ardentem- 
que  voluntatem , id  , quod  conftitutum  eft  , impleatur,  Sc  ex  iliaipla 
difeant  homines  fe  ad  praedeftinationem  divinae  gratiae  pertinere , ut 
loquitur  Aug.  de  done  praefever.  cap.  22, 

2 6.  * Si  ergodixerint  vobis:  Ecce  in  defertoeft , Chriftus,  *nolite  exi - rfntvobif0 de^fe 
ve  , id  eft  , nonmodonon  credere,  fed  nec  exiredignemini , ut,  quid  i:ideferioeft,no- 
rei  fit,  videatis.  * Ecce  in  penetralibus , id  eft,  in  conclavibus,  feu  locis  penetrailbu^no- 
aedium  abftrufioribus:  *nolite  credere.  Explicat  itaque  magis  particu-  iliecredere- 
iatim  id, quod  ante  dixerat,Ecce  hie  eft  Chriftus, aut  illiefi dque  pro  om- 
nibus, ponendo  duo  loca  contraria,defertum  foris,&  penetralia  domi, 

•27.  * Si  cut  enim  ful  gur  exit  ab  oriente  , id  eft  , promicat  e nubibus 
in  Oriente  pofitis  , * & paret , id  eft  apparet  Sc  fubito  confpicitur  , 27.  Si  cut  enim 
non  tantum  in  Meridie  Sc  Aquiione  , fed  , * ufque  in  occidentem  , hoc 
eft  per  univerfum  undiquaque  orbemfpargitur,  & uncTique  cemitur;  ifc)ue  in . °cd- 
nam  per  duas  lllas  partes  oppofitas  totum  mundum  ftgmficat : * It  a & adventus  fiiii- 
erit  & adventus  Eilii  hmninis  , id  eft  , fubitus  , inexpediatus  , non  in-  !lomims* 
certo  , abftrufo  , Sc  abditoloco  , fed  toti  mundoilluftris«5c  confpi- 
cuus : q.  d.  Tametfi  vos  ac  fideles  mei  feiatis, me  Chriftum  fecund  o 
effe  venturum  , nolite  tamen  credere  quibufcumque  praedicantibus  , 

Ecce  hlc  aut  illic  Chriftus  apparuit , & regnum  fuum  aujp.icatur  ,*  quia  ad-  * 
ventus  meus  , qui  adhuc  exfpe&atur,  non  erit  occultus  . Sc  per  ho- 
mines praecones  hominibus , nuntiandus  ut  fuit  in  Bethfeem , fed 
fubitus  Sc  inftar  fulguris , quod  non  indiget  prascone  aut  nuncio-, 


7l.  Ubicinnque 
fucxit  corpas,il- 
lic  coagiegabur.- 
tin  & aquiia:. 


jj.Sutim  autem 
poll  uibulatio- 
nem  dieium  illo- 
mm.fol  obfcura. 
bitur  8c  luna  non 
dabit  lumen  fuu, 
& ftella:  cadent 
de  c«lo  , & vir- 
tutes  caelorum 
commovebun- 

tur ; 


COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

per  fe  toti  orbi  ita  manifeftus , ut  neminem  latere  poffit.  Senlus  ift$ 
Chryfoft.  eft  & vere  genuinuslAug.  vero  q.^S.Li.q.  Evang.  &aliis 
locis  omnia  prxcedentia  a v.  23.  de  quibufvis  hxreticis  &c  fchifma- 
ticis  intelligit,  qui  non  funt  audiendia  populo  Chriftiano,  dum  pre- 
dicant, Ecce  hie  Chrifius  aut  illic  , id  eft  , dum  particulas  terrrarum 
atque  provinciarum  , ubi  vigent , demonftrant,  dicentes , apudfe 
foloseffe  Chriftum  & Ecclefiam,  aut  in  deferto  ac  penetralibus , id 
eft  , in  obfeuris  occultifque  conventiculis  , ubi  curiofitatem  homi- 
num  decipiunt.  Nam  quod  ait , Filium  hominis  appariturum  * ficut 
ft Uigur  , inquit,  contra  illos  valet,  qui  occulte  congregant,  tamquam 
in  penetralibus , 8c  paucos , tanquam  in  deferto , cum  Orientis  8c  Oc - 
cidentis  nomine  Ecclefia  per  totum  orbem  futura  ftgnificetur  : 8c  ad 
manifeftationem  claritatemque  Ecclefiae  pertinetfiilguris  nomen.  Sen-* 
fus  ifte  videtur  magis  myfticus. 

28*  * Vbicumque  fuerit  corpus,  Graeco  to  7ri£[Act,  cadaver  , * illic  con - 
gregabttntUY  & aquila , quia  naturali  (enfu  illud  etiam  trans  maria  fen- 
tire  dicuntur,  8c  advolare  ut  inde  pafeantur , ut  hie  Hieron.  Defum- 
ptum  videtur  ex  Job  39.ve  30.  ac  tranfiifife  in  proverbium,  q uo  fignK 
ticetur  non  opus  efle  magno  ftudio  , ut  ea  jungantur , quae  natura  ad 
invicem  geruntur.  Se  ergo  comparat  cadaver! , propter  mortem  cor- 
poris * Sandos  £uos  aquilis  , quod  aquilarum  inftar  in  aids  fuper  ter- 
rena  volent,  ocuiatiffimi  in  Chriftum  velut  Solem  oculos  figant , fe- 
ne&utem  renovent : q.  d.  Ubicumque  fuero  , cum  inftar  fulgurfc  in 
nubibus  apparuero  , eo  Sandi  mei,  nemine  indicante  ,fentientes  prx- 
fentix  mex  virtutem  , tamquam  ad efcam  fuam  , ex  omnibus  orbis 
partibus  fummo  deliderio  rapti  in  nubibus  obviam  Chrifto  inaera 
convolabunt.  Quamquam  Hilarius  locum  paftionis  , ubi  judicium 
futurum  fit  > indicari  putet , fciiicet  vallem  Jofaphat. 

29.  * Station  autem  pofl  tribulationem  illorum  dierum  : nempe  quibus 
Pfeudo-chrifti  8c  Pleudo-prophetx  dixerint , Ecce  hie  eft  Chriflus , 
&c.  Per  quod  in  primis  tempora  Antichrifti  fignificari  diximus  , 8c 
eo  referunt  Chryfoft.  ac  Theophyl.  Quamvis  referri  etiam  poftit  ad 
dies  tribulationis  Jerofolymitanae  , de  qua  v.  21.  poftquam  fecutura 
fignificetur  alia  rerum  omnium  perturbatio.  Dicit  autem,  ftatim  pofl , 
etfi  jam  tot  annorum  centurix  tranfierint ; partim  quia  divino  ju- 
dicio  tempus  iftud  eft  momentaneum  , apud  quern,  ut  dicitur  2.Pet. 

5 . mille  anni  ficut  unus  dies  : partim  , quia  etiam  fiominum  aeftima- 
tione  perexiguum  eft  , cum  unicuique  dies  ille  ultimus  feu  ultima  tri- 
bulatio  tam  propinqua  fit,  quam  eft  dies  mortis.  Nam,  ut  Aug.epift. 
Bo.  in  q'uo  ftatu  quemque  invenerit  fuus  noviffimus  dies,  in  hoc  eum 

com- 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  14.  193 

comprehends  mundinovilEmus  dies.  Itaque  ut  unufquifque  lemper 
ad  ilium  diemultimum  elfet  paratus  , Temper  eum  ifto  loquendi  modo 
Chriftus  expedari  voluit : quem  poftea  eadem  de  caufa  Apoftoli  imi- 
tati  funt  , dum  i.  Joan.  2.  dicitur , Nunc  eft  ngviftitna  bora  • Sc  i.  Pe- 
tri 4.  Omnium  finis  a^poquinquavit.  Unde  Deut.  32.  v.  35.  Juxtaeft 
dies  prditionis  : * Sol  obfcurabitur  & Luna  &c . Aug.  loco  citat.  per 
Solan  intelligit  Chriftum  , per  Lunam  Ecclefiam  , qui  perfecutionis 
acerbitate  fub  Antichrifto  ita  Tint  obfcurandi,  uthominibus  non  ap- 
pareant  : per  Stellas  cadentes  , eos,  qui  cum  gratia  fulgere  viderentur  , 
perfequentibus  cedent  Sc  cadent.  Virtutes  autem  cdorum  movebuntur  > 
quiaquidam  firmilEmi  turbabuntur.  Sed  ex  Lucae  2.  v.  2J.&  z6* 
fatis  apparet,  litteraliter  haec  in  Sole  Sc  Luna  Sc  ftellis  eventura  , 
quemadmodumpaffimetiam  a Prophetis  praedidum  eft,  Ifaiaei3.  v* 
10.  8c  inprimis  Joelis  2.V.31.  ut  proinde  moralis  vel  myfticafit  Au- 
guftini  interpretatio.  Itaque  * Sol  obfcurabitur  , ut  ficut  prima  lux 
nafcentem  , ita  poftremae  tenebrae  morientem  mundum  loquantur. 
Unde  Apoc.  6 . v.  12.  Sol  dicitur  futurus  niger  tanquam  faccus  cili- 
cirius:  non  propter  fplendorem  Chrifti  praefentis,  ut  vult  Hieron.  8c 
Chryfoft.  ( Lucas  enim  indicat  hanc  obfcurationem  ptaxeffuramad- 
ventum  judicis ) fed  luminis  defedu.  * Et  Luna  non  dabit  lumen  fuum, 
propter  defedum  fcilieet  Solis , a quo  lumen  fuum  mutuatur  ; unde 
Apoc.  dicit , Eiet ficut  fanguis . * Etftella  cadent:  quia  propter  defe- 
dum luminis  eadem  ex  caufa  £fccidiffe  videbuntur , caelo  quafi  lunai- 
nibus  privato.  Quamvis  non  defint,qui  intelligant  hocde  exhalatio- 
nibus  ignitis  quae  ftellis  fimiles  de  caelo  cadent , multo  fcilieet  mirabi- 
lius , quam  nunc  fit  ,ut  inquit  Aug.  1.  20.  de  civ.  c.  24.  * Et  virtutes 
cdorum  commovebuntur . Quod  Graeci  de  virtutibus  Angelicas  fere  in- 
telligunt , quae  ad  tantam  rerum  perturbationem  admiratione  con- 
cutientur  : recentiores  de  aftris  , quae  militia  edi  vocari  folent  ; fed 
ilia  jam  cecidilfe  dida  funt.  Itaque  videtur  effe  generalis  exprefEo  8c 
complexio  eorum , quae  particulatim  de  Sole  & Luna  Sc  Stellis  di~ 
xerat : q.d.  Et  omnes  vires  caelorum  commovebuntur,  Graece  eft  enim 
^t/vdjuei?-,  id  eft,  pteftas, vires, ut  non  incongrue  fignificari  poEet  idem 
quod  Job  26.  v.  11.  dicitur,  C olomn&cdi  contremifcent.  Unde  Prov. 
8.  v.2  6.  fimiliferephrafi  vocantur  etiam  car  dines  orbis  terra.  Sc  alibi 
tar  dines  marts, quafi  dicere  hie  vellet : Ipfum  omne  robur  Sc  firma- 
mentum  , Sc  quafi  cardines  caelorum  commovebuntur  , Graece  (rakw* 
Siffovla/  5 agitabantur . Proinde  idem  hie  dici  videtur , quod  2*  Pet. 3 . 
v.  10.  edi  magno  impetu  tranfient.  Haec  igitur  tarn  inufitata  aegrotantis 
.mundi  fymptomata  inftantisejus  occafus  & quafi mortis  indicia  funt, 
fe  firaul  advenuntis  judicis.  Unde  fequitur  , ,30.  *J It 


19  4 

So.  Et  tunc  pa-  3<->l 
rebit  lignum  Fi)ii 


COMMENT.^  IN  EVANGELIUM 

* Et  tunc , Sole  , Luna  , Stellis  obfcuratis  , * parebit , Graec& 


homim^Tcxio!  apparebit , * fignum  Filii  hominis , id  eft  id,  quo  Filius  hominis 

& tunc  plangent  mundo  & hominibus , fidelibus  & infidelibus  notus  ac  Celebris  eft  , 
x*  : & videbum  qaocl  non  eltaiiud  , mill  lignum  Cruets,  Sole  tulgentioris  , ut  inqu-:t 
fen^ntemTnnV  Chryfoft.  & corifentiunt  antiqui , Hilar.  Hieron.  Theophvl.  Sc  alii* 
bibus  caii  cuiJ  Unde  can  it  Ecclefta  : Hoc  figntrn  cruris  erit  in  cdo  , cum  Dotninus  ad 
ftdicandu^  venerit : nempe  ad  lolatium  fideliiim  , videntium  v.ex il- 
ium ad  vent  ant  is  Domini  ,ac  trophaeum  redemptoris  fill  ; ad  terrorem 
infi'delium,  maxime  Judaeorum.  Unde  etiam,*  tunc  , illoicilicet  vifoj 

* plangent  omnes  triltis  terra  id  eft,  omnes  nationes  peStoris  ton  Hone, 

( quod  proprie  , praefertim  Graece  , eft  plangexe  ) lamentabantur , 
doioremque  fuum  teftabuntur  , nimirum  quod  judicem  talem  cru- 
ciftxerint , vel  crircifixum  contempferint  : nam  de  impiis  loquitur  , 
pti  enim  diligent  adventum  ejus.  * Et  videbunt , corporeis  oculis, 

* Filitrn  hominis  venientem  in  nubibus  c&li  : quail  curru  triumphali  ad 
judicandum  veheretur  , Sc  in  throno  fuo  federet.  Ita  contigitSc  in 
transfiguratione  , hujufce  gloriae  typo  , Sc  talem  adVentum  in  nubi- 
bus promiferunt  Angeli  in  afcenfione.  Servient  nubes  iftasad  tempe- 
randum  omnium  afpectui  claritatem  ejus  , Sc  ad  augendam  gloriarcn 
Unde  addit , * cum  virtute  multa  , feu  magna  , & majeftate  , Graece 
f/S,  £uxa.f*ito<;  v&j  Jcfys  xcMtig , cum  potefiate  & gloria  multa..  , non  fcilicet 
cum  ilia  infirmitate  Sc  humilitate,  qua  nunc.  Virtus  feu  poteftasap- 
patebit  in  ilia  momentanea  mortuorum  omnium  refufci tat ione  ,to- 
tiufquemundi  reftauratione  - majeftas  in  corporis  claritate,  nubis 
ami&u  , ftipantium  multitudine  , gloria  Sc  reverentia. 

31.  * Et  mittct  Angelos  fnos : quia,  ut  putat  Greg. Horn.  1.  in  evang. 

1 ftlba voce  ma-  vifibiliter  hominum  oculis  apparebunt , * cum  tuba  & voce  magna.  Et 
b unt^e kAosefal  expofitive  feuexegetice  accipi  videtur  pro  , id  efi  , q.  d.  cum  tuba  , 
aquatuor  ven’is.quoe  eft  vox  magna  , ficut  Apoc.  i.v.io.  Sc  ibidem  c.q.v.  1.  dicitur: 
mm  ufque  ad  ter.  Audivi  vocem  magnam  tamquam  tuba  loquentis  mecum  , articulatis  fcilicet 
irunoseorum.  fonjs.  Unde  Sc  Paulus  , cum  1.  ad  Corinth.  15.  v.  25.  de  fola  tuba 
dixiftet , in  novifiima  tuba  -y  canet  enim  tuba  : magis  fe  declaraffe  vide- 
tur 1.  adTheffal.  q.v.iy.  Ipfe  Dominus  in  jujfu , & in  voce  Ar ch angeli, 

& in  tuba  Dei  defeendet  de  calo.  Ita  ut  omnia  ifta  non  aliud  declarent , 
quarn  vocem  magnam  , ‘quad  tubalem  inftar  tubae  , toto  mundo  per-  , 
fonantem  minifterio  Archangeli  Sc  Angelorum,  jufTu  Chrifti  Dopim 
editam.  Unde  Joan.  3.  v.  2y.  vocatur  Vox  Filii  Dei , quammortui 
audient,  quia  juffu  ejus  vox  ilia  edettrr.  Ita  fere  Aug.  Epi  ft.  120. 
cap.  34.  qui  tubae  nomine  evidentiflimum  Sr  praeclariftiraum  aliquod 
fignum  vult  intelligi.  Adhibebitur  autem  partim  ut  ejus  minifterio, 

exci- 


ar.EtrtlinetAn- 
gelos  (uos  cum 


SECUNDUM  MATTH£UM  Cap.i4.  2.9  f 
excitentur  mortui  3 ficut  Lazarus  voce  Chrifti  3 partim  utper  earn  ad 
tribunal  convocentur.  Unde  Aug.  ibidem putat  efte  iftum  clamorem, 
qui  cap.  feq.  v,6.  media  node  fadus  dicitur,  Ecce Jbonfus  venit,  exite 
ob'viam  ei . Et  hie  ftatim  adjungitur  eftedustubae  : * Et  congregabunt 
elettos  ejus  d quatuor  ventis , id  eft  , a quatuor  mundi  plagis,  Oriente  , 

Occidente  , Meridie  8c  Aquilone  3 unde  fpirant  praecipui  quatuor 
venti.  Sub  quibus  , ut  fignificaret  univerfas  mundi  partes  intelligi  , 
addit , efficacioris  expreftionis  causa  idem  quafi  repeten do  3 * a fum - 
mis  cdorum  ufque  ad  terminos  eorum.  Similis  phrafis  eft  Deuter^.v.j  2. 

8c  Pfalm.  19.  v.  7.  8c  8.  Sed  tarn  ibi  Hebraice  quam  hie  Greece  eft  , 
ab  extremis  c dor um  ufque  ad  extrema  eorum  : 8c  ideo  eadem  vox,  axpey, 
hoc  loco  nunc  fummum , nunc  terminus  transfertur;  fummum  enim  rei 
etiam  eft  terminus  feu  extremum  ejus.  Senfus  eft  ergo  , ab  uno  casli 
extremo  ufque  ad  alterum.  P&r  edi  autem  extremum  intelligitur  lo- 
cus casli  extremo  fubjedus  3 8c  ideo  eandem  rem  expreffit  Marc.  A ■ 
fummo 3 id  eft  , extremo 3 terra  ufque  ad fummum  cdi. 

32.  * Ab  arbor e autemfici,  quae  eis  erat  in  illis  locisnotiffima.  Alio-  autem ficiSiiSte 
quin  Lucas  addit 3 Videte  ficulneam  & 0 nines  arbores  ; utrumque  enim  paraboiam cum 
videtur  Chriftus  dixifle  : *Difoite  parabolamy  id  eft,  accipite  ex  eafi-  tenet rfac??t  f & 
litudinem.  * Cum  jam  ramus  ejus  tencr  , id  eft  , mollis , * fuerit 3 quafi 

propter  appropinquantem  Solem  fucco  plenus , * & folia  nata  : apud  it  as  • 

Lucam,  Cum  producunt  jam  exfc  fiuttuw.  Sedfruttus  ibi  figmheat  quid- 
quid  ex  re  pullulat,  ut  gemmae  8c  folia  : unde  Graece  eft  zrpQ&a&miv 3 
dim  jam  protruferint , fcilicet  gemmas.&  folia : *fcitis  quia  prope  efl  aftas: 

33.  * Ita  O vos  cum  vide ritis  bac  omnia  ^ incipere  8c  fieri , quae  hue  comvideritishjc 
ufque  didafunt  , etiam  de  adventu  Filii  Dei  in  nubibus  , Angelo- 0®“*^  ^°?*- 
rumque  milfione.  Nam  quamvis  Apoftoli  3 ad  quos  loquitur  , non  januis. 
eftent  ea  omnia  vifuri,  voluit  tamen  8c  ipfos  8c  omnes3  qui  haecabillis 
difeerent  3 femper  eife  fufpenfos.  * Scitotc  quia  prope  efl  in  januis 3 id 

eft  , quod  omnino  jam  jam  adeft  praeforibus , nempe  non  adventus 
Filii  Dei  ; ille  enim  jam  apparuiffe  didus  eft  : fed  3 ut  fupplet  Lucas3 
regnum  Dei , illud  plenum  & pacatiflimum  3 quod  poft  judicium  in 
Sandis  revelabitur.  Haec  ergo  verba  confolationem  eledorum  conti- 
nent a tot  tribulationibus  3 quibus  in  mundo  preffi  fuerant  > fuggeren-* 
do  illis  fpem  proximam  beatiffimae  tranquillitatis  : ficut  clare  colligi- 
tur  ex  Lucas  21.  v.28.  Refpicite  & lev  ate  capita  vefira , quia  appropin - 
quat  redemptio  vefira.  Ut  autemcerta  eflet  fidesfuturorum  iftorum , 
quae  praedixerat  3 graviter  ea  confirmat : 

34.  * Amen  dico  vobis  3 quia  non  prateribit , id  eft  3 interibit  8c  abo**  VobiS^lquia 
l^bitur  3 * generatio  luc . Aliigenerationemcredentium  3 alii  huma- :pr*wnbit  gene- 

P p nun.1  omnia  h*cfiantt 


*9 6 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

num  genus,  alii  hanc  astatem,  alii  aliter  intelligunt.  Nihil  convenien- 
tiiis  videtur  poffe  accipi,  quam  h#c  generatio  Judceorum;  illam  eniru 
I#pe  folet  nomine  hujus  generationis  defignare  , ut  patuit  cap.  prx-> 
cedenti  v.36.  Sc  c.  12.  v.  *41.  Sc  42.  * donee  omnia fiant,  id  eft,  impleta 
tuerint.  ldeo  autem  illam  generationem  feu  nationem  permanfuram 
afterit  , quia  pleraque  potiftimumin ilia  natione  complenda erant,  ut 
quee  de  excidio  jeruialem,  Sc  ejus  calamitatibus,  de  Pieudo-chriftis  Sc 
plandu  tribuum  pr#dixerat. 

3<>  3^.  * Cdum  terra  , quibus  nihil  eft  in  rebus  creatis  firmius  & 

ve/bVamemVel  immobilius , tamen  * tranfibunt , a ftatu  luo  , id  eft,  mutabuntur: 
ronprartenbunr  * verba  autem  mea , qu#  vobis  hadenus  locutusfum,  * non  fr&teribunt • 
quantum  ad  rem  fcilicet  fignificatam  , hoc  eft , non  mutabuntur  , Sc 
non  aliter  aliquid  continget, quam  ilia  fonant  Sc  fignificant,fed  certif- 
fime  habebunt  effedum  fuum,quia  ab incommutabili  veritate  prolata. 
Dedudaenim  , inquit  Hilarius,  ex  aeternitate  id  in  fe  continent  virtu- 
tis , ut  maneant.  Hoc  ergo  addit , ne  quis  futurarum  rerum  incerti- 
tudine  , vel  nimia  dilatione  de  veritate  inciperet  fluduare.  Ut  vero 
etiam  curiofitas  reprimeretur , adjicit  : 

^•?ldieautem  36.  * De  die  autem  ilia  & bora  , qua  caelum  Sc  terra  tranfibunt , 8c 
fcit.neque angeii  r uius  homims  cum  Angelis  ventu rus eft, id elt,de  tempore  certo  oede- 
iirspaw,’ nt ' terminatio  confummationis  mundi  Sc  adventus  judicis,  five  dies,  five 
hora  , five  menfis , five  annus  fuerit , * nemo  feit  neque  angeli  calorum 
hoc  eft  nemo  in  caelo  , neque  in  terra , neque  naturalifeientia,  neque 
revelatione.  Repreffit  igitureos,  inquit  Chryfoft.  ne  dilcere  vellent, 
quod  Angeli  nefeiunt.  Ut  autem  efEcacius  occurreret  curiofitati,  ne- 
tue  molefte  ferrent , quafi  contempt!  a Chrifto,  quod  nec  ipfis  fecre- 
tumiftud  Chriftus  committeret  , addit , juxta  Marcum  , neque  Filins: 
cujusfententiae  obfeuritas , ne  faveret  Arianis , diverfas  interpreta- 
tiones  peperit.  Hieron.  hie  Sc  Ambrof.  lib.  de  fide  cap.  8.  locum 
corruptum  elfe  voluerunt.  Alii , ut  Orig.  Trad.  30.  in  Matth.  pu- 
tant  Chriftum  ignoraffe  tunc  diem  judicii  , poft  refurredionem  vero 
feivifife.  Inter  varias  interpretationes  antiquorum  du#  verifimiliores 
vident  ur.  Prima  eft  Athanafii  ltb.4.  contra  Arianos  Sc  Ambr.  lib. 8. 
in  Luc.  Sc  Nazianz.  ex  profeffo  Orat.36.  ut  neque  Filius,  fupple  ho- 
minis  ilium  diem  feiat , hoc  eft  , ut  non  feiat  eum  diem  ex  eo , quod 
eft  homo , fed  ex  eo  tantum,  quod  fimul  eft  Filius  Dei.  In  quern  fen- 
fum  feribit  Aug.  lib.  1.  de  Trinit.  c.  12.  Chriftum  dixifie  alibi  : Non 
eft  meum  dare  vobis , quia  non  eft  fu#  poteftatis  human#  , fed  divi- 
ne. Hinc  Gregor,  lib.  8.  epift.  42.  In  natura  quidem  humanitatis 
novit  diem  Sc  horarn  , non  ex  natura  humanitatis novit : ideb  feien-* 

tiam , 


SECUNDUM  MATTHvEUM.  Cap.  u.  *97 

tiam  , quam  ex  natura  humana  non  habuit , in  qua  cum  Angelis  crea- 
tura  fuitv,  hanc  fe  cu-m  Angelis  habere  denegavit.  Secunda  eft  quam 
itidem  Gregor,  tradit  5 Sc  eft  Auguftini  multis  locis  , pnecipue  loco 
illo  de  Trinitate  cit.  8c  lib.  83.qujeft.  evang.  quaeft.  6b.  & alibi , ut 
Filius  hoc  nefcire  fe  dicat,  quod  nefcientes  nos  facit,  id  eft,  inquit  Au- 
guftinus , quod  non  ita  fciebat , uttunc  difcipulis  indicaret.  Quo 
fenfu  dicit  Apoftolus  : Neque  etiim  judicavime  fcire  aliquid  inter  vos  y 
nifi  fefum  Chrifium  : nempe  hoc  Apoftolus  inter  illosneiciebat,  quod 
per  ilium  (cire  nonpoterant,  cum  tamen  loqueretur  fapientiam  inter 
perfedos.  Simili  modo  Chriftus  dicit  Joan,  i y.  fe  Apofiolis  omnia  not  a 
fecijfe  , quA  audiverat'a  Patre  fuo , fcilicetquas  communicare  deberet , 
cum  plurima  divinitatis  (ecreta  non  feciftet  nota.  Itaque  juxta  huAc 
fenfum  loquitur  Chriftus tanquam  legatus  a Deo,  qui non  fic a Patre 
diem  ilium  didicerat , ut  cuiquam  eorum  , adquos  legatus  tuerat , 
eum  aperire  deberet , ita  ut  ilium  fibi  foli  feiret,  non  aliis.  Nam  alio- 
qui  quomodo  diem  & horam  ignorat , qui  omnia  ad  diem  ilium  & 
horam  praedixit  ? Caufa  verb  celandi  fuit  , quia  , ut  ChryToft.  hie 
$c  Bafil.  lib.  4.  contra  Eunomium  (cientia  ejus  non  expediebat  nobis: 
expedatio  enim  perpetuaferventiores  adpietatem  facit,  cognitio  ne- 
gligentes.  Et  hinc  addit,  * nifi  folus  Pater-9  ad  quern,  velut  principium 
creationis  , ita&  refolutionis  mundi  , pertinet  feientia  horai  illius* 

Non  tamen  excluditur  Filius , in  quantum  Deus ; aut  Spiritus  S.  fed 
illafola  , quae  natura  a Patre  differunt.  Unde  perinde  eft,  ac  ft  dice- 
ret , nullus  homo,  nullus  Angelus,  nullus  legatus  ad  homines,  fed  fo- 
lus Deus.  Hinc  Ad.  1.  de  illo  die  interrogatus  ftmiliter  refert  ad  Pa- 
trem  : N on  eftvefinmnojfie  tempora  vel  momenta  y qua  Pater  po fuit  in  fua 
potefiate.  Dicendo  autem,  N on  efivefirum , fatis  indicat, fuum  effe  feire. 

3*%&  38.  *Sicut  autem  in  diebns  N0<?,fupple  accidit,*  ita  erit  & ad-  autem 

ita  erit  6c  adven- 
tus  fitii  honainis, 
38.  Sicut  enini 
erant  in  diebus 
ante  diluvium 
comedentes  fic 
bibentes,  nuben- 
res  5c  nuptui  tra- 
dentes , uftjue  aefi 
eum  diem , quo 
intravit  Noe  ira 
arcam. 


Sic 


ventus  Filii  bominis , id  eft  , ita  tempore  ejus  aaventus  continget 
expreftithoc  Lucasclarius  c.  17. v.26.  nimirum  erunt  homines  * co- 
medentes & bibentes , id  eft , genio  Sc  conviviisindulgentes : * mben- 
tes  Cf  nuptui  tradentes , Graece  yoLfiouvlet  cocyAiul^oileg , ducentes  uxores , 

.&  adnuptias  dantes , hoc  eft  rebus  jucundis  hujus  vitae  , Sc  voluptati- 
bus,  more  folito  vacantes,  fine  ulla  follicitudine  ac  timore  futurorpm0 
Non  enim  hie  arguit  fcelera , fed  fupinamillam  fuae  falutis  fecurita- 
tem  ; nam  hoc  poftulatid  , quod  fequitur : 

39.  * Ft  non  cognoverunt  , immmens  fibiexitium  diluvii,  quod  * tu-'  ?9.  Etnon cog- 
fit  , feu  abftulit  & occidit , omnes  : quamvisefleta  Noepraedidum 
Sc  praedicatum  : culpabilis  enim  eorum  ignorantia  Sc  increduittas  ta-  & edt  &0fdnes : 
xatur  : *ita  erit  & adventus  Filii  bominis , id  eft , ftmiliter  inexpe&a-  msfiiuhomini*. 

:P  p z tus , 


i98  COMMENT,  IN  EVANGELIUM 

tu  s , q u ia  v n cabu  nte  p ul  is,vol  u p tati  b u s ,lucr  i s , & negotiis  hujus  munchV 
Unde  Lire#  17.  additur  in  alia  fimilitudine  de  diebus  Loth,  Efnebant 
& vendebant  , plant ab ant  & adificabant , id  eft , rebus  terrenis  toti  im- 
merfi  erant.  Unde  Apoftolus  : Cum  dixerint  pax  , fcilicet  pfseteritis 
malis,  & fecurit.ts , fcilicet  a futuris  tunc  repentims  eisfiuperveniet  inte- 
rims. Sed  Inc  merito  quaerat  aliquis  , quomodo  poterit  effe  tanta  fecu- 
ritas  hominum  , cum  tot  mala  praeceffura  dicanturj  fames,  bella,pe- 
ftes  , Sc  maxime  Sol  obfeurandus  See.  Refp.  de  impiispotiflimum  hie 
fermonem  effe,  qui  inter  medias  aftli&iones  piorum  vacabunt  deliciis, 
licut  milites , dum  alii  vaftantur.  Addit  Hieron.  imindumante  con- 
fummationem  ab  omnibus  illis  malis  aliquamdiu  fore  pacatum,  Quce 
verb  v.  29.  de  oblcuratione  Solis  Sc  Lun#  <Scc,  dicuntur  , ea  ipfa  jam 
pertinent  ad  ipfum  adventum  Judicis, 

mnt  u»agi  o!unus  4°*  * ?mc3  in  adventu  Filii  hominis,  * duo  erunt  in  agro  nihil  minus 
aflumetur&unus  quam  de  die  judicii  cogitantes ; * dun  , fcilicet  ancillae  * erunt  in  mol  a , 
^uDu^moien.  id  eft,  loco,  in  quo  moiitur , feu  piftrino  : hoc  enim  viliflimum  fervitii 
tes  in  raoia : una  genus  ad  ancillas  olim  pertinebat,  ut  patet  Exodi  n.v,  c.  *Vnusaffu - 

alTumetur.&una  b t . * .r.  ...  \ v T JJ 

tdinquetur.  metur  , lciiicet  iurlum  rapietur  ad  Filium  hominis , ut  indicat  Lu  cas 
c.17.  V.36.& 37.  *&  units  rciinquetur,  id  eft,  non  rapietur,  SignifiGa- 
tur  igitur  in  quacumque  hominum  conditione,  five  liberorum,  five  Ner- 
vorum • five  divitum  , five  pauperum  • five  vitas  contemplative  , five 
adive,  fore  bonos  3c  malos,  alios  falvand os,  alios  damnandos,  nullam 
cujufcumque  focietatis  habendam  effe  rationem  , fed  a fe  mutuo  effe 
divellendos : utrifque  diem  3c  horam  fore  prorfus  incognitam.  Unde 
concludit , 

42.vigilareergo  42.  * VigiUte  ergo  , id  eft,  proinde  , fi  vobisconfultum  cupitis,  diem 
hora "Dominus3  ilium  femper  pr#  oculis  habete,  ita  vivendo  , ne  imparatos  opprimat. 
vefter  venturus  Pr#cipitur  enim  hie  non  vigflia  corporalis  , nec  nuda  memoria  illius 
4v  mud  autem  diei , fed  memoria  cum  follicitudine  , inde  nata  , ut  per  vitae  probi- 
ff  tatem  ad  ilium  parati  fimus,  * Quia  neficitis, qua  hora , feu  quo  tempore, 

miiias  qua  hora  * Deminus  vefier , Filius  fcilicet  hominis , * venturus  fit,  ad  vosjudican- 
fer1,  vfgiiarefuii"  dos,  ut  preemium  vel  fupplicium  reddat.  Itaque  cum  dicit , ergo  , infi- 
refp«ftSi  fido'  nuatum  voluit,  ut  fupra  annotavimus , Sc  plerique  veteres  obfervant, 
mum  fuam.  hanceffe  caufam  , cur  dies  Sc  hora  ilia  nobis  occulta  maneant,  ut  fci- 
licet perpetuo  ad  fubeundum  illud  judicium  parati  maneamus ; quod 
fine  dubio  non  fieret,fi,praefciremus.  Ne  autem  Apoftoli  putarent  hoc 
fobs  hominibus  , tunc  viefturis,  dici,  addit  apud  Marcum  , Ouod  volis 
dico , omnibus  dico , vigilate.  Nam  eadem  eft  ratio  de  die  mortis  uniuf- 
cujufquc  , in  quo  quifque  a Deo  judicatur  : tempora  enim  diverfa 
funt  ,fed  caufa  eadem  , flatus  idem.  Unde  ad  eum  , ficut  ad  diem  ju- 
dicii , 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  £*.  199 

elicit , omnis  Chriftianus  paratus  effe  debet  , quia  , ut  Aug.  epift.  8c, 

Imparatum  inveniet  ille  dies  , quem  imparatum  invenerit  fuae  vitae 
hujus  ultimus  dies.  Hancporroperpetuam  vigilantiam  exemplo  boni 
patrisfamilias  declarat , qui,  *Sifcirct  qua  bora,  Gi'xcerrola 
cuftodia,  hoc  eft,  qua  vigilia  nodturna,  quasolim  quatuor  a militibus 
excubantibus  oblervatasfuiffe  alibi  diximus,  *Fur  venturus  cffetyvigi- 
laretutique . Manca  eft  ifta  fimilitudo  , Sc  fupplenda  juxta  verfurti  le- 
quentem  , hocmodo  : led  quia  non  poteft  hoc  fcire  , quia  funs  con- 
ditio eft  , ut  captet  horam,  qua  minime  expedlatur;  hinc  quoad  fieri 
poteft  , ei  (emper  vigilandum  eft.  Unde  concludit , applicando  fimili- 

tudinem , ido&vdS 

44.  * ideo  & vos  eftote  parnti.  Quibus  verbis explicat 3 quid  iibi  eftJi e parati ,quia 
volueric  metaphora  vigilandi.  Vigilat  autem  feu  paratus  eft  , qui  in 

eo  Temper  ftatu  eft  , ut  placeat  Deo  , Sc  ipfi  Deus : fic  enim  adven-  vemuruseft, 
turn  Judicis  non  timebit,  fed  diliget,  quacumque  hora  venerit.  * Qui  A 
qua  nefcitis  hora  , Graece  efficacius  J ou  Jck&tcu  , qua  non  pit  at  is  3 id 
eft  , non  expedatis  3 hora  , * Filins  hominis , inftar  furis , * veniet  , ad 
vos  3 judicandos,  five  in  particular!  judicio  five  univerfali.  Hanc  Chri- 
fti  parabolam  alludendo  imitati  funt  & explicuerunt  Apoftoli:  utcum 
Petrus  Epift.  2.  c.  3.  dixit  3 Adveniet  dies  Domini  utfur  ; & Paulus  1. 
ad  Thef.  $■,  v.2.  Ipfi  diligent er  fcitis  ,quia  dies  Domini ficut  fur  in  nottey. 
it  a veniet  : Sc  ipfe  Chriftus  3 Apoc.  1 6.  v.  15.  Ecce  venio  ficut  fur  : 
nimirum  quia  adventus  ejus  incertus  3 inopinatus  3 Sc  plerifque  inex- 
pedatuseft  : ut  fic  3 inquit  Hier.  pendulasexpedationis  incerto  Tem- 
per credant  efie  venturum  , quem  nefciunt , quando  venturus  fit. 

Quamvis  autem  in  commune  omnes  ad  indefelfam  vigilanticecuram 
adhortatus  fuerit  3fpeciatim  tamen  Apoftolis  , hoc  eft  , inquit  Hi- 
larius  3 populi  Principibus,  feu  Epifcopis  , in  exfpedati one  adventus 
fui  follicitudinem  mandans  add  it , 

45.  * Quisputas  3 &ct  Unde  Ambr.  in  Praefar.l.  5.  de  fide  expo- 

nit  haec  de  Petro.  Pro  quis  put  as  , Greece  eft  3 Teapot  id  eft  quifnam  l &prudenS,quera 
Sic  enim  fubinde  nofter  Interpres  illud  <*pct , per  putas  reddit.  * Eft  cn°*  Vbil  a!per 
fidelis  fcrvus  &prudens  3 &c.  ordo  verborum  eft  : Quis  fervus,quem  Sbam. 

conftituit  Dominus  fuper  familiam  , &c.  eft  fidelis  Sc  prudens,  &c..  in  tempore  5 
Alludit  autem  ad  divitem  patrem-familias  ( cui  fe  tacite  hie  Chri- 
ftus comparat  ) qui  peregre  proficifeens  unum  ex  famulis  praeficiat 
toti  familioe  , Gnece  ’Gn$  te  ,famuliiio  , id  eft  , famulis  reliquis 
quibus,  * in  tempore 3 fciiicet  opportuno,  fingulis  five  diebu?  five  fep- 
timanis , * det  cibumfid  eft  alimentum  congruum , quod  eis  debetur. 

Pro  cilum  ? Luc,  12,  v,  42,  dicit  tritici } id  eft  3 frumenti  menfuram * 

Grxce 


*3oo  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

Graece  uno  verbo  , q.  d.irumentidemenfura.  Ubi  alludi- 

tur  ad  antiquum  morem  , quo  fervis  dabatur  in  fingulos  men fes  certa 
frumenti  menfura  ad  vidum  , quod  vela  me  nfe  vel  metiendode- 
menfum  dicebatur  , ex  quo  aliquid  parcentespoterant  augere  pecu- 
Hum  fuum.  Hie  ergo  oeconomus  feu  famulitio  prxpofitus , quem 
Lucas  diffehfatorem  vocat , debet  efT z fidelis  & frudens : fideliTut  non 
fallat  ; prudens  , utnon  fallatur  : fidelis  , ut  non  fua  ; fed  lucrum 
Domini  , hoc  eft  falutera  familix  ejus  q user  at ; prudens , utcumju- 
dicio  illud  taciat , id  eft  , mediis  utatur  id&neis.  Dicit  igitur,  quispu - 
tas  ? q.  d.  quatii  rarus  eft  ! Et  ideo  etiam  , 

4o.  Beatus  ilie  a£.  * Beatus  Wefcrvus  , quifquis  ille  fuerit  praefe&us  familix  ,id 

fervus  , quem  ~ 1 , >.  . 1 1 

cum  venerir  Do-  eit  , fcccleiix  Chrifti , * quem  cum  vencrit  Dominus  ejus , in  fine  five 
t^ficTacien"  fivemundi , * inveneritjic  faciewtm  x feilicet  fide  liter  8c  pru- 
denter  incumbentem  officio  fuo.Unde  Aug.ep.  148.  Nihil  in  hac  vita 
difficilius,  laboriofius,  periculofius  Epifcopi  aut  Presbvteri  , aut  Dia- 
coni  officio  ( qui  omnes  in  populum  officium  habebant  ) fed  apud 
Deura  nihil  beatius , fi  eo  modo.miiitetur , quo  nofter  Imperator 
' jubet. 

vobis^  qaontm  47*  * Amn  dico  v0^ls  : Suter  omnia  bona  fua  , id  eft , non  foliim  fu- 
fuper  omnia  bo-  per  famulitium  , fed  quia  fidelitatem  ejus  expertus  eft,  fuper  omnes 
eum!3  ccnLlWvt  divitias  fuas,  * conftituet  eum  , pene  parem  fibi.  Quo  fignificatur  pi'x- 
cellens  beatitudinis  gradus , qui  fidelibus  Prxfe&is  Ecclefia?  a Deo 
tribuenduseft. 

xe  u t"  'm  a i u fe  r-  4^*  * Sl  autem  Wefervus,  fuper  familiam  conftitutus,*  dixe- 
vus  .lie  in  corde ^\t  in  corde  fuo : Moram  facit  dominus  &c . id  eft  , ex  longa  mora  Sc  ub- 
Donlmu^meus  fentia  Chrifti  Dominilongosvitxannos  , Sc  impunitatem  fibi  polli- 

venire : CCndo  : 

p e fc u te  r e co n fer-  49*  * ^oeperit  fercutme  confervos , id  eft  , cceperit  non  tantum 

vos  fuos,mandu-  n0n  fungi  officio  , fed  dominari  velle  in  clero  , abutendo  poteftate 
bat  cum  ^briofis.  fua  in.aliorum  injurias  ac  tyrannidem  : * manducet  autem  ac  bibat  cum 
ebriojis , id  eft , commeffationibus  ac  volupratibus  fuis  indulgeat , 8c 
ita  Chrifti  patrimonium  prodigat,  Ubi  ad  duo  capita  vitiorum  revo- 
cantur  omnia  Prxfedorum  crimina,ad  voluptates  Sc  injurias,  id  eft, 
ad  flagitia  Sc  facinora  : ilia  ad  corrumpendum  fe  , hxc  ad  nocendum 
aliis  committuntur.  Sed,  ut  Aug.  1.  3.  de  aod.  Chrift.c.io.  flagitia 
priora  funt,  Sc  facinorum  fontes*  facinora  en\m  committuntur,  ut  re» 
moveantur  impedimenta  flagitiorum  , aut  adjumenta  quxrantur. 

50.  venietDo-  * Veniet  Dominus  ftrvi  Wins  , ad  judicium.  Adhuc  enimper- 

Tn  "die  qua’nrn  feverat  Chriftus  in  inculcanda  incertitudine  adverttus  fui  noviffimi  : 
^aTgnoraa  ^ f^bquo  adventum fuura  ad  judicandum  unumquemque  in  hora  mor- 
CiU  ’ tis 


1 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  14.  301 

tisincelligit.  * In  die  , in  qua  non Jperat  , Greece  you  xgovSoK a , qua  non 
exjpettat : imp  longe  adhuc  abefle  putat. 

^ 1.  * Et  dividet  eum  , a confervis , id  eft  , feparabit  ab  officio,  & de  s *•  Et  dividet 
familia  fua  ejiciet.  Idem  enim  fupplicium  ei  inftigitur,  quod  fup.22.  ejus  ponet  cum 
v.  13.  invento  fine  vefte  nuptiaii,qui  e convivio  eje&us  fuit.  * Partem- 
que  ejus  pcnet  cum  hypocritis , id  eft,  conditionem,  fortem,  ac  haeredita-  dor  dentium. 
tem  ei  talem  dabit,  qualem  habent  & merentur  omnesimpii , qui 
Hebraica  proprietate  hypocrita  vocari  folent , ut  patet  Job  8.  v.  13.  8c 
alibi.  Pars  autem  fignificat  fortem  ftabilem  alicujus  , 8c  confequenter 
aeternam  , quam  quafi  haepeditatem  fibi  aflignatam  poffidet.  Unde  fi- 
mili  phrafi  dicitur  Job  20.  v.29.  & Job  27.  v.  2 6.  H&c  eft  pars  hominis 
impii  npud  Deum : Pfal.  10.  ]gnisyfulphur  pars  calicis  eorum.  Unde  fubito 
tranfitur  a figurafignificante  ad  rem  fignificatam  aperiens  parabolam 
addit  : *lllic,  in  parte  hypocritarum  feuimpiorum,  *eritfletus  & ftri- 
dor  dentium , deVquibus  diximus  cap.  13.  v.  42. 

CAPUT*  VIGESIMUMQUINTUM. 

Vnc  , nempe  in  illo  meo  adventu  ad  judicium.  Nam  ex  con-  e f Jentjc 
X clufione  , quae  hie  habetur  v.  13.  patet  eum  profequi  idem  lorum^ecem*’ 
omnino  argument um  , quod  cap.  fuperiori  v.  42.  inchoayerat : quo  Jcc^ntw^am* 
adhortatur  tribus  diverfis  parabolis  , furis , fervi  mali , ac  decern  vir-  Pades  fuas> exie* 

j - runt  obvia  fpota* 

ginum  , ad  perpetuam  vigilantiam.  * Simile  eru.regmm7alorum  , Ec-  ft  & ' 

clefiam  ea  , quae  ex  hoc  mundo  colle&a  fuerat , * decern  virginibus. 
fumptus  eft  exterior  cortex  parabolae  ab  antiquo  ritu  , quo  licuti 
Sponfo  juvenes  ,.  ut  Judic.  14.  v.  11.  ita  Sponfae  honoris  causa  virgi- 
ns addebantur  , quae  ipsa  node  nuptiarum  in  Sponfae  aedibus  adven- 
tum  Sponfi  expedabant,&  accenfo  lumine  prodibant  obviam  Sponfo, 
venienti  in  domum  Sponfae  , ut  ipfe  earn  inde  , cum  virginibus  lutnen 
praeferentibus , in  aedes  fuas  vel  aliam  convivii  domum  duceret  , ubi 
nodu  , ficut  moris  erat , nuptiarum  pompa  celebraretur.  Hmc  fluxit 
Latina  phrafis,  ducere  uxorem.  Itaque  ad  rem  fignificatam  tranfeundo 
Virginum  decern  nomine  ( quo  nomine  univerfitas  exprimitur  ) fig- 
mficanturnon  folae,  quae  continentiam  profitentur  ,ut  Chryf.  8c  alii 
voluerunt  ,{ed  omnesanimae  Chriftianorum  y non  tamen  qualefcum- 
que,  fed  ut  Aug.  fer.23.  vefbis  Dom.  tales  animae quae  habent  Ca« 
tholicam  fidem,&  habere  videntur  opera  bona  in  Ecclefia  Dei, id  eft, 
non  aperterebelles,fed  quae  profitentur  aliquo  modo  bonis  operibus 
fe  parare  velle  ad  adventum  Sponfi  ad  judicium.  Virgin? s vocantur,five 
propter  integritatem  fidei,juxta  Apoftolum  2. ad  Cor.  1 i.v.2.&3.five 
propter  continentiam  a quibufeunque  corporis  illecebris  * quam  om- 


303,  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nes  proficentur.  * Qua  accipientes  lampades  fuas,  nempe  accenfas ! in- 
fra eniin  v.8.  conqueruntur  eas  extingui ; ergo  ardebant  , utobfervat 
Grig.  8c  Hier.  Per  Lampades  fignificatur  fides , iifdem  authoribus  8c 
Nazianzeno  in  tine  Orat.qo.&Cyrillo  Catechcii  ij'.qu#  accenditur, 
cum  operibus  quoquo  modo  lucet  : alioquin  line  operibus  extingui- 
tur  , hoc  eft  , ut  eft  Jacobi  2.  v.  2 d.  mortua  eft.  * Rxierunt  obviam  5 
id  eft  , compararuntfe  , ut  occurrerent  * fponfo  , hoc  eft,corde  expe- 
daverunt  adyentuni  ejus  , inquit  Aug.  ferm.  cit.  Ubi  au  tern,  nos  legi- 
mus,  *Jponfi~& Jponft,  Graece  tantum  eft  rev  vou<piov,Jponfu , 8c  aprius  ad 
paraboiam  , ut  ex  fupradidis  liquet  , iteaique  ad  rem  fignifieatairw 
Certum  eft  enim  per  Sponfum  iftum  fignificari  Chriftum,  Eatenus 
tamen  8c  Sponfte-ibatur  obviam  , quia  ilia  per  virgines  ad  aedes  Sponfi 
deducenda  erat. 

2.  Quirque  au-  2.  8c  3.  * Qiiinque  autem  ex  eis  erantfatUA  &c . pars  earum  erant 
fam^&quinqwe  irnprudentes  , quae  (cilice t rebus  neceftari  is  ad  occurfum  Sponfinon 
^3UdScdquinque  ln^ru xeran t j ficut  prudentes,  Fatuitas  veroiftafeu  imprudentiam 
fatu*  , accepts  eo  fita  erat  , quod  * fatua  , acceptis  lampadibus , non  fumpferunt  oleum fe- 
lumpfcJum’  okfi  CHm  > fcilicet  in  vafis  fuis  , ut  eft  verf.  feq.  nempe  didindis  a lampa— 
dibus  : hoc  eft,  contents  lampades  fuas  quoquo  modo  lucere  , non 
10  acceperunt  o*  fibi  providerunt  de  oleo  , quodiampadibus  , moram  faciente  Sponfo  , 
£«^aropalSbu^n^un^^P°^et^  -Oleum  i& ud  eft  vera  charitas , qua  Deus  8c  proximus 
diliguntur,  quia  ut  oleum  univerfisliquoribus , ita  charitas  reliquis 
virtutibus  fupereminet , eademque  nutrit&  accenditfidem , 8c  quad 
lam  pad  em  ardere  facit.  A quo  non  diferepat  id,  quod  Aug.  dicit 
oleum  effe  ljetitiam  confcientiae , feu  intentionem  , qua  quis  bonum 
facit : fola  enim  charitas  eft,  quae  vero  bono,  non  laudibus  hominum 
deledatur.  Et  quia  charitas  eft  mater  operum  vere  bonorum  , hinc 
eadem  eft  ifta  interpret  ado  cum  ea  , quam.dat  Hieron.  Hilar.  Grig. 
Cyril.  Nazianz.  locis  cit.  quod  oleum  fint  opera  bona.  Hoc  ergo  oleo 
caruerunt  fatuae  in  vafis,  quia  cum  eis  fufficeret  lampades  aliquo  modo 
lucere  coram  hominibus  , perexternam  pietatis  fpeciem , operaque 
qusedam  five  ex  timore  , five  ex  cupiditate  rerum  temporalium , aut 
iaudis  humane  fada,  non  fecerunt  provifionem  *In  wafts futi, id  eft,  in 
cpr  dibits  aut  confcientia ■ provifionem  , inquatn,  verae  8c  folidas  pieta- 
tis ac  charitatis  , ex  qua  bene  operarentur  , ficut  prude ntes  fecerunt , 
fecicmcTpoofo0  5 * * Moram  autem  faciente JponJo  , Chrifto  -fciiicet  differente  adven- 
dommaverunt  tuum  fuum  , ut  Aug.  8c  Chryf.  unde  & Hieron,  atque  Hilar,  rnorarn 
oiTcrujiu  U°r  iftam  volunt  effe  tempus  poenitentiae,  quod  conceditur  : * dormitave - 
runtomnes  , quod  fit  nidando  ; * & domierunt , id  eft,  prorfus  tandem 
in  fomnum  inciderunt,  Dormitatio  funt  aegritudines , quibus  tenditur 

ad 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.ij.  303 

ad  dormitionem : Dcrmitio  verb  feu  fomnus  eft  ipfa  mors  fidelium.Undc 
A$>oftolus,  Nolo  vos  ignorare  de  dormientibus.  Omne's  ergo  8c  prudentes. 

Sc  imprudentes  virgines  hoc  jam  dido  intervallo  moriuntur. 

6.  * Media  autem  nocle  , qua  fumma  quies  homines  occupat,  id  eft,  e.  Media  autem 
eo  tempore , quo  minims  expedabatur.  Unde  Aug.  tarn  ferm.  illo  Su?  eftT^eac 
cit.  22.  quamlib.  83.  quae  ft.  evang.  q.  89.  8c  eptft.  120.  q u i b 11  s "eCuJb  n{'  b; 
omnibus  locis  hanc  parabolam  ex  profeffo  explicat > indicari  fimul 

putat  obfcuritatem  illius  diei,  de  qua  ante  dixerat,  quod  de  die  ilia  8c 
hora  nemofciret : Hieron.  verb  8c  Chryfoft.  indicatum  volunt,Chri- 
ftum  media  8c  intempefta  node  ad  judicium  venturum.  * Clamor  fa-  ' 
fttts  eft  , a praecedentibus  Sponli  comitibus  Angeiis,  nempe  clamor  tu- 
bs ac  vocis  illius  magns  , de  qua  cap.  prxced.  v.  31.  ut  fentit  Aug. 
epift.  ilia  citat.  Significatur  enim  lignum  aliquod  evidentiftimum  8>C 
prsclariflimum  , quod  ante  Domini  adventum  per  totam  mundi  ma- 
chinam  perfonabit , 8c  omnes  e fomno  , hoc  eft,  a mortuis  excitabit. 

* Ecce  Jponfus , quern  tarn  diu  defideraftis  8c  expedaftis  , * venit,  pros- 
fen  t’s  temp  oris  eft  , id  eft , jam  adeft  , * exite  obviam  ei , ut  eum  exci- 
piatis , ficuti  decet. 

7.  * Tunc  Currexerunt  omnes  virgines  iR<&  , per  corporum  refurredio-  7-Tunc furrese- 

' ^ ; , t ^ r r A „ runt  omnes  vtr- 

netn  , * & ornaverunt  lampadesjuas , leu  compoluerunt  8c  aptarunt  gmesiiia:,  & or- 
illas , ut  qusque  potuit , hoc  eft , inquit  Aug.  ferm.  22.  citat.  para-  4*5  teas*  lamea> 
runt  fe  , ut  Deo  redderent  operum  fuorum  rationem.  Difcutietetiam 
tunc  quifque  , utait  Author  operis  imperf.  ftdem  fuam  , confiderabit 
opera  fua , interrogabit  confcientiam  fuam.  In  quo  examine  cum  fa- 
tux  fe  deficere  fentirent , ad  aliorum  auxilium  confugerunt , dicentes: 

8.  * Date  nobis  deoleo  veftro  , quodfcilicet  in  vafeulis  vobifeum  tu- 

liftis , * quia  lampades  noftra  extinguuntur , deficientibus  videlicet  jam  runt : date  nobis 
laudibus  hominum  , csterifque  caufis , propter  quas  antea  operibus 
nonnullis  bonis lucere  videbantur.  Nam , ut  Aug. cit.  q.83.  quorum  nolh? csiiaguua 
fada  aliena  laude  (Sc  judicio)  fulciuntur,  eadem  fubftrada  deficiunt, 

& de  confuetudine  id  femper  inquirit  animus, unde  gaudere  folet.  Ita- 
que  hominum  adjutorium  implorant,eorumque5qui  cordanon  vident, 
teftimonium  habere  volunt  apud  Deum,qui  cordis  infpedor  eft.  Sed 

9.  * Rejponderunt  prudentes : Ne  forte  non  fufjiciat  nobis  & vobis ; Nam  p.Refponderu^t 
in  illo  judicio  trepidat  etiam  ipfa  bona  confcientia  ; vix  enim  fibi  fuf- 

ftcit,  ut  fibi  teftimonium  perhibeat,  inquit  Aug.  Qais  enim  gloriabitur  pat  nobis  & vo~ 
mundum  fe  habere  cor  ? Unde  non  defperationis  , fed  pice  humilitatis  vendeme^  ^ 
ifta  prudentium  vox  fuit.  Ifta  verb  * ite  potius  ad  vendentes  & emite  vo - emuevotris, 
bis,  non  confulentium,  fedirridentium  eft  refponfio,  ut  etiam  hoc  Aug. 
notat : q.  d.  Ante  temnus  fuit  Sc  parandi  olei,  8c  juvandi  vos,  nunc 

q eft 


to.  Dum  autem 
irent  emere  , ve* 


tetraverunt  cum 
co  ad  nnprias,  & 
claufa  eft  jama. 


tr.  Noviffime 
vero  veniunt  & 


3C4  §|  COMMENT.  IN  EVANGElIUM 

ell  ferius : ite  nunc  ad  eos,  quorum  vel  lampades,  velgratiam^vel  ju- 
dicium , vel  aliud  quid  quxrebatis  3 ut  coram  hominibus  lucere  vide- 
remini. 

10. *  Dum  mem  irent  entere  , id  eft  5 dumanxix  funtde  remedio, 

q us  p*  °r  a t af  cr  art  * venit  JPonfus  > domum  Sponfx  r * & qtu  par  at*  erant , quantum 
ad  lampades  Sc  oleum,  id  eft,  quibus  bonum  coram  Deo  teftimonium 
perhibebat  confeientia  de  fide  non  fida  &charitate  fyncera,  feu  ope- 
ribus  bonis  , * intraverunt  cum  co  ad  nuptias , id  eft , domum  Sc  convi- 
vium  nuptiale  , gaudia  fcilicet  aeterna  : Sc  receptis  omnibus , * claufa 
efljanua , numquam  fcilicet  in  xternum  aperienda  : non  enim,  ut  in- 
quit Aug.  ibid,  poft  judicium  patet  precum  aut  meritorum  locus. 

1 1.  * isovifime  vero , &c . cum  jam  emendi  olei  tempusprxteriiffet, 
reiiqu*  virgines,  ;n  magnis  anguftiis  Sc  afflidionibus  conftitutx  , redeunt  adimplora- 
*e , aperi  nobis,  tionem  Dei  ,dicentes : * Donnne  Domine  , apert  nobis.  Quas  mgemt- 

natio  magni  affedus  Sc  anxietatis  Sc  pcenitentix  , quamvis  ferae , in- 
dicium eft  : nam  tales  fore  tuncreproborum  animos  Sc  affedus , tefta- 
tur  liber  Sapientix  5.  v.  3.  6c  feqqv  ficut  Sc  hie  infra  v.  44.  Sed  quia 
magna  eftejus  feveritas  poft  judicium  , cujus  ante  ineffabilis  miferi- 
cordia  prxrogata  fuit , hinc  refpondens  ait : 

12.  Auileref-  1 2.  * Nefcio  vos , id  eft  , non  habeo  vospro  meis.  Non  enim  quafi 
mendicovobis,  ignoret,  hoc  dicit , led  ex  ilia  regula  , inquit  Aug.  quaeft.  ilia  49. 

qua  non  habet  ars  Dei , hoc  eft  fapientia  Dei , ut  intrent  in  gaudium 
ejus , qui  non  coram  Deo  ex  fyncera  fcilicet  charitate,  fed  vel  ut  pla- 
cerent  hominibus  , vel  ex  timore  , vel  cupiditate  rerum  temporalium, 
vifi  funt  aliquid  fecundum  ejus  prxeepta  operari.  Concludit  igitur 
ficut  cap.  prxeed.  v.  42. 

q ue*  u*/a  ife  " 1 3 • * Vigil  ate  itaque , fcilicet  in  omnem  diem  Sc  horam , hoc  eft , ut 

iorameni  neque  *kid.  v.  44*  ideo  & vos  eftote  parati  femper,  fcilicet  inftrudilampade 
fidei , Sc  oleo  fyncerx  charitatis  , ex  qua  opera  bona  pullulent , ne 
forte  idem  vobis  contingat : * Quia  nefeitis  diem  neque  horam , qua  ven- 
turuseft  Sponfus  ad  judicandum , Sc  confequenter  ad  nuptias  cele- 
brandum  : quod  quia  unicuique  amorte  incipit,  hinc  &illius  diein& 
horam  perinde  nefeimus.  Quifquis  igitur  , inquit  Aug.  citat.  q. 
paratus  fuerit  ufque  ad  fomnum , id  eft  , ufque  ad  mortem , paratus 
etiam  invenietur  Cum  media  node  clamor  fa&us  fuerit , quo  omnes 
evigilaturi  fumus.  Ut  autem  Apoftoli , Sc  omnes  intelligerent  > quo 
u Sicut  enitn  Pa&°  vigilare  Sc  fe  parare  deberent  ad  ilium  noviflimum  diem  , fub- 
komo  peregre  jungit aliam  parabolam  : 

cskvit  fc^vosCuosl  14*  * Sicut  enim  homo  peregre  proficifcens  &c.  nam  ilia  caufalis  par- 
c^radidit  iris  t;cui a 2 indicat  hanc  parabolam  eodemomnino  fpedare,  Quia  ver6 

pendet 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.!*.  _ 30? 

pendet  oratio  imperfe&a , Sc  nihil  refpondet  illi  voci , ficut , hinc  tali 
modo  fupplenda  eft  : ftc  enimfe  habet  regnum  Dei , ficut  homo  fercgrt 
&c.  vel  lie  agetur  cum  hominibus , ciim  judex  ille  venerit , ficut  ft 
homo  diftribueretfervis  ad  negotiandum  bona  fua  , & peregre  pro- 
fedus  poftea  rationem  ab  eis  repeteret  &c.  Homo  igitur  ifte  fine  dubi-o 
Chriftuseft  , qui  peregre  profeftus  dicitur  , propter  vilibilem  praefen- 
tiamfubtradam  Ecclefiae  , Sc  in  primis  propter  diuturnam  quaft  fuf- 
ceptae  alicujus  peregrinationis  abknthm*  Et  tradidit  Mis  fervis,*  bona 
fua  : non  ut  ea  fibi  fervarent,  fed  ut  ex  eis  negotiarentur,  hoc  eft,  lu- 
crum facerent,  videlicet  profedum  Sc  augmentum  Regni  Domini  fui. 

Per  bona  , quae  inferius  vocantur  Talenta  , quidam  intelligunt  etiam 
naturale  ingenium  , caeteraque  naturalia  dona  , ut  Aug.  lib.  de  vera 
Relig.  c.^.  Sc  Ambr.  in  Luc.  fed  ut  apparet,  nimis  diffuse  : nam  agi 
videtur  hie  de  bonis, quae  Chriftus  proprie  datfervis  , id  eft  , fidelibus 
fuis-  neque  ilia  naturalia  dantur  fecundum  propriam  virtutem,  ut  eft 
v.i  Alii  etiam  intelligunt  gratias  gratum  facientes,&:  comprehen- 
dunt  charitatem  cum  fide  Sc  fpe,dona  timoris,fortitudinis  See . Sed  nec 
ilia  dantur  fecundum  propriam  virtutem  ; Sc  v.  27.  convincit  agi  de 
donis,quae  in  alios  expenduntur.  Itaque  quamvis  ad  quaelibet  hujuf- 
modi  dona  quadam  affinitate  hcec  parabola  extendi  poffit,  proprie  ra« 
men  &direde  per  Bona  Sc  Talenta  inteliigi  videnturea  dona,quas  gra- 
tias gratis  datas  vocamus  , quae  in  utilitatem  alioruin  conferuntur,  ut 
funt  authoritas , prasfedura,  facerdotium,  cujufmodi  enumerat  Apo- 
ftolus  ad  Ephef.^-.v.i  1.  ut  efte  Apoftolum,  Prophetam,Evangeliftam 
Sec.  Sc  1. ad  Cor.  12.  fermo  fapientiae , feientiae,  fides,  operatic  virtu- 
turn  See.  ita  Chrvfoft.  Sc  Hieron.  hie,  Sc  indicat  Juftinus  contra  Tri- 
phonem  Sc  Nazian.  Orat.  z6. 

1 c.  * Et uni  deditquin  ue  talenta  , fcilicet  auri  vel  argenti , de  quo  r<-  <fcdfe 
vide  dicta  c.  18.  v.  24.  * Alii  autem  duo  , ahiunum.  Super  qua  numeri  alii  auiem  duo  ' 
diverfitate  multi  diverfa  philofophati  funt  ,*  fed  revera  nihil aliud  „njca1queftcun! 

, nift  variaeffe  dona  Chrifti , nec  omnibus  aequalia  propriam 
plurima,  aliis  pauciora,  aliis  pauciftima  Sc  minima:  ted  us  eft  ftafrm*; 
* micuiqtte  fecundum  propriam  virtutem,  Graece  JoWuv,  id  eft,juxta  po** 
teftatemfeu  vires , ut  Hieron.  nempe  naturales  vel  fupernaturales  : 
hoc  eft,  non  temere  eadedit  ,fed  prout  videt  quemqu-e  efte  idoneum, 
peritum  Sc  induftrium  ad  utendum,per  quod  non  meritum  donorum 
iilorum,  fedcapacitas  tantum  fignificatur  , quam  plerumque  Chriftus 
attendere  folet , ut  conferendo  authoritatem  praedicandi,  regendi 
illis,qui  per  aliud  ejus  donum  praeftant  prudentia,el6quentia  vel  feien- 
tia  See.  Nana  ft  qui  forte  inepti  in  Ecclefia  fimilem  authoritatem  obti~ 

Q^q  z'  nmth 


fignificari  videtur 
committi,  fed  uni 


1$  Abiitsutem 
qui  quinque  ta- 
Jenra  acceperat  , 
& operatus  eft  in 
eis  x & Jucratus 
eft  alia  quinque. 


17.  Similiter  5c 
cui  duo  accepe- 
rat  , iucratus  eft 
alia  duo. 

is.  Qui  autem 
unum  acceperat, 
abiens  rodit  in 
terram  , & abf- 
condit  pecuniam 
Domini  fir. 


jo.Poft  multum 
vero  tempors 
venir  Dominus 
illorurc,5c  potuit 
rationem  cum 
eis. 


3o^  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nent  , non  tam  eis  Chriftus  illam  fua  volentate  dedit , quam  ipfi  fibi 
earn  importunitate rapuerunt.  * Et  profeftus*ftftatm, utabfente  Do- 
mino inagis  uni ufcujufque  libertas  ac  diligentia  quafi  extra  oculos 
Domini  probaretur. 

16.  * Abiit  autem  qui  quinqae  acceperat  & operatus  eft  in  eis , id  eft  , 
negotiari  coepitjer  ea  , feu  expendere  dona  Chrifti  in  falutem  proxi- 
morum  , 6c  gioriam  Domini  fui , * & Iucratus  eft  alia  quinqae  ,•  id  eft , 
duplum  , quod  in  rationibus  mercatoriis  maximum  lucrum  eft  , q,  d. 
infigni  diligentia  atque  induftria  donis  ufus  eft , ita  ut  frudtum  pro- 
ferret uberrimum. 

17.  * Similiter  & qui  duo  acceperat : nam  Sc  mediocribus  donis  pra> 
diti,  iino  Sc  minimis , poffunt  fummum  frudum  facere  , pro  modulo 
doni  iibi  conceffi. 

18.  * Oui  tantum  unum  acceperat , Abjensfcdit  in  terrain.  Apud  Luc» 
dicitur  ligafte  in  fudario,per  quas  duo  Aug.doco  cit.  intelligitterre- 
nis  voluptatibus  vel  delicatis  ac  fuperfluis  rebus  involutum  gerere  - 
quod  videtur  ad  allegoriam  accedere  : nam  ex  exprobratione  Domini 
v.27.  colligitur  , nihil  aliud  effe  , quam  ex  pufillanimitate  vel  inertia 
ctiofum  habere  , feu  gratiam  Dei  in  vacuum  accipere  , ut  loquitur 
Paulus  2.Cor.Cnempe  donum  Dei  ad  negotiationem  falutis  alicruni 
Sc  glorice  Domini  promove  nd<x  non  producere,cum  deberent.  Quani- 
quam  enim  etiamlucrari  duplum  poftit,  qui  unum  talentum  accepit* 
Sc  otiari  iiie;qui  quinque;  exempli  tamen  causa  ilta  ponuntur,  ut  inde 
intelligatur,  quanto  magis  improbandus  fit,  fi  ille  qui  quinque  talenta 
vel  duo  acceperit , defodiat , Sc  probandus  qui  unum  , id  eft , minima 
accepit  ,illud  tamen  lucrando  duplicaverit. 

19.  * Poft  multum  vero  temporis,  praefentis  videlicet  totius  feculi  de- 
curfum,  infinuatur  enimtempus  a Chrifti  afeenfione,  inquit  Hieron. 
ufquead  judicium,  Sc  fimul  longanimitas  Domini  expedantis.  *Venit 
Dominus  & pofuit  rationem  cum  eis : nam  , ut  Greg.  horn.  9.  in  Evang. 
cum  augentur  dona,rationes  etiam  crefcuntdonorum.  Cui  enim  mul- 
tum datum  eft, multum  petetur  ab  eo.  Ea  quippe  lege  data  efife  indicat 
hie  aperte  Chriftus , ut  non  fint  fimpliciter  noftra  > fed  ut  ecrum  red- 
denda  fit  ratio. 


20  Et accedens 
qui  quinque  ta- 
ienta  acceperat* 
obtulit  alia  quin- 
que talenta  di* 

cens : Dornir.e : laudantis  Sc  congratulantis  de  bene  fundo  officio  : * & fidelis  , (&) 
t radid^ft/mthi ; exegeticum  eft,  q.d.  bone  in  eo, quia  fuifti  fidelis, non  tua  fcilicet,fed 
£Catacntijquc  Domini  lucrum  qucerensP  * Jupcr  pane  a,  tuae  fidei  concrcdita  fue- 
fuir?  rant* 


20.  Sc  21.  * Et  accedens  &c.  Ait  Dominus,  tam  ei,qui  alia  duo  quam 
qui  alia  quinque  , praeter  acccpta  , fuperlucratus  fuerat : f Euge  fierce 
bone:  Gr#ce£v,  Bene3Sc  Rette  i unde  Latinum  Euge formatum  eft,vox 


SECUNDUM  MATTMUM  Cap.  if.  307 

rant.  Nam  dona  quamvis  maxima  fint  3c  plurima  hu jus  vitae  , com-  **•  AitiI!iD'0' 
paratione  iuturorum,inquit  Hieron.  parva  3c  paucaiunt.  * Safer  mult  a rave  bone  & fi- 
tc  ccnftituam  , quod  fupra  c.  24.  v.  47.  dixerat  , fuper  omnia  bona  fua  mT- 

conftituet  e^w,adminiftranda  fcilicet  Sc  poffidenda  : erit  enim  coheres  Hs,  fuper  muiu 
Ciirifti,  Sc  heres  Dei , id  eft  , infiniti  boni  3c  gaudii  ejus.  Unde  expli-  JmraTn  gaudium 
cans  id,  quod  dixerat,  addidit : *Intra  in  gaudium  Domini  tui9  id  eft,  {is  Domini  tun 

. i ^ ^ ^ i _ , 2 2 * ACCCiHl  3u • 

ejuidem  gaudii  particeps  cum  Domino  tuo  , 3c  conlequenter  ejufdem  tem  & qui  duo 
pofteflor  regni , glorias 3c  affluentias  j nam  gaudium  eft  quies  animi  de 
pofteffobono  : unde  hoc  verbo  , ut  vult  Chryfoft.  univerfam  beati-  ulei,J,a  tra_ 

r 1 r ■ r r a n • *.  didifti  m»hif  ccce 

tudinem  lignincat.  Oblervat  autem  Aug.  tract.  25.  in  Joan,  dictum  alia  duo  iucrams 
effe,  intra,  quia  intus  in  animo  eft  magnum  penetrale, 3c  dulce  fecre-  Aitil]j  Do, 

turn,  fine  txdio,  fine  amaritudine  multarum  cogitationum,  fine  inter-  jP^^jus^uge 
pellatione  tentationum  acdolorum  , ubi  de  iftointimo  fecretiflimoque  delis . quia* fuper 
bono  gaudetur.  Adde,  intrari,  quia  Deus  major  eft  corde  noftro.  Qui  [i^rup^nfuita 
autem  unum  acceperat , ait”:  te  conftituam , 

24.  * Domini  fcio  , quia  homo  durus  es : id  eft  , noveram  te  effe  feve-  Dominuu^10111 
riftimumin  exigendisiis , quxtibi  quoquomodo  deberiputas,  imo  24  Accedensau- 

r & 1 it1  * * * . tem  & qui  unurn 

quail  raptorem  eorum , quae  non  debentur , quia  * metis , ubt  non  je - taientumaccepe- 
tninafii  &c.  3c  confequenter  ubi  nihil  tuum  eft.  Videtur  enim  ada-  ^^q’ui^homo 
gium  fuiife  , de  homin’ibus  avariffimis,  quibus  bonus  eft  odor  lucri  ex  d,,rus  es » melis 
re  qualibet.  Depingitur  autem  hie  lymbolice  exculatio  multorum  , iti  & congregas 
qui  pigritix  fux  caufam  turn  hie  turn  in  futuro  judicio  in  Deum  con-  UCI  non  rParruU:: 
jicient,  utquod  Deus  nimis  feverus  3c  intradabilisdit  , cui  fit  fervire 
difficile ; qui  reprobet,  qu»s  voluerit  ■ qui  graviora  jubeat,  quam  im- 
becilla  hominis  naturaferat  ;qui  gratiam  obediendi  neget,  3c  ita  vult 
metere,  ubi  non  feminavit , 3c  fimilia. 

25.  Hac  itaque  indole  tua  confiderata  , *timens,  varies  negotiant  ^ 

cafus  , ne  forte  fcilicet  vel  nihil  affequendo  lucri , vel  minus  , quam  raiemnm  tuum 
fperes,  vel  ipfam  fortem  amittendote  oftenderem  , *abfcondi  talenttm  be^uod  tuum3" 
tuum  in  terra  , ut  tibi  fine  periculis  totam  fortem  tuamfalvam  ferva-  elt. 
rem,  id  eft,  nolui  mihirem  effe  cum  tuanegotiatione  tarn  periculosa. 

* Lcce  babes  quod  tuum  efl  : q.  d.  Non  habes  quod  de  me  conqueraris, 
aut  amplius  poftules. 

2 6.  * Rejpondcns  autem  Dominus,  dixit  ei : ferve  male, In  calumniando  26.  F.efpondens- 
Sc  accufando  Domino  tuo  , ut  te  excufes , * & piger  , in  negotiando  , e^dixft  eT^! 
*fciebas  quia  meto  ubi  non  ftmino  &c.  id  eft,  fi  noverasduritiam  3c  ava-  ^.maie&jpiger, 
ritiam  illam  meam,  ut  metam,  ubi  non  feminavi,quare  non  iftiufmodi  to  ilbi  non  (emt- 
cogitatio,  inquit  Hieronymus,  tibi  incuffit  timorem,  ut  feires  3c  vere-  ^’n^rpaifi^0 
reris,me  mea  multo  diligentius repetiturum,  nempe  exigendo  id  ate, 

quod  tibi  ad  erogandunxaliis,  id  eft,  ad  negotiandum  , dederam  ? Lo- 
4 ' " " ^ quitui 


3oS  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

guitar  enim  non  quafi  concederet , calumniam  effe  veram  , fed  juxta 

opinionem  fervi  retorquet  argumentum.  Unde  in  fimili  parabola  apud 

Luc.  19.  v.  22.  dicitur  , De  ore  tuo  te  judico  ,ferve  nequam. 

go'te^ommTtterc  27*  * Oportuit  ejgo  : q.  d.  Si  meto  , ubi  non  fern i no  , quanto  ma- 

pecuniam  meam  gi$  metere  volo  ubi  feminavi  , dando  tibi  pecuniammeam  , ut  per  te 

nummulariis,  & D r + • . r , . 

veniens  ego  re-  creiceret.  * Oportuit  ergot  e committer  e fecumam  meam  nummular  us , 

quSd  meum^cft  ^ ft^neratoribus , qui  nummos  accipfunt  ab  hominibus  pecuniofis, 

■curoo/nra,  promiflio  certolucro  , uteos  aliis  mutuando  multo  plura  lucrentur. 

Eft  autem  via  iftalucrandi  tutiflima  8c  facillima  : unde  taxatur  hie 

fervus,quod  ne  tantillam  quidem  induftriam  adhibuerit  ac  tentaverit, 

ad  ferendum  aliquid  lucri , v.  g.  ptoximos  monendo  , confule-ndo  > 

fraterne  corripiendo  , &;c.  Sed  quia  homines  dicere  folent,  non  obtem- 

peraffent  mihi , nihil  profeciiTem  , 8c  fimili  a , refpondet  Dominus  , 

nihil  hoc  ad  te,  tuum  eratpecuniam  meaa\aliis  credere.  * Et  veniens 

ego  , reverfus  fcilicet  peregre  ad  ad  audiendas  omnium  rationes , * re- 

cepijfem  utique  , feu  recuperaflem  a foeneratoribus  id,  * quod  meam  erat 

xoU’t- ita  * cum  ufura  3 hoceft  lucro. 

que  ab  eo  raien"  28.  * Tollite  itdque  db  eo  tdlentum  , omnibus  SpiritusS.  doniseum 
quTfaabet  de-em  fp°bando  , * ddte , fimili  a dona  non  jam  ad  fru&ificandum  in  aliis, 
•taienta : fed  ad  gaudii.,  honoris  , 8c  gloriae  cumulum  , * ei  , qui  hdbet  decern 

tdlentd  : fic  enim  Sandi  in  cselo  omnis  generis  dotibus  fulgebunt , ut 
omnia  reproborum  dona  in  ipfos  transfufa  videantur.  Hie  ergo  non 
tam  verbis  ? quam  rebus  ipfisrefutat  calumniam  fervi  pigri , dum  ne- 
que  talentumfeu  fortem,  neque  lucrum  cdjufqu am  fervi  in  fuam,fed 
. in  ipforum  falutem  8c  gloriam  vertit. 

iiUcmidabiiu™  29.  * Omni  enimhdbenti , id,quod  debet  habere;  fub  quo  hie  proprie 
aute^^iri^non  u^us  bonus  donorum  Dei  intelligitur.  Unde  Aug.  Omni  hdbenti , in- 
habet , be  quod  quit,  id  eft,  bene  utentiid,  quod  habet,  *dabitur  ad  hue  amplius  remu- 
auferefur^ab  eo! * nerationis  loco,  * & dbundabit  &c.  Vide  didac.13.  v.12.  De  tenebris 
veroexterioribus,  fletu,  Sc  ftridore  fervi  inutilis  feu  otiofi,  id  eft, qui 
propter  folam  inertiam  , feu  negligentiam  utendi  donis  Dei  fibi  con- 
ceftis,  reprobatus  eft  vide  c.  8.  v.  12. 

fervunn  ej*ir!r<f In  3 1 * C urn  autem  v tner it  Fiiius  hominis.  Hie  jam  incipit  gratifice&T 

;-eb:a^;c,f  - magnified  depingere  ipfam formam  , qua  cum  fervis  fupradidis  ratio- 
nem  pofiturus  eft,  hoc  eft, iplum  ilium  adventum  8c  judicium  deferi- 
d?  ^ Com  au'Ctti  bere>  ad  cujus  perpetuam  expedationem  variis  parabolis  vigilantiam 
vcnciitFiiius  hr.  noftram  excitaverat.  Cum  ergo  venerit , feu  apparuerit  mundo  , Fiiius 
ftarc  fir,  z-corr-  hominis  adem  fcilicet  hominis  forma, qua  nunc  apparet  contemptilis, 
coS.  funcLebh  ^e(i  tunc  * *» majeftatt  fua  : Graece  c*  t5  <Wgif,  in  gloria, qu®  ei  tanquanr 
eejem  m?-  Fiiio  Dei  debetur  : * & omnes  Angeli,  omnes  omnino,  caelis  evacuatis, 

inquit 


fuper  fe 
ieftsits  Cv.x : 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Ca p.MfJ  309 

inquit  Chryfoft.  idque  vifibili  forma  , ut  fupra  ex  Greg.  audivimus  3 
* cum  eo  , partim  honoris , partim  minifterii  , partim  teftimonii  causa 
de  geftis  hominum  , quibus  adminiftratorii  fpiritus  fuerunt.  Poft  bi~ 
duum  ergo  Pafcha  fadurus  Sc  paffurus , praemittit  gloriam  trium« 
phantisj  ut  animos  difcipulorum  tacite  prasmuniret  3c  fcandalum  cru-  , 

cis  compenfaret , ut  notat  Hieron.  * Tunc  referendum  hoc  ad  omnia 
fequentia,  fedebit , cpngr egabnntur,fepar abit , ftatuet  &c.  * Sedebitfiipev 
fedem  majeftatis  fua:  Graece  Qn\  fyoitt  Sofa  *uTS,fufer  thronum gloria  fu£} 
id  eft,gloriofum  8c  regium  tribunal,quod  jam  nemo  contemnat.  Hanc 
fedem  Orig.  vult  effe  Sandorum  virtutes : Author  oper.  imperf.  Sc 
Beda  Ecclefiam  jam  glorificam  : alii  Angelos , qui  peculiariter  di- 
cuntur  throni ; quae  omnia  ad  allegoriam  videntur  accedere.  Redius 
fortaffe  nubes  illuftriflima  Sc  gloria  , cum  qua  venturus  promiffus 
eft,  Sc  per  quam  olim  Deus  majeftatem  fuam  declarare  folebat. 

32.  * Etcongregabuntur  ante  eum ; in  locum  ergo  definitum , contra  1 congrega' 
Orig.  nam  fi  fparfi  per  mundum  remanent,  non  congregantur.  Locum  omnes  |ent«S 
iftum  Hilar.  Can.  22.  putat  efle  paflionis , alii  afcenfionis , montem  f;parabit  eos  ab 
Icilicet  Olivarum,  ex  Zacnar.  14.  v.  4.  qui  forte  de  alia  re  loquitur:  paaor  (egregat 
alii  vallem  jofaphat , ex  Joelis  10. v. 2.  Sc  12.  ubicertum  eftde  judi-  ov€S ab horcils s 
cio  agi.  Sedrevera  omnes  ifti  conveniunt : nam  inter  montem  Oliva- 
rum Sc  Calvarias  vallis  Jofaphat  Sc  antiqua  Jerufalem  inter  jeda  eft  » 
ita  ut  judice  fuper  montem  Olivarum,  unde  defcendit,  iterum  afcen- 
dente  , vallis  ifta  Jofaphat  Sc  Jerufalem  Sc  mons  Calvariae  in  confpedu 
fintj  vallis  autem  Gehennon  , quae  inferni  eft  typus , ad  finiftram, 

Neque  quemquam  anguftia  loci  moveat  : eledi  enim  rapientur  ob- 
viam  Chrifto  in  aera  , reliqui  erunt  in  ilia  vaile  incircuitu,  ut  dicitur 
citato  cap.  3 . joelis  v.  1 2.  ut  jerufalem  fit  teftis  praedicationis,  mons 
Calvariae  Paflionis , Oliv^ti  afcenfionis  , locain  circuitu  laboriofae 


converfationis.  * Omnes  gentes , ita  ut  comprehendat  etiam  omnium 
gentium  Sc  a2tatum  homines ; contra  aliquos  , qui  folos  Chriftianos 
judicandos  putarunt.  * Etfeparabit  eos  ab  invvcem ; non  gentes  inte- 
gras,  quod  praece flit , fed  homines  fingularum  gentium  , minifterio 
fcilicet  Angelorum  , ut  c.  i 3 . v.45^.  * ficutpaftor  , vefperi  reverfus  ab 
agro  3 * fegregat  oves  ab  hoedis , qui  mixtim  totodie  in  agro,  ficut  boni 
Sc  mali  in  mundo  , pafti  fuerant , ut  tunc  tandem  in  diverfis  ftabulis 
colocentur. 

33.  * Et  ftatuet , oves  quidem  a dextris , & heedos  a ftniftris : id  eft  , 33.  Et  famer 
illosloco  honoratiori  , hos  abjediori , quicumque  ille  locus  fuerit.  Swtris  fa!™®-, 
Nam  cum  Paulus  fit  teftis  eledos  in  aera  rapiendos , verifimile  eft  , „^t-cutera  * 
teprobos  in  terra  naanfinros,  Porto  Oves  vocantur  boni  five  eledi , 

propter 


5 TO  comment,  in  evangelitjm 

propter  manfuetudincm  , patientiam,  fimplicitatem,  8c  innocent'am  1 
utChryfoft.  item  propter  frudum , quern  adferunt , ut  Hilar.  8c 
Theophyl.  Hoedi  ver 6 reprobi  , ut  idem  Chryfoft.  propter  libidinem, 
qua  fervent , prsc  coeteris  animalibus , propter  rixas , itemque  gulam 
ob  quam  non  reda  via,  fed  per praecipitia  folent  incedere  : ad de  in 
primis  , propter  foetorem  8c  immunditiam  vitae. 

Rex  ms ?Cqufe^  34/  * Rex.  Ante  defcriptam  majeftatemfe  Filium  homi- 

dexuis  eius  erut:  nis  dixerat , nunc  Regem  , quia  Regis  eft  regnum  donare  , 8c  ab  eo 
rattisemei,npoffi-  profcribere  , falvare  ac  damnare.  Ac  primo  quidem  dicet , * his , qui 
b^re^nuoTi0’ A ^exteris  ejus  eY^t , quia  fponte  benefacit  , invitus  punit  • ideo  pro- 
couft  tutione  nior  ad  falvandum  , quam  damnandum.  * Venite  , id  eft , mihi  vos 
jungite  , seterni  regni  jam  poffeffori ; invitatio  eft  enim  teneri  aftedus 
8c  favoris  , * benedict  i Pair  is  mei  , feu  a Patre  meo  , ad  quem  omnia 
fua  Chriftus  referre  folet , hoc  eft  , quibus  benedixit  Pater  meus; 
cujus  benedicere  non  eft  aliud  quam  benefacere.  Datur  enim  tacita  ra- 
tio , cur  ad  fe  venire  , 8c  ad  regnum  poflidendum  invitentur,  nempe 
amor  Sc  favor  Dei  Patris , qui  author  fuit  Sc  eledioriis  8c  praedefti- 
nationis , 8c  beneficse  benedidionis  ipforum,  five  omnium  beneficio- 
rum,  quibus  ad  falutem  perdudi  funt.  * Pofiidete , Greece Ktypcno/uwale , 
heredicate  feu  hereditario  jure  8c  ftabiliter  accipite  : nempe  ut  Chry- 
■foftomus , quafi  proprium  , quafi  paternum  , quafi  veftrum , ut  filii 
Patris,  heredes  ejus,  coheredes  mei,  qui  titulus  hereditatis  in  fiiiis  adop- 
tivis  nullo  modo  excludit  merita.  * Paratum  vobis , feu  prceparatum  , 
id  eft,  praedeftinatum,  non  quodlibet  bonum,  fed  * regnum  caelorum, 
cujus  complexu  tota  beatitudo  conprehenditur  : regnum  , inquam  , 
non  nuper  paratum  , fed  * J ccnftituticne  mundi.  Apoftolus  nos  eledes 
• dicit , ad  Ephef.  i.  ante  conftitutionem  mundi  : plus  ergo  fignificat 
quam  dick  , ut  fcilicet  per  iongiftimum  rei  create  fpatium  asternita- 
tem  captui  hominisinfirmo  infinuet. 

ss  E’mivi  enim  3 y . * Efurivi  enim.  Caufa  datur  non  verbi,  paratum  , fed  pofidete , 
mandacare:  fitiv!  id  eft , non  praeparati  feu  preedeftinati  regni ; neque  enint  propter 
bib  tie 1 ^ * h ofp  e s °Pcra  eis  prxdeftinatum  fuit  : fed  jam  jam  poftidendi , quia  propter 
cram,  Sc  coiiegi-  opera  velut  merita  eledis  re  ip  fa  regnum  conferetur.  Quem  effe  hujus 
loci  fenfum probat  manifefte  v.41.  8c  42.  ubi  fimiliter  propter  opera 
reipfa  reprobi  damnabuntur.  Cum  ergo  praeparatio  regni , feu  prss- 
deftinatio  fit  caufa  benedidionis  divinae,  Sc  bonorum  operum  feu  me- 
ritorum  , fenfus  videtur  hue  redire  : Regnum  , quod  vobis  ab  aeterno 
praedeftinatum  fuit , reipfa  jam  occu pate,  eo  quod  curaveritis,  ut  ifti 
praedeftinationi  divinas , bonis  moribus  8c  operibus  refponderetis , 
8c  aptaremini,  feu,  ut  S,  Petrus  dicit , quia  fifes  egiftis  , ut  per  bona 

opera 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  if.  31-1 

opera  certam  veftram  eledionem  faceretis.  Itaque  Efurivi , in  mem- 
bns  meis.  Tota  enim  Ecclefia,  Sc  Chriftus  tanquam  caput  cjus,unuiiT. 
eft  completum  corpus,  in  quo  fit  capiti,  quod  corpori  fit,  Sc  contra. 

Quod  Aug.  explicat  fimilitudine  corporis  humani,ubi  (i  pes  calcatur, 
lingua  clamat , calcas  me.  Hinc  Paulo  Chriftus , Ecclefiam  feu  cor- 
pus ejus  perfequenti , Quidme  perfequeris  ? * Et  dediftis  miki,  Regive- 
ftro,  famepreffo,  *manducare  : taciteenim  datur  ratio, cur  hujufmocK 
# opera  tantum  prsemium,  regnum  fcilicet  mereantur,  quia  canto.  Regt 
iftiusregni  fada  funt ; nempe  non  folitm,quia  intuitu  ejus  fada  funt* 
fed  ipfimet  in  membris  ejus  : in  quo  mirabilis  elucet  benignitas  Dei. 

Exprimit  enim  hie  Chriftus  unam  tantum  ipeciem  bonorum  operumy 
fcilicet  mifericordicE  , loco  omnium,  quemadmodum  in  exemplis  fieri 
folet.  Non  enim  erit  una  omnino  caufa  falutis  vel  perditionis  om- 
nium, quemadmodum  jam  fupra  patuitex  parabola  de  talentorum 
ufu  vel  negledu  ; fed  diverfa  diverforum  , quse  Chrifto  five  pronun- 
tiante  , five  revelante  ab  omnibus  refpedu  fingulorum  cognofcetur. 

Fietenim  , inquit  Aug.  lib.  20.  de  Civit.  cap.  14.  virtute  divina  , ut 
cuique  opera  fua  , vel  bona  vel  mala  , cunda  in  memoriam  revoeen- 
tur  , Sc  mentis  intuitu  mira  celeritate  cernantur , ut  accufet  vel  ex- 
cufet  feientia  confcientiam.  Et  hoc  feniu  Apoc.  20.  ,v.  12.  dicuntur 
libri  aperti.  Sed  quare  ifta  fpecies  operum  pree  caeteris  hie  exprimitur  > 

Partim,  quia  opera  diledionis  proximi  & facilia  funt.  Sc  obvia,&  ad 
omnes  omnino  fidelesfpedant,quibus  inculcanda  erant;nam  hac  etiam 
de  caufa  folorum  fidelium  judicium  deferiptum  eft  : partim  ut  inde 
colligeremus , quanto  praemio  opera  fublimiora  remuneranda  fint: 
partim  denique  , juxta  Aug.  in  quodam  ferm.  deeleemof.  quia  , ut 
Scriptura  dicit,  Judicium  fine  mi fericordi  a ei^qui  non  fecit  miftricordiam. 

Nulli  enim  ibiint  in  regnum  , inquit  , quia  non  peccarunt  , fed  quia 
peccata  fua  redemerunt  eleemofynis.  *Hojpes  eram  , id  eft  , peregrinus 
fine  domicilio  in  terra  aliena  , * & coliegifiis  me  , id  eft  , in  hofpitium 
induxiftis : 

36.  * In  car  cere  er,xm>  & venifiis  ad  me , five  ad  redimendum  , five  coopei.uifti  me: 
faltem  ad  confolandum.  Ad  haec  diledionis  opera  reducenda  funt  alia 

multa  , quae  Chriftus  non  expreflit , five  corporalia  , utfepelire  mor-  cere  eram, 6c  ve 
fcuos , five  fpiritualia.  niftls  ad  rac’ 

37.  * Tunc  rejpondebunt  ei  jufii : illi  maxime,qui  Chriftum  nunquam  ^Jn^eViurti0!1* 

in  carne  viderunt.  Refpondebunt  autem  non  tarn  ore,  quam  animo,  dicentes  Domi- 
quia  visa  tanta  judicis  humanitate  , quern  nifi  his  verbis  edodi  nun-  dfmus^l'unen-" 
quam  fuiflent  aufi  fibi  arrogate,  incidet  eis  in  men  tern  cogitatio  de  rei  tcm»  & pavimus 
-tam  lnloutae  ventate.  Similiter  quoque  uniufcuiuique  cogitatiom,  dedimus  tibi  po- 
ll r ' 40.***-““^ 


3 6.  Nudus  , Sc 


LM 


38.  Qoando  iu- 
*em  tc  vidimus 
hofpitem  & col 
Icgimus  te  : auc 
nudum  , Sc  coo- 
pcruimus  te  ; 

3$.  Autqusndo 
Ce  vidimus  infir 
mum,  aut  in  car- 
cere,  Sc  venirous 
ad  te  ? 

40.  Et  refpoc- 
dens  rex  dicet  i] 
lis  : Amen  dico 
vobis  , quamdiu 
feciftis  uni  ex  his 
fratribus  meis 
sninimis,  raihi 
feciftis. 


41.  Tunc  dicet 
& his , qui  a Uni 
this  erunt.diice 
dite  a me  male 
difti  in  ignem  z 
ternum  , qui  pa 
xatuseftdiaboio, 
& angeiis  ejus. 


COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

40.  * Reftondens  rex  dicet  &c.  quamdiu',  Greece  0 Qy, in  quantum  feu 

quatenus,*/cd/?ix«wi  ex  fratribus  meis,  utpote  filiis  quoque  Dei, licet 
adoptatis,  *minimis,  utpote  pauperibus,&  qui  propter  inopiam  atque 
affli&ionem  talifubfidio  indiguerunt.  Quos  minimos  vocat , ut  Orig. 
notat  , turn  quod  in  oculis  fuis  effent  humilitate  minimi ; turn  quod 
mundo  etiarn  Chriftianodefpe&i.  Ubi  merito  ponderat  Author  oper. 
imperf.  extremam  Chrifti  benevolentiam  , qui  etiam  in  thronoiuse 
Majeftatis  fedens  contra  mores  hujus  mundi  non  erubefeit  pauperes 
non  modo  pro  fuis , fed  8c  pro  fratribus  agnofeere.  * Mihi  feciftis , id 
eft,  perinde  habeo  , ac  (i  mihi  eiTet  fa<ftum  indigenti  • imo  mihi , quia 
intuitu  meo  8c  membromeo.  Docet  enim  his  verbis  tacite,  qua  con- 
fideratione  eleemofynae  noftras  fieri  de bean t pauperi , &'animusad 
eas  excitari,  nempe  confiderando  afRi&um  non  modo  tanquam  pau- 
perem  , fed  tanquam  Chriftianum,  filium  Dei,  fratrem  8c  membrum 
Chrifti,  ficutfupra diximus  c.  18.  v.  5 . in  nomine  meo,  8c  c.  io.v.42. 
in  nomine  difeipuli , 8c  hi c mihi . 

4 1.  * Tunc  dicet  & his  , qui  a fwiftris  erunt : poft  abfolutam  pro  ele- 
&is  fententiam  ,quibus  dixerat , *venite,  d cetreprobis  : *difcedite  a 
me,  qui  lum  juftitia,  vita,falus,  beatitudo,  fummum  bonum^difeedite 
videlicet  tanquam  mihi  prorfus  diftimiles : quos  ut  Author  operis  im- 
perf. propter  immunditiam  8c  horrorem  vix  tamdiu  fuftineam, quam- 
diu in  judicio  meo  ftatis.  His  ergo  verbis  poena  damni  infiigitur  ,*  fe- 
quentibus  poena  fenfus.  *Maledifti : non  addit  * Patris  mei,  ficut  juftis 
dixerat,  quia  maledi&ionis,  ut  Chryfoft.  8c  Orig.  notant, author  non 
eft  Deus , fed  uniufcujufque  improbitas  , * in  ignem  aternum  , id  eft  , 
fupplicium  ignis  nullo  fine  terminandum  , prout  fides  habet  8c  Aug. 
defendit  adverfus  errorem  Originis  & Prifcillianiftarum,  lib.  adverfus 
illos  feripto  c.  f . 8c  6.  8c  patet  hie  ex  v.  ult.  Nomine  ignis,  tanquam 
efficaciffimae  8c  fummopere  penetrantis  adnvitatis  , omnes  omnino 
pcenae  ienfibiles  comprehenduntur.  * Qtii  paratus  eft  , non  hominibus 
aut  vobis , fed  *diabol! , omnium  reproborum  fpirituum  principi  Lu- 
cifero  puniendo,  * & angeiis  ejus,  daemonibus  caeteris,  qui  Angeli  ejus 
vocantur  , turn  quod  ab  eo  fedu&i , apoftatanti  a Deo  inhaeferunt  * 
turn  quod  in  eos  veluti  natura  8c  improbitate  fubditos  imperium  te- 
net, eis  utens , velut  miniftris  ad  hominum  perditionem.  Diabolo  au- 
lem  & An-gelis  ejus,  non  hominibus,  parattirn  ignem  dicit , quia  ante 
peccatiim  , imo  creationem  hominis  , diabolo  puniendo  paratus  fuit : 
hominivero  non  nifi  confequeriter,5cpoftcontemptam  pcenitentiam, 
quia  fe  perfeveranter  diaboli  con  for  tern  fecit.  Itaque  continctur  his 
verbis  gravis  exprobratio  > quod  fcilicet  contempta  felute,  per  Evan- 

gelium 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  if.  3i3 

gelium  fuum  oblata,  diabolo  ad  ignem  damnato  potius,  quam  fibl  ad- 
haerere  maluerint , cum  tamen  ipfis  licet  peccantibusiterum  regnum 
fuum  obtuliffet. 

42.  * Efurivi  enim  & non  dedifiis  &c.  Sola  peccata  omiffionis  , & ^.Eflmvienirn 
quidem  operumcharitatiseis  imputat : idque  partim  , quia  ilia  a pie-  mihi'manducwe* 
rifque  parvi  fieri , imo  nec  peccata  haberi  folent : unde  , ut  Aug.  in 
quodamferm.  de  eleemof.tacite  fenfus  eft:  non  procriminibustan-rumS:  * P<>" 

turn  , quag  Sc  vos  agnofcitis  , vos  condemno  , fed  etiam  quia  efurivi , ^3non°conlglftS 
& non  dedifiis  tnihi  manducare  ; partim  quia  , ut  ibid,  notat  , per  ilia  memudus.&non 
opera  multi  liberaripotuifient,  aliorum  peccatorum  rei,  fi  eleemofy-  inftrmus  Z&Tin 
nis  ea  redemififent : partim  denique, quia  lubillis  facile  graviora  com-  j ^,no° 

miflionis  peccata, & judicium  eorum  intelligi  poteft.  Quam  enim  fpem 
habere  pofiimt,  qui  mala  faciunt,  quando  illi  perituri  lunt,qui  bona 
nonfaciunt  > Ut  Aug.  ferm.  38.  de  San&is. 

44.  * Tunc  , cixm  longe  aliter  fentient  fua  opera  Sc  non  opera  pon-  44  tunc  rerpon 
derari,  quam  cogitaverant,  Sc  fe  etiam  contempti  ipfius  judicis  argui,  d^mes^mme 
* refbondebunt  & ip  ft : Domine,  quando  te  vidimus  &c.  Refpondebunt  hoc  q,19nd?  !e  vidi“ 

. Jr  v r v ..  mus  efunentem, 

ex  inveterata  ilia  luperbia,  videlicet  non  tarn  dilcendi,  quam  negandt  aut  (menrcm.aut 

caufa  ; nequetam  fe  excufando , quam  judicem  accufando,  quafi  im- 

merito  hocfcelus  illis  imputantem.  Unde  Author  opens  imperf.  in  mura,amincac- 

judicio  ftant,  Sc  adhuc  peccare  non  ceflant.  Utrique  ergo  Sc  electee  mftuvimus  ubi? 

reprobi  dicunt  eadem  verba,  fed  difpari  affedu.  Utraque  enim  Sc  hu- 

militas  Sc  arrogantia  putatfe  nonfecilfe,  quod  fecit : ilia  enim  bono-  Amen  aico  vo- 

rum  fuorum  ignaraeft  , haec  malorum. 

46.  * Et , id  eft,  itaque,  *ibunt  hi : q.d.  Itaque  iftae  fententiae  judicis  noubus^sj  nec 
non  inanes  erunt  , fed  nulla  pcenitentiamutandae , nulla  appeilatione  4 6 Etibunthiin 
fufpendendag,  mox  fortientur  eftedtum  fuum,ut  hieant 

Aternum:  GraecexoAotcnv,  quod  proprie  non  ignem,velrem  aftligentem,  m vitam  xtec- 
fed  ipfam  affluftionem  , poenam , aut  cruciatum  denotat : unde  Aug. 
ferm.  14.  de  verbis  Apoftoli,  &libro  de  fpiritu  & littera  c.33.  legit 
ambuftionem.  Significatur  ergo  ifto  verbo,  ut  idem  notat  lib.de  fide  Sc 
operibus  c.  1 f . ubi  legit  combufiionem , non  folum  locum  fupplicii,  vel 
ignem,  fed  ipfam  operationem  ignis  aeternam  in  eos  futuram  , quot- 
qubt  a finiftris  fuerint.  Unde  ficut  ille  refutat  illos,  qui  putabant  ali- 
quos  , v.  g.  parvulos  in  ignem  quidem  vel  locum  ignis  aeterni  ituros , 
ita  tamen  ut  ab  illo  non  affligantur  , ut  ita  asternitas  ipfius  cruciatus 
enervetur.  * fufti  autem  in  vitatn  Atemam,  fine  fine  felicem,  ut  exponit 
Aug.  1.  6.  de  civ.  c.  ult.  Nam  fi  anima  vivit  in  poenis  ceternis , mors 
potius  ilia  eft  dicenda  , quam  vita  : nulla  quippe  major  & pejor  eft 
mors,quam  ubi  non  moritur  mors.  Cixm  autem  anima,  quiaimmor- 

Rr  2 tails. 


nam. 


314  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

talis , fine  qualicumque  vita  etiam  in  poenis  eiTe  non  poflit , fumma 
mors  ejus  eft  alienatio  a vita  Dei  in  aeternitate  fupplicii,prout  ibidem 
explicat  Auguftinus.  Unde  ipfa  beatitudo  asterna  creaturce  rationale, 
vocatur  vita  aeterna,  phrafi  Scripturis  propria,  ut  idem  tradit  1. 14.  de 
civit.  c.  11.  Hac  ergo  fententia  fie  ut  explicat*,  quid  fit  regnum  iilud 
Saruftis  paratum  , fcilicet  vita  aeterna  , ita  Sc  quid  fit  ignis  diabolo  pa- 
ratus  , fcilicet  fupplicium  feu  cruciatus.  Utrumque  autem  perinde 
seternum  oici  , notat  Aug.  cap.  6.  contra  Prifcillianiftas Sc  Origeni- 
ftas  erga  diabolum  mifericordes , ne  , inquit , cum  diaboli  poenas  do- 
lemus  , etiam  de  regno  Chrifti  dubitemus.  Si  enim  falfa  minatus  eft 
Chriftus,  ut  ab  injuftitia  corrigeret,  etiam  falfa  pollicitus  eft,ut  ad  ju- 
ftitiam  provocaret,  ficut  addit  Greg.  4.  Dialog,  c.  44.  Quomodo  au- 
tem poflint  damnati  effe  in  perpetuis  ignis  puenis , & tamen  femper 
vivere  , vide  Aug.explicantemiib.21.de  civit.  cap.  3. 

CAPUT  ViGESIMUMSEXTUM. 


1.*  Van  confummajfet  Jefus  fermones  hosomnes de  excidio  templi* 

rafter  Jefus  ier-  VJ 


i.Et  faiftum  eft 

cam  confum-  a , . . - 

urbis , orbis  , luoque  adventu  Sc  judicio  : quanquam  non  de= 
nesTdixf/difci-  fint  ’ omnes  fermones  hadtenus  in  hoc  iibro  feriptos  intelligant,  ut 
■p^:  indicetur  Chriftum  hactenus  egiffe  do&oris  officium  , nunc  aggredi 

biduumqpafth°aft  redemptoris  : dixit:  * Scitisquia  foft  bidutim  Pafcha  fiet>  fcilicet  prima 
•nfini stradetur ut  ^es  Azymorum,ut  exMarco  patet,  tanquam  feftum  omnibus  publice 
crucifigarur.  notum.  Dixerat  autem  Chriftus  prsecedentes  fermones  jam  egreffus 
Jevofolvmisfub  vefperam  ; igitur  in  fine  feriae  tertiae.  Poft  illam  fe- 
quitur  biduum  ante  Pafcha  , fern  fcilicet  quarta  Sc  quinta  , incujus 
fine  agnus  immolabatur  , Sc  fequebatur  earn  feriafexta  ^olemnifti- 
mus  Pafchatis  dies.  Pafcha  vox  eft  Chaldaica  , qua:  Hebraice  HD£)  x 
Pefach  dicitur , id  eft  , tranfitus , feu  potiiis  tranfultus  , a H2D  Pafach  , 
tranfilire.  Hinc  ilia  vox  proprie  &:  ante  omnia  fignificat  ilium  tranfi- 
tum  feu  tranfultum,  quo  Angelus  percutiens  primogenita,  domos  He- 
braeorum  fparfim  pofitas,  Sc  illitas  agnifanguine,  tranfrliebat,&  irrue- 
bat  in  domos  ^Egyptiorum  : ifta  enim  ratio  redditur  Exod.  12.  v.  23. 
Inde  transfertur  ad  fignincandum  ipfum  agnum  Patch  ale  m3.  veluti 
vi&imam  illius  tranfitus , ut  ibidem  v.  31  .Sc  34  .Sc  Luca?  22.  v*.  7. 
diem  , in  qua  necefife  erat  occidi  Pafcha  , Sc  ulterius  diem  feftum  in 
memoriam  tranfitus  inftitutum,  ut  hoc  loco,  ficut  patet  ex  Lucae  22, 
v.  1.  denique  fignificat  varias  hoftias  , illo  Sc  fequentibus  diebus  im- 
. molandas , ut  patet  Deut.  16.  v.  2.  * Et  Filius  hominis,  illo  die,*  tra- 

detur  Gentibus,a7uc^is, ficut  jam  aliquoties  praedixerat,ut  c.20.v.i9~. 
quamvisSc  traditio  Judse  hie  intelligi  poffit,  In  primo  fenfuillud,  * ut 

cruet* 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  tg.  jiy 

cfudfigatur , fignificat  finem , in  fecundo  tantum  eventual.  Hac  ergo 
prsedidione.  etiam  diei  paflionis  fuse  prsemunit  difcipulos  , ne  fcan- 
dalo  crucis  turbarentur  -y  ne  putarent  eum  rerum  remotiflimarum  effe 
confcium  , & fibi  impendentium  ignarum  ; ne  fufpicarentur  eum  in- 
vitum  pati , fed  pot? us  fcirent  eo  fe  occidendum  die,  quo  ipfemet  vel- 
let  , non  quo  Judaei  vellent , cum  ipfi  diem  iftum  ftudiose  vitarent,  ut 
fequitur  v.  5. 

3.  *Tunc, nempe  fub  idem  tempus,quo  mortem-  praedixit:  hoc  enim  gtTrunVpnld- 
Concilium  Sacerdotum  congregatum  fuilTe  contra  Chriftum  poftridie  pes  Sacerdotum, 
mane  feu  feria  quarta  fequente  tradit  Aug.  epift.  86.  in  fine.  Itaque 

tunc  vehementius  irritati  praecedentibus  ejus  concionibus  ,*  congre - 
gati  funt  Principe s Sacerdotum,  id  eft,  Primani  Sacerdotum  , de  quibus  batur  alphas; 
diximus  C.2.V.4.  *& finiores  populi,  qui  populum  judicabant,&;  rege- 
bant  in  civilibus.Marc.  8c  Lucas  addunt,  Scribas , id  eft,  Legis  peritos 
ac  Do&ores.  Ex  quibus  omnibus  conftiriffe  videtur  magnum  iliud 
fynedrion, penes  quod  eratfummum  judicium  apud  eos  de  religione, 
praelidente  fummo  Pontifice.  Unde  hie  additur  , * in  atrium , Greece 
its  t«v  ai/X«v,  in  aulam.  Atrium  tamen  preprie  fignificat  locum  fubdia- 
lem,  Latini  Cortem  dicunt,in  ipfo  aditu  domus,  ut  patet^y.6c).  quam- 
vis  hie  fynecdochice  poffet  pro  ipfis  asdibus  fumi.  * Principis  Sacerdo- 
tum, id  eft,  Summi  Pontificis : * qui  dicebatur,  cognomine,  * Caiphas,  vel 
Caiaphas  , ut  eum  nominat  Jofephus  1.  18.  Antiq.  c.  ubi  dicit  no- 
men ejus  FuitTe  vccatam  jofephum  Caiapham,  qui  Pontiticatum  ac- 
ceperat  a Valerio  Grato  Judaeae  Praefide. 

4.  * Et  concilium  fecerunt  , feu  ceperunt  unanlmi  confenfu  , * ut  4.  Etconfiiumr 
Jeftim  dolo  tenerent  , id  eft  , per  infidias  8c  fraudulenter  , atque  infeio  d*Vo'iener Jnr”& 
populo  caperent.  Caufam  dat  Lucas  , quia  timebant  plebem  , ne  , fi  cccl£jerenr- 
aperta  vi  eum  caperent , feditio  populi  jetu  faventis  contra  fe  orire- 

tur.  jam  enim  aliquoties  conati  fuerant  eum  palam  apprehendere,imo 
mandatum  dederant.  Joan.  1 1 .v.  4 6.  fed  res  non  fuccefferat.  * Et  oc~ 

-cider ent , etiam palam  tempore  opportuno. 

c.  Eodem  itaque  timore  plebis  , * dicebant , id  eft , ftatuebant , 8c  s° E>lcel,ant 

7 , , , } r I-  r n r i tem  : non  in  dtO 

concludebant  etiam  hoc  : * non.mdie  fejto  , 1 upple  , occidatur  ; nam  fefto,ne forte m- 
de  clanculariacaptione  non  ita  erant  folliciti:  Graeco  eft  uv  ov  rrt  hp*,  ^0puio. hWCl  m 
Non  in  die  feflo  , fcilicet  Pafchae  jam  inftante  > fub  quo  potiflimum  in- 
tell'gitur  prima  dies  Azymorum  , turn  quiafolernnhlima , turn  quia 
maxime  a populo  frequentata.  Cseteri  dies  ufque  ad  feptimam  non 
erant  populo  fefti  : quamquam  non  male  intelligi  polTunt  omnes  dies 
Pafchales  , quod  erat  unum  feftum  feptem  diebus  durans , ultra  quod 
volebantrem  totamdifferri.  Simiii  mode  fervavit  Herodes  Petrum  ? 

volens- 


3i(S  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

vole  ns  poft  Pafcha  producere  eum  populo Ador.  i 2.  v.  3.  Sc  4.  * Ne 
forte  tHmltusfieret > Grxce  >Wa/ , jk#  ; & fie  appofite  funt  vrerba  ]u- 
dxorum.  Nofter  vertendo,  accepit  tanquam  verba  Evangelift#. 
* Itt  populo  , adverfum  fe  concitato  : feiebant  enim  multos  in  eum  cre- 
dere, multos  ut  Prophetam,ut  beneta&orem  venerari,vix  quemquam 
ei  adverfari,  multos  ex  Galilxa  ejuspatriaconfluxuros  ; denique  ve- 
rebantur,ne  facinoris  iftius  feeditasdie  illo  fefto  commifla,  quonoxii 
folebant  dimitti , populo  difplicerct.  Adde  tantam  fuifte  pronitatem 
Judxorum  ad  feditiones  in  fefto  Pafchatis,ut  Jofephus  teftetur  in  hu- 
jufmodi  folemnitatibus  Romanos  fuiife  militarem  manum  adhibere 
folitos,  ut  tumultus  populates  impedirent.  Itaque  his  verbis  indicant, 
nifi  timuifTent  populum  , nihil  veritos  fuifte  etiam  in  eundem  diem 
Pafchatis  cxdem  ejus  decernere  , ficut  Sc  paulo  poft , oblata  oppor- 
tunitate  Judx  proditoris , 3c  metupopuli  velut  inani  evanefeente,  re 
ipsa  fa&um  eft  : Deo  videlicet , non  ipfis , eligente  diem,  horam  , lo- 
cum ,modum  , quibus  ilia  vi&ima  debebat  cxdi. 

6.  Cum  autem  6.  * C urn  autem  Jefus  effet  in  Bethania  > vico  Marix  Magdalenx  & 
Sia^rTdomo  Lazari , ubi  hofpitari  folebat,  ultra  montem  Oliveti,  ad  radices  ejus, 
siaoni 5 ieprofi , ut  {Upr^  9 * in  domo  Snnonis  Leprofi  : itacognominati  non  a lepra  , qua 
jam  turn  laboraret ; quia  propter  immunditiam  non  potuiffet  cum 
populo  verfari , nec  populus  cum  lpfo  : fed  quia  fortaffis  a lepra  fana- 
tus  fuerat , vel  ea  ipfe  , vel  aliquis  ex  majoribus  laboraverat.  Nam 
hujufmodi  nomina  , ut  Rufus , Niger  , Rarbatus , &c.  imponi  folent 
etiam  pofteris  familix  ab  aliquo  progenitore.  Porro  Matthxus  non 
fequitur  hie  ordinem  temporis  3c  hiftorix  j conftat  enim  ex  Joan.  I2e 
ubi  eadem  hiftoria  narratur , contigifte  hoc  ante  triduum  , hec  eft , 
quinque  vel  fex  diebus  ante  Pafcha.  Redit  igitur  Matthxus  ad  id, 
quod  prxtermiferat,  ut  ita  pateret,  qua  ex  occafione  Jefus  per  Judam 
avariffimum  proditus  , ac  dolo  tentus,  3c  confilio  mutato  in  die  iefto 
occifusfuerit  : liquet  hoc  ex  v.  14. 

7-  Accent  sd  7.  * Accefiit  ad  eum  mulier  • Joan.  c.  12.  Mariam  vocat,  fcilicet 
ber!s  alab^ftrum  Magdalenam  , fororem  Lazari , qui  fimul  menfx  accumbebat,  3c  Mar- 
ti ague  mi  pretidi  thx  qux  fuo  more  miniftrabat.  * In  domo  Simonis  , tanquam  vel  vi- 
ce effudit  fuper  . . 1,  r . . , . . . , • r 

caput  iplits  re-  cim  , vel  conlanguinei , vel  amici  , vel , ut  Joan.  v.  2.  inlinuat  com- 
muni  omnium  nomine  parantis  Domino  folemnetn  cxnam  , gratitu- 
dinisfcilicet  3c  amicitix  causa  : * habens  alabaftrum  , id  eft  , pvxidem 
unguentariam  ex  alabaftrite  lapide  : quern  , inquit  Plinius  lib.  36. 
c.  8.  in  princ.  cavant  ad  vafaunguentaria,  quoniam  optime  eafervare 
incorrupta  dicitur.  Unde  Tullius  2.  Academ.  Quibus  etiam  alab after 
plenus  unguenti  patcre  videtur.  Idem  Plinius  cit.  lib.  c.  7.  feribit  lapi- 

dem 


cumbcntis. 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  %6.  1x7 

icm  ilium  vocari  quoque  Onychem,  quia  colorem  & levitatem  ha- 
bet  unguis  humani.  Undeillud  Horatii  lib.  4.  Carm.  Ode  12. 

Nardi  parvus  onyx  eliciet  cadum , 

fcilicet  vini  ame,  * ungucnti,  Mixtura  eft  ex  liquoribus  herbarum 
©doriferis,  cujufmodi  multas  mixturas  tradit  Pliniuslib.i3.c,i.v.2. 
8c  3.  ubifcribit  poftea  etiam  fpiffa  effe  fada  unguenta,  itautlini,  8c 
non  folum  perfundi  poffent.  Perfufio  ifta  non  maculabat , ficut  nec 
aquae  rofaceae  & fimilium  , eo  quod  non  effetmixtum  oleum  , fed 
nudi  liquores  flagrant iflirni,  quibus  utebantur,  turn  valetudinis  cau- 
sa j turn  potiflimum  ad  luxum , ut  loco  cit.  Plinius.  * Pretiojifi raece 
<3cc pvliuou  , id  eft,  gravis  pretii  : ubi fimul  videtur refpici  partim  ad 
pondus  ejus ; erat  enim  , utjoan.  integra  libra  : partim  ad  pretium 
matert#  , unde  conftabat.  Teftis  eft  autem  Marcus  , fuiffe  Nardum 
fiicatutn , id  eft  , unguentum  nardinum  fpicatum  , feu  ex  fpicarum 
nardi  liquore  fa&um.  Non  quod  ex  eo  folo  conftaret , fed  quod 
ilia  herbaeffet  principalis  in  unguentis , ut  loquitur  Plinius  lib.  12. 
cap.  12.  ubi  praeftantiflimum  in  noftro  orbe  nardum  diciteffe  Syria- 
cum  : cacumen  ejus  in  ariftas  feu  fpicas  fe  fpargere,  ideoque  genuina 
dote  nardi  fpicas  8c  folia  celebrari.  Hinc  ergo  ortum  eft  duplex  Nar- 
dum , feu  unguentum  nardinum  , fcilicet  Jpicatum  , ex  fpicis  nardi  , 
quodpraeftantiflimum  erat , 8c  foliatum , ex  foliis.  Pro Jpicato  autem 
eft  apud  Joan,  fiftici , a , fides  , q .d.fidelis,  ut  indicetur  fuiffe 
unguentum  fyncerum  , fine  dolo , Sc  non  adulteratuni  , ut  Hieron, 
quanquamfiepotius  pifii  dicendumfuiffet.  Facillime  enim  adulterari 
potuiffe  unguentum  nardinum,  turn  pfeudo-iurdum , quae  noftra 
LavenduU  putatur  effe  , turn  propria  radice  nardi , tradit  ibidem  Pli- 
nius, & lib.  13.  cap.  1.  noyem  fpeciebus  herbarum,  quae  nardum 
Indicum  imitarentur.  Quamvis  nonnulli  malint , Graecum 
corruptum  effe  pro  ( nam  Graeci  nonnuj'la  vocabula  Latina 

ufurparuntin  Evangelio  ) aedeinde  Latinum  Interpretem  eandein 
vocem  retinuiffe.  * Et  effudit , nempe  liquidum  iftud  unguentum 
totum  , nihil  refervando  : quod  Marcus  clariifs  indicat , dicendo  , 
quod  fiegerit  ala^afirum-  credibile  enim  eft  fuiffe  pyxidemtenuiffi- 
mam.  * Super  caput  ejus : partim  ut  ita  capilli  ejus  unguento  perfunde- 
ren'tur,  ut  quibus  potifHmum  adhiberi  folebat ; paftinvut  fade  in 
veftes  totumque  corpus  diftlueret,  uttotus  olc'ret.  Fecit  hot  ex  more 
quidem  conviviorum  magnificorum , nam  cum  bellariis  corollifque 
in  menfas  fecundas  veniebant  unguenta:  non  tamen  fecit  delitiarum 
autluxus  causa,  fed  ad  teftandam  perf  on#  dignitatem  , 8c  fuamde 
cofidem,  quem  Filittm  Dei  vivi  credetct,  non  minus  quam  foror 


3 18  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ejus  , Joan.  n.  v.  27.  3c  gratituditiem  de  acceptis  ab  eo  betieficiis  8c 
ferventiffimum  amorem , cui  nulius  fumptus  videretur  fatis  : nam , ut 
Aug.  lib.  3.  dedodr.  Chrift.  cap.  12.  in  omnibus  talibus  non  ufus 
rerum,  fed  libido  utentis  in  culpa  eft.  Porro  Joannes  ad dlt  , quod 
unxit  pedes  Jefu  , ut  ita  totus  in  fepulturam  ungeretur  , & quod  ex~ 
terfii capillis  fuis-y  ut  ita,  quod  mulieribus  folet  elfe  percharum,  8c  prae- 
cipuo  ornamento  , pedibus  Domini  fui  fubjiceret.  Exterfit  autem 
pedes  , non  ab  unguentp  , fed  a pulve.re  8c  fordibus , utungi  poflent: 
eft  enim  ordo  praepofterus  in  narratione. 

* videntesau-  8.  * Vidcntes  autem  difeipuli  indignati  funt , ftomachantes  in  animo 
dl^iaiSr1,’ dil  fuo.  Difcipulorum  autem  nomine  vel  folum  Judam  fignificat , pro 
perdhio  hi-Tid  ut  Joan*  exPref^t  > locutione  Scripturis  ulitata  ; vel  preeter  ilium 
ctiam  nonnullosex  Apoftolis , quibus  hoc  , Juda  murmur  inchoante  , 
perluafum  fit : led  ita , ut  Judas  murmuraverit  juxta  Joannem  , quia 
fur  erat , fubtrahendo  ex  loculis  , quos  portabat , ut  jam  turn  fibl  pe- 
culium  pararet , ex  quo  aliquando  feparatus  a Chrifto  , viveret ; rell- 
qui  verb  fyncero  animo  propter  pauperum  curam  5 quam  a Magiftro 
didicerant , utpote  quern  non  deiitiis  hujufmodi  , fed  frugalitate  8c 
milericordia  capifcirent.  Ucrumque  fenfum  fuggerit  Aug.  lib.  2.dc 
confenfu  evang.  cap.  37.  * Dicentes , Vt  quid perditio  luc  , Gxxccit$ 
t i , ad  quid  , id  eft  , quoffum  ifta  profufio  unguenti  pretiofi , cum 
feilicet  manifeftus  8c  inutilis  luxus  fit  ? 

I venumJaTi  9*  * ¥°tuit  enim  ifiud , fi  fibi  fervare  nolebat , fed  offer  re  Domino 
muito  , & aari  noftro  , * venundar-i  multo , feu  magno  pretio  a nobis : Marcus  expref- 
j»aupcrtbus.  fibs  ? pluf^uam  trecentis  denariis , quos  li  minores  intelligas,  unius  fei- 
licet drachmae  pondere , effentfeptuaginta  quinque  circiter  floreni* 
Ex  quo  colligas  8c  opes  iftius  mulieris , 8c  affedus  ejus  magnitudi- 
nera  , &alacritatem  erga  Dominum  ut  Vidor  Antiochenus  notat. 
t o.Sciens autem  I0>  * ^ciens  autem  fefus  , indignationem  eorum  , quantumvis  oc- 

quidm’oleftitfti  cultam  & mulieris  reprehenfionem  , * ait  illis : Quid  molefli  eftis  huic 
pureSm  boVium  fflulieri  ? Ubi  defendit  mulierem , neque  furem  prodendo  , ut  vitia  oc- 
opecata  eft  in  me  Culta  doceret  non  elfe  inox  detegenda  ; neque  afpere  perftringendo 
indignantes,  ut  longanimitatem  fuadereterga  eos , quierrore  pec- 
cant , non  malitia.  * Opus  enim  , non  perditionis , ut  vos  putatis , fed 
* bonum  operatd.eft  in  me,  utpote  ex  plurimis  prasclaris  virtuf  bus  pro- 
fedum  , humanitate  , gratitudine  ,.  fide  magna  , charitate  ardente.  Et 
ut  argumentum  etiam  ipforum  folveret , add  it : 
ir.Namfcmper  ii.  *Namfemperpauperes.y  quorum  cura  a vobis  prastexitur  , & 
?XfcumhabmeS  vos  fallit , * habetis  , leu  habebitis , * vobifeum  , Deo  lie  peculiar! 
autem  non'fem*  providentia  difponente  , ut  occafionem  femper  habeatis  ad  manum  , 

pet  fcabetis,  r . c ut 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  i 6.  519 

ut  quemadmodum  addit  Marc.  Cum  volueritis , pofiitis  illis  bcnefacere, 
* Me  autem , talem  amicum,  benefadorem  ac  dominura  , * non  femper 
habetis  vobifcum  , id  eft , non  diuhabebitis , utpote  brevi  morte  aufe- 
rendura ; plus  enim  infinuat,  quam  dicit.  Intelligit  autem,  quod  noa 
habebunt  , quemadmodum  tunc  in  omni  convidu  Sc  familiaritate  , 
inquit  Hieron.  ita  foilicet  ut  , quamvisveiitis  , non  pofEtis  mihi  be- 
nefacere,  ac  proinde  merit 6 finendi  fint  homines  affedum  fuum  ef- 
fundere  in  me  jam  parantem  abitum  per  corporalia  in  me  officia. 

12.  * Mittens  enim  h&c  unguentum  hoc  in  corpus  meum  , id  eft , .Nam 
quod  ifta  mulier  effudit  hoc  unguentum  in  caput,  unde  in  totum  cor- 
pus diffiueret , * ad  fepeliendum  me  fecit , id  eft  , tarn  opportune  me 
unxit,utquafi  divina.verit  me  paulo  poft  effe  fepeliendum.  Unde  pie- 
rique  volunt  muliercm  hanc  mfciam  fepulturae  a Spiritu  S.  infliga- 
tam  fuifle  , ut , quia  fciebat  earn  ab  hoc  ultimo  officio  celeritate  re- 
furredionis  prohibendam  , iftapraeventione  ejusdefideriofatisfieret. 
Quamquam  nihil  videatur  abfurdi , fi  dicamus  earn  , propter  familia- 
ritatem  cum  Chrifto,  de  inftante  morte  8c  fepultura  inftrudam,  Qum 
vereretur , ne  per  Judseorum  rabiem  prohiberetur  hoc  officium  vivo 
tamquam  mortuo  impendere  voluiffe.Quod  fortaflis  fignificavit  Mar- 
cus, dum  dixit : Quod  habuit  h&c , fecit , id  eft,  quod  potuit , fecit  ref- 
pedu  fepultura,  quiapoftea,  cum  volet,  non  poterit : nam,  ut  addit, 
p r&venit  linger e corpus  meum  in  fepulturam , id  eft,  tamquam  ad  fepultu- 
ram  , ut  textus  Syriacus  jexponit.  Unde  eodem  modo  intelligendum 
videtur  id,  quod  Joan,  dixit  obfcurius  , Sinite  illam  , ut  in  diem  fepul - 
tur&  me  a fervet  illud,  Graece  Ttlipmvfervavit  Cea  fervaverit, id.  eft, fine, 
uf  non  fruftra  fervaverit  unguentum  hoc , ad  me  fepeliendum  , un- 
gendo  fcilicet  nunc  me,  quod  poftea  non  poterit,  fic  enim  ipfo  eventu 
non  fruftra  fervaverit.  Mos  erat  ifte  folemnis  Judaeis , & Orientalibus 
nonnullis , mortuorum  condire  corpora  , ut  teftatur  Joan.  19  ,.  v.40. 
Sc  patet  Genef.  50.  qui  inter  infideles  ufum  habuit,  ut  , quantum  li- 
ceret , putrefadionem  a corporibus  arcendo  , amoris  fui  teneritudi- 
nem&  perfeverantiam  teftarentur ; inter  fideles  vero  , ad  declaran- 
dam  fpem  futuras  refurredionis. 

13.  * Vbicumque  pradicatumfuerit  hoc  Evangelitw  , regni  cseleftis , 
quod  ego  hadenus  praedicavi : *intoto  mundo , q.d.  quod  quidem  per 
totum  mundum  divulgabitur  , quotacite  Gentium  vocationem  prae- 
dicit , * dicetur  & quod  luc  fecit , videlicet  non  tanquam  murmure  8c 
indignatione  8c  reprehenfione  diguum  ,fed  * in  memoriam  ejus,  id  eft, 
ad  perpetual!)  ejus  apud  omnes  laudem ; referendum  eft  enim  ad,  di - 
letur , non  ad , fecit , ut  ex  Marco  patet.  Itaque  his  verbis  objedioni 

S f eorum 


12. Mittens  enun 
haec  unguentum 
hoc  in  corpus 
meum  , ad  fepe- 
liendum me  fe- 
cit. 


1?.  Amen  dico 
vobis,  ubicura- 
que  prajdicatum 
fuerit  hoc  Evan- 
gelium  in  toto 
mundo  , dicetur 
& quod  haec  fecit 
in  memoiiam 
ejus. 


3io  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 
eorum  oppotiit  celebre  totius  orbis  judicium, defenfionem  3c  laudem> 
quam  impleri  videmus  , tanquam  quae  fecerit  opus  fidei,  devotionis 
charitatis , & myfticae  cujufdam  prophetic  , per  Spiritum  San&um 
intent#,  excellentiflimum.  Ex  quo  etiam  colligere licet,  Judae  focios 
effeeos,  qui  reprehendunt  fumptus , qui  fubinde  quando  fpecialis 
pauperum  non  urget  necefTitas , in  cultum  8c  honorem  Chrifti  pro- 
iunduntur  , five  templa  ornando,  in  quibusreiidet  , five  invafis  fump- 
tuofis  ei  miniftrando. 

m-  Tunc  abiit  iq.  * Tunc  abiit,  cum  fcilicet  hac  Chrifti  reprehenfione  irritatus,5c 
cim!  qui diceba.  unguenti  pretio,  cui  inhiabat,  effet  fruftratus  : videtur  enim  non  tarn 
tes^alT ^ricb'es  CernPus  abitus  tangere,  quam  proximam  occaiionem  proditionisjud#, 
fac«dotum:r  Nam  abivit  ad  concilium  congregatum  feriaquarta,  ut  communior 
eft  authorum  fenfus  : convivinm  autem  iftud  contigit  circiter  triduo 
ante.  Itaque  * abiit,  nullo  invitante,  nulla  necefiitate,fed  fponte  pro- 
pria , 8c  incitante avaritia , * unus  He  duodecim  , numero,  non  merito  ; 
l’pecie  , non  virtute  ; commixtione  corporali,  non  vinculo  fpirituali; 
carnis  adjun&ione,non  cordis  unitate  , inquit  Auguftinus  , tra in 
Joan.  Expreflit  autem  hoc  Evangelifta  , ut  fignificaret  aptitudinem 
perfon#ad  prodendum,  utpote  domeftic#,  3c  Iceleris  magnitudineni, 
ut  ponderatur  Pfalm. fq.  v.13.  3c  notat  Chryfoftomus.  Quod  indi- 
catum  voluit  Lucas,  cum  de  hoc  ejus  abituloquens,  ait  : lntravit  au- 
tem fatanas  in  fudam,  non  occupando  corpus  ejus, fed  peffimam  vendi- 
tionis  voluntatem  infpirando,feu,  ut  Joan,  ait  c.  13.  mittendo  in  cor 
ejus , ut  traderet  eum  : fic  enim  infmuatam  voluit  fceleris  impieta- 
tem  3c  foeditatem  , quod  de  furtis  ejus  nemo  dixit.  * Ad  Principe* 
Sacerdotum  ,jam  congregatos  , utde  modocapiendi  confultarent. 
t ; . Et aitiiiis : I c . * £t  ait  idis  : mid  mihi i/tiltis  dare  ? Hieron.  putatelTe  verba 

Quid  vultis  mihi  J „ 1 . i 1 r 

dare,  & egovo-  ponentism  poteltate  ementium  , quantum  darent , quail  viiunmum 
At ii n^onftlrue!  mancip*um  venderet.  Verius  fortafie  , elfe  verba  proponentis  vena- 
runt  ei  triginta  lem,  &tentantis,  utrum  dignum  tali  merce  pretium  ofterre  velint  ,•  ut 
itainfelix  ,^qu®d  ex  unguenti  effufione  damnum  fe  feciffecredebat , 
inquit  Hieronymus,  magiftri  pretio  compenfaret.  Ita  verum  illud 
Apoftolicum,  i. ad  Tim.  6.  v.  io.  Radix  omnium  malorum  eft  cupiditas . 
*Etego , cui  hoc  propter  do mefticam  confuetudinem  Scfamiliaritatem 
perfacile  eft,  *eum  tradam:  fatis  indicans,fibi  non  efle  cur#,  quid  cum 
eofa&uri  fint.  Reifubftantiam  nude  tetigit  Evangelifta,  fed  prsetex- 
tum  offenfionis  Sc  facinoris  non  defuifle  ei  verifimile  eft,  v.g.  quod 
jam  tandem  cerneret  effe  hypocritam,  fe&atorem  conviviorum  ac 
deliciarum  , delibutum  odoribus  3c  unguentis  pretiofis. 

* At  illi  eonftituerunt  ei , id  eft , pacti  funt , ut  Lucas , prasvia  fcilicet: 
^ ultra 


argenteos. 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.26.  311 

ultro  citroque  convention z,*triginta  argenteos : qui  quantum  efficiant 
pretium  , diverge  fententias  funt.  Omiflis  minus  probabilibus , duae 
majorem  habent  verilimilitudinem.  Altera  Baronii  3quam  videtur  8t 
Franc.  Lucas  probare , quod  Argenteos  fignificet  hie  libram  argent u 
Probanffioc  duobus  potiilimum  argumentis  : Primo  ex  Thisbe  Elioe, 
qui  dicit  in  voce , , nomen  Argentei  in  Lege  fignificare  ficlum  3 

in  Prophetis  libram  , in  Hagiographis  talentum  $ hie  autem  refpici 
ad  locum  Prophet#  Zachari#,adeoque  libram  fignificare.  Secundo , 
quia  emptus  fuit  eopretio  agerin  fuburbanis  Jerufalem  ,in  fepultu- 
ram  omnium  peregrinorum  } qui  neceffarib  magno  pretio  emptus 
fuit.  Cum  ergo  libra  contineatuncias  12.  & confequenter  ficlos  24. 
qui  aeftimabantur  circiter  finguli  quatuor  drachmis  feu  Regalibus 
Hiipanicis  5 hoc  eft  , uno  circiter  floreno  Brabantico  5 fumma  h&c 
fuiffet  720.  florenorum  , aeftimando  Regales  more  Hifpanicp.  Alia 
fententia  mulfcb  communior  eft  ? Argenteum  , hie  abfolutepofitum  , 
fumi  pro  ficlo  feu  ftatere,  fic  enim  legit  Orig.  Nam  plerumque  cum  in 
Scripturis  qoD  ? Cef  tph  , id  eft  3 Argentum  , ponitur  cum  nomine  nu- 
merali , fubauditur  ficlus , ut  videre  licet  Ifaiae  7.  v.  12.  ubi  Hebraice 
eodem  modo  utrobique  repetitur,  decern  Argentic  8c  mille  argenti,c[\io& 
Interpres  nofter  8c  Lxx.  fuppleverunt,  addendo  5 ficlos . Et  hinc  eft  5 
quod  Chaldasus  Paraphrases  plerumque  etiam  fic  locutiones  iftas 
fuppleat.  Itaque  fumma  hxc  fuiffet  triginta  circiter  florenorum  , vel 
alia  ceftimatione  pecuni#  triginta  fex.  Quod  igitur  ex  Eliaprofertur, 
non  videtur  in  Scripturis  effe  fundatum , neque.  exemplis  probari 
poffe.  Pretium  agri  non  debet  yideri  nimis  exiguum  , cum  Jeremiae 
3 2.V.9.  feptemdecim  ftateris  feu  ficlis  argenteis  ematur  ager:  maxime 
cum  non  conftet,  quantus  ager  fuerit : 8c  an  totus  ea  emptus  pecunia, 
8c  conftetlonge  majorem  tunc  fuiffe  pecuni#  raritatem,  quam  nunc 
eft.  quod  vero  nonnullos  movent  quinam  argentei  nummi  , qui 
tefte  Budceo  & Baronio  Parifiis  8c  Rom#  oftenduntur  5 tanquam  qut 
lint  ex  illis  3 quos  Judas  in  templum  abjecit  , ponaere  tantum  dua- 
rum  drachmarum  , id  eft  , valore  decern  aut  duodecim  ftuferorum  3 
habentes  hinchominis  efficient  , illinc  flofeuli  , parvi  momenti  eft. 
Non  enim  fignificatur  vel  fignificatum  volumus , fingulos  nummos 
val«iffe  ficlum  3 fed  triginta  ficlos  argenteos  fuifle  annumeratos  , in 
quocumque  tandem  nummorum  genere  , ficut  nos  dicimus  triginta 
florenis  rent  vendi,etfiin  ftuferis  vel  pataconibus  pecunia  numeretur. 

16.  * £t  exinde  , feu  ex  eo  tempore  , quo  ei  pecunia  promiffa  fuit, 
* qiurebat  opportunitatem  , temporis  atque  loci , * ut  eum  traderet,  five 
4>roderet  Judxis.  Explicat  Lucas  3 qu#nam  fuerit  haec  opportunitas , 

S f 2 fciU- 


lS.Et  exindequ?* 
rebat  opportune- 
tatem  ut  eum 
traderet. 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fciiicet  ut  Hwtrjine  turkis^A  eft,  abfente  populo,  qui  tumulcum  ex- 
citare  poffet,  prout  Sacerdotes  defideraverant,  5c  forte  padi  erant.  Et 
hxc  fuit  caufa  , cur  nodu  poft  coenam  , cum  fecretus  effet  in  praedio 
Gethfemani  eum  tradiderit,  ut  notat  Orig.  6c  cur  tam  bella  opportu- 
nicate  oblata  contilium  fuum  , de  quo  v.  5.  Sacerdotes  mutaverint. 
dic^azymcrr.m  I7*  * Prim*  autem  die  Azymorum  , id  eft  , ea  , in  cujus  vefpera  in- 
acccfletuntdifci-  cipiebat  ufus  Azymorum  feu  panuminfermentatorum  , qui  incipiebac 
centcs^:  ubi’vil  una  cum  efu  Agni  Pafchalis.  Agnus  autem  immolari  debebatjuxta 
rocdS^Pafcha0?  Eegem  , Luna  feu  die  14.  mentis  primi  ad  vefperam  , de  quo  Exodi 
12.  v.  6.&C  1 3.  Itaque  cum  dies  naturales , qui  apud  Hebraeos  Lunae 
vocantur,  quia  menfibusutebantur  lunaribus  , computari  inciperent 
ab  ortu  Solis,  6c  complederentur  diem  artificialem  fimul  6c  nodem, 
dies  ilia  menfis  14.  in  cujus  vefpera  Agnus  immolabatur  , 6c  Azyma 
mox  nodu  incipiebant, vocantur  hie  prima  Azymorum , ratione  fciiicet 
vefpera  fuse  , feu  nodis.  Quia  vero  dies  fefti  incipiebant  a vefpera 
ufque  ad  vefperam  fequentem , hinc  fit , ur  plerumque  dies  feu'Luna 
iy.vocetur  prima  Azymorum,  ut  patet  Levit^.v.y,  6c  paffim  alibi. 
Sed  ilia  dies  non  fignificatur  hoc  loco  , quia  Chriftus  nondum  come- 
derat  Agnum  , imo  nondum  ilium  praeparaverat . Unde  Marcus  diem 
accuratiusexprimens  addit , quando  Pafcha  immolabant , fciiicet  Judaei 
juxta  legem  , 6c  preflius  Lucas , in  qua  necejfe  erat  ( juxta  mandatum 
fciiicet  Legis  ) occidi  Pafcha , id  eft , Agnum  Pafchalem.  Exquibus 
etiam  manifeftum  eft  , Chriftum  eadem  die  Pafcha  comediffe  , qua 
folebant  6c  debebant  Judas i,  Luna  fciiicet  decima  quartal  6c  itain  in- 
ftituendo  Sandiflimo  Sacramento  Azymis  panibus  effe  ufum.  *Ac- 
cejfcruntDifcipuli  ad  Jefutnyc um  fciiicet  jam  ab ipfo  Domino  de  Pafcha 
follicito  juffi  eflent  parare  Pafcha  , ut  patet  Lucae  22.  v.  8.  Accedunt 
autem  rogantes , * ubi,  id  eft  , in  qua  domo ; de  civitate  enim  confta- 
bat  effe  debere  Jerofolymam  , juxta  Legem,  Deut.  16.  v.  y . 6c  6.  me- 
rito  verb  de  domo  quae  runt , propter  aflluentiam  totius  nationis  illo 
die,  6c  edidum  Principum,utapprehenderetur,  fi  quisfciret,ubi  effet^ 
Joan.  11.  v.  56.  6c  quia  propter  defedum  hofpitii  ordinarii  quotidie 
confcendebat  in  Bethaniam  , & in  montem  Olivarum  , Lucae  21.  v* 
penult.  * Visparemus  tibi  comedere  Pafcha  , id  eft,  ut  comedas  Agnum 
Pafchalem  ? Praeparandi  enim  erant  panes  Azymi , laducoe  agreftes , 
baculi , vinum , caeteraque  ad  convivium  neceffaria , imo  Agnus 
emendus  , adeoque  madandus  & affandus.  Nam  ex  Marci  14.  v.  17. 

■ Chriftus  non  venit  nifi  vefpere  jam  fade.  Immolabatur  autem  ali- 
quandiu  ante  Solis  occafum,  utlatius  diximus  in  Exodi  c.i2.v.6.ex 
Jofephi  lib,  7,  de  bello  Judaico  cap,  17,  idque  non  necefTario  k Sacer- 

doti- 


SECUNDUM  MATTHALUM.  Cap.' \6.  313 

dotibus  3 fed  ab  illis  de  familia  , fungentibus  in  ifto  cafu  Sacerdotum 
officio  , ut  alibi  ex  Philone  notatum  eft, 

18.  * Ite  in  civitatem,  Jerofolymam ,*adquemdam  :f  Greece  tqv J'dyei,  ii.Atjefasdtt 
Hebraice  whilPeloni , quibus  nominibus  fignificant  hominem,  cujus idquemd?"' 
nomen  exprimere  nolunt,  five  ignoratione  five  alia  decaufa.  Cum  ^ftdjrc^ecJx^I 
ergo  cei  tus  efiet  homo,ficut  ex  indiciis  per  alios  Evangeliftas  exprefiis,  pus  meum  prope 
liquet  3 verum  videtur  , quod  Auguft.  ait  lib.  2.  de  confenfu  Evang.  pafchi^um^S 
cap.  80.  Matthaeum  ex  fua  perfona  hoc  interpofuiffe , non  quod  Do-  cipulis  mei*. 
minus  lie  locutus  fit , fed  ut  compendio  infinuaret,  fuifife  miffos  ad 

certum  quemdam  , nomine  non  exprefto.  Fecit  hoc,  ut  Euthymius  3c 
Theophyl.  in  Luc.  ne  Judas  locum  praefeiens  coenam  five  Agni  five 
myfticam  intempeftive  turbaret.  Myfticas  caufas  adferunt  Hieron.  3c 
Orig.  * Et  die  ite  ei , Kagifter  die  it : quo  authoritatis  vocabulo  indicat 
jam  fuifle  difcipulum  •>  ficut  per  illud  , * tempos  meum  prope  eft  3 fuifife 
familiarem  , utpote  apud  quern  ultimam  fuam  coenam,  fponte  non  in- 
vitatus  , vellet  fumere.  Nam  tempus  intelligit  non  agni  manducandi, 
fed  difcefiiis  fui  ex  hoc  mundo  : quod  toties  inculcat , ut  patefaceret 
difeipulis,  inquit  Chryfoft.  fenon  invitum,  fed  omnium  praefeium  ad 
pafiionemproperare,  * Apud  tefacio  Pa/cba , id  eft,  facere  feu  celebrare 
decrevi  coenam  Pafchalem  : nequefolus  , fed  * cum  difeipulis  meis , ut 
feiret  ille  pater-familias  pro  tredecim  hominibus  parandum  efife  lo- 
cum. Ucitur  hie  Chriftus  verbis  imperio  & authoritate  plenis,  ut  paulo 
ante  ad  dominos  alin x adducendae  , ut  often d eret  fe  omnia  3c  fc ire 
3c  pofie  apudquoflibet.  Probavit  hoc  fucceffus  rei,  dequo  non  anxii 
difeipuli , 

19.  * Fecerunt  >ficHt  conftituit  ,feu  praeceperat , iUis  Jefus.  Fuerunt  d]^rp^.fcce^ 
autem  illi  , qui  miffi  funt , Petrus  3c  Joannes  , ut  Lucas  declarat.  conftituit  iiiis 

20.  * Vejpere  autem  fatto  , quodcilicet  Agnus  comedi  folebat : unde 

Lucas,  citmfatta  effet  bora , fcilicet  efui  Agni  deftinata.  Fiebat autem vcfpercau* 
hoc  poft  occafum  Solis  , tametfi  i mmol atio  Agni,  reliquaque  necefla-  rumbebat  ’ cum 
ria  ante  occafum , ab  hora  nona  , id  eft  , tertia  noftra  circiter  pomeri-  du?dc«ina  dJfci? 
diana,  ad  occafum  ufque  fierent,  ut  ex  Jofepho  alibi  didum  eft.  *Dif- 
cumbebat , Graece  dvixtiro , recumbebat . Olim  enimaccumbendo  vel 
reeumbendocibum  lolebant  fumere^unde  nunc  manfit  eorumdem  ver- 
borum  ufus , etfi  fedendo  fumamus : quod  ex  tempore  Chrifti  locum 
habere  potuit , ut  per  difeumbebat , nihil  aliud  indicatum  voluerit^nifi 
cibum  fume  bat , nempe  vel  Agni  Pafehalis  , cujus  horam  Lucas  ex- 
prefferat,  vel  etiam  ccenae  communis  earn  comitantis;  non  enim  veti- 
turn  erat  plures  adefle  cibos.  Unde  male  ex  hoc  verbo  colligunt  non- 
nulli  apud  Theophyl.  Chriftusn  hoc  anno  non  comediffe  Pafcha  , ep 


pulis  fois. 


3i4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quod  a ftantibus  d e beret  comedi.  Nametfi  Lex  Exodi  12.  hoc  non 
dare  dicat  fed  tantum  infinuet , ufum  tamen  ilium  fuifle  declarat  Phi- 
lo lib.de  facrificiis  Cain  Sc  Ab A,* Cum  duodecim  difcipulis  fuis, Apoftolis, 
tanquam  familia  lua,  cum  qua  Agnus  debebat  comedi.  Similiter  igitur 
Sc  omnes,  etiam  Judam,  adfuifle,  Sc  neminem  praeterea  : folum  enim 
dcncientibusdomefticis  vicini  advocabantur  , Exodi  12.  v.  4. 

ifVs' divfeAlbl  5 2I'  * £t  €^ent^us  ^ eft,  *nter  coenandum  communi  coena , feu 

4ico  vobis , qtfis  durante  adhuc  convivio,  * dixit  ,n im  anteinftitutamyfteria,  licut  hie 
“«dUwuT?ft.rac  H^icatux*  turn  poft,  ut  Lucas  C.22.V. 21.  Sc fentit  Aug.lib.3-.de  con- 
fenfu  c.  1.  Quamquam  commode  dici  pofle  videatur  Matthseum  anti- 
cipatione  uti,Lucam  redum  fervare  ordinem;  ut  fcilicet  hxc  de  pro- 
dicore di&afint  ftatim  poft  inftituta  traditaque  facra  myfteria  atque 
eis  connedendum  fit  id,  quod  Joan.  cap.  I3.narratde  buccella  Judse 
tradita.  * Ouia  urns  vefirum  , quos  pne  casteris  beneficiis  affeci  , in 
familiam  aflumpfi  , alui  , docui , Ap  oftolos  feci , * me  traditurusefi  5 
leu  proditurus  , (cilicet  hoftibus  , qui  Apoftolis  fatiserant  noti.  Prae- 
didum  hocvoluit,  ut  conftaretfe  noncircumventum,  fed  volentem, 
fcientem  , prudentemque  mori : perfonam  fupprimit,  ut  ejus  amori 
adhuc  parceret ; ut  juxta  Hieron.  hac  lenitate  poeniteret  eum  fadi  fui , 
cum  confilia  fua  perfeda  cerneret. 

^Etc°ntrtftatr  22.*  Et  contrifiati  vdde  : Chryfoft.  femimortui , turn  fcilicet  de 
finguJi  tanto'fcelere  in  Dominum  committendo,  turn  quod  de  fe  quifque  eflet 

S,qDoajneS-°  anxills  5ne  ve^  facinoris  iftius  reus  ab  aliis  crederetur,  vel  ex  fumma 
fragilitate  etiam  reus  fieret.  Magis  enim  Chrifti  didis,  quam  fuse ipfo- 
rum  fidebantconfcientiae,  ut  Hieron.  Sc  Theophyl.notant.  Nam  hinc 
de  feipfis  veriti,  Sc  de  nemine  audentes  fufpicari , ceperunt  finguli  di-  . 
cere  , * mnquid  ego  fum  Domine , in  quern  tantum  fcelus-cadere  poffit  > 
q.  d.  Manifefta  ,quasfo , ut  peream  velcaveam  , vel  certe  a metu  Sc 
fufpicione  liberer.  Quia  re'fpondit : 

At  itie ref  2 3 • * Qlil  intingit.  mecum  manum  in  paropjide , feu  in  eadem  patina  , 
pondens , aitrqui  * j}jc  me  tr  adet , hoc  eft  , qui  eaaem  mecum  mensa  & cibo  uti  folet  , 

intingit  mecum  , r . n . ^ r 

manum  in  parop  quod  Lucas  dixit  : Ecce  mams  tradentis  me  mecum  ejt  in  men]  a:  ucut 
fider , htc ®e tra-  ^ pfajmus  ? quern  Chriftus  hac  de  re  citat  Joan.  13.  v.  18.  prophe- 
tavit.  Et  ita  hasc  verba  non  magis  manifeftant  proditorem  , quam 
antea  ,fed  tantum exaggerant fcelus  : namquod  aliquiputant , hie 
pauib  clarius  proditorem  expreffum  efle  , eo  quod  cum  plureseflent 
paroplides  , ipfe  irvtingeret  in  ilia  , m qua  Chriftus  Sc  aliaui  vicini , 
minus  verum  dia  videtur  , eo  quod  Marcus  dicat , Vnus  ex  duodecim , 
qui  intingit . Maltb  minus  verum  videtur  , quod  Hieron.  Sc  alii  non- 
nul-li  put  ant,  Judam  proprie  espreflum  fuifle,  eo  quod  ex  impudent ia 

aufus 


SECUNDUM  MATTHAUM.  Cap.  z6. 

aufus  effet  folus  cum  Domino  intingere  in  eadem  paropfide  , quia 
Petrus  nontam  follicite  adhuc  poftea  urfiffet , ut  proditorem  fciret , 

Joan  • 1 3 * 

24.  * Et  Filins quidem  hominis  vadit,id  eft,  ultro,non  tammoriendo  24.  Fiiius qui- 
quam  migrando,  difcedit  ex  hoc  mundo  : non  fortuito  aut  inopinate, 

non  coa&us  potentia  inimicorum  , * fed  fuutfcrip  turn  eft  deillo , in  cum  eft  deiiio: 
Lege , Plalmis , Sc  Prophetis , juxtaquos  oportebat  Chriftumpati , nfifu^rqlwra 
Sc  it  a intrare  in  gloriam  fuam  , ut  ipfe  ait  Luc.  24.  hoc  eft  , ut  im-  Fi,i.us  hp^ims 

. _ D . •,  • . r • r '/->!/•  tradetur:  bonutn 

plendo  Scripturas  obtemperet  decretts  Patris  lui.  Ita,  inquit  Chryl.  erat  d,  Gnatus 
difcipulos  confirmavit , ne  remimbedllitati  attribuerent.  * V&  aufem  ^0nufgtlflet 
illi  homini  , per  quern  Filins  hominis  tradetur  .*  q,  d.  Netamen  glorietur 
pr6ditor  , quafi  de  re  bene  gefta  8c  impletis  per  opus  fuum  Scripturis: 
nam  * bonum  erat  ei , ft  nattts  non  fuijfet  homo  iUe , id  eft , praeftaret  ei 
nunquam  fuifle  in  rerum  natura  : quod  propter  poenarum  atrocita- 
tem  ei  praedicit,  nimirum,  ut  quern  pudor  non  vicerat,  inquit Hieron. 
corrigant  denuntiata  fupplicia.  Non  ergo  fententia  iftaad  omnes 
damnatos  extendi  debet , cum  Chriftus  hoc,  utAug.  lib.  y.  cont. 

Jill.  c.  8.  non  de  quibuflibet,  fed  de  fceleftiflimis  Sc  impiflimispec- 
catoribus  dixerit  : unde  nec  Aug.  ibid,  ad  parvulos  fine  Baptifmo 
mortuos  audet  extendere.  Cum  ergo  omnes  difcipuli  interrogaifent , 
an  ipfi  effent , Judas  fe  tacite  notari  fentiens,ne  fe  lilentio  prodere  vi- 
deretur  , ut  audaciabonam  mentiretur  confcientiam  infigniim puden- 
da rem  diflimulans  rogat , 

25 . * Nmnquid  ego  fum  , Rabbi , de  quo  hoe  fufpicaris  } Perfuafus  2s.Refp0n{jefts 

enim  videtur  fuifte  , vel  Jefum , qua  erat  human itate  , non  efte  hoc  ei  autem  judas,  qui 
t • r,  1 r i * x • tradidit  eum,  di- 

palam  objecturum  , vel  11  objeceret  , palam  le  negaturum  • atque  ita  *it  : numquid 

velutatroci  injuria  opportune  fe  pofle  proripere  > vindi&aeque  fpecie 

prod  it  ion  erne  ffe  dam  dare . 

* Ait  illi : Tudixifti , eo  ipfo,  quo  iftud  quamvisinterrogando  pre- 
fers , id  eft , tu  es  ille.  Eft  ifta  Hebneis  familiaris  affirmatio  , ut  patet 
infra  v.  64.  ubi  Caiphasfic  illamlocutionem  intellexit,&  Marc,  earn 
explicans , dicit  e jus  loco  Chriftum  dixiffe  , Ego  fum  : Sc  Joan.  18. 
v.  37.  codemmodo  Chriftus  dicens  Pilato,  Tu  dicis,  quia  Rex  ego  fum , 
affirmatfe  efle  Regem.  Eft  enim  modus ifte  afErmandi  modeftus,  fine 
arrogantia  loquentis,  fine  ofFenfione  colloquentis.  Hie  ergoex- 
preffit proditionem  , fed  ut  verifimiliter  fufpicatur  Aug.  initio  lib.  3. 
de  conf.  Evang.  ita  , ut  non  animadverterent  adhuc  difcipuli,  ut  quia 
forte  fubmiflius  loqueretur.  Unde  tunc  videtur  Petrus  a Joanne  nutu 
poftulafTe  , utpeteret  clarius , quiseflet,  de  quo  Joan.  cap.  13.  Sc 
rnox  data  eft  Jud#  buccella,  Merito  autem  notat  hie  Chryfoft.  to* 

Isran* 


i6  Ccenantibus 
autem  eis  , acce- 
pt! Jefus  panem, 
& benedmt ; sc 
t'regit , dediiquc 
d fcipuli;  fuis,  & 
ait . accipiK  , 
comedite:hoc  efr 
corpus  meurn* 


316  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 
lerantiam  Domini , qui  cum  ncc  objurgaverit  nec  exprobraverit  3 ter- 
minos  nobis  ac  regulastolerantiae  6c  obiivionis  Exit  injuriarum. 

2 6.  * Ccenantibus  autem  eis : Groece  IcSfoyroy,  manducantibus,  id  eft, 
cum  nondum  eflfent  fublatamenfa  autcibi,  nonenim  adus  ccenandi> 
fed  tempus  indicatur  , quo  fcilicet  fumpto  jam  cibo  fuavibus  fe  col- 
loquiisreEciuntconvivae  3 ficut  fadum  efle  conftat  ex  Joan.  13. 6c 
feqq.  Unde  Lucas  22.  v • 20.  6c  1.  ad  Cor.  11.  v.  2y.  calicemdi- 
citur  fumpiiffe  , poftquam  ccenavit.  Sub  finem  ergo  coenaemyfteria 
novae  Legis  inftituit3tum  quia  necefle  erat  Pafcha  vetus  ac  ty  picum, 
cui  foia  ccena  erat  deftinata  , praecedere  , ut  ei  iuccederet  novum  ac 
verum  ; turn  quia  Salvator  , ut  Aug.  Epift.  11B.  c.  6 . -quo  vehe- 
mentius  commendaret  mvfterii  hujus  altitudinenx  > pro  more  valedi- 
centium  hoc  ultimum  voluit  in figere  cordibus  6c  memoriae  difcipu- 
lorum  3 a quibus  ftatim  ad  paflionem  digreflurus  erat.  Et  quia  paffio- 
nis  fuse ; adeoque  per  paflionem  , noftrae  redemptionis  nobis  non  fo- 
lum  memoriale  fed  6c  participationem  volebat  relinquere,  hinc3  * ac^ 
cepit  Jefus  panem  3 nimirum  ut  fub  fpeciebus  panis  6c  vini  utrumque 
fieret , utpote  quae  6c  aptiflime  fignificarent  corpus  6c  fanguinem  in 
paflione  feparatum  , 6c  utrumque  efle  fadum  veie  cibum  6c  potum , 
quo  6c  Chrifto  iignificaremur  ardiflime  conjungi , 6c  all  in  vitam  &- 
ternam , inter  nos  charitatis  mutuae  vinculo  in  unum  confiari3quem- 
admodum  ex  pluribus  gran  is , tumtritid  turn  uvarum  3 in  unum 
confluentibus , fit  unus  panis  6c  unum  vinum  , prouthoc  indicavit 
Paulus  1.  ad  Cor.  10.  v.  17.  denique  ut  ita  humanae  infirmitati  fefe 
at'temperando  humanae  carnis  6c  (anguinis  horrorem  tolleret  3 ut  ob- 
fervavit  Ambr.  lib.  4/de  Sacramentis  c.  4.  Theophvl.  6c  alii  Patres 
paflim.  Panem  autem  accepit  azvmum  3 turn  quia  fermentatus  in  ilia 
coenaadefle  non  poterat , turn  quiaazvmus  Egmficandae  finceritati , 
6c  veritati3quae  participantibusde  his  mvfteriisadeflTedebent3maxime 
congruat , quam  fignlficationem  tangit  Apoftolus  1.  ad  Cor.  y.v.8. 
'*  fit  benedixit.  Haeretici  exponerefolent  3 laudes  dixit,  gratias  egit, 
nempe  Deo  , fed  certum  eft  referri  ad  panem  , hoc  enim  6c  verborum 
feries  poftulat  3 6c  Graece  apertius  eft  , ubi  legitur  AaGgv  rov  &f\cy  ^ 
£v\6y/o-a$  h\oL7t  3 Accipiens  panem  cum  benedixijfet  ,fregit.  Et  hinc  eft  > 
quod  Paulus  1.  ad  Cor.  10.  v.  1 6.  dicit  : Calix  betiedittionti , cui  be - 
r.edicimus  3 qucd  non  nifi  ad  propofitam  creaturam  referri  poteft. 
Quod  ergo  Lucas  6c  Paulus  dicunt,  iux*pw<r<t*  3 id  eft,  cum  gratias 
cgiffet , non  explicantverbum&Aoywrccs  3 feu  benedidionem  , de  qua 
hie  mentioeft,  fedaliam  exprimunt  adionem  Chrifti3quae  conjunda 
fuit : nam  6c  gratias  egit  Deo  pro  beneEciis,  6c  quod  Legis  adveniflet 

con- 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  i£.  317 

confummatio , fimul  benedixitpani,  atque  ita  (Ingulf  totam  adionem 
iftam  ex  una  parte  indicant,  ficuti  Luc.  23. v 35.  Sc  Ador.2.  v.42 >Sc 
46.  eandem  indicant  fola  fradione  , veluti  fidelibus  notiffima,  Sc  mi- 
nus infidelium  irrifioni  expofita.  Et  hinc  eft  , quod  cum  Chriftus  mi- 
raculum  circa  panes  multiplicandos  veilet  edere,  Marci  c.8.  v.6.  fim- 
pliciter  dicit,  gratias  agtns  >frcgit : Lucae  verd  c.  9.  v.  16.  rejpexit  in 
Cdlurn  (qui  eft  habitus  gratias  agentis)  & bent&ixit illis, fcilicet  panibus 
Sc  pifcibus.  Unde  Sc  Ecclefia  , intelligens  omnia  ifta  etiam  hie  con- 
currifTe,  dicit  in  Canone,  Elevatis  octilis  in  c alum  tibi  gratias  agens , be~ 
nedixit , fcilicet  pani,  quatenus  nimirum  invocavit  Dei  beneficentiam 
Sc  poteftatem  fuper  panem  , ut  mutaretur  in  corpus  fuum.  Quam- 
quam  quia  Dei  benedicere  eft  benefacere  , benedidio  ifta  faepiftime 
vocetur  a Patribus  ipfa  confecratio,ut  videre  licet  ftepius  apud  Ambr. 
maxime  lib.  de  his  qui  myfteriis  initiantur  c.  9.  Benedixit  ergo  pant , 
id  eft,confecravit  eum  , feu  eo  dignitatis  evexit , ut  in  corpus  fuum 
mutaverit , nimirum  dicendo  ipfa  verba  , quae  fequuntur  , ut  tradit 
D.  Thomas  in  Comment.  Sc  3. parte  qu.78.  art.  1.  ad  1.  Neque  enitn 
ita  fimul  dicunt  omnia  Evangelifke  , ficut  fada  funt  : nam  Sc  tradio 
Sc  diftributio  vel  poft , vel  fimul  cum  iftis  verbis  contigit,  nec  tamen 
(imui  ab  Evangeliftis  eodem  ordinc  exprimuntur.  Fu it  ergo  ifta  be- 
nedidio  fingularis,  Sc  operatoria  , quaiis  Sc  ilia  panibus  multiplican- 
disadhibita  : unde  nec  unquam  Chriftus  benedixiffe  cibis  legitur,  nifi 
cum  fingulare  miraculum  operari  veilet.  Hinc  eandem  benedidionem, 
ut  ex  Paulo  patuit,  fimiliter  calici  adhibuit , cum  , fi  vulgaris  fuififet,. 
fufHcere  potuifTet  prima  , quae  vel  pani , vel  initio  toti  cccnx  adhibita 
fuerat.  * Acfregit , panem  jam  benedidum  atque  mutatum  in  tot  vi- 
delicet partes , quot  erant  convivae  , idque  more  patrum  familias. 

* Dcditque  difeipulisfuis,  cum  fcilicet  fibi  primo  dediffetjipfe  nimirum 
conviva  Sc  convivium,  ipfe  comedens , & qui  comeditur  , ut  Hieron. 
epift.  1 yo.  qu.  2.  Fecit enim  hoc  partim  ut  facrificium  abfolveret , 
partim  utexemplo  Apoftolos  praecederet,  ne  horrerent  cibura,  quern 
corpus  ejusefleperceperant , ut  notavit  decalice  Chryfofh  DedifTe 
autem  in  manus , non  in  os , conjedura  non  levis  eft,  turn  quia  dicit, 
accipite , quod  ad  manus  ufitatius  referri  folet ; turn  quia  ifta  in  veteri 
Ecclefia  diu  confuetudo  fuit  , ut  in  manus  fidelibus  traderctur, 
quern  ritum  deferipfit  Cyrillus  in  fine  Catechefis  y. 

* Et  ait : accipite  & comedite.  Qui  bus  verbis  invitat,  Sc  fimul  ufum 
declarat  tanti  doni  , nempe  ut  comedendo  uniatur  nobis  , ut  fiamus 
unura  corpus , Sc  unus  fpiritus  cum  eo.  Sc  inter  nos , qui  de  uno  pane 
participants.  * Hoc  eft  corpus  mum . Continet  rationem  cotnedendi; 

T t'  unde 


3 l8  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

undefubaudiendum  eft,  enim , ftcut  hoc  incalice  exprelTum  eft.  Illud7 
hoc  , non  eft  fubftantivum  , quafi  ftgnificans  individuum  vagum  , ut 
videtur  putaftfe  D.  Th.  qui  iftius  opinionis  multis  lequentibuscaufa 
fait-  fed  certum  eft,  juxta  mentem  Interm*etis  noftri  Sc  Evangeliftaer 
eftfe  adie&ivum  conveniens  cum  fuo  fubftantivo,  quod  fequitur,  cor- 
pus. Patet  hoc  manifefte  ex  forma  calicis , ubi  non  dicitur , Hoc  , fed, 
Hie  eft  fanguis  mens,  Sc  clariflime  Lucas  conjungitcum  calice  , Hie  ca~ 
lix  , Crasce  to  ttoI^ioy,  hoc  poculum.  Ex  quo  ulterius  patet  illud  , Hoc  , 
non  poffedeftgnare  panem,ut  hceretici  volunt,idque  non  foliim,  quia 
ellet  falfa  oratio  , fed  ipfa  verba  repugnant : dicendum  enim fuiffet, 
hie  , prxfertim  cum  immediate , partis , praeceftilTet.  Defignat  igitur7 
corpus 3 nec  tamen  locutione  vel  identica,  vel  toutologica,fed  re&ifti- 
ma  Sc  ufttatifHma  , qua  in  mundi  exordio  Adam  dixit , Hoc  mine  os  ex 
oftibus  meis,Sc  Moyfes  Exodi  16.  ifte  eft  partis , Sc  Judasi.  21.  Hie  eft  he- 
res.  Et  Dens  Pater  c.  3 . Hie  eft  filitis  meus  dileftus ; Sc  infinita  fimiliar 
quibus  Scriptura  Sc  ufus  quotidianus  plenus  eft.  Nam  in  his  omni- 
bus fubje&um  Sc  proedicatum  idem  quidem  fignificat  (quod  omni  pro- 
portion! afftrmativee  veros  commune  eft,  alioquin  enim  eftfet  falfa)  (ed 
alio  modo  , fubje&um  nomine  communi  Sc  obfeu-ro  , demonftrante 
tamen  prsefentianqprasdicatuni  nomine  fpecifico  Sc  particulari.  Nam 
quod  objiciunt,  cum  diceretur , Hoc , nondum  adfuifte  corpus  , parvi 
momenti  eft.  Propofttio  enim  operatoria  , qualis  eft  ifta  , quae  muta- 
tione  quadam  efftcit  id, quod  fignificat,  ficut  non  habet  veritatemndi 
integre  pronuntiata , ita  quoque  demonftrat  non  id  , quod  adeft  , eo 
momento,  quo  fubje<ftum  profertur,fed  quod  aderitin  termino  pro- 
nuntiationis  : ficut  fi  Chriftus  aquam  in  vinum  mutaftfet  in  nuptiis  , 
his  verbis , Hoc  eft  vinum • vel  coftam  in  mulierem  iftis,  H<tc  eft  mulier j 
non  fuilTet  neceftfe  , vem  demonftratam  eftfe  prxfentem , nifi  abfoluta 
tota  oratione., 

*£/?.  In  hoc  verbo  Zuinglius  figuram  ineffe  vol.uit,utidem  ft, quod 
fignificat  ,•  fed  contra  linguarum  ufum  : nulla  eft  enim  lingua,  neque 
Latina,  neque  Graeca,  neque  Hebraica,  in  qua,  Eft,  aliam  habet  figni- 
ficationem  , quam,  eftfe,  feu,  ut  Philofophi  loquuntur  , nudam  unio- 
nem  extremorum.  Eft  enim  verbum  uti  comrrruniflimae  fignificationis, 
rta  &fimpliciftamne , in  quod  omnia  alia  refolvuntur  -ipfum  vero  in 
nullum  alrud  refolvi  poteft.  Sic  enim  refolvimus  , C hriftus  pratitur , id 
eft,  Chriftus  eft  patiens : ipfum  vero  (Eft)  inclufumnon  poteft  refolvi 
ulterius, nifi  refolvas  in  feipfum.  Et  hxc  eft  caufi,cur  nec  in  Hebraica, 
nec  Svriaca  lingua  , qua  Chriftus locutus  eft,  exprimatur  : unde  im- 
poftibile  eft  in  eofuiftfe  tropum.  Quia  verb  fignorum  eiTc  , non  eft 

aliud, 


SECUNDUM  MAXIMUM.  Cap.  16.  319 

aiiud,  quam  fignificare,  hinc  fit,  ut,  cum  fignum  de  figno  prsedicatur, 
vel  res  fignificata  de  figno  aliquo  parabolico,  fine  ulio  tropo  folea* 
mus,  j Eft,  explicare  per fegnificat,  ut,  Enfis  eft  gladius,feptem  boves  fep~ 
temanni  funt,femen  eft  Verbum  Dei,  Denarius  eft  vita  sterna,  Sc  fimilia: 
qualis  tamen  non  eft  ifta,  Petra  erat  Cbriftus , fed  fenfius  propriiilimus 
eft  , Petra  ilia  fpiricuaiis  eos  confequens  erat  Chriftus.  Itaque  error 
ifte  Zuinglii  ex  imperitia  natus  eft.  Ex  quo  fit,  ut  Calvinus  Sc  aliiSa- 
cramentarii  velint  effe  tropum  in  prxdicato,  Corpus  meum; utfit  idem, 
quod  fignum  feu  figura  corporis  mei.  Sed  tunc  necefifari6  illud,  Hoc > 
demonftrare  deberet  panem  , quod  fupra  rejicimus.  Deinde  Grsece 
additur  articulus , to  ect , iftud  corpus  , quod  habet  vim  exprimendf 
veri  corporis  , Sc  diftinguendi  ab  omni  alio  , quod  etiam  nomine  cor* 
poris  fignificari  poteft  , fcilicet  corpus  myfticum  , quod  eft  Ecclefia, 
quafi  diceret.  Ipfiifimum  illud  verum  corpus  meum.  Quodmulto 
efficacius  poftulant  verba  {equentia,  apud  Lucam  8c  Pauluni,  quod  pro 
vobis  datur  , Greece  uno  verbo  ro  fioouwoi , quafi  diceres , corpus  da- 
tum : conjungitur  enim  adjedlvum  in  re&o  cum  fubftantivo , corpus , 
ita  ut  illud  ipfum  , quod  vocatur  in  redo  corpus , fit  datum.  Figura 
autem  corporis  non  eft  data  pro  nobis,  neque  in  coena,neque  in  cruce. 
Evidentiiis  autem  id  poftulat  forma  calicis  apud  Lucam,Graece,  T»lo 
to  xotiptoy  cV  tS  eitfjLctli  (xV , ro  vzsif  vfxvv  c bcxuvo/uLUiov  , Hie  eft  calix  in  fan- 
guine  meo  pro  vobis  ejfufus : ubi  ipfe  calix, (anguiiiem  fcilicet  continensj 
pro  nobis  effundidicitur, quod  de  figura  vel  calicis  vel  fanguinisnullo 
pado  verificari  poteft.  Et  fane  cum  Agnus  Pafchalis  figura  fuerit 
Chrifti,  in  cruce  ofterendi  , utpatet  Joan.  19^.36.  fi  corpus  non  eft 
aliud  , nifi  figura  corporis,  in  cruce  ofterendi , profe&o  figuram  figu- 
re fubftituit , obfcuramevidentiflimae  , cum  tamen  venerit  figuris  fi- 
nem  imponere.  Hinc,  ne  quis  hie  tropos , figuras , parabolas  imagina- 
retur  , categorica  locution e ufus  eft  verbis  lucidifilmis , quibus  aper- 
tiora  aut  fimpliciora  fingi  nequeant , etfi  omnes  linguas  in  unum  con- 
flaveris.  Hinc  cum  Evangeliftae  in  aliis  recenfendis  plerumque  verbis 
diferepent,  hie  econtrario  tres  Evangeliftae  & unus  Apoftolus  Paulas, 
cum  diverfis  temporibus  ac  locis  fcriberent , ne  apice  quidem  difere- 
pant.  Et  tamen  tenebriones  haeretici  , qui  ubique  Scripturas  apertas 
effe  clamitant , hie  tantastenebras  inveniunt , vel  potius  adferunt , ut 
fententiam  quafi  Solis  ipfius  radio  feriptam  in  ducentas  diverfas  ex- 
pofitiones  iaceraverint , ficut  nuper  edito  quodam  libello  expreffum 
eft.  Contra  quos  omnes, etfi  in  verbis  effetaliq.ua  obfeuritas,  fufficere 
deberet  unanimis  totius  Ecclefiae  Sc  omnium  Patrum  confenfus,quem 
{upra  dedimus,  Sc  eorum  verbis  latius  ttaditum  videre  licet  apud  eos, 
qui  contra  haereticos  ex  profeifo  feripferunt*  Tt  z 27, 


330  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

17.  Etaccipiens  27.  * Et  accipiens  calicem,  Graece  nor ifiov  ,poculum,  feu  va$,  ex  quo 
c^sTdeSTs  Wbitur,  nempe  vino  8c  aquatemperatum,  pro  more  regionis.  De  vino 
dicens ; Bibitecx  fatis  conftat  ex  MarcoSc  Luca,qui  genimen  feu  genet ationem  vitis  no* 
minant  ; de  aqua  ex  Eccjefice  traditione  , de  qua  Cyprian,  epift.  63. 
temperatura  ifta  fieri  foie  t,  turn  fanicatis,tum  temperantiae  causa  : hie 
autem  pcculiariter  adhibitaeft,  ut  unio  Chrifti  cum  populo,  id  eft, cum 
Ecclcfia,  adumbraretur  : * GrMiasegit , Grasce  iv%aLfi$>iJCL$,  cumgratias 
egitfet,  fcilicet  Deo  Patr’q  fub  quo  8c  elevatio  oculorum  in  caelum,  8c 
Calicis  benediCtio,  quamPaulus  x.  ad  Cor.io.v.  16.  expreflit,  intel- 
ligenda  eft  , utfupra  indicavimus.  Ex  hoc  gratiarum  nomine  Graeco 
vocabulo  dicta  eft  Euchdriftid, turn  quia  Cum  pnevia  gratiarum  a&ione 
conficitur  , turn  quia  cum  fequenne  8c  quidem  iurnma  gratiarum 
aCtione  , pro  tam  immenfo  redemption  is  bencficio  fumenda  eft.  * Et 
dedit  illis , non  in  os , fed  in  manus,  ut  colligitur  ex  juflione,  quae  fe- 
quitur,  * dicens  : Bibite  ex  hoc  omnes.  Syrus,w  omnes,  quod  Lucas  ita 
rxprefli.t , dividite  inter  vos , ita  videlicet , ut  in  orbem  vos  omnes  ex 
eodem  ifto  calice  bibatis;  8c  ita  fa&um  eflfe  declarat  Marcus,  dicens, 

J it  biberunt  ex  eo  omnes , nempe  praefentes  Apoftoli.  Ex  quo  patet  in- 
eptia  haereticorum  , qui  hinc  conficere  volunt  omnibus  omnino  parti- 
cipantibus  etiam  vini  fpeciem  praecipi. 

faVg^smeuTno.  * * *iic  efi  tn'im  fanguis  mens.  Hie , concordat  genere  cum  fanguis, 
▼»  Teftamemi , ad  quod  refertur  , ficuti  Hoc , ad  Corpus : nam  omnino  fimiles  locu- 
li, ndc  t uT  in  re  - tionesfunt,  8c  fimili  fenfu  interpretandas.  Non  enim  fignifkatur  vel 
miffionetn  pec-  caJiCem  illud  vel  vinum  effe  fanguinem  , ficut  nec  panem  elfc  corpus; 

fed  ilium, quern  praebebat, 8c  inquem  intentio  ejus  ferebatur,  abfolutis 
verbis, efle  (anguinem  fuum.  DiCtio  vero,fniWjexprimitrationem  in- 
vitationis  ad  comedendum,utpote  quia  jam  audiverant  8c  crcdiderant, 
carnem  Sc  fanguinem  ejus  vere  effe  cibum  Sc  potum  in  vitam  aeternam. 

* N ovi  Teftamenti . Alludit  ad  verba  Moyfis,  Exodi  24.  ubi  ianciens 
retus  Teftamentum  afperfione  fanguinis  viCtimce, eodem  plane  roodo 
ait,  Hie  e fi f unguis  foederis  ,quod  pepigit  Dominus  vobifeum . Opponitergo 
fe  Chriftus  Moyfi  , fanguinem  fuum  fanguini  vitulorum , Apoftolos 
populo  Judceorum , afperfionem  aperfioni , teftamentum  teftamento* 
Porro  Graeca  vox  , cui  T eftjmentum  refpondet  , etfi  ex  vi  vocis 

quamlibet  difpofitionem  Sc  pa&uni  fignificare  pofiit,  quemadmodum 
Sc  Hebraica  , receptiffima  tamcn  ejus  fignificatio  eft  , Berith > ut 

fignifiect,  ficut  Sc  Teftamentum,  voluntatis  decretum,  de  eo,  quod  poft 
mortem  fieri  quis  velit,8cconfequenter  contineat  promifiionem  hxre- 
ditatis:unde  8c  morte  teftatoris  confinnatur,ut  Apoft.  docetadHebr.q, 
Teftamentum  itaque  duplex  in  Scvipturis  eft  eelebre,  VetusSc  Novum. 

Vetus 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cam*.  331 

'^tus  ita  didum  eft , quod  ante  Novum  non  inftitutum  quidem , fed 
revelatum  fuit,&  quod  veteri  hpmini,utpotc  terrena  promittens bona, 
congruat  , nt  Aug.  lib.  3.  ad  Bonif.  cap.4.  nec  proprie  teftamentum 
eft,  fed  potius  padum  aut  feedus  , utpote  quod  prontiffionem  terreno- 
rum  bonorum  non  abfolutam  , fed  tub  conditione  implendae  Legis 
contineret , populo  earn  acceptante  , ut  patet  Exodi  24.  v.3.6.  Sc  7* 
Quia  vero  quamdam  fimilitudinem  habebat  cum  teftamento, promit- 
tens fcilicet  terrara  Chanaam  , velut  quamdam  haereditatem  • hinc 
etiam  fanguine  turn  ad  fanciendum  proprie  feedus,  turn  ad  teftamen- 
tum quodamrnodo  morte  , non  Dei  5 fed  vidimarumei  oblatarum 
roborandum  , dedicatum  eft  , ut  notat  Apoftolus  ad  Hebr.  9.  v.  18. 
Sc  feqq.  Qux  tamcn  omnia  eo  maxime  fpedabant , utper  carnalem 
Legis  obfervationem  , bonaque  carnalia  in  premium  repofita  , figni- 
ficarentur  obfervatio  Legis  fpiritualis,  8c  bona  fpiritualia,  hoc  eft,  ut 
prxfiguraretur  Teftamentum  novum  , ab  ipfo  Chrifto  in  terris  ver- 
lante  revelandum.  Sed  hoc  diferimen  fuit , quod  Vetus , utdiximus, 
proprie  padum  fuerit,unde  & a Judaeis  irritatum  eft , ficati  Deus  que- 
ritur  apud  Jeremiam  c.  3 i.v.  32.  Novum  vero  proprie  Teftamentum. 
Nam  quamvis  8c  novum  contineat  conditionem  obfervandae  fpiritua- 
liter  Legis  Dei:  hanc  tamen  ipfam  conditionem  una  cum  prxmioejus 
vitam  xternam,  tamquam  unam  completam  hcereditatem  filiis  fuis 
prxdeftinatis  per  gratiam  dandam  , Deus  promifit , & proinde  etiam 
tacit , ut  patet  clariffime  ibid.  v.  3 1.  & 3 2,  Et  hoc  totum  tanquam  te- 
ftamentum morte  teftatorisconfirmatum  fuit , ficut  urget  Apoftohr* 
ad  Hebr.  9.  v.  15.  & 16.  Unde  utrumque  etiam  h Deo , non  ab  ho- 
mine  fperandum  8c  expedandum  eft,ac  dari  debet.  Hoc  eft  ergo  quod 
hie  dicitur  , * Hie  eft  [unguis  metis  novi  teftamenti  , id  eft  , quo  novum 
iftud  teftamentum  a Prophetispromiffum  , a me  revelatum  & praedi- 
catum  fancitur,  8c  veluti  morte  teftatoris  jam  jam  futura,5c  hoc  ipfo 
fanguine, qui  myftice  funditur,reprxfentata  confirmatur.Ad  hoc  enini 
iignificandum  addit : * Qui  pro  multi  s,  Lucas.  Pro  vobis ; unde  Eccletia 
utrumque  confundit  dicendo,  pro  vobis  & pro  miltis.  Multos  autem  di~ 
cere  mavult,  quam  owties , quia  non  tarn  facriticii  fufHcientiam  refpi- 
cere  videtur  , quam  frudum’ejus : quafi  diceret,  pro  veftra  & multo- 
rum  falute  * effttndetur.  Interpres  refpexit  effufionem,  quxtada  eft  in 
facrificio  crucis  , fed  textus  originalis  omnium  trium  Evangeliftarum 
•5c  S.  Pauli  habet  prxfens,  to  c^x^o/utm  , qui  eftunditur.  Quod  quam- 
vis intelligi  etiam  poftet  de  crucc  , quia  mox  in  ea  fanguts  ejus  eftun- 
denduseratj  Lucas  tamen  8c  Paulus  dare  con  jungunt  cum  calice, tan- 
quam adjedivum  cum  fuo  fubftantivo,quicaiix  effundituF,fcu  Hbatur. 

Unde 


3*2.  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Unde  fignificat  Chriftus  , fanguinem  ilium  jam  turn  effundi , id  eft  l 
offerri  Deo  , quod  proprie  libari  dicitur,  tanquam  fanguinem  facri- 
ficii , Hinc  eodem  fenfu  Lucas  de  corpore  dicit , quod  pro  vobis  datur  , 
Grxce  Siiocfyjov , Sc  Paulus  quod  pro  vobis  frangitur  , Greece  id 

eft  , offertur  Sc  immolatur.  Proprie  enimpanis  eft  frangi , non  cor- 
poris , nifi fub  fpecie  panis,  praefertim  cum  preedi&um  fuerit,non  effe 
frangendum  in  cruce  ,.Os  non  comminuetis  ex  eo  , Joan.  19.  v.36.  prout 
utrumque  obfervat  Chryfoft.  in  v.  16.  cap.  10.  1.  ad  Cor.  Non  intel- 
ligi  poteft , effundi  fanguinem  , & dari  corpus , ad  bibendum  Sc  co- 
medendum, tanquam  Sacramentum,  quia  hoc  jam  dixerat  per  awedtfe 
& bibite : neque  dixit,  vobis , ficut  dicendum  fuiffet,  fed  pro  vobis , fei- 
licet  datur  Sc  effunditur  Deo, quod  proprie  eft  facrifidi.Offertur  nam- 
que  Deo  profalute  multorum  , nempe  , * in  remifionem  peccatorum  : 
qui  proprie  eft  effeclus  ejus,  utfacrificii , non  ut  facramenti  • fie  enini 
vitae  confervationem  , vigorem&  augmentum  operatur.  Remifiionis 
folius  mentionem  facit , quia  in  ea  veluti  fonte  caetera  legata  novite- 
ftamenti , juftitia,  adoptio,  vita  sterna  continentur.  Adjunxitautem 
cam  fanguini  magis  , quam  corpori,  turn  quia  in  fanguine  ratio  facri- 
ficii  maximecernitur  • turn  quiafanguisexpreffior  eft  figura  mortis > 
in  fatisfa&ionem  pro  peccatis  fufeeptae  : quamvis  etiamtacitein  eo 
contineatur  , quod  de  corpore  dictum  eft  ,quod  pro  vobis  datur  ,id  eft, 
pro  falute  veftra , pro  remiftione  peccatorum  veftrorum.  Ex  quibus 
patet , Euchariftiam  non  tantum  effe  Sacramentum,  fed  Sc  facrificium 
propitiatorium  ; Sc  hoc  ex  ipfis  verbis  con  vinci. 

2$.  Dko  autem  2q.  * Dico  autem  vobis : Ron  bib  am  amodo.G  race  ex  nunc  ,feu 

. ^ nnn  E 5 TT1  * _ ~ ~ 1 


vobis, non  tibam  . y'perujn>  familiariter  fcilicet  vobifeum  convivendo  atque  coenando. 


amodo  de  hoc  j tl 

genimme  jms  , Eoc  genimine  , feufruefu  *vitis  , id  eft  , de  hoc  vino  ,quod  fcilicet 
lum  , cum  iiud  in  ccena  bibimus,quo  calicem  ilium  implevimus,fubcujus  fpecie  fan- 
novum  Vj  nb  tegno  guinem  meum  accepiftis,  * ufque  in  diem  ilium, cum  illud  bib  am  vobifeum 
ranis caa.  novum ,jd  eft,  donee  bibam  illud, longe  alterius  iltionis  Sc  excellentiae, 

in  regno  caelorum  vobifeum  familiariter  convivendo.  Venufte  enini 
tranfit  a fignificatione  vini  propria  ad  metaphoricam  , ficut  fit  etiam 
cap.B.v.22.  Sc  Joan. 4. v.  13. & 14.  ut  fignificet  fe  in  regno  caeloruni 
cum  illis  inebriandum  vino  caeleftium  deliciarum  ab  ubertate  domus 
Dei,  &torrente  voluptatis  ejus  effe  potandum  , ut  eft  Pfalm.3  f . ubi 
ifta  praefens  metaphora  vini  explicatur.  Itaque  verbis  iftis  fignificat , 
ficut  famiiiares  folent , hunc  ultimum  effe  hauftum  , hanc  poftremam 
coenam,  quam  turn  eis  fumeret.  Sicut  autem  inter  bibendum  de  vino5 
ita  idem  inter  comedendum  de  cibo  dixiftfe  Chriftum  , teftis  eft  Lucas 
22.V.16.  Ex  hoc  non  m undue (ibo  ifiud , donee  impleatur  in  regno  Dei : cui 

mox 


SECUNDUM  MATTH£UM  Cap.  16.  533 

liiox  fubjungit  ifta  verba  de  generatione  vitis  jam  explicata.  Ex  quo 
multi  probabiliter  fentiunt , hxc  efTe  dida  ante  confecrationem  cor- 
poris Sc  fanguinis  Domini,  ut  Matthxus  ordinem  didorumnon  ferva- 
verit,  fed  Lucas  ^qui  bisloquens  de  calice  , primum  v.  7.  loquatur  de 
calice  profano  , qui  in  ccena  Agnum  Pafchalem  fubfequente  a patre- 
familias  diftribui  folebat ; deinde  v.  20.  de  calice  facro,  Sed  utrovis 
modo  contigerit,verba  veritatem  fuam,ut  explicuimus,  habere  pofTnnt. 

30 . *Ethymw  ditto, Grxce  in  plurali,6/uv^irctv?i g,ctim  dixijfent hymmrh, 
feu  laudes  Deo  confuetas.  Unde  nonnulli  putant  fuiffe  Pfalm.  1 1 2. 
cum  quinquefequentibus,eo  quod  ill!  ajudxis,  ut  Paulus  Burgenfis 
notat , poft  comeftum  Agnum  Pafchalem  cani  folerent.  * Exierant 
in  montew  O lived  : decebat  enim  non  in  loco  convivii , fed  orationis 
eum  capi , ut  Ori genes. 

3 1.  * Erne  dixit  &c.  Omnesvos  fcandalutn  ,feu  offendiculum,  *p4- 
tiemini  in  me  , id  eft , ero  vobis  lapis  offenfionis  Sc  fcandali  hac  node , 
quia  in  iis , qux  circa  me  fient , occafionem  ruinx  feu  lapsus  in  pec- 
catum accipietis.  Hoc  autem  in  eo  fitum  erat  J quodfugientes,  Chri- 
ftum  Sc  corpore  Sc  animo  , fidem  divinitatis  amittendo  , deferuerint. 
Nude  enim  fugere  , cum  Chriftum  feirent  ultro  fetradere  , neque  de- 
fenfionem,  neque  comitatum  eorum  velle,  non  fuiffet  peccatum,  fed 
peccatum  fuitex  timore  mundano  fugere,  eoquod  putarent  Chriftum 
jam  velut  invitum  Sc  luperatum  pro  aliorum  libidine  ad  mortem  rapi. 
Sc  ex  hujufmodi  perturbatione  in  ipfa  fide  vacillate  atque  deficere. 
Nam  hoc  eis  revera  contigiffe  indicat  clarius  ipfe  Chriftus , Joan.  i£. 
V.31.&  32.  Modo  creditis  ? Ecce  venit  hora,nt  dijpergamini , &c.  Quali 
diceret,  inquit  Aug.  in  iftum  locum,  tunc  ita  perturbabimini,  ut  etiam 
quod  modo  creditis  , relinquatis.  Ethinceft,  quod  Hilar,  exponat 
fcandalum  patiemini , id  eft,metu  atque  infidelitateturbabimini;  quam 
(aepius  notat  Aug.pafTum  efTe  Cleopham,quando  dixit  Lucx  24.V.21. 
N os  autem  fperabamus , quod  ipfe  redemptions  ejfet  ifracl , * Scriptum  efi 
enim,  de  hujus  nodistribulatione  : * percutiam  paftorem,  gladio  perfe- 
cutionis  ac  tribulationis , ut  in  manus  hoftium  fuorum  perveniat  ; Sc 
hoc  pado  * dijpergetitur  ovesgregis , quern  colligere  cceperat , fiiaque 
authoritate  continebat.  Intelligit  autem  Chriftum  Sc  Apoftolos , cx~ 
terofque  difcipulos,qui  de  Paftoris  fuifalute8ce:rpedataredemptione 
defperantes,  corporeque  Sc  animo fugientes,  id  eft,  etiam  fide  defeif- 
centeseum  deferuerant.  Citat  autem  fententiam  juxtafenfum  , non 
verba;  nam  Hebraice  Deus  alloquitur  gladium  fuum,  dicendo,  percute 
paflorem  : quo  fignificat  fe  facere  id,  quod  gladio  fuo  prxcipit,ut  fiat.. 
Prxdidum  hoc  Deus , & Chriftus  allegatum  voluit,  partim  ut  intelli-. 

gerent 


30.  Et  hymno 
ditto, exierunt  in 
raontem  Oliveti. 


;r.  Time  dicit 
illis  Jefus:omnes 
vos  tcandalu  pa- 
tiemini in  mein 
ifta  notte:  Scrip- 
tum eft  enim  : 
percutiam  pafto- 
rem  , 6c  difper- 
gentur  ovesgre- 
gis* 


334  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

gcrcnt  nihil  inopinatum  fibi  contingere,partim  ne  poft  lapfum  fuum, 
inquit  Hieron.  defperarent  laliitem.  Unde  illorum  infirmitatem  pro- 
milEone  reditus  fui  mox  futuri  erigens  , addit : 
autcmPre?uaw-  3 2*  * Roficptam  autem  refurrexero  , quod  ftatim  tertia  poft  die  futu- 
ro.prfccdam  vos  rum  jamfaepiiis  audiviftis  , * pracedaw  vcs , denuo,  velut  Paftor  gre- 
" 11  *air  gem  fuum , ut  vos  a difperfione  apud  me  colligam  , *in  GaliUam  , pa- 
triam  vcftram,de  qua  vobis  repetenda  cogitabitis,ut  a Judaeorum  odiis 
ac  metu  liberati  fecurius  vivatis : q.  d.  Nec  defertus  deferam  vos,  fed 
praeveniam  vos  in  Galilaeam , quam  repetere  voletis , ubi  familiarius 
6c  faepius  apparens  colligam  6c  refocillabo  vos. 
aaiVm  pewusflit  33.*  Rejpondens  autem  Petrus , qui  fe  taxatum  fenferat  in  eo,  q uod 
;Hl  •'  e'il  oulfne3  di<ftum  erat , Omnes  vos , * ait  illi , impulfus  quidem  fide  6c  amore  in. 

Icandalizati  fue-  _ r 7 r i • r • • r • 1 * - . 

tint  in  te  , ego  Dominum  (uum,led  lnhrmitatis  iuae  m expertus.  Etji  omnes ,(?c* Ego 
Sanwbor.  iCan*  fcand'aliz,abor9VLtte  vel  deferam, vel  de  te  dubitem:  ubi  Chryf. 

triplex  peccatum  ejus  notat-quod  neque  Prophetae  neque  Chrifti  ver- 
bis acquiefceret  ; quod  cseteris  fe  praeponeret,  q.  d.  Quidquid  pafli 
fuerint  cseteri , ego  foius  manebo  tibi  fidelis  , quod  deniqucfibi  feu 
viribus  fuis  arrogaret  id,  quod  precibus  a divina  mifericordia  erat  im- 
petrandum.  Nam,ut  optime  dixit  S.Innoc.  in  epift.ad  Conc.Carthag. 
necefle  eft,  quo  auxiliante  vincimus , eo  iterum  non  auxiliante  vin- 
eamur.  Unde  Chriftus  retundens  illam  arrogantiam  ejus  cum  gravi 
affeveratione  ait : 

AmwdlcoSw5!  34*  * Amen  dico  vobis;  ut  vel  fic  animi  fui  fragilitatem  fufpe&am 
quia  in  hac  nof.e  haberet,  vel  crederet : * quia  non  , ita  diu  poft,  quando  animus  tuus  vi- 

wnteueTmcw!  deri  pofiet  deferbuille , led*/«  hac  ipfa  * notte , in  qua  ja&as  conftan- 
gabts. 


tiam  tuam,idque  adhuc,  * ant e qu am g alius  cantet , id  eft  , ante  tenipus, 
quod  vocatur  galli-cantus,  feu  gallicinium,  non  femel,  non  bis,  fed 
* ter  me  , Dominum  tnum  , quern  tantopere  te  diligere  gloriaris , non 
dcferes  fugiendo,  ficut  alii, vel  fimpliciter  fcandalizaberis,quod  metu 
ac  trepidatione  fieri  folet , fed  turpiffime  *negabis , me  tibi  notum  effe, 
6c  conlequenter  te  difcipulum  me um  effe,  tibi  quidquam  negotii  vel 
fuiffe  unquam,vel  fuiffe  mecum.  Omnia  enim  verba  Chrifti  emphafin 
• habent,  tarn  diftin&e  exprimunt  modnm,  tempus,  horam,  numerum, 
utvel  fic  tandem  fibi  fidem  adhiberetinon  ut  cogeretur  ad  negandum, 
inquit  Ambrof.  in  Luc. fed  ut  inftrueretur  adcavendum.  Porro  Gal- 
liciniurn  , eft  proprie  tempus , non  quo  gallus  canit  media  fcilicet 
no&e  , fed  quo  maxime  canit , nempe  adventante  luce  circa  initium 
quartae  vigiliae.  Unde  Marci  13.  v.35.  galli  cantus  diftinguitur contra 
mediam  nodfcem  & mane,  id  eft,  auroram  : 8c  Tobias  8.  v.  n. vocatur 
fullorum  cantus.  Cum  ergo  Matth.  6c  Lucas  6c  Joannes  abfolute  dixe- 

rint, 


SECUNDUM  MATTH/HJM  CaivkL  33.5 

rint,  antequam  gallus  cantet , folus  Marcus  dixit  cap.  ult.  friufqtumg sti- 
lus cantetbis,Sc  eodem  cap.v.68.&;  2.diftin&e  narrat,galium  biscan- 
taviffe : quod  optime  confiftit  cum  aliorum  narratione  , quia  Marcus 
compreHendit3c  ilium  primum  gallicantum,  qui  media  node  fit,  alii 
antonomaftice  folum  ilium  maximum  Sc  celebriorem,quemdiximus. 
Itaque  Petrus  adhuc  fiducia  non  divince  gratis  , fed  fui-ipfius  plenus, 
&„fortafse  putans  comminantis , non  praedicentis  eiTe  verba  , ait : 

35*.  Etiamft  oportuerit  me  mori  tecum  , quia  , ut  Aug.  lib.  dc  grat.  Sc 
libuarbitrio  c.7.  putabat  fepoffe , quod  fe  velle  fentiebat  : dixit  enim 
ifta  , non  ut  magiftrum  mendacem  , fed  ut  animum  fuum  , cujus  ut- 
cumqueconfciuserat  teftatum  faceret.  Unde  Sc  caeteri , ne  videren- 
tur  Petro  animofitate  Sc  fidelitate  cedere  , * fimi liter  dixcrunt : Quare 
ut  iftam  in  eis  valde  pernitiofam  praefumptionem  fanaret,avertit  ab  eis 
paulifper  Deus  faciem  fuam,Sc  fadi  funt  conturbati,  ut  ipfo  lapfu  eis 
proficiente  in  bonum  , humiliores  redirent  atque  dodiores  , non  fibi 
jam  arrogando  tanquamdefuis  viribus  fiduciam  permanendi,fed  a di- 
vina  gratia  humiliter  deprecando,  ut  idem  tradit  de  corrept.Sc  gr.c.9. 

36.  * Tunc  venit  in  villain , Greece  x&>j>/cv,  pr&dium , ut  vertitur  apud 
Marcum,  feu  agrum,  qui  fortafsecomplexus  eft  villam  fimul  Sc  hor- 
tum,quem]oan.nominat  C.18.V.1.  * qua  dicitur  Gethfemani,VaRis  olei, 
vel  r\}Getb  , pofitopro  NM  Ge , vel  DlGetb  , five  Gath  , propriefu- 
mendo,  Torcular  olei, propter  montem  Olivarum,  ad  cujus  radices  erat. 
*Et  dixit, fedete  hie , in  anteriori  horti  parte, ubi  reliquitodo  difcipu- 
los,  *donecvadam  illuc , paulo  ulterius  ad  jadum  lapidis,ut  Lucas, *& 
or 'em.  Non  ergo  latendi  causa  feceffit,  fed  ut  doceret,  Sc  oraret  in  tri- 
ftitia,  Sc  modum  orandi,quietem  fciliceta  turbis  appetendo,  ut  Chryf. 

37*  * Et  affumpto  Petro  & duobusfilits  Zebed&i , Jacobo  Sc  Joanne  , 
quos  prae  caeteris  aflumpfit,  veluti  familiariores  Sc  conftantiores,  qul- 
bus  pleraque  fecreta  crederet ; ut  ficut  majeftatis  in  transftguratione, 
ita  etiam  infirmitatis  teftes  fierent,  ut  utraque  visa  minus  caeteris  tur- 
barentur.  * Ccepit  contriflari , Sc  non  ante,  quantumvis  de  proditore  Sc 
rnorte  fua  loqueretur  : nempe  quia  non  fubito  Sc  prater  voluntatem  , 
ut  nobis  accidit.,  fed  fponte,  quando,  quomodo, quantum  voluit,  con- 
triftatus  eft:  * Et  moeftus  effe, Greece  acfyuoveiv,  id  eft,  graviffime  angi5Sc 
animopene  deficere  , quod  apud  Marcum  ideo  vertitur,  tadere  : c ui 
additur  etiam  pavere  , Grace  obfiupefeere , id  eft , ingenti  metu  malo- 
rum  imminentium  concuti. 

38.  * Tunc  aitillis : Trifiis  eft  anima  mea  , Grace  id  eft, 

undique  obfeffuseft  animus  meus  triftitia  , *ufque  ad  mortem  , id  eft, 
quafi  in  ipfa  morte  eflem  conftitutus,  quod  Pfalmus  dixit : Circumde~ 

V v demit 


3 S Ait  iili  Pe- 
trus : Etiamfi  o- 
portuerit  me 
mori  tecum,  noq 
tc  negabo.  Simi- 
liter&omnes  diSj 
cipuli  dixerun?* 


36.  Tune  venit 
Jefus  cum  illis  iit 
villam, qure  dici- 
tur Gethfemani „ 
& dixit  difeipulis 
fuis  : Sedere  hic» 
donee  vadam  11; 
luc  , 8c  orem* 


37.  EtafTumpto 
Petro,  & duobus 
filiis  Zebedsi  , 
coepit  contriftart 
8c  moeftus  effe,. 


3 s.Turc  ait  illiss 
Triftis  eft  anima 
mea  ufque  ad 
mortem  ; fufti- 
nete  hie,  & vigt» 
late  mecttRH 


336  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

derunt  me  dolor es  mortit,  Chriftus  itaque  cum  ailumpfiflet  naturam  mor- 
talem  3c  infirmam  , fimul  earn  cum  appetitui  irafcibili  fufcepit , 3c 
motuum  ejus  capaci.  Omnibus  autem  rebus  inditumeft  naturaliter 
exiftendi  & permanendi  defiderium  , 3c  confequenter  fugieridi  inte- 
rnum fuum  : fed  in  hoc  inter  nos  3c  Chriftum  Dominum  difcrimen 
maximum  fuit , quod  nos  iftiufmodi  motus , utpote  rationem  pie— 
rumque  prxcurrentes  patiamur  , 3c  patiamur  inviti  • nam  & irafcj- 
mur  & triftamur  cum  nolumus  3c  non  irafcimur  aut  triftamur , cum 
volumus,  neque  quantum  volumus  propter  rebeilionem  ex  peccato 
natam  : ille  Iponte  cum  voluit , 3c  quantum  voluit;  In  nobis  ad  ob- 
je&a  illicit  a non  minus  feruntur  quamiicita;  in  Chrifto  nunquamad 
illicita.  In  nobis  plerumque  rationem  turban tes  , earn  ad  fe  trahunt, 
imo  pertrahunt  , in  Chrifto  ratio  nullam  ex  eis  inquietudinem  patie- 
batur.  Hoc  eft  igitur  quod  Aug.  dicit  in  Pfalmum  87.  Chriftum  iftos 
human#  infirmitatis  afFedus  non  conditionis  neceflitate  , fed  mifera- 
tionis  voluntate  fufcepifle.  Caula fufcipiendi  multiplex  fuit:primo, 
ut  verum  fe  probaret  hominem  ; ft  enimciim  vultus , & verba  , 3c 
res  moerorem  expreflerunt , non  creditur  tamen  a nonnullis  paflio  , 
inquit  Chryfoft.  quid  dicerent , ft  illadefuiffent  ? Secundo  , ne  quis 
pafli  mem  facile  3c  fine  dolore,  toleratam  fulpicetur.  Neque  enim  ha- 
bent  fortitudinis  laudem,  qui  ftuporem  magis  vulnerum  tulerint , 
quam  doforem,ut  Ambr.  in  cap.22.Lucx.  Tertio,  ut  folaretur  infir- 
mos,  ne  timorem  mortis  3c  horrorem,  peccatum  eftfe  crederent,  vel  de 
feipfis  defperarent , ut  Aug,  lib.  3.  de  confenfu  cap. 4.  ft  in  fubeunda 
morte  pro  juftitia  fibi  alacritatem  illamdeeffe  fentirent.  Ultro  itaque 
Chriftus  totius  pailionis  acerbitatem  cum  omnibus  circumftantiis  ftbi 
ob  oculos  pofuit , & naturam  in  motus  tantx  acerbitati  congruos 
erumpere  permifit.  Unde  non  timidus,  ut  nos,  fed  fortiflimus  fuit , ut 
qui  3c  timoris  3c  txdii  , ac  triftiti#  moleftias  fufferre  3c  fuperare  vo- 
luit. Qaamvis  autem  non  fit  dubium,  triftatum  fuifie  Chriftum  eriara 
deproditione  ]ud#,  de  peccatis  ]ud#orum,8c  fcandalo  Apoftolorum, 
6c  fimilibus  rationi  repugnantibus  malis,  ut  Hieron.  eo  tamen  non  vi- 
detur  hie  refpici , fed  ad  triftitiam  de  amaritudine  paffionis  : qux  ta- 
men non  turbabat  gaudium  beatific#  fruitionis  ejus, neque  hoc  illam 
excludebat  quia  erant  de  diverfis  objects  , & in  diverfis  anim#  parti- 
bus.  Unde  , ut  obfervat  D.  Thomas  opufe.  de  Humanitate  Chrifti , 
ctiam  poenitentibus  accidit  dolere  , 3c  de  eodem  fuo  dolore  gaudere  : 
quamquam  divina  d’fpenfatione  fa<ftum  videtur , ne  tantum  gaudium 
tantam  triftitiam  excluderet,vel  minueret.  *Suftinete  hic,G rxce  fxlev&lt 
rnanete  , & * vigiUre  mecum  , ut  vigilix  3c  oratiowsfocietas  vobis  fit 
praefidium  ,mihi  aliquodfolatiumu  39*  * ** 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap.  26.  337 

39.  * EtprogreJJiu  pufillum  , eti  am  ab  illis  tribus : progrejfus  quidem , ^J^pfocSlt 
juxta  humanam  confuetudinem  Sc  verecundiam,qua  aeftuantis  aninui  in  fadem  fuam * 
motus  in  oratione  coram  hominibus  effundere  fubmoleftum  eft-p«///-  iS\fi1pom< 
lum  vero,  ut  tamen  teftes  efie  pofient,  Sc  imitatores  a&orum.  * Pro - bile  eft , tranfeat 
cidit  infaciem  fuam , ut  corporis  habitu  fimul  humilitatem  fuperioris  ve^mtamd  non" 
partis  animi  ,8c  defolationem  inferioris  teftaretur.  * Dicens  & orans:  cg0  voI°* 

Pater  mi  , quod  Marcus  dixit , Abba  Pater  , quail  mterpretans  voce 
Grseca  id, quod  Chaldaica  dixerat  Abba  : fortafie  Sacramenti  alicujus 
causa  , inquit  Auguftinus,  ut  fignificaret  fe  pro  corporefuo  Ecclefia, 
ex  Hebrteis  Sc  Gentibus  conftante,pati.  * Si pofiibile  eft.  Non  loquitur 
de  abfoluta  poflibilitate:  quod  ut  intelligeremus,apud  Marcum  addi- 
tur  , Chriftum  , cum  dixiflet  ,ft  fieri  poteft  , ad/eciffe  , cautionis  causa 
fcilicet.  Omnia  tibi  poftilia  funt . Itaque  quid  f it  illud,  ft  poftibile  eft,  ex- 
plicuit  Lucas,  dicendo,  Pater  fivis , ut  notat  Auguftinuslib^.decon- 
ienf.  Evang.c.4.  Unde  non  de  reiimpofiibilitate,  vel  de  abfoluta  Patris 
omnipotentia  , fed  de  Patris  voluntate  hoc  dixit.  Hoc  enim  fieri  po- 
teft, quod  ille  voluerit,5c  non  poteft,  quod  noluerit,etiamfi  in  fefpe- 
&atum  fieri  non  repugnet.  * Tranfeat  d me  calix  ifte,  terribilis  paffio- 
nis,&  imminentis  mortis, quern  jam  guftare  coepirde  qua  voce  Calicis 
alibi  diximus.  Ex  hac  oratione  Calvinus  Chrifto  inconfiderantiam  , 
oblivionem  officii  fui , mentis  caliginem,  inconftantiam,  fubitas  voces 
dolore  extortas  adfcribitjfed  impie.  Fuit  enim  praemeditata  hxc  ora- 
tio,  ita  contexta , ut  priore  ejus  parte  exprimeret  defiderium  human* 
naturae,  optantis  ab  acerbiffima  morte  liberari*  pofteriori  verb,  defi- 
derium  voluntatis  rationalis  , fubjicientis  ilium  eundem  naturae  im- 
petum  pleniffime  divino  beneplacito.  Diverfa  quippe  fuerunt  defide- 
ria,  non  fibi  adverfa,eandem  paflionem  fub  diverfis  confiderationibus 
abhorrentia  Sc  ample&entia.  Dominabatur  enim  voluntas  appetitui , 
ut,  ficut  libere  triftitiae  motus  exerebat , ita  Sc  eofdem  Sc  impletionem 
cor  urn  divinae  voluntati  fubjiceret.  Veteres,  ut  Aug.  epift.  120.C.  10. 

Greg.l.  1 2. Moral. c. 8.  Sc  alii  nonnulli , volunt  Chriftum  in  fe  trans- 
figuraffe  voceminfirmorum  : quod  cum  priore  interpretations  bene 
confiftit.  Fieri  enim  poteft,  ut  fimul  uteretur  voce  naturae, & hoc  fa- 
ciendocaufam ageret  fragilitatis 3c trepidationis  humanae  , ut  S.  Leo 
loquitur  ferm.  f . de-Pafl.  inftruens  eos  , quid  infirmitati  concedere- 
tur  human*  , Sc  quopadto  deberent  hujufmodi  votaad  divinam  vo- 
luntatem  revocari , ficut  ipfe  fecit , dicendo  : * Verumtamcn  non  ficut 
ego  voloy  appetituillo  naturae,  fupple,^r*  * fed  ficut  tu.  Q^iod  dicendo 
indicat,  Sc  fuam  efleillam  rationalem,abfoiutamque  voluntatem.  Ita- 
que non  eft  haec  duplex  oratio,  nec  una  corrigit  alteram, ut  aliqui  pu- 

V v 2 tant, 


1 


3? 8 COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

tarn,  ( nihil  enim  in  Chrifto  corrigendum  erat : ) fed  una  , plena  , Sc 
del  berata  oratio,cujus  prima  pars  exprimit  horrorem  pafHonis  ac  de- 
fiderii  naturae ; hac  tamen  conditione  moderatum  , ut  li  fieri  poiTet,  id 
eft,fi  Pater  veilet,  non  moreretur  : quae  conditio  cum  non  fubfifteret, 
altera  pars  fub|icit  rem  totam  d vinae  voluntati;  ut  exemplo  doceret, 
inquit  Chryfoftomus  , etiam  natura  abhorrente  ac  reninente  effe  fe-’ 
quendum  Deum. 

40.  * Et  venit , praefens  eft  , ficut  3c  * invenit  - res  enim  narratur  , 


40.  Et  ventt  ad 
difcipulos  fuos  , 

& invenit  eos  quafi  ob  oculos  pofita  gereretur  : * eos  dortnientes , O’  dicitFetro , qui 


non  potuiftis  un 
hora  vrgilare  me 
com  }. 


4T.  Vigils t;  & 
orate  ut  non  w 


dormientes  - 0 • r • • • r o 

dicit  Petro  : sic  cxteris  erat  caput,  3c  prae  caeteris  le  jactaverat  j in  lplo  tamen,  3c  cum 
ipfo  fimul  taxat  caeteros  : *Sic,  id  eft,  ficcine,  itane  impletis  magnifies 
promifla  veftra  ? Undeapte  quidam  huic  voci  fubjiciunt  interroga- 
tionem.  * N on  potuiftis  una  bora  vigilare  tftecum  l In  extremis  anguftiis 
meis , dum  ego  vigilo , oro,  fudo,  pugno  cum  morte.  Non  quafi  per 
horam  hac  prima  vice  orafiet ; fed  per,  boram , breve  temporis  fpatium 
indicare  voluit , ad  accufandam  eorum  negligentiam , quod  nos  dicere- 
mus,  per  momentum.  Quamvis  aliqui horam  accipiant,ut  verba  fonant, 
eoque  refpexiffe  Lucam  velint , cum  diceret , quod  prolixius  orabat. 
41.  * Vigiiate  ergo  & orate, non  jam  mea,fed  veftra  causa:  hoc  au- 
treris  m rents  tern  orate,  non  ut  non  tentemini , fed  * utnonintretis  in  tentationem , ei 
quidem  p?omp-  fuccumbendo,  id  eft,ut  Deus  non  finatvos  induci  in  tentationiscon- 
.csroau*  fenfum  : hie  eft  enim  gratis  Dei  3c  orationis  effedtus;  Nam  tentari 
non  temper  malum  ett , imo  laepe  bonum  , ut  homo  noverit  mnrmi- 
tatem  fuam  3c  gratiam  Dei.  Ne  autem  fiderent  fpiritus  f ui  feu  volun- 
tatis promptitudini,  occurrit  Chriftus : * Spiritus  quidem , feu  voluntas 
ilia  fpiritualis  , quam  vos  habere  fentitis , * premptus  eft  , adrefiften- 
dum  tentationi,  3c  moriendum  mecum  ; *caro  autem,  id  eft,  appetitus 
incolumitatis  carnalis,  quietis  ac  pacis , *infirma,  ad  (equendamillam 
voluntatem  , quia  adhuc  in  vobis  robuftus  eft.  Quo  enim  talis  carnis 
appetitus  validior  eft  , eo  reddit  hominem  ad  fpiritus  defideria  affe- 
quenda  infirmiorem , imo  infirmitas  noftra  ipfa  eft  eo  major , quo  ro- 
buftior.  Haec  ergo  caufa  neceffitatis  orandi  , ut  amor  illo  amore  fpi- 
ritus majore  fuperetur. 

c 4 do^biit”  42*  * It  e rum  fecundo  abiit  & oravit  : Fater  mi  ,ft  non  potefl  bic  calix 

oravit  , dicens  tranfire,  &c  Infinuat  iterum  indire<fte  gratum  naturae  fore,  fi  tranfiretj 
poceft’hic  cai°x  gratius  tamen,  ut  obveniat , 3c  impleatur  voluntas  Dei,  dum  abfolute 
tranfire  ijifi  t;  adjicit,  *fiat  voluntas  tua, : quibus  verbis  non  folum  fe  refignat  in  mor- 
voiunus  tua.  tern  3c  voluntatem  Dei  , fed  etiam  orat,  ut  circa  fe  impleatur.  Eadem 
ergo  eft  haec  oratio,  quae  prior,  quamvis  in  verbis  aliqua  viaeatur  dif- 
ferentia , unde  Marcus  ait  ? eum  eundem  firnmem  dixijfe. 

4 


SE'UNTUM  MATTH.ETJM  Cap.  iC  539 

A2.  * E t venit  it erum  , ut  inter  media  pericula  curamfalutlseorum  48,1StJePItlt*" 
ofUnderet  , eofque  { ui  ofn.ii  admoneret , ut  & lpu  luam  agnoicerent  -os  dormientes : 
infir  mi  t at  em,  8c  nos  alienam  tolerare  difceremus.  * Et  invenit  eos  dor - eorum  grTvatK  ^ 
wientes , prae  triftitia,  (it  exprefse  addit  Lucas.  * Erant  enim  oculi  eorum 
gravati . Somno  igitur  non  voluntario  premcbantur  , inquit  Aug.  1.  2. 
cont.  Gaudent.  c.  22.  triftitia  enim  fomnum  provocat.  Unde  pueri 
cum  fleverint  Sc  aduiti  triftes  facile  dormiunt. 

44.* Et  relittis  illis  oravit  tertio  eumdem  fermoncm,dicens : id  eft,inean>-  ** u^m^aViit 
dem  fententiam,feu  eandem  rem  oratione  petens;  Sertno  enim  Hebraice  <*  oravit  tertio , 
pro  re  fumitur.  Idem  ergo,  quamvis  diverfis  forfan  verbis,  explicuerit, 
iicut  Sc  fecunda  vicefa<ftum  vidimus.  Sed  cur  ter  oravit  ? Quia  hie 
numerus  rei  perfe&ioni  & conftantiae  fervire  folet,]uxta  Chryloft.  ut 
feilicet  doceret  perfeverandum  in  oratione  inter  pericula,  etfi  non  fia- 
mus  mox  voti  compotes.  Unde  quamvis  prima  oratione,  imo  ipfemet 
potuiflet  fine  oratione  triftitiam  fuam  fedare  , maluit  tamen  exempli 
noftri  causa  velut  frutftum  tertiae  orationis  hoc  obtinere.  Itaque 

4f . * Tunc  , finitis  precibus  , fuppreiTo  naturae  horrentis  affe<ftu  , ^diidpu^osiuo- 

* venit  addifcipulosfuos,&dicit:  Dormite  jam  & requiefeite.  S.Aug.l.3.  iiiis:Doc- 

de  confenfu  c.4.  accipit,  ut  verba  indulgentiseis  jam  fomnum  : ideo-  : wee* 

que  his  pronuntiatis  putat  Dominum  aliquantulum  filuifle  , ut  fieret,  fiiiu^ho 
quod  pcrmittebatjtum  denique  fubjeciffe,id  quod  Marc,  dicit,  r-'nis  tradeiurin 

Theophyl.  tamen  Sc  Euthym.  valde appofiteaccipiunt,  ut  verba  ex- 
probrantis  rmportunam  fomnolentiam,per  ironiam.quomodo  Sc  Aug. 
accipi  pofle  dicit ; hoc  enim  videtur  poftulare,  quod  fequitur : * Ecce 
appropinquavit  bora,  feu  articulustemporis  a Deo  definitus  : *£f,id  eft, 

qua,  *Filius  hominis  tradetur  inmanus  peccatorum : q.d.  periculum  pros- 
fens  vos  jam  fatis  excitabit  >quos  crebra  momtio  non  excitaverat. 

4 6.  * Surgitc,  eamus , ipfis  obviam  , ut  pateat,  inquit  Chrv foft.  non  ea* 

neceflitatis  aut  infirmitatishumanae  rem  iftam  effe,  fed.divince  difjjfen-  pinq^avirquime 
fationis , nec  me  incaute  oppreffura  , fed  ultro  eis  a meipfo  traditum. trader> 

1,4  Ecce  appropinquavit , qui  me  trader.  Praedicftio  erat ; necdum  enim  fe 
dederat  in  confpecftum-.unde  ut  appareret  vera,unanimiter  Luc.Magc, 

Sc  Matth.  notant , quod 

47.  * Adbuc  ipfo  loquente  fudasunus  de  duodecim  venit , ex  Apoftolo  47-Adhnceoio-- 
fubito  faftus  dux  fceleratorum  hominum.  Ne  quid  enim  Chrifti  inju-  T^unu^deduo- 
riis  deeffet,  oportebat  eum  adifcipulo  ordinis  fibiconjuncftiflimi  tradi.  cu^eo^urb^ 

* Et  cum  eo  turb  a multa,  nempe  tribunus  & cohors  a Romanis  accepta,  muim  .cumgia- 
8c  miniftri  aPontificibus  & Pharifaeis,  ut  tradit  Joannes  : fimul  etiam.  $ pr*nC?pil 
aliqui  Principes  Sacerdotum  , Sc  Mamftratus  Templi , Sc  Seniores  tusSacerdcHunv 
aderant,  ut  Luc,  22.  v*  J2,  cmgradiis  O'  fufiibus  ,ferratisicuicet,  id  pun, 

eft. 


anus  peccsts- 
urn. 


340  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

eft,  liaftis,muniti  adverfus  vim  five  Apoftoiorum  five  turb#  , & velut 
facinorofum  comprehenfuri : *mifii  a Principibus  Sacerdoum  & Senio- 
ribus  populi,  id  eft,  afuramo  Magiftratu,tam  Ecciefiaftico  quam  Civili. 
t^ditufcum  d™  4^*  * Qlli  AUtemtradidit , dedit  eis fignum  , ne  per  tenebras  errarent 
d:t  iiiis  lignum , in  perfona  , praecipuemilites , qui  eum  minus  noverant.  Ouemcumque 
%?2£££r  ofcuUtus  fuere . Elegit  hoc  fignum  pacis , partim  reverentia  Magiftri , 
fucro  ipfc partim  verecundia  difcipuli  * ut  Hieron.  notat , ut  6c  Chriftum  pro- 
deret  fine  violentia,  6c  fceleris  foeditas  eum  ipfum  6c  Coapoftolos  la- 
leret  ad  tempus.  Erat  enim  fignum  falutantibus  pro  more  Gentis  ufi- 
tatum  , ut  patet  in  Joab,  typo  Judae  2. Reg. 2.  v.  9.  Unde  Chriftus, 
Ofculummbi  non  dedifti,L\icx  cap.  7.V.  45.  Hinceadem  confuetudo 
manfit  inter  veteres  Chriftianos,  ut  patet  A&or.20.v.37.  6c  ad  Rom. 
16.V.16.  6c  pafiim  alibi.  *Ip/W/,  quern  quasritis,  6c  quern  pa&usfum 
tradere,  *tenete  eum,  Marcus  addit,  & (incite  caute , ne  fcilicet  e mini- 
bus elabatur  , ut  aliquando  fecit  in  Nazareth,  Lucae  4.  v.  30. 6c  Joan. 
io.v.39.  Monuit  hoc  Judas , ne,  fi  quocafu  elaberetur  , fimui  forfan 
• 6c  pecuniam  padam  , 6c  officium  difpenfatoris  amitteret. 
acccden^^d^j^  49 • * confeftim  accedens , tanquam  domefticus  : unde  turbam  vx- 
fum^dixit : Ave  detur  aliquantulum  prase effifle  , ut  fcilicet  6c  videri  ab  ea  pofiet , 6c 
lams  eft  eu».CU'  non  ab  ejus  partibus  ftare  videretur.  * Dixit : Ave  Rabbi , & ofculatus 
eft  eum  , nec  Dominus  ofculum  averfatus  eft,  turn  ne  criminis  caufam 
aliquaei  praeberet  ofFenfio  , ut  Leo  Term.  de  PalT.  turn  ut  plus  affi- 
ceret  proditorem  , cui  amoris  officia  non  negaret , ut  hie  Ambr.  deni- 
que  ut  ita  doceremur  etiam  faevituros  in  nos  inimicos  diligere,  ut  hie 
Hilar.  Unde  nec  convitiis,  nec  minis,  nec  verbo  'perftringit  afperiore, 
nec  perfidiam  exprobrat,  fed  blandifiimo  verbo  intimam  pungenscon- 
feientiam  , ait : 

leftist  a micVad  f°*  * Amice  : quia  amicus  fuerat , Sc  adhuc  in  fcelere  Dominus 

quid  venifti?-  arcAcum  animum  erga  eumfervabat , ut  Aug.  in  Pfal.  3.  ad  quid  ve - 
^manu^fojwe1  n*fl*  *?  ^ Quo  imP*etatis  devenifti,  inquiunt  aliqui,  ut  fitcommi- 
runt  injeium,&  ferantis;  fed  Graecum,  ip  & 7ry^a,  ad  quid  ades , feu  advenifti  ? fatis-in- 
tenuerunt  eum.  ^[cat  Chriftum  de  corporali ad ventu  loq ui.  Unde  videtur  vox  admi- 
rantis ; cur  non  ofculo  , fi  proditor  ? Cur  cum  illo  comitatu,  fi  ami- 
cus ? Utautem  indicaret,  non  ignotam  fibi  fraudem  efie,  apud  Lucam 
addit , maxima  cum  emphafi  , ofculo  F ilium  bominis  tradis  ? id  eft , 
Charitatis  infigne  , inquit  Ambrof.  in  Hexam.  convertis  in  fignum 
proditionis  ? Pacis  pignore  uteris  ad  officium  crudelitatis?  Unde  idem 
in  Pfal.39.graviore  telotantae  digrtationispercuffum  efie  Judam  dicit, 
quam  fi  eum  fulmine  percufiifiet , neque  patientiam  Domini  ferre 
potuifle  , qui  majeftatem  prodidit : putat  enim  ipfe  propter  hanc  dig— 

tiatio- 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cav.i 6-  341 

nationis  vocem  imprimis  ta&um  Judam  poenitentia,  & pecuniam  re- 
tuliffe.  Hisita  pera&is  receflit  Juda^  versus  turbarn  , 6c  contigerunt 
ilia  quae  Joan,  nari&t de  turbis  proftratis,  utfentit  Aug.  1.  3.  de  conf. 
c.  3.  Si  enimante  ofculum  iftaconugiifent , non  opus  fuiffet  ofculi 
6gno  , cum  bis  dixiflet  ipfe  Jeius  , Ego  fum.  Itaque  poft  ofculum  & 
.proftrationemturbae  , propria  voce  Chrifti  inftru&i,  quod  ipfe  effet, 

*tunc  accefrerunt , Domino  eis  quafi  potentioribus  cedente,&  poteftati 
temporarise  pAentiam,  quam  hab  bant,  permittente,  *&  manus  inje- 
cerunt , &c.  cum  tamen  hoc  jam  tentare  vellent. 

51.  * Et  ecce  urns  extendens  manum , Petrus  fcilicet  ut  eft  apud  Joan.  5iEtecc«nm» 
cum  videret,ut  ait  Luc. quod  futurum  erat,quod  nempe  ligaturi  effent,  cumjefa%mn! 
& ad  fupplicium  adduduri , Chrifto  non  amplius  eos  profternente  . dens  man,um. 
led  linente  accedere,  * exemit  gladium, ammo  rervidusot  manu  prom-  mum , & percu- 
ptus,  non  expe&ato  Chrifti  relponfo  , ad  interrogationem,  qua  difei-  pnneipfs^s^er- 
puli  petierant  , num  percuterent  in  gladio.  Sed  unde  gladius  Petr©  , dotum  ampina- 
in  familia  Chrifti  pacifici  > Chryfoft.  putat  refervatum  ex  occifione  Vllautlculaeius» 
agni  Pafchalis;  Cyriilus  in  Joan,  ex  confuetudine  regionis  ad  arcenda 
pericula  nodurna  : fed  perfpicuum  videtur , ftudiose  aPetro  fuiffe 
geftatum  , ad  defendendum  Dominum  , occafione  proditionisinftantis 
& verborum  Chrifti , Luc.  22.  v.  36.  & 38.  ♦ Et  percutiens  fervum 
frincipis  Sacerdotum  , nomine  Malchum  , feroci  us  inftantem  , inquit 
Leo  fer.  i.de  PafT.ut  inter  primosmanus  injiceret  in]e  Cum, ? amputav  it 
Auriculam  ejus , dexteram  : quo  fatis  indicatur,  eum  occidere  voluiffe, 
fed  Deo  i&um  moderante,  vel  fervo  declinante  fruftratum.  Fecit  hoc 
Petrus  eodem  mentis  ardore  > quo  caetera  , inquit  Hieron.  Sc  ut  pro- 
miftis  fuis  fatisfaceret. 

f 2.  * Tunc  ait : convert e gladium  in  locum  fuum, in  vaginam  reconde.  3*-  Tuncaiiim 
Noluit  enim  perfecutorum  defendi  vulnere- , qui  voluit  fuo  vulnere  g^Sfanwuwn^ 
©mnes  fanare,  inquit  Ambr.  3.0fficior. c.4.  Sed antequam  haec  dice-  ,ocum 
ret,  apud  Lucam  praemifit , Sinite  uf  ue  hue  , fcilicet  eos  progredi  ad  ac^epeiim  ^ia?1 
me  capiendum  , inquit  Auguftinus.  Quamquam  Graecum  , tSbeetiam  thum gladio pex- 
fignificet  cejfate  , q.  d.  Definite  , hue  ufque  fuffecerit  me  defe'ndiffe, 
quern  fenfum  Euthymius  infinuat.  *Omnes  enim  qui  acceperint gladium 9 
ad  ulcifcendum,  ut  vult  Bafilius  Reg.  49.  feu  potius  generaliter  , qui 
acceperint  privata  authoritate.  Ille  enim  accipit  gladium,  inquit  Aug. 
lib.  22.  contra  Fauft.c.70.  qui  nulla luperiori  ac  legitima  poteftate 
vel  jubente  vel  conccdente  in  fanguinem  alterius  armatur.  * Gladio 
feribunt , id  eft,  dignifunt , qui  pereant.  Non  enim  eventus,  fed  meri- 
t m homicidx  fignificatur  , juxta  Legem  Genef.  9.  v.  6.  Quicumque 
tffuderit  hunpamm  fanguinem , fundetur  fanguis  illius*  Quo  dido  non 

Petruca 


S3  A.n  puiasqu:a 
non  polTurn  10- 
gare  Patrem 
reeum  5c  eshi- 
bibit  mihi  modo 
plulquam  duo- 
dcciro  legiones 
Angeiorum ; 


$4,  Qjoicodo 
ergo  implcb’jn-' 
lur  Scnptuis , 
quia  fic  oportet 
€cii  • 


5S.  Tr.iUahora 
disiijefustnrbis: 
tanquam  ad  la- 
tronem  exiftis 
cum  gladirs  & 
fuftibuscompre 
hrndcre  me:qu_o. 
cidieapud  vos  le- 
dcbam  docens  in 
templo . 5c  non 
me  renmftis- 


^ COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Petrum  tantum  , fed  6z  hoftesfuos,  gladium  Sc  violentam  poteftatem 
in  fe  innocentem  u(urpantes,perftrinxit,  utnotat  Chryfoft.&  Theo- 
phyiadus.  Paruit  ftatim  Petrus, ut  liqueat  eum-,ficut  & Moyfera  olim, 
inquit  Aug.  loc.  cit.  non  deteftabili  immanitate  , fed  emendabili  ani- 
molitate  jultitiae  reguiam  exceflilfe  : utrumque  odio  improbitatis  alie- 
ns^ Moyfem  fraterno,  Petrum  Dominico,  licet  adhuc  carnali,  tamen 
amore  peccaife.  Haec  prima  ratio, quare  repreflit  Petrum.  Altera  eft  : 

53.  * An  putas  , quia  non  pojfum  regare  Patrem  , pro  auxilio  Angelo- 
rum  multo  potentiori  quam  tuo  P * It  exbibebit  mihi  modo  , hac  ipfa 
hora,  in  momento,  inquit  tertull.  de  patient,  c.3.  ut  fignificet  inter- 
pellationem  cceleftis  praelidii  nondum  effe  feram  , vel  importunam  , 
* plufquam  duodecim  legiones  Angeiorum  , pro  vobisduodecim  Apoftolis, 
Eadem  vo ceLegio  , utitur  text  us  Sc  GnecusSc  Syriacus,  qua  ufus  vi- 
detur  Sc  ipfe  Chriftus  tanquam  in  Judsea  propter  Romanos  jam  vul- 
gari.  Hieron.  Sc  Vegetius  feribunt  Legionem  continuiffe  fex  millia 
militum  , alii  plures , Polybius  pauciores.  Qaidquid  fit , figniticari 
Chriftus voluitingentem  Angeiorum  numerum.  Loquitur  autera  fe- 
cundum  opinionem  Petri , cum  ipfe  nec  hominum  , nec  Angeiorum 
auxilio  indigeret , fed  Angeliipfo. 

54.  * Ouomodo  ergo  implebuntur  Scripture,  fupple,quas  tradunt,*<j«/4 
fic  of  oner  fieri  ? id  eft  , Quia  oportet  me  non  refiftere  , me  debere  capi 
& mori.  Scriptura  enim  dick,  Tanquam  ovis  ad  occifionem  ducetur.  Item, 
Igo  tanquam  agnus  manfuetus , qui  portatur  advittimam.  Nam,  ut  Cyril— 
lus  in  cap.  jo.  Ifaix  , ovis  & agniin  eos , perquosad  occilionem  du- 
cuntur,  noninfiliunt.  Refpondetitaque  tacite  objedioni  , cur  non 
petat  auxilium  , Sc  curillos  & fe  a defenfione  contineat. 

. $y.  * In  in*  hora  , feu  temporis  articulo , dixit  Jefus  turbisy  praeci- 
pue  Principibus  Sacerdotum,  Magiftratibus  Templi,  Sc  Senioribus,ut 
Luc.  explicat ; nam  in  milites  Romanos  ultima  hujus  verfus  verba 
non  ita  quadrant  : * tamquam  ad  latronem  exiiflis  cum  gladiis , &c.  ad 
conflandam  mihi  hominis  facinorofiflimi  invidiam  , qui  quidlibet  au- 
deret,  antequam  capipoffet  , idque  node  intempefta  , utquafi  ex  in- 
Iperato  violentia  ejus  opprimatur.  Graviffima  eft  enim  expoftulatio 
de  injuriofo  agendi  modo  cum  non  in  modumlatronisfe  gefliffet.  Nam 
* quotidie, clara  fcilicet luce,  necfemel,fed  perfingulos  dies,  *apudvos9 
praefentes  6c  fpedantes  , * fedeb am  docens , tanquam  fecurus , nihil  de 
fugafoilicituSjOmnibus  docendo  benefaciens.  De  miraculis  tacet, inquit 
Chryfoft.  ne  fe  jadare  videretur.  * In  templo  , loco  fandiflimo,  vobb 
fubjedo,  a latrociniis  alienif!imo,ante  judicum  totiufque  Reip.  con- 
rpedum  :•*  & non  me  tenuifiis  > ficut  debebatis , ft  erat  jufta  caufa, 

5 6SH0C 


SECUNDUM  MATTHAUM.  Cap.i6.  343 

^ 6 . * Hec  totum  f 'adtim  eft , ur  adintplerentur  ScriptunTropbe-  5*.  Hoc  autem 

tarum.  Oportebat  enim  hoc  Sacramenturn multipliciter  prasdici,  quia  ^aTmpfcicntur 
quanto  magis  erat  incredi bile  , tanto  magis fcandalo  futurum  erat'fi  ScriPtur*  p^o-^ 
nude  preedicaretur  , inquit  Tertullianuslib.  contra  Judaeos  cap.  io.  dltopu^omnes 
Marcus  hoc  modo ,fed  ut  impleantur  scriptur ut  fint  ilia  verba  Chrifti,  J^0 10 
reddentis  rationcm  , cur  hoc  totum  , fcilicetproditio  , comprehenfio  , 
nodu  inftar  latronis  fine  defcnfione  contigerit,  nempe  non  eorurn  po- 
tedate  aut  viribus  , quia  diu  ante  perpetrafTent , fed  quia  decreto  Pa- 
tris  per  Scripturas  pramuntiato  jam  tandem  permitteretur.  Unde  Lu- 
cas , Ji£C  eft  bora  veftra  , feu  opportunitas  diu  exoptata  , qua  vobis  k 
Deo  tandem  permittitur  in  me  agere  ,quodlubet  , & poteftxs  tenebra - 
rum , id  eft,  malignorum  fpirituum  laxata  jam  a Deo,quibus  dominan- 
tibus  preebetis  manus.  Matthaeus  taraen  videturhaec  verba  ex  perfona 
fua  dicere.  Ex  his  liquet , quam  prxfenti  animo  Chriftus  in  periculis 
fuerit,utqui  unicuique  interritus  quodfuum  erat,diccret,Judae,Petro, 

Judxis.  * Tunc  , cum  jam  eum  6ccaptum  & ligatum  , &:  Judaeorum 
poteftatiprorfus  traditum  viderent,  'difeipuli  ornnes  relido  eofugerunty 
in  pace  leones  , in  proelio  cervi , ut  Tertull.  loquitur  de  corona  milit. 
cap.  i.  metuentes  videlicet  timore  humano  ne  caperentur,  cum  Chrifti 
permiffu  liherc  abire  potuilfent  Joan.  18.  v.-S. 

f 7.  * At  illi  tenentes  Jefum  , dixemm  ad  Caipham  , principem  Sacer- 
dotum , hoc  eft  Pontihcem  anniillius,  ut  Joan.  *Vbi  Scribe  & Senior es  rum  ad  caipham 
convener  ant,  jam  ante  fcilicet , expedantes  ex  Judae  condid©  eventum  domm^ubi  soil 


rei  , ut  eum  ftatiin  node  communi  authoritate  damnarent.  Teftis  au-  con^neranr65 
tern  eft  Joannes, fuifTe  ante  dudum  ad  Annam;qui  (ocer  erat  Caiplras, 

& inde  ligatum  ad  domum  Caiphae. 

f 8.  * Fetrus  autem,  animo  jam  ex  prima  trepidatione  recepto,'*/?-  .equebaTur^eum 
ijuebatur  cum  , vindus  amore  erira  Dominum,  quamvis  intirmo  ; unde  a ufquein 

1 , , . . , . T D a , , atrium  Principle 

multum  ponderat  Ambr.in  Lucam,  hanc  ejus  audacram  inter  pericuia.  sjcerdotum.  Et 
■*  Alonge  , quia  amori  mixtus  erat  timor  : charitas  trahiteum  , timor  Scdcb^cum^- 
retrahit.  * Uftque  ad  atrium  principU  Sacer dotum  , id  eft , in  rp’fam  au-  niftris.ut  vidwtft 
lam  , t y\;  'xv\yc  , ut  eft  Greece  fcilicet  primam  miniftris  deputatam. 

Non  enim  hicaccipitur  pro  locofubdiali : nam  * ingrejfus  intro  , intro- 
mi  flu  s Icilicet  per  -eftiariam  opera  illius  difeipuli , qui  erat  notus 
Pontihci,  ut  tradit  Joannes ; *fedebae,  ad  ignem,  utalii  narrant,  * cum 
viiniftrii,  operientibus  dominos  fuos:ubi,inquit  Cyril,  lib.  n.  in  Joan.  c.  . 

4a.  alto  cordc  dolorem  premens,  qucealli  faciebantjfacerc  ftmulabat.  s'acerdomna 
59.  * Vrincipes  autem  Sacer  dotum  <&c.  quarebant  falftim  teftitnonitm , 
quod  tamen  verum  videri  vellent : unde  Syrus  iimpliciter  , qu&rebant  taiium  teftimo- 
■teftes  : juris  enim  fpecicra  impietati  praetexcre  voluifle  peripicuum  "lum  comra-ic" 


% x 


urn  , ut  eum 
eft  motti  tradetent^ 


iriduuro  reaedifi- 
care  illud. 


344  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

eft.  Prime  itaque  dc  do&rina  inquifierunt,  utjoan.  ubi  cum  nihil  in- 
veniffent  ex  ipfo , led  remiffi  effent  ad  auditores,  teftes  ex  auditoribus 
quaerunt.  * Uteum  ntorti  trader ent : quo  indicatur,  nihil  eis  de  mortis 
caufafuilfe  euros,  Ted  larva  judicii  contentosfuilfe,  turn  ut  lie  honor! 
fuo  confulerent , tumutPilati  opera  polfent  uti  ad  fupplicium  de- 
cernendum  , line  quo  non  poterant. 

«»_Et  non  inve-  60.  * Et  non  invenernnt , etiam  falfum  teftimonium,  quod  elfet  ido- 
f/iT teftes  accef.*  neum  ad  necem  juris  fpscie  decernendam,  eo  quod  nullam,  utOrig. 
Cffenr.  Novim  V(q  yerifimilitudinem , vel  colorem  reprehenfionis  invenirent  in  tanta 

me  autem  vene-  . . »./»,/>  n **  • it»  . ,,  . 

runt  duo  fain  ie-  ejus  mnocentia,  * Cum  multi  falji  tejtes  accefiiffent , qut  vel  rontinci- 
bus,  vel  Magiftratibus  gratificari  vellent,  alii  aljud,  fed  fine  fufficienti 
ad  fupplicium  colore  teftantes , * noviftime  autem  venerunt , tanquam 
fingulare  prae  caeteris  crimen  objeduri , * duo  , ut  in  ore  duorum  te- 
ftium  plenecondemnari  polfet , juxta  Legem  Deuter.  16,  v.6.  *falfi 
tamen  , quia  & fenfum  8c  verba  Chrifti  perverterunt. 

Et  dixerun':  6 1.  * Hie  die  it : Pojfum  defiruere  temflum  Dei  : manufactum  , addit 

deftruere^ern-11  Marcus  , fcilicet  Jerofolymitanum  , * & poft  triduum  readificareidud. 
plum  Dei  & poft  Tendebat  hoc  teftimonium  ad  convincendam  ejus  impietatem  in  de- 
ftruendotemploauguftiilimo  , oc  praelumptionem  , vel  artes  ejus  ma- 
gi cas  in  reaedificando.  Falfum  erat  ,&  in  verbis,  quia  non dixerat  * 
Polfum  deftruere  , fed  Solvite  , vos  fcilicet , hoc  eft , fi  folveritis : 8c 
in  fenfu,  quia  locutus  erat  de  templo corporis  fui.  Et  hinc  notat  Mar- 
cus, nonfuiffe  conveniens  eorum  teftimonium, quia  ad  necem  infufliciens, 
etfi  fuiffet  verum : nemini  erat  injuriofa  poteftatis  proprioe  declaration 
Mirabilis  autem  innocentia  , contra  quam  aliquid  nec  fingi  poteft  ab 
inimicis. 

6 2.  * Etfurgens  princeps  Sacerdotum  , iratus  fcilicet  Stimpatie ns  5- 
doium>S aiTnil • clUO£^  nullus  inveniretur  calumnise  locus , ut  Hieron.  notat : atque  in 
nihil  reipondes  primis , eo  quod  videret  id  ipfum  Jefum  adftantem  intelligere  , 8c  id- 
terfum^etettih'circoputareteum  omnia  filentio  quafi  contemnere.  * Aitilli  : 'Kihil 
cautur  ? rejpondes  ad  ea  , ire.  non  quafi  Caiphas  ipfe  judicaret  elfe  digna  re- 
fponfo , fedutex  quacumque  occafione  fermon is  locum  inveniret  ac- 
cufandi , inquit  Hieron.  * Jefus  autem  tacebat,  turn  quod  ipfafe  tefti- 
monia  rcfellerent , etiam  inimicorum  & judicum  judicio  , turn  quod' 
nihil  elfet  profuturum  , fed  nociturum.  Inimicos  enim  dum  purgare 
nos  volumus , acerbamus  , inquit  Ambr.  lib. 2.  de  interpellat.  cap.  2. 
Quidquid  enim  dixilfet , vertendum  erat  in  calumniam  , cum  elfet 
tantum  figura  judicii,  reipfalatrociniumad  damnandam  innocentiam. 
Itaque  tacendo , acculationem  non  firmabat,  fedfpernabat , tanquam 
qui  non  fuum  5 fed  alterius  crimen  audirent , ut  loquitur  Ambrof.  in 

Ffal« 


6r.  Et  furgens 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.*?.  $4S 

Pfal.  118.  Denique  hoc  rairabile  ftlentium  per  totam  palftonem  ob- 
fervatum  non  caruit  myfterio , quod  abje&a  fcilicet  omni  privatac 
defenfionis  cura3  mortem  a Deo  Patre  decretam  fubire  vellet.  Itaque 

63.  * Princeps  Sacerdottim  ait  illi , ut  efficaciflimam  calumniam  ex  «*.Jefusautem 

1 * . • i n t -n  • • • r • tacebar.  Et  Pnn- 

ejus  ore  captaret : * Adjuro  te  per  Deum  vivum,  id  elt,  Dei  vivi  leu  veri  ceps  sacerdotum 
nomine  , Sc  authoritate  interpoftta , mando  tibi , Sc  obftringo  te  , ut  reVe^Deurn^u 
iit  teftis  mandati  mei , Sc  irreverently  tuy  in  Deum  Sc  me  , fi  adhuc  vum.utdicasno- 
tacueris , Sc  vindex  falft,  ft  fefelleris.  Ritus  ille  adjurandi  in  Scripturis  ftyS fiiiisDei/1* 
frequens  eft  , quo  quis  adigitur  per  reverentiam  Deo  debitam  ad  ali- 
quid  faciendum  vel  dicendum.  * Vx  dicas  nobis  , fitu  es  Cbrifius , ille 
Mellias  Rex  Ifrael,  nobis  promilfus  Sc  expetftatus  , * Film  Dei , na- 
tura  fcilicet , Sc  proihde  yqualis  Deo.  Nam  Sc  ipfe  Chriftusprydica- 
verat  de  fe  , Joan.  5 . v.  18.  unde  Judyi  eum  lapidare  voluerant , Sc 
hocpaffimpercrebuerat,  Sc  poft  confe/Iionem  Petri  talis  a difcipulis 
habebatur  , ut  etiam  patet  ex  teftimonio  Marthy  , Joan.  11.  v.  27. 

Duo  igitur  lunt  hie  gravia  accufationis  capita  , quy  meditatur  Cai- 
phas:  ut,  ft  fateretur  fe  Melftam  Regem  , elfet  reus  lyfy  majeftatis 
Cyfaris ; ft  Filius  Dei  , blafphemus  : fentiebant  enim  hoc  elfe  non 
polfe  , nili  ftmul  elfet  yqualis  Deo  : undeutrumque  objecerunt  apud 
Pilatum  Joan.  18.  Sc  19.  (in  autemutrumvisnegaret , facile  convince- 
retur,  utrumvis  ftbi  tribuille,  Sc  recenter  acclamari  permiftfle.  Chri- 
ftus  igitur  , ut  oftenderet  fe  nec  publicam  judicis  authoritatem  con- 
temnere  ? Sc  fe  gloriam  Deo  , per  quern  adjuratus  erat  , deferre  debi- 
tam , ftmulque  nosdoceret  , quomodo  pryceptum  , quod  tulerat , de 
depromenda  clara  fidei  Sc  chari tatis  confellione  ante  Reges  Sc  Pryft- 
des , elfet  obfervandum. 

64.  * Dicitilli : Tu  dixifti  , fcilicet  id  3 quod  res  eft,  feu  id  quod  ftf4 
fum,  eft  enim  modefta  Sc  fine  loquentis  arrogantia  veritatis  confelfto  : verumtamen  di- 
unde  apud  Marcum  dare  dicitur  , Ego  fum  , Sc  Lucas  utrumque  con- 
jungit , Vos  dicitis , 1 ]uia  ego  fum . Ne  autem  prytexere  pollent  , fe  non  homims  feden- 
fatis  dilucide  relponftonem  intellexifle , ut  taciteargumentum  lolve-  Jf®saDe?&i vc-" 
ret , quod  eos  a credendo  deterrebat,  adjicit  : * Verumtamen  dico  vobis.  £.^'e^n  nu“ 
Illud  , Verumtamen  , adverfativum  eft,  fed  non  habet , cui  refpondeat. 

Itaque  videtur  Chriftus  non  ad  verba,  fed  ad  mentem  eorum  refpon- 
dere  ,quy  exprimitur  Lucy  22.  v.  6 7.  quia  fcilicet  non  crederent 
eumelfe  Filium  Dei,  nempe  propter  perfonam  ejus  contemptibilem  : 
q.  d.  Vos  id,  quod  dixi,  noncreditis  quidern,  verumtamen  reipfa  hoc 
brevi  patefiet : nam  * amodo  , id  eft  , ex  modo , feu  ex  hoc  tempore  , 

& pofthac  , * videbitis  Filium  bominis  fedentem  a dextris  virtutis  Dei , 
id  eft  3 non  habitu  rei  criminofi  atque  in  ilia  abje&ione,  qua  modo,  fed 

X x 2 ' luper 


*4<J  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fuper  omnem  creaturam,  affidentem  Deo,  natura,  poteftate,  imperio1, 
honore  sequalem  ; de  quo  vide  di&ac.  22.  v.  44.  Imple turn  eft  hoc 
ftatim  abafcenfione  ad  Philip. 2.  v.9.  quiapraedicantibus  Apoftolis,5e 
miraculis  corufcantibus , vide  re  , id  eft  , experiri  coadhi  funt  Chrifti 
exaltati,  ad  dexteram  Patris,majeftatem : maximetamen  implebitur 
in  noviffimo  judicio,de  quo  intelligi  debet  id  quod  fequitur,*6',<i'f- 
mentem  in  mibibusedi , ad  judicandum  vivos  Sc  mortaos  , Sc.  inter  illos 
etiam  vos  judices  meos.  Alludit  ad  duo  Scripturae  loca  , de  Filio  Dei 
pronuntiata,  Pfalm.  fcilicet  109.V.1.&  Danielis  7.V.  13.  Aug.epift. 
80.  intelligit  nubes  myfticas,  praedicatores  fcilicet Evangelii,  quibus 
vie&us  Chriftus  tuit  ftatim  ab  afcenfione  per  Judaeam,totumque  mun- 
dum:,  Judaeis  videntibus  ; fed  fenfus  videtur  myfticus. 

«5-  Tunc  Piin  Princeps  S xcerdotivnifcidit  vejiimtnUt  fiia  , ad  teftandam 


ceps 


Saccrdotum 


feidit  vefttmenta  doloris  fui  magnitudinemde  tanta  fcilicet blafphemia.  Erat  hoc  Sc  Gen- 
fua, dicens:  biaf  t[|3US  oi&xime  tamen  Tudceis  , ufitatuna  , ad  deciarandam  rei  alicuius 

phemavit  .*  quid  . J J 3 . n r .... 

adhuc  egeirus  mdignitatem  Sc  acerbitatem  , live  luctus , ut  recit  Jacob  , visa  tunica 
^^aud^ft^s bia-  cruenta  filli  , Sc  JofueNum.  14.  v.6 . five  blafphemia  ,ut  fecit  Eze- 
fpkemiaiTc  chias,  auditis  blafphemiis  Rabfacis  4.Rcg.c.i9.v.  1.  Sc  PaulusSc  Bar- 
nabas Ador.  14.V.  13.  Itaque  nefeiens , inquit  Leo  fer .6.  de  Paff.  quid 
haec  figaificarer.  mfamia,iacerdotali  fe  honore  privavit,  id  eft,  privan- 
dum  fignificavit , ut  notarunt  Sc  Orig.  Sc  Hieron.  Eratenim  vetituin 
fummofacerdoti  feindere  veftimentafua  Lev.  21.  v.  10.  Similismy- 
ftica  fignificatio  feiffae  veftis  portendit  Sc  Sauli  ablationem  regni, 
i.Reg.  1 y.v.zB.  & Salomon!,  3.  Reg.i  i.v.31.  * Diccns  blajpbcmxvit, 
id  eft,  Deo  injuriam  verbis  irrogavit,  libi  divinitatem  arrogando.*Fcce 
nunc, hoc  ipfo  tempore  Sc  loco,  coram  tribunal!,  *xudi(lis  bUJphnniam , 
quae  nulla  fcililicet  tergiverfatiorae  excufari  poteft.  Videntur  effe  verba 
exultantis  , quod  tandem  voti  compotes  fa&i  fint. 

€6,  Quidvobis  66.  *'  Quid  vobis  videttir  ? Non  de  crimine  , quod  perfpieuum  effe 
refpondentes  d - vo^e^ant5  fed  de  poena,  *dixerunt , Reus  eft  mortis , juxta  Legem  aper- 
xfrum  : Reus  eft  tam,  Levit.  24.  v.  16.  Lapidatio  decreta  erat  blaphemis  pereamdem 
Legem  : fed  videntur  neceffario  fupplicium  crucis  ei  deftinafle,ut  pa- 
tet  ex  tot  acclamationibus  cap.  fequenti,  Itaque  hie  Chriftus  primus 
propter  confeflioncm  principalis  articuli  fideiffcilicet  nominis  Chrifti, 
condcmnatur  ; qua  de  caufa  peculiariter  vocatur  Cxput  Martyrum. 
<^.TuncfKfpae.  67.  * Tunc, cum  jam  eflefad judicatus  morti,  Sc  folutum  concilium, 
e^u?1  ^co^apkis  & indi&um  iterum  in  mane,  *expiierunt  in  fxciem  ejus, fcilicet  viri,qui 
ciim  carciderunt,  tenebant  eum  , ut  Lucas : Marcus  infinuat  etiam  aliquos  Sacerdotum 
n" hoc  feciffc,  duma  miniftris  eos  diftinguic.  Eft  hoc  genus  contumelix* 
dcdt.unr,  graviffimum  animo  ingynuo  , in  fummum  conte mptum  Sc  deteftatio-* 

hem 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.kL  347 

tiem  ejus;  quad  facies,  pars  honeftifiima,  fit  dignafordibus  contempt 
toris  excipiendis.  * Et  colaphis  caciderunt , Graece  dico\d<j>i<ToLy , calaphi- 
z,arunt.  Theophyl.  dicit  hoc  fieri  digitis  curvatis  , Sc  in  pugnum  con- 
tra&is  , quod  idem  fignificat  verbum  Syriacuni  Sc  tranflatio  Hebraea; 

Sc  nofter  textus  hoc  poftulat.  Diftinguitur  enim  hie  a palmis,  feu  alar- 
pis  , ut  Marc,  unde  Sc  apud  Comicum , Colaphis  tuber  eft  tottm  caput. 

Nam  colaphi  dantur  non  folum  in  faciem,  fed£t  in  cervicem  Sc  caput: 
ut  non  fit  dubium  , hinc  totam  faciem  lividam  intumuifle.  * Alii  autem 
p almas  in  faciem  ejus  dederunt.  Graece  seaway , quod  Beza  Sc  aliqui 
Catholici , fortaflis  eum  imitati , volunt  efi febacillis  cadere  ; fed  male, 
non  enim  vulnera  hie  Chrifto,  fed  magis  fummam  ignominiam  quaere- 
bant.  Teftatur  & Suidas , p efie  plana  Sc  explicata  rnanu  genas 
cxdere  , quafi  dicas.  Expalmare  feu  Depalmare . Unde  Sc  quidam  hx- 
r-etici  fatentur  eruditius  verti  non  potuiffe  , quam  nofter  hie  vertit : Sc 
alius  longe  melius  noftrum  vertilfe  , quam  Bezam.  Caeterum,  quia 
fime,  tefte  Hefychiojetiam  folcam  feu  crepidam  fignificat, hinc  fow^Mis 
cum  de  ludibriis  agitur  ,etiam  fignificat  faciem  folea  percutere,  quod 
Perfius  dixit,  objurgate  folea . Porro  utrovis  modo  fiat,  grav  if  lima  eft 
ignominia  Sc  fervitutis  viliffimxnota*.  Hinc  eft,  quod  infultationem 
addant  acerbiftimam. 

68.  * Fropbetiza  nobis  Cbrifte  , id  eft  , Oftende  te  jam  Prophetam , 61 ■ picentes ; 

' ft  -n  • r r»  i i ■ a.  n.-  j-  j piophetiza  nobis 

cum  nullus  Chnfto  major  lit  Propheta  qualem  te  jaCtafti , dicendo  ebrifte , qois  eft 

nobis : * Quis  eft  qui  te  percuftit  ? Hacfcilicet  veliftaalapa.  Sarcafmus  qui  te  percufltt  ? 
ifte  non  habet  locum , nifi  ex  Marco  & Luca  intelligamus  quod  ve- 
laverunt  faciem  ejus, hoc  eft  oculos,  ne  percutientes  videre  poflet.  Ita- 
que  mordaciflimis  iftis  ludibriis  fignificare  volebant , falso  fibi  nomen 
Chrifti  & Prophetae  arrogafle,ut  qui  nec  percuflores  fuos  poflet  dig- 
nofeere.  Alia  multa fuifle  verborum  opprobria  indicat  Lucas,  genera- 
liter  dicendo  , Et  alia  multa  blajphem antes  dicebant  in  eum  : fimiliter  Sc 
i atftorum  Ifaias,  cum  dicit,  id  quod  ftkierunt  Evangeliftx,  Genas  meas 
dedi  veRentibus  , feu  vellicantibus,  barbam  fcilicek  Qux  omnia  ficutt 
fuerunt  duftu  Sc  cogitatu  horrenda  in  talem  perfonam,  ita  & patientia 
ejus  admirabilis,  ut  ea  de  caufa  dixerit  ibidem  ejus  nomine  Ifaias  , ideo 
pofui  faciem  me  am , ut  petram  durif  imam,  hoc  eft5  inquitTertull.iib.de 
patientia  , omni  impatientix  impenetrabilem. 

6 9. *  Petrus  vero  . quamvis  haec  narrentur  poft  contumeli-as  Domini 


. Petrus  vero 


uno  tra&u  narratas  , conti *>erunt>  tamen  vel  inter  illas , veHortaflis 


et  am  ante  , durante  exanrne.  Itaquc*petr4isfi(Ubat , ad  ip;nem  cum  ,(1  el,ra  una  an- 

• -A  . , ..  r * n ■ • ..in  0 . cilia  dicen-  :Et  m 

mmittns,ut  caleraceret  le,  * forts  tn  atrio,  idett,  antcnori  aut  extenon  cum  ^iu  Gait- 
a,‘jla,-a  uo  fignificatur  , Chriftum  tunc  fuifle  in  interiori  feu  conclavi,  ,a'ocras* 

quo  > 


-o.  Atiller.ega 
vii  coram  omni- 
bus. dicens:  Nei'- 
tio  quid  Jicis. 


71.  Exeunteau- 
tem  illo  januam, 
vidit  eum  alia 
ancilla,  & ait  his 
qui  erant  ibi : Et 
hie  erat  cumjei'u 
Najareno. 


72.  Et  iterum 
negavit  cum  ju- 
ramento  : quia 
non  novi  hcmi« 
nem. 


348  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quo  non  erat  accelfus  miniftris.  Marcus addit  deorfum , ut  infinuet 
Dominum  fuifle  furfum  in  fuperioribus  aedium.  Utrumque  optime 
notat  Aug.l.3.  de  confenf.c.6.  * Et  accept  ad  eum  una  ancilla,  {unarm 
Sacerdotis,  ut  Marc.  6c  quidem  oftiaria  , quae  Petrum  intromiferat,  ut 
indicat  Joannes,  * dicens,  primo  quidem  circumftantibus,  Ft  hie  cum  illo 
erat , ut  colligitur  ex  Luca  • deinde  audacior  fada  6c  ipii  Petro  : * Et 
7U  cum  Jefu  GaliUo  eras , 6c  confequenter  ejus  difcipulus  es,  ut  indicat 
Joannes.  Contemptus  causa  fie  vocabatur  6c  tunc  6c  poftea  a Juliano 
Apoftata  , eo  quod  in  Galilaea  maxima  ex  parte  educatus  eiTet,  6c pie- 
vique  difeipuli  eflent  Galilaei. 

70.  *At  ille  negavit  coram  omnibus : ut  omnes  ita  purgationem,  ficut 
acculationem  ancillae  audire  polfent.  Notat  hanccircumftantiam  ve- 
lut  gravantem  crimen  , * dicens  ; Nefcio  quid  diets  , id  eft  , nefcio  quid 
verbis  iftis  {ignificatum  velis.  Habet  e-nim  hoc  emphafin  fecuraene- 
gationis,  quail  incognitus  libi  eftet,  ut  nec  terminos  intelligeret.  Erat 
autem  hoc  non  folumnegare  d fcipulatum  Chrifti , fed  etiam  fe  efte 
Chriftianum,  hoc  eft  , ipfam  fidem  Chrifti , ut  Aug.  tr.  1 1 3 . in  Joan, 
nemo  enim  credit  incognitis.  Ecce  columna  firmiftima  , inquit  ibid, 
ad  unius  aurae  impulfum  tota  contremuit.  Ubi  eft  ilia  promittentis 
audacia , 6c  de  fe  plurimiim  praefumentis  ? Sed  quid  mirum  , ft  Deus 
vera  prredixit  , homo  autem  falfa  praefumpfit  ? 

71.  * Exeunte  autem  illo , eo  quod  timeret  deprehendi,  * januam,  fei- 
licet  aulas  ut  iret  in  veftibulum  ante  atrium, ut  Marcus.  Ubi  cum  foris 
jam  effet,  prima  vice  gallum  cantantem  audivit,  ut  ibid,  notat, neque 
quidquam  commotus  fuit.  Colligunt  itaque  nonnulli , hoc  circa  me- 
dian! nodem  contigilfe,  quando  gallus  primo  canere  folet.  Vidit  eum 
alia  ancilla  , & aitbis , qui  crant  ibi ; muftitans  hoc  forte  circumftanti- 
bus, ftc  ut  Petrus  exiens  audire  polfet.  Reverfus  eft  ergo  , vel  ne  fu- 
giffe  videretur,  vel  ut  fe  purgaret,  vel  frigoris  impatiens,  vel  curiofus, 
ut  videret  finemiftius  tragoediae.  Nam  ex  Marco  conftat,  Petrum  ex- 
iifte,  6c  gallum  audivifte  cantantem  ; ex  Joanne  vero,  quod  ad  focum 
ftans  fecundo  negaverit.  Silet  ergo  Matthaeus  reditum  ejus.  Itaque 
poftreditum  alius  quidam,ut  Lucas  notat,  imo  alii  plures,ut  Joan.ob- 
jecerunt  ei,  ftanti  6c  calefacienti  , idem  quod  ancilla  dixerat  circum- 
ftantibus,videlicet.  * Ethic  erat  ctmjefu  Naz^areno.  Ita  fere  S.Aug.ifta 
conciliat,qu3e  alioqui  minus  perfpeda  quofdam  adegerunt,ut  Petrum 
fepius  quam  ter  negafte  crederent- 

72.  * Et  iterum  negavit  cum  juramento  ; ut  vel  lie  crederent , quod 
fimpliciter  neganti  non  crediderant.  Ita  mendacio  adjecit  perjurium, 
* quia  non  novi  bominem  ; tantum  abeft  , ut  fim  difcipulus  ejus.  Manfit 

ergo 


N 


SECUNDUM  MATTHJEUM.  Cap.  i 6.  349 

ergo  ibi  fecurior  , putans  eis  fe  plene  feciffe  fidem  tanta  affeverandi 
pertinacia. 

73.  *Et  peftpuftllum,  Lucas  ait,  interv alio  facto  quafiunius  bora,  * a c- 

cejferunt  qui  flab  ant.  Lucas  unum  tantum  nominat  , quern  Joan,  dicit  runrqui  ftabatir, 
fuiffe  cognatum  ejus , cujus  Petrus  auriculam  abfciderat  , atque  obje-  ve/l&uu ‘exiifis 
ciffe  quod  eum  vid ifTet  in  horto.  Huic  alii  fe  junxerunt,  * dixerunt es  : nam  & ].°- 
Petro : Vere  &tu  exults  es,  qui  ifti  hommi  adhaeferunt:  *nam  & loquela  fettura  tefadr, 
tua  manifeftum  tefacit ; idioma  fcilicet  Galilaeum,  quo  loqueris,  pro- 
bat te  effe  Galilaeum  , ut  diciturapud  Lucam,  & confequenter  te  effe 
iftius  Galilaei  difcipulum.  Nam  quamvis  omnes  Syriace  loquerentur, 
dialedo'tamen  difcrepabant^cujufmodi  difcrepantiam  ejufdem  linguae 
in  omnibus  nationib'us  videmus.  Petrus  autem  videnscrefcere  pericu- 
lum  ex  cognato  ejus,  quern  pene  occiderat,  & fe  tot  arguments  pre- 
mi  , & pene  con vinci. 

74.  * Ccepit  dctcftari : Graecc  id  eft,  execrari,  Sc  diris  defeftari^  /urarc 

fe  devovere,fibi  mala  imprecarr.quamquam  aliquiintelligantcoepiffe  quianonnoviflet 
deteftari  Jefum.  * Etjurare , feu  cum  jure-jurando  adirmare  , fcilfcet  coitinuo^ga  fas 
tarn  imprecatorio,  quam  aifertorio,  * quia  non  novijfet  hominem, quanto  cantavit- 
minus  fe  effe  difcipulum  ejus.  * Et  continuo  , Lucas,  adbuc  eo  loquente , 

ut  appareret , Chriftum  vera  praedixiffe  , * gallus  cantavit . Marcus  , 
iterum  cantavit  : quam  iteration em  ipfe  notat , quia  folus  narrat 
Chriftum  praedixiffe  , quod  ter  negaturus  effet  Petrus , antequam 
gallus  cantaret  bis. 

75.  * Et  recordatus  eft  Petrus  , partim  exteriore  cantus  admonitu  , tJ/e^yeetcr°lsda“ 

partim  interiore  Chrifti  fuggeftione  : quae  fi  defuiffet,non  magis  tunc  verbi  jefu , quod 
quam  prime  cantu  fuiffet  recordatus  * verbi  'f  efu  quod  dixer at , qu\em gaifuscan- 
Lucas  recordationem  iftam  , velut  caufam  ejus , notat,  quod  convex - «i,  ^cne^“ 

fus  Dominus  , non  corporaliter,  quia  nihil  profuiflet ; ut  enim  fupraex  foras^evitama" 
Aug.  notavimus  , Petrus  erat  foris  , id  eft  , in  aula  exteriori  ac  deor- re* 

fum  , Chriftus  intus  aefurfum  : Rejpexit  Petrurn  , divinae  fcilicet  mi- 
ferationis  intuitu  , quia  latenter  fubvenit , cor  tetigit , memoriam  re- 
vocavit,  interiore  fua  gratia  vifitavitPetrum,  interiors  hominis  ufque 
ad  exteriores  lachrymas  produxit  affedum,  ut  loquitur  hac  de  re 
Aug.  de  gratia  Chrifti  c.  4^.  Quern  internum  divinitatis  Chrifti  ref- 
pedum  fuiffe  fignificatum  , docet  etiam  Ambr.  I.10.  in  Luc.  Sc  Leo 
Serm.  3.  de  Paff.  Itaque  Petrus  non  tarn  metu  quamcompundione 
motus , & odio  confortii , per  quod  lapfuserat , * egreflfus  floras  : foli- 
tudo  enim  ad  negotium  flendi  Sc  poenitendi  aptior  , ut  Aug.  lib.  8* 
confeff.  c.  11.  * flevit  amare  , qui^tam  enorme  peccatum  non  erat 
poenitentia  perfundoria  expiandum.  Permiffafunt  haec  divinitus  in. 

Petro* 


3 fo  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

Petro,  ut  clideretur  ejus  praifumpti o, inquit  Bafil.  Reg.  inter  brevto- 
res  8 1 . ut  difceret  infirmis  parccre  , ubi  fuam  novilTet  infirmitatem  , 
ut  idem  ait  Horn.  22.  ut  in  Ecclefise  principe  etiam  ab  iteratispeccatis 
remedium  pcenitentioe  conderetur  , ut  Leo  Serin.  9.  dePaflion.  de- 
nique  ut  idem  ait , ut  nemo  audcret  de  fua  virtu te.coniidere  , quando 
mutabilitatis  periculum  nec  Petrus  potuit  evadere, 

CAPUT  VIGESIMUMSEPTI  M U M. 

faftoMconcUium  Ic*  A/T  ^ne  autmfA^°  > Lucas , ubi.fUUu  eft  dies  , * concilium  inie - 
inierunt  omnes  JLV1  runt : quod  poffet-intelligi  de  {implici  confultatione  eorum  , 
do tum C&  senfo  ^ ^ucas  dicit, quod  convenerint^Sc  duxerintjefum  in  concilium  fuum: 
res  popuii  adver-  quo  indicatur , concilium  nodurnum  ante  finitam  nodem  fuilfe  dil^- 
niorrittrTade^n,fl  folutum  , Sc  mane  iterum  congregatum.  Itaque  * Concilium  inierunt 
omnes  principes  S&Ccrdotum  , ut  nemo  tantaecaufas  deeffet , * adverfum 
$efum  ,ut  eum  morti  trader ent , id  eft  , qua  via  mortis  fententiam  jam 
latam  exequerentur  , an  , ut  olim  cogitaverant ; an  tumultuarie  , ut 
fecerunt  in  Stephanum ; an  via  juris , authoritatePraelidis.  Evange- 
liftae  omnes  notant  hoc  fecundum  concilium-*  quod  Marcus  dicit  fuifte 
unwerfum^  ex  omnibus  videlicet  feptuaginta  duobus conftans  judi- 
cibus.  Solus  Lucas  notat  eandem  quaeftionem  ibi  fuiffe  iteratam  , an 
effet  Chriftus , eoque  confitente  , quod  ipfe  effet , cos  fimiiiter  ref- 
pondifte , Quid  adbuc  defideramus  teftimonium  ? Ipfi  enim  audivimus  ex 
ore  ejus.  Ex  qua  rerum  iimilitudine  , & quod  non  videatur  verifimile 
eos  iterum  examinaffe  id  , quod  jam  conteffus  erat , ne.forte  , quod 
nollent , panilodiam  caneret ,-vel  otiofam  refponiionem  iteraret,  pu- 
tant  quidam  ea. omnia  contigiffe  in.lolo  primo  tnodurno.conventu,& 
Lucam  non  fuo  ordine  narralfe.  Sed  fane  ipfe  contextus  Lucre  lie  rem 
deferibit,  utfine  violentianon  poflint  omnia  torqueri  ad  primum 
conventum.  Dicit  enim  ,.Vt  f debts  eft^dies  5 conv enerunt,  £?c.  & duxe- 
runt  cum  in  concilium  fuum  , dicentes  : Situ  es  Chriftus  : Sc  perado  illo 
examine  , lataque  fententia  addit , quod  furrexerint.Sc  duxerint  ad 
Pilatum.  Alii  putant  omnes  i lias  interrogationes.,  Sc  teftimoniacon- 
tigiffe  mane  in  lecundo  con.ci.ILo Matthreum  vero  8c  Marcum  ea  per 
anticipationem  narraffe-  fed  long£  fane  improbabilius.  Apertillime 
enim  defcribuntduoEvangcliftreilluhonem  Chrifti  quail  node  fadam* 
idquc  propter  exiftimatam  blafphemiam  , quod  le  Chriftum  dixiftet. 
Nam  tota  illufioifta  eratperpetua  q usd  am  exprobratio  iftius  confef- 
iionis , Sc  ideo  Matthaeus  dicit , Tunc  expuerunt  & c.  Itaque  redius  Sc 
facilius  accipiuntur  ut  verba  fonant , quod  etiam  in  hoc  concilio 
•quia  plenum  erat  ex  omnibus  judicibus , Sc  quia  alterum  noduraum 

fucrat  3 


Secundum  matth^um.  cap.  *7.  3p 

fuerat,  quod  jure  habetur  illegitimum,  & ut  confidentius  eumcon- 
demnarent  omnium fuffragio,li  in  eadem  confcflione  perfifteret,eam~ 
que  confirmaret,  eum  interrogaverint,  an  effet  Chriftus,cSc  ex  ore  e jus 
Sc  iterata  confeflione  ipium  condemnaverint.  Itaque 

2.  * Vinclum,  Greece  fv<joLv'e$&vl6vy  cum  vinxijfcnt  cum:  unde  fol u t us & 
videtur  adftitiffe  in  conciiio,  ut  confeftioliberiornec  vi  extorta  vide-tradiderum  Pon- 
retur.  Vinxerunt  autem,  quiamoris  erat  , ut  , quern  adjudicalTent u0  Pilatopl?uci3 
morti , ligatum  traderent,  ut  Bieron.  notat , videlicet  tanquamcerto 
reum.  * Adduxerunt  eum  , nempe  univerfum  Concilium  limul , ut  ex 
Luca  patet,qui  dicit ,furgcns  emnis  multitude)  eorum  duxenmt  &c.  Idque 
ut  authoritate  fua  cohiberent  popuium  ; cum  ut  Pilatusfme  iongiori 
• examine  morti  traderet  eum,qui  omnium  unanimi  judicio  effet  mortis 
reus  : denique  ne  quifquam  eum  auderet  defendere.  * Et  tradiderunt 
Vontio  Pilato  , ut  effet  executor  fententise,  non  arbiter  caufas  , mquit 
Leo  Term.  8.  de  Paff.  id  eft  , utnon  cognofceret  caul  am  , fed  ut  in 
damnatum  adverteret.  * Fr&Jidi,  id  eft,  Praefe&o  5c  Gubernatori  to- 
tius  Judaeas  a Tiberio  conftituto.  Caufa  vero,  cur  non  ipii  occiderent, 

‘ datur  apud  Joan.  c.  18.  v.  31*  quod  nonlicereteisiuterficere  quem- 
quam  adempta  , fcilicet  eis  per  Romanos  poteftate  capitalis  (upplicii 
ftatuendi , quamvispoffent  infligere  leviorem  poenam  , ut  flagellatio- 
nis,  A&.p . v.40.  Et  hlnceft,  quodteftatur  Jofephusl.  20.  Anttq.c.8, 

Annanum  Pontificem  privatum  fuiffe  pontificatu,eo  quod  Jacobum, 
fratrem  Jefu  Chrifti,  5c  alios  viros  bonos,  coa&o  judicum  conciiio, ve- 
lut  impietatisreos  curaffet  lapidandos,  nempe  abfque  Romani  Fraefi- 
disvei  certe  Regis  Agrippas  affenfu.  Nam  lapidatio  Stephan i videtur 
tumultuarie  nullo  juris  ordine,vel  fententiacontigiffe.  Potuerunt  verb 
5c  alias  fuiffe  caufae  tradendi  eum  Praefidi  , ut  fcilicet  invidiam  decli- 


nando  , culpam  in  Praelidem  ethnicum  derivarent  ; ut  res  tutius  line 
feditionis  periculo  fie  ret, & line  violatione  fefti  fieri  videretur:  quas 
eaufas  confiderant  Chryfoft.  in  hunc locum  & Aug.  tr.  1 14.  in  Joan. 

3.  * Tunc  v idens  judas , iptod  damnatus  effet , id  eft,  certaa  morti  adju-  j 
dicatus  , conclamata  jam  bis  lententia,  ad  cujus  executionem  per  Pi-  tradidit  , quad 
latum  properabant.  Unde  putant  multi,  non  exiftimaffe  Judam,  quod  .^nh^nti/du.^ 
effet  interficiendus  a Judaeis : fed  quia  non  poterat eorum animum  ig-  ;tus » retain  ni- 

• . r J i 1 L r . . . . ,'nta  argenteos 

norare  , quem  jam  laspe  declaraverant,  verius  videtur,  quod  crimims  rindpibus  Sa- 
atrocitas  jam  tandem  ob  oculos  pofita  una  cum  confide  rata  Chrifti  erga  & S€* 

fe  ad  ultimum  ufque  humanitate  , *focnitcntia  ductus fuerit  machinatae 
proditionis ; fed  inutili.  Nam  quamvis  & peccatum  h orruerit, 6c  con- 
teffus  fuerit,  Sc  pecuniam  abjiciendo  quodammodo  fatisfecerit,multis 
tamen  neceffariis  poenitentia  ejuscaruit.  Defuit  enim  fides  Chrifti  * 

Y.  v ut 


COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

ut  Del , ut  redemptoris,  ut  juftificatoris  a peccato  : defuitfpes  venire, 
ficut  Sc  Cain  : defuit  affe&us  amoris  in  offenfum  Deum.  Unde  dolor 
fuit  non  erigensanimurn  ad  emendandum,fed  horrore  quodam  crucians 
Sc  obruens  conlcientiam  ad  defperandum  , eo  fere  modo  , quo  fit  in 
• inferno.  *Rcttilit  triginta  argent  cos,  ut  pa&um, quantum  in  fe  effet,  re- 
fcmderet,  8c  itaeraentium  infidelitatem  profeflio  vendentis  argueret, 
ut  Hilar.  * Princifibus  Sacerdotum , five  in  domo  Caiphae  vel  Pilati  con- 
gregatis,  five  potiusnonnullis  in  ternplo  obeuntibus  minifteria  ; Prin- 
cipes  enim  Sacerdotum  vocantur  capita  familiarum  , quae  non  necefle 
eft  omnes  adtuiife. 

cav?trSensfan*  4*  * Steens : P ccc avi  ,tr adens  f anguine m juflutn,  prodendo  virum  in- 
guinem  juftum.  noxium  ad  mortem  ; hocenmi  fignificatur  per  fanvuinem.  Undetacite 
Quid  ad  nos ; Tu  multo  gravius  arguit  Pnncipes  prodittonis&  mortis  authores,  Sc  iimul 
videns.  abftergit  maculam,  quae  Chrifto  apud  Judaeos  adhaerere  potuiffet,qu6d 
eum  difcipulus  propter  fibi  magis  notacrimina  tradidiffet.*^  iUi  dixe- 
runt : Quid  ad  nos  ? Quod  tu  peccaveris : *Tu  videris, an  feceris,&  quid 
feceris  Sc  quam  rationem  reddere  poflis.  Itaque  facinus  in  folo  ven- 
dente  ftatuunt,ciim  vendentis  teftimonio  fcelus  ementium  argueretur. 
argcmeisinlem!  $•  * Et  projectis  argenteis  in  templo  : fic  enim  Sacerdotibus  eos  fibi 
ab°e  sr<jcenru  : & videbatur  reddere,  * recefit , affedfcu  poenitentis,  fed  furore  pereuntis, 
iafp€nd?t!Ue0  le  loca  fecreta  quaerens.  * Et  aliens  baqueo  fefuftendit  : quafi  qui  vellet 
proprio  fupplicio  fcelus  fuurn  expiari , inquiunt  quidam;  fed  redtius 
Hieron.  inc.  5.  Amos,  malis,  quibus  anxiabatur,  finem  imponere,  re- 
putans  mortem  fibi  malorum  fore  finem  , ut  defperantes  folenu  Sti- 
mulos  enim&  flagella confcientiae  non  fuftinebat.  Elegit  autem  fuf- 
pendium,  quia,  ut  Aug. lib. 2.  contra litt.  Petiliani  cap, 49.  duae  funt 
maxim  e viles  8c  ufitatae  mortes  eorum,  qui  feipfos  interimunt  , la- 
queus  Sc  pnscipitium.  De  genere  mortis  ejus  plura  in  cap.  1.  A&or. 
tcmSaTerdorum,  6.  * Principes  autem  Sacerdotum  dixerunt : Non  licet  eos  mittere  in  cor - 
acceptis  ar;en  bonam , id  eft,eazophylacium,feu  potiusin  thefaurum  ficrum,  qui  Ccr- 
licet  eos  miuere  ban  dicebatur,  ut  Jolepluis  lib.  2.  de  bello  Judaico  c.  8.  quamvispro- 
s)u i a°pret ilfm  fa n Pri^  fignificet  oblationem  feu  donum.  * Quia  pretium  fanguinis  eft, quo 
guinis  eft.  icilicet  fanguis  feu  homo  ad  fangnin  is  effufionem  eft  venditus  ; ubi- 

que  fibi  fimiles , e^colantes  culicem , Sc  camelum  glutientes ; quafi 
confcientia  ipforum  fine  noxa  fcelus  caperet , cujus  pretium  thefau- 
rus  non  reciperet.  Non  Iicere  autem  dicunt,  non  quod  certa  Dei  lege 
7.  Confiiioau  effet  prohibitum  ,fed  per  analogiam  ad  Legem  Dent.  23.  v.18.  vel 
temimto  eme.  propter  certas  eorum  traditiones. 

rant  cx  tilts  agru  r r ...  . ~ ^ 

figoii , in  fepui-  7.  * C onfilio  autem  mito  , in  quern  piumulum  pecunia  pollet  expen- 
peregn-  ^cunj  vejut  p0nuta  n0n  poflet convcrti  in  thefaurum  vel  ufum  templi, 

’*  * eme - 


turam 

norum 


SECUNDUM  MATTH^UM.  Cap.  17.  jf3 

* e nierunt  ex  illis  agrum  figuli , Graece  rh  dyfa  7 tfx.fA.iott , ittum  agrum 
figuli  illius  , certum  agrum  defignans , tunc  , cum  icriberet  celebrem. 

Situs  erat  ad  Auftralem  plagam  urbis,poft  montem  Sion,utnotat  Hier. 
lib.  de  locis  Hebraicis.  * In  fepulturam  peregrinortm  , utin  mortuos&; 
immundos  expendcretur  immundum  hominis  interfe&i  pretium.  Pc- 
regrini  enim,  hoc  gft  non  cives  Jerofolymitani,  magno  numero  quot- 
annis  affluebant  Jerofolymam  ad  folemnitates , qui  propriis  carebant 
fepulchris.  Quamquam  credibilius  fit  hie  inteljigi  peregrinos  gentiles, 
quales  erant  Romani  milites  , quos  nefas  putabant  cum  Judseis  fepe- 
liri:  Sc  ita  res  ifta  magis  fervit  myfterio.  Significatum  emm  fuit,morte 
Chrifti  emendum  eflemundum.,  velut  agrum  lutofum  8c  peccatis  im- 
mundum,in  fepulturam  peregrinorum-ut  lcilicer  paretur  vera  requies  iis, 
qui  in  hoc  mundo  velut  advenae  Sc  peregrini  degunt,maxime  Gentilibus. 

8.  * Propter  hocvocatus  eft  ager  ille>  nempenon  a Principibus,  fed  a 9&t 

vulgo  , cum  res  innotuiifet , ficut  indicatur  A&or.  1.  v.  1 5* . * Hacel - iiie , Hacddama. 
dama.  Vox  eft  Syriaca,fignificaris  * agrum  fanguinisjifque  in  pr&fentem  gSinif/ulqnein 
diem, quo  ilia  feribebat  Evangelifta.  Divina  hocfa&um  eftproviden-  hodiemumdiem* 
tia,ut,cumfcelusobruere  vellet,  magis  inclarefceret.  Nam,ut  Chryf 

ait,  nomen  loco  inditum  omni  tuba  clarius  fceleratam  eorum  prodidit 
caedem,  non  praefentibus  tantum  , fed  & pofteris,  ut  quoties  ager  no- 
minaretur  , toties  memoriafceleriseorum  revivifeeret. 

9.  * Tunc impletum  eft , quod  dittum  eflper  Jeremiam  Prophctant.  Pro- 

phetia,  quae  hie  citatur,  apud  Jeremiam  non  habetur,  fed  apud  Zac  ha-  tfum  eft  per  Je* 
riara , magis  tamen  quantum  ad  fenfum , quain  ad  verba.  Unde  diffi-  [am?Scen°tem  r 
cultas  iftanovem  aut  decern  diverfas  peperit  opiniones.  Alii  putant  &*cceperunttri-. 

\ r n • • r • • t 1 1 • 1 i ginia  argenteos 

delumptum  teltimonmm  ex  lcnptis  jeremice  , q iae  perierunt , de  quo  plenum  apaire- 

2.Machab.2.  v.  1.  alii  ex  apocryphis  Jeremias  libris , ficutfecit  Apo- 

ftolusde  Janne&;  Mambre  , 2. ad  Timoth.3.  v,  8.  alii  ex  Jeremiano-  iu*ei ; 

ftro  erafum  effe  : alii  errore  librariorum  pofitum  Jeremiam  pro  Za- 

charia.  Utrumque  indicat  Eufeb.  lib.  10.  de  demon  ftrat.  Evang.  alii 

traditionem  ex  Jeremia  acceptam  citari  : alii  occurriffe  Matthaeo  no- 

men  Jercmiae  pro  Zacharia,  Sc  corrigere  noluiffe  , eo  quod  feiret  tan- 

tam  effe  Prophetarum  concordiam  Sc  unitatem  , eodem  per  omnes 

loquente  Spiritu,ut,  quod  unus  dixiffet,  alteri  tribui  poflet.  Ita  Aug. 

lib.  3.  de  conf.  Evang.  c.  8.  Duae  fententiae  videntur  effe  probabi- 

liores : una  , quod  , cum  Zacharias  de  pretio  mentionem  faciat , nihil 

de  agro  empto,  vel  de  eo,  quod  iftud  Dominus  conftituerit ; Jeremias 

verb  nihil  de  pretio  appretiati , fed  de  agro  empto,  Sc  quod  hoc  efifet 

verbum  , id  eft,  voluntas  Sc  conftitutio  Domini : Matthaeusutramque 

prophetiam  inunam  conjunxerit , & uni  attribuerit  eomodo  , quo 

Y y 2 fecit 


>T4 


COMMENT.  IN  EVANGELJUM 


fecit  & Marcus  i.v.2.u£>i  tribuit  Ifaiae  eadem  arte  contexendi  Scrip- 
turas , prophetiam  quamdam  Malachiae  cui  Ifaiam  fubjungit.  Hoc 
autem  eo  magis  fecit  Matthaeus  , eo  quod  praemififlet  de  agro  empto 
in  fepulturam  peregrmoium,  ad  quod  muitb  magis  fpe&at  prophetia 
Jeremiae  , quam  Zachariae  : nam  Jeremlas  Sacerdos  agrum  ilium  emit 
adfign ’ficandun  , quod  Judaei  reverfurfeiTent  e captivitate  Babylo^ 
nica  , Sc  habitaturi  in  agris  Ifrael  : quod  (ublimius  praefiguiabat  ,]u- 
daeos  in  fine  mundi  reverfuros,  vtlut  peregrinos  in  Ecclefiam.tanquam 
agrum  Chrtfti  occifi  pretto  peregrinis  comparatum.  Senfum  iftum 
fubindicant  Sc  magis  amplecti  videirtur  Aug.  loco  cit.  Sc  S.  Anfelmus 
in  hunc locum.  Altera  eft  facilior  , quamvis  Auguftino  non  videatur 
proban  , nomen  Jeremiae  irrepfnTe  in-  textum  incuria  vel  temeritate 
librariorura  : cujus  rei  indicium  eft,  prime  quod  Matthaeus  non  (bleat 
nomlna  Prophetarum  exprimere  : fecundo  , quod  nonnulli  codioes 
Latini , etiam  tempore  Aug.  Sc  Lvrani  eo  caruerint , ututerque  teftis 
eft;  unde  Sc  nunc  non  defunt  manuferipta,  turn  Romos,  turn  in  Belgio, 
a quibus  abeft  : tertio  quod  Syriacus  textus  non  habeat  nomen  Jere- 
miae. Hanc  difncultatis  iftius  foiutionem  ex  antiquis  innuit  Hieron.  Sc 
amplexus  eft  Rupertus&  Lvranus;  ex  recentioribus,]anfenius,  Mai- 
donatus  , Baronius  ad  an.  34.  n.  19.  Franc.  Lucas  in  notis ad  Latin, 
textum,  Suar.  in  3.  part.  tom.  2.  dii'p.  34.  feet.  1. 

* Et  ac cep c runt.  Aliqui  fuppofitum  hujus  verbi  faciunt  illud  a flit* 
ifrael , ut  fubaudiatur  , quidam  ; q.  d quidani  ex  filiis  Ifrael  accepe- 
runt;  qualislocutio  eft  Ad.  21.  v.  1 6.  Sc  hiefup.  c.  23.  v.  34.  Sed 
clarum  videtur,  quod  illud,  d filiis  ifrael  ,refpondeat  verbis  Zach.  11. 
v.  12.  Apprctiattis  fum  ab  cis . Redius  itaque  Sacerdotes  acceperunt, 
iriginta  argenteos  , pretium  appretiati  , per  appofitionem  , q.  d.  qui  ar- 
gentei  fuerunt  illud  pretium  Mediae  appretiati.  * Ouem  appretiaverunt 9 
id  eft,  tanti  aeftimaverunt,  Sc  ifto  pretio  padi  funt,  * a filiis  ifrael,] uda 
feilicet  proditore  , qui  erat  ex  illis,  quod  Propheta  ftomachando  di- 
xerat , decorum  pretium  , quo  appretiatusfum  , ab  eis. 

20.  Et  dederam  10.  * Et  dederunt  eos  in  agrum  figuti , id  eft,  ad  emendum  agrum  fi- 
Si*ficufccM£t g'lP*  Matthaeus  neque  verbis  neque  verborum  ordine  cum  Zacharia 
eiiic naihi  Domi-  convenit,  ut  Hieron.  notat , fed  tantum  fenfu.  Propheta  enim  perfo- 
nam  Chrifti  gerens  p.’tiit  a Judaeis  fibi  dari  mercedem  fuam,  pro  bene- 
fidis,  quibus  eos docendo,  fanando  See.  aflfecerat, & Principes, loco 
mercedis,  appenderunt , inquit , mercedem  meant  triginta  argenteos , eos 
appendendo  Judas  proditon,  ut  morte  muldarer.  Itaque  dixit  Domi- 
nus  ei,  Projice  illos,  argenteos  ad  (latuarium  , Hebraice  figulum  , id  eft, 
fie  cosprojice  in  templum,ut  per  Sacerdotes  ad  manus  ftatuariifeu  fi- 

guli> 


r t». 


SECUNDUM  MATTH£UM.  Cap.  17.  jf  r 

guli , vendentis  agrum  fuum  3 perveniant , decorum  fcilicet  & naagnifi- 
cum  pretium , appretiatus  fum  ab  eis  pro  tot  laboribus  & beneficiis: 

preftius  enim  verba  ifta  cum  irrifione  8c  ftomacho  legend  a lunt , ut 
ibid.  Hieron.  notat.  Itaque  quosibi  argenteos  projicijubet  ,eos  pro- 
jiciendoseffe  hoc  ipfo  prxdicit , & quod  Prophetafe  mox  feciffe  dicit, 
hoc  Matthaeus  narrat  effe  fa&um.  Et  ilia  caufa  eft  , cur  ea  , qux  Za- 
charias  protulit  in  prima  perfona  , Matthasus  narret  in  tertia  3 a qua 
tamen  ftatim  tranlit  ad  primam  dicendo,  * (tcut  conftituit  mihi  Deminas. 

Verba  ifta  non  funt  apud  Prophetam3fed  res  ipfa,quatenus  dicit  le3ficut 
juffus  fuerat,a  Deo  tuli fTe  8c  projeciffe  triginta  argenteos  in  templum. 

II.  * fefus  autem  ftetit  ante  Fr&fidem 3 fcilicet  in-  Praetorio  , Judasis 
remanent  bus  foris  y ne  contaminarentur.  Multo  enim  plenius  banc  dem,  &-imerio- 
hiftoriam  narrat  Lucas,  initio  cap.  23.  8c  maxime  Joan.  18.  v.28.  8c  diccns^Tu « r«- 
feqq.  Ex  Joanne  itaque  conftat,quod  primo  eum  accufare  noluerint, 
ut  qui  ejus  judices  fuifTent,fed  ftatim  tamquam  maiefadorem  pleden-  cis. 
dum  efte  contenderint.  Qjod  cum  Pilatus  detraderet , ex  Luca  con- 
ftat , eos  objeciffe  , quod  fe  dixiffet  efle  Chriftum  Re  gem  , 8c  tributa 
Caefari  dari  vetuifiet.  Hoc  crimen  3 negledis  caeteris,  maxime  exami- 
nandum  duxit  Pilatus  3 eo  quod  nemo  in  Romano  Imperio  fe  Regent 
dicere  poflet  fine  laefa  majeftate  3 nifi  Caefar  conceffiftet.  Itaque  inter- 
rogat  eum  Praefes. : * Tu  es  Rex  Judaorum  ? Graece  0 B iviAtOc,  3 fcilicet 
quern  illi  promifiTum  expedant  & Chriftum  vocant.  Non  caret  au- 
tern  emphafi  illud  , Tu  , in  tali  fcilicet  habitu  &apparatu  , ut  non  fine 
contemptu  8c  rifu  dictum  videatur , ut  notavit  Origen.  * Dicit  iUi 
7 ejks : Tu  dicis.  Q \x  verba  non  ftatim  Pilato  reddita  funt,  fed  multis 
interpofitis,  quae  narrat  Joan.  Ut  enim  Aug.  ait  1. 3:.  deconfenfu  c.8, 
jnulta  dida  8c  multa  refponfa  funt  : unde  cuique  eorum  , quantum 
vifurn  eft,decerpfit.&  in  narratione  fiia  pofuit,quodfatis  effe  judicavit. 

12,.  * Et  cum  accufaretur  a Principibus  &c.  Rurfum  fcilicet  poftquam  n Ercum  stem 
jam  foras  ad  ipfos  rediviffet  Pilatus , 8c  Jefum  poft  examen  de  affeda  p,^ sa^SoS; 
Regis  dignitate  excufaret.  Accufatio  autem  hxc  fecunda  erat  de  fub- 
verfione  gentis  Judaicae  a Galilaea  ufque  hue  Luc.  23.  v.  5*.  hoc  eft, 
quod  efifet  feditiofus.  * Nihil  rejp  mdit : Pilato  enim  jam  refponderat 
id  3quod  (atis  erat } adverfariis  noluit , propter  caufas  3 quas  diximus 
cap.  praeced.  v.  63.  Unde  Pilatus  quamvis  fatis  adverteret  criminum 
inanitatem  3 aggravat  tamen  ea  verbis  3 

13*  * New  audis  3 quanta  adverfuntte  dicunt teflitnenia  ? Utlcilicet  1;.  Tunc  didr 
refponfum  eliceret  3 quo  feipfum  aiiquantulum  defenderet3  8c  itafa-  audisqoam’a^d- 
cilius  liberar i pofifet.  Indicat  hoc  clarius  Marcus,dicendo  r Non  rejpon- 
des  quidquam  ? Scilicet  ut  te  tuearls  : vide  in  quantiste  ac enfant  3 q.  d. 

Defende  te  ipfum , fed  Doininus  14*  * Nob 


3?6  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

1 4 diEe"aS urn  *4*  * ^on  rf,JporJet ei  ad uUunt  verbum , non  contemptu  Praefidis,  fed 

verbuipU,  ita  ut  accufationum.  Unde  nec  Praefes  : cui  jam  Fafliis  erat  alteram  iccufa- 
^hcmemet!*^5  tionis  partem,  arbitratus  eft  fc  filentio  eomtemni,fed  miratus  eft  * ve- 
bementet , nimirum  quod  vir  communi  judicio  fapiens , eloquens,in- 
noxius , judicem  faventem  habens , in  periculo  capitis  conftitutus , ad 
accufationes  inanes,  Sc  frigidas  calumnias  tanta  manfuetudine  Sc  for- 
titudine  animi  Sc  mortis  contemptu  prorfus  obmutefceret. 
tcmPfokro^em  *5*  * Per  ^ ltm  autm  f°^nem,  Pafchatis.  Omittit  hiciterum  Matt, 

confueveratpix-  miflionem  ejus  ad  Herodem  • nam quae  hie  fequuntur  , contigerunt 
m i t ter c U« n um"  poftquam  ab  Herode  reiiniffus  eftet , utpatetex  Luca.  * Con fuev erat 
voiuiflTnt ^Uem  Pr&fes  populo  dimittere  unum  vinftum  , feucaptivum  , * quern  voluijfent , 
videlicet  populus.  Confuetudo  ifta  videtur  manaffe  ex  memoriabe- 
neficii  liberationis  ex  carcere  iEgyptiaco  , Sc  a Romanis  confervata  , 
cum  Rempublicam  invafiflent , in  gratiam  populi , qui  privileges  Sc 
confuetudinibus  iftiufmodi  maxime  teneri  folet. 

1 6. Habebat au-  jjabebat  AUtem  tunc  vinttatn  infignem,  fceleribus.  Crimina  ejus 

aum  infigncm , mdicantur  a Luca, quod  recuietin  civitate  leditionem  Sc  homicidium. 
?aUbbdasC.ebamrBa*  Joan,  additfuifte  latronem  , quales  fcilicet  publicas  obfident  vias. 

x7.Congregatis 
ergo  illis  dixit  • 

filatus:  Quern  populi 

vob/s:BarTbb?m.  * Quern  vultis  dimitt  am , Barabbam , an  Jefum.qui  dicitur  Chrifius?  id  eft, 
dt^cTiSus?*  Ql1*  vulgo  a vobis  habetur  ille  Meflias  Sc  Rex  Judaeorum  , etfi  non 
hujus  mundi.  Serio,  non  joco  hoc  eis  refricat,  ut  hoc  nomine, & hac 
inolita  populo  opinione  eflet Jefu  gratior.  Pilatusenim  cum  non  po- 
tuiffeteum  apud  Principes  liberare,  ut  ex  aliis  Evangeliftis  pater,  ten- 
tavit  hanc  viam  , ut  expeditiflimam  , apud  populum,  innumeris  ab  e© 
afFcdum  beneficiis.  Unde  etiamnon  permifit  eisliberam  ele&ionem  , 
quemadmodum  v.  praec.  led  reftringitad  duos  tantum  • unum  de  in- 
duftria  (eleftum  facinorofiflimum , ne  fubelfet  aliqua  mifericordias 
caufa  ; alterum  innocentiilimum  , ut  cogerentur  ipfum  eligere.  Hie 
animus  Pilati  patet  ex  v.  feq. 

18.  * Sciebat  enim,  ex  fama  publica  , *quod per  invidiam  trqdidijfent 
eim  , fibi  fcilicet  occidendum  Principes Sacerdotum.  Cum  autem  in- 
vidia  fit  odium felicitatis  aliens,  ut  Aug.  1. 1 1.  de  Gen.  ad  litt.  c.  14. 
caufa  hujus  invidiae  fuit  clarltas  nominis  ejus  apud  populum  , Sc  au- 
thoritas  in  docendo  major  quam  fua-,  ut  Tatis  colligitur  ex  Joan.  11. 
v.  48.  Sc  c.  12.  v.  19. 

19.  * Sedente  autem  illo  pro  tribunali  , id  eft  , in  tribunal! , more  Ju- 
dicis,ad  caufam  examinandam,  * mi  fit  ad  eum  uxor  ejus , quod  decorum 


* Congregatis  ergo  illis  dixit  Pilatus , praeveniens  poftulationem 
qui  occaftone  turn  fefti  , turn  Jelu  traditi  congregatus  erat : 


rt  Sciebat  enim 
Ouocl  per  in vi 
d;am  tradidifient 


19.  Sedente  au 
tem  illo  pro  tri- 
buna  ' i , mifitad 
eum  uxor  ejus  d;. 
cens: nihil  tibi  & 

juftoilli,  irmlta  , - . 

enim  paffa  fum  non  effet  maritum  per  fe  in  negotiis  publicis  interpellare.  Lucius 


hodie  per  vifum 
propter  eum. 


Dex- 


SECUNDUM  MATTMUM.  Cap.i7-  3J7 

Dexter  in  Ghronico  vocatam  vult  C laudiam  Premium.  * Dicens : Nihil 
tibi  , & jtifto  iili , id  eft  , nihil  tibi  negotii  fit  cum  ifto  • quem  ita  vocat, 
quod  excelle nter  juftus  effet , ita  Sc  nomine  religionis  deterret  eum 
ab  ejuscondemnatione  , ficut  metu  malorum  per  id  , quod  fequitur  : 

* Mult  a enim  pajfa  fum  bodie  per  vifum  * Grasce  <51*  ’ovap , in  fomnis  , ut 
vertitur  Matth.  i.  v.2Q.  non  quod  no&u  contigerit , mane  enim  nar- 
raffet  marito  , fed  quod  dormienti  poft  difceffum  mariti.  Quid  paffa 
fuerit , non  conftat : verifimile  eft,  fuiffe  minas  pcenarum,  impendent 
tium  Judaeisdc  Pilato,ex  perfecutione  Sc  damnatione  jufti  illius.  S .Ig- 
nat. Beda  , Sc  Anfel.  putant  inaqiliTum  fuiffe  fomnum  a diabolo,  im- 
pedire  volente  fru&um  paflionis , quem  incipiebat  perfentifcere.  Sed 
cur  igitur  Judaeos  non  ceffavit  inftigare  ad  fcelus  > Redius  proindc 
Ambr.  l.io.  in  Luc.  Hier.  Theophyl.  Sc  alii  docent,  fuiife  a Deo  im- 
miffum  non  Pilato  judici,  ne  fufpedus  aut  corruptus  videretur,  eique 
non  crederetur  : fed  uxori,  ut  innocentiae  teftimonium  haberet  Chri- 
ftus  ab  omnibus,  a Judaeis  credentibus,a  Judice,  uxore  ejus,  centurione, 
rnihtibuSjlatronibus,  terra  mota,  Sole  obfcurato,  templo,  petris,  mor- 
tuis.  Notatione  vero  dignum  eft,  neminem  in  tota  paflione  pro  libera- 
tione  Domini  locutum  e{fe,nifi  duos  Gentiles,Pilatum&;uxoremejus. 

20.  * Principes  autem  Sacer dotum  & Seniores  perfuaferunt  populo  , per  zo.Principesatf- 
cmiflarios  fuos,  hue  illuc  dimiffos : fpatium  enim  aliquod  deliberandi  & senior es  Per- 
videtur  fuiffe  interpofitum.  Tacitb  autem  indicatur  , Pilatum  non  . “sa 
fuiffe  fruftrandum  fpe  fua,nifi  Pontificesconcitaffent  turbam  fibi  ob-  Barabbamjeftina 
noxiam.  * Vt peter ent  Bar  abb  am , Jefum  veroperderent , id  eft,  mortem  vcro  Parent, 
ejus  poftularent.  Hoc  autem  & Pilato  non  erat  eis  propofitum,fed  ex 
pura  malitia  Pontifices  addiderunt.  Praefes  itaque  territus  uxoris  de- 
nuntiatione  , cum  fortius  inftaret  pro  liberatione  , Sc  rurfum  peteret, 

* quem  veUent  dimitti  , 

21  .*Itli  dixerunt  Barabbam.  Quas  poftulatio  ficut  erat  injuftiflima,  ZJ.  Refponden* 
ita  Domino  ignominiofiffima,  poftponi  videlicet  publico  latroni,  imo  f^.Q^/vuiS 
in  gratiamlatronisdamnare  innocentem,  &in  odium  innocentis  libe-  vobis  de  duobu* 
rare  latronem.  Unde  S.  Petrus  A&.3.V.  14.  exprobrat  eis  ift  im  inju-  dixerunfBarab-1 
ftitiam  Velut  intolerabilem  : Sc  Atbanaf.  de  Paff.  notat  ideirco  apud  barB- 
Judaeos  horrendas  illas  feditiones&  caedespaulo  poft  increbuiffe,quas 
narrat  Jofeph.  lib.  de  bello  Jud.  Unde  Sc  Pilatus  attonitus  petitionis 
impudentia  , iterum  inftat : 

22.  * Quid  igitur  fad  am  de  fefu  ? Dixit  igitur  hoc,  volens  dimittere  iz.Dicit  iiiis  tL 
Jefum,  ut  notat  Luc. c.  23. v. 20.  Nam  tacite  Sc  placideeisfuggerit,ut 
(imulpetant  etiam  alterura  fibi  dimitti , Sc  idcirco  iterum  refricat  eis  gui^cimr  ciui- 
gratiflinium  Judasis  titulum.  * £Hn  dicitur  Chrifius  ? quifeilicet  talis 

etiam 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

etiami'ecentiffiaie  a vobis  habitus  eft,  fed  plufquam  oporfebatjudicis 
authoritatem  vulgo  fubmillt  : non  enim  erat  populi , pcenam  alteri 
vin&orum  decernere,  led  tantum  iibertatem  petere.  Unde  cum  populo 
gratificare  decreviffet , ad  prascipitium  fummas  imquitatis  dedudus  eft. 
a Dicunt om-  23.  * Dicunt  omnesy3c  Principes,  Sc  a Principibus  perfualus  populus, 
V ’i ; 'i s Cp r 2 fc":’  arrepta  c veftigio  poteftatefibi  fada  , * crucifigatur.  Proxima  crucis 
foch ?*a tTi iMtil  Pcten^ae  oc.cafio  fuit  petitio  Pilati  : nam  quamvis  prater  mentem  , t$- 
gis  damahant  cite  tamen  fuggerebat  malevolis  hominibus  , ut , quialatro  Sc  fedi- 
%l!ur.S  : cfucl  -tiofus  pro  Jefu  liberabat ut 3 fuppi  ic  i u m quoqueiplius  tranfiret  in  Jefum, 
ut  notat  Baronius : idque  maxime,quia  accufabatur  feditionis  Sc  ma~ 
jcftatis  Lucae  23.  v.  z.  Sc  3,  unde  & titulus , Rex  fudaorum.  Suppli- 
cium  autem  crucis  apud  Romanos  decernebatur  feditiolis  & Majefta- 
tis  reis,  latronibus  Sc  praefertim  perlonis  viliftjmis,ut  lervis,  licut  pro- 
bat Lipfius  I.  i.  de  Cruce.  Itaque  tria  videntur  Pontifices  in  petendo 
illo  fupplicio  fpedaffe  : primo  congruentiam  ad  praetexta  crimina  : 
fecundo,  fummam  atrocitatem  , ut  ita  le  vindicarent  ; fit  enim  quem- 
admodum  in  partibus  nervoliftimis  Sc  a corde  remotiffimis  , ita  cum 
, maximis  Sc  diuturnis  doloribus  : tertio  , extremam  ignominiam  , ut 

nornen  Sc  memoria  ejus  effet  Judaeis  Sc  Gentibus  execrabilis  , ut  notat 
Chrfoft.in  Joan.  Divinitus  quoque  fadum  eft, ut  Salvator  nullum  libi 
mortis  genus  deiigeret,  ne  aliud  genus  expavefcere  videretur,  ut  Athan. 
decorporali  adventu  Verbi.  *Aitillis  Fr&fes:  Qtiid  enim  mali  fecit? Illud 
enim , implica,tam  facit  hie  Sc  apud  Marcum  orationem,  nihil  enim  ha~ 
bet , cui  refpondeat.  Itaque  vel  refporidet  menti  potius  quam  verbis, 
q.  d.  non  eft  xquum,  ut  crucifigatur  , quid  enim  mali  fecit  > Vel  certe 
.redundat.  Itaque  pepulum  facit  hie  teftem  innocentiae:illi  autem  cum 
in  accufando&  probando  palam  deficerent,ad  importunas  le  preces& 
vociferationes  vertunt.  Porro  verbis  iftis  fubjicit  Lucas  , Corripiam  ergo 
i-llurn  & dimittam  : ex  quo  colligitur,  poft  ilia  verba  fuilfe  flagellatum, 
fpinis  coronatum,  indutum  purpura  , produdum  foras,  Sc  cum  iterum 
clamarent,  Pilatum  fed ilfe  pro  tribunal^  & lavilTe  manus,  licut  narra- 
tio  Joannis  omnino  poftulare  videtur. 

24.  video?  aa  24.  * Videus  autem  Pilatus , quia  nihil  proficeret , neque  rejnillione 
r^hii  proficeret'!  ad  Herodem,  neque  beneficio  liberations  folemnis,  five  loco  Barabbas, 
tus fie^cracce^a  ve  cum  Barabba,  neque  flagellatione  Sc  reliqua  ignominiosa  trada- 
aqua.iavit  manus  tione  , neque  toties  iterata  conteftatione  innocentiae  ejus : * fed  magis 
censTin nolens''  tumultus  jieret , feditio  fcilicetpopu laris  exeo  ,quod  fe  tarn  difficilem 
gui0ne^fhujuV  Pr2e^eret*  Quibus  verbis  non  excufatur  Pilatus , qui  ne  declinaret  a ju- 
vos  videriti*.  ftitia  , omnia  perrumpere  debuilfet  ; fed  potius  Chriftus  , quod  null© 
crimine,fed  metu  feditionis  damnatus  fit?imo  a Judice  abfolutus  : nam 

* accejfta 


SECUNDUM  MATTHiEUM  CAP.27.  3(9 

* accept a aqua  lavit  mams : fequens  in  eo  fado  vel  naturalem  fignifi- 
cationem  lotionis  corporis,  ad  indicandam  animi  fui  innocentiam;vei 
apud  Judaeos  Judaicam  adhibens  caeremoniam,  ut  vuit  Orig.  apud 
quos  ilia  ad  iftum  finem  lege  praefcripta  erat  Dent.  21.  v.  6.  * coram 
populo , fpedante  , ut  impiifadi  invidiam  a fe  in  populum  declinaret, 

Fadum  fuum  explicat  verbis : *Inmcens  ego  fum  a /anguine  jafti  hujus , 
id  eft , a morte  feu  efFufione  fanguinis,  quara  petitis.  Sed  fi  hie  juftus, 
quomodo  tu  damnando  innocens  > Itaque  Jefum  damnando  abfolvit, 
fe  purgando  condemnat  : nec  fufficit  manuum  lotio,nam  ut  Leo  ferm, 

8.  de  Paff.  non  purgant  contaminatum  animum  manus  iotas , nec  in 
afperfis  aqua  digitis  expiatur , quod  famulante  impia  mente  cornmit- 
titur.  * Vos  videritis , in  quorum  caput  culpa  caedisiftius  execrandae  St 
4 vindida  redundabit.  Haec  ergo  caeremonia  videtur  adhuceo  fpedaffe, 
ut  vel  (ic  Judaeos  revocaret  : led  per  divinam  providentiam  eo  direda 
eft,  ut  teftatilfima  redderetur  morientis  pro  nobis  innocentia,  dum  in 
ip  fa  fententia  juftus  pronuntiatur  , ut  obfervat  Aug.  Term.  1 18.  De 
temp.  Sc  ita  vineit , cum  judicatur. 

2$.  * Et  rejpondens  univ  erfus  populus  qui  ex  univerfa  Judasa  confiuxe-  d*nJ; 
rat  in  illofefto  : * Sanguis  e jus  piper  nos  & fuper  filios  nofiros , id  e ft , Nos  ];uss  ^ 

totam  culpam  Sc  pcenam  criminis,  fi  quaefuerit , praeftabimus  , Sc  in  per  nos  & fuper 
nos  Sc  filios  noftros  fufeipimus  ; tu  fis  fecurus.  Phrafis  eft  Hebraica,  fihos  noftroSi 
frequensin  Icripturis,  ut  Levit.  20.  v.  9.  12.  Sc  16.  Itaque  h s verbis 
Sc  fua  Sc  filiorum  capita vindidae  obligarunt,quae  in  hodiernum  ufque 
diem  durat.  Maledidionesenim  Sc  benedidiones  parentum  fuper  fi- 
lios , velut  qui  pars  ipforum  fint  , miros  effedus  habere  foient. 

2 6.  * Tunc , fuperatus  tanta  pervicacia,  *dimifit  eis3arabbam:fefum 
autem  flageUatum  , Graece  ff&ytihdatLf , ctmfiagellaJJ'et  , ante  videlicet  jefumauiemfU- 
non  nunc  , quod  jam  effetcrucifigendus  : Lucas  enim  dicit  Pilatum  ®,es  utUaudfige- 
dix'-lfe,  emend  atutn  dimitt  am ; Sc  paulo  poft,  corripiam  eum  & dimitt  am : rctur* 
quo  fiageliationem  indicare  voluit,  Sc  quidem  confilio,  non  ut  in  cru- 
cem  ageretur  , cui  erat  moris  fiageliationem  praemittere , fed  ut  eorum 
anirnos  leviori  caftigatione  , crucem  praeire  foiita  , placaret,  jefumque 
a cruce  eriperet,ut  fentit  Aug.  Unde  poft  fiageliationem 5Sc  per  ipfam 
flagellatioais  immanitatem  adhuc  conatus  eft  Jefum  a cruce  eripere  , 
dt  ex  Joan,  apertiffimum  eft.  Pcrrb  Virga  kflageliis  diftinguuntur,  ut 
patet  etiam  2. ad  Cor.  11.  v.  24.  St  25.  quia  virgae  honeftiores  erant, 
flagra  fervor  urn : rllae  lignis,  haec  loris  conftabant : illce  naitiores  erant, 
haec  afperrima  ; itaut  Horat.  vocetlib.  r,  fat.  3.  bcrribile  flagellum , Sc 
Uipianus  L.8.D.  Depoenis  feripferit , miniftrorum immanitate  mul- 
tos  fubejufmodi  flagellis  interiifle.  Iatexebantur  eisfubinde  tali  aut 

Z z offi* 


3 Go  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

oflicula  , quse  vocabantur  fiagra  talaria  feu  taxillata,  maxime  honi- 
biiia.  An  hie  ita  factum  fuerit , non  conftat,  niii  quod  verifimile  fit, 
immanem  tuiife  flagpllationem  , utinimicos  placare  poifet ; ideoque 
Sc  ablfaia  & a Chrifto  praedi&a  fuit.  More  Judaico,fubinde  etiam  Ro- 
mano , reus  alligabatur  column#  8c  c#debatur  , neque  ftans  , neque 
fedens,fed  inclinatus,  ut  exprefse  prxkribitur  in  traditionibus  Thai- 
mudicislibri  Marcoth  cap. 3.  Unde  Hieron.  ep.27.  Oftendcbatur  illi 
( Paul#  ) inquit , columna  Ecclefi#  porticum  (u (linens  , infe&u 
cruore  Domini , ad  qnam  dicitur  vinous  & flagellatus.  Cujus  rei  Sc 
Prudentius  teftis  eft,  Sc  hodie  Romx  oftendi dicitur  in  tempi 0 S.  Pra- 
xedis.  Flagellatus  eft  autem  a Pilato  , feu  juilu  ejus , ideoque  non  a 
Judeeis,  fed  Romanis  militibus  ut  numerus  quadragmta  iduum5uno 
minus,  non  fuerit  in  eo  obfervatus , fed  diriflima  extiterit  flagellatio. 
*Tr>tdidit  e/V,Judaeisfcilicet,non  militibus  j Lucas  enim  dicit,  Trtdidit 
eum  voluntdti  eorum  , videlicet  * Vt  crucifigeretur^  fua  quidem  autho- 
ritate,non  tamen  fententia,quafi  cruce  dignus.  Non  enimprobari  po- 
teft  , Pilatum  in  eum  tuiiffe  fententiam Velut  reUm  mortis : unde  ilia 
videtur  fi&a,  qu#  legitur  apud  Adrichomium.  Ergo  pro  tribunali  fe- 
dit  quidem,  fed  adjudicavir,  tantiun,  fieri  petit  ionem  eorum  , ut  loqui- 
tur Lucas  , ut  fcilicet  ab  ipfis  damnatus  traderetur  eiscriic*iftgendus  » 
ficut  petebant. 

frafSSip^en  27#  * Tunc  5 c^m  fcilicet  Jefus  eflfet  flagellandus , non  cum  traden- 
resjefum in  prx-  dus  efTet  ad  crucem;  utrumque  enim  dixerat  Matthaeus.  Nam  non  mi- 
paver^n radium  nus  coronatio,  totaque  fequens  illufio,quam  flagellatio  prapeflerunt 
hortem*"1  C°  traditionem  ad  crucem, ut  Aug.lib.3-De  confen.  c.q.dc  ex  Toan.cla- 
rumeft.  Itaque  Matth.  Sc  Marcus  recapitulant  id,  quod  ante  narpari 
rerum  ordo  poftulabat.  Tunc  ergo  cum  efTet  flagellandus  , Sc  velut 
mitiort  poena  quam  mortis  corripiendus ; ut  vei  lie  liberari  polfet , 
* milites  Pr&fidis , ideoque  Romani,  tamquam  li&ores,quatuor  tantiim 
videntur  fuiffe  ,}oan.  19.  v.  23.  * fitfeipientes  Jefum  inpritorium , id 
eft  accipientes  eum,auxerunt  intusin  atrium  pr#torii,ut  Marc  locum 
fcilicet  habitations  Praetor  is  Romani  feu  Pr#lidis.  Porrb  tarn  Matth. 
quam  Marcus  Sc  Joan,  apertc  tribuunt  flagellationem  Pilato  , id  eft 
juffui  ejus,  coronationem  tamen  Sc  caetera foils  militibus.  Unde  Tert. 
De  corona  milit.  cap.  9.  dicit  earn  fuiffe  Romanorum  militum  com- 
mentum  : narn  ficut,  cum  efTet  a Caipha  condemnatus,  licentiam  mi- 
niftrorum  exprobravit  ei  acerbifUme  quafi  arrogatam  prophetiam,  ita 
flagellato  licentia  militaris  arrogatam  Rcgiam  dignitatem, idque  ludi- 
briis  crudeliflimis,  non  jubente  fed  permittente  Pilato, ut  Leo  Term. 8, 
de  Paff.putans  videlicet  Judaeorum  animos  micigandos.  Ifti  ergo  qua- 

tuor 


SECUNDUM  MATtHAUM.  Cap.  27.  361 

*uor  mil*tcs  * congregaverunt  ad  cum  univerfam  cohort em , fuam  fcilicet, 
cujus  ipfi  erant,  ut  inauguration!  novi  Regis, quam  meditabantur,nul~  ' 
iius  ingenium , mduftria  , petulantia  , improbit-as  deeffet  ,fed  inanes 
vires  fuas  in  commune  conferrent.  Itaque  non  videntur  caeteri  fia- 
gellationi  interfuiffe.  Porro  Cobors  eft  peditum  , decima  fcilicet  pars  * 
legion  is  : unde  facile  eft  conjicere  de  numero,(i  conftaret,de  numero 
legionis.  Hoc  conftat>  cohortem  facile  fuiffe  quingentorum  militum: 
aliqui  ad  mille  ducentos  quinquaginta  augent  , putantes  legionem 
conftitifte  duodecies  milie  quingentis  militibus-  nec  teftimonia  apud 
antiquos  , Taciturn  Sc  alios  dcfunt, 

28.  * Et  exuentes  eum,  veftibus  propriis,  quibus  euin  a ftagellatione  *8-  Etexftentea 
iterum  induerant , *■  chlamydem  coccineam  c ircumde demit  ei  , detritarfi  coccineam  cir-  - 
fcilicet  alicujus  miiitis  3 ut  elfet  inftar  alicujuspaludamenti,quo  Regescumdedcruiuc*? 
Sc  Imperatores  in  caftris  utebantur.  Joannes  vocat  veftem  purpuream,Sc 

Marcus  furfur  am,  qux  Regibus  & Principibus  veris  propria  erat, Unde 
Ambr.  Sc  Hilar,  putant  earn  fuiffe  diftindama  chlamyde  coccinea,  non 
folum  colore, fed  Sc  veftis  genere:  Aug.  tamen  I.3.  De  confenfu  0,9. 
putateamdem  fuiffe,  eo  quod  purpura  quaedarn  {it  cocco  {imillima,vel 
quod  eadem  coccinea  chlamys  etiam  in  aliqua  parte  aliquid  purpura 
habuerit.  Hoc  ergo  quad  paludamento  Regali  Regem  adumbraverunt. 

29.  * Etplettentes  coronam, inftar  diadematis  Regii,  * de  Jpinis,ut  lu- 

dibrium  effet  cum  tormento  conjundtum.  Spinasiftas  rhamnum  fuiffe  nis,poiuerumfu- 
crediint,qui  locis  iftis  frequens : aliqui  juncum  marinum  fuiffe  volunt; 
fed  hoc  improbabile  eft  , magifque  convenit  figure  arietis  , hserentis  dexrera  ejus.  Et 
cornibus  inter  \ epres,  fi  rhamnus  fuerit.  * Et  pofuernnt  fufer  caput  ejus,  ISmffiiSdebunt 
non  ut  inftar  pilei  caput  tegeretffed  ut  tempora  tamquam  corona  cin-  ^ 
geret  Sc  pungeret.  Nam,  ut  Tertullian.  De  corona  milit.  cap.  14. 
praeter  figuram  contumelia  in  promptu  eft  , &turpitudo,  & .dede- 
coratio , Sc  his  implexa  faevitia,  quae  nunc  Domini  tempora  Sc 
faedaverunt  Sc  lancinaverunt.  * Et  arundinem  in  dexter  a ejus , ut  effet 
• loco  fceptri.  * Et  genu  flexo  , ut  fpeciem  adorationis  novi  Regis  prae 
feferrent ,illudebant  ei,velut  ludicro  Regi;&  apprecantes  omnia faufta 
Sc  Felicia  dicebant : * Ave  B.ex  Jud&orum  , quibus  tacite  ef  exprobrant 
affedfcationem  regni. 

30.  * Et  expuentes  in  eum  : hac  contumelia  magis  interpretanteslu-  ?o.Etexpiientes 

1 • . r.  r C ^ r r r • 1 * m eum  * accepe- 

dieram  adorationem  iuam  , * acceperunt  arundinem  , tceptrum  lciiicet  rant  arundinem, 

e manibus  ejus , Sc  percutiebant  caput  ejus , fimul  ut  morionem  , qui  c^e£r^bant 

regnum  affedfctbat , irridentes , ut  S.  Thomas  notat  • fimul  dolorem 

inferentes  ex  concuflione  fpinarum.  Addit  Joan,  etiam  dediffe  ei  ala- 

pas  loco  fcilicet  tributi,  & munerum,  quae  Regibus  inauguratis  offe- 

• Z z z runtur; 


362,  COMMENT.  IN  EVANGEL  1UM 

runtur  : ita  ut  ifta  illufio  ad  fummumcrudelitatis  8c  contumeliarun? 
omnium  faftigium  pervenerit,ut  loquitur  Vidor  Antiochenusin  Mar- 
cum. Videntur  hoc  feciffe  in  gratiam  Judaeoxum  ,ut  Chryfoft.  notat, 
fi  non  eis  incitantibus,  a quibus  mercedem  nodurnae  comprehenfionis 
. acceperant.  Mirum  eft  autem  , quod  Rex  Judaeorum  Agrippa  poftea 
fimili  fere  modo  in  perfonacujufdam  morionis  ( Araba  , fi  non  forte 
Barabba  ) Alexandrine  illufus  fuit , in  vindidam  arbitror  fadi  illius, 
ut  narrat  late  Philo  in  Flaccum.  Myftice  Ambr.  lib.  io.  in  Lucam  : 
Qiiamvismilitibus  defuent  boni  operis  affedus,  Deo  tamen  fuus  non 
detuit  h olios,  qui  falutatur  ut  Rex  , coronatur  ut  Vidor  , quafi  Deus 
8c  Dominus  adoratur.  Arundo  comprehenditur  manu  ejus,  ut  humana 
fragilitas  jam  non  ficut  arundo  moveatur  a vento,  fed  operibus  Chrifti 
corroborata  fmnetur  : eadem  caput  ejus  percutit,  ut  folidata  divini- 
tatisattadu  noftra  conditio  mutari  poflit.  H^cille.  Aliter  Hieron.  in 
Matth.  In  chlamyde  coccinea  opera  Gentium  cruenta  ( id  eftpecca- 
tum)Chriftus  fuftinet:  in  corona  fpinca  maledidum  folvit  antiquum: 
in  calamo  venenata  occidit  animalia.  Sedaccuratius&latiiis  S.Atha- 
naf.  de  Paflione  8c  Cruce  Domini. 

}i.*  Et  poftqtiaru  Wuferunt  ei , tot  8c  tarn  acerbis  ludifcriis  ad  fatie- 
u«unt  &U^dtie* tatem  u^clue5  * txntrunt  cum  chUmyde , coccinea.  Multa  hicintermit- 
iim/eum' vefti  tit  Matth ss us,  quae  Joan#  fupplet  cap.  19. v. 4.  ufque  ad  16.  Fuitenim 
^wuntromat  *n  hzhitu  oftenfus  Judaeis , ut  placarentur  , rurfnm  examinatus, 
itucifigercm,  tandem  produdus  fbras,  8c  a Pilato  fedente  pro  tribunal!  traditus  vo- 
luntati  eorum.  Itaque  redit  hie  Matthneusad  liarrationem  inchoatam 
v.  26.  Exuta  igitur  chlamyde  , * induerunt  eum  , milites  illiquatuor 
lidores,  * vefiimentis  ejus , ut  ab  hominibus  cognofci  pollet , * & du- 
xerunt  eum , ut  crucifigerent . Marcus  8c  Joan,  eduxerunt , fcilicet  extra 
civitatem.  Tunc  enim  impletumeft  ill ud  Matthaei  , quod  ejecerunt 
haeredem  extra  vine  am,  tamquamindignum  fcilicet, quern  civitas  fu- 
ftineret , ut  extra  portam  , juxta  Apoftolum  adHebr.  13.  pateretur  , 
ficut  ibi  hoftia  pro  peccato  cremabatur.  Decebat  enim  eum  extra  civi-  , 
tatem  in  agro  cum  Abel  pati  ut  ceffantibus  veteribus  vidimis,  nova 
hoftia  novoimponeretur  altari,  8c  Crux  Chrifti  non  tempi!  effet  ara, 
fed  mundi , ut  notat  S.  Leo  ferm.  8 . de  Paflione  Domini. 

3 2*  *Exeuntes  autem, in  ipfo  fcilicet  egreffu  portae  civitatis.  Conftat 
hominem  eyre  enim  ex  Joan.  Chriftum  exivifle  bajulantem  fibi  crucem  , ficut  Ifaac 
Smonem u^c  facrificii  portaverat.  Reo  namque  ex  more  imponebatur  crux 

fon«c7crTcm * ^eren<^aJve^ tota  > vel  Pars  5 ficut  ex  cthnicis  Scriptoribus  conftat.  Fie- 
c,:u5v  ' bat  autem  8c  ad  ludibrium  8c  ad  poenam.  Unde  Aug.  tr.  1 17.  in  Joan* 
Qrande  fpedacuium  fed  fi  fpedet  impietas, grande  ludibrium;  fi  fpe- 

# dst 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  17.  3 6$ 

det  pietas,  grande  myfterium.  Ludibrium  erat  in  eo,  ut  Leo  ferm.  8. 
eit.quia  fiebat  ad  irrifionem  regise  dignitatis : myfterium,  quia  gefta- 
bat  virgam  pnncipatus  fui,  qua  percuffurus  erat  diabolura,&  trium- 
ph! fui  trophaeum  fuper  humeros,quod  fixurus  erat  in  frontibus  Re- 
gum. Itaque  exeuntes  portam  , * invenerunt  hominetn  Cjreruum  , ex 
Cyrene  urbe , vel  Cyrenaica  regione,  quae  eft  in  Africa  circa  Lybiam, 
ut  patet  non  folum  ex  Plinio  iib.  y . c.  5 . fed  Sc  Ad.  2.  v.  10.  Unde 
veteres  plerique  authores,  Ambr. Hilar.  Leo,  volunt,  Gentilemtuifle, 
ad  fignificandum, Gentiles  prx  Judaeis  crucem  Chrifti  laturos.  Quam- 
quam  Simon  nomen  fit  Judaicum  : Judaeus  enim  effe  potuit , qui,  vel 
cu jus  parentes  habitationem  e Cyrene  Jerofolymam  tranftuliflent ; 
erant  namque  difperfi  Judasi  per  totum  orbena  , ut  patet  loco  Ad.cit. 
*bunc  angariaverunt  feu  vi  compulerunt,  ut  tolleret  cruCem  eius.  Lu- 
cas , inipofuerttnt  ei  crucem  , nempe  totam  , ferendam  ufque  ad  locum 
Calvariae,ut  fentit  Aug.lib.3 . De  confenfu  c.  io.ficut  antejefus  totam 
tulerat.  Caufam  fuiffe  debiiitatem  nimiam  , Sc  accelerationem,  vide- 
tur  verifimile.  Militaris  autem  inlolentia  ccegit  hominem  extraneum, 
eo  quod  nemo  ignominiolum  lignum  ferre  dignaretur.  Significatum 
autem  fuit , crucem  a plurimis  non  fulcipi  nifi  coadis  jTuiceptam  ta- 
menferri  voluntaries 


33  .*  Et  venerunt  in  locum  , qui  dicitur  Golgotha , fcribendum  fuiffet  33-  Et  venerunt 

in  locutn,qui  di- 
citur Golgotha , 
quod  eft  Calva- 


Golgoltha , fed,  L,  euphoniae  caufaexcidit,  Sc  Syriace  fignificat  Calva- 
rium, ficut  hie  explicatur.  Locus  autem  Calvarit  didusefta  calvariis 
Sc  oflibus  facinoroforum  hominum  ibi  difperfis eo  quod  effet  locus 
fuppliciis  infamis,  ut  vult  Hieron.  Plurimi  tamen  veteres  ita  vocatum 
volunt , quod  ibi  primihominis  cranium  , feu  iple  primus  homo  tra- 
ditione  quadam  diceretur  fepultus, ut  Orig.  in  Matth.  Ambr.  lib.  10. 
in  Luc.  Athanaf.de  PafT.  Epiphan.  late  Hxreli  46.  ut  videlicet  ibi 
mortem  fufeiperet  Chriftus  , ubi  radix  totius  mortis  requiefeeret, 
34.  * Etdederunt  ei  vinum  bibere  : Grxcus  habet  acetum.icd  fere 
omnes  Latini  veteres  legunt  vinum , driver,  dc*ita  Grxce  etiam  legitur 
apud  Marcum.  Credibile  eft  fuiffe  vinum  evanidum  Sc  acetofum  , ut 
utroque  nomine  vocari  potuerit,  ficut  Theophyl.  in  Marc,  notat.  Ex 
compofito  hoc  fadum  fuit,  ad  aflligendum  morituruin,  cum  damn atis 
ad  mortem  vinum  praeftantiffimum  dari  foleat,ne  mortis  horror  ter- 
•reat  ,.  vel  dolor  torqueat.  * C umfelle  mixtum  : Marcus  vocat  vintim 
myrrbatum.  Vinum  autem  myrrhatum,  feu  myrrhinum  duplicis  gene- 
ris erat  : aliudex  poculis  myrrheis  , quibus  vinum  calidum  infufum 
fuerat,odorem,faporemque  contrahebat  jucundiflimum:  aliud  mytrha, 
calamo,  aliifque  aromatibus  condiebatur.  Utrumque  pretiofiflimum 


3 .4.  Et  dederunt 
ei  vinum  bibere 
cum  feile  mi- 
ftum.Et  cum  gir«*- 
itaitet  noluu  bU 
bcrc. 


164  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

erat,  ac  vires  addebat,prout  conftat  partial  ex  Piinio  lib.  14. c.  13.  par» 
tim  ex  Atheneo  , qui  etiam  duke  tuide  indicant.  Conftat  auteni  tra« 
ditionibus  Judaeorum,  quae  adhuc  in  Thalmud  extant,  afhciendis  fup- 
piicio  myrrhatum  vinum  propinari  folitum,  nimirum  juxta  illud  Pro- 
verb. ult.  Date  ficer am  merentibus  See.  Itaque  juxta  Iiaec  valdc  verifi- 
militer  dici  poteft,  hoc  vinum  myrrhatum  fuilTe  diftin&unra  vino 
Telle  mixto  , ut  fentit  Euthym.  Sc  obfeurius  Theophyl.  in  Matth.  Sed 
tamen  Sc  idem  Theophyl.  Sc  alii  plerique  veteres,  ut  Aug.  lib. 3 . De 
confenfu  c.i  1.  five  diverfum  fuerit  vinum  , five  idem  , cuifel  mixtum 
fuerit,  hoc  eft, Tola  myrrha  amariflima  inftar  fellis , vel  cui  reverafel 
(imul  Sc  myrrha  commixtafuerint  fentiunt,  fuilTe  amariftimum,  Sc  ad 
illudendum  affligendumque  adhibitum  fpecie  ref'ocillandi : quod  fane 
moribus  Jud*aeorum  videtur’magis  fuilTe  confentaneum.  * Et  cum  gu~ 
ftajfct , cujufmodi  effet  ,ne  feilicetindignabundus  contemnere  videre- 
tur  , tamen  * noluit  bibere , id  eft  tranfmittere,  quod  Marcus  dicit  eo- 
dem  fenfu,  non  accept,  fcilicet  ut  biberet,  feu  tranlmitteret,ne  vel  libi 
malum  accerfere  velle  , ut  defperabundi  iolent , vel  barbaram  eorum 
immamtatem  probare  videretur. 

3 $ . Poftqusm  1 < . * P oflquam  autem  crucifixenwt  eum  , id  eft  , cruci  affixerunt , 

runt  euro, diviie-  nempe  clavis  , non  nimbus , utconltatex  reiurrectione  Lucse  24.  v, 
iXVortcmS”  39*  & Joan*  v.  25.  8c  27.  Affixus  autem  fuit  tribus  clavis,  ut 
remTquod'df6*  tommun*or  videtur  habere  opinio,uno  videlicet  duos  pedes  terebrante, 
per yrc-  ficut  tradit  Nonus  metaphraftesEvangelii  lecundum  Joan.  Sc  Nazian. 
Fero^iviferunt  *n  ^arm.  Chrifto  a cruce  depolito.  Gregorius  tamen  Turonenfis 
iibi  veftiroema  tradit  quatuor  fuilTe  clavos  , cui  antiquiores  imagines  fuffra- 
ftcm’roeamrmt  gantur.  Suppedaneum  fubijeiunt  quidam  pedibus,  ut  facihus  fufEgi 
leiunt  fortem.  poffint  • fed  fic  ftetiftet  in  cruce  Chriftus , non  fufpenfus  pependilfet, 
ficut  hoc  agnofeunt  Scripturae  Atft.  y.  v.  30.  Sc  alibi.  Facie  verfum 
fuilTe  in  occidentem  , dorfo  Jerofolymam  docet  Sedulius  Sc  Author 
comment,  in  Marcum  apud  Hieron.  ut  fic  dux  fimul  prophetias  lit— 
ceraliter  implerentur.  D orfum  , nonfacicm  oftendam  cis  in  die  perditio* 
nis  eorum.  Jerem.18.  v.  17.  oculi  eyas  paper  gentes  rcjpiciunt  Pfalm.6y. 
Cum  corona  fpineapependilfe  exprefse  docet  Tertull.lib.  contra  Ju- 
dxos  c.  13.  * Diviferunt  veflimenta  ejus  , id  eft  , partiti  funt  milites  : • 
damnatorum  enim  veftes,ut  Cyrillns  12.  in  Joan.c.32  quali  haeredi- 
tatis  lege  acj  fe  pertinentes  fibi  vindicabant,  ut  nunc  a lidfcoribus  fierr 
folet.  Ergo  nudus  crucifixes  eft : unde  Pfal.  6 8.  quide  palEone  .lo- 
quitur , Opcruit  canfufio  faciem  me  am*  Veftimenta  fuilTe  plura  , patet 
ex  Joan,  nam  praeter  tunicam  , fcilicet  interiorem  quaemanfit  integra* 
in  quatuor  partes  diviferunt  veftimenta  , qu&  videtur  fuilTe  tunica  ex- 


SECUNDUM  MATTH&UM  Cap.  17.  3<jf 

terior , ft  non  Sc  pallium  : quod  tamen  , quia  magis  honeftatis,  quam 
neceflitatis  causa  geftatur , vix  credibileeft  paffionis  tempore  geftum 
fuifle.  Haec  ergo  veftimenta  diviferunt  in  quatuor  partes , unicuique 
militi  partem  , ut  Joan.  * Sortem  mittentes  , nempe  non  foliim  Taper  tu- 
nicam  inconfutilem  , ficut  Joan,  narrat  , fed  e-tiam  Tuper  veftes  illas 
divifas  , quis  quid  tolleret , ut  ex  Marco  clare  conftat.  Factum  eft 
hoc,  fpedante  Jefu,ad  ludibrium  5c  acerbitatis  augmentum,  ut  Theo 
phil.  oblervat. 

26.  * Et  fedentes  milites  , turn  li&ores , turn  reliquicuftodes , cum  Etfcdeotas 

J . Jr  , * r j 1 . -j  1.  favabantemu, 

centurione  luo  , de  quo  v.  34/  * few ab ant  cum  , ne  quis  videlicet  a- 

micorum  de  cruce  vivum  deponeret. 

3-7.  * Et  impefuerunt  fuper  caput  ejus , in  ea  crucis  parte  , quae  Tuper  3 impofwe- 
lignum  tranTver  Turn  emmebat,  * caufam  ejus,  propter  quam  crucifix  us  oufamlp0' 
efTet , Teu  cauTam  Tupplicii , * fcriptam  , tribus  videlicetlinguis , ut  ftus 
Joan.  Fiebatexmore  Romano,  quo  titulus  Tupplicii  Tcriptus , veljun*ofum' 
praeferebatur , cum  duceretur  reus , vel  affigebatur.  Sic  ergo  Chriftus 
quamvis  in  cruce  pro  nobis  hominis  infirmitate  dolebat,  Tuper  crucem 
tamen  Regis  Majeftate  fulgebat,ut  Bedain  Lucam.  * Hie  eft  Jefus  Rex 
Judaorutn:  Marcus,  Rex  fud&orum,  Lucas,  Hie  eft  Rex  Jud&orum,  Ten  Turn 
exprefterunt,non  verba.  Nam  vera  verba  cruci  affixa  videntur  a Joan, 
adterri,  Jefus Nazarenus  Rex  Judaorum  : ilia  quippe  cum  titulo  Romas 
affervato  dicuntur  convenire  , ut  * Jefus  Tit  proprium  nomen  : N az,a- 
renus , patria,qua  villgo  notus  erat  : R ex  fud&orum  ,caufa  Tupplicii,  qua 
Pilatus  Timul  etiam  Te  purgafle  voluitaffedationem  regni  Judaici  ei  im- 
ponens , & Te  de  Pontificibus , ad  innocentis  necem  adigentibus , ul- 
ciTci,  quod  eisignominoTum  eftet.  Regem  eorum  ipfis  poftulantibus  in 
crucem  Tuffigi,  Nam  propterea  etiam  titulum  mutare  noluit , quamvis 
altiore  conftlio  divinitus  id  ageretur , ne  Tcilicet  feriberet  quod  affe- 
ftaflet  regnum  , Ted  quod  efTet  Rex  , hoc  non  crimen  , Ted  gloria  eft. 

38.  * Tunc  cruci fix i [tint  cum  eo  duo  latrones  ; confilio  turn  humano,  33.  Tunc  cruci- 
turn  divino  : humanum  Fait , partial  Pilati  , ne  ita  inTontem  pledere  duo  is!”  Uim 


irrones , u- 


videretur  , ut  Tceleratis  parceret ; partim  Pontificum,  utconfors  Tup-  nus  i dexL”s  • 

rL  . 1 . . , unus a luiirtns, 

plica  latronum  , conlors  etiam  crimmum  vulgo  haberetur^  5c  ideo 
ipfis,  ut  crcdibile  eft,  inftigantibus  tamqoamprincipesfacinoroTo- 
rum  hominum  in  medio  Tufpenditur , quod  ei  fuit  fummas  ignomi- 
nice  , ficut-  iTaias  5c  Chriftus  ipTe  notavit  Lucae  22.  v.  27.  Divinum 
conlilium  fuit , ut  vere  pro  Tceleratis  paTTus , Sc  eorum  ad  Te  conver- 
Torum  princeps  efTe  fignificaretur,divinique  judicii  5c  difcrctionisfpe- 
cimen  exhiberet  dum  judex  in  medio  unum  damnat  , alterum  Talvat ; 

Tudaeos  rejicit , Gentes  adTciTcit , ut  ex  parte  notavit  Aug.  Eoift.  48. 

'39.*Pr<£- 


3 66  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

aut«n* bia rp he -S  39 .*  Pr&tereuntes  autem,  f ve  cafu  viapublica,  quyibierat,  ut 

mabanteum  mo.  Euthym.  6c  Victor  Antiochen.  notant  , five  potius  fpe<ftantes,  quide 
vcmcs  capita  iua  incjuftria  circumcurfabant  crucem  curipfitatis  6c  virulently  often- 
dendy  causa  , ut  infultarent  morienti : * blajphemabant  turn  , verbis  in 
ejus  divinitatem  contumeliofis  convitiando,  * moventes  capita  fua  , 
propter  irrifionem,  ut  notat  Ambrof.  talis  eft  enim  motus  capitis  irri- 
dentium.  Unde  Ifaiy  37.  v.  22.  Subfantiavit  te  virgo,  fil.ia  Sion , pofi  te 
movit  caput,  Et  hanc  irrifonis  fpeciem  prydixeratde  Chrifto  David, 
Pfalm.  21.  v.  8.  6c  Pfalm.  108.  v.  2f.  Eft  autem  hoc  genus  con- 
tumeliy  , in  fummis  fcilicet  malis  aliquem  tarn  acerbis  appeterelu- 
dibriis  6c  convitiis,  acerbiflimi  animi  {i£num, 6c  toieratu  graviffimum. 
vth^ufdlitnfis  4°»  * Dicentes,  id  eft,  non  folum  geftibus  irridebant,fed  ut  S.  Leo 
tempiumDw,&  ferm.  10.  de  Paftione  , tixuris  clavorum  addebant  etiam  tela  lingua- 
re*d7ficas,  faiva  rum  : * V ah . Interje<ftio  eft  hoc  loco  contemnentis  6c  exprobrantis, 
RUifs^cies  del-  Ebilo  oris  pronuntianda  , qualis  eft  apud  ^iandros,  Vhi.  * Oui  deftruis 
cccde  dccruce.  templum  Dei  & in  triduo  illtid  readificas:q.d.  Qui  te  tanty  potentiy  ven- 
ditafti,puaeat  te  jam  jacftantiy  6c  arrogantiy  tuy.  *Salva  temetipfim , 
e cruce  ; quod  longe  facilius  , quam  vaftam  illam  moiem  triduo  eri- 
gere.  * Si  Filins  Dei  es  , licut  coram  Pontificibus  profeffuses  , * def» 
cende  de  cruce . Noluit  autem  , quia  tempus  non  erat  oftendendy  po- 
tential j fed  perle<fty  patientiy  , ut  Aug.  in  Pfal.  40,  noluit , ne  li 
ad  eorum  poftulata  defcenderet , impatiently  videretur  cedere  ; de- 
nique  noluit , ut  majus  divinitatis  fuse  pryberet  teftimonium  videli- 
cet turn  tantam  patientiam  , quantam  nemo  hominum  perpetraret , 
ut  Tertull.  lib.  De  patientia  ,tum  gloriofam  refurrecftionem  fuam. 

41  simi’ket  5c  41.  * Similiter  & principes  facer  dot  am  , omnis  decoris  6c  gravitatis , 
dotum^udentcs  & dignitatis fuy  obliti  pry  animi  immanitate.  Nec  enim  eos  interefle 
cumScribis&Se  decebat  fuppliciis , multo  minus  morientem  fcommatibus  inceffere  , 
monbus  .ce  * Clim  scrifcs  & senioribus:\m&z  ab  omni  genere  hominum  laceratus  eft, 
a vulgo , a militibus  , a fupplicii  foeiisiatronibus , ut  juxta  Chrvfoft. 
tanquam  arrogans , impoftor,  in  con fpe<ftu  omnium,  vituperatus  de- 
cedeiet. 

42.  A’ios  faivos  **  * Alios  fahos  fecit : Seipfutn  n4n  potefl  falvtim  facer e.  Verba  vi- 

fecit/eipiumnon  J J . J J , lT  p i 

poreft iaivum  f3.  demur  eile  non  ratentium  ejus  rmracula  , ut  vult  Hieron.  led  potius 


eft%ficldT-nunc  tacite  calumniantium  : q.  d.  Seipfum  non  puteft  fa l v um  facere^,  ergo 

de  cruce  , 5c  ere  fipnum  eft 
dimus  ei : ° 


quod  nec  aHos  faivos  fecent , fed  tanquam  mpoftor  6c 
magus oculis  illuferit.  UndeChrvfoft.  dicit  priora  miracuia  in  du- 
bjum  vocari  j Theophyl.  ca  vellicari  , utphantifttca  • Euthymius,  ut 
pryftigiis  facta.  Et  quia  fe  dixerat  effe  Meftiam  6c  Filium  Dei  , 
u tr unique  fe  putant  aperty  falfitatis  convincere.  * Si  Rex  lfrael  efl , 

nempe 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  17.  3<J7 

nempe  ille  promifiusMeffias,  ut  indicant  Marcus  Sc  Luc.  * Defcendat 
de  cruce , & credimus , Graece  msivQtJfy)  , credemus  * Ei  : non  quafi  hoc 
ferio  fentirent , aut  promitterent  , fed  propterconditionis , ut  puta- 
bant,  impo{Iibilitatem,&  evidentiam  ad  oculum,  quod  non  effet  Mef- 
fias.  Loquuntur  animo  illudendi  crucifix  um.  Cur  ergo  non  defcendit, 
ut  eis  poteftatem  defcendendo  monftraret  ? Refpondet  Leofeim.17. 
de  Paff.  quia  non  fecundum  preces  blafphemantium  linguarum  hu- 
mani  generis  redemptio  debebat  omitti : Sc  Aug.tra6t.37.in  Joan. quia 
patientiam  docebat  , ideo  potentiam  differebat.  Si  enim  quafi  com- 
mot  us  ad  eorum  verba  defcenderet  , vidtus  convitiorum  dolore  putare- 
ttir.  Nam  quid  ei  magnum  fuit  de  cruce  defcendere3  qui  potuit  defe- 
puichro  refurgere  ? Ettamen  refurgentinon  crediderunt3quanto  mi- 
nus defcendenti. 

43.  * Conftditin  Deo  3 id  eft  3 jadtavit  fe  fiduciam  in  Deo  Patrefuo  in 

habere  : * Liber et  w«w^,fcilicet  cum  Deus,*/  vult  eum, non  ipfe  Deum3  fi  vult  eum:  dixit 
fed  fi  Deus  ipfum  vult , id  eft  3 diligit  eum  3 Sc  favet  ei  tanquam  Filio  flhus 

fuo.  * Dixit  enim,Filius  Dei  fum,  eiproinde  maximc  dile6tus,&  curse. 

Impoffibile  eft  enim3  ut  Filium  fuum  negligat3  qui  neminem  infe  fpe- 

rantem  derelinquit  3 ficut  hoc  argumentum  perficitur  Sap.  2.  v.  18. 

Cum  ergo  non  liberaretur,  invidteprobatum  putabant,  eum  non  effe 
Filium  Dei.Errabant  in  circumftantia  temporis.Sine  dubio  enimJDeus 
Filium  fuum  liberaturus  erat  de  manibus  contrariorum,  non  tamen  a 
""  cruce  liberando,  fed  a mortuis  refufcitando3  omnibus  fuppliciis  ad  re- 
ffemptionem  humani  generis  , Sc  ad  exemplum  perfeverantiffimae  pa- 
tientiae  confummatis. 

44.  * Id  ipfum  autem , nempe.  Si  tu  es  Cbrifins^falvurnfac  temetipfum  44. 

& nos  3 ut  exprimit  Luc.  * Utrones  improper  ah  ant  ei  : erat  enim  tacite  qui  crudfixi  erat 

dicere,  non  es  talis  ,fed  impoftor : unde  Marcus  dicit , quod  convitia - 

bantur  ei . Uterque  autem  notat  circumftantiam3quod  fimul  *crucifixi 

erant  cum  eo.  Ut  infinuet  rei  indignitatem  , cum  oporteret  eos  timere 

Deum , per  cujus  judicium  in  eandem  damnationem  inciderant  3 ficut 

hoc  poftea  alter  latronum  alteri  exprobravit;  Sc  de  morte  propria,  non 

de  convitiis  alienis  effe  follicitos.  Oritur  autem  difficultas , quomodo 

Matth.  Sc  Marcus  dicant  latrones  improperaffe  .Jefu,  cum  non  nifi  unus 

dixerat  juxta  .Lucam.  Grasci  Sc  Origen.  Chryfoft.  cum  fuis  , Cyrill. 

Catech.  13.  valde  verifimiliter  fentiunt , utrumque  initio convitiatum 
iuiffe^alterumdeinde  vifis  mirabilibus  effe  converfum.  Quamvis  Aug. 

I.3.  de  conf.  c.  16.  per  tropum  velit  pluraliter  did  id,  quod  unus  tan- 
tum  fecit  3 quod  ipfe  pluribus  exemplis.Scripturae  probat  effe  fami- 
liare.Ambr.l.io.in  Luc,&  Hier,  hie  utramque  expofitionem  jungunt* 

A a a 45  , *4 


36S  comment,  in  evangelium 

45*  a fexta  au  4 $.  * Af ?xta  autem  hora, fcilicet  jam  tranfad&,  feu  figno  ejus  dato, 

bis  faftTSm  hoc  eft,ipfo  medio  die,quo  lumen  Solis  eft  maximum,  * tenebr&fattt 
terMinufuead  funt : non  > ut  iEgyptiacae,  fed  quales  effefolent  fererta  no- 

horam  nojriam.  de  , cum  aftra  lucent  : aftra  enim  effe  vila , teftis  eft  Phlegon  apud 
Eufeb.  in  Chronico.  Nam  ex  fadis  circa  crucem  Chnftipatet,quod  fe 
mutuo  3c  omnia  viderint  circumftantia.  Ambr.  epift. 83.6c aliis  locis 
videtur  putare  , quod  Sol  revera  occiderit  in  Oecidente  , ibique  per 
tres  horas  manferit,  juxta  prophetiam  Amos  cap.  8.  hac  dere,  occidit 
Sol  in  meridie.  Sed  verius  , aliis  duabus  de  caufis  tenebras  effe  fadas : 
primo^quod  Soli  Luna  le  fuppofuerit : oculatus  cnim  teftis  Diony bus 
Areopagita  epift.  ad  Polycarpum  afferit , Lunam  ab  ortu  Solis  media 
die,  extra  conjundionistempus,  fubingreffam  effe  Solem  , 3c  rurfum 
verfus  Orientem  hora  nona  receffiffe.  Qua  in  re  triplex  erat  miracu- 
lum;  primum  , quod  effet  pleni-lunium  , quo  non  poteft  naturaliter 
fieri  ecly  pfis  Solis : lecundum  , quod  Luna  ab  Oriente  Solem  fubin- 
traret,  cum  (emper  hoc  fieri  debeat  ab  Oecidente  : tertium,  quodea- 
dem  via  rediret , reiinquens  primo  retedam  illam  Solis  partem , quarn 
ultimam  texerat,  cum  deberet  oppofitum  fieri : quartumadde,  quod 
Luna  immota  fteterit  fub  Sole  per  tres  circiter  horas , ufque  ad  no- 
nam  , cum  ecly  pfis  Solis  breviflima  effe  foleat.  Sed  etiam  omnibus  iftis 
pofitis  , quia  Luna  eft  minor  Sole  , maximamque  patitur  paralaxin, 
non  potuit  efficere  , ut  fierent  tenebrae  ,*  fuper  univerfam  terrain , ficut 
teftatur  Evangelium  effe  fadas.  Nam  quamvis  Orig.  folam  Judasam 
intelligat,  plerique  tamen  ve teres,  Chryfoft.Theophyl.  8c  alii  verius 
univerfam  terrain  intelligunt.  Unde  a Dionyfio  8c  Apollophane  vifa 
eft  hxc  eclypfis  in  iEgypto , 8c  Tertull.  in  Apologet.  c.  21.  teftis  eft, 
iftum  mundi  cafum  a Romanis  in  archiva  relatum  effe.  Phlegon  cita- 
tus  refert  defedionem  inter  omnes,  quae  acciderant,  fuiffe  maximam : 
Eufeb.loc.  allegato  lein  Comment.  Ethnicor.  reperiffe  confignatum, 
quod  tenebrae  fadae  fuerint  fuper  univerfam  terram.  Itaque  alteram 
caufam  tanti  deliquii  indicat  Luc.  cum  dicit : Sol  obfeuratus  eft , hoc 
eft,ut  Hier.in  V.9.C.8.  Amos,tetraxit  radios  fuos  pendentem  in  cruce 
Dominum  fpedare  non  aufus.  Sic  igitur  Creatori  fuo  quodammodo 
creaturacongemuit,  8c,  ut  Leoferm.6.de  Paff.  Crucis  clavos  omnia 
fimul  elementa  fenferunt.  Debebatenim  hoc  teftimonium  ( divinitatis 
fcilicet  ejus  ) fuo  mundus  authori , ut  in  hoc  cafu  conditoris  fui  vel- 
lent  univerfa  finiri.  * Vfque  ad  her  am  nonam  , id  eft  , tertiam  noftram 
pomeridianam , tres  fcilicet  horas  continuas  ne  putaretur  naturaliter 
contig’fle : unde  videntur  tenebrae  duraffe  , quamdiu  vivus  pependit 
hk  cruce*  Fada  funt  4utem  ifta,  ut  optime  Aug,  de  fide  contra  Mani* 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  Cap, £7.  -#  369 

ch#os  c,  26.  ad  humanam  naturam  docendam  , non  ad  Chrifti  natu- 
ram  tuendam.  Nam  fuit  graviflimum  teftimonium  divinitatis , in 
fumma  ejus  infirmitate  exhibitum  , per  quodut  Cy rill.  lib.  2.  ad  Re- 
ginas , Creators  contumelia  affedo  , creatura  quodammodo  irafce- 
batur  fccleratis : ne  aut  pendentem  videret  Dominum  fuum  , aut  im- 
pii  blafphemantes , ut  Hieron.  luce  fua  fruerentur  , ne  denique  tene- 
bras  mundo  Judaicaecaecitatisoftenderet , inquit  Leofer.  io.de  PafL 

4 6 . *Et  circa  horatn  nonam  clamavit:  Marcus  6c  Grxcus  exclainavit , 46  Et  cuca  ho* 
dv£BoVev,quo  augetur  vehementia, ficut 6c  epitheto,*^oc£  magna  ; nam  Savi" jeiSvoce 
adhibuit  earn  , ut  oftenderet  poenarum  magnitudinem,  6c  fe  morfnon  Si8Eii  jamlma 
nature  infirmitate ,feaiu a voluntatejmorientis  enim  lenta  morte  voce  fabatfhani  5 hQ0 
deftituuntur  : * dicens , Eli , Eli , lamina  fabatthani,  Tria  priora  vo-  D^uSDraeuT!Uut 
cabula  funt  initium  Pfalm.  121.  ( ut  ita  declararet  totum  Pfalmum  de  detdiquifti 
fe  efTe  prophetatum  ) ficut  Hebraice  legitur  : nam  illud  , rejpice  in  me, 
quod  Latinelegimus  , a Lxx.  infertum  eft.  3 Sabafthani , eft 

Syriacum  apatp,  Sabac  five,  Sebac , id  eft,dereliquit, quod  idioma  tem- 
pore Chrifti  vulgare  erat  ; nam  Hebraei  dicunt  ?2D3»y  , Gha&abtani 
feu  Az,abtani , quo  modo  6c  in  quibufdam  manufcriptis  Latinis  legitur. 

Pro  Eli  Marcus  Eloi,  quod  idem  fignificat.  Eft  enim  fingulare  ab  £/<?- 
him.  Servarunt  Evangeliftos  vocabula  Hebraica , ut  ita  tacita  daretur 
ratio,  cur  Eliam  invocatum  putarent.  * Hoc  eft, Dens  mens,  Dens  meus,ut 
quid  dereliquifti  fwe,fecundum  humanam fcilicet  naturam,  exponendo 
earn  omnium  perfecutorum  voluntati,  omnium  tormentorum  acerbi- 
tati , fine  confolatione.  Querimoniam  efTe  naturae  derelidas  multi 
volunt,  ficut illam,  de  qua  fup.‘*  tranfeata  ms  calix  ifte.  S.  Leoferm. 

16.de  PafT.6c  Cyprian,  de  Paflione,  efTe  verba  inquirentis  caufam  de- 
relidionis , ut  videlicet  nobis  occafionem  darent  quaerendi  caufam 
mortis  Chrifti,  6c  frudum  ejus,  videlicet  peccatum  hominumoften- 
dentium  , 3c  gratiam  Dei  offenfi  : nam  utrumque  tarn  magnum  eft  , 
ut  foii  Deo  piece  perfpedum  fit.  Cyrillus  1.  2.  ad  Reginas  , perop- 
portune  vult  efTe  verba  vocantis  ad  benevolentiam  five  exorantis 
Deum  : q.  d.  Ut  quid  , id  eft  , memento  ut  quid  , feu  in  quern  finem 
dereliqueris  me  , nimirum  ut  placatus  maledidionem  humano  ge- 
neri  incumbentem  folvas.  Et  ita  effent  verba  Chrifti,  tariquam  Sacer- 
dotis,  Patrem  placantis , 6c  frudum  facrificii  exorantis  pro  humano 
genere.  Nam  vocem  defperarionishic  Chrifto  elapfam  efTe , ut  Calvi- 
nus  docet,  blafphemiaeft  omnibus  antiques  inalidita,quam  ipfe  Chri- 
ftus  refutat,  non  folum  in  eodem  Pfalmo,  dicendo , Spes  mea  ab  uberi - 
bus  matris  we<e,fed  in  ipfis  illis  verbis,  Deus  mens  &c.  Deus  qmppe  fic- 
ut non  eft  mortuorum , ita  nec  defperantium.  Non  enim  poteft  quif- 

Aaa  2 piam 


37o  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

piam  dicere  , Deus  metis , inquit  Ambr.  in  Pfalm.  43.  nifi  qui  Deo 
plenum  deleft  pietatis  afFedum. 

in  kites'  47*  * Quid’*™  *utem  &c . audientes . Hieron.  arbitratur  fuiffe  Roma- 
ic aadiemes  di-  nos  miiites,  fermonis  Hebraici  ignaros , qui  Eliam pro  Eli  intellexe- 
voca”ifteE1Um  rint.  Favet  multum,quod  hie  dicatur  unus  cx  eis  dediffe  acetum,quem 
Lucas  dicit  fuifle  militem.  Forfan  Judaei  illudendi  causa  perverterunt 
facra  verba3quos  poftea  miiites  imitati  fint5ut  dicerent  : *Eliamvocaty 
leu  invocat  in  auxilium  , ut  fe  deponat , quialeipfum  falvare  non  po- 
teft  , * ifle  , cruciarius ; fpirat  enim  contemptum. 
cufrtosunusoc0  4^.  * continue , ut  clamaffet  Eli,  *currens  unus  ex  eis, miles, ut  Lu- 

cis accepui ^pon-  cas , acceptam  Ipongiam  implevit  aceto  , quia  naturaliter  liquorem 
aceto  , &.  impo-  imbibit  ,6c  acceptum  reddit , * & impoJiiJt  arundini , utpoffetori  ho- 
dataVri^ibcf’c?6'  *n  a^to  pendentis,  admoveri.  Nam  prater  illud  arundinis  tedo- 

49.  c*teri  vero  rioc  genus,  quod  vulgo  eft  notum,  eft  Sc  aliud  crafTum  ac  longum,  in- 
videamus  anTe-  mediocris  haftae  , in  quibufdampartibus  Galliae  , in  Hifpania  Sc 
rans  eum  llbe*  ^ta^*ia  notiflimum  , quod  Graeci  vocant  %aAct^ov  %cipaxic<.v , apud  Theo- 
phraft.  Gaza,  vallatoriam , alii  fdiiatn.  Sed  quid  aceto  Sc  fpongiae  cum 
iftoclamore  Chrifti,  Eli,  Eli  ? Ex  Joanne  hoc  intelligitur  : nam  Chri- 
• ftus  eodem  tempore  clamavit , Sitio , ut  extremam  fuam  aftlidionem 
indicaret.  Cum  ergo  ab  hominibus  nullum  folatium  feiret  efle  prse 
manibus  , ad  Deum  videtur  fe  convertiffe,  clamando,  Eli , Eli.  Et  id- 
circo  miles  accurrens , fpecie  reftringendi  litim  , revera  autemad  illu- 
dendum  , ut  ex  Luca  patet , admovit  ori  fitibundo  fpongiam  cum 
aceto , quod  magis  exficcat,  Sc  fimul  irrifit  eum,  dicens,  ut  narrat  Lu- 
cas, Si  tu  es  Rex  fud<zcrum,fafo'uni  tefac  : q.d.  Quid  clamas  Sc  invocas 
auxilium  alienum  Eliae  ? Salvum  fac  teiplum  • Sc  ut  Marcus , Smite 
videawus  , ft  veniat  Elias  ad  deponendum  eum  y quod  Matth.  hie  narrat 
cseteros  adftantes  dixiffe  : led  utrique  hoc  dixerunt,  Sc  miiites  ad  cae- 
teros,  Sc  co2teri  ad  ipfum  , quail  dicerent , potetur  aceto  , ne  ante  ad- 
. ventum  Eliae  moriatur.  Ex  quibus  verbis  videtur  etiam  colligi  cur  il- 
lud acetum,  fpongia.  Sc  arundo  parata  fteterunt,  videl.  ne  animo  de- 
ficereht  crucifigendi  vel  crucifixi,*  unde  Sc  nunc  contra  deliquium 
animi  adhiberi  folet : vel  etiam  ne  crucifixi  ex  fluxu  fanguinis,  quern 
fiftit,  citius  morerentur.  Itaque,praeter  irrilionem,  etiam  hac  de  caufa 
acetum  a milite  oblatum  fuit,  ut  effet  Ipatium  videndi,  nura  Elias  diet 
venturus.  Diverfaigitur  plane  fuit  haec  aceti  oblatio  ab  ea  , de  qua 
v.  34.  Nam  ilia  ante  crucifixionem,  haec  poft  fada  eft,  quamvis  male 
quidam  confuderint.  Utraque  plena  fuit  barbaric  : unde  utr^mque  di- 
ftinde,  velut  fummae  inhumanitatis,  Pfaltes  prophetavit?  Dederunt  in 
efcm  memfel  > &in  fiti  p>Qtavmint  me  mte, 

50.*^- 


I 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.i7.  371 

50.  * Jtfus  autem  itcmm  damans  voce  magna  , in  argument  am  fu-  . 
perftitis  in  eo  roboris , ut  videlicet  teftatum  redderet , fe  non  defedu  voce  magna, 
virium  mpri , ut  contingit  iis  3 qui  lenta  morte  moriuntur , fed  vitam  emillt  iPlIltun3^ 
Sc  mortem  eflfe  in  fua  plena  & libera  poteftate  , flcut  de  fe  ipfo  aiTe- 
rueratjoan.  10.  v.  18.  quod  Chryfoft.  Theophyl.  Sc  plerique  veteres 
notaverunt.  Vox  ergo  ifta  teftimonium  fuit  divinitatis  ejus  quam  ex  1 

ea  Sc  vel  fola  praecipue  cognovit , j&c  confeffus  eft  centurio  , Marci 
if.  v.  39.  Ciamavit  autem  Chriftus  haec  verba  : Eater  in  mantis  tuas 
commendo  jpiritum  meum  , (icut  ex  Luca  patet ; ut  indicaret  fe  non  ut 
facinorofum  , fed  per  omnia  bene  fibi  confcium  , Sc  Deoconfiden- 
tem  mori , Sc  morientibus  hujus  pietatis  exemplum  relinqueret , 

* emifit jpiritum,  id  eft  , ut  Tertull.  in  Apolog.  c.  1 1.  fpiritum  fponte 
dimific  3 praevento  carnificis  officio  : nam  hoc  verbo  fignificatur  mors 
fpontanea.  Ut  enim  Ambr,  in  Luc.  quod  emittitur  voluntarium  eft  , - 

quod  amittitur  neceffarium  : Sc  ideo  Joan,  ait , fpiritum  tradidijfe  , iw- 
clinato  capite  3 voluntate  videlicet  non  infirmitate.  Emilit  autem  feu 
tradidit  fpiritum  3 non  clamando  , ficut  Latinus  Textus  lonat  3 fed  ut 
Graecus  apud  Lucam  cum  clamajfet  3 xf&fcs  3 Sc  apud  Joannem  cum  in - 
clinajfct  caput  3 xA iva.;. 

51.  * Etecce.  Qualoquendi  connexione  Sc  modorede  obfervat  ji.  Eteccevew 

Aug.  lib.  3.  de  conf.  c.  19.  tunc  effefciffum  velum  3 cum  emififfet  eft^nduw* " 

fpiritum,  & ideo  Lucam  ordinem  non  obfervafle.  * Velum  templi . Ve-  dto^rum 
lum  duplex  fuit,  non  folum  inveteri  tabernaculo , utpatetex  Apoft.  & terra  mota  eft 
ad  Hebr.9.v.2.&3.  Sc  Exod.26.v.3 1.&36.  fedetiam  in  templo3ficut  ^unpte“ae 
diftinde  narrat  Jofeph.  de  bello  Jud.  c .6.  Micron,  epift.  if  O.  ad  He- 
dibiamqu.  8.  accipit  hoc  de  velo  exteriori  , quod  primis  portis  op- 
pandebatur,  Sc  ante  ilium  Orig.  fed  alii  plerique  veteres,ut  Leo  ferm. 

10.  de  Paff.  Cy rill.  lib.  16 . in  Joan.  c.  37.  ’J’heophvl.  Sc  alii intelli— 
gunt  de  velo  interior*! , quod  inftar  parietis  feparabat  Sandum  Sando- 
rum  a Sando.  * scifiim  eft  in  dtias  partes  ajiimmo  ufque  deorfum . Quas 
circumftantias  Sc  Marcus  diligenter  annptat , ut  liqueat  latere  rnyfte- 
rium.  Orig.  in  Matth.  Aug.  lib.  12.  contra  Fauftum.  c.  11.  Cyril, 
loco  cit.  Sc  Hieron.  hie  tradunt  fignificari  omnia  legis  Sacramenta  , 
quae  prius  tegebantur  3 jam  Chrifti  morte  effe  patefada  3 nec  ampliiis 
velo  tegenda  3 juxta  Apoftolum  2.  ad  Cor. 3.  v.  14.  Sc  1 f.  ubi  dicit , 

Vdamen  in  Lettione  veteris  Teftamenti  manere  non  revelatum  nifiin  Cfm~ 
fto  , aptiffime  quoque  fignificatum  fuit  id  , quod  Apoftolus  infinuat 
ad  Hebj:.  6.  v.  8.  jam  propalatam  effe  Sandorum  viam  3 hoc  eft  3 cum 
Chriftus  jam  per  fuum  fanguinem  ingreffuseiTet  in  caelum  , jam  viam 
ad  Sanda  Sandorum  ? id  eft  in  c^lum  per  ea  fignificatum , effe  ma- 

nife~ 


fanftorttm  , qui 
dorroieranf,  fur- 
rcxerunr. 


37i  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

nifeftatam  : quae  via  eft  gratia .Chrifti  jam  palam  cognita  Sc  praedicata. 
Porro  praeter  velum  defcriptum  , addit  Ephraem  Term.  i.  de  Paff  co- 
lumbam  e templo  egredi  vifam.  * Et  terra  mot  a eft  • quafi  crucifixum* 
Dominum  fuumferre  non  fuftinens.  Teftis  eft  Phlegon  , Scriptor 
.Echnicus  apud  Eufeb.  hoc  terrae-motu  Rythiniam  , 6c  in  ea  Nicaeam 
praccipueconcuflam  efle.  * Et  petra  fcijfa  funt  • ex  terrae-motu,  quod 
montem  Golgotha  ufque  ad  lua  tempera  monftrare  teftatur  Cyril. 
Catechefi  13.  Fiebant  haec  omnia  ad  teftandam  fceleris  atrocitatem  , 
iram  Dei,  dignitatem  crucifixi,  duritiem  prodigiofam  crucifigentium 
faxisduriorem  , ut  Ambr.  lib.  10.  in  Luc. 

S2.Et  rr.onuR  c-  5 2.  * Et  monumetita  aperta  funt , eo  confilio  , quo  6c  monumentum 
rnufta^'co^poVa^  Chrifti  j ut  fcilicet  appareret  ea  revera  corporibus  deftitui.  Fa&um 
eft  hocprodigium  , ut-declararetur  crucifix  um  efle  Dominum  vivo- 
rum  6c  mortuorum  , efle  mortis  6c  inferni  domitorem  , denique  in 
fignum  futurae  , vi  crucifixi , refurre&ionis  omnium  , ut  HLer.  epift. 
10  y.  q.  8.  6c  Ambr.  in  Luc.  * Et  multa  corpora  Santtorum  , qui  dor - 
tnierant , furrexcrunt ; a morte  ad  immertalitatem  , ut  fentit  Hilar,  in 
Matth.  6c  Epiph.  Haerefi  7 quamvis  Aug.  epift.  90.  putet  contra-, 
rium,  propter  Apoftolum,  qui  dicit  ad  Hebr.  1 1 . San<ftos  veteres  non 
fine  nobis  fuifle  confiumraandos.  Sed  locus  ille  non  videtur  cogere 
eo  quod  loquatur  de  generali  omnium  beataque  refurrectionis  con- 
fummatlone  , cui  non  officitpaucorum  privilegium  . 

53.  * Exeuntes  de  monumentis  poft  refurredionem  cjus , unde  etiam 
tunc  tantiim  cum  Chrifto  refurrexerunt.  Chriftus  enim  primitive 
dormientium  : quade  caufa  Tertull.  lib.  deAnimacap.  ^ 3 . vocat 
Patriarchas  6c  Prophetas  appendices  Dominicae  refurre&ionis.Itaque 
parueruiunm  tis  jjjucj  ^ pcft  y efarredioncm  ejus , videtur  referendum  ad  omnia  praece- 
dentia  , exeuntes  , furrexerunt , aperta  funt . Ratio  enim  ficut  vetabat, 
lie  exirent  de  monumentis  ante  Chrifti  r e furred;!  one  m , ita  etiam  ne 
ante  refurgerent  ,.vel  ante  monumenta  aperirentur  : quamquam  hoc 
poftremum  fit  incertius.  * Venerunt  in  f and  am  civitatem  , Jerufalem  , 
quia  monumenta  erant  extra  civitatem.  Quamvis  autem  recenter 
pollutafanguine  Domini  ,tamen/awfl^  dicitur  , non  foliim  propter 
Templum  6c  cultum  unius  Dei  ,adhuc  turn  durantem,  6c  ab  Apofto- 
lisufurpatum  , ut  Hieron.  q.  8.  citata  : fedmaxime , quia  in  ea  turn 
fteterant  pedes  Domini,  ibi  human*  redemptionis  mvfteria  pera&a 
funt  , 6c  inde  Evangelium  in  univerfum  mundum  corrufcavit , ut 
latiiis  Hieron.  epift.  17.  Et  apparuerunt  mtiltis  , i is  , qui  cernere  me- 
rebantur  , inquit  Hieron.  hoc  eft  , fidelibus  , 5c  a ]efu  non  alienis. 
Apparuerunt  autem  , uteflent  foci#  refurredionis  Chrifti  , ac  teftes 

ejus. 


5 *.Et  exeuntes 
de  monumentis 
pc.ft  icfijireftio- 
nero  ejus , vene- 
runt  in  fanftam 
civitatem.  & np. 


5 4 Centurioau- 

tem  , & qui  cum 


SECUNDUM  MATTHiEUM  Cap.  27*  373 

ejus , ne  phantaftica  putaretur,  fifolus  refurgeret : denique  ut  effent 
praecones  poteftatis  ejus , pignus  future  refurredionis  omnium. 

C4.  * C enturio  autem  , & qui  cum  eo  erant . Apud  Metaphraftem  di- 

, > • a 1 1 *****  j **  qwi  v.uiti 

citur-vocatus  Longinus  > 8c  martyrio  coronatus , quod  8c  apua  Chry-  eo  erant , cufto- 
foft.  refertur.  * Vifio  terra-motu  , & his  quafiebant  , fciftione  fcilicet  vlfbtVnJmotu, 
petfarum  , patientia  admirabili , 3c  prascipuemagnoillo  clamore  mo-  £n^lsti^crJ*“* 
fiends  , ut  notat  Marcus  , quia  judicabat  eum  habere  vitam  3c  mor-  vaidc , dicentcs  ; 
tern  in  p6tcftate,nam  tenebrae  folae  nihil  moverant.  * Timuerunt  vaidc,  eiaufte.mS  Du 
de  fui  facinoris  atrocitate  3 ne  vindida  fceleratae  necis  , cujus  miniftri 
fuerant  , eos  apprehenderet  : * Dicentes  , Vere  Filius  Dei  crat  ifie  , 
qui  proinde  necem  ejus  inultam  effe  non  fineret.  Audiverant  hoc  a ]u- 
daeis  accufantibus  , Sc  incruce  etiam  exprobrantibus.  Illius  ergo  re- 
cordatifunt&  infolitis  prodigiis  verum  effeconfefli.  Perillud  autem, 

Vere  Filius  Dei , videntur  veram  divinitatem  ejus  agnoviffe  , utfentit 
Cy rill.  lib.  12.  Thefauri  c.14.  3c  Balil.  in  Gordianum  Mart.  Unde 
quod  Lucas  eum  dixiffe  narrat , Vere  hie  homo  juftus  erat,  diftinda  fuit 
confeflio  a praecedente  : quamvis  Aug.  lib.  3 . de  confenfu  c.  20.  di- 
cat efle  poffe  interpretationem  Matthaei-quo  fenfu  faffus  effet  Filium 
Dei  omnimodo , quali  Deo  diledum  , quia  veracem  Sc  juftum.  Hie 
primus  erat  frudus  orationis  ,pro  tranfgreftoribusincrucefufa2. 

35 . * Erant  autem  ibi  multa  mulieres  a longe : non  a longe  venientes,  .^.s^ant’autem 
fed  a longe  fpedantes , daro  juaxp^ev  StupSaat , ut  addit  Graecus ; idque  r*  a longe , qua* 
propter  turbam , five  potius  metum  : affedum  tamen  earum  hie  cekr  Galina6* 
bratum  Evangelifta  voluit , quod  nec  morientem  prorfus  deferuerint,  romiftrantes  ci 
ut  ante  difcipuli.  Fuiffe  tamen  inter  illas  etiam  viros  indicat  Luc.  cum 

dicit , Stab  ant  omnesnoti  ejus  a longe  & mulieres , notos  diftinguens  a 
mulieribus : * qua  fiecuta  erant  jefum  a GaliUa  , minifir  antes  ei.  Itaque 
tribus  in  rebus  hie  commendatur  eartimftudium  : primo  , quod  ad 
mortem  ufque  fequerentur  : nam  valde  prope  , irao  juxta  crucem , 
faltem  aliquo  tempore  3c  aliquas  adftitiffe,teftis  eft  Joan.  c.  19.V.25V 
fecundo,  quod  patriam  remotam  ejus  amore  deleruiffent : tertio,quod 
miniftrarent  ei , nempe  de  facultatibus  neceflaria  fuppeditando  ut 
Luc.c.  8.V  3.  quod  fuiffe  confuetudinis  Judaicae , ut  feminas  pras- 
ceptoribus  vidum  3c  veftitum  miniftrarent , tradit  Hieron. 

36.  * Inter  quas  erat  Maria  Magdalene  : praecipuas  tantum  3c  cele-  IT** 

briores  nominari  notat  Orig.  TheophyL&  Euthym.  * Et  Maria  7 * - daiene,  & ulfis. 
cobi , fcilicet  Minoris,  juxtaMarc.  ut  diftinguatur  a Jacobo  Zebedaei  > maw 
fratre  Joannis,  * Et  Jofeph  mater , GraecusSe  Svrusvocat  non  Jofeph , z>ebed*it 

fed  jo  fie  s ,ficut  3c  fupra  c.  13.  v.  Hanc  Mariam  vocat  Joan.  194 
v.  2f.  Mariam  Clcepb a , fupple  vel  filiam  , Vjgl  potius  uxorem,  Cleo - 


374  COMMENT.  IN  EVANGELiUM 

fbas  enim  videtur  fuiffe  cognominatus  ^/pto^&maritus  fuiffe  iftius 
Marias.  * It  mater  filiorum  Zebed&i , Jacobi  & Joannis  : vocatameffe 
Salomen  notat  Orig.  ex  Marco,  Sc  communiter  poft  ipfumalii. 
ferdVSwneflfe?  57*  * Cum  mtem  f wo  factum  ejfct , hoc  eft  , dies  inclinata  ad  occa- 
venit  quidamhc  fum  , non  tamen  finita  , ut  pofiet  (ufficere  ad  fepulturam  • quia  poft 
mathaV/n-on?inc  occafum  Solis  incipiebat  otium  Sc  obfervatio  Sabbathi  : undeMar- 
d TfcTp u uSU  1 era t le  cus  notat  a^huc  duraffe  parafeeven  ante  Sabbatum.  * Venit  homo  c[ui - 
jefu.  dam  dives  : quod  notat,  non  propter  jadantiam,fed  duabus  de  caufis 

neceflariis  : primo  , ut  conftaretratio  , cur  Pilatum  accedere  , 5c ab. 
eo  corpus  impetrare  potuerit , ut  obfervat  Hieron.  Unde  Marcus 
addit,  fuiffe  nobilem5c  Decurionera,  id  eft,  Senatorem,  ut  eft  Greece, 
fcilicet  urbis  Jerulalem.  Hie  ergo  fiducia  divitiarum  3c  dignitatis , ut 
Aug.  1.  2.  de  conf.  cap.  22.  intravit  audader  ad  Pilatum.  Secundo, 
ut  declararetur  magnitudo  affedus  ejus ; horrent  enim  di  vites  ac  no- 
biles  corpus  pauperis  epatibulo  deponere  ad  fepulturam.  * Ab  Ari - 
math&a,  fcilicet  civitate  oriundum  :nam  alioqui  civem  fuiffe  Jero- 
folimitanum  probat  fepulchrum  ibi  excifum.  Arimathaam  hanc-Hier. 
de  locis  Hebricisfcribiteffe  patriam  Samuelis,i. Reg.  1. didam  Rama- 
thaim  quae  primo  Ramah  vel  Ramatha  dida  fuit,  quiain  locoexcelfo, 
inde  cum  D He  demonftrativo  Haramah  feu  Haramatba,Haramatbaim, 
quaft  pluraliter  , inde  corrupte  , Arimatb&a.  * Qui  & ipfe  difcipulus 
erat  Jefti  • fed  hadenus  occultus,  ut  Joan,  propter  metum  Judasorum. 
Unde  Sc  hinc  emicare  incipit  virtus  Dominic#  paflionis  , quod  ita  fu- 
bit o in  alium  virum  mutatus  fit.  * Hie  accept  ad  Riiatum  , & petiit 
corpus  Jefu.  Nam  legibus  civilibus  Romanorum  , quod  etiamnum  fer 
vatur  , vet i turn  eft  damnatorum  corpora  fine  Judicis  facultate  depo- 
nere aut  fepelire. 

st.  Hicacccffit  ^8  ,*Tunc  Hiatus  juf  it  reddi  corpus, cum  fcilicet  ante  intellexiffet  ex 

eil/corpus  tefui  accer^lto  Centurione  , vere  effe  mortuum,  juxtaMarc.  Hanc  enim 
Tunc  piiatus  juf-  Deus  informationem  ab  ipfo  Judice  permitti  voluit , ne  qua  calum- 

fit  reddi  corpus.  , , . J L * 

nia  de  relurredione  oboriretur. 

S9.  Er  accepro  rq.  * Jofcph  invoivit  illud  : centum  fcilicet  libris  aromatum  condi- 
c»rpore  , Jofeph  > ' 1 / 1 . r , . 

invoivit  iiiud  intutu  , quail  tedum  , ut  narrat  Joan.  * In  Jinaone  munda  ,quia  nova  , 

jfiadone  munda.  ut  Marcus.  Eft  autem  Sindon  pannus  lineus  fubtilifiimus , quo  non 

folum  invoivit  corpus  ipfe  cum  Nicodemo fed  etiam  illigavit  infti- 

tis  , faciem  tegendo  fudario  , ut  Joan.  19.  v.  40.  jundo  cum  v.  6 . 

memo  fuo  novo  & n , c.  20.  ut  fatisliqueat , eadem  forma  involutum  fuiffe  , qua 

quod  exciderat  r . ' T 1 J 

in  petra.  Er  ad  fuit  Lazarus  Joan.  ii.  v.  14. 

pnum ^d^ium  6°-  * ?°CU^  i Hud  in  monumento  fuo ; nam  ficut  propria  domo  pr# 

&q?aupertate  caruit  vivus , ita  3c  (epulchro  proprio  mortuus : novo  , 

in 


€o.  Et  pofuit  il 
lud  in  monu 


manumenn 

abut 


SECtJNDUM  MATTH&TJM.  Cap.  17,  37i 

inquofcilicet  nemo  pofitus  ante  fuerat.  Divinitusboc  adum  eft,  turn 
quod  ita  diceret  perfonae  dignitatem  8c  fanditatem  : tummaxime, 
ne  alius  fufcitatus  a perfidis  crederetur  , ut  Ambrofius  in  Lucam 
8c  Hieron.  hie.  * Oiiod  exciderat  in  petra , inftar  cubiculi,  intusferc 
quadrati,  ut  feribunt  diverfi  > qui  viderunt.  Pertinet&  hoepartim 
ad  honorem  Domini  ; talia  enim  fepulchra  non  folent  plebeis  . fed 
viris  magnisparari  : partim  ad  fidem  refurredionis  , ne  quis  corpus 
vel  fuffollis  fundamentis  , veldirutis&repofitis  iterum  lapidibus  rap- 
tum  a difeipulis  fingeret : denique  ut  efTet  perpetuum  refurredionis 
Dominicte  monumentum  pofteris.  * Et  advolvitfaxum  magnum  , ut 
fine  auxiiio  plurimorum  referari  non  poffet  monumentum  , inquit 
Hieron.  nam  8c  hoc  Deus  adverfus  calumnias  refurredionis  egit. 

61.  Erat  ant  cm  ibi  Maria  Magdalene  , & alter  a Maria  , icilicet 

Jacobi  8c  Jofeph  mater  , ut  Marcus,  Plures  alias  indicat  adfuiffe  Luc.  ieV.&aheraMa- 
C.  23.  V.  f 5.  fi  jungatur  cum  cap.  24.  v.  1.  8c  10.  * Scdcntes  contra 
fepulchrum  : ut  obfervarent  , ubi  8c  quomodo  a viris  fepeliretur  , ut 
8c  ipfse  poftea  eodem  fungi  poffent  officio  , ftcut  utrumque  ex  Luca 
conftat.  Loci  enim  anguftia  non  finebat  eas  fimul  intrare , nec  de- 
centia  honoris  illis  viris  fe  interponere. 

62. *  Altera  autem  die,  qua  eft  poft  parafceven , hoc  eft,  ipsa  die  ^ 

Sabbathi : quo  tacite  taxantur  rigidi  illi  obfervatores  Sabbathi  Pha-  poft  Parafceven 
rifaei , qui  toties  de  violatione  Chrifto  calumniati,  nullam  illius  nunc  dP7sSac«dotura 
rationem  habent  in  petendis  armatis  , ducendis  adfepulchrum  , in  ^t^"r*iadpu 
fignificando,  8c  confequenter  ante  aperiendo,  poftea  claudendo  labo- 

riose  monumento  , ut  notarunt  Chryfoft.  8c  Theophyl.  Porro  Pa - 
rafeeve  videtur  feria  ilia  fexta  , qua  crucifixus  eft : q.  d.  Praparatio  , 
quia  illo  die  parabantur  ad  vivendura  omnia  neceflariafequenti  die  , 
ne  otium  Sabbathi  violare  cogerentur  , qua  de  re  vide  Exod.  16.  v. 

23.  8c  29.  Marc,  clarius  vocavit  Parafceven  , quod  eft  ante  fabbatbutp  , 

Graece  TryotraPSocrov , * convene  runt , &c,  ad  Pilatum  : unde  credibilius, 
hoc  efle  fadum  non  eadem  node,qua  incipiebat  Sabbathum,fed  mane. 

63.  * Domine  ,recordati  fumus . Unde  recordati , cum  hoc  Chriftus  Do^iM?recor- 
non  praedixiftet  nifi  Apoftolis  ? Nam  fermones  illos  parabolicos  vel  dati  fumus,  quia 
obfeuros,  quos  hac  de  re  habuit  ad  Judaeos,  Matth.  12.  v.  4.  & Joan.  ndhuc^iVens?'* 
2.V.19.  verifimile  eft  ab  eis  non  intelledos.  Itaque  videtur  illafama  f £ga^s  dies  rei 
publice  fuifle  fparfa;  nam  8c  mulieres  Lucae  24.v.8.dicuntur  recor- 

datae  verborum  ejus  de  praedida  refurredione.  * Ouia  feduetor  ille  dixit, 

Greece  Reives 6 slaves  , iUe  planus,  id  eft  , impoftor  , prout  legit  8c  ex- 
ponit  Aug.  Horn.  36.  quo  verbo  & dodrinae  velut  (edudoris , 8c  mi- 
raculis  velut  prseftigiatoris  calumniantur,  ad  folatium  fervorura  ejus , 

B b b in- 


376  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 
inquit  idem  Aug.  fi  illo  nomine  appellentur.  * Poft  tres  diesrefurgaw . 
Ita  6c  apud  Marc.  8.  v.  31.  Chriftus  legitur  dixiife  • fedutrumque 
exponendum  eft  per  alium  locum  Matthafi , ut  p ofi  tres  dies , fit  tertio 
poft  die,  vel  poft  tres  , faltem  inchoatos  dies.  Hie  Pharifaeorum  fen- 
fus  eo  patet , quod  verf.  feq.  petunt  cuftodiri  fepulchrum  tantiim 
ufque  in  diem  tertium  : namalioqui  cuftodiri  debuiftetmultisdiebus 
poft  diem  tertium. 

64.  jube  ergo  64*  * jube  ergo  cuftodiri  ufque  in  diem  tertium  , tranfadum  fcilicet^ 

cuftodiri  lepui-  neque  enim  unquam  Chriftus  praedixerat.qua  diei  tertiae  parte  refur- 

diem  tertium: ne  re cturus  diet.  * Ne  fofte  venutnt  difcjpuh  ejus  , quos  magno  nu- 

dpuVe^T&lu-  mero  e^e  conftabat  : Greece  additur  \6k]o$  , nottti  , fcilicet  clam  , 

lemureumAd;-  * & furev.tur  eum  , & dicant  flebi , hominibus  fcilicet  imperitis , non 

xiUmobrtuisr,r&  nobis  , qui  hujufmodi  fabulis  non  credimus.  Praetexunt  ergo  cau- 

erit  noviffimus  ti0ni  fuce  fraudem  difcipulorum  , fed  revera  metuebant  refurredio- 
error  pe/or  pno-  . ..  r.A/-.  ./v  ........  . .. 

re.  nem  ejus , territi  turn  propria  lcientia  , turn  prodigus  lllis  mirandis  , 

turn  conteftatione  divinitatis  ejus  a militibus  6c  vulgo  redeunte  : qua 
enim  fpe  hominem  cum  infamia  mortuum  , a quo  decepti  effent , ru- 
des,  ignobiles  , 6c  nullius  authoritatis  viri  , nullo  argumento  rei  tam 
incredibilis  muniti  refurrexiffe  fingerent  ? Itaque  videntur  revera  co- 
nati  vel  impedire  vel  obfeurare  refurredionem  , fi  forte  fieret.  * if 
erit  noviftitnus  error  , Graece  vU^arji  ttXxvh,  noviftima  impoftura , fcilicet 
de  refurredione,  fi  earn  plebi  perfuadeant,  * pejor  prior e,  qua  fe  Filium 
Dei  8c  Chriftum  dixit , quia  fcilicet  priore  probabilior , 8c  earn  in  fe 
eontinens  confirmabit  : denique  quiainvidia  Chrifti  occifi  in  te  8c 
nos  redundabit apud  plebem  , 8c  feditionis  erit  feminarium. 

6-  Ait  iiiis  Pi-  ^5*  * Alt  ^disPilatus : habetis  cuftodiam , turbam  cuftodum,  fcilicet 
iatus:habetis  cu-  illam  , quas  vobis  fervivit  ad  crucem  , praefto  habetis , * ite  , cuflodite  , 
ftcdit^ficu^fdti"  ficut  feitis  , id  eft , utimini  ea  pro  veftra  prudentia  : fignificat  enim  fe 
invitum  rebus  ipforum  ulterius  immifeere, 

.it*  , 66.  * Illi  autem  abeuntes  munierunt  fepulchrum 

abeuntes, munie  quod  verbum  lupra  v.63.  8c  6^.  vertitur  per  cuftodire  : proprie  autem 
fi^na^eHapS  fignificat  tutum  reddere  contra  pericula,  6c  munire  , ficut  hie  verti- 
cym  cuftodibus : tur.  Munierunt  autem  duobusmodis  : primo , * ftgnantes  lapidem  9 
Greece  tov  h!$ov , figillo  feu  obfignato  lapide  , quo  claude- 

batur  oftium  fepulchri : figillo  videlicet  publico,  contra  omnem  frau- 
dem five  corruptorum  cuftodum  five  difcipulorum,  ficut  fecit  Darius, 
Dan.  6.  v.  17.  ne  quid  fieret  contra  Danielem.  Nicephorus  vero  lib. 
1.  cap.  32.  feribit  traditione  acceptum  amajoribus,  quod  lapis  ille 
vinculo  ferreo  ingentifuerit  alligatusfepulchro,ut  avelii  non  poffet: 
cuju$  rei  vqitigia  fuis  temporibus  monftraffe  lapidem  teftis  eft  Beda 

lib* 


Grsece  , 


SECUNDUM  MATTH&UM.  Cap.  z8.  377 

lib.  de  Iocis  Sandis.  Deinde  munierunt  fepulchrum  , *cum  cujlodibus 3 
id  eft,  adhibita  militum  cuftodia  ( nam  jungendum  eft  cum  verbo  mu- 
nierunt ) fcilicet  ne  quis  poffet  fepulchrum  ingredi , vel  egredi , vel  ac- 
cedere.  Quam  diligentiam  inimicorum  divina  providentia  peonifit, 
ut  fides  refurredionis  effet  certior  , & gloria  major,  Scplebis  animus 
paratior  ad  credendum. 

CAPUT  VIGESIMUMOCTAVUM. 
i.T  T Ejpere  autem  Sabbathi , qua  lucefcit  in  prima  Sabbathi.  Locus  hie 

V difficillimus  eft, in  quo  omnes  Evangeliftae  fibi  invicem  viden-  cefcit  in^  prima 
tur  contradicere  , aliqui  libi-ipfis.  Nam  Matthaeus  narrat  mulieres  ^aMagdSen^Sc 
veniffe  vejpere  , 6c  quidem  lucefcente  die  ; Joannes  mane  , cum  adhuc  altera  Maria  vi- 
tenebrae  elfent  ; Lucas  valde  diluculo  y Marcus  ortojam  Sole  : ubi  qua-  er  epu  c Ium> 
tuor  diverfe  tempora  (ignificari  videntur.  Itaque  nonnulli  quatuor  di- 
ftindosadventus  mulierum  five  earundem  , five,ut  alii  ,diverfarum 
pofuerunt  • fed  improbabiliter  : omnes  enim  de  eodem  adventu  lo- 
quuntur  , uno  exprimente  , quod  alter  tacuit.  * Vejpere  Sabbathi . 

S.  Auguftinus  lib.  3.  de  confenfu  cap.  24.  per  Vejperam intelligit , to- 
tarn  nodem  , quae  fequebatur  Sabbathum  , fignificari  a prima  parte 
nodis , quae  eft  vefpera : a quo  non  diffentit  Dionvf.  epift.  ad  Bafili- 
dem  Sc  Hieron.  epift.  1 yo.  quaeft.  4.  tantum  difficultatem  facit , cur 
vocetur  Vejpera  Sabbathi  , cum  noirpertineret  ad  Sabbathum  nox  ilia, 
fed  ad  Dominicam.  Hieron.  ibidem  Sc  melius  ac  clarius  Greg.Nyffen. 

Orat.  2.  de  Refurred.  Chrifti  obfervant , Grsece  effe  , quod  Sc 
Vejpere  (ignificat , Sc  proprie  Serb  , ideoque  fenfum  effe  , quod  fero 
Sabbathi , id  eft  , tarde  poft  tranfadum  Sabbathum  , vel , ut  Graece  9 
©4*  , fero  Sabbathorum , id  eft,  poft  dies  feptimanae  totius 

tranfados.  Ut  autem  intelligeremus , non  vefpere  prefliusaccepto  , 
fiec  incipiente  node  , fed  pene  tranfada  , mulieres  veniffe  , fubjicit , 
quafi  feipfum  interpretando,  qua  lycefcit,  fubaudiendum  eft,  in  die > quae 
lucefcit  , Graecum  enim  r*  £&$&(?)&  ay  indicat  nullo  modo  referri 
poffe  ad  , vejpere  , q.  d.  dudum  , vel  fero  poft  Sabbathum  in  dieillu- 
cefeente.  * In  prima  Sabbathi , Graece  ulav  vocP>G>c(tuv  , in  unam  Sab- 
bathorum  , ufurpando  unam  , primam  , phrafi  Hebraica  , quae  habetur 
Gen.  1, v.  5*.  Itaque  prima  Sabbathi  eft  dies  Dominicus,  ut  Aug.  trad. 

I2°-  in  Joan  Sabbathum  accipiendo  vel  pro  feptimana  , ut  fit  Lucae 
v,  12.  fejuno  bis  in  Sabbatho;  vel  proprie  pro  Sabbatho  jam  tranf- 
ado  , q.  d.  Prima  die  a Sabbatho  jam  praeterito.  Senlus  ergo  plenus 
eft  , quod  fero  Sabbathi , feu  dudum  poft  tranfadum  Sabbathum,  ap- 
propinquate jam  luce  fequentis  diei  Dormnicae , venerint  ,prout 

Bbb  2 Au- 


378  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Auguft.  Hieron.  Sc  Greg,  citati  optime  declarant.  Unde  fimlli  plane 
fctifu  dixit  Lucas  23  v.  54.  quod  Chrifto  jam  crucifixo  Sabbathum 
illucefcebat , id  eft  , appetebat  feu  incipiebat.  Ordo  itaque  rei  geftae 
hie  fait  , ut  mulieres  emerint  aromata  ftatim  cum  tranfiiflet  Sabba- 
thum,  ficut  Marc.  16.  v.  1.  hoc  eft,  adhuc  illo  vefpere  Sabbathi,  poft 
occafum  Solis  : deinde  cum  fero  effet  Sabbathi,  id  eft,  jam  diu  tranf- 
iiffet , interjeda  fcilicet  node  , fummo  mane  egrefTae  funt , Sc  vene- 
runt  ad  monumentum  , illucefcente  * prima  Sabbathi , feu  die  Domi- 
• nica,  ut  Matt  hoe  us.  Quod  cneteri  diftindius  Sc  clarius  interpretantur: 
Lucas  quidem  valde  diluculo  , Graece  opfyy  fi&Siog , fummo  diluculo  , 
]oan.  autem  , cum  adhuc  tene br aejfent , non  fpiff#  , fed  quales  eiTe  fo- 
lent  egelo  albefcere  incipiente,*  Marcus  vero , valde  mane  jrto  jam  Sole, 
hoc  eft,  ut  Aug.  1.  3 . de  confeniu  c.  24.  cum  Caelum  jam  albefceret, 
quod  non  fit  mfi  Solis  Orientis  vicinitate  ; ipfe  enim  videtur  legiffe , 
orient e jam  Sole.  Neque  videtur intelligi  poffe,  ortum  jam  fuilTe  Solem, 
quali  jam  elevatus  fuiffet  fupra  horizontem  ; fic  enim  fibi  ipfi  Marcus 
contradiceret , dum  fimul  dicit  fuifle  valde  mane.  Hifi  forte  volue- 
rimus  ilia  duo  ad  diverfa  tempora  referre  , ut  dicantur  veniffe  valde 
mane,  quia  tunc  venire  coeperint  : orto  autem  jam  Sole, quia  tunc  ad 
fepulchrum  pervencrint,ut  voluit  Dionyf.Alexandrinus.  *Venit  Ma- 
ria Magdalene  & altera  Maria  , de  quibus  cap.  prgec.  v.  6.  Hx  duces 
erant  caeterarum  , ftudioferventiores : nam  plures  adfuiffe  patet  Luc# 
24.V.10  .Sc  Marci  16.V.1.  Unde  nulla  eft  in  Evan  gel  i ftis  contrarietas, 
dum  Joannes  folam  Magdalenam  ,Matth.duas , Marcus  tres,  Lucas 
plures  exprimit.  * Videre  fepulchrum,  an  fcilicet  ingredi  poffent,amoto 
iapide : nam  de  hoc  fuiiTe  follicitas, patet  ex  earum  difeurfu  apud  Mar- 
cum. Principalis  autem  fcopus  erat , ut  corpus  ungerent.  Satis  vero 
perfpicui  colligitur,eis  nihil  de  militum  cuftodia,  nihil  de  figillatione 
fcpulchri  innotuiffe  j nec  enim  ante  Solis  ortum  inter  milites  fe  con- 
jeciffent , nec  publica  iigilla  frangere  cogitafTent.  Videntur  autem 
omnes  Evangelift#  tarn  accurata  temporis  deferiptioneinftnuare  vo- 
luiffe  tempus  refurredionis  Dominic#  , contigiffe  fcilicet  earn  fummo 
diluculo  , Sole  ad  exortum  properante  , ante  adventum  mulierum  , 
quod  Marcus  videtur  dicere  v.9.  Surgens  mane  prima  fahbathi : Quam- 
vis  enim  Hieron,  nemini  conftare  dicat  tempus  refurredionis , com- 
rnunior  tamenfenfus  habet,quod  dixi.  Unde  nodu  natus  eft,  vefpere 
m n u s a ng e hi s mortuus,mane  furrexit,meridie  afcendit,ut  Aug.apud  Profp.fent.203. 

2.  * Et  ecce  terra-mom  f aft  us  eft  magnusi  non  mulieribus  jam  prope 
& aeccdens  re  fepulchrum  pofitis , ut  patet  , quia  cum  veniflent,  viderunt  lapidem 
ftdcbatfBpa'eO;  revolutum,  fed  cum  effent  in  itinere.  Fadus  eft  ille  terrre-motus par- 
tial 


SECUNDUM  MAXIMUM  Cam?.  379 

tim  ad  declarandam  poteftatem  defcendentis  , partim  ut  cuftodes  ex- 
citati  Sc  attend  fierent  ad  Angel’  defcendentis  prsfentiand  , ut  teftes 
rei  gefts  effe  cogerentur , ficut  notat  Chryf.  cumTheophyl.  * Ange- 
las enim  Domini  defcendit  de  c&lo.  Conjun&io  ( enim  ) caufam  terras, 
motus  eflicientem reddit $ finem  verb  defcensus  indicat,  cum  fubjicit: 
* & accedens  revclvit  lapidem , ut  mulieribus  aditum  ad  ingreffum  fe- 
pulchri  patefaceret , ut  viderent  eum  refur  rex  iffe-  , & hocipfumeis  , 
alioquin  nullo  modo  refurrexiffe  , fed  fublatum  effe  credituris  tefta- 
l'etur.  Non  ergo  fepulchrum  apernit , ut  Chriftus  refurgere  poffet  , 
ficut  aliqui  haeretici  putant , fed  ut  furrexiffe  oftenderet  Sc  nuntiaret* 
Nam  , ut  veteres  docent , Aug.  ferm.  138.  de  temp.  Hier.  epift.  150. 

?uaeft.  6.  ad  Hedibiam , Chryfoft.  hom.  84*  in  Joan.  Sc  alii  pafEm, 
urrexit  Chriftus  fepulcbro  claufo , figilloinviolato  , ficut  ex  utero 
Virginis  natus  fuit.  * Etfedebat  fuper  eum  , extra  fepulchrum  videli- 
cet ; ut  pateret , non  cafu  revolutum  lapidem  , fed  fe  revolutionis  effe 
authorem  , fe  defen forem  Sc  cuftodem  fepulchri  Dominici.  Itaque 
quad  expedabant  mulieres,  quibus  refurredionis  gaudium  nuntiaret. 

3.  *Erat  autem  ajpeftus,  feu  vultus,  * e jus,  ficut  fulgur, corufcans  fci- 
licet  inftar  tulguris,*  & veftimentum  ejus  ficut  tiix.  Greece  Sc  Syriace, 
album  utnix.  Fulgur  ergo  caeleftem  Angeli  originem  , candor  purita- 
tem  Sc  innocentiam  denotabat  • illud  ad  terrendos  milites  , hiede- 
mulcendas  mulieres.  Nam  , ut  Greg.  hom.  21.  in  Evang.  infulgure 
terror  timoris  , in  nive  blandimentum  candoris.  Utrumque  ferviebat 
ad  illuftrandum  in  tenebris  fepulchri  omnia , Sc  ad  teftandam  fimul 
Angeli  Sc  refurredionis'gloriam. 

4.  * Pro,  timore  autem  ejus  exterriti  funt  cufiodes , terrore  videlicet 
non  humano  ,de  corpore  per  negligentiam  fublato  , vel  de  poena  im- 
minente.  Non  enim  erat  terror  per  difeurfum  accercit.us , fed  hu- 
jufmodi,qualisex  tarn  terribili  Sc  tarn  fubito  afpedu  Angelic  reforms 
nafei  folet , maxime  impiis  hominihus.  Unde  8c  Daniel  Juftusc.  id*, 
v.i.  dicit,  fe  vifo  Angelo  emarcuiffe,nec  habuiffe  quidquam  virium. 
* Etfafti  funtvelut  mortui , id  eft  , animi  ftupore Sc  timore,  vultus  pal- 
lore  femi-animes , licut  in  fubitaneo  Sc  magno  timore  , maxime  vifu 
fpedrorum  multiscontigiffe  notum  eft. 

5.  * Rejpondens  autem  Angelas , id  eft,  loqui  incipiens,  de  qua  phrafx 
diximus  alibi , * dixit  mulieribus . Ea  quae  dixit , conveniunt  plane 
cum  iis , quae  narrat  Marc.  c.  14.  v.  6 Sc  7.  ut  clarum  videatur  eun- 
dem  effe  Angelum  , Sc  eandem  vifionem  , de  qua  hie  fermo.  Sed  Illud 
difficultatem  facit , quod  Marc,  indicat  , mulieres  eum  vidiffe  , cum 
introiiffent  inmonumentum  , videlicetfedentem  a dextrisin  monu- 
ment®, 


j.Erat  autem  $f- 
pcftus  cjus  ficut 
fulgur  : & vefti- 
menrum  $us  fic- 
ut nix. 


4.  Pra  timore 

autem  cjus  ex- 
rerriti  funt  cu- 
ftodes : & 
funt  velut  nu>i~ 
mi. 


$.  Refpomftns 
autem  AngeJus 
dixit  mulieribus; 
Nolite  tiruere 
vos  , fcio  enin 

quodJefum,«af 
crucifixus  eft 
qua: litis : 


3 So  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

mento  $ Matth.  autem  indicet  extra , fuper  lapidera  fedilTe,  Sc  invi- 
taffe,ut  intrarent.  Solvit  hanc  difficultatem  Aug.  lib.3.  conf,c.24# 
quod  Marc.  monumentum,in  quodegrefl#  fint  mulieres,  vocetali- 
quodfpatium  , quod  eflfet  aliqua  materia  communitum  , ut  deinde  in 
faxeum  fepulchri  locum  intrari  poffet.  Vera  folutio  pendet  a forma 
monument!.  Conftat  autem  ex  defcriptione  Brocardi  , Sc  ea  , quam 
nuperrim'e  fecit  Legatus  Regis  Francis  , fepuichrum  efle  velut  cu- 
biculum  fere  quadratum  , ex  petra  excifum,  feptem  plus  minus  pedum 
longitudine  Sc  altitudine.  Oftium  habet  valde  demiffum  ad  Orientem: 
ad  dexteram,id  eft,  ad  latus  Boreale  habet, loculum  inftar  menf#  valde 
demiftum,  cui  corpus  impoiitum fuit.  Porro  antequam  fpeluncam  leu 
ciibiculum  iftud  ingrediaris , occurrit  alia  crypta  ejufdem  figur#  Sc 
magnitudes, folo  pietate  ab  ilia  altera  feparata,in  quo  pariete  fuit  oftium 
iftud  parvum  de  quo  di&um  eft.  Sic  ergo  facile  intelligitur  , lapidem 
ab  oftio  revolutum  futffeab  Angelo,  ita‘quidem,ut  elfet  extra  monu- 
mentum,in  quo  fuerlfcbrpus  Domini,  intra  tamen,prout  comple&i- 
tur  etiam  illam  anteriorem  cryptam.  Et  in  illo  lapide  ad  dexteram  re- 
voluto  (edit Angelus, -quafi  fepulchri  interioris  cuftos,in vitans  mulieres 
ad  ingreflura.  Ut  verb  csterarum  apparitionum  ordo.  Sc  confonantia 
Evangeliftarum  breviter  fntelligatur  , fciendum , quod  cum  ingreflse 
effent  m ulieres, Sc  corpore  non  invento,adhuc  non  crederent,fed  mente 
confternat#  exirent,invenerunt  duos  illos  Angelos, de  quibus  Luc.  c. 
24.  v.  4.  qul  eas  paulo  durius  alloquuntur.  Nuntiant  ill#  rem  totam 
Apoftolis,maxime  urgentes,non  eife  corpus  inventum, ut  patet  Joan, 
cap.  20.  v. 2.  Petrus  igitur  Sc  Joannes  ad  fepuichrum  currunt.  Sc  non 
i'nvento  Gcrpore  , lllud  revera  , ficut  Sc  mulieres , fublatum  credide- 
runt.  Interim  Magdalena  Sc  mulieres , qu#  Apoftolos  rurfumad  fe- 
puichrum fecut#  fuerant^viris  redeuntibus  manfuerunt  ibi.  Cum 
verb  Maria  corpus  adhuc  qu#rendo  fleret , Sc  inclinaret  fe  , utper 
demiftum  oftium  in  monumentumprofpiceret , vidit  in  illo  loco  , uhi 
pofitus  fuerat  Dominus  , Sc  alios  duos  Angelos  , unum  ad  caput , al- 
terum  ad  pedes  : Sc  mox  ploranti  apparet  ipfe  Dominus  Joan.  20.  v. 
12.  Sc  14.  qui  cum  ab  ea  recefftlTet,  ipfa  cum  caeteris  mulieribus  redit 
domum  , Sc  in  hoc  Lcundo  itinere  omnibus  (imul  apparet  Dominus  , 
Ut  narrat  Matth.  infra  v.  9.  ut  omnes  ocultatae  teftes  efle  poflent. 
Hac  rerum  feuie  ob  oculos  poflta  , facile  omnes  Evange  lftaeintelli- 
guntur.  Itaque  Angelus  ille  fuper  lapidem  ante  oftium  fepulchri , in 
crypta  tamen  prima  monument! , (edens  ad  latus  oftii  dexterum, 

* Dixit  mulieribus  , non  folum  fcilicet  aliis  mulieribus  , fed  etiam 
ipfi  Mari#  Magdalen#  : quodquamvis  quidam  negent,  ut  patet  tarn;  n 
ex  Luc.  24.  v.  22.  Scfeqq.  jun&o  cum  Joan.  20.  v.  2.  Sc  3.  * Nolite 


SECUNDUM  MATTHiEUM.  C^b.i8.  38i 

tim  ere  vos  : fed  illi  timeant , qui  crucifixerunt,  qui  refurre&ioni  ejus 
adverfantur.Hanc  enim  emphafin  notat  Greg,  in  hocEvang.  & Hier. 

Scexplicat  fequens  ratio  • * Scio  enim  quodjefumqu&ritis , nempe  , ut 
religiofum  ei  praeftetis  officium,  ficut  & ego  : q.  d,  Scio  enim  quo 
animo  veniatis,  honorandi  ,'non  nocendi  • unde  non  eft  quod  timeatis, 

6.  * Hon  eft  hie  , non  tamen  fublatus  eft  mortuus  in  alium  locum  : Non  eft  hie  t 

* furrexit  enim  , idque  , * ficut  dixit , id  eft , ficut  iplemet  Sc  mortem  cu/dixir.  venire 
fuam  , Sc  refurredionem  praedixit.  Hoc  enim  maxime  juvabat  ad 
aftruendam  refurredionis  fidem  : q.  d^  jnquit  Chryfoft.  Si  mihi  dif-  Qominus, 
fiditis , verborum  illius  meminueritis  : * Venite  & videte  locum  , ubi 

pofttus  erat  Dominus  , corpore  fcilicet  jam  vacuum  , folas  habentem 
ejus  exuvias  rite  pofjtas.  Itaque  invitat  eas  , ut  ingrediendo  peragant 
iter  fuum  ; ut  fi  nec  fuis  nec  Chrifti  verbis  crederent , faltem  oculari 
ex  peri  entire  fuae  Sc  vacuo  crederent  fepulc.hro  , ut  expendit  Hieron. 

7.  * Et  cito  euntes , ut  fcilicet  ludum  de  morte  Domini  aliis  quam  ciroflJ”' 
citiiiime  levetis , * dicite  difcipulis  : apud  Marc,  additur  nommatim  , puiis  ejus  q,nia 
&?ctro,  ne  propter  trinam  negationem  Praeceptoris  loco  difeipuli  J^cedet  in 
excidifte  , vel  ab  illobeneficio  fe  exclufum  putaret.  * Quia  furrexit , ^kva:^eb-{isbi 
Hebraifmus  , id  eft,  eum  furrexiffe  : * & ecce , in  argumentumdc  Ecoc  praedixi  vo- 
frudum  refurredionis  ejus , * pr&c.edetvos  in  GaliUam  , id  eft , prae-  bis‘ 
cedet,&jam  animo  praecedit.  Significatur  autem,quod  quantumeum- 

que  feftinaverint , eos  ipfe  praevenit  $ ita  tacite  eos  incitans  ad  matu- 
randum  difeeffum  fuum  ex  Judaea  in  Galilaeam  , ut  eumibi  videant 
redivivum.  Sed  cur  in  Galilaea  , non  in  Judaea  eis  apparere  voluit  ? 

Primo  , utfecuro  animo  ab  eis  ac  tute  videri  poffet,  ubi  Judaeorum 
metus  fidem  non  perturbaret , ut  Chryfoft.  Secundo  , quia  maxima 
ibi  erat  difcipulorum  multitudo  : ac  denique  propter  myfterium  , ad 
fignificandum  videlicet  Chriftum  a Gentibiis,  per  Galilaeam  Gentium 
figuratis , maxime  videndum  effe  fide  , Judaeis  ill  incrudelitate  rema- 
nentibus.  Quod  ergo  Ghriftus  eodem  adhuc  die  apparuit  Apoftolis , 
non  evertit  promiflionis  hujus  fidem,  fed  fuperat.  Neque  fic  apparuit 
in  Judaea,ficut  pofteain  Galilaea  : nam  ibi^ut  bene  notat  Hieron.  epift* 
i jo.  quaeft.y.  tantum  pro  confolatione  timentium,&  brevitcr  appa- 
rebat  , rurfumque  ex  oculis  tollebatur  : hie  tanta  familiaritas  erat  Sc 
perfeverantia,  ut  cum  ipfis  pariter  Converfaretur.  Unde  dtquingentis 
fimui  apparuit, tefte  Apoft.i.ad  Cor.i  $ .v.6,*Ecce  pr<zdixi <vobis> ut  vi- 
delicet cum  factum  fuerit,credatis  non  eflfe  phantafma,fedipfum  Do--  g ex*tenn£ 
minum-.eoenimfpedrant  hasc  verba,ficutfimilia  Chrifti  Joan.ixj-.v.  29  • cito  de  monif- 

8.  * Et  exierunt : quo  fignificatur ingreffas  fuiffe  monumentum , ^eVgTudio 
Angelo  videl.  praseunte  Sc  fulgore  illuftrante  locum , ut  notat  Hier.  magno , curren- 

ci puiis  e/ntsi, 


382,  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

epift.cit.q.6.  nam  6c  tenebrae  adhuc  erant , 6c  ipfa  fpelunca  omni  fe- 
neftra  caret.  * Cito  de  monumento  , alas  eis  addente  turn  juffu  Angeli , 
turn  * gaudio  magno , turn  maxime  * timore  , ut  perfpicue  ex  Marco 
patet.  Uterque  affedusetiam  hie  notatunnamillud,W4£W),ad  utrum- 
que  referendum  eft.  Gaudium  erat  ex  amore  refurgentis ; timor  ex 
p ericuli  magnitudine  , 8c  Angelica  vifionis  infolentia  , 6c  ex  fufpi- 
cione,  ne  fpedra  effent, 6c  corpus  vere  fublatum  : nam  eas  non  cre- 
didiffe  Angelo,  dare  conftat  ex  Joan.20.v.  n.  ufque  ad  16.  * Cur- 
rentes  nuntiare  difdpulis  e]us  : lindecim  Apoftolis,  6c  caeteris  omnibus, 
ut  Lucas.  Nuntiabant  autem  , Angelos  apparuiffe  , 8c  corpus  Domini 
effe  fublatum,  ut  patet  Joan.  20,v.  2.  Vifa  funt  autem  illis  deliramenta 
anilia,  ut  Lucas  notat,  videlicet  ilia,  quae  de  refurredione  fimulnun- 

9.  Et  ecce  jefus 
occutrit  iliis  di- 

ecus : Avete.iu*  9.  * Et  ecce  J efus  occurrit illis.  Magna  hie  rerum  gelrarum  lacuna 
TQnt?&atenuel : non  enim  potuit  haec  apparitio  contigiffe  in  primo  regrefTu  mu- 
rum  pedes  ej us , lierum  quia  nihil  de  Domini  apparitione  fibi  fada  narraverunt  difci- 
cum.  pulis , ut  conftat  tarn  Joan.  20.  v.  2.  quam  Luc.  24.  v.  9.  8c  leqq. 

6c  maxime  v. 23.6c  24.  Itaque  ordo  hiftoriae  eft  ifte  : primo,  Maria 
Magdalena  8c  caeterae  mulieres  narraverunt, fepulchrum  effe  vacuum 
8c  fibi  Angelos  apparuiffe  , ut  patet  ex  locis  proxime  citatis.  Petrus 
8c  Joannes  hoc  audito  cucurrerunt  ad  monumentum  , 8c  crediderunt 
ita  effe  ficut  mulieres  narraverant.  Quae  cum  rurfum  illos  duos  Apo- 
ftolos  ad  fepulchrum  effent  infecutae,  viris  in  civitatemregreftis,  Do- 
minus  foli  apparet  Magdalenae  prope  fepulchrum  ftanti , ut  narrat 
Joan.  cap.  20.  Ilia  cum  rediret , 8c  caeteras  mulieres  jam  quoque  re- 
deuntesin  itinere  effet  affecuta  , ut  hanc  apparitionem  fibi  foli  fadam 
difeipulis  nuntiaret,  habuerunt omnes  obvium  Dominum  , ficut  hie 
narrat  Matth.  * dicens , Avetc : Syrus  , Paxwbis  , quae  forma  falu- 
tandi  Hebraeis  eft  familiaris  : unde  8c  Syriace  fic  legitur  Judas  falu- 
taffe  Dominum  , Matth.  27.  v.  49.  Pax  Rabbi , ubi  nos  , Ave  Rabbi : 
eft  enim  apprecatio  omnis  profperitatis  ,6c  boni , nomine  Pads  figni- 
ficati.  Unde  6c  Aug.  lib.  19.  de  Civit.cap.  11  6c  feq.  longo  6c  eru- 
ditiffimo  difeurfu  docet , omnium  bonorum  6c  appetituum  finem  effe 
pacem.  Notant  porro  plerique  veteres  refurrredionem  primo  rau- 
lftribusnuntiatam  , ipfumque  Dominum  illis  primo  apparuiffe  , ut 
quia  a fexu  ifto  coepta  mors  effet , ipfi  prtminn  gloriae  refurredionis 
. 8c  vifus  , 6c  frudus , 6c  nuntius  redderejur  , ut  loquitur  Hilarius* 

* Ilia  autem  accefferunt , cum  ex  facie  , voce  , geftu  certum  haberent, 
effe  Dominum  , * & tenuevunt  pedes  ejus ; hoc  eft  , non  folita  familia- 
i-itate,  fed  humi  pedibus  tantae  Majeftatis  advolutae  funt , fimulte- 

ftan- 


' SECUNDUM  MATTHAUM  Cap.  >8-  383 

ftaates  & affe&um  8c  dignam  rcverentiam  : * Et ador aver tint  eum , non 
folum  animo 3 fed  ifta  etiam  corporis  proftratione.  Ex  hoc  autem  fa- 
do  , 8c  alio  Luc.  7.  v.  38.  8c  Joan.  12.  v.  32.  8c  4,  Reg.  4.  v.  27. 
videtur  ifte  adorationis  ritus  fuiffe  mulieribus  farailiaris  apud  Judaeos. 

1 o.  * Tunc  aitillis  : Nolitetimere.  Ex  quo  conftat , etiam  hie  eas  d? ;Tu5rf  n!-* 

• ’ rr  7 - . . r . -i  n * . . Jems  iNoIitctu 

timuuie  : naturalis  eft  enim  innrmitas  ifta  noftra  3 ut  ad  alterius  vita:  mere,  ite  nun. 
vifiones , five  bonas  five  malas , quafi  naturam  noftram  fuperantes  5 mefs , m SntTn 
timore  concutiamur  : quem  abftergit  Dominus , utmente  pacata^,^'J3’ib?me. 
poifent  3 quasdicerentur  3 percipi , inquit  Hieron.  8c  ad  fidem  animus 
paraii.  * ite , nuntiate  fratribus  meis 3 difeipulis.  Hanc  elfe  fummae 
dignationis  vocem  expendit  Apoftolus  ad  Hebr.  2.  v.  11.  quod  vi- 
delicettanto  fehumanius  cum  iis  gereret  3 quantoeum  iili  ignaviiis 
deferuerant , 8c  ip  fc  fad  as  erat  gloriofior. 

11.  * Qua  cum  abiijfent 3 Greece  7rof>tvoiA.hw  j duruv  quibus  abeunti-  cu®*“ 

bus  , hoc  feilicet  fccundoitinere  verfus  civitatem  : undevidentur  hue  quidamdecufto 
ufque  milites  apud  monumentum  perftitiffe,five  latitando5&:  a longe  it  civira^em™& 
fpedando3five  timore  ftupefadi.  Hinc  dicuntur  mox  narraffe  *omnia,  nru."”av.e^nt  fa 
quafatta  fuer ant  3 defeenfum  videlicet  Angeli  terribilem  , lapidis  amo-  cerdominomnu 
tionem  , mulierum  8c  poftea  virorum  ingreffum  , 8c  quod  neque  cor-  farta  fuc“ 
pus  in  fepulchro  inveniffent , neque  quidquam  inde  afportaffent.  Nec 

dubium,  illos  ipfos  quoque  luftraffe  fepulchrum,  fi  timor  permitteret. 

* Ecce  quidam  de  cnjlodibus  venerunt  in  civitatem  : omnium  videlicet 
nomine  3 ut  officii  lui  rationem  redderent , ne  pcenas  ejus  deferti  lue- 
rent.  Illuftre  fuit  hoc  teftimoniutn  veritatis  3 Sc  ab  inimicis  datum  , 
quod  ut  Principibus  erat  irrefragabile3ita  pervicacia  inexcufabilis.Itaquc 

12.  * Congregati principe s Sacerdotum  cum  Senior ibus  , hoc  eft  3 cum  ^jV  CumC°femo- 
univerfo  Concilio  3 * pecunium  copiofamdederunt  militibus  , ad  oppri- ribus,conflIloa<> 
mendam  8c  pervertendam  veritatem  evidentifhmam.  N1I1  enim  millet  copiofam  dede- 
talis  , potius  milites  accufando  3 quam  veritatem  occultando  , perfe-  cunt  milltlbus  • 
cuti  fuiffe nt.  Caufa  fuit  3 netam  horribile  fcelusin  Filium  Deiho- 

minibus  perpetraffe  viderentur. 

13.  * Die  ite  >quia  difeipuli  ejus  noble  fur  Mi 
bus:  hoc  eft  , feitisteftes  rerum  , quae  cont  ^ 
bus.  Sed  fi  dormiebant , quid  videre  potuerunt  ? Si  nihil  viderunt , ratTfunt'  eum , 
quomodo  teftesfunt  ? Ut  ponderat  Aug.  in  v.  7.  Pfal.  63.  Ita  in-  dormicn* 
felix  aftutiatanti  Synedrii  five  Conciliife  ipfam  jugulavit.  Adde  rem 

effe  per  fe  incredibilem  3 tot  milites  uno  lethargo  ita  oppreffos,  ut 
necaccedentium  ftrepitu  , nec  lapidis  ingentis  ferroque  religati  3 amo-  14.  Etfiboeau- 
tione  , neque  corporis ablatione  quifquam  excitatus fuerit.  pr^Setnosiua- 

14.  * Etfi  hoc  3 feu  ejus  rei  fama * auditum  fuerit  d Prafide  3 nos 

C C C fuit-  ciemus, 


funteum  nobis  dormienti - pfc'ite'.^uU  dir- 
’^erunt  vobis  dormenti-  -»pu,i  ejusnofte 


384  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

fuadebimus  ei , fcili:ct  ut  placatus  fit ; Graecum  enim  zraQotyj  Ggnificat 
etiam  oratione  fiedere  : * & fecuros  vos  faciemus , a pcenae  periculo : 
nam  Eve  verum  effet , quod  milites  dicerent , five  falfum  , erant  fup- 
plicio  obuoxii , five  propter  defertum  officitim  excubandi  , Eve  prop- 
ter praevaricationem.  Rem  tamen  totam  a Praefde  , ut  erat , intelle- 
dam  effe  , non  eft  dubium  : fed  facile  ei  erat  tenofcere  militibus  , re- 
furredionem  ejustegentibus  , cujus  mortis  & ipfe  reuserat. 

15.  At  iiii  ac-  i $ . * Et  divulgatmn  eft  vcrbum  iftud  , id  eft , res  ifta  , mendacium 
cefuLPficm  erant  iftud  , non  de  militibus  pecunia  corruptis  , ut  perperam  aliqui  , fed 
edodi.  Etdivui-  Chrifto  furtim fublato  perdifcipulos,  ut  Chryf.  &alii  pleriqueex- 
bum  iftud  apud  ponunt , * afud  Judaos videlicet  incredulos, quorum  erat  longe maxi 
iiodre^nuai^dfein  ma  pars,  * ufque  in  hodiernum  diem, quo  ifta  fcribebat  Matth.  imoadno 

ftram  ufque  aetatem  , libi  in  hoc  ftulto  mendacio  Judaeiblandiuntur. 

16.  Undecim  16.  * Undecim  autem  difciyuli  &c.  abierunt  in  montem  , ut  libere  Sc  s 
abiersB tl n CGaii - Ene  arbitris  cum  illis  Chriftus  loqueretur : * ubi  conftituer at  illis  Jefus . 
]xam  , m mon-  conftitutio  non  eftfcripta  : unde  etiam  incertum  eft,quis  mons 

tem , ubi  conlti-  ~ ■ . , * . . „ ,A  ,,  n 

tuera:  illis  jelus.  litetuent  , quamvis  plerique  probabiliter  putent  tuifle  Thabor.  Valde 
autem  verifimile  eft  , effe  iftam  apparitionem  , de  qua  loquitur  Pau- 
lus  i.  ad  Cor.  15 . v.6.  ubi  dicit  eum  vifum  effe  plufquam  quingentis 
fratribus  hmul.  Videtur  enim  haec  5 quaetoties  praedida  eft  , iuiffe 
valde  folemnis  apparatio  , omnibus  fada  iimul  , qui  in  Judaea  Sc  ma- 
j'ori  numero  in  Galiioea  crediderant , & moniti  confluxerant.  Con- 
ti git  autem,  ut  minimum  poft  odoa  refurredione  dies,  Ecu  t fatis  cob- 
hgitur ex  Joan.  20.  v.  28.  SC notat  Aug.  1.  3.  de  conf.  c.  25. 

17.  * Etvi  dentes  eum  , adoraverunt , tanquam  Filium  Dei , verum- 
que  Deum  jam  refurredione  gloriosa  declaratum  ad  Rom.  1.  v.  4. 

* Quidam  autem  dubitaverunt.  Difficile  videtur  , quomododubitaverit 
quifpiam  ex  undecim,  cum  Thomas  maxime  incredulus  jam  ante  cre- 
didiffet.  Itaque  intelligi  poteft,  quod  dubitaverint  non  jam  de  refur- 
redione ]efu  , fed  utrumille  revera  effet , qui  Jerofolymis  Ebi  toties 
appar uerat , Ecut  Apoftoli  de  Chrifto  {uper  mare  ambulante  dubita- 
verunt, an  phantafma  effet.  Et  ad  hoc  dubium  exhibendum  apte  fe- 
quitur  , quod  * accedens  locutiu  fit : vel  eerie  , dubitaverunt , fumitur 
pro  , dubitaverant , per  annala^en  temporum  , quae  in  Aoriftis  Graecis 
fubinde  fit : q.d.fine  cundatione  proftrati  adoraverunt  eum  ,tametfi 
de  eo  quidam  ante  multum  dubitaverant  : quern  fenfum  Theophyl. 
probat.  ('  ; 

n.  Etaecedcns  18.  * Et  accedens  Jefus , itt  prop ius  Sc  familiarius  cerneretur  Sc  au- 

ift^dJe^rDwa  diretur,  * dixit : Data  eft  mihi  omnis  joteftas,  id  eft,authoritas  regendi, 
Coteft«  in°“nis  qua^I^periumdicimusi  noaenira  agitur  de  omnipotentia.  Traditam 
fcuiwiia*  * autena 


17.  Etvidentes 
eum3dcraverunr 


ubitaverunt.' 


SECUNDUM  MATTHjEUM.  Cap.i8-  38? 

autem  fibi  dicit  non  tanquam  Deo,  quia  earn  ab  aeterno  habuit,  neque 
tanquam  homini  ratione  incarnation  is,  fed  tanquam  vidori  mortis  Sc 
inferni,&  hominum  redemptori.  Significatur  enim  hie  praemiumpaf- 
fionis  ejus,  de  quo  Apoftolus  ad  Philip. 2. v.  10. Sc  Pf.2.v.8.  Data  eft 
igitur  ifta  authoritas,  primo,  quantum  ad  ftatum  gloriofum  omnium 
Domino  proprium*  fecundo,  quantum  ad  ufum,  quia  ilia  per  univer- 
fum  orbem  jam  ufurus  erat,Ecclefiam  colligendo  : denique  quantum 
ad  notitiam, quia  tunc  res  fieri  dicitur,cum  innotefeit.  * In  cdo  & in  ter- 
ra, id  eft,  fuper  univerfam  creaturam:  q.d.  Ego  conftitutus  ac  decla- 
ratus  fum  caeliac  terras, totiufque  creaturae,  maxiinerationalis  Dorni- 
nus,  in  cujus  nomine  jam  omne  genufledatur,caeleftium,terreftrium, 
ac  infernorum.  Praemittit  hoc,ut  intelligerent,  fe  non  temere  eisdare  ,-*•••  •- 
poteftatem  Apoftolicam  , 3c  jubere  id  quod  fequitur  : 

19.  * Euntes  ergo , feilicet  in  mundum  univerfum,ut  Marcus, & non  ^.Eunteserge, 
in  folam  Judaeam  , id  eft  , hac  igitur  mea  authoritate  fuprema  velut  genres  bapiizan! 
fundamento  fundionis  veftrae  nixi,  *doccte  omnes  gentes,t otius  orbis:  ^Vpauis"  n&v\l 
nam  hie  revocat  prasceptum  illud  fuum  , quo  dixerat  olim  , In  viam  lii , & SpiVnus  s, 
gentium  ne  abieritis.  Quid  autem  docerent , Sc  quas  gentes , Marc, 
exprimit  clarius , Predicate  Evangelium  , feilicet  regni  ( fub  quo  tota 
fumma  credendorum  , Sc  in  primis  pcenitentia  comprehending  owwr 
creature,  id  eft,  non  folum  Gentibus,  fed  Sc  Judaeis,  nam  omnes  Gen- 
tes hie  etiam  Judseos  comprehendunt , ut  fie  eofdem  hie  regni  fui , id 
eft,  Ecclefiae,  quos  totius  orbis  terminos  ftatuat.  * Bapti&antes  eos , qui 
feilicet  dodrinam  receperint,  lavantes  aqua;  hoc  enim  proprie  eft  Bap- 
tiz-arc.  Materiam  hanc  Sacramenti  magis  expreftit  Chriftus  apud  Joan. 

3.V.3.  Itaque  tacite  hie  affignatur  materia  Sacramenti,  quam  Eccle- 
fia  turn  ipfo  verbo  baptizandi,  turn  aliis  Scripturae  locis,  turn  perpetua 
traditioneedoda  naturalem  aquam  ejffe  tenuit.  * In  nomine  Patris  & Fi - 
lii  & Spiritus  Santti . Multi  nude  exponunt,  In  nomine , in  virtute,  au- 
thoritate, vel  efficacia  Patris  Sc c.  quaeuna  efttrium  perfonarum.  Sed 
quantumeunque  baptizaret  aliquis  in  authoritate  vel  unius  veltrium 
perfonarum,  non  fubfifteret  baptifnus,  nifi  exprimeret  nomen  Patris 
Sc  Filii  Sc  Spiritus  Sandi.  Unde  multorum  haereticorum  Baptifnus, 
ut  Marcioniftarum  apud  Iren.  l.i.  c.  13.  Paulianiftarumin  Concilio 
Nicaeno,  Sc  aliorumrejedus  eft  ,quod  ifta  forma  non  uterentur.  Ex 
quo  patet,  fenfum  iftorum  verborum  ex  Ecclefiae traditione  fic  aflig- 
nandum  effe,ut  non  minus  expreffo&  invocato  nomine  Patris  Sc  Fdii 
& Spiritus  Sandi , quam  in  eorum  authoritate  Sc  virtute  baptizetur# 

Nam  ex  iftis  verbis, accedente  Apoftolorum  ufu, forma  Baptifmifum- 
pta  eft  ,fine  quibus  (ut  Aug.  loquitur  1.6.  de  Bapt,  c.Zf.)  Baptifmus 

Ccc  2 Chrifti 


3 96  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 
C rifti  confecrari  non  poteft.  Porro  veteres,  ut  Bafil.Hom.  cont.  Sa- 
belliano5,‘&  I.3.  cont.Eunom.latcAmbr.Li.de  Spiritu  S.c.14.  Sc  alii 
obfervant,non  dici,  In  nominibus , fed  In  nomine , quia  unum  eft  nomen 
triurn, u'na  fcilicet  Deitas',poteftas,virtus,  authoritas.  Unde  Hier.  hie: 
Nomen  Trinitatis,  unus  Deus  eft.  Breviflime  igitur  exprimitur  unit  s 
Deitatis  in  Trinitate  Perlonarum  , ut  omnes  Chriftianiin  ipfo  limine 
Ecclefisefidem  Dei  unius  ac  trini  profiterentur  , nec  hominum  bapti- 
zantium,fed  authoritate  ejLifdem  Dei  fe  regenerates  intelligerent,  qua 
creatos. 

zo.  Docentes  20.  * Docentes  cos  fervare.  Fidem  ante  Baptifmum, mores poft  Bap- 
re5  omnia  qu*  tifmum  jubentur  docere.  Quern  pulchrum  ordinem  hie  fervat  Hier. 
cumque mandavi  neque  fides , neque  baptifma  fatisad  falutemfunt , nifi  digna 

vobifeam  fum  Deo  acceuerit  converlatio.  Docentes  ergo  eos  lervare,  non  haec,  non 
u™uebUaddl\bcn.J  iEa,  fed  omnia  , ut  ponderat  Bafil . prooemio  in  Reg.  lulius  difputatis. 
[3ati°nem  * Qi&cumque  mandavi  vobis , non  folum  feripta, fed  Sc  non  feripta; nihil 
enim  tunc  feriptum  erat3fed  omnia  viva  voce  mandata.Refpicit  nam- 
que  in  primis  ad  ea  quoque,  quee  cum  illis  communicaverat,per  qua- 
draginta  dies  apparens  eis , &loquens  de  regno  Dei.  Inter  cetera 
vero  mandavit  etiamfuperi ores  homines  audire  , quando  dixit , Qui 
vos  audit , me  audit : Sc  proinde  dicendo  , Qiic&cumque  mandavi  vobis  , 
non  excludit  legitima  mandata  Pra’pofitorum,  fed  includit.  * Et  ecce. 
Attentos  reddit  hoc  verbo  , velut  rem  magnam  didturus , Sc  fimul  oc- 
currit  cogitationibus  eorum.  Merito  enim  trepidare  poterant  homi- 
nes impend  , nullius  authoritatis , ad  fufeipiendam  tanti  negotii 
molem  : quafi  diceret  igitur  , Nolitetimere  , neque  refpicere  , quid 
vos  viribus  veftris  polfttis  , * ecce  ego  , qui  vici  mundum,cui 
omnem  poteftatem  jam  datam  audiviftis  in  caelo  Sc  terra  , * vobif- 
cum  fum , authoritate,  favore  , virtute  , fpiritu.  Non  enim  de  prae- 
fentia  vifibili , nec  etiam  quu  praefens  eft  per  SS.  Sacramentum , fed  de  ilia  praefentia  fpi- 
rituali,qua  adeft  Paftoribus  Ecclefiam  ejus  nomine  8c  poteftate  gubernantibus,omnefque 
praedicationis  8c  gubernationistempeftatesfuftinentibus.  Ne  autem  diffiderent  pofteri 
Apoftolorum fucceftores, cum &\x\IIettVobifcum>c[\X\bxtv\  morituri erant,addit,ad alio- 
rum  confolarionem  > * omnibus  diebtts  u fane  ad  confummationem  f&culi-  Taciteenim 
duo  verbis  iftis  promittit  : primum  , ipfosufqueadconfummationem  fseculi  omnibus 
diebus  permanfuros,  ut  hie  notat  Hier.  hoc  eft  vi&uros,  in  fuccedente  fibi  ufque  in  finem 
mundi  Paftorum  feu  Dottorum  ferie,  fiveofficium  praedicandi,  docendi,  baptizandi, 
gubernandi,  cujusipfos  bafesconftituerat.fempermanfurum  : fecundum , fe  Temper  eis 
in  docenda  veritate , 8c  gubernanda  Ecclefia  adfuturum.  Per  quorum  primum  promittit 
nunquam  vel reipfa  interituram  Ecclefiam  fuam,  vel  vifibilem  officiorum  iftorum  ceco- 
nomiam  in  invifiblles  latebra$,ut  haeretici  fingunt,  efle  condendam.  Per  fccundum  vero 
promittit,  eofdera  Apoftolos,  feu  Apoftolorum  fucceftoresfimul  omnes  non receffuros 
a veritate,  quam  docendam  juflerat.  Hocenimfifieret,  profedlotam  inanisefletpro- 
miflio , quam  ft  revera  officia  Paftorum  ab  eo  inftituta,8c  confequenter  ifta  Ecdefia fub- 
verteretur. 

FINIS. 


387 


I N 

EVANGELIUM 

JESU  CHRISTI 

SECUNDUM  MARCUM. 


♦;»  4*  v 4*  4*  4*  4*  4*  4‘  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  •’  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*4*4*4*4*44*4*4^4* 


P R R F A T I O. 

Vo  funt  in  Scripturis  nomine  Marc!  celebres  , de  quibus  du - 
pofe/,  utrum  fcripferintboc  Evangeliutn . Primus  eft 
Joannes , filius  Maria , cognomrne  Marcus , f/egwo  frequent 
mentio  eft  in  Actis  Apoftolorum  , ut  c . 12.  'i/.  12.  itemque 
Luc . 13.  dr  if.  Alter  vocatur  Marcus , confobrinus  Bar- 

nab  <e  , ad  Col.  4.  ^.10.  Sedquia  Act.if,  v.$  7.  dr  39.  Marcus  re  jicitur  a 
Paulo  , & adharet  Barnaba  , tamcjtam  focius  itineris  ejus  in  Cyprum  pa - 
triam  Bartiaba.  nine  maxima  conjettura  eft  , eundem  fuijfe  confobrinum 
3 amah  a . Nam  quamvis  ibi  a Paulo  repellatur,  & e contrario  ad  Col.  4;  CT 
2.4^  T/W.4.V.1  i.C^  /'w  epift.adPhilem.vocetur  adjutcr  Pauli, petuit  tamen 
femel  rejdtus  poftea  iterum  ajfumi . Band  cm  igitur  iftum  put  at  Hieron.  in 
Comment . ep//?.  ad  Pbilem.  fuijfe  Evangelii  conditorem  ; cui  & Nicepb, 
lib,  2.  Hift.c.  15:.  affintitur,  Sed  certe  rerum  ge ft  arum  ac  temporumferies 
plane  fuadet  effe  atium . NrfW  z/Z*  adhafit  Barnaba  , 6"  MW  jerofo- 
lymis j fw?;/  po/re4  Roma,  Marcus  verb  Evangclifta  Petro , & eodemtemporc 
quo  alter  aderat  Paulo , Eccleftam  Alexandrinam,ut  non  obfeure  Bafil . 
ifljfme  lib . f . Eunomium.  Itaque  Marcus  Evangelifta  ex  communi 

veterum  fententia  difcipulus  Petri  fuit , dr  interpres  epts , tjwewz  Petrus  id - 
circbfiliHmfuum  vocat,  iMtri  1 ilf,  Stripft*  Evangclim  mnirtfigypto^ut 

ms 


388  P R JE  F A T I O. 

untis  Chryfifi.  exifiitnavit  Homil.  i.  Matth.  fed,  ut  Athanafi  in  Synopfi 
ad  Conflantem  , & ante  ipfum  Papias  Apofiolis  vicinifimus  , apud  Eufeb, 
lib.2.Hifl.c.i4.&  Clemens  Alex andr.  quos  pene  veteres  fequuntur , Roma, 
prottt  ah  Apofiolo  Petro  pradicatumfucrat  itaflagitantibus  Romanis.  Quod 
cum  Petrus  audijfct,  probavit , & Ecclcfia  legcndum  fid  author  it  ate  dedit , 
ficut  & Hieronymus  ex  veteribus  tradit  lib.  de  Scriptoribns  Ecclefiafticis. 

Porro  Marcus  Mattluum  fibficutus  videtur  , tanquam  pediffeqms,  & 
breviator  ejtis  , ut  loquitur  Aug . lib.  i.  de  confinfi  cap.  2.  Cum  filo  quippe 
Joanne  dixit  folus  ipfe  perpauca  , cum  filo  Luca  pandora  , cum  Matthao 
verb  plurima  , & tnulta  pene  totidem , atque  ipfis  verbis.  Non  utitur  tanten 
eo  ordine  , quo  Mattlr.  addit  pauca,  omittit  plura  ;quafdajn  tanten  hijlor ins 
fifths  narrat , etfi  ex  toto  brevior  fit : nam  in  dottrinis  recenfindis  efi  par- 
cifiimus.  Baronins  putat  turn  Romanis firipfijfe  Romand  , id  efi,  Latina 
lingua , Evangdium  fiium , cujus  autographum  adfirvari  volant  Venetiis  in 
thefauris  Marcianis ; & hoc  Claris  verbis  dicit  textus  Syriaciis  in  fine 
Eyangelii . Sed  omnes  antiqui  Scriptores  alicujus  not  a videntur  f entire  , 
quod  fcripferit  Grace,  ut  Aug.  lib.  1 deconfinfu  c. 2.  Hieron.  epift.  123.  ad 
Damaf.  itaut  dicat , excepto  Matthao  , hoc  de  cateris  Evangeliftis  nonejfe 
dubium.  Etfan  'e  certifiimum  videtur  , Latinum  textum  , quo  nos  utimur  , 
non  effe  d Marco  compofitum,fed  ejfe  verfionem  ex  Graco  , & quidem  ej uf- 
dem  interpretis , cujus  funt  cat  era  Evangelia.  Idem  efi  enim  vertendi  mo- 
dus , e&demphrafes , iidem  ftibinde fiUcifmi.  Quare  , fi  Marcus  Latine 
Jcripferit , & fimttl  Grace  , ut  quid  am  volant , did  debebit  Latinum  auto - 
graphuiiti , quod  valde  mirum',  periiffe,  ficut  Matthai  Hebraicum,  Ouod  ad 
tempus  attinet  ,firipfit  illud  juxta  Eufeb  in  Chronico  , anno  Claudii  tertio , 
paulo  antequam  Roma  Alexandriam  mitteretur . 


CAPUT  PRIMUM. 

vln  I.*  Nitium  Evangelii  Jefu  Chrifii  Eilii  Dei , fupple,  tale 

chnftwFilii Dei-  $|p||  Rl^|g  iuit , ut  fequitur  : hoc  eft,  laetiffimum  .ftud  nuntiuin 
Sgprl  |Kp|de  regno  caelorum  , quod  }efus  Chriftus  Filius  Dei 
M in  mundum  attulit , initium  habuit  a denuntiatione 

poenitentiae,qtiam  Joannes  Baptifta  prtedicavit.  Nani 
quidquid  ab  aliis  ante  praedicationem  illam  narratur  fadura  , praeanv- 
2.  si  ait  tctip-  bulum  fuit  Evangelii  feu  evangelizationis  de  regno  caelorum. 
p’Jophcta1”  Ecce  2.  * Sicut firiptum  eft  , hoc  eft  , initium  Evangelii  non  fuit  fortui- 

T20  n^l,?^a^e.  turn  , vel  humani  confilii , fed  ficut  antea Prophetis  didum  fuerat, 
fadem  tuam.qui  Deo  fidem  fuam  liberante  : * In  ifaia  Prophet  a , Graeca  nunc  legunt 
tuam  ante  tc.wm  op  n p.qpfofi($  > in  Prophetis , quia  du#  prqphetiae  hicconflantur  in 

unara? 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  2.  389 

unam,  Malachite  fcilicet,  ecce  ego  fnitto  &c.  de  qua  vide  Matth.  n.v.  ti3s*  Ve^ncT: 
10. & Ifaiae,  Vox  clamantis  &c.  Attribuuntur  tamen  Latine  per  com-  paratcviam  do- 
pendium  foli  I fa  i as  tanquam  celebriori : nam  etfi  verba  diferepent , “tefcroitasejuV. 
reipfa  tamen  eadem  prophetia  eft.  Vox  enim  clamantis  in  deferto  4 Fun  Joannes 
•Joannis  Baptiftae  , velut  Angeli  , eft  ilia  ipla  , quae  praeparavit  viam  Zans,  & ptaedi- 
ante  Chriftam.  Vide  Matth.  3.  v.  3. 

remiftionem  peccatorum. 

s . Et  egrediebatur  ad  eum  omnis  Judaeac  regio  , 8c  Jerofolymitac  univerfi  , 8c  baptizabantur  ab  illo  in  Jordanis  flu- 
mine  , confitentes  peccata  fua. 

6.  Et  erat  Joannes  veftitus  pilis  cameli , 8c  zona  pellicea  circa  Jumbos  ejus  , 8c  locuftas  & mel  filveftre  edebat.  Ht 
pr*dicabat  dicens  : 

7.  Venit  fortior  me  poft  me : cujus  non  fum  dignus  procumbens  folvere  corrigiam  calceamentorum  ejus. 

8.  Ego  baptizavi  vos  aqua  , ille  verb  baptizabic  vos  Spiritu  Sanfto. 

9.  Et  fadum  eft  : in  diebus  illis  venit  Jefus  a Nazareth  Galt]  seat  : 8c  baptizatus  eft  a Joanne  in  Jordane. 

1 o Et  ftatim  afeendens  de  aqua  vidit  caelos  apertos,  8c  Spiritum  tamquam  columbam  defeendentem  , 8c  manenrem 
in  ipfo. 

1 1,  Et  vox  fafta  eft  de  cadis  : Tu  es  filius  meus  dileftus  , in  te  complacui. 

12!  Et  ftatim  Spirit'us  expulit  eum  in  defertum. 

1 3 . Et  erat  in  deferto  quadraginta  diebus , 8c  quadraginta  noiftibus : 8c  tentabatur  a fatana  : eratque  cum  beftiis,  8c 
angeli  miniftrabant  illi. 

14.  Poftquam  autem  traditus  eft  Joannes , venit  Jefus  in  Galilaram  , praedicans  Evangelium  regni  Dei. 

1 5 . Et  dicens  : Quoniam  impletum  eft  tempus.  8c  appropinquavit  regnum  Dei : poenitemini,  8c  credite  Evangelio. 

1 6.  Et  pr«eteriens  (ecus  Mare  Galilsae , vidit  Siraonem  , 8c  Andream  fratrem  ejus,  mittentes  retia  in  mare $ ( erant 
enim  pifeatores  ) 

17.  Et  dixit  eis  Jefus : Venite  poft  me  , 8c  faciam  vos  fieri  pifeatores  hominuro. 

18.  Et  protinu;  reliftis  retlbus,  fecuti  funt  eum. 

19.  Et  progreflus  inde  puftllum  , vidit  Jacobum  Zebedaei , 8cJoannem  fratrem  ejus,  8c  ipfos  componentes  retia  in 
navi: 

20.  Et  ftatim  vocavit  illos.  Et  relitto  patre  (uo  Zebedzo  in  navi  ciim  mercenariis,  fecuti  funt  eum. 

2 1 . Et  ingrediuntur  Capharnaum  : 8c  ltatim  labbatis  ingreffus  in  fynagogam  , docebat  eos. 

2 1.  Et  ftupebant  fuper  doiftrina  ejus  : erat  enim  docens  eos  , quafi  poteftatem  habens  , 8c  non  ficut^Scrib*. 


23.  * Et  erat  in  Jynagoga  homo  in Jpiritti  immundo  , fupple  exiftens : 
quo  fenfu  dicimus,  ejfe  in  armis , pro  armatum  effe.  Injpiritu  ergo  /m- 
mundoy  pro,fpiritum  immundum  habens,  qui  videlicet  vitiorum  om- 
nium & errorum  immunditiis  pafeitur : * & exclamavit , fpiritns  vide- 
licet per  os  hominis , quafi  tormenta  fuftineret.  Indicatum  ergo  vo- 
luit  Evangelifta  illuftre  fuiffe  hoc  daemonis  teftimonium  , quod  nerai- 
nem  in  tota  Synagoga  latere  poffet.  Caufa  clamoris  duplex  videtur 
fuiffe  : prima  , dolor  praefentiae  Domini  ac  do&rinas,  adpeenitentiam 
vitaeque  munditiam  provocantis : altera  , quod  fibi  migrandum  time- 
ret , utpatet , quia  dice  bat : 

24.  * Quid  nobis  & tibi , fupple  rei  autcaufae  eft  : q.d.  Tenon  lasdi- 
mus,  quid  nos  torques,  3c  perditos  cupis,  * 7 efaNa&arene?  Ita  vulgo 
vocabatur,  ficut  patet  Joan.  1 8 . 3c  ex  titulo  Grucis.  Addit  hoc  autem 
ut  tacite  oftendat  fe  eum  bene  novifle.  * Venift'i  perdere  nos  ? Expel- 
lendo  videlicet  in  abyffum  , ne  hominibus  amplius  noceamus  ? Hoc 
enim  prae  rabie  , qua  hominum  faluti  invident , maximum  tormentum 
& perditionem  fuam  putant , de  quo  Lucas  8.  v.  31. 

* Scio  quis  fts.  Non  mentitur  hoc  , fed  vere  noverat , ficut  teftatur 

mox 


2 3 .Et  erat  in  fy- 
nagoga eoruin 
homo  in  fpiritu 
immundo:  8c  ex- 
clamavit , 


24.Dicen 
nobis,  8c  t 
fu  Nazarer 
nifti  perdej 
lcio  qui  lei 
<ftus  Dei. 


39o  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

mox  Evangeliftav.34.  Sc  Lucas  c.4.  v.41.  * Santtus  Dei,  quern  cap. 
3.  v.  12.  dicunt  Eilium  Dei : non  enim  intelligunt  quoquo  modofan- 
&um  ,fedemphatice  , ilium  unicum  Sc  praefinitum  , qui  a Danielec. 
9.  v.  34.  dicitur  Santtus  Sanctorum . Unde  Graeci  Scriptores  omnes  , 
Theophyla&us,  Euthymius,  Vidor  Antiochen.  urgent  hie  articulum 
Grxcum,  0 d yic$  r»  0e«  , Hie  fanttus  Dei,  hadenus  fcilicet  promiffus  Sc 
expedatus.  Confedio  fuit  ergo  vera,  fed  aduiatoria,quia  Jefu  odio  Sc 
fui  amore  expreffa  * ut  in  ipfo  gloriae  vanitatem  excitaret , fe  a poena 
redime  ret,  quail  gratiam  expedans  pro  gratia.  Unde  autem  ifta  feien- 
tia  daemonibus,  diximus  alibi  in  Matth.  ex  Aug.  1.  9.  de  civit.  c.  21. 

25.  Et  comm!-  2f . * Et  c orn  min  at  us  eft  ei  fefus,  Grasce  £ Tzelt/uyaey , increpavit , minis 
ftfs^dicens ? 'ob-  £cili cet  addi t is  ,fevere  prxeepit  ei , * obmutefee , a meis  videlicet  tau- 
dc^omi  * & cxi  dibus.  Caufi  vetandi  triplexj  quia  non  decet,  ut  princeps  immunditiae 
de  principe  munditiae  teftimonium  ferat : altera, ne  cum  illo  Chriftus, 
Jinendo  eum  loqui  , commercium  habere  putaretur  , ficut  adhuc  po- 
(tea  calumniati  funt  de  collufiune  : denique  quia  veritas  non  eft  affe- 
renda  perpatrem  mendacii.  Docuit  nos  ergo  ne  illi  etiam  vera  dicenti 
aliquid  deferamus  , vel  credamus  unquam  : ardet  enim  fallendi  volun- 
tate  , etiam  dum  vera  loquitur  , & quidquid  loquitur  de  faifitate  fu- 
fpe&um  eft.  Itaque  dicitei : * obmutefee  & exi  de  bomine  ; q.d.  Sileu- 
tium  tuum  lit  laus  mea , Sc  eje&io  tua  prxdicatio  mea. 

26.  * Et  difeerpens  eum  Jpiritus  immundus  , ut  quamdiu  & quantum 
poffet  rabiem  fuam  fatiaret , ut  Chryfoft.  horn.  5*.  Difcerpiit  autem  , 
membra  revera  divellendo  , quia  Lucas  dicit  c.  4.  v.  35*.  quod 
nihil  Illi  nocuerit,  fed  quod  in  medium  projecerit : difeerpfit  ergo  con- 
torquendo  , folo  fternendo  Sc  extendendo  ,•  ita  tamen  , ut  ilia  ja&atio 
membrorum  atque  vexatio  non  eum  debilitaverit , ut  Aug.  de  con- 
fenfu  c.  2.  * Et  damans  voce  magna  exiit  ^incondito  fcilicet  ejulatu  , 
nihil  articulate  proferendo,  quia  juffus  fuerat  obmutefeere.  Ergo  la- 
niatus  membrorum  Sc  ejulatus  illepatefecerunt  omnibus  circumftan- 
tibus  veram  obfeftionem,  rabiem  obiidentis , dolorem  difeedentis,  po- 
teftatem  infuperabilem  expellentis. 

<17.  Et  mtran  27.  ■*  Et  mirati  funt  omnes,  Grxce  tSauGiSwav , obflupuerunt : 
ut  comjuirerent  enim  lignihcat  metum  reltgioium,  cum  admiratione  conjunctum. 
wsrQuidnai^eft  * Oiunam  dottrina  h&c  nova  : nova  fcilicet  docendi  ratio  , cumtanta 
dodtr  n hU*naT  e^cacia  fignorum.  Magis  en im  admirantur  modum  doccndi , quam 
va  ? quia  in  po-  d^ctrinam  ipfam,  quamvis  Sc  ilia  effet  nova  de  revelato  regno  caelo- 
iiSbusCtimmun-  l°rumJ  ur*de  caufam  addunt : * quia  in  poteftate  etiamjpiritibus  immun - 
dis  imperat,  & dis  imperat , id  eft , non  precibus  prolixis , non  arcanis  nominibus , 
obediunt  et.  fuffutnigationibus , Sc  fimilibus.  Utitur  ceremoniis*  ut  folent 

noftri 


26.  Et  difeer- 
pens  eum  fpiri- 
uis  immundus  , 

& exclamans  vo-  non 
ce  magna  exiit 
ab  eo. 


SECUNDUM  MARCUM  Cap.?.  391 

noftri  Exorciftse3fed  fmiplici  jufTu  &imperio,  nec  alienonominejfed 
fua  poteffiate. 

28.  Erproceflit  rumor  ejus  ftatim  in  omnem  regionem  Galiic*. 

29.  Et  protinusegredientes  defynagoga  , venerunt  in  domum  Simoftis  5c  Andre*,  cum  Jacobo  & Joanne* 

30.  Decumbebat  autem  focrus  Simonis  febricitans  : 8c  ftatim  dicunt  ei  de  iJIa. 

3 1 . Et  accedens  elevavit  earn , apprehenfa  manu  ejus : 8c  continuo  dimifit  earn  febris,  8c  miniftrabat  eis. 

32.  Vefpere  autem  fafto  cum  occidiflet  Sol , affercbant  ad eum  omnes  male  habentes,  8c  dacmonia  habentes ; 

3 ? . Et  erat  omnis  civiras  congregata  ad  januam.  „ 

34  Et  curavit  multos , qui  vexabantur  vatiis  Ianguor:bus , 8:  darmonia  multa  ejiciebat , 5:  non  Hnebut  ca  l*q«1 
quoniam  fciebant  eum. 

3 s • Et  diluculo  valcfe  furgens,  egrefi'us  abiit  in  defertum  locum  , ibique  orabat. 

3 6.  Et  profecutus  eft  eum  Simon  , 8c  qui  cum  illo  erant, 

37  Et  cum  inveniflent  eum  , dixerunt  ei:  Quia  omnes  quarrunt  te. 

3 8.  Et  ait  illis : eamus  in  proximos  vicos  , 8c  civitates  , ut  8c  ibi  pradicem  : ad  hoc  enim  veni, 

? 5 • Et  erat  pta^dicans  in  (ynagogis  eorurn  , 8c  in  omni  Galilsa  , & datmonia  ejiciens. 

40  Et  veni  t ad  eum  leprofus  deprecans  eum  : 8c  genu  flexo  dixit  ei  : li  vis  , potes  me  mundare. 

41.  Jefus  autem  miferms  ejus  , exrendit  manum  iuam  : 5c  tangens  eum  , ait  illi:  Volo  : Mundare. 

4 z.  Et  cum  dixiflet , ftatim  difcdfit  ab  eo  lepra  , 8c  mundatus  eft. 

43.  Et  comminatus  eft  ei , ftatimque  ejecit  ilium: 

44*  Et  dicit  ei : Vide  nemini  dixeris : fed  vade , oftcnde  te  principi  facerdotum  , 8c  offer  pro  cmundatione  tua,  quae 
prxeepit  Moyfes  in  teftimonium  iliis. 

45.  At  ilk  egrefl'us  coepit  predicate , 8c  diffamare  fermonem  , iraut  jamnonpoflet  raanifefte  introircincmta-» 
tern  , fed  foris  in  defertis  locis  efiet , 8c  conveniebant  ad  eum  undique. 


CAPUT  SECUNDUM. 

j . Et  itetum  intravit  Capharnaum  poft  dies. 

a.  Et  auditum  eft  quod  in  domo  ellet , 8c  convenerunt  multi , ita  ut  non  caperet  neque  ad  januam , 8c  loquebatur 
eis  verbum : 

3.  Et  venerunt  ad  eum  ferentes  paralyticum , qui  a quatuor  portabatur. 

4.  Et  cum  non  poflent  offerre  eum  illi  prat  turba  , nudaverunt  teftum  ubierat  : 8c  patefacientes  fubmiferuntgra- 
batum  , in  quo  paralyticus  jacebat.. 

5.  Cum  vidiflet  autem  Jefus  fidem  illorum  , ait  paralytico : Fili , dimittuntur  tibi  peccata  tua. 

<>.  Erant  autem  illicquidam  deScribis  fedentes  , 8c  cogitantes  in  cordibus  fuis: 

7.  Quid  hie  fic  loquitur  ? blafohemat.  Quis  poteft  dimittere  peccata  , mfi  folus  Deus  ? 

8.  Quo  ftatim  cognito  Jefus  fpiritu  fuo,quia  fic  cogitarent  intra  fe,dicit  illis  : Quid  iftacogitatis  in  cordibus  veftris? 

9.  Quid  eft  facilius  dicere  paralytico  : dimittuntur  tibi  peccata  ;*an  dicere  furge  , tolle  grabatum  tuum  , 8c  ambula  ? 

1 o«  Ut  autem  feiatis  quia  filius  hominis  habet  poteftatem  in  terra  dimittendi  peccata  ( ait  paralytico  ) 

it.  Tibi  dico  : Surge  , tolle  grabatum  tuum  , 8c  vade  in  domum  tuam. 

1 2.  Et  ftatim  furrexit  ille  : & , fublato  grabato  , abiit  coram  omnibus , ita  ut  mirarentur  omnes  , 8c  honorificarent 
Deum  , dicentes  : Quia  nunquam  fic  vidimus. 

1 3.  Et  egreflus  eft  rurfus  ad  mare : omnilque  turba  veniebat  ad  eum  , 8c  docebat  eos. 

14.  Et  cum  prsteriret,  vidit  Levi  Alphati  fedentem  ad  telonium  8c  ait  illi : Scquere  me.  Et  furgens  fecutus  eft  eum.’ 

1 s.  Et  faftum  eft , cum  accumberet  in  domo  illius , multi  publicani  8c  peccatores  fimul  difeumbebant  cum  Jefu , & 
difeipulis  ejus : erant  enim  multi , qui  8c  fequebantur  eum. 

1 6.  Et  Scriba:  8c  Pharifaei  videmes  quia  manducarer  cum  publicanis  8c  peccatoribus  , dicebant  difeipulis  ejus  : Quare 
cum  publicanis  8c  peccatoribus  manducat  8c  bibit  Magifter  vefter  ? 

17.  Hoc  audito  Jefus  ait  illis  : Non  necefle  habent  lani  medico,  fed  qui  mate  habent : non  enim  veni  vocare  juftos  , 
fed  peccatores. 

1 8.  Et  erant  difcipuli  Joannis  8c  Pharifaei  jejunantes  :8c  veniunt , 5c  dicunt  illi : Quare  difeipuli  Joannis  8c  Pbarifaeo- 
rum  jejunant , tui  autem  difcipuli  non  jejunant  ? 

19-Et  ait  illis  Jefus  : Nttmquid  poflunt  filii  nuptiarum , quamdiu  fponfus  cum  illis  eft , jejunare  2 Quanto  tempore 
habent  fecum  fponfum  , non  poflunt  jejunare. 

20.  Venient  autem  dies  cum  aufetetur  ab  eis  fponfus  , 8c  tunc  jejunabunt  in  illis  diebus. 

2 1 . Nemo  affumentum  panrn  rudis  afluit  veftimento  veteri : alioquin  aufert  fupplementum  novum  £ veteri , 5c  ma- 
jor feiffura  fit. 

22.  Et  nemo  mittit  vinum novum ifl  utres  veteres : alioquin dirumpet  vinum utres  , 8c  vinum effundetur , 8c  atres 
peribunt : fed  vinum  novum  in  utres  novos  mitti  debet. 

23.  Et  fa&um  eftiterumeum  Dominus  fabbatis  ambularet  per  fata,  Scdifcjpuli  ejus  coeperunt  progredi , 8c  vellete 
fptcas. 

24.  Pharifaei  autem  dicebant  ei : Ecce,  quid  faciunt  fabbatis  quod  non  licet  ? 

24.  Et  ait  illis ;Nunquam  Iegiftisquid  fecerit  David, quando  neceffitatera  habuit,8c  efuriit  ipfe,8c  qui  cum  eo  erant? 

D d d 26,  Sfi» 


3 01  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

z6.  Q^omodo  2>G.  * P W Abiathar  principe  Sacerdotum , id  eft,  fummo  Sacerdote 
mum  Dei lub^-  c^fcu  Pontifice.  Biftoria  lib.  i.  Reg.‘  c.  21.  vocat  eum  Achi - 
biathar  prmcip-  me[ecb  , Sc  ejus  filium  noininat  Abiathar  , C.22.V.21.&  22.  Sed  Sc  pa- 
panes  propoh  ter  Sc  hlius  utroque  vocatus  ruit  nomine  , licut  hoc  liquet  2.  Regum 

tionis  manduca  - - 

vir : aucrs  non  li- 
cebat  immduca 
re,niii  lacerdoti- 
bus  , Sc  dedit  eis 
qui  cum  eo  erat  ? 

27.  Ec  dicebai 
eis  : Sabbacum 

propter  hornine  . ~ o t»  t 

faftum  eft.  & ex  loci.s  citatis , turn  ex  2.  Reg.  if.v.35.  ec  1.  raralip.  ij,  v.  n* 

non  homo  propter  fabbatum. 

28.  Itaque  Dominus  eft  filius  hominis , etiam  fabbati. 


2.  v.  17.  Sc  1.  Paralip.  18.  v.  16.  Sc  ibid.  c.  24.  v.6.  ubi  hie  hlius 
appellatur  A.chimelech  , Sc  pater  Abiathar.  Qaanquam  fieri  potuerit , 
ut  Sc  pater  <Sc  filius  Sacerdot’o  fimul  fungerentur  , five  propter  patris 
fenium,  five  impotentiam , five  alia  de  caufa , ficut  Sadoc  Sc  Abiathar 
fimul  fuiffe  Sacerdotes  lummos  fub  Davide  fatis  liquere  videtur  turn 


CAPUT  T E R T I U M. 


i.  Et  introivit  iterum  in  fynagogam  : Sc  erat  ibi  homo  habens  manum  aridam. 
i^Et  obfervabant  eum  , h-fabbatis  curaret , ut  accufarent  ilium. 

3.  Er  air  homini  habenti  manum  aridam  : Surge  in  medium. 

4.  Et  dicir  eis  : Licet  fabb2tis  benefacere , an  male  ? animam  falvam  facere , an  perdere  ? At  illi  tacebanr. 

s.  Et  drcumfpicienseos  cum  iia  , conn iliatus  fuper  ccecitate  cordis  eorum  dicit  homini  : Extende  manum  tuam. 
Et  extendit , Sc  reftitnta  eft  inanus  illi. 

6.  Exeuntes  autem  Pharifai , ftatim  cum  Herodianis  conftlium  faciebant  adverfus  eum.  quomodo  eum  perderenr, 

7.  Jefus  autem  cum  difcipulis  fuis  fecefiit  ad  mare  : Sc  multa  turba  a Galilxa  Sc  Judaa  fecuta  eft  eum. 

8.  Et  ab  Jerofoly mis  , Sc  ab  Idumara  , Sc  trans  jordanem  : Sc  qui  circa  Tyrum  Sc  Sidonem  , multitudo  magna , au- 
aientes  qua:  facitbat , venerunt  ad  eum. 

9.  Ec  dixit  difcipulis  fuis  , ut  navicula  fibi  deferviret  propter  turbam  ne  comprimerent  eum. 

1 o.  Mahos  enim  fanabar , i.ta  ut  itruerent  in  eum  , ut  ilium  tangerent  quotquot  habebant  plagas.. 

1 r . Et  fpirhus  immundi  , cum  ilium  videbant , procidebant  ei : Sc  clamabant  dicentes  : 
t 2.  Tu  es  Filius  Dei  Et  vehementer  comminabatur  eis  ne  manifeftar&n’t  ilium. 


1 j.Ec  afiresdens 
in  rnontem  vo- 
cavit  ad  fe  quos 
voluitipfe.Sc  ve- 
nerunt  ad  eum. 

14.  Ec  fecit  ut 
eftent  duodecim 
cum  illo  ; Sc  ur 
miueret  eo^prcc 
dicare. 

1 5-Et  dedit  illis 
poteftatem  cu- 
randi  inftrmi ta- 
les , S»  ejiciendi 
dtemonia. 

\6.  Et  impofult 
Simoni  nomen 
Petrus  : 

17.  Et  Jacobum 
Zebedafi.ScJcao- 
nem  fratrem  Ja- 
cobi, & impoluir 
eis  nomina  Boa- 
nerges. quod  eft, 
filii  touitrui : 
r8.Et  Andreara, 
Sc  Philippara,  Sc 
Baxtholom^iun. 


13 . * T7  Oc-avit  ad  fe,  quos  voluit  ipfe , nempe  ex  iis , qui  fe  in  fuatn 
V difeiplinam  jam  tradiderant , id  eft  , ex  difcipulis  , lit  ex 
Luca  conftat  c.  6.  v.  13.  Nam  ex  teta  turba  primiim  elegit  difcipulos, 
cx  difcipulis  deinde  Apoftolos  • ficut  nunc  ex  populo  Presbyteri , ex 
Preshy  tens  eliguntur  Epifcopi.  Formam  enim  eledionis  hie  effe  da- 
tum Chfyfoft.  Sc  Theophyl.  annotarunt.  Vocavit  autem  quos  voluit,  ut 
fignificentur  eledi,  non  ambitu,  non  meritis  vel  naturae  dotibus  prx- 
ftantiores,  fed  prudentiffimo  liberrimoque  Chrifti  beneplacito  : quod 
Sc  ergafe  in  Apoftolatum  aflumendum  obfervatum  fuilfe  fxpe  com- 
mend at  Paulus. 

16.  * Et  impojuit  Siinonhiomen  Tctrus : Syriace  Cephas , quod  petram 
feu  rupem  fonatimmobiiem  fcilicet.  Vide  dida  Matth.  16.  nam  Joan* 
i.v.42.  nomen  illud promiferat,  hicimponit,  Matth.  16.  confirmat. 
* Et  Jacobum  Zebedai,  fupple,  conftituit  aut‘elegit.  *Et  impofuit  eis  no- 
mina. Solisigitur  tribus  mutavit  nomina,  turn  quod  prae  exteris  effent 
fibi  familiarioreSjUnde  paffim  eos  ad  fecretiora  adhibuit ; turn  ut  indi- 
cate t,  quod  column#  reguifui  eflent  futuri>  ut  iudicat  Paulus  ad  Gal* 

2.V.9* 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  3.  393 

2.V.9.  * Boanerges  : corruptadi&ioper  infertionem,*?,  pro,  Banerges,  & Matthaeum,  & 

ex  Bene,  five  Bane  , filii , &;  , Regefch  , ftrepitus,  tumultus,  & ThaUdd*um.& 

quamvis  alii,  a , velint  fuperfluere  , pro  Bonerges , eo  quod  Sceva  in,  j^£cm  Cana* 

Bene,  fiepe  in,  o,  breve  mutetur,  ut  patet  in  Sodoma  Sc  Gomorra , Sc  fi-  ip.Erjudam if- 

milibus.  * Quod  eft  fiLii  tonkrui , id  eft  , tonantes , feu  tonitores  , ficuti  tud?dft  u/um! & 

dicuntur  iilii  pads,  id  eft  , pacific! : quo  nomine  fignificavit  eosfub-  /°*Et  veniuntad 

limitate  prsecli  cation  is  hvangelicae  oc  miraculis  orbem  commoturos.  venit  itcrum  tur- 

Unde  primus  Jacobus  occifus,  Joannes  vero  etiamnum  per  Apocalyp-  fen^nequepanem 

fin  fuani,  &,utEpiphan.  Haerefi  73.  per  propriam  fui  Evangelii  gran-  a&nducare* 

diloquentiam  velut  ex quibufdam  nubibus  tonat.  Hinc  a nonnullis  21.  Etcumau- 

traditur,  cum  illud  Evangelii  fui  principium  fcriberet,I»  principio  erat  ?inttcnerceum: 

Verbum , &c . fulgura  Sc  to.nicrua effe  fada;ficut  cum  Moyfes  in  monte  dicebant  enim  : 

Sinai  legem  acciperet,  de  quo  Baronius  ad  an,  Chrifti  99.  rem  verfus eft. 

21  * Et  cum  audiffent fui,  id  eft,  cum  illfqui  ex  ejus  farailia  &cog-  ^jerofoiym?^ 

natione  erant,  audiffent  eum  difcipulos  contrahere,turbam  confluere,  deicenderanr.di- 

eum  infolita  docere  , mira  fiacere  , * exierunt  tenere  eum,  ut  eum  domi  Bedzcbubhaber! 

conftringerent , exiftimantes  hoc  juxta  humanas  leges  effe  officii  fui. 

Caufa  videtur  fuiffe  metus,  ne  vel  tumultus  alicujus  popularis  adverfus  ejicit  darmonia. 

Romanos  invidia  , vel  infamise  dedecus  in  fe  Sc  familiamredundaret.  tiVeisinpa™bo~ 

* Dicebant  enim,ctuoniam  infiiroretn  verfus  eft,  Graece^Sgjf,  eft  extra  fe, ,is  dicebat  iiiis : 

, . % J r i.n  . . quomodo  porett 

vel  mentis  non  eft  compos , ut  non  lit  habenda  ratio  eorum  , quse  dicit  ihtanas  fatanam 

ant  facit.  Cognatos  igitur  nota  carnis  infirmitas,&  humilitas  educa-  ^^firegnuin 

tion’s  impedivit,ne  Chriftum  agnofeerent  • Pharifasos  malitia  : unde  illi  ft  dividatur, 

mirabilia  ejus  infanias,  hi  Beelzebub  principidaemoniorum  adferibunt.  num  fnud  ftaref" 

25.  Et  li  doffius  fuper  lemetpfam  difpertiarur , non  potelt  domus  iila  ltare. 

26.  Et  fi  fatanas  confurrexerit  in  femetipfum  , difpertitus  eft  , 6c  non  poterit  ftare.fed  finem  habef, 

27.  Nemo  poteft  va  a fortis  ingrefTusin  doraum  diripere  , nili  prius  fonem  alliger , 6c  tunc  domum  ejus  diripief.’ 

28.  Amen  dico  vobis,quoniam  omnia  dimittentur  filiis  hominum  peccata,6c  blafphemi?  quibus  blafphemaverint : 

2 9-  Quiauiem  blaiphemavert  inSpiritumS.  , non  habebit  remiflionem  in  aiternum , fed  reus  erit  a:  terni  delicti*' 
30.  Quoniam  dicebant : Spiritum  immunduro  haber. 

*31.  Et  veniunt  mater  ejus  6c  fratres : 6c  foris  ftantes  miferunt  ad  eum  vocantes  eum. 

32.  Et  fedebat  circa  eum  turba : 6c  dicunt  ei : Ecce  mater  tua  6c  fratres  tui  foris  quorum  te. 

33.  Et  refpondens  eis  , ait : Qua:  eft  mater  mea  , 6c  fratres  mei  ? 

'34.  Etcircumfpiciens  eos  , qui  in  arctmu  ejus  fedebant : air:  Ecce  mater  mea  5c  fratres  met. 

3 j.  Qui  cnim  fecerit  volunratem  Dei , hie  frater  meus , 6c  foror  mea  , 6c  fnater  eft.. 


CAPUT  QUART  U-M. 

t.  Et  iterum  coepit  docere  ad  mare  : 6c  congregata  eft  ad  eum  turba  mult?*  ita  ut  navim  afeendens  federet  in  mar  j, 
8c  omnis  turba  circa  mare  fuper  terram  erat : 

2.  Et  docebar  eos  in  parobolis  multa  , 6c  dicebat  illis  in  doiftrina  fua  : 

3.  Audite  : ecce  exiit  (eminans  ad  feminandum. 

4’  Et  dum  feminar  .aliud  cecidit  circa  viam  , 6c  venerunt  volucres  cacli  ,&  comederunt  illud. 

S • Aliud  v$ro  cecidit  fuper  petrofa  . ubi  non  habuit  terram'multam  : 6c  ftaurn  exortum  eft  , quoniam  non  haoebat 
alutudinem  terra: : 

6.  Et  quando  exortus  eft  fol  rexaeftuavft : & eo  quod  non  habebat  r^dicem  , exaruit. 

7.  Et  aliud  cecidit  in  fpinas  : 6c  alcenderunt  fpin?  . 6c  fuffocaverunt  illud  , 6c  fruiftinn  non  dedit. 

8 Et  aliud  cecidit  in  terram  bonatn  : 6c  dabat  frudlum  alcendentem  . 6c  crefcentem  5 afferebat  unum  triginta  > 
unurn  lexaginta , 6c  unpm  centum. 

Ddd  2 9.  E* 


394 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 


9.  fit  dicebat : Qui  habet  aures  audiendi , audiat. 

xo.  Et  cum  eflct  (ingularis  , interrogaverunt  eum  hi  qui  cum  eo  eranr  duodecim  parabolam. 

11.  Et  dicebat  eis  r Vobis  datum  eft  node  myfterium  regni  Dei:  illis  autem,qui  foris  (unt,in  parabolis  omnia  fiunr. 
12'-  Uc  videntes  videant  8c  non  videant , 8c  audienies  audiant , 8c  non  intelligant : nequando  convertantur , 5c  di- 
Clittantur  eis  peccata.  * , , . . 

1 3 . Et  ait  illis  : Nefcitis  parabolam  hanc  : 8c  quomodo  omnes  parabolas  cognoicetis  ? 

14  Qui  feminat , verbum  feminat. 

1 5.  Hi  autem  funt,  qui  circa  viam,  ubi  feminatur  verbum, 8c  cum  audierint,  confeftitn  venit  fatanas : & aufeit  vcr- 
bum  , quod  feminatum  eft  in  cordibus  eorum. 

1 6.  Et  hi  funt  fimiliter,  qui  fuper  petrofa  feminanturrqui  cum  audierint  verbum  ftatim  cum  gaudio  accipiont  illud: 

1 7.  Et  non  habent  radicetn  in  t'e  , fed  teroporales  Turn  : deinde  orta  tribulatione  8c  perfecutione  propter  verbum  , 
confeftitn  lcandalizantur. 

18.  Et  alii  lunt  qui  in  Ipinis  feminantur  : hi  lunt , qui  verbum  audiunt , 

1 9 Et  atrumna:  fteculi , & deceptio  divitiarum  , 8c  circa  reiiqua  concupifcenti*  introeuntes  luflfocant  verbum  , 8c 
fine  ftuftu  efficitur. 

20.  Et  hi  funt,  qui  fuper  terram  bonam  feminati  funt , qui  audiunt  verbum , 8c  fulcipiunt  8c  fruftificant , unum 
triginta  , unum  fexaginta  , 8c  unum  centum. 

1 1 . Et  dicebat  illis  numquid  venit  lucerna  ut  fub  modio  ponatur:aut  fub  Ie<fto?nonnc  ut  fuper  candelabrum  ponatur? 

2 z.  Non  eft  enim  aliquid  abfconditum  , quod  non  manifeitetur : nec  factum  eft  occultum  , fed  ut  in  palam  veniar. 
z 3 . Si  quis  ftabet  aures  audiendi  , audiat. 

24.  Et  dicebat  illis  : Videte  quid  audiatis.  !n  qua  menfura  menfi  fuetitis  , remctietur  vobis, 8c  adjicietur  vobis. 

2 5 . Qui  eniin  habet , dabitur  illi : 8c  qui  non  habet , etiam  quod  habet  auferetur  ab  eo. 

26.  Et  dicebat:  26. *117  ^ dicebat , ftc  eft  regnum  Dei  y &c.  Quia  crebro  Apoftolos 
Dei,quemS^  JL-/  fuos  ad  Evangelii  praedicationem  hortatus  fuerat,  ne  propter 
dura  ft  homo  ja-  p0puli  incredulitatem,  quam  ipferaet  v.  n.  & 12.  expertus  erat,  ac 

cut  fementemin  4.  r r nlrii  r r r 

terram,  declaraverat,  caufarentur  nullum  tore  laborum  luorum  frudum,  00- 
currit  eis  hac  parabola,  qua  docct  noftrum  elfelaborare,Deo  frudum 
effe  committendum.  Sic  eft  regnum  Dei,  id  eft, perinde  agitur  in  regno 
Dei , feu  in  Ecclefia  colligenda  , quemadmodum  fi  agricola  femen  in 
terram  fpargeret , Sc  interea 

27.  Et  dormiat  27.  * Dormiat , & exurgat  nocie  & die,  id  eft,aliis  negotiis  vacet,five 

& die,  8c  remen  aa  qtnetcm,  live  ad  occupationes  hujus  vitx  ipedantibus  : * Et  mte- 
c'eTaTduafnd'i ? dum  nihil  de  feminis  incremento  follicitus  eft  , aut  cogitat, 
citiiie.  * femen  germinet  , in  terra:  fcilicet  vifeeribus  radices  figens  , * & in - 

ere  feat,  Grace  /uyKvwlat,  prolongetur,  id  eft,  e terra  furgat  Sc  adolefcat, 
*dum  nefeit  ille,  utpote  neque  hoefentiens,  neque  de  eocogitans,ne- 
que  cogitando  quidquam  conferens.Quamquam  Grace  eft  erfa  orcPey 

dulog,  quomodo  nefeit  ille,  id  eft,  occulta  natura  vi,8c  homini  incognita. 

28.  uitroenim  28.  * Vitro  enim  terra  fruftificat , id  eft  , fponte  fua  citra  aliam  ex1* 
juimumhef^m’  ternam  agricola  follicitudinem  aut  opera  circa  femen: nam  illud, Jpontf9 
deinde  plenum  non  excludit  aliarum  caufarum,  ut  Solis, & pluviae,&  ipfius  Dei  con- 

.frumemum  in  curfum  : *pimum  herbam  , qua  hie  comprehends  ilia  duo  fuperiora, 
germinationem  3c  incrementum  feminis  in  culmum  : * deinde fpicam , 
inanem  fcilicet : * deinde  plenum, feu  perfedum , *frumentum  in  {pica » 
dum  folliculi  implentur  gran  is , qualia  fparfa  fuerant.  Significatur 
igitur , eodem  modo  profedum  hominis  fieri  paulatim  3c  gradatim  * 
dum  verbum  Dei  in  corde  feminatum  primo  germinat , hoc  eft , per 
fcena  defideria , per  fidera > ac  poepitentiam , radices  quafi  prima  inida 

falutis 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  4. 
falutis  figit : deinde  crefcit  in  herbam  feu  culmum  , dum  fpe  promi  £* 
fionura  animus  erigitur,  Sc  contra  flatus  tentationum  folidatur  : tu  m 
bona  opera  proferendo  ad  fpicam  pervenit:  denique  perfe&a  charitate  * 
velut  Legisplenitudine  plenum  frumentum  in  fpica.  Vide  paulo  aliter 
S.  Greg.  lib. 22.  Moral. cap.  14.  alias  20. ubiper  herbam,  devotionis 
teneritudinem  vult  fignificari  5 per  frumentum  iafpica  tolerantiam  in 
perfecutionibus  : nemo  ergo  , inquit , quemlibet  proximum  cum  aci- 
huc  herbam  videt , de  frumento  defperet  : ab  herbarum  quippe  foliis  , 
quae  hue  illucque  molliter  defluunt,furgentia  ftugumgrana  folidantur.  ^9.Et«:a>pra- 
29  * Et  cum  produxeritfruttas , id  eft  , cum  prodieritfru&us  ( ell  t.ru^u5  * 
enim  Nominativus)  feu  cum  fe  produxerit  frudus,  id  eft,  cam  matu-  cem  , ‘quoiliam 
ruerit  frudus5ut  Euthym.  mittit  falcem,  fupple  homo  feu  agri-  ^ dTccbat  • 

cola.  Refpicit  enim  ad  verf,2^.  Sc  27.  Sc  v.28.  quad  per  parenthefin  Cui  apimiiabi- 
legatur.  Per  quern  agricolam,  fignificatur  vel  Chriftus  Dominus,qui  i>d  ? ^utcuTpa- 
verbum  in  corde  feminat , vel  etiam  homo,  quiexterius  cooperatur  : ^muHijud  ?aM" 
mittit  autem  falcem  , dum  frudum  in  Dominicum  horreum  colligit.  u.dcutgranum 
*Ouoniam  adefi  wefts  , id  eft  , tempusmetendi,  quod  tunc  eft,  quando  fCm?iainmfil2S 
praedicator  frudum  in  auditoribus  provenifle  Deo  operante  cbnfpicit  ^ orndbuT'™5 
Sc  exultat , quad  fibi  ipd  frudum  colligeret.  Plerique  veterestotam  minibus , qU* 
iftam  parabolam  de  Chrifto  Domino  Sc  univerfo  humano  genere  in.-  fun[  fc 
telligunt , ut  Chriftus  femen  Evangelii  per  Judaeam  fparferit  : deinde  minarumfuerir, 
moriendo  dormierit,&  refurrexerit : interea  autem  femen  occultis  in-  majufomnibu** 
crementis  adoleverit , nodeac  die,  in  profperis fcilicet  Sc  adverds,  Sc  °i«ii>us,8cfacit 
quad  Chrifto  nefeiente,  dum  mundus  adverfus  Evangelium  tumultua-  LTuTpSt^ub 
tur.  Cum  autem  univerfa  feges  eledorum  maturuerit , veniet  meflis,  ?^iJ>hab?ure!VCS 
feu  confummatio feculi,  mittetque  falcem  iudicii,  ut  fuccids  omnibus,  3 Et  ta,ibus 

r . * . •*.  3 niultis  parabolis 

trudus  in  horreum  seternae  quietis  recondatur*  loquebatm  ds 

verbum  , prout  poterant  audjre  : 

34.  Sine  parabola  autem  non  loquebatur  eis  , feoifum.autemdifcipul!i$  fuis  differebat  omnia. 

35.  Et  ait  illts  iivilla  die  , cum  fetd  eflet  fadhim : tranleamus  contra. 

3 6.  Et  ditnittentes  turbam  , aflumunt  eum  ita  ut  erant  in  navi : 8c  alia:  naves  erant  cum  illo. 

37.  Et  faftaeft  procella  magna  venri  , & fiudus  mittebatinnavim  , ira  ut  impleretut  navis. 

3 3.  Et  erat  ipfe  in  puppi  fuper  cervical  dormiens : 8c  excitant  eum, 8c  dicunt  illi;  Magifter,  nonad  te  pertinet,q«ia 
ferimus  ? 

39.  Et  exurgens  , comminatus  eft  vento,  8c  dixit  mari : Tace,  obmutefee.  Et  ceffavit  ventus  : Sc  fafta  eft  tranquil- 

litas  magna.  '/ 

40.  Et  ait  ♦Hi 52  Quid  timidr  eftis  ? necdum  habetis  fidem  ? Et  timuerqnt  timore  magno,&  dicebam  ad  alterutrum: 
Quis,  putas,  eft  ifte  , quia  8c  ventus  8c  mare  obediunt  ei  ? 


CAPUT  Q_U  1 N T U M. 

r.  Et  vefierunt  trans  fretutn  man's  in  regionem  Geralenorum. 

2.  Et  exeunti  ei  de  navi  , ftaiim  occurrit  de  monumentis  homo  in  fpiritu  imroundo. 

3.  Qui  domieiliutn  habebat  in  monumentis  , 8c  nequecatenis  jam  quifquam  poterat  sum  ligare  : 

«um  do^nare*3  ^pe  C0Enpedibus  & caienis  vinftus  , dirupifiet  catenas  8c  compedes  comminuiflet , 8c  nemo  poteret 

5,  Et  feropex  die  ac  node  in  monumentis  8c  in  montibns  out  ♦ clama & concidew  fe  Japid&us, 


5 9? 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 


6.  Videns  autem  J eium  a long£ , cucurrit , 8c  adoravit  eum : 

7 1 Et  damans  voce  magna  dixit : Quid  mihi , 8c  tibijefu  fili  Dei  altiilimi  ? Adjuro  teper  Deum  , ne  me  torqueas, 

s!  DicebatenimilliiExifpititusimmundeabhomine.  - 

y.  Et  interrogabat  eufti : Quod  tibi  nomen  eft  J Et  dicit  ei : Legio  mihi  nomen  eft  , quia  multi  fumus. 
i o4  Et  dep'recabatur  eum  multum  , ne  fe  expelleret  extra  rejgionera. 

1 1.  Erat  aurem  ibi  circa  montem  grex  porcorum  magnus  pafcens. 
r : . Et  deprecabantur  eum  fpiritus  , dicentes  : Mitte  nos  in  porcos  ut  in  eos  introeamus. 

j 3 . Et  conceflir  eis  ftatim  Jefus.  Et  exeuntes  fpiritus  iramundi  introierunt  in  porcos ; 5c  magno  impetu  grex  prac- 
cipitatus  eft  :n  mate  ad  duo  millia  , 8c  fuffccati  funt  in  rnari. 

1 4.  Qni  autem  paicebant  eos  , fugerunr,  6c  nunuaverunt  in  civitatem,  8c  in  agros.  Et  egreffi  funt  videre  quid  efTet 

fadlum. 

j 5 Et  veniunt  adjefum  : 8c  vident  ilium , qui  adamonio  vcxabatur , fedentem  , veftitum,  8c  fans  mentis , 6c  ti- 

muciunt. 

i 6.  Et  narraverunt  illis , qui  viderant , qualiter  faftum  eflet  ei  qui  dacmonium  habuerat  6c  de  porcis. 
r 7 . Et  rogare  coeperunt  eum  ut  difcedejet  de  finibus  eorum. 

1 1 . Cumque  afcenderet  navim  , coepit  ilium  deprecari , qui  a daemonio  vexatus  fuerat  ut  eflet  cum  illo  : 

1 <).  Et  non  admiflt  eum  , led  ait  illt : vade  in  domum  tuam  ad  tuos  , 6c  annuntia  illis  quanta  tibi  Dominus  fecertt, 
6c  mifertus  lit  tui. 

20.  Et  abiir  , 8:  coepit  prxdicare  in  Decapoli , quanta  fibi  feciflet  Jefus : & omnes  mirabantur. 

2 t . Et  cum  tranlcendifl'et  Jefus  in  navi  rurlum  trans  fretum  , conveniMurba  tnulta  ad  eum  , 6c  erat  circa  mare. 
zz.  Et  venit  quidam  de  archifynagogis  nomine  Jairus : Et  videns  eum  , procidit  ad  pedes  ejus. 

z 3 . Et  deprecabatur  eum  multum  dtcens  : Quoniam  filia  mea  in  extremis  eft  , Veni , impone  mantim  fuper  earn, 
Ut  laiva  lit , 6c  vivat. 

24.  £t  abiit  cum  illo  , 8c  Cequebatur  eum  turba  multa,  8ccomprimebanteum. 

25.  Etmuiier,  T mulier  qua  erat  in  profluvio  fanguinis  > id  eft,  quselaborabat 

fluvio^fanguinis  la  morbo  illo  fluxionis  fanguinis  : Graeci  uno  verbo  vocant 

aunts 


duodecim,  Matth.9.  Foedus  eft  morbus  , quo  fanguis  per  partes  fe- 

cretiores  non  definit  fluere  extra  tempus  menftruum  de  cujus  legali 
immunditia  agitur  Levit.  2j.  v.  z$.  dcfeqq,  * annis  duodecim  , quo 
fignificatur  inveteratum  , imo  incurabilem  fuifle  morbum.  Nam  ideo 
fubjungit , quod 

26.  Et  fuerat  26.  * Fuerat  multa  perpeffa  a compluribus  medicis  , & inde  * mavis 

muka  perpeflaa  \ J Ji  r \ r 

compiutibusme-  deter  iUs  babebat : quod -lignum  erat  naturae  per  morbum  luperatae,oC 
verat omnU°fua4  ab  arte  defperatae.  Itaque  diffidens  medicis,  ccepitfaluti  efte  vicinior : 
neCfecerat  U3ftd  defperatis  Deus  libentius  opitulatur  , ne  effe&us  gratias  adferi- 
magis  detetius  batur  naturae. 

^.cum  audiflet  27»  * cum  audiffet  de  Jefu  , miracula  videlicet  ejus  8c  fanitates , 
dejefu.  venit  in  quas  operabatur^z/ift/f  in  turbaretro , quia  prohibebat  palam  accedere 
turoa retro,  e-  ^ metus  . pU(J0r  ex  morbi  foeditate  8c  fexu ; metusexejus 

immunditia,ne  velut  legaliter  polluta  8c  omnes  polluens  a Judaeis  re- 
pelleretur.  Vide  locum  Levit.  citatum.  * Ettetigitveftimcntum  ejus  , 
Matth.  Tetigit  fimbriam  veftimenti  ejus  , fcilicet  fupremi  five  pallii. 
Fimbriae  iftae  erant  fila  dependentia  in  q aatuor  oris  feu  extremitatibus 
pallii  : cujufmodi  fimbrias  gerebat  Chrftus  more  gentis  Judaicae  , ex 
praeferipto  Legis , Num.  1 9.  v.  38.  Potiusautem  fimbriam  quam  ip- 
fam  veftem  tetigit , five  ex  humilitate  , five  quod  fimbria  peculia-’ 
riter  eflet  infigne  diftintftionis  iUius  gentis  a caeteris  , 5c  nota  (an- 
ditatis  , ut  indicatur  fatisloco  Num.  cit.  8c  Zachar.  8.  v.  ult.Unde 
eas  magnificabant  Pharifaei , & aegroti  volunt  tangere  etiam-Matth. 
14.  v.  ylt.  28.*  Di- 


tigit  veftimen- 
turn  ejus : 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  f.  397 

28.  * Dicebat  enim  , quia  ft  vel  veftimentum  ejus  tetigero  , falva  ero. 
Unde  mira  fait  fides  ejus  de  Chrifti  fand itate  6c  poteftate  , fimilis  fi- 
dei  Centurionis , quia  nec  vocem  ejus  nec  manus  impofitionem , 6c  ne 
quidem  fcientiam  morbi  fui,led  folius  veftimenti  contadum  credebat 
fufficere  adfanitatem  fuam. 

29.  * E t confeftim  ficcatus  eft  fins  fanguinis  eyas  , fluxu  fciiicet  non 
foliim  ceffante  , fed  etiam  fanguine  corredo  , 6c  in  venas  coado  , ip- 
natura  roborata.  Natn  inde  nafcitur  morbus  ifte,quod  propter  virium 
defedum  alimentum  non  convertatur  in  fanguinem  aptum  nutrition*!, 
nec  fanguis  in  fubftantiam  viventis : unde  extra  venas  affluens  per  fe- 
cretiora  depeliitur.  * Et  fenftt  corpore  , quia  fanata  eftet  $ percipiebat 
enim  6c  robur  audum,  6c  fluxus  ceflationem  , qui  hinc  colligkur 
fuiffe  perpetuus,  quafi  naturae  limilis. 

30.  *Et  cognofiens  virtutem  qu&  exierat  de  illo,id  eft, virtutis  effedum 
feu  fanationem  miraculofam,quam  operatus  erat.  Unde  indem  redit, 
fi  virtutem  intelligas , ipfam  fanandi  poteftatem,  quae  erat  in  Chrifto  : 
quae  exire  dicitur  ab  operante,quando  operatur,phrafi  videlicetad  cap- 
turn  mulieris  6c  rudiorum  accommodata  , qui  ex  Chrifto  velut  vafe 
pieno  virtutis  6c  efficacfae  apprehendebant  fanitates  fluere  , cum 
eas  ipfe  fciens  6c  prudens  non  naturae  neceflitate  , fed  voluntate  ope- 
raretur,  quando  vellet  6c  ubi  vellet.  * Aiebat : Quis  tetigit  veftimenta 
mtfrd  Nolebat  enim  vel  gloriam  Dei  in  hoc  fado  , vel  excellentem 
mulieris  fidem  celari  , vel  ei  perfuafum  eiTe  , quod  fe  vel  ignorante 
vel  nolente  res  ifta  contigiffet.  Intelligit  autem  Chriftus  non  quem- 

promifeuum  tadum  , ut  ex  refponfo  difcipulorum  patej  , led  ta- 


28.  Picebat  e- 
nim  : Qaia  G vel 
Veftimetum  ejus 
fetigero  , falva 
ero. 


f2  9. Et  confeftim 
Gccatus  eft  fons 
fanguinis  ejus:  5c 
lenfit  corpore 
quia  lanata  dies 
a plaga. 


30.  Et  ftatitn 
Jefus  in  femet- 
ipfo  cognofcens 
virtutem  , qua: 
exierat  de  ilio, 
converfusad  tur- 
bam,aiebat.-Quis 
tetigit  veftimen- 
ta mea  ? 

3 1.  .Etdicebant 
ei  difcipuli  fui  ; 
Vides  turbam 
comprimenrem 
te,  6c  dicis:  Quis 
me  tetigit  J 


VIS 


lem  , qui  operationemfuae  virtutis  provocaverat hoc  eft  , qui  fiebat 
im  per  ante  fide.  Nam  cseteri  non  tarn  tangebant,  quam  premebant 
Chriftum,  ut  Aug.  hacde  reloquifolet , de  quo  vide  ferm.6.  de  ver- 
bis Domini  c.3.  6c  ferm.  15  y.  de  temp. c. 3.  6c  4.  quibus  ficut  6c  aliis 
locisper  ^t  anger  e , intelligit  credere,  feu  tadum  per  fidem,  iftamque 
mulierem  geffiffe  figuram  credentium,caeteros  Judaeos  incredulorum: 
illi  fide  tangunt  Chriftum , 6c  veftem  feu  corpus  ejus  Ecclefiam  , hi 
premunt  6c  affligunt. 

32.  * Et  circumfticiebat  videre  earn  : non  quafi  illam  ignoraret,cui 
fidem  illam  donaverat  , quam  interius  adfe  traxerat,  quam  exterius 
fanaverat , fed  humanofe  habebat  more  , ut  6c  interrogation  6c  cir- 
cumfpedione  perculfa  mulier  fcipfam  fponte  proderet,  6c  miraculum 
fateretur  , ut  fic  effet  commendatius. 

33.  * Mulier  vero  timens  , &c,  non  quia  male  credidiiTet  fe  veftis 
tadu  fanandam , ut  vult  Calvinus  in  Matth,  fed  quod  beneficium  cum 

quad 


32.  Et  circuit! *• 
fpiciebat  videre 
earn,  quae  hoc  fe* 
cerar. 

33.  Mulier  vero 
times  ^tremens* 
fciens  quod  fa- 
iftum  diet  in  fe  > 
venit  &procid»t 
ante  eum  , Sc  di» 
xiteiomnem  ve* 
ritatem, 


398  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

quail  ignoranti  fuffurari  voluiffet , prater  opinionem  eflet  dete&a, 
quod  immunda  mundum  tetigilfet,  quod  hinc  fe  increpandam,  & be- 
neficium  fortailis  a fe  repetendum  vereretur. 

34.  * Ille  autetn  dixit  : Tides  tua  falvam  te fecit , quia  tanta  fides 
miraculum  impetraverat  Sc  promeruerat  ,•  nam  effective  hoc  fecerat 
virtus  Chrifti.  Fidem  tamen  magis  quam  fuam  virtutem  expreflkjUt 
ilia  apud  Archifynagogum  minus  credulum  magis  commendaretur. 
* Va.de  in  pace  , animo  fcilicet  tranquillo  5c  corpore  fano  ( Pax  enim 
Hebrais  valde  latepatet , 5c  pro  omm  profperitatc  corporis  5c  animi 
inonua  ert  .*  quid  iumitur  ) nihil  timcns  , auferendum  tibi  effe  beneficium  : unde  acU 
ftxum  ?X2S  dendo,  * Et  efto  ftana  d plaga  tua  , non  tribuit , fed  confirmat  ei  ratam- 
auditiC  verbotem  4ue  ^la^et  collatam  a fe  fanitatem.  Itaque  quod  Matthaeus  adjicit , Et 
quod  aicebatur , falva  fatta  eft  mulier  ex  ilia  bora  , feu  ex  illo  momento  temporis , in- 
go  fNoii^imcre:  teilige  , non  quo  Chriftus  hoc  dicebat , fed  quo  mulier  eum  tetigerat. 
»_odo  Hinc  Catholici  invidum  argumentum  pro  reliquiarura  ufu  petuut: 
w Et  nor,  ad  quern  quamvis  mordeat  5c  vellicet  Calvinus,  velitque  hoc  exemplura 

intmouam  V ^ ■»  t t * 1 


34.  Ille  autetr. 
dixit  ei:  Filia,  fi 
des  tuate  falvam 
fecit:  vade  in  pa 
te  ,6c  efto  fan  a 
plaga  tua. 

j > . Adhuc  eo 
loquete,  vcniunt 
ad  archiiynago- 
gura , dicemes  : 
quia  Glia  tua 


XTiiflc  quemquam 
fe  lequi  ; ntli  “ 


Pe  elfe  fingulare,  quod  ad  imitationem  valere  non  debeat  , potius  tamen 
b kuronem  *mP*etas  ejus  redaiguitur , qui  audiat  mulierem  hanc  indifcreti 
fratrem Jacobi,  zeli  Sc  fuperftitionis  arguere  , cujus  fidem  Cbriftus  ipfe  laudat,  & {a- 
domartt^Sfy0  nitatem  impetrafle  teftatur.  Eamfuiffe  Martham  , fororem  Lazari  5c 
™%cgi  , jk  videt  Mariae  , videtur  fentire  Ambrof.  lib.  de  Salomone  c.  y . fed  longe  ve- 
ITemes&ejuian-  ri.us  tradit  Eufebius , fuiffe  ex  Caefarea  Philippi.  Nam  gratitudini* 
rcs  ^Etinereflbs  evo°  erexft  Chrifto  ftatuam  seneam  in  ilia  civitate  ante  fores  fuas  , ad 
aitiilis:Qusdtur-  cujus  pedes nafcebatur  hetba,qua2  cum  fimbriam  aeneaeftatuae  cref- 
tS^HpueiFancn  cendo attigiffet,morbis cujufque generis medendi vim  habebat.  Hanc 
eft moitua  , fed  ftatuam  fc  vidiffe  teftatur  lib.  7.  Hiftoriaec.  14. 

doraut.  . ' * . 

40.  Et  irridebant  eum.  Ipfe  veto  ejeftis  omnibus,  aflumit  pattern  8c  matrem  puella:,  & qui  fecum  erant,  « mgtc- 
ditut  ubi  puella  erat  jacens. 

4 1 . Et  tenens  manum  puella:  , ait  illi : Talitha  cumi , quod  eft  interpretatum  : Puella  , tibi  dico  , forge. 

4 1 . Et  confeftim  furrexit  puella  , 6c  ambalabat.  Etat  autera  annorum  duodecim  : & obftupuerunt  ftupoie  roagno* 

4j*  Et  prxeepit  illis  vehementer  ut  nemo  id  feiret : & dixit  dari  illi  manducare 


CAPUT  S E X T U M. 

1 . Et  egreffus  inde  abiit  in  patriam  fuam  : 8c  fequebantur  eum  difcipuli  fui. 

2.  Et  fa<fto  fabbato  coepit  in  fynagoga  docere : 8c  multi  audientes  admirabantur  in  doftrina  ejus  , dicentes : Unde 
huic  ha?c  omnia  t 8c  qua  eft  fapientia  , qua  data  eft  illi  , 8c  virtutes  tales  , qua  per  manus  ejus  efficiunrur  ? 

3.  Nonne  hiceft  faber,  filius  Maria  , frater  Jacobi,  8c  Jofeph,  8c  Juda,  8c  Simonis  ? nonne  8c  fororesejushicno- 
bifeum  funt  > Et  fcandalizabantur  in  illo. 

4.  Et  dicebat  illis  Jefus : Quia  non  eft  propheta  fine  honore  niG  in  patria  fua  . 8c  fn  doroo  fua,  8c  in  cognatione  fua. 

5.  Et  non  poterat  ibi  virtutem  ullam  facere  , nili  paucos  infirmos  impofitis  manibus  curavit : 

6.  Et  mirabatur  propter  incredulitatem  eorum  , 8c  circuibat  caftella  in  circuitu  docens. 

7.  Et  vocavit  duodecim  ; 8c  coepit  eos  mittere  binos  , 8c  dabat  illis  poteftarem  fpirituum  immundorum. 

*.  Et  pracepit  eis  nequid  tollerenr  in  via  nifi  virgam  tantum  : non  peram  , nonpanem , neque  in  zonaatJ. 

9.  Sed  calceatos  fandaliis  , 8c  ne  induerentur  duabus  tunicis : 

jo.  Et  dicebat  eis : Quocumque  introieritis in  dotnura  , illic  manete  donee  exeatis  inie : 

1 1 . Et  quicumque  non  recepeiint  vos  , nec  audierrnt  vos , exeuntes  inde , excutite  pulvetem  de  pedibus  vefttis  i* 
teftimonium  illis.  % 

xz,  Et exeuntes  prxdicabant ut  poenitentiam  agerent ; 


SEC  UN DU'M  MARCUM.  Cap.  6.  3 99 

13.  * Jp  r ungcbant  oleo  multos agios,  Hanc  undionem  putat  Beda  n^td$monia 
Jjj  in  Marcum  , Theophyladus  Sc  Lyranus  , ex  recentioribus ^Sungcbanloieo 
Maldonatus  6c  Francifcus  Lucas  , eamdem  effe  cum  Sacramento  Ex-  ^^b0aSn*sr0S,  U 
tremas  Undionis , de  quo  Jacobi  y.  fed  ex  textus  cohaerentia  latis  pa-  ^ 
t^t,  earn  ab  Apoftolis  adhibitam  Fuiffe,  ad  conferendam  fanitatem  cor- 
poralem  , cum  Sacramentum  Undionis  potiflimum  peccatis  remitten- 
dis  , Sc  menti  alleviandae  adhibeatur.  Unde  Sc  miniftri  ejus  foli  funt 
Presbyteri  feu  Sacerdotes,quales  Apoftoli  tuncnondum  erant.  Quare 
redius  dixerimus  3 hanc  undionem  Apoftolos  adhibuiffe  ad  fanitates 
corporales  conferendas  , ut  hoc  fymbolcrteftarentur  fe  effe  miniftros 
veri  Mediae,  hoc  eft  Ciirifti , feu  undi  SpirituSando  prae confortibus 
luis.  Per  quam  tamen  , juxta  Tridentinum  feff.  14.  Sacramentum 
Extreme  Undionisanftnuatum  , id  eft  , fignificatum  fuit;  per  Jaco- 
bum  vero  promulgatum  , nam  quemadmodum  impofitionem  ma- 
nuum,  fputum,  epheta  Sc  fimiles  externas  caeremonias,  quas  Chriftus 
ad  fanitates  largiendas  adhibuit  , in  Sacramentalem  ufura  Ecclefia  po- 
ftea tranftulit,  ita  Sc  Chriftus  ipfe  undionem*  * Et  fanabant , hoc  un- 
gendi  ritu , vim  iftam  habente , non  naturaliter  , quafi  medici  fuiffent 
Apoftoli , fed  divina  poteftate. 

14.  * Et  audivit  Rex  Herodes  : Herodis  Magni  five  Afcalonitse  ( de  rci  HerodeSoma- 
quo  Matth.  2. ) nlius  cognomine  didus  Antipas,  Eratifte  Tetrarcha,  nigftum  emm 
ut  vocatur  a Matth.  lcilicet  Galilseas.  Tetrarcha  autem  Sc  Tetrarchia  ejUS ) & dicebat: 
primum  a quarta  regni  alicu jus  parte  dida  funt  , fed  ufurpari  poftea 
cepit  hoc  nomen  apud  Romanos, qui  regnaarmis  partain  Tetrarchias  mortuis,&  prop- 
diviferunt , pro  Prsefedura  feu  principatu  infra  dignitatem  Regiam.  pe^nturinTno0. 
Nam  ifte  Herodes,  cum  effet  Tetrarcha,  Romam  poftea profedus  eft, 
ut  regnum  ambiret , tefte  Jofepho  18.  Antiquit.  c.  9.  UndePlinius  , 
lib.  5.  c.  18.  ponit  intra  Sc  circa  Decapolin  fex  Tetrarchias,  6c  c.23. 
multo  plures  in  Ccelefyria.  Et  hinc  Herodes  hie  abufive  vocatur 
* Rex  y quiadignitas  ejus  erat  regice  affinis.  * Manifefium  enim  fattum 
eft  nomen  ejus , id  eft , fama  ejus  Celebris  fada  eft.  Mirum  autem,  Ctlr 
tamfero  Herodi , poft  mortem  videlicet  Joannis , fanha  Chrifti  inno- 
tuerit.  Caufa  duplex  fuit : una  , quod  limulatque  Herodiadem  cogi- 
taffet  in  domum  fuam  transferre  , bello  cum  Areta  Rege  diftradus 
fuerit,  cujus  fill  a Herodi  nupta  , ciim  non  ferret  futuram  injuriam 
thori  , prolugerat  ad  patrem  fuum  , ut  Jofeph.  loco  citato c,  7.  quo 
Bello  dicit  totum  exercitum  Herodis  propter  occifum  Joannem  Bap- 
tdfameffe  deletum.  Secundaeft,  quia  ante  joannis  mortem  , imb 
Herodiadem  introdudam  , profedus  fuerat  Romam  , ut  ibidem  Jo- 
fephus  tradit.  Addipoffettertia , craffa  videlicet  Frincipumplerum*- 

Eee  que 


4oo  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

que  negligentia , ad  quorum  aures  fero  virtus  pervenit  , ut  Chryfoft. 
Horn.  49.  * Et  died  At.  Aug.  lib.  2.  de  confenfu  c.  43.  legit  dicebant, 
ficut  Sc  Beda^C  D.  Thom,  ut  fignincetur  aliquos  eturba  hoedixiffe, 
quod  magis  congruit  narrationi  Lucae  , atque  etiam  verfui  16.  qui 
hie  fequitur. 

* Quia  Joannes  Baptifta  refurrexit  a mortuis . Fides  enim  de  refurre- 
(ftione  etiam  apud  Judaeos  erat , quamvis  informis  ante  Chrifti  praedi- 
cationem.  Unde  quidam  putant,  hie  perrefurre&ionem  intelligiPy- 
thagoricam  metempfyehofin  , eo  quod  Jofeph.  dicat  lib.  2.  de  bello 
Jud.  c.  7.  Pharifaeos  tradidiffe  , quod  animae  bonorum  in  aliamigra- 
rent  corpora  : fed  intellexiffe  videntur  alia  corpora,  quantum  ad 
qualitatem  , ficut  Sc  Chriftiani  credunt.  Unde  idem  Jofeph.  Phari- 
fjeorum  fententiam  tradens  18.  Antiquit.  c.  2.  dicit  juxta  Pharifaeos 
animabuS: bonis  facilem  effe  ad  vitam  reditum  : Sc  Lucas  in  Adis  c. 
23.  v.  8.  aperteait  Pharifaeos  refurredionem  confiteri.  * Etpropte* 
tea  , tamquam  qui  per  refurredionemfandior , potentior  , Sc  augu- 
ftior  fadus  eft  , * virtutes  operantur  in  illo , id  eft,  poteftates,  ut  Graece 
eft  , patrandi  miracula  vim  fuamexerunt  in  illo , quam  ante  , dum 
viveret  , non  exerebant. 

t5.  Alii amem  iy.  * Aliiicebant  /quia  Elias,  eft  , propter  perfonae  gravitatem  , 
EiiaseftA'iiivcio  reprehendendi  libertatem  , Sc  operandi  efficaciam.  Eliam  enim  Ju- 
dicebant  ; Quis  dsei  rediturum  credebant.  * Alii  auia  Propheta  e(l , non  vulgaris , fed 
quad  uous  ex  * quAJt  unus  ex  Propbetis,  lcilicet  antiquis,_cui  fit  lupins  ,v  el  qui  etiam 
prophstis.  refurrexerit  a mortuis. 

is.  Quoaudito  1 6.  * Quo  audit  o , id  eft , quibus  diverfis  opinionibus  auditis  Hero- 
Quem cgqdecoi.  des  ait : Ouem  ego  decolavi  Joannem , hie  a mortuis  refurrexit . Qio 
imoSsCreiur' C ^gn^catur  ? Herodem  tandem  ifti  fententiae  affenfiffe  , cumantea, 
texit:  juxta  Luc.  haefitaffet  : quamquam  aliqui  (ufpicentur  hasc  verba  effe 

legenda  vel  per  ironiam  , ut  Author  in  Marc,  apud  Hieron.  vel  per 
interrogationem.  Sed  primum  verifimilius ; funt  enim  verba  animi 
male  fibt  confcii , Sc  timentis  virtutem  viri  etiam  mortui. 

Haodesmirtt^  I7*  * H er°des  mift*>  fatellites  fcilicet  ,*  ac  temit  Joannem , 

lenuit  Joannem,  traditum  fibi  a Pharifieis , utdiximus  Matth.  4.  v.  12  * propter  Hero - 
wcSeJpropiei  diadem.  Erat  hsec  Elia  Ariftobuli , qui  frater  fuit  hujus  Herodis,  Sc 
Herodiadetr i uxo  confequenter  ipfa  Herodias  neptis  ejus,ut  patet  ex  Jofepho  i8.An- 
uiTfu^quudu".  tiquit. c.  17.*  Vxorem  Philippi ftatris fui. Eodem  loco tradit  Jofephus, 
icrat  cam,  €arQ  fuiffe  uxorem  alterius  Herodis , qui  tamen  etiam  frater  effbc  hu- 
jus, natusex  alia  Herodis  Magni  uxore  , videlicet  Mariamne,  Pon- 
tificis  Simonis  filia  , cum  hie  Herodes  Ant’pasnatuseffet  ex  Mathace 
Samaritide , Philippus  vero  ex  Cleopatra , de  quo  Jofeph.  lib#  i»  de 

bello 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  6.  401 

bellojudaico  cap.  18.  Quae  fi  vera  eft  hiftoria,  neceffeeft  Herodem 
iftum  , qui  primus  fuit  maritus  Herodiadis , etiam  alio  nomine  voca- 
tum  fuiffe  Philippum  , ficut  eum  hie  Marcus  vocat , neque  fuiffe  Te- 
trarcham  Traconitidis.  Nam  ibidem  feribitjofephus , filiam  Hero- 
diadi-s  nomine  Salomen  , ex  priore  marito  Herode  natam  , nupfiffe 
Philippo  Tetrarchae  Traconitidis. 

18.  Dicebat  enim  Jo  wines  Herodi:  Now  licet  tibi  habere  uxorem  fratris  ismicebatcniHir 
tui  : non  folum  , quia  proles  ex  eo  nata  fuerat  filia  ilia  Salome  (alta-  N°0ariicctHt<ib?ha0- 
trix  ( quo  cafu  nec  fratej  fratris  defundi  uxorem  ducere  poterat : ) ^rset“*Q£ern 
fed  quia  Philippus  adhucfuperftes  erat.  Herodes  enim  Romam  ten- 

dens  , cumin  fratris  domo  hofpitaretur  , cum  Herodiade  ejus  uxore 
padtis  eft  > ut  ipfa  in  conjugium  ac  domiciiium  fuum  caigraret , fi- 
mul  atque  Romareverfus  effet , ipfe  vero  fuam  uxorem  Arethae  Re- 
gis filiam  ejiceret.  Itaque  dum  Marcus  uxorem  fratrrtVQcat , adulte- 
rium  fimul  Sc  inceftum  arguit. 

19 . *Hcrodias  autem  infidiabaturilli^o ccafiones  captando  Joannisper-  i$.Herodiasati~ 
dendi,eo  quod  nnptias  illas  inceftas  reprehenderet,  Sc  inde  vereretur,  jiu&voiebatoc- 
fe  aliquando  ab  Herode  dimittendam  : fed  occidere  eum  non  poterat.  p^erreJun3  9 nec 

20.  * Herodes  enim  metuebat  foannem  , id  eft , verebatur  eum  Sc  co-  zo.Hcrodesemm 
lebat,  adeoque  timebat  velut  fandum  virum.  Datur  enim  fimulra-  “em“e^?cns°eurn 
tio  , cur  Herodias  eum  vellet  occidere  , ne  fcilicet , nuptias  illas fua- 

dendo  diffolveret*  Herode  Joannem  metuente  , Sc  cur  non  poffet , ftodiebat’eum,& 
Herode  impediente  conatus  ejus.  * Et  cuftodiebat  eum , id  eft  taebatur  aaujeb°ate&  j%°en! 
abinfidiis  Herodiadis  ; nam  Grsecum  indicat  non fignificari  hie  cul-  ter eumaudieba*, 
turn  aut  obfervrantiam  : ut  quidam  putant.  Sed  quomodo  hsec  confi- 
ftunt  cum  Matth.  qui  die i t , quod  Herodes  eum  voluerit  occidere3fed 
timuerit  populum  ? Relponderi  dupliciter  poteft  : velquodprimo 
occidere  eum  voluerit , fed  feditionis  popularis  timore  fuerit  impedi- 
tus ; poftea  vero  ex  occafione  carceris  , perfpeda  viri  fanditate  3 eum 
Coluerit  Sc  adverfus  Herodiadem  defenderit  : velcerte  dicendum , 
fuiffe  in  Herode  voluntatem  Joannisoccidendi,quatenus  ejus  libidini 
repugnabat  , fed  permixtam  illi  voluntati  fuiffe  duplicem  caufam  , 
quae  redderet  eum  involuntarium  , reverentiam  fcilicet  fanditatis 
ejus , juxta  Marcum  , ac  timorempopuli  juxta  Matthaeum. 

21.  *.Et  cum  dies  opportums  accidijfet , fcilicet  Herodiadi , ad  corn-  2t.  Etcumdie* 
plendum  conatum  fuum  3 * Herodes  natalis  flii  coenarn  fecit  &c . more  h*«c3c* 
Gentilium  , quibus  hoc  erat  familiare  } tamquam  nihil  fupra  hujus  vi-  n^aiis fu>  c?nam 
tae  bona  fperantibus.  Vide  Geneft  40.  v.  20.  Sc  2.  Machab.  6.  v.  7, 

de  P.haraonis  Sc  Antiochi  natali.  Unde  nemo  vir  juftus  legitur  in  roisGald**. 
Scriptura  natalem  fuum  celebraffe,de  quo  Hieron.in  c,i4.Matth«i. 

Eee  2 22.* 


COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

ri.cumque  n 22.  * Cttmjue  introijfet  filia  ip  fins  Herediadis,c[\i2Lm  Salcmen  vocatam 
Cut  HetoJud!sP,  diximus,ex  deferto  maritofufceptam,*^  fait  apt, in  medio, utMatth. 

coram  omnibus  fcilicet  recum  ben  tib  us  tripudiando,  ut  Greece,  Sc  laf- 
muique  reann-  civas  exhibendo  gefticuiationes  ad  modos  muEcos  , ut  filia  fcorti  fe 
piie!is:Peted  me  naatre  dignam  exhioeret.  Non  enim  potuit  heriline  meretricire  lm- 
'iibi'1- VlS,& dab°  pa^entix  ^ lol-iviae  nota  , uc  nobilis  paella,  oblita  muliebris  vere- 
cundae,  tripudiando  fpe&antes  oble&aret.  Et  haec  eft  caufa,  cur  tan- 
topere  dicatur  placuiiTe  Herodi  ,Sc  recumbentibus  : habet  enim  ifta 
ialtatricularum  ad  modos  muEcos  gefticulatio  vim  vehementiflimam 
ad  inflecftendos  animos. 

quidquid  23.  * Vnde  juravit  itti  Rex  , ut  majorem  fiduciam  petendi  adderet: 


: j/Et  juravit  illi; 


tbi^iicei  d1abi°  * Q!t*a  liquid petieris  dabo  tibi , licet  dimidium  regni  mei.  Concurre- 
amm  xegm  mei.  bant  enim  Emul  temulentia  , libido  , Sc  ja&antia , ad  promittendum • 
cxiflst  dmtma?  tam  luperbum  , Sc  temerarium  , infanumque  premium  uniusfalta- 
ni  Tuz:  Quidpe-  tiunculax  Mater  autem  confulta  (uggefBtei,  utpeteret,*  caput foan- 
coput  V oannis  * nis  Raptifta;  per  hoc  oftendens  fe  mortem  ejus  habere  dimidio  regni 
bapuiu.  , Herodis  potiorem. 

inuiftt  ftSimca  2 5 • * Cumque  introipt  ftatirn  cum  f \ flin  at  ion  e,  in  convivium  fcilicet. 

reit inaiione  ad  Significatur  autem  fumaium  puellee  ftudium  , ne  forte  eeftu  Regis  re- 
cefis - voio  uVpr c - frigefcente  promiffum  retradbaret  : nam  haoetiam  de  caufa  petivit , 
dn'co Spjq' oli!*.  * Mprotims  des  milTijd  eft,  j am  ftatirn  Enedilatione,  *in  difeo, quo 

fysBaptift*.  cibi  adferuntur  ad  menfam  , tamquam  fcilicet  miffum  feu  ferculum  , 
quod  prre  Crete r is  omnibus  iibi  placeret&matri,*^p«f  foannis  Baptifta. 
Caput  Sc  quidem  in  difeo  petit  propter  certitudinem  , ne  de  morte  fal- 
Ieretur  , Sc  ut  adulterre  animus  crudelifEmo  illo  occiE  inimici  fpeda- 
culo  fatiaretur,  Sc  ei  illuderet.  Hoc  enim  ingenium  adulterarum  , ut 
omnia  fuae  libidinis  impedimenta  , quacumque  crudelitate  fubmota  , 
velint  : qua  in  re  neque  maritis , neque  liberis,  neque  facris,  neque 
prophanis  parcitur. 

it  Etcontr  fu-  2 6.  * Et  contr  ift  atus  eft  Rex  , Graece  7np/hu7ro$,  pertrifiisfattus  eft , 

ter  ju^i^randum*  nempe  fecundum  opinionem  accumbentium  , inquit  Hieron.  in  Matt. 
& propter  fimti  qui  putat  eum  corde  lactam  , tacie  triftitiam  fimulafle.  Sed  videtur 

difcumbentes  no  r • rr  -n-  • • ....  . i • /r 

luit  eam  comri-  vera  ruilie  triftitia  , partimquia,  quamvis  initio  occidere  voluiiiet , 
ftaxe:  jam  tamen  revereri  eum  cceperat , Sc  libenter  audire ; partim  quia  vi- 

debit  odiofiflimum  fibi  futurum  , quod  in  premium  faltatri- 
culre,  fine  caufa  virum  fanctum inter  epulas  damnaffet  : undeetiam 
fceleri  fuo  prretexuit , quod  populum  ad  res  novas  concitaret , ut]o- 
fephus  teftis  eft.  Sed  vicit  triftitiam  ejus  amor  adulterre  , cujusfiliam 
contriftare  noluit  • Sc  ftulta  fuperftitio,quaE  juramento  ftringeretur^ 
& ftudium  placgttdi  hoaiiuibus  cuagis  quam  Deo.  Nam  * propter  jura - 

memm , 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap .g.  403 

mentum  , ne  illud  violaret  aut  violufte  videretur.  Praepoftera  erat  haec 
religio  5 nam  promifliones  8c  juramenta  hujufmodi  generalia  non  fe 
extendunt  nifi  ad  licita  8c  honefta  : 8c  quamvis  in  animo  promittentis 
ad  lllicita  fe  extenderent , non  obligant , fed  refcindenda  eft  eoram 
fides , * & propter  fimul  recumbente $ , Primates  fcilicet  Galilneae , ne  illis 
vel  perjurus  vel  inconftans  videretur,  quibus  teftibus  fidem  fuara  ob- 
ftrinxerat.  Quafi  verb  turpius  eftet  fceleris  nefarii  promiftionem  re- 
tradare,  quam  adimplere  : tolerabiiiora  enim  funt  perjuria  quamSa- 
cramenta  tyrannorum,  inquit  Ambrof.  lib. 3 . de  virginib.  * Noluiteam 
contriflare  , rei  petitas  denegatione.  Unde  Alatth.  jufi't  dart , nimirum, 
ut  Ambrof.  ibid,  inter  epulas  8c  convivia  ( quod  etiamomnes  barbari 
horrere  confueverunt  ) confummanda;  crudelitatis  profertur  edidum, 
rapitur  ad  poenam  Prophetaconvivali  tempore  , convivali  praecepto, 
quo  non  cuperet  vel  abfolvi. 

27.  * Sed  miffo  (piculatore,\d  eft  carnifice.  Didi  funt  Speculator  cs  Prfn- 
cipum  fatellites , a Spiculis , qua:  geftabant , quafi  Spiculati  feu  haftati  afferri  caput  ejus 
millites,  quibus  olim  utebantur  etiam  ad  occidendos  reos.  Alii  volunt  ^oiiavit ' eum^in 
didum  fpiculatorem  , quafi  fpeculatorem  , <mxoi;tocrapoi,  prout  Greece  carcerc: 
legitur, quafi  res  hoftiles  fpecularentur-fed  minus  apte.  *Pr&ccpit  ad-  pmejus in difco: 
ferri  caput  ejus  in  difco.  Et  quo  colligitur  ficut  8c  ex  v.  feq.  contigifiTe  ^e^Vpuei- 
decollationem  iftam  ipfo  convivii  tempore, & in  ipfum  convivium  ca-  la , dedit  matri 
put  al  latum,  ficut  fentit  Ambr.  jam  citatus.  Ut  proinde  verifimile  fit, fua?* 
convivium  iftud  inarce  Macheronte  fuifte  celebratum  , ubi  Joannes 
captivus  tenebatur  teftc  Jofepho  i8.Ant.c.7.  Joanne  verb  decollato  , 

* attulit  caput , & dedit . Supple  fpiculator,  * illud  puell&,8c  puella  *de~ 
dit  matrifiu , tamquam  omnium  malorum  artifici.  Porrb  Herodias  il- 
lufit  fando  capiti;  8c  ficut  olim  Fulvia  linguam  Ciceronis,ita  hxc  lin- 
guam  Joannis  difcriminali  acu  confodit,  ut  teftatur  Hier.  contra  Ru- 
finum.  Sed  Deus  jufto  judicio  (uo  Herodem  per  Herodiadem,  8c  He- 
rodiadem  per  Herodem  punivit.  Cum  enim  , ilia  incitante , Romam 
profedus  eftet,  ut  regni  titulum  ambiret,  regno  fimul  8c  pecuniis  pri- 
vatus  eft,&  perpetuo  damnatus  exilio  ad  Lugdunum  Gallic, una  cum 
Herodiade  , adulterum  fuum  nolente  deferere.  Filiae  faltatricis  mor- 
tem lege  apud  Niceph.  lib.  1.  Hift.  c.  20.  cujus  fidesfit  penes  ipfum.  Qu0  audit© 

29.  * Oito  audit 0 , difcipuli  tulerunt  corpus  ejus  : nam  aditum  eis  ad  difcipuii  ejus  ve- 
carcerem  patuifte  fatis  liquet  ex  Matth.  11.  v.2.  Nec  verifimile  eft  > runt  corpus  ejusj 
Herodem  in  corpus  mortui  ftevire  voluifte,a  quo  vivo  non  abhorrue-  & 
jat;  utfabula  cenienda  fit , quae  ignominiose  abjedum  narrat.  * Et  30.  Et  conve- 
pofuerunt  illud  in  monumento , in  Sebafte  , civitate  Paleftinas , quae  olim  "dYerun^fen^n- 
Samaria  dice  bat ur,  Neque  erat  ditionis  Herodis,fed  Romanorum,  Ju- 

et  docueiant^ 


j.o4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

dsa,  Idumaea,  & Samaria,  poftquam  adempts  fuiflent  Archelao  , Jam 
reda&ae  in  provinciam. 

jT.  Etait  illis:  Venice  feorfumin  defertum  locum  , Sc  requielcite  pufillum.  Erantenira  qui  veniebant  Scredibant 
multi , nec  lpatiurn  manducandi  habebant. 

j:.  Et  afcendentes  in  navim  , abierunt  in  defertum  locum  feorfum. 

3 j.  Et  viderunt  eos  abeuntes , Sc  cognoverunt  multi , Sc  pedeftces  de  omnibus  civitatibus  concurrerunt  illuc  , 5c 

oracvenerunteos. 

34.  Et  esiens  vidit  turbam  multam  Jefus,  5;  mifertus  eft  fuper  eos,  quia  erant  ficut  oves  non  habentes  paftorem  , 
fitccepit  illos  docere  multa. 

3 ? . Et  cum  jam  hora  multa  fiereuaccefTerunt  difeipuli  ejusjdicentes : Defertus  eft  locus  hie  & jam  hora  prxteriit : 

36.  Dimitte  illos  , ut  cuntes  in  proximas  villas  5c  vicos  , emant  fibi  cibos  , quos  manducent, 

37,  Et  tefpondens  ait  illis  : Date  illis  vos  manducare.  Et  dixerunt  et : euntes  emamus  ducentis  denariis  panes  , Sc 

dabimus  illis  manducare.  • 

3 8,  Et  dicit  eis : Quot  panes  habetis  ? ite , 5c  videte.  Et  cum  cognoviflent , dicunt : Quinque , 5c  duos  pifees* 

3 9.  Et  praecepit  illis , ut  accumberc  facerent  omnes  fecundum  contubernia  fuper  viride  foenum. 

40.  Et  difeubuerunt  in  partes , per  centenos  5c  quinquagenos. 

41.  Et  acceptis  quioque  panibus,  5c  duobus  pifeibus  , intuens  in  cxium,  benedixit , 5c  fregit  panes  , 6c  dedit  difei- 
puli s luis  , ut  ponerent  ante  eos : Sc  duos  pifees  divifit  omnibus. 

41.  Et  manducaverunt  omnes  , 5c  laturati  funr. 

43.  Et  fuftulerunt  reiiquias  fragmentorum  , duodecim  cophinos  plenos , 5c  de  pifeibus. 

44.  Eranr  autem  qui  manducaverunt  quinque  millia  vtrorum. 

4?.  Et  ftatim  coegit  difcipulos  fuos,  alcendere  navim  , ut  praecederent  eum  trans  fretum  adBethfaidam  , dum  ipfe 
dimittetet  populum. 

46.  Et  cum  dimififlet  eos  , abiit  in  montem  orare. 

47 . Et  cam  lero  efiet , erat  navis  in  medio  mart , 5c  ipfe  lolus  in  terra.  « 

48 . Et  videns  eos  laborantes  in  remigando  , ( erat  enim  ventus  contrarius  eis  J 5c  circa  quartam  vigiliam  noiftis  ve- 
nir  ad  eos  ambulans  fupra  mare  : 5c  volebat  prxterire  eos. 

49.  At  illi  ut  viderunt  eum  ambulantem  lupra  mare  , putaverunt  phantafma  effe  5:  exclamaverunt. 

s 0.  Omnes  enim  viderunt  eum,5c  conturbati  funt.  Et  ftartm  locutus  eft  cum  eis  : 6c  dixit  eis ; Confidite,ego  fuin: 
r.olite  timere. 

5 j . Et  afeendit  ad  illos  in  navim  , 5:  ceflavir  vestas.  Er  plus  magis  ir.»ra  fe  ftupehant : 

j^.Non enim  in-  J2.  * Non  enim  intellexerunt  de  panibus , id  eft,miraculum  recensedi- 
panSSTeraf  e-  turn  de  panibus  multiplicatis  , non  fatisconfideraverant  autpercepe- 
obTxc'°turn°rUm  rant*  Q.uo^  fi  intellexiffent,  ut  decet,  cum  efiet  longe  fublimius,  mi- 
53. Et  cum  trans-  nils  obftupuifiTent  ambulationem  ejus  fuper  mare  , utpote  jamfeientes* 
run-in 1 termm  nihil  ejus  divinae omnipotentiae  efife  impoffibile.  Erat  enim  cor  ecrumob- 
Genefareth,  & c&catim  , id  eft,  tenebris  quibufdam  oblcuratum . Quo  fiebat,  ut  divi- 
nam  virtutem  & majeftatem  etiam  in  manifeftiflimis  operibus  non  in- 
telligerent  , nec  miracula  expenderent.  Nihii  enim  juvat  hoc  oculis 
corporeis  intueri,  nifi  Deus  mentem  fua  luce  colluftraverit.  Unde  cas- 
lum  8c  terra  fupra  modum  mirabilia  Dei  opera  furdis  8c  caecis  loquun- 
tur  majeftatem  Dei,  nifi  ipfe  cordis  oculos  8c  aures  aperuerit,&  altius 
coeperunt  in  gra-  mifertus  fuerit  i de  quo  Aug.  io.  confefif.  c.  6.  De  hoc  panum  mira- 
male 'habebant'  culo  dicendum  erit  Joan.  6. 

circumferre  , ubi  audiebanr  eum  elle. 

5 6.  Et  quocumque  introibat  in  vicos , vel  in  villas  aut  civitates  , in  plateis  ponebant  infirmos  , 5c  deprecabatltut 
eura  rut  vel  fimbriam  veftimenti  ejus  tangerent:  5c  quotquot  tangebant  eum  , falvi  fiebant. 


applicuerunt : 

5 4 Cumque  e 
grefli  eflent  de 
navi,  continuo 
cognoverunt 
eum  : 

SS.  Et  percur- 
remes  univerfam 
regionem  illam 


CAPUT  SEPTIMUM. 

1.  Et  conveniunt  ad  eum  Pharifxi  , Sc  quidara  de  Scribis  , vemenres  ab  JeroloJymis. 

2.  Et  cum  vidilTent  quoldam  ex  difcipulis  ejus , communibus  manibus , id  eft,  non  lotis  manducare  panes,  vitupe- 
raverunt. 

3.  Pharifxi  enim  , 5c  omnes  Judxi , nifi  crebro  laverint  manus,  non  manducant , tenentes  traditionem  feniojum  : 

4.  Et  a foro  nifi  baptizentur , non  comedunc ; 5c  alia  multa  funt,  qua:  tradita  funt  illis  fetvare,  baptifmata  calicnm, 

5c  urceormn  , 5c  arraraemotum , 5c  leftorum’ : S * 


SECUNDUM  M ARCUM.  Cap.  7.  407. 

5.  Et  interrogabant  eum  Pharifei,  & S;rib*:Qu«re  dilcipuli  tui  non  ambulant  juxta  traditionem  feniorum.fed  com- 
mit nibus  mambus  manducant  psnem  ? 

6.  At  ille  rerpondens, dixit  eis : bene  prophetavit  Ifaias  de  vobis  hypocritis,  ficut  fcriptum  eft:  Popclus  hie  labiis  me 
honorat , cor  auteur  eorum  longe  eft  a me- 

7.  In  vanum  auiem  me  colunt , docenres  doftrinas  8c  prsrcepta  hominum. 

Relin^uentes  enim  raandatum  Dei , teneiis  traditionem  hominum  , baptifmata  urceorum,  8c  calicum  : Sc  alia  fi- 
milia  his  facitis  multa. 

5.  Et  dicebat  illis;  Bene  irritum  facitis  pr*eeptum  Dei , ut  traditionem  veftram  fervetis. 

jo  Moyfcs  enim  dixit:Honora  Patrem  tuum, 8c  matrem  tuam  Et,Qui  maledixerit  patri.vel  matrijtnorte  moriattir. 

11.  Vos  autem  dicitis:  Si  dixerit  homo  patri  aut  matrijCorbanfquod  eft  donum  jquodcumque  ex  me,tibiprofuerit: 

1 2.  Et  ultra  non  dimirtitis  eum  qoiaquam  facere  patri  iuo  , aut  matri , 

33.  Refcindentes  verbum  Dei  per  traditionem  veftram  , quam  tradidiftis : 8c  ftmilia  hujufmodi  multa  facitis. 

1 4.  Et  advocans  iterum  turbam  . dicebat  illis  : Audite  me  omnes  , 8c  intelligite. 

1 5 . Nihil  eft  extra  hominem  imroiens  in  eum,  quod  poflit  eum  coinquinare.fedqnar  de  homine  procedunt  ilia  flint 
ijuar  communicant  hommem- 

1 6.  St  quis  habet  aures  audiendi , audiat. 

J7.  Et  cum  introiflet.in  domum  & turba  , interrogabant  eum  difeipuli  ejusparabolam. 

1 s.  Et  ait  illis  : Sic  8c  vos  imprudentes  eftis  : Non  ituejligitis  quia  omne  extrinlecus  introiens  in  hominem  , non 
poteft  eum  communicare : 

39.  Quia  non  intrat  in  cor  ejus , fed  in  ventrem  vadit , 8c  in  feeelTum  ^xtt , purgans  omnes  efcas ; 
ao.  Dicebat  autem  , quoniam  qtt#  de  homine  exeunt  ilia  communicant  hominem. 

2,  t.  Ab  intus  enim  de  corde  hominum  malar  cogitationes  procedunt , adulteria  , fornicationes  , homicidia , 

22.  Furta , avaritiar , nequitix  . dolus  , impudicitiar  , oculus  malus  , blafphemia  , fuperbia  , ftultitia. 

23.  Omnia  hare  mala  ab  intus  procedunt  , 8c  communicant  hominem. 

24.  Et  inde  lurgens  abiit  in  fines  Tyri  8c  Sidonis.  8c  ingrefius  domum,  neminem  voluit  feire,  8c  non  potuit  latere. 

2 s • Mulier  enim  ftatim  ut  audivit  de  eo,cujus  filta  habebat  fpiritum  immundum,intravij58c  procidir  ad  pedes  ejus> 
26.  Erat  enim  mulier  Gentilis  , Syrophaenifla  genere.  Et  rogabat  eum  ut  d^monium  ejiceret  de  filia  ejus. 

2 j.  Qwi  dixit  i lit : Sine  prius  faturari  filios : non  eft  enim  bonum  fumere  panem  filtorum  , 8c  mittere  canibus, 

28.  At  ilia  refpondir , 8c  dixit  ilii : Utique  Domine  , nam  8c  catelli  comedunt  lub  menfa  de  micis  puerorura. 

29.  Et  ait  tlli : Propter  hunc  fermonem  vade  , exitt  dsemonium  a filia  tua 

30  Et  cum  abiifler  domum  fuam  , tnvenit  puellam  jacentem  fupra  leftum  , 8c  darmonium  exiifle. 

3 1 . Et  iterum  exiens  de  finibus  Tyri , venit  per  Sidonem  ad  mare  Galilara:  inter  raedios  fines  Decapol^os. 


22.  * T7  T adducunt  el  furdum  , & mutum . Diverfa  eft  hxc  hlftoria  ab  Et  a<Mucunt 

J |H  J K . T ei  (urdum  8c  mu- 

JL/ea,  quam  narrat  Matth.  c.  9.  v.  32.  & Luc.  c.  11.  v.  14.  rum,  8c  depreea- 
Nam  ille  mutus  cbemonium  habebat,  hie  non  habebat.  Porro  qui  i^onafliu  m*- 
Latine  mutus  , Graece  dicitur  /uoyix aXog,  hoc  eft , sere  ac  difficulter  lo- 
quens  , five  balbus  & impeditae  linguae  , quod  magis  patet  ex  v.  3 J. 
ubi  dicitur  vinculum  , id  eft,  impedimentum  linguae  folutum  , ut' 
fcilicet  libere  lingua  volveretur  , quae  balbis  videtur  quodammodo 
quafi  ligata  palato  inhaerefeere.  Clnde  eo  foluto  , * loquebatur  refte  , 
id  eft,  inimpedite  line  balbutie.  * Et  deprecabantur  eum  , ut  imponat 
till  mamm  , quia  frequenter  hunc  ritum  ufurpaverat , vetufque  erat 
Sandorum  confuetudo  impofitis  manibus  curare  : unde  & Naaman 
Syrus  expedabat  hoc  ab  Elifaeo  4.  Reg.  f.  v,  11. 

33 . * Et  apprehendens  eum  de  turba  feorfum  , ut  iadantiam  fuge-  aa.Etapprehen-- 
ret  , & nos  rugere  doceret  exemplo  iuo , * mifitaigitos  juos  tn  auncu - ba  feorfura , mi- 
las  ejus  j ita  aures  perforando  Sc  aperiendo  : * & expuens  , fcilicct  in 
digitum  fuum , * tetigit  linguam  ejus  , ut  ilia  humedatione  quafi  exfpuens , tetigic 
volubilis  redderetur  : furdorum  enim  aures  videntur  quafi  impedi-  in2uame;us‘ 
mento  aliquo  obftrudae  , 8c  balborum  lingua  quafi  ligata  , & prag 
liccitate palato  adhaerefeere.  Itaqueaccommodat  Chriftus  ritus  rebus 
cfficiendis , juxta  captum  hominum  accommodatis.  Significabat  au- 
tem 


3 fufpiciens 
in  cslum  inge 


406  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

tern  Sc  carnem  fuam  , 5c  omnia , quae  effent  fua,  eiTe  falutifera,  fum- 
meque  efKcacia.  Ulterius  verb  mvftice  iignificabat  humano  generi, 
tamquamfurdo  ad  audiendaminteliigcndamque  dodrrinam  falutis  , 5c 
muto  ad  confitendas  peccati  miferias  aclaudes  Dei,re<9:um  ufum  au- 
rium  3c  lingux  per  Chrifti  virtutem  efle  largiendum,  Quamejus 
mentem  expiicuit  Ecclefia  , dumillos  eofdem  ritus  in  cxremonias  ba- 
ptifmi  retuiit.  Hinc  eft  , quod  Greg.  hom.  10.  in  Ezech.  fimilifenfu 
per  digitos  in  aures  immiflos  dona  Spiritus  San&i  fignificari  tradit  ; 
per  falivam  , qux  ex  capite  in  os  defluit  , fapientiam. 

34.  * Et  fujpiciens  in  c&lum  , ut  a Patre  omnia  fua  fe  habere  , Sc  ad 


r'^pi^a^quod  Patrem  referre> ac  nos  quoque  ab  eo  cundta  petere,  Sc  ad  eum  refcrre 
d\  adapeiiie.  doceret,*  ingeuiuit : non  difficultate  miraculi  patrandi,  aut  impetrandi, 
fed  quia  humanx  condition!  5c  miferix  condolebat,  qubd  in  iftas  non 
foliim  corporis  xrumnas  , fed  maxime  animi , quxper  eas  fignifica- 
bantur,  incidiflet.  Adde  ingemuifle,  juxta  Greg.  hom.  citata,  ut  nos 
doceret  ad  eum  gemere,  qui  cxlo  prxfidet,  ut  Sc  aures  noftrx  per  do- 
num Spiritus  Sandfci  aperiri, 5c  lingua  per  falivam  oris,  id  eft,  per  fcien- 
tiam  divinx  locutionisfolvi  poflit  ad  verba  prxdicationis.  * Et  ait  iUi: 
Epbpbeta,quod  eft  adaperire, hoc  eft,aperitor,  feuapertus  efto^eft  enim 
Imperativus  ,quemadmodum  leprofo  dixit , Mundare.  Itaque  quafi 
homo  ad  Deum  ingemuit,  fed  quad  Deus  folo  verbi  imperio  fanat 
hominem  , quern  olim  verbo,  id  eft  feipfo  , creaverat.  Porro  Aperiri 
etiam  ad  lvnguam  transfertur,  ut  patet  Lucx  i.v.  64.  vox  tamen  Sy- 
riaca  magis  indifferenseftad  Aperiri  8c  Solvi , ut  optime  congruerit 
lingux  Sc  auribus.  Servavit  igitur  Evangelifta  ipfum  verbum  Syria- 
cum,  quo  Chriftus  ufus  eft  , non  quafi  plus  virium  eflec  In  vocabulo 
Syriaco  , quam  in  Latino  vel  Grxco  ( non  enim  in  miraculis  aut  in 
Sacramentis  operatur  fonus  tranfiens , fed  virtus  manens  , ut  loquitur 
Auguftinus ) fed  partim  quod  (ignificationis  in  Svriaco  indifferentia 
magis  c on veniret  lingux  Sc  auribus  : partim  majorem  hiftorix  conci- 
liaret  fidem  , Sc  quod  plufculuni  authoritatis , majeftatis  , Sc  venera- 
tionis  habere  videatur  ipfum  verbum  a Domino  Syriace  pronuntia- 
tum.  Qua  de  caufa  homines celebrem  authoris  fententiam  ea  lingua 
P«wEfuntUau.«  Hbentius  citant , qua  locutus  eft. 

ejus , & foimum  35*.*  Etftatim  apertafunt  aures  ejus  , qux  ante  claufx  videbantur , 
guacejus , & io  quod  officio  non  fungerentur.  Significat autem  5c  celeritatem  mira- 
fli6bE?pracepit  cu^  » dum  ft^dm  (anabatur  , Sc  perfe&ionem  , cum  * loqueremr  rette  , 
iihs  ne  cui  dice  \d  eft  , finebaibutie. 

temcispr*dpie-  3 6.*  Et  pracepit  illis , ne  cui  di cerent  , miraculum  divulgando* 
pfus  pr^dkaban  • * Mtem , fupple,  magis,  * eis  pracipiebatjVit  rem  celarent,  hoe 


SECUNDUM  MARCUM.  Cak8-  40? 

eft,  quanto  minus  exigebat  lauclis  3e  gratis  pro  bene  ficio  , * tantj 
magi.s  plus  , quam  fi  non  prsecepiftet , * pradicabant , quia  eo  bencfi- 
cium  erat  major! laude  3c  gratia  dignum,  quo  magis  gratuito  fa&uiru 
Unde  bene  notat  Theophvladus  nos  hicdoceri,ut , quando  benefa- 
duri  fumus  , neque  piaufus  , neque  famam  ex  beneficiis  q user  am  us  : 
cum  autem  beneficia  rcceperimus , benefadores  etiam  invifos  laude- 
mus  3c  praedicemus. 

37.  * E t eo  amplius  admirabantur,  attoniti  videlicet  non  foium  mi- 
raculojfed  8c  animi  8c  virtutis  magnitudine,  quod,  cum  talia  prsefta-  centes  bene  om. 
ret,  non  foium  nihil  pfaemii  peteret,  fed  ne  quidem  fadi  gloria  cupe-  3os fecit  auaircT 
retfr'ui : * dicentes  , Bene  omnia  fecit,  id  eft,  nihil  fecit,  quod  in  repre-  fcmwosloqui* 
benfionem  cujufquana- poilit  cadere*  Videtur  enim  hoc  applaufu  re* 
fpicere  in  calumnias  Pharifteorum  , & eas  improbare-  quia  * & fur  do  s 
fecit  audire  , & mut-os  Icqui , Greece  7roiei  ,facit , id  eft  , facere  folet : 
quo  (ignificat  potentiam  8c  ufum  quotidianum  preeftandi  talia  bene- 
ficia : quad  dicerent;  Omnia  ipfius  opera  redundant  in  miferorum  ho- 
minum  utilitatem. 


CAPUT  O C T A V U M . 

r.  In  diebus  illis iter um  cum  turba  multa  e(Ter,nec  haberent  quod  manducarent  ,convoeatis  difeipulis.  ait  illis  s 

2.  Mifereor  fuper  turbam  : quia  ecce  jam  rriduo  fuftinent  me  , nee  habent  quod  raanducem  : 

3.  Et  fi  dimifero  eos  jejunos  in  domum  fuam  , deficient  in  via  : q’uidam  enim  ex  eis  de  longe  venerunt, 

4.  Et  refponderunt  ei  difcipuli  fui : Unde  iflos  quis  potent  hie  faturare  panibus  in  folitudine  l 

5.  Et  interrogavit  eos  : Quot  panes  habetfs  ? Qui  dixerunt:  Septem.  . 

6.  Et  pratcepit  tutba:  difeumbere  fuper  terram.  Et  accipiens  feptem  panes , gratias  agens  fregit , oc  dabat  diicipulis 
fuis , ut  apponerent , 8c  appofuerunt  turb^. 

7.  .Et  habebant  pifciculos  paucos  : 8c  ipfos  benedixit , & iuflit  apponi. 

8.  Et  manducaverunt , 8c  faturati  funt , 8c  (uftulerunt  quod  fuperaverat  de  fragments , feptem  fpoitas. 

9.  Erant  autem  qui  menducaverant , quafiquatuormillia:  8c  dimifit  cos. 

i o.  Et  ftatim  afeendens  navim  cum  difcipulis  fuis  , venit  in  panes  Dalmanmha. 

J t . Et  exierunt  Pharifaei  , 8:  coeperunt  conquirere  cum  eo  , quxrentes  ab  illo  fignum  de  carlo  tentames  eum.  s 
i Et  ingemifeens  fpiritu , ait:  Quid  genera  tioifta  fignum  quarrit  i Amen  dico  vobis , fi  dabitur  generation!  mu 
fignum. 

xj.  Et  dimittens  eos  ^afeendit  iterum  navim  , & abiit  trans  fretum. 

14.  Et  obJiti  funt  panes  fumere  : 8c  nifiunnm  panem  non  habebant  fecum  in  navi. 

1 S • Et  praecipiebat  eis  , dicens : videte  8c  cavete  a fermento  Phaxifacorum  , 8c  fe-rmento  Pferodis. 

16.  Etcogitabanc  ad  aherutrum,  dicentes:  Quia  panes  non  habemus.  _ ..  . . . » 

17.  Quo  cognito  , ait  illis  jefus:  Quid  cogi tatis  , quia  panes  non  habetis  3 nondum  cognofcitis  nec  lntelligttis  . 

hue  caecaturo  habeas  cor  veftrutn  3 • 

1 *.  Ocutos  habeptes  , non  yidetis  3 5c  aures  habentes  non  auditis  3 nec  recordamini , . 

19.  Quando  quinque  panes  fregi  in  quinque  millia  : quotcophinos  fragmentorum  plenos  fuftuhftts  . Dicuntcij 
Duodtcim. 

20.  Quando  8c  feptem  panes  in  qu^tuor. millia : qiiotfpottas  fragmentorum  tuiiflis  3 Et  dicuntei : Septet®, 

2t.  Et  diccbat  eis : Quomodoi  nondum  iatelligitis  3 

22.  * T veniunt  fetbfaiddM [:  quae  fita  eft  ad:  mare  Galilasue  > feu  B^hfafdam"^ 
JL-Tacurn  Genefateth  , ci vita's  Petri,  8c  Andreae,  8c  Philippi , 
de  quadixiruus  alibh  * Et  adducunt  ei  c&'cum  , quern  non  fuiffe  talem  eum  ut  ilium 
a nativitate  , colligitur  ex  y,  24.  * Et  rogabant  ? ut  ilium  tangent,  five  tangetet. 

F ff  ’ < % defe- 


4°S  . COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

detedu  fidei , ut  Theophvl.  putat , quail  tine  tadu  fanare  non  po  Ifet, 
iivepotius  fcientes  confuetudinem  ejus  Sc  poteftatem,  quodficuti 
tadu  le pro fum  mundare  , ita  Sc  caecum  illuminare  poterat. 

13 • Et  appre-  z$.  * Et  app rehenf, a matiu  caci , eduxit  eum  extra,  vicum  , id  eft , ex- 

nCnl^  Q1 3HU  ClCl  I f # J •!  t ••  z'  ^ • 

eduxit  cum  extra  tra  I3ctnJ.aidam  , quae  quidem  Joan.  i.  v.  44.  vocatur  civitas  , lea  quia 
puenT  in  ocuZl  cxigua  > & forte  neque  mcenibus  cinda  , dicitur  hie  vicusfeu  pagus. 
ejus  impoims  Caufa  educendi  dida  eft  cap.  7.  v 33.  Et  cxfpuens  in  oculos  eius , ut 

ir.anibus  fuis,  in-  . n-  . r ..  rr  V • • 0 * , 1 

terroga/it  cum  mteliigeremus  etiam laiivam  eile  medicmam  , Sc  vel  excrementa  cor- 
£ quid  viderei.  p0rl*s  adferre  falutem  : * itnpofitis  manibus  fuis , fuper  oculos , ut  patet 
v.  2 ) . Myftice  manus  lignum  eft  operatioms ; Jputum  fermonis  ex  ore 
prolati , ad  fignificandum  opere Sc  fermone  laborandum  elle  , ut  ho- 
mines ad  veritatis  cognitionem  adducantur  3infinuant  Theoph.  Sc  Eu- 
thymius.  * Interrogxvit  eum 3 fi  quid  videret  fignilicans  fe  non  ad  hoc 
tetigiiTe  3 ut  primo  contadu  dare  videret  : proinde  hoc  non  impo- 
tends  3 fed  fuse  voluntatis  fuiffe  3 Sc  ita  oftendere,fe  non  ad  unum  fa- 
nandi  modum  adftridum  elfe  , ut  fubito  totam  fanitatem  mox  con- 
ferret  omnibus,  fed  prolibitufuo  nunc  hoc  3 nunc  illo  modo  operari, 
fivefenfim,  live  repente.  Caufa  autem  videtur  hie  fuilTe  3 partira 
imperfedio  fidei  exei  iftius  ( nihil  enim  Dominum  rogaffe  legitur  3 
fed  alii  tantum  pro  ipfo  : quafi  ipfo  fado  Chriftus  ei  tacite  diceret  : 
fiat  tibifecundum  fidemtuam  , ut  Vidor  Antiochen.  notat  : partim 
utcscus  paulatim  ejus  operationem  fentiens  3 paulatim  etiam  in  ma- 
jorem  fidem  <3c  defiderium  Sc  aamirationem  crelceret.  Nam  ipfa  di- 
ladofaniratisprs  magnitudine  fapientiae  Sc  bonitatis  Medici  promovit 
fanitatem  : quod  in  donandis  animi  virtutibus  maxime  Sc  quotidie  lo- 
cum habet* 

ak^videohomf-  24*  * Et  ajpiciens  ait : video  homines  velut  ar bores  ambul antes  rid  eft,' 
nes  veiut arborcs  video  homines  ambulantes  3 fed  limiles  arboribus.  Quo  fig ni Beat , fe 
arabaiawes.  ex  naotu  quidem  Sc  figura  reda  corpora  quali  humana  cognofcere  , 
non  tamendifeernere  ulla  membrorum  lineamenta  , quibus  homines 
ab  arboribus  difeernuntur.  Nam , ut  Beda  notat  3 condenfae  arbores  a 
longe  fpedantibus,  vel  certe  in  luce  nodurna  itaapparere  folent  , 
ut  homines  an  arbores  lint , nonfacild  difee rnatur.  Imperfede  igu- 
tur  Sc  obfeure  fe  vid&re  indicat , Sc  aliquando  ciarius  vidifle  3 ut  qui 
feiret , quae  inter  homines  Sc  arbores  elfet  differentia. 

Dcindcite-  2 j-.  *Deinde  iterumimpofuit  manus:  ut  juxta  augmentum  fidei  cref- 

maBu”fuper  ocu« ^^t'e t quoque  fanitas  ejus,  eo  ufque,  *ut  dare  videret  omnia;  Grscum 
<°z videre%c fonat  eminus  ac  dilucide  , quo  raagis exprimitur  fanitatis per- 

».  tutus  ei  ita  ut  fedio, 

■,  ;:cvl,lere‘om-  z6t  * Et  tnifit  iHm  in  dww  /Him,  tie  ilium  hue  illuc  vagari  finens, 

' * divul*- 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.8.  409 

divulgationem  miraculi  qucerere  videretur.  * Et  ftinvicum  introieris . 

Bethlaidam  fcilicet  ex  neceffitate  pertingendi  in  domum  tuam.  Unde  vade  in  domum 
colligitur  non  fuifle  Bethfaidam.  * Gemini  dixeris , fcilicet  incolarura  i^ro/cris1' 
iftius  vici.:  videtur  enim  divulgationem  non  domefticis  ejus  vel  aliis , ncmini <*»«»• 
fed  fpeciatim  incolis  Bethfaidae  fieri  vetuiffe  , & de  induftria  eum 
eduxifie  extra  vicum,  quia  videlicet  indigni  erant,  qui  miracula  ejus  Sena  c'xiarc”' 
audirent  vel  viderent , cum  t<3t  antea  ejus  miracula  comtempfi (lent , Philippi  : 8c  in 
juxta  Matth.  11.  v.  21.  Quanquam  communis  ilia  ratio  locum  hie  difc/puS02?^ 
habuerit  j ut  exemplum  fuis  tribueret , ne  de  his  , quae  faciunt , mi-  m^dicun^efl? 
randis  favorem  vulgi  requirant , fed  divino  tantiim  afpe&ui , ubi  Sc  Homines  ? 
merces  operum  reftat , placere  contenti  fint.  dcrunuiii?dfcen" 

tes : J oannem  Bapriftam  , alii  Eliam  , alii  vero  quafi  unum  de  prophetis. 

2 s>.  Tunc  dicit  illis : Vds  vero  quern  me  die  dicitis  ? Refpondens  Petrus , ait  ei : Tu  cs  Chriftus. 

? o.  Et  coinminatus  eft  eis , ne  c ui  dicerent  de  illo. 

3 x . Et  coepit  docere  eos  , quoniam  oportet  filium  hominis  pati  multa  . 5c  reprobari  a fenioribus , 8c  a fummis  fa- 
cerdotibus  6c  Scribis  , 6c  occidi : 6c  poft  tres  dies  refurgere. 

32.  Et  palam  verbum  loquebatur.  Et  apprehendens  eum  Petrus , coepir  increpareeum. 

33.  Qui  converfus  , 8c  videns  difcipulos  fuos , comminatus  eft  Petro  , dicens  : Vade  retro  me , fatana , quoniam 
non  fapis  quae  Dei  funt , fed  quae  (unt  hominum. 

34.  Et  convocata  turba  cum  difeipulis  fuis  , dixit  eis  : Si  quis  vult  me  fequi , deneget  femetipfum  : 8c  tollatcrucem 
fuam  , 8c  fequatur  me. 

3 5-  Qui  enim  voluerit  animam  fuam  felvarn  facere , perdet  earn  : qui  autem  perdiderit  animara  fuam  propter  me, 
& evangelium  : falvam  faciet  cam. 

36.  Quid  enim  proderit  hornini , fi  lucretur  mnndum  totum  : 8c  detrimentum  anima:  fuae  faciat  ? 

37.  Autquid  dabit  homo  commutationis  pro  anima  fua  ? 

38.  Qui  enim  me  confeflus  fuerit  6c  verba  mea  in  generationc  ifta  adultera  8c  peccarrice  : 8c  filius  hominis  corffite- 
bitur  eum , cum  venerit  in  gloria  patris  fui  cum  angelis  fanftis. 

39.  Et  dicebat  illis  : Amen  dico  vobis , quia  funt  quidam  de  hie  ftantibus  : qui  non  guftabunt  mortem  , donee  vi- 
deant  regnum  Dei  veniens  in  virtute. 


CAPUT  NONUM. 

t.  Et  poft  dies  fex  aflumitjefus  Petrum  , 8c  Jacobum  , 8c  Joannem  : 8c  ducit  illos  in  montetn  excelfum  fcorfum 
folos  , 8c  transfiguratus  eft  coram  ipfis. 

2.  Et  veftimenta  ejus  fafta  funt  fplendcntia , 5c  Candida  nimis  velut  nix  , qualia  fullo  non  poteft  fuper  terram  Can- 
dida faeere. 

3 . Et  apparuit  illis  Elias  cum  Moyfe , 8c  etant  loquentes  cum  Jefu. 

4.  Et  refpondens  Petrus , ait  Jefu  : Rabbi , bonum  eft  nos  hie  efle : 5c  faciamus  tria  tabernacula  , tibi  unum  * 8c 
Moyli  unum  , 8c.Elijc  unum. 

5.  Non  enim  feiebat  quid  diceret : erant  enim  timore  exterriti. 

6.  Et  fatfta  eft  nubes  obumbrans  eos ; 8c  venit  vox  de  nube  dicens  : Hie  eft  filius  meus  chariffitnus  : audite  ilium. 

7.  Et  ftatim  circumfpicientes  , neminem  amplius  viderunt:  nifijefum  tantum  fecum. 

8 . Et  defeendentibus  illis  de  monte  , prscepit  illis  ne  cuiquam  qua?  vidifl'ent , narrarent  : nifi  cqm  Filius  hominis 
amortuis  refurrexerir. 

9.  Et  verbum  continueruntapud  fc . conquirentesquid  effet:  Cum  a mortuisrefurrexerit. 

10.  Et  interrogabanc  eum  dicentes : Quid  ergo  dicunt  Pharifati  8c  S-ribar , quia  Eliam  oportet  venire  primftm  > 

1 1 . Qui  refpondens  ait  illis  : Elias  cum  venerit  pcimo^eftituet  omnia : 8c  quo  modo  leriptum  eft  in  Filium  homi- 
nis . ut  multa  patiatur  8c  contemnatur. 

12.  Sed  dico  vobis.q  tia  8c  Elias  venit  (8c  fecerunt  illi  quaccumque  voluerunt)  ficut  feriptum  eft  de  eo. 

13.  * T7  f veniens  ad  difcipulos : viditturbam  magnam  circa  eos , par-  JifcfpVios,Cnfuos 
E tim  fpe&andi  causa  , an  fanaturi  effent  lunaticum  : partim  vidit  mrbam  ma- 
ut  audirent  concertationes  eorum  contra  * Scribas  conquircntes  cum  iU  &a<£nCbasa  con’ 
lis , id  eft  , difputantes  & altercantes  cum  difeipulis.  Videntur  enim  qu«entcscumiU 

Fff  2 Seri-  ’ 


i4.Et  confeiVirn 
omnis  populusi 


4.10  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

Scribe  tamquam  do&i  difcipulos  hides  difputando  vexaffe , ut  apud 
piebem  iuperaife  viderentur  , qui  cum  prasceptore  corum  non  aude- 
bant  congredi.  - 

14.  * Et  confeftimomnis  populus  vidcns  Jefum  ,fhtpefattus  eft  : pro- 
\idens  jeturu  ^ pter  adventum  ejus  fubitum  , cum  hefciffe  vide ant ur  , ubi  buffet , & 
liUPexp^verunt , opportunum  ad  Scribascoercendos.  '*  Et  expaverunt , prae  reverentia 
uiuubanreu*!!  ^ aat^or^tate  ejus  j quain  apud  piebem  fimplicem  parare  folet  vitae 
fandrimonia,  dc  dodbrinae  finceritas.  Quanquam  non  ablimile  fit  vero 
lignificaK.’>  vuitum  ejus  ex  transfiguratione  proxima  fuiffe  folito  au- 
guftiorem  , ut  olim  Movfi  contigitf  * Et  accurrentes  faint  ab  ant  eum  , 
o.biervantiam  Sc  benevolentiam  teftantes,*  quod  de  Scribis  8c  Pbari,- 
f ceis  non  facile  iegas. 

ts.Et  interroga-  k,  ^ Etinterrogavit  eos , Scribas , ut  exprimit  Graecus : * Quid  coti- 

viteos.  Quid  in-  . / . -in  ivr  - 0 \ r . . 

ter  vos  cohquiri-  quiritts  , ia  eit  , quid  dilputatis  6c  altercamini  , * inter  vos  ? Nempe 
cum  difcipulis.  Unde  Graeeaeditio  Frobeniana  legit  otuTovg  pro  htoTOv$y 
adverftis  ipfis , fpiritu  afpero  in  lenem  mutato  , quo  modo  & Syrus  le- 
git. Subindicat  aegrius  fe  ferre  , quod  difcipulos  illitteratos  difputan- 
do lace flerent.  Ex  v.  autem  17.  Sc  27.  videtur  collrgt  , eos  de  iftadrf- 
cipulorum  impotentia  difputafTe  > 8c  fortaffe  petulantius.  Itaque 
difcipulis,  prae  verecundia fuse  infirmitatis  ; Scribis  vero  , tanquam 
qui  fibi  confcii  eflent  de  calumniandi  ftudio  , filentibus , 

16.  Et  refpon-  i£>.  * Rejpondens  unus  deturba  , pater  fcilicet  cuj  as  filius  altercandT 
ba"S«i!*itS:' M^il  occafionem  dederat : * Attuli  filium  meum  , kabentem  Jpiritum  mutum  , 
fta,a^ad  te^ha  ^ 5 clu'  mutum  bominem  facit , [mo  & furdum,  ut  patet  v.  24. 

bentem  ipiritum  17.  * Oui itbicumque  (eum  Apprebenderit , £ne  ullo  dilcrimine  lopi  , 

TyS'/i  ubtcurr,-  aPud  ignena  3 aquam  , pnecipitium  , ut  patet  v.  21.  * alii dit  ilium  , id 
qtie.  eum  ^apprc-  eft  , in  terrain  dejicit  8c  lacerat  , ut  etiain  Gras  cum  pxani  verti  poteft?. 
iihj,ra,&  ipuma- [ * & Jpuniat , fup'ple  puer  , * ftridet  dentilus , & arefcit  • quae  fympto- 
& ftndet  dent-  mata  folent  efle  laborantium  epilepfta  feu  morbo  comitialK  Itaque 
d;xi  difcipulis  Matthaus  vocat  limpliciter  puerum  lftum  lunaticutn . Lunaticus  au- 
Ilium*1. eScCnon tem  propric  dicitur , qui  lunationibus  feu  Lunae  certis  mutationibus 
pojueiuut.  afHcitur  , quod  contingere  folet  morbo  caduco  laborantibus  , Sc  im- 
niacis , quia  Luna  crefcentcvel  decrefcente  , crefcunt  vel  decrefcunt 
humor es  cerebri  membri  hurrtidifEmi ; nam  humoribus  Luna  domina- 
tur.  Ex  tribus  tamen  Evangeliftis  conftat  , fymptomata  iftius  puert 
a daemonio  eum  poffidente  promanaffe.  Itaque  Lunaticus  videtur  r 
propter  fimilitudinem  eftedluum  , quibus  Lunatici  feu  epileptici  la- 
bor an  t-,qu  os  in  hoc  puero  dtemon  operabatur,latendi  videlicet  causa. 
Unde  Hieron.  in  cap.  f.  Matth.  Lunaticasibi  vocari  dicit , non  vero 
Lunaticus,  fed  qui putabantur  tales,  propter  daemonum  fallaciam. 


SECUNDUM  MARCUM.  Gap. 9.  411 

qui  ? inquit  , obfervantes  Lunaria  tempora  creaturam  infamare  cu- 
piebant  , ut  in  Creatorem  blafphemiae  redundarent.  Quod  idem  ob- 
fervat  Qrig.  Trad.  4,  in  Matth.  ubi  tamen  , quod  putare  videtur. 

Lunaticorum  feu  epiiepticorum  pafEones  valde  mirabiles  femper  dae- 
monem  in  hominibus  operari,  minus  verilimile  eft?  cum  conftet  mul- 
tos  naturaliter  fanarL  . 

iB.  * Oui  rcfpondens  eis  dixit : Graece  legitur , daoKpfiug  clut®  , ref-  Qui  refpon- 
fondens  ei , utreferattn’  ad  patrem..  Unde  plerique  veteres  hoc  Gnn-  0 generatio  in- 
ftura  dixifle  voiunt  ad  patrem  pueri  , Sc  generationem  Judaicam  ge-  fpeuddula;2sUa«o? 
neraliter  ? propter  incredulitatem  eorum  ? quae  patent  v.  21.  Sc  feqq.  quamdiuvospa- 
Quanquam  non  male  > etiamfi  patri  refpondeat , ad  omnes  tamenre- 
terri.  poffit,  etiam  difcipulos  : nam  8c  iili  aliqua  incredulitate  iabo- 
rabant , ut  patet  Matth.  17.  v.  19  Itaque  cum  dolore  Sc  inclinatione 
increpans  eos , ait  : * 0 generatio  incredula  , Matth.  8c  Luc  addunt , 
per  per  fa  3 Gr , diflorta  , id  eft  , 6 natiopertinaciter  in- 
credula  , quae  nullis  miraculis  aut  prodigiis  a me  patratts  ad  fide  m 
ple-nam  adduci  poteft.  Qaibus  verbis  tangit  caufam  impotentiae  did— 
cipulorum  5 nempeincreduiitatem  non  folum  ipforum,  fed  in  primis 
patrjs , fanitatem  poftulantis  , Sc  Scribarum  adftantium  : nam  talium 
incredulitas  beneficentiam  Dei  quodammodo  impedit  , Sc  continet  3 
nefc  effundat  3 ut  patet  Matth.  13.  v.  ult.  & Marc.  6.'v.  6 . * Quamdiit 
apud  vos  ero  ? id  eft , quoufque  tandem  verfabor  vobifcum  , fruftra  lu- 
dando  cum  veftra  pertinacia  ? * Ouamdiu  vos patiar  ? id  eft  , quam- 
diu  tandem  toierabo  mores  veftros  intolerabiles  ? Sunt  enim  verba 
animiindignabundi3&  molefte  ferentis  , fe  in  ipfis  docendis  ac  juvandts 
oleum  Sc  operam  perdere  , St  interim fubindicantis , eospropter  in- 
credulitatem  incorrigibilem  aliquando  a fe  deferendos.  * Afferte ilium 
ad  me  ; quo  fignificat , fe  indignatum  fuiffe  taitiquam  Medicum,  non 
uta  beneficiendo  defifteret , fed  ut  novo  beneficio  8c  corpus aegri  a 
morbo  , Sc  ipsa  verborum  afperitate  animum  adftantium  ab  incredu- 
litate fonaret.  ^ 

19,  * Et  cum  vidiffet  earn  , fcilicetjefus  puerum  3 vel  potius  puer  To.Erattuienm  ‘ 
Jefum  : nam  non  pofle  referri  ad  fpiritum,cfarum  eft  ex  Groeco.C^w  aXi 
ergo  vidiffet  cum  , id  eft  ? ad  primum  Sc  folum  afpedum  Jefus » quo  vn  = n u & 

fignificatur  magnitudo  virtutis  ejus , 8c  repugnantia  cum  immundo ei.fus interram,, 
fpiritu  ; * flatim  Jpiritus  conturbavitidum  , difcerpendo  ac  lacerando  3 ^°ansfbatul  fpu* 
tanquam  timens  Sc  abhorrens  proefentiam  ejus. 

2Cu  * Etirterrogavit  patrem  ejus  &c.  ut  intelligeretur  fcilicet  mail 
gravitas  8c  diuturnitas  Sc  beneficii  magnitudo  ; * & ait , ab  infantia : 
quo  intelligimus  hujufmodi  diabolicas  obfeffiones  non  femper  propter  ei  hoc  acridity  At 
* * adua~  l-116?1*  : A’° 

rant  tat 


4ii  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

aduaiia  pfcccatacontingere  eorum  , qui  obfidentur.  Pater  autemex- 
pofita  mali  magnitudine  metuens , ne  proptereaeffetincurabiie  3 8c 
prodensinfirmitatem  fideifuae , ait: 

cum!nf?gnUem&  2I-  * si  ^ fotes  * ad)uva  fWS-  NaCur*  enim  & confuetudinis  Ie- 
in  aquas  muit,  ut  gibus  definiebat  8c  malum  aegrotant is , 8c  virtutem  curantis,  dubitans, 
kdii qmd por«,  utrum  par  efle  poftit  tam  gravi  & inveterato  malo. 

imu?nnoftri  mi~  22,  * JeI*u5  autm  Alt  : fl  ?otes  &*dere,  hoc  ipfum  videlicet , 
aa.jeiusautcm  quod  ego  te  adjuvare  poflum  , fide  perfiduciam  operante : q.  d.  Noli 
credere  f lornnia  dubitare  > quin  egopoflim  , fed  vide  ,num  tu  poffis  credere,  mepofle: 
poffibiiia  iunt  nam  * omnia  pofiibilia  funt  credenti 3 fcilicet  8c  accipere  a me  3 8c  fa- 
cere  in  nomine  meo,  quae  voluerit.  Sententia  enim  generalis  eft, qua 
omnem  potentiam  ponit  in  fidepoftulanqs ; 8c  quad  nihil  fibitri- 
buens  fumraa  utitur  modeftia  3 ut  ita  fuaviter  patris  infirmitas  in  fide 
fanaretur. 

exciamM°snti«U0  23*  * continuo , ut  aodivit  a fua  fide  rem  pendere  , * cxclamans 
^iKii.cum]lcly[  cumlachrjfmis  aiebat  3 indicans  & defiderium  fanitatis , 8c  anguftiam 
misaiebat.  cre^  t*imoremque  y ne  condition!  non  poflet  exade  fatisfacere  : 


do,  Domine  :ad-  _ 

juva  mcreduiita-  * Credo  Domine,  fcilicet  hoc  te  poffe,  * adjuva  incredulitatem  me  am  , 

augendo  fcilicet  fidem  meam  imperfedam  3 quam  incredulitatem  vo- 
cat , etiamfi  jam  crederet , quia  ubi  non  eft  perfeda  fides , ibi  necefle 
efteffe  aliquid  incredulitatis. 

-a4.Et  c“m  ride-  24.  * Et  comminatus  eft  (biritui  immundo . Graecum  Xtzitiuwi  vertitur 
remem  turbam  , apud  Mattli.  mcrepavit , id  e it , levere  imperavit , additis  minis;  narn 
^em  verbum  etiam  imperare  fignificare  volunt.  * Dicens  illi,Surde  & 
do , dicens  iiii ; mute  Spiriiks : ficeurn  ab  effedu  vocat , 8c  exprobrans  ei  fimul  ma- 

Surde  & mute  1 • • • . • •»  r\  • . . • * * . 

ipimus,ego  prje.  litiam  in  vitiandis  openbus  Dei  prascipit  ei  raagna  cum  authoritate 
eoP&  amoiusne  ^ emphafi  > ut  exeat , Sc  * amplius  ne  introeat  in  eum  , ut  fcilicet  be- 
imroeas  in  eum.  neficium  effet  perpetuum  : nam  per  intervalla  puerum  corripiens 
exire  Sc  redire  videbatur.  Diaboli  enim  ingenium  eft,  ut  libentiffime 
redeat  ad  eos , quorum  femel  vel  corpus , vel  animain  per  vitia  poftc- 
derit. 

a’  2 5 • £ t cxclamans  &c.  exiit  ab  eo : quodeclaravit , quam  aegre  fer- 
pens eum  , exiu  pet , quod  cogeretur  Chrifto  obedire , 8c  a poffefiione  defiftere  dum 
dt  licut mortmus  eb  impotentiiis  furit , & nocet , quo  efficacius  exire  cogitur. 
ita  ut  multi  di-  27.  ♦ difeipuli  eius  fecreto  interrogabant  cu?n,id  eft,  feorfim  apu- 

<erent.quia mor-  , ' . , J 1 ’ J ..  ° a r « | a. 

thus  eft.  blico , ldque  prae  verecundia  verentes  videlicet , ne  aliqua  lua  culpa 
tene ^nianum  poteftas  ejiciendi  daemones  fibi  efiet  fubtrada  ; fed  Chriftus  caufam 
e)Us , >v3vir^  reddit , primara  quidem  , apud  Matth.  Propter  incredulitatem  vejlram  , 
r^famTnrro  ^ imbecillitatem,  quia  perfeda  fidesdeerat,  etfi  adeffetali- 

d-'ui  u,1de°lTum  ^ua:  aua  cau^  nonnumquam  reprehendit  difcipulos , quafi  mo- 

dicce 


SECUNDUM  MARCUM  Cap.  9.  413 

die#  autpufii!#  fidei.  Qu#  imbecillitas  Sc  fluduatio  eis  fortafse  con- 
tigit  propter  earn  , quam  videbant-daemonii  faevitiam,  Sc  mali  vetufta- 
tem  , vel  propter  Scribarum  calumniatorum  praefentiam,  vel  denique 
tepore  per  abfentiam  Domini  obrepente,  ut  vult  Hilar.Ubi  obfervanda 
Domini  prudentia  , corripientis  publice  defedus  publicos , turn  pa- 
tris  , tuna  Scribarum  3 privatim  vero  defedus  non  ita  notos , Sc  per- 
fonarum  , quarum  authoritati  confulendum  erat , ne  in  contemptum 
veniret.  Alteram  caufam  exprimunt  Matth.  Sc  Marcus,videlicet  quia 
28.  * Hoc  genus  , fcilicet  daemoniorum.  Chryfoft.  8c  D.  Thom,  in 
Matth.  putant  omne  genus  fignificari  ,fed  minus  congrue  : nam  cer- 
tum  genus  defignari,  ipfa  loci  Sc  verborum  circumftantia  poftulat  3 8c 
multa  daemonia  videntur  difeipuli  fine  jejunio  expulilfe.  Alii  igitur 
accipiunt  daemonia  Lunaticorum.  Rediiis  Hieron.in  Matth. & S.Leo 
intelligunt  genus  daemoniorum  nequiflimum  , hoc  eft,  atrociffimum 
obftinatiffimumque  , 8c  in  primis  , quod  diu  hominem  poffederit , ut 
malum  fere  in  naturam  verfum  fit.Nam  hac  de  caufa  videtur  Chriftus 
togaffe,  quantum  temporis  effet,  quod  ei  acciderit  hoc.  * Non  ejicitur , 
nifi  per  orationem  &jejunium:  qua  de  re  diximus  in  Matth., 


crcto  interroga- 
bant  eura;Quare 
nos  non  potui- 
muscjicerecum} 


2 % '£t  dixit  illis: 
Hoc  genus  in 
nullopoteft  exi- 
re , nifi  in  ora- 
tione , 6c  jeju- 
nio. 

2j>.Et  inde  pro- 
fefti  prattergre- 
diebamur  GalU 
lacaminec  vole- 
bat  quemquara 
feire. 

3o.pocebatau- 
tem  difcipulos 
fuos , & dicebat 
illy;quoniam  fi* 


lius  hominis  tradetur  in  manus  hominum  , 6c  Occident  eum , 5c  occifus  terria  die  reluxger. 

31.  At  illi  ignorabant  verbum  5c  timebant  interrogate  eum  : 

3i.  Et  venerunt  Capharnaum.  Qui  cum  domi  eflent , interrogabat  eos  : Quid  in  via  tra&abatis  ? 

3,3.  At  ilii  tacebant ; fiquidem  in  via  inter  le  difputaverant , quis  eorum  major  efi'et. 

3 4-  Ei  refidens  vocavit  duodecim  & ait  illis : Si  quis  vult  primus  efle,  erit  omnium  noviflrmus,  6c  omnium  nrinilifety 
3 5.  Et  accipiens  puerum  , ftaruit  eum  in  medio  eorum  : quem  cum  complenus  elTet  , ait  illis  : 

36.  qtiifquis  unum  ex  hujufmodi  pueris  recepent  in  nomine  meo  , merecepit  : 5:  quicumque  me  fufeeperit , non 
me  fulcipic , fed  eum  qui  mifir  me. 


37.  * Rejpondens  illi  Joannes , quia  fcilicet  jam"  audiverat  , 4u^in  loa^nlrd^em* 
gratum  effet  recipere  puerum  in  nomine  Chrifti.  Itaque  occafione  Magifter  , vidi- 
illorum  , in  nomine  meo  > narrat  Chrifto  , quidipfi  fecilfenterga  eumj  i^nomin^tuo 

qui  eiiciebat  d#monia  in  nomine  Chrifti , auafi  tacit£  interrogans , ejicicntem  d*. 

1 J r rr  t . ? monta , qui  not* 

utruiu  bene  an  male  reciflent.  Itaque  dicit : * Vidimus  quemdam  inno-  icquitur  nos 

mine  tuo  ejicicntem  d&monia  , id  eft , invocato  nomine  tuo  : nam  in  hoc  £^lbuimus 
videtur  imitatus  faille  Apoftolos , ita  faditantes.  Quod  autem  qui— 
dam  fufpicantur  intelligi  polfe  non  ejedionem  daemonum  , fed  fan- 
turn  conatum  ejiciendi , proprietati  verborum  repugnat  8c  prohibit 
tioni  Apoftolorum  (nam  a fruftraneo  conatu  per  fe  ceiralfet)  Sc  om- 
nibus pene  authoribus  , qui  eum  vere  daemonia  ejeciffe  putant  in  no- 
mine ]efu,ut  ita  commendaretur  virtus  8c  efHcacia  nominis  ejus*,^* 
non  J equitur  nos  corpore  fcilicet  , tamquam  Apoftolus  Sc  difcipulus 
tuus -y*Et  hac  de  caufa  *prohibuimus  eum, quia  fcilicet  non  eft  de  collegio 
noftrofequentium  te,  quibusfolis  mandatum  & authoritas  ejiciendi; 
d&monia  data  eft,  Itaque  non  invidia  talis  poteftatis  eum  videntur 

grohi^ 


414  . . COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

prohibuifte >,  fed  zelo  alicujus  difciplinoe,  ne  prater  ordinem  a Do- 
mino conftitutum  , Sc  ita quad  cum  injuria  Chrifti  dignitatem  fibi 
non  conceffam  quifquam  gereret , vel  ejus  nomine abuteretur.*  Si- 
mile quid  contingit  Jofue  pro  Moyfe  zelanti  Num.  n.v.  28.  Non 
ergo  temeritais  aut  fuperbia  aut  livor  difcipulorum  fuit , ut  hseretici 
carpunt , fed  zelus  licet  indifcretus  : unde  fa&um  eorum  reprehendi- 
tur , non  animus. 

* nemo 
nomine 

eftemrn  qui  fa-  meo  , & pofiit  cito  male  loquide  me  y id  eft  , qui  poflit  calumniando 
ciac  yirrutem  in  j , 1 _ , 1 , , . ~ r w 

nomine  meo,  & oe  authontate  Sc  honore  meo  detrahere  : imo  cogitureum  admirad  , 
Iodide  'me?*1*  amare  j & laudare  , cujus  nomen  tarn  efficax  experitur  , Sc  fibi  tarn 
honorificum  : q.d.  Hancutiiitatem  habebit ifta  miraculorum  operatic* 
in  nomine  meo  , quod  ita  mihi  devincietur  animo,  ut  non  facile  mihi 
poflit  adverfari.,  fed  ad  fidem  Evangelii , Sc  ad  benevolentiam  ac  fa- 
lutem  , turn  operantes  turn  fpe&antes  difponat.  Et  haec  prima  ratio 
petitur  ex  gloria  Chrifti , cujus  nomen  ufurpat  : altera  vero  ex  u- 
tilitate  difcipulorum. 

39.  Qv'i  *=ntm  39.  * Qui  cnim  non  eft  adverfumvos , provobiseft.  Matfh.  I2.v.30# 
fion  eft  adverfum  1*  p • j • 'A.  r • * • n 

vos , pro  rofcis  peraliam  lententiam  dicit  Chriitus  , quail  contranam  , * qui  non  eft 

*$•  meetttn , centra  me  eft.  Conciliat  ifta  duo  Chryfoft.  quod  Matth.  lo- 

quatur  de  daemonibus,  qui  ftudent  omnes  a Chrifto  feparare;  Mar- 
cus de  credentibus  , qui  tamen  corpore  Chriftum  non  fequantur. 
Sed  etiam  optime  de  hominibus  coherent;  nam  per  utramque  fen- 
tentiam  tollitur  iftra  indifferentia&‘ medietas  , juxtaquam  putant 
aliqui  hominem  effe  poffe  , qui  neque  fit  cum  Chrifto,  neque  con- 
tra ipfum.  Itaque  juxta  Matthaeum  , qui  non  eft  Chrifti  , feu  cum 
Chrifto, neceffario  eft  mundi  feu  diaboli,&  contra  Chriftumrjuxta 
Marcum  vero,  * qui  non  eft  adverfum  vos , 8c  confequenter  adverfum 
me,  utpote  jam  mihi  credens,  8c  eadem  agens,  quae  vos  agitis,  in  no- 
mine meo  daemcnes  expellendo  , ille  hoc  ipfo  * pro  vobis  eft ; quia 
adjuvat  inftitutum  veftrum  , 8c  nomen  meum  , virtutemque  com- 
mendat.  Unde  Auguft.  utramque  fententiam  conciliando  lib. 4.  de 
confenfu  cap.  y.  exponit  eas  formaliter , niipirum,  inquit , hoc  vult 
intelligi , in  tantum  cum  Chrifto  non  effe  aliquem  , in  quantum  eft: 

, adverfus  ilium  , Sc  in  tantum  adverfum  non  effe  , in  quantum  cum 
silo  eft.  V.  g.  addit , in  quantum  operabatur  ille  virtutes  in  Chrifti 
nomine, in  tantum  cum  ipfiserat,  Sc  adverfuseos  non  erat:  in  quan- 
tum vero  eorum focietati  non  adhaerebat , in  tantum  cum  ipfis  non 
erat , 8c  adverfus  eos  erat.  Et  hoc  fuerat  i difeipulis  prohibendum , 

non 


ssjefusamem  38,  * polite  prohiberc  eum  , in  fimilt  occafione!  Ratio  eft  , 


bere'eu^ Nemo  cfi  W*  faciatvirtntem  , id  eft  , miraculum  quodcumque  , * 


in 


SECUNDUM  MARCUM  Cap.  9.  419. 

non  autem  illud,  quod  nomen  Magiftri  ac  Domini  eorum  in  daemon 
niorum  expulfione  commendabat.  Eodem  modo  interpretatur  lib. i* 
de  Baptifm.  contra  Donatiftas  c.  7,  Aliqui  facili  explicatione  pu- 
tant  hac  Marci  fententia  regulam  quamdam  asquitatis  tradi , q.  d. 

Chriftus , de  fingulis  effe  optime  fentiendum , donee  contrarium 
conftet,quia  nemo  praefurnendus  eft  malus,  nift  reipfa  pateat.  Itaque 
([lit  non  eft  adverfum  vos  , id  eft,  nihil  agit , quod  adverfetur  inflituto 
veftro  praedicandi  Evangelium  , is  cenfendus  eftetiam  animo  vobis 
tavere  , etfi  vos  non  fequatur , quia  nihil  in  deteriorem  partem  in- 
terpretandum  eft  , quod  rede  interpretari  poflumus. 

40.  *-Quifquis  enim  potum  dcckrit  &c.  non  perdet  mercedem  fuam  : ex  ,4°-  Qutfquise- 
quo  reiinquit  a minori  ad  majus  lrirerendum  , quanto  magis  llie  non  derit  vobis  caii* 
perdet  mercedem,  qui  virtutes  in  nomine  meo  operator, nomini  mso  mme^meoTquia 
quodammodo  favens.Hanc  mercedem  indicat  Aug. lib. 4. de  conlenf.  a- 

c.6.  non  effe  mercedem  proprie  didam , quiafentit  eum  nondum  non  perdet  °m«l 
fuifTe  Chriftianum  , fed  aliam  quandam  mi'fericordiam  , quafcilicet  C4^™[uq™fqu,*s 
tales  ita  gubernentur  a Deo  , ut  Chriftianifiant.  Merces  tamen  pro-  fcanidaiizaverit 
prie  intelligi  poteft  , fi  ifte  jam  in  Chriftum  crediderat.  Porro  cum  fi5“8™rcdemifn* 
Chriftus  fubjeciffet  multa  de  fcandalo  , quae  Matth.  y.  Sc  18.  2 
explicata  funt  , dixifTetque  bonum  efTe  debilem  vel  claudum,  vel  luf-  cumdaretur  mo- 
cum  introire  in  regnum  Dei,  quam  fanum  mttti  in  gehennam  ignis,  e^&'lnmare 

repetit  tertio  fententiam  ex  Ifaiae  cap.  ult.  v.  ult.  quagravitatem 

pcenae  inferorum  exaggerat : lizaveri/te  mal 


rus  tua  , abfeide  illam:  bonum  eft  tibi  debilem  introire  in  vitam , quam  duas  roanus  habentem  ire  in  gehennam , in 
m ignem  inextinguibilem : 

43.  Ubi  vermis  eorum  non  poritur , & ignis  non  extinguitur. 

44-  Et  fi  pcs  tuus  te  fcandalizat , amputa  ilium  : bonum  eft  tibi  claudum  introire  in  vitam  aeternam , quira  duos 
pedes  habentem  mitti  in  gehennam  ignis  inexfttnguibilis : 

4S*  Ubi  vermis  eorum  non  moritur  , & ignis  non  extinguitur. 

46.  Quod  fi  oculus  tuus  fcandalizat  te,  ejice  eum  : bonum  eft  tibi  lufcum  introirfc  inregnum  Dei , quam  duos 
oculos  habentem  mitti  in  gehennam  ignis  : 


47.  * Vbi  vermis  eorum  non  moritur  , & itnis  non  extinguitur  : ubi  47.  Ubi  vermis 

1*.  ..  t . . r ia  eorum  non  mo- 

loquitur  quidem  Propheta  de  poems  interorum  , led  metaphora  ritur,&  ignis  non 
fumpta  a vidoribus  , qui  egredi  folent , ut  ftragera  hoftium  caefo-  wtin8lu“'t’ 
rumvideant.  Et  cum  corpora  eorum  brevi  tempore  vermibusaro- 
dentibus  confumantur , vel  ignibus  exurantur  : e contrario  * vermis 
eorum  , praevaricatorum  fcilicet  Legis  Dei  Sc  fcandalizantium  pu- 
blics , qui  in  inferno  damnabuntur,  * non  moritur  , id  eft,  non  morie- 
tur  umquam  : * & ignis  non  extinguitur , id  eft  ,extinguetur  , fed  in 
aeternum  ardebit  Sc  affliget.  Ubi  quidam  Sc  nunc  Sc  olim  tempore 
Auguft. ignem  intelligunt  proprie,  qui  urit  corpus*  vermem  verb  rae- 
taphorice  proaicerore  ai\iiqam  rodente  , atque  cruciante , five  pro 

Ggg  re- 


4io  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

remorfu  confcienti#  Sc  fcelerum  perpetua  ruminatione.  Aug.tamen 
1.  21.  de  civic,  c.  9.  non  improbabile  puratetiam  vermem  corporeum 
iatelligere  : Ego, inquit,  facilius  #ftimo,  Sc  ad  corpus  dicam  utrum- 
que  pertincre  , quam  neutrum  , Sc  ideo  taciturn  in  illis  divin#  Seri- 
pturae  verbis  animi  dolorem  , quoniam  confequens  effe  intelligitur  , 
etiamfi  non  dicatur  , ut  corpore  fie  dolente  animus  quoque  fterili 
poenitentia  crucietur.  Unde  relinquic  ledori  eledionem  , utrurn  Sc 
vermis  pertineatad  corpus  proprie  , an  folum  ad  animarri  metapho- 
rice.  PolTuht  enim,  inquit,  animalia  etiam  in  ignibus  vivere  , in 
uftione  line  confumptione ; in  dolore  fine  morte  , per  miraculum 
omnipotentifRmi  Creatoris , cui  hoc  pofRbile  effe  qui  negat , a quo 
lit , quidquid  in  naturis  omnibus  miratur,  ignorat , id  eft  , ignorat 
omnia  mirabilia  effe  a Deo  , qui  tacit  in  creatura  fua  quidquid  vo- 
1 tier  it. 


>gne°^kturnim  48.  * Omni  s enim  igne  falietur » Locus  perobfeurus,  ideoque  valde 
& om nis  viftima  diverGs  modis  expiicatur.  Plerique,  quia  mentio  erat  fada  de  mem- 
bris  prsecidendis  , quod  cum  dolore  fit,  Sc  de  fcandalis  diferetione  ca- 
vendis,  regulam  putant  hie  juftis  tradi , cum  allufione  ad  locum 
Levit.  2.  v*  13.  q.  d.  Sicuti  juxta  Legem  omnis  vidimaper  ignem 
tranfire  debet  , Sc  fale  condiri : ita  omnis  juftus , ut  fit  vidima  Deo 
grata.,  igne  tribulationis  purgari  debet , Sc  fapienti#  Evangelic#  fale 
condiri , ne  vel  alicni  mali  contagio  corrumpatur , vel  fuo  corrum- 
pat  alios.  Sed  haecconnexiovidetur  valde  remota  Sc  obfeura.  Itaque 
facilius  Sc  redius  dixerimus  , proxim#  fententi#  rationem  dari : fal 
ehim  duplici  valet  qualitate  , urendi  feu  mordendi , Sc  confervandi. " 
Utramque  tribuit  Chriftus  igni  gehennaejut  Gt  inftar  falls  corporibus 
impiorum  , eos  femper  Sc  cruciando  Sc  integros  confervando  , hoc 
fenfu  : * Omnis  enim  , fcilicetqui  mittitur  in  gehennam , igne  falietur, 
id  eft  , ignequaG  fale  condietur , ut  crucietur  femper.  Sc  incorrup- 
tus  maneat.  Eft  enim  locutio  metaphorica  , igne  faliri,  Gcut  8c  igne 
baptizari.  * Et  omnis  vittima  fate  falietur . Vocula,  &,  fumitur  pro  , 
Juut , quod  a£>ud  Hebraeos  in  comparationibus  frequens  eft  , ut  patet 
multis  exemplis  in  lib.  Proverb.  Vide  cap.  25.  v.  3.  23.  Sc  2$.  ut 
Gt  hie  fenfus : Impii  inftar  vidimas  , qu#  divinae  juftiti#  immolatur  ♦ 
igne  condientur , quemadmodum  juxta  Legispraefcriptum  , omnefa- 
crificium  fale  condiri  debet. Cuj us  fententi#  Sc  Legis  bccaGone  tran- 
Gt  Chriftus  ad  admonitionem  a fide  petitam  , tacite  explicans,  cur 
infuifum  fuerii  4 fal  vidimis  adhiberetur , eo  quod  videlicet  nihil  Deo  placeat > nifi 
Jhcm^Hab^  fapienti#  Sc  prudenti#  fale  condiatur.  Itaque 
in  vobis  fal.  Sc  49.  * Bomm  eft  fal  , id  eft , utile  , efficax  , neceflarium  cibiscon- 

dien- 


♦9 

fal 


Sonam  eft 
quod  ft  fal 


pv-rm  habctc  in- 
ta  vos. 


SECUNDTJM  M ARCUM.  Cap.  9.  411 

diendis.  * Quod  ft  fal  infulfum  fuerit , id  eft  , fi  a nativo  illovigore 
defcifcat , * in  quo  illud  condietis  ? id  eft  , quo  alio  remedio  vim  de- 
perditam  eireftituetis  ? q.  d.  Fieri  hoc  non  poteft,fed  potius  quanto 
ante’utilius  erat  , tanto  poftea  fal  infulfum  eft  inutilius&  magis 
noxium.  Qua  fymbolica  locutione  tacite  {ignificat,  Apoftolos  ad 
hoc  deledos  eile  3 ut  fua  fapientia  velut  fale  condiant  terrae , id  eft  > 
terren'orum  hominum  , infipientiam  5 juxta  illud  Mattb.  Vos  ejiis  fal 
ten  a : proinde  cis  effe  curandum  , ne  per  cupiditates  rerum  terrena- 
riim  5 five  pecuniar  , ut  judas,  five  honoris , contendendo  de  primatu, 
infipidi  fiant  & infulfi  : alioquin  de  eorum  reparatione  defperatum 
fore  , per  quos  alii  condiendi  erant.  Vide  Matth. y.  v.13.  * Habete 
in  vobis  fal , id  eft , fapientiam  & prudentiam,  cujus  fal  eft  fymbo- 
lum.  Unde  Apoftolus  3 Sermo  vefier  fit  in  gratia  fale  conditus  : nam 
Chriftus  hie  a propria  (ignificatione  falis  ad  impropriam  delabitur. 
* JE t pacem  habete  inter  vos  , id  eft  , concordiam  3 ne  de  primatu  con- 
tendentes  falem  iftum  Evangelicae  prudentiae  amittatis  , ficut  prac- 
cipuehonorum  contentione  ^primatufque  ftudio  amittitur.  Vi- 
detur  enim  refpicere  ad  v.  33.  ubi  a contentione  Apoftolorum  re- 
turn hunc  fermonem  exorfusfuerat; 


CAPUT  D E C I M U M. 

1.  Et  inde  exuigensvenit  in  fines  jucte*  ultra  Jordanem  : 5cconvcmunt  iterum  turb*  ad  eum,  & ficut  confueverai 
iterum  doccbatillos. 

2.  Etaccedentes  Pharifsi  interrogabant  eum  : Si  licet  viro  uxorem  dimitterc  : tentanteseum. 

3.  At  ille  refpondens , dixit  eis  : Quid  vobis  prscepit  Moyfes  ; 

4.  Qui  dixerunt : Moyfes  perrr. i(it  Jibellum  repudii  feribere  , 5c  dimittere. 

5.  Quibus  refpondens  Jefus  , ait : Adduritiam  cordis  veftri  (cripfit  vobis  pra:ceptum  iftud.- 

6.  ab  initio  autem  creaturar , mafculum  , 5c  foeminam  fecit  eos  Deus. 

7.  Propter  hoc  relinquet  homo  patrem  fuum  8c  matrem  , 6c  adhsrebit  ad  uxorem  fuam  : 

S 6c  erunt  duo  in  carne  una.  Itaque  jam  non  funt  duo  , fed  una  caro.  * 

!/•  Quod  ergo  Deus  conjunxit , homo  non  feparet. 

1 o.  Et  in  oomo  iterum  difeipuli  e j us  de  eodem  interrogaverunt  eum. 

11.  Et  ait  illis  : Quicunjque  dimiferit  uxorem  fuam  , 6c  aliam  duxerit , adulterium  committit  fuper  eam. 

12.  Et  fi  uxor  dimiferit  virum  fuum  , 6c  alii  nupferit , moechatur. 

1 3.  Et  ofFerebant  illi  parvulos  ut  tangeret  ilios.  Difeipuli  autem  comminabantur  offerentibus. 

1 4-  Quos  cum  viderer  J efus  , indigne  tulit , 6c  ait  iilis : Sinire  parvulos  venire  ad  me  , 6c  ne  prohibueritis  eos : ta- 
lium  enim  eft  regnum  Dei 

1 s Amen  dico  vobis  : Qu'fquts  non  receperit  regnum  Dei  velut  parvulus , non  intrabit  in  illud. 

16.  Et  tomplexans  eos , 6c  imponens  manus  fuper  illos  , benediceljat  eos. 

17-  Er  cum  egreffus  eflet  in  viam  , procurrens  quidam  genu  fiexo  ante  eum  , rogabat  eum  : Magifter  bone , quid 
faciam  utvitam  aternam  percipiam  ? 

r *.  Jefus  autem  dixit  ei : Quid  me  dicis  bonum  ? Nemo  bonus  , n»fi  unus  Deus 

1 9.  Praccepta  nofti  : Ne  adulteres  , Ne  occidas , Ne  furetis , Ne fallum  teftimonium  dixeris , Ne fraudem  feceris , 
Honora  patrem  tupm  8c  matrem. 

20.  At  illi  refpondens , ait  illi  : Magifter  > ha;c  omnia  obfervavi  & juventure  mea. 

2 1 . Jefus  autem  intuitus  eum , dilexu  eum  , 6c  dixit  ei : Unum  tibi  deeflt : vade , qutecumque  habes  vende , & da 
pauperibus  , 8c  habebis  thefaurum  In  c*!o  : 8c  veni , fequere  me. 

22.  Qui  contriftatus  in  verbo  , abiit  moerens  : erat  enim  habens  multas  poflefliones. 

23.  Et  circutnfpiciens  Jefus , ait  diicipulis  luis ; Quam  difficile  qui  petunias  habent  in  regnum  Dei  introibunr. 

Ggg  2 24 . Dif« 


4ii  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

24.  Di  Tripoli  auf ea»  obftupel'cebant  in  verbis  ejus.  At  Jefus  rurfus  reipondens  ait  illis  : Filioli , quam  difficile  eft 
confidences  in  petumis  , in  regnum  Dei  introire? 

2 5 . Facilius  eft  , tantelum  per  foramen  acus  tranfire  quam  divitem  inrrare  in  regnum  Dei. 

26.  Qui  magis  admirabamur  , dicentes  ad  lemetiplos : Er  quis  potell  falvus  fieri  ? 

2-.  Et  iniutHs  lllos  Jems , ait  : apud  homines  impofiibile  eft  , ted  noil  apud  Deum  : omnia  enim  poffibilia  funt 
apudDeum. 

28.  Et  coepit  ei  Petrus  dicere:  Ecce  nos  dimifimus  omnia  , Sc  fecuti  furrtus  te. 

29.  Refpondens  Jeius  ait : Amen  dico  vobis:  Nemo  eft  , qui  reliquerir  domum  , aut  fratres  ,autforores,  aut  pa- 
ttern , aut  matrem  , aut  filios  , aut  agros  propter  me  , & propter  Evangelium, 

50.  Qui  non  accipiat  centies  tantum  , nunc  in  tempore  hoc  domos  , & fratres,  8c  forores  , Sc  matres  , Sc  filios  , & 
agios  cum  perfecuuonibus ; Sc  in  tarcuio  tuturo  vitam  sternam. 

3 1 . Multi  autem  erunt  primi  noviffimt , £k  noviffimi  primi. 

% 1 .Erant  autem  * tr*  t erdnt  a feen dentes  Jerofulyinam.  Afcendere  Hebrseis  non- 
in via  ateenden-  J §“1  J 1 r y _ ...  . c 

dentes oiv  JL-j  numquam  viaetur  iumi  pro  limpliciter  iter  racere  : quam- 

debat : i Ho s lefus  cluam  ^[c  fu^i  propne  poiTit , quia  a Jordane , unde  Chriftus  venie- 
sc  ftupebant : & bat , ut  eft  verlu  i.  verius  jerofolymam  , tamquam  fuperiori  loco 
bantdEt r fbniens  Stain  , afeendebatur  : unde  Lucas  io.  v.  30.  dicitur  vice  versa  , homo 
cimUmcoep1t°iii!s  (}tiic^am  defcendijfe ah  Jerufalem  in  Jericho  , quae  erat  prope  Jordanem. 
dicere quas eff«m  * Et  fr&cedebut  iiios  Jefus . Cum  alias  faepius  folerent  aliquidifcipu- 
"3  3e  Quia  ecce  a f-  loram  praeire  vel  dimitti , hie  praecedebat  Jefus  3 ut  oftenderet , Scut 
cendimus  jero-.  ^ Theophyl.  notat  ? ie  volentem  ad  mortem  5 de  qua  ftatim  fequitur, 

folymam , 6:  Ft-  r,1  ' n . ,.Jn.r. 

iius  bomini?  tra  pro  lalute  noitra  properare  5 non  invitum  trahi.  Dilcipuli  enim  vi- 

ftcerXtumP!b&  dentur  cum  quadam  trepidatione  in  Judaeam  tetendiffe  , propter  de- 

Scribv$^&  fenio-  ere  turn  Judaeorum  de  interficiendo  Domino  , de  quo  vide  Joan  n. 

bunt eum merte,  v.  8.  8c  16.  Itaque  ut  animum  eis  addat , praebet  fe alacrem  viae  du- 

gentibus”'  e°m  cem.  Unde  difeipuli  * fitipe bant , confilium  ejus , quod  ita  deliberato 

34*  & iUudenr  animo  in  manifeftum  vitae  periculum  properaret : * &fequentes  time - 

wm^&0fiagena-  bant  3 id  eft  , timidi  fequebantur.  Caufam  notat  Beda  , quod  Scilicet 

burn  eum,  & m-  metuerent  > ne  vel  ipfi  fimul  cum  eo  periclitarentur  5 vel  is,  quem  di-- 

& tenia  die  te-  ligebant*,  mimicorum  mambus  oecumberet.  Ex  reverentia  tamen 

^j^Etaccedunt  merito  laudanda  eum  deferere  nolunt.  Reliqua  hujus  cap.  diefta  funt 

ad  eum  Jacobus  ]n  cap#  Ja<  20.  Matthaet.  Praetermiffo  autem  undecimo  cap.  tran- 
ce Joannes  filn  r f ' . *■ 

Zebedai , dicen-  leamusaci  cap.  duodecimum. 

tes  : Magifter  , volumus , ut  quodcumque  petrerimus , facias  nobis. 

36.  At  ille  dixit  eist  Quid  vultis  ut  faciara  vobis  ? 

37.  Et  dixerunt : Da  nobis , ut  unus  ad  dexreraru  tuam  , & alius  ad  finiftram  tuam  , fede^mus  in  gloria  tua. 

3?.  Jefus  autem  ait  ew  : Nefcitis  quid  petatis  : poteftis  bibere  calicem  , queen  ego  bibo  j aut  baptifmo  , quo  ego 
baptizor , baptizari  ? 

39.  At  illi  dxerunt  ei  : PofTumus.  Jefus  autem  ait  eis  : Calicem  quidem  , quem  ego  bibo  , bibetis,  Scbaptilmo, 

quo  ego  baptizor , baptizabim.ini : 

40  Sedere  autem  ad  dexreram  raeam  , vel  ad  finiftram  , non  eft  meum  dare  vobis  , fed  quibu's  paratum  eft. 

41.  Et  audiftnres  decern  , coeperunt  indignari  de  Jacobo  , Sc  Joanne , 

42.  Jefus  autem  vocans  eos  , ait  illis  : Scitis  quia  hi , qui  videntur  principari  gentibus  , dominantur  eis  : Sc  prin- 
Cipes  eorum  pdteftatem  nabent  ipforum. 

43 . Non  ita  eft  autem  in  vobis , led  quicumque  voluerit  fieri  major , erit  vefter  minifter : 

44.  Sc  quicumque  voluerit  in  vobis  primus  efle  ,erir  omnium  fervus. 

45 . Nam  & Filius  hominis  non  venit  ut  mihiftraretur  ei , fed  ut  rainiftrarer,  8c  daret  animam  fuam  redemptionem 
pro  multis. 

46.  Erveniunt  Jericho  , & proficifcente  eo  de  Jericho  , Sc  difeipulis  ejus , 8c  plurima  mnhimdine , filius  Tiraaei 
Jartimzus  coecus , fedebat  juxta  viam  mendicans. 

47.  Qui  cum  audifiet  quia  Jefus  Nazarenus  eft  , coepit  clamare  , Sc  dicere  : Jefu  fiJi  David  , miferere  mci. 

Et  6atpmuw.bantm:  ci  multi  m At  ills  J»ulto  raagis  Clamabat ; fili  David  mifereie  paei, 

4 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  ii.  415 

49.  Et  ftans  | efus  prxcepit  ilium  vocari.  Et  vocant  coecum  dicentes  ei : Animaquior  efto  : (urge , vocat  te. 

50.  Qui  projedlo  veftimento  fuo  exiliens  , venit  ad  eum. 

5:.  fcTrefpondens  jelus  dixit  illi : Quid  trbi  vis  faciam  r Coecns  autem  dixit  ei : Rabboni , ut  videam. 

52.  Jefus  auiem  au  illi  : Vade  , fides  tua  le  ialvum  fecit.  Etconfeftim  vidit  ,8c  lequebatur  eum  in  via. 


CAPUT  UNDECIMUM. 

I.  Et  cum  appropinquarent  Jerofolymae  Sc  Bethaniae  ad  Montem  olivarum  , mitrit  duos  ex  difcipulrs  fuis  , 

z.  Sc  ait  iliis : Ite  in  caftellum  quod  contra  vos  eft  , Sc  ftatim  introeuntes  iiluc  , invenietis  pullum  ligatum  , fupes 
quern  ncmoadhu^  hominuro  (edit : folvite  ilium  , Sc  adducite. 

3.  Et  li  quis  vobis  dixerit : Quid  facitis  ? Dicite  , quia  domino  neceflarius  eft  : Sc  continuo  ilium  dimittet  hue. 

4.  Et  abeuntes  invenerum  pullum  ligatum  ante  jantiam  foris  in  bivio- : & lolvunt  eum. 

5 Et  qu:d.un  de  illic  ftantibus  dicebarit  iliis  : Quid  facitis  folvemes  pullum  S 

6 Qui  dixerunt  eis  licut  pracceperar  iliis  Jefus , Sc  dimiferunt  eis. 

7.  Ei  duxerunt  pulliim  ad  Jefum  ; Sc  imponunt  illi  veftimenta  fua  , 8c  (edit  (uper  eum, 

8.  Multi  autem  veftimenta  fua  ftraverunt  in  via  : alii  autem  frondes  credebant  dearboribus , Sc  fternebant  in  via. 

p.  Et  qui  pranbanr  , Sc  qui  fequebantur , damabant , dicentes  : Hofanna 

1  o.  Beueduftus  qui  vena  in  nomine  Domini : Benedicftum  quod  venit  regnum  patris  noftri  David  : Hofanna  in  ex- 
celfis. 

I I.  Et  introivit  Jerofolymam  in  templum  : 8c  circumfpeftis omnibus , cum  jam  vefpera  effet  hora,exiit  inBetha- 
niam  cum  duodecim. 

1 2.  fct  alia  die  cum  exirent  a Bethania  , efuriif. 

1 3. ' Cumque  vidillet  a longe  ficum  habentem  folia  , venit , fi  quid  forte  inveniret  in  ea  , Sc  cum  veniflTet  adeam  „ 
nihil  invenit  prteter  folia  : non  enim  erat  tempus  ficorum. 

14.  Ef  relpondens  dixit  ei  : Jam  non  amplius  in  sternum  ex'  te  fruftum  quifquam  mandifcet.  Et  audiebant  difei- 
puli  ejus. 

15.  Et  veniunt  Jerofolymam.  Et  cum  introiflet  in  templum  , capitejicere  vendentes  8c  ementes  in  teraplo  : Sc 
menfas  mtmulariorum  , Sc  cathedras  vendentium  columbas  evertir. 

1 6.  Et  non  (inefiat  qt  quilquam  transferret  vas  per  templum: 

1 7 . Sc  docebat  dicens  eis : Nonne  feriptum  eft : Quia  domus  mea,  domus  orationis  vocabitur  omnibus  gentibus? 
Vos  autem  teciftjs. earn  Ipeluncam  latronum. 

r$.  Otio  audito  , pnneipes  facerdotum  Sc  fccriba  quarebantquomodoeum  perderent : timebant  enim  eum  , quo- 
niam  univerfa  turba  admirabatur  fuper  doftrina  ejus. 

1 9.  Et  cum  vefpera  fafta  eftet , egrediebatur  de  civitate. 

20.  Et  t urn  mane  tranfirent  , viderunr  ficum  aridam  fatftam  a radicibus. 

2 1.  Ec  recordatns  Petrus  , dixie  eis:  Rabbi,  ecce. ficus , cuimaledixifti , aruit.  - 

22.  Et  relpondens  Jefus  ait  iliis:  Habete  fidem  Dei. 

2?.  Amen  digp  vobis , quia  quicumque  dixerit  buic  raonti  ; Tollere  , 8c  mittere  in  mare  , Sc  non  hatfitaverit  in 
corde  fuo  >vied  credftierit , quiaquodcumque  dixerit.,,fiar  , fiet  ei. 

24.  ErO|!>t^iia  drno  vobis , omnia  quicumque  orantes-^etit is  , credite  quia  accipictit*,  Sc  evenient  vobis. 

25.  Etcum  ftabitis  ad  qrandum  , dimittite  fi  quid  haberis  adverfus  aliquem  : ut  Sc  Pater  vefter  qui  in  cadoeft , 
diinittaf  vobis  peccaia  veftra 

2 (■>:  Qaod  frvos'non  dimiferitiffjrMec  Pater  vefter  , qui  mcarlis  eft  , dimittet  vobis  peccata  veftra. 

27.  Et  veniunt  rurliis  Jerofolymam.  Et  cum  ambularet  intemplo  , accedunt  ad  eum  furnmi  facerdotes,  & Scribae, 

Sc  Seniores  ; ‘ ■ 

28.  Etdicunt  ei:  In  qua  poteftate  hare  facis  > Sc  quis  dedit  tibi  hanc  poteftatem  ut  ifta  facias  ? 

29.  Jefus  autem  relpondens  , ait  iliis  : Interrogabo  vos  Sc  ego  unum  verbum  Sc  refpondete  mihi  Sc  dicam  yobis  in- 
qua  poteftate  hac  faciam. 

30.  Baptiimusjoannis  ,de  carlo  erat , an  ex  hominibus : Refpondete  mihi, 

31.  Ar  iHi  cogitabant  fecum  , dicentes : li  dixerimus  , de  ca:lo  ,.dicet , Quate  ergo  non  credidiftis  ei  ? 

32.  Si  dixerimus  , ex  hominibus  , timemus  populum.  Omnes-enup  habebant  Joannem  quia  vere  l’ropheta  eftet. 

3 3 . Et  reipondentes  dicunr  Jefu  fNclcimus.  Et  refpondens  Jefus  aitiHis  : neque  ego  dico  vobis  , in  qua  poteftalc 
hate  faciam 


C A_  P UT  DUODECIMUM. 

t.  Et  ccEpit  iliis  in  parobolis  loqui.  Vineam  paftinavit  homo , Sc  circumdedit  fepem.  Sc  fodit  lacum,  & ardificavifc 
turrtm  , Sc  locavit  earn  agricolis  , Sc  peregre  profefttis  eft, 

2,  Et  millt  ad  agricolas  in  tempore  fervum  ; utab  agricolis  acciperet  de  fruiftu  vineart 

3.  Qui  apprehenlum  eum  catciderunt , Sc  dimiferunt  vacuum. 

4  Et  iterum  mi  fit  ad  illosalium  fervunl : Sc  ilium  in  capiteVulneraverunt , 8c  contumeliis  afFecerunt. 
a aVi,01  °m  a''um.  ^ ilium  occlderunt : Sc  plures  alios  :quofdam  cajdentes , alios  vero  occidentes.’ 

chairtfimum  '•  & ilium  mifii  ad  eos  Bovtffimu® , dicens  ; Quia  reverebunttb 

ft  C04- 


414  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

7.  Coloni  autem  dixcrunt  ad  idvicem : Hie  eft  hare*  : venite  , occidamns  eum : 8c  noltra  erit  haiediias. 

s.  Et  appiehendentes  eum  , occiderunt : 8c  ejecerunt  extra  vineam. 

s>.  Quid  ergo  facierDominus  vine*  ? Veniet , 8c  perdet  colonos  : 8c  dabit  vineam  aliis. 

xo.  Nec  faipturam  hanclegiftis  : Lapidem  quern  reprobaverunt  sdificantcs,  hiefaftus  eft  in  caput  anguli: 

it . A Domino  faftum  eft  iftud  , Sc  eft  mirabile  in  oculis  neftris  ? 

1 A Et  quxiebant  eum  tenerc  : 8c  timuerunt  turbam.  Cognoverunt  enim  quoniam  ad  eos  paiabolam  haiic  dixerir. 
Et  reiifto  eo  abierunt. 

1 3 . Et  mittunt  ad  eum  quofdam  ex  Pharifais  , 8c  Herodianis  , ur  eum  caperent  in  verbo. 

1 4.  Qui  venientes  dicunt  ei : Magifter , feimus  quia  verax  es  , 8c  non  curas  quemquam t nec  enim  vide*  in  faciem 
hominum  , fed  in  veritare  viam  Dei  doces.  Licet  dare  tributum  C*tari , an  non  dabimus  ? 

1 5 Qm  feiens  verfutiam  iilorum  , ait  illis  : Quid  me  tejatatis  ? afferte  mihi  denarium  ut  videam. 

1  6.  At  illi  atrulerunt  ei.  Et  ait  illis  : Cqjus  eft  imago  h*c  , 8c  inicriptio  ? Dicunt  ei , Caefaris. 

17.  Re  pondens  autem  Jefus  dixit  illis  : Reddite  iguur  quae  funt  C*taris  , C*Uri : 8c  qu*  funt  Dei , Deo.  Et  raira- 
bantur  fuper  eo. 

1 s.  Et  venerunt  ad  eum  Sadduc*i , qui  dicunt  refurreftionem  non  efie  : 8c  interregabant  eum  dicentes : 

\s>.  Magifter , Moyfes  nobis  feripfir,  ut  ficujus  frater  mortuus  fuerit,  8c  dimiferit  uxorem,  8c  filios  non  reliquerit, 
accipiat  frater  ejus  uxorem  ipfius  , 8c  refufeitet  femenfratri  fuo. 

20.  Septem  ergo  fratres  erant : 8c  primus  accepit  uxorem  , 8c  mortuus  eft  non  relifto  femine. 

2 1 . Et  fecundus  accepit  earn  , 8c  mortuus  eft  : 8c  nec  Ifte  reliquit  lemen.  Et  tertius  fimiliter. 

2z.  Et  acceperunt  earn  fimiliter  feptem  , 8c  non  reliquerunt  femen.  Noviflima  omnium  defunclaeft  8c  muliec. 

2 3 . In  reiurreftione  ergo  cum  refurrexerint . cujus  de  his  erit  uxor  i Septem  enim  habuerunt  earn  uxorem. 

24.  Et  refpondens  Jefus  ait  illis : Nonne  ideo  erratis  , non  lcientes  Scripturas  , neque  virmtem  Dei  ? 

25.  Cum  enim  a mor  uis  refurrexerint , neque  nubent , neque  nubentur : fed  funt  ficur  angeli  in  cailis. 

26.  De  moctuis  autem  quod  refurgant , non  legiftis  in  libro  Moyfi  , fupet  rubum  quomodo  dixerit  illi  Deiis  , in« 
quiens  : 

27.  Ego  fum  Deus  Abraham  , Sc  Deus  Ilaac  , 5c  Deus  Jacob : Non  eft  Deus  mortuorum  , fed  vivomm,  Vos  ergo 

multum  erratis. 

2 8.  Et  acceftit  unus  de  Scribis  , qui  audierat  illos  conquircntes  5c  videna  quoniam  bene  illis  refponderit , interro- 
gavir  eum  quod  diet  primum  omnium  rrandatum. 

2s.  Jefus  autem  re  pondit  ei : Quia  primum  omnium  mandattim  eft  : Audilfiael , Dominus  Deus  tuus  , unus  eft: 

30.  8cdi!iges  Dom-num  Deum  tuu.m  ex  toto  cotde  tuo  , 8c  ex  tota  anima  tua , 8c  ex  tota  mente  tua , 8c  ex  tota 
virtute  tua.  Hoc  eft  primum  mandatum. 

31.  Secundum  autem  fimile  eft  illi  : Diliges  proximum  tuum  tanquam  teipfum.  Majus  horum  aliud  mandatum 
non  eft. 

3 2.  E:  ait  illi  Sc  riba  : Bene  Magifter , in  veritate  dixifti  , quia  unus  eft  Deus  , 8c  non  eft  alius  pr*ter  eum. 


Luc  EtexUt  toto  33*  * TTS  Iligere  froximtn  &c.  majus  eft  omnibus  boloc'atifiomatibus] 
corde,  8c  ex  toto  1 / id  eft  , holocauftis  , feu  facrificiis  illis,  in  quibus  tota  vi- 

totaanima,  8c  ex  ignem  confumebatur  Deo  , * & facrificiis , reliquis  fcilicet, 

tota  fortitud  ae : in  quibus  pars  Deo  in  altarl  adolebatur,  pars  cedebatSacerdotibus  vel 

Scdiligere proxi-  • • • m • r 

mum  tanquam  convivis.  bum  lgitur  Pharilaei  magnum  momentum  ponerent  in  man- 
Som^ibuTho!  dato  facrificiis  offerendis  ,quae  proptereafcrupulofiflime  in  maxi- 
&ucri°firn'atibUS  m*s  Per^ci^^s  offerebant,  ut  ex  ]o(epho  patet,  Scriba  ifte  confentiens 
ls'  fententi#  Chrifti , praefert  dilectionem  proximi  omnibus  mandatis , 
maxime  de  fa  c ri  ficus ; quamvis  a multis  plurimi  fierent.  Hinc  & Ofeae 
6.  dicitur  & Matth.9.  Mifericordiam  volo  , & non  facrificium , hoc  eft, 
plufquam  facrificium. ' 

14  jefusanrsrn  jqr.  * EtdixitiUi  Jefus:  Non  es  longe  a regno  Dei,  id  eft,non  longe, 
piemer  ^re  pon  quln  in  te  regnet  Deus , quia  jam  nov£rat  omnium  agendorum  fum- 
rem  ^ion^e^  mam  3 diietftionem  Dei  &:  proximi , per  quam  Deus  regnat  in  horcr- 
regnoDei  Et  ne  nibus , & vita  aeterna  acquiritur.  Neque  a faciendo  afienus  videba- 
euw imerro^lre!  tur-  SpU.  fides  in  Chriftum  deerat,  ad  quam  eum  tacite  invitat , dum 
eum  propc  effe  dieft , ita  infinuando- nondum  pervenifle. 


* 


SECUNDUM  MARCUM._CAP.ii.  4Zf 

It  refpondehs  Jefus  dice^at , docens  in  templo : Quomodo  dicunt  Scrib*  Chrillum  filium  efle  David  i 

3 6.  Ipfe  cnim  David  dicit  inspirit u fanfto  : Dixit  Domiuus  Domino  meo  , i^dea  dextiis  mcis , donee  ponain  ini- 
tnicos  iuos  fcabelium  pedum  tuorum. 

37.  Ipfe  ergo  David  dicit  eum  Dotninum  , & unde  eft  filius  e/us  ? Et  multa  turba  eum  libenter  audivit. 

38.  Et  dicebat  eis  in  doftrina  lua  : Cavetea  Scribis  , qui  volunt  in  ftolis  ambulare  , 8c  falutari  in  foro  , 

39.  8c  in  primis  cathedris  iedere  in  lynagogis^Sc  primos  difeubitus  incaenis  : 

40.  qui  devorant  domos  viduarum  tub  obtentu  prolixae  orationis  : hi  accipient  prolixius  judicium. 

41.  * Sedcns  contra  ga&cphjlacium  , id  eft , e regione.  Vox  Gaz,o-  JsI,Ect0f^rensJe' 
fbjlacium  ex  Perfica  Sc  Graeca  voce  compofita  eft,  quail  diceres,gazae  zophyjaci um.tr. 
cuftodiam,  Sc  fignificat  locum,  quo  gazaefeu  divitiae  cuftodiebantur.  do  turba 
Duobus  vero  modis  ufurpari  folet : primo  pro  loco  vaftiore  , inftar  *s  ingazophyja- 
cubiculi , in  quoiervabantur  divitioe  templi  , live  pertinerent  ad  or-  divites  jadabaut 
natum  ejus , ut  vafa  , veftefque  Sacerdotum  Sec.  five  ad  fuftentatio-  <u  ulta*‘ 

nem  miniftrorum  & pauperum  , ut  erant  decimae  Sc  primitiae.  Cujuf- 
modi  gazophylacia  feu  cubicula  erant  juxta  templum,quaeGraeci  In- 
terpretes  vocare  folent  nunc  Gawpbylacia  , nunc  Paftopboria , Latinus 
etiam  Exedras.  Secundo  ufurpatur  pro  area  , in  quam  pecunia  , five 
debita,  five  iponte  oblata,  per  foramen  mittebatur  , qualem  fieri  juffit 
JoiadaPontifex  4.Reg.n.v.9.De  tali  hiceft  fermo,&  vocatur  Matt* 

27.  v.  9.  etiam  C or  ban  , quamvis  ilia  vox  ibi  pro  ipfo  thefauro  fumi 
pofiit.  Itaque  * ajpiciebat  Jefus  > non  curiofitatis  * fed  do&rinae 
captandae  causa  , * quomodo  turba  jattaret  as  in  ga&opbylacium  , id  eft  , 
pecuniam  in  arcam  feu  in  oerarium  mitteret.  Nam  quia  pecunia  pri- 
miim  ex  sere  cudebatur  apud  Romanos  , hinc  poftea , ex  quocumque 
metallo  fieret,  aes  di-cebatur.  * Et  multi  divites  jattabant  multa. Erant 
enim  Judaei  in  Templum  liberaliffimi  , quemadmodum  conftat  ex 
immenfis  illis  fpoliis , quae  Crafius  in  Parthos  expeditionem  parans 
inde  abftulit , ut  teftis  eft  Jofephus  1.  14  antiq.  c.  12. 

42.  * Cum  venijfet  autem  vidua  una  pauper  , mifit  duo  minuta  , id  eft  ? 42.Cum  venir- 
duos  munitifiimos  nummulos  aereos,  *quod  efiquadransyid  eft, quae  duo  unapTu^r,miS 
minuta  fimul  conficiunt  unum  quadrantem  ; ita  videlicet  ut  unum- duomiuura.quod 
quodque  minutum  efiet  odans  feu  odava  pars  affis  aerei : unde  Syr  us  qua  J:an3, 
exprimit,  qua  funt  ottava . Nam  duae  odavae  faciunt  unam  quartam  feu 
quadrantem.  Quadrans  itaque  tamquam  quarta  pars  affis,  continentis 
duodecim  uncias  , vocabatur  alio  nomine  Teruntius , quafi  tres  con- 
tinens  uncias.  Et  hoc  quantum  ad  rationem  nominis.  Nam  As  feu 
Affis  poftea  commoditatis  causa  non  appendi , fed  defignari  coepit , & 
valebat , ut  authores  volunt,  duodecimam  partem  denarii  minoris,  feu 
Regalis  Hifpanici , hoc  eft  , circiter  dimidium  ftuferum  noftratem  , 
cujus  proinde  quadrans  effet^ofter  novenarius.  Sed  in  re  nummaria 
antiquorum  magna  incertitudo  eft.  Chriftus  igitur  explicans , quo- 
modo eleemofynae  offcrentium  a Deo  penderentur, 

43.  *Con~ 


416  comment,  in  evangelium 

lagxrssr  43-  * ConvKans  difc!Pulos  > tamquam  rem  inagnam  & paradoxam 
ate  iiiis  : Amen  oo&urus  , ait  z * Vidua  h&c  pauper  plus  omnibus  miftt  , eticiiii  dfvitibus  , 
n!am* I. II. * * V v?dua qh*c  mu^ta  & m*gna  conlerentibus , fed  judicio  Dei,  non  hominum.  Hoc 

mbuPsCmifitS  0Iui  autem  5 ^uia  verultl  effe.n°n  poteft  fecundum  rem  , Sc  abfolute,  plus 
jnii'erunt  in  ga-  enim  divites  mifeiant  , idco  debet  intelligi  feenndum  proportioncro  , 
zophyiacimu.  ac  tribus.modis  verum  eft,qui  in  textu  tanguntur.  Primb.quia  divites 
?«o,qUodabuS  44*  * Ex  eo  > cIuod  “bundabM  iiiis  , miferunt , id  eft  , ex  eo,  quod  fu- 
dab«  iiiis,  mile-  perfluum  erat  rebus  ad  vidum  neceflariis  : * h&c  veto  de  powriafua  , 
‘“"umfua'om'  >d  eft  , ex  eo  , quod  habebatquidem,  fed  vix  ad  vitam  fuftentandatn 
raffitq“oturobn!  (ufficiebat-  Nam  Penuria  non  fignificat  hie  id,  quo  carebat  vidua, 
jftumfiuftn.  juxta  vim  Vocis,  fed  id  quod  parciilinae  fuppetebat , quia  oppqnitur 
abundantly.  Secundo  , quia  divites  miferunt  , * ex  eo  , quodabunda- 
bat  iiiis  , id  eft  , partem  ejus  , quod  luperfluum  erat , plurafibi  inde 
refervantes  : ilia  vero  * omnia  qua  babuit, nihil  fibi  refervando  quod 
ut  clarius  intelligeretur  , addit,  * totum  vi&um  fuum  , quo  ad  vi- 
&itandum  indigebat.  Tertio  , quod  feqditur  ex  prycedentibus  , quia 
plus  mi  fit  , quantum  ad  effe&um;  nifi  enim  animus  fuiffet  liberaliffi- 
mus  ac  devotiffimus  Deo  , non -cfetuliffet  Deo  totum  fimul  vidum 
fuum.  Non  ergo  reprehendit  hie  proprie  divites , quad  vel  avaros 
vel  iliiberales  , led  tantum  docet  a vidua  fuifle  fuperatos , quantum 
ad  facultates  proportione  perfony , Sc  quantum  ad  affe&um  animi , 
idquead  confolandum  penuriam  pauperism,  Sc  compefcendam  divi- 
tum  infolentiam,  ne  munufcula  tenuiorum  defpiciant,  quia,  ut  Apo- 
ftolus  2.  ad  Cot.  8.  v.  12.  si  voluntas  prompt  a efi , fecundum  id  , quod 
babet , accept  a eft  , non  f tcundumid  , quod  non  babet.  AfFedus  enim  pre- 
tium  rebus  imponit,  ut  loquitur  Ambr.  lib.  1 , Offic.  c.3. 

~C  A PUT  D E C I MU  M T E R T l\JM. 

I.  Etcum  egredereturdetemplo,ait  illi  unus  exdifcipulis  fuis : Magifter,  afpicequales  lapides  5c  quales  ftrufturar. 
z.  Et  refpondens  Jefus . ait  illi:  Vides  has  omnes  rnagnas  atdificatibnes  ? NonreHnquetur  lapis  fuper  lapidem.qut- 

non  defttuatur. 

3.  Et  cum  federet  in  Monteolivarum  contra  templum , interrogabant  eum  feparatim  Petrus , & Jacobus,  &Jo» 
annes  . 5c  Andreas  : 

4.  Die  nobis  , quando  ifta  fient  ? 5c  quod  fignum  erit  quando  hxc  omnia  incipient  confummari  ? 

5.  Et  refpondens  Jefus  coepit  dicere  iiiis:  Videte  ne  quis  vos  feducat : 

6.  Multi  enim  venient  in  nomine  meo  diccntes , quia  ego  fum  : 5c  multos  feducenr. 

7.  Cum  audieritis  autem  bella  , 6c  opiniones  bellorum  , ne  timuerttis : oportet  enim  hare  fieri : fed  nondum  finis. 

8.  Exurget  enim  gens  contra  gentem  , 6c  regnum  fuper  regnum  , & erunt  terrasmotus  per  loca  , 5c  fames.  Iuitium 

dolorum  hsc.  m 

9.  Videte  autem  vofrnetipfos.  Tradent  enim  vos  in  conciliis  , 5c  in  fynagogis  vapulabitis , 5c  ante  prafides  & re-, 

^cs  ftabitis  propter  me  , in  teftimonium  illts. 

c 10.  Et  in  omnes  gentes  primum  oportet  prtedicart  Evangel’um. 

I I.  Et  cum  duxerint  vos  tradentes  > nolite  praecogiiareq'uid  loquamini , fed  quod  datum  vobis  fuerit  in  ilia  hora  , 
id  loquimini.  Non  enim  vos  ellis  loquentes  , fed  Spiritus  fanftus. 

1 2.  Tradet  autem  frater  fratrem  in  mortem,  & pater  filium  6c  coijfurgent  filii  inparentes,5c  morteafficienteoSc 

1 3.  Et  eritis  odio  omnibus  propter  nornen  meum.  Qui  autem  fuftinuerit  in  finem  , hie  falvus  erit. 

14.  Cum  autem  videritis  abominationem  defolationis , (lantern  ubi  non  debet  , qui  legit , intelJigat:  tunc  qui 
iii  Judata  funt , fugiant  in  montes  : 

if  f 5c  qui  lupei  t«dum , nc  dcicendat  in  domum  , nec  imrowt  ut  tollat  quid  de  domo  fua ; 


16.  Sc 


SECUNDUM  MARCUM  Cap.  13.  417 

16.  & qui  inagro  ern  , hon  vevertatur  retro  tollere  veftimentum  fuum. 

17.  autem  prasgnantibus  6c  nutrientibus  in  illis  diebus, 

18.  Orate  verout  hieme  non  fianr. 

19.  Erunt  cnim  dies  illi  tribulationes  taJes  quales  non  fuerunt  ab  initio  creature,  quam  condtditDtus, tuque  * 

^Cjo*  Et  nifi  breviaflet  Dominus  dies  , non  fuiflet  falva  omnis  caro  : fed  propter  eledtos , quos  elegit,  breviavii 

21.  Et  tunc  fiquis  vobis  dixerit : Ecce  hie  eft  Chriftus , ecce  illic,  necredideritis. 

22.  Exurgent  enim  pfeudochrifti , 6c  plcudoprophetae , 6c  dabunt  figna  6c  portenta  ad  fcducendos , fi  fieri  potefi , 
etiam  eleftos. 

23.  Vos  ergo  videte  : ecce  prardixi  vobis  omnia. 

24.  Sed  in  illis  diebus  poft  iribulationem  illam  , fol  contenebrabitur , 6c  luna  non  dabit  fplendorcm  fuum : 

2 5 . Et  ftell*  call  erunt  decidentes , 6c  virtutes  , qua:  in  caclis  funt , movebuntur. 

26.  Ertunc  videbunt  filium  hominis  venientetn  in  nubibus  cum  virtute  multa  , 6c  gloria. 

27.  Et  tunc  mirter  angelos  fuos,6ccongregabit  eledlos  fuos  aquatuor  ventis.a  fummo  terra:, ufque  ad  fummum  carli. 

28.  A ficu  autem  dii'cite  parabolam.  Cum  jam  ramus  ejus  tener  fuerit , 6c  nata  fuerint  folia , cognofcius  quia  in 
proximo  fit  a:ftas : 

29.  fie  6c  vos  cum  videritis  hxc  fieri , lcitote  quod  in  proximo  fit  in  oftiis. 

3 o.  Amen  dico  vobis  , quoniam  non  tranfibit  generatio  hacc  , donee  omnia  ifta  fiant. 

3 1 . Caelum  8c  terra  tranfibunt , verba  autem  roea  non  tranfibunr. 

3 2.  De  die  autem  ilia  vel  hora  nemo  feit  , neque  Angeli  in  cxlo  , neque  Filius,  nifi  Pater. 

33.  Videte  , vigilate  , 6c  orate  : nefeitis  enim  quando  tempus  fit. 


24 tout  homo , mi  peregre  profettus , Tupple,  fic  agetur  in  Ecclefia  3 4.Sicuthomq, 
V r \J  L T\r- r r c r v qui  petegre  pro- 

kj  mea , leu  in  regno  Deincut  cum  paterfamilias  peregre  pro-  feausreiiquitdo 

ficifcicur  , qui  tamen  dederit  * fervis  fuis  poteftatem  cujufiue  operis , id  £urav™  >f||£ 

eft  j qui  ofHcia  familiae  diftribuit , unicuique  fuum  affignans  opus  Sc  poteftatem  cu- 
fundionem.  Tacite  indicate,  fe  per  hominem  ilium  lignifican  , qui  jamwri°pScepu 
vidor  afeendens  in  coelum,  Ecclefiam  fuatn  reliquerit  corporaliter,  in  utvigiiet. 
qua  tamen  omnium  gerendorum  authoritatem  Ter  vis  dederit , fuum 
cuique  partitus  officium  , quantumcumque  vile  Sc  abjedum  , juxta 
illud  Apoftoli  ad  Ephef.  Dedit  quefdam  Apofiolos  , quofdam  autem  Vro - 
phetas  &c.  Peculiariter  autem  * j anitori  pracepit  7 ut  vigilet , idvigi- 
lanter  totius  domus  omniumque  Tervorum  curam  gerat,ne  veldome- 
ftici  TegneTcant , vel  hoftes  intrent  , vel  fures  omnia  diripiant.  Per 
hunc  jariitorem  totius  domus  praefedum  intelligit , qui  prsecipue  om- 
nium vigilare  juflus  eft  , ne  vel  domeftici , hoc  eft , Epifcopi  , Sc  cas- 
teri  in  aliquo  officio  conftituti  , muneri  fuo  defint , vel  hasretici  Ec- 
clefiam vaftent.  Simile  eft  illud  prase  ep  turn  Pauli,  Ad. 20.  v.  28.  At* 
tendite  vobis  & univerfo  gregi  &c.  propter  quod  vigilate  &c.  Subau- 
diendum  autem  relinquit  Chriftus  , ex  verfu.  fequenti  quod  certum 
tempus  reditus  non  indicaverit  , ut  ita  Temper  fufpenfi  vigilarent. 

Unde  parabolam  applicando  Tubjungit. 

35'.  * Vigilate  ergo , quemadmodum  videlicet  illi  fervi  patrisfami- 
lias  Temper  vigilarent,  ft  rebus  Tups  bene  proTpedum  vellent.  * Nefti-  nim  quando  do- 
tis  enim  , quando  Dominus  domus  veniat , quando  Tcilicet  ego  ipTe  Do-  Sa^ferdTnmel 
minus  Eccleftae  mea2  rediturus  fim  ad  judicandum,  * fero  , id  eft,  veft-  ^mu^an^fnl1! 
peri * an  media 


n 7 , r:i.J  ' . \ cantu,  an  mane) 

nccre , an  galli  cantu  , quando  lcilicet  maxime  om- 


nium canit , ut  fieri  Tolet  nonnihil  ante  lucem  5 quod  tempus  vocari 

H h h Tolet 


r 


42.8  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

folet  gallieinium  : * an  mane  , id  eft , dilucuio  feu  illucefcente  jam 
die.  Quatuor  iftas  no&is  partes  pofuit  potius  quani  diei  , turn  quia 
« magis  ad  metaphoram  vigilandi  quadrant ; turn  etiam  ad  rem  fignifi- 
catam  , quia  totum  praefens  faeculum  eft  quafi  nox  comparationc 
diei  futurae  aeternitatis.  Significant  autem  , juxta  Theophyl.  & om- 
nes  fere  Graecos , quatuor  cetatis  differentias , fub  quibus  tamen  om- 
nia etiam  fingularum  aetatum  momenta  comprehenduntur , vefpera 
fene&utem  , media  nox  setatem  virilem,  gallieinium  adolefcentiam, 
quafi  ratione  jamexcitante  hominem  afopore  Sc  ftupore,  mane  pue- 
* ritiam.  Ita  omnibus  incutit  follicitudinem  , auia  omnibus  hora  Do- 
mini venturi , id  eft  , mortis , incerta  eft. 

}6.  Necum  re  36.  * Ne  cum  venerit r event e , fcilicet  praeter  expedationem  , * i«- 
veniat  vos  dor-  vemat  vos  aormientes  , id  eft  , imparatos , dum  intermiflis  Chriftianae 
mientes.  profeflionis  oificiis  , otio , luxui  , faecularibus  curis  vacatis.  Ne  quis 
vero  exiftimaret  hoc,  tamquam  Apoftolis  & Ecclefix  janitoribus 
didum,  nihil  ad  fe  pertinere,epiphonemate  aduniverfum  humanum 
genus  dire&o  adjicit. 

vobi?dico3,Uorn?  31  * * 0“°^  vobis  c tico , omnibus  dico , feu  didum  volo,  five  verbo  five 
giiatcdlC°  **  vi’fcriPt0  > ut  fcilicet  commune  omnium  praeceptum  novifiimi  per  pri- 
mos  audiant : * VigiUte , fcilicet  ne  adventus  meus  vos  inveniatdor- 
mientes.  Sub  adventu  autem  Domini  tempus  uniufcujufque  mortis 
intelligit,  quia  ut  Aug.  epi ft.  80.  docet,  tunc  unicuique  veniet  dies 
ille  , cum  venerit  dies  , ut  tabs  hinc  exeat  , qualis  judicandus  eft  illo 
die.  Imperatum  autem  inveniet , inquit  , ille  dies,  quern  imperatum 
invenerit  fuce  hujus  vitae  ultimus  dies. 


CAPUT  DEC1MUM  QJJ  A R T U M. 

1.  Erat  sutem  Pafcha  Sc  Azyma  poll  biduum : Sc  quatrebant  fummi  laccidotcs , Sc  Scribae,  quomodo  eum  dolo  te- 
ncrenr , Sc  occidcrent. 

2.  Dicebant  auiem  : Non  in  die  fefto  , ne  forte  tumultus  fieret  in  populo. 

3.  Et  ciim  eflet  Bethaniat  in  domo  Simonis  leprofi,  Sc  recumberct : venit  mulier  habens  alabaftrum  unguenti  nardi 
fpicati  pretiofi  , Sc  frafto  alabaftro  , effudit  fuper  caput  ejus. 

4.  Erant  autem  quidam  indigne  ferentes  intra  femeiipfos  Sc  dicentes  : Ut  quid  perditio  ifta  unguenti  facta  eft  ? 

5 . Poterat  enim  unguentum  iftud  vatnumdari  plus  quam  trecentis  denariis,Sc  dari  pauperibus.Et  fremebant  in  earn. 

4.  J efus  autem  dixit  : Sinite  earn  , quid  illi  molefti  eft  is  ? Bonum  opus  operata  eft  in  me. 

7.  Semper  enim  pauperes  habetis  vobifeura , Sc  cum  volueritis , poteftis  illis  benefacere : me  autem  non  Temper 
haberij. 

*.  Quod  habuit  hxc  , fecit  r praevenit  ungere  corpus  meum  in  fepulturam. 

$.  Amen  dice  vobis  : Ubicumque  praedicatum  fuerit  Evangelium  iftud  in  univerfo  mundo  , Sc  quod  fecit  hate,  nar- 
xabitur  in  meraoriam  ejus. 

Jo.  Er  Judas  ifeariotes  unus  de  duodecim  , abiit  ad  fummos  facerdores  , utprodcret  eum  illis. 

11.  Qui  audientes  gavifi  funt  : & promiferunt  ei  pecuniam  fe  daturos.  Et  quacrebat  quomodo  ilium  opportune 
Uaderer. 

12.  Et  primo  die  azymorum  qnando  Pafcha  immolabant , dicunt  ei  difcipnli  : Quo  vis  eamns  , Sc  paremus  tibi  ut 
toanduces  Pafcha  ? 

u.  Et  mittit  duos  ex  difcipulis  fuis , Sc  diejt  eis : Ite  in  civitatera*  Sc  occtarret  vobis  homo  lagenara  aqu*  bajulans: 
fitquimini  cum ; *4r 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  14.  4x9 

« 4 * r T Bi  ell  refettio  mea  , id  eft, locus  refe^ieniSjGrseccyala^y^ot,  1 4*  Et  quocum* 
vy  diver  fur  ium,ncut  vertitur  apud  JLucam,ubi  Icuicet  poihm  cite  Domino  do- 
cum  difcipulis  * Pafcha  , feu  agnum  Pafchalera  coniedere.  ^ 

ic  * Et  ivCe  vobis  demonftrabit  canaculum.  Grseca  vox  a-vaytov  refedio mea, ubi 
figuificat  partem  medium  , non  inftrmam,  led  emmentem  lupra  lolum.  puUs  mcis  man_ 
unde  apud  Originem  vocatur  locus  in  fuperioribus  , ubi  veteres  cce-  d““£V  ftvoMs 
nare  folebant ; ideoque  hie  fimpliclter  vertitur,  * cccnaculum  grande,  demonftrabiteg- 
id  eft,  amplum,  ut  commode  tot  difcipulis  poffet  fufficere,  * fir  mm, 
id  eft  , omni  fupelkdile  neceffaria  inftrudum , quamvis  proprie  vox  P"/teE™^nnt 
Grseca  k^usvev  ftgnificet  ornatum  , id  eft  , ftratum  ftragulisleu  tape-  difc’ipuiiejus  ,& 
tibus  • additur  Graece  iroifAov , paratum,  id  eft,  idonee  inftru&um  ad  cce-  ^en^^&invel 

nam  afrni  Pafchalis.  Ex  quo  colligitur  , non  fuifte  vulgarem  hoini-  runt  ficut  dixerat 
O , x . ° r c ...  r tills  , & parave. 

nem  , cui  f upereflet  ultra  privatum  luae  ramilise  ulum  tale  ccenacu-  runt  Pafcha, 

litm  : quod  putatur  poftea  in  Apoftolorum  Ecclefiam  converfum,ubi  t^- v^fPe^ea“- 

Spiritum  Sandum  in  Pentecofte  acceperint.  cum  duodecim. 


1 8.  Et  difeumbentibus  eis, 8c  manducantibus,  ait  Jefus : Amen  dico  vobis,  quia  unus  ex  vobis  tradet  me,  qui  man- 
ducat  mecum. 

1 9.  At  illi  coeperunt  contriftari , Sc  dicere  ei  fingulatim  : Numquid  ego  ? 

20.  Qui  ait  ilhs : Unus  ex  duodecim  , qui  intingit  mecum  manum  in  catino. 

2 1 . Et  filius  quidem  hominis  vadit , ficut  feriptum  eft  de  eo  : va:  autem  homini  illi,  per  quern  filius  hominis  trade- 
tur.  Bonum  erat  ei  , fi  non  efiet  natus  homo  ille. 

22.  Et  manducantibus  illis , accepit  Jefus  panem  : 8c  benedicens  fregit , Sc  dedit  eis  , Sc  ait ; Sumite,  Hoc  eft  corpus 
meum. 

23.  Et  accepto  calice  , gratias  agens  dedit  eis  : Sc  biberunt  ex  illo  omnes. 

2 4.  Et  ait  illis  : Hie  eft  languis  meus  novi  teftamenti , qui  pro  multis  effundetur. 

2 j.  Amen  dico  vobis , quia  jam  non  bibam  de  hoc  genimine  vitis  , ufquc  in  diem  ilium  , cum  illudbibam  novum 
in  regno  Dei. 

26-  Et  hymno  ditto  exierunt  in  montem  Olivarum. 

27.  Et  ait  eis  Jefus  : Omnes  fcandalizabimini  in  node  ifta : quia  feriptum  eft : Percutiampaftorem,  Sc  difpergentur 
oves. 

28.  Sed  poftquam  refurrexero  , prtccedam  vos  in  Galilaeam. . 

29.  Petrus  autetn  ait  illi : Et  fi  omnes  fcandalizati  fuerint  in  te  , fed  non  ego. 

30  Et  ait  illi  Jefus : Amen  dico  tibi,  quia  tu  hodie  in  node  hac,  priufquam  gallus  vocem  bis  dederit,  ter  mees  ne- 
gaturus. 

3 1 . At  ille  amplius  loquebatur : Etfi  oportuetit  me  fimul  commori  tibi,  non  te  negabo.  Similiter  autem  Sc  omnes 
dicebant. 

32.  Et  veniunt  in  praidium  , cui  nomen  Gethfemani.  Et  ait  difcipulis  fuis  : Sedete  hie  donee  orem. 

33.  Et  alfumit  Pctrum  , & Jacobum  , Scjoannem  fecum  : Sc  coepit  pavere , 8c  tadere. 

3 4.  Et  ait  illis  : Triftis  eft  anima  mea  ufque  ad  mortem  : fuftinete  hie  , 8c  vigilate. 

3 s • Et  cum  proaefliflet  paululum  , procidit  lupei  terram  : Sc  orabat,  ut  fi  fieri  poffet , tranfiret  ab  eo  hora  : 

3 6.  Et  dixit : Abba  pater,omnia  tibi  pofiibilia  l'unt, transfer  calicem  hunc  a me, fed  non  quod  ego  volo.fed  quod  tu. 

37.  Et  venir.  Sc  invenit  eos  dormientes.  Et  ait  Petro:  Simon  , dormis  ? non  potuifti  una  hora  vigilare  t 

38.  Vigilate  ,8c  orate  ut  non  intretis  in  tentationem.  Spiritus  quidem  promptus  eft,  caro  verb  infirma. 

39.  Et  iterum  abiens  oravit,  eumdem  fermonem  dicens. 

40.  Etrevetfus,  denuo  invenit  eos  dormientes  , ( erant  enim  oculi  eorum  gravati  ) Sc  ignorabant  quid  refponde- 
rent  ei. 

41  • Et  venit  tertio  , Sc  ait  illis  : Dormite  jam  , Sc  requiefeite.  Sufficit : venit  hora : ecce  Filius  hominis  tradeturin 
manus  peccatorum. 

41-  Surgite  , eamus  : ecce  qui  me  tradet , prope  eft. 

43-  Et  adhuc  eo  loquente  , venit  Judas  Ifcariotes  unus  de  duodecim  , Sc  cum  eo  turba  multa  , cum  gladiis  Sc  lignis, 
a fummis  Sacerdotibus  , Sc  Scribis  , Sc  fenioribus. 

44.  Dederat  autem  traditor  ejus  fignu  eis,dicens:  Quemcumque  ofculatus  fuero,ip(e  eft,tenete  eum,8c  ducite  caut£. 

45.  -Et  cum  veniflet , ftatim  accedens  ad  eum,  ait : Ave  Rabbi : 8;  ofculatus  eft  eum. 

46-  At  illi  manus  injecerunt  in  eum  , Sc  tenuewnt  eum. 

H h h z 


47, Unus 


lequebatur  eum 
amictus  lindone 
fuper  nudo:  Sc  te 
nuerunt  cum. 


4?o  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

4-.  Unus  autem  quidam  de  ciicumftantibus  educens  giadium  , peicuflit  fervum  fumrci  laccrdotis  : & amputavft 
illi  auriculam. 

4S.  Et  refpondens  Jefus,  ait  illis  : Tamquatn  ad  latronem  exiftis  cum  ghdiis  Sc  lignis  comprehendere  me  ? 

45.  Quo;id>e  eiam  apud  sos  in  templo  docens  ,6c  non  me  tenuiftis.  Sed  ut  impleantur  Scripture, 
jo.  Tunc difcipuli ejus  relinquentr*  ^um  , omnes fugerunr. 

autaif^idam5  5 *•  * Adolefc'ens  autem  quidam , Grxc&K&rtffKCf,  adole famulus.  Putat 
hunc  Epiph.  Haerefi  78.  num.13.  fuifle  Jacobum,  fratrem  Domini , 
,eo  argumento  5 quod  folo  lineo  palliolo  tota  vita  uteretur  • quam 
opinionem  &Theophvl.  refert.  Greg.  1. 14.  Moral,  c.23.  fentitfuifle 
Joannem  Evangeliftam  ,*  led  neuter  erat  adoleicentulus,  ut  ex  setate, 
qua  uterque  mortuus  eft,  facile probari  poteft  , Sc  quia  hie  adolef- 
cens fequens  Jefum  opponitur  omnibus  difeipulis  fugientibus.  Deni- 
que  modus  veftiendi  videtur  prorfusrepugnare  : erat  enim  * amici  us 
ftndone  fuper  nudo  , id  eft  , folo  pan-no  lineo  , fuper  nudum  corpus  in- 
jedto  ; qui  videtur  veftitus  hominis  non  ordinarius  feu  fortuirus , ar- 
ripientis  fcilicet  obvium  quidlibet , ne  mora  in  veftiendo  ne&eretuiv 
Unde  quamvis  Theophyl.  putat  eum  fuifle  edomo  , ubi  Pafcha  co- 
me de  rant  : credibilius  eft  tamen  , fuiife  quempiam  ex  villa  proxima 
Gethfemani  , qui  tumultu  excitatus  e le&o  proftlierit  , ftudio  dif- 
cendi  quid  ageretur.  Eum  autem  favifle  Chrifto , videtur  ex  eo  col- 
ligi , quod  fecutus  dicitur  non  milites , fed  Jefum.  * Et  tenuerunt  eum , 
id  eft  , tenere  conati  funt , apprensa  vefte.  Greece  legitur  , an 

dvTGv  wveav/cncoi,  adole fcentali  tenuerunt  eum , ut  (ignificetur  pediffequos 
$ 1 . At  il’ereje-  adolefcentulos  in  adolefcentem  irruilfe  petuiantias  vel  faevitiae  causa. 
dus^proSgft "ab  5Z’  * At  M e rejetta  findone  , ne  per  earn  teneretur.  Ex  quo  patet, 
c‘s-  £f  a(JJu7e  non  tuiffe  genus  veftis  , aptatas  toti  corpori , nil!  per  modum  ftraguli 
runt  jefum  ad  aut  palii : *nudus  profugit  ab  eist  Quod  ita  narrat  Marcus, ut  conftaret, 
SotSuS co^ve-  °iuanta  effet  violentiacomprchendentium  , ut  qui nec  adolefcentulo 
;eru_sf,  cafu  occurrenti  parcerent • Sc  quanta  inde  aliorum  trepidatio  circa 
bx,  Sc  fenioies.  Dominum  , ne  fine  caufa  Apoftoli  fugifle  viderentur. 

5 4.  Petrus  autem  a lon^e  ufcurus  eit  eum,  utque  intro  in  atiium  fummi  facerdotis  : 6c  fedebac  cum  miniftrfs  ad  ig- 
nem  , Sc  calefaciebat  fe. 

S S • Summi  vero  facerdotes , Sc  omne  concilium,  qusrebantadverfus  Jefum  teftimonium,  ut  eum  mom  tiaderenr, 
nec  inveniebanr. 

%6.  Multi  enim  teftimonium  falfum  dicebant  adverfus  eum  : Sc  convenientia  teftimonia  norreranr. 

S 7.  Et  quidam  furgentes . falfum  teftimonium  ferebant  adverfus  eum  , dicentes : 

5 8.  Oupniam  nos  audivimus  eum  dicentem  : Ego  diftolvam  teroplum  hoc  manu  fadum  , Sc  per  triduum  alrud  non 
manu  faftum  a:dificabo. 

59.  Et  non  erat  conveniens  teftimonium  illornm. 

60.  Et  exurgens  fummus  lacerdos  in  medium  , interrogavit  Jefum  , dicens  : Non  refpondes  quidquam  ad  ea  , quae 
tlbi  objiciuntur  ab  his  2 

6 1.  Ille  autem  tacebat,  Sc  nihil  refpondir.  Rutfum  fummus  facerdos  interrogabat  eum,  Sc  dixit  ci : Tu  es  Chriftus, 
Pilius  Dei  benedidi  ? 

62.  Jefus  autem  dixit  illi:  Ego  fum : Sc  videbitis  Filium  hominis  fedentem  a dextris  virtutis  Dei, Sc  venientem  cam 
nubibus  cadi. 

$3  Summus  autem  facerdos  feindens  veftimenra  fua  , ait : Quid  adhuedefideramus  teftes  ? 

€4  Audtftis  blafphemiam  t quid  vobis  videtur  t Qui  omnes  condemnaverunt  eum  efTe  reum  mortis. 

6j  Et  caeperunt  quidam  confpueie  eum « Sc  yelaie  keiep  ejus , & colaphis  eum  catdere , Sc  dieexe  ei ; Prophetita: 
3c  mmiftxi  alapis  eum  cxdebant. 

66.  F.t 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  if,  431 

66.  Etcum  eflet  Petrus  in  atrio  deorlum  , venit  ana  ex  ancillis  tummi  lacerdotis  : 

67.  Et  cum  vidiflet  Petrufn  calefacientem  fe,  afptciens  ilium  , ait : Et  tu  cum  Jelfl  Nazareno  eras. 

6%.  At  i lie  negavit , dicens : Neque  fcio  , neque  novi  quid  dicas.  Et  exiit  foras  ante  atrium  , 8c  gallus  cantavit* 

69*.  Rurius  autem  cum  vidiflet  ilium  ancilla  , coepit  dicere  circumftantibas  : Quia  hie  ex  illis  eft. 

70.  At  illc  iterurn  negavir.  Et  port  puGllum  rurius  qui  aftabant,dicebant  Petto:  Vere  ex  illis  es,nam  8c  Galilxus  e$. 

7 1 . Ille  autem  coepit  anathematizare , 8c  jurare : Quia  nelcio  hominem  iftum  , quern  dicitis. 

72.  Et  ftatim  gallus  iterwtn  canravit.  Et  recordatus  eft  Petrus  verbi , quod  dixerat  ei  Jelus  : Prius  quam  gallus  can«t 
tet  bis  , ter  me  negabis.  Et  coepit  flere. 


CAPUT  DECIMUMQUINTUM. 

1 . Et  confeftim  mane  confilium  facientes  futnmi  facer  dotes , cum  lenioribus , 8c  Scribis,  3c  univerfo  concilio,  via* 
cientes  jelum  , duxerunt , 8c  tradiderunt  Pilaro. 

2.  Et  imerrogaviteum  Pilatus  : Tu  es  Rex  Judasorum  ? At  ilk  refpondens  , ait  ilh  : Tu  dicis. 

3.  Et  accufabant  eum  fummi  facerdotes  in  multis. 

4.  Pilatus  autem  rurfum  interrogavit  eum  , dicens  : Non  refpondes  quidquam  1 vide  in  quantis  te  accufant. 

$.  Jelus  autem  amplins nihil  rclpondit  , ita  ut  miraretur  Pilatus. 

6.  Per  diem  autem  feftum  lolebat  dimittere  illis  unum  ex  vinftis  , quemcumque  petiiffent. 

7.  Erat  autem  qui  dicebatur  Barabbas  , qui  cum  feditiofis  erat  vinous , qUi  in  feditione  fecerat  homicidiutm 

8.  Et  cum  afeendifl'et  turba  , coepit  rogare  , ficut.femper  facicbat  illis. 

9-  Pilatus  autem  refpondit  eis  , 8c  dixit : Vultis  dimittam  vobis  regem  Judjeorum  ? 
to.  Sciebat  cnim  quod  per  invidiam  tradidiffent  eum  lummi  facerdotes. 

2 t.  Pontifices  autem  concitaverunt  turbam  , ut  magis  Barabbam  dimitteret  eis. 

iz.  Pilatus  autem  iterum  refpondens  , ait  illis : Quid  ergo  vultis  faciam  regi  Judaeorum  ? 

13.  At  illi  iterum  claraavetunt : Crucifige  eum. 

14.  Pilatus  veto  dicebat  illis : Quid  enim  mali  fecit  ? At  illi  magis  clamabant:  Crucifige  euna, 

1 s.  Pilatus  autem  volenspopulo  fatisfacete , dimifit  illis  Barabbam  , 8c  tradidit  Jefum  fkgellus  c*fum  , ut  crttd~ 
figererur. 

1 6.  Milires  autem  duxerunt  eum  in  atrium  praerorii , 8c  convocant  totam  cohortem. 

17.  Et  induunt  eum  purpura  , 8c  imponunt  ei  pleftentes  fpineam  coronam. 

1 3.  Et  coeperunt  lalutare  eum  : Avc  Rex  Judxorum. 

1 p.  Et  percutiebant  caput  ejus  arundine : 8c  confpuebant  eum  , 8c  ponentes  genua  , adorabant  eum. 

20.  Et  poftquam  illuferunt  ei , exuerunt  ilium  purpura  , 8c  induerunt  eum  veftimentis  fuis  : 8c  educunt  ilium  ut 
crucifigerenteum. 

1 t.  Et  angariaverunt  prartereumem  quempiam  Simonem  Cyrenaeum  , venientem  de  villa  , pattern  Alexandri  2e 
Ruh  , ut  tolleret  crucetn  ejus. 

2 2.  Et  perducunt  ilium  in  Golgotha  locum : quod  eft  interpretatum  Calvatis  locus. 

23.  Et  dabant  ei  bibere  myrrhatum  vinum  : 8c  non  accepir. 

24-  Et  crucifigentes  eum  , diviferunt  veftimenra  ejus  , mittentes  fortem  fuper  eis  , quis  quid  tollertr. 


259  * t Rat  Mterh  hora  tenia  , & crucifxcrunt  eum  , id  eft  , quando 
Xlcrucifixerunt  eum:  quod  videtur  repugnare  Joanni,qui  c.19. 
v.  14.  dicit  , quod  hora  quafi  fexta  Pilatus  Chriftum  Judceis  oftende- 
nt,  ut  crucifigendus  traderetur.  Quae  difiicultas  variaslolutiones  ex- 
cogitare  fecit.  Novator  quidam  exfculpfit  fenfum  quemdam  ex  Ara- 
oica  verfione  , in  qua  legitur  : Et  illud  in  tenia  hora , cum  crucifixus 
ejfet.  [Jt  fcilicet  hoc  referatur  ad  verfum  prsecedentem,  8c  fignifice- 
tur,  partitionem  veftium  Chrifti  contigiffe  tertia  hora  poft  cruci- 
fixionem.  Sed  Graecus  & Latinus  Interpres  non  patiuntur.  Auguft, 
igitur  lib.  3.  de  confenfu  cap.  i3.docet  Marcum  loqui  de  tempore  , 
quo  Dominum  Judaei  crucifixerunt , lingua  clamando  , crucifige : 
Theophyl.  de  tempore  , quo  Pilatus  eum  per  fententiam  crucifixit, 
addit  & aliarn  explicationem  , quae  Dionyfio  Petavio , 8c  aliis  qui- 
bufdam  recentioribus  placuit, ‘quod  locus  apud  Joannem  fit  corrup- 

tus, 


25.  Erat  autem 
hora  tertia  : 8e 
crucifixeruteum* 

26.  Etetat  titu- 
lus  caufe  ejtts  in= 
fcriptus:REx  Ju- 

CSORUM. 

27.  Et  cum  eo 
crucifigunt  duos 
latrones : unum 
adextris,8caliun* 
a finiftris  ejus. 
zS.Etimpleta  eft 
feriptura  , quae 
dicit:Er  cum  ini- 
quis  reputatus 
eft. 

29.  Et  praster- 
euntes  blafphe- 
mabant  eum , 
moventes  capita 
fua  , 8c  dicentes: 
Vah  qui  deftruis 
teroplutn  Pci,  fig. 


452- 


COMMENT.  IN  EVANGELITJM 


•in  tribus 


diebus  tus,  8c  chara&er  ? , qui  Graece  fignificat  numerumfenarium,  fit  pa« 
fac  fit  us  pro  y Gamma  , quae  fignificat  ternarium.  Expediti'or  8c  verier 
temetipfum  del  f0lutio  eft,  quod  uterque  loquatur  de  horis  more  Tudaico  • quo 

cendens decrucr.  i-  * i i • . J ~ 

31.  similiter  & licuti  nox  dividebatur  in  quatuor  vigilias  , quarum  prima  cum 
mad“nS“d°a*-  Solis  occafu  incipiebat  , fecunda  finiebatur  media  node,  a 
terutrum  curn  qua  incipiebat  tertia,  poft  earn  quarta  cum  Solis  ortu  definebat  j 
aHosfaivosfedii  ita  & dies  diftinguebatur  in  quatuor  partes  , quae  horae  diceban- 
uSf?aTvfifec«p  tur-  ^arum  ptima  incipiebat  ab  ortu  Solis  , 8c  compledebatur 

32. ciriftasRex  tres  horas  communes  ( cujufmodi  viginti  quatuor  conficiebant 
nincdecruce.ui  diem  8c  nodem  : ) ita  fcilicet  ut  finiretrur  cum  hora  tertia  com- 
videamus  8c  ere  muni  . deinde  incipiebat  altera  pars , compledens  fimiliter  tres  horas 

damus.  Et  qui  „ r£ . , . r r • v -k-  , 

cum  co  crucifixi  communes , 8c  nniebatur  lplo  meridie.  Dicebatur  autem  tertia  , eo 
banmic?nVltia"  qu°d  inciperet  a fine  horae  tertiae  communis  , ficut  8c  nosdicimus  , 
a 3 .Et  fafta  hota  effc  primam  8c  fecundam  > quando  jam  tranfiit.  Deinde  fequebatur 
funt  per  to  a meridie  pars  dtei  tertia  , tres  limiliter  compledens  horas  , 8c  voca- 
in^ora m nona  m baturfexta , eo  quod  a fine  fextae  inciperet.  Ultima  parstrium  fimi- 
34  Et  hora nona  [iter  horarum  occafu  Solis  terminabatur  , dicebaturque  nona,  eo 
wcemgMdi-  quod  a finita  nona  inciperet.  Itaque  Marcus  fub  hora  tertia  comple- 
censtEioi.cioi,  £itur  totum  tempus  medium  inter  finem  tertiae  communis  feu 
flhar.i?  quod  eft  proprie  did#  , 8c  lextas  propne  didae  , dicebaturque  vulgo 
DeusPmeu^De"u-  tertia.  Unde  non  repugnat  Joanni , qui  dicit  fuiffe  quafifextam  , quia 
mcus  utquid  dt-  nGndum  advenerat.  Itaque  hora  tertia  quidem  crucifixus  eft  Te- 
3*.  Et  quidam  lus , led  longe  per  duas  racile  horas  progreisa  itautinftaret  8c  ellet 
tariSH?!  quail  {exta.  Ita  plerique  recentiores. 

dicebant : Ecce  Eliam  vocat. 

36.  Currens  autem  unus , 8c  implens  fpongiam  aceto  , circurr.ponenfque  calamo , potnm  dabat  ei , dicens  ;Sinite, 
videamus  fi  veniat  Elias  ad  deponendum  eum. 

37.  Jefus  autem  emifta  voce  magna  , expiravit. 

3%.  Et  velum  templi  l'cifium  eft  in  duo  , a fummo  ufque  deorfum. 

39.  Videns  autem  Centurio  , qui  exadverfo  ftabat,  quia  fic  damans  expiraflet,  ait : Vere  hie  homo  Filius  Dei  erat. 

40.  Erant  autem  8c  mulieres  de  lopge  afpicientes  inter  quas  erat  Maria  Magdalene  , 8c  Maria  Jacobi  minoris  8c  Jo- 
feph  mater  , 8c  Salome  : 

4 1 . Et  cum  eftet  in  Galilaea  , fequebantur  eum  , 8c  miniftrabant  ei , 8c  ali$  multa: , qua:  fimul  cura  eo  afeenderant 
JeroColymam. 

4Z.  Et  cum  jam  fero  eftet  faftum  , ( quia  erat  parafeeve,  quod  eft  ante  fabbatum.) 

43.  Venit  Jofeph  ab  Arimathasa  nobilis  decurio  , qui  8c  ipfe  erat  expedans  regnum  Dei,  8c  audafter  introivit  ad  Pi- 
latum  , Sc  petiit  corpus  Jefij. 

44.  Pilatus  autem  mirabatur  ft  jam  obiilTet.  Et  accerftto  centurione,  interrogavit  eum  fi  jam  mortuus  eftet. 

45.  Et  cum  cognovifiet  a centurione  , donavit  corpus  Jofeph. 

46.  Jofeph  autem  mercatus  findonem,  8c  deponens  eum  involvit  findone,  8c  pofuit  eum  in  monumento,  quod  erat 
exetfum  de  petra  . 8c  advolvit  lapidem  ad  oftium  monumenti. 

47.  Maria  autem  Magdalene  , 8c  Maria  Jofeph  afpiciebant  ubi  poneretur. 


CAPUT  DECIMUMSEXTUM. 

i . Et  cum  tranfiflet  fabbatum  , Maria  Magdalene,  8c  Maria  Jacobi-,  8c  Salome  emerunt  aromata  ut  venientes  ua- 
gerent  Jefum.  a.  Et 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  1 433 

Et  yalde  mane  una  (abbatorum  , veniunt  ad  monuraentum  , orto  jam  foie. 

2 Et  dicebant  ad  invicem  : quis  revolvet  nobisdapidem  ab  oftio  monamenti  J 
i'  Et  refpicientes  viderunt  revolutum  lapidem.  Erat  quippe  magnus  valde. 

4 Et  introeuntes  in  monumentum  viderunt  juvenem  fedetem  in  dextris,coopertum  ltola  candida.Sc  obftupuerunr. 

6 Qui  dicir  illis : Nolite  expavefcere  ,Jefum  quaeritis  Nazarenum  ciucifixum  : lurrexit,  non  ell  hie,  ecce  locus  ubi 

^^Sed^e  ^dicite  difeipulis  ejus  , & Petro  , qnia  prarcedit  vos  in  Galilacam  : ibi  eum  videbitis  , ficut  dixit  vobis. 

8.  At  illx  exeuntes  fugerunt  de  monumento : invaferat  enim  eas  tremor  5c  pavor,  5c  nemini  quidquam  dixerunr : 
timebant  enim. 

* QVrgens  autem  mane  prima  fabbathi , apparuit  primo  Maria  Mag- 

O dalene.  Hieron.  epift.  ijo.  ad  Hedibiam  qu#ft.3t  dicit  fere  in  bati.apparuitpri- 
emnibus  Gr#ci#  Ubiis  iftud  capitulum  ab  hoc  loco  non  haberi  j eo  da°eneT*  eMqua 
quod  caeteris  Evangeliftis  contrarium  videatur.  Sed  Irenaeus  lib.  3.  ^m^nia fcptem 
cap.  11.  finemiftum  Evangelii  Marci  exprefse  ponit,  quem  nos  habe-  10.  liia'vadens 
mas  j neque  jam'  ulla  dubitandi  ratio  fupereft.  Nofat  autem  ideni  "nm^o ^eran”! 
Hieron.  itemque  Theophyl.  ponendam  eiTe  diftin&ionem  poft  , Sur - ^egne”^sus  & 
gens  autem  , five  , ut  Graecus  legit , Cumfurrexijfet : 8c  iftud  , mane  ir.  Et  nil  au. 
p rima  fabbathi  jungendum  efle  cum  verbis  fequentibus,  apparuit  primo  ^erct?lc  virus  eK 
Maria  Magdalene  $ idque  quia  putanttempus  Dominicae  refurre&io-  let  ab  ea . non 
nis  incertum  effe.  Sed  nihil  vetat  3 quin  fublata  diftin&ione  jungan-  uedldetunu 
tur  , 8c  quidem  multo  fuavius,  hoc  modo  : Snrgens  mane  prima  fab- 
batbi : ut  fenfus  (it,  Ghriftum  ipfo  diluculo  furrexiffe  primd  fabbathi , 
id  eft , die  Dominica,  8c  ita  citra  omnem  ambiguitatem  expreflit 
Syrus.  Apparuit  autem  primo  Mari#  Magdalenae , nempe  inter  dif- 
cipulos  Domini , 8c  apparitione  ad  veritatem  refurre&ionis  perfua- 
dendarn  ordinata  : ita  ut  nihil  vetent  h#c  verba , quin  antea  apparue- 
rit  beatiflimae  Matri  fuse.  * De  qua  ejecerat  feptem  d&monia.  Idem  di« 
citur  Luc.  B.  v.  2.  ideoque  videtur  lttteraliter  intelligendum  , quod  a 
feptem  fpiritibus  immundis  corporaliter  earn  poflidentibus , liberata 
fuerit : ficut  intelligit  Ambrof.  lib.  de  Salomone  c.  y.  Maldonatus  6c 
alii : quamvis  Gregorius , Beda  , Theophyladus  6c  alii  intelligant 
vitia  feptem  vel  plura  capitalia  , numerum  certum  pro  incerto  poni 
volentes.  Sed  circumftantia  k>ci  apud  Lucam  , 6c  miraculorum  cor- 
poralium  , de  quibus  agit , omnino  fuadet  fenfum  ilium,  quem  primo 
dedimus,  6c  hie  verbum,  ejiciendum,  hoc  videtur  poftulare*  Expreflit 
hoc  Evangelifta  non  diftin&ionis  causa  , quafi  fuiffet  6c  alia  Marta 
Magdalena  , fed  ut  ita  pateret  ibi  fuperabLindaffe  gratiam  , ubi  pec- 
catum  abundaverat , 8c  ut  fexus  femineus  primo  videret  vitam  , quae 
mortem  primo  guftaverat. 

12.  * Poftbac , eadem  videlicet  die  fub  vefpera  , * duobns  ex  his . iz.Poft  harcaa- 
Nomen  alterius  expreflit  Lucas  c.  24.  vocando  eum  Cleophas , nam  hirambufamib^ 
ab  illo  latius  ifta  hiftoria  narratur  : * O fenfus  eft  in  alia  ejfigie  , non 

xevera  ubu«  in  villas*  2 


434n  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

revera  alia,  fed  prout  ipfis  videbatur.  Effigies enira  Temper  manfit  ea- 
dem , fed  non  fecundum  omnes  colores,  figuram , lineamenta,  geftus, 
aliafque  corporis  proprietates,  oculos  videntiumiminutabat , neque 
plene  repraefentabatur  eis , 8c  idcirco  videbatur  alia.  Idem  judicium 
de  voce.  Unde  Lucas  notanter  dicit,  quod  eorum  oculi  tenebantur , ne 
eum  agnofcercnt.  Non  enim  aliter,  qu^m  erat , fed  ficut  erat,apparuit 
eis , quorum  oculi  tenebantur,  ne  agnofcerent  eum,  inquit  Aug.  I.3. 
de  confenfu  c.  2y.  cujufmodi  aliquid  vel  caligine  vel  humoreoculis 
offufo  effici  poffe  ibidem  docet.  * Euntibus  in  vidam: nomen  expreflit 
Lucas  Emms , quo  non  villa  , fed  pagus  vocabatur.  Viliam  auitem 
luille  Cleophae  , traditHieron.  Epitaphio  Paulas  epift  27. 

1 ?.Kt  iiii.'euxrres  1 3.  * Et  HU  euntes  nuntiaverunt  cateris,  Quo  tacite  intelligendum 
e c [iiis*  ere-  relinquit , eos  tandem  Chrifti  effigiem  agnoviffe  , ficut  hoc  Lucas 
didcrunr.  narrat  : * nec  illis  crediderunt , nempe  aliqui  ex  eis , ut  notat  Auguft. 

lococit.  Nam  alios  credidiffe  fatis  colligitur  ex  Luca  c.  24.  v.34.  8c 
3 y.  ficut  etiam  Auguft.  obfervat.  Caufa  non  credendi  videtur  fuiffe 
rei  infolentia.  Sc  timor,  ne  non  effet  verum  , quod  maxime,  verum 

.4  Mov;(nmeeffedeflderabant*  , . „ „ 

^cumbentibus  14.  * Novifiimc  recumbentibus  illis  undecim  apparuit.  S.  Gregor,  in 
paru?t"&Ccxpro"  Pvang*  putat  hanc  ultimam fuiffe  apparitionem  , quando  afeendit in 
bravit  mcreduii-  caelum  , quod  8c  S.  Aug.  lib.  3.  de  confenfu  cap.  2C.  probabile  pu- 
duriiiam  cordis  j tat.  Movet  eos  vox,  novipime  : fed  longe  venus  elt, Marcum  eamdem 
rant  eum* refur  apparitionem  narrare  , quam  Lucas  c.  24.  v.  36.  Joan.  c.  20.  v.  19. 
3id«uiit,on  ae  ^ ut  ^ueric  apparitio  non  abfolute  noviffima  , fed  no- 

viffima  primae  fabbathi , ut  eft  v.  9.  ad  quern  refpicit , hoc  eft  , diei 
refurredtionis.  Nam  in  hac  prim  6 apparuerat  Marine  Magdalena  foli, 
fecundo  eidemeum  casteris  muKeribus,terti6  Simoni,  quarto  duobus 
illis  difcipulis,  euntibus  in  Emaus  , quinto  undecim  difeumbentibus , 
de  qua  hie  agitur,&  apud  Lucam  loco  cit.Quam  fententiam  tradit  8c 
explicat  etiam  Aug.  loco  cit.  Itaque  pro  , noviflime,  Graece  eft  v$6fov, 
tandem  feu  pofiea.  quo  fignificatur  hoc  contigiffe,poftquam  apparuiffet 
Marine  Magdalenae  , 8c  illis  duobus  difcipulis,  quorum  neutris  credi- 
derant,  * Recumbentibus  illis , id  eft , menfae  accumbentibus  feu  cce- 
nantibus , initio  fcilicet  nodfcis , fub  finem  coenae  , dum  inter  fe  fabu- 
larentur  Lucae  24.  v.  3(3.  * undecim  apparuit : nara  quamvis  Thomas 
deeffet , eodem  tamen  numero  Apoftolica  focietas  nuncupabatur , in- 
quit Auguftinus,  amajore  fcilicet  parte.  Plures  adfuiffe  ex  verfu  33. 
Lucae  conftat ; fed  hie  nominantur  praecipui , 8c  propter  quos  fiebat 
apparitio.  * Et  exprobravit , increpando  , * incredulitatem  eorum , OF 

duri - 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  1 6.  43  f 

duritiam  cordis , hoc  eft,  tarditatemad  credendum,  & ftuporemanimi 
ex  infolentia  Sc  magnitudine  rei  natum.  Non  enim  erat  ilia  incre*- 
dulitas  voluntaria  obftinatio,  qualis  haereticorum  : * Quia  , iisqui 
viderant  cum  refurrexijfe  , non  crediderunt , oculatis  fcilicet  teftibusre- 
furredbionis , Marine  Magdalen x 3c  duobus  difcipulis : refpicit  enim 
ad  verf.  ii.&  13.  Pluraex  hac  apparicionecontigerunt , quselocis 
citatis  ex  ]oanne  Sc  Luca  videndafunt. 

15. fr  dixit  eis , non  tunc , fed  aliotempore  in  monte  Galilaeae  , de  Et  dixit 
quo  Matth.  28.  Mos  eft  enim  Evangeliftarum,res  diverfis  temporibus  dum  u^iverfum* 
finftas  it  a conjungere  , uteis,  qui  ufum  iftum  non  intelligunt , non 

aliunde  magis  error  oriatur , quo  putent  eos  non  fibi  congruere  , ut  creature, 

Aug. lib. 3.  de  confenfucap.25.  8c  aliis  locisfaepe  monet.  * Euntes  in 
mundum  univerfum  , q.  d.  non  in  Judajam  tantiim  , fed  in  univerfum 
terrarum  orbem  , * predicate  Evangelium  omni  creature capaci  fcilicet 
praedicationis , id  eft  , omnibus  hominibus , cujufcumque  conditio- 
nis  Sc  nationisfuerint , quos  Deus  creaverit.  Nec  obftat , Apoftolos 
hoc  praeceptum  in  ifta  amplitudine  non  impleviffe  : nam  Apoftolis  ita 
loquitur  , ut  in  ipfis  etiam  fucceflores  eorum  Sc  adjutoresad  finem 
ufque  mundi  intelligat.  Revellit  ergo  hie  Chriftus  terminos , quos 
pofuerat  Matth.  10.  Sc  non  alios  Evangelii  fines  , quam  orbis  terra- 
rum  , ponit. 

1 6.  * Qui  credidcrit , Evangelio  a vobis  praedicato,  idque  fide  non  1 « Qpfcredide- 
qualibetjed  per  dile&ionern,  five  perfedam  five  imperfedam,  ope-  fucrit.fa^uTelir: 
rante  , ctiiufmodi  fides  poenitentiam  includit , hoc  eft  , fide  credente  5UJ  verononcre. 
Sc  taciente  id,quod  raciendum  credit.  * E t baptiz*atus  fuent  ; nec  enim  nabitur. 
fufficit  credere  fine  baptifmo  fubfequente  tanquam  caufa  , quae  falu- 

tem  operatur ; neque  baptizari  fine  fide  praecedente  , Sc  animum  prae- 
parante.  Porro  ex  verfu  prsecedente  manifeftum  eft , de  adultis  effe 
lermonem  , quibus  folis  Evangelium  praedicari  poteft  : utproinde 
inept e in  hoc  loco  errorem  fuum  de  parvulis  non  baptizandis  Anaba- 
ptiftae  fundent , eo  quod  illi  credere  nondum  poffint.  * Salvus  erit : 
ex  quo  quidam  alium  errorem  confinxerunt , putantes  eum  , qui  cre- 
diderit,  Sc  baptizatus  fuerit,  perire  non  pofife  ; contra  quos  Aug. turn 
aliis  locis , turn  lib  de  fide  Sc  operibus  difputat.  Sed  hujufmodi fen- 
tent  ige  generales  , quibus  falus  vel  alius  eflFe<ftus  quifpiam  fidei  attri- 
buitur , femper  intelligendae  funt , nifi  alia  ex  parte  ponatur  impedi- 
mentum.  Quamquam  fides  intelligatur  non  quaelibet,fed  fides  praxim 
dirigens,  feu  per  dile&ionem  operans , cujufmodi  fide  creditur  me- 
dico , cujus  praeceptis  obtemperatur.  Unde  S,  Greg.  horn.  29.  in 

I i i Evang. 


43  6 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Eva rig:  Tunc  veracitcr  fideles  fumus,  cum,  quod  verbis  promittimus, 
operibus  complemus.  Vera  enim  fides  eft  , quae  in  hoc  , quod  verbis 
dieit , monbus  non  contradicit  , juxta  illud  Joan.  Apoft.  Otii  dicitfe 
nojfe  Deum  , & mandat*  ejus  non  cufiGdit , mcndax  eft.  * Qid  verb  non 
credidcrit , ilia  fide  jam  didta  , * condemnabitur . Non  repetit  alterum 
membrum  , & baptizatus  nonfuerit , quia  Baptifmus  non  eft  necefli- 
tatis  tarn  abfolutae , quam  fides  : nam  abfque  fide  falvari  nullo  pado 
poteft,  abfque  Baptifmo  poteft,  fi  Sacrarnentum  iftudnon  contemptus 
religionis  , led  articulus  neceftitatis  excludat,  ut  Aug.  lib.  4.  de  Bap- 
tifmo c.  22. 


eofquTaedre-  I7*  * StZna  autem  , id  eft  miracula  , veluti  figilla  veritatis  divini- 
tur^-bfn  !equen  tus  annuntiatae  & credit#  , eos  qui  crediderint , h&c fequentur  , me  fci- 
jneo'  da’Rionia  1 i c e t operante  : q.  d.  Nolite  folliciti  elTe  , ne  vobis  praedicantibus  res 
&;J,ng"s  inviiibiles , omnemque  captum  fuperantes  , nemo  credat  , ego  mi- 
racuhs  ventatem  praedicatioms  veltr#  ligiilabo  , vobilque  autho- 
ritatem  conciliabo  8c  fidem.  Caeterum  notandum  eft  , Chriftum 
non  dicere,  quod  iftafigna  fequentur  omnes  fideles , neque  quod  fin- 
gulos  omnia,  neque  quod  ftatim  a fufcepta  fide  : fedfenfus  eft  , quod, 
ficut  ipfe  (ignis  praedicationem  fuam  credibilem  fecerat , quando  opus 
erat ; ita  nec  credentibus  in  fefeu  Ecclefiae  (u#  deerunt , cum  ad  pro- 
pagandam  ftabiliendamque  fidei  praedicationem  fuerit  necefiarium  : 
finis  enim  miraculorum  eft  publica  utilitas.  Ex  quofacile  intelligitur, 
cur  nec  omnibus  fidelibus  illafigna  dentur  , nec  omni  tempore  , nec 
omni loco  , nec  omnia,  quianeceftitas  Ecclefiae  , vel  praedicantium 
hoc  non  expofcit , ficut  initio  praedicationis  expofcebat,  ut  Greg, 
loco  citato.  Miraculis  enimmultitudo  credentium,  velutarbores  re- 
center  plantatae  rigationibus , erat  nutrienda,  ut  perea  Chriftianae  Ec- 
clefiae fundaretur  authoritas , qua  femel  fun  data , 8c  Ecclefia  jam  per 
orbem  diffusa,  nec  miracula  ilia  durare  permififa  funt , ne  animus 
femper  vifibilia  quaereret , 8c  eorum  confuetudine  frigefceret  genus 
humanum,  quorum  novitate  flagrat,  ut  Aug.  lib.  de  vera  relig.c.2y . 
* Linguis  loquentur  novis  , quas  fcilicet  ante  non  noverant , nec  didi- 
cerant , aliarum  nempe  gentium  j quod  initio  Ecclefiae  erat  familiare, 
ut  cito  8c  facile  fides  toto  orbe  propagaretur. 
toUcnfr&nmc'r-  18.  * Serpentes  tollent , id  eft , venenata  animalia auferent ex  locis 
tiferum  quid  fcj-  quibus  erantinfefta  : * & , fi  mortiferum  quid  bib erint , non  eis  nocebit : 

berint  , non  eis  r ct  • ' r • i r r 

- o^bit:rUperx- iive  coacti  a perlecutoribus,  live  calu  per  ignorantiam  ; non  enim 
-an&Ve^  Oftentatoribus  talis  gratia  promittitur.  Videndus  eft  Eufeb.  lib.  3.  hi- 
ftor.  29.  Porro  fub  his  miraculis  crebrioribus  8c  minoribus  alia  ra- 

riora 


SECUNDUM  MARCUM.  Cap.  i«.  437 

riora  Sc- gravfora  intelleda  voluit  > ut  fufcitationem  mortuorum  > 
dec.  Nec  verb  ulla  hie  promittit  miracula  terrifica  , qualia  fuerunt 
Movfis , fed  folum  benefica  Sc  utilia  , ut  non  terrore  , fed  beneficen- 
tia  fal litem  Evangelii  annuntiandam  Sc  mundum  ad  fidem  trahendum 
fignificaret.  Exponit  omnia  hsec  miracula  myftice  S.  Greg.  hom.  29. 
in  Evang.  Sc  S. Bernard,  ferm.i.  de  afeenfion-e  3 ut  fideles  damcnia  eji - 
riant,  five  exorcizando,  five  pcenitentiam  in  cordegenerando  ,*  linguis 
loquintur  novis  , Dei  laudes  refonando  ; ferpentes  toUent , malitiam  de 
alienis  cordibus  auferendo.  Vide  cetera  apud  Gregorium. 


19.  * Et  Doniinus  quidem  Jefus  poft  qu  am  locutus  eft  eis  , quaecumque  ij^Et  nominus 
fcilicet  eis  dida  voluit  & oportuit  poft  lefurredionem  : non  enim  po^nUocu- 
dicit,  poftauam  b&c  locutus  eft  eis , fed  generaliter,  ut  colligitur,de  om-  tuscftcis.aflum- 
nibus  j quae  poit  relurredionem  apparens  eis  locutus  ett  de  regno  & fedet  a doum 
Dei  , ut  Auguft.  notatlib.  3.  de  confenfu  cap.  25".  * AJfumptus  eft  in  Dei' 

c&lutn  , fecundum  humanam  naturam.  Dicitur  autem  aftumftus  & 

Ad.  1.  elevatus  , quafiab  alio  • ficut  etiam  dicitur  a Patre  fufeitatus 
a mortuis > fcilicet  per  attributionem  3 per  quam  ea  , quae  magnoe 
potentiae  funt , Patri  attribuuntur  $ quamvis  juxta  Symbolum  ipfe- 
met  etiam  fua  virtute  Sc  refurrpxerit  a mortuis  5 Sc  in  caelum  afeen- 
derit , non  aerium  tantum  , fe  aethereum  : adeoque  , ut  Apoftolus 
ad  Ephef.  4.  fuper  omnes  c&los  , ut  impleret  omnia.  Afifumptus  eft 
autem  in  caelum  turn  fua  5 turn  fidelium  fuorum  causa.  Sua  quidem  , 
ut  gloriofo  Sc  immortali  corpori  locus  glorias  Sc  incorruptioniscon- 
grueret  ; ut  inde  ab  omninatione  fub  caelo  coleretur  ; uttotum  uni- 
verfum  inde  regeret  • ut  reipsa  oftenderet  5 regnum  fuum  non  eBe  de 
hoc  mundo : fidelium  verb  causa  , ut  eorum  cor  da  furfum  trahendo 
ipfi  difeerent  ex  fide  vivere  3 ut  ea  , quae  (urfum  funtquaerere  ; ut 
fpem  daret , membra  effe  caput  fuum  fecutura ; ut  viam  peccato 
claufam  aperiret  5 ut  eis  locum  Sc  manfionem  pararet ; ut  Spiritum 
Sandum  inde  mitteret.  * Et  ftdet  a dextris  Dei  , tamquam  Deo  Pa-  . 
tri  aequalis  natura  , potentia  , gloria  , imperio  dominando  creaturis 
omnibus.  Haec  enim  feftio  a dextris  Dei  fignificat  authoritatem  Sc 
aequaiitatem  cum  Deo  Patre  regn.  ndo  5 Sc  opponitur  minifterio 
Angelorum  , tamquam  inferiori , ad  Hehr.  1.  v.  13.  Sc  15.  Sc  1.  ad 
Cor.  15.  v.  2,f.  Vide  plura  dida  Matth.  22.  v.  44. 

20.  * llii  autem pro fecti , in  mundum  fcilicet  univerfum  , ficut  eis  20. iw  autem 
-prseceptum  erat  v.if . nam  eo  refpici  notat  Greg.  hom.  cit.  Profedi  Jerum-'ubUjue  * 

autem  non  ftatim  , fed  poft  Spiritus  fandi  miffionem , * pradicaverunt  PoniinJ  c,0°Pe“ 

1 • *ti  ^ ^ # * . s rante , oc  ;crn*o,e 

uuique  , non  in  Judaea  tantum  > led  in  omnibus  Gentibus,  Quod  tdeo  uem  fonfirman= 

liiz  Mat-  fi£'„is.qHeBlibBS 


4JS  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

Marcus  contigiffe  dicit , quia  cum  fcriberet  hoc  Evangellum  , jam 
fieri  coeperat,  5c  Prophetico  more  quodcertiflimo  futurum  erat,tam- 
quam  fa&um  narrabat.  * Domino  cooler  ante,  intrinfecus  fcilicet  Evan- 
gelio  fuo  , tarn  in  iis  , qui  praedicabant , quam  qui  credebant  : illis 
dando  os  5c  (apientiam  , cui  nemo  adverfariorum  refiftere  poffet : his 
cor  aperiendo  , fidemqueinfpirando.  * Et fermonem  , praedicationis , 
* confirmante  fequentibus [ignis,  extrinfecus  miracula  jungendo  praedi- 
cationi  , turn  authoritatem  , legitimamque  miflionem  praedicantium  , 
turn  Evangelii lui  veritatem  quodammodo  iigillabat,  ut  operatio  Dei 
, interna , 5c  externa confirmatio  miraculorum  (imul  jun&a , teftatifli- 
mam5c  credibilemnirnis  efficerent  prosdicationera* 

F I N I S. 


I N 


I N 


EVANGELIUM 

JESU  CHRISTI 

SECUNDUM  LUCAM. 

4 4*  4 4*  4*  4*  4 4 4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4 4*  4*  4 4 $ i*  4*  4 4 4* 4 4 4*4*  4 4 4* 4 4*  4 4 4 4 

P R iE  F A T I O. 

^cam  jintiocijiji  5 Metropoli , oriundum  ejfe  inter  ve- 
I teres  convenit  y ncn  minus  quam  arte  Medicum  fuijfe  , ut  ex- 
cap. 4.  4//  Co/c/*.  z/.  14.  Chryfofl.  bom . 12.  in  ill  am  epift . 

4/»  colligunt , eo  loco  hunc  Evangeliftam  Medicum 
chariflimum  vocatum  volunt.  Nicephorus  Piftorem  egre - 
gium  fuijfe  tradit , /i£.  2.  e-.  43.  cb*  Chrifti  Domini  Matris  ejus , ac  prin~ 
tipis  Apofiolorum  ejfigiem  adumbrajfe , eamque  inde  in  cater  as  orbis  partes 
delatam.  Nee  defunt , qui  Luc  am  trad  ant  fuijfe  unum  ex  Lxxii . difei- 
pulis  , a quo  non  abhomt  Greg . Prafat . hi  r.  1.  e//w  vult  fuijfe 
mum  ex  duobus  difeipulisytuntibus  in  Entaus . iSed  I«e4s  *p/e  fatis  mani- 
fefte  adverfatur  , quando  in  Prafaticne  Evangeliifui  declarat  fe  illud  ex 
aliorum  traditione  fcripfijfe.  Unde  antiquiores  Scriptores  teftantur  eum 
non  Domini  y fed  Apofiolorum  difcipulum  fuijfe  yut  Iren.  lib.  1.  c.  20.  & 
Jiieron . qui  in  c.  6 y.  J/4/,0  4 Paulo  genitum  fuijfe  die  it.  In  Evangelio 
Graci  fermonis  non  ignarusfuit  : ww/e  y?y/o  cateris  clegantiori  ufus  efi  y 
turn  in  hoc  libro , turn  in  Attibus  Apofiolorum  deferibendis.  Scripfit  autem 
Evangelium  in  partibus  Achaia  & Boeotia  , utHieron.  Trafat.  in  Uatth . 
cum  Paulo  fimul  peregrinando , adeoque  circa  fecundum  Neronis  annum 
hoc  eft  y ut  Baron.  Chrifti  5%.Jcriptionis  occafio  fuit,  quodmultos  videret 
Ivangelicam  hiftoriam  non  rette  texuijfe  9quos  in  initio  Evangelii  fuifu - 

giUat,. 


440  P R M F A T I O. 

gillat.  Author  fcrihendi  & hortator  putatur  fuiffe  Paulus , quern  idcircb , 
quotics  in  F.piftolis  nominat  Evangelium  fuum  , hoc  Lucs,  Evangelium  de- 
signate tradit  Hieron.  de  Scriptorib.  Ecclef.  cap,  7.  Unde  Tertull . lib,  4. 
contra  Marcienem  , Luca  digeftum  , inquit , Paulo  adftribere  folent : cospit 
inagijirorum  videri , qua  difcipuli  promulgarint.  Paulo  adbajit  comes  uf- 
que  ad  vincula  ejtts  Roma . Unde  difcedcns  pradicavit  primiim  in  Dalmatia 
O'1  Gallia  , turn  in  Italia  ac  Macedonia  , ut  JEpiphanius  Harefi  y 1.  On  am- 
en am  Oecumenius  in  Lucameum  quoque  Lybiam  petiijfe  tradat , Tbeba- 
nofque  Cbriftiana  inftituiffe  Religione.  Vitam  duxit  calibem  ad  annum 
atatis  cttogefimumquartum , ut  Hieron.  in  Scriptoribus.  Martyrio  vitam 
finivijfe  infimat  Naz,ianz..  Or  at.  1.  in  Julian.  & aperte  dicunt  SS.  Pau- 
linas & Gaudentius.  Modum  deferibit  Nicepborus  loco  cit . ubi  dicit  ex  olea 
arborc  fuijfe  fuftenfum , quod  aridi  ligni , unde  cruxfieret , ccpia  non  ejfet ; 
hoeque  apud  Patras  Achaia  civitatem  contigi/fe,teftis  eft  idem  Gaudentius » 


i.Qiicniam  quu 
tiem  multi  cona- 
ti font  ordinare 
narrationem,que 
in  nobis  comple- 
12  font , rerum. 


CAPUT  PRIMUM. 

Ucniam  quidem  multi  conati  funt.  Taxari  hie  Pfeudo- 
^apoftolos  6c  Pfeudo-fcriptores  Evangeliorum  , fen* 
l tentia  fere  veterum  eft.  Hos  Epiph.  Haerefi  y 1.  putat 
; fuiffe  Cerinthum  6c  Merin chain : Origines,Bafilidem, 
Beda  etiam  Apellem  : fed  hi  ornnes  tuerunt  aetate 
pofteriores,  quam  Lucas,  ut  patet  ex  Eufeb.  lib.  4.  hift.  c.7.  5c  aliis 
ejuslocis.  Credibile  eft  , refpici  ad  authores  EvangeHorum  illorum, 
quae  dicebantur  Thomae  , Matthiae  , Duodecim,  fecundum  ^Egvptios 
See.  Nam  quod  Maldonatus  putat  iignificari  Matthaeum  Sc  Marcum  , 
omni  vetere  authoritate  caret , neque  ifti  videntur  multi  poffe  dici. 
Unde  Aug.  lib.  4.  de  confenfu  cap.  8.  illis  verbis  ( conati  funt ) fignifi- 
cari  putat , eos  non  pot u life  fufeeptum  onus  implere  , cui  6c  Graeci , 
Grigenes,  Eufeb.  6c  Epiphan.  affentiuntur  * Ordinare  narrationem, qua 
in  nobis  completa  ftmr, return,  id  eft,  hiftoriam  texere  earum  rerum,  qua? 
in  nobis  certo  credits  firmiterque  receptae  funt.  Nam  quamvis  Lati- 
num  verbum  {ignificare  pofftt  res  non  a Chrifto  Domino  perfeSfcas  Sc 
geftas  , Graecum  tamen  6c  Syriacum  magis  indicant , plenam  earum 
ftdem  & perfuafionem  nobis  effe  fadtam  : quod  6c  Orig.  horn.  x.  in. 
Luc.  6c  Ambr.  hie  magis  probant. 

2.s;curuad:d^  2.  * Sicut tr adiderunt nobis , viva  voce  proedicando  publico  , Sc  pri— 
i r i i i o ir ti  vide-  vatim  narrando.  * Oin  ab  initio  , non  loJum  praedieationis  5 led  etiam 
luernnf ferment  nat'iVltat,s  5 & cooceptionis  , tarn  iplius  Chrifti  , quam  praecurforis 
ejus,  fub  quibus  proinde  6c  B.  Virgo,  6c  B,  Jofeph  in  primis  continen- 

tur> 


r 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  r.  44  r 

tur,  quia  quarumdara  rerum  fibi  teftes fuerunt,  itemque  mulieres,  8c 
alii  difcipuli,  Zacharias,  Anna,  Paftores.  Unde  Aug.L3.de  confenfu 
c.i.  quae  in  Chrifti  nativitate,  infantia,  pueritia  divinitus  geftafunt, 

& digna  memoria,  difcipuli  Domini  five  ab  ipfo  Domino  , five  a pa- 
rentibus  ejus , five  a quibuflibet  aliis  requirere  & cognofcere  potue- 
runt.  * Ipfi  viderunt , fupple,  fermonem  : nam  Graece  legitur  dvlozrlaf, 

Jpettatores , * Et  miniftri  fuertint  fermonis , id  eft,  qui  teftes  oculati  fue- 
runt, itemque  praedicatores  fermonis  feu  Evangelii,  cujus  praedicatio 
Minifterium  appellari  folet : quamcjuam  fermo  hie  non  male  Hebraica 
phrafi  pro  rebusupfis  accipi poffit,ficut  infra  cap^.v.iy.  Porro  re- 
fertur  hie  verfus  non  ad  fequentem,ut  quidam  voluerunt,  fed  ad  prse- 
dicationem  : ita  ut  fignificetur  , multos  pollicitos  fuiffe,  profeffos 
hiftoriam  rerum  texere  , ficut  eas  tradiderant  fpe&atores  earum  , 8c 
miniftri  , etfi  non  fuermt  affecuti.  Hinc  vero  patet  manifefte , tradi- 
tionem  Evangelii  ipsa  feriptione  ejus  fuiffe  priorem  : imo  certiffimam 
fuiffe  , pleniffimeque  creditam  , antequam  feriberetur. 

3 * Vifum  eft  & mihi  , aliorum  quidem  exemplo  , fed  alio  fpiritu,  3.  vifum  efi& 

nempe  ut  bene  feribam  , quod  ilii  male  : illis  enim  vifum  eft  fpiritu  ^nia’  ^princu 

humano  , mihi  Spiritu  fantfto  infpirante.  Quo  fenfu  8c  Apoftoli  di-  Pio  dij!8cn»«  , 
,r  J . . .r  _ j r • o ••  r cC  -1  ex  ordme  tibi 

xerunt,  Vijum  eft  Sfiritmjancto  (S  nobis , quia  bpintus  lanctus  , ut  id  , feribere , optima 

quod  bonum  eft,  nobis  quoque  bonum  videri  poflit,  operatur,  inquit  rheoPh,le* 
Ambr.  *AJfecuto  omnia  k prinefpio  diligenter , id  eft,  omnibus  rebus,  alte 
petito  principio,  perveftigatis  8c  percognitis.  Nemo  enim  tarn  alte  hi- 
ftoriam Evangelicam  exorfus  eft  , quam  Lucas , ab  ipfa  fcilicet  Pne- 
curforis  epneeptione.  His  autem  verbis  commendans  diligentiam 
fuam  , oblique  aliorum  taxat  negligentiam  in  perveftigandis  rebus, 

8c  confequenter  fidem  eorum  in  enarrandis.  * Ex  ordine  tibi  feribere  , 
id  eft,  congruo  fervato  ordine,  non  Temper  minutarum  rerum  & ver- 
borum,  fed  hiftoria3,rerumque  capitalium,ut  fcilicet  conceptio  Joan- 
nis  conceptionem  Chrifti  praeceaat , haec  nativitatem  , nativitas  cir- 
cumcifionem  , ifta purificationem  , hxc  educationem,  educatio  Bap- 
tifmum,  ifte  prasdicationemffisec  mortem  Sec.  Non  addit  autem,  omnia , 
tametfi  affecutus  effet  omnia  , quia  elegit  ex  omnibus  ea  , quos  judi- 
cavit  apta,  8c  fufficere  officio  difnenfationisTuae,  inquit  Aug. lib. 4. de- 
confenfu  Evang.  cap.  8.  quipropterea  notat  lib. 3.  c.5.  Evangeliftas 
multa  noviffe,  quse  non  feripferunt : ut  ita  diverfa  in  Evangelio  fin- 
gvilorum  gratia  refulgeret , 8c  propriis  quibufdam  finguli  libri  my- 
fteriorum  , geftorumque  miraculis  eminerent,  inquit  Ambrofius* 

*Optime  Tbeophyle.  Multi  veteres  Ambr.  Epiphan.Hasrefi  yi.3c  Orig.. 
homil.i.in  Lucam  , putant  Theophjlum  nomen  commune  effe  , prout 

figni- 


44*  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

iignificat  eum  , qui  diligit  Deum  , vel , utalii , qui  diligitur  a Deo  : 
led  epithetum  adjundum  , & verfus  primus  cap.i.  Adorumfatis  in- 
dicant fuiile  peculiarem  hominem  : quis  autem  fuerit , non  conftat. 
Nam  quamvis  quibufdam  videatur'ille  fuiffe  , qui  apud  Nicephorum 
lib.  3.  c.  2f . pomtur  fextus  Antiochenus  Epifcopus , cetatetamen  vi- 
detur  pofterior.  Quifquis  fuerit,  in  dignitate  fuit  conftitutus,&:  illu- 
ftris , ut  probat  honorifkus  ille  titulus  , Optime  * quo  8c  Paulus  ap- 
pellat  Felicem  ac  Feftum  , Judaeae  Prcefides  : quibus  Ruffe  tit  u lum  pe- 
culiarem, ex  eo  patet , quod  8c  Claudius  Lizeas  fcribat  Felici  optimo 
Praefidi.  Tara  honorificus  autem  erat,  ut  Dio  inTraiano  teftetur,  nul- 
lum ei  gratius  fuiffe  , quam  cognomen  Oftimi  * unde  Optimates  didi 
funt.  Tali  ergo  viro  infcripfit  Lucas  Evangeliura  fuura  , & librurn 
Adorum,  ut  illud  nomine  ejus  infignitum  a multis  legeretur,  rainuf- 
que  haberet  invidiae&;  periculi,&  plus  gratis  : denique  propter  ra- 
tionem  , quam  ipfe  Lucas  dat : 

4 Utcognofca*  4.  * zdt  cognofcas , id  eft,  agnofcas  feu  recognofcas,fcilicet  tamquam 
^qSibuserud^  in  fpeculo,  * eorum  verborum,  (eu  rerum,  de  quibus  eruditus  es,  Graecc 
tus cs,TeiitateiB.  5^] de  quibus  catechizatus  , feu  de  quibus  viva  voce  inftitutus 
es,*  veritatem, firmam  fcilicetcertitudinem,  ut  Graeca  vox  djpaAetct  fo- 
rmat. Non  enim  parvas  utilitatisdc  voluptat  s eft  , res  magnas  , quas 
viva  voce  didicerimus , etiam  fcripto  hiftorice  8c  cum  fumma  fide  a 
drgniffimo  Authore  traditas , recognofcere  , 8c  ordine  legere  , cum 
voluerimus. 

5. Fuit  ind:cbus  * fuit  indiebus  Hercdis:  illius  primi,  qui  filius  Antipatris  fuit,  & 

dxx  , facerdos  ab  induftria,  ac  felicitate  , rebufque  geftis  Magnus  didus  eft.  * Regis 
7*^**  ? totius,  prou t terram  totam  duodecim  tribuum  compleditur. 
ce  Abia , & uxor  Rcgnum  iftud  acceperat  a Romanis , invitifquejudasis  tenuit ; quem 
Aaron, & nomen  tamen  fub  finem  regnt  in  legitimum  Regem  fufceperunt  , circa  quod 
ejus  Elizabeth,  tempus  Joannes  Baptifta  & Chriftus  nati  funt.  Hujus  Herodis  filius 
Herodes  etiam  didus  tantiim  Tetrarcha  fuit , qui  Joannem  Baptiftam 
occidit.  * Sacerdos  quidam  nomine  Zacharias  ; non  fummus  , qui  pra2- 
erat  omnibus  , quamvis  Aug.  trad.  49.  in  ]oan.  8c  alii  nonnulli  hoc 
putaverint , fed  unus  * de  vice  Alia,  id  eft,de  claffe  8c  familia  Sacer- 
dotum  illorum  , quorum  caput  erat  Abias.  Nam  cum  filii  Aaron  Sa- 
cerdotesin  magnum  olim  excreviffent  numerum,ita  ut  fimulinTem- 
plo  fervire  non  poffent , ne  inter  fungendum  Sacerdotio  effet  confu- 
ilo  , divifit  eos  David  in  viginti  quatuor  claffes  , ordinesfeu  familias, 
qua?  per  vices  fuas  mini ftrarent  in  Templo  , fada  fortitione,  qucenam 
eiTet  claffis  prima  , fecunda  , tertia  , 8c c.  Sors  autem  odava  ceciditin 
Abiam.  Hujus  divifionis  mentio  fit  I,  Paralip,  24.  8c  apud  Jofephum 

lib#7* 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  i.  443 

lib.  7.  Antiquit.  cap.  n^ubi  dicit  unamquamque  claffem  feufarqi- 
liam  miniftraffe  Deo  per  dies  odo  , a Sabbatho  ufque  ad  Sabbathum, 
quod  fatis  infmuatur  etiam  2.  Paralip.  c.  23.  v.  8.  Zacharias  igitur 
erat  de  familia  feu  claffe  eorum  Sacerdotum  , quorum  vices  mini- 
ftrandi  erantodavo  loco  : nam  divifionem  illam  duraffe  ad  fua  uf- 
que tempora  , idem  Jofephus  teftis  eft.  * Et  uxor  Wins  de  filiabus  Aaron' 
pari  fcilicet  cum  marito  nobilitate  , quta  uterque  erat  de  ftirpeSa- 
cerdotali.  Nam  ^lioquin  licebat  Zachariae  de  quavis  tribu  uxorem 
ducere  , etfi  de  tribu  Levi  non  cegebatur  ducere  filiam  Sacerdotis. 

Unde  Ambr.  Non  ioliim  a parentibus,  fed  etiam  a majoribus  S.Joan- 
nis  nobilitas  propagatur  , non  faeculari  poteftate  fublimis  , fed  reli— 
gionis  fucceflione  venerabilis. 

6.  * Erant  autem  jujli  ambo  ante  Deum.  Quo  fignificatur , quidquid  0.  Erant  autem 
in  eis  fuerit  j uftitise  , non  fuiife  ad  homines  fimulatum  , inquit  Aug. 
lib.  2.  ad  Marcellinum  c.  13.  fed  juftos  fuiffe  vera  juftitia  , quae  eft 
ex  fide,  coram  oculis  Dei  intimos cordis  recelTus  penetrantibus.  Ita-  ftificationibus 
que  evertitur  hie  figmentum  Calvini , tribuentis  eis  tantiim  juftiriam  ^e°™inifinequc'' 
imputativam  : quod  enim  in  oculis  Dei  tale  eft  , hoc  revera&folide 
tale  eft, quia  decipi  nequit.  Juftitia  vero  intelligitur  generalis,prout 
omnem  virtutem  compleditur  , in  habitu  animifita,  quern  a creaturae 
diledione  avellit  6c  affigit  Deo.  Unde  effedum  , imo  3c  caufam  talis 
juftitice  explicans  adjicit  : * Incedentes  in  omnibus  mandatis.  Non  enim 
fufficit  quae  dam  obfervare  , quibufdam  negledis,fed  omnium  obfer- 
vatio  ad  juftitiam  necefiaria  eft.  *Et  jufiificationibus  Dow/«i,quasqui- 
dam  ita  differre  a mandatis  volunt,quod  juftificationes  ad  religionem, 
mandata  ad  mores  pertineant  : fed  revera  vrdentur  eaedem  efte  , 
quae  mandata,  utexPfalm.  n8.patet,  ubi  faepius  videntur  con- 
fundi : nam  vox  Hebraea  0?pn  Chuckjm  , quam  Lxx.  ibi  vertunt 
ftificationes  , fignificat  Statuta . Vocantur  autem  fufiificationes  , quod 
earum  obfervatione  homo  fe  juftum  oftendat , juftum  confervet , 3c 
magis  magifque  juftificetur  , juxta  illud  Jacobi  2.  v.  24.  Vides  quo - 
niam  ex  oferibits  jufiificatur  homo  , & non  ex  fide  tantiim*  Unde  Paulus 
ad  Rom.  2.  Fattores  legis  ju/Uficabuntur,  * Sine  querela:  ita  ut  nemo 
de  iiiis  jufte  conqueri  pofiet,  etfi  non  viverent  fine  peccatis,  Non 
enim  qualecumque  etiam  tentationis  humans,  fed  grave  peccatum  eft, 
quod  in  querelam  venit , inquit  Aug.  eplft.  9^.  Unde  Trad.  42.  in 
Joan,  sine  querela,  intelligit  fine  criraine.  Nulla  quippe  querela  jufta 
eft  de  iis  , qui  non  habent  crimen,  hoc  eft  , peccatum  grave,  inquit , 
accufatione  3c  damnatione  digniflimum.  Quis  enim  jufte  queratur 
de  homine,  qui  nemini  male  vult.  Sc  quibus  poteft  fideliter  confulit, 

K k k nec 


7.&  non  erat  il- 
lis  fiiius,eoquod 
eflet  Elizabeth 
fterilis , & anibo 
procefliffent  in 
Uiebwsfuis. 


S.Fafrum  eft  au- 
tem  , cum  facer- 
dotio  fungeretur 
in  ordine  vicis 
ias  ante  Deuro , 


r.  fecnrdum 
coniueiudincm 
i'acerdotii , forte 
exiit  ut  incenfum 
poneret , ingref- 
fus  in  ternplum 
Domini  ; 


10.  8c  omnis 

mulritudopopuli 
<rat  orans  fo:is 
fcoil  ince;*fi. 


444  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

nee  contra  cujufquam  injur  las  tenet  libidinem  vindicandi , etfi  pro 
quotidianis  delidis  veraciter  dicat , Dimitte  nobis  debita  noftra  ? Ut  ex- 
plicat  in  lib.  de^ perfection e juftitiae. 

7.  * Et  non  erat  Mis  filiiis , eo  quod  ejfet  Elizabeth  fterilis : natura  fci- 
licet  etiam  turn  , cum  efFet  in  flore  setatis  : * & ambo  proceftijfent  in 
diebus  fuis , id  eft,  fenes  eiTent.  Duplex  ergo  tangitur  caufa  orbitatis, 
naturalis  infoecundicasuxoris,  & utriufque  fenedus.  Nam  ft  in  fum- 
mamdudi  amborumconjugum  anni  centenarium  numerum  exceffe- 
nnt , dicuntur  non  pofte  filios  proc&eare  , etiamfi  mulier  non  fit  fte- 
rtiis  , ut  notat  Aug.  lib.  3.  contra  Julianum  cap.  11. 

8.  * Factum  eft  autem  cum  Sacerdotio  fungeretur  ,muniis  fcilicetSacer- 
d'otaiibus , * in  ordine  vicis fuA  , id  eft  , in  ilia  feptimana,  qua  recur- 
rentibus  iq  orbem  vicibus,  juxta  conftitutionem  Davidis,claftis  Abiae 
• vocabatur  ad  miniftrandum.  * Ante  T)eum , id  eft,  in  Templo  Dei,  ubi 
Deus  habitare  cenfebatur  in  Sando  SandOrum. 

9.  * Secundum  ordinem  Sacerdotii , id  eft,  prout  moris  erat  inter  Sa- 
cerdotes , * forte  exiit , ut  incenfum  poneret , id  eftfforte  obtigit  ei  hoc 
munus.  Itaque  confuetudo  ilia  non  refer tur  ad  illas  vices , de  quibus 
verf.  8.  feu  ad  fortionem  illam  , quam  olim  David  fecerat , vices  di- 
ftribuendo,  ut  putavit  Beda  : fed  ad  illam  , qua  Sacerdotcs  unius  vicis 
forte  defignabantur , quis  quod  minifterium  obiret , itemque  ad  obla- 
tionem  incenfi-feu  tbymiamatis,quod  unus  Sacerdotum  quotidie  mane 
he  vefperi  in  altari  thymiamatis  ex  legeofFerre  cogebatur.  Ergo  forte 
obtigit , ut  hoc  faceret  Zacharias  , * ingrejfus  in  Templum  Domini , id 
eft,  illam  Tempi i partem,  in  qua  erat  altare  thymiamatis.  Hoc  autem 
ftabat  in  parte  anteriori,  quae  vocabatur  Sandum,  feu  Sanduarium, 
quod  velo  dirimebatur* a Sando  Sandorum  , ubi  tempore  Salomonis 
area  collocata  erat.  Itaque  nulio  modo  hinc  colligitur  , Zachariam 
fuiffe  fummum  Sacerdotem  , ut  multi  veteres  putaverunt  • turn  quia 
dignitatem  illam  non  tacuiffet  Evangelifta  : turn  quia  incenfum  in  al- 
tari thymiamatis  offerre  quibuilibet  Sacerdotibus  licebat , ut  patet 
Exod.3o.v.iq.&;  20.  Nec  fummus  Sacerdos  juxt^ordinem  vicis  per 
feptimanas  miniftrabat : nec  habitare  folebat  in  montanis  Judaes,  fed 
Jerofolymis:  denique  quia  nulla  apud  Jofephum  Zacharise  iftius  tam- 
quam  fummi  Sacerdotis  fit  mentio. 

10.  * Et  omnis  multitudo  populi  erat  orans , preces  fuas  Sacerdotis  fa- 
crificio  jungendo  , * for  is  , in  atrio  fcilicet  Ifraelis  , quod  eratproxi- 
mum  atrio  Sacerdotum  , 8c  utrumque  extra  fepta  Templi , * hora  in - 
cenft  j hoc  enim  mane  & vefperi  ftata  hora  ofFerebatur , ficut  8c  juge 
$ acrificium , quo  populus  magno  numero  confluebat. 

11  ,*Af* 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cam.  44  f 

II  * Appmtit  autem  illi.  Quo  verbo  Ambrof.  ftgnifican  vult,  re-  11  Appsmitau. 

' rr  r ^ . , © m*  f tern  1U1  Angelus 

pentinum  futile  conlpectum  : quod  maxime  verum  eft  in  ims  rebus , Domini,  ftans* 
quarum  naturae  eft  non  videri,  voluntatis  autem  videri  • cujufmodi  eft  ^*'salt?r,s,n“ 
naturaDei  Sc  Angelorum..  * Angelas  Domini  flans  a'dextris  , tanquam 
rnimfter  laeta  nuntiaturus , utpote  qui  divinae  infigne  mifericordiae 
deferebaf  , inquit  idem  , * altaris , incenfi.  Ex  quo  etiam  colligitur, 

Zachariam  hoc  loco  non  fuiiTe  fun&um  officio  fummi  Sacerdotis  in 
Sando  San&orum*  Bene  autem  Angelus  Sc  in  Templo  , 8c  juxta  al- 
ta’re  , Sc  a dextris  apparet  , quia  8c  veri  Sacerdotis  adventum , 8c 
myfterium  facrificii  univerfalis , casleftis  donigaudium  annuntiabat, 

12.  * 1 it  Zach  arias  turbatus  eflvidens ; quia  , ut  Ambrofius  aliena-  tii-^zachanas 
mur  ab  affedu  noftro  , quando  perftringimur  alicujusfuperioris  po-  dens,&  timor  if" 
teftatis  occurfu  , ficut  hoc  notat  defe  Daniel  c.  io.  v.  8.  *'j Et  timor  ™ufupereum. 
irruit flayer  earn.  Quo  fignificatur  fuiffe  vehementera,  fortaflis  ex  ilia 
Judaeorum  opinione  natum  , qua  vulgo  putabant , fe  etiam  Angelo 
confpe&o  morituros,ut  patet  Judic.6.v.22.23.  8c  24.  8c  Judic.13. 

v.22.  quanquam  Athanaf.  in  vita  S.  Antonii  notet,  quod  metus  non 
tantum  ex  mali  apprehenfione  , quantum  ex  magnarum  rerum  faepe 
incutiatur  afpedu. 

13.  * Ait  autem  Angelus : Re  timeas  Zacbaria.  Notarunt  enim  ve- -iVu^^AnSus^ 
teres  , Athanaf.  Hieron.in  cap.  28.  Matth.  8c  Beda,  Angelicas  benig-  Ne  timeasZacfn- 
nitatis  effe  turbatos  afpe<%»  fuo  blandiendo  folari  : contra  vero  $x-  eft  deprel 
moniacae  effe  ferocitatis  , eos  , quos  fui  praefentia  territos  effe  fenfe-  oatio  ua:&  uxor 
rint  j ampliore  horrore'concutere.  * Quoniam  exaudita  eft  dcyrecatio™*  tibl  fiiiuPo^ 
tua  : quam  pro  filio  obtinendo  fudifti , inquit  Maldonatus.  Sed  quid  &vcrabis romen 
petierit  3 teftaturilla  Celebris  gratiarum  adio  , de  qua  infra  , 8c  deipe- 

ratio  ejus  de  filio  accipiendo,  quae  patet  v.18.  Itaque  verilimilius  eft, 
deprecationem  ejurfuilfe  ? ficutidecebat  Sacerdotem  , pro  populi fa- 
lute  fufam  , ut  notat  Aug.  lib.  2.  quaeft.  Evangelicarum  quaeft.  1.  8c 
omnes  pene  veteres  confentiunt.  Nimirum  oraverat  3 ut  adfal-utem 
populi  Meftiam  expedatum  Deus  mittere  dignaretur  : quam  fui ffe 
•quotidianam  veteris  Ecclefise  orationem  , maximeque  Sacerdotum 
ex  inftituto  facns  operant! um  , notat  Euthymius.  Unde  non  fubjungit 
quia  uxor  tua  &c.  ut  ratio  dfe  poiTet  orationis  pro  filio  obtinendo  fufae,  • 
fed  * &'uxor  tua  : q.  d.  Itaque  uxor  tua  quamvis  fterilis  pari.etfilium. 

Pandit  enim  ordinem  8c  mo.lum  , quo  Mediae  adventus  futurus  effet, 

* & vocabis  rnnien  c'yis  foanmm . Quod  nomen  a Gratia  dedtnftumeft* 
q.  d.  Gratkfum  3 quia  pergratiarii  parentibus  datus  5 gratia  plenur,  8c 
gratiae  per  Meftvara  dandae  praeco  futurus  erat.  Norat  autem  Aoi'br  hoc 
habere  meritaSan<ftorum  , ut  a Deo  nomen  accipiant : ftam  n ( A-.rts 

K k k 2 li'tteris 


- 1 4-  Sc  erit  gau 
dium  tibi,  & ex 


i$.  ent  enim 
magnus  coram 
Donnno : & vi- 
num  5c  ficeram 
non  bibet, 5c  Spi 
rimjanfto  reple 
biiut  adhuc  ex 
uiero 


44<j  . COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

litteris  mutatio  veteris  nominis,  vel  novi  anticipata  impofitio/empcr 
aliquod  myfterium  continet  , utpatetin  nomine  Abraham  , ifaac , 
ifra'el , fefu  , & aliis. 

14.  * Et  erit , fcilicetille  filius,  * gaudium  tibi,  id  eft, materia  gaudii 
rnwitviuteejus n0Q  vu^gar^s>  ^ tanti,  ut  c corde  erumpat,  quod  vocatur  *exultatio , 
gaudebnm : 1 quia  fcilicet  fterilitatis  8c  fenedutis  filius , quia  virtute  magnus,  quia  * 

Propheta  Altiflimi  , quia  praecurfor  Meffiae.  * Et  multi  in  nativitate 
e) us  gaudebunt : Non  domefticum  tantum  tibi  ac  tuis  , fed  toti  populo 
erit  gaudium  , quia  ex  lignis  mirabilibus  pgrfuafi  erunt , eum  ad  po- 
puli  falutem  effe  datum , ficut  hoc  patet  v.  58.  & 66. 

15 . * Erit  enim  magnus , virtute  8c  ofHcio,  coram  Domino  : id  eft,  in 
minifterio  ac  negotiis  Domini  : quanquam  aliifignificatum  velint 
magnum  futurum  , non  fimulatione  , non  hominum  opinione  , fed 
judicio  Domini.  Redd  it ur  ergo  ratio  non  nominis  t foannis , ut  qui- 

ro  mamsTuc;  dam  putant,  fed  gaudii.  * Vinum  & ficeram  , pro  quo  Hieron.  Numer. 

6 . fecutus  vim  radicis  Hebraicae  , vertit , omne  , quod  inebriare  potefi. 
Tertuil.  lib.  de  jejuniis  c.9.  uno  verbo  vocat  ebriamen  ; comprehen- 
dit  enim  8c  vinum  , 8c  cerevifiam  , potum  ex  dadilis  , ex  pomis , ex 
meile  , 8c  quemcumque  inebriantem.  * Non  bibet : nempe  toto  tem- 
pore vita;,  tamquam  perpetuus  Nazaraeus , 8c  perpetuo  fulgens  Sacer- 
dotio.  Nam  8c  Nazaraei  omnibus  diebus  confecrationis  fuse  , 8c  Sa- 
eerdotes,  quamdiu  agerent  in  tabernaculo^vino  8c  ficeraabftinebant, 
ut  patet  Numer.  6.  v.  3.  8c  Levit.13.  v.  9.  * Et  Spiritu  Santto  reple- 
hitur  , eum  fandificante,  8c  magna  donorum  copia  implente,  ita  ut  in 
alios  etiam  foras  redundet , quod  ilia  repletione  inlinuatur.  * Adhuc 
cx  utero  matris  fu&  ,*  quod  h&retici  aliqui  exponunt,  ab  infantia  , feu 
ftatim  ab  utero  : fed  per  iliud , adhuc  , iignificatur  , eum  replendum 
ex  eo  ipfo  tempore,  quod  adhuc  utero  geftabatur.  UndeSyrusSc 
Arabs  verterunt  adhuc  in  utero  , 8c  fie  illam  phrafim  Graecam  acci- 
piendam  patet  Ad.  3.  v.2.  Tacite  autem  fimul  infinuat,  ab  infantia 
per  totam  vitam  Spiritu  S.  plenum  futurum.  Atque  ita  Joannemac- 
cepiffe  Spiritum  S.  8c  gratiam  ejus’ in  ipfo  utero  pailim  veteres  fen- 
tiunt , Origines  horn.  4.  & 7.  in  Lucam  , qui  aperteeum  fandifica- 
tumdicit,  Cyprian,  epift.  13.  Itaque  his  duobus  membrisexplicat 
magnitudinem  Joannis  ex  fobrietate  8c  Spiritus  S.  donis,nunc  ex  officio* 
Jio^n^iraTi I(^#  * Et  multos  filiorum  ]fraelconvertet,efficati&tna  poenitentiae  prse- 
convertetadDc-dicatione  , * ad  Dominum  Deum  ipforum  : Chriftum  videlicet , partim 
51oalm^eUm  ut  e*  credant,  partim  mandatis  ejus  obediant.  Itaque  non  fignificatur, 
Judaeos  ab  idololatria  convertendos  ad  Deum  , cum  tempore  Chrifti 
non  aberrarent  21  religione  veri  Dei3  fed  multos  eottun  credituros , 


SECUNDUM  LUC'AM.  Cap.  r.  447 

* Jefum  quern  digito  oftendit  &praedicavit , efle  Dominum  Deutn 
ipforum  ,ejufque  mandatis  parituros.  Hoc  probat  id  , quodfequitur  : 

17.  * Et  iffepracedct  ante  ilium  * fcilicet  eumdem  Deum  ipforum 
Chriftum  Dominum  , id  eft  , proxime  tamquam  prasco  ante  Regem,  in  fpiritu  5c  vir- 
jam  jam  adfuturum,  prxcurret  * in Jpiritu , id  eft,  zelo  & fervore,feu  corda™"-- 
cum  vehementia  atque  impetu  de  intimisprorumpente:  nam  in  Graeco  »um  jnAiios,  & 
deeft  hie  articulus,quo  Spiritus  S.  defignarifolet.  *Et  virmte^Gtxcb  pTJdcmiani  ju- ; 
Jiviuu,  potentid,  id  eft,  efficacia.  Unde  Eccl.  4.  v.  13.  de  Elia  dicitur,  Qommi  pTebera 
quod  potentia  nemo  vicit  ilium.  Significatur  ergo  virtus  infuperabilis  perfeftam, 
dicendi  Sc  redarguendi  impios  , quantumvis  potentes,  Pharifasos,  He- 
rodem  , Herodiadem.  * Elia , id  eft  , quails  fuit  Eliae  adverfus  Achab, 

Jefabel,  Pfeudoprophetas , Baal , Sec.  Sc  praecipue  qualis  erit  Eliae  in 
lecundo  adventu.  Nam  hanc  fimilitudinem  officii  fignificari  hie  ple- 
rique  veteres  notant,  Euthymius,  Theoph.  3c  Ambr.  hie.  Unde  Aug. 
trad.  4.  in  loan.  Quid  eft  in  Jpiritu  & virtute  Elia  ? In  eodem  fpiritu 
vice  EU$2.  Quare  vice  Eliae  ? Quia  quod  Elias  fecundo  , hoc  Joannes 
primo  adventui  fuit.  Hanc  fimilitudinem  officii,  8c  fimul  effedumac. 
finem  iftius  fpiritus  Sc  virtutis  Eliae  ut  declararet , adjicit : * Vt  con- 
verts corda  patrum  in  filios.  Nam  ifta  funt  verba  Malach.c.4.v.  6.  de 
Elia  prophetice  dida  , quae  hie  Joanni  accommodantur.  Significant 
autem  Joannem  effedurum  , ut  corda  patrum  ,id  eft,  animus  feu  amor 
Patriarcharum  Sc  Prophetarum,convertantur  in  filios , id  eft,  pofteros 
eorum,  feufui  temporis  Ifraelitas.  Cinn  enim  Patriarchs  & Prophe- 
ts non  ex  lege  , fed  ex  fide  Chrifti  venturi,  non  pecudum , fed  fan- 
guine  Chrifti  fe  juftificandos  credidifient  , fandifque  moribus  vixif- 
fent  : filii  eorum  ab  eorum  fide  &;  moribus  degeneres,  ita  ex  lege  ju- 
ftificari  voluerunt , ut  putarent  fefuis  viribuseamfacere  , & pecu- 
dum fanguinem  efie  remiffionem  peccatorum  : contra  quos  Paulusin 
e pi  ft.  ad  Rom.  Sc  ad  Ephef.  difputat. 

Propter  iftam  Sc  fidei  Sc  morum  diferepantiam,  Patriarchs  a filiis 
alieni  erant,  Ifaia  teftante,  Abraham  nefeivit  nos/id  eft,  pro  filiis  non 
agnovit  nos.  Joannes  vero  contra  iftos  pofterorum  errores  prsdican- 
do  , Ecce  Agnus  Dei , ecce  quitollit  peccata  mundi , Sc  ad  fandos  mores- 
eos  provocando,  convertit  Patriarchas  Sc  Prophetas , a Judsisalie- 
nos,ad  amandos  filios  fuos,  *& incredu los, filios  fcilicet  Grsce  azraSas, 
imperfuafibiles , * ad  prudentiamjufiorum  , Patrum  , ut  fcilicet  fimili-  • 
ter  Patribus  fuis  antiquis  credant  de  Media,  &:  fapiant.  Hsc  eft  enim 
periphrafis  alterius  partis  prophetis  , qua  malachias  de  Eliadixerat* 

& cor  filiorum  ad  patres . Senfus  eft  igitur  , quod?  Joannes  inftar  Eliae 
corda  Patrum  Sc  filiorum  inter  fe  mutuo  conciliaturus  fit  predication 


448  COMMENT.  IN  EVANGELIUM- 

ne  fua  , ut  ejufdem  Tint  fidei , fententiae^,  fapientias  , vitae  Sc  morum. 
Quern  fere  ienfum  aliis  verbis  dat  Auguftinus  cap.  29.  lib.  20.  de 
Civit.  * Par  are  Domino  plebem  perf eft  am  , id  eft,  ut  ita  prxparet  ac 
difponat  rudem  populum  Judaicum  ,carnali  fidei  , ac  delideriis  aflue- 
tum,  ad  Chriftum  Domini  Sc  juftitiam  fidei  ejus  fpei,&  ad  perfe&io- 
nem  falutis,quam  Evangeiium  ejus  continet,recipiendam:  nihil  enim, 
ut  Apoftolus , ad  perfe&um  adduxit  lex.  Unde  & Zacharias  hoc  offi- 
cium  Joannis  velut  maximum  praedicat  > infra  v.  7 6. 

1%  .Et  dixhza-  18.  * Et  dixit , &c.  Unde  hoc  fciam ? id  eft,  Qaofigno  ? Necenim 
ckarias  ad  Angc-aU(^[s  verbis  tuis  aufim  fidere  , cum  naturae  curfus  repugnet.  * Eero 
Tciaro  : ego  enim  ££ ijn  Jim  Jenex  , (S  uxor  me  a procefiit  in  diebus  fun , id  eft  , provechoris 
^STp^^tatiseft,  quam  ut  naturae  ordine  concipere  poffit.v  Hxfitat  igitur 
htin diebus fuic.  diffidentia  , non  de  potentia  Dei , feu  de  ohjedo  fidei  , ut  Calvinus 
voluit , fed  de  tefte  fidei,  <3c  veritate  verborum  ejus  , utindicatur 
verf.  20.  cum  ei  fatis  aperte  , Sc  inter  facra  apparent! , Sc  figna  divi- 
ngs legationis  praeterenti  > facilius  credere  debuiffet  : ideoque  pecca- 
vit.  Abraham  verb  Genef.  17.  v.  17.  fimilibus  verbis  utens  non 
peccavit,  quia,  ut  Aug.  quaeft.  29.  fuper  Numeros  ,Deusnonde 
verbis  , fed  de  cordibus  judicat : eadem  enim  dici  poffunt  inquirendo 
modum,  vel  etiam  dubitando  , deque  veritate  diffidendo  , ut  idem 
Horn.  44.  Itaque  Angelus  planius  exponens  conditiones  perfonae  fuae 
Sc  caulas  credendi  fibi  , refpondit  : 

t9  Et  refpon-  I9*  * E£°  fum  Gabriel  y populo  Judaico  Sc  tibi  fatis  notus , ex  di- 
dens  Angelus^  verfis  legationibus,  quibus  ad  Danielemfun&us  fum  : * Oui  adfto  ante 
x^abri^i.quiadftc  D cum  , id  eft , qui  in  cxlo  adftare  foleo  , velut  minifter  familiariffi- 
mus  *n  confpe&L1  Uei  3 ad  excipienda  prima  ejus  imperia.  Eft  enim. 
nd  te.& h£c  tibi  metaphora  a fervis , qui  parati  funt  in  fuo  quifque  ordine  ad  nutum 
evangehzare.  dominorum.  * Et  mijfus  fum  , tanquam  legatus  a Deo.  Mitti  enim 
Angelorum  proprium  eft  , ita  ut  etiam  inde  nomen  acceperint , Sc  ab 
Apoftolo  vocentur  omnes  adminiftratoriijpiritus.  * Hactibi  Evangeli - 
z,arc  , id  eft,  hoc  tibi  laetum  nuntium  perferre  , tanquam  Evangelii 
de  Meffia  quod  dam  prxludium.  Ut  autem  authoritatem  fuam  pro- 
baret , fimul  punit  incredulitatem  ejus  , Sc  dat  fignum  , quo  credat , 
ut  eadem  res  ei  effet  fupplicium  Sc  beneficium. 

20.  * Et  ccce  cris\accns , & non  poteris  loqui . Graeci  Interpretes  pri- 


furdus  eris  , idque  quia  ex  v, 


20.  Et  ecce  eris 

l^teris !o?oi"»°"  mam  partem  , tacens , fere  exponunt 
Txr  fi3n!emroeo  ^ 2‘  ^at'ls  Patet  ’ etiarn  furdum  fuffife  5 Sc  qui  natyira  mutus , ille  quo- 
o-jod  non  cred^que  fimul  furduseft  : Sc  quia  alioqui  videretur  effe  tautologia  , eris 

dftiverbism.es,  “ • - — ' - *“  * ' 1‘  * T ii*. 

quae  imp'.ebun 
tur  : 
ftjo. 


tacens , & non  poteris  loqui.  Unde  Sc  D.  Ambr.  dicit  : Incredulitas 
n tempore  Zacharix  affatum  eripuerat  Sc  auditum.  Quia  enim  non  ob£dierat  , 

con- 


•SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  i.  449 

condemnatur  , ut  furdus  fit  $ 8c  quia  contradixerat , ut  non  pofiit 
loqui  , ut  ait  Theophyl.  Poffet  tamen  juxta  Latinum  textum  aliqua 
e(Te  differentia  , ut  explicetur  quo  modo  effet  futurus tacens , fcili- 
cet  non  Tola  voluntate  propter  Angeli  imperium  , fed  etiam  invitus 
ex  loquendi  impotcntia  5 idque  non  perpetuo,  fed  * ufque  in  diem  quo 
fiant  , donee  fcilicet  noveris  per  eventus  ipfarum  rerum  te  jure  puni- 
turn,  * pro  eo , quothion  eredidifii  verbis  meis . Datur  enim  hie  ratio  fup- 
plicii  , quod  infligitur,  non  ilia  , quod  de  divina  potentia  dubitaffet, 
fed  quod  nuntii  verbis  non  credidiffet.  * Qit&  implebuntur  in  tempore 
fno : fingula  fcilicet  diyerfo  , prout  rerum  diverfitas  exigit. 

21.  * Et  erat  plebs  cxpeftans  , eo  quod  non  foleret  dilcedere  , nifi^-Stempiebs 
perado  thymiamatisfacrificio , Sc  acceptaa  Sacerdote  benedidione.  thPm  : % miral 
Nam  Sc  Aaron  Levit.  9.  v.21.  facrificiis  completes  benedixit  populo. 

* Et  mirabantur  , quod  tardaret  in  templo  , plus  videlicet  folito  : quodpio. 
contingere  potuit  ex  illo  folo  colloquio  deferipto,  & ex  turbatione 
Zachariae  , verba  ruminantis  , fuoque  fupplicio  attoniti.  Ut  nihil  ne- 
ceffe  fit  cum  quibufdam  fufpicari , Angelum  pluribus  effe  collocutum, 
quam  hie  deferibitur.  Qui  enim  divinitus  apparent  5 ut  animas  , An- 
geli , Sc  ipfe  Deus  , verbis  funtpraecififfimi. 

22.  * Egreffks  autem  non  poterat  loqui  : Itafentiens  reipfa  effeveram  zz.Egreffbsau- 
Angeli  teftificationem  , quantum  ad  poenam  , ut  crederet  etiam  earn  loquUdinos6?1 
effe  veram, quantum  ad  praedidionem  beneficii.  *Et  coq-noverunt,quod  &cognoverunt 

. 1 r ..  _ i,  r - rr  ^ • r • quod  vifionem 

vifionem  vidijfet:  quia  credibile  elt  eum  adhuc  ruiile  ex  vilione  ammo  vidifl'etin  tem- 
attonitum,  corpore  pallidum , ex  culpa  moeftum  , ex  poena  trepi-  f^uens  mis 
dum.  * Et  ipfe  erat  .inmens  illis  , id  eft: , quia  loco  verborum  geftibus  permanfitmutua* 
utebatur  : fic  enim  > & , nonnunquam  Hebraicefumitur.  *Etper ^ 
manfit  mutus ; fimul  Sc  furdus , ut  annotat  Euthymius : Graeea  enim 
voxxapos,  Sc  , Syriaca  mutum  fimul  8c  furdum  fignificat. 

Porro  peculiare  eft  illis  , qui  caeleftes  vident  vifiones  , ut  non  folum 
toto  corporis  habitu  mutentur,  fed  & vocem  nonnunquam,  ipfo  fal- 
tem  temp  ore  .vifioiiis  , amittant.  Unde  Moyfes  dicit , fe  impeditioris 
linguae  fadum,  ex  quo  ei  locutuserat  Deus : &:  Daniel  cap.  10.  v.  17* 
halitum  fuum  interclufum  fuiffe. 

23.  * Et  factum  e (l ,ut  impleti  Cunt  dies  officii  e jus : Qui  ex  moreerant  Etfa^,un? 

c i*  f'  - . n o • ^ implett 

leptem  dies , utlupra  ex  Jolepho  8c  Scriptura  diximus;  quorum  ini-  font  dies  officii 
tium  Sc  finis  erat  Sabbathum.  Toto  autem  illo  tempore  habitabant  do~ 

in  exedris  Templi , feparati  ab  uxoribus  , tefte  Hieron.  lib.  1.  contra 
Jovin.  ut,negotiis  familiaribus  liberi,  toti  vacarent  Deo.  * Abiit  in  do- 
mum  fuam.  Ex  quo  colligas , eum  nec  propter  ilium  adverfum  cafum 
officiumfuumdeferuiffe.  ” J 

* 24  *P°ft 


2 4*  port  hos  au- 
tem dies  conce- 
piiElifabeth  uxo: 
ejus , &c  occulra- 
bat  fe  men G bus 
cjuinque,  dicens ; 


450  COMMENT.  IN  EVANGELI-UM 

24.  * Eofl  hos  autem  dies  concept  Elifabeth.  Quod  circa  initium 
Odobris  aut  finem  Septembris  contigiffe  , ex  verbis  Angeli  v.  2 6.  ac 
tempore  conceptionis  Chrifti  fatiscolligitur.  * Et  occultabatfe , id  eft, 
celabatfe  effe  gravidam  , publicum  declinando  , conceptumque  non 
propalando.  Caufam  reddit  Orig.  hom.  6 . in  Lucam  , Sc  latius  hie 
Anibrof.verecundiam.  Eft  enim,  inquit,  unicuique  officio  praeferipta 
cetas  , 6c  qued  tempore  decet , tempore  dedecet.  Senedus  regendis 
liberis  aptior  eft,  quam  creandis , See.  Unde  Sc  Sara  dicebat  Gen. 18. 
Toftquam  confenui , •voluptati  operam  dabo  ? q.  d.  Hoc  verecundum  effe 
aetati  fuse.  Colligit  autem  hinc  Ambr.  Zachariam  Sc  Elifabeth  con- 
cubitu  abftinuifTe.  Neque  enim  , inquit  , ea,quae  fimilem  not!  erubef- 
ceret  coitum  , erubefeeret  partum.  **  Menfibus  quinque.  Menfe  fexto 
per  vifitationem  B.  Mari#  ceffavtt  occultatio  ; Sc  ceffare  debuit , ne 
partus  videretur  fuppofititius : * Dicens , interim  apud  feipfam  : 

2£.  Quia  fic  fecit  mihi  Dominus : fcilicet  ut  pr#  verecundia  occulta- 


25  Quia  fic  fecit 
mihiDcwninnsm  . 

diebus  , quibus  rem  me  5 * diebus , quibus  rejpexit  auferre  opprobrium  meum  ? Itafcili 

opprobriu  meum 
inter  homines, 


cet  auferens  mihi  opprobrium  fterilitatis  ,ut  alteri  opprobrio  intempe- 
ftivi  concubitus  me  exponeret.  Simul  tamen  his  verbis  tangit  benefi- 
cium  ablate  fterilitatis,  quae  apud  Judaeos  maximeerat  opprobrio , 
quod  poena  videretur  effe  inflida  a Deo  , ut  indicant  verba  Pnenennae, 
1.  Reg.  1.  v.  6,  adAnnam;  turn  quod  pudor  fit  in  fem’mis , inquit 
Ambrof.  nuptiarum  premia  non  habere,  quibus  haec  fola  eft  caufa 
nubendi : videntur  enim  uti  conjugio  non  ad  frudum  , fed  ad  volup- 
tatem.  Unde  qui  certb  deprehenderant  , fe  effe  fteriles , infruduo- 
fum  thorum  de  mutuo  confenfu  pr#  pietate  feparabant , ficut  Abra- 
ham Sc  Saram  feciffe  notat  Aug.  in  Epift.  ad  Galatas  : Zachariam 
verb  Sc  Elifabeth.  Ambr.  in  hunc  locum.  Sedquia  fieri  poterat , ut 
neutraex  caufa  opprobrium  fterilitatis  haberet  locum  apud  Deum  > 
ficut  in fandiflimis  mulieri bus  patuit , Sara  , Rebecca,  Rachel , matre 
Samuelis  , Sc  matre  Samfonis  • hinc  addit  , * inter  homines . 

2 6.  * In  menfe  autem  fexto  , aconcepta  fcilicet  prole  per  Elizabeth, 
quamvis  juxta  computum  facrum  inentium  Sc  anni  fuerit  menfis  pri- 
vitatem Gaiiia:*,  mus,  videlicet  Nifan  , Sc  vigefimusquintus  Martii  noftri.  Ex  quo  ia- 
Ca'  £omen  Na  telligimus  fex  menfibus  Joannem  Chrifto  fuiffe  feniorem.  * MiJJus 
efl  Angelus  Gabriel : nomine  fuo  fignificans  fortitudinera  Dei.  Qjem 
Hieron.  in  c.  8.  Danielis  prneliis  praepofitum  effe  docet , utita  ratione 
officii  aptus  effet , qui  Chriftum,  Dei  virtutem,  ad  praeliandum  cum 
diabolo  nafeiturum  nuntiaret.  * A Deo , immediate  fcilicet , non  per 
Angelum  fuperiorem  interpofitum , ficut  folent  inferiores  a fuperio- 
ribus  mandataaccipere,  ut  notat  Bern.  Homil.  i.fuper  Miffus.  Nam 

Gabriel 


2,6. In  menfe  au- 
tem fexto, miffus 
eft  Angelus  Ga- 
briel a Deo  in  ci 


SECUNDUM  LUCAM  Cap.  t.  4fi 

Gabriel  unirs  eft  ex  iis  , qui  adftant  immediate  ante  Deum.  * In  ci~ 
vitatem  GaliUa , inferioris  Eft  enim  duplex  Galilaea : fuperior  , quae 
in  Septemtrionem  recedit ; 8c  inferior  , quae  magis  verfus  Auftrum  , 
habens  ab  ortu  mare  Tiberiadis,ab  occafu  mcditerraneum.  *Cui  nomen 
Nazareth  : quae  vox  fcribenda  efffet  non  per  , f , neque  per,  z , ut  fere 
fit  Graece  8c  Latine,  fed  per  IT,  Tzade  , ficut  notat  Hier.  in  nominib. 

Hebraicis  , 8c  ex  titulo  Crucis  Romae  aftervato  conftat. 

2,7.*  Ad,  virginem . Quod  epitheton  deinceps  matri  Dei  tamftabili-  17.3d  virginem 
ter  adhaefit,  ut Epiphan  haeref.78.  n.8.  dicat,  neminem extitiffe  , qui 'em 
nomen  S.  Manae  proferre  aufus  fit , Sc  non  ftatim  Virginis  vocem  ad-  Jofeph,de  domo 
jtceret.  *Dejponfatam  viro , id  eft,  recenter  nuptam  , licet  incognitam.  virgims  Mari*. 
Nam  quamvis  vox  tarn  Latina  quam  Graeca  fignificet  promifiam, 
ufurpari  tamen  folet  pro  nupta  , ut  patet  ex  cap.  2.  v.5.  Ubi  eodem 
modo  dejponfata  vocatur  , cum  jam  effet  praegnans , 8c  in  mariti  pote- 
ftate.  Dejponfatam  ergo  maluit  quam  nuftam  vocare  , ut  incognitam 
fignificaret : quo  loquendi  u(u  Sponfus  8c  Spo'nfa  vocantur , quam- 
diu  nullus  interceflit  concubitus.  Caufas  defponfationis  dedimus 
Matth.  1.  * Cui  nomen  erat  fofeph  : ut  ipfo  nomine  caftitatem  alterius 
Jofeph  referret,  fidemque  pudicitiae,  quam  fervaret  Mariae,  tanquam 
dominoe  fuae  , ut  Bernardus  latius.  Itaque  officio  fuit  cuftos  virginita- 
tis , cura  paterfamilias  , arte  faber  ; cui  defponfata  Maria  , ut  omnem 
typum  carnalis  nobilitatis  extingueret , inquit  Aug.  lib.  de  catechi- 
zandis  rudib.  c.22.  * De  domo  David . Addit  hoc  praecipue,  ut  ejufdem 
ftirpis  intelligamus  fuiffe  B.  Virginem  familiae  haeredem  , quia  juxta 
legem  Nam.  3 6.  cogebatur  viro  non  folum  ejufdem  tribus , fed  Sc 
ejufdem  familiae  nubere  , ficut  diximus  Matth.  x.  idque  uthaereditas 
maneret  non  folum  in  tribu  , fed  Sc  in  familia.  * Et  nomen  Virginis 
Maria.  Graece  eft  ipfiffimum  nomen  Syriacum  Mariam  dfffyllabum 
indeclinabile  , quod  Hebraice  diciturM^mw,  vertique  poteftrfmrfW- 
tudo  marts  1 Domina  mar  is,  Quomodo  autem  8c  illuminatricem  ma- 
ris  feu  ftellam  maris  juxta  multos  fignificet, vide  quae  diximus  Exod.i  S’. 

28  * Et  ingreffas  ad  cam  Angelus . Non  ergoforis  vagabatur  , fed  z%.  Etingreflus 
in  comclavi  fuit , ut  notat  Bernardus  horn.  3.  in  Mi  fills ; 8c  Ambrof^"ftf^Vgdgrca^ 
hie.  Sola  , inqu’t  , in  penetralibus  , quam  nemo  virorum  videret , fo-  p1^ : Donums 
lus  Angelus  reperiret : fola  fine  comite,  fola  fine  tefte,  rie  quo  dege-  m in mulicribus. 
nere  depravaretur  affatu.  * Dixit , ave  : Graece  ,quod  , 

Gander e , dedjicitur.  Unde  Bafil.  hom.  23.  dicit  Miriam  ab  Angelo 
g&udere  juflamj  ficut  8c  Raphael  Tobiae  dixit  falutan do,  Gaudium  tibi 
fit  femper  : 8c  Ecclefia  precatur  Virgini  , Gaude  & Utare  , &c.  8c  Re- 
gina edi  Utare  Noft^r  interpres  vertit  Ave  : quae  vox  eft  falutem 

L 1 1 appre- 


COxMMENT.  IN  EVANGELIUM 

apprecantis  8c  gratulantis.  Et  ita  exponendum  videtur  , ut  refpon- 
deat  communirfimss  falutationi  Hebraic#  IS  o’ftp  , Schalom  !acb  , id 
eft  , Pax  tibi , ficut  8c  Syriace  legitur.  Ubi  Pax  non  aliud  fignificat 
quam  Latinis  , Salty  8c  omnc  bonum  , five  Angelus  hoc  dixerit  appre- 
cando  , five  potius/cum  quadarn  veneratione  gratulando  : quo  fenfii 
ab  Ecclefia  vox  ilia  frequentatur  in  Angelica  (alututione  8c  quando 
dicimus  Cruci  : O crux  x dve  fpes  unica  $ 8c  chrifinati : Avefanttum 
Chrifma. 

* Gratia  plena . Grasce  eft  participium  Mxxpfatyutl , quod  hseretici , 
Vulgatam  verfionem  vitantes  > diverfiffimis  modis  reddiderunt  grata  , 
gratiam  confecuta  3 dilecta  , accepta  ,juflificata  , plerique  gratiofa : ita 
fua  diffenfione  confirmantes  Cutholicorum  etiam  veterum  confen- 
fionem  , qui  reddiderunt  gratia  plenam  , Ambrof.  Auguft.  in  Enchir. 
c.  26.  & alii.  Gratia  autem  plena  dicitur  , eo  quod  SpirituSando  , 
ejufque  donis  omnibus , quibus  grati  efficimur  Deo  5 abundaret , pro- 
pter qu#  Deo  effet  acceptiffima,  ita  ut  Domini  fui , imo  Domini  om- 
nium mater  futura  effet3  inquit  Aug,  loco  cit.  Quod  plenitudinis  ge- 
nus omtiera  omnino  gratiam  comprehends  , 'quam  decebat  habere 
earn  , quae  jamjam  fieret  mater  Dei , five  ilia  effet  immunitas  a pec- 
cato  3 tarn  originali  quamaduali , five  ab  omni  , quod  qu'ovis  modo 
ad  peccatum  incitat  3 Deoque  difplicet  , ut  concupifcentia  8c  igno- 
rantia  , Sec.  five  effet  omnis  gratia  8c  virtus , quam  ull us  Sandorum 
numquam  acceperit,five  aliud  quidpiam  nobis  ignotum.Unde  quam- 
vis  8c  aliis  nonnullis  plenitudo  gratis  8c  Spiritus  Sandi  tribuatur , ut 
Joanni  fup.  v,  13.  Stephano  8c  feptem  Diaconis  Ad.  6.  8c  aliis:  non 
tamen  propterea  Virgini  comparandi  funt.  Unicuique  enim  plenitudo 
tribuitur  , officio  5 cui  dedicatur  5 congrua.  Cum  ergo  matrem  Dei 
effe  fit  fupremum  3 ad  quod  prater  unionem  hypoftaticam  humana 
natura  pofiit  affumi  5 plenitudo  hie  intelligi  debet  tanta  , quanta  con- 
gruit  tant#  dignitati.  Nam  8c  fons  8c  fiuvius  8c  rivulus  plenifunt , 
etfi  diverfafitin  fingulisaquarum  abundantia  : Chriftus  fons  omnis 
gratis  ; Maria  fiuvius  fonti  proximus ; reliqui  rivuli.  Unde  non  ca- 
ret emphafi  , quod  Angelus  5 nomine  ejus  proprio  fuppreffo  , vocet 
earn  nomine  appellativo  KtxafiooJfyw  5 Gratia  plenam  , tanquam  pro- 
•prio.  Quod  fieri  non  folet 3 nifi  cum  nomen  *aliquod  ita  fingulariter 
alicui  , ut  pene  , foli  3 competit  3 8c  omnes  fuperat  j 8c  cum  Sapiens , 
ponitur  fimpliciter  pro  Salomone  , Juftas  pro  Chrifto  > Apoftolus  pro 
Paulo. 

* Dominus  tecum  • perlncarnationem,  inquit  Bernardus  ferm.  3.  in 
M.ffus : fed  hoc  videtur  repugnare  verf.  31 ,8c  3 j.  Unde  aliiexpo- 

nunt* 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  r.  4fj 

nunt  ? Dominus  tecum  5 per  Incarnationem  mox  futuram.  Sed  Angelus 
non  videtur  fignificare,  qualis  futura  effet,  fed  qualis  jam  effet.  Unde 
nec  fubaudiendum  videtur  verbum  fit  •,  fed  potius  eft  : ut  non  fit  op- 
tantls , qaemadmodum  Ruth  2.  v.  4.  fed  gratulantis,  conformitcr  ad 
prima  verba.  Dicitur  autein  Dominus  effe  cum  illis , quibus  favet  , 
quos  cuftodit  , quos  regit,  quibus  profperos  fucceffus  tribu’t , quos 
ad  magna  evehit  ,jicut  dicebatur  effe  cum  Jofeph  , & cum  David  , Sc 
cum  Moyfe,  Jofue  i'.v.j.  & cum  Paulo,  Ad.  18.  v.  10  Itaque  tan- 
git  ur  hie  caufa  , cur  fit  gratia  plena , videlicet  favor  Dei  • cujus  effe- 
dus  amplius  explicatur  verbis  fequentibus.  * Benedittatu  ; fupple  , 
es : phrafi  Hebraeis  ufitatiffima  , id  eft  , benedidiombus  feu  beneficiis 
ampliffimis  a Domino  , qui  tecum  eft  , cumulata.  * In  mulieribus  , id 
eft, inter  mulieres,  ficut  eadem  omnino  verba  Groeca  vertuntur  verfu 
42.  quod  non  fignificat  aliud  , quam  prae  mulieribus , feu  fuperom- 
nes  mulieres,  Quas  potius  nominat  quam  viros , turn  quod  compa- 
ratio  inter  ea  fieri foleat , quae  fun t ejufdem  generis  ,tum  quod  bene- 
didiones  aliquae  , ut  eledio  ad  dignitatem  matris  Dei,  conceptus  fine 
libidine  , falva  virginitate  &c,  fexui  muliebri  effet  peculiaris  : turn 
denique  quod  Chriftus  Dominus  vir  folus^ffet , {uper  omnia  Deus 
benedidus  in  fiecula  , ut  notat  Bernard,  ferm.cit. 

29.  * Oust  cum  audiffet : Greece  Sc  Syriaceeft  , cum  vidijfet.  Unde  (J^u*rcbua“ 
Ambr.  turn  hoc  loco,*  tuml.i*  Offic.  c.18.  Sc  Hier.  epift.  ad  Laetara,  infermone  ejus, 
collegiffe  videntur  , earn  turbatam  fuiffe  ad  peregrinam  fpeciem  fexus 
virilis,  in  qua  Angelus  apparebat.  Quod  ficut  negari  non  debet  fuiffe  tatio. 
verum,  ita  quia  vifus  generalis  quodammodo  fenluseft,  ut  Aug.loqui- 
tur,  Sc  pro  omnibus  fenfibus  poni  folet , videtur  hie  poni  generaliter 
tarn  pro  vifu  quam  auditu  , maxime  quia  fequitur  : * Turbata  eft  in 
femme  ejus, qui  non  nifi  auditu  percipitur.  Itaque  Sc  afpedu  Angeli, 
tanquam  viri , Sc  verbis  ejus  perturbata  eft , partim  anxietare,  partim 
verecundia.  * In  fermone  ejus , id  eft,  propter  tarn  infolitam  falutatio- 
nem  tot  laudibus  plenam  , quas  humilitas  Sc  verecundia  refpue.ent. 

* Et  ccgitabat , id  eft  , prsefenti  Sc  attento  animo  confiderabat : quo 
infinuatur  : non  ita  turbatam,  ut  mens  obnubilatafuerit.  * Qualis  effet 
ifta  falmatio  ,id  eft,  quid  fibi  vellet,  quorfum  tenderet  falutatio , qua, 
ut  Bernard,  ferm.  de  Nativ.  fe  reputabat indignam  : item  qualis,  fyn- 
cera  an  dolofa  : divina , an  illuforia.  Unde  etiam  tacite  haec  volvens 
animo  , prae  modeftia  nullumrefponfumretuiit , quamviseffet  hu  mi- 
les , ut  ibidem  Ambrof. 

3a.  * Et  ait  Angelus  ei , utdando  caufam  falutationis,  itemque  fuae  l^ei^Ne tineas 
legationis,  timorem  abftergeret : * Ne  time  as , five  afpedu  five  verbis  Tr^eani^ 

L 1 1 2 meis  oeum: 


a li- 
cit 


4f+  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

meis  attonita  aut  anxia. , * Maria  • proprio  nomine  quafi  familiarius 
nctam  appellans.  Unde  Ambr.  obfervat,  Virginem, audito  nomine  fuo* 
Angelum  recognoviffe  , videlicet  fimili  fere  modo  , quo  Magdalena  , 
audito  nomine  fuo,Dominum  agnovit.  *lnvenifti  enim  gratiam^ id  eft, 
beneplacentiam  & benevolentiam  , *apud  Dcum.  Nam  iftis  verbis  vi- 
detur  dare  rationem  , cur  earn  dixerit  gratia  plenam , & betiedittam  in 
mulieribus.  Gratia  quidem  plenam  , eo  quod  placeret  Deo  : benedi- 
ftam  verb,  quod  Deus  ei  effet  benevolus  : quorum  utrumque  fignifi- 
catur  per  invent  ft  i gratiam  : ut  proinde  his  verbis  non  folus  gra- 

tuitus  Dei  favor  , led  potius  fimul  dignitas  quaedam  perfonae  3c  meri- 
turn  infinuetur.  Nam  <5c  Gen. 6.  cum  Noe  limiliter  ditftus  effet  inve- 
nifle  gratiam  coram  Domino , cap  feq.  exponitur  hocfuiffe  caufa  3c 
men  turn  evadendi  diluvii:  Ingredere  in  arc  am , te  enim  vidijufium  &c . 
31.  ecce  con.-i-  3 j.  * Ecce  concipies.  Explicat  per  fignum  , quod  gratiam  invenerit : 
paTieTfi Mum & & quiares  admirabiiis  erat,  attentum  animum  poftulans , ideo  dicit > 
vocabis  rom  n £Cce  : & ut  indicaret  earn  tunc  nondum  concepiffe  , addit  infuturo, 
concipies.  Quo  refeliitur  quorumdam  magnorum  virorum  fententia. 


rjus  Jesum- 


qui  putaveruntjam  turn  Virginem  concepiffe.  Utautemveritatem  hu- 
man! conceptus,  tarn  fecundiim  humanae  naturae  materiam  , quam 
concipiendi  locum  exprimeret,  addit,  * inutero , utnotat  Theophyl. 
Non  enim  illud  , inutero  , fuperfluum  eft,  nihil  addensfignihcationi, 
ut  putavit  Maldonatas , fed  omnia  fenfu  praegnantiffima  funt.*  Nam 
his  verbis  refeliitur  errorifte  , -qui  poneb.it  Chriftum  conceptum  circa 
cor  B.  Virginis,  ex  tribus  guttisfanguinis  cordis,  qui  Romae  praefente 
Cajetano  damnatuseit , utipfe  teftatur  in  3.  p.  D.  Th.  quaeft^.a.y. 
* Et  paries  filium  : qui  proinde  ratione  verse  conceptions,  8c  veri  par- 
tus , vere  fiiius  tuuserit ; 8c  tu  vera mater  ejus.  Alludit  autem  aper- 
tiffime  ad  prophetiam  Ifaiae  7.  Ecce  virgo  concipiet  & pariet  filium  &c. 
ut  indicaret  earn  effe  , de  qua  locutus  eft  Ifaias , quod  Virginem  in- 
tellexiffe  non  eft  dubium.  * Et  vocabis  nomen  ejus  Jeftrm  : utpote  qui 
» falvum  fa&urus  eft  popuium  fuum  a peccatis  eorum.  Porro  Ifaias  di- 

xit vocabunt  Emmanuel , id  eft,nobifcum  Deus.  Ubi  non  tarn  nomen 
. ejus  proprium  prophetatur  , quam  quid  revera  fiiius  ifte  futurusfit , 
3c  vocari  poffit , nempe  Deus  in  natura  humana  nobifcum  conver- 
fans  : quo  Incarnationis myfterio  idoneus  fuit  , qui  merito  fanguinis 
ITnifrm  yocf  fui  effufi  effet  * Jefus  , 8c  falvaret  popuium  fuum. 

Dorn’inu^Dcus*  32*  * H*c  er lt  magnus  • abfolutefcilicet  Omni  magnitudinis  modo. 
fedem  David  pa-  Quo  fignficat  maximum  fiiturum  hominem,qui  maximus  erat  Deus 

tris  ejqs . & teg-  ^ 0 . , t ^ rr  ^ • . i i i_. 


r.abi?  in  domo 


ut  Bernar’dus  horn.  3.  in  Miffus  : loquitur  enimde  illo  > ut  homine 
Jacob  m xtcc  future.  * Et  fiiius  } id  eft,  quia  Fiiius , *Altifiimi  vocahitur,  id  eft,  non 

tantum 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  i.  4ff 

tantum  erit  Filias  Dei  , fed  etiam  taiis  credetur  Sc  celebrabitur,  jure 
fcilicet  non  fola  hominum  opinione.  Nam  juxta  phrafin  Hebraicam 
ita  vocandum  fignificatur  , ut  etiam  fit  Filius  Altiflimi  confubftantia- 
lis.  * Et  dabitidi  Dvtnims  Dens  ejus : id  eft, non  tyranniceinvadet,  led 
Dens  illi  tanquam  homini  daturus  eft  * fedem  David  patris  ejus , id  eft, 
thronum  ac  regnura  David, ex  quo  tanquam  filius  nalciturus  eft.  Qui- 
bus  verbis  eum  fignificat  futurum  Meftiam  feu  Chriftum  , ilium  vide- 
licet Davidis  filium  , qui  ei  promififus  erat , fucceffurus  in  regnum,  Sc 
illud  reftauraturus , de  quolfaise  9.  v.  6s  Sc  Pfalm.  13-1.  v.  11.  Reg- 
num autem  intelligitur  , quo  non  lolum  Judaeis,  fed  omnibus  gentibus 
regnaturus  * intus  quidem  per  fidem&  charitatem,  extends  verb  per 
leges , pcenas , Sc  praemia.  Gujufmodi  regimen  in  Chrifti  regno  , id 
eft,  in  Ecclefia  jam  videmus,  Hujus  jus  ei  datum  in  conceptione,exer- 
citium  in  praedicatione  , perfedio  cum  collocatus  eft  ad  dexteram 
Pacrisjcomplementum  poft  judicium.  Vocatur  autem  regnum  David , 
quia  ficuti  promiffunl  , ita  etiam  datum  eft  David,  fed  in  filio,  6c  in- 
choatum  in  iubditis  David,  nempe ]udaeis,ac  denique,  ut  Bern,  horn, 

4.  in  Miflus,quia  in  carnali  Davidis  regno  velutitypo  adumbratum, 
licut  etiam  in  Davide  Chriftus : ita  ut  hac  de  caufa  etiam  David  ap- 
pelletur  , Jerem.  30.  v.  9 Sc  Ecclef.  34.  v.  23. 

33.  * j Et  regnabit  in  domo  Jacob  , tota  Icilicet  , non  una  vel  altera  regniejus- 
tribu  : per  quam  intelligit  univerfam  Ecclefiam  , etiam  omnium  gen-  P°n  em 
tium  , quia  a pofteris  Jacob  incboata  fuit,  Sc  Gentesmerito  fideiinfa- 
miliam  Jacob  adfcitae.  Nam  ex  Judaico  populo  velut  oliva  , Sc  ex 
Gentibus  velut  oleaftro  , in  olivam  iliam  inferto  , una  arbor , unus 
populus  , una  familia  , una  Ecclefia  , velut  una  domus  Jacob  fada  eft. 

* In  dternum  , id  eft  , non  per  folos  annos  cjuadraginta  . non  perfuc- 
ceffores  , non  cum  interruption  alicujus  captivitatis  , ficuti  David  , 
fed  interrupt^,  per  fe,  in  seternum.  Ut  autem  Aug.  notat  lib.  contra 
Prif  ciliianiftas  c.  7.  id  , quod  dixerat  in  sternum,  expofuit,addendo: 

* Et  regni  ejus  non  erit  finis  , ne  quifquam  atcrmin  acciperetpro  longo 
tcmporis  intervallo.  Itaque  fignificatur  , tarn  Regem  quam  regnum , 
leu  cives  ejus  astern  os  fine  fine  futuros  , nec  ita  , ut , aliis  moriendo 
decedentibus , aliis  fuccedentibus  ori-endo  , fpecies  perpetuitatis  appa- 
reat  ,ficut  arbor  perenni  fronde  veftitur  ; fed  ita  , ut  totum  regnum  , 

Sc  cives  ejus  fint  immortales  , ut  Aug.  lib.  22.  de  Civit.  c.  1. 

34*  * Dixit  autem  Maria  ad  Angelum,  quern  videlicet  jam  Angelum  ?4  Dixjtauten® 
fentiebat  : * Qtiomodo  fiet  iflud  ? Ergo  credidit  id  futurum  , cujus  mo-  4uomog£ 
dum  inquire  bat , ut  Aug.  I.16.  de  Civit.  c.24.  Sc  Ambr.  hie  : Haec, 
in  quit,  jam  de  uegotio  tradat  $ ille  (Zacharias)  adhuede  nuntiodu-  cognoiwi 

bit&ta 


3$.  Et  refpon* 
dens  Angelus  di 
xst  ei  : Spiri'.u: 
fanclus  fupecve 
jniet  in  te,  £k  vir 
tus  Ah  flitni  ob- 
umbrabic  tibi.  I- 
dcoque  & quo: 
ralceiur  ex  te 
Santfum  , voca- 
btmr  Filus  Dei. 


4S6  comme-nt.  in  evangelium 

bitat.  Nam,  ut  6c  Beda  obfervat,  Zacharias  rogabat,  Unde  hoc  fciam  ? 
Virgo  , Quomodofiet  iftud  ? Quia  ordinem  obfequii  fui  inquirebat,  non 
lignum  , cui  crederet,  Ex  quibus  patet  imperitia  6c  impietas  Calvini, 
qui  ex  his  verbis  colligit  Virginem  reftnnxifte  Dei  potentiam  , non 
minus  maligne  quam  Zachariam.  * Ouoniam  virum , fcilicet  meum 
Joleph,  * non  cognofco.  Haec  eft  ratio , cur  quaeratmodum  , non  fcilicet 
curiofitas , fed  quiaipiius  magnopere  intererat.  Porro  ilhid  }cognofco^ 
non  poteft  intelligi  tantum  de  fado  ; futilis  enim  eftet  interrogatio  , 
quia  poftet  in  ruturum  cognofcere , nec  de  nuda  confuetudine  aut 
propofito  , ftcuti  dicimus , Non  bibo  vinura  , quia  poftet  confuetudi- 
nem  6c  propofnum  pro  re  tanti  momenti  propria  6c  prudenti  volun- 
tate  mutare  : fed  de  confuetudine  feu  propofito  ita  firmato  , ut  relilire 
non  poftfet : quafi  diceret , non  poftfum  aut  non  licet  mihi  virum  co- 
gncfcere.  Quod  cum  fieri  non  foleat  mfi  ex  voto  , hinc  eft  quod 
Bern.  Horn.  4.  in  M.ftTus , Beda  , Niffenus  Oratione  in  Nativitatem 
Chrifti  , 6c  in  primis  Aug.  lib.  de  Virginit.  c.  4.  conftanter  lnde  col- 
ligant , earn  fuiffe  voto  virginitatis  adftridain  , antequam  Angelus 
ei  loqueretur  : imo  antequam  nuberet , ut  Aug.  Qaia  enim  votum 
virginitatis , inquit , lfraelitarum  mores  adhuc  recuf  b.mt , defpon- 
fata  eft  viro  jufto  , non  violenter  abiaturo , fed  potius  contra  violen- 
tos  cuftodituro  , quod  ilia  jam  voverat. 

35*.*  jEf  rejpondens  Angelus , ut  modum  iliius  conceptus  falva  vir- 
: ginitate  , de  quafolliititaerat , explicaret , * dixit  ■ Spirit  us  Sanclus 
fuperveniei  in  te  , id  eft  , loco  viri  caelitus  feu  defi’per  ven  et  in  te.No- 
minat  autemSpintum  Sandum  magis  , quam  Pattern  aut  F: Hum  , 

: duabus  de*caufis  : Primo  , quia  Spiritui  Sando  approprantur  opera 
gratis  , ut  propterea  eum  Apoftolus  ad  Hebr.  vocet  Spirttum  gratia, 
Summum  autem  opus  gratias  iuit  tans  conceptus , 6c  Virgini , utliC 
fieret  Mater  Dei ; 6c  ipfi  Filio  hominis , quia  nuiiis  mentis  propriis 
tanta  dignitas  ei  obtigit,  ut  eftet  fnnul  Filius  Dei,  prout  declarat  Aug. 
lib.de  corrept. 6c  grat.c.  1 1.6c  de  done  perfeverantiae  cap.  ultimo;  6c 
humano  generi , quiaeadem  gratia  fit  quifque  Chriftianus  , qua  ille 
homo  fadus  eft  Chriftus,  ut  ait  idem  lib  de  prjedefK  Sandorum  c.  15* 
Secundo,  quia  ille  eft  Spiritus  fandificationis,  6c  ejus  Ions , cui  opera 
fanditatis  appropriantur  , ut  hoc  ipfo  intelligent  Virgo  , conceptual 
ilium  fumma  puritate  efte  peragendum.  * Et  virtus  Altifiimi , fcilicet 
Del  Patris.  Hanc  Virrutem  pier  que  veteres  intelligunt  Fiiium  Dei  > 
qui  ab  Apoftolo  yocatur  Dei  Virtus  & Sapientia  , ut  ita  tota  Trinitas 
hie  exprimatur.  Poftet  tamen  pro  more  Scripturae  ufitato  efte  repetitio 
6c  explicatio  praecedentis , ut  fit  idem  quod  Spiritus  Sandus  effi:a- 

• cifli- 


SECUNDUM  LUCAM,  Cap.  i.  4f7 

ciffimus  , ut  fen  tit  Euthymius.  Summx  enim  potentise  opus  fuitcon- 
ceptus  Virginis  fine  viro  : unde  8c  cap.  24.  de  Spiritu  San&o  dicitur  , 
Donee  indttamini  virtute  ex  alto.  * Obumbrab it  tibi.  Locutio  eft  meta- 
ph  orica , cujus  obfeuritas  multas  explicationes  peperit.  Recentiores 
aliqui  putant  honeftiffima  metaphora  fignificari  foecundationem  Spi- 
ritus  S.  loco  complexus  virilis : q.d.  Spiritus  mundiffimus  divina  vir- 
tute  caftiffime  fine  viro  te  gravidam  redder.  Qui  fenfus  quamvis  non 
videatur  omnino  inc6ngruus,&  a Theophyl.  ac  Tyto  infinuatus,qui 
exponunt,  Obttmbfabit,  ideft,  undique  te  circumdabit  & comple&e- 
tur  te:  Antiquiores  tamen  alias  metaphoras  in  hoc  verbonotarunt. 
Aug.  per  obumbrationem  fignificari  fentit  virtutem  Altiffimi  velut  um- 
bra quadam  refrigeraturam  carnem  Virginis  ut  fine  ullo  libidinis asftu 
conciperet.  Unde  epift. 57.  q,2  dicit , quod  Virgo  , cui  di&um  eft, 
obambrabit  tibi , fub  tali  umbraculo  nullo  ardore  concupifcentiae  car- 
nalis  seftuabit : quod  etiam  tangit  Gregor,  lib. 3.  Moral,  c.3.  Hilarius 
lib.  2.  de  Trinit.  accipit  pro-protegere  8c  confirmare,  quia  umbracu- 
lum  protegit  : q.d.  Proteget  8c  juvabit  te  , ut  concipere  fine  viro 
poffis,  itemque  ut  in  conceptu  & partu  ab  omni  in  juria  contami- 
nationis  defendaris.  Theophyl.  etiam  accipit,  protegere  ad  foven- 
dum  , ficut  avis,  inquit,  pullos  tegit,  ut  eos  foveat  8c  vivificet.  * ldeo~ 
(jf«r,fcilicet  propter  illam  Spiritus  Samfti  operationem,  Qiiod  nafcctur, 
Greece  ymutufy ov  quod  generatur  y feu  quod  genitum  fuerit  • non 
enim  agit  de  nativitate  , fed  de  conceptu  , ficut  8c  Matth.  I.  v.  20. 
Accurate  autem  obfervat  8c  urgetEpiph.  haeref.  ^4.  did,  & quod,  ut 
intelligatur  id  , quod  nafeetur  , adhucfemel  efle  genitum  , ex  Patre 
fcilicet  ante  tempera  , 8c  jam  iterum  nafeiturum  fecundum  carnem. 
* Ex  te , id  eft, ex  fubftantia  tua  • ut  indicet  Filiura  Dei  non  allaturum 
corpus  de  caelo, inquit  Athanaf.  ep.  ad  Epi<ftetum,vel  per  Virginem  ut 
canalem  tranfiturum.Nequis  videlicet  cum  Eutiche  putaret,quia  con- 
ceptusVirginisfuit  divini  operis,quod  non  de  natura  concipientis  fa- 
da  effe-tcaro  concepti,ut  inquit  Leo  ep.io.c.12.  * Sanctum.  Jungen- 
dum  eft  cum , nafeetur, 8c  conftruendum  ex  parte  pofteriori,non  ante- 
riori,  ut  habeat  vimadverbii,potius  quam  nominis  : q.  d.  Quod  naf- 
eetur ex  te  fande  , id  eft , fan&o  modo  , ex  Spiritu  S.  fine  viro  $ 8c 
ideo  etiam  fan&us  tamquam  gratia  fan&ificationis  plenus , fine  omni 
peccati  originalis  immunditia.Indicathuncfenfum  Greg. 1. 18. moral, 
c.  27.  Non  ergo  hoc  verbo  unio  hypoftatica  dire<fte,fed  puritas  con- 
ceptus  fignificatur.  * Vocabitur  Eilius  Dd.-proprie  di<5fcus,ficut  8c  erit: 
quod  phrafi  Hebraica  per  vocari  faepe  jam  diximus  fignificari. Vanum 
enim  efifet  ita  tantum  fignificari , fi  non  effet.  Ideo  ergo  quia  ex  vir~ 

tute 


cepit  ini um  m naturam  conceptum  dare.  Neque  hoc  adfert , ut  incredulitatem 
lie  nieniis  fextus  aut  dubitationem  Virgin i tolleret , fed  ut  rem  arcaniflimam  fenfibili 

Cittln,  qua:  VO-  11°  r „ . -nk  it 


4f8  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

tute  Altiflimi  obumbranteconceptus,  erit  etiamFilius  Dei:nonquafi 
purus  homo  non  potuiffet  ita  concipi,fed  quia  talis  nativitas  fineviro, 
fupplente  Deo  vices  viri , nemini  conveniebat , nifi  Filio  Dei , ficut 
nec  Filium  Dei  aliter  decebat  concipi. 

fabcti^cognaw1*  3 * D ecce  Domefticum  fcilicet  exemplum  in  promptu  pofitum: 
tua , ficiphcon-  q.  d.  Non  magis  difficile  Deo  erit  tibi  Virgini , quam  illifterili  fu- 

frneftute  lua  :Jk 
hie  n'.enlis  fextus 

catut  ftcrilis ° exemplo  humano  more  confirmaret , 8c  juxta  Bernardum  hom.  4-in 
Miffus  , miraculum  miraculo  addendo  , gaudium  gaudio  cumularet. 
* Elifabeth  cognatatua  • quia  Judaea,  ut  Ambr.  Initio  lib.  3.  in  Luc* 
nam  omnes  Judaeivocantur  cognati  fecundwn  carnem  , Rom.  9.  v.  3. 
8c  praecipue  quia  materno  genere  erat  ex  trihu  Juda  & familia  David, 
quamvis  ex  parte  patns  effet  de  fiiiabus  Aaron.  Unde  quidam  Ma- 
riam 8c  Elizabeth  fiiias  fuiffe  putant  duarum  fororum  ex  tribu  Juda  , 
quarum  una  nupferit  in  tribu  Levi,  Anna  vero  mater  Virginis  in 
tribu  Juda.  Feminis  enim  licebat  extra  tribum  fuam  nubere,  quanao 
non  erant  hoeredes  •>  Sc  ita  periculum  deerat , ne  poffeillones  tribuum 
8c  familiarumpermifeerentur.  Sic  enim  David  duxit  Michol  ex  tribu 
Benjamin  , 8c  Joiada  Pontifex duxit  Jofabet , filiam  Regis  ex  tribu 
Juda.  * Et  ipfa  concept  ftiium  in  fenettute  fu a * id  eft,  etiatn  ipfa',  ficuti 
tu  , concepit  divinitiis  in  fenedfcute  , cum  in  juventute  non  potuiffet. 
Comparatenim  conceptum  in  fene&ute  conceptui  in  virgin itate, quia 
utrobique  impotentia.  Et  ne  exiftimes  rem  incertam  effe  , * Hie 
tnenfis  eft  fextus , a conceptu  , ita  ut  eum  quilibet  facile  externis  indi- 
ciis  cognofcere  pofTit , * illi , qua  vocatur  fterilis  , id  eft  . cujus  fterili- 
tas  vulgo  eft  notiflima  , ita  ut  non  fine  probro  paffim  fterilis  vocari 
foleat.  Probat  autem  hvpothefin  ex  generalichefi  : 

37.quia  non  erit  37.  * Quid  non  erit  impoftibile  apud  Deum  omne  vet  bum  : id  eft, nulla 

^u^mn/ver?  resDeo  impoffibiiis;  duplici  Hebraifmo  , non  omne , pro  nullum , ficut 
bum.  Pfalm.  142.  v.  2.  Sc  verbum  pro  re  , quam  Deus  dixerit,  aut  promi- 

ferit.  Nullum  ergo  verbum  Deo  impoflibile  : quia  apud  Deum  nec 
verbum  diffidet  abintenticne  , quia veritas  eft;  neefattum  a verbo  , 

. quia  virtus  eft  ; nec  modus  a facto  , quia  fapientia  eft  , inquit  Bern, 
ferm.  ult.  in  Miffus.  Generalis  igitur  regula  eft  , omnia  De  impoffe, 
prater  ea  , quae  fi  poffet,  non  effet  omnipotens,  utmori,  falli,  mentiri 
8c  Emilia  , juxta  Aug.  lib.  y.  de  Civit.  cap.  10. 

38.*  Dixit  autem  Maria  , incundtanter  verbis credendo  - Sc  pro- 
miffisconfentiendo  , * ecce  ancilla  Domini  ; fupple  , Ego  ; funt  enim 
verba  fe  promptiffimam  offerentis  Deo,  Quo.  fenfu  Hebraei  ufita tif- 
fin! a 


38.  Dixit  aurem 
W aria:  Ecccan- 
cil!a  Domini, fiat 
ir.ihi  fecundum 
verbum  tuum  Et 
difceffii  ab  ilia' 
Angelas. 


SECUNDUM  1UCAM.  Cap.  i.  ^9 

fima  phrafi  dicere folent , Ecceego,  propraeftofum  , ut  patet  rReg.j.' 
v.4. 5.6.8c  9.  Porro  nomen  Ancilla  fpirat  fublimem  humilitatem,  lit 
Bernard,  hom.4.  inMiffus,  quacedere  non  novit  honoribus,  nec  glo- 
ria infolefcit.  Spirat  8c  obedientiam  divinaeque  potentise  commenda- 
tionem  : q.  d.  Ego  ancilla  , ipfe  Dominus  , cujus  imperio  me  para- 
tiffimam  decet  obfequi  , qui  jure  fuo  de  me  poteft  quidquid  velit* 
*Iiat  mibi  fccundum  vcrbum , feu  promiffum  , Verba  funt  non 

folum  perfeverantis  in  obedientia,  quam  veteres  authores  paflim  pre- 
dicant, ut  Iren.  lib. 3. c. 33.  qui  dicit,  quod  Maria  obediens  8c  fibi  8c 
univerfo  generi  fatfta  eft  caufa  falutis,  ficut  Eva  inobediens  caufa  dam- 
nationis  : fed  funt  etiam  verba  confenfum  dantis  , quern  ab  ea  Deus 
expetebat,  ut  Aug.  ferm.18.  de  Sandisj  itemque  defiderantis : defi- 
derii  enim  lignum  eft  , inquit  Bernardus,  non  dubitationis  indicium* 
Unde  Ambr.  Ecce  Ancilla  Domini  , apparatus  officii  eft  : contingat 
mihi  fecundum  verbum  tuum.  Conceptus  eft  voti.  Confenfu  igitur 
Virginis  accepto  , difceflit  ab  ilia  Angelus  tamquam  legatione  perfe- 
&a  , ne  videlicet  ipfemet  in  ea  incarnatus  crederetur,  ut  notat  AthanaE 
Perm,  de  Deipara  : qui  confequenter  docet  , tunc  obumbrante  Virgi- 
nem  virtute  Altiffimi  falutarem  conceptum  fuiffe  confummatum. 
Quod  longe  verifimilius  quam  id  , quod  putavit  Bernard,  ferm.  3.  in 
MifTus  , quod  Filius  Dei  in  Maria fuum  nuntium  praeveniflet.  Nam 
tunc  non  dicendum fuiffe t.  Fiat,  fed  Placet : omniaque  verba  Angelt 
rem  non  fa<ftam  , fed  futuram  loquuntur. 

39.  * Exurgens  autem  Maria  abiit.  Pleonafmus  eft  Hebraicus,qualis 
•dfte  , Convertit  abiit , & Rejpondens  dixit.  * In  diebus  illis  , id  eft,  paucis 
-poftdiebus  , *in  montana  ,id  eft  , regionem  montanara  * ^uda&  ( funt 
enim  8c  montana  Galilaeae  : ) quae  incipiunt  ab  Emausfeu  Nicopoli , 
&confurgunt  paulatim  ufque  ad  monte m OUveti,ut  Hieron.in  c.io. 
Daniclis.  Extendunt  fe  tamen  etiam  procul  ad  Auftrum  Jerufalem  , 
verfus  Hebron.  * Cum  feflinatione • quse  ferii  8c  ardentis  affe&us  teftis 
erat.  * In  civitatem  fuday\n  forte  fcilicet  tribus  Judaefitam.  Haric  all— 
qui  Jerufalem  fuiffe -pu  tan  t,  quod  ibi  Sacerdotes  commorari  folerent. 
S 'd  ratio  haec  parvi  momenti  eft  , erant  enim  facerdotales  civitates 
per  dieerfas  tribus  difperfas.  Nec  proprie  Jerufalem  erat  civitas  ]uda, 
fed  Benjamin.  Alii  voluntfuiife  Hebron,  quae  facerdotalis  erat  in  tri— 
bu  Juda  & in  mon  tan  is  fita  , aliialiam.  Caufa  hujusitmeris  8c  fefti- 
nationis  erat  .,  non  quod  effet  incredula  de  oraculo  , velincerta  de 
nuntio,  veldubitans  de exemplo  Elizabeth,  ut  aliqui  fufpicantur,  fed, 
ut  Ambrof.  quia  lxta  pro  voto  ( quodiu  optaverat  tolli  fterilitatem 
Eiifabeth  ) Sc  religiofa  pro  officio  , 8c  feftinaprx  gaudio. 

Mmm  40.*JEf 


3 9.Exurgens  au» 
TemMaria  indie- 
bus  illis  abiir  in 
montana  cum  fe- 
ftinatione,  in  ci- 
vitaiem  Juda : 


46o.  comment,  in  evangelium 

40  Etintravitin  40.  * Et  intravit  domum  ZttclurU  & falutuvit  Elifabeth.  Ubi  obfer- 

domum  Zacha-  a1_  i ...  \ r • J r i . ■. 

faiutavit  Ambr.  quod  venerit  junior  ad  ienior£m,priorque  lalutaverit : de- 
Eiifabetb.  cet  en|m  ut  quanto  caftior  virgo,  tanto  humilior  fit.  Noverat  deferre 
fenioribus. 

ui* a u d fv u * 41*  * E*  factum  eft,  ut  andivit faint  ationem  Maria,  id  eft,  fimulatque 

tioncm  Mai  is  E-  audivit.  Vult  enim  per  hoc  fignificare  falutationem  Mariae  fuiffe  cau- 
vit  infans  in  ute-  lain  exultationis , qua  * exuitavit  infans  in  utero  ejus,  prae  gaudio  , ut 
cftesp v*  44*  P°rr°  Graecum  icrxipfyfft  convenit  proprie  animalibus 
Eliiabeih : faltu  lafcivientibus , & inde  ad  foetum  transferor  a Graecis  Medicis. 

Itaque  Aug.  epift.  $7.  putat  hanc  exultationem  fadam  efTe  divinitus 
in  infante  , non  humanitus  ab  infante  , hoc  eft  , finerationali  cogni* 
tione  : quariivis  ibidem  non  abhorrere  videatur  j ut  divin itus  dicatur 
acceleratus  ufus  rationis.  Quod  fane  magis  placuitcaeteris  Patribus , 
tam  ante  quam  poft  Augtiftinurn.  Nam  Iren.  lib. 3.  c.18.  dicit,  quod 
Dominum  coguofcens  exultando  falutaverit  : Tertull.  lib.  de 
carne  Chrifti  c.  21.  Domini  fui  confcium  infantem  vocat  , Sc  Orig. 
hom.7.  docet  idem  latius : Ambr.  vero,habebat intelligendi  fenfum, 
qui  exultandi  babe  bat  affedum.  Itaque  hie  impletum  eft,  quod  An- 
gelas dixerat  v.  13.  Spiritu  Sandoreplendum  adhucex  litero  matris, 
nempe  non  folum  fandificante  infantem  , fed  8c  illuminance,  Sc  prse- 
curforem  Prophet  am  conftituente  , ut  Origen.  Theophyl.  Euthym. 
Quam  tamen  illuminationem  tranfeuntem  fuiffe,  non  permanentem, 
ficut  prophetical  illuftrationes  effe  folent , verifimiliufreft  j etfi  non 
defint  etiam  antiqui , qui  edntrarium  fentiant.  * Et  repletaefl  spiritu 
Sanclo  Elifabeth  , fciiicet  ex  filii  fui  exultatione.  Nam  quatnvis  Chri- 
ftus  locutus  fit  per  os  matris  fu  x,  Sc  quam  vis  per  auresfuas  matris  au- 
diverit , non  tamen  priiis  Elifabeth  impleta  eft  Spiritu  Sando , quam 
filius,*  fed  , ut  Ambr.  cum  filiusefiet  repletus,  replevit  Sc  matrem,  Sc 
utraque  mater  prophetatfpiritu  parvulorum. 

41.  be  cxciama-  42.  * Et  exclamavit  voce  mama,  pras  fpiritus  divini  fervore  non  fe 
& dixit:  Btnedi-  continere  valens,  * & dixit : Benedict  a tu  inter  muheres,  leu  in  mulien- 
hereT, & ben^dl*  : nam  Graeca  eadem  omnino  verba  funt , quae  v.  28.  Ut  hinc  li- 
ft™ frudius  ven-  queateam  ex  Spiritu  Sando  effelocutam  : nam,  ut  Ambr.  novitfer- 
monem  fuum  Spiritus  Sandus , nec  umquam  oblivifeitur  : Sc  prophe- 
tia  non  folum  rerum  completur  miraculis  , fed  etiam  proprietate  ( id 
eft  identiate)  verborum.  * Ef  benedittus  , id  eft,  omni  divinorum  be- 
neficiorurn  affiuentia  repletus  fecundum  humanam  naturam  , quia 
ipfo  fonte  omnisbenedidionisverbo  Dei  hypoftatice  plenus , * Fru- 
ttus  ventris  tui , id  eft  , verus  filius  tuus  : quis  enim  frudus  uteri  feu 
ventris,qui  non  ex  utero  germinavit  ? Qui  non  in  utero  radicem  egit? 

inquit 


SECUNDUM  LUC  AM.  C?i.  i-  Ati 

inquit  Tertull.  lococit.  His  itaque  verbis  Sc- rationem  dat , cur  Maria 
fit  benedida  , 8c  tacite  alludit  ad  prcmiflionem  Davidi  fadam  , Pfal. 

13 1.  V.11.&  venerando  quodammodo  falutat  Ghriftum  Dominum. 

43.  * J Et  unde  hoc  mihi  ? Verba  funt  non  ignorantis  aut  dubitantis, 

fed  admirantis  proe  mentis  humilitate  dignationem  matris  Domini.  ma!er  Domini 

. „ 1 ^ . . 1 n T\  . r tt  i • • •,  met  ad  me? 

* Vt  vent  At  mAter  Domini  met  , id  eit , Dei  leu  Verbi  incarnati , de  quo 
limiliter  dixit  David  , Dixit  Dominus  Domino  weo,  interprete  ipfo  Do- 
mino, Matth.22.v.q4.  Si  ipfa  mater  Domini  , confequenter  necelfe 
eft,  ipfum  Dominum  tuilfe  fiiium  Marios,  atqueita  contra  Neftorium 
utramque  naturam  in  eadem  perfona  conjundam  elfe  : quade  caufa 
veteres  Orthodoxi  vocarunt  B.  Virginem  ©eotoxov,  id  eft,  Deiparam. 

Itaque  prophetico  fpiritu  plena  divinitus  agnovit  jam  impletura  , 
quod  Angelus  futurum  dixerat , eum  , qui  nafciturus  erat  Sandus , 
futurum  Fiiium  Dei, 

44.  * E cce  enim  ut  fa  ft  a eft  , id  eft , fimul  ac  fada  eft  , * vox  faint  A-  44-  Ecce  enim 
tionis  tUA  in  auribus  meis  : ita  ut  vix  mente  ellet  percepta  , nec  am-  faiutationis  tux 
mum  ad  hue  meum  gaudio  affeciffet : *Exultavit  in  gAudio  infansdd  eft, 

fubfiliit  proe  exultatione  feu  laetitia.  Significat  itaque  Sc  hie  vocem  dio  infans  in  utc- 
falutantis  fuifle  caufam  exultationisinfanti, 6c  hanc  fibifuiffe  lignum, 10  meo' 
unde  cognoverit  matrem  Domini.  Non  quod  ilia  fola  exultatio  ad 
hoc  fufficeret , quae  alia  ex  caufa  poterat  contingere  , fed  , ut  inquit 
Aug.  epift.  f 7.  Spiritu  Sando  revelante  cognovit , quid  ilia  exulta- 
tio fignificalfet  infantis  , id  eft  , illius  venilfe  matrem  , cujus  praecur- 
for  ipfe  3c  demon ftrator  futurus  elfet. 

' 45*  * Et  beat  a qua  credidifti , quia  fides  inchoat  beatitudinem.  Ta-t  4$.EtbeSa,que 

cite  autem  opponitillamcredentem  marito  luo  incredulo  , quia  cum  n^^erficien- 

ille  negaffet , haec  correxit  errorem  , inquit  Ambr.  * Ouoniam  perfi~  tur  ea . qua: dida 
/-.'  • j-  • | •,  dr.  , , . J (unt  tibi  a D&* 

cientur . Cum  enim  credita  evemunt  credentt , ceduntiln  ad  gloriam;  mino. 

cum  eveniunt  non  credenti,  cedunt  ad  ignominiam  6c  confufionem: 

* qua  dift a funt  tibi  a Domino  , per  Angelum  nuntiumejus.  Porro  in 
his  paucis  verbis  Ehfabeth  dicendo  , Oua  credidifti , vaticinatur  pras- 
terita  ; dicendo  , Mater  Domini , praefentia  • dicendo  perficientur , fu- 
tura  , ut  obfervat  Greg.  horn.  1.  in  Ezech. 

4 6.  * Et  ait  Maria  , Spiritu  S,  incitante  , Filio  didante  : * Mag - 4«.Et  aft  Mari^ 
nificat  anima  me  a Dominum  : quad  refponderet  , Tu  magnificas  ma-  maSmea%omL 
trem  Domini  , ergo  Dominum  • ut  fcilicetlic  indicaret , fe  nihil  fibi  num: 
retiniiiffe  , fed  pros  humilitate  3c  gratitudine  tot  urn  refudilfej  6c  om- 
nia nosrefundenda  docuiffe  in  Deum  , u-t. Bernard.  ferine  deduodecim 
ftellis.  Itaque,  Magnificat  anima  me  a Dominum  , id  eft  , ex  intimis 
animae  meae  meduliis  magnificent i am  Domini  erga  me  admiror  3c 
prasdipo.  M m m z 47 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

47.  & exulravit  47.  * Et  exultavit , id  eft,  prae  laetitiae  vehementia  geftiit  5c  exili- 
DcoftluMri*  U1  Vlt  > * Si^ritus  mens.  Idem  eft  , quod  anima  mea  : nifiquod  magis  fu- 
»eo.  periorem  animae  partem  fignificare  videatur,ut  indicet  omnes  animae 

fuae  vires  magnificalfe  , feu  magnum  praedicaffe  Dominum  , 5c  exul- 
taffe  * in  Deo  , Graeco  fat  , fuper  Deo  , feu  de  Deo  & propter 

Deum;fignificatur  enim  obje&um  exultationis.  *Salutari  meo, Graeco 
tS<70>j n't  i*ou,  Salvatore  meo,  pro  quo  frequenter  Salutare  in  Scripturis 
accipitur.  Itaque  nomine  Dei  magnificentiam  majeftatis  ejus  extollit; 
nomine  Saluatcris  beneficentiam,  ut  5c  jure  metuendum  5c  diledtione 
digniflimum  oftenderet. 

4^*  * Ql1**  re 'jpex*t j benignis  fcilicet  5c  mifericordibus  oculis:  q.d. 
ciite  fui  : fcce  Non  eft  adverfatus  aut  dedignatus  * humilitatem  ancilU  fu& . Humilita- 
tanT me  dkent  & virtutem  intelligit  Orig.5c  Bernard.  aliquotiesferm.42.inCant. 
omnes  genera-  & alibi : ut  proinde  ille  fenfus  effet , quod  exultaretin  illo  Dei  judi- 
cio  , quo  beneplacitum  ei  fuit  humilitatis  virtutem  , quam  fibidona* 
verat , attendere,  5c  ejus  intuitu  majora  donare  , videlicet  Incarnatio- 
nem  Filii  fui;  ut  fimilis  haec  effet  exultatio,5c  ex  eadem  caufa,ex  qua 
exultatio  Chrifti,  Lucae  io.v.21.  cum  dixit,  C onfiteortibi  Pater, quid 
abfeondifti  h&c  a fapientibus  & revelafli  ea  parvulis , id  eft  , humilibus. 
Commodior  tamen  videtur  fenfus,  ut  humilitas  fignificet  abje&ionem 
perfonae,  veluti  tanto  beneficio  indignam,  quo  modo  ufurpatur  Gerr* 
29.  v.  32.  5c  alibi ; ita  ut  earn  opponattacite  magnitudini  Dei , quo 
modo  exponunt  Graeci,  Titus,Theophyl.  5c  Euthym.q.d.  Ideo  exul- 
to  , quia  cum  ipfe  maximus  fit , refpexit , in  tanto  beneficio  exhi- 
bendo,  non  divitem,non  in  faeculo fublimem,  fed  abje&am  : feenim 
deprimit,  Deum  extollit , 5c  humilitatis  virtutem  potius  exercet 
opere  , quam  voce  praedicet,  vel  animo  agnofeat.  Vere  enim  humili- 
tatis eft  , de  humilitate  nongloriari  ,fed  earn  reipfaexhibere.  Unde 
ctiam  fe  Ancillam  vocat,ita  ut  humilitas  ancillae  idem  fit,  quod  humilis 
ancilla  , id  eft  , non  magni  pretii  , fed  inter  Dei  ancillas  minima  : non 
quod  revera  talis  effet , fed  quod  talfem  fe  reputaret. 

Ecce  enim  ex  hoc , id  eft  , deinceps  ex  hoc  tempore,  * be  at  am  me  dU 
cent  omnes  generationes  , per  fasculafibi  fucceffurae : nam  verba  haec  y 
tefte  Epiphanio  herefi  30.vaticinium  continent  futurorum  praeconio- 
rum,  quae  in  finem  faeculi  ufqueBeatae  Virginiab  Ecclefla  deferuntur, 
5c  deferendafunt. 

mihi  49*  * Quia  fecit  mihi  magna  : Graece  magnalia,  quia  hade- 

nus  inaudita  5c  admiranda  , 5c  omnes  naturae  vires  fuperantia  5 con- 
durn nomeejos.  Ceptum  fciglcet  Virgini  fine  viro  , Sc  matrem  Dei,  5c  virtutum  appara- 
turn  tantis  myfteriis  congruentem  : * ^ui  fotens  eft , mirabilia  fcilicet 

operatic 


SECUNDUM  LUCA  M.  Cap.  I.  463 
operari.  Nam  in  iftis  my  fteriis  tota  ratio  fadi  eft  potentia  facientis,  ut 
Aug.  epift.3.  *Etfanttumnomen  ejus  fuppl t,  fecit  mibi  magna : velpo- 
tius  cujus  nomen  fanctum  eft . Ufitate  enim  Hebraei  ponunt  unura  rela- 
tive pro  altero.  Itaque  potentia  Dei  refpicit  hie  Incarrationis  fub- 
limitatem  ac  difficultatem  5 fanditatis  vero  puritatem  , turn  concep- 
tions , turn  praevias  preparation^  ipfius  Virginis , quantum  ad  corpus 
Sc  animam. 

co  * Et  mifericordia  ejus  d Progenie  in  progenies  , id  eft  , in  infinitas  e»  miftricor- 
progenies  feu  generationes  libi  mutuo  iucceaentes.  * Timenttbtis  eum-ywe  in  progenia 
fupple  , expofita  eft  : q.  d,  Non  mirum  effe,  quodtantam  erga  fe  mife- nmcntlbuseum- 
ricordiam  exercuerit , cum  ilia  foleat  per  omnes  states  timentibns 
benefacere.  Refpicit autem  ad  verf.  17.  Pfal.  102.  Et  hasc  quidem 
de  mifericordia  Dei : nunc  de  judicio. 

y 1.  * Fecit  potentiam  , id  eft  , exercuit  potentiam  fuam  , fortiter  fe  tffmFf‘\prac™' 
gefTit , * in  brachiofuo . Humano  more  loquitur,  quiarobur  hominum  fuo:  difperfit  ru- 
in brachio  , cujus  proinde  plerumque  fymbolum  eft  in  Scripturis.  cordiTruU6”^ 
Putant  aliqui  hie  Virginem  universe  de  mirabilibus  Dei  operibus  vel 
creationis,  vel  edudionis  Ifrael  ex  ^Egypto  loqui.  Verifimiiius  credo, 
juxtalren.  lib. 3 . c.  1 1.  hie  ufqueadv.  $4.  efle  prophetiam  defuturis, 
prophetico  more  verbis  praeteriti  temporis  expreflam.  In  hoc  ergo  fecit 
potentiam,  quia  *dijperfit  fuperbos  mente  cordis  fui , id  eft,  quia  Judaeos , 
cogitatione  cordis  fui  feu  animo  fuperbos,  8c  ex  fuperbia  incredulos , 
difperfit  perovbem  terrarum. 

c 2.  * Depofuit potent es : Graece.^vacftg/id  eft,  Principes  Sc  primates  s*mepofuitpo*- 

, / 1 J , r 1 * • • 1 - . * \ r , 1 ^ •*  tentes  de  iede,&. 

Judaeorum,  tarn  reipubltcae  quam  religioms,detraxit  *de  Jede , Graece  exaitavit  humi- 
dzso  StyoW,  dc  thronis , principatus  videlicet  Sc  Sacerdotii,  propter  fuper- 
biara  adverfus  Chriftum  Dominum.  *Et  exaitavit  humiles,  id  eft,  po- 
pulum  gentilem  prius  abjedum  , Sc  Spiritus  S.  miflione  humilem  fa- 
dum  , inregnum  Sc  regale  Sacerdotium  exaitavit^ 

C 3.  * Efurientes  implevit  bonis . id  eft,  eofdem  Gentiles  omni  virtute  . Efuriente* 

3 J . . y . n . f ,,  . _ . ,A  • implevit  boms*,: 

vacuos,  Sc  ideo  juftttiam  Dei  anhelantes  , implevit  bonis , juftitia,  vir-  & di vires dimifit. 
tutibus,  omnifque  generis  beneficiis : * & divitej  , quafi  faturos,qui inaneSa 
leipfos  juftos  efle  putabant,  Sc  ad  juftitiam  cum  fola  cognition e legis 
fibi  datae  fufficere  , quafi  non  indigentes  Chrifti  auxilio,  aut  redemp- 
tione  , * dimifit  inane s , quales  videlicet  erant.  Cujus  prophetic  veri- 
tatem  in  effedibus  fuis nunc  confpicimus.  Sc  ad  divini  fui  judicii  pro- 
funditatem  merito  contremifcimus.  Nam  in  omni  populo  Sc  aetate 
eadem  potentibus feu fuperbis Sc  humilibus , eadem  efurien ti bus, 5c 
divitibus  femper  accidunt.  J4.  Sufccpir 

* Sufcepit  i fuel puentm  fum> id  eft,Ifracleoafilium 


<i  j. Si-nit  locutus 
<rft  ad  parres  no- 
&?©s  , Abraham, 
Sc  lerrsini  ejus  in 
ikcuJa. 


56.  Manfit  au- 
tem  Maria  cum 
ilia  quafi  menfi 
bus  tribus:  & re- 
verfa  eft  in  do- 
Jnutn  fuam. 


464  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

prim  a iftius  populi  setate  popuhis  Dei  fuit , quafi  fuppofita  manu  fu«- 
ftinuit  Sc  erexit , cum  proftratus  miferiis  jaceret.  Hanc  enim  vim 
habet  verbum  fufcipiendi  in  Scripturis.  * Recordatus  'mifericordia  fua 
cujus  propter  longam  fubveniendi  moram  quafi  oblitus  videbafur; 
Nam  Deus  recordari  dicitur  , cum  poftquam  ita  fe  geffit , ac  fi  noftri 
oblitus  effet,  tandem  fubvenit.  Haec  autem  mifericordia  duo  refpicit : 
primo  falutem  , quam  per  Chrifti  Incarnationem  Judaeis  , tunc  tem- 
poris  viventibus,  attulit : nam  ,ut  Leoferm.  i*  de  jejun.  10.  menfis, 
caufa  reparationis  noftrae  non  eft  riifi  mifericordia  Dei : fecundo  , fa- 
lutem 5 quam  Ifraeli  , per  multa  faecula  abje&o  , tandem  circa  mundt 
finem  allaturuseft  : utitaB.  Virgo  perfeveretin  prophetandis rebus 
futuris.  Recordatus  eft  aiitem  iftius  mifericordiae  fuae  , . 

j 5.  * Shut  locutus  eft , hoc  eft  , mifericordiae  promiffae  , five  quam 
promifit,  quae  foletin  Scripturis,vocari  Veritas,  utpatet  Rom.  ad  15* 
v.8.  Unde  Pfam.97.  Recordatus  eft  mifericordia  fua  & veritatis  fua  do - 
mui  ifrael : quia  mifericordia,  quae  fecundum  promiffa  conceditur,  fit 
veritas.  Itaque  recordatus  eft  illius  mifericordiae  , ficut  locutus  eft  ac 
promifit,  * ad  patresnoftros , id  eft,  Patribus  noftris,  (nam  Sc  Graecum 
Sc  Latinum  verbum  utrumque  cafum  regit  •>  Sc  hujufmodicafuura 
enallage  feu  permutatio  non  inufitataeftHebraels,ut  Pfal.  102. v.  18.) 
videlicet  *Abrahamo  (eft  enim  dativus)  Sc  *femini  ,feu  pofteris  * ejusy 
Ifraelitis  , per  multa  * facula  : nam  utraque  falus  perdiverfos  Pro- 
phetas  praenuntiata  Sc  promiffa  fuit.  Poffettamen  illud  , Abraham  & 
ferhini  eyas  , referri  ad  recordatus  &c.  utfenfus  fit  , quod  memor  fuerit 
mifericordiae  , Abraharno  Sc  pofteris  ejus , qui  ufque  in  finem  faeculi 
duraturi  funt  , exhibendae  : ita  ut  ilia  verba  ( ficut  locutus  eft  ad  Ratres 
noftros)  per  parent  he  fin  inferta  legantur. 

f 6.  * Manfit  autem  Maria  cum  ilia , officii, obfequii  Sc  pietatis  causa, 
ut  Ambr.  turn  hie,  turn  lib.  2.  de  Virginibus.  Addit  etiam,  causa  pro- 
feCbus  tariti  vatis,quod  Sc  Grig,  notat : qui  fignificare  videnturufum 
rationis  Joanni  in  utero  permanfiffe,ut  qui  primo  ingreffu  exultave- 
rat  , ad  proefentiam  Virginispaulatim  proficeret.  Unde  Sc  ilia  verba 
Zachariae,  Tu  Ruer  Rropheta  Altifimi,  eum  intellexiffe  volunt.  * Quafi 
menfibus  tribus , id  eft , fere  men  fib  us  tribus : quo  probabiliter  fignifi- 
cari  volunt  Theophyl.  Euthymius,  Sc  Nicephor.  I.  i.$.  8.  Virginem 
ante  partum  Elifabeth  receffiffe  , cui , five  caufa  decentiae , five  difei- 
plinae  virginalisfanciendae  intereffe  noluerit.  Suadet  hanefententiam, 
quod  ftatim  a difeeffuejus  fubjungaturfimpletum  effe  Elifabeth  tern- 
pus  pariendi , &quod  legitima  nativitasferme  decimi  menfis  in gref- 
fus  fit , ut  loquitur  Tertull.  lib.  deanima  c.  37 . intellige  , faltem  in- 

efioati. 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  i.  46j 

choati,  Quamvis  non  defint,  maxlme  recentiores,quiVirginem  par- 
tui  interfuifle  putant. 

r n * Elifabeth  autem  impletum  eft  temptis  par iendi3po{kquamCci\\cet  s 7. Elizabeth au- 

. 1 1 -r  rr  rr  r i • *n  * 1 . A . L v ■ icm  impletum 

Maria  difcemllet.  Impletio  autem  ilia  temporis  , quae  etiam  inrra  tri-  elt  tempus  Pa- 
buitur  B.Virgini  , fignificat , legitimo  naturalique  tempore  peperiffe,^^'^  ECPent 
decimo  fcilicet  menfe  , quo  6c  virgo  peperit  6c  proinde  line  abortu 
aut  intempeftivo  partu. 

*Et  audierunt  vicini , quia  magniftcavit , id  eft3quod  manificaftet  vJc?in^t^ucd^j 
feu  magnam  fecilfet , * Dotninus  mifericordiam  fuam  cum  ilia  , fterili  6c  ejus, quia  magni- 
effbetce  non  folum  conceptum,  fed  6c  felicem  partum  dando.  *Et  con-  mifericordiam 
gr atulab antur  ei.  Graece  a^ys^a/foy  , congaudcbant  j ut  indicet  impletum, 
quodv.  14.  Angelus  praedixerat.  ei. 

yep.  * Et  factum  eft  dieottavo,  a partu,  juxta  Legem,  Gen.  17.V.12.  s9.Etfa<ftumeft 
quo  odavo  die  Aug.  fignificatum  voluit,  quod  nos  per  Chrifti  refur-  nerum^iammd." 
re&ionem  , quae  poll  feptimum  fabbathi  diem  oftavo  die  contigit  > 
fpiritualiter  a vitiis  carnis  6c  omni  corruptionis  circumcidimur.  * Ve-  nomine  pauis 
nernnt  , fcilicet  amiei  * circumcidere  puerum.  Unde  intelligas  circum- ,UI  Zachar,am- 
cifionem  tunc  folemnem  fuiffe  , uti  nunc  Baptifmus.  Venifle  autem 
non  in  fynagogam  , fed  in  domurn  Zachariac,  fuadet  Elizabethae  puer- 
perae  praefentia.  Nam  quamvis  Judaei  nunc  circumcidant  in  fynagogis, 
exempla  tamenScripturaeprobant,tum  domi,tum  alio  quovis oppor- 
tune loco  fa&itatam.  * Et  vocabant  eum  , feu  vocare  voluerunt,  de  e o 
tra&ando.  Ex  quo  colligas  ,in  circumcifione  nomen  plerumque  im- 
poni  folitum  , ficut  nunc  in  Baptifmo  • fortallis  ad  imitationem  Dei , 
mutantis  ipfo.dle  circumcifionis  nomen  Abrahae,  Gen.  17.  v.  f . * No- 
min£  patris  fui  Zacbariam,  tamquam  gratius  futurumpatri,  utin  Elio 
unico  etiam  nomine  quafi  fuperviveret.  Quod  cum  difpliceret  matri, 
dixit, 

60 . * N equaqttam  , fed  vocabitur  Joannes  : five  quod  feripto  ei  hoc  ««-EtrerpMrffir 

nomen  maritus  indica{fet,five  quod  juxta  Ambrofiuma  Spiritu  Sando  Nequaquam,  fed 
hoc  didiciffet;  6c  ideo  cum  tanta  authoritate  fe  eis  opgonit.  ™scabltur  *^°an~ 

61. *  Et  dixerunt , quia  nemo  eft  in  cognations  tua , qui  vocetur  hoc  no-  6 '•  Et  dixerunt 
mine . Ex  quo  liquet , illius  aetatis  fuiffe  confuetudinem  , ut  liberis  mo  eft^^cogn^ 
nomina  parentum  aut  cognatorum  lmponerentur.  Primis  tamen  fae- 

culis  videntur  fere  ex  eventis  impofita  , ut  patet  de  nominibus  filio-  ne. 

rum  Adam  , de  Ifaac  , Jacob  , ejufque  filiis , 6c  aliis  multis  paflim.  autem^a “rUjas,, 

62.  * Innuebant  aUtem  patri  ejus  , nutibus  ac  {ignis  interrogando  » ^aur^u^elIet  v<> 

ut  etiam  furdum  fuiffe  liqueat  , * quern  vellet  vocari  eum  , ut  paterna  <53.  Et  poftukn* 
authoritate  controverfiam  iftam  dirimerent.  firfdicen^joanl 

63.  * Et  pofhilans  fimiliter  nutibus,  * pugtllarem , id  eft  ,.tabellam,  nes  eft  nomen 

1 J ® . . ejus.  Et  mi  rata 

Ui  funt  univeili^ 


4 66  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

in  qua  fcribitur  ftylo  , quales  Sc  apud  nos  in  ufu , memoriae  causa.  Ex 
cera  fuiffe  Tertull.  notat  lib.  de  Idololatria  c.  23.  dum  ait  : Zacha- 
rias  loquitur  in  ftylo, auditur  inccra,manusomni  fono  clarior.  Modus 
ille  fcribendi  tunc  ufitatiflimus  erat  : unde  Hieron.  etiam  epiftolas 
longas  in  cera  didaffe  indicat  epift.  142*  in  fin.  * Scripfit , dicens  > 
id  eft  , in  hanc  fententiam  : Joannes  eft  nomen  ejus  : quafi  diceret,Vos 
petitis , quo  nomine  velim  vocari  fiiium  : id  non  eft  meae  voluntatis , 
nam  Joannes  jam  eft  nomen  ejus,  ipfi  jam  dudum  ab  alio  divimtus 
impofitum , ut  Ambr.  * Etmirati  [tint  univerfi , confpirationem  utriuf- 
que  in  peregrinum  nomen , & praecipue  quia  intelligebant  hoc  a Deo 
impofitum  effe. 

64  Api7ilHoT1  os  ^4*  * Apcrtum  eft  autem  illico  os  ejus  , id  eft  , in  vocem  folutum  eftj 
cius  , sc  linpua  nam  mutis  os  quodammodoclaufum  videtur.  Quod  autem  dicit  iftico , 
tuT'bwcSccns"  hoc  eft  , mox  ut  fcripferat  noraen  , fignificat  nominis  impofitionem 
Deum.  fuiffe  caufam  folutionis  linguae,  ut  obfervat  Orig.  horn.  9.  quia  tunc 

quafi  manufua  fubfcripfit  id,  quod  Angelo  nuntianti  credere  nolue- 
rat-.ut  hinc  Ambr.  dicat , Linguam  , quam  infidelitas  vinxerat , fides 
folvit.  . 

<s.  Etfaftus  eft'  * Et  faftus  eft  timor  , id  eft  , reverentia  hominumerga  Deum, 

r es v I c inoteo rfi,  e xi  ft  i m a n t i u ra  tot  iignis  divinitiis  editis  non  poffe  nifi  aliquid  admi- 
& fuper  omma  ratlJdm  portendi.  Itaque  * divulvabantur  Aiowdnurn  fermone,  * omnia 
divuigabamur  verb  a hac,  id  eft , res  lltae  omnes,  appantio  lciucet  Angeli  caeteraque 
•omma  verba h?c:omnk  in  textu  narrata  funt. 

66.8c  po^uerunt  66.  * Et  pofuerunt  in  cordi  fuo  : non  tanquam  vanos  rumores  prsc- 
diTra”  in corde  terire  finendo  , fed  ilia  , tanquam  magnarum  rerum  portenta  Sc  prae- 
fuo . dkentcs : ludia  , attento  animo  expendendo  ; * Dicentcs , quis  putas  , Graece 
SUeehPtUrtflE^ePmml/  ufdy  quifnam  , * filer  ifte  erit  ? id  eft  , quantus  vir  Sc  Propheta  fu- 
rra^cumiik)1111  turus  eft,  cujus  conceptus  Sc  ortus  tot  miraculis  nobilitantur?  * Ete~ 
nim  mafias  Domini  erat  cum  illo . Verba  funt  Lucas  , rationem  redden - 
tis  fermonum  vulgi,  quia  videlicet  ifta  non  poetica  fi&ione,  non  for- 
tuna.autcafu  , fed  Deipoteftate  gerebantur. 

67,Etzacharias  67.  * Et  Zacbarias  fater  ejus  vepletus  eft  Sfiritu  Sanfto : non  ad  eum 
p irim v * juftificandum  , nam  erat  Sc  ante  juftus:  fed  ad  prophetandum,  ut  ex- 
?censPhetaVil  ’ P^can(^0  fubjungit : * & profhetavit  dicens . Simul  enim  vim  'oq  lendi 
Sc  fpiritum  prophetandi  accepit , ita  ut  prophetica  verba  primo  ex 
ejus  ore  proruperint. 

6%.  Bcnedidius  68.  * Benedictus  Dominus  Deus  ifrael , id  eft  ,’benedicatur  & laude- 
Shquia  vifi-  tur  Deus  populi  Ifraeliticr : quae  eft  periphrafis  veri  Dei  , Sc  opponi- 
tavit,  & fecit  re  tur  Diis  gentium  daemoniis.  * Quia  vi fit avit  , fupple  , plebem  fuam 
pScb^fu*C:m  Judaic  am  : nam  de  gentibus  dicit  per  Prophetam.,  non  plebs  me  a vos . 

Sami- 


SECUNDUM  LUCAM.  Cam.  467 

Sumitur  autem  Vifitatio  in  Scripturis  Sc  in  malam  partem  , pro  poems 
affligere,ut  Levit.  2 6,v.  16 . Vifitabo  vos  in  egeftate,  &c • & faepiftime 
in  bonam,  pro  benefieiisafHcere  , aut  liberare,maximequando  Deus 
Prophetam  aut  Angelum  aliquem  mittit.  Hie  autem  , vifitavit , idem 
eft , quod  in  propria  perfona  carnem  indutus  invifit  populum  fuum : 
idque  non  ad  puniendum  , quia  * fecit  redemptionetn  plebis  fu&  , 
id  eft  , redemit  earn  a captivitatefatanae , Sc  fervitute  peccati.  Re- 
demptio  enim  captivitatem refpicit , Sc  foluto  pretio  peragitur  , quod 
juxta  Scripturas  fuit  fanguis  Chrifti.  Utitur  autem  verbo  prseteriti 
temporis  , partim  quia  jam  per  incarnationem  fieri  coeperat , partim 
prophetice  , quia  jamjam  futurum  erat. 

69.  * Et  erexit  cornu  falutis  nobis  , id  eft  , cornu  falutare  , feu  falu-  ^.Eterexitcot- 
tiferum  $ utfcilicet  non  folum  nos  tueaturab  hoftibus,  fed  etiam  fa-  dimo "David 
lutem  adferat.Per  Cornu  autem  (ignificari  metaphorice  folet  potentia  puerifui. 

6c  robur,  eo  quod  animalia  cornuta  totum  in  cornibus  offendendi 
ac  tuendi  robur  habeant.  Unde  confequenter  fignificat  faepius  regnum 
feugloriam  ejus : ita  ut  hie  fignificetur  quod  regnum  Davidis  jam 
collapfum  per  Mefliam  in  antiquum  fplendorem  Sc  robur  reftituerit, 
ad  adferendam  falutem  nobis  : ideo  enim  addit,*  in  domo  David, id  eft, 
in  familia  David  , cui.  regnum  illud  promiffum  erat , ut  didum  eft  v. 

32.  5c  33.  * Pueri  fui , id  eft,  fervi , quia  Deoplacuit  Sc  regnum  fibi 
a Deo  creditum  fideliter  adminiftravit.  Simili  fere  phrafi  dicitur  1. 

Reg,  2.  v.  10.  Dominus  dabit  imperium  Regifuo  , & fublimabit  cornu 
Chrifli  fui:  Sc  Pfalm.  13  i.v.  17.  Idle  froduedm  (Hieron.  oririfaciam ) 
cornu  David  ; ad  quern  locum  Zacharias  alludere  videtur. 

70.  * Sicutlocutus  eft  fer  os  Santtcrum  , &c.  id  eft  , ita  fecit, quern- 
admodum  promiferat  per  os  Prophetarum  fandorum  omnium  , qui  rum,quU  feeuio 
ab  tnitio  faeculi  floruerunt : omnes  enim  proximo  vel  remote  Chrifti  ejus°phCU* 
Incarnationem,  Paflionem,  Sc  regnum  , 5c  confequenter  falutem  po- 

puli  Dei  vaticinati  funt.  Nam  quid  Deus  locutus  fit  per  os  Prophe- 
tarum , explicat  per  fequentia  , videlicet, 

71  .*  Sdlutem  ex  inimicis  noftris , Refertur  enim  hoc  ad  verbum^^j^JJ^^ 
locutus  eft,  Intelligit  autem  falutem  feu  falvationem  ab  illis  inimicis,  & demanu  om- 
quos  Chriftus  vicit  : hos  autem  certum  eft  fuiffe  non  vifibiles  Ro-  rin™n2sU;  ° 
manos , aut  Grecos  , cujufmodi  redemptionem  6c  falutem  carnales 
Judsci  expedabant ; fed  fpirituales  ctaemones,  qui  humano  generi  do- 
minabantur.  Itaque  Zacharias  interpretatur  hie  omnes  illas  prophe- 
tias , quae  de  mittendo  Ifraeli  liberatore  ab  hoftibus  loquuntur.  * Et 
de  mam  omnium  , qui  oderuntnos . Repetitio  eft  Hebraeis  familiariffima, 
in  Proverbiis,  Sc  Pfalmis,  Sc  Canticis.  Unde  hsec  eadem  repetitio  ha- 
betur  bis  in  eodem  Pfalm.  17.  v.  18.  41.  Nnn  72* 


4 68  COMMENT.  IN  EVANGEL!  UM 

ya.Adfaciedatn  72.  * Adfacicndam  mifericordiam  cum  patribus  nojtris  r utficFilium 
Sm patribusnc- fuum  mittendo  , mifericordiam  feu  gratiamerga  patres  antiquos  re- 
;e^a™ee™°*  ipfa  exhiberet  , id  icilicet  praeftando  , quod  eis  tarn  pro  fe  , quam  pro 
Tu;  far ci i.  pofteris  proraiferat.  Nam  6c  ipfi  patres  fide  6c  gratia  Chrifti  juftificati 

funt , 6c  ejus  adventu  e limbo  liberati.  * Et  memorari  teftamenti  fui 
fundi.  Graeca  conftrudio  eft  , pro  ad  memorandum  , id  eft,  ut  ita  fe 
memorem  deciararet  reipfa  poft  longamillam  quafi  oblivionis  mo- 
ram  , foederis  five  padi  cum  patribus  initi  , videlicet  de  Chrifto  ex 
femine  Abraham  nafciturc.  Refpicit  enim  ad  illud  ioedus , quod  pe- 
pigit  cum  Abraham  , Gen.  22.  v.  16 . 18.  ut  clariiis  patet  Ad.  3.  v. 
25.  ex  verbis  S.  Petri  ; 6c  ipfe  Zachanas  hoc  explicat  feqq.  verbis, 
•uo^iurav^ad1  73*  * Jusjurandum , quodjuravit  ad  Air aham  pattern  nofirutn.  Jus - 
Abraham pam in  jurandutn  eft  quartus  cafus  Graece  , 6c  regitur  a memorari : nam  ficut 
lum  fc nobis'.  Graecum  lar^mu t , ita  6c  Latinum  , meminijfe  , pro  quo  hie  fumitur 
memorari  regit  indifFerenter  genitivum  6c  dativum.  Senfus  eft  ergo  , 
ut  fe  memorem  oftenderet  teftamenti  jurisjurandi , feu  teftamenti , 
quod  eft  jusjurandum,ad  Abraham  fadum,ut  diximus.  Ita  Theoph. 
6c  Euthvm.  6c  fa  vet  ei  textus  Syriacus.  Simile  quid  vide  f up.  v.  f p. 
* Daturum  fe  nobis  , id  eft , ad  hoc  , ut  daret  nobis , vel  nimirum  da- 
turum  fe  nobis  ea,  quae  fequuntur  : explicat  enim  quid  contineatur 
illo  jurejurando , videlicet: 

74.  * Ut  fine  timer  e de  manu  inimicorum  nofirorum  , &x.  id  eft,  utex 
nc!  poteftate  inimicorum  noftrorum,  fatanae  ,peccati,  mundi,  carnis,.per 
ftiv.amoi  iiJij  ' gratiarn  Chrifti  iiberati,  deinceps  ferviamus  Deo,  fine  timore  eorum, 
uepote  quorum  vires  per  Chrifti  redemptionem  fradae  funt. Unde  Cliri- 
ftus  ipfe  Joan.  16.  v.  3 3.  Confidite  , ego  vici  mundum  : 6c  infra  c.  12. 
isolite  timere  pufitlus  grex.  Et  fie  ifta  verba  6c  fequentiade  praefenti 
vita  intelligerentur  , in  qua  jufti  ferviun.t  Deo  in  fanditate  , fine  ti- 
more faltem  fervili , 6c  illo  immodico  6c  anxio  , qui  mentis  hilarita- 
tem  toll  it.  Sed  quia  hoc  beneficium  fiatis  videtur  indicatum  v.7i.hinc 
malim  iftum  6c  fequentem  verfum  ad  ftatum  aeternae  falutis  referri. 
Neque  enim  aequum  eft  , ut  hoc  fummum  beneficium  in  ifto  Cantico 
praetermittatur,  quod  6c  ipfa  verba  magis  poftulant.  jFternitas  enim 
vere  omnes  dies  noftros  comprehendit , ubi  juxta  Ifaiam  , timore  om- 
nium malorum  fublato  , fedebit  populus  in  pulchritudine  pads , 6c 
tabernaculisfiduciae  , * ut  ferviamus  illi , 

- 5. in  far.ftitate  q $ . * in  fanditate,  quae  Deum  refpicit,  6c  cujus  cultus  eft  fanditas 
colentis,  *& jujlitia,  id  eft,  omnium  virtutum  perfedione,  qux  gene- 
diebus  noftris.  raijter  jufiitia  in  Scripturis  vocari  folet,  * coram  ipfo , Deo  fcilicet  facie 
ad  faciem  feipfum  demonftrapt omnibus  diebus  nofiris  per  totam  seter- 

*dta- 


74.  TJt  fine  t*- 
nioie  , de  manu 
iniir  icorum 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  i.  469 

mtatem  , ubi  nulla  dies  erit  a Deifervitio  , juftitiaque  feriata.  Poft- 
quani  autem  celebravit  beneficia  per  Chrifti  adventum  nobis  al-* 
lata  , utitur  apoftrophead  puerum  recensnatum , five  quod  ufus  ra- 
tionis  in  utero  datus  ei  permanferit,  ut  prig.  8c  Ambrof.  hie  , 8c  fere 
Grseci ; five  poetico  8c  prophetico  more  , perfonam  fingendo  , ficuti 
Moyfes,  Deut.32.v.i.  & David,  2. Reg. i.v.21.  utita  adftantes  do- 
ceret  , quantus  puer  ille  futurus  effet , dicendo  : 

7 6.  * Ettu  puer , non  cum  aliis  Prophetis  promifeue  Propheta  Do- 
mini , fed  fingulariter  Propheta  Altifiimi  vocal  er  is , feueris  : utpote 
quern  Altiflimus Angelumfuumypev Malachiam c.3.v.io.vocat.  *Pr<e- 
ibis  enim  ante  faciem  Domini , in  carne  praefentem  , vide  di&a  v.  17. 
* par  are  vias  ejus , id  eft  , ut  pares  8c  difponas  mentes  Judteorum  ad 
hoc , ut  Chriftumfalvatorem  8c  fponfum  recipiant.  Praedicabis  enim 
pcenitentiam,  ne  Domini  do&rina,  praedicabis  Baptifmum,ne  Domini 
difeiplina  , praedicabis  Spiritum  San&um  8c  ignem , ne  Domini  gratia, 
rudes  fibi  mentes  hominum  inveniat , 8c  imparatas  exhorreat.  Nam 
explicans  modum  parandi  vias  Domini , addit : 

77.  * Ad  dandam  feientiam  falutis  plebi  ejus,  id  eft,  ut  magifterio  tuo 
despopulo  Judaico  primam  cognitionem  eorum,  quae  ad  falutem  fub 
novo  Teftamento  erunt  neceftaria,  * Inremifiionempeccatorum  eorum , 
per  Chriftum  videlicet  obtinendam.  Non  enim  do&rina  Joannis  earn 
dabat , led  eo  difponebat,  Agnum  Dei,  tollentem  peccata  mundi,  de- 
monftrando,quod  explicat  clarius  fequenti  verfu.  Nam  quafi  quaere^ 
res,  per  quern  dan  da  effet  haec  falus  8c  remiflio  peccatorum,  refpondet: 

78.  * per  vifeera  mifericordia  Dei  noflri,[zu  per  vifeera  miferatione 
plena,  id  eft,  per  mifeiicordiam  Dei,  ex  intimis  ejus  vifeeribus  8c  affe- 
&u  prodeuntem.  * In  quibus  , id  eft  , qua  profundi  ftima  mifericordia, 
impellente  , * vifitavit  nos , in  propria  perfonaad  nos  veniendo,  ut  di- 
dum  eft  verfu  68.  Vifitavit  autem,  veniendo  * ex  alto,  quia  a fummo 
cselo,feu  finu  Patris,egreftio  ejus,ad  nos  vifitandos  in  aflumpta  carne 
*Oriens,  id  eft, is,  qui  orient  a Prophetis  vocari  folet,  fcilicet  Chriftus. 
Porr  by  Or  tens,  non  eft  hie  participium,  fed  nomen  refpondens  Graeco, 
quod  hie  habetur  6ya)oA»  , ertus.  Refpicit  autem  ad  Ioca  Zachariae  3. 
v.8.  & ibid.  c.6.  v.12.  ubi  Hebraice  eft  HOT  , T^antach  , quod  Hier. 
ibid,  vertit  or  tens, 8c  Lxx.  Interpretes  dvctTcA» , id  eft  oriens  ,feu  ortus1: 
alibi  verb  Hieron.  fubinde  vertit,  germew, quod  etiam  oritur  ex  terra. 
Nam  Hebraica  radix  , Ttamach  , propriequidem  germinare  aut 
puHulare  fignificat-ufurpatur  tannen  etiam  generatim  pro ,oriri.  Utrilm- 
que  ergo  eft  Chriftus , 8c  germen , quia  ex  refeiffo  trunco  Davi'dicad 
ftirpis,fine  viri  opera,  repente  pullulavit,  8c  in  arborem  ampliffiiftaffl 

N n n 2 ere- 


76  Et  tu  puer, 
propheta  altifii- 
mi  vocaberis : 
praeibi s enitr.  an- 
te faciem. Domi- 
ni parare  vias* 
ejus : 


77.  Addanciara 
icientiam  falutis 
plebi  ejus  in  re- 
mifllonem  pec- 
catorum eorum  ; 


7S  Per  vifeera 
roiforicordiae  Dei 
noftri : in  quibus 
vifitavit  nos  : 
o iens  ex  alto : 


4?0  comment,  in  evangelium 

crevitj&onm,  quia  ipfe  eft  lux  mundi,&Sol  juftitise,  qui  Malachite 
4.  oritur  timentibus  Deum  ; 8c  ftella , quae  oritura  dicitur  ex  Jacob  , 
Num.X4»v.i7.  quam  rationem  nominis  confideravit  Qrig.hom.  13* 
in  Levit.Greg.  I.20.  Moral.  c.  18.  alias  2i.Theophyl.  Euthym*  Beda 
hie , 8c  alii  pailim.  Nam  ipfe  Zacharias  e.xplicans  , cur  orientem  di- 
xerit , adjicit : 

79.  niuminare  79.  * iHuminare , id  eft,  ut  lumen  praebeat,feu  illucefcat  * his  qui  in 
biis'  & in  umbrj  tenebris  & in  umbra  mortis  fedent , id  eft , qui  habitant  in  tenebris  den- 
n'ottis  fedent  ^ flflimis , 8c  in  afflidiflimo  rerum  ftatu  triftiftlmam  mortis  imaginem 
desSos°inP  "referente.  Metaphoraeft  alocis  obfcuris,utfepulchris  8c  carceribus, 
viampacis.  qU2e  mceftiffima  rerum  facie  praefentis  mortis  horrorem  incutiunt. 

Transfertur  autem  fpiritualiter  ad  fignificandum  teterrimum  animse 
ftatum  per  ignorantiam  errorefque  miferabilis , 8c  peccata,  tanquam 
aeternse  mortis  veftibula.  * Ad  dirigendos  pedes  noftros  in  viam  pacts , 
id  eft  , ut  lumine  dodrina;  8c  charitatis , quod  mentibusinfundit , 
dirigat  affedus , confilia  , 8c  opera  noftra  in  viam  , qua  tenditur  ad 
pacem  teternce  beatitudinis.  Hasc  autem  via  non  eft  alia , nifiviave- 
ritatis  8c  juftitise , ut  fobrie  , jufte  & pie  vivamus  in  hoc  fseculo. 

*o.  puer autem  80.  * Fuer  autem  crefcebat  , aetate  8c  mole  corporis  • 8c  crefeenti- 
f or t a t!at ^us  Par*  Pa^u  virtuous,*  con  fort  abatur Jpiritu  fuo  3 quamvis  nonnulli 
*u  :& erar  in de- intelligant  ipflim  fpiritum  divinum  gratis 8c  conlortationis  autho- 
diem  often^onis  rem.  * Et  er at  in  defertis , ftatim  (cilicet  a prima  pueritia  , ut  videtur 
lusad lfrael.  jentire  Orig.  horn.  1 1.  in  Luc.  8c  aper tills  Hieron.  lib.  contra  Luci- 
ferianos , ubi  dicit , quod  poft  materni  ventris  hofpitium  eremi  de- 
ferta  fedatus  fit , 8c  parvulus  de  ferpentibus  luferit.  Occafio  petendi 
deferti  videtur  fuifle  tyrannis  Herodis  , puerosBethleem  perfequen- 
tis  , ut  Chriftum  afTequeretur  : quod  Nicephorus  notatlib.  1.  c.  4. 
Addit  Cedrenus , in  compendio  hiftorioe  , curam  ejus  ab  Angelo  fuf- 
ceptam  ,eo  quod Elifabeth  paulo  poftfugam  cum  puero  in  defertum 
obiiffet.  * Vfque  in  diem  oftenfionisfua  ad  lfrael , id  eft,ufque  ad  tern- 
pus  , quo  inter  homines  preedicando  8c  baptizando  converfari  ccepit? 
quod  fuit  circa  annum  astatis  ejus  trigefimum  , ficut  8c  Chrifti. 


CAPUT  SECUNDUM. 

i.Taftumeftflu-  i .* 'Tj  Attum  eft  autem  in  diebus  illis  , circa  tempusfcilicet  nativitatls 
lisTcxC t ediftum  J7  Toannis,  8c  paulo  poft, Deo  hujufmodi  deferiptionem  orbis,vel 

ftoC*utrdefcribe  pr°curantej ve^  certe  tempus  ejus  illud  potius,  quam.aliud  ordinante, 
ietur  uoiverfus  ut  illius  occafione  Beata  Virgo  in  Bethleem  veniret.  * Exiitedittum  * 
Cafare  Augufto , nernpe  Odavio  , cui  nomen  Cafaris , a Julio  Caefare, 
a quo  adoptatus  fuerat,  adh^fit : cogqomine  vero  didus  eft  Auguftus, 

quod 


SECUNDUM  LUCAM  Cap.*.  471 

quod  urbem  8c  imperium  auxiffet , 8c  fideliter  adminiftrafifet.  Hinc 
o roues  Romani  Principes  poftea  iunt  appellati  C afares  8c  Augufti, ficut 
apud  Syros  Antiochi ; apud  Perfas , Arfacida  ; apud  Phyliftium  , Abi- 
melech  $ apud  jEgyptios  olim  Pharaones ; & poft  Alexandrum  ufque 
ad  Cleopatram  Ptolomaei , ut  Hieron.  in  c.  29.  Ezech.  * Ut  defcribe- 
retur  univerfus  orbis , Romanis  fcilicet  fubj^tus  , hoc  eft  , ut  nume- 
ruscapitum  in  ada  pubiica  referret ur,  8c  tributum  pro  facultatibus 
uniufcujulque  folutum.  Nam  facultates  fingulorum  in  hujufmodi 
defcriptionibus  fuiffe  caufasteftis  eft  Jofephus  lib.  18.  Antiq.  cap.  1. 
Capita  etiam  fingulorum  non  tantum  adultorum  , fed  etiam  puero- 
rum  , defcripta  fuiffe  probat  immunitas,  quae poftea  Syriae  conceffa 
fuit  , utfoli  pauperes  tabulis  adfcriberentur  , ut  patet  ex  Leg. Forma 
D.  de  Cenfibus.  Unde  Juftinus  Martyr  Orat.  ad  Antoninum  Pium 
audader  dicit : Chriftum  natum  in  Bethleem  ex  defcriptionibus  cen- 
fus  adi , quae  fub  Cyrino  , primo  veftro  in  Judaea  Procurator  , funt 
confedae  , intelligere  poteftis,  & Tertull.  lib.  4.  contra  Marcionem 
c.  7.  Cenfum  , inquit  Aug.  teftem  fidelifiimum  Dominic#  nativitatis 
Romana  archiva  cuftodiunt.  Ut  credibile  fit  hac  de  caufa  Deum  vo- 
luiffe  hanc  defcriptionem  fieri , ut  Chriftiani  inde  probarent  infide- 
libus Chriftum  in  Bethleem  de  farnilia  David  natum  effe. 

2.  * Ha  c dcfcriptio  prima  facta  e(i  a Pr&fide  Syria  Cyrino , non  prima 
abfolute  , led  prima  fub  ifto  Cyrino  , feu  Quirino,  ut  alii  nominant  • 
nam  egit  iple  Sc  (ecundum  cenfum  poft  mortem  Archelai , filii  Hero- 
dis,  multis  fcilicet  annis  poft  iftum  primum,de  quo  loquitur  Jofeph. 
fup.  cit.  Quern  cum  Eufebius  putaffeteundem  elfe  cum  eo  , de  quo 
hie  Lucas , hinc  factum  eft , ut  Jofephum  graviter  erraffe  plerique 
Annalium  Scriptores  exiftimaverint , cum  hierit  error  Eufebii  , non 
Jofephi.  Prima  igitur  hasc  deferiptio  dicitur  fa  da  a Cyrino  , quia 
inchoavit  eamqperficiendam  verb  reliquit  Sentio  Senturio,ut  Tertull. 
1.  4.  contra  Marcion.  c.  iq.infinuat.  Quamquam  aliqui  putent , 
hunc  cenfuto  a Cyrino  cxtraordin’arie  fuiffe  aftum  in  Syria  , qunx 
neq'ue  Conful  eifet  neque  Praefes  Syri#  , led  Saturninus , cui  eunx 
propterea  adferibit  Tertull.  Et  ideo  id  quod  Lucas  dicit, a Pr&fide  Sy- 
ria , Grxce  eft  ^(xonuovJo; , id  eft  , imperante  fcilicet  per  prasfedu- 
ram  extraordinariam.  Quamrationem  exponendi  difficultatem  eftc 
fimpliciffimam  8c  apluribus  remoris  expeditam  , putat  Dionyf.  Pe- 
tavius*  Sed  quia  iftam  extraordinariam  illius  praefeduram  probare 
difficile  eft  , hinc  aliqui  fufpicati  funt , lolutionem  ex  Graeca  phrafi 
petendam,  quam  fic  exponi  polfe  volunt,  utfenfus  fit : Haec  deferip- 
tio fada eft,  priufquam  praefideret  Syrise  Cyrmus>  fcilicet  SentLo 

Sam- 


5.  Etibant  om- 
nes ut  profise- 
rentur  fingiilt  in 
iuam  cimaietn. 


4.  Ah-endlr  an- 
tem  & Joie^h  a 
Gaiilsa  »ie  civi- 
tsrc  Nazareth,  in 
Judsam  its  civi- 
lareinDavid.qua? 
vocar'ur  Beth- 
leern : eo  cued 
eflet  de  domo  & 
famiiia  David  , 


$ . Ur  profitere- 
tur  cum  Maria 
defponfata  Hbi 
uxorepr?gnante. 


47i  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

Saturnine.  Nam  Cyrinus  adhuc  diu  poft  praefedit  Svvix  , juxta  tefti- 
monium  Jofephi , de  cenfu  agentis. 

3 .  * Et  ibant  omnes , ut  profiterentur  : Graece  eft  idem  verbum,  quod 
v.  1.  &TZGygdoi<do<4 , ut  defirilcrentur , id  eft,  ut  nomina  & familias  fuas 


apud  atfta  denuntiarent , & centum  pro  facultatibus  folv 


erent 


guli  in fit  am  cwitatem , fcijicet  ibant,  ubi  nimirum  familiar  caput  erat. 
Nam  Romani  videnturin  Judaea  fervaffe  modum  cenfendi,  inillo  po- 
pulo  ufitatum  , qui  folebat  fieri  per  tribus  , Sc  inde  per  tribuum  fa- 
milias , Sc  familiarum  capita nam  ilia  ratio  datur  verfu  4. 

4.  * Afcendit  autem  & Joftph  aGaliUa  : quia  Judaeas  fitus  altior 
erat  , quam  Gaiilasae.,  Et  hinc  eft,  quod  in  Scripturis  paftim  dicuntur, 
a fiend  ere  in  templum  Domini  ,quia  altiflimo  loco  fitum , & defcendere 
in  dctnum  Regis ; Sc  rurfum  Chriftus  dicitur  afccndijfe  Jetofclymatn  Sc 
defcendific  Capharnaum , quae  erat  vicina  Gaiilseae  , * de  civitate  N^- 
z~aretb  , ubi  habitabat  : nam  in  defcriptione  aulla  habebatur  ratio  , 
ubi  quis  natus  effet , vel  habitaret,  vel  domum  , aut  bona  fua  habe.- 
beret , fed  loci  familias  Celebris.  * In  civil  atom  David  . qua  vocatur 
Bethlehem  : quod  additur  diftindbionis  causa.  Erat  enim  S;  alia  civitas 
David  , arx  Sion , quam  armis  occupaverat , fed  in  Bethlehem  natus 
erat : quamparum  fplendidam  , parumque  populofam  Dominus  proe- 
elegit  nativitati , ficut  Jerofolymam  paflioni , inquit  Leoferm.  1.  de 
Epiphania.  Accedebat  Sc  nominis  congruentia,  nam  ex  Bethlehem, id 
eft  , domo  pariis , conveniebat  panem  vitae  procedure.  * Eo  quod  effet 
de  domo  & familia  , id  eft  de  familia  * David  : nam  priiis  nomen  ex- 
ponitur  per  pofterius.  Quamvis  aiioqui  familia  Sc  dotnus  diftirgui 
poftint  : ut  Trilus  dicantur  a primis  filiis  Jacob  Sc  Jofeph  ; Familia  a 
celebribus  quibufdam  nepotibus  eorum  j Domus  a fingulis  patribus-fa- 
milias.  Sed  harc  diftindlio  non  fempei  fervatur  in  Scripturis.  Infi- 
nuatur  autem  hie  , omnes  omninb  de  ftirpe  David  fimiliter  in  Beth- 
lehem e{fe  deferiptos. 

5.  * Vt  profiteretur  eft  iteriimatJovfa^ctc&a/,t/f  defer  iberetur , 

fed  interpres  nofter  caufam  deferiptionis  refpexit,quoe  fiebat,ut  quif- 
que  fe  hujus  vel  illiusfe  efte  familias  , Sc  Imperatoriperfoluto  cenfu 
fubjedlum  effe  profiteretur.  * Cum  Maria  : nam  Sc  foeminaecenfeban- 
tur  , maximeque  quia  unigenita  Sc  haeres  erat  de  familia  David.  * Df- 
jponfata  fibi  uxore  , id  eft , fibi  nupta,  fed  incognita,  utdidfcum  eft  cap. 
praeced.  v.23.  * pragnante  , id  eft,  partui  jam  proxima  : ut  fatiscon- 
ftet  adlum  hoedivinitus,  ut  tale  iter  in  illo  ftatu  fufeiperet,  videlicet 
in  publicis  ftabulis  cenfuum  profiteretur  Maria  fe  Jofephi  uxorem  , 
ortam  ex  tribu  Juda  , ex  familia  David  , fubjedbam  Caefari , atque 


SECUNDUM  LUCAM,  Cap.  473 

indubkata  fidesfieret  pofteris.  Et  hinc  eft,  quod  Chriftiatu,  tit  fuprA 
diximus  , ad  ilias  tabulas  cenfuum  provocabant. 

6.  * Fattum  eft  atttem  cum  effent  ibi  , id  eft  , cum  aliquot  drebus  ibi  6 Faftumcftau- 
hcererent , *iwpleti  funt  dies,ut  pareret  • naturales  lancet  Sc  legitim;;  -.bi , m-.pieti  funt 
quos  dies  Aug.  lib. 83.  quaeft.  Evang  qu.56.  ponit  ducentosfeptua-  d-esul  Parcrec* 
ginta  (ex  , hoc  eftnovem  menfes  , Sc  Tex  dies  : -tot  enim  inveniri  ait 

inter  vm.  Kalendas  Aprilis  , quo  conceptus  eft,  Sc  vm.  Kal.  Janua- 
rii  , quo  natus  eft  Dominus,  ficut  a majoribus  traditum  fufcipiens  Ec- 
clefix  cuftodit  authoritas , inquit  idem  lib.  4.  de  Trinit.  c.  5.  ubihoc 
latius  tra&at. 

7.  * Et  peperit , enixa , aliarum  mafrum  more  , quadara  adivitate,  7.  Et  peperit 
fine  qua  quidem  Chriftus  de  matre  natus  , non  tamen  mater  ita  pro- 

prie  filium  peperifle  diceretur.  In  quo  partu  Aug.  lib;  io.  de  civit.  e£mrej,"“ 
c.  ult.  agnofcit  cum  Ecclefia  proprium  S'alvatoris  miraculum  , quod  navi:  eum  in  pre- 
fcilicet  Virgo  peperit,  quod  fieri  non  potuit,  nifi  clauftro  virginitatis  eraiVs  locust 
non  referato  , Sc  confequenter  non  fine  penetratione  dimenfionum.  divcrforio. 
Peperit  & fine  dolore-quia  fine  corruptione  conceperat,ut  Bernardus 
in  illud  Apocal .fignum  magnum  &c.  Additur  apud  Zenonem  ferm.  de 
Nativ.  filium  fine  fordibus  delibutumprodii(Te,cum  quibus  proles  fo- 
lent.  Sed  Hieron.  refragatur,  quilib.contraHelvidium  ficut  dicit  vir- 
ginem  per  genitalia  peperifie  filium,  ita  Sc  tegmine  membranarum  fo- 
lito  circumvolutum  , Sc  epift.  2 2.  cruentattim.  Non  enim  , inquit, 
erube(cimus,non  filemus,  quanto  funt  humiliora,quas  pro  me  paffus 
eft , tanto  plus  ei  debeo.  * Filium  fuum  primogenitum,id  eft, ante  quern 
nullum  alium  genuerat  : non  enim  habet  hicrefpedum  ad  primoge- 
niture ita  ut  primogenitus,&  unigenitus  reipfa  hie  idem  fint.  Quam- 
. quam  Epiph.hssref.78.velitpromogenitum  vocari  non  refpedu  Vir- 
ginis,quafi  diceretur,primogenitum  (uum,fed  abfolute  primogenitum 
omnis  creaturaTicut  Apoftolus  vocat.  *Et  p amis  eum  involvit.  Greece 
.fafiavit  feu  fafeiis  involvit, ficut  infantes  involvifolent. 

Nulla  enim  ibi  obftetrix , nulla  muliercularum  fedulitas  interceffit : 
ipfa  pannisinvolvitinfantem  , ipfa  Sc  mater  Sc  obftetrix  fuit,ut  Hier. 
contra  Helvid.Quod  Sc  clarius  ex  eo  patet,quia  *reclinavit  eum,  prte 
teneritudine  confiftere  aut  ledere  non  valentem.  Nam  fafeiare  Sc  re- 
clinare,  & Emilia  opera  facere  , non  eft  mulieris  decumbentis,  aut  ob- 
ftetricibus  utentis  . ut  quidam  delirarunt : * in  prafepio  , tanquam  in 
cunis.  Caufa  erat , * quia  non  erat  cis  locus  , hofpitandi,  * in  diver forio^ 
five  propter  confluxum  populi , deferibendi  causa  accurrentis , five 
fimul  potius , quod  odiofa  eftet  paupertas  , Sc  inftans  mulieris  puer- 
perium.  Porro  infinuat  iftis  verbis  Evangelifta  Chriftum  in  ftabulo , 

^ CUJUS, 


g Et  paftores 
crsnt  in  rtgioii' 
eadefa  vigilan- 
tes, & cuftodicn 
tes  vigihss  nofti 
fuper  gregem 
fuuir. 


474  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

cujus  prrefepe  eft  velutmenfa  , natum  effe  : quod  quidem  Ambrofnis 
putat  fuiffe  appendicem  diverforii.  Eufeb.tamen  lib. 7.  de  demonftrat. 
Evang.  &>Hieron.  qui  illis  in  locis  verfati  fuerunt,  aliique  commu- 
nius  tradunt  in  agro  Bethleemitico  feu  in  fuburbiis  fitum  fuiffe.  Fuit 
autem  ipelunca  , ut  Orig.  lib.  1.  contra  Celfum  , omnibus aliis  con- 
fentientibus , ad  qpam  paftores  agere  folerent  de  more  pecora  fua. 
Unde  bovem  Sc  afinum  prcefepi  ftetiffe  alligatos  , juxta  prophetiam 
Habac. 3.  fecundiim  Lxx.  traditHieron.epift.27.Nazianz.de  Chrifti 
nativ.  Nyffen  Paulinus  Sc  alii.  Spelunca  ifta  marmore  poftea  teda 
fuit  j Sc  fuper  earn  ftruda  grandis  Ecclefia.  . 

8.  * Et  pajlcres  erant  in  eadcm  regione,  Bethleemitica , nempe  circa 
turrim  Ader  feu  Gregis  didam  , ubi  Jacob  paverat  gregem  fuum  , ut 
Hieronym.  turn  lib.  quaeft.  in  Genef.  turn  epift.  27.  Grscum  autem 
c>  rys  r?  fonat  potius  in  eodem  agro , quo  videtur  magis  infi- 
nuari,  in  agro  fuiffe locum  nativitatis  Chrifti.  *Vigilantes , Graecum 
a>acM»v] e$  lignhcat  in  agro  ftabulantes  feu  pernodantes  , utexponit 
Euthymius  quodetiam  hyeme  in  regionibus  calidis  frequens  eft  ; ut 
imperite  colligat  hinc  Scaliger  non  effe  natum  Chriftum  hyeme.  * Et 
cufiodicntes  vigilias  nottis  , id  eft , quatuor  illas  notifUmas  nodis  vigi- 
lias  viciffim  ordine  fuo  peragentes  progregibus,adverfuslupos  Sc  £u- 
res  , ficut  milites  contra  hoftes.  Itaque  indicatur  plures  fuiffe  , quos 
Beda  de  locis  Saudis  Sc  Bern.  ferm.  6.  de  Nativit.  tres  fuiffe  ponit. 
Porro  quo  mvfterio  primos  difcipulos  Deus  eleg  t pifcatores  , eodem 
Sc  paftores  , infirma  videlicet  mundi  praeferens  , ut  confunderet  fortia. 

9.  * Et  ecce  , ex  improvifo  , * Angelus  Domini , qui  creditur  fuiffe 
juxtVuiVsI&da-  idem  Gabriel.  Unde  Beda  , verbis  ex  Ambrofio  mutuatis  : Angelus 
fu:fit?iioslr&Ti'  Mariam, Angelus  Jofeph, Angelus  Paftores  inftruit,Sc  concipiendum, 
muerunt  timore  & conceptum  , Sc  natum  , cadi  cives  Dominumloquuntun  eundem 

Angelum  fuiffe  infinuans.  * Stetit juxta  illosy  vifibili  fcilicet  corpora. 
Sc  propter  nattvitatem  Chrifti  in  humana  came  jam  familiarior.  Nam, 
ut  Aug.  1.  9.  de  civit.  c.  9 ad  aerumnas  hujus  vitae  ( fcilicet  ex  pec- 
cato  damnatae  ) pertinet  , quod  Angel i nobis  non  ea,  qua  homines  , 
familiaritate  mifceantur.  * Et  claritas  De  i , id  eft  , fplendor  quidam 
eximius  divinitus  circumfufus , * circumfulfit  illos , id  eft  , fulfit  cir- 
cum  illos , ut  Sc  tenebrae  nodis  difpellerentur , Sc  divinitus  miffum 
intelligerent:  * timuerunt timore  tnagno , humana  videlicet  infirmkate, 
10  F.t  dix  t ilifs  quam  ad  fubitam  Dei  vel  Angel orum  apparitionem  experiri  folent. 
^mweVwccc!  10.  Et  dixit  Angelus  : Nolitc  titnere . Ita  quippe  boni  Angeli  folent 
vobis CVg2udium c ' morem  abftergere  , ut  animo  tranquillo  verba  fua  accipi  poflint. 
magnutr.  quod  Ecce  enim  nun  eft  caufatimcndi  , fedgaudendi  , * quia  evangelic 

«rit  omni  popu-  , 


5.Fr  ecce  An^e- 
lus  Don  ini  ftetir . 


xuagno. 


SECUNDUM  LUCAM,  Cap. i.  47 1 

volts  3 pra  caeteris  3 qua  in  re  fingularis  veftra  felicitas  eft  , * gAudiutn 
magnum  , id  eft , caufam  feu  objedum  gaudii  magni  • * quod  erit , noa 
vobis  tantum  privatim  , fedpublicum  *omnipopulo , Judaico.  Non 
enim  ad  Gentiles  refpici , fed  ad  expedationem  Judaeorum  fuadet  cir- 
cumftantia  perfonarum  , ad  quas  loquitur. 

11.  * Quia  natus  efi  vobis , Ifraelitis  in  Meilias  fibi  promifli  expeda-  if.  quia  natus 

* ^ . rr  • * „ 1 ■ r ' ' n ~ e&  vobis  hodie 

tionem  attentimmis,**S^/t/df0r:quo  nomine  iaepepromiiiuserat  a rro-  saivaror,qui  eft 

phetis3  utllaiae  6 z.v.  1 1.  Zachariae  9.V.9.  *qui  efi  Cbrifius , Meflias  ille  cP<?t™1* 

vefter,  feu  undus3non  quolibet  modo,  ficut  3c  alii  Chrifii  vocantur,  David, 

fed  *CbriftusDcminus, qui  fcilicet  undus  eft  oleo  laetitiae  prasconforti- 

bus  fuis,ut  non  aliorum  Chriftorum  conditione  fervus  fit3fed  Dominus, 

quo  divinitas  ejus  indicatur.  * in  civitate  David  , fcilicet  Bethlehem  , 

utfupra  didum.  Maluit  hac  periphrafi  uti,  quam  nomine  proprio,  ut 

indicaretpromiflionem  Davidi fadam,jam impletamefTe,utIren.l.  3x.11. 

12.  * Et  hoc  vobis  fignuni  , erit , non  probativum  Salvatoris , humi- 

litas  fcilicet  3c  paupertas  nafcentis , ut  S.  Bernardus  voluit,  moraliter  -jgn^lYnVen^e- 
potius  quam  litteraliter:  fed  fignum  diftindivum  illiusinfantisabaliis,tisinfantempan- 
quos  quasrerepotuiffent.  * ihvenietis  infantem  pannis  involutum  5 faf-™  pn0V?tun]iraii¥ 
ciis  puerilibus  , * Fofitum  in  prafepio  5 quafi  natum  more  paftoris , qui?r?rePio* 
paftor  unus  & bonus  futurus  eft  , juxta  Prophetas.  Cumautemex 
nomine  praefepii  locum  paftores  intellexerint , confequens  videtur  , 
praefepium  fuiffe  publici  ftabuli  5 paftoribus  paflim  notum  , vel  certe 
non  omnia  Angeli  verba  hie  effe  expreffa.  Porro  paftoribus  maluit 
Deusprimo  revelare  Chriftum  fuum , turn  ex  ilia  generali  , & ar- 
chiva  regula  divines  providential , ex  qua  ftulta  6c  infirma  &:  ignobi- 
liamundi  foleteligere  ; turn  quia  quanto  vilior  eorum perfona erat 
ad  humanam  prudentiam  , tanto  pretiofior  erat  ad  faciendam  fidem  , 
inquit  Ambr.  nefeit  enimfucare  vel  palliate  fimplicitas : turn  denique 
ut  effenttvpuspaftorum  Ecclefiae  , quosprimos  Deuselegit  illiterates 
3c  fimplices , ad  praedicandam  aliis  Chrifti  nativitatem. 

13.  * Et  fubito  fad; a efi  cum  Angelo  mttltitudo  militia  caleftis  ,id  eft  > 

rnagna  casleftium  Angelorum  multitudo.inftar  exercitusrquo  nomine  u.Etfubltdfa^ 

rr  a ' • . , ..  r V I - ftaeftcumange* 

paiiim  Angeli  vocantur3quia  numero  innumerabiles  lunt,Job  2 J.v.3.  j0  muimudorm- 

quia  ordine  per  choros-tamquam  legiones  difpofiti  funt/quia  poten- 

tiflimfquia  Deusjtnperatori  fummo>ad  nutum  praeftofunt,  ad  debel-& diceimunK 

landos  hoftes  ,tum  vifibiles,  turn  aerias  dasmonum  poteftates.  Et  hinc 

v.ocatur  Deus  ipfe  Dominus  virtutum  , cxercituum  , fabaotb  , quee  idem 

funt.  * Laudantium  Dcum  ,de  tanto  beneficio  , non  fibi  quidem  , fed 

homimbus  praeftito.Utif’sfuitifta  tantorum  teftium  multitudo,  ut/io.n.  * 

offenderentur  paupertate  nafcentis,cujus  majeftati  dc  gloriae  fervirent. 

O O O I4.*  G/tfaa 


T 4. Gloria  in  a!- 
tiflimis  Deo  , 5c 
in  tetra  pax  ho 
minibus  bon# 
voluntatis. 


476 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 


25.  F.t  faflum 
eft , ut  difeeffe- 
runt  ab  eis  An 
gc!i  in  cxhiin  : 
paftores  ioque 
bantur  ad  invi- 
cem:Tranfeamus 
ufque  Bethle- 
hem , 6c  vidca- 
mus  hoc  ver- 
bum , quod  fa* 
flum  eft  , quod 
Dorr.inus  often- 
dit  nobis. 

16  Etvenennt 
feftinantes  : 6c 
invenerunt  Ma- 
liam,  & Jofeph , 
& infantetn  po- 
litum  in  praefe* 
pio. 

27.  Videntes  au- 
lem  cognove*. 
rant  de  verbo  , 
qwcddidlumerat 
iilis  de  PneiQ 
hoc. 


14.  * Gloria  in  altiftimis  Deo  : id  eft  3 gloria  , honor*  6c  lausdebe- 
tar  Deo  , cjui  habitat  in  altiffimis,  nempe  cselo  , vel  Angelis : vel  po- 
tius  gloria  debetur  ac  defertnr  Deo  in  altiflimis,  f cilicet  caelo  6c  cse- 
leftibus  Angelis  , ut  iignificetur  , glorificationem  effe  frudum  , qui 
Angelis  j altiflimum  creaturae  locum  obtinentibus,  ex  Chrifti  nativi- 
tate  obtigit.  * Et  in  terra } fedibus  altiflimis  oppofita  : * pax  hominibus * 
{cilicet  cum  Deo  , quia  per  Chrifti  nativitatem  homines  Deo  recon- 
ciliati  funt  : quae  pax  in  eis  fons  eft  omnium  bonorum  * bona  volun- 
tatis : quod  Aug.  1.  4.  decivit.  c.  8.  6c  alibi  exponere  folet  de  bona 
voluntate  hominum  , q.  d.  pax.hominibus  , habentibus  bonam  vo- 
luntatem  : fed  Graece  eft  in  nominativo  toJ'cxIa  , bona  voluntas  > quod 
fignificare  folet  in  Scripturis  bonam  voluntatem,  non  hominum;{ed 
Dei , quam  vocamus  benevolentiam  Sc  beneplacitum  Dei  erga  ho- 
mines  Itaque  Graeci  nonnulli  trimembrem  faciunt  hunc  hymnum  • 
tit  prima  pars  (it  ,*  Gloria  in  altiftimis  Deo  ; fecunda  , * Et  in  terra  pax  ; 
tertia  , Hominibus  bona  voluntas . Sed  longe  rediiis  illapoftrema  in 
unum  conjunguntur  , Sc  quidem  in  genitivo  , In  terra  pax  hominibus 
bona  voluntatis  : fic  enim  omnes  Latini  Sc  antiquiores  aliqui  Graeci 
legerunt ; Sc  ita  illud  , bona  voluntatis , referendum  eft  vel  ad  facem  , 
ut  fenfus  (it  3 pax  boots  voluntatis  5 id  eft  3 pax  non  profeda  ex  me- 
ritis  3 fed  ex  gratuita  Dei  benevolentia  , obtigit  hominibus : vel  fa- 
cili  is  6c  mollius  ad  illud  5 hominibus , hoc  fenfu  : Pax  data  eft  homi- 
nibus 3 quos  Deus  benevole  dilexit , feu  in  quibus  fibi  complacuit. 
Quo  nomine  eledi  6c  prxdeftinati  vocari  folent  j nam  iliis  praecipue 
Salvator  venit , 6c  pax  allata  eft. 

15.  * Et  fattum  eft , ut  difcejferunt  Angeli  in  cakm:  quofe  Angelos 
bonos  fuiffe  fignificabant  3 Sc  ad  hunc  tantum  adum  extra  ordinem 
milfos  a Deo  : * Paftores  loquebantur  ad  invicem . Infinuaverant  enim 
Angelo  operas  pretiumeflejDeoquegraturajfi  oculisrem  explorando 
vifionem  adhuc  magis  credibilem  redderent.  * Videamus  hoc  verbum  , 
quod  factum  eft  ,id  eft , rem , quae  accidit , phrafi  Hebraica  : quam  vis 
hie  fatis  commode  accipi  poflitproprie  pro  verbo  feu  nuntio  , quod 
ipfis  annuntiatum  erat , conformiter  ad  verf.  17.  6c  ad  id  3 quod  mox 
fequitur.  * Ouod  Dominus  oftendit  nobis  , annuntiando  per  Angelum. 
Quo  indicant  fe  non  tantum  rei  novitate  , fed  6c  Domini  oftenfione 
moveri  ad  explorandum  , ne  beneficio  viderentur  ingrati  aut  incre- 
duli.  Quod  vero  Ambr.  6c  Bern.  ferm.  22.  in  Cant,  intelligunt  Ver- 
bum incarnatumfeu  fadum  hominem,  videtur  minus  hoc  loco  con-  . 
gruere. 

17.  * Yidmes  mm , {cilicet  Mariam  £ Jofeph,  & infants  in  prae- 
' ~ fepio. 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap,*.  477 

feplo  , * cognoverunt  de  verbo  , id  eft,  re  ipfa  compererunt  verum  effe, 
quod  Angelus  dixerat  * de  puero  hoc : quatenus  dixerat  inveniendum 
in  prafepio.  Nam  eumdem  efife  Salvatorem  non  viderunt  ,fed  cre- 
diderunt,  ilia  praedidione  8c  Dei  interna  illuftratione  permoti. 

18 . * Et  omnes  qui  audiverunt , mirati  funt : quo  fignificatur  paftores  9 

ea  divulgafle.  Unde  verbum  Graecum , fttyvctyi($v  ,quod  v.  17.  verti-  mirati  fum.& de 
tur,  cognoverunt , quidam  transferunt , divulgaverunt . * Et  de  his , qu&  ^ 

diet a erant  apaftoribus.  Graece  8c  Syriace  deeft  , & , videturque  fen-  busadipfw, 
(um  impedire.  Unde  quidam  lie  exponunt , ut  mirati  dicantur , quia 
audiverant  concentum  Angelicum  , &.ea , quae  dicebantur  a paftori- 
bus  : alii , ut  dicantur  mirati  non  foliimrem  , quam  audiverant  > fed 
etiam  ea , quae  dicebantur  a paftoribus  de  nuntio  Angelico  : quamvis 
fimplicius , & , accipi  poflit  pro  , id  eft. 

19.  * Maria  autem  confer vab at  omnia  verba  hac  , id  eft , omnes  res  Conf^JabaatUo^ 
iftas  geftas , turn  circa  fe  in  concipiendo  , 8c  pariendo  , turn  circa  pa-  nia  verba  h*c , 
ftores  /*  confer ens  in  corde  fuo  , fequentia  fcilicet  cum  praecedentibus,  de fJo?”5 1" C°r* 
in  quibus  videbat  magnam  omnium  confpirationem  ad  ejufdem  my-  (untpaftores^o* 
fteri  icon  fir  mationem  8c  fidem.  Singulare  exemplum  daturvirgineae  rificames  & iau- 
taciturnitatis  , prudentiae , 8c  modeftiae , quod  non  ipfamet  in  vul-  omnibSqu*  aul 
gus  jadaret  omnia , fed  corde  perpenderet , ut  notat  Ambrofius.  ram^ufdiftum 

21.  * Et  poftquam  confummati  funt  dies  ofto.  Confummatio  refertur  eft  ad  iUos.'  um 
non  ad  ipfos  dies , quafi  expletis  omnino  totis  odo  diebus  fitcircum-  cVnib™a2”uiit 
cifus,  fed  addierum  numerum,  qui  feptem  dies  integri  complcti  erant,  dieso<ftout  dr- 
8c  odavus  inchoatus,  qui  per  fynecdochen  dicuntur  odo  dies,  phrafi  pu™C;d< voStum 
Hebraeis  familiari  , ut  patet  Matth.  27.V.63.  8c  dare  Gen.  40.V.13.  f?fll"ome"deJ“* 
8c  19.  collatiscum  verfu  20.  * Ut  circumcideretur  puer ; id  eft  , quo  catum  eft  ab  An- 
juxta  legem' circumcidendus  erat , idque  fine  legalis  quidem  praecepti 
neceflitate  , fed  ut  propria  dignationefadus  fublege  ,legis  obedien-  peretur, 
tiam -nobis  commendaret  : ut  declaret  fe  veram  affumpfiffe  carnem , 
contra  Manichaeum  : ut  oftenderet  fe  non  caelefte  corpus  detulifie  de 
fupernis,  contra  Valentinum,neque  confubftantiale  divinitati,  con- 
tra Apollinarem  : ut  Judaeis  tolleret  excufationem  , quod  ideo  non 
recepifient  eum,quiacircumcifione  caruiflet  , ficut  haec  indicat Epi- 
pbanius  Haeref  30.  Circumcifus  autem  fuit  fecundiim  quofdam  a 
Maria  , quod  Epiphan.  videtur  improbare  ; fecundiim  alios  a Jofeph# 

Aug.  tamen  lib.  2.  contra  Parmenian.  c.  17^  dicit  hoc  fieri  folitum 
a Judaeis.  Cui  Epiphan.  magis  favet,  8c  res  magis  poftulat,  ut  veritas 
circumcifionis  ejus  per  publicum  extraneorum  teftimonium  efiet  ex- 
tra fufpicionem.  * Et  vocatum  eft  nomen  ejus  Jefus^e  cujus  etymologia 
didum  eft  Matth.  1.  v.  21.  * Quod  vocatum  eft  ah  Angelo : fignificans 

Obo  2 ita 


J 


478  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ita  non  temere  , non  cafu  , non  humano,  fed  divino  impofitumfuifie 
confilio  : * Priuf\uam  in  nteroconciperetur.  Quo  clarifiime  oftenditur, 
Chriftum  conceptual  non  nifi  abfioluta  angelica  legatione  , nonau- 
tem  ante  , ut  quidarn  putaverunt. 

2i  it poftquam  22 . * Et  poflquam  impleti  funt  dies  purgationis  ejus , Mariae  fcilicet  ^ 
inipjctifumd  eftenim  Graece  femininum  tctijf,  id  eft,  dies,  quibus  legaliterpur- 
FSdumiegen  ganda  videbatur  , * fecundiim  legem  Mojrfi  : quae  ftatuit  Levit.  12.  ut , 
iMunfin ^etlra  **  peperiffet  mafculum  , immunda  eflet  feptem  diebus  , juxta  dies  fe- 
, ur  l’ftercrr  parationis  menftruae,  hoc  eft,  ficut  immunda  erat  mutier  menftruata, 
' 10 ’ quae  quidquid  tangeret  reddebat  immundum,etiam  homines.  Deinde 

alios  triginta  tres  dies  manebat  immunda  , juxta  ritum  obfervatu  fa- 
ciliorem,  quofolum  arcebatura  San<ftuario,&  aconta&u  reifan&ae^ 
itaut  dies  purgationis  efient  limul  quadraginta.  Eaque  de  caufa  toti- 
dem  funt  a die  nativitatis  Dominicae  ufque  ad  diem  purification^  utrim- 
que  inclufive.  Itaque  pofiquam  impleti  funt  d es  , &c.  Phrafis  omnino 
fimilis  eft  prxeedenti , Pofiquam  confummati  funt  dies  otto.  Nam  qua- 
dragefima  dies  purgationis  adhuc  agebatur  , in  quo  per  oblationem 
iacrificii  finiebatur  purificatio.  Lex  ifta  in  Virgine  non  habuit  lo- 
cum , parttrn  , quia  non  pepererat  fufeepto  femine,  ut  Lex  loquitur, 
feddeSpiritu  Sando;  partim  , quia  foediilii  8c  horrendi  fanguinum 
8c  fordium  fluxus , quos  puerperx  per  plurimos  dies  pati  folent  , 8c 
quibus  purgantur , non  eft  pafia  , quae  fine  dolore  naturxque  contu- 
melia  peperit , ut  Aug,  lib.  de  quinque  hxrefib.  c.  1 y.  3c  Cyprian, 
ferm.  de  nativ.  Dom.  Earn  tamen  obfervavit , ficut  filius  Legem  de 
didragmo  folvendo  , ne  videlicet  ignorantes  puritatem  ejus  offende- 
rentur.  * Tulerunteuminjerufalcm  , utfiflerent  eum  Domino , id  eft, 
ut  eum  tamquam  Domino  debitum  ratione  primogeniture  Domino 
ofFerrent. 

2?.  fieur  ferip-  23.  * Sicut  feriptum  cfl  inlegc  Domini . Hxc  eft  alia  Lex  , quae  ha- 
roromi  l.n^uiafieturExodi  13.  v.  12.  De  mafeulis  primogenitis  , tarn  in  pecoribus 
cmne  mafcuii  quam  hominibus,  ifta  videlicet:  *Omne  mafeulinum  adaperiens  vuham. 
vuivam^fanfinm Periphrafiseft  primogeniti  ex  matre  , q.’d.  Omne  quodprimo  nafei- 
bitur'*10  V0Ca"  tur;^oc  enim  videtur  matrisuterum  adaperire,ut  aliis  nafeituris  viam 
faciat.  Hinc  eft  ,quod  Ambr.  6c.Hier.  1.2.  contra  Pelag.  8c  alii  qui- 
dam  putent  hanc  legem  foli  Chrifto  convenifie  , eo  quod  ipfe  folus 
matris  vulvam  claufam  , licet  permanentem  , nafeendo  adaperuerit , 
quod  aliis mulieribus  fitconcumbendo.  Sedcertumeft,  Legem  Exodi 
etiambrutis  convenifie,  itemque  hominibus.  Alii  volunt.Chrifto 
foli  non  convenire  , eo  quod  ne  nafeendo  quidem  matris  vulvam  ad- 
aperuerit : fed  hcec  fententiavidetur  Evangelio  repugnare , utpotc 


SECUNDUM  LUCAM  Cap,  z.  479 
quod  hanc  Legem  Chrifto  adaptare  videatur.Redius  ergo  dixerimus, 
periphrafim  elfe  nativitatis  primogeniti,  ficut  fupra  indicavimus,  five 
ilia  fiat  ape riendo  vulvam>five  aliter.  Loquitur  enim  Scriptura  juxta 
morem  nafcendi  ufitatum.  Nafn  Hebraicum  verbum  , Peter, 
folummodb  fignificat  uteri  laxationem  , feu  dimiflionem  , qua  foetus 
ab  uterodimittitur  , five  interim  adaperiatur  uterus,  ut  communiter 
fit,  five  claufus  m a neat.  Ethinceft,  quod  Scriptura  aliquando  fo- 
leat  illam  jajn  didam  periphrafim  explicate  nomine  primogeniti , ut 
patet  Levit.  27.  v.  26.  * Santtum  Domino  vocabitur , id  eft,  dedicatum 
Domino  erit  ad  opea  religionis : nam  primogenita  mundorum  anima- 
lium  immolabantur  Deo  , primogenitum  hominis , redimebatur  pre- 
tio  quinque  ficlorum  , eo  quod  Lev  it#  in  locum  primogenitorum 
fucceffiffent  ad  ferviendum  Deo. 

24.  * Et  ut  darent  hofiiam  , fupple  ,profedi  funt  in  ]erufalem,  non  hoftia^”*  fe/u?! 
autein  tulerunt  earn  : nam  ad  offerendam  hoftiam  nonerat  neceffe  dam  quod  di- 
ferre  puerum  adtemplum.  * Secundinn  quod  dittum  eft  , feu  ftatutum  , Doming"  !ur! 
* in  lege  Domini . Haec  eft  tertia  Lex  de  facrificio  purification^  puer- 

perae , quae  habetur  Levit.  12.  & ftatuit  , ut , fi  mulier  pauper  fue-  mm. 
rit , 3c  non  potuerit  Agnum  offerre  , offerat  * par  turturum  , aut  duos 
pullos  columb arum  : unum  fcilicetin  holocauftum,  quod  cremabatur 
Deo  , in  gratiarum  adionem  pro  felici  partu  ; alterum  pro  peccato  , 
fcilicet  legalis  immunditiae , a qua  mulier  purgabatur.  T^ampro  mu- 
liere  immediate  offerebatur  illahoftia  , utmanifefte  patet  Levit.  12. 
v.  7.  Mediate  tamen  videtur  haec  eblatio  etiam  fuiffe  pro  ipfa  prole 
ut  a peccato  originali  mundaretur  , ut  Aug.  faepiiis  , 3c  maxime  q. 

40.  in  Levit.  3c  Leo  epift.  4.  Caeterum  Lucas  non  indicat ,-  utrum 
obtulerint  turtures,  an  columbas,  quia  verba  Legis  nuderecitat,omit- 
tens  primam  ejus  partem  de  offerendo  agno  anniculo  in  holocauftum, 
quae  ad.divites  pertinebat,  ut  per  hoc  fignificaret  eorum  tantam  fuiffe 
paupertatem  , ut  vel  non  poffent  eum  offerre  *,vel  certe  non  deceret 
eos'  oblatione  divitum  faftum  eorum  praeferre.  Porro  utraque  ob- 
latione  five  turturum  five  pipionum  caftitas  fignificatunturtur  enim, 
quacumque  aetate  cafta  eft  , columbae  verb  libidinofae  quidem  , fed 
in  pullis  earum  peraetatem  ad  hue  libido  fopita  eft,  ut  Bern,  ferm.59. 
in  Cant. 

25.  * Et  ecce  , rem  novam  8c  opportunam  , * homo  erat  in  Jeru - nfocrat  in  feml. 
falem  : qua  epitheti  fimplicitate  fignificatur  fuiffe  vulgarem  3c  lai- 

cum  ; nec  enim  Sacerdotis  dignitatem,  qualem  quidam  fuiffe  putant , ifte  *uftus , & u- 
taciturus  fuiffe  videtur  Lucas.  * Cui  nomen  Simeon , feu  Simon  , He-  ^nsconroL^I 
firaeis  enim  3c  Syr'is  idem  nomen  eft  : * & homo  iftejuftus  & timoratus: 

£1-  erat  in  eo. 


z6. 


4g0  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

tiraore,  qui  Deum  reveretur  8c  offendere  timet  : Greece  enim  eft  , 
* , fins  & religiofus.  * Expettans  confolationem  ifrael  , 
quam  Chriftus  Dominus  allaturus  erat  adventu  fuo;ut  fcilicet  finem 
acciperet  peccatum  , & adduceretur  juftitiafempiterna  , ficut  pr#di- 
xit  Angelus  apud  Danielem  : hoc  enim  ardentibus  votis  antiqai  ex- 
pedabant.  * Et  Spirit us  Sancjtus  erat  in  eo  ; non  folurn  quia  juftus  erat, 
fed  etiam  quia  prophetavit.  Nam  videtur  refpicere  ad  id,  quod  fe- 
quitur  , Sc  caufam  dare  , propter  quam 
Et  refpon-  . 2£,  * Rejponfum  acceperat  k Spiritu  fantto  , qui  in  ipfo  tarftquam 
spirituCCeurfto  , templo  fuo  habitans  relponfa  dabat.  Quale  enim templum , in  quo 
mTrtemWUmn'ifi  non  loquitur  > nec  refpondet  Deus  ? inquit  Aug.  Prolog,  in  lib.  de 
prius  viderct  dodr.  Chrift.  Loquitur  autem  diverfis  raodis  , five  cognitasfemper 
chriftmn  Domi-  verjtates  jn  memoriam  revocando  , five  novas  abftrufafque  revelando, 
ficut  hoc  loco  : * non  vifurum  , feu  experturum  , * fe  mortem , id  eft  , 
non  moriturum  : quae  phraiisin  Scripturis  uiitata  , ut  Pfai.  88.V.49, 
6c  alibi.  * nifi  videret , non  fola  fide  , quemadmodum  jufti  Sc  Pro- 
phetae  caeteri,fed  oculis corporis,  *Chrifium  Dotninum , ilium  videlicet 
qui  prae  caeteris  omnibus  a Domino  undus  eft  Spiritu fando  , qui 
omnium  undorum.,  Regum  videlicet  & Sacerdotum  , architypustfc 
fcopusfuit : unde  Graeco  additur  articulus  rovxfW. 

17.  Et  venit  in  27.  * Et  venit  in Jpiritu  , id  eft  , Spiritu  S.  eum  inhabitanteinfti- 
pVum^tcuraiT  gatus : nam  quos  ille  inhabitat , eos  etiam  dirigere  folet  , Sc  in  eis 
duccrunt  pue  t ^ effedus  operari.  * Et  cum  inducerent  , feu  inferrent , * puerum 
rentes  ejus.utfa-  Jefum  parentes  ejus  , ut  facer  ent  fecundum  confuetudinem  legis  pro  eo  : 
co nUi e tu di* ne m ° non  quae  jubebat  offerrefacrificium,  nam  hoc  non  fiebat  proprie  pro 
kgis  pro  eo : prole  , fed  qua  proles  debebat  fifti  Domino  tamquam  primogenita  , 

Sc  quinque  ficlis  redimebatur. 

is.&  'pfeacce-  28.  * Et  ipfe  accepit  eum  in  ulnas  fitas : ilbiillud  , &,  quidam  fuper- 
ful«e,U£  bened?.  fluum  eife  putant , ficut  apud  Hebraeos  frequenter  • alii  pro  , tunc,  ac- 
mt  Deum.  6c di-  c;pi . fe J proprie  accipi  poteft  , ut  copulet  Simeonem  cum  parentibus 
Jefu,  tamquam  qui  vitkns  puerum  in  ulnis  pertari,  ex  manibus  Vir- 
ginis  etiam  ipfe  eum  acceperit , ut  Iren.  lib.  3.  c.  18.  indicat.  * Et 
benedixit  Deum  , cum  gratiarum  fcilicet  adione  laudanao  , quod  con- 
folationis  expedatae  frudunofi  effet  fruftratus;  nec  tantum  videre 
Chriftum  Domini-,  fed  Sc  ulnis  diledionis  ampled*  licuiffet. 

ip.Nimc  dimit-  2^#  * $unc  dimittis : quod  multi  pro  dimitt es , poGtum  volunt  i fed 
Domine^fecum  potius  pro  proefenti  u fur  pari  dixeris  , quafi  fignificaret , quern  hade- 
Ar"~  nus  contra  propriam  quail  inclinationem  naturae  in  vita  detinuifti  , 

utpromiffum  tuumergame  impleres,*  mint  tandem  * dimittis fervum 
, ut  juxta  naturae  inclinationem  in  mortem  decidat  ,idque  * fe- 


dum  verbum 
tuutn  in  pace 


tuum 


cm- 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.*-  48 r 

candum  verbum , feu  refponfum  * Tuum  : quia  non  ultra  hoctempus- 
fe  extendit  promiflionis  tux  veritas,  ut  mortem  non  videam  * in  pacey 
quod  refer  a dydimittis : q.d.  Nunc  dimittis  me  contentum  tranquillo 
pacatoque  animo  ; quo  modo  Jacob  dixit , Jam  Utns  moriar  y quia 
vidi  faciem  tuam  8c  fuperftitem  te  relinquo.  Caufam  enim  omnino 
fimilem  hie  fubjicit : , , 

30.  * Quia  viderunt  Qcuti  mci , etiam  corporis  , * faint  are  tuum  , id  iU3n°t*  SuHmci 
eft  falutem  tuam  , Chriftum  videlicet  falutis  noftrayauthorem.  Ver-  faintaie  town , 
bum  enim  Hebraicum  , quod  Lxx.  Interpretes  plerumque  Saint  are 

vertunt , nihilaliud  quam  falutem  fignificat:fed  Salutare  potiusver- 
tere  maluerunt,ut  caufam  falutisfive  Deumfive  Chriftum  infinuent: 
quern  loquendi  modum  hie  Lucas  fequitur. 

31.  * Ouod  , fupplefilutare  , feu  quern  falutis  authorem , * far  aft  fi.Quod  parafti 
ante  faciem  omnium  populorum  , id  eft,  oculis  totius  mundi  propofuifti , niumlaC3p?puio- 
ut  ineum  credendo  falutem  affequantur.  Loquitur  autem  prophe- rum: 

tice  de  re  per  praedicationem  futura , tanquam  de  preeterita. 

32.  * Lumen  , id  eft  , lu.cem  quartusemm  cafuseft  * ad  revela~  re3v*ja^™ee£  a<i 
tionem  gentium  , id  eft,  parafti  eum,  ut  ft  lumen  ad*illuminandas  gen-  gentium,  & glo- 
tes , in  fumma  veritatis  ac  Dei  ignoratione  verfantes.  Alludit  enim  t1,(^1plebls  IUS 
ad  prophetias , quae  Chriftum  peculiariter  ad  miferabilem  gentium 
caecitatem  auferendam  miftum  predicant : de  quo  Ifaias  c,  42.  v.  6. 

Dedi  te  infeedus  populi , in  Inc em  gentium  , tit  aperiresoculos  cacorumy&c. 

* & gloriam  plebis  tua  ifraeL j id  eft,  ut  ft  gloria  ac  decus  Ifraelitis  qui 
peculiaris  tibi  populus  ab  initio  fuit,  Magnam  quippe  gloriam  attulit 
Chriftus  Ifraeli , quod  ex  illo  populo  carnem  aftumpfi t , in  illo  natus 
8c  converfatus  eft , ab  illo  gentibus  praedicatus.  Quamvis  igitur  8c 
plebi  Ifrael  Chriftus  lumen  fuerit , 8c  gentibus  gloria  , utrique  tamen 
populo  tribuit  id  quod  ei  maxime  peculiare  fuit. 

33  .*  Et  erat  pater  ejus  y Graece  , Jofeph  , qui  pater  dicitur  , non  33.Eterat  pate? 
tantum  ex  hominum  opimone,  putantium  Jelum  ex  Joieph  moremirantes  fUpei 
aliorum  natum  , fed  etiam  jure  conjugii , quo  multo  conjundius  di-  ^an t u r^dci lio1^ 
citur  pater  ejus,  qui  ex  ejus  conjuge  natus  fuit,  quam  fi  eftet  aliunde 
adoptatus , ut  Aug.  lib.  2.  de  confenfu  c.  1.  * Et  mater  mir antes : 
nam  8c  ipfi  matri  ordo  mifteriorum,qua2  jam  generatim  Angelo  nun- 
tiante  noverat  , enucleatiiis  innotefeebant.  * Super  bis , qua  dicebantur 
deillo . Euthymius  ad  fola  jam  dida  Simeonis  verba  refert,Orig.hom. 

16.  ad  omnia  praecedentia  : fed  non  malereferri  poflunt  fimul  etiam 
ad  fequentia  , ut  fit  & epilogus  prascedentium  , 8c  praefatiofequen- 
tium  5 quae  ipfis  maxime  mirandi  caufam  praebere  potuerunf.  Cum 
enim  Simeon  benedixiffet  eis , five  beneprecando  five  talem  eisfilium 
gratulando  • 34 


4S1 


COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 


,4  Etbenedixit  34.  * Dixit  ad  Mariam  matrem  ejus  : namjofeph  , cum  hxc  con- 
diilt a'd^Mariafri  tingle  debebant  , fcilicet  in  praedicatione  & paftione  Domini , juxta 
matrem  ejus  Ef.  multorum  opinionem , ex  hac  vita  migraverat , * Ecce  pofitus  eft  hie 
in  ruinam ,C  &*in  in  ruinam  id  eft , ad  ruinam  , feu  ut  fit  ruina  Sc  perditio  multorum 
^uTtommTiTir  ^'Mfrael  : effedum  enim  pofitionis , non  finem  fignificat.  Alludit 
taej,  & in  fig  autem  ad  prophetiam  Ifaiae  c.  8.  ubi  dicitur  Dominus  futurusiw  lap - 
dkctuiU; contra  petn.iffenfionis , & petram  fcandali , id  eft  , in  lapiaem  , in  quern  ofifen- 
dant,  metaphora  fumptaab  offendiculis  pedum  : nam  exponens  verba 
fua  ( fcilicet  Ifaias ) addit , In  laqueum  & ruinam  habitantibus  Jerufa - 
Inn  , & effendent  ex  eis  plurimi , & cadent , & comer entur , &irritientur 
& capientur.  Fadum  eft  hoc  per  Judxorum  incredulitatem  , ficut  hie 
locus  exponitur.  i.  Pet.  2.  v.  7.  Et  in  refurretticnem  multorum  in  if- 
fa  el , id  eft  , non  folum  ad  perditionem  , fed  etiam  adfalutem  mul- 
torum in  populo  Ifrael  pofitus  eft.  Nam  ill ud  y multorum,  ad  utrum- 
que  referri  debet  , differenter  tamen  : nam  ad  ruinam  eft  ex  homi- 
num  vitio  • ad  refurrediQnem  ex  Salvatoris  beneficio  : Sc  utroque 
nietaphoriee  fignificatur  perditio  Sc  falus.  Quo  fenfu  di’cit  Sc  Apoft. 
1.  ad  Cor.  1.  Chriftum  crucifix  um  , Judais  ejfe  fcandalum,  Gentibus 
autem  ftultitiam  , itemque  feipfum  alii s ejfe  odor em  mortis  in  mortem  y 
aliis  odor  cm  vita  in  vitam . Et  pofitus  eft  etiam  hie  * in  fignnm,in  quod 
coliimant  fagittarii ; Greece  ayiuetov  in  fcopum,  juxta  illud  Thren.3* 
v.  12.  foftiit  me  quafi  ftgnum  ad  fagittam.  Cui  contradicetur  , Siriace  , 
In  ftgnum  contr  adictionis , feu  contentionis  ; in  quod  certatim  omnes  8c 
paftim  jaciantfagittascontradidionis  fuse  * tam  manu  , quam  lingua 
.tarn  fadis , quam  verbis  , donee  blafphemi is  confixum  , 8c  calumniis 
oppreffumin  cruceim  egerint.  Quo  refpiciens  Apoftolus  ait,  ad  Heb. 
12.  Recogitate  eum  , quitalem  fuftinuit  d peccatoribus  oedverfus  femetip- 
fum  contr adittionem.  Et  quia  hoctoti  corpori  cum  fuocapite  commune 
eft  , ideo  Chriftus  apud  Ifaiam  dicit  c.  8.  Ecce  ego  & pueri  mei  in  fig - 
mm  & in  portentum  J framed ; eui  fcilicet  portentose  contradicetur. 

3s  - & uiam  ip-  2 c * Et  tuam  ipfius  animam  , Nonnulli , ip/tus  , ad  Chriftum  retu- 

fius  animam  per-  , r r - -n.  n , . 

tcanfibit  gun. us,  lerunt  > hoc  lenlu  , animam  Chniti , quae  tua  elt  -y  vel  etiamanimarn 
muTtls1^ rordibus cuam  > *pflus  Chrifti : fed  textus  Graecus  omnem  tollit  ambi- 

cogiftiiones.  guitatem  , quhipfius  , eftfemininum.  Itaque  verus  fenfus  eft  : Non 
folum  Chrifto  velut  fcopo  contradicetur  , fed  etiam  tuam  propriam 
* animam  pertranfibit  gladius  : quern  aliqui  intelligunt  verbum  Dei  ; 
alii  amorem,quo  vulnerata  fuit  ; alii  etiam  dubitationem  in  fide,  tem- 
pore paftionis : fed  interpretationes  iftas  partim  falfae , partime  fcopo 
aiienae  funt. Gladius  igitur  intelligitur  tribulationis^quo  materna  ani- 
ma  vulnerata  fuitdoloris  affedu,  inquit  Aug.  ep.  59.  quaeft  ult.Qjo 

fenfu 


SECUNDUM  LU  C AM.  Cap.  z.  483 
fenfu  dicitPfal.  104.  de  Jofeph  , compedibus  vindo  , Fcrrmnper- 
tranfiit  animani  ejus.  tribulatio  autem  ac  dolor  intelligitur  ille,  quern 
fenfit  ex  ilia  omnium  contradidione  , quae  praecedit  , tamquam  gla- 
dio  , quo  filius  petebatur  , Sc  quo  in  cruce  Sc  filius  Sc  mater  tranf- 
^VCTberati  funt  j ille  patiendo  , haec  audiendo  Sc  fpedando.  Incredi- 
bili  namque  dolore  transfixum  efle  matris  affedum  fateri  cogit  cru- 
ciatuum  acerbitas,diuturnitas  ,&infamia,  blafphemiarum  indignitas 
acmultitudo,  omnium  in  unum  confpiratio,  omnis  confolationis 
defedus , amoris  denique  magaitudo,  quo  talem  filium , talia  co- 
ram patientem  , talis  mater  fpedabat.  Utmerito  S.  Bern.  ferm.  29. 
in  Cant,  dicat  compaflionis  affedum  in  dolore  exfuperafle  corporeae 
paflionis  fenfum.  * Vt  revelentur  ex  multis  , feu  multorum  , * cordi~ 
bus  cogitaticnes . Referenda  funt  ifta  verba  ad  verfum  precede ntera  * 
utilla,  & tuam  ipjius  anitnam  , &c.  quafi  per  parenthefin  iniertale- 
gantur  , Sc  ifte  fenfus  fit  : Pofitus  eft  Chriftus  in  ruinam  , Sc  refurre- 
dionem  , Sc  in  lignum  , Sec . Ut  ita  fecreta  cordium  multorum,  quae 
ante  latebant , in  apertum  proferantur,  quo  videlicet  animo  quifque 
fit  erga  Chriftum  ac  Deum  , pio  an  impio  , fideli  an  infideli.  Nam  ut 
Bedanotat , incertum  erat  antea  , qui  judeorum  Chriftum  & gra- 
tiam  ejus  , quern  venturum  n overant  , Sc  credebant  ac  defiderabant  , 
reciperent , qui  refpuerent , qui  vera  , qui  fimulata  pietate  juftitiam 
fedarentur.  Adventu  Sc  praedicatione  ipiius  patefadum  eft  , quis 
effet  (ingulorum  erga  Deum  , Chriftum  , Sc  juftitiam  animus. 

26.  * Et  erat  Anna  Vrophetiffa , hoc  fcilicetcognomine  paffira  nota:  36-?t€.r*t  Ann* 
quo  quidam  recentiores  nihil  aliud  ligmncari  putant , quam  quod  rhanuebderribu 
effet  in  Scripturisexercitata , docens  juvenculas  legem  Dei.  Sed  re-  ^neraUndiebu* 
dius  Aug.  lib.  de  bono  viduit.  c.  7.  veram  Prophetiffam  intelligit.  multis',  &me- 
quia,  inquit,  credendumeft,eo  lpiritu  praevidiffe  Chriftum  ex  virgine  annis  feptemU* 
proxime  effe  venturum  , quopetuit  agnofeere  Sc  parvulum.  * virS,mtateru*» 
Vhanuel  detribu  Afer , Nam  ante  addudam  tribum  Afer  in  captivita- 
tem  Babvlonicam,  multi  de  fingulis  tribubus  tranfierant  religionis 
causa  ad  Judam  Sc  Benjamin,  ut  eft  2.  Paralip.  n,  v.  16.  Multi 
quoquecaptivitatem  Affyriorum  evaferant  , etiam  ex  Afer  , ut  patet 
2.  Paral.  3.  v.  6.  Sc  11.  ex  quorum  reliquiis  potuit  effe  Anna  ifta„ 

Haec  cum  eflet  provedae  aetatis , * vixerat  cumviro  fuofeptem  annis  i 
virginitate  fua  , id  eft  , a die  , quo  virgo  nupferat.  Quibus  verbis  ta-  37.  Et  hxc 
cite  indicat  caftitatem  ejus  Sc  virginalem  ante  nuptias  , Sc  conjuga-  ^urt?^dan- 
le’m  poft  nuptias,*  vidualem  verb  verfu  fequenti.  quatuor:qu?  non 

37 . * Etb&c  vidua  : quia  noverat  jam  tempus  effe  , quo  Chrifto  fempfo^iejunHs 
non  ofHcio  pari-ehdi , fed  ftudio  continendi  ? melius ferviretur  , in- 

P p p quit  ac  die, 


484  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quit  Aug.  loco  cit,  * Vfque  ad  annos  ottoginta  quatuor , non  viduitatis, 
fedaetatis.  Meritum  ergcrAnnae  eo  maxime  commendatur , inquit 
c.  13.  quia  cum  tarn  cito  in  juventute  expuliffet  virum,  per  prolixam 
jetatem  (uam  diu  cum  carne  conflixit  3c  vicit.  Et  quia  parum  eft  eflc 
viduam,  nifi  pie  tat  e commendetur,  addit  hyperbolic!  locutione, 
non  difcedebat  de  temflo ; non  quod  in  illo  habitaret,  fed  in  eo  frequen- 
ter 3c  pene  aflidue  ftudio  religionis  verfaretur  , * jejuniis  & obfecra - 
tionibiu  ferviens  , id  eft  , per  jejunia  3c  orationes  ferviens  Deo,  Graece 
Actlj'sy&v , feu  latriam  exhibens  quod  facrorum  Scriptorum  ufu  cultum 
Deo  debitum  fignificat.  Ex  quo  apertum  relinquitur  tam  per  jejunia 
fecundum  le  , quam  per  orationem  coliDeum  , non  verb  tantum  , 
quatenus  camera  macerando  jejunia  ferviunt  orationi  , ut  vult  Cal- 
vinus  in  Harmoniafua  evang.  * notte  ac  die  , id  eft , aflidue  , praeve- 
niens  jam  turn  pr;eceptum  Apoftoli  1.  ad  Thimoth.  v.  y.  ubi  viduam 
jubet  inftare  obfecrationibus  3c  orationibus  node  ac  die. 

3 • r*  hc^,  ip?\  3S.  * Et  Inc  , tot  videlicet  nominibus  commendata:  namf,  ut  Am- 
cnsfconfitebau  r brof.  notat  ideo  Anna  3c  ftipendiis  viduitatis  3c  moribus  tails  indu- 
^cbatuVd^  ufo  c*tlir  > ut  digna  plane  faille  credatur  , quae  redemptorem  omnium 
omnibus, qui  ex  veniffe  nuntiafet : * iff  a bora  , qua  Simeon  de  pue-ro  3c  matre  prophe- 
dcmpiicnem  n:tabat , opportune  3c  providentia  Deigubernante  , * Superveniens  con - 
xa^«  fitebatur  Domino , id  eft,  laudando  gratias  agebat  pro  accepto  beneficio: 

ilia  quippe  vis  eft  verbi  Confitendi  ,in  Scripturis  frequentiftima.  * Et 
loquebatur  de  illo  , fcilicet  Domino  , ut  prseceffit.  Cum  autem  conftet 
intelligi  puerum , confequenter  de  illo  Domino  tanquam  omnium 
Domino  loquebatur  * Omnibus , qui  expect  abant  redemptionem  ifrael  > 
eum  videlicet  declarans  effe  mefliana  & redemptorem  ilium  , quern 
Ifrael  expedabat. 

39.  Etu:  perfe-  39*  * Et  ut  per  fee  erunt  omnia  fecundum  legem  , quag  de  purificatione 

rundum m le^em  matrl*S3  °blatione  3c  redemptione  primogeniti  ftatutafunt,  * rev  erf 

Domini,  reverfi funt  in  GaliUam  : non  immediate  ex  Jerofolymis  vel  Bethlehem , fed 
fn*11  ^dvitatem  P^ft  interpofitam  fugam  in  iEgyptum.  Nam  Jofeph  ex  iEgypto  in 
!Uam  Nazarcih.  Judaeam,  non  verb  in  Galilaeam  redire  voluit,  ut  patet  Matt. 2.  v.22. 

non  alia  fane  de  caufa  , ut  videtur  , nifi  quia  ex  Judaea  fugerat.Itaque 
etiam  hie  notanda  eft  confuetudo  Evangeliftarum  , itaconnedentium 
gefta  diverfa  , quafi  nihil  intercefTerit , cum  tamen  multa  interpofita 
fueri'nt. 

40.  ?u«r  autem  40.*  Eiier  autem  crefeebat , corpore,*  & confortabatur , robore  mem- 
Smbatur^  p^brorum  , utpuerifolent.  Has  enim  viciflitudinesaetatum  fubire  vo- 
nus  fapiemia : & luit,  nCj  ft  plena  ftatura  prodiiffet,  phantafma  fuifle  videretur : *ple« 

fS*a Dci cxal in fins ffificatiA ) q«d»  non  tamen  fisnpliciter  crefeebat fapientia,  fedab 

initio 


SECUNDUM  LUCAM,  Cam.  48  f 

initio  plenus  erat  j ficut  Sc  * gratia  Dei , ftabilis  fcilicet  fine  iticre- 
mento  , erat  in  illo.  Nam  his  verbis  quodammodo  praemunivit  nos 
Lucas , ne  pcrperam  intelligeremus  id , quod  infra  v.  S' 2.  dicit , eum 
fapientia  Sc  gratia  profeciffe  , nirairum  ita  , ut  profe&us  ille  cum  hac 
ftabili  plenitudine  confiftere  poilit. 

41.  * Et  ibant  pa rentes  ejus  per  omnes  annos  in  Jemfalem  , videlicet  re4’;tef  ^‘pec 
ad  templum  Domini.  Praeceptum  enim  erat  Deuter.  16.  v.  1 6,  utter  omnes ^nosjn 
in  anno  appareret  omne  mafculinum  in  confpe&u  Domini  in  folem-  folemni  Pafcha, 
nitate  Hebdomadarum  , id  eft , Pentecoftes , Sc  in  folemnitateTaber- 
riaculorum  , 6c  praecipue  * in  die  folemni  Eafcha, , ut  videlicet  ifta  fre- 
quentatione  in  Dei  veri  cultu  continerentur.  Et  quamvis  virgo  ifta 

lege  non  tenerefur  , pro  ilia  tamen  pietate  virum  comitata  eft.Sed  cur 
non  timuerunt  Archelaum  , qur,  ut  colli gitur  ex  Jolephi  lib.17.An- 
tiq.  cap.  15.  tunc  adhuc  fnperftes  regnabat  in  Judaea?  Refpondet  Aug. 
lib.  2.  de  confenfu  cap,  10.  habitationem  in  Jerofoly  mis  timuiiTe  pa- 
rentes  propter  Archelaum  , non  tamen  brevem  peregrinationemjcum 
tanta  turba  undique  confluente  facile  eflet  latere.  Unde  Sc  Chriftus 
ipfe  quafi  in  occulto  dicitur  afcendiffe  aliquandoad  diem  Feftum  , 

Joan.  7.  v.  10. 

42.  * Et  cum  fattus  effet  annorum  dttodecim . Hoc  unico  a&u  Chrifti  4*.  Et  cumfa- 

1 . . o 1 , r - 1 n • i . * ^us  effet  anno- 

pueritiam  Sc  adoleicentiam  coruplexuseft  tidque  opportune,  ut,quia  rum  duodedm, 

totum  iliud  difciplinae  fufcipiendae  tempus  eft,adolefcentiae  praeberet  ^jerol^iymam 

formulam  difcendi , tradandique  cum  dodoribus , ficut  poftea  vir  fecundum  con- 

viris  exemplum  fuit  agendi  cum  difcentibus.  fnetudmem  die* 


43.  * Confummatifque  diebus , Azymorum  , quifeptem  erant , * cum  ^43 ^ c°nfijmma- 

rj dirent  in  Galilaeam , * remanfitpuer  Jefus  in  Jemfalem , & non  cog - cum  redirent,  re- 
mvcrunt  parentes  , id  eft  , manfit  infciis  parentibus.  Caufa  non  fuit  in  jemfalem', 

error  , non  cafus  , aut  inobedientla  , fed  Deiconfilium  , ut  oftenderet  & non  cognoye- 
fe  in  fui  Patris  caeleftis  negotiis  effe  fuse  libertatis  Sc  authoritatis,  in-raQtpa,:etese,us* 
dependentem  a parentibus  carnis  : utfpecimen  aliquod  fuse  divinitatis 

in  ilia  aetate  praeberet  : utmodeftiae  magnitudinem  intelligeremus  > 
qui , cum  talia  poffet , Sc  ante  Sc  poftea  tot  annos  in  filentio  priva- 
tus  ignotufque  latuit , nihil  more  vanorum  hominum  Sc  fervidorum 
moliens  ante  tempus. 

44.  * Exiftimantes  autem  ilium  effe  in  comitatu : in  quo  negotiis  alt-  tes^emXm 
quibus  in  urbe  implicati  eum  verifimiliter  reliquerant.  Addit  hoc  , ut  eiie  in  comitatu, 
omncra  incurias  culpaeque  lulpicionem  a parentibus  rcmoveret,  taci-  & requirebant 
teque  infmuaret,  puerumcum  parentibus  afcendere  redireque 

turn : nam  ilia  confuetudo  videtur  eis  fuiffe caufa  talisprobabilis  ex- 
iftirnationis  * Venerunt  > feu  progreili  funt , * iter  diet  . tamquam  fe- 

Ppp  2 curi , 


4S6  comment,  in  evangelium 

curi,  quod  in  communi  diverforiofub  vefperam  cum  invenirent  : 
diftatenim  Nazareth  ]erofolymis  itinere  circiter  triduo.  Itaque  * rf- 
quirebanteum  inter  ccgnatos  & notos , civitatis  Nazarense,*  five  quod 
eura  inter  illos  reliquerant , live  quod  gregatim  oppidani  ejufdem 
urbismaximeque  confanguinei  fimul  redire  folerent. 

4s . F.t  non  in-  4 5 . * Et  noti  invenientes  regrefii  funt  in  f erufiulem  : eo  quod  nec  prae- 

^eirn'um  In Jc-  cefliife  comitatum , neceum  cumaliis  egrefium  fatis  intelligerent. 
Tufa jem , requi-  jn  hoc  iter  fecnndus  dies  impenfus  eft  : * requirentcs  cum  , tamquam 
xemes  *um.  depofitum  curse  fuse  carifiimum  illius  aetatis.  Sed  cur  tanta  follici- 
tudo  de  illo  , quern  Deum  efie  non  ignorabant  ? Nimiriim  quod  ,fi- 
cuti  camera  corporis  incommoda,  Famem , fitim,  imbecillitatem 
ambulandi , & fimilia  patiebatur , inftar  puerorumeaeterorum  , nifi 
parentum  cura  arcerentur  : itamerito  foiliciti  erant , ne&iftisiti- 
neris&  errorum  incommodisfubjaceret , quibus caeteri  puerifolent 
nccenimdivina  poteftasejus  parentes  afoliicitudine  & curapaterna 
eximebat. 

Et  fa  ft  um  q.6.  * Et  fiittum  eft , poft  triduum  invenerunt  iUum  , id  eft , tertio  die 
fm-cneniiulnlS  ab  amiffione.  Phrafis  eft  enim  Scripturae  familiaris , ut  id,  quod  certo 
in  tcnr^o/cden-  ^ futurum  fignificare  velit  , dicat  futuruna  poft  diem  ilium  , fcilicet 
ftoVm  , audiei>'  inchoatum  , ut  fup.  v.  21.  Sc  22.  Itaque  primo  die  amiffus  , fecundo 
tpiro gant«f?co  regrediendo  quaefitus  eft , tertio  invenerunt  eum  , * in  templo , aliquo 
fcilicet  ejusloco',  five  in  atrio  five  in  exedra  , ad  docendam  legem 
ac  difputandum  deputato.  Unde  Paulus  Aftor.  24. v.  12.  Isleque  in 
templo  invenerunt  me  cum  aliquo  diftut ante m • & alibi  dicit,  fejuxta  pedes 
Gamaliels  eruditum.  * Sedentetn  m medio  Dottorum  : non  cum.illis 
occupando  locum  Do<ftorf5 , ut  aliqui  putaverunt  , fed  inftar  difcipuh 
inter  Dear  ores  hinc  inde  in  fubfelliis  C'onfidentes : non  enim  invene- 
runt eum  docentem  ; led  , pro  illius  -cerate  congrua  , * audientem  illos, 
docentes  , * & interrogantent , id  eft,  quesftionesex  iis,  quaetradi- 
derant , excitantem  , ut , cum  eos  docere  vellet  , fervata  decentia 
difeere  velle  videretur.  Nam,  ut  optime  Orig.  in  hunc  locum,  ex 
uno  do&rinae  fonte  manat  interrogate  & refpondere  fapienter  *.  Sc 
ejufdem  feientioe  eft  , feire  quid  interroges , quidve  refpondeas.  Ita- 
que fervavit  hie  p'rseceptum  , quod  per  Ecclefiafticum  adolefcentulis 
dederat  , In  multis  efto  quafi  infeius , cf  audi  tacens fimul  & quarens  , & 
pro  reverentia  accedet  tibi  bona  gratia, 

47.  ftupebant  47.  * Stuptbant  autem  omnes  , id  eft  , quafi  extra fe  in  extafin  rapti 
^i^eum^udiel  nfirabantur  > ut  fonat  Grsecum  fitgctvTo  , * fuper  prudentia  , feu  intel- 
fcant , Ajper  pru.  ligentia , quse  in  interrogando , dubiifque  proponendis,  fervato  nbi- 
fiTejw,  ie  ^'"que  dccoro,  elucebat  : * & reftonfis  ejus , quasipfeviciffim  ad  inter- 
rogate, 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.*.  487 

rcmta  dabat , dum  admirabundi,  quid  de  profundis  myfteriisdidurus 
cil?t  ? explorare  vellent.  Itaque  voluit  hie  admirandae  fuae  fapientiae 
fpecimen  dare  Chriftus,  ut  ipfos  Dodores  ad  inquirendum  dead- 
ventu  Mediae  excitaret , & faciliuspoft  annos  ododecim  reciperetur. 

q.3.  * Etvidentes , parentes  ejus,  * admirati  funt  > adura  ilium  dixit  mater  ejus 
pueri  duodecennis  tarn  infolitum  : * O’  dixit  mater  ejus  ad  ilium,  tam-  ^id  fedftLobi* 
quam  potior  jure  geniti  dolore  amiili  , amore  & gaudio  inventi  friii  : ^ 

* Fill , quodfecifti  nobis  fie  ? Mirantisdolentifque  , non  reprehenden-  ientes  quaetebfc* 
tis  verba  funt : nec  rogat  , cur  remanierit , auteur  difputaverit  cum  muste* 
Dodoribus  , qua;  jure  fuo  facere  poterat,  fed  quidfecifii  nobis  fie  1 Ut 
feilicet  nobis  infeiis  remanferis , qui  tuo  amore  Sc  dolore  torqueba- 
mur.  Hanc  enirn  caufam  iftius  intertogationis  produnt  verba  (e- 
quentia  : * Ecce  pater  tuns  & ego  ( maritum  praeponit  fibi  3 ut  ubique 
humilitate  effet  prima  ) * dolentes , quiafummopere  amantes,  * qua- 
rebamus  te  : quafi  dicerent , cum  te  hoc  feire  non  ignoremus , mira- 
mur , cur  feceris  nobis  fic,  fi  facere  conftitutum  erat.  Nam  ficut  ma- 
ter non  minus  affeduose  quam  humiliter  & fiducialiter  exprimit  ani- 

mumflium.  • lavOuide^tod 

49.  * Et  ait  ad  illos  : j Quid  eft  , quod  me  qu&rebatis  ? Ubi  fpecie  re-  me  quaciebatis  ? 

prehendentis  non  tam  reprehendit  curam  eorum  , quam  docet  altiora  p2tiia 

de  fe  effe  cogitanda  3 ut  notavit  Beda  ; * Nefciebatis  quia  inhis  qua  me ifunt,  opor- 
Fatris  mei , cxleftis , * funt  ,oportet  me  efife  , feu  occupari  ? Templum  tetmeeie  i 
intelhgunt  quidam  , quafi  noluiffet  Jerofolymis,  fed  tantiim  in  tem- 
plo  qiueri.  Vcrum  non  locum  loco  , fed  negotia  Patris  negotiis  hu- 
man is  5 focietati  videlicet  parentum , opponit  • quafi  dicer, et  eis:Ciim 
feiretis  officium  meum  Sc  caufam  adventus  mei  in  hunc  mundum  , 
cogitandum  vobis  erat  officii  illius  mei  causa , in  quo  a vobis  non  de- 
pendeo  , me  manfiffe  Jerofolymis.  Itatacite  caufam  doloris  eorum 
Sc  culpamomnem  a fe  removet  : ipfofque  docet , cujufmodi  cogita- 
t'ionesde  ipfo  habere  deberent. 

5 o.-  * Et  ipfi  non  intellexerunt  verbum  , quod  locutus  efi  > &c.  non  ll-  inteikxer^t^ 
lud  , quofatis  dare  Patrem  fuum  Deum  elfe  , Sc  fe  eius  negotiisoc-  yerbum  , quod 
eupandum  lndicaverat.  bed  quia  non  latis  mtelligebant , quaenam 
efient  ilia  hegotia  Patris  3 Sc  quopado  ifta  difpofitio  cum  Dodori- 
bus ad  ea  negotia  pertineret  : utpote  ante  event-urn  rerum  5 nonfatis 
confcii,  quo  ordine  falutem  populi  procuraturus  eflet  3 primum  feili- 
cet docendo5deinde  moriendo.Cum  autem  etiam  non  intelledo  fer- 
mone  nihil  amplius  interrogant  3 fed  obticefcunt , fatis  hinc  elucet , 
quanta  fuerit  parentum  erga  Chriftum  reverentia  Sc  veneratio  : quo 
tamennon  obflante, 


. 488  COMM'  . iN  EVANGELIUM  - 

cumcisf&^ve-  51*  * Defcen^t  cum  c:  - tit  oftenderet  fe  nondum  ab  eorum  pote- 
nt Nazareth  ftate  mancipandum  ef  ; *-&  erat  fubditusiUis  , declarans  in  perfe- 
iis.Et  mater  ejus  rendis  una  cum  lpiisiab  nbu: , qutbus  quotidianumlibi  victum  quae- 
ritabant  ? morigeram  obedientiam  fuam  , ut  Bafil  in  conftitutionibus 
cordc  itio,  Monaft.  c.  4.  Quo  exemplo  graviter  monet  Ambr.  itemque  Orig* 
horn.  20,  in  Luc.  hoc  ofticium  & exemplum  pietatis  omnibus  filiis 
imitandurn  , qui  longeamplius  quam  Chriftus  carnalibus  parentibus 
debent.  * It  muter  ejus  confervab at  omnia  verba  bac  , d i da  1 cilice  t Sc 
fada  Jefu  omnia  , ca  excipiendo,  non  tamquam  pueri,  fedperfedi 
viri , non  tamquam  lominis  puri , fed  Filii  Dei,  Sc  proinde  myfteriis 
plena.  Hanc  diligentiam  etiam  fupra  c.  19.  commendaverat , ut  vi- 
delicet hac  repetit  one  indicaret  & fidei  ejus  Sc  venerationis  magni- 
tudinem  erga  pue  um  , ex  qua  talis  cura  nafcebatur.  * In  cor defuo  , 
ea  ruminando  , eorumque  myfteria  perfcrutando,  quibus  intelledum 
pafceret , 3c  aliis  poftea  divulganda  proferret.  Quo  infinuatur  Sc 
modeftia  Virginis  fimul  prudentia,quae  nihil  de  filio  muliebri  lo- 
quacitate  jaditaret. 

52.tt  jefus  pro-  c 2.  * It  refus  prodcicbat  fapientia  & vratia  , id  eft,  fapienti#  Sc  gra- 

stare,  operibus,  leu  eftedis  oc  lignis,  quae  in  Scripturis  nomine  Sapientia 

l<  homing  DCU  ^ fignificari  folent , ut  patet  de  Sapientia  infra,  c.  1 1.V.3 1.  Sc 
Jacobi  3.V.13  .&  14.  de  Gratia  veto  Pfal.44.  v.3.  Non  enim  profecit 
habitu  fapientice  vel  gratis,  quibus  ab  initio  conceptions  plenus  fuit, 
fed  emicatio  fapientiae  &gratiae  , ut  loquitur  Theophl.  profedus  ejus 
fuit,  quia  hominibus  ignaris  fecundum  proportionem  fingularum 
aetatum  magis  magifque  paulatim  emicando  apparebant , ut  Nazianz. 
Qrat.  in  vitam  Bafiiii  Sc  Orig.  horn.  20.  Itaergo  proficiebat , quem- 
admodum  fol  ab  ortu  in  meridiem  progrediens  claritate  quoque  dici- 
tur  proficere,  non  quod  ilia  in  fe  crefcat  fed  in  effedu  tantum , quia 
majorem  lucem  apud  nos  paulatim  diffundit.  * Euatate  : Graecum 
rMxloc  etiam  ftaturamti gnificat , ficut  vertitur  c.  12.  v.  25.  Profecit 
ergo  aetate'.,  utteftaretur  fe  veram  humanitatem  affumpfiffe , inquit 
Aug.  epift. 3.8c  utin  profedu  fuo  per  lingulas  states  quamlibet  xta- 
tem  noftrainconfecraret  accipiendae  gratiae  Dei,  ut  latiiis  Iren.  lib. 2. 
c.  39.  * apud  Dcum  & homines , id  eft  non  fide, non  fimulate~,fed  vere 
ac  fyncere  , Deo  ac  hominibus  teftibus  ac  judicibus.  Nam  quemad- 
modumlex  naturalis  eft,ut  homo  non  fubito  , fed  paulatim  fecundum 
profe&um  corporis  fapientia  3c  virtute  proficiat , ita  Jefus  ifti  legi 
fefe  accommodans , paulatim  etiam  juxta  quamque  aetatem  opera  fa- 
•pientiora  magifque  grata  Sc  meritoria  edebat,  magis  magifque  reve- 
lans  ac  detegensfapientiam  ac  gratiam  animi,  qua  femper  plenus  erat, 


SECUNDUM  LUCAM,  Cap.  3.  4S9 

nube  quaficorpons&astatisinfirmitate  tedam,  ut  explicate  Cyril.lib. 

10.  Thefauri  c.7*  Si  enim  virilem  fapientiam  Sc  gratiam  edidiffetante 
cetatem  , vifus  fuiffet  monftrum  aut  prodigium  , ut  Theophyl.  fupra 
in  v.40.  His  itaque  paucis  verbis  complexus  eft  Lucas  totam  Chrifti 
vitam  , ab  anno  duodecimo  ufque  ad  Baptifmum  , quod  videlicet  pa- 
rentibus  obediverit , quod  in  omnibus  fapientiae  Sc  virtutis  operibus 
juxta  incrementa  aetatis  profecerit  , velut  radios  fuas  divitiatis  magis 
magifque  Temper  denudando. 

CAPUT  TERT1UM, 

RElidis  igitur  pueritiae  &:  adolefcentiae  geftis  tarn  Joannls  quam 
Chrifti , ad  virilem  aetatem  utriufque  tranfit  , expreflis  omnibus 
temporis,  loci,  ac  perfonarum  circumftantiis , ad  majorem  hiftori# 
claritatem  ac  certitu'dinem  Sc  fidem. 

1.  * Anno  quinto  decimo  imperii  Tiberii  C&faris  : qui  fucceffit  Augu-  r.  Anno  amen* 
fto,  adoptatus  ab  eo  in  filium  Sc  imperii  heredem  Ex  quo  Lucas  loco  J^pedi  Tiberii 
manifefti  erroris arguitur  Tert.quilib.contra  luda20sc.8.docet:Chri- Cxlari® 1 P.roc“" 

. p ••  rr  rr  ....  rante  Pontio  Pi- 

ftura  anno  llto  decimo  quinto  Tiberu  eile  paiium,  cum  trienmo  circi-  lato  judasam.te- 
ter  poft  contigerit.  * Procurante  pontio  PiUto  Jud&am  , ftride  didam,  G“u*Vfier”dc. 
ut  a Galilaea  caeterifque  vicinis  regionibus  diftinguitur.  Haec  P0^ f^tre e°us fetra^ 
mortem  Herodis  Magni  erat  Archelao  filio  ejusTetrarchiae  nomine 
attributa  : quo  in  exilium  pulfo  praefedura  ejus  in  provinciam  reda-  ^/g^s^&Ly- 
da  eft  , Sc  adjeda  Syriae  , cui  tamen  prOprius  Procurator  feu  Prasfes  fania  Abilins  ts- 
datus  eft.  Pontius  autem  praenomen  eft  , Pilattis  nomen  ejus,  quemad- ltauha> 
modum  dicitur  Cajus  Antonins . Miffus  fuit  hie  a Tiberio  Caefare,  anno 
duodecimo  imperii  ejus  , in  Judasam , revocato  Valerio  Grato.  Prae- 
fuit  J udaese  annos  decern,  ipfoque  anno  mortis  Tiberii jqui  viginti  duos 
annos  imperavit  , Romam  a Vitellio  Sy.riae  Praefide  remiflus  eft  , ut 
criminibus  objedis  refponderet  ,tefte  Jofeph.l.  18.  Antiq.  c.3.  8c.$.. 

Ex  quo  colligitur,  Joannem  Sc  Chriftum  annoPilati  tertio  praedicare 
coepiffc.  Dicitur  autenrprocuralTe  Judaeam,  non  folum,  quia  Osfaris 
juffu  ac  nomine  adminiftrabat , fed  etiam  , quia  fubjacebat  Prsefidi 
Syriae  , cui  Judaea  erat  attributa.  Unde  quamvis  Graecum  »ye/jLcve6ovio$ 
fubinde  vertatur  prajidere,  ut  fup.  c.  2.  v.2.  magis  tamen  proprie  pro- 
curator quam  Praefes  erat.  * Tetrircba  autem  Galila&  Herode , antipa  y 
Herodis  Magnifeu  Afcolonit^e  filio.  Nam  Auguftus  Caefar  , juxta  te- 
ftamentum  Herodis, affignaverat  dimidium  regniejus,fcili£et]ud3eam, 
Idumaeam,&  Samariam,Archelao:reliquum  dimidium  partitus  eft  in- 
ter duos  Herodis  filios,  ita  ut  quifque  haberet  quartam  partemjHero- 
des  feilic,  Antipas  Galil*anj  Si  Peisam.Philippus  verd,Itur»am  & 

Tra- 


490  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

Traconitidem,  quae  hie  nominantur,  unacura  Batanasa,  Auranitide, 
Sc  parte  domus  Zenedori , ut  vocabatur,  tefte  Jofepho  1.  17.  Antiq. 
c.  1 3.6c  hinc  patet,quod  ifti  duo  filii  vocantur  hicTetrarchae  aquarta 
regni  parte  ; quamquam  latiuspoftea  hoc  nomen  ufurpari  a Romanis 
cceperi t pro  Praefedura  infra  Regiam.  Vide  dida  Marci  6,  v.  14.  - 
* Vbilippo  autemfratre  ejus , ex  alia  tamen  matre  Jerofolymitana, 
cum  Herodes  diet  ex  Samaritide  , utjofeph.  1.  17.  Antiq.  c.  1.  nam 
Herodes  Magnus  eodem  tempore  novem  habebat  uxores.  * Tetrarcba 
Ituraa,  qua;  initium  fumens  a Jordane’fluvio  juxta  Libanum  verfus 
Occidentem  pertendit  ufque  ad  montes  Tyri  ac  Sidonis,  * & Traconi - 
tidis  regionis , fic  di  dse  Graece  , quia  afpera  Sc  faxofa  eft.  Hcec  itidem 
in  fontibus  Jordanis  Sc  monte  Libano  verfus  Orientem  tendit , ex  op- 
pofito  Ituraeae  , in  qua  dimidia  tribus  Manaffas  o]fm  ultra  Jordanem 
collocata  fuit.  * Et  Lyfania  Abilina  Tetrarcba.  Quis  iile  Lyfanias  fuerit 
non  conftat , nifi  quod  non  fuerit  Herodis  filius , ut  aliqui  perperani 
putaverunt.  Mentionem  Lyfanias  cujufdam  facit  Jofephus  1.  15.  An- 
tiq. c.  13.  Sc  Tetrarcham  nominat  1.  19.  Antiq.  c.  4.  quern  filium 
fuiffe  iftius  priorisnoneft  incredibile.  Regio  autem  Abilina'ab  Abila 
civitate  dida  eft,  apud  montem  Libanum  fita. 

..  fubprimripi.  2.  * Sub  principibus  Sacerdotum  Anna  & Caipha . Annas  ifte  vocatur 
^cerdoium  pafftlT1  Amanus  a Jofepho  , qui  in  eo  mirifice  laudat  eloquentiam,  vir- 
facium  eft  vet-  tutem  , conliiium,  gratiam,authoritatemque  apud  popuium,  denique 
petjoannem.11  feHcitatem  prae  omnibus  Pontificibus  maximam,  eo  quod  ad  fatieta- 
^adefri*o fi,iwn,*tem  fundus  Pontificatu  quinque  filios  poft  fe  Pontifices  habuerit. 

Confti tutus  fuerat  ipfe  Pontifex  a Quirino  Syriae  Praefide  ftatim  poft 
mortem  Archelai , fed  amotus  a Valerio  Grato,  Judaeae  Praefide,  iuc- 
cefforem  habuit  poft  aliquot  Pontifices  interpolltos  Jofephum  Cai- 
pham  generum  fuum  , paulo  ante  adventum  Pilatiin  Judaeam  , qut 
Caiphas  toto  tempore  Pilati  videtur  Pontifex  manfifle.  Videndus 
]ofephus  lib.  18.  Antiquit.  c.  3 .Sc  lib.  20.  c.  ult.  Difficultas  igitur 
eft  , quomodo  vocenturhic  fimul  duo  Pontifices  feu  Principes  Sacer- 
dotum.  Nonnulli  hoc  fadum  probabiliter  volunt , non  quod  eftent 
fimul  duo  Pontifices , quod  numquam  in  Jofepho  fadum  legitur  , in 
quantacumque  perturbat'ione  Reipublicae , fed  quod  Annas  nomen 
Pontificis  retinuerit , quodfemel  habuerat , & quod  maximae  effet 
authoritatis  ; ficut  Epifcopi  vocantur  etiam  , qui  Epifcopatum  dimi- 
ferunt.  Unde  Jolephus  lib.  20.  Antiq.  & lib.  4.  de  bellojud.  paflim 
Pontifices  vocat  eos , qui  femel  ilia  dignitate  fundi  fuerant.  Alii  hoc 
fadum  volunt,quod  cum  effent  omnia  venaliaapud  Romanos,  itaut 
Pontifices  contra  antiquam  Dei  inftitutionem  creberrime  mutarentur , 

duo 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  3.  49 

duo  ifti  alternis  annis  fungerentur  Pontificatu  tfavet  Scriptura  Joan. 
11.  v.  49«ubi  Caiphas  vocaturPontifexanni  illius. 

* Faftum  eft  verbum  Domini  fuper  f omnem  , &c.  id  eft , fada  eft  in-* 
fpiratio  , locutio  , Sc  jufiio  Domini  caelitus  ad  Joarinem.  Phrafis  eft 
Scripture  ufitata,  qua  fignificatur  aliquis  Prophet  a non  ex  fe  profi- 
lire  , fed  divinitus  vocari  feu  mitt i ad  prophetandum  vel  praedican- 
dum.  Ex  quo  rede  colligitur  , nullos  effe  veros  Dodores , nifi  qut 
fpeciaii  vocatione  Dei  five  ordinaria  five  extraordinaria  , ad  hoc  mu- 
nus.vocantur,  ficut  vidus  veritate  fatetur  hie  in  Harmoniafuaevang. 
Calvinus  , feipfum  Sc  omnes  fedarios  jugulans. 

3.  * Et  venit  in  omnem  regionem  Jordmis , id  eft,  circa  Jordan  em 
fitam.  Matthaus  dicit  eum  in  deferto  Judseae  proedicaffe  , quod  pro- 
cul  a Jordane  collocant  : fed  non  negat  eum  ad  regiones  Jordani  vi- 
cinasexcurriffe.,  quod  hie  indicat  Lucas,  quamquam  circa  Jordanem 
loca  deferta  fuiffe  notum  fit.  De  reliquis  in  v.3.  Sc  4.  contentis  vide 
dida  Matth.  3,  Sc  Marci  1. 

5.  * Omnis  vaUis  tmplebitur.  Prophetia  eft  ex  Ifaia  fumpta  per 
quam  metaphoricalocutione  aconfuetudine  Regum  derivata  fignifi- 
cat  Chrifto  tamquam  Regi  venturo  , omnia  itinera  efife  paranda  , Sc 
redas  faciendas  vias.,  id  eft , aequandasfeu  complanandas  , per  quas 
tranfiturus  eft.  Modus  autem  parandi  Regibus  viam  eft , ut  vallibus 
Sc  collibus  complanatis  tota  via  sequa  & reda  fiat.  Hoc  eft  ergo, 
quod  hie  dicit , futuris  utens  pro  impefativis,  Hebraico  more,*  om- 
nis  vallii  implebitur , id  eft , impleatur  , * & omnis  mons  & collis  bttmi - 
liabitur  , id  eft  , humilietur,  feu  deprimatur  : * & erunt  pravain  di - 
rettd , id  eft  , vice  diftortce  feu  curvae  fint  ac  fiant  redas  : * & ajpera , 
id  eft  „afperae  vise  , propter  fentes  aut  petras  aut  offendiculaatque 
inaequalitatem  , fiant  * in  vias  planas . Qua  metaphora  fignificatur  , 
omnem  pufillanimitatem  ac  defperationem  animiin  fpem  divines  gra- 
tis Sc  virtutiserigendam  , omnem  praefumptionemfapientiae  ac  jufti- 
tiae  fuse  , omnemque  fuperbiani  effe  deprimendam  : omnem  pravita- 
tem  Sc  afperitatem  vitae  in  mores  redos  feu  rationi  confentaneos , 
tradabiles  Sc  manfuetos  effe  mutandam. 

6 * Et  videbit , pro  , quia  videbit , modo  loquendi  Hebraeis  fatis 
familiari.  Datur  enim  ratio  parandi  vias , quia  fcilicet  * videbit  om- 
nis  caro  falutare  Dei , id  eft  , omnis  homo  corporeis  oculisconfpiciet 
Chriftum  falutis  mundi  authorem  ^ Deo  miffum  : quern  quifquis  cum 
frudu  videre  Sc  excipere  volet, ei  via  feu  mores  ifta  ratione  aequandi 
Sc  parandifunt.  Itaque  per  v. f .paulo  latius  declaraturprima  pars  prae- 
dicationis  Joannis,  quam  alii  Evangeliftae  ponuntj  fcilicet  Voenitentiam 

Q*qq  agite : 


3.  Et  venit  It) 
omnem  regio- 
nem  Jordanis, 
prxdicans  bap- 
tifmum  poent* 
tentia:  in  remif- 
lionem  pcccato- 
rum , 

4. ncutfcriptum 
eft  in  Libro  (ec- 
monum  Ifaia: 
prophets  : Votf 
clamantis  in  de- 
ferto : Parate 
viam  Domini  r 
redas  faeite  fe- 
mitas  ejus: 

5.  omnis  vallis 
implebitur  : 8c 
omnis  mons , 8c 
collis  humiliabi- 
tur:&  erunt  pra- 
va  indireda  , 8c 
afpera  in  vias 
planas  ; 


6.  & videbit  om> 
nis  caro  falutare 
Dei. 

7-  Dicebatergo 
ad  ttubas  quae 
exibant  ut  bapti- 
zatentur  ab.ipfo: 
Genimina  vipe- 
ratum,  quis  otte- 
dit  vobis  fugere 
4 ventura  ka  ? 


49 


COMMENT.  IN  EVANGEUUM 


? Fjcite 

• ergo 

fruftus  a 

ignos 

poenifetr.i 

x , & 

rc  coepcr 

i : i S d i 

cere:  rsti: 

em  ha- 

bemus  Ab 

raham. 

Dico  cr.i; 

:D  vo- 

bis  , quis 

poters 

tfl  Dens  d 

:e  iapi- 

dibus  i ft : : 

; fufei- 

tare  fisos 

Abra- 

poenifen-.-uT  , oc  ''i  -----  ’ • •* A““1' 

nc  coepcti  is  di  verborum  acrimonia  ex  tota  turbaprycipue  Pharifyosperftrinxiflet, 

cere:  Fauem ha>  r , . . , n , , ~ . 1 r . L 

bemus  a-  -aiv.n-.  loiy  turby , ideit , plebs  limplicior  ejus  oratione  commota  mterro- 


Quid  ergo  faciemus.y  ad  adferendos  fcilicet  frudus  dignos  poeni- 
? Qui  refpondit : 


j».  Jam  enim  fe- 


I I 


Qui  h abet  duos  tunicas,  id  eft,  veftimenta  fuper£kia,feu  plura, 
curis-adyndicem  ouam  ipfi  opus  fuerit : ponitur  enim  numerus  certus  pro  incerto,  Sc 
.cft!°omnisPerj(o^Pec'es  Pro  gen  ere.  Nam  fieri  poteft,  ut  etiam  pluribus  quam  duobus 
pr  or nonfacie-.s  veftimentis  opus  habeat  ad  tutandam  vitam  , nec  tamen  juxta  pryce- 
fstWetur , Vsn  ptuiTi  Joannis  danda  fit  pa u peri..  In  binario  igitur  fuperfluitas  nota- 
^o^EMmerroI tur*  * ®ct  non  1jabenti , id  eft  , indigen ti , five  unam  habeat;,  five  non. 
pbant  cum  tur-  Itaque  obligationem  dandy  eleembfyny  exduabus  prxfinitpartibus> 
quid ergo^aue-  ex  fupe-rfluitate  divitis , ft  plus  habeat , quam  ipfi  fit  neceflarium 

ex  inopia  pauperis , fi  vitx  tuendx  defint  neceffaria.  * Etqui  babet  ef- 
ts , id  eft  , fuperfluum  cibum  , * ftmiliter  faciat , det  fcilicet  efurienti 
cuas  Tunicas 3 det  ^eu  mdigenti.  Itaque  ut  notat  Ambr.  illafervatur  mifericordix  men- 


mus  ? . 

1 1 . Refpondens 
autem  dicebai  ii  C 

indigent!. 

non  habemi : & fura  ut  non  fibi  unufquifque  totum  eripiat , fed  quod  habetcum 

cjui  habet  efcas  . o t i.1  i J m •/  • v 

fimijiter  faciat.  * pauper epartiatur.  Sub  duobus  autem  openbus  milencordix,  quorum 
rVmV&n^!biic0n;  lulumtangit  v eft  i turn  , alterum  vidum , tamquam  maxime  neceffa- 
baptifcaremurViis  & communibus  omnia  mifericordiae  opera  comprehendit  5 ut  vi- 
lani^^Mapmci  ^elicet  fuccurramus  proximorum  indigently  de  fuperfiuo.  Etquidem 

in  Publi- 


-quidfaciemus  ? |n  turbis  dat  prxceptum  omnibus  commune  benefaciendi 

canis  verb  & militibus  propria  ipforum  vitia  prohibet.  Publicanis 
enimdicebat: 

ad *eos  ^Nihl!  I3-  * Ni'hil  amplrus  quam  quod  conftitutum  eft  vobis  , a Principe  vel 

ampiius,  quam  Magiftratu  , * faciat  is , id  eft  , exigatis : hoc  enim  proprie  fignificat 


quod 


turn  eft  vobista"  verbum  Grycum  , arpdeuele , ut  Commentatores  Gryci  exponunt.  Ita- 


cians. 


que  permitttit  exigi  vedigalia  , fed  vetat  excedi  Principis  conftitu- 
tionem.  Militibus  autem  dixit  Judxis  fcilicet  five  Herodi  five  Roma- 
no Imperatori  militantibus ; nam  Sc  hoc  Judyis  libitum  erat. 
b 1I^rlnteno^'  J4*  * Neminem  concutiatis  , id  eft  , neminem  male  tradetis  vi  me- 
& mUitcs^dicen  tllque  aliquid  extorquendo  : * neque  calnmniam faciatis,  falfacrimina 
mur&lios^Et  ^mP^ngendo  tamquam  infidiatoribus  velfautoribushoftium  Sec,  * Et 
sit iiiis  : Nemi  contenti  efiote ftipcndHs  veftri s : Gryce  , obfuniis  , .quia  cibaria 

SeQurcSim"8' ’ifepc  uailitibus  in  ftipendii  partem  folvi  folent.  Hac  ultima  prycepti 
conTemi^efto^  Parte  Prsec^^  radicem  concuflionis  Sc  calumniy  , feu  violently  & 
ftipcndiis  veftris.  fraudis : nam  ideo  illis  injuriarum  generibus  utuntur plerumque  mdU 
tes , quia  non  funt  contentiftipendiis  fuis. 


- 


2 } .*Et 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  3:  495 

3 j.  Exiftknamc  a mem  popuro , 6c  cogitantibus  omnibas  in  cordibus  fuis  dc  Josrme  ,•  t:eioue  ipfeeflet  Chriftus 

1 6.  refpondir  Jpannes,  dicens  omnibus : Ego  quidem  aqua  baptizo  vos : ventetautem  fortior  me,  cujus  nonfum 
dig  nus  fblvere  coirigiam  ralceamcntorum  ejus : ip(e  vos  baptizabir  in  Spiriiu  (audio  , 6c  igni  : 

17.  cujus  ventilabrum  in  manu  ejus , 6c  purgabit  aream  fuam  , 6c  congtegabit  triticum  in  hoireuin  fuumi  , ptleas 
an  lem  comburet  igni  inextinguibili. 

j Multa  quidelri  6c  alia  exhonans  evangelizabat  populo. 

35>.  Herodes  autem’tetrarcha  , cum  coniperetur  ab  il'o  de  Heccdiade  uxcre  fratris  fui , *6c  dc  omnibus  malisqu® 
fecit  Herodes , 

20.  adjecit  5c  hoc  fuper  omnia  , 6:  iudufb  Joannem  in  carcere, 

2 r . Fadlum  eft.autem  cum  bc-ptizaretur  omnis  populus  , & j efu  haptizato  , 6c  ora  me  , apertum  eft  rzlum  : 

* 22.  6c  defcenditSpiritus  fandlus  corporah  ipeue  licut  coJumbain  fpfura  :.6cvoxde  calc  fadta  eft  : Tuesfilius 
mens  diledlus  , in  te  coraplaoui  mihi. 


li  , qui  fuit  Ala. 
that , 

24.  qui  fuit  Le- 
vi, qui  fuir  Alel- 
chi,  qui  fuir  Jail- 
or , qui  fuit  jo- 
leph , 

2 5 .qui  fuit  Ma- 
thathiae , qui  fuit 
Amos',  qui  fuit 
Nahum , qui  fuit 
HeflTi  , qui  fuit 


23.  * It  ipfe  fefus  eratincipiens  quafi  annorum  triginta.  Omnes  pe-  e2r*;EtJp-reJefus 
ne  Annalium  Scriptores  locum  iftum  velut  anchoram  facram  arripue-  .quafi  annorum 
runt,  qua  nixi  verum  Dominicae  nativitatis  annum  figerent.  Itaque  fii?us?Sl 
Baronius , Francifcus  Lucas , Scaliger , 8c  alii  tamquam  certum  pu-  feph,quifuitHe- 
tantfigntficari,  quod  Lucas  hie  expreflerit  annum  Chriftitrigefimum 
expletum,  8c  trigelimum  primum  per  paucos  dies  inchoatum,  eo  quod 
tunc  aliquispKyprie  dicatur  efle  triginta  annorum  , cum  eos  expleve- 
rit  : atque  illud,  quafi,  volunt  non  dubitative  fed  aflertive  fumi.ficut 
Joan.  i.  Gloriam  quafi  unigeniti  a Patre . Pro  qua  jfententia  citatur  ma- 
xime  S.  Ignat,  epift.  ad  Trallianos , cum  revera  nihil  ftringat.  Alii 
contra  putant  fignificari , quod  Chriftus  inchoaflet  tantum  trigeH— 
mum  annum  per  tredieem  dies , turn  quia  dicitur  , erat  incipiens -y  turn  Nagge, 
quia  illud,  quafi,  dimmutionem  fignificat.  Ita  dare  tenet  Irenaeus  h^Vl^cpu  fuit 
lib.  2.  cap.  29.  Sed  revera  videtur  illud  , quafi,  dubitative  fumi,  ficut  Marhathi*,  qui 
iumitur  cap.  22.  v.  41.  ut  aliqui  legunt : 8c  lupracap.  1.  v.  j'6.  8c  fuitjoieph . qui 
paflim  ufurpari  folet : ut  flmpliciflimus  fenfus  fit,  quod  Chriftus  eflet  Juda» 
circiter  (eu  plus  minus  triginta  annorum, licut  aperteintellexit  Jufti- 
nus  Dialogo  cum  Triphone.  Illud  autem  , incipicns , non  fignificat , 
quod  inciperet  eflet  triginta  annorum  3 fed  fenfus  eft , quod  erat  cir-  , 
citer  triginta  annorum , cum  inciperet  officium  fuum  feu ‘prasdicatio- 
nem  fuam  , ut  fatis  indicant  alia  Scripturaeloca  A&or.  1.  v.  22.  8c 
ibid.  cap.  10.  v.  37.  Ut  proinde  propter  locum  iftum  nemo  coga'tur 
recedere  ab  ea  fententia  de  anno  natalis  Domini , quam  ei  argumenta 
praegnantia  five  Hiftoriae  five  Mathefios  certam  demonftrare  videan- 
.tur.Permittere  enim  videtur  libertatem  aliquam,  ut  non  precise  anno 
trigeflmo  astatis,  fed  circiter  5 hoc  eft  , velvigefimo  nonoexpleto 
vel  trigefimo  primb  inchoato  baptizatus  dici  poflit.  Quo  vero  anno 
precise fit  8c  confequenter  natus  8c  mortuus , lis  Chronologorum 
pene  interminabilis  eft.  Hoc  fere  inter  omnes  recentiores  Chronolo- 
gy conftat , epocham  illam  feu  computum  communtra  , quiDiony- 
fianusdic'.tur  , juxta  quern  nos  vulgo  annos  a Chrifto  nato  computa- 
mus  , efle  aequo  breviorem  , 'hoc  eft,  aliquot  annos*  ei  adjiciendos.' 

Unde  Baronius  ei  adjicit  duos , quem  multi  alii  feeuti  funt , volentes 

Qj]  q z Chri- 


494  COMMENT.  IN  EVAN  GALIUM 

Chriftum  efle  natum  Lentulo  Sc  Meffallino  Confulibus , annofcili- 
cet  Juliana  corredlionis  quadragefimo  tertio.  Qiise  fententia  gravibus 
difficultatibus  non  caret , maxime  quia  cogitur  fidem  abrogate  Jo- 
fepho  Sc  Dioni  magnae  authoritatis  Scrdptoribus  , quorum  primus  de 
• rebus  recentiflimis  , quas  pene  viderat,  fcribebat.  Unde  aliinonnulli 
quatuor  annis  communem  computum  ante'vertunt  , ita  fcilicet , 
ut  3 quern  vulgo  dicimus  annum  a Chrifto  nato  miliefimum  fexcei;-* 
tefimum  trigefimum  tertium  , fit  revera  millefimus  fexcentefimus  tri- 
gefimus  feptimus , dicuntque  Chriftum  natum  anno  Julianae  Corre- 
ftionisq-i.  Aug.  12.  Cornelio  Sulla  Confulibus.  Favent  ei admo- 
dum  teftimonia  vetuftiffimorum  Hiftoricorum  Jofephi  Sc  Dionis  , Sc 
quod  hoc  ipfo  anno  Janus  claufus  fuerit  pace  per  totum  Orbem  com- 
pofita  3 itemque  Judasi  fe  Sceptro  Herodis  alienigenae  fua  voluntate 
lubjecerint  5 quae  Chrifti  nafcituri  figna  a veteribus  traduntur.  Nec 
eiquidquam  diificultatem  facit, nifi  locus  ifte  S.  Lucae.  Cogitur enim 
hxc  fententia  ita  exponere  illud  , quafi,  ut  Chriftus  illo  anno  decimo 
quinto  Tiberii , cum  baptizaretur , expleviffet  annum  astatis  trigefi- 
mum primum,&  inchoaffet  trigefimum fecundum  per  tredecinf  diesjut 
fic  mortuns  confequenter  dici  debeat  annis  triginta  quatuor  expletis  , 
Sc  trigefimo  quinto  per  tres  circiter  menfes  inchoato.  Ex  Evangeliftis 
cnim  conftat,  poft  Baptifmum  per  tres  annosSc  totidem  menfibus  prce- 
dicaffe.Quae  difficultas  non  videtur  effe  tanta,ut  dici  poflic  illud,  quafi , 
latitudinem  illam  admit  ter-e  ; maxime  quia  in  setatibus  feu  annis  expri- 
mendis  rotundi  numeri  in  Scriptura  faepe  afiignantur,  omiflis  minutiis. 

DeEcclefia  vero  quae  in  libris  fuis  computu  Dionyfiano  utitur  dif- 
ficultas exigua  eft  : nam  ilium  computum  ufurpat  quidem  , fed  non 
probat;  ficut  annos  ante  nativitatem  Chrifti  computat  juxta  editio- 
nem  Lxx.  Interpretum  , & juxta  computum  eorum  , in  quo  multas 
centurias  annorum  redundare-  nemo  paulo  efuditior  negat , Sc  fateri 
coguntur  , quotquot  voluerint  authoritatem  editionis  Hebraicae  Sc 
noftrae  vulgatae  fequi.  Et  haec  dentate  Chrifti  nafcentis&  baptizati 
fat  is. 

*Vt  putabatur,  fil ins  Jo feph,  Graece  additur  ^y,ideft  exifiens, feucum 
effet , ut  putaretur  filius  Jofeph  , rd  eft , vulgi  opinione  Sc  fama  non 
natura  filius  Jofeph.  * Quifuit  Heli,  Difficultas  hie  magna  eft , quo- 
modo  Jofeph  dicatur  filius  Heli  , cum  Matth.i.  dicatur  filius  Jacobi. 
Recentior  quidam  facile  rem  expedit , dicendo  illud,  qui , referendum 
effe  non  ad  Jofeph  , fed  ad  Jefum  ? ut  fenfus  effet,  qui  Jefus  erat  filius 
Heli,  matre  fcilicet  Maria  in terpofita  , quia' Heli  ifte  pater  erat  Beatse 
Virginis  a alio  nomme  diitus  Eliachim  Sc  Joachim ; Nam  ifta  nomina 

eadena 


SECUNDUM  LUCAM,  Cap.  3.  49  f 

eadem  funt  , utpatet  ex  nomine  Pontificis , qui  Judith  4.  v.  y.  8c  11. 
vocatur  Eliachim  , Sc  tamen  c.  1 y . v.  9.  dicitur  Joachim  : unde  Sc  4. 
Reg.  23.  v.  34'.  nomen  Eliachim  vertitur  aPharaone  in  Joachim. 
Alii  quoque  recentiores  , qui  putant  ipfum  Jofephum.vocari  filium 
iftius  Heli , ita  hoc  explicant , ut  fuerit  gener  ejus  : nam  generi  foce- 
rorum  fihi  vulgo  dici  folent3&  foceri  eorum  patres.  Utroque  rnodo 
defcriberetur  hie  genealogia  Beatse  Virginis  ex  parte  Patris.  Sed  utra- 
que  fententia  difijcultatem  gravem  patitur  > eo  quod  ifto  modo  pro- 
miftiones  Davidifadae  de  Chrifto  nafeituro  non  effent  impletae  per 
Salomonem  , fed  per  Nathan.  Itaque  longe  fatius  diceretur  iftum 
Heli  effe  pattern  non  Mariae  , fed  Annae  matris  ejus , avum  fcilicet 
maternum  Mariae , ut  Jofeph  dicatur  fiiius  ejus  , quia  nepos  ejus,  non 
confanguinitate , fed  affinitate  , quia  Maria  , quam  duxerat  uxorem  , 
erat  neptis  Heli : 3c  lie  defcriberetur  hie  genealogia  B.  Marias  ex  parte 
matris , ficut  apud  Matth.  ex  parte  patris , ut  ex  utroque  latere  ipfa 
3c  Ghriftus  ex  Regali  ftirpe  defeenderint.  Plerique  tamen  veteres  duas 
alias  folutiones  amplexi  funt.  Prima  eft  , ut  Jofeph  fuerit  fiiius  Jacob 
natura  , fiiius  Heli  adoptione,  ficut  contigit  Ephraim  Sc  ManafTe,  qui 
a Jacob  adoptati  funt,  a Jofeph  geniti.  Tradit  hanc  late  Aug.  1.  2. 
de  confenf.  c.  3.  Sc  lib.2.quaeft.  Evang.q.  y.Secunda  folutio  eft, quam 
plures  probaverunt , Jofeph  fuiffe  filium  Jacob  naturalem  , Heli  vero 
legalem  , eb  quod  Jacob  juxta  legem  Deut.  25.  v.  y\  coadus fuerit 
diicere  viduam  Heli  fratris  fui  uterini , id  eft  , ex  eadera  matre  , fed 
alio  patre  nati , 3c  fine  liberis  defun  dl  , ex  qua  genuerit  Jofeph  urn. 
Hanc  primus  tradidit  Julius  Africanus  in  epift.ad  Ariftidem,tamquam 
acceptam  ab  ipfis  cognat  is*  Chrifti  poft  afeenfionem  , quam  tota  an- 
tiquitas  poftea  maxime  probavit , ut  Eufeb.  lib.  1.  Hiftoriaec.  7. 
Hieron.  in  Matth.Ambr,  in  Luc.  Sc  in  primis  Aug,2.Retrad.c.7.  Sc 
alibi. 

Sed  obijeiunt,  quid*ad  rationem  genealogiae  filiatio  ilia  legalis,qua 
fiiius  naturalis  fecundogeniti  dicebatur  fiiius  primogeniti , abfque  li- 
beris  defun  di  ? Refpondetur,  quia  filiatio  ilia  legalis  in  veteri  tefta- 
mento  tanti  moment i erat,ut  etiam  famili#  perinde  ut  per  filiationem 
naturalem  propagarentur-.deinde,  quia  lex  ilia  Deut.  in  typum  Chri- 
fto  erat  lata,ut  fcilicet  (ignificaretur  quod  Chrifto  mortuo  fratres  ejus 
Apoftoli  non  fibi  fed  primogenito  in  multis  fratribus  Chrifto  fcilicet 
fpirituales  fiiios  generate  deberent.  Cum  ergo  lex  ilia  in  Chrifto  de- 
buerit  implcri,  operae  quoque  pretium  erat , ut  in  fpfius  etiam  genea- 
logia ad  litteram  impleretup. 

27.  * Qui  >fuit  Zorobabel  ? qui  fuit  Salatiel,  Ifti  duo  phne  diverfi  z7 

funtn3 


1-  * qui  fuit  Zo 
xobabel,  qui  fuit 
Salaihiel,qui  fuii 
Ken  , 

2 r.qui  fuit  Me!- 
• chi  , qui  fuit  Ad- 

d.  , qui  fuit  Co- 
!»n  , qui  i'uit  El 
in.- dan  , qui  fuit 
Her,  ■ 

2 9 .qui  fuit  Jefu, 
qui  fuit  Ekizer , 
qui  iuit-Jotini , 
■qui  fuit  Mathat , 
qui  fun  Levi  , 
jo.  qui  fun  Si- 
11. eon  , qui  fuit 
Juda,qui  fuit  Jo- 
ieph.qui  fait  jo- 
na  , qui  fuit  E ha- 
kim , 

3 i qui  fuit  Me- 
Jea,qui  fuicMen- 
ra  , qui  fuit  Ma 
thadu  , qui  fmi 
Nathan.,  qui  fuit 
David  , 

3 a. qui  fuitjefle, 
qui  fuit  Obea  , 
qui  fuit  Booz  , 
qui  fuit  Salmon; 
qui  fuit  Naaflon, 
3 3 qui  fuit  Ami- 
nadab  , qui  fuit 
Aram  , qui  fuit 
Efron  , qui  fuit 
Ihares  , qtfi  fuit 
J uda: , 

34.  qui  fuir  Ja- 
cob , qui  iuit 
Il'aaa  , qui  fuit 
Abrahc,  qui  fuit 
Thare,  qui  fuit 
Nachor , 

35.  qui  fuit  Sa- 
nig,  qui  fuit  Ra- 
^£u,qui  fuit  Pha- 
kg  , qui  tuit  He* 
bei,qni  fuit  Sale, 

3 6. qui  fuit  Cai- 
nan,  qui  fuit  Ar- 
phaxad  , qui  fuit 
Sem  , qui  fuit 
Noe.qui  fuit  La 
mech  , 

37  qui  fuit  JMa- 
thufale , qci fuir 
Henoch,  qui  fuit 
Jared,  qui  fuit 
Ala  lake], qui  fuit 
Cain  on  , 

38.  qu.  fuit  He- 
. r.of,oui  fuitS-th, 
qui  fuir  Adam  , 
inn  futt  Dei, 


496  COMMENT..  IN  EVANGEL1UM 

flint  a Zorobabel  5c  Salatiel , qui  recenfentur  a Matth.  c.  1.  v.  12. 
ficut  5c  omnes  , quos  Lucas  pofuit-  ab  Heli  patre  Jofeph  ufque  ad 
Nathan  filium  Davidis , alii  funt  ab  iis  , quos  Matth.  enumeravit  a 
Jacob  patre  Jofeph  , ufque  ad  Salomonem.  Per  diverfos eninvfilios 
Davidis  3 Luc.  afcendendo  5c  Matth.  defeendendo  pertexit  genealo- 
giam. 

36.  * Qui  fuit  Cainan  Gen.n.  V..12.  Cainan  ifte  a Moyfe  prgeter- 
mittitur  , iecundum  textum  Hebraicum  5c  vulgatum  : fed  infertus 
i'uit  a Lxx.  In  terpretibus3quos  Lucas  hiefequitur.  Difcordiamiftam 
conciliayimus  in  ilium  locum  Genefts,eo  fenfu3ut  Cainan  a LxxfPro- 
phetico  fpiritu  adje&usfit,  5c  certi  myfterii  causa  a Moyfe,  prseter- 
miffus  falva  veritate.  Sunt  tamen  3 qui  putant  Cainan  k Lxx.  male 
fuiffe  interpofitum  : Lucam  verb  non  ex  opinione  fua  3 fed  juxta  li- 
brorum  cenfualium  tabulas  loqui  3in  quibus  Cainan  infertus  reperie- 
batur  : 5c  hoc  fatis  fignificari  ilia  vocemaxime  Grceca  , quae  habetur 
v.  23.  ( utputabatur  ) quam  ad  omnia  fequentia  referri  volunt  , ut 
feilicet  Lucas  fignificet  fedet  Chrifti  parentibus  loqui , quemadmo- 
dum  in  tabulas  relati  erant.  Neque  mirum  hoc  effe  5 cum  fimilequid 
reperiatur  2.  Efdrae  J.v.  y.  5c  feqq.  ubi  recenfentur  nomina  eorum  3 
qui  a fee  nd  erant  ex  Baby  lone  juxta  tabulas  publicas  : quae  tamen  re- 
cenfentur in  naultislonge  aiiter  ab  Efdra  juxta  propriam  feienttana 
li,b.  1.  Efdroec.  2. 

38.  * Qui  fuit  Adam.  A Chriftoad  adani  ufque  Lucas  progreffus 
eft  3 ut  oftenderet  primum  5c  fecundum  Adamum  ejufdem  effe  na- 
turae a Chriftumque  veniffe  , ut- etiam  ipfiAdae  , 5c  omnibus  ab  eo 
oriundis  gentibus  falutem  adfe'rref.  Matthaeus  autem  quia  Judaeis 
feripfit  ? ab  Abraham  judaeorum  5c  fidei  parente  , genealogiam  fuam 
In  cep  it  : idque  defeendendo  3 Lucas  verb  afcendendo. , quia  ab  illo 
fignificatur  noftrorum  fufeeptio  peccatorum.,  ab  hoc  eorum  abolitio: 
quam  quia  confequimur  per  baptifmum  Chrifti  3ideo  Lucas  baptizato 
tandem  Domino  feriem  generation^  ejus  exorfus  eft  , eamque  per- 
du xit  ufque  ad  Deuro  , quia  per  peccati  remiftionem  Deo  reconciliati 
reddimur  filii  ejus , noil  naturales  3 fed  adoptivi  ; qua  de  caufa  filios 
etiam  adoptivos  catalogofuo  texuit.  Vide  plures  cotifonantias  5c 
dilfonantias  utriufque  fealse  genealogiae  apud  Aug.  L 2.  deconfenfu 
Evang.  c.  4.  * Out  fuit  Dei  3 fcilicet  filius,  quod  fupplendum  in  om- 
nibus praeccdentibus  3 non  quod  Adam  Deo  generatus  fit,  fed  fa- 
ctus  5c  ea  locutiqne  filius  3 qua  dicitur  Job.  33.  v.  28..  Ouis  eft  flu- 
vis,  pour  ? Bene  autem  refpondet  finis  hujufee  fealae  principio  3 ut  5c 
Adam  dicatur  filius  Dei  3 5c  Jofeph  filius  Heli  neuter  propne  fcilicet 

gene- 


SECUNDUM  LUCAM  Cap.  4.  497 

generatione  natural! : itemque  ut  credibilius  fiat  Chriftum  , novum 
Adam  , fine  femine  Sc  terreno  patre  effe  natum  , quam credibile  eft 
veterem  Adam  fine  femine  Sc  matre  terrena  prodiiffe. 


CAPUT  CL  U A R T U M. 

]?lus  autem  pJcnus  Spiritu  fanfto  rcgreflus  eft  a j ordane  : 6c  agebatur  a Spiritu  in  delertum 

u.cbus  quadragima  > & teniabatur  a diaboio.  Et  nihil  manducavit  in  d^ebus  illis  : 8c  coniummatis  illis  eliftiit, 

f Dixit  autem  illi  diabolus  : Si  filitts  Dei  es , die  lapidi  huic  ut  panis  fiat. 

4.  Et  relpondet  ad  ilium  Jefus : Scriptum  eft  : Quia  non  in  folo  pane  vivit  homo  , fed  in  omni  verbo  Dei. 

, ‘ Et  duxit  ilium  diabolus  in  montem  excellum  , 5c  oftendit  illi  omnia  regna  orbis  terra  in  momentojemporif  , 

6.  & ait  illi : Tibi  dabo  poteftatem  hanc  univerfam,  5c  gloriam  illorum  : quia  mihi  tradita  funt,  8c  cui  volo  do  ilia, 

7.  Tu  ergo  li  adoraveris  coram  me  , erunt  tua  omnia. 

8.  Et  refpondens  Jefus  , dixit  illi : Scriptum  eft : Dominum  Deum  tuum  adorabis  , 5c  illi  foJi  fervies, 

9*.  Et  duxit  iiluun  in  Jerulalem  , 8cftatuit  eum  fuper  pinnam  templi , 6c  dixit  illi:  Si  filius  Dei  es  , mitte  te  him: 

deorfum.  * , r 

10.  Scriptum  eft  enim  quod  Angehs  tuts  mandavtt  de  te  , ut  conlervent  te  : 

1 1.  8c  quia  in  manibus  tollent  te . ne  forte  offendas  ad  lapidem  pedem  tuum. 

12.  Et  refpondens Jefus  , ait  illi  : Ditftum  eft  : Non  tenrabis  Dominum  Deum  tuum. 

i $.  Et  confummaia  omni  tentaticne  , diabolus  receflit  ab  illo  , ufquead  tempus. 

j 4.  Et  regrefius  eft  J efus  in  virtute  Spirit  us  in  Galilaeam  , 6:  fama  exiit  per  univerfam  regtonem  de  illo. 

j s . Et  ipfe  dbcebat  in  fynagogis  eorum  , 6c  magnificabatur  ab  omnibus. 

1 6.  * T7  T venit  Na&areth  : non  primum  ftatim  atentatione,fed  cum  V^bi  at 
jLj  jam  alia  Galilaeae  loca  peragraffet  , ut  fatis  patet , Sc  hie  nutrirus , 6t  in- 
V.14.&  15. & Matt. v. 13. & feq.Nam  quod  ibi  dicitur  relitta  Nana-  JoXetSem0' 
retb'j  inteiligitur  praetermifsa  Sc  negleda  Nazareth  oppidoeduca-  !uairj  <*«ftbba» 
tionis  fuse.  * lntravit  fecundiim  confuctudincm  fuam  , quam  fcilicet  jam  & fuaexn  1ege> 
ab  initio  praedicationis  obfervabat , ut  diebus  fabbatinis  fynagogas  re* 
officii  fui  causa  ingrederetur , de  quo  Marci  1.  v.  21.  * 0 furrexit , 
honoris  Sc  venerationis  causa  , * legere  fcilicet  Scripturam  Sacrarn.  . 

Moris  enim  erat  tunc  in  fynagogis aliqu id  de  Lege  ,6c  Prophetis  le- 
gere , ut  patet  Ad.  13.V.1  f.  Sc  clariflime  ibid.  c.  1 5*.  v.  21.  quibus 
etiam  indicatin’ ledioni  praedicationem  fubjungi  folitam  : nam  ledio 
Scripturae  praemittebatur , ut  iude  materia  praedicandi  fumeretur. 

Quern  morem  poftea  Ecclefia  videtur  imitata,dum  concionibus  Epif- 
coporum  Scripturae  ledionem  per  Ledores  prremittebat,  ut  videlicet , 
quemadmodum  ait  Cyprian,  initio libri  de  Mortalitate,  vigorepleno, 

Sc  ferm.  de  Dominica  ledione  concepto,ad  populumcum  frudu  di- 
ceretur. 

17.  * Et  traditus  efi  illi  liber  ifaia  , divina  fcilicet  providentia  pro-  x7.  Et  rraditus 
curante  , ut  ilie  traderetur  , ubi  clariflime  de  Chrifto  prophetatum  frai^'prophe'z 
erat.  Ex  qua  etiam  fadum  eft  , ut  libro  revoluto  quafi  cafu  inveniret  Et  m revoivit  u- 
locum  per  quern  Nazarenis , inter  quosdiu  privatus  vixerat , autho-  cum^’u^Talp- 
ritatem  praedicandi  Sc  munus  publicum  legati  agendi  velut  per  litte-  lumerat: 
ras  patris  fui  probaret. 

x8,  * SPiritus  Dmini  fuper  me  , fupple  e(l  vel  reqniefiit  ; quibus  is  spiritu?  dc- 
c rr  paucis mini  fupe£  mel 


propier  quod 
unsir  me  , evan- 
gc'.e:re  panpe- 
i ibus  mifi:  me  , 
lanare  contriccs 
coicie , 


1 9.  praedic?re 
captivis  remii- 
fionetn^  & carcis 
vifum.dimiuere 
confcados  in  re- 
mifiionem,  pre- 
dicate annum 
Dorr.ini  acccp 
ium.  & diem  10 
tribucionis. 


49  8-  comment,  in  evangelitjm 

paucis  verbis  myfterium  Trinitatis  exprimitur.  Spiritus  enimSpiritum 
Sandum  , Dominus  Patrem  , me  Chriftum  ipfum  , juxtadifpenfatio- 
nem  tamen  carnis  aflumptas  fignificat : q.d.  Nihil  humano  fpiritu  aut 
conblio  mi  hi  prsefumo  , fed  ipfe  Spiritus  Dei  Patris  fuper  me  requie- 
vit , qui  me  agit  Scjregit. 

* Propter  quod  unxit  me  , fupple  D.ominus  , ut  additu'r  Hebraice  Ifaise 
6 i.v.i.  hoc  eft,  quia  fpiritus  mihidatus  eft  a Patre,  non  fecundum 
menfuram  , ideo  per  fpiritum  ilium  omne  genus  gratiarum  in  madif- 
fadit,  velut  unguentum,  quo  me  tamquam  undum  fuum  8c  Meffiam 
confecravit  ad  officium  praedicationis.  Primum  enim  eft  caufa  pofte- 
rioris , utfignificavit  8c  Apoftolus  ad  Rom. 5.  v.f.  Charitas diffufa  eft 
per  Spiritum  Sanftum  , qui  datus  eft  mbis . Alludit  autem  ad  undiones 
antiquas  quibus  ad  certa  munera  confecrabantur  Deo.  Haec  undio 
obtigit  Chrifto  ab  initio  conceptionis  : delignatio  autem  publica  ad 
officium  praedicandi  in  Baptifmo,  ubi  Spiritus  Sandus  fuper  eum  def- 
cendit  vifibiliter , nc?n  ut  ungeret  proprie  ,fed  ut  undum,  & plenum 
Spiritus  Sandi  donis  efle  demonftraret.  Explicans  autem  finem  iftius 
undionis  feu  confecrationis , 

* Evangeli&are , inquit , pauperibus  mifit  me  : pauperibus  , inquam, 
fecundum  leculum.  Unde  8c  alibi  hoc  dat  lignum  fui  adventus,  Pan- 
pcres  evangeli&antuv,  qui  licut  a faftu  folent  elfe  remotiores,ita  Evan- 
gelio  recipiendo  propinquiores.  Nam  quod  Beda  & alii  intelligunt 
pauperes  fpiritu,  difficile  reperias  tales , quibus  Chriftus  paflim  evan- 
gelizaverit , quamvis  per  ejuspraedicationem  tales  fadi  fiiit.* Sanare, 
feu  ad  fanandum,  *contritos  corde : per  poenitentiam,inquiunt  quidam  j 
fed  longe  redius  intelligas  non  bonum,  fed  miferabilem  animas  ftatum 
defcribi , ficut  circumftantia  loci  clamat,  ut  contriti  corde  lintfradi 
ac  defperabundi  animo  , propter  peccatorum  multitudinem  : nam  ut 
Bafil.  in  Catena3peccatum  cor  humanum  prae  ’casteris  profternit : unde 
8c  Seriptura  , Qui  alligat  contritiones  eorum  : eft  enim  metaphora  ab  iis 
qui  vulneribuscontufi  8c  contriti  fun t. 

19.  * Pr&dicare  captivis  remiftionem  feu  dimiflionem,  id  eft,  ad  pro- 
clamandam  omnibus  captivis  libertatem  redeundi  adpatriam  ex  cap- 
tivitate.  Qua  metaphora  lignificatur  Chriftum  praedicaturum  8c  alla- 
turum  libertatem  ex  captivitate  fatanae  8c  peccatorum  vinculis,  ut 
Deo  vero  Domino  noftro  reftituamur  8c  juftitiae  ferviamus.  * Et  c&cis 
v if  urn  : nam  urium  ex  praecipuis  beneficiis  Chrifti  eft^quod  genus  hu- 
manum  ex  horrendis  ignorantiae  8c  peccatorum  tenebris  vocavit  in 
admirabile  lumen  fuum  : de  quo  etiam  c.  1.  v.  79.  prophetavit  Za- 
charias  c.  2.  v«  32.  Simeon.  * Dimittere  confrattos  in  remiftionem  , id 

eft, 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  4^  499 

-eft , ad  dimittendos  liberos  eos , quipeccatorum  jugo  obtriti  Sc  fra&i 
funt  animo  , vel  etiam  eos  qai  omnibus  facultatibus  exuti , pro  gra- 
viflimis'tainen  peccatorum  debitistenentur  in  vinculis  : ad  hos  ,in- 
quam  , dimittendos  liberos , juxta  illud  Ifaiae  f 8.  ad  quod  per  hanc 
metaphoramalluditur , Dimitte  eos , qui  confraftifunt , liberos.  * ?r&di- 
care  annum  Domini  acceptumftS.  eft,  tempus  divini  beneplaciti, quo fci- 
licet  Deo  placuit  benevolentiamac  beneficentiam  fuam  hominibusde- 
clarare.  Ubi  certum  eft,  allufionem  fieri  ad  annum  Jubilee! , in  quo  fi- 
milis  proclamatio  libercatis  3c  remifiionis  debitorum  fiebat , ut  patet 
Levit.15.  v.  10.  Sc  Deut.  13.  Hoc  autem  tempus  non fuit  folus pri- 
mus annus  pnedicationis  Chrifti,  utputavit  Epiph.  Hserefi  5 i.exifti- 
mans  neminem  tunc  contradixilTe  Chrifto  neque  Juda^os , neque  Sa- 
maritanos,  neque  Gentes ; cum  contrarium  fatis  pateat  hie  v.  19.  fed 
eft  totum  tempus  ab  adventu  Chrifti , ufque  ad  fasculi  confummatio- 
nem,  in  quo  vocantur  hi,  quiaccepti  fiunta  Deo,  ut  Iren.lib.2.c.38. 

Sc  ficperfpicue  exponit  ipfe  Apoftolus  2. ad  Cor.2.  * Et  diemrefri- 
butionis : Hieron.  vertit  ultionis  , nempe  extremi  judicii  ,quam  Chri- 
ftus  paffim  praedicavit  : vel  potius  quia  tota  haecpraedicatio  laeta  eft  , 
intelligitur  ultio  de  inimicis  generis  human! , diabolo  6c  angelisejus. 

Unde  idem  tempus  eft  falutisfeu  acceptable  , Sc  retributionis  feu  ul- 
tionis, ficututrumque  etiam  conjungit  Ifaias  c.3  f.v.4.  Dicitepufilla - 
nimis : Confortamini  ,ccce  Deus  vefter  ultionem  adducet  retributionis , fei- 
licet  in  holies , Deus  ipfe  veniet , & falvabitvos. 

20.  * Et  cum  plicuijjet  librum , reddidit  mini fro , Synagogue,  * &fedit , to.  Et  efim  pH- 

more  Do&oris,  * & omnium  in  Sj/nagogaoculi  erant  intendentes,  id  eft,  reddfdit  'mw?-* 
defixi,  * in  cum , curiofitate  potius  quam  docilitate  audiendi,  quid  di-  ftro\&  fedit.  Et 
cturus  ellet  , qui  cum  tanta  rama  repente  prodallet , cum  numquam  nagoga  ocuii  e- 
litteras  didiciftet , ut  eft  Joan.  y.  Dixit  autem  , i"nctu,^endeflt^ 

21.  * Qiiia,  quod  redundathic,  ficutalibi  faepiflimein  Scripturis, 

*bodie  impleta  ejl  b&c  Scriptura  in  auribus  veftris>  id  eft,impletur,vobis  ios  : Quia  hodie. 
audientibus,  quando  vobis  Evangelium  pnedicantem  auditis.  Quo  tnaud- 
tacite  fignificat  , feeffe  ilium  , de  quo  Propheta  loquebatur  , hoc  eft  bus  veftris. 
Mefliam  , divinoque  adlum  fpiritu  Sc  authoritate  le  facere , quae  fa- 
ceret. 

22.  * Etomnes  teflimonium  ei  dabant , fapientiae,  do&rinaeque  fingu-  zi.Etomneste* 
laris,  ut  fatis  colligitur  ex  Marci  6.v. z.  * Et  mirabantur  in  verbis  gra-  daSnt^^mira- 
tia  : id  eft,  propter  verba  eius,  gratias  decorifque  plena  : quod  alii  eo-  bantur  verbis 

til  gratia?,  quas  prQ- 

aem  leniu  exprimuntper  hypallagen  , propter  gratiam  verborum,  cedebant  de  ore 
juxta  illud  jam  olim  deeo  vaticinatum,  Diffufa  eft  gratia  in  labiistuis . j£„“s;  N^nthic 
Significat  autem  Gratia  non  compofitionem  verborum , fed  vim  divi—  eft  fiiius  jofepft 

Rrr  nam , 


*Et  ait  illis : XJtique  dicetis  mibi  banc Jimilitudinem  , id  eft  , hanc  para- 
ipfum*  bolam,  at  Greece,  feu  hoc  proverbium  vulgare,  quod  in  Medicos  cum 


*oo  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

!ii, qua  ejus  oratio  in  aniinos  auditorum  decore,fuaviter, 6c  efficaci- 
terinfluebat.*£f  dicebant, non  caufam  adjuration’s  proferendo,led  au- 
thoritati  verborum  gratis  derogando : nam  Matth.  in  fine  c.  ij.  elicit 
quod  fcandalizabantur  in  eo  , in  carnalis  iciiicet  originis  abje&ione. 
IX.  £t  si*  illis : 23 * * Dicentes  : N cnne  bic  eft  lilius  hfeph  , piebei  fcilicet  Sc  fabri  ? 

Unque  dicetis  J J 1 J 1 r 

nnhi  hanc  (irr.i- 
lirudinem;Medl- 

ce  cura  teip . . r 

quanta  audivi-  tonvitio  jaciloiet,  fi  arteoa  medendi  aliis  profitendo  , fe  fuofque  iu- 
phamsum, fac  & vare  nequeant  , *M.eatce  curateifjum.  q.d.  Si  ars  tua  valeret  ahquid, 
hie  in  pama  tua.  primo  fibi  ferret  opem.  Applicat  autem  proverbium  Chriftus:*  Quanta 
audivinnisfafta  in  Capbarnaum , civitate  fcilicet  tibiextera  , *fac  & in 
j? atria  tua  , cui  tamquam  propinquiori  magis  obftri&us  es:  quafi  di- 
cerent , Non  credimus  ilia  effe  fadfca  , quasfama  vul’gavit , cum  nihil 
hie  talis  benefited  prasftes  nobis.  Idem  omninoproverbium  aliis  verbis 
Chrifto  in  ipfa  cruce  obje&um  fuit  Matth.  27.  v.  42.  Refpondet 
autem  hie  Chriftus , retorquendo  proverbium  fimile,  quo  docet  nul- 
libi  minus  miracula  debere  fe  facere  , quam  ubi  ipfi  maxime  putabant. 
Ameff  dicotCTo:  24*  * nem  Pyopbeta  acceptus  eft, id  eft, in  honore  6c  pretioeft, 

bis , quia  nemo  * in  patria  fua  : unde  apud  Matth.  Non  eft  Fropbeta fine  honore  nift  in 
t us *eft  hi 3pama  p atria.  Caufam dat  Cyrillus  lib. 2.  in  Joan.  cap.  113.  quia  folemus  id 
fua-  quod  tritum  eft  atque  quotidianum  , etiamfi  magnum  fit,  parvi  pen- 

dere,  imo  Sc  in  iis , quae  ejufdem  fortisnobifeum  funt,  fi  in  aliqua  re 
• excelluerint  jinvidere.  Caufam  ergo  tacite  in  ipfos  retorquet : cum 
enim  miracula  in  eum  fiant  finem  utcredantur,  minime  autem  ere- 
dantur  , ubi  Propheta  fine  honore  eft  , Sc  contemn itur  , minime  in 
patria  fieri  debent  , Quod  declarat  ex  fadis  aliorum  Prophetarum 
Eliae  Sc  Elizaei.  Nam 

dico*vobi7  u u.te  2 5 * * M-ulta  vidu& , e gen  as  fcilicet  laborantes  inedia,  * erant  in  die - 
t*  vidu«:  eram  bus  Eli  a in  ifrael , quando  claufum  eftedum , id  eft,  non  pluit  * annis  tri - 
i7rade!ieb,USqEuando^/5  & menfibus  fex  : quod  tempus  non  exprimitur  in  Scriptura  veteris 
claufum  eft  cas-  Teftamenti,  fed  ex  propria  feientia  Chriftus  tradit , 6c  ex  Chrifto  Ja- 

Iunr  annis  tribus, 

8c  menlibus fex  . CObllS  C.  J.  V.  1 7 • 

fames^ma  n*in  * Et  nu^am  tnrjfus  eft  Elias , nift , quod  non  exceptive 

Omni  terra  : intelligendum  eft , quia  non  erat  vidua  Ifraelitis  , veriim  adverfative 

mitt™  Pro CP<^  ^ *n  * Sare?ta  SidoniA , Grasce  a >vo$3  id  eft,  urbem  il- 

eft  Elias  , rffi ir  lam  fpe&antem  ad' ditionem  Sidonis  feu  Sidoniorum  : duobus  enim 
'mulieiemvi- milliaribusab  illadiftat.  Sc  ejus  incolae  Gentiles  erant.  * Ad  mulierem 
- ■ viduam  : cujus  prae  omnibus  viduis  Ifrael  tantopere  excelluit  fides  > 

Charitas , 6c  veneratio  ergaProphetam  , ut  unius  diei  cibum  , quern 
folum  habebat , appofucrit  > 6c  Prophets  efuriem  necellitati  fuse  6c 

fili! 


SECUNDUM  LUCAM  Cap.  4.  _ joi 

filii  praetulerit,  inquit  Leo  ferm.  4.  de  Quadrag*  Maximse  enim  fidei 
fuit , quod  verbis  fimplicibus  hominis  efurientis  , Sc  tamen  ei  vi&um 
promittentis  , crederet , maximae  charitatrs  Sc  honorificentiae  , quod 
fatius  judicaret  ipfuni , quamfe  vel  filium  , vivere. 

27.  * Et  multi  leprofi  erant  in  ifrael  See.  & nemo  mundatus  eft  nifi  i7-EtmuUiie- 
Naaman  Syr  us,  id  eft,  extraneus  Ilraelitis.  Uaula  erat  etiam  hie,  hdes.aei  tub  Eiifeo 
in  Deum  Ifrael , Sc  Pfophetas  ejus , ex  qua  tan  turn  laborem  itineris 
fufeeperat^  Sc  gratitude  in  benefa&orem  Prophetam.  Unde  Ambrof.  dams  eft  nifi 
cur  non  curabat  fratres  Elizaeus , cum  fanaret  alienos  ? Nifi  quia  vo~  Naaman  SyruSf 
luntatis  eft  medicina  , non  gentis  : Sc  divinum  munus  votis  dicitur, 

non  naturae  jure  defertur  : faftidiofos  viros  caeleftium  profe&usmu- 
nerum  non  lequuntur.  Haec  Ambrofius.  Itaque  Chriftus  tacite  & ve- 
recunde  fignificat  etiam  geftis  antiquorum  congruere  , quod  nulla  ibi 
faceret  miracula , culpam  in  ipfis  efie,  non  in  fe,  videlicet  contemp- 
tum  fui,  ingratitudinem,  <$c,  ut  Matth.  incredulitatem  eorum.  Hunc 
verborum  Chrifti  fenfum  ,‘cum  ipfi  fatis  intelligerent , 

28.  * Repleti funtomnes  in  Synagoga  ira  : partim  quod  fui  taxatio-  omnes^n 
nem  nonferrent , ut  peftilentes  homines  folent,*  partim  quod  ipfe  fe  fynagogaui,haec 
Prophetis  antiquis  cbmparet  $ ac  denique  quod  ab  eis  Dei  beneficia audiemes’ 
auferenda  , 8c  in  alienigenas  tranferenda  infinuaret. 

29.  * Et  furrexerunt , abrupta  (cilicet  Chrifti  condone,  * & ^/^^runt'.&ej^cerunt 

runt  ilium  extra  civitatem , tanquam  reum  mortis,  qua  extra  civitatem  ^ue^?x^radyixvei“ 
fontes  pledere  folebant , ut  colligitur  ex  morte  Chrifti , Sc  Stephani,  tum  ilium  ufque 
Ad.7.  v.57.  *& duxerunt  eum,  protrahendo,  inquit  Tertull. 4.  contra  ^ont\usp®tcl^p™ 
Marcionem  cap. 8.  * Ufque  ad  fupercilium , feu  verticem  Sc  eminentif-  cimas  ii- 
fimum  aliquod  jugum,  * mentis  fuper  quemcivit as  illorum  erat  adificata , ficata , ut  Pr*ci- 
in  aliqua  ejus  planitie  decliviori.  puarent cum. 

30.  * Ipfe  autem  tranfiens  per  medium  illorum  ita  , ut  eum  videntes  30.  ipfeautem 
tenere  non  pofTent , inquit  Ambrof.  Orat.  contra  Auxent.  nec  enim^um  Tiiomm6^ 
fe  invifibilem  hie  Chriftus  reddidit,  ficut  putatur  fecifle  apud  Joan. lb,a/'Et d-rrendit 
quando  abf  ondit  fe  , Sc  exivit  de  templo.  Variis autem  id  modis  fieri  a caphamaum 
potuit , five  refolvendo  manus  eorum  , quibus  tenebatur  , five  mutata  n^ue dot 
jfubito  five  obftupefada  furentium  mente,ut  fentit  Ambrofius. *1  bat, C2bat iiios  iabba- 
id  eft  , mtrepidus  fine  feftinatione  abibat , non  ut  fugientes  folent  oc-  ?2.et  ftupebant , 
culte  , fed  iibero  gradu  ambulans,  ut  (olebat,  inquit  Cyril.  12.  in  ?ufa0^fp^eXc^- 
Joan.  c.22.  Nul’am  autem  aliam  furentibus  inflixit  pcenam,  tanquam  erat  fermo 

qui  fanare  adhuc  mallet , quam  perdere  , ut  inefficaci furoris  exitu  de*-  Et  5n  rytMrj 
finerent  velie  , quod  implere  non  pofTent , ut  idem  Ambrof.  ait.  s°£a  ^rat  horao 

habens  darmonimn  immundum  , & exclamavit  voce  magna  , 

3 3*  dicens : Sine  . quid  no!  is . & r ibi  Jefu  Nazaxene  ? venifti  perdere  nos  r fcio  tequis  fis  , Sanfltis  Dei. 

3 s-  Euncrepavit  ilium ]e'«s , dxcens  : Obmuicfte , & ev;  ab  ?o.  Er cum  projcciftct  ilium  nium  in 

ewi£  ab  Ulo , nihilque  nocuit.  R r r 2 36,  Et 


foi  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

3 5.  Et  faftus  eft  pavor  in  omnibus  , 6c  colloquebanrur  ad  invicem  , dicemes  ; Quod  eit  hoc  verbum  , quia  in  pote- 
ftate  5c  virtute  imperat  immundis  fpiritibus , 5c  exeunt  ; 

37,  Et  divulgabatur  faroa  de  illo  in  oronem  locum  regionis. 

S 8.  Surgens  autem  Jelus  de  lynagoga  , introivit in domum  Simonis.  Socrusautem  Simonis  tenebatur  magnis  fe- 
bribus : 6c  rogaverunt  ilium  pro  ea. 

35.  Et  ftans  luper  illam  , imperavit  febri : 6c  diroifit  illatn.  Et  continuo  furgens  tniniftrabat  ill  is. 

40.  Cum  autem  fol  occidifiet , omnes  qui  habebant  intirmos  variis  languoribus , ducebant  illos  ad  eum.  At  ille  fin- 
* ulis  manus  imponens , curabat  eos. 

41.  Exibant  autem  deemoma  a multis  , clamantia  Sc  dicentia  : Quia  tu  es  filius  Dei : 5c  increpans  non  finebat  ea  lo- 
qui : quia  feiebant  ipfiim  eHe  Chnftum. 

*z.  Facia aurem  42.  * Facia  autem  die  , id  eft  , primo  crepufculo  , feu  , ut  Marcus, 

in^ defemtm * io-  * diliculo  v dde  ; Inlinuatur  autem  Chriftus  tota  node  curanais  segris 
cum , 6c  turbar  operam  dediffe  : * lbat  ad  defiertum  locum  , non  tanturn  orandi  causa  , 

reqtnrebant  eum,  t . r . J . . \ . • , 7 

& vene:uut  uf-  vel  rugtendi  turbam  , led  in  primis  vitandi  jadantiam  , ut  Ambr.  Ita 
definebam^ium  nos  docens  exemplo  fuo  a perfedis  viris  omnem  vanitatis  cupiditatem 
nediicederet  ab ex  praeftitis beneficiis  vel  magnalibus  abeffe  debere.  * Et  turba  requi- 
43.  Quibus  iiie  r eh  tint , feu  quasrebant  eum  nodurnisilledae  beneficiis.  Ad  quern  mo- 
dvit«ibusopol!  ^um  pulchre  Ambrof.  docet  Chnftum  fpiritualiter  quaerendum,  non 
tet  me  evangeii-  node  , fed  die ; non  in  foro  , fed  in  defer  to. 

zare  regnumDeir 

quia  ideo  mtiuis  __  ■ , 

CAPUT  Q U I N T U M. 

dicans  in  fyna- i#*  T7  Attim  eft  tiutem  , &c.  Utrum  haec  hiftoriant  eademeumea  , 

f°SftumeftSau-  X'  quam  narrat  Matth.  cap.  4.  v.  18.  non  ita  conftat.  Multa 

tem . cum  turba  fuadent  elle  diverfam  , Sc  quidem  temoore  priorem  , ficut  tenet  Aug. 
irruerentmeum,  r r 1 . • Xi  i-  • • & 

ut  audirem  ver-  lib.  2.  de  eonientu  cap.  17.  nam  lbi  Chriftus  dicitur  juxta  mare  am- 

fcSt^ecusftTg!  bulafle  , hie  ftetiffe  : ibi  nulla  turbse  mentio,  hie  plurimae  : ibi  Chri- 

uum  geneiareth.  ftus  inlittore  dixit,  Facitim  vos  fieri  pifeatores  hominum, hie  in  navi  ait, 

Eris  homines  capiens  ; ibi  Petrus  & Andreas  mittebant  rete  in  mare, 

Joannes  vero  Sc  Jacobus  reheiebant,  hie  omnes  lavant  retia  fua.  Sunt 

tamen  quaedam  alias  circumftanti^e  ita flmiles  5 ut  non  videatur  di- 

verfa  eriVhiftoria.  Jtaque  verum  videtur  effe  id  , quod  Auguft.  ait, 

praecdfilTe  quidem  hanchiftoriam  ante  vocationem  ,quam  Matthaeus 

narrat , fed  lie  tamen  , ut  ilia  vocatio  ei  prorfusconjunda  fuerit. 

2.  Et  vidit  duas  2*  * Et  Vidit  dutis  naves  ftatites  fecusfid  eft, juxta ftagnum,Sc  proinde 

mves  ftantes  fc-  in  Jpf0  littore  : * Pifcdtores  autem  defeenderant  & lav  ab  ant  retia.  Quo 

cato?es§TuTemf  pulchre  fignificatur  eos , qui  pifeantur  homines,  debere  ftatutis  tem- 

defeende  ant , 6c  poribus  a pifeatione  feriari  , ut  fordes  adhaerentes  verbis  Sc  officiis , 
lavabant  retia.  r n . . n . . 

quibus  homines  quan  retibus  ad  Chriitum  trahunt,  per  poemtentiam 
abluant&  corrigan t,ut  in  pofterum  mundiora&:  expeditiorafint  retia. 
j.Arcendensau  3 • * Et  afeendens  in  nAvempat  quietius  8c  minusaturba  preffusdo- 
»^m  ilua;narat1sai*  ceret>  * (!UA  w at  Simonis-,  ut  myfterium  adumbraretur,quod  ipfe  prse- 
«iorihU,2  rogavit  ficiendus  effet  Ecclefiae , in  qua  doceret  Chriftus : * rogavit  eum  , ne 
SSSr l pufiiVm. in  hominem  fibi  necdum  adhaerentem  imperium  ufurpare  videretur, 
St  de€Mv1sSa  * ttMA  Teducexe  puftllutn  quantum  fufficeretj  ut  vox  quidem  ejus  au- 
vntoh  naVlt  * ^ 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.?.  y0? 
cliri  poftet.a  turba,  non  tamenipfe  comprimi.  Quo  fignificatum  vult 
Greg.  17.  Moral,  c.  12.  eo$,qui  erudiuntturbam,  nec  in  profundum  fa  Simonem  : 
myfteriorurfl  fe  abripere  debere,  nec  etiam  in  terra  quafi  terrena  prae-  ^xSte’rVt^vc- 
dicare  , fed  pro  captu  turbae  medium  tenere.  Cum  ergo  finita  con-  ^ 1,1  caP,u‘ 
cione  Petrus  * in  verbo  Domini,  id  eft,  juxtaju  {Turn  Chrifti,projicienda  ? Etrefpondens 
laxaflet  rete  fuum  capta  multitudine  pilcium  copiosa  , 

7.  * Annuerunt  fociis,  id  eft,  {ignis, non  voce  advocarunt  ad  adjuvan-  ^ 
dum.  Quod  fadum  fuit  non  tarn  ex  ftupore  Sc  timore,  quo  loqui  non 
itant  ( ftatii 
diftantiam. 


Simon, dixit  illi : 
„Pr acceptor , per 
tv  la- 
nihil 
epunus : in  ver- 


poffent,  ut  quidam  putant  ( ftatim  enim  loquebatur  Petrus  Chrifto)  ^ autem  mo 


tabo  rete, 

quam propter  nimiam  dittantiam.  ^.Etcumhocfe- 

8.  * Quod  cum  videret  Petrus  procidit  ad  genua  fefu  , adorabundus  : Juit”  pirdum  C" 

mirabatur  enim  Dominici  prseeepti  virtutem  Sc  tamquam  in  arte  pif-  ^Dio^am^rum- 

candi  exercitat  ffimus  fatis  cernebat , non  niii  divina  virtute  rern  efte  pebamr  autem 

geftam  : * Dicens , Bxi  a me,  id  eft,difcede  a me.  Caufam  adjicit,*  quia™1*^ anmierunt 

homopeccatorfum , id  eft,  multis  peccatis  obnoxius,tu  vcro  fandiffimus,  quimnt 

ut  proinde  confortio  tuo  indignus  fim.  Itaque  verba  ifta  videntur  pro-  venirem , &’ad- 

feda  ex  duplici  affedu  : primo  ex  humilitatis  magnitudine  , ut  fue-  it^! 

rint  fimiiia  verbis  Centurionis,  Non  fum  dirnus  ut  intres  Cub  tettum  pieveruntambas 
r n.  ^ r ..  ° r . . 0 naviculas , ita  ut 

meum  : quail  diceret  Petrus , non  lum  dignus,  ut  lis  in  navi  mea.  be-  p*ne  mergeren- 

cundo  ex  timore  : unde  Cyril,  in  cap.  6.  liaise  dicit,  Petrum  ex  re-  :^uod ciim 

verentia  horruiffe  efte  cum  Chrifto  , velut  peccatorem  cum  fando.  deret  Simon  Pc- 

Timor  ergo  ifte  fuit , five  carnalis  , ut  aliqui  putant,  quafi  timuiflet,  g^nua  jeaf.’d^- 

ne  forte  ilia  occafione  vindida  iniquitatum  eius  fumeretu#  ; quo  cens:,Exii  me » 

lenlii  mulier  bareptana  3.  Reg.  17.  v.  18.  lngreflui  Ease  imputabat  catorfum  , oo- 

mortem.filii  fui  : five  potius  timor  religiofus  ac  pavor  ex  admira-  m,ne' 

tionedivinae  virtutis  praefentis,quam  ex  illo  fado  fentiebatj  nam  hoc 

indicare  videtur  id  , quod  fequitur  : 

9*  * Stupor  enim  circumdederat  eum  , nempe  quo  animus  ex  admira-  9.  stupor  enim 
tione  attonitus  percellitur.  Cujufmodi  ftupor  nimiusquia  animum  cumUf&eomnes, 
impedit , neque  fui  fatis  compotemefte  {in it  , hinc  Dominus  : * ^ui  cum  j,I°  e~ 

1 ' . i r J rant,  in  captura 

10.  * Noli  timere  , percullus  ex  conlcientia  peccatorum  tuorum  , pifemra , quam 

meseque  virtutis  : q.  d.  non  exerui  earn  , ut  te  quamvis  peccatorem  ^•c5o“imiiireraa- 

prsefentia  mea  deterrerem,  fed  potius,  ut  longe  majus  meum  in  te  Ge-  tNemjacobum  & 
a • r vt  . r , . r b . ~J  ^ , Toannem,  filios 

nehcium  figuxarem.  Nam  * ex  hoc  jam,  ieu  uno  t*  vc/v  , ex  hoc  nunc , ut  zebedzi,  quie- 

eft  Greece, id  eft, ex  pnefenti  hoc  tempore  pofthac  nonpifcesad  mor-  ^ETaiATsf 

tem, fed,  quod  longe  lublimius  eft  ,*  homines  eris  capiens , fcilicet  ad  monem  jefasr 

„r*  ry  °-0rvi  ,y.r.r  . 1 Noli  timere : ex 

vitam  : Uraecum  enim  ^fCDvproprie  figniticat  vivum  caperc  5 q.  d.  hoc  jam  homi- 
Homines  capies,  non  ut  ad  fervitutem  tuam  Sc  mortem  eos  capias,  fed  n«eris  capiens^ 
ut  libertati&r  vitae  tamquam  ex  hoftium  raanibus  erepti  ferventur. 

Eft  autem  hasc  praedidionon  vo%catio  Petri  5 nam  verba  ifta  in  navi 


1 1 .Ei  fubduftis 
ad  terra m navi-. 


fo4  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

Chriftus  proKilit.  Vocavic  autem  eura  cum.fratre  ,cutn  jam  ad  littus 
appuliffet , Juxta  Matth.  8c  inde  paululum  digreftus  etiatn  Jacobum 
8c  Joannem,  filios  Zebedrei  : qui  fimiliter  parumper  a pifcatione  jam 
digreffi.  fiuerant.  Itaque  Lucas  relida  vocatione  quatuor  Apoftolorum, 
ipfifque  verbis,  quibus  vocatifunt,  8c  Match.  4.  narrantur,effe<ftum 
dumtaxat  vocationis  omnium  exprimit,  nempe  quod  omnes quatuor, 
. 11.*  Subduciis  ad  terrain  navibus , reLittis  omnibus , fcilicet  pifeibus, 
bus,  reiidis  cni  retibus,  navibus,  adeoque  inftituto  pifeandi,  *fecuti  funt  ejwt , ut  tam- 
mbas iecuufunt  quam  difeipuli  jam  Chrifto  infeparabiliter  adhaererent.Eadem  e ft  igi— 
rz.Et  fartum  eft  tur  vocatio  , qua2  apud  Matth.  & Marcum,  Sc  ques  hie  apud  Lucam 

cumefiet  in  ura  * . x 1 ....  . ir-.n-.r-- 

dvitatum,  & ec  texitur  : it  a tamen  , utilli  omittant  Celebris  lltius  pilcatioms  miracu- 
pra!&  vidensjf-  -um>  °luo^  hie  narratur , Sc  animum  eorum  ad  obtemperandum  voca- 
ium,& prociders  tioni  dilpofuit.  Reliqua  vide  Matth.  4.  Porro  pifeationem  iftam 
vit  eum^dicens  • myfterii  alicujus  causa  geftam  effe  res  ipfaclaraat":  unde  Ambrof.  8c 
Doming,  fi vis. paffim  Greg . 17.  Moral,  c.  12.  alias  13.  & Aug.  dlverfis  locis,  prae- 
dare.  cipue  vero  tract.  122.  in  Joan,  allegorice  earn  explicant.  Navis  emm 

mVnEumX'«?igit  Petri  fignificat  Ecclefiam  cui  Petrus  praefuit , Sc  ex  cujus  authoritate 
eumdicens^vo-  Chriftus  turbas  docet:  binarius  navium  funt  duo  populi , circumcifio 
Etconfeftim  le-  8c  prxputium  : jubetur  Petrus  in  ahum  ducere,ut  fcilicet  Evangelium 
pra  difeeffit  ab  apUC[  remotiores  gentes  praedicet  : ruptura  retium  funt  haerefes8c 

14.  8c  ipfe  pra;-  fchifmata,  quae  per  multi  tudinem  hominum  carnalium  cum  fuis  raa- 
mfni d\ceret: fed,  moribus  in  Ecclefiam  intrantium  fieri  folent,per  quos  fit,utpoene 
Sefdolf^Vf-  mergantur  naves,  id  eft  periclitentur  Ecclefiae. . Vide  caetera  latius 

fer  pro  ernunda-  apud  Allg, 

^one  tua  , ficut  pratcepit  Mcyles  , in  teftimonium  illis. 

15.  Perambulabat  autem  magis  fermo  deillo  : 8c  conveniebant  turb*  mult*  ut  audirent , 5c  curarentur  ab  infir- 

mitatibuS  luis.  * 

16.  Ipfe  autem  fecedebat  in  defer  turn  , 8c  orabar. 

17.  Et  faftum  eft  in  una  dierum  , 8c  ip  e fedebat  docens,  Et  erant  Pharifsi  fedentes,&  legis  dotftores , qui  venerant 
ex  omni  caftello  Galil**  , 8c  Jud**  , 8c  Jerulalem  : 8c  virtus  Domini  erat  ad  fanandum  eos. 

1 8.  Et  ecce  viri  portantes  in  lefto  hominem  , qui  erat  paralyticus : 8c  qusrebant  eum  inferre,  8c  ponerc  ante  eutn. 
1 ju  Et  non  invenientes  qua  parte  ilium  inferrent  pi*  turba  , afeenderunt  fupra  reftum  , 8c  per  regulas  fummiferunt 

eum  cum  le<fto  in  medium  ante  Jdum. 

20.  Quorum  fidem  ut  vidit , dixit : Homo  remittuntur  tibi  peccata  tua. 

21.  Et  coeperunr  cogitare  Scrib*  8c  Pharifaei , dicentes,:  Quis  eft  hie  , qui  loquitur  blafphemias  ? Quis  potefl:  di- 
mittere  peccata  , nifi  folus  Deus  r 

22.  Ut  cognovit  autdVn  Jefus  cogitationes  eorum  , refpondens  , dixis  ad  >lIos : Quid  cogitatisin  cordibus  veftris  * 

23.  Quid  eft  facilius  dicere  : Dimittun*ur 'ibi  peccata  ; an  dicere;  Surge  , 8<  amhaU  ? 

24  U t autem  feiatis  quia  filius  hominis  habet  poteftatem  in  terra  dimtttend.  peccata  : ( aitparalytico  ) Tibi  dico, 
furge , tolle  ieflum  tuum  , 8c  vade  in  domum  tuam. 

25  Et  confeftim  confurgens  coram  illis,  tulit  leiftum,  in  quo  jacebat r 8c  abiit  in  domum  fuam,  magntficans  Deum. 

26.  Et  ftupor  apprehendit  omnes  , 8c  magnificabant  Deum.  Et  repleri  funt  timore  , dicentes  : Quia  vidimus  miia- 

bilia  hodie.  . 

27.  Et  poft  haec  exiit , 8c  vidit  publicanum  nomine  Levi , fedentem  ad  Telonium  , 8c  air  illi : Sequeie  me. 

28.  Et  relitftis  omnibus , furgens  fecutu' eft  eum.  , • 

29.  Et  fecit  ei  convivium  magnum  Levi  in  domo  fua  : 8c  erat  turba  multa  publicanotum  , 8c  aliorum  qui  cum  illis 

erant  difrumbentes.  • ^ * 

30.  Et  murrrurabant  Pharifaei  5c  Sclib*  eorum . dicentes  ad  difcipulos  e}us  : Quare  cum  publicanis  8c  peccatoiibus 
manducatis  , 8c  bibitis  ? 

i 1 . Et  refpondens  J efus , dixit  ad  illos : Non  egent  ijui  fani  funt  medico , led  qui  male  habent, 

32.  Non 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  6.  yof 

32.  Non  veni  vocare  inftos  , fed  peccatores  ad  poenitentiam. 

33  At  ilii  dixerunt  ad  eum  ■ Quare  difcipuli  Joannnis  jejunant  frequenter  , 8c  obfecrationes  faeiunt , fkmiiter  8c 
Phari  >orutn  : tui  autem  edunt  8c  bibunt  r 

3 4.  Quibus  ipfe  ait : Numauid  poteftis  filios  fponfi  , dum  cum  illis  eft  fponfus  , facere  jejunare  ? 

3 j . Venient  autem  dies : cum  ablates  fiieiit  ab  illis  fponfus  , tunc  jejunabunt  in  illis  diebus. 

36.  Dicebat  autem  8c  fimilirudinem  ad  illos  : Quia  nemo  commifiuraro  a novo  veftirnenfo  immittiun  vefti'men- 
lutn  vetus  : alioquin  &'novum  rumpit , & veteri  non  convenit  commifTura  amovo. 

37.  Et  nemo  mittit  vinum  novum  in  utres  veteres : alioquin  rumpet  vinum  novum  utres , 8c  ipfum  effundetur , 6t 
utres  pepbunt 

3 S led  vinum  £Ovnm.  in  utres  novos  mittendum  eft  , 8c  utraque  confervantur. 

3 <?.  Et  nemo  bibens  vetus , ftatim  vult  novum  , dicit  enim  : Vetus  melius  eft. 

CAPUT  SEXTUM, 

MAgnapars  Capitis  hujus  diverfts  locis  apud  Matth.  6c  Marcum  i.Faflumeftau- 
explicata  eft  : quaedam  fuperfunt  notanda.  fecundo,  pUmo°5 

rum  tranfirer  per  fata  , veilebant  difcipuli  ejus  fpicas  , 8c  manducabant  confricantes  manibus. 

2.  Quidam  autem  PbariftEorum  dicebant  illis : Quid  facitis  quod  non  Ticet  in  fabbatfs  r 

3.  Et  refpondens  Jefus  ad  eos  , dixit  : Nec  hoclegiftis  quod  fecit  David,  cum  efuiiflet  ipfe,  & qui  cum  Ulo  erant-: 

4.  quomodo  intravit  in  domum  Dei , & panes  propofnionis  fumpfit , 8c  manducavit , 6c  dedit  his  qui  cum  ipfo 
erant : quos  non  licet  manducare  nifi  tantum  facerdotibus : 

5 .  Et  dicebat  illis  : Quia  Dominus  eft  Filius  hominis , etiam  jabbati. 

6:  Faftum  eft  autem  8c  in  alio  fabbato , ut  intraret  in  fynagogam  , 8c  doceret.  Et  erat  ibi  homo , 8cmanusejus 
dexira  erat  arida. 

7.  Obtervlbant  autem  Scribae , & Pharifati , ft  in  fabbato  curaret : ut  inveneruntundeaccufarent  eum. 

8.  Ipfe  veto  feiebat  cogitationes  eerum  : 6c  ait  homini,  qui  habebat  manum  aridam  : Surge , 6c  fta  in  medium.  Et 
furgens  ftetit. 

9.  Ait  autem  ad  illos  Jefusilnterrogo  vos,  fi  licet  fabbatis  benefacere,  an  male;  animam  faJvam  facere,  an  perdere? 
io  Et  circumfpeclis  omnibus  dixit  homini : Extende  manum  tuam.  Et  extendir : 8c  reftituta  eft  mamis  ejus. 

ii.  Ipfe  autem  repfeti  funt  infipiemia  , 8c  colloquebantur  ad  invicem  , quidnam  facerent  Jefu. 

1 2.  Fatftum  eft  autem  in  illis  diebus , exiit  in  montem  orare , 8c  erat  pernoftans  in  oratione  Dei. 

13.  Et  cum  dies  faftus  eftet , vocavit  difcipulos  fuos : 6c  elegit  duodecim  ex  ipfis  ( quos  6c  Apoftolos  nominavit  ) 

1 4.  Simonem  , quem  cogeominavit  Petrum  , 6c  Andream  fratrem  ejus,  Jacobum,  8c  Joannem,  Philippum,  8c  Bar- 
tholoroxum ; 

1 5 . Matthaeum  , 8c  Thomam  , Jacobum  Alphaji , 8c  Simonem  , qui  vocatur  Zelotes , 

16.  Et  Judam  Jacobi , 8c  Judam  Ifcariorem  , qui  fuit  proditor. 

17.  Et  defeendens  cum  illis  , ftetit  in  loco  campeftri , Sc  turba  difcipulorum  ejus  , 8c  multitudo  copiofa  plebis  ab 
omni  Judsa,  8c  Jerufalem,  8c  maritima,  Sc  Ty*i,  8c  Sidonis, 

1 ?.  qui  venerant  ut  audirent  eum  , 8c  fanarentur  a languoribus  ftiis.  Et  qui  vexabantur  a fpiritibus  immundis , cu» 
xabantur. 

19.  Et  omnis  turba  quirebat  eum  tangere  : quia  virrus  de  illo  exibat , 8c  fanabat  Cannes. 

20.  Et  ip.e  elevatis  oculis  in  difcipulos  fuos  , dicebat : Beati  pauperes  : quia  veftrum  eft  regnum  Dei. 

2 1.  Beati , qui  nunc  efurrtis  : quia  faturabimini.  Beati , qui  nunc  fletis  : quia  ridebitis. 

22.  Beati  eritis  cum  vos  oderint  homines  , 8c  cum  fuparaverint  vos , 8c  exprobraverint , 8c  ejecerint  nomen  ve- 
ftrum tamquatn  malum  , propter  F;1  um  hominis. 

23.  Gaude  e in  ilia  die,  8c  exultate  : ecce  enim  merces  veftra  multa  eft  incxlo  : fecundum  htcc  enim  faciebant 
Frophetis  parres  eorum. 

24.  * Verumtamen  v&  vohis  divitibus . Quatnor  generibus  homi-  verumta- 
, 71  V men  v*  vobis  diw 

num , quos  beatos  praedicaverat , quatuor  alia  opponit  3 quibus  vsem-  vitibus,  quia  ha- 

tentat , id  eft , aeternam  miferiam  praedicit  : 6c  primo  quidem  diviti-  nem  veftram,"0* 

bus  (cillcet  fpiritu  , hoc  eft  animo  8c  affe&u  , five  divitias  fimul  ha- 

beant  , ftve  non  habeant  : opponuntur  enim  hie  divites  pauperibus 

fpiritu,  quos  Matth.  expixfUt  3 (icut  ibi  explicuinius.  Divites  ergo 

hie  vocantur  , qui  di vitiis  lnhiant  3 vel  incubant , amore  feilicet  cum 

divitiis  colligati,  -ut  inde  avelli  nequeant : nam  ft  qui  divitias  habeant 

tamquam  non  habeptes,  & obfervent  praeceptum  Apo.ftoli  i.  ad  Tim.. 

6#  v.  17*  & feqq,  ab  hoc  vas  immunes  funt : non  enim  fenfus  fed  af- 

fc&us 


SoG  comment,  in  evangelium 

fiedusm  crimine  eft , inquit  Ambrofius.  * Ouia  habetis  confoUtionem 
vefiram  , id  eft  > recipitis  in  hac  vita  ex  divitiis  beatitudinem  veftram, 
nemo  enim  divitias  diligit  eo  quo  diximus  , modo  , quin  ex  iis  beati- 
tudinem five  ex  toto  five  ex  parte  percipere  velit  : hoc  eft  enim 
commune  omnibus  qui  frui  volunt  creaturis. 

2S.  VKvohis,  2 c . * Va  vobis  , qui  faturati  eflis , id  eft,  qui  in  hoc  ftudetis,  ut  cibo 
quiaeiurietis.va*  potuque  larti  gemo  moulgeatis : lllis  enim  vae  minatur  , quorum,  ut 
vobts.quindetis  ^poftoius  loquitur  ,Deus  venter  eft, qui  in  commeffationibus  8c  po- 
bnis & fjebms.  tatiombus  iii am  relicitatem  ponunt.  * Quia  ejunctis  : nam  per  quae 
quis  peccat,  per  haec  8c  punietur  : unde  8c  Ifaias , Eccc  fervi  mei  co - 
medent , & vos  efurietis : Ecce  fervi  mei  bibent , &c.  Nam  Tub  efurie 
etiam  litis. hie  comprehenditur:  3c  Tub  his  duobus  omnium  rerum  ne- 
. ccffariarum  inopia.  * Va  vobis  , qui  ridetis  nunc , id  eft  , qui  hoc  unum 
fpedatis,ut  in  rebus  hujus  mundi  tranfttoriis  gaudium  capiatis  inlaf- 
civia  , in  luxu  , caeterifque  divitiis , * quia  lugebitis  animo  , * & fle- 
bitis , corpore  , hoc  eft,intiis  8c  extra  voiuptas  vobis  in  dolorem  anirai 
3c  cruciatum  corporis commutabitur. 

26  vae  cum  te-  26.  * Va  cum  benedixerint  vobis  homines  , ideft,  cum  major  pars  ]u- 
h on^ n es*1 : ( ecu r! - doeorum  ( nam  de  Judaeisillius  temporis  loquitur  ) vobis  praedicanti- 
faci^bantC  pfeT  ^us  applauferit  * hoc  enim  lignum  eft  vos  eis  loqui  placentia  , vitia 
do-piopheus pa-  posius eorum  demulcendo  , quam  redarguendo  : unde  Chriftus , He 
^.sed  vobis  di-  °dit  mundus , qtiia  ego  teflimonium  perbibeo  de  illo  , quod  opera  ejus  mala 
co  , qui  auditis ; : fmt # * Secundum  hac  enim  faciebant  Pfeudo-prophetis  patres  eorum , fei- 

Diligite  mum- J J . - - - A rn  / 

cos  veftros , be-  licet  Judseorum , inter  quos  jam  vivitis.  Atteltatur  hoc  Jeremias  c.  5*. 
oderuntvos.qU!  v*  31*  Prophets  prophet  ab  ant  mendaciumi&  facer  dotes  applaudebant  ma- 
^.^Benedicue  nibus  fuis,  & populus  mens  dilexit  talia . Hoc  igitur  poftremum  vae  de- 
^obfs ! & orate  terret  difcipulos  acaptando  hominum  plaufu  per  dodrinam  , .8c  op- 
m?usCvosmman*  Pon^tur  beatitudini , quae  v.  22.  8c  23.  promittitur  ex  hominum  ma- 

29.Et  quite  per-  ledidione  , propter  dodrinam  8c  fidem  Chrifti. 

cutit  in  maxillam , prarbe  & alteram.  Et  ab  eo  , qui  aufert  tibi  veftimentura  , etiam  tunicam  noli  prohibere. 

30.  Omni  autem  petemi  te  , tribue  : Sc  qui  aufert  qux  tua  funt  .nerepetas. 

3 1.  Et  prout  vultis  ut  facianr  voni*  homines  , 5c  vos  facite  illis  fimiliter. 

3 z.  Et  fi  diligitis  eos , qui  vos  diiigunt  , qu*  vobis  eft  graiia  ? nam  5c  peccatores  diligentes  fe  diiigunt. 

33.  Et  fi  bencteceritis  lus  , qui  vobis  benefaciunt  , quae  vobis  eft  gratia  ? fiqmdetn  5c  peccatores  hocfaciunt* 

dede!idsT.sU.urS  34*  * Etfi  mutuum  dederitis  his  a quibus Jfreratis  recipcre  , nempe  fi- 
quibus  fpetatis  mile  beneficium  vei  mutui  vel  alterius  beneficentiae , * qua  gratia  eft 
grana  eft  vobis  1 wbi$  , quam  magnam  initis  gratiam  apud  Deum  , utab  eo  magnam 
nam  & peccato-  mercedem  iperetis  ? Unde  Matth  dicit  , Ouam  mcrcedem  habebitis  ? 
foenerantur,  u Nam  O'  peccatores peccutoribus feenerantur , ideft  mutuum  dant,  quia 
secipiaot  a:qua-  GraeC(»  e{]-  Ea.vei^<satv , eadem  vox  , quae  initio  hujus  verfus  : * Vt  re- 
cipiant  aqualja  , id  eft,  parem  mutui  vel  beneficii  vicem  in  fuanecef- 
fttate,  Itaque,  35 \*Mu- 


SECUNDUM  LUCAMCap.6,  f07 

3 j.  * Mutuum  date  , nihil  inde Jper antes , id  eft , nullam  expedantes  Veramta* 
ex  ifto  beneficio  parem  beneficii  vicem  : non  enim  hie  agitur  de  re- mkos^ellos-bcZ 
cipienda  pecunia  ultra  fortem.  Sic  ergo  duos  iftos  verfus  pleriquenffacite,8com- 
exponunt,  ut  excludatura  benencentia  Chriitiam  omms  propruindefperantes:8c 


erit  merces  ve- 


commodi  confideratio.  Quamquam  videatur  vaide  congrua  ( quaeftra  multa  ^ & 
adhuc  perfediorem  prseferibit  benefaciendi  modum  ) interpretations  fiin  AUiC 
S.  Ambr.  Praefat.  in  Lucam,  Date  mutuum , nihil  inde  jper  antes,  id  eft , n\gnusUeVPfuper 
etiam  cum  defperatione  recuperationis  , feu  recuperancferortis.  Qjiiod'^l1*105  & ma~ 
clarius  docet  lib.  de  Tobia  c.  1 6.  Date  , inquit,  mutuum  iis , a quibus  ?<5.  Eftoteergo 
non  fperatis  vos  , quod  datura  fuerit , recepturos : quando  videlicet™t  & ?ater  Ve- 
petitur  non  donum  , fed  mutuum  causa  honeftatis  vel  verecundiae , roifencojs 
quamvis  v ideas  prae  paupertate  numquamelle reddendum. Itaut  Chri- 
ftus  hie  pro  tempore  8c  logo  mutuum  dare  jubeat , non  folum  fine 
ufura , fpe  fimilis  beneficii , fed  etiam  fine  fpe  recuperandae  fortis , 
fubveniendo  fcilicet  iis , qui  prae  verecundia  non  audent  eleemofy- 
nam  petere  , fed  mutuum  : quod  reipfa  quidem  eft  idem  quod  dona- 
re, non  tamen  in  modo.Unde  rede  obfervat  Hieron.in  cap.i8.Ezech. 
profedum  virtutis  ac  legis , ut  initio  lex  quidem  a fratribus  ufuram 
tollerct , JSfotf  feenerahis  jratri , fed  alieno  ; deinde  Propheta  ab  omni- 
bus , Ezech.  iB.v.  8.  denique  Dominusin  Evangelto  praeciperet  mu- 
tuum dare  etiam  iis , a quibus  non  fperaremus  fortem  recipere.  Qua 
de  caufa  pulchre  Tertull.  lib.  4.  contra  Marcionern  c.  iy.annotat 
in  hunc  Lucae  locum,  Prius  fuit , ut  Dominus  frudum  foenoris  ( id 
eft , ufuram  ) eradicaret , quo  facilius  afiuefaceret  hominem  ipfi 
quoque  foenori  ( id  eft  , forti.in  mutuum  datae  ) perdendo  , cujus 
frudum  ( id  eft  , ufuram  ) didiciffet  amittere.  Confentit  Aug.  1.  1. 
de  ferm.  Domini  in  monte  ,ad  verba , qui  vultx  te  mutuari  ne  averfc~ 
ris , &c. 


37.  * N olitejudicare  & non  judicabimini:  qua  de  re  diximus  Matt. 7.  3 7.Noiitefudi- 
Solum  notandum,  nihil  hac  juftitia  benignius , nihil  hac  retnbutione  dicabimini  r no- 
clementius  dari  poffe,ubi  fententia  judicis  in  Poteftate  ponitur  judicandi.  &tenc0nn  condem- 
3 8 . *Date  & dabitur  vobis  <3v,Quibus  verbis  diffidentiae  follicitudo,  nabimmi.^rnit- 
8c  avaritiae  eft  amputata  cundatio  , ut  quod  reddituram  fe  promittit  mini, 
veritas  , fecura  expendat  humilitas , inquit  Leo  ferm.  6.  de  jejuniob?£^ 
decimi  m^nfis.  * Menfuram  bonam  : q.  d.  Dantibus  non  folum  dabi-  fura^m  bonam,& 
tur,fed  ad  eos  redibit  magno  cum  foenore  beneficium  • quod  exprimit  coagiutam’,  & 
per  metaphoram  menfurae  frumentariae.  Menfuram  itaque  bonam  , id  ^Xun^nTm^ 
eft,  plenam,  cujus  integritatl  nihil  deeft , * & confertam,  Graece  nma*  veftrun^Eadern 
yrcffam,  id  eft,  manibus  conftipatam,  *&  coagitatam,  vale  fei- quTme™fiefuaU 
licet  concuflb,  quo  amplius  capiat.  * Et  fay  er  effluent  em,  id  eft,  ita  im- t^remeuecus 

Sf  f • ) pletam,v3^!i)iccbata5M 


foS  COMMENT.  IN  EVANGEUUM  • 

temiilis&fimi-  pletam  , ut  redimdet  3c  undique  -diffluat:  q.  d.  liberalitati  veftry  da- 
^dl^™eftUca-^unt  rnenfuram  liberaliffiina.m.  .Omnia  h*c  epitheta  appiipat  S.  Ber- 
cus  carcum  du-  nardus  ibfi  Deo  , qui  futtirns  eft  merces  omnium.  Ipfumvide  ferm.  C. 

Cere : nonrte  am-  , . , .•  „L  . .-i  i -^  / r 1 n . , J 

bo  in  fovea  m ca  de  vfgma  -natal  is  3c-ti . Ml  Cant.  * Dabunt  irtjinum  ve{trum,u\eft,  vo- 
^40 C Non  eft  dif-  bis,tsynq  uam  veftrurtY,  3c  firmiffime  pofHdendum  dabunt;  fupple  illi, 
cipulus fuper ma-  qui  retributioni  praeerunt.  Q^iamquam  Aug.  lib. 2.  qu.  Evang.qu.8. 
Sus^autem^om  referat  ad  eos  5 qui  b'cneficium  acceperint  : non  enim  diceret,  inquit, 
nis eritjfi fit ficut  ({a[;;inf  ni(i  quia  per  illorum  merita,  quibus  dederint , mercedem 
41  . Quid  autem  cyleitem  recipere  merebuntur.  * Eaaem  quippe  menjura , qua  menjtfuc- 
f^bcuio^ranfi  n'fi* , remetietur  vvhis.  Quod  referri  debet  ad  omniatria  praecedentia, 
tui , trabem au-  a(j  judicium,  ad  condeinnationein,ad  dimiffionem,  ut  patet  ex  Matt. 

tem,quarinocu  J . N v , A c , . rr  , 

1 o tuo  eft,  non  7. v. i ,3c  2.  maxirne  vero  hid  reterturaa  erogationemleu dationem, 
C40Sqi!omo-  fcilicet  pro  rata  abundantly  , qua  quis  ufius  fuerit  in  erogando , refti- 
do  potes  dicere  tutum  in  mercedem  incomparabiliter  quidem  in  fe  maiorem,  propoiv 
iine  ejiciam  fe  none  tamen  quadam  reipondentem  meniurae  iiberalitatis.  Ut  idem 
fu o02 ip i^i  °cc  i - Egnificet,  quod  Apoftolus,  Otti  pane  feminat . parte  & metet>  3c  qui  fe- 
lo  tuo  trabem  min  at  in  benedittionibus,  id  eft,  copiose  3c  abundanter  , de  benediciioni - 
pwiVa,e^« pti.  bits  & inetet.  -Vide  Matth.  7. 

mum  trabem  de  ocuio  tuo : 2c  run-c  pei f picies  ut  educas  feftucam  de  oculo  fratris  tui. 

4 3.  Non  eft  enim  arbor  bona  , qua:  tacit  fruftus  malos  : neque  arbor  mala  , faciens  fruftum  bonum. 

44.  Unaquzquc-  enim  aibor  de  fm&u  fuo  cogncfcimr.  Neque  enim  de  fpinis'colligunt  ficus , neque  de  rubo  vin- 
demiant  uvam. 

45 . Bonus  homo  de  bono  thefauro  cordis  fui  profert  bonum  : 5c  malus  homo  de  rnalo  thefauro  profert  malum.  Es 
abundantia  enim  core'.s  qs  loquitur. 

46.  Quid  autem  vocatis  me  Domine  , Domine : 5c  non  facitis  , qua:  djco  : 

47.  Omnis  o ji  venit  ad  me,  5c  audit  fermones  mcos , 5c  tacit  eos : oftendam  vcbis  cut  fimilis  fit : 

4S.  fimilis  eft  iiorcini  xdifiesnti  domum  , qui  fodit  in  a! turn  , 5c  pofuit  fundamemum fuper  petram;  inundatione 
au.em  fatfta  . iJU'twa  eii-fl: n ten domui  ilii , £c  non  potuit  earn  movere:  fuudata  enim  erat  luper  petram. 

49.  Qui  autem  audit;',  2f  non  facit : 'fimilis  eft  homini  afdificanti  doitum  fuanvfuper  terram  fine  fundameuto  : in 
quam  illifus  eft  fiuraus  . 5c  ccmiuuo  cecidi: : 5c  faftaeft  ruina  domus  illius  magna'. 


CAPUT  S E P T I M U M. 

1.  Cum  autem  implefiet  omnia  verba  fua  in  aures  piebis  , intravit  Capharnaum. 

2.  Centurionis  autem  cujufdam  fervus  male  habens , erar  moriturus : qui  illi  erat  pretiofus. 

3.  Et  cum  sudiflet  de  Jefu  , roifit  ad  eum  feniores  Judteorum  , rogans  eum  ut  veniret , 5c  falvaret  fervum  ejus. 

4.  At  illi  cum  venifient  ad  jefum  , rogabant  eum  lollicite  . dicentes  ei  :Quia  dignus  eft  ut  hoc  illi  przftes. 

5.  Dilig:ten:m  gentem  noftram  : 5c  fynagogam  ipfe  zdificavit  nob’s. 

6.  Jefus  autem  ibat  cum  illis.  Et  cum  jam  non  longe  efTer  a domo  , mifitadeum  Centurio  amicos  , dicens : Do* 
mine  noli  vexari : Non  enim  fum  dignus  ut  fub  teftum  meum  intres. 

7.  Propter  quod  5c  meiplum  non  fum  dignum  arbitratus  ut  venirem  ad  te  : fed  die  rerbo  , 5c  fanabitur  puer  meus. 
s.  nam  8c  ego  homo  fum  fub  poteftate  conftitutus  , habens  fub  me  milites  : 5c  dico  huic  vade , 8c  vadit ; 5c  alii , 

ve'ni , 5c  venit ; 5c  fervo  meo  , fac  hoc . 8c  facit. 

9.  Quo  audito  Jefus  miratud  eft;  5c  converfus  fequentibus  fe  turbis , dixit : Amen  dico  vobis , nee  in  Ifrael  tan- 
tam  fidem  inveni. 

1 o.  Et  reverfi  , qui  mifti  fuerant  domum  , invenerunt  fervum  , qui  languerat , fanum. 

deinceps  ibTt^n  1 1 .*  T I Ut  f efus  in  civitatem  , qu&  vseatur  Naim.  Civitas  eft  Galilae^, 
voMtu^Naim*  ^ ^ radices  montis  Hermon  minoris , duobus  circiter  milliari- 
& , bam  cum  eo  bus  a monte  Thabor3  ut  Hieron*  De  Iqcis  Hebraicis,  iuxta  torrentem 

dtfcipuliejus,  di  ■ 9 fVfnn 

turba  copiefjL  # 


SECUNDUM  LU  CAM.  Cap.  7.  *09 

Cyfon,  ut  ait  in  Epithaphio  Paulas.  * Etturba  cop  to  fa  : quod  addit,  ut 
indicet  multos  miraculifuiffe  teftes.  Qua  de  caufa  etiam  divina  pro- 
videntia  fadum  eft  , ut  adipfam  portam  civitatis  fieret,  ubi  8c  judicia 
olim  fiebant,  8c  maxime  efte  fojebat  hominum  co$curfus.  Voluitta- 
men fortuitum  videri  occurfum  funeris  > ne  minor  effet  miraculi  glo- 
ria > ft  qusefitus  videretur. 

12.  *Ecce  defunttus  efferebatur.  Mos  enim  judaeorum  erat3ut  mortui  i2. Cum autem 
extra  civitatem  fepelirentur,  ut  minus  facile  legalis  immune! it; a con-  porr^dvitaUs 
traheretur  ex  fepulchrorum  commercio.  Unde  Sc  Chrifti  fepul-  ecce  defundus 
chrum  extra  civitatem  extrudum  fuit.  * Filins  unions  .,Graece  (xcyoyi^j,  unfeus  matrix* 
unigenitus , quod  amplius  eft  : unde  Sc  in  unigeniti  morte  ludus  eft  ^ ?gj,*c1^dc“* 
acerbifftmus  Zachariae  2.  v.  ip.  Sc  JeremiasC  v.  2C  * Et  bac  vidua:  viraus  muita 
ideoque  defolatior  , Sc  viro  & falio  3 herede  Sc  folatio  fenedutis  ex-  cumill.a' 
tindo  : * & turba  civitatis  mult  a cum  ilia  $ ad  meritum  gravitatis  ,.ut 

Ambr.  ad  conlolandam  viduam  moeroris  focietate  , funeris  pompaS^ 
folemnitate,  nam  haec  3 ut  Aug.  in  Enchiridio  , magis  pertinetad  vi- 
vorum  folatium  3 quam  ad  fuffragium  mortuorum. 

13.  * Guam  cum  vidijfet  Dominus , non  folum  corpore,  fed  in  primis  v]d3i'ff^aSomu 
animo,  expends  caufts  ludus  ejus , * mifericordia  mot  us  fuper  cam , feu  nus.mifericordU 
propter  illam  , fponte  fcilicet  doloris  Sc  compaffionis  motu  in  ani-  earn,  dixit*  ill^; 
mum  admifto.  Unde  colligit  i\.mbrof.  cito  fledi  divinammifericor-  Noliflexe, 
diam  lachrymis  viduas  , praefertim  qua:  unici  filii  labore  vei  morte 
frangatur.  * Dixit  illi noli  flere  3 fide  fcilicet  Sc  fpe  futures  refurre- 

dionis  , partim  generalis  omnium  (quod  folatium  eft  verum  , Sc  ex 
virtute  profedum)  partim  jam  proxime  inftantis : q.  d.  inquit  Beda, 
defifte  qtiafi  mortuum  flere  , quam  mox  refurgere  vivum  videbis. 

* Etacccfit  & tetigit  loculmn  , non  ut  contadu  fufeitaret , fed  r^Etacceffit# 
ut  portantes  loculum  fifteret-  Sc  ait : *Adolefccns  tibi  dico } feu  impero,  ^fauternl,U™ul 
*furge.  Oftendit  enim  fe  non  aliena  fed  fua  authoritate',  ideoque  di-  aI 

vina  fua  virtute  mortuum  fufeitare.  Quacorfiideratione  dixit  Ambr.  doiefcens , tibi 
Mortuis  vitam  imperare  folius  divinas  eft  poteftatis.  Petrus  autem  d,co  * furge* 
non  dixit  in  Adis  Tabitba [urge,  nifi  praemiffa  oratione,  qua  etiam  uft 
funt  Elias  Sc  E* 


iitzaeus, 


iy.  * Etrcfdit , qtii  era*  tiiortuus  3 id  eft3  erexitfe  ad  fedendum,  ut  I?.EtrereditquJ 

His  duobus  ma-  "rar  mortuus,  & 


oep’u  loqui.  Et 
ndicans.ut  notant  jedit  ilium  ma* 
a fu*. 


qui  in  iedica  fuperne  patula  jaceret,  *&  cccpit  loqui 
nifeftiftimis  effedis  Sc  indiciisfe  vere  relufeitatum  i 
litus  ac  Theophyl/*  & dedit  ilium  matrifua  • in  argutnentum>qaod 
ipftus  comm  if  ratione,  Sc  in  ejus.prasiidium  eum  fufcitaverat.  Alle« 
goriam  hujus  hiftoriceprofequitur  Ambr.  Quid  vero  fignificetur  per 
tres  mortuos  a Chrtfto  fufeitatos, fcilicet  Archifynagogi  fiiiam,  hunc 


Sff 


adolef- 


510  comment,  in  evangelium 

adolefcentem  , 8c  Lazarum  , pulchre  ad  mores  informandos  tra&at 
Aug.  ferm.  43.  de  verbis  Domini  c.ult.  8c  44.  toto,  8c  trad*  49.  in 
Joan.  Summa  eft  , quod  puella  mortua  in  domo  jacens  fignificet  eos, 
qui  intus  in  cordepeccatuni  decernunt ; adolefcens  foras  elatus , eos, 
qui  a&ibus  externis  perpetrant ; Lazarus  quatriduanus  in  fepulchro 
foetens,  eos,  qui  confuetudinis  pondus  fupra  fe  habent , 8c  in  peccatis 
putent  ftvetcetent.  Hi  omnesa  Domino  fufcitantur  ,fed  ita  ut  po- 
ftremi  magna  ejus  voce  , hoc  eft , potentiffima  gratia,  ad  vitam  revo* 
cari  debeant.  Vide  ibidem  latius. 

r «.  Accepit  au-  16.  * Accepit  autem  omnes  timor  , id  eft,  corripuit  eos  horror  quidam 
Inori&^agnifi  & reverentia  exerentis  fefe  divinitatis  : timor  enim  pro  reverentiafeu 
cabant  Deum.di-  reverentiali  timore  frequenter  apud  Hebraeos  ponitur.  Unde  fequitur 

centes:Quia  pro  nr  c,  ■ . , i.r  , r . . n r tt 

pheta  magnus  erreaus  ejus , * c?  magmpc ab ant , id  eft  , magnum  praedicabant  Deum, 
Squ^Deu^vi  ProPter  mifericordiam  8c  potentiam,  dicentes : * quia  Propheta  magnus 
piebcm  ftirrcxit  in  nobis.  Nec  enim  amplius  quam  Prophet#  dignitatem  viden- 
17  Etexiithic tur  agnovijffe  in  perfona  ejus;  in  officio  vero  Meffiam,  per  hoc,  quod 
ac^unt  : * Deus  vijitavit  plcbem  fuam  : quae  erant  3c  verba  Zachari# 
eo,  8c  inomnem  c.  i.  v.  68.  Mefliam  advenifte  gratulantis.  Quamquam  ita  intelligi 
'i^Ermlntiave-  P0^nt:  ut  generaliter  gratulentur  his  verbis, quod  Deus  plebem  fuam 
cipui/^u^de  om  Per  mu^tos  annos  a Prophetis  defertam  denuo  vifitaverit , 8c  confola- 
nibushis.  tus  fit. 

i p.  Et  convocavit  duos  dedifcipulisfuis  Joannes  , & miftt  ad  Tefum  . dicens : Tues  qui  venturus  es , analiumex* 
peftamus  > J 

zo-  c“m  autem  veniffent  ad  eum  viri , dixerun: : Joannes  Baptifta  mifit  nos  ad  te  dicens : Tu  es , qui  venturus  es  « 
an  ahum  expedamus  ? 

21.  fin  ipfa  autem  hora  multos  curavit  a languotibus,&  p!agis,  8c  fpiritibus  malis,8c  cxcis  multis  donavit  vifum. ) 

22.  Et  refpondens  , dixit  illis  t Euntes  renuntiate  Joanniqua:  audiftis  , & vidiftis : Quia  caeci  videnr,  claudi ambu- 
lant , leproG  mundantur , furdi  audiunt , mortui  relurgunt  *,  pauperes  evangelizamur ; 

23 . & beatus  eft  quicumque  non  fuerit  fcandalizatus  in  me. 

24.  Et  cam  dilceflaflent  nuntii  J oannis  , coepitde  Joanne  dicere  ad  turbas : Quidexiftis  in  defertum  videre  ? aruft- 
flinem  vento  agitatam  ? 

25.  Sed  quid  exiftis  videre  : hominem  mollibus  veftimemis  indutum  ? Ecce  qui  in  vefte  pretiofa  funt  Sc  deliciis , 
In  domibus  regum  funt. 

26.  Sed  quid  exiftis  videre  ? prophetam  ? Utique  dico  vobis , & plufquam  Prophetam  : 

27.  hie  eft  , de  quo  feriptum  eft  : Ecce  mitto  angelum  meum  ante  faciem  tuam  , qui  prarparabit  viam  tuam  ante  te. 

28.  Dico  enim  vobis  : Major  inter  natos  mulierum  propheta  Joanne  Baptifta  nemo  eft  ; qui  autem  rainor-eft  in 
regno  Dei . major  eft  illo. 

29.  Etomnis  populus  audiens  8c  publican! , juftificaverunt  Deum  , baptizatibaptifmo  Joannis. 

30.  Pharifei  autem  , 8c  Jegis  periti  confilium  Dei  fpreverunt  in  femetipfos , non  baptizati  ab  eo« 

31.  Ait  autem  Dominus : Cui  ergo  Gmiles  dicam  homines  generations  hujus  ? 8c  cui  Gmiles  funt  ?•  ....  ^ 

3 2*  Similes  funt  pueris  fedentibus  in  foro  , & Ioquentibus  ad  invicem  , Sc  dicentibus  : Cantavimus  vobis  tibiis , oC 

(ion  faltaftis : lamentavimus  . & non  pforaftis. 

33.  Venit  enim  Joannes  Baptifta,  neque  manducans  panem , neque  bibens  vinum  , Sc  dicitis : dxmonium  haber. 

3 4-  Venit  filius  hominis  manducans  , 8c  bibens , 8c  dicitis  : Ecce  homo  devorator  , 8c  bibens  vinum ; amicus  pit- 
kHcanorum , 8c  peccatorum. 

3 5.  Et  jnftificata  eft  faoientia  ab  omnibus  filiis  fuis. 

*em  ^Uum3  qui'  3^-  * Rogavit  autem  ilium  quidam  Pharifaus.  Infra  vocatur  Simon  * 
damdePharifaris  quem  Aug.  lib.  2.  deconfenfu  c.  79.  diftin&um  fuifle  putat  ab  eo  , 
cum  iilo^EHn.  clu^  Matth.26.  & Marci  14.  vocatur  Leprefus , quafi  ad  diftindioneoa 

thriii huius  Sioaonis,  Accedit  iocorum  & tempotis  diverfitas,  S^d  nihil  ifto- 
buit%  • rum 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  7. 

rum  coglt , ut  diverfum  fuifTe  credamus  :potuitenim  eademmulier 
diverfis  iocis  ac  temporibus  Jefum  ungere , 8c  Simon  eti am  habere 
duo  domicilia in  diftin&is  locis , in  vico  fcilicet  Bethania,  & in  civi- 
tate.  Itaque  Orig.  horn,  i.  in  Cant.  8c  Cyprian.  Term,  de  ablutione 
pedum  , eumdem  fuiffe  cenfent. 

37.  * Et  ecce  mulier , qua  erat  in  chit  ate  peccatrix^  id  eft,  quae  per  ci-  37.  Et  ecce  mu- 
vitatem  pafiim  habebatur  famofa  peccatrix  $ prout  putat  infinuari  civ'itat^peJca- 
Aug.  in  Pfal.  125.  quamquam  Graeca  fimpliciter  iegant , Ecce  mulier 

in  chit  ate  , qua  erat  peccatrix  , id  eft , meretrix , prout  diferte  nomi-  in  domo  phari. 

nant  veteres , Ambrof.  Greg,  in  hsc  verba  & alii • ipfumque  nomen  blftmmungucnl 

feccatricis  raulieribus  tributum,  hoc  fignificare  folet.  Nomen  honoris ti: 

caufatacet,  fed  fuit  Maria  , quae  cap.leq.v.2.  dicitur  Magdalena,  8c 

alibi  foror  Lazari  ac  Marthas.  * Ut  cognovit ; quo  fignificatur  occa- 

fionem  captafle  accedendi  Dominum  : * quod  accubuijfet  in  domo  Tba- 

rifai,  tamquam  in  loco  opportuno  ad  id  , quod  meditabatur,  quod  itl 

plateis  minime  licuilfet.  Attulit  alabaftrum  unguenti  ,id  eft,vafcu- 

lumex  alabaftrite  pleno'unguenti.  Nam  quamvis  Epiph.  putet,  hoc 

eflfe  nomen  menfurae,  verius  tamen,efife  nomen  materiae  vafeuli  feu  pi- 

xidis  excavate,  confervandis  unguentis  aptiflimae.  Vide  didaMat.26^. 

38.  * Et flans  retro  , a tergo  propter  verecundiam,  malamque  con- 
feientiam.  Nam  haec  fola  legitur  ex  profeffo  Dominum  caufa  remif-  ejus  T'laay'ra'is 
fionispeccatorum  confequendae  accefiifie. Stans  autem  coepit,etfi  pro-  d«Pc}us8ar&ca^ 
ftrataperrexerit : quamquam  illu flans,  generalius  accipipoflet  pro,  puiis  capitis  fui 
exiftens , feu  matiens,  ut  nullum  certum  fitum  corporis  indicet.  *Secus  cuhbatur  pedes 
pedes  ejus , Graece  Tctpx  rou$  7ro£ct$ , ad  feu  juxta  pedes  , in  morem  fup-  tiu1^18^buanjguen* 
plicantis.  Facile  hoc  fuit,fi  more  Orientalium  ita  in  thoro  jacuerit,  ut 

caput  fpe<ftaret  menfam  , pedes  partem  exteriorem  : nam  thori  erant 
alti , 8c  tres  fere  perfonas  capiebant , unde  Triclinia  di&a.  Quam- 
quam in  Scriptufafrequens  fit,  Judaeos  fediffe  ad  menfam,  ut  patetde 
fratribusjofeph,  Gen.  37.  Ruthquoquefeditad  mefforum  latus , 8c 
i,Reg.20.v.  f . David  ex  morefedere  folebat  juxta  Regem  ad  vefeen- 
dum  : 8c  v.  25*.  Rex  feditfuper  cathedram  fuam  , * I achrymis  ccepit 
rigare  pedes  ejus.  Quo  fignificatur , fluvium  fuiffe  lacrymarum  , 8C 
confequenter  dolorem  maximum  de  peccatis.  Obfervat  autem  ordi- 
nem  humanitatis  , hofpitibus  exhiberi  folitae  , qui  notatur  v.  44.  8c 
feqq.  ut  primo  pedes  quafi  a fordibus  itineris  ablueret , inde  tfergeret, 
ofcularetur  , ungeret  : itemque  or  din  emp<xnitentiae,cujus  primus 
effe&us  eft  fletus  8c  plandus.  * Et  capillis , quibus  ad  emphafin  addit,' 

* capitis  fui , ut  pedibus  eos  opponeret,  *tergebat9  abluendis  fordibus* 

Non  quod  ei  dc^ntiinte^fcd  quod  potius  Jfcipfa©  qu^m  fua  ChriftF 

ebfey 


fit  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

obfequio  confecraret,  Sc  caput  fuum  quafi  calcandum  pedibus  ]efu 
pro  fuppedaneo  pr#beret , ut  loquitur  Cyprian.  Term,  de  ablut.  pe- 
dum. Spedabat  autein  & hoc  ad  teftandum  paenitenti#  magnitudi- 
nem,  ut  in  capillatura  fe  deformaret , in  qua  mulieres  folent  elfe  cu- 
riofidim#.  Nam&  idem  Cyprian,  lib.  de  lapfis,  inter  indicia  moerorls 
rcponit  negledum  capillitium,&  ad  publice  poenitentes  fpedare  didt 
fqualloreindefoniutatemque  corporis.  * Et  often  lab  atttr  pedes  ejns : in 
argumentum  amoris , ut  Ambrof.  quo  jam  Chriftum  ur  juftitiae  fbn- 
tern  diligebat j ac  propterea  etiam  odio  adverfus  peccata  movebatur , 
juxta  Trident,  feff.  6.  * Etunguento  ungebat  , ex  more  regionis  fecit 
hoc,  non  folum  honorificenti#  Sc  amoris  teftandi  caufa,  fed  etiam  ut 
bonis  operibus  peccata  compenfaret.  Nam  Sc  hocofficium  verb  poe- 
nitentis  eft  : cujus  hie  omnes  adus  accurate  concumint , dolor  in  la- 
chrymis,  humilitas  in  abjedione  ad  pedes,deformatio  in  capillis,amor 
in  ofeulis,  peccatorum  compenfatio  , Sc  bonorum  operum  exhibicio  in 
unguento.  Nam  Sc  odor  undionis  odorem  bon#  converfationis  alle— 
. gorice  fignificat , ut  Ambr.  lib.  2.  de  pcenitentiac.  3. 

39.  vi  dens -au-  39.  * Videns  autem  Eharift&us  See.  ait  : Hie  ft  effet  propbeta  , feiret 

qufvocaveratS ' peccatrix  eft , id  eft  , feiret,  quod  peccatrix  lit,  notaeque  impudi- 

c[t[x  Sc  confequenter  repelleret  earn  , ne  contaminaretur.  Itaque  ex 
f«  propheta/fd-  permiffo  contadu  colligit  Chriftum  nefeire,  qu#nam  elfet  mulier,  ut 
obfervat  Aug. in  Pfal.  125.  Infinuat  ergo  fe  repulfurum  fuilfe  , illis 
^er,  quae  tsngit  videlicet  verbis.  Recede  a me , noli  me  t anger e,  quia^nundus  fum.  Ita- 
catTix  fib"3  que  multis  modis  errabat  : primo  , quod  colligeret  Chriftum  igno- 
rare  mulierem  : fecundo,uiterius  eum  propterea  non  effe  Prophetam, 
cum  Prophet#  non  feiant  omnia  , ut  ex  Eii?#o  patet,  4.  Reg.  v.  27.' 
tertio  , quod  medicumab  aegrototangi  miraretur  : quarto  , quodte- 
pellendam  judicareta  Chrifto,  quafi  alioquin  contaminahdo,  Itaque 
Dominus  declaransfe  nolle  Sc  mulierem  & Simonis  cogitationes , ut 
ita  aperirettemerarium  ejus  judicium  , ait  : 

40.  Et  refpon-  40.  * Simon  babeo  tibi  aliquid  dicer e.  Reprehenfurus  enim,  quail  ve- 
adifiuTO^mon1;  n'am  precatur  , Sc  fuaviter  attentionem  captat.  Nam  ^ ut  Aug.  horn, 
habeo^  ubi  a H-  23.  Sc  ipfurn  fanare  cupiebat , ne  gratis  apud  eum  pancm  comederet. 

ait:  Magi  ft  er*  Cum  itaque  tamquam  magifter  morem  hofpiti  fuo  detuliiTet , Sc  ve- 
dlc'  niam  accepiffet , ait : 

41.  Duo  deHito-  41.  * Duodebitores  ex  ant  cuidam  [generator  i.  Parabola  eft, qua  figni- 
STtoShtm  ficarevult,  non  foliim  Mariam,  fed  Sc  Simonem,  quantumvis  libl  ju- 
debebat  denarios  ft.us  videretur , debitorem  elfe  , &i.ndip;ere  peccatorum  remiffione* 

quingentos  , & * 3 , A r . t n r v 

alius  quinqua-  Dicitur  aiftem  Deushic  r cenerator  , id  eft  , creditor  ex  mutuo,  quia 
certa  talenta  unicuique  credit, qu#  repofeit  etiam  cum  ufura.Quam- 

‘ quam 


SECUN  DUM  LUC  AM.  Cap.  7.  713 

quam  hicmagis  alia  confideratione  De us  creditor  , ,&  peccata  debita 
eflt-  tumifi cant uiv  cjuia  obncftiosnos  faciunt  Deo  ad  injuriam  r-epa- 
randap.  * Vnus  debebat : ex  mu tuo  accepto 3 * denmos  quingentos , 

& 'alias  quinquaginta.  Du  pi  ices  efte  denari  os  diximus  3 minorem  Sc 
majorem  : ilk  drachmam,  hie  didrachmum  vale  bat.  Parum  inter.eft, 
uter  laic  intelligatur-folum  enim  habetur  ratio  proportions  quingen-  * 

torum  ad  quinquaginta  3 id  eft  , debit!  nonies  majoris  ad* minus. 

42.  * Non  habentibiis  iilis  unde  redderent.  Nam  ftye  multa,{ive  pauca  4*-.Non  haben- 

• A r A r 1.  tibus  llJis  unde 

peccata  commilenmus  , nemo  poena  3 live  aeterna  live  temporali  pee-  redderent,  dona- 
nitendo,  per  fe  poteft  fatisfacere.  * Donavit ut^ifque  3 gratis  fcilicet  Sc  eigo'e^’pius 
mifericorditer.*  ^L5  ergo  etim  plus  diiigit? Prpclive  eflet  hoc  intelligere  diiigit  ? 
de  dileftione  3 quae  remiTHonem  gratitudinisergo  confequitur  • n^m 
de  ilia  ver  Mini  urn  eft,  quod  major  confequi  foleat  in  debitoribus,qui- 
bus  plura  remittuntur  : fed  Chrifti  exploratio  videtur  poftulare  dile- 
&ionem3quae  peccatorum  remiftionem  praeceftit. Enumerate  enim  offi- 
cia  multa  maximoe  dileftionis  3 quibus  magna  remiftio  retributa  fuit  3 
ut  patet  v.  47.  Itaque  quis  eum  plus  diiigit  ? id  eft  3 Quern  tu  judicas  3 
ex  eventu  rem  conjedtando  , plus  antea  creditorernfuum  dilexilfe  3 
ut  illo  intuitu  utriqueremitteret,  uni  plus  3 alteri  minus  ? Ita  videtur 
exponere  Aug.  horn.  23.  exprefse  legit  3 Ouis. ergo  plus  eum  diiigit  • 
quamv  isnunc  in  Graeco  textu  legatur  dyoLZstwa,  diliget. 

43 . * JEftimo  quia  is  3 cui  plus  donavit.  Hoc  enim  refpondit  3 quod  43.  Refpocden* 
ratio  refpondere  compellebat , ut  Aug.  ibid.  Cui  Dominus  3 * recte  ^mmo  quia  is , 
iudicafli ; Nam,  ut  Cvprianus  libro  de  Lapfis  3 ouam  maena  aliquis cul  P,u?J*°"avir- 
deliquit  3 tain  grand  iter  derlere.de  bet  3 ut  poemtentia  non  ut  minor  aefte  judicafti. 
crimine. 

44.  * Et  convey [us  ad  mulierem  : Ha&eniis  enim  a ter20  ad  pedes  44.Etfonverraa 
provoiuta  rnerat.  Itaque  in  solatium  pcemtentis  etiam  ipie  le  corpo-  xitSimoni.-vides 
raliter  convertit , 11 1 ipfo  geftu  externo  id  interlay  unpietum  ^grufi- 

ruam5aquam  pe- 
libas  raeis  non 
: hxc  au- 

quuj  agat  circa  me  ? Uonienllani  ttxy&  vi-  ^^edeT  “*• 
debiste  multum  ab  ea  mei  dile&iofce  fuverari.  Vehcmens  eft  enim  jWs,  & capillij 

furs  terfir. 


caret , Convert  mini  ad  me  3 & ego  convert ar  ad  vos , * Dixit  Simui 
parabolam  explicaret  5 Sc  accommodarec  propofito  fup : * Vide*  hanc  dedlfti 
mulierem  ? id  eft3Videfne  quit]  agat  circa  me  ? Gonkr  ityam  ttbi,6c  vi- 


& elegans  antithefis  3 tu  vir  3 ifta  mulier  • tu  Pharifseus,  iftapecca-  45.0fctilum  mf- 
s a.._.  :rL_  • 1*  - - — • « » hi  non  dediltt z 


trix  • tu  in  domo  tua,  ifta  in  aliena  * tu 


ifta  ig- 


:qnvivse  & hofpiti  , ...» hxc  mtem  „ 
noto  5 tu  aqua  in  promptu  polita  non  lavafti .pedes  , iiialachLymiSquoimravit,non 
profufifEmis  Sc  continuis  rigavit  eos ; tu  os meum  ne  quidem  femel ^d!smeos?I,U 
ofculatus  es3  ilia  non  deftitit  ofculari  pedes  ; tunec  caput  quidem  ^.J^eocapjjt 
unxifti,!lla  & pedes;  tu  nec  vulgari  pauperum  oleo.illa  etiam  praetio-  fti : h*c  autem 
fiffimo  unguento* 

'47 


■■w 


f 14  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

dxo'^ibf^^Re-  47*  * ?rc?ter  quod  dico  tibi : Rcmittuntur  ei  pecctta  mult  a , per  qiiae 
tmttuntur  ei  pec*  raihi  tamquam  creditori  obnoxia  erat : * Quonim  dilextt  multum  , id 
CnlzmniikxV°‘  eft, quia  infignem  diledionem  tot  tana  magnse  pcenitentiae  officiiserga 
r^m^iSnas*  di*  me  crec^torera  fuum  teftata  eft.  Significatur  enim  diledionem  ejus 
mittitur , minus  fuiffe  caufam  difpofitivara  remiffionis.  Ita  intelligit  Aug.  hom.  23. 

8c  in  Pfalm.  140.  8c  res  ipfa  clamat , mulierem  hanc  imaginem  poe- 
nitentis  8c  remiffionem  pcccatorum  ambientis  to  to  habitupraele 
ferrc.  Unde  8c  in  Ecclefia  velut  effigies  poenitentis  omnibus  propo- 
nitur.  Quare  non  rede  Calviniftae  volunt  illud,  quoniamy  fignificare 
non  caufam  rei  , led  p|obationis  , q.  d.  Inde  patet , quod  ei  peccata 
multa  dimiffa  funt  , quia  jam  ex  gratitudine  accepti  bencficii  diligit 
multixm.  Sed,  utdixi,  clarum  eft  ada  8c  lachrymas  mulierisnon 
effe  gratias  agentis  > fed  poenitentis.  Quod  autem  opponitur  , chari- 
tatem  non  poffe  ante  peccati  remiffionem  poffideri , ficut  hie  fadum 
effet , hoc  intelligi  debet  de  charitate  ilia  perfeda,  8c  per  modum  ha- 
bitus infofa  , de  qua  Apoftolus  1.  ad  Tim.  1.  v.  ?.  Sed  eft  alius  amor 
inferior  , quo  Deus  tamquam  juftitise  fons  incipit  diligi  a pcenitenti- 
bus  propter  Deum.  Ex  quo  amore  dolor  > abjedio,  fletus  procedunt, 
qualem  diledionem  Concil.  Trid.feff.  6.  in  poenitentibus  ctiam  ante 
Baptifmum  poftulat.  * Cut  autem  minus  dimittitur  , id  eft , qui  pauca 
fe'putat  habere  peccata  , quae  fibi  remittantur  , inquit  Aug.  hom.  cit. 
ille  minus  diligit , id  eft,  ex  ilia  opinione  minorem  diledionem  8c  in- 
feriora  diledionis  ac  poenitentiae  officia  parare  folet  ad  remiffionem 
confequendam  , ficuti  tu  fecifti.  Nam  haec  verba  propter  Pharilseum 
effe  dida  vult  Aug.  c.  6.  ejufdem  hom.'  23.  non  epim  Dominum  in- 
vitaffet,  nifi  aliquantulum  dilexiffet,  inquit : fed  ideo  parum  dilige- 
bat,quia  parum  fibi  dimittifufpicabatur.Quo  fenfu  poffunt  haec  verba 
vel  ad  aliquam  confolationem  Simonts  effe  dida, ut  qui  rationabilem 
caufam  habuiffet  non  exhibendi  tantae  opera  poenitentise , fcilicet 
minora  peccata,  utquidam  volunt  ;licitum  eft  enimei,qui  paucior  a 
peccavit,inferiorem'agerepoenitentiam:vel  ad  reprehenfionem  Simo- 
nls  tamquam  minus  diligentis  quam  deberet.  Nam  quamvis  forte 
pauciora  peccata  commififfet , debebat  tamen  omnia  fibi  dimiffa  de- 
putare  , quae  vel  feciffet  peccata  , vel  Deo^regente  non  feciffbt  , juxta 
illud  Aug.  I.  2.  conf.  c.  7.  Omnia  mihi  dimiffa  effe  fateor  , 8c  quae 
mea  fponte  feci  mala  „ 8c  quae  te  duce  non  feci.  Quo  fenfu  faspe  ex- 
ponit  haec  verba  Domini , ut  loco  cit.  Conf.  8c  cit.  hom.  23 . 8c  de 
Virgin,  c.37.  v.  40.  monensneminem  debere  putare  , quod  fibi  pau- 
ciora quam  aliis  diraittenda  fint , neex  ilia  opinione  minus  Deum 
diligat, 

48  .♦!)> 


SECUNDUM  LUCAM;Cap-7.  si s 

48. *  Dixit  ant  em  ad  Him:  Remittuntur  tibi  peccata.  Graeee  ip  lavlcqr,  a5ni^RCS 

rmijfa  funt , fcilicet  me  tibi  loquente  , nam  Prseteritum  pro  praefenti  tumur  tibi  pec, 
accipitur , ficut  vulgo  dicimus , hoc  tibi  donatum  eft,  id  eft,  donatur : ' 

Sc  ficintellexeruntconvivae , & exv.  feq.  patet.  Non enimfuiflent 
offenfi  , fi  tantum  declaraflet  ei  fuilTe  remifia  peccata  a Deo  : hoc 
quippe  Sc  Nathan  olim  fccerat  Davidi.  Unde  Cyril,  1.  8.  Thef.  c.  z. 
dicit  hsec  verba  fumma  cum  poteftate  dida.  Ex  quo  etiampatet  amo- 
rem  ilium  , quo  Deus  , ut  juftitiae  fons  , juxta  Cone.  Trid.incipit  a 
poenitentibus  diligi , non  habere  ipfo  momento  adjundam  peccati 
remiffionem  , fed  cum  difpofitio  perfeda  fuerit , vel  Deo  vifum.  Sed 
quomodo  igitur  verfu  praecedente  didum  fuit,  remittuntur  ei  peccata ? 

Refpondetur  , quia  jam  jam  erant  remittenda  : erant  enim  verba  nar- 
rantis,  Sc  remittere  difponentis,  quae  talem  amplitudinem  patiunturj 
unde  nec  illis  offenfi  fuerunt  convivas.  Cum  ergo  poteftatem  remit- 
tendi  peccata  non  crederent  effe  in  Chrifto  , cceperunt  in  animo  fuo 
cogitare , 

49.  * Ouis  eft  hie , quitantam  praefumlt  authoritatem,  ut  non  fo-  49-Et  cceperunt 

lum  le  putet  non  contaminari  tadu  meretricis,  led  etiam  peccata  di-  bebant  , dicere 
raittat  > Sunt  enim  verba  non  admirantium  , ut  qurdam  putant , fed 
niurmurantium&;  accufantium.  peccata  dimittit? 

^o*  Dixit  autem  ad  mulierem pedibus  inhxzzntcm:*Fides tua, 
qua  credidifti  me  tibi  poffe  remittere  peccata.Fidem  enim  ejus  opponit  des  tua  te  faivam 
convivarum  incredulitati , quae  praeceflerat , ut  lidei  commendatione  pacc. 
murmur  eorum  compefeeret,  Sc  modefte  a fe  invidiam  tantae  poteftatis 
amoveret.  * Te  faivam  fecit , a peccatis  tuis  , quia  radix  fueratfpei 
obtinendae  remifiionis  , diledionis  Sc  pcenitentis , quibus  obtenta 
fuerat.  Itaque  declarat  hie  , diledionem  ejus  ex  firma  fide  procefi- 
fiffe  , & fidem  operibus  poenitfcntis  fuiffe  cooperatam , 8c  ex  operibus 
confummatam  , ut  loquitur  Jacobus.  Non  ergo  agitur  in  ifto  loco  de 
fide  fpeciali , ut  haereticifomniant , quaquis  fcilicet credat  fibire- 
miffa  efife  peccata  , fed  de  ilia , qua  credidit  fibi  poffe  remitti  : quam 
fcilicet  habebat  etiam  antequam  remitterentur  , vi  diledionis, 
etiam  cum  nefeiret  adhuc  fibi  remiffa  effe  $ hoc  enim  adhuc  petebat 
tam  magna  pcenitentia.  * Vade  in  pace  , id  eft  , animo  tranquillo  , fe- 
curade  dimifiis  peccatis.  Eft  formula  dimittendi  cum  benedidione* 

Ex  his  ergo  verbis  Chrifti  , Sc  ex  aliis  v.  48.  debuit  haec  mulier  cre- 
dere fibi  jam  effe  remiffa  peccata  ; Sc  ex  v.  47.  etiam  fe  fuflicienter 
digneque  pcenituiffe.  Fuit  igitur  ifta  fides  quidem  fpecialis , non  ta- 
men  juftificans  in  fenfu  haerecicorum , fed  juftitiam  vi  diledionis  jam 
fadam  confequens  &fupponens*  Myfticam  fingularum  circumftan- 

T 1 1 tiarum 


Vi 6 COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

tiarum  totius  hiftoriae  expofitionem  vide  apud  S.Gregorium  hom*33. 

in  Evangel ia. 

CAPUT  OCTAVUM, 

s.  Etfafluireft  2.*  T7  ^ >tiulier'es  aliqiu  , fupple  cum  illo  erant-  quae  fequebantur 
ftciTfecicba^  'per  eu^  j oppida  Galilsbae  peragrantem  : * Qua  erant  cur  at  a a fpi- 

dvitates  & ca -ritibus  malignis  , corporaliter  eas  poftidentibus,  * & infirmitatihusscot- 
5c  evangeiizans  pons.  Sequebantur  itaque  in  teltimonium  gratitudinis.  Erant  auteni 
dugod^imei  cum  * Maria , fl«<6  vocatur  Magdalene  , vulgari  fcilicet  8c  celebri  nomine  5 
iiio.  utabaliis  Mariis  diftirigueretur  : proinde  unicam  tan  turn  agnofcit 

aHqu^qps'eLTt  Lucas  Mariam  Magdalenam.  Ortaputatur  ex  vico  Bethaniaein‘]u- 
busana^(!iiri&  9 Ioan*  1 1.  v.  i.habitaiTe  tamenfubinde  in  Galflaea  , in  caftello 
infirmitalibus  : Magdalum  di&o , fitoque  juxtarhare  Tiberiadis , unde  Magdalena 
ru r 1 m a g da lene * cb&a  e^*  Viduam  vocat  Author  Comment. in  Marcum  apud  Hieron. 
d2moniafept"m  *n  v,4°*  c*  15-  * 4ua  fePtm  uamonia  exierant , Chrifto  fcilicet  eji- 
ram  , 1 *”  ciente  , ut  teftis  eft  Marcus  c.  iG.  v.  9.  Tertull.  lib.  de  anima  c. 

8c  Ambrof.  de  Salomone  c.  5.  hoc  ad  litteram  intelligunt  de  feptem 
dv*emoniis  obfideijtibus  ,111a  enim  proprie  ejiciuntur.  Quod  longe 
verifimilTus,  quam  id,  quod  Gregor,  horn.  3 3 . in  Evang.  Sc  Beda  pu- 
tant,  univerfa  vitia  fignificari,&;  numerum  certum  proincerto  poni. 
uxor  cbuii  pro-  3*  * & Joanitauxor  Chufa  procur dtoris  , feu  oeconomi  Herodis  qui 
--or^Hero.  Tetrarcha  erat  Galil-ece.  Indicat  itaque  $c  Ea  he,  ficut  8c  * Sufannam , 
& alia  muhs  * fiuifle  vel  a (piritibus  malignis,  vel  ab  ihfirnlitatibus  liberatam.  Nomi- 
e?de?a«ih«ibus  nat  ayt^  fplum  celebriores  : unde  de  reliquis  addit,  * Et  alia  mult  A 
fuis-  , qua  mini fir  ab  ant  ei  defac  alt  atibus  fuis  : fuppe  dit  antes .vitae  he  cefiTaria 

turba  M%!urima  Ipfi  Sc ’ Apojftolis,  urbes  8c  rura  aftidue  peregrin  antibus.  Notat  auteni 
rve^4naV'b^sriieron.incaP.  27*  Matth.  confuetudinis  Judaic#  fuiiTe  , ideoque 
'Properarem  ad  fine  culpa  vel  fcandalo  , ut  mulieres  de  fubftantia  fua  vitftum  atque 
Cron itudinenff r veftitum  praeceptoribus  miniftrarent.  Hoc  Paulus  i.  ad  Cor.  9.  v.y. 
ra^fcmijnareTe'  *nter  gent^es  in  non  a<3ml£it  3 five  fcandali  inter  eos  vitandi 

men  fuum  : & causa  , five  ftudio  perfeiftionis.  Chriftus  verb  admifit , ut  more  tni- 
ailud  cecTditYc*  fericordi#  fuae  infirmioribus  compatiens  fic  oftenderet,  quid  Dei  mi- 
cus  viam.Sc  con.  niftris  deberetur,ut,  fi  quis  eo  uti  nollet,  ficut  Paulus  noluit,amplius 

volucres calico  impenderet  Ecclefiae  , inquit  Aug.  de  opere  Monachorum  c.  5 . 
ttederunt  illud. 

6.  E'  aliud  cecidit  fupra  petram  : 5c  natam  aruit , quia  non  habebst  humoreiln. 

7.  Et  aliud  cecidit  inter  fpinas  , & fimul  exorr*  fpinae  fiiffocaverunt  illud. . 

s.  Et  aliud  cecidit  in  terra'm  bonam  : 5c' or  turn  fecit' friiaum  centuplum.  Ha:c  dicens  clamabat  : qui  habet  aurei 
audiendi , audiar. 

9.  Tnterrogabant  autem  eum  difcipuli  ejus , qus  efTet  hate  parabola. 

io.  Quibus  ipfe  dixit : Vobis  datum  eft  noffe  myfterium  regni  Dei , ceteris  autem  in  parabolis : ut  videntes  non  vi- 
deant , oc  audientes’non  intelligant., 

1 r.  Eft  autem  hxc  parabola : Semen  eft  verbu^n  Dei.  ^ 

* 1 2.  Qui  autem  fecus  vijfu  t hi  funt  qui  audiunt ; deinde  venit  diabolus , 6c  tollit  verbum  de  cordc  eorum  , tie  cre- 
jjenfls  falvi  diant,  U,  Nani 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  8.  D7 

1 5 .  Nam  qui  fupra  petram  : qui  ciim  audierint , cum  gaudio  fufcipiunt  verbum  : 8c  hi  radices  non  habtttt  : qm  ad 
tempus  credunt , 8c  in  tempore  tentationis  recedunt.  ..  ' 

14  Quod  autem  in^pinas  ceadft  fhffunt , qui  audierunt , 8c  a folliritudinibus  , Sc  divitiis  , 8c  voluptatibne  v *> 
euntes , fuffocantur , 8c  non  referunt  fruftum.  _ . ~ fruftnm 

1 5 . Quod  aqtem  in  bonam  terrain  : hi  funt , qui  in  corde  bono  8c  optimo  audientes  verbum  retinent , k nu  1 

afferunt  in  parientia.  . 

1 6.  Nemo  autem  lucernam  accendens , operit  earn  vafe , aut  fubtus  ledum  ponit : fed  fupra  candelabrum  pomr , ur 

intrantes  videant  lumen.  . 

17.  Non  eft  enim  occultum  quod  non  manifeftetur : nec  abfconditum  , quod  non  cognofcatur  , & in  palam  veniar. 

rS.  Videce  ergo  quomodo  audiatis.  Qui  enim  habet,  dabiturilli:  8c  quicumque  non  habet , etiam  quod  putat  le 

habere  , auferetur  ab  illo. 

19  Venerunc  autem  ad  ilium  mater  8:  fratres  ejus  , 5c  non  poterant  adire  eum  pra:  turba. 

20.  Et  nuntiatum  eft  i Hi : Mater  tua  , 8c  fratres  tui"ftant  foris  , volentes  te  videre. 

2 r.  Qui  refpondens  , dixit  ad  eos  : Mater  mea  , 8c  fratres  mei  hi  funt , qui  verbum  Dei  audiunt , & faciunt. 

22.  Fadum  eft  autem  in  una  dierum  : 8c  iple  afcendit  in  naviculam  , 8c  difcipuli  ejus , 8c  ait  ad  illos  : Trawslrete- 

mus  trans  ftagnum.  Et  afcenderunt.  ' , 

23.  Et  navigantibus  illis  , obdormivit , 8c  defcendit  procella  ventiin  ftagnum,  8c  complebantur,  8c  perichtabantur. 

24.  Accendenres  aurern  fufcit^verunt  eum.,  dicentes : Praeceptor , perimus*  At  ille  furgens  , increpavit  ventum,  oc 

tempeftaiem  aqua:  , 5c*ceftavit : 8c  fadaeft  tranquillitas.  . 

25  Dixit  autem  illis : Ubi  eft  fides  vcftra  ? Qui  timentes , mirati  funt  ad  invicem  , dicentes  : Quis  putas  hie  elt  , 
quia  8c  ventis  8c  mari  imperat , 8c  obediunt  ei  ? 

26.  Et  navigaverunt  ad  regionem  Gerafenorum  , qua:  eft  contra  Galiteam.  . 

27.  Et  cum  egreftus  eftet  ad  rerraTm  , occurritilli  vir  quidam  , qui  habebat  dtemonium  jam  temporibus  multis  , 5C 

veftimento  non  induebatur , nequein  domo  mtnebat,  fed  in  monumentis.^  . 

2 8 . Is , ut  vidit  Jelum  , procidit  ante  ilium  : 5c  exclamans  voce  magna,  dixit : Quid  mihi , 8c  tibi  eft  Jefu  Fin  Dei 

Altiflimi  ? obfecro  te  , ne  me  torqueas.  . . 

29.  Praecipiebat  enim  fpiritui  immundo  ut  exiret  ab  homine.  Multis  enim  temporibus  arripiebat  ilium  , 8c  vincie- 

batur  catenis  8c  compedibus  cuftoditus;  8c  ruptis  vinculis  agebatur  a dasmonio  in  deferra.  . 

30.  Interrogavit  autem  ilium  Jefus , dicens : Quod  tibi  nomen  eft  ? At  ille  dixit : Legio ; quia  intraverant  dxmonta 
multaineum. 

3 1.  Et  rogabant  ilium  ne  imperaret  illis  ,ut  in  abyftum  irenr.  . . . . . 

32.  Erat  autem  ibigrex  potcorum  multorum  pafcentium  in  monte  : 8c  rogabant  eum  , ut  permittereteisimlios  m- 

gredi.  Et  permifit  illis.  . - 

33*  Exierunt  ergo  dacmonia  ab  homine  , 8c  intraverunt  in  porcos : 8c  impetu  abiit  grex  per  praeceps  in  ftagnum  , oc 
fnftocatus  eft. 

34  Quod  ut  viderunt  faftum  qui  pafcebant , fugerunt , 8c  nuntiaverunt  in  civitatem  , 8c  in  villas.  ■ 

3 s.  Exierunt  autem  videre  quod  fadum  eft  , 8c  venerunt  ad  Jefum  ':  8c  invencrunt  hominem  fedentenu  a quo  d«- 
monia  exierant , vcftitum  , ac  fana  mente  , ad  pedes  ejus  , 8c  timuerunt. 

3 6.  Nuntiaverunt  autem  illis  8c  qui  viderant , quomodo  fanus  fadus  eftet  a legione  : . ^ 

37.  8c  rogavetunt  ilium  omnis  multitudo  regionis  Gerafcnorum  ut  difeederet  abipfis  : quia  raagno  timore  tene* 
bantur.  Ipfe  autem  afeendens  navim  , reverfus  eft 

3 «.  Et  rogabat  ilium  vir  , a quo  d^monia  exierant  , ut  cum  eo  eftet.  Dimifit  autem  eum  Jefus  , dicens : 

39.  Redi  in  domum  tuarn  , 8c  narra  quanta  tibi  fecit  Deus.  Et  abiit  per  univerfam  civitatem  , prardicans quanta  llU 
feciftet  Jefus. 

40.  Fadum  eft  autem  cum  rediiftet  Jefus  , excepit  ilium  turbaj  erant  enim  omnes  expedantes  eum. 

41.  Et  ecce  venit  vir  , cui  nomen  Jairus  , 8c  ipfe  princeps  fynagoga:  erat : 5c  cecidit  ad  pedes  Jel'u  , rogans  eum  Uf 
intraret  in  domum  ejus  , 

42.  quia  unica  filia  erat  ei  fere  annorum  duodecim,8c  haec  moriebatur.Et  contigit,dum  iret,a  turbis  comprimebatur, 

43.  Et  mulier  quaedam  erat  in  fluxu  fanguinis  ab  annis  duodecim  , quae  in  medicos  erogaverat  omnem  lubftantiam 
fuam  , nec  ab  ullo  potuit  curari : 

44.  acceftit  retro  , 8c  tetigit  fimbriam  veftimenti  ejus  : 8c  confeftim  ftetitfluxus  fanguinis  ejus.  , 

45.  Et  ait  Jefus  ; Quis  eft , qui  me  tetigit  J Neganribus  autem  omnibus , dixit  Petrus  , 8c  qui  cum  illo  erant  ; Pre- 
ceptor , turbae  te  comprimiint , 8c  affl  gunt , Si  dicis : Qins  me  tetigit  ? 

46.  Et  dixit  Jefus  ; Tetigit  mealiquisj  nam  ego  novi  virtutem  de  me  exiifle. 

47.  Videns  autem  mulier , quia  non  la'tuit , tremens  venit , Sc  procidit  ante  pedes  ejus  : 8c  ob  quam  cauram  tCti* 
gerit  eum  , indie. vir  coram  omni  populo  : 8c  quemadmodunt  confeftim  fanata  fit. 

48.  At  ipfe  dtxir  ei  : Filia  . fides  tu.^lalvam  te  fecit : vade  in  pace.  „ 

49.  Adhuc  illo  Ioquente.venit  quidam  ad  principem  fynagcgse.dicens  ei:Quia  mortua  eft  filia  tua,noli  vexare  idtim. 

Sc.  Jefus  autem  , audiro  hoc  verbo  , lefpondit  patri  pueila:  : Noli  timere , crede  tantum  , 8c  faKa  erit. 

Si.  Et  cum  venifiet  domum  , non  permifit  intrate  fecum  quemquam  , nifi  Petrum  , 8cJacobuxn,  8c  Joaimexn  1 66 
pattern  8c  matrem  puellas. 

S 2.  Flebant  autem  omnes  , 8c  plagebant  . lam.  At  ille  dixit : Nolite  fiere,  non  eft  mortua  puella  » fed  doimit» 

S 3.  Et  deridebant  cum  . feientes  ouod  mortua  eftet. 


5 4 Ip  e autenvtenens  manure  ejus  clamayit , dicens  : Paella  , furge. 

SS*  Er  reverlus  eft  fpiritus  ejus  & futrexit  continuo.  fit  juflit  illi  dari  manducare. 

5 6.  Et  ftupuerunt  parentes  ejus , quibus  praccepit  ne  alicui  dreerent  quod  faftum  erat,  . 

t 1 1 z y 5^ 


COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 


H8 


CAPUT  N O N U M. 

1.  Convocatis'autem  duodecim  ApoftoKs , dediriIJis  virtutem  Sc  poteftatem  fuper  omnia  datmonia  , 8c  utlan- 
guores  curarcnt. 

2.  Et  miiit  lllos  predicate  regnum  Dei , 8c  fanare  infirmos. 

3.  Et  ait  ad  illos : Nihil  tuieritis  in  via  , neque  virgam  , neque  peram,  neque  panem  , neque  pecuniam,  neque  duas 
tunicas  habeatis. 

4 Et  in  quamcumque  domum  intraveritis  , ibi  manete  , 5c  inde  ne  exeatis. 

5 . Et  quicuraque  non  receperint  vos : exeuntes  de  civitate  ilia  , etiam  pulverem  pedum  veftrorum  excutite  in  te- 

ftimonium  (upra  illos.  1 

6.  Egrelli  autem  circuibant  per  callella  , evangelizantes  5c  curantes  ubique. 

7.  Audivit  autem  Herodes  tetrarcha  omniaqua:  fiebant  ab  eo  , 5c  haelitabat  eo quod  diceretur 

8.  a quibui'dam  : Quia  Joannes  furrexit  a mortuis : a quibufdam  vCto  : Quia  Elias  apparuit : ab  aliis  autem  : Quia 
propfcera  unus  de  antiquis  furrexit. 

9.  Et  ait  Herodes  : Joannem  ego  decollavi : Quis  eft  autem  ifte , de  quo  ego  talia  audio  ? Et  quaerebat  videre  eum. 

to.  Et  reveni  Apoitoii,  narraverunr  iili  quascumque fecerum : 5c  aflumptis  illis  lecefli t icoitum  in  locum  defertum, 

qua:  eft  Bethfai'da  , 

1 1 . Quod  turn  cogr.oviflent  turba: , fecuta:  funt  ilium  : & excepit  eos  , 8c  loquebatur  illis  de  regno  Dei , 5c  eos , 
qui  cura  indigebant , fanabat. 

x 2.  Dies  autem  coeperat  dedinare.  Et  accedentes  duodecim  dixerunt  illi : Dimftte  turbas  , ut  euntes  in  caftella  vil- 
lafque  qu^  circa  funt , divertant , Sc  inveniant  efcas  : quia  hie  in  loco  deferto  fumus. 

13.  Ait  autem  ad  illos  : Vos  date  illis  manducare.  At  illi  dixerunt  : Non  funt  nobis  plus  quam  quinque  panes  , 8c 
duo  pifees  : nift  forte  nos  eamus , Sc  eroamus  in  orr.nem  hanc  turbam  efcas. 

14.  Erant  autem  fere  viri  quinque  millia.  Air  autem  ad  difcipulos  luos  : Facite  illos  difcumbeie  per  convivia  quin>- 
quagenos. 

1 5.  Et  ita  fecerunt.  Et  difeumbere  fecerunt  omnes- 

1 6.  Acceptis  autem  quinque  panibus , Sc  duobus  pifeibus , refpexit  in  caelum  , St  benedixit  illis : 5c  fregit , 8c  di- 
ftribuit  difeipulis  fuis , ut  ponerent  ante  turbas. 

17.  Et  manducaverunt  omnes , 8c  faturati  funt.  Et  fublatum  eft  quod  fuperfuit  illis , fragmentorum  cophini  duo- 
decim. 

18.  Et  faftum  eft  , cum  folus  eftet  orans , erant  cum  illo  Sc  difcipuli  : Sc  interrogavit  illos  , dicens  : Quern  me  di- 
cunt  efle  turba:  5 

19.  At  illi  refponrlerunr , 8c  dixerunt  : Joannem  Baptiftam  , alii  autem  Eliam  , alii  vero  quia  unus  Propheta  de 
prioribus  (urrexit. 

20.  Dixit  autem  illis : Vos  autem  quem  meefledicitis'?  Refpondens  Simon  Petrus  dixit : Chriftum  Dei. 

2 1 . At  ille  increpans  illos , prxeepit  ne  cui  dicerent  hoc  , 

22.  dicens  : Quia  oportet  filium  hominis  multa  pati , Sc  reprobari  a fenioribus  , 8:  principibus  facerdotum  , 8c 
feribis  , 8c  occidi , Sc  tertia  die  refurgere. 

a 3 . Dicebat  autem  ad  omnes : Si  quis  vuit  poft  me  venire , abneget  femeripfum  , Sc  tollat  crucem  foam  quotiaie , 
8c  fequatur  me. 

24.  Qui  enim  voluctit  aniir.am  fuam  falvam  tacere , perdet  illam  : nam  qui  perdiderit  animam  fuam  propter  me  > 
falvana  faciet  illam. 

25.  quid  enim  proficirhom©  . fi  lucretur  univerfum  mundum , fe  autem  ipfumperdat.  Sc  detrimentum  fui  facial  ? 

26.  Nam  qui  me  erubuerit , Sc  meos  fermones ; hunc  Filius  hominis  erubelcet , cum  venerit  in  majeftate  fua  , 3c 
?atris»5t  fanftorum  Angelorum. 

27.  Dico  autem  vobis  vere : funtaitqui  hie  ftantes , qai  non  guftabunt  mortem  donee  videant  regnum  Dei. 

28.  Faiftum  eft  autem  poft  hsc  verba  fere  dies  oifto  , Sc  afiumpfu  Petrum  , 8:  Jacobum , 8c  Joannem  , 5c  afeendit  in 
raontem  ut  orarer. 

29.  Et  facia  eft , dum  oraret , fpecies  vultus  ejus  altera  : Sc  veftitus  ejus  albus  8c  refulgens. 

30.  Et  ecce  duo  viri  loquebantur  cum  illo.  Erant  autem  Moyles  8c  Elias  , 

3 r.  vifi  in  majeftate  : Sc  dicebant  exceflum  ejus  , quem  completurus  erat  in  Jerufalem. 

32.  Petrus  verb , 8c  qui  cum  illo  erant , gravati  erant  fomno.  Et  evigilantes  viderunt  majeftatem  ejus , 8c  duos  vi- 
tos  , qui  ftabant  cum  illo. 

33.  Et  faStum  eft  cum  difeederent  ab  illo , ait  Petrus  ad  Jefura  : Pratceptor,  bonum  eft  nos  hie  efle  : 8cfaciamus 
ttia  tabernacula , unum  tibi , 8c  unum  Moyft  , 8c  unum  Elias : nefeiens  quid  dicerer. 

34.  Hate  autem  illo  loquente  , faifta  eft  nubes  . 8c  obumbravit  eos  : Sc  timuerunt  , intrantibus  illis  in  nubem. 

3 S.  Et  vox  fafta  eft  de  nube , dicens : Hie  eft  filius  meus  dileflus  , ipfum  audite. 

Et  dum  fieret  vox  , inventus  eft  Jefus  lolu».  Et  ipfi  tacuerunt , 8c  nemini  dixerunt  in  illis  diebus  quidquam  ex 
feis  qua:  viderant. 

3 7.  Faftum  eft  autem  in  fequenti  die , defeendentibus  illis  de  monte , occurrit  illis  turba  multa. 

38.  El  ecce  vir  de  turba exdamavit , dicens  : Magifter , obfecro  te,  refpice  in  filium  meum  , quia  unicus  eft  mihi ; 

99*  8c  ecce  fpiritus  apprehendit  eum , 8c  fubito  clarnat , 8c  elidit , 8c  diflipat  cum  cum  fpuma , 8c  vix  difeedit  dila- 

pians  eum  : 

8t  xogari  difcipulos  tuos  ut  ejicerem ilium  > Cc  nonpotuerunf*  4i« 


1 *£ 


SECUNDUM  LUCAM  Cap.  9.  f 19 

41.  Refpondens  autem  Jefus  , dixit  : O generatioinfidelis , fitpeivciia,  ulquequb  cro^pad  vos , Scpatiarvoi? 
Adduc  hue  filium  tuum. 

42,.  Et  cum  accederet , elifit  ilium  dxmonium  , 8c  dilfipavit. 

4j.  £t  increpavit  Jefus  fpiritum  immundum  , 8c  fanavit  puerum  , 8c  reddidit  ilium  Pam  ejus.  . 

44.  Stupebam  autem  omnes  in  magnitudine  Dei : omnibufque  mirantibus  in  omnibus  qua:  faciebat , dixit  ad  dilci- 
pnlos  fuos ; Poniie  vos  in  cordibus  veftris  ferroones  iftos : Filius  enim  hominis  futur  urn  eft  ut  tradatur  in  manus  ho  - 
xninum. 

45 . At  illi  ignorabant  verburn  iftud  , 8c  erat  velatum  ante  eos  ut  non  fentirent  illud  ; 8c  timebant  eum  interrogate 
de  hoc  verbo. 

46.  Inrravit  autem  cogita'tio  in  eos , quis  eorum  major  eflet. 

'47.  At  Jefus  videns  cogirationes  cordis  eorum  , apprehendir  puerum  , 8c  ftatuit  ilium  fecus  fe  , 

4?.  Sc  ait  illis  : Quicumque  fulceperit  puerum  iftura  in  nomine  meo  , me  recipit : 5c  quicumquc  me  receperit , re- 
eipit  eum  , qui  me  mifir.  Nam  qui  minor  eft  inter  vos  omnes  , hie  major  eft.  . 

4S».  Refpondens  autem  Joannes , dixit  : Preceptor,  vidimus  quemdam  in  nomine  tuo  ejicientem  dsmonia  . CC 
prohibuimus  eum  ; quia  non  fequitur  nobifeum. 

S o.  Et  ait  ad  ilium  J efus  : Nolite  prohibere  : qui  enim  non  eft  adverfum  vos  , pro  vobis  eft. 

Jftuw  efi  autem  dum  compleretur , id  eft,  paulatim  impleri  J^dum  com- 
inciperent , * dies  affumptionis  ejus , id  eft  , ftatutum  tempus  pieremur  dies 
affumpti  muneris  prsedicationis  Sc  redemption^  , juxta  illud  Ad.  13.  fl- 

Segregate  Paulum  & Barnabam  in  opus . ad  quod  affumpfi  eos . Quam-  ciem  luam  Ar- 
quam  verilimihus  Sc  phrali  congruentius  accipi  polhftt  dies  ailum- jerufaiem, 
ptionis  ejus  in  caelum  perada  pa/fione  , ilia  namque  frequentiflime  Sc 
abfolute  affumptio  Domini  vocari  folet , ut  patet  Ad.  1.  v.  z.Sc  ir. 

Sc  Marci  16.V.19.  & alibi,  quomodo  intelligunt  Graeci,Euthymius, 
Theophyladus , Titus.  * Et  ipfe  faciem  fuam  firmav it  ut  iret  in  Jeru- 
falem : Obftrmato  propofito  reda  tetendit  injerufalem  omnidepo- 
fito  incommodorumjerofolymis  impendentiummetu.  Duo  enim  in- 
cludit  hxc  firmatio  faciei  : primum  conftantem  animi  Sc  faciei  aire- 
dionem  in  Jerufalem  , ita  ut  non  ampliiis  hue  illuc  vicos  concionibus 
obeundo  vagaretur , fecundum  animi  fortitudinem  fponte  properan- 
tis  ad  paffionem,ut  Hieron.  quaeft.  5.  ad  Algafiam.  Quamquamhoc 
iter  non  videatur  multisfuiffe  prorfus  ultimum  ad  pafHonem  , fed  ad 
feftum  Scenopegias,quod  feptimo  menfe  celebrabatur.  Poft  quod  af- 
cendit  adhuc  iterum  ad  encoenia  in  hieme  , ac  denique  ad  paffionem  , 
prouthsec  videntur  colligi  ex  Joan.c.  7.  v.  3.  Sc  c.  10.  v.  22. 

52 . * Et  mifittmntios , Apoftolos  ante  fe  , * ut  pararent  illi  , hofpi- 
tium  videlicet , Sc  ea , quae  neceffaria  erant  ipli  Sc  comitibus  ejus. 

c Et  non  receperunt  eum  , hofpitio  fcilicet  ad'ventantem.  Caufa  eon!«  .,n.travc- 
erat,*  quia  facies  ejus  erat  euntis  in  JeruJalem : id  eit,  eo  quod  exte-  sanuritanorum 
r'ort  habitu  pree  fe  ferret  fpeciem  proficifcentis  in  Jerufalem, ut  clarc 
reddit  Syrus.  Erat  enim  fumma  contentio  inter  Samaritanos  Sc  Ju- 
daeos  de  religione  Sc  loco  adorationis , an  effet  Jerofolyma , an  mons  erat  euncis  in }C 
Garifim  ; ut  patet  ex  Jofepho  1.  12.  antiq.  c.i.  Sc  ex  Joan.  c.4.  v.9.  rufalcm» 

Sc 20.  Itaque  cum  intelligerent  Samaritanijefum  ad  feftum  Judaicum 
Scenopegise  honorandum  tendere,  eum  recipere  noluerunt,  putantes 
hoc  effe  injuriana  fu*  religionis,  Jta  fere  Hieron»  quseftione  citata. 

. j4,*c m 


fio  comment,  in  evangelitjm 

5 4-  Cumvidjf'  54*  * (-‘um  vidijfent  autem  Jacobus  & Joannes  : qui  miffi  videntur 
puniUi?u'sT4^tuiffe  ad  Par‘lndum  : ideoque  atrocius  ta&i  ilia  inhofpitalitate  dixe- 
} * Vis dicimus.  Nonpetunt , ut  Dominus  faciat , quodfcirent 

rum:Domine,vis » ^ 1 - - ~ 

dicfir.us  ut  ignis 
deicendat  de  car 


!o , 5c  ccnfumat 
illos  ? ’ 


& Joannes.dixe-  fUllt 

longe  abelfe  ab  ejus  manfuetudine  , fed  fe  miniftros  offerunt , dum- 
modo  permittere  velit.  Infinuatur  ergo  , eos  eandem  habuifle  pote- 
ftatem,  quam  Elias,  ut  notat  Arnbr.  ut  fcilicet  ad  eorum  preces  * Ig- 
nis  defcend.it  de  c&lo  & confumat  illos  • quemadmodum  Elias  Fecerat  j 
quod  Greece  additur  , 8c  a plerifque  Latinis  animadvertitur.  Itaque 
refpexiffe  videntur  Apoftoli  vel  ad  vindi&am  , quae  lege  permitti 
videbatur,  utfentit  Hieron.  quaeft.  5.  ad  Algafiam,  vel  certe  ad  man- 
data  , Matth.  10.  accepta  , ubi  jufli  erant  pulverem  de  pedibus  ex- 
cutere  , eoque  fa<fto  tollerabiliiis  fore  terrae  Sodomorum  , quae  igne 
caslefti  arferant  , quam  illi  civitatf. 

.Er convenes  55.  * Et  convey fus , quia  a tergo  videntur  h#c  fuggeftiffe  , 


s< 


* inerc- 


ens V Ncfa t s idos  , quod  non  meminiffent  dodrinae  fuoe  in  monte  traditae,  8c 

eftisS  fpiritAs  benignitatis  Evangelicae  , quae  jubet  non  refiftere  malo  8c  inimicos 
diligere,  ut  Hieron.  fupra.  Nam  zelus  eorum  juftus  quidemluit , 
quamvis  non  confentaneus  vocation!  eorum , cujus  taraen  executio- 
nem  fententiae  judicis  fubmiferunt  : ut  immerito  Calvinus  hie  Apo- 
ftolorum  tamquam  ftultam  fiduciam  tam  acriter  carpat.  *N efeitis 
cujus  Jpiritus  efiis , id  eft,  ad  quem  fpiritum  pertineatis,  8c  a me  vocati 
litis  , nempe  ad  Evangelicum  benignitatis  8c  manfuetudinis  , non  ad 
legalem  feveritatis , qualem  Elias  habuit.  Nam  Spiritus  Sandus  di- 
verfos  effedus  fecundiim  diverfos  hominumftatus  operatur-fubLege 
praecipue  timorem  , 8c  confequenter  feveritatem  : fub  Evangelio 
amorem.  Auguft.  tamen  contra  Adimantum  c.  17.  putat  Apoftolos 
adhuc  imperfedos  odii  8c  vindidae  cupiditate  contra  inholpitales 
inotos  fuiffe  , ideoque  nefeivifte  , cujus  fpiritus  effent  , eo  quod  fub 
praetextu  zeli  fpiritu  vindidae  moverentur  3 8c  eofe  moveri  non  in- 
telligerent./' 

5 6 Films  homi-  r£.  * Filins  hominis  non  venit  anitnas  perdere  , id  eft  , ut  peccatores 

ms  non  vemr . J . . C * . _ N r r r j 

animas  perdere , igne  de  caelo  millo  perdat,  ficut  Elias  luo  tempore  julte  recerat,  *Jed 
[bterunrinkiiucS/^^4r^  > id  eft,  fed  ut  poenitentia  8c  benignitate  ad  poenitentiam  tra- 
CaftelMiini  eft  ^at‘  ^ignificat  erg°  non  convenire  fcopo  fui  primi  adventus  , ut  id 
autem  ambuiar-  concedat  , quod  poftulaverant , ut  Hieron.  ad  Algafiam.  Primus  ad- 
d!?it  quidTm'su ventus  non  e&  if1  poteftate  judicandi , fed  in  Kumilitate  • non  in  pa- 
iiium : Sequar y.  tris  gloria,  fed  in  hominis  vilitate.  Unde  tacite  Chriftus  innuit  ven- 
Y* turum  tempus , quo  rebelles  ac  pertinaces  pro  meritis  perditurus  eft  : 
habem  f&  nai11  poteftate  puniendi  morte  corporali  raro  Chriftus  ante  ultimum 

voiucres  c*ii*n:  judicii  diem  utitur  j rariffime  Apoftoli  ufi  funt , propter  clementiam 

dos:FiJius  autem  * nOVi 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  9.  fZi 

novl  Teftamenti , idque  non  nifi  poft  acceptum  Spiritum  Sandum  , hominUnonha- 
per  quem  potuerunt  fine  odio  vindicare 3 ut  Auguft.  loco  citato.  cuiieC  caput  re~ 
61.  * Et  ait  alter  :feuuar  te  Domine  , id  eft  , paratus  fumin  tuum  S9.  Ait  autem 

. \ , r . adaherum  : Se- 

difciplinatum  me  penitus  tradere  , led  * permute  miln  prmum,  , ante-  qu«reme.ii]eau- 
quam  me  prorfus  tibi  dedam  , * renuntiare  bis , qua  domi  funt.  Graece 
azzordi’cLo^cti  rct$  ii?  Toy  otxoy  faov  , quod  intelligi  poteft  vel  de  perfionis , hi  primum  ire , 
ut  fit  idem  3 quod  valedicere  domefticis  3 ut  videtur  accepifife  Syrus  , uemmeum.  pa* 
8c  Aug.  ferm.  7.  de  verbis  Domini  , ubi  exponit  ,.  ut  nuntiem  eis  me 
jfequi  te  3 ne  forte  , ficut  folent,  qu&rant  me  : vei  aptius  &fecundummortui  fcpeiiant 
textum  noftrum  , de  rebus  , id  eft  3 permitte  mihi  renuntiare  bonis  ™ °“ue^ v^e°y 
meis  , ac  de  illis  difponere  3 ut  Cyril,  in  Catena  D Thomae.  annumia  legnum 

6z.*Et  ait  Jefus : Nemo  mittens  manum  fuam  ad  aratrum  , id  eft  3 &}]  Et  ait  alter: 
nemo  ftivam  arripiens  3 ut  aret  3 redolque  fulcos  ducat  3 * &rcfbi - seq«»r  ieDomi- 
ciens  retro  3 id  elt 3 ad  ea  3 quae  a tergo  iunt,  oculos  iuos  convertens:  mihi  primum  re- 
fupplenda  eft  altera  pars  parabolae  , videlicet  aptus  eft  ad  ducendum  domi  r^t.,S  qu* 
feu  regendum  aratrum  3 quia  necefle  eft  oculos  habere  ante  fe  inten-  6^sAit.ad^1e1^ 
tos  in  fulcum,  ut  redus  effe  poffit : quemadmodum  etiam,  utfcribas,  mittens'  manum 
ut  pingas  3 &c.  Chriftus  verc  relido  cortice  parabolas  fignificantft  fu-  f““f^c2u”e; 
bito  tranfilit  ad  rem  fignificatam  : * Aptus  eft  regno  Dei  , promerendo  tro, aptus  eftreg- 
8c  praedicando.  Significat  ergo  parabola,  quod  fimiliter  5 ut  in  aran-  n°  C1* 
tibus  contingit,  nemo  aratro  ducendo  convenit,  qui  a tergo  refpicere 
voluerit  3 ita  nec  aptus  fit  ad  regnum  Dei  3 id  eft , ad  officium  Chri- 
ftiani,  religiofi  praedicatoris , qui  turn  id  fufceperit  femel  , deinde  ad 
alia  negotiate uras&  negotiationes  diftrahitur  , quae  euminde  dedu- 
cant.  Nam  Evangeliifedatorem  8c  praedicatorem  inftar  militisexpe- 
ditum  effe  oportet,  8c  liberum,  8c  nullis  aliis  affixum  curis.  Unde  eo- 
detn  fenfu  Paulus3  2.Timoth.2.  Nemo  miiitans  Deo  , implicat  fe  nego- 
tiis  fecuUri'bus  : Sc  1.  Corinth.  9.  Ouiinftadio  currunt,  ah  omnibus  fe  ah - 
ftinent.  Militate  enim  Deo  , 8c  in  ftadio  currere  3 hoc  eft  idem  , quod 
mittefe  manum  ad  aratrum  • quod  qui  fecerit , ea  3 quae  retro  funt  3 
oblivifei  debet,  & in  ea,  quaefurit  priora  , fe  extendere,  ut  ait  ad  Phi- 
lip. v.  13.  8c  14.  hoc  eft,  non  refpicere  retro. 


CAPUT  DECXMUM, 

1.  * T)  Oft  hac  autem . Ergo  etiam  poft  iter  Jerofolymitanum  V.  9 r. 

X praecedentis  Capitis  fufeeptum  , * defignavit  Dominus , hoc 
eft  , ex  credentibus  jam  fibi  felegit , ad  promulgandum  Evangelium 
fuiim  , * alios,  Nam  etiam  nuper  Apoftolos  defignaverat.  * Septua- 
ginta  duos , qui  inferioris  erantordinis  quam  Apoftoli.  Libri  Grseci 
8c  Syriaci  feribunt  feptuaginta,  6c  ita  nominantur  a multis  veterum. 

S?d 


1.  Poft  hxc  au- 
tem defignavit 
Dominus  & alios 
fup.tuaginta 
duos  :&  miftt  il- 
los  binos  ante 
faciem  fuam  , in 
omnein  civita- 
rem  & locum  , 
quo  erat  ipfe 
yen  turns.. 


comment,  in  evangelium 


, . ei  dicebat  ii-  Sed  contingit  hie  , quod  in  fenioribus,  dele&is  a Moyfe,  Numer.  I u 
Us  : Meffis  qm-  ^ *n  Scfiptur^e  veteris  Intcrpretibus,  qui  cum  fuerint  Lxx  1 1.  tamen 


Gs,ut  mittatopc- 
rarios  in  nief 
iem  foam. 

j.lte  : ecceego 
irntio  vos  ficui 
agnos  inter  lu- 
pos. 

4 Nolite  por 


dera  rouita.ope- 

rata'autem  plerumque  dicuntur  rotundo  numer o Lxx.  Itaque  in  regno  Chrifti 
dominum  mef-  duodecim  Apoftoli  quafi  repraefentabant  duodecim  Patriarchas  ac 
xx 1 1. Tribus, ut  cuique  quafi  tribuifuus  eflet  Apoftolus.Septuaginta 
vero  duo  difeipuli  exhibebant quafi  Synedrion  Lxx n.feniorum, No- 
mina eorum  incerta  funt  , quamvis  a nonnullis  recenfeantur  : vide 
Epiph.  Hjerefi  20.  OfHcium  eorum  fuiffe  fimile  Apoftolico  , fcilicet 
propinquum  Dei  regnum  praedicare  , Sc  miraculis  afferere  , cuirei 
nequepaTm^e-  Apoftoli  per  totam  Judaeam  minus  fufficiebant;  * Et  mifit  illos  binos 
qu;  caiceamenta,  a)lte  faciemfitam,  feu  ante  (e.  Binos  mifit, uteffent  mutuarum  adfcio- 
vum  Taiutaveri*  num  teftes , mutuo  auxilio,  confilio,  folatio,  denique  ut  firmius  effet 
tis,inquamcum- eorurn  teftimoniura.  Eft  8c  ille  numerus  duplicis  charitatis  Sacra- 
que  domum  in-  mentum,  ut  notat  Aug.  lib.  2.  quaeft.  Evang.  q.  14.  8c  Greg,  in  ho- 
SVmdVcite:  Pax  miliis,  itemque  concordise,  quam  prajdicatores  inter  fe  fervare  debent, 
huiedomui : * omnm  civitatem  & locum , quo  erat  ipfe  venturus  , eo  fcilicet  con- 

li  ibi  ruerit  — . , • n ’ v • * • * p * 

- fiiius  pads , re-  liiio,  quo  J oannem  Eaptiitam  jam  a principio  praemilerat,  ne  vemret 
tampax^ftri1-  ad  prorsus  imparatos , fed  ut  venturum  avidius  exfpe&arent , & vc- 
i'm  autcm.ad  vos  nientem  attentius  cognofcerent. 

revertetur.  0 

7.  in  eadera  autem  domo  manete , edentes  5c  bibentes  qua:  apud  illos  funt  : dignus  eft  enim  operarius  mercede 
lqa.  Nolite  tranfire  de  domo  in  domurr.. 

s . Et  in  quarocumque  civitatem  intraveritis , 8c  fufeeperint  vos  , manducate  quae  apponuntur  vobis : 

9.  8c  curate  infirmos  , qui  in  ilia  funt , & dicite  illis  : Appropinquavit  in  vos  regnum  Dei. 
i o.  In  quamcumque  autem  civitatem  intraveritis  , 8c  non  fufeeperint  vos  , exeuntes  in  plateas  efus , dicite : 
j i . Etiam  pulverem  , qui  adhaffit  nobis  -de  civirate  veftra . extergimus  in  vos  ; tamen  hoc  feitote  , quia  appropia- 
quavit  regnum  Dei. 

i z.  Dico  vobis , quia  Sodomis  in  die  ilia  remiffius  erit , quam  illi  civitati. 

t Vi  tibi  Corozain  , vae  tibi  Bethlaida  : quia  li  in  Tyro  8c  Sidone  fadx  fuiftent  virtutes  , qux  fad*  funt  in  vobif, 
olim  in  cilicio  8c  cinere  fedentes  poenirerent. 

1 4.  Verumramen  Tyto  8c  Sidoni  remiffius  erit  in  judicio  , quam  vobis. 

15.  Et  tu  Capharnaum  ufque  ad  cxlum  exaitata  , utque  ad  infernum  demergeris. 

x 6 Qui  vos  audit , me  audit : & qui  vos  fpernit , me  fpemit.  Qui  autem  me  lpernit , Tpernit  eum  , qui  mifit  me. 

au re ^iep rua^i n*  *7*  * Rzverft  autem  funt  feptuagint a duo  , ut  Domino  rationem  red- 

ta  duo  cum  gau.  derent  fuse  legationis  & fucceffus , 8c  fruefcus  : * cumgaudio  de  felici 
Domintretiam  fobcet  pr jedicationis  8c  miraculorum  fucceflu  , quod  futurum  prse- 
ciu  m ut  * n obis^in  nunt‘averat  Ifaias  c*  9-  v*  3*  * dicentes , fcillce  t inter  csetera  , quaede 
nomine  tuo.  1 fucceflu  exponebant.*  Dominc  etiam  damoniay\d  eft  non  folum  morbl, 
fed  8c  daemones , creaturae  fpirituales  , liberi  arbitrii,  fummae  potefta- 
tis,  * fubjiciuntur  nobis , tamquam  fervi  dominis,  ut  ad  nutum  noftrum 
habitatione  8c  loco  cedant ; non  tamen  noftra  virtute  , fed  * in  nomine 
tuo , id  eft,  adhibita  authoritate  tua,  8c  invocatione  nominis  tui.Quo 
fenfu  totam  gloriam  Chrifto  retuliffent , nulla  elati  praerogativa  , fed 
laeti  tantum  de  praedicationis  fuccelfu , prout  fentitTheophyl.  Non- 
nulli  autem  veteresputant , difcipulos  hoc  animi  quadam  vanitate 
dixilTe  , ut  Greg.  1. 23. Moral. c. 4.  alias  7. quod  fatis congruit  v.20* 

Domi- 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.io.  fz3 

Dominus  autem  ut  jam  eredos  in  fuperbiam  ac  modeftiam  revocaret , 
vel  etiam  , ne  laetitia  inordmata in  fuperbiam  erigerentur , ait  illis  : 

18.  * Videbamfatanm  ficutfulgur  de  cdo  cadentem.  Hoc  aliqui  ad  v]]eb^aIt 
Incarnationem  Chrifti  referunt : q.  d.  Nihil  novi  mihi  refertis , nonnam  ficut  fuigur 
ferri  a daemoniis  nomen  meum  : hoc  & antequarn  vos  mitterem  , imo  de  cjdo  cadcn" 


tern. 


S9.  Ecce  dedi 
vobis  potefta- 


cum  in  mundum  venirem  , futurum  videbam  , quodfeiiicet  fatanicae 
vires  mea  poteftate  de  gloria  fua  ruerent.  Ita  Theophyl.  Sed  conve- 
nientior  videtur  fenfus  Ambr.  lib.  de  fuga  faeculi  c.  7.  & Greg,  di- 
verts locis  , qui  referunt  ad  cafum  Angeli  per  fuperbiam  , quern  fci- 
licet  Chriftus  viderit  fua  fe  voluntat&a  fplendorejuftitioe  averten- 
tem ; 3c  ita  tacite  monu^rit  eos,  ne  fimili  fuperbia  elati  caderent, 

Quamvis  poilic  cafus  intelligi  non  culp#  , fed  pcense  :q.  d.  Nolite 
mirari , dseinones  vobis  fubjici  in  nomine  raieo  : meum  elf  enim  hoc 
opus , non  veftrum.  Nam  ego  fum  , qui  etiam  jufto  judicio  fatanam 
prascipitans , vidi  eum  de  coelo  cadentem  , inftar  fulguris , fubito , 
fumma  vi , irreparabiliter.  Et  ita  eft  argumentum  quafi  a majori  ad 
minus : ad  quern  fenfum  congruenter  adjicit  Dominus : 

19 . Ecce  dedi  vobis  , id  eft,  itaque  Ut  intelligatis  , nihil  vos  vobis 
hac  in  re  tribuere  debere  , ecce  ego  , penes  quern  dixi  fummam  effe  t7m "caicandifo 
poteftatem  prcecipitandi  fatanam  ,lum  ille,  qui  dedi  vobis  poteftatem£0at^ 
calcandi  fupra  (erpentes,&  fcorpiones,  quos  ad  litteram  intelligunt  peromnem  ynr- 
quidam  , uti  fonant : quomodo  Paulo  nihil  nocuit  vipera , quemad-  iihiwXrnocc^ 
modum  Chriftus  difcipulis  fuis  promiferat , Marci  1 6.  v.  18.  Rediusbit- 
tamen  metaphorice  intelligi  videntur  diverfa  daemonum  genera , hoc 
difcrimine , quod  quia  ferpentes  dente  nocent , fcorpiones  cauda  , 
ideo  illi  fignificent  d#mone$  aperte  fasvientes , hi  clanculum infidian- 
tes.  Ut  ergo  explicaret  fe  de  metaphoricis  ferpentibus  , hoc  eft  , de 
daemonibus  loqui , generaliter  adjicit , feiis  dedifle  poteftatem  * fufcr 
vmnem  virtutcm  inimici , id  eft , luper  univerfum  exercitum  diaboli* 

* Et  nihil  vobis  no  cebunt , congtedientibus  cominus  cum  ipfis.  Ubi  no- 
tandura  in  illis  verbis , ecce  dedi  vobis  fotejlatem  , quod  opus  fit  pecu- 
liarem  accipere  poteftatem  d Chrifto  ,utinvocatio  nominis ej us  effe- 
dum  fuum  fortiatur.  Itaque  Aug.  lib.  83.  quceft.  Evang.  q.  79. do- 
cet  aliquando  daemones  nolle  cedere  , ipfo  Deo  occultis  modis  prohi- 
bente , ne  cedant , cum  id  juftum  & utile  judicat.  Hoc  autem  racit 
vel  ad  confundendos  malos,  quemadmodum  Scevss  filiis  contigit,Ad. 

19.  v.  if . vel  ad  admonendos bonos  , ut  proficiantin  fide  atque  ifta 
non  jadanter  , fed  uti  liter  poflint : veldeniquead  difcernenda  dona 
membrorum  Ecclefiae , ficut  Apoftolusait : N umquid  omnes  virtutes  ? 

20,  * Verumtmen  , quamvis  triagnum  fit  Deiiftud  donum,  * in  hoc 

• • V v v nolite 


f.*4  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

gaudeiequiafpi  nohte  gAudere  , nempe  principaliter  , & in  eo  haerendo  , licutfuper- 
ciuUntL0biAuUdete  ^ienteSj  &-fibi  placentes,  in  gaudiode  Dei  donis hasrere.folent,  * quit t 
•uutcm.qubdno  j^jrifUS  vobjs  fubjiciuntur : exiftimantes  , ut  Aug.  ibid,  in  taiibus faiftis 
Sfumhi'cxhs"  rnajoradona  effe  quam  in  operibus  juftitise,  quibus  aeterna  vitacom- 
2I-itl!i'p?vmn  paratur.  Unde  cptime  monet  S.  Antonius  apud  Athanaf.in  Vita  ejus, 


exultavit  hp-.inu  - ..  v r . . . 1 r 

unfto , & ci>.ic . ut  inag-is  nobis  eilet  vitae  quam  lignorum  iollicitudo  , nuiluique  ligna 
Pa°tef!C°Doa.line  feciens  , aut  ipie  fuperbia  intumefceret , aut  defpiceret  eos , qui  fa*- 
qu^1  Hb  Si  cere  n0n  P0^unt*  Nam  fignakcere  , inquit,  non  ell  noftrae  parvita- 
haf-  aMapieflii-  tis  , fed  Domini  poteftatis  , qui  ad  difcipulos  gloriantes  ait , Ne  gau- 
bus^^eveiafti  deatis  5 quia  daemonic  vobls  fubje&a  funt , fed  * quodnomina  veftrt' 
caparvaJb.Fcian  • flripta  funt  in  c&lis  • hoc  enim  & folidum  gaudium  eft  , dtfolis  Deucn 
b c ep  la  c u ^r"  * a v.  1c  diligentibus  vel  a Deo  diledis  competit.  Nam  nomina  in  caelis  , hoc 
eft  in  Dei  memoria  effe  fcripta , dupliciter  intelligi  poteft,  vel  ratione 
tradiiafunta.Pa.  praffentis  juftitise  , qui  Pfal.  68.  v.  29.  dicitur  liber  viventiuni  , po- 
fc^Hquis^^Tfi0  tius  quam  vitae  5 ubi  Aug.  docet , eo  modo  omnes  juftos  in  caelo  effe 
1 u'Ss  fit  PatV^r v ^cr*Pt0S  : ve^  rat*one  aeternoe  , & immutabilis  ele&ionis  ad  falutem. 
fu^us.&cuYvo-  Neutro  verb  modo  Chriftus  hie  revekt , omnes  Apoftolos  fuiffe  ju- 
lu’cnt  tmus  ic-  ^QS  ye|  e]e<^os  . fed  videtur  per  conceflionem  loqui , videlicet,  ficut 
23.E:  conterfus  Vos  exiftimatis  & merito  conndere  debetLS.  Itaque  quia  difeipuli  in 
fuosdixu-  Beati  laetitiaprivata&temporali  mentem  pofuerant,  quando  de  miraculis 
0ui,ivosUividefiast  gaudebant  5 revocantur  hie  de  laetitia  privata  ad  communem,  de  tem- 
24.  Dicoenim  porali  ad  teternam.  Diicipuiis  enim  veritatis  gaudium  effe  non  debet, 
tfb*^phe^U&  ^hi  de  eobono  , quod  commune  cum  omnibus  habent , & in  quo  fi- 
v oiues un*  ftem  laetitiae  non  habent , ut  Greg.  lib.  9.  epift  58. 
videtfs  ?&•  Ken  < z jj . * Et  ecce  quidam  legis-peritus  furrexit.  Alius  videtur  fuiffe  ab 


te. 

2 2. Omnia  mihi 


viderur.t  ; 5c  a u- 

non  aucie  turn  magnum  in  Lege,  ficut  probabiliiis  arbitratur  Auguft.  & maltis 


cine qux  aua'3;U*  eo  j quern  Matthaeus  introducit  c.  22.  quserentem  , quod  fit  manda- 


te 
rime. 

aS. 


..  equi  prehat  lib.  2.  de  confenfuc.  73.*  tent  tins  ilium  , id  eft  , tamfeire  vo- 
SrTevft3  tPenrrS  ens  ver^tatem  5 experiri  , utrum  aliquid  a lege  alienum  tradi- 

iiium,  & dic?r.5:  tin  us  effet  , ut  eum  argueret : ideoque  Dominus  non  ei  refponde’t  di- 
cfendoCvuam  *-  ipfum  rogat  viciflim,  ut  ipfe  fibi  refponderet,  & cum  re<fte 

iciiiim  poffide  refpondilTet , addit : * hccfuc  & vkres  , id  eft  , poflidebis  vitam  seter-. 
26.  At  iiie  dixit  flatii  o quod  a me  qusfivifti.  Tantumdem  hoc  eft  atque  illudMatthxi 

quid1™  ferip-uu!  I9*  v*  I7*  Sl  VIS  a ^ ingredi  ferv a.  mandata. 

eftrquomodo le-  29.  * llle  Autcm  volens juftificare  fe ipfum  , id  eft  , oftendere  quam 
Zz7\  Hie refpon'  e*Tet  tenax  ac  ftudiofus  juftiti^tam  cognofcendae  quam  faciendiS. 
dens  dixit : b;ii-  Videtur  enim  putaffe  proximum  a Chrifto  definiendum  effe  more 

ges  Doaainum  .r  . .-r  r • n rr  * ^ . 

Deum  tuum  ex  pharifaico  amicum,  ut  fie  jultus  elle  videretur,  qui  amicus  tamquam 
tota anima  proximos  diligeret.  Dixit  itaque  : * & quis  eft  mens  proximus  ? Non 
tua,  & ex  omni-  petit  quid  proximo  impendendum  fit : nam  in  hoc  non  multum  diffe- 

Tinbiu  mu , r ^ r r £ekat 


SECUNDUM  LUC  AM  Cap.  i0.% 

rebat  Lex  ab  Evangelio  , fed  quis  fit  proximijs  : quam  late  en!na  ille  & exomni  rae* 
pateret  Sc  intelligendus  effet , non  erat  veteris  Teftamenti  tradere  3 mum  uiuro  (icut 
4t  Aug.  1.  83.  quaeft.  Evang.  q.  f 3.  Cum  ergo  proximus  poffit  dici  'f^Stque ijii* 
vel  gente  , vel  amicitia , vel  confanguinitate , vel  humanse  naturae  xefte  refpondi- 
communione  , Chriftus  ut  legem  perHceret,  quseftionem  illam  ut  tem-  fv“ ‘ hoc  fac  & Vlm 
peftivamarripiens , 8c*  fufeipiens,  fcilicetfermones  feu  vices  refpon-  v^^ijjeameta 
dendi  , * dixit , per  modum  parabolae  : * Homo  quidam,  natione  Judseus,  feipium,  dixirad 
ut  Aug.  ferm.  7 3.  de  verbis  Domini  : videtur  enim  vel  vera  hiftoria  , ^eu^pfoxiSSuj* 
vel  certe  parabola  ex  eventis  illius  temporis  verifimilis.  Nam  via  ab  3°.  Suicipiens 
Jerufalemin  Jericho  latrociniis  erat  obnoxia,  utHieron.  turn  in  c. 20.  xit  .-Homo  qui- 
Matth.  turn  epift.  27.  ubi  dicitlocum  Adomim  inde  vocatum,  quia 
multus  in  eo  fanguis  crebris  latronum  fundebatur  incurfibus  : qui  m jencho.&in- 
praeterquam  quod  ceperunt  eura  , etiam  * dejpoli  aver  tint  eum , id  eft, 
veftibus  exuerunt : ut  Graece  fonat , * Etplagisfeu  vulneribus  * iw-  ^avfunt.  eum.* 
fojitis  , abierunt  femivivo<relitto  , hoc  eft  , in  miferrimo  ftatu  , in  quo  tisPa^erunf°ie- 
neceffe  erat  perire  , {i  nemo  fuccurreret.  mivivoxeiitfo, 

31.  * Accidit  autem  ,ut  Sacerdos  quidam  defeenderet  eadem  via  , ver-  ^ Ac^dit au- 
fus  Jerichontem,  demifliorii  fcilicetloco  quam  Jerufalem  fitam,prope  quidam  deicen- 
Jordanem  fluvium  : * & vifo  ilio  prater iit , Grasce  dhZc^cqSASev,  ex  ad-  vfaT^vifo^iio 
verfo  feu  contra  proeteriit.  Quo  fignificatur  non  folum  eum  accef-  pwerivir.  ^ ^ 
fifte  , fed  potiiis  retrocedendo  tranfivilfe,  quod  fcilicet  horreret  ac-  £evita.  cum  eHet 
cedere  , ut  Theophyl.  notat , 8c  ita  perftringitur  fera  Sacerdotumin-  ^ere^eum  per^ 
humanitas.  Idem  dicitur  in  Grseco  eodem  modo  de  Levita : moribus  uanfiit : 
enim  Sacerdotes  8c  Levitse  fimiles  erant. 

33.  * Samar  it  anus  autem  quidam  , genere&religionealienus&Ju-  n.Samaritaniis 

daeis  maxime  inviius  , eoquod  Samaritani  ioii  veilent  haberi  popu-  i erfac:ens,venit 
lus  Dei , 8c  verum  Dei  cultum,  verumque  templum  fe  habere  jadbita«  eum  life- 

rent. Hie  ergo  * videns  eum , mifericordia  motus  eft , tamquam  qui  exi-  ^ordia  motus 
ftimaret  calamitatem  ejus  tamquam  proximi  ad  fe  pertinere  3 imme- 

mor  omnis  antique  contentions. 

34.  * Et  appropians  , trahente  fcilicet  eumpropius  intimo  mifera-  54.  Et  appro_ 
tionis  affe&u  , * alligavit  vulnera  ejus , id  eft , fafeiis  obligavit  , ne  J„^*ra 
medicamentum  infufum  refpueret  : * Infundens  , id  eft , poftquam  fundens  oleum, 
ante  infudiffet  * oleum  & vinum  • quae  viatici  loco  fecum  fumpferat:  po'ens  iiiumTn 
oleum  , ut  obfonium  ad  panem,  vinum  loco  potus.  Et  opportune  qui-  ^ftnt^m^u3ub“_# 
dem  : vinum  enim  purgat  vulnera  , arroditputrida  , conftri  J b 
gata  : oleum  len\t , fovet  , 8c  fanat.  * Et  impoiiens  iUutn  in  jumentum 
fuum,  quoipfe  venerat , * dux  it , ipfe  pedes  , dux  vise  fadus,  * infta - 
Mum  , feu  diverforium  , * & cur  am  ejus  egit , accuratiorem  in  hof- 
pitio.  Significatur  ergo  omnia,  quae  habuit , 8c  potuit , afflidi  iftius 


ur-  lum  , Zc  curam 
ejus  egit. 


neceflitatibus  impendiffe. 


V v v 2 


3f 


S16  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

5 y .Et altera  die  35.  * Ef  altera  die,  cum  itineris  perficiendi  neceflitate  premeretur, 
53?:^;  * frotulit  dues  denarios  , expendendos  in  curationem  faucii,  8c  ait 
curara'mlus  ^**nch  ^eu  hofpiti : * Cur  am  illitts  babe,  & quodcumque  fupererogaveffii 
be : 6c quodcum-  fuper  impenfam  tibi  traditam  , feu  de  tuo  , * ego  cum  rediero  reddatn 
vcris^c^o  earn tl^1  : <duo  declarat  non  quicturum  , donee  fanatum  viderit.  In  qua 
.-ediero  red4a m hiftoria  non  folum  praeclare  lucet  pulcherrimus  &:  pleniflimus  dile- 
dionis  modus  , dum  nihil  omittit  eorum  , qus  ad  proximum  juvan- 
dum  requiri  poterant,  fed  etiam  mvfterium  lapfus  8c  reparationis  hu- 
mani  generis,  quod  in  ea  omnespenc  veteres  annotarunt.  Videri  po- 
terunt  Ambrof.  8c  Theophyl.  8c  alii  in  hunc  locum,  Chryfoft.  hom. 
hae  de  re  , Sc  late  Aug.  ferm.  37.  de  verbis  Domini , brevius  vero 
iib. '2.  quseft.  Evang.  q.  19.  Succindiffime  complexus  eft  pleraque 
Grig.  hom.  34.  in  Luc.  tamquam  ab  antiquiore  presbytero  fibi  tradi- 
ta-  jam  inde  fcilicet  ab  initio  nafeentis  Ecclefiae.  Dicebat  ille,  inqnit^ 
hotninem  , qui  defeendit , e fife  Adam , Jerufalem  paradifum  , Jericho 
mundum  , Utrones  contrarias  fortitudines  , id  eft , daemones , Sacerdom 
xem  legem  , Levitam  Prophetas , Samar iten  Chriftum  , vulnera  ino- 
hedientiam  , jumentum  corpus  Domini  , quo  incarnatus  eft  , pando- 
cheum  , id  eft  , ftabuium  , quod  univerfos  volentesintroirefufcipit , 
Ecclefiam  interpretari.  Porro  duos  denarios  patrem &filium  intelligi, 
ftabularium  Ecclefiae  praefidem , cui  difpenfatio  credita  eft  ; rever - 
fionem  Samaritani , fecundum  Salvatoris  adventum.  Cum  qua  expo- 
fitionefere  convenit  ilia  Aug.  loco  cit.  qui  tamen  pen  Jerufalem  in- 
telligit  civitatem  caeleftis  pads , Jericho  mortalitatem  , duos  denarios 
duo  pr^cepta  chari tatis  , alii  duo  teftamenta. 

36  Quis  horum  36.  * Oil  is  boYum  trium  videtur  tibi  proximus  fuijfe,  qui  incidit  in  la- 
trenes  ? id  eft , agnoviffe  fe  illi  8c  praeftitifle  proximum  per  charitatis 

feiiii, qui  incidit  0$cja  : nam  , ut  Aik>.  trad.  43.  in  loan.  Samaritanus  faucio  fe  pree- 
mJ}i  runes  i & n* 

ftttit  proximum  , quern  non  putavit  ahenum.  Ex  hoc  autem  colli- 
gendum relinquit  Chriftus , ilium  faucium  fuiffe  etiam  proximum 
illius  Samaritani  , quia  , ut  idem  Aug.  lib.  1.  de  dod.  chrift.  c.  39. 
proximi  nomen  ad  aliquid  eft  : nec  quifquam  effe  proximus  nifi  pro- 
ximo poteft.  Sic  ergo  indlrede  folvit  quseftionem  Legis  periti , quis 
effete  jus  proximus , circa  quern  deberet  implere  legem  de  diligendo 
proximo , nempe  quofiibet  opis  indigentes  , etiam  extraneos. 

37.  At  ille  dixit:  j y . * At  ille  dixit : Qui  fecit  mifericordiam  in  ilium  : nam  ipfo  opere 

S’ri'rn  Tnr"'-  dile&ionis  declarabat  Samaritanus  , fe  proximum  effe  Jud*o  faucio, 
& confequenter  ilium  fibi.  Itaque  refpondit  ei  Dominus  * vade  & tu 
faciimiliter.  fac  fimiliter,  ut  cenfeas  tibi  proximum  elle  non  lolum  genere,  patria, 

amicitia , teligione  conjunduio , fed  quemvis  hpminem,  cui  vel  exhi- 

ben- 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  ic.  $17 

bendum  eft  officium  mifericordiae , fi  indigct , vel  exhibendum  eflet,  fi 
indigeret  , inquit  Aug.  loco  citato.  Omnis  enim  homo  eft  omni  ho- 
niini  proximus , nec  ulla  cogitanda  eft  longinquitas  generis  , ubi  eft 
natura  communis  , ut  idem  Concione  8.  in  Pfalm.  118. 

38.  * E actum  eft  autem  dum  irent , id  eft  , dum  pergerent  Jerofoly-  au3t*- 
mam;  nam  haec  in  eodem  itinere  videntur  contigiiTe.  Intravit  * in  & ipfe  imravit 
quoddam  ' caftellum  , Graece  xe^v  Zova  , pagum  quemdam , qui  videtur  Iteiium^&'Lmr 
fuiffe  Bethania : nam  haec  loan.  1 1.  vocatur  caftellum  Mariae  Sc  Mar-  l'cr 

, , , . . ...  /•  \ *1  Martha  nomine, 

thae.  * E t muher  qtudam  Martha  nomine  except  ilium  , live  quod  ma-  excepit  ilium  in 
jor  diet  natu  , ut  Bern.  ferm.  3.  de  Affumpt.  fuifte  putat , five  quod  dom«rnll»a“lv 
ipfa  rem  familiarem  communemque  procuraret  Sc  adminiftraret  : Sc 
ideo  dicitur  eum  excepiffe  * in  domutn  fuam  , quamvis  & Maria  6c 
Lazarus  in  ea  habitarent. 


39.  * Et  htiic  er at furor , &c.  qua  ctiamfedens : q>  d.  non  obiter  , fed 
ex  compofito,  ut  Aug.  ferm.  2 6.  de  verbis  Domini  notat,  nempecum 
quiete,  attentione,  diligentia,  aftiduitate,  quae  per  feflionem  innuun- 
tur  : * fecusy  feu  juxta*  pedes,  prout  Sc  Paulus  juxta  pedes  Gamaliels 
eruditus  fuit,  nam  ifte  habitus  eft  difcrpulae  , humilitatem  Sc  reve- 
rentiam  erga  docentem  declarantis.  Unde  Aug.  ibid.  Quanto  humi- 
lius  ad  pedes  fedebat , tanto  ampiius  capiebat  : confluit  enun  aqua 
.ad  humilitatem  convallis , denatat  de  tumoribus  collis. 

* Audiebat  verbum  illius loquentis  de  regno  Dei,  fimul  ac  domura 
ingreflus  fuit , ne  quid  temporis  fine  Irinftu  laberetut. 

40.  * Martha  autem  fatagebatyGrxceTnpiwzscirOjdiftrahebatur,*  circa 
freqnens  minifterium  , id  eft  , follicita  erat  in  variis  minifteriis  ad  con- 
vivium  Sc  ad  obfequium  Chrifti,ac  difcipulorum  ejus  pertinentibus, 
ne  quid  talibus  hofpitibus  deeffet.  * Qiiaftetit , nempe  tandem  vel 
laffata  , ut  Bafil.  in  conftitut.  Monafticis  c,  2.  vel  obeundis  minifte- 
riis omnibus  non  fufticiens  , Sc  interpellate  Dominum  concionantem 
ait : * Demine  non  eft  tibi  cur  a , per  temetipfum  ; verba  videntur  fub- 
accufantisincuriam,v.el  certe  excitantis  ad  refpedum  fui:  *quod  foror 
me  a reliquit  me  fulam  mini ftr  are , in  apparandis  convivio  neceffariis  : 
* 'Die  ergo  illi,  faltem  i me  admonitus,  * ut  me  adjuvet.  Did  hoc  vult 
a Domino  , eo  quod  fe  frnftra  id  Mariae  di&uram  exiftimaret , vel 
indecens  videretur , earn  I docente  avellere  citra  veniam. 


39.  & huicerat 
(oror  nomine 
Maria, qua:  etianv 
fedens  iecus  pe- 
des Domini,  au- 
diebat verbuna 
illius. 


40.  Martha  aa- 
tera  fatagebat 
cnca  frequens 
minifterium:qii5 
ftetit,  & ait: Do- 
mine  non  ell  tibi 
curs,  quod  foror 
meareliquit  me 
folaro  miniftra- 
re  ? die  ergo  illi>, 
ut  me  adjuvet. 


41  • * Et  rejpondens  dixit , Martha , Martha  : qua  geminatione  norm-  41.  strefpon^ 
nis  compefcit  Martham,  ac  turbatam  fedat,  Sc  tacite  fubreprehendit : oXimls^Mar- 
quamquam  Aug.  ferm.  illo  2 6.  repetitionem  nominis  velit  effe  in-  ’^asrth^’ 
dicium  diledlionis,  aut  forte, inquit,  movendaeintentionis,utaudiret  ban’s3 erga  piwL 
attentius,  * Soldi  (it  A es  & turbaris  trga  plttrimA  > ea  turbatione  qualis 

confe- 


fi§  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

confequi  (olet  follicitudinem  de  pluribus  rebusuno  tempore  curandis. 
42.roTro  untini  42.  * Forro  unum  eftnecejfarium.  Aug.ad  fequentia  hoc  referre  folet, 
^oJtSut  Ggnificetur,  contemplationem  illius  Deitatis  eflfe  neceffariam  , 
p^e®n  quam  opponic  multis  minifteriis  hujus  vitae,  bonis  quidem,fed  carna- 
turabrj,  * libus,  quibus  occupabatur  Martha.  Alii  unum  intelliguntillud,quod 
Maria  fact  i tab  at  , fcilicet  audire  verbum  Dei  • quod  in  idem  fere  re- 
dit.  Non  incongruam  tamen  interpretationem  dant  plerique  Grsci, 
Titus,  Theophyl.  Sc  in  primis  Bafil.  in  Reg.  fufius  difputatis  qusft. 
20.  juxta  quam  Chriftus  fignificet  unum  effe  neceftarium,ut  fcilicet 
neceffitati  corporis  fiat  fatis,ad  quod  paucis  vel  uno  opus  eft  cibo,  quia 
natura  paucis  contenta  ; ut  ita  unum  tacite  opponatur  pluribus  fer- 
culorum  generibus,  quibus  Martha  parandis  intenta  erat.  * Maria  opti- 
mam  partem  elegit : Graecerijvaydi^y,  bon  am , fed  cum  articulo  empha- 
fin  fignificante,  q.d.  illam  bonam  feu  excellenterbonam,  quod  nofter 
optimum  dixit  6c  confequenter  meliorem  , quam  Martha  , ficut  legit 
Aug.  Itaque  non  opus  Marths  reprehendit , fed  partem , id  eft  , fun- 
£lionem  , ftudium  , genufque  vitae  Maris  prstulit.  Non  tu  malam, 
inquit  Aug.  ferm.  27.  de  verbis  Dom.  fed  ilia  meliorem.  Pars  autem 
ilia  eft  federe  ad  pedes .Jefu,  6c  audire  verbum  ejus  , hoc  eft,  difcendis 
6c  contempUndis  rebus  divinis  incirmbere,  quod  Maria  elegerat,  id  eft, 
toto  vitae  ftudio  tamquam  partem  feu  fortemfibi  propriamfe&andarn 
coeperat,  ficut  e contrario  Martha  officia  pietatis  corporalia  , de  quo 
etiam  Joan.  1 2. v. 2.  * Oua  non  aufcretur  ab  e^,neque  in  hac  vita,neque 
in  futura.  Auferetur  enim  aliquando  onus  neceftitatis , feu  corporalis 
hofpitalitatis : sterna  eft  dulcedo  veritatis,  inquit  Aug.  Per  hoc  ergo 
Dominus  dat  rationem  , cur  melior  fit  pars  Maris , ficut  6c  Apofto- 
luscharitatem  dicit  efife  majorem  fide  , 6c  fpe  ,eo  quod  his  tranfeun- 
tibusilla  maneat  in  sternum.  Hoc  ergo  fignum  eft  corporalia  exer- 
citia  non  per  fe  intendi  a Deo  , fed  ut  media  , perqusad  opt'mam 
partem  , hoc  eft  , ad  fcientiam,  charitatemque  veritatis  veniatur.  No- 
tant  autem  plerique  Patres  6c  in  primis  Aug.  ferm.  2 6.  Sc  27.  de  ver- 
bis Dom.  duas  vitas  in  his  mulieribus  figurari  , tropologice  quidem 
activam  6c  contemplativam , anagogice  vero  prsfentem  6c  futuram  , 
laboriofam  6c  quiet3m,  srumnofam  6c  beatam,temporalem  6c  ster- 
num. Vide  Aug.  latius. 

CAPUT  UNDECIMU  M. 

i.Et  faftum  eft  i.  * JJm  effetin  quodam  loco  orans,  ut  ccffavit : neque  enimfuit  au- 
dam  locoorans’  V j fus  difcipulus  ille  orantem  interpellare  , cum  oratio  tam- 
ur  ceflav:j . d'xit  quam  colloquium  cum  Deo  do&rins  longe  prsferenda  fit , nifi  ne- 

unus  ex  diicipu-  1 U Dr  . A 

li*  ejosadcuna : ceiiitas  aliud  poftulet,  * Dixit  unus : Domitie  acce  ms  or  are  ,prslcripta 

fcilicet 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  II. 

fcilicetcerta  quadam  orationis  formula. Quse  petitio  congruentiftima  Domfne  , do cc 

fuit  authoritatc  Aug.  trad.  7.  in  Joan.  Qui  enim  habent  caufamr,  JocSjoannes 

inquit, & volunt  fupplicarelmperatorfquaerunt  aliquem  Jurifperitum^^up1*105^ 

a quo  iibi  preces  ( id  eft  , libeiius  fupplex  ) componantur  : ne  forte 

fi  ali ter  petierint  3 quam  oportet  3 non  folium  non  impctrent,  quod 

petunt  3 fed  Sc  poenam  pro  beneficio  mereantur.  Itaque  * doce  ms 

or  are  , id  eft  3 Jurifperite  nofter  3 afieifor  Dei  , imo  confeffor  , corn- 

pone  nobis  preces  3 feu  libellum  fupplicem  3 inquit  ibidem  Aug.  * Si - 

cutdocuit  CT  Joannes  difc if tilosfuos.  Ex  quo  conftat  Joannem  aliquam 

certam  Sc  ante  non  ufitatam  orandi  formulam  (uis  tradidiffe  3 ut  Sc 

illi  de  proprio  magiftri  fui  inftituto  aliter  Deum  orarent3  inquit  Ter- 

tull.  4.  contra  Marcion.  cap.  20.  Religionis  enim  pars  non  infima 

eft  oratio  3 quam  propterea  etiaip  novam  inferre  folet  3 quilquis  re- 

ligionem  innovaverit. 

2.  * Cum  Gratis  dicite . Eadem  eft  hxc  ratio  3 quantum  ad  fubftan-  a.  Et ait  iiiis; 

tiam  3 cumea,  quam  tradidit  Matth.  6.  Graece  etiam  quantum  ad  d^Ta^Vfanl 

verba.  Suppletur  enim  in  fingulis  petitionibus  non  folumid  3 quodftificeturnomen 
, . . r.  .A  * -.  » ? 1 j • r i / 1 1 tuum.  Advenut 

explications  gratia  apud  Matth.  additur  3 ledetiam  luppientur  pe- regnum  taum. 
titiones  dux  , quae  Latine  omittuntur.  Verum  quia  exemplaria  La- 
tina  etiam  antiquiilimailliscarent  3 verifimile  eft  a nonnullisquamvis^^  da  nobis 
perperam  fuiife  Greece  inferta  3 nefortaffis  manca  hasc  oratio  vide-  ^.Etdimitreno- 
retur.  Quinque  igitur  tantum  funt  hie  petitiones;  tertia  verb  Pfiqc^mH& 
feptimadeficiunt  3 utnotatAug.  in  Enchridio* cap.  1 16.  quia fepti-  ipfi  dimittimus 
rna  in  fexta  utcumque  comprehenditur , ficut  Sc  tertia  in  prima  Sc  bis.' E^nenos [nf 
fecunda.  Nam  nomen  Patris  a nobis  fandificari  non  poteft  3 nequeduc.as  in  tenfa» 
regnum  ejus  feriooptari,  nifi  velimus  fieri  voluntatem  ejus  : Sc  a 
proecipuo  malo  liberatur  3 qui  remiftis  debitis  in  tentationem  nullam 
inducitur  3 cui  liberatio  a reliquis  malisfuo  tempore  velut  merces  da- 
bitur.  Itaque  ut  difeeremus  in  oratione  nontam  de  verbis  quam  de  re- 
bus eife  anxii3ac  de  fpiritu  orationis, diverfis  verbis  orationem  tradidit, 
quam  fidelibus  quotidianam  effe  voluit.  Nam  circumftantiarum  hie 
Sc  apud  Matth.  tanta  diverfitas  eft  , ut  videatur  Chriftus  illas  orandi 
formulas  diverfo  tempore  tfadidille  • utram  priiis  non  conftet,  Expli- 
cationem  autem  totius  orationis  vide  apud  Matth. 

).  * Et  ait  ad  illos.  Hadenusde  orandi  formula  5nunc  de  orandi  s-EtaitadiHos; 
modo  , ardore  3 Sc  perfeverantia,  de  quibusper  parabolamfubjungit. 

* Quis  vejirum  babebit  amicumtq.  d.  Cui  habentiamicum  non  id  eve-  ^anode^'di" 
niet , quod  didturus  fum  ? Mu.1  to  ergo  magis  evenietoranti  amicum  cetiiii : Amice, 
Deum  - eft  enim  argumentum  a minori  admajus,  ficut  Sc  v.13.  * Et  trcT^ancj ^ 
ibit  ad  iUnt)}  media  wfte  ; quas  intempefta  dici  {olet  ? ut  Aug.  notat 

Conc> 


6.quomam  ami- 
cus meus  venit 
de  via  ad  me  , & 
non  habeo  quod 
p»nam  ante  il- 
ium . 


7 Et  ille  deintus 
teipon  =en$  di 
cat  : Noli  mihi 
moleitus  file  , 


no  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

Cone- 29,  in  Pfalm.  118.  quia  ad-  agendum  importuna  eft.  Media 
ergo  node  , hoc  eft  , importuniffimo  tempore,  quod  ad  impetrandi 
difHcultatem  fpedat.  * Et  dicet  illi ; Amice , commoda  mibi , id  eft,  da 
mihi  commodato  , feu  mutuo  : quod  fpe&at  ad  petentis  verecun- 
diam  , Sc  petitiunis  mediocritatem  , quia  minus  eft  , quam  fidari  pc- 
teret  * tres  fanes  , unum  feilicet  hofpiti,  alterum  mihi,  tertium  utri- 
que  communem  , fi  unus  uni  non  eflet  fatis : eft  enim  parabola  ex  ufu 
communi  fumpta. 

6 . * Qmniam  a?nicus  mens  venit  de  via  &c.  feftus  feilicet  Sc  fame- 
licus , * & non  babeo  quod  fonam  ante  eum , cum  nec  tempus  permittat 
emi.  Duasergo  caulas  allegat  impetrandi : quod  non  fibi  petat , fed 
amico  , quern  iniquum  eft  deferere  • & quod  fibi  etiam  panis  fit  pe- 
nuria.  In  utroque  elucet  petentis  verecundia  & humilitas. 

7.  * Et  ille  rejpondens  dicat , hoc  eft  , vel  quamvisille  refponderet : 
eft  enim  hypothefis  , licet  non  omnino  vetifimiiis  , tamen  apta  ad 
oftendendum  5 quantum  valeat  ad  impetrandum  importuna  perfeve- 


lum  eft/sf  pueri  rantia*  * fam  eftium  claufum  eft  , pefluiis  videlicet  firmatum , ut  ape- 

n;ei  ineiuu:  (uut  mrvlplViim  fit-  £r  frirfP.  tr»f  pm npfl-a  nnft-p  r»(?ririilrkfiu-n  * 

in  cubilt  , no: 
pollum  iuigere , 

6c  dare  tibi. 


8.  Etfi  ille  per 
JTeveraverit  pul 
faos.dico  vobis 


““  riri  moleftum fit , Sc  forte  mtempefta  node  periculofum.  * Et  pueri , 
id  eft,fiiii,ut  Graecainfinuant , & Syrusexpiicat,  * mecum  in  cubili , 
five  cubiculo,  five  etiam  letfto,  ut  vertit  Syrus,  qui  proinde  experge- 
fieri  deberent. Pertinent  hxc  omnia  ad  oftendendam  juftitiam  repulfis. 

8.  * Etfi  ille  per fever averitpulfans,  id  eft,  quod  fi  nihil  territus  ex- 
cufatione  inftet  rogando,  urgeat , ac  tundatoftium  : * propter  impro - 
n Gurgen?11  eo  bitatem  tamen  ejas  , Graece  dva inverecundiam  feu  impudentiam  , 
quodanicusejus  hoc  eft,  propter  importunam  Sc  moleftam  perfeverantiam,qua  etiam 
probiwiem' poft  primam  amici  cxcufationecn  rogare  , imo  pulfando  inftare  non 
?,erSiu£,!-urgct'  deftitit.  Hoc  enim  cuiufflam  improbitatis  fpeciem  habere  videbatur  ; 
quot  habet  ne-  quo  leniu  dicitur  labor  improbus  omnia  vmcere.  * Dabitiui  , oc  non 
ceflanos.  folum  accommodabit  : neque  folum  tres  dabit , fed  * quotquot  habet 
nccejfarios  , id  eft  , etiam  plures , quam  poftulaverit. 

9.  Et  egc  d’eo  9.  * Et  ego  dico  vobis , hoc  eft,  ad  ilium  eumdem  modum.  Eft  enim 

dabitVc Pevob!s&  accommodatio  parabolas  ad  propofitum  , qua  includit  fimiles  in  pe- 

venietis •'  u^fate  terL<^° conditiones  adhibendas  erga  Deum,verecundiam,humilitatem, 

& aperietur  vo-  8c  in  primis  perfeverantifiimam  inftantiam.Nam  ad  hoc  pertinent  ilia 

br,oOmnisenimtria>P^>  Quarite,  Eulfate,  ficut  ex  Aug.  i.Retrad.  c.  19,  patet, 

qui  pem, accipit:  Sc  in  Matth.  latiiis  diximus.  Dele&atur  enim  Deus  fibi  quodam- 

venK • &Upui (ami  modo  vim  ah  orantibus  inferri.  Vis  autem  ilia  non  in  fola  petition e 

aperietut.  fitaeft  , fed  etiam  in  alife  orationis  adjumentis : inter  quae  primoeft 
1 1 . Quts  autero  ...  rT.  .n  i n i • -p- 

cx  vobis  patrem  contmentia , de  qua  Hieron.  epilt  22,  ad  hultocnium  : mil  , mquit , 
nSwiuidaniapu  v^m  fcceris , caelorum  regnuru  non  capies : nifi  pulfaveris  importune, 

m 


pane 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  u.  fji 

panem  non  accipies  facramenti.  An  non  tibi  videtur  violentia,cum  dem  dabit  rili  > 
caro  cupit  effe  , quod  Deus  eft  , Sc  iiluc  , unde  Angeli  corruerunt, 

Angelos  judicare  confcendit?  Secundo  pcetiitenfiae  quaedam  aufteritas,  ferpentem  dabit 
de  quaTertull.  in  Apologetico  c.  40.  Nos  jejuniis  aridi , omiii  con-  Autfipetie- 
tinentia  exprefti , ab  omni  vitas  fruge  f id  eft,  deliciis  j dilati  in  facco  nt  ovum:  num- 
Sc  cinere  volutantes  , invidia  caelum  tundimus  , Deumtangunus , fcorpionem  ? 

Sc  mifericordiam  extorquemus.  Tcrtio,  concordia  orantium,de  quac^’ 
ibid.  c.  59.  Corpus  fumusde  confcientia  reii<2ionis>&:  difciplinae  uni-  noftis  bona  data 

n r - r 1 • • r,  0 1 j dare  film  vcftns: 

tate  , Sc  ipeiroedere  , qutwmus  in  coetum  Sc  congregationem  > ut  ad  qUS„t6  magis  Pa- 
Deum  quad  nianu  fiufta  precationibus  ambiamus  orantes.  Haec 


vis 


rer  vefter  de  car- 
lo dabit  fpiri- 


Deo  grata  eft.  Ita  Tertull.  Ne  quis  vero  peccator  terreretur,  putans  tum  bonum  pe 
impetrationem  illameffe  juftis  propriam , occurrunt  ilii  fufpicioni  ^4  Eteratcfi- 
verba  parabolae  , Et  fi  non  dabit  illi , quod  amicus  ejus  fit  , &c . ficut  no-  ^iiyemmu’ 
tat  Baiil.in  Conftitut.  Monaft.  cap.  2.  ubi  monet , Sc  li  complures  turn.  Et  cum  eie- 
anni  in  petendo  praetereant,  perieverandum  effe  tamen  , donee  im-  ficutus^d^mu- 
petretur.  Unde  Judith  merito  reprehendit  Oniam  , quod  non  ultra  r“*'» 
quinque  dies  Dei  auxilium  expedtandum  effe  judkaret,  Judith  B.v.  i*.  Quida’mau- 

t t Rrr'y  * tern  ex  eisdixe- 

11.OCIZ.  runt  : In  Beelze- 

bub principe  daemoniorum  ejicitdarmonia. 

1 6.  Et  alii  tent  antes  , lignum  de  ca:io  quaerebant  ab  eo. 

1 7 . Iple  autem  tit  vidi  t cogitationes  eorum  , dixit  eis  : Omne  regnum  in  feipfum  divifum  defoiabitur , & domus 
• fupra  domum  cadet. 

1 8.  Si  autem  & fatanas  in  feipfum  divifus  ell , quomodo  ftabit  regnum  ejus : quia  dicitis  in  Beelzebub  me  ejicere 
dsmonia. 

rp.  Si  autem  ego  in  Beelzebub  ejicio  dermonia  : filii  veftri  in  quo  ejicium  ? Ided  ipfi  judices  veftri  erunt. 

20.  Porro  li  in  digito  Dei  ejicio  dxmonia  : profe&o  pexvenit  in  vos  regnum  Dei. 

21.  Cum  fortis  aimatus  cuftodit  atrium  fuum  , in  pacefunt  eaquai  poffider. 

22.  Si  aute  fortior  eo  fupetvenies  vicerit  efrjuniverfaarma  ejusauferet,inquibus  confidebat,&fpolta  ejus  diftribuet 

23.  Qui  non  eft  mecurn  , contra  me  eft  : Sc  quinon  collign  mecum  , difpergit. 

24  Cum  immundus  fpiritus  exierit  de  homine , ambulat  per  loca  inaquofa , quarrens  requiem  : & non  inveniens 
dicit : Revertar  in  domum  meam  unde  exivi. 

25.  Et  cum  venerir , invenit  earn  ficopis  mundatam  , Sc  ornatam. 

26  Tunc  vadir , & aflumit  feptem  alios  fpiritus  fecum  nequiores  fe  , & ingrefli  habitant  ibi.  Et  fiunt  noviflima 
hominis  i'lius  pejora  prioribus. 

27.  * Fattum  efl  autem>  &c . extoliens  vocm  qu&dam  mulier, admirata  aut^mFa^S?h*g 
fcilicet  fapientiam  revincentem  adverfarios , miraculorum  virtutem  , dicerer’ : exroi- 
verborumque  vim,  non  potuit  fe  continere  , quin  admirationem  damVmuiTe?Ude 
fuam  clamore  Sc  laudibus  expromeret.  Quo  indicatur  magnitudo  af-  *urba  > dixit  illi ; 
rectus  ejus erga  Jeium  eo  iplo  tempore  , quo  calumnns  rharilceorum  qUi  te  portavit; 
petebatur.  * Dixit , beatus  venter  , quiteportavit , ubera,qu&fuxifti.  » qus 

Periphrafis  eft  matrfs  3 ab  iis  partibus  , quoe  gignendo  alendoque 
Chrifto  fervierunt  : q.  d.  Otali  filio  felieem  matrem.  Honor  enim 
filii  in  pareiites  redundat : unde  Sc  ipfa  fan&a  Virgo  hanc  beatltudi- 
nis  praedicationem  fibi  futuram  prophetavit  in  Cantico  , fiicendo  , 

Ecce  enim  ex  hoc  beatam  me  dicent , &c . An  autem  haec  mulier  folum 
fenfu  muliebri  hoc  dixerit , ficutfolent  matres  beatae  p'rsedicari  pro- 

X x x pter 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

pter  filios , an  verb  ex  . fide  Incarnationis  Chrifti,  nonconftat.  Illud 
poftremum  fentit  Beda  , qui  hanc  mulierem  typum  Ecclefiae  geflijfe 
notat  • prim  am  plerique  pofteriores. 

c^Vntmrn^bea : tile  dixit:  Ouinhno  beati.  Graecum  ufyuovvyt,  fonat  , into 

tt , tjui  audiunt  veroy quod Erafmus  notat  nec  affirmare  nec  negare  illud, cui  fubjun- 
cuftoSu^iilut.  g^tur-  Aug.  trad.  io.  in  Joan.  Sc  iib.de  fanda  Virginit.  c.  3.  legit 
conTuKbendbusn’ *mo'  Videtur  itaque  Chriftus  apertenec  admittere  , nec  negare  id  , 
coepitdicere.Ge  quod  niulier  dixerat ; ne  vel  fe  Sc  matrem  laudaret , vel  falfum  di- 
ner at  io  hnequ am  ceret  j fed  aliud  elogium  fubjicit,  tamquam  certius  Sc  potius,  Sc  plu- 
eft:  fignum quae-  ris  aeftimandum  : q.  d.  Tubeatam  praedicas  matrem  , See . ego  verq. 

xit,£clignum  non  i.  *„....  , . • ^ . . r i 

dabitur  ei , nifi  dico  , * Beati  qui  audiunt  verbum  Dei ; nam  mde  concipitur  tides  , quae 
phct*3^0naepi°  ex  auc^tu  eft  : * & cuftodiunt  illud  , animo  diligendo  Sc  opere  adfm- 
30.  Nam  ficut  plendo,  quia  hoc  hominem  facit  meliorem,  Deogratiorem,  veraque 
rum  ^Nmivitif:  dignum  beatitudine.  Nam  , ut  optime  Auguft.  materna  propinquitas- 
hornlnis& enera  n*'n^  Marias  profuiffet  , nifi  felicius  Chriftum  corde  quam  carne^ge- 
tioniifti.  ’ ftaflet  : beatior  enim  percipiendo  fidem  Chrifti , quam  ccncipiendo 
ari’fmgetTn^u-  earnem  C hrifti.  Cum  ergo  non  neget  Chriftus  matrem  fuam  beatam, 
dido  cum  viris  neque  primo  illo  genere  beatitudinis , quatenus  mater  ejus  fuit  , ne- 
fuTr&condem-  que  fecundo  , quatenus  Dei  verbum  audivit  Sc  cuftodivit  , immerito 
venit  ,i°finSus  reprekendit  Ecclefiam  Calvinus,  quod  ilia  mulieris  verba  , Beatus 
terra  audire  fa  venter  >&c. abfolutede  Virgine  Maria  ufurpet,fine  adjeda  Chrifti  cor-# 
monis*? & ecce  red'iqne  : non  enim  eft  corredio  attribute  beatitudinis, fed  extenfio. 

plus  quam  Salomon  hie. 

3 z.  Viri  Ninivitae  furgent  in  judicio  cum  generatione  hac  , Sc  condemnabunt  illam  : quia  poenitentiam  egerunt  ad 
praedicationemjons  , & ecce  plus  quam  Jonas  hie. 

33.  Nemo  lu:ernam  accendit  , Sc  in  abfeondito  ponit , neque  fub  mocjio  : fed  fupra  candelabrum,  ut  qui ingre- 
diuntur  , lumen  videant. 

3 4.  Lucerna  corporis  tui  , eft  oculus  tuus.  Si  oculus  tuus  fuerit  fimplex , totum  corpus  tuum  lucidum  erit  : fi  au- 
tem  nequam  fuerit , etiam  corpus  tuum  tenebrofum  erit. 

3 5.  Vide  ergo  ne  lurw^n  . onod  in  re  eft  . tenebrae  (jnr. 

a 6.  si  ergo  cor-  3 6.  * Si  erg;o  Corpus  tuum.  Diximus  de  tota  i fta  comparatione  apud 

pus  tuum  rotum  __  J t r , ....  r j-V  1 

lucidum  fuerit,  Mattn.  Lucas  hunc  -venum  adjicit,  quo  Matthaeus  caret,  ac  ditticul- 
qaam^pa^tem^e"  tatem  fecit  5 quia  tautologiam  videtur  contingere.  PolTet  autem  hoc 
nebrajum,  erit  modo  explicari , & connedi  cum  precede nti bus,  utper  oculum, ficut 
& ficut  lucerna  in  Matthaeo  didunleft , intelligatur  mens  hominis  ,ex  intelledu  con- 
nabiu^  ft^ns  Sc  voluntate  , quaefi  munda  fuerit,  Sc  foli  intenta  Deo,  * totum 
corpus , reliquarum  fcilicet  omnium  facultatum  Sc  affeduum  partici- 
pate luce  juftitiae  Sc  munditie  fulgebit.  Quod  fi  fuerit , ita  ut  * non 
habeat  aliquam  partem  tenebrarum  , ita  videlicet  ut  nihil  pravae  cupi- 
ditatisei  adhaereat , * erit  lucidum  totum.  Non  eft  hie  fupplendum  > 
corpus  , fed  eft  abfoluta  ,locutio  , id  eft  5 quidquid  inde  proficife^tur, 
omnes  fcilicet  adiones  inde  promanantes  erunt  redae  : q.  d.  Si  cor- 
pus tuarum  facultatum  5c  affeduum , totum  fuerit  mundum  ac  luci- 
r dum 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  ii.  « 3 

3am,  nihil  erit  inte,  quod  non  fitlucidum.  * Etficut  lucernafulgoris , 
feu  fulgida,  * illuminabit  te  , fupple  , oculus  ille  tuus  (implex  : ille 
enim  diffundit  lumen  fuum  inftar  lucerne  fplendidiftime  fuper  om- 
nes  facultates , & affe&us .,  a&iones. 

37.  * Et  cum  loqueretur-,  videlicet  precedential  quamvis  Aug.lib.2.  37.  Et  cumio: 
de  confenfu  c.  39.  incertum  efletputet,  utrum  de  precedentibus  in-  valium qjidara 
telligat , an  de  aliis  alio  tempore  didlis  $ eo  quod  non  dicat , cum  lo-  rharifxus  ut 
qucretur  b&c , fed  abfolute,  cum  loqueretur , feu  concionaretur,  fcilicet  rJ.^Et^ngrcfl^s 
quodam  tempore.  * Rogavit  ilium  quidam  Pharifaus,  non  fatis  fortaflis  recubuit' 
fyncero  animo, propter  duriftimam  increpationem  Chrifti, que  fecuta 

eft  :*  & ingrejfus  recubuit ; ftatim  fcilicet , ne  lotis  quidem  prius  ma- 
nibus,ut  ita  etiam  eXemplo fuo  Pharifaicam fuperftitionemdeftrueret. 

38.  * Pharifaus  autemcospt  intra  fe  repitans  dicere  : id  eft  , tacita  js.PHari&usau- 
fecum  cogitatione  coepitquerere  caufam.  Quod  Grece  clare  dicitur  f^epmariVdi-3 
idavpacrey,  miratus  efl , quia  admiratio  ex  caufe  ignoratione  nafci  folet  : 

* Ouare  non  bapti&atus  efletjd  eft,  lotus  * ante  frandium  ; tranfgrediens  ante prandium. 
fcilicet  tarn  facile  traditiones  Pharifaicas.  Nam  in  iftis  lotionibus  ce- 
remonialibus  magnam  ponebant  religionem  Pharifei,  negle&a  animi 
munditia,  ut  patet  Marci  7.  v.  3.  8c  Matth.  if.  initio. 

39.  * Et  aitDominus  ad  ilium , tamquam  cognitor  cordis  & hum ano-  39.  Et  ait  Do- 
rumfecretorum  teftis  8c  judex,  utnotat  Aug.de  uni  t.Ecclefiee.  5. Nam  NuScVos^phatii 
Pharifeus  ifte  nihil  adhuc  dixerat,unde  mentem  ejus  colligeret^cut^^o^foris 
nos  facere  debemus , anteqjuam  vituperemus  : * nunc , quod  (ignificat  mundatis:  qubd 
luc  opportunitatem  prefen tis  reprehenfionis : q.  d.  Nunc  opportu-  veft^mlpknura 
num  eft  , ut  vos  prepoftere  veftre  religionis  admoneam.  * Quod  de-  eft  rapina,&  ini- 
foris  efl  calicis , & catini , feu  difei , quibus  continetur  potus  ac  cibus,  quuate* 

* mundatis . Quo  parabolice  (ignificat,eos  externam  manuura  & cor- 
poris munditiem  affe<ftare,internam  vero  animi, qui  in  corpore  velut 
calice  aut  catino  continetur, negligere.  Vide  di&a  Matth. c. 23, v. 24. 

40.  * stulti , quia  hac  in  parte  ab  omni  ratione  alieni.  Utitur  ilia 

in  recreatione  tarn  acerba  non  convitiandi,  fed  reprehendendi  causa,  4o.Smhi,nonne 
ut  animus  fe  diftimulansacrimonia  ifta  ftimularetur  , ad  confideran-  defori^eft^iam 
dam  foeditatem  fuam  , 8c  prepofteram  munditiei  curam.  * Nonne  qui 
fecit , quod  deforis  efl  , id  eft  , corpus  humanum  , calice  8c  catino  figni- 
ficatum  , * etiam  id , quod  imus  efl , fecit  ? Scilicet  animum , mentem, 

& confeientiam  : q.  d.  Si  vos  movet  cultus  Dei , ad  fervandam  illam 
exa&am  corporis  munditiem,  'quad  , creature  Dei,  quomodonon  fa- 
pitis  etiam  confeientiam  feu  animam  multo  maxim&  mundam  effc 
fervandam  ? Itaque  poft  hanc  increpationem  fuggerit  Dominus  mo- 
dal m legit  i mum  obtinende  di&e  munditiei , reje&a  fuperftitione 


Pharifaica. 


X x x 2 


41.T* 


f3+.  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

q uod^  fu  per  eft  \ n 41*  * V^amtamn  , id  eft , non  obftante  , quod  vos  rapina  8c  ini- 

tiate eieemofy*  quitate  plenos  dixerlm  , non  tamen  eft  defperandum  • fed  * quod  fu- 
iua  muDd/  fur:  pfreft  > id  eft  , quod  unicum  remedium  reftat , ut  quodam  loco  Be  da* 
yobis.  leu  £ fummam  rei  feiri  vultis  : in  quern  fenfum  Syrus  hoc  exponit. 

Alii  explicant  >.qiad  ftiferejl , id  eft  , id  quod  euleui  8c  vidui  neceiTa- 
rio  fuperfluum  .eft.  Ita  S.  Thomas  8c  Beda  alio  in  loco  : fed  Graecae 
p hr  ah  magis  congruit , ut  fubintelligatur  , id  eft,  fecundum : q.  d. 

Secundum  quod  adeft  , aut  licet  vobis  , leu  pro  facultatibus  veftris  , 
ut  quifque  poteft  , * date  cUeniofynam , fad:  a fcilicet  prius  rapinarum 
reftitudone.  Qui  fenfus  Greets  placet  Euthymio,  Theophyl,& inter 
Latinos,  Tertu'il.q.  contra  Marcionem  c.  27.  qui  legit : Date  qua  ha~ 
bet  is  ele'emofynam , hoc  enim  avaris  hominibus  optimum  remedium  eft, 
ut  cu.rentur,  * Etecce  omnia,  nonfoliim  fcilicet  quod  de  foris  eft,  feu 
corpus , fed  etiam  quod  intus  eft  , feu  anima  , * munda  funt  vobis  , id 
•eft , munda  erunt  a rapinis  8c  omni  iniquitate,  Facit  autem  hoc 
eleemolyna  . non  quail  tides  in  Chriftum,  8c  poeniteritia  , Sc  reftitu- 
tio  raptorumnon  reqiiirantur  , fed  quia  fidem  in  Chriftum  8c  poeni- 
tentiam  impetrat  a Deo,  facile  milerente  ejus,qui  miferetur  aliorum: 
poenitentia  autem  non  eft  vera  , nifi  male  parta  reftituantur.  Itaque 
Angelus  Tobias  juxta  hunc  fenfum  c.  12.  v.  9.  dicit  : Ipfa  purgat  a 
peccato  , & facit  invenire  mifericordiam.  Aug.  tamen  ferm.  30.  de 
verbis  Domini  & in  Enchridio  c.  75.  per  eieemofy n am  intelligit  opus 
r,  etiam  erga  feipfum.  Ilia  quippe  ordinate 
faciendax-ft  , ut  afeipfo  quifque  incipiat,  juxta  ill ud  Ecclef.  3.  Mz- 


vc . mifericordia 

bis  Phanlzts, 
quia  decimsris 

Smf&H ojlfne  [were  animAtUA  placetisDeo.  Itaque  vult  monere  Chriftus  , utelee- 
°.!us.»  £ ?T2:er;  mofvnam  darent , a feiplis , redo  mifericordias  8c  diledionis  ordine  , 

us  judicium  k . . . ' i ’ . . n- 

charirarem  Dei  mcipiendo  : quod  ht  per  ndem,  duectionem,  poenitentiam  ,reftitu- 
tStfacc^&^ia  tionem  , fuperflui  erogationem  , cujufmodi  eleecnofynas  face  re  non 
non  omirtere.  curabant. Itaque  hac  confideratione  notat  Aug.  Dominum  fubjeciffe: 
Fharifzis  , quia  42.  * Sed  va  vobis  P bariftis >quia  decimatis  mentham  & rutam, id  eft, 
callfedras  ^“y!  a’ccirnam  parrem^minutifHrnoruni  olerum  fcrupulose  in  eleemofvnas 
nagogis , & faiu-  erogatis.  * Et  prater  it  is  judicium*  id  eft  , id  quod  aequum  Sc  juftuni 

44.  vz  robis , elt,  aliena  rapiendo,  * & chantatem  Dei  , Sc  proximi ; quae  tamen  eit 
numenta  quz°  eleemofyna 8c  beneficentia  , quam  praecipue  erogare  debebatis : nam 
non  apparent,  & * hac  opcrniit  facer # , judicium  fcilicet  , charitatem  8c  fidem  , ut  addit 
kn^iupr^ner-  Match.  * & ilia  non  omittere , quae  in  corporales  eleemofynas,  decimas 
ciunt;  r j illas  minutas  dando  , erogatis. 

45. Re!pondens  . . . . . , n T • r 

aurem quida® ex  47*  Refpondens  quidam  ex  Legis  pentis}  id  eit,  Legis  Interpretibus^ 
mhMwfter'hi'  quiScribae  dicebancur  * ait  illi  : magi  ft  er  , Inc  dicens,  adverfus  Phari- 
diccH  ci'am con-  * et}am  mimdim  tubisfacis,  ordini  fcilicet  Scribarum,  quern 

nob,s  fimul 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.it.  ^ nf 
fim-ul  verbis  iftis  contumelious  laedis.  Scribarum  enim  proprie  erat 
docere&:  explicare  Legem  : Pharifteorum  obfervare  , do&rinteque 
traditae  infiftere  $ rigidi  enim  obfervatores  videri  volebant  Legis  do- 
dores.  Quamvis  idem  effe  poffet  Scriba  & Pharifaeusrunde  Theoph. 

Pharifaei,  inquit,  videbantur  ut  monachi,  quiaabaliis  fe  fegregabant, 
quail  majoris  fanditatisprofellione:  Legis  periti  verb  dodores  erant, 
qui  folvebant  quaeftionem  legis.  H#c  ille  Itaque  Chriftus  per  fequens 
V&,  redarguit  etiam  Seri bas,  quod  graviffima  docendo^onerarent  ho- 
mines , & nihil  eorum  facerent  : praecedentia  verb  magis  praxim 
Legis  8c  vitam  fpedant.  Haec  ergo  cum  diceret  tanta  cum  feveritate, 

46.  At  ille  an  : Ei  vobis  Legifperiris  va;  : quia  oneratis  homines  onenbus  , qua;  ponare  non  pofTunt , Sc  ipfi  UUO 
digito  veftro  non  tar.gitis  farcinas. 

47.  Vx  vebis  , qui  aedificatis  monumenta  Propherarum  ; patres  autem  veftri  occiderunt  i!los. 

48.  Pro  fed  6 teftificamini  quod  conlentitis  operibus  patrum  veftrorum  ; quoniam  ipfi  quidem  eos  occiderufnt.vos 
autem  aedifkatis  eorum  fep'ulchra. 

49.  Propierea  &.  fap:enria  Dei  dixit:  Mittam  ad  illos  Prophetas,8e  Apoftolos,  & ex  illis  Occident, & perfequentur; 

5 o.  ut  inquiratur  ianguis  omnium  Prophetarum  , qui  effutus  eft  ai:onftiturione  mundi  a generatione  ifta , 

5 1 . a fanguine  Abel , ufque  3d  fanguinem  Zachariar , qui  periit  inter  altare  & aedem.  Ita  dico  vobis  , requiremr 

ab  hac  generatione. 

5 z Vx  vobis  Legifperitis  , quia  tuliftis  clavem  feientix  , ipfi  non  inrroiftis  , & eos  , qui  introi'bant  prohibuiftis. 


53  .*C<xperunt  Pharif&i  & Legis  periti,  offenfi  tanta  reprehendendi 
libertate  , quia  aeftimatio  fan&itatis  Pharifseorum  , 8c  authoritas  do- 
btrinae  Scribarum  elevabatur  , * graviter  injifiere  , id  eft , vehementer 
inftando  eum  urgere  : * & os  ejus  opprimere  , id  eft  , loquentem  repri- 
mere,  * de  mult  is,  quae  dixerat:  muita  fcilicetex  eis  quaficonfequen- 
tia  captiose  interrogando  , ut  perplexus  fieret  , nec  ad  tot  nine  inde 
interrogata  refpondere  poftet : vel  etiam  muita  fimul  objiciendo,  uttot 
argumentis  pulfatus  aliquid  minus  confiderate  refpondevet,  nimirum 
utfequitur. 

5“  4.  * Infidiantcs  ei,&  qiurentes  aliquid  capere  de  ore  ejus  .*  quern  tot 
interrogatiombus  8c  objebtionibus  vellicatum  , minus  putabant  fore 
ocu  latum  & cautum  ad  refpondendum  • ficut  hominibus  contingere 
lolet,  difeurfu  8c  collatione,  ideoque  &:  tempore  indigentibus,  quo- 
rum non  indiget  feientia  beatorum.  Notat  autem  Aug, quamvis  Matt. 
8c  Lucas  eadem  Chrifti  verba  narrare  videantur,  diverfistamen  tem- 
poribus  efTe  ditfta,  quia  Lucas  ea  narrare  videturditfta  in  domo  Pha- 
rilaei,  antequam  veniftet  Jerofolymam ; Matthasus  verb  Jerofolymis. 


5 3.  Cum  autem 
hsc  ad  illos  dice- 
ret , coeperunt 
P!iarif*i  & Legif- 
perrti  graviter 
infiftere  , & os 
ejus  opprimere 
de  rnultis, 


C4.  infidiantes 
ei  , & quaremes 
aliquid  capere  de 
o e cj  us , ut  ac- 
cufarent  eum. 


CA.PUX  DUODECIMUM. 

i • Multis  autem  turbis  circumftantibus , ita  ut  fc  invicem  concurrent,  coepit  dicere  ad  difcipalos  fuos  : Atten- 
dee a fermento  Pharif;rorum  , quod  eft  hypocrifis. 

2.  Nihil  autem  opertum  eft  , quod  non  reveletur : neque  abfeonditum  , quod  non  fciatur« 
in  te<fPsU°niam  tene^r‘s  d'x^s  > *n  lupine  dicentur , & quod  in  aurem  locuti  eftis  in  cubiculis , prxdicabitui 

quid  f«iantaUtCm  V0^8  am*c*s  rae‘s  : Ne  terrearoinj  ab  his  qui  occidunt  corpus , & poft  h*c  non  habent  amfdius 


SS6  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

5 . Oftendam  autem  vobis  quern  timeatis : timete  cum,  qui,  poftquam  Occident , habet  poteftatem  mittere  in  ge- 
bennam.  ita  dico  vobis  , hunc  timete. 

6.  Nonne  quinque  pafleres  vameunt  dipondio  , 5c  unus  cx  illis  non  eft  in  oblivione  coram  Deo  ? 

7.  Sed  5c  capilli  capitis  veftri  omnes  numerati  turn.  Nolite  ergo  timere : muins  pafleribus  pluris  eftis  vos. 

8.  Dico  autem  vobis  : omnis  quicumque  confeflusfueritme  coram  hominibus , 5c  Filius  hoininis  confitebitur 
ilium  coram  Angelis  t>ei: 

9.  qul  autem  negaverit  me  coram  hominibus  , negabitur  coram  Angelis  Dei. 

1 o.  Et  omnis  qui  dicit  verbum  in  Filium  horoinis  , remittetur  illi : ei  autem  , qui  in  Spiritum  lanftum  blafphema- 
vetit , non  remitterur. 

1 1 . Cum  autem  inducent  vos  in  fy nagogas , 5c  ad  magiftratus  5:  poteftates , nolite  folliciti  effe  qualiter  aut  quid 
reipondeatis , aut  quid  dirat:s. 

1 1.  Spiritus  enim  land  us  docebit  vos  in  ipfa  hora  , quid  oporteat  vos  dicere. 


1 5 .Ait  autem  ei 
quidamde  turba: 
M.agifter,dic  tra 


,3-‘A 


Iteiquidam  , terrenis  magisquam  fpiritualibus  capiendis 

intentus : * Die , pro  tua  authoritate,  * fratri  meo , ut  divi - 

cUtmecumhete-  dat  tnecum  h&reditatem,  quia  videturille  folus  occupaffe  totam.  Itaque 
ditaccm.  magnum  quid  de  Domino  fentiebat,  a quo  fratri  fuo  hoc  praecipi  vo- 
luit ; forte  ex  opinione,  quod  Mefliam  crederet,qui  pauperum  caufas 
efiet  defenfurus.  Reprehendit  petitionem  Chriftus,  quia  , ut  Ambro- 
fius  , majoribus  intentonon  eft  minoribus  obftrependum. 
iiu4:  Homo, quis  14*  * At  iUe  dixit  illi  : Romo  , qui  per  terrena  interrumpis  aut  ab- 
me conitimuju-  nimpis  diyina  : nam  Homo  in  Scripturis  fubinde  dicitur  non  ex  natura, 
foiem  fuper  vos?  fed  ex  vitio  , juxta  illud  Apoftoii  : Nonne  homines  eftis  , C rfecundum 
carnem  ambulatis  ? Unde  Aug,  Qui  enim  pro  magno  habes  iftam  hae- 
reditatem,  quid  nifi  homo  es?  Volebanteum  avaritiam  tollere,quod 
plufquam  hominis  eft.  Quamquam  faepe  etiam  fit  idiotifmus  linguae 
de  aliquo  , cujusignotum  nomen  eft  , ut  patet  ex  phrafi  Petri  infra 
cap.  22.  v.  58.  3c  60.  * Oiiis  me  conftituit  judicem  , controverfiarum 
de  rebus  terrenis,  * autdiviforem,  haereditatis  ? q.d.  Nullus,  non  quail 
non  poffet  defedu  poteftatis,  fed  quod  non  deceret  eum,  qui  propter 
divina  defeenderat,  terrenis  occupari,  quae  docebat  effe  fpernenda , ut 
Ambrof,  latius.  Sed  difficultas  eft,quomodo  haec  refponfio  fit  ad  rem, 
cum  non  eflet  a Chrifti  officio  alienum  , homines  moneri  officii  fui  de 
dividenda  haereditate  , quod  alter  petiverat.  Videtur  itaque  plus  vel 
verbo  vel  animo  petiviffe,  quam  hie  exprimitur,  ut  videlicet,  fi  frater 
recufaret  , Chriftus  ipfe  divideret,  vel  orta  difficultate  (e  judicem  aut 
arbitrum  interponeret.  De  his  duobus  redarguit  importunum  inter- 
pellatoremjprimum  vero  indiretfte  praeftitit,hoc  ipfo,quo  dixit  ad  illos: 
t 5 . Dixitq^uc ad  if . * Videte  & cavetefti d eft,  attentecavete,  feu  videte,  ut  caveatis, 

ctvetc  ab  omni  * ab  omni  avaritia , id  eftjimmodica  habendi  cupiditate:  nam,utBafiL 
avarma:q«ianon  kQm#  £ Avarus  eft,  qui  eo  , quodfatis  effe  debet , non  eft  conten- 
cujufquam  vita  tus  : audit  autem,  ab  omm>  lciiicet  tam  occulta  quam  manilelta,  tam 
qu«  pe<Sfidet. hl$  retinendi  cupide  fua  , quam  appetendi  aliena  , ut  Aug.  exponitferm. 

28.  de  diverfis  c.  3.  Utrumque  ergo  fratrem  fimul  his  verbis  finare 
voluit  Chriftus:  nam  (i  illis  obtemperarent, nihil  inter  fe  de  dividenda 

haere- 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  u.  07  ^ 

hsereditate  contenderent.  * Ouia  non  in  . abundantia  cujufquam  vita 
ejus  cfl  ex  bis  quapofidet , feu  ex  opibus  ejus.  Senfus  eft , Vita  ho- 
minis  non  conftat  ex  opibus',  quas  poflidet  , cum  illse  abundaverint : 
q.  d.  Non  confiftit  vita  hpminis  in  opum  abundantia  , quafi  quifque 
quo  ditior  fuerit , eo  diutius  vivat , prout  exponunt  Theophyl.  Eu- 
thym.  & Bonavent.  Itaque  evertit  fundamentum  avatitiae  , quaefo- 
let  vitae  producendas  prasfidia  in  opum  abundantia  collocare,  cum  ilia 
pendeat  non  ex  divitiis , led  ex  folo  nutu  Dei  , quod  mox  declarajt 
fequenti  parabola  : non  enim  hiftoria  , fed  parabola  videtur,  ut  vox 
Grseca  fonat ; fed  talis  parabola,  quae  facile  reipsa  poteft  contingere. 

1 6.  *Hcminis  divitisuberes  fruftus  ager  attulit : Greece  v ^wpa,id  eft,  t6.  Dixit  aatem 
'regio  feu  Utifundium, quo  fignificatur  latlffima  pofieflio  hominis  agrurn  fi^^cens^Ho- 

agro  copulantis.  ' d^5  Vs  uberes*™ 

17.  * Et  cogitabat  intrafe,  &c.  quid  faciam.  Verba  lunt  anxii  de  di-  fruausageranu- 
vitiis  : quarum  magnitudine  indicat  propriam  etiam  expedationem  ^ &cogitabal 
fuperatam.  Unde  Bafil.  horn. 6.  Nonei  frudus,fed  gemitus  terra  pro-  imra  fe  dicens : 
ducit.  Similes  lunt  voces  ejus  qui  cum  paupertate  ludatur.  Ex  iftis  J“‘nd  *' qu6 
erg-o  verbis  rede  notat , turn  maxime  anxios  fieri  divites,  cum  maxi-  congregem  fra- 
me  abundant  bonis. 

18.  * Et  dixit , adhibita  in  confilium  non  charitate  , fed  ayaritia  : 18.Etdixit.-H0e 
* Defiruam  borrea  mea , vetera,  * & major  a faciam  &c.  cum  , ut  monet  ^ 

Ambr.  horn.  6.  de  Naboth,  dicere  debuiffet,  Aperiam  horrea , ingre- majora^feciam^.- 
diantur,  qui  famen  tolerare  non  polfunt,  repleant  finus  fuos  : ut  quidgabo  omniaqua: 
ego  abfcondam,  cui  Deus^acit  abundare  , quod  largiar  ? * Et  illuc  con - &b0nUanm™,hl  ’ 
gregabo  omnia , &c.  ut  lolus  meis  divitiis  incubem  , non  tarn  ad  ufum„ 
quam  obledamentum , ficut  avaris  proprium. 

19.  * Et  dicam  anima  meai  cujus  vitam  in  corpore  , nunc  quafi  fe-  i*.  & dicam  »- 
curus  per  opes  jam  in  tuto  collocatas,  prorogandam  putabat : * Habes  n'™*  me*‘  Ani“ 


_ ma  habes  multa 

mult  a bona  polita,  feurecondira  * in  annos  plurimos:  quafi  fruendi  diu-,^ona  P°llra  ,n 

J \ 1 . r o i - n n.  • /annos  plurimos: 

turnitas  opum  abundantiam  lequeretur.  bed  ilia  eft  caecitas  mentis  requiefce,  come. 

qua  Deus  avaros  percutit.  Itaque  * requiefce  , a laboribus  , quibus  te  de*  bibe.epuiare, 
fatigafti  : * epulare  , q.  d.  Hadenus  neceflitati  fecifti  fatis  , nunc  in- 
dulge genio  & voluptatibus.  Unde  Bafilius,  O dementiam,  inquit,  lin- 
gularem!  fi  porcinam  animam  habuiiTes,quid  eialiud  enuntiare  potuiffes? 

20.  * Dixit  autem  illi  Deus  ,eo,  quo  folet,  modo,  five  per  occultos  j 
inftindus  in  confcientia  , quse  morbo  urgente  fibi  mortem  prasfagit , hac  nofte  ani- 
five  per  Angelos  loquentes.  Unde  Aug.  quaeft.47.  in  Numeros,  hoc  ^n^utaem;r qPu» 
exemplo  docet , non  elfe  glorianaum  homini  , fi  ei  loquatur  Deus : aufem  Para^  > 
nam  & impiis  loquitur, quomodo  novit  tahbus  efle  loquendum,  ut  in 
Balaam  patuit : *y?#/fe,in  hoc  ipfo,ubiprudentiflimum  confilium  tibi 

invi- 


?3o  COMMENT.  IN  EVANGELIXJM 
invenifle  videris,  inquit  Aug.  Term.  19.  de  verbis  Apoftoli ; vel  finite , 
quiafuturorum  iraprovide  , * hac  nutte  , quia , ut  eft  apud  Job  c.  33. 
quando  fopor  irruit  fuper  homines , 6c  dormiunt  in  ledulo  , tunc  in- 
ftruit  hominem  difciplina,  ut  avertat  eum  ab  his.quse  fecit. Per  noftem 
autem  allegorice  defignari  tenebras  mentis  , in  quibus  erat , notat 
fireg.  1 . 11.  Moral,  c.n.  alias  12.  * Animamtuam  repetunt r*dfe,ideft, 
animafeu  vitatua  repetitura  te  : eft  enim  idiotifmus  iinguas,ficut  di- 
eimus/wmf  pro  fcrtur.  Deus  interim  eft, qui  repofcit  animas  per  An- 
gelos , five  bonos , live  fubinde  malos , tamquam  executores  judicii 
fui.  Itaque-  fignificatur  5 animam  effe  non  proprii , fed  alieni  juris , a 
Deo  , non  parent! bus , datam  , 6c  manere  poft  mortem  • quod  enim. 
repetitur  , manet  , inquit  Ambr.  lib.  de  bono  mortis  c.  10.  itemque 
ei  ad  tempus  tantum  elle  commendatam  , quarn  fibi  in  longum  pro- 
mittebat Oua  Mem  parafii  cu)us  eruntj  Certe  non  tibi,pro  quofolo 
jfollicitus  videbaris , quia  , ut  Ambrolius  hie  fola  virtus  comes  eft  de- 
fumftorum.  Adde , cujus  erunt , quia  ignoras,  ut  Eccleiiaftes  ait,  qua- 
lem  lis  habiturus  h&redem.  Porro  Deum  dicere  alicui , finite  , eft 
eum  tanquam  ftultum  , 6c  regni  exclufione  dignum , damnare;  ideo- 
que  graviflima  haec  poena  fuit , ut  notat  Aug.  ferm.  illo  i^.-cit. 
n S’c  eft.  qui  21 . ' Sic  eft,  id  eft,  fimilem  fortitur  eventumiile  , * qui  fibi  thefauri- 
& non eftSe-  ^ fms  folius  ufibus  6c  luxui  accumulat,  6c  recondit  * opes,  & 
um  dives.  non  efi  in  Deum  dives : Greece  0ovv  ditefeit , in  Deum, id 

eft  , non  ditefeit  rebus  ad  Deum  fpe&antibus , virtutibus  fcilicet  , Sc 
inprimis  mifericordia  in  pauperes , qua  divitias  fuas  non  recondat , 
•feddifpergat , juxta  confilium  Apoftoli  i.Tim.6-.  v.  17.  6c  feqq.  talis 
enim  foenerat  Deo.  Hac  ergo  conclufione  eftecit  Chriftusid  , quod 
poftulatum  ab  eo  fuerat,  tacite  monendo  fratrem,  ut  haereditatem  di- 
„ videret.  Si  enim  talis  manet  exitus  eos,  qui  tenaciter  fervant  fua,  quid 

expedient,  qui  rapaciter  detinent  aliena,-  ut  notat  Aug.  Quae  fequun- 
turufque  ad  verfum  32.de  deponenda  follicitudine  temporalium,apud 
Matth.  explicata  luht  j quibus  appofite  hie  fubjungit ; 

22.  Dixitque  ad  difcipulos  fuos : Ideo  dico  vobis : Nolite  folliciti  efifeanima;  veftr*  quid  manducetis,  neque  cor- 

pori  quid induamuii.  v 

23.  Anirna  plus  eft  quatn  efca  , & corpus  plus  quam  veftimentum. 

' 24.  Confideiare'corvos , quia  non  feminant  neque  metunt,  quibus  non  eft  cellarium  neque  horreuro  , oc  Deus 
paint  ilio'-.  Ouanto  magis  vos  pluris  eftis  illjs  r 

* Quis  aui  em  veltrum  co^itando  poieft  adjicere  ad  ftaturam  fuam  cubitum  unum  ? 

26.  S;  er?o  neque  quod  minimum  eft  poteftis , quid  de  ceteris  folliciti  eftis  ? 

: 27  Conildetate  lilia  quomodo  ciefcunt : non  laborant , neque  nent : dico  autem.  vobis  , nec  Salomon  in  omni 

r^oria  fua  veftibbptur  licurunum  ex  iftis.  . ^ ' . 

° zS.  Si  autem  feenum  , quod  bodie  eft  in  agro  , & eras  in  clibanum  mttmur,  Deus  fic  veftit:  quanto  magis  vos 

Lt  vos  nolite  quacrcre  quid  manducetis  , aut  quid  bibatis  : Be  nolise  in  fublime  tolli : 

~0  list  1 etvir.  omnia  gentes  mundi  qiiterunr-  Pater  autem  vefter  (cit  quoniao:  his  indtgeris. 

3 1 ' Y«i»mtMncn  qusrite  primum  xegnura  Dei , Be  juftitiam  ejue ; Be  hac  omnia  adjicientnr  vobis. 

3 2.  * No- 


SECUNDUM  LUCAM  Cap.  n. 

32.  * Nolite  timer e pufellus  grex ,ne  fcilicet  vobis  vitae  defintnecefla-  32*  NoHte’t^ 
ria,  fifollicitudinem  eorum  deponatis.  Pufillum  gregem  vocat  difcipu-  grex , quia  comJ 
lorum  , in  quorum  perfona  inftruit  omnes  vere  fideles , ac  tacite  pa- 
ftorem  eorum  fe  effe  indicat  : q.  d.  Nolite  timere  de  temporalibus  , regnum. 
quamvis  fitis  pufillus,  mundoque  contemptus  grex.  * Quia  comflacuit 
Patri  veftro  dare  , id. eft  , quia  gratuita  voluntate  Sc  benignitate  prse- 
deftinavit  vobis  Pater  vefter  , qui  non  poteft  fiiiis  non  bene  velle  : 

* regnum  calorum  , in  quo  omnium  bonorum  thefaurus  comprehend^ 
tur.  Argumentumeft  amajori  ad  minus,  ut  non  dubitent  fe  curaefu- 
turos  Patri  fuo  , ad  habendum  vidum  8c  veftitum  in  hoc  faeculo  , a 
quo  in  haereditatem  regni  caelorum  tam  liberaliter  gratis  adoptati  funt. 

Itaquecum  fciatis  tan  tam  ei  effe  curam  veftri,  non  folum  non  litis 
anxii  de  adipifcendis  temporalibus  , fed  etiam 

33.  * Vendite  qua  fofiidetis  , & date  eleemofynam  ; partim  ut  ab  eo-  p^endue^qu« 
rum  follicitudine  liberi  difcatis  pendere  a tambenefici  Patrisprovi-teekemofynara, 
dentia  , Sc  in  illo  folo,  non  divitiis  fidere  j partim  ut  ita  vos  bonis  cuios6  qui lVo« 
operibus  adaptetis , ad  illud  regnum'Comparandum.  Quamvis  enim  raurum^nondefi- 
fine  meritts  regnum  illud  praepararetur  , non  tamen  fine  meritis  da-cientem  incaftis: 
tur.  * Facite  vobis  fajcculos , feu  naarfupia,  * qui  non  veter  afctmt,  id  eft,  p“opfat\n°nequc 
qui  nec  tempore  nec  ufu  deterantur  , ut  fieri  folet  , Sc  pecuniae  per-tineacorrumpiw 
eant.  Quid  autem  hoc  fit , ftatim  explicat , hoc  eft , per  erogationem 
pecuniarum  in  pauperes  facite  feu  reponite  v obis*  the  faurum  non  de- 

ficientem  in  calis,  quo  pervenire  Sc  in  aeternum  permanere  cupitis.  Sic 
ergo  timorem  eis  tollit,  ne  pecunias  perituras  putent , fi  pauperibus 
erogaverint , quandoquidem  illae  futurae  funt  thelauri  inexhaufti 
loco  apud  Deum.  Ex  quo  Sc  alia  utilitas  fequitur  , qu6d  , fi  totus 
thefaurus  nofter  eo  modo  collocetur  apud  Deum  , etiam  cor  Sc  amor 
nofter  eodem  fequatur , c 

34.  * Vbi  efi  thefaurus 
occu  patio,  Sc  amor  cordis 
augendo , fruendoque  , quod  inftar  thefauri  diligit.  Ex  qua  cordis  fttumem. 
in  caelum  tranflatione  fequitur  mox  caeleftium  rerum  perpetua  medi- 
tatio,  Sc  confequenter  liberatio  a multis  vanitatibus  Sc  peccatis,  qui- 
buscorda  in  fieculum  effunduntur,  Sc  ibi  cum  thefauro  iepeiiuutur. 

Ut  autem  oftenderet , quo  mentis  habitu  Sc  vigilantia  ad  regnum  cae- 
lorum  eredi  efie  debeamus  ,addit: 

3f.  * Sint  lumbi  veflri  pracintti : percarnis  continentiam  , inqliit  ?j.  :Sint  lumbi 
Greg.  hom.  13*  in  Evang.  lib.  28.  Moral,  cap.  7 . alias  4.  Sc  Aug.  & luc?™*1”?.  * 
lib.  de  cqntinentia  cap.  7.  redius  ferm.  39.  de  verbis  Dom.  iriteili- mani- 
git  continentiam  generalem  ab.omqibus  illicitis  concupifcentiis : * & .* 

Y y y lucema 


[uia,  ut  addit : 

veflcr  , ibi  & cor  veftrum  erit , id  eft,  3 

quia  naturaliter  quifque  ftudetfervando, 


CUra,  34.  Ubi  enim 
theiaurus  vefter 
ibi  & cor  ve- 


<40  COMMENT.  IN  EVAN G ELI UM 

lucerna  ardentes  in  m ambus  vefiris , id  eft,  bonis  operibus  fulgeatis# 
Itaque  lumbos  b abere  pr&cincbos  , Auguftino  eft  decimate  a malo  ; lu- 
centos  tenere  , ficere  bon  urn,  Senfus  videtur  magis  moralis,  quam  lit- 
teralis : nam  fi  vim  phrafeos  iftius  ex  Scripturis  attendamus , prae- 
cindio  lumbornm  eft  habitus  hominis  expediti  ad  iter , feu  ad  opus 
minifterii,  ut  patet  infra  v.  37.  & clarius  c.  17.  v.  8.  Yr&cit\ge  te , & 
minify  a , aliifque  muitis  locis.  Orientales  enim  olim,  ficut  8c  nunc, 
talaribus  utebantur  veftibus  quas  elevatas , 8c  colledas  ad  lumbos 
cingebant , ne  operantibus  effent  impedimento.  Itaque  fint  lumbi  ve~ 
firi  pracincbi,  id  eft,  litis  expediti,  &;  Temper  parati  ad  implendam  vo- 
iuntatem  Domini  veftri , 8c  ita  parati , ut  etiam fint  lucerne  ardentes 
in  manibus  vefiris , ita  fcilicet , ut  nequidem  accenfione  opus  fit , cum 
Dominus  vefter  venerit.  Nam  fimili  de  caufa  fatuae  virgin es  exclufe 
£unt.  Parabolica  igit'ur  locutioeft,  ab  officio  bonorum  famulorum 
fumpta  , Dominum  fcilicet  fuumnodu  expedantium  , ut  fequitur 
qui  eum  facibus  prascedere  folent.  Itaque  qui  per  faces  ardentes  in- 
fcelligunt  fidem,  vel  intentionem  bonam,  ut  Aug.  1.  2.  quaeft.  Evang* 
q.  25 . bonum  , fed  moralem  fenfum  explicant  , per  quern  declaratur 
modus,  quoquis  debeat  prcecingere,  8c  lucernas  tenere.  Senfum  ergo 
genuinum  efle  , quern  diximus , patet  ex  fequentibus. 
s.  Sc  vos  fimi-  36.  * Et  vos  fimiles  bominibus  expettantibtis  Dctnimm  j qui  omnia 
wpeflTntfbus  parata  tenent , 8c  attcnte  aufcultant  , utrum  dominus  pulfet  fores# 
quandoTe verta'  * Oisando  revertarur  a mptiis , feu  convivio  nuptiali  , quod  nodu  ce- 
juranuptiis.ur,  lebrabatur , ut  ex  cadem  parabola  virginum  patet  , ideoque  tunc  ho- 
puifaverft!  coiv  mines  mini  me  parati  ciTe  folent.  Per  hanc  igitur  fimilitudinem  indf- 
fefttm  apcnant  cat  Chriftus  adventum  fuum  redeuntis  a nuptiis,  quae  etiam  nunc 
cum  animabus  juffcts  in  ccelo  celebrentur  , ad' judicium.  Hinc  Temper 
credos  animo,  & fide  , 8c  operibus  expedare  nos  jubet.  * Ut  cum  ve - 
nerit  & pulfaverit,  id  eft,  indiciaadventus  fui  dedetit , * confefiini 
aperiant  ei , id  eft  , prompte  8c  cunrgaudio  ipfiinr  ex'cipiamus  nulla 
*iortis  tergiverfatione  , nulla  in terpofita  fui  praeparandi  mora.Nam 
quamvis  Chriftus  de  fuo  adventu  ad  generate  judicium  loquatur  , ut 
plerumque  loqui  folet , hoc  ipfum  tamen  contingit  unicuique  tem- 
pore mortis  fuse, ficut  latius  in  Matth.  diximus.  Unde  Greg.hom.cit. 
Pulfat , cum  per  aegntudinis  moleftias  mortem  efte  vicinam  defignat, 
cui  confeftim  aperimus , fi  hunc  cum  amore  fufcipimus  , de  quo  ipfe 
latius.  Itaque  pulchre  S.  Cypr.  lib.  de  mortal*  Quamprgepofterum 
eft,  quamque perverfum  , ut , cum  Dei  voluntateni  fieri  poftule- 
mus  , quando  evocat  nos , & accerfitde  hoc  mundo  , non  ftatim  vo- 
Iimtatis  ejus  imperiopareamu$#  Obnitimuj;  Sc  reludamur , Sc  pervi- 

vacium 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  12,.  *41 

vacium  more  fervorum  ad  confpe&um  dornini  cum  triftitia  Sc  moerore 
perducimur,  exeuntesiftinc  neceffitatis  vinculo,  non  obfequio  volun- 
tatis. Et  volumus  ab  eopr#miis  c#leftibus  honorari , ad  quem  veni- 
nius  inviti  ? H#c  ille. 

37.  * Beatifervi  ilii.  Perfiftit  adhuc  ineadem  metaphora  feu  pa- J.7*  Be*u* 

raDOia,  * quos  cum  venerit  Dominus  , videlicet  Chriltuseo,  quo  di-  yenem  dominus 
<ftum  eft , modo  , * invenerit  vigilantes , feu  paratos.  * Amen  dico  vo-  jS-lmen dico 
bis,quod  pracinget  fe, inmorem  miniftri,  *& faciet  illos  difcumb ere ,tam-  f*- 

quam  dominos : * & tranfiens  , id  eft , ultro  citroque  obambulans,  cietiiiosdiicum- 
ut  defpiciat  , num  quid  dent  , * minifir abit  illit , id  eft  , quidquid  ad 
refedionem  , recreationem  #ternamque  felicitatem  fecerit , fuppedi- 

tablt,  inftar  perhumani  patrisfamilias,  qui  bene  coenatusex  nuptiis 
rediens  famulos  officiofos , Sc  dilata  propter  dominum  coena  incoena- 
tos , viciilim  copiosa  coena  velut  minifter  exciperet.  Quod  quamvis 
carnalibus  dominisnon  fit  ufitatum  , ideo  tamen  Chnftus  libentius 
dixit,  ut  efHcacius  fignificaret  inufitatum  futurum  honorem  , quem 
eis  exhibebit , quafi  dominis , Sc  coheredibus , fee  urn  in  gloria  confi- 
dentibus. 

38.  *Et  fivenerit  in  fecunda  vigilia,i d eft, circa  no&is  medium, quo 

finitur  , * &fi  in  tertia  vigilia  venerit , qua?  poft  mediam  nodem  in-  Ha.  & fi  in  tenia 
cipit , Sc  fingul#  per  tres  horas  durant , ut  alibi  didum  eft.  Quart#  haginvenerfr?be^ 
vigili#  , qu#  terminatur/ortu  Solis , Sc  prim# , qu#  ab  occafuinci-  xi ftint r«vi ilii. 
pit , non  meminit , turn  quia  tantum  importuniflimum  inopinatiffi- 
mumque  tempus  adventus  feu  reditus  fui  fignificari  voluit  • turn  quia 
metaphor#  redeundi  a nuptiis  non  ita  congruunt  ill#  vigili#:nec  enim 
tamcito  ,nec  tamfero  rediri  , fed  circa  nodis  medium  nupti#  folvi 
folent.  Scopus  tamen  eft  docere  , quod  omni  #tate  , quamdiu  h#c 
vita  durat , fit  vigilandum.  Reliqua  ufque  ad  v.  47.  vide  Matth.  24. 

39-  Hoc  autem  Icttote , quoniam  lifeiret  paterfamilias,  qua  hora  rur  veniret , vigilatet  utique  , & non  (mere* 
perfodi  domum  fuam. 

40.  Et  vos  eftote  parati : cuia  qua  hora  non  putatis , Filius  hominis  veniet. 

41  • Ait  autem  ei  Petrus  : Dornine  , ad  nos  diets  hanc  parabolam  , an  5c  ad  omnes  ? 

42.  Dixit  autem  Dominus  :Qui$  putas  , eftfidelis  dilpenfator , 5c  prudens  , quem  ccnflituit  Dominos  lupra fa* 
miliam  fuam  , ut  det  illis  in  t emporetriiici  menfutam  ? 

43.  Beatus  illefervus  , quem  cum  venerit  dominus  . invenerit  ita  facientem. 

44.  Vere  dico  vobis , quoniam  fupra  omnia  quae  poffidet , conftituet  ilium. 

45*  Quod  fi  dixerit  fervus  ille  in  corde  fuo  : Moram  facit  dominus  meus  venire  : 5c  coeperit  percutere  fervos  & 
ancillas  , & edere  . 5c  bibore  , &.  inebriari : 

45.  Veniet  dominus  iervi  illius , in  die  qua  non  fperat , 5c  hora  qua  nefeit , 5c  divider  eum  , parteaique  ejus  cum 

infidelibus  ponct.  1 

47'.  * Iile  autem  fervus , qui  cognovit  voluntatem  Domini  fui , qualis  ^47.  Me  autem 
ille  , qui  conftitutus  fuerit fuper  familiam  : ille  enimtamquam  habens  novi"* volafatem 
concredita  fibi  omnia  patrisfamilias  fecreta  , feit,  aut  fare  debet  vo-  noirprlp^avit^ 
luntatem  ejus.  De  Epifcopis  enimfuturis  fermo  eft , ut  Euthymius  6c  non  fecit  re-  * 
notat.  * Et  non  f rtfaravit , id  eft  , nequidem  animum  fuum  compo-  mem^us^apu. 

Yyyz  fuit,  labitmultis; 


542-  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fuit  , nt  voluntatem  domini  faceret , 6c  proinde  ctiam  * non  fecit : 
Vapulabit  mult  is  j gravior  eft  enim  cognitae  veritatis  6c  prascepti  prae- 
. varicatio. 

qui  autem  • . . 

non  cognovit,  8c  q.8.  * Oui  autem  non  voluntatem  Domini,  quales  plerum- 

vapuia^apauu>!  que  magis  e(Te  folent  fervi  inieriores  , 6c  tamen  * fecit  digna  plagis  , 
Omni  autem  cu>  ^ Domino  fcilicet  prohibita  , quae  ipfius  erat  nofcere  , 6c  culpabiliter 
«ft,muitum qua:-  netcit , * vapulabit  paucis  , ldelt,  paucionbus , quam  tile,  qui  novit, 
commldTv^unT  vapulabit  tamen.  Unde  Bafil.  quaeft.  267,  inter  breviores,  notat  fig- 
temlabeo1USpe  n*^car*  diferimen  poenaenon  in  aeternitate  fed  in  acerbitate  tantum, 
hoc  eft  utramque  aeternam  fore  , unam  tamen  altera  mitiorem.  Ne 
vero  res  fuas  in  tuto  pofttas  exiftimarent , ft  neque  feienter  , neque 
ignoranter  praevaricarentur  offtcium , mox  addit , etiam  de  bonis 
eperibus  reddendam  efte  rationem  : quod  * omni , cui  multum  datum 
eft,  id  eft  , qui  multis  Dei  donis  omatus  fuerit,  five  ilia  fit  feientia  vo- 
luntatis Domini , five  aliud  quippiam  , * multum  quaretur  ab  eo,  id  eft, 
multum  repofeetur  in  judicio  , cum  Dominus  a nuptiis  redierit  vi- 
delicet reeftus  ufus  ftngulorum  , 6c  lucrum  ex  eis.  Unde  Greg.  bom. 
9.  in  Evang.  Cum  augentur  dona,rationes  etiam  crefcunt  donorum, 
Nam  inter  homines  quoque  pluribus  affedrus  beneficiis  plus  debet 
gratitudinis.  If  cui  commendaverunt  multum , id  eft,  cujus  fidei  magna 
fundio  fuerit  concredita,  fcilicet  falutis  aliorum  procurandse.  Vide- 
tur  enim  hie  diftingui  datum  a commendato  , ut  datum  referatur  ad 
donum  , quod  propriam  falutem  fpetflat  , commendatum  adalienam. 
* Plus  petent  ab  eo  , quia  reddenda  erit  ei  ratio  etiam  de  animabus  alie- 
nis.  Itaque  clare  indicat  dodrorum  paftorumque  judicium , cetero- 
rum  judicio  non  parum  gravius  6c  periculoftus  futurum. 

49-  ignem  veni  49.  * ignem  vent  mittere  in  terrain . Perfecutionem  quidam  recen- 
ram,Sc  quid  volo  tiores  inteliigunt ; fedeerte  non  re£te  dicitur,  Chriftum  velle,  ut  ilia 
i»a^t  acccnda.  accendatur,  cum  earn  tantum  permittat.  Nec  quifquam  ftintftiiis  earn 
optat  in  fe  accendi  ,•  nam  ut  Aug.  1.  10.  Confeftf.  nemo  quod  tolerat, 
amat , tametfi  tolerare  amat.  Re&ius  ergo  dicitur  , ignem  efte  cha- 
ritatem  , prout  exponitur  apud  Ambr.  ferm.  13.  in  Pfalm  118.  6c 
apud  Aug.  ferm.  108.  de  tempore.  Cum  quo  in  idemredit,  quod 
plerique  veteres  intelligunt  Spiritum  S.  ut  Greg.  horn. 30.  in  Evang. 
6c  alii , quatenus  fcilicet  non  in  fe  , fed  in  hominum  cordibus  ardet , 
6c  omnes  immunditias  confumit.  * Et  quid  volo  , id  eft  , quid  aliud 
volo  , feu  quantopere  , quam  unice  deftdero  , * ut  accendatur  ? Ad 
magis  magifque  bene  orandum  , 6c  bene  utendum  donis  Dei.  Nam 
per  hanc  fententiam  Chriftus  declarat  fuse  voluntatis eflfe  , ne  dona 
& de  quibus  vqrjp  pra|c^deati?  fiat  Qfiofa.  Et  quia  ig- 


5 o.Baptifmo  au- 
icni  habeo  bap- 
t'zari  & quomo- 
do  coarftor  uf- 
oue  dum  perfi- 
uaiur  ? 

Si.  Putatis  quia 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.h.  543 
nis  illc  inc«nfa2  charitatis  per  Domini  Paflionem  in  hominum  cordi- 
bus  maxime  accendendus  erat , hinc  adjicitdefuapaffione. 

fo.  * Baptifmo  , fanguinismei  , * habeo  baptiz^ari  , id  eft,  baptizan- 
dusfumfeu  perfundendus.  Ex  quibus  verbis  Baptifmus  fanguinis  in 
Scholis  nomen  accepit.  * Et  quomodocoarttcr  , id  eft  , angor  , feu 
quantopere  pavore,  ac  mcerore  contrahor,ad  quas  anguftias  redigor  ? 

Q.ii  feiffus  videtur  effe  ex  mente  Ambrofii.  Alii  tamen  coarda- paccm  veni  dare 
tionem  illam  intelligunt  effe  triftitiae  de  dilata  paffione,  feu  vehe-  '”cTvobis  f ted 
mentis  defiderii  ad  patiendum  : ut  fint  quafi  impatientis amoris  verba  , ‘eparationem: 

, r o 1 r r ■ J • s2  erumemm 

cui  omms  mora  longa  elt.  bed  primus  it  nlus  videtur  congruentior  ; x hoc  quinque 
nam  Sc  verba  hoc  magis  fonant , Sc  fimilem  affedum  exprefiit  jVduos 

paffioni  proximus  : Triftis eft  anima  mea  ufque  ad  mortem,  * Vfque  & duo  in  ires. 
dum  , id  eft,  donee,  * perficiatur  : quo  indicat  fe  non  tantum  pit3e'r  fblumY 
pafiione  imminente  , fed  toto  prasdicationis  vel  vitae  tempore  ad  paf-  &filiusin  pattern 

? \ ...  r . N r fuum  , mater  in 

lionis  mentionem  aut  recordationem,  pavore,  (licet  voluntano)  con-  tiiiam  .&  fiiia  in 
tradum  effe  Sc  contremuiffe.  Unde  Joan.  12.  fadapailionis  men- 
tione  per  fimilitudinem  gram*  cadentis  in.  terram  , mox  exclamavit  : nurusr,inmr°‘ 
Nunc  anima  mea  turbata  eft  , Pater  falvifica  me  ex  hac  bora, 

54.  * Dicebat  autem  & adturbas : nam  fuperiora  ad  difcipulos  vi- 
dentur  dida.  * Cum  vidcritis  mb  cm  orientem  ab  accafu  ,ftatim  diciiis  cum  videritis 
nimbus  venit , &c . quia  cum  ab  occafu  Judaeae  fit  mare  Mediterra-  ™ 0ec™fo!(hrini 
neum  , fi  vapores  aquei  inde  furgunt , Sc  in  Juda^am  vento  propel-  ^ec”’s 
luntur  , verifimile  eft  , Sc  experientia  compertum,  in  aquas  brevi  re-  Ss.  & cum  ati- 

folvendos  ftrum  fiantem  , 

IOI  vena  OS.  dicitisrquiaaftus 

5 :6.*  Kypocrita  faciem  cali  & terra  noftis  probare  , id  eft,  difpofitio-  crit ; ^ fit- 
nem  eorum  explorare  , & difeernere  noftis,  ita  ut  ex  hac  vel  ilia  caeli  faViemYYi  5 
conftitutione  feiatis  , quid  in  terra  futurum  portendat  : facies  enim ■ b^amem. 
terras  fecundum  caeli  con ftitutionem  modo  jam  dido  juvari  folet.*Hflc  rempus  quomo- 
autemtempus , hujus  praefentis  adventus  mei  &regni  caelorum  propin-  d^7n^Jd°ameoi 
qui  , * quomodotionprobatis  ? id  eft  , non  dijudicatts&  agnofeitis  effe 
praffens , cum  ejus  indicia  extent  plurima  , longe  certiora  iftis  , quas  quod  jnftum  e(U 
dixi,  aerisconftitutionibus,  Sententia  fere  fimilis  eft  Matth.  16. initio,  vato^um adve£ 
Sc  Sapientiae  13.V.9.  Sed  quiaturbae  caufari  poffent , fe  mvfteriorum  rariotuoadprin- 

occu.torum  ignaros  non  polle  tempora  ilia  difeernere  , praevenit  eas  0peram  liberari 
Chriftus  : abillo  . ne  forte 

*0,  v ..  L . trahat  te  ad  judi- 

57  autem  & a vobis  ipfis , td  eft,  ex  iis,  quse  inter  vos  juxta  cem.&judex  tra- 

prophetias adimplentur,&  oculis veftris  videtis,*«ow  judicatis  quod  ju - «lft0rm?Kat te 
ftum  eftlid  eft, Quod  aequum  eft  vos  judicare,tempu$  feilicet  expedati in  car“^™,libi 
Media*  jam  effe  praefens.  Ita  fere  Tertull,  4.  contra  Marcionem  c.29.  non  ex  res  inde*/ 
perperam  vero  verba  ilia,  ex  vebisiffis^Q  torquentur  a Caffiajio  Col-  J?® 

lat,  tun  wdiasj 


x.  Adcnnt  aa 
tern  quid-im  ipfo 
in  tempore,nun 


f44  COMMENT,  IN  EVANGEL1UM 

latr.  13.  aliis,  quafi  Chriftus  fignificatum  vellet , eos  id  pofle  agnof-. 
cere  viribus  naturalibus.  Tantum  enirn  vult  Chriftus  ea,  quae  contin- 
gebant  inter  illos , efle  fufficientia  argumenta  externa  , ut  Judaei  jam 
antea  fide  imbuti agnofcerent  Chriftum  efle  aliquid  fupra  hoininem,& 
cum  quem  expe&abant.  Argumenta  autem  externa  in  credentibus  non 
excludunt  gratiam  Dei  > qua  juvante  Judaei  in  notitiam  8c  fidem 
Chrifti  devenire  potuiflent , nifi  mala  fua  voluntate  hoc  Dei  adjuto- 
rium  repulifient. 

CAPUT  DECIMUMTERTIUM, 

' 1**  A Derant  autem  quidam  ipfo  in  tempore , quo  Chriftus  ifta  praedi- 
jLXcabat , * nuntiantes  ei,  tamquam  novum  aliquid  8c  recenter 
iu*isTquoram’  geftum.  Talia  enim  nuntiari  folent,  res  olim  geftae  commemorari : ut 
fanguinem  piia-  {atis  hinc  natet,  fall!  eos,  qui  hiftoriam  iftam  xxx.  circiter  annis  ante 

tusmikuitcuni  *-rrL  • r n a 

fccrificuscwuro.  contigtlie  putant,  * De  GaliUis  , non  tam  natione  , quam  letta  , ut 
videtur  : 11am  aiioqui  natio  Galilaea  non  fuberat  Pilato.  * Quorum 
fanguinem  Vilatus  mifcuit>&c . quia  eos  offerendis  facrificiis  occupatqs 
occidit.  De  nulla  hujufmodi  Galilaeorum  clade  extat  ufquam  mentio. 
Unde  aliqui  putant  per  Galilseos  hie  intelligi  Samaritanos, tamquam 
Galilaeis  vicinos  : nam  eorum  aliquos  Pilatus  props  montem  Garizin. 
occidit,  de  quo  Jofephus  18.  Antiquit,  cap.  5.  & HegeGppus  lib.2* 
de  excidio  Jerofolymae.  Muito  verifimilius,quod  narrat  Chryfoft.  in 
Catena  , 8c  fequuntur  Theophyl.  Euthym.  Titus  Boftrenfis  in  hunc 
locum,  fuifle  fe&atores  Judas  Galilaei , qui , tefte  Hieron.  in  cap.  3* 
ad  Titum  , & Jofepho  , duraverunt  ufque  ad  tempora  Chrifti , & ul- 
tra. Docebantifti  , non  efle  tributumdandum  Coefari,  nec  agnofeen- 
dum  dominum  nifi  Deum  ; proinde  pro  Imperatore  , Romanoque 
iinperio  non  efle  facrificandum.  Propter  iftos  vult  Hieron.  Apofto- 
lum  feripfifle  ad  Rom.  Cuitributum  ,tributum  : 8c  ad  Titum  , Admone 
illos  V rincipibus  & poteftatibus  obedire  , 8c  ad  Tim.  Obfecro  fieri  crationes 
&c.  pro  Regibus.  Horum  igitur  aliquos  in  facrificando  deprehenfos 
juflit  Pilatus  velut  feditiofos  opprimi.  An  autem  hoc  contigerit  in 
Galilaea  , anpotius  Jerofolymis  ,ubi  erat  facrificandi  locus  , ex  Scri- 
pturavel  aliunde  non  liquet* 

2 .Ei  refpondens  2.  * Et  rejpondens  dixit , occafionem  captans  ex  quolibet  eventu  cor- 

quod'h^Gj;3^  rigendi  homines  : * put  atis,  quod  hi  GaliUi  &c.  more  fcilicethominum. 


prz 


] ai5ireccatwes<Ju^ex  calamitate  unius  prae  alio,ftatim  augurari  folent,  majotem  umus 
fuerhuF.quu  talia  quam  altcrius  efle  culpam.  Hanc  itaque  vulgi  opinionem  corrigit 

pafii  funt  l Chn^US. 

,.Non.dicovo-  3,  * jsion  > dicovobis , id  eft,  non propterea  Galiia-i  illi  (celeratiores 

bis:  red  njUpceni.  Ceteris 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  13.  Rf 

caeteris  Galilaeis  faiffe  exiftimandifunt;  * fad, hoc  dko  vobis,  * nifi  pee-  tem;aw  habueri- 
vi^entiam  habueritis , cmnes , five  Judaei  five  Galilaei  ( intelligit  aatern 
multo  maxitnam  eorum  partem  ) * fmiliter  peribitis  ; nernpe  gladio 
Caefaris  , morte  violenta  in  ipfis  facrificiis  veftris , propter  rebellio- 
nem  adverfus  Caeforem.  Nam  eo  modo  multo$  pefiifle,  & illam  fuiife 
excidii  Jerofolymitani  originem,  narrat  Jofephus.  Sed  quia  tali  modo 
pauci  eorum  , qui  pr^fentes  aderant , perierunt , re&ius  dixeris,  iilud 
fimiliter  non  aliud  fignificare  , quam  perinde  feu  aeque  , non  minus, 
quam  alii  peribitis,  five  in  hoc  faeculo,  five  infuturo  , quodmaxime 
patet  ex  verfu  f . Neque  enim  omnes  neque  multi  fimiliter  lapfu  tur- 
ns perierunt;  nam  pauci  a Deo  in  exemplum  terroremque  multo- 
rumpoenis  illis  extraordinariis  puniri  folent. 

4.  * Sicut  illi  decem  & ofto , Jerofolymitani , * fupra  quos  cecidit  4-  sicm Hn  dc~ 

turris  in  Siloe  : id  eft, ad  Siloe  aedificata.  Eft  autem  fons  ad  radices  mon-  pr^quo^ceciSt 

tis  Sion  , ut  tradit  Hteron.  in  v.  G.  c.  8.  Ifaiae,  itemque  aquae  du&us  ^!ds.jnSi,0c,& 

ex  eo  fonte  manans  ,qui  efficitin  Jerufalem  pifcinam  feu  natatoriam  tis  qU:a  &Pjpfj~ 

Siloe  : de  qua  mentio  eft  Joan. 9.  v.7.  & 2.  Efdr®  c.  3 . v.  f . Hie  ergo 

turris  aediftcata  opprefferat  lapfu  o&odecim  viros.  *Putatis  ergo,  quia  homines  habi- 
r . r , ~rr.  , V T • , „ . n-  ° • tantes  injerufa- 

C?  tpji  devitoresfuertnt , hujulmoai  violentae  & mtempeltivae  mortis , iem  > 

propter  peccatafcilicet  fua  * prater omnes  homines  , id  eft  , praeomni-  bisffedfipati’ 

bus,  Trctfa  7vtii~lag , ficut  eadem  phrafis  Graeca  vertitur  v.  2.  * Jiabi-  temiamnonege- 

t antes  in  Jerufalem  ? Per  quod  infinuat  ibidem  , fcilicet  juxta  natato-  jher 

riam  Siloe  ruiiiam  illam  contigiffe. 

6.  * Djcebat  autem  hanc  (imilitudwem,  Graece  parabolam  : * Arbor  cm  s.Dicclat  autem 
pci  hah  eh  at  quidam , pater  familias,  qui  Deum  hoc  loco  videtur  figni  ft-  d nem^A^boreni 
care  , * plant  at  amrin  vinea  fua , id  eft,  agro  vitibus  conftto  ; quia  ficus  Jamhpi?ntVtam* 
funt  vitibus  familiares.  Aug.ferm.31.  de  verbis  Domini  <$t  Creg.in  in  vinea  fua,  & 
hoc  Evang.  per  Ficutrt  intelligunt  genus  humanum.  Sed  genus  huma-  f/u^nrhiTiia  & 
nuin  propter  amaritudinem  re(ftius  comparator  Sicomoro&:  Oleaftro:  non  invent, 
nec  facile  oftendi  poteft,  quaenam  fit  vinea, in  qua  plantataerit  ficus, 
ft  ficus  eft  genus  humanum.  Itaque  aptius  per  Ficum  intelligas  popu- 
lum  Jerofolymitanum  feu  Jeru-falem  , de  qua  proximepraecefferat ; ut 
ita  vinea  Domini  Subaoth  fit  tota  domUs  Ifrael , juxta  prophetiam 
Ifaiae  c.y.  v.  7.  in  cujus  medio  Jerufalem  plantata , Sc  ad  dulcedinem 
fpiritualium  fru&uum  proferendam  per  Prophetas  6c  Sacerdotes  ex- 
cultafuerat,  *&/venit,  frequenter  fcilicet, nam  Graece  praeteritum  eft, 
yA  * quarens  fruiiurh  in  ilia,  pietatem,  juftitiam,  bona  opera ; * & 
non  invenit, fed  folia  tantum,folam  fcilicet  externarum  caerembniarum 
pompam.  Quaefivit  autem  non  quafi  nefeiret  ficum  fru<ftibus  carere^ 
fed  ut  fic  oftenderet  in  figura  , quodfrudus  jam  habere  deberet , in- 
quit Ambrofius, 


COMMENT.  IN  EVANGELltJM 

Dixit  autem  , Deus  fcilicet , tamquam  paterfamilias,  * ad  cultc - 


vemo 
frutium  in  ficuJ 


y.  Dixit  autem  7* 

^CfE°ccc*nnirew  vine  a , quem  Aug.  intelligit  effe  omnem  fandum,  quia  interce- 
des funt  ex  quo  dunt  pro  peccatoribus  : Ambr.  Apoftolos > Hieron.in  c.  3.  Habacuc 
a ?n  fictjf-  i atis  commode  Michaelem  8c  Gabrielem  , quibus  Synanogae  fuerat 
invenio  • decide comm^1  cura  : fe^  opportunius  videtur  Titus,  Euthymius  8c  Theo- 
ergo  iiiam  : mphyl.  intelligere  Chriftum  Dominum  , utpote  quem  Pater  in  mun- 
lanfoccupat  T'  dum  miferit,  ut  judasos,  veiut  vineam  fuam,  8c  in  prirais  Jerufalem  , 
tamquam  ficum , dodrina  8c  miraculis  excoleret.  * Ecce  annitres [tint , 
quia  tertius  jamagebatur  annus  praedicationis  Chrifti , quo  toto  tem- 
pore fteriiis  ficus  permanferat.  Rede  itaque  tres  annos  exprimit , 
quod  illi  funt  juftum  tempus  expedationis  fruduum , refpedu  ficus, 
poft  quos  fi  non  ferat , numquam  latura  & fteriiis  judicatur.  Itaque 
* Succide  illam  utquid  etiam  terram  occupat  ? q.  d.  Ne  quidem  digna  eft 
loco  fuo  , quo  plantata  eft  , quia  ille , fi  alia  arbore  eflet  confitus  , 
frudus  uberes  proferre  pofiet  : unde  Graece  kclIol^i  , terram  inertem 
f licit.  Colonusvero  refpondit : 

dens ! * aiif tfpnu : 8-  * Dimitte  illam  & hoc  anno,  id  eft,  uno  adhuc  anno  : quod  Hier. 

D°mine  dimme^idul-n  putat  tempore  paftionis  Chrifti  jam  inftantis , quo  jerufalem 

hoc  anno  . . r.  c 1 -n  - u 1 - . r 

uique  dum  to-  excidendahierat,  nili  Cnriitus  ei  adhuc tempus  pcenitentiae  impetraf- 
&a  roiuam^ftS-  fet.  * Vpjfi*  dumfodiam  circa  illam  , & mittatn  ftercora  , id  eft  , donee 
cou:  extremam  culturam  foecundandisarboribusutilem tentavero,  quod 

foiet  fieri  efFodiendo  humum  , ut  radix  aeri  pateat , 8c  humorem  col- 
ligat , 8c  rurfum  injedo  fimo  contegatur.  Ifta  cultura  quarto  praedi- 
cationis  anno  8c  fequentibus  per  Apoftolos adhibita  fuit , ficut  Ada 
Apoftolorum  teftantur. 

fccerft  fiuftmrT-  9*  * £ t fiquidem  fectritfruftum . Oratio  fufpenfa  eft,  ut  Hier.notat, 
fin  autem,  in  fu  qua  fignificare  voluit , fe  judicium  de  ficu  Domino  relinquere.  Sup- 
turum  fuccides  jcr-  autem  poteft  hoc  vel  fimili  modo  , bene  fe  res  babe  bit  feu  non 
Erat  autem  er’lt  GpUS  eam  fUCcidere  : * Cm  autem  , (upple  nullum  feceritfrudura, 

I«s  in  fvna  x J *-  1 _ r • • 

cum  tanta  culture  diligentia  , * infuturum  fitcculcs  eam  ,cum  lcilicet 
placuerit.  Non  enim  determinat  tempus , quafi  urgens  Dominum,  Sc 
ftatim  a quarto  anno  fuccidatur;  fed  relinquit  hoc  prudentiae  8c  lon- 
ganimitati  Domini  fui.  Unde  non  nifi  poft  annos  circiterquadraginta 
ficusilla  jerufalem  a Deo  per  Romanos  excifa  eft  , cum  audita  effet 
■vox  Angelorum  , in  templo  dicentiura.  Migremus  bine  , prout  tefta- 
ii.  Et  ecce  mu-  tur  Jofephus  in  libris  de  bello  Judaico. 

fplrimm  infirm?,  ii,*  Et  ecce  mulier  , fupple  aderat,  * qua  babe  bat  Jpiritum  infirmita- 
em  t,s>  ^ e^’  daemonem  j c1u^  erficiebat  in  ea  infirmitatem  corporis.  Dae- 
inciinata , nec  mones  eni  m ordinibus  fibi  congruis  di  ftri  buti  funt,  ad  inferenda  mala, 
STrimie^cele!  tuq*  corporis, -ut  patuit  Job ; turn  animi,  unde  dicitur  Spritus  fornica- 

tionis, 


earn 

to 

docens  in  fyna 
goga  eorum  lab 
Satis. 


SECUNDUM  LUCAM,  Cap.  13.  f4? 

tionis,  fuperbia,  &c.  ficut  Angeli  boni  ad  prasftanda  bona.  Porro  genus 
infirmitatis  erat , quod  eflet  * inclinata  necomnino  pot erat  furfum  rejpi~ 

$ere  , hoc  eft  3 erat  toto  corpore  8c  vultu  in  terram  curvata,  ita  ut  non* 
poffet  dorfum  8c  cervicem  , 8c  eonfequenter  faciem  atque  oculos  in 
caelum  erigere  , idque  * amis  decern  & otto.  Quo  infinuat , invetera- 
tam  fuiffeSc  a medicis  defperataminfirmitaterm  Non  rede  autem  pu~ 
tant  quidam  hie  magicam  interveniffe  incantationem  : nam  ut  Tertulh 
docet  in  Apologetico  ,c.  23.  poteftas  dsemoniaca  totis  viribus  etiam 
per  fe  ftudet  operari 3 quod  per  magos  operator. 

12.  * Quani  cum  videret  pefus , vocavit  adfe  , ut  voluntatem  ejus  i*.  Quam  cum 

, £•  . 1 J >r  r * Jo.  vidcrerJefus,vo- 

benencio  prsevemret , cum  plerumque  non  mil  rogatus  lanaret ; * cr  cavit  ^ 3d  {e  # 

ait : Mulier  3 dimiff  a es  ab  infir, nit  ate  tua.  Greece  aLzsoKzkuvcti , foluta  es : & Mu~ 

eadem  metaphora3qua  v.19.  dicitur  latanas  earn  mhrmitate  quail  vin-  mfirmiute  tua* 

culis  quibufdam  deorfum  ligajfife.  Porro  ditnijfa  es  idem  eft  quod  di- 

mitteris  , feu  liberaris  3 per  hunc  ipfum  feilicet  fermonem  , qui  ope- 

ratorius  fuit , utpote  faciens  caelefti  poteftate  id  , quod  fignificabat. 

13.  * JEt  impofuit  iili  mams  , hoc  fciiicet  dicendo  ; fimul  enim  fieri 
poterant , quas  non  fimul  narrari.  * Et  confeftim  eretta  eft  3 id  eft , na-  confeftim  crefta 
turalem  corporis  habitum  recepit,  contadu  fimul  Sc  verbis  abfolutis:  b^Dcum.11^3" 
quas  operabantur  quidem  cum  efient  3 fed  tamen  effedumfuum  expri- 

munt  in  fado  effe  3 non  in  fieri  3 eo  quod  eis  abfolutis  fimul  extaret. 

Allegorice  explicat  iftam  eredionem  Aug.  ep.  1 $6.8c  Ambr.  ferm. 8 . 
inPfalm.118.  quod  Chriftus  vinculis  peccatorumin  terxena  curvatos 
erigat  ad  caeleftia.  Itaque 

14.  * Archifynagogus y feu  fynagogaspraefedus,  * indignant,  quia  fab - aJt4e^^”rdcns 

latho  curajfet.  Vera  indtgnationis  caufa  erat  invidia  glorias  Chrifti , ut  g0gus, indignans 
obfervat  Cyrill.  in  Catena  , fed  ei  praetexitfollicitudinem  religionis.  cd^ 

Quare  veritus  Chriftum  ipfum  reprehend e re ,quafi  fungens  officio  fuo,  cebat  mrbat : Sex 
dicebat  turbae  : *fex  dies  punt,  &c.  q.d.  Non  vobis  invideo  beneficiurn  bLVoporraop^ 
fanitatis,  fedfabbatho  dari  ngn  poteft,  ideoque  nec  peti,  quia  confen-  rari:  Inh‘s  ers° 
titts  iegis  tranlgreiliom.  Chriftus  autem  larvam  tali  dodori  detra- mini , & nonin 
hens /dixit  ad  ilium  , etiam  reliquis  confentientibus:  die  fabbat1' 

1 C * Hypocrite  , quia  invidiam  veftram  religionepalliantes  , aliud  ^r^e[pd°"l£j^ 
corde  premitis,  aliud  verbo  prasfertis , * unufquifque  veftwn  fabbatbo  Dowinus  dixir ; 
non  polvit , pro  ufitato  fciiicet  & vulgato  inter  v os  more  Bovem  aut  veal'a.n 

mm,  animal  ignavum  3nec  homini  comparandum , * duett  adaquare  ? rabbaronon^roi- 
Qviod  longd  majoris  operas  5 quam  verbo,  aut  manus  contadu  fanare.  aut  afinuma 
Ex  quopatet  S magogam  tunc  tenuilfe,  quod  operibus,qux  fpedarent  aedpa'°ua’re^  ducu 
ad  vitam  fanitatemque  tuendam  , non  folum  hominum  , fed  8c  bru- 
torum  , non  violareturfabbathum. 

Zzz  1 6.*Hanc 


f48  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

xs.  Hancauiem  i£,  * Hanc  autem  filiam  Abraba  : quo  dignitatis  epitheto  magis  lu« 
quam  aiiigavit  culente  earn  opponit  vilibus  lilis  6c  itupidimmis  animalibus , * quam 
«m&oftoeadn'  Mgavit  fat  anas  , tain  miferabilis infirmitatis  vinculo  , idque  tot  an- 
nis.non  oportuit  n0Sj  * non  oportuit  folvi , &c.  CUH1  opus,  quod  Lex  permittit  fieri  omni 

folvi  a vinculo  . , . , r . . r ,, 

iito  die  iabbati : anim#,  non  cleneget  animae  human#,  inquit  Tertull.  4.  contra  Mar- 
cionem  c.  30.  Spirant  fingula  Chrifti  verba  rei  indignitatem  , quod 
{anationem  hominis  , pecoris  cur#  poftponerent , argumento  quafi  a 
minore  ad  majus , propter  cujus  evidentiam 
*7-  Et  cumhec  17.  * Cum  bac  dicer  et , erubefcebant  omnes  adverfarii  ejus , tamquam 
ceblmt  onones^  derifione  digni , quorum  improbitas  fimul  6c  imperitiapatebant  po- 
S?Voinn's  eioSu:  Pu^0  ’ * gaudebat  in  univerfis  , qu&gloriose  fiebant  ab  eo  : non  cum 

lus  gaudebas,  in  oftentatione  fcilicet  6c  ja&antia  , fed  publics  approbation  Sc  prse- 
gSse '£eba%  dicatione,  Nam  eo  magis  diligebant  gloriam  Chrifti , atque  operum 
abeo.  ejus  , ut  fieri  folet , quo  luculentius  conftabat  earn  non  affedari. 

18.  Dicebatergo:  Cui  fimile  eft  regnum  Dei  , 6c  cui  fimile  aeftimabo  illud  ? 

19.  Simile  eft  grano  finapis , quod  acceptum  homo  unfit  in  hortum  futim , 6c  crevit , 6c  faftum  eft  in  arborem 
gpagnam  : 6c  volucres  caeli  requieverunt  in  rarnis  ejus. 

jo.  Etiterum  dixit : Cui  fimile  xftimabo  regnum  Dei  ? 

21.  Simile  eft  fermento  , quod  acccptum  mulier  abfcondit  in  faring  fata  tria  a donee  ferraentaretur  totum. 

22.  Et  ibat  per  civitares  5c  caftella  , docens , 6c  iterfaciens  injerufalem. 

r3  ■ ^arn^'Do1  z3-*  Ait  quidam  : ft  paucifunt , id  eft , num  pauci  funt  , * qui  fal- 
mineJ!  fipauci°  vantur  ? Quemadmodum  fcilicet  ex  dodrina  obfervatu  fatis  difficult 
tur V ?pfefautem  videtur  fequi.  Ad  quam  qu#ftionem  ita  refpondet  Dominus  , ut  6c 
dixit  ad  iiios:  caufam  aperiat , cur  pauci  falvrentur,  Sc  fimul  hortetur,  ut  falventur 

multi , dum  dicit  : 


24.  Contendite 
intrare  per  angur 
flam  portam  : 
quia  multi , aico 
.vobis , quaevent 
intrare , 6c  npn 
|>oterunt. 


24.  * Contendite  intrare , in  regnum  fcilicet  caelorum  , * per  angu- 
ftam port  am, v iam  virtutis  :qua  de  re  pluradiximus  Matth.  7.  v;  13  ;6c 
14.  * Ouia  multi  quarent  intrare  , id  eft  , fummo  defiderio  mtentur  in- 
trare , ut  falvi  fint  , via  videlicet  jam  abfoluta  : * & non  poterunt , quia 
tota  via  aberraverunt.  Putaverunt  enim  fe  non  per  anguftam  por- 
tam, fed  per  fpatiofas  vias,  quae  perditionis  erant  , deliciando  eo  pofte 


^25.  cum  enim  25*.  * Cum  autem  intraverit  paterfamilias , in  regni  fui  pofieftio- 
famiHas'.^i^u-  nem,  una  cum  prudentibus  virginibus,quae  per  anguftam  portam  in- 
ferit oftium  .in-  trando  , eum  fecutae  fuerant , nam  ad  illam  parabolam  alludere  vi- 

Cipietis  foris  fta-  , * ^ . • . . i.«  . . r 

re , 6c  puifare  detur  : * & cUujerit  ojtium  , ita  ut  nemini  ampiius  pateat  mgrei- 
DoSedlCapeft : ^US  5 ve^  i^gtediendi  fpes  , * incipietis  foris  flare  , vos  videlicet  Ifrae- 
nobis- sc’refpon-  lit#,  feu  veftrum  plurimi,  *&  puifare  oftium , hoc  eft, ut  Beda,a  beato- 
e fc i o* °v 0 Jun d e mm  forte  fecreti  incipietis  mifericordiam,  quam  neglexeratis,  fruftra 
flagitare,  dicentes  : * Domine  aperi  nohis ; non  quod  ilia  ad  litteram  fie 
dicenda  fint , vel  agenda,  fed  magnitudo  defiderii  falutis  exprimitur3 
fimulque  prasfumptio  de  priftina  familiaritate  , quam  cum  patrefa- 

miltas 


SECUNDUM  LUC  AM-  Cap.  13,  f49 

milias  habuerant  in  hac  vita , cum  eo  fcilicet  converfando  , vel  etiana 
fidem  , religionem  , cultum  ejus  inaniter  profitendo.  *Vndeillere - 
Jpondens  dicer  vobis : Nefcio  unde  fit  is , quia  non  eftis  ex  Deo  , nec  ea 
qiiam  ftraveram,  via  ad  me  veniftis.  Vide  di&a  Matthseicap.  7.  v.23. 

2 6.  * Tunc  incipietis  dicere  , id  eft  , cum  admiratione  apud  vos  co-  2«.tuncindpfc« 

. , . / r x r . . 4 tis  olcere : Man- 

gitabitis,  quomodo  ego  non  agnoicam  vos,  cum  ruenm  inter  vos  tarn  ducavimus 
tamiliariter  converfatus  ? Signa  enim  notitiae’meae  proferetis: 


man* 


ram  te , Scbibi- 

_ . _ . # mus,&  in  plateis 

ducavimus  coram  te  , & bibimus , cum  fcilicet  multa  fimul  miliia  pani-  notfris  docuifti, 
bus  tuis  miraculose  refedi  fuimus  , tecum  vel  te  praefente  in  eadem  bis7*  Nefcfo  vo* 
urbe  , in  eadem  fubinde  domo , converfati  fumus  , fimul  edendo , bi- 
bendo  , Sc  ad  prandium  invitando  : nam  ad  Judaeos  proprie  hcec  vi-  operatii  iniqui- 
dentur  did.  * Et  in  flateis  noftris  docuifti , nobis  proinde  praefentibus  ia2”s/  Merit  fle- 
tamquam  difcipulis  tuis  notiffimis,cujus  dodrinam  memoria  leteritam  \us  ttridoc 
etiam  recitare  poilemus  : quail  dicerent , Quomodo  dicis , te  non  videritis  Abra- 
novifTe  nos,  unde  fimus,  cum  tecum  fueiint  omnia  tarn  profana  quam  & omn« 
facra  communia  ? Reliqua  ufque  ad  v.  3 1,  vide  dida  diverfis  locisin  Prophetas  in  rcg- 

^ , 1 1 J no  Dei , vos  an- 

Matthaeum.  ^ tem  expelli  foras 

31  .*  In  if  fa  die  , qua  hose  poftrema  jam  dida  conclo  contigit,  di-  aborieme  &*oc^ 
xerunt  ei  * quidam  Pharifaorum  : Exi  & vade  bine . Ex  Jerofolymis  > cidente.&Aqui- 
inquit  Aug.  lib. 6.  cont.  Jul.c.  19.  putans  haec  Jerofolymis  efife  dida,*  & "ccumbentTn 
fed  quia  pro  ratione  fubjungunt , * quia  Herodes  te  vultoccidere  , qui  fullt 

nullam  habebat  jurifdidionem  in  Jerufalem  , rediiis  videtur  idem  noviffimi  qui 
A‘ug.  tradere  lib.2.de  confenfu  c.7  haze  alibi  quam  Jerufalem  con-  fun^pdmTquf^ 
tigifle,  fcilicet  inditione  Herodis,five  Galilaca  live  potius  Peraea,quae  erunt  notffiimi' 
ultra  Jordanem  erat.  Putant  autem  non  pauci  Pharifaeos  fpecie  bene-  acVeirerum^quU 
volentiae  erga  Chriftum  hoc  mendacium  ei  obtrufiffe  , fed  revera  ut  ^ ^enjslni- 
terrore  Herod  is  a fe  difeederet  , Sc  in  Judaeam  tranfiens  ibi  occidere-  Exi'/  vadehinc: 
tur.  Probabile  hoc  fit,  quia  Herodes  numquamlegitur  Chriftum  per-^eUoC^cre?VUlt 
fecutus , ne  quidem  in  Paftione  , fed  quia  Chriftus  alibi  quoque,  cum 
audiffet , quod  Joannes  eflet  traditus  , feceftiife  legitur  ex  Herodis 
ditione ; Sc  quia  Pharifaeis  iftis  ita  refpondet , quafi  veritatem  , non 
calumniam  ei  dixerint ; verifimile  eft , Herodem  faltem  tunc  tem- 
poris  mortem  ejus  quaefiviffe,  Sc  Pharifaeos  invidia  glorice  Chrifti 
eum  a fe  amotum  voluiffe.  Refpondet  igitur  : 

32.  * Ite  & dicite  vulfi  illi.  Vulpes  animal  dolofum  actimidum  eft,  n-  Etaitiliis.: 
ut  Aug.  in  Pfalm.  6z.  ubipropterea  hoc  nomine  Regesimpios  in  Seri-  piuiiiEcce  ejicio 
pturis  fubinde  vocari  notat.  Unde  in  Pfalm.  83.  exponit  hoc  de  He-  d_*monia . & fa- 
rode  , quia  vater  actimidus  erat , inftar  vulpis  , quern  terrebat  virtus  hodte&xrae4.to 
aliena.  Addit  Beda  de  natura  vulpis , odote  efie  tetro,  putidum  ani- 
mal , femper  tortuofis  anfradibus  ambulans  ^ quod  in  Herodem  Sc 

Z z z z firm- 


f50  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Emiles  Reges  , optime  quadrat.  Jefus  ergo  velut  Leo  de  tribu  Juda 
intrepidus  in  argument  am  authoritatis  fuae  eirenuntiari  jubet  :*Eccey 
quidquid  vos  vel  Herodes  moliamini , aut  cogitetis  , ego  neminem  ti- 
mens  , vitamque  8c  mortem  meam  habens  in  mea  poteftate  , * ejicio 
d&moni a 5 & fanitates  perficio  , id  eft  , pergam  in  opere  beneficentiae , 
quod  fufcepi  : prxfentia  enim  ponuntur  pro  futuris.  * Hodie  & crasy 
id  eft  , exiguo  adhuc  tempore,  * & tertia  die  confummor  ,.id  eft  , brevi 
aute'm  poftea  per  mortem  confummandus  fum.  Mors  enim  Chrifti 
confummatio  etiam  a S.  Paulo  vocatur  ad  Heb.  5.  v.  9.  five  quod  in 
ilia  omnia  confummaverit  , omnibufque  fui  officii  partibus  perfun- 
&us  fuerit , juxta  quod  iple  dixit  : Confutnmatum  eft  - five  quod  per 
earn  ipfeperfe&e  in  gloria  confummatus  fuerit.  Senfum  iftum  tradit 
Theophyl.  8c  Euthymius  velut  genuinum.  Aug.  veto  lib. 2.  de  con- 
fenfu  cap.75.5c  lib.  6.  contra  Julian,  cap.  19  5c  aliislocis  hcec  vult 
intelligenda  effe  de  Chrifti  corpore  , id  eft,  de  Ecclefia  , ut  fignificet, 
neminem  impediri  poffe , quin  in  Ecclefia  damonia  ejiciantur  , id  eft  , 
peccataremittantur  , 5c  perficiantur  fanitates , id  eft  ,quotidiana  fpi- 
ritusrenovatione  perficiantur,  donee  tertia  die  fiat  confummatio,\d  eft, 
donee  ad  plenitudinem  Angelicam  per  corporis  etiam  iramortaUtatem 
perducatur.  Sed  figurata  5c  myftica  videtur  haec  expofitio  , ficut  8c 
Aug.  earn  vocat  loco  cit.  de  confenfu  : quamvis  ipfe  earn  putet  prime* 
intentam  , 5c  maxime  litteralem.  Sed  fic  nihil  hxc  verba  fpe&arent 
ad  id  , quod  de  Herode  Pharifaei  dixerant  y neque  cohaererent  cum 
fequentibus. 

?3;  verumta-  33.  * Verumtamen  oportet  me  hodie , & eras , &faequenti  die  ambulare: 
hodfe&^ras^  Q*ianavis  tnlhi  fuperfit  tarn  breve  tempus , tamen  non  obftanti- 
requeoii  die sm-  bus  cu jufvis hominis  infidiis  aut  minis,  oportet  me,  juxta  divince  pro- 
capitprophenm  videntiae.  difpofitionem  , toto  illo  tempore  non  hie  hacrere  , multo 
iufaJeinXtra  m*ln^s  m°ri  5 fed  adhuc  per  diverfi  loca  proficifci , 5c  in  Jerufalem 
34.  Jerufalem , pertingere.  Itaque  idem  omnino  tempus  hoc  verfu  fignificat , quod 
occ?d!seprophe*  prarcedenti  * hoc  tamen  diferimine  ; quod  in  priore  verfu  fignificet 
tas , & lapidas  fe  tertia  die  moriturum  , hie  verb  fe  ufque  ad  tempus  confummatio- 
tur ad  te, quotes  nis  mortis  fun&urum  effe  officio  prasdicandi,  fanandi , See.  Nam  , ut 
os tuo^f quem-  diximus , illud  tempus  tertite  feu  fequentis  diet  non  confiftit  in  indi- 
admodum  avis  vifibli , feu  uno  folum  die.  * Quia  non  capit , Grjece  o^x  c , non 
penn^&noiui-contingit  feu  fieri  non  poteft,  fpeeftito  fciiicet  modo  agendi  hujus 
ft?j  Ecce reiin- P^puli , itemque  divine  providential  * Propbetam  , id  eft  , quemeum- 
querurvobisdo-que  Prophetarum  ; nam  generalem  effe  fermonem  ex  fequente  verfu 
patet  > * perire  extra  Jerufalem . Non  quod  nulli  extra  Jerufalem  in- 
irdrthisme70n-ter^C(^^  forint,  fed  hyperbolica  Sc  ufitatalocutione  fignificatum  vo- 
&t.c.  vernat  cu m * » 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  i3.  m 

luitj  civitatem  iftam,  in  qua  refiderent  Principes,  SacerdoteSjScribse, 
Pharifasi  ,monitionum  impatientes  , quiafapientes  in  oculis  fuis,  eo 
malitiae  pervenifte,  ut  neces  Prophetarum  aliis  urbibuspraeriperet , 
folaque  capax  eflettanti  fceleris,  quantum  in  nece  San&i  San&orum 
perpetrandum  erat. 

CAPUT  DECIMUM  QU  ARTUM. 

I.*  Vm  intraret  lefts,  invitatus  fcilicet ad prandium  , ut  patet 
V^-/  ex  v.  7.  &.  12,  * Sabbatho  manducare  panem  , id  eft  , utci- 
bum  fumeret  , Hebraica  phrafi.  Judasis  autem  ufitatum  erat  ,in  fab- 
bathis  ac  feftis  convivium  celebrare,  propter  laetitiam  ac  celebritatem 
diei,  ut  colligitur  Tobise  2.  v.  9.  Quod  primos  Chriftianos  ad  fe  tra- 
xifle  , exclufo  excefTu,  indicare  videtur  Tertull.  lib.  de  idololatria 
cap.  14.  * Et  ipfi  obfervabant  eum  , Legifperiti  fcilicet  & Pharifaei  5 
de  quibus  fequitur  , utpote  attenti  in  omnia  , quae  agebat.  Itaque 
occafione  praefentis  hydropici. 

3.  * Rcjpondens  Jefus  , id  eft,  loqui  exorfus , Hebraico  loquendi 
modo , quem  alibi  notavimus , * dixrt * per  pleonafmum  in  Scriptura 
frequentem  : * Si  licet  , id  eft  , an  licet  , * f abb atho  curare  ? Ut  , quod 
ipfe  noverat  licere,  bona  eorum  pace  faceret,  vel  certe  errorem  cor- 
rigeret. 

4.  * At  illi  tacuerunt,quzf\  ad  quaeftionem  perplexam  : invidia  enim 
fecuturae  gloriae  Chrifti  non  finebat  eos  verum  dicere,  neque  pudor 
Sc  reprehenfionis  timor,  falfum.  * Ipfe  verb  apprebenfum,  id  eft,  cum 
eum  apprehendiflet  manu  , quafi  ipsa  manusimpofitione  curaturus  , 
* fanavit  eum , aqua  fubito  exhaufta,  & tumore  depreffo,*  ac  dimifitf 
in  teftimoniumteftitutce  fanitatis  , ac  declinatae  oftentationis. 

5.  * Et  rejpondens , id  eft  , cum  ilia  loqui  pergens , fiquidem  nihil 
adhuc  dixerat  : vide  verfum  3.  * dixit:  Cujus  vefirum  aftnus  , &c ♦ & 
non  continuo  abfque  niora , abfque  confcientise  fcrupulo  , abfque  pu- 
blica  reprehenfione  vel  ejus  metu  , * extrabet  ilium  % magno  fcilicet 
labore  Sc  moleftiis  ? Argumentum  eft  a minori  ad  majus , a libera- 
tione  Tcilicet  bovis  Sc  afini  ad  liberationem  hominis ; ab  opere  tarn 
molefto  cupiditatis  ad  opus  facillimum  charitatis.  Relinquit  autem. 
ipfis  condufionem  inferendam , tamquamperfpicuam..  Nam  propter 
argument-!  evidentiam  > 

6.  * Now  poterant  ad  bac  rejpondere  atque  ita  tacuerunt , non  tarn 

approbation  veritatis , quam  pudore  tuendae  veritatis.  Sanato  itaque 
morbo  corporali , antequam  accumberent  menfte,  mox  pergitadfa^ 
nandum  fpiritualem,  fcilicet  ambitionem  , qua  maxirne  Pharifaei  la- 
barabant*  Hoc  igitur  fcopo , . q.  * Di** 


dicetis  : Benecfl- 
ftus^qui  venirin 
nomine  Domini. 


i.Et  faflum  eft 
cum  intraret  Je- 
fus  in  domum 
cujufdam  Princi- 
pis  Pharifaeorum 
fabbato  mandu* 
care  panem  , & 
ipfi  obfervabant 
eum. 

z.Et  ecce  homo 
quidam  hydropi- 
cus  erat  ante  il- 
ium. 

3 Et  refpondens 
Jefus  dixit  adLe- 
gifperitos.&Pha- 
rifaeos,  dicens:  Si 
licet  iabbato  cu- 
rare r 


4,  At  illi  tacue- 
runt.  ipfe  veto 
apprehenfum  fa« 
navit  eum,ac  di- 
mifit. 


S.Et  refpondens 
ad  illos  dix'trCu- 
jus  v eft  rum  ati- 
nus  auc  bo$  in 
puteum  cader,  Sc 
non  continuo  ex~ 
trahct  ilium  die 
fabbati  i 


6.  Er  non  pott- 
rant  ad  hac  tcf* 
pondeic  illi, 


7.  "Dicebat  au- 


T5i  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

~ * Dicebat  ad  invitatos  parabolam : ut  fub  fimilitudine  , a ritti  con- 


rentur , 8c  fine  animi  moieftia  ipfimet  do&rinam  ejus  ad  prasfens 


Now  difcumbas  in  primo  loco  , id  eft , 


non  te 


Ilf  ^r^oiam^  vivali  fumpta  , doceret , humilitatem  ubique  effe  fervandam  , ut  pa- 
intcndens quo-  tetex  conclufione  v.  ii.  nam  hoc  praecipue  fpedabatin  hac  parabola 
^bitusf’igcrcnt  Chriftus.*  Intendens  qumodo  &c . id  eft  , attendensfeu  confiderans  ; 
ducas  a4  iiios  ? de{ignabat  enim  non  fine  in  , fed  occafionem  hujus  dodrinaS  ? qua 
concertationes  de  primatu  fanare  volebat. 
tus  taens  id  nu3"  9*  & IO«  * Ctm  invitatus  fieri  s ad  nuptias , id  eft,  convivium 

tias^nondiicum-  nuptiale  , ut  eo  quad  de  alio  convivii  genere  loquente  minus  offende- 

bas  in  primo  lo- 
co , neforic  ho- 

noratior  te  in  in-  convivium  extenderent. 

Vpa&Sveniensis,  inger&  in  locum  honoratiorem  , five  primus ille  fit , five  rnedius  \ fed 
qU«"lr8&^dica rtci{m^c  m tievifimo  loco  , id  eft  , quampotes  humillirnum  eligas  , 
tibi : d» huic  io-  quantum  in  te  eft  , licet  tibi  primo  dignus  videaris.  * Ut , cum  vencYit , 
cpfa*  rubo-  ^ 5 ex  cluo  ^et  5 ut , cum  venerit  ( non  enim  fignificat  finem  • qui 

re  noviffimum  fub  fraudulenta  humilicate  vitium  ambitionis  tegeret , fed  eventum:) 
io-  fed  cum  vo-  * ^ui  te  invitavit , cujus  eft  loca  hofpitibus  aflignare  ex  honeftate  8c 
d3e ^U5recumbeV?n  co^fuetudine . Re&e  autem  monet  D.  Bafil;  in  Catena  citatus  non 
noviffimo  loco:  minus  vitium  effe  , pertinaciter  contendere  de  ultimo  loco  , quam  de 
qaUcTnvi^vit1,  primo  , fed  per  fe  appetendum  efle  id  quod  Chriftus-  hie  monet  , no- 
dicat abu  Amice  bifque  de^  ordinis  tame'n  conftitutionem  alteiius  arbitrio 

afeende  luperius.  - / . , x ~ 

Tunc  erit  tibi  relmquendam.  * Dicat  tibi , Amice , afeende  fuperius , cui  plane  fimilis 
mui1  diicumben"  parabola  narratur  proverb.  25.  v.  6.  8c  7.  * Tunc  erit  tibi  gloria , vera 
t‘bus:  fcilicet,  quse  ab  aliisdatur  , non  ambitur. 

11.  quia  omnis  n.*  Quia  omnis , in  quocumque  genere-adionum,  etiam  civiHum, 
humibabUur^i' * 'iuifeexdltat,  fupra  quam  meretur,  imo  etiam  juxta  quod  meretur , 
qu.  fe  i.unuiiar,  fi  exaltationera  illam  impatienter  per  fe  arripere,  non  ab  aliis  fibi  de- 
ferri  velit:  * butniliabitur y propter  ambitionis  fuse  impatientiam,non 
ferentem  exaltatioms  moras : * & quife  bumiliat , exaltabitur . Tails 
enim  retributio  non  folum  divino,  fed  8c  humano  judicio  conveniens 
videtur , <Sc  jufta,  ut  propterea  in  omni  genere  hominum  8c  a<ftionum 
h 35c  fententia  Domini  habere  locum  debeat.  Unde  Bern,  ferm.17.  in 
Cant,  applicat  rebus  fpiritualibus , re&iflimeque  monet, quod  , fi  li- 
quids cognofceremus,tn  quonam  ftatu  unumquemque  noftrum  ha- 
bn*et  Deus  , nec  fupra  nec  infra  fecedere  deberemus , fed  in  omnibus 
acquiefcere  veritati.  Nunc  autem  quia  hoc  occultum  eft  , juftius  ac 
tutius  fuerit , juxta  ipfius  veritatis  confilium  , minorem  fe  reputare  , 
quam  habeat  occulta  veritas  : nam  grande  periculum,  fi  quis  vel  me- 
diae fe  ampliiis  extollat.  Hxc  Dominus , inftruens  invitatos  : nunc 
ad  invitantem. 

12.  * Cum  facts  prandium)(fc.  TJolivocare  amicos}  &c.  divites . Re- 
• feren- 


exaltabitur. 


12.  Dicebat  au- 
tem 5c  ei , qui  fc 
Lnv.taverat:  Cum 


aut  ccenam.  nort 
vocare  arnicos 
tuos  j neque  ita- 
lics tuos , neque 
cognatos,  tfeque 
vicinos  divit'es 


13.  fed  cum  fa- 

cis  convivium  , 


SECUNDUM  LUCAiM  Cap.  14.*  443 

ferendum  hoc  eft  ,ad  omnes  praecedentes : q.  d.  Noli  vocare  divites  ? 
qui  tibi  fint  vel  amici , vel  fratres , vel  cognati , vel  vicTni.  Nec  ta- 
men  etiam  fimpliciter  tales  divites  vocare  prohibet , fed  tan  turn  fub 
conditione  , fi  quis  velit  convivium  fuum  quam  fruduofiftime  collo- 
care  : diffuadet  enim  potius  quam  prohibeat.  Caufaeft  , * ne  forte  te  ne  forte  te&jpfi 
& ipfi  reinvitent , id  eft  , Ne  forte  hoc  fpedes  , aut  eo  contentus  fis  • abiVietribuno. 
affedus  enim  talis  magisquam  effedus  excluditur.  Nam  hofpitalem 
effe  remuneraturis , affedus  avariti#  eft  ? inquit  Ambr.  quofenfu 
ttiam  prseceptum  effe  poteft. 

13.  * Sed  voca  pauperes,  Refer  & ad  hoc  omnia  tria  fequentia:nam 
alioqui  poffent  effe  debiles  , claudi  , & caeci  divites  , qui  praecedenti  voca  pauperes  , 
^erlu  excluii  hint.  Et  ne  quis  vereretur  perituras  libi  impenlas,  quia  & caCos : 
non  poffuntpar  retribuere  > ex  hoc  ipfo  docet  crefcere  hominis  feli- 

citatem. 

14.  * Retribuetur  enim  tibi  in  refurrettione  juft  or  um  , id  eft , loco  14  & beams 
pauperum  habebis  Deum  , numquam  oblivifcentem  debitorem  , ut  bentqr«ribuer©- 
Chryfoft.  qui  longe  excellentius  rependet  epulura,  de  quo  fupra 

c.  12.  v.37.  5c  infra  c. 22.  v.  30.  Hanc  Domini  exhortationem  ali- furreaione juftu- 
, qua  ex  parte  implent,  qui  fumptus  conviviis  reliquos  in  pauperes  di-ium‘ 
ftribuunt,  fi  opportunum  non  fuerlt  adhibere  menfae : quamquam 
fine  dubio  plenior  ipfa  effet  hofpitalitas , 5c  admonitioni  Chrifti  con- 
formior.  Porro  quia  5c  pauperes  male  vel  indifferenti  fine  invitari 
poffunt , 5c  divites  bono  , ut  concordiae  fovendae  causa  5c  fimilibus  3 
Dominus  cenfendus  eft  dodrinam  de  invitatione  tradere  , quemad- 
modum  utplurimiim  fieri  folet , affedu  fcilicet  vel  retributionis,  vel 
amicitiae  carnalis  > vel  aliis  indifferenti  bus  caufiis. 

1 * Hue  cum  audiffet  quidatn  , praecipue  quod  dixerat  de  retribu-  is*  h*c  cum 

« . , . . ...  . . | 1 . . , audifiet  quidsm 

ttone  exhibiti  convivn,  erupit  in  hanc  vocem  : * Beatusqui  manduca-  dc fimuidtrcum- 
bit  panem  , id  eft,  cibum  fumet  , feu  fruetur  convivio  , * in  regno  Dei 
quod  mox  a refurredione  juftorum  futurum  judicabat.  Ghriftus  ,aur 
tern  confirmat  quidem  beatos  fore  , quos  ille  dixerat  5 fed  fimul  afli- 
gnat  caufam,  cur  plerique  Judaeorum  , fecusquam  putabant , extra 
numerum  5c  fortem  illorum  futuri  fint.  Itaque  dixit  ei  per  parabo- 
lam  feu  fimilitudinem. 

16.  * Homo  quidam  fecit  ccenam  magnum*  Homo  ifte  Deum  hominum 
am  at  ore  m fignificat ; ccena  ineffabilem  aeternae  beatitudinis  fruitio-  fecit  ccenam 


bemibu^  , disit 
3 ilii  : Beams  , qui 
- rr.anducabir  pa^ 
nem  in  regno 
Dei. 


nem , quia  mentes  hominum  fuaviflima  Dei  Contemplatione  fatiabit : 
quae  coena  , potius  quart!  prandium  dicitur  , quia  in  fine  vitae  mortalis 
tamquamdiei  ita  exhibenda  eft,  ut  earn  nulla  aliarefedio  fitfecutura, 
5c  ei  quies  aeterna  velut  nodurnaconjungendafit  ? ut  Greg.  horn. 3 C 

in 


magnam  , & vc^ 
cavit  niultos. 


Jf4  comment.  IN  EVANGELIUM 

In  Evang.  & Tertull.  4.  contra  Marcionem  cap.  21.  Alia  igitureft 
ccena  ifta,  aliud  prandium,  de  quo  Matth.  22.  ut  ibi  didum  eft.  * Et 
vocavit  multos,  univerfum  videlicet  Judseorum  populum,cui  cadeftem 
beatitudinem  in  figuris  per  Prophetas  propofuerat , eumque  alonge 
per  legis  praedicationem  8c  obfervationem  praeparaverattalemqualem. 
iT.Etmifitfer-  17 • * Et  mifit  fervtiffl  ftium.  Gregorius  intelligit  totum  ordinem 
hi-  Prs^cant^um  regnum  caelorum  ; quamquam  aptius  intelligi  poffet 
vitatis  ut  veni.  ipfe  Chriftus  Dominus,  quia  fingulariter  fervus  vocatur , prout  fentit 
jlarita  foot  ora-  Cyril,  in  Catena  & Theophyl.  vel  certe  Chriftus  cum  Apoftolis  fuis, 
™a*  per  quos  praedicatio  Judoeis  fada  eft.  * Hora  ccena  , qua  jam  raox  ac- 

cumbere  licebat  menfas  , quia  jamjam  in  afcenfione  Chrifti  propalata 
Sandorum  via  aperiendum  erat  regnum  caslorum.  *Dicere  invitatis  ut 
venirent , id  eft , per  fidem  8c  Evangelii  receptionem  , adregni  caeleftis 
gaudia  poft  mortem  adeunda  praepararent.  * Quia  farata  funt  omnia, 
Pretium  fcilicet  fanguinis  perfolutum  , ipfeintroitus  referatus , ita 
ut  nihil  reftet  ad  participationem  e jus  accipiendam , nifi  tantummodo, 
ut  fide  vitseque  bonitate  venire  velint. 

ts  Etcoeoerunt  18.  * Et  cceperunt fimul  mnes , quad  ex  condido  8c  communi  pado, 
fmate°Er?musX*  * excufare  y perfuafi  fe  juftis  occupationibusdetineri  : fed  excufatio 
dixit  et : Viliam  eft  partira  frivola  , quia  nihil  ponderis  habet  ad  rem  tantam  recufan- 
h^beo  exire , & dam  - partim  nihil  ad  rem,  quia  vocatio  fpedabat  bonum  vocatorum, 
"o  h^be1  me n0n  vocant*s*  cluo  errore  olim  fuerunt  Judaei,  putantesoblationes 
excmattun.  fuasprodeffe  Deo, quod refutatur  Pfalm.  19. v. 9.  8c  feqq.  * Erimus 
dixit  ei : Viliam  mi , Graece  agrum,  fed  intellige  cum  domo  con- 
j unda  , * rogo  te  babe  me  excufatunt . Humilitas  fcilicet  fonat  in  voce, 
led  fuperbia  in  adione  , dum  dicit , Rogo  te  , 8c  tamen  venire  con- 
temnit , ut  notat  Greg.  horn.  39.  in  Evangelia. 
ip.Et  alter  dixit:  19.  * Alter  dixit : Juga  feu  paria , * botrn  emi  quinque  & eo  probare 

Ju?nqucU,ra&Ceo  > ut^ml  idonea  fint  ad  labores  trahendi  currus  8c  aratra.  Porro 
probate  ilia : ro-  triplex  ilia  claftis  fe  excufantium  triplex  hominum  genus  defignat  , 
excufatum"  me  virorum  fcilicet  proborum  judicio  hujus  mundi  ( nam  de  aperte  fce- 
leratis  nullus  hicfermoeft  ) qui  humanis  negotiis  ac  per  fe  licitis 
immerfi,  a caelefti  convivio  revocantur.  Et  quamvis  plerique  recen- 
tiores  non  male  per  duo  prima  genera  intelligant  eos , qui  divitiis  re- 
rum , five  immobilium , qualesagri  8c  viilce  funt , five  mobilium , ut 
bourn  8cc.  implicati  funt,  per  tertium  verb  carnalibus  volupratibus 
deditos  -.antiquiores  tamen,  Aug.  ferm.33.  de  verb.Domini,Profper 
3.  parte  Promiff.  c.  39.  Greg.  horn.  cit.  intelligunt  ilia  tria,  qusete- 
ftatur  Apoftolus  Joannes  effe  in  mundo,  concupifcentiam  carnis,  con- 
cupifcentiam  oculorum,  8c  fuperbiam  vitee.  Docent  enim  per  villam 

fig- 


SECUNDUM  LUCA  M.  Cap.  14.  % m 

fignificari  terrenarum  rerum  amplas  poftefiiones  > five  fecundum  fe  5 
ut  fignificetur  juxta  Greg,  fola  avaritia  , five  quatenus  per  illas,  ho- 
mines hominibus  prascellere  ac  dominari  volunt  , hoc  eft  , fuperbiam 
Vitae  ; nam  , ut  Aug.  faepe  repetit , proprius  vermis  divitiarum  eft  fu- 
perbia  : per  juga  bourn  quinque,  corporis  fen  fus,  hoc  eft,  concupifcen- 
tiam  oculorum  feu  curiofitatem,inquietifiimum  malum,  quia  reli&is 
internis  exteriora  fcrutantur  & explorant  $ unde  rede  in  parabola 
dicitur  eo  probare  , id  eft,  explorare  ilia-:  per  uxorem  concupifcentiam 
carnis  , q use  cum  impotentiffime  in  homine  dominetur  , & animurn 
prorfus  obruat , ifte  tertius  per  iftamanimi  impotentiam  expersom-  Etaliasdixit. 
nis  civilitatis , qua  dixerant , rogo  te , &c.  ablolute  dicit  20.  * non  fof-  Uxorem  duxi  / 
flint  venire.  Quod  etiam  propter  maximas  conjugii  diftradiones,  feu  ^dve°”r°n  p0^ 
(ut  Apoftolus  loquitur)  carnis  tribulationesfignificandasdidum  effe 
potuit. 

21.  * Et  reverfus  fervus  nuntiavithdc Domino. Quod  additur  propter  *1.  Et  temfus. 
parabolae  confequentiam,  non  quafi  Deus  haec  ignoraret.  * Tunc  ira - h*cdom?nofuo^ 
tus  paterfamilias , quod  8c  coena  luculenta  , 8c  humanitas  invitant's  Tunc  iratus  pa. 
tarn  abjedis  occupatiombus  poltponcretur , * dixit  fervo  fuo  , eiaem  ervofuo  : Exi 
Chrifto  Domino  : Exi  cito  , quafi  diceret , tempustuae  praedicationis  ^c°s,ncipJ^act'ss;^ 
breve  eft.  Priufquam  igitur  te  occupet  mors,  feftina  egredere  *in  pla*  paupetc*  ,acde- 
teas,  ipatioias  lancet  vias,  * & vicos , viasanguftiores,  aedibus  utrim-  & claudos  imr©- 
que  feptas , * civitatis  , nempe  ejufdem  Jeruialem  feu  Judaeae.  Nam  , duc  huc' 

ut  notat  Tertull.  4.  contra  Marcionem  cap.  3 1.  8c  Aug.lib.2.quaeft. 

Evang.  q.  30.  8c  Greg. per  haec  verba  fignificatur  adhuc  gentem  ]u- 
daicam  adduci  debere,  quia  Chriftus  non  fuit  per  praedicationem  (uam 
minifter  nifi  lolius  circumcifionis.  Sed  hoc  diferimen  eft  inter  hos 
vocatos  , & praecedentes,  quod  primi  erant  ditiores,  8c  primores  Ju- 
daeorum  , Scribae  8c  Pharifaei  , Sec.  quibus  recufantibus , in  locum 
eorum  introduci  jubet  idiotas,  dum  dicit : *Pauperes  ac  debeles,& ca- 
cos,&  claudos  introduc  huc-j d eft,plebem  imperitam,&  per  peccata  ma- 
il ifefta  humiliorem  : q .d.  Quofcumque  miferos  in  plateis  8c  vicis  oh- 
vios  habueris,  etiam  publicanos  & peccatcres  introduc.  Ubi  refpedus 
habetur  ad  humanum  morem  , quo  honoratiores  primo  invitantur  : 
nam  alioqui  a Chrifto  fimul  vocati  fuerant;  fictamen  , ut  Scribas  8c 
Pharifaeos , tamquam  divinis  fundionibus  propinquiores  & inftru- 
diores , prae  c.aeteris  venire  debuifiTe  infinuetur. 

22.  * Et  ait  fervus : Fattum  eft  ut  imperafti , id  eft,  paupere^ex  Ifrael  ^^^^^ 
introdudi  funt.  Nam  quamvis  non  omnes  venerint,  longe  ^^en:  plp^cftut  impsrafti . 
res  quam  ex  primoribus a.?Bt  adbu^  locus  eft , hoc  eft,  numerals  eledo-  efta  uc  ocu~ 
rum  nondum  ex  folo  Ifrael  impletus,  dicente  Baruch  : O ifrael  quam 

A a a a magna 


IfC  comment,  in  evangeltum 

magna  eft  downs  Dei , & quam  ingcns  locus  pojfeftionis  e jus,  Itaque  cum 
Deo  Patri  valde  cxigaum  videretur  , tot  Chrifti  laboribus  nonnifi 
foeces  Ju'laeorum,  hoc  eft,pauperes,  debiles, See.  retribuere,  juxta  illam 
praeclaram  prophetiam  Ifaiae  49.  v.  6 Varum  eft  , ut  ft<  tnihi  fervus  ad 
fufeitandas  tribus  Jacob  , & faces  jfra'el  convertendas  hincait  Domt- 
nus  fervo : 

23.  Et  ait  Do-  23.  * Exi  in  vias , &c.  fcilicet  extra  civitatem  ad  Genti’es  , Ifaia 
in'vUs !*&  fepes!  verbis  ante  citatis  fubjungente  : Eae  dedite  ti  lucent  Gentium  , ut  fis 
& compejie  in  -fains  wea  ufque  ad  extremum  terra.  Non  addit  hie  , Exi  cito , quia  Gen- 

trare , utimple- ' ^ . / . . 5 * . 

atuidomusmea.  tiiium  adduCtio  non  erat  Gnntto  adnuc  vivente  tmplenda,  Sc  proinde 
non  opus  tanta  feftinatione.  Itaque  per  Apoftolos  ac  dilcipulos  tuos, 
exi  in  vias  , id  eft  , ad  eos  , qui  certis  limitibus  quafi  muris  civitatis, 
ficut  Judssi  terminis  terras  Chanaan  , non  funt  conclufi  , Sc  praecipuc 
eos,  qui  a.ceffu  faciles  fuqt-  unde  alibi,  In  viam  gentium  ne  abieritis  r 
* & ftpes  , id  eft  , loca  fepibus  cinda,  illos  fcilicet  Gentilium,  qui  fe 
aculeis  quibufdam  obfirmantadverfus  Evangelium.Nam  utraque  voce 
fignificantur  Gentiles,  tamquam  populus  agreftis  , animo  efferatus, 
quafi  extra  urbem  patris-famiiias  feu  Judaeam  belluinis  moribusfine 
civilitate  edacatus.  Na:n  ]ud#i  propter  civiliorem  vkam,divina  lege 
gubernatam,  quafi  intra  civitatem  erant,  ut  notant  Titus  & Theoph. 
itemque  Greg.  hom.  cit.  Itaque  quod  Aug.  per  eos,  qui  funt  in  viis, 
intelligit  epift.  204.  hsereticos  quiete  viventes ; in  fep  bus  vero  eos , 
qui  infeftant  Catholicos  j vel  rurfum  alibi  per  vias  haerefes  , per  fepes 
fchifmata;  accommodatitium  eft, quia  nonagitur  de  hasreticts  vel  fchif- 
maticis  revocandis  ,led  de  Gentilibus  vocandis.  * Et  compelle  intrare: 
quo  fignificatur  primo  ardens  defiderium  patrisfamilias  , deinde  fervi 
invitantis , id  eft  , praedicationis  aut  praedicantium  quaedam  conftan- 
tia,  & quafi  violentia  quasdam  divinaad  edomandam  barbariem  Gen- 
tium virtute  fpiritus  Sc  miraculorum.  Nam  quod  Aug.  hinc  probare 
folet  Principes  Chriftianos  rede  uti  , ad  reducendos  errantes  poenis 
corporalibus , hoc  facit  confequenter  ad  fenfum  ilium  ex  ipfo  jam 
traditum  de  hsereticis  Sc  fchifmaticis.  * Vt  impleatur  domus  mea  , quas 
tantae  multitudinis  eledorum  capax  eft  , ut  earn  dinumerare  nemo 
poffit.  Non  addit  hie  fervus , Factum  eft  ,ut  imperafti  ,quia  durat  ad- 
nuc ilia  vocatio  ufque  ad  finem  faeculi. 

14.D1C0  autem  24 . * Dico  autem  vobis , quod  nemo  virorum  illorum,  qui  vocati  funt , id 
WO  vi’roTum  !£"  eft,  illo  honore  affedi,  ut  primi  ipsa  hora  coena;  vocarentur , * gttfta - 
bit  can  am  meam  , feu  manducab’t  panem  in  regno  Dei.  Nam  quamvis 
canam  mcam.  hxc  verba  adhuc  pronuntiari  videantur  ex  perfona  patrisfamilias , lo- 
quentis fervo  fuo  Sc  adftaiuibu$;tameti  alluditur  ad  verba  v.  1 p.quac 

para- 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  14.  st7 

parabolae  occafionem  dederant , cujus  hie  jfcopum  Chriftus  explicat , z s. Thant  antena 
tacite  infinuans  convivis,  primates  judseorum,  Scribas  fcilicet& 
rikeos,  quales  hie  aderant,  plures  a ccenaexcludendos.  Et  quia  om-  d>*it  adiUos  : . 
nium  limiliter  fe  excufantium  eadem  ratio  eft  3 reiftc  monet  Greg.  adme,q&nono- 
Nemo  contemnat , ne  dum  vocatus  excufat , cum  volucrit  intrare , & ^alrem ' & 
non  valeat.  Qjae  fequuntur  v.  26.  Sc  27.  explicata  funt  Matth.  10.  xores,&  fiiios,& 
V.  37.  Solum  uia  differentia  eft , quod  hie  dicat  , qui  non  odit  pattern  , fes*radhu?aa°cm 
apud  Matth.  vero  , qui  aniat  pluftiuam  me  : ubi  Matth.  ha- &ammanlruarn>' 
<ftenus  explicat  Lucam  , quatenus  iignmcat  odiile  nos  patrem  Sc  efle  difcipuiu*. 
matrem5&c.  quando in  negotio falutis,parentum  voluntatem  Chrifto  b^ulajtc^emn 
poftponimus.  Sed  tamen  Lucas  aliquid  amplius  poftulat , ita  fcilicet  foam^ enit 
eorum  malam  voluntatem  Chrifto  poftponendam  effe,  utillam  etiam  tpeft  meus  effc  ‘ 
deteftemur,  indigne  feramus  , Sc  extinguere  conemur,  Aug.  dicentedl^C!f)uUlS,, 
epift.  38.  quod  carnalem  affedlum  eorum  , quo  Sc  feipfos  , Sc  eos  , 
quos  genuerunt,  irritamentis  hujus  fteculi  obligare  conantur , pie 
fidenterque  percutere  Sc  occidere  debeamus.  Rurfus  ilia  differentia 
eft  , quod  hie  dicat  Matth.  non  eft  me  dignus , fupple  praeceptore  : nam 
fic  explicat  haec  verba  Lucas , dum  dicit  hie  , * non  poteft  meus  ejfe  dif- 
cipulus : q.  d.  D.fcipulatus  meus  poftulat , ut  ego  & patri  ,Sc  matri  , Quisenim 
Sc  omnibus  hujus  mundi  rebus , etiam  propria  vitae  praeponar  , Sc  om-  lurrimjedificare# 
nia  quantumvis  molefta  , etiam  crux  Sc  tormenta  ,pro  difciplina  raea  "omputat 
confervanda  perferantur  , Sc  qui  earn  ampledti  voluerit , animo  ad  lus.qutneceir*- 
omnia  ifta  paratus  lit.  Itaque  duabus  fimihtudinibus  familiaribus  ad perfiaendum} 
declarat , quo  modo  quifque  vires  fuas  explorare  debeat , ad  remtam  ^.^nc^poftca- 
arduam  fufcipiendam  Sc  perficiendam.  Prima  fumitur  ab  homine  fandamentum, 
xdificante  & non  Potuerit 

Xu  m ea  nee  . perfioere.omncs 

28.  * Turrim  : qui  fi  prudenter  agere  velit , antequam  inchoet  qui  vident . inci- 
, * s'  j • 1 /*  r i 1 « • 1 1 . piani  illudere  cij 

Jedens  computat  , id  elt , per  otium , apud  le  lubdudfrs  calcuns  , ut  JO  dicentes : 
Graecum  lonat,  computat  facultates  fuas , utrum  fint  ferendis  ^‘paith^cdihfi°c™^ 

(umptibus  ad  opus  perfLiendum  : ne  alioqui,  li  res  ei  anguftior  fue-  & non  potuu 
rit  praeter  damnum  impenfas  perditae  adhuc  rideatur  ab  hominibus,di-  re* 

centibus  :*  quia  hie  homo  coopit  adificare , &c.  ideft,  imprudenter  ac 'turus  commit- 
\ r r ■ J ai  r i tere  bellura  ad- 

temere  incepit  rem  lupra  vires.  Altera  finulitudo  a Rege  prselium  m*us  alium  re* 
commiffuro  dicitur  , qui  priufquam  quidquam  moliatur,  * fedens , Sc 
ex  otio  * prius  cogitar , Graece  (ZvXtoe 1a.t,  con fultat  adhibitis  fcilicet  etiam  point  cum  de- 
aliis  in  con  (ilium  , utrum  vires  regni  ferant , ut  faltem  * decern  miilia  ei  " qui 
producat  in  aciem  contra  * viginti  miilia  , hoc  eft  , fimplum  adverfus  cum  viginti  mil- 
dup  urn.  Minus  en  m line  apertolui  ftatus  difcrimine  producerenon  aiioquinad- 
powft.  h,c  11,0  ,lon^ 

» . agente . legano*. 

32.  * AUoqui  We  adbuclwge  agente  , ideft,  (i  invemat  vires  fuas  nem  omtens,.to- 

* * A gat  ea  quat  pacts 

A a a a 2 non  r ^ 


omnibus  quae 
poflidet.non  po 
t eli  meus  elle 
<iil'cipuJui. 


^8  COMMENT.  IN  EVANGEIUM 

non  fufficere  adconflr&um,  fatius  ci  fiuerit,  tra&are  de  conditionibus 
pads,  illo  longe  agente  , id  eft  , ante  proelium , dum  adhuc  procul 
abeft.  Utramque  fimilitudinem  applicat  Chriftus  ad  propofitum  con- 
cise Sc  obicure. 

nis ’cxvobis  ,°qui  33  • * Sic  ergo  omnis  ex  vobis , qui  non  renuntiat  omnibus  , qiu  pofiidet  , 
non  renuniac  non  p oteft  me  us  ejfe  difcifulus . Qjae  con  clufio  concordat  cum  prima 
propohtione  , qua:  habetur  verf.  2 6.  Nam  renuntiare  omnibus  , quae 
quis  poffidet,continet  in  fe  odiffe  patrem,&  matrem,  Sc  animam,  &c. 
prout  notat  Aug.  epi ft.  38.  Ex  quo  colligitur  jam  ulterius,  quod  tur- 
rim  sedificare  , Sc  bellum  commttere,  fignificent  difcipulum  effe 
Chrifti  , feu  Chriftiaqam  militiam  aut  vitam  fufeipere  : nam  Sc  per- 
fedio  ejus  inftar  turris  cedificanda  eft  , ut  in  caelum  ufque  pertingat , 
Sc  varia  bella  cum  came  , mundo  ac  diabolo  gerenda.  Sumptus  autem. 
ad  aedificandum  , Sc  copise  ad  bellandum  , [unt  vires  ad  difcipulatum 
Chrifti  perficiendum  , hoc  eft , ad  renuntiandum  omnibus , quae  quis 
poiffdet  , cum  hoc  articulus  neceffitatis  poftulaverit , prout  exponit 
Aug.  lib. 2.  quseft.  Evang.  q.  3 1 . Sc  epift.  89.  in  fine.  Proinde,  ut  mo- 
net  Bafil.  in  Catena , fimilitudinum  iftarum  {copus  non  eft  relinquere 
in  uniufcujufque  arbitrio  , ut  difcipulus  fiat  Chrifti  3 vel  non  : fed 
iollicite  expendendam  effe  neceffariam  Chriftianifmi  conditionem  3 
quod  videlicet  unulquifqueparatus  animo  effe  debeat  uni verfo  mundo 
Sc  propriae  etiam  vitae  valedicere  , ficum  prsceptis  Chrifti  fervari  ne- 
queant : ne  videlicet  lufum  vel  delicias  effe  putet  Chrifti  difeiplinam, 
eamque  inconfultis  viribus  fu is  amplexus , facile  quoque  relinquat, 
majori  cum  falutis  ja&ura  ac  daemonum  ludibrio  , aefi  ei  numquam 
fe  fubdidiffet.  Quod  ergo  hse  fimilitudines  a nonnullis  applicentur 
ad  ftatum  Religionis  fufeipiendum,  vel  ad  folam  vitam  Apoftolicam, 
ne  quis  videlicet  temere  illam  fufeipiat  , qui  fe  imparem  tantse  moll 
(enferit,  accommodatio  eft,  Sc  nonfeopus  earum  litteralis,  ficut  per- 
fpicuum  eft  ex  v.  2 6.  Sc  27.  qui  aperte  de  omnibus  Chrifti  fedlato- 
ribus , id  eft  j Chriftianis  intelliguntur  ; quemadmodum  etiam  apud 
Matrh.c.xo.in  fine.  Proinde  etiam  illacomparatiofalis^uaefequitur: 
fa?^si*u"em  ft!  34*  * %omm  efi  r quamvis  Matth.  5.  V.  13.  hoc  folis  Apoftolis 
eyanu€rit,inqUo  & Apoftolicis  viris  tribuatur , hie  tamen  a Chrifto  ad  omnes  ejus  dif- 
cipulos  extenditur  , hoc  fenfu  : Sicut  res  bona  Sc  utilis  eft  fal  , fed 
*fi  evanucrit , id  eft  , fi  fatuum  , evanidum  Sc  inefficax  fadum  fuerit, 
non  poteft  aliofale  condiri , ut  vires  ejus  reftituantur  : ita  res  prae- 
claraeft  , effe  difcipulum  meum  , ut  vita,  verbo,  totaque  converfa- 
tione  alios  condiat  , fed  fi  amore  rerum  , quibus  renuntiandum  erat , 
infatuetur,  Sc  divinae  fapientiae  vigorem  Sc  acrimoniam  araittat,  non 


condietui  i 


facile  priftino  ftatui  reftituetur. 


SECUNDUM.  LUCAM.  Cap.  14.  ^9 

35 . * tfeque  in  ten  am  utile  eft,  quia  fal  terram  reddit  fterilem.  Unde  3*. Neque  inter- 
legiimis  in  Scripturis  urbes  quafdam  ita  vi&orum  fale  feminatas , ut ft ^quinnlum1” 
nullum  in  ipfis  germen  oriretur, inquit  Hieron.  in  v.  13.  c.C.  Matth.  uftieeft.fed  foras 
* neque  infterquiltmutn , ut  laltem  initar  finn  habeatur,  quia  utrumque  bet  antes  audien- 
vitiat  & terram  Sc  fimum.  * Sed  foras  mittetur  , id  eft  , foras  projici dl  > audut  • 
foletin  plateas,  ut  conculcetur  ab  hominibus.  Quo  fignificat  difei- 
pulum  Chrifti  infatuatum  , neque  fibi , neque  aliis  effe  utilem  , fed 
utrifque  noxium  , ideoque  foras  tandem  in  gehennam  projiciendum* 

Et  quia  locutio  erat  allegorica  , Sc  res  fignificata  graviflima  , a captu 
& affe&ibus  vulgi  aliena  , maximeque  neceflaria,  omnium  aures  8c 
mentes  pungit  hoc  familiari  fuo  epiphonemate  : * Oui  habet  aures  au- 
diendi , feu  intelligendi > * audiat , id  eft  , fi  cui  ineft  fapientia  , cone- 
tur  intelligere  , quae  dico.  Eft  enim  exhortatio  ad  conatum  inteili- 
gendij  & confequenter  etiam  obediendi : nam  ut  Auguft.  lib.  de  dono  • 
perfev.  c.  14.  aures  audiendi  ipfum  eft  donum  obediendi. 

CAPUT  DECIMUMQUINTUM. 

I.*1H  Rant  tppropinquantes  ei , {ponte  fcilicetad  ipfum  veniebant  appropinquant« 
jOj  * Publicani , Graece  additur  , zsctvUg  , omnes  , id  eft  , quivis  fine  ei  pubiicfni , 8c 
diferimine,  *& peccatores , publicis  peccatis infames,  tamquam  aegroti  JudiremTiiun^ 
ad  medicum,  alle&i  videlicet  promiflione  regni  caelorum  & fpe  fani- 
tatis , * ut  audirent  ilium  , ad  concipiendam  poenitentiam. 

2.  * Et  murmur  ab  ant  Pbarifai  &c.  quia  bic  peccatores  recipit,  ad 
loquium,  & familiaritatem,  imo  quod  indignius,  * manducatcum  illis,  scrib*,  dicemcs.* 
paflim  fcilicet  occafione  data.  Significatum  volunt  , fi  vir  fandus  ^ redp^Tfi* 
eflet  j malorum  confuetudinem  ei  vitandam  fuifle  , quod  cum  non  manducatcum 
faciat , eis  effe  fimilem  quorum  utitur  confuetudine.  Ipfi  enim  pras  3. Etaitadiiios 
faftu  ad  fan&imoniae  oftentationem  diligenter  vitabant  peccatorum  5fcrea„s°!am  ,flara 
confortia  , ne  fcilicet  contaminarentur.  Dominus  vero  fe  rede  fa-  + Quisexvobis 
cere  declarat  tribus  parabolis  feu  fimilitudinibus  ex  communi  ufu  ccnTum^v^^Sc 
fumptis,  de  ove  Sc  drachma  perditis,  ac  de  filio  prodigo.  Primae  vero  lj  perdidem  u- 
parabola,  quae  Matth.  i8.magna  ex  parte  explicata  eft  , & iecun-  nedimitrit  ntn- 
dae,  quae  ei  fimilis  eft  , fcopus  non  eft  alius,  nifi  ut  oftendat,  quemad-  deferto ! sTvadit 
modum  paftor  pecorum  , qui  ex  multis  ovibusunam  ami  flam  diligen-  adiiiamqu*  pe- 

*.  , . , . , . „ R . r erat , donee 

terquaent , de  inventa  gaudet , eamque  reportat  in  humeris , Sc  alios  veniatcam  ? 
ad  congaudendum  excitat , non  reprehenditur  , fed  laudatur , multo 
minus  fe  reprehendi  debere  , qui  velut  paftor  animarum  ultro  ad  fe 
venientes  erraticas  oves  fufcipit,&  humaniter  tra&at.  Idem  judicium 
de  parabola  drachmae  Quamvis  ergo  ille  fit  utriufque  fcopus,  Sc  ex  eo 
utramque  facile  liceret  iatelligere,  fine  fcrupulofa  inquifitione,  quid 


rfo  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

per  lingulas  earura  partes  fignificetur : quiatamen  omnes  veteres  tam 
Latini  ,quam  Graeci  perearum  lingulas  aliquid  fignificatum  effe  vo- 
luerunt , 3c  ipfe  dele&us  exemplorum  atque  accurata  defcriptio  hoc 
videtur  poftulare,  meritoquoque  de  hoc  fatagendumeft.  Homoigituc 
i lie  Chriftum,  verum  paftorem  , delignat : centum  oves , plerique  anti- 
qui  , ut  Cyril,  in  Catena,  Greg,  in  hoc  Evang.  Theophyl.  6c  alii  in- 
telligunt  totam  naturam  rationalemex  hominibusSc  Angeliscon- 
ftantem,  5c  ita  nonaginta  novem  in  deferto  reli&as,effe  Angelos  in  caelis, 
unam  vero  perditam  live  errantem  humanum  genus.  Sed  quiaovis 
perdita  cum  relidis  reliquis  ejufdem  gregis  ante  tuit,Angeli  vero  velut 
aliud  armentum  fub  eodem  paftore  conftituunt , bine  inhnuat  Aug. 
lib.  2.  quaeft.  Evang.  q.32.  6c,  ut  videtur, aptius  ad  propolitum,  gre- 
gem  centum  ovium  effe  humanum  genus  : quamvisquod  nonaginta 
novem  in  deferto  putet  effe  Pharifaeos , folitudinem  in  animo  ,id  eft, 
iuperbiam  gerentes , quod  foli  jufti  videri  vellent , propofito  minus 
quadret , quia  certum  eft  , illas  nonaginta  novem  oves  tuiffe  faivas. 
Itaque  ovis  perdita  eft  lingularisquilque  peccator  , per  fidei  aut  mo- 
rum  diffonantiam  aberrans  a focietate  bonorum.  Hunc  docet  Chri- 
' ftus  non  effe  negligendum  , quali  jadura  effet  parvipretii  , fedrell- 
quorum  cura  ad  tempus  pnftpolita  effe  follicite  reducendum. 
s.  Ercur.inve-  ^ * Talem  itaque  cum  Chriftus  * invenerit , imponit  in  humeros , id 
Un  in 3Ihumeros  eft  , per  lummam  humanitatem  fupportat  infirmitatem  ejus , donee 
fu°s|audenSn5  paulatim  robur  accipiat,  ad  fubeundos  labores  poenitentiae  , de  qua 
dofflum  con vo*  Chrifti  humanitate  vide  Matth.  11.  v.  23.  6c  in  primislfaiam  ^.40. 
ci to s^diccn s i llis : v.  ii.  in  brachio fuo  congregabit agnos  , 6cc.  Facit  etiam  hoc  * gaudens , 
congratuiaiTnni  pr3e  humanitatis  magnitudine  , quali  (ibi  adhuc  magnum  ob.  giffet 

niihi  .qutamve  f b ’ ~ . . t>  . ° 

ni  ovcm  meam  , benencium.  Quod  exemplar  humaniflimae  pietatis  tanti  r cerunt  ve- 
quaepencrat  r tcreSj  ut  banc  imaginem  paftoris,  ovem  in  humeris  reportantis  , lacris 
calicibus  infculperent,  tefte  Tertull.  depudicitia  cap.7.  6c  10.  Q^-ias 
vero  v.6.  paftor  pecorum  ad  amicos  5c  vicinosnarratur  dicere,  expo- 
nit  ipfe  Chriftus,  applicansparabolam  ad  propolitum  , ex  aliqua  parte 
relinquendo  reliqua. 

7.  Dico  vobis,  rj%  * Dico  vons  ? ferio  Sc  graviter  , licet  rem  vobfs  incognitam  & 
SmVi^inVxio  veftro  judi cio  paradoxam  , * quod  ita , ad  limilitudinem  fchicet  pafto.- 
[ore'  poenUemii  r^s  gaudentis  , 6c  amicos  ad  congratulandum  invitantis,  * gaudium  erit 
agente,quam  fu-  in  calo,  turn  ipli  paftori  Ghrifto  ut  hominl,  turn  An^eliSjbc  animabus 
novcrn'juftisqui  Juftis,tamquam  viemis  in  caelocommorantibus.  Hiec  enim  omnia  com- 
ron  indigent  prehqndit  ill u d , erit , tametfi  tunc  neque  Chriftus  ut  homo  ,neque 
animae  in  caelo  effent  : quamquam  illnd  , erit , etiam  pro  eft  vel  effe 
iolet,  exponipoffet.  *6 ufer  utw  feccatore  foenitentiam  agentc  9 6c  ita 

fcili- 


posn.tcniu. 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.i?.  jgt  - 

fcilicetfevertente  ad  paftoremSc  gregera  j * quam  fuper , fubaudi  , 
rnagisquam,  * nonagintan.vem  juftis , id  eft  , fuper  multis  , numerus 
enmicerrus  pro  incerto  pontur : fed  habeturrefpedusad  parabolatn, 
ubi  expreffus  erat  tile  numerus  : * qui  non  indigent  pcenitentia  , qua  re- 
vertantur  ad  Deum  ab  errore  , quo  carent.  Ex  quibusduabus  parti— 
culis,  uno  peccatore  8c  nonaginta  novem  juftis , patet , quam  redefupra 
dixerimus,  ovem  errantem  effe  unumquemque  peccatorem,  8c  nona- 
ginta  novem  in  defertoefie,  non  fuperbos  , fed  bonorum  focietatem. 

8.  * Ant  qua  mulier  habens  drachmas  decern . Idem  8c  hie  fcopuseft:  ^ 
ubi  fimilirer  mulier  tvp.im  gerit  Chrifti,  feu  fapientiae  incarnatae  ,*  ^ra^hdmdas  drCCera 
drachma , id  eft,  nummus  argenteus  vel  aureus,  pondere  unius  drach-  drachmam  unam 
mae  cufus  , lignifi.at  hominem  , cujus  menti  imago  Dei  impreffa  eft, 
iicut  nuinmo  imago  Regis.  Miratur  autem  lateque  tradat  Aug.  lib.8.  everrit  domum, 
Confeff.  unde  fiat , quod  majus  fit  gaudium  de  uno  poenttente,  quam  ^emer^doncc 
de  multis  juftis,  cum  majus  bonum  videatur  poftulare  majus  gaudium:  invegIiactujn 
& allatis  piuribusexemp  is , concb*dit , ilium  effe  modum  omnium  nciit , convocat 
rerum  , ut  majus  gaudium  majore  moleftia  aut  periculo  praecedatur.  dicenV-^ongra? 
Q.10  fignificat  hoc  peraccidens  fieri  ratione  periculi  feu  mali  conjun-  taiamini  mihi  . 
di  , quo  animus  magis  extimulatur  in  affedum  novum , quia  ab  af-  drachma™*  qua 
fueto  non  fit  paflio.  * perdideram? 

ii.*  Att  autem.  Hxc  terta  parabola  idem  i pedat , quod  pr«ce-  bis, gaudium  eric 
dentes  , fed  cum  aliqua  differentia  ; quodillae  fignificent  quidem  , ^Speruno 
quanta  cura  Deus requirat  reveriionem  pe^catoris.  h#c  vero,  quanta  peccatore  poeni- 
bemgnitate  8c  laetitia  iulcipiat  revertentem  ; ita  ut  fit  quali  appendix  XI.  Aitaurems 
praecedentium  , 8c  explicatio  illius  lxtitiae , quamdixerat  effe  in  in-  habuit^uos*^ 
ventione  perditi  peccatoris  , ut  fie  amplius  confunderet  Pharifseos  , Uos. 
qui  murmurabant,  quod  cum  peccatoribus  verfaretur.  * Homo  quidam 
hahuit  duos  filios . Quod  Homo  hie  fignificetDeum  Patrem  , vel  fim- 
pliciter  Deum  , vel  , quae  fere  in  idem  redeunt , Chriftum  Dominum , 
noneftdubium  : de  duobus  fiiiis  eft  authorum  diffenfio.  Aug.  lib.  2* 
quseft.  Evang.  q.  33.  fentit  per  feniorem  fignificari  populum  JudaU* 
cum,  per  jumorem  Gentes.  Ita  8c  Cy rill,  hie  in  Catena,  8c  alii.Ambr, 
verb  lib.  2.  de  pcenitentia  c.  3.  Pacianus  epift.  1.  idem  Aug.  trad* 
de  tempore  barbarico  c.  7.  8c  alii  intelligunt  juftos  8c  pcenitentes  , 8c 
quidem  (fruit b aptius  , 8c  ad  litteram  : quandoquidem  hoefpedaret 
maxime  adfeopum  Chrifti,  cum  Pharifaeis  difputantis.  Hoc  8c  Hieron, 
amp'e&itur  epift.  14 6.  ad  Damafum,  fed  hac  ratione  , ut  fenfu  my- 
ftico  etiam  de  Judaeis  8c  Gentibus  intelligi  poffe  doceat ; quod  nobis 
veriffimum  videtur.  Itaquc  Homo  quidam  hahuit  duos  filios  , ambosfibi 
diledos  8c  morigeros. 


X2.  ♦ £ t 


S6l  comment,  in  evangelium. 

?*.&  dixit  ado-  12.  * Et  dixit  adolefcentior  ex  illis  , ut  folet  aetasilla  minus  fapere  * 
p/m^Pa” ‘/da  e^e  inConftans  a avidaque  libertatis.  Nam,  ut  Ambr.  lib.  de  interpel- 
mihi  ponionem  lat.  cap.  7.  habet  pueritia  innocentiam , fene&us  prudentiam,  juven- 
iJe  comingitq  Et tus  verccundiam  delinquendi : adolefcentia  fola  eft  invalida  viribus , 
ftantiam'15  lcb"  intirma  conftiiis ,,  vitio  calens , faftidiofa  monitoribus,  illecebrofa 
deliciis : * pater  da  mibi .portionem  fubftanti & , hoc  eft  bonorum  , * qua 
me  cent ing it  , jure  filiationis  in  emancipatione  dari  folitaivolebat  enim 
per  emancipationem  fui  juris  fieri,  fuaque  fuo  adminiftrare  arbitrate 
* Et  divifit  illis  fubfiantiam,  feu  bona  fua  , unicuique  in  poteftate  par- 
tem tradens.  Quo  iignificatur , Deum  unicuique  homini  diftribuiffe 
dona  fua  , tam  naturae  quam  gratiae  quae  per  liberum  arbitrium  accepe- 

I Er  non  oft  r*nt  *n  ^ua  Pote^ate  5 uc  Aug-  & Hieron.  locis  citatis. 
muhos'd^eslcon.  1 3 • * non  t°ft  wultos  dies , congregatis  omnibus , id  eft , corrogatis 
bus8/adoi°eften.  omn^us^on],s)  quae  acfceperat , aedibus  fcilicet  atque  agris  in  pecu- 
tiot  filius  pere- niam  reda<ftis , tamquam  feftinans  fua  rui  iibertate  , adolefectitior  fi~. 
fnregionVmUSonft  ^us  > 4u*a  fen*or  tamquam  prudentior  apud  patrem  remanferat,  * pro - 
pinquam , & ibi  feftus  efl  in  regionem  longinquam , ut  ex  oculis  patris  atque  amicorum 
tiamfuam  viven.  libenus  viveret : * O’  ibi  difipavit  fubfiantiam  fuam  vwendo  luxunojc  , 
doluxunose.  {billcet  cum  meretricibus  , ut  exponit  infra  Frater  fenior.  Haec  regio 
longinqua  , ut  Aug.  eft  oblivio  Dei  & honeftatis ; non  enim  locorum 
fpatiis , fed  affe&ibus  cum  Deo  fumus , aut  ab  eo  difcedimus.  Unde 
Amb.quid  longinquius  , quamafe  recedere  nec  regionibus  , fed 
moribus  difcrepare  > Diflipamus  fubftantiam  quando  male  utimur 
naturalibus  bonis. 


oxnnu  pc°oniurr>  • * Et  pofrquam  omnia  confummajfet , feu  confump fillet , * facta  eft 
maflet , £ada  eft  fames  vaiida  , quia  luxuries  eft  mater  famis , * & capit  egcre  , in  ty- 
regione^iia!  & pum  ftatus  miferabilis , in  quern  incidunt  peccatores , dum  mens  pec- 
ipfc coepit egere.  cat[s  obfcuratur  , voluntas  infirmatur  , 6c  ad  fummam  inopiam  redi- 
gitur. 

adhlcfit:  un^’c^  i $ . * Et  abiit , & adh&fit , non  condu&us , fed  ultro  & fupplex 
vium  regionis ii-  fefe  ingerens  adferviendum  pro  folo  vi&u  neceffario  ad  quodlibet  ob- 
l!!m  in1  w'nam  eundum  paratus , * uni  civium  regionis  illius , fcilicet  primum  obvio  : 
fuam,ut  pafceret  qui  importunitate  fupplicis  vidtus  & quafi  nefciens , qua  in  re  ejus 
poieos.  minifterio  uti  polfet , * mi  fit  ilium  in  v ill  am  fuam  , tamquam  indig- 

num,  qui  in  oculis  heri  fui  verfaretur , * utpafceret  porcos , hoc  eft,  ad 
vilidimum  mimfterium.  Quibus  omnibus  indicatur  ftatus  oerumnofus 
1 6.  Etcupiebstpeccatoris  ,dum  ardbius  fefe  fubdit  diabolo , vitiaque  brutaliftima  fe- 
fuuPm  deVfi"qrui^  &atur,  vel  etiam  tandem  eo  delabitur , ut  alicujus  daemonis  , cui  fer- 
quas  porci^r.ar- v}at } imploret  auxilium. 

mo  iih*dabat,  * 1 6 . * Etcupiebat , non  edere  aut  faturari  , fed  qualibet  re  ut  fum- 

me 


SECUNDUM  LUC  AM,  Cam*.  <6$ 

me  famelfcifolent/vorando  vacuum*  implere  ventrem  faum  , utra- 
bidam  fedaret  famemt,  * de Jiliquis , id  eft,  folliculis , quibus  fabae  , 
pifa , 8c  fimilia  legumina  inclufafunt , quamvis  Graecum  xepa i7«y  fig— 
niftcet  certum  frudum  , quo  porci  certis  locis  vefeuntur  , ut  apud  nos 
glandibus.  * HtnemoilLi  dab  at : quo  fignificatur  , peccantes  volupta- 
tibus  peccatorum  , velut  daemonum  immundorum  cibo  , fatiari  velle  , 
nec  polfe  , ut  Hieron,  epift,  cit.  Solet  enim  fpiritus  malignus  culto- 
ribus  fuis  opes  oftentare  ac  promittcre  , & nihil  dare.  Quamquam 
idem  Hieron.  8c  Aug.  per (iliquas dicant  intelligi  polfe  carmina  Poe- 
tarum  , faecularem  fapientiam  , v'erborum  pompam  , quae  multum 
ftrepitus  habent  , cum  fin t veritatis mania  , necanimum  eorum  , qui 
dereliquerunt  Deum  , fatiant, 

1*7.  * Infe  autem  rever/us  , vexatione  dante  intelledum  tamquam  17-  infeamem 
expergifeens  ab  ebrietate  , aut  gravi  fomno  , 8c  inteiligens  jam  per  ^land  mercena- 
experientiam  diferimen  priftinae  abundantise  Sc  fuavitatisgratiae  Dei til  ,n  dom,°  Pa~ 
ab  nac  extrema  mileria,  * dixit  quanti , Graece  wogoi  , quam  multi , leu  dant  panibus, 
qtiot,  * meuenarii,  id  eft,  miniftri  me.rcedecondudi,  qui  diftinguunturf^/p^Q,1112 
afervisYeu  mancipiis.  Nam  , ut  in  familia  temporali  funt  mancipia, 
mercenarii  8c  filii , ita  Deus  in  familia  fua  habet  mancipia  , qui  folo 
timore  poenae  vitant  mala  ■ mercenaries , qui  fpe  mercedis  temporalis 
8c  faepe  multis  Dei  donis  fruuntur ; 8c  filios , qui  ex  amore  ingenuo  , 

8c  filiali  Deoferviunt;  Comparat  hie  (e  mercenariis,  quia&  ipfe  pro 
mercede  ferviebat , quamvis  mercenariis  1‘onge  miferior,  eo  quod  illi 
*abundarentfanibus,  id  eft,  omnividu  ad  fatietatem,  ipfe  vero  * fame 
feriret . Haecfemes  inopiam  {piritnalis  alimoniaelignificat,  quam  ani- 
mus peccatorum  patitur  : nain  humanamens  ad  imaginem  Deicondita 
nulla  voluptate  terrena,fedfola  Deiimmcnfitate  impleri,  8c  quietem 
adipifei  poteft  , juxta  ill ud  Aug.  6.  Confe IT.  cap.  iG.  Vae  animeeau- 
daci  , quae  fperavit , (i  a te  receftiffet  ,fe  aliquid  melius  habituram# 

Verfa  8c  reverfa  in  tergum  , 8c  in  latera  8c  in  ventrem  , Sc  dura  funt 
~ omnia  , 8c  tu  folus -requiem  Hxc  Aug.  Ex  hoc  autem  verfu  patet  ini— 

• tium  refipifeendi  a confideratione  miferiarum  fuarum  proficif ci , 8c 
parere  fequens  propofitum  : 

18.  * Stirgam  , quia  in  peccato  jaceb^t,  * &ibo3  quia  longe  abe.rat,  loo'aci  pftrem 
* adputrem  meum\  quia  fub  principe  porcorum  erat , *&  dicam , cum  f 
fcilicetvenero..  Nam  hxc  &fequentiafunt  verba  pcenitentiam  medi-  in  caelum,  6c  cot 
tantis,  in  confeffione  peccati  , nondum  tamen  agentis : non  enim  jam  iamte: 
dicit  patri  fed  didurum  fe  effe  promittit,prout  hasc  notat  Au g.*  Pater: 
ex  quo  patet , eum  poft  malorum  fuorum  conlideraticnem  paternse 
dementi#  intuitu  ereduna  fuiffe  in  fpem  veni#;  juxta  oidinem  3 quo 

Bbbb  Tri- 


fg4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Tridentinum  feff.6.  peccatores  ad  juftificationem  difponidocet:*/tfr- 
cavi  in  c&lum, id  eft,  adverfus  Deum,  qui  in  cselo  habitat,  *& coramte, 
id  eft,  contra  te  hominem.  Quo  fenfu  haec  verba  optime  converiiunt 
filio  typum  gerenti  peccatoris,  ut  prius'in  Deum,  deinde  in  hominem 
fe  peccalTe  dicat.  De  peccatore  vero  fie  exponi  pofifunt  : peccavi  in  c&- 
lum , id  eft,  adverfus  eos,  qui  caelum  incolunt,  in  quibuseftfedes  Dei, 
qui  offenditur  : & coram  te  , id  eft,  contra  te  Deum  : quomodo  loqui- 
tur 8c  Daniel  c.  6.  Coram  te  Rex , id  eft,  contra  te  , deliftum  non  feci  : 
q.  d.  filius , Non  habeo  , quod  praetexam  ftultitiae  meae , vel  quo  me 
purgem.  Hxceftprimaconfeflio,  inquit  Ambrof.  apud  authoremnar 
turas  , praefulem  milericordiae  , arbitrum  culpas.  Nam  etfi  Deus  no- 
vit  omnia  , vocemtamen  noftrae  confeflionis  expe&at , quia  allevat 
pondus  erroris , quifquis  ipfe  fe  onerat. 

1 5. jam  non  fum  - jq.  * Jam  non  Cum  dignus , non  modo  recipi  in  honorem  8c  gradum 

dianns  vccari  fi-  . n.  u r,..  n i * • n-  * 'a 

Jiustuus:facniepriihnum  til n , led  nec  * vocan  films  tuns  , quia  tot  tantaque  paterna 
mercenariis  tu^  dignitate  indigna  commifi.  * I ac  me  ficut  unum  de  mercenariistuis , 
q.  d.  excidi  primo  gradu  , dignare  me  mifericorditer  velfecundotan- 
tiim  , ne  penitus  abjicias. 

20.  Et  fnrgens  20.  * It  furgens  venit  ad  patrem  , quia  bono  voluntatis  propoGtfc 
fwurn/cum^aT  opus adjungi  debet.  *Cum  autem adbuc  longe  ejfet, inipds  videlicet  initiis 
eflct* v?d/t  ilium  fuse  conftituius,  * vidit  ilium  pater  ipfius : quia  Deus  ficut 

pater  ipfius  , & prima  initia  converfionis  infpirat , itaillam  tamquamfibi  placcntem 
momsCeftf&  ac  refpicere,  8c  ejus  intuitu  placari  incipit.  Itaque  *mifericordia  motus  eft, 
“Jgidu  quemadmodum  optime  Pfal.  9.  Defiderium  pauperum  exaudivit  Domi - 
ejus,  & oicuiatns  nus , prapar at ionem  cordis  mum  audivit  auris  tua  : 8c  Ifaias  C.65.V. 24. 

Antequam  clament,ego  exaudiam.  Quo  fignificatur  admiranda  Dei  de- 
mentia 8c  benignitas  in  eos , qui  vel  parant  fe  ad  ineundam  poeniten- 
tiam.  Quamobrem  *accurrens  obviam,  prx  amoris  8c  gaudii  vehemen- 
tia,  quafi  impatiens  moras  , * Cecidit  fuper  collum  ejus  , & ofculatus  eft 
turn  ; ad  fignificandum,quod  poenitenti bus  Scad  fe  revertentibus  blan- 
ditur  Deus , fpem  veniae  8c  reconciliationis  liberaliflime  offerens. 
Proinde  tanta  benignitate  animatus , aufus  eft  loqui : 

3 1 . Dixitque  ei  21.  *P ater  pcccavi , &c.  non  omittens  videlicet , quod  fui  erat  offi- 
eiviSS  cii , quantumvis  benevolentiam  patrisergafe  animadverteret.  Omit- 
ofam  te , jam  tit  autem  id,  quod  propofuerat  fe  didurum  , lac  me  ficut  unum  de  mer - 
vocari fiiios  !uus  cenarns  tuts , quod  patris  benignitate  obrutus , videret  hoc  minus  ne- 
ceflarium.  Quamquam  Aug.  ex  generofitate  hoc  omitti  aPoenitente 
velit , utpote  qui  ofculum  expertus  dedignatur  Deo  animum  fervilem 
aut  mercenarium  exhibere  , qui  pace  carens  vel  mercenarius  elfe  defi- 
derabat. 


22.  * Di- 


SECUNDUM  LUCAM,  Cap.  If.  f£f 

22.  * Dixit  autem pater  ad  fervos fuos,  immemor  videlicet  omnium 

injuriarum  : * cito  , Graece  deeft  , lignificare  tamen  poteft  remilEonisruos : citopr®. 
peccati  celeritatem  , quam  in  momento  Deus  homini  vere  pcenitenti  Sam^^iSdufte 
tribuit  : * proferte  fiolam  primam.  Stola  Latinis  eft  veftis  muliebris : ilium , & dare 
Graecis  autem  fumitur  generalius  pro  fefte  maxime  oblonga.  Itaque  num  eJusIVcail 
proferte  ei  togam  priftinam,  pretiofam  fcilicet,filiis  peculiarem  :,quo  inpc* 

fignificatur  reftitutio  ami  Has  juft  itiae  feu  charitatis,  quae  filiis  propria 

eft.  Unde  Hieron.  5c  Ambr.  eamdem  effe  dicunt  cum  vefte  ilia  nup- 
tiali , Matth.  22.  * Et  date  annulum  in  mams  ejus , qui  eft  ornatus  ho- 
niinis  liberi'Sc  locupletis , hoc  eft  , iifdem  authoribus,  pignus  Spiritus 
San&i  j ut  hominem  jam  juftitia  imbutum  Spiritus  Sandus  tamquarn 
templum  fuum  inhabited  * Et  calce amenta  in  pedes  ejus  : Nam  8c  ifte 
habitus  erat  filii  tenere  educati,  quo  pedes  muniuntur.  Significat  au- 
tem divinae  gratiae  cuftodiam  , qua  hominis  affedus  muniuntur  . nc 
rurfus  offendat  ad  lapidem  pedem  fuum , 8c  fcandalizatus  corruat. 

Pulchre  igitur  hicindicantur  quatuor,  ad  perfedam  hominis  recon- 
ciliationem  neceffaria  , quae  eodem  ordine  exprimuntur  in  Pfal.  f o. 
nam  5c  ibi  poenitens  petit  remiffionem  peccati  ,cum  dicit , Avertefa- 
(iemtuam-apecc/itis  meis , licut  hie,  pater  peccavi • juftitiae  infufionem 
feu  ftolam  , cum  dicit , Cor  mundum  crea  in  me  Deus ; Spiritus  S.  pig- 
nus 8c  incolatum,  hoc  eft, annulum,  cum  dicit, Spiritum  Sanctum  ne  au- 
feras  a me  ; gratiae  cuftodiam,  id  eft,  calceamenta,  cum  dicit,  Spiritu 
principals  confirma  me.  Etquia  reconciliatis  congruit , ut  juftificatio- 
nes  Dei , quas  experti  funt , alios  etiam  exemplo  bonorum  operum 
vel  verbo  doceant , hinc  Hier.  8c  Aug.  per  calceamenta  etiam  volunt 
praedicationem  Evangelii  iignificari , juxta  illud  Apoftoli , Calceati 
pedes  in  pr&parationem  Evangelii  pads ; quod  etiam  fequitur  in  PI.  yo. 

Docebo  iniquos  vias  tuas. 

23.  * Et  adducite  vitulum  faginatum  , Graece  to\  (smurov , ilium  fagi-  &addueite 

natum  , quern  fcilicet  ad  laetum  aliquod  epulumcelebrandum  jufti  fa-  ^mj^ocewite." 
ginari : occidite  &c.  Quo  lignificatur  antiquorum  confenfu  Chri-  * manducemus, 

ftus  Dominus , omni  fcilicet  fpiritus  pinguedine  delibutus , qui  non  & epuiemu,r  * 
folum  in  cruce  , fed  quotidie  in  Ecclefia  profalute  omnium  immola- 

tur , cum  laetitia  omnium  comeditur, maxime  in  gratiarum  adionem 
poenitentium  feu  reconciliatorum  , ut  Hieron.  5c  Aug.  Quamquam 
etiam  apte  Iignificari  poffet  ilia  confolatio  interni  gaudii , quae  pec-  * 
catoribus  initio  converlionis  tribui  folet,ut  libi  contigilfe  narrat  Aug. 
l.^.conf.c.  1.  5c  maxime  in  fine  6.*Et  manducemus  & epulemur, tanti  4.quia<hicfliias 
Sacramenti  participatione , idque  in  azymis  finceritatis  5c  veritatis.  ™ae“s  . 

24.  * Qui*  kic  filius  mens  mortuus  erat , & revixit , id  eft,  quia  cum  perierat , & in’ 

J I 1 l ventus  eft.Et  cob- 

B b b b Z pro  permit  epulatu 


fg6  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

pro  mortuo  effet  habitus  . propter  longam  abfentiam  , quafi  ad  vitam 
revocajtus  eft  : nam  , ut  ienfum  ilium  explicetr,  addit  , * perierat , 
mifer  videlicet,  ignotis,  8c  vagis  erransfedibus,  * & inventus  eft.  Quas 
in  re  figurata  longe  veriora  funt.  Peccator  enim  revera  erat  mcrtuus, 
8c  pGenitendo  revivifcit  : perierat  a falute,  asternae  damnationi  proxi- 
mus  , & inventus  eft  , feu  recuperatus  ad  falutem.  Porroin  eo  , quod 
dicit  iiivintus  , eum  quaefitum  fuiffe  infinuat  , ficut  ovem  & drach- 
mam  perditam,  quia  nemo  pcenitet,nifi  occulta  Dei  quaerentis  infpi- 
ratione  tangatur , ut  homo  in  fe  revertatur.  * Et  ccepcrunt  epulari* 
Grsece  , Utari  , fcilicet  inter  epulas  $ pater  nempe  ac  tou 

^ familia  ejus , ex  Angehs  8c  Sandis  conftans.  Nam  fic  etiam  tacite 
infinuaxum  vult  id  , quoddixerat  , gauaium  effe  in  caelofuper  uno 
peccatore  , poenitentiam  agente  , magis  quam  , 8cc. 
fiiiusqusfem^r  * Erat  autem  filius  fcniox  in  agro.  Ea  quae  fequuntur,  in  figura- 

inegro  : & cum  difficultatem  non  habent  , nec  ad  aliud  adferuntur  , nifi  ut  tacitered- 
pfmjuarer  domui  datur  caufa  querimoniae  , 8c  invidise  fratris : quaedam  etiam  ad  deco- 
buIb  & chorPuu°-  vtm  parabolae  (pedant.  In  re  figurata  aliquid  negotii  faceffit  ilia  in- 
2 6.5c  vocavit u-  yidia  fratris  fenioris , quae  non  videtur  juftis  poffe  convenire  : 8c  ifta 
fntwrogavitquid  ratio  fuit  , cur  multi  totam  parabolam  ad  Judaeos&:  Gentes  declina- 
hxccfTeuc  ^ verint*  Sed  pergendo  in  fufeeptaa  nobis  explicatione  omnia  falvari 
iiii  *:  Fr.ter  tuus  poffunt.  Quod  igitur  filius  fenior  erat  in  agro,  fignificat  juftos  in 
pa^er  \^s°  vhu'-  Ecclefia  non  otiari , non  bacchari , fed  Temper  verfari  in  operibus  pa- 
1 ttUffalvum  il  * tr*s  ^taque  * cumvsniret  & appropinquaret  domui  ( pertinent  hnec 

lum  recepit. * ad  confequentiam  8c  ornatum  parabola  ) audivit  fjmpboniam , id  eft, 
concordem  concentum  canentium  , *fr  chornm^ui  eft  tripudiantium 
&canentium  coetus.  Quo  nihil  aliud  fignificatur , quam  infignis 
laetitia  de  peccatoris  converfione.  Quam  ob  rem 
«ft  ant«nlg&aBoS.  28 . * Indignatus , non  de  reconciliatione  vel  inventione  fratris,  ne- 
jebat  imroire.  ^ que  enim  hoc  in  tota  parabola  fignificatur  > fed  de  tanta  folemnitate , 
egleflus^Voepit  * nolebat  introire  5 tit  8c  ipfegauderetcum  gaudentibus.  Quo  Hieron, 
rogare  ilium.  epift.  cit.  ablolute  fignificari  putat  invidiam  , eo  quod  nullum  fit  in- 
conveniens peccata  etiam  in  juftos  cadere  , ficut  Apoftolide  primatu 
con  tend  erunt.  Alii  volunt  ea  , quae  in  parabola  de  fratre  feniore 
tamquam  de  juftis  dicuntur  , dirigi  a Chrifto  contra  Seri bas  8c  Pha- 
rifaeos , qui  fe  juftos  haberi  volebant , quafi  tacitein  hoc  verfu  eos 
moneret  per  conceffionem  : Efto,  fitis  vos  jufti,  qkiemadmodum  filius 
fenior , nolite  propterea  indignari  de  re  fipifeentia  & falute  Publica- 
norum  8c  peccatorum.  Aptius  videtur  dici , quod  folum  fignificetur^ 
effe  tantam  Dei  in*  eos  , qui  refipifeunt , gratiam,  indulgentiam,  con- 
folationum  magnitudinem  in  initio  , utnen  folum  perfe&isadmira- 

tionem 


■ 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  if.  ^67 

tloncm  moveat  ( quale  quid  fignificat  quoque  parabola  de  operantibus 
in  vinea  , Matth.20.  v.  1 1. ) fed  etiam  imperfe&is  quamdam  indig- 
nationem  Sc  querimoniam  ,-non  quidem  de  falute  peccatorum,  fed  de 
tam  immodica  Dei  quad  congratulation,  erga  fe  vero  aufteritate  : 
cujufmodi  imperfecftarum  affe<ftus  peccati  venialis  rationem  non  ex- 
cedit.  Ita  fere  Theophyl.  Titus  & Euthym.  * Pater  ergo  iUius  egrejfus , 
ut  prx  humanitatis  magnitudine  etiam  filio  feniori,  id  eft,  talibus  in- 
firmis  fatisfaceret , adfedandas  eorum  querimonias,  oftendendo  vide- 
licet per  internas  infpirationes , vel  aliter  , quod  ita  fieri  debeat,  ficut 
revera  congruit , * ccepit  rogare  ilium  , ut  introiret , hoc  eft,  ut  \xiitix 
Patris  & totius  domus  velletefleparticeps.. 

2 q.  * At  tile  dixit  : Ecce  tot  amis  fervio  tibi , obfeciuium  tibi  bend  Atilicrtf- 

1 r * j j • • pondens , dixit 

agendo  deferens , * & numquam  mandatum  tuum  pr&tenvi  , ut  per  pec-  patri  fuo  .*  Ecce 
catum  mortal e ajuftitia  exciderem  ; namtalium  juftorum  frater  fe-  ^ 
nior  figuram  gerit : * & ttumquam  dedifli  mibi  hcedum  ,id  eft,  numquam  mandatum  tuum 
inferioris  pneftantias  epulum  mihi  parafti , * ut  cum  amicis  meis  epu-  q!Smdediarm?- 
larer  publico  videlicet  gaudio  in  perfeverantiae  <3c  laborum  c ongra-  J ^fsu  ec l) 

tulationem  inftituto.  later: 

30.  * Sedpcftquam  filius  tuns  hie , egregiusfcilrcet , tam  perdite  a te  jo.fedpoftquam 
amatus : funt  enim  verba  indignabundi,nec  dignantis  quidem  fr  at  re  m-  q ^ de  vora  vit  * 
appellare  , prout  indignatiofubinde  affe&um  bonum  non  extingnit  rubftantiamfuam 
led  reprinut : * qui  devoravit , inltar  heliuoms  , * fab fi anti  am  cum  me-  bus,  venit,  occi- 
* retricibus . Ethocaddit  exaggerandi  causa,  prout  folet.  indignatio.  falgiUtum,tU  ^ 
Addit  Sc  improperium  in  patrem  , * cccidifii  illi  , (?c.  Ubi  patet , eum, 

nihil  conqueri  de  receptione  vel  reconciliatione  fratris , fedfolum- 
modd  de  tam  extraordinaria  laetitiae  folemnitate. 

31.  * At  ipfc  dixit , admittens  verum  effe  de  non  exhibito  eiepulo.^r*  At_ip^dixt> 

peculiari.  Caufam  addit , quia  * ta femper  mecum  es}  perfeverans  fei-  per  mecum  es,5c 
licet  in  familiaritate  mea  , quod  tibi  inftar  jugis  convivii  eiTe  debet : mca  tBa 

q.  d.  Nihil  in  te  novi  accidit , nullam  dedifti  occafionem  alicujus-. 

novae  Sc  inufttatse  laetitiae  excitandae  : * & omnia  mea  tua  funt , ut  non 
fuerit  neceffe,  me  tibi  quidquamde  novo  dare  ad  magnificum  epulunv 
novamque  gaudii  teftificationem,quia  omnibus  in  familia  uti  poteras. 

32.  * Epulari  autem  & gander e oportebat , me  fcilicet  , totamque  n.  epaisri  an- 
familiam  , Sc  confequenter  etiam  te  , * quia  hie  frater  mis  mor.tim  erat.  op^rtebf/^q^ii 
Nam  ficut  natura  docet,  intemporalibus  pecultare  gaudium  inftituer.e  trater  tl1U5  hica 

1-  1 0 1 r 1 . & . , . mortuus  erar.  Sc 

eie  rebus  recuperatis , Sc  non  de  conlervatis,quemadmodum  lnpara-tevixitjper'era^ 
bola  de  ove  Sc  drachma  inventis  vidimus , ita  etiam  fieri  con  venit  in  5£,,lvciiuseft* 
fpiritualibus.  Haec  fententi^  Chrifti  tangitfeopum  totius  parabolas , 
qua  docet  Phan&os, -five  juft]  fint,  fiTe  haberi  velint,  non indignarij 


*68  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

vel  murmurare  debere  , tquod  peccatores  fufciperet  ad  falutem  , fed 
potius  collaetari.  Ex  his , quae  diximus,  non  eft  difficile  parabolam  al- 
legorico  fenfu  ad  duospopulos , Judaicum&;  Gentilem  , extendere  , 
ficut  Ambrof.  hie,  Hieron.-&  Auguft.  locis  cit.  faciunt.  Filius  enirn 
major  eft  I(rael,  qui  Exodi  4-vocatur  primogenitus : junior  Gentilis, 
qui  in  ilia  prima  dikeffione  , quae  in  primoparente  fada  eft,  perfeve- 
ravit  , ac  deinde  fide  , religione  , Sc  moribus  longius  receflit  a Deo  : 
tandem  fame  veritatls  ftimulante  , Deoque  illuftrante  , revertitur  in 
fe  , Sc  ampleditur  poenitentiam.  Dcus  ilium  fufeipit,  indultaei  fide. 
Sc  juftitia  Sc  Sacramento  Corporis  Chrifti  tamquam  vituli  faginati  , 
celebrato  infuper  publico  gaudio  cum  fymphonia  Sc  choris  , per.to- 
tum  terrarum  orbem  jam  refonantibus , fuper  populi  tam  longc  diffiti 
aefere  defperati  cohverfione.  Interim  filius  fenior  eft  in  agro,  id  eft, 
in  terrenis  operibus,  Sc  pro  terrena  haereditate  feryitDeo  : Sc  audiens 
illam  laetitiam  Ecclefise  gentium  , vocat  unum  de  fervis , id  eft  , legit 
• aliquem  Prophetarum  , Sc  intelligehs  fieri  hoc  propter  refipifeentiam 

populi  percKti , indignatur,  quia  torquetur  iavidia,  videns  Ecclefiam, 
ac  tam  opima  ejus  Sacramenta,  Sc  non  vult  adhi/c  in  earn  intrare.  Sto- 
ma. ;hatur  ad  verfus  patrem  , quod  nihil  fimile  fibbeontigerit,  qui  pa- 
tris  mandatum  numquarn  proeteriverit,  opinions  fcilicet  fua,  quia  hoc 
arro'gantihs  quam  verius  Jicit : quamquam  poffet  de  perfeverantia  in 
cultu  Dei  intelligi.  Vide  cetera  latius  apud  Auguft.  lib.  2.  quaeft# 
Evang.  q.  33. 

CAPUT  DECIMUMSEXTUM. 

I.*  Vtn  praecedentes  tres  parabolas  ad  Scribas  Sc  Pharifteos , tam- 
Vj  quam  contra  fe  murmurantes , direxiffec , nunc  aliam  add  it 
* ad  difcipulos  fuos  , generaliter  didos,  hoc  eft,  adfedatores  fuos,  qui 
fe  difciplinoe  ejus  fubjicere  volebant,etiamfi  nondum  reliquiffent  om- 
nia. Agiturenimde  divitiarum  difpenfatione. 
i-  ^eebatj au-  Ip  * #omo  qUidam  erat  dives , parabola  narratur  non  hiftoria  , * qui 

K,“ fuos:  Homo  babeb at  villicuniy  Graeceoixoyo^ov , id  eft , dijpenfatoretnfe u adminiftra - 
5«d,q”i  hMsttoremfarni^A  ’ Clui  ^cilicet  omnes  proventus  reciperet  & expenderet, 
viiiicum : & hfcfub  onere  reddendo  rationis.  Unde  Villicatio  in  fequentibus  eft  do- 
apudTuum  cpLfi  mus  adminifttatio,  feu  officium  adminiftrandi  familiam  : namalioqui 
diffipaflei  bona  yiMcus  pr0prie  eft  gubernator  villce  , ut  notat  Hieron.  epift.  1 f 1 . ad 
P1US%  Algafiamquseft.6.  * Et  hie  diffamatus  eft,ku  delatus,  quafi  diffipaflet 

bona  ipfius , in  alios  ufus  ea  convertendo , quam  ratio  officii  poftula- 
ret.  Et  quia  res  non  conftabat , cum  eum  vocaffet , ait  illi : ^ 

2.  *Ouid  hoc  audio  de  te  ? Haec  eft  infamia  , quae  viara  aperire  folet 

inqui- 


a*  Et  Tocavit  il- 
ium , & air  iJli  ; 
Quid  hoc  audio 


SECUNDUM  1UCAM.  Ca v.x6-  ^9 

inquifitloni : * redde  ratimem  villicationis,  id  eft,  totius  adminiftratio-  detc?  redde  ra- 
nis tuae  : * jam  enim  , Graece  eZc  5 adhuc  feu  amplius  , * non  poteris  villi-r  Ijonfs^tus^'am 
care , id  eft,  ut  Hieron.  mea  difpenfare,  fupple,fi  defeceris  in  reddenda  poteus 

ratione  : non  enim  ante  cognitionem  caufae  propter  folam  delationem 
officium  abftulit , ut  patet  ex  v.  4.  Itaque  viiiicus , fciens  fe  crimen 
diflipationis  amoliri  non  poffe  , 

3.  * Ait  intra  />,  fecum  deliberans : * quidfaciam  ? Utmihi  vidum 
conquiratn  , * quia  dominus  men*  aufert  , id  eft,  auferet  $ nam  male  J0u^^iam quia 
fibi  confcius  hoc  eventurum  prasvidebat  t * fodere  non  valeo  , id  eft  , aufert  a me  w- 
manibus  operari  , fpecies  pro  genere  : nempe  ex  defuetudine  aut cor-  ueiTnon^iec?" 
poris  imbecillitate,&  quia  honoratus  vixi,  * mendicare  erubcfco . De-  ™e*dicare  erw- 
liberanti  incidit  opportuna  ratio  vitae  fuftentandae  , quam  ftatim  am- 

pleditur  per  hoc  , quod  dicit : 

4.  * Scio  quidfaciam  ; nihil  enim  homines  hujus  mundi  curant,  jure  4.  Sdoquidfa- 

an  injuria  vidum  comparent,dummodo  fine  infamia  vivant  : *utcum  amotusfueroa 

.amotus  fuero  , &c.  recipiant  me  , fupple  , debitores  domini  mei : q.  d.  Ji1illcatIone. » 

*r>  I-L  l c ••  -i_-  i • • , r r 1 cipiant  memdo- 

1 alibus  benencns  eos  mini  devinciam  , ut  cum  depontus  ruero,  nunc  «ao s fuas. 

Unus , nunc  alius  non  gravate  me  fufcipiant  ac  tradent  in  domo  fua. 

$.6.  Sc  7.  * Convocatis  itaque  fingulis  debitor ibus  , ut  Sc  fraus  minus . s-  Convocstia 

patefceret , dum  fingulys  partem  remittit , Sc  uni  foil  poftea  effet  mi-  debimribu^do- 

niis  onerofus  aut  invifus.  Primus  itaque  debebat  * ctntum  cados  olei  : ™im0^UQUdaJnt^ 

Graece  eft  fZdr'j;  , fed  nofter  accepit  Batum  Sc  Cadum  , pro  eadem  men-  delies5  domino 

fura,  ficutSc  aliquando  Hieron.  Porro  Bam  Sc  Ephi  menfurae  aequa - mco  * 

les  erant;  fed  Batus  in  liquidis , Sc  Ephi  in  aridis  , Sc  urtaque  contine-  cenfdm^eados 5 

bat  decimam  partem  Con , ficut  hoc  patet  Ezech.  4?.  v.  11.  ita  ut  oiei.Dixitqueiiif 

unus  Corus  comprehenderet  decern  Batos  feu  Cados  in  rebus  liqui-  nemTuamTfc 

dis  : itemque  decern  Ephi  in  rebus  aridis.  * Dixitmc  illi  : Accipe  cau»  fed.ecil6i  fciibe 
1 — v . r , /^.  in  , \ 1 1 quinquaginta. 

tionem  tuam  , Graece  jcrtptum  , id  eft  , chirographum  tuum  , 

feu  litteras , quibus  obi  i gar  is  be  ro  meo  ad  centum  Cados  olei , accipe  dlsit^Tu 

a me  tibi  porredas , ut  eos  comburas  aut  laceres , ne  quifquam  invi-  quantum  debcs? 

turn  te  cogere  point  aci  iolvendum  centum.  * Et  Cede  cito  , quia  vere-  cores  triud.  Att 

batur  , nead  lingula  momenta  vocaretur  ad  reddendam  rationem  : 

* feribe  quinquaginta  , id  eft  , feribe  aliud  chirographum  , quo  fatea-  faibeofloginta, 
‘ris  te  debere  quinquaginta.  Itaque  dimidium  remittit  primo  , quin- 

tam  vero  partem  feeundo  , dum  pro  * centum  corts  tritici , feribi  jubet 

* ottoginta.  Qua;  remifRo  quamvis  proportione  ad  prcecedentem  effet 

minor  , in  fe  tamenprat  major  , quia  cum  unus  Corus  contineat  decern 
Batos  , viginti  Cori , quos  remittebat , conficiebant  ducentos  Batos, 
cum  tamen  primo  non  remifilfet  nifi  quinquaginta.  Relinquit  autem 
!ntelligendum,{imiliter  adum  effe  cum  reliquis  debitoribus,  fingulof- 
quemonitos,  ut  effe  nt  me  mores  beneficii.  8.*It 


*70  COMMENT,  IN  EVANGELIUM 

8 . * Et  laudavit  dominus  , Hieron.  eipift. 16.  pro  , Dominus , legit, 
Salvator,  quafi  effent  verba  Evangeliftce  : fed  re&ius  acceperis  cum 


S.  Et  laudavit 
Dominus  villi* 

cum  iniquitatis*>  _ _ 

prudcnter  _ eodem  epift.  iji.  8c  Aug.  lib*.  2.iquaeft.  Evang.  q.  3 4.  lit  fint  verba 
hujus^cui^pru-  Chriftide  domino  illius  villici,  qui  intelle&a  fraude  laudaverit*  vil~* 
fuc  i s'  in  ge  ne  r a - ^cum  iniquitatis , id  eft  , imquum  3 quia  8c  olim  adminiftrando  , 8c 
xioue  lua  lum.  jam  reniitteftdo  inique  laeferatdominum  fuum.  Laudavit  autem  non 
injuftitiam  aut  fraudem  5 fed  quia  * yrudvntcr fecijfet  5 id  eft  , quia  fo- 
ie rter  & induftrie  in  commodumiimm  , & opportune  ad  fcopum 
fuum.  Non  enim  erat  vera  prudentia  3 fed  aftutia  cum  fraude  juncfta* 
Aftutia  quippe  eft  degener  qugedam  8c  \itiofa  prudentia.  Quamvis 
igitur  Jaefus  , laudavit  tamen , ficuti  cum  audivimus  improbum  ali— 
quod  facinus , laudamus  tamen  , quia  ingeniofum  : * quia  filii  hujus 
faculty  id  eft,  homines , qui  huic  faeculo  & ejus  moribus  aclegibus 
fcrviunt,  * fradentiore'sfiwt , id  eft  , fagaciores&  magis  induftrii , 
fcilicet  ad  confulendum  fibi  in  poftetum  , quamvis fraude , non  jure  , 
.prout  fupplet  Aug.  1 1.  de  Genefi  ad  lit.  cap.  2.  * Filiis  lucis , id  eft  , 
hominibus,  lucem  divinam  diligentibus&  fequentibus , hoc  eft  , qui 
Deum,  juftitiam,  8c  virtutem  diligunt,  velut  lucem,  quamin  agendo 
T fequantur.  Qua  antithefi , lucis ad  ftculi , tacite  infinuat , filios  hujus 
fasculi  clfe  filios  tenebrarum  , quia  faeculum  diligunt,  per  quod  a vera 
luce  averfi  ,in  tenebris  peccatorum  detinentur.  * Ingenerationefua  > 
id  eft  , in  genere  fuo  5 feu  in  iis , quse  pertinent  adgCnus  fuum  , ad 
commoda  fcilicet  vitae  prsefentis  dextre  procuranda.  Additum  eft  hoc, 
turn  corrigendi  turn  reftringendi  causa  , ne  putarentur  vel  vere  elfe 
prudentes  , vel  in  omnibus  fuperare  filios  lucis,  Suppleri  autem  de- 
bet altera  pars  comparationis  , hoc  modo  : quam  fint  filii  lucis  in  ge- 
neratione  fua , feu  in  rebus  ad  virtutem  , vitamque  asternam  pcrti- 
nentibus.  Non  enim  eftfenfus,  quod  homines  mundani  fint  mag  s 
induftrii  in  commodis fecularibus , quamin  iifdem  procurandis  fint 
filii  lucis  j quia  hoc  nec  ad  fcopum  Chrifti  fpe&abat , nec  opus  erat 
dicere  , quia  per  fe  patet  • amor  enim  rerum  , qua.s  multum  diligunt, 
acuit  &:  excitat  in  eis  omnes  prudentia?  vires  , 8c  fuggeritquoftibet 
alfequendi  modos  , cum  filii  lucis  ea  negligant  : fed  fenfus  eft , quod 
filii  hujus  faeculi  fint  prudentiores  in  rebus  faecularibus , quam  filii  * 
lucis  in  rebus  divinisj  illi  magis  in  malum,  quam  hi  in  bonum,nempe 
<).  Et  ego  vo’ois^t  plurimiim  : nam  hoc  fcopo  , ut  fimus  prudentes  in  rebus  divinis  , 
dico:facire vob»sconciudit.ChriftuSparabolam  : 

'imirn^  cif  mam-  l • ##  * 

. * Et  ego  dico  vobis  : facite  vobis  amices , erogando  eleemolynas 
mis  < recip]ant  juftis  8c  fan&is,  qui  apud  Deum  abundant  merit  is,  * de  mammona  ini - 

bernacSiaCcna  U 3 ^cu  iniq110  > id  eft  , de  divitiis  in  juftis.  Mammona  enim  Sy- 

ria ca 


amicos  de  mam- 
ir.ena  iniquitatis: 
ut  , cum  defcce- 


SECUNDUM  IUCAM.  Cap.  16.  _ s?i' 

naca  vox  eft  , divitias  fignificans , quae  vocantur  iniqua?  multis  mo- 
dis  - vel  quia  fola  iniquitas  eas  divitias  reputat , dumveras,  id  eft  , 
fpiritaies  ignorat  , ut  Aug.  cit.  quaeft.  34.  8c  21.  de  Civit.  cap.  ult* 

Unde  Chriftus  hie  verfu  11.  opponit  eis  id , quod  verumeft  ; vel  quia  * 
mendaces  Sc  fallacesfunt;  vel  quia  inique  eas  habemus  pro  noftris , 
cum  Tint  altenae , folodifpenfationistitulo  nobis commiffae.  Quifen- 
fus  maxime  congruunt  parabolae , in  qua  tacite  Deus  comparatur  ho- 
mini  diviti , nos  omnes  villico  • bona  temporalia  , quae  poftidere  vi- 
demur  bonis  alienis,  quae  villicus  ifte  per  fraudem  fibi  vindicabit.Nam 
quod  Hieron.  addit  quoeft.  1.  ad  Hedibiam , Mummona  iniquum  dici, 
quia  omnes  divitias  de  iniquitate  defeendant , eo  quod  omnis  dives 
aut  iniquus  (it  , aut  iniqui  heres , non  videtur  huic  loco  convenire. 

Non  enim  ex  *injufte  partis  divitiis  eleemofynae  fieri  debent , ficut 
villicus  illede  bonis  domini  fui  fecerat;  q uia  non  in  omnibus  fimili- 
tudo  parabolarum  quaerenda  eft  , fed  in  iis , quae  ad  propofitum  fpe- 
&ant.  Ludit  itaque  Chriftus  in  verbo  , iniquitatis  , dum  de  villico  Sc 
mammona  dicitur  , ficut  alibi  in  voce  , mortuus , finite  mortuosfepelire 
mortuosfuos . * Ut  cum  defeceritis , a juftitia  in  hac  vita , inquit  Mal- 
donatus : fed  non  videtur  ita  congruere  fcopo  parabolae,  quae  proponit, 

<}uid  nobis  in  reddenda  ratione  continget , in  die  fcilicet  judicii.  Ita-* 
que  cum  defeceritis , in  reddenda  ratione  , vel , ut  fere  Graeci , cum  de~ 
feceritis , a vita  Sc  officio  difpenfandi , quod  fit  in  morte  uniufcujuf- 
que,  quando  reddenda  eft  ratio  villicationis,  * recipient  vos , illi  amici 
pau peres  fcilicet  , quibus  benefecerimus , * in  aterna  tabvrnacula,  feu 
caeleftes  manfiones  incaelo.  Fitautem  hoc,  vel  quia  fandti  in  caelo 
memores  beneficiorum  pro  fuis  benefa&oribus  intercedunt , vel  quia 
propter  eleemofynas  , quibuflibet  pauperibus  datas , hoc  facit  Chri- 
ftus , dum  fibi  datum  irqputat , quidquid  in  egenos , etiam  malos  , 
contulerimus  : ut  proinde  hoc  locum  etiam  habeat*  etiamfi  illi,  qui- 
bus datum  fuerit , a tabernaculis  illis  exclufifmt,  ut  Aug.  lib.  2. 
quseft.  Evang.  q.  38, 

10.  * Quifidelis  eft  in  min.imo  , id  eft,  in  rebus  parvi  pretii  difpen-  ea°in ^nimte,8c 
fandis , * Et  inmajori , rebus  fcilicet  maemi  moment i , * Metis  eft . in  ma,ori  fideiis 
lraebet  enim  argumentum  , quod  fidelitatem  per  ie  diligat , 8c  non  dico  iniquus  eft  * 
tantum  ratione  materiae.  E contrario  vero,  * qui  in  modico  iniquus  eft,  * ™ majomm- 
multo  magis  * in  majori  iniquus  er it , difpenfando.  Sententiae  funt 
proverbiales , a communi  ufu  fumptae , ubi  plerumque  fic  accidit,  Sc 

meritb  fic  praefumitur.  Has  autem  fententias  mox  applicat  propofito  Ir.  si  ergo  i* 

jfuo.  iniquo  mammo- 

11. *  Si  ergo  in  iniquo  Hmmona  ^ id  eft , in  falfis  Sc  fallacibus  divi-  fuift«s1  quod  ve- 

Crrr  - ••  rum  eft,quis  cre^ 

^CCC  tilS  vobis  J 


S7z  COMMENT.  IN  EVAWGEUUM 

tiisdifpenfandis,  quae  fcilicet  verarum  divitiarum  rationem  non  ha- 
bent,  ut  ante  diximus,  & memo  in  rebus  minimis  deputantur,  * fide- 
» lesnonfuiftis , eas  non  erogando  fecundiim  voluntatem  Domini  , qui 
vobiseas  commi(k  , * quod  verum  eft  , id  eft , verum  mammona  , feu 
veras  divitias  fpirituales,  quae  videlicet  hoc  praeftant,  quod  pollicen- 
tur  , bonos  beatofque  reddendo  pofleffores  fuos , * quis  credet , feu 
committet  vobis  ? Nemo.fane  , fi  fapiat  , ne  quidem  ipfe  Deus. 
fidd«*  non  fui°  n*  * Et  ft  in  alieno  , difpenfando  , * fidcles  nonfuiftis  , quemad- 
ftis,  quod  ve  modum  ille  villicus , de  quo  audi  ft  is , * quod  veftrum  eft , quis  dabit  vo - 
dabu  vobis  ?u*bis  ? Alienum  vocat  id  , quod  ante  iniquum  mammona  vocaverat , terre- 
nas  fcilicet  divitias , quia  nec  pleno  jure  eas  poftidemus , nec  in  noftra 
n.Nemoferyusfunt  poteftate,  ut  eas  vel  habeamusvel  {ervemus,  neCa  morientibus 
domi^isdrervke  au^err'  poffunt , ut  Aug.  quaeft.  3 Quod  veftrum  verb  nominat  bona 
aut  enim  unum  fpiritualia , ad  quae  proprie  conditifumus  , & intrain  ipfo  animo  , 
diigct  : aut  uni  ^ on  extra  nos  lunt , et  in  noltra  funt  poteftate  , ut  a nemine  amit- 
teium^omem1  tantur  invito  , quis  dabit  vobis  ? Quia  praecedentis  difpenfationis  in- 
ret:  non  po'eitr  fidelitas  reddit  indignos , 8c  merito  praefumere  facit , ne  hie  fimiliter 
Sammoni.&  faciamus.  DifKciiius  eft  enim  fpiritualia  , quam  temporalia  reftead- 
Audieb3n  miniftrare.  Simili  modo  colligit  Apoftolus , Si  quis  demui  ftu  pr&ejfe 
autem  omnia  tiefcit , quomodo  Ecclefta  Dei  diligentiam  habebit  ? i.  ad  Timoth.  3.  v.  } . 

Cum  ergo  haec,  & alia,  quae  in  Matth.  explicata  funt,  adverfus  ava- 
daidebant  ilium  ritiam  d'ufta*  Vharif&i  avari  derider ent , Graeceefficacius 

tiafi  fuftenderent , externis  fcilicet  geftibus  contemptum  fignificantes , 
refpondit  illis  : 

1?.  Et  ait  illis : 15.  * Vos  eftis , qui  juftificatis  vos , id  eft,  qui  jufti  videri,  8c  haberi\> 

ftificati's* vos  cc-  & vocari  vultis , juftos  vos  venditatis  , * coram  bominibus , qui  externa 
n eu s b^ute m ^r!o : intuentur  : * Dens  autem  novit  corda  veftra  , quam  fmt  fcilicet  procui 
v r corda  veftra a juftitia , hoc  eft  , plena  avaritia  & hvpocrifi  8c  omni  iniquitate-  plus 
nSaKumxft'*,  enim  infinuatqukn  dicit , quod  probat  fubjun&a  ratio  : * Quia  quod 
an'er"un*0  eft  bominibus  , id  eft  , hominum  aeftimationi , qui  non  nifi  de  externis  ju- 
dicant , * altum  eft  , id  eft , fufpiciendum  , 8c  in  magno  pretio  , cujuf- 
modi  funt,  effe  divitem,  effe  ab  hominibus  honoratum,  prae  fe  ferre 
fanftitatem  : * abominatio  , feu  abominabile , * eft  ante  Deum  , quia 
plerumque  tales  funt  pleni  avaritia,  faftu  8c  hvpocrifi.  Sententiam 
magni  pondens , juxta  quam  plerumque  fit , ut , quod  homines  ad- 
i6  *'  t o mirantur , horrorifit  apud  Deum , & contra,  ut  difeamus  humanaju- 
pherse , ufquead  dicia  parvi  facere.  Et  quia  Pharifaei  pnetexere  potuiffent  legem,  quae 
eopr°mittit  abundantiam  temporalium  obfervatoribus  fuis  prseoccupat 
evangelizatur,  & Chriftus  Z 

omms  in  illud  , _ . _ . ^ r nr* 

rim&cii,  1 6,*  lex  (?  Prophet*,  id  eft,  lcppta 


Prophetarura , * vfque 


SECUNDUM'  LUC  AM  Cam&  *73 

yoanttem,  taraquam  legis  terminum  , inter  veteres  definentes&  inci- 
pientes  novos  conftitutum  , inquit  Tertull.  lb.  5.  contra  Marcionem 
cap.  2.  fupple,munere  fuo  fundi  funt,  prophetando  fciiicet  Chrifturo 
venturum,  8c  regnum  ejus,  promittendo  temporalia  : at  * ex  eo>  tem- 
pore , non  amplius  terrena  promittuntur , fed  * regnum  Dei  evange- 
liz.atur  , feu  annuntiatur , tamquam  premium  bene  operantibusex- 
pofitum  jut  proinde  nonmirum  vobis  videri  debeat  , fi  nova  haec  prae- 
dicatio  , nova  quoque  praecepta  de  contemptu  temporalium  fanciat. 

Et  quamvis  vobis  ridicuia  videatur  , non  eft  tamen  inefficax  , quia 
* ornnis  in  illud  vimfacit , id  eft  , multi  alii  ad  illud  fummo  fervore 
confluunt  : vide  dida  Matth.  n.Nec  tamen  putetis  me  legem  de- 
ftruere  , quia  dixi  earn  ufque  ad  Joannem  vigere. 

17.  * Facilius  efl  c&lum  & tenant  praterire,  id  eft,  corrumpi,*  quam  & 

de  lege  umm  apicem  cadere  , qui  fciiicet  non  impleatur.  ter!am  Pr?:erire* 

F*  [ 1 , r - r . quam  de  Lege 

18.  * Omnis  , qui  dimittit  uxorem  , &c.  Explicata  eft  haec  iententia  unum  apicem 
apud  Matth.  Cohaeret  autem  praecedentibus , ut  notavit  Tertull.  4.  card8er omn;s 
contra  Marcionem  c.  34.  nam  quia  mentionem  Joann  is  fecerat  , in  di^ai^uxorem 
Herodem  earn  jaculari  voluit,  qui  Scfuam  uxorem  , Arethae  Regis duett, ’moechatur: 
filiam  , dimiferat , 8c  aliam  fratris  uxorem  contra  legem  duxerat.  ^i^oduch  mcS 

19.  * Homo  quidam  erat  dives . Hiftoria  eft , non  parabola,  ut  fentit  ihatur. 

Iren.  lib.  4.  c.  4.  Tertull.  lib.  de  anima,  Ambr.  hie,  Greg.  horn. 40.  d^'  fra^ives” 
in  Evang.  Auguft.  in  Pfalm.  45*.  8c  47.  Orig.  8c  alii,  qui  ex  nominis  ^jpifrdu&bb3y5ro* 
expreflione  hoc  probant , quod  in  parabolis  inufttatum.  Refpicit  au-  & epuiabatur 
tern  haec  hiftoria  verfum  9.  8c  feqq.  de  difpergendis  in  pauperes  di-  did^!^ 
vitiis , 8c  in  primis  ad  verlum  15’.  maximeque  percellit  eos  , qui  re- 
tributionum  vitae  futurae  funt  increduli  , dicentes,  ut  eft  Sap.  2.  v. 

20.  Non  eft  , qui  agnitus  fit , r ever  fas  ab  infer  is : nam  haec  hiftoria  re- 
verfioni  abinferis  aequivalet.  Itaque  * homo  quidam  ( nomini  parcit , 
turn  propter  famam  ejus,  turn  praecipue,  quia  impios  nefeit  Dominus^ 
de  quibus  Pfalm.  Nomen  eorum  delefti  in  aternum  ) erat  dives  , nempe 
de  fuo  , inquit  Aug.  lerm.  19.  de  verb.  Apoftoli , hoc  eft  , de  rebus 
jufte  acquiftis  ; non  enim  arguitur  fuifle  vel  raptor , vel  pauperum 
oppreffor  , vel  calumniator  , &c.  Noli  amplius  quarrere  , quam  audis 
averitate,  inquifAuguftinus , qui  folam  inhumanitatem  in  paupe- 
rem  in  eo  reprehenfam  putat.  Quamquam  aliquibus  vitio  non  ca- 
rere  videatur  , quod  * indue b at ur  purpura  , id  eft  , veftibus  purpureis , 
qui  tunc  tempo r is, erat  veftitus  pretioiiftimus,  Regum  8c  Principum 
virorum  proprius , * & bjjf  , id  eft,  tela  feu  lino  candidiflimo  8c  de- 
licatilTi  no.  Notat  ergo  iplendorem  cum  mollitie  : purpura  , quippe 
cultum  externum  , bjjfus , molitiem  fignificat.  * Ftepulabatur  , cum 

C c c c 2 laeti- 


.r 4 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

lcetitia  indulgens  genio  , non  lubinde  vel  genialibus  diebus,  fed  * q no* 
tidle  & Jplemiide  , ita  ut  nihil  deeffet , quod  adciborum  apparatum , 
pretia  ,condimenta  , fplerrdorem  vaforum  fpe&aret. 

Eterat  quid  am  mendicus  norfine  Lazarus , Quid  hie  Lazari 


2©. 


20.  Eterat  qui-  __ . __ wwn« 

dam  mendicus,  ~ r . . n . . ’•  ..  , 

nomine  Lazarus,  nomen  , ii  non  in  veritate  res  eft  ? inquit  1 ertull.  lib.  de  ammac.  7. 
Sulme^f/ulce-  Pr°kans  non  eife  parabolam  , fed  hiftoriam  , quo  modo  & Chryfoft. 
abus  pienus , Horn,  hac  de  re  Sc  Ambr.  argumentantur.  * Qui  jacebat3G race  g/3g|3AvjTO, 
pro je this  erat  , tamquam  tegretus  , qui  fe  movere  non  poflet  , * ad  ja- 
nitam  ejus,  Gras ce  zsfa  rev  zcu'kvw,  ad  veflibulum , quod  fcilicet  januam 
veftit  , hoc  eft  , in  via  publica3  ita  tamen  ut  eum  non  polfet  ignorare, 
* itlceribus  pienus,  uttotum  corpus  ulcera  videretur,  inquit  Chryfoft. 
Similiafpirant  emphafim  fingulareni  3 ad  exprimendam  Lazarnni- 
feriam,  augendamqqe  divitis  immifericordiam. 
tuwnde  micis8’  2I#  * Cujiens  faturari  : quo  indicatur  potiiis  miferra  oftenfione 
qu*  cadebant  de  quam  clamore  petiifle . NotatenimBafil.  in  Re<>ulis  fufiiis  difputatis 
nemo  tin  daba, : c.  uit.  nulquaiii  eile  icriptum  3 quod  qutdquam  uniquam  a divite  1II0 
nleUn^S  im- Pet^er^t>  in  argumentum  , quod  aequo  ammo  rerum  fuarum  ftatum 
gebant  ukexa  ferret : unde  exemplum  eft  fapientias  in  tollerandis  mollioribus  dolo- 
ribus,ficut  Job  ingravioribus.  Cupel  at  itaque  fatiari 3 nonfumptuo- 
iis  ferculis  3fed  * dnnicis  3 qua  cadebant  de  men  fa  divitis  , ut  ita  velca- 
. nis  loco  haberetur  , quorum  eftde  micis  e menfa  cadentibus  vivere  , 
uteftMatth.  iy.  v.  27.  Infinuatur  extrema  paupertas,  Sc  fames  ejus 
ficut  contra  3 extrema  duritia  divitis  3 Sc  familias  ejus-,  per  hoc,  quod 
* nemo  illi  dabat,  Sed  qua  culpa,  inquies,  ii,  utdiximus,  non  petierit > 
Refpondetur  , quia,  ut  Ambr.  lib.  2.  Oftic.  c.  16.  non  folas  aures 
praebere  debemus  audiendis  precantium  vocibus , fed  etram  oculos  • 
confiderandis  neceifitatibus.  Unde  1.  Joan.  3.  v.  17.  non  dicitur,qui 
audiverit  fratrem  mendicantem  , fed  qui  viderit  fratrem  fuum  necef- 
fitatem  habere  , Sc  clauferit  vifeera  fua  ab  eo  , quomodo  charitas  Dei 
manet  in  eo  ? * Sed  & canes  veniebant , alledi  pure  Sc  fanie  , cujus 
lin<ftu  canes  deie&antur.  Quod  addi  putat  Chryfoft.  ad  indicandum 
miferabilem  ftatum  corporis  ejus , ad  quod  velut  ad  cadaver  canes  ac- 
currerent , Sc  segri  maximam  debilitatem  , eos  abigere  non  valentis. 
Hieron.  in  c.  2.  Malach.  adarguendum  divitem  , quod  feritate  be- 
zi.  radium  eft  ftias  fuperavit , utqui  hominis  non  mifereretur  , cujus  etiam  canum 
STS;  Ungua  miferebatur. 

& ponaretur  ab  22.  *Fattum  eft  autetn  ut  morerctur  mendicus , & portaretur  ah  Angel  is , 
Abfa^.’  MfiorU-m  id  eft  , Angelorum  minifterio  deduceretur  anima  mendici.  Quo  loco 
& dSives  a&€™  difeimus  animas  juftorum  corporibus  exutas  in  falirtis  lo- 

pui  us  eh  min- cum  ab  Angelisduci,  Unde  orat  Ecclefia : Jubeas  medfanttis  Angelis 

too,  ° ^ 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  16.  n.f 

fufcipi  > & ad  Patriam  paradifi  perduci . Et  iterum  : Signifer  S.  Michael 
rcprafentet  eas  : fignifer  tamquam  bellum  adhuc  gerens  , eo  quod  in 
illo  etiam  animarum  tranfitu  daemones  oblinftentur  Angelis , ut  earum 
tranflationem  in  caelum  impediant.  * In  finum  Abraha  , ut  ibi  quiel- 
ceret  , foverctur  , refocillaretur  , tamquam  Abrahae  communis  om- 
nium juftorum  patris  filius.  Metaphora  enim  videtur  ab  humano  fin  a 
fumpta  , in  quern  filii  tenere  dile&i  recepti  reconduntur.  Significatur 
itaque  per  finum  Abraha  remota  quaedam  3c  fecreta  fedes  quietisin  fo- 
cietate  Abraham  , ut  Anlbr.  hie  3c  Aug.  lib.  4.  de  anima  cap.  1 6.  3c 
epift.  99.  3c  aliis  multis  locis  , ut  ita  fimul  quies  3c  focietas  Abraham 
infinuetur  , qui  tamquam  communispater  omnium  credentium  filios 
fuos  ibi  coiligat.  Hunc  finum  fatis  aperte  tradit  idem  Aug.  in  Pfal.  85. 

3c  Greg.  lib.  4.  Moral,  cap.  27.  fuilTe  apud  inferos  limbum  quein 
dicimus  Patrum  : nam  diftinguunt  ab  eo  quemdam  infernum  infe- 
riorem  , ubi  fin t animae  damnatorum.  Porro  ex  hoc  loco  manferunt 
iilae  phrafes  apud  Chriftianos  , utanimae  juftorum  dicantur  amorte 
deferriin  finum  Abrahae  , quanavis  a Chrifti  afcenfione  ftatus  rerum 
. mutatus  fit : nam  , ut  Cyril,  lib.  12.  in  Joan.  cap.  36.  ex  quo  Chri- 
ftus  moriens  dixit,  Pater  in  manus  tuas  commendo  Jpiritum  meum,  certain 
fpem  3c  fidem  habemus,quod  a morte  ad  Deum  Patrem  tranfituri  fu- 
mus.  * Mcrtuus  autem  eft  & dives , & fepultus  in  inferno , id  eft,  ita  cor- 
pus terrae  mandatum,ut  anima  per  angclos  malos  in  infernum  deme'rfa 
fueritin  pcenas  : nam  fepulturaifta  inferni  pcenarum  profunditatem 
fignificat  , ut  Aug.  lib.  2.  quaeft.  Evang.  q.  88 

23.  * Elevans  autem  oculos  fuos . Ifti  oculi,  3c  ling'ua*divitis,  3c  La-  a.  EJevsnsas- 
zari  confpedus,  totaque  rei  velutcorporalis  deferiptio  multos  in  erro-  cumcSt°intoi- 
rem  duxit.  Greg.  Nyffenus  omnia  fpiritualiter  intelligenda  putavit : brahamViongt" 
TertulHanus  animam  etiam  effe  corpoream.  Sed  obfervandum  Chri-  & Lazarum  m 
ftam  , quia  de  divite  , 3c  Lazaro  tamquam  hominibus  loqui  coeperat, linuejus’ 
de  iifdem  poft  mortem  limiliter  loqui  per gere' , fynecdochice  perfonis 
tribuens  velut  corporea  membra  adhuc  habentibus , id  quod  in  fola 
anima  agebatur.  Atque  ita  future  vitae  ftatum  repraefentat  corpora- 
liter,  accommodate  ad  captum  noftrum  , quemadmodum  fubinde 
etiam  Deo  corporea  membra  tribui  folent.  Quis  enim  rudiorum  facile 
intelligent , eos  fine  oculis  vidifle  , fine  lingua  locutos  , fine  corpore 
cruciatos  ? Itaque  elevaffe  oculos  dicitur,  quia  confiderationem  in 
ea,  quae  fupra  fe  erant,  conjecit.  * Cum  ejfet  in'tor  mentis,  diverfa  enim 
tormentorum  genera  funt,  ^vidit  Abraham  k longe  ,in  locoaltefiiprafe 
pofito  , ut  v.  26.  Quibus  verbis  Tertul.  colligit  4.  contra  Marcio- 
hem  c,  24,  finum  Abrahae  ab  inferis  difeerni.  Nam  nec  elevafTet  dives 

oca- 


f7«  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

oculos  , Sc  quidem  de  longinquo  , nifi  in  fuperiora  per  immenfan* 
diftantiam  fublimitatis&  profunditatis.  Ut  enim  in  domo  Parris  , ita 
Sc  in  inferno  manfiones  multaefunt , fublimitate  & profunditate  di- 
ftindae.  * Et  Lacarumin  firm  ejus  , ejufde.m  cum  eoparticipem  quie- 
tisatque  felicitatis. 

roans  d xi^paJer  24*  * *tfc  cl*Mans  > Per  quocTvehementia  defiderii  , exprimitur 

Abraham,  mile-  & loci  longinquitas : * Eater  Abraham  , quia  ex  ipfo  fecundum  car- 

rere  mei,&  tnit  ox  x r 

te  Lazarum,  ut  nem  natus  erat , quod  jure  naturae  ad  commiierationem  movendam 

roumdighifuhn  valet.  Quamvis  autem  damnati  non  invocent  Sandos  expietate , ni- 
^er-rY ut  refri'  ^ tailien  vetat , eos  invocare  impulfu  naturae , fummis  viribus  affli- 
roeam,  qu^a  aU-  dionem  fugitanus.  * Uifercre  mei : priiis  enim  vult  excitare  in  patre 
^or  m hac  flam-  commit rationis  motum  , ut  inde  ulteriiisfequatur  fui  iubventio.Ita- 
que  * mitte  ( quia  videbat  Abraham  iftius  loci , qui  finus  ejus  dicitur , 
eiTe  dominum,  quern. venire  non  deceret)  * La&arum,  eo  quodalium 
in  eo  loco  non  videret , Deo  quos  vult  , damnatis  manifeftante  : * ut 
intingat  extremum  digit i fui  in  aquam  , id  eft,  utvel  guttulam  aquae  tri- 
buat.  Opponitur  enim  gutta  micae,  ut  notatur  apud  Aug.  (erm.227. 
de  tempore  : * & refrigeret  linguam  meant  : in  qua  plus  ctuciabatur  , 
quia  plus  lingua  Sc  ore  peccaverat,  ut  Cyprian,  epift.  5*3.  Per  quae 
enim  quis  peccat  , per  haec  Sc  torquetur.  Porro  cum  hie  de  anima 
ferrao  fit , a corpore  per  mortem  feparata  , quae  lingua  corporea  ca- 
ret, intelligendum  fupereft,  linguam  fumi  metaphorice , talique  poe- 
na affedam  fuiffe  animam  , quale  m fen  fillet , fi  corpore  igni  tradito 
fitim  paffafuififet.  Quandoquidem  enim  anima  igne  materiali  affligi 
fenfibiliter  poteft  , verifimile  eft  poenisquoque  fimilibus , quibusaffli- 
guntur  hiefenfus  , affligi  pofte.  Ut  propterea  non  fit  neceffe  , etiam 
flammam  intelligere  metaphorice,  cum  dicit , * quia  emcior  in  hac 
flamma  : ignis  enim  tamquam  inftrumentum  divinae  juftitiae  in  fpiri-  - 
turn  poteft  agere  , utlateS  Greg.  4.  Dialogorum  cap.  28.  Sc  29. 

Ab  ih tdixit  i-li  id  '1  Abraham,  quia  animo  fuo  tale  refponfum  divini- 

xecor  dare ’quia ’ tus  reddi  fenfit  : * fili , ledate  fcilicet  8c  cum  tranquillitate  etiam 
recepifti  bona  in  damnato  refpondet,  inftar  illius,  qui  cum  tranquillitate  judicat : nec 

vita  tua.  & Laza  . . r . , . 71  . . 1 . 1 . .. 

rus  fimiiiier  ma  humamtatis  vocabulum  5 quod  ei  ratione  origmis  competebat  , uila  * 
hlc  J^foi^ur^  negat  inclementia  , ut  obfervant  Graeci.  * Recordare : ex  quo  patet 
tu  v«6 cruciaris.  contra  oblivia  , quae  animabus  tranfmigrantibus  quidam  tribuebant , 
animas  pofle  recordari  & adorum  & perfonarum , nempe  ad  poenam 
fuam  , ut  Greg.  horn.  40.  * Quia  recepifii  bona  in  vitatua , fanitatem, 
divitias,  honores,epulas-  * & Lazarus fimiliter  mala , morbos,Sc  pau- 
pertatem.  Ex  quo  colligas  cum  Irenaeo,  Abraham  fcife,quid  hicaga- 
£ur,  five  hocnoverit,  Lazaro  narrante,  ut  Aug.  lib.  de  cura  pro  mor- 

. tuis 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.i6.  f77 

tuisc.  14.  five  Deopotiusrevelante  , ficat  jam  Sandis  , ad  confpe- 
dum  Deiperdudis,  contingit.  Unde  Greg.  Quid  non  vident,  ubi 
omnia  videntem  vident  ? Cui  con fentanea  docent  Bernardus  fer.77 • 
in  Cant.  Bafil.  de  virgin,  3c  Ambr.  de  viduis  qui  Martyres  fpeculato- 
res  vitae  aduumque  noftrorum  nominat.  * Nunc  autem  mutatis  rerum’ 
vicibus  : ficut  aequitas  poftulat , * hie  confolatur  , ideft  , folatio  affici- 
tur  , * tu  veto  cruciaris . His  ergo  verbis  juftitias  , 8c  redifti  ni  ordinis* 
intuitu  monet  eum  aequanimitatis , quamvis  ea  non  eflet  ufurus. 

2 6.  * Et  in  his  omnibus , id  eft,fuper  haec  omnia,  ut  Graece.  Accedit  0^nib^sin  ^ * 
etiam  hoc  , quod  feilicet  praeter  aequitatemiftius  jam  didae  viciffitu-  nos  & vos’  chaos 
dinis , rem  petis  impoffibilem  , quia  * inter  ms  & vos  chaos 

Graece  id  eft  , hiatus  magnus,  feu  ingens  inane  fpatium  (nam  <i«i  v°iunt  Mu c 

Chaos  proprie  fignificat  rerum  confufionem  ) * fir  mat  urn  eft , feu  con-  nonpoffintyne' 

ftitutum  divino  decreto.  Quofignificatur,  partim  vera  loci  diftantia,  ^^gaefehuc 

quae  eft  inter  locum  damnatorum  8c  falvatorunr,  partim  8c  maxime 

impervium  effe  ab  utrifque  tranfitum  , 8c  impermutabilem  ftatum  , 

propter  incommuta-bilitatem  divinae  fententiae  , prout  notant  Aug, 

qu.  38.  Titus  8c  Euthymius  : 8c  hoc  explicatid,  quod  fequitur,  * Vt 

hi,  qui  volant, , id  eft  , qui , quam  maxime  veilent , * hinctranfirc  ad 

vos , non  poftint , maxime  ad  adferendum  folatium.  Hoc  itaque  defpe- 

rato  , ait : 

27.  * Rogo  ergo  te  pater , quandoquidemtale  chafma  non  fit  firma-  e*|^eta^r0|® 

turn  inter  vos  8c  eos  , qui  in  mundo  degunt,  mmas  eum  in 

28.  * Vt  mittas  eum  in domum  Patris  &c . ut  teftetur  illis , tamquam  m°euUm  patnS 
teftis  oculatus  eorum  , quae  hie  geruntur,  Hanc  divitis  precationera  zi • hab®° enim 
S.  Greg.  4.  Dialog,  cap.  23.  amorelui  extortam  elle  docet , ne  vi-  ut  teftetur  iuu, 
delicet  fibi  tormenta  ex  iis  augerentur,  quos  exemplo  fuo  adeandem  "nc  hulfcSoalw^ 
vitae  diffolutionem  8c  immifericordiam  provocaverat  : Aug.  vero  tormentoium. 
epift  1 2 s',  fraterno amori  earn  adferibit ; nam  ficut  non  exuunt  amo- 

rem  fui , itaheque  forte  confanguineorum.  Alii  minus  probabiliter 
ex  invidia  proredam  docent : ex  qua  quamvis  mallens  neminem  libe* 
rari , fi  tamen  aliqui  liberandi  funt  , fuos  mallent , quamalienos  li- 
berari.  Refpondet  Abraham  : 

29.  * Habent  Moj/fcn  & Prophet  as , id  eft,  feripta  Moyfis  8c  Prophe-  ^9  Et  ait  iiii 

tarum  , quae  in  eorum  fynagogis  per  omne  fabbatum  leguntur  , ac  de  b^M^renfsc 
tormentis  inferorum  , 8c  vita  rede  inftituenda  , 8c  agenda  poenitentia  : au' 

accurrate  docent : * audiant  iilos , id  eft , credant  8c  obediant  eis : 8c 

non  erit  opus  ex  mortujs  aud ire , quid  hie  geratur.  30. At  ille  dixitr 

30.  * At  ille  dixit , Non.  Quod  referri  poteft  vel  ad  primam  par-  Tied  fi  qu!$ 

tem  fententiae  fup^rioris  % vel  ad  fecundam : fi  ad  primam  , fupplen-  ex  monuis  ierit 

1 L 1 A id  eos,poeniten- 

aum  aam  agent.- 


97 8 COMMENT.^  IN  EVANGEL1TJM 

. dum  eft,  non  eft  fatis  , quod  habeant  Moyfen  & Prophetas  : fi  ad 
fecundam  , tunc  fupple  , non  audient  eos  • quod  ipfe  partim  ex  per- 
Ipicuis  eorum  moribus,  partim  ex  feipfo  conjiciebat,  qui  praedicationi 
Moyfis  Sc  Prophetarum  non  crediderat  Sed  li  quis  ex  mortuis  ierit 
ad  eos  > Lazarus  videlicet , quern  ante  noverant , tunc  rei  novitate  , 
vel  tiniore  , vel  horrore  ftimulati  , * pccnitentiam  agent. 
it.  Ait  aurem  31.*  Ait  autm  ilii  : Si  Hoy  fen  & Prophetas , quorum  eftfacrofan- 

i!!i:Si  Moylen  2<  cl  , 0 r ■,  5 . • / v r ..  1 , 

prophetas'  no  1 eta  authontas , & tides  divmitus  connrmata  , * mn  audiunt , momtis 
fiUqu?snL^orq-l4C  corum  credendo  Sc  obediendo } * neque  ft  quis  ex  mortuis  re furrexerit , 
tuis  refunexcrit,  qui  narret , quid  apud  inferos  agatur  , * credent : tantum  abeft  , ut 
a&uri  tint  pcenitentiam  : dicent  enim  , efTe  phantafma  , effe  illufio- 
nem  diabolicam  , Sc  ita  reditus  Lazari  often  fioni  potius  erit , quam 
frudui.  Quod  duplici  exemplo  veriflimum  efte  patuit , videlicet  La- 
zari,  fratris  Magdalen#  , quern  redivivum  ]ud#i  iterum  interfUere 
voluerunt,  Sc  ipfiufmet  Chrifti,  ciijus  refurre&ionem  Movfes  & Pro* 
phetae  praedicaverant,  nec  tamen  ei  crediderunt,  ut  notat  Aug.  lib. 2, 
quaeft.  Evang.  q.  38.  apud  quern  vide  totius  hiftori#  fenfum  my  ft  - 
cum. 


CAPUT  DECIMUMSEPTIMUM. 

1.  Et  ait  ad  difcipulos  fuos  : Impoffibile  eft  ut  non  veniant  fcandala  : \x  aurem  illi , per  quern  veniunt. 

2.  U tilius  eft  ilii , ft  lapis  molans  imponamr  circa  collum  e/us , & projiciatur  in  mare  , quam  ut  fcandalizet  tinum 
de  pulilhs  iftis. 

5.  Attendite  vobis  : Si  peccaverit  in  te  frater  tuus , in^repa  ilium  : & ft  poenitentiam  egerit , dimitteill 

4.  Et  ft  iepties  in  die  peccaverit  in  te  , & lepties  in  die  converlus  fuerit  ad  te  , dicens : foenitet  me:  d:nutteilH, 

5.  Et  dixerunt  Apoftoli  Domino:  Adauge nobis  fidem. 

6.  Dixit  autem  Dominus  : Si  habueritis  fidem,  ficur  granum  finapis,  dicetis  huic  arbori  moro  : Eradicate,  & tranf- 
plantare  in  mare  : & obediet  vobis. 

veftr^habens™  7*  * Vis  autem  veftrum  habens  fervum  , pr#fertim  conditione,  qui 
fervum  arantem  mancipium  vocatur,  * arantem  aut  pafuntem , id  eft,  qui  co- 

qui  regfeflb  *de*  lendis  agris,  aut  pafeendis  gregibus,  toto  die  occupatus  fuer't,  * Qui 
agro  dicat  iffl : regrejfo  de  agro , vefperi  fcilicet,  * dicat  ei  • fiatim  tranfi  , id  eft  , perge 
cum'be  t:ranl1’ re  in  domum  , * & recumbe  , id  eft  , accum'be  menfae. 
e^'pan  quod^coe-  8.  * Et  non  dicat  ei : Para  quod  ceenem  , Pr&cinge  te  , minifira,  Greece 
nea  ,2c  prxeinge  7?  ef>  I £ octroi  Ufa  0$  JtetKom  uoc,pr  acinctus  minifira  mihi:  nam  cum  apudorien- 
miL^onec man- ta^es  l°ngL  uterentur  Sc  adhuc  utantur  veftibus , extremas  lafcinias 
ducem  & bibam,  in  cingulum  retrahebant  , ut  eftent  expeditiores. 

& poft  hasc  tu  0 . , . ' r . , 

manducabis  & 9.  Numqutd gratiam  habet  fervo  ilii  t id  eft  , numquid  ei  agetgra- 

^.Numquidgra-1^5  ’ ret>us  aut  verbis.,  quafi  obligatus  fervo  , propter  acceptum  ab 
tism  habet  fervo  eo  aliquod  beneficium  ? * N.n  puto  , quia  non  eft  hoc  heris  in  more 
ei  in  peraverat  r pofitum  , ut  qui  perfuati  Tint  ferviendi  neceftitatem  fervis  incumbere, 
sit  & vo*  ,Pc«m  1 * sic*  ^on  *n^lt  Chriftus ,ftc  & vobis , cum  omnia  feceritis,&c. 

Pater 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  17.  *79 

fater  mens  c&leflis  faciet , quemadmodum  applicatio  parabolas  vide-  fecerlds  omnia 

batur  poftulare  , fed  de  induftria  mutat  fermonem  : * Sic  & vos  di - iquun%p0rbi7Pdfci- 

cite}  Servi  inutiles  fumus , ut  videlicet  magis  intelligeremus,  quam  hu-  te:  servi  inutiles 

mill  ter  de  nobis  fentire  debeamus,  quales  nos  reputet  Deus,  aut  quo-  bu^mosfaccit  * 

modo  nobifcum  adurus  fit.  Non  enim  fervos  inutiles  vocaturus  eft , fecimUs* 

fed  , ut  in  alia  dicit  parabola  , euge  ferve  bone  & fidelts  -3  3c  alibi : Jam 

non  dicam  vos  fervos  , fed  amicos.  Nam  bonitas  ejus  eos , qui  natura 

funt  fervi,  3C  ita  iftji  confideratione  nihil  mereri  poffent  , dato  fpi- 

ritu  adoptionis  , elevavit  ad  dignitatem  amicorum,  imo  filiorum  Dei, 

qua  rationea  Deo  meren  poftunt.  Porro,  vult  ut  fervos  inutiles  nos 

dicamus*  primo  , quia  fpedata  conditione  nature  noftras  fervilis , 

omnia  debemus  Deo  Sc  nihil  commodi  ei  adferimus  : fecundo  Sc  ma« 

xime  , quia  nihil  ultra  , quam  debuimusfacere  , fecimus,  ejusprae-- 

cepta  fola  adimplendo.  *Sic  enim  3c  in  rebus  humanis  fervum  inuti- 

lem  vocamus  , qui  nihil  ex  fe  facit,  fed  ea  tantum,  quae  imperaQtur  r 

nam  hanc  rationem  explicat  ipfe  Dominus  , cum  fubjungit  : * quod 

debuimus  facer e , fecimus.  Graece  exprefse  ponitur  particula  caufalis  , 

on  o , quia  quod  &c.  id  eft  , quia  nihil  aliud  fecimus,  qu&m  quod  facere 

debebamus.  Ex  quibus  patet  , nihil  hunc  locum  facere  contra  meri- 

tum  bonorum  operum  , ut  Calviniftae  volunt : tantum  enim  praefcri- 

bit  , quam  humiliter  de  nobis  fentire  debeamus , fi  fummo  jure  Deus 

nobifcum  , fpedata  noftra  conditione,  agere  voluiffet,  non  quid  ipfe 

fervis  in  filios  adoptatis  promiferit,  aut  repenfurus  fit. 

'ii.  *Dum  iret  in  ferufalem , tranfibat  per  medium  Samarium  & Gali-  eft!‘dum^?tUin 
he^wquia  redumiter  in  Jerufalem  exPancade  feuCaefaraea  Philippi,  ^rautfaJem  *tran- 
unde  veniebat,eft  per  Galilseam,  ac  deinde  per  Samariam.  Cum  ergo  Samar^m1^1  * 
* ingrederetur  quoddam  cafiellum , id  eft,  jam  proxime  ingreffuruseffet  1,II*an^tcliro f- 
vicum  quemdam  feu  pagum  : nam  intra  ipfum  caftellum  feu  pagum  gredererurquod- 

t r . * -L  r b r ■ r t xt  dam  raftellum 

leproticum  hominibus  converiari  non  poterant , vetante  Lege,  Num.  occurrerunt  ei 
c f v.  2.  * Occurrerunt  ei  decern  leprofi , quos  partim  morbi  communi-  decemyiriiepro- 
catio, partim  itudium  impetrandse  lanitatis  conjunxerat.  Namaiioqui  alongc  : 

Judaei  non  coniitebantur  Samaritanis  , qualisunus  eorumerat.  * Qui 
fieterunt  a longe  propter  immunditiam  fuam , quia  vetebantur  verfari 
cum  fanis. 

13.  * Et  Icvaverunt  vocem  , propter  diftantiam  fcilicet  alta  voce  13.  Et  ievave- 
clamaverunt,  * dicentes , unanimi  fcilicet  clamore,  omnespro  fingulis,  cen!el°jefil  pr*I 
3c  finguli  pro  omnibus  , ut  hujufmodi  concordias  mutuccque  aile-  * wifeierc 
dionis  fignifieatione  quafi  fada  confpiratione  Chrifti  mifericordiam  n ' 
expugnarent : * Jefu  preceptor , Graeme  irngct ret  , quod  proprie  fignifi- 
cat  prasfedum  feu  praefidem  , qui  fuo  imperio  res  moderatur  : unde 

Dddd  J ac 


sSo  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

Sc  L at  inurn  Preceptor  a praecipiendo , id  eft  , imperando  didum  eft* 

Plus  itaque  hie  Tignificac  quam  dodorem  , ut  etiam  Theophyl.  ob- 

iervavit  : * mifttere  noftri  , impeitita  fanitate. 

*4.  Quos ut  vi  14.  * jgucs  ut  vidit , nam  clamor  eorum  videtur  Chrifti  oculos  ad  • 

oftendite vos  fa-  lecottvertiffe.,  * Dixit : Ite  oftendite  vos  facirdotibus  9 utpote  quorum 

& u m* 1 eftS  urn  e^MePrani  dubiam  ex  pi  ora  re  , vei  ea  curat  a immunes  declarare,  deni- 

«rent  , rnundati  cue  praelcriptis  legis  ritibus  purificare, 

font.  1 r.°.  . r , ~ , .n . 

Cur  ergo  , mquies  , mittuntur  ad  Sacerdotes-uti  9 quorum  notorta 

erat  lepra  5 idque  antequam  ab  ea  fan  at  i effent  ? Relpondetur  > quia 
fhiftciebat  eos  mundatos  elle,  non  antequam  pergerent,  led  antequam 
pervenirent  ad  Sacerdotes*  Ac  proinde  Chrifti  verba  tacitam  conti- 
nent promiHionem  , eos  ni undos  fore,  fi  prrccepto  luo  obedierint,  quia 
eos  in  itinere  mundare  decreverat.  Fecit  hoc  ad  probandam  Sc  exercen- 
dam  eorum  fidem  , dum  immundi  mittunturad  Sacerdotes,  quos  jam 
mundi  accedere  debebapt , ut  fic  colligerent  intereafe  mundandos  y 
ficut  etiam  fadfcum  eft,  Nam  *dum  irent  feu  inter  eundem  , * mandate 
funt , potius  quam  fanati.  Nam  quamvis  lepra  his  temporibus  nota  lit 
gravis , ac  deploratus  morbus , multoque  gravior  olim  poft  reditum 
ex  terra  landiafuit , Judaic  a tamen  colons  potius  vitium  erat , quam 
valetudihis  aut  integritatis-  fenfuum  Sc  membrorum  , ut  Aug.  lib.  2. 
quseft.  Evang.  q.  40.  Sc  leprofomm  confortium  magis  vetitum  erat 
propter  fign-ificationem  aliquam3quam  propter  periculum.Vide  Lev.13. 
ij.Unusamem  1 j . * Vnus  autem  ut  vidit  quia  mundatus  eft  , mundatione  non  tan- 
quia  "ir, or, dams  turn  reali,  fed  etiam  jam  declarata  per  Sacerdotem.  Credibiie  eft  enim 
wmrnagnavoci eos  an*ma(Iversa  fua  mundatione  explevilfe  pneceptum  Chrifti  Sc 
magnificans  *Legis : quod  ex  eo  probabiliter  colligitur  •,  quia  unus  eorum  ftatim 
Deura*  familiariter  cum  Chrifto  converfatur  v.  16.  Itaque  mundatus  Sc  a 

Sacerdote  purificatus,  Sc  lie  hominum  focietati  reftitutus , * regrejfus 
eft,  ad  Chriftum,  ubi  eum  tunc  verfaricontingebat , live  eodem,  five 
alio  loco  , * cum  magna  voce  , magnae  gratitudinis  Sc  affedtus  tefte  5 
* magnificans  Deum  , Grsece  , , glorificans , feu  gloriofum  Sc 

magnum  prasdicans  , atque  laudans  Chriftum  tamquam  Deum.  Nam 
ex  hoc  ipfo  fadto  videtur  divinam  ejus  potentiam  agnovilfe : cujus  in- 
dicium eft  , turn  profunda  ilia  humilitas  Sc  reverentia  , qua 
i <5  8c  cecidit  in  16.  *Cecidit  in  faciem  ante  pedes  ejus , feilicet  promts  in  terramjtum 
des' ^ejus n^auas  *P^um  retativum  , ejus : nam  cujus , nifi  Dei  , cujus  mentio  praecelTe- 
agens:& hie  erat  rat  ? * Gratias  agens  • ita  ut  magnificando  exhibuerit  Chrifto  , tam- 
quam Deo  , debitamlaudem  ; procidendo  majeftati  ejus  * veneratio- 
nem  • gratias  agendo  , beneficentise  ejus  gratitudtnem.  * Et  hie  erat 
Eamaritams : proinde  ex  alia  gente  a forte  Sc  rjligioue , quam  Ifrae- 

litas* 


•>a:uaritanus. 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  l7.  *8* 

•1ft®.  Erant  enim  Samaritani  plerique  genere  Babylonii,  Chutasi,  vel 
ex  aliis  gen ci bus  oriundi , quas  SalmanafTar  pro  Ifraelitis  in  Samaria 
collocaverat,  8c  ideo  pox  vocatur  alienigena  : quamvis-interim  Sama- 
ritani etiam  de  genere  Ifrael  gloriarentur,  ut  patet  Joan. 4. v. 14.  Jefus 
itaque  dixit. 

17.  * Nome  decern  mundati  funt  ? q.d.  maxlme  • * & novetn  ubi  funt  ^ aufem" J efu* d d*i* 
Ut  fimiliter  agnofcant  beneficium  : verba  enim  funt  non  ignorantis , xit  : Nonnede- 

r . . ° ..  ° 1 cem  mundati 

led  arguentis  eorum  mgratitudinem.  Cum  autem  taceret  prae  mode-  funt?  & novem 
ftia  Samaritanus  , ut  qui  non  alios  accufaturus,  fed  profe  gratias  ubl font  J 
adurus  veniffet , adjicit  Chriftus  ad  eircumftantes  : 

18.  * Non  eft  inventus , qui  rediret.  Quo  infinuat  * ad  gratitudinem  vTe*‘tuf  qJJ^fedu 
Deo  debitam  non  effe  fans  affectum  internum  , fed  congruaquoque  let^&daret  gk>^ 
gratitudinisofficiaeffe  adjungenda  : * & daret  gloriam  I)£o,aperiendp  hTcalienigeW.  •* 
confitendoque  veritatem  , qua  Chriftus  tamquam  Deus,  vel  Deus  pec 
Chriftum  glorificandus  erat.  Quaphrafi  dicitur  1.  Reg.  6.  v.  j D a* 

bitis  Deo  ifrael  gloriam  > id  eft , coufitendo  agnofcetis  plagasiftasa 
Deo  Ifrael  vobis  inflidas  effe  , 8c  ita  eum  glorificabitis.  Peccaverunt 
igitur  novem  leprofi,  non,  utaliqui  putant , infidelitate  8c  fuperbia  , 
quad  fuo  tnerito  fanitatem  obtinuiflent ; nam  contrarium  videtur 
patere  ex  verfu  13.  fed  fola  ingratitudine  , quse  ex  mera  focordia  8t 
beneficiorum  Dei  oblivione  nafcitur.Vult  enim  Deusfua  in  fe  refund! 
dona  ,quodammodo  amiffum  reputans,  quod  ingratus  acceperit : qua 
de  re  vide  latius  Bernard.  Term,  contra  vitium  ingratitudinis.  * Nifi 
hie  alienigena  : a quo  proinde  minus  gratitudinis  expedandum  fuerat, 
quia  minus  de  Deo  inftrudus  erat.  Quod  plerumque  conti ngere  fo- 
let  , quia  confiderant  magis  indignis  conferri  beneficium.  Unde  Bern, 
ibid.  Felix, qui  fe  alienigenam  reputans, etiam  pro  quibufque  minimis 
beneficiis  non  minimas  refert  gratias , gratuitum  effe  non  dubitans , 
quidquid  alieno  impendmrr  8c  ignoto. 

19.  * Et  ait  illi : Surge . Nam  venerationisexplendae  causa  hue  uf-  r*.  EtjitilHs 
que  proftratus  in  faciem  jacuerat.  * Vade,  utpote  offcio  gratitudinis,  fide^tua  tc  fal* 
8c  omnibus  , quae  ad  fanitatem  fades  popofeem  , rite  p£rfundus  ;vumfecu. 

* quia  fides  tua  , qua  cum  caeteris  credidifti  verbis  meis  , Ite  ,oftendlte 
vos  Sac erdotibus : * te  f ahum  fecit , a lepra.  Nam  quamvis  ifte  Sama- 
ri'tanus  etiam  animo  fortaffis  per  juftificationem  fanatus  fuerat , non 
videtur  tamen  eo  Chriftus  refpicere.  Fidem  ergo  commendat,  quia 
illo  tempore  fides  potiffimum  fundanda,  8c  quid  poffet,  declarandum 
erat.  Allegories  exponit  ha’nc  hiftoriam  Aug.lib.2.qu£ft.  Eying.,  g. 

40.  8c  Greg. 5.  Moral,  c.  1 1.  alias  10.  qui  per  leprofus  fignificari  vq-. 

' iunt  haereticos , 8c  per  left  am  haerefim.  Nam  ut  lepra  cutis  colores 

D d d d 2 variat. 


y8i  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

variat,  atque  maculat,ita  haerefis  veris  falfa  permifcet.  Unde  Sc  Chrl- 
ftum  praeceptorem  vocaverunt,  3c  ad  Sacerdotes  miffi  funt , quorum 
eft  curare  haereticos  dodrinae  fanitate.  Vide  latius  praecipue  Aug', 
au ten^ °pharu  20 • * i^terrcgatus  autem  k Pharifkis, qui  faspe  audiverant  eum  pras- 
es: Quando  ve-  Jicantem  appropinquare  regnum  Dei,  cuius  tamen  nullum  appar-ebat 

rir  regnum  Dei?  . - rJ- ^ r / n ; rr  f • rr 

rc  pondens  eis . indicium  : * Qiiandovemt  ,id  eft , venturum  eliet , leu  venire  oporte- 
disit:  Nonvcmt  ret  * regnum  Dei  1 Oao  gloriofus  Sc  palam  omnibus  dominabitur. 

xegmira  Dei  cum  * ® t 

obiervatioue : Somniabant  enim  tunc  judaei  mundanum  quoddam  regnum  , licut  3c 

nunc  , in  quo  Deus  Chriftum  , 3c  ipfi  cum  eocaeteris  imperarent  na- 
tionibus.  Moribus  jtaque  Pharifaeorum  fatis  congruum  videtur  , ut 
hoc  potius  irridendi  , quam  difeendi  caufa  interrogaverint.  Quibus 
refpondit : * Ron  venit , feu  veniet,  * regnum  Dei  cum  obfervatione  3 ita 
fcilicet , ut  , antequam  veniat,  obfervandis  fignis  feiri  polBt , quando 
venturum  fit  5 quia  ex  improvifo  unicuique  3c  omnibus  fuo  tempore 
aderit.  Nam  ilia  figna  adventus  fui  , quae  Chriftus  c.  21.  tradit , non 
funt  figna  , quibus  adventus  diu  ante  praefeiatur  , fed  quibus  praefens 
agnofeatur. 

Kcce hic,aut  ecce  21  * heque  dicent  , de  illo  regno  aut  Rege  ejus : * Eccchic  > aut  ecce 
rtgnumDerS  5 ^c^^cet  determinate  aliquo  loco  aut  civitate  regnum  illud 
wavoseft.  queerendum  eft.  Nam  quamvis  hasretici  poffint  primum  Chrifti  ad- 
ventum  3c  regnum  ejus  in  hoc  mundo  fallaci  quadam  fimilitudine  e& 
fingere  , quam  ob  caufam  prsedixitDominus , Matth.  24.  v.  23.  eos 
diduros  , ecce  hie  eft  Chriftus  , ecce  illic  : fecundus  tamen  adventus 
Regis  Sc  regni  ejus  tarn  erit  manifeftus  , dicente  Pfalm.  49.  Deus  mar 
■nifefte  veniet , ut  circa  ilium  fallacia  aut  fidio  habere  non  poftit  lo- 
qum.  Porro  ne  nihil  ad  quaeftionem  Chriftus  attulifife  videretur, 
tranfilit  a future  regno  ad  praefens,  quod  futuri  typus  3c  inchoatio 
eft  ; quemadmodum Matth.  37.  de  vero  Elia. interrogatus , tranfilit 
ad  Joannem,  ejus  figuram.  Dicit  igitur,  * ecce  regnum  Dei  intra  vos  eft: 
q.  d,  Quid  opus  eft  obfervare  tempus  ac  locum  regni  Dei , cum  fit 
intra  vos  ? Cur  quaeritur  foris , quod  intus  quaeri  debet , 3c  invenirl 
poteft  > Cur  expedatis  venturum, quod  jam  adeft  ? Qjia  ubicumque 
eft  animus  diligens  juftitiam  , fuperi  or  opibus,  voluptatibus,  honori- 
bus  mundi , See,  ibi  eft  regnum  Dei.  Quo  fenfu  cumdicit  , intra  vas 
eft  , non  neceffaria  procedit  de  reali  exiftentia  , quafi  revera  in  Pha- 
rifisis  regnum  illud  fuiffet , fed  de  natura  regni  illi us , quod  de  fe  (pi-* 
at.'Et  ait  ad  dif-  rituale  3c  in vifibile  eft.  In  hunefere  fenfum  Theophyl.  3c  Beda,dum 
Sen^dieTquIn-  -Deuin  fidem  bonamque  converfationem  intra  nos  regnare  docent, 
do  dcHdereris  vi-  Negle&is  itaque  Pharifaeiscontemptoribus, 

Fail  HoUrmnis,eS  22*  * Ait  M (HfcifulQsfuos7  ut  eos  docerct,  ea , quam  habebant,  fa- 
aoa  vickbiiU..  “ lutls^ 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  17.  *83 


lutis  occafione  frui  , dum  cum  ipfis  in  corpore  verfaretur  , tamquam  2 3.Etdicentvo- 
Rex  regni  illius , quod  intra  ipfos  effe  dixerat , fed  fide  credendus  : bis 


Ecce  hie,  8 c 
ecce  illic.  Nolite 

yenient  dies,  quando  defideretis  vidcre  unum  diem  filii  homims,  id  eft,  «re..nequc  lefte- 
vel  uno  die  prsefentia  mea  frui , quemadmodum  jamfruimini , ut  a 24.  nam,  font 
me  inftru&ionem,  confolationem,  & animi  robu'r  accipiatis : * & non 
vide  bit  is  , me  per  affumptionem  a vobis  ablato.  Qui  bus  verbis  eos 
armat  non  foium  ad  patientiam,fed  etiam  ad  vivendum  ex  fide,poft-  erit  Filius  ho- 
quam  ab  eis  ablatus  fuerit.  Qjae  fequuntur  in  hoc  Capite  explicata  minl 

funt  diverfis  locisapud  Matth.  prseter  illud  verf.  32,  tem’opcrtet  il- 

ium multa  oat i , 8c  reprobari  a generationc  hac. 

26.  Et  ficut  faftum'efMn  diebus  Noe  , ita  erit  & in  diebus  Filii  homrnis. 

27.  Edebant , &.  bibebant : uxores  ducebant , 8t  dabantur  ad  nuptias  , ufque  in  diem  . qua  intravit  Noe  in  arcana: 
& venit  diluvium  ,8c  perdidit  omnes. 

28.  Similiter  ficut  faftum  eft  in  diebus.Loth  : Edebant,  8c  bibebant : emebant , 8c  vendebant  : plantabant  > 5c 

aedificabant  : ... 

29.  qua  die  aurem  exiit  Loth  a Sodomis  , pluit  jgnem  8c  fulphur  de  cxlo  , 8c  omnes  perdidit : 

30.  feiundum  h*c  ctit  qua  die  Filius  hominis  revelabirur. 

3 . . Si  in  ilia  hora  , qui  fuerit  in  tedo  , 8c  vala  ejus  in  domo  , ne  defctfhdat  tollere  ilia  ; & qui  in  agro  , fimiliter 
non  redeat  retro. 

3 2.  * Memores  eflote  ttxoris  Loth , quod  videlicet  illi  acciderit , dum  32.  Memores 

amicorum  8c  rerum  pereuntium  amore  contra  Angeli  vetitum  retrb  £o°hte  UX°I1S 

refpexit.  Nempe  quia  confequente  mox  ultione  divinauna  cum  So-  33-  Quicumque 
, r . ••  • n r ’•  1 . ..  J.  quotient  animarn 

domis  pernt , in  ltatuam  Ians  commutata  : ut  ita  homimbus  condi-  fuam  laivam  fa- 

mentum  8c  documentum  praeberet , quo  fapiant  aliquid  , unde  illud  I7m^,8cPqudictum1I 

caveatur  exemplum,  inquit  Aug.  16.  de  Civit.  c.30.  Illud  autem  eft  que  perdidem  ii- 

juxta  mentem  Chrifti  hoc  loco,  ut  memores  illius  exempli  caveamus  earn*  ' 3 1 

ne  capti  amore  rerum  , quas  cum  mundo  perire  neceffe  eft  , cum  eas 

falvtfs  effe  volumus , 8c  ad  eas  animo  refpicimus  -,  una  cum  illis  Dd  duomledonnoj 

judicio  opprimamur  8c  pereamas. 

unus  affuraetur , 8c  alter  relinque’ur : 

3 5. dux  erunt  mol.entes  in  unum; una  afTiimetur,5c altera  reIinquetur;auo  in  agro^unus  affumeturj8c  alter  relinquetiir* 
36.  Refpondentes  dicunt  illi : Ubi  Domine  ? 

37<  Qui  dixit  illis : Ubicumque  fuerit  corpus , illuc  congregabuntur  8c  aquila:. 

CAPUT  DECIMUMO  CT AVUM. 

Icebat  autem  & ParaloUnt , id  eft,  fimilitudinem  : ex  qua  in-  T.Dicebar  autem 

xJ  telligeremus,  a minori  ad  majus,  * qtioniam  oportet, id  eft, quod  mo^T^uoniam 

op  or  teat , * Temper  or  are  , iuxta  illud  Apoftoli  i ad  Theffalonicenfes  °P°rtet  temper 
./?.  r»  • 1 ~ . - . orare  8c  non  de-; 

?•  v.  17.  Snie  intermijsicne  crate,  rer  quse  quidam  tantum  fignifican  ficere, 

putant  , non  debere  nosdefperare  , etfi  non  ftatim  obtineamus  : nam, 

inquiunt , fakem  fomno  oratio  interrumpi  debet.  Sed  praeterquam 

quoti  ilia  perfeverantia  magis  fequentibus  verbis  indicatur,  major  certe 

orandi  affiduitas  hoc  verbo,femper,  juxta  anttquos  fignificata  eft,  ut 

videlicet, quantum  fieri  poteft,nuinquam  oratio  interrumpatur.  Unde 

Anna  dicitur  orartioiftbus  8c  obfecrationibus  ferviiffe  Domino  die  ac 

node:  &de  vidua  Apoft,  Jnjlet  outionibus  die  tuwtte.  Et  Cecilia  non 

die« 


a.aicens;  Judex 
quidam  erat  in 
qusdam  civitate, 
qui  Deuin  non 
timebac , & ho,, 
minem  r.on  re- 
verebatur. 

3.  Vidua  autem 
qusdain  erat  in 
ci  vita  re;  i’la  , &c 
vcniebatadeum, 
diccns  : Vindica 
me  de  adverftrio 
.ir.eo, 


4.  Et  nolebat 
per  multum  tern 
pus.  Foil  haec  au 
tem  dixit  intra 
fe  : Eifi  Deum 
non  timeo  , net 
hominem  reve- 
reor : 

5.  tamen  quir, 
molefta  eft  mi  hi 
haec  vidua  , vin 
dicabo  illam  , ne 
in  noviffirro  ve 
niens  (ugil)et 
itne. 


j34  COMMENT,  IN  EVANGEUUM 

die  bus , neque  nodibus  ab  oratione  ceffabat:  & Martinus  invi&um 
ab  oratione  (piritum  non  relaxabat.  Itaque  Aug,  epift,  121.C.  9.  Sc 
aliis  locis  , docet  continuam  orationem  effe  continuum  defideriurrt  : 
cont  inue  enim  orat  , qui  continue  defiderat  , etfi  non  moveat  labia* 
necfle&at  genua.  Bafilius  vero  in  regula  37.  fufius  difputata,ad  Tem- 
per, orandnm  plus  requirit,  ut  videlicet  in  medio  occupationum  & fori 
defiderium  ill ud  menteDeo  exponatur  : quomodo  hoc  Sandos  in- 
tellexiffe  , comm  vita  probat , quae  non  aliud  effe  folet,  quantum  in- 
firmitas  huraana  permittit . nifi  perpetua  quaedam  oratio.  * Etncn  de- 
ficere  ; Grsscum  e’x^jcmv  , alii  vertunt , non  animo  ccncidere  vel  fuc - 
cumber  e , iubjiciendo  prae  teedio  Sc  fucceffus  defperatione  orandi  ftu- 
dium  , ft  non  ftatim  fequatur  effe&us,  * 

2.  * Dicens:  Judex  quidam  erat,&c.  qui  Deum  non  timebat, id  eft, qui 
nec  Dei  timore  , oec  hominum  verecundia  movebatur  , ut  jus  ex  of- 
ficio diceret , five  cui , neque  confcientias  cura  erat , neque  famae. 

3.  * Vidua  autem  quadam  erat.  Vidua  Sc  hie  & alibi  in *Scri pturis 
proponi  folet  velut  exhortationis  exemplum  ad  fufeipiendum  orandi 
ftudium  . utnotat  Aug.  epift.  12 1 cit.  c.  2 6.  Sc  patetin  Anna  , Sa- 
mu  el  fs  matre  , Sc  ilia  filia  Phanuel , Lucas  2'.  Sc  1.  ad  Tim.  3 . v.  5*. 
Quid  autem  , inquit  Aug.  in  hoc  opens  genere  in  viduis  ele&um  eft, 
nifi  deftitutio&  defolatio  ? Quapropter  fi  fe  omnis  aniim  intelligat 
fn  hocfaeculo  deftitutam  ac  delolatam  , quamdiu  peregrinatur  a Do- 
mino , prefedo  quamdam  viduitatem  fuam  Deo  defenfori  aflidua  Sc 
intenfiilima  preedicatione  commendat.  Hac  ergo  de  caufa  viduas  per- 
fonam  Chriftus  inducit,  dicentem  : * Vindica  me  , id  eft,  defende  me 
(non  enim  videtur  hicfumiin  fignificatione  ulcifeendiy  *de  adverfa- 
rio  meo,  qui  mecum  litigat,  Sc  opprtmit  juftitiam  caufos  meae,  opibus, 
gratia  , Sc  violentia.  Petit  itaque  , ut  fibi  jus  ex  officio  dicat  , Sc  ita 
liberetur. 

4.  * Et  nolebat  per  multum  tempus , defedu  non  poteftatis,  fed  bonas 
voluntatis  , idque  contra officium  j idicis*  utpote  cujus eft  etiam  non 
rogati  fubvenire  oppreffo,  judicare  pupillo,  defendere  viduam,  ut  eft 
Ifaiaei.v.  17.  Poftea  autem  dicebat : 

* Quia  molcfta  eft  mibi  hac  vidua  , vindicabo  illam  , id  eft,  jus  illi 
dicendo,  liberabo  earn  abinvidia,  * ne  in  noviftimo:  G>’a?ce  ilc  iUcc,  in 
ftnem\  id  eft,  aflidue  , Temper  ,*  Syrus  ontnttempcre9  quo  modofumitur 
Plal.78.  v.f.&  Pfal.i2.v.l.  *veniens,  id  eft  per  gens  mihr  effe  mo- 
lefta  , * ftgillet  me > quod  proprie,  ficut  & Grascum  vztonuxgM  , fiyni- 
ficat  plagts  lividum  reddere  ; hie  autem  per  metaphoram  fignificat 
maledidis  obloqui  , Sc  famam  laedere  , quod  ultimum  refugium  e(Te  . 

folet 


6.  Ait  autem 
Doirrinus;  Aud  te 


SECUNDUM  LUCAM.CAr.x8. 

folet  mulierum  , quae  paffae  funt  injuriam  , vel  certe  taedio  aures.ob- 
tundere  ,quomodo  intellexit  Beda  & Aug,  lib.  2.  qu.  Evattg.q.45. 

Sc  ep  ft.  cit.  c.  8. 

6.  * Ait  autem  hanc  accommodaturusad  pro- 

pontum  : * Audite  ,quid  judex  iniquitatis , id  eft  , iniquus , quia  fciiice.t  quid  judex  mu 
impius  erga  De^m  , impel  dens.  in  homines ,nec  juftitiam  adminiftrans qu-ltal*5  dlclt* 
intuitu  juftittx,  fed  pro  commodo  velincommodo  fuo,  * dicit,  nempe 
quodvindicabit  illam  precandi  fcilicet  affiduitaj.e  ac  txdio  vidus : 

nain  hoc  folum  in  verbis  ejusattendi  vult. 

7.  * Deus  autem  > qui  clemens  eft,  qui  propenfus  in  ©pprefTos,  qui  7-  peusataem 

rons  jufmiae  ac  miiericordiae , qui  precum  aihduitate  non  obtundttur,  ft  am  eieaorum 
fed  deledlatur  , ut  occafionem  habeat  cito  fiibveniendi  , * non  fatiet  fedfeac 

vindittam  elettorum  fuorum  , id  eft,  non  vindicabit,  feu  liberabit  a vio-  "°^e>h^P^’e^ 
lentia  , qua  premuntur  fideles  Sc  eledti  , quos  ille  non  averfatur  , ut  iias  ? . 

ille  judex,  fed  ab  aeterno  elig^ndo  dilexit.  * Clamantium  ad  fe  , id  eft, 

non  ftmpliciter  rogantium,fed  ex  totisanimae  vifceribus  clamantium 
pro  liberatione*  nequetantum  iingulis  diebus,  fed  * die  acnocte  : quo 
vehementiflimse  8c  perfeverantiftimx  preces  fignificantur  ; nam  Cin- 
gula verba  fpirant  emphafin  , & argumentum  a minori  ad  majus  peti 
indicant.  * Et (atienti am  bab chit  in  iilisi  Grxce  in'  olvto<;  ,fuper  Mu,  id 
eft,  femperne  longanimis  erit,ac  patienter  feret  injurias  eorum,  diffe- 
rendo  liberationem,quam  petunt?Quo  ftniu  dicitur  Ecclef.  3 f.v.  22. 

Dominus  non  clmgabitfed  judicabit  juft  os , & faciet  judi  cimn : & fortiftimus 
non  hab'cbit  in  Hits  futientiam.  Refpondet  autem  Chnftus  interrogation‘s 
fuae  : • 

8.  * Dico  volis  , quia  cito  faciet  vindittam  iUorum  ; eos  a malis  omni-  ^ vofbi-  *. 
bus  liberando.  Non  quod  ftatim  eisprecantibusfubveniat  ;*  fic  enim  vTndiftam  iUol 
periret  precum  perfeverantia  , ad  quam  hortatur  : fed  quia  ne  mo-  [£“• 
mento  quidem  tardat  ultra  articulumtemporis,  quo  redfca  ratio, id  eft,  ^ninis  vemens,. 
juftitia  Sc  veritas  Dei  didtaverit  elfe  fubveniendum.Sed  quia,ut  Aug.  fidem inTerra*** 
notat  ferm.36.de  verbis  Dom.c.i.  fi  fides  deficit,  perit  etiam  oratio. 

Sc  maxime  orationis  perfeverantia  , hinc  Chriftus  adjicit  : *Vemmta- 
menftlius  bominis  veniens>  ad  faciendam  vindi&am,  feu  ad  iiberandum 
fimul  Sc  feme}  eledtos  fuos  ab  acerbiffimis , quxtunc  erunt , tribula- 
tionibus,  Sc  quae  maxime  pofcunt,  ut  allidux  orationi  vacent,  *putas , 

Grxce,c£p*  , mm  , five  utriim  , quomodo  fxpefumitur  illud  , putas , 
in  Scripturis , ut  fupra  c.  1 2.  V.  42.  Sc  Matth.  24.  v.  2 f . * lnveniet 
fidem  in  terra  , feu  in  hominibus  > Qua  interrogationis  figura  fidei 
raritatem  fignificat , ut  Theophyl.  notat-  non  tamen  omnimodum  in- 
teritum  , quaii  tunc  Ecclefia  fidelium  peritura  fit : quern  perverfifli- 

mums 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

mum  effe  fenfumdocet  Aug.  lib,  2.  contra  Gaudentium  c.  6.  Nam 
Donatiftce  ex  hoc  loco  probare  conabantur  , apoftafiam  totius  orbis 
fatftam  effe.  Itaque  idem  Aug.  dupiicifenfuhoc  exponere  folet  j vel 
de  fide  formata  per  charitatem,  ut.hoc  didfcum  fit  propter  iniquorum 
abundantiam,  bonorumque  pauc  tatem,  juxtaillud  Domini,  Oueniam 
abundabit  iniquitas  , refrigefet  cbaritas  nuiltorum  : vel  de  fide  perte&a, 
qua  montes  transferuntur,atque  ita  diificilis  eft  in  hominibus, inquit, 
ut:  in  ipfis  quoque  admirabilibus  Santftis , ficut  in  lpfo  Moyle  , inve- 
niatur  aliquid  , ubi  trepidaverint , vel  trepidare  voluerint ; talis  enim 
* fides  efficaciftimaeft  ad  orandunv,  Sc  impetrandum.  Ucrumque  fen-’. 

{um  tradit  lib.de  unit.  Ecclefiae  0.15*.  poftremum  loco  cit.  cont.  Gau- 
’ dentium,  Sc  latiiis  Term. 36.  de  verbis  Dorn.  c.  1.  Cum  ergo  docuiffet 
Dominus , orationem  effe  debere  perfeverantem,  nunc  ut  doceret  effe 
debere  humilem , 

s.  Dixit  autem  *D ixit  Ad  quofdam  , Pharifaeos  videlicet  , de  fu per bia  maxims 
qm  in  fe  confi-  not  a biles*,  * qui  infe  confide!?  ant  ,tamquam  jtifti,  fupple,  ejfent,  ut  Greece 
fuftTn&a(>etn™  a^ditur  ? id  eft5  qui  confidebant  feu  confidenter  fibi  peri  uadebant , ie 
bantur  cKteros , effe  juftos  : nam  Graece  eft,  ,z3zzsq&qtcl$  i<p*  tcLujo  ic,  perfudfi  in  fieipfis,  id 
eft  , qui  fibi  perfuaferant  Sec.  * Et  ajpernabantur  c&teros , tamquam  in- 
juftos , arbitrati  videlicet  fe  folos  effe  juftos.  Superbia  enim  vult  effe 
iingularis  , perverse  appetens  id  , quod  Deo  maxime  proprium  eft,  ut 
fcilicen  unus  omnibus  exceliat , de  quo  Aug.  lib.  de  vera  religions 
c.4^.  Et  hasc  eft  caula,  curfuperbos  Aug.  communiter  per  unicornes 
intelligat.  Hatic  fuperbiam  etiam  ipfo  nomine  Pharifaei  neferebant , 
tamquam  feparati  a reliquis.  Ad  hos  ergo  dixit  * pArab.olatn  iflam  : 

• quae  fortaftis  res  vere  gefta  fuit  , fed  ad  hoc  propofita  , ut  inde  tam- 
quam  ex  parabola  aliquid  fimile  pro  omnibus  orantibus  eliciatur. 
to.duo  homines  IO,  * j)li0  homines  Afcenderunt  in  templum , tamquam  in  monte  fitum. 


para^olam 
lftam  : 


aii.cndv.rjnt  ui  jfl.Q  COrporali  afeenfu  monerentur  oraturi,mentem  fimul  ad  Deum 


templum  ut  ora 

rent : unu^^“  elevandam  effe  , cum  orationis  non  poftrema  pars  fit  mentis  in  Deum 
publieanus.  elevatio.  * Vnus  Eburifaus,  opinione  fandftitatis  fuae  tumens,  * & 
ter  public  Anus , peccator  publicus , Sc  agnofeens  fe  effe  talem. 
ir.  pharifeus  ii .*  Ph Arif <zm flaps  , fuperbeSc  arroganter  , quafi  jure  fuo  de 
f^oVabat^Deus  propria  juftitia cum  Deo  differturus ; nam  fublimitas  animi  etiam  in. 
gratias  ago  tibi  corpore  fuam  fimilitudinem  operabatur  Sc  operari folet  : * h&c  Apudfe 

quia  non  turn  li-  \ . , A , , , r.  r 1 ^ , 

cut  ceteri homi.  orabat , id  eft  , naec  toquebatur  in  corpore  luo  cum  Deo  : mnilenim 


num  : rap  to  res,  orabat  a Deo  ? prGut  oratio  poftulationem  fignificat , ut  notat  Aug 


injufti , adulteri:  _ 

veiut  etiam  hie  {erm.  36.  cit.  * Dens  gratias  ago  tibi , quiA  non  fum,  per  tuam  lcuicet 
pubiicanus.  gratiam  pr^efervatus  (nemo  enim  veraciter  agit  gratias  alicui , nifi 
* agnofeat  ejus  beneficium  ) * ficut  c&teri  bomimn.  Diceret  faltem  , 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap-i8.  5*87  . 

ficut  multi  homines . Quid  eft  ,ficutcaferi  hominum  , nifi  petit  omnes  pr&~ 
ter  met  Ego  juftusfum  , casteri  peccatores,  prout  hoc  expendit  Aug. 
ibid,  quibus  in  verbis  multipliciter  peccabat.  Primo  , quia  verboteniis 
agens  Deo  gratias , reipfa  fibimet  placebat  in  donis  Dei , quod  in  viris  * _ 
etiam  bonis  fuperbiae  germen  effe  folet.  Secundo,  quia  non  folum 
fibi  placebat , fed  etiam  caeteris  omnibus  fe  cum  quodam  contempts 
proeferebat  , adeoque  fub  fpecie  gratiarum  adionis  laudabat  : omni$ 
autem  qui  fe  exaltat , etiamfi  vera  dicat , offendit , ut  Amb.  ferm.  3 . 
inPfalrn.  118.  v.  Tertio  , quiafalso  fe  peccatorum  numeroexi- 
mebat : nam  ilia  verba  , * raptores  ,injufti, ' &c . vim  habent  enumera- 
tionis  omnium  vitiorum  , etiam  fuperbiae  , ( pauca  enim  tangens , re- 
linquit  reliqua  ) cumtamen  ilia deftrueret,  quidquid  reliqua  ejusju- 
ftitia  aedificaverat , ut  ait  S.  Paulinus  epift.  5*  8 . apud  Aug.  ideoque 
falfa  fuit  haec  oratio.  Quarto  addit,  * velut  etiam , feu  qualis  eft  etiam, 

* hie  public  anus,  unus  videlicet  ex  illis  casteris  raptor  8c  injuftus.  Nam 
eum  tamquam  digito  oftendens , jubet  Deum  animadvertere  , quan« 
turn  inter  fe  8c  ilium  interfit.  Qua  in  re  continetur  intolerabilis  fu- 
perbiacum  temerario  judicio  conjunda : fuperbia  eft  enim  infultare 
peccatori  , utnotat  Aug.  in  Pfalm.  93.  &infignis  temeritatis , homi- 
nem  condemnare  , externo  geftu  poenitentem.  Cum  ergofe  laudaf- 
fet , quod  declinaffet  a malo  , nunc  ulterius  enumerat , quae  fecerit 
bona  , ut  utrimque  fe  juftum  oftendetet. 

1 2.  * Yejuno  bis  in  fabbato , id  eft,  quaque  feptimana,  de  quo  didum  J fabJalh^  de! 
Matth.  28.  v.  1.  Pharifaeos  autem  fecundam  8c  quintam  hebdomadae ciraas  omni* 
diem  Jejunio  dedicaffe  tradit  Epiphan..  Haerefi  16 . * Decimal  do  ow«-qua?p°  1 
nium,  qua  puflideo , in  eleemofynas  videlicet  erogando,  ut  Aug.  in  Pfalm. 

146.  Neque  enim  omnium  omnino  rerum  decimas  proprie  didas  Sa- 
cerdotibus  dare  tenebantur.  Obfervat  autem  idem  Aug.  turn  illo 
ferm.  3 6.  turn  lib.  de fpiritu  8c  littera  c.  13.  Pharifaeumfe  tantum 
laudaffe  , nihil  vero  omnino  a Deo  petiifle  , tamquam  fcilicet  nihil 
Deo  indigeret  amplius , five  ad  peccati  cujufcumque  remiflionem  , 
five  ad  confervandam  ,augendam  , perficiendamqUe  juftitiam.  Unde 
rede  loco  quodam  Ambr.  Pharifaeus  arrogans  in  prece  , jadans  in- 
nocentiae  , praefumptor  glorias  , exprobrator  mifericordias  , ( forte 
miferias ) praedicator  fui  , criminator  alieni , qui  magis  conveniret 
(ideft  , debitum  fuis  meritis  pofeeret ) quam  rogaret  Deum.  13.  Et  publics 

13.  * Public  anus  a longe  flans , id  eft , longe  ab  altari  8c  fandis  «usaionge  flans; 

Iocis , confeientia  id  operante  , qua  agnofeebat , fe  per  diflimilitudi-  io?ad V*"um°ie- 
nem  morum  longe  efte  a Deo,  & falute,  * nolebat , c[uia  non  audebat,  tViVbVt peeftu^fua,, 

nec  oculos  quidera  * ad  c d am  lev  are ; multo  minus  aliud  quidpiam  dicens:Deu*pro- 

e e e auda-  peccatoiu 


588  ( COMMENT.  IN  EVANGELIUM  _ 

audacius  cum  Deo  facere  , quod  Cyprian,  de  orat.  Dom.  in  initio  ad- 
fcribit  verecundiae;  attollere  vero  oculos  impudentice  : * fed  percutie - 
bat  pettusfum,  ut  peccata  intus  inclufa  teftaretur,  juxta  Cyprian. ibid, 
lit  ea  contereret , juxta  Aug.  in  Pfalm.  3 1 . tunfio  enim  pe&oris  , in- 
quit , obtritio  cordis  eft  : denique  ut  evidenti  pulfu  occultum  cafti- 
garet  peccatum  , & a fe  poenas  exigeret , juxta  eurndem,  ferm.  8.  Sc 
36.  de  verbis  Domini.  Haec  enim  omnia  importat  pedoris  tunfio  , 
quam  natura  poenitentes  docuit.  turn  Judceos  olim,  turn  deinde  Chri- 
ftianos,  ut  patet  infra  0*23.  v.  48.  Qui  ritus  olim  tarn  familiaris  erat 
CnriftianisjUt  fimulatque  audirent  verbum,  Confiteor , etiam  prolaude 
ufurpatum,  pe&us  tunderent,  tefte  Aug.  ferm.  illo  8.  * dicens : Detis 
propitm  ejlo  m'tbi  peccatori.  Quibus  paucis  verbis  Sc  peccati  confeftio  > 
Sc  venire  petitio  exprimitur , Sc  Spiritus  fantfti  infufio  poftulatur  : 
nam  ,ut  Aug.epift.  57 . Spiritus  fandus inhabitat  propitius.  Itaque 
quidquid  ad  juftificationem  eft  neceffarium  , ifto  compendto  compre- 
henfumeft.  Unde  quia  cor  contritum  Sc  humiliatum  Deus  non  def- 


pic 


:it , rnerito 


pronuntiat  Chriftus  : 


Dico  vob's,  * Defcendit  hie  , e templo  , * juftificatns  ab  illo  , id  eft  , prse  illo, 

ftificTtus  in  "do-  phraii  Hebraeis  ufitata , feu  magis  quam  ille  , prout  Aug.  legit  multis 
™Umc^iamc ranis  l°cis  5 nempe  quia  Pharifaeus  opinione  dumtaxat  fua,  externaque 
quife’exairat.hu-  fpecie  , Publicanus  revera  coram  Deo  juftificatus  defcendit.  Ratio 
fthnram^xai.1  eft , * quia  cwnis  , quife  exalt  at , ficut  fecerat  Pharifgeus  orando , * hu- 
labimr. ^ ^ ^ j niiiabititr  , quiaipfa  ejus  oratio  talis  fadaei  fuerat  in  magnum  pec- 
autem  ad  ilium  catum  : Sc  qui  fe  humiliat,  ficut  Publicanus,  * exaltabitur : nam  ipfa 
ung«et?S>Q,uod  ejus  juftificatio  magna  exaltatio fuit* 

cum  viderent  difeipuli , increpabant  illos.  . 

1 6.  Jefus  autem  convocans  illos , dixit : Sinite  pueros  vemre  ad  me,  8c  nolite  vetare  eos,  taltum  elt  emm  regqum 

^'7.  Amen  dico  vobis : Quicumque  non  acceperit  regnum  Dei  ficut  puer,  non  intrabitin  illud. 

18.  Et  interrogavit  eum  quidam  princeps , dicens : Magifter  bone , quid  faciens  vitara  acternara  poffidebo  ? 
j 9]  Dixit  autem ei  Jefus:  Quid  me  dicis  bonum  : nemo  bonus  nifi  folusDeus. 

20.  Mandata  nofti : Non  occides  : Nonmoechaberis:Nonfurtumfacies:Nonfalfumteftimoniumdices:Ho- 
nora  patrem  tuum  & matrem. 

21 . Qui  ait : Hac  omnia  cuftodivi  a juventute  mea. 

zz.  Quo  audito  , Jefus  ait  ei : Adhuc  unum  tibi  deeft  : omnia  quicumque  habes  vende  , 8c  da  pauperibus , & ha- 
bebis  thefaurum  in  caelo  : 8e  veni , fequere  me. 

23 . His  ille  auditis  , cuntriftatus  eft  : qui«a  dives  erat  valde.  ... 

24.  Videns  autem  Jelus  ilium  triftem  faflum,  dixit: Quam  difficile, qui  pecunias  habent,in  regnum  Dei  intrabunt* 
2J’  Facilius  eft  enim  caraelum  per  foramen  acus  tranfire  , quam  divitem  intrare  in  regnum  Dei. 

- 2 6.  Et  dixerunt  qui  audiebant : Et  quis  poteft  falvus  fieri  : r 
27*  Ait  i 1 1 i s ; Que  impoffibilia  funt  apud  homines  , poffibilia  funt  apud  Deum. 

2?'  Ait  autem  Petrus : Ecce  nos  dimifimus  omnia  , Sc  lecuti-fumus  te. 

29!  Qui  dixit  eis : Amen  dico  vobis  , nemo  eft  , qui  reliquit  doroum  , aut  parentes , aut  fratres  , aut  uxorem  , aut 
filios  . propter  regnum  Dei , 

ao  & non  recipiat  roult6  plura  in  hoc  tempore  , 5c  in  faeculo  venturo  vitam  aeternam. 

Aflumpfit  autem  Jefus  duodecim,  & ait  tllis  : Ecce  alcendimus  Jerofolymam  , & confiimmabuntur  omma , 
cU£  feripta  funt  per  Prophetas  de  Filio  hominis. 

^32.  tradetur  enim  Gentibus , 8c  illudetur , 8c  flagellabitur  , 8c  confpuetur : 

,,  6c  noftquam  flagellaverint , Occident  eum,  8c  tertia  die  retarget.  ... 

E . if  C nihil  hoiwn  intellexeiiint.se  eiat  yetbum  iftuh  ablcondiumi  ab  eis.Sc non  intelligent que  dieeba»t«,' 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  19.  589 

.,  c Faftutn  eft  aurem  , cum  appropinquarer  Jericho  , caccus  quidam  fedebac  (ecus  viam  , mendicans* 

36.  Et  cum  audiret  turbam  pmereunt'em  , interrogabat  quid  hoc  eflet.  » 

37. *  Dixerunt  aurem  ei , quod  Jefus  Nazarenus  tranfiret, 

38. '  Et  clamavit  , dicens:  Jefu  fili  David  miferere  mei. 

39*.  Et  qui  pr^ibant , increpabant  eum  ut  taceret.  Ipl'e  veto  multo  magis  clamabat : Filii  David  miferere  me?, 

40.  Srans  autem  ]efus  juflit  ilium  adduci  ad  fe.  Et  cum  appropinquaftet , interrogavit  ilium  , 

4f  dicens  : Quid  tibi  vis  faciam  ? At  ille  dixit : Domine  ut  videam. 

4 1.  Erjelus  dixit  illi:  Refpice  , fides  tua  te  lalvum  fecit.. 

43.  Et  confeftim  vidit , & iequebatur  ilium  magnificans  Deum,  Et  omnis  plebs  ut  vidit , dedit  laudem  Deo. 

CAPUT  DECIMUMNONUM. 

1i  * T7  ? ingrejfus  perambulab at  Jericho  , id  eft , plateas  obibat  civita-  r.  Et  ingrefTus 
JL J tis,  animas,  ut  videtur,  quasrens  perditas,  Gcut  medici  cegro-  JfCh“bulabai^c* 
torum  domos  obire  folent.  v 

2.  * Et  ecce  vir  nomine  Zachaus  ? nomen  eft  Syriace  a munditie  de-  2*  .Et  eccp  v‘r 

— _ ^ ,7.  ^ J s , r nomineZach^uss 

duftum  : * Et  hicpnnceps  er at  public anorum  , Grace  <xf%iUXuvn$ , quail  & hie  prmceps 
dicas  Archipublicanus  , feu  Publicanorum  piurium  prafe&us  , rim^ipfeX 
quem  tamquam  ad  quasftorem  primarium  , vedtigalia  publica  infe-  ves: 
rioresPublicani  deferrent , ut  indicat  Aug.ferm.  3 6.  de  verbis  Do- 
mini * & iffe  dives , quia  , ut  idem  ait , multos  prefferat  , multis  ab- 
ftulerat,  multa  conge fferat  : 3c  inde  habebat  divitias  ; quamquam 
v.  8.  indicet  eum  etiam  juftis  facultatibus  divitem  fuiffe.  f 

3.  * Et  quar eb at  videre  Jcfutn  quis 

jam  dudum  ex  rumore  , & fecundui 
rat : * & non  poterat  pratuyba , qux  Jefuambulanti  circumfundebatur,  ba^^uia datura 
* quia  ftatura  pufiUus  erat . pufiiiuserat. 

4 . * Et  pracurrens  afeendit  in  arborem  fycomorum.  Si  per  oc  mega  4.  Et  pracurres 

r •!  * n . r , r r c r afeendit  in  arbo- 

ienbatur  , ut  eit  m textu  Lpcx  (rvxo/jiuptetv , lonat  ncum  tatuam  ; 11  rem  ryComorutn 
per  0 micron  ? ut  plerumque  fit  ,*  ficurn  moro  fimilem  : quam  deferi-  eeu^; 

bit  Difcoridesl.  1.  c.  182.  effeguftus  inefficacis,  hoc  eft  ,ignavi&  tranfiturus. 
fatui : unde  Syrus  ficum  infipidam  transfert  : Plinius  1.  13.  c.  7.  ar- 
borem moro  fimilem  foliifc  , magnitudine  , afpedfcu  , Sc  Bgyptiam 
cum  vocat  Aug.  Term,  de  verbis  Apoftoli  c.  3.  teftatur  earn  in  Africa, 
aut  omninb  nufquam  autraro  inveniri , in  Judasa  effe  frequentem. 

Moralem  fenfum  pufiilae  ftatura  Zachasi,&  afeenfus  ejus  in  lignum, 
vide  ibidem  apud  Aug.  & Ambr.  in  hunc locum,  3c  Greg.  17.  Mo- 
ral. c.  ult.  jefus  igitur  ei  dixit : 

y*  * Zachaefeflinans  defeende  , omnifcilicet  cun&atione  ac  tergi-  5.Etcutp  venif- 
verfatione  poftpohta ; quod  ideo  dicit , ne  confcientia  forfan  terri-  p7c^is°jefbs‘j[l 
tus  trepidaret  prae  verecundia  ftatus  publicani  talem  virum  hofpitio  dit  ilium, & dixit 
recipere  : Quia  hodie  in  demo  tua  opertet  me  manere  , id  eft  , hofpitari  feftlnans 5efcen- 
decrevi  ; non  qiiod  alia  non  eflent  hofpitia  , fed  quia  , quamvis  vo-  de:  quia  hodie  in 
ceminvitantis  Zachasv  Donunus  non  audiverat  , viuerat  tamen  afre-  tctmeraaneret  • 

Eeee  2 &um 


effet , fecundum  faciem  , quern  3*  & qu^rebat 

JJ  or**  1 videre  Jeium, 

n virtutem  oC  lapientiam  nove-  quis  efiet:& non 


5*90  COMMENT.  IN  EYANGEL1UM 

clam  ejus,  inquit  Ambr.  quern  etiam  verbis  deprompfiffet,  ni(i  con- 
icientia  peccatorum  8c  infamia  publica  obftitiffet.  Ifta  igitur  huma- 
nitate  prsventus  , anxietate  fua  liberatus  , 
defcoidi t^sTex-  C * F eft  buns  defcendit , excepirillum  gaudens , id  eft3magna  animi 

deS illum  §3U*  a^acr^tate  > libentiffime  , tamquam  magno  affe&us  honore  8c  bene- 
ficio  , prater  omnem  opinionem.  Ubi  Maldonatus  aperte  confirmari 
putat,  facienti , quod  in  (e  eft  , Deum  gratiam  non  denegare  pofte- 
qie  hom:nem  fefe  aliquo  modo  ad  gratiam  difponere.  Sed  multum 
fallitur  : hoc  enim  ipfum  , quod  Zachsus  Dominum  videre  voluit, 
nempe  cujufmodi  effet  , feverus  an  placidus , quern  peccator  fiden- 
ter  poffet  accedere  , gratis  tribui  debet,  (icut  Aug.  tribuitferm.  8. 
de  verbis  Apoftoli  c.  3.6c  4.  Vidit  Dominus, inquit, ipfum  Zachsum: 
vifus  eft  ( Zachsus  ) 8c  vidit.  Sed  nifi  vifus  elfet , non  videret,  quos 
enim  prsdeftinavit^  illos  8c  vocavit.  Et  hinc  eft  , quod  Concilium 
Arauficanum  , cum  definiviftet  c.  ult.  in  omni  opere  bono  non  nos 
incipere  , 8c  pofteaper  Dei  mifercordiam  adjuvari , fubjicit  : Unde 
manifeftiflime  credendum  eft  , quod  & illius  latronis , 8c  Cornelii 
Centurionis , 8c  Zachsi , qui  ipfum  Dominum  fufcipere  meruit,  ilia 
tarn  admirabilis  hides  non  fuitde  natura  , tamquam  fcilicet  incipiente 
illud  opus  bonum  : veriflimum  eft  enim  illud  Scripturs  , 8c  generalif- 
fimum  Jeremis  30.  v.  21.  Applicabo  eum}&  accedet  ad  me,  Quis  enim 
ifie  eft , qui  applicet  cor  fuum , ut  appropinquet  tnihi  ? Itaque  quod  Maldo- 
nat.  quofdam  juvari  ju dicat , fequentes  Chriftum,  alios  eunvpraecur- 
rentes,  nonpoteft  cum  dodrina  Aug.  ex  Scripturis  haufta,conftftere: 
cui  conformiter  8c  Profper  contra  Collatorem  c.7.  de  Chrifto,  prs- 
paravit , inquit , fibi  ejus  animum,  cujus  elegit  hofpitium.  Vide  ibi 
latiiis. 


7.  Etcum  vide-  7.  * Et  cum  audirent  omnes  , turba  fcilicet  totapraefe  ns,  * murmur  a* 
ro u r abTn n d i ccn - bant  ,quod,  cum  tota  urbe  oberraffet,  8c  quafi  quaefiviffet  hofpitium , 
m*nemd  cccato"  tan^em  tamen  * ad  hominem  peccatorem  divertijfet  , publicum  fcilicet, 
rem diver tiflct.  quales habebantur  publicani.  Quamquam Tertull.  1.  4.  contra  Mar- 
cionem  c.  37.  Zachsum  putat  fuifte  gentilem  , quod  8c  Cyprianus 
epift.  63.  8c  Ambr.  I.  1.  ORic.  c.  30.  fentire  videtur , ut  proinde 
caufamurmurationis  etiam  fuiffetaccelTusad  gentilem  hominem  , 8c 
t.  s«nS  auttm  quidem  takm. 

Zachfus, dixit  ad  g.  * stans  autem  Zach&us, tanquam  refutaturus  murmur  turbae  aegre 
dimidium  bono-  ferentis  ingreffum  ]efu  * Dixit  ad  Dominum , Ecce  , &c.  q.  d.  Fateor  , 
Domin'e^o^au-  Peccator  fui , fed  ecce  emendationem  meam,quia  * dimidium  bonorum 
per  bus:  5r  fi  quid  meorum  do  pauper  thus  , id  eft  ,dare  paratus  fum  , 8c  jam  quaft  aftignans 

da?iUC™ddoqua*  do.  Nam  quod  quidam  exponunt  5 do  3 id  eft  , dare  foleo,  videtur  re- 
druplum.  pug- 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.i*.  y9i 

pugnare  verfui  9.  Unde  8c  plerique  authores  tunc  illam  mutatio- 
nem  fadam  efTe  cenfent ,-Theophyl.  Aug.  8c  alii.  * It  ft  quid  aliquem 
defraudavi , id  eft,  per  injuftitiam  8c  calumniam,  ut  Graecum  indicat, 
extorfi , * reddo  quadruplum  : q.  d.  Alterum  dimidium  mihi  fervo  , 
non  ut  eo  fruar  , fed  ut  debita  mea  folvam  , reddens  quadruplum  , uc 
Aug.  ferm.  cit.  8c  Trad.  5.  in  epift  Joan.  Non  enim  habet  g rati  am 
liberalitas , fi  injuria  perfeverat , quia  non  fpolia  , fed  dona  quserun- 
tur  , inquit  Ambr.  nec  dimittitur  peccatum,  nifi  reftituatur  abiatum, 
ut  Aug.  epift.  54.  Quadruplum  autem  reddit , propter  pleniflimum 
ftudium  juftitiae , fua  cuique  tribuentis,  cuinon  fufficit  reddere  asqui- 
valens  , utnotat  Bernardus  ferm.  1.  de  omnibus  Sandis.Quod  enim 
Lex  Exodi  22.  v.  1.  defolis  ovibus  ablatisconftituerat , ipfe  in  for- 
mulam  generalem  faciendae  reftitutionis  traxit , ut  abunde  damnum 
omnerefarciret , quod  quantum  elfe  poffet , eiincertum  erat.  Qiod 
autem  altqui  hinc  conlequens  elfe  putant , eum  nihil  fibi  refervaiTe  , 
non  firmiter  videtur  colligi  : cum  enim  effet  dives,  potuit  etiam  poft 
quadrupli  reftitutionem  aliquid  fuperelfe. 

9.  * Et  ait  Jefus  ad  eum  , ut  aliquam  ipfi  Zachaeo  fecuritatem  & elfm .^uwhodic 
conlolationem  daret  , ac  turbae  caufam  redderet , cur  ad  peccatorern  lalus  domui  huic 
divertiilet,  ut-  notat  Aug.  cit.  ferm.  8.  c.  y.  * quia  bodie  falus  domui  & iPte  fmus  at 
huic  fatta  efi  , quia  videlicet  patrifamilias  Sc  confequenter  domui , Abta^*' 

in  quam  falus  primum  intravit  cum  Chriftusintravit : tunc  enim  ava- 
ritiae  8c  fraudibus  renuntiavit  Zachoeus  : unde  de  illo  folofubjicit 
Chriftus , * eo  quod  & ipfe , id  eft  , .etiam  ipfe  Zachaeus  , cujus  eft 
haec  domus  , quantumviseum  vos  (^fpiciatis , * Filius  fit  Ahraha  , ni- 
mirurcf  verus  filius  Abrahae  , non  folum  genere  , fed  maxime  fidei  8c 
juftitiae  imitationerquo  fenfu  Chriftus  negat  Judaeos  effe  filios  Abrahae, 

Joan.  8.  v.  39.  8c  44. 

10.  * Venit  enim  filius  hominis.  Caufam  affignat  falutis  ejus , unde 

videlicet  peccator  publicus  8c  infamispoilit  effe  fadus  filius  Abrahae , quaere &(aivum 
ut  notat  Profper,  loco  fupra  citato  contra  Collatorem  , nimirum  eo  quod  ^ 
quod  ipfe  Filius  hominis  in  mundum  veniffet , uteum  cum  caeteris 
tamquam  ovem  errantem  , * qu&reret  & falvum  faceret,  quodperierat , 
id  eft , ut  ad  juftitiam  Sc  falutem  reduceret  eos,  qui  peccatis  fuisperie- 
rant  , utita  videlicet,  quern  agnofceremus  a Chrifto  quasrente  fal- 

rr  r 1 \ ° . A . r n.fTaec  llhs  au- 

vum  elie  raCtum  , lciremus  a quaerente  praeventum , inquit  Froiper*  dientibus , adji- 

Senfum  allegoricum  hujus  hiftoriae , vide  apud  Aug.  ferm.  8.  cit.  8c  ^”smdlXeoqaod 

Theophyl.  in  Luc.  cfletpropejeru- 

11.  * Hac  illis  audientibus , tarn  plebe  videlicet  quam  difcipulis. 

Unde  videntur  haecprae  foribuselfe  dida,  ubi  populus  egrelfum  Do-  onfd^m  reg-^ 

oaini  feftaretuc, 


*92,  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

mini  expe&abat : * adjiciens  dixit  parabolam^az.  fanare  volebat  quo- 
rumdam  carnalem  exiftimationem  , quam.tangit  fequentibus  verbis, 
* co  quod  ejfet  prope  Jerusalem  , utpote  quae  a Jericho  non  nifi  feptetn 
circiter  horis  diftabat  : * & quia  exifiimarent , quod  confefim,  fimulat- 
que  Jerofolymam  , urbem  Regiam  , perveniftet , * regnum  Dei,  glo- 
riofum  , quod  Deus  Chriftofuo  per  Prophetas  promiferat,  8c  de  quo 
toties  ipfemet , etiara  tamquam  jam  appropinquante  , mentionem  fe- 
cerat,  * manifejiaretur  , Chrifto  fcilicet  mox  occupaturo  folium  re- 
gium  , in  urbe  Regia  , adquam  tendebat.  Carnaie  namque  regnum 
terreno  fimile  fomniabant , ut  patuit  in  filiis  Zebedaei  , Matth.  20. 
v.  21.  Hanc  opinionem  tollit  hac  parabola,  docens eos  regnum  illud 
in  longinqua  regione  , in  caelo  videlicet  , inchoandum  , nec  nifi  in 
reditu  fuo  manileftandum  in  terris  : interim  verb  iis  , qui  participes 
ejus  effe  vellent , hie  negotiandum  efie  : Eft  autem  parabola  haec  ei, 
quae  narratur  Matth.  25.  de  talentis,  valde  fimilis,&  eundemfeopum 
habens ; alio  tamen  tempore  8c  loco  8c  occafione  di<fta,  5c  in  quibuf- 
dam  circumftantiis  narrationis  diverla. 

Homo'cuidam'1  1 * Homo  quid  am  nobilis , Chriftus  Dominus  , juxta  Aug.  1.  2* 

r. obi  1 is  abiit  in  Quaeft.  Evang.  q.  4 6.  quia  fecundixm  divinam  naturam  ex  Deo  Pa- 
gmquar^acdpe- tre  natus  ; fecundiim  humanam,  ex  regia  progenie  David  , rebufque 
iey«tireSnUm,5C  * irfirabiliter  geftis  nobilitatus : * abiit  in  regionem  longinquam  , per 
afeenfionemin  cselumj  quaeregio  8c  loco  8c  rerum  conditione  a ter- 
ris remotiffima  eft:  quamquam  8c  longitudo  abfentiae  ufquead  judicii 
diem  nomine  longinquitatis  infinuetur  , * Accipcre fibi  regnum , cujus 
pofTeffio  ei  poft  afeenfionem  data  eft  , prout  luculente  deferibitur 
Danielis  7.  v.  13.  8c  14  * Et  reverti , tempore  opportu.no-,  quod 
erit  in  noviftimo  die.  Sed  antequam  difeederet , 
tem decem fe r vis  r3»*  Vocatis decern  fervis fuis : quo  numerodenariotota multitudo 

fuis,dediteis  de- miniftrorum  Ecclefis  fignificatur  ,*  ponitur  enim  certusnumerus  pro 
sdHiSsnfSN?go*  incerto  , dedit  eis decern  Unas , ut  ex  iis  fingulis  acciperent  unam,ficut 
namini  dura  ve*  patet  infra  ex  verbis  fervorum  , rationem  domino  reddentium.  Sig- 
nificantur  autem  diverfa  dona , quas  miniftris  fuis  tradidit.  Porro 
Una  , Graece  , Latinis  dicitur  Uina , 8c  fignificat  librampecuniarum 
Atticam  conftantem  duodecim  unciis  8c  femis,  id  eft,  centum  drach- 
mis ; nam  uncia  continet  odto  drachmas.  Mina  verb  Hebraica  con- 
tinebat  duas  libras  8c  dimidiam  , ut  teftatur  Jofephus  lib.  14.  Antiq. 
c.  13.  alias  12.  in  initio,  8c  indicatur  Ezech.  4^.  v.  12.  ubi  dicitur, 
quod  viginti  ficli  8c  viginti  quinque  ficli  , 8c  quindecim  ficli  ( hoc 
eft  in  univerfum  fexaginta  ficli  ) mnamfaciant.  Nam  duo  ficli  fa- 
ciunt  unciam  , 8c  viginti  quatuor  ficli  unam  libram#  Itaque  Mria 

valde 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  i9._  f93 

valde  diverfa  eft  a talento  , fed  ad  idem  fignificandum  in  parabola 
affumit-ur.  * Et  ait  ad  ilios  : Negotiamini , laborando  in  ufu  pecuniae. 

Sc  lucrum  adferendo,  * dum  venio , id  eft , donee  reverfus  fuero*  De- 
ftruit  ergo  opinionem  non  folum  de  inftante  jamjam  regno,fed  etiam 
dc  regno  fuaviter  ac  molliter  line  laboribus  fibi  deferendo. 

14.  * Gives  autem  ejus  , inter  quos.natus,  Sc  educatus,  Sc  conver-  e^‘ojef|faur^ 
fatus  fuerat , nempe  Judaei , maximeque  Jerofolymitani , * oderant  & miferunr  ie-* 
eunt , dum  cum  illis  viveret.  Ita  ut  etiam  turn  palam  dicerent , Non  mumTdi'cemis  2 
babemus  Regent  nifi  Cafarem  eaque  de  caufa  eum  interficerent , di-  Nolumus  hunc 
centes  Pilato  , Noli  feribere  Rex  Judaorum . Itaque  idem  odium  obfti-  no<£are 

nata  voluntate  profequentes , eo  jam  in  caelum  profeifto  miferunt 
legationem  , feu  legatos , * pofl  ilium  dicentes , non  illi,  fed  aliis,  id  eft  , 
dantes  eis  in  mandatis ,,  ut  toti  rationi  Judaicae  denuntiarent  iftud  : 

* nolumus  bunc  , quern  prae  contemptu  nec  nominare  dignantur , * re - 
gnare  fuper  nos , quern  vidiftis  velut  indignum  a nobis  exturbatum  Sc 
crucifixum.  Fadtum  eft  hoc,  quando  Apoftolos  perfecuti  funt , Sc 
cadis  denuntiaverunt,  ne  in  nomine  ]efu  cuidaiii  loquerentur,  quando 
Paulo  dataefunfrepiftolae  a Ponttficibusin  Damafcum  , ut  Chriftianos 
vindlos  perduceret  in  Jerufalem. 

1 5.  * Et  factum  efi  , ut  rediret , in  patriam  fcilicet  fuam,  * accepto  eftutrcdi«t  S 
regno  , id  eft  , poftquam  regnum  fuum  in  caelis  inchoaffet  Sc  acce-  “go  *^no.:f  & 
pifTet  : quia  in  manifeftiftima  Sc  eminentiflima  claritate  rediturus  eft  vos,quibus  dedic 
ad  judicium  ille , qui  eis  humilis  apparuit  , ut  Aug.  quaeft.  3 6.  Quae  fctCUqi^ 
verb  de  rations  cum  fervis  pofita*hic  fequuntur  , vide  in  cap.  25.  quifque  n«gotia« 
Matth.  Aliqua  tamen  eft  differentia  : nam  ficut  hie  in  fervis  inaequa- 

litas  laboris  Sc  induftriae  fuit , ita  Sc  insequale  datur  eis  proemium. 

Primus  enim  dicit : * 

1 6.  * Mnatua  decern  mnat  acquifivit , feu  lucrifecit : q.  d.  Non  ego  p^o^djcenT^ 
per  induftriam  meam  , fed  per  gratiam  tuam  decern  mnas  acquifivi  : nomine , mm 
quo  numero  maximum  lucrum  fignificatur  , ficut  per  quinque  duplo  a“qU irJu! mnis 
minus.  Qua  de  caufa  gratnlando  dicit  Dominus  : 

17.  * Eugeferve  bone . Quae  vox  eft  laudantis,  Sc  applaudentis,  per-  Euge bone'feUe** 
inde  ac  ft  diceres , retie  , praclare  fe  res  babet  * componitur  enim  ex  , gHg.  ]Uje®s0^® 
Eu  , id  eft,  bene,  Sc,  Ge  enclitico  : * quia  in  modico , Graece  09  kXdylc®)  poteftatem  ha- 
inminimo, in  una fcilicet  mna,  * fuifti  fidelis : cris , Greece  to5i,efto>[txi 

fis  * poteftatem  babensfuper  decent  civitapes  , fuper  plurimas  videlicet 
animas , easmaxime,  quibus  caufa  falutis  fuifti.  Hinc  P/alm.  jeru-  mine , mna  mi' 
falem  adificatur  ut  civitas  : Sc  Ambrof.  Civitates  illte  funt  animae,qi]i-  5^Vqmnqucr 
bus  jui;e  prjepomtur  , qui  pecuniam  Domini  > hoc  eft,  eloquia  Dei 
mentibus  hominum  feneraverit,  Nam. ficut  Angeli,  inquit,  praefunt , 

ita 


mnas, 


S94_  b comment,  in  evangelium 

ita  8c  hi , qui  vitam  meruerint  Angelorum  : q.  d.  Chriftiis  , efto  ex 
primis  proceribus  8c  praefe&is  regni  mei.  Alter!  vero  , qui  minus 
priore  laboraverat  , infignem  tamen  & ipfe  frudum  fecerat , dicit : 
E^tu^efto'fuper  *9*  * tu  eft°  fuper  quinque  civitates  , parem  videlicet  ftudio  ejus 
quince civitates  honorem  praefedurae  tribuens  : quo  premium  exprimitur  acciden- 
tale  : in  Matthaeo  verb  fit  mentio  praemii  effentialis,  quando  dicitur, 
intro,  ingatidium  Domini  tui. 

irt°’ dx^ns^Do*  20  9 Q-iod  verb  tertius  dicit,  fe  habuifle  mnarn  *repofitam  in  fudario , 
n.ine,  eccemna idem  efi:  quantum  ad  fenfum  intentum  cum  eo  , quod  dicitur  apud 
lepoficam^in  fu-  Matth.  Abfcondi  talentum  tuum  in  terra . Vide  dida  de  excufatione 
lario:  • fervi  illius  , 8c  increpatione  Domini  loco  Matth.  citato. 

at.  timuienim  *- 

*e , quia  homo  aufterus  es : tollis  quod  non  pofuifti , & metis  quod  non  feminafti. 

22.  Dicit  ei : De  ore  tuo  te  judicio  ferve  nequam.  lciebas  quod  ego  homo  aufterus  fum,tollens  quod  noft  pofui* 
& metens  quod  non  feminavi : 

z ? .'  & auare  non  dedifti  pecuniam  meam  ad  menfam  , ut  ego  veniens  cum  ufuris  utique  exegilTem  illam  ? 

24.  Et  aftantibus  dixit : Auferte  ab  illo  mnam,  & date  illi  qui  decern  xnnas  haber. 

2 5 . Et  dixerunt  ei : Domine , habet  decern  mnas. 

2 6.  Dico  autetn  vobis , quia  omni  habenti  dabitur  , 8c  abundabit : ab  eo  autem  qui  non  habet , & quod  habet  ;u- 

feretur  ab  eo. 

ry.verum tamen  27.  * Verumtamen  , id  eft , verum  : q.  d.  Ignavum  quidem  fervum 

iiios  .quinoiue- fic  pledendum  elie  judico  , verum  * tmmicos  meos  iUqs  , genere  lew 
fupeifc!addSuche  hcet  c^ves  roeos  , animo  verb  hoftes  inFenfiffimos , longe  gravius  tra- 
huc,&  nterficite  &ari  volo,  Nimirum  * adducite  eos  hue  & interficite  ante  me  , Grsece 
^Ethisdidis,  \g.TA<T<pot$krt  n'<$>  ingulate  coram  me.  Qu  o fignificatur  sterna 

cendens jero^o-  ^ irreparabilis  poena  Judaeorum  infidelium  $ quodque  ipfi  adeoque 
lymam  omnes  reprobi , infpe&ante  cum  San&is  Chrifto  , in  infernum  lata 

eft%umappr™  damnationis  lententia  demergendilfunt. 

pinquaflet  ad  Bethphage  & Bethaniam  , ad  montem  qui  vocatur  Oliveti  , mifit  duos  difcipulos  luos  , 

3 o.  dicens : ite  in  caftellum  , quod  contra  eft  : in  quod  lHtrocuntes,  invenietis  puilum  afins  alligatum  , Clii  nemc 
umqnam  hominum  tedit : folvite  ilium  , & adducite : 

31.  Et  fi  quis  vos  interrogaverit : Quare  foivitis  J fic  dicetis  ei : Quia  Dominus  operam  ejus  dehderat, 

3 2.  Abierunt  autem  qui  miffi  eranr : & inveneruni , ficut  dixit  illis  , ftantem  puilum. 

33  Solventibus  autem  illis  puilum  , dixerunt  dommi  ejus  ad  illos:  Quid  foivitis  puilum  ? 

34  At  illi  dixerunt : Quia  Dominus  eum  neceflarium  haber. 

3 5 Et  duxeruot  ilium  ad  Jefum.  Et  jattantes  veftiroenta  lua  fupra  puilum  , iropofuerunt  Jefura.' 

36.  Eunte autem  illo,  fubfternebant  veftfmenta  lua  in  via. 

37.  Et  cum  appropinquaret  jam  ad  defeenfum  Montis  oliveti , coepetunt  omnes  turbx  difcipulorUQJ  gaudeiltCS 
laudare  Deum  voce  magna  fuper  omnibus , quas  viderant , virtutibns , 

38.  dicentes:  Benediftus , qui  venit  rex  in  nomine  Domini , pax  in  caslo , 8c  gloria  in  excelfis. 

39.  Et  quidam  Pharifaeorum  de  turbis  , dixerunt  ad  ilium  : Magiftef , increpa  difcipulos  tuos. 

40.  Quibus  ipfe  ait : Dico  vobis  , qma  fi  hi  tacuerint , lapides  clamabunr. 

pfnq uav! t , tadens  41*  * Et  ut  aPProfinquavit , Jerofolymse,  clvitate  feilicet  jam  In  con- 

civitatem,  fievit  fpebfcu  pofita  ,cum  defeenderet  ex  monte  Oliveti,  * flevit fuper  illam, 
oensV*lara  * ^ > propter  illam  , cum  perpenderet  , hinc  ejus  ingratitudinem  , 

obduratamque  ccecitafem  , illinc  verb  impendentium  calamitatum 
magnitudinem.  Fievit  ergo  intimo  compaffionis  affe&u,  in  mediis  fe- 
.ftivis  acclamationibus  8c  gaudiis , ut  oftenderet  nonfibi  honQrem 
ilium,  fed  falutem  civitatis  effe  cordi.  Hoc contigit eodem loco ac 

tern-* 


SECUNDUM  LUC  AM  Cap.  19;  m 

tempore  anni , quo  poftea  Romani  caftra  pofuerunt , uc  patet  ex  ]o- 
fepho  lib.  6 . de  bello  Jud.  c.  3.  6c  4. 

42.  * Dicetis : quia ; illud , quia  , Latinereaundat  ex  phrafi  Grgca,  4«.  Quia fi cog 
ut  alibi  fae pius : * fi  cognoyijfes  &m . Greg.  hom.  39.  vult  etieiermo-  quiciern  in  hac 
nem  conditionalem  , ficut  fonat , ideoque  lupplendum  (fleres  & tu:) 

nihil  enim  refpondet  illi  condition!.  Sed  facilior  videtur  e(Te  pofle  au  em abfcondi- 

fenfus  optativus  , nulla  indigens  fuppletione  : quafi  diceretur  , o fi  [qi“Rtab  °',u 

cognoviffes  etiam  tu  , videlicet  ficut  ego  , 6c  hxc  turba  difcipulorum 

meorum.  Graecum  enim  ii  pro  lit  in  am  , faepe  fumitur , ficut  in  tranila- 

tione  Graeca  Lxx.  apertiftimum  eft  , Jofue  7.  v.  7.  6c  job  10.  v.  4, 

prout  notavit  Olvmpiodorus.  Utinam  igitur  cognoviiles : fed  quid  ♦ 

nempe,  * qua  ad  pacem  tibi , fupple,  pertinent : nam  illud, qua,  Graece 

pluralis  numeri  eft  , 6c  itaintelligunt  fere  Graeci , Oiig.  hom.  38.  in 

Luc.  Euthym.  ac  Theophyl.  pacts  autem  nomine  Hebraico  morein- 

telligitur  falus  ac  profperitas : q.  d.  Utinam  intelligeres  ea  , ex  quibus 

falus  tua  ac  profperitas  dependet , nempe  me  Salvatorem  tuum  pros- 

fentern  , fidem  ac  praedicationem  meam  : 6c  quidem  * in  hac  die  tua  , 

qua  teDeus  adhucbenignis  oculis  afpicit , dumte  permeipfum  ,tam- 

quam  humiiem  6c  manfuetum  Regem  , ad  falutem  tuamvifitat.  Ab-* 

ruptus  eft  fermo,  ficut  flentium,  6c  ex  intimo  pedore  gementium  efie 

folet , quibus  affedus  vehementia  interrumpit  orationem.  * N unc  au - 

tent  abfconditafunt ab  oculistuis , id  eft,  ignota  tibi  funt,  fupple  ea,  qi  ae 

faciunt  ad  pacem. 5c  falutem  tuam.  Nimirura  quia  mentis  oculos*clau- 

dts  , ne  agnofcas.  Non  enim  hoc  dicitur  ad  levandam  culpam  ejus  , 

fed  ad  arguendum  ftuporem. 

43.  * Quiavenient  dies , & circumdabunt,  id  eft,  in  quibus  circum-  4?  Ouia venfent 
dabunt  * te  inimici  tui  vallo . De  Romanis  loquitur  , qui  ducibus  Tito  cumdaSunf  teU* 
6c  Vefpafiano  totam  civitatem  uno  continuo  vallo  circumcinxerunt , 

triginta  novem  ftadiorum  longitudine  , tridui  labore  , ita  ut  nemini  te-.  & coan  . fta- 

pateret  introitus  vel  exitus.  Hinc  orta  fames  intolerabdis  5 qua  de  re  bmu  te und,^uC* 

vide  Jofephum  1.  6.  de  bello  Judaico  c.  13.  Et  hoc  eft  , quod  adjicit , 

exponendo,*  & circumdabunt  te.  G raecealiud  verbum  eft  apraecedente, 

j(cc*  irifiY.vKKwc'iSat  oi  , id  eft , & in  circuitute  cingent : ex  quo  fequitur  , 

quod  * coangufiabunt  te  undique  , id  eft  , ad  illas  auguftias  te  redigent , 

tit  fame  8c  miferiis  pereas.  Nam  hinc  praecipuefadum  eft,  ut  toto  ob-  „ , 
f 1 ■ 1 i ...  c 44  0c  ad  tc 

licnonistempore  undecies  centena  miilia  penerint.  pcottemen-  te,8c 

44.  * Et  ad  terram  profternent  te  , id  eft  , folo  te  asquabuntac  &-non 

ftruent  , * te  & filios  tuos , id  eft  , cum  civibus  feu  incolis  tuis  : * & reiinquent  in  tc 
non  rehnqnet  lapidem  fuper  lap  idem,  id  eft,  lapidem  lapidi  cohaerentem  p^em^e^qudi 
Phrafis  hyperbolica  eft  , nihil  aliud  fignificans , nifi  extremum  ejus™“  «>gnov«i- 

' . Ffff  ever-  ligms 


S96  comment,  in  evangelium 

45.Etjngreflus  eVerf10ncm  ac  ^ef0^at*l0nem  ^ d.  funditus  deftrueris.  Quod  com- 
pi/ejicciTven-  pletum  efte  teftis  eft  Jofephus  I1b.7x.18.  ubidicit  Csefarem  juflifle 
ementeT,lilo>  ^ totarn  Fund itus  erui  civitatem  ac  templum.  Itaque  ci vitatis  ambitum 
s^n d tu m ”e ft l* S * *ta  cornPjanavere  diruentes  ,ut  qui  ad  earn  acceiliffent  , inquit,  habi- 
•^iadomus  m’ea  tatam  aliquando  effe  vix  crederent.  Relicftae  tamen  fuerunt  tres  tur- 
cftmvosrautem  res  > & muri pars  occidentals,  ut  eftet  indicium  pofteris , qualem  ci- 
v*tatem  exPu8na^et*  E°^ea  tamen  & ilia  deftruda  funt , civitate  in 
Siam.  ai*  alium  locum  tranflata  , ut  perfedius  Chrdi  prophetia  impleretur* 
tens  quotidie?n  * ^ociUo^  non  cognoyeris  tempus  vifttationis  tut,  quo  fcilicet  te  Deiis  per 
fempio.  Piind-  filium  fuum  vifitavit , dodrinaque  3c  miraculis  ad  pacem  3c  falutem 
SaumA  scrib*  provocavit.  Quo  fjgnificat  caufam  perditionis  ejus  fuiffe  ingratitudi- 
^quxiebantu"  nem  ^ lmP^tatem  in  filium  Dei. 

ium  perdere : Caput  vigefimum  explicatum  eft , partim  apud  Matthaeum  3 partim 

tiiebant  quid  fa-  aPnd  MaiCUIU. 

cerem  iiii.  om-  Caput-  yigefiiTUim  primum  fimiliter  explicatuixveft,  partim  apud 

fnsenim  populus  , K i 0 . * , _ _ A 1 * 

iuipenius  erat  , Matthseum  3 partim  apud  Marcum. 

audiens  iilum. 


CAPUT  VIGESIMUM. 

1.  Et  faftum  eft  in  una  dierum  , docente  illo  popuium  in  teroplo  , 8c  evangelizante  , convenerunt  Principes  fa* 
Cerdotum  , 8c  Scribae  cum  fenioribus  , 

2.  8c  aiunt  dicentes  ad  ilium  : Die  nobis,  in  qua  poteftate  ha»c  facis  J aut:Quis  eft,qui  dedir  tibi  hanc  poteftatem  £ 
3 Refpondens  autem  Jefus  , dixit  ad  illos : Interrogabo  vos  6c  ego  unum  verbum.  Relpondete  mihi : 

4.  Baptifmus  Joannis  de  cado  erat , an  ex  homimbus  ? 

S At  illi  cogitabant  inwa  fe  , dicentes  : Quia  ft  dixerimus , De  cx\o  , dicet  , Quare  ergo  non  credidiftis  illi  ? 

6.  Si  autem  dixerimus , Ex  hominibus , plebs  univerla  lapidabit  nos : ceni  fum  enim  , Joannem  prophetam  efle* 

7.  Et  te.ponderuntje  nefcire  unde  efler. 

8.  E'  Jeius  ait  inis':  Neque  ego  dico  vobis  in  qua  poteftate  hajc  facio. 

$>.  Coepit  autem  dicere  ad  plebem  parabolam  hanc  : Homo  plantavit  vineam  ? & locaivit  earn  colonis  s 5cipfe 
peregre  fuit  multis  temporibus. 

to.  Et  in  tempore  mifit  ad  culrores  fervum  , ut  de  fruftu  vinea:  darenr  illi.  Quicasfum  dimiferunt  eum  inanem. 

1 1 . Et  addit  alterum  fervum  mi ctere.Illi  autem  hunc  quoqjC*dentes,6t  afficientes  contumelia, dimiferunt  inanem.' 
1 2.  Et  addidit  tertium  mittere  : qui  6c  ilium  vulnerames  ejecerunr. 

1 3 Dixit  autem  dominus  vines  : Quid  faciam  t mittam  filium  meumdileflum  : forfitan,  cum  hunc  viderint 
verebuntur. 

1 4 Quem  cum  vidiftent  coloni , cogitaverunt  intra  fe , dicentes  : Hie  eft  heres  , occidamus  ilium  , ut  noftra  fiat 
herediras. 

1 5 . Et  ejeftum  ilium  extra  vineam  , occiderunt.  Quid  ergo  faciet  illis  dominus  vinea:  ? 

16.  Veniet  ,8c  perdet  colonos  iftos , 6c  dabit  vineam  aliis.  Quo  audito  , dixerunt  tlli : Abfit. 

1 7.  Ule  autem  afpiciens  eos , ait : Quid  eft  ergo  hoc , quod  feriptum  eft : Lapidem  quem  reprobaverunt  adifican- 
tes  , hie  faftus  eft  i n caput  anguli  ? 

j 8.  Omnis  qui  ceciderit  fuper  ilium  lapidem  , couquaftabitur : fuper  quem  autem  ceciderit , comminuet  ilium. 

1 p.  Er  quzrebant  principes  facerdotum  , 6c  Scribac , mittere  in  ilium  manus  ilia  hora  : 6c  tinmerunt  popuium  : 
cognoverunt  enim  quod  ad  ipfos  dixerit  fimilitudinem  hanc. 

20  Er  obfervantes  mtlerunt  infidiatores,  qui  fe  juftos  fimularent,  ut  caperent  eum  in  fermone,  ut  traderent  ilium 
principatui  6c  poreftati  praefidis. 

2 r Et  interrogaverunt  eum  , dicentes ; Magifter , feimus,  quia  reifte  dicis  6c  doces  : 6c  non  accipis  perlonam , led 
yjam  Dei  >n  verirate  doces  : 

22.  licet  nobis  tributum  dare  Cafari , an  non  ? 

23  Corfiderans  autem  dolum  illorum  , dixit  ad  eos  : Quid  me  teniatis  ? 

24.  Oftendne  mihi  denarium.  Cujus  halet  maginem  6c  inferiptionem  i Refpondentes  dixerunt  ci : Caefaris. 

2S  Et  ait  illis  :Reddite  ergo  quaj  funt  C aefaris  . Caefari  j 6c  quae  funt  Dei , Deo. 

a,**  Et  non  potiieiunt  verbmn  ejus  reprehendere  coram  piebe ; 6c  rairati  in  refponfo  ejus ; tacuerunt,  Acccf 

27\  * 


•x  ' ' ' - 

SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.io.  f9  7 

2y.  Accefterunt  autem  quidam  Sadducaeorum  , qui  negant  efte  refurreftionem  , 6c  interrogaveiunt  euffl  # 

2*.  dicentes  : Magifter , Moyfesfcnpfit  nobis : Si  frater  aiicujus  mortuus  fuerit  habens  uxorem  , & hie  fine  hoi* 
sis  fuerit , ut  accipiat  cam  fra  ter  ejus  uxorem  , 8c  fufeiret  femen  fratri  fuo. 

2 9.  Septein  ergo  fraires  erant : 8c  primus  accepit  uxorem  , 5c  mortuus  eft  fine  filiis. 

30.  Et  fequens  accepit  iilam  , 8c  ipfe  mortuus  eft  fine  fiiio. 

1 1.  Et  tertius  accepit  iilam.  Similiter  8c  omnes.  feptem  , 5c  non  reliquerunt  femen  , 8c  mortui  (unf. 

32.  Novilfime  omnium  mortua  eft  mulier.  _ 

3 3 . In  relurredlione  ergo , cujus  eorum  erit  uxor  ; fiquidem  feptem  habuerunt  earn  uxorem. 

34.  Et  ait  illis  Jelus  : filii  hujus  faeculi  nubunt  ,5c  traduntur  ad  nuptias  : 

3 5 . illi  vero,  qui  digni  habebuntur  faeculo  in  illo  5c  refurretftione  ex  mortuis,neque  nubent,  neque  ducent  uxores  ° 
3 6.  neque  enim  ultra  mori  poterunt : aequales  enim  Angelis  lunt,  6c  filii  funt  Dei  t cum  fint  filii  refurreftionis. 
37.  Quia  vero  refurgant  mortui,  5c  Moyfes  oftendit  fecus  rubum, ficut  dicit  Dominum,  Deum  Abrahan^Sc  Deum 
Ifaac , & Deum  Jacob. 

}%.  Deus  autem  non  eft  mortuorum  , fed  vivorum  : omnes  enim  vivunt  ei. 

35.  Refpondentes  autem  quidam  Scribarum  »dixerunt  ei : Magifter  , bene  dixifti, 

40.  Et  amplius  non  audebant  eum  quidquam  interrogate. 

41 . Dixit  autem  ad  illos  ; Quomodo  dicunt  Chriftum  , filium  efTe  David  ? 

42.  5c  ipfe  David  dicit  in  libro  Pfalmorum  : Dixit  Dominus  Domino  meo  , fede  £ dextns  meis , 

4j  • donee  ponam  inimicos  tuos  , fcabellum  pedum  tuorum  ? 

4+.  David  ergo  Dominum  ilium  vocat : 6c  quomodo  filius  ejus  eft  ? 

45.  Atttendite  autem  omni  populo  , dixit  difcipulis  fuis  : . . 

46.  Attendite  a Scribis , qui  volunt  ambulate  in  ftolis , 6c  amant  falutationes  in  foro  , 6c  pumas  cathedras  in  iy«- 
Ijagogis  , 6c  primos  di (cubitus  in  conviviis  : 

47.  qui  devorant  donios  viduarum  , fimulantes  longam  orationem.  Hi  accipient  damnationem  majorem. 


CAPUT  VIGESIMUMPRIMUM. 

1.  Refpiciens  autem  , vidit  eos , qui  mittebant  munera  fua  in  gazophylacium  , divites. 

2.  Vidit  autem  8c  quamdam  viduam  pauperculatn  mittentem  xra  minuta  duo. 

3.  Et  dix  it : Verc  dico  vobis  , quia  vidua  hate  pauper , plus  quam  omnes  mifit. 

4.  Nam  omnes  hi  ex  abundant!  fibi  miferunt  in  munera  Deithacc  autem  ex  eo  quod  deeft  illi,omnem  viftumfuuni 
quern  habuit , mifir. 

5 Et  quibuldam  dicentibus  de  templo  , quod  bonis  lapidibus  6c  donis  ornatum  eftet , dixit : 

6.  Hacc  quae  videtis  , venient  dies  , in  quibus  non  relinquetur  lapis  fupra  lapidem  , qui  non  deftruatur. 

7.  Interrogaverunr  autem  ilium dicentes  : Praeceptor , quando  hacc  erunt , 6c  quod  fignum  cum  fieri  incipient  & 
*.  Qui  dixit : Videte  ne  feducamini : multi  enim  venient  in  nomine  meo  , dicentes  quia  ego  fum  : 6c  tempus  ap- 

ptopinquavit:  nolite ergo  ire  poft  eos. 

9.  Cum  autem  audieritis  pratlia,  6c  feditiones,  nolite  terreri : oportet  primum  haec  fieri , fed  nondum  ftatiiq  finis. 

10.  Tunc  dicebat  illis  : Surget  gens  contra  gentem  , 6c  regnum  adverfus  regnum. 

x 1 . Et  terr^motus  magni  etunt  per  loca  , 6c  peftilenti*  .fames  , terrorefaue  de calo  , 6c  fignamagna  etunr, 
ri.  Sed  ante  hate  omnia  injicicnt  vobis  manus  fuas  , 6c  perfequentur  , tradentes  in  fynagogas  6c  cuftodias , tra~ 
hentes  ad  reges  6c  praefides  , propter  nomen  meum  : 

1 3.  continger  autem  vobis  in  teftimonium. 

14  Poniteergo  in  cordibus  veftris*,  non  prajmeditari  quemadmodum  refpondeatis. 

1 s . ego  enim  dabo  vobis  os  5c  (apientiam  , cui  non  poterunt  refiftere  6c  contradicere  omnes  adverfatii  veftti* 
i 6.  Trademini  autem  a parentibus , 8c  fratribus  , 6c  cognatis , 6camicis , 8c  morte  afficient  ex  vobis  : 

1 7 . 6c  eritis  odio  omnibus  propter  nomen  meum  : 

1 S.  6c  capillus  de  capite  veftro  non  peribir. 

1 9.  In  patienria  veftra  poflidebitis  animas  veftras. 

20.  Cum  autem  videritis  circumdari  ab  exercitu  Jerufalem  , tunc  feitote  quia  appropinquavit  defolatio  ejus  1 

2 1 . tunc  qui  in  J udaea  funt : fugiant  ad  montes : 6c  qui  in  medio  ejus  , difeedant : 6c  qui  in  regionibufc  • non  irt^ 
trent  in  earn. 

22.  Quia  dies  ultionis  hi  funt , ut  impleantur  omnia  quae  feripta  funt. 

23.  Vx  autem  prasgnantibus  6c  nutrientibus  in  illis  diebus.eritenim  preftura  magnafuper  terrain, 6c  irapopulohuitr« 

24.  Et  cadent  de  ore  gladii  : 8c  captivi  ducenturtn  omnes  Gentes,  6c  Jerufalem  calcabitur  a Gentibus : donee 
impleantur  rempora  nationum. 

2 s . Et  erunt  figna  in  l'ole, 6c  luna,5c  ftellis,8c  in  terris  preftura  Gentium  pr*  confufione  fonttus  matis»8c  fluftuumt 
26,  areiccntibus  hominibus  prae  timore  , 8c  expeiftatione  , quae  fupervenient  univerfo  orbi.  Nam  virtutescaelo- 

turn  movebuntur  • 

27  6t  mne  videbunt  filium  hominis  venientem  in  nube  cum  poteftate  magna  ,6cmajeftate. 

28.  His  autem  fieri  incipieniibus , refpicite  , 6c  levate  capita  veftra : quoniam  appropinquat  redemptio  veftra* 

29.  Et  dixit  illis  fimilitudinem  : Videte  ficulneam  , 8c  omnes  arbores  : 

30.  cum  producunt  jam  ex  fe  fruftum  , feitis  quoniam  prope  eft  atftas : 

31.  Ita  Sc  vos  cum  videritis  hxc  fieri , feitote  quoniam  prope  eft  regnum  Dei* 

fifffi  3*.  Am*® 


598  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

3 A men  dico  vobis  , quoniam  non  pra;teribit  generatio  hsc  , donee  omnia  iiant. 

33.  Calum  & terra  tranlibunt : verba  autem  mea  non  tranfibunt. 

34.  Auemme  autem  vobis , ne  forte  gravemur  corda  veltra  in  crapula  , & ebrietate , 8c  curis  hujus  vita:  : & fu« 
peiveniat  in  vos  repenrina  dies  ilia  : 

3 5 tamquam  laqueus  enim  lupervenient  in  omnes  , qui  fedent  fuper  faciem  omnis  terrac. 

3 6.  Vigilate  icaque  , omni  tempore  orantes  , ut  digni habeamini  fugere  ifta  omnia , quas  futnra  funt , 8c  ftare  ante 
Filium  hominis. 

37.  Erat  autem  diebus  docens  in  templo  : notftibus  vero  exiens  4 morabatur  in  monte , qui  vocatur  Qliveti. 

3 8.  Et  omms  popuius  manicabat  ad  «um  in  tempi©  audire eum. 


CAPUT  V1GESIMUMSECUNDUM. 


t.  Appropinquabat  autem  dies  feftus  Azymorum  , qui  dicitur  Pafcha  : 

z.  8c  quarrebant  principes  facerdotum  , 8c  Scribae , quomodo  Jefum  interficerent : timebant  vero  plebem. 

3.  Intravit  autem  fatanas  in  judam  , qui  cognomtnabatur  Ifcariotes  , unum  de  duodecim. 

■4 & abiit , 8c  loeutus  eft  cu’m  prineipibus  facerdotum  , 8c  magiftratibus , quemadmodum  ilium  traderet  ei$, 

< . Et  gavifi  funt , 8c  pafti  funt  pecuniam  illi  dare. 

6.  Et  lpopondir.  Et  quarebat  opportunitatem  ut  traderet  ilium  fine  turbis. 

Venit  autem  dies  Azymorum  , in  cjua  necefie  erat  occidi  pafcha. 

8.  Et  mifit  Petrum  8t  Joannem  , dicens  ; Euntes  pa  rate  nobis  pafcha  , ut  manducemus. 

9.  At  illi  dixerunt : Ubi  vis  paremus  ? 

1 o.  Et  dixit  ad  eos:  Ecce  Introeuntibus  vobis  in  civitatem,occurret  vobis  homo  quidam  amphoram  aqua  portsns: 
fequimini  eum  in  dodum  , in  quam  intrat , 

1 r.  8:  dicetis  patrifamilias  domus : Dicit  tibi  Magifter ; Ubi  eft  diverforiutn,ubi  pafcha  cum  difeipulis  meis  man- 

ducem  ? 

iz.  Et  ipfe  oftendet  vobis  cocnaculum  magnum  ftratum  , 8c  ibi  parate. 

1 3 . Euntes  autem  , invenerunt  iicut  dixit  ilJis  , 8c  paraverunt  pafcha. 

4*  Et  cum  tafia  eflet  hora  , difeubuit,  & duodecim  Apoftoli  cum  eo. 
t S.  8c  ait  illis  : Defiderio  defidetavi  hoc  pafcha  manducare  vobifeum  , antequam  patiar, 

2 6.  Dico  enim  vobis , quia  ex  hoc  non  manducabo  illud  , donee  impleatur  in  regno  Dei. 

37.  Er  accepto  calice  gratias  egit , & dixit : Accipite  , 8c  dividite  inter  vos. 

18.  dico  enim  vobis  quod  non  bibam  de  generatione  vitis , donee  regnum  Dei  veniat. 


HOcfacite:  quod  fcilicet  in  hac  a&ione  a me  fieri  videtis, 
& vos  ipfifacitis.  Nam  anti  qui.  Patres  referunt  illud,  bocy 

/I  I a1  ^ rvs  1 m 1 f It  r ! /I*  1 f ) rl  t An  1 mi  T m O A /*T*  ( O IT  P ■ 


3p.  Et  accepto  jq,  * 
pane  gratias  egit,  J 

& fregir,  8c  dedit  a.  » v/j  * ^ 1*  a.  huvj 

eft  corpus  m^jm  non  a^^arn  a<Sfcion$m  Chrifti , fed  etiam nonnumquam ad  adionem 
quod  pro  vobis  dHcipulorum  , ut  ex  Cyrillo  patet  lib.  12.  in  Joan.  c.  58,  Hoc  igitur 
im  meamC  com-  facite  , id  eft , a&is  Deo  gratiis  frangite  , corpus  meum  confecrate,  Sc 
aacmoxarionem,  { n facrificium  offerte  , ipfi  comedite  , aliis  diftribuite.  Per  quod  ex 
confequenti  etiam  aliis  praeceptum  iumendi  pofuitjficut  conftituendo 
Apoftolos  judices , per  ilia  verba  , Quorum  remiferitis  peccata  , &c, 
impofuit  aliis  obligationem  confitendi : q.  a.  Mens  mea  non  eft,  ut 
hoc  femel  ame,&  vobis  dumtaxat  fiat , fed  utperpetuo  in  Ecclefia 
mea  frequentetur.  Nam  his  verbis  Apoftolos  ordinavit  Sacerdotes , 
eifque  poteftatem  facerdotalem  dedit : quae  ad  iftas  omnes  adionesfe 
extendit.  Quid  autem  inter  ifta  fit  Temper  necefiarium  , quid  muta- 
tionem  aut  difpenfationem  admittat,  Ecclefioe  , Spiritu  fuoimbutae, 
judicandum  relinquit.  * In  meam  commcmorationem , id  eft  3 in  mei 
mem  or i am  feu  recordationem  , ut  Graecum  riv  avawvxcnv  fonat* 
Quid  vero  hoc  fit  exponit  Apoftolus  1.  Cor  1 1.  v.  76.  explicans 
eadem  verba*.  Quotiefcumque  enim  manducabitis  panem  hunc  , calieem 
bib st is  3 mortem  Domini  mmtiabitis ? dense  vsnint.  Ut  fenfus  verborum 

ChnftT 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cav.h.  ^99 

Chrifti  juxta  Apoftolum  fit , Hoc  tacite  in  gratam  memoriam  mortis 
me#  , quam  pro  vobis  redimendis  paiTus  fum  : non  nuda'm  Sc  fterilem 
memoriam  , led  lit  per  earn  in  amorem  Sc  gratitudinem  crgame  con- 
citemini. 

20.  * Hie  eft  calix  novum  Teftamentum  in  [anguine  meo.  Greece  deeft  Cai°cemmlhpeo  ^ 
verbum  , Eft,  quod  Latinus  causa  claritatis  exprefiit.  Sed  commo-  auam  coenavxt, 
dius  pofitum  fuilfet  poll:  vocem  , Calix  , hoc  modo  , Hie  calix  eft  no - ca^novum  u- 
vum  Teftamentum , &c . quomodo  Paulus  poluit  i.  ad  Cor.  n.  Nam 
calix  eft  lubjebtum  propofitionis.  Qu#  verba  quia  paulo  obfcuriora  qui>o  vobis’ 
funt , Calvinus , Sc  Beza  velut  regulam  proponi  volunt,  per  quam  f“"deyerr,umta_ 
verba  clariftima  Matthaei  Sc  Marci  exponantur,  hoc  eft,  obfeurentur,  meneccemanus 
contra  veriflimam  Sc  #quillimam  Regulam  S.  Auguftini  lib.  2.  de  cum^ft 
dodl.  Chrift.  qui  vult  obfeura  ex  clarior^bus  efie  expheanda.  Cum  22,  Et  quidem 


v r " Filius  hominis 

igituralu  Evangelilt#  clariflune  dicant  , line  ullo  tropo  , Hie  eft  San - fecundum  qUOd 
guis  mens  novi  Teft  ament  i ( quae  in  nullo  differunta  forma  corporis  vadic.-Uverurora- 
apertiftima,  Hoc  eft  Corpus  meum , nifi  quod  fanguinem  ad  novum  Te-  ™en  v*  homini 
ftamentum  pertinere  dicant : ) verba  Luc#  in  eumdem  fenfum  expo-  derur? qUem  tra" 
nenda  funt,  Et  fane  vix  ab  illis  differunt,  nifi  quod  verba  Luc#  poft-  **'Etlp“coe?e*’ 

1 r runt  quarere  in- 

ter ie  , quis  eflec 
ex  eis  , qui  hoc 
fafturus  efler. 

24  Fafta  eftau- 
tern  5c  contentio 
inter  eos  , qute 
eorum  vidercrur 
eirenraior. 


2S-  Dixit  autem 
r ei?  •*  Reges  Gen- 

quall  contmens  po-  hum  dominan- 

id  eft  , perfangui- 


ha- 

eos 


ponant  vocem  ,[anguine  poft  novum  Teftamentum , Matth#us  verb  Sc 
Marcus  pr#ponant.  Senlus  igitur  genuinus  & fimpiex  elfe  videtur  : 

Hie  calix  , quern  manibus  teneo  , eft  inftrumentum  authenticum,  quo 
fancitur  Sc  obfignatur  novum  Teftamentum  in  [anguine  meo , id  eft  , 
per  fanguinem  , feu  ratione  languinis  mei , quern  calix  ifte  continet: 
nam  per  ilium  proprie  Teftamentum  novum  confirmatum  eft.  Nul- 
lus  igitur  hie  tropus  eft  , neque  in  voce  , calix  , 
natur  pro  contento  ( nam  ipfe  calix  in  fanguine  , 

nem  , feu  ratione  fanguinis , quem  continet  phrafi  Hebraica  , eft  pro-  bent  fuper  , 
prie  Teftamentum  : ) heque  rurfus  in  voce, Teft  amentum,  nam  illadu-  iS1.cfia vocan~ 
pliciter  accipitur  : primo  , pro  voluntate  feu  difpofitione  ultima  tefta-  z6-Vo s^tem 
tons , quomodo  lumjtur  in  Matth.  & Marco  : lecundo  , pro  mftrn-  major  eft  in  vo- 
mento  , in  quo  continetur  , vel  quo  probatur  , vel  fanciturifta  vo-  nor 
luntas;  &ita  fumitur  hic,&  apud  Paulum.  Quo  fenfu  Gen.  17. v0 13.  cef°«-  eft  , ikut 
dicitur  circumcifio  elfe  pa&um  , hoc  eft , ut  explicatur  v.  1 1 . lignum  Zy,  Nam’  qu/$ 
padi  feu  foederis ; Sc  de  eadem  Ecclef.  44.  v.  21.  dicitur  : In  came  ™ilr[a,qui  re: 
ejus  ft  are  fecit  Teftamentum . Ex  qnopatet  3 in  eumdem  prorlus  re- mmiftrat?nonne 
dire  fenfum  verba  Luc#  Sc  Pauli  cum  verbis  Matth#i  Sc  Marci.  EgVautfmUin 
Nam  five  dicas  , fumpto  in  manu  calice  , Hie  eftfanguis  meus , quo  medio  veftmm 


fancitur  Sc  confirmatur  Teftamentum  novum 


r -i.  T7.  runa.iicutqtti  mi- 

ll ^ ve  dicas  , Hie  caltx  niftrar. 


ratione  fanguinis  mei , quem  continet , eft  fignaculum  feu  inftrumen-  eftfs’^perman1- 

tiim,  quo  fancitur. Sc  confirmatur  Teftamentum  novum5  idem  plane  W*  mecum  in  • 

• lentationibus- 
figni-  mels  • 


60o  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

{ignificatur.  Vide  latius  di&a  Mattr26.*jgwi  pro  vobis  fundetur,  Greece 
to  vzctf  c htxpvofjLWov , quae  priced  entibus  junda  lie  verbotenusFo- 

nant,  Hie  calix  in  Fanguine  meo  pro  vobis  effuFus,  nifi  quod  pro  eff li- 
fts , eft  participium  proeFentis  temporis , quo  Latini  hie  carent , q.  d. 
qui  calix  Funditur,  fcilicet  jam  in  ccena.  Itaque  clariftime  indicatur, 
Latinum,  qui,  non  poffe  reFerri  a A fangtiinem  , Fed  ad  calicem  , Feupo- 
culutn  Unde  Euthymius  expreFse  dicit  : Quod  pro  vobis  eftunditur , 
ad  pccuhim,  inquit,  reFerendum  eft.  Quod  ft  iple  calix  pro  Apoftolis, 
8c,  ut  Matth.  ait,  pro  multis , feu  pro  multorum  Falute  , in  remiflio- 
nem  peccatorum  , in  ipfa  ccena  efFundebatur,  perfpicuum  eft,  verum 
Chriftifanguinem  in  illo  calice  fuiiFe,  cum  vinum  non  Fuerit  pro  ho- 
minum  Falute  in  remiffionem  peccatorum  FuFum,&  verum  Facrificium 
tuncFuilFe  oblatum  : non  enim  ait  , fundetur  vobis , Fciifcet  ad  biben- 
dum  , Fed  fro  vobis,  nempe  Deo.  Malehabet  hoc  Bezam,quiFolceciF- 
mum  maluit  adFcribere  Evangeliftae  , quam  veritatem  fateri.  Unde 
centra  omnium  librorum  fidem  vertit,  Hoc  poculum  efi  novum  iflud  Te - 
ft  Amentum,  per  fanguinetn  meutn  , qui  fro  vobis  e funditur : doletque  non 
reperiri  -codices  , qui  ifti  corruptulae  Faveant.  Quae  Fequuntur  ulque 
ad  v.  2 B . expoFita  Funt  partim  Matth.  2 6.  partim  20. 

,cv.o  vobfsO  C?i.!*  29-  * e&°  diJPono  vobis , id  eft,  Sc  idcirco,  quiaconftanter  mihi  in 

diipofuit  mi  hi tribulation  ibus  adhaeFiftis  , aliis  me  deFerentibus , ego  viciftim  decerno 
cum  meusieg*  vobis  in  praemium  , * regnttm  , illud  beatiftimum  caelorum  , tamquam 
hasreditate  po/Iidendum  , quod  vobis  a conftitutione  mundi  paratum 
erar,  * ft  cut  difpo  fait  mihi  pater  meus , id  eft,  quemadmodum  illud  idem 
regnura  glorioFum  mihi  Pater  in  praemium  tribulationum  decrevit  , 
ut  ego  ibi  caput , vos  membra  fitis. 

30.  atedati«&  30.  * Vt  edatis  & bibatis , non  (eparatim  a me,  ut  Fervi  Folent , Fed 
roenfalm^rneam  * fuper  menfam  meant , id  eft  , ut  tamquam  primi  proceres  regni  mei 

ver*s  omn^s  generis  deliciis  ac  voluptatibus  mecum  perFruamini , vi- 
ionos  iudicantes  delicet  ut  laborum  , ita  8c  honoris , quietiFque  Focii,  juxta  Apoftolum 
mbus  2. ad  Cor.  i.v.7.  * & fedeatis  fuper  throws, &c.  de  quo  vide  Matth.  19. 
v.  28 . Specfcant  tamen  haec  eo  , ut  deFinant  de  primatu  in  hoc  mundo, 
aliiFque  rebus  Frivolis contendere,  qui  tantum  ftbi  in  Futuro  praemium 
repofitum  efTe  Fcirent. 

3 1 . A.it ^autcra  ^i,  * Ait  autem  Dominus , ut  Fcirent  ante  regni  illius  adeptionem 
Simon, ecce  fata-' multas  tribulationes  effe  adhuc  FufFerendas,  Sc  ita  laetitiam  eorum  tem- 
SrcrKeVficut  peraret , nec  fecuritatem  Fibi  fponderent  ex  ifta  permanFione  cum 
taticum;  Chrifto  : * Simon,  Simon.  Qia  fubita  converftone  adFolum  Simonem, 

tacite  dir  unit  content  onem  diFcipulorum  de  primatu  , ipFum  indicans 
futurum  caput,  utpote  quiconfirmare  deberet  reliquos.  Repetitio  au- 
tem 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  11.  6oi 

tem  nominis  attention!  ejus  excitandas  , 8c  affedui  fuo  tamquam  fe- 
ll o loquentis  indicando  fervit.  * JEcce  fatanas , tamquam  advcrfarius 
veftrse  omnium  falutis , * expetivitvos , id  eft  , depopofcit  vos  a Deo 
ad  tentandum  & vexandum  , ficut  olim  expe-tivit  job  , nirairum  *ut 
cribraret , id  eft,  concuteret  atque  agitaret : unde  Cyprianus  epift.8. 
legit,  * ut  vcxaret  9 ut  ita  videlicet  fidem  vobis  excuteret,  * ficut  triti- 
cum  , fcilicet  cribratur  & agitaturin  vanno  aut  cribre  : quodetiam 
fatanas  paulo  poftmagna  ex  parte  affecutus  eft. 

32.  * Ego  autemrogavi  pro  te  , peculiariter  tamquam  pro  capite  css-  ga;f|rc0a(eU7ion 
terorum , per  quern  reliquos  ad  falutem  adducere  decrevi : ut  *non  de-  deficiat  fides  tua: 
ficiat,  id  eft,nonpenitiiseradicetur,  8c  extinguatur,  * fides  tua.  Nam  ^nverrjslonfir- 
quamvfcribrandus  <Scconcutiendus  effetufquead  negationem  Chrifti,  ma fratres  tuos. 
quam  ore  fecit,  fidem  tamen  internam  , qua  ad  juititiam  corde  credi-  Domine , tecum 
tur  , non  anufit  9 ficut  arbor  folia  vi  tempeftatis  abjicit  , non  tamen  caaceTemU&  in ia 
vitam  in  radice  permanentem  , utfentit  Ambr.  in  v.  12.  Pfal.  43.  8c  moitem  ire^^  ^ 
explicat  Theophyl.  Et  hoc  quidem  perfonale  fuit  Petri  privilegium,  d*o  tibi  Peue* 
de  quo  Aug.  lib.  de  corrept.  & gratia  c.8.  Quando  , inquit,  rogavit,  ^eVai^donec 
ne  fides  ejus  deficeret  , quid  aliud  rogavit  , nili  ut  habere t in  fideli-  et abneges noire 
berrimam  , fortiflimam  , invidiffimam  , perfeverantiflimam  volun-  rae‘ Et  1X11  e‘Sa 
tatem  3 Sed quia  confirmare  fratres , quod  fequitur  , ad  officiumpafto- 
ris  pertinet,  8c  proinde  perpetuum  effe  debet : hinc  juxtafenfum  an- 
tiquorum impetravit  ei  8c  aliud  privilegium,  ad  fuccefTores  propagan- 
dum  , ut  videlicet  tamquam  caput  Ecclefise  numquam  , nec  ipfe  , nec 
fuccefTores  ejus  in  docenda  vera  fide  deficerent , juxta  lllud  Leonis 
ferm.3.  de  aflurhptione  fua  ad  Pontificatum  ,in  Petro  omnium  forti- 
» t lido  muni  tur  : 8c  illud  Bernardi  epift.  190.  ad  Innocent.  Dignum 
arbitror  , ibi  potiflimum  refarciri  damnafidei  , ubi  non  poflit  fides 
fentire  defedum.  Cui  enim  alteri  fedi  didum  eft  aliquando.  * Ego  ro- 
gavi  pro  te  , &c.  & tu  aliquando  converfus , a peccato  negationis  tuse  , 
inquitTheophyl.  Quamquam  alius  percommodus poffit  efTe  fenfus,ut 
illud  , aliquando , jungatur  cum  , * confirma  fratres  tuos , 8c  illud  , con~ 
verfus , non  fignificet  converfionem  ad  poenitentiam  , fed  ad  eos,  quos 
confirmaturus  erat , hoc  fenfu  : Et  tu  aliquando  , cum  opus  fuerit  , 3c 
aliquos  in  fide  nutantes  videris , ad  eos  converfus , confirma  illos : 
quomododicitur  Pfalm.  84.  v.  7 Deus  tu  converfus , fcilicet  ad  nos , 
vivificabisnos.  Cum  autem  Petrus  , audiens  fe  cribrandum  , 8c  in  fide 
periclitaturum  , animofius  de  fe  multa  promitteret , negationem  fui 
Chriftus  ei  prsedixit  , 8c  mox  conditiones  inftantis  temporis  clarius  3 s .Quando  mid 
explicans  , dixit  omnibus  difcipulis : & pwaf&caiceal 

3D*  Quando  mfi  vos  7 praedicaturos  in  Judaea  regnum  caelorum  , memis^nu^utd 

* fint  volas1? 


<Soi  COMMENT.  IN  EVANGELISM 

* fine  facculo  & per  a,  id  eft  , finepecunia  Sc  cibo  ,feu  viatico  , conti- 
nent enim  utrobique  pro  contento  ponitur  , nam  pro  facculo  Graece 
eft  /EaAavricv , tnarfupiitm , ieu  loculi  * numquid  aliquid  defuit  vobis , fei- 
licet  ad  vivendum  neceftarium  ? q.  d.  Nihil  ommn'V,  eo  quod  in 
mei  favorem  Sc  amorem  omnia  vobis liberaiiter  ab  auaitoribus  fuppe- 
ditarentur. 

runt-N^hl]1  d^u  3^.  * Scd mnc  > ta^a  inftant  tempora , ut  in  odium  mei  etiam  vobis 
ergo  e •:  fed  nunc  nocituri  lint : ut  merito  qui  habet  lacculum,pecunia  refertum  y*tollat, 
Sr.,to:V'iaGmU*- eft  , fumat  ilium  (ecum  , quo  abire  voluerit : * Jim  il  iter  & per  am  , 
j!Cer  & peprr  6c  fupple  ; qui  habuerit , tollat  illam  , feu  ferat  fecum.  Sic  enim  d.ftin- 
vendat  tunicair.  guendum  elie , textus  etiam  Graecus  clare  lndtcat.  * Et  qui  non  habet , 
giacUum^  emat  gladium  fcilicet , quod  ex  lequent'bus  repetendum  eft  , * vendat  tu - 
nicam  foam  , & em at  gladium.  Quibus  verbis  non  revo:at  do&rinam 
dim  datam  , neque  praecipit  fumere  facculum  , autperam  , aututi 
gladio,  utpote  quod  paulo  poft  etiam  prohibuit,  fed  folummodo  de- 
feribit , ut  Euthymius  obfervat , temporis  jamjam  inftantis  Sc  peiTe- 
cutionis  acerbitatem  ,in  qua  , li  hum  an  a proviJentia  nitendu  n effet, 
merito  facculo  , Sc  pera  , Sc  gladiis  cum  jactura  veftium  comparatis, 
ad  vitae  tuendae  praefidium  uti  deberent.  Caufarn  redd  t : 
vobis  fquonUm  37*  * Dic°  enim  vobis  j quantum  vis  vobis  videatar  incredibile,  *quo-« 
aa.  lc  hoc  quod  njam  adhuc  , id  eft  , praeter  omnia  mala  , in  me  impleta  & implenda  , 

Icrictumeft,  o ....  . . 1 A . i ..  1 

por-et  impieri  in  etiam  ulud  , quod  caeterorum  caput  eit  , oportet  i mpleri  in  me  ; nana 
qws  d-puwvs' l"  ^'u<^  5 adhuc  magnam emphafin  fpirat  : * & cum  iniquis  , id  eft  , inter 
eft.  Etenimea,  iniquos  Sc  fceleratos  , * deputatus  eft  , quia  more  iniquorura  tra&atus, 
finemhaben^6 * dum  inftar  latronis  captus,  flagellatus , damnatus  , Sc  in  medio  latro- 
num  velut  corvphaeus  eorum  crucifix  us  eft.  * Etenirn  ea  qua  funt  de  * 
me  , praednfta  fcilicet  per  Legem  Sc  Prophetas , * finem  habent , id  eft, 
jamjam  perficienda  Sc  confummanda  funt.  Unde  fequenti  die  ex 
cruce  proclamavit , Confummatum  eft. 

runt  ^Donftne*  3^.  * 4t  illi  dixerunt  : Dumine  ecce  duo  gladii  hie , Multi fatagunt 
ecce  duo  g’adii  invenire  , unde  gladii  in  familia  Chrifti.  Sed  nihil  mirum,  fi  in  domo 
els’:  Satis  eft; 1X11  hofpitis , ftrata  coenacula  habentis,  Sc  confequenter  locupletii,  effent 
duo  gladii.  Vide  alias  diufas  in  verfum  f i.  cap.  26.  Matth  Satis  au- 
tem  patet  , Apoftolos  non  intellexifte  verba  Chrifti.  Unde  Chri- 
ftus  etiam  refpondet  : * Satis  eft  , non  ad  confirraandam  eorum  opi- 
n’.onem,  quaft  dicere  vellet,  duos  gladios  fufficere  ad  fui  defenlionem, 
fed  fatis  eft  , videlicet  verborum  hac  de  re.  Eft  enim  modus  abrum- 
pendi  fermonem  , ut  cum  dicimus  , Bene  habet , Satis  eft  ; quo  fignifi- 
camus  nos  amplius  de  re  nolle  loqui.  Q^iem  fen  (urn  tradit  Theophyl. 
Applicat  hunc  locum  allegorice  Bernard,  lib.  4.  de  confiderat.  c.  4. 

ad 


SECUNDUM  LU  CAM.  Cap.  h.  <?oj 
ad  duos  gladios  , quoshabet  Ecclefia  : fpiritalem , manu  Sacerdotis; 
materialem  , manu  Imperatoris  58c  militis  exercendum. 

43 . * Apparuit  autem  illi  Awgelus  de  cdo  confortans  turn  , id  eft , ad-  4 3.  Apparuit 
dens  ei  animum  in  ifta  extrema  anguftiainftanti's  paflionis , quando  dccaio ^onfot^ 
humanam  naturam  , folatiumtam  divinumquam  humanumdeftitue-  a"s  CSma  oni?"' 
rat.  Verifiinilc  eft  autem  conforta'tionem  iftamab  Angelo  fadam  > proimus  orabat* 
fuggerendo  ei  frudum,  qui  ex  pallione  ad  gloriam  Patris  illuftrandatn 

8c  ipli  Chrifto  , 8c  toti  humano  generi  fequeretur.  Demonfttari  veto 
voluit  hac  Angeli  confortatione  fru&um  orationis  perfeverantis  > ne 
fruftra  oraffe  videretur,  quando  paflionis  tranflationem  impetrare  non 
potuit.  * Et  fattus  in  agonia  , id  eft , anxietate,  timore,  8c  luda  animt 
{ecum.  Nam  Agonia  propric  eft  ille  angpr  animi,  quo  quis  trepidat  8c 
ceftuat,  qui  in  certamen  defcenfurus  eft.  Itaque.  Lucas  uno  verbo  ex- 
primitid , quod  alii  dixerunt  pluribus  , contriflari , paver  e , t&dere,  tri- 
ftem  ejfe  ufque  ad  mortem , ex  horrore  fcilicetnnftantis  paflionis.  * Pro- 
lixins orabat  , quia  tertio  ad  orationem  rediit  : nara  omnes  tres  ora- 
tiones  Lucas  tamquam  unam  perftringit. 

44.  * Et  fattus  e(l  fudor  ejus  ficut  vtttta  fanguinis  , id  eft , fanguineae,  44-Ecfaftuseft 
quia  guttaequidem  verse  erant , led  aquese  , mixtas  tamen  languine,  gutt3t  fanguinis 
•non  purus fanguis  ;quodlignificatur  ilia  particula  fimilitudinis,*df-  ^rcr^nt,s  m 
currentis  in  terram  : quo  indicat  , fudorem  Ilium  copiofiflimc  fluxiffe.  45  Etcum  fur- 
Graece  eft  fyofxfiot  jU/uailog  , grumi  fanguinis , quo  fignificantur  guttse  t?onJe&  veniffet 
crafliores.  Ideoque  putant  quidam  iftum  fudorem  miraculo  tribuen-  ad  difcjpuios 

, ~ 1 J r r i-  • • luos,  invemt  eosr 

dum.  Sed  quia  Graecum  temper  ulurpatur umpliciter  pro  guttis,  non  dormiemes  .pr* 
eft  improbabile  naturaliter  hoc  contigiffe  , five  hoc  feceritanxietas  "^Etaitillis: 
ac  metus  in  delicatiflima  complexione  corporis  ran  8c  fanguinis  fuh-  Quid  dormitis  ? 
tilis ; metus  enim  8c  oeftuatio. animi  vehement  fudorem  exprimere  fo-  .intretis  in  tenta- 
let  : five  potius  animi fortitudo  eum  expreffeiit , ludando  contra  "^dbuceolo- 
timorem.  Animus  enim  fortis.dum  vehementer  adverfus  anxietates  queme,  ecce  tur- 
ac  ti  mores  in  fur  git , etiam  fudorem  exprimit.  batur^uSs^unus 

dc  duodecim  , antccedcbat  eos  : 8c  appropinquavir  Jefu  ur  ofcularetur  cum. 

48.  Je'*us  autem  dixit  illi : Juda  , ofculo  Filium  hominis  tradis  ? 

49.  Videntes  autem  hi , qut  circa  ipfum  erant, quod  futurum  eraf,  dixerunt  ei : Domine,  fi  percutimus  in  gladioj 

5 o.  Et  percuflit  u'nus  ex  il!is  fervum  principis  lacerdornm  , 8c  amputavit  aurirulam  ejus  dexreram. 

5 i.  R.efpondens  autem  Jeius , ait : Sinite  , uique  hue.  Et  cum  tetiglTet  auriculam  eju  ,fanaviteum 

sa.  Dixit  autem  Jefus  ad  eos,  qui  venerant  ad  le,  principcs  facerdomm,  5c  magiftratus  templi.  8c  leniores : Quad 
ad  latronem  exiftis  cum  gladiis  5c  luftibus  ? 

5 j.  Cum  quoiidie  vobilcum  fuerim  in  templo , non  extendiftis  manus  in  me : fed  h$c eft  hora  veftra,  & poteftas 
tenebrarum. 

S 4-  Comprehendentes  autem  eum  , duxerunt  ad  domum  principis  facerdorum  : Petrus  vero  fequebatur  a longb, 

$ s.  Accenfo  autem  igne  in  medio  atrii  , &c  circumfedentibus  illts , erat  Petrus  in  medio  eorum 

56.  Quern  cum  vidifTet  ancilla  quredam  fedentem  ad  lumen , & eum  fuifl’e.  intuita  , dixu  ; Et  hie  cum  illo  erat. 

57.  At  ille  neRavit  eum  , dicens  Mulier , non  novi  ilium. 

58.  Et  poft  pufiHum  alius  videns  eum  , dixit : Et  tu  de  illises.  Petrus  verb  ait : O homo  non  fum. 

% 9.  Et  intervallo  fatfto  quafi  hora:  unius , alius  quidam  affirmabar , dicens : Verb  & hie  cum  illo  erat : nam  & Ga- 
lftaeus  eft 

6<t,  Et  ait  Petrus ; Homo , nefcio  quid  dicis.  Et  continue  adhuc  illo  Ioquente  cantavit  gaiius. 

Gggg 


6z,  Et 


6 o4-  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

6r.  Et  converts  DomitAts  refpexit  Petrum.  Et  recordatus  eft  Petrus  verbi  Domini.ficut  dixerat : Quia  priusqua® 
gallus  cantct , ter  me  negabis : . 

62.  Et  egrefius  foras  Petrus  flevit  amare. 

63.  Et  vtri  , qui  tenebant  ilium  , illudebant  ei , cacdentes. 

64.  Et  velaverunt  eum  , Sc  percutiebant  faciem  ejus  : Sc  interrogabant  eum  , dicentes : Prophetiza  , quis  eft , qui 
te  percuflit  : 

65.  Et  alia  multa  blafphemantes  dicebant  in  eum. 

66.  Et  ut  fadtus  eft  dies , convenerunt  feniores  plebis , Sc  principes  faeerdotum  , & Scribe , Sc  duxerunt  ilium  in 
concilium  luum  , dicentes : Si  tu  es  Chriftus  , die  nobis. 

67.  Et  ait  illis  : Si  vobis  dixero  , non  credetis  mihi : 

68.  ft  autem  Sc  imerrogavero  , non  refpondebitis  mihi , neque  dimitteris. 

69.  Ex  hoc  autem  erit  Filius  hominis  ledens  a dextris  yirtutis  Dei. 

70.  Dixetunt  autem  omnes : Tu  ergo  es  Filius  Dei  r Qui  ait  : Yos  dicitis  , quia  ego  fum. 

71.  At  illi  dixerunt : Quid  adhuc  dehderamus  t^ftimonium  ? ipfi  enim  audivimus  de  ore  ejus. 

CAPUT  VIGESIMUMTERTIUM. 


COEperunt  autem  ilium  accufare : cum  feilicet  Pilatus  eum  com 
demnare  noluiflet,nifi  audita  causa,  ut  conftat  ex  Joanne  1 1 


1 Etfurgenscm. 

r. is  multitudo 
eoruro,  duxerunt 

i.^pnum^u-  V.30.&  3 1.  Itaque'tria  crimina ei  objiciunt,  omnia  political  magni 
iare  moment* eorum  judicio  futura  apud  judicem  ethnicum,  qui  quceftic- 

Hunc  invenimhs  nes  ae  fabbatho,  de  caeremoniis , de  traditionibus  non  multum  cura^ 
g^temnoftTam,  turus  videbatur.  Primum  eft  , * hunc  invenimus  , id  eft  , non  finximus 
& prohibentem  nos,  non  audivimus  ex  aliis  .fed  reipfa  per  nos  ipfos  deprehendimus , 

tributa  dare  Cx-  * r , n n > n 1 1 • n 

lari,  & dicentem  Jubvertcntem  gentem  nojtram  : Graece  diaspspovl a,  pervertentem , ideit, 
geme!ilUni re"  noYae  dodtrinac praedicatione  feducentem  populum  Judaicum.  Secun- 
3. Pilatus  autem  dam  eft?  *cr  prohibentem  tributa  dare  , feu  dari,  * Cafari  Romanorum... 
censfxu^s Rex  Teitlum  , * & dicentem  fe  Chriflum.  Quo  nomine  fads  intelligebatur 
judarorum  ? At  conditio  Principis  Tudaeorum;  fed  invidiae  creandae  causa,  quo  clarius 
qu ; Tu dicir,  patereteum  Ixlx  majeitatis  eiie  reum  , addunt  * Regem  ejfe,  quail  vi- 

delicet utrumque  molitus  eftet , Principatum  Judaeas  Caefari'ereptum , 
cum  regni  gloria  in  fe  transferre,  ut  loquitur  Cyril.  12.  in  Joan. c. 7.* 
Omnia  tria  erant  falfa  in  ipforum  fenfu.  Primum  neglexit  Pilatus , 
quia  videbatur fpe dlare  Judaicam  fuperftitionem  : fecundum  depen- 
debat  a tertio  , tamquam  a caufa  fua.  Unde  inter  illos  duos  articulos 
Graces  nulla  eft  conjun<ftio,hoc  modo,  Frobibentem  dare  tributa  Cafari, 
dicentemfe  Chriflum  &c.  id  eft,  eo  quod  dicat  fe  eife  Chriftum  Regem. 
IIoc  ergo  poftremum  nonnihil  inquirendum  cenfuit  in  ipfo praetor io, 
fed  mox  egreffus  dixit  * ad  Frincipes  Sacerdotum  , foris  expedtan  tes  re- 

..AitsuttmPi-Iponfum  : 

lams  ad  principes  * * Nibil  invenio  cauCa  , propter  quam  feilicet  morte  pledfcendus 

faeerdotum  , Sc  ^ » _ N ^ / . , r , 1 J„  . r ...  1 . r 

turbas:  Nihil  in-  fit  : Gracce  expreftius  oudtv  fauev , mtllum+cnmen  , icilicet  mortis , left 
hoThomine  morte  dignum  , ficut  v.  22.  dicitur  , nullam  can  flam  mortis  invenio. 

s . At  illi  invaief-  r , * At  illi  invalefcebant , Icilicetclamoribus,  quemadmodum  folent 

commovet  po-  n , quos  veritas  deltituit,  ut  nnportunitate  extorqueant , quod  ratione 

per^iverfam5  n0n  P°Tunt , * dicentes  : commovet  populum  , ad  feditionem , dodtrinae 

judsam  jnd-  novitate  , utpote  * docens  per  univerfam  Jud&um , prout  totam  terrain 
piensa  Galil*a  r n 

ufque  hue.  Pr0~ 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  13.  gof 

nromiffionis  comprehendit,  * incipiensa  GaliUa,  ficut  patet  hoc  Matt.  «.K(aius  autem 
4.  V.13.  8c  Luc 30  4.  v.  14.  GaliUa  meminerunt , ut  Pilato fufpicio-  Zt7o%avkT3 
nem  affedati  regni-injicerent , recordando  feditiqnis  ]ud30  Galilsei , 8c  homo  Galilsus 
nuper  fedatorum  ejus  , quorum  fanguinem  Pilatus  cum  facrificiis  e eC* 
mifcuerat , Lucx  13.  v.  1.  * ufque  hue , Jud^as  8c  regni  metropolin , 
tamquam  illam  orefeente  multitudine  invafurus.  Verumneciftam 
acculationem  magni  fecit  Pilatus,  ut  qui  feiret  non  ad  feditionem,  fed 
ad  virtutem  commovifie  populum. ' Unde  ab  illo  molefto  8c  invidiofo  a 
judicio  fe  liberare  volens  • audita  mentione  Galilasse  , 

7.  * Vt  cognovit , quod  de  Herodis  poteftate  ejfet , id  eft,  tamquam  Ga-  7*  Etufcogno- 
lilceus  educatione  , Hergdi  fubditus , qui  Tetrarcha  erat  GalilJsae , Pir  ?od?sUpote5aSf’ 
latus  vero  Prsefes  Galilsese  proprie  didas  tantum  ,*  nativitas  enim  aj He^dem^Ir 
Chrifti  in  Bethlehem  non  videtur  multum  innotuifle  : * Remifiteum  fcipfc  jerofoiy- 
ad  Hcrodem : quamvis  non  teneretur.  Agebatur  enim  de  reo  in  Judaea  bt,s.erat  uiiS  diCr 
capto,  8c  accufato  de  delido,  tamquam  ibidem  commiffo,  de  quo  non 

erat  Herodis  extra  ditipnem  fuam  judicare.  Fecit  hoc  ergo  fpecie  ho* 
norandi  Herodem,fed  revera  fui  ipfius  causa.  Porro  Herodes  ifte  An- 
tipas  didus  eft,  qui  Sc  Joannem  Baptiftam  occidit  , filhs  Herodis 
magni  infanticidae  , fubquo  Chriftus  natus  fuit.  * Qui  & ipfe  Jerofo- 
Ijmis  erat  illisdiebus , Palchatiscelebrandi  causa  ficut  omnibus  Judafis 
praeceptum  erat.  Nam  Herodes  ifte  patre  profelyto  natus  , religione 
Judaeus  erat. 

8.  * Herodes  autem  vifo  Jefu,  gavifus  eft,  &c.  & fperaba t fignum  ali - 

‘ quod  vidtre  , id  eft,  miraculum  afiquod,  quo  curiofitatem  fuam  pafee-  yi  us  eftJ  vaiefe  1 
ret  : quod  fibi  , pro  dignitate  perfonae  fuse  , Sc  officio  Judicis  , quod  e^aaiio^empo! 
fuftnebat  ,non  dubitabat  fibi  concedendum  elfif,  utfacilius  liberare-  re  videre 
tur.  Qua  in  repeccato  tentationis  Dei  peccavit  : nam  & Aug.  lib.  10.  muira  de 
confef.  c.  35.  In  ipfa  religione  tentatur  Deiis , cum  figna  & prodigia 
flagitantur , non  ad  aliquam  falutem  , fed  ad  folarn  experientiam  de-  eo  Hen. 
fiderata. 

9.  * lnterrogabat  autem  eum  multis  fermonibus,  ad  ejufmodi  curiofita-  9.  lnterrogabat 

tern,  & vanitatem  fpedantibus.  * At  ipfe  nihil  illi  rejpendebat , quia  ad  uv^monibT.^ 
conftantiam  Chrifti  pert  me  bat , non  reipondere  ,ubi  res  non  poftula-  il]i 

bat  ,imo  ubi  curiofitas  8c  ineptia  interrogantis  refponfo  indigna  erat: 

Qiiam  conftantiam  commendat  Cyprianus  de  carnalibus  Chrifti  ope- 
ribus.  Non  potuit,  inquit,  vel  altitudo  poteftatum  ad  interregata  ex- 
torquere  refponfum.  Multo  minus  decebat,  ut  casleftia  figna  coram 
illo  ederet , qui  praeftigiis  fpedandis  addidior  er at,q  um  divinae  vir- 
tutis  miraeulis  venerandis.  _ 

10.  * st abant  autem  Principes  Sacerdutum , &c.  conflant erA8  eft,  per-  cerdotifm&s.nw 

^ J . basconftanterac- 

^ S § d 2 tina-  cufances  eum* 


iperabat  lignum 
aliquod  videie  ab 


it.  Sprevit  au 
tem  ilium  Hero- 


606  COMMENT.  IN  EYANGEUUM 

tinaciter , * accufantes  eum  , verentes  videlicet,  ne  fi  interrogates 
Herodis  , nihil  ad  fuum  fcopum  facientibus  , fapienter  refponde- 
ret  ; vel  ligna  faceret , dimiflus  elaberetur.  Unde  mirabilefuit  hoc  fi- 
lentium  , quod  nec  principis  benevoli  authoritate  , nec  taliura  accu- 
{atorum  improbitate  , neque  contemptu  3c  irrifione  aulicorum,  mox 
inde  lecutura  , riunpi  potuit. 

11.*  Sprevit  autem  ilium  Herodes , tamquam  hominem  agreftem,vel 
Pot*as  , qui,  cum  maxime  opuseiTet , nihil  in.propriam 

dutum  vefteaiba  caufaoi  ad  propohtum  vel  facere  vel  dicere  nollet.  * Cum  exercitu  fuo9 
ad  Pl"  ^ 5 f^eilitio,quo  cingebatur,  feu  cumcomitatu,  fatellitibus,  no- 

Klibus  *pediflbquis  : * & illufit  indutum  vefte  alba 5 quoloquendi  modo 
fignificatur  , iliufionem  iftam  fitam  fuifle  in  eo  , quod  albam  veftem 
ferret.  .Graeca  fie  legunt , intsai^  , zzsfifioiXvv  dc/Tcv  iv , 

O’  cum  iUuftjftct , induijfetque  ipfum  vefte  alba , rtmifit  eumPilato : quibus 
verbis,  ficut  8c  Svriaca  tranflatione  , fignificatur  aliis  modis  ante  illu- 
furn  Ruffe  , rifu  videlicet,  Iannis,  fcommatibus.  Vox  quoque  Graeca 
non  fignificat  proprje  albam  , fed  Jplendidam  & elegatitem  , qualis  eft 
Jacobi  2. quae  v.a.vertitur  Candida  8cv.  3.  pr<tclara,8c  opponitur  vefti 
fordida  : unde  Syrus  vertit  coccineam • led  qualifcumque  coloris fuerit, 
adhibita  videtur  fuifle  , illudendi  Jefu  causa,  tamquam  fatui,  non  fa- 

cinorofi  , in  quo  regni  affc&atio  potiiis  ridendaeffet  , quam  timenda 

,1  ' 


vel  pledrenda. 

12.  * Etfacti  funt  amici  Herodes  & Pilatus  , .eo  quod  unufquifque 


Et  fa£H  funt 

jriJaius  m ipfa  alterius  j urifdi&ioni  detuliffet,  8c  ie  mutuo  honoraffent : nam  Chri- 
n^mic^erant  ad  Rus  , ut  fignificaret  fe  reconciliaturum  efle  percrucem  duos  populos, 
invicem  Judaicum  8c  Gentilem  , interficiens  inimicitiasin  femetipfo,  ex  abun- 
tem  convoca  is  danti  duos  iftos  Principes  inter  fe  dimdentes  ejuldem  fuse  pamonisoc- 
cer  do  tumble  m a - cafione- conciliate  voluit , ut  notat  Ambrof.  in  Luc.  Itaque  Pilatus 
plebeIlbUS,&  dixit  Judaeis : 

dixit  adiiios:  14.  * obtuliftis  mihi  hunc  hminem  , quaft  avertentem  populum  , a reli- 

hunchominem1  g*one  5 a tributis  Caefari  dandis  , a Caefare*  8c  ecce  ego  *mllam 

quafi  avertentem  caufarn  inveni  exhis  , in  quibus  cum  accufatis  , quia  videlicet  dodtrina 
ego  coranf^ / obis  ejuspopulum  compofitum  8c  morigerum  effe  facit  : Principum  jura 
JanTauTmTn1:  c°nhrmat,  Caefari,  quod  Caefaris  eft  , reddi  jubens : nec  regnum  ejus 
venio  in  homine  contentiofum  aut  leditiofum  eft,  fe.d  ad  teftimonium  perhibendum 

ifto  ex  his, in  qui-  • 1 

bus  eum  accufa-  veritatl. 

^ ^ ^ i y.  * Sed  neque  Herodes , fupple,  ujlam  invenit  in  eo  mortis  caufam^ 
Herodes' namTe-  feu  crimen,  * quia  nihil  dignum  morte  actum  eft  ei , id  eft  , nihil  ab  He- 
STecce nihiidigjl  rode  fa&um  eft  contra  eum , quo  fignificaverit  re  vel  verbis  elXe  morte 
num  moue  dignum  a led  folujn  illufiwe, 

xC* 


SECUNDUM  LU-CAM.  Cap. 23.  607 

16.  *Emendatum  ergo  ilium  dimitt  um  : Gryce  caftigatum,  neetJeuacee, 
quod  v.  22.  vertit  corjipiam  eumy  id  eft,  virgis  aut  flagellis  tamquam  tam 
poena  mitiori  eum  caftigabo  : quam  poenam  Romani  criminibus  non  habebTt  dN 
capitalibus  adhibebant.  Fecit  hoc  Piiatus  injufte  quidem,  fed  tamen,  ^”erfg^smper 
ut  Judyorum  furori  aliquomodo  fatisfaceret  3 quorum  animos  Jefus  unum. 

rr  i _ 1 * 18.  ExclamaWt 

ofrenderat.  autem  funul  iui- 

verfa  turba  , dicens : Tolle  hunc  ,8c  dimitte  nobis  Barrabsm. 

1 9.  qui  erat  propter  feditionem  quamdam  faftam  in  civitare  & homicidium  , miflus  in’carcerem, 

20.  Itetutn  autem  Pila  us  Jocutus  eft  ad  eos  , volens  dimittere  Jelum. 

2 1.  At  tlli  fucdamajbant  , dicemes : Crucifige  , crucifige  eum. 

22.  Ule  autem  tertio  dixit  ad  illos  : Quid  enim  mali  fecit  ifte  ? nullamcaufam  mortis  invenio  in  eo  ; corripiam 
ergo  ilium  ,8c  dimittam. 

23.  At  illi  inftabant  vocibus  magnis  poftulantes  ut  crucifigeretur  : &.  invalefcebant  voces eornro, 

24.  F.t  Piiatus  adjudicavit  Hen  petirionem  eorum. 

2 s . Dimifit  autem  illis  eum  , qui  propter  homicidium  8c  feditionem  mifTus  fuerat  in  carcercm  , qcern  petebantt 
Jelum  vero  tradidit  voluntati  eorum. 

26.  Et  cum  ducerent  eum  , apprehendcrunt  Simonem  quemdam  Cyrcnenfem  , venientem  de  villa : 8c  impofue- 
xunt  illi  crucem  portare  poft  J elum. 

27.  * Sequebatur  autem  ilium  turba  muli e rumyqu a p l tygeh ant ,manibu$  27.  Sequebatur 

■ autem  iliu'muha 

8c 
quae 


videlicet  ped  us  vel  femora  tundendo,  crines  vellendo,  Sc  fimilibus  fi-  tutbapopuii 
gnisdolorem  pryferendo;  hoc  enim  proprie  eft  plangere  : *&  lamen 


mulierum 
plangebant  8c 


eum. 


a?.  Converfus 


tabantur  eum , id  eft,fletu  & lugubri  Term  one  vicem  ejusdeplorabant.  lamemabantur 
Solet  enim  fexus  infirmior  pro  illis  etiarn  , qui  morte  digni  funt  ? in 
lachrymas  commoveri,&  damnatorum  exitus,  pro  natures  communis 
confideratione  ,mi{ereri , inquit  Leo  ferm.  io.de  paflione.  Quam- 
quam  hyc  doloris  teftimonia  ex  innocently  «S c beneficently  ejus  rc- 
cordatione  profluxifle  verifimile  fit. 

28. *  Converfus  autem  ad  illas , corporaliter,  * dixit : Eilia  jerufalem , 
id  eft,  mulieres  Jerofolymitany  , uiitata  Hebryis  phrafi  , *nolite  flere  ftl^dixft^Filix. 
fuper  mey  tamquam  impotente&  mifierabili,ficut  eum  deflebant.  Unde-^1^^^6 
idem  Leo  : Plandum,  qui  damnatis  proraifeue  impenditur,  dedigna-  fed  fuper  vos  ip- 
batur  Dominus  fibi  impendi  , quia  non  decebat  ludus  triumphum  , veftw^6' 
nec  lamcnta  vidoriam.  Adde  quod  calicem  paflionis  ufque  adfycts 

bibere  voluit,  dum  Sc  illud  folatii  genus  adjicit , quod  ex  aliorum 

commiferatione  Sc  compaflione  obvenire  folet.  Eft  autem  prohibi- 

tio  , verbis  quidem  abfoluta  , (edfenfu  comparative  : q.  d.  Nolite 

tam  flere  fuper  me,  quam  * fuper  vos  ip  fas  &c . cujufmodi  Sc  ilia  ,M/- 

fericordiam  volo  ; non  facrifleium  , ut  alibi  didum  eft  : * & fuper  filios 

veftros , hujus  peccati  autboresSc  heredes : unde  Scriptura  , Super  fa- 

tmm  plora  , deficit  enim  fenfu.  Quamquam  prycipue  fletum  imperare 

videatur  , propter  fupplicii  magnitudinem  quod  eis  impendebat.  tNam  v^ientdiss 

rationem  fle’tusteddit : in  quibus  dicent:: 

29.  * Quoniam  ecce  venient  dies , odfidronis  futury  per  Romanos , venlfcsft qui'no^ 

* in  quibus  diem,  homines , maxime  mulieres  t fteriles  O genuerunr,  sc  u- 

ven-  ftamunt, 


\ 


<Jo8  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ventres , &c.  & ubera  qua  non  laftaverunt.  Per  hasc  tria  idem  quidem 
fignificatur , fed  cum  magna  exaggeratione,  videlicet  perquam  beatas 
eiTe  mulieres,  quas  liberis  careant,  quorum  fcilicet  calamitatibus  non 
torqueantur.  Nam  intollerabilior  ioiet  matribus  effe  dolor  de  aftli- 
dione  filiorum  , quam  de  propria. 

p d ice rc^mo n - 3°»  * Tunc  incipient  dicer c montihs  , pras  malorum  tunc  praefentium 

ubus:  Cadirefu-  magnitudine,  & impendentium  expedatione  a:  metu  : *Cadite  fuper 
bus^opattenos'. nos > & c oUibus  : Operite  nos.  Eudem  Sc  ifta  funtfamiliari  Hebraeisre- 
petitione  : q.  d.  Utinam  vel  montium  ruinis  opprimeremur;  vel  hiatu 
terras  abforberemur , ut  , quamvis  borr'endo,  ceieri  tamen  mortis  ge- 
nere  eriperemur  malis.  Significat  enim  Chriftus  homines  tunc  mor- 
tem defideraturos  , quae  fugit  ab  efs  : nam  ut  prsedix’.t  Matth.  24. 
v.21.  erit  tunctribulatio  magna  , qualis  non  fuit  ab  initio  mundi  uf- 
que  modo  , neque  fiet.  Jufte  autem  hasc  pafifuros  judaeos  , declarat 
fubjeda  pulchra  fimilrtudine. 

xidVSJgShfcfa-  3 *•  * ft  *n  viridi  ligno  bdc  faciunt  , id  eft  , {i  tarn  dir  a Deo  per- 
ciuot  \ in  arido  mittente  Sc  judicante  perpetrantur  in  me , qui  velut  arbor  virens  Sc 
"3u‘d Ducebsnmr  foecunda , gratia,  juftitia,  Sc  bonorum  operum  fru  dibus  plenus,  exci- 
aut€m  & alii  duo  flGne  Sc  combuftione  minime  dignus  fum  , * in  aridc  aid  fiet  ? id  eft , 

nequam  cum  eo,  . . p \ J * 

mmterfice  e;ur.  quid  asquum  eit  fieri  in  gentem  utam  judaicam  , quas  propter  impie- 
Zener un tacer4  & omnis  boni  fterilitatem  velut  arbor  arida  non  n’fi  ignis  pa- 
cum, qui  vccatur  bulum  efife  debet  ? Eft  enim  fimilis  locutio  , qualis  1.  Pe^ri  4.  v,  i8« 
cifixerunt*  eurZ;  Si  ] ufitts  vix  falvabitur,  id  eft,  non  fine  magnis  tribulationibus,  imp  ins 
& peccatoriibi  pare  bunt  ? Porro  , quamvis  nonnull  i haec  fiipra  dicta 
terum  a finiitiis.  extendant  ad  poenas  aeternas  , in  quibus  fine  dubto  haec  verba etiam 
maxime  vera  iunt , direde  tamen  videtur  Chriftus  ad  Jerofolymitani 
excidii  calamitatem  refpicere. 

jefusaurem  *24.  *p at er  dimitt e illis , non  folum  poenamtantae  injuriae,tam  meae 

:bat  Pater, di-  J ■ r , , * x-  /.  , . . • t j • 

teiilis : non  quam  tuae  , fed  etiam  culpam.  Nam  his  verbis  impetrav:t  Judaeis  non 
fad^.D^vidcn1-  tantiim  veniam  , fi  pcenituerint , fed  etiam  fidem  Sc  agnitionem  tanti 
ies^  vero  vefti-  peccati , Sc  converfionem  , ut  poeniterent.  Ut  enim  Cyprian,  ferrn. 
xum7oCrtes.n  1 £ de  paflione  , Chriftu  orante  , malignantium  per  fid  1 a demum  credidit 
3 5 Etftabatpc-  ^ intellexit : nam  effedus  illius  orationis  fuit , quod  tot  millia  ftatim 

pulus  ipedlans,5c 

dendebant  eum  crediderunt , oc  quod  ufque  ad  quadraginta  duos  annos  tempuspoeni- 
ris^cf.cemes”:  tendae  reliquis  dilatum  fuit , ut  Hieron.  qu.  8.  ad  Hedibiam.  Ita  fado 
s’.ios (alvos fecit, munivjt  pr^ceptum  , quod  Matth.  c.  dzderat^Orateproperfiquenti- 
iih.ceft  chriitus  bus  vos ; ficuti  liaise  5" 3 .praedidum  erat,  Et  protrnnjgrcjj  rtbtts  rogauit. 
Dt’6deiHudcbant  * Non  eniin  fciunt  W**  faciunt , quantum  fcelus  perpetrent  3 fe  fcilicet, 
autcin  St  mil:-  Dominum  gioriae  , Filium  De‘  < rucifigere  Eamdem  ignorantiana 
a:etum  ofccieii-  allegat  Petrus.,  Ad.  3.  v.  17  .Scio  quin  per  ignorant  inm  fecijl  is, ft  cut  & 

tesci.  frin* 


34 

diceoac 
mit 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cam,*.  609 

Triticipes  veftri.  Quas  quidem  in  plurimis  eratfupina  Sc  crafEffima;in  37 .&  dicemes: 
multis, maxime  Principibus,affe&ata  : quarum  ilia*  nonnihil  culpam  dUwS/Svum 
niinuit , lisec  eatenus  faltem  venias  locum  facit , quia  hominem  reddit tefac- 
jnagis  miferabiiem  , utpote  pene  defperatum  ; ideoque  magis  divinae  & fuperibriptiT 
opis  indigum  , qui  rebus  defperatis  fuccurrere  folet.  Quae  cqnfidera-  Gr*dsU& 
tio  maxime  in  illis  locum  habet  , ft  qui  fcientes  Sc  prudentes  Filium  Ladnis , & He- 
Dei  occiderunt,  juxta  illud,  quod  in  parabola  dixerunt : Hie  eft  heres,  Sx .jidaomm?* 
finite  oceidamus  eurn . Hi  enim  maxime  nefeiebant,  quid  facerent  , 
quia  maxime  ignorabant  fuam  in  fuo  fcelere  miferiam  ac  caecitatem  : 
nam  , ut  Aug.  ferm.6i.  De  tempore,  nefeiebant  fe  a diabolo  horum 
facinorum  incentore  , graviorem  perfecutionem  pati  , quam  Chrifto 
inferebant.  Valet  ergo  talis  ignorantiain  eorum  , ft  non  excufatio- 
nem , faltem  commiferationem. 

29.  * Vnus  autem  de  his,  qui pendebant , latronibus.  An  unustantiim,  39-Unus  autem 
an  uterque  initio  blalphemaverit , diximus  in  cap.  Matth.  27.  v.  44.  debant,  ktroni- 

40.  *Reftondens  autem  alter,  Jefu  fcilicet  ad  convitia  obmutefeente,  ^at  eumldkens3- 
*incre$abay:unii  dicens  • N eque  tu  times  Deum,  hoftem  convitiantium,  si  tues  chriftus. 
Sc  miferis  infultantium  , vel , ut  aliqui  , Deum  , hunc  ipfum  fcilicet  metipfura,&no?. 
Chriftum  pendentem  in  cruce,  quern  in  loci.  Sc  temporis,&  omnium  40  RcrP°»dfns 

r.  r . . Z1  L.  r 1 i ..autem  alter  m- 

circumftantiarum  lumma  miquitate  Deum  etle,  non  lolum  admirabih  crepabat  cum , 

fide  credidit,(ed  etiam  conftantiftime  confeftfuseft.  Multo  enim  mag-  ^meTDeum! T 

nificentiusfuit , quod  hominem  inter  extrema  fuppliciadeficientem,^aodincadera  . 

Deum  credidit,quam  li  inter  virtutum  opera,  inquit,  Aug.  credidillet. 

Porrb  emphaticum  eft  illud  , N eque  tu  : q.  d.  Ut  non  timeant  Deum, 

qui  nos  circumftant  Principes  Sc  Judcei , an  non  faltem  times  Deum, 

* quod  feu  quia  , * in  eadem  daniyaticne  esf  id  eft,  cum  in  eodem,  quo 

ipfe  , {is  fuppfcio,  morti  fcilicet  ac  judicio  Dei  proximus  ? Nam  mors 

Sc  judicium  Dei  impendens  per  fe  urgetad  coercendum  linguae  pe- 

tulantiam,  ample&endamque  pcenitentiam  : confortium  vero  pcenae 

cum  ipfo  Deo  invitat  ad  veniam.  Itaque  verba  iftacaufam  continent, 

cur  Deum  prae  caeteris  timere  debeat.  <N e autem  (icut  eamdem 

Chrifto  damnationem  , ita  Sc  eamdem  damnations  caufam  e'i  tribuiffe 

putaretur  , difeernendo  adjicit  : 

41.  * Et  quidem  juft e 

nam  digna  faebis  reeipimus  , dignam  latrociniis  noftris  mercedem*  digna  fadis  reci- 


fupple  in  eadem ’damnatione  crucis  fumus : 41 - Et  nos  qui- 
te _ . aem  julte , nam 


Haec  poft  fidem,  eft  peccati  agnitio  Sc  confeftio  , Sc  juftos  pcenae  ap-  nShUmaHgcffiv' 
probatio  : unde  nihil  vetat  eftfe  quamdam  fatisfaeftionem  pro  pecca- 
tis , quae  includat  praeeuntem  cordis  poenitentiam.  * Hie  vero  nihil 
wall  geftit , id  eft,  innocentiftimus  eft,  Sc  confequenter  in  jufto  fup- 
plicio  damnatus.  Itaque  verba  ifta  continent  ali  am  rationem  tempe- 
ra ndf 


6 io  v COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

randi  a blafphemiis  ( bis  enim  inhumanum  eft  & moribundo  8c  inno* 
centi  maledicere)  Sc  mirabilem  conftantiam  fpirapt  in  defenfione  Jefu : 
dum  non  veretur  Sc  Pilatum,  & Scribas,  Sc  Sacerdotes , Sc  omnes  Ju- 
dges fupplicii  authores  , coram  adftantes  injuftitiae  damnare.  Uc  me- 
rito  dixeris  , fimul  fuifte  praeftantifEmum  a£tum  charitatis  , Eve  erga 
Chriftum  , Eve  erga  fratrem  , quem  de  peccato  tantalibertate  corri- 
puit,  ut  Greg.  18.  Moral,  cap.  23.  alias  25*.  Per  tales  ergo  a&us  jam 
ftrata  via  ad  reconciliationem,  magna  fpe  Sc  fiducia  obtinendi  orans# 
jtfufn  Nomine5  42*  * Dicebat  ad  Jefutn : Domine  , rerum  omnium  (quern  enim  ante 
mecnento  mei , Deutn  crediderat , nunc  tamquam  Dominum  fummadominit  Egni- 
rc^umtuuro.1"  ficatl*°ne  invocat ) * mementomei.  Maxima  in  ifto  verbulo  pceniterrtis 
elucet  verecundia  : non  enim  liberationem  a cruce  , non  regni  parti- 
cipationem,(ed  folamfui  memoriam  aliquam  poftulat.  * Cum  veneris 
in  regnumtuum . Ergo  Regem  credit,  Sc  faivatorem  , aquofalutem 
petit  , Sc  regnum  ejus  a turpiffima  crucis  morte  incipere,  ac  proinde 
non  efle  de  hoc  mundo  , Ecut  coram  Pilato  Chriftus  dixerat.  Quae 
omnia  tam  magna  funt , ut  Sc  Apoftolos  ipfos  fide  Sc  notitia  fupera- 
verit , ut  notat  Ambr.ferm.  $0.  Hinc  non  mtrum  , fi  etiam  fuerit 
uberior  gratia  quam  precatio  , Domino  plus  tribuente  , quam  alter 
rogaverat , ut  idem  notat.  Itaque 

4?.  Et  dixit  ill!  * Dixit  ci  Jefu$y  ad  convitia  furdus  , ad  preces  attentiEimus. 

JefusiAtnen dico  “•>  . , ^ m ' "L- 

tibi:  Hodieme-  * Amen  dico  vovis , id  eft  , aiieverantiiiime  tibi  tamquam  verum  ac 
cum  aism  para- certum  af£rmo-  Nimirum  , uc  tam  conftanti  aEirmatione  latronem 
f44 .^Era^r amem  adperfeverationem  adverfus  diffidentiam  , moribundis  infeftam  , ro- 
se tenebra:  fadt*  boraret : * hodie  , id  eft  , non  aEquando  , ut  tu  petis  tantum,  fed  hac 
f^terram^ue *Psa  ’ nonfolum  tui  a\emor  ero  ,*  fed  * mecum  eris  , camquam  fo- 
in horam nonam cius  confolationis , qui  nunc es  focius  patientiae  Sc  pafEonis  ,*  in  fa- 
tus  eft  foi:  &Uvre-  tadifo  , id  eft  , in  loco  voluptatis  Sc  amoenitatis  *,  ubi  funt  animx  ju- 
fum eft  medium  &orum  P°^  hanc  vitam.  Nam  Graecis  Sc  Latinis  Paradifus , Hebrasis 
* Pardes  , proprielignificat  hortum  fru&iferis  arboribus  conE- 

tum , id  eft  , pomarium  , ut  vertitur  Ecclef.  2.  v.  5'.  Unde  locus  ille 
voluptatis , in  quo  Deus  Adamumcollocaverat,  Paradifus  a lxx.  vo« 
catus  luit , ubi  alia  Hebraica  vox  generalius  hortum  fignificat.  Hinc 
itaque  extenfo  per  raetaphoram  vocabulo , ficut  locus  animarum  im- 
p*iarumpoft  hanc  vitam  vocatus  eft  Gehenna  , avalle  filiorum  Ennom 
Jerofolymisproxima , ita  locus  beatorum  , ubi  quiete  8c  firmiter  vi- 
vunt , vocatus  eft  paradifus  , non  folum  a Judaeis  , fed  Sc  a Chriftia-^ 
nisjfive  ille eEet limbus  Patrulnante  refurre&ionem  Chrifti,  Eve 
nunc  regnum  caslorum  poft  refurre&ionem.  Unde  Aug.  lib.  12.  de 
Genefi  ad  litt.  cap.  34.  Paradifum  exponit  , vel  fimjm  Abrahae , vel 

gene- 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.i3.  6n 

generaliter  locum  , ubifunt  animae  juftorum.  Is  autem  locus  tunc 
erat  limbus  Patrum , qui  propter  prsefentiam  Chrifti , 8c  manifefta- 
tionem  divinitatis  ejus  , non  folurn  locus  quietis , ficut  8c  antea  fue- 
rat,  fed  etiam  voluptatis  8c  delitiarum  , ac  proinde  regnum  Chrifti 
fuit.  Notat  autem  Aug.  trad.  31.  in  Joan.  Chriftumjam  in  cruce 
fignificaffe  id  , quod  fadurus  eft  cum  vivis.Sc  mortuis  , alios  pofitu- 
rus  ad  dextram,  alios  ad  finiftram.  Nam  ipfa  crux  tribunal  fuit,  quia 
in  medio  judex ; hinc  latro  , qui  credidit , liberatus , illinc  alter  , qui 
infultavit  , damnatus  eft.  Porro  ex  hoc  Chrifti  fado  merito  docet 
Ecclefia  , quod  in  ipfo  mortis  articulo  poenitentiam  Dei  benignitas 
non  afpernatur.Nec  enim  ferum  eft, quod  verumeft-nec  irremiftibile, 
quod  voluntarium  , de  quo  apud  Cyprianum  ferm.  de  coena  Domini*  • 

Unde  Dominus  toti  Ecclefiae  hie  publicum,  ut  vocat  Ambrofius,  con- 
didit  teftamentum  , tacite  fcilicet  fimul  omnibus, qui  in  extremis  con- 
vertuntur  , cum  latrone  promittens  indulgentiam  8c  falutem. 

46.  * Et  damans  voce  magna  , in  argumentum  magni  roboris  , vehe-  v*c6e 
mentis  afFedus , denique  fummae  fiduciae  in  patrem  , ne  vel  propter  fas ait:  Pater,  m 
infultationes  aliorum  , dicentium,  Confiditin  Deo8cc.  vel  propter  ora-  SeSd^fpiritura 
tionem  , quam  prasmiferat,  Dens  meus  ut  quid  dereliquifli  me  • in  defpe-  ®eum.Erh$cdu 
rationem  actus  putaretur,*  licut  unpie  putavit  Caivinus , connden- 
tiffimeait  : Pater  , quae  vox  eftintimi  amoris , 8c  conjundionis  , 8c 

fiduciae  , * in  mantis  tuas , id  eft  , tibi , feu  in  manus  providential , po- 
tential, 8c  bonitatis  tuae , * commcndo  Jpiritum  meum  , id  eft,  animara 
meam  , jamjam  feparandam  a corpore  depono  , ut  earn  excipias , cu- 
ftodias , Sc  veluti  depofitum  fuo  tempore  reddas.  Unde  TheophyL 
in  Matth.  Ambr.  hie  > 8c  alii  notant  fignificationem  depofiti  in  verba 
tarn  Graeco  quam  Latino,  quod  proprie  etiam  voce  Hebraica  Pfal.30. 
v.  6.  fignificatur  , unde  haec  verba  Chrifti  fumptafunt.  Porro  tain 
Hebraice  quam  Graece  eft  futurum  , Commendabo , id  eft  , jam  jam  fpi- 
ritum  meum  deponam  , 8c  fie  verba  continent  praedidionem  rei  fta- 
tim  futurae;  fic  tamen  , ut  fimul  praefentem  fupplicationem  invol- 
vant.  Hoc  autem  pie  moriendi  exemplum  Chriftus  praebere  voluit , 
ut  credentes  fpirjtum  noftrum  efife  immortalem,  eum  quafi  depofitum 
quoddam  refurredionis  beneficio  refumendum,  ejus  manibus,  id  eft, 
curse  , cuftodiae  , defenfioni  contra  malignos  fpiritus  cum  fiducia  de- 
ponamus : de  quo  Cyrili.  lib.  12.  in  Joan.  cap.  3 6.  8c  lib. 2.  ad  Re- 
ginas. 

47.  * Videns  autem  Centurio  , quodfattum  fuerat , id  eft  , quae  fie-  r^'cTn^fa11* 
bant,  ut  eft  verfu  feq.  Unde  Matth.  27.  v.  C4.  habetur,  vifo  terra 

tnotu  , (J  bis , qua pebant ; inter  quae  praecipue  erat  id  , quod  Marcus  Deum  , di-ens: 

rj  1 1 1 _ , Vcre  hie  homo 

H h h n ex*  jU^us  erat. 


6 it  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

exprefse  notat,  quia  fic  damans  expfraftet,  id  eft,  quod  poft  tanturo 
clamorem  , ftatim  expiraftet.  Hoc  enim  fignumerat,  eum  non  ne- 
celHtate,  fed  propria  voluntate  animam  deponere,  ficut  hoc  praedixe- 
rat  Joan.  io.v.  18.  Unde  etiam  Pilato  resiftaMarci  ij.  miraculo 
fait , ut  obfervat  Aug.  4.  de  Trin.  cap.  13.  * Glorificavit  Deum  , con.- 
fitendo  id,  quod  res  erat  ( Deus  enim  veritas  eft,  3c  ideo  confeftio  ve- 
ritatis , maxime  ft  fiat  amore  veritatis  , qusedam  Dei  glorificatio  eft  } 
* dicens : Vere  hie  homo  jujius  erat  , id  eft  , ifinocens  a calumniis  ei  im- 
paeftis.  Impofitum  autem  ei  fuerat  quam  maxime,  quod  blafphemaf- 
fet , afterendo  fe  Filium  Dei.  Juftum  ergo  fatendo  , 3c  confequenter 
veracem  , tacite  confitetur  eum  efte  vere  Filium  Dei , ficut  Matth* 
clare  dixit.  Quamquam  dici  poftit  hanc  efte  confeftionem  diftin&arra 


4*,  Et  omnis  ^ ab  ilia  altera  : 

imnfi  aderant^ad  48 . * Et  omnis  turba  pwctitientes  petfora  revertebantur  in  fignum  poe** 
fpeftacuiu  iftud , nitentiae  , de  indmnitate  tanti  facinoris  concepts.  Quid  enim  tundere 

8c  vidcbant  qua;  . . 0 . r , . I , 

febant  , pctcu-  pe&us,  inquitAug.  nui  arguere,  quodiatet  in  pectore  , 3c  evident* 
rfdS'or.  Fullu  occultum  caftigare  peccatuin  ? , , 

49.  Srabant  autem  omnes  not}  eius  a Ionge  , 6c  ir.ulieres  qua  (ecutae  eum  erant  a Galilaea  , haec  videntes. 

« o.  Et  ecce  vir  nomine  Jofeph,  qui  erat  decurio  , vir  bonus  Sc  juftus  : 

51.  hie  nen  conlenferat  confdio , Sc  aftibus  ecrum  , ab  Arimathaea  civitate  Judaea: , qui  expeftabat  Sc  ipfe  regnuna 
Dei. 

52.  Hicacceflit  ad  Pilatum  , 8c  petiit  corpus  Jefu: 

S }.  Sc  depofitum  involvit  findone,  8c  pofuir  eum  in  monumento  excilo,  in  quo  nondum  quifquam  pofitus  fuerato 
5 4.  Et  dies  erat  parafeeves  , Sc  (abbatum  illucefcebat. 

55.  Subfecutae  autem  mulieres , quae  cum  eo  venerant  de  Galilaea  , viderunt  monumentum,  Sc  quemadraoduns 
pofmim  erat  corpus  ejus. 

s 6.  Et  revertentes  paraverunt  aromata , Sc  unguenta : Sc  fabbatho  quidem  filuerunt  fecundum  mandatum. 


CAPUT  VIGES1MUM  QU  A R T U M. 

1.  Una  autem  fabbati  valde  diluculo  veneruntad  monumentum  , portantes  , qua  paraverant , aromata: 

•«.  Sc  invenerum  lapidem  revolurum  a monumento. 

3„Et  ingreft*  non  invenerunt  corpus  Domini  Jefu. 

4.  Et  factum  eft  , dum  mente  confternatae  etfent  de  ifto  , ecce  duo  viri  fteterunt  fecus  illas  in  vefte  fulgenti. 

5.  Cum  timerent  autem, Sc  declinarent  vultum  in  terram^dixerunt  ad  illas:  Quid  quaeritis  viventern  cum  mortuts? 

6.  Non  eft  hie  , fed  furrexit : recordamini  qualiter  locutus  eft  vobis , cum  adhuc  in  Galilaea  eflet , 

7.  dicens  : Quia  oportet  filium  heminis  tradi  in  manus  hominum  peccatorum.  Sc  crucifigi,8c  die  tertia  refurgere. 

S.  Et  recordatae  funt  verborum  ejus. 

$.  Et  egrefife  a monumento  nuntiaverunt  haec  omnia  illis  tmdecim  , 8c  caeteris  omnibus. 

io.  Erat  autem  Maria  Magdalene  , Sc  Joanna  , Sc  Maria  Jacobi , Sc  caetera;  qua:  cum  eis  erant , quae  diceban  tad 
Apoftolos  haec.  N 

it.  Et  vila  funt  ante  illos , ficut  deliramentum  , verba  ifta  : 8c  non  crediderunt  illis. 

12.  Petrus  autem  furgens  cucurrit  ad  monumentum  : Sc  procumbens  vidit  linteamina  fola  pofita  , Sc  abiit  fecum 
mirans  quod  faftum  fuerat, 

ex  iiii^ibant  ipfii  1 3 • * Tq  ^ ecce  ^uo  ex  *Uis  5 quos  ‘ fcilicet  v.  9.  commemoraverat  , 
die  in  cafteiium , X- j*  ib  ant  ipfa  die  , qua  fcilicet  mulieres  ad  monumentum  ve« 

tio°ftadiorumrpre."  nerant  & rediverant,  hoc  eft  , ipsa  una  fabbathi  feu  Dominica  , (Te*- 
xaginta  ab  jeru-  fpicitenim  ad  v.  1.  unde  dependent  omnia  hucufque  narrata  : * in  ca- 
Emmaus.  mncftellum  , id  eft , pagum  : hoc  quippe  Grsecum  xw^  fignificare  folet  , 
f]ueba^turPadin^  ftuam<Iuan:i  & villain  fub  in  de  ftgnificet,quomodo  vertftur  Marci  1 6. 

V , 12,4 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  14.  6 13 

v,  12.  utfortaflis  haec  villa  fuerit  per  moducn  caftellimunita  in  pago:  vicemdehisorte 

* quod  erat  injpatio  ftadiorum  , Graece  dmKVvav , quod  diftabat  aWi? 

ftadiis  *fexaginta  ab  Jerufalem , id  eft  3 feptem  miliaribus  cum  dimi- 

dio , prout  miliare  fignificat  mille  paffus.  Nam  Stadium  eft  odava 

pars  miiliaris ; hoc  eft  , con tinet  centum  & viginti  quinque  paffus : 

nam  fexaginta  ftadia  continent  feptem  miliia  paffuum  & quadrin- 

gentos 3 hoc  eft  , feptem  milliariacum  dimidio  , feu  iter  horarum 

circiter  duarum  cum  media.  * Nomine  Emaus.  Haec  pofteaNicopo- 

lisdida  fuit,  civitas  Palaeftinae  3 ut  Hieron.  de  locis  Hebraicis , ubt 

dicit  Cleopham  ex  hoc  loco  fuiffe. 

1 f . * Et  fattutn  eft  , dum  fabularentur  , Graece  eft  idem  verbum  , Et 
quod  verfu  praecedente  , c*  tu>  fyuheiv  , dum  colloquerentur  , * & fe~  rentur,  & (ecurn 
cum  qu&rerent  , id  eft  , fe  mutuo  rogarent  de  rebus  illis , quae  accide- 
rant  circa  Jefum  3 & quorum  alter  altero  melius  meminerat.  * Et  ipfe  quans  ibat  cum 
Jefus,  de  quo  fcilicet  loquebantur,  * apprepinquans  ibat  cunt  illis , co-1  IS’ 
mes  viae > qui  tamquam  viator  paulo  celeriiis  incedens , eos  affecutus 
erat. 

16 . *Oculi  autem  corum  tenebantur,  per  aliquod  impedimentum,  *ne  is.  oculi  autem 
turn  agno f cerent.  Hocenim  impedimentoprohibebantur  , ne  dignof-  luSn™eum  as' 
cerent  propriam  Chrifti  fpeciem  ab  aliena3five  hoc  contingeret  °ffus^“°r£etra"tta‘(iiiios‘ 
oculis  caligine  , five  humore,  five  per  aerem  interjedum  , five  quod  Qui  funt  hi  ter- 
aliqua  pars  corporis  Chrifti  fpecies  non  emitteret.  Unde  Aug.  1.  3 • fcn^adinTiccm 
de  confenfu  c.  2C.  fentit  effigiem  Chrifti  nonfruiffe  mutatam.  Vide ambuiames  , & 
dida  Marci  1 6.  v.  12.  Porro  ut  oculi , ita  3c  aures  tenebantur  , ne 
familiarem  ejus  vocem  agnofeerent.  Apparuit  autem  in  fpecie  homi- 
nis  peregrini  j appofite  fcilicet  ad  eorum  animi  ftatum , quiarefur- 
redioejus  erat  ipfis  peregrina , juxta  Greg,  in  Evang.  Quod  fecit 
non  fallendi  causa  , fed  fefe  occultandi , ut  ulcere  eorum  inter  collo- 
quendum  detedo  3 eosfanaret,  ac  dulcius  innotefeeret.  Cum  ergo 
rogaffet , qua  de  re  loquerentur  3 cur  triftes  effent , Graece  <rx v^panot , 
vultu  trifti  & inamaeno,quafi  tadus  eorum  malo  8t  confolaturus  eos  , 

18.  * Rtfbondensunus  3 cui  nomen  Cleophas,  qui maritus  fuit  Mariae,  is.Etrefpondens 

j-^i!  t *•  ......  unus,  cm  nomen 

quae  dicitur  Cleophae  3 Joan.  19.  v.  2f.  quamquam  alii alium  hunc  cleophas , dixit 

Cleopham  fuiffe  volunt  : fociumejus  vocatum  effe  Simonem  docet  regrinu/e^inje- 

Bafil.  in  cap.  6.  Ifaiae  : * Tu  folus  peregrinus  esin  ferufalem  3 id  eft  3 ruraiem . & non 

tu  folus  es  inter  omnes  peregrinos  Judaeos  3 qui  hoc  Palchali  fefto  Je-  SI" °Uim  incite 

rufalem  appulerunt , * & non  cognovifti  3id  eft  3 qui  ignoret  ea  3 quae  hls  diebus  * 

his  diebus  contigerunt  ? Itaque  illud  3 folus,  quamvis  verbotenus 

jungatur  cum  , peregrinus  , quantum  adfenfum  tamen  magis  conjun- 

gitur  cum , non  cognovifti . Supponunt  autem  eum  conjicere  debuiffe , 

Hhhh  2 qua 


<Ji4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

qua  de  re  loquerentur  , ex  eo  > quod  res  ilia  tarn  ftupenda  Sc  recens 
Sc  vulgata  effet  uc  in  omnium  ore  verfarettfr  : vel  certe  eum  audiviffe 
partem  fermonis  ipforum  , Sc  tame n non  intellexiffe  5 dequoho- 
mine  fermo  elfet. 

}9.  Quibus  ilie  19.  * Quibus  ille  dixit : Chit  ? Ut  Ita  totam  animi  fui  infirmitatem 
dixemnuDe jcfu  pcoderent  , quam  curare  poffet.  * Et  dtxerunt : De  fefu  Naz.areno  : 
fhhvir prophew  Darius  , toc  tV*  t*  Nc tgupaiy,  ea  qua  jpeftant  ad  fefum  Naz,a~ 

potens  in  opere  renum  ; * Oui  f uit  potens  in  of  ere  , id  eft  , miraculis  Sc  fanditatis  ope- 
^m^DeoScomni  dbus , * & fermone  , dodrinas  fcilicet  authontate  , Sc  eloquentiae 
popuio ; efficacia  , ad  docendum  Sc  perluadendum  , * Coram  Deo , qni  aliquo- 
ties  ei  teftimonium  perhibuerat,  * & omni  populo.  Nam  populus, quid- 
quid  Irenderent  Pharifoei  , Temper  magni  fecit  Jefum,  dumpaflim  cla- 
maret  : numquam  fic  apfaruit  in  ifrael  prophet  a magmts  furrexit  in  nobis , 
bene  omnia  fecit , &c.  Itaque  narrant  hie  publicam  de  Jefu  exiftima- 
tionem  , ut  eo  mirabilior  Sc  miferabilior  appareathiftoria  de  indigna 
tanti  viri  morte.  De  divinitate  mortui  nihil  dicunt,  vel  quod  ipfimet 
fluduarent  3 vel  non  crederent , juxta  v.  21.  vel  neperegrino  effent 
rifui. 

ao.Etquomodo  20.  * Et quemodo tradiderunt  eum*  Vilato  Vrtfidi , tamquam  execu- 
fumaii^racerdo- tori  Isevitiae  fuae  , non  arbitro  caufae  , ut  loquitur  S.  Leo,  In  damn  a. - 
iPdamnaS  tl(,nm  tnortis  > id  eft  , ad  mortem  ad  quam  eum  lata  fententia  dam* 
tionem  mortis,  naverant.  Unde  in  initio  nihil  a Pilato  inquiri  voluerunt , fed  fta- 
&«ucifix£nint  tim  velut  aperte  reum  , Sc  convidum  , Sc  damnatum , morte  pledi. 

a i.  Nos  autem  21.  *No$  autem  Jpcrabamus^uiaipfe  ejfet  redempturus  ifrael  , a jugo 
Ipfecffetredem^  Gentium  , quaff  pes  erat  vulgi  Judaeorumrquamquam  quia  hi  a Chrifto 
nunTVnpe^hJc  jam  infoudiores  e-rant  3 intelligi  poffet  a fervitute  diaboli , peccati , 
omnia  tenia  dies  Sc  legis.  Bene  autem  urget  Aug.  Term.  140.  de  tempore  c.  2.  ver- 
fcMfa«afun°d  ^um , Jperabamus  : Odifcipuli  , inquit , fperabatis  ? Ergo  jam  non 
fperatis.  Unde  turn  ibi  5 turn  in  Praffat.  in  Pfalm.  96.  docet  eos  fpe 
fua  excidiffe , adeoque  arguiffe  quodammodo  feipfos  ,quod  ex  illo 
redemptionem  fperaffent  -fed  tamen  quia  triftes  erant  , doluiffe  eum 
fine  culpa  occifum  , quia  noverant  innocentem,  prout  loquitur  trad. 
9.  in  Joan.  trad,  vero  103.  ficut  Sc  Term.  cit.  docet  eos  non  tantum 
fpem  illam  , fed  etiam  ipfam  fidem  abjeciffe , qua  in  eum  ante  credit 
derant ; nam  fpes  ilia  redemptionis  Ifrael  amitti  fine  fidei  jadura  non 
poterat.  * Etnunc  fuper  htc  omnia  , id  eft  , praeter  hsec  omnia  , quod 
fcilicet  damnatus , crucifixus  , Sc  mortuus  eft , * tertia  dies  eft  hodie , 
quod  btc  facta  funt , id  eft , ex  quo  hxc  fada  funt  x Sc  fada  perfeve- 
rant,  ipfo  mortuo  remanente.  Nam  haec  verba  videntur  continere  ra- 
tionem  , cur  dixifTent , Sperabamus , quad  tacite  invenirent  fenon 
fine  ratione  fpem  abjeciffe.  # zi.*Sed 


SECUNDUM  LUCAMCap.h.  6if 

22.  * Sed  & mulieres  quadam  ex  noftris 3 condifcipulis  Jefu  , fcilicet  j^s S^dam ex 
Maria  Magdalene  & Maria  Cieophae  , * terruerunt  nos 3 Grsece  ®snw»  Si? Ut«ru«n‘t 
HtxoLS , obftupefecerunt  3 quafi  extra  nos  conftituerunt.  Pertinet  enim  Ja(i' 

magis  ad  magnitudmem  admirationis  3quam  timoris  3 eo  quod  refer-  monumemum, 
rent  mulieres  , quod  Angeli  dixiffent  3 * eum  vivere.  Namnec  ipfae  vento  cotpore 
quidem  mulieres  prima  vice  credebant  euro  refurrexiffe  , fed  ex  mo- 
numento  fublatum  elfe  3 ut  patet  Joan.  20.  v.  22.  quod  5c  Apoftoli  vtionemangeio- 
verum  effe  putaverunt,  ibid.  v.8.  Et  iftud  fignificant  etiam  hoc  loco, 

dumdicunt:  - ^IpEtabierunt 

24.  * Abierunt  quidam  ex  nofir  is  ad  wonumentum,  Petrus  8c  Joannes,  quJiam  ex  no- 

periculum  faduri  , utrum  mulieres  vrra  nuntiarent : * & ita  invent- 

runt  fiicut  mulieres  dixerunt , fcilicet  de  monumento  3 quod  apertum  invenerunt  four 

effet 3 5c  vacuum.  * Ip/aw  vero  non  invenerunt , ut  proinde  argumen-  [JSllm  ^6  no» 

turn  aliquod  elfe  poffet3eum  revera  vivere,  Sc  refurrexiffe  : funt  enim  invenerunt. 

verba  haefitantium  3 nefeientium  , quid  fentire  deberent , inter  exi- 

guam  fpem  aliquam , metumque  vacillantes. 

. * Et  ipfe  dixit  ad  eos , cum  jam  totum  animi  fui  datum  fimpli-  a* eos:o ftuh^Sc 
ester  declaraffent : * O ftulti , qui  didis  magis  mulierum  quam  Ange-  tardi  corde  ad 
lorum  raovemini,  magifque  mortis  horrore,  quam  totrefurredionis  omnibus  qui io- 
praedidionibus  ducimini : nam  hoc  non  eft  fapientiae  : * & tardi  corde , cuu  funt  jtopha- 
id  eft  , difficiles  ac  fegnes , quia  dun  corde  3 ut  eft  apud  Marc.  c.  16. 
v.  14.  * ad  credendum  in  omnibus  3 id  eft  3 omnibus  , Hebraiea  phrafi  , 

* qua  locuti  funt  Propbeta  3 nempe  de  ignominia , palEone  3 morte  3 re- 
furredione.  Nam  quae  de  regno  Chrifti  pnedida  erant  3 facile  cre- 
debant , ut  patet  Lucae  2.  v.  11.  Sc  maxima  Matth.  20.  v.21.  Ideo 
autem  dicit , qua  locuti  funt  Propbeta  3 quia  quae  Chriftus  ipfe  de  morte 
8c  refurredione  fua  proedixerat  3 8c  Angeli  mulieribus  nuntiaverant  3 
ea  ipfa  Prophets  vaticinati  funt.  Pungit  Judaeos  itaque  acerbis  illis 
verbis , ut  eos  attentiores  redderet  ad  ea  3 quae  tamquam  dedor  all— 
quis  ex  Prophetis  didurus  erat : nec  tamen  adhuc  fe  agnofei  finit , ut 
eorum  fidemde  fe  magis  ex  Scripturis  firmaret,  nec  inter  docendura 
mens  eorum  ab  attentione  vel  fide  avocaretur. 

2 6.  * Nome  hac  , quae  vos  ip li  narraftis  paffam  effe  Jefum3  * ofortuit  Nmwe&ee 
pati  Chrifiunt , fcilicet  fecundum  vaticinia  Prophetarum  , quomodo  cKum?** ira* 
explicat  iiiud  , oportet  3 ipfe  Dominus , Matth.  26.  v.  54.  * & ita  3 flo“ 

mediante  morte  3 Sc  confequenter  refurredione  : * intrare  in  gloriam 
fuam)  ei  tamquam  Deo  propriam,  a Prophetis  pnedidam,  8c  paffione 
promeritam  ? q.  d.  Tantum  abeft  3 ut  propter  mortis  ignominiam  de 
illo  di ffidere  ac  defperare  debeatis3  ut  potius  e contrario  hoc  vobis  fir- 
miffiraum  argumen  turn  effe  de  beat,  eumeffc  vere  Chriftum3  Sere- 


. 616  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

demptorem  Ifrael , cum  hxc  omnia  Prophet#  de  vero  Chrifto  vatU1 
cinati  fint. 

iMoyfc?&Po«-  z7*  * incipiens  a Moyfe  , libris  Moyfis  , Sc  deinceps  * omnibus 
ribus' Projjhetis , propbetis  ; omnes  enimde  ipfo  patenter  aut  latenter  prophetant : * 
iijisinommbus  terpretabatur  illis  qua,  de  ipfo  erant  in  omnibus  Scripturis  • nam  ifto  modo 
scriptuns , qua:  yi^ur  oratio  effe  ordinanda. 

de  ipio  erant.  v _ 

2 s.Et  appropin-  28.  * Et  appropinquaverunt  cafiello  , quo  ibant  , nempe  Emaunti  , ut 
?oqulIUibant:  & expreffum  erat  v.  13.  Quo  refeiluntur  ii , qui  fignificari  hie  putant 
ipfefeiinxitlon- Caftellum  multo  propinquius  ]erofoly mis  : * & ip  fe  fmxitfe  longius 
ire  , id  eft  , compofuit  fe  Sc  prae  fe  tuiit , tamquam  longius  iturus. 
Excufat  hoc  Auguft.  a mendacio  faltem  fadi  lib.  2.  quasft.  Evang.  q. 
ult.  Sc  lib.  contra  mendacium  c.  13.  quia  aliquid  Chriftusper  hoefa- 
dum  fignificavit  : nam  quae,  ad  aliquid  figurandum  dicuntur , aut 
fiunt , nonfunt  mendacia,  ut  patet  infabulis,  Sc  parabolis,&  comce- 
diis.  Significavit  autem  , quod  longius  poftea  per  afeenfiohem  fuper 
omnes  caelos  iturus  effet , nec  tamen  difcipulos  deferturus.  Ita  Augu- 
ftinus : fed  res  facilius  expediri  poteft.  Nam  cum  fada  pler^que  de  fc 
indifferentia  Tint , nec  ex  natura  fua  certam  veritatem  afferant , ficut 
verba,  ad  multos  fines  referri  poffunt.  Compofuit  ergo  fe  ita  Chri- 
ftus  , quafi  ulterius  perredurus  3 partim  , ut  provocaret  alios  ad  fefc 
retinendum  Sc  hofpitalitatem  exercendum  : partim,  ut  revera  pergeret$ 
fi  eum  non  retinerent.  Utrumque  fieri  poteft  fine  ullo  mendacio. 
-9.Et'cocgerunt  29.  * Et  coegerunt  ilium,  inftantiflime  fcilicet  rogando.  Nam  eodem 
SanLnobuTumi  m°do  componebatfe  quafi  longius  iturus  , ut  ab  iis  invitaretur  , Sc 
quomam  advef-  difficilem  fe  invitantibus  praebuit , ut  magis  urgeretur.  Itaqueexem- 
nataeft  jam'dks.  plo  fuo  docuerunt , peregrinos  non  folum  invitandos  ad  hofpitium  , 
fiis?traTlt  cumfe^  etiam  trahendos , ut  Greg.  horn.  23.  in  Evang.  * dicentes : Mane 
nobifeum  Domine , &c.  Unde  verifimile  fit , coadionem  illam  inftantia 
precum  fadam  effe  , Sc  allata  oportuna  ratione  diei  jam  inclinatae 
ad  occafum  : quomodo  2.  Reg.  13.  dicitur  Abfolon  coeg:ffe  Regem 
ut  dimitteret  filiosfuos.  Civiliter  itaque  acquiefcens  precibus  eorum, 
*intravit  cum  z//tfjgraece«(7>iA9eT5  vui  aUlcisJntravit  ut  manor  et  cum 
illis  , videlicet  ea  node  hofpitaretur.  Ex  quibus  verbis  Sc  invitandi 
modo  non  incongrue  colligunt  quidam  , veram  effe  fententiam  Hie- 
ronvmi  , qui  turn  lib.  de  locis  Hebr.  turn  epift  27.  dicit  , hanc  do- 
mum  fuiffe  Cleophae , Sc  a Chrifto  Domino  in  Ecclefiam  confecra- 
tam  , nempe  ipsa  celebratione  facrae  Euchariftiae.  Nam 
beret  cum  eis  3°*  * Hum  recumberet  cum  eis  ,ad  menfam  , * accepit  panem  , & be- 
accepit  panem nedixit , ea  benedidione  , de  quafermo  eft  apud  Evangeliftas  in  infti- 

pchututione  Euchariftiae.  Hoc  enim  probant  turn  omnes  iimiles  circum- 

gebat  iJlxa.  ftan- 


*0.  Et  fafiura 
eft , dum  recum- 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.  14.  6 17 

ftanti#,  acceptio  panis,  benedidio,  ifadio,  diftributio , effedus  con- 
fecutus ; turn  etiam  confenfus antiquorum  , Theophyladi  hie,  Hier. 
epift.  cit.  Aug,  ferm.  140.  de  tempore  c.  3.  Sc  I1J3.  3.  de  confenfu  c. 

3 y.  Bed#  , Sc  aliorum. 

3 1.  * Et  aperti  funt  oculi  eorum  , remoto  fcilicet  impediment©  , quo  ^ufuonim 
tenebantur  ,ne  eum  agnofeerent  , ut  ibidem  Aug.  Unde  etiam  lib.  1.  cognoverutemn: 
de  nuptiis  c.  f.  Sc  aliis  diverfis  locis  docet  , primorum  parentum  ocu-  oculis eoium! ^ 
los  poft  peccatum  apertos  did  , Gen.  3 . non  quod  ante  nihil  viderent, 
led  quia  aliquid  tunc-animadvertere  coeperint , quod  ante  non  adver- 
terant.  * Et  cognoverunt  eum  , fcilicet  inftacticne  panis  , ut  eft  v.  3 5*. 
hoc  eft  5 cum  panem  de  manibus  ipfius  porrigentis  fumerent,  & man- 
ducarent  : hoc  enim  fignificat  panis  fradio,  juxta  illud  Apoft.  1.  ad 
Cor.  10.  v.  16.  Panis  quern  ftangimus , nonne  participate  corporis  Domini 
eft  ? Fradionis  enim  nomine  Lucas  reliqua  intelligere  folet , maxi- 
meque  ufum  facrofand#  Eucharifti# , quae  jundaeft  fradioni  , ut 
patet  Ad. 2. v. 42.6c  4 6.  Quod  autem  cognoveruntDominum  tunc 
potiiis  , quam  antea  , contigit  quidem  Domini  voluntate,  fed  tamen. 
certi  mvfterii  causa  ad  commendandum  fcilicet  fan  diflimum  illud  Sa- 
cramentum , ut  notat  utroque  loco  Aug.  v.  30.  citatus  , quia  per  il- 
lud , nos  Dominum  in  agnitionem  fui  congregare  , nullus  debet  am- 
bigere,  inquit  epift.  59.  quaeft.  8.  * Et  ipfe  evanuit  ex  oculis  eorum , 
non  quidem  quod  umbra  effet , aut  phantafma  , fed  per  poteftatem 
animae  fuae  gloriofae  in  corpus  fuum , non  amplius  apparuit.  Unde 
Hieron.  epift.  61  Sc  Epiphan.  haerefi  32.  tribuunt  hanc  difparitio- 
nem  poteftati  Dei : nimirum,  ut  , quemadmodum  difeipuli  ex  collo- 
quio  8c  fadis  ejus  cognoverant  veram  refurredionem  , ita  .Sc  ex  dif- 
paritione  agnofeerent  redivivi  corporis  alias  qualitates  , quodfub- 
ftantia  quidem  effet  verum  corpus,  agilitate  tamen  Sc  fubtilitate  fpi- 
ritale. 

3 2 ■ * Et  dixerunt  ad  invicem,c onfirmantes  fibi  alio  argumento,  vere  adVnv^ccm*Cnon-- 
iibi  Chriftumapparuifte  : * Nonne  cor  noftrum  ardens  erat  in  nobis  ? id  eft,  mtu!*1 
ardebat  affedu  ? Nam  omnis  quidem  fermo  Dei  ignitus  eft  : de  nobis , dim/lo- 

caufa  per  Jeremiam  dicit  c.  32.  v.  20.  Numquid  non  verba  meafunt  ^ap^rirct  nobis 
qiiafi  ignis?  Sc  Pfalm.  118.  Ignitum  eloquium  tuum  vehementer  .*  pr#-  Scripturasj 
cipue  tamen  fermo, quern  Chriftus  proprio  ore  profert.Pungit  enim, 
rapit , urit , inflamm&t , relinquit  fcintillas  Sc  aculeos  in  animis  audi- 
torum.  * D urn  loqueretur  in  via  , &c.  q.  d.  Nonne  jam  facile  eft  con- 
jicere  , unde  ifte  ardor  nobis  afflatus  fuerit , quern  in  ejus  colloquio 
fentiebamus  ? 

33.*  Et  fur  gent  e$  \ e menfa  * cidem  berk , id  eft , fine  mora,  eodem  J* 

me-  gxcffi  Cunt  in  ft* 


& cos  qui  ci 
Dlls  erant  > 


618  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fufaiem:  &inve-  mogiento  , * rcgrefii  funt  in  feruf tletn  , ut  quantocyus  difcipulorum 
£I[osn'und«im  , animos  fua  teftificatione  erigerent,  defperationem  ac  triftitiam  ab- 
ura.ftergercnt : * & invenerunt  congregatos  undecim  Apoftolos.,  * (J  eos  qui 
cum  illis  erant , id  eft  , 8c  caeteros  difcipulos  , qui  cum  Apoftolis  tuna 
Jerofolymis  morabantur. 

c^o/kmcxit''  34/  * Vicentes , iftfs  duobus  intrantibus  , tamquam  geftientes  prx 
Dominus  vere , gaudio  : nam  iilud  , dicentes , eft  Grace  quarti  cafus , Xiyoviag , 8c  re- 
in onu3rUlt  Sl*  ?eitur  ad  e6s  , qui  cum  undecim  erant  , non  ad  iilos  duos  redeuntes 
V ’ tEt  ipfl  "ft  ex  ^maunte;  Proinde  fe  fruftra  fatigant  hie  aliqui,  difputando,unde 
cran"inqviaf&a  ifti  duo  feire  potucrint,  Chriftum  apparuiffe  Simoni,  & ideo  fingen- 
nomunt°cumin tes  a^um  iftum  Simonem  elfe  quam  Petrum.  * Ouod furrexit  Dominus 
fractione  paniy.  vere  , id  eft  , reaiiter  , in  proprio  corpore  , fine  ulla  dubitatione  , ita 
ut  in  pofterum  controverfiae  caufa  ablata  fit ! * & apparuit  Simoni , feu 
Petro.  Unde  Aug.  lib.  3.  deconfenfuc.  2y.  probabi liter,  inquit,  cre- 
ditur  , poftcaquam  Petro  apparuit,  deinde  apparuiffe  iftis  duobus.  Ipfi 
ergo  viciflim  * narrabant , qua  gefta  erant  in  via , &c. 

Kac  ^cqu^mr11  3^-  * Dum  Autum  loquuntur, antequam  fcilicet  narrationem  fuara 

den t jefus  in  * finiviffent,ftetit  Jefus  in  medio  eorum  adhuc  recumbentium,  ut  Mar- 
di c u s -°Pa  v Cus  • nam  eadem  eft  h sec  apparitio  cum  ea  , quam  narrat  Joan.c.20# 
tis:  ego  ftftn,no-  v.  1 9.  & Marcus  c.  16 . ut  ibidem  latius  diximus , 8c  caufam  dedimus , 
cur  apud  Marcum  tantum  undecim  Apoftoli  nominentur  , cum  de- 
eflet  Thomas , Sc  adefTent  alii  multi.  Ergo  in  medio  ftetit,  tamquam 
paftorin  medio  ovium  dillipatarum  , ut  ab  omnibus  faciiius  videretur 
Sc  audiretur  , idque  fubito  fine  ullo  indicio  praevio  adventus , oftio- 
runr,  feneftrae,  aut  pedum  ftrepitu;  nara  hoc  infinuatur  verbo,  * fie  tit , 
& dicit  eis : Pax  vobis , confueta  falutationis  humamffimae  formula  , 
tamquam  largitor  verae  pacis  hominum  cum  Deo  , 8c  inter  fe.  Quid 
autemPix  hgnificet,  illaque  falutationis  formula,  explicuimus  v.12. 
c.  10.  Matth.  * Egofum  , qui  fcilicet  ex  forma  corporis  8c  fono  vocis 
vobis  notus  fum.  Ex  quo  rede  colligitur  , Chriftum  eadem  corporis 
forma  apparuiffe  , vel  certe  eadem  voce  locutum  elfe,  qua  prius  : fic 
enim  loquimur  familiaribus  , qui  nos  aut  non  vident , aut  dubitant , 
quifnam  adfit.  Unde  fimili  modo  Magdalena  cognovit  Jefum  fimu- 
latque  voce  (olita  dixiffet  Maria  , ftatimque  refpondit  Rabboni , id  eft, 
Magifter  mi  : * nolite  timere  , ex  hoc  repentino  Sc  inufitato  afpedu 
mei , utpote  a quo  nihil  vobis  timendum  fc  tis.  Voluit  ergo  Dominus 
pro  fua  benignitatetimorem  ab  eis  avertere ; fed  infirmitate  , fuavitati 
falutationis  praevaiente. 

ft  C^°^nter!  37*  * Ccnturbati  & conterriti  cxiftimabant  fe  (piritum  videre  , incor- 

iiti,exiftimabant  poraie  fcilicet  dcemonium, inquit  Hieron.  Praefat.  libri  i8,  in  Ifaiam, 
fcrpimura  vide- 1 x idque 


39.  * Videte  mantis  me  as  & m 

rum  veftigia : nec  enim  alia  ratio  eft, cur  potius  manus  Sc  pedes, quam  des*™635’  pe~ 


SECUNDUM  LUCAM.CAP.24.  619 

idque  ex  Evangelio-Nazareaeorum.  Solent  enim  dazmones  etiam 
amicorum  fimulare  efligiem,  vel  potius  fpiritum  bonum  ipftus  Jefu,ut 
qui  vel  corpore  in  fpiritum  converts  fuiffet , vel  fecundum  animam 
phantaftice  appareret,  Unde  infra  Dominus  refponfione  fua  non  tarn 
probat,  fe  rev-era  efTe  ilium,  quam fe  noneffe  fpiritum.  In  illam  opi- 
wionem  lapft  videntur  fuiffe,  eo  quodfe  intra  claufa  parietum  impro- 
vifus  infunderet , ut  putat  Ambrof.  Quamobrem. 

28  * Dixit  eis : Ouidturbati  eftis , velut  ex  apparitione  fpiritusim-  Et  dixit  els: 

proviso  fe  ingerentis,  * C?  cogttationes , variae,  dubiae,  anxiae,  a re  prae-  , & cogita- 

fenti  Sc  veritate  aliens  , * afcendunt  in  c$rda  veftra  • Afcendunt , inquit 
myftice  Aug.  ferm.  14  f.  de  tempore  , quia  cogitationes  iftae  terrenas 
funt : ft  enim  caeleftes  elfent , defcenderent  in  cor  , non  afcenderent. 

pedes  ,fervantes  videlicet  adhuc  clavo-  39.  videte ma- 

* meas,  & pe- 
,qma  ego  ipfe 

alias  corporis  partes  oftenderet.  Unde  Joan.  20.  v.  20.  addit  etiam  J“^4P-a1maCfpS 
oftendifte  latus , quod  adhuc  magis  patet  ibid.  v.  27.  Hinc  conftans  ritus  carnem  & 
antiquorum  fententia  eft  ,Chriftum  poft  refurredionem  in  manibus,  £n°ne  viietis 
pedibus  Sc  latere  ipfa  vulnerafervaffe  , feu  paflionis  notas,  non  ulce-  habere, 
rofas  & fanguinolentas  , fedfanas  , ut  patet  ex  Aug.  trad.  121.  in 
Joan.Cyrillo  lib. 12.  in  Joan.  c.58.  Leoneferm.i.  de  Afcenftone,8c 
aliis.  Qaas  vulnera  etiam  caelo  inferre  maluit , ut  Deo  Patri  pretium 
noftrae  libertatis  oftenderet  juxta  Ambrof.  aeternumque  fuae  vidoriae 
trophaeum  circumferret.  Nam,  ut  optime  Aug.  lib. 22.  de  civit.c.20. 
non  funt  deputanda  vel  appellanda  vitia  , virtutis  indicia.  Non  enim 
deformitas  in  eis  , fed  dignitaserit , Sc  quaedam  quamvis  in  corpore, 
non  corporis,  fed  virtutis  pulchritudo  fulgebit.  * Quia  ego  ipfe  fum,  id 
eft,  ipGflimus  ego  totus,  non  folum  fecundum  fpiritum,  fed  Sc  fecun- 
dum  corpus.  Unde  Tertull.  c.  ult.4.  contra  Marcionem  : Ego  fum, 
quern  fcilicet  corporeum  retro  noveratis.  Nam  eo  tendit  tota  haec 
Chrifti  demonftratio  , ut  eum  verum  corpus  habere  intelligerent.  Ita- 
que  adjicit:  * Palpate,  q.d.  Si  vidiffe  non  fufHciat,  etiam  manibus  con- 
tredate  me,  ut  probent  ftbi  manus  veftrae,  ft  mentiantur  oculi  veftri, 
inquit  Aug.  * O’  videte  , id  eft,  dil'genter  attendite  oculis , ut  veritas 
corporis  mei  vifu  fimul  Sc  tadu  vcbtsexplorata  fit.  Nam  illis,quibus 
in  pofterum  tamquam  teftibus  credere  debebant  caeteri , voluitfuae 
earn  is  veritatem  evidentiffima  veritate  demonftrari  , ut  idem  Aug.  ep. 

120.  c.9.  Unde  Joan.epift. i.c. i..Ouod  vidimus  oculis  nofiris , & manus 
nofira  contreftaverunt  &c.  Palpate  ergo  Sc  videte  , *quia Jpirjtus  carnem 
& ojfa  non  babet , non  qiiomodolibet ; nam  verifimile  eft  quod  Sc  ilia 
afTumere  poflit  : fed  *ficutme  videtis  habere , hoc  eft  , non  habet  car« 

I i i i nem 


J ,v>  Uftii 

h •:  -r 


610  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nern  3c  ofla  .vitaliter  , 3c  eo  modo  quo  ego.  Quod  ut  argumentum 
prasbeat  v.6f£rcfurrediQnis  in  vero  humano  corpore  , videtur  difcri- 
men  corporis  redivivi , 3c  a fptritibiis  affiimpti , vifu,  taduque  pofle 
difcerni , fi  non  evidentia  Mathematica  , laftem  humana  3c  morali, 
qualis  ab  humanis  fenfibus  expedari  poteft. 
dtxifiet*, oftendi t 4°*  * Et  cum  fjoc  dixiffet , oftendit  eis , id  eft,  contredandas  prsebuit, 
cis  manas,&  pe-  * tnantts  & pedes,  habentes  adhuc  vera  foramina  clavorum  , ut 
Euthym.  CyriU.  in  Catena  5 3c  Beda.  Unde  Joan.  20.  Thomas  etiam 
jubetur  digitum  inferre.  Difcipulos  enim  revera  contradaffe  , ex- 
preise  dicit  Aug.  in  Pfalm.  147.  3c  lib.  de  unit.  Ecclefiae  c.  10.  quod 
ex  verbis  1.  Joan.  1.  v.  1.  jam  citatis  fit  valde  verifimile. 

41.  Adhuc  au-  41.  * Adhuc  illisnon  credcntibus  , nempe  * pr<z  g audio  ut  fequitur  t 
tredentibus  , & nam  lltud  cum  verbo  , non  credcntibus , jungendum  eiieex  Graeco  cc 
Sndio'^dixul  Syriaco  perfpicuum  eft , 3c  ita  legit  Aug.  in  Pfalm.  cit.  Non  crede- 
quidetiaodC  f*  ^ant  autem  5 vera  refurredione  a mortuis  in  vero  fuo  corpore 
ducctwT  redi  viftet , quamvis  fpiritum  Jefu  fibi  loqui  jam  crederent.  Caufa  in- 

creduiitatis  erat  non  obftinata  voluntatis  duritia  , fed  gaudii,  3c  rei 
magnitudo  ne  videlicet  temere  rem  tantam  credendo  , gaudio  poftea 
amifio  miferiores  fierent.  Nam,  ut  Aug. ibid,  optime  dicit,  quae  mul- 
turn  laeta  funt,  vix  creduntur.  Dubitatio  quaedam  veluti  tardiuscre- 
dentis,condit  voluntatem  tenentis.  Necefle  eft, ut  homo  plusgaudeat 
cum  venerit,  quod  defperatum  eft.  Hinc  ad  ipfum  gaudium  quoque 
condiendum  3c  augendum,  noluit  etiam  fe  ftatim  cognofci  a difeipu- 
lis,  euntibus  in  Emaus.  Ita  Auguft.  Simile  quid  habemus  Gen.  4^ . v~ 
1 16 . de  Jacob  , non  credente  Jofephum  vivere  , quod  maxime  opta* 
bat.  * Et  mir antibus , prae  rei  novitate  &magnitudine.  Pulcherrime 
autem  docet  S.  Leoferm.  i.deafcenf.  Deum  ideo  hafee  credendi 
haefitationes  , cundationes  ac  dubitationes  in  Apoftolis  permififife,  ne 
dubitaretur  a nobis , ut  tot  videlicet  oftentationibus  roboraremur  ad 
fidem.  Difcipulis  igitur  dixit : * Habetis  hie  aliquid,  quod  manducetur ; 
in  quo  fcilicet  experimentum  veri  3c  vivi  hominis  praebeam  ? Et 
hxc  humana  3c  moralis  , non  metaphyfica  probatio  eft.  Nam  quo 
pado  homo  inter  homines  fe  verum  humanum  corpus  probet  habere, 
nifi  colore  , figura,  cicatricibus,  carnium  3c  offiumoftenfione,  tadu, 
fermone  , efu,  3c  potu  > 

■42.  At  iiri  ob-  42.  * At  illi  obtulerunt  ei  partem  piCcis  afii,  ut  qui  pifeatoribus  fami- 

tulerunt  ei  par-  ^ 1 1 * 

tem  pifcisaffi.&  bans  efiet  , 3c  ex  coena  reliquus , 3c  ideo  partem,  non  integrum,  * o . 
tatum  meiiis,  mellis , Myfticas  utriufque  cibi  caufas , vide  apud  Greg.  hotru 

43.rtcam man-  ^4*  Evangeiia.  . . % 

^sCa{bmeCnsr?di  43*  * Et Mm  WAnducaJfet  mm  cis ? circumftantibjas  ,attentilfime- 
quias  dedit  eis. 


SECUNDUM  LUCAM.  Cap.**  6iv 


quc  fpedantibus.  Vera  fui't  iftamauducatio  > quia  vi  corporis  viven- 
tis  , vivis  inftrumentis  cibi  comminutio  , & in  verum  ftcmachum  , 
trajedio,  non  tamen  vera  nutritio  , vel  in  corpus ejus  converfio,  nec 
cx  cgeftate  feu  efurie  , fed  poteftate  fada.  Nam  , ut  Aug.  epift.  49, 
quaeft.  1.  future  refurredionis  corpus  , imperfed#  poteftatis  ent , (i 
cibos  fumere  non  potuerit,  imperfedae  felicitatis , ft  cibis  eguerit.  Sed 
aliter  abforbet  aquam  terra  fitiens^aliter  Solis  radius  candens.  Quibus  • 
verbis  cibum  ab  immortali  corpore  manducatum  ftatim  confumiin- 
dicat , fton  in  corpus  verti.  Porro  nulla  in  hac  manducatione  mentio 
benedidionis , ut  intelligeremus  fuiffe  manducationem  communem, 

Benedidio  autem  commeftioni  numquam  a Chriftoadhibita  legitur, 
niftadmiraculura.  Videdidav.  30.  * Et fumens  reliquias ,dedit  eis  * 
tumutcertius  de  comeftionis  veritate  conftaret , cujus  reliquias  ha« 
buiflent ; turn  ut  teftes  effent , fe  cum  redivivo  comedilfe.  Nam  hie 
impletum  videtur  id  , quod  Petrus  ait  Ador.  10.  v.  41.  Jefum  mani~ 
feftatum,  non  omni  populo,fed  teftibus  praordinatis  a Deo , nobis , qui  matt- 
ducavimus  & bibimus  cum  illo  , poftquatn  refurrexit  a mortuis. 

44-  * Et  dixit  adeos . Hie  duograviffimaadjungit  fuaerelurred'O-  44.  Et  dixit  ad 
nis  teftimonia  , praedicationem  fcilicet  fuam  , quam  eis  ad  memoriam  verba,  queioc!^ 
revocat , & vaticinia  Prophetarum  : * Htc  funt verba , qiu  locutus  fum  cuSmfJXucci^k 


mquit  Aug.trad.64.in  Joan. Sc  Greg.  horn. 24.  inEvang.  Unde  nihil naumsaen3ei- 

eft  hoc  contra  praelentiam  Chrifti  in  fandiftima  Euchariftia.  * Quo - 

niam  necejfe  eft  impleri  omnia  &c.  Deus  enim  , qui  ilia  praedixit , non 

poteft  fallt.  * Qua  funt  ftripta  in  lege  Moyft , & Propbetis  & Pfalmis  de 

me.  Ubi  Chriftus  fequitur  ufum  Hebraeorum  veterum , qui  libros  fa- 

cros  dividebant , tefte  Hieron.  in  Prologo  Galeato , in  Legem , Pro- 

phetas,  Sc  Hagiographa,fub  quibus  in  primis  continentur  Plalmi : alio- 

qui  Pfalmi  fubinde  comprehenduntur  fub  Prophetis,  utfupra  v.27# 

4f*  * Tunc  aperuit  illis  fenftim  , id  eft  , men  tern , tovvc  , uteft  4$.  rune  ipc- 
Graece,  cor  Iciiicet  intus  illuminando  , ut  nunc  tandem  eventuum  ^imcHigeten? 
cum  Scripturis  , quas  fsepe  audiverant , confonantiam  animadverte-  Script  uias. 
rent , Sc  intelligerent , Sc  guftarent.  Quo  datur  intelligi  > Scriptu- 


ad  vos,  id  eft,  haec  quae  contigerunt , 8c  ipfi  vos  experti  eftis,  de  mea  vobifcum , quo- 


« reiurgcre  a 
mortuis  tertia 


I i i i 2 


ferip- 


6 ii  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

•icnptum  eft  per  Ifaiam  , fie  per  Jeremiam  3 fie  in  Plalmis.:  * Etftc 
oportebat  Chrijtum  pati  , prout  icilicet  hsec  Sc  ifta  loca  vaticinantur» 
Nimirum  Chriftus  , ne  quid  failaciter  cum  carnalibus  difcipulorum 
fenfibus  egifife  putaretur,  majore  documento  Scripturarum  eos  de  ve- 
terum  librorum  teftificatione  formavit , ut  Auguft.  notat  4.  contra 
Fauftum  c.2.  Sc  lib.  de  unit.  Ecclefiae  cap.  10.  Nam,  ut  idem  ait  tract, 
2.  in  epift.  Joan,  firmitas  fidei  in  eo  eft  ? quia  omnia,  quae  evenerunt 
in  Chrifto  , praedida  funt. 


4".  & pratdicari  47.  * £f  pradicari  in  nomine  ejus  , id  eft , vice  , iuflu  , Sc  authoritate 

poeniiemiam  & ejus  * pcenitentiam.  Nam  Sc  iple  poenitentiam  praedicare  ccepit , Sc 

pewatoraaT in  Apoftolis  cam  loco  fuo  praedicare  praecepit  , Sc  in  hoclpfo  ejus  au- 

omnes  gcmes , thoritate  ufi  funt,  iuxta  illud  Apoft.2.  ad  Cor;  e.  Pro  Chrifto  legation* 
incipientibus  a r , r } . ... r ...  > ^ J 

jerofoijma.  fungimur : obfecramus  pro  Chrifto , reconcmamini  Deo . * Et  remifttonem 

feccatorum  , veluti  frudum  poenitentiae  , vi  pafiionis  Chrifti  Sc  refur* 
redionis  accipiendum.  Nemo  enim  poteft  beneagere  poenitentiam  9 
niii  qui  fperaverit  indulge ntiam  , inquit  Ambr.  lib.  i.  de  poemt.c.i* 
* In  omnesgentes,  id  eft  , peromnes  nationes,  prout  tarn  Judaeos.quam 
Gentiles comprehendit.  Nam  hocexplicat,  addendo,  * incipientibus , 
praedicatoribus , * ab  Jerofoijma , juxta  vaticinium  Ifaiae  c-  2.  De  Sion 
exibit  Lex  , &.verbum  Domini  de  Jerufalem.  Porrofaepe  obfervat  Aug* 
ut  videre  licet  lib.  de  unit.  Ecclefiae  trad.  2.  in  epift.  Joan.  Sc  in 
Plalm.  147.  his  Chrifti  verbistotum  Chriftum  efte  expreffum.  Nani 
cum  dixit , N ecejfe  eft  impleri  omnia  , qua  fcripta  funt.de  me , & fic  opor - 
tebat  Chriftum  pati  &c.  defignavit  femetipfum,  tamquam  Ecclefiae  fuae 
leu  corporis fui  caput  Sc  fponfum  per  quern  acceperetur  remiffio  pec- 
catorum  : illis  veto  , In  onines  gentes  incipientibus  ab  Jerofoijma  , defi- 
gnavit 3 ubi  corpus  capitis  illius  5 hoc  eft  , ubi  Iponfa  fua  leu  ’Ecclefia 
fiua  Catholica  quaerenda  fit , in  qua  ilia  remiftio  peccatorum  accipe- 
retur  5 nempe  non  in  parte  aliqua  5 ut  de  ilia  dicatur  5 ut  haeretici  di- 
cunt  3 Ecce  hie , & ecce  illic , fed  in  omnibus  gentibus  diffula  : cujus 
fides  ab  Jerufalem  exordium  fumpfit , Sc  paulatim  totum  orbemoc- 
cupavit.  Nam  Sc  hoc  ad  veram  Ecclefiam  difeernendam  certiftimum 
fignum  eft. 

48.  * Vos  autem  teftes  eftis  horuift . Ubi  defignat , quod  fit  ©fficium 
Apoftolorum  futurum  , nempe  teftificari  ea  quae  oculis  fuis  viderant, 
mortem  , Sc  refurredionem  Chrifti  ,idque  in  Jerufalem  , Sc  in  omni 
Juc^a  > Samaria  , ufque  ad  ultimum  terrae  , ut  dicitur  Ad.  1.  v.  8, 
tris  mei  in  vos  : Unde  videntur  haec  verba,  licet  a Luca  hie  fubjunda , fpedare  ad 
ipdvitacT fqwl- diem  afeenfionis.  Utautem  tanto  mune*i  fitisidonei , 
adufque  indua-  Aor  * £<tq  mittQ , id  eft  > brevi  in  Pentecoite  mififurus  fum  > * Pro~ 
Timtc  « w 6 mijfum, 


4$.  Vos  autera 
teftes  eftis  bo- 
rum. 


SECUNDUM  LUC  AM.  Cap.  z4.  613 

mijfunt  ) Graec.e  , promiflionem  , * Parris  mei  in  vos , id  eft  , 

Spiritual  Sandum  , quern  & ohm  Pater  meus  per  Prophetas  , Sc  nu~ 
per  per  os  meum  promifit  me  miffurum  , ad  vos  docendos , & robo- 
raados.  * Vos  autem-  fedete  in.  civitate,id  eft,  deinceps  manete  in  Jeru- 
falem  , quod  Greece  additur  ; nam  inde  lex  feu  praedicatio  Evangelica 
miffo  Spiritu  Sando  incipere  debebat  : * Quoadufque  induamini  vir - 
me  ex  alto  , id  eft  , donee  fortitudine  animi  caelitus  per  Spiritum 
Sandum  aftlata  roboremini , ablata  priftina  ilia  infirmita.te  ac  timidi- 
tate  teftificandi  nomen  Sc  fidem  meam.  Explicantur  ifta  verba  cla- 
rius  Ad.  i.  v,  4.  8. 

jo.  * Eduxit  autem  eos , faltem  Apoftolos,  illis  quidem  confpicuus,  Eduxit  an* 
cceteris  vero  Judaeis  invifibilis , * for  as,  nempe  extra  Jerulalem,  idque  Bethaniam 
in  ipfo,  ut  videtur , die  afcenfionis , * in  B’ethaniam  : ubi  erat  domici- 
Hum  Magdalen#  Sc  Marthae.  Proinde  videtur  ex  Bethania  poftea  in 
montem  Oliveti,  unde  afeendit,  reverfus  efie  : nam  ifte  mons  erat  me- 
dio circiter  itinere  inter  Jerufalem  Sc  Bethaniam.*!^  elevatis  manibus 3 
non  in  caelum , per  modum  precantis  , fed  fuper  eos  , quibus  benedi- 
dionis  gratia  erat  impettinenda;  nam  idle  erat  antiquus  benedidionis 
ritus , ut  patetLevit.  9.  v.  22r.  ficutdc  nunc  fit  adhibitio  fignocrucis, 
tamquam  fonte  omnis  noftrae  benedidionis.  Quae  caeremonia  ab 
Apoftolica  manavit  traditione  , Sc  fortaffis  ab  hoc  ipfo  fado  Chrifti  , 
ut  non  foliim  recentiores  aliqui  fentiunt , fed  etiam  S.  Hieron.  in  v. 

19.  c.  66.  Ifaiae  , ubi  dicit , quod  hoc  fignum  , Tan  , nobis  ad  Patrem 
afeendens  Dominus  dereliquit , five  in  frontibus  noftris  pofuit.  * Be- 
dixit  eis , tamquam  Sacerdos  ab  illis  abiturus.  Quas  benedidio  non 
inanis  fuit,  fed  vim  dedit,qu#  eos  ufque  ad  adventum  Spiritus  Sandi 
cuftodiret. 

f 1.  Inter  benedicendum  autem  * recefitab  ei$,& ferebaturin  cdum , 
non  difparendo  , feu  evanefeendo  , ut  in  caeteris  apparitionibus  , fed 
paulatim  furium  fe  attollendo  , illis  videntibus  , donee  tandem  nubes  illis , receffif^b 
eum  fecluderetab  oculiseorum  , ut  narratur  Ador.  1.  v.  9.  Faciem  inScikmrebaluc 
habebat  verfus  occidentem  , ficut  ex  ulttmis  veftigiis  pedum  ejus  pa- 
tet  > quas  afeenfurus  petr#  veluti  cerae  impreffit , Sc  adhuc  ibi  cerni 
dicuntur. 

52.  * Et  ipfi  ador  antes,  Chriftum  jam  nubibus  fufeeptum  in  caelum, 
juxtamandatum  Domini,  * regrefii  funt  inferjifalem;  idque  *cumgau-  *2.  Etipfiacfo- 
dio  magno  , de  glorificatione  feilicet  Domini  fui  , juxta  illud  Chrifti : JunrL^uifL 
Si  diligeritis  me  , gander etis  utique , yiia  ad  Patrem  vado  • itemque  de  gau4i^ 

imminence  adventu  Spiritus  Sandi  , ciijus  efFedus  jam  praeguftave- 
rant* 

43.*^ 


sj.  Ee  eraln 
fempcr  in  tem 

Clo, laudantcs  2 
enedicentes 
De uni.  Amen. 


614  COMM.  IN  EVANG.  SECUND.  LUC.  C.z4. 

43.  * Et  erM  femper  in  templo,  omni  fcilicet  die  temporibus  oppor- 
' tunis , * Uudantes  O'  benedicentes  Deum,  quia  Chriftum  fuum  glorifi- 
caffet  , Sc  ejufdem  gloriae  fpem  fibi  dedifTet.  Quae  verba  nonnulli  re- 
ferunt  ad  tempus,  quo  jam  acceperant  Spiritum  Sandum  : nam  Lucas 
fimiliter  Ad.  2.  v.  46.  Sc  Ad.  3.  v.  1.  narrat  Apoftolos  perdurafle 
unanimiter  in  templo.  Qaibus  Favet , quod  ante  adventum  Spiritus 
Sandi  infmuetur  , Apoftolos  domi  in  coenaculo  manfiffe.  Theophyl, 
tamen,  Beda,  Sc  alii , valde  verifimiliter  putant , haec  contigiffe  fta- 
tim  poft  afeenfionem  , etiam  ante  Pentecoften  , quod  feries  narratio- 
nis  videtur  poftulare.  Nec  enim  cogit  ilia  Scriptura  Ad.i.  ut  Temper 
domi  in  coenaculo  delituiile  credantur. 

finis. 


in 


I N 


EVANGELIUM 

JESU  CHRISTI 

SECUNDUM  JOANNEM. 

4 4*  4 4*  4*  44  4*  4*  4*  4 4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4*  4 § 4*  4*  4*  4 4 4 4 4 4*  4* 4 4* 4 4*  4 4 4*  4 

PRiEFATIO. 

Oannes  Evangelifta  patrem  habuit  Zebcdaum , matrem  Sa- 
M mm  lomen,  ut  ex  Mattb.2j.  v.$6.  colUto  cum  Marc i 15.  ^.40* 
ggg  c°Higitur * clUA  Wo  dicitur  mater  filiorum  Zebedai , ah 

fw^hoc  vocatur  Salome . Prater  fait  'Jacobi , Majoris  vulgo  ditti , 
primus  Apoflolorum  ah  Herode  non  Tetrarcba  GaliUa  , ut 
putavit  Maldonatus-,fed  Herode  Agrippa  Rege  occifus  eft . Oriundus  fuit  a 
Bethfaida  5 GaliUa  oppido  non  ignobili , # /*  Chrifto  Domino  adolefcens  ac 
pene  puer  , Hieron . lib.  1.  roam  Apoftolatumvocatus  eft , 

ft  cut  arguit : nam  , /V*w  Hieron . ibidem  ait , 6*  f«  C atalogo  , 

vitam  ufijue  ad  fexagejimum  octavum  poft  Chrifti  Paftionem  annum  produ- 
f!  x/f.  Virginemfuijfe  Tertull.lib.  de  monogamia  c.ult.  teftatur , Chrifti  fpa- 
donem  vocans , & late  contra  Jovin.  Hieron . nominat  Maritum 

O' Vy-ginem.  .Ex  quo  fortafiis  loco  fluxit  > quod  Author  Prologi  in  tr aft* 
Auguft.  in  Joan.  Beda  0 & alii , putant  eum  anuptiis  jam  deftonfis  revoca- 
tum.  Cbrifto  fingular  iter  diledum  fuifte  i & familiar  em  , prob  ant  re  cubi- 
tus in  finujefu  : ftducia  interrogandi  Chriftum  de  proditore  , quod  Petrus 
non  audebat  , Mater  Domini  in  tutelam  efts  tradita.  Unde  feipfum  fttpius 
nominat  difcipultim , quern  diligehat  Jefus.  Vide  cap.  10.  v.  2 6.  cap.  20 » 
v.  2.  Caufam  efte  tradit  Hieron.  ibidem , perpetuam  virginitatem  efts -y. 
cuftsplura  vide  apud  eundem  privilegia . F.oft  afcenfmem  Chrifti > Afiam 

tv 


6±6  PR/EFATIO. 

ci  ad  pr&dicandum  Evangeliumobtigiffe  teftis  efilren.  lib.  3.  c . 3.  Eufeb* 
in  Hiftoria  & alii  pafiim  : quod  & Apocalypfis  ad  feptem  Afu  Ecclefias , 
velut  cjus  cur  a comm  iff  as  , fat  is  indicat.  Proprie  tamen  Epbeftorum  Epifi - 
copum  fuiffe  iidetn  decent.  Scripfit  pofi  otnnes  cateros  Evangeliftas  Evan - 
gdimnfuum  , & quident , ut  Tbeophjtl . Dorotheas  , & alii  inferior  is  no*  a 
author es  , inPatbmos  infula  -}  utvero  Iren.  lib.  3.  1.  Eufeb  Jib.  <p.  c.8. 

O'  alii  voltinty  Ephefi.  Rift  it  a concilientur , inPatbmos  fcripferit,Epheft 

edidcrityficut  quidam  volant,  idque  annoprimo  Ncrva  lmpcratoris.  Scripfit 
autemrogatus  ab  Aft&  Epifopis , duabus  de  caufis , p rimo } ut  Cberinthi 
O Ehiouisb&refes  , contra  Cbrifli  divinitatem  emergences  , refelleret , qui 
Chriftum  pttrum  bominem  fuiffe , & ante  Mariam  non  fuiffe  dicebant.  Se- 
en ndo  , quod  c&teros  Evangeliftas  twins  tantiim  anni,  quo  Cbrifttis  paffus  eft , 
poft  foannis  videlicet  career  cm  gefta , & quidemfere  humana  narra/fe  de - 
prehenderet.  Vnde  & fupplevit  pr&tcrmiffa  , & qua  divinitatem  Cbrifti 
prxeipue  ft  eft  ant  ,profecutus  eft.  Itaque  indifto  fratribus  fejunio , ut  Hier . 
Prafat.  in  Matth . & tit  alii  addiint , fulguribus  & tenitruis  praviis  ,ftcut 
alter  Moj/fes , & verus  filius  Boanerges  , altiftimum  illud  procemuim  into - 
nuit,  In  principio  erat  Verbum  <Stc.  Quod  qui  dam  Platcnicus  clim  aureis 
litteris  confer ibendum  , & per  fomnes  Ecclefias  in  lecis  eminentifiimis  pro - 
ponendum  effe  dicebat , tefte  Aug.  10.  de  Civit.zrj.  Ex  omnium  fen fu  f rip- 
fit  Gr&ce,  quamvis  Epiphan.Harefi.^o . tefletur  illud  Hebraice  tranjlatum , 
Tjberiade  in  fud&orum  fecretioribus  penetralibus  ohm  fervatum  fuiffe , 

CAPUT  P.RIMU  M. 

N principio.  Duo  praecipui  iftius  loci  funt  fenfus.  Primus 
-ft  3 ut  * In  principio  , idem  fit , quod  in  Patre  , qui  eft 
principium  leu  origo  & Fiiii  8c  Spiritus  San<fti,&  caufa 
rerum  omnium  : cui  coramodiflime  jungitur,  * erat,  ut 
fenfus  fit,  Filium  femper  fuilfe  in  aeterno  omnium  prin- 
cipio. Nun;,'  ut  optime  Cyril,  lib.  i.c.  1.  in  Joan.  Si  in  principio  erat, 
quae  mens  poterit  umquam  ultra  illud,  Erat , convolare  ? Aut  quando 
illud  , Erat , mente  ita  tenebimus , ut  cogitationes  noftras  non  antece- 
dat  ? Ita  8c  Hilar^lib.de.Trin.  & Aug.  6.  de  Trin,  c.  2.  Secundas  eft, 

* in  principio  , temporis , quo  efTe  coepir,  quidquid  farftum  eft , 8c  ante 
quod  nihil  facbum  eft  , * e rat , id  eft  , jam  turn  erat,  8c  veraciter  atque 
immutabiliter  fubfiftebat.  Nam  ifto  verbo  , Erat , includente  quo- 
dammodo  in  fenfu  fuo  particulam,^?w,  denotatur  queedam  anteceflio 
ante'principium  illud  temporis.  Unde  Aug.  loco  citat.  exponit,  ante 
omnh.  Quae  vis  verbi  praeclare  exprimitur  Proverb.  8.  Nam  quod 
v,  22,  dixerat : Dotninus  poffedit  me  in  initio  viarum  fuarum , mox  ex- 

. plicat: 


1.  In  principio  T 
erat  verbura , 5c 
verburn  erat 
apud  Deura  , & 
£>eus  erat  ver- 


SECUNDUM  JO  ANNE  M.  Cap.  t.  617 

plicat : antequam  quidquam  fecerat , antequam  terra  fieret,  mndum  erant 
abjfii  , & ego  jam  concept  a cram  ante  omnes  colies  , ego  perturiebar.  Si- 
gnificatur  ergo  aeternumeffe  Verbum  , (eu  principio  carens ; ita  ut 
iftis  tribus  vocabulis,  in  principio  erat, falfum  convincatur  illud,  quod 
jadabant  Ariani  : Erat  aliquando  , quando  non  erat.  Nam,  ut  acute 
Ambr.  lib.  1.  de  fide  c.  5.  indefinite  tenditur  , Erat . Quidquid  ex- 
cogitaveris , erat  Ftlius  : quod  enim  jam  erat  in  principio,  non  inclu- 
ditur  tempore  , non  principio  praevenitur.  Itaque  refpicere  videtur 
EvangeliftaSc  fupplere  initium  Genefis  : q.  d.in  principio  illo  tem- 
poris , quo  Deus  creavit  caelum  8c  terram  , non  creavit  Verbum  , quo 
cgetera  creabantur  , fedjpfum  jam  tunc  erat  ante  caelum  <Sc  terram. 

♦ Verbum  , Graece  hoyo; , quod  abantiquis , variis  modis  redditur  : 
ab  aliquibus  Ratio , a multis  Sermo,  quod  Erafmo  Sc  Novatoribusma- 
xime  placet.  Sed  omnibus  in  Ecclefia  Catholica  praefertur  , Sc  anti- 
quis  ac  recentioribus  celeberrimum  eft  Verbum : Sc  merito,quia  alie- 
niflimum  a compofitione  , quam  Sermo  includere  vel  admittere  vide- 
tur , utpote  pluribus  conftans  verbis  : quae  multitudoex  imperfe- 

Idione  vel  loquentium  vel  audientium  proficifcitur.  lUdoqucque  ne- 
que  refpedum  ad  principium  hgnificat,  neque  ad  opera  , quae  verbo 
fiunt  • ficut  utrumque  notat  Aug.  83.  q.  63.  quorum  utrumque  fig- 
nificatur  nomine  Verbi.  Addit  Bafil.  in  principium  hujus  Evangelii , 
Verbum  hie  did  , non  Filium,  quia  ex  mente  proceflit,  quiacitra  car- 
nalem  affedionem  natus  eft,  quia  imago  eft  genitoris , totum  'infe- 
ipfo genitorem oftendens.  Verbum  quippe  perfeda  imago  eft  ejus, 
cujus  eft  Verbum.  Non  enim  de  externo  Verbo  , quod  proprie  diet— 
tur  V ox , fed  de  interno  agitur  , quod  Cogitationem  dicimus.  Sed  co- 
gitationis  nomen  horret  Evangelifta , nealiquid  volubile  credaturin 
Deo,  ut  Aug.l.i  f . de  Trin.  c.  1 6.  Eft  autem  Graece  additusarticulus 
6 hoyog , illud  verbum  , ut  articuli  adjedione,  inquit  Chryf . illud  areli- 
quis  fepararet : q.d.  In  principio  jam  erat  illud  Verbum  Dei,Primum, 
Divinum  , Increatum  ,quo  creaturae  omnes  didae  Sc  creataefunt.  • 

* Et  Verbum  erat , id  eft  , Sc  idem  iftud  Verbum  jam  turn  in  prin- 
dpio  fubfiftebat , * apudDeum , Graece  , roy  Qtcv,  ilium  Deum, celeber- 
rimum Kraeli , a Patribus  praedicatum  , cujus  erat  hoc  Verbum.  Sig- 
niftcatur  ergo  hie  ; Primo. , Verbum  iftud  fuiffe  Verbum  ipfius  Dei. 
Cum  enim  Verbum  non  poftit  efle^nifi  dicentis , Sc  nihil  diet  praeter 
Deum  , neceffe  eft  , fuiffe  Verbum  Dei , t-amquam  dicentis  , 8c  pro- 
inde  Patris.  Secundo,  & praecipue,  Verbum  perfona  diftinguiab  illo 
Deo  , cujus  Verbum  eft,  id  eft,  a Patre  , ut  notavit  Theophyl.  Cyril. 

| Baftl,  Sc  quotquot  antiqui  locum  hunc  tradavere,  Quomodoenim, 

K k k k inquit 


COMMENT,  IN  EVANGELIUM 

inquit  Cyrillus , quod  unum  numero  eft  , id  eft , una  perfona,  ipfuni 
apud  feipfum  efte  intelligeretur  ? Tertio  , Verbum  , non  ut  concep- 
tual humanianimi , in  Patre  efte  , tamquam  accidens  in  fubje&o,  fed 
utperfonam  diftindatn  per  fe  fubfiftere.  Idcirco  enim  ufuseft  , apud9 
potius  , quani  in.  Unde  Theophyl.  8c  Hilar.  1.  2.  de  Trinit.  reddunt 
cum  D£o,quo  fignificatur  idem, quod  apud  Deum.  *Et  Deus  erat  verbum » 
Grxce  articulus  additur  Verbo , 8c  non  Deo  , ut  indicetur  , Verbum  efte 
fubjedum,&  Dens  prasdicatum,hoc  modo  : Etillud  Verbum  erat  Dens* 
Quo  inverfo  loquendf  modo  ufus  eft  , propter  concinnitatem  fermo- 
nis , maxime  Hebraici  , utfcilicet  vox,  Dcus , quae  finis  fuerat  fenten- 
tiae  praecedentis,eftet  initium  fequentis ; quemadmodum  hoc  fit  qua- 
ter  ftatim  v.4.  8c  y . PorrQ  magna  confideratione  non  addidit  articu- 
lum  voci,  Deus , ut  indicaret, non  fumi  hie  pro  perfona,ut  paulo  ante, 
fed  pro  natura  communi;  ut  lenfus  fit : Verbum  erat  Deus,  ficutille, 
apud  quern  erat,  alius  non  aliud  , ejufdem  cum  illo  naturae  ac  Dei- 
tatis , idem  cum  illo  , confubftantialis  ac  fimpliciflimus  Deus , ut  no- 
tat  Cyrillus.  Ex  quo  patet  , prima  fententia  expediri  quaeftionem  , 
an  fit  Verbum  , nempe  in  principio  , feu  ab  aeterno  : fecunda , quo 
modo  fit  perfona  , fcilicet  a Patre  diftinda  : tertia  , quid  fit, nempe 
Deus.  Omnia  vero  tria  pulchro  compendio  in  unam  fummam  colli— 
gens  , addit : 

2-.  Hoc  erat  in  2.  * Hoc  erat  in  principio  apud  Deum , id  eft,  hoc  idem  Verbum, quod 
pnnapi°  apud  p)eum  e{pe  ^ixi  ? erat  [n  principio  apud  Deum , cujus  Verbum  eft  , 
tamquam  fcilicet  unus  cum  eo  Deus.  Caufa  duplex  talis  epilogi  eft  : 
prima,  ne  quis  tria  ilia  pronuntiata  de  diverfis  verbis  intelligeret^uno 
videlicet,  quod  fit  internum  Deo  Patri  j altero  , quod  illi  interno 
fimillimum  fit , 8c  vocetur  Filius  Dei , tamquam  Verbum  Verbi  , 8c 
Splendor  Splendoris , 8c  Imago  Imaginis  , ut  Eunomiani  putarunt  , 
tefte  Cyrilio  lib.  1.  in  Joan.  cap.  4.  Secunda  caufa  eft  , eaque  praeci- 
pua  , quam  urget  8c  explicatS.  Hilar.  1.  2.  de  Triti.  ne  contra  Moy— 
fen  , novum  Deum  , ideoque  plures  Deos  cum  Gentilibus  intr.odu- 
cere  videretur  , dicendo  , Deus  erat  Verbum.  Statim  enim  explicat , 
* Hoc  erat  &c.  id  eft,  hoc  idem  Verbum  Deus  unus  8c  verus  erat  apud 
Deum  , cujus  Verbum  eft.  Explicata  igitur  Verbi  aeternitate  , diftin- 
dione  , natura  , nunc  ad  opera  ejus  tarn  creanba  , quam  reftauranda 

Perg»t'  • . ..  _ 

omnia  per  3.  * Omnia  per  ipfutn  facia  funt . Compendium  exprimit , quidquid 

£ffo/^pfbUfe-  Moyfes  fuse  initio  Genefis  deduxerat,  quia  ad  opusredemptionis,  novo 
flum  eft  nihil,  Teftamento  proprium  , feftinabat.  Omnia  igitur , id  eft  , ut  explicat 
quod fafium  eft.  paujus  a(j  Cololf,  i.  1 6,  Univerfain  calls  & in  terra  , vifibilia  &, 

invi - 


SECUNDUM  JOANNES.  Cap.  i.  6 19 

i invifibilia , nullo  penitus  extra  Deum  excepto.  Cum  enim  dicit? 
Omnia  , line  dubio  prater  eum  , qui  fubjecit  ei  omnia  , ficut  idem 
Apoftolus  argumentatur  1.  ad  Cor.  iy.  v.  27.  per  ipfum  vero  fada 
feu  creata  funt  , non  ut  per  miniftrum  , per  organum  , per  inftrumen- 
tum  , ficut  Ariani  fenferunt , fed  per  efficaciflimum  , omnipotens,  8c 
coaeternum  Patri  Verbum,  quo  Deus  Pater  dixit  : Fzaf,  & fadum  eft. 
Cum  enim  verbum  non  nifi  a dicente  fit. , fignificatur  tan  turn  per 
iftud,  Per , poteftatem  faciendi,  ficut  Sc  ipfam  effentiam,  Filio  a Patre 
communicatam,  fed  ab  asterno.  Non  enim  putandum  eft,  cum  inGe- 
nefi  fcribitur  , Dixit  Deus , Fiat  lux , &c.  temporalem  aliquem  fonum, 
aut  didionem,  aut  juffionem  fignificari ; fed  denotatur  aeternus  con- 
ceptus,  feu  Verbum  Patris  de  univerfis  condendis,  cujus  effedus  tem- 
poralis tunc  eifiuxit,  quando  fieri  debuiffe  , in  illo  verbo  continetur. 
Sternum  quippe  eft  hoc  ipfum  in  Verbo  Dei  , quando  fieri  aliquid 
debeat,  ut  Aug.  lib.  i . de  Genefi  adlitt.cap.2.  Porro  ex  hoc,  quod  per 
Verbum  omnia  dicuntur  fada  , rede  colligitur  , ipfum  Verbum  non 
efTe  fadum  , ficut  colligunt  fere  veteres  adverfus  Arianos,  Aug.tr.  1. 
Cyril. lib. 1. cap. 5.  Sc  alii  : ficut  enim  feipfo  non  poteft  effe  prius,  ita 
nec  per  feipfum  fieri.  Ut  autem  de  omnibus  caeteris  creatis  nulla  fieret 
cavillatio  , per  exceptiones  , aut  commodas  diftributiones , id  , quod 
affirmative  dixerat  , generaliflime  exprimit  negative  : * Etfine  ipfo 
factum  eft  nihil}  neque  corporalium  neque  fpiritualium.  Quo  jugulan- 
tur  Platonici , Sc  Manichafi  : illi , quia  corporalia  per  Deos  minores, 
id  eft,  per  Angelos;  hi,  quiamundum  corporeum  per  principium  ma- 
lum fadum  fentiebant : contra  quos  Aug. turn  tr.  i.in  Joan,  turn  1.12. 
de  Civit.c.20.  Porro \Wud, fine,  quamdam  concomitantiam  fignificat, 
ut  alia  intelligatur  perfona  focia,  nempe  pater,  ut  Hilarius.  q.d.  Sine 
eo  a Patre  nihil  fadum  eft.  * Ouod  fattum  eft.  Jungendum  eft  praece- 
dentibus,  ficut  jungit  Nazianz.  Orat.  5.  de  Theologia  ,Hier.  diverfis 
locis,  Chryfoft.  Sc  alii.  Itaque  tamqilam  explicationis  ergo  adjedum 
eft,  ut  facilius  intelligeres,  quaenam  per  ipfum  fada  cenfeantur,  nempe 
omnia,  quae  fada  funt  : fic  enim  nulla  difficultas  eft  in  excludendo  ab 
ea  generalitate  Patrem  Sc  Filium  , Sc  praecipue  Spiritum  fandum  ; 
itemque  peccatum.  Illi  namque  nonfuntfadi  , quia  aeterni;  hoc  non 
fit , quia  fieri  nequit , utpote  defedus  abeo  , quod  eft.  Auguftinus 
tamen  Sc  Cvrillus  in  Joan.  Athanaf.  aliique  multi  veteres  jungunt 
fequentibus , hoc  modo  : quod  fattum  eft , in  ipfo  vita  erat,  quod  Augu- 
ft’nusexponit  tr.i.  in  Joan.  Sc  y.  de  Genef  adlitt.  tap.  14.  res  creatae 
erant  vita  , antequam  fierent , non  in  fe  ipfis , fed  in  verbo  feu  in  fa- 
pientia  Dei  a tamquam  in  arte  vivente  , qua  fades  funt.  Porro  quo 

K k kk  2 modo 


4.  in  ipfo  vita 
erat , & vita  erat 
lux  hominum  : 


5.&  lax in  tene- 
bris  lacet , & te- 
nebr*  earn  non 
comprehende* 
sunt. 


6.  Fuit  homo 
miOTus  a Deo, cui 

aomcn  cratjoan- 
sc 


6 30  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

modo  hoc  exordiojoan.  interficiantur  plurimae  haerefes,  Ariana,  Sa- 
beliana  , Photiniana  , Eunomiana  , Manichaea  , vide  Ambrofium  lib, 
i.  de  fide  c.  5. 

4.  * In  ipfo  , fcilicet  verbo,  * vita  erat.  Quod  Chryfoft.  Sc  Cyrill* 
videntur  caufaliter  intelligere  , refpedu  vitas  naturalis  creaturarum  3 
quam  caufat  creando  Sc  gubernando:recentiores  vero  plerique  refpe- 
du  vit3e  fpiritualis  Sc  aeterr^quam  attulit  hominibus.  Redius  Aug. 
trad.  1.  in  Joan.  Sc  aliis  multis  locis,  exponit  hunc  Sc  fequentem  ad- 
huc  verfum  de  vita  effentiali  Verbi  Dei.  In  principio  ergo  vita  erat , 
quia  ipfemet  vita  erat  5 ficut  infra  dicit  , Ego  fum  vita  , quia  eft  ipfa 
fcilicet  aeterna  Sc  vivens  Sapientia3-Sc  Veritas.  Necrefert,  quod  in  ipfo 
eiTe  dicat ur  ; fic  enim  Sc  c.  5.  v.  25.  dicit , Sicut  Pater  habetvitam  in 
femetipfo  , quia  ipfe  eft  vita  fua5  ut  Aug.  notat  loco  de  Genefi  citato, 

* Et  vita  , ilia  eadem  divina  Sapientia  , * erat  lux-,  non  quorumeum- 
que  animalium  , fed  * hominum  , quia  ad  imaginem  Dei  fadi  ration a- 
lem  habent  mentem,  qua  poffunt  videre  fapientiam  Dei,aeternamque 
veritatem.  Ita  Aug.  Trad.  1.  Hanc  enim  lucem  aeternae  fapientias 
vidit,  quifquis  seternam  Dei  legem  vidit  , ex  qua  fapienter-vivendo 
vitam  fuam  format.-  Quia  vero  ftulta  hominum  corda*  quae  peccatis, 
terrenifque  defideriisaggravata  lucem  illam  videre  non  poffunt,  pu- 
tare  pofient  lucem  illam  fibi  abfentem  eife  , addit : 

$.  * Et  lux  , ifta  aeternae  Veritatis  Sc  Sapientiae  , * in tenebri sheet  ? 
id  eft  j in  tenebrofis  Sc  cae.cis  peccatorum  cordibus.  Utenimcrebro 
explicat  Sc  appofite  Aug.  ficut  homini  caeco  praefenseft  Sol  5 fed  ipfe 
Soli  abfens  eft  5 fic  omnis  ftultus , id  eft,  impius  ,8c  iniquus  caecus  eft 
corde.  Praefens  eft  ilia  Sapientia  , Sc  veluti  caeco  Sol , ideoque  ocu- 
lis  ejus  abfens  eft.  Hinc  eft  ergo,  quod  * tenebra  , id  eft,  homines 
peccatis  tenebrati  , * cum  non  comprehende  runt , id  eft  , non  percepe- 
runt  3 nempe  quia  immundos  habebant  oculos.  Beati  enim  mundo 
corde , quoniam  ipfi  Deum  vi'debunt.  Tollantut  ex  animo  impedi- 
menta peccatorum  Sc  affeduum  terrenorum  , Sc  videbis  fapientiam*, 
quae  praefens  eft  , quia  Deus  eft  ipfa  fapientia  , inquit  Aug..  His  ergo 
dedivinitate  Verbi  Dei  praemifEs.,  Sc  tenebriseum  non  comprehen- 
dentibus  , acceditad  oeconomiam  divinae  providential,  qua  mundum 
in  notitiam  iftius  lucis  adducere  voluit. 

6.  * Fuithomo  mijfus  d Deo  , Sc  proinde  divinae  authoritatis  , pondus 
ad  teftificandum  habens  , quam  ei  conciliaverat  miraculofa  nativi- 
tas,  vita  folitaria,  vidus  aufteritas,  converfationis  innocentia,  prae- 
dicationis  libertas  Sc  efficacia  : * Cui  nmen  erat  Joannes , divinitus  vi- 
delicet imp oli turn  ante  circumcif  oaem  *8c  ipsafua  etymologia  gra- 
tiam  Dei  fonans* 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  t.  6^ 

7.  * Hie  venit  in  tefiimonium  , ut  tefiimonium  perhiberet  de  lumine  ,,  7.  Hicvenitin 
id  eft,  caufa  miflionis  5c  ad ventus  ejus  fult  , ut  teftaretur  iftius  lucis  teft!mon!um  pet 
carne  veftitae  praefentiam  in  hoc  mundo.  Nam  quamvis  Sol  corpo-  bjberct  deiumi- 
reusnon  indigeat  lucerna  , ut  videatur,  lux  tamen  ula  ammi  mundi,  detent peniium, 
fapientia  Dei , per  fe  inacceflibilis  eft  cordibus  tnaxime  tenebrofis. 

Itaque  prredicatione  fua  teftimoniumei  perhibuit  Joannes,  quod  ipfe 
efiet  lux  5c  Sapientia  Dei,-  ut  fie  omnes , qui  non  poffenteam  capere 
eaque  comtemplando  5c  amando  frui , ejus  authoritate  moti,faltem 
* crederent  per  ilium  , Joanhem.  Fides  enim  , nondum  re  perfe&a  , 
innititur  teftificationibus  fidedignis,  fide  jam  habita  mundatur  paula- 
tim  animus  , ut  tandem  videre  poftit  , quod  credidit. 

8.  * Non  erat  ille  lux  3 ilia  mcreata, Sapientia  fcilicet  Dei,  fed  potiusj  *•  *Jati,!e 
lucerna  ab  ilia  luce  accenfa,  ficut.vocatur  c.  J.  *fed  ut  tefiimonium  & c.  tionium  perhi- 
q.  d.  Non  erat  lux  , fed  teftis  ac  praeco  lucis  : non  Sol , fed  lucifer  3 beret  de  lu mine, 
Solis  praecurfor.  Quod  tarn  follicite  inculcat , ut  fufpicionem  tolle- 

ret  , quas  aliquando  fuerat  , Lucae  3.  v.  15.  quod  i'pfeefiTet  Chriftus. 

Itaque  illud  lumen,  de  quo  perhibuit  Joannes  teftimonium,ab  a2terno, 

9.  * Erat  lux  vera  , primigenia  , fumma  , fubftantialis , non  lucis  s-Eratlux  vera,. 

• r i • r r r i P . r : . . . r . quae  lilmninat 

particeps , led  tple  tons  luminis  lpintualis,  quia  lpla  * illuminat  om-  omnemhomi- 
nem  hominem  vepi'entem  in  hunc  mundum,\d  eftnafcentemiergo  5c  ipfum 
Joannem.  HaeC  autem  illuminatio  dupliciter  intelligi  poteft  fieri  : 
primo  per  creationem  mentis  rationale  , velut  oculi  interioris  , ficut 
Aug.  exponi  poife  tradit  lib.  4.  depeccatorum  meritis  c.  2 f . pra> 
fertimfi  attendamus  , nihil  omnino  veri  , qualecumque  fit , agnofei 
ab  humana  mente  poffe  , nifi  judicet  juxta  regulas  quafdam  immuta- 
biles , quas  fupra  mentem  (uam  omnis  animarationaMs  feriptas  videt 
in  libro  lucis  illius  , qux  asterna  veritas  dicitur  , ut  Aug.  faepe  tradit, 

5c  in  primis  lib.  4.  de  Trinit.  c.  25;.  lib.  de  vera  religione  c.  39. 5c  ^ 
alibi.  Secundo  intelligi  poteft  , ut  Aug.  p’erumque  inteliigit , de  il- 
luminatione  pietatis  , qua  anima  per  gratiamvere  fitfapiens 5c  jufta. 

Nam  quamvis  homo  audiat  diceutem  hominem  vel  Angelum  , ut  ta- 
men fentiat  5c  agnofeat  , cr„edendo  5c’  amando  verum  efife  , quod  di- 
citur , illo  lumine  intusmens  afpergitur  , quod  in  sternum  manet  3 
ut  idem  loco  de  pecc.  meritis  citato , ubi  dicit , hunc  locum  expo- 
• nendum  elfe  negative  , quia  fcilicet  nemo  illuminator,  nifiabifta. 
luce  : q.  d.  Cui  foli  competit  illuminare  omnes.,  qui  illuminaritur.. 

10.  * in  mundo  erat , eflentia  , potentia  , praefentia  , non  mundo  T<>.  m mundo1 
quafi  conclufus  , fed  uti  continens  mundum  : * & mundits  per  ipfum  ^r'/pfum  fa^us 
faftus  efl  , tamquam  per  artem  viventem  5c  fubftiftentem  omriipo-  eft  5 & mundus 

• c*  1 . ~ 1 .lnVi  cunl  non  cogn$> 

.tentisartincis  ,quaeregit  opus , quod  fecit : * C?  mundus , id  elt , led  vit, 

mu  ndus. 


tt.  In  propria 
venit,  & fui  e m 
UGn  Kcepeiurar. 


*2.  Quotquot 
-autem  recepe-. 
lunteum,  dedit 
eis  poteftatem  fi. 
iios  Dei  fieri, his, 
qui.  credunt  in 
nomine  ejus: 


i*.  qni  nrn  ex 
'irnfeaUnbus } nc- 


6\i  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

mundus  in  illis  creaturi$,quae  eurn  agnofcere  debuifient,*  am(  quod 
refer tur  Greece  non  ad  lucem  feu  lumen,  quod  prsecefiit , fed  ad  per- 
fonam  verbi , quod  Greece  mafeulinum  eft  "hoyoy  ) ♦ non  cognovit  ,cx~ 
citate  mentis  , qua  poft  peccatum  tenebrata  eft  , impedjente  , neau- 
thorem  fuuni  agnofeeret;  ilia  praefertim  ^gmtione  , quaDeusag- 
nolci  Sc  amari  Sc  coli  a creatura  fua  debet. 

11.  * In  propria  venit , id  eft,  in  munduma  fe  fa&um  pr^cipueque 
in  judseos  came  cognatos  venit , ‘per  incarnationem  , inquit , Aug. 
traeft.  2.  nempe  qui  invifibilis  per  divinitatem  in  mundo  erat,  vifibilis 
Sc  palpabilis  per  humanitatem  fieri  voluit,  ut,quemadnnodum  Atha- 
na{.  de  corporali  adventu  verbi  Deidicit  homo  hominum  fenfus  in 
fenfibilia  defixos  pncoccuparet.  Nimirum , ut  ita  homines  humana 
foliim  cogitantes,  quocumque  fenfus-fuos  conferrent,  ibife  anticipant 
Sc  undecumque  inlinuari  veritatem  fibi  animadverterent.  *Etfui> 
id  eft  , Jud<si , quos  ut  populum  peculiarem  fibi  adfeiverat , Deut. 
32.  v.  9.  item  fui , quia  contribules  ejus  & cognati , ut  Aug.  * cum 
non  reciperunt  , per  fidem  , id  eft  , noluerunt  in  eurn  veluti  creatorem 
domus  ac  liberatorem  fuum  credere  , ut  mox  exponitur  $ imo  reje- 
cerunt  eurn.  Ne  vero  anemine  prorsus  receptus  effe  , Sc  Judaeorum 
incredulitas  fidem  , qua  Deus  in  promiflis  fuis  fidelis  eft  , evacuafie 
putaretur,  adjicit  a quibufdam  receptum  , & quanto  fru&u  : 

12.  * CHiotquot  autem  receperunt  eurn  , quod  ,quomodo  fiat , ftatim 
explicate  credendo  fcilicet  * in  nomine  ejus  , id  eft  ,in  ipfum,  proutfe 
inter  homines  cognofcendum  Sc  nominandum  exhibuit  , videlicet  in 
jefum  Chriftum  Filium  Dei , * dedit  eis  poteftatem  filios  Dei  fieri , hoc 
ipfo  quo  receperunt  eurn  , feu  crediderunt  in  eurn.  Nam,  ut  clarc  Sc 
breviter  Aug.  lib.  2.  ad  Bonifac.  c.  3.  datur  poteftas , ut  Dei  filii 
fiant,  qui  credunt  in  eurn,  cum  hoc  ipfum  datur  , ut  credant  in  eurn. 
Hoc  autem  folet  communiterintelligere  Aug.de  fide  viva  Sc  opera- 
toria  per  charitatem  , quae  fcilicet  non  fteriliter  credit , fed  fado 
oftendit,  fe  verum  putare,  quod  credit.  Et  tunc  poteftas  ilia  eft  acftui 
conjun&a.  Et  verfus  (equens  erit  explicatio  , qualis  ilia  fides  , qua 
fiunt  filii  Dei,  efie  debeat,  regeneration]  fcilicet  jun&a.  Intelligi 
tamcn  poteft  de  poteftate  ab  a<ftu  feparata  , Sc  conlequenter  de  fide 
inchoata  : nam  per  illam  ad  baptifmum  regeneration^  ducimur  , Sc 
orando  ex  fide  impetramus  fpiritum  pcenitentise  Sc  charitatis,  qua 
conftituimur  filii  Dei.  Et  tunc  lequens  verfus  erit  enumeratio  eo- 
rum  , quee  przeter  fidem  illam  requiruntur  , videlicet  qui  nonfolum 
crediderunt  in  nomine  ejus  , fed  etiam 

1 * Oui  non  ex  fajiguini  fas , raaris  Sc  femin#  9 conceptus  mate'- 

liaan 


SECUNDUM  JO  ANNEM.  Cap.  i.  6n 

riam  ex  concodo  fansuine  fubminiftrantium,  ut  Aug.  trad.  2.  Q toJqoce*  volume* 

, , . . & • r -a  carms , neque  e*\ 

plentus  exphcat  , * neque  ex  volant  Ate  c arms , id  eit , concupilcentia  voIumate  Vm , 

mariti  ,qui  non  humana  , non  carnali  , non  concupifcentiali  , 3c  im-  Uco  nau 

mundiflima  generatione  , * fed  ex  Deo  nati  funt , id  eft  , ex  fandiffima 

ilia  divina  voIuntate.  Voluntary  enim  genuit  nos  Dens  verho  veritatis , 

ut  eft  Jacobi  1.  Unde  Aug.  apud  Profperum  fent.  301.  Juftus  ex  Deo, 

non  ex  hominibus  nafcitur , quoniam  renafcendo  , non  nafcendo  fit 

juftus.  Unde  etiam  renati  , filii  Dei  vocantur. 

14.  * Et  verbum , illud  fcilicet , de  quo  hadenus  locutus  fum.  Po- caxrJ ‘ 
nitur  verb  Et  pro  Nam  , quia  quantum  ad  fenfum  modus  exponitur  habitavit  m 
quo  in  propria  venerit  , Sc  limul  ratio  datur  tants  gratis  nominibus  giorjam  ejus , 
collate, qua  Filii  Dei.  fierent,  nempe  quia  illud  ipfum  sternum  Ver- §lonam.  ^iafl 
bum  inefrabili  quodam  amoris  exceliu  , * Caro  factum  eft  > id  eit  , plenum gratia^, 
homo,  ficut  unanim'ter  Patres  explicant,  Cy rill.  Auguft.  3c  alii , pervemauSl 
fynecdochen  fcilicet  pro  toto  ponendo  partem  , eamque  viliorem  , ut 
Chrifti  humilitatem  magis  oftenderet  , 3c  ne  carnis  nomen  quafiin- 
dignum  aliquid  refugiffe  videretur,  inquit  Aug. epift.  120,0.4.  ^inii- 
les  locutiones  in  Scripturis  frequentes  funt , ut  Lucs  3.  v.  6.  Videbit 
cmnis  caro  falutare  Dei.  Itaque  ad  commendandam  extremam  Dei  di- 
gnationem  , fummum  oppofuit  infimo  , nobiliffimum  abjediflimo  , 
verbum  omnipotens  5c  beatiilimum  infirmiflims  miferrimaeque  carni; 
fie  tamen,  ut  Caro,  non  fignificet  hie,  neque  partem  naturae  humans, 
neque  naturam  humanam,  neque  perfonam  humanam,  fed  hominem, 
quia  Verbum  non  pars-naturs  , non  natura  , non  perfona  , fed  homo’ 
factum  eft.  Sic  ut  Verbum  , feu  perfona  Verbi  fubfiftens,  in  natura 
divina  limul  fit  vere  homo  , id  eft  , fubfiftens  per  modumperfons  in 
natura  humana,  Ita  quippe  verba  ifta  librata  funt , utunoidu  om- 
nes  hsrefes  de  Chrifto  perimantur.  Nam  neque  dicitur  , verbum  fa- 
dum  effe,  quod  putabant  Ariani ; neque  verbum  in  carnem  miitatum, 
quod  Appollinarifts  j neque  carnem  in  verbum  , quod  alii  • neque 
verbum  3c  carnem  in  naturam  tertiam  , quod  Eutychiani  • neque 
verbum  carnem  fibi  tantummodo  conjunxiffe  -'neque  perfonam  ho- 
minis  fumpfiffe  , quod  Neftoriani ; neque  in  carnem  veniffe  , ficut 
apud  Prophetas  3c  Sandos  olim  venit  : fed  verbum  carnem  feu  ho- 
minem fadum  effe  : utraque fcilicet  natura  in  unitatem  perfons  coa- 
lefcente,  ita  ut  verbum  fit  caro  feu  homo,  eadcmque  perfona  verbum 
fimul  Sc  homo.  * Et  habitavit  in  nobis  , id  eft  , Verbum  jam  caro  ta- 
dum  in  terris  vifum  eft , 3c  cum  hominibus  converfatum  , ut  expli- 
cat  Baruch  c.  3.  v.  38.  ne  fcilicet  propter  magnitudinemexcellentiae- 
fus  hominum  confortium  dedignatus  fuiffe  putaretur.  Quamqualn* 

CyriiL. 


634  COMMENT,  in  evangelium 

Cyrill.  i.  in  Joan.  c.  1 6.  Sc  1.  de  incarnat.  unigeniti  c.  23.  velit  efle 
explicationem  particular  praecedentis,  ut  fignificetur,  quod  Verbutn 
non  ita  (it  caro  fadum  , ut  mutatum  fuerit  in  camera  , vel  cum  carne 
in  naturam  tertiam  , fed  ut  in  ilia  non  fibi  confusa  , permixtave , fed 
diftinda,  velut  in  templo  animatocorporaliter  habitaverit.  * Etvidi~ 
was  , Greece  gSfajajueScx,  ^Jp^Uavimus , icilicet  ocuiis  corporalibus  tam- 
quam teftes  oc-ulati  admirandum  fpedaculum , * gloriam  cjus  , id  eft, 
majeftatem  divinitatis  ejus , per  humanam  naturam  corufcantis  , non 
qualem  Prophetar , Moyfes',  Angeli  habuerunt , fed  * quafi  unigeniti 
a Patre  , id  eft , talem,  qualis  decebat  Filium  Dei  Patris  unigenitum. 
Itaque  Gloria  fignificat  illam  majeftatem  , five  fplendorem  divinita- 
tis  occultae , quas  vel  in  facie  relucebat , ut  Hieron.  c.  9.  Matth.  vel 
etiam  in  veftibus , ut  in  transfiguratione  ; vel  per  miraculorum  mag- 
nitudinem  fe  prodebat , ut  infra  c.  2.  v.  11.  Et  illud  , quafi , non  fimi- 
litudinis  nota  eft  , fed  confirmationis  ac  determinationis  indubitatae  , 
ut  loquuntur  Chryfoft.  & Theophyl  figniticans  , tamquam  , id  eft  , 
vere  ,quemadmodum  elicit  Apoftolus  , Vtfilii  lucis  ambulate  , id  eft, 
tamquam  qui  vere  filii  lucis  fttis.  Unde  Aug.  in  Pfalm.  i2y  feribit 
cfTefubinde  notam  proprietatis,  ut  quando  dicitur,  Fecit  ficutvir  bonus , 
ficut  Senator  } Sec.  * plenum  gratia  & veritatis , plenum  Graece  Nomi- 
nativus  eft  , ntipve  x^0*  5 & referenduseft  ad  Verbum  caro  fattum ; ita 
ut  quae  fequuntur  (vidimus glori am  ejus , &c.  ) parenthefi  includantur. 
Itaque  Verbum  caro  fadum  , eratplenum  gratiae,  non  folumquatenus 
ipfa  divinitas  in  eo  habitabat  corporaliter  , fed  etiam  quia  ipfe  fons 
omnium  gratiarum  Spiritus  Saudi  in  ipfum  cum  tota  pienitudine 
gratiae  , tarn  gratum  facientis  , quam  gratis  datae  , fine  menfura  effu- 
fus  erat , ita  ut  in  nos  plenitudo  ejus  redundaret.  Legem  quippe  no- 
bis in  gratiam  mutavit , timorem  in  amorem.  * Ft  veritatis , quia  ut 
eft  1.  Joan.  5 . Chriftus  eft  veritas , Sc  ita  veritas  , u-t  totum  iri  illo 
verum  fuerit , verum  verbum  , veraanima  , veracaro  , verus  homo  , 

. verus  Deus  , vera  nativitas  , vera  paftio  , vera  mors  , vera  re- 

furredio,  ut  Aug.  trad.  1.  in  Joan.  Hinc  conlequenter , plenum 
veritatis,  in  verbis  fine  mendacio , in  converfatione  fine  peccato ; 
plenum  veritatis  in  rebus , quia  omnes  umbras  ac  typos , omnes  pro- 
miftiones  veteris  Legis  implevit,  juxta  Apoftolum  , 2. ad  Cor.  i.v.20. 
<iimo^n°u?nDerte*  ij.  * Joannes  tefiimonium perbibet  de  ip fo , id  eft,nonfolum  nos,quod 
hibetdeipio,  & vidimus , teftamur,  led  Sc  Joannes  a Deo  muTus , tantaeque  authori- 
t'^'eraf^quem  tatts , ut  Chriftus  effc  putaretur  , teftando  * cl  am  at , id  eft  , non  clan- 
ventmuscftftaT  cu^,Tl » non  obfeure  , non  trepide  , fed  magna  cum  libertate  profeftus 
te  me/afius’ett:  eft  : * Hie  or  at , quern  dixi ; id  eft , Hiceftille,  dequo  praedixi , ahte- 

prior  me  z miam 

exit.  quam 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cam-  <r3f 

quam  vidiffem  eum  , ut  patet  Lucae  3.  v.  16 . * Qui  poft  me  venturus 
eft  , jamjam  fcilicet  ad  praedicandum  , quia  jam  a b eo  baptizatus  fue- 
rat.  * Ante  mefattus  eft , id  eft,  mihi  antepofitus  eft  dignitate,  ut  Aug. 
trad.  3 . * <jpia  prior  me  erat , id  eft  , asternitate  prior  , dignitate  prae- 
ftantior.  Utroqueenim  modo  prior  accipi  poteft,utSc  temporisprae- 
ceflionem  fignificet , & naturae  tarn  divinae  , quam  human#  praecel- 
lentiam.  Unde  Ambr.3.  de  fidec.y.  Prior  me  erat,  aeternitatis  eft;  ante 
me  fadus , honoris.  Interpcfito  breviter  Joannis  teftimonio  , pergit 
declarare  illam  , quam  dixerat,  plenitudinem  gratiae.Sc  veritatis. 

16.  * Et  de  plenitudine  eius : q.d.  Tantafuit  eiusplenitudo , utde  1 f. Et de pieni. 

. , . ....  ' 1 1 . 1 . * r-i'  ’udine  cjus  nos 

redundantia  fontisillius , * nos  omnes  accepenmus , quidquid  icilicet  0mn«  accipi. 

habemus  gratis  Sc  veritatis , ad  bene  vivendum  8c  praedicandum  id  5 progi«if,wuaDI 

quod  vidimus.  Sunt  enim  verba  non  Baptift#  , fed  Evangelift# , ut 

fentit  Chryfoft.  Sc  Cyril,  lib.  1.  c.  20.  Sed  quid  eft  iliud,quod  acce- 

pimus  ? Nempe  gratiam  fidei,  remiflionis  ,juftitiae  ,qua  hie  ex  fide 

vivimus,*  & gratiam  pro  gratia,  id  eft, Sc  infuper  gratiam  vitte  #ter- 

nx  pro  ifta  gratia  juftitise , hoc  eft  , mercedem  pro  mentis , quae  con- 

tulit  gratia.  Ita  utramque  partem  exponit  Aug.trad.3.  8c  lib.de  cor- 

rept.  & gratia  c.  13.  & aliis  diverfis  locis : nam  8c  Apoftolus  gratiam 

Dei  vocat  vi tarn  #ternarih  Idem  tamen  Aug.  in  Pfalm.  81.  Cyril.  & 

Chryfoft.  8c  fere  Gr#ci  exponunt,  gratiam , proprie  didam  8c  bene- 
ficentiflimam  novi  Teftamenti , pro  gratia , id  eft,  loco  gratiae  veteris 
Teftamenti.  Nam  8c  ilia  gratia , id  eft , beneficium  peculiare.  Sc  gra- 
tuitum  Dei  fuit , juxta  Pfalm.  Non  fecit  taliter  omni  nationi.  O’  judicia 
fua  non  manifeftavit  eis.  Cui  fenfui  percommode  fubjungit,  quafira- 
tionem  reddens  fententi#  praecedentis. 

17.  * Quia  lex >q\ix  docet  ac  praecipit  bene  vivere,  *per  Moy  fern  data  i7.quiaf«p« 
eft  , tamquam  donum  gratuitum  Sc  magnum,  erudiendo,coercendo  , &dvedfas 
feu  in  ofhcio  continendo , 8c  ad  Chrifti  fidem  Sc  gratiam  praeparando 

populo  Judaico  : * fed  gratia  ilia  proprie  dida  , qua  Lex  impleri  po- 
teft  , * & veritas , quae  per  caeremonias  Sc  facrificia , terrenaque  pro- 
miffa,  velut  per  umbras  ac  typos  figurata  prophetabatur  , *per  fefum  , 

Cbriftum  fatta  eft , id  eft,  revelata,  praeftita  Sc  praefens  exhibita , vete- 
rum  umbrarum  ufu  Sc  obfervatione  fublata.  Ita  Aug.  lib.  22.  contra 
Fauftum  cap.  6 . Nam  , ut  ait  etiam  lib.  17.  cap,  6.  gratia  pertinet  ad 
charitatis  plenitudinem,  veritas  ad  Prophetiarum  impletionennjdequo 
Sc  vide  lib,  19.  cap.  18.  Etquafi  aliquis  diceret , Ergone  Movfes,qui 
Deum  vidit,  non  revelavit  Sc  prseftitit  veritatem  ? Refpondet : ^ peqmnemo 

18.  * Deum  nemo , mortali  carne  circumdatus , * vidit  umquam  , fi- 

cuti  eft,  five  iecundum  fubftantiam  Sc  lucem  illam  divinitatis  incir-  qqieftinfinupa- 

L,  1 1 , ms , jp(e  enana- 

111  cun>  yit. 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

cumfcriptam.  Quicumque  enim  Deum  vidifle  dicuntur,  Jacob, Moy* 
fes  , Elias , Ifaias  , imagines  quafdam  viderunt , non  ipfam  eflentiam 
Dei  , ut  late  Iren.  lib.  4.  c.  37.  & Aug.  epift.112.  *Vnigenitiis  : quia 
folus5c  unicus  ex  Patre  genitus  eft,  utpote  tam  perfede  & plene  de 
Patre  expreflus , ut  alteri  verbo  non  poflit  efle  locus, ut  notat  Athan* 
pro  decretis  Cone.  Nicxni.  * Filins , tamquam  ex  utero  conf  ;bftan- 
tialis  genitus.  Nam  fine  confubftantialitate  genitum  verbum  utcum- 
que  dici  poflet  ? ficut  a nobis  gignitur , non  tamen  Filius , * Otii  eft  in 
firm  Vatris , id  eft  , in  intimocharitatis  paternx  Sc  naturae  fecreto,in« 
quit  Ambr.  lib.  de  benedictionibus  Patriarch,  cap.11.  Defignatur  ita- 
que  Filius  efle  in  Patre,  Sc  ejuldem  naturae  cum  Patre,  ut  notat  etiarn 
Cyrill.  in  hunc  locum, & confequenter  omnia  Filio,  tamquam  in  ul- 
timo Patrisiecretocommoranti,  efle  certaatque  perfpicua,  ut  Chryf. 
* ipfe  narravit , id  eft  , ipfe  tamquam  folus  ad  hoc  idoneus  palam  re- 
tedis  omnibus  umbris  , at  figuris  3 explicuit , Sc  velut  fpedanda  ex- 
hibuit  : quaft  tacite  diceret  , propterea  nemo  prxeedentium  hoc  po- 
tuit  ,quia  non  viderant  fontem  fecretorum  divinorurfi. 

*£•  Et.!,?c  19.  * Ef  hoc  eft  teflimonium  Joannis.  Multi  exponunt,  Et,  pro Miant 

leitimonmjoan-  / J J 1 . 3 * 3 

7]is , quando mi-  leu  lnluper,  quail  aliud  a prxeedente  Joannis  teltimomum  prorerret : 
jerofoiymis 1 Sa-  fed  v.27.  fatis  indicat  efle  idem  , fed  latius  cum  omnibus  aliis  circura- 
cerdotes  & Levi-  dcintiis  expreflum.  Itaque  redit  ad  explicandum  hoc  teftimonium 
wrrogaremeum;  Joannis,  quod  interruperat.  rerhibitum  autem  ab  eo  tunc  rui t,*quan- 
3 cs  ? do  mift mint  Jud&i  ab  Jercfolymis , Confilium  fcilicet  fupremum , quod 

Sanedrin  vocabatur.  Sc  Jerofolymis  refidebat : nam  illius  erat  de  rovis 
dodrinis  , fedis  Sc  Prophetis  judicare  , ne  fraus  fubreperet  , ut  alibi 
diximus.  Fuit  ergo  hasc  folemnis  legatio  , Sc  proinde  neceflario  a 
Magnatibus  miffa,  quia  mifli  fuerunt , dignitate  Sc  ftatu  , * sacer  dotes 
& Levita  , qui  poft  fummum  Pontificem  erantprxcipux  perfonx  in 
republ.  Judaica.  Seda  vero  erant  Pharifxi,  ut  patet  v.24.  * Ut  inter - 
rogarent  eum  : Tu  quis  es  ? Videlicet  perfona  , qualitate , officio  ? Sic 
enim  quantum  ad  ifta  tria  explicant  fe  poftea  ipfl  Legati.  Caufa  mit- 
tendx  legationis  viaeturtangi  a Luca  c.  3.  v.  1 f.  quod  dubitarent  , 
an  ipfe  effet  Chriftus  , nimirum  ob  varias  caufas  fupra  datas,  8c  inter 
extera  , quia  aufus  eflet  baptizare  inquit  Aug.  Itaque  eos  ftatim  in 
ingreflu  interrogaflfe,  an  eflet  Chriftus,  patet  ex  refponfo  Joannis, quia 
20.  Et confeflTus  20.  * Confeffus  eft,  palam  difertifque  verbis,  *.& non  negavit , id  eft, 
*ft\ &"°onfefl^s  non  retradavit.  Nam  affirmando  Sc  negando  idem  exprimit , ut  Sc 
v.3.  diximus : *&  confeffus  eft , qux  repetitio  ad  conftantiam  pertinet, 
qua  confeflus  eft,  * quia  non  fum  ego  Chriftus , ut  exiftimatis.  Quo  au- 
dito  interroeayerunt  de  perfgna > anfaltem* 

2 Eli  as 

N 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cam.  637 

2i#  * Elias  es  til  ? Qui  Chrifti  praecurfor  efle  debet.  Nam  Scriba-  it,  Etinterrc- 
rum  dodrina  erat , ut  eft  Matth.17.  v.  10.  quod  Eliam  oporteretpri-  q^dagoTSL 
mum  venire  antequam  veniret  Chriftus : confundebantenimprimum  fUmtdprol 
adventum  cum  fecundo.  Nec  abfurd.a  erat  haec  quaeftio  : videbant  pheta  es  m ? es 
quippe  eum  habitatione  deferti , vitae  aufteritate  , zonaque  pellicea ref?ondi£  “ Non* 
Eiiae  fimilem.  Cum  negaflet,  quasrunt  de  qualitate  ejus:  * Prophet  a es 
tn  ? Greece  6 zspcpi^,  ille  Prophet  a,  nempe  promiiTus  a Moyfe,  Deut.  18 
Prophetam  de  fratribus  tuts  , ficut  me  ,fufcit  ah  it  tibi  Deminus.  Qui  qui- 
dem  erat  ipfe  Chriftus  $ fed  Judaei  eum  tunc  ab  eo  diftinguebant , ficut 
&:nunc,  qui fenfus fere  eft  Graecorum  , Cyrill.  lib. i.c.  14.  Chryf.  3c 
difcipulorum  ejus.  Aug.tamen-hic  Sc  Greg.  horn. 7.  in  Evang.  gene- 
raliter  intelligunt  unum  de  antiquis  Prophetis  , qualem  putant  aliqui 
Matth.  1 6.  efle  etiam  ipfum  Chriftum.  * Et  rejpondit : Non.  Nempe 
live  ilium  jam  didum,five  etiam  generaliter  alium.  Non  quafi  figni- 
ficare  vellet , fe  efle  plufquam  Prophetam  , ficut  Dominus  vocavit 
eum  diu  poftea  , Matth . 1 x . quia  tails  propria  laus  minus  quadrabat 
in  ejus  humilitatem  : fed  quia  mens  interrogantium  erat , Prophetas 
illos  intelligere,qui  verbis  & fadis  Chriftuin  futurum  preenuntiabant: 
qualis  non  erat  Joannes , fed  qui  digito  demonftraret  praefentem. 

22.  * Dixerunt  ergo  ei : ouis  es,  ut  re/bonfum  demus  his , qui  tniferunt  2t-P'*^untCN 

% X rr  • r r ^ ■ r r t J * goei:  Quis  es,ut 

Ties  ? Affirmativumlcilicet , cui  per  negativum  relponlum  Joannis,  refponfum  de- 

aflerentis  quis  non  eflet  , non  poterat  fatisfieri.  Judicibus  igitur  pu-  no?1?  quid 

blice  ex  officio  interroeantibus  palam  refpondens,  * ait:  Ego  voxcla - dids  deteipfo  > 

. . , r , D • 1 f*  t r ...  23.  Ait:Ego  vox 

mantis  indejerto  , O'c.  quae  vide  Matth.  3.  v.  3.  explicata.  Nam  ulud  ciamantis  inde- 
* dirigite  viam  , &c.  idem  eft  , quod  rettamfxcite  viam.  Domini! 

24^  Et  qui  miftifuerant , erant  ex  Pbarif&is,  fe  da  fcilicet,  Sc  pro-  ficut  d.xitifaias 
inde  praecipuae  in  Repub.  authoritatis,ut  atteftatur  Jofephus.  Quam-  ^E^qui  mifl? 
quam  Sc  alia  poteft  efle  ratio  expreflaeillius  circi^mftantiae,  ut  fcilicet  ^^|?^scrant€JC 
pateret , cur  interrogaverint  id  , quod  fequitur : 

2 <}.*  Quid  ergo  baptiscas  , fi  tu  non  es  Chriftus , ncque  Elias , neque  Pro - 
pheta  ? Pharifaei  quippe  cum  ablutioni  bus  tamquam  fibitraditis  abun-  dixerunt  ei:  Quid 
darent , Sc  eorum  imitatione  caeteri  Judaei , ficut  patet  Marci  7.  v.  3.  tugnonPelsZchri- 
& 4.  judicabant  audaciae  efle,ut  hie  loquitur  Auguftinus,Baptifmum  ftus, neque  Elias, 
poenitentiae  in  remiliionem  peccatorum  inducere.  Nam  , ut  idem  ait 
lib. 3.  contra  Donatiftas  cap. nulli  Prophetarum,nulli  prorfus  ho- 
minum  in  Scripturis  divinis  iegimus  conceflum  efle,baptizare  in  aqua 
poenitentiae,  inremiflionem  peccatorum, quod  Joanni  conceflum fuit : 
qua  mirabili  gratia  fufpendens  cordapopulorum  , viam  praeparabat 
Chrifto  Domino  ,remiflionis  datori.  Itaque  de  Baptifmo  illo  viden- 
tur  vulgo  maximamhabuifle  opinionem  : unde  Sc  Matth.  21.  non 

L 1 1 1 2 aufi 


6 38  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

aufi  fuerunt  Pharifaei  negate  Baptifmum  Joan nis  effe  de  caelo.  Quo 
fort  a Hi  s impuleranteos  verba  Prophetarum  , Ezech.36.  v.25.  Effun - 
dam  fitter  vos  aquam  mundatn  : Sc  Zachariae  13.  v.i.  in  die  illaeritfons 
patens  dornui  David  > &c . Quae  de  Baptifmo  divinitus  inftituendo  in-, 
telliguntur.  Proinde 

zt.  Refpondit  26.  * Rejpondit  Joannes  : Ego  baptiz.0  in  aqua  , merafcilicet  Sc  nuda,1 
c^^Ego Upti- ^ne  interiorishominis  regeneratione  : q.d.  Rede  fentitis, baptifmum 
zo  in  aqua:  me-  non  nifi  divinae  authoritatis  efle , imo  ad  Chrifti  tempora  pertinere  1 

dius  autera  ve-  r , . . , . r r r 

ft  mm  ftetit , que  led  non  arrogo  mini  ofhcium  ejus,quia  bagtiimus  meus  praeter  aquam 
vos  neicitjs»  nLhil  habet , inquit  Chry  (oft.  * medius  autem  veftrum ftetit , id  eft  , in 
medio  veftrum,  leu  inter  vos  converfatus  eft,  utquando  inter  Dodo- 
res  duodecennis  (edit,  quandopaulo  ante  baptizatus  fuit  , * quern  vos 
nefeitis  , cujus  fit  dignitatis  atque  conditionis. 
a?,  ipfe  eft,qui  27.  * Ipfe  eft  , qui  poft  me  venturus  eft  , Greece  6 venit,  pu- 

ift!  qui^tc  me  ptaedicaturus , Sc  miracula  fadurus , id  eft  , qui  jam  jam  adeft , 
fadius  eft  : cuius  cujus  videlicet  ad ventum  , Sc  praedicationem  ,&  maxime  baptifmum 
gnus  ut  foivam  prascurro  , tamquam  ionge  perrediorem  meoruturum.  Nam  eore- 
;sr  fpici  notant  Hie  Grasci,  Chryfoft.  Cyril.  Sc  Theophyl.  Unde  Sc  alte- 
ram partem  refponfionis  Joannis  exprefse  fupplet  Matth.  c.  3 . v.  i i« 
Ipfe  vos  baptizabit  in  Spiritu  Santto , & igne  , baptifmo  (cilicet  Ionge 
difEmili  , cujus  meus  eft  tantum  rudimentum  Sc  praeambulum.  *Cujus 
ego  non  ftm  dignus , ut  foivam , &c.  quod  infimum  eft  famulorum  in  he- 
ros  minifterium  , ut  fie  magnitudinem  fanditatis  ae  dignitatis  ejusex- 
primeret.  Vide  Matth.  3. 

-zi.  Uxc  in  Be-  23.  * Hac  in  Betbania  fatta  funt , non  ilia  , quae  eft  prope  Jerufalem/ 
Iran's j orda n e m*  * Mar  ire  &:  Marthae  domicilium  , fed  alia  * transfordanem  , fciiicet 
ubi  erat  Joanne’  eadem  , quae  Betbabara , id  eft  , domus  tranfitus  , quia  ibi  vel  flumen 
vulgo  trajiciebatur,vel  ab  Ifraelitis  olimtrajedum  erat..  Unde  antiqui 
feriptores  quidam  maluntlegi  Betbabora  : fed  tamen  omnia  exem- 
plaria  Gracca , Latina,  Syriaca,  conftanter  legunt  Betbania.  *Ubi  erat 
Joannes  b apt  iz.  an  s , quia  prope  defertum  erat,  Sc  confluxu  populi 
propter  trajedum  abundabat. 

*§.  Altera  di'  29.  * Altera  die  , id  eft  , poftridie  cjusdiei , quo  fatisfecerat  lega- 
to Judaeorum,  *vidit  Joannes  Jefum  venientem  defer  to  poft 

ad  fe.&  ait:  Ecce  jejunium , ut  Joanni  occafionem  demonftrandi  fe  praeberet : jam  enim 
qui  UtoiiiTpecca-e  baptizatus  fuerat,ut  ex  eo  colligitur,quod  paucis  diebus  poft  Jefus  cum 
tppmumdi,  difeipulis  i v it  ad  nuptiasin  Cana  Galilsece,  C.3.V.I.  Et*4*t,  circum- 
ftantibus , de  Jefu  adhuc  abfente  , * Ecce  Agnus  Dei , Graece  0 &[xro;  , 
ille  Agnus  videlicet  vere  innocens , vere  vidima  immaculata  a Moyfc 
figurata,  Naia  ille  aguus  Pafchalis  in  figuram  injiQcentis  Chrifti  <3e- 

bebat 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  i.  63  9 

bebat  effe  fine  macula  : in  typum  fexus  aut  animi  virilis  mafculus^  in  30.  Hie  eft , de 
fignurn  juvenilis  aetatis , in  qua  crucifix  us  eft,  agniculus.  Dicity  r au-  venit^riqufame 
tern  , Dei , quia  Deo  per  mortem  offerendus  pro  falute  hominum.  rae  faft.us  eft; 
Nam  ad  ilium  efFedtum  Sc  finem  exprimendum,  addit,  * ecce  qui  toliit , era?,  pn°r  mC 
id  eft  , qui  portat  tamquam  hoftia  humeris  fuis  impofitum  a Deo  , 

*peccatum  mundi , id  eft  , totius  mundi  delidfca.  Alludit  enim  ad  pro- 
phetiam  , quae  dicit  Ifaiae  53.  Pofuit  Dominus  in  eo  iniquitatem  omnium 
nofirum  : iniquitates  eorum  ipfe  portavit^ipfepeccata  multorumtulit.UndQ 
Sc  1.  Pet.  2.  Peccata  nofir  a ipfe  pertulit  in  c or  por  e fuo  fuper  lignum. 

Quamquam  Sc  portando  abftulerit.  Bis  autem  repetit  , Ecce  , q.  d. 

Ecce  hie  eft,  de  quo  vobis  locutus  fum  ,*  hie  eft,  qui  in  Spiritu  Sandfco 
baptizans , peccata  remittit  ,quod  non  feci  ; Sc  confequenter  hie  eft 
Redemptor  mundi.  Nam  ftatim  applicat  ei  id  5 quod  fupra  v.  15, 
dixerat. 

31.*  Et  ego  nefeiebam  eum , nempe  in  deferto  , antequam  ad  bapti-  jt.  Etegoneft 
zanduin  miffus  effem.  Quod  ideo  dicit,  ne  forte  gratiae, familiaritati,  u'te 
aut  cognationi  aliquiddare  videretur  , fed  tantum  divinae  revelationi,  iea^veni'e^oT” 
ut  Chryfoft.  & Theophyl.  *Sed,  cum  mihi  Sc  aiiiseffe,incognitus,  ut  aqua  baptizans, 


a me  * manifefletur  in  ifrael , preptere a veni  ego  in  aqua  baptizans , ut 
videlicet  populo  , praedicationis , Sc  baptifmi  mei  novitate  excitato,  fi- 
mul  hac  occafione  adveniret  ipfe  Chriftus,  Sc  fie  Patris  voce,  Spiritus 
Sandti^defcenfu  , mea  demonftratione  oftenderetur  , Sc  agnofeeretur 
in  Ifrael*.  , ’ 

32.  *Et  teflimonium  perbibuit  Joanna.  Verba  funt  Evangeliftas  fubi-  nfom^er^buit" 

to  interpofita  teftimonio  Joannis , quo  profequens  fuum  fermonem  Joannes,  dicens  : 
dicebat , * Vidi (piritum  defeendentem,  &c.  quod  contigit  inter  bapti-Sm  defcendenl 
zandum  Cbriftum.  _ 

33.  *Et  ego  nefeiebam  eum , in  deferto  ante  miffionem  meam  ut  dixi-  mafir  fuper  cum. 
mus.  Nam  quamvisin  genere  Chriftum  veniffe  feiret , nefeiebat  ta- ciU’ameumrYed 
men  f^cie  Sc  determinate  , quiseffet.  * Sedqui  mifit  me  bapticare  in  qui  mifit  me  bap- 

~ n 0 « * • „ , J r • tizare  in  3qua,il~ 

aqua  , line  Spiritu  Sandro,  * tile  mini  dixit  , hoc  tamquam  lignum  ejus  lemihi  dixit:  fu- 
internofeendi  ftatuens  : * fuper  quern  vidcris  spiritum  defcendentem*&  spSTddten! 
manentem , hie  efi  qui  bapticatin  Spiritu  Sancto , id  eft,  qui  non  meram  * & manen- 
aquam  , utego,  fedfimul  Spiritum  Sandtum  fuper  baptizatos  efFufu-  h1ceft?qu[ baptil 
rus  eft.  Difficultastamen  manet , quornodo  Joannes  dicatur  eum  nef-  in %tilu  sv 
civilfe  , quandoquidemipfe  , Chrifto  ad  baptifmum  accedente  , ante 
defeenfum  Spiritus  Sandli  diceret,  Ego  a te  debeo  bapticari ,m  Refpondet 
Chryfoft.  ut  fupra  infinuavimus  , antequam  veniret  ad  baptifmum 
Chriftus,  feivifie  Joannem,  quod  Chriftus  in  mundum  venifiet,  quod 
in  Spiritu  San&o  baptizatus  effet  * ut  fatis  in  dicatur  Matth,  3,  v.  1 r- 

SC 


64o  COMMENT..  IN  EVANGEUUM 

5c  12.  Nefciviffe  tamen  , quifnam  effet , quia  facie  ignotus  erat. 
In  ipfo  vero  acceffu  Chrifti  ad  baptifmum,  revelationem  interiorem 
accepiffe  , quis  effet , Sc  ideo  a baptifmo  prohibuiffe  j eodemque  tem- 
pore ad  majorem  revelationis  certitudinem  , fignum  externum  ejus 
internofcendi  ei  effe  datum  , utper  hoc  poflet  de  ipfo  aliisteftimo- 
nlum  perhibere.  Aug.  rem  aliter  expedit  , videlicet  Joannem  non 
nefciviffe  perfonam  Chrifti  , neque  hoc  fignum  ei  propterea  datum  : 
fed  nefciviffe  qualitatem  iftam  , quod  ipfe  eflet,  qui  bajni&aret  in  Sfiritu 
Sancto  , id e ft , quod  in  baptifmo  non  minifter  , qui  baptizat  , exhi- 
bens  minifterium , fed  ipfe  Chriftus  det  Spiritum  San&um  in  minilte- 
rio  etiam  fervorum  fuorum.  Ita  late  toto  trad.  f . Sc  6.  in  Joan.  Sc 
aliis  diverlis  locis.  Unde  illud  ejufdem  Aug.  Baptizet  Petrus , bapti- 
zet Paulus  , baptizet  Judas , hie  eft  , qui  baptizat  in  Spiritu  San&o. 

&4‘  ftimonium^  34*  * •Ef  eZ°  vidi  Sfiritum  y fcilicet  defeendentem  Sc  manentem 
perhibui  quia  hie  ficut  mihi  praedi&um  fuerat  -y  non  ad  fandificationem  Chrifti  , qui 
eft  films  Dei.  utero  matris  Spiritu  San&o  plenus  erat , fed  in  fignum  : ideoque 
hoc  figno  agnito  , teftimonium  perhibui  Sc  adhuc  perhibebo , * quia 
hie  eft  Filins  Dei , Nam  Sc  hoc  difertis  verbis  Pater  casleftis , voce  de 
cselo  lapsa  cum  Spiritu  Sando  defeendente  , denuntiaverat  Matth.3. 

3?:  ^AUera  dic  3 ^ . * Altera  die  , id  eft  , poftridie  teftimoniiillius  proxime  perhi- 


pulis 
36  ‘ 


Sc  ex  difcil  biti  Chrifto.  Eft  hoc  tertium  Joannis  teftimonium.  Nam  primum  fuit 
'Vt  iefpiciens  coram  Legatis  Jud^eorum  : fecundum  poftridie  , quod  jam  proxime 
jetbm  airbuian-  explicatum  eft  a v.29.  hue  ufque:tertium  jam  praefens,quod  proinde 
agnus  DCe?«:  Ecce  contigit  fecundo  aiepoft  primum  teftimonium  coram  Legatjs  da- 
37. Etaudierunt  tum.  * Rejpiciens  J efum  ambulant em  , domum  verfus  , ut  patet  ex  fe- 
r™quentemf>&  quentibus:  ( videtur  enim  Chriftus  rurfum  Joannis  concionibus  cum 
fecuti  luntjefura  tur^  interfuifTe  : ) * dicit  : Ecce  agnus  Dei, Deo  fcilicet  pro  redemp- 
tione  mundiimmolanduSjUtfic  iterum  iterumque  inculcaret  eum  effe, 
non  folum  Filiiim.  Dei , fed  Sc  mundi  redemptorem.  Quo  audit o , 
difeipuli  duo  joannis , * fecuti  funt  Jefttm  s ut  in  pleniorem  ejus  no- 
titiam  Sc  familiaritatemfe  infinuarent. 

converfus  38.*  Ccnverfus  fefus , ut  quos  intiis  gratia  fua  jam  praevenerat  : 


3*. 

wwVe-*  etiam foris  humanitate  praeveniret,  fiduciamqueloquendi  daret,  * di- 
quemes  fe , dicit  c;t  e'lS  . qu'1(i  quarrtis  ? mefequendo,  * cm  dixerunt  ei  : Rabbi : Hono- 

cis : Quid  quatn-  ,*  1 . TT  , 1 n • " Jr* 

tis?  Qui  dixerunt  risac'di,gnitatis  apud  Hebrseos  nomen  elt,magis  quam  apucl  Latinos 
aut  Graces , rngifitr : a multitudine  fcilicet  ac  magnitudine  feien- 
tatutn  ac  v ii'tutis  derivation.  Unde  etiain  Magnatibustribui  folet.  In- 

ub‘habuas.>  ,]icant  ergo  fe  difeendi causa  veniffe  tamquama  Dodore  fidedignif- 
fimo.  * Vli  hditas  ? id  eft  , hofpitaris  , tamquam  peregrinus  ? nec 
enim  circa  Jordauem  Chriftus , Galilaeuseducatione  ,habebat  domi- 
cilium.  37.*Di- 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.  i.  €4% 

39.  * I) hit  eis  : Venice  & videte  , ultro  fcilicet  comiter  invitans  ad  39.Diciteis:ve. 
holpitium  , Sc  confequenter  ad  colloquium  , quo  inftruentur.  Itaque  yeneimu  v&eJil 

* apud  eum  manfcrunt  die  Wo,  id  eft  , refiduo  illius  diei,  quae  declina-  derunt  ubi  ma- 

verat , vel  etiam  nodem  fequentem  , ut  Aug.  trad.  7.  Nam  * her  a eum*  maMenmt 
erat  quafi  decima  , ab  ortu  Solis , & confequenter  duabus  circiter  ho-  quafiU< 

ris  ante  Solis  occafura.  decima. 

40’.  * Eratautem  Andreas  unus  ex  duobus . Alterum  putat  Epiphan.  A^drS  fmer” 
Hasrefi  Ci»Sc  indicat quoque  Chryfoft.  fuiffeunum  ex  filiis  Zebedaei, S monis  Petd 

} r 7-n  1 J unus  ex  duobus, 

nenape  lplum  Lvangeliitam.  . qmaudierunta 

41.  * lnvenit  hie  primum , antequam  fcilicet  ullum  alium  notum  , 

* fratrem  fuum  Simcnem  , quern  Epiphan.  state  minorem  fuiffe,  qihm  41  • mvenit  hie 
Andream  tradit.  Unde  non  po’teft  Petrus  alibi  primus  vocari , quod  FJum^moncm! 

, caeteros  state  praecederet,  uthsretici  volunt.  * Etdicit  ei : i nveniwus, ^ *ci  t JJJ ’ 
quod  verbum  effe  anims  defiderantis,  Sc  caelitus  adventum  expedan-fquod  eft  imer- 
tis  rei  diu  quaefitae  , notat  Chryfoft.  cum  fuis.  * Mejfiam  (quod 
interpretatum  Chriftus  ) id  eft,undus.  Intelligit  ilium  antonomaftxe 
Melftam  feu  undum  , quern  gens  Judaica  praeftolabatur.  Cum-enim 
8c  Sacerdotes  Sc  Re ges  Sc  Prophetse  in  ilia  gente  ungerentur  , unus 
tamen  expedabattir  Meffias , Chriftus  feu  undus , qui  per  illos  ora- 
j nes  prxfigurabatur  , ut  Aug.  12.  contra  Fauftum  c.  44. 

42,  Et  intuitus  eum  fefus,  eo  fcilicet  modo  , quo  Detim  decet , 

inquit  Cyrill.  qui  corda  ferutatur  &:  renes  , Sc  omnia  perfpeda  ha-  intuitus  autem 
bet  j praefentia  Sc  futura  , * tu  cs , id  eft  , vocaris  * Simon  filius  fona , T^e^simonfil 
• feu  , ut  dicitur  Matth.  16.  v.  17.  B'ar-?ona  , id  eft.  filius  Toannis.  liusjona:  tu  vo* 
jNam  fona  quamvis  per  le  , ut  Integra  dictio  lignincet  columbam , ta-  quod  imerpi$ta- 
men  contradum  hie  videtur  ex  fohanna  feu  fchannan  , quod  Sy  riace  tulpetIUS* 
fignificat  foannem  : q.  d.  Chriftus  id  , quod  olim  dixit  DeusMoyfi : 

'jam  ex  nomine  novi  te , etiamfi  mmquam  vidcrim . * Tuvocaberis  Cephas a 
Syriacum  eft  , fed  terminationem  habet  hicGraecam  , fignificans  re- 
train • de  quo  vide  dida  Matth.  16.  Vocaberisergo  Cephas , nomine  A 
fcilicet  majoris  authoritatis Sc  confequenter  alius  eris  : non  enim  nu- 
dum nomen  fed  rem  potiffimum  fignificatam  pollicetur.  Id  quod  hie 
promittitj  poftea  in  Apoftolorum  vocatione  impofuit,  ut  patet  Marci 
3.  v.  1 6.  Nominis  vero  rationem  Sc  quarn  apte  ei  conveniat , expli- 
cit Matth.  16.  vocabuloipfo  commode  fignificans , inquit  Cyrill* 
hie  , quod  in  eo  , tamquam  in  petra  lapi deque  firmiffimo  , faam  effet 
cedificaturus  Ecclefiam  , quafi  apud  Matth.  dixiffet  ei  Chriftus , Til 
es  Petrus,  id  eft,  tu  vere  fecundum  nomen  taum petra  es,Scc.  Quern** 
admodum  1.  Reg.  2 j.  v.  2 J.  dicit  Abigail  de  Nabal  ; secundum  no - 
men  fuumftultus  ejt% 

43  Jin* 


64z  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

4t  Tn craftinom  4 $.*  In  craft inum  , poftridie  fcilicet  ejusdiei  , quo  Petrus  addu- 

^us  tuerat ’ * volnit  exire  in  GaliUam  , ut  nuptiis  intereflet , ficut  fe- 
▼enitPhiiippum.  quitur  c.  2.  Erat  enim  Chriftus  adhuc  in  Judaea  circa  Jordan em  , 
Scquelemi!lus  * ubi  ifta  contigerunt.  * Et  invenit  Philippum  , five  in  itinere  , five  in 
ipfa  jam  Galilaea  , * & dicit  ei  fefttts : Sequere  me , Quibus  verbis  eum 
ad  individual  fequelam  vocatum  fuiffe  , videtur  infmuare  Aug.  1.2. 
de  confenf.  c.  17.  Et  proinde  Philippus  ante  Petrum  3c  Andream 
3c  Elios  Zebedaei  vocatus fuiffet : nam  ifti  non  hie,  fed  aiiquamdiu 
poftea  vocati  funt,  ad  hoc,  ut  Chriftoinfeparabiliter  inhererent  ficut 
patet  Matth.  4. 

pfftppuViBct”  44’  * Erat  autem  Philippus  a Bethfaida  : quam  alibi  in  Galilaea  ad 
faida.civitatcAn-  lacum  Tyberiadis  fuiffe  diximus.  Ante  erat  vicus  , cui  urbis  fpeciem 
die*  & icttu  a Philippus  Tetrarcha  , Herodis  filius , 3c  nomen  ei  a Julia  Cae- 
faris  filia  impofuit , utjofeph.  18.  Antiquit.  c.  3.  Civitate  Andrea  & 
Petri . Quo  infinuatur,  eum  ab  illis  fuis  concionibus  inftrudfcumde 
Chrifto  ante  fuiffe  , ut  Theopyl.  vel  certe  eoruin  exemplo  permo- 
tum  tarn  cito  fecutum  effe. 

1 ^ pu^Na^hanad  1 45  . * Invenit  philippus  , jam  vocatus  a Domino  , * Nathanael , 

& dicit  ei:  Quem  & dicit  ei : Invenimus  fefum  , &c . multo  videlicet  ftudio  quaefitum  , 
lcge.&^rophete!  ut  Cyrill.  Porro  Nathanael  fuiffe  in  Scripturis  facris,&  confequen- 
£ilum' joieph^  ter  Meflia  eruditum  , notat  Aug.  & plerique  Interpreter,  Unde 
Nazaicin.  eruditioni  ejus  fe  accommodans  Philippus , ut  fcilicet  attentiorem 
Sc  avidioremredderet , adjecit , * Quem  firipfit  Moyfes , &c.  Proinde 
Nathanael  tarnquam  Legis  3c  Prophetarum  peritus  refpondet : 
Nathanael  4^*  * A Elaz^areth  poteft  aliquid  boni  ejfe  ? Et  quidem  tantum,quan- 

zare  h poteft  aii-  turn  eft  Mefftas  • quod  ideo  dicit , eo  quod  a Galilaea  , juxta  Phari- 
Dicit  ^ei" Philip-  faeorum  opinionem  , Propheta  non  furgeret , ut  eft  c.  7.  v.  5 2.  3c 
pus : vem,  & v:>  naaxime  quia  Scripture  MefHarn  ex  Bethleem  venturum  prsedicunt , 
ut  Grxci  hie  notan t 3c  Hieron.in  cap.  65.  Ifaiae  * Dicit  ei  Philippus , 
cum  nodum  ilium  folvere  non  poffet  : * Veni  & vide  quid  boni 
a Nazareth  prodierit.  Tacite  autem  infinuat , eum  poft  initum  cum 
eo  fermonem  , 3c  experientiam  virtutis  ejus  fibi  affenfurum  , ut  Cv- 
rili.  utpote  quod  ineffabilis  quaedam  gratia  .,  inquit , in  verbis  Chrifti 
fuerit,quibus  auditorum  animi  allicerentur.  Cum  ergo  vidiffet  Jefus 
Nathanael  , ait : 

47.  vidit  Jefus  47.  * Hie  eft  verus  lfraelita.  Caufa  additur,  *inquo  dolus  non  eft:  hoc 
niensem  ad  feV&  eft  , quia  fine  dolo  3c  fuco candidus  3c  fincerus.  Non  ideo  ergo  dici- 
veie  rur  vere  lfrae^ta  > qui’a  ver^  ex  ftirpe  Jacob  , vel  quia  ratio  nominis 

quo  dolus  non  Iftael  ei  vere  competit  • fed  quia  verus  imitator  morum  Ifrael  feu  Ja- 
cob , qui  Genef.  25.  v.  2.  vocatujr  vir [implex  , Grasce  ebssfafos  > f ne 

fi&ione 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.i.  64$ 

fi&ione  & fuco.  Hoc  ei  dixit  Dominus  accedenti  , ita  ut  audiret;  quo 
fcilicet  oftenderet  fe  ejus  interiora  nolle. Itaque  Nathanael  neque  laude 
captus,  neque  in  adulationem  effufus , refpondet  magna  cumfimpli- 
citate  , quafi  fuboffenfus  : 

48.  * Vnde  me  nojli  ? Cum  nihil  mecum  confuetudinis  filer  it.  Do-  4SDiciteiNa- 
minus  vero  , ut  non  temere  fe  de  occultis  ejus  locutum  fignificaret , ioS^Reipondit 
duo  alia  , quse  putabat  Nathanael  occultiffima,  ei  manifeftat,  fcilicet 

a Philippo  vocatum,&  fib  arbore  fici  fe  eum  vidifTe;  * priufquam  pbi - lippus  vocaret, 
lippuste  vocaret, cum  ejfesfub  ficu,  ubi  fine  arbitris  te  putabascum  folo  J[etscful>fi- 
Deo  effe,atque  tra&are,  * vidi  te,  tamquam  prsefens  utrique  negotio. 

Sed  Aug.  ad  allegoriam  trahere  folet,  hocfenfu  : Cum  efifes  in  umbra 
mortis  , ut  Adam  , qui  foliis  ficulneis  fe  fuccinxit , mifericorditer  te 
refpexi.  His  ergo  duobus  motus  Nathanael,  quod  fcilicet  videretab- 
fentia  tamquam  praefentia, occulta  cordis  tamquam  publica, refpondet: 

49.  * Rabbi , tti  es  Filins  Dei-y  ille  verus  Sc  genuinus,  ut  fatis  indicat  4^R.efpond'jtcl 
Aug.  Qiiamvis  Chryfoft.putet  vocar ifilium  Dei  vulgari  modo,adop-  ^bbi”roes lu 
tivum  fcilicet : *Tu  es  Rex  ifrael, ille  videlicet  Prophetis  promififus,ab  £««  U1  es 
Ifrael  expe&atus.  Utraque  enim  vox  8c  filius  8c  Rex  , articulum  prae- 

pofitum  habet , quo  id  ufu linguae  Graecas  denptari  folet,  quod  pro- 
prie  8c  fingulariter  tale  eft  , ut  Cyrill.  annotat.  Nameumfuiffe  con- 
felfum  articulum  fidei  •,  Chriftus  indicat , dum  refpondet : 

50.  * Quia  dixi  tili : Vidi  tefub  ficu  , credis  , fcilicet  me  Do&orem;  ^erpondit 
me  filium  Dei,  me  Regem  Ifrael  Mefliam  : * majus  bis  videbis , id  eft,  Quu’dixi'  tibT: 
majora  fidei  argumenta  ad  caufandam  tuam  fidem  , quam  revelatio- 

nem  iftam  occultorum.  videbis. 

f 1.  * Et  dicit  ei , Nathanaeli,  itatamen,  ut  fimul  omnibus  praefen-  ST.  Etdicitei- 
tibus ; nam  ideo  mutat  numerum  : * Amen  amen  , feu  certo  certius , 

* Dico  vobis  videbitis  c&lum  apcrtum  & Angelos  Dei  afcendentes  dcf-  c*>um  apertum, 
cendentes  piper  Filium  homines  rinmitiifterium  ejus,  ut  inde  intelliga-  afcendfmes 

tis  effe  eum  Dominum  Angelorum,  Regem  caelorum,  ideoque  Deum  Cendentes  fu- 

r\  1 t • 1 r \ l ~ ai*  pra  Fllium  ho- 

verum.  Qjando  hoc  impletum  lit,  laborant  omnes  mterpretes.  All-  minis, 

qui  in  baptifmo  , 8c  ftatim  a jejunio  fa<5tum  volunt  • fed  ilia  jam 

pera<fta  erant : alii  poft  , etfi  non  fit  fcriptum.  Verifimile  eft  id, quod 

docet  Chrvfoft.  in  refurredtione  , maximeque  afcenfione  contigiffe  , 

quando  Angeli  apparuerunt  in  minifterium  Chrifti.  Qyod  olim  figni- 

ficatum  fuit  in  ilia  vifione  Ja:ob  , Gen.  28.  ad  quam  Chriftus  allu- 

dit.  Nam  petra,  cui  indoruiivit  8c  quam  unxit  Jacob , fignificabat 

Chriftum , ut  Aug.  lib.  izr  contfa  fauftum  c.  26.  Ubi  moribus  hanc 

doftrinarrraccommodans , docet  Angelos  efiTe  praedicatores  Chrifti , 

qui  afcendunt,  cum  ad  intelligendam  ernihentiffimam  divinitatera 

Mmmra  ejus 


6 44  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ejus  excedunt  univerfam  creaturam  : defcendunt , cum  fibi  Sc  aliis 
infirmicatem  ob  o:u!os  ponunt.  Porro  Nathanaelem  iftum  aliqui 
Bartholomaeum  Apcftolum  fuiife  cenfent.  Aug.  trad.7.  negat , dura 
negat  iftum  Apoftolum  eledum  fuiffe  , quia  eruditus&  peritus  Legis 
erat.  Volebat  autem  Chriftus  idiotas  eligere,&  inftrrnaraundi,utcon- 
deret  fortia. 

CAPUT  SECUNDUM. 


1.  Et  die  tertia  i.*  TH  T die  tertia , quam  ipfam  quidam  putant  fuiffe  craftinum,quo 
fnCaMtfani*^  JO  volebatire  in  Galilaeam  , ut  eft  cap.  i.v.43.  Sed  fic  Chriftus 
&crat ir.atcrjef  debuiffet  eadem  die  cum  difcipulis  ufque  in  Cana  migraffe  a Jordane, 
Philippum  Sc  Nathanaelem  vocaffe  , Sc  interfuiffe  nuptiis , cum  iter 
facile  bidui  fit  interjedum.  Itaque  tertia  die  aprofedione  in  Galilaeam, 
ut  Orig.in  Joan.  * nuftia  facta  funt  in  Cana  GaliUa,  inferiore,  quae  mi- 
nor dicebatur  , ut  Hieron.  in  locis  Hebraicis.  Nam  erat  Sc  alia  Cana 
in  Phoenicia  prope  Sidonem.  Prima,  de  qua  hicfermo  eft,  erat  patria 
Nathanaelis , ut  eft  c.21.  v.2.  * & erat  mater  Jefu  ibi,  quia  Cana  erat 
valde  vicina  Nazareth.  Unde  verifimilitercolliguntfuiffe  nuptiasiftas 
alicujus  cognatorum. 

a u ’*e m °h  jefu^  2t  *Vocatus  eft  autem  & Jefus,  ut  vulgaris,  ac  notus : idque  ut  mi- 

ecdiicipuiiejus’,  raculoviam  fterneret  ,ut  confirmaret  adverfus  haereticos  , quod  ipfe 
ad  nupuas,  fecerit  nuptias  .,  inquit  Aug.  Denique  ut  intemperantiam  nuptiarum 
adftringeret  , inquit  Epiphan.  Hoerefi  ^ 1.  * & difcipnii  ejus , illi  qua- 
tucr  , quos  fibi  paulo  ante  adfciverat , Sc  fi  qui  forfan  alii. 
v?h  Edfcif mTia  3-  * deficient e vino  , Greece  vg^ijafleg  , cum  defecijfet , nempe  pe- 

jefuadcum:  vi-  nitus.  Quod  Sc  verba  prsecifa  Matris  Domini  indicant , * Vinum  non 
. fium  non  habem  babent , defponfati  feilicet  Sc  convivae.  Quse  nuda  indicatio  necefli- 
tatis , modefta  petitio  erat  apud  virum  prudentem  Sc  humanum  , 
compatientem  hofpitum  fuorum  verecundiae.  NamSc  verba  Virginis 
ex  tali  companion e proveniftTe  notat  Bernar.  Term.  I.  in  hoc  Evang. 
Defedus  etiam  fortafTe  ex  paupertate  natus  fuit , vel  alio  cafu , qui 
mifericordiam  mereretur. 

didt  ci  je-  a * Etdicit  ei  T-efus  ; Quid  mihi , & tibi  eft  mulier  ? Nomen  eft  non 
iibi  eft  mulier  i corruptions  , led  iexus  praerertim  jam  nuptiis  apti , ut  patet  uenei. 
Swamcar"*1"*  2‘  v*  22#  & notat  Hieron.  in  c.  4.  ad  Galat.  Sc  Aug.  turn  hie  , turn 
lib.  de  fide  contra  Manichaeos  c.  22.  ubi  addit  etiam  mulierem  dici > 
quia  peperit  -.Epiphan.  Haerefi  79.  ne  plus  quam  mulier  putaretur  , 
quae  peperat  Filium  Dei.  Ouid  ergo  , mihi  & tibi  eft , id  eft,  quid  mihi 
tecum  in  hoc  negotio  ,*  non  abfolute , fed  quantum  ad  horam  faciendi, 
quam  Pater , qui  omnia  tempore  fuo  facit,  in  ftw  notitia  8c  poteftate 

collo~- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  2.  64? 

collocaverat.  Quae  hora  quia  ad  nullius  inftantiam  praeveniri  debuit, 
hinc  feftinatio  matris  eratadhuc  importuna,  ut  notat  Ambr.  ferm. 26. 
in  Pfalm.  118.  & ante  eumlren.  lib.  3.  c.  18.  Namiftam  rationem 
didi  fui  redd  it  ipfe  Dominus : * nondurn  venit  bora  me  a , a Patre  fci- 
lice  t praecognita  , praefinita  , ut  idem  Iren,  quae  merito  praeferri  de- 
bebat  horae  9 quae  placuerat  matri.  Itaque  non  repulit , feddiftulit 
matrem5meritoque  precibus  ejus  fatisfeciffe  putari  defeet,quiadicendo 
ncndum  , tempus  miraculi  non  adeffe , fed  tamen  mox  adfuturum  in- 
finuat  , Sc  fe  voluntatem  babere  , cujus  exequendi  horam  exfpedat. 

An  autem  ferior  hora  prseftituta  fuerit , quia  neceflitas  ante  magis 
innotefcere  debebat,ut  miraculi  conftaret  ratio  Sc  frudus,  juxta  CHty- 
foft.  an  vero  quia  nondurn  omnia  ad  miraculum  patrandum  erant  a 
miniftris  parata  , non  ita  conftat.  Nam  forfan  mater  praefagiensquod 
futurum  eftet , Sc  ut  viam  miraculo  fterneret, 

c.  * Dicit  miniftris,  tamquam  de  Domini  affedu  Sc  mente  fecura  : 5.  Dicit  mate* 

. ' , . 1 . n • ..  - , a • • ejus  miniftris  ; 

* QjioacuMque  aixent  volns ,/acite  ; quia  conjiciebat  eum  opera  mini-  QUOdcumque  di- 
ftrorum  aliquainre  ufurum.  Porro  ex  iftis  verbis  ad  miniftros,  quafi  xcntrobisfacit? 
ex  aliqua  audoritate  didis,  ficutScex  eo,quod  v.  1.  fimplicitcrdi-  - 
citur  mater  Jefu  fuifle  ibi,  nulla  invitationis  mentione,  ficutdealiis; 
non  improbabiliter  colligaseam  ibi  non  tarn  convivam  egifle  , quam 
adftitifle  notis  in  praeparatione  ac  diredione  convivii  nuptialis. 

6 . * Erant  autem  ibi  lapidea  hydri&fex  , aquis  (cilicet  plen x*fecun-  .*• 

dum  purificationem  fud&orum , id  eft , juxta  ritum  purification^  Judans  dri*  <ex  poGtat 
ufitatae  : de  qua  vide  Marc. 7. v. 3. 3c  4.  Lavabant  enim fe  faepe Phari-  ficat?on^Pja-* 
fxi  , non  tarn  ad  abftergendas  immunditias  lcgales , quae  etiam  lotis 
durabant  fere  ufque  ad  vefperam  , quam  ex  traditionibus  Pharifaicis  tretas  binas  vcl 
indudas,  *capientes JinguU  metrctas  binas  vel  fcr«4*,aliaefcUicet  binas, tctnas* 
ali ce  ternas,  uthic  Aug.  indicat.  Eft  autem  Metreta  nomen  Gr.  Merfy- 

a MTfitv,  Uetiendo,  didum,  fignificans  menfuram  certam,  quae  He- 
bra.dicitur  Bathus  in  liquidis,Ephi  in  aridis.  Quantum  praecise  juxta 
noftras  menfuras  continuerit,  audores  variant.  Probabiliter  fentiunt, 
qui  dicunt  fuiffe  idem  , quod  amphoram  Romanam,  vas  (cilicet  quod 
tarn  in  longitudine  , quam  iatitudine  continebat  pedem  Romahum  , 
ita  ut  contineret  fextarios  Romanos quadraginta  odo,  Hebraeos  vero 
feptuaginta  duos.  Quod  conforme  eft  S.  Epiphanio  lib.  de  menfuris 
Sc  ponderibus  : ita  lit  appenderit  circiter  libra$  odogtnta.  Alii  multo 
ttiajorem  faciunt  , librarrtm  odo  Sc  centum. 

7.  * Dicit  eis  fefus,  id  eft,  miniftris : idque  ideo  juxta  Chryfoft.  ut 

ipfos  miraculi  teftes-haberet  ,qui  aquam  haufiflfent , nequa  fraus  vel  aqua.  Et  impie. 
praeftigium  putaretur  , fi  ipfe  hydrias  impleviffet.  Simulatque  igitur  IdTummum?0* 

M m m m 2 eas 


5.  Er  elicit  cis 
Jefos  : Haujite 


646  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

eas  impleverant , ut  miraculum  elTet  evidentius , abfque  mora  , fine 

verbis , fine  fignis  eas  conv.ertit , dicens  miniftris : 

8.  * Hatirite  nunc , jam  ftatim,  ne  quisputet  mora  temporis,  naturae 

ch h ri dintT * £ V ~ v* ’ ve^  art^c^°  bominum  converfas.  Ex  quo  verbo  Hauriendi  colli— 

fulcrum.  * gunt  auidam  , hydrias  fuperne  apertas  fuiiTe.  * Etferte  , guftandum 

icilicet,  * Architriclino,  id  eft,  convivii  praele<fto.  Triclinium  enim  erac 

ccenaculum  convivii  a tr;bus  ledtulis  feu  thoris  convivialibus  dictum. 

Unde  fubinde  Gr#ci  vocant,  itemque  alio  vocabulo 

O.'xcvcpccr,  ILlius  erat  loca  convivis  dare,convivium  obire,ac  difpicere, 

quid  elfct  opus,  nec  cum  caeteris  dilcumbere.  Illi  ergo  tamquam  fo- 

brio  Sc  guftus  integri , ac  tefti  idoneo  miraculi  , vinum  ferri  jubet. 

fiavit  archittjcH-  9*  * Ut  ante m guftavit  Arcbitri clinus  0 aquam  vinum  fact  am  , id  eft 

faftam"' ^cum  aciuam  ? jam  mutlta  erac  in  vinum  , feu  ut  guftavit  vinum,  quod 

feiebat  unde  ef-  ex  aqua  tactum  erat.  Non  quali  illam  mutationem  guftando  depre- 

tem  (Ti^fnt  qu'i  ^en^er!t  j feufus  eft  materials  : nam  , utfequitur  , * non  feiebat , unde 

hauierunt  aqusm  leu  unde  provenifTet  hoc  vinum  : * miniftri  autem  feiebant , mi 
vocat  fponfum  rC  r r J J , , . 

architticiinus , n^ujiranp  aquam  , id  eft  , quia  haulerant  aquam  puram  ; habet  enim 

vim  cau fa?.  Itaque  vocato  fponlo  tamquam  domino  domus , dicit  Ar- 

chitriclinus : 

cmn's^h a'cit  ei-:  IO*  * °mnis  homo  primum bonum  vinum  ponit , initio  videlicet  menfae, 

scum  bonumw1.*  cum  palati  integritas  fantflime  de  vini  bonitate  judicat : * & cum  in - 
cum  ?nebriari&  forint , id  eft,  exhilarati  (neque  enim  femper  in  malam  partem 

Quod'd  ’ Tunc  Jd'  ^°C  ver^um  ^umitur  ? maxime  Hebraice,)  * tunc  id  , qued  detcrius  eft, 
Tu°au temper va  ‘I  -113  P-dat0  jam  infedto,  fraus  ilia  vini  deteriorisfubftituti  non  animad- 
fiibonom  vinum  vertitur*  In  quo  elucet  mundi  indoles , qui  inefcandi  gratia  meliora 

Ugue  adfeuc,  1 1 • t 1 0 

pnsponit , ut  mox  viliora  deceptis  obtrudat.  * Tu  autem  fervafti  bo - 
n im  vinum  ufque  adbuc , contra  commune  fcilicet  hominum  judicium : 
lunt  enim  verba  humaniter  reprehendentis.  Hie  relinquit  intelligent 
d am  Evangelifta,  fponfum  hoc.negalfe  ,-miniftros  rogalfe,  rem  totam 
inclaruifle. 

fc.Hoc  f«it  ini,  11.  * Hoc  fecit  initium  farmnim?efus  , hoc  primum  ex  manifeftis 

Hum  fignorum  . ..  J . J * . . ' J , c r . . r 

Jefus  in  Cana Ga-  m racuhs  : nam  nati  vitas  ex  Virgme  occulta  tuerat,ideoque  non  rue- 
fi ivit  ^ lorta rat  ^gnum*  Notat  hoc  Evangelifta  , ne  fidesadhiberetur  iis , quae  cir- 
iuam.Sc credide-  cumferuntur  pueri  Chrifti  miracula.  Neque  enim  fuilfet  opus  Joan- 
dl‘"  nts  teftimonio  , fi  jam  ipfe  miraculisclaruilfet  , ut  obfervat  Euth5r- 
mius.  * Et  mini f eft avit glori am  fitam  , divinitatis  fuse,  feu  unigeniti  a 
Patre,ut  eft  v.  14.  c.i.  Nam  aquam  in  vinum  fua  poteftate  mutare  il- 
-liusfolius  eft,  qui  omni  anno  hoc facit  in  vitibus,  ut  Aug.  Sc  Chryf. 
Qiapropter  eo  vifo  , Ermiusquam  antea  * crcdiderunt  in  eum  difeipuli 
cjus , fupra  nominati,  qui  ei,  non  reliftis  quidena  omnibus  (nifi  forte 

Phi* 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap,  i.  647 

Philippum  exceperis  ) fed  ftudio  audiendi  adhaerebant : quales  multi 
pofteadifdpuli  extra  Apoftolos  fuerunt,  de  quo  Aug.  lib.  2.  decon- 
fenfuc.  17.  Allegorice  Chriftus  aquatn  infipidam  Legis  Moyfaicas  in 
vinum  Evangelicum  mutavit.  Vide  Cy rill.  lib.  2.  in  Joan.  c.  26.  & 
de  hydriis  latiffime  Aug.  trad:.  9. 

12.  * Pofi  hoc  defcendit  Capharnatim  ip fe,& mater  ,& fratres  ejus,qul  ts.Pofthocdef- 
recenfentur  Match. 13.  v.  5-5.  & Marci  6.  v.  3.  Caufam  aliqui  fuilTe  ipfe fhar“ 
putantj  ut  in  civitate  populosa  docere  inciperet , & inciarefceret : fed  ^ • 
ad  hoc  nonfolet  adducere  matrem  , multo  minus  fratres.  Forfan  re-  dirdpuiu/us*: 
<ftius  diceretur,  eum  ex,  caufatamiliari  Capharnaum  defcendifle,  ficut 

anteain  Cana  : ut  quia  fciebat  fe  fuofque  Nazarenis  invifos  futures,  bus. 

quippe  qui  mox  eum  de  monte  pnecipitare  voluerunt,  matri  & cog- 

natis  fuis  ab  eorurn  improperiis  ac  furore  tutam  fedem  provideret  pVfcha pr°>dlo- 

quo  lubinde  fe  reciperent.  Qia  de  causa  * ibi  manferunt  non  multi s »&afcendir 
?.  , -j  , . * ^ J Jefus  Jerofolr- 

diebus , quia  videlicet  . mam: 

13.  * Prope  eratPafcha  j udaorum  ,nempe  primum  poft  Baptifmum  temp^Tenden" 

Chrifti , qui  contigerat  ante  jejunium  men  fe  Januario  : ideoque  *af-  Ies  boves  , & 
cendit  Jefusjerofolymam partim  ut  legi  fatisfaceret  de  celebrando  Pa-  bas^  knumubl 
fchate  quotannis , partim  ut  aufpicaretur  legationem  fuam  praedican-  ri°s  fe^ ^ fe 
do  , earn  p.ie  miraculis  afferendo.  De  expullione  vendentium  ex  tem- ciflet  quafi  fia- 
plo  ,vide  didi  Matth.  21.  v.  12.  & feqq.  culL^mnefeiel 

18.  * Rijpwderunt  ergo  fud&i  : Ouod  fignum  cflendis  nobis  ,quia  htc  cit  de  tempio^ 

fads  f id  eft  , quo  miracuio  oftendis  hanc  audtoritatem  tibt  compe-  bovLqU&qnumu- 
tere  , ut  exturbes  cum  ignominia  ex  templo  eos  , quos  Sacerdotes  »cnfas 

admiferunt  ? Sim  ills  quxftio  eft  Matth.  21.  v.23.  In  qua  pot  eft  ate  htc  fubvertir. 
facts  ? Tendit  autem  eo,  ut  eum  publicae  poteftatis  ufurpatorem  , coiumbas  ’ ven-* 
adeoque  feditiofum  effe  oftendant , ni(i  divinitusacceptam  probet.  .fcwe^fta  Wbc  & 
Et'quia  de  au&oritate  circa  templum  agebatur , proraittit  ipfis  fignum  noiitefaceredo- 
circa  tempi  urn  , modo  ipfi  materiam  darent. 

19.  * Refbondit  eri>o  7efus  : folvite  templum  hoc  &c.  Praedicentis  tJOms- 

a • f c°  -li  i-L  r jo-  17 • Recordati 

eit  , non  jubentis  , ut  Cyriil.  lib.  2.  c.  32,  q.  d.  Scio  vqs  occidendo  fum  vero  dif^- 

me  , corpus  ab  anima  feparaturos , in  quibus  velutin  templo  habitat  fcriptum^ze- 

plenitudo  divinitatis  corporaliter  : fed  ego  * in  tribus  diebus  excitabo  il-  tax 

lud , propria  fcilicet  virtute,  ut  Cyriil.  notat,  refurgens  a mortuis  in-  ls.kefponderune 

tra  triduum.  Appofitillimum  fuit  refponfum  Chrifti-.nam  five  intelli- .xemm^ef’^iotS 

gerentipft  de  templo  materially  ille , qui  tantse  poteftatis  eft , ut  hoc  6g»una  oftendis 

diffolutum  intra  triduum  erigat , profe&o  multo  magis  potuit  etiam  facis*?  qU'a 

templum  ab  injuriis  vindicare  : five  de  templo  corporis  eius,  haec  i pfa  l9 ■ R|rPondi f Je- 

relurreotio  efle  debebat  eis  , ncut  etiam  poftea  revera  ruit , lignum  Soivite  templum 

peremptorlum  vers  Chrifti  3 divinaeque  poteftatis  ejus , qua  hoc  fecit.. 


6*%  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Cui  figno  multa  millia  Judaeorum  crediderunt.  Et  ifta  caufa  eft  cur 
iftud  lignum  eis  faepe  Chriftus  dederit , ut  infra  Joan,  8.  v.  28.  3>C 
Matth.  12.  v.  39.  vocatur  fignum  Jon ae  Prophet# . 
goZ'judiiUnQvia-  20.  * Dixerutit  ergo  )ud<zi , neutrum  intelligentes  : * QuadragintX 
an  ms  *d  i fica  i um  & fex  anniS  *dificatum  efl  templum  hoc.  Non  poffe  hoc  inteliigi  de  tern- 
eft  templum  hoc,  plo  Salomonis  videtur  3 eo  quod  illud  non  nifi  feptem  circiter  annis 
rifebus  TxcitabJs  asdificatum  fueric , 3. Reg. 6.  v.  38.  Itaque  plerique  veteres  hoc  intel- 
iUud  i ligunt  de  templo  fecundo  , quod  sedificatum  fuit  fub  Cyro  , ufque  ad 

annum  fextunx  Darii  Regis , ut  eft  1 .Eldrae  6.v.  1 y.  Ita  Eufeb.lib.8. 
.de  demonftrat.  Evang.  Chryfoft.  Theoph.  in  Joan.  Sc  Hieron.in  c.9. 
Danielis.  Sed  hi  omnes  coguntur  includere  muitos  annos  , quibusab 
opere  ceflatum  fuit : ut  proindefalfum  fit , tot  annos  impenfos  fuifTe 
templi  aedificationi.  Unde  , ut  verba  Judaeorum  vera  fint,  quos  credi- 
bile  eft  vulgo  notam  protuliffe  veritatem,  inteiligenda  funt  de  templo 
tertio  , quod  Herodes  ftruere  ccepit  anno  rcgni  fui  decimo  o<ftavo  fci- 
licet  capta  Jerofolyma  , qui  erat  annus  Juiianus  vigefimus  feptimus, 
Abfolvit  autem  magnam  exterioris  templi  partem  annis  otfto  fed  re- 
liqua  ftrudura  duravit  ufque  ad  temp  ora  Neronis,  laborantibus  in  eo 
ododecim  millibus  operariorum,  ficut  teftatur  Jofephus  lib.  iy . An- 
tiquit. c.  14.  & lib. 20.  c.8.  Si  igitur  computentur  anni  ftrudli  tem- 
pli illius  a 27.  Juliano  ufque  ad  if.  Tiberii , quo  Chriftus  baptizatus 
• eft,  8c  hcec  a Judaeis  audivit  jincidemus  in  73.  Juiianum,  qut  precise 
conftituunt  quadraginta  fex  annos.  Q^iod  autem  quidam  huic  rei 
opponunt,  Herodem  non  ftruxiffe  templum  novum,  fed  tantum  am- 
pliaffe  3c  fublimaffe,  falfum  eft.  Exprefse  enim  dicit  Jofephus,  eru- 
tls  veteribus  fundamentis  nova  pofuifle. 

.2 1. 1 He  autem  di-  21.  * llle  autem  dicebat  de  templo  corporis  fui,  id  eft,de  templo,  quod 
corpoiij6 /ui?3 e r a t corpus  fuum  , quod  vocatur  3c  ab  Apoftolo  Templum  Spirixus  S « 
Quomodo  vero  my ftice  numeri  illi  quadraginta fex  annorum  conve- 
niant  ftruvfturae  corporis  Chr  fti  in  utero  matris,  vide  Aug.  lib.q.de 
Trinit.  c.  3.  & lib.  83  quasft.  Evang.  q.  56. 

22.Cum-ergote-  22.  * Cum  ergo  refurrexijf  t , &c.  r e cor dati  funt  difcipuli  5 quia  hoc 
isis^  wcordSui  cebatfid.  eft,  quod  hocdixilfet  Chriftus, & quid  libi  verba  ilia  vellent, 
qU#  nec  ipfi  antea  videntur  intellexiffe  , * & , eventu  cum  ilia  prae- 
cebat*1,1  & aedL-ditftione  collato,  * crediderunt  Scripture,  tamquam  quae  refurre&ionem 
Aferm^quS  'P^1US  Chrifti  praeJixiffet  ; * & fermm  , quem  dixit  fefus , id  eft,  credi- 
dixit  jefus.  derunt  eum  per  ifta  verba  praedi^ilfe  mortem  3c  refurre,5fcionem  fuara 

& vera  effe  , quae  dixerat. 

autem  23.  * Cum  autem  eftt  fcrcfotymis  in  pafcba  5 id  eftjn  diebus  Pafcha- 
i^pafchaw libus,  qui  feptem  erant  numero,  atque  euam  omnes  vocabantur  Paf- 

cha. 


SECUNDUM  JO  ANNEM.  Cap.  2.  649 

cha.  Ut  autem  ipfum  diem  magis  fpecificaret  , adjicit , * in  diefeflo  , id  die  feUo , multi- 
eft,  in  ipfa  folemnitate  azymorum,  feu  prima  die, quae  fequebatur  ve-  nomhie'e^vi- 
fneram  agni  immolati , eratque  decima  quinta  menfis  primi , ac  pe-  dentes  figna  ejus, 

ri--°  1 r n -ri  r i 1 r • „ . qua:  faciebat, 

cultariter  vocabatur  feltum  Patch#  , ut  patet  Levit.  23.  v.  5.  £c  in- 
fra c.  13.  v.  1.  * Multi  crediderunt  in  nomine  ejus , id  eft,  in  eum.  He- 
braica  phrafi.  Nam  Exodi  14.  v.  ult.  id  , quod  Latinus  tranftulit , 
crediderunt  Domino  & Moyfi  fervo  ejus , He  brake  eft,  crediderunt  in  Do- 
minum  & in  Moyfen. 

24.  * Ipfe  mem  jefus  non  credebat  femetipfum  eis , id  eft,  non  cisfe  ^U^c  autem 
fuaque  committebat , feifnon  confidebat  iilis  iifdem  , quf  credide-  bat  feme  dp  fum* 
rant  , tamquam  legitimis  difeipulis  , committendo  fcilicet  eis  vel  ani-  neffe?o™«pfC 
mi  fui  fecreta  , vel  do&rinae  fuse  myfteria  , vel  perfonam  fuam.  Ludit  5S.& quia  opus 
enim  eleganterin  verbo  C redendi , ufurpando  illud  in  duplici  fenfu  , quis°teftimo-t 
ficut  fit  in  nomine  Mortuos , Matth.8.  v.22.  * eo  quod  ipfe  nojfctomnes.  de^mfae^ipfe 
Non  quod  illi  fide  credidiffent , ut  aliqui  volunt  ; Scriptura  enim  te-  enim  feiebat 
ftatur  contrarium  : fed  quod  feiret  quinam  conftantes  , quinam  in-  ^ne?ffCl  m h°r 
conftantes  effent,quibus  proinde  fidendum,a  quibuscavendum.  Idque 
non  alieno  teftimonio  feiebat , * ipfe  enim  feiebat,  quid  ejfet  in  bomine , 
hoc  eft  , ipfum  animum  hominis  penetrabat  , feiens  quid  ibi  lateret , 
vel  inconftantiae , vel  fallaci#  , vel  perfidi#.  Plus  enim  noverat  arti- 
fex, inquit  Aug.  trad.  1 1.  quid  effet  in  opere  fuo,  quam  ipfum  opus, 
quid  effet  in  femetipfo.  Unde  Cyrill.  lib.  2.  c.  32.  vult  hie  fignifi- 
catam  effe  ab  Evangelifta  Chrifti  divinitatem  , tamquam  cordium  ar- 
cana pervadentis. 

CAPUT  IERT1UM, 

1 . T Nter  illos  autem  credentes , * erat  homo  ( quod  Hebraei  pro  qui- 

JL  darn,  ponere  folent , ut  in  Levit.  frequens  eft  ) * ex  Phariftis , r*is,  Nicodemu* 
ad  credendum  difHcillimis , * Nicodcmus  nomine l,  Princeps  fudaorum  , j°^oIe^|n.ceps 
id  eft  , unusex  principibus  , five  nobilitate  , five  opibus,  five  magifte- 
rio,  utv.  10.  Nemo  enim  unus  extra  Pontificem  erat  Princeps  om- 
nium Judaeorum  tunc  temporis.  Notantur  hxc  ab  Evangelifta  , tam- 
quam caufae  ejus  , quod  fequitur. 

2.  * Hie  venit  adjefum  notte  , utita  fcilicet  Magifter  in  Ifrael  pu-  & 

dorifuo  , 6c  Princeps  gravitati  perfon#  fu#  , 6c  Pharifaeus  metui  Ju-  dixit^ci .*  Rabtu,, 
dgeorum  confuleret , ne  in  odium  caeterorum  incurreret.  * Scimus  quia  peoTenlftTma- 
a Deo  venifti  magifter  , id  eft  , in  eum  finem  , ut  fis  magifter  Ifraelis.  do  tdU^c 

Caufa  hujus  perfuafionis  eft  , quia  * nemo  poteft  h&cfgna  facer e , &c.  figna  ucercs  qu* 
nififuerit  Dew  cum  eo  , id  eft , nifi  virtute  Dei  opitulantis  , utpote  quae  iu  dcus  com  co*. 
excedunt  omnes  create  nature  vires.  Cum  ergo  iilis  tamquam  figillis 

Dei 


6*0  COMMENT.  IN  EYANGEL1UM 

Dei  obfignes  dodrinam  tuam  , necefle  eft  te  a Deo  venifle  fnagt- 
ftrum.  Qua  prtefatione  fignificat  fe  fyncere  ad  difcendum  venifle.  Non 
indicat  autem  Evangelifta  , quid  ; fed  ex  refponfo  Chrifti  colligitur, 
cum  rogafle  aliquid  , vel  de  Regc  Meflia,  vel  de  regno  Dei , quod 
Chriftus  praedicabat  : nam 

^.rpofgije-  3.  * Rcjpondit  Jefus : tsif  qttis , qua  phrafi  neminem  excipit , non 
Amen,  amen  di-  adultum  , non  infante  m , non  aliqua  prseventum  neceflitate,  ut  Am- 
hrof.  lib,  2.  de  Abraham  c.  1 1.  * renatus  fuerit  denuo  , id  eft  , iterum. 


co  tibi 
renatns  fuerit 


4ei"Uvide°enre°*  ^am  quamvis  Grsecum  a vafiev  ) Cyrrll.  8c  alii  multi  GrcecL , exponant 


»um  Dej.  defuper  feu  fupertie  : Chryfoft.  tamen  quando  dicit  etiam  (umi  pofle 
Nicodemos:qb“  Pro  > id  eft , pro  iterum  , atteftatur  noftrae  tranflationi , 8c  Sy- 

modo  poteft  ho-  riaco  , 8c  refponfo  Nicodemi.  * Non  pot  eft  videre  . id  eft  , poflidere, 

Rio  nala.cum  fit  _ mL  i 

fenex  * numquid  regnum  Dn.  Quomodo  dicimus  Bar  edit  at  em  cernere,  proadire  q.a* 
mm^inatris^c  regnum  Dei  adeundum  , de  quo  quaeris , non  eft  fatis  prima  nati- 
iteuto  introue , vitas  , fed  opus  eft  fecunda.  Quod  cum  Nicodemus  carnaliter  intel- 
ligeret  , & judicaret  impoflibile  , utpote  non  agnofcens  , ut  Aug.  ait, 
nifl  unam  nativitatem  ex  Adam  & Eva,  Chriftus  non  dedignatur 

{.ReTponditJe-  aPertlUS  explicate.  ' ' 

fas:  Amen,  amen  y . * Nifi  quis  renatus , Gr  aece  ytmw  3 generatus  leu  genitus  , * fuerit 
■ tenatu^rueritex  ex  aQua  3 tamquam  principio  materiali  fubeunte  vicem  matris , * (T 
fanfto^1  Spititu  Spirits  Santto  , vice  patris , feu  principii  adivi  refpedu  iftius  genera- 
te** in!roirePin  tiqnis.  Nam  ifta  verba  continent  explicationem  iftius,  denuo  , ficut 
regcuaiDa,  ilJa  ? * W(m  inm{re  in  regnum  Dei , cxplicant,  quid  fit  videre  reg* 
num  Dei . Eft  ergo  haec  periphrafls  baptifmi , quern  ea  de  caufa  Apo- 
ftolus  vocat  lavacrum  regeneration’s  & renovationis  Stir  it  us  Sancti-  la - 
vacrum  , propter  aquam  • regeneraticnis  , propter  Spiritual  Sandum. 
Nam  aquam  <5c  Spiritual  Sandum  hie  efle  diftinda  , 8c  unum  non 
efle  explicationem  alterius  , quafi  didum  eflet , ex  aqua , hoc  eft, 

„ Spiritu  Sando  , ficut  vult  Galvinus , probat  unanimis  Patrutrfconfen- 

fus , qui  femper  intellexerunt  his  verbis  fignificatum  , aquae  baptif- 
mum  efle  neceflarium  ad  faiutem  : idque  etiamfi  Spiritus  Sundilan- 
dificatio  praeceffiffet.  Nam  hac  de  caufa  cum  familia  Cornelii  Cen- 
turionis  jam  accepiflet  Spiritum  Sandum  , Petrus  tamen  divini  prae- 
' ceptimemor  , inquit  Cyprian,  epift  72.  prae.  epiteam  aqua  baptizari. 
Unde  ipfe  Petrus  dixit  Ad.  iO.v.47.  Numquid  aquam  quis  probil  era 
potefi  , ut  non  bap.tiz*entur  hi , qui  Spiritum  Sanctum  acceperunt  , ficut  & 
nos  ? Inftituitur  £rgo  hie  baptifmus : nam  ftatim  v.  2 6.  dicicur  Jefus 
baptizafle  , 8c  explicatur  vis  ejus  in  eo  fita  , quod  hominemde  novo 
generet,  ut  regni  caeleftis  capax  fiat.  Unde  indiredc  fignifivatur,  ho- 
minem  ex  prima  generatione  itacorruptum  efle  , ut  a regno  Dei  na£ 

cacar 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  3.  6 si 

catur  alienus , 3c  proinde  Tub  peccato  3c  ira  Dei.  Nifi  ergo  ita  rena- 
tus  fuerit , * non  poteft  introire  in  regnum  Dei  , 3c  confequcnter  falvus 
effe,  quia  nulla  falus  extra  regnum  Dei,  ficut  Aug.  diverfis locis 
exponere  folet  contra  Pelagianos  , volentes  hominem  fine  baptifmo 
intrare  quidem  non  poffe  in  regnum  Dei , falvari  tamen  pofife.  Haec 
ergo  necefiitas  baptifmi , tamquam  medii  neceffarii  ad  falutem  in 
regno  Dei  afiequendam  , jufte  impofita  fuit , quia  , ut  Aug.  lib.  de 
corrept.  3c  grat.  c.  io.  jam  omnes  damnatione  tenentur  obftridi. 
Unde.etiarafi  nullus  liberaretur  , juftum  Dei  judicium  nemo  jufte  re- 
prehenderet.  Itaque arbitrii  divini fuit , quam  vellet  lalutis  recupe- 
rand#  viam  inftituexe  : idqucyeo  juftius  , quod  fi  quibus  deefiet  per 
ignorantiam  invincibilem  , nemo  indead  lapfum  , vel perditionem 
impelleretur  fed  tantum  non  a lapfu  erigeretur.  Quia  vero  Nicode- 
mus  adbuc  totus  haerebat  in  nativitate  carnali , explicat  Chriftusfe 
Ioqui  de  nativitate  fpiritali.  Nam 

6 . * Ouod  natum  eft  ex  came  , ex  patre  3c  matre  fecundum  carnem  e^e^odnatua* 
generantibus,*  caro  eft , id  eft,  corporeum,carneum,  habens  efle  tan- eft:  &quodCna- 
turn  humanum  , fimiie  fcilicet  principio  generationis  fu#  : * fed  quod 

natum  eft  ex  Spiritu  , nempe  Sando  , * Spiritus  eft , id  eft,  accepitefie 
fpiricuale  , fit  Spiritus  particeps , Spiritui  regeneranti  fimiie. 

7.  * Now  mireris  igitur.  Eft  illatio  ex  fuperioribus : q.  d.  Noli  7-  Nonmtrem 

* •'  . , ° • j-r  1 i • • 1 • quia  dixi  tibi : o- 

igitur  rmrari  verba  mea  : non  enim  diiputamus  de  nativitate  carms , Jouet  VOs  mfei 
qux  iterari  nequit ; fed  de  nativitate  Spiritus , qua  homo  ex  carnedcnu0; 
natus  carneus  fiat , ex  Spiritu  fpiritus  feu  fpiritalis  , 3c  ex  Deo  Filius 
Dei,utc.  i.v.  12.  3c  13.  Addit  3c  alteram  caufam  ,cur  minus  mi- 
retur  , dumnon  intelligent  nativitatem  Spiritus : quia 

8.  * Spiritus  ubi  vultftirat . Quod  Cyrill.  1.  2.  c.  44.  Chryfoft.  & ^spimu*  ubi 
Theophyl.  intelligunt  de  vento  : Ambr.vero  L2.de  fide  C.3.&:  Aug.  vocemcfuVaut 
hie  redius  de  Spiritu  Sando,  quem  Greg.  Bernard,  aliique  multi  La*  d,nsd; ^iaf^aut 
tini  fecuti  funt,  multi  etiam  Grseci  praecelfere.  Ventus  enim  nec  quo  vadat:  fic  eft 
vult , nec  ignoratur  , unde  veniat , aut  quo  vadat.  Itaque  Spiritus  , X?Tfpixhu"aUlS 
nempe  Sandus , de  quo  praecefterat , ubi  vult  Jpirat , id  eft  , aftlat  , 

quos  voluerit , dividens  finguiis  , prout  vult , ut  Apoftolus  loquitur,  dixit ei:  Quo’mo- 
variifque  donis  imbuens.  Alludere  enim  videtur  ad  eos , qui  in  veteri  £°rf°flant  hsc 
Teftamento  variis  modis  a Spiritu  adi  funt , ficut  in  Jut  Gedeonem, 

Sampfonem  , Saulem  , Prophetas.  * Etvocem  ejusaudis , id  eft , ejus 
effeda  percipis  exteriora  , dum  loquitur  futura  per  Prophetas,myfte- 
ria  per  fapientes,  operatur  mira  per  Sandos : *fcd  nefcis:unUe  veniat , 
aut  quo  vadat , id  eft  , interiorem  acceflum  , recefiTumque  Spiritus  , 
dum  hominem  velcorrigit,  vel  deferit,  non  intelligunt  homines. 

Nnnn  * Sic 


gf2,  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

* Sicefi  omnis  , ex  Spiritu , id  eft  , fic  agitur  cum  eo^  qui 

renafcitur  ex  Spiritu  fan&o  Sc  aqua.  Quia  occultiffimo  modoilla- 
bitur  cordiejus , Sc  inhabitans  transformat  eum  in  juftum,  fan&um, 
Filium  Dei  Sc  (piritalem  : Sc  fimiliter  occultiffimo  modo  deferit* 
Qibd  cum  Nicodemus  , tamquam  Pharifasus  corporalibus  intentus, 
nihilo  magis intelligent  , refpondit  ei  Dominus : 
l^?ondn  io.  * Tu  es  mavifter  inlfrael , & \uc  ivnoras  ? Notans  videlicet 
Tucs  magifterin  ejus  impentiam,  qui  lecaetensde  magifterio  praererebat,  inquit  Aug.  I. 
noias^  k2C,s'  de  peccatorum  meritis , c.  3 i.  Idque  ut  ita  deprimeret  laftum  ejus , 
qui  intelligentiam  rerum  divinarum  impedit,  ut  idem  hie  notat.Nam 
Scripture  Sacrae  , quas  Nicodemus  alios  docebat , inculcant  faepius 
regenerationem  Spiritus,  ut  patet  Ezech.  3 6.  v.25 . Sc  26.Sc  Pfaim. 
50.  v.  9.  atque  aliislocis. 

1 !-  * Amen  dico  tibi  , quia  , quod' f emus , de  nativitate  Spiritus,  non 
quod  fe  mus  io-  opinionibus  aut  conje&uris , fed  certiffima  feientia  , * hoc  Icquimur,  & 
Vidius  lefts 1?*  quod  vidimus  tefiamur.  More  enim  hominum  loquitur  , inquit  Clny- 
ivurn^oftrum0^ 'ioftomus , apud  quos  oculatus  teftis  perfuaderet  maxime , quamvis 
non  accipitis.  ejus  feientia  vifum  fuperet.  * Et  tefiimonium  noHruni  non  accipitis, id  eft, 
mihi  teftanti  non  creditis.  Notat  enim  in  Judaeis  generaliter  incredu- 
litatem  : q.  d.  Visfcire  , quomodo  poffint  haec  fieri  ? crede  6c  intel- 
liges.  Nam  homines  incapaces , non  intelligendi  fubtilitas  > fed  cre- 
dendi  fimplicitas  tutiffimosfacit , inquit  Auguftin us. 
dixtvobi^^non  I2,  * ^ terrena  dixi  vobis,  decreata  regeneratione  filiorum  Dei  per 
cred  tisrquomo*- terrenum  elementum  , tamquam  hominum  mortalium  captuiaccom- 
bfs  c^ieftfa^cxe-  m°data  ; * & non  creditis : Qiiomodo  , fi  dixerovobis  calefiia  , credetis  ? 
detis?  . de  generatione  fcilicetincreata  Filii  Dei , de  proceffione  Spiritus  S. 

caeterifque  altiffimis  mvfteriis , prout  exponit  Chryfoft.  8c  Cyril. 
Itaqueeum  tacite  ad  credendum  diftis  allicit  fpe  difcendi  longe  fub- 
limiora. 

13.it  nemo  af-  13.  * Et  nemo  afeenditin  calum,  &c.  Quae  verba  fic  acciplt  Aug.loco 
nifiquildeCf?enditc‘e  Peccat*  meritis  citato,  quern  Sc  fequitur  Greg,  lib.27.  Moral. c. 8# 
de  c^io,  Fiiius  alias  ii.  Sc  Beda,  ut  explicet  Chriftus,  quomodo  poffint  haec  fieri,  id 
inczio-  * qui  c eft,  quomodo  fiat  fpiritalis  hominis  regeneratio  , nempe  eo  modo,  at 
homo  ex  terreno  fiat  caeleftis.  Hoc  autem  nemo  adipifei  poteft  , nifi 
filio  hominis, tamquam  membrum  fuo  capiti,  incorporetur:  ut,quan- 
doquidem  caput  Sc  corpus  Ecclefiae  unus  eft  Chriftus  , idem  ipfe  af- 
cendat , qui  defeendit  de  caelo.  Non  minus  tamen  commodus  poteft 
efle  fenfus  , ut  ratio  detur  fententiae  praecedentis , cur  fcilicet  fibi, 
quern  a Deo  inagiftrum  venifte dixerat  Nicodemus,  etiam caeleftia 
dicenti  prag  omnibus  magiftris  Sc  Prophctis  credere  deberet , quia  vi- 

dcli- 


4.E1  flout  Mcy- 
fescxaltavit  (er* 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  3.  tff3 

delicet  folus  ipfc  effet  homo  fimul  3c  Deus , ut  ita  fideliftime  teftari 
poflet  in  terra , quae  in  caelis  viderat.  Quomodo  Sc  c.  i.v.  18.  dixit 
Evangelifta  : Deum  nemo  vidit  umquam : unigenitus  qui  efl  in  finu  Patris , 
ipfe  enarravit.  Ita  Chryfoft.  cum  fuis , nec  non  Cyrili.  Porro  idem 
Chriftus  defcendifie,&  effe  in  caelodicitur,  propter  unionem  duarum 
naturarum  in  unam  perfonam  : ex  qua  fit , ut  utriufque  naturae  pro- 
prietates  feu  idomata  eidem  perfonas  tribui  poffint.  Itaque  nemo af- 
cendit  in  cdum , id  eft,  nullus  hominum  in  caelo  fuit , quod  afcendendo 
fieri  folet  ,ut  ibi%casleftia  contemplaretur  , nifi  ille,  * qui  defcendit  de 
Cfilo  , aftumendo  in  unitatera  perfonas  naturam  humanam  , ratione 
cujus  ita  in  terris  videbatur  effe  , ac  fi  revera  defcendifiTet , nempe 
*Filius  hominis, qui  fie  exiftens  fimul  homoac  Deus  defcendendo  non 
deferuit  caelum  , fed  * efiinc&lo  , non  minus  quam  in  terra.  Nam 
iftam  unitatera  perfonae  in  duabus  naturis  hie  fi'gnificatam  efie  , om- 
nescitati,  etiam  Aug.  fatentur.  Cum  ergo  hose  ratio  credendi  fibi 
petita  effet  ex  divinitate  , nunc  alteram  fubjicitex  humanitate. 

14.  * Ft  ficut  Uoyfes  cxaltavit , id  eft , fignum  feu  vexillum  quod 
darti  ab  omnibus  confpiciendum  in  haftaelevavit,*  Serpentem  aeneum,  entemin  Hefe!> 

* in  deferto  , ut  fcilicetomnis,  qui  a ferpentibus  ignitis  morfus  earn 
afpiceret  ,fanaretur  ,*  quod  viro  Legis  perito  intelligendum  reliquit , h°rainis: 

* ita  exalt ari , id  eft,  fublimen  in  cruce  elevari,  * oportet  filium  bominis: 
extra  muros  civitatis  velut  in  deferto , ut  fimili  ratione. 

if.  * Omnis , qui  creditinipfu?n,idzfo,  qui  in  eumcrucifixum  ocu-  * 

lis  mentis  feij  fidei  intuitus  fuerit , credendo  fcilicet  eum  ifto  modo  fum,  non  perea? 
luum  3c  mundi  efTe  Salvatorem  , * non  pereat 

morfu  3c  veneno  ferpentisfauciatus  eft  , * fed  habeat  vitam  aternam 
Itaque  Dominus  fe  ferpenti  aeneo  , tamquam  veneno  carenti , com- 
parat,  quia  in  camera  fuam  non  peccatum  tranftulit,  tamquam  vene- 
num  ferpentis , fed  tamen  tranftulit  mortem  , per  quam  fuit  fimilis 
peccatoribus : ut  efifet  in  fimilitudine  carnis  peccati  paenafine  culpa, 
per  quam  in  carne  peccati,  id  eft,  in  peccatoribus,&  culpa  folveretur 
3c  poena , inquit  Aug.  i.de  peccat.  meritis  c.  32.  Sed  quaenam  caufa 
tarn  ignominiofae  exaltationis  in  cruce  ? Non  fatum,  non  culpa  cru- 
cifixi  , non  infirmjtas  Dei , fed  amorisimmenfitas  : quod  verbis  valdg 
emphaticis  fubjungit : 

1 6 * Sic  cniin  Deus  dilexit  mundum  , id  eft  , tantopere  Deus  Pater 
dilexit  genus  humanum , ut  non  Prophetam  , non  Angelum  , 

* Filium  fuum  , fibi  proinde  confubftantialem  , eumque  non  unmn  c gf-f  unf  “daretl 
multis  , fed  * uni  gem  turn  , proinde  pretiofifiimum  , & chari  ftimum  credit  "nS  eum"1 
non  venderet,  aut  pro  re  pretiofa  commutaret , fed  gratis  foloamore  non  pereat  fed 

* s.  £ o . habeat  vitam 

N n n n Z 1 ateinatri,  . 


, peccato  quo  tamquam  *?erl^v,“m 


tS.  Sic  entm 

Deus  dilexit 
mundtiro,  uf  Ff- 
liu-ru  ibum  uni- 


6^  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

impulfus  , * daret , ad  incarnandum  , ad  crucifigendum.  Non  x\t 
fibi  vci  Filio  inde  fru&us  accrefceret , fed  ut  omnis  , cujufcumque 
lexus,  nationis,  conditions  , quantifcumque  peccatis  vulneratus  $ 
qui  rem  facillimam  dumtaxat  fecerit , hoc  eft  , * qui  credit  in  eum  9 
fide  fincera  Sc  vera  , quae  facit  id  , quod  faciendum  credit , * non  pe- 
reat,&c,  Nam  per  fidem,  velut  radicem  omnis  boni  , accfpitpo- 
teftatem  Filium  Dei  fieri , ut  fupra  dixit : quo  ipfo  eft  heres  vitae 
seternae.  Cujus  rei  caufam  ulteriorem  reddit. 

mifiiDeusFiiium  I7*  * enm  miflt  ®eus  E ilium  fuum  in  mundum  3 id  eft,  hominem 
fuum  in  mundu  .fieri , quo  fieret  pars  hujus  mundi , eo  fine  , * ut  judicet  mundum  , id 
dam?!fcd  ” ?ki- eft  , ut , quemadmodum  merebatur  mundus,  juftam fententiam  dam- 
velu/ ,r^ndus  nationis  in  eum  terat  5 fed  ut  e ftatu  damnationis  , * fahetur  mundus 
per  ipfum  , merito  fcilicet  paftionis  & mortis  ejus , per  illam  jam  di- 
dam fidem  : cujus  fidei  momentum  Sc  vim  inculcans  , addit : 
eum^onfudica1-  1 * 8}1*  credit  €im>  legitima  fcilicet  fide,  quae  per  diledionem 

iur  • qui  aafcm  operatur  , * noniudicatur  , illo  jam  dido  judicio  damnationis  , fed 
jud.catus ctt. quia  potius  a damnat  one  , in  qua  natus  eft  , liberatur.  * Qui  autem  non 
noncrediunno • crecnt  quid  didurum  fperas,  inquit  Aug.  nifi , ille  iudicatur  ? Am- 
FiliiDci.  plius  die  it  3 * jam  judicatus  eft  ; q.  d.  inquit  , nondum  apparuit  judi- 

cium , Sc  nempe  jam  fadum  eft,  quia  damnationi  obnoxius  natus  eft* 
fententia  damnationis  jam  olim  in  AdamumSc  omnes  peccatores  lata: 
a qua  per  folam  fidem  in  Chriftum,  tamquam  unicum  falutis  adipif- 
cendae  authorem  liberari  poteft.  Hoc  ipfo  ergo  , quo  non  credit , ju- 
dicatus Sc  damnatus  manet , ficut  erat,  * Quia  non  credit  in  nomine 
unigtniti  Fiiii  Dei , id  eft  , quia  rejiclt  unicum  > quodfupererat  fa- 
lutis remedium  , fidem  in  Salvatorem. 

iem  judicium 19.  * Hoc  eft  autem  judicium  , id  eft , hxc  eft  origo  judicii  Sc  con- 
quia  luxvenitin demnationis  ejus , * quia  lux  , unigenitus  ille  Filius  Dei , * venitin 
jterum  homines  mundum  , eo  tine  lcihcet , ut  omnis , quicrederet  lllummaretur  : Sc  ta- 
quim*  lucemV*  men  * dilexcrunt  homine s magis  tenebras  , ignorantias  fuce  , errorum  , 
erant  enim  er-  jn  quibus  tiati  Sc  educati  fuerunt , * quam  lucem  , aeternae  veritatis  9 
uun  mala  opera.  ^ua  iUuminari  poflent , id  eft  , quam  me  , qui,  ut  infra  c.  12.  v.  4 6* 
dicit  3 lux  in  mundum  veni  , ut  omnis , qui  credit  in  me  , in  tenebrisnon 
mane  at.  Nihil  ergo  mirum  ,fidamnantur,  quia  manent  in  tenebris , 
ftatuque  damnationis , in  qua  jam  erant ; 3c  infuper  non  credendo 
luci  3 peccatum  inexcufabile  comraittunt.  Sed  unde  ilia  averfatio 
^)"isae"!mluc^s  ? * Erant  enim  eorum  mala  opera.  Nam 
odlt luceVf'ic*  20.  * Omnis  qui  male  agit , odit  lucem , veritatis  , Sc  confequenter 
ceTwnoaK*  me  > ^um  veritas,*  & non  venit  ad  lucem  : non  quod  earn  propter 
guamm  opca  feipfam  oderit  j nam  omnibus  per  fe  amabiie  £ ft  feire  veritatem  : fed 
c,^s ' prop* 


SECUNDUM  JOANNEM,  Cap.  3.  . 

propter  quamdam  proprietatem  veritatis,  videlicet,  *utnon  arguantur 
opera  ejus.  Ut  enim  optime  Aug.l.io.  Conf.  c.23.  Oderunt  homines 
veritatem  propter  earn  rem,quampro  veritate  amant.Amant  earn  lu- 
centem,  oderunt  redarguentem  : amant  earn,  cum  fe  ipfam  in  dicat,  8c 
oderuat  eam,cum  eos  ipfos  indicat.Inde  retribuet  eis,  ut,  qui  fe  ab  ea 
manifeftari  nolunt,6c  eosnolentes  manifeftet,6c  eisipfanonfit  manifefta. 

21.  * Qiii  autemfacit  veritatem  , id  eft  , qui  operatur  id  , quod  ve- 
rum  , return  , 8c  juftum  eft  , five  fecundum  legem  Dei ; nam , ut  nitadJucem!  ut 
dicit  Pfalm.  n3.  v.  142.  lex  tua  veritas : 8c  iterum  v.  86.  omnia  opeTaejuTlquia 
mandat  a tua  veritas^Venit  ad  lucem , id  eft  , dele&atur  manifeftatione  inDeofunt  facia, 
veritatis  , ut  per  earn  8c  fecundum  earn  * manifeflentur  opera  ejus  , id 
eft  , ut  pateant  opera  fua  omnibus,  tarn  fibi  quam  aliis  * quia  in  Deo , 
id  eft,  fecundum  voluntatem&  legem  Dei  , *funtfatta.  Nam  talibus 
veritas  dete&a  non  eft  formidini  ,fed  confolationi  : quia  Deoillu- 
minante  abfcondita  tenebrarum  lauserit  unicuique  a Deo,  ipfojudice 
qui  veritas  eft,dicente  bene  operantibusrEf/ge  ferve  bonc,&c.  Quam- 
vis  ergo  recentiores  plerique  hxc  intelligant  de  operibus  futuris  , ut 
per  lucem  ad  quam  venit , intelligat , qualia  effe  debeant,  quae  facere 
decernit : textus  tamen  a v.  19.  hue  ufque  evidenterpoftulat , ut  de 
operibus  jam  fa&is  intelligatur. 

: iz.  * P oft  hac  venitj  ejus  in  t err  am  Judaam , id  eft  , ex  Jerofoly-  22.Poftharr  ve- 
nds, ubi  tempore  Pafchati-s  hoc  colloquium  cum  Nicodemo  pera&um  cipin efusjrner- 

fuit , tranfit  in  campeftrem  ludaeam  , feu  agrum  Judaicum  , * & iliic  ramJud*am  • & 
, . , • i n l • • b 1 • 1 rr  ll],c  demoraba- 

bapvz.au at y id  elt  , baptizare  coepit  • nam  ante  non  legitur  baptizaiie.  turcymeis,  & 

Baptizavit  autem  in  primis  ddcipulos  fuos , maximeque  Petrum , baptlzabar* 

ptout  agnofeit  Aug.  epift.  108. 

23.  * Erat  autem  & Joannes  baptizans  in  £nnon  juxta  Salim  .* 

Hieron.  epift.  1 26.  feribit  effe  non  Jerufalem  , ficut  aliqui  vie  

putaffe,  feu  oppidum  juxta  Scy  thopolin,  quod  8c  Salem  dicitur  Gen. 

33.  v.  18.  Et  in  libro  de  locis  Hebraicis  dicit  effe  juxta  Jordanem,  i5i*&  veniebs"! 

Nec  refert , inquit , utrum  Salim  an  Salem  nominetur  , cum  vocali-  &baPt,zabantur* 

bus  in  medio  litteris  perraro  utantur  Hebraei  , Sc  pro  voluntate  ledfco- 

rum  atque  varietate  regionum  eadem  verba  diverfis  fonis  atque  ac- 

centibus  prolerantur.  Quosquidem  ab  eruditiffimis  illius  gentis  fe 

didiciffe  profitetur.’  * Quia  aqua  mult  a e rant  iRic  , utpote  juxta  Jor- 

danem*  Ex  quo  etiam  colligitur  , Joannem  totius  corporis  immer- 

fione  baptizaffe.  Sicut  8c  Chryfoft.  colligiteum  ufque  ad  incarna- 

tionem  baptizaffe  , ex  verbis  fequentibus.  v>  . 

^ n ^ mi  • t4.Nondu  emm 

24.  * hondum  erat  mijfus  Joannes  tn  carcerem  ; nam  ule  erat  termi-  miiTus  fuerat jo, 

nus  t un&ionis  ejus  a Deo  praeftitutus , *nncs  in  carccr^ 

ay.  * Fa&4 


quod  23.  Erat  autem 
-ntnr  ^Joannes  bapti. 

til  LUX  y.ans  in  AEnnr\t% 


5.  j-Trafta  eft  au- 
tera  quzftio  ex 
difcipulis  Joannis 
cum  Judsis  de 
luiificatione. 


26.  Et  venerunt 
adjoannem  , & 
dixerunr  eh  Rab- 
bi, qui  erai  tecum 
trans  Jordanem, 
cui  tu  teftimoniii 
perhibuifti , ecce 
hie  baptizat , & 
omnes  veniunt 
ad  eura. 


xy.  Refpondit 
Joannes,&  dixit: 
iron  poteft  homo 
accipere  quhf- 
quam,  nil!  fuerit 
ei  datum  de  c$io. 


2.2. Ipfi  vos  mihi 
teftimonium  per- 
hibetis,  quod  di- 
xerim : Non  lum 
ego  Chtiftus:  led 
quia  miflfus  fam 
ante  ilium. 


29.  Qui  habet 
fponfanVponfus 
-efttamicus  autem 
fponfi  ,qui  ftat,3t 
audit  eum  , gau- 
dio  gaudet  prop- 
ter vocem  fponfi. 
Hoc  ergo  gau- 
dium  meum  im- 
£letum  eft. 


CfC  COMMENT.  IN  EVANGFLTTJM 

25.  * Facia  eft  autem  qu&ftio  ex  difeipulisjoannis  , id  eft  , contentio 
mota  per  difcipulos  Joannis,  *cum  fud&isde  puripcatione ,id  eft^de  prae- 
ftantia  baptifmatum  Joannis  & Chrifthdifcipulis  fcilicet  Joannis  effe- 
rentibus  baptifmum  fui  magiftri , Judaeis’baptifmum  Chriffci.  Itaque 

2 6. *  Venerunt  ad  Joannem  , cum  ifta  controverfia  , ut  earn  arbitrfo 
fuo  dirimeret , vel  potius  ut  querelamapud  eum  deponerent  Vicen- 
tes : * Rabbi . In  quo  verb©  adulationem  hie  latere  , notant  hie  ali- 
qui , ut  fcilicet  tamquam  magifter  honorem  iuum  tueretur.  * Qui 
erat  tecum  trans  Jordanem  , ubi  quoque  ate  ipfe  baptizatus  eft,  * cui 
teftimonium  perhibuifti  , fcilicet  illud  , de  quo  cap.  1.  v.  27.  8c  29.  Sc 
maxime  32.  q.  d.  quern  tuipfe  , cum  ignotus  efiet  , celebrem  reddi- 
difti , * ecce  hie  ( 6 rem  fcilicet  indignam  ) bapti&at , id  eft , tuum 
ufurpat  officium  , * & omnes  veniunt  ad  eum  , ut  baptizentur  ab  eo  , 
8c  audiant  eum  , tamquam  qui  praecellat  authoritate  8c  gloria  : tarn- 
quatn  dicerent  , ille  tuae  authoritati  8c  celebritati  nonparum  detrahit, 
cum  minime  deberet. 

27.  * Rejpondit  Joannes : Js Ion  poteft  homo  accipere  quidquam  , potefta- 
tis , adminiftrationis , officii  , * nift  fuerit  ei  datum  de  calo  , id  eft  , nifi 
detur  ei  aliunde,  fcilicet  a Deo.  Indicare  enim  vult , fe  non  poffe  ar- 
rogare  fibi  id,  quod  fibi  de  cx\o  non  eiTet  datum  , ut  fe  fcilicet  pras- 
poneret  Chrifto.  Nam 

28.  * J (ft  vos  teftimonium  mihi  perbibetis  , nempe  immediate  ante  v% 
26.  * Ojiod  dixerim  : Non  fum  egoChriftus:  fed  quia  mijfusfum  ante  il- 
ium , ut  tamquam  praecurlor  8c  pr^co  parem  viam  ejus.  Nihil  igitur 
mirum  , fi  omnes  me  reliefco  veniant  ad  eum  , 8c  baptifmus  ejus  pras- 
feratur  meo.  Ut  ergo  uberiiis  declaret  Chriftum  magis  quam  fe  hono- 
randum  effe  , addit  fimilitudinem : 

29 . * Oui  habet  jponf 'am, ille  folus  *Jpcnfus  eft, ad  quern  tamquam  do- 
minum  fponfa  percinet,<5t  folus  ut  fponfus  honorandu s:* amicus  autem 
ftonfi , qui  flat  & audited  eft,cujus  oificium  eft  ftare  paratum  ad  mini- 
fterium  fponfi  ,&  tacite  aufcultare  colloquia  fponfi  cum  fponfa,*^#- 
dio  gaudet  propter  vocem  Jponfi  , id  eft,magnopere  lsetatur  , quod  audiat 
fponfumeum  fponfa colloquentem  , tantumabeft  , uthoc  aegre  fe- 
rat , vel  feipfum  loco  fponfi  honorari  velit.  Q^o  fignificat  , Chri- 
ftum verum  fponfum  effe  Ecclefiae  , fe  vero  amicum  fponfi : proiride 
fe  non  aegre  ferredebere  , quod  homines  ad  Chriftum  accurrerent , 
tamquam  fponfa  ad  fponfum  , fed  potius  gaudere  debere.  Hoc  ergo 
gaudiutn  meum  impletum  eft  , cum  fcilicet  ex  vobis  jam  intelligo  popu- 
lum  ad  Chriftum  turmatim  fluere.  Ille  enim  finis fuit  legationismeae, 
ut  tamquam  fponfi  paranymphusfponfam  eiconjungerem. 

30.*  1 1- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap. .3.  6$ 7 

30.  * ilium  oportet  crefcere , exiftimatione,  concurfa  bominu  meum  30.  Mam  opor. 
colentium  , miraculorum  gloria , famse  ac  nominis  celebritate  ; ut  aSiu!,me 
quemadmodum  ipfe  Deus  eft  , ita  etiam  a toto  orbe  habeatur.  Nam 
hifce  modis  juxta prophet i am  Danielis  2.  v.  3 j.  Chriftus  tamquam 
lapis. abfciffus  de  monte  fine  manibus , id  eft  , natus  ex  Virginc  fine 
cooperatione  humana  , fadus  eft  mons  magnus  , & implevit  univer- 
fam  terram.  * Me  autem  minui , id  eft: , minoris  fieri , quantum  ad  ilia 
fupradida  : ficut  lux  luciferi  fulgentis  in  node  minui Videtur  oriente 
Sole,-ut  explicat  Cyrillus.  Nam  cum  ante  Chriftus  efife  putaretur,  dif- 
cipulis  florae  t , mag  no  concurfii  hominum  coleretur  , omnia  ilia 
Chrifto  proefente  ceflarunt.  Quia 

21,  * Oui  de  fur  fum  venit , id  eft  , de  caelo,  ut  v.  feq.  hoc  eft,  ut  ex-  3^' defurfunv 

plicat  Cyrillus,  quiex  luperiori  germmavit  radice,  leu  ex  lublimi  oc  neseft^ieft  d- 

(lifer  omnes  eft,  id  eft,  omnibus  homi- 

m fit  ipfum  crefcere, Sc  omnibus  ce-  luf-  Qui  de  c*io 
. i n 1 • • 1.  1 venit,  fuper  om- 

id  elt,  origmem  ex  limo  terras  ducit,  resea. 

*de  terra  eft,  id  eft,  terrenus  eft,  terram  refert,terram  fapit,  fi  naturae 
conditionem  fpedes,  ut  Aug.  Quod  fi  fpedes  etiam  gratiam,  Temper 
fervat  fuse  originis  mediocritatem  , habetque  gratiam  homini  creato 
Sc  terrigenae  commenfuratam  :*  & de  terra  loquitur  , id  eft  , dodrina 
ejus  non  eft  altior  quam  quae  ex  terrenis  principiis , humanifque  fen- 
fibus  deduci  queat  : qualem  enim  habet  originem  & naturam  , talem 
fermonem  Sc  dodrinam,  * qui  de  cdo  venit , ex  Deo  fcilicet  Patre 
natus , ut  jam  diximus  , * fuper  omnes  eft  > natura  , intelligentia  , do- 
drina , fermone. 

32.  * It  quod  vidtlt , & audivit , fcilicet  in  coelo  apud  Patrem  apud  Erquod  vh 

. 1 o ].  j r • rr  1 ••  r dlt>  & audivit, 

quern  videre  oc  audire  eadem  lunt , certiiiimamque  rei  notittam  iig-  hoc  teftatur & 

nificant , * hoc  teftatur  , tamquam  teftis  oculatus  rerum  fibi  comper-  nemoacoipTt€^S 

tiflimarum,  quantumvis  humanamintelligentiam  fuperent.  Ettamen 

cum  ille  talis  fit,tam  divina  dodrina  ejus  * teftimonium  ejus  nemo  acci- 

pit , id  eft  , nemo  ei  credit.  Quod  Aug.  inteiligit  de  reprebatis : nam 

ftatim  adjicit , aliquos  credidiiTe.  Alii  exponunt  , quod  nemo  acci- 

piat  ejus  teftimonium  fuis  viribus  , quia  Dei  donum  fit.  Chrifoft. 

hom.  29.  itemque  Cyrillus , neminem  pro  paucis  explicant , ut  Bap- 

tifta  exaggeret  magnam  hominum  incredulitatem  , max<me  apud 

difcipulos , conquerentes  ,quod  omnes  adjefum  confluerent* 

33. *  Qui  vero  accipit  teftimonium  ejus , c redens  ejus  dodrina^  ^*IC  eju^^aonlov 
* [ignavit , Grae  e,  iotfiymv , id  eft  , tamquam  figillo  impreflo  Sc  ap-  figna.vitquia  da, 
penfo  approbavit , * quia  JDeus  verax  eft.  Nam  quemadmodum  ille , ^ verax 

qui  Deo  teftanti  credere  detredat , fi  non  verbis , certe  reipsa  raenda- 

cenv 


ineffabili  Patris  fubftantia,ille  * 
nibus  major  eft  : ut  proinde  juftu 
lebriorem  fieri.  * Qui  eft  de  terra ,i 


6$o  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

cem  facit  Deum  , ut  eft  i.Joan.j.v.io,  ita  vice  versa qui  Deocredit, 
reipfa  profitetur  Deum  effe  veracem  , quia  nemo  credit,  nifi  ei,  quern 
verum  dicere.putat.  Probat  autem  fententiam  fuperiorem. 

J4.  Quem  enim  * Quem  enitn  mi  fit  Deusy  Pater  fcilicet  in  mundum,  * verbaDei 

DeHoquhunnoa  loquitur , atque  ita  verbis  non  hominum , fed  ipfius  Dei  credit,  ipfum- 
enim  ad  men'u-  que  Deum  veracem  eiTe  fua  fide  profitetur.  Porro  itadicit , verba  Dei 
ri mm.  loquitur  , ut  lignincet , eum  nihil  mil  divtnum  5c  a Patre  traditum  lo- 

qui  : fecus  ac  Prophets  , qui  fubinde  fua  3c  humana  loquebantur. 
Quod  ex  eo  oftendit , quia  * non  ad  menfuram  dat  Deus Jpiritum  ' x illi 
fcilicet  , quem  Deusmilit  , feu  Filiofuo,  hoc  eft,  ut  Auguftinus  ex- 
ponit,  csteris  quidem  hominibus  datur  Spiritus  San&us,  ac  dona  ejus 
ad  certain  menfuram,  pars  videlicet  uni,  pars  alteri,  dum,  juxta  Apo- 
ftoli  do&rinam  , alii  datur  per  Spiritum  fermo  fapientis  , alii  Terms 
fcientis  , alii  See.  fed  Chrifto  dedit  fine  menfura  profufiffime  omnia 
Spiritus  San&i  dona  , Sc  in  fummo  gradu.  Totus  enim  fons  Spirirus 
Sancti  j qui  arefeere  non  poteft  , in  eum  effufus  eft,  ut  Hieron.  in  cap. 
1 1.  Xfaias  • qua  de  caufa  fupra  di&us  eft  , flenus  gratis,  & veritatis : 
omnefque  thefauros  fapientis,  3c  feientiae  in  eo  abfeonditos  effe,do- 
. cet  Apoftolus : 3c  S.  Thomas  cum  Theologis,  Chrifti  gratiam  effe  in- 
finitam  , Sc  confequenter  immenfam  , feu  non  ad  menfuram.  Ratio 
eft  , quia 

3 s. pater  diiigit  2 c * Pater  dilivit  F ilium  , intellige  ut  Pater  Filium  , non  ut  Do- 
dedit  in  manu  minuslervum  ,ut  umgemtum,  non  ut  adoptatum,  licut  notat  Augu- 
CjUS'  ftinus.  *Ety  ex  ifta  unigeniti  Filiifui  dile&ione,  veluti  caufa  , *omnia 

dedit  in  mam  ejus , id  eft  , in  ejus  arbitrio  .3c  poteftate  pofuit  omnia  : 
non  fibi  auferendo,  fed  fuam  cum  ipfocomnvunicando  poteftatem.  Ut 
autem  feiremus , quo  frudu  teftimonium  Fiiii  acciperemus , credendo 
in  eum  , addit : 

5 6 Qui  credit  in  26.*  Qui  credit  in  Filium  , ilia  fide,  qus  obedit  do&rins,  quae  cre- 
tam  aternam:  ditur  , * habet  vitam  sternum , in  ceita  Icilicet  ipc  , atque  animi  dilpo- 
du' us^eft*  EdU) * fifione,ficut  fruiftum  in  arbore.  Undeplerique  illud,  habet , exponunt, 
non  videbit  vu  certiffime  habebit  in  tempore  fuo.  * Qui  autem  incredulus  eft  Filio  , 
man^leiupetDei  Grsceo  d'e  uveiti®)/  yqui  efi  inobediens , fcilicet  five  non  credendo  , five 
cu ra.*  non  faciendo  , quod  credit.  Ex  quo  inteliigitur  non  fidem  nudam 

paulo  ante  fignificatam  efle.  * Now  videbit  vitam,  id  eft , non  affeque- 
tur  vitam  sternam.  Ex  quo  retfte  colligas , non  fufiicere  ad  falutem 
fidem  in  Deum  , in  providentiam  Dei,  in  Salvatorem  , fed  fidem  in 
Filium  Dei  incarnatum  effe  neceffariam  : * fed  ira  Deimanet  fufer 
eum  , ilia  fcilicet  ira  , qus  jam  ante  fuper  eum  eiTe  cceperat  perpec- 
catum  , quo  nati  fumus  omnes  fiiii  irs?  ut  Aug.  Nam  nec  ab  ea,  qus 

per 


SECUNDUM  JO-ANNEM.  Cap.4.  . 6 

per  proprias  iniquitates  adjeda  eft  , quifquam  liberari  poteft , nifi  per 
fidem  Fiiii  Dei. 

CAPUT  CLU  A R T U M. 

I,*  r T T e?go  cognovit  fefus , quia  audierunt  fbarifai , &c.  Quo  lo-  i.  Ut  ergo  cog- 
KJ  quendi  modo  fignificatur  Jefum  id  recenter  didiciffe  , fcili-  Judi'crunt^phTri! 
cet  vel  aliorum  relatione  , vel  propria  obfervatione.  Nam  alioquiipfe  Je,rus 

omnia  rutura  ab  aeterno  noverat.  Unde  Apoltolus  : Didicit  ex  us , qua  facir,&  bapuzat. 
yaffils  eft3obedientiam : quae  aliter  cognofcitur  per  experientiam,aliter  <iuamJoannes> 
per  iapientiam, 


quo  difcipuli  baptizabant  j praebendo  fcilicet  minifterium , Chriftus 
verb  praebendo  adjutorium  majeftatis , ut  Auguftinus.  Nimirum  quia 
ipfe  erat,  non  folum  qui  intus  baptizabat  in  Spiritu  Sando,  ut  prxdi- 
xerat  Joannes  cap.i,v.33.  fed  etiam  quia  ipfius  juffu,  authpritate,  8c 
nomine,  exterius  baptizabant  difcipuli.  Caufa  hujus  rei  fuit,  ut  fun- 
dioni  majori,  majoremque  requirenti  fcientiam  8c  gloriam,  vacaret, 
dodrinaefcilicetpraedicandae , ficut  8c  Paulus  i.  ad  Cor.i.  v.  17. 

3.  * Reliquit  Judaam  , ut  fuperbae  aemulationi  Pharifaeorum  all-  j.  reliquiae 
quantifier  cederet.  Nam  ut  cognovit  Jefus  eorum  fcientiam,  qua  iS* Gaii- 
didicerant , eum  plures  difcipulos  facere  , cognovit  etiam  eorum  invi-  team, 
dentiam  : non  enim  hoc  propterea  didicerant , ut  eumfequerentur  , 

fed  ut  perfequerentur  , inquit  Auguftinus.  * Et  abiititerum  in  Gali - 
Uatn.  Haec  enim  fuitfecunda  profedio  ejus  in  Galilaeam.  Nam  prima 
fuit,quando  poft  baptifmum  & oftenfionem  fui  a Joanne  fadam,  ve- 
nerat  in  Cana  Galilaeae. 

4.  * Oportebat  autem  etimtranfire  per  Samarium  , non  ipfam  urbem  4-op°ttebat«i- 

, . J 1 . r ^ r r tem  eum  tranfiic 

Metropohn  , quae  eodem  nomine  vocabatur  , led  lplam  provinciam  , perSamariam, 
quas  media  jacet  inter  Judaeam  ftride  didam  8c  Galilaeam. 

5.  * Venit  ergo  in  civitatem  Samaria , id  eft  , in  territorium  cujuf-  s.vemtergom 
dam  civitatis  , ut  patet  ex  v.  9.  * qua  dicitur  Sichar  , tempore  fcilicet  ^taqu* dkhuc 
Chrifti , corrupto  jam  vocabulo.  Eft  enim  eadem  . quae  in  veteri  Te-  sichaniwta  pw- 
ltamento  vocatur  Sicbem  vel  Sichima  , ut  teftatur  Hieron.in  hpita-  Jacob  jofeph 
phio  Paul*.  Et  juxta  Jofephum  1 1.  Antiquit.  c.  ult.  erat  caput  feu  li0k°' 
metropolis  regionis  Samariae.  Erat  autem  fita  * juxta  pradium  quod  de» 

dit  Jacob  Jofeph  filiofito  , ut  patet  Genef.  48.  v.  22.  Ubi  dicit  Jacob 
fedare  Jofepho  partem  unam  , quamtulerat  de  manu  Amorrhaeiift 
gladio  8c  arcu  fuo  , id  eft  , quam  jure  belli  acquifiverat. 

Oooo 


6*Erat 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 


660. 

^.EratauremiH  6.  * Ff.tt  autem  ihi , in  ilio  fcilicet  prxdio , * fons  Jacob.  Infra  rev 
ergo^rf^'iusCT  caturPwf^  > quia  fcilicet  erat  utrumque.  Nam,  ut  Aug.  ubi  aqua 
itinere,  redebat  de  terra  manat  , Fens  dicitur.  Sed  fi  in  promptu  Sc  fuperficie  fit , Fens 


‘exta. 


Hora^er /t° "quaJS  tan  turn  dicitur  : fi  autem  in  alto  Sc  prorundo  fit,  ita  puteus  vocatur,  ut 
fontis  nomen  non  amittat.  Dicrtur  ergo  fons  Jacob,  quia  illeputeum 
foderat,  donee  inveniret fcaturiginem  fontis , quje  puteum  aquis  im- 
pleret.  * fefas  ergo  fatigatus  ex  irinere,  fecunduifl  humanam  naturam, 
utpote  qui  pedibus  iterfaceret , ut  ad  vitam  laboriofam  nos  erudiret, 
inquit  Chryfoft.  * fedcbatjic , fatigatus  fcilicet  Sc  anhelus.  Quam- 
quam  Syrusillud,  omittat,  indicans  nihil  efiTe  aliud  nifi  encliticam 
particiilam,  quas  connedit  antecedens  cum  confequente,  cujufmodi 
Belgis  admodumfamiliaris  eft ; * fuyrafontem  , Grace  clarius , bti  t$ 
rr Ad  feu  juxta  fontem.  Quod  ex  phrafi  Hebraica  venit,  qua,  ( upr a, 
iapiftime  fumiturpro  , juxta  : ut  Supra  fitimina  Babglonis , Ulicfeditmti 
if jIe't//?/^‘,d,r.Q>uamquam  hie  inteliigi  pofEt,eum  fediffefuper  fontir 
. peripheriam  feu  extremam  Sc  fupremam  oram,  qua  in  circuitu  fontis 
five  putei  erat.  * Her  a erat  quafi  fexta  , Sc  proinde  circiter  meridiana, 
qua  aftus  eft  maximus , Sc  f atigati  maxime  cibo  8c  potu  , quiete  Sc 
refrigerio  , indigent. 

df  slmana^hau!  ?•  * Venit  mulier  de  Samaria , id  eft  , Samaritana  , feu  de  Samaria 

rtre  aquam.  Di- remone  oriunda.  Namillud  , de  Samaria  jungendum  eft  cum,  mulier , 
eit  ei  7efus : Da  b , . . jc-i  & 

mihi  bit  ere.  non  cum  , ‘Venit , quia  venerat  de  oichar  proxima.  * Dicit  ei  fejus  , 
collocutionis  initium  faciens  ab  ipfa  re  , quam  mulier  tradabat,  ut  ei 
retia  tenderet. 

s.  ( Difcipuii  S . * Difcipuli  enim  ejus  alterant , &c.  aquibusalioquioperamfe- 
^nTind'y5! tareS  dandae  fitis  petere  potuilfet.  Datur  enim  ratio,cur  a muliere  petierit. 
rent™)0*  erae*  9*  * Dicit  ergo  ei  mulier  : Quomodo  tu  ftidaus , &c.  cum  fcilicet  ex 
9.  Dicit  ereo  ci  habitu  , itemque  fermone  , eum  Judjeum  elTe  cognovififet , ut  Chry- 
& Cvrill.  notant.  Nam  Samaritan i origine  erantBaby 


lonii,qui 
Sc  valdediverfis  a charadeuibus 


rr.u 

*irana:Qporoodo 

fs  I^djfus  5um  C^ara(^er^us  utebantur  antiquis 

, qu^r^  Judaeorum  , teftibnslibris*  qui  adhuc  extant , N:  Hieron.  Praefat.  in 
jcuiier Samarifc- li b ir OS  Reg*.  Ita  Sc  dialedus  eorum  diverfi  fuita  Judaica.  Non  enim  co- 
contumorJnd*i  utuntur  fud&i  Samaritanis.  Verba  lunt  muiieris  tacite  exprobrantis 
s^mamams.  Chrifto  tranfgreflionem  Judaicae  confuetudinis  , Sc  averfationem  Ju- 
daeorum  a Samaritanis  : q.  d.  Qua  fronte  petis  a me  bibere  cum  Judaet 
non  habeant  commercium  cum  Samaritanis?Intellige  in  menfa,cibis, 
potu  , Sc  vafeulis  , quibus  ilia  mininiftrantur , ut  notat  Aug.  Nam 
Judsei  Samaritanos  habebant  pro  gentilibus , cum  quibus  quidem  ci- 
viliter  verfabantur  ,contradufque  mifeebant  (unde  Sc  hie  difcipuli 
a Samaritanis  emunt  cibos : ) non  tamen  comedebant  aut  bibebant 

cum 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.4.  66 i 

cum  ill  is  , ut  patet  A&or.  n.  v*.  3.  vcrentes  videlicet  ne  pollueren- 
tur.  Porro  pr aster  illam  generalem  caufam,  eratalia  duplex  ratio  aver- 
fationis  Judaeorum  a Samaritanis.  Prima  , quia  olim  terrain  Ifraelitis 
promiflam  Samaritani  occupaverant,  ut  patet  4.  Reg.  17.  Secunda, 
quia  gentiles  ritus  Mofaicis  mifcuerant , volentes  Judaicas  religionis 
videri.  Bt  ifta  caufa  fuit , cur  Judceis  olim  aedificantibus  templum  , 

Samaritani  fimul  aedificare  voluerint.  Sed  cunj  repulfi  eiTent  , primo 
quidam  aedificationem  omni  conatu  impediverunt,  i.Efdrae  4*  deinde 
proprium  templum  in  monte  Gariftm  extruxerunt  , ubi  perproprios 
Sacerdotes , non  Levitici  generis  , fua  {acrificia  offerebant,  eoque  de- 
fertores  legis  Judaicae  transfugiebant,  ut  teftiseft  Jofephus  lib.  11.  An- 
tiquit. cap. 4.  Quod  ergo  haeretici  funt  Catholicis,  hoc  Samaritani  Ju- 
daeis  , quos  utrique  magis  quam  gentiles  averfantur.  Unde  Chrifto 
Domino  tamquam  maximum  opproprium  objiciunt : Nunquid  bene  di - 
cimus  , quid  Samaritanus  es , & dominium  babes?  Chriftus  ergo  volens 
Clmftianam  communicationem  inter  Judaeos  8c  Samaritanos  a modi- 
cis  initiis  introducere  , extindo  odio  8c  difeordia  , religionifque  di- 
vexfitate  , unde  odium  nafeebatur  , 

10.  * Dixit  ei  : fi  feires  donum  Dei.  Quod  Aug.  8c  fere  veteres,  in-j^ 
telligunt  Spiritum  Sandum.  Nam  illud  donum  videtur  Chriftus  in-  si  fcircs  donum 
telhgere  , quod  itatim  le  daturum  promittit , nempeaquam  vivam.  qui dicit tibi : Da 
Si  ergo  feires  , quod  fit  illud  donum  , quod  ab  eo  peti  debet , ac  dari  ^‘riiun^petiffcs 
folet , * & quis  eft  qui  dicit  tibi : &c.  id  eft  , ft  feires  me  efte  Chriftum  ab  eo,  & dediffet 
Filium  Dei,  tanti  doni  largitorem,  * tu  forfttan  petijfes  ab  eo : Graecum,  ”ab4.aquam 
av , non  eft  dubitantis,  fed  potius  aftirmantis.  Unde  interpres , forfttan  , 
vertifte  videtur , ut  ftgnificaret , etiam  illo  cognito  manfurum  fuifte 
mulieri  liberum  petere.  * Et  dedijfettibi , id  eft  , non  recufaftfet  tibi , 
quamvis  Judaeus  , ftcuti  tu  illi  recufas  , * aquam  vivam  : per  quam  in- 
telligit  Spiritum  Sandum  , qui  inftar  aquae  fitim  terrenorum  bono- 
rum  extinguit , concupifcentiam  refrigerat , animam  foecundam  facit, 
mentem  fenfu  pietatis  humedat.  Viva  vero  , quia  viventes  viviftcar. 

Mulier  autem  intelligebat  adhuccorporaliter  aquam  non  ftagnantera 
qujdem  , l'edde  fonte  fcaturientem.  Unde  refpondet  : 

ix.  * Domine.  Attenderat  enim  verba , ft  feires  quis  eft  , &c.  Ex  qui- 

bus,  ficut  ex  fermonis  gravitate  8c  manfuetudine  , obfervabat  eum  neque  in  quo 
rr  r r . • » hautias  habes,  & 

eile  perlonam  gravem  8c  eminentem  , cum  ante  latiscontemptim  Ju-  puieusaltuieil . 

daeum  vocaftet : * neque  in  quo  baureas  , babes.  Greece  $uk  avKw* 

neque  bauftrum  babes  , id  eft  , fttulam : fub  qua  8c  funem,  quo  ill  a tra- 

hitur  intelligit.  Ideoque  addit : * Cf  puteys  alt  us , feu  profundus  eft  , 

ita  utfine  eonon  poffis  ad  aquam  pertmgere.  *rUndeergo  babes  aquam 

O 0002  vivam? 


66z  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

•vivam  ? Tamquam  potiorem  videlicet  hac,  quae  hauritur  ex  hoc  pu- 
teo.  Nam  propter  potioris  aquae  promiftionem  , adjicit. 
ji.Nutnquid  tu  12.*  Nunquid  tu  major  es  patre  noftro  Iacob? Ut  aliquid  praeftantius  mihi 
ro^ro  jacob^qui  d^re  po&s  ? Patrem  vero  vocat  Jacob,  quia  idem  Jofephus  ibidem  te- 
dcdit  nobis  pu- ftis  ell  3 quod  Samaritani  videri  vellentjudaei , maximecum  resju- 
roTibit , & fiiii  dteis  profperae  cederent.  * Oui  dedit  nobis  puteum  iftum  , tamquam  ap- 
JjJJJj*  &Pccoia  pendicem  praedii , dequov.  5.  Nam  Samaritani  occupabant  fortem 
tribus  Ephraim,  in  qua  erat  Samaria.  * It  ipfe  ex  eo  bibit , & filii  ejus , 
quod  fignum  eft  bonitatis  aqua; : * & pecora  ejus  , quod  fignum  eft 
abundantiae , ut  notat  Theophyl.  q.  d.  Non  folum  dulcis  fuit  homi- 
nibus  bibentibus , fed  etiam  ita  copiofa  , ut  multitudini  pecorum  fuf- 
fecerit  , hac  igituraqua  non  habuit  Jacob  potiorem.  Cum  ergo  mu- 
lier  ex  perfonasexcellentia  , aquae  bonitatem  colligeret , admentem 
ejus  refpondet  Chriftus: 

I l*'  fiR^p?ndit  I3*  * Omnis  tjui  bibit  ex  aqua  hac  , hujus  videlicet  aut  fimilis  putei, 
omnisqai  bibit  Gtiet  iterum  , quia  fitim  non  nifi  ad  tempus  fedat.  Quod  Aug.  verura 
itewm  ^qufau-  e^e  declarat  et^am  de  ilia  aqua  , quae  per  aquam  putei  fignificatur  , 
tem  bibcrit  ex  videlicet  de  voluptatibus  hujus  mundi : non  enim  fitim  cupiditatis  ex- 
dab*  ciq,U  non  fi?  tinguunt , fed  inflammant  acrius.  * Qui  autem  biberit  ex  aqua  , quam 
tKt  in  sternum:  ego  dabo  ei , id  eft,  quern  ego  Spiritu  Sando  meo  potavero  , * non  fi- 
tiet in  aternum  , quia  aeterna  beatitudine  , tarn  corpore  quam  anima  , 
fatiabitur.  Nam  de  vita  aeterna  hoc  exponit  Auguft.  ficut  8c  verfus 
fequens  poftulat.  Tunc  enim  proprie  , ut  Ifaias , N on  efurient , neque 
fitient  dmplius : tunc  , ut  Pfalm.  lnebriabuntur  ah  ubertate  dotnus  tux: 
tunc  fatiabitur  in  bonis  defiderium  eorum.  Modum  autem  ejus  ex- 
plicans  , ait : 

T4.  fed aqtta . 14.  * Sed  aqua  , quam  ego  dabo  ei  ,fiet  in  eo  , id  eft,  non  extrinfecus 

meofons  haurietur , fed  in  ipfis  ejus  vifeeribus  fiet  * fons  aqua  , non  ftagnantis 
aquae  faiiemis  in  aut  dormientis  , fed  vivae  , videlicet  * Jalientis  in  vitam  aternam.  Me- 
Vuam  *ternam*  taphora  eft  a fonte  duda , q.uLtamalte  fcaturit  aquam  , quam  eft  aU 
tum  principium  ejus.  Principium  autem  hujus  aquae  Deus  eft, qui  eft 
seternitas  8c  vita  aeterna.  Unde  aqua  ilia  in  animis  hominum  ad  Deutn 
ufque  Sc  vitam  aeternam  falit , quia  Dei  8c  vita;  aeternae  poffelfores 
facit.  Mulier  vero  adhuc  non  intelligens  donum  Dei  , fed  carnalibus 
haerens  cogitationibus , ait : 

» ui E* C d o rrT n 03  15'  * Nomine,  da  mihi  hanc  aquam , tarn  excellentem,  * ut  non  fitiam, 

da  mihi  hanc  a.ncquc  v eniam  hue  haurire  : fitire  enim  moleftum  , hue  venire  labo- 
3 ad  quern  laborem  , inquit  Aug.  indigentia  cogebat,  Sc  infir- 
niahuc  haurire.  mitas  recufabat. 

]ftc™  1(5.  * Dicit  ei  Jefus  ,•  Vo«f  virm  , feu  maritum  tuum , * & veri , 
tuu,  & v<nihuc.  hoc 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.4.  663 
fioc  eft,  redi  iterum  , * hue . Quod  Cyrill.  eidi&um  putat  propter 
ruditatem  ejus  , ut  fit  quaedam  increpatio  mulieris.  Quo  tendit  etiam 
Aug.  explicatio  , quamvisipfe  myfticeper  Virum  intelligat  mentem 
feu  intelledum,  quiinftar  viri  regit  partem  fenfitivam  tamquam  mu- 
lierem  , ut  fenfus  fit : Reli&isfenfibus  adhibe  , inquit , intelle&um, 
per  quern  docearis.  Valde  verifimile  eft  , Chriftum  duo  fpedafte  in 
hifee  verbis.  Primum  , ut , quia  carebat  viro  , occafione  revelationis 
rei  fecretoe  perduceret  earn  ad  agnofeendum  , quifnam  effet.  Secun- 
dum , ut  earn  hoc  artificio  ad  poenitentiam  impudicae  vitae  difponeret, 
line  qua  nemo  ad  aquam  illam  accipiendam  idoneus  eft. 

17.  * Kcftondit : Non  habeo  virum  , quia  feiebat  illegitimum  virum 
non  effe  virum  , cum  interim  turpitudinem  fuam  hac  ambidextra  lo- 
cutione  diflimularet.  Laudat  Chriftus  ingenuitatem  veracis  confef- 
fionis , dicens : * bene  dixifti . Sed  mox  fupplet , quod  ilia  celaverar, 
verum  fenfum  ejus  aperiendo. 

18.  * Quinque  enim  viros  habuifti , legitimos , unum  poft  alterum  , 
quae  communis  eft  antiquorum  3c  recentiorum  explicatio.  Nam  qui 
earn  tot  fimul  viros  habuifte  putat  Maldonatus , non  poteft  rationem 
dare,  cur  peculiariter  de  praefenti  dicat,  * non  eft  tuus  : Hocvere  dixifti , 
id  eft  , hoefenfu  vere  dixifti , non  habeo  virum . Hinc  ergo  agnofeere 
a longe  incipiens  ,quis  effet , qui  loqueretur  fecum  , aitT^ 

19.  * D omine  , video  quia  Prophet  a es  tu  , revelando  mihi  rem  , tibi 
naturaliter  occultam,  cum  (is  peregriaus.  Prophetarum  eft  enim  non 
folum  futura  praedicere  ,fed  3c  praefentia  , ft  naturaliter  arcana  funt: 
cujus  exemplum  eft  4. Reg. 5.  v.2 6,  Simul  itaque  mulier  fatetur  pec- 
catum  , 3c  Chriftum  agnofeit,  faltem  tamquam  Prophetam,  ut  notat 
Rupertus , 3c  ante  ilium  Cyril.  Itaque  arrepta  hac  occafione  , faltem 
proponitei  tamquam  Prophetae  quaeftionem  tunc  maxime  controver- 
fam  inter  Samaritanos  3c  Judaeos  , ut  earn  ftbi  enodaret. 

20.  communes  Judaeorum  Sc  Samaritanorum  fcil. Jacob 
Sc  prifei  Patriarch#, */>  monte  hoc , Garifim,qui  proximus  erat  civitati 
Sichem,utpatet  Judic.^.v^.  In  cujus  montis  latere  erat  puteus  Jacob, 
juxta  quern  Chriftus  fedebat,tefte  Hier.ep .27  .*adoraverum,  id  eft,  fa- 
crificare  confueverunt , ut  patetGen.  33,v.20.Nam  fere  in  montibus 
facrificabant  antiqui,ut  ipfo  fecretioris  3c  altioris  loci  fttu  mens  faci- 
lius  in  Deum  fuftolleretur.  Unde  toties  dicuntur  Judaei  facriftcafte  in 
excelfis : 3c  ipfum  templum  in  monte  aedificatum  fruit , 3c  Chriftus  in 
monte  oblatus.  Subintelligit  autem  mulier  Samaritanos  Patrum  fuorutn 
exemplum  fequi  aediftcato  fcilicet  etiam  ibi  templo  : quamquam  revera 
illud  ex  aemulatione  quadam  ibi  extruibura  fuerit , ut  narrat  Jofephus 

iu 


17.  Kefponctit 
mulier,  & dixit : 
Non  habeo  vi- 
rum. Dicir  ei  J e- 
fus:Bene  dixifti  , 
quia  non  habeo 
virum : 

18. quinque  enim 
viros  habuifti;5c 
nunc  , quern  ha- 
bes, non  eft  tuus 
vir  : hoc  verc  di- 
xifti. 


rp.Dicit  eifrsu- 
lierrDomine,  vi- 
deo quia  Prophe- 
ta  es  tu. 


zo.Patres  noftri 
in  monte  hoc 
adoraverunt , 5c 
vos  dicitis  , quia 
Jerofolymis  eft. 
iocus,ubi  adora^ 
reopouet. 


2i.  Dicit  ei  Je- 
fus:Mulier  crede 
piihi , quia  venii 
hora.quando  ne- 
qne  in  monte 
hoc, neque  in  Je- 
rotolymis  ado- 
xab.us  JPaueni. 


22.  Voscdora- 
tis  quod  nefcit.s: 
nos  acforamas 
quod  fcimus , 
quia  i'alus  ex  Ju- 
dxis  ell 


66 4 "COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ii.  Antiquit.  cap.  ult.  qui  tamcn  lib.  13.  cap.  17.  tradit  illud  poft 
annum  ducentefnnum  fui>  Hircano  Pontifice  , aliquot  annis  ante  na- 
tum  Chriftum,  fuiffe  defolatum.  Unde  re-fte  mulier  mcntionem  facit, 
non  templi , fed  montis  tantum.  Nam  , ut  Tertull.  5".  contra  Mar- 
cionem,  femper  fibi  placentes  erant  Samaritani  de  montibus’Sc  puteis 
Patrum.  Unde  Amos  6.v.  1.  V&  qui  ccnfidiiu  in  monte  Samaria.  * Et  vos 
Judaei , * dicitis  , quia  fcrofoljmis  eft  locus  , ubi  adcrare  cportet , id  eft  , 
iacrificare.  Nam  juxta  legem  generaliter  quidem  adorari  poterat  ex- 
tra Jerofolymam  , non  tamen  proat  hoc  verbum  fignificat  ilium  pe- 
culiarem  adorationis  cultum  per  facrificia  , proutSc  fumitur  Gen. 
22.  v.  f.  Ego  & puer  pcftquam  adoraverimus.  Nam  Lex  Deutron.  12. 
v.  14.  <Sc  2 6.  jubebat  offerri  facrificia  tantum  in  loco,  quern  elegerat 
Deus , qui  antea  fuerat  locus  talaernaculi.  Sed  turn  tabernaculo  fuc- 
cefftffet  templum  , Judad  in  terpretabantur  eum  locum  effe  Jerofoly- 
mam j Samaritani  Garifim.  Decifafuerat  aliquandoifta  antiqua  con- 
troverfia  a Prolomaso  Philometore  , j£gypti  Rege  , ad  quern  partes 
provocaverant , & fententia  pro  Judaeis  lata.  Qua  de  re  jofephus  13. 
Antiquit.  cap.  6. 

21.  * Dicit  Jefus ; Mulier  crede  mihi.  Rem  enim  incredibilem  tarn 
Judccis  qu  am  Samaritan  is  prxdicebat,  quae  fide  percipienda  erat:*  Quia 
venit  bora  , id  eft  , in  propinquo  temp  as  adeft,  * quando  neque  in  monte 
hoc  , neque  in  J-erofoljmis  adorabitis  Patrem  , id  eft  , neutri , imo  nulli 
certo  loco  adftringemini.  Noli  enim  vuit  adorationem  ab  illis  locis 
excludere  , fed  a locis  determinatis  abfolvere  : fignificans  confequen- 
ter , totam  illam  quaeftionem  jamjam  fore  fupervacaneam  , eo  quod 
lex  nova  & cultus  novus  promulgandus  effet , qui  nec  Jerofolymam, 
nec  Garifim  poftularet.  Mox  tamen  , quantum  ad  praefentem  cul- 
tum , praefert  judseos.Samaritanis. 

22 . *  Vos  adoratis  quod  nefcitis  : quod  inverfo  modo  dici  pofTet : 
Vos  ne [litis , quod  adoratis.  Nam  & cum  Deo  vero  Deos  Gentium  co- 
lebant , ut  eft  , 4.  Reg.  17.  v.  33.  & proinde  non  Deum  verum,  qui 
non  nifi  uryaseft  , colebant;  & in  loco  rituque  colendi  aberrabant. 
Non  enimritu  ex  lege  praefcripto  , fed  humanitus  adinventoadora- 
Lant  Deum  , ut  ibidem  patet  v.  34.  N*o$,  Judaei,  ex  quorum  perfona 
loquitur  * ador  a mu  s quod  fcimus,  Deum  fcilicet  verum,  loco  divinitus 
prxfcrlptio, r it u legitimo  * quiafalusy  id  eft,  Chriftus  faiutis  author. 
* ex  'Jiiddts  eft  , quiajudaeis  feu  tribui  Judae  promiftus  & inde  natus 
eft.  Qaomodo  exponit  & S.  Leoepift.  72.  Cy rill.  & alii.  Datur 
itaque  ratio,  cur  Judsei  adorarent  quod  fdrent,  nempe  quia  indignum 
erat , ut  Chriftus  author  faiutis , humano  generi  nafceretur  exgente, 

cui 


SECUNDUM  JOANNEM.  Ca p.4.  66 i 

cui  non  eonftaret  Dei  cognitio  , & verus  cultus  ejus ; ne  alioqui  &: 
ipfe  putaretur  vel  magiftervel  difcipulus  error  is.  Cum  ergo,  hanc 
brevem  fententiam  interjeciffet , perficit  fenfum  v.  21.  inchoatum. 

2 2.*Sed  venit  bora  y & nunc  eft  quia  adventu  Chrifti  patefo&o, 

Jam  jam  imminebat  5 quando  veri  adoratores  ( per  quos  omnium  inter-  quando  veriado- 

pretum  judicio,  Chriftianos  intelligit  > quia  verum  Deum  vero  Sc  b^nt^nTm  in 

per  fe  defiderato  cultu  colent , ) * adorabwt  pattern  , id  eft , externo  jp»nju 

ritu  etiam  facrificabunt  Deo.  Nam  de  vero  facrificio  Sc  loco  ejus , tales  qu-fm,  qm 

Samaritan^  interrogaverat.  Cum  ergo  Chriftuseodem  verbo  AdorandiAsiolt™*um' 

utatur  , jufta  Sc  digna  praefcriptio  eft  ut  ad  fenfum  interrogantis  per- 

tineat  fenfus  refpondentis  , ut  ait  Tertull.  4.  contra  Marcioncm 

c.  38.  * In  fpiritu  & ver  it  ate.  Quae  verba  duobus  modis  legitime  in- 

telligi  poffunt.  Primo  , ut  fpirit us  opponatur  carni  , Sc  veritas  figu- 

ris  : Sc  ita  per  utramque  particulam  , facrificium  novi  Teftamenti, 

totufque  cultus  Chriftianus  opponetur  Judaico.  Prime  , quia  Judai- 

cus*,  ut  talis , feu  ut  veteris  Teftamenti  , erat  carnalis  , confiftens  in 

ablutionibus  Sc  facrificiis  carnalibus,  bonaque  fpe&ans  carnalia.Nam 

ft  quid  fpiritus  ei  con  je  drum  erat , hoc  trabebat  ex  novo  Teftamento. 

Secundo  omnia  ilia  facrificia  eranttypica  , id  eft  , figurae  rerum  fu- 
turarum.  Sacrificium  vero  Chriftianorum,  quamvis  etiam  externum 
fit,  prsecipue  tamen  fpiritale  eft,  Nam  quod  ibi  exteriiis  apparet  * 
minus  prsecipuum  eft  : prxcipuum  vero,  ex  parte  objedri,  id  eft, quod 
fide  erfeditur , feu  Chriftus  ipfe  , qui  oftertur  ;ex  parte  facrificantis, 
funt  fpiritales  adrusfidei  Sc  cKaritatis , Sc  invifibilis  confecratio  , ut 
mexito  dicatur  cultus  ifte  efie  in  Spiritu  6c  veritate.  Quo  fenfu  haec 
exponunt  Cyrill.l.  2.  c.  93.6c  Chryfoft.  Sc  Euthymius  in  hunc  lo- 
cum. Alter  exponendi  modus  eft  , quem  etiam  tradit  D.  Thom,  in 
Joan.  Sc  Theophyl.  ut  adoratio  in  fpiritu  ftt  Chriftianorum  , Sc  op- 
ponatur cultui  Judaico,  qui,  ut  diximus , totus  erat  corporalis  8c  car- 
nalis : adoratio  in  veritate  cultui  Samaritanp  , qui  multis  falfitatibus 
8c  errocibus  admixtus  erat.  Etita  neutromodo  cultus  externusfeu 
facrificium  externum  excluditur  ab  adorations  in  fpiritu  Sc  veritate 
ftcut  bseretici  volunt.  Nam  etiam  quod  in  facrificio  Chriftianorum 
externum  eft, non  per  fe  Deo  placet,  fed  quatenus  ab  interna  Sc  fpiri- 
tuali,  Sc  vera  pietate  proficifcitur.  Unde  etiam  de  ipfo  facrificio  cm- 
cis  dicit  Apoftolus  ad  Flebr.  9.  v,  14.  quod  per  Spiritum  Sandtum 
Chriftus  feipfum  obtulitimmaculatum  Deo.  Patetergo  pofle  plane 
facrificium  effe  externum  , Sc  tamen  fimul  in  fpiritu.  * Nam  &■  Pater 
tales  cturit , qui  adorant  cum  , id  eft  , nam  Deus  omnium  Pater  tales 
quaerit  adoratores , qui  fcilicct  in  Spiritu  Sc  veritate  eum  adorent* 

Quod 


\ 


I 


666  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

Quod  fi  tales  quaerit  , cur  ergo  , inquies , cultum  Judaicum  tam  car- 
nalem  Sc  umbraticum  inftituit  ? Cur  bona  tantum  carnalia  promifit  ? 
Refpondetur  , Rudi&  carnalipopulo  , Sc  carnalibus  bonis  addidif- 
fimo  , ad  tempus  correptionis  cultum  ilium  aptavit,  utad  fidem  Chri« 
fti  , verumque  cultum  , Sc  vera  a Deo  expetenda  erudiretur. 

«4.  Spin, us  eft  24.  * Spritus  eft  Deus  : Syrusaddit  caufalem  , enim,  quae  fubaudiri 
fdoram eura  jn ^bet  i ^atur  e™ra  rati°  3 cur  tales  adoratores  Deus  quaerat,  quiafci- 
ipiritu  Sc  -aita  licet  Deus  eft  fpiritus  , purus , & incorporeus , &:  ideo  , * eos , qui 
re^opoact  « 0-  A^orant  €um  > in ftiritu  & veritate  oportet  adorare  : ut  ita  fit  proportio 
inter  adorationem  Sc  adoratum  , Deus  enim  cum  fpiritus  fit , dele- 
datur  hoftiis  fpiritualibus  , & veritas  hoftiis  non  typicis  aut  mendaci- 
bus , fed  veris  , quia  tales  hoftiae  per  fe  placent.  Unde  Tertull. 
lib.  de  brat.  cap.  io.  Debet  efife  oratio  de  tali  fpiritu  miffa  , qualis 
eft  fpiritus  ad  quern  mittitur  : neque  enim  agnofci  poterit  a Spiritu 
Sando  fpiritus  inquinatus  , aut  triftis  a laeto  , aut  impeditus  a 
libero.  Nemo  adverfarium  recipit , nemo  nifi  comparem  fuum  ad« 
mittit. 

Dicitei  mu.  2f . * D icit  ei  mulier  , cum  verba  non  omnino  affequetur  , nec  fo- 
lier : Scio  quis  lutam  quaeftionem  putaret : * Scio  quia  Meftias  venit . Praefentis  tem- 
f q^dicim"1  poris  eft  , pro  venire  debet , feu  brevi  venturus  eft  , ut  refpiciat  ad 
chr-.ftus ) cum  verba  v.  21.  Nam  Samaritani  recipiebant  Pentateuchum  , ubf 

ergo  vcnerjt  ilJe,  l 7 

nobis  snnuniia-  Chrifti  adventus  prophetatur  & rumor  tunc  erat  popularis  de  adventu 
Mediae.  * dm  ergo  venerit  iUe  , nobis  annuntiabit  omnia  de  loco  Sc  ritu 
adorationis , fopita  omni  inter  nos  contentions. 
x6.  Dicitei je-  2 6.  * Dicit  ei  fefus:  Ego  fum  , fcilicet  Meflias  > ego  , inquam  , * qui 

[oquor°tecTajqU1  ^0(lU0Y tecum •'  q*d.  Oportet  ergo  te  haefitationem  tuam  folvere,  mihi- 
que  docenti credere.  Et  his  didis , 

2 ’ • Ft  contirn  6 27.  * C ontinuo  venerunt  difciptili , ex  Sichar,  emptis  cibis , * & mi- 

pull  ejus*:  & mi-  rabantur , tantam  fcilicet  humanitatem  , * quia  cum  mulier e loquebatur9 

cum muKeieio  Samaritana  Sc  tam  objeda,prout  exponit  Cyrillus  Sc  Chryfoft.  Unde 

quebatur.  Nemo  gc  Aug.  bonum  mirabantur , non  malum  fufpicabantur.  Quamvis 

Qmd qutrTs,  aut  expofitio  Cypriani  lib.  de  fingularitate  Clericorum  , non  inconcinna 

cum  ea°?ueris  v^eatur  3 miratos  fuifle  3 quod  non  cum  hac  vel  alia  quapiam  , fed 

ficuti  verba  fonant,  cum  muliere  loquebatur , cum  extranea  Sc  fine  ar- 

bitris ; hoc  enim  videtur  fuifife  ei  infolitum.  Cum  ergo  foleant  ad- 

mirantes' caufam  rei  quaerere  , * Nemo  tamen  dixit  : Quid  quarts,  ex 

ilia,  * aut  quid  loqueris  cum  ca , eoquodtanta  eflenterga  magiftrum 

2 ?.Re'iquit  ergo  reverentia  , ut  non  dubitarent  rede  ab  ipfo  fieri  , quidquid  fieret. 

hyduom  luarn  28.*  Reliquit  ergo  , quia  fcilicet  audiverat  Sc  crediderat eum  efle 

incivratcm  ,3c  Meffiam  , ut  notat  hie  Aug.  ftuperada  igitur  rei  aamiratione  ,oc  in- 
"shomi-  bis  cenfa 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  4.  667 

cenfa  ardore  fidei , * reliqnit  by  dr  t am  fuatn  , omni  cUra  rei  familiaris 
abjeda  , * & abiit  in  civitatem , ut  Meffiam , quern  invenerat , aliis 
cvangelizaret , ut  Aug.  In  quo  elucet  exemplum  hominis  vere  con- 
verfi  , ac  divinitus  infpirati.  Itaque  dixit : 

2,9.*  Venite  , & videte  hominem  , qui  dixit  rnihi  omnia,  qtucuntqtte  m 

feci , etiam  occultiftima.  Quomodo  loquendi  ufa  eft,  vel  quiaplura  qUi  dixit  mihi 
Chriftus  ei  dixiflet,  quam  hie  feripta  fint,  vel  quia  dixerit  ei  id, quod  q^feci^^num- 
in  ejus  vita  praecipuum  erat : unde  nihil  dubitabat , quin  noftet  Sc  re-  qp*d  *pfis  eft 
liqua.  Ita  praeparat  auditores  ad  fid  era  , inquit  Cy  rill . * Nunquid  ipfe  30.Ex!eruntergo 
eft  Chriftus  ? Non  dubitans  , fed  dubitantis  modo  loquitur  , ne  de  re  Jj*niebante  ad& 
tanta  imperita  Sc  infamis  praijudicare  videretur , eoque  veheraentius  eum. 
traheret,  quo  minus  prae  fe  ferebat  hoc  velle.  Cum  autem  difei puli  giban^euin  difl 
itinere  , aeftu  , iejunio  Fatigatum  ad  commedendum  invitaftent*  cipuli,  dicente«: 
3 2.  * Dicit  tis ; Ego  ctbum  habeo  manducare,  id  eit,me  oporcet  ahum  nie  autem 
cibum  raanducare.  Cuj ufmodi  phrafi  Grseca  dicitur  Sc  alibi,  B aptifmo  jjjjjj  habeoSanl 
habeo  baptinari , pro,  oportet  me  meo  perfundi  fanguine.  * Quern  ^yiquem  vos 
vosnefeitis , quas  verba  cum  intelligerent  de  vulgari  cibo  , ficut  mu-  33.  Dicebant 
iier  de  vulgari  aqua  , explicat  eis  Jefus , non  per  circuitura  ficut  mu-  inffCemC-PNum- 
lieri , fed  aperte  5 quidaiiquisattu- 

34 .*  Metis  cibus , quo  fcilicet  mens  mea  inftar  cibi  reficitur,  fu-  3 4!  d!cu  efje- 
ftentatur,  deledatur  : nam,  ut  Pfalm  18.  Indicia  Dei  defiderabilia  fu-  £j?:Afca.s  cibu* 
per  aurum  & lapidem  preuojnm  multum , & dnlciora  fuper  mel  & favum.  luntatem  ejus ; 
* Vt  faciam  voluntatem  ejus  , qui  mifitme,  idque  tanta  inftantia  , * ut  pe^S^opui* 
p erficiam  feu  omni  ex  parte  confummem  , * epus  ejus  , ab  eo  mihiim-cius» 
pofitum.  Hoc  autem  opus  erat , hominum  filutem  procurare  exem- 
plo  8c  merito  , praedicatione  8c  paftione.  Hie  proprie  de  dodrina  Sc 
praedicatione  fenno  eft.  Nimirum  docet  exemplo  fuo  , difcipulos 
Magiftrosorbis  futuros , 8c  Paftores  ejus , ut  hominum  falutera  pro- 
jprii  corporis  commodis  praeferant , ut  obfervat  Cyrillus. 

3 f . * EConne  vos dicitis , quod  adhnequatuor  menfesfunt , & meftis  venit?  d^Vti^qu6d 
id  eft,  Nonnequatuor  menfibus  adhuc  abeft  meftis  ? q.  d.  maxime  hue  quaruor 
conftat.  Ex  quo  colligas , haec  dida  efle  circa  menfem  Februarium  , meHis* venit’? 
vel  finemTanuarii , cum  meftis  incideret  in  menfem  circiter  Maiura  , Ecce  dico  vobi* : 
utpote  inter  Palcria  8c  Pentecoften,  ut  patet  Levit.  23 . * Ecce  dico  vo - \eftros,&  videte 
bis.  Corredio  eft  , pro  ,fed  ego  dico  vobis ; * lev  ate  oculos  veftros , five  aibxfum  jamad 
mentis  , five  corporis  : nam  refpicit  partim  ad  Judaeos,  Legis  8c  Pro»-raeCcnH 
phetarum  ledione  praeparatos  ad  fidem*  partim  ad  propinquam  Sama- 
ritan orum  adventantium  converfionem.  * Ex  videte  regiones,  quia  alba 
funt  jam  adtnejfem , maturae  fcilicet  inftar  fpicarum  flavefeentium  , 
quas  Evangelii  prxdicatione  veluti  falce  demetantur , 8c  in  Ecclefiam 

P p p p ^ trans- 


668  c COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

transferantur  : q.  d.  inquit  Aug.  Vos  quatuor  menfes  comptitatis  ad 
meiTem  ulque  3 ego  meiTem  aliarn  aibam , maturam,  3c  paratam , vo- 
. bis  oftendo. 

^mercedem  ,36-*  Et  qui  merit , Praedicator  fci licet  Evangelii , ille  non  gratis 
**ciP“  f &-lC0n'  ^a^orat  > led  * mercedem  accipit , id  eft  3 accipiet  a Domino  meffisfuo 
in  viiam  a»ter-  tempore  ,fcilicet  vitam  sternam.  Neque  hoc  tantum  3 fed  * & con - 
remind/  * ^mSI Sre^atfru^um  > quem  demefluit , homines  fcilicet  converfos  • idque 
gaudwt,  & qui  non  in  horreum  corporale  3 fed  * in  vitam  aternam  , hoc  eft  3 duplici 
gaudio  perfruetur  3 6c  eflentiali  3c  accidentali  3 quia  falutem  3c  fuam 
lucrabitur3  8c  aliorum,  utifto  modo3  * & qui ftminat,  fimul gaudiat , 
& qui  met  it  3 hoc  eft  3 8c  fatores  3c  meffores.  Satores  autem  funt  Moy- 
fes  Sc  Prophets  3 tefte  Aug.  utpote  qui  gentem  Judaicam  praefemi- 
naverant  3c  excoluerant'. 

eft7vcnrbumenv™  37*  * ln  h oc  eft  verhum  tuum 3 id  eft3  eateniis  namque  eft  veruro 

qicminaUS  tritum  proverbium  , quo  vulgo  dicitur  3 * alius  eft  qui  feminat , 
& alius  eft  qui  & a^1Us  eft  C[UL  Met rt  3 ad  fignificandum  3 alium  laboraffe  3c  alium  ejus 
rnetir*  laboribus  frui.  Accomodat  enim  illud  Chriftus  ad  Prophetas , & ad 

Apoftolos  fequenti  veiTu  : videlicet  quia 
raeierl°q”od  vos  3$.  * Ego  rnifi  vos  metere  , in  Judsa  , dixerat  enim  jam  eis  3 ite  act 
»?«!  laboraftis  : oves  3 qua  petierttnt , domus  ifra'el  : * quod  vos  non  labor atis : quod  expo- 
& vos  in  labores  nlt  > quia  * al U laboraverunt  3 Moyfes,  Patriarchs  3 3c  Prophets  , 
corum  mtioiftis.  qUia  prsfiguraverunt  fidem  noftram  3 & difleminaverunt  in  terra 

a u te o^u i a 1 m^u i u a^ventum  Filii  Dei,  ut  Aug.  3c  Iren.  1.  4.  c.  40.  rudemque  populum 
crediderunt  in  ad  aiiquam  difciplinam  redegerunt , in  quo  maximus  labor  fuit : * Et 
no ru m ^pro p ter vos  m labor  es  eorum  introiftis  j id  eft  , quod  illorum  labore  creverat , 
verbijm  muheris  meffuiftis : in  quo  minus  laboris  3 plus  voluptatis  3 ut  Chryfoft.  Nam 

teftimomum  . . r r r r • J i 

perhibentisrQuia  lne  cuitus  praevius  Legis  3c  Prophetarum  cauia  ruit  3 uteunuchus 
q u* c am q ueT ec^  A&or.  8.  facillimejn  curru  Philippo  crederet  3 & juxtalren.  3c 

fenr  fo  aTif  ut  tot  mlllia  Judsorum  res  omnes  fuas  venditasad  pedes 

lum  ^amari'rarii  A-poftolorum  pofuerint  , quod  in  Gentibus  non  fiebat.  Unde  Iren.' 
m8ibfrmanere”  *kidem  c*  41*  notat  ? ideo  Paulum  dicere,  plus  omnibus  labor avi  3 quia 
Et  manfit  ibi  in  Gentibus  prsdicavit  , indifciplinatis  3 rudiffimis,  vaticinia  Pro- 

^41.  Et  multo  pbetarum  Sc  Scripturas  ignorantibus  3 quibus  in  prsdicando  juvarl 
plurcs  eredide-  potuiftent.  • 

xunt  tn  eura  r ^ . . 

proprer  fermo-  3 9.  ^ Ex  civitate  ifta  multi  crediderunt  propter  verbum  muliens  3 c '?c* 
""  E?*muiieri  ver,'finiile  eft  addidifle  mulierem  j quodfe  dixiffet  Chriftum  effe. 
dicebant  : Qpia  Nam  aiioqui  ex  fecretorum  revelatione  tantum  lequebatur  Prophe- 
tuTrn °ioqueiamr  tarn  e/Te.  Cum  verb  poftea  plures  credidiflent , dixerunt  mulieri : 
enimTudivimus,  42#  * Quia  jam  non  propter  tuam  loquelam  cYedimus , id  eft  3 non 
hicfcift  verelai3  ProPt€i:  ^aai  Non  enim  fignificant  fe  fidem  priorem  abje- 

^atonaundi,  " ciflCe^ 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap. 4.  669 

citfe,  fed  auxifle  • tacita  quippe  latet  in  verbis  comparatio.  * Ip  ft  enim  4?r  Poft  duos 
Audivimus  , ex  ore  ejus  ,fcilicet  id  , quod  fequitur  : Sc  ideo  etiam  in-  indeT&  abiiTin 
dubitantercredendo  , *fiimus , quia  hie  eftvere  Salvator  , non  Ifraehs  Galfisam* 
tantum  , fedmundi  totius.  Credendo  autein  Salvatorem  rnundi,  con  - . 
fequenter  credebant  mundum  indigerefalvatione  , Sc  proinde  peccato 
perditum  efte. 

44.  * Poft  duos  dies  exiitinde  , ex  Sichar  Samaritanorum  , * & abiit  jeits^eftimomv 

in  GaliUatn  , perambulaturus  feilicet  provinciam  reliquam,  praeterita  um  pcihibuit , 

patna  lua  Nazareth  , quamvis  ellet  in  Galiiasa.  Nam  liiius  ratio  luo-  iua  pairia  hono- 

jungitur  : *quia  Propheta  in  P atria  fua  honorem  non  habet : de  quo  dixi-  ^^cum^go 

musMatth.  13.  v.  57.  inGaa* 

4 6.  * Et  eratquidam  Re gains ,Gr aece  nunc  eft  Ba(tiXiko$,  Regius, Regii  rum  cumeXGa?iu 

generis  vel  dignitatis, ut  vult  Chryfoft.  vel  potius  de  aula  Regia,  fei-  fc- 

licet  Herodis,  q.d.  quidam  Aulicus,  vel  Palatinus,  ut  Hieron.  in  v.  1.  cerat  jeroioiy- 

c.  6f.  Ifaiae.  Nofter  videtur  legiiTe  Be , id  eft  , Regains : nam  &*ipfi  enim^ 

inter  Regulum  Sc  Regium  Graece  non  eft  differentia  , niii  unius  lit-  ad  dlcns 

terae.  Senfus  enim  in  idem  redit , fuiffe/cilicet  Pnefe&um  aliquem  46.  venit  ergo 

Regium  fub  Herode  Antipa  , qui  fubinde  Rex  , fubinde  Tetrarcha 

Galilasae  dicitur.  Hie  ergo  fama  excitatus , cit  aquam  vi-  ' 

47-  * Abiit  ad  eum  , in  occurfum  ejus  jam  ad ventantis  circa  fines  dam  reguTus^^1 *' 

Galilasas ; * & rogabat  eum  , ut  defeenderet , &fanaret , &c.  incipiebat  mabmurCaphar' 

enim  mori.  Nam  putabat  Dominum  arte  curare  : ars  vero  poftulat  naum. 

inedicipraefentiam  ad  explorandum  aegroti  itatum  , idque  antequam  dtffefquu  jefus 

moriatur  ,*  nam  poft  mortem,  nullum  artis  remedium.  Unde  Sc  v.49. 

urget,  ut  feftinet, antequam  moreretur.  Tales  erant  Sc  illi,  qui  Marci  abiit  ad  cun? 

5.V.3  y.  dicebant  Archifynagogo  : Filia  tua  mortua  eft,  quid  ultra  ve 

xas  Magiftrum  ? id  eft  , artificem  feu  medicum. 

48.  * Dixit  ergo  fefus : Nifi  figna  & prodigia  videritis , non  creditis.  e^m  mori.picbat 

Quibus  verbis  reprehendic  vel  incredulitatem  Reguli  , vel  imperfe-  T4r8  D‘xlf  erS° 

Ctionemhdeie)us,quam  verbis  luts  exprelierat:  tacite  opponens  eum,  Nifi  figna & pro-’ 

Caeterofque  Judaeos  Samaritanis , qui  tarn  facile  nullis  vifis  prodigiis  non^MdetVs?*  * 

autfignis,  crediderant.  Nam  duritiae  Jtidaicae  proprium  fuit , figna  49  Dicitadeun* 

0 n * A , 1 ^ • f r r . > n , . r rcgulus:  Dommc 

petere  , tette  Apoltolo  , i.ad  Corinth.  1.  v.22.  Quomam  & fud&i  figna  defeende  prius 

fetunt.  Signa  autem  Sc  Prodigia  in  Scripturisfere  pro  iifdem  ufurpantur.*  ^ 

50.  * Die  it  ei  fefus ; Vade  , id  eft,  nihil  opus  eft,  ut  defeendam  ego  jo.  picite|je- 

tecum,  * 


_ rogabat  eum  ut 
~ delcenderet  , & 
fanaret  filium 


quiaftlius  tuns  vivit , id  eft  , fanus  Sc  incolumis  eft  , depulfo  [uus  vTvk?  crel 

mortis  Sc  periculo  & initio.  Itaque  idem  fermo  Chrifti , erat  Sc  pro^dldlt.homo  Pex- 

. v---^  . /--r  room  * quera  dt- 

pnetiadere  ablente,&  impenum  ianitatis.  Erat  enim  propoiitio  ope- xit  ei  jefus,  & 
ratoria,efficiensid,  quod  enuntiat,  qualis  eft  ilia,  Hoe,  eft  corpus  meum . 1 5V.*  jam  autem 
Nam  utraque  defignat  r?m  in  favftoe(fe,qu2e  pra2fupponitfieri.*Cre- eo^e^endeme. 


Pppp 


1 • j * iv  , v 

aim  ei,  u 


nunua.e- 


6?o  COMMENT.  IN  EVANGELISM 

SjU  ’fifius^ejus  diditbom , non  dicit  in Jefum*  fed  *fermoni,  quern  dixit  eifefus, ilium 
viverer.  ^ fcilicet  effe  verum,  quod  viveret  filius  , quocumque  modo  hoc  con- 
bat  ergo^h'oram  tigiffet , five  naturaliter  Chrifto  remrevelante  , five  fupernaturaliter 
meilis  habuerit!  fac*ente*.  P°ftea  , cum  intellexiffet , quod  eadem  hora  febris 
Et  dixerunt  ei  : eum  reliquiffet , qua  Chriftushoc  dixerat  , videlicet  horafeptima  , 
ftpt1miereiiquit  quae  eft  hora  prima  poft  meridiem. 

C;T/ Cognovit  53*  * Credidit  ip/e , videlicet  abfolute  Jefum  effe  Chriftum  Filium 

ergo  pate? , quia  Dei.  Hoc  enim  eft  totius  fidei  principium  ac  fundamentum  , dicente 
quabdixlfd  je-  Evangelifta  cap.  20.  v.  ult.  H<tc feriftafunt  }ut  credatis , quia  fefus  eft 
fus  : Filius  ruus  cbriftus  Filius  Dei . 

jVpfeVscdomus  5"  4.  * Floe  iterutYi  fecundum  fignum  fecit  fefus , cum  veni/fet , &c . Hy- 

C,S43  Hocitcrum  Perbaton  eft  • nai11  filud  iterum  non  eft  jungendum  cum  fecundum  > 
fecundum  fig-  led  cum  , veni/fet  , hoc  (enfu  : Hoc  fecundum  fignum  fecit , cum  iterum , 
cbm  Teni^efUi  ’ fecunda  vice  , veni/fet  in  GaliUam.  Nam  primo  in  Galilaeam  veniens, 
tsam*  in  GaIi*  mutaverat  aquam  in  vinum  , idque  in  Cana  : nuncfecundo  veniens* 
fecit  fecundum  miraculum  , fanans  Reguli  filium  , idque  in  eadem 
Cana  Galilseoe  , prout  colligitur  ex  v.  46.  prout  etiamfentire  videtur 
Aug.  lib.  4.  de  confenfu  c.  10.  . 

CAPUT  CLU  I N T U M. 


1.  poft  hate  erat  i.*T)  Oftluc  erat  dies  feftus  fud&orum,  Pafcha  fcilicet  , ut  fentit  Iren* 
rixorurn^sl^r-  A-  1«  2.0.39.  idq*ue  fecundum  a Baptifmo  Chrifti  quamvis  Chry- 
eendir  jefus  Je.foft.6c  Cyril,  putent  fuiffe  Pentecoften:*Cf  afeendit  fefus  ferofolj  mam* 
rofoiymam.  juxta  Legem,  idque  fecunda  vice  poft  baptifmum  , ut  idem  Irenqeu  s» 

2.  Eft  autem  j«.  2.  * Eft  autem  ferofolj/mis  Probatica  pifeina  , quafi  diceres , pecua- 

tic^piiclna1  qu*  r*a  P^c^na  2 five  quod  ad  portam  pecoris  feu  gregis  effet  fita  , de  qua 
cognominatur  mentio  eft  2.  Efdrx  3.  v.  1.  five  quod  lavandis  pecoribus  & hoftiis 
Stdr.ICquinque  ferviret  , ut  vult  Hieron . de  loeis  Hebraicis.  Pifcina  autem  proprie 
porcicus  habens.  eft  lacus  pifees  continens , quod  Vivarium  dicimus  ,fed  transferor  ad 
m u Ith udo 2m ag - a^plas  congregationesaquarum  , etfi  pifeibus  careant , fiveferviant 
12a  languentium,  natationi,  five  aliis  ufibus.  Unde  Graece  eft  hie  Ko\uu$ifya,  Lavacrum , 
dorum  . arido-  leu  N atatona,  utvertitur  C.9.V.7.  *Oiia  cognominatur  Hebraue , id  eit, 
ium  . expjehn-^  [\\0  i^iomate  , quo  tunc  Hebraei  utebantur , quod  erat  Syro-chaldai- 

cum  , * Bethfaida  , quod  fignificat  domum  pifeationis  , ut  ita  cum  pif- 
cina conveniat.  Sed  Graece  legitur  B^SecrJ'a  , Betbefda,  quod  ab  Hieron. 
& Interprete  Arabe  exponitur , domus  mifericordia,  ficut  & Hebraice 
fonat , propter  mifericordiam  fcilicet  Dei , fanantis  aegros  in  ifta  pif- 
cina. * Quinque  porticus  habens , in  circuitu  fuo  , quae  ambulandi  causa 
extra  pluviam  aedificari  folent.  Serviebant  autem  ad  recipiendos 
aegros , qui  fanitatis  causa  illic  expe&abant-,  ficut  patet  ex  v.  3. 

4.  * Mm 


tium  aqu*  mo- 
urn, 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  j.  671 

а.  * Angelas  autem  Domini  defcendebat  fecundum  tempus , Deo  cog-  4*  Angelas  au». 

• i ^ * v n r ' rr  r \ tenv Domini  def* 

nitum,  hominibus  incertum.  Nulla  enim  ruiliet  caulaibi  continue  cendebat  (ecun. 
haerendiin  porticu  , fi  certis  temporibus  , five  Pentecoftes , ut  Cyrill.  dufm  temPus  . 
five  in  Kalendis , live  ahis  reltis  determinatis , Angelus  in  pucinam  vebaturaqua. 
defeendiffet  : * & movebatur  aqua  , Grsece  frxptzcize  to  vJ'cep , turbabat 
aquam  Angelus  ftrepitu  feilicet  excitato  3 ut  effet  fignum  , Angelum  P°^m°^onCfT1 
defeendiffe  3 quod  notat  Cyrill.  8c  Ambrof.  lib.  de  iis  qui  initiantui  baa  quacu^qu^ 
c.  q.  Ex  quo  etiam  inteiligi  datur  , virtutem  rllam  fanandi  divinitus  mi* 

aquis  inditam  fuiffe  , cum  Angelus  movebat  aquam.  Nihil  enim  per- 
tinet  ad  naturalem  vim  fanandi  , 8c  quidem  quamcumque  inftrmita- 
tem  j aquas  motus.  Sc  ab  Angelo  fadus..  Similiter  fi  tanta  vis  fluxifTet 
ab  hoftiis  in  pifeina  lotis , vel  a ligno  , unde  crux  Fabricata  eft,  in  pif-  £rat 
cinaefundo  pofita  , ut  aliqui  fabulantur  ; fuiffet  perpetua  3 nec  °pus 
fuiffet  aquae  motu.  *Et  qui  prior  defccndijfet  in  pifcinam,  &c.  tamquam  annos  habens  ia 
diligentior.  Quoinnuit,  quod  fi  poftea  quis  veniffet,non  fanaretur, 
ut  Auguft.  notat.  Et  hoc  virtutis  non  naturalis , fed  inditae  a Deo  fig-  di(ret  Jefus 
nnm*:  qui  ipsa  beneficii  raritate  voluit  illud  reddere  commendatius,  noviffet 
tamquam  vere  miraculofum.  rc?It.um 

5.  * Erat  autem  quidatn  homo  tnginta  & otto  annos  habens  in  wfirmi-  dicitehyisfanus 
tatefua,8c  proindeinfirmitatis  incurabilis,  ac  defperatas.  Nontamen  7^ RerPondirei 

fignificatur  eum  tam  diu  in"  porticibus  iacuiffe.  Par aly fin  fuiffe  fuadet  ,ai?Suidas  • d0. 

DnoTT  x r . , r i mine . hominem 

v.  7.  oC  o.  Hunc  ergo  rogavit  Jelus : non  habeo  , ut 

б.  * Vis fanus  fieri  > Non  quafi  hoc  dubftari  poffet , fed  ut  excita- 

ret  eum  in  aduale  defiderium,  8c  fpem  fanitatis,  8c  itaattentus  fi  ere  t mein  pifcinam  : 
ad  miraculum  3 Sc  miraculi  authorem.  Nam  hoc  dicendo  tacite  xnfi—  eg™  JahaVa^te 


nuabat  3 fe  in  fua  poteftate  habere  aliquem  fanandi  modum.  Unde 
fimiliter  aeger  exponendo  miferiam  fuam  3 * hominem  non  habeo  , &c . Surge,  roikgra* 
tacite  invocabat  opem  Chrifti.  Quapropter  dicit  ei  : 


batum  tuum  3 & 
ambula. 

8.  * Surge  , Itaimperat , ut  vires  conferat.  Non  enim  operisim-  $•  Etftatim  fa- 


perium  tantum  fuit , fed  operatio  fanitatis  3 inquit  Aug.  unde  ftatim  mo 
effedus  fecutus  eft.  "Etquia  fabbati  dies  erat  3 dicebant  ei  Judoei  : fuurl^&^mbis- 

10.  * Non  licet  tibi  toller egrabatum  tuum  3 id  eft  , ferre  ledum  > quo  labat. Erat  autem 
fer-baris  3 quia  videbatur  contra  Legem  , Jerem.  17.  v.  21.  Nolite  in  de 

port  are  pvndera  in  die  fabbati.  Quod  8c  Nehemias  2.  Efdras  13.  v.  1 c.  IO-  .Di,ccbanf 
le  prohibuifie  teitatur.  Cum  autem  rede  monere  viderentur  3 qui  fanatus  fue- 
# 1 1.  * Rejpondit  eis  : Otii  me  fanum  fecit , ille  mihi  dixit , &c . id  eft  3 nonSliceVUtibi€^ 
nonfponte  feci  3 fed  illius  mandato  cefti , cui  tam  pertinax  morbus  toileregrabatum 
momento  ceflerat : q.  d.  religioni  fibi  fuifle  , praecepto  tantae  virtutis  1 T.  Refpondit 
non  obedire,  & grabati  portatione  mirabile  Dei  opus  in  fe  oftendere,  num^cicTilte 
non  tam  violando  quam  l acrando  fabbatum.  mibi  dixit:  ^oIle 

1 Tli  • grabatum  tuum 

12.  anabula. 


6yi  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

t 2 • Tnterroga-  12.  Illi  v ero  repleti  infipientia  , * interrogaverunt  eum  , non  quis 
eum  ^anum  feciffet  : nam  ex  hoc  intellexifle-nt  eum  effe  , qui  fecit 
ii>o, qm ciMi  tibi:  fabbatum  , 3c  proinde  difpenfare  poffe  in  Leee  fabbati  : fed  * quis  eft 

Tolie  grabatuin  , • 0 * r 1 ■ ° r 1 . 

mum , 6cambu.  tile  nemo  ? tantje  lancet  prseiumptioms , ut  non  obltante  Lege  , * dt- 
lai  xerit  tibi : Tolle  grabatum  , &c.  Tam  fcilicet  fuperftitiose  addidi  erant 

externce  caeremonite  , ut  nuiio  cafu  obfervationem  ejus  pnetermitti 
poffe  crederent , zeio  quodam  Legls  ,fed  nonlecundiira  lcientiam. 
uTsautemqui  i 2,  * is  tCUtetft  , C Yc . nefciebat  cuis  e[fet\  ut  quem  neque  nomine 

farms  fuer^.  effe-  r J . r n_  r 1 rr  * a r 

a us,  ne.ciebat  ic  ir  et  , nec  ante  vimilet , neque  monltrare  praelentem  poflet.  * jefus 
emm ' deci^*  v^t  ' ‘ m declitiAvit  a turba  conftituta  in  loco  , prope  fanatiim  : idque  ne 
a turba  conftitu.  prasfenti-a  fua  vel  iaudem  popularem  quaerere  videretur  , vel  iram  in- 
vidorum  magis  exaiperaret , prout  notatillud  quidem  Ambr.  hoc 
veto  Cy rill . 

i4.  Poflea  in-  - jq.,  ^ Pofiea,  cum  jam  Sc  miraculi  rumor,  Sc  Judaeorum  tumor  de- 
Inwmpto"  & dl-  feciffet,  * invenit  eum  Jefus  in  templo  , gratias  videlicet  agentem  Deo, 
^uV^faftus^es*"  Pro  Prse^to  beneficio  , *6"  dixit  idi  ; Ecce  fanusfattus  es , jam  noli 
jam  noli  peccare  peccare  , Graece  MxiU  x^dpTau  , ne  amplius  pecces.  Quibus  verbis  ffg- 
aitquidecomin-bl  nificat , Sc  (e  confcium  effe  vitoe  ipffus  praeteritae  , & propter  ejus 
£at-  peccata  morbum  accidifle  , ut  Aug.  lib.  defide  3c  operibus  c.  20. 

*ne  deterius  tibi  aliquid  contingat . Peccata  enim  iterata  propter  ingra- 
i tudinem  , majorem  poenam  accerfunt.  Itaquetum  beneficii  accepti 
memoria  , turn  futurorum  malorum  metu  eum  in  fanitate  confirmat. 

Abiit  ilie  i c . * Abiit  ille  homo , & nuntiavit  Judds  , quia  Jefus  effet , quo  no- 
vitjudsis,  quia  mine  jam  palam  innotuerat , * qui  fecit  eum  Janum.  Dixit  autem  hoc 
t’ec it^ u rr^fa num ! non  utproderet , fed  ut  benefadorem  gratus  divulgaret. 

16.  Propterea  x6.  * Propter ea  , id  eft  , propter  hunc  praetextum  foluti  fabbati , 
jud*?YebfumU!  * perfequeb antur  eum,  ad  mortem,  ut  patet  exv,  8,  Vera  autem  caufa 
?n  rth^nacicbat  erat  invidia. 

in  labbato.  n i*  r*  * • i 

17.  jefus  autem  17.  * fefus  autem  Yejpondtt : Pater  mens  ufque  modo  operatur , id  elt, 
Pater  meus ufqi’e  a mundo  conditoadhuc  ufque  diem  , nullo  fabbati  diferimine  , ope- 
modo operatur . ratur<  Continuationem  enim  quamdam  oftendit  operis  ejus,  quo 

&ego  operor.  r . . x.  A J , Ai 

umverlam  creaturam  continet  Sc  admimftrat , inquit  Aug.  b 4*  de 
Genef.  c.  12.  Itaque  tacite  indicat  , eos  non  intelligere  , quomodo 
Deus  dicatur  requieviffe  die  labbati : nempe  ffc  , ut  jam  novam  na^ 
turam  ulterius  nullam  conderet , non  autem  ut,  quod  condiderat , 
continere&  gubernare  ceffaret.  * Et  egooperor.  Utrobique  fupplenda  % 
eft  vocabula  fimilitudinis  : q.  d.  Sicut  Pater  meus  ufque  modo  operatur , 
it  a & ego  operor,  id  eft, ufque  modo  difponens  ac  regens  cum  eo  cunda,  * 
nulla  fabbati  ratione  habita.Ex  quo  intelligendum  relinquit,  fe  Deum 
effe,  Sc  authorem  fabbati , Sc  nihil  miranduai , fi  etiam  hoc  unum 

opus 


SECUNDUM  JO  ANN  EM.  Cap.  ?.  ^73 

opus  in  fabbato  feciffet,  8c  grabatum  portare  in  fabbato  juffilfet.Hinc 
ergo  magisexacerbati  , 

18.  *Magis  quarebant  eunt  fud&i , feu  Pnncipes  Judxorum  , * inter-  eJg80  ^agis  qu*- 
ficere  : Ouia  non  folum  folvebat  fabbatum  , juxtaeorum  opinionem  , 

* fed  & p atremfuum  dicebat  Deum  ',  longe  fcilicet  aliomodo  , inquit  suia  non  foiuin 
Aug.  quam  homines , qui  etiam  Patrem  Deum  invocabant  inter  Tu-  ju^Yed^pa- ■ 
daeos.  Natura  igitur  , non  adoptione  intelligebant  abeo  did  Patrem  rremfuum  dice- 
fuum  Deum  : * aqualemfe  faciens  Deo  , id  eft  , quandoquidem  &qua-  Je°^  t^Scicns*" 
lem  fe  faciebat  Deo.  fignificatur  eos  inde  collegifle,  quod  Pa-  Paq;ie^j°nd& 
tremfuum  naturalem  , Deum  diceret  , quia  aequabatfe  Deo  , non  dixiiciss 
verbo  fcilicet  folo  , fed  operibus  afferendo  £ibi  perpetuam  admini- 
ftrandi  mundi  poteftatem  eamdem  cum  Patre,  prout  obfervat  Chry- 
foft.  Nam  ifta  verba,  & ego  operor, indicant  8c  perfonarum  diftin&io- 
nem  , & earum  acqualitatem  in  authoritate  & operatione* 

19.  * Rejpondit  itaque  fefus  , uberius  declaraturus  verba  , quibus  *7*Amen,amen 
offend  fuerant  : * Non  poteft  Filius  a fe  facere  quidquam  , nifi  quod  vi-  p0teft  Film’s  a fc 
derit  Patrem  facientem  , id  eft  , Filius  nihil  omnino  a fe  ipfo  poteft  fa- 

cere  fed  hoc  tantummodo,  quod  videt  Patrem,  non  feciffe  fed  facere:  Patrem  facien- 
ita-fignificans  fe  Filium  Dei  accipere  a Patre  , quemadmodum  natu-  Yue enim  file  fel 
ram,  ita  etiam  fcientiam faciendi,  non  aliud quippiam  .fed  idem  om-  .c.erit 
nino  numero  opus , quod  racit  Pater.  Ut  proinde  non  indicetur  hie  dr, 
imitatiojfed  fimultanea  utriufque  operatio  : atque  ita  confequenter 
intelligant  fe  accufari  non  deberc  de  fabbato  violato,nifi  8c  Pater  ac- 
cufetur, inquit  Cyrill.  q.d. Ego  nUmquam  curaffem  paralyticum  iftum 
in  fabbato  , nili  vidiffem  hoc  Patrem  facere  : * Quacumque  enim  ille 
fecerit  , circa  creaturas , * h&c  & Filius  femi liter  fac it,  id  eft,  non  alia, 
fed  haeceademnumero,  non  diflimiliter,  fed  Emil  iter  facit,  ut, inquit 
Aug.proinde  pari  majeftate,potentia,fcientia,authoritate.Nec  ilia  ver- 
ba, Njn  poteft  Filius, inferunt  imbecillitatem  in  Filio,quia  ftmiliter  Pa- 
ter facere  non  poteft  fine  Filio.Unde'  iftud,  Nonptjfe,  quando  tribuitur 
Deo  , eft  naturalis  perfedtionis  atque  virtutis,  a qua  recedere  non  ma- 
gis  poteft  , quam  a natura  fua  , juxta  illud  Apoftoli.  Negate  fe-ipfam 
non  poteft . Unde  Aug.  contra  fermonem  Arianorum  c.  14.  Non  de- 
ficienter  Filius  non  poteft,  fed  potenter,  non  enim  deficientis  eft 
fed  in  eo. , quod  de  Patre  natus  eft  , permanentrs. 

.20.  * pater  enim  diligit  Filium  , amore  infinito  , quantum  diligi  2?.  Pater  enim 
poteft  , ac  proinde  vult  ei  omne  bonum  , 8c  confequenter  * omnia  de-  oima^ demon! 
monftrat  ei  yqu<&  iff e facit , id  eft,  communicat  ei  omnem  fcientiam  fa- 
ciendi  quidquid  ipfemet  facit.  Illud  enim  demonfir  are  Patris  , eft  ge-  his  demonftrabifn 
nexare  igfius  8c  ipfum  vidm  lilit , eft  nafci,  q uia  nafcendo  yidet , in-- Suemwl!1'  v°5 

quit* 


674  . COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quit  Aug.  trad.  21.  Nam  ipfa  vifio  eft  Filius , & ipfa  Icientia  & fa- 
pientia  Patris  eft  Filius  : * O’  major  bis  , fcilicec  fanatione  paralytici, 
* de  monfir  abit  e i of  era.  Non  quaii  an'tea  non  demonftraffet,  fed  hu- 
n1ano  more  per  futurum  loquitur  , quia  de  futuro opere  fermo  eft.  Et 
rcvera  , quia  demonftratio  ilia  sterna  eft  , non  minus  futurum,  quam 
Pixfens  Sc  prseteritum  de  ilia  enuntiari  poteft.  Sicut  enim  Temper 
Pater  Filium  generat  , Sc  generavit,  Sc  generabit,  Sc  Filius  Temper 
nafcitur  , natus,  ac  nafciturus  eft  • ita  Pater  Filio  Temper  denwDnftrat, 
demonftravit  , ac  demonftrabit.  * ZJt  vos  miremini , etiam  incredulL 
6c  refradarii , ut  patet  infra  c.  9.  v.  32.  6c  c.  11.  v.  48.  Explicans 
autem , quaenam  fint  ilia  opera  majora  , addit : 

2i.  sicut  enim  21.  * Sicut  enim  Pater  fufcitat  tnortuos , & vivificat , id  eft , ficut  Pa- 
mortuos  ,C Seyi-  ter  poteftatem  habet  fufcitandi  , Sc  vitae  reftituendi  ♦ tempus  enim 
iufiscar  uosfuk’  Prae^ens  > 9uo  ut*tur  > perpetuitatem  quam  dam  fignificat  : * Sic  & 
fiyificat.  * Filius  vivificat , feu  poteftatem  habet  revocandi  ad  vitam,  * quos  vult . 

Quo  fignificatur  aequalitas , non  tantum  poteftatis , Ted  etiam  liberta- 
tis , ne  Filius  non  putetur  fua  elettione  , Ted  alien!  , velut  minifter 
Patris  demonftrantis , operari  , ut  Auguft.  eoTdem  enim  vivificat 
Pater  Sc  Filius  eadem  poteftate , eadem  voluntate. 

2 2.Neque enim  22 . * Neque  enim  P ater  judicat  quemquam.  Videtur  effe  aliaproba- 

quanquam^Ved  tio  v.  20.  majorum  Tcilicet  operum  , qude  Pater  Filio  demonftrabit , 
A?*nrnoCmm ex  quibus  appareat  effe  Deus , nempe  quia  cum  judicium  orbis  terra- 
rum  in  aequitate  Tit  maxime  proprium  Deo,  tamen  * Pater  non  jiidicat , 
feu  judicoblt,*  quemquam  , per  fuse  praefentiae  manifeftationem  • * fed 
omne  Judicium  d edit  Filio , uttamquam  Judex  omnibus  appareat,  Sc  ju- 
dicium fecundum  vifibilem  Judicis  majeftatem,  Sc  exteriorem  judicii 
formam  exerceat.  Non  tamen  propterea  definet  tam- Pater  , quam 
Spiritus  Sandus , occulto  fecundum  divinitatem  judicio  una  cum  Fi- 
lio, Sc  per  adventum  Filii  hominis  judicare,ut  Aug.  20.de  Civit.c.30. 

- Sc  lib.  1.  de  Trinit.  c.  13.  Ubi  fic  explicat , quafi  dixiffet : Patrem 
nemo  videbitin  judicio , Ted  omnes  Filium. 
faonorficentn|i-  23.  * Vtomnes  honorificen : Filium , came  veftitum  , * ficut  honorific 
ncr^ficant° ph°* cant  patrem  9 a2Clua^  Tcilicet  honore  ac  veneratione,  ut  qui  tunc  Patri 
tieir-quinonhc-apparebit  aequalis.  Cum  enim  [udici  honor  debeatur  , dies  etiam  judicii 
non  on  or  1 fic  at in  Scripturis  celebratur  , ut  dies  glorias  Sc  majeftatis  Jefu.  * Qui  non 
Patrem , qui  mi-  honorificat  Filium,  non  honor ificat  Patrem,  quia  ut  eadem  natura  Sc 

jeftas  utriufque  , ita  Sc  honor  effe  debet  Unde  in  primis  contumelia 
Filii  cadit  in  Patrem  , * qui  mi  fit  ilium  , non  ut  lervum  , Ted  ut  Filium 
* fuum  , per  quern  honoratur  ab  hominibus.  Itaque  tacite  perftringit 
Judasos , a quibus  contumeliose  tradabatur  Filius , cujus  Patre^a  ho- 

nora- 


SECUNDUM  JO  ANNEM.  Cap.  f.  671 

tforare  videbantur.  Mox  autem  adjicit , quisfru&us  fequatur  eos,  qui 
utrumque  honorificaverint. 

24.  *Oui  verbum  metim  audit,  fide  excipiendo,&moribus  obediendo  *4.Amet\amai 
do&rinas  meaejhoc  eft  enim  vere  audire,  obedire:*c^ credit  ci,qui  niiflt  verbum*  mcum^ 
me  , tamquam  Filium  fuum  , per  quern  homines  doceri  voluit  fFilioaud,t’  &_crc<fo 
autem  docenti  credi  non  potelt , mil  limui  credatur  ratri  , quieum  ie  habet  vitam 
miiifTe  teftatus  eft: ) *habet  vitam  &ternam,\d  eft,eam  fuo  tempore  cer-  dlaum'^^ve- 
tiftime  habituruseft.  Quod  per  antithefin  Hebraeis  familiarem  decla-  nit»  fedtranfiiti 
rat : * £?  in  judicium  non  venit , id  eft , in  damnationem  non  incidit , 

inquit  Aug.  Unde  ipfe  legit , non  veniet.  De  qua  fententia  vide  fupra 
c.  3.  v.  18.  * Sed  iranfiit  a morte  ad  vitam.  Quod  Prasteritum  fimi- 
liter  multi  pro  Futuro  pofitum  efte  volunt  propter  rei  certitudi- 
nem  : atque  ita  erit  rcpetitio  fententiae  praecedentis , & mors  intelli- 
getur  aeterna  in  pasnis , eo  quod  nulla  major  &;  pejor  fit  mors  , quam 
ubi  non  moritur  mors , ut  Aug.  1.  6.  de  Civit.  cap.  1 2.  In  commen- 
tary tamen  hujus  loci  intelligit  tranfitum  a morte  infidelitatis  ad  vi- 
tam juftidae  fidei.  Et  fie  dabitur  ratio  , cur  in  judicium  feu  damna- 
tionem non  lit  venturus  , quia  fcilicet  hie  fide  juftificatus  fuit.Itaque 
confequenter  add  it : 

25.  * Amen  amen  dico  vobis  ,quia  venit  hora  , & nunc  eft.  Quo  indi-^J-Arreti.amen 
cat  fe  de  praefenti  tempore  loqui.  Unde  id  , quodfequitur  , * quando  venV horV ,qu& 
tnortui , Chryfoft.  cum  fuis  exponit  de  mortuis,  quos  Chriftus  paulo  morCtu?*audi«c 
poft  in  vitam  revocavit  ante  paftionem  5 Aug.  vero  de  mortuis  fpiritu,  vocem  Fiih  oei: 
qui  * audient  vocem  Filii  Dei , per  gratiam  intus  loquentis  ad  cor  3 went*' udietlnt ■ 
*&  qui  audie runt , vivent.  Non  addit  , ft  voluerint , fedabfolute, 

vivent , quia  vox  ilia  infallibiiiter  frangit  duritiam  cordis  , & facit 
vivere.  Ideo  quippe  fc  audiri  facit  , ut  duritia  cordis  primitus  aufe- 
ratur : 

z6.*Sicut  enim  Pater  h abet  vitam  in  femetipfo  , ita  fcilicet  ut  vi-  26  sicut  enim 
vere  fuum  in  illo  fit,  & non  aliunde  participatum  a vita,  quaenon  fit  fam* in Icmcnpfb 
ipfe  : fed  ita  earn  habet  in  femetipfo  , ut  ipfa  vita  fibi  fit  ipfe , inquit  fc  dedit  & Fi,i° 

a cl  * 1 . , * habere  vitam  ia 

Aug.  tract.  19.  * Su  dedit  & Ftho , per  aeternam  generationem,  * habere  femetipio : 
vitam  in  femetipfo  : non  ut  participando  habeat  vitam  , ficut  lucerna 
habet  lucem,&  anima  fapientiamj  fed  fic,  ut  ipfe  fit  ipfa  vita.  Quad 
proinde  diceret,  inquit  Aug.  ibid.  Pater  genuit  Fillu’m,  qui  nafeendo 
vita  eft  , ficut  Pater  eft, vita  gignendo. 

27.  * Et  poteftatem , feu  authoritatem,  * dedit  ei,  tamquam  Filio  ho- 
mints  , * judicium  , generale  & noviffimum  , vifibili  forma  , *facere  dum  facere5qma 
idque  ideo,  *quia  Filius  hominis  eft, id  eft,  quia  praeterquam  quod  idem  ^,111S  homini* , 
Deus,firaultamenetiam  homo  eft.  Nam>ut  Aug.retftum  eft,ut  judi- 

Q.1  11  candi  ,:.js£S. 


676  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

cundi  fuum  judicem  videant.  fc,t  quia  judicandi  funt  boni  Sc  mali, for-' 
raa  fervi  videbitur  a bonis  8c  malis  , forma  Dei  foil’s  fervabitur 


28 . * Nolite  mirari  hoc  , tamquam  videlicet  incredibile  efifet  id  y 


• . . bonis. 

^3.  Nolife  mi- 
hoc  , qaia 

qaa!omnes  ’ qui  q110^  deTpirituali  viviftcatione,3t  judicandi  poteftate  dixi,  *quia  venit * 
in  monumemis  id  eft,  adventat , * bora.  Non  addit , & nunc  efi  , (icuti  antea  dixerat, 
ccm  FiHi Dei^0' q u ia  loquitur  hie  de  relurredione  noviiSma  , quae  in  fine  i aeculi  fu- 
tura  eft  , ut  notat  Aug.  *in  qua  omnes , tam  jnftiquam  injufti,  * qui  in 
mnumentis  funt.  Quod  non  poteft  intelligi  de  mortuis  tantiim  fpiritu, 
ficutv.iy  fed  de  mortuis  carne  , ut  intelligit  Aug.  Nam  ,utTertull. 
de  refurred:.  c.  37.  Monumenta  nihil  aliud  , quam  cadaverum  funt 
ftabula.  A majori  autenl  parte  intelligit  omnes  , etiamfi  monumentis 
caruerint.  * Audi  cut  vocem  Filii  Dei , id  eft  , fentient  vim  8c  effedum 
vocis  j quee  juffu  Filii  Dei  per  Archangelum  ad  mortuos  fiet.  Quam 
vocem  Apoftolus,  novipmam  tub  Am,  vocat  ,6c  aliquod  evidentiflimum 
ac  prxclariflimum  adventus  Dominici  fignum  effe  , alibi  ex  Aug.  di- 
ximus. 

dent  qui  bonafe.  29.  * Et  procedent,  de  abditis  fuis  receptaculis,  in  quibus  mortuoruni 

reaioncm  **[!£• tam  corpora  quam  animag  delituerunt  , * qui  bonafecermt  in  refurre - 

qui  veto  mala  e-  cticnetii  vits , id  eft  , quam  vita  aeterna  comitabitur  , * qui  vero  mala  in 

leftiotem  .re furred imem  jndreii , id  eft , damnations.  Ut  autem  oftenderet  judi- 

CIU  ' cium  iUud  noviflimum  juftum  futurum  , addit  : 

ego  3°‘  * Ncn  tgopxo.  ut  Filius  hominisjive  ut  Filius  Dei:  * a me 

cere  quidquaru.  ip  fo  facer  e quidcuam,  quod  nonacceperim  a Patre,  8c  quod  Pater  per 
Sicut  audio , ju«  c • • , * r • 1 • . • cj*/*  j • ' 

dico:&  judicium  me  non  racist , ne  quidemnplum  jaidicare  alios,  bed  * put  Audio  , a 

qui  a ™ orf  q u^r  o ^atre  judiesndum,  * fit  judico,  feu  judicabo,  8c  non  aliter.  Nam 

voiumarem  ut  Deus,non  minus  fapientiam  quam  naturam  a Deo  accepit,cui  etam 

lu nl at e rrl^c j us° j ut  bomo  voluntatem  fuam  conformem  facit.  Et  propterea  * judicium 

irifit  me.  tneuw  juftttm  efi  , perinde ac  fi  Pater  ipfe  illud  pronuntiaret , * quia  non 

qus.ro  voluntatem  me  am  j,  quag  fciiicet  mihi  propria  fit , 8c  a volun- 

tate  Patris  al’ena  , *fcd  voluntatem  ejus  quimifu  me : quam  tamquam 

regulam  in  omnibus  fequor  , inquit  CvrilL  adeoque  voluntas  illius 

etiammeaeft.  Et  quia  tam  magnifica  de  feipfo  proedicando,  fidemfibi 

derogare  videbatur  , praeoccupatobjedionem  , 

moniumg°PerhU  3 I#  *^z  (rg°  tefiitnonium  perbibeo  de  me  ipfi,  quis,  qualis,  8c  quantus 

beo  de  meipfo,  fim,fine  Ms  arguments ,* t efi itnonium  tneum  non  efi  vcrxm,')\ixta  huma- 

u.t  moniym^  num  cenfendi  modum,  id  eft,  non  idoneum  , non  legitimum,  aut  fide 

dignum  , -quia  nemo  in  caufa  propria  idoneus  teftiseft  , utexponit 

Athanaf. contra  Sabelliigregales : non  enim,  inquit,  fide  dignum  vi- 

detur,neque  recepti  nnoris  eft;uthomo  de  feipfo  teftimonium  perhibeat 

> 32.  * Mm 


meum  non 
ycrum, 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  y.  677 

32.  * Alius  eft,  qui  teftimcnium  perhibet  de  me , inter  homines,  fcilicet 
Joannes  Baptifta-  de  cado  vero  Deus  Pater.  Unde  utriulque  teftimo-  perhibet  de  me?: 
nium  ftatim  diftinde  profert.  * Etftio  , etiam  citra  illorum  teftifica-  * mCeft  Simol 

tionem  , * quia  verum  eft  , &c.  hiber  dTme per’ 

33.  * Vos  , proceres  Judasorum,  ultro  * miftftis  ad  Joann  em ,% am-  33.  vosmififtis 
quam  dignum  arbitrati , cui  fides  adhiberetur  : * & teftimcnium  per - teftimonium : & 
bibuit  veritati , id  eft  , non  amicitise  , non  gratis  datum , fed  ab  ipfa  perhibuit  veri- 
veritate  expreffum  , etiam  poftpofita  propria  gloria  , dum  Sc  negavit*311* 

fe  efTe  Chriftum,  Sc  afferuit  de  me  , Ecce  Agnus  Dei  &c.  itemque  , 

Hie  eft  Filins  Dei , Joan.  I.  v.  34. 

34 . *E<ro  autem  non  ab  toime,quantumcumque  migno,*  teftimonium  *4.  Ego  autem 
accipio , quail  lllius  indigerem.  Quo  tacite  lignihcat,  ie  luper  homt-  teftimonium  ac- 
nes  effe  Deum  , qui  feipfum  non  folum  ipsafua  veritate  , fed  etiam  5,p,°  : fed  r?c 

r . 1 * J 1 1 -r  • n-  dico  Ut  VOS  falvt 

iignisac  miraculis  procure  point.  * Sect  h&c  aico  , de  Joann  is  teltimo-  lifts, 
nio  , non  propter  me  , fed  * ut  vos  falvi  fttis  , illi  faltem  credendo  , 
quern  vosipfi  vobis  tamquam  Prophetam  Sc  maxima  authoritatisju- 
dicem  conftituiftis.  Ne  autem  teftimonium  Joannis  elevaffe  videre- 
tur , adjungit : 

3 51.  * Ille  eft  , non  lux  quidem  ,quod  Deo  proprium  eft  , Joan.  i.  is>  iUe erat 
fed  * lucerna  , ab  illo  fonte  luminis  accenfa  , * ardens  charitate  , * & luccns31  vos  au- 
lucens  dodrina  ac  fermone  : * Jed  vos  voluiftis  ad  her  am  , id  eft,  ad  IfoTam^exuUare 
breve  tempus , * exultare  in  luce  ejus  , magno  cum  fervore  Sc  gaudio  inluccejus, 
eum  recipiendo  , atque  ad  ejus  conciones  Sc  baptifmum  accurrendo. 

Indirede  vero  taxat  eorum  inconftant&m , quod  tarn  cito  ab  illo 
fervore  refrixerint  , dum  vitia  eorum  perftringeret  Joannes , Sc  ho- 
minem  vulgarem  teftaretur  effe  Chriftum. 

3 6.  * Ego  autem  habeo  teftimonium  majus  Joanne , id  eft  , teftimonio  a*.  Ego  .autem 
Joannis  , ipfafcilicet  opera  mea  mirabilia , quae  nemo calumniari  po- nmm°ma7us,I|or 
teft  ad  gratiam  effe  fada,  {icuti  de  humanis  teftimoniis poteft.  * Opera  q°pedejr' 
enim  teftimonium  perhibent  de  me  , id  eft  , clariflima  Voce  teftantur  , nuhi’pater  ut 

* quia  Eater  mifit  me  , per  incarnationem  in  mundum.  Nimirumquiaopefa^q'u^’ego 
Chriftus  patrabatea  tamquam  a Patre,  Sc  cum  Patre,  Sc  in  Patris  no- 

n^ine  , Sc  ad  hanc  ipfam  veritatem  confirmandam  : quibusmodis  Deus  deme,  quiapa- 
teftis  falfitatis  effe  non  poteft.  Ita  fere  Cyril. 1.  3 .in  fine.  Prae  ter  haec  vero, rer  m,fit  me ; 

37.  * Etqui  mifit  me  Eater  , id  eft  , etiam  ipfe  Pater  verus  Deus  37.  & qui  mifit 

* ip  ft  teftimonium  perhibuit  de  me . Quod  aliqui  intelligunt  de  teftimo-  teftimorLm,pfC 
ryio  per  eadem  Cbrifti  opera ,•  alii  de  teftimonio  per  Scripturas  Sacras:  Seq!^bJoceLme“* 
apti&s  Chryfoib.  de  teftimonio  , quod  caelitiis  in  baptifmo  d edit , di-  ejus  umquam 
cendq  : mc  eft  Fill  us  metis  dile  tins , &c.  '*  N eqye  vocem  ejuj  unquam  au~  ?peciem  ejtayj* 
^^,  terribilem{cilicet,qualis  olim  in  monte  Sinai  audita  fuit?  * 

■ Qq  q q Z (pie 


3*.  Sc  verbura 


678  comment,  in  evangelitjm 

quejpecinn  ejus  vidiftii  , ignem  fcilicet  & lampades  , 8c  fulgura,  AI- 
ludit  ad  verba  Deut.  18  v.  16.  ubi  cum  territus  populus  diceret,  ultrH 
non  audiam  vocem  Domini , & ignem  bunc  maximum  amplius  non  videbo  D 
ne  mortar ; ftatimfubjicit  Deus : Bene  omnia  funt  locuti.  Prophctam  fttf- 
citabo  eis , 1 cilicet  Chriftum,  & ponam  verba  mea  in  ore  ejus , ut  fcili- 
cet non  amplius  horribilem  illam  Patris  vocem  audiretis,  nec  fpeciera 
horribilem  videretis  : led  non  vuitis  audire  Prophetam  , quern  ipfe 
vobis  promifit , 8c  vos  audituros  fpopondiftis.  Hoc  eft  enim  id,  quod 
ad j cit  : 

eius non  habetis  . 3 ^*  * ver ^um  e)us  > ^eu  mandatum  , quod  impofuit  Deus,  de  ilk> 
in  ?obisman€ns:  fcilicet  Propheta  audiendo  , * non  habetis  in  vobis  manens , dum  illud 
iiie,huit  vos  non  implere  vuitis ; quia  quern  miht  ille  tamquam  Prophetam  , quern  an- 
credms.  dire  Jeberetis  ,*  huic  vosnon  creditis . 

19.  Scrutaroiri  39*  * Scrutamini  Scripturas . Cy  rill,  putateffe  Indicativum ; fed  re- 
ros  pu^tis’in ra  ^^s  & ahi  accipiunt , ut  lit  I nperativi  modi , hoc  leufu  : 

namh*"1  *tcr'  Diligenter  excutite  myfteria  Scripturarum.  Qjod  ideo  dicit , quia 
,T iunter,e  qu*  velamen  adhuc  fuper  cor  habentes , quod  in  foio  Chrifto  cognitoeva- 
cuatur , inhae  rebant  Htterae  , ficut  8c  nunc  , 8c  Scripturarum  cortices 
rcdebant.  * Quia  vosputatis  in  ipfisvitam  Aternam  habere  , id  ett , in 
ipfis  inveniri  pofte  rationem  obtinendos  vitas  8c  falutis  astern#  ; quod 
tamen  numquam  fiet,  ni(i  in  eis  Chriftum  inveniatis : *Et  ilU  funt  qni 
tefiimoniumperhibent de  me, me  fcilicet  effe  ilium  Chriftum  vobis  pro- 
mifTum.  Namanima  , fcopus  8c  finis  omnium  Scripturarum  veterum 
eft  Chriftus  : unde  Ad.  io.  v.  43 . Huicomnes  Prophet  a tefimonium 
perhibent . 

& non  vui-  ao.  Et  tamen  , non  obftante  perfpicua  Scripturarum  atteftationeT 
tis  venue  ad  me  . • , . , 1 1 -n  • • i 

ut  vitam  habea-  * nen  vuitis  venire  ad  me,  per  ndern  me  tamquam  Chriitum  recipiendo: 

quibus  verbis  malitiam  voluntatis  accuftt , velut  caufam  ignorantias. 

8c  caecitatis.  Ne  vero  per  hoc  magifterii  eelebritatem  affedaffe  vide- 

retur  , prceoccupat  objedionem  : 

4*^  ciaritatcm  ^ * claritatem  , feu  gloriam  , * ab  hominibus  profe&am , * non  ac- 

oon  accipio.  cipio  , id  eft , nonrequiro  human  as  laudes , quafi  eis  ego  deleder. 
vos  * ^ qu^a  ^di°e-  42.  * Sed  cognovi  vos  , quia  dileftionem  Dei  non  habetis  ; q.  d.  Sed 
ftionem  Dei  non  fci0  , quid  caufe  fit , cur  mibi  nolitis  credere  , tametfi  munito  mille 
iubeusin  vobis.  te^-irnonlis ? videlicet  quia  nulla  vobis  cura  eft  , ut  Deum  diligatfs,  8c 
ita  quod  ei  gratum  eft  , faciatis. 

4j.  Egovemin  43.  * Ego  veni  in  nomine  Patris  mei  , id  eft  , femper  profeffus  fum 
nomine  Pattis  me  >ti  Patre  miffum  , me  ipfius  mandata  dicere  & facere  , me  omnia 
ciptti s me: Galiu*  ipfius  nomine  Sc  authoritate  gerere  ; * O'  tamen  nen  accipitts  me  , ne 
quidem  Dei  Patris  teverentia  vel  authoricate  permoti , in  argumen- 
.tipicUi,  tU  £23 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  f.  <5 79 

j turn  quod  eum  non  diligitis.  Si  alius  venerit , id  eft  , cum  alius  ve- 
nerit  , ut  legunt  Iren.  Sc  Cyprian.  Eft  enim  prardi&io  rei  abfolute 
futuras  , fed  conditionaliter  expreffae  , propter  dependentiam  a libero 
arbitrio  , cujus  eventus  ambiguus  efle  iolet.  .Si  ergo  alius  venerit  * in 
nomine  fuo  , id  eft  , fua  folius  authoritate  privata  nixus , nuilis  tefti- 
moniis  munitus , fuam  quaerens  , non  Dei  gratiam , * ilium  accipetis . 

Quod  veteres  , ut  Iren.  lib.  3.  cap.  2£.  Hieron.  quaeft.  1 1.  ad  Aiga- 
fiam  , Sc  in  Abdiam  Prophetam  , Cy rill.  Chryloft.  Sc  alii , exponunt 
de  Antichrifto.  Aperit  autem  caufam  aliam  3 cur  fe  non  reciperent , 
imo  receptionemfui  quodammodo  redderent  impoflibilem , quamdiu 
ilia  prava  afFedioduraret. 

44.  * Oiicmodo  vos  yoteftis  credere , in  me  tamquam  Chriftum,  Sc  Fi-  44.  Quomodo 
lium  Dei  , * qui  gloriam  ab  invicem  acciptis  , id  eft , qui  gloriam  hu-  derVTquj5  gfol 
manarn  Sc  vanam  qu iritis  , quae  confiftat  tantum  in  hommum  opi-  l^ic[ta 

nione  Sc  lermone:*c ? gloriam,  qua  a folo  Deo  eft,  quinititur  folo  Dei,  riam,  qb^aio- 
feu  ipfius  veritatis  occulto  teftimonio  , * non  qiuritis ? Hie  ergo  fuit  * noi* 

fcopulus  Pharifaeorum  , inanis  gloria,  quam  ut  affequerentur  ab 
hominibus,  externam  fanditatem  in  omni  converfatione  oftenta.- 
bant.  Nevero  earn  amitterent , Chrifto  eos  reprehendenti  in  omni- 
bus repugnabant  : nam  Sc  dodrina  ejus  hanc  peftem  capitalem  fundi- 
thsab  animo  exfeindi  jubet.  Ne  autem  fe  Moyfis  patrocinio  tutos 
putarent  , cujus  proecepta  aflidue  crepabant. 

49.  *N  olite  y inquit,  putare , quia  ego  accufaturus  fum  vos  apud  45-  Noiite  pu- 
Patrem  , tamquamfqui  foius  vobis  contrarius  fun  : * eft  qui  accufatvos  wiLurus  inn ac' 
Mcjfes  , in  quo  vos  Jperatis  , id  eft  , ipfe  Aloyfes  , quern  putatis  vos  ha-  evJs^uadct,3"i:in 
here  contumacias  veftrae  patronum  , utpote  cujus  zelo  me  perfequi-  vos  Aloyfes  , in 
mini,  ipfe  accufat  vos,  tamquam  qui  fitis  Sc  ipfi  increduli.  Quod  quo vos 
declarat  addendo  : 

46.  * Si  enim  crederetis  Hoy  ft,  crederetis  forfitan&  mihi.  Ubi  iliud,  46  Si  enim  ere- 
forfttan  , refpondet  Graeco  av  , quod  fon  antique  , vel  certe  redundit.  cX'en^i- 
Latino  , inftar  expletivae  particular.  * De  me  enim  ille  ferifftt . Ubi  Ian  z<  mih,:  de 
quidem  praecipue  Chriftus  refpicit  ad  locum  Deuter.  18.  v.  16.  led  tenpfic.™ Uk 
fic  tamen,ut  fignificet  Moyfem  non  uno  aut  altero  loco  , fed  pa  (Tim 

Sc  ex  propolito  de  fe,  imo  nihil  nil!  propter  fe  fcripfiftfe,  prout  notat 
Aug.l.16.  contra  Fauftum  c.  22.  in  fine. 

47.  * Si  autem  iUius , quern  tanti  facitis  . Sc  in  authoritatem  rece-  si  amem 

piftis  , * litteris  non  creditis , ea  , quas  de  me  etiam  anerte  pronuntia-  !i’,e 

irr  ♦ , . . r r creditis;  quumo« 

vit  , in  alios  detorquendo  'emus  : * quomodo  verbis  meis  credetis  ? Ho-  do  verbis  mei& 
minis  videlicet  recentis.  Sc  de  fe  teftimonium  perhibentis,  quod  vuio-o crc4elis  ? 
iijvalidttin  die  creditur , & quern  conCercmitis. 


CA- 


6§o 


COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 


CAPUT  SEXTUM. 


i.  PcftharcabMt  I,  * 
Jefus  trans  mare 
Galilsa:  , quod 
eil  Tiberiadis : 


POfi  b&c,  multis  videlicet  interje&is  de  miftis  Apoftolis,de  nece 
Joannis  Baptiftae  , <3c  fimilibus,  Nam  ea , quce  proxime  fu- 
pcriori  Cap.  delcripta  funt  , contigerunt  in  Pafehate  , vel  ccrte  ut 
alii  , in  Pentecofte  , ut  ad  v,  i . c.  f . diximus  : fequentia  vero  circa 
P&fchafequens  , ut  patet  hie  v.  4.  hoc  eft  , interje&o  vel  anno  inte- 
gro  , vel  circiter  decern  menfibus  : * Abiit  trans  marc  GaliUa  , quod 
idem  eft  cum  lacu  feu  ftagno  Genefareth  : Hebrcei  enim,  & Scriptura, 
magnas  congregationes  aquarum  vocant  maria  , ut  Hieron.  in  cap. 
47.  Ezech.  * Onodeft  Tiberiadis  y fcilicet  mare,  ita  vocatum  , quia 
adjacet  Tiberiadi,  quae  civitas  ab  Herode  Tetrarcha  , in  amicitiam  Ti- 
berii  Caefaris  recepto  , condita  fuit , Sc  Tiberii  nomine  vocata , ut 
Jofeph.  18.  Antiquit.  cap.  3. 

■2.  Sc  fequeba*  2.  * Et  fequebatur  eum  , i- tine  re  pedeftri , ut  Marcus  c.  16.  v.  33. 
tudo magnalquia  * Mitititudo  magna , qux  , ut  idem  ait,  praevenerat  Dominum,.  propter 
videbam ligna , impeditiorem  Iciiicet  navigationein  : * quiaviderat  fi^na  Caper  \m,&c. 

qua?  taciebatfu-  L . . , . 0 

per  his  qui infir-  quibus  erant  rapti  in  admirationem  oc  amorem  Domini , ut  ab  eo 
mabantur.  avelli  non  poffent. 

3.  Subiit  ergo  3 . * Subiit  ergo  in  montem  Jefus  , ut  ibi  requiefeeret  a turba  , ut  ait 
lusTsTib? fede-  Marc.  loco  cit.  * &ibi  fedebat  cum  difcipulis}  quietis  captandae  causa, 
lisVuir  difcipu“  4*  * ^utem  pjoximum  , feu  propinquum  , * Pafcha  tertium  a 
4,  Erat  aurem  baptifmo  Chrifti,  iicut  plerique  docent : nec  difficultatem  habent  in 
diesXfSuTjuS-  eorum  fententia  , qui  Chriftum  quarto  Pafehate  a baptifmo  fuo  paf- 
orum.  fumeffe  tradunt.  * Dies  feflus  Judaorum,c\\xodi  adjicit  emphatice,  ad 

indicandam  eximiamfefti  Pafchaliscelebritatem. 
vafTe^e?  o^cu"  5*  * fublcvaffet  ergo  oculos  Jefus , ut  illis  moris  eft , qui  longe 
iosjefus^Scvi-  lateque  profpicere  volunt.  Sedantequam  hoc  faceret,  multa  praecef- 
fitudo  maxima ferunt  3 quae  aliiOtanguntur  Evangeliftis.  Prius  enim  defeendit  de 
venitad  enm,di-  monte  , excepit  eos , docuit , fanavit,  Soleque  ad  occafum  vergente. 
Unde  monitus  a difeipulis  de  turba  dimittenda  , juftiteosturbam  pafcere;6c 

Lucent  hi \ mMr>  c^m  negarent  fe  polfe  , tunc  tandem  * dixit  ad  Philippum  , tamquam 
adeunl , qui  fortafse  minus  quam  caeteri  divinae  fideret  providential: 

* Unde  eraemuspanes ? ideft, unde comparabimus  pretium, utemamus. 
Non  enim  de  loco  agitur;  nam  in  proximis  villisemipotuilfe  indi- 
cant d ifei puli  apud  Marcum. 

autem  * Hoc  autem  dieebat  tentans  eum  , id  eft  , explorans , utrum  defi- 
-<um  : ipfee^m  cientibushumanis  mediis  ad  Chrifti  omnipotentiam  Sc  providentiam 
&qUiaefret  recurreret,  idque  non  ut  fibi,  fed  ut  Phiiippo  propria  fidei  imbecilli- 
tas  innotefeeret,*  if  ft  enim  feiebat , quid  ejfctfatturus ^ ne  quisforte  fuf- 

pice~ 


SECUNDUM  JO  ANN  EM.  Cap.  6.  6U 

picetur  eumex  ignorantia  ,vel  inepia  confilii  interrogafle. 

7.  * Rejpcndit  Philippus  : Ducfntorum  denariorum  panes  non  fufficiunt.  7.  Refpondirei 
Qui  fi  fuerint  denarii  majores , valentes  didrachmo  , feu  duobus  Re-  cencorum  dena- 
gaiibus  Hifpanicis,  asftimatis  nunc  ad  fex  circiter  ftuferos,  eflent  fimul 
centum  & viginti  floreni , feu  quinquagintaquos  vocant  patacones,  ut  unufquifque 
hoc  eft  , ftuferi  bis  mille  quadringenti  :fin  autem  denarii  min  ores  , “cfpiat!”  qUU* 
qui  dimidio  minoris  , hoc  eft  , una  drachma  feu  Regaii  asftimantur  , 8* d^1*  eiunus 
eflent  iexaginta  floreni  , mule  ducenti  itureri.  Ex  quo  raciie  patet  , Andreas  trater 
eos  non  potuifle  fufficere  ad  cibanda  quinque  millia  virorum  , praeter SintTOills  ?em  * 
mulieres  dcparvulos.  Porro  ex  eo  , quod  apud  Marcum  dicunt  dif- 
cipuli , E antes  emamus  duccntis  denariis  panes , colligunt  quidam  Apo- 
ftolos  tunc  illam  fummam  in  communi  prsefto  habuiffe,  5c  confe- 
quenter  eos  futile  affcdu  valde  liberal!  , ut  qui  omnia  in  refed:  ion  era 
multitudiniseflunderc  vellent.  Quamquam  alii  ironrcam  locutionem 
fuiflc  malunt : q.  d.  Praecipis  nobis  rem  impoflibilem  , qui'  fcias  tantas 
non  efle  nobis  pecunias.  Cum  ergo  Chriftus  rogaflet,  juxta  Marcum, 

Ouot  panes  habetis  ? ite  & videte  ,•  5c  ip  fi  hoc  recogncviflent,  refpon- 
dit  omnium  nomine  Andreas : 

9.  * Eft  puer  urns  hie  , id  eft  , adolefcens , quern  alii  volunt  fuifle 
unum  deturba  , qui  multitudini  cibos  venales ferret , alii  adolefcen-  quinque  panes 
tern,  Apoftolis  defervientem  , eo  quod  Chriftus  jufliflet  eos  recc-  ^fees : ftd 
gnofeere,  quot  panes  ipiimet  haberent : * Ouihabet  quinque  panes, &c.  hacquidfuntm- 
fed  Inc  quid  [tint  inter  tantos  ? Graece  roo-Jlte,  inter  tot , feu  tam  mult  os ? To^Dixit  ergo 

flgnificans  omne  humanum  praefidium  hie  defleere.'  Je!QS:  FACrtcJ^°“ 

11.*  Accepit  ergo  Jefus  panes , ut  le  miraculi  iftius  5c  multiplica-  bere.  Erataute-n 
tionis  authorem  oftenderet , * & cum  gratis  egiifet , Deo  Patri , pi’o^^cL^S 
bcneplacito  faciendi  tantum  miraculum  in  falutem  hominum  turn  cor-  *>uerum  er§° V1; 
poralem  cum  fpiritalem.  MaVth.'Sc  Marc,  infinuant  hanegratiarum quinque miiiia. 
adionem  per  afpedum  in  caelum  : Joannes  vero  ffb  ea  comprehends  j pane’s 
etiam  benedidionem  , non  Dei  , fed  panum  : nam  Lucas  exprefse  cumgntias^g^- 
dicit,  Benedixit  iliis : Sc  Marcus,  Benedixit  & fiegit  panes : ad  effedum  difeumbemib -s  :• 
fcilicet  multiplicationis.  * Difhibuit  difcimbmtibus  , non  per  fe  , fed^1.1^ 
minifterio  difcipulorum  , ut  Grscca  hie  , 5c  alii  Evan  geliftae  fuis  locis  mm  volebant. 
uicunt : * fimiliter  & ex  pifeibus  quantum  volebant,  ad  plenam  refedic- 
nem.  Porro  fada  eft  haec  multiplicatio  panum,  non  de  novocreando, 
led  materiam  praejacentem  aeris  in  panes  vertendo  , ut  Iren.  lib.  3.  c. 

1 1.  ut  ita  declaret,  inquit,  fe  efle  eumdem,  qui  omnia  ex  nihilo  crea- 
verat.Multiplicaviteos  autem, partim  in  manibus  fuis,ut  Aug.hic,par- 
tim  in  manibus  difcipulorum  , ut  Chryf.  partim  in  manibus  difeum- 
bentium  , ut  Hilar.  3.de*Trinit.  Unde  Ambr.  in  Lucam  eaconjungit, 
ill  manibus  diftnbuentium  dc  comedentium,  12.  *- 


COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

Vt  mem  impleti , feu  iaturati  * flint,  dixit  difcipulisfuis : Cot- 


6 81 

iz.  Ut  autem  12. 

i?tPd!iVi,pUunjis  G1'  Hgitequafuperaverunt  , id  eft,  quacfuperfuerunt , * fragment a ,*  primo, 
qSfupeMw?  ut  ex  tare t memoria  abundantly  fuavitatis  Domini , quudipfeube- 
ru^r  fragirenta , rior  fit  in  dando,  quam  human*  mentis  auguftia  in  fperando:fecundo, 
ut  magis  commendaretur  miracuii  magnitudo ; tertio,  * ne  per  cant : id 
eniai  5c  oeconomia  bonorum  Domini  ,&  reverentia  erga  ejus  libera- 
litatem  poftulat. 

ergo?  &IeSpic*  1 3 • * CoUegerunt  ergo  & impleverunt  daodecim  cephinos , &c.  id  eft , 
verunt duodec  m'caniftra  feu  corbes  ( non  enim  iignihcat  hie  menfuras  genus,  ficut  ali- 
»cmoruSinr,Sgcx  quando)  * fragmentorum , non  folum  ex  panibus,  fed  ex  pilcibus,  ut 
2ordeaceisan!u*  ^arcus  addit.  Itaque  multo  plus  fupertuit  , quam  antequam  come- 
luperfuerunt  his  dilfent  : quod  non  patuiffet,  nifi  fragmenta recondi  juftiflet.  Myfti- 
rrianducave*  cumfcnfum  hujus  miracuii  vide  accurateapud  Aug.  tradfc.25.  in  Joan, 


lant. 


Homines  ergo  attoniti  miraculodicebant 


14-Uii  ergo  ho-  14.  * Quia  hie  eft  vere  Propbeta  , qui  venturus  eft  in  mundum  , id  eft, 
Jcn^quod  jefus  hie  eft  vere  Me  {lias , leu  Chriftus,  dequodixerat  Moyfes,Deut.  18. 
diccban/'^Qma  ^ro^jetam  fufeitabit  vobis  Dominus  , ficut  me  : nam  ad  ilium  locum,  qui 
hie  eft  vere  pro-  in  (ynagoga  notiflimus  erat , alludere  videtur. 

Fumseiunmuu-.  1 ? • * J€fus  erg°  cum  cognovijfet , quia  venturi  ejfent , animo  fcilicet 
non  divinitiis  incitato , fed  plane  terreno,  ut  Aue.  idque  quia  jam  in- 

15.  Jefus  ergo  r , n_-  . 0 A 1 . . . 

cumcognovifle*,  ter  le  egerant  vel  conitituerant , * utraperent  eum  , ulata  vi,  quia  in- 
lent3  ut  npexent  v*tum  noverant , * & facer ent  eum  Regcm , terrenum  ac  temporalem  , 
eum,  & facerent  qualem  plurimi ipforum  Meftiam  expedlabant , qui  totum  orbem  ftbi 
g^itewm  in  U”  iubjugaret ; * fugit , Graece  Stvexvpure  , fee effet , quia  fubduxit  le  clan- 
inontenripiero-  culum  cum  turbam  dimififlet , ut  Marcus , * iterum  in  montem , qui  ex 

16.  Ut  autera  montis  vertice  in  ejusplaniora  defeenderat,  inquit  Aug.  * ip  fefulus  , 
ddVenderunt*11*  ut  orationi  vacaret , fimulque  faftum  honoris  5c  poteftatis  fecularis 
^fapuii  eius  ad  declinaret.  Unde  cum  Matth.  dicat  Chriftum  in  montem  afcendilfe, 

17.  Etcumaf-  ut  oraret , Joan . verb  eum  fugifle ; utrumque  concilians  Aug.  lib.  2* 
vhndfCIJenernnt  con^enfu  c.  54..  dicit  figni&cari  magnam  nobisefle  caufam  orandi, 
irans  mare  in  quando  eft  caufa  fugiendi. 

Capharraum  : & tenebrse  jam  fadta:  erant : & non  venerat  ad  eos  Jefus. 

18.  Mare  aurem  , vento  magno  flame  , exurgebar. 

ip.  Cum  remigraflent  ergo  quafi  ftadia  vi&intiquinquc  aut  triginta , videntjefum  ambulant  era  fupra  mare , Si 
prox-mum  navi  fieri , & timuerunt. 

20  lile  aurem  dicit  eis  : Ego  fum  . nolite  timere. 

z r . Voluerunt  ergo  acciperc  eum  in  navim  : 8c  ftatim  navis  fuit  ad  terram  , in  quam  ibant. 

aa.  Ai: era  die,  22.  * Altera  die , &c.  turba  , qua  (iabat  trans  mare , eodem  videlicet 

turbaqu*  ftabar  . ' - - 5 7 J . ,.r 

trans  mere,  vidit  loco  , quo  dilcipuli  conlcenderant  navem  , circa  montem  , ubi  latu- 

Jia  non  erar  ibi 


quia  navreuja  a-  ratj  fuerant5  u[y\  etiam  pernodbaffe  videntur,  * vidit  quia  navicula}(? c 


nin  una , Sc  quia  Graece  tJuv  ouzotoiupiox  oU  ccAAo  6uk  ^v,  poflquam  vidit  .quia  ibi  non  e/fetalia 
non  lnuo  flee  , . ^ r . \ 1 n .n.  1 • j-  rr  r L 

cum  diicipuiis  iJAvicuU , Quo  lndicatur  aliquid  m fine  litius  periodi  die  lunau- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  6.  685 

diendum  , videlicet  quod  , cum  hoc  vidiffetturba  , quaefiverit  Tefum;  fuls Tefus  hblA 
vel  certe  jungendum  ei  effe  verfum  24.  qui  multis  interpofitis  Tup-  [;uS  2°  uflentP:Uh 
pleat  orationem.  Nam  iicut  Inc  exprimitur  , plane  manca  eh:. 

22.  *Ali<&  vero  fupervenerunt  naves,  eodem  videlicet  die,  dum  adhuc  23'alia;  ver° 

n vr  f • r ; • , , ^ • pervenerunt  r.a- 

expedarent  Jeium,  *juxta  locum , uvi  man  due  aver  ant panetn  (quod jun-  ves a xiberiade , 

gendum  eft  cum  verbo  , fupervenerunt , non  cum  , Tiberiade ) * gratias  manducmTunt1 

agens  'Domino  , quod  ideorurfus  inculcat , ut  nobis  magnam  Chrifti  panem  , gratias 

gratitudinem  erga Patrem  pro  beneficiis  nobis exhibitis in exemplum crgovU 

COmmendaret.  differ  turba  quia 

. ii>  r .1.  .......  ]efus  uon  effe* 

2^.  * It  invenerunt  etmtrans  mare  , nuilius  lcilicct  navign  admini-  ibi,  nequedifci. 
culo  ( nam  illud  trans  mare  , adfertur  tamquam  caufa  admirationis  ) deJunt^i^mvl^ 
*dixerunt  ei : Rabbi  , quando  hue  venifti  ? Potius  quaerendum  erat , quo-  cuia«  , & vene- 
modo  ? Unde  quidam  curiofam  fuifiTe  quaeftionem  annotant,  cum  hoc  ^rentc^je-*11 
non  multum  attineret  feire  : nifi  forte  potius  per  illud  , quando , figni-  fum*  ... 
ficatum  velint , fe  non  Temper  obfervafte , an  intraret  in  aliquam  na-  niffentolmuans 
vem.  Cbriftus  autem  , negleda  eorum  quaeftione  , fevere  corripit 
ftudium , quo  fe  fequebantur  : hue  veniiti  ? 

26.  Quia  , inquit , * quaritis  me  , non  quia  vidijlis  figna  : Sc  tamen  2?vRerp«n?it: 

verl.  2.  dicitur  , quod  Jequevatur  eum  multitudo  magna  , quia  videbant  xit.Amen.  amen 
figna . Unde  neceffe  videtur,  quod  ifti,dequibus  hoc  v.  26.  non  am  - V^IS:^*- 

plius  quaefiverint  eum  , propter  figna , ut  fcilicet  eis  vifis  Chrifto  ere-  ffuia  vidiftis  fig- 
derent  Sc  obedirent , fed  carnali  faturitatis  iterandaedefiderio  : ut  ita  eucaftisex  pan^I 
Chriftum  , tamquam  Regem  fuum  , otiofi  fine  cura  vidus  Sc  labore  & raturau 
fequerentur.  Itaque  a cibi  corporalis  appetitu  eos  transferre  fatagens 

ad  ftudium  rerum  fpiritualium,  ficut  antea  Samaritanam  ab  aqua  cor- 
porali  ad  fpiritualem  , dixit  eis  : 

27.  * Operamini  noncibum  , qui  perit , id  eft  , operam  Sc  ftudium 
impendite , ut  comparetis  cibum  : non  qui  inftar  corporalis  confuma-  pait,fedqui  per- 
tur  , Sc  in  feceffum  emittatur , ut  Matthaus  loquitur  5 qua  phrafi  di-  z ^nam”  quem 
citPaulus  : Salutem  veflram  operamini  : * fed  qui  permanet  in  vitaml^P  hominis 
Aternam,  non  lolum  quia  mle  incorruptibilis  elt,  led  etiam  quia  efte-  dim  Pater  fig- 
dus  ejus  Sc  trudus  eft,  ut  homo  in  seternum  beate  vivat.  Qui  cibus, navit  Deus- 

ne  longe  petendus  videretur,  *quem , inquit,  Filius  hominis  dabit  vobis: 
intellige  non  naufeantibus,  fed  defiderantibus , Sc  ipfo  defiderio  ad 
accipiendum  praeparatis.  Nam  his  verbis  tacite  invitat  ad  ilium  cibum 
afe  quserendum.  *llunc  ew/?w,fupple  Filium  hominis,  *P aterfignavit, 

Greece  hfy&yiasv , figillav it  : quod  Aug.  exponit  tamquam  figno  feu 
figillo  impreffo  fegregavit  a caeteris , quia  fcilicet  non  folum  Filius 
hominis  , fed  etiam  Filius  Dei  eft.  Unde  confequenter  Hilar,  lib.  8. 
de  Trinit,  Sc  Cyrill,  expreflionem  Paternce  divinitatisin  Filio  his 

Rrry  verbis 


<f 8 * COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

verbis  fignificatam  accipiant.  Character  enim  Sc  imago  Patris  eft 
Filius  Dei,  qui  Filio  hominis in  eodem  fuppofito  jumftus  eft.  Haec 
ergo  ratio  eft  , cur  tint#  authoritatis  fit  Filius  hominis , ut  talem  ci- 
bum  dare  pofiit.  Unde  alii  exponunt  ,fignavit , feu  figillavit , id  eft  3 
quafi  figillo  imprefio  Sc  appofito  ei  authoritatem  dedit , nempe  con- 
jungendo  divinitatem  humanitati , miraculis  quafi  figillis  earn  con- 
firmando.  * Dens  quia  divina  Pair  is  virtus  in  hac  re  maxime  enituito 
^s.Dixerunt  er-  28.  * Dixerimt  ergo  : Qjiid  faciemus , feu  facere  debemus  , * ut  opere - 

fa°ciciniis™topc- mur  opera  Dei  ? Deo  fcilicet grata  , ut  cibum  ilium  ate  commendatum 
remut  opera  comparemus  ? Refpiciunt  enim  ad  verba  Chrifti  dicentis , operamini 
iibtrtn  j &c%  Itaque  Chriftus  non  multa  Sc  laboriofa  , fed  unicum  tan- 
turn  , Sc  facile  opus  inculcans,  quod  eft  initium  Sc  tundamentum  om- 
nium bonorum  operum  , dixit  eis : 

' :-Rerpondiije-  29.  * Hoc  eft  opus  Dei  .*  id  eft , Deo  gratum  , Sc  ab  ipfo  Deo  in  vo- 

ins.  eis:  , . y J 1 . , n . 0 . r 

hoc  eft  opus  Dei,  bis  operanaum  , inquit  Augult.  * ut  credatis  in  eum  , quern  mifitille; 

cum  quem  3 *n  fedmodefti#  causa  utitur  tertia  perfona. 

ilJc*  30.  * Dixerimt  ergo  ei : Quod  ergo  tufacis  figmim  , ut  credamus  tibi  ? 

so.Dixerunter- sipna  tua  prgecedentia,  quae  vel  audivimus  , vel  jam  proximo 
tu  facis  ngnum  vidimus  , non  lumciunt,  ut  in  omnibus  tibi  credamus  , ac  te  tamquam 
crVdair.uT^ibi5?  Mefliam  mifliim  a Deo  , Antique  cibi  largitorem  , recipiamus.  Sunt 
<juid operaris  ? enim  verba  ex  improbitate  profe&a , parvi  facientium  praecedens 
Chrifti  miraculum  , ut  Aug.  tradb.  2<j . Ideo  quippe  fubjungunt : 

Patres  noflri  3 x.  * Patres  noftri , fexcenta  fcilicet  millia  hominum  , * manduca - 
manna  in  deier-  verunt  manna  w dejerto  , omnium  lcilicet  rrugum  lterili  , ldque  per 
eft  Tpanem  "dc  annos  quadraginta,  quibus  in  deferto  vagati  furit.  Con  firman  t verba 
San  eis  ^~ua  Per  ^cr'PtLiram  5 4uoe  dicit  : ? anem  d e c^°  > id  eft , cieleftem  , eo- 
liths datum  , * dedit  eis  manducare.  Senfusigitur  eorumeft  : Miracu- 
lum , quod  Patribus  noftrisa  Moyfe  praeftitum  eft  , incomparabiliter 
majusfuit  illo  , quod  tu  proxime  fecifti ; nec  tamen  Moyies  pro- 
pterea  poftulavit , ut  in  fe  tamquam  in  Meiliam  crederemus  : quod 
lignum  ergo  tu  facis  , ut  tibi  credamus  ? Porrb  J3  , Han  , Sc  inde  de- 
dudlum  £03,  Hanna  , non  eft  tiomen  fignificans  paratum  , vel  etiam 
donum  , ut  aliqui  recentiores  volunt : fed  efie  pronomen  interrogati- 
vum  fignificans  quid , Sc  converfum  in  nomen  iftius  cibi , latius  dixi- 
musin  c.  Exodi  iC&ex  ejufdem  c.  v.  ly.  manifeftiflime  colligitur. 
3*.  Dixit  ergo  22.  *Dixiteis  Jefus:Hon  Moyfe s dedit  vobis  panem  de  c&lof\S  eft,  cx- 

«s  Jcfus:Amen,  . ^ • 1 1 r • 

amen dico  vobis:  leltein,  non  enim  aliter  panis  de  cselo  vocatustuit,  quamquia  non  ex 
di^vobh^anem terTa  5 ex  nufeium  regione  depluit : quo  modo  dicitur  Pfalm,  17, 
de  carlo  , led  Pa  Tonuit  de  c&lo  Deus  ; * fed  Pater  incur.  Sc  conlequenter  ego  , * datvo* 
lx,  bis  (mm  de  (de  verm  ? id  eft  j verc  Eft  enim  antithefis » 

~ inter 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  6.  6^ 

inter  Moyfen  8c  Pattern  fuum  , 8c  confequ enter  fcipfuni  : S:  inter 
panem  8c  panem.  Auguft.  tamen  8c  Cyrill.  panem  verum  dici  volunf, 
duplici  ex  caufa  : una  , quia  non  figura  eft  , fed  res  ipfa  , per  Man 
figurata ; altera  , quia  vere  dat  vitam  mundo , ut  mox  fequitur.  In- 
telligit  autem  hunc  panem  efife  feipfum  , qui  de  cafto  defcendit  in 
terram  , quando  Filius  Dei  per  Incarnationem  homo  fadus  eft  : nam 
ex  diiobus  effedibus  probat  effe  panem  de  caelo  verum. 

33.*  Panis  enim  Dei  eft  , id  eft  , nam  iile  eft  panis  veredivinus  ac 
caeleftis , * qui  de  c&lo  defcendit , id  eft  , qui  non  folum  ut  manna  mit-  crdo  defce'ndit. 
titur  aliena  authoritate,  fed  qui  ipfemet  fua  voluntate  defcendit,non  mundo, VUam 
de  nu bibus , fed  de  -vero  cselo  , ubi  Deus  habitat , feu  de  finu  Patris , 

* & qui  dat  vitam  , fcilicet  beatam  , * mundo  , id  eft , orbi  univerfo , 
qui  ilio  pane  pafcitur.  Itaque  carnales  carnalia  cogitantes  dixerunt : 

24.  * Domine  , da  nobis  femper  panem  hunc  , ut  fcilicet  fine  morte , ?4  p^erunt  ( er- 

y?  • • r TT  r M1  , . ..  i . - go  ad eum:  Do- 

tall  pane  in  otio  rruamur.  Ut  ergo  lomnium  lllud  de  cibo  vulgari  eis  mine,  temper  da 

excuteret  , aperit , quid  ille  panis  fit : panem 

3D*  fum  pdnis  vita  , id  eft,  fum  ille  panis  vivificus,  per  manna  3S.DiRit  autem 
figuratus , qui  dat  vitam  mundo.  Modum  autem  8c  manducandi  pa- 
nem  ilium,  6c  vivificandi  explicans , addit  : * Oui  vcnit  ad  me  non 
efuriet , id  eft,  qui  mihi  crediderit , afifequetur  faturitatem  illam  vitae  qUi  credit  in  me, 
seternce.  Nam  ne  quis  carnaliter  ifta  verba  intelligeret , alio  modo  q®"mfltlct  um” 
eumdem  fenfum  exprimit,*  & qui  credit  in  me  non  fitiet  umquam.Unde 
Aug.  trad.  2j.  Oui  venit  ad  me  , inquit , hoc  eft  , quod  ait , Et  qui 
credit  in  me  ; & quod  dixit  , New  efuriet , hoc  intelligendum  eft  , non 
fitiet  umquam.  Utroque  enim  fignificatur  ilia  seterna  fatietas,ubi  nulla 
eft  egeftas. 

36.  * Sed  dixivobis , quia  & vidiftis me , Sc  confequenter  figna  plu-  ?6.Sed  dixi  vo- 
rima  quee  a me  pcftulatis , ut  credatis  mihi  ; * & tamen  non  creditis  , nf/J*  ^ non 
verbis  meis  8c  fignis.  Ut  ergo  aperiret  eis  altius  fecretiufque  princi-  ciedlt,s» 
pium  fidei , quam  figna  vifibilia  • Sc  quod  , quamvis  ipfi  non  crede- 

rent  fibi , non  tamen  defuturi  efifent , qui  crederent , addit : 

37.  * Omne  quod  dat  mihi  Pater  , id  eft  , quemcumque  cujufcum-  37.Omne.quod 

que  conditionis  Pater  mihi  , tamquam  homini  hominum  mediators,  *4 mevemeTfsc 
falvandum  tradid it , * ad  me  venitt>  id  eft  , reipsa  indeclinabiliter  mihi  eum, qui  venit  ad 
credet : qutaquos  Deus  ab  seterno  falvandos  pnedeftinavit  ,hosfine  foras:  J 

dubio  fecundum  illud  propofitum  fuura  vocabit.  Nam  illos  folos 

Chrifto  homini  Pater  dat.quos  elegit  atque  praedeftinavit.  Unde  Ad, 

33.  v.  4.8.  C rediderunt  quotquct  cram  -praordinati  ad  vitam  aternam.  Ita- 
que his  verbis  non  defpe ration em  eis  injicit  ,fed  tacite  monet,  ad  il#- 
iius  auxilium  efte  recurrendum  , qui  dat  filio  8c  facit  credere  , 8c  ere- 

Rrrr  z dendo 


6%6  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

dendo  venire  ad  Filium,  cummagna  fiducia  fperando  fe  effeex  eo- 
rum  numero  , quos  Pater  Filiodedit.  Quadere  latius  Aug.  lib.  de 
dono  perfev.  * Et  earn  qui  venit  ad  me  , credendo  , * non  ejiciam  forat, 
ilium  repellendo  a meocontubernio,vel  bonorum  meorum  focietate* 
Et  quati  quxreres,  inquit  Auguft.  quare  non  ejiceret  eum  foras,  cau- 
famreddit  : 

3 8. quia dcfccn-  38 . * Ouia  defcendi  de  cdo  , per  incarnationem  fufcipiens  homi- 
ut  faVa^mVoiun"  nem  5 * mn  utfac*am  voluntatem  me  am  , humanam  , a voluntate  Pa- 
tem  meam  , tris  dilfentaneam  , * fed  voluntate m ejus  , qui  mifit  me ; ut  fcilicet  non 
ejus  Tqui rats  ve^m  aut  faciam quippiam,  quod  non  velit  Pater  fed  id  ipfum  pror- 
ine*  fus  quod  Pater  : nihil  enim  aequius  eft  , quam  ut  legatus  legantis  vo- 

luntatem fequatur.  Sed  qusenam  ifta  voluntas  Patris  ? 

35.  Hxceftau-  go.  * jjac  efr  enim  voluntas  ejus , qui  mifit  me  , Patris, ut  omne  , quod 

tern  voluntas  , , , J . t a • • • r 7 , , 

ejus,  qui  mSndedit  mini , e-x  decreto  praedeltinationis  ejus  lalvandum  , * non  perdam 
omne?quod'dl.t<?x  e0t  QjJ°d  Tertull.  lib.  de  refurred,  carnis  c.  34.  intelligit  de  ipfa 
die  mi  hi  . noncorporis  refurre&rione  ; ut  fignificetur  non  folum  corpus  e fife  refurre- 
fed  refufeitem  cfcurum  , led  etiam  nihil  ornmno  corporis  periturum  , nec  capillum  , 
mlu  die”  novifll  nec  oculum  , nec  den  tern  , inquit , ideoque  dici  , * non  perdam  ex  eo  * 
fed  refufeitem  illud  in  novifiimo  die.  Auguft.  tamen  Sc  Cyrill.  fignifi- 
cari  volunt  , quod  neminem  ex  eleeftis  perditurus  fit  , feu  eje&urus 
foras , ficut  promiferat,  imo  etiam  poft  mortem  eos  fufeitaturus  in  die 
judicii,  8c  aeterna  falute  etiam  corporis  falvaturus.  Quod  clarius  ex- 
pi  it  at  ,repetenda  , 

40.  Kxc  eft  aw-  40.  * Hdc  eft  autent  voluntas  Patris , qui  mifit  me.  Atig.  8c  Cyrill J 

trism0etquiSmi^eSunt  > enun  > ut  reddatuf.  ratio  prjecedentium  , * ut  omnis  , qui  videt 

lit  me:  utom.ni  pi  Hum  , id  eft  , qui  Filium  attente  confideravit , oculis  five  corporis 

& credit  in  eum,  five  mentis  , qure  vifio  fidein  praecedere  debet  Sc  fine  confenfu-vo- 

habeat  viram  x-  luntatis  efi[e  poteft,  ideoque  addit  : * Et  credit  in  eum  , confentiendo 

refuicitabo  eum  verum  elle  , quod  propomrur,  Nam  ut  Prolper  nb.  2.  de  vocat.  gen- 

»n novjfljmo die.  tjumc>  26.  V'irtus  nolentium  nulla  eft  : nec  poteft  afiferi  , vel  fide  in 

vel  {pern  vel  charitatem  eis  ineffe  , quorum  ab  his  bonis  confenfus 

alienus  eft.  * Habeat , meo  beneficio  Sc  mentis,  * vitam  aternam.  Qui- 

bus  verbis  explicat , quid  fit  , non  ejici  foras , & non  perdi.  Ne  vero 

tanta  vitas  astern*  bona  noftras  vetuftatis  Sc  mortalitatis  deformitas 

fperaret  3 fubjungit  : * & ego  refufeitabo  eum  , ad  pleniffimam  etiam 

corporis  immortal itatem , per  quam  vita  ilia  teterna  compleatur.  Cum 

ergo  murmurarent  de  eo  3 quod  dixififet, 

4T.  Murmura-  4 1.  * Ego  Cum  panis  vivus , id  eft,  vitae,  prout  habsturv.3  t.  itemque 
bant  ergo  Juds1*  s.  . f r rr  V v J 

deiiio,  quia  di  * qui  de  C4I0  defcendi  9 tamquam  non  elle t more  mortahum  genitus* 

panis  vivus  fumfed  quafi  Angelus  de  cxlo  originem  traheret  5 compefeuit  eos  Jefus* 


dec^io  4cfccndi  dicendo 


SECUNDUM  I OANNEM  Cap.  G.  687 


43 


N olite  murmur  are  in  invicem  , Graece  , faer  <xKky\w  , cum  invi-  Nonna  hie  eft 


cem  , feu  inter  vos  mutuo  : q.  d.  Verba  ilia  mea  nullam  continent  mur-  fephS,  cujus  nos 
mu  rand  i materiam  , fed  in  vobis  culpa  eft  , qui  caretis  lumine  illo 
divino  , ad  intelligenda  vel  credenda  verba  mea  neceflario  , quia  , modo  ergo  <ncic 
44.  * Nemo  potefi  venire  ad  me  , id  eft,  credere  in  me  , ficut  hoc  5erSi  f‘x]o 
expiicat  Chriftus  ipfe  infra  v.64.  & 65.  8c  Aug.  diverfis  locis  obfer-  43.  Respond!? 
vat , * nifi  rater , qui  mifit  me  , traxerit  eum  , ad  me  foil  ice  t , hoc  eft  , jefas,&  di- 
adcredendum  mihi.  Fit  autem  ilietrachis  non  tons,  led  intus  in  murmiirare  m 
corde  : &c  quidem  , ut  Profper  contra  Collat.  c.14.  diverfifiimismo-  inviccm : 
dis,  five  contemplationeelementorum  , five  praedicatione  rerum  ge-  Pme! 

ftarum  , five  Je&ione  , live  timore  gehennae  , five  aliqua  laetitia  , five  niii  Pater  , qui 
aliis  innumerabilibus  modis.  Sed  revera  ifti  trahendi  modi  vel  ex- ric  eum  ego 
terni  tantixm  funt , vel  difpofitivi  ad  verum  tradum  ; qui  proprie  in  f^UnoTSfimott,ri 
eo  fitirs , quod  cor  mutetur  , ut  id  diiigat , quod  ante  faftidiebat  : die, 
quod  non  fit  , nifi  per  mutationem  amoris  , ficut  Profper  ibidem  in- 
dicat,  & apertius  lib.  de  vocat.  gentium  cap.  27.  ubi  dicit : Qui  ergo 
veniunt  ,amore  ducuntur  : diledi  enimfunt,  qui  & dilexerunt , 8c 
quod  eos  voluit  Deusvelle  , voluerunt.  Et  Aug.  trad.  26.  in  Joan. 

Nolite  cogitare  , invitum  trahi  • trahi tur  animus  & amor e.  Porro 
in  voce  trahendi  infinuatur  quaedam  repugnantia  in  eo  , qui  trahituT , 
faltem  ante  tradum : omnis  enim  voluntas , quee  ex  non  credente  fit 
credens  , & ipsa  nature  corruptione  , & voluntatis  averfione  , fafti- 
dium  ac  difllcultatem  in  credendo  percepit , quam  tollit  ipfe  tradas  , 
dum  ex  nolente  volentem  facit.  Itaque  tucite  Judaeos  his  verbis  hor- 
tatur , ut  non  murmurarent  de  verbis  fuis  , fed  ad  Deum  converte- 
rentur  fupplices , a quo  trahi  deberent  , ut  fe  intelligerent.  Probat 
autem  id,  quod  de  Deo  trahente  dixerat , authoritate  Scripturx  : 

4f.*  Eft  feriptum  in  Prophetis  , Ifaiae  54.  v.  13.  ut  ibi  obfervat  4*. Eft  fcriptlrri 
Hieron.  * O erunt  cranes  docibiles  Dei , Graece  dofti-  Dei , feu  a Deo  : e"Um°ePmne^  do- 
pro  quo  eft  in  Ifaia  , Ponam  filies  uios  dottos  a Domino.  Quo  fignificat  cibi'es  De^om- 
tempore  novi  Teftamenti  univerfos  fiiios  Ecclefiae  docendos  efte  , rane?&didicit, 
mon  folum  voce  extrinfecus  infonante  , fed  a Deo  intus  incremen- vemt  adme' 
turn  dante : nam  , ut  Aug.  Etfi  ab  hominibus  audiunt  homines  , quod 
tamen  intelligunt  ( id  eft  , credunt ) intus  datur , intus  corufcat,  in- 
tus  revelatur.  Quanta  vero  efficacia  a Deo  doceanttir  , confequenter 
aperit  Chriftus : * Omnis  qui  audivit  a P atre  , & didicit  • quae  duo  vel 
idem  funt , prout  accipit  Aug.  de  praedeftinatione  Sandorum  c.  8, 
velcerte  audire  ad  informationem  inteiledus  tan  turn  pertinet,d/jWe 
ad  tradum  voluntatis.  Omnis  ergo  talis , non  folum  poteft  venire  ad 
me  , quafi  Deus  Upturn  tribuat  per  gratiam  ? poffe  fi  velit > fed  * venit 

ad 


688  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ad  me,  id  eft,  credit  reip(a,ubi  jam&rpoffibilitatis  profeiftus,&  volun- 
tatis affedus,  8c  adionis  effedus  eft, inquit  Aug.  de  grat.  Cbrifti  c.  4. 

«em  v?d?tUiquiC-  4^*  * ^on  4u*a  Patrejn  vidit  quifquam : q.  d.  Non  debetis  ex  verbis 
qua m,  nifi  i$,qui  meisimaginari  , quod  Pater  velut  ludimagifter  difcipulos  doceat , ita 
v?ditp?i«ni. niC  uc  eum  ^ fecundum  naturam  ejus  videant.  Nam,  ut  Aug.  loco 
de  praedeft.  citato  , valde  remota  eft  afenfibuscarnis  hate  Schola,  in 
qua  Pater  auditur  8c  docet.  Nimium  gratia  iftafecreta  eft.  Aqua 
tamen  generarli  reguli  feipfum  excipit  Chriftus  , * nifi  is  qui  eji  a Deo , 
nafeendo  fecundum  divinitatem,  * hie  vidit  Patrem  , utpote  ejufdem 
naturae  & feientiae  cum  Patre , in  cujus  finumanet.  Cum  ergo  re- 
darguiffet  Chriftus  Judaeorum  incredulitatem  , & eorum  murmura- 
tionesrepreftiftet a v.  3 6.  hue  ufque  , jam  tandem  reditad  v.  3^ . ut 
• pergat  in  explicatione  iftius  panis  8c  fidei  , 

47. Amen,  amen  47.  * Amen  amen  dico  vobis , qua  geminata  utitur  aftertione,  ut  fo- 

c!ediHnbme,  ha-  ^dius  confirmet  fidei  efficaciam  : * Oui  credit  in  me,  habet  vitam  otter - 
bet  vitam  ster-  nam  ? quia  habet  pignus  vitae  ceternae  certiflimum  illam  ipfam  fidem  , 
quae  per  diledionem  eperatur  : vel  habet  vitam  dternam,  ipfum  Chri- 
ftum  , qui  eft  vita  asterna  , 8c  per  talem  fidem  in  corde  habitat , ut 
Aug.  8c  Cy rill.  Cui  congruit  id  , quid  fequitur. 
rtsvllx  fum pa"  48 • * fum  vitdt , &c.  q.  d.  Ego  enim  Turn  ( datur  quippe 
ratio  fententice  praecedentis ) panis  vita  , jfupple  aeternae  : hoc  eft,  vi- 
vificus,  vitam  aeternam  in  me  credentibus  , 6c  per  fidem  manducanti- 
bus  prgbeo  , hie  inchoando  , poftea  confummando,  Quod  antithefi 
mannas  uberius  declarat : 

>19.  ratres  veftri  49.  * patres  vejlri  manducaverunt  manna  , non  quatenus  erat  figura 

manna^n^defer-  Chrifti , quia  fic  eratefca  fpiritalis  , ut  Apoftolus , fed  ut  cibum  mere 
Vunr  & moltul  corporalem  : * & mortui funt , corpore  a nec  virtute  mannas  poftfunt: 
revivifeere  , ciim  tamen  ad  corporalem  vitam  tuendam  datum  eftfet. 
de°csio CdeFcen ' 50*  * Hi c verb  eft  panis  de  calo  defeendens  , per  incarnaticnem  , ut 

dens  : utfi  quis  fupra  explicuimus  v.  32.  8c  33.  Loquitur  autein  in  tertia  perfona, 
tavem.non mo-  aut  modeftiae  causa,  aut  ut  panem  praefentem  praeterito  efticacius 
Eiatur,  opponeret.  Defcendit  autem  in  eum  finem  , * lit  ft  quis  ex  ipfo  man - 

ducaverit , ita  nempe  , ut  per  fidem  , vi  diledionis  operantem  , eum 
fibi  incorporaverit.  Nam  ex  eo  fit , ut  , cum  ille  fit  juftitia,  & fan- 
ditas  , homo  eum  diligens , juftus  , fandufque  fiat , jufte  fandeque 
operetur  , 8c  ita  * nen  moriatur  , fcilicet  in  aeternum  , neque  animae 
neque  corporis  morte,  quia  vi  panis  illius  etiam  corpora  vitaliter  fuf- 
citanda  funt.  Ex  quo  patet  excellentia  panis  iftius  fupra  manna. 
Rationem  autem  afiignat  tantae excellentiae , quia 

y 1,  52,  * Ego  fum  panis  virus , in  me  ipfo  : per  quod  infinuat  ni- 
hil 


s 1. Ego  fum  pi- 
rns vivus , qui  de 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap. 6,  6 89 

hil  mixumeffe  , fi  fit etiam  vivificus  aliorum,  qui  ipfum  credendo  di-  c«log.  deftej drJ 
lioendoque  manducavcrint.  Nam  a v.  19*  hucufque, fidem  m ie  tam-  ducaverit  ex  hoc 
quam  in  Deum  & hominem  commendavit,  Cum  enim  Chriftus  v.  ;mv^lpi“ 
27.  promififlet  eis , fe  panem  quemdam  , quern  , Sacramentum  cor-  njS , quetn  ego 
poris  fui  intellexerat , daturumeffe,  ut  eos  ad  tantum  myfterium  in-  e^p^mutuU- 
teiligendum  aptiores  redderet  ftatim  a v.  29»expiicare  imcepit  hucuf-  vita, 
que°rem  iftius  Sacramenti , hoc  eft  , defcenfum  fuum  de  caslo  per 
incamationem  , 8c  fidem  illius  defcenfus  commend  are  , tamquam 
hvaxime  neceffariam.  Nam  ut  optime  S.  Leo  ferm.  6.  de  Jejunio  fe- 
ptimi  menfis  docet  , fruftra  de  corpore  8c  fanguine  in  Euchaiiftiafa- 
tagimus , (i  contra  ilia  in  propria  Chrifti  perfona  difputamus  * hoc 
enim  ore  fumitur  , quod  fide  creditin’,  ifto  igitur  ftrato  fundamento, 
tranfit  jam  hie  Chriftus  ad  manducaticnem  fui , non  folum  fpirita- 
lem  per  fidem  , fed  etiam  realem  per  Sacramentum  : Scideofuturl 
temporis  ver  bo  uti  incipit , dicendo  , * & panis , quem  ego  dabo . UbI 
refpicit  ad  ilia  verba  fua  v.  27.  quem  Pilius  heminis  dabit  vobis  , per 
quse  Sacramentum  corporis  fui  ,id  eft  , Euchariftiae  promiferat.  Sed 
antequam  illud  accuratius  explicaret , neceflario  praemittenda  , 8c 
munienda  erat  apud  iftos  incredulos  fuas  incarnationis  fides , utpote 
cui  Sacramentum  Euchariftiae  prorfus  nititur.  Itaque  fermo  ifte 
Chrifti  a pane  Euchariftiae  incipit  , 8c  in  ilium  definit : manducatio- 
nem  interim  fpiritualem  per  fidem  incarnationis  redo  erdine  praemit- 
tens  corporali  , in  quam  femper  collimat.  Quae  etiam  ratio  eft,  quod 
cum  de  incarnatione  eft  fermo  , illam  attribuat  Patri , non  Filio  he- 
minis , dicendo  v.  3 2.  Pater  mens  dat  vebis  panem . Euchariftiam  vero 
tam  hie  , quam  v.  27.  tribuit  Filio  heminis , quia  incarnationis  Fi- 
lms hominis  ut  talis , non  caufa  ,fed  effedus  eft.  Euchariftiam  vero 
ipfe  Filius  hominis  dedit,  dum  panem  fumpfit  in  manibus  , vertitque 
in  corpus  fuum.  Itaque  * panis  ,quem  ego  dabo  vobis  in  cibum,  in  ul- 
tima fcilicet  cjpena  mea,  * caro  mea  eft , id  eft,  corpus  meum.  Eft  enim 
differentia  inter  Corpus  Sc  Carnem  , quod  corpus  prater  carnem , 
etiam  offa,  nervos,  venas,  reliquamque  ftruem  comprehendat.  * Pro 
mundi  vita , fupple  , dand'a;  Greece  enim  clarius  dabo  , hoc  modo  : 

Quam  ego  dabo  pro  mundi  vita  , fcilicet  in  cruce  , ut  Euthym.  8c  Theo- 
phyl.  Quod  addidit  , ut  per  hoc  indicaret,  fe  non  figuram  vel  fimi- 
litudinem  carnis  fuae  in  coena  daturum  elfe  , fed  veram  carnem  fuam, 
illam  ipfam  , quam  erat  & in  mortem  daturus.  Qua  de  caufa  Sc  in 
coena  dixit , Corpus  meum , quod  pro  vobis  tradetur  , fcilicet  in  mortem, 

8c  generis  humani  redemptionem. 

53 Mitigabant  ergo  Jndti  ad  invicenn  Greece  s 3-  L«t!gaba»r 

pUg-  ergo  fudsiadin-- 


<J9°  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

victm, dictates -fugnab Ant , inter  fe  contendentes  , aliis  fcilicet  affirmant  i bus  ^ aliis 
ScnoWscawS  cura  ftomacho  contradicentibus : * Oucmodo  hie  jot  eft  fuam  carnem  dare 
ttandu«ard  ^ a ^ man(^ucan^um Intelligebant  enim  earn  more  aliorum  ciborum  fru- 
an  ?ftratimdifcerpendam,  ut  notat  Aug.  Trad.  27.  Quae  caufa  fuit,  ut  , 

cum  fe  ftepius  partem  appellaffet,  nihil  offenfi -fuerint , facile  fufpi- 
cantes  methaphoram  aliquam  ihi  latere  polfe  : fed  cum  dixit  ilium 
ipfum  panem  quern  eis  daturuseiTet  , effe  carnem  fuam  , fcandalizati 
Tint , dicendo  : Ouotncdo  potejl  hie , & e . Ubi  Hie  contemptumfpirat. 
Quomodovzib  effe  vocem  Judaicam  notat  Cyrill.&  incredulitatiseffe 
lignum  j Chrifoft.  8c  alii.  Quod  fi  tantummodo  figuram  carnis  fux 
v-el  nudum  panem  Chriftuseis promififfet , ut  Calviniftae  volunt  , fa- 
cillime  totam  contentionem  uno  verbo  fedare  potuiffet , dicendo  fe 
carnem  fuam  figurate  daturum  , ficut  manna  figurate  fpiritalis  cibus 
fuerat  ; 8c  aqua,  fpiritalis  potus.  Sed  quia  rede  intellexerant  verba 
de  vera  carne  Chrifti , hinc  auget  fententiam  praecedentem,  graviffi- 
maque  confirmatione  manducationi  carnis  fuse  , quam  horrebant, 
etiam  fanguiuisfui  potum  adjungit , quo  Judseis  nihil  magisillicitum  , 
ac  belluinum  videri  poterat,  utpote  quibus  ufus  omnis  fanguinis , ne- 
dum  humani  , interdidus  erat. 

S4.  Dixit  er>0  $ 4.  * ’Dixit  ergo  eis  Jefus  , q.  d.  inquit  Aug.  Quomodo  quidem 
eis  jeius: Amen , edatur  , 8c  quis  modus  fit  manducandi  iftum  panem  , ignoratis  : ve- 

amendico  vobis:  -Jr  ....  . 1 . 1 & 

Kifi  manducave-  rumtamen  * niji  manducaveritis  carnem  Fun  benunis , id  eft,  meam  hu- 
iiilhoininis  ,*&  manam  , quamoculis  veftris  cernitis , * & biberitis  ejus  fanguinem. 
biberitis  ejus  Hac  ipsa  carnis  Sc  fanguinis  differentia  iniinuans , fe  facrofandum 
habebitis  vitam  quoddam  conviviurn  , non  folum  carnis  , fed  8c  fanguinis  , inftitutu- 
uivobis.  rum  ; ad  quam  inftitutionem  adhuc  futuram  cum  refpiciat , verba 
non  nifipoftillud  tempus  obligationem  manducandi  8c  bibendiadfe- 
rebant.  Porro  fenfus  hujuspropofitionis  compofitse  non  eft  disjun- 
divus , quafi  fenfus  effet : Si  vel  non  manducaveritis , vel  non  bibe- 
ritis, &c.  fic  enim  alterutriusfpeciei  praetermiflio  effet  illicita  , quod 
hseretici  volunt : fed  fenfus  eft  copulativus  univerfalis,  etiam  fecun- 
dum  rigorem  Dialedicum.  Nam  illud  , nifi  , includit  negationem  , 
idem  valens  quod  non  , 8c  repeti  debet  etiam  in  fecuuda  parte  pro- 
pofitionis  compofitse  : quafi  diceretur  hoc  modo : Si  non  manducave - 
ritis  carnem  Filii  heminis  , & biberitis  ejus  fanguinem  , &e,  hoc  eft  , 
ft  nec  manducaveritis  carnem,  nec  biberitis  fanguinem  , * non  habebitis 
vitam  , fupple  aternam  , ut  ipfe  Chriftus  mox  exponit , 8c  Aug.  ob- 
fervat,  ne  fcilicet  putarent  de  vita  temporali  effe  fermonem.  * In  vobi?, 
id  eft,  non  perfeverabitisin  vita,  utfitvobis  ceterna.  Vitam  enim  jam 
habere  fupponuntur  illi , qui  ifto  cibo  8c  potu  uti  debent  : nam  mor- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  g.  69  r 

tins  non  fervit  cibus  aut  potus , ut  revivifcant  3 fed  viventium  vita,  ut 
perfeveret , illis  nutriti debet, ut  Bafil.  lib,  1.  de  baptifmo,  Sc  Catho- 
lic* Dodores  paffim  notant.  Datur  ergo  hie  praeceptum  , fub  poena 
mortis  aeternas , utendi  hoc  Sacramento  , reipfa  vei  certe  defiderio  , ft 
neceflitas  rem  excludat : non  tamen  utendi  hac  vel  ilia  fpecie,  ut  fatis 
diximus.  Ut  autem  non  foliim  poena  terreretraftidientes , fed  etiam 
utilitatismagnitudine  alliceret , adjungit , 

yy.  * Oui  wanducat  , id  eft  , manducaverit  in  pofterum  , * meant  s *.Qm  mandu- 
carnetn  , & bibit , feu  biberit , * meum  fanguinem  , eo  fcilicet  modo  , 
quo  manducari  ac  bibi  debet , utfpirituaiis  manducatio  per  diledio-  meum  fangui- 
nem  ftdei  cum  corporali  conjungatur.  Quo  fenfu  Aug.  ait  : Qui  um^tirnam^ac 

non  manet  in  Chrifto,  Sc  in  quo  non  manet  Chriftus,  non  manducat  cs°  feiufcitabo 
„ , , \ 0 ~ .0n  • • cum  ,n  novifli- 

Sc  bibit  , licet  premat  dentibus  bacramentum  Corporis  cc  Sanguinis  mo  die. 

Domini.  * JIabebit  vitam  Aternam,  jam  fcilicet  in  fe  manentem  Sc  per- 
feverantem  , vi  tabs  cibi  Sc  potus,  utpote  qui quemadmodum eft  vi- 
vus , ita  etiam  viviftcus.  Intellige  autem  , nift  alio  ex  capite  fit  defe- 
dus,quomodo  tales  propofttionesuniverfales  intelligi  debent, quem- 
admodum  Sc  de  baptifmo  patet , Matth.  28.  Sc  de  invocatione , ad 
Rom.  10.  Quia  vero  perfeda  vita  sterna  non  eft  folius  animae  , fed 
6c  corporis,  de  ilia  fubjicit : * E t ego  refufcitubo  cum , gloriofum  ejuf- 
dem  carnis  Sc  fanguinis  mei  virtute  , * in  novifiimo  die  , quando  mors 
Chrifti , Sc  facramenta  ejus , finem,  plenamque  perfedionem  in  ele- 
cts confequentur.  Nam  , ut  prasclare  docet  Cy rill.  1.  4.  c.  14.  Sc 
15  non  foliim  animae , fed  & corpora  noftra  ex  manducatione  reali 
c.orporis  Sc  fanguinis  Domini , immortalitatis  incorruptionem  tra- 
hunt.  Quod  Sc  ante  ipfum  docuit  Iren.  lib.  5.  c.  2.  Sc  lib.  4.  c.  34. 

Quam  vivificationis  efficaciam  non  ftatim  in  hac  vita  exerit  caro  Sc 
fanguis  Chrifti,  fed  foliim  in  noviflimo  die  : ne  fcilicet  propter  l’e- 
movendam  mortis  moleftiam  delicatiiis  crederetur  in  Chriftum. 

Nam  , ut  Aug.  lib.  2.  de  pecc.  meritis  cap.  31.  lie  homines  mortem 
iftam  timent  , ut  non  ob  aliud  Felices  dicerent  efte  Chriftianos , nift 
quod  mori  omnino  non  polfent.  Sic  verb  tali  beneficio  carni  quae- 
dam  felicitas  quidem  adderetur  , fed  minueretur  ftdei  fortitudo  , quae 
per  conte  mptum  mortis  ad  i m mortal  i tat  era  tend  it. 

* Caro  enim  me  a vere  eft  cibus  . id  eft  , non  metaphorce  , non  Caroenim 

allegorice,  non  my  dice  , fed  reipfa  & verc  cibus  Sc  potus  funt,  Sc  v&languis 

proind.e  verb  Sc  realiter  more  cibi  Sc  potus  manducanda  , Sc  bibenda,  meus , vere  eft 
ut  vita  fervetur  , roboretur,  augeatur.  Hoc  ergo  addit  , tamquam  potus- 
caufam  praeceptae  manducationis  3 Sc  bis  repetit  illud  , vere  , ne  quis 
^nigmaticum  Sc  parabolicum  fermcnem  efte  crederet , ut  Chryfoft* 

Sfff  SC 


g}i  COMMENT.  IN  EYANGEUUM 

N Euthvmius  notant.  Probat  hoc  ex  effedu  cibi  £tpotus,  qui  eft 

uniri  & commifceri  viventi  : Nam 

57*  * Qnimanducattmeam  carnem  , & bibit  meum  fanguinem  in  me 

manet  & ego  in  iilo  , non  folumper  lidem  & charitatem , voluntatif- 

que  unitatem  , fed  etiam  naturali  quadam  Sc  corporali  unione  feu 

commix  none  , iicut  Chryfoft.  hom.6  i,  ad  populum  Antioch.  Hilar. 

lib.  8.  de  Trinit.  & accurati Aim e Cyril,  lib.  io.  in  Joan.  cap.  13 . Sc 

lib. 4.  cap. .17.  explicit  hoc  exemplo  liquefadte  cerae,  quae  alteri  cerae 

liquefadae  ita  commifcetur  , ut  unura  quid  cum  ea  efSci  videatut. 

Haec  autem  unio  eft  caufa  vitae ; quod  fequentibus  verbis  tradit : 

5s.  sicutmifit  r 8.  * Si  cut  mi  (it  me  vivens  Pater  , quando  me  hominem  fecit , di- 
me vivens  Pater,  . < , i 

&ego  viyo prop-  vimtatem  humamtati  conjungendo  : * C ego  vivo  propter  Pattern,  quia 
ut  Deus,  a vivente  vivens  genitus  fum  ; uthomo  , vitarn  divinitatis 


57-  qui  mandu- 
cac  meam  car- 
nem  , & bibit 
meum  langui- 
nem,in  me  ma- 
net , & ego  in 
iilo. 


\ ter  Fatrem:&:-qui 
manducat  me.  2c 


:pi'e  v vet  prop-  ejus,  5c  o m n i s grat  i x ab  eo  accepi : ita  * & qui  man  due  at  me,  mandu- 
cando  carnem  meam , ratione  cujus  fadus  fum  cibus  fub  fpecie  panis. 
In finu at  igiturfe  totum  elfe  etiam  fub  ilia  fpecie  , quae  manducatur  ; 
cuipropterea  etiam  totum  efftdum  utriufque  fpeciei  ttibuit , dicen- 
do,  * & ipfe  , id  eft  , etiam  ipfe  , * vivet propter  me  , quia  fcilicet  vi- 
tam  meam  habetin  fe3  feu  mihi  viventi  per  manducationem  meae  car- 
ni:  unitus  eft.  Hie  ergo  abfolvit  Chriftus  probationem  versus  5 ) .q.d. 
hoc  mode  : Caro  mea  vere  eft  cibus  : cibus  unitur  , mifeeturque 
manducanti , unio  verb  vitam  tribuit  : ergo  qui  manducat  meam  car- 
nem , habet  vitam  aeternam.  Itaque  rediens  ad  fententiam  primam 
verfus  33.  occafionecujus  tanta  dixerat,  concludit  fermonem. 
M’d^csdo^r*  " 59*  * eft  iUe  partis  , qui  de  edodefeendit , feu  delaplus  eft  ( eft 

cendit.Non  ficut  enim  prsteriti  temporis  ) quia  per  Incarnationem  quantum  ad  rem 
patte^veft r[ ms-  contentaiiij  panis ifte quaft.praeparatus  8c  codusfuit : * non  ficut  man - 
na  , & morrui  due  av  erunt  P atr  e s , drc.ideft,  non  ftcut  manna,  feu  non  talis  eft 

funt.Qui  mandu-  . . 

cat  hunc  Pa-  panis , qualis  manna , quod  fnan 

sTteiourn.^61  fant  j id  eft  , 6c  per  hoc  non  potuerunt  a morte,  five  corporis 

mae  liberari.  * Qui  verb  manducat  banc  panem, vivet  in  SLternum,  de  qui- 

dum, quod  mandu- 
:ternam  adferibat. 


iducaverunt  Patres  veftri,  * & mertui 


five  anu 


bus  vide  v.  49.  yo.  Sc  y2.  Hoc  interim  hie  notanaum, 


cation i fub  fola  fpecie  panis  non  minus  vitam 
quam  (i  fub  utraque  fpecie  (umeretur  : 

<5o  Hse  dixit  in  1 x . , . . . jS  . n . * ...  • . 

rvwtgoga  docens,  6o.  * H&c  dixit  injjndgoga  , id  elt  , in  loco  publico  , m conventu 

ia  Capharnaum.  omnium , * docens  in  Capharnainn  , celebri  civitate.  Q^ice  cireumftan- 

w . . tiaru’m  expreffi©  eofacit , ut  mirabilis  File  fermo  plus  ftdei  haberet, 

6t.  Multi  ergo  N r r a r 

aodientes  ex  dif-  nec  d quoquam  conndus  putaretur. 

ZlT^lufeft  Ci.  * Multi  ergo  aWdientes  ex  difcipulti  ejus  , id  eft,  ex  feptuaginta 
b,J%rlrmo’5<q“-s  difeipulis,  ut  patetex  v.  67.  & 68.  * dixemnt  : Durus  efi  hie  fermo  , 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  6.  693 

id  eft  , intelledu  Sc  creditu  difficilis.  Tertull.  de  refurred.  cap.  36. 
exponit,  intolerabilis.  Nam  ideoiubjungunt,  *quis  pot  eft  eum  audire? 
id  eft,  cujus  aures  eum  ferre  poffent,  dum  fe  dicit  de  caelo  defcendifte, 
carnemque  humanam  comedendam  , &fanguinem  bibendum  praeci- 
pit  > Nam  hoc  i pfum  carnal  iter  inteliedum,  horrorem  incutit.  Has 
duas  murm'urationis  caufas  intelligens  Jefus , Sc  ordine  refutans  , 

62  * Dixit  eis  : Ilocvos  fcandaliz,at  ? id  eft  , hoc  vos  often dit  , Sc  a <i.5cicns intern 
^ J Jefus  apud  fe= 

me  alienos  tacit  ? metipfutn,  quia 

6 3.  *Si  ergo  vidcritis  Filittm  hominis  afcendcntem , in  caelum  , fupra  ^ 

omnem  naturae  creatae  poteftatem,  * ubi  eratprius?  Antequam  de  caelo  jus,dtxiteis:Hoc' 
defcenderet  ? Idem  enim  fuppofitum  eft  , quod  Sc  ante  propterin-  63. si  ergo  vide- 
commutabilem  divinitatem  in  caelo  erat,  indeque  humanitatem  aftu- 

mendo  defcendit,  Sc  quodpoftea  per  eamdem  humanitatem  afcendit  tem  ubi  «at 
Eft  autem  apofiopefis  feu  reticentia  , hoc  modo  fupplenda  : Quidptlus* 
tunc  dicetis  ?An  adhuc  fcandalizabimini  verbis  meis,  quibus  dixi,me 
de  caelo  defcendifte  ? Sic  ergo  tollit  primam  oftenfionis  caufam.Nunc 
ad  fe  cundam  , qua  putabant  carnem  ejus  more  ferarum  dentibusefte 
laniandam  , ut  Aug.  trad.  11.  Sc  Cyril,  hie. 

64.  * Spiritus  eft,  qui  vivificat , caro  non  prodeft  quidquam . Quae  verba  6*-Spy-^utisc^  r 
a Chryfoft.  cum  fuis  , itemque  Aug.  in  Pfalm.  98.  lie  exponuntur,  caro  non  prodeft 
ut  fignificent , carnalem  intelligentiam  eorum  de  modo  manducandi,  bafquxegoTor 
nihil  ad  vitam  prodefte  , fed  fpiritalem  , qua  caro  Chrifti  reipsa  qui-  cams fum  vobu, 
aem  , led  tamen  in  Sacramento  , non  lola  fide  , led  non  line  fide  at-  (um. 

que  diledione  manducanda  eft.  Cui  fenfui  congrue  fubjungitur  : 

* Verbaqua  ego  locutus  fumvobis  , j piritus  & vitafunt , id  eft  , non  ita 
carnaliter  , utfufpicamini , intelligi  debent  , fed  tradunt  res  fpiritua- 
lcs , aeternam  vitam  adferentes.  Non  quafi  de  manducatione  carnis  fi- 
gurata  , metaphorica  , vel  per  folam  fidem  loqueretur  , ut  haeretici 
fomniant  ; fed  quia  de  manducatione  verae  carnis,  non  tamen  carnali, 
non  mortuae  , non  difeerpendae  , non  in  propria  fpecie,  fed  fub  fpecie- 
bus  panis  tedae.  Idem  tamen  Aug.  trad.  27.  in  Joan.  & lib.  10.de 
Civit.  c.  24.  Sc  ex  profefto  Cyril,  in  hunc  locum,  explicant  etiam 
aliter,  ut  fei licet  Chrlftus  aflignet  veram  caufam  vivificationis,  quam 
carni  fuaefaepius  attribuerat.  Spiritus  eft  qui  vivificat , id  eft  , divinitas 
mea  carni  con  junda , eft  ilia  , quae  vitam,  de  qua  locutus  fum  , tri- 
buit,  per  ipfam  carnem  meam  : caro  verb  fola,  feu  a fpiritu  divinitatis 
feparata , non  prodeft  quidquam  , ad  vivificandum.  Cui  lenfui  Aug.  di- 
cit fimilem  effe  iententiam  Pauli : Scientia  inflat,  folafcilicet  fine  cha- 
ritate,  ebaritas  verb  adificat,  etiam  per  feientiam.  Itaque  hoefenfu  di- 

Sff  f 2 rede 


604-  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

re£te  tradiffet  Chriftus  mod  am  , quo  caro  fua  vitam  tribuit , fcilicet 
per  fpiritum  : confequenter  vero  earn  non  fie  edendam  effe  , ut  puta- 
b.int , quemadmodum  editur  caro  mortua  animalium,  fed  ficuti  fpiritu 
animata  , non  carnali  , fed  fpirituali  modo  , nempe  fub  Sacramento. 
Spirkualis  enim  talis  caro  fpirituali  modo  edenda  eft.  Itaque  * verba, 
qua  ego  locutus  furn  , de  manducanda  carne  mea , * Jpiritus  & vita  funt , 
feu  fpiritus  vivens , ut  prascelferat , id  eft , funtfpiritalia,  & c fic  vitam 
adferunt,  vel  funt  de  fpiritu  vivificante  per  carnem  intelligenda,  non 
de  carne  per  fe  fumpta  , quani  vobifcum  fateor  non  prodefie  quid- 
quam. 

Ad  quid  ergo  , inquies  , caro  manducatur  , ft  fpiritus  folus  ad  hoc 
fufticit  ? Refp.  primo,quia  caro  vivificans  homini  viviftcando  magis 
congruit.  Secundo  , quia  inaeftimabilis  dignitatis  eft  , ipftftimi  corpo- 
ris & fanguinis  Chrifti  fumptione  concorporeum  3c  confanguineum 
Chrifto  fieri.  Tertio  , quia  maximi  momenti  eft  , ad  frudtum  partas 
redemptionis  afiequendum  , ipfiffimo  pretio  redemptionis , hoc  eft  , 
carni  3c  fanguini  Chrifti  prp  nobis  datis  uniri.  Qjarto  , quia  hoc 
efficaciffimum  eft  ad  fanandam  in  nobis  fasvientem  membrorum  le- 
gem j ipft carni  Chrifti  , ab  omnt  cupiditate  aiieniffimae  , conjungi  3c 
commifceri. 

oj.Sedfunt  qui-  65.  * Sed  funt  qui  dam  ex  vobis , qui  non  credtint , mihi  docenti  , 8c 
qufnon credunr!  ideo  verbamea  non  intelligunt.  Intelligentia  enim  ex  fide  nafcitur, 
Sciebav enim  ab  i u xta  illud  I(aias7.  fecundum  Lxx.  N ifi  credideritis  , non  inteliigetis . 
e fl'en t non  ere-  q.  d.  mcreduhtas quorumdam  elt  caula  murmurationis  ,non  iermo- 
mditu/us^ effet  nls  duritia : *fciebat  enim  ab  initio  , id  eft  , non  folum  poft  expertam 
sum.  murmurationcm , fed  ab  initio  converfationis  difcipulorum  fecum 

feiebat  , * qui  effent  non  credentes  , ex  difeipulis  , * & quis , impulfus 
illo  fpiritu  incredulitatis,  *traditurus,Ce u proditurus  *ejfet  eum.  Nam, 
ut  S.  Leoferm.  n.  de  Paflione  , nihil  umquam  verborum  Domini 
cordi  ejus  inhaefit.  Hunc  ergo  inftnuat  Evangelifta  hoc  Chrifti  fer- 
moneex  incredulitatefuilfe  fcandalizatum  , 3c  alienato  animo  tan- 
dem in  proditionem  erupifte. 

46.  Et  dicebat:  66.  * Et  dicebdt , Propter  ea  dixi  vobis , quia  fcilicet  quidam  ex  vo- 

vofcns^quia nemo  non  credunt  mihi , * quia  nemo  poteft  venire  ad  me,  hoc  eft,  credere 
poteft  venire  ad  in  me,  * nifi  fucrit  ei  datu?tt  a Patre  meo , ut  credat : nam  eft  explicatio 
daium  a Pane  ejus  , quod  dixerat  v.  44.  Nifi  pater  mens  traxent  eum3  quia  ut  Aug. 
weo*  lib.  1.  ad  Bonifac.  cap.  3.  ille  tra'nitur  ad  Chriftum  , cui  datum  fue- 

rit  a Patre  , ut  credat  in  Chriftum. 

«7.ex  hoc  multi  * £X  hoc , tempore  iftius  duri  fermonis,  * multi  difcipulorum  ejus 

difcipulorum  e • ' . , . , , ..  . 1 v . 

iui  abicrunt  rc-  aher^r.t  retro ^ Graece  7%  QvoiJU  p abierunt  ad  ea?  qua  retro , hoc 

eft, 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  6.  69* 

eft  , adpriftinum  vitce  modum  , quern  deferverant.  Quod  magis  ex-  tro  : & jam  non 
plicat,  addendo,  * c r jam  non,  Grtece  gr  »x«t /,  O non  amp lius,  * cumiuoh bant. 
ambuldbant , ficuti  folebant.  Ubi  Aug.  notat  in  Pfalm.  5*4.  primam 
hserefim  in  difeipulis  Chrifti  velut  ad  duritiam  fermonis  ipfius  fadairi 
eife  3 intellige  circa  Euchariftiam.  Chriftus  ergo  ne  turbari  vel  angi 
videretur  eorum  difcelfu  , 

68.  * Dixit  ad  duodccim  , qui  remanebant  : * Bumquid  & vo$  vnltis  63.  Dixit  ergo 
abire  ? Oftenfi  dodrina  mea  , utquaeratis  aiium  Dodorem  ? Quad  Numqmd 
infinuans,  hoc  per  fe  licere.  Qua  libertatis  & optionis  permifiione  & vosvuhisabi- 
fignificabat,  quod  ipfe  illis  non  ilii  Chrifto  elTent  neceflarii  , ut  Aug. 

notat  trad.  1 x.  ut  videlicet  ita  magis  eos  ad  remanendum  accenderet, 
omnibufque  pateret  , quod  neque  vi  , neque  ignorantia  , neque  ve- 
recundiaretinerentur;  aedenique  utfequentem  confeflionem  eliceret. 

69.  * Rejpondit  ergo  Fetrus  , nomine  totius  collegii  Apoftolici,  cu-  <Js».  Refpondit 
jus  caput  erat , ut  Cyril,  notat  , Sc  cujus  fententiam  exploratam  fe  JrJr°use‘  D^n°ine 
habere  putabat : * Domine  , ad  quern  ibimus , te  relido  ? q.  d.  Non  in  - adquewibimus? 
veniendum  effe  fimilem  : cujus  ratio  fequitur,  quia  * verba  sterna  vi-  U babes.  *Kr" 
te  babes , id  eft  , non  dura  , non  quae  fieri  nequeant  , ut  alii  putant , 

fed  vere  divina  Sc  vivifica  , quibus  qui  ob  temper  ant,  vitam  aeternam 
alfequentur.  Alludit  enim  ad  verba  Chrifti  v.6 3.  & tacite  refutat  mur- 
mur infidelium.  Unde  adjungit , 

70.  * Ft  nos  crcdidimus , jam  ante,  turn  Joanni  teftificanti,  turn  tibi  , 7°-&noscredi- 
Sc  intelligentia  fidem  confequente  , etiain  * cognovimus , ex  fadis  tuis  mu^fqmf^es 
mirabilibus , * quia  tu  es  chriftus  Filius  Dei  vivi ; Greece  6 x?isb;  6 Ito;  r*  chriftus  Films 
0£ou?  ille  Chriftus,  ille  Filius  Dei  vivi  Sc  veri,  utobfervat  Cyril.  Qui- 

bus  paucis  verbis fummam  fidei  Chriftianae  compledebatur  , infinuans 
fe  verba  Chrifti  , quantum  vis  minus  intelleda  , vel  dura  , majeftatis 
intuitu  ampledi  tamquam  veraciffima.  Chriftus  verb  emendansPe- 
trum  , quatenus  indivaverat  omnes  credere,  ne  forte  visa  poftea  prodi- 
tione  Judae  , fe  quoque  deceptum  fuiiTe  fufpicarentur  , refpondit 3 


1. 


Bonne  ego  vos  duodecim  elegi  , in  domefticos  Sc  Apoftolos 


71.  Refpondit 

tamen  * ex  vobis unus  diabolus  eft  ? id  eft , Diabolicum,  mihique  adver-  ego^vos1  duod"! 
fantem  animum  gerit  ? Neminem  exprimit , ut  omnes  folliciti  elfent  cl™  ele2* , & cx 
ac  tnnerent  , juxta  Aug.  Sc  Cyril.  bolus  eft  ? 

qz*Dicebat  autem , id  eft,notabat  his  verbis,*  Judani  Simonis  filium,  72.  Dicebatau- 
*lfcarimin , de  quo  didum  Matt.  10.  *bic  enim  erat  traditurus  etm;  id 
eft,  magnum  illud  fcelus  proditionis  commiffurus.  *ctime(fet , id  eft  hie  enim  erat  tra- 

V -p  1 . , ' \ dituruseum,cum 

quamvis  ciiet  *uim  ex  duodecim , electis  ad  Apoitolatum.  Quod  autem  efiet  unus  ex  duo 
Deus  tam  exiguum  numerum  duo'denaritim  noluiteffe  finemalo,hoc  decim’ 
ad  exemplum  noftree  patiently  valere  voluit , quoniacn  neceffe  erat , 
ut  inter  malos  viveremus , ut  Aug.  in  Pf,  34.  CA- 


69  6 


COMMENT.  IN  EVANGELIUM 


CAPUT  SEPTIMUM. 


i.  * jp  Ofi  b&c  ambulabatfefus  in  GaliUam  , Graece  eft  in  GaliUa  , (I- 


eumjadaci  utter 
fccere 


i.  Toft  hsc  au- 

tem  arobula'  at  _ y _ _ 

Jcfus  m Gaiiiar-  X cut  paulo  poit  etiam , in  fudxa  . Sc  ugnihcatur,  quod  peram* 

voiebatm  kularet  °PP^a  Galilasae  > declinando  Judaeam  ftride  didam  , in  qua 
d*am  ambuiare,  templum  erat  & Pafcha  debebat ’celebrari.  Caufa  erat , * mix  mere- 

qu  a qusrebart  , J n i • • r m 1 1 

bant  e-umfua&i  inter  pc  ere  , propter  rationem  ailignatam  cap.  y.  v.  16. 
Sc  1 8.  quae  etiam  tangitur  hoc  c.7.  v.20.  & 21.  Itaque  datur  hie  ra- 
tio, cur  non  perrexerit  in  Judaeam  ad  Pafcha  celebrandum,  quod  c.6. 
v.  4.  proximum  fuiffe  dixerat , n.empe  periculum  vitas.  In  quo  , ut 
Aug.infirmitati  no.ftrae  exemplum  prasbere  voluit , pericula  prudenter 
deciinandi  , quando  non  poftulat  charitas , ut  vita  profundatur. 

-.Erat  autem  in  2.  * Erat  autem  in  proximo  diesfeftns  Jud&orum  , Greece  tyry  ,feftum 
ftuTjudaorumi  fud&orum  : non  enim  erat  unus  dies , fed  durabat  per  feptem  continues 
Scenopegia.  dies  ? Levit.  27.  Dicebatur  autem  * Scenopegia  , Graece  Z>twozsyy(a  , 
hoc  eft  , tabernactUorum  fixio , quia  menfe  feptimo  fub  dio  in  taberna- 
culis  habitabant  , in  memoriam  habitationis  per  quadragintaannos  in 
deferto  , Sc  protedionis  divinae.  Unum  erat  ex  feftis  tribus , quibus 
debebant  comparere  coram  Domino  , utpatet  Deuter.  16.  v.  16. 


3.  Dixerunt  au- 
tem ad  eum  fra- 


* Dixerunt  autem  ad  eumfratres  ejus , quo  nomine  ex  confuetu- 
tres ejus : *Tranfi  dine  Scripturarum  vocantur  quilibet  confanguinei  , ut  notat  Aug. 
hinc , & vadem  pratres  era5  pive  ex  parte  matris  vere  coenati  effent  , five  ex  parte 

Judaeam  , ut  & t>  r , o ' . | 

diicipuii  tui  vi- Joleph  eile  putarentur.  * Tranfibinc , (Sc.  q.  d.  Qjid  ntc  in  Oaiiiaea 
q^fecis.13  tUa  * obfeurus  delitefcis  ? Stint  enim  verba  reprehendentium  , Sc  ipsa  re- 
prehenfione  exhortantium  , ut  iret  * in  fudaam,  Jerofolymam  feilicet 
tamquam  ad  theatrum  mundi , ut  indicatur  fuiffe  Ad.  2.V.5.  * Vt  & 
difeipuli  tui  , id  eft , ftudiofi  dodrinaetuae  , quos  illic  tibi  conciliafti , 
neque  te  fequuntur  quaqua  verfum  , * videant  opera  tua  , qua  facts , 
admiranda,  hoc  eft,  ut  etiam ibi  eadem  facias  mirabilia  , quae  videant. 

4. Nemo  quippe  4.  * N emo  quippe  in  occulto  quid  facit,  id  eft,  nemo  aliquid  praeclarum 

^ qu^ut  faciens  , late  bras  quaerit  , aut  quaere  re  debet,  * & quarit  ipfe  in  palam 
ipie  m paiam  e ffe . id  eft,  fed  e contrario  defiderat  publico  innotefeere . * Sibacfa- 
manifefta  teip-  cis  , ldelt,  quanaoquidem  opera  tarn  admiranda  perpetras,  mam - 
lummundo.  feflateipfam  mundo  , id  eft  , redde  te  celebrem  univerfis  hominibus  , 
Jerofolymam  proficifcendo  , ut  feilicet  ibi  a Sacerdotibus  Sc  Scribis 
• approberis. 

5.  Neque  en  m 5.  * Neque  cnimfratres  ejus  crcdeban:  in  eum  , tamquam  Chriftum  , 

Msm  fuem  e^e  a fie  rebat : quamvis  id  verum  eife  defiderarent , propter 

gloriam  , quaeindeadfe  redundaret.  Nam  ex  human ae  glonae  defi- 
derio  eos  taaec  verba  dixiffe , notat  Aug. 


SECUNDUM  JOANN  EM.  Cap.  7.  697 

6.  * Dixit  eisjefus  : Tempus  meum  , mini  opportunum  , utproficif-  e -Dixit ergo  cti 

car  in  Judaeam  , Sc  mundo  manifefter ,;<*  nondum  advenit : tempus  autem  n^nd£m 
veftrum  proficifcendi  Jerofolymam  , * fcmper  eft  paratUm  , id  eft  , op-  advenit^tempUS 
portunum,  utpote  quibus  ibi  nihil  pericuii  imminet : nam  hanc  ratio-  iempereitpara- 
nem  fubjicit  , tura' 

7.  * Non potefl  mundus  odijfe  vos , quia  nulla  in  vobis  odii  caufa  eft  , ^un^u°n 
utpote  quorum  vita  Sc  fermo  non  multum  a mundi  moribus  difcrepat:  vos:  me  autem 
* me  autem  odit , quia  t eft imonium  pcrhibeo  de  illo , id  eft  , teftoracdo-  ftimoqnTumgpet-" 
ceo , * cjuod  opera  eius  mala  funt.  Talisautem  veritas  reprehenltonis  hlbe°deillo\ 
odium  pant,  quia  ut  Cyril,  animus  voiuptati  aeditusgraviter  rert,ii  a mala  funt, 
voluptate  revocetur.  Et  quantumvis  omries  homines  ament  veritatem 
lucentem  , oderunt  tamen  redarguentem  : amant  earn  , cum  fe  ipfam 

indicat ; oderunt  earn  , cum  eos  ipfcs  indicat  ,ut  Aug.  1.  10.  ConfelT. 
c.  23.  Ideo  igitur 

8.  * Vos  afcendite  ad  diem  feftum  , ego  antem  nonafcendo . Et  tamen 

conftat  ex  v.  10.  eum  afcendifte.  Itaque  Porphyrius  apud  Hieron.  hunc, ego  autem 
lib.  2.  contra  Pelagianos,  hinc  arguebat  Chriftum  inconftantise,  quod"^af^“d^ 


tarn  cito  mutaffet  propofitum.  Laborant  autem  plerique  ut  haec  con-  lum:  quia  meum 
cilient.  Cyril,  negat  eum  afcendifte  , celebrandi  fcilicet  fefti  causa  : im^£m,eit.Urn 
Aug.  trad:.  28.  exponit  eum  non  afcendifle  gloria  fuse  causa  , ficut  x^eMppeUmadnI 
fratres  ei  confulebant.  Sed  expeditior  folutio  eft,  quam  ibidem  Aug.  fit  in  Gaiiiara, 
fuggerit , Sc  ipfe  textus  indicat  : quia  non  alcendit  ad  diem  feftum 
ilium  , hoc  eft,  ad  primum  vel  fecund  urn  diem  feftivitatis  : fed  afcen- 
dit  feciuentibus  diebus,  ut  indicatin'  v.  iq.  Vel  facilius adhucdici  po- 
teft  , quando dicitur  , non  afcendo  , illud  Latinum  ,mn  ,poni  pro  eo  , 
quod  in  Graeco  eft,  tivTzee,  nondum nam  Graeco  habetur  hie  eadern  vox, 
quse  v.  6.  ubidicit,  Tempus  meum  nondum  ad venit  ; Sc  quee  habetur 
hoc  eodem  verfu  , * Meum  tempus  nondum  imp! e turn  eft  , quod  fcilicet 
epo  propterea  expeifto.  Quo  impleto  , io.Ut  autem  af- 

D r / .r  r >•  x1  1-  ...  r>  ti  cenderunt  fratres 

10.  * Tunc  O'  ipfe  ajeendit , cum  lancet  rervor  J udaeorum  aiiquan-  eius,  tunc  & ipie 
tulum  fortafte  deferbuiftet , ut  mitiore  cum  periculo  venire  poffet.  feftum1  no^ma- 
Alcendit  autem,  * non  manifefte , fed  epuafi  in  occulto  : quia  neque  redfca  fedquafi  i 
via  profed:us  eft,  fed  per  diverticula  Sc  devia  , tranfmiffo  fcilicet  Jor-  n.  ]Uda>i  ergo 
dune  per  Per  seam  , ut  ex  collatione  Evangefiorum  colligitur  : neque 

cum  nOtabili  comitatu  , ut  adventui  fuo  celebritatem  adimeret.  cebant  : ubi  eft 

11. *  fudui  ergo  , Principes  fcilicet  , * qtur eb-ant  eum  in  die  fefto  , ut  Et  murmur 
eilm  apprehenderent , * & dicebant : Vbi  eft  ilie  ? Quam  efle  vocem  m^tum  erat  in 

rr  n n r . . J turba  de  eo.Qui- 

contetnptus , notat  Chryloft.  cum  fms.  dam  enim  dice- 

12.  * Et  murmur  multum  , id  eft , multa  muflitatio  , v arise  fcilicet  abu°"^ 

variorum  fententise  erant , * in  turba  de  eo.  dicebant : Non .. 


33  bos,. 


fed  feducit  tur« 


(59 8 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

1 3 Memo  tamen  1 3.  * Nemo  tamen  , eorum  , qui  deferule  rent  eum  , * palaW  > Grace, 

mr  de  iiio.prop-  ^ jftac  , libcre  leu  cam  libertate  , * Icquebatur  de  illo  : nam  , ut  Aug, 

ldxoiu!n!ura  ttirbas , clarius  fonabant;  bonus  eft,  preflius  fafurrabant,  * prop- 

tcr  metum  fudaorutn  , Principum  , qui  bus  eum  inyifum  effe  fciebant# 
dl-VKS?  I4*  * Jam  autem  ditfifto  mcdiante , hoc  ell , cum  ejus  jam  efTer  me- 
te'aucndit  je.us  diam,  quarto  fcilicet  feftivitatis  die,  qui  inter  feptem  medius  eft,  *4/3- 
<k>cs£t!Uai  ’ & ?*/#*  772  temflum  , publice  fcilicet  , * & , prasfentibus  ibi  mimi-* 

ci ; , * doc e bat,  Ut  fatis  hiuc  pateat  , antea  exempli  noftri  causa,  eum  , 
ut  diximus , latuifle  ; nunc  verb  divine  fuse  poteftatis  oftendendae 
causa  prodiifle  , ut  utrumque  notat  Aug.  trad.  29. 
tuC5fuVSIrf  dt  x5*  mirabantur  , rfiVrnto  ; Ouomodo  hie  litter  as  fc  it , .Scripturas 
cenres : Qiiomo.  fcilicet  facras , quas  ailegat , ac  divina  myfteria  , * wow  didicer  it  ? 
idt.cum  iondu  Qjia  multi  noverant  , inquit  Aug.  ubi  natus,  quemadmodum  fuiflet 
dicerir  1 educatus  , quem  tamen  numquam  viderant  litteras  difeentem. 
is.Refpondit  eis  1 6.  * Rejpondit  fefus : Me  a dottrina,  quam  vobistrado,  * non  efi  meat, 
*Mea  dofttina ' ' Q»lam  apparentem  contradidionem  foivit  Athanaf.  ferm.  2.  contra 
non  eft  mea,  led  Arianos , 6c  brevius  Aug.  hoc  loco  , cum  dicit  : Dodrina  Chrifti  ip- 
ejjs , qui  mi  1 ^ as  -erat  ^ qU{a  (ghriftus  erat  verbum , in  quo  omnes  thefaori  fapien- 
tias  abfeohditi;  6c  ipfius  non  erat,  quia  verbum  neceffe  eft,  ut  alicujus 
fit.  Quid  verb  tarn  tuum,quam  tu  ? Et  rurfum,  quid  tarn  non  tuum, 
quam  tu,  fi  alicujus  es,  quod  es  ? Unde  Sc  Chriftus  adjicit,  * fed  ejus , 
qui  mifit  me  , id  eft  , Pattis  , a quo  ficut  eflentiam  , Sc  feientiam  , & 
fapientiam,  ita  6c  dodrinam  accepi,  Unde  c.  8.  Si  cut  me  docuit  rater , 
Juc  loqttor . 

17. si quis  volue-  17.  * Si  quis  volueritejus  voluntatem  facer e-  conformando  voiunta- 

rit  voluntatem  tem  ^ fada  iua  prseceptis  Dei , * coenofcet  de  dottrina  , utrum  ex  Deo 
nofeet  de  dodtri-  jit ; intelledus  enim  bonus  omnibus  racientibus  eum.  Nam,ut  Aug* 
Deo’fir^an'egol  q.  9 6 . fuper  Exodum,Prius  oportet  verbis  Dei  reddere  faciendi  (ervi- 
ipeipio  loquar.  tutem,  utad  intelligentiam  earum  return  , quae  ipfo  praecipiente  Hunt, 
merito  devotionisiftius  ipfe  perducat.*vlw  ego  a me  ipfo  loquar, id  eft, an 
mea  dodrina  humano  fenfu  idventa  fit,  Deoque  contraria.  Hoc  enim 
dicit, a me  ipfo , ita  fcilicet  ut  non  fit  ex  Deo, quod  neceffe  eft  Deoeffe- 
contrarium.  Nam 

1 8 . * Qui  a femetipfo  loquitur,  tana  qu  am  author  atque  inventor  do- 


i 8. Qui  a femet 
ipfo  loquitur 
gloriam  pro- 


drince  fax , * gloriam  propriam  quarit , id  eft,  affedat  gloriam  proprn 
plum01  quarit  : ingenii  Sc  inventionis,  ut  indeab  homihibusin  pretio  habeatur:*  Oui 
rfgioH^'e^us"  mtem  qu&rit  glcriam  ejus , qui  mifit  cum  , Dei  fcilicet , qcmadmodum 
qui  mifit  eum  * me  ubique facere  videtis,  * hie  verax  efi . Immediate  dicendum  erat, 
'in  \\k>  bic  * fei?f°  non  loquitur  , 6c  confequenter , verax  efi , deferens  authori 
noii eit.  pU(J  id  3 quod  ei  debetur  , * & injufiitia9  id  eft,  impoftura  injufta  ,qu 

ftudio 


w> 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  7.  699 

ftudio  adulandi  fallat  aliquem,  * non  eft  in  eo.  Nullam  enim  adulandi 
vel  fallendi  caufam  habet,fed  do&rinam  Dei, five  gratam  five  ingratam, 
auditoribus  fine  diffimulatione  tradit.  Et  ha&enus  de  primo  capite  Ju- 
daic# accufationis,  quod  Patrera  fuum  diceret  Deum  : nunc  ad  alte- 
ram , quod  legem  Moyfis  Sc  fabbatum  violaret. 

19.  * Nome  Moyjes  dedit  vobis  legem  : & nemo  ex  vobis  facit  legem  ? ^.NonneMoy- 
q.  d.  Nonne  vos  ipfifolvitis  legem  Moyfis,cujus  transgreflionem  mihi  legend  & nemo 
objicitis  ? Ut  videlicet  hoc  modo  in  ipfofinet  accufantes  crimen  ob-  facit  lc" 
je&um  regerat.  Sed  in  quo  Judaei  non  fervarent  Legem  , non  ita  li- 
quet aiytconvenit,  Chryfoft.  Cyril.  Sc  Aug.  inrelligunt  eos  nonfer- 

vare  Legem  , eo  quod  innocentem  occidere  vellent , quod  lex  prohi- 
bet  : verfui  tamen  22.  videtur  magis  congruere  , ut  neminem  eorum 
intelligat  facere  legem  illam  , de  quafermoerat , denon  violando 
fabbato  , utpote  in  quo  tota  ilia  natio  hominum  circumcidebat  , cum 
tamen  hoc  fit  violate  fabbatum  , juxta  fententiam  illam, qua  putabant 
a Chrifto  fabbatum  violari  , hominem  fanitati  reftituendo. 

20.  * Quid  ergo  me  quAritis  interftcerc  ? feilicetob  violatum  fabba-  20.  Quid  me 

turn  , cum  ipfi  vos  non  minus  in  eo  rei  fitis  ? Quae  verba  cum  effentad  ?creTRe!'pondit 
Principes  didfca  ; * reftondit  turbo. , putans  & in  fe  effe  con jedta  , & fe  * & dixit ; 

criminis  illius  ream  agi  : * 1 Umonium  hobes , mendacii  fcilicet , Sc  ca-  besTqufateq”*- 
lumni#  iftius  authorem  : * quis  noftrum  te  quark interftcerx  ? Quibus*1£i™ei^caC;? 
inconditis  turbae  turbatae  verbis,  tamquamex  confuetudine  homi- 
num irritatorum  di&is , Dominus  in  veritate  tranquillus  refpondit 

fine  maledi&o : 


21. 


Unum  opus  feci , fanando  unum  hominem  languidum  in  fab-  z'. 


j r* 

bato,  * & omnes  miramini ; alii  indignantes  atque  damnantes,  ut  v.  23 . efs  ?Ur.um  opus 
alii  faltem  mirura  judicantes  , quod  non  alio  die  hoc  fecerim  , ut  fic  mframini °mncs 
nulla  in  me  caderet  reprehenfio. 

22.  * Proptered  , ut  hanc  turn  indignationem  vobis  auferam,  atten-  Proptered 
dite  , fcilicet  id  , quod  vobis  dicam  : * Moyfe  s dedit  vobis  circumcifio-  bis^ircumdfio-’ 
netn  , id  eft  mandatum  de  circumcifione  , ut  patet  Levit.  12.  v.  3.  ubi  "xMoyfeeft  Vd 
dicit  , Die  ottavo  circumcidetur  infantulus : quibus  verbis  circumcifio  in  ex  patribus ;sc!n 
legis  Sacramentura  tranfivit  : * non  quia  ex  Moyfe  eft , tamquam  primo  ciduisLm^nem" 
promulgandae  circumcifionis  authore  , * fed  ex  Patribus , Abraham, 

Ifaac  , & caeteris  Moyfe  vetuftloribus  Patriarchis  , * & in  fabbatho  , 
etiam  a Moyfe  vobis  praecepto  , * circumciditis  hominem  , fi  videlicet  23.  sicircumci- 
dies  odlavus  nativitatis  ejus  in  fabbatum  incideret.  His  praeraiflisar-  fionem  accipit 
gumentatur  adverfus  eos  Chriftus  in  hunc  modum  : to,  ut  non  foiva- 

23.  * si  circumcifionem  accipit  homo  in  fabbato , quae  ex  fuo  genere  m^ilnd^gnami 
jfervile  quoddam  opus  eft , praefertim  cum  ei  conjungitur , quae  con-  ni  quia  totum 

T t 1 1 j^gl  feci  in  fabbatoi 


700  comment,  in  evangelium 

jungi  folet,  medicinalis  ilia  chirurgia,ad  fanandum  vulnus  neceffarla, 
uc  Cyril,  not.it,  * ut  non  folvatur  lex  Moyft , id  eft,  ita  ut  tamen  per  ho; 
non  violetur  lex  de  obfervando  fab  bat  o : *mibi  indignamini  quiatotum 
Imninem  , id  eft,  toto  corpore  paralyli  diiToiutum,  *fanumfeci  in  fab- 
bato  ? Cum  fcilicet  fit  hoc  longcremotius  ab  opere  fervili,utpote  folo 
juffu  fadum  , fine  ulla  membri  praecilione  , vel  medicinte  , vel  falcia- 
rum  appiicatione.  Itaque 

ca^re Secundum’  24*  * Oolite  judicare  fecundum  facietri,  id  eft, fecundum  acceptionem 
facicm  , ied  ju  facierum  feu  pcrlonarum,  hoc  eft, non  ex  aequitate  cauEc,fed  ex  odio, 
ILdSttt?161- ” amore  , aut  alio  affedu  erga  perfonam  , ad  caul®  meritum  non  per- 
tinente  : q.  d.  Nolite  ex  favore  Moyfen  vel  vos  abfolvere  • ex  odio 
me  condemnare  : * fed  juftum  judicium  judicate  , ex  caufte  meritis  con- 
ceptura.  Quo  tacite  eis  revocat  in  memoriam  legem  Dei  , oux  fere 
eifdem  verbis  exprefta  eft  , Deut.  i.v.  16.8c  17 


*5.Dicebant ?r-  2 * Dicebant  ergo  qiiidam  ex  ferofolymis , Grtece  i£vl 


goquidam  ex  je-  *V  .1  ,•  . r 

rofciymjs : Ncn-  rSy,  ferofolymitanis,quibus  viceiicetmagis  perfpeda  erant  Principum 


qcarunf  inteiT  fuorum  confiha  : * Nctme  bit  eft  , quern  qturunt  interficere  ? &c.  Sunt 


eere  ? 

26 . Et  ecce  pa 


verba  mirantium  , ut  Aug.  notat , qua  tandem  potentia  fieret,  utnon 


jfAioquiiur , & teneretur ; imo  nec  verbum  ei  diceretur  , quern  antea  Principes  tanta 
Nuraquiddve^r‘  fsvitia  perfequebantur.  Et  cum  dubitarent,an  hoc  fieret  ex  eo,quod 


cognoverunt 
principe;  quia 


agnofcerent  eum  effe  Chriftum  , refpondent  fibi  iplis : 
hie  eft  chriftus  > 27.  * Sed,  &c.  q.d.  Non  eft  hoc  verifimile  , quia  *imnc  fcimtts  unde 

undent  0"  flt  ’ h°c  j novinvas  ejus  pattern  8c  matrein  , ut  fupra  cap.  6.  v.  42. 
chriftus  aatem  thrift  us  autern  cum  venerit , nemo  feit  , id  eft  , feiet , unde  fit , id  eft , ex 
undcfiV.  quibus  parentibus.  In  quam  perfuafionem  indudi  funt,forfan  ex  ver- 
bis Scripture  male  intelledis , ut  ex  illo  ICaire  f 3.  Generationem  ejus 
quis  enarrabit  f Et  illo  Michael  5.  Fgrejfus  ejus  ab  initio  a diebus&ter - 
nitatis  • 8c  fimiiibus , quse  de  ipfius  divinitate  loquuntur. 

^t.ciamabner.  2S.  * CUmabat  ergo  fefusin  templo  docens  & dicens  ■ F.tme  feitis  , 
pfo^docenslsclir  nomen,  faciem,  converfationem  : & unde  pm  feitis  , id  eft,  quibus,  ut 
cen-scrrc^i-  s pUtatis,  parentibus,quapatria  natus , ubi  educatus : verumtamen  ad- 

& unde  tim  (ci-  f r , . ...  1 . r\  * > . r . TTI_- 

t;s  : & a rre " !o  hue  occuitior  mihi  origo  e it  .,  * quia  a mcitfu  ncn  vem.  ubi  per,  vent, 
ftgnificat  fua  fe  quidem  voluntate  venifle,  fed  addendo  , non  a meipfo , 
m? . quem  vos  indicat  hoc  fuum  velle  8c  venire  ab  alio  derivari.  Quam  ob  caufam 


nefeius. 


congrue  dicitur  mijfus : miftio  enim  origo  eft  legationis.  Ideoq 


ue 


~A. 


jicit : * fed  eft  verus , abfolute  8c  in  omnibus , quia  Sc  verus  Deus,  8c 
verus  Pater  ex  quo  omnis  paternitas  in  ctelo  8c  in  terra  nomirratur,& 
verum  habens  Filium,  verus  in  didis,  in  promiflis,  in  fadis.  Hie  ergo 
per  omnia  verus  & verax  mifit  me,  de  caelo  in  terram  • per  quod  incar- 
nationem  fuam  iadicat : * quern  vos  ne feitis }[\ upple  ex  verfu  feq.quod 

ab 


SECUNDUM  JOANNEM.  Ca*.  7.  701 

ab  ipfo  fum  See.  q.  d.  inquit  Aug,  Unde  fim  fcitis , 8c  unde  fim  nef- 
citis  : infinuans  fecundum  carnem  fe  illis  notum  effe  potuilie  8c  gente 
8c  patria , fecundum  divinitatem  vero  incognitum. 

29.  * Ego  flio  earn  , quia  , feu  quod.  * ab  ipfo  Cum  , id  eft,  fcio  me  ab  19.  rcf° 
lpio  eile  per  aeternam  generationem.  *&  ipfe  me  mi  fit,  per  incarnatio-  fum , & ipfe  me 
nem,  Nam  , ut  Aug.  magnified  utrumque  monftravit  , ab  ipfo  fum  , 

quia  Filius  de  Fatre  natus , & ipfe  me  mifit , quia  principii  generantis 
authoritate  incarnatus. 

30.  * Ou&rebant  ergo  eum  apprehendere , aliqui  fcilicet  deturba,  ver-  30.  Qusrebant 

J..,,.  ",  M-  1 • , r ergo  cum  appre- 

bis  illis  irmata  , ut  videtur  coiligi  ex  v.  32.  utpote  quia  putabant  le  hendeie,&  nemo 

magiftratui  gratum  faduros  , velquia  ab  eo  apprehendendi  facultas  ^£us 

jam  ante  data  fuerat : * Cf  nemo  mifit  in  eum  mantis,  quia  nondum  vene-  dl,m  veneratho- 

rat  bora  illius  , qua  teneri  & pati  decreverat.  Itaque  occulta  Domini  jime'turba  au- 

virtus  conatum  corum  cohibebat.  Cum  erco  multi  alii  de  turba  prop-  £em  11)0,11  credl* 

ter  multitudinem  fignorum  crederent , 8c  Pharifcei  timerent  , ne  eum  &diccbani:Chri- 

omnes  fequerentur  , dixit  Jefus  eis , qui  mifti  fuerant  ad  eum  appre-  numqUuT/Cp^ura 

hendendum  : 

33.  * Adbuc  modicum  tetnpus  vobifemn  fum  , id  eft,  quantumvis  inter  qU*2.  Aud?«unt 

vos  conftitutum  lit , me  apprehendere  , velitis  noiitis  , adhuc  modico  ^n^ramemm 

tempore  inter  vos  converfabor  , 8c  illo  perado  propria  fponte  mea  , de  1II0  h*c  : & 

* vado  ad  eum  , qm  mifit  me , per  mortem  , rclurredionem  8c  alcen-  res  & pharifei 

fionem  in  caelum.  mmtftros,  ut  ap- 

......  . . piehenderent 

34.  * Quaretis  me.  Hoc  multi  intelligunt  de  quaefitsone  in  malum  : eum  , 

q.  d.  Etiam  poft  difee/fum  meum  quaeretis  extinguere  me  , & nomen  eisVefusTAdbuc 
meum  , fed  * non  invenietis  ■ 8c  ita  confequenter  exponi  deberent  fe-  modicum  tem* 
quentia  : quia  * ubi  ego  fum,  leu  ero  tunc , * vos  non  poteflis  venire,  Et  mm : 5c  vado  ad 
ifte  fenfus  fatis  con gruit  verfui  23.  capitis  feq.  ubi  eadem  verba  illo  me  rai" 

fenfu  repetuntur.  Chriftus  ipfe  tamen  c.  13  . v.3  3 . repetit  eadem  fua  34  Quaretisme, 
verba  apud  Apoftolos,  8c  exponere  videtur  dequaefitione  etiam  in  bo-  tis  lf&  'uUego 
num,  Itaque  fenfus  efle  poterit  etiam  ille,(ine  prae iu die io  fenfus  pr ae-  r,™*vos  "ORP°- 

1 • rr  • . , r 1 1 • J ’ n .r  leftis  vemre. 

cedentts:  U01  in  caelum  alcendero,plerique  veftrurn  compuncti  quas- 
ret;s , optabitifque  praefentiam  meant  corporalem  , ut  me  docentem 
audiatis-,  8c  figna  videatis ; fed  non  invenietis.  Ita  fere  Aug.  * Et  ubi 
ego  fum.  Illud,  Et,  eftcaufaiiter  accipiendum  , pro  Nam,  ubi  ego  tunc 
cro  , & j 1 m etiam  fum  , propter  divinitatem  ejufdem  fuppofiti  , * vos 
non  poteflis  j feu  poteri  tis  tunc  * venire  , quamdiu  (cilicet  mortal  cor- 
pore  gravati  me  quaefieritis.  Judaei  ergo  cum  hoc  non  intelligerent > 

3 > . * D ixerun:  ad  femetipfos , id  eft.  inter  fe  : Quo,  id  eft,  in  quern  35  Dixerunrer- 
alium  locum  orbis  terrarum  * hunts  eft  ? Non  enim  appre hendebunt  meu^os’^ouo 
rudes  homines  eum  de  caelo  loqui.  * Numquid in  difberfionem  Gentium  ,lurus  ,cftj 

•*  1 Ji  J <,uia  non  mve- 

Tttt  2 ittirus  niemus  eum  } 


70i  ^ COMMENT.  IN  EYANGELIUM 

numquidin  dif-  iturus  eft  ? id  eft  , Ad  difperfas  toto  orbe  terrarum  Gentes  ? Quom odo? 
r»um  imrus  eft , N ^ v^ri  i,\ . i . Gentilitas  vocatur  , Dijptrjio  Pottti  , & G Altai  & , & t, 
odiums  Gen-  quia  Gentes  non  unam  rcgionem  , ficuti  Judaei  terram  Chanaan  , fibi 
36’.  Quiseft  hicaffignatam  habebant.  *Et doctums Gentes?  Graece  utrobique  eft 
su^xretis^mc,  ^racos  : per  quos  intelligebant  reliquas  nationes  hominum  praeter  Ju- 
& r.on  invenie.  daeos.  Nam  ex  eo  tempore,  quo  Grseci  rerum  potiti  fuerant,  divide— 
ego. vos non po.  bant  Judxi  totum  orbem in  JuaaeosS:  Graecos , ut  patet  ex  Apoftolo 
teftis  vcmrc : f^piUsin  epift.  i.  ad  Romanos. 

3'. in  noviflimo  37 . * in  novifiimo autetn  die  mxrno  fe ftivitatis  : quern aliqui  fepti- 

autemdiemasno  3 1 r ' • rr  r 1 . r.  . J ..  _ 1 r . 

feftiviraris . fta-  mum  ruiiie  putant-  led  quia  bcriptura  non  notat  in  terns  Scenopegiae 

maiV'f ’dicens3-  ^ern  Optimum  fuiiTe  magnum  , imo  nec  ab  opere  fervili  fuiffe  feria- 
;siqirisi-..ir,  ve-  turn  , hinc  veriiimiiius  eft  , defignari  o&avum  , qui  proprio  nomine 
tu’r/u^w,W  ' *’  dicebatur  Dies  Ccctus  atque  Collefta  , quiatotus  populus  eo  die  conflue- 
bat  5 tamquam  poftridie  domum  difeeffurus.  Unde  & Salomon  die 
odavo  dedicationis  dicitur  fecifTe  colledam.  Hie  ergo  dies  odavus 
Scenopegiae,  quia  Levit.23.  v.36.  vccaturceleberrimus  atque  fandif- 
iimus,merito  debet intelligi  efle  dies  magnus  fefti vitatis : in  quo  pro- 
pter frequentifftmum  auditorium  , Sc  jamjam  dimittendum,  Chriftus 
velut  viaticum  daturus  , *flakat,  tamquam  xem  maxime  feriam  afler- 
turus  • Sc  ex  intimo  animi  fenfu  loquens  , * clamabat  , ut  facilius  ab 
omnibus  exaudiretur  : * ft  quis  fitit , id  eft,  vehementer  defiderat,  fa- 
lutem  , beatitudinem  , Sc  fummum  bonum  , quia  fitientium  appetitus 
vehementifEmus  eft  : * veniat  ad  me  , tamquam  ad  fontem  publicum, 
unde  nemine  prohibente  , refocillationem  fuae  fitis , hoc  eft , falutem 
hauriat.  A-lludere  videtur  ad  locum  Ifaiae  55.  v.t.  Omnes  fitientes  ve- 
nite  ad  aquas.  * Et  bibat , potum  falutis, quern  ego  ei  propino,  Spiritual 
videlicet  fandum,  quiita  fitim  ejus  implebit,ut  nullam  umquam  in- 
opiam  paflurus  (it.  Ut  autem  intelligerent , quid  fit  venire  ad  fe  , ex- 
plicando  fubjungit : 

38.Qji  credit  in  38.  * 0^//fyfflfzti;/wif,(credendoenimvenitur,noncredendodif- 

Scriptufa,Uflura!-  ceditur  ) * ftcut  dicit  Scriptura  , diverfis  locis  , magnam  Spiritus  & 

rade  ventre  ejus  QT2it\x  abundantiam  promittens  hominibus , ut  videre  licet  Ifaiae  58, 
flwcmaqus  vitz.  5 , ....  0 ...  . . - -in.  n* 

v ii.  jcelis  2.  v.  28.  Sc  alus locis , *j ftumina  aqua,  vita  , id  eit,  multi- 

plicia  Spiritus  Samfti  Scgratiarum  dona  abundanter,  inftar  fluminum, 

* fluent  de  ventre  ejus,  id  eft, non  folum  ipfum  intus  rehcient,fed  etiam 

ex  animo  ejus  , feu  intimis  ejus  fenfibus  per  omne  genus  faneftae  ope- 

rationis  in  alios  erumpent.  Hanc  effe  fenfum  Evangelifta  ipfe  expo- 

nit,  dum  teftatur  hoc  efte  didum  *de  Spiritti,  quern  accepturi  erant  ere - 

dentes , utpote  qui  donafua  profufiffime  inftar  fluminum  in  credentes 

fufurus  erat  in  Pentecofte, 

39 


3 9.  Hoc  autcrh 
dixit  de  Spiritu  , 
quern  accepturi 


SECUNDUM  JOANNEM.  C ap.7*  70$ 

39.  *N ondum  enim  eratfyiritus  dams,  vifibiliter  fcilicet  Sccumtanta 
plenitudine  , (ignorumque  Sc  effe&uuiii  gloria.  Nam  , uc  Aug.  om- 
nes  Prophet#  Sc  jufti  Spiritum  Sanctum  dim  acceperant;  fed  modus  ie^ant^[end0enndt^1) 
quidam  futurus  iignificatur  donationis  hujus , qui  omnino  ante  non  enim  cratSpui- 
apparuerat.  Caufa  erat  5 *quia  Jefusnonaum  erat  gloriftcatus  , per  cru- 
ce m feu  mortem  , ut  Chryfoft.  cumfuis , itemque  Hier.epift.ad  Hedi-  eratg^onfica^us. 
biam  qu#ft.  9.  Sed  re&ius  Aug.  intelligitglorificationem  per  reiurre-  turba,cum  audf^ 
Aionem  Sc  afcenfionem  in  caelum,  quando  exaltatus  fuit  ad 
ram  Patris.  Unde  Chriftus  ipfe  ait : Si  non  abiero^P  aracletus  non  venict  bantmic  eflrvere 
Ad  vos-yfi  autem  abiero  , mitt  Am  cum  ad  vos.  Caufa  dilationis  iftius  fuit,  ^Aiadicebant: 
quia  inordinatum  videbatur  glorificare  Ecclefiam,  feu  membra  Chri-  S1C  chnftus* 

g.  . b . , rr  A ' r • o’  n Qu,dam  autem 

fti  , antequam  capitis  glorincatio  completa  diet.  Quo  reipexit  S.Pe-  dicebant : Num. 

trus  Ad.  2.  v.33.  Dexter  a igitur  Dei  exaltalus  (id  eft  glorificatus  ) & Jentt  chrfftu*? 

protnifiione  Spiritus  Santti  Accept  a a Patre  : effudit  hunc,  quern  vos  videtis , 4*-NonneScrip- 
L j.  c-  - ■ ‘ j JJ  r r 1 rr  l ^ tura  dicit : Quia 

& auditis.  Sic  enim  patuit,tantam  donorum  proiuhonem  e lie  rructum  ex femine David, 

vidoriae  Sc  glarificationis  Chrifti.  Cum  ergo  turba  inter  fe  diffen-  SfteiioCtubi  erS 

tiente  , miniftri  fuiffent  a Pharifaeis  reprehenli,  cur  Jefum  non  addu-  David  , venit 

xiiTentcaptivum  , caufam  reddiderunt : quia  4j!WfTenfioita- 

46.  * Numquamftc  locutus  eft  homo  , hoc  eft , cum  tanta  eloquentia  , ^rebafaara0e^” 

Sc  efEcacia  , Sc  vi  (piritus  : nam  ex  folo  concionandi  modo  aliquid  cum. 
divinum  in  eo  latere  judicarunt.  t?m  S'J&vo-' 

47.  * Rcjponderunt  Pharif&i , cceteris  magis  implacabiles : *Nuniqttid ^jsm^pprehen- 

& vos  , qui  nobis  minifterio  Sc  clientela  eftis  obftridi,  *fedutli  eft  is , mo  n^t  pUFeiT 
veroorum  ejus  pulchritudine  , ut  ei  tamquam  Prophets  vel  Meffi#  ^yenemnt er- 
adhjereatis  > N gominftriad 

48.  *Numquam  ex  Principibus  aliquis , authoritate  fcilicet  pnscellen- 

t-ibus , *aut  ex  Pharifais , fanditate  aut  Lews  peiitia  eximiis,  *credi-  runteis  iiii.-Qua- 

, . ...  s r rr  • r i • re  non  adduxe- 

dit  in  eum  , quos  fcilicet  tuto  lequi  poliitis  ? Errore  enim  1 ^ca  lari  ar-  ftis  ilium  ? 
bitrabantur,  ex  perfonis  fidem,non  ex  fide  perfonasaeftirmri  oporte-/u4n^ 
re  , ut  Tertul.  de  pr#fcrip.  c.  c.  Sed  Chriftus  in  illis  initiis  non  mul-  Numqtiamfic  io~ 
tos  iapienteslecundum  carnem  , potentes  ,aut  nobiies  vocavit , qui  iiCUt  hie  homo, 
fua  authoritate  alios  provocarent,  ne  divitiis  , potentia  , honore  3 fa-' r 4n7t' ^ ^eSpha" 
vore  , faeculari  fapientia  , homines  ad  fe  traduxifte  videretur.  rii*i:  Numqilid 

49.  * Sed  turba  hac  , qua  non  novit  legem  , & ideo  non  fervat  earn  feduai 

neque  in  credendo  , neque  in  agendo  , dum  iftum  loco.  Prophetae  vel  Kamquidex 

MefHaetam  facile  contra  legem  recipiunt , * malediBi  fujit , juxta  id  j quis  ctcdidit  in 
quod  Lex  dicit  Deut.  2.7.  v.  2 6.  Maledictus , qui  non  permanet  in  pha’ 

monibus  legis  hujus.  49.  fed  turba  hare, 

5° 


*' Dixit  Nicodemus  ille,  qui  venit  ad  eum  nolle:  ideoque  tunc  non  ?eUgem”°n  n°VU 


incredulus  quidem  ? fed  adhuc  timidus^  nunc  vero  paulo  conftantior,funt’ 


maledifti- 


5 o Dixit  HrcQ<: 
li-t  ii.cmu5 . ad  cqs 


verit  quid  facial  i 


704,  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

iiicqui  verit  ad  ut  qui  auderet  eorum  furore  m faltem  ad  examen  revocare  r 
unus«aic  ex  ?p-  ) 1 • *Numquid  lex  noftr  a judicat  bominem,  nifi  prius,&c.  id  eft,  Num- 

NutrcuidIjClt  quid  lex  Dei  quemquam  condemnari  finit  inauditum  , ut  * ab  ipfo, 
n.  .i. - prcefente  fcilicet , caufa  ejus  diligenter  cognofcatur , utrum  reus  fit , 

^iul'^uJicrkab  an  n0n  ; quantumcumque  multos  habeat  accufatores  ? Ut  notat  Ba- 
, & co.no-  tilt  us  in  Moralibus  reg.  54.  c.  5 . Quod  Sc  Judges  obfervafle  patet  ex 
forma  condemnandi  Sufannamx  itemque  Romanos,  ex  Ad.  2 s', 
v.i 6,  Hinc  Sc  Deut.  13.  v.  14.  foliicite  Sc  diligenter  Lex  veritatem 
quaeri  jubet,  antequam  ad  punitionem  procedatur.  Itaque  Nicodemus 
non  tarn  Jefum  defendit , quam  Legem  , ut  ei  eftieacius  profit  : cre- 
debatenim  , inquit  Aug.  quia  fi  tantummodb  eum  velient  patienter 
audire  forte  fimiies  miniftris  credentibus  fierent. 

S'  2.  Rejfonderunt , & dixerunt  ei,  feroeius  cum  co  ivitio  : *Numquid 
. . , & tu  GaliUiis  es  ? Ut  fcilicet  propter  communem  natrium  ei  faveas  ? 

ei  : Numcjuid  oc  T . , r r • i v-  r • i n ..  ^ . L • , . 

iu  Gaaiaeus  es  ? Vei  potius  ienlus  videtunN umquid  oCtu  ex  ductpulis  ejus  es?  Nam, 
wT&Videquia  ut  P°ftea  difeipuli  gloriofo  nomine  didi  fimt  Chriftiani  , ita  antea 
aGaiitea  prophe  probrofo  videntur  di&i  Galiitei,  quia  plerique  tales  erant  , Sc  quia 
'Ec^reverti  Chriftus  ipf e in  Galilaea  educatus  fuit.  Unde  ancilla  Luca;  22. probat 
Sdomamfuam6  Petrurn  effe  difcipulum  Chrifti,  quia  Galilteus  erat:Sc  Julianus  Apo- 
ftata  mortiproximus  exclamabat , Vicifti  GaliUe . * Scrutare  Scriptu- 
res, & vide,  quid  a GaliUe  Propbeta  non  furgit,G raece  iyiryeclcu,  fur r exit, 
id  eft,  deprehendes  nullum  hadenus  Prophetam  ex  Galilaea  prodiilfe. 
Sc  proinde  neque  hunc  eife  prophetam  vel  Mefliam.  Ineptum  plane 
argumenti  genus  : fic  enim  Sc  Eliae  authoritatem  ekvare  potuiffent , 
dicendo  , quod  ex  habitatoribus  Galaad  Propheta  non  furgeret  • Sc 
omnium  eorum  , qui  primi  ex  aliquagente  excitantur.  Interim  con- 
filium  Nicodemiillum  fucceflum  habuit,  ut  reverteretur  * umifquifque 
in  dunum  fyUm>zz  videlicet  infeda  Sc  nihil  decernendo  ad verfus  Jefum- 


Si  Refponde- 
rui.'.,  2c  dixerunt 


1.  Jefus  autero 
periexit  in  mon 
tern  O’.iveti : 

2.  Sc  diluculo 
iteiutn  venir  in 

ten',  plum.  Stom- 
ps pcfulus  \e- 
nit  ad  eu:n  Sc  le- 
Ucns  docebac  eos 

3 . Adducunt  au- 
teni  ^cnbs  , Sc 
F i3tt':ti  . mul  e- 
iem  in  adulieiio 
deprehenfam;  Sc 
ftaiueiunt  earn 
in  ojed  o , 

. & d .'.eiuntd  : 


CAPUT  O C T A V U M- 

1.*  r Efus  autem  , tamquam  carens  hofpitio  , nemine  illud  offerente  , 
J * perrexit  in  monte m Oliveti , in  hortum  fcilicet  Gethfemani,  ft- 
tumadlatus  Occidentale  montis  Olivarum  : nam  illic  Chriftum  fre- 
quenter conveniiTe  cum  difeipulis  fuis , teftatur  Joannes  infra  c.  xS. 
v.  2.  idque  ad  orandum  Sc  pernodandum  fub  dio  , ut  colligitur  ex 
Lucse  21.  v.  37.  Sc  ex  hiftoria  Paflionis. 

2.  * Et  diluctdo  iterum  venit  intemplum  , ubi  pridie  docuerat.  Ciim 
ergo  adduxiflent  ei  mulierem  , * deprehenfam  in  adulter io  , in  ipfo 
fcilicet  facto  per  teftes , ita  ut  negarinon  poflet  ,•  dixerunt  ei  : 

5.  * In  lege  Mojfes  m andav  it  nobis  hujufmodi , raulieres,  * lapidare. 

* Lex 


SECUNDUM  jOANN-EM.  Cap.8.  70; 

Lex  tam  Levit.  20.  v.  10.  quam  Dent.  22.  v.  22.  tantum  decernit  Magifter,  hare 
poenarn  mortis , nulla  fa&a  mentione  lapidationis  $ fed  verifimile  eft 
Judaeos  , live  exregula  interpretandi  Scripturas , five  ex  traditione  , aduheno^^^^ 
extendiiie  lapidationem  , cujus  fit  mentio  loco  Deuter.  cit.  in  verfu  Moyfes  inanda- 
tam  antecedence  , quam  fequente  , etiam  ad  moechos  : de  quolatius  ^ od\° Ja p i da r e.f 
diximus  in  locum  Levit.  allegatum.  * Tu  ergo  , quid  dicis  ? Non  tam-  Tu  ergo  quid  di- 
quam  Judex  , fed  tamquam  Magifter  ac  Do&or. 

6 . * Hoc  autem  dice  bant  tent  antes  eum , hoc  eft,  nondifeendi,  fed  ex-  6 Hoc  autem 
perimentum  fumendi  caufa  , utrum  aliquid  ex  ore  ejus  elicerent , * lit  ^sceebua™ 
fojficnt  accufare  eum  , nempe  ut , ft  lapidandam  cenferet,  fa  mam  man-  rent  accurate 
i’uetudinis  apud  pop  u l uni  amitteret,  imoadverfus  finem  propofiti  fui  ^\nAinnn<  Te 
agere  videretur  , qui  dixeratfe  veniffe  , non  ut  iudicet  mundum  c.  3 . rfeorfum  . digit© 

h r 1 i t i-  t • t j-  . • o icribebat  in  ter- 

v.17.  hn  autem  non  lapidandam  diceret , eum  Levi  veltraditioni , cc  ra< 
confequenter  cathedrae  Moyfis  contrarium  clamarent.  * Jefus  autem 
■inclinans  fe  deorfum , digito  feribebat  in  terra, in  pavimento  icilicettem- 
pli  , feu  in  pulveribus  ejus  formando  charaderes  , quiafub  dio  erat. 

Quid  fcripferit  alii  aliud  conjedant.  Ambrof.  putat  eum  feripfiffe  id, 
quod  habetur  Matth.7.  v.3.  Quid  vides  fcflucam  in  oculo  fratris  , &c . 

D.  Thomas  in  Comment,  cum  aliis , fentit  eum  fcriplilfe  idem  , quod 
ore  dixit,  Oui fine  peccato  eft  vefirum  , &c,  Caufa  curfcriberet , juxta 
Aug.  lib.  4.  de  confenfti  c.  10.  fuit , ut  fignificaret  iilos  in  terra  feri- 
bendos , non  in  cx\o.  Euthymius  tamen  & alii  quidam  putant  Chri- 
ftum  feribendo  , & quafi  aliud  agendo  , judicium  iftud  declinare  vo- 
iuiffe  ^ captiofam  quteftionem  a fe  avertere  , adeoque  contemnere. 

Unde  editioComplutenfis  additin  Graeco,  w xpoTzaiou^ostdiftimulans, 
leu  quaeftioncm  non  ad  fe  trahens  , quemadmodum.prudentes  viri 
nonnumquam  facere  folent.  Cui  bene  refpondet  id  , quod  fequitur  : 7.  Com  ergo  per- 

7.  * CumervQ  perfeverarent  interrerantes,  erexit  fe.  Quo  infiniutur  :evcr3rent  inrer- 

n U -n  ^ n • • r i-rr  J j rogantes  euin . 

Lnriltum  non  nui  coactum  importumtate  relpondille.  Perfeverabant  ereX!'*fe»&  dixit 

autem  interrogate  , quia  & ipfi  fufpicabantur  eum  tergiverfiri  tam- 

quam  perplex  uni.  * Dixit  eis  : Qui  fine  peccato  eft  veftrum  , id  eft  , ex  Primus  in  ,ilam 


vobis.  Per  quod  omnes  intiisad  interiorem  judicem  re  vocat, tacit 


eq 


l ipidem  nmtat*. 


fignificat  eosnon  minoribus  criminibus  obnoxios  effe.  * Primus  inil - 
lam  lapidem  rnittat , q.d.  Mulierem  quidem  dignam  lapiditione  judico  , 
fed  non  eft  congruum  , ut  in  ilia  punienda  Lex  impleatur  a punien- 
dis ; ut  videlicet  tranfgreflbr  tranfgrefforem  judicet , inquit  Au<>uft. 

Itaque  neque  Legem  laefit , nec  mulierem  damnavit,  fed  ita  teiiipera- 
vit  refponlionem  , ut&  juftitiae  de  vindidta  criminis,  & Legi  ac  man- 
fuetudini  (atisfaceret  , & lerociam  accufantium  deprimeret. 

8.  * Et  iterumfe  inclinans , feribebat  in  terra  , tamquam  rediens  ad  *.  e t itemm  fe 

indiRatis/ciib^ 
uPu:>ost  in  teira* 


70 6 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

opusprameditatum,  quod  ipfi  interruperant , idque  utclementiffi- 
mus  Judex  daret  eorum  verecundias  fpatium  recedendi,ut  notatHier. 
1.  2.  contra  Pelag. 

9.  Audientes  9.  * Aud'untes  autem , Sc  ifta  altifliraa  juftitiae  regula  tamquam  telo 
unum  exlbant ! percuffi  , inquit  Aug.  quia  videlicet  redarguti  a propria  confcientia  , 
inc.p:ent«  i e-  * unius  pofl  unum  exibant , pudore  profitendi  fe  fine  peccato.  Sc  timore 

rnoribus  : re-  \.J  . ...  . f , 1 

ir-aniit  foius  jc-  audiendi  pejora*  * mciptentes  a Semonbus , eo  quod  ipfi  plura  haberent 
niedio  ftans.cr  in  crimina,  quidiutius  vixerant,  vel  quia  priores  vim  fententiae  intelle- 
xerant,  quail  prudentiores,  ut  Ambr.  ep.yS.  * Et  remanfit  flus  Jefus, 
CT  mulier  in  medio  flans  , nempe  coram  Jefu  , Apoftolis,  Sc  auditorio* 

10.  Erigeus^-  io.  * Erigens  autemfe  , dixit : Vbi fwt3  qui  te  accufabant  ? Quo  fig- 
>ci t ei:Mu!ier,ubi  nificat  fe  cum  Scribis  Sc  Pharifteis  ha&enus  egiffe,  tamquam  cufn  ac- 
funt.qm  te  accu-  cufatoribus  , non  iudicibus.  Unde  etiam  dixerat,  primus  lapidem  mit - 
comdemnavit  \ tat , eo  quod  hoc  loleret  eile  teitium  , non  judicum.  Eaque  de  cauia 

facilius  etiam  fuerat  accufatores  ab  inftantiae  feveritate  compefcere , 
quam  Judices  a condemnation c rei  convidti.  *$cmo  te  condemnavit ? id 
eft,  te  nemo  lapidavit  , juxta  fententiam  condemnationis  a me  latam? 
Non  enim  agebatur  de  convincendo  , fed  de  puniendo  crimine. 

11.  Quae  dixit:  ii.  * N ec  ego  te  condemnabo,  Qjaibus  verbis,  inquit  Ambrof.  ep.7^. 

Six?t°amcm  *je-  dimittitur  mulier  , non  abfolvitur  , quia  deerat  accufator , non  quia 
condemnabo° e innocens  approbatur.  Quid  ergo  quererentur  Judaei,  qui  priores  a per- 
vade,& jam  am- fecutione  criminis , Sc  ab  executione  fupplicii  deftiterunt  > Et  quan- 
|)hus  noli  pecca-  ^0qUj^em  accufatore  deficiente  liber  fit  reus  , addit  Jefus : * vade , li- 
bera quidem  a fupplicio  , fed  * jam  amplius  noli  peccdre  : ut  fe  homini 
peperciffe,  non  hominis  culpara  fibi  placuiffe  monftraret,  inquit  Aug. 
epift.  54.  ^ 

iz.iterum  ergo  i2.  * Iterum  ergo  looms  eft  eis  pefus3  id  eft,  perrexit  fermonem  a Ju- 
lus U dk e nsC ' Ego  dseis  interruptum  facere  , videlicet  ad  populum  , qui  v.  2.  dicitur  ad 


fum  lux  mundi : eUm  veniffe  , * dicens : Ego  fum  lux  mundi , non  folum  quatenus  fum 

2onreaqmbufa"’fn  Sapientia  & Veritas , in  sternum  manens,{ed  etiam  quatenus  in  carne 

tenebris , fed  ha-  v{vo  Nam  de  verbo  incarnato  dixit  Ifaias  c.o.  Populus , qui  ambulabat 
bebit  lumen  vire.  ,,  ^ ,• 

in  tenebris , vidit  lucem  magnum  : Sc  Chriftusiple  c.  9.  v.  f.  Quamdui 

fum  in  mundo  , lux  fum  mundi.  Itaqu cftm  lux  mundi , feu  mentium  hu- 
manarum , ita  ut  ilia  lux  per  verba , per  converfationem  , per  mores, 
per  totam  corporis compobtionem  refplendeat  ,adeoque  ut  per  fenfus 
etiam  externos  hominum  obfervari , Sc  morum  regula  effe  poflit : Sc 
ideo,  * qui  ftquitiir  me , verbo,  dodrina,  & exemplo  praelucentem  con^ 
verfationi  fu«  , * non  ambulat  in  tenebris , id  eft,  non  vivetin  erroribus 
aut  peccatis ; utrumque  enim  damnat  ac  tollit  do&rina,  Sc  converfa- 
xiomea  : * fed  habebit  lumen  asternae,  inquit  Aug.  cum  fcilicet ad 

metars 


SECUN  DUM  JOANNEM.  Cap.  8.  707  ’ H 

metam  ambulationis  fuaj  pervenerit.  Nam  , uteft  Pfal.35.  Apudte  eft 
fns  vitA  , & in  limine  tuo  videbimus  lumen. 

1 3 • * Dixerunt  ei : Tude  teipfo  teftimonium  perhibes : ideoque  *3  Dixermner* 

n rJ  1 , r i-  . n-  J go ci Pharil'aijTu 

monium  tuurn  non  ejt  verum , quemadmodumicilicet  tu  dixiitt  c.  te  iPf0  tefti- 

Sed  tunc  loquebatur  ad  hominem,  hoc  eft  fecundum  morem  inter  hcv 
mines  uiitatum ; ubi  propter  fufpicionem  talfitatis , qux  ex  amore  tuucn  noneft  ve- 
iui  naici  folet  , homini  defe  teftificanti  non  creditur  : quern  morem  ru,™.’  RCrp0ndic 
tunc  Dormnus  non  tamquam  omni  ex  parte  verum  probavit  : Ted  Jeius.&dixit  eis: 

V 1 . n’  -r  1 a 1 • - r ...  r , Et ft ego teftimo- 

laltem  circa  ie  rnariiaeorum  causa  admiht  , utens  ains  notioribus  de  nium  perhibeo 

fe  teftimoniis.  Hie  vero  totam  authoritatem  fuam  , etiam  ratione  rumTft^eitimoI 

divinitatis  li bi  competentem  proferre  volens,  docet  cafum  dari  in  niummcum:quia 
' r i r • /V  „ . fcio  unde  reni.fic 

quo  redtiiiims  iuo  de  ie  uti  poiiet  teftirnonio  : ita  tamen  u ttejnmo-  quo  vado  : vos 

nium  fuum  verum  fit.  Ratio  eft  , *quia  fuo  , id  eft,  accuratiftima  co&ni-  3ur?IT1  ncfc,tl* 
tione  comprehendo,  * unde  vcni>  neinpe  ex  finu  Patris,  in  nunc  man-  quo  vado. 
dum  , tamquam  Deusex  Deo  : * £?  quo  vado  : iterum  fcilicec  ad  Pa- 
ttern abfoluta  difpenfatione  legation  is  mex.  Qjibus  verbis  breviter 
comple&itur  omnia  de  fe  credcnda, videlicet  Sc  ie  Deum  efleex  Deo 


3c  initium  ac  finera  incarnationis  fua3  , ac  proinde  iibi  maxime  cre- 
dendum  efte  : quia  , ut  Chryfoft.  Dcus  iibi  ipfi  idoneus  teftis  eft  • 3c  , 
ut  Aug.  lumen idoneum  eft,  ut  Sc  alia  demonftret  ,3c  ii.  * Vos  auteffi 
nefiitis , unde  venio  , aut  quo  vado,  id  eft,  ignoratis  originem  Sc  egref- 
fum  meum  ex  Patre  , & regreiTum  ad  Pattern. 

15.  * Vos  fecundum  carnem  judicatis,  id  eft,  fecundum  fuggeftionem 

carnis,  Sc  afFecfcuum  carnalium  veftrorum  : itemque  fecundum  infir-  dicatis : ego  non 
mitatem  carnis  mcas  oculis  veftris  coafpicuam  pronuntiatis  de  me.  q*uaa? : ciucm" 

* Ego  verb  non  judico  quemquam>  fupple,  fecundum  carnem  , ficut  fup- 
piet  Auguftinus,  id  eft,  nihil  pronuntio  de  me, aut  de  aliis  ex  afFc&u 
carnali  , Sc  ex  iis , quae  folis  fenfibus  foris  apparent.  Proinde 

16.  * Si  judico  ego , id  eft  , teftificor  quippiam  de  me,  aut  aliis  * jit - tll  jSidum*0 
dicium  meum  verum  efl , id  eft,  teftimonium  illud  meum  legitimum  eft,  meu™vferum 

Sc  non  iulpeCtuna.  Nam  Sc  pracedentia  Sc  iequentia  aperte  pcftulant,  ium:  ledego,  & . 
ut  jtidicare  Sc  judicium  pro  teftari  Sc  pro  teflinunio  fumantur  , * quit  ^ 
folus  non  fum  , qui  fcilicet  teftimonium  de  me  perhibeo  : * fed  ego  , &■ 
qui'mifit  me  Eater  , hoc  eft  , quia  duo  fumus. 

17.  * Et  in  legeveflra  feriptum  efl  , quia  duorutn  hominum , nihil  in  fe 
divinitatis  habentium  , *teflimoniuni  verum  eft  fid  eft,  pro  veto,  Sc  le-  eft,  quia  duorum 
gitimo  recipiendum  eft  , ita  ut  ei  fit  ftandum  : quanto  magis  tefti- 

monium  Pattis  & meum  ? Alludit  enim  ad  locum  Deut.  19.  v.  ij. 

Nunc  vero 


18. 


Ego  fum , qui  teftimonium  perhibeo  de  meipfu,  & Pater.  Qjibus  ternwonlum 

V V V V verbis  perhibeo  dc  me 


70S  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ipfo .* & teftimo.  verbis  explicit  id  , quod  dixerat  v.  1 6.  nerape  duos  effe  , qui  de  fe 
1 m oniuna  perhibeant,  feipfum  fciiicet  tamquam  Deum,&  Pattern 

Patcr*  tuum  ; quorum  uterque  per  os  humans  nature  Chrifti  , Sc  per  opera 

mirabiliade  Chriftoteftimonium  fere  bat. 
eJgo  e^Ub^/ft  *9*  * Vicebant  ergo  ei  : TJbi  eft  Fater  tuns  t Satis  animadvertentesde 
Pater  tuus  r Re-  alio  Patre  , quam  de  Jofeph  effe  fermonem  : diilimuJant  tamen  , <Sc 
Keqocmi fthis’’  clua^1  Per  ludibrium  rogant  3 ut  clarius  expreffum  in  calumniam  tra- 
reque  patrem  hant.  * Rclbondit  Jefus , palam  eis  exprobans  ignorantiam  , occulte 
retis,  forfiun&  autem  latistaciens  qusitioni , utealumnis  nonpateret  locus:*  Neque 
fcirctis,  meUm  me  fc*r*s  9 hcuil  putatis , * neque  Fatrem  meum . Quam  vis  enim  eum 
20.  h xc  verbe  noveritis  aliquatenus  fub  ratione  Dei  • non  tamen  iub  ratione  Patris 
j n Cgs zop h y i a ci mei  : q.d.  inquit  Aug.  DIcitis,  ubi  eft  Pater  tuus  ? Quail  jam  me  feia- 

docens  m tem- t*l$  qllaft  totum  hoc  fim  , quod  videtis.  * Si  me  fcirctis , id  fciiicet, 
pio:  ex  nemo  ap-  ..  1 x r r ,,A  ..  . . J ’ r 

prehendn  eum , quod  potiilimum  iumiecundum  divimtatem  meam,  &rpraefertim  le- 

nciaUora e/usf * cu nd ii m proprietatem  divinitatis  mes  perfonalem  ; *forfitan  & Pa- 
ttern meum  feiretis.  Pro  ,forfitati , eadem  vox  Graecaav  , infra  cap.  14. 
v.  7.  transfertur  , utique  : Fatrem  meum  utique  cognovijfetis  , hoc  eft  , 
feiretis  me  sternum  habere  Patrem  , qui  me  ex  utero  ante  luciferum 
genuit  aequalem  fibi  : non  enim  poteft  intelligi  in  divinis  Filius  fine 
Patre  , neque  contra. 

ai.  Dixit  e-go  21.  * Dixit  ergo  iterum  eis  Jefus , quia  in  perverfa  voluntate  appre- 

EgoU™aTojTe  u&  bendendi  eum  perfeverabant  : * Ego  vado  , ex  hoc  mundo  ad  Patrem, 

quasretis  me,  & q.  d.  Non  fitis  anxii  de  me  tollendo  . non  diu  hsrebo inter  vos : mo- 

Inoremini! fQuo enim  brevi ; fcelere  quidem  veftro,  fed  fponte  mea  : * & qu&retis 

ego  vado , vos  tne  non  defiderio  , fed  odio  , inquit  Aug.  ut  eradatis  nomen  meum 
non  potems  ve-  , . 7 . . n n ...  . . . . r7!  . 

Biw.  de  terra  viventium  c?  in  pcccato  veftro , odu  mei , * monemini.  Ubi 

fententiam  condemnationis  eis  prjedi&am  effe  ex  ore  veritatis,  notat 
idem  Aug.  quamvis  nonnulli  hoc  tantumdi&um  effe  velint  ratione 
periculi,  in  quo  verfabantur.  * Et  quo  ego  vado,  per  mortem  regnaturus 
apud  Patrem,  * vos  non , feu  numquam  , * foteftis  venire,  impediti  fci- 
iicet illo  odii  & incredulitatis  peccato. 

2 2.Dicebamer-  22.  *Dicebant  ergo  fudai,  ad  fe  invicem  muflitantes : *Numquid  in - 
quid^nTetfkiel"  tnfic*et  femetiffum  , quia  dixit : Quo  ego  vado  , (quibus  verbis  videba- 
iemetipfum,quia  tur  (ignificari  fpontaneus , ac  propris  a&ionis  voluntarius  difeeffus  ) 
vado  * non  *v0s  non  Pteft^  venire.  Intelligebant  enim  hsc  quaii  dixiflet : Inter- 
ficiendo  meipfum  effugiam  manus  veftras.  Nuper  c.  7.  v.  35.  aliam 
eis;  vos  ded?or  conje dluram  multo  benigniorem  ex  iifdem  verbis  fecerant^utramque 
Ib^rnis^rSn  de  ver^  5 quia  ignorabant  eum  habere  poteftatem  ponendi  animam  fuam. 
vos  de  mundo  23.  * Et  dice  bat  eis  , id  eft  , & addebat  Jefus  verbis  fuis  5 non  enim 

£on  Cum  dc  hoc  tam  eft  refponfio,quam  continuatio  lermonis  prscedentis,  cui  Evan- 
puiido,  gelifta 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  8,  709 

gelifta  illam  impiam  conje&uram  Judaeorum  interpofuerat  : * Vos  dr 
dedr  fum  ejlis,  id  eft,  de  terra  , Sc  ita  terrain  fapitis,  terrenis  cogitatio- 
nibus  impieti ; *ego  de  fufernis fum, Id  eft,de  caelo  ex  Patre  natus,ideo- 
que  cadeft  a loquor  & fapio.  * Vos  de  mundo  hoc  ejlis , Sc  proinde  pleni 
iis  , quae  in  hoc  mundo  corrupto  funt,  concupilcentia  carnis,  concu- 
pifcentia  oculorum,  Sc  fuperbia  vitae;  *Ego  non  fum  de  hoe  mundo , quia  a 
mundi  vitiis  Sc  concupifcentiis  ejus,vanitate  Sc  pravitate  prorfus  liber. 

24.  * Dixi  ergo  vobis  , merito  fcilicet,  quia  tales  e ft  is , *quia  morie~  ^is  fquiamot 
mini  in  peccatis  veflris . Nam  ex  ilia  mundana  prudentia  eorum  nafce-  riemini  in  pecca- 

, « , _ ■/-njv  -t  r r 1 . tisveftristfiemia 

batur  acerbiuimum  iltud  odium  in  Jelum  : ex  odio  incredulitas,  quae  non  credideriti* 
fidem  in  Mediatorem  , unicum  remedium  liberationis  , excludebat.  ^orieminMn' * 
Nam  hoc  eft  quod  addit  : * ft  enim  non  credideritis  , quod  eos  non  fa-  psccato 
duros  prasvidebat , Sc  praedixerat , tacite  fuggerens  modum , quo 
poffent  a peccatis  liberari : q.  d.  ex  oppofito,  ergo  fi  credideritis,  noa 
moriemini  in  peccatis  veftris.  Atque  ita  in  (pem  aliquam  revocavit 
eos  , qui  erant  ex  eis  crcdituri : non  enim  omnes  erant  reprobi , ut  hie 
Aug.  * quit  ego  funt , abfoiute.  Refpicit  enim  ad  locum  Exodi  3.  v. 

14.  ubi  Deus  admirabile  nomen  fuura  exprimens  , dicit  Movfi : Ego 
fum  qui  funt . Quo  nomine  docet  Aug.  proprie  fignificari  immutabi- 
litatem  effe  divini , Sc  confequenter  aeternitatem  , infinitatem , &c, 
hoc  eft  ,effedivinum  principio  Sc  fine  carens.  Hoc  enim  proprie  di- 
citur  effe  , quod  numquam  mutatur,  id  eft  , cujus  futurum  numquam 
tranfit  in  praeteritum  , fed  femper  eft.'dJnde  iftud  , Nifi  credideritis  , 
quia  ego  fum  , idem  eft  quod , N ifi  credideritis  , quia  ego  fum  Dens  , ut 
fufiiis  Aug.  Vide  dida  Exodi  3.  Quia  verb  Chriftusnon  explicaverat, 
quidnam  vel  quifnam  efi'et  , putantes  aliquid  fubaudin  , dicebant  ei : 

2C.  * Tnciuis  es?  Quibus  refpondit  : * principium  ,ciui  & tociuorvo - 25.  Dicebant 
bis , id  eft  , principium  omnium  creaturarum  , qui  etiam  per  affum-es?  Dixit  eis  Je- 
ptatn  humanitatem  vobis  loquor  , prout  exponit  Ambr.  lib.  2 . de  fide  fus.  principium, 

1 0 ....  . r .A  1 r r lo  ...T-*7  ^ , qm  acloqtiorvo-, 

c.4.  Sc  aliis  locis,  Aug.  laepius,  Prolper,  Bernard.  Sc  alii  Latini.  Sed  bis. 
textus  Gra2cus  omnes  , fnaxime  recentiores  torquet , in  quo  illud  , 
principium  , eft  quarti  cafus , Sc  pro  qui , eft  quia , vel,  quod,  ri y ok 
Hey  hahuC/Aty.  Neque  poteft  referri  ad  principium  , tamquam  rela- 
tivum  ejus,quia  genere  differunt.  Itaque  Aug. trad. 28.  in  ]oan. dicit 
Chriftum  refpondere  non  ad  verba , led  ad  mentem  judaeorum  , qui 
dicendo  Sc  interrogando  , Tuquis  es  ? tacite rogabant , Quern  vis  te 
effe  credamus  > Quibus  refpondet  Chriftus  : Vrincipium  , fuppie  , me 
credite.  Quae  conftrudio  quia  durior  eft  , hinc  alii  aliis  mukis  modis, 
fed  a Latino  textu  valderecedentibus,  ditficultatem  expedite conan- 
tur.  Dicendum  videtur,  illud  aj^ivGraece  poni  adverbialiter,  ut  fub- 

V v v v 2 au- 


7io  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

audiatur  prsepofitio  yjLrv,  quemadmodum  fubauditur,  quando  dicunt 
ro  n\cg,  id  cA,finem,  pro  tandem,  denique , in  fine.  Et  ita  fenfus  eri  t : A 
principio  , fupple  , ego  fum  , quia  omni  tempore  prior  fum  , apud  quern 
non  elE  fuifle  vel  tore  , led  immutabiliter  Temper  efte  : qui , vel quia 
( in  idem  enim  redit  ) etiam  loquor , feu  dico  hoc  iplum  vobis,  quando 
dixi,  Ego  fum.  Hie  fenlus  Graeci  textus  videtur  commodiftimus,  6c  vul- 
gato  textui  maxime  vicious  , 6c  vix  differt  ab  iilo  primo  fenfu  Ambr. 
Aug.  6c  aliorum  antiquorum  , qui  non  tarn  verba  Gr:eca,quam  fen- 
fum  redd  id  e runt. 

~6  Mu'.q  h-beo  26  * Mult  a babeo  de  volts  loaui,  id  eft, quae  dc  vobis  loquar  6c  expo- 
indicate, fed qu.  ituiem  , * 6 judteare  , id  e it  , uno  propter  quae  vos  memo  condem- 
Se-m&c*oVqn*  nare  F°^em  ( ingratitudinem  enim  & incredulitatem  eorum  praecipue 
audivi  abeo,h*c  notat : ) * fed  qui  mi  fit  me  , verax  eft , q.d.  Sed  omiffis  omnibus  illis, 
lSuor  11  :Tlun  hoc  unum  vobis  dicam  , ad  redargutionem  in tideli tatis  veftras  , quod 
Piter > qui  mifit  me  , verax  eft  : * & ego , qu&  audivi  ab  eo , h,u  loquor  in 
trnndo,  id  eft,  6c  nihil  loquor  in  hoc  mundo,  nifi  quae  a verace  audivi; 
ac  proinde  necelTe  eft  , veram  efte  doiftrinam  meam  , cui  tamen  cre- 
dere 6c  obedire  reculatis. 

*7*  fT  nc>n  c°-  27.  * Et  non  cognoverunt , quia  Vatrem  ejus  dicebat  Deum , id  eft,  non 

fa' rem  ejus  di-  obfervarunt , feu  non  intellexerunt  , quod  de  Deo  tamquam  Patre 
ccbat Deum.  fuo naturali  loqueretur  : nefeientes  videlicet  , quid  fibi  velletin  illis 
verbis  verfu  2<j.  Quod  promittit  eos  aliquando  cognituros,addendo: 
c?°  2^’  * Ctlin  exa^tavcr^^s  Ftlium  bominis , in  cruce,  prout  explicatipfe 

fxaiiavcritis  pj.  Evangelifta  c.  12.  v.  33.  * tunc cognofcetts  , ex  miraculis  in  pallione 
tuiKco^fceti’ c°htingentibus  , ex  fucceftu  eventuum  p rase,  icto  rum  , ex  ligno  Jonae 
quia  ego  fum.  & Prophetae  , hoc  eft,  refurreebione,  6c  ex  mirabilibus,  quae  poft  alcen- 
rihnC'Pred  ficla  fionem  acciderunt , * quia  ego  fum  , id  eft,  me  Deum  efte  neternum,  6c 
immutabilem.  Et  ne  ipfe  putaretur  Pater,  fubjungit  prout  notat  Aug. 
* & a meipfo  facto  nihil  : id  eft  , cognofcetis  , me  non  eiTe  primum 
aebionum  mearum  principium  , fed  efte  Deum  de  Deo  , a quo  habeo 
omnia,  qua?  fum,  6c  facio  ; * quia  ficnt  docuit  me  Eater , b*c  loquor.  Do- 
cuitautem  Pater  , quatenusfeiensfeientem  genuit  : nam  quemadmo- 
dum illi  gignendo  dedit  , uteftet  ,fic  gignendo  dedit , ut  noiTet.  Non 
enim  he  docuit  , quafi  indo&um  genuerit  , fed  in  natura  fnnplici  ve- 
ritatis , hoc  eft  efte  , quod  nolle  , ut  Aug.  tracb.  40. 

29.  & qui  me  29  * Et  qui  mi  fit  me  , id  eft  , cujus  au&oritate  tamquam  paterna 
Sfi  no^  cii  Incarnatus  fum  , * mecum  eft  , id  eft  , non  receftit  a me,  etli  non  fimul 
quit  me  foium:  incarnatus  fit : * & non  reliquitme  folum , id  eft,  m lit  quidem,  fed  non 
pUacirIP£n\  c?*  dimifit , feu  non  deferuit  me  , Deque  fecundiim  divinitatem  , neque 
facioiemper.  fecund  urn  humanitatem.  Cujus  rei  argumentum  ac  lignum  eft,  *quia 


SECUNDUM  JO  ANN  EM.  Cap. 8.  711 

qua  placita  funt  ei,  facia  femper,  cum  ipfo  fcilicet  ut  Deus,cunda  com-  30.  H*ciiio  !o. 
po nens,  Sc  ordinans,  Sc  gubernans  fine  intermifiione,  tamquam  ejuf- 
dem  cum  ipl'o  voluntatis  Sc  operationis  : ut  homo  vero  nihil  volens  cum. 
aut  faciens  a paterna  voluntate  difi'entaneum.  Ex  quo  patet  , quam 
accurate,  quam  ftudiose,ac  follicite  Chriftus  omnia  fua  deferat  Patii 
tamquam  principio  ac  fonti.  Ut  itanos  doceret  rem  graviffimam  ma- 
xi meque  necefiariam,  videlicet  ut  animus  nofter  Deo  tamquam  prin- 
cipio femper  inh&reat  , & ad  ilium  cunda  reierat,  ne  ali quid  fibi  re- 
fervando,  vel  fibi  placendo  , quodammodo  fibi  fuum  fiat  principium, 

& per  fuperbiam  cadat , ut  Aug.  iq.de  civ  it.  c.  13.  Cum  ergo  ei  lo- 
quenti  multi  credidifient  , dicebat  eis  Jcfus : 

31. *  Si  vos  manf eritis in  ftrmone  ineo  , id  eft,  perfeveraverftis  in  3I-  Debater- 

fide,  Sc  obedientia  verborum  meorum,*  veri  difcipuli  met  eritis , id  eft,  ’ 

tunc  vere  merebimini  nomen  difcipulorum  , quia  frudum  ac  fidem  eijudios-si  vOS 
difcipulatus  a fie  quern  ini,  vitam  fcilicet  aeternam,  juxta  iliud,  qui  per - Sonemeo^vcre 
fever  aver  it  ufqtie  in  fine m,  hie  filvus  erit.  Qui  enitiVcredunt,&  intern-  ^rdpu-i  mci  e- 
pore  tentationis  recedunt  non  merentur  nomen  difcipulorum  Chrifti. 

Quo  vero  frudu  futuri  lint  difeupili  , exponit , addendo  : 

32.  * Et  cognofcetis  veritatem , proficiendo  ad  rerum  creditarum  in-  u.&Cognofce- 
telligentiam.  Fides  enim  eft  inquit  Au£.  credere  quod  non  vides ; t,s  vemarem 
ventas  ( leu  cognitio  veritatis  ) videre  , quod  credis : qui  eft  rrudus  vos. 

fidei.  * Et  veritas , credita  atque  cognita  , * liber  abit  vos  , id  eft  , ex 
lervis  liberos  iaciet , ficut  Grcecum  iAetStpi/ <r:-i  , (onat,  libertate  icili- 
cet  propiie  dida  , Sc  oppofita  fervituti  , qua  concupifcentiis  pecca- 
torum  dominantibus  fervitis  • ut  videlicet  deinceps  Deo  , non  timorc 
pcente,  ficut  fend,  fed  ingenuo  amore  ipfius  Dei  , feu  juftitice  ferviatis. 

Ita  plerumque  Aug.  ut  (erm.qB.  de  verbis  Domini , lib.  1.  operis  im- 
ped* contra  Julian.  Sc  aliislocis.  Quern  fenfum  Sc  ipfa  cohaerentia 
verborum  fequentium  pcftulat  : nam  illi  ex  Judaeis , qui  incredult 
remaiiferant , audito  nomine  liberaticnis , 


33 


efpenderunt  ei  : Semen  Abr aba  fumus , & ncmini  fervivitnus 


umquatn.  Quod  ft  de  le  intelhgant,  verum  dicunt,  quia  Romanorum  33  Refpcnde* 
non  erant  lervi  leu  mancipia  , led  politico  jure  Jubditi  Sc  tngenui  : Abrah.?  (umus , 
fin  de  majoribus  , fplendidum  mendacium  fuiffe  teftatur  fer vitus  fimns^umqua'm* 
^Egpptiaca  & Bahylonica.  * Qucmcdo  tu  die, is  : Liber l eritis  ? Qaafi  q.uo™"do.  m d»- 
Iwiiicet  Iiberi  non  limus , vel  ante  non  ruenmus , quandoquidem  h- 
Oertas , de  qua  tu  loqueris  , non  fit  nifi  a fervitute.  Quod  cum  Chri- 
ftus refutare  potuifiet,etianifuxta  carnalem  eorum  intelledum, often-  34  Refpondit 
dere  tamen  maluit , fe  non  de  corporis , fed  animi  libertate  l'oqui*  JninSco^vobis- 
34.  * Refpondit  ergo  : Amen , amen  3 id  eft: , quam  veriftime  , * dico  quiaomn.s , qui 

l • tacit  peccatum  * 
VQOIS  (ervus  peceati 


}s  Servusautem 
non  manet  iu  do- 
tno  in  sternum : 
Filius  autem  ma« 
net  in  xternum. 


56.  Si  ergo  vos 
filius  liberaverit, 
verehberieritis. 


j7.  Scioquia  fi- 
iii  Abrahx  eftis: 
fed  quaeari t is  roe 
jnterficere  , quia 
fermo  meus  noi: 
capii  in  vobis. 


711  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Htbis  ( nam  fuperlativum  , feu  excelTum  , Hebroei  ftepe  repetitione 
ejufdem  vocis  exprimere  folcnt : ) quia  omriis  .quifacit  peccatum , five 
deejetero  ficcorpore  (ervus,  five  liber,  * fervus  eft  peccati , dominantis 
imperioejus.  Nam  peccato  perpe  rato  non  folum  non  poteft  hom» 
viribus  fuis  indeliberari  per  remillioncm  peccati  , fed  etiam  defiderio 
peccandi  ita  tenetur  obftricfcus  , ut  nifi  gratia  retincat , in  alia  dein- 
ceps  peccata  praecipitetur : quod  Apoftolus  vocat  regnare  peccatum,  ac 
dominari  peccatum.  Ubi  nomine  peccati  certum  eft  intelligi  imperiofam 
illam  concupifcentiam  , quae  fervos  fuos  Temper  ad  peccata  follicitat, 
& certiilime  impellit , nifi  vi  majore  gratiae  compefcatur  : & earn 
hoc  quoque  loco  intelligi  Aug.tradit.  Ab  hac  ergo  peccati  feu  con- 
cupifcentias  peccandi  fervituteliberantur  i Hi , quos  veritas  per  poten- 
tem  gratiam  , feu  juftitiae  oppofitae  dele&ationem  liberos  facit  : quae 
libertas  arbitrii,  8c  oppofita  ei  fervitus,  luculente  deferibitur  ab  A po- 
ftolo  Rom.  6.  v.  12.  ufque  ad  finem  , 8c  2.  Petri  2.  v.  16.  Ut  autem 
magis  eos  terreat , explicat  conditionem  talis  hujus  fervitutis  dcli- 
bertatis , adhibita  fimilitudine  ex  jure  politico. 

3 f . * S ervus  autem  non  manet  in  domo  in  aternum,  id  eft,  haec  eft  con- 
ditio fervorum  3 ut  non  Temper  maneant  in  familia  , ficuti  filius  jure 
fuo  tamquam  heres  ; fed  ejicitur  , aut  venditur  , cum  domino  pla- 
cuerit.  Relinquit  autem  eis  tacite  fupplendam  alteram  fimilitudinis 
partem  , nimirum  , ita  jufto  Dei  judiciofervus  peccati  ex  domo  Dei 
ejicietur.  Nam  in  hujus  rei  figuram  Ifmael  tamquam  fervus  eje<5t us 
fait  juxtaillud  Scripturas,  ejice  anc illam  & filium  ejus . Ifaac  vero  tam- 
quam filius  eftretentus. 

3 6.  * Si  ergo  vos  filius  , id  eft,  ego,  qui  Turn  veritas  ilia,  de  qua  ante 
locutus  fui,  * liberaverit , ab  ifta  fervitute  peccati,  cui  obftrftfti  eftis  , 
* vere  liberi  critis  , non  folum  libertate  civiii  , de  qua  gloriamini,  fed 
libertate  vera  animi : quae  in  eo  fita  eft,  ut  homo  neque  concupifcen- 
tioe  peccatorum  in  fe  dominanti  , Sc  confequenter  neque  daemoni,  fed 
foli  Deo  per  charitatem  finceram  , tamquam  filius  ferviat. 

37.  * Scioquia  filii  Abraha  eftis  , Greece  ztlpu et , femen  Abralu  ; re- 
fpicit  enim  ad  verba  illorum  v.  33.  ut  retundat  eorutn  gloriationem 
de  patre  Abraham  : * fid  quaritis  me  interficerc  , quia  fermo  meus  non 
cap  it  in  vobis  , id  eft  , non  invenit  locum  in  corde  veftro.  Retenta  eft 


enim  phrafis  Graeca  ou & Au/y 


tarn 


inufitata,  tquam  Latina  , qua 


tribuitur  fermoni  id  , quod  cordibus  conveniebat.  Significat  enim 
cos  propter  fervitutem  peccati , non  capere  fermonemfuum  , feu  ler- 
monem  non  capi  ab  eis  : quo  fenfu  alibi  dicitur  , non  omnes  capiunt 
verbum  hoc* 


,*£go 


SECUNDUM  JOANN  EM,  Cap.  g.  713 

38.  * Ego  quod  vidi  apud  Patrem  meum  loquor,  hoc  eft,Veritatem  vidi,  3s-  Ego  quod 
veritatem  loquor,  inquit  Aug.  Sc  fimili  modo,  vos , * qua  vidi  ft  is  apud  meum^ioquor”? 
patrem  veftrum  , facitis  , dum  fcilicet  quoeritis  me  interficere  , & fer-  & vos  vidl* 

J . , « , • ' r \ r 1 1 iiis  spud  patrem 

monein  meum  repcllere,  Relinquit  eis  tacitelublumendutn  : led  non  reftruaitf  tacitfs. 
vidiftis  hoc  apud  vel  in  Abraham  , ergo  ille  non  eft  pater  vefter  , fed 
alius  aliquis  federation  Quam  argumentation^  tacite  vim  cum  Ju- 
daei  fatis  intelligerent  , 

39.  * Rejponderunt  ; Pater  nofter  Abraham  eft  , apud  quern  fcilicet  ^ ^Ler^nt 
nihil  mali  exempli  vidimus.  * Dicit  eis  fefus Si  filii  Air  aha  eftis , le-  ei : rater  nofter 
gitimi  , Sc  benedidioms  ejus  haeredes,  * opera  Abraha  facite , quia  veri  dt  e^jefus : si 
filii  Abrahse  cenfentur,  non  filii  carnis,fed  filii  promiflionis,  feu  gra- 

tire  Dei  , hoc  eft  , non  qui  ex  Abraham  carne  nati  funt , fed  qui  per  cue!*  ? * 
gratiam  Dei  renati  , imitantur  fidem  Sc  opera  Abrahae , ficutdocet 
Apoftolus  ad  Rom.  4.  Sc  ibid.  c.  9.  v.  7.  & 8.  & ad  Galat.  3.  v.  7. 

40.  * Nunc  auiem  quaritis  me  interficere  , & c . hoc  Abraham  non  fecit.  40  Nuncaurem 

Ergo  non  poteftis  ja<ftare  vos  elfe  filios  Abrahae  genuinos  , fed  potius ?erficere  ^omiL 
ad  dedecus  veftrum  deeeneres.  nem'  <J“I. verua- 

. O , . . n r tem  vobis  Jocu- 

41.  * Vos  facitis  opera  P atns  vefin  , id  eit , opera  coni  entanea  ope-  tus  fum,  quam 
ribus  patris  veftri  , nempealterius  quam  Abrahae  , qui  homicida  non  Abwhai^nonfc- 
fuit  : quern  patrem  eorum  intelligit  e(Te  diabolum  , ut  fequitur  v.44. cir^  vos 

fed  eum  ante  non  clare  exprimit , quam  eos  a filiatione  tarn  Abrahae  , opera  patris  ve- 
quam  Dei  exclufiftet.  Itaque  cum  animadverterent  non  de  carnali  ^ue^xer5JjnV 
peneratione  , fed  de  fpirituali  Chriftum  loqui  , hoc  eft,  non  de  carnis ex  fornication* 
propagatione  , led  de  vit#  lnltitutione  , inquit  Aug.  lcirentque  ldo-  unum  patrem 
lolatriam  in  Scripturis  fornicationem  vocari , quando  Diis  falfis  Sc  habemus  Deum- 
multisanima  tamquam  proftituta  fubjiciturj  * dixerunt  ei:  Nos  ex  for - 
nicatione  non  fumus , id  eft , non  fornicatoribus  feu  idololatris , fed  ex 
veri  Dei  cultoribus:  proinde  *unum  Patrem  habemus,  videlicet*  Deum , 
quem  tamquam  patrem  religionis  noftrae  , verumque  Deum  colimus 
Sc  imitamur.  Nihil  habes  igitur,  quod  nobis  objicias  de  patre  noftro, 
neque  fecundum  carnem  , neque  fecundum  fpiritum. 

1 * ^ . -nr'}  n r _ „ 4*  DiXit  ergCr 

42. *  Dixit  ergo  eis  fefus : Si  Deus  vefter  Pater  ejfet , adoptione  , & eis  jeius:Si  Deus 

vos  germani  filii  Dei , * diligereiis  utique  me,  qui  fum  Filius  Dei  natu-  afngerl^s  mi^ue 
ralis.  Non  eft  enim  filii  adoptivi  filium  eiufdem  patris  naturalem  me.  Ego  enim  ex 
©diffe,aut  non  diligere  : * Ego  enim  ex  Deo pr&cefti,  ut  Filius  unicus,  ut  ?enT-ncqucenim 
aequalis , ut  verbum  Patris , ait  Aug.  * & veni  , in  mundum  per  in-  j^j^e  mitiV 
carnationem  : * neque  enim  a meipfo  veni , proprio  fcilicet  confiiio,  fe- 
ci ufo  Patre  , * fed  ille  me  mi  fit.  4?.  Qua  re  lo- 

43.  * Quare  loquelam  rneam  non  cognofcitis  ? Hoc  eft,fi  Deus  eft  pater  2on?ogno(?iVi^ 
vefter,  ut  gloriamini , cur  non  agnofeitis  linguam  feu  idioma  meum,  Quia  non  pore- 

w 0 0 rtis  audire  fee- 

Cum  monem  naeam, 


7 14.  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

cum  lit  divinum  , utpote  & patris  veftri,  Scfratris  veftri  ? Nam  Con- 
terra nei  , 6c  pnecipuc  domdfcici  , linguam  fuam  invicem  familiariffi- 
mc  intelligunt  : *quia  , id  eft  ,nifi  quia  , (eft  enim  magis  increpatio, 
quara  refponiio)  non  poteftis  audirc  fermonem  nteum , id  eft,prs  animi 
averfione  , 6c  cdii  magnitudi'ne  , me  neque  loquentem  ferre  poteftis. 
Unde  Sapientiae  2.  v.15  .dicun t Judxi  de  Chrifto:  Gravis  eft  nobis  etiatn 
ad  videndum , queniam  difimilis  efl  aliis  vita  iliius  , &c.  Quapropter  ut 
apertius  vobis  loquar , 

44.  yos  ex  pa-  1 < * Yds  ex  patre  diabolo  eflis , non  creatione,  aut  ^eneratione,  ant 
& deiideria  Fa-  adoptione;  quibus  modis  dicuntur  in  bcripturis  fain  aheujus  , led  mo- 
fac^eftn!cUhc- rum  imitatione  , ut  Aug.  quo  modo  omnes  credentes  vocantur  filii 
nucida  erat  ai  Abrahse.  Unde  & Cbnftus  quail  rat  onem  redderet  iftius  fihationis, 
ritatcnonfte;^-  fubjungit : * defideria  partis  vefiri,  de  me  occidentfo  jam  diu  medi- 

quia  non  eft  ve  tata  s * vultis  fucere  , ea  ad  effe&ura  deducendo.  Explicat  autem  duo 
mas  in  co , cun>  , i.  ■ . , \ • 

loquitur  mends  tan  turn  genera  deiideriorum  diaboli , quae  Judaei  accurate  exprime- 

loqui^ur  r°quu  bant  j homicidium  6c  mendacium.  Nam  * ille  homicida  erat  ab  initio  , 

. n.cndax  eft,  & hominis  fcilicet  conditi  , quia  primis  parentibus  peccatum  perfua- 
dendo,  totum  genus  human una  occiditqu  staillud  Sapiential  2.  Invidia 
diaboli  mors  introivit  in  erbem  terrarum.  Undeeodem  homicidii  amore 
docuitpaulo  poft  Cain  occidere  fratrem  fuum  , quia  , ut  Bafil,  hom. 
de  Invidia  , illam  artem  nemo  adhuc  hominum  illo  tempore  excogi- 
taverat.  Deinceps  vero  ipfe  eft  , qui  bellis  6c  homicidiis  infinitis  to- 
tum orbem  implevit  6c  implet.  * Et  ki  veritate  , id  eft  , amore  pofti- 
dendae,  dicendce  6c  faclend;s  veritatis,  * non  fketit , id  eft,  non  permanfit. 
Ergo  in  veritate  fuit  aliquando  , fed  non  ftando  ac  perfeverando  , de 
veritate  lapfus  eft  , ut  notat  hie  Aug.  Significatur  enim  mutatio  ejus 
indeterius,  a veritate  ad  fraudes  6c  mendacia.  * Oai a non  efl  veritas 
in  eo.  Signum  redditur  , non  caufa  ejus , quod  in  veritate  non  ftetit , 
ut  idem  notat.  n.de  Civit.  c.14.  c.  d. "Quod  ex  eo  perfpicuum  eft, 
quia  nunc  in  affeeftu  ejus  non  eft  veritas , eo  quod  earn. non  ddigat, 
neque  in  dicendo  , neq-ue  in  faciendo.  Infinuat  ergo  eum  creatum 
fuifte  in  veritate  : neque  enim  fieri  poteft  , ut  a Deo  extra  veritate  ni 
creetur.  Ergo  cum  nunc  in  eo  non  fit  veritas’ , merito  arguitur,  non 
quod  inveritate  non  fuerit  , fed  quod  in  ea  non  fteterit,id  eft,per- 
feveraverit.  Itaque  * cum  loquitur  tnendacium,  quod  fit,  quandocumque 
aliquis  contra  id,  quod  fentit,  loquitur  voluntate  fallendi,  prout  defi- 
nit  Aug.  in  Enchiridio  c.  22.  * ex  propriis  loquitur , quiadiabolus  non 
aliunde  mendacium  accepit , ficutiile  , cui  ab  alio  perfuadetur  naen- 
dicium.  Hunc  enim  fenfum  Chriftus  ipfe  declarat , addens  : * W1* 
mend  ax  efi  , id  eft  , quia  diligit  mendacium.  Sic  enim  diftinguitur 

Men- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.8.  7ir 

Uentiens  a Mendace  , quod  mentiens  eft  etiam  , qui  mentitur  invitus^ 

Mendax  vero  amat  mentiri , atque  habitat  animo  in  dele&ations 
mentiendi  , mentiens  videlicet  fola  mentiendi  fallendiquelibidine  , ut 
Aug.  lib.  de  mendacio  c.  1 1.  Sc  14.  * Et  Pater  ejus,[\ apple  mendacii, 
quod  praeceffit,  hoc  eft,  eft  primus  author,  Sc  inventor  mendacii,  ut- 
potequod  ipfe  a nemine  didicit , quam  a fe  ipfo  , Sc  ftatim  primis 
parentibusperfuafit.  Nam,ut  icjem  Aug.  Quomodo  Deus  Pater  ge- 
nu it  Filium  veritatem  , fic  diabolus  lapfus  genuit  quafi  filium  menda- 
cium  -3  Sc  ideo  eft  pater  mendacii  , ficut  Deus  eft  Pater  veritatis# 

4f.  *Ego  autem , quomodo  textus  Grsecus  Sc  Aug.  * qui  a veritatem  nVcritftemd^co 
dico  , non  credidiftis  mihi.  Significatur  ergo  fumma  perverfitas  eorum,  "pa  creditis  mi- 
quod  ideo  ei  non  crederent , quia  diccbat  veritatem  , cum  e contrario 
magis  unicuique  credendum  fit,  quia  veritatem  dicit.  Contingere 
autem  hoc  folet  ex  odio  dicentis , & ex  amore  vitii , quod  arguitur, 

Adfert  hoc  Chriftus  argumentum  , quod  funt  filii  diaboli , qui  amat 
mendacium,. 

4 6.  * guis  ex  vobis  arguet  me  de  peccato  ? id  eft  , quis  redarguet  , Qa is « vo- 
feuargumentis  convincet  de  ullo  peccato,  maxime  mendacii,  aut  fal-  pcccafo ? s^vc- 
fitatis  in  dicendo  ac  docendo  ? Supple,  ut  propter  hoc  non  videamini  «««**» <*>c®vo- 
mi  hi  credere.  Si  autem  * veritatem  dico  vobis , irrerragabilem,  * quare  creditis  mihi  ? 
non  creditis  mihi  ? Cum  fciiicet  nullam  caufam  non  credendi  mihi,nec 

ex  do&rina  , nec  ex  verbis , nec  ex  moribus  meis  praetexere  poftitis  : 
q.  d.  Quare  non  creditis  , nifi  quia  non  ex  Deo  , fed  ex  patre  diabolo 
eftis , cui  invifa  eft  veritas  ? Hanc  enim  caufam  tacite  tangit,  quando 
fubjungit  : 

47.  * Oai  ex  Deo  eft  , tamquarrt  Patre  per  imitationem  , & animi  e*7-  De® 
morumque  fimilitudinem  , * verba  Dei  audit , id  eft  , ea  libenter  ac-  aud’r.  propterea 
cipitjtamquam  auribus,  affedui  8c  moribus  fuis  confona.  * propterea 

autem  vos  non  auditis , id  eft,  non  recipitis  ac  diligitis  verba  Dei,  * quia  eftis- 
ex  Deo  non  eftis,  fed  ex  pane  diabolo.  Quod  ideo  dicit,  ut  non  propterea 
excufabiles  viderentur,  fed  de  ilia  perverfuate  compundi , auresau- 
diendi  a Deo  peterent. 

48.  * Rejponderunt  ergo  fudai , quafi  laceftiti  hac  invidia  : * Nonne  4*.  Refpondc- 
bene  dicimus  ms , id  eft  , optimo  jure  dicere  folemus  inter  nos : num-  &ndix?runtUc?*: 
quam  enim  leguntur  hoc  exprefse  objecilfe  Chrifto  ; quamquam  ni-  ^Dunsenobse,nequt* 
hil  vetet , faspi us  objedum  fuifife  , licet  non  fit  feriptum  , ut  notat Saroaritanus 
Chryfoft.  * quia  Samaritanus  es  fw,origine,  affedu,  religionts  Moy- h^sd*moniM^ 
faicae  , Sc  gentis  contemptu  , moribus,  * & damonium  babes  • quod  fci- 
iicet tibi  Sc  verba  ilia  infpirat , Sc  figna  in  te  perpetrat  ? Itaque  quia 
Chriftus  negaverat  eos  efife  ex  patre  Abraham,  Sc  afferuerat  efle  ex 

X x x x dia- 


qui  qusiat 
judcet. 


-16  COMMENT.  IN  EVANGELITJM 

diaboio  ; reddunt  ei  in  utroque  convitiando  rationem  5 diccndo  cum 
elle  ex  infami  ftirpe  Samaritanorum  , 3c  a diaboio  agitari.  Primam 
calumniam,quia  nocorie  falfa  erat,  negligit : ad  fecundam  verb,  quae 
atrocilfima  erat,  <Sc  omnem  detrahebat  fidem  di&is  fa&:ifque  luis,  re- 
ip  mdit  Jefus  fu  nma  cum  manfuetudine  3c  dementia  , qui  fumma 
cum  vehement! a improbitatem  eorum  redarguerat , ut  utrumque 
notat  Chi  y foil.  ^ 

dms  49*  * Ego  d&mmium  non  habeo , id  eft,  nihil  mi  hi  cum  dasmone  com- 

moniumnonha- mercii  , * fed  honor ifico  Pafrem  meum  , id  eft  ,.in  omnibus  gloriam  Dei 
fco  ll>afrem0M  Parris  mei  fpecfto  ac  tueor,  etiam  dum  vos homicidasac  mendaces  non 
u}€UTn,&  vos in* ftno  lilios  Dei  atque  Abrah-x*  vocari  : * Et  inbcnoraftis  me  . tanta  me 

fconoraftis  roe.  _ . , i ^ - . . . J 

amaenao  contumeha  , ut  non  poliitis  atrocion. 
so.  h?o  autem  ro.  * Ego  ant ew,  ne  meputetis  contumeliis  veftris  anei,  * nonquaro 

non  qusro  glo-  ^ to  /To. 

nam  meam  :t agLriam  meant , id  elt , non  admodum  euro , non  aftecto  , non  pro- 
&pjgn°:  * Efi  qui  qiutrat  , fupple  , gloriam  me  am.  Intelligit  Patrem  , 
inquit  Aug.  * Et  judieet  , id  eft  , ulcifcatur  contumelias  meas  , ut  non 
putetis  eas  vos  im  pun  e laturos.  Itaque  negle&is  conttmieliis  eorum  3 
pergit  aiierere  fr  utftum  du&rinae  fua^quaftconnedtens  base  verfui  3 1. 
3c  32.  ex  quibus  poftrema  Judxorum  contradictio  nata  fuerat. 

5 1.  * Siqnis fermcncm  memi  fervaverit , fide  &opere  y*  mortem  nen 
fermenemmeum  Vld  ebit  in  Aternum  >id  eft  , non  experietur  mortem  xternam  : fubin- 
t em3 no n^i debit  ^:]uans  mortem  quidem  temporalem  vifurum  , fed  ab  ea  tranfiturum 
in  sternum.  ad  vitam  asternam. 

sz.Dixerunrer.  e 2.  * Dixerimt  ergo  7udai , quafi  audito  indent!  paradoxo  : * Eiunc 

go  1 udsi  : Nunc  J s ^ \ \ • • n a. 

cognovimus  quia  cognov  units  , certo  certius , * quia  d&monuim  babes,  cujus  lnltinctu  tan- 
bfsm°Abrah-m  tam  arrogantiam  fpirantia  verba  loqueris.  *.  N am  Abraham  f/Wtuus 
roortuus eft  , & eft  , 3c  Prophets  , qui  tarnen  fermdnem  Dei  fervaverunt : * Etta  diets  y 
dicis;Siquis  ter-  majora  quali  arrogans  verbis  tuis  , quam  Deus  luis : * Si  qiits  Jermo ~ 
ftnSmi^^on  ncm  mtum  fervaverit  &c.  quae  Chrifti  verba  ipfi  quad  de  morte  tem- 
guftabit  mortem  porali  ditfta  arri puerant* 

1 n$  * • C f n urn  quid  5 3*  * E<umquid  tu  major  es  Patre  nofiro  Abraham  & c.  Confequentia 

tre*noft°ro  Ab?3*  P0^u^a^at  ’ ut  dicerent  : Numquidtu  major  es  Deo  } Et  quite  au- 
ham,  qui  rr.or-diunt,  majores  Abraham  , & Prophetis  ? Sicut  Chryfoft.  notat  : fed 
phets^mrcfuf*  contenti  funt  dicere,  Numquid  tu  major  es  Abraham  &c . eb  quod  per- 
funr.  Quem  te  abfurdum  illis  videretur , eu:n  vel  Abrahamo  Sc  Prophetis  majorem 
irium  (diet*.  Neceffe  enim  erat  eum  , qui  fua  authoritate  quemquam  ad  vi- 

tam revocat , eife  majorem  eo  , qui  neceflitate  moritur  ; * EtProphe - 
tA  mortui  funt , id  eft , & Prophetis  , qui  mortui  funt.  * Ouem  teipfum 
Wfov<ihfacis  > Per  ‘Rfen»  tuam  jadantiatn  > 
j«.us:Siesogi».  ♦ ReJpoHdit  fefus , ad  illud  feilicet , quod  proxirae  praecedit ,, 


k i , Arr err. amen 

.rv 


quern  teipfum  fads  ? * si  ego  glorifico  meipfum  , id  eft  , fi  ego  verbis  illis  gloria  meaivhii 
magnifies  propriam  gloriam  capto,  meiplum  laudando,  ficut  vos  pu-^js^g^ifi,- 
tatis  , * gloria  me  a nihil  eft  , id  eft,  inanis  eft  , quia  ex  parte  laudantis, cat  <lue,.n 
nullius  omnino  apud  homines  authoritatis  eft,  nec  veram  gloriam  in-  Dais  vefter  eft! 
ter  homines  facittfed  * eft  Pater  mens , qui glorificat  me  : oraculis  Pro- 
phetarum  , teftimoniis  de  caelo  , miraculis  indubitatis , teftando  vera 
die  , quae  dico  , & me  talem  eft’e  , quaiem  dico.  Quod  fi  quseritis  , 
quis  (it  Pater  meus  > Is , inquam  , eft  , * quern  vos  dicitis  , quia  Dens 
vefter  eft  , ne  forte  putetis  teftimonium  ejus  a vobis  repudiari  poffe. 

Significat  igitur  fe  efle  Filium  illius  Dei  naturalem. 

c c.  * Et , pro  fed  , non  copnoviftis  eum  ,neque  ut  Patrera  meum  ne-  s>-  & non  cog- 

} } , . A J r ■ * i • * „ noviftis  eum  : 

que  ut  glorihcantem  me  (ignis  ac  miraculis  : * Ego  autem  novi  eum  , ego  autem  novt 
utpote  Filius  ejus  naturalis.  Quod  iterum  arrogantiae  videri  poterat  • 
fed  non  ita  arrogantia  caveri  debet , ut  veritas  relinquatur  , inquit  eum  , ero  limit  is 
Aug.  ideoque  addit  :*  Etfi  dixero  , quia  non  fdo  eum  , ero  ftmilis  vobis  sedi'cio  eum  ,*& 
mendax,  quia  contra  mentem  mearn  & confcientiam  loquar  more  ve-  ^Oonem  e*us 
ftro  , qui  veritati  etiam  agnitoe  refiftitis,  3c  non  agnitam  vos  feire  di- 
citis. * Sedfcio  eum  , cujus  fignum  eft , quia  ^ fermonem  , id  eft,  man- 
data  , * ejus  fervo  : tacite  indicans  eos  non  fervare  , ideoque  non  co- 
gnovifife  Deum  , & mendaces  efife.  Nam  , ut  aptiftime  dicitur  i.Joan. 

2.  v.  3.  6C4.  In  hoc feimus  , quoniam  cognovimus  eum  , fi  marrdata  ejus 
0 bf trvemus.  Qui  dicitfe  nojfe  eum,  & mandat  a ejus  non  cuftodit , mendax 
eft . Amota  igitur  jadantix  opinione,  jam  ex  ipfo  Abraham  oftendit, 
eum  non  aegre  laturum  iuifife  , quod  ei  praeferretur. 

* Abraham  pater  vefter, quem  mihi  objicitis,  * exultavit,\<l  eft,  . s<*-  ^rabam 
geftivit,  feu  fummo  affe&u  defideravit,  *ut  videret  diem  meum . Quod  Ehavitutvlderet 
Aug.  nonnumquam  exponit  de  illo  die  , qui  nullo  finitur  craftino  , 
nullo  praevenitur  hefterno  , hoc  eft  , de  ipfa  #ternitate,  in  qua  Filius 
costernus  eft  Patri , protit  loquitur  lib.  de  pecc.  orig.  c.  27.  Sed  ve- 
rifimilius  eft  per  Hebraifmum,  diem  Chrifti  vocari  tempus,  quo  vixit 
mortalis  in  hoc  mundo  ,quod  Abraham  videre  defideravit , quia  de- 
fideravit videre  vicinam  falutem  , & omnium  Gentium  benedi<5fcio- 
nem  in  femine  fuo,  hoc  eft,  Chrifto.  Ex  quo  colligit  Aug.  ibid,  fuiffe 
Abraham  fide  Incarnationis  ejus  imbutum.  * Vidit,  reipsa,  inquiunt 
aliqui  recentiores  , Deofcilicet  illi  revelante  in  limbo  , ubi  tunc  de- 
gebat.  Sed  communis  veterum  interpreutio  eft  , Chriftum  loqui  de 
v ificne,  vel  per  fidem,  vel  per  particularem  3c  propheticam  revelatio- 
nem.  Itaque  eum  vidiffe  diem  Chrifti  , quando  Filium  immolate  vo- 
luit , atque  arietem  cornibus  inter  vepres  haerentem  vidit  : uterque 
enim  Chrifti  patientis  typumgefTit.  Ita  Chryfoft.Theopbyl.  itemque 

Xxxx  2 Iren, 


7i 8 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Iren.  c.  14. & 1 y . Vel  vidifTe  quando  juffit,ut  fervus  poneretmanum 
{ uam  (ub  femora  ejus , & jura  ret  per  Deum  cseli,  Quo  fignificabat 
Deum  cceli  de  femore  fuo  nafciturum  , ut  Aug.  tuna  hie  , tuna  loco 
fupra  citato.  * Etgavifis  eft  , propter  beneficii  prophetice  prxvift 
naagnitudinem.  Quo  indicat  fe  Abrahamo  longe  majorem  efle  , ut 
Chryfoft. 

57.  Dixciunt  * _ . n . , . 

ergo  judai  ad  57  Dixerunt  ergo  ^rf^exifti  mantes  hoc  dici  de  corporali  vifione 
. iin a * nno ^non * Per  oculos  carnis , * qu  inquag  int  a annos  nondum  babes , & Abraham  vi- 
dum  habes  . Sc  Mi?  qui  tot  fjeculis  vixit.  Supponuntenim  Chriftuoa  vidifTe  Abra- 
ftii  hamum , tamquam  tempore  coaetaneum.  Colligit  ex  his  verbis  Iren. 

lib.  2.  c.  40.  Chriftuoa  tunc  temperis  exceflifle  annum  quadragefi- 
mum ,8c  quinquagefimo  propinquafte.  Sed  argunaentum  eft  inefficaxj, 
utuntur  enim  nunaero  longe  naajore  annoruna , quam  revera  Chriftus 
exegerat , ut  efHcacius  euna  refutarent. 

D^it  eisjc-  f 8 * Dixit  eis  fefus  : Antequam  Abraham  fieret , Graece  Tiff  yevicSccf, 
d! co  vobi"*' feu  natus  ejfet , * ego  fum.  Quo  vocabulo  , Ejfendi  , conftans  8c 
ficr”  ioanaobtlis  aeternitas  ejus  exprimitur  : ideoque  non  dicit , fui  , aut , 

tram  ,fed  fum:  iacut  olirn  dixerat  Deusad  Moyfercvgo  fum,  quifum.. 
Unde  8c  Aug.  laic  notat  ill ud  , fieret  , ad  humanam  fa&urana ; fum  , 
vero  ad  divinana  fubfiftentiam  pertinere  , onanis  fcilicet  temporis  8c 
nautationis  expertena. 

crgoiapidcs^ut  59  * Tu^erttnt  cr£°  lapides,  utjacerent  in  turn,  tamquam  in  blafphe- 
j'acerent in tum : mum  juxta  Legena  Levit.  24.  v.  i 6.  ubi  tales  jubentur  lapidari. 
fcordii  fc,C& Intelligebant  enim  eum  aflerere  voluifte  iftis  verbis  divinitatem 
itiide  icxripJo.  fuam.  * ft  fits  atitem  abfconditfe  , invifibilem  fe  reddendo  infidiatori- 
bus,utnotantTheod.Heraclienlis  in  Catena  Graeca,&;  ex  illo  Theoph. 
8c  Euthym.  * & , fic  inconfpicuus  per  medium  eorurn,  prout  additur 
Greece  8c  Syriace  , * exivit  de  templo.  Nam  alioqui  in  templo  om- 
nibus praeffentibus  non  erat  locus  abfeondendi  fe  in  atrio  templi. 

CAPUT  NONUM. 


i.  Et  pr*'eriem 
Jefus  vidit  ho- 
mir.em  catcum  a 
AatiTitatc  : 


2.  ficinterroga- 
yerunt  eum  dif- 
cipuli  ejus : Xab- 
bi.quis  peccavit, 
hie, aut  parentes 
ejus  , ut  c*cus 
Mfceicmt  ? 


X * T7  T prateriens , per  viarn  , in  ipfo  fcilicet  egre flu  de  templo , 
U ( indicat  enim  Evangelifta,  ifta  fermoniscontinuatione,pauld 
poft  eadem  die  hoc  magnum  miraculum  editum  fuiffe  , ut  jam  non 
verbis , fed  rebus  ipGs  probaret  Judaeis  divinitatem  fuam  ) * vidit  ho - 
minem  cacum  a nativitate  ,8c  proinde  naturalibus  remediis  incurabilcm. 

2 * Et  inttrrogaverunt  eum  difeipuli : Otiis  peccavit , hie  , aut  paren- 
tes ejus , &c.  id  eft  , cujus  peccato  fadum  eft , ut  hoc  fingulare  ma- 
lum csecitatis  ei  infftgeretur  ? Nam  quamvis  noftent  nullimaloob- 
noxiurn  futurum  fuifte  genus  humanum  , nihpeccatum  originale 

prae- 


SECUNDUM  JO  ANN  EM.  Cap.  9.  7*9 

praecefliffet  , fufpicabantur  tamen  particulars  quaeque  mala  non  ob- 
venire  cuiquam  line  particulari  vel  luo  vel  parentum  delicto.  Toll  it 
hancfalfam  fufpicionem  , refpondendo  : 

3.  * Neque  bic  p ecctvit , ncque  parentes  ejus , fupple  , utcaecus  naf-  (Js‘Re^que  fe 
ccretur,  ut  notat  Aug.  8c  Chryfoft.  Nam  quamvis  prima  tranfgref-  pecc«vit , neque 
fio  lit  tons  generalis  omnium  miferiarum  noftrarum  , caufa  tamen 

proxima  , cur  hoc  veliltud  huic  vel  illi  obtingat  malum,  non  eft  lem-  °Pera  *** 

per  propriumvel  parentum  peccatum,fed  in  diverfis  valdcdiverfa  eft, 

6c  aliquando  ( ficut  in  hoccaeco  ) caufa  eft  , * ut  manifeftentur  opera 
Dei  in  illo  , lcilicet  fanando  : hoc  eft  , ideo  case  it  as  hoec  juxta  vitio- 
fam  difpolitionem  vel  materia  vel  generantium  , obtingere  permiffa 
eft  , vel  etiam  infli&a  eft  , ut  occalio  daretur  operandi  illuftre  mira- 
culum,quo  Dei  poteftas  6c  bonitas  glorificetur.  Quod  quia  per  ipfum 
Chriftum  explendum  erat  addit : 

4.  * me  enim  * oportet  operari  opera  ejus  , qui  mifitme  , id  eft  , Dei  4 Me  opart « 
Patris  opera,  quae  fcilicet  mi  hi  tamquam  legato  luo  edenda  prascepit , eius^/qu^mSr 
utper  ea  homines  ad  fidem&falutem  adducam.Namde  operibus  lega~  ™e* donec  dicr 
tionis , vitaeque  temporalis  Chnfti  lermonem  elle  , patet  ex  eo,  quod  quando  nemo 
fequitur  : * donee  dies  eft  : vemt  nox  , quando  nemo  poteft  operari.  Diem  potcft  opera5t* 
vocat  prxfentis  vitae  tempus  ;2s loctem , mortem  :quia  ficutidies  homi- 

jnbus  ad  operandum  opportuna  eft  , nox  vero  importuna  j ita  8c  vita 
mortalis  Chrifti  deftinataerat  implendae  per  ipfum  legationi , a mor- 
te  vero  celfandum. 

5.  * Quamdiu  fum  in  tnundo  , id  eft  , in  vita  hac  mortal!  , * lux  fum  j.Qyamdiu^m 
mtmdi , dodtrina  , converlatione  , 8c  moribus,  exemplar  vitae.  Evan-j[Jmm””d°.*  ,U3S 
geliese  me  praebendo  , 8c  intus  gratia  , foris  miraculis  perfuadendo.  6.  Hatccumdi- 

6.  *Hac  cum  dixijfet,  exptiit  in  t err  am , & fecit  lutum  ex  Jputo , &,  Uni - *1^™  ,e&Ufcd* 


vit  Qiver  cculos  ejus  , quo  fcilicet  etiam  videntes-facilius  excaecantur  , Iutum  cx  ^ut0 

^ 1 - J 1 - . & lirivit  lurui 

oculos  eius 


" ‘ . . • i r r & lirivit  lutum 

quam  cseci  lanantur  : utitamagis  vim  miraculoiam  lues  operations  foper  oculos  eius 
oftenderet , ut  Chryfoft.  notat  horn,  in  Epift.  1.  ad  Cor.  Idem  vero  vadeVvain  na- 
obfervat  hie,  licut  8c  Iren.  lib.  y.c.  13.  Chriftum  hoc  fa&o  pro- fatoril  .«ioe 
bare  voluilfe  ,le  eundem  elfe  , qui  totum  hominem  ex  luto  fecerat , t a?u  r°  ai  / ; a I 

dum  partem  , quam  imperfe&am  reliquerat , ex  eodem  luto  perfe- 
cerat.  Mifcuit  autem  fputum  , ut  oftenderet  quam  falutaris  eflet  8c  dens, 
medicacaro  fua. 


7.  * Et  dixit 


ei 


%.  ltaquc  vicini, 
6c  qui-  vidcrant 

Vadejava  in  natatoria  Siloe,Gr&cc  il;  riv  ™™d£ruids  eqi5ia 

in  pifeina  , ut  vertitur  c.  y.  v.  2. feu  in  lavacro  Silce.  Eft  autem  Silo'e  dicebam.-Nonne 
fons  ad  radices  montis  Sion, qui  non  jugibus  aquis(  hoc  eftperpetuis) ’b«.c&SendiJaI- 
fed  incertis  horis  diebufque  ebullit , 8c  per  terrarum  concava  5c antra  bat  * A,il. dice- 
cam  magno  fonitu  venit>proutHier,  in  v.  c,  8.  Ifaice  dicit,  fe  non  eft"1  ’ Qu,a  hic 

dubi-  9*  A1‘5  autem. 

UUD1  Nequaquam, 


7io  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

vuo'atc^auquu  ^bital*f  Poffe  , eo  quod  in  ilia  provincia  habitaret.  Hie  autem  fu- 
ego  turo.  mitur  Si  Ice  propifcina  feu  receptaculo  aquarum,ex  illo  fonte  tandem 

4o°ef::Quo^odo  confluciuium  : * quod  inter pretatur  Mips,  quia  derivatur  ex  Hebraico 
aP«rti.  iUJ)I  t,bl  a erbo  mV  Scalaeh  - id  eft  , Mifit.  Significare  voiuit  Evangeiifta  in- 
ix*.  Kefpondir : terpretationem  iftara  ad  rcm  proefentem  fpe&are , five  quia  nunc  fa- 
Vi  qandus  eflet  caucus, cum  fuiffet  eo  mi{Tus,ut  canit  Nonnus  &Euthym. 
lumtec.r,  m ua-  live  ut  indicaret  Siloen  figuram  efle  Chrifti  , qui  peculiariter  tam- 
& d?sii inihuva-  quam  fonsomnis iliumtnationis  Sc  gratice noftrae  , a Pacre  miffus  eft  , 
de  ad  natatory  Aug.  Sc  Theoph . Unde  ultcrius  idem  Aug.  notat  caecum  a nativi- 

Sio.e<  j^va.  £t  ~ c . £ 1 i 0.,  .. 

-bn , lavi , & vx-  tate  lignihcare  genus  humanum  ; aquas  Slice  , baptifmum  Chrifti. 

tl  diserunt  * Ahiit  ergo  & lav  it , nihil  haefitaris  in  fide  , nihil  in  obedientia,  nihil 
ei:Ubt  cttuie  ? difputans  , ad  quid  lutum  , ad  quid  lotio  , ut  perpendit  Chryfcft. 
/ ij*.  Adaucunt  Ideoque  * vep.it  , id  eft , rediit , * videns , ut  fcilicet  gratias  ageret 
curator*  ^uo-  Qi10  infinuatur  , ficut  Sc  v.  1 1,  quod  lavando,  hoc  eft, 
j 4-  i rat  auteni  non  nifi  abfoluta  lotione,  vifum  lit  confecutus.  Poft  difeeptationem 
aliquam  populi  , de  modo  Sc  authore  miraculi  iftius, 
j.etus , & aperuit  i 3 . Adducunt  eum  ad  PharifAos  , qui  cacus  fuerat , tamquam  ad  judi- 
i s . iterum  ergo  ces  ’ TJ1  eo  diligentius  interrogate,  Sc  re  accuratius  perpensa,  de  tam 
interrogabam  publico  miraculo  judicarent. 

quomodo  vidif.  14.  * Prat  autem  Sabbatam , &c,  Quo  indicat  hanc  ruiffe  illis 
cbxiteif:  Latum  dubitandi  cafufam  de  veritate  miraculi,  8c  utrum  probandum  , an 
nuht  pofmifapec  improbandum  e/Tet  ; quia  videbatur  religioni  fabbati  repug- 

oculos,  &iiavi,  1 ~ r ir  • • /-i  n bT  1 • u r b 

& viato.  nare.  Quamrallam  opinionemut  Chriftusex  Judans toueret  , con- 
Piccbant  ftantiffime  in  fabbatis  miracula  operatus  eft.  Pharifaeis  vero  , aiiis 
quidam:  Non  eft  aliud  lentientlDUS  , 

quih°kbba£um0*  I7*  * Sc^fma  erat  *nter  eos  ) ^oc  j diflidium  in  opinionibus.  Ut 
non  cuftodu. Alii  ergo  aliquid  certi  elicerent , vel  forte  etiam  ut  calumniandi  miraculi 
Quomodo  pouft  caufam  captarent , fi  cxcus  ipfe  Chriftum  vel  reprehenderet , vel  eum 
tgnSftSler ‘au<^anJo  j caufcm  ejiciendi  fe  ex  Synagoga  praeberet , * Dicunt  caco 
Er  ichiima  erat  iteYppi : Tu  quid  diets  de  illo  , &c.  hoc  eft  , quid  hominis  eum  efte  pu- 
1 i7C.r Dicunt  ergo tas  ? Bonum  an  malum  ? Ule  autem  conftanter  , quod  fentiebat,ex- 
qu'd^dtciTdi  iT U : * Prophet  a efl  • feiebat  enim  Prophetas  olim  miracula  fa- 

quiapermt  ocu-  ciendo,  populumque  divina  docendo , probavifife,  fe  efTe  fervosDei  : 
t era fxi t 11  Quia  nec  en'm  quidquam  fublimius  adhuc  de  Chrifto  noverat. 
prophets  eft.  1 8.  * Non  crediderunt  ergo , quia  cacus  fuiffet , donee  vocavcrunt  pa- 
derum  ^"gojul  rentes.  Per  quod  Chryfoft.  indicari  notat,  eos  multis  modismiraculum 
dxi  detiio  quia  tepere  Sc  abolere  voluifte.  Sed  iila  eft  veritatis  natura  , ut,  unde  ma- 

carcus  futiret  , p . , v r 

& vidiflet,  do*  gis  oppugnatur  , inde  magis  connrmetur. 

p«emcsCa«^rn|  I9-  * Et  interrogaverunt  eos , prim 6 quidem  , * Hie  eft  film  vefter  ? 
qui  viderat:  ’ Ut  fcilice t pri mo  conftaret , utrum  idonei  effent  ad  ferendum  tefti- 

nno- 


£ c inieacu; 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  9.  72  * 

monium.  Deinde  , * quern  vos  dicitis  ,quia  c&cm  natus  eft  ? Ordinatifli- 
mum  eft  enim  , ut  ante  conftet  de  aegritiuiine  , ut  inde  pat  .at  veritas 
curationis.  Ex  quo  fit  , ut,  qui  etiam  nunc  nova  miracula  explorah't, 
ante  omnia  inquirant  de  veritate  aegritudinis.  Tertio  interrogant , fi 
cscus  natus  fuit , * quo  me  do  ergo  nunc  videt , cum  hoc  fit  naturaliter 
impoflibile  ? Confequens  eft  enim  , ut  exploratainfirmitate  , modus 
curationis  indagetur  , utrum  fit  naturalis,  an  fupernatumlis.  Ad  duo 
priora refpon dent  affirmative  : tertium  tergiverfando  deciinant , di- 
cendo  : 

21.  *Nos  nefcimiis-} quia  id  tarn  explorate  non  cognoverant,  utpote 
quicurationi  ejus  non  interfuerant : * ipfum  interrogate,  latent  babet‘x 
q.  d.  Nullus  magisidoneus  iftius  rei  teftis  efTe  poteft  , quam  ipfemet , 
qui  neque  puereft,  neque  defipit • Ita  caute  3c  verc  a fe  amovent 
refponfionis  periculum  , quia  filius  minori  invidia  8c  majori  fide,  rem 
totam  prtedicare  poterat.Itaque  caufam  talis  refponfi  indicans  Evang. 
v.  22.  dicit  eos  timuiiTe,  * ne  extra  ftynagogam  fiierent,\S  eft,  timuifTe 
anathema  , f eu  interdidkionemab  ingreffu  Synagogae,  multoque  magis 
templi.  Unde  id  videtur  fuifTe  Juda’is  olim  , extra  Synagogam  fieri  , 
quod  nunc  Chriftianis  excommunicari.  Audito  igitur  , quod  effet 
filius  eorum  , Sc  caucus  natus  , 

24.  * Dixerunt  ei : Da  gloriam  Deo  , id  eft  , glorifica  Deum,  confi- 
tendo  fimpliciter  veritatem,  quafi  prafente  Deo.  Videtur  fuifTe  phra- 
fis  Sc  modus  adjurandi  aliquem  , ut  hanc  gloriam  3c  honorem  defer- 
ret Deo  , quatenus  reverendo  majeftatem  , 3c  omnifeientiam  ejus  , pa- 
U\m  mallet  confiteri  veritatem  , quam  coram  eo  mentiri  , ut  patet  jo- 
fuc  7.  v.  19.  Scopus  tamen  Pharifaorum  fuit , utnegaretfe  benefi- 
cium  a Chrifto  accepifTe  , ut  notat  Chryfoft.  3c  Aug.  idque  hoc  fin- 
gendo  fibi  aliunde  conftare,  quia  videlicet  * nos , tamquam  litterati  Sc 
fan&i  viri,&rtalis  rei  competences  judices,  certo  *fcimus , quia  hie  homo 
peccator  eft , id  eft  , fceleftus  Sc  impius  , cui  proinde  nulla  rations  po^ 
teft  adferibi  c 11  ratio  tua. 

25:.  * Dixit  illi  : Si  peccator  e/l  ,nefcio  , quia  nullum  ejus  rei  argu- 
mentum  habeo  : * XJnum  fcio  , quia  cacus  cum  ejfem,  modo  video,  f upple, 
ipfius  beneficio  : nam  tacite  redarguit  Pharifaeos,  q.d.  Pves  ipfa  loqui- 
tur , utrum  peccator  , an  Propheta  fit , qui  hoc  mihi  fecit.  Nam  fic 
acceperunt  Pharifai  refpofum  ejus , quando  dixerunt : 

26-.  * Quid  fecit  till*  Quomodo  apentit , &c . tot  it-eratis  percun<fta- 
tiombus  nihil  aliud  captantes  , nifi  ut  in  narrando  non  conftaret  fibi  3 
Sc  ita  fidcs  ejus  vacillaret.  Ille  pertsfus  fuperfluas  interrogationes 
audire  , refpondit  eis 


^averunteos,  di- 
ce ntes  : Hie  eft 
films  vefter  , 
qwe<n  vos  dicitis 
quia  caciis  natus 
eft  ? Qpomodo- 
etgo  nunc  videt? 

20.  Retponde- 
runt  eis  paremes 
ejus,&  dixerunt: 
Scimus  quia  hie 
eft  filius  n after  , 
fic  quiacscus  na- 
tus eft  : 

21.  quomodo 
autem  nunc  vi- 
deat , n efcioius : 
aut  qms  e/us 
aperuit  oculos, 
nos  neicimus  : 
ipfum  interroga- 
te : a:ta:em  ha- 
bet  , ipTe  de  fe 
loquatur. 

21.  Ha:c  cjixc- 
mnt  parentes 
ejus  , quoniatw 
timebant]ud?os;- 
jam  enim  con- 
fpiraverant  Ju- 
dxi , ut  ft  quis 
eum  confiterctuc 
efTe  Chtiftumr  v 
extra  lyuagoganv 
herer. 

23.  Proprerei 
paren  es  ejus 
dixeiunt  : Quia 
srarem  habet  , 
ipfum  interroga- 
te. 

24.  Vocaverunt 
ergo  rurfum  ho* 
ir.incm , qui  fue- 
rat  cacus,fic  dix- 
erunt ei:  Da  glo- 
riam Deo  , itoS’ 
feimus  quia  hie 
homo  peccator 
eft. 

25.  D’x't  ergo 
eis  ille:  Si  pecca- 
tor eft , r.efcio? 
unum  fcio , quia 
caucus  cum  effena^ 
modo  video. 


-2.(5.  Dixerunt 
ergo  illi  : Quid 
fecit  tibi  ? Quc*r- 
modo  aperuit. 
tibi  oculos  & 


27.  * Dixu 


COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

2 7.  F.cfpondit  27.  * Dixi  vobis  jam  &c.  Ntimquii  <£r  vos  vultis  difcipuli  ejus  fieri, 


itm .“iLfiSul  fcilieet ficuti  ego  ? Eft  enim  hxc  confeflio  difcipulatus  fui , & limul 


*s-  Maiedixe-  ritati  fcilieet  tanta  mendici  libertatc  , * & dixerunt , requentibusver- 
d^crum^Tudi^bis  ci  convitiantes : * Tu  difcipulus  illiusfts.  Quod  maiedi&um  eft  , 


cipulus  illius  fis 
nos  autem  Mo; 
cftcipuli  lunui; 


nosautemMoyfi*11^11^  Aug*£  cor  clifcutias  loquentium,non  fi  verba  perpendas.  Quid 


quid  enim  eo  animoproiertur  , ut  alter  afficiatur  coritumelia  , male- 
di&um  eft  ; licet  verbum  per  fe  non  videatur  contumeliofum  , ut  ait 
Bafil.  Interrogatione  breviori  24.  * Nos  autem  Moyfi  di/cipuli fumus  , 
qua  particula  adverfativa  indicant  Jefum  Moyfi  effe  contrarium.Cau- 
fam  addunt , curMoyfem  praeferant : 

3.9.  Nos  fcimus  29.  * Nos  fcitnus  , ex  facris  fcilieet  litteris  eruditi , * quia  Movfi  lo- 

«jUia  Movfi  Jocu-  J n J . r n J . . 

:us  eft  Deus  : cuttis  eft  Deus : ut  proinde  dubitarinequeat,ncs  Deum  lplu  1 fequi  m- 
cimus^ndT a f‘  fal  1 i b i 1 e m quando  Moyfis  do&rinam  iequimur  : * hunc  autem  nefcimM 
Unde  fit , hoc  eft  , unde  ad  nos  venerit,  8c  confequenter  unde  tam  do- 
cendj  authoritatem  (eu  miftionem,quam  dodrinam  ipfam  acceperit,a 
Deo,  anaieipfo.  II  le  nihil  tnrbatus  maledido  intrepide  refpond’t : 

30.  Rcfipor^r  50.  * in  hoc  enim  mir abile  eft , quia  vos  , & c.  id  eft  , enimvero  mi- 
nis homo  , 5c  2 ..  7 r . 

dixit  eis:  in  hoc  rabile  quiddarn  in  hac  re  contingit , quod  vos  vin  tam  peripicaces  ac 

«S! quifvTsneC.  ^°^i  3 nefeiatis  unde  fit  : * & aperuit  meos oculos  , id  eft  , Sc  tamen 
ciris  unde  fit,  & aperuit , five  cum  tamen  aperuerit  oculos  meos.  Oblique  enim  per- 
oculos';  m °S  ftringit  eos , quod  ex  miraculo  tam  illuftri  nihil  moti  adhuc  miftiof 
nem  Jefu  fibi  ignotam  effe  fingerent.  Probat  autem  eos  hoc  feire  de- 
bere. 

?t.  Sciraus  &u.  31.  * Scimus  autem  nosetiam  idiotae  ,excommuni,  8c  publica  ho- 

tores  Deus  non  minum  iententia , * quia  peccatores  Deus  non  audit , id  elt , non  exau- 
Defcuitot e(?,U&  , ut  fequitur  : nam  Graece  utrobique  idem  verbum  eft  , dxovet : 

joiuntatem  ejus  * fed  fi  cuts  Dr?  cultor  eft , non  verbis  tantum  accseremoniis  . fed  qui 
facu,  hunc  exau-  J \ j * , r i 

du-  per  obedientiam  mandatorum  ejus , * voluntatem  ejus  facit , hunc  ex- 

audit. Quae  caeci  fententia  difficultatem  habet : nam  conftat  pecca- 
tores nonfolum  in  temporabbus , fed  etiam  in  fpiritualibus  multis  ex- 
audiri  a Deo  , ut  patet  ex  Publicano  : imo  Sc  ad  miracula  facienda  , 
Matth.  7.  v.  22.  Unde  Aug.  turn  hie  , turn  homilia  43.  c.  f . 8c  lib, 
2.  contra  epift.  Parmeniani  c.  8 . ex  profefto  docet , hanc  fententiam 
effe  hominis  nondumintus  illuminati.  Si  quis tamen  earn,  utgenera- 
liter  veram  accipere  velit , exponenda  eftet  , quod  Deus  non  exau- 
efi  a t peccatores,  ad  facienda  hujufmodi  miracula,  quibusprobent 
innocentiam  fuam  , Sc  fe  , dodrinamque  fuam  effe  a Deo  ,*  nam  de 
iftis  agebatur,  Subfumit  autem  caucus.  32.*^ 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.  9;  7*3 

3 2,  * A f&culo  non  eft  audttum  , &c.  q.  d.  Sed  in  tot  fignis  , & in  32, a tecuionon 
primis  in  hoctanto  miraculo  , quod  ad  confirmationem  innocentiae  , JuisapernTtwu- 
Sc  a utboritatis  fui  edidit,  palameft  eum  effe  exauditum  a Deo  : ex  los  c*ci  nan. 
quo  concludit  : 

33*  * Ki/?  effetbic  a Deo  , fcilicet  miffiis  Sc  approbatus  , tamquam  ^.Nifi effet h^#- 
cultor  8c  obfervator  voluntatis  eius , * non  foterat  facere  quidquam  , terat  facere  quid- 
nempe  tale  , ut  jam  diximus.  Quad  concluderet  , ergo  ille  homo  quam* 
non  eft  peccator , fed  Dei  cultor  , See. 

34.  * Rejponderunt  6y  dixerunt  ei:  In  pc  cat  is  natus  es  tot  us  y non  fo-  yu3*- 
lum  anima  peccato  infeda  , fedetiam  corpore  abominabilem  ftatum  ei:in  peccatisna- 
anim#  teftante  ; nara  , ut  Chryloit.  <x  Iheophyl.  notant , convi-  m doces  nos  ? Et 
tium  eft,  quo  ei  caecitatem  exprobrant : * & t u , ita  corpore  & anima  ^^rulu  eum 
ma!  edict  us  , * doces  nos,  Legifperitos  Sc  fanditatis  cultores  } Cum 
icriptum  (it  , Veccatori  dixit  Deus  - Quare  tu  enarras  juftitias  me  as  , & 
ajfumis  t eft  amentum  meum  per  os  tuum  I * & ejecerunt  eum  for  as , extra 
conclave.  Nam  ficnul  e fynagoga  hie  ejedum  fuiffc  , non  eft  verifi- 
mile  , quia  rrondum  profefTus  erat  eum  eiTe  Chriftum. 

k .*  Et  cum  inveniiut  eum  Jefus,  dixit  ci,  ad  confolandam  Sc  com-  3s.  Audivitje- 

_ ...  . u . . J ' . . rr  r ' lus  quiaejecerut 

peniandam  lllam  ignomimam  : * Tucredis  mFilium  Dei  , miliumlci-  eum  foras  : & 
licet  in  mundum  ? Nam  caucus  intelligens  illam  qteftionem  includere,  tunVd ^0:7*12 
quod  eiTet  aliqua  perfona  vifibilis  5 quae  efl'et  Filius  Dei  refpondit  : in  Milium 

3 6.*  Otiis  eft  Demine  , fcilicet  ille  Filius  Dei  , * ut  ere  dam  in  eum  ? 36. Refpondit 
Eft  vox  hominis  non  di-ffidentis , fed  parati  credere, feu,  ut  Chryfoft.  ^ Domine^ut 
loquitur  , eft  vox  animae  valde  defiderantis , Sc  inquirentis  , ut  eum  credara  in  eum? 
veritatis  amatorem  fuiffe  intelligas. 

37.  * Dixit  ei  Jefus , non  id,  quod  brevius  erat&  clarius,  Eg 
ficut  Samaritan#  dixerat  • fed  quod  erat  modeftius  Sc  ad  incitandum  eum,  & quilo 
elHcacius , in  tertia  perfona  : * & vidifti  eum  , quando  abftersa  c#ci-  feUeft.ttecum,,p" 
tate  , in  gratiarum  adionem  redivifti.  Quo  verbo  revocat  ei  memo- 
riam  praeftitae  fanitatis.  Sed  quia  illud,  vidifti , adhuc  dubium  erat  ver- 
bum  , addit  manifeftius  : * & qui  loquitur  tecum  , ipfe  eft. 

3 8.  * Af  ille  ait : Credo  Domine.  Compendiose  profitens  , 8c  Deum  CKd0ADomfne.! 
habere  Filium  , Sc  eum  e(Te  incarnatum  , feu  hominem  fadum,  adeo-  Et  procidens,ad- 
que  ipfum  e(fe  Jefum  , qui  loquebatur.  * Et  procidens  adoravit  eum  , oraviteu 
(idem  (uan>non  verbo  tantum,fed  Sc  opere  proteftando.  Itaque  ado- 
ratio  haec  fuit  fidei  , quam  proiitebatur  , congrua  j hoc  eft , adoratio 
latrine  5 foli  Deo  debita.  ^ Etd'xitje' 

39.  * Et  dixit  yefus,  circumftantibus  fcilicet  occafione  caeci,animo  rus  :in  judicium 
jam  videntis,  fic  tamen  , ut  ad  corporalem  ejus illuminationem  <5c  cx-  -Sn^ve^utqui 
citatem  aliudat  : + In  indicium  evo  in  hunc  mundum  veni , id  eft,  veni  ut  non  vident  vi- 

0 y„„„  deant , 8c  qui  vi* 


ofum,  37.  Et  dheit  ei 
J 7 Jefus  : Et  vicufti 


y 77 


raciam  ^es)l  c^cj 


J iivu  VUWI^J  ViilUU  ill  I J UU'v  111  L1L1V-1L4A1A  — 

ant,  fed  effedum  potiusfeu  confecutionem  : nam  prcprio vitic ex- 
:cati  funt  fuperbi  ex  ip(a  luce,  id  eft,  dodtrina  & miraculis  Chrifti. 


714.  ^ COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

taciam  judicium  , feu  difcrctionem  hominum  in  duas coat rari as' par- 
tes : ita  videlicet , * ut  qtti  run  vident , animo,  fimpliciter  fcilicet  igno- 
rantes  res  faluti  fuae  neceffarias  , & ignorantiam  fuam  agnofcentes , 
* vide  Ant,  id  eft,  per  fidem  illuminentur  * (S  qui  vidtnt , f'ua  fcilicet 
opinione  , ftcutexponit  Chriftus  v.  41.  hoc  eft  , quifibi  perfuadent , 
omnia  fe  noffe  , nec  indigere  do&rina  mea  , * caci  fiant,  id  eft,  asjimo 
excaecentur  per  increduiiratem.  Nam  talibus  , cujufmodi  Phariftei 
erant , contingit  id  ,quod  Apoftolus  de  Philofophis  dicit , dicentcs  fe 
ejfe  fupientes  ,flultifacti  funt.  Itaque  iilud  , in  judicium  , 8c  particuia, 
ut , non  fcopum  aut  finem  adrentus  Chrifti  in  hunc  mundum  figni- 
ficant,fed  effedum  potiush 

CXi 

^o.Et  audierunt  4c.  * Et  audicrnut  quidam  ex  Fbarifais,  qui  eum  quaquaverfum  fe- 
fsi^^UuraYp-  quebantur  , utcbiervarent , quid  diceret  atque  faceret  , * & dixerunt 
lo  eranr,&  dixe-  ej  . x umquid  & nos , id  eft  , etianrnos  , qui  Legis  peritia  exceliimus , 
2^ "nos  csczfu  8c  aliorum  dodores,  * c&ci  fumus, per  adventum  videlicet  tuum  omni 
mus*  fcientiae  noftrae  luce  privati  ? Videbantenim  fe  notari  , ideoque  ro- 

gant , utrem  paradoxam  & per  fe  abiurdam  , quemadmodum  puta- 
bant , clarius  exprimatu 

fus*- ?i'c»cf eife"  41*  * ci  Jefus  : Si  cacx  ejfetis , corpore , inquit  Chryfoft.  8c 

«is,non  haberetis  Theophyl.  Sed  muko  re&ius  exponitur  , ut  fit-anti thefis  ad  id  , quod 
vei^dkTtis^QuU  fequitar  , dkttis , qui  a videmus.  Itaque  ft  casci  effetis,  judivio  fcilicet 
videmus : fecca  veftro , id  eft  , fi  vos  caecos  effe  advert  ere  tis , csecofque  fa.eremini , 
utexponit  Aug.  *peccatum  non  babcretis,  id  eft  , jam  videretis  : nam 
ipfa  cascitas  feu  incredulitas  eorum  , paccatum  erat.  Ideo  autem  pec- 
catum  non  haberetis  , quia  caecitatis  confcii  ad  me  medicum  fanandi 
curreretis.  * N me  vero  dicitis,quia  videmus,  id  eft  , perfuafi  eftis,  vos 
effe  fapientes,  nec  indigere  ullius  dedh’ina,  * peccatum  vejtnm  manet, 
id  eft  , pertidia  & incredulitas  , qua  me  repellitis  tamquam  non  ne- 
ceffarium  . perfeveratin  vobis  ,fine  ulla  venia  aut  excufatiohe. 


turn  veitruoi  uis- 
occ, 


CAPUT  D E C I M U M. 

r.  Anr.co,arccr,  1.  * A Men  , amen  dico  vobis  , Pharifeis  in  primis  : nam  ex  v,  19* 
non  ^inaat*  p«  & 21.  videtur  hie  fermo  occafione  caeci  paulo  ante  fanati 

°ft  um redder'  habitus  ? uz  fcilicet  Chriftus  declararet,  non  effe  verospafto'  es  ovihs 
dit  a iuuae , i ie  Dei , qui  excluderer.t  eos  a fynagoga  , qui  eum  Meftiam  effe  tateren- 
eft,  & jairo.  tur>  * Qyi  mn  jt!trat  pcr  ofthijn , via  fcilicet  regia  , * in  ovile  oviutn,fed 
afeendit  aliunde  , per  feneftram  fcilicet  aut  fradto  pariete,  * illefur  e(l , 
& latro,  ille  judicari  folet  fur  Sc  latro  \ftir  , qui  id  quod  alterius  eft  , 
fuum  effe  putetj latro  vero, qui  quod  eft  furatuSjOCcidat, inquit  Aug. 

2.  * Oti> 


SECUNDUM  JO  ANNEM.  Cap.  io.  71  f 

3.  * Qui  autem  intrat  per oftium  , via  legitiroa,  * paftor  eft  ovium  , id  Qui  autem  in- 
eft,  per  hoc  tamquam  primum  & capi  tale  argumentum  oftenditre- 
Ipfa  (e  paftorem  efle.  Alterum  autem  argumentum  eft  , quod 

3 . *  Huic  oftiarius  aperit , non  furi  aut  latroni.  Loquitur  enira  4em.&ov«vo! 
Chriftus  de  ovili  quafnnaeni  patris-familias , in  qua  quifpiam  confti-  cem  ejus  audiunt 
tutus  eft,  qui  claves  omnium  portaruin  curet.  * Etoves  vocem  ejus  an - Vocat  nomina- 
diunt,  id  eft  , difcernunt  earn  , tamquam  vocem  veri  paftoris  fui,  eique  «®*&educiteas*- 
obediunt ; non  lie  voci  furis  aut  latronis  : * & proprias  oves  vocat  no- 

minatim  , id  eft  , fuas  fibique  pro pric  comm i Has  , ligillatim  ad  fe  vo- 
cat , ut  curet  fmgulas , * & e- due  it  eas , ad  pafcua  , non  ad  lanienam , 
ficut  fur  Sc  latro.  Haec  funt  alia  tria  indicia  veri  paftoris. 

4.  * Et  cumproprias  oves  emiferit  , ante  eas  vadit , id  eft  , prascedit  4.  Et  cum  pre- 
eas  j ut  eis  viam  monftret  ad  pafcua  Sc  defendut  in  pericuiis.  Hoc  eft  nt^eras^dh* 
fextum  veri  paftoris  argumentum.  Septimum  verb  , * Et  oves  ilium  & oves  iiiumfe- 
fequuntur . Caufa  eft,  * quia  feiunt  vocem  eyas > id  eft,  quia  alTuetae  funt  rcki^vocern^us,' 
libilis  Sc  fonis  ejus. 

c . * AiienUm  autem  , furem  fcilicet  aut  -latronem  , tamquam  aiiena  5.  Aiienum  au- 

J r,  . , * r x fem  non  fequun- 

voce  libi  loquentem  , * non  Jequmtur . tur , fed  fugiunt 

6.  * Hoc  proverbium  dixit  eis  fe  fas,  id  eft  , hanc  parabolam  , ex  vul- 

gari  ufu  deiumptam.  Proverbium  c nim  alioquin  brevis  eft  Sc  Vulgo  aiienorum. 

trita  fententia  : Parabola  verb  prolixi or  fermo  multumque  figuratus, hiun^L^eisjel 

Sc  ideo  etiarn  plerumque  obfeurus.  Atque  hac  de  caufa  Pharifcei  Sc  (us-  1111  autern 
r l • * 1 1 •it  • in  . 1 n . n noncognoverunt 

Judsei  * non  cognoventnt , quid  loqueretur  eis , id  eit , quid  libi  veilet  llle  quid  loqueretur 

fermo  , feu  quem  fenfum  innueret.  Per  quod  indicatnr  , eos  cogno-cls* 

viffe  , quodeflet  parabola  ex  rebus  rufticis  petita  , fed  fenfum  ejus 

ignoraffe.  Voluit  itaque  Chriftus  in  hac  parabola  delinearecondi- 

tiones  veri  paftoris  ovilis  fui , feu  Ecclefiae  fuse  : Primb  , quod  intrat 

per  oftium  , non  afeendens  aliunde  , id  eft  , non  intfudensfein  fape- 

riorem  locum  regendi  , ficut  fur  clanculum  Sc  per  fraudes , vel  ficut 

latro  per  violentiam.  Tali  ergo  oftiarius  Chriftu's,vel  Spiritus  S.  ape- 

rit.  Oves  voci  ejus  obediunt , Sc  i lie  nominatim  novit  Sc  vocat  fin- 

gulas  ad  fe  gratia  fua  , tamquam  quas  nominatim  deferiptas  habetin 

libro  vitae  fingularumque  curam  gerit.  Prcecedit  eas  exempio  vitae 

bonse  ,Sc  oves  eum  imitantur  , quia  feiunt  vocem  ejus  , ut  qui  poten- 

ter  eas  ad  imitationem  fui  voce, Sc  moribus, Sc  gratia  provocet.  Porrc> 

per  Oves  hie  intelliguntur  non  omnes  fideles  , quemadmodum  ]oan« 

Uittmo  necomnes  jufti  , fed  folielebli , ficut  patetv.  14.  1 5*.  16.  26. 

& 27.  Sc  in  primis  28.  Nam  qiratn vis  oviie  ftttota  Hcclefia  , non 

tamen  ita  vocatur  , quod  omnes  Sc  folas  contineat  oves ; fed  qiiia 

oves  5 id  eft  , elebti  , pftecipua  Ecclefe  membra  ftnt  , fta- 

- Y y y y 2 bilia 


7. Dixit  ergo  eis 
iterum  Jefus:  A- 
jren , amen  dico 
Tobi?,  quia  ego 
fum  ofou  oviura 


i.  Cranes  quot- 
cuot  vecenint , 
ft  res  funt , 6c  la- 
troDes  , 6c  non 

audieiuct  ees  o* 

T Z3, 


S.Egft  Tara  oft:a. 
Per  mefiquis  in- 
troient , faivabi- 
tur : & ingredie- 
tur , & egred  e- 
tur,  6c  pafcua  in- 
ternet. 


io  Pur  con  ve- 
sit  nih  ut  fure- 
tur,  Sc  roaftet,6c 
perdat.  Ego  veni 
ut  Ttrara  habeant 
tc  abundantius » 
tubear.r. 


7i(j  . COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

bilia  , propter  quos  Ecclefia  inftitutaeft,  Sc  unde  ovilis  nomen 
fortitur. 

7.  * Dixit  ergo  eis  iterum  : Ego  funt  ofiium  ovium  , de  quo  feilicet  in 
parabola  iocutus  fum.  Cum  autem  oftium  lit,  per  quod  ingrediuntur 
tam  oves  quain  paftores , dicitur  Chriftus  Ofiium, quia,  per  ilium  oves 
habent  aditum  ad  popuium  Dei,  Sc  confequenter  ad  falutem  Sc  vitam 
seternam  , quia  per  fi  Jem  ejus  , per  mericum,  per  infpirationem  : rur- 
ium  per  ilium  ingrediuntur  alii  paltores,  quia  per  authoritatem  ejus, 
five  de  csio  immediate  datara  , live  legitima  fucceflione  tranfmiiram. 

8.  * QYtines  qttctquot  venerunt , feilicet  a feipfis  , non  per  me,  feu 
per  authoritatem  meam  : vel , quod  idem  eft , quoequot  venerunt  non 
mifli  ,prout  exponit  Aug.  lib.  16.  contra  Fauftum  c.  12.  Non  enim 
notantur  hie  Moyfes  Sc  Prophet#  , quia  mifli  ab  ipfo,  Sc  per  ipfum 
venerunt,  Sc  ipfum  praedicaverunt:  fed  de  iilis  loquitur >qui  non  mifli, 
fed  fua  fponte  venientes  , fe  duces  ovibus  ad  beatitudinem  exhibere 
voluerunt , de quibus  Jerem.  c.  14.  v.  14.  Sc  1 ).  Sc  cap.  2^.  v.21. 
Tales  ergo  * fares  funt , & Utrones  , quia  vei  dolose  vel  violence  in 
ovile  afeendunt , ut  oves  inftar  furum  tibi  vindicent , Sc  inftar  latrc- 
num  in  exitium  prsecipitent.  Sea  * non  atidierunt  eosoves , vel  nullo 
modo^  vel  non  perfeveranter, ut  Auguft.  hie.  Efficitenim  Deuspro- 
videntia  6c  infpiratione  iua , ut  eos  oves  prasdeftinat#  faltem  fina- 
liter  exhorreant. 

9 . *  Ego fitm  ofiium.  Repetitione  confirmat  fermonem  , Sc  hmul 
explicat , * Jt  quis  introierit  per  me  , infpiratione  Sc  authoritate  mea  , 
feu  per  me  , intus  vocantem  , 6c  exterius  authoritatem  dantem,  */a/- 
vabitur.  Per  quod'  latis  indicat , ingrelfum  ilium  etiam  per  gratiam 
internam  debere  fieri.  Multi  enim  Chrifti  quidem  authoritate  acci- 
piurt  prsefe&uram  in  ovili : fed  non  falvantur  , quia  non  fpiritu  ejus 
vocante  , fed  fpiritu  cupiditatis  vel  ambition  is  impellente  profiliunt 
ad  gubernacula  : * Cfingredietur  , fecundum  fidem  interims  contem- 
plando  res  divinas  , * & egredietur  , externa  oiticia  operando  -s  Sc 
u : covis  modo  * pafcua  inveniet , id  eft  , pabulum  , quo  6:  fe  , Sc  gre'- 
gem  reficiat.  Vel  ingredietur  in  Ecclefiam  , V"  egredietur , difeedendo 
ex  hoc  mundoin  caeleftem  gloriam,  ub:  pafeitur  Ifrael  pabulo  #cerns 
veritatis.  Utrumque  fenfumdat  Aug.  Qjamquam  mgredi  Sc  egredi 
fignificarefoleat  in  Scripturis  totam  hominis  converfationem,uc  clare 
patetAd.  1.  v.  21.  Sc  Pfalm.  120.  v.  8.  q.  d.  Qaocumque  fe  v«r- 
tet , profpere  aget , & pafcua  inveniet. 

10.  * Fur  non  venit , nifi  ut  fur  etur  , id  eft  , fui  com  modi  causa  , 

ut  oves  a Deo  abftrahat,  Scfaciatfuas ; * &casm*ftet , venenoprav* 
~ - ' ' do- 


SECUNDUM  JO  A NN  EM  Cap.io.  717 

dodrinae  occidendo;  * & perdat , ajterna  perditione.  E contrario 
verb  * ego  veni , ut  oves  vitam  habeant , jufticise  per  {idem  in  hac  vita, 

* & abundant  ins  habeant , seternam  in  futuro  , ut  Aug.  trad,  45.  Ra- 
tio autem  curse  tarn  beneficte  Sc  falutaris  fubjicitur  : quia  ^ Ego  fum  pa 

ii,  * Ego  fum  P aftor  bonus , q.d.  Non  lolumfum  oftium , per  quod  ftorbonus.Bonw 
ingiediantur  alii  , led  etiam  ipfc  fum  P aftor  , Sc  quidem  bonus . Quod 
non  diceret , inquit  Aug.  nifi  effent  Sc  paftores  mali,fures  fcilicet  Sc  vibusfois. 
latrones , aut  certe  mercenarii.  Bonum  ergo  fe  elTe  paftorem,  often- 
dit  ex  proprietate  ejus  : quia  * bonus  P aftor  anitnam  fuatn  dat  fro  ovibus 
fuis , id  eft  , vitam  ipfam  , multo  magis  commoda  tcmporalia  pro- 
fundere  paratus  eft  pro  faiute  ovium  fuarum  , ft  neceflitas  earum  hoc 
poftulet.  In  quo  perfpicua  differentia  eft  ab  iis , qui  fures  (unt  & la- 
trones. Sed  quia  nonnulli  funt  veri  paftores  quantum  ad  authorita- 
tem  , non  quantum  ad  affcdumpaftoralem,  etiam  ab  illis  fe  difcermt, 
addendot 


12 


Mercenarius  autem  , & qui  non  eft  Paftor . Quis  in  cortice  para- 


12.  Mercenaries 

bolas  Merccrtarius  lit , perfpicuum  eft  , ille  fcilicet,  cujus  non  funt  nondf  paftor!* 

oves  , fed  mercede  ad  hoc  cfficium  pafcendi  conducitur  : cuius  con-  cu>us  non  funt. 

. r . J oves  propriae,vi- 

ditioelt,  ut  pericula  a lupis  imminentia  parum  curet,  quia  non  1II1  , det  lupum  ve-_ 

fed  Domino  oves  pereunt.  Unde  pulchre  alicubi  Aug.  Viles  habent  miuit'ove?,  d& 

oves  , quia  non  emerunt  eas.  In  re  autem  fignificata  Mercenarius  eft, 

• V*  r\  • 1 -o,  • D A , . rapit , & dilpcr. 

qui  palcit  oves  ,non  iaiutis  earum  vel  Dei  causa  , ad  quern  pertinent,  git  oves ; 

fed  mercedis&  fui  commodigratia , fua  fcilicet  quasrens , non  quss 
Jefu  Chrifti  : * & qui  non  eft  Pafior  , ovium,  ita  fcilicet , ut  earum  fa- 
lutem  tamquam  proprii  gregis , Sc  luam  ipftus  quaerat ; quales  mer- 
cenaries paftores  prseciare  delcribit  Ifaias  cap.  f 6. v.  10. & 11.*  videt 
Itipum  venientem , id  eft,  pfeudo-dodorem  , ftcuthoc  exponit  Apofto- 
lus  Ad.20.v.  26.  Intrabunt  poft  difcejfum  meum  lupi  rapaces- quos  ftatim 
explicat  effe  eos,  qui  abducunt  difcipulos  poft  fe.  Ponit  autem  Chri- 
ftusfpeciem  pro  genere  : 11am  fub  lupis  inteiliguntur  etiam  fchifma- 
*um,&  quarumlibetperfecutionum  ac  periculorum  authores.  *Et  di - 
mitt  it  oves  & fugit , abjeda  cura  Sc  protedione  earum.  De  cujufmodi 
paftoribus  Tertull.  de  corona  militis  cap.  1.  Novi  paftores  eorum  in 
pace  leones , in  praelio  cervos.  * Et  lupus  rapit  oves , per  fallas  dodri- 
nas,  * & dijpergit , per  divifiones  & perfecutiones,quae  paftorisprae- 
fentia  Sc  protedione  diftipari  potuilTent. 

1 3.  * Mercenarius  autem  fugit , quia  mercenarius  eft  , hoc  eft  , quia  m mercenarius 
folam  mercedem  , leu  commodum  fuum  fpedat,  * & nonpertinet  ad  mercenarms  eft! 
eum  de  ovibus , id  eft  , non  eft  ei  cura  de  earum  faiute  , fed  mercede  ^ Se 
dumtaxat  fua,  Cujufmodi  paftoris  fenfus  8c  voces  funt,  quod  ?noritury 


7i8.  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

moriatur • & quod  fucciditur,  fuccidatur,  ut  eft  apud  Zachar.c.  1 1.  Unde 
de  talibus  dicit  Spiritus  Dei  , O Rafter  & idolum  , dcrelinquens  gregem . 
r 4-Ego  fum  pa-  iq.  * Ego  fum  , non  fur  , non  iatro , non  mercenarius , fed  * Eaflor 
cognoi'co1^^ boiius.  Q^-iod  declarat  duobusargumentiSjCognitione  ovium,5c  animas 
& cognofeunt  prolufione  : * & cognofco  oves  met is,  id  eft  , quia  fingularum  con- 
ditionem  diftindilfime  novi , non  fteriii  cognitione  , fed  uc  eis  fubve- 
niam  : eft  enim  hxc  cognitio  aeternx  eledionis  ac  diledionfS  , juxta 
quam  dicit  alibi,  Ego  fcio  quos  elegerim  : 6c  Apoftolus,  Nov  it  Domnins, 
qui  flint  ejus . * Et  cognofeunt  me  mea  , tamquam  paftocem  5cfalvato- 
rem  fuum  : infirmae  quidem  utmedicum ; proficientes  ut  dudorem  ; 
tentatx  ut  adjutorem  • valentes  ut  nutritorem.  Quam  cognitionem 
paftoris  fui , ut  oves  habeant  , dicit  Ambr.  lib.  3.  de  Virginib.  Si  vul- 
nu5  curare  defideras  , medicus  eft  • fi  febribus  xftuas  , tons  eft;  fi  gra- 
varis  Iniquitate  , juft  tia  eft  ; ft  auxilio  indiges , virtus  eft  : ft  mortem 
times  , vita  eft  ; ft  cxlum  deftderas,  via  eft  ; fi  tenebras  fugis,  lux  eft; 
ft  cibum  quxris  , alimentum  eft.  Ut  autem  declaret , quam  fit  afFe- 
&uofa  ilia  mutua  paftoris  5c  ovium  cognitio  , explicat  hoc  adjeda  fi- 
militudine  , 5c  quaft  per  parentheftn  interpoftta. 
is.  Sicm  novit  1 5.  * Sicut  me  novit  Eater  , fupple  , ftc  ego  nofco  meas  : * & ft  cut 
mc  Pater,  & eg  0 evo  avnofco  Eatrem  , fupple  , ftc  cognofeunt  me  mete  ( itaenim  viden- 
&an!mam  meam  tur  hxc  membra  intra  inter  le  conierenda  : J nocelt  , iicutme  l ater 
pono  pro  oyibus  p-p.um  fuum  # \tl  uC  dilediffimum  habeat  , curet  5c  fervet  : ftc  ego 
cognofco  oves  meas : 5c  viciflim  , ficut  ego  novi  Patrem,  ita  ut  eum 
gratifftme  agnofeam  omnium  benorum  meorum  fontem;  ftc  oves 
meas  noverunt  me  , ut  fupra  explicuimus.  Itaque  illud  ,ftiut , fimili- 
tudinem  , non  xqualitatem  tigniftcat,  5c  refpicit  ilia  verba  v.n.  quae 
prseceffenint , Cognofco  meas  , cognofeunt  me  met.  Sicut  novit  me  E a- 
ter  , &c,  * Et  animam  me  am  pono  pro  ovibus  mcis , id  eft  , vitam  ipfam 
pro  eis  liberandis  profundo;  quod  lignum  confummatx  diled;onis. 
Nam  , ut  Chriftus  dicit , Majorem  hac  dilechionemnemo  habet , ut  ant- 
mam  p on  at  qui  s pro  amici  s fuis  • quodipfe  pro  inimicis  fecit.  Ut  autem 
feirent  judxiquxnam  fint  illae  oves  , adjicit : 
i6.Et  alias  ores  16.  * Et  alias  oves  haleo  , id  eft,  habeo  autem  5c  alias  oves  it  Patre 
Ant^'hocovnC  mihi  traditas , feilicet  ex  Gentibus  , dicente  Patre  ad  Chriftum  , Ifaiae 
& i.ias  oporret  p arum  e ft  , ut  (is  mihi  fervtts  ad  fufeit  and  as  tribus  yacob  , effaces 
vocem  meam  ifrael  convertendas.  Ecce  dedi  te  in  lucent  Gentium  , cTr.  icf*  non 
XmoVac^ufuntexhocovili,  id  eft,  expopulo  Ifrael,  ut  exponit  Aug.  Vocan- 
uaus  paiior.  autem  One  j , vel  per  anticipationem  , quia  ov  es  erun  t , vel  potius 

ratione  prxdeftinationis  .Dei.  * Et illas oportet , juxta decretum  xter- 

nuna  Pacris , * me  adducere  , ad  ovile  meum  , feu  Ecclefiam  meam  , 

nempe 


SECUNDUM  JOANNEM.  CAP.ro.  7 29 

ncmpe  per  difcipulos  metis'  ; nam  Chriftus  per  pi-zefentiam  corpora- 
lem  non  t'u it  minifter , nifi  circumcifionis : * & voccm  me  am  audient  , 
obediendo  pi'xdicationi  meae  , per  ora  dilcipulorum  meorum  refo- 
nanti.  Et  ita  * fietunum  ovile  5 id  eft,  grex  , ixla.  Tsotfxvvt, ut  eft  Graece, 
ex  duobus  fcilicet  populis , ]udaico  8c  Gentiii  , * & anus  Pafior  , ego 
fcilicet  ipfe  Chriftus,  tamquam  lapis  angularis,faciens  utraque  unum, 
ficut  prceclariflime  prophetatum  hoc  eft  apjad  Ezech.  c.37.  v.  21. uf- 
que  ad  2 f . 

17 . * Propterea  me  dilig't  P ater,  quia  , juxta  mandatum  ejus,  ut  eft  J7:^opterea  m« 
verfu  fequenti , * ego  pono  animam  raeam  , fcilicet  pro  diligendis  ovi-  ego  ponoamma 
bus,  feu  hominibus,  quos  mihi  falvandos  dedit.  Itatamen  earn  pono,  ium^eVm7um 

* ut  iterutn  fumam  earn  , non  refumitur  autem  anima  , nili  quze  a cor- 
pse feparata  fuerit  3 ut  proinde  ponere  animam  , fit  idem  , quod  earn 
emittere,  lterum  autem  fumere , eft:  earn  propria  authoritare  8c  virtute 
corpori  reftituere  ; fic  enim  feipfum  Chriftus  exponit : 

i3 . * Nemo  toiiit , id  eft  , toilet , * eam  a me , invito  ac  nolente,  *fed  n.Nemo  toiiit 
ego  pono  cam  ameipfo  , id  eft,  fponte  , quando  & quomodo  volaero.  ego  po^Yanfa 
Quod  fecit  non  folum  , quia  fe  fponte  ad  crucem  tradidit , fed  etiam  ftaTea^L^eo^o' 
quia  fponte  mortuus,  ex  divinitatis  authoritate  ; cum  virtute  propria  nendi  eam  & 
divinitus  vivere  potuiffet,  ut  ex  illo  magno  clamore  morientis  patuit.  bco^hemm  fu- 

* Et  poteftatem  babeo, plenam  ac  liberam,*  ponendi  eam  & fumendi  eam , mandammacc°C 
id  eft  , moriendi  8c  refurgendi , ita  ut  nemo  me  invitum  polTet  vel  piaPatremeo, 
occidere  , vel  in  morte  retinere.  * Hoc  mandatum  accept  a Patre  meo  : 

quod  refert  a d,  ponere  animam  , feu  ad  paflionem;  nam  ad  refurredio- 
nem  non  erat  dandum  mandatum.  Hoc  autem  ipfurn  mandatum  non 
fuit  invito  , fed  volenti  8c  confentienti  datum.  Infinuat  autem  man- 
datum  Patrisnon  intuliffe  fibi  neceftitatem , fed  integram  fibi  reli- 
quiffe  arbitrii  libertatem. 

19.  * Diffenfio  iterumfatta  efl  inter  ?ndaos.  Nam  prior  diflenfiofacba  i^Diffenfioitc- 

C 1 r t V • 1 nr,  „ _ x , rum  fafta  eft  in- 

rueratcap.  praeced.  v.  16.  Idem  enim  verbum  eft  hie  Grasce,  quod  rer  Judsos  prop- 


ibi , fei licet fc hi fm; 


propter  fermones  bos  , parabolicos , quos  non  terlcrmones 


. 20.  Dicebant  aii- 

mtelligebant.  Unde  * dicebant  multi : damonium  bavet , quid  cum  audi - tem  rauiti  ex  ip- 

fis  : D*monium 

ttSt&C.  habet,&  infanit: 

22.  * Fatta  funt  autem  Fncania  , id  eft,  feftum  Encaeniorum  : quod  eum  audi- 
itadicitur  , quafi  feftum  innovationis  , quia  eft  feftum  re  novatae  de-  zr.  Alii  dicebant: 
dicationis  ftruduraeficrze.  Qutdam  Greed  intelligi  put  ant  ded'ica-  drmonium 
tionem  templi  priini  , ftrudi  per  Salomonem  ; fed  illius  dedicatio  b^enUs^num- 
Eebatmenfe  feptimo,non  hyeme.  Chryfoft.  ac  Theophyl.  accipiunt  poteft  czcorum 
dedicationem  templi  fecundi , per  Zorobabel  eredi  poft  captivitatem;  ^Fa^funuu- 
fiebat  enimmenfe  duodecimo  r fcilicet  Adar  , refpondente  noftro  tem  Encaenia  in 

1 ^ Jeroft>lytnis  : te 

par-  hiemseiat, 


73o  COMMENT,  IN  EVANGELIUM 

partim  Februario,  partim  Martio.  Verius  eft  intelligi  de  anniverfaria 
dedicatione  altaris  iacfca  per  Judam  Machabasum,quaeincidebat  in  25. 
mends  Cafleu  , id  eft  ,noni , refpondentis  noftro  Novembri  ac  De- 
cembri  , & proinde  * hjems  erat , de  quo  fefto  vide  Machab.  4.  v.  3*9. 
Sc  2.  Machab.  10.  v.  j.  & ieqq.  ubi  delcribitur  modus  celebrandi, 
inftar  fefti  Tabernaculorum. 

ij.Etaitbuiabat  21.  * Et  amlulabat  9efus  , non  recreandi  fui  , fed  docendi  causa 
m ponicu  Sale-  quail  paratus , li  ie  ofrerret  opportumtas,  * in  tempi:).  Qjod  ne  puta- 
morus.  res  fdilfe  vel  in  ipfa  aede  facra , vei  in  loco  facriticii  , ubi  hoc  dede- 

cuifl.et  , addit  expiicandi  causa  , * in  porticu  Salomonis : per  quam  in- 
telligent atrium,  non  Sacerdotum,  fed  popuii,  fub  dio  cindium  porticu, 
ita  ut  a parte  totum  nommetur:  Sc  quia  eodem  loco  ftrucfcum  erat , 
quo  illud  Salomon  olim  ftruxerat , dicebatur  portions  Sahmonis,  De 
quo  atiio  Salomonis  agit  Jofephuslib.  8.  Antiquit.  c.  2. 
i4.  ciiturodc-  2jl*  Circumdederunt  cyfo  cum. quati  nadti  opportunitatemintiiTnem, 

deront  ergo  cum  j ”,  ...  , rr  ^ & n 

lud*i , & dice-  dum  ab  alns  rebus  vacaret , * & die eb ant ; Quo  ufque  an  imam  no  (tram 
animam  m)- to ^ * ideft,  quamdiu  nos  fufpenfos  ac  dubios  tenendo  enecas  > *Si  xh 
ftram  toiJis : fi  tu  es  Chriltus  , Patribus  promiifus  , * die  ml  is  palam  , line  parabolis  , Sc 
nebis palam. s verborum  involucris:  quali  lnimuantes  , hanc  eiie  caulam  , cur  ha- 
cienusei  non  credidiflent , 3c  audita  veritate  fe  credituros : v dr um  , 
ut  Aug.  notat,  non  veritatem  detiderabant,  fed  calumniarn  praepara- 
bant,  Itaque 

jef^P°Loquor  2 5 • * Rejpcndit  eis : Loqucr  vobis , id  eft,  jam  diu  dixi  vobis,  fupple, 
vobis.&noncre-  me  eife  Chriftum  , 3c  non  creditis  , q.  d.  Non  oritur  hoc  ex  obicu- 
ego&cfo in’no* ritate  verborum  meorum  ,fed  ex  incredulitate  veftra,  Caufaautem, 
^mfeSmonTum  Cur  non  k*c  pa^m  dicat , Ego  fum  Chrifius  , prima  eft  , quia  , ut  dixi, 
perhibentdeme:  non  quasrebant  veritatem  , fed  calumniarn,*  ut  ft  affereret , quod  res 
erat  , accufarent  eum  , quod  fe  faceret  Chriftum  Regem  , ficut  ei  in 
paftione  object. imfuit.  Secunda,  quia  operibas  id  probate  malebat, 
quamnudis  aiTertionibus  , rofervans  refponftonem  talem  in  termini s 
pubiico  concilio  Sacerdotum,  quando  coram  judicibus  ad  exemplum 
noftrum  palam  veritatem  profefturus  erat.  * Opera  qua,  facio  in  nomine 
Tatris  mei , id  eft,  voluntate  Scauthoritate  3c  virtute  Patris  mei,  tam- 
quam  fuperantia  omnem  creamrae  poteftatem  , * h&c  tefiimonium  per - 
hibent  de  me  , fupple  , quis  ego  ftm. 

fed  vos  non  2£.  * vos  non  creditis , neque  verbis  , neque  operibus.  Caufa 
eft  is  ex.ovibus  eft  , * quia  non  eftis  ex  ovilus  meis  , id  eft  , ex  praedelhnatis  ad  vitam 
aeternam,(ed  potius  ad  interitum,prout  exponit  Aug.  Cujus  rei  caufa 
cum  non  poftit  elTe  nift  culpa  hominum,  tacite  taxat  ojbduratam  eo- 
rum  malitiam  , propter  quam  divina  gratia  deftituti  erant.  Probat 

au- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  10-  7U 

autem  eos  non  effe  ex  ovibus  fuis , ex  conditionibus  verarum  ovium. 

27.  * Oves  mea  , id  eft , prasdeftinati  , Sc  mihi  ad  falvandum  dati , *7.  ov«  the£- 
vocem  mem  audiunt , id  eft , obediunt , credendo  mihi.  Nam  audire  dfuntTsTegTcog*- 
fubinde  fignificat  nudam  perceptionem  vocis  Dei , five  exteriorem  , nofco  eas , & fe- 
five  etiam  interiorem  , ut  Hodiefi vocem  eyas  audieritis  , &c.  Subinde^1131111 
aftenfum  Sc  obedientiam  refpedlu  vocis  Dei , ut , loculus  fum  , & non 

audiftis  , &c.  prout  Sc  hie  fumitur.  Porro  dicendo  , vocem  meam  au- 
di'tint , fignificat  fe  ovibus  prius  loqui,  eafque  ad  fie  convertere-  quod, 
clarius  indicat  addendo:  * & ego  ccgncfco  eas,  non  fterili  folius  mentis 
cognitione  , ficut  Sc  hoedos  novit , fed  fimul  afFedus  , qua  trahuntur 
oves  ad  paftorem,  * & fequuntur  me,  verbummeum  fciiicet  credendo, 

Sc  exemplum  operando.  De  tali  cognitione  loquitur  Apoftolus  ad 
Galat.q..  v.9.  Cum  cognoveritis  Deum  , imo  cogniti  fit  is  a Deo : per  quod 
fignificat  ipfam  cognitionem  Galatarum  a Deo  , tamquam  paftore 
cognofcenteoves  fuas,  proveniffe.  Ne  vero  parvi  facerent,efle  ovem 
Chrifti  , eumque  paftorem  fequi  , fubjicit : 

28.  * Et  ego  vitam  aternam  do  eis , in  prasmium,  quo  nullum  maius  **  & ego  vitam 

t . d . n ^ > *■  . « , sternam  do  eis  : 

bonum  ovium  excogitari  poteit , * & non  penmint  in  sternum  , propria  & non  peribunt 
aliqua  voluntatis  mutabilitate  vel  defedu.  Sic  enim  eis  dabitur  vita  1,“*  ra'piee'eas' 
aeterna,  ut  ne  quidem  per  proprium  velle  ab  ea  excidere  poffint : nam  quuquam  de  ma- 
eis  perfeverandi  poftibilitas  & voluntas  , divine  gratias  largitate  do-  numea' 
natur , ut  latiiis  Aug.  de  corrept.  Sc  grat.  c.  1 2.  Infinuat  autem  eos  e 
contrario  in  asternum  perituros , eo  quod  non  efient  ex  ovibus  fuis , 
ut  notat  Aug.  trad.  48  * Et  non  rapiet  eas  quifquam  , non  fur  , non 
latro  , non  mundus , non  caro  , non  daemones , non  profpera  , non 
adverfa  , * de  manu  me  a , id  eft  , de  poteftate  mea  , qua  proteguntur  : 
quod  audit , ne  aliena  vi , fraudibus  aut  nfid iis , a Chrifto  avelli  pofife 
putarentur.  Ne  vero  mirarentur  tantam  fuam  poteftatem  in  tanta 
carnis  infirmitate  , rationem  reddit : quia 

29.  * Paier  mens  uued  dedit  mihi , id  eft  , id  , quod  ded  t mih'-  Pater  25*Pat?r  me,u.s 
gignendo  , ut  eiiem  videlicet  unigenitus  rilius  Dei , * majus  omnibus  majus  omnibus 
eft , id  eft  , potentius  omni  re  creata  : * & nemo  potefi  rapere  violentc^^p"*™^0" 
oves,  * de  manu  Pattis  mei , fupple ; ergo  nec  de  mea.  Ratio  fequitur  tqanu  iatrismei. 
v.  30.  Porro  Graece  fenfus  eft  facilior  in  mafculino?  Pater  qui  dedit 

nv.hi  , fervandas  fciiicet  oves , major  omnibus  eft.  Nemo  autem  po« 
teft  rapere  de  manu  Patris  3 ergo  nec  de  mea.  Confequentiam  illam 
probat , quia 

30.  * Ego  & Pater  mum  fumus  , natura  divina  , Sc  confeqpenter  ^ Ego  & Pates 
poteftate  & voluntate  : nam  ubi  unitas  ,adeoque  identitas  , ibi  nulla 1,11  m iurous* 
prorsus  difparitas,  Notant  autem  communi  confenfu  lnterpretes  Sc 

Zzzz  Pa- 


7u  COMMENT*  IN  EVANGELIUM 

Parres , Aug.  Orat.  de  quinque  haerefib.  Hicron.  cap,  6.  Ifa iae,  Ambr.’ 
lib.  de  Spiritu  S.  Sc  alii  partial , illud  , Umm  , defignare  identitatem 
fubftantiae  feu  naturae  ifutnus,  diftin&ionem  perfonarum.Unde  Aug. 
epift.  I74.  docet  his  verbis  fignificari , Fiiium  erte  optos'jrcy  Patri,  id 
eft  , ejuidem  individualis  fubftantiae.  In  quern  fenfum  & Judsei  hoc 
acceperunt  , cum  vifus  eft  eis  blafphemarte  ; quod  nullo  modo  judi- 
catTent , ft  tantum  fignificatam  exiftimaftent  ccncordiam  voluntatis* 
ergo  $$£??»  3 *•  * Suflulerunt  ergo  lapides  Jud&i , ut  lapidarent  turn  , tamquam 

d3Fi.ut]apidarentblafphemum.  Intellexerunt  enim  Judaei , inquit  Aug.  quod  Ariani 
non  intelligunt.  Senferunt  enim  non  pofte  dici , ego  & Pater  unum 
fumus , nift  ubi  eft  cequalitas  Patris  Sc  Filii.  Chriftus  autem  intrepid© 
eis  f^Muha  32*  * Rejpotidit  eis , blandiufcuie,  ut  furorum  eorum,ratione  tem- 


bona  opera  often  peraret : * multa  opera  bona  oflendi  vobis , id  eft  , mulris  beneficiis  vos 

di  vobis  ex  Patre  rr  ■ n .*  , . , 


me o,  propter  affeci ; nam  Oftendere  bona  vel  mala  , apud  Hebraeos  eft  bene  vel  male 
?l!s0LTapiSiis?^accre>utPatet  P&l«70.v*2o.&  VQlLjj.v.s .oftendifti  populo  tuo  dnra\ 
* Ex  Patre  meo , id  eft,  tamquam  virtute  Patris  meifada  : quern  Tem- 
per tamquam  operum  meorum  , Sc  mirtionis  principium  agnovi , Sc 
proinde  probant  me  efte  Fiiium  ejus.  * Propter  quod  eorumopusme 
lapidatis , id  eft  , ad  lapidandum  vos  praeparatis  ? 
rJmd'j 3 3 • * Rejponderunt  Jud&i  : Deboncopere , id  eft,  propter  bonum 
De  bono  cpere  opus , * non  lapidamuste  ,fed  de  blafphemia  , quam  te  admififle  pro- 
re0"  ^amus  : * Etquia  , ( illud  , & , eftexegeticum  feu  declarativum  pro, 

to  homo1  aim  Iv  ^ efi  1 nam  haec  ipfti  eft  blafphemia,  quam  defignare  volunt)  * tu  homo 
fads  reipfum  * cum  fis  , facts , id  eft  , jadas  Sc  praedicas*  te  ipfum  Deum.  Bene  enim 
intellexerant , quod  verbis  v.  30.  pofttis  (e  verum  Deum  afteruiflet : 
fed  illo principio nijtebatur  error  ipforum  de  blafphemia  , quod  nemo 
poftet  erte  ftmul  homo  Sc  Deus.  Exiftimantes  forfan  hocaiiter  non 
portTe  fieri  , quam  per  converfionem  divinae  naturae  in  humanam  , 
aut  humanae  in  divinam  autper  commixtionem  utriufque  in  aliquam 
fubftantiam  tertiam.  Unde  Aug.  trad.  iB.  in  Joan.  In  homine  non 
intelligebant  Deum  : carnem  videbant , Deum  nefeiebant : habita- 
eulum  cernebant,  habitationem  ignorabant : caroilla  templumerat, 
Deus  inhabitabatintusrper  unionem  fcilicet  naturae  divinae  ac  huma- 
nae in  eamdemperfonam.  Quamobrem  Athan.  pro  decretis  Cone. Ni- 
caeni  notat  eos  potius  fermonem  convertere  debuirte  hoc  modorcur  tu 
Deus  cum  fis , homo  fadus  es  ? Nam  opera , ftcut  8c  verba  , eum 
Deum  erte  declarabant. 

.34.  Rcfpondit'  . * Rejpondit  eis , non  negando  fe  Deum  erte  , ftcut  omnino  fa- 
faiimm*'  eftn"n  cere  debuifiet , ft  fuiflet falfum  ; fed  tuendo  verba  fua  , argumento  a 
minori : * Sonne  fir  if  turn  efi  in  lege  vefirx , id  eft,  in  S-Scriptura  a 
efiis?  ^ vobis- 


SECUNDUM  JO  ANN  EM.  Cap.  io.  735 

vobis  in  authoritatem  recepta,Sc  proinde  vobisirrefragabili : nam  Lex 
hie  totam  Scnpturam  comprehendit,  ficut  Sc  infra  c.  i f . v. 2 y . quam- 
vis  faepius  ufurpetur  pro  folo  Pentateucho,ut  Luc.ult.  v.  44.  * Quia 
ego  dixi  : Dii  eftis  ? Verba  funt  ex  perfona  Dei  ad  judices  dida  , quos 
uti  poteftatis , ita  Sc  nominis  fui  participes  fecit,  ut  finttamquam  Dii 
quidam  terreni  in  adminiftranda  juftitia. 

-3  $.*  Si  illos  dixit  Deos , adquosfermoDeifacluseft , id  eft,  quos 
Deus  in  illo  Pialmi  loco  compellat , * & non  poteft folvi  Scriptura  , id  fe^mo  De^fsdhw 
eft  , errorisredargui  ,vel  irritareddi,  quafi  male  , vel  blafpheme  ho-  '^vtsaipwa? 
mines  mortales  appellaverit  Deos. 

3 6.  * Quern  Pater  fanctificavit , fanditatem  , qua  ipfemet  fandus  Patec 

eft,  communicando  ei  , hoc  eft  , fandum  perefifentiam  gignendo  ,mifit  in  rnundfi , 
prout  exponit  Aug.  Nam  h«c  fandificatio  videtur  praecedere  miffio- ^phemas^ia 
nem  in  mundum  , quam  fubjungit  ; Sc  proinde  non  videtur  ita  con-  dixi , Films  Del 
venienter  intelligi  de  fandificatione  humanae  naturae  , live  per  gra-  fum  5 

tiam  , five  per  unionem  divinae  naturae  cum  human  a , ficut  aliqui  in* 
terpretantur.*  Vos  dicitis : Quia  blajphemas , quia  dixi , Eilius  Dei  fum  t 
Vos  dicitis  me  blalphemare  , eo  quod  me  dixerim  efife  Fiiium  Dei  ? 
q.  d.  Inameritb  hoc  dicitis : longe  quippe  juftius  eft  , ut  llle  , quern 
Pater  fandum  genuit , vocetur  Filius  Dei , Sc  confequenter  natura 
Deus  -,vquam  illi , quos  Deus  alloquitur,  Sc  exiguam  aliquam  divinae 
proprietatisparticipationem  habent, prout  Aug.  per  antithefes  aliquas 
declarat.  Probat  autem  fe  a Patre  fandificatum : 

37.  * Si  nonfacio  opera  Patris  mei  , id  eft  , opera  Patri  propria  , feu  37. Si  nonfarto 
quae  non  poflunt  alteti  adferibi , quam  Patri , * nolite  credere  mihi , nolitVcrcdcre  ** 
afterenti  me  unum  elfe  cum  Patre.  Nam  vis  argument!  in  eo  fitaeft  , mihi* 

quod  quorum  eadem  funt  numero  opera,  illi  unum  idemque  fint  ne- 
ceffe  eft.  Quae  veritas,  quia  in  hac  vita  valde  remotaeft  ab  hominum 
clara  cognitione  , remittit  eos  ad  operum  teftimonium. 

38.  * Si  autem  facio  , fcilicet  opeVa  Patris  mei,  miracula,  quae  a ne-  autem  fa- 
mine fieri  poterant,  nifi  a Deo  Patre  : fimul  verb  pal  am  erat , ea  quo- 

que  a Chrifto  fieri  propria  authoritate  : * Et  fi  mihi  non  vultis  credere , operibus  create, 
propter  verba  lcilicet  mea  , * op er thus  credit e , id  eft  , propter  opera  credatis  quia  Pa* 
mihi  credite,  ut  per  opera  * cogmfcatis  & credatis  , id  eft,  cognofcatis  05 

credendo  $ neque enim  clare  ex  operibus  cognofci  poteft,  fed  tantum 
credendo  : * Quia  Pater  in  me  eft  y & ego  in  Patre  , per  naturam.  Nam 
ifta  verba  idem  continent , quod  ilia  fuperiora , Ego  & Pater  unum  fu - 
mus.  Unitas  enim  ifta  in  eo  fita  eft  , quod  perforiae  in  fe  mutuo  tint 
ration e unius  individuae  efifentise  : nam  per  illam  intimam  inhabita- 
tionem , feu  circuminfeflionem  fit , ut  fingula  fint  in  fingulis,  Sc  om- 

Zzzz  2 nia 


73  4 _ COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nia  mfingulis , & fingula  in  omnibus  & omnia  in  omnibus,  & unurn 
omnia  , ut  loquitur  Aug.  lib.  6,de  Trinit.  c.  io, 
ergo  eum  appre-  39*  Ouai  eb ant  ergo  eum  a^rehendcrc , quia  videbant  eum  perli- 
te11 ni an e o - **CrC  in  e°J  Llu0^dixerat  • * Et  exivit  de  manibus  eorum . Quo  infinua- 
*um.  tur  eum  jam  pene  apprehenfum  e manibus  elapfum  effe  , five  ipfa  fi- 

40  Etabiitite  ^Llcia  e8re:^*on*s  > bve  etiam  occulta  divinitatis  virtute  eos  cohibente* 
rum  transjoida-  4°*  * Et  *biit  iterum  trans  Jordanem , ut  per  abfentiam  ejus  fedare- 
cum  ‘/ub^erir  .tur  *n(^gnati°>  * w locum,  ubt  erat  J cannes bartizans  frimum,  hoc  eft, 
Joannes  bapd-  in  Bethania  feu  Bethabara , de  quoc.  i.  v.  28.  nam  poftea  Toannes 
zansprimum:  8c  migravqt  Jn  £nnon  juxta  Salim  , Ut  eftc.  3.  V.  23. 


jnanhi  wire. 

n«unlnadeum*,  41*  * Et  milti  dicebant , admoniti  fci  licet  ipfo  loco,  in  quo  Joannes 
& dicebanr:  quia  baptizaverat : * Otiia  Joannes  quidemfignum  fecit  nullum , fupple  , Sc 
lignum tecic nu> Jarnen  e'1  credidimus ; q.  d.  Quanto  juftius  eft  , ut  ei  credamus , qui 
innumeris  miraculis  verba  fua  confirmat. 

42.  * Omni  a autem  quactimque  dixit  Joannes  de  hoc  , Jefufcilicet 
dixit  Joannes  de  * vcra  erant  ,id  eft  , vera  effe  ipfo  eventu  demonftratum  eft.  Hoceft 


lum. 

4Z.  Omnia  au- 
tem quscumque  ^ 

hoc  ,~vera  erant 
Et  multi  ctedi- 


ie  cun du m ar 


rgumentum  credendi.  Itaque  duobus  illis  addudi,fcilicet 
derum  in  eum.  miraculis  ]efu  , Sc  teftimonio  Joannis  in  memoriam  revocato , * multi 
crtdiderunt  in  eum  , quod  fciiicet  effet  Chriftus  Filius  Dei.. 


CAPUT  U N D E C I M U M. 

qnidamianguens x*  * Rar  aute',nilu^amlangitens , Greece  aSeuJy  agrotus  ,*  Lazarus,. 
Lazarus  a Bet  ha-  SZt  diftindus  tamen  abillo  mendico  , de  quo  Luc.  1 6.*aBe- 
Manx^2 &aMar°  thaijia  j 9ua2  q,Jid  fa  5 ftatim  adjicit,  explicationis  causa  : * de  cafiello 
th* fororia ejus.  Marik  & Martha  , hoceft  ,depagofeu  vico  ,iri  quo  habitabant;  quo 
modo  Bethfaidadicitur  ci vitas  Andreas- Sc  Petri  c.  I.  v.  44.  Defcri- 
bit  tam  exade  circumftantias , ut  miraculum  omnium  celeberrinmm 
credibilius  fieret. 

2. f Mariana u^m  2.  * Maria  autem  erat , quaunxit  Dotninum  unguento  , id  eft , liquore- 

Dominura  un-  odorifero.  In  quo  attefiatur  Joan.  Lucas  narranti  hanc  concionem 
pedes^e  j us  ca-  c • 7*  ut  diftingueretur  haec  Maria  ab  aliis  eodem  vocatis  nomine, 
piliis  fuis : cuju;  3.  * Miferunt  ergo  furore  s ejus , nuntium  e Bethania  trans  Jordanem: 
in  fir  m ^bat  ur*!*  nam  Udus  earum  . 8c  cura  in  firm  i ,Sc  fexus  conditio  , 8c  fiducia  in 
foro^r'e’us^f0  Ie^u ’ ^at*s  erat  J ne  ip^ernet  proficifcerentur,  ut  notat  Chryfoft.  * di- 
eum  dicentes : centes  , id  eft  , cum  mandato  dicendi  ei  prcefcriptis  verbis  nomine  fuo: 
^em^amaYTn-  * , Eccequem  amas , infirm atur.  Tacite  ipfum  Sc  verecunde  & 

g:ar,atur,  prudenter  provocantes  ad  fanandum  : nam  fuper  omnes  preces  aegri , 
Sc  ami  cor  urn  ejus  , eft  amor  benefadoris.  Unde  Aug.  Amanti  fatis 
eftnuntiafle;  non  enim  amas  Sc  deferis.  Scopus  earum  fuit,  ejusad-* 
ventum  impetrare  ^ qua  in  re  quaedam  fidei  imperfedio  fuit , non 

fpe— 


SECUNDUM  JOANNE M.  Cap,  h. 

fperantium  (olo  juffu  ab  abfente  conferri  poffe  fanitatem  , ficut  hoc 
patet  clarius  infra  v.  21.&32. 

4.  * Audiens  autem  fefus  , dixit  eis  , fororibus  per  eundem  ilium-  4-  Audios  ai?c 
internuntium  : * Infirmitas  fuc  non  eft  ad  mortem  , quia  nec  mors  ipfa 
eius  erat  ad  mortem,  fed  ad  miraeuium  , inquit  Aug.  hoc  eft  , infir-  ha:c  non  ad 

n lr  - . 1 . 0 r rflortem,  fed  pro 

mitas  lira  non  adreret  ei  mortem  taiem  , qualem  vostimetis , ut  lit  gloria  Dei , ut 
ultimus  terminus  vitae  hujus  mortalis,  quia  jamjam  refufcitandus  eft  : fj^p^pcr  earn 

* fed  fro  gloria  Dei  iuflida  eft  hsec  infirmitas,- quod  explicat  addendo, 

* tit  glorifcetur  Him  Dei , id  eft,  ut  credatur  & celebretur tamquam 
Patri  aequalis  & verus  Dens , * per  earn , fupple  , infirmitatem , non 
mortem  , ut  ex  Graeco  patet. 

c.  *Dili?eb at  autem  J cfus  Marthatn,&c . Quod  addit,  turn  ut  redde-  5-  DHigebat  au- 
ret  rationem  v.  3.  turn  ut  indicaret  Lazarum  ad  vitam  revocatum  elie  tham,&  fororem 
non  tantum  ex  amore  Lazari^fed  etiam  fororum  ejus:tum  denique  ut  La^Vrun”3™ * ^ 
hinc  difceremus,non  mirari  vel  segreferre,  (i  viri  boni,Deoque  dile&i 
morbis  & incommodis  affligantur  , ut  Chryfoft.  monet- 

6.  * Ut  autem  audivit  , manfit  in  eodem  loco  duobus  diebus , ut  interea  ergo  audi- 
& moreretur,&  fepeliretur  Lazarus,  ne  quifquam  calumniam  ftruere  qui- 

poflet  miraculo.  Poftea  verb  dixit : eodcnl^o^d in 

7.  * Eamus  injudaam , id  eft  , in  fortem  tribus  Judae  <3c  Benjamin,  bus  diebus? 
nam  tuncagebat  ultra  Jordanem  , ut  colligitur  ex  c.  io.v.40.  Cum  h 
ergo  dilcipuli  eum  ab  itinere  , periculo  lapidationis  obje&o  , deterre-  pubs  fu.s.Eamu? 

in  Judaam  ire- 

*-cnt.  rum. 

9.  * Refbondit  lc(us  : Nonne  duodecim  Cunt  bora  diei  , ab  ortu  fcilicet  *-D«cunteidi£ 
ad  occalum  bolis  ? /Litate  quidem  longiores , hyeme  breviores , ut  nunc  qujerebsnt 
Aug.  lib.  de  vera  Relig.  c.  43.  Lyranus  & multi  poft  ipfum  , putant  Je^lteriTva- 
proverbium  fuifJe , prout  & nunc  vulgb  ufurpatur  , quo  fignificetur  djS£^n<J .f 
judaeos  mutari  poffe,  utquod  una  hora  diei  voluerint,  alia  nolint; fed  fuS; Nonneduo- 
fequentiaifti  fenfui  difficulter  aptantun  Auguft.fenfu  magis  myftico,  ^Isfquis^nf. 
quam  litterali  per  Diem  intelligit  Chriftum,per  Doras  Apoftolosduo-  buiavem  in  die  0. 
decim  , quos  Chriftus  moneat  non  debere  fibi  dare  confilium,  fed  po-  qUia  jDCem‘  jJu-. 
tius  fe  fequi  ficut  horae  fequuntur  diem  , non  contra.  Videtur  Chri-  jbs  mundi  vidtu; 
ftus  fignificare  velle  duodecim  effe  horas  diei  v hoc  eft  , certis  horis 

fpatium  diei  effe  definitum  ; ita  ut , *fi  quis  ambulavcrit  in  die  , qua- 
cumque  fcilicet  hora  ejus,  etiam  ultima,  * non  offendat 9pcdibus3  * quia 
adhuc  * lucent  videt. 

10.  Die  autem  finito , ftatim  * ft  ambulavcrit  innocte  , cjfendit , de-  10.fi  autem am:- 
fedujciljget  lucis.  Qua  fimilttudine  fignificatum  vult , fuae  quoque  ae?oTendi”qu?a3 
vitae  mortali  tamquam  dief  fuo  certum  fpatium  a Deo  preefinitunr,  lux  non  eft  in  eo^. 
quod;  nuilis  petfecutionibus  minui  poflit>  Illius  diei  adhuc  aliquid 

fll-— 


'it.  Hjc:  ait  , 5c 
poft  lixc  dixit 
eis  -.Lazarus  ami- 
cus ncitcr  doj> 
jnit  : led  vado  ur 
a fomnoexcitem 
cum. 


1 z.Dixerunt  er- 
go dit'cipuli  ejus: 
Domine  , fi  dor- 
mi  t,  ialvus  erir. 


i j.  Dixerat  au- 
tem  Jelus  de 
morte  ejus  : illi 
autem  putave- 
juntquia  dedor- 
mitione  femni 
diceiet. 


14.  Tunc  ergi 
Jefus  dixit  ess 
manifefte:  Laza- 
rus mortuus  eft : 

1 5 . 5c  gaudeo 
propter  vos  , ur 
credatis  , quonia 
non  eram  ibi.  fed 
eamus  ad  eum. 


t6.  Dixit  ergo 
Thomas  ,qui  di 
citur  Didymus  , 
ad  condifcpulos: 
Eamus  5c  no$,ut 
moriamur  cum 
cok 


73 6 COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

fupereffe,  quoin  Juda^am  tuto  ambularc  poflit : fed  cum  nox,hoceft, 
tempus  paifionis , Sc  occafus  vitae  advenerit , tunc  offeniionis,  quae  a 
Judaeis  immineat , periculum  elTe.  Ita  Rupertus , quern  alii  multi  fe- 
cuti  lunt. 

11.  * Poft  kite  dixit  eis , cum  eos  hoc  fuo  fermone  fecuros  de  peri- 
culo  reddidiffet : * Lazarus  amicus  nofter  dormit , fed  vado  , C ?c.  De 
mortuo  tamquam  de  dormiente  loquitur  , partim  modeftise  causa,  ne 
refufeitationem  aperte  promittendo  , feipfum  ja&are  videretur  : par- 
tim ut  indicaret tantam  effe  fadlitatem  refufeitandi  Deo,  quanta  eft 
nobis  excitandi  dormientem  de  Je&o  , ut  Aug. 

12.  * Dixerunt  ergo  difcipuii:Si  dormit, Salvus  cm, quia, ut  Tertull. 
lib.  de  Anima  c.  43.  Somnusprobator  valetudinis , hoc  eft,  ut  Aug. 
Somnus  aegrotantium,  eft  falutis  indicium.  Itaque  tacite  ftgnificant, 
nonefle  proinde  opus  , periculofum  iter  fufeipere. 

1 3.  * Dixerat  autem  Jefus  de  morte  ejus  : quae  Somnus  dicitur  in 
feripturis , Sc  mortui fubinde  Dcrmientes , quia,  ut  Aug.  4.  de  Anima 
c.  18.  Confanguineus , id  eft  , cognatus  feu  aftlnis  eft  iethi  fopor  : 
nimirum  non  folum  , quia  omnes  inftar  dormientium  ad  viftim  refur- 
gent , fed  etiam  , ut  Ambr.  de  refurred:,  quia  poftquam  ab  ipfius 
mundi  laboribus  requietum  fuerit , vigor  nobis  vivacior  refundetur. 

14.  * Time  ergo  , cum  videret  eos  prae  ruditate  non  intelligere  , 

* dixit  eis  manifefte  , fine  allufione  vel  metaphora  : * Lazarus  mortuus 
eft  : q.  d.  Somnus  , de  quolocutusfum  , mors  ejus  eft. 

15  * Lt  gaudeo  propter  vos  ,ut  credatis , queniam  non  eram  ibi . Re- 
(ftius  ordo  verborum  eft  : gaudeo  , quoniam  non  eram  ibi  propter  vos  , ut 
credatis . Caufaergo  gaudiierat,  quod  non  effet  ibi  quia  precibus  Sc 
ploratu  amantium  perrnotus  fuiifet , ut  eum  vel. a morte  praei  rva- 
ret,  vel  ftatim  fufeitaret  : rfeutrum  conv-eniebat , propter  vos,  ut 
credatis.  Loquitur  de  fidei  incremento,  quae  ex  perfpectis  tidei  evi- 
dentiftimis  arguments  rnagis  firmatur.  Cum  ergo  dixiffet  Chriftus, 

* eamus  ad  eum , difeipr  o rorfan  adhuc  trepidare  videntur  ; 

16.  * Di*it  Thomas , qui  dicitur  DydimusftA  eft,  alio  nomine  Graeco 
etiam  apeliabatur  Didymus.  Nam  fi,  ut  primus  Apoftulorum  vocatur 
Cephas  Sc  Petrus  , utroque  none . :e  idem  ugnificante  , ita  ifte  dice- 
batur  Thomas  Sc  Didymus , Sc  utrum  _jue  iigniticat  geminumftv e ge- 
mellum  r * ad  condifcipulos  , minus  alacres  : * Eamus  & nos  , ut  mo- 
riamur cum  co , quia  non  obftanribus  verbis  Domini  , putabat  Sc 
ipfum  , Sc  difcipulos  certum  mortis  periculum  adituros.  Verba  funt 
ergo  viri  conftantis  juxta  Bedam  Sc  Rupertum  , Chriftumque  ai- 
ligentis  potius  quam  timidi  , ficut  putavit  Chryfoft.  Sc  Theophyl. 


quafi  per  ironiam  fuiifent  di<5ta« 


*7- 


SECUNDUM  JO  ANNEM.  Cap.  ii.  737 

17.  * Venit  itaque  , & invenit  eum  quatuor  dies  jam  in  monumento  ka~  17.  Venit  itaque 
bentem  , utproinde  facile  quinque  diebus  aut  fex  fuerir  mortuus:nec^s:q^alt^mt 
enim  eodem  die  maxime  ab  amantibus  fepeliri  iolent.  Permifit  hoc  , dies  ia111  ™ mo* 
ut  & morseffet  probatior  , 6c  miraculi  gloria  illuftrior.  De  quibus  unT"10  luhen~ 
diebus  quatuor,  vide  myftice  Aug. 

18 . * Erat  autem  Bethania  juxta  Jcroflymam.  Quod  addic , ut  ra- 
tionem  reddat  confluxus  Judaeorum  ex  Jerofolymis,  utpote  quae  non  Jerololymam 
abeffet  , * nififtadiis  quindecim  , id  eft  , quafi  duobus  miiliaribus  Ita- 

licis,  feu  duobus  millibus  paffuum  : nam  ftadium  continet  centum  vi- 
ginti  quinque  paffus  y ita  ut  ocfto  ftadia  confidant  mille  paifus , hoc 
eft  , milliare  Italicum  , 6c  tria  milliaria  circiter  iter  unius  horae.  Pro- 
pter hanc  ergo  propinquitatem 

19.  * Multi  ex  l-udais  venerant , ofKcii  causa  ; * ut  confolarentur  eas  , 19-M.ui.t1  autem 
verborum  humanitate.  Ex  quo  coiligitur  Lazarum5c  lororesejus  non  ran;  adManham 
vulgares  fuiffe  perfonas,  quibus  hujufmodi  offtcia  maxime  poft  quin-  confohremur Ut 
turn  aut fextum  diem  impendi  nonfolent  , fed  fuiffe  vel  divitiis , vel  eas,de  fraue  fuo, 
nobilitate  confpicuas. 

20.  * Martha  crg-o  , &c . occurrit  illi  , tamquam  hofpiti  ac  Domino,  *°Marthaergo 

1 • *.  /y  . . 1 , ,r,  . . ut  audivit  quia 

honoris  atque  amoris  causa  : * Maria  autem  domi  Jedcbat , excipiens  jefus  venit . oc~ 

Judaeos  confolatores  fuos , 8c  ab  eis  detenta.  autTm  dom?afei 

21.  * Dixit  Martha  : Demine , ft  fuijfes  hie,  frater  mens  non  fuijfet  mor-  debar. 

tuus . Eadem  funt  & verba  fororis  v.  3 2.  quibus  Sc  modefte  iudtum  Martha  adjelu: 
fuum  exprimunt,  & Domini  potentiam  ,5c  benignitatem,  ad  arcen- 
dam  a fratre  fuo  mortem  ; quamvisin  eo  deficiant , quod  potentiam  meus  non  fmf- 
ejus  ad  potentiam  corporalem  adftringant.  Et  quia  verba  fpeciem  et  mortuus  * 
querelae  prse  fe  ferebant , mitigat  earn  , addendo  : 

22.  * Sed  & nunc  fcio  , etiam  fratre  mortuo  , * qtiiaqu&cumque  po-  Sed&  nunc 
pofeerisk  Deo , dabittibi  Deus , etiamf  popofeeris  , utfrater  mortuus  ad  cumqueUpopo{c 
vitam  redeat.  Non  audet  hoc  dire&e  petere,  propter  rei  magnitude-  ^"ubiDcus  da” 
nem.  Unde  neminem  legimus,  hoc  a Chrifto  petiiffe  : relinquit igitur 

rem  judicio  ejus  , ut  notat  Aug.  Quamquam  non  defint  , qui  putent 
Mart  ham  de  refufeitatione  defperaffe  , ut  probabiliter  coiligitur  ex  w 
24.  & 39.  & ifta  verba  hujus  verfus , Nunc  fcio,  &c.  dicuntintelligi , 2 3.D!cit  ii?i  je- 
‘quod  Chriftus  impetraturus  effet  quidlibet,  ad  hoc,  ut  oftenderetfer-^:^ur§etfra- 
monem  fuum  v.4.  ad  fororestranfmiffum(fcilicet  infirtnitas  h&c  non  eft  24.Didt  eiMar- 
ad  mortem)ve rum  effe.Unde  ut  Chriftus  fenfum  ejusexpiicaret  Martha > in refurre- 

23. *  Dixit  illi  • Re fur get  frater  tutis.  Qiod  cum  modeftiae  causa  ^J.einnoviffi’ 

ambigue  ditftum  effet,  5c  Martha  de  refurreeftione  generali  intelli-  2 s.  nixiteije-- 
geret , ut  quae  preefentem  fperare  non  audiret  , furrea^&Tilaf 

25  . * Dicit  ei  Jefuf:  Ego  [urn  refurreciio  & vita  r id  eft , non  opus  qu»  credit  in  me,. 


p etiamli  mortuus^ 
> fueut , vivet  ;• 


73$  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

•.eft  , ut  pofcam  a Deo  : ego  ipfe  fum  author  refurredioms  , 3c  fons 
vitae  mortuis , qui  eos  exfulcito , vitamque  tribuo  , quibus  volo.  In- 
telligit  autem  vitam  earn  , quae  vera  vita  eft , sterna  ac  beata  : nana 
vita  communis  bonis  & malis  includitur  in  nomine  refurrettionis,  Ut 
autem  oftenderet , qua  ratione  fieri  quis  poller  particeps  tanti  boni , 
utrumque  explicat : * Qui  credit  in  me,  quidquid  ,Sc  quo  modocre- 
dendum  eft,  * etiamfi  worms  fuerit , carne  , ficut  Lazarus  mortuus 
eft,  prout  fupplet  Aug.  * vivet  iterum  carne  immortaliter  : & ita  non 
turberis  de  Iratre  tuo  jam  mortuo  , utpote  qui  crediderat  in  me.  Et 
hocquidem  de  jam  mortuis  • nunc  de  viventibus. 

TredirTn  * Et  omnis>  llui  ad  hue  in  corpore  in  hoc feculo,  * & cre- 

me . non  mode-  dit  in  me  , etiamii  moriatur  ad  tempus  propter  mortem  corporis,  * non 
Cxc4is4wc : monetur  in  sternum  , propter  vitam  beatam  Ipintus , 8c  lmmortahta- 

tem  refiirredionis.  Promittit  itaque  credentibus  in  fe,  mortuis  quidem 
re furredionem  vitae,  viventibus  vero  immortaiitatem  • it  a ut  & ilii 
quidem  recuperent  vitam  , hi  numquam  amittant.  * Credis  Iwc  ? Qux 
interrogate  eft  ad  credendum  provocatio.  Ciim  vero  Martha  verba 
Chrifti  non  Tatis  intelligent. 

fjue*Do m ! ne^go  27-  * Ali  : Utique  Domine,  ego  credidi, jam  pridem,  * quia,  id  eft, 

credi ji,quia  tu es  quod,*/#  es  Cbriftus  Filins  Dei  vivi.De  quibus  verbis  didum  Matth.i6. 
DciY'ri  !'quim  v.  i6.q.d.  Hoc  autem  credendo,  ergo  confequenter  credidi , quod  tu 
tarkmuadum  ^1S  re^urre^:^0  & vita, Sec.  ut  Aug.  Etitapatet  appolitum  efte  refpon- 
28.  Etcum  hare  fum  Marthas. 

vJTcfvk’  Manam  28.  * Et.cunt  bac  dixijfet , abiit  , & vocavit  Mariam  for  or  cm  fuam  , 
fororem  luam  juffa  fcilicet  a Domino ; quod  brevitatis  causa  fupprellit  Evange- 
Mag.fter  adeft , liftn,  Vocavit  autem  earn  * filentio  , id  eft  , clam  fubruifsa  voce  , ne 
^pTiiamaudi-  Juc^i  intelligerent , ac  turbamteftem  ad  miraculum  contraconfuetu- 
vit , furgitcito , dinem  fuam  Ch  rift  us  advocafte  videretur  , * dicens  : Magifier  adefl* 
^oVnondlenkn  Ante  vocaverat  eiim  Dominum  : ex  quo  advertas , promifeue  a difci- 
venerat  Jcfus  in  pabs  vocatum  fuifte  Magi  (hum  , ac  Dominum  , non  foium  ab  Apofto- 

caftellum  , fed  f.  . r x " . . ,n  . 1 , 

eratadhuc  in  ii-  ns, quibus  mrra  c. 1 3 . v . 3 . dicit,^  vocatis  me  Magijter  O'  Domine ,&c* 
^e^^etiamabaliis. 

tha.  29.  * Ilia  ut  audivit  ,furgit  cito  , prae  araoris  vehementia  , 3c  morac 

qui" era nfeum^a  impatientia,  oblita  ludus , urbanitatis , ac  decori  erga  confolatores 
wdomo,  & con-  circumftantes : 

folabamur  earn . . ■ . 

cum  vidiiTent  30.  * Nondum  enim  vcncrat  refusin  caflellum  , id  eft,  in  pagum  15e- 

t6 3 fu  rrexit*  a&”1  * thanias.  Caufa  erat , quod  Lazar  urn  fullitaturus  erat  , cujus  monu- 

ex.  t,  fecuti  unt  mentum  , ficut  communiter  omnium  judasorum  , extra  oppida  & vi- 
eiru  d.cen:es:  r \ v T 1 • 1 l 

Quia  vad:t  ad  cos  e lie  iole bant  Sequentibus  vero  earn  Judaeis , 

S7io”tibi.m  * * Cecidit  ad  pedes  ejus , nihil  morata  prosfentium  Jud^orum  tur- 

1 2.  bam  y 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap  it.  7*9 

bam,  & male  de  Chrifto  fentientiurn.  Unde  videtur  rnagis  perfpe-  rum  vetiifTet  ut>i 
dam  habuiffe  dignitatem  ]efu , & ferventius  amafle  , quam  foror  : 
nam  vitae  contemplativae  ftudium  , cui  vacabat , plus  in  ea  pepererat  ped«ejus,8cdi- 
devotioms,  reverently,  humilitatis.  * Ftdicitei : Doimtie  , Jiftiijjes  n fuiffes  hic.uon 
hie,  &c.  Poft  quy  pauca  verba  videtur  tacuilTe,  6c  rein  lacry mis  ma-  ^r®0”su.us 
gisegiffe , quam  verbis. 

3 3.  * fefm  autem  ut  vidit  earn  plot  ant  em  &c.  infiemuit Jpiritu , id  eft, 
in  femetiplo  , uteft  v.  38.  feu  in  nullum  ciixurnftantium  fremendo.  rantem , & ju- 
Eft  autem  Fremitus , fonitus  quidamindignantis,  qui  flatu  oris  reprelfo  ^uVu^a^io- 
fit  : quo  modo  congrue  dicitur  Marci  14.  v.6 . quod  Apoftoli  fremc- 
bantin  Magdalenam.Fremitum  autem  Chriftifuifle  contra  peccatum,  vitfeipium. 
unde  mors  nata  eft  ,putatAug.  alii  contra  mortem;  alii  contra  dia- 
bolum  mortis  authorem  ; alii  non  improbabiliter  contra  Judyorum 
incrcdulitatem  , propter  quos  morsLazari  permiffa  fuerat.  Sed  quia 
fremere  fubinde  fumitur  generalius  , cum  6c  mare  6c  leo  fremere  di- 
cantur  , videtur  per  fremitum  fignificari  quidam  lugentis  condolen- 
tifque  affedus  ;quod  6c  Evangelifta  indicat,  cum  eum  fignificatex- 
preffum  effe  ex  lachrymis  Mariy  , 6c  Judyorum.  Unde  quad  expli- 
plicans  id  , quod  dixerat , addit : * & turbavit  feipfum,  motu  triftitiy 
Sc  compaflionis  , tamquam  radice  fremitus  iftius  , quern  etiam  ufque 
ad  lachrymas  exteriores  permifit.  Porro  dicendo  , t urbavit  feipfum  , 
fignificat  eum  non  turbatum  illis  motibusex  natury  infirmitate,ficut 
nos  .fed  a feipfo, tamquam  talium  affedionum  arbitro  ,quia  inillius 
poteftate  eratfic  velficaffici  vel  non  affici-.ubi  enim  fumma poteftas  eft, 
inquit  Aug. fecundum  voluntatis  nutum  tradatur  infirmitas.Hyc  au-* 
tern  turbatio  affeduum,qui  hominem  interiorem  reddunt  impacatum, 
in  ilia  vifione  yterny  pads  nulla  erit , ut  Aug.  14.  de  civit.  c.  9. 

3 4.  * Ft  dixit : Vbi  pefuiftis  eum  ? Humano  modo  cum  hominibus 
agens,  etfi  non  ignoraret , ut  fcilicet  miraculo  patrando  ordinate  fie-  Dicunt  ei : do. 
ret  locus.  Ideoque  6c  exoratus  lachrymis  illud  fecit,  ne  fe  ingefliffe  “£?*  vcm> 
yideretur. 

35.  * Ft  laehrjmatus  eft  fefus , veram  triftitiam  finens  in  vera  ejus  t ^ | ’e ft j ^ Hi 
figna  prorumpere.  Nam  , ut  Aug.  loco  cit.  in  quo  verum  erat  homi- 
pis  corpus  , 6c  verus  hominis  animus , non  erat  falfus  humanus  affe- 
dus.  Caufa  triftitiy  6c  lachry marum  erat  mors  amici  Lazari,  quy  ve- 
rum in  fe  malum  erat;  de  quo  triftari  6c  lachry mari  moderate  voluit, 
cum  lachrymantibus  , ut  fe  verum  hominem  , 6c  humanum  oftende- 
ret  : nam  abfque  compallione  nullius  commiferatione  tangi , incle- 
mentiarn  & immanitatem  quamdam  feram  indicat.  Immoderate  vero 
lamentari  mulierum  eft,  non  viri  fapientis , ut  Bafil.  hom.  4.  6c 
.Theophyl.  Aaaaa  36 


740  COMMrNT.  in  evangelium 

3 s.Dixerunt  er-  36.  * Dixerunt  ergo  Jud&i,  vifis  lacrymis  : *Ecce  quomodo,  feu  quan- 
qnomodo  ‘ ama-  topere  , * amabat  eum  , amore  fcilicet  lacrymas  exprimente  in  viro 
bat  eum.  tam  gravi  8c  conftante.  Hi  colligunt  inde  amoris  magnitudinem , alii 
vero  virtutis  impotentiam  : quia 


37.  * Quid  am  cx  ipfis  dixerunt , non  fatis  bene  affedti  Domino  : 


57.  Quidam  au- 

iunt : Non  po^te-  * 'Son  poterat  hie  , qui  aperuit  oculos  c&ci  nati  ,facere  , ut  hie  non  morere - 
zuit^ocuios  tur  cum  ft  facilius  morbum  arcere  , vel  aegrotum  fanare,  quam  caeco 
nati,facete  ut  hie  nato  vifum  reftituere;  Sc  eum  invitum  fuiife  lacrymae  teftentur  ? 

5 jefus  ergo  38.  * fefus  ergo  rurfum  f remens,  Particula  , ergo  , defignat  caufam 
in^Snetipfo1*"*  "rerrd tus  ej  us  a prascedentibus  pendere.  Fremuitergo  prae  indignitate 
ritadmonumen  in  improbitatem  illam  , qua  beneficiaipfi  vertebant  in  improperium  , 
f^uncaV&fapis  & a fie  d:  us  fui  humanitatem  in  incredulitatem  poteftatis  ejus.  Fremuit 
tuperpoutus  crat  igitur  * infemetipfo  , quia  fonurn  indignationis  intra  femetipfum  co- 
hibuit.  * Erat  autem jpelunca , non,  uti  Chrifti  fepulchrum,  fupra  ter- 
rain ex  lapide  excifa  , fed  deorfum  tendens : ut  fatis  coll  igitur  ex  eo  , 
quod  * lapis,  quo  claudebatur,  non  eratadvolutus  oftio,  fed  * fuper- 
pejitus  erat  ei,  fpeluncae  : quae  proinde  videtur  fuiife  fknilis  foveae,  cu- 
jus  os  eflet  aequale  terras,  fictamen,  ut  gradibus  in  earn  difcenderetur3 
quemadmodum  adhuc  extare  dicitur. 

Au Jefus : 3^.  * Ait  fefus : Tollite  lapidem.  Sed  cur  vel  ipfe  non  fuftulit  impe- 

D?dVc«]Manha‘,  ri’o  fuo  , vel  immoto  lapide  Lazar  um  eduxit  ? Refpondetur,  primo, 
moTtmis  fuerat  • ne  res  tota  fpe&rum  magicum  videretur , ac  di  cerent  non  effe  Laza- 
pomine,  am  foe-  rum  , ficuti  de  ca sco  dixerunt.  Secundo  , ut  Judaei  vel  oculis  fuis  cre- 
Senm,duanus  derent , qui  mente  credere  nolebant.  Removent  ergo  ipff  lapidem  , 
vident  cadaver  , feetorem  fentiunt , inftitas  rumpunt  , non  poffunt 
negare  defun&um,  quern  vident  refurgentem.  Vident  figna  mortis  * 
Sc  vitae  munera;  dumque  conan  tur,ipfo  labore  emendantur,  ficut  haec 
expendit  Ambr.  lib.  de  fide  refurred.  * Dicit  ei  Martha,  foror  ejus,  qui 
fuer at  mortuus , ideoque  teftis  magis  idonea  quatriduanae  mortis : *Do- 
rnine  jamfcctet . Tacita  eft  ac  modefta  prohibitio,  ne  foetor  erumpens 
fenfum ejus  Sc  adftantium  offenderet.  Nam  videtur  putaffe,  quod  fo- 
liim  amici  videndi  causa  lapidem  juffiffet  amoved,  neque  fperaffe 
quatriduani  mortui  Sc  feetentis  refufeitationem  : nam  hac  de  caufa 
tamquam  parum  tenacem  fidei  ac  memorem  , reprehendit  earn  , di- 
ce ns  : 

40.  Dicit  ei  J'e-  40.  * N onne  dixitibi : Otioniam  fi  crcdideris  videbis  gloriam  Dei  ? id 
fus:Nonne  <*»«  jj'  onus  praeclarunr,  quo  glorificetur  Sc  celebretur  Deus.  Dixit  hoc 
credideris , vide- autenn  , quandoper  nuntium  tranlmilit  limilia  verba  v.  4.  i^aamvis 
bugl0lUmI>ei!ai;,.  putent  hoc  eididumv.  23. 8c  25.  ubi  dicitur  , refurget  fitter 
tuus , &c.  quod  reipfa  idem  eft  , quod  videre  gloriam  Dei  refufeitan- 

tis^ 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.  n.  741 

tis.Addit  autem, credideris,quh  poteft  hancgloriam  Dei  infirmitas 
fideiimpedire-ficut  impedivit  in  Petro,quando  videns  ventum  valid um 
coepitmergi.Itaque  confirmathicChriftusMarthae  fidem  non  nihil  la- 
bafcentem,ficut  6c  fidem  Jairi, Lucas  8.  v.  f o.Crede  tantum,&  falva  erir . 

41.  * Tulerunt  ergo  lapidem  , quia  fcilicet  Dominus  pergebat  urgere 

amotionem  lapidis.  Interea  vero  dum  amotuseflet,  6c  fie  p u lc  hr  u m go rj Jp“Jfer“n 

quifque  infpiceret , foetoremque  hauriret  , nulla  poiletclTe  dubitatio  f«s  auiem  eleva- 

de  mortuo  ibi  condito  , * fefus  elevatis furfum oculis  , tamquam  alio-  dTxit^pTtergia- 

quens  Patrem  fuum  ( oculos  enim  in  eos  fi^imus , quos  alloquimur  ) “asagotibiquo- 
q _ * 1 1 v c , . . * _ ° . 1 . 1 . mam  audilii  me. 

oc  liii  omnia  accepta  rererens , dixit : * P ater  gratias  ago  tibi , quomant 

atidifti  me  , de  Lazaro  fufeitando.  Quod  quamvis  petiifie  non  lega- 

tur,  voluifiTe  tamen  ac  defiderafie  , certum  eft.  Non  folum  autem 

preces  fed  Sc  defiderium  pauperum  Sc  prseparationem  cordis  eorum 

exaudit  Dominus  , ut  Pfalm.  9.  v.  penult. 

42. *£g-0  autem  feiebatn,quiafemper  me  audis.,i n omnibus, quae  velpo- 

ftulo,  vel  volo. : q.  d.  Non  eft  mihi  hoc  novum,  vel  inopinatum,  * f ed  42-  Ego  auiem 
propter  populum,qui  circumftat  ,dixi> verba  fcilicet  ilia,  quod  gratias  ago  [emp^me^udis, 
tibifidque  eofine,*f/r  credattt.quiatu  w^wi///?i,ufquiper  hocipfum  vi-  ret*  PI0Pter  p.°- 

11  A ^,.  o J J n r • rr  -i  i Pulum  , qui  cir- 

debunt,me  tantum  opus  tua  authontate  8c  poteltate  tecilie,cui  hoc  ad-  cumftat, dixi : ut 
feripfi , antequam  fieret.  Loquitur  in  his  omnibus  fecundum  formam  ^ed£(ii“ia  tu 
hominis. 

43.  * Hac  cumdixijfet  ,vocemagni  clamavit , ut  omnibus  conftaret  43..H*ccum  **- 
fe  effe  , qui  fufeitabat,  figuramque  daret  illius  tubas  3c  vocis  magnae  > nUTamavitTLa- 
qua  fufeitabit  mortuos  in  noviflimo  die  , ut  hie  notat  Theophyl.  6c  zare  vem  foras, 
Ambr.  lib.  de  fide  refiirre&ionis  : * Lazare  , quae  eft  vox  fignificans 
compofitum  ex  corpore  5c  anima  6c  fuppofitum: Sc  quamvis  hoc  jam 

non  eflet,  tamen  Dei  eft  vocare  ea  , quae  non  funt,  tamquam  ea,  quae 
funt , quia  vocando  facit , ut  fint.  Proprio  autem  nomine  vocat  La- 
zarum  , ne  , inquit  Ambr.  loco  cit.  alius  pro  alio  fufeitatus  videretur, 
aut  fortuita  magis  refurre&io  , quam  imperata  videretur.  Per  illam 
ergo  vocem  , * Laz^are  , fufeitatus  eft  ; per  iftam  veto  , * veni  foras , 
jam  vivus  ex  antri  profundo  vel  latere  ad  oftium  prodire  juffus.Itaque  • 

. 44-*  Statim  , nulla  interpofita  mora  poft  vocem  clamantis,  quafi  pr^iit EqUf Vue* 
in  momento,  in  idu  oculi,  ficut  Apoftolus dicitfuturam  omnium  re-  mmonuus.'ii. 
furred.onem  , * frodiit , de  fepulchro  , * ligatus  mantis  & pedes  in-  SanusP?nftfti^& 
ftitis,  id  eft,  fafeiis  quibufdam,  juxta  ritum  Judaicum  fepeiiendi  mor-  ^ ci.eosen,if 
tuos , qui  tangitur  infra  c.  19.  v.  40.  Sed  quomodo  oroceffit  ligatis  Dixit  ds  jefu?*: 
pedibus  ? Refpondet  Aug.  hie  6c  Bafii.  horn.  4.  fuifie  miraculum  in  g^Ue  abir<T ’ & 
miraculo  , potentiam  fcilicet  Dei  hoc  operatam  effe,  non  vires  La- 
zari.  Nametiam  * fades  illius fudario  erat  ligata  9 ut  obyindis  ocu- 

A a a a a 2 lis 


74i  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

lis  vide  re  non  p offer , quo  vel  qua  pergeret.  Simili  ludario  ligatam 
fuiffe  faciem  Chrifti  pater  c.  20.  v.  7.  * dixit  eis  fefus : Solvite  turn  , 
omnibus  fafciis  fepulchralibus,  * & finite  abire,  liberum, quo  voluerit; 
idque  ut  converlatio  inter  homines  effet  veritatisconfirmatio.  Mira- 
culose  ergo  prodiit  , utpote  qui  nunc  foris  conftitutus , adhuc  ambu- 
lare  non  poffet.  Juflit  Chriftus  per  alios  eum  folvi  , cum  verbo  folo 
potuiiTet  , quia  non  folet  miraculum  adhiberi  in  iis  , quae  poffunt  ab 
hominibus  fieri , ut  fciiicet  non  lint  vacua  fapientiae  fuae  opera,  ut  eft 
Sapientiae  14.  v.  5. 

45  Multi  ergo  4 p.  * Multi  ergo  exfudais , qui  convener  ant  , crediderunt  in  eum  , evi- 


cx  ludais  , qui  , , . 0 r . . a • , , 

venerantad  Ma-dentia  mitacuh , 8c  hmul  gratia  intus periuadente  convidti. 
tham  ,&&Mvide-  4^ * * ex  l?fis  > fimiliter  miraculi  fpe&atoribus , * abierunt 

rant  qui  fecit  je-  ad  Plmrifaos.  Quo  infmuat  eos  neque  fie  credidiffe  in  Chriftum  . , fed 
Ineunn'1  eiunc  infuper  rem  ad  Pharifaeos  detuliiTe  , malo  fciiicet  animo  , ne  ampliiis 

46. Quidam  au-  gloria  Chrifti  crefceret  : videntur  enim  ex  illis  fuiffe  , qui  v.  \n% 
iern  ex  iptis  able-  u • , , , ..  7 i j 1 

runt  ad  Ffeari.  notautur.  Cum  ergo  res  conluitatione  digna  videretur, 

e?sq«!e  fecir  je-  47*  * Collcgcrunt  Pontijices  concilium,  Graece  ,fummi  Sacer - 

J47  Coiiegerunt  ^otes  5 penes  quos  folos  congregandi  concilii  poteftas  erat.  Videntur 
ergo  Fontifices  fuiffe  Caiphas  & Annas  , qui  nominantur  Luces  3.  v.  2.  ubi  8c  cau- 
«?iiumn!i&  di°ce-^as  diximus, cur  plures  vocentur  fumm i Fontifices,  cum  nonnifi  unus 
irtus  faci'  ex  c^v*no  prseeffe  deberet.  Concilium  autem  intelligit  illud 

mT ’muha’figna  magnum  feptuagintaduorum  virorum  , ad  quod  caufae  graviffimae  de 
religione  8c  republica  referebantur  , qualis  caufa  videbatur  haec 
effe  de  Chrifto.  * Et  Pharifai,  non  authoritate,fed  inftigatione  : nam 
illi  ut  tales,  nulla  pollebant  poteftate  in  clerum  Judaicum  , fed  tan- 
tum  quorumdam  rituum ,8c  externae  fanditatis  profeilione  eminebant. 
* Et  die eb ant : Qtiidfacimus  , quod  hominem  toties  apprehendere  co- 
nati,  hue  ufque  non  apprehendimus  } Continent  enim  verba  tacitam 
ignaviae  fuae  reprehenfionem  : * quia  hie  homo  , quern  propter  con- 
temptumnec  nomine  dignantur  , * multa  figna  facit  ? Quibus  videli- 
cet magis  magifque  clarefcit  in  dies, populoque  fit  gratus  8c  mirandus* 
4?-si  dimittimus  48.*^/  dimittimus  eum  fic, hoc  eft,ut  fine  obftaculo,quae  quantaque 
credem ’ineum:  voluerit  faciat  miracula  , *omnes  credent  in  eum,  tamquam  in  Chriftum 
& venlerw  Regem.  Quo  fane  confitentur  maximam  fuifiTe  miraculorum  vim  in 
noftrum  locum , perl uadendo  ndem  , 8c  e contrario  duritiam  ruille  obltinatillimam 
in  repellendo.  Plus  enim  perditi  homines  cogitabant , quomodono- 
cerent,  ut  perderent , quam  quomodo  fibi  confulerent , ne  perirent, 
inquit  Aug.  * Et  venient  Romani,  tamquam  adverfus  eos,  qui,  deferto 
Caefare,  alium  Regem  fufeitaverimus  ; nam  hoc  ipfum  ei  poftea  c o- 
ram  Pilato  objecerunt:  * Et  toHent  nofir uto  locum , templura,civitatem, 

to- 


SECUNDUM  JO  ANN  EM  Cap.  u.  743  1 

totamque  Judseam  fibi  ufurpabunt , * O’  gentem  , in  aiium  locum 
transferendo/icutolimfecerunt  Babylonii.  Ita  invidia&  odio  prxte- 
xunt  falutem  Rcipublicse  , cum  latis  intelligent  nihil  terreni  regni 
Chriftum  qu^rere,  & intelligere  deberent , eum,  qui  fulcitabat  mor- 
tuos  , pericuia  vivorum  pofTe  difpellere  , nec  propter  incerta  pencula 
ce  rtam  claramque  veritatem  opprimendam  elTe. 

49.  * Vnus  ant  cm  ex  ipfis  Caipbas  nomine  , cum  ejfct  Pontifcx  anni  exP;p^sPcaiph« 
Wins  ( non  quod  annui  efifent  Pontificatus  tunc  temporis,  fed  quod  nomine, cum  ef: 
per  avaritiam  Romanorum  Prsfidum  frequenter  perlonce  mutaren-  elT* 

tur  ) * dixit  cis , tamquam  Praefes  conciiii  majori  loquens  authoritate  Vos  nefcitis- 
8c  Hbertate  , vel  , ut  Chryfoft.  ait  , majori  impudently  : * Vosnefci-  1 
tis  quidquam  , ad  expediendas  res  perplexas.  Indicat  enim  eos  variafife 
opinionibus,  tamquam  inopes  confilii. 

co.  * Non  co  pit  at  is  quia  expedit  vobis  , Grxcbhw,nobis,  id  eft. longs  'jo.neccogitatis- 
r C nr6  • 1 • / , t • • - . \ 1 & qu,a  expedit  vo- 

latius  eft  5 leu  magis  expedit  ( nabet  enim  vim  comparativi  ) ad  om-  bis  ur  unus  mo- 

nium  noftrum  8c  Reipublicae  falutem  , * at  unus  homo , five  nocens , popuioh,° &° non 

five  innocens,  * moriatur  pro  populo,  id  eft,  occidatur  a nobis  pro  falute  tota  gens  percat, 

populi  • * & non  tota  gens  per  eat , id  eft  , potius  quam  in  illo  fuper- 

ftite  tota  natio  Judaica  a Romanis  excidatur.  Haec  tuit  mens  Caiphae 

faUa'&  impia  , politico  fpintu  concepta  ,cui  propofitum  eftquibuf- 

cumque  mediis  temporalem  Reipublicce  ftatum  {aivum  efie  velle  , eo- 

que  colore  8c  praetextu  obumbrare  impietatemfuam. 

C x.  * Hoc  mtem  a Cemetipro  non  dixit,  id  eft,  proprio  inftindu,  qua-  5*'Hocantem4 

J ....  J r ^ 1 1 x c 1 r femetiplo  mon 

tenus  videlicet  veram  lententiam  continebat  nam  quatenus  rallam  aixit.fed  cum  ef- 

jam  didam  , plane  hoc  dixit  a femetipfo  , quia  ex  odio  in  perfonam  : ^iinus,prophe- 

* fed  cum  ejfet  Pcntifex  anni  illius  , in  quo  Deus  refpiciebat  facram  fa-  «vit>quodjefuS 

cerdotii  a fe  inftituti  undionem  ac  dignitatem . * prophet avit , quate-  ^gente*,  era£ 

nu  s Spiritus  S.  ita  verba  ejus  moderatus  eft , ut  veram  prophetiam  , 

mente  nefeiente  ,imo  errante,  proferret.  Nam  Caiphas  dicendo,F0* 

nefeitis  quidqttam  , eorum  ftupiditatem  defpiciebat ; Spiritus  S.  verb 

fignificabat  rei  prophetatas  notitiamnemini  ex  feipfo  loquenti  in  men- 

tem  venire  pofife.  Caiphas  dixit  , expedit  vobis , non  nobis  , quia  non 

ipfi  fed  aliis  erat  frudus  ex  pafftone  obventurus  , dixit , ut  moriatur  , 

non  ut  occidatur  , quia  fcelefta  ilia  innocentis  interfedio  non  eft  , quss* 

profuit , fed  mors  ejus  : dixit  , pro  popuio  Sc  non  tota  gens  , utfenfus  ad 

Judieos  non  coardaretur  , fed  univerfus  orbis  comprehend!  poffet , 

cum  tamen  ipfe  omnia  contrario  modo  intelligeret.  Undeexponit 

breviter  Evangelifta  , quidnam  prophetaverit , videlicet , * quod  je - 

fus  moriturus  erat  progente  , Judaica,  quam  Caiphas  folam  intelligent 

ut  Aug.  notat. 


52.  Et 


' 744  COMMENT.  IN' EVANGELIUM 

’S  2 & non  tan-  5 2.  * Et  non  tantiim  pro  gente  , fcilicet  ilia  Judaica  morituriis  erat 
iedut  fi i . o s Dd.  cluam  etiam  ob  caufam  Dei  inftin&u  affumpta  fuerantper  Caipham 
ver^a  generalia  ■ * Sediit  Filio  Dei , non  ex  iuftificatione  , fed  ex  Dei 
unum.  ~ praedettmatione  ( non  enim  adhuc  creaiderant  , * qui  dijpcr/i  erant , 
per  univerfum  mundum  in  variis  populis  6c  erroribus ) * congregaret 
in  : nam  , non  locum  , fed  in  unum  corpus  , feu  Rempublicam  , quae 
eft  Ecclefia , ut  ita  fieret  unum  ovile  6c  unus  Paftor. 


S 5 . Ab  ii’o  ergo 
die  cogitavemnt 
ut  intciiuerent 
«euai. 


5 4.  Jetus  ergo 
jam  non  in  pa. 
lam  ambulaba: 
apud  Judaros,ied 
abiit  in  regio- 
r.em  justa  deier- 
tum.mcivitatem 
quae  aicitur 
Ephiem  , & ibi 
moiabatur  cum 
ducipulis  iuis. 


*5  5.  Proximum 
autcm  erat  Paf- 
cha  Judatorum  : 
6c  a cenderunt 
multi  Jerofoly- 
mam  de  regicne 
ante  Palcha , ut 
lanclificarent  le- 
ipfos, 


$ 1 . * Ab  illo  ergo  die  cogitavcrunt , id  eft , communi  confilio  fir  mi- 
ter decreverunt , ut  Graecum  funfahioaxno  indicat  , arripientes  avide 
Caiphae  fehtentiam  3 non  ut  vaticinium,  quod  6c  ipfi  ignorabant,  fed 
ut  prude  ntiffi  mum  , ad  arcendum  temporale  malum  , confiiium  , * ut 
interficerent  eum  , quantumvis  innocentem.  Nam  antea  in  hoctan- 
tum  tumultuarie  6c  fegniter  incubuerant. 

54.  * fcfus  ergo  , fciens  decretum  eorum  , * jam  non  inpalam  ambti- 
labat , more  hominis  cavens  fibi , inquit  Aug.  6c  more  jufti  cavens 
etiam  afiis*  ne  vel  illos  magis  exafperaret , vel  fe  ftudio  in  periculum 
praecipitaret  , cum  nondum  veniffet  hora  fua  , * fed  abiit  in  regiotiem 
juxta  defer  turn  Judaeae  , non  procul  a Jordane  , * in  civiratem  , qua  di - 
citur  Epbrem , Graece  ipfctiu  , Ephraim . Urbs  obfcura  eft;  nam  quam- 
visaliqui  putent  fuiffe  Ephren,  dequa  1.  Machab.  5.  v.  4 6.  minus  eft: 
verifimile  , quia  erat  ultra  Jordanem*  Verius  eft  effe  Ephren , de  qua 
1.  Paralip.  1 3 . v.  19.  quae  erat  prope  Bethel  in  tribu  Ephraim. 

5 f . * Proximum  autem  erat  Pafcha  judmum  , quartum  praedicatio- 
nis  Chrifti , in  quo  6c  crucifixus  eft  : * Et  afcenderunt  multi  ferofolj - 
mam  de  regicne , id  eft  , ex  tota  terra  promiflionis , * ut  fanttificarent 
feipfos  , id  eft  j purificarent , feu  mundarent  per  aliqua  facrificia,  pro 
peccatis  oblata  : de  cujufmodi  fandificatione  praevia  fecundum  prae- 
fcriptum  ante  comeftionem  agni  Pafchalis , fit  mentio  2.  Paralip. 


30.  v.  18. 

ergo  ^meba&  * Quarebant  ergo  fefum  , ut  qui  foleretfeftum  iftud  cnultis  die- 

coiioquebantur  bus  ad  docendum  praevenire  , * & colloquebantur  : Quid  putatis , quia 
Kmpio Sanies:  n°n  writ  ? Graece  ti  <Toxe7 l(j.h  3 &c*  Quid  videtur  vobis , an  non  veniet  ad 
Quid  putatis,  diemfeftum  ? Eft  enim  interrogatio  hominura  , qui  de  adventu  eius 
ad  diem  feftum  • mcerti  lunt , ldque  propter  lllud  mandatum,  de  quo  lequitur  Ghry- 
PomTfices  &tem  foft.  tamen  cumfuis,  itemque  Aug.  Rupertus,  6c  alii  putanteoshoc 
pharit*i  manda-  malo  animo  quaefivifife  , uteum  fcilicet  iuxta  mandatum  Pontificum 

turn  , ut  fi  quis  , i „ J 

cognoverit  ubi  compreh ende rent* 

Et , indicet , ut 
^pprehendaut 
<csin . 


CA- 


SECUDUM  JO  ANN  EM  Cap,  u.  j4S 
CAPUT  DUODECIMUM, 

Hlftoria  convivii  hujas  late  explicataeft  Matth.26.  folum  obfer- 
v and urn  , quod  dicitur  de  Juda  , murmuraffe  eum  de  unguenti 
effufione  , tamquam  nocivapauperibus : 

i Jefusergo  ante  fex  dies  Pafchas  venit  Bethaniam  , ubi  Lazarus  fuerat  mortuas  , quem  fufcitavit  Jefus. 

2 Fecerunt  autem  ei  coenara  ibi : 6t  Martha  miniftrabat , Lazarus  vero  unus  erat  i x difcumbentibus  curn  ec. 

3 Maria  ergo  accepit  libram  unguenti  nardi  piftici , pretiofi , & unxit  pedes  Jefu  ( & exterfit  pedes  ejus  captliis 
fuis  : 6c  domus  impletaeft  ex  odore  unguenti. 

4 Dixit  ergo  unus  ex  difcipulis  ejus,  Judas  Ifcariotes  , qui  erat  eum  traditurus: 

S Quare  hoc  unguentum  non  vsniit  rrecentis  denariis  , 6c  datum  eft  egenis  : 


6,  * Non  quia  de  egenis  pertinebat  ad  eum , Gyxcc6u%  on  mfi  tZv^tu- 
^Sv?jWEAev  olutoi)  , non  quia  de  pauperibus  ei  cura  erat  • * fed  quia  fur  erat , egenis  penine- 
in  ufum  privatum  rapiens,  quae  in  communem  Chrifti  Sc  Apoftolo-  q^foeratV&c 
rum  dabantur.  Unde  Bafil.  de  hac  furti  fpecie  loquens  in  Conftit.  loculos  habens » 
Mcnaft.  c.  5* 3 . Societatis , inquit,  expilatio  eft  , rei  cujufcumque  banamr,  porta- 
3c  undecumque  in  privatum  ul'um  fevocatio  * 6c  qui  id  facit , alter  Dix}t  er(TQ 
]udas  eft.  * Ex  loculos  > feu  marfupium  , * habens  tux  fidei  creditos Jefus : Smite  ii- 
* ea  qua  mittebantur , GraecexaPaMoTur*,  qua  conjicieb antur  : fcilicet  in-  iepuitur* 
tro  in  loculos , * port ab at , tamquam  difpenfator  3c  oeconomus  fami-  ^rvepa^!puadres  e 
liae  Chrifti  : non  tamen  , ut  videturpro  libitufuo  , fed  juxtajufTum  nim  femper  ha- 
Domini , qui  videtur  adminiftrationem  loculorum  fibifervaffe , tarn  me'^mem^notv 
quoad  dandas  eleemofynas,  quam  res  familiares.  Nam  ideo  putabant  temper  habeus> 
difcipuli  c.  13.  v.  29.  Chriftum  dicendo  ,quod  facts  ,fac  citiiis  , juf- 
fifle  , ut  aliquid  emeret  neceffarium  , vel  egenis  daret.  Porr6hinc  & 
ex  cap.  feq.  patet,  non  fic  Chriftum  fe&atum  effe  paupertatem,  quin 
aliquid  in  communi  poflideret , quod  ei  a piis  viris  , vel  mulieribus , 
ut  eft  Luc.  8.  v.  3.  ofFerebatur  3 non  in  puram  eleemofynam  , fed  in 
ftipendium  , tamquam  naturali  jure  debitum  iis,  qui  predicant  Ev&i- 
gelium..  Patet  item  , hoc  nonrepugnare  mandatode  deponenda  fol— - 
licitudine  in  craftinum  , quam  prohibet  Matth.  6.  v.  ult. 

9.  * Cognovit  ergo  turba  mult  a , quia  iilic  eft  , id  eft  , quod  efTet  Jefus  fa^n^1[ttfi|® 
in  Bethania  : * Etvenerunt , mn propter ■fefamtdntum ; fed  ut  La&arum  judatis  quiaiiiic 
viderent , id  eft , curiofitatis , non  charitatis causa  , ut  Aug.  experiri  ^ prop'ter'je- 
fcilicet  volentes  videndo  , 3c  interrogando  , an  verum  eiTet , quod 

fa4ma  narrabat.  Et  quia  Lazari  celebritas , Sc  publica.converfatio  Sc  detent  , quem 
con  tint]  a praefentiarevivifeere  faciebat  quotidie  miraculum  , mirabili  ^,tavjt  Anior" 
invidia  & caecitate  dudi, 

10. *  Cogitaverunt  }ut  & Lazarum  inter fic  event, una  fcilicec  cum  Jefu,  cogtrave- 
neetiamjefu  occifo, propter  Lazarum  fuperftitem  in  ipfummortuum  dpesfacerdotaS* 
crederent , ficut  propter  ipfum  credebant  in  viventem  • vel  ne  Lazari 
fuperft'tis  praefentia  effet  perpetua  redargutio  impietatis  ipforum.Sed 

ftulta 


746  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Io*teqcUiaiiiSSli  ^u*til  erat  ^XC  co&ut'°  3 & caeca  faeviria  ; Dominus  enim  qui  fufci- 
roptct  cxUju- tare  mor  potuittuum  , ctiam  poffet  occifum , inquit  Aug.  trad.  yo. 


in  Joan 


propter 
abibant 

dais  , 8c  crede- 

banrinjefum.  n . . . # 

1 2. in craftimun  12.  In  crajtinuw  autetn  , id  eft  ? poftridie  illius  coenae  , quse  erat 

w/t*  /it  PC  mitnM  nnfp  ntpm  r^4<-3Ti>-%  . - T">  * / 

mulia  , qui 

nCrajmadcufnCau  ^’em  ’ cluein  c^c*mus  Dominicum  , feu  primam  Sabhati , eratque  de- 

:um 


autem  , tutlJac  dies  qUinta  ante  diem  feftum  Azymorum  , feu  Pafcha  , incidens  in 

t ad  d;< 

drflent  quilTve-  cima  menfis  primi , qua  die  Agnus  Pafchalis  deligebatur,  & in'loci 
S^^Jcro!0'iin,nolationis  ducebatur,  immolandus  in  Pafchatc  , juxta  Legem 
Exodi  12.  v.  3.  Qjiam  figuram  implendo  Chriftus  eadem  die  Jerofo- 
lymana  intrare  voluit.  * Turba  mult  a , qtu  venerat  ad  diem  feftum,  jam 
in  (lantern  , partim  purificationis  , partim  agni  mature  praeparandi 
causa  , * cum  audivijfent , quia  venit  ferofoljmam  , id  eft,  quod  veniret , 
Sc  jam  efletin  itinere. 

r t 3.  Acceperunt  13 . * Accefcrunt  ramos  palmarum  , g Tc«  ut  cum  infigniis  vidoriae 

lim°k pro M(f«.  'ptum  feftive , & quafi  triumphantem  , Jerofolymam  introducerent , 
& ° c iamV mtei  1 ) U m e n to  vedum  ,more  eorum,  qui  inaugurantur.  Porro  de  hacin- 
Hofanna , bene-  trodudione  vide  aida  late  Matth.  21* 

di&us,  qui  venit  in  nomine  Domini , Rex  liraeL 

1 4.  Et  invenit  Jelus  afellum  , 8c  fedit  fuper  eum  . ficut  feriptum  eft  : 

J 5-  Nolite  timere  fiiia  Sion  : ecce  rex  tuus  venit  fedens  fuper  pullum  afin*. 

16.  H*c  non  cognoverunt  difeipuli  ejus  primum  : fed  quando  glorificatus  eft  Jefus , tunc  recordati  funt,  quia 
hxc  erani  lcripta  de  eo  , 8c  haec  fecerunt  ei. 

u m er’^f ' per  hi " J7*  * Ecftimonium  ergo  yerhibebat , caeteris  fcilicet  praefentibus,  qui 

bebat  turba, qua  non  viderant  miraculum  , * turba  ,qu&  cum  eo , &c.  id  eft  , quae  oculis 
quandoSzarum  fpedaverat  fufeitationem  Lazari , totamque  rei  geftae  feriem. 
numento  C&Uif  I^*  * Propterea  & obviam  venit  ei  turba . Ub:  Evangelifta  dat  ratio- 
citavit  eum  a * nem , cur  totus  populus  obviam  Chrifto  effufus  fuerit , quod  num- 
*i slpropterea  & 4uarn  a^tca  contigerat , nempe  quiafama  tanti  miraculi  totam  civi- 
obviam  venit  ei  tatem  impleverat. 

dierunt  eum  fcl  19.  * Pbariftni  ergo  , tamquam  rebus  defperatis  indigniftime  feren- 
C?e  phafifii1^* tes  P°PU^  fidem ,n  Chriftum  , tantamque  gloriam  ejus , * dixerunt  ad 
go  dixerunt  ad femetipfus , id  eft,  inter fe  • erubefeebant enim  coram aliis fateri  , fe 
denfquia  nihu  conatibus  i'uis  ab  eo  effe  fuperatos  : * Videtis  quia  nihil  pnfici- 

mundus>Ut?  Ecce  miSj9°mnl  noftra  contradidione  , refiftentia  ,mandatis  ? * Ecce  mun - 
pofteumabiir.  dus  totus  poft  eum  abiit , credendoeum  , &confitendo  Mefliam,  fpretis 
nobis  : q.  d.  Opus  eft  eeleri  Sc  feveriore  remedio.  Verba  funt  enim 
hominum  hyperbolice  exaggerantium  mali  magnitudinem  , ut  fc 
acuantad  exequendum  quantocyu-s  occiftonis  decretum. 

2«.Erant  autem  20.  * Erdnt  autein  quidaiu  Gentiles . Graece  vocantur  , Grid  , 
quidam  Gentries  Scripture  Novi  Teftamenti  folent  Judaeis  opponi.  Chryfc 


ex  his  qui  alcen 
derant  ut  adora 
izni  in  die  fefto. 


derant  ut  adora-  item q ue  Cyall.  putant  eosde  Judaifmofufcipiendo  cogitafle?hoc  eft, 

ut 


SECUNDUM  JOANNEM,  Cap.  u.  747 

ucprofelyti  fierent  , * qui  afcenderant  Jerofolymam  , templi  vifcendi 
causa , quod  pro  fui  venerations  Sc  (anditate  per  univerfum  mun? 
dum  honorabatur  , ut  2.Machab.  2.  v.  12.  * Vt  adorarent  in  diefejio, 
non  folum  precibus,  fed  & facrificiis  per  Sacerdotes  ofFerendis.  Nam 
hoc  faditatum  fuifte  patet  ex  facrificiis  * qua?  Heliodorus  ethnicus 
obtulit , ibid.  v.  35.  Hincenim  erat  Sc  atrium  Gentium  , ubi  orare 
finebantur  Deum  Ilraeli's. 

2i.*  Hi  ergo  accejftrunt  ad  Fhilippmn  , five  primum  obvium  , five  ceffeSLtead0pw-- 
aliunde  notum  , five  in  extrema  turba  verfantem  , ut  , ii  quid  forte  Jippum,  qui  erat 
eflet  Domino  concionanti  nuntiandum,via  per  turbam  tamquam  au-  jii**^f&darogJl 
thoritatc  difcipulatus  fui  fada,  nuntiaret.  * Et  rogabant  cum : Demine , J)easn^f0L^^ic^* 
volumus  fefum  videre,  quod  propter  circumiufam  undique  turbam  non  lumusjetum  vi- 
poterant.  Hoc  ipfum  vero  erat  argumentum  propenfi  animi  in  Je-  dae* 
fum  : nam  fic  etiam  Zachxus  voluit  tantummodo  videre  Jefum,  non 
alloqui  ex  fycomoro*  Per  alios  vero  acceffum  qu#rere,erat  fubmif- 
fionis,  reverend#,  Sc  honorificenti#  non  exigu#.  Sciebant  enim 
Judseos,  ipfumque  Chriftum  Gentiiium  confortiuni  declinare. 

. 22.  * Venit  philippus  , & dicit  Andrea  , tamquam  feniori,prius  vo-  ,.zz-  Venit  J.hf- 

. . ,rr  . . n • . 1 A ,r  r * I'PPUS,  Sc  dicit 

cato,  majons  authontatis.  Katio  communicandi  rem  Anareae  fait , Andrex:  Andreas 
quia  prater  confuetudinem  Sc  Chrifti  prneceptum  Gentiles  ad  cum 
adducere  , videbatur  Philippo  qfle  majoris  momenti.  Re  verb  intcl-  Jelu* 
led  1 , 

23.  * fefus  rejpondit  eis , tarn  Apoftolis , quam  Gentilibus  a longe  retp’Jndn^TsIdu 
audientibus  • nec  enim  aliud  eis  refponfum  dediffe  legitur  : * Venit , 

feu  inftat , * bora  , ut  clarificetur  Filins  hominis  , id  eft , ut  ego  multo  rilius' hominis. 
illuftrius  , quam  inter  Judges,  brevi  glorificer  inter  Gentiles,*  quod 
ifte  accurfus  iftorum  ad  me  fignificat.  Itaque  tacite  indicat  , gratam 
fibi  efie  viiitationem  iftorum  , qui  tamquam  Gentium  primitive  no- 
mine omnium  profitebantur , Chrifti  confpedum  fibi  fore  acceptifti- 
mum.  Sed  quia-ifta  glorificatio  non  nifi  morte  fua  praeeunte  fieri  po- 
terat , explicat  hoc  Chriftus  familiari  fimilitudine. 

24.  * Amen , amen  dico  vobis , nifi granum  frumenti  cadens  in  terrain,  24.Am«i,amen 

cl  r ■ * r • r t o dico  vobis  i nili 

id  eit , lemmatum  5 * mortuum  fuerit , terr#  fcilicet  hiunore  & ca-  granum  frumcn- 
lote-refolutum  , ac  putrefadum,  * ipfum  folum  manet,  unicum  fcilicet  Mortuum 
. Sc  fterile  , Sc  fine  frudu  : nam  ci  opponitur  , quod  mortuum  * mtil - fuerit  >■ 
turn  fruftum  adfert , nempe  pro  unograno  plurima.  Relinquit  fup- 
plendam  alteram  fimilitudinis  partem  , hoc  vel  fimili  modojita  ego  , 
fi  mortuus  fuero  , inftar  unici  grani  meffem  ingentem  , fide m Sc  ft- 
lutem  omnium  Gentium  prolaturus  fum.  Nam  , ut  Aug.  Chriftuseft 
gran  urn  illud  mortificandum  , Sc  multiplicandum  5 njortificandum 

Bbbbb  in 


74.8'  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

in  tidelitate  ]nd:eorum,&;  multiplicandum  in  fide  omnium  populorum* 
Porro  exhortans  omnes  ad  iftius  paflionis  fe&anda  veftigia , ut  ficuti 
tribulationis,  ita  & clarificationis  Chrifti parti cipes  efie  poflint,  additi 
2 <;  ipfum  foium  2 5.  * Oiii  am  at  jtnimam  fuam  , hoc  eft  , femetipfum  , videlicet  in 
raoituum\uaei^  hoc  mundo,  ticut  ex  fequenti  parte  fupplendum  eft.  Arnat  autem  fie 
muitum  truftum  dnjmam  fuam  , qui  non  nifi  huius-  mundi  fibi  quaerit  commdda,  Sc 
animam  iuam , tugit  mcommoda  : edit  autem  , qui  hujus  mundi  aufteritates  3c  afflt*— 

qu'doditaa“mam  Clones  non  fugit  propter  juftitiam.  De  qua  fententla  vide  latius  di- 
id  in  hoc  nuin-  Matth.  IO.  V.  39. 

ternam  'cufto(fit  26.  *Siquis  mihi  mini  ft  v At 5 id  eft , fife  miniftrum  meum  profited 
^6  Siquis  mihi  ve*ic  3 * mefequafur,  id  eft  , imitetur,  ut  Aug.  in  odiendofcilicet  ani- 
miuiiirat,  me  fe-  in  am  fuam  in  hoc  mundo.  Chriftus  enim  prp  nobis  paffus  eft , inquit 
ilun ego , uiulk  S'.  Petrus  , relinquens  nobis  exemplum  , ut  fequamur  veftigiaejus  • 
ininirter  meus  & ideo  Petro  miniftrorum  primo  dicit  tfequere  me.  Sed  qua  mercede? 
w!niftraverir,ini  Ne  timeat  animam  fuam  a morte  interituram,  * quia  ubi fum  ego, id  eft, 
brevi  ero,  in  aeterna  fei licet  & inefFabili  gloria  apud  Pattern,  * illic  & 


honorificabft 
cum  Pater  meu? 


27  Nuocsaitrsa 


’ minfier  mens  erit , ejufdem  confors  gloriae,  beatitudinis,  3c  honoris  : 
nam  hoc  quafi  explicans  fubjungit : * Hcnorifcabit  eum  Pater  meus  , 
illo  fcilicet  honore  maximo  , ut  ibi  fit  adoptatus,  ubi  eft  Filius  unicus 
3c  naturalis , non  asqual.’s  fadus  divinitati ; fed  cotifociatus  aeterni- 
tati,  inquit  Aug.  Ubi  enim  bene  erit  fine  iilo  ? Autquando  effe  male 
poterit  cum  illo?  Fa<fta  autem  paflionis  inftantis  mentione,  fubjicit : 
27.  * N unc  anima  meaturbata  eft  , id  eft,  paflionis  horrore  3c  moe- 
mcaturbau  eft.  rore  concuffa  , adeoque  iftis  affeebibus  inquietata.  Nec  vero  ab  alio 
paterUld ^ivifica  quopiam  turbata  eft,  fed,  ut  cap.  priced,  dixit,  turbavit  feipfum, quia 
eX'hac  hC'ra‘  an^mo  praemeditato,  fuppiiciorum  3c  paflionis  amaritudinemfibi  pro- 
ven in  horam  pofuit , eofque  affedtus  non  neceflitate  , fedele&ione  voluntatis  in- 
duit  , ut  latius  ditftum  in  cap.  26.  Matth.  Hujufmodi  autem  turba- 
tio  videtur  Chrifto  non  hie  tanfum  , fed  totius  vitae  decurfu  fgpe 
contigifte,  quotiesfubiret  animum  paflionis  inftantia.  Nam  inde  funt 
ilia  verba  apud  Lucam  c.  12.  v.  50.  Baptiftno  , fcilicet  fanguinis  mei, 
habeo  baptiz^ari : & quo  mo  do  , id  eft  , quantopere  , coardor  animo,ufquc 
dum  perficiatur?  Cujus  anguftia2  exemplum  hie  editum  voluit,  ut  inde 
conpceremus  , quod  frequenter  animo  pateretur.  * Etquid  dicam  ? 
Patri , id  eft  , quid  rogabo  eum  ? Sunt  enim  verba  anxii  3c  delibe- 
rantisj  cui  in  hominibus  infirmis,  quorum  figuramin  fe  exprimere 
voluit  j primiim  occurrere  folet  liberatioab  anguftiis.  Quid  ergo  ro- 
gabo ? * Salvifica  me  ex  bac  bora  ? id  eft , an  iftud  petam  , ut  liberes 
me  ab  hac  inftantis  paflionis  anguftia  ? Videtur  enim  apte  legi  poffe 
interrogative  , ficut  infmuat  Theophyl.  Quamquam  fi  aflertive  le- 
gating 


SECtJNDUM  JOANNEM.  Cap.ii.  749 

gatur  , ut  Aug.  8c  alii  legunt  , exponi  poteft  eo  modo  , quo  oratio- 
nem  Chrifti  in  horto  fufam  pro  transferendo  calice  expofuimus.  * Sed 
propter  e a veni  in  boram  banc , utfcilicet  non  falver  ex  ea  , fed  moriar. 
Importunum  eft  autem  , onus  aliquod  aggredi , Sc  cum  ad  rem  veni- 
tur,  tergiverfari.  Eft  enim  corredio  naturalis  iftius  defiderii,quo  paf- 
fionem  horrebat : q.  d.  Non  hoc  rogabo  Patrem  , fed  iftud  potius  : 

28.  * Pater  cUrifica , Graece  Jo^agv , glorifica , ncmcn  tuu?n,  five  vita,  ^‘notr/entufi. 
five  morte  mea.  Eft  enim  fimile  illi , quod  in  paffione  dixerat , Fiat  Jeetn^loergE°r 
voluntas  tua.  * Venit  ergo  vox  de  c&lo:  & clarificavi , id  eft,  jam  glori-rjfiCavi,  & ire- 
ficavi  nomen  meum  , tot  fcilicet  mirabilibus  in  vita  tua  , * & iterum rum  darificai)0t 
clarificabo  , per  mortem  Sc  exaltationem  tuam.  Ex  illis  enim  fides  Sc 

cultus  Patris  inter  Judaeos  propagatus  fuerat ; ut  ideo  dixerit  poftea  , 
ego  te  clarificavi  fuper  terram : ex  his  verb  etiam  religio  ejus  inter  Gen- 
tiles propaganda. 

29.  Cum  ergo  quidam  putarent  * tonitruum  cjfefattutn  , propter  ft“rbb3at crg^ 
vocis  magnitudinem  , Sc  quia  non  nifi  inarticulatujn  fonum  excepe-  audierac,  dicebat 
rant  : alii  vero  minus  hebetes  exiftimarent , * Angelutn  ei  locutum  ejfie,  |°5um.U Aiif  dl* 


cuius  minifterio  vox  tam  excellens  nomine  Patris  fonuiffet , cebam : Angeius 

* M ~ ~ , . • ci  locutus  eft. 

30.  * Rejpondit  Jejus : Non  propter  me  bac  vox  venit , ut  per  earn  in-  ?Q.  Refpondit 

ftruar  de  ignotis , vel  conforter  in  adverfis  quafi  turbatus ; * fed  pro-^™ pr^tt^me 

pter  vos , ut  inde  difcatis  , me  eife  miffum  a Deo  , me  non  efie  adverfa-  hie  vox  venit , 
* . rr  . r , O • fed  propter  vos, 

rium  ejus,  me  elie  curse  lpli,  me  gloriam  quaerere.  Statim  autem  ex- 

plicat  , quid  fibi  vox  ilia  voluerit , hoc  eft  , modum  , quoclarificatus 

effet  Pater  , dicendo  : 

3 1.  * Nunc  judicium  eft  mundi , id  eft,  jam  jam  inftat  tempus , quo  d-cPm 
caufa  humani  generis  definienda  eft.  Intellige  non  in  malum,  per  ju-  ^ pnn- 
ftum  judicium  condemnationis , fed  in  bonum  pro  mundo  , adversiis  di  ejicieuu  foras, 
Principem  hujus  mundi,  quem  ipfe  captivum  tenebat.  Nam  explicans 
id,  quod  dixerat , * nunc  , inquit,  Princeps  hujus  mundi  ,diabolus  (non 
quafi  cseli  terraeque  dominus  fit , inquit  Aug.  abfit;  fed  mundi>  id  eft, 
hominum  in  mundo  habitantium  , quibus  univerfis  peccati  perfua- 
fione  dominatus  eft)  * ej icietur  foras,  excordibus  hominum  tamquam 
exarce  , quam  occupavit.  Fecit  hoc  Deus,  dum  eum  prius  juftitiae, 
deinde  potential  fuae  vinculis  alligavit.  Juftitise  quid  m ; juftum  enim 
erat( , ut  quia  diabolus  merito  tenebat  eos  , quos  peccati  reoscondi- 
tione  mortis  obftrinxerat,  hos  percum  merito  dimitteret  ,quem  nul- 
lius  peccati  reum  immerito  poena  mortis  affecit.  Hac  jufbitta  vidus , 

3c  hoc  vinculo  vindus  eft  fords , ut  vafa  ejus  dirrperentur , inquit 
Aug.  lib.  13.de  Trinit.  c.  15’.  Merebatur  enim  omnium  amittere  fer- 
vitutem,  dum  unius  nihil  debentis  perfequitur  libertatem , ut  ait 

J3  b b b b 2 S,  Leo 


3i  Et  ego  H es- 
altatus  tuero  a 
terra, omnia  tra- 
ham  ad  mcip- 
fam. 


33.  ('Hoc  sirem 
dicebat,  Ggnin* 
cans  qua  moire 
eiTet  momurus  1 


34.  Rerpordit 
ei  turba.Nos  au 
d.vimus  ex  lege 
quia  Chriftus 
manet  in  ster- 
num :5c  quomo- 
do  tu  diciSjOpor- 
tet  exalrari  ¥ • 
jium  horn  in  s ? 
Cuis  eft  ifte  Fi- 
]ius  Hominis  ? 


3?.  Dlx't  ergo 
eis  J efus : Adhuc 
mod'cnm  lumen 
in  vobis  eft.  Am- 
bulate dum  lu- 
cem  habetis  , ut 
non  vos  tenebr* 
comprehendant: 
& qu;  ambu'at 
in  tenebris , nef- 
cit  quo  vadat. 


7 fo  COMMENT/  IN  EVANGEUTJM 

S.  Leoferm.  8.  de  Paflione.  Poftea  vero  vinculis  poteftatis  all'gat 
diabolum  , quando  eum  jufte  innocenti  langaine  vidum,  potenter  eji- 
cic  in  baptifmo  extra  corda  honiinum,  Sc  coercet  eum,ne  arapliusin- 
tus  tvrannice  Dei  eledis  dominetur,  fed  tant ummodo  foris  oppugnet. 

32.  * Et  ego  ft  exMtatus  fuero  a terra  , id  eft  , nam  ego  cum  in  cru- 
cem  aclus  tuero  ( datur  enim  ratio  verfus  praecedentis  } explicando 
mod  urn  , quo  Princeps  ille  a principatu  fuo  inr  homines  dejiciendus 
eraD.  * omnia, quae  poflldebat  & ex  quibus  ejicitur  foras,  inquit  Aug, 
hoc  eft  , omnes  nationes  , vel  omnia  hofpitum  genera,  five  in  linguis 
omnibus,  five  in  xtatibus  omnibus  , five  in  gradibus  honorum  omni- 
bus , live  in  artium  heitarum  Sc  utilium  profeffionibus  omnibus  , 
preut  idem  explicit  : non  enim  omnibus  omninoindividuis  homini- 
bus  loquitur  , propter  id  , quod  fequitur  , * traham  ad  meipfujn  , ut 
lim  caput eoruin  , Sc  illi membra mea,  hoc  eft,  ut  in  me  credant,  Sc 
mi  hi  amore  cohasreant : nam  talem  eiTe  tradum  Dei , patet  Joan.  6 . 
v.  44,  Hoc  vero  non  in  omnibus  omnino  contigit.  In  verhoauteoa 
Trabendi  indicatur  dc  poteftas  gratis  trahentis , 3c  vis  diaboli  refiften- 
tis  , Sc  infirmitas  ejus , qui  trahitur. 

33.  * Hoc  autem  , de  fuaexaltatione  , * dicebat figniftcans  qua  morte 
, cjj'et  mcriturus , id  eft  . quo  mortis  genere.  Videtur  enim  base  phrafis 
apud  Judaeos  fuifle  ufitata  ad  fignificandam  mortem  aucis , ficut  apud 
nos  figniheat  fufipendium ; nam  , ut  ex  verlu  fequenti  patet,  Tudagi  fic 
ftatim  intellexerunt.Nili  dicamuseos  in  verbis ej us intcllexiffe  id, quod 
fiacere  cogitabant^ut  eis  verborum  iftorum-obfeuritatern  aperuerit,non 
infusafapientia,ftd  ftimulata  confeientia , utfentit  Aug.  Itaque 

34.  * Refpondit  turba  : Xos  audivimus  ex  Lege  , id  eft,  ex  facris  lit— 
teris , prout  <Sc  Pfalmi  fupra  nomine  Legis  vocati  funt,  * quia  chriftus 
’ manet , id  eft  , manebit , vivet , regnabit , * in  sternum  , juxta  illud 
Pfalmi  , Tu  es  Saccrdos  in  at er mm  : Sc  illud  Ifaiae  9.  v.  7.  Super  folium 
David , & fuper  regnutn  ejus  fedebit  amodo  & ufque  in  fempiternum ; de 
quo  Sc  Danleiis7.  v.  14.  Sc  aliislocis.  * Et  quemodo  tu  dicis  : Oporut 
exalt  art  Filium  hominis  , id  eft  , quomodo  ergo  dicis  te  Filium  hominis 
( feiebant  enim  eum  fic  fie  vocare  fiolitum,  vel  fic  fie  in  fuperiori  fen- 
tentia  vocafife,  etfi  Evangeliita non  exprelfierit)  in  cruce  moriturum? 
Cum  videlicet  unaex  parte  te  pro  Chrifto  geras,&;  nunc  pro  Chrifto 
receptusfis;  & ex  altera  parte  , mori  repugnet  Chrifti  aeternitati. 
Ex  quo  patet , eos  exiftimaffe  Meffiam  fuum  in  aeternum  vidurum# 
* Outs  eji  iftc  Filins  hominis , quern  in  cruce  moriturum  efife  dicis?  Quo 
tacite  videntur  indicare  velle  ipfum  proinde  nonefteverum  Chriftum, 

3 * Dixit  ergo  eisfefus,  non  refpondens  ad  quaeftionem,quiaim- 

por- 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.  ii.  4rI 
portunum  erat;  fed  potius  fidem  verbis  fuis  habendam  fuadens  ad - 
hue  modicum  3 id  eft  3 adhuc  exiguo  tempore  , Grxce  hi  jaupv  %p6vnv  5 
ad  modicum  tempus,  * lumen  in  vobis  eft , feu  vobifeum  eft3  hoc  eft.  Ego, 
qui  inftar  lucis  vobis  monftro  viam  veritatis  in  credendis  Sc  a'gendis 
verbo  Sc  exemplo  , non  diu  vobis  adero  3 fed  brevi  moriar.  * Ambu- 
late 3 in  me  credendo  , Sc  fequendo  3 * dum  lucem  habetis , me  fcilicet 
vobis  praefentem,  Sc  praslucentem.  Nam  quod  Chryfoft.  cum  fuis  3 
itemque  Rupertus  putant  vitam  uniufcujufque  vocari  Lucem  3 mor- 
tem verb  Tencbras , non  congruit  praefenti  loco,  ut  patet  ex  verfu  fe- 
quente.  * Vt  non  vostenebra  3 errorum,  excaecationis , Sc  obduratio- 
nis,  * comprehendant : Et  qui  ambulat  in  tenebris  ,nefcit  c[uo  vadat.  Nee 
enim  viam  videt  3 vel-terminum  vice  3 ideoque  errat3  offend.it,  prceci- 
pitatiir.  Relinquit  fupplendam  alteram  partem  fimilitudinis  : ita  qui 
ambulat  in  mentis  errore  , Sc  caecis  animi  fui  aite&ibus  3 viam  vitce 
nefeit  3 Sc  in  xternx  mortis  exitium  prxeeps  ruit.  Proinde 

3 6.  * Dum  lucem  habetis  3 me  fcilicet  adhuc  prxfentem  ac  docen-  i6.  Dum  lucem 

tern  3 * credite  in  lucem , ita  fcilicet,  ut  de  veritate  Sc  virtute  do&rrinx  cJreJ|^ 

meae  3 quamvis  non  intelletftx  3 non  dubitetis  3 * utfilii  lucis  fitis  , feu  lucis  fit  is.  h«c 
effe  poflitis.  Fides  enim  integra  3 Sc  indubitata  3 eft  certiftima  ad  filia-  &caUbiTr^&e»Ub- 
tionem  Dei  via  , quamvis  non  lit  completa  ejus  forma.  * Hxc  locutus  lcondit  ^eab  ei5- 
eft  fefus  , & abiit , & abfeendit  fe . Grace  c^pcJ.Gvf  dm’  ojutom 

cum  abiiffet , fuit  abfeonditus  ab  eis.  Nempe  abiit  vefperi  in  Bethaniam, 
ut  tradit  Marc.c.  i i.v.n.&  Matt.c.2i.v. iy.idque clam  xmulis  fuis, 
ne  feiretur  ,ubi  node  diverfaretur  3 ad  evitandas  eorum  infidias. 

37.  * Cum  autem  tanta  ftgna  feciffet , iiftanta  fcilicet  multitudine  , 37.  cum  autem 

Sc  magnit-udine,  Sc  varietate  Sc  virtute,  idque  * coram  eis  3 ut  nullus  f^*r“ 

eflet  tergiverfandi  locus , * noncredcbant  in  cum . Principes  intelligit  3 noncredebantin 
maximamque  turbx  partem.  Ex  quo  facile  intelligas,  cur  tanto  ftudio  tLU‘  ’ 
inculcaverit  Chriftus  3 ut  in  fe  tamquam  in  lucem  crederent. 

38.  * Vtfermo  ifaia  impleretur  , hoc  eft  3 ita  ut  prophetia  ejus  im-  3?<  ut  rermo 

pleretur  • eventum  eninf,  non  caufam  denotata^  : non  enim  quia  hoc  prophet* 
V . Tf’  -1  • VI  r 1 1 v lmpleiewu; 

c.xit  ilaias  , idcirco  non  crediderunt , led  quia  non  erant  creditun,  quem  dixit  .-dot 

Web  pixvidit  atque  prxdixit  3 ut  ait  Chryfoft.  * ruem  dixit  3 id  eft  3 S«naud!tuiCrnST 

prxdixit  fan&i  Spiritus  afflatu  de  Judxis  iftis*.  Voluit  enim  Deus  hoc  ftro?& brachium 

pi  opterea  prxnuntiari , ne  multos  perplex  os  teneret  tanta  mcredu-  velatum*fi  1 

litas  erga  MeiEam  , ipfis  promiffiim  Sc ■ expectatum.  * Domine  quis 

credidit-auditui  noftro  ? id  eft  , quam  rarus  eft  , qui  credidit  rebus  au- 

ditisex  nobis,  hoc  eft  Evangelio,  quod  ex  nobis  preedicantibus  audi- 

tuai  eft  , ut  exponit  Apoftolus  ad  Rom.  ro.  v.  16.  Et  ipfe  Propheta 

exponens  audituna ilium  ? feu  rem  auditam  , adjicifr;  * & brachium 

Domini* 


35.  Tropterea 
Don  potctanr 
credere,  quia  tte- 
r am  dixit  Ifaias  ; 

43.  Excfcavit 
©culos  eorum,3c 
induravit  cor  eo- 
rurn : ut  non  vi- 
deantocul  s,  & 
non  intelligant 
corde,&  conver- 
tantur , 6c  faneai 
cos, 


4r.  U*c  dixit 
Ifaias  , quando 
vidir  gloriam  c- 
jus  &.  locutus  eft 
Cc  co. 


?ri  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Domini , id  eft  , Chriftus  Dominus. , qui  brachium  dicitur  ( quia  virtus 
Patriseft,  8c  verbumejus  , per  quod  omnia  fa&a  funt , ut  declarat 
Aug.  quia  per  Verbum  fit  operatio  ) * cui  reveiatum  eft  ? id  eft,  quara 
riris  per  fidem  agnitum  eft.  Et  quia  dixerat , quod  non  crediderant, 
j im  auget  ferraonem  , quafi  caufam  ejus  reddens  : 

39 t * Propterea  non  fot e rant  credere  , quia  iterurn  dixit  ifaias , non 
quad  praedicfciolfai#  , Ted  quia  res  praediefca  , erat  caufa  iiiius  impo- 
tentKT,  exc3ecatio(cilicet&  obduratio  voluntatis ; ut  fenfus  proinde 
lit, non  poterant  credere  propter  caecitatem  fuam,quam  praedixit  Ifaias. 
Nana  fuperiore  v.  38.  praedixerat  Ifaias  tantummodo  incredulitatena 
Judxorum  , hie  veroreddit  caufam  ejus , Sc  quidem  talem  , ut  cum 
ea  fides  non  poilit  confiftere.  Mentis  enim  excaecatlo  , 8c  voluntatis 
obduratio  tabs  eft  , ut , quamdiu  durat , nullo  modo  admittat  fidem  : 
eft  enim  credendi  impotentia  , non  previa  voluntati  , quafi  quse  jam 
volentem  credere  impediat ; fed  in  ipla  firmiflima  5c  voluntaria  vo- 
luntatis determinatione  confiftens , ideoque  quam  maxime  culpabi- 
lis.  Sic  itaque  di&um  eft  , non  poterant , ubi  intelHgendum  eft,  quod 
nolebant  $ quemadmodum  di&um  eftde  Deo  , Ntgare  feipfutn  non  po- 
teft.  Sicut  ergo  quod  Dominus  negare  feipfum  non  poteft  , iaus  eft 
voluntatis  divinae ; ita  quod  illi  non  poterant  credere  , culpa  eft  vo- 
luntatis humanse , inquit  Aug.  trad.  ^3.  in  Joan.  Ecce  dico  dc  ego, 
inquit  ibidem  , quod  qui  tarn  luperbe  fapiunt , utfuae  voluntatis 
viribus  tantuin  exiftiment  efle  tribuendum,  ut  negent  libi  efie  necef- 
farium  divinum  adjutorium  ad  bene  vivendum  , non  poflunt  credere 
in  Chrtftum,fcilicet  tamquam  in  mediatorem  , in  falvatorem,  in  ad- 
jutorem.  Nam  ilia  eft  proprie  fides  in  Chriftum  ; 8c  illi  direde  re- 
pugnabat  ilia  Judaica , itemque  Pelagiana  fuperbiflima  praefumptio  de 
viribus  8c  juftitiafua.  Non  poterant  ergo  credere , non  quia  mutari 
in  melius  homines  non  poflunt  , fed  quamdiu  talia  fapiunt , non  pof- 
funt  credere  , ut  Aug.  ibidem  docet.  Porro  quae  fequuntur  v.  40.  de 
excaecatione  & obduratione,  explicata  vide  Matth.  13.  v.  14. & if. 
Nam  quod  ibi  dicitur,  Incraffatum  eft  cor,  & oculos  fuos  clanfcrunt  3 hie 
vero  , exc&cavit,  &c.  fignificatur  excaecationem  atque  obdurationem 
8c  ad  homines  8c  ad  Deum  referri.  Ut  intelligeremus  in  uno  eo- 
demque  opere  , aliud  venire  de  aftutia  fuadentis  , aliudde  nequitia 
vo'entis,  aliud  de  juftitia punientis  ; dum  diabolus  fuggerit , homo 
co  ifentit , Deus  deferit  , ut  docet  Aug.  21.  contra  Faftum  c.  9. 

4 1.  * II ac  dixit  ifaias  , quando  vidit  gloriam  ejus  , id  eft,  majeftatern 
Chrifti  in  ilia  g’oriofa  vifione  , * & locutus  eft  de  co  , C-hrifto  in  mun- 
dum  venture  • in  quern  Judaeos  poft  tanta  figna  pramdi-t  npn  credi- 

turos. 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  n.  753 

turos.  Nam  Ifaiac  6 . ubi  ilia  vilio  defcribitur,  habetur-etiam  v.io,  ilia 
praedicatio  excascationis.  Vidit  autem  Ifaias  fub  fpecie  corporali  lig- 
nificativo  modo  gloriofam  quamdam  repraefentationem  fandfciflimae 
Trinitatis  , 8c  confequenter  etiam  Filii  Dei  : nam  ilia  verba  apud 
lfaiam  , Quem  mitt  am  ? funt  verba  Dei  Patris,  qai  de  miffione  Filii  fui 
in  mundum  fingulariter  fibi  competente  loquitur.  Et  quia  Filius  ex 
omnium  perfonarum  affenfu  incarnatus  eft  , bine  fubjungitur,  Etquis 
ibit'nobis  ? Cui  refpondit  Ifaias,nomine  Filii  Deife  paratum  offerens, 
ecce  ego , mitte  me,  prout  appofite  expon  t Athanaf  in  illud  Evangelij, 

Omnia  mibi  tradita  funt.  Nam  ilia  , quae  fequuntur  apud  Prophetam  , 

Excaca  coy  populi  ejus , &c.  non  fatis  apte  quadrant  in  perfonam  Pro- 
pbetae  , nifi  prout  figuram  gerebat  Filii  Dei  : ut  hanc  ob  caufam  re- 
dte  dicat  Evangelifta  Ifaiam  hoc  dixiffe  , * quando  locutus  eft  de  eo  , fci- 
licet Chrifto  Filio  Dei, 

42.  * Verumramen  &,  id  eft , etiam,  * ex  Vrincipibus , feu  optimati-  ^.verunuamen 
bus  & Rempublicam  gubernantibus , * multi  crediderunt  in  cum  : inf i-  & ex principib«s 

1 & J-  r/T  • -nv  r raula  credide- 

nuans  etiam  ex  vulgo  credidilie  in  eum  tamquam  Deum  incarnatum,  rum  in  cum ; r»d 
ac  Mefliam.  Addidit  hoc  per  modum  corre<ftionis  v.  37.  ne  quis  nul-  f^rno/confi 
lum  omnino  Judaeorum  putaret  credidiffe.  Sed  tamen  * propter  Pha-  tebantur,ut’e  fy- 
rifttos,  profeffos  hoftes  Jefu,  * non  confitebantur,  id  eft,  non  (e  gerebant  ™il°am”0n  e,t3 
publice  pro  difeipulis  ejus,celantes  le  in  ipfum  credere,  * ut  e fynagoga 
non  ejicerentur  , ficut  conftitutum  eratc.  9.  v.  22.  Qjamvis  ergo  ma- 
jor effetpoteftas  Principum  , quam  Pharifaeorum  , tanta  tamen  erat 
authoritas  horum  8c  gratia  apud  piebem  , ut  nec  Principes  eos  aude- 
rent  effendere. 

43.  * Dilexerunt  enim gloriam  bvmimnn  , quae  ex  conventions , 8c  43.direxeruRte- 
confeflibus  in  fynagoga , 8c  exprimiscathedris  proticifcitur , * mag  if 

quam  gloriam  Dei , id  eft , gloriam  , quae  eft  a foio  D:o  , ut  explicatur  ^a.m  Sloi:iaca 
c.5.  v.  44.  vel , ut  Apoftolus  ad  Rom. 4.  v.2.  gloriam  , quae  eft  apud 
Deum  , quam  fcilicet  Deus  promifit  , ac  tribuit  confefforibus  verita- 
tis.  Nam  alioqui  Gloria  Dei  etiam  dicitur  , qua  glorificatur  Deus  ; 
fed  de  ilia  non  videtur  hie  agi. 

44.  * fefus  autem  clamavit,  id  eft,  clara  ac  libera  voce,  non  obftan-  44  Jefhs autem 

tiixis  Pharifaeis , profeffus  eft,  ut  fcilicet  reipsa  confitendi  fiduciam  aetitfo 

doceret : * Oui  credit  in  me  , non  credit  in  me  , id  eft  , non  tantum  ere-  me’"01]  5rediti* 
v • ^ . . . ' - , . . .me,  redineum> 

tut  in  me  , quem  abjedtum  nomine m putatis , * fed  etiam  in  eum^  qui  qui  miiit 

mi  fit  me  , hoc  eft  , in  Pattern.  Cum  enim  nemo  credatin  Chriftum  , 

nifi  qui  crediderit  eum  effe  Filium  Dei,  neceffe  eft,  ut  hoc  ipfo  credat 

8c  in  Patrem.Similis  eft  locutio  c.9 .Mea  doftrina  non  eft  mealed  ejus  qui 

mijit  me.  Addidit  hoc  ; ut  metum  ac  pudoremdetraheretillis,  qui  non 

confite- 


4*  <£r  qui  videt 
ire  , videt  eum  , 
oui  cniilc  me. 


45.  'Ego  iux  in 
muadum  vein  : 
u:  omnis  , qui 
credit  in  me  , in 
tenebiii  non  ais« 
neat. 


47.  Et  fi  qu:s  au- 
diciit  verba  unca, 
& non  cutlodie- 
rit  : ego  non  ju- 
dco  euin  , uon 
enim  veni  at  ju- 
Cican  mutual, 
fedut  iaiviii.em 
mundum. 


48.  Quifpemit 
rr.e,  8c  non  acci- 
pit  verba  inea: 
habet  qui  judicet 
eum  : fermo , 
qncm  locutus 
jam  , ille  judica- 
bit  eum  in  rid- 
villimo  die. 


7f 4 COMMENT  IN  EVANGELIUM 

fitebantur,ut,  quia  non  erubefeebant  in  Patrem  tamquarn  Deum cre- 
cere  , (cirent  nihil  caufae  efie  , cur  non  etiam  in  fe  crederent,  utpote 
qui  efiet  Filius  ejus  cequalis. 

4 ?.  * Et  qui  videt  me /id  eft,  per  nonnullam  fidei  intelligentiam,per- 
fpeccam  habet  naturam  ac  dignitatem  meam,  * vidit  eum , qui  tnijit  me, 
quia  una  eft.&  infeparabilis  utriufque  natura,  juxtaid,  quod  jfupra 
dixit 3 Ego  & Eater  tinum  fumus . Adde,  quia  nec  Filius  Tub  ratione  Fiiii 
inteliigipoteft  , nifi  intelligatur  fimul  Sc  Pater. 

4 6.  * Ego  lux  in  mundum  veni , id  eft  , ego  cum  efiem  lux  aeterna  in 
principle  apud  Deum  , per  aflumptam  hominis  naturam  in  mundum 
veni  3 ut  videlicet  mundo  lucis  feu  fobs  orientis officium  praeftarem. 
Tacite  enim  infinuat  , ut  Aug.  notat , totum  mundum  in.tenebris  ja- 
‘cuiffe.  Qua  de  caufa  adjicit  : * ut  omnis  , qui  credit  in  me  , obediendo 
feiiicet  dodrinae  meas  tamquarn  radiis  lucis , * in  tenebris  non  rnaneat , 
erroris  , 5c  iniquitatis , 5>C  mortis  aeternae  , in  quibus  jam  erat. 

47  .*  Etfi  quis  audierit  verba  me  a , auribus  corporis , * & non  cufto- 
dierit  j credendo  , obediendo  , fervando  , Graecus  legit  xa.  fxv?  zsi&uan, 
& non  crediderit  , fcilicet  fide  per  diledionem  operante  , * ego  non  ju- 
dico  cum 3 id  eft3  non  condemno  eum,  fcilicet  nunc  in  praefenti  fseculo, 
ut  (applet  Aug.  5c  Euthyra.  Caufara  reddit,  * non  enim  veni,  ut  judi- 
con  mundum  ,fed  ut  falvificem,ide(x,  ad  falutem  revocem,  * mundum  : 
a . d.  Nunc  in  hoc  adventu  meo  tempus  eft  mifericordiae , poftea  erit 
judicii.  Itaque  ne  fe  propterea  impunemfore  putaret  , fubjicit  : 

48.  * Quijpernitme . Quid  hoc  fit,  explicat  fequent  bus  verbis, 
* & non  accipit  verba  mea  , nam  qui  non  credit  verbis  Chrifti,  fpernit 
eum',  5c  afficit  injuria  , * habet  qui  judicet  -eum  , id  eft  , qui  condem- 
net  <Sc  puniat.  * Sermo  , quern  locutus  fum , quern  Aug.  intelligit  ipfum 
verbum  Dei , feu  Chriftum  , quern  ipfe  annuntiabat  : fed  commodius 
Videtur  intelligi  pofie  , efie  .ip (am  Chrifti  praedicationem.  * Ille  ergo 
far  mo  *judicabit  eum  in  novijtimo  die , quia  prasbebit  materiam  judican- 


(jl 


can 

a;-:;, 


49. Qu  a ego  ex 
me  ipfo  non  ium 
jocutus,  led  aui 
xriG:  me  Pater  , 
jpl'e  m hi  man- 
datum  dcdtquid 
dicam  , 8c  quid 
loquar. 


famque  camnandi  , adeoque  tamquarn  teftis  dignum  aeternis 
fuppliciis  efie  clamabit , propter  contemptum  fui. 

49*  * Q***  e£°  ex  non  fum  locutus , id  eft , propria  privataque 

authoritate  ,fed  Dei  Pattis , quia  * qui  mifit  me  Eater  , ipfe  mandatum 
dedit , quid  dicam , & quid  loquar . Quae  duo  vel  idem  funt,  vel,  fi  quid 
diferiminis  eft,  Die  ere  fignificat  meditatam  orationem,  fed  Loqui  fer- 
raonem  lamiliarem  : ux  fie  indicaret  nullum  prorfus  verbum  fibi  exci- 
diffe  , multo  minus  fadum  ,quod  non  Pater  fi1'  praeferipferit  5c  prae- 
ceperit.  Itaque  reddit  rationem  , cur  fermo  iuus  eos  jadicaturus  fit , 
qui  non  crediderunt* 


50  .*Et 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  13. 

30,  * Etfcioquia  mandatutn  ejus  vita  aterna , id  eft  , viaadvitam  5 ra°  qa^a 
3eteniam3  Sc  caufa  ejus  credentibus  Sc  obedientibus,  juxta  illud  Chri-  vita  aeterna  eft. 
fti  5 si  vis  ad  vitam  ingredi , ferva  mandata.  Qua  caufaii  phrafi  dici-  £ 

tur  Prov.  1 6.  v.  24.  Dnlcedo  animafwitas  oftittm,  id  eft,  laetitia  animi  mihi  Pater , fic 
eft  caufa  fanitatis.  * Qua  ergo  ego  lo'quor,ficut  dixit  mibi  Pater, fic  loquor  ,lo^uo^ 
id  eft  3 ficut  praeferipht  Sc  juftit  me  eafecundum  naturam  humanam 
loqui.  Et  proinde  qui  fpernit  fermonem  > quern  locutusfum  , fpernit 
eum  , qui  mi  fit  me, 

CAPUT  DECIMU  MTERT1UM. 

1.*  \ Ntc  diem  T eft  urn  Pafcba.  Non  dicit  ante  Pafcba  , nam 

\ abiutio  pedum  fada  eft  Pafchate  jam  inchuato  , utpote  ilia  feiens  Jefus quit 
vefpcra,qua  agnus  immolatusfueratifed  dicit ,ante  diemfeftum  Pafcba,  uuranfeatexhoc 
Grasce  uno  verbo  zefo  Je  \o$$,  ante  ft ft  iv  it  at  cm,  feu  ante  lucem 

feftivitatis  Pafchalis.  Diftinxt  ilia  duo  accurate  Moyfes,  Levit.  23.  xiffet  fuos,  qui 
v.  5 . Merfe  primo , quart  adecima  die  menfis  ad  vejpcrum  , Phafe  Domini  f„a fiVcnT^dile xic 
eft  ; & quint  adecima  die  menfis  bu  jus , folemnitas  A^jmorum  Demini  eft . eo$. 

Quae  diftindio  obfervatur&  Num.  28  v.  1 6.  Sc  utroque  loco  eft  in 
rxx.  eadem  vox  Grseea  , quae  hie,  * Sriens  Jefus , ab  seternitate  tarn- 
quam  Deus , ab  initio  conceptionis  , ut  homo  , * quia  venithora,  divi— 
nitus  conftituta  , * ut  tranfeat  ex  hoc  mundo  ad  Patrem  , per  mortem  , 

Sc  fubfequentem  refurredionem  , Sc  afcenficnem  ; mors  cnim  fola 
non  fuiffet  ille  tranfitus.  Porro  alludit  ad  nomen  Hebraicum  Pafcba , 
tranfitum  vel  tranfultum  {ignificans,quod  quodammodo  nobis  Evan- 
gelifta  hie  interpretatur,  ut  notat  Aug.  trad,  y y.  * Cum  dilcxijfet  eos , 

Apoftolos  3 feufamiliaresj  nam  toto  tempore  converfationisfuae  nihil 
eis  nifi  diledionis  officia  verbis  Sc  fadis  exhibuerat : * inftnem  diiexit 
eos  3 id  eft  , ufque  in  finem  vitas  fuse  , imo  etiam  in  finem  ufque  dile- 
dionis ; quia  nihil  ejus  diledioni  addi  potuit  3 dum  Sc  fummo  humili- 
tatis  ofticio  3 quod  mentibus  eorum  praecipue  commendabat,  pedes 
eorum  lavit.  Et  Sacramentum  corporis  Sc  fanguinis  fui  eis  praebuit. 

Sc  fermone  nihil  nifi  amorem  fpirante  eos  confolatus  eft  3 ac  denique 
animam  fuam  pro  eis  pofuit , qua  nulla  eft  alia  major  charitas , ut  eft 
c.  IJ.  v.  13.  Ita  Aug, 

2.  * Et  ccena  faft a , id  eft  , abfoluta.  Hanc  aliqui  intelligunt  lega-  2.  Et  cans  fa: 
lemfeu  agni  Pafchalis-  fed  ilia  ftando  fiebat , juxta  Legem : Chriftus 
au  tern  dicitur  hie  furrexifte  a coena.  Intelligit  ergo  coenam  commu-  in  cor.  ut  trade- 
nem  feu  ordinariam  , quae  poft  efum  agni  Pafchalis  , fiquis  largiore  silnon^  ifcario* 
cibo  indigeret , apponebatur  , Sc  propri cCocna  dicitur.  Ilia  ergo  fi-1*  : 
nita  3 quam  vis  mensa  5 ciborumque  reliquiis  nondum  fublatis , ut  qui 

C c c c c velle? 


fciens  quia 
cmria  dedit  ei 
faie»r  in  roanus  , 
Sc  qnia  a Deo 
exivit,  5c  ad 
Deum  vaart  ; 


4 furgitaccena; 
be  ponit  vefti- 
menra  fua  : & 
cum  accepiffer 
linteum  , prs- 
c ins  it fe. 


5.  Deir.de  tr.ir- 
tit  aquam  in  pel- 
vim  , Sc  coepit 
javare  pedes  dif 
cipulorum,&  ex 
tergere  linteo 
quo  erat  prscin- 
flus. 


75  6 COMMENT.  IN  EV  ANGELIUM 

reflet,  ad  hue  corned  ere  poilet.  C um  diabolus  jam  mififjet  in  cor, id  eft, 
iuggeffiilTt.  Quod  additur  , non  ad  exci  iationem  Judse  , fed  ad  fee- 
leris  exaggerationem  : nam  ante  ftepius  videtur  Judas  meditatus  , * ut 
trader  et  ettm  mimic  is , led  benignitate  Sc  delinimentis  pietatis  Chrifti 
rerocatus  tliiiTe  , donee  diabolus  ei  hoc  perluaderet , ut  notut  Ambr. 

Hoc  ergo  adjicit  Evangelifta  , ad  defignandum  exceffiim  humilitatis 
Chrifti  , quod  etiam  ilii  non  dedignatus  eft  pedes  lavare  , cujus  ma- 
nus  jam  praevidebat  in  fcelere  , inquit  Aug.  tarn  execrando.  Multo 
a item  magis  magnitudo  iftius  humilitatis  elucet  ex  ma^nitudine 
m qeftatis  ejus  , de  qua  fequitur  : 

3.  * Scions  quia  omnia  dedit  ei  Pater  in  mams  , id  eft  ,cum  non  effet 
ignarus  le  Dominum  univerforum  conftitutum  , quibus  uti  peftet  ad 
in  nifterium  fuum  , •*  & quia  a Deo  exivit,  id  eft  , ex  Deo  natus  homo 
appaiu:t , * & ad  Deum  vadit , per  afeenfionem  in  caelum.  Qjs  ideo 
notat  Evar.gelifta  , ut  feiremus  Chriftum  humiiem  fuifle  eledione  Sc 
voluntate  , non  ignorantia  fui , ut  Bernardos  ferm.  42.  in  Canticum. 

Cum  ergo  tantum  fe  effe  feiret , tamen 

4.  * Surgit  a coena,  id  eft,  a menfa , c ibis -ad  hoc  appofitis  inftruda  , 

: * O’  point  veflimenta  fua,  non  omnia,  ut  videtur  Origines  tom.  3 2.  in 

Joan,  putaviife  , ideoque  linteo  r'unTe  fuccindum  , fed  tunicam  ex- 
teriorem  Sc  laxiorem  - quam  proprie  vox  Give c a ludl'.oy  fignificat,vel 
certe  pallium.  Nam  plures  veftes  gcflifle  Chriftum  , praster  tunicam 
incoafutikna  , manifefte patet  Joan.  19.  v.  23,  Sc  Matth.  27.  v.  35. 

* Et  cum  accepijfet  linteum , prtcinxit  fe  , eodem  illo  linteo  ad  exter- 
gendos difeipuiorum  pedes.  Fecit  haec  omnia  , ut  expeditior  eifet  ad 
iftud  minifterit  genus  , pleneque  formamlervi  acciperet,  nec  alio  mi- 
niftro  indigeret  ■,  ideoque  tarn  minute  hxc  deferibuntur  , ut  omnibus 
magis  admirabilis  appareret  humilitas.  3 

5.  * D einde  mittit  aquam  in  pelvm, manibus  fcilicetfuis.UbiTertulI. 
notat  Chriftum  uti  voluilfe  linteo  , urceo,  pelvi , & fimilibus  inftru- 

' mentis , qu#  a Diis  Gentiliumadinventa  creduntur  , quia  meras  utili- 
* tates,  Sc  certa  fubfidia,  Sc  honefta  iolatia  necefticatibus  vitae  human# 
procurant . ut  ab  iplo  Deo  infpirata  credantur , profpedore  , Sc  in- 
ftrqdore  , Sc  obledatore  hominis  fui.  * Et  corf  it  layare  , id  eft  , fe 
compofuit  a-d  lavandum  : vel  certe  iftis  verbis  rem  priiis  in  genere  ex- 
primit,  ut  deinde  ad  fingularia  defeendat.  Non  enim  aliquos  ante  la- 
vit , & poftearenit  ad  Petrum,utputat  One.  qui  a Juda  initiurej  £a- 
dum  docet  : fed  a Petro , tamquam  Apofto-lorum  primo  , lavando 
coepiffe  videtur  , ut  Aug.  trad.  5*9.  Sc  Bern.  ferm.  2.  de  coena  Dom. 

& fere  Latini.  * Pedes  difcifulm**  > quia  difcalceati  videnturincef- 

fifTe, 


MlUUiNJUUP'I  J U AIN  IN  Jb*  M.  13.  7 f 7 

fiffe.  Pedes  autem  eiegit  potius , quam  manus  aut  caput , quia  in  iis 
lavandis,  & major  humilitas  3 Sc  affeduofior  charitas,  Pedes  fubinde 
charioribus  hofpitibus  lavari  folitosantc  convivium  , fatis  cpliigitur 
ex  Luc.  7.  v.  44.  Tranftulit  hunc  ritum  Chriftus  in  fine  111  convivii  , 
ut  fignificaretie  fiicratioremeis  adhuc  parare  ccenam.  Quid  lingula 
fignificent  allegories , vide  Aug.  in  fin.  trad:.  55.  in  Joan. 

6.  * 1 U nit  ergo  ad  Simonetn  Petrum  , ut  ab  iilo  inchoaret  illud  humi-  f Veoit  ergo  ad 
litatis  officium.  * Et  dicit  ei  Petrus y expavefeens  videlicet  ad  perfonae  Uum.  Et  dicit  ei 
masnitudinem  , Sc  inauditum  illud  abjedionis  exemnlum  : * Tu  mihi  Petrus : D°mjn^ 

, b , ^ - I \ r ■ 1 r 1 1 A tu  mihi  lavas  pe» 

lavas  pedes*  oingula  verba  ipirantemphalin  , quam  expendens  Aug.  des? 
ait,  quid  eft  Tu  ? quid  eft  Mihi?  quid  eft  Pedes  ? Cogitanda  funt  po- 
ll us  , quam  die enda  , ne  lorte  quod  ex  his  verbis  aliquatenus  dignum 
concipit  anima , non  explicet  lingua.  Itaiile.  Habent  autem  vim 
turn  recufantis  pr as  reverentia , turn  increpantis  Chriftum  quod  rem 
fe-indignam  focere  videretur. 

7.  * Rejpondit  Jtfus : Quod  ego  facio  tu  neflis  modo.  Nam  ut  Cyrillus,  ^fufe^p^xd‘t£e- 
Petrus  putabat  ad  quamdam  folummodb  corporis  quietem  , ut  fieri  quod’ego  facio ' 
folet , lotionem  iftam  adhiberi  , ad  mitigandurn  fcilicet  laborem  iti-  |ckse  autcm°p®- 
neris  , aut  ftationis , autfordes  abluendas  : * feies  autem  fofiea  , cum  flea, 
receptis  veftibus  accubuero  , Sc  poftea  cum  Spiritus  S.  vos  docuerit 

omnem  veritatem.  Tunc  enim  dijfcipulis  infinuatum  eft  , lotionem 
iftam  fuifte  fidei  myfterium  , Sc  humilitatis  infigne  , ut  loquitur  lib.  3, 
de  Virgin . Utrumque  explicat,  Sc  primum  quidem  licet  obfeure  v.  10. 
alterum  verov.  14.  iy. 

8.  * Dicit  ei  Petrus , prseter  nimiam  quamdam  Sc  pietatis  plenam  Dicit  ei  pe- 

^ . *■  . . • 1 . 1 . r-  r • r rruS;Non  lavabis 

ergaDomimina  reverentiam  , arbitrates  gravari  nurniiitatern  lervi,  11  mihi  pedes  in*- 

fibi  obfequium  Domini  patienter  admitteret,  inquit  Ambrofius,  quia 

ut  notat  Cyrill.  lib.  9.  cap.  4.  in  Joan,  mirabilis  horrorifque  plena  res  non  lavero  te  , 

erat  v id  ere  Fihum  Dei  ad  {uos  pedes  proftratum.  Cui  fimilia  habet  mecum.Par* 

Aug.  trad.  16 . Itaque  Petrus  Dominici  fadi  altitudine  exterritus , 

ait : * Non  lavabis  mihi  pedes  in  sternum  , hoc  eft  , inquit  Aug.  nmn- 

quam  hoc  feram,numquam  hoc  patiar,numquam  hoc  finam-.hoc  quip- 

pe  in  acternum  non  fit,  quod  numquam  fit.  Quae  Petri  recufati  j,quia 

abejus  fide,  a reverentia,  adiledione  , ab  humilitate  proficifcebatur  5 

excufabilis-erat  ante  feveram  illam  Chrifti  comminationem-.imo  lau- 

dabilis,quia  ctiam  civili  honeftati  maxime  congruebat .*  Rejpondit  Refits: 

Si  non  lavero  te  , id  eft,  ft  pertinaciter  te  non  permileris  lavari , * non 
habebis  partem  mecum  , in  menfa , in  confortio  , in  familia  , in  regno  : 
q.  d.  Nihil  mihi  tecum  amplius  commune.'erit.  Non  quod  humilis ilia 
Sc  verecunda  Petri  recufatio  , quae  praecefterat  9 tantum  p.oenam  me- 

Ccccc  z tere- 


753  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

reretar  , fed  pertinax  ilia  inobedientia  meruifTetillam  , fuperftitiflet , 
ut  infinuat  Cyril.  8c  Bafil.  in  prooemio  lib.  de  Moribus.  Qui  verb  , 
intelligunt  Chriftum  minari , quod,  nil!  eum  laverit  a peccatis  venia- 
libu  sprasccdentibus , non  fit  habiturus  partem  cum  Chrifto  , eoquod 
nihil  inquinatum  intrare pofTitin  regnum  Deijfenfum  dant  myfticum, 
non  litteralem. 

*•  Di5ir  9.  * Die  it  ei  Simon  Petrus,  adhuc  vehementior  in  admittendo  , 

mon  PetrusrNon  { r . , . . , 7 

tantum  pedes  qaam  rueratm  detrectando;  quia  amore&  timore  perturbatus  , ln- 

nw°*&ca^u™a"  Aug.  pMs  expavefcebat  Chriftum  (ibi  negari , quam  ufque  ad 
pedes  fuos  humiliari  : * Domine  , non  tantum  pedes  tneos  , fed  & mams , 
& caput , fupple  ? lavari  lino  potiiis  , quam  non  habeam  partem  te- 
cum. Ex  quo  patet,  eum  anteapotius  ex  amore  8c  obfervantia,  quam 
ex  inobedientia  lotionem  recufaffe. 

to.  Dlcit  ci  je-  io.  * Dicit  ei  fepas  : Out  lotus  eft  , v.  g.  in  balneis,  ille  * non  indiret 
non  indiget  nifi  niJl  ut  pedes  lavet , utpote  qui  racilhme  propter  contacfcum  terras  ice— 
iedPefteSroundus rurn  hiquinantur  3 (i  vel  tantillum  egreiTbs  fuerit  3 * fed  eft  , mundus 
torus.  Et  vos  totus , prxter  pedes  videlicet  quos  folos  habet  opus  lavare  , inquit  Aug. 
nonVmnes/  fed  Haec  ell  igiturprima  pars  fimiiitudinis , cui  Chriftus  adjungit  alteram  : 
qVirnambdfentilB  * Ita  ^ V6S  5 ^ifcipuli  me^  > * tnundi  eft  is , totifcilicet : hoc  eft,  ita  & 
qui  traderet  eum  vos  loti  eftis  a peccatis  omnibus  per  baptifmum  , prout  exponit  Aug. 
Noneftismwndi  ve^  P2r  Eclem  8c  obedientiam  (ermonis  mei  , ut  infinuat  Chriftus  c. 
#»nes.  iy.  v.  3,  Relinquit  fupplendum  ex  pr^cedentibus  , hoc  vel  fimili 

modo  : utproinde  non  indigeatis  , nifi  ut  vobis  laventur  pedes,  Ita- 
que  tranfilit  fubito  Chriftus  a lotione  pedum  corporali  ad  fpiritalem, 
quam  ex  Chrifti  mente  fignificabat.  Unde  etiam  Pedes  , eodem  inter- 
prete  Aug.fignificant  humanos  affe&us  , fine  quibus  in  hac  morta- 
litate  non  vivitur.  Nam  per  ilios  terrenis  rebus  afficimur  in  quoti- 
diana  converfatione,  8c  lordibus  peccatorum  venialium  inquinamur, 
ita  ut  fubinde  non  tarn  puivere  afpergi,  quam  luto  obliniri  videantur, 
inquit  horn.  50.  * Sed  nononmes , uno  videlicet  Judaexcepto  , quia 
numquam  mundatus  , vel  certe  poft  mundationem  mutatus  fuerat. 
Hjec,iuxta  Cyrilium,  fuit  queedam  correptio  8c  quidem  primajudae, 
iz.  ?cftquam  ut  ftimulo  confcientix  percuftus  , aconfilio  prodendi  revocaretur. 
eo8rumaV&  acce - I2t  * Poftquam  ergo  lavit pedes  eoram.  Quo  infinuatur  , caeteros  , 
pit  veflimenta  exemplo  Petri  erudites  , lotioni  confenhffe.  * Dixit  ei  : Sciti squid  fe- 
b^ftet^tura0",  cerim  vobis  ? id  eft  , quo  confilio  , qua  fignificatione  laverim  pedes 
dixit  eis  : Sciris  veftros  > Interrogat  ignorantes , ut  attentions  reddat  ad  explicatio- 

quid  Fecerim  vo-  ' % r q ° r t\ 

bis  ? nem  , quam  fupra  v.  7.  promilerat  Petro. 

tie  Magifte°rC!&  1 3.  * Vos  vocatis  me  , NLagifter . Vocativus  eft , ficut  & illud  , * & 
Domine:  & bend  Domine , quamvis  Graece  fit  utrumque  Nominativus : * j Et  bene  did - 

dicitn : lutn  ete%  1 * - 


SECUNDUM  JO  ANNEM,  Cap.  13.  7*9 

tis , quia  verum  dicitis , * fum  ettnim.  Veritas  enim  5c  fa pienti a Dei 
eft  , quae  docet  hominem  fcientiam  , quae  dudrix  eft  difciplinae  Dei , 
qu<E  in  omni  gente  primatum  habet , quae  omnium  fublimium  5c  fu- 
-perhorum  colla  propria  virtute  calcat.  Ergo  nec  arroganter  Chriftus 
hoc  libi  tribuit , quia  vere  competit : nec  jadanter,  quia  Deus,  quan- 
tumcumque  fe  lauda't , non  poteft  fe  extoliere.  Nec  hocfaciendo  , 
illi  vitium  eft,  fed  nobis  beneficium-ut  latius  declarat  Aug.  trad.  {8. 

14.  * Si  ergo  ego  lavi  pedes  vejlros , Domimts  O'  Magijler , multb  pro-  t4-  si  ergo  ego 
fedo  magis  * & vos  , fervi  atquc  difcipuli , * debctis  alierius  ptdes  U-  ft r^s^Do minus, 
vare.  Eft  enim  argu  men  turn  a minore  , hoc  eft  , a minus  verilimili  & Mag’fter : & 
ad  majus ; vel , li  rem  lplam  ipedes  , a maximo  aa  minimum.  Non  aherius lavare 
tamen  de  fola  pedum  ablutione  fermo  eft  , led  de  quibufvis  humani-  pedcs’ 
tatis  obfequiis  atque  minifteriis  , cum  quadam  abjedione  conjundis. 

Et  quia  hcec  lotio  externa  pedum  ex  Chrifti  mente  fignificabat,  mun- 
dandos  efle  terrenos  afFedus  ,feu  maculas  leviores  , tamquam  pulve- 
res  pedum  iis,  qui  corpus  8c  fanguinem  Domini  lufcipere  debent:  hinc 
ulterius  lub  lotione  obfequia  fpiritalia  comprehendit , quibus  delida 
proximorum  lavare  debemus,  live  orando  , live  docendo  , live  incre- 
pando  , live  exemplariter  converfando  , live  peccata  in  le  admilfa  di- 
mittendo  , ut  fatis  indicat  Aug.  5c  Beda.  Utroque  ergo  modo  5c  fen- 
fu  Chriftusin  hoc  fadofuo  nobis  exemplum  dedit,  ut  lignificat  v.15. 

1 $ . * Exemplum  enim  dedi  vobis,  Ne  qu is  vero  lufpicaretur  , Apo-  a.  Hxemplu® 
ftolos  5c  miniftros  Chrifti,  propter  legationis  fui  fublimitatem,  a tali-  ut’quemadmol3 
bus  abjedis  obfequiis  eximendos  , fubj.icit  duas  proverbialesfenten- 

tlOS  : ciatis, 

16.  * Non  eft  fcrvtis  major  Domino  fuo  , &i\  ut  proinde  non  dedignari  dicotoblsfNon 
debeat,  quod  non  dedienatuseft  eius  Dominus : fed  potius  hoc  ipfum eft  fervus  mai°* 

j 1 • . ^ 11  11  . -n-r  . Domino  fuo:  ne- 

ad  gioriamei  vaiere  5c  luiticcre  debet,  quod  humilitati magiftn lui que  Aportoius 
ac  Domini  oequetur  , ut  Tertull.  in  Scorp.  c.  9. 

17.  * Sihac  fiitis  , bcati  eritis  , non  fola  cognitione  ,fed  * fic tiam  ^ 7 s»  hare  ferns, 
* feceritis  ea  , quia,  ut  Apoftolusait,  Non  auditores  Legis  j:ifti [tint  apud  cethhea;6  “ *** 
Deurn  , fed  fittores  Legis  jufiificabuntur . Verum  quia  fciebat  aliquos  ex, 

ipfis  faduros  ea,  quae  Iciebant , beatofque  futures  , aiiquem  autem 
non  j hinc  ad  illorum  confolationem  , hujus  autem  correptionem  ad- 
dit : . 

18.  * Non  de  omnibus  vo%is  dico  , quod  faduri  litis  ea  , vel  beati  Fa-  n|bsu^°0nbfsed^ 

Eft  enim  ali-  c»°  frioquos  eie 
T . no  gerint:  fed  ut  ffd-, 
Ita  Augllft.  5C  impleatur  Scrip- 

quali  aliquis  qusereret , cur  ergo  eum  inter  tuos  domftbicos  eiTe  per-  Q?1  man* 
.mimti  ? Kelpondet  obiedioni ; * Vt  adim^leatur  Scriptura , id  eft,vo-  nem,icvabitcon^ 

luntas  cstanciim, 


^ ' ^ '-j  04  la  C'C  Lt  LI  UlO  V-  tV  3 

turi  : * Ego  fcio  quos  elegerjm  , ad  beatitudinem  : q.  d. 
quis  inter  vos , qui  neque  beatus  erit . nequeSiciet  ea.  It 


. neqi 


nGo  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

luntas  Dei  per  Scripturam  expreffa  , qua  decretum  fuit , ut  infidel?— 
tatem  Sc  proditionem  uni  us  permitterem.  Poffet  tamen  etiam  exponi 
de  ele&fone  ad  Apoftolatum  , hoc  fenfu  : Ego  novi , qui  Sc  quales 
fint  , Sc  quales  lint  futuri  , quos  in  Apoftolos  meos  elegi : non  enim 
vcl  prcefentis,  vel  futuri  flatus  eorum  ignarus  hoc  feci , fed  utadim- 
pleretur  Scriptura  , qus  dicit : * Oui  manducat  me  cum  panem  , id  eft , 
qui  eodem  me  dim  cibo  alitur  , Sc  mensa  fmitur  ( per  quod  familia- 
riftima  conjun&io  fignificatur  ) * levabit  contra  me  calcaneum , id  eft, 
calce  me  peter , feu  calcitrabit  contra  me, vel  potius  caicaneo,  feu  pede 
inter  pedes  pofito  , me  fupplantabit.  Eft  enim  methaphora,  vel  ab 
equo  dolose  Dominum  calcibus  vulnerante,  vel  potius  ab  homlne  lu- 
<3:  ante,  qui  induftria  quadam  pede  fuo  fupplantat  adverfarium.  Utro- 
que  modo  fignificatur  fallacia  proditoris  Judae  , qui  fub  fpecie  difei- 
puli  Sc  pacis,ofculo  magiftrum  tradidit.  Unde  Lxx.legunt  in  Pfalm. 
40.  Magnijicabit  fuper  me  fupplantationem  , id  eft  , magnam  fecit  fup- 
plantationem  quia  mirum  in  modum  decepit.  Haec  fecunda  fuit  Judas 
admonitio. 

vobif  ™t?u^uam  I9*  * Amodo  , Grsece  df  fyn , ex  nunc  , * dico  vobis , priufquam  fiat , 

fiat : ut  cum  fa-  quod  fcilicet  a domeftico  meo  fupplantandus  fum.  * Vt  cumfactam 
dans  quia  * ego  fiter  it  , credatis  , quia  ego  fum  , is  fcilicet  , qui  fum,  id  eft,  ut  credatis, 
fum*  quia  fum  verusDeus  , cujus  nomen  propriumeft  , Ejfe  , de  quo  Exodi 

3 . v.  14.  Praedicit  ergo  eis  proditionem  a proprio  difcipulo  futuram, 
ne  etiam  videntes  poftea  fieri , putarent  eum  ignarum  fuifie,  Sc  vacil- 
larent  in  fide  divinitatis  ejus,  Probatio  enim divinitatis  , verltas  eft  di- 
vinationis  , inquit  Teitull.  in  Apologet.  Sed  quia  dicere  poffet  aliquis 
infirmorum,  fi  Apoftolis  in  tarn  humilibus  offidisverfandum  eft,  qua 
ratione  tuebuntur , authoritatem  fuam,  cum  ab  omnibus  contemnendi 
videantur  > occurrit  Chriftus : 

co.Amen.ameu  2Q#  * 0 • acjpjt  fi  (mem  mifero  , me  accipit , &c.  q.  d.  Homines  in 

dteo  vobts  : Qui  . r 1 J J . i ? J . 

accipit  fi  quem  eis  Deum  ipfum  veneratun  funt , Sc  promde  authoritas  eorum  pen- 
^ ^lC  5 n0n  * poenpa  vifibtli,  fed, ex  refpedu  fuo,  Sc  Patris  fui,  quorum 
xneacc  pit,  acci.  perfonam  gerunt.Nam  fuperionim  quidem  eft  humilia  obfequianon 
mint,Um  qU  me  detre<Sbare  , fed  inferiorum  eft  , eos  propterea  non  minor  is  facere. 
dtxVflefjT'iis*6  2I*  * bac  dixiffet ^q/?^,amanter,placide  , Sc  cum  totius animi 
turbarus  -eft  fpi-  quiete  , * turbatus  eft  ; non  tamen  immediate  poft  ilia  di<fta  : nam  in- 
tu^f^°dTxu'  terpofita  fuit  tota  inftitutiofandiffimae  Euchariftiae  , utpatetex  Luc. 
Amen, amen  di-  cap.  22  quam  Joannes  hie  praetermittit,  tamquam  fufficienter  ab  aliis 
;inuI°ex.vob«'U  a Evangeliftis  expreftam.  Itaque  quod  Match,  fequentia  in  Joanne 
-.adetjne.  verba  narrat  , tamquam  ante  Euchariftise  inftitutionem  a Chrifto  di- 
da  , uti  videtur  anticipatione.  Quamvis  Aug.lib.3.de  confenfuc.i. 

putet 


SECUNDUM  JUANNEM.  Cap.i3..  761 
putet  hx c fequentia  Chrifti  verba  eadem  ennuis,  qua  narrantur 
apud  Matthaeum  & Marcum  , tamquam  ante  Euchariftiae  inftitutio- 
nem  prolate  : qua  inftituta  continuaverit  fermonem  de  eodem  Juda, 
fieut  nan  at  Lucas  cap.  22.  v.  21.  22.  Sc  23.  ubi  interrogant  inter  fe 
dilcipuli,  quis  hoc  efiet  fadburus  : cui  interrogation i docet  Aug.fub- 
jungendi  m effe  id,  quod  Joannes  hie  dicit  v.  23.  Erat  ergo  rectmbens, 

Cfc\  Sed  , ut  ante  monui , facilius  videtur  dici  polfe,  quod  Matthaus 
6c  Marcus  anticipatione  utifuerint  in  narran-do,8c  omnia  ilia  de  Juda 
poll  Euchariftiy  inftitutionem  didba  fuerint.  Cum  ergo  Chriftus  men- 
tem  fuam  convertiffet  ad  imminentem  jam  paflionem  ? Sc  praecipue  ad 
facinus  Judy  > quod  jamjam  executurus  erat , * turbatus  eflfiritu  ,id 
eft  , animo  fuo  : poteftate  fcilicet  non  infirmitate  , quia  fponte  tur- 
bavitfeipfum  , ut  Aug.  tra^b.  60.  Nam  affedbum  humanum  in  feipfo 
fua  poteftate  commoyit , rhotu  fcilicet  doloris , de  duritia  Sc  perdi- 
tione  Judae,uteum  cfficacius  revocaret.  Quam  ob  caufam  etiam  cum 
ante  bis  eum  occulte  perftrinxilfet , nunc  tandem  tertio  * protefiatus 
efi}  id  tft,  palam  conteftatus  eft  , Sc  aperte  affirmavit,  conftanti  etiam 
utens  afteveratione  , * amen  , amen. 

22.  * Ajpiciebant  ergo  ad  invicem  difeipuli , partim  ftupentesrei  no-  ergo ad^nvieem 
vitate  8c  atrocitate  , partim  ut  obfervarent  , fi  quod  indicium  in  ali-  difcipuii  , hafi- 
quo  , ex  voce  vel  vultu  appareret , utpote  * b&fit antes  de  quo  dicer et.  Jeret! de  g°° 
Lucasaddit  eos  quaefivifle  inter  fe,quise{Iet  hoc  ia&urus;  imo  Mar- 
cus etiam  eos  fingulos  interrogate  Dominum  : Numquid  ego  fum  ? 

23 . * Erat  ergo  recumbens  urns  in  finu  fefu , quod  inlra  v.  25.  dicitur,  cu^bens^nus^’ 
fupra  pectus  fefu  , ut  notat  Aug.  Quidquid  enim  eft  inter  ftomachum  ex  difcipuiis  ejus 
Sc  brachia  , Sinus  vo.:ari  folet.  Nam  Orientalcs  plerumque  recumbe-  ^^dilfgebat 
bantadmenfam  in  ledbulis,  feu  thoris  convivalibus,eo  litu  ut  in  cubi-  Je!us* 

turn  finiftrum  incumberent  , Sc  reliqua  pars  corporis  interior  extror- 
(um,  in  longum  protenderetur.  Ex  quo  fitu  fiebat  , ut  caput  ejus  , 
qui  fecundus  accumbebat , refpiceret  pedbus , autumbilicum  primi  ; 

Sc  fie  deinceps  de  caeteris.  Sic  ergo  cum  Joannes  accumberet  Chrifto 
proximus  , pofterior  pars  capitis  ejus  refpondebatfinui  feu  pedbori 
Chrifti.  * Quern  diligebat  fefus . Hac  periphrafi  leipfum  fignificat 
Ev-angelifta  , modePciae  causa  nomen  fuum  fupprimens.  Quod  Scri- 
ptoribusfacris  efte  familiar  e , Moyft  , Matt  has  o , Paulo  , trad:t  Au- 
guftinus.  Porrb  hxc  diledfcio  Ghfifti  erga  Joannem  erat  familiarior 
quidam  ufusejus , Sc  quad am  pecuiiaris  benevolently  demonftratio, 
quia  junior  erat  Sc  virgo  , & morurn  fortaffe  verecundia,  Sc  fuavitate 
fingulari , ut  multi  fentiunt.  Hac  ergo  attenta  Joannis  cum  Chrifto 
familiaritate , Sc  loci  propinquitate. 

24  .*!«- 


76z  comment,  in  evangelium 

24.  Tnnuuergo  z * Itittuit  huic  Simon  Eetrus  ( unde  conftat  eum  a Chrifto  fuiffc 


huic  Simon  Pe 
trus : Sc  dixit  ei : 


reman  orem 


f ortafTis  c r 


kus ; yt ui.mi i ;regione  , utfacibus  innuere  potuerit ) * & 

Quis*  cft.de  quo  dixit  ei , hoe  eft  , innuendo  feu  nutu  dixit , non  aliquid  fonando  , ut 
notat  Aug.  nam  ft  aliquid  verbo  dixiflet,non  erat  opus  innuere.  Unde 
Grae:e  tantum  eft  , tfoet  ovv  tout?,  innuithuic  Petrus,  uc  fcilicet  inter- 
rogaret , * Qtiis  eft  , de  quo  dicit  f Scire  avidus,  non  quod  dc  feipfo  ti- 
meret,  ut  aliquiputant  ; quia  conftat  eum  de  feipfo  fuifle  conftden- 
tiflimum  : fed  ut  pro  fuo  amore  ac  zelo  iraped ire t • 

Kcub^cUi]em  *5  • * ltailue  cum  recubuipt  ilie , Grace  \ w imcwy,  cum  kcidifftt,  feu 
J'upra  pcdusjc  recidjfet , * fupra  pectus  fcfu  ; erexerat  enirn  fe  aliquantulum  , fed 
mineqaiseft?  ineunte  Petro  reciinavit le  iterum  ad  pectus  jeiu , eo  fttu  , quo  fupra 
diximus  : * dicit  ei,  lecreto  Sc  quali  in  aurem:  * Domine  quis  eft  ? Cui 
refpondit : 

3-6.  Refpondit  * Jilt;  eft  y cut  panetn  intintium  porrexero , id  eft , buccellam  pa~ 

cui  ego  intin-  ’ nis  , ut  eft  v.  27.  inftar  offulae  condimento  inr'n&am  ,qu*benevo- 
cum  lent ’as  causa  fubinde  alicui  dari  folet.  * Et  cum  iutinxiffet  panem,  dcdii 
intinxiiTet  pa-  Judi>  Sc  eo  fa&o  manifefte  proditorem  Joanni  deiignavit.  Porr 6 
Simoms  iiiario*  haec  buccelia  non  fait  corpus  Domini , ut  tradit  Aug.  turn  trad.  6z* 
f**  turn  aliis  loci's,  Sc  Concil.  Bracar.  III.  Can.  i.  nam  Judascum  cx~ 

teris  Apoftolis  corpus  Domini  acceperat , ftcut  Lucam  evidentifftmc 
narrare  dicit  Aug* 

i?.  Et  poftbuc-  27.  *Et  poft  buccellam , acceptam  Sc  comeftam,  fimulato  animo  quaft 
in  eum  ‘faunSf  gratum  habendo  ftgnum  iftud  benevolent*#,  * introivit  in  cam  fat  anas , 
Quodfads^^c  ut  f^i  jam  traditum  plenius  pofftderet,  tamquam  dominus  videlicet 
citius.  * cogitationum  Sc  voluntatum  ejus  , in  quern  prius  intraverat , ut  deci- 
peret,  inquit  Aug.  Caufamaddit  Hieron.  in  Epift.  ad  ephef.  quia  tunc, 
inquit  , vel  maxime  diabolo  in  poteftatem  darnur,  ouando  nec  hu- 
mmitate  , nec  dementia,  nec  manfuetudineejus  vincimur , quern  in- 
digne  odimus.  Nimirum  Judas  cum  animadverteret  vel  indicioillo 
baccelloefe  joanni  eftfe  proditum, vel  et'am  cseteris  co-apoftolis  per  ilia 
verba  , Tudixifti  , qux  lunt  apud  Matth.  exacerbatus  in  Chriftum  , 
obfirmavit  prorfus  animum  ad  perficiendum  fcelus , quod  padus  erat. 

* Et  dixit  fe fus,  vidensanimum  ejusad  executionem  paratum:*  Quod 
fads , id  eft,  facere  paras,  * fac  citius.  Vox  eft  non  jubentis , led 
ftnentis , non  trepidi,  fed  parati  , qui  oftenderetfe  in  or  am  non  facere 
traditori  , Sc  lie  paternam  exequi  voluntatem  , ut  facinus  nec  impel- 
leret , nec  timeret , prout  explicat  S.  Leo  ferm  7.  de  Paftione  , cui 
con  ft  n tit  Aug.  trad. 62.  Ceftit  enim  Jefus  his  verbis,  tit  pellet  Judas- 
non  egit  , ut  vellet  : q.  d.  Non  impedio  , per  me  licet , ut  facias , imo 
nt  citiftime  facias.  Eadem  phrafi  dixit  Jud#is  ,folvite  templum  hoc : Sc 

Eli- 


Hoc  autem  nemofcivit  difcumbentium  , &c.  ne  Joannes  qul-  neni0^v?tlUd!r 


ad 


SECUNDUM  JOANNEM,  Cap.  i3;  763 

Elizaeus  filiis  Prophetarum  importune  urgentibus,  utmitteretur  ali- 
quis  ad  quaerendum  Eliam  > Mittite : 3c  Cyprianus  moriturus  dixit 
Proconfuli  : Eac  quod  tibi  pr&ceptum  cfl  , ut  Aug.  refert 

28.  ♦ 

dem  : quia  quamvis  proditorem  fciret  , non  tamen  ea  node  , Sc  jam  cnmben  ium 
ftatim  perpetrandiun  efle  fcelus.  Vel  certc  Joannes  in  eo  numero  fe-  g^dam  e- 
ipfum  non  comprehendit , ficut  nec  Judam.  Ex  quo  coiiigere  licet,  putabanr, 
quanta  fuerit  Sc  Judae  hypocrifis,  omnia  difiimulantis,  Sc  Apoftolorum  be  bat  judas  , 
fimplicitaS  in  malo  , Sc  Chrifti  benignitas  in  Judam.  Nam  ex  iftis  tri-  ^u?d  ^inret  ci 

* , r*  /“i  * 1 1 • •»  . . . jCiUS  • tlTlC  C3  p 

buscapitibus  radum  eft , ut  in  nuliius  mentem  caaere  poiiet  aheujus  qua-  opus  funt 

_ 1 • rr nobis  ad  diem 
mall  lulpiClO.  ^ leftuna  t aut  ege-’ 

30.  * Cum  ergo  accepijfet  ille  buccettain  , quatamquam  figno  Joanni  nis  ut  aliquid  da- 
ft indicatum  fufpicabatur , utpote quern  aliquid  interrogaffe  vel-lo-  cum  erg» 
cutum  effe  viderat , * exivit  continuo  , fpecie  exequendi  praecepti  Do-  bucce'ihm  exivit 
minici ; fed  revera  furore  quodam  adus , diabolo  admovente  calcaria.  continue.  Erat 
Unde  Cyrill.  curfim  Sc  greftu  prascipiti  Judam  fe  proripuifie  tradit  , autemnox* 
diabolo  videlicet  timente  , ne  morandodaretur  locus  pcenitentiae  , Sc 
quail  c temulentia  mentem  fuam  redius  cogitando  eriperet.Quia  Sc 
addit , diabolum  quoque  timuiffe  , ne  Euchariftiafumpta  fcintillam 
aliquam  illuminationis  in  animo  ejus  accenderet.  Nihil  enim  vetat 
corpus  Domini  etiam  indigne  fumptum  prxter  legem  quafi  miraculo 
aliquid  corredionis  operari  3 qualem  effedum  tribuit  Aug.  baptifmo 
in  homine  abominante  baptifmum,  lib.  4.  Confeff.  c.  4.  * Erat  autem 
nox  , quas  appofite  fignificabat  Judae  tenebras,  cui  occiderat  Sol  jufti- 
tix  , ut  Aug.  lib.  2.  de  Cain  Sc  Abel  c.  4.  Cum  ergo  fupradidis  ver- 
bis, Ouod facts  j &c.  Judam  Chriftus  efamiliafua  ablegaffet,  ficut 
olim  Jofeph  i£gyptios,ne  quis  adeflet  alienus  agnitioni  mutuas,  ccepit 
ab  hoc  tempore  fuaviflimis  verbis  vifeera  charitatis  fuse,  Sc  quafi  ani- 
mam  fuam  in  difcipulos  effundereinam  ideo  utiturparticula  ilia  con- 
tinuativa. 

3 1.  * Cum  ergo  exiiffet , Judas  node  intempefta  , * Dixit  fefus,  fa- 
miliariustamquamabeo  liberatus  , coram  quo  minus  conveniebat  has  ius\  Nunc ci«il 
intimae  diledionis  margaritaseffundere.  Erupit  itaque  in  hxc  verba:  homin^Sc  Deus 
* Nunc  clarificatus  efl  5 id  eft , glorificatus,  feu  clarus  Sc  Celebris  effe-  ciatificatus  eft  in 
dus  eft  , * Fiiius  hominist  caelefti  videlicet  dodrina  Sc  admirandis  mi-  e°* 
raculis : * Et  Deus  clarificatus  efi  in  eo , id  eft,  gloriose  inclaruit  per  Fi- 
lium  hominis  , turn  quod  ilia  femper  ad  Deum  Patrem  retuliflet;  turn 
quod  manifeftum  effet , ut  fatebatur  Nicodemus,  neminem  poffe  hsec 
figna  facere  , nifi  Deus  effet  cum  eo  : enjus  proinde  virtus  Sc  bonitas 
perta  clarefcebat* 

32  ,*£uod 


Ddddd 


3J.  Filioli , ad- 
hue  modicum 
vobifeum  fum, 


764  COMMENT,  IN  EVANGEUUM 

32.  Si Deus da-  32.  * Qued  ft  Deus  clarifieatus  eft  in  eo  , id  eft , fi  hadenus  glorifi- 

&fiDeusedarnid°  cacus  ^u^Per  Eilium  hominis  : * Et  Deus  clarificabit  eum  infemetiffo  , 
^bi,t  epm^in  fc-  id  eft  , jam  viciilim  tempus  inftat,  ut  Deus  iiluftrem  & gloriofum  fa- 
thiuo  darificabit  dat  Fllium  hominis , feu  humanitatem  ejus  , * in  f&metipfo,  id  eft,  per 
eum.  feipfum  faciet,  declarans  eum  efie  Filiura  Dei,  idque  * continuo , etiarn 

in  media  pailionis  imminentis  ignominia  ; maxime  vero  per  glcrio- 
fam  refurredionem  , & afeenfionem  in  caelum , quae  ftatim  confe- 
quentur.  Utrumque  tangtt  Chryfoftomus. 

33 .*Filioli,  tenerrime  fcilicet  diledi.  Videtur  enim  vox  blan- 
dientis y quamvisetiam  fignificare  poffet,  eos  adbuc  tenellos  effe,  qui 
facuTdbli yud*i«  adhuc  quafi  uberibus  Chrifti  ladati  nondum  poflentperfediora  por- 
?o-°  eg°p V r dft t s tare*  Q*JO  fenfu  Apoftolus  vocabat  Galatas  Eiliolos,  quos  iterum  par- 
venire  : & vobis  t ari-ebat , donee  formaretur  in  eis  Chriftus.  * Adhuc  modicum  vobifeum 
dicomodo.  fitm,  id  eft,  vobifeum  more  mortalrum  cumifta  familiaritate  con- 
verfabor.  * Ou<&retis  me , id  eft,  praefentiam  meam  corporalem  , ut  ex 
ea  folatium  &;  adjutorium  hauriatis  in  tribulationibus  ingi’uentibus  : 

* & ficut  dixi  ^/<eij,fupple,  fic  etiam  vobis  dico,  prout  infra  fequitur:.. 

* Q!10  e£e  va{b°  3 ad  poffidendam  gloriam  meam  in  caelo,  * vos  non  pote~ 
ftis  venire  , id  eft  , non  poteftis  mp  fequi.  Sed  quia  aliquando  fecuturi 
erant,  adjicit  explicationis  causa:  * Et  vobis  dico.modo , Ubi  illud ,wodo3 
conjungi  poteft  velcum^iro,vei  potiuscum  venire, ut  (enfus  fit:  Non 
poteftis  eo  nunc  venire  , fed  pofteafequemini  • fic  enim  videtur  ex- 
ponere  hoec  verba  Chriftus  ipfi  Petro  v.  3 6.  Ratio  *cur  non  pofifent 
erat , eo  quod  gloria  iilius  participatio  multis  laboribus  ac  difcur.fi* 
bus , imo  morte  ac  pafiione  ipforum  comparanda  erat , ad  quam  to* 
lerandam  nondum  erant  fatis  fortes.  Sic  enim  tamquam  infirmitatis 
fuse  notam  accepit  ea  verba  Petrus  v.  37. 

M and  at tim  novum  do  vobis , hoc  unicura  fciticet,  ex  quo  tam- 


34.  Mandarum 


4.. 


uTdi liga ri/hivi'  quam  compendio  difeatis , quam  vivendi  formam  me  abfente  inter 
cem , ficut  diiexi  vos  tenerc  debeatis , videlicet , * ut  diligatis  invicem  , non  verbo  fei- 

vos,ut  & vos  dr-  . . ' r i . v , . 

jigatis inviccm.  licet,  neque  lingua  , ied  opere  & veritate.  Namut  regulam  quam- 
dam  mutuas  iftius  diledionis  haberent , adjicit  : * ficut  diiexi  vos  , ut 
& vos  diligatis  invicem  , hoc  eft  , diledione  non  carnali,  fed  fpiritali  , 
ut  Aug/ trad.  6$.  diledione  , qua  temporalem  vitam  , incolumi- 
tatem  , 8c  commoda  , aeternaefaluti  proximorum  poftponatis  , ficut 
ego  meam  poftpofui  veftrae.  Sed  cur  novum  vocat  hpc  mandatum, cum 
mandatum  diledionis ab  initio  fuerit  ? Diverfae  rationes  a Dodoribus 
turn  antiquis  turn  novisexcogitatae  funt.  Aug.  quiainnovat  homi- 
nem  a vetuftate.  Sed  Chriftus  videtur  novitatem  non  in  diledione  , 
fed  in  ipfo  diledionis  mandato, quafi  noviter  dato^conftituere.  Dnde 

alii 


SECUNDUM  TOANNEM.  Cap.iJ.  7ef 
alii  volunt  novum  did  , quod  hue  ufque  non  fit  datum.  Sed  hoc  non 
videtur  eflfe  verum  , ut  patet  ex  iilo  magno  prxeepto  dile&ionis  Dei 
6c  proximi  toties  inculcato.  Alii  aiiter  rem  expediunt.  Verifimilius 
videtur  pofie  dici  , Mandatum  novum  do  , quafi  dixiffet  : Mandatum  de 
novo  do  vobis , ut  diligatis  invicern  , hoc  eft  , meo  exempio,  fingula- 
rique  affedu  6c  ftudio  , meo  denique  nomine  inftauro  3c  commendo 
vobis  pneceptum  dile&ionis  mutuae.  Nam  inde  eft;  quod  Paulusillam 
vocat  ad  Galat.6.  Legem  Chrifli  j Joannes,  tefte  Hieron.  pr&ceptum  D0- 
tnini ; a quorum  utroque  propterea  tantopere  inculcatum  fuit.  Pro- 
inde  addit  Chriftus : 

35.  * In  hoc  cognofcent  omnes  quia  difcipuli  mci  eftis,  q.d.  Non  ex  je-  35.  in  hoc  cog: 
juniis , vitaeque  aufteritate , ut  difcipuli  Joannis ; non  ex  veftitus  ge-  quia^difcipSi163 
nere,  6c  obfervantiis corporalibus,  ut  Phariiaei ; non  ex  certis  Philo-  ^nern’hab^e" 
fophiae  placitis,  ut  Philofophi ; non  ex  miraculis,  linguis,  Sacramen-  xitis  ad  invicern, 
tis,  prophetiis,  feientia,  fide,  vel  quocumque  dono,  quod  habere  pof- 

funt  6c  mali : fed  ex  fola  dile&ione,tamquam  genuinofymbolo,  dif- 
cipulatus  mei  , cognofcemini  ad  me  pertinere.  Nam  fine  charitate 
reliqua  omnia  nihil  profunt,ut  Aug.ex  Apoftolo,i.ad  Cor.13.  Unde 
Tertull.  in  Apolog.  cap.  39.  Vel  maxime  dile&ionis  operatio  notam 
nobis  inurit  penes  quofdam.  Vide , inquiunt , ut  fe  invicern  diligunt. 

Hxc  ergo  genuina  nota  eft, non  Chriftianifmi,nonprofeffionis  Chrifti, 
non  Ecclefiae , fed  veri,  hoc  eft,  finceri,  6c  boni  Chriftiani.  Cum  au- 
tem  Petro  nihil  altius  inhxreret , quam  quod  dixiffet  Chriftus,  quo 
ego  vado  , vosnon  potejiis  venire  ; hinc  quafi  taxatus  de  infirmitate  a 
Domino  , ait : 

36.  * Domine  , quovadis  ? quo  fcilicetnon  pofium  te  fequi  ? * He-  3$.  Dicit  riSi: 

Jpondit  Jefus , potiiis  ad  mentem  Petri , quam  ad  verba  , nam  animo  ™ in”, quovadis? 
fequendi  hoc  interrogaverat  , ut  Chryfoft.  6c  Aug.  notant:  * jQ«o  Jefus: 

ego  vado  , per  mortem  ad  regnum  Dei , * non  fotes  me  fequi  modo,  quia  non  pores  me  * 
vires  tibi  defunt  ad  paffionem  pro  nomine  meo  tolerandam  : * Seque - anuSnpoI 

ris  autem  pofiea  , quando  6c  exempio  meo  , 6c  Spiritu  San<fto  infufo  , ftei 
mortis  terrorem  didiceris  fuperare  , 6c  omnia  bona  6c  mala  tempora- 
lia^ontemnere. 

37.  * Dicit  ei  Petrus  , impatiens  quod  Chriftus  de  fe  vel  tantillum  "37.  Dicit  ci  Pe- 
fubmifse  fentiret;  namplenus  praefumptione  virium  fuarum, nihil  pu-  pomim^e^ui 
tabat  cfle  tarn  difficile, quod  non  fua  animofitate  fuperaret : * Quare  mod°  * animam 
non  pujfam  te  fequi  modo  ? q.  d.  Eftne  aliquod  incommodum  , aut  peri«-  nam?1  protepo 
culuivj  vitae  , quod  impediat  ? * Animam  me  am  , h(oc  eft  , vitatn  quae 

pras  omnibus  rebus  diligitur  , * pro  te  ponam  , quanto  magis  reliqua  ? ^ 

Pellem  eqim pro  peUe , & cuntta,qu&  babet , homo  dabitpro  anima  fua,  ut 

D d d d d z eft 


7 GG  COMMENT.  IN  EVANGELIUM. 

eft  Job  2.  Dixit  hoc  Petrus  bono  quidem  animo  , fed  virium  fuarum 
ignaro  : putabat  enim  hoc  polfe,  quod  fe  velle  fentiebat.  Nam  chari- 
tas  quidtm  ejus  erga  Chriftum  vera  erat,fed  invalida  adhuc,quae  mul- 
tum  crefcre  debebat , ut  Aug.  lib.  de  gratia  Sc  libero  arbitrio  c.  17. 

??  Refponditei  38.  * Rtfo.ndit  ei  ?efus  • Animamtuam  pro  me  pones  ? q.  d.  Multuni 
tuam  promcpo.  abeit.  iNon  enim  tibi  iatis  erit  amore  vitce  tuas  conlervandae  rugere  , 
Sfco^ibt^Non  Ve^  confcffionem  nominis  meifilentio  declinare  , fed  '*  non  cantab it 
cantabit  gaiius , palltts  , id  eft,  non  erit  tempus  galTicinii , * donee  ter  me  ne«es}  feu  ne- 
gaveris,  Iguade  redvximus  latiu-s  Matth.26.v-3j.  Solum  hie  notan- 
dum,  prsedidionem  iftam  trince  negationisfuiffeprimam,&;  contigiffe 
domi,  quamde.  Lucas  natrat  c.22.  Ilia  vero,  quam  narrat  Matthaeus 
Sc  Marcus , contigit  poftea  in  itinere  versus  montem  Oliveti  , cum 
noaium  Petri  praefumptio  effet  fatis  compreffa  praedi&ione  Chrifti. 


Ses 


CAPUT  DECIMUMQUARTUxM. 

CUm  ergo  videret  DominuSy  difcipulorum  animos  praedi&ione 
turn  proditionis  face  , & imminentis  mortis,  turn  negationis  Pe- 
tri  , qui  omnium  animofiflimtis  videbatur  , confternari,  Sc  pufilla- 
nimes  fieri  , occurrit  motibus  illis : 

2. Non  tnrbetur  i.  * Xon  turbetur  coy  veftrum , timore  , vel  moerore  ex  ditftismeis* 

dhiHn  Deumr&  Modum  vero  comparandi  roboris  Sc  praefidii  adversus  inftantes  diffi- 
tn mecredue.  cultates  fuggerens , * creditrs , inquit,  in  Deum.  Supplenda  eft  ex 
idiotifmo  Hebraic©  particula  frmilitudinis:  q.d.  Sicuti  ex  lege  Movfis 
inftrudi  creditis  in  unum  Deum , ita  Sc  in  me  credits  , tamquam  in 
eumdem  Sc  Filium  Dei  , Sc  quidem  incarnatum.  Nam  hoc  totum  illis 
verbis  indicat, ut  Cyril,  notat.  Fidem  enim  divinitatis,  quae  fubLege 
explicite  prasdicabatur  , non  ad  alium  Deum  transferendam  effe  do- 
cet,fed  ad  plures  perfonas  extendendam.  Itaque  tacite  monet  Chri- 
ftus  , utoculos  mentis  in  divinitatem  fuam  figant : nam  ita  fore  , ne 
turbarentur  , quidquid  ei  tandem  accideret.  Ne  vero  ad  illam  domum 
Patris,  quo  Chriftus  migrabat,  hoc  eft,  ad  regnum  Dei,  putarent  non. 
pofte  pervenire , nifi  eos  qui  fumma  effent  virtute  , Sc  animi  roborc 
praediti , Sc  ab  omni  lapfu  alieni  , adjicit  : 

2 indowoPi-  2.  * In  domo  Patris  mei  manfiones  multafunt>  quia  magna  ilia  beati- 
nis  mei  tudinis  aula  non  folum  capax  eft  innumerse  multitudinis  , fed  in  ea 
£Cqub  minus  quoque  di verlidimi  funtbeatitudinis,honorum  Sc dignitatum  gradus. 
Quu^dopaVue  Utrumque  enim  notari  Sc  locicapacitatem  , Sc  glorioe  cujufque  diffe- 
vabis  locum,  rentiam  , obfervat  Cy rill*  * Si  c\uo  minus.,  Greece  « Stfxz,  fi  xutem  nony 
hoc  eft  r alioquin  , prout  vertitur  v.  it.  q.  d.  Si  non  effent  multae 
mannones , quibus  excipi  poffetis > ego  * dixijfem  vobis  7 fcilicet  non 

effe* 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap. 14.  7^7 

effe  , neque  ladaffem  vos  inanifpe  obtinendae  manfionis  alicujus  , 

* quia  vado  par  are  vobis  locum  , id  eft,  quia  difceffurus  fum  veftri 
causa,  ut  videlicet,  quia  caelum  ha&enus  hominibus  inacceflibile 
fuit , introitum  ej(us  vobis  aperiam  ad  capiendam  poffeflionem  ejus. 

Nam  alioqui  quantum  ad  praedeftinationem  , regnum  Sc  locus  regnl , 
unicuique  paratus  eft  a conftitutione  mundi,ut  eft  Matth. 2^.34. 

3.  * Et  ft  , id  eft , cum  vel  poftquam  abiero  , * & pr&paravero  vobis  £ E^\a^iero^ 
locum  , iteritm  venio  , ad  judicium  omnium  , * & ace  i pi  am  vos  ad  rrtf-  vobis  locumtite- 
ipfum id  eft  , in  confortium  meum  introducam 
domo  fcilicet  Sc  gloria  Patris,  corpore  & anima 
fit  is , ejufdem  gloriae  Sc  beatitudinis  participes  : 
bis  non  diu  abero,nec  oblivifcar  veftri,fed  cito  rediturus  fum.  Quod 
maxime  valebat  ad  eos  a turbatione  recreandos.  Porro-fub  adventu 
ad  judicium  , Chriftus  more  fuo  adventum  ad  unumquemqUe  in 
morte  ,qua  ex  hac  vita  fingulos  educit , intelligere  folet , ut  alibi  di- 
dum. 

4..  * Et  quo  ego  vado  fcitis  , ex  iis , quae  proximo  Sc  faepiiis  dixi , f.Hrquoego  rae 

* » 1 V)  • 1 • 1 • r * V . . a do  ici us,  &viara 

nempc  ad  Patrem  in  caelum  , in  gloriam  meam  : * & viam  Jcitis , qua  fcitis, 
ego  illuc  profetfturus  fum, fcilicet  per  mortem  meam. Nam  Sc  utr uni- 
que eis  praeduftuin  fuerat.  Sed  quia,  juxta  Aug.  14.  de  civit.cap.7  . 
habemus  in  abdito  mentis  quarumdara  rerum  notitias  , quas  videmur 
ignorare  , vei  quia  inde  non  cogitamus,  vel  non  recordamur,  vel  mo- 
dum  non  fatis  penetramus , hinc  Thomas  dicit : 

c . * Domine , nefcimus  quo  vadis  & quomado  poffumus  viam  fcire  ? Nam  Ditirenw 

- 3 . . J . 1 . r . Jr  • xr  . j t-  t-  • mas  : Oomine  s 

ftcuti  motus  ita  etiam  via  lpeciem  lumita  termmo  : q.  d.  lu  dicis  nefcimus  quo 
nos  utrumque  fcire;  nos  utrumque  nefcimus.  Quamobrem  Chriftus 
latentem  difcipulorum  fcientiam  eis  ad  memoriam  revocans  , Sc  pie-  icire  i 
nius  eos  ioftruens , 

6.  * Dicit  ei  , utrumque  fcilicet  explicans , & viam  , Sc  terminum  Eg0Dfu^ 
viae  : * ego  , ut  homo  fcilicet , Sc  mediator  Dei  ac  hominum  , * fiimvc ritas , & vita, 
via  , ilia  fcilicet  , de  qua  quaeritis , tam  mihi  ipli  , quam  aliis.  Nam  patreai^nifipc^ 
Chriftus  fibi  quidem  via  fuit  , quia  propriae  pallionis  merito  intravit  mc* 
in  gloriam  fuam,  & Patris,  ut  patet  Lucae  c. 23. v. 3 3.8c  ad  Philip. 2. 

Allis  vero  via  eft  , do&rina  , exemplo  , Sc  merito  , quia  non  nifi  per 
ipfum  habemus  acceflum  ad  Patrem.  Majorem  obfcuritatem  habet  a 
quodadjicit,  * & veritas  & vita.  Plerique  recentiores  probabiliter 
volunt  efte  majorem  explicationem  viae:  q.  d.  Ego  fum  Via  Veritatis 
Sc  Vitae : Via  vera  , non  fallax  , non  erratica  ,•  Via  , quae  fine  errore 
ducit  ad  vitam  aeternam.  A qua  interpretatione  non  abhorret  Hilar, 
lib*  7,  de  Trinit,  Cui  fenfuiappofitc  fubjungit  > * nemo  venit  ad  Fa - 

treaty. 


utwnjamego  , m cipiam  vo;  ^ 
glorificatlis,  * CT  vos  raeiprum,ut  ubi 

J T '\ ' rt'  ' lUtn  CqO  , V OS’ 

q.  d.  Digreflus  a vo- 


768  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

trem  , tamquam  ad  termi-num  vise , { fic  enim  explicat , qu6  vadat  ) 
* nifi  per  me , id  eft  , per  dodtrinam  meam,cui  obtemperet;  per  con- 
veriationem  , quam  imitetur ; per  mortem,  qua  redimatur.  Sedquia 
fingulis  voculis  valdeemphatice  eft  ndditus  Graecearticulus  >j  6dc$,&c0 
ilia  via  , Hla  veritas  , ilia  vita  ; videntur  fingula  in  abftradlo  meritb 
de  Chrifto  explicari  polTe  , prsefertim  quia  ei  fic  propriillime  conve- 
niunt.  Itaque  Aug.  turn  hie  , turn  alibi  , plerumque  vult  his  duobus 
vocabulis  explicari  terminum  vise,  nempe  divinitatem  Chrifti,quam 
eamdem  habet  cum  Patre  fuo;  primo  vero  verbo  explicari  ipfam 
viam,  fcilicet  humanitatem  ejus.  Creatura  quippe  rationalis  in  fuum 
terminum  , Tub  ratione  veritatis  Sc  vitae  coniideratum  , proprie  Sc 
principaliter  tendit , quia  nihil  anima  fortius  defiderat , quam  vefi- 
ratem  Sc  vitam  , quorum  utrumque  Deus  eft.  Unde  Sc  ejus  beatitudo 
non  eft  aliud,  quam  immortale,  nulla  moleftia  interpeilante  , de  ipfa 
fola  ,per  quam  vera  fun  t omnia  , veritate  gaudium  , ut  Aug.  lib.io. 
Confefif.  cap.  23.  Itaque  tradfc.  69.  Chriftus  , inquit , ibat  ad  verita- 
tem  , ibat  ad  vitam.  Ibat  ergo  ad  feipfum  , per  feipfum.  Et  nesqub 
imus , nib  ad  ipfum  ? ( id  eft  , ad  fruitionem  vitx  Sc  veritatis , feu 
divinitatisejus  ) Sc  qua  imus  , nifi  per  ipfum  ? Ipfe  igitur  ad  feipfum 
per  feipfum  , nos  ad  ipfum  per  ipfum  ; ijno  utrique  ad  Patrem , qui 
eadem  cum  ipfo  Veritas  Sc  Vita  eft  , feu  idem  Sc  unus  Deus.  Nam  ne 
alium  vi^e  terminum  tnduxiffe  videretur  , quam  Patrem,  addit  juxta 
hunc  Auguftini  fenfum , nemo  venit  ad  Fatrem  , nifi  per  me.  Et  quia 
caufari  poffent  difeipuli,  fe  quidem  jam  ipfum  feire,  quod  fit  Veritas 
Sc  Vita  , ad  quam  venire  debeant , fedfe  Pattern  ejus  ignorare,  tollit 
eis  hanc  excufationem  : 

7.sicogiwifre-  n%  * si  co<rnovi(fctis  me , fecund um  divinam  naturam  meam,  * & Fa~ 

tis  me.Sc  Fatrem  1 . . x . r>  + . -rr 

meuro  udque  trem  meum  , id  elt , etiam  Patrem , * utique  cognovifietit , quia  propter 

. <>> d iv  1 n 32  naturae  identitatem  non  poteft  natura  Filii  cognofci , nifi  Sc 
smodo  cognol-  # re*  i r • 

cetis  eum,  & vi-  natura  Patris  cognoicatur.  Imo  nec  una  periona  line  altera  cognoici 

poteft  , turn  quia  divina  natura  propter  fummam  fimplicitatem  ejus, 
cum  qua  perfonalitas  identificatur  , non  nifi  tota  videri  poteft  : turn 
quia  ratio  perfonse  , feu  proprietas  perfonalis  eft  relativa  ; quo  fit,  ut 
qui  unam  videat , videat  Sc  alteram  : * & medo  ccgnofcetis  eum  , cum 
Spiritus  Sandtus  brevi  in  vobis  comp’ebit  cognitionem  Dei , ac  per- 
fonarum  divinarum : imo  * & viaiftis  eum  , quatenus  naturam  feu  di- 
vinitatem meam  , ex  do&rina  Sc  mirabilibus  operibus  meis,  Sc  ex  re- 
velatlone  Patris  credidiftis,  Sc  utcumque  rognoviftis : nam  ilia  eadem 
eft  ipfiffima  natura  Patris.  Adde  quod  jam  omnes  Apoftoli  per  re- 
velationem  cognoverant  Chriftumeffe  Filium  Dei  vivi,  prout  Petrus 


Dirit  ei  Phi- 
lippusrDomine 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.i4.  769 

profitetur  Matth.  16.  Non  poteft  autem  Fiiius  agqofci  fub  ratione 
Fiiii,  nifi  agnoTcatur  Pater. 

8.  * Dkit  ei  Philippas  : Domine  oftende  nobis  Patrem  , id  eft  , exhibe 
eum  oculis  noftris  corporalibus  praefentem  , quem  nos  vidiiTe  dicis,  oftende  nobis 
Arripit  enim  Chrifti  verbum,quo  omn.es  Pattern  vidiiTe  dixerat,non  ^ttrne^.; & lufRw 
andens  apertc  refpondere  , quod  ita  effet  : q.  d.  Fac  ? utquod  dicis, 

verum  (it,  8c  eum  clare  demonftra  : * & faffic it  nobis , hoc  eft,&  nihil 
a\iud  ultra  quaerimusju.tpotequi  te  jam  Tatis  novimus  atque  vidimus. 

Quamquam  Cyril.  & nonnumquam  Aug.  hoc  ita  exponunt , ut  id 
futficere  velit  Philippus  ob  plenam  beatitudinem  , qua:  in  perfeda 
Dei  vifione  iita  eft. 

9.  * Dicit  ei  fefus , ut  declararet  ejus  inexcufabilem  imperitiam  : ei  j'efus? 

* Tanto  tempore  vobifcumfum , docendo  vos  verbis ,&  operibus  quis  ego  vobiVcum  “Jm! 
Tim,  * & non  covnoviftis  me  ? Per  hoc  indicans  non  Tolum  eos  Pattern.  & non  cognow-- 

# ^ 1 • * j 1 • > /■*  it  is  me?  Philippe. 

Ted  ne  (e  quidem  nognovine  , quern  oculis  'videbant , maximeque  ie  quividetme,  vi- 


er  & Patrern. 


cognofcere  putabant.  Ratio  eft  , * quia  qui  videt  me  , videt  & Patrern.  

Non  quod  iple  effet  Pater  fimul  & Filius,  quod  in  Sabellianis  Catho- ^^ttcnde  no- 

lica  fides  damnatjfed  quod  tam  fimiles  Tint  Pater  8c  Filius,ut  qui  unum  ! a re 

noverit , ambos  noverit , inquit  Aug.  Nam  propter  naturae  unitatem, 

uno  intuitu  conjundim  videntur  Pater  8c  FiliuS ; propter  perTona- 

rum  veto  ordinem , conTequenter.  InTmuat  ergo  duas  in  Te  effe  natu- 

tas,  eo  ipTo  , quo  ftgnificat  Teabillis  non  videri,  etiamTi  corporalibus 

oculis  hominem  viderent.  * Ouomodo  tu  dicis , id  eft  , quomodo  igitur 

tam  imprudenter  , 3c  imperite  loqueris  , ut  dicas,  * Oftende  nobis  ?a- 

trem  l qui  Pattern  tam  quoad  naturam  , quam  proprietatem  perfo- 

nalem  in  meipTo  videre  potuifti.  Quod  tamen  Ti  nondum  intelligitis, 

an  Taltem 

10.  * pioncreditis  , ( Graece  bu  Tvifiveq,  noncredis  , ut  Tolum  Philip-  io.Non-crediuv 
pum  alloquatur ) * quia  ego  in  Patre,  & Pater  in  me  eft  ? propter  unam  &°pa!erP?n 
3c  eandem  utriufque  naturam  > q.  d.  Non  credis  , quod  ego  8z  Pater 
unum  & idem  TumuSjtamquam  duae  perlonoe  unius  naturae?  Probat  hoc  vobis.ameipfo 
autem  ab  effedis : quia  * verba, qua  ego  loquor  volts ,a  meipfo  non 
itar Tcilicet,  ut  non  a Deo  Patre-Nam  quamvis  Filius  haberet  in  Te  prin-  manens,  ipfefa-- 
cipium  loquendi , hoc  ipfum  tamen  habebat  a Patre.  * pater  autem  in  cno^  ‘ 
me  manens  ( quo  fignificat  Te  ita  a Patre  proceftiffe  , ut  tamen  ab  eo 
non  fit  divulTus  aut  feparatus  ) * ipfefacit  opera  , tam  ve'rba  Tcilicet, 
quae  loquor  , quam  miracula  , quae  facio.  Per  quod  manifeftum  re- 
linquit  r inquit  Ambr.  lib.  3.  de  fidec.  5.  quod  unum  omnino  opus 
Patris  & Fiiii  credere  debeamus , 8c  conTequenter  infeparabilem  effe 
utriufque  naturam  , qua  Filius  fit  in  Patre y 8c  Pater  in  Filio  : quod’ 
probandum  fuicegerat*  ' 


770  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

i N\->n  rrediris,  1 1*  * Son  creditis  , igitur  mi  hi  affirmanti,  * quia  ego  in  Patre3&  Pa~ 
wa,C&p!iterPin  t£\  tn  me  c 'ft  • ^5c],je  cnim  6 feparati  elfemus , infeparabiliter  opcrari 

mcslli 


» fubftantialem  Patri,  * opera  miraculofa , qua  egofacio , quae  ego  homo 
> mortalis  hadenus  feci , * & ipfefaciet,  q.d.  Non  folura  mihi  eft  ilia 


iilla  rati  one  polfemus,  inquit  Aug.  * Alicquin,  fifcilicet  verbis  minus 
credit  is,  * propter  opera  ip  fa,  mirabdia  , * credite  , quae  in  teftimoniuna 
b li jus  ventatis  edidi  , quod  ego  6c  Pater  unum  6c  idemfumus , hoc 
eft  , Linus  Deus,  & confequenter  ego  in  Patre  , & Pater  in  me.  Nam 
opera  evidenter  probabant  Chriftum  eiTe  Deum  , partim  omnigena 
lua  varietate  6c  magnitudinc  , propter  quod  dicit  c.  15.  fe  opera  fe- 
ciile,  quas  nemo  alius  fecit : partim  ex  facientis  authoritate,quia  facie- 
batea  non  tarn  rogatu  , ut  alii  Sandi  , fed  juffu  & imperio  fuo,  tam- 
quam  evident!  propriae  virtutis  teftimonio  : partim  quia  ad  hanc  ip- 
lam  veritatem  adftruendam  eafaciebat.  Quod  li  adhuc  ifta  non  futK- 
ciant , addo  adhuc  aliud  potentius. 

ff  AJioquin  12.  * Amen  dice  vobis  , qui  credit  in  me  , iftud  fcilicet  credens,  quod 
la  t red: -e  Amen,  alferui,  me  eiTe  in  Patre, 6c  Patrem  in  me,  feu  me  elfe  Fiiium  Deicon- 

amen  dico  vobis, 
qtii  credit  in  me, 
opeia  quaj  -ego 

c etU,  & raa^ora  fecultas  patrandi  miracula, fed, quod  amplius  eft, earn  etiam  aliis  dabo, 
jquiT’egoad1  Pa-  ut  ^ bide  colligant  fanam  eiTe  fidem  fuam  de  div innate  mea  , 8c 
iiem.?ado.  hoc  aliis  perfuadeant.  * lmo  major  a hortim  facict , id  eft  , majora  his  : 
Primd  , amplitudine  , quia  Chrifto  praedicante  pauci  Judaei  miraculis 
crediderunt,difcipulis  vero  omnes  Gentes.  Secundo,quodamfaciendi 
modo  , quia  Chriftus  fimbria  fua  , Petrus  etiam  umbra  fua  fanavit  ae- 
grotos*  Utrumque  modum  tangit  Aug.  Tertio  , etiam  difficultate  fa- 
ciendi  ; Chriftus  enim  quatriduo  mortuum  Sc  foe  ten  tern  , nonnulli 
Sandi  etiam  multis  annis  defundos  fufeitarunt,  Quarto,vilibilia  mi- 
racula  Chriftus  fere  circa  corpus  fecit , difeipuli  etiam  circa  animas, 
dum  vifibiliter  Spiritum Sandum  impofitione manuumdederunt:  Nec 
tamen.propterea  Sandi  funtmajores  Chrifto,  quia  per  Sandos  ilia 
eadem  fecit  Chriftus;  quod  in  lequentibus  fignificat,  * quia  ego  ad  Pa~ 
trem  va.do  , feffurus  ad  dexteram  ejus  in  gloria  Patris  , tamquam  Do- 
minus  omnium. 

13.  Et  propterea  * quodcumque  petieritis  Patrem  in  nomine  meo3  id  eft, 
per  me , & propter  merita  mea,  inlinuans  difcipulos  haec  majora 
per  invocationem  Dei  Patris , interpofito  Chrifti  nomine  faduros,  ac 
Piter  inf Uio.  facere  debere,  * hocfaciam, una  fcilicetcum  Patre  exaudiens  Sc  faciens, 
tamquam  author  iftorum  operum  mirabilium  : * ut  ghrificewr  pater , 
tamquam  originaliseffedor  iftorum  operum  majorum,  *tn  Filio  ,id  eft 
per  Fiiium  , tamquam  per  mediatorem  , utpote  cujus  invocatione  fa- 
da  fint;  deinde  tamquam  per  artem  omnipotentis  Dei  Patri  oequalem, 

qua 


rj.Et  qucdcum- 
<}ue  petieritis  Pa- 
trem in  nomine 
xneo.hocfaciam: 
ut  glorificetur 


SECUNDUM  JOANN  EM.  Cam*  17\ 

qua  fada  funt;  Indicat  ergo  fihem  miraculorum  efle  gloriam  , qua 
glorificatur  Pater  inFilio,  Sc  viciftim  Filiu$  in  Patre,  quoniam  unura 
Punt  Pater  Sc  Filins , Sc  neuter  fine  alterutro  facit , ut  Aug.  Ut  verb, 
fcirent  etiam  ipfum  Chriftum  invocari  pofTe , Sc  nonfolum  Pattern 
per  Chriftum  , ut  quidam  haeretici  arbitrate  {unt,  fubjungit  oppor- 
tune : 

14.  * Si  quid  Pitieritis  mein  nomine  mso,  id  eft,  propter  meipfum,&  *4; Sl  qmdpe* 
gloriam  nominis  m9i,  * bocfaciam.  Quamquam  Grasce  debt  lilud,  me,  nomine  mco, 
utfit  tantum  repetitio  feiit&itiae  praecedentis , affeverandi  causa  quia  hocfaciara’ 
ritum  orandi  hadenus  inufitatum  introducebat , per  merita  fcilicet 
Incarnationis  Cux.  * Hocfaciam  , tamquam  aequalis  Patri , idque  non 

minus,  ac  ft  eftem  prasfens  corpore.  Quomodo  vero  hujufmodi  pro- 
niiflio  intelligenda  fit , didum  eft  Matth.^.v.y.  Et  hadenus  quidem 
refpondit  ad  quaeftionesThomae  Sc  Philippi  • nunc  pergit  eosconfo- 
lari  Sc  hortari.  ^ s . 

15.  * Si  diligitis  me  , mandata  meafervate  , id  eft,  operibus  explete  Je^andaumS 
ea,  quiaobfervatio  mandatorum  non  folum  eft  lignum  diledionis,fed  letvate< 
etiam  effedus,  ita  neceftarius,  ut  pereat  diled.o,nifi  in  opus  erumpat. 

Unde  1. Joan.  j.  v.  3.  Hac  eft  ebaritas  Dei , ut  mandata  ejus  cuftodiamus, 

16.  * Et  ego , ft  hoc  feceritis,  non  ero  immemor  veftri,  fed  * rogabo  gTJa  pjrrces° 
Pattern  , tamquam  homo , feu  mediator  Dei  Sc  hominum  : quomodo aiium  Far«i  turn 

• 1.  o 1 • n * n 1 1 O dab,t  vobis  . ut 

etiam  nunc  lnterpellat , Sc  oratpro  noois , teite  Apoltolo  ad  Rom.  o.  maneat  vobif- 
v.3  4.  Non  tamen  Uipplex , Sc  cum  lacrym  s , quemadmodum  in  die- cum  111  *t€rnum 
bus  carnis  ejus  conveniebat ; fedgloriofus  , ut  advocatus  nofter  afti- 
dens  Patri , * Et  aiium  Paracletum  dabit , Spiritum  Sandum  (ciiicet.  - 
Quo  oftendit&  fe  Paracletum,  feu  confolatorem  efts,  fed  aiium, quia 
perfonanon  natura  diftindum.  Adde  , aiium  , propjter  quemdam  di- 
ftindum  quoque  confolationis  modum  ,qula  Chriftus  ut  homo,  fuos 
confolabatur  prasfentia  Sc  operatione  verborum  fenftbiii;  Spiritus  San- 
dus  vero  praefentia,&  eperatione  fpiritali  , quatenus  amittentestem- 
poraiia,  interno  Sc  fempiterno  gaudio  perfrui  facit  ,ut  Aug.  lib.  1.  de 
fermone  in  monte.  Qaam  Spiritus  Saadi  operationem  clariiisexpli* 
cat  addendo  , * ut  mane  at  vobiftcum  in  tfernum  ■ nam  Chrifti  Corporis 
paTaclefts  non  nift paucorum  annorum fuerat.  Et quamvis ipfe  quoque 
seternus  Sc  internus  fidelium  confolator  fit,  tamen  ftcuti  Patri  poten- 
tia,  Sc  Filio  fapientia  , itaSpiritui  S.  bonitas  ac  favor  , atque  amor,  Sc 
confequenter  quae  funt  amoris  Sc  confolationis,  per  quamdam  appro- 
priationem  , tribui  folent.  Promittitur  autem  hie  eis  Spiritus  S.  cum 
tamen  eum  jam  haberent,  quia  plenius  Sc  fuperabundantius  Sc  mani- 
feftius.  eis  infundendus  erat , ut  latius  Aug. 

Eeece  17  .*Spi« 


i '•  Spintum  vc- 
r i cans  , quetn 
mtindus  non  po- 
teft accipere.quia 
non  videt  eum  , 
nec  fcit  eum;  vos 
autem  cognolce- 
ti*  eum,  quia 
apod  vos  mane- 
bu,  5c  in  >ebis 
crit. 


7 /* 

^ * 


i?.  Non  relin- 
quain  vos  orpha. 
nos  : Yeniam  ad 
vov. 


T$.  Adhuc  mo- 
dicum : 5c  mun- 
dus  me  jam  non 
videt. Vos  autem 
videris  me : quia 
e^o  vivo  , 5c  vos 
Viveris. 


2o.  In  illo  die 
vos  cognofceris  , 
quia  ego  fum  in 
Pat  re  mer\5c  vos 
in  me  , & ego  in 
vobis. 


COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

I7*  " Sprtiwm  v crit  at  is , id  eft,  meum  : Chriftus  enim  veritas  eft,  a 
quo  Spiritus  ilie  procedit:  vel  Spirifnm  veritatis,id  eft,veracem,phrafi 
Hebraica  , feu  veritatis  authoremac  do&orem  : quomodo  dici  folet 
Spiritus  error es  & mendacii . * Ottem  tnundus  , id  eft  , mundi  dile&ores, 
teu  homines  mundani , niunco  addufti , * non  poteft  accipere  , quamdiu 
fcilicet  mundus  eft  , ita  nempe  ut  fimul  munaurn  diligat , 3c  aSpiritu 
Sandfco  inhabitetur.  Nam  amor  mundi,  dc  amor  ille^er  quern  Spiritus 
San&usanimum  inhabitat , ex  diametro  repugnrfftt.  * Quit  non  videt 
cum , oculis  corporeis  • imb  * nec  fcit  eum  , id  eft  , non  cognofcit , aut 
intelligit,  aut  geftateum  , juxta  illud  Apoftoli , Animalis  homo  non 
percipit  ea  , qtu  fum  Spiritus  Dei.  Stulritia  enim  eft  iili  , & non  poteft 
intelligere,  ucpote  rerum  temporaiium  amore  cxcus  & naufeans.  Vos 

* autem  cogmfcetis  eum,  credendo,dc  utcumque  videndo  naturamejus, 
dc  guftando  iuavitatem  ejus.  Ratio  eft  , *quia  apud  vos  manebit , fami- 
liariter,  atque  perfeveranter.  Ne  vero  putarent  ita  manfurum,quem- 
admodumapud  hominem,  inquit  Aug.  hofpes  vifibi liter  manere  con- 
iuevit  , expofuit  addendo  : * Et  in  vobis  erit : q.  d.  Non  ita  vifibiliter 
vobifcum  manebit , ut  ego  , fed  in  ipfis  veftrisanimis  habltabit.  Et 
hxc  eft  ratio,  cur  eum  cognofcerent , quia  cognofci , quemadmodum 
cognofcendus  eft  Spiritus  S.  non -poteft  a nobis  , ii  non  lit  in  nobis. 

1 8.  * New  relinquam  vc-s  , per  difcellum  meum  , * orphanos , id  eft  , 
velut  filios  Patrc  orbatos ; nam  fuperiiis  paterno  , tenerrimoque  af- 
fedu  eos  Eiliolos  appellaverat.  * Vemam  ad  vos , id  eft,  iterum  redibo  : 
quod  dicit  , non  folum  quia  incepit  eis  e lie  divinitate  propinquior  , 
ut  quidamexponunt , fed  * veniam,  id  eft,  redibo  etiam  corporaliter. 
Relpicit  enim  ad  refurredbionem  poft  diem  tertium  futuram*  ut  Aug. 
di  Euthymius  exponunt. 

19.  * Adhuc  modicum , fcilicet  tempus  erit , * & mundus  me  jam  non 
videt , id  eft  , non  amplitis  videbit,  quia  fcilicet  formam  fuam  vifibi— 
lem  Chriftus  fubtraxit  mundo  per  mortem,  nec  earn  videndam  oC  con- 
treclandam  reddidit  poft  refurredionem  , nili  tantum  difdpulis  fuis. 
Propter  quod  add-it , * vos  autem  videbitis  me  , id  eft  , brevi  poft  mor- 
tem videbitis,  * quia  ego  vivo , hoc  eft,  vivatn  feu  revivifeam  amorte, 

* & ves  vivetis , id  eft,  revivifeetis  mecum,  particeps  fa&i  & immor- 
talitatis  3c  divinitatis  niece.  Hcec  eft  tertiaconfolandi  ratio  • nam  fe- 
cunda  continebatur  v.  18.  Jam  addrt  quart  am  : 

20.  * in  Mo  die . Quod  multi  referunt  ad  diem  Pentecoftes  ; alii  ad 
tempus  arefurrecVione  ad  afcenfionem  ufque  :fed  mukb  reciius  cum 
Cvrillo  , Aug.  dc  aliis,  rei:ertur  ad  diem  xternoe  beatitudinis  ; tunc 
enim  propric  videbimus , dc  cognofcemus  contemplando , quqd  nunc 

credi- 


SECUNDUM  JOANNEM.  CAP.14.  773 

eredirmis.  Nam  hoc  eft,  quoddicit : * in  illo  die  vos  cognofcetis , per 
fpeciem  fcilicet  & evidential!! , * quia  ego  fum  in  Patre  meo , tamquam 
verus  Patris  Eilius,  ejufdem  omnino  cum  ipfo  (ubftantiss.  Tuncetiam 
cognofcetis , quod  * & vos  in  me  eftis  , tamquam  corpus  in  capite,  8c 
palmites  in  viteper  Incarnationem  meam;  * Of  ego  in  vobis , tamquam 
caput  in  membris , influens , regens , fandificans  ea.  Tria  itaquemy- 
fteria  indicantur  perfede  cognofcenda  , Trinitatis , Incarnationis , 8c 
Sandificationis  , quse  capita  (unt  totiusdodrince  divuiae. 

21  .*Oiii  habet  mandat*  mea, mente  8c  notitiaretinendo,  *&  fervat  ^d^mn*** 

ea,  operibus  implendo.  Unde  Aug.  Qui  habet  in  memorial  fervat  in  ““at « !nlc eft 

vita,*  qui  habet  in  fermonibus,  & fervat  moribus-  habet  audiendo,  & 

feryat  viven do  ;*  ille  eft  qui  diligit  me,  maxime  G fervat  ea,ftudioatque  me,  diligetur  k 

animo  mihi  placeftdi : nam  ea  pro juflione  facere,fervientiseftj  ftudio  diHgam'eum % 

vero  placendL  dilieentis.  * Qui  autnn  diligit  me, dilitettir  aP atre  meo ; mantfeftabo  ci 
X . 0 . Pm-  ^ . r ° . r . meipinm, 

nam  Pater  diligit  eos , qui  diiigunt  r mum  lunm  , quern  lpie  omnium 

maxime  diligit,  juxtaillud  cap.1Cv.27.  lpfe  Pater  amat  vos,  quia  vos 

me  amaftii.*Et  fgo,unacum  Patr e,*diligam  eum, tamquam  jam  amicum; 

ego  enim  diligences  me  diligo:*££  tnanifeftabo  ei  meipjum , per  rcvela- 

tionem,non  humanitatis  meae,quam  cernitis,fed  divine  eflentiae  mete, 

ut  Aug.  1.  de  Trinit.  c.  19.  idque  in  premium  iftius  diledionis  mei. 

22.  * Dicit  ei  Judas  , non  ille  ifeariotes  : utpotc  qui  jam  exiverat  5 d«  ‘ nonif/e^i'r 
fed  alius , frater  lcilicet  Jacobi,  didus  Thaddasus  & Lebbaeus,  ferip-  cirioresmominc 
tor  Epift.  Canoniceedc  Catholics,  ut  Aug.  * Domine,  quid  factum  eft  , ^ fnfanteftU 
id  eft  , quid  catifoe  , unde  lit,  * quia  tnanifeftaturus  es  nobis  tciufum , & tu™s  es  n.obls  *«-. 
non  mundo  ? Cui  Chriltus  ita  relpondet,  ut  iignincec  etiam  alns  praster  raundo  3 
Apoftolos  hanc  manifeftationem  obtingere  polfe  ; dixit  enim  ei  ge- 
neraliflime: 

23.  * Si  quis  diligit  me  , quicumque  tandem  ille  fuerit , * fermonem  23.  Refpondie 
meum  , feu  dodrinim  & prcecepta  mea  , * fervabit.  Charitas.enim  \\  quifdUigit^ 
neceffarib  & indelinenter  conjundam  habet  praeceptorum  obfervan-  melcrm°nem 
tiam,  ut  ait  Bafil.  lib.  de  Bap t if.  c.  uit.  quia  hxz  eft  proprius  & im-  & Parer  Jcus  dil 
mediatus  8c  adaequatus  efFedus  diledionis  , ufque  adeb  ut  nec  dile-  1,get  eilm. 5 & ad 
dio  line  ifto  efredu  , nec  lire  efFedus  Gne  diledione  elfe  pollit  , ut  & manfionem 
GgniG:atur  v.  feq.  8c  hac  de  caul  a y * Pater  mens  diliget  eum  , Gcut  8c  mu?:eum  facic~ 
ego  ; namfermo  pluralis , quifequitur  , fat  is  indicat , quod  etiam  fe 
comprehendat.  * Et  ad  eum  veniemus  , Pater  8c  ego  , intellige  per  in- 
crementum  diledionis , 8c  confequenter  inhabitationis-  quia  non  om- 

nes,  quos  Deus  inhabitat,  inhabitat  cequaliter,  ut  Aug.  epift  37.  quia 
paulatim  perficit  in  proficientibus inhabitationemfuam.*£f  manfmiem 
apud  eum  faciemus , iaciendo  eum  in  eadem  diledione , dc  bonis  ope- 

E e e e e 2 ribus 


— 4 comment,  in  evangelium 

ribas  perfeverare.  Nam  dicendo  3 faciemus  'manficncm 3 feu  ftabilem 
inhabitaticnem,  fignificat  fe  futuros  caufam  perfeverantice,  dandofci- 
licet  i uis  eledis  non  iolum  , ut  poflint  perfeverare,  fed  ut  re  ipsa  per- 
feverent.  Relinquit  autem  inteliigendum  3 quod  fe  illis.,  apud  quos 
man e t , manifeftaturus  fit-,  £c  ita  fimul  habes  expofitam  caufam)cur 
fe  fuis 
verat 


> manifeftaturus  fit  ;&  non  aiienis,  quos  Judas  mundum  appella* 
; nimirum  quod  hi  diiigant 3 ilii  non  diligant , ut  notat  Aug. 


jfg|;  re’Tcrnt  24*  * Qli  ncrl  diligit  me  , ftrmones  mcos  , id  eft  3 mandata 


mea,  * non 


nes  lr.eos  non  fcrvAt.  Qj uiDus  ut  majoremadiiceret  authoritatem  apud  e os, ciui  fu am 
r.em quem  audi-  divimtatent  nondum  latis  plene  cogmtam  habeoant  , ideo  addit  : * Et 
fed* e jus , iarifi - Pr^netn  , quern  audifti  , non  efr  me  us  , quia  ipfemet  Filius,  qui  loque- 
asc, Pauls.  batur  ,*  non  eft  luus  , fed  Patris.  De  quo  vide  cap.y.v.  1 6.  Domin us 
enirn  tamquam  ftudiofiflimus  Paternae  authoritatis  , 3c  obfervantifti- 
mus  ordinis  ex  engine  fibi  competentis , paffim  in  oinni  occafione  in- 
culcatfe  fuaque  a Patre  effe  , tamquam  qui  fit  verbum  Patris. 

2 j .tJstc locutus  z \ . * llac  locatus  fum  vobis , apud  vos  manens , id  eft,  dum  his  tribus- 
vos  manens.  anms  viiibiliter  vobilcum  coaverlatus  ium.  Quo  lubindicat  fe  jam 
jam  corpore  difceffiirum. 

j6.?araciitus ai>  2 6.  * Paraclitus  autem  Sfiritus  Sancltis , quern  mittet  Eater  in  nomine 
KSfquemSmTr-  meo  5 id  eft  , propter  me  , quia  fciiicet  propter  merita  mea  , & preces 
irine^eo1”  jik  meas  5 uc  v*  Item  in  nomine  meo  , id  eft  3 loco  meo  3 qui  vices 
vos  docebit* cm*  meas  impleat  3 confoiando  , docendo,  & c.  juxta  eumdem  verfum  1 6. 
voVis*tfmnwC,tCl  Spiritus  Sanctus  vocatur  alius  Paracletus . * ille  vos  docebit  omnia  , 
,-c-que  di-  interna  infpiratione  3 atque  illuftratione  infinuando  menti  veftras 
feientiam.  Do&rinam  enim  feu  feientiaranon  auditus  3 autmemo- 
ria  3 fed  intelle&us  rerum  facit.  Nihil  enim  prodeft,  multa  vel  audi- 
viffe,vel  legifte3nifi  intellexeris  quae  vel  legeris  velaudieris3ut  Ambr. 
ferm.  io.v.  i.  in  Pfainl.  118.  * Et  fuggeret  vobis  omnia  3 ut  vobis  vel 
oblira  3 vel  etiam  retenta  tempore  luoin  mentem  veniant.  Quod  ad 
pecuiiarem  Spiricus  S.diredionem  pertinere  agnofeit  3c  Profper  epift. 
ad  Dernetr.  3c  Aug.  lib. 4.  de  dod.Chrift.  * Otucumque  dixero , Greece 
d-sjev  3 dixi  , feu  dixerim  , * volis  3 fupple  , apud  vos  manens.  Opponit 
enim  dodhinam  interiorem  Spiritus  S.  exterioribus  verbis  fuis , ut 
videlicet  ita  confoletur  ecs-3  ft  qu$  minus.a  fe  didla  intelligerent,  vel 
poftea  obli\  ioni  traderent. 

27.paccm reJin-  27.  * P.ucm  relinquo  vobis  , id  eft  , commendo  vobis  difeeffurus 
cem  V mea m do  tamquam  teftamentum  meura  , fupremamque  voluntatem  3 prout 
vobis : non  quo-  notat  ^up.  tra(fc#  de  0vib.  c.  i*.  Quam  pacem  clarius  explicans, 
dat , ego  do  vo-  * Pacem  , inquit  3 * meam , hoc  eft,  fpiritualem  3 mternam,  divinam, 
fur  cor  veftrnm  j includit  trxa;  prim 6 , pacem  feu  reconciiiationem  > 3c  amicitiani 

seque  foxnudcrt  homw 


SECUNDUM  JOANNEM,  Cam4,  77f 

hominis  cum  Deo  : fecundo,  pacem  feu  tranquillitatem  hominis  in 
feipfo  : tertio  , pacem  feu  concordiam  hominis  cum  hominibus;  qua- 
rum  pofterior  ordine  , femper  ex  priore  nafeitur.  Sed  quia  parum 
prodeffet  pacem  iftam  extrema  voluntate  nobis  commendari,  nifi  earn 
ipfemet  cordibus  heredum  fuorum  imunderet,  ideo  addit : * do  vobis} 

Et  adhuc  clarius  difTerentiam  turn  pads  fuas,  turn  modi  donandi  notat: 

* non  quomodo  mundus  dat,  pacem,  * ego  do  vobis.  Pax  enim  hujus  mundi 
eft  , ut  homines  in  rebus  hujus  mundi  nihii  adverfi  fentiant,  hoc  eft, 
ut  mundo  8c  bonis  ejus  fine  moleftia  litium  & bellorum  perfruan— 
tur  , inquit  Aug.  Qnae  pax  fere  malis  artibus  acquiritur  , 8c  externa 
eft  , brevis , lubrica  , fallax  , imo  perniciofa.  Et  hanc  ipfam  pacem 
mundus  verbis  quidem  optare  poteft,non  autem  dare*  ficut  Chriftus 
pacem  fuarn  internam,  ftabilem,  perpetuam,  8c  compJementum  om- 
nis  humani  deilderii  , utdotftiilime  8c  tufiftime  tradit  Aug.  1.  19.  de 
Civit.  c.  12.  8c  feqq.  * N on  turbetur  cor  veftrum , audita  mentione  dif* 
ceffus  mei , * neque  formidet , tamquam  ab  omni  auxilio  deferendi. 

Nam 

28 . * Attdijlis,  quia  ego  dixi vobis , jam  ante  v.  2.  8c  3.  & 18.  8c  19.  2&.Audiftisqma 

* Vado  , id  eft  , hinc  abeo  ad  Patrem  per  mortem  fubftrahendo  vobis  vadod!X&Vvenio 
vifibilem  fpeciem  meam  : led  iterum  * venio  ad  vos , turn  per  fecutu-  ad  .vos* Si  dilige- 

. r v r -*•  ' ' , . reus  me , gaude* 

ramconttnuo  relurrectionem  , turn  vero  maxtme  per  exmbitionem  reiis  utique^a 

perpetuae  prsefentiae  mere  in  cx\o.  *si  diligeritis  ^^3finceroilloamore^aoapa^rtfC®J 

amicitiae  , quinon  fpedat  proprium  commodum,  fed  id,  quod  amico  jormeeft. 

placet  , ScEonum  eft , ut  declarat  Cyrill.  in  hunc  locum,  * gander e- 

tis  utique  , quia  ad  Patrem  vado  , id  eft  , gauderetis  de  difeeffu  meo  ad 

Patrem.  Ratio  eft  , * quia  Pater  , ad  quern  vado  , * major  me  eft.  Et 

proinde  non  poleft  ilia  profe&io  ad  Patrem  mihi  cedere  nifi  in  majo- 

rem  honorem  , gloriam  , dignitatem  ; felicitatem  , de  qua  mihi  con- 

gratulandum  diet.  Significat  ergo  amori  difcipulorum  , quo  Chri- 

ftum  diligebant  \ multum  amoris  proprii  fuiffe  permixtum  , ex  quo 

de  difeeftu  triftabantur.  Porro  dicitur  hie  Pater  major  Filio  , non 

ratione  perfonae  ,quateniis  Pater  eft  origo  Filii  , ut  quidam  volue- 

runtfquia  hoc  non  tollit  aequalitatem  eorumrfed  ratione  humanita- 

tis-,  per  quam  folam  ibat  ad  Patrem.  Per  illam  igitur  Filius  minor  eft, 

.non  Patre  folo,fed  etiamSpiritu  $an<fto,imo  8c  feipfo, inquit  hie  Aug. 
quia  major  eft  forma  Dei , quae  amiffa  non  eft  , quam  forma  fervi , 
quse  accepta  eft. 

29.  * Etnutic  dixi  vobis, me  feilicet  iturum  ad  Patrem  , 8c  reditu-  29.Et  mine  dixi 
rum,  * piufquam  fiat : ut  cumfacium  fuerit , credatis ; non  id  , quod 

videritis  efte  faftum , quia  fides  eft  argumentum  non  apparentium  : cium  fue«iMK5 


776  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fed  ut  credatis , quod  credendum  eft  de  me  , videlicet  quia  ego  fum  , 
proutfuppletur  c.  13.  v.  19.  Vel  ut  credatis  quod  fim  Filius  Dei,  qui 
potuit  hoc  facer e ,.ciim  prxdixit ; &c  praedicere  , antequam  faceret. 
Non  quafi  ante  non  crederent , led  ut  tunc  crederent  fide  audta  , non 
nova;  aut  certe  fide  refedd  cum  refurrexit,  qute  cum  moreretur,  defe-. 
cerat.  Fides  enim  ilia  , quae  tunc,  quando  loquebatur  difcipulus,  erat 
parva  , <Sc  cum  moreretur , jam  pene  nulla  aut  nulla  , vifis  eventis  re- 
vixit,  8c  credenda  credidit,  ut  idem  exponit.  Nam  , ut  ex  Tertull.  di- 
ximus , probatio  divinitatis  , veritas  eft  divinationis. 
rcaita  non  30,  * fAm  ncn  nm^tA  loquar  vobifcum , mortaliscum  mortalibus.  Cu- 
^bifcumVvJnit  jus  rationem  dat  Chriftus  : * venit  enim  princeps  mundi  hujtts  , id  eft  , 
inund i huju'/f 8c  ^iabolus,  princeps  non  caeli  <Sc  terrje,  fed  mundi,  hoc  eft,  peccatorum, 
in  me  non  habct  leu  amatorum  hujus  mundi.  Unde&  Paulusad  Ephef.  6.  v.  12.  cum 
daemones  vocalic  t Rector es  w#»d/,expofuit,addendo  tenebrarum  harum, 
id  eft  j cascorum  amatorum  mundi.  Venit  ergo  , feu  jam  jam  veniec 
princeps  ille,  ut  fcilicetper  fe  fuofque  me  interimat  , imo  etiam  exa- 
minct  animi  mei  & vitas  ftatum.  Hoc  enim  omnibus  hominibus  circa 
finem  vita;  contingere , author  eft  S.  Bafil.  in  Pfal.  7.  ut  fi  quid  pec- 
cati  habeant,  detineantur.  Ideoque  Chriftus  addit , * & in  me  non  ha- 
bet  quidquam  , id  eft  , nihil  juris  , ut  me  occidat  , quia  nihil  peccati , 
five  proprii  five  ex  parente  tradi : meritum  enim  mortis  peccatum  eft. 
Quia  vero  jure  qu^ri  pofikt,quade  caufa  ergo  morieris  ? prxoccupat 
Chriftus  : fed 

3 t*  Scd^  cog.  3 i.  * Surgite  , ex  menfa  ,•  difcumbensenim  difcumbentibus  loque- 
quia  diiigo  Pa!  batur  : * earnts  hinc^d  locum  , unde  funa  tradendusin  mortem  : q.d. 
majDdatum^dedi  ^cce  nle  p^tum  oftero  ad  mortem  , ultro  fine  merito  fubeundam. 
raihi  Pater,  Gc-Non  enim  his  d <ftis  ftatim  furrcxit  &abivit,  ut  patet  ex  cap.  18.V.  1. 
camus  h^nc?ltc>  * Tamils  ergo  * bine , ut  cognofcat  mundus  , ex  hocfcilicer  quod  fponte 
me  oifero  adverfariis  meis , * quia  diiigo  Pattern  , id  eft  , quod  morior 
non  infirmitate,  non  aliquo  reatu  , non  faunae  violentia , non  tuturi 
eveatus  ignorantia  , fed  pure  ex  Patris  diledtione  , itemque  ex  obe- 
dientia  mandati  ejus.  Nam  illam  tangit  addendo  : * Et  ficut  mandatum 
fadit  mihi  Pater , moriendi  fcilicetin  cruce  , * fie  facio.  Quemadmo- 
dum  enim  valde  inculcaverat  difcipulis,conjungendamefie  diledFoni 
mandatorum  obfervationem  ,ita  hie  utriufquefe  exemplum  ftatuit. 
Sic  ergo  videtur  hie  verfus  conftruendus , ut  illud  , fargite,  (Jc . prx- 
cedat , & un-us  fenfus  ex  toto  illo  verfu  fiat,  ficut  videtur  intelligere 
Aug.  turn  hie,  turn  lib. 2.  -de  peccat.  merit*  C.29.V.3  1 . Cyril,  tamen 
& Chrylbft.cum  fuis , ftatuunt  in  illis  ultimis  verbis , Surgite  } &c. 
novam  fententiam.  Sed  prius  videtur  nobis  cfle  verifimilius. 

CA- 


E 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  If,  777 
CAPUT  DECIMUMQJJINTUM. 

Go  fum  vitis.  Hie  jam  incipit  hortari  difcipulos  , quod  valdc  i^Egorum^itU 
necefiariuin  erat , ne  fe  umquam  ab  ipfo  , quamvis  hinc  dlfce-  mens  'agricola 


eft. 


2.  Omnem  pai- 
mitem  in  me 


dente  , hoc  eft  , ab  ejus  fide  Sc  amore  , avelli  paterentur.  * Ego  igitur 
fum  vitis , id  eft , fimilis  viti  ( eft  enim  locutio  allegorica  ) fecundum 
humanam  naturam  quidem  , fed  quatenus  unitam  Deo.  Nam  quam- 
vis vitis&  palmites  unius  naturae  effe  debeant,  hoc  eft,  humanae^Chn- 
ftus  tamen  influentiam  vitis  fuis  palmitibus  non  prjeftaret,  nifi  fimul 
Deus  efiet,ut  notat  Augr*  vera,  ratione  efFedus  fcilicet,  quialonge 
nobilius  Sc  perfediiis  influit  in  palmites  fuos  homines,  fuccum,vigo» 
rem,  alimentum,  vitam,  quam  vitis  naturalis  in  farmentafua.  Cujul- 
modi  fenfu  vocatur  iple  Joan,  i.v.9.  Lux  vera ,8c  Joan .6 .P anis  vivus. 

Non  quod  vere  fit  corporalis  ilia  lux  , vel  panis  , fed  quia  tarn  vere  , 
imo  longe  verius  & perfediiis  illuminat  & nutuit,  quam  lux  aut  panis. 

* Et  Enter  mens  agricola  eft  , id  eft  , cultor  vitis  & palmitum.  Nulla 
quippe  arbor  tanta  indiget  caltura , atque  vitis.  Et  quamvis  ipfe 
Chriftus , ut  Deus  , etiam  agricola  fit , utpote  unum  cum  Patre,  con- 
venientius  tamen  hoc  Patri  tribuebat  ,tum  ad  decorem  parabolae  , in 
qua  vitis  Sc  agricola  diftingui  folent,  turn  quia  ipfum  nomen  Patris 
providentiam  quamdam  fonat. 

2.  * Omnem  palmitem  in  menonferentem  fructum , id  eft,omneraho 

minem  mihi  , feu  corpori  meo  , tamquam  viti  infitum  per  fidem  Sc  non  iferentem 

frinftum  , tol 
eum  omnem 

um , in  operibus  fcilicet  iuftitiae,  fed  fold  qui  ferr  frmftum, 
r 1 . 0 . r -r>  r . . pur?abit  earn,  ut 

haei  Sc  teiigionis  proielhone  , tamquam  pampmis  contentum,  * toilet  fru<ftum  piusaf- 
eum , id  eft  , a compage  vitis  feparabit  tamquam  in utilem  palmitem. fciat* 

Quod  fit  vel  eum  deferendo  , ut  per  hcerefes  vel  Ichifmataab  Ecclefia 
feparetur  , in  pee  a am  fterilitatis , vel  etiam  morte  tollendo.  * Et  om- 
nem  qut  fere  fruttum  , furgabit  eum  , putando  Sc  refecando  fuperfiua  , 

* utfruttum  plus  after  at.  Fit  haec  purgatio  non  folum  internis ,,  ex- 
ternifque  admonitionibus  , Sc  increpationibus , fed  in  primis  per  ad- 
verfitates  , tribulationes,  Sc  perfecutiones,  variafque  tentationes,  per 
quas  tollitab  eis  Deus  ignorantiam,  cupiditatem  animalem,timores, 
amorefquc  faeculares,  defideria  inania  , curas  fupertluas,  idque,  ut  fru- 
ctum plus  after  at,  quia  appetitus  hujufmodi  vitiofi  in  quos  vires  cordis 
effunduntur  , diftinent  animum  , Sc  afrudibus  pietatis  impediunt. 

Hanc  generalemnarabolam  applicatiampraefentibus. 

, Jn  r ».  n-  *1  X-  * r , ...  • * J.'Tam  vos  mun- 

3 . fam  vos  munai  eft  is, id  eft,jam  vos  non  iolum  mifri  tamquam  viti  dV  eflis  propter 

inferti  eftis,  fed  etiam  purgati  palmites,  * propter  fermonem,  quern  iocutus 


fraternitatis  amotem  ( permifeet  enim  hk  Chriftus  parabolam  cum  re  fru<flum  * to,Iet 
figntficataj  nonferentem  fructi 


773  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

funt  vobis  , id  eft  , per  dodrinam  Evangelicam  , vobis  a me  traditam, 
Nam  ilia  quoquc  eft  unum  falcis  genus,  quo  Deusutitur  adpurgan-' 
dospalmites.  Jam  hinc  uique  ad  v.  12.  iiiftantifiime  feptem  argu- 
ments hortarur  difcipulos  , ut  in  ifta  vice  per  diie&ionem  Dei  perfe- 
verent. 

^Mancte  in  me:*  4.  * Manete  in  me , perfeverando  in  fide,  in  char  irate,  in  bonis  ope- 
suufpaimcs°non  ribus  j nam  etiam  purgati  palmites  fubinde  ad  priorarelabuntur  , 8c  a 
^emedp*-  v*te  leParantur  * * & cg°  vobis , id  eft  , ut  fic  ego  vicilllm  poftim 
fo,  mu manferit  perpetuo  vitam  & vigorem  in  vos  influere.  Deus  enim  non  deferit , 
vos^nifi'mme  fi  non  deleratur  , ut  pic  Temper  fandeque  vivatur  , inquit  Aug.  lib. 
manieriU-*  de  natura  & grat.  c.  26  Necefiitatem  autem  hujufce  permanfionis  3 
8c  continui  influxus  fui  declarat  ifta  fimilitudine  ; * Sicut  pajmes  non 
pcteft  ferre  fiufttim  a femetipfo  , id  eft  , feparatum  a vite,  8c  ex  fe  folo, 

* nifi  manferit  in  vite  , id  eft,  led  tantiim  fi  manferit , Sc  manendo  vi- 
xerit , de  radice  ex  ea  fuccum  trahens  : * fic  necvos  , nifi  in  me  man - 
fcritis,  credendo  ac  diligendo.  Qix  permanfio  opus  eft  quidemliberi 
arbitrii , fed  fictam-n,  u:  occuitiori  quadam  gratia  Deus  in  hominis 
animo  operetur  , ut  in  Chrifto  mane  re  velit : ne  vel  hoc  ipfum  fuis 
viribushomo  tribuat , Sc  non  gratis  Dei.  Ut  autem  apertiiis  explica- 
ret  totam  hanc  parabolam  , repetit  Chriftus , * ego  fum  vitis , vos  pal- 
mites. 

^.Ego  fum  vitis, 
vos  palmites;  qui 

manetinme,  & eo  maneam  , per  continuum  gratis  mess 

fe^ frudum ’n^K maltum^uia  ilia  ftabilitas  juftitias  perleverans  nullum  tempusirritum 
tum:quiafinemc  yel  vacuum  a bonis  operibus  efifefinit.  Qii  vero  a juftitia  excidunt , 
pcteftis  a-  ^ p0fte^  revertuntur  , multos  dies  fru&ibus  vacues  ducunt : fi  miles 
videlicet  Nazaraeis,  quorum  dies,  Nam.  6.\%  12.  cenfebantur  irriti, 
fi  cafu  aliquo  , tempore  fuae  famftificationis  fuiflent  contaminati : 

* Ouiafine  me  , id  eft  , fine  fucco  feu  auxilio  gratis  meat  , faciente  , 
Ut  laciatis  ( non  enim  fignificatur  hie  auxiiium  fine  quo  non  , fed 
auxiliurn  , quo  fit  opus , quale  eft  auxiiium  Chrifti , ut  docet  Aug.l. 
de  corrept.  Sc  grat.  c.  12.  ) * nihil potefi  is  facer  e , id  eft  , nullum  Iru- 
dum  vits  dignum , five  nullum  opus  bonum  , nec  parvum  , nec  ma- 
gnum , nec  facile  > nec  difficile  poteftis  non  folum  non  perficere,  fed 
nccfacere  ,prout  haec  omnia  urget  Aug.  contra  Pelagian,  diverfislo- 
cis , & in  prim  is  fib.  2.  ad  Bonif.  c.  8.  Namper  illud  , nihil,  initium 

6’ Si  rnaniVn  ^ finemq'ue  omnis  boni  operis  comprehendit.  Quod  Apoftolus  clarius 
mittetur  forasfi-  ait  , Deus  eft  , qui  operatur  in  vobis  & vclle  & perficere . 
aefctt^coii?  6-  * S'1  (\iiis  in  me  non  manferit , non  folum  fide,  fed  etiam  dile&ione, 
gcntcu ti  . &in  fc  operibus  bonis , * mittetur  foras ficurpalmes , id  eft,  ficutfarmen- 

Igncm  miiunt.  r « mm 

& at  let,  111111 


5.  * Qui  manetin  me , & ego  in  eo , id  eft  , ita  , ut  Sc  ego  viciffim  in 
> maneam  . per  continuum  gratis  mes  influxura  , * Inc  fert  frttftutn 


SEGUNDTJH  JO  ANNEM,  Cap;  If.  779 

turn  infru&uofum  a vile  feu  Ecclefioe  communions  feparabitur  , hoc 
eft,  omni  fucco  gratis  , fidei , fpei.  fpoliabitur,  eo  mod o , quo  didum 
eft  v.  2,  * & are  feet , utpot£  omni  humore  gratis  amilfo  , quemad- 
modum  farmentum  hutni  abjedum  arefeere  loiet  , * & colligent  cum  , 
meffores  Angeli , quos  dicit  Chriftusalligaturos  zizania  infafciculos 
ad  comburrenduin  , Matth.  13.  v.  30.  41.  Unde  & hie  verbum  , col- 
liget  , videtur  pluralitatem  eorum  , qui  colliguntur,  indicare,  5c  pro, 
turn  , Greece  eft  eos.  * Et  inignem  mittent  , ficut  aridis  farmentis  con- 
gruit. Nam,  ut  Aug.  unum  in  duobus  palmiti  congruit,  aut  vitis,  aut 
ignis  : fi  in  vite  non  eft  , 5c  igne  erit.  Ne  quis  autem  in  igne  line  affli- 
dione  futuros  putaret  , ut  quidam  fomniarunt , fubjicit , * & ardet , 
hoc  eft  , ita  ut  mox  Sc  perpetuum  ardeat.  Significatur  enim  5c  ignis 
vehementia  ftatim  inflammantis  farmentum  aridum,  5c  ejufdem  ardo- 
ris  perpetuitas.  Hinc  5c  Matth.  15.  ignis  aeternus,  in  quern  difeedere 
jubentur,  exponitur  per  fupplicium  aternum  , quod  Aug.  legit  ccmbu - 
flionem  aternam  nc  quis  putaret  hujufmodi  in  Scripturis  ad  terrorem 
dumtaxat  commemorari , non  ad  fupplicii  veritatem. 

7.  * si  manferitis  in  me  , tamquam  fruduoli  palmites  per  diledio-  ?•  si  manferitis 
nem  mihi  inferti  atque  conjundi , * & verba  me  a in  vobis  manferint  5 nnea  in  vobis 
non  folum  memoria , fed  animi  affedione  5c  obfervatione.  Nam,  ut  “aquev^eri- 
Aug.  tunc  dicenda  funt  verba  ejus  in  nobis  manere  , quando  facimus,  tis  petetis,&  Set 
quae  praecepit , 5c  diligimus  quae  promifit.  Hoc  addidit  Chriftus , ut voblSl 
fignificet  deprecationesfolas  parumad  impetrandum  valere,  nifi  ope- 

rum  acceflione  farciantur,  ut  loquitur  Cyprian.lib.de  opere  5c  elee- 
mofyna.  * Ouodcumque  velueritis , petetis  , intellige  quod  congruit 
manenti  in  Chrifto  velle.  Non  enim  par  eft,  ut  qui  manet  in  Chrifto, 
petat  aliquid  , quod  non  congruat  Chrifto , ut  Aug.  ait , vel  quod 
non  placeat  Deo  , ut  Cyrill.  unde  1.  Joan.  y.  v.  14.  quafi  explica- 
tionis  loco  dicitur  , Oiiodcttmque  petierimus  fecundmn  volitntatem  ejus  , 
audit  nos , * Eiet  vobis , id  eft , impetrabitis.  Vide  dida  cap,  fuperiori 
Sc  Matth.  7.  v.  7.  & 8. 

8.  * inhoc  claridcatus  e(l  Eater  mens,  id  eft,  in  hoc  nlorificabitur  s-*ni5°cc!ariJi. 

T>  r , . . r n.  ■ * r n , . ^ catus  eft  Pater 

1 ater  me  us , leu  gloria  ejus  in  eo  lita  e It , * ut  jruaum  plunmum  ajfe-  meus.utfruftum 
ratfs3  bonorum  opem-m,  tarn  in  vobisipfis,quam  in  aliis.  Unde  Chri-  ratis^&Tetfidai 
ftusip'fe  Matth.  cap.  y.v.  16.  quafi  explicans , quod  hie  dixit.  Sic  imiy  drici- 
luceat , inquit,  lux  ve fir  a coram  hominibus , ut  vide  ant  opr  a vefira pUi,, 
bona  , & glorificent , &c.  * Et  ejficiamini,  id  eft,  5c  litis  iftomodo  , feu 
ifta  permanendt  in  me  Habilitate,  bonorumque  operum  foecundi- 
tate  , * mei  difcipuli , veri  5c  getmani.  Qua.phrafi  dixerat  cap.  8. 
y*  31-  Si  manferitis  in  fermone  meo  , vere  difcipuli  mei  eritis.  Vere 

F f f f f enim 


7So  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

emm  difcipulus  eft , qui  obtinet  effedum  Sc  finem  difcipulatus 
Chrifti. 

nfc  Fatcr  9*  * SlC!lt  ^ ex lt  nie  ?ater>  arnore  videlicet  maximo  fummum  illud 

diicxi  vos.  &V  humane  naturae  conferendo  beneficium , ut  fit  in  perfona  unita  Deo; 
»eroea.dlleCtl°"  quam  mirabilem  fufceptionern  nuila  ejus  opera  bona  meruerunt , fed 
ex  ea  omnia  luo  tempore  profluxerunt , ut  nctat  Aug.  * Et  ego  , hoc 
eft,  ita  Sc  ego  * dilexivos  , rnagno  illo  beneficio,  quo  vos  elegi  de 
mundo  , mihique  tamquam  viti  palmites  inferui  , Apoftolos feci,  <5tc» 
Similitude  enim  , non  aequalitas  fignificatur.  * Maneteighur  *in  di~ 
lectione  mea,  ifta  fcilicet,  qua  ego  vos  diligo,  hoc  eft,  manete  in  gratia 
mea,  feu  benevolentiamea,ut  Aug.  Non  enim  loquitur  de  diledione 
Chrifti  pailiva  , fed  adiva ; unde  Sc  Interpres  nofter  vertit , dilettione 
mea  , non  mei  : q.  d.  Curate  igitur  , ut  digni  maneatis  ifta  diledione 
mea,  qua  dilexi  vos,  quaeque  vobis  omnium  bonorum  caufa  eft.  Mo- 
dum  autem  docens , quo  poffent  permanere  in  diledone  , feu  gratia 
iua  , adjungit : 

io.  si  precepts  io.  * si  pracepta  mea  fervaveritis , manebitis  in  dileclione  mea, id  eft, 

maMbUiVtndi-  Pergam  vos  diligere.  Nam  obfervatio  mandatorum,  quamvis  in  no- 

kchone  mea,  fi-  bis  effe  non  poflit , nifi  nos  dilexerit  Deus , gratiam  obfervandi  tri- 

meipi^Spta^er-  buendo  , jam  tamen  exhibita  , in  eadem  diledione  Sc  gratia  Dei  nos 

efus^iSkne111  Perrnanere  facit.  * Sicut  & ego  pr&cepta  Eatris  mei  fervavi  , quatenus 

homo  , fadtus  obediens  ufque  ad  mortem.  Et  hac  de  caufa  , * maneo 

in  ejus  dileclione , ea  fcilicet , qua  ipfe  me  diligit , ut  idem  Aug.  notat. 

i T.H^ciocutus  ii.*  Hac  locutus  fum  vobis , ut  gaudium  meum  in  vobis  fit , hoc  eft,ut 

gaudium liceum  ta^e  Vefcum  gaudium  fit , quale  meum  , ut  fcilicet  iifdem  rebus  , qui- 

in  vobis  fir,  & bus  ego  gaudeo  , Sc  vos  gaudeatis , gloria  Dei  , Sc  profedu  proximi , 
gaudium  veftm  0 P £ , . nn  J P . 1 o ». 

impkatur.  occ.  ita  Cyrill.Sed  quia  elt  oppofitio  inter  gaudium  meum,  Sc  gaudium 

vefirum , congruentior  videtur  expofitio  Aug.  ut  gaudium  meum , quo 
ego  gaudeo  , in  vobis  fit , id  eft , permaneat  de.nobis , ficut  effe  ccepit* 
Sic  enim  dicimur  in  aliqna  re  gaudere  , quae  nobis  placet.  Et  hie 
ergo  tacite  hortatur  , ut  fibi  fide  Sc  diledione  conjundi  maneant , 
quae  eft  C’nrifto  materia  gaudii , quam  dignatur  habere  de  n obis:  * & 
gaudium  vefirtim  , quo  vos  in  me  , feu  de  me  gaudetis , non  folum  au- 
geatur  , fed  * impleatur , id  eft , confummetur  in  aeterna  mecum  bea- 
titudine.  Quid  eft  enim  gaudium  noftrum  , quod  dicit  implendum  , 
*nquit  Aug.  nifi  ejus  habere  confortium  ? Jam  hinc  patet  primum  ar- 
<mmentum  ad  permanendum  cum  Chrifto  v.  4.  fumptum  effe  a fte- 
rilitate  : fecundum  v.  f.  a foecunditate  :tertium  v.  6 . apeenae  mag- 
nitudine : quartum  v.  7.  a promiffa  utilitate  rquintum  v.  8.  a Gloria 
Dei  * fextum  v.  9.  a-  diledione  Chrifti , cui  ingrati  effe  non  debent  » 

fep- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  If.  78j 
feptimum  v.  1 1.  a mutuo  amantis  8c  redamantium  gaudio.Et  quia  per 
hxc  fatis  eos  de  diledione  Dei  inftituerat  , jam  pergit  ad  inculcan- 
dam  diledionem  proximorum. 

12.  * Hoc  eft  praceptum  meum  , id  eft  , peculiariter  meum,  quia  mihi  ,2-  ^oceflpra 
praecipue  cordi  eft  , & , ut  paulo  ante  incuicatum  eft  , praecipue  ob-  S'diS^athiiv® 
fervatu  n volo.  Nam  cap.  14.  vocaverat  mandatum  novum , tamquam 
non  fuiffet  ante  mandatum ; hie  meum  , tamquam  non  fitaliud  ejus 
mandatum  , inquit  Aug.  * ut  diligatis  invicem  , non  quolibet  modo  , 
nam  8c  homines  fe  mutuo,  ut  homines  diligunt,fed  * ft  cut  dilexi  vos, 
rationefcilicet  tarn  finis , quam  modi  diligendi.  Finis  diligendi  efte 
debet,  ut  fruatur  Deo  : modus  veto,  ut  non  folum  temporalia  bona, 
fed  etiam  vita  faluti  eorum  poftponatur.  Nam  ad  utrumque  Chriftus 
pragcefiit  exemplo  fuo.  Quem  diledionis  modum  ftatim  explicat. 

13.  * Major  em  bac  diledionem , ideft,  majus  diledionis  opus,  1 i.Majorem  Me 
* nemo  babet , fcilicet  erga  amicos  , * ut  animam  fuam  ponat  pro  amicis  mo  habet!™  anil 
Cuts , id  eft  , ut  vitam  impendat  pro  iis , quos  diiigit.  Vita  enim  in-  raam  fuain po»ac 
ter  omnia  , quae  alteri us  causa  contemni  pollunt , nihil  habet  homo  fois, 
pretiofius.  Dicendo  autem,pro  amicis,  tacite  fignificat,  ficut  8c  verfu 
fequenti  fe  animam  pro  difeipulis  tamquam  amicis  pofuifl'e  : cum  ta- 
men  Apoftolus  ad  Rom.  f^commendet  chari tatem  Chrifti  , quia  pro 
impiis  8c  inimicis  mortuus  eft.  Nempe  quia  utrumque  verum  eft:  pro 
amicis  quidem , quia  jam  amici  reipla  erant , quando  pro  eis  Chriftus 
fe  in  mortem  tradidit  : pro  inimicis  verb  , quia  per  mortem  Chrifti 
etiam  ipfi  difeipuli , cum  fuiffent  inimici , fadi  fuerant  amici.  Non 
ergo  his  verbis  praefert  Chriftus  diledionem  amicorum  diledioni  ini— 
micorum  ufque  ad  mortem  , fed  mortem  pro  amicis  toleratam  pras- 
fert  omnibus  aliis  diledionis  operibus,  quae  iifdem  amicis  exhibentur. 

Nam  eodem  modo  dicere  potuiffet  : Majorem  diledionem  nemo  ha- 
bet , ut  animam  Luam  ponat  quis  pro  inimicis  fuis.  Quamquam  non 
fit  improbabile  , amicoshic  £oni  generaliter pro  iis , qui  diliguntur 
abaliquo  , five  ex  parte  fua  redament  illi,&amici  fint,  five  non  : 8c 
ita  occafione  illius  verbi , amicis , tranfitum  Chriftus  faceret  ad  de- 
clatandum  , quo  pado  Apoftoli  amici  fui  effe  poftint.  Sed  prior  fen- 
fus  videtur  effe  probabilior , quia  textus  connexio  fatis  indicat  Chri- 
ftum  de  proprie  didis  amicis  loqui , quales  effe  dicit  difcipulos  v.  14. 

& if. 

14.  * Vos  amici  mei  eft  is , id  eft  , eritis  ( hoc  enim  poftulat  verbum  14.  vos  amici 
fubjundivi  modi , quod  fequitur  ) * fifcceritis  , qua  ego  pracipio  vobis:  ^equ4riegeoe’ 
haecenim  non  fiunt,  nifi  Chriftum,qui  nos  amavit,  redamando,juxta  pr*cipio¥obis. 
illud  cap.  14.V.21,  Qui  am  at  mandat  a me  a , & fervat  ea  , iUe  eft , qui 
' F f f f f 2 dilt~ 


7§i  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

diliget  me.  Porro  , critis , intelligitpermanenter,  feu  permanebicis : 
jam  enim  erant  amici  , ut  patet  v.  leq. 

i j.]am  noE  di-  i f . * Jam  non  dicam  vosfervos , Graece  cfot  hU  Cfoag  Xiyee , non  dico , 
qlu  ZluI'neC-  5 non  vos  habeo  locofervorum,  * qui/tfervusnefcit,  feu  nefcire 
cit  quid  faciat  folet,  * quid  faciat  Do  minus  eius  , id  eft  , quid,  quo  confilio  facere 
vos  autem  dixi  decreverit.  Ison  enim  eislecreta  domim  conlilia  commumcari  folent. 
rulCquscumqQe  * Vos  aHtem  dixi  amicos>  <luia  omnia  myfteria  ad  falutem  hominum  per- 
audivi  a Patre  tinentia  , * qu&cumque  audivi  a Patre  meo  , tamquam  mediator  5c  le- 
vcbis : gatus  ad  eos  milTus , * notafeci  vobis.  Cum  tamen  paulo  poft  dicat  z. 

Unit*  habeo  vobis  dicere  , fed  mn  potefiis  fort  are  mo  do . Verum  , Aug* 
notat  , propter  rei  certitudinem  utitur  praefenti  tempore  , diceado 
ie  nota  reeiffe  etiam  ea  , quae  noverat  jamjam  fe  notaefle  fadurum. 
Hoc  ergo  utitur  tamquam  figno  amicitiae , quia,  idem  ait  ferm.  21* 
de  verbis  Domini.  Ilium  in  amicitiam  recipimus , cui  omnia  noftra 
confilia  refundere  audemus.  Uc autem  intelligerent  magnitudinem 
illius  beneiicii,  quo  gratis  eis  obtigerat  ilia  praercgativa  arnicitiae,fub- 
jungit : 

eiVgtdis"  fed  ego  1 * Xcn  vos  me  elegifiis , in  amicura,  vel  prseceptorem  , vel  domi- 

eiegi  vos,  & po-  num,  *fed  ego  clegi  vos , ut  me  amaretis  5c  fequeremini.  Sea  quomodc 
& frufturaaffe-  inquies  ? Nonne  Apoftoli  elegerunt  Dominum,  5c  omnibus  bonis  hu- 
v^er  manearut  Jus  praetulerunt  } Refponaet  Aug.  lib.  de  praedeftinat.  Sando- 

quodcumque pc-  rum  cap.  17.  5c  lib.  de  gratia  5c  libero  arbitrio  c.  18.  ideo  hoc  dici , 
noraine^ meo™  et  quia  non  elegerunt  eum  , ut  eligerct  eos , fed  , ut  eligerent  eum,  ele- 
git  eos. Nam  gratia  Dei  praevenit voluntatem  eorum,  ut  ei  crederent, 
eum  eligerent,  diligererit , fequerentur.  * Et  poftii  vos , id  eft  , confti- 
tui  vos  jam  eledos , * ut  eatis , in  man d urn  univerfum  , * & fructum 
afferatis , & fruclus  vefler  mane  at  , id  eft  , trudum  afferatisnon  pe- 
riturum  , fed  permanfururn  in  vitam  aeternam  -y  nempe  tarn  in  vobis 
ipfis  praedicantibus , quam  iis , quibus  Evangelium  vitae  aternae  prae- 
dicabitis.  Ex  hoc  autem  confequeter , * ut  quodcumque  petieritis  Pa- 
ttern in  nomine  meo , det  vobis } quodScV^.  dixerat.  Nam  frudus 
juftitix  quo  eft  uberior  , eo  dat  majorem  fiduciam  impetrandi. 

17.  Hsc maiido  17 .* Hxc  mando  vobis , eafcilicet  quae  Av.  12.  hucufque  didafunf^ 

I^inVicem^23* enIru  conclufio  praeceaentium.  Haec  igitur  idcirco  dixi  vobis,  * ut 
diligatis  invicem , eo  fcilicet  modo  , quo  ego  vosdilexi,  animam 
meam  pro  vobis  ponendo  , 5c  gratuitis  beneficiis  praeveniendo.  Sta- 
bilito  igitur  amore  inter  eos  mutuo  , pergit  eos  armare  adverfus  odia 
5c  perfecutiones  mundi. 

it.simundos  vos  1 8.  * Si  mundus  vos  odit , non  fit  vobis  hoe  novum  autmoleftum  > 
Kt'pnor0c'mqro!fed  folatji  loco,  * fcitw  me  frimm  vths  (life  Hbnih  id  eft,  prius 

bis  adio  ^bui;,  ~ 


SECUNDUM  JO  ANNEM.  CAP.if.  785 

quam  vos  , quamvis  innocentem  Filium  Dei , qui  mundum  perpetuis 
affeci  beneficiis.  Recufat  enim  effe  in  corpore  , qui  non  vult  odium 
inundi  fuftinere  cum  capite  ? inquit  Aug. 

19.  * Si  de  mundo  fuijfetis , id  eft > fi  effects  denumero  mundanorum  ip.Si  demundo 

hominum  , moribus  & vita  iliis  fimiles,in  quibus  videlicet  nihil  reg-  quoriui^^rat 
nac  nili  concupifcentia  carnis  , concupilcentia  oculorum  , Sc  fuperbia  ^ 

vitae  : * mundus  quod ftrnn  erat  diiigeret  , tamquam  fibi  fimiles , quia  non  ettis/cdego 
fimilitudo  eft  caufaamoris.  * Quiavero  de  mundo  non  efiis , neque  pro-  do8,' V pSroptcrci 
priis  cupiditatibus  mundi  immeili , neque  ladandis  alienis  cupiditati-  odn  vos  raun- 
bus  fervientes  * fed  ego , per  gratiam  meam,  * elegi  vos  de  mundo,  fide  , 
moribus,  ftudio  vos  fequeftrando  ab  eorura  numero  , quidiligunt 
mundum  , * propterea  odit  vos  mundus , tamquam  fibi  diflim i les  , quo- 
rum vita  Sc  moribus  tacite  redarguitur.  Hoc  autem  ne  vobis  mole- 

ftum  videatur  , aut  nimis  iniquum  , remedii  loco  , 

20.  * Uementote  fermonis  mei , quern  dixi  vobis , turn  cap.  13.  turn  fe2r^^sm^te 
Matth.io.  * Now  eft  fervus  major  Domino  fuo , id  eft  , non  folet  pluris  quem  ego  dixi 
fieri  : utproinde  nec  indignari  3 nec  gravari  debeatis , li  ea  (ervts  to-  r«vus  «ajor  do- 
leranda  fint , quae  priustolerare  dignatus  eft  Dominus.  Quapropter 

* fi  me  perfecuti  funt , & vos  perfequentur  , quia  , ut  Match.  10.  v.  2 5; . vos  perfeqoea- 
dicitur , si  patremfamilias  Beelzebub  vocavenm  : cum  ei  longe  major  meum^rTrvavc” 
tkbeatur  reverentia : quanto  magis  dotneflicos  ejus  ? * Si  fermonem  meum 
ftrvaveruntjd  eft,  do<ftrinam,monita,  prxcepta  mea,  * & v eft  rum  fer - 
vabunt.  Ubi  e contrariofenfu  relinquit  inteliigendum  : Atqui  meum 
non  fervaverunt , fed  contempferunt , ergo  Sc  veftrum.  Ut  proiftde 
non  debeat  vobis  mirum  videri , aut  animum  veiffum  dejicere. 

21.  * Sed  luc  omnia  y quae  dixi  de  odio  Sc  perfecutione  veftri , de  zi.Sedhacom- 

, . n 1 . . . A . v , , . ma  facient  vobis 

contemptu  fermonis  veftri , inqint  Aug.  * facient  vobis  propter  nomen  propter  nome* 

meum  , id  eft , non  aliqua  culpa  veftra  , led  quia  me  in  vobis  odio  ha-  ^ 

bebunt , me  in  vebis  perfequentur.  Quod  quia  maximse  erat  injufti-  nufkrae. 

tice  j ideb  tamquam  maximi  folatii,  Sc  patientiae  caufam  eis  fuggerit; 

qui  tanto  beatiores , qui  propter  nomen  hoc  meum  ifta  patiuntur, 

quanto  miferiores  , qui  propter  hoc  nomen  ifta  faciunt.  Ideo  autem 

facient  haec  vobis  propter  nomen  meum , * quia  nefciunt  cum  , qui  mi - 

Jit  me,  id  eft  , eura cujus perfonam  gero  in peragendo  ifto  magno  in- 

carnationis  Sc  legationis  mece  myfterio,Patremfcilicet,&:  confequen- 

ter  me  effe  Filium  ejus , ab  eo  miffum.  Quibus  verbis  non  excufat 

eos , fed  potius  taxateorum  affe&atam  ignorantiam  , Sc  incredulita-  f^si j 

tern  , prout  probat  v.  feq.  fui/Tem  eis,  pec! 

22.  * Si  non  venijfem,  ad  Judaeos,  quibus  promiffus  fui  , * & non  lo - Jem^u^aiJem 
wtus  eisfuijfw , id  eft,  non  prsedicaffem  eis,  eaque  praedicatione  pro-  excufationem  ^ 

baflepUpeccaio  fuot 


784  COMMENT.  IN  EVANGEUUM 

balfem  multis  modis  me  effe  Filium  Dei,  6c  miflum  a Deo,  * peccatum 
non  baberent , non  quodlibet , cum  etiam  ante  adventum  Cbrifti  pleni 
efTent  multis  magnifque  peccatis  ; fed  peccatum  intelligit  increduli- 
tdtis , quo  in  eum  tamquam  in  Chriftum  coram  pofitum  6c  probatum 
non  crediderunt,  ut  Aug.  turn  hie,  turn  lib.  3.  ad  Bonif.  c.  3.  6c  con- 
fequenter  intelligit  peccatum  odii , 6c  perfecutionis  Chrifti  ufque  ad 
iplum  deicidium  , ut  idem  lib.  de  grat.  6c  libero  arbit.  c.  2.  * N line  au- 
tern  excufationcm  non  habent  de  peccato  fuo  , quia  detradus  eft  eispeni- 
tiis  omnis  praetextus  ignorantiae , ex  quo  familiare  eft  hominibus  di- 
cere  , ii  feiviffem  , feciflem  , ut  idem  notat.  Nam  ufque  adeo  mani- 
feftum  fuit , eos  noiuiffe  credere  , ut  ftudio  non  credenai  ignorare  af- 
fedaverint  eum  efte  Filium  Dei. 

&pauemmcum  23*  * -S?1*  we°dit  > in  natura  , in  dodrina  , in  confiliis  reformandi 
can.  homines , in  operibus , * & Patrem  meum  odit > cujus  authoritate  mif- 

fus  fum  , 6c  loquor  ,6c  me  uti  Chriftum  gero  ,•  quia  fcilicet  ejufdem 
eft  naturae  , dodrinae,  confilii  , operum.  Quae  verba  interferit  duo- 
bus  verftbus  idem  tradantibus,ne  leve  peccatum  eorum  efle  putaretur. 
feaii'em^'i^eis”  24*  * opera  non  fecijfem  in  eis , feu  coram  oculis  ipforum  , * qua 
fecTt  nepeccaatum  ne mo  a^US  tam  Ccilieet  admiranda,  tarn  multa,  tarn  aftidua,  tarn 
«on  ’haberent ; hominibus  utilia,tanta  poteftate  6c  facilitate :quas  conditiones  operum 
viderune^&'ode^  bic  merito  ponderat  Aug.  quia  Prophetae  multa  quoque  miranda  pa- 
Sucm  aeuni & trarunt>  ^ nemo  umquam  Prophetarum  fimilia  fecit;  ut  fane  maxi- 
mam  gratiam  6c  benevolentiam  authori  fuo  conciliare  debuiffent , ut 
idem  ait  lib.  de  utilit • credendi  c.  16.  * peccatum  non  baberent , tantae  vi- 
delicet pervicaciae  8c  ingratitudinis  , cui  nullum  aliorum  hominum 
peccatum  aequiparari  poteft  : nam  hujufraodi  opera  Chriftum  etiam 
fa  durum  elfe  Prophet#  vaticinati  fuerant,  ut  magis  6c  hinc  elfent 
inexcufabiles.  * Nunc  autetn  & viderunt , fupple  ex  fequentibus , & 
me  & Patrem  : Me  quidem  in  propno  corpore  , mirandis  operibus 
probantem  , me  effe  Filium  Dei,  6c  beneficiorum  magnitudine,  cul- 
tus  majeftate , fermonum  benignitate  ad  viciftitudinem  amoris  pro- 
vocantem  : Patrem  vero,  quatenus  viderunt  non  poffe  ift  i a quo- 
quam  fieri  , nifi  effet  Deus  cum  eo : * & tamen  his  non  obftantibus, 

* ode  runt  & me  & Patrem  meum  , qui  per  me  virtutem  6c  operatio- 
nal! , 6c  benignitatem  fuam  exeruit.  Hoc  autem  nulla  quidem  culp& 
mea  contingit , 

25  S'-d  utadtnj,.  . 2 j . * Sed  ut  adimpleatur  fermo , qui  in  lege  eorum  feriptus  eft  , id  eft  , 
lu\  \n  k'f  f eo!  in  Scripturis  illi  populo  datis  , 6c  ab  eo  in  pretio  habitis : ita  ut  pro- 
€|fal  Piaae  5 Clua  fbperbi  funt  , cenfura  perftringantur  , * quia  odio 
i uertim  me  gra-  ha-luerunt  me  gratis  , id  eft  , ablque  ulla  omnino  caufa  , fed  ex  invi- 

dia , 


SECUNDUM  JOANNEMCap,  jS.  7gf 
dia  , paraque  malitia.  Citat  autem  verba  Pi  aim.  34.  ubi  David  ex 

periona  Chrifti  loquebatur. 

a6.*  Cum  autem  venerit,  &c*  Hoc addit,  ut  fignificet  illud  odium,  26.Cum  autem 
quod  mendaciter  a Judaeis  Dei  zelo  palliatum  fuerat,  non  Temper  fine  tus  , quem  ego 
redargutione  manfurum,  fed  fuo  tempore  convincendum.  * Cum  ergo 
venerit  Paracletus,  quem  ego  mittam  vobis, quofignificat  Spiritum  San-  veritatis , qui  a 
dum  a fe  procedere,  quiadivinae  perfonae  non  mittuntuf,  nifi  a prin-  nie^ftfmon-u'iv 
cipio  a quo  procedunt , * a Patre  , mihi  per  generationem  communi-  ^h.ibeblt  de 
cante  mittendi  poteftatem  , fimulque  mittente.  Quod  pofterius  quia 
obfcurius  fignificatum  fuerat  > ne  putaretur  Pater  mittendi  potefta- 
tem  a fe  in  Filium  tranftulifife  ,adjungit : * Spiritum  veritatis  , id  eft  , 

Spiritum  Filii , qui  eft  veritas  in  Patre  fubfiftens  , vei  veritatis , id  eft, 
veracem  , veritatifque  dodorem  , * qui  a Patre  procedit , tamquam 
primo  originali  principio  fimul  mittente  , * iile  teflimonium  perhibebit 
de  me  , de  divinitate  mea  , de  innocentia  mea  , quod  fine  culpa  , imo 
bene  meritus  , odia  Sc  perfecutiones  toleraverim.  Incepit  hoc  tefti- 
monium  p.rhibere,  Primo  invifibiliter  , cum  repente  mutavit  mentem 
Centurionis , Sc  per  ipfius  os  teftatus  eft  in  paflione  , vere  Filius  Dei 
erat  ifte.  Secundo  vifibiliter  in  d;e  Pentecoftes , cum  tanta  efficacia 
teftificatus  eft  , ut  millia  Judaeorum  fidem  divinitatis  Sc  innocentiae 
Chrifti  receperint.  Quae  teftificatio  Spiritus  S.  quia  non  tantum  intus 
in  cordibus  Judaeorum,  fed  Sc  per  os  difcipulorum  fada  fait,  hinc  ad- 
dit : 

27.  * Ft  tejlimonium  perhibebitis  , de  eadem  divinitate  Sc  innocentia  27.  6c  vos  teftiV 
mea  : ficut  eos  efficaciffime  Sc  luculentiffime  fecifife  teftatur  c.  2.  Sc  bebUis?  qmaab* 
3.  Ad.  Unde  Ad  4.  v.  20.  dicunt,  Non pojfumus  qua  vidimus  & au~  raecum 
divimus  non  loqui  , * quia  ah  initio  mecum  ejt is  , a baptifmate  fcilicet 
Joannis  ufque  in  diem  affumptionis , ficut  explicat  S.  Petrus  Ad.  1. 
v.  21.  q.  d.  Jure  veftro  , Sc  merito  id  poteritis  teftimonium  reddere, 
ut  qui  ab  initio  mihi  familiariter  jundi , Sc  ingrefiTum  egreffumque 
meum  obfervantes,  habetistotam  vitam  meam  , &;  innocentiam  ex- 
ploratiffimam. 


CAPUT  decimumsextum. 


I. 


H 


£c  locutus fum  vobis  odio  veftri  Sc  perfecutionibus,  Sc  Ju-  1.  Hsclocmus 


daeorum  incredulitate,  *ut  non  fcandaliz,emini,  id  eft,ut  non  fum  vob,s ’ liv‘ 


- . fcandalae- 

ofrenti  tot  adverfitatibus  tamquam  inexpedatis,  a fide  mea , vel  a pa-  mini* 
tientia,  vel  ab  officio  vobis  impofito  decidatis.  Nam  , ut  Cy rill . quod 
inexpedatum  praeter  opinionem  fubrto  irruit,  magnos  etiam  plerum- 
que  animos  turbat.  Tela  vero  prasvifa  minus  feriunt.  Itaque  duo  per~ 

fecu- 


A 


7$ 6 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fecutionum  genera  graviora  proponit  : unum  pertinens  ad  fummamig- 
nominiam  , alterum  ad  maximam  poenam. 
gogisbr?a“ien?a’  z-  * Aljflue  Synxgogis  , Grace  uno  verbo , exert es  Jy- 
vos  : fed  venit  nagegt e , * facient  vos , expellendo  fcilicet  vos  a fynagogis , tamquam 
quUnterkcit  vw,  fedudores,&  Judaeis  execrabiles.  Neque  hoc  tantum,  * fed  venithora , 
quiuSTfe  feu  brevi  aderit,  * tit  cmnis  , qui  interficit  vos , arbitretur fe  obfequium 
ftaie  Deo.  * f raft  are  Dec  , utpote  credens,  quod  defer  ant  Deum  Ifrael , quoequot 

convertuntur  ad  me  ,zelo  fcilicet  incitatusnon  fecundumfeientiam. 
Proedicitur  enim  hie  perfecutio  Apoftolis  imminens,non  a Gentilibus, 
quidiisfeu  d x moniis  obfequium  fe  praeftare  credebant , cum  hoc  fa- 
cerent-  fed  a Judaeis , verum  Deum  colentibus  , ut  obferv^c  Aug. 
voWsh*qiSVnon  3*  * kac  facient  vobis  , quia  non  novermt  Patrem  , fub  ratione  Pa- 

noverum  Pa-  tris  mei , hoc  eft,  quia  non  noverunt  Deum  verum  efle  Patrem  meum; 
tiem, neque me.  nov.grant  enim  eum  puk  ratione  Dei , Chrifto  eis  dicente  c.  8,v.  5*4. 

Ouem  vos  dicitis  , quia  Dens  vefter  eft . * Neque  me  , tamquam  Fiiiuru 
ej us  incarnatum. 

tus  fomhvSJsMit  4*  * SC(l locutns  fuw  vobis  , id  eft , prophetice  h^c  omnia  prae- 
cum  venem  ho-  dixi,  * ut  cum  venerit  bora,  tempus  fcilicet,  quo  reipfa  vobis  accident, 
ntfcamini’quia1*  * eorim  r eminife  amini , quia  ego  dixi  vobis , id  eft,  recordemini  me  vo- 
ego  dist  vobis.  big  ea  praedixiife  , ut  ita  veritas  vaticinii  mei  fidem  divinitatis  meae 
confirmet  vobis , armetque  ad  patientiam. 
biffb  fniu^non  S'*  * ** AC  autem  v°bis  initio  non  dixi.  Et  tamen  Matth.io.  v.  17. 

disci , quia  vobtf-  8c  leqq.  firailia  eis  prxdida  legimus.  Unde  quidam  putant  ilia  fuilte 
*adEta  Matthaeo  per  anticipationem  temporis  dida,  quia  prasdida  tantum 
tempore  paffionis  : fed  hoc  perabfurdum  eft  , ut  patet  ex  Matthaeo 
vobis  interrogat  1 1.  v.  i.  Itaque  Aug.  illud  luc  , refer-t  ad  id  , quod  praedixerat  de 
me , Quo  vadis  ? paracleto  mittendo.  Sed  revera  contextus  omnino  videtur  poftulare, 
ut  illud  bacy  hujus  versus  referatur  ad  eadem,  ad  quae  refertur  illud, 
b&c  , quod  habetur  v.  3.  itemque  4.  de  iifdem  enim  loquitur  ; 8c  cer- 
turn  videtur  , quod  priora  ad  perlecutiones  referantur.  Itaque  , hac  , 
intellige  proxime  praedida  de  ejedione  & fynagogis,  de  morte  ipfo- 
rum  Apoftolorum  determinate , 8c  quidem  tanta  cum  rabie  , ut  obfe- 
quium fe  putent  praeftare  Deo.  Nam  praedidiones  apud  Matth.  gene- 
rates funt , 8c  de  omnibus  quidem  difeipulis  Chrifti ; hae  vero  fpecia- 
les.  * Oiiia  vobifeurn  eram , hoc  eft,  quia  prasfentiameacorporalis  fa- 
ciebat , ut  non  effettunc  a'dhuc  necefTarium  , turn  quia  impediebam  , 
ne  acci derent  vobis , turn  quia  non  erat  opus  ante  tempus  vos  terre- 
facere.  * Et  tunc  Graece  v£v  At,  nunc  vero  , * vado  ad  eum , qui  me  mifity 
Sc  proinde  non  expedit  ultra  differre  id  , quod  praefeire  vobis  necef- 
farium  eft  5 * & nemo  ex  vobis  interrogat  me.  Verba  funt  quafi  miran- 

tis 


cura  cram 
r.unc  vado 
eum  , qui 


SECUNDUM  JOANNEMCap.i^  787 

tiseorum  taciturnitatem  : q.  d.  Cum  audiatis  me  hinc  difcedere,  mi- 
rum  eft  neminem  veftrum  amplius  inftare  interrogando  , * quo  vadis* 
id  eft,  in  quern  locum,  qua  de  caufa,  quo  confilio  , quo  frubtu  , quid 
fadfturus  ? &c.  ficut  ab  abeuntibus , amici  folent. 

6.  * Sed  quia  h&c  locutus  fum  , de  difceffu  meo  , & malorum  acerbi- 

tate  , * triftitia  implevit  cor  veftrum, ita  ut  actoniti  litis,  & de  aliis  re-  bis , mftttia  im- 
bus  interrogare  vel  cogitare  non  occurrat , vel  non  lubeat.  Eft  enim  ^ 
fuavis  excufatio  taciturnitatis  eorum,ut  Cyrill.notavit.  Utergo  tol- 
leret  moerorem  ex  animis  eorum  , fubjungit : 

7.  * Sed  ego  veritatem  dko  vobis  : expedit  vobis  , ut  ego  vadam  , q.  d.  7* Sed  e?°  vcn*“ 
Abfentia  mea  corporalis  non  debet  vobis  elle  moerori,  fed  magno  po-  bis  : expedit  vo- 
tiusfolatio,  cum  vobis  fit  futura  utiliftima.  l^atio  eft  , * ft  enim  non  ^ aC«mn  non 
abiero , Paraclitus , id  eft , confolator  ille  toties  jam  a me  promiffus  abieto.Paraciims 
vobis , * non  veniet  ad  vos , ut  voseximiis  copiofifque  doriis  fuis  per-  ™s:  fi^utemab- 
fundat,  8c  in  virtute  perficiat.  Caufa  triplex  h u jus  dilationis.  Prima,  iero>  jr,utafa 
quia  placuit  Deo  , ut  ad  plemtudinem  gratis  ipiritualis  etiam  Apo- 

ftoli  paulatim  pertingerent  , utlate  Tertul.  lib.  de  velandis  virgini- 
bus  c.  1.  Secunda  , ut  diftinde  ac  figiilatim  myfterium  trium  perfo- 
narum  mundo  innotefceret,  ut  indicat  hie  Aug. Pater  per  mundi  crea- 
tionem  ac  gubernationem  , Fiiiique  miftionem  ; Filius  per  carnisaf- 
fumptionem  ; Spiritus  fandus  per  vilibilem  donorum  profufionem, 

Tertia,  ut  abundantia  Spiritus  fandi  in  homines  oftenderetur  effe  fru- 
dus  mortis  8c  glorificationis  Chrifti , prout  indicatur  Joan.  7.  v.  39. 

Ideoque  3c  hie  fubjungit , * ft  autem  abiero  , refufeitatus  in  caelum  , 

* mittam  eum  ad  vos , ut  3c  certiflimi  fitis  de  adventu  futuroejus , 8c 
ut  glorificationis  mortifque  meoe  frudum  agnofcutis.Quse  vero  etiam 
in  publicum  utilitasinde  confecutura  fit , conlequenter  explicate 

8.  9.  * Et  cum  venerit  ille , arguet  mundum  de  pcccato  &c.  Locus  ad-  3 Etcum  venec 
raodum  perplexus  , in  cujus  enodatione  du<e  fere  funt  fententise  cele-  mundum depec- 
briores. Prima  Aug.  8c  Bedas,  cui  ex  parte  07rillus  adhaeret.  Secunda  cat9»  & dcj.ufti- 

r n • r • a - _ r n na,&  dc  judicio. 

Chryloitomi  cum  luis.  Aug.  quidem  intelligitquod  Spiritus  landus  9.  De  pec:ato 

* arguet  mundum  , id  eft  , perfpicuis  argumentis  convincet  mundum  , Son^Tedide  unt 
feu  mundanos  homines,  * de  pcccato  incredulitatis.  * quia  utfequitur,  in  me: 

* non  crediderunt  in  me  , quod  de  Judaeis  potiflimum  iqjellig'tur  , juxta 
verfum-22.  c.  1 5 . * Et  dc  juftitia  , id  eft  , per  juftitiam  , fcilicet  cre- 
dentium  :quia,  inquit,  fidelium  comparatio infidelium eft  vitupe- 
ratio  , quod  earn  non  fint  imitati.  Quem  fenium  Aug.  ex  eo  colligit, 
quiafermone  ad  Apoftolos  credentes  converfo  , rationem  fubjungit: 


10. 


Qjiia  ad  Patrem  vado  , & jam  non  videbitis  me.  Ju  ft  t a eivm 


ro.  de  julfti'a 
veto,  quia  a i Pa- 


Apoftolorum  , 8c  fidelium  omnium  in  eo  litaeft , ut  credant  in  eu  Vado  & 

quem  non  vident.  G g g g g 11.*  Be 


-rn  non  Yt . ;bi- 


788  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

n.  de  judicio  ii.  * De  judicio  autem  , id  eft,  de  condemnatione  : quiamundus 
ceps  hi^sTun- cum  ^ll°  principe  damnatur,  quern  imitatur,  *quiaprincepshujus  mundi 
jam  judicatus  jam  judicatus  , feu  damnatu  * eft . Quas  interpretatio  quia  aliqua  ex 
parte  durior  videtur  , hinc  aliis  magis  placet  fententia  Chryfoftomi  , 
qui  exponit,  quod  Spiritusfandus  * arguet,  feu  perfpicue  convincet 
* 'dumdum  , tam  Judisos , quam  Gentes,  * de  peccato , infidelitatis , quo 
non  credunt  in  Chriftum  , * & de  juft  it  ia  ipfius  Chrifti , id  eft  , con- 
vincet  Chriftum  efie  juftum  Sc  innocentem,  imo  omnis  juftitiae  in  ho- 
minibus  authorem.  Quod  ex  eo  demonftrabitur,*^«i^  ad  Patrem  va- 
do  , & jam  non  videbitis  me  , in  ifta  fcilicetcarnis  iufirmitate  Sc  con- 
temptu  , ut  prius.  Nam  antea  habebat  aliquid  , quod  incredulitati 
foas  prastexere  poftent.  Sed  poftquam  refurrexit , Sc  tamquam  Deo 
gratiflimus^afcendit  ad  Patrem  gloriofus , nihil  fuit  excufationis  reli- 
quum  , quin  eum  Sc  innoce»tenr\&  juftum , Sc  omni  humano  generi 
juftitins  authorem  efTe  crederent  , per  cujus  fidem  Sc  ipfi  homines  ju- 
ftifkari  p orient.  * De  judicio  autem  convincet  mundum  , ut  fcilicet  fe 
judicio  ac  damnationi  obnoxium  erie  intellligat , * quia  princeps  hujus 
mundi , diabolus , cui  tamquam  principi  miindus  peccatimerito  fub- 
jedus  , * jam  judicatus  eft  , id  eft , damnatus  a Deo  , quatenus  fuo  in 
homines  dominio  per  juftitiam  Chrifti  fpoliandus , & judicio  ignis 
aeterni  irrevocabiliter  deftinatus  eft.  Per  hoc  autem  oftendetur  etiam 
mundum  cum  fuo  principe  damnandum  efTe  , qui  eum  adhuc  fuper- 
bum  Sc  impium  imitari  voluerit.  Utitur  autem  prasterito  tempore 
pro  futuro  , quod  jamjam  inftabat. 

ra^habeo^vobis  I2*  * Adhuc  habeo  mult  a vcbis  dieere , id  eft,  dicenda  feu  explicanda, 
dicere  : fed  non  Sc  ut  S.  Leoferm.  2.  de  Pentecofte  , enarranda.  Ut  proinde  non  fig- 
niod6,,S  pouarc  nificet  aliam  eis  veritatem  ac  dodrinam  efTe  praedicandam,  inquit  idem, 
fed  eamdem  enucleatius  percipiendam.  Et  hasc  funt  profundiora,quae 
in  ipfis  rebus  etiam  revelatis  continentur.  * Sed  non  poteftis  portare  modoy 
id  eft  , intelligere,  propter  incapacitatem  veftram,  quae  perillamSpi- 
ritusfandi  aftiuentiam  tollendaeft.  Utenim  nonnulla  myfteria,quae 
creduntur  , etiam  intelligantur  , non  eft  fan’s  fidelem  erie  , fed  pro- 
fecirie  oportet  in  Spiritu.  Quare  ut  eos  redderetnon  defperando  fri- 
h -Cum autem  g^ores  ’ ^ deriderando capaciores , fpem  certain  facit , eorum  cog- 
yenent  iiie  sPi-  nitionem  eis  per  Spiritum  fandum  efTe  tradendam. 
docebi^vosom-  13  * Cum  autem  venerit  illc  Spiritus  veritatis  , id  eft  , verax  , vel 
nem  vernatem : veritatis  , id  eft  , Filii  Dei  , qui  eft  Veritas,  Sc  a Veritate  , quia  Deus 
tur.a  feipfo:  fed  de  Deo  , * docebttvos  , abique  verborum  n: 
d let i oque t u r f & dona  fcientiae  Sc  fapientiae  (nam  per  ilia  fit 
quae  vemura funt  pacior  -)  * i mnem  veritatem  , non  de  futuris 
bis, 


ivolucris,  per  inrula  vobis 
ipfe  homo  intrinleciis  ca- 
eventibus,  vel  de  occultis 
natu- 


SECUNDUM  JOANNEM,  Cap.  16.  789 

naturalis  Philofophi#  difficultatibus , fed  omnem  veritatem  eorum , 
qux  ad  inftruendam  Ecclefiam  , & ad  perficiendos  homines  in  fide 
Sc  bonis  monbus  erunt  neceffaria : hoc  eft , quidquid  veritatis in  ver- 
bis atque  inftitutis  meis  , Sc  in  Scripturis  latet.  Nam  eorum  intelle- 
dus  a Spiritu  San  do  eis  datus  eft  , Sc  in  illis , comprehenditur , quid- 
quid  ad  fidem  Sc  bonos  mores  inftruendos,  & ad  Ecclefiae  guberna- 
tionem  requiritur.  Itaque  fingulis  perfonisfua  affignat  munia,  ut 
Verbum  carofadumdifciplinam  veritatis  traderet  ore  fuo  , Spiritus 
vero  Sandus  ejufdem  intelligentiam  daret  5 partim  ut  fic  homo  ab 
externo  auditu  incipiendo  , ad  rerum  fcientiam  ordine  quodam  profi- 
ceret : partim  , ne,  fi  Spiritus  S.  fine  externo  Verbi  incarnati  mi- 
nifterio  novas  veritates  revelaffet,  occalionem  majorem  inde  arripe- 
rent  hceretici,  ficut  quidam  poftea  fecerunt  , dicendi  hxc  vel  ilia  novae 
fidei  myfteria  a Spiritu  S.  de  novo  elfe  infpirata.  Qua  de  re  vide  la- 
tius  Aug.  trad  97.  Sc  98.  Dans  vero  ratioriem  , cur  Spiritum  veri- 
tatis appellaffet,  Sc  fimul  occurrens  erroii  , quo  quis  putare  poffet 
Spiritum  , qui  dodurus  erat  omnem  veritatem  , quam  Filius  nondum 
explicuiifet,  effe  majorem  Filio,  vel  aliena  Sc  contraria  dodrinae  fidei 
dodurum  , opportune  fubjicit : * non  enini  loquitur  a fe  met  ip fo , quia 
non  eft  afemetipfo,  Sc  proinde  nihil  loquetur  veritati  feu  Filio,a  quo 
eft,  diflentaneum.  Nam  ficutide  femetipfo  dixerat  c.  14.V.10.  A me 
ipfo  loquor  , hoc  eft  , nihil  praeter  Patris  voluntatem,  nihil  a me  inven- 
tum,  Patrique  contrarium  ,*  itaetiam  de  Spiritu  veritatis  , *fedqu&- 
cumque  audiet  3 loquetur  , id  eft  , nihil  praeterquam  quod  audiet , feu 
quod  intelliget3feu  accipiet  ex  une.  Nam  ab  illo  audiet,  a quo  proce- 
dit.  Audire  autem  illi  eft  fcire  ^ (cire  vero  , effe.  Quia  ergo  non  eft  a 
femetipfo , fed  a Filio , confequenter  a quo  eft  illi  effentia  , ab  illo  Sc 
fcientia  Sc  locutiotab  illo  igitur  Sc  audientia,quse  nihil  eft  aliud  quam 
fcientia,  prout  haec  tradat  Aug.  * Etqu&futura  funty  maximeea,  quae 
fpedant  ad  pericula  fidelium  vitanda,  fidemque  confirmandam  , * an- 
num tab  it  vobis , id  eft  , longe  ante  praedicet.  Per  quod  , interprete 
Chryfoft.  animos  eorum  excitavit , quia  ad  nihil  tarn  cupidum  eft  hu- 
manum  genus , quam  ad  futura  cognofcenda. 

14.  * Ille  me  clarificabit , id  eft,celebrem  gloriofumque  reddet  toto  i4.ille me clari* 
orbe  terrarum,  fecundum  naturam  Sc  humanam  Sc  divinam,  quia  re-  Sacdplet!  & 
velabit  fidelibus , quanta  fit  virtus , & potentiadivinitatis  Chrifti.  annuntiabic  vo- 
Hoc  autem  dixit  Spiritum  fadurum  , quod  Apoftoli  per  Spiritum  fa- 
duri  erant.  * Quia  de  meo  accipiet , O’  annuntiabit  vobis , id  eft  , quia 
id  , quod  annuntiabit  vobis , fcilicet  omnem  etiam  de  futuris  rebus 
veritatem  , accipiet  demeo,  hoc  eft  , deme  ,feu  de  plenitudine  Sc  in- 

Ggggg  2 finito 


ij.Oronia  qua:- 
cutnque  habet 
Pater,  mea  iunt. 
Propterea  dixi : 
quia  de  meo  ac- 


790  COMMENT.  IN  EVANGEL1UM 

finito  thefauro  divinitatis  &;  fapientiae  me#.  Per  quod  fignlficatSpI- 
ritumS.  & a fe  procedere  , & fibiconlubftantialem  effe.  Utrumque 
notat  Cy rill . Ne  vero  crederetur  Filius  dixiffe  quod  hoc  , fuum  , de 
quo  Spiritus  S.  acciperet , haberet  afe  , Sc  ita  detraxiffet  aliquid  Pa- 
tris  glorias  , i ubjicit : 

15.  * Omnia  qu&cutnque  habet  Pater  , potentiam,  fapientiam  , veri- 
tatem  , eifentiam , qugecumque  fcilicet  in  ilia  fimplici  divina  natura 
multiplicicer  continentur.  Per  hoc  autem  , quod  nondicic,  Dcus  , 
cipiet,&annun-  fed  Pater  , inftnuat  illud  , Omnia  , de  iis  intelligi  debere  , quae  funt 
tabu  VOD15.  naturae  , non  perfonae , quia  perfona  habet  naturam  -9  ut  fie  Sabellia- 
nus  error  excludatur,ftcut  notavit  Didymus  lib.  2.  de  Spiritu  S.  *Mea 
funt , non  gratia  , fed  natura,  non  aliquid  quad  mihi  jam  exiftentido- 
natum  poflldendo , fed  nafcendo.  Itaque  * propterea  , id  eft  , hoc 
fenfu  , * dixi : quia  de  meo  accipiet , nimirum  ne  ullo  modo  videar  mihi 
quidquam  omnino  vindicare  , quod  non  habeam  a Patre.  In  quo  iu- 
cet  mirabiliter,  quantopere  Sc  quam  accurate  deferat  Filius  Patri 
etiam  fecundum  divinam  naturam.  Sed  quid  miramur  fi  defert  Patri, 
qui  Jfubditur  etiam  matri  ? ut  Ambr.  lib.  2.  in  Luc. 

Modicum^  1 6.  * Modicum  , id  eft,  pufillumadhuc  temporis  fpatium  eft  , * & 
jam  non  videbi  • jam  non  videbitis  me  y id  eft,  poftquod  non  ampliusme  videbitis  con- 


quia  fcilicet  per  mortem  fubtrahar  oculis  ve- 


tis  me:&  iterum . 

dcbhi?™’ & v-‘  vel*antem  vobifcum  , 

vadoad  Patremf  ftris : * & iterum  , fupple  jfimile  quid  continget  > videlicet  * modicum 
go  «,Jdirfc?puii*  temp°ris  erit  , * & videbitis  me  , id  eft  , quo  exa&o  rurfus  redivivum 
e,uidSeftTiccm:  me  V1^e^*lt:’s»  Itaciue  primum  illud  , modicum  , comple&itur  tempus  , 
quod  dicit  nobis:  quod  reftabat  ufque  ad  pafftonem  , paucarum  fcilicet  horarum  : fe- 
Mn^vidcbiti?  cundumvero  5 modicum  , comple&itur  tempus  a morte  ufque  ad  re- 
me  : & iterum  furredionem.  Itafentiunt  Cyrill.  Sc  Aug.  quitrad.  10 1.  hoc  expo- 
debhi^^e^  V&  nens  ? paululum  , inquit  , paftus  eft  , & non  viderunt  eum  : rur- 
?rcmV?ad°adPa  *^us  P0^  Pau^u^urn  refurrexit , & viderunt  eum.  Nam  phrafis  ifta  , 
i2.Dicebanter-  modicum  & , fignificat  , poft  modicum , ficut  patet  Aggaei  2.  v.  7.  Adbuc 
quoddfqf,  Mo* unum  modicum  eft  , & movebor  , &c.  Sc  Ofaeae  1.  v.  4.  Adhuc  modicum , 
dicum  ? Nefci-  <jr  vifitabof anguine m.  Quod  bene  notandum,  propter  diverfos  fenfus, 
rru.  qjidloqui-  verba  trahuntur.  * Quia  vado  ad  Patrem  , id  eft  , quia 

t«rPjffu^vit  uia )am  1am  inftat tempus , quo  per  mortem  Sc  refurredionem  interce- 
Tolebameumin.  dentem  mihi  eundum  eft  ad  Patrem.  Et  ficdatur  ratio  utriufque  bre- 
vis  intervalli , fcilicet  mox  fublatoe,  Sc  ftatim  redditas  vifionis  : ldque 
J-nt.s  tnter  ^ve  •re  a(i  patrem  accipiatur  pro  afeenfione  , quam  mors&  refurre- 
Modicun*,  & ’ dio  debebant , ut  diximus  ,antecedere,  five  etiam  , ut  aliqui  malunt, 
m " -V&C herim  Pro  ^P^a  immortali  refurredione , fed  minus  congrue  ad  iftam  phra- 

modicum,  & vi-  f m Scripture?.  Cum  ergo  difeipuli  non  intelligerent  ? quid  fibi  vel- 
debitisme.  r lent 


SECUNDUM  JOANNEM  Cam 6.  791 

lent  !fta  verba, quae  obfcuritatem  adferebant,  eo  quod  tamquam  pro- 
phetica  nondum  effent  impleta  , dixit  Dominus  : 

2.0.  * Amen  amen  dico  vobis.  Eft  vehementiftime  confirmantis  , per  20. Amen,  amen 
illam  repetitionem  : quod  frequentius  in  Evangelio  fecundum  Joan-  pio^a^tisA  fli'-* 
nem  invenitur,  quia , ut  Ambr.  in  Pfal.  40.  ipfe  maxime  de  caeleftibus 
&profundis  myfteriis  eft  locutus.  * Quia  plorabitis  & flebitis  vos, fcili-  debit:  vos  autem 
cet  poft  illud  prim  urn  modicum,  quando  per  mortem  auferar  a vobis : 

* mundus  autem  , Judaei  , amici  huic  mundo  , Sc  interfe&ores  mei , vertemr  in  gau- 

* gaudebit.  Laetati  enim  funt  occifo  Chrifto  , quando  difcipuli  funt 
contriftati,  inquit  Aug.  * fed  triftitia  veftravertetur  ingaudium  , poft 
illud  fecundum  modicum  , quando  me  iterum  videbitisex  mortuis  re- 
fufcitatum.  Itaquenon  explicat  Chriftus  quaeftionem  difcipulorum, 
neque  quid  ellet  illud  modicum  , neque  quando  implendum  , utpote 
quod  illos  ex  eventu  potius  difcere  volebat  : fed  explicat , quid  iplis 
interim  eflet  eventurum.  Porro  viciflitudinem  illam  gaudii  poft  eo- 
rum  tantam  triftitiam  declarat  limilitudine  : 

2.1.  * Mulier  cumparit , &c.  fupple  ,ficut,  quod  apud  Hebraeos  fae-  21.  MuKercum 
piffime  fupprimitur  , quemadmodum  Sc  fequenti  verfu  SzzPcJta,  vel  habeV. quia  vcnu 
ejus  loco  pofitum  eft  , igitur  : q.  d.  Triftitiam  , dolore/que  capietis  in 

morte  mea  , fed  quales  funt  dolores  puerperarum  , qui  laetitia*  caufa  puerumjamnon 
funt  , omnera  nonfolum  triftitiam  ,fed  etiam  memoriam  ejus  abfor-  rT^rople^^u- 

bentis.  Sic  igitur  eft’ hi  mo 

22.  * Et  vos  nunc  cjuidemtriflitiam  babetis  } id  eft  ,mox  habebitis  in  mundum. 
paftione  Sc  morte  mea  , poft  primum  fcilicet  illud  modicum,  quando  ^ncqViSm  tru 
non  videbitis  me  : * iterum  autem  videbo  vos , ftatim  a morte  Sc  fepul-  ftitiam  habetis , 
turamea,  poft  fecundum  illud  modicum  exadtum  , * & gaudebit  cor  debo  vos.&gaul 
veftrum,  id  eft,  ex  intimo  corde  gaudebitis  de  me  immortal  iter  refuf-  ^gayJum^e- 
citato  , ficut  patet  Joan,  20.  * & gaudium  veflrum  nemo  toilet  a vobis , drum  nemo  id- 
id  eft  , nemo  tollere  poterit  ; Sc  proinde  perpetuum  erit  de  me  vivo  , let  a vobl5‘ 
florente,  ac  triumphante.  Significat  enim  quod  refurgens  a mortuis 
non  morietur  amplius, & mors  illi  ultra  non  dominabitur,ficut  Aug. 

Sc  Chryfoft.  notant.  Porro  idem  Aug.  aliofenfu  abeo  , quern  priixs 
dederat,  Sc  poft  ilium  Beda,  accipiunt  illud  primum  modicum  pro  tem- 
pore a morte  ufque  ad  afcenfionem  , poftquam  non  effect  amplius 
vifuri  Chriftum  , fed  triftes  futuri  in  miferiis  Sc  laboribus  hujus 
mundi  : fecundum  vero  modicum  accipiunt  tempus  totum  ufque  ad 
refurredtionem  univerfalem,  poft  quam  eum  iterum  vifuri  erunt,  Sc 
seterno  incorruptili  gaudio  gavifuri  in  caelo.  Et  intelligunt  confe- 
quenterdiem,  in  quo  lumine  glorias  illuftrati  nihil  intcrrogabunt 
amplius  7 ipsa  fcilicet  manifeftatione  aeternas  vcritatis  fcientes  omnia. 

Sed 


2. 3.Et  in  illo  die 
me  nonrogabitii  * 
quidquam.  A- 


91  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Sed  ad  primumfenfumcontinuandum  convertendofubjici'tChriftus : 
23.*  Et  in  illo  die  , id  eft , illo  tempore  , quo  refufcitatus  fuero  i 
mnrogabitis quidquam , id  eft,  non  interrogates  me  amplius.  Ref- 

X: P!c‘l enim  ad  diem  Pentec°ft«  > <lu° Spintus  Sancli  lumine  illuftrati 
tietitis  Patiem  nihil  opus  habuerunt  amplius , os  Chrifti  fecum  loquentis  conf ulere 
dabit  vobis.  Chrylolt#  oc  rere  Graeci#  A}ucny  Auncti  dico  vobis  : ji  quid  petievitis 

Patretn,  poft  fubtradam  vobis  pra?(entiam  meam  corporalem  , * in 
nomine  meo  , id  eft  , per  me  tamquam  redemptorem  , mediatorem,  6c 
caput.  Nam  ut  redemptor  , fanguine  fuo  nos  emit , 6c  meritis  fuis 
omnia  faluti  nofee  neceffaria  nobis  procuravit : ut  mediator,  infuper 
indextera  Dei  Patris  interpellat  pro  nobis:  ut  caput  noftrum,  ipfe- 
metin  membris  fuis  accipit  ilia,  qua?  petimus.  Quaratione  dicit  Pfal- 
mus,  Accepifti  dona  in  bominibus.  Quas  tria  iimuJ  junda ineffabilem 
obtinent  vim  ad  impetranda  poftulata.  * Dabit  vobis.  De  cujufmodi 
promiflionumintelligentia  jam  faspe  diximus. 

2 4. uique  modo  24.  * U/que  modo  nonpetiftis  quidquam  in  nomine  meo  , id  eft,  hade- 

qmm“nano wine  non  Petivlftis  quidquam  a Patre  in  nomine  meo  , tamquam  re- 

meo:  Petite,  & demptoris  , mediators  , 6c capitis  veftri , quia  ,ut  rede  Cvrill  hie 
dium  veftrum  fit  orandi  ntus  priicis  omnibus  Ignotus  tuit,  quia  nondum  perada  re- 
picmim,  demptio,  neque  confefius  ad  dexteram  , neque  dignitas  capitis  ei  de- 

lat  a fue  rat.  Undenec  Chriftus  Apoftolis  ilium  orandi  ri turn  nifi  jam- 
jam  moriturus  tradidit,  ut  Patripoft  glorificationem  fuam  offerre- 
tur  : quern  propterea  Ecclefia  ex  hac  Domini  inftitutione  in  omnibus 
fuis precibus  frequentat.  Itaque  deinceps,  * petite, in  nomine fciiicet 
meo  , * & , experti  talis  efticaciam  petitionis , * accipietis , ut gaudium 
veftrum  fit  plenum  ,tum  in  hac  vitaimpetrando  poftulata,  qusead  fan- 
dificationem  veftram  faciunt,  turn  in  futura  , quas  ad  glorificatio- 
nem. Gratiam  enim  O’ gloriam  dabit  Dcmimts , ut  eft  Pfalm.  83. 

25.  Uxc  in  pro.  25”.*  IUc  in  pYoverbiis  locutusfum  vobis , id  eft  , tamquam  per  pro- 
fumyobis^venTt & Parab°las , fermone  videlicet  obfcuriore  , 6c  qui  non  facile 
hora , cam  jam  a difeipulis  capiebatur  , ut  Cyrill.  quia  fere  de  rebus  futuris  locutus 
biis  ioquPart°  vo."  ^uerat  > orando  in  nomine  fuo  , de  abitu  6c  reditu  fuo,  de  Patre  Sc 
bis,  fed  paiam  de  Paracleto , de  illo  modico  See . Sed  ne  vos  contriftet  fermonis  obfeu- 
vobis.  ° ritas  , * venithora  , cum  jam  non , &c.fed  paiam  de  Patre  annuntiabo  vo- 
bis, id  eft,  de  Deo  6c  rebus  divinis  differam  vobis  apertiflime.  Refpi- 
cit  enim  ad  illos  dies  quadraginta , quibus  poft  paflionem  cum  ipfis 
converfatus  eft  , 6c  ad  miflionem  Spiritus  Sandi , qui  eosdodurus 

26,in  illo  die  in  erat  omnia.  Primum  Chryfoft.  fecundiim  notat  Aug. 
re^&iJSrdfco'  26.  * ln  iU°  ^ie  > ^eu  -temPore  perada  fciiicet  redemptione  6c  ob- 
vobis  quia  ego  tenta  mediatoris  6c  capitis  jam  glorificati  dignitate  , * in  nomine  meo 

rogabo  Pattern  1 J 0 netetis 

Oevobt;:  petettS, 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.  i<j.  793 

fetetis  , quia  tunc  ccepit  ille  modus  orandi  invalefcere  : * & non  died 
vobis,  quia  ego  rogabo  Patretn  de  vobis.  Non  quad  (ignificet  Chriftus, 
le  nullo  modo  in  caclis  pro  eis  rogaturum  , cum  conftet  eum  hoc  fa- 
cere  ex  c.  8.  ad  Rom.  v.  34  Sc  ad  Hebr.  7.  v.  2f.  Sc  ibid. c.9.  v.24. 
fed  fignificat  fe  jam  nolle  facere  mentionem  iliius  interpellationis 
fuae  , ne  putarent  difcipuli  nullam  omnino  habendam  effe  rationem  a 0 

Patre  precum  etiam  fuarum  propriarum  , fed  aliquid  ampliusfe  ad 
eorum  confolationem  velle  dicere  , videlicet  quod  etiam  fe  non  pe- 
rente  impetrabunt.  , 

27.  * lpfe  enim  Pater  amat  vos , ut  proinde  illtro  ex  ifto  amore  au-  27-ipfe  enimPa- 
res  ejus  attente  Tint  ad  preces  veftras.  Significat  ergo  merita  tarn  dif-  Ju^vos  me  a- 
cipulorum  , quam  Chrifti  ad  eumdem  frudum  orationis  obtinendum  & «edi- 
concurrere  ; tantum  abeft , ut , quod  haeretici  dicunt , meritis  noftris  Deoauvi,  e°°  3 
merita  Chrifti  obfcurentur  : ficu.t  nec  precibiis  noftris  preces  Chrifti 
Sc  bonitas  Dei  obfcurantur,  quando  ad  eumdem  effedtum  concur- 
runt , (icut  concurreEant , cum  diceret  Deus  4.  Reg.  20.  v.  6.  Pro- 
tegam  urbem  ifiam  propter  me,  & propter  David  fervummeum.  Ideo  au- 
tem  Pater  amat  vos , * quia  vos  me  amajiis , id  eft  , quia  genuini  eftis 
difcipuli.  Sc  amici  mei  • quamvis  eos  jam  ante  Pater  amore  fuo  prae- 
venuTet , ut  amici  fierent : * & credidiftis  , quia  ego  cl  Deo  exi vi,  id  eft , 
quod  ex  Deo  tamquam  Verbum  Sc  Films  natus  fum  , juxta  ill ud  Eccl. 

24.  Ego  ex  ore  Altiftimi  prodivi. 

28 . * Exivi  a Patre , aeterna  generatione  nafcendo  tamquam  verus  2s.Exivi  a Patre, 

Filius  ejus , * & veni  in  mundum  , naturam  humanam  affumendo  ex 

Virgine  : * iterum  relinquo  mundum  , corporali  difceftione,  * & vado  ad  linquo  mnndum, 
-r.  & r r • 1 & vado  ad  Pa- 

Patrem  , per  alcenlionem  in  caelum.  Iiemi 

29.  * Dicunt  ei  difcipuli  : Ecce  nunc palam  loqueris,  &c.  id  eft,  nullo  29.  Dicunt  ei 
parabolico  Sc  obfcuro  fermone  nobis  loqueris  de  amore  Patris  , de 

exitu  Sc  reditu  tuo  , praeftans  fcilicet  id,  quod  initio  promififti , pa-  loqueris,  & pro- 
lam  telocuturum.  Putabant  enim  fe  jam  plane  intelligere  ea  , quae  dicis. 

Chriftus  loquebatur  , cum  revera  multum  eis  deeffet. 

30.  * Nunc  fcimus , ex  hoc  fcilicet  peripicuo  fermone  tuo  , * 
fcis  omnia  , etiam  humanonim  cordium  arcana,  * & , ut  ilia  fcias, 
opus  eft  tibi , ut  quis  te  interroget  ,id  eft  , ut  tibi  quaeftionem  fuam  pro-  J^ro'e^^ilfhoc 
ponat,  quamdiffolvi  velit : quia  fcilicet  priufquam  interrogaris,ipfius  credimus’  quia  a 
interrogantis  nofti  voluntatem.  Quod  ex  eo  colligebant  , quia  cum  Deoexiftl- 
vellent  eum  paulo  ante  interrogate  , quid  effet  qucd  eisdixerat, 

modicum  & non  videbitis  me  , &c.  ipfe  praeveniendo  interrogationem 
eorum,  difTolverat  quaeftionem,  prout  haec  notant  Aug.  Sc  Chryfoft. 

* In  hoc , id  eft  , ex  hoc  argumento  , quod  nofti  omnia  , * credimus , 

quia 


quia  3o.nunc  fcimus 

* „„ quia  fcis  omnia  , 

& non  opus  eft 


794,  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

quia  a Deo  exifti  , id  eft,  quod  fisgenuinus  Filius  Dei,  quia  folius  Dei 
eft  omnia  etiam  abfcondita  cordis  nolTe  , uc  Hilar,  lib.  6.  de  Trinit. 
Cy rill.  Sc  Theophyl.  in  hunc  locum.  Quas  verba  difcipulorum  cum 
tacitam  gloriationem  continere  viderentur,  quafi  perfe&a  jam  effent 
fide  , reprimit  eos  aliquantulum  Chriftus,  fidei  infirmitatem  often- 
dendo. 

5 i.Kefponditeis  31.*  Sed  credit  is , tranquillo  videlicet  rerum  ftatu,  abfenteperi- 

Jerus:Mod6cre.culo;fed 

J2.  EccevenU  32.  * Ecce  venit  bora  , & jam  vemt.  Primum  lllud  , venit , eft  prae- 
rit^undif'er^a  fentis  temporis,  (ecundiim  vero  prxteriti : quo  visorationis  augetur: 
mini  unu'qufi-  q#  d#  Brevi  tempusaderit  , imo  ecce  nunc  adeft  : Judas  enim  cum  co- 
me  ibiumtd.’^  horte  jam  fe  parabit.  * Vtdijpergamiui  uflifquifque  in  propria  , id  eft, 
quatis  .•  5c  non  fuuin  quilque  locum  , ubi  tutiiisconfultiufve  effe  putet.  Quo  fig— 
pUaTe£°raccum  U nificatur  non  fola  £uga  difcipulorum  , fed  confufa  eorum  diiperfio, 
eft*  juxta  Scripturam , ad  quam  hie  alludit , Sc  quam  poftea  citat , Percti- 

titm  paftorem  , & dijpergentur  oves.  * Et  me  folum  relinquatis , inter  ho- 
ftium  manus,ficutfadum  oftenditur  Matth.  2 6.  v.  56.  quafi  eisdi- 
ceret , Tunc  apparebit,  quam  virilis  fit  veftra  fides  de  Filio  Dei,  quse 
fic  formidine  dejeda  fuccumbet.  Qiam  fidem  ftatim  iterum  confir- 
mat  addendo  : * & , pro  , fed,  vel  quamquam  , * nonfum  folus , neque 
nunc  , neque  tunc  , * quia  Pater  me  cum  eft  , qui  mihi  fit  prseiidio  in 
omnitribulatione  , utpote  a me  infeparabilis. 

3 3 .Ha2c locutus  33.  * H&c  locutus  fum  vobis ,de  fidei  veftree  infirmitate  Sc  fuga  , * ut 
me*  Vpac!ein  °ha-  in  me  facem  habeatis , id  eft  , ut  difeatis  contra  omnes  ad  verfit  aces  effe 
beam. in  mundo  £afifies  m fide  ac  diledione  mei , fine  fcandalo  , fine  perturbatione, 
bim-red  confi-  fine  fluduatione.  Accipi  enim  videtur  hie  Pax  , proillo  animi  ftatu  , 
mundumg°  V*Ci  quo  in  maximis  periculis  tranquillus  Sc  inconcuffus  permanet.  Ita- 
que  quamvis  difeipuli  poftea  his  verb's  non  obftantibus  fcandalizati 
fint , frudum  tamen  fuum  Chrifti  verba  poft  afeenfionem  habuerunt, 
quando  etiam fugiendo  ftabiles  manferunt , ut  Aug.  hie..  Nam  * in 
mundo  prepram  habebitis  , id  eft  , tribulationes*  quamdiu  in  eo  vixe- 
ritis : * fed  confditc  , mundum  a vobis  effe  fuperandum  , * quia  ego  , 
cui  fide'&amore  cohaeretis,  *vici  mundum.  Non  autesn  foli  mihi  vici, 
fed  maxime  vobis  : q.  d.  Magnum  quidem  habebitis  ad verfarium  , 
fedmajorem  auxiliatorem  me,  .qui  vici  mundum  , quiaprincipem 
ejus  diabolum  vici.  Quod  praeteriti  temporis  verbo  dicit,  quia  cer- 
tiffime  Sc  jamjam  futurum  erat.  Itaque  idem  hie  ait  Chriftus,  quod 
poftea  Joannes  Apoftolus  epift.  1.  c.  4.  v.  4.  Viciftis  mundum  , quo* 
niam  major  eft  , qui  in  vobis  eft , quam  qui  in  mundo . 

C A- 


I. 


H 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap  17.  79f 

CAPUT  DEC1M  UMSEPT  1 MUM, 

j£c  loQtitus  eft  Jefus : Et  fubhvatis  octilis  in  cdum  , externo  s°Mb- 

. orantis  habitu.  Nam  ita  fe  voluit  hie  exhibere  precatorem,  bievatis  ocuifcm 
ut  meminiflet  noftrum  fe  efie  Docftorem , ut  Aug.  Docuit  autem  nos  tc^  "venir ' hora 
orando,  omnem  frudhim  doefcrinae  a Deo  pro  difcipulis  expe&andum  ciarifica  fiitura, 

1 rr  r , vr  . r C tuum  , ut  films 

ac  petendum  efie  , omnemque  ipem  adverlus  pencula  in  Deo  ponen-  tuus  clarificet  te, 
dam.  Dixit  ergo  : * Pater  venit  horn , ignominiofte  pafiionis  ac  mor- 
tis meae  , * clariftca  F ilium  tuum,  id  eft  , glorifica  manifeftando  toti 
mundo  innocentiamac  dignitatem  meam-  perindeac  fi  diceret.  Jam 
tempus  eft, quo  Filius  tuus  tua  giorificatione  maxime  opus  h ibet,quan- 
do  tarn  abjetfta  mors  eft  fubeunda;  ut  nifi  perfpicuis  miraculis  declara- 
veris  eum  innocentem  3c  Filium  tuum  effe  , ab  omnibus  impoftor  ac 
fceleratus  habendus  fit.  * Ut  Filius  tuns  cUriftcet  te , id  eft  , utgloria 
mea  in  te  velut  fontem  Sc  authorem  redundet.  Qio  fignificat  gloria; 
humanitatis  fuae  defiderium  non  in  fe  fiftere , fed  pergere  in  debitum 
finem  fuum  , gloriam  Patris.  Quibus  verbis  velut  parenthefi  circum- 
feriptis  adiungit  ad  praecedentia  : 

f *„.?»./»..  n ’ r 1 t t . «.  .n-  i Sicut  dedifti  et 

2.  * Sicnt  dedifti  ei poteftatem,  &c.  Latet  hyberbaton  in  verbis  litis,  poteftatem  om- 

quae  fic  collocanda  funt&  jungenda  praecedentibus : Clariftca  Filium  ^\CquodUdedift't 

tuum  3 ut  omne  , quod dedifti ei , det  eis  vitam  &ternam,ficut  dedifti  ei  po-  ei,  det  eis  vitam 

teftatemomnis'Carnis  , id  eft  , perglorificationem  fuam  omnibus,  quos  *lctnara*- 

ei  morte  fua  falvandos  tradidifti , vitam  aeternam  largiatur,  quando- 

quidem  per  Incarnationem  dedifti  ei  tamquam  homini  poteftatem  3c 

imperium  omnis  carnis  , feu  totius  humani  generis.  Significatitaque 

effe  confentaneumrationi,  ut,  cui  poteftas  in  omnes  homines  data  fit, 

quoque  eis  credentibus  vitam  aeternam  tribuat.  h*c  eft  autem 

3 • * FL&C  eft  autem  vita  aterna  , id  eft,  in  eo  fita  ratio  afiequendi  vi-  vita  sterna : Ut 

tani  astern  am  ; eft  enim  locutio  caufalis,non  formalis,  ut  * cognofcant  J^ium  D^uVve- 

te  folum  Deum  verum.  Graeci  communi  confenfu  , Cyrill.  Chryioft.  & ^ quem 

Theophylacft.  Sc  alii  ita  ponunt  , ut  illud  , Solum  , non  afficiat  fubje-  chriftutn, Um 

. <ftum  propofitionisjfcilicet  Te,  quafifenfus  efifet, Cognofcant  te  folum 

efie  Deum  verum^fed  potius  prsedicatum,fcilicet  Deum  : quemadmo- 

dum,  Sc  didtio,  verus , illud  afficit,  hoc  modo,  cognofcant  te  efiTe  ilium 

folum  verum  Deum  feu  ilium, qui  folus  eft  verus  Deus.  Quod  aptius 

Graece  fignificatur,  ubi  inter , te  3c  folum  , interjedlus  eft  articulus,  ere 

rov,u:vcv.  Itaqiie  fignificatur  efiTe  tan  turn  unum  verum  Deum, ad  diftin-  . 

dlionem  falforum  deorum,  Sc  Patrem  efiTe  ilium  folum  verum  Deum. 

Quo  tamen  non  fignificatur  , folum  Patrem  efie  ilium  folum  verum 

Deum, feu  ilium,  qui  folus  eft  verus  Deus.  Et  hoc  eft,  quod  did  folet, 

illud  Solum  , non  excludere  aliam  perfonam,fed  all  am  naturajliV  * Et, 

H h h h h .ut 


y96  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

ut  cognofcant  , * quern  mififti  Jefum  Chriftum.  Ordo  verborum  eft3& 
ut  cognofcant  Jefum  , quern  mififti , effe  Chriftum  , ilium  promiflum 
mundiredemptorem,quifuo  merito  vitam  aeternam  largiatur.  Signifi- 
cat igitur  his  verbis, vitae  xternae  comparandaerationem  induobuscon- 
fiftere  : in  fide  unius  veri  Dei,&  in  fide  Chrifti  mediatoris.  Loquitur 
autem  more  fuo  tamquam  homo,qui  Patri  tamquam  divinitatis  fonti, 
quidquid  divinum  eft  adfcribere  folet , ideoque  illi  nomen  Dei  tam- 
quam proprium  tribuere.Quod  Sc  Paulus  imitatuseft  pluribus  locis,ut 
i.adTim.i.v.  $ . i.ad  Cor. 8. v. 6.  Urns  vobis  Dens  Pater,  ex  quo  omnia, 
unusDcminus  Jeftis  : item  ad  Ephef.  j.v.^.  Aug.tamen  videtur  hunc 
locum  in  fenfu  forraali  accipere5quod  vita  set e main  eo  fita  fit,utPater 
ScChriftus  cognofcatur  unus  folusDeus>hic  inchoate,poftea  perfede, 
4.  Egotedari-  4.  * Ego  te  rtarificavi,  feu  glorificavi  ,*  fuper  terram,  vita,  dodrina 
ijffl!  ojuiY con-  ac  praedicatione  gloriaetux,  tamquam  fontis  omnium  , Sc  oftenfione 
ieTiftf  raihfu°cd  fignorum  & nomine tuo  : * opus  confummavi  ,quod  dedifti,(cu  commi- 
faciam ; fifti  3 * mihi  utfaciam,  opus  (cilicet  humanx  redemptionis,  quod  pro- 
pter rei  jamjam  futurx  certitudinem, tamquam  praeteritum  exprimit* 
quamvis  mors  adnuc  fubeunda  fupereffet. 
r 5.  & nunc  clari-  $•  * JB t nunc  clarifica  me  , &c.  q.  d.  Hadenus  egote  commiflaere- 

apud^tcmctip-6'  demptionis executione  glorificavi  3nunceaabfolutadeinceps  * glori- 
quarn  habui  pr i L*  fi c<x  m ^ u ^ > in  CX\‘{S  > *cl*ritate  , quam  habui  apud  te  priuf- 

quam  mundus  quam  fieret  tnundus , id  eft  3 gloria  non  aliena  , aut  adventitia  , inquit 
cflet  > apud  te.  Cyril.fed  propria  acnaturali3quam  habui  apudteab  xterno. Petit  hie 
igitur3ut  ftatim  ab  ignominiofa  morte  Deus  glorificet  humanam  fuam 
naturam  gloriosa  , filioque  Dei  digna  refufeitatione , Sc  exaltations 
ad  dexteram  Patris,ut  fie  a toto  mundo  verus  Deus  ag  nofeat  ur3quem- 
admodum  ab  xterno  fuerat.  Nam  ilia  gloria  ad  tempus  in  mundo  ca- 
ruerat , dum  formam  fervi  acceperat.  Orationem  iftam  Chrifti  imi- 
pletam  fuiffe  fignificat  Paulus  ad  Philipp.  2.  v..  2.  Et  hadenus  Chri- 
ftusoravit  profe  ; nunc  pro  Apoftolus  ufque  ad  v.  20.  ubi  defeendit 
ad  omnesfecuturos  fideles,  quemadmodum  obfervat  Sc  prolixe  tradit 
Auguftinus  trad.  106.  in  Joatinem.  Itaque 
Manifeftavi  6.  * Manrfeftavi  nomen  tuum  bominibus,non  quo  Creator  dicitur  exit 
roinibur^uos  Sc  terrx3  fed  quo  Pater  Filii  ftbi  xqualis  , quern  ex  mundi  perditi  di- 
deundo-tuierante  ^e<^10nc  in  mundum.  Nam  , ut  Aug.  In  hoc  , quod  fecit  hunc 
& mihi  eosdc’  mundum  , cxlo  terraque  confpicuum  , etiam  antequamimbuerentur 
BcmcuumTeira- in  ^de  Cbrifti3notus omnibus  gentibus  Deus : in  hoc  autem  quod  non 
yciunt.  eft  injuriis  fuis  cum  falfis  diis  colendus , notus  in  Judxa  Deus : in  hoc 

vero  , quod  Pater  eft  hujus  Chrifti , per  quern  toljit  peccata  mundi , 
hoc  nomen  ejus prius  occultum  omnibus,nuncmanifeftaviteis,*<jW0S 

dedii 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  17.  797 

dedit  ei  de  mundo , id  eft  , quos  ex  promifcua  peccatorum  multitudine 
felegit , falvandofque  Chrifto  tradidit.  De  Apoftolisfermo  eft  : *Tui 
erant , ceterna  eledione,  * & mihi  eos  dedifti , tamquam  homini  8c  re- 
demption docendos,  juftificandos,&  ad  aeternam  falutem  perducendos, 

Nam  tamquam  Dei , non  minus  erant  ab  aeterno  Filii , quam  Patris , 
lit  hie  Aug.  8c  Cyril.  * Et  fermonem  tuum,  quern  eis  praedicavi,  * fer~ 
vaverunt  , fide  8c  obfervatione  , hoc  eft  , non  inanis  in  eis  excolendis 
opera  mea  , 8c  gratia  tua  fuit. 

7.  * Nunc  cognoverunt , quia  omnia  qua  dedifti  mihi , id  eft,  quaecum-  .7.  Nunccogno- 
que  dico  8c  facio  , * abs  tefunt  , in  me  latenter  operante  , non  aprin-  Jfaru^uidediS£ 
cipe  daemoniorum , ut  Judaeicalumniatifunt.  Ita  Graeci.  Aug.  tamen  mihi.abs  tefum: 
hoc  de  natura  divina  intelligit , quafi  dixifTet , cognoverunt,  quia  abs 

te  Turn.  Simul  enim  Pater  dedit  omnia , quando  genuit  eum  , qui  ha- 
beret  omnia.  Sed  fequentia  magispofeunt  priorem  fenfum  : nam  quafi 
exponeret , quae  lint  ilia  , quae  Pater  ei  dederit , addit : 

8.  * Ouia  verba,  qua  dedifti  mihi , id  eft,  dodrinam,quam  mihi  pro-  jjjg 

mulgandam  tradidifti,  * dedi  eis , clare  omnia  annuntiando  : * & ipft  juf  dedi*  eisTsc 
acceperunt,  credendo,  opereque  complendo.  Et  ideo  videlicet  cogno-  &fl cognoverunt 
verunt , omnia  mea  abste  effe  , quia  ut  cap.  7.  v.  17.  dixit , Si  quis  verequia  ate 
voluerit  voluntatem  ejusfacere  , cognofcitde  dottrina,  utrum  ex  Deo  fit . Et  funVqu^tumc 
confequenter  * cognoverunt  vere  , quia  a te  exivi , tamquam  Filius  a 

Patre  fecundum  divinam  naturam:  8c  praeterea  * credidcrnntquia  tu  me 
tnififti , hominem  mundifalvatorem  , hoc  eft  , crediderunt  me  verum 
Deum  Filium  tuum  , Sc  verum  hominem.  Hacergo  quafi  comrnen- 
datione  Apoftolorum  praemifsa , ut  facilius  impetraret , nunc  oratio- 
nem  pro  eis  fundit. 

9.  * Ego  pro  eis  rogo , tamquam  mediator  hominum : * Non  pro  mun-  P.  Ego  proets 

do  rogo.  Uni  Mundum  intelligit,  inquit  Aug.  eos,  qui  vivunt  fecundum  2doro°”  fed 
concupifcentiam  mundi,  8c  non  funt  in  ea  forte  gratiae  , utab  illo  p o his, quos  dc- 
eligantur  ex  mundo,  hoc  eft,  intelligit  reprobos.  * Sed  pro  bis  quos  de - ’ qU'a 

difti  mihi  , ex  mundo erip'endos,erudittone,  protedione,  gratia.  Ideo 

autem  pro^eis  rogo  , * quia  tui  funt , aeterna  falutis  eledione.  Quod 
perindeeft  ac  fi  diceret : ^Equum  eft,  ut  peculiarem  curam  geram,ut 
orem  , ut  a te  exaudiar  pro  eis  , quos  tantopere  tibi  charos  effe  ifta 
eledione  declarafti. 

10.  * Et  omnia  me  a tua  funt , hoc  eft  , quemadmodum  certe  omnia,  io.&meaom- 

quae  mihi  dedifti  , five  naturaliter  tamquam  Deo  per  generationem  , ™am«fonV:  & 
five  donatione  temporal  tamquam  homini  , lunt  ac  manent  tua,  * & clarificatus  tom 
tua  , quaecumque  fecundum  divinitatem  habes  , quam  folam  habes  , 1 

* me  a funt , quia  mihi  vel  generatione  tamquam  Deo  , vel  donatione 

Hhhhh  2 tam- 


793  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

tamquam  hominidata.  Per.hanc  ergo  parenthefin  interpofitam  expo- 
nit  , quo  fenlu  dixerit  faepius , quos  dedifti  mihi , nempe  per  incarna- 
tionis  difpenfationem,  nequia  Pater  Apoftolos  dedit,  putaretur  ami- 
filTe,  quos  dedit,  inquit  Aug.  Nam  Sc  antequam  darentur,  erantFilii, 
Sc  poftquam  dati  funt , permanebant  Patris  , propter naturse  diving  , 
^ honoris  bonorumque  omnium  unitatem.  * Ft  clarificatus  fum  ineis  , 
fubaudi , quia  , quod  ante  parenthefin  pofitum  eft.  Datur  enim  du- 
plex ratio  , cur  oret  pro.eis  : prima  ,quia  tui  funt  ; altera  , quia  clari- 
ficatus (eu  glorificatus  fum  in  eisquatenus fcilicet  mundo  licet  repug- 
nance crediderant  Chrifto,  Sc  mandatis  ejus  obediverant. 
tt.  jam  non  1 1.  * Et  jam  non  fum  in  mundo , id  eft  , jam  vero  brevi  non  amplius 
&mhilinnnu1ndo  ero  Per  vifibilem  praefentiam  in  mundo  , quia  jamjam  moriturus,  * & 
funt,&  ego  ad  ic  hi  in  mundo  funt , id  eft,  adh.uc  permanent  multis  periculis  expofiti,pr2e- 
fteTretvaeos in  fentiaque  mea , qua  cuftodiebantur  , orbati,  * &,  feu  quia  , *ego  ad  te 
"uos'dedi^mi  vCni0’>  Per  mortem  8c  refurredionem.  Sic  enim  exponit,  inquit  Aug„ 
hi;  ut  fin  r imam,  cur  dixerit , Et  jam  non  fum  in  mundo.  Itaque  hoc  verfu  dat  rationem  , 
Ccu;  & nos,  C:i.r  jam  oret  pro  Apoftolis  magis  quam  ante.  Jgitur  * Pater  Santte,8c 
proinde  rons  omnisfanditatis  quam  eis  peto  , * ferva  eos , in  gratia  , 
qriam -confecuttfunt  , * in  nomine  tuo  ,id  eft,  propter  honorem  nomi- 
nis tiii  , * quos  didifii mihi  , id  eft  , quos  mihi  homini  in  hoc  mundo 
agenti  fervandos  dederas.  Explicat  autem  modum  , quo  fervari  eos 
deliderat : * ut fint  untm  , fpiritu  , voluntate,  charitate,  i ta fcilicet,  ut 
credentium  permaneat  cor  unum  Sc  anima  una  , * ficut  & nos  , unum 
lumus  & per  manemus  inter  nos , ut  videlicet  ifta  voluntaria  eorura 
unio,quaedam  naturalis  noftree  unitatis  imago  fit,  inquit  Cyril.  Nam 
illud  , Sicut , non  eft  aequalitatis , fed  fimilitudinis  fignificativum. 
12.  * Cum  ejfem  cum  eis , corporaliter  converfando.  ( loquitur  enim 
vabameosjnno-  quafi  jam  difceftilfet,  qui  mox  difcelfurus  erat)  * Ego  fervaham  eos,\n 
aediiti  mihi , cu-  animorum  unitate  , * in  nomine  tuo , tamquam  cui  id  a te  mjun- 
ftodivi,  & nemo  dum  erat.  * Olios  dedifti  mihi  cufiodivi , tuendo  cos  a periculis  non 
fiiius  perdnio-  lolum  animae  , led  Sc  corporis , ut  ltabiles  8c  lalvi  in  lua  vocatione 
ImpJ«iur.n*:tUra  Perhfterent : qua  cuftodia  mea  protedus,  * nemo  ex  eis  periit  , morte 
vel  aeterna  vel  corporali.  Nam  Sc  decorporali  Chriftum  loqui  patet 
ex  c.  18.  v.  9.  ubi  fignificat  haec  verba  impleta  elfe,quando  Apoftoli 
libereabirepermifti  funt.  Ab  illo  vero  fpiri tali  cafu  , in  quern  Chrifto 
patiente  inciderant , ejufdem  gratia  liberati  funt  ut  non  elfet  aeternus. 

* N ifi  Filius  perditionis  , id  eft  , perditioni  a te  deftinatus  , quiaper- 
ditione  per  fuam  culpam  dignus.  Sic  enim  Filins  mortis  & gebennadi- 
citur  > quia  morte  gehennaque  dignus  eft,  8c  ei  propterea  deftinatur. 

* Ut  Scriptura  implcaturj  hoc  eft  ? periit  autem  non  negligentia  mea  , 

fed 


T2.  CumefTem 
cum  eis,  ego  fer- 


SECUNDUM  JOANNEM,  Cap.  17.  799 

fed  ut  Scriptura  impleretur  3 qua  praedidum  erat  eum  propter  fcelera 
ate  perdendum.  Itaque  per  ifta  omnia  fignificat  fe  perfundum  e(Te 
omnibus  partibus  officii  f Lit , neminem  fua  negligentia,  fed  propria 
culpa  peril iTe  , ficut  hocipfum  praedidum  fuerat. 

13.  * Nunc  autem  ad  te  venio  , ideoque  non  ampliiis  eos  corporali 
praefentia,  dodrina,  8c  protedione  fervaturus.  Supplendum  autem: 
Itaque  rogo  3 ut  eos  tu  ferves.  Pendet  enim  fermo  a verfu  precedent! 
8c  utroque  fimul  datur  ratio  versus  undecimi  3 cur  fcilicet  pro  eis 
nunc  roget , nimirum  quia  aequum  fit , ut  jam  deinceps  Pater  ipfe  fibi 
commendatos  tueatur:  quafiquodammodo  excufaret  importunas  pre- 
ccs  fuas ,*Et h&c-loquor  in  mundo, commendando  eos  cuftodire  tute,dum 
adhuc  in  mundo  fum,  *ut  gaudium  rneum, quo  de  me  tamqiiam  prote- 
dore  fuo  gaudentj  * babe  ant  imfletum  infemetiyfis , inteliigendofe  tibi 
effe  curae,nec  minus  me  abfente  per  Spirit. S.  cuftodiam  protegi,quani 
praefente.  Itafere  Chryfoft.  Sed  durius  videtur  vocari gaudium  rneum . 
Itaque  redius  videatur  gaudium  Chrifti  vocari  materiam  gaudii  mei, 
quod  fcilicet  res  eo  deduda  elfet , ut  poffet  difcipulos  hadenus  par- 
vulos  a vifibili  paedagogia abladare.  Sc  quafi  emancipare  ,atque  in- 
■vifibili  protedione  SpiritusS.  committere.  Veldeniqueut  Aug. gau- 
dium Chrifti  intelligit  illud,  quod  Chriftus  eis  infuderat,  nempe  gau-* 
dium  unitatis  animorum  3 quod  hie  in  eis  inchoatum  erat  3 fed  in  cx\o 
tandem  in  ilia  sterna  pace  & beatitudine  implebitur. 

iq.  * Ego  dedi  eis  fermcnem  tuum , dodrinam,  quam  in  mundo  pras- 
dicari  jufferas , fupple  3 eumque  credendo  , 8c  obediendo  receperunt. 
* Et  mundus  cos  odio  babuit  , cujus  caufa  eft  , * quia  non  funt  de  mundo  , 
aifedionibii.s , ftudiis  , adionibus3  hoc  eft5  quia  mundo3  vita  & mo- 
ribus  diflimiles  funt,  * ficut  & ego  non  fum  de  mundo  : quam  ob  caufam 
& ego  ipfe  mundo  invifus  fum. 

1 y . * Non  rogo , ut  tollas  eos  de  mundo , id  eft  , ex  hac  mortali  vita 
(Videtur  enim  mundus  hie  accipi  aliter * quam  in  praeaedentibus:)  hoc 
enim  nec  ipfis  expedit , utpote  quibus  eft  utile  odfis  diledionem  red- 
dere  , odiaque  charitatis  officiis  fanare  ; necaliis  , quorum  iniquitas 
diledione  >8t  obfequio  debet  ad  meliora  converti : * fedutferves  eos 
amalo  , peccato  fcilicet  quod  folum  & proprie  malum  eft.  Nam  a 
tnundo  affligi  non  eft  malum  ; fed  afflidioni  fuccumbere  3 ut  fcilicet 
vel  odiis  irritatus  vicem  reddas  , vel  officia  diledionis  prsetermittas  * 
vel  lufFerentiam  amittas , mundumque  repetas. 

16.  * De  mundo  non  funt  3 ficuti  didum  eft  v.  iq.  Repetit  hoctam- 
quam  rationem  impetrandiid,  quodmox  petit : q.d.  Quandoquidem 
ig;tur  ifti  non  fine  dc  mundo  3 

17 


13. Nunc  2utem 
ad  te  venio  : Sc 
hxc  loquor  in 
rnundo  , ut  ha- 
beant  gaudiutn 
meum  impletum 
in  femetipfis, 


14. Ego  dedi  eft 
fermonem  tuu T 
Sc  mundus  eos 
odio  habuir,quia 
non  funt  de  mun- 
do , ficut  & ego 
non  fum  de  mun- 
do. 

1 5.  Non  rogouc 
toltes  eos  de 
mundo  , fed  ut 
ferves  eos  a ma^ 
lo. 


1 6.  De  mand© 
non  funt , ficut 
Sc  ego  non  fur& 
de  mundo, 


8oo  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

i7.Sanftifica eos  i"j.  * Sunttifica  eos , ad  opera  ReligioriiSjdivinique  cultus  eosTegre- 

mo^utirvexius  ga^do,  confecrando,  atque  idoneos  faciendo,tamquam  miniftros  novi 
Teftamenti,  * in  veritatc , id  eft,  non  fanditate  legali  Judaeorum}qu« 
era:  umbra  veritatis , non  apparent!  , qualis  eft  Paganorum  , fed  vera 
per  Spiritum  fandificationis  internum.  Tab's  enim  fanditas  eft  accu- 
ratiftime  conformis  veritati  3 feu  verbo  Dei  3 Sc  hoc  eft  3 quod  adjicit: 

* Sermotuus  veritas  eft  3 quia  omnis  expers  mendacii  8c  faifitatis. 
lTft?Cin  IT  I^‘  * s*cut* tu  me  in  wundum,  ut  fanditatis,  veritatifque  ope- 

dum,  & ego  mia  ratione  3 8c  praedicaticne  eftem  lux  raundi  3 limiliter  * & ego  mifi  eos 
€0S  in  mundura.  jn  mmdum3  ut  in  ipfa  fandificatione  veritatis  praeparati,  lint  utroque 
modo  lux  mundi. 

!9.Et  pro  eis ego  19.  * Etpro  eis  ego  fanctifico  meipfum  , id  eft  3 confecro  8c  ofFero  me 
iSSffut  fmt'&  tibi  tamquarn  hoftiam  vivam  3 8c  fandam  per  adualem  mei  immola- 
ipii  fandtificati in  tionem  , quam  jamjam  in  cruce  paro ; fie  enim  exponit  hoc  verbum 
fanttificandi  Chryfoft.  8c  Graeci : idque  *pro  m,fandificandis  fcilicet 

* utfint  & ipfifanctificati  3id  eft,  interiori  SpiritusS.  undione  confe- 
crati  3 8c  proeparati  Deo  , non  figurali  8c  umbratica  fanditate  3 nec 
etiam  apparenti  3 8c  in  fpeciem  per  hypocrifin  , fed  in  juftitia  8c  fan- 
ditate veritatis. 

2.0. Non  pro  eis  20.  * ]gcnproeis  autem  rogotantum  3 id  eft  3 pro  Apoftolisiftls  prse- 
iumTrS8&pro  fentibus,  * fed  & pro  eis,qui  credituri  funtper  verbum  eorum , id  eft,  per 
eis;, qui credimri  praedicationem  eorum  per  univerfum  mundum.  Poftulat  autem  eis 

film  per  verbum  f,  . v r.  n , 

eorum  in  me:  id  1 plum,  quod  ante  pro  Apoltolis  poltulaverat  , videlicet 

ai.ut  onfcies  u-  21.  * Ut  omnes  , poftquam  crediderint , * unum  ftnt , inter  fe  velut 
PatTr^n  meUl  & membra  unius  corporis , unione animorum,  8c  charitatis  glutine  con- 
ego  in  te , ut  & ifrida  , * ft  cut  tu  Eater  in  me , & ego  in  te3  fupple,  unum  fumus,  quem- 
IfumTinumcre-  admodum  fupplet  Aug.  Nam  idem  hie  rogat  pro  omnibus,quod  v.i  1. 
da:  mundus.quia  pro  Apoftolis , ut  lint  unum  , licut  8c  nos,  fcilicet  unum  fumus  uni- 
tate  nature , 8c  voluntatis , 8c  amoris  mutui.  Quod  ut  magis  expli- 
caret , adjicit  : * {it  & ipfi  in  nobis  unum  fint , q.  d.  Ut  unum  , inquam  , 
fint,  non  qualibet  animorum  confenfione  ad  iniquitatum  Sc  feeierum 
focietatem  , fed  in  nobis,  id  eft,  in  Deo,  feu  unitate  nobis  confentanea, 
divinae  fcilicet  charitatis  Sc  pietatis.  Itaque  etiam  hie , ut  ex  Cyrill. 
diximus,  illud,  sicut , imitationem  quamdam  divinae  unitatis , non 
aequalitatem  fignilicat ; nam  ad  tantam  unitatem  non mote  ft  creatura 
pertingere.  * Vt  credat  mundus  ,id  eft,  ut  caeteri  homines,  adhuc  infi— 
deles  , hac  unionis  Sc  Concordias  fuavitate  taCbi  , etiam  ipli  credant, 

* quia  tu  me  mififti , quod  erat  fumma  Sc  legationis  , Sc  praedicationis 
Apoftolcrum.  Itaque  petit,  igNille  fit  frudus  unitatis  Chriftianorum, 
propagatio  fidei  Chriftianas.  Proinde  cum  Chriftusoraflet  primo  pro 

Apo- 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.  i7-  So* 

Apoftolis,  deinde  procaeteris,  qui  per  ipfos  crediderant  , ut  effent 
unum  ^ his  tandem  verbis  etiam  pro  iliis  orat , quiincreduli  erant , 
ut  Sc  ip(i  crederent,  * *8®^- 

22.  * Et  ego  claritatem,  quam  dedifii  mihi,  dedi  eis.  Hancclaritatem  d^v^nuiliTded* 
Aug.  intelligit  immortalitatem  , quam  prasdeftinando  jam  dederat : 
Chryfoft.vero  celebritatem  nominis  per  opera  mirabilia.  Gonvenien-  numfumu^ 
tiiis  Cyril,  lib.  n.Joan.c.  2 6.  Sc  27.  claritatem  intelligit  divinita- 

tem  , qua  potiilimum  Chriftus  clarus  Sc  gloriofus  eft  , * quam  dedifti 
mihi , homini , eamhumanitati  in  unitatem  perfonae  copulando,  *dc- 
dit  eis,  Apoftolis  , omnibufque  per  eos  credituris.  Tuncautem  dedit 
eis  , quando  corpus  8c  fanguinem  fuum  , divinitati  unitum,eisin  ci- 
bum  Sc  potum  dedit  , ut  fic  confequenter  fuprem#  iftius  naturae  di- 
vinas  participes  fierent.  * Vt  fint  unum , fupple  nobifcum  : nam  unita- 
tem  eorum  inter  fe  per  amorem  mutuum  jam  ante  eis  apprecatusfue- 
rat.  Hie  ergo  loquitur  de  unitate  longe  fublimiori , qua  (cilicet  fint 
unum  etiam  cum  Deo  , * fi cut  & nos  unum  fumus , id  eft  ,ut  participent 
Sc  illam  unitatem  ex  nobis , qua  nos  unum  fumus.  Quo  vero  padta 
hoc  fiat  5 ftatim  explicat,  utfcilicet  * ego  in  eis , fim  per  carnem  meam 
& fanguinem  , corporaliter  Sc realiter  ab  eis  fumptum  , * &tuinme> 
per  divinitatem  tuam,eidem  carni  Sc  fanguini  realiter  unitam  : * ut  ifto 
modo  * fint  confummati  in  unum,  id  eft,  fint  confummati  unum, Graeco 
7£t  ik&ufjLivQi  in  iv,\prfe£H  in  unum:  ficut  alibi  dicitur,  Brunt  duo  in  came 
una , feu  in  carnem  unam,  id  eft,  erunt  duo  una  caro.  Significatur  ergo, 
quod  ilia  unitas  cum  Deo  , quam'  Chriftus  habet , quatenus  natura 
ejus  humanaeft  unita  divinitati, communicetur  Sc  nobis;  per  hoefei- 
licet , quod  nos  realiter eidem  humanitati  , cui  divinitascopulata  eft, 
comedendo  bibendoque  commifcemur.  * 

23. *  Vt  cognofcat  mundus,  ex  ilia  ftabiliunione  eorum  cum  Deo,  Sc  me” u/fint 
inter  fe  , * quia  tu  me  mifi(ii , quern  illi  tantae  fuae  unitatis  authorem  confumman  in 
colunt  : Sc  cognolcat  etiam  , quia  duexijti  eos,  utpote  quos  tantis  do-  nofiat  mundus 
nis  caeleftibus  cumulaveris  , * Shut  & me  dilexifii , quatenus  me  om- 

nibus  thefauris  donorum  , ipfaque  divinitate  mihi  unita  plenum  ex-  c0s , ficut 6c  me 
hibuifti  mimdo.  Itaque  fignificatur  hie  maxima  quaedam  fimilitudo  dlleXiftl* 
Chriftianorum,  licet  inaequalis, cum  Chrifto,  idque  tarn  in  intima  ilia 
unitate  cum  Deo  , quam  incaufa  unitatis  , videlicet  dilebfcione  Dei  , 24.  Pater,  quos 
utpote  quae  talis  eft  erga  ipfos  , qualis  erga  Chriftunl  , Sc  erga  ipfos  fotfX’film  et 
propter  Chriftum  dile&um.  Quae  fimilitudo  cum  pertineret  ad  prie-§°>  & dii  fine 

/ . c r * mecum , ut  vi- 

lentem  vitam , pergit  eis  petere  Sc  aliam  pro  rutura  : deant  claritatem 

24.  * Eater  , quos  dedifii  mihi , volout  ubi  fum  ego,  id  eft,  defidero  ac 

peto,  ut  in  regno  tuo,  ubi  ego  brevi  poft  afeenfionem  meam  ero  , * & diiexifti  me  ante: 

0 * - ~ - — ... . conftitutioncra* 

mundi. 


Soi  COMMENT  IN  EVANGEL1UM 

illifint  me  cum , ejufdem  glorias  ftatim  a morte  mecum  participes,  ut  C y- 
rillus : * ut  vide  ant  ctar  it  atm  meant  , ram  divinitatis  meae  , quam  hu- 
rnaniratis.  Utrumque  promifit  Ifaias,quando  dixit  C.33.V.1  ^ .Regem 
in  decor e fuo  vide  bunt  oculi  ejus.  Nam  in  illius  fruitiva  vifione  conflict 
beatitudo  primaries  in  hujus  fecundario  : & ita  adimplebimur  in  om- 
nem  plenitudinem  Dei,  * quam  dediftimihi,  divinam  naturam  hu manse 
copulando,  humanamque  omnium  bonorum  plenitudine  glorificando: 
* quia  dilexifii  me,  pura  gratia  tua,  *ante  mundi  confiitutionem , id  eft.ab 
asterno  : qua  phrafi  xternitas  in  Seri pturi s fignificari  folet.  Signifi- 
catur  hie  ergo,gratu:tam  diledionem  Dei  e(Fe  fontem  irefFabilis  iftius 
beneficii  quo  divinitas  humanitati  Chrifti  in  unitatem  perfonascon- 
jundaeft  : nam  ut  Aug.  lib.de  prsedeft.  Sandorum  c.  15.  Ea  gratia 
fit  ab  initio  fidei  lux  homo  quicumque  Chriftianus,  qua  homo  ille 
ab  initio  fadus  eft  Chriftus.  Et  ita  confequenter  fignificat  , hanc  vi- 
fionem  claritatis  fuse  in  gloriam  Patris  tamquam  fontis  omnium  re- 
dimdaturam. 

2s.  Patei  iufti , 2^.  * Pater  jufic  , quo  epitheto  indicat  ignorantiam  , feu  incredu- 

cognovit*?  "golitatem,  qua  * mundus,  hoc  eft,  diledores  mundi,  maximeque  Judset, 
vr^hf  co^n?  * non  cognovit  Parent  5 jufto  Dei  judicio  eis  permifFam  vel  inflidam : 
verunt  . quTam  * ego  autem  te  cognovi , tarn  ut  homo  , quam  ut  Deus , perfediflima 
cognitione:  * & me  revelante,  * hi  cognoverunt,  quia  tu  me  mififii,  hoc 
eft  , ut  Cyril,  quod  tua  voluntate  tamquam  Filius  tuns  pro  falute 
hominum  in  mundum  venerim.  Caufam  ergo  iftius  notitiae  indicans, 
addit : 

26.Et  notum  fe-  2 6.  * Et  notum  feci  eis  nomen  mint,  exteriiis  prsedicando,  & interius 

<i  eis  nomen  . r«  • • « o • r J 1 a r ' 1 

mum,  & notum  gratiam  Spin tus  b.  inrundendo,  qua  cognolcant  nomen  tuum,  quod 
S“?diSo*Si^cilicctlis  ^ater  Verbi tui,  & ^pirator  Spiritus  tui  : * & notum  faciam, 
tue,  m ipiis  fir . uberius  poft  paftlonem  , maximeque  in  seterna  gloria , * ut  dilettio  , 
ia  ego  in  tpfis.  dilexifii  me  , hominem  deftinando  acperducendo  ad  fupremum 
cognitionis  tuiac  diledionis&glor'iae  giadum,qui  efFedus  eft  fummae 
diledionis  Dei  , * in  ipfis  , quoque  Jit,  hoc  eft,  ad  ipfos  quoque  deri- 
vetur,6c  erga  ipfos  in  aeternum  perfeveret,  *&  ego  in  ipfis,  hoc  eft, in- 
quit Aug.  quia  ego  in  ipfis  fum  tamquam  caput  in  membris , ita  vide- 
licet  ut  8c  ego  & ip(i  tamquam  caput  8c  membra  unum  fimus.  Datur 
enim  hie  ratio  feu  caufa  diligendi  caeteros  homines , quia  funt  mem- 
bra mediatoris.  Alii  per  dileftioncm,  qua  dilexifii  me,  intelligunt  ipfum 
Spiritum  S.  qui  eft  amor  Patris  8c  Fiiit  , ita  ut  Chriftus  hie  petat  a 
Patre  , ut  ipfe  Spiritus  S.  quoque  (it  in  fidelibus  fuis  per  claram  ejus 
vifionem,  atque  ita  compleatur  in  eis  beatificae  vifionis  objedum  , 
idque  propterea  , quia  funt  membra  Chrifti.  Prior  fenfus  Auguftmi 
videtur  congruentior.  CAPUT 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cab.iS.  803 


CAPUT  DECIMUMOCTAVUM. 


■’H 


ctam  dfatf- 


JF.c  cum  dixijfct , egrejfus  eft  , ita  fcilicet  ut  non  ante  , quam  I>Ha.c 
his  di&is  egreffus  fit.  Poterant  tamen  8c  alia  quaedam  inter- j5*Jee^u*»^g«r- 
poni , ut  quod  Matthaeus  dicit , hymnum  tuiffe  di&um  in  gratiarum  cipuiis  fuis  wans 
a<ftionem,&li  quae  cum  illis  in  viaiermocinatus  eft.  * Trans  torrentemj™™16^ 
Cedron,  Graece  r&v  K tfyctv , Cedrorum , quail  a Gedris  ita  diceretur.  Sed  hortus  .inquem 
corrupts  eft  le&io  -3  nullce  enim  ibi  Cedri  ,quae  potiiis  montibus  gau-  difcipuil 
dent : fed  eft  nomen  proprium  torrentis,  qui  inter  montem  Olivarum 
& Orientem  fitum , 8c  inter  Jerofolymam  ad  Occidentem  fluit  per 
raediam  vallem  Joiaphat , quae  8c  vallis  Ennon  feu  Gehennon  dicitur. 

Et  ita  Chriftus  hie  adimplevit  figuram  Davidis,  qui  fugiens  Abfalo- 
nena  maeftus  tranfivit  torrentem  Cedron,  2. Reg.  15.  * ubi  erat  bortus , 
pertinens  ad  villam  , feu  praedium  Gethfemani  , de  qua  Matthaeus. 

2.  * Sciebat  autem  &fudas  locum.  Quod  addit,  ne  putetur  Chriftus  z.Sciebat  amen* 
latebras  quoeiivifte  , cum  fe  receperit  in  locum  familiarem  , ubi  earn  de^eum*1,*  "o- 
feiebat  judas  quaerendum  : * quia  frequenter  convener  at  illuc.  Quod  *^m:e?Ujae. 
Lucas  dixit,  ibat  fecundim  confuetudinem  in  montem  Olivarum • in  cuius  couvenerai  iiiuc 
radice  hortus  ille  iituserat.  <tl‘upu,ls 

4.  * ?udas  ergo  cum  acceviffet cobortcm , non  Judaeorum,  fed  militum,  3-  Judas  ergo 

: 1 8 n r 1 1 1 r vi  cum  accepiffec 

luque  a Praehde , tamquam  ad  capiendum  reum  , lervato  ordtne  legi-  cohottem , & k 
timaepoteftatis  , ut  nulluscapientibus  vel  tenentibus  auderet  obfifte-  JhariVS^mini- 
re,utnotat  Aug.  * (?,  praeter  milites,  cum  accepiifet  etiam,  * A P on-  ftros . venu  tiioc 
tifeibus , feu  Principibus  Sacerdotum  , ut  eft  Graece  * & Pharifais , faabus^^  ’at- 
quos  aliqui  vocant  Scribas  8c  Seniores  populi  , quia  pierique  fe&a  rais' 

Phariftei  erant,  * Miniftros , quibus  utebantur,  partim  in  privatis,  par- 
tim  in  publicis  negotiis , quales  funt  fatellites.  Hos  adjunxerunt , ut 
quibus  magis  fiderent , quam  ethnicis  militibus.  * Yenit  illuc  cum  later - 
nis  & facibus  , ut  , fi  laces  ex  aeris  intemperie  extinguerentur  , iterum 
cx  laternis  accendi  poiTent,  * & artnis , gladiis  8c  iuftibus,  ut  Matth. 

4.  * Jefus  itaque  feiens  omnia  , qua  ventura  erant  ftiper  cum  , ne  quis  4-  Jef*us  i13^ 

A * J , • 1 . . . . ' lciens  oiTinia3qu5 

cum  imprudentem  putet  in  manus  mimicorum  lncidiiie  , * prccepit  , venurs  erant  u- 

Graece  i|eA$c*v,  egrejfus  eft, fcilicet  horto,  vel  ad  egrediendum  fe  parans  & dix^efs^ 

proceftit  obviam.ejs , * & dixit  eis : Oiiem  ijuaritis  ? Cui  refpondent  , qusmisj 

* Jefum  Xaz^arenumi quo. nomine  vulgo  vocabatur.  Itaque  quia  non 

dicunt , Q’-iterinius  te  , fignificatiir  ifto  refponfo  ,eos  quamvis  prae" 

fentem  & loquentem  necdum  agnovrffe  , ac  proinde  lignum  Tudae  s.Refponderunt 

tunc  nonaum  anile  exhibittim  , ucquidam  putant.  Unde  etiam  ienum.  Diet  eis 

5*.  * Stab  at  fad  as  cum  ipfis,ex pe&ans  opportunitatem  ejus  tradendi,  |^at*  a^ftemSc 
Enito  colloquio  , ac  diflimulans  fe  de  illorum  efte  focietate  ,ut  quafi.  Judas,  qui  trade- 
cafu'-in  eos incidilfe  videretur.  liiii  6,*Vt  ^teuiPjCk"miP- 


8o4  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

s.  xjt  ergo  dixit  6.  * Vt  ergo  dixit  eis : Ego  fum  , abierunt  retrorfum , & ccciderunt , id 
abieruni°retror-  > Wttorfuna  repulfi  in  tergum  ceciderunt,  unius  videlicet  vocis  non 

fum  , & cecide-  increpatione  , non  comminatione  , fedmajeftate  , veluti  turbine  pro- 
z'int  M fe“auj'  ftrati.  Nam  ilia  verba  , Ego  fum  , divinitatis  confeflionem  continent  s 
qua  eis  voluit  manifeftius  quodammodo  divinitatis  fuse  virtutem  ex- 
hibere  , ut  merito  S.  Leo  dicat  Term.  i.  de  Paflione  : Quid  jam  po- 
terit  majeftas  ejus  judicatura  , cujus  hoepotuit  humilitas  judicanda  * 
Hoc  igitur  iu#  virtutis  fpecimine  exhibito  , feiens  quid  magis  fuf- 
cepto  myfterio  conveniret , in  hac  poteftate  , inquit  Leo  , non  per- 
ftitit , fed  perfecutores  in  facultatem  difpofiti  fceleris  redire  permifit. 
iterum  ergo  7.  * Iterum  CYgo  interrogavit ; Quem  quaritis  ? Illi  gut  cm  dixerunt  , 
Qu e m°q u s/i d s$ \ perlon#  ipbus,  ut  videtur,  adhuc  ignari,  vel  ignominia  cafusfuieam 
!,r  r UjeeTjmNa  n0^entes  con^terb  rur^um  non  tfleunt , Te  qu&rimus  $ fed  *Jefum  Na~ 
-arenum.  * " ^arenum.  Unde  patet  manifeftiflima  miracula  in  illos  ipfos  peccatores 
edita  converfioni  non  fufficere  , nifi  interna  Dei  gratia  cor  emolli^t* 
fusRD?xTvobise*  * &eJpondit  Jefus  : Dixi  vobis , quia  ego  fum , id  eft,  me  efle.  Quae 
quia  ego  fum  :'fl  verba  continent  tacitam  exprobrationem  ftuporis  eorum  , quod  prae- 
T,  finishes  fentem  , clarcque  fe  profitetitem  non  agnofeerent ; Sc  imbecillitajs 
Abire,  eorum,  quod  non  comprehenderent.  Nam  ad  oftendendam  illam  im- 

becillitatem  eorum  , fuamque  majeftatem  , Sc  voluntariam  compre- 
henfionem  , uno  verbo  eos  proftraverat.  * Si  ergo  me  qu&ritis  , finite 
hos  abire,  liberos  Sc  illasfos.  Quae  verba  continent  efficax  praeceptum3 
feu  potius  cfHcacem  operationem  , qua  difcipulos  ab  eorum  manibus 
vindicavit.  Nam  iilo  fa&um  eft,  ut  ne  Petrum  ferociter  pugnantem, 
nec  poftea  in  medio  fui  deprehenfum  , nec  Joannem  fub  cruce  , nee 
quemquam  aliorum  apprehenderint.  Quo  iteram  often  dit,  fe  liberum 
abire  polls, fi  vellet.  Caufa  hujus  dimifftonis  Apoftolorum  erat,quod 
rJr  f«ino?qu^m  folum  nunc  pati,Apoftolos  teftes  paftionisejus  efle  conveniret? 
dediftiQUihiq<l°S  e^e<^:ilS  Ver6  ut  Ac 

perdidi  ex  eis  9.  * impleretur , id  eft,  ne  falfus  videretur , * fermoyquem  dixit,  cap*. 
^s?mo™„goP!'*ced-  v-  I2-  ubi  expofitus  eft.  ..... 

pcirus  habens  io.  * Simon  ergo  Fetrus  > defenflonis  fui  Domini  aviditate  , Sc  ma- 
eum-  percuffit  jore  quam fas  eratcommotione,  quia  fretus, inquit  Chryfoft.  his, quae 
& abfddi^auri  ^ac^a  erant , feilicet  eorum  proftratione  , * pe rcufiit  Fontificis  fervum 
cuiam  ejus  dex  ferocius  inftantem  , inquit  Leo  , * & abfeidit  auriculam  ejus  dexter  am0 
tem^omen  fer  Qio  notat  illos  fignificari  Aug.  lib.  de  agone  Chriftianorum  c.  29* 

vo Mairhus.  qUj  au(]ire  non  poflunt  quod  dexterum  eft  , id  eft  , res  bonas. 

ir.  Dixit  ergo  Je-  1 . 3 . . . . r 

fus  retro  : Mitre  11.  * Dixit  ergo  Jefus  F etro  , compelcens  impetum  ejus,  Yitiolum 

vag1namtU Cai?  qnidem  , fed  qui  fervire  virtuti  poflet , moderatus.  Nam,  ut  Auguft* 
cem.quetndeJuiib  22,  contra  Fauftum  c. 

nuhi  Parer , non 
bibam  ilium  ? 


» 


Animx  virtutis  capaces  Sc  fertiles  prae- 


nmtunt 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.i8.  8of 

nuttunt  fubinde  vitia,  quibus  indicent , cui  virtuti  potiflimum  fint  ac- 
commodate , ft  fuerint  praeceptis  excultas.  Quale  quid  8c  in  Moyfe 
contigifledocet  occidente  ^.gyptium.  Uterque  enim  oftendebat  fibi 
non  deeffe  animum  defendendi  innocentes. Compefcit  autem  Pet-rura 
inter  caetera  etiam  hac  ratione  : * Calicem  , quern  dedit  mihi  Pater  &c . 
id  eft,hanc  patiendi  fortem  quam  mihiPater  veluti  calicem  bibendum 
mifcuit,non  fufcipiam?  q.d.  Patiarne  cujufquam  humanitate  aut  ftu- 
dio  ab  hoc  tam  acceptabili  Dei  beneficio  me  prohiberi  ? Quoanimi 
ardore  dicitur  in  Pfal.  ny.ex  perfona  Martyrum  : Ottid  retribuam 
Domino  pro  omnibus  , qua  retribuit  mihi  ? Calicem  falutaris  accipiam . 

12. *  Cohors  ergo  & tribunus , Graece  ^ eft?  pr&feftus  mi  lie  li.cohorsergo, 

vironm.  Ex  cujuspraefentia  colligunt  quidam  non  male  totam  cohor- 

tem  velmagna  ex  parte  adfuifle  , qua  111  conftitifle  volunt  mille  8c  run  comp  ehen- 
paulo  pluribus  capitibns  : timebant  enim  virtutem  ejus  , fautorum 
multitudinem  , tumultumque  aliquem  plebis.  * Comprehcnderunt  fe- 
fum,  & ligavernnt , fecuritatis  fuae , 8c  ipfius  ignonimiae  causa , tam- 
quam  fceleratum. 

13.  * Et  adduxerunt  eum  ad  Annum  , non  ex  profeflo,  cum  ad  Cai-  13.  Etadduxe^ 
pham  eundum  efletj  fed  ex  occafione  domus  Annae,  quae  occurrebat,  nam^Timum”', 
ut  Aug.  in  itinere,nempe  quafi  triumphum  ducentes, inquit  Chryfoft.  "^hal^uferS 
6c  prx  voluptate  de  tali  captivo  geftientes  , ut  oculos  Annae  tali  fpe-  pontifexanni  iu 
daculopafcercnt.  * Eratenimfocer  Caipha,  quiproinde  Annamtam-  h^*  ErataUtem 
quam  patrem  honorabat , propter  affinitatem  ac  dignitatem  viri.  Ita-  caiphas.quicon- 
que  urnul  Caiphae  hac  in  re  gratum  tacere  voluerunt,  *qtu  erat  Ponti-  jud*is:Quiaex, 
fex  anni  illius , qua  de  re  , ficut  8c  de  verfu  14.  alibi  didfcum  eft.  In  ^em^oii 
quo  verfu  14.  latet  tacita  tranfitio.  Signifi^at  enim  Jefum  ab  Anna  popuio, 

ad  Caipham  tamquam  Verum  tunc  Pontificem  tradu&um  efle.  Nam 
8c  vox,  Pontifexfa pius  in  fequentibus  abfolute  pofita  eumfignificat, 
qui  abfolute  Pontifex  erat, hoc  eft, Caipham.  Nam  Annas  non  nifi  focer 
Caiphae  Pontificis  vocatur  v.  13. 8c  Matt,  fatisclare  fignificat  examen  aqtemSjTfumS- 
fequensin  domo  Caiphae  efle  fa&um,  nempe  c.  16 . v.  57.  8c  feqq.  -7iusdifdpuius& 

15.  * Sequebatur  autem  fefum  Simon , & alius  difcipulus  ,qui  erat  no-  Difcipuius  au-* 
tils  Pontifici : 8c  hac  notitia  fretus  nihil  fibi  evenire  pofle,  aufus  eft  JSfpontSci 
introire  * cum  Jefii  in  atrium  Pontificis  , hoc  eft , in  aulam  , ut  Graece:  ifntrr°iyit  cum 
cfuyyv,  non  entm  hicintelligitur  locus  lub  dio.  Qaisdilcipulus  >oniifi«s. 
illefuerit , contenditur  : Chryfoft.  Joannem  Evangeliftam  fuiflepu-  ftfbatadSoffiS 
tat ; alii  alium  ex  difcipulis  non  Apoftolis  , quod  circumftantiae  illius  ^or^irfxiyitcr" 
temporis  reddunt  valde  verifimile.  Auguftinus rera  incertam  efle  dicit,  u us, qui1 emno- 
eo  quod  nomen  tacetur  : maximeque  facit  pro  iis,  qui  putant  non  efle  ^it  & 
Joannem  , quia  Joannes  fe  fignificans  addere  folet  > quem  diligebat  fe - introduxit  p’e- 

^Uii  Z fui}  17,  Dicit  erg© 


g06  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

Tetre  arciiia  o -fus , vel  limile  quid.  Q.us  hie  de  Petti  negationibus  fequuntur  , <x- 

ltiaria:Numqmd  ~ ' ' ’ , 

Sc  tu  ex  dilcipa- 
lis  es  homtnis 
ilbus  ? Dicu  tile. 


ftiatu:NQniqind'poflcai'lint  Matth.  2 6. 


lis  cs  hominis  19.  * Pontifex  ergo.  Continuat  hie  fermonem  cum  v.i 3.6c  14^  ubi 
Nonium.  de  Pontifice  Caiphaloqui  cceperat  , eumquc  occafione  Petri  interru- 
1m  Smi  perat.  * Inttrrogxvii  fefum  de  difcipulis  fuis  , quos  in  collegium  novas 
c.ttn  ad  prunas  fiedae  fibi  cooptaile  videbatur.  Nova  autern  fodalitia  Principibus  Cuf- 
&‘yiet8adeCb!n  peda  efte  folent  , maxime  apud  Judaeos,  ubi  jamtumultuatum  fuerat 
ic  : erat  autem  conci:a  Caefarem  a qulbufdam.  Sed  quia  defenfio  ilia  facilis  erat,ut  qui 
funs , 6c caicfa-  non  n 1 li  duodecun  pauperes  cx  inermes  lecum  duceret  ; rogavrt  eum 
j^npomifcxergoin  primis  * de  doctrinu  ejus  ,ut  qui  novam  vel  claneulariam  ,fufpe- 
interrogavit  je-  ^amque  dodrinam  ac  dogmata  inferret. 

20.  *ReJpondit  Jefus, Ego  palam  locutus  fu??i  mundojid  efoip\iblicerc\ui~ 
«-dit  ei  builibet.idque  Jerofolymis  in  totius  mundi  theatre:  *Ego  femper  docui 
jefus:Ego  paiam  in [jnugogu  , in  illis  locis , ubi  templum  non  erat , Jerofolymis  vero 
d°o  ^egoUi?mpet  etiam  * intemplofluc  omnesfud&i  conveniuut.  Nam  8c  fynagogae  8c  tem- 
djC&  in  terap^o  P^ura  non  erant  l°ca  occults  fufpedaeque  dodrinoe  infufurrands  , 
quo  omneTju-  * & in  occulto  locutus  fitm  nihil , quod  Icilicet  occultatum  vellem  , cum 
^inTccuko"!)'  contra  de  feorGm  enarratis  dixerim , quod  in  aure  auditis,  publicate 
^ -tuns  fum nihil,  fuper  teda,ut  Epiphan.HaereG  45.  Unde  Aug.  Ergo  hoc  ipfum,quod 
abipfo  docebatur  occulte , quodammodo  non  dicebatur  in  occulto, 
quia  non  it  1 dicebatur  , utab  eis,  quibus  didum  fuerat,  taceretur,fed 
ita  potius  , ut  ufque  quaque  praedicaretur. 
it.  Q.Hid  mein-  2i.  * Quid  me  interregas?  Cum  juxta  jura  tribunalium,  reus  pro  fua 
roga eos.’quiau"  caufaloquens  non  faciat  fidem.  Nam,  ut  Ambr.epift.20.  Teftis  verus 
cum^fitS^pfir  ncn  ^ 5 fed  all*“5  ^erc  teftimoniura.  * Interroga  eos , qui  au- 

eecc  hi  fount  dierunt , quid  locutus  Jim  ipfis . Acriter  refpondet  ad  repellendam  calum- 
^duetimego.  njam  qUXfttarn  dg  dodrina  clancularia  j non  tamen  arroganter,  quia 
fretus  publica  veritate.  Nam  , ut  Chryfoft.  id  veritatis  maximum  efib 
argumentum  , cum  quis  inimicos  in  eorum  , quae  dicit , teftimoniam 
adducit.  Nec  tales  longe  tibi  auaerendi  funt,  q.uia  * ecce  hifeiunt , qn* 
dixerim  ego,  Digito  oftendebat  quofdam  prnefentes- , ut  Cy till,  qui 
eum  audierant.  Nam  olim  quidam  ex  miniftris  eum  audientes  retu- 
lerant  , Kumquum  fic  locutus  ejl  homo.  Cum  ergo  inter  medios  inimicos 
conftitutus  ac  defertus  ab  omnibus  dedi!flethoc  ref  ponfum. non  minus 
sequum  quam.forte,  intrepidumac  liberum, 
ix.  h» c «tn«r..  22.  * Vnus  afiifiens  minijirorum , apparitorum  , qui  captum  tene- 

u.'bat , * dedit  alapam  lefti.  Quod  fieri  folet  raanu  aperta  , idque  in  fau- 
mftroram deditciem,*  viriique  fit  magis  contumelijE  causa  quam  dolons.  v^oiapni 
ccts^c r efp on-  fi°nt  etiam  pugno  , 8c  in  alias  capitis,  colli  ,6c  corporis  partes,  * Pi- 
<ks Pontifici  ? cens  . sic  rejpondes  Pontifici  ? id  eft  , tarn  fuperbe  , tarn  contumaciter, 
taut«  dignitatis  Prsefuli,  tureus  8c  tarn  abjedus  } zyS&e- 


SEC.UNDUM  JOANNEM.  Cap.i8.  807 

23.  * Rejpondit  Jefus  , quafi  qui  fefadtis  vindicare  non  pofiet,  ver-  Z3;Refpondi't  el 
bis  conftanter  pergens  afierere  innocentiam  iiiam  , maxime  ubi  ai;- ]o[utus  fum?tc- 
guebatur  improbitatis  adm-iflaz  in  Pontiftcem  : * Si  male  locutus  fum  , ftimonm^^pcr- 
tefiitnonium  perbibe  de  malo  , id  eft  , oftende  quid  male  a me  prolatiun  atuem  bene*quid 
fit  in  Pontificis  dignitatem.  Quo  nosdocet,  ut  Cyprian,  ait  epift.65.  mecasdif  i 
Sacerdotes  veros  legitime  Sc  plene  bonorari  debere  , dum  circa  tallos 
Sacerdotes  ipfe  talis  exiftit  , ut  videlicet  nequidem  els  male  locutus 

videri  velit.  * Si  autem  bene  , quid  me  cadis  ? innocentem  coram  judi- 
cibus  conftitutum.,  tu  minifter,  citra  fententiam  ? quibus  modis  pecca- 
bat  ifte  minifter.  Hoc  ergo  facto  explicuit  Chriftus  doctrinam  fuam 
de  proebenda  altera  maxilla  percutienti.  Demonftrantur  enirp,  inquit 
Aug.  maxima  ilia  prascepta  patientiae , non  oftentationc  corppris , led 
cordis  praeparatione  facienda  : fieri  enim  poteft  , ut  alteram  maxillanr 
vilib.li ter  praebeat , 8c  iratus.  Quanto  ergo  melius  Sc  rejfpondet  vera 
placatus,<5c  ad  perferenda  graviora  tranquillo  animo  fit  paratus? Tunc 
igitur  reipfa  etiam  implenda  lunt,  cumfpeseft,  quodiatiganda,Scad 
poenitentiam  commovenda  fit  improbitas  pauentia  iuffcrentisjut  Ter-* 
tull;  de  patientia  c.  8. 

24.  * Et  mifit  eurn  Annas  ligatum  ad  Caipbam.  Conjun&lo,  Et,  pom- 

tur  pro,  autem , quod  He brsis  propter  inopiam  particularum  valdefa-  ad  caipham  pon 
miliare  eft  , Sc  Graecus  Aoriftus  dvrht ttev , mifit  pro  miferat,  quemad-  ‘2SCV  Eut  autem ^ 
modum  Sc  v.  2 6.  abfeidit  pro  abfeiderat.  Nam  propter  interruptam  ^™son 
hiftoriam  negationum  Petri,  ad  quam  redire  volebat,  qusedam  necef-  cicns  fc.  Disc- 
fario  erant  repetenda,  ca  fcilicet  qur  habentur  v.  25.  Qia  ratione  Sc  Numqdd^ta 
iiiam  Chrifti  miftionem  ad  Caipham  repetit,  vel  potius  ciarius  expli-  exdtaipujis  eju$ 
cat  in , quod  ante  tantuni  inlinuaverat.  Qiam  lententiam  aperte  do-  & dixit  ; Non 
cet  S.  Cynll.  Sc  omnino  tenenda  videtur.  Nimis  enim  perfpicuum  f“™*Dicit  e5  unus 
videtur  ex  aliis  Evangeliftis  maximeque  Matthceo,omnes  negationes  fervi* pomifi- 
Petri  in  domo  Caiphae  contigiffe  , prsefertim  quia  Sc  hie  aliquoties  [is*  cufusatfd* 
indicatur , praecedentiaaccidifte  apud  Pontificem  , qui  tunc  abfolute  cuiam^Nonne 
non  erat,  nifi  Caiphas.  ego  ei  vidi  i n 

28.  * Mat  autem  mane,  primi  dici  Azymorum,  qui  incidebat  in  Lu-  ^itcrmnerg^ 

nam  decimam  quintam  : ♦ & ideo  ip(i  non  introierunt  in  pr&torium  , id  negavit  Petrus ; 

n.  1 ri-1  ■ 1^  /- 1.  « rJ  1.  I . A & ftatim  gallus 

elt,  aomum  i Mati , rraelidis  Romanorum,  quae  adheerebat  arci  Anto-  cantavit. 

byx  , * ut  non  contaminarentur , id  eft , ne  legaliter  immundi  fierent  in- 

greffu  domus  , utpote  in  qua  non  vitarentur  ea  , quaefaciebant  im-  Pha  in  pr*to- 

mundum,.  Nufquam  ingredi  Gentiles  domum  lege  vetitum  tuiflele-  mane: & ipfi  non 

gitur  : ut  & hoc  videatur  fuifie  traditionis  Pharifaicae..  Unde  praepo-  in  , 

iteram  earum  religionem  taxans  Aug.  o impia  , inquit , 8c  ftulta  cae-  non  comamina.- 

citas ! habitaculo  videlicet  contaminarentur  alieno,  Sc  non  contami-  n“i“  ciren?iSll- 

naren- 


8o8  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

narentur  feeler c proprio.  * Sedutmanducarent  Pafcba , cujusmanau- 
cationem  impediebat  legalis  immunditia.  Per  Pafcha  vero  intelligitur 
non  agnus  Pafchalis,  qui  jam  i mmol atusfue rat  vefpera  pnscedente, 
fed  vi&imae  caeteroe  , qux  perfeptem  dies  folemnitatis  Pafchalisma- 
gno  nunaero  immolabantur  , juxta  Legem  Num.iS.v.  19.&  24.  cu- 
jufmodi  vi&imce  etiam  Pafiha  feu  Pbafe  vocantur  Deuter.  16.  v.  2. 
Jmmolabis  Pbafe  Domino  Deo  tuo  de  ovtbus  & bobus  itemque  2.  Para- 
lip.  v.  8 .&  9.  Taliunfigitur  vi&imarum  , imb  nullarum  omni- 
no  poterant  immundi  effe  participes,  juxta  Legem  Levit. 22. v.3.  Ut 
ergo  tantaereligioni  ipforum  fubveniret  Prrfes , egreffus  foras  dixit 
eis , prout  ordo  juftitiae  poftulabat. 

3?nai «XiId  Ceos  29*  * QLm  Mcufationem  adfertis  adverfus  hominem  hunc?  abfurdum 
foras  , & dixit : videlicet  ratus  judicium  eos  praffumere,  8c  fapplicium  fibi  permitti. 
Smmaft“nisad-‘  3°*  * Rejponderunt , declinando accufationem  , in  qua  lciebant  fe 
veUus  hominem  defe&uros  : * si  non  cffctbic  male/ actor, quem  fcilicet  nobis  conftaret 
3 c.C  kefponde-  eile  morte  dignum,  * nun  tibitradidijfemus  eum , morte  ple&endum- nos 
ri“tsiCno^SSrv^^cet  Senatus  totius  populi  Ifrael,  erudition?,  religione,  vitae  in- 
hie  maiefa^or , tegritate  clari : quafi  dicerent,  merito  tibi  authoritas  noftra  fufficere 
cu;n?ldl1'  deberet.  Nam  tacite  conqueruntur  deipfius  ergafe  diffidentia,ut  eo- 
rum  authoritatem  fecutus  Prsefes  defineret  qu&rere  , quid  ei  objice- 
retur,  inquit  Aug.  fed  ob  hoc  tantiim  nocentera  crederet,  quod  fibi 
ab  eis  tradi  meruiffet. 

?i;Dixitergo  eis  3 x.* ergoPilatus:  Accipite  eum  voxyq uia,  ut  aiebat  Feftus,Pne- 
fikxus:  Aceipitefesitem  Romanorum  , A&.2C.v,i6.  Non  eft'Romams  confuetudo 

cum  vos,  &:e-  3 - . . . . r 

cundum  legem  damnare  ahquem  hominem  ; prius  quam  is  qui  accuiatur  , praelentes 
eum? ^ixcru n t ^a^eat  accufatores , locumque  detendendi  accipiat  ad  abluenda  crimi- 
ergo  ei  judad  : na  : * & fe  cundum  legem  vefir  am  judicate . Permittit  igitur  eis  occifio- 
tnt°erficcrenqucm  nena  ,fed  fecundum  legem  , infinuans  eis  , quod  (i  ex  odio  ,%vel  invi- 
rjuam,  dia  # Vei  contra  legis  praeferiptum  occiderent , poenae  obnoxios  fore. 

Dixerunt  ergo  Judd ; N obis  non  licet  interfere  quemquam  , gladii  po- 
teftate  nobis  adempta  per  Romanos  , utpote  quae  fupremi  juris  eft,  ut 
S.  Thomas  8c  alii  : vel  certc  N obis  non  licet  8cc.  in  hi  fee  diebus  Azy-  * 
morum,  ut  aliqui  volunt ; propter  quam  caufam  dicunt  Herodem  fer- 
vaffe  Petrum  Ad.  12.  ut  poft  Pafcha  produceret  eum  populo. 

If  YmpeieTc?JrC*  3 2*  * Vt  f trmo  fefu  imp  l ere  tier  quem  dixit , fignificans  qua  morte  effet 

<juem  dixit , fig-  moriturus , id  eft  3 ideo  recufaverunt  eum  interficere  , ut  fic  prophetia 
^efl'et  morum  Chrifti  impleretur  de  morte  a Gentilibus  inferenda  , imo  8c  de  morte 
crucis.  Nam  quamvis  8c  Judseis  crux  in  ufu  effet,  ut  patet  Num  25. 
v.  4.  tamen  Pilatus  non  permittebat  occifionem  nifi  fecundum  Le- 
gem , id  eft  , propter  aliquod  crimen  , cui  Lex  ipforum  decerneret 

mor- 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  18.  809 

mortem ; 8c  juxta  genus  mortis,  quod  decerneret.  Blafphemia  autem, 
quamei  imputabant,  juxta  Legem  lapidationeple&ebatur : nam  cri- 
men  rebellionis  contra  Caefarem  , non  pertinebat  ad  Judaeos  punire. 

33 . * Introivit  ergo  iterum  in  pratoriuw  Pilatus  3 dj  vocavit  Jcfum  , 
feorlim,  ut  abfque  tumultu  examinaret  obje&a  ei  crimina,*  * & dixit  pmorium  Piia- 
ei:  Tu  es  Rex  Jud&orum  ? Relinquit  caetera  ei  obje<fta,quaea  Luca  c.23.  jeium,  &°d!xic 
exprimuntur  , 8c  id  unurn  arripit , quod  laefam  Caefaris  majeftatem 
fpe&are  videbatur.  De  fenfu  verborum  illorum  di<ftum  eft  Matth. 


27.  v.  1 1. 

24.  * Refpondit  Jefus , non  ftatim  fatendo  de  fe  rem  fibi  honorifi-  34.  Refpondit 
",T  - JT  ' J ~ Jefus:A  temeiip- 


Refpondft- 
Pilatus  : Nam- 


cam  , fed  aliquid  inter jiciens , quo  appoiitc  ad  refponfionem  veniret.  fo  h ocdiciT^ 

* A temetipfo  hocdicis , feu  interrogas  tamquamillam  de  me  opinionem  ^,r^,cx^un£  tibi 
habens,  * an  alii  dixerunt  tibi  de  met  id  eft.  An  aliorum  fuggeftione? 
q.d.  Ex  tua  ne,  an  ex  aliornm  fententia  id  rogas  } Videtur  enim  Jefus 
non  adftitiffe  3 quando  primam  accufationem  inftituerunt. 

35.  * Rejpondit  Pilatus : JXumquid  ego  Judaus  fum  3 ut  mihi  cures  (it 
iftius  nationis  Mefliam  vel  ftemmata  noiTe  ? Dixerunt  enim  Sacer-  uuidcgojud*us 
dotes  eum  effe  determinate  Chriftum  Regem  3 uteftLu:ae23.&:  ^onu^c^ixa! 
ideo  de  tali  Rege  Judaeorum  fermo  erat.  Infnuat  igitur  Pilatus  3 hoc  diderunt  te  mi- 
ab  aliisfibi  fuifte  fuggeftum.  * Gens  tua  , quae  fimul  copiofa  adluxe-  l’qUl  l? 
rat , * & Pontijicestradiderunt  te  mihi , interficiendum.  Silens  autem 
quam  accufationem  adversus  eura  inftituiftent , conatur  caufam  con- 
citati  tumultus  ex  ipfomet  cognofcere3interrogando  eum  : * Quid  fe~ 
frijii  ? 

3 6.  * Refpondit  Jefus,  oblique,  Sc  tamen  fatis  aperte  ad  primam  quae-  3 6.Re(pond?tje- 
ftionem  , quae  caput  erat  totius  caufae  ; ita  tamen  ut  ftatim  Pila turn  [j[*:  non"ueftmde 
liberet  follicitudine  de  laefo  Caefare  : * Regnum  meum  non  eft  de  hoc 
mundo 3 id  eft,  non  eft  de  numero  regnorum  hujusmundi,  neque'illius  regnm^mcanT, 
conditions,  cujus  eft  regnum  Coelaris , ut  proinde  nihil  de  ipfo  laefo  ^e^JecTaareiu 
timeas.  Probat  autem  a communiter  accidente,  quia  afioqui  * miniftri  m non  traderet 
wri,  fatellites3  milites,exercitus,  * utique  decertarent , pro  me3  * ut  non  temTegnTmeum 
traderer  Judais  3 hoftibus  videlicet  meis : * nunc  autem  3 q.  d.  quando-  nonefthinc. 
quidem  videashoc  non  fieri  juxta  confuetudinem  hujus  mundi,con~  37.  Dixit  Usque 
fequenter  liquet  3 quod  * regnum  meum  non  eft  hinc , id  eft,  non  habet 
originem  fuam  3 neque  conditiones  fuas  ex  hoc  mundo.  fpondit  jefus:Tu 

37.  * Dixit  itaque  ei  Pilatus  : Ergo  Rex  es  tu  ? Neceffe  eft  enim  effe  ego^Egoin 
Regem  eum,qui  habet  regnum.  * Refpondit  Jefus  : Tu  dicis,quia  Rex}  hocvcnnS 
feu  quod  Rex  , * fum  ego . Caeteri  Evangeliftae  fimpliciter  dicuntre-  mundum  , mte— 
fpondiffe  , Tu  dicis , quae  eft  ulitata  Judaeis  3 fed  modefta  confeflio  r e i mbea mUver i ra t f I 
praefertim  honorificae  rquod  explicuit  Marcus  cap.  iq.>  ubi  loco  ejus 

quod  yoccawneanv 


Sio  COMMENT.  IN  EVANGELIC 

quod  Matthjeus  dixernt  , Tu  dicis  , refert,  ego  ftm  Rex  , videlicet  ab 
xtemo  , ut  Ambr.  lib.  2.  de  fide  c.  ult.  Nam  idcd  poft  enuntiatam 
iuam  regiam  dignitatem,  ftatim  defcendit  ad  nativitatem  temporalem. 
* I go  in  bo:  ttAtusfum  , feu  ad  hoc  , Gcut  ftatim  fequitur  : nara  Grasce 
utrobique  efteadem  vox  h;  sic  : * & ad  hoc  ver.i  in  tnundum  , per  na- 
tivitatem temporalem  feu  incarnaticnem,  (quo  tacite  indicat  fefuiffe 
etiam  antequam  nafceretur  in  mundo  ) * ut  teftimonium  perbibeAmve - 
ritati  , Dei  , feu  ipfi  Deo  , verum  ejus  cultum  homines  docendo,  ec- 
rumque  vitia  feu  defiexus  a veritate  corrigendo  * omnis , qui  eft  ex  ve- 
ritAte  , ilia  prima  , id  eft , omnis , qui  eft  ex  Deo  £um  eligente  , fen- 
furaque  cognofcendoe  veriratisinfpirarite  (nam,ut  Aug.  gratiam  hie 
commendayit,qi]^fecundum  propofitum  vocat)  * audit  vocemmeam , 
DiciteiPila-leu.prsdicationem,  id  eft,  ei  credit  atquc  obtemperat,  tamquam  qus 
mVs^  Et^cJm  cenformis  fit  interno  fen  fa  i,  quern  a veritate  fibi  infpiratum  atque  in- 
hocdixiflet.itc-iitum  accepit.  Itaque  quinon  audiun t eam,illi  nonfuntex  veritate, 

<xum  exivit  adlu-  1 *ii  i v • * l.  i • • i r • 

dicit  eis:  ne:  acceperunt  ulud  divini  beneplaciti  benencium. 

Ego  nuiiam  m-  ^ 3 1 * Dicit  ei  PiUtxs  .*  Quid  eft  verity  ? Faftidientis  , non  difeere 

Temom  cocau-  ? m m r 

lam.  cupientis  verba  lunt.  Putaile  enim  videtur  quod  tamquam  Philolo- 

jconmetudQU,v™  phus  de  veritate  regnoque  difputaret.  Itaque  nolens  ifti  rei  diutius 
bis,  utunumdi-  infiftere  , tamquam  quee  non  effet  fuae  profeflionis  aut  fori  ,fimul  at- 

xr.iuatn  \obism  , ..  . * . . 1 ■ ■ , n , » . „ 

lafeha : ruins cr-  que  hoc  dixiflet,  * iteruvt  exivit  Ad  Jud&oSy  O'  dicit : Egotiullam  irivemo 
fc?sdre<icmm  ju*  ’lH  eo  caufam  5 id  ? crimen  , de  qub  eum  accufatis.  Satis  enim  intel- 
dsorum  : " lexerat  regnum,  de  quo  ipfe  loquebatur  , line  apparatu  ac  milite,  non 

crgorurrumc!B-effe  contrarium  Casfari.  Poftquam  ergo  multa  interceflilTent  , Ba- 
hunf^ ^Barab0  ra^^:E  poftulatto  5 flagellatio  , coronatio  illufio  , de  quibus  late  in 
4>am.Eratautcm  Matthjeum  diximus  ,Proefes  uti  volensilla  miferabili  flagellati  Sc  c o- 
Si.Tunfcrgo°p- tonap  effigie  ad  atroces  ilios  animos  emoliiendos , 

prehendit  tiiaius 

* flas<1’  CAPUT  DECIMUMNONU  M. 

co-onam 4 • * TT  Xivit  iterttm  firas , in  locum  fcilicet  ilium  , qui  v.  13.  vocatuc 
-de fpmis . tmpo-  Lithofiroios  : ent  enim  ppportunus , ut  totum  populum  inde 

jus: 5c  vefle  put-  alloqui  pollet , ut  ibidicemus.  Itaque  dixit  eis  : * Ecce  Adducovovi: 
oer ud i caw^^C" eum  for*s  > ut  tognofeatis  , publica  hac  mea  & iterata  denuntiatione  , 
ad  eumVe&  d^cc'  * MilUm  invenio  in  eo  caufam  j mortis,  inqu:unt  nonnulli:  fed  ve- 
• Ave  Rexrius  videtur  generalius  intelligendum  elfe  nuilarft  omnino  caufam  feu 


ban  ^ w ^ 

noxam  5 ne  quidem  flagellationis , Sc  coronationis  iftius : ut , cum  vi- 
--  Esiv:t  ergo  dear’s  euminnocentem  a me  tarn  male  traAatum,  tantummodb  utvo- 
foVaT*k  a cn  ei-  bisfacisracereru  , inde  colligatis,  me  non  oarciturum  ei  fuiffe,  fi  quam 
^ccc  adi-':o vo*  caufam  cruce  dignam  inveniflem.  Itaque  Cvril.  notat  Pilatum  hie 
.^oznefe:: ;s  quia  ingenue  tateri  peccatum  luum  , qued  miufte  nageiialiet,  cC  eduxiliet, 
^co^a'jfam?10  for?s , ut  Sc  Judigi  agr.ofcerent  ira  effe. 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  19;  8rr 

5.  * Exiit  ergo  Jefus , plagis  lividus  , flagris  confciffus , vulnerum  ?.  (Exivir  erg* 
cruore , a capite  per  faciem  ad  pedes  ufque  defluente  , fanguinolentus,  ^onam  fpineam°* 
fputis  horridus  , Sc  ad  ignominiarn  * portans  Jpineam  coronam  , & pur*- 

p ureutn  veflimentum,  quod  ex  Graeco  1(xcltIco  redditur  Pallium,  lit  Matth.  dicit  els  : Ecce 
5.V.40*  didrum  , ut  proinde  totius  coporis  livores  8c  vulneraappa-  homo» 
ruerint.  Edudus  eft  ergo,  ut  Aug.  non  clarus  imperio  , (edplenus 
opprobrio  ,idque  ut  hancejus  miferiam  8c  ludibria  libenter  biberent. 

Sc  ulterius  fanguinem  non  (itirent.  * Et  dicit  eis  : Ecce  homo  , id  eft  , 

Ecce  ille  , cui  vobifcum  humana  faltem  natura  communis  eft  : q.  d. 

Ecce  in  quern  ftatum  redadrus  eft  ille,  quern perfequimini,  cujus  fal- 
tem  uthominis,  tarn  miferabili  fpedaculo  commoti  mileremini.  Quae 
verba  myfteriofa  expendens  Aug.  Si  Regi  , inquit,  invidetis , jam 
parcite,  quia  dejedrum  videtis,  flagellatus  eft  , fpinis  coronatus  eft  , 
ludibriosa  vefte  amidrus , amaris  convitiis  iilufus  , alapis  caefus  eft  : 
fervet  igncminia , frigefcatinvidia. 

6.  * Cum  ergo  vidijfent  eum  Pontifices , metuentes , nepopulus  bene-  cum  ergo  w- 
‘ficiorum  memorad  mifericordiam  flederetur,  primi  eruperunt  in  cla- 

mores , ut  populo  effent  duces,  * & minifir i , qui  prodominorum  vo-  ^cenw^cruc’* 
luntatibus  , a quibus  ftipendium  accipiunt , Sc  promotionemfperant,  fige  , emerge 
zelare  jfolent,  clam ab ant  : *Crucifige,  crucifige  : qua  repetitione  animi  piiatus  flee iPk<* 
ardorem  , 8c  averfionis  magnitudinem  fignificant.  * Dicit  eis  Piiatus,  ™egoecru" 
offenfus  videlicet , turn  quod  tarn  immani  fupplicio  nondum  placati  non  invenicfxn 
effent,  turn  vero  quodfe  vi  cogere  vellent  , uttam  injuftaenecis  au- eocauram* 
thor  effet.  Itaque  dicit  eis : * Accipite  eum  vos,  ipfi,  fi  tam  injuftieftis, 

* & crucifigite,  fi  videtur.  Eft  enim  non  concede ntis,  fed  horrentis.cri- 
men:  quia,  ut  Chryfoft.  notat,itemque  Cyril,  funt  verba  indignantis, 
monentilque  , ut  ipfimet  rem  tam  illici trim  perpetrent , infontem  oc- 
cidendo.  * Ego  enim  non  invenio  in  eo  caufam  , 8c  proinde  non  faciam 
id  , quod  petitis. 

7.  * llefbonderunt  ei  ?udai  : N os  legem  hub  emus  : q*d.  Situ  non  inve-  V-Refponderuiu 

. A r 1 , n * 1 . . eijud*i;Nosk. 

ms  in  eo  caul, am  , juxta  leges  Komanas , nos  lnvenunus  max  imam  , gem  habemus. 

quam  hadrenus  fuppreftimus  ,ut  intelligas  nos  non  odio,  fed  veritate  ^m^debffmod" 
niti.  Nam  * fectmdum  legem  nofiramdebet  mori , id  eft  , mortis  reus  eft,  <luia  fiiium  Dei 

* quia  F ilium  Dei  fe  fecit , ac  proinde  blafphemavit : quemadmodnm 
concordi  fententia  culpam  Chrifto  imputatam  ad  blafphemiam  apud 
easterns  Sc  Evangeliftas  retulerant.  Blafphemis  autem  decernitur  poe- 
na capitis  , Levit.  24.  v.  16.  8c  Deut.  13  .v.  5*  .9.10.  Poftulant  ergo 
mortem  juxta  Legem,  quia  judaei  permifli  erant  a Caefarefuis  legibus 
vivere. 

8.  * Cum  ergo  auclifjet  Piiatus 


hunc  fermonem  , quod  fe  Eilium  Dei  differ  piiftus11" 

K k k k k ^unc  fermoneiH,’ 


rr 

aiie. 


mas xs  nmoir. 


sit  COMMENT.  IN  EVANGEUTJM 

afleruiflet , * mag  is  t intuit . Ha&enus  enim  territus  fuerat  innocentia 
ejus  , nunc  religione  j ne  non  folum  injuftusin  hominem,  fed  Sc  im- 
pius  in  Deuin  diet  , Ethnicis  enim  ailuetus  fabulis,  facile  Jefumeffe,. 
vel  Deum  aliquem credidit,  quemadmodum  A<ft.iq..v.  io.  Lycaones 
Paulum8cBarnabam,vei  certe  deorum  filium.Quo  maxime  juvabant 
notiflima  ejus  miracula  , fapientia,  & in  tantis  tormentis  Sc  ignoni- 
miis  praelerendis  tam  inufitata  sequanimitasSc conftantia.  Quamquacn 
aliunde  etiam  dici  pofTit , eum  magis  timuiiTe , qucdfcilicet , vel  eum 
flagellaflet  , ficut  timuit  A&or,  16.  v.  39.  Magiftratus  Philippenfis 
audito  3 quod  Paulus  Sc  Barnabas flageliati  } cives  eifent  Romani , 
Itacjue  rem  non  earentem  iundamento  accuratius  expioraturus  * fe- 
or  fun , 


jx>n  dediiei. 


5-  9.  * Ingrejfus  eft  pr&toriiim  iterum  , & dixit  ad  Jefutn  : Unde  tu  es  f 

itcrum  •.  & dixit  id  eft  , qua;  origo  tua  , feu  de  quibus  parent! bus,  ccsleftibus,  an  terre- 
es  tuf?jc!'usau-  n*s  ? Videtur  enim  magis  de  patre  , quam  de  Patria  quoerere.  * ft e fas 
tem  refponfum  autern  rejponfum  non  dedit  ei , turn  quia  Pilatus  Tatis  noverat  innocen- 
tiam  ejus,  quod  ad  abfolvendum  fufficiebat : turn  quia  didicerat  etiam, 
quantum  Tatis  erat , id  ipfum  , quod  quaerebat,  cum  audiverat , Reg- 
rum  meitm  nen  eft  de  hoc  mundo : nam  prof  undioris  explicationis , quod 
effet  Filius  Dei  ab  aeterno  , incapax  erat.  Pilatus  fe  contemni  ratus  : 
jiittus^MihTnon  IO*  * DiCtt  €l> cum  ftomacho  : * Mihi  non  loqueris  ? Judici  videlicet 
loqueiis  > nefeis  tuo  p Nam  quid  illud,  Mihi,  involvat,  ftatim  explicat : * $efcis,quiA 

quia  poteftatem  nit  -r  ’ n r . 

habeo  crucifige-  poteftatem  habeo  crucifigere  te  , Cfc . poteftatem  non  aequitatem , inquit 
lem ’ habco^di"  Aug . in  Pfalm.  1 1 8,  Spirant  enim  haec  verba  tyrannidem , quia  figni- 
wiiuere  te  > ficant  eum  habere  poteftatem  pro  libitu  utrumlibet  faciendi , vel  cru- 
cifigendi,  vel  dimittendi  ; quam  poteftatem  judices  non  habent.  Ita- 
que  Pilatus,  quamquam  de  eastern  prudens,  hie  apparet  impius,  dura 
latroni  fe  parem  facit  Sc  infipiens , dum  nemini  putat  judices  etiam 
fupremos  reddere  debere  fententiae  fuse  rationem. 

-;.p.erponditje.  ix.  * Rcjpondit  fefus , comprimere  volens  Pilati  ja&anti am  , qua 
p/j t efta t e m b ^ d-  Pr3e  ferebat , penes  fe  effe  vitae  Sc  necis  ejus  arbitrium  : * N»n  ha- 

verfum  me  ui-  beres  poteftatem  adverfum  msullam , neque  crucingendi , neque  flagel- 
lum effetVefu^  ^ neque  juris,  neque  fadri , in  metamquam  in  Fdium  De',  * nifi 
per.  Propterea  tibi  datum  effet  de  piper , id  eft,  fuperne  de  caelo  , peculiari  lctlicet  Dei 
tibi.  majus pec- connlio  pernuttentis.  Agituremmde  ilia  poteltate  , de  qua  dictum 
catamhabet.  fujt  judeeis  , Jiac  eft  hot  a veftr  a & potefias  tenebrarum  : Qiaepoteftas 
per  illam  Dei  permiilionem  non  abftergit  peccatum  m eo  , cui  datur. 
* Propterea  qui  me  tradidit  tibi , populus  videlicet  Judaicus  , ut  eft  , 
cap.  18.V.3 5.  * majus  peccatum  habet , fcilicet  quam  tu  , quia  ilh  in- 

videndo  , tutimendoj  illi  intention?  occidendi,  tu  confulendi*  Sc  *i- 

" ' ' beian« 


SECUNDUM  JOANNEM.CAP.19.  813 

berandi  injuriam  contulifti : quorum  illud  ifto  longe  gravius  eft.  Ita 
plerique.  Quamquam  videatur  notari  peccati  exceffus  ex  parte  pote- 
ftatis  : nam  Judau  qui  Jefam  tradiderant  Pilato  ©ccidendum  , longe 
certius  noverant , quam  ipfe  Pilatus  , neque  fe  , neque  Pilatum  ha- 
bere ullam  adversus  eum  poteftatem.  Non  excufat  igitur  hie  Jefus 
Pilatum  , fed  indirede  accufat  peccati  , licet  minoris  , quod  tamen 
direde  ab  eo  inteiiigi  volebat. 

iz.  m Et  exinde,  Graece  c*:  row tV,  ex  hoc  : quod  exponi  poteft  ex  illo  12.  Et  exinde 
tempore  , vei  etiam  propter  hoc  , ut  Syr us;,  feu  ex  hac  caufa,  ut  Au-  diUmia«eP cum! 
guftinus , quod  feilicet  Pilatus  animadverteret  eum  non  negafTe  quod  “^mda- 


effet  Filius  Dei,  fed  potius  afferuiffe  : & infuper  repreftiffe  intrepide  si  hunc  dimittisl 
arrogantiamfuam  ; nec  ilia  Dei  permiflione  , vel  confulendi  in-  J.°nfar?* fulfil 
tentione  e'tcufitum  elTe  peccatum  fuum  : * qiurebat  Pilatus  di-  enim , qui  iere- 
mittcre  eum,  ferio  Iciiicet  multoque  magis  quam  ante.  Quod  pro-  Tradicit  Csfari, 
pofitum  fuum  ftatim  prastorio  egreffus  paiam  declaravit.  Nam  hac  de 
caufa  animadvertentes  Judaei  Pilatum  omnibus  hadenus  allatis  argu- 
mentis  invidum  effe,  ex  parte  Caefaris  eum  ag.grediuntur,  ubi  minus 
munitus  erat.  Sicut  enim  hoftis  claufos  obfidens  mures  , exploratac 
tentat  omnem  aditum  ; ita  diabolus  omnium  difeutit  confuetudines, 
ventilat  curas  , ferutatur  afFedus , & ibi  caufas  quaerit  nocendi  , ubi 
quemque  viderjt  ftudiofius  occupari , ut  S.  Leo  ferm.  7.  de  nativitate. 

Itaque  * cl  amah  ant  fud<zi:  Si  hunc  dimittis , non  es  amicus  C&faris,  id  eft, 
declaras  te  inimicum  Caefari , cujus  locum  tenes  , &cujus  juratueri 
debes : plus  enim  fignificant , quam  dicunt , tacitevque  accufationem 
perfidiae  apud  Caefarem  minantur.  Quo  fane  nihil  apud  Pilatum  ter- 
ribilius  dici  poterat , cujus  & ftatus , & vita  inde  pendebat.  * Omnis 
enim  , qui  fe  Regem  facit , non  concedente  Casfare  , in  provinciis  Ro- 
mani Imperii , * contradicit  C&favi  , id  eft  , hoftis  eft  Caefaris  , & per- 
duellionis  reus  , utpote  laedens  majeftatem  &authoritatem  ejus.  Ne- 
minem  enim  patiebantur  Caefares  ufurpare  Regiam  poteftatem  in 
Judaea  , imo  nec  nomen  nifi  fuo  conceffu.  Quam  ob  caufam  Arche- 
laus , filius  Herodis  Magni  , graviter  accufatus  fuit  , quod  vel  paffus 
eflet  fe  Regem  haberi  a militibus  ante  Caefaris  permifTum  : & ad  no- 
men illud  obtinendum  Herodes  Tetrarcha  Rcmam  profedus  eft. 

13.  * Pilatus  autem  cum  audiffet  hos  fertnones , de  laefo  Caefare  , cui  tj.  PiTatur  st*- 
eum  fufpedum  facere  minabantur,  * adduxitferas  fefum,  prorsus  fuc-  hoT^mon^6 
cumbens  timori , qui  omnibus  clamoribus  judaeorum  infradus  fue-  ^DX^^asde* 
rat ; fimilis  videlicet  illis , qui  tamdiu  pro  juftitia  fortiter  certant , tribunal!, in joco 
quamdiu  nullum  imminet  fortunarum  , aut  honoris , aut  ftatus , aut  Jhoftrotos”  Hcl 
vitae  periculum  : * & feditfro  tribunali , id  eft , habitu  Judicis  con-  braice  autem 


K k k k k 2 


feenfo 


8 14  COMMENT.  IN ; EVANGELIUM . 

fcenfo  tribunalifedet  ad  terendam  fententiam  , * in  loco  , qui  dicitur 
Aidotfunc;  Gr see  , lapidibus  ft  ratus  , quod  pavimentum  effet  ftratum 
lapidibus , * Hebraue  autem  , hec  eft  , Syriace  3 qua  lingua  tunc  He- 
braei  utebantur  tamquam  vernacula,  quae  non  eft  pure  Hebraica  , 
fed  mixta  Chaldaicae  > difcrepans  multum  dialedis  ab  utraque,  ■*  Gab- 
hatha.  Quod  li  deducatur  a Svriaco,  2J  Gab,  lignificabit,ut  Graecum, 
viam  lapidibus  ftratam  : fin  autem  ab  Hebraico  , HDJ  Gavach  , & Ga- 
voach,  lignificabit  altum  , leu  eminentem locum.  Erat  enim  porticus 
in  modum  pontis  lapidei  frequentibus  arcubus  fupra  plateam  publicam 
extruda  ,ac  fubdialibus  inambulationibus  ornata  ; per  quam  a Pilati 
palatio  in  Anconiam  arcem  , & inde  in  tempi um  tranfitus  erat,  ut  A- 
dricbfomius  in  fuo  Theatro  Terrs  fandae  , ubi  dicit  peregrinis  adhuc 
oftendi  arcum  lapideum,  cumhac  infcriptione  : Tolle,  Telle,  Crucifigc. 
Ex  hoc  loco  populum  Prsfides  Romani  alloquifokbant,  ut  commo- 
9 diftime  ab  omnibus  videri  & audiri  poiTent.  In  hoc  ergo  etiam  tribu- 
nal portatile  pofitum  fuit  quod  Pilatum  aliquando  in  ftadio  collo- 
caffe  , pro  re  nata  , notat  Jofephus  lib.  18.  Antiquit.  cap.  4.  & Fio- 
rum  ante  Regiam  lib.  2.  de  bello  Judaico  c.  14. 

Para  ft  eve  pUatem  *4*  * auteiH  ?arafceve  > q us  eft  dies  prsccdens  fabbatum  , feu 

fch* . hora  quafi  feria  noftra  fexta,  Parafceve  dida  qua  ft  praeparatio,  quod  ea  die  praE- 
3 minis’ ; Ewe  rex  Pararentur  pro  labbato  l^quente  ea  , quae  ipfofabbato  praeparari  non 
▼eftci.  poterant.  * P afba  , id  eft  , incidens  in  Pafcha  , feu  Pafchales  dies  , 

* hora  quafi  fexta  , id  eft,  circiter  fexta  : quod  quo  pado  congruat 
Marco, qui  dicit,  erat  hora  tertia,  & crucifixerunt  eum  , ibi  latius  dixi- 
mus,  * Et  dicit  Judais  : Ecce  Rex  vefter.  Quae  verba  videntur  effe  ir- 
ridentis, .partim  Judsos,  fi  effet  ifte  Rex  ipforum  Chriftus  5 partim  Je- 
fum  , fi  non  effet  : fimulque  mifericordiam  commoventis  tali  ipfius 
fpedaculo  , qui  tarn  male  tradatus  erat , videlicet , ut  ita  , five  effet 
Rex  ipforum  , five  non  effet , liberaretur. 
lj.iili autem da-  1 5.  * J Hi  autem  clamabant : Tolle,  tolle,  crucipge  cum . Spirant  verba 

toik^crucifige  odium  acerbiflimum  omnifque  morae  impatientes  animos:  quad  dice- 
eum.  D:cir  eis  rent  qUOd  eft  Sap.  2.  Gravis  eft  nobis  etiam  ad  videndum , aufer  eum 
▼eftrum  crucifi-  ex  oculis  nofiris.  v Dicit  eis  Pilatus : Re  gem  vejtrum  cruafigam  ? Tantae 
Srn  r^nufices6/ Prae^ert'm  innocent's,  & tarn  bene  de  vobis  meritum  ? Quae  verba 
Kon  habercus  ponderans  Cy rill. Tantae, inquit, apud  vos  opinionis  eum  crucifigam> 
/aifm?’11111  CXm  Quid  enim  ei  exaequari  poteft  ? Imo  verb  quid  in  eo  minus  Filio  Dei 
atque  Rege  } Et  expofitionem  complens  Aug.  Adhuc  , inquit , timo- 
rem,quemde  Csfare  ingefferant,  fuperare  cona.tur,de  ignominiaeo- 
rum  volens  eosfrangere  , quos  de  ignominia  Chrifti  mitigare  non  po- 
tuit : fed  timore  mox  vincitur.  * Reftonderunt  Pontifices,  qui  ad  omnia 

ifta 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cat.  19.  8if 

ifta  infana  refponfa  populo  duces  fuerunt:  * Non  babemits  Regem  , ni(i 
C dfarem.  Itaque  ex  odii  magnitudine  renuntiant  hie  publice  MefHx 
fibi  divinitiis  promiffo  , Sc  innumerabilibus  beneficiis  commendato  , 
in  quo  tota  ipforum  religio  fundata  erat , Sc  confequenter  renuntiant 
Moyfi  Sc  Prophetis , dum  native  fuse  libertati  ethnici  hominis  fervi- 
tutem  prxferunt.Ut  roeritd  proedixerit  Daniel  c.7.  v.  26.  Non  eritejus 
p opulus  qui  eum  negaturus  eft  : Sc  Oieae  1.  v.  9.  Non  fopttlus metis  vos,nec 
ego  Deus  vefier.  Quam  ob  rem  jure  ,.quod  Cyriil.  notat , in  Caefaris , 
quem  elegerant , poteftatem  traditi  funt , Sc  in  innumerabiles  belli  ca- 
lamitates  praecipitati. 

16.  * Tunc  ergo  tradidit  eis  ilium  , &c.  Non  aufus  ultra  refillere  , ns.  Tunc  ergo 
quia  , ut  Aug.  apertillimc  contra  Cadaiem  venire  viJeretur  ? li  Re-  m crucifigeretur* 
gem  fe  non  habere  , nifi  Caelarem,  profitentibus , alium  Regem  vellet^'J"^^^ 
ingerere  , dimittendo  impunitum  eum  } quem  propter  hos  aulus  ei  eduxerunt. 
occidendum  tradiderant.  Porro  tradidilTe eis  dicitur,  cum  tamen  Ro-  fibicrucemi^xU 
manis  militibus  traditusfit , quia  videlicet  tradidit  eum  voluntati  eo-  vJ!t.inc“m > w 
rum  , leu  adjudicans  fieri  petitionem  eorum  , ut  Lucas.  De  crucrn-  locum,  Hebraice 
xione  , titulique  verbis , vide  Matthaeum.'  Cum  ergo  crucifixilTent  ™ae.m  Go 
eum  , impofuit  titulum  , is.ubi crucifixes 

20.  * Hebraice  , Gr&ce  , & Latine . Lucas  Graecam  linguam  primo  cVSips'** 
loco  pofuit , negle&o  fcilicet  vero  ordine  , quem  talem  fuilTe,  ut  hie  d“°cs  * 
adferibitur , afferunt  qui  eum  viderunt  Rom#.  Itaque  Latina  , tarn-  aurem  Jefum., ; 
quam  quas  dignior  Romano  Prxfidi  videretur  , capiti  proxima  fuit  , te^‘  & "ffujulh 
in  medio  Grxca  , poftremo  Hebraica  a capite  remotiflima  : ad  praefi-  ru^^cr^cem  ^ 
gurandum  , quod  Latini , feu  Ecclefia  Latina  hit ura  effet  Chrifto  Eraiautem fcrfp> 
proxima  tamquam  E:clefia  principalis  , ut  loquitur  Cyprian.  Sc  ca-  z^nus^aex j£" 
putejus : Grxci  medii , Hebraei  remotiflimi  , ac  tandem  ultimis  tern-  daeorum. 
poribus  Ecclefix  accerfendi.  Interim  ex  iliiustituli  dignitate  tres  iftae  futomSf/ju" 
lingux’divinis  officiis  confegrat#  funt.  ™ntr-um  Iege 

ergo  Tilato,&c.  Noli  feribere,  Rex  fud&orum.  Duplex  civiratem3 

• r r ♦.  • r r - i • locus.  nhi 


21.  * Dicebatit  ergo  PiUto,&c.  Noli  feribere , Rex  Judaoriim . Duplex  civiraccm3  eratpe 

petit#  mutationis  caufa  fuit  : una,  ignominia  fua  ,•  fen  tie  bant  enim  £XC“SS*  eft6' jefus" 

fibi  aperte  exprobrari , quod'  Regem  luum  Mefliam  crucifixilTent,  Eterat  fcriptura 

quemadmodum  revera  hoc  eis  Piiatus  exprobratum  videtur  voluiffe  : &CLatin^Gr*C^J 

altera  , gloria  Chrifti , cui  Sc  morienti  invidebant ; titulus  enim  ifte  g20!,J|iaro  Pomi" 

fpeciem  potiiis  troph^i  , quam  damnations  prae  fe  ferebat.  Itaque  ‘fices  judaeorum: 

Tcribi  volunt : * quia  ipfe  dixit , Rex  fum  Jud&orum  5 hoc  ell , quod  fibi  Re*  jud*orum : 

illam  dignitatem  ufurpaverit.  Talem  enim  crucifixille  fuilTet  vice  fed  ^uia  jPfedi- 
, . r t r • . . r xt.RexfumJu- 

versa  Judaeis  gloriolum  , jeLu  ignominiolum.  darorum. 

22.  * Rejpondit  Piiatus  , quodferipfi  , firipfi  , hoc  ell , nolo  immu-  z2>  Rerponlit 
tare  , maneat  feriptum  , quod  feripli.  Perilitit  ergo  Piiatus , turn  ex  Piiatus  ; qmd 

natu.fcIipfi>fciipfi- 


8 ifi  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

naturali  judicio,  quia  nonlicebat  hocei,  nam  ut  Apuleiusin  Floridis, 
Proconfulis  tabella , fententia  eft  , quae  femel  leda,  neque  augeri  lie— 
tera  una  , neque  minui  poteft  : turn  di vino  inftmdu  , quia  Spiritus  S. 
voluit  indelebilem  illam  veritatem  toti  inundo  innotelcere.  Ut  enim 
Cyrill.  Stabile  & fuper  calumniam  eft  Chrifti  regnum  : & , ut  Hie- 
ron.  Invitis  etiam  Jud^eis,  Jefuseft  Rex  Judaeorum,  hoc  eft,  Imperator 
credentitim  Sc  confitentium. 

2j.Miiitcs  ergo  2,}  .*  Milites  ergo  acceperunt  veflimentum  ejus , & fecerant  quatuor  par- 

ftiucum^'^ce" tes  > non  tot  integra  veftimenta  dividendo  , fed  ea  feindendo  : * uni - 
perunrveftiutfn-  cuique  militi  partem . Unde  apparet  , inquit  Aug.  quatuor  fuifte 

fa  e/us.  ( 5c  fecc-  ■ r j A rj-  * 1 

runt  ^quattuor  muites  , qui  in  eo  cruci hgendo  rraeliai  paruerunt.  * Ettunicam  , in- 
m u k i pat t enij & teriorem,  lupple  , acceperunt  : nam  vox  , proprie  veftem  cor- 
tuuicam.Eratau-  pori  adhaerentem  fignificat.  * Erat  autem  tunica  inconfutilis  , unde  nec. 
comutrnT,Cdefu  d.flui  poteuat  , * defuper  contexta  per  totum  , id  eft , a furnmo  ad  imum 
per  contextapet  ufque  uno  continuodudu  texta.  Opus  fuiffe  B.  Virginis  Euthym. 

tradit , & apud  plerofque  receptum  eft.  Cujufmodi  tunicis  pauperes 
Galilaeos  indui  folitos , utpote  ex  vulgari  materia , docet  Iftdorus  Pe- 
lufiota  lib.  i.  epift.  74. 

2 4.Dixerunt  er-  24 . * Dixerant  ergo  : Non  feindamus  earn  , neprorfus  fiatinutilisj 

Non  fdndamus  veftis  enim  texta  feiftione  in  fila  diiTolvitur : * fed  fertiamur  de  ilia  cu - 

cam , led  lortia-  ju$  rlt  ut  vel  unus  faltem  commoduminde  fentiat.  Hoc  autem  eos 
mur  de  ilia  cujus  J . r r ‘rr  1 1 ...  . . n 

ft.  Ut  Scripturareiplarecille  declarat  allato  vaticmio  : * UtScnptura  impleretur9  id  eft, 

cen^-Tar u* i fun H c a u c impleretur.  Non  enim  fignificatur  caufa  , quam  fpedaverint 

veftimenta  mea  “m ilites , fed  eventus  : nam  ipfi  ex  avaritia  , Deo  tamen  occulte  diri- 
fibi:  & -n  veftem  r . . r.  . . r n.  . ? 

meam  miferunt  gente,  lcindi  earn  noluerunt.  *Eartiti  Junt  veftimenta  mea,  csetera,  * O’ 

f°rtqSd^rohsc  fuper  vefiemmeam , id  eft  , fuper  unam  veftium  mearum  , tunicam 
fcilicet , * miferunt  fortem.  Ex  quo  non  fequitur  , fortem  effe  miffam 
fuper  caetera  veftimenta  ( nam  ex  Marco  conftathoc  effefadum  ) 
fed  fuper  iftam  ita  fortem  effe  miffam  , ut  divifa  non  fuerit.  Praedida 
funt  ifta  minuta  , ne  quis  fcandalum  ex  tanta  Chrifti  nuditate  & ig- 
nonimia  pateretur.  Agebantur  autem  occultiori  inftindu  Dei  ad 
mvfteria  praefignanda.Nam  Tunica  fignificabat,  authore  Aug.  in  Pfal. 
21.  6c  epift.  17 1.  charitatem  , quae  vere  deluper  eft  contexta  per  to- 
tum , quia  ex  charitate  Deicharitas  proximi  gignitur  , nec  ipfa  dividi 
poteft , ut  charitas  Dei  fit  fine  charitate  proximi ; nec  feifmata  aut  di- 
vifiones  in  Ecclefia  facit  , aut  fieri  finit.  Unde  Cyprian,  per  illam 
eamdem  tunicam  intelligit  fignificari  Ecclefiam  , quae  velut  veftis 
adhaerens  Chrifto,  fic  una  eft,  ut  dividi  nequeat  : fed  qui  earn  deferit, 
non  tana  earn  feindit  in  partes  , quara  ab  ea  feipfum  abrumpit  , earn 
tntegram  relinquens.  Nec  magno  myfterio  caret , quod  dicitur,  Sor - 

tiatnur 


tes 
fecemnt. 


SECUNDUM  JO  ANN  EM.  Cap.  19,  817 

tiamur  de  ilia  , cujusfit  $ churitas  enim  , & effe  de  Ecclefia  , forte  ob- 
tingunt  , quia  ficutlortis  eventus  non  eft  in  noftra  poteftate,  fed  eum 
caiusadiert  , lie  gratia  Domini  charitatem  adferens , 6c  Ecclefae  in- 
fere  ns  , non  quafi  ex  rneicedis  merito  , fed  ex  Dei  voiuntate  defertur, 
ut  Ambr.  Exhortatione  ad  Virgines. 

2f.  * Stab  at  autem  juxt  a crucem  rfefu  mater  ejus.  Ex  quibus  verbis 
colligitur  primo  arnoris  ardor  , quo  incitata  per  medias  infolentium  cem  J«fa  mater 
hominum  rurbas  ufque  ad  ipiam  crucem  fecuta  fit  filium  , neque  fe-  mains  ejus  Ma- 
xum  morata,  nec  opprobria  infultantium  tamquammatri  crucifixi , ^^Magdalc^ 
neque  periculum  : quae  parata  erat , inquit  Ambr.  lib.  io.  in  Lucam,  ne. 

Sc  lua  morte  publico  muneri  redemptionis  mundi  aliquid  , fi  Deo  pla- 
cuilfet  , addere.  Secundo,  animi  conftantia , ut  quae  nondeliqu’o 
ceciderit,  quemadmodum  pidlores  nonnulli  fmgunt  ,fed  viriliter  fte- 
terit.  Stubatenim,  inquit  idem  Ambr.  fugientibus  vir's  intrepida. 

Stabat  non  degener  mater  fpe&aculo,  pi  is  fpe&ans  oculis  vulnera  Fi- 
lii , quia  exfpe&abat  non  pignoris  mortem,  fed  mundi  falutem.  Ter- 
tio,  doloris  magnitudo  ex  compalHone  tonne  n tor  um  filii  nata,  prop- 
ter quam  plerique  Patres , Cvriil.  & alii  , hicimpletum  voluntSi- 
meonis  vaticinium  , Tuam  ipjius  animam  pertranfibit  gladius,  id  eft,  do- 
loris magnitudo  , * Et  fjror  matris  ejus  , ita  propter  affinitatemdidla  , 
quiaforor  Jofeph  , maritiB.  Virginis  jquae  lor  or  vocabatur  , * Maria 
Cleoplu  , Dbi  lubaudiri  poteft  , vclfilia  vel  Mater  , vel  quod  verifimi- 
lius  eft  , uxor.  Haec  vocatur  a Matth.  Sc  Marco  Maria  Jacobi , & Jo- 
feph  , fciiicet  mater.  * Et  Maria  Magdalene  , quae  quidem  mulieres  di- 
cuntur  apud  Matthaeum  longe  ftetiffe  , hie  autem  juxta  crucem  : led 
utrumque  iucceflive  fieri  potuit , ut  primo  prope  fteterint , deinde 
recelferint. 

2,6.  * Cum  vidijfet  ergo  Jefus  matrem  , & difipulum  flantem  , quern  26-Cum  vidiffet 
diligebat , propter  virginitatem  Sc  fapientiae.  profundum  , ut  Hieron, 
contra  Jovinianum  , Sc  in  cap.  u!t.  Zachariae.  Adde  , utalii , pro;  ter  q^Tm^dingebat 
morum  fuavitatem  , verecundam  cetatis  teneritudinem.  Nam  dile-  didt  maui  fus* 
<ftio  ifta  major  videtur  fignificare  majora  familiaritatis<3c  benevolen-  iTu^tuus.^6^ 
tiae  indicia  , quae  exhiberi  'llis  fubindefolent , qui  minori  diledtionis 
aeftimatione  diliguntur.  * Dicit  matri  fua , hoc  ipfo /e  genuinum  fi- 
lium ejus  declarans  , quod  ipfiuscuram  non  deferat , ut  Paulinus  No- 
lanus  notat  epift.  38.  * Mtilier  , non  matrem  vocat,  tumne  altius 
vifeera  dile&ionis  & doloris  conc  iteret, turn  quiaalium  ei  jam  fiiium 
adeptabat , * ecce  Filins  tuns  , erit  ifte  tibi  deinceps  meo  loco  , qui  fci- 
iicet tuis  obfequiisobftri&us  erit  eo  jure  , quo  filius  maternus.  Vide- 
tur autem  nutu  oculorum  vel  capitis  Joannem  defignafte  , ficut  ftatim 
limili  nutu  matrem  , quando  27.  * Pe- 


818  comment,  in  evangelium 

17  Deinde  dicii  27.  * Deinde  dicit  difcipulo  : Ecce  mater  ttta , cujus  fcilicet  deinceps 
i'll  curam  8eres  tanquam  matris  tu*  , eadem  videlicet  diledione  , folli- 
iiia  hora  accepit  citudine,  ac  reverentia.  Joanni  ergo  pras  caeteris  matrein  commendat, 
iniua.  tamquam  puram  puro  , virginem  virgmi  , iapientifiimam  iapienti. 

Cam  quo  enim  virgo  habitare  debebat , nifi  cum  eo , quern  fiiii  hse- 
r^dem,  integritatis  feiret  eile  cuftodem  > inquit  Ambr.lib.  deinftitit. 
Virginum.  Qui  notatepift.  82.  Chriftum  hie  condidiffe  domefticum 
teftamentum,  exempio  fuo  nos  inftruendo  , ut  a filiis  impendatur 
cura  parentibus  : tamquam  lignum  illud  , ubi  erant  fixa  membra  mo- 
rientis , etiam  cathedra  fuerit  magiftri  docentis.  * Et  cx  ilia  hora  ac - 
cepit  earn  difcipulus  in  fua  , Gracce  i 1 g ra  /<f«, , in  propria  ( eft  quarti  ca- 
fus  pluralis  numeri  ) hoc  eft  , in  domum  fuam  , in  qua  habitabat , 8c 
confequenter  in  curam  fuam  , tamquam  matris  fuae.  Unde  aliqui  ex- 
ponunt  , in  fua  , id  eft  , in  rerum  fuarum  numerum  , tamquam  ado- 
ptans  earn  fibi  in  matrem  fuam.  Unde  non  miror  , inquit  Ambr.  eo- 
dem  loco  , Joannem  pros  caeteris  locutum  divina  myfteria,  cui  praefto 
erat  aula  coeleftium  Sacramentorum. 

i?.Pofteafciens  28.  * Eoflea  9-eCus  feiens  , quia  omnia  confummata  funt , omnia  , quia 
nia confummata  maxima  pars.  Unde  Aug.  omnia,  quae  neri  oportebat,  antequam  Do- 
funt, utconfum*  minus  acciperet  acetum  ac  traderet  fpiritum,  * ut  confummaretur  Seri - 

marerur  Scriptu-  A . i.  J 

ra,  dixit : Sitio.  pttira , ilia  lciiicet  qua  rialtes  in  perlona  Chrilti  verbis  praeteriti  tem- 
poris  praedixerat  futurum  , Et  in  fiti  mea  potaverunt  me  aceto  • * dixit , 
cui  verbo  jungendum  eft  illud  adverbium,  poftea,  quod  praeceflit.  *Si- 
tio , vera  fcilicet  ac  natural!  fiti,  quae  fanguinemexhauftum,  doloref- 
que  & cruciatus  fequi  folet , ut  Cy rill,  quia  humor  confumitur.  In- 
dicatam  earn  voluit , non  ut  folamen  potus  obtineret , quod  fibi  ne- 
gatum  iri  praefeiebat , fed  partim  ut  hunaanae  naturae , fuppliciique 
veritatem  patefaceret , cujus  naturales  effedus  patiebatur  : partim  ut 
etiam  iftud  , quod  Pater  ex  praeviia  Judaeorunn  malitiaei  patiendum 
decreVerat , pateretur  , cujus  occafionem  eis  jufta  de  caufa  offerre  vo- 
luit. 

aj.vas  ergo  «rat  29.  * Vas  ergo  erat  pofitum  aceto  plenum.  Pro  , Vas , Hilarius  legit 
piermm.  UHau-  C oncham  , quod  certum  eft  genus  vafis.  Loquitur  autem  Evangelifta 
tem  fpongiam  tamquam  de  re  ufitata  : poni  enim  folebat  acetum , non  ad  potandum  , 

plcnam  aceto,  ..  . * . . . , , r . - ir  „ 

hyfTopo  circum-  led  partim  ad  addendas  vires , li  quis  m illis  tor  mentis  ammo  dehceret 
?e°umorieju».U  ( quern  ufum  etiamnum  habet  : ) partim  ad  fiftendum  fanguinem  , 
ex  vulneribus  defiuentem  , qua  vi  poilere  acetum  , tradit  Diolcori- 
des , Sc  alii  paftim.  Eundem  ufum  hab ztjpongia  , quae  aderat  non  fo- 
lum  ut  vehiculum  effet  aceti , fed  in  primis  quia  8c  ipfoe  languinem 
fiftunt^de  quo  Pliniuslib.3i.c.i  1.  Recenteslpongi^e  difcutiunt,mol- 

liunt , 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.i9.  819 

Jiunt , mitigant ; veteres  conglutinant  vulnera.  Item  fanguinis  pro- 
flu vium  fiftunt,  ex  aceto,  autfrigida.  Illi  autem  Romani  militesabu- 
tentes  illis  inftrumentis  ad  illudendum  morienti  * Jpongiam  plenum 
aceto  , hyftlpo  circumpcntntes.  Locus  eft  peid  1 fficilis  , cui  enodandofex 
aut  feptem  expofitiones  adhibentur.  De  fpongia  plena  aceto  , juxta 
prxdidra  non  eft  difficultas*  fed  quomodo  hyflopo  circumpofueruntr* 

Guilielmus  Eftius  fufpicatuseft  pro  vcvdmct)  Graeco  legendum  efle 
pro  quo  Latini  ex  Graeco  Geffum  dicunt  , Sc  fignificat  pilum  leu  ja- 
culum  ; Sc  fie  idem  effet  uufi  circumpcnentes  , quod  Marcus  dixit,  cir- 
cumponc rites  Calamo  , Sc  Matthaeus,  impvfuit  arundini  .*  fed  nullaexem- 
plaiia  , nulli  veteres  fuffragantur.  Alii  igitur  putant  hjffopum  , licet 
fit  berba  perquam  humilis  , fuilfe  in  Palaeftina  tarn  magni  caulis , ut 
inftar  arundinis  fervire  potuiffet  ad  admovendam  fpongiam  eicircum- 
pofitam  ori  fitibundo.  Conjecbura  ifta  videtur  nimisaudax  , Sc  fine 
fundamento  ullius  qui  de  herbis  iftud  praeferipferit.  Quare  alii  cen- 
fenthyffepum  fimul  cum  fpongia  fuiffe  calamocircumpofitam  , Sc 
fimul  admotam  ori,  prout  Intis  aperte  fentiunt  Chryfoftomus,  Theo- 
phyl.  Sc  ante  illos  Hilar,  five  ipfa  herba  per  hyfiTopum  intelligatur  , 
quae  una  cum  fpongia  calamo  circumligata  fuerit , ut  Aug.  five  fuc- 
cus  ex  ilia  herba  aceto  mixtus,ut  putavit  Nonnus;  quae  tamen  poftre- 
ma  fententia  verbis  feripturae  difficulter  aptari  poteft.In  tantaloci  ob- 
feuritate  non  improbabile  efife  puto  illud  , HjJfopo,  Grace  vorvzsu  po- 
fitum  effe  pro  okjuzsu)  , quod  fignificat  ianam  fuccidam  , hoc  eft  , fi  - 
dore  Sc  fordibus  ovium  plenam.  Quae  fuccida  eundem  plane  ufum 
habet , quern  fpongix,  ut  Plinius  loco  citato,  in  vulnerum  curatione. 

Sc  fuccidae  lanae  vicem  implent.  Et  lib.  29.  c.  2.  Succidae  plurima 
prxftant  remedia  ex  oleo  vinoque  aut  aceto  , prout  quaeque  mulceri 
morderique  opus  fit.  Porro  BjJfipum  pro  Oifypo  poni,vitio  feriptorum, 
frequentiffimum  eft  apud  omnes  pene  Medicos , Latinos  Sc  Graecos , 

Celfum  lib.  5.  c.  19.  apud  Gallenum  faepius  , apud  Trallianum  cap, 
de  Podagra  , Paulum  AEginetam  , Sc  alios. 

30.  * Cum  ergo  accepijfet  J efus  acetum  , non  fua  causa  , ut  qui  inde  jo.ciimergoac. 
non  effet  refocillandus , fed  propter  nos , ut  pro  nobis  iftatornlenti  wiim!  dixkf* 
acerbitate  fatisfaceret.  Unde  Ambrofius  in  Pfal,  1 i8.Meam  amaritu- 
dinem  bibit  Chriftus,  ut  mihi  gratix  lux  retunderetfuavitatem.*Di,v/f.*  capite  tradidis^ 
confnmmatum  eft  , Grxce  rersA^a/ , perfeftum  eft  , quidquid  fcilicet  in  rpimura* 
feripturis  prxdi&uui  eft , ita  ut  nihil  reman ferit , quod  antequ'am 
moreretur  fieri  adhuc  oporteret,  inquit  Aug.  Nam  mors,de  qua  non 
loquitur,  adhuc  fupererat  : q.  d.  Qaidquid  mihi  in  hac  mortalitate 
confilium  Dei  decrevit  aut  faciendum  aut  tolerandum , comule  turn  eft, 

Lilli  non 


8io  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

non  ell  quod  diutius  vivam,  fupereft  nunc  ut  moriar.  Itaque  tamquam 
adhocexpedaret , ait  Auguftinus  lib.  3.  de  confenfu  c.  iB.  ut  per- 
tedum  in  ilio  eliet  , quod  de  illo  prophetatum  eratqui  utique  , cum 
vellet , moreretur  * inclinato  capite  , in  pe’dus  qua  parte  liber  erat , 
Graeceadive  xAjia?  m xepaAivj  inclinans  caput,  fcilicet  iplemet  vi 
adiva,  antequam  moreretur  , quod  in  caeteris  morient  bus  Sc  penden- 
tibus  poll:  mortem  contingit  pondere  natural!  , * tradiditjpiritum  , in 
manus  Patris , cui  fpiritum  fuum  commendaverat;  nam  ad  ilia  verba 
Chriftialludi  videtur.  Utraque  claufula,  Sc  inciinatiortis  Sc  traditio- 
nis , ftgnificatur  poteftas  mortis  , non  neceftitas- eumque  effe  vit*  ac 
mortis  dominum  , qui  fua  voluntate  moreretur , fimal  atque  impletis 
omnibus  non  amplius  necefle  erat  vivere  , prout  haec  animadvertunt 
Chryfoft.  ac  Theoph.  in  primifque  Aug.  Qais , inquit,  ita  dormit, 
quando  voluerit , iicut  Jelus  mortuus  eft  , quando  voluit  ? Ad  quod 
ftgnificandum  jam  oiim  prophetaverat  Jacob  Patriarcha  de  Jeluin 
perfona  Judas : Catulus  leonis  fuda  ad  pradam  fili  mi  afcendifti,  crucem: 
requiefcens,  a laboribus  Sc  doloribus  mortalitatis,  accubuifti  ut  leo,  quia 
ut  fortis  tua  voluntate  , non  infirmus  neceftitate  mortuus  es.  Quod 
maxime  demonftraturn  fuit  illo  clamore  magno  , de  quo  alii  Evan- 
geliftae  j nam  ifte  contrgit  poft  verba  , confummatum  eft , Sc  immed  ia 
ante  inclinationem  capitis. 

(quoniampafaf  31 . * Jud&i  ergo  (• quoniam  parafceve  erat,  id  eft  . dies  proxime 
ceveeratjut  non  precedens  fabbatum  tamquam  praeparatorius ) * ut  non  remanerent  in 
cr”cnfoTporan  crtice  corpora  fabbato  fequente  , ft  videlicet  diu  vitam  protraherent , ut 
fabbato,  ( erat  plerumque  fiebat.  Non  enim  , ut  Aug.  crucifigi,  hoc  eratoccidi,  fed 
dies  iiieSabbati;  diu  vivebatur  in  cruce  : non  quiaiongior  vita  eiigebatur , led  quia 
tum  Change-  m°rs  ipfa  protendebatur,  ne  dolor  citius  finiretur  * (erat  enim  mag- 
rentur  eomm  nus  , id  eft  , percelebris,  * dies  ille  fubbati)  propter  concurfum  fecun- 
rsnt!zrt&  toIle*  dae  feriae  Pafchal is  Sc  Sabbat!  • nam  Pafcha  durabat  feptem  dies. 

Neergo  tantus  dies  deformitate  cadaverum  pendentium  , vel  inquie- 
tudine  fepelientium  dehoneftaretur  , praefertim  quia  Deuter.  21.  v. 
22.  generaiiter  prseceptum  erat , ne  permaneret  cadaver  in  ligno  , 
fed  eadem  die  fepeliretur  , * rogaverunt  Pilatum , ut  ft  anger  entur  eorum 
crura  , quo  citius  morerentur  , turn  doloris  magnitudine  , turn  fan- 
guinis  exundantia,  ut  Cyrill.  turn  denique  quia  ut  tradit  Punius  lib. 
x i.  c.  47 •'  in  utriufque  genu  commiftura  , dextra  levaque  a priori 
parte  gemina  quaedam  buccarum  inanitas  ineft , qua  perfofsa  , feu 
jugulo  , fugit  fpiritus.  Crurifragium  iftud  diftindum  a cruce  fuppli- 
cium  erat , non  pars  vel  appendix  ejus:  unde  extra  ordinem  apud  Ju- 
dxos  adhibebatur  accelerando  mortis  causa  propter  didam  rationem. 

32. 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  19.  8n 

32.  * Venerunt  ergo  milites : & primi  quidemfregerunt  crura  , id  eft  , 32.veneruntc£ 
ejus , qui  primo  crucifixus  erat , quei^Euthymius  & alii  a dextris|®ro“1qu^sel^55: 
fuifte  volunc  : poft  quern  venerunt  ad  fecundo  crucifixum  , ag  deni- 
que  ad  Jefum  , qui  ultimo  affixus  fuerat,  ut  fcilicet , eodem  ordinecruca,fixusSe\ 
extinguerentur  , quo  crucem  adierant , Sc  fie  in  mora  patiendi  efifent cum  eo* 
pares. 

33  .*  Ad  Jefum  autem  cum  veniffent , ut  viderunt  eum  jam  mortuum  , 
praevento  videlicet  carnificis  officio,  inquit  Tertul.  in  Apologet.  *non  fent,  ut’ viderunt 
fregerunt  ejus  crura  , quia  caufa  crurifragii  deerat : quod  fignificatum 
fuit  perillam  caufalem  orationem  , ut  viderunt  ,id  eft  , quia  viderunt  germuejus  ct^ 
eum  mortuum,  ia* 

34.  * Sedunus  militum  , fubd u bitans  for taflxs  num  mortuuseffet , ^.Sednnusmf- 
inquit  Cyril.  &ita  hoc  idu  perficere  volens,  fi  non  efifet,  *lancea  la - ^““uiaperu/t^ 
tus  ejus  apermt , Graece  fyc^e , pupugit , id  eft  , pungendo  perforavit  Sc  ^tC(}™inll6  ex^ 
aperuit.  Quod  pidores  notant  dexterum;  fed  quo  fundamento  , certe  aqua, 
nefeio.  Non  abfimile  vero  eft  , fuifiTe  finiftrum  , militemque  cor  pe- 
. tiifife  , ut  idu  lethali  moreretur,  fiquid  vitae  fuperefTet  : * & continuo 
exivit  fanguis  & aqua  , utrumque  magno  miraculo  , nam  fanguis , ut 
Ambr.  poft  mortem  in  noftris  corporibuscongeiafcit.  Unde  & Eu- 
thym.  A mortuo  homine  , etiamfi  millies  quis  eum  pupugerit , non 
exibit  fanguis , multo  verb  minus  aqua  vera  : nam  proculdubio  ve- 
ram  fuilTe  declarat  Innocentius  III.  in  decretalibus  de  celebrat.  Mif- 
farum.  Quod  enim  haeretici  quidam  dicunt  in  pericardio  aquam  con- 
tineri  , fallum  efte  docent  Medici  peritiflimi  , qui  afiferunt  humorem 
eile  colore  flavum  , fapore  amarum  , adeoque  biliofum. 

3).  * JEt  qui  vidit , id  fcilicet  quod  proxime  narratum  eft  , * tefli - 3 r.Et  qai  vidir* 
rnonium  perbibuit , feu  perhibet , * & verum  efl  teflimonium  ejus , tarn-  peri Mt/aTveJ 
quam  teftis  oculati  , &fandi  Spiritus  impulfu  iftud  iitteris  commen-  k*h»o- 
clantis:  qua  periphrati  in  tertia  perlona  , modeftix  causa  feipfum  de-  fc«r  quia  vera  di. 
feribit.  * Et  ille  feit , quia  vera  dicit , id  eft  , bene  fibi  confcius  eft  fe  c,t:ut&vosclcf 
vera  dicere  , ideoque  hoc  teftatur  , * ut  & vos  credatis  , id  , qued 
narravit.  Qua  tanta  inculcatione  indicat , fe  remrevera  valde  fo- 
litam  & miraculofam  narraffe  , quasque  magnum  myfterium  conti- 
nent. Quodexplicahs  Hieron.  in  cap.  48.  Ifaiae , putat  aqua  Sc  fan- 
guine  y Baptifmum  Sc  Martyrium  fignificari , Tertul] . Carm.  contra 
Marcionemlib.  2,  cap.  4.  Aqua  Baptifmum , Sanguine  Ecclefiam-  fed 
redius  , Cvrill.  Chryfoft.  Sc  in  primis  Auguftinus  notant , Aquazx- 
pnmi  Baptifmum  , Sanguine  Euchariftiam.  Per  aquam,  inquit  Chryf. 
regeneramur  , fanguine  Sc  carne  nutrimur.  Etquia  illud  Sacrataen- 
tum  eft  maxime  neceflarium  , hoc  verb  prbecellentiffimum  , hinc  fub 

Lilli  2 ducu 


datis, 


Sxi  COMMENT.  IN  IVANGELIUM 

duobus  illis  omnia  reliqua  intelliguntur.  Uc  rede  Auguftinus  dixeri  t 
ex  Chrifti  latere  Sacramenta  Ecclefiae  promanaiTe  ; itemque  Eccle- 
fiam  Chrifti  con jugem,  ex  ejusmortui  latere  originem  traxilfe,  ficut 
Evam  ex  latere  Ache  dormientis. 

Th2c  ru°t  3^*  * Fa^a  Iunt  enm  ’ non  temere  , non  cafa  , non  militum 
Scriptura  impie- con  (ilia  , led  profundiore  Dei  diredione  , * ut  Scr  fp  tiir  ampler  etur  , 
comminu^tis^ex  4Llae  ^*e  Agno  Pafchali  figuraliter  praedixit:  * Os  non  ccmminuetis,Grxzb 
co«  < TvvTf&ycrzxcu , comminuetur , * rxco,  agno, quern  manducabitis.  Qqo  fig- 

nificabatur  , ita  Chriftum  a Tudceis  male  tradandum  , ut  tamen  nul- 
lum oHium  ejus  confi'i  igeretur  , ut  caula  myftico  fenfu  fubtrahere- 
tur  i is  , qui  Eccleftam  cupiunt  in  partes  difcindere , ut  ait  Athanaf. 
trad,  decorporaii  adventu  Verbi. 

si iVsc^p  t dm d u 37'  * iterlim  a'*a  Scriptura  die  it , qua?  etiam  ex  parte  aliqua  per 

cir : videbunr  in  iftam  lateris  apertionem  implenda  erat:  *Videbunt  in  quern  transfixerunt. 
ttmr?  transtixe*  Ubi  praedicitur  Sc  transfigendus  Sc  videndus  : primum  hie  , aiterum 
in  die  judieii  implendum  erit , prout  Tatis  indicatur  Apocalypfis  I. 
v.  7 U^de  Sc  Aug.  bine  docet  promitti  , Chriftum  in  ea  , quacruri- 
fixuseft,  came  venturum.  Quamquam  fat's  apte  quoque  intelligi 
poflit  praedidum  , qubu  judaei  videbunt  oculis  fidet  Chriftum  trans- 
it Pofth*cau-  ^xum  *n  die  Pentecoftes  , Sc  poftea  quando  fuper  eos  effufus  eft  fpiri- 
tem  rogavit  pi- tus  precum  & poenitentiae  , quo  planxerunt  eum  plandu  quail  fuper 
^rinna*!b^aP^(e6  unigenitum,  prout  habetur  Zachariae  12.  unde  locus  ifte  fumptuseft. 
puhfs^etu^oc”  3^*  * Fvft  Y0Zavit  frf-ph  , &c.  d’fjptilusotcultus,  hade- 

cuitus  aute’m  nus  videlicet,  quern  tamen  Lucas  teftatur  faille  virum  bonum  dvju- 
^ u d *o r u m j ' U ut  : ut  intelligamus  eum  fic  occultaffe  difcipulatum  , ut  non  pec- 

loiierer  Corpus  caverit.  He  ereo  tot  mirabilibus  in  rnorte  fadis , Sc  ipsa  paflionis 
Jelu.  Er  permifit  . ^ , x , , . . ‘i  r.** 

P litus.venirer.  j im  neradas  v^rtute  roboratus , e Utebris  prorupit , nec  detrectavit 

pus’iefa !,tCt’r'  odiis  exponere  an  imam  fuam  in  obfquium  Domini.  Reliqua  de  ipfo 

49 .venitautem  vide  apud  M itthaeum. 

cui  vener^us3d  39*  * V wit  autem  & N icodemus  , corpore  jam  depofito  prout  indica- 

mum1  "f^e  Pri  tur  v*  Praece^ent’-  j quodicitur  Jofeph  tulifle  corpus  Jefu.  * Otu  vt- 
niixtuMm-myr.  fin  At  a d Jcf.m  nofte  primum  : quo  infinuatur  Sc  poftea  faepiiis  ven’ffe, 
Smfi -ubra^cen  ut  ^^C,PU^US  ficre.t  , quod  notat  Aug.  Hie  ergo  fumpta  fimili  audacia 
lom.  veni  t*  ferens  mixutram  myrrh  a & aloesjA  eft,mvrrham  Sc  aloe  i mixta, 

ergo  Corpus'jc^  ea  Ccilicet  aromata,quae  maxime  corpora  fervare  folent, inquit  Chryf. 
fu . & hgaycrunt  Nam  myrrh&  lacrvma.quae  Stacie  vocari  folet,&  Aloe  ftimma  fua  ama- 

jliud  Iinteis  cum  ...  N r ' 1 ..  . . , -r  i 

aromaribus, ficut  ntudine  maxime  refiftunt  putredmi.Videtur  hoc  tamen  juxtajudxo- 
focHn*  Judxis  rum  confuetudinem  magis  pompae  causa  faditatum  , quam  ut  d u cor- 
.4i-  Er-ramem  pUS  fer^aretur.  Nam  ad  hoc  exenteratio  , aliaque  magna  cura  ne- 
"fouTcfti'hor’  ctiTaria  eft  , * quafi  libras  centum  , ut  quafi  unguent's  corpus  involu- 

tum 


tus  : & in  horto 
monumentum 
in  quo 


SECU  ND  U M,  JO  ANN  EfM.  <p$*,'Zo.  823 

rtirn  fuiffe  videatur.  Qua  copia  demonftravit  ipfe  (ul  afFedus  magni- 
cudinem  , fed  Chrift  is  lervavit  fine  aromatum  lubfidio  corpus  incor-  novum, 
ruptum  , gloriofae  refurredionis  acceleratione.  Sepelierunt  autem  JJ^m^ofitu^’e- 
Chrift um  in  horto  propinquo,  * propter  Par afceven  fud&orum,  iamjam  rat\  , . 

^ 1 rii  • r L ’ 42-  lbi  ergo  pro- 

iciltcet  definentem  lnlabbatum  , quo  operan  non  iicebat  , corpus  re-  Pter  para<ceven 

motius  transferendo.  .Cost era  alibi  dida  funt.  juxt^erat  roo* 

numentum  , po- 

CAPUT  V I G E SIMUM.  fuerunr  Jefum. 

I.*  r 7 N a autem  fMati , id  eft,  prim  a die  feptimanae  , quae  eft  Do-  fabba*["a  a^er” 

KJ  minica,  * Maria  Mag'alene,  una  cum  caeteris  mulieribus.  Ilia  Magdalene  venit 

h.  r , ••  . m • r c • -f  mand,cum  adhiic 

ic  lola  expnmitur  , quia  ut  Cvul.  lpia  rerventior , caetenique  tetiebr«r  e'Tenr, 

dux  fuit,  Sc  princeps  ad  opus  pietatis.  Nam  alias  fimul  adruifie  infinuat  ^ ^ : 

. r - r ..  . 1 r ■ o . x ..  , « V’dir  lapidem 

ipla  v.  2.  dum  elicit  , Tslejcrmus  , occ.  * \ enit  mane  , cum  adhuc  tenebrsi  fubiatuma  mo- 
ejfent,  non  illae  denfiores,  fed  quales  in  crepufculo  matutino,oaelo  jam  numento- 
albefcente  : quod  Marcus  dixit,  valde  mane , Lucas  valde  diluculo  , *0’ 
vidit  lapidem  fublatum  a monumento.  Modus  expofitus  eft  apud  Matth. 

2.  * Cucurrit  ergo , quia  fcil;cet  vidit  lapidem  fubhrum,  monumen-  & ^enT/1  a?1 Sa- 
turn vacuum  , Sc  Angelos.fiicentes  eum  vivere  , ficut  n arrant  illi,  qui  d^r 

in  E naus  profi:ifcebantur.  Ex  quo  liquet , Magdalenam  &mulieres  crpuium  , quem" 
narravifie  quidem  Apoftolis  refurredionem  , non  tamenex  propri A.dicinnis^Tii? 
fententia  , fed  timquam  ex  ore  Angelorum.  Et  cum  verba  ifta  vifa  runt  Dommum 
efient  Apoftolis  ficut  deliramentum  , ut  ait  Lucas  ibid.  c.  24.  v.  1 1.  & nScilnus” uhi 
mulieres  eis  con(entientes , fuam  fententiam  aperte  protulerunt  , di- 
cendo  : * Tulerunt  Dominum  de  monumento  Hoc  autem  Magdalena  pr:e-  tm??  & iiie alius 
cipue  ad  Simonem  detulit,  quia  de  illo  didum  eis  fuerat  ab  Angelis  ne^^id^on^ 
apud  Matth.  Dicite  difiipnlis  eyas  O’  retro:  ad  Joannem  vero  quia  cum  memum. 
ipfo  juxta  crucem  fteterat  5 putabat  enim  hjec  illisduobus  magis  curse 
futura  ad  corpus  amiffum  requirendum  Cum  ergo  prx  ardore  rci  co- 
enofeendae  currerent  fimul , 

° * .11  , . j-r-  1 •••'•n  . 4.Cu'rebant  a’i-' 

4.  IHe  alius dijcipulus  pracucurr it  emus , retro,  tamquam  setate  ja-  tem  duo  ‘fimul ; 

nior , corpore  agilior  ac  robuftior.  _ ‘ 

5.  * Et  cum  fe  inclinajf  t.  Apud  Lucam  vertitur  idem  verbum Pror^“"i^4irJus  p^_ 

cunibens  -y  oftioluru  enim  erat  perquam  humile  , ita  ut  fepulchrum  ab'mus  ad C monu- 

homine  eredo,  infpici  non  poflet.  Qiod  facile  intelligitur, confide-  fe . 

rata  monumenti forma  , quam  deferipfivnus  Match.  18.  * viditpojita  ciinaffer , vidit 

linteamina  , quibus  corpus  totum  involutum  fuerat , luce  per  oftio-  n^  no^  tamen 

, five  prae  ti- 

f «.Venit  crgo.Si- 

mon  Petrus  fe- 


lum  iftud  fe  nonnihil  diffundente.  * Kon  tamen  introivi 
more  , ut  Euthvmius  , five  prae  reverentia. 

* Venit  ergo  Petrus , 3caudacior  atque  curiofior,  ut  rem  tantam  ?roWteUm  ^!o- 
penitus  exploraret,  *&  iniroivU  in  monumentum,  fpeluncam  fcilicet  , " 


* 1,  vidit  linteamina 

* & Pofita, 


7.  & fudarium , 
quod  fuerat  l'uper 
caput  ejus  , non 
cum  linteamini- 
bus  poljTum,  fed 
feparauru  invo- 
lutum  jn  unum 
locum. 


t.Tunc  ergo  in- 
troivit  Sc  illedtf- 
cipulus  , qui  ve* 
nerat  primus  ad 
monumen'.um  : 
Sc  vidir.  Sc  credi- 
dir : 


824  COMMENT*  IN  EVANGELIUM 

* & vidit  linteatnina  pofita  , Graece  xtl/uevd  , jacentia  tamquam  exuvias  J 
certilfimaque  teftimonia  corporis  abfentis. 

7.  * It  fudarium  , &c  fcpardtim  involution  , feu  complicatum,  * in 
unum  locum  , quafi  ex  profefTo  aiiquis  Omnia  fie  ordinaffet , in  argu- 
mer.tum  videlicet  , ut  Chryfoft.  notat,  quod  non  perturbate  Sc  fefti- 
nanter  a furibus  ablatum  effet , relidis  findon;bUspretiofis,fed  qu6d 
cum  authoritate  , omnique  fecuritate  Dominusrevera furrexiifet, 
nullifque  terrenis  ampliusexuviis  indigeret. 

8.  * Tunc  ergo  introivit  & iile  difcipulus  quivenerat  primus  ad  monu - 
mentum  : & vidit , & credidit , oculis  fcilicet  fuis.  Sed  quid  vidit, quid 
credidit  ? Refpondet  Aug.  cui  Theophyl.  confentit.  Vidit  inane  mo- 
numentum , Sc  credidit  id  , quod  dixerat  Magdalena  , eum  de  monu- 
mento  fublatum  effe  arguments,  verse  refurredronis  adversus  earn  de- 
tortis.  Hoc  autem  eos  credidiiTe  , rede  probat  Aug.  ex  eo  , quod  fe- 


quittir  j 

9 . nondum  enim  9 . * N ondum  enim  f ziebant  Scripturam}  quia , feu  quod , oportebat  eum 

r a m^ qu ia  opor”  i mcrtuis  refurgere . Nam  ifta  ignorantia  non  caufat  fidem  refurredio- 

tebat  eum  a nis  fed  potius infidelitatem.  Etideo  quando  refurredionem  ab  ipfo 
mortuis  refurge-  _ . 1 v.  . . • rr  * 1 • • 

re.  Domino  audiebant,  quamvis  apertiilime  loqueretur  , ex  ignorantia 

tamen  Scripturarum,  Sc  confuetudine  audiendi  ab  illo  parabolas, non 

intelligebant  , Sc  aliquid  aliud  eum  fignificare  credebant. 

10. Abierunt  er-  io.  * Abierunt  ergo  iterum  difcipuli  ad  fcmetipfos^S  domiciliumubi 

puiwd^metip-  babitabant , Sc  unde  ad  monumentum  cucurrerant , ut  Aug.  inter  fe 
fo s,  - fcilicet  mirantes  , quod  fadum  fuerat,  ut  eft  apudLucam.  Cum  ergo 

redliffent  Apoftoli  domum,  Sc  cseteras  mulieres  effent  a fepulchro  re- 


motiores, 

1 1. Maria  autem  1 1.  * Maria fiabat  ad  monumentum , infirmiorem  enim  fexum  fortior 

mentum  foris*’  figebat  affedus.  Stabat  autem  * for  is  , extra  monumentum  , in  mo- 

plorans.Dum  er-  Jum quserentis  Sc  identidem  ccgitantis  quo  tandem  ablatum  effe  pof- 

navit  fe,  Sc  pro.  fet  corpus  Domini  fui,*  plorans , non  quod  interfedus  effet,  fed  quod 

mentum  •n?onu’  corpus  inveniri  poffe  defperaret  , ut  cu  jus  non  folum  vita  jam  fub- 

trada  effet,  fed  nec  memoria  remaneret , ut  Auguft.  Itaque  fatagens, 

* inclinavitfe  , & projpexit  in  monumentum  , iterum  fcrutans  locum,  in 

fpem  contra  fpem,nec  Apoftolis  nec  oculis  fuis  credendum  putans,ficut 

evenire  folet  iis  , qui  anxie  rem  amatam  perditamque  quasrunt. 

x 2. Et  vidit  duos  12.  * It  vidit  duos  Angelos  , in  premium  illius  conftantis  defiderii : 

feTnteV"  quo s Apoftoli  non  viderant , ut  Chryfoft.  notat,  * in  albis  > veftibus, 

ad  caput, &unum  pienos  fcilicet  fplendoris  ac  laetitice  , * (Identes , unum  ad  caput , dfc.  in 
ad  pedes,  ubi  po-  } r v r r.  J r » -r*  : • • , 

Ctum  fuerat  cor- iplo  nempe  lepulchrali  lapiae,  quail  menla,  m qua  corpus  Uoimm  ja- 

cuerat,tamquaraexcubitores,  utfubtantacuiftodi$  dignitatcnoncre- 

deret 


SECUNDUM  JO  ANN  EM,.  Cap.  2,0.  8if 
deret  Magdalena  Dbmmuiii  ab  hominibus  potuilTe  furto  tolli , ut 
Hieron.  epift.  ad  Hedibiam  quacft.  5. 

13.  * Dicunt  ei  illi : Mulier,  quid  floras  ? Quafi  dicerent , Noliplo-  e^quid piol 

rare  , quos  gaudere  potius  debeas , ut  Aug.  5c  Cyril.  Sunt  enim  verba  ras  ? Dicit  eis  : 

1 , .P  . r ,,  , . . . r r ■ • Quia  tuJerunt 

mixta  objurgations  5c  coniolatione.  * Dicit  eis , quail  nelcientes in*  o3mjnum  meu  5 
terrogafTent : * Ttihmnt  Dominum  meum  , id  eft  , corpus  Domini  mei , 
parte  pro  toto  pofita  , ufvulgo  fieri  folet : 5c  quod  majoriscaufado- 
loriseft,  * nefcio  ubi  fofuerunt  eum  , ubi  mira  apparet  affedus  velie- 
mentia  , quod  nihil  territa  talibus  viris , tali  loco,  tali  vefte,  intrepide 


eqs  alloquatur. 

1 4.  *Hac  cum  dixiffet  ,\\uc  atque  illuc  Facie m convertens, nihil  aliud  ^^HaEccumdi- 
nifi Dominum  fuum  quaerens  , * ccnverfa  ejl  retrorfum  , vel  ut  a tergo  eft retiorfumtec 
etiam  circumfpe&aret  : num  quod  veftigium  quaerendi  extaret  , vel  vidttjefumftan- 
Itrepitum  Domini  accedentis  audiens,  vel  certe,ut  Chryiolt.  eo  quod  bat  quia  jefus 
Angeli  vultu  , motu  , geftu  , furre&u  Fe  Dominum  videre  fignifica-  cft* 
rent.  * Et  vidit  Jefum  (lantern , a tergo  : fed  *non  fcieiat  quia  Jefus  efi, 
non  quod  alia  elfet  ejus  quam  vera  forma  Sc  vultus  , fed  quod  oculi 
Marine  tenerentur,  ne  eum  agnofcerent  , quatenus  vera  forma  ]efu 
imperfede  in  oculos  ejus  ferebatur  ; eo  fere  modo  , quo  fieri  folet , 
quando  alonge  , vel  per  tenebras  moderatas  hominem  etiam  notum 
fpedamus.  Idem  judicium  de  voce.  In  qua  apparitione  accomodavit 
fe  Chriftus  ftatui  ejus  ,ita  ut  quidem  appareret  primum  Mariae  Mag- 
dalenae  , ut  Marci  16.  v.  9.  quia  vehementiflime  amabat : fubfpecie 
tamen  incognita  , quia  eum  vivere  non  credebat.  Cum  ergo  Jefus 
fua  viter 

15. * 
mans,  qu 

utvulgo  pingitur  , fed  ex  vulgari  veftitu  , & ex  loco  , in  quo  erat , Juxris  ? Illa  pi- 

u-  & rn.L  1 rr  5 • ^ ,,  ...  1 ftimans  quia  hoc 

arbitrata  eit  hortulanum  eiie  , qui , ut  Tertull.  curam  idi  gereret,  ne  tuianus  efier,  di- 

laducae  fuae  frequentiacommeantium  laederentur.  * Dicitei:  Dmine , n^tu  V^uT.ftf  * 

pro  more  gentis  honorans  hominem , inquit  Aug.  a quo  beneficium  ei,m  * d,cit0 

1 n.  1 1 ° * r r n r • n • • t ^ . hi  ubi  poiuifti 

pottulabat  , * Ji  tu  fujmhfti  eum  , de  quo  jam  aixi , tulerunt  Dominum  eum;  Scegoeum 

meum  : vel  enimputabat  eum  audivifie  fermonem  prascedentem  , ut tollam* 
qui  a tergo  ftetififet;  vel  amoris  vehementia  exiftimabat  omnem  ho- 
minem hoc  cogitare  , quod  ipla  cogitabat : * Dicito  mibi , ubi  pofuifti 
eum,  ut  cui  forte  non  placuit  mortuum  in  horto  tuo  fepultum  fuiffe. 

Dicito  itaque  raihi , * dr  ego  eumtollam , fine  tuo  fumptu,  labore,  vel 

horti  noxa  alio  loco  eum  conditura.  16.  Dicit  eije- 

1 6.  * Dicit  ei  Jefus  , voce  confueta  , ut  familiaris  familiarem  com- 
pellansproprio  nomine  : * Maria  , q.d.  Non  agnofcismae  , a quoag-  ci  .•  Rabboni 

a ( quod  dicitur 

Magiftcr.  JI 


ei  ie  infinuare  vellet , rogavit ; 

Quern  quaris  ? q.  d.  Nonne  me  vides  praefentem  } 


ilia  exifli - is-  Dicit  eije 


ia  hortulanus  ejfet.  Non  quod  farculum  aut  ligonem  haberet,  piora 


fus  :Mulier,  quid 


Quem 


8i  6 COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

nofcerls  ? Itaque  folita  voce  aures , 8c  gratia  cor  feriente  , quafi  de 
iomno  excitata5&  ad  ipfiirn  * ccnverfa , a quo  iterum  corpore  averfa 
fuiffe  videtur  alio  , poftquam  non  ftatiin  optatum  refponfum  retulif- 
iet ; refpondit  ei ‘folita  quoque  nuncupation  : * Rabloni  , id  eft  , ma- 
gifter  leu  magifter  mi.  Eft  vox  erumpens  ex  vehementia  irruentis 
{ubito  lastitix  : q.d.  Itane  prxlens  ades,  ad  quern  rantopere  anhelo? 
Nam  talcm  vim  [ ubito  rapiendi  animain  habeat  verba  Chrifti^quce  in*-, 
tus  etiam  in  cordibus  loquitur. 

fu/ Non  me^an * x7*  * Dicit  ei  Jefus  , cum  ampledi  vellet  veftigia  feu  pedes  ejus 

gere  , nondum. -quem  agnoicebat  j ut  ex  his  verbis  rede  colligit  D.  Greg,  homil.25'. 
Pattern31  meum ? * Ne/i  me  t anger  e j nondum  enim  a fundi , &c.  Ratio  ilia  difficilis  eft 
vade  autecn  ad  prohibiti  contadus,prseferti m cum  paulo  poft  mulieres  eum  tenuerint, 

fratres  meos , & 1 n , . . r.  . . r . r.  , n r .r 

die  eis : Afcendo  cC  Apoltolis  palpanbum  latus  ipie  obtulerit.  Auguit.  ligmncari  putat 
ac  Fpafrcmm' lei vetar^  co  a tad:  um  ejus , eo  quod  nondum  in  corde  Magdalenae  afcen- 
meu^5  &Deum  ut  eum  Patri  aequalem  effe  crederet  ; fed  hoc  myfticiim  vide- 

vfiftrui.  tur.  Recent iores  aliqui  fenfum  rationis  illins  effe  volunt  : Nondum 
enim  difcedo  a vobis  , fed  per  totos  dies  quadraginta  > antequam  af- 
cendam  ampiexibus  meis  fatiari  poteris.  Ratio  facilis,  fed  vetuftis  ig- 
nota3  8c  plaufibilior  vereor,  quam  verior.  Rediusa  ut  arbitror  Chryf. 
cum  fuis  difcipulis  ,qui  hunc  fenfum  exfculpiint  : Noli  me  tangere 
folita  ilia  tua  corporalisamplexus  farailiaritate  : jam  enim  excellen- 
tiorisfum  conditionis  , quam  olim  : nondum  enim  afcendi  quidem  ad 
Patrem  meum  in  crelos  , fed  jamjam  immortalis  8c  gloriofus  afcenfu- 
rusfum  , quod  te  fratribus  meis  renuntiare  volo.  Pendet  enim  ratio 
a fequentibus.  Tacite  itaque  Sc  fine  jadantix  fpecie  docet  , quod  non 
amplius  tadu  corporis  , vel  mortali  terrenoque  more  excipiendus  8c 
colendusfit , fed  more  fpiritali  ac  ccelqfti , animo  videlicet  in  cxleftem 
ejus  dignitatem  tranflato.  Quam  vis  vero  non  abfimile  fit  3 quod  qui- 
dam  addunt 8c  quod  rem  magis  explicat , Mariam  fi dent i us  in  ipfos 
non  pedum  , fed  corporis  amplexus  irruilTe  , agentem  tamquam  mor- 
tal em  cum  mortali  , qualis  frater  ejus  Lazarus  refurrexerat.  Hoc  ita- 
que compefcuifle  Dominum  , eo  modo  3 quo  diximus  ,‘ideoque  do- 
diorem  paulo  poft  cum  cceteris  mulieribus  pedes  ejus  tenuiffe.  * V ade 
AHtem  ad  fratres  meos  , difcipulos  ; quos  non  confunditur  Fratres  vc- 
care  , utitafolaretur  pufillanimitatem  eorum  , qui  eum  deferuerant : 
* Et  die  eis : Afcendo  ad  Patrem  meum  , id  eft  , renuntia  eis  me  non  fo- 
ium  refurrexifte  , fed  fimul  me  brevi  afeenfurum  in  gloriam  Patris 
mei.  Nempe  ut  fic  mens  Apoftolorum  non  minus , quam  Magdalenae 
paulo  ante  , ad  immortalcm  cxlifque  dignam  refurredionem  atque 
excellcntiam  cogitandam  transferretur  * ad  Patrem  meum  , & Patrem 

veft  urn* 


SECUNDUM  JOANNEMCap.io.  817 

veftrum.  Nondicit,  ad  Patrem  noftrum  , eo  quod  alia  ratione  eflefc 
Pater  Chrifti , alia  ipforum  : Chrifti  quidem  natura  , ipforum  ado- 
ptione  , ut  Aug.  Sc  plerique  veterum  notant , ideoque  ex  prsfentia 
Filii  naturalis  apud  Patrem  , vivacifli  mam  fpem  conciperent.  *Deum 
meant , ipfius  divinitatis  ejus  conjundione  , * & Beam  vejlrum , folius 
gratis  impertitione.  Nam  cum  Deus  aliquorum  effe  dicitur,refpedus 
habetur  ad  fingularem  ejus  erga  ip(os  providentiam. 

18.  * Venit  Maria  Magdalene,  fecundo  fcilicet.  Nam  primo  itinere  vJ8*Ye,n,t  MarIa 
nuntiaverat  corpus  Domini  iubiatum  , nunc  vero  eum  libi  vilutn  , nuntians  difcipu. 
locutumque,qus  duo  itinera  csteri  Evangelifts  in  unum  ccntrahunt.  IriSV**  h*c 

19.  * Cum  ergo  fero  ejfit  3 Grsce  own 5 64/*$  , vejpera , ne  putes  me- 

diavel  profunda  node  ifta  contigifle*  napa  contigerunt  ftatim  ab  ad-  tdeflet  dieiilo* 
ventu  redeuntium  ex  Emaus.  Eadem  eft  enim  hsc  apparitio  cum  ea  , &\orbebsatefibnt> 
qusnarratur  Lucs  24.  v.  36  & feq.  itemque  Marci  16.V.14.  unde  ciaufse.ubi erant 
conftat  recumbentibus  Apoftolis  Esc  accidiffe.  Vide  multa  didis  lc-  gaMpiopte^me- 
cis.  * Die  illo  , quo  Magdalena  prsc'edentia  nuntiaverat  , videlicet 
* tin  A fa-bbatorum  , id  eft  , ilia  eadem  die  prima  hebdomads  , feu  ipfa  ftetit  in  medio » 
die  refurredionis  , * & feres  effent  claufa  , &c.  Ordo  verborum  eft  : ^bis?'  €1S : Pa* 
Et  fores , uli  eratn  difcipuli  congregati  , cffcnt  clauf&  * Propter  metum  ,10:J Et  cu”lh?.c 

rt  , • -if  ./f-  ' 1 r r . - dixitfer,oftendic 

pidaorum  , omni  videlicet  aditu  accuratiliime  ad  iecuritatem  obftru-  esmar.us,  &u- 

do.  Nam  hoc  notatur  ad  defignandum  miraculum  , quo  ]efus  intra-  le“g0 

vit , non  conniventibus  , fed  claufis  ex  metu  magno  oftiis.  Indica-  vifoDomino, 

tur  enim  Chriftus  ea  non  patefeciffe  (Grsce  eft  enim  Sj>SvxexA« 

januis  claufis  , ficut  Sc  infra  v.  2 6.  ) fed  penetrafte  , quemadmodum 

agnofcunt  hie  contra  novatores  noftros,  Hilar,  lib.  3.  de  Trinit.  EpU 

phan.  hsrefi  64.  Cvrill.  Ambr.  lib. 10.  in  Luc.  Sc  in  primis  Auguft. 

Moli , inquit , corporis , ubi  divinitas  erat , oftia  claufa  non  obftite- 
runt,  llle  quippe  eis  non  apertis  intrare  potuit , quo  nafeente  virgi- 
nitas  matris  inviolata  permanfit.  Quia,  ut  ait  epift.  148.  valet  Deus 
de  ifta  vifibili  , atque  tradabili  natura  corporum,  quibufdam  manen- 
tibus  auferre  quas  voluerft  qualitates.  Exemplo  itaque  tacite  docuit 
Apoftolos  fimili  modo  j claufo  fepulchro  fe  furrexiffe.  Cstera  vide 
lociscitatis  : verfum  vero  (equentem  Lucae  24.  v.  40.  Sc  41. 

21.*  Dixit  eis  iterum.Pax  vobis , qus  falutatio  explicata  eft  Matth.  2i,Dix't  ergo  eis 
io.v.12  Repetit  earn  fecundo,  ut  turbatos  ad  primum  afpedum  ani- 
mos  confirmaret.  * Sicutme  mifit  Pater , & ego  mitto  vos , icl  eft,  quern-  me  pater,  &^go 
admodum  Pater  meus  divina  fuaauthoritate  me  hominem,amplifIima  mittovofi 
facultate  inftrudum  , mifit  in  mundum  ad  falutem  hominum  procu- 
randam  ; ita  Sc  ego  eadem  authoritate  mitto  vos , ad  eundem  finem. 

Significatur  ergo  fimilitudo in  mifftone,&  in  poteftatemiflbrum,non 

M m m m m squa- 


8i8  COMMENT*  IN  EVANGELIUM 

aequalitas : ita  ut  hifce  verbis  eos  ordinet , quemadmodum  Cy rill,  ait* 
orbis  dodores  Sc  divinorum  rnyfteriorum  miniftros , hoc  eft  , non 
folum  eos  mittit  ad  evangelizandam  pacem  , quod  jam  ante  fecerat  j 
fed  etiam  ad  earn  minifterio  fuo  applicandam  , feu  ad  peccata  remit- 
tenda.  Nam  Pater  mific  Chriftum  non  folum  evangelizare  pauperibus, 
fed  etiam  dimittere  con  fra  d os  in  remiflionem  , ut  eft  Luc.  4.  v.  18. 
Sc  19.  Confradi  autemfunt  homines  ex  ruina  peccati.  Datur  igitur 
hie  Apoftolis  poteftas  jiirifdidionis  in  orbem  univerfum  , tamquam 
pr^requifita  remiflioni  peccatorum  ,fequentibus  verb  dat  ipfarn  po- 
teftatem  remittendi  peccata. 

2 z .Hsr-  f -’m di-  22-  * H°c.  Cllm  dix/Jfet,  infufjlavit,  id  eft,  fufflavit  in  eos.  Externum 

enimfymbolum  adhibuit  ad  lignificandum  id  , quodreipfa  operaba* 

& dixit  CIS  : Ac.  J , v ■ . . * f . . J.  A -n  r * S - . 

cjpite  Spirimm  tur  , quando  mox  aujecit : * Acc/pite,  mediante  flatu  lito,  * Spiritum 
fanttum.  Cum  autem  Spirit  us  fan  d us  fit  quafi  flatus  quidem  Patris  ac 
Filii  , fignificatum  hie  voluit , infuftlando  Spiritum  fandum  non  fo* 
lius  Patris  eflTe  fpiritum , fed  Sc  fuuni,  ut  his  verbis,  ait  Aug.  Sc  nota- 
vit  etiam  Cyril,  ac  Hilar,  lib  4.  de  Trinit.  Atque  ita  eumdem  Spiri- 
tum afe  quoquedari  ; quorum  utrumque  Ifaias  indicaverat  c.  57* 
v.  16  Ut  verb  oftenderet  Spiritum  hie  eis  dari,  non  illimitate  fe- 
cundiim  quaelibet  ejus  dona  , fed  ad  certos  tantum  effedus , addit : 
a?. 'quorum  re-  23.  * Quorum  remiferitis  peccata.  Nondicit,  quorum  remifla  de- 
S^remitfuninr  cferaveritis  , vel  per  fidem  remittenda  annuntiaveritis,  prout  Haere- 
e|s. : & .quorum  tici  volunt,  led  quorum  remiferitis.  Nam  remiflio  non  eft  nudum  mi- 
lemafuat.  * nifterium  annuntiandi  Evangelii  vel  declarandi , fed  inftaradusja- 
dicialis , quo  a miniftro  tamquam  a judice  fententia  pronuntiatur,  ut 
ait  Trid.  feff.  14.  c.  6 . * remittuntur  eis , fcilicet  judicio  Dei  in  caslis: 
quod  aliter  dicitur  apud  Matt.  Erunt  fulutd  & in  c&lo.  Itaque  his  verbis 
infmuat  , ad  illam  remiiliqnem  etiam  Deum  concurrere  , cui  eftpro- 
prium  fuprema  poteftate  remittere,  Apoftolorum  verb  vicariatim  feu 
vicaria  poteftate  tantum.  Unde  rede  Ambrof.  lib.  1.  de  poenit.  c.  a. 
Aiunt  fe  Domino  deferre  reverentiam  , ut  foli  remittendorum  crimi- 
num  poteftatem  refervent.  Imo,  inquit , nulli  majorem  in  juriam  fa- 
dunt,  quam  qui  volunt  ejus  mandata  refeindere,  See . Nam  cum  ipfe 
dixerit,  quorum  remiferitis , &c . quis  eft  qui  magis  honorat,  utrum  qui 
mandatisobtemperat  , an  qui  refiftit  , Sec . > * Et  quorum  retinueritis 3 
id  eft,  quibus  remiflionem  negaveritis,  feu  quibus  non  remittenda 
cenfueritis.  Plus  enim  flgnificatur  , quam  nuda  negatio  : quod  apud 
Matt,  verbo  ligxndi  exprimitur.  Quorum  ergo  retinueritis  vel  ad  tern- 
pis , propter  poenitentise  immaturitatem  , ut  paulatim  perficiatur  , 
Eve  omnino  propter  impoenitentiam , * retenta  Junt , judicio  Dei  in 

c#li  s* 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.  20.  819 

cselis.  Utroque  membro  fignificat , non  inanem  effe  poteftatem  , fed 
effedum  habere  conjundlum.  Cum  ergo  8c  remiffio  8c  retentio  Apo- 
ftolorum  ceiifuras  8c  judicio  committantur,palam  eft  eos  judices  con- 
ftitui , atque  ita  rede  prsecipi  omnibus  fidelibus , remiflionem  confe- 
quifatagentibu$,ut  peccata  Sacerdotibus  confiteantur,  quatenus  au- 
dita peccatorum  varietate&qualitate  fciant,  cui  remlttenda,cui  re- 
tinenda  , quis  aut  quomodo  ligandus  aut  folvendus.  Hoc  autem  eft 
judicium  difcretionis , quodifcernitur  , quis  ad  beneficium  abfolu- 
tionis  admittendus  , quis  repeliendus.  Sed  hoc  fternit  viam  ad  aliud 
judicium  jufti  iae  , quo  peccata  quadam  expiatoria  caftigatione  8c 
vindidapleduntur  t quod  quia  prsecipuumeft  in  hoc  tribunal* , hinc 
fit , ut  pcenitentes  peccata  fua  non  per  modum  narrationis  ad  Sacer- 
dotis  informationem  tantum  exponere  debeant , fed  magis  adfui  ac- 
cufationem  , ad  confufionem  , ad  compundionem,  denique  ad  poense 


taxationem. 

24.  * Thomas  autem  urns  ex  duodecim  , eledis  olim  ad  Apoftolatum, 
* quid  dicitur  Didymus , nomine  graeco  idem  fignificante  quod  Hebrai- 
cum  Thomas 3 fcilicet  gemellum,  * non  erat  cum  els , quandovenitjefusy 
aliqua  occafione  inde  digreffus,  antequam  appareret  Chriftus,ut  vult 
Aug.  3.  de  confenfu  c.2?.  Spiritum  Sandum  tamen  videtur  cumcse- 
terisad  remittenda  peccata  accepiiTe  , ficut  olim  Eldad  8c  Medad  eum 
abfentes  acceperunt , quia  erant  inter  deiignatos  a Moyfe  y Num.  1 1. 
v.2 6.  8c  feqq.  Cum  ergo  Thomas  non  crederet  Dominum  refurre- 
xiffe  , dixit  aliis  : 

2C.  * N ifi  videro  in  manibus  ejus  fixuram' clavorum  yGvxce  toy  ivzscv 
7&y  «7uay,  typum  clavorum,  id  eft,  formam  feu  figuram,  quam  clavi  ma- 
num perforando  fecerunt , * & mitt  am  digitum  meum  ( digitis  enim 
foramini,  quod  clavus  fecerit,  ferae  qualis)  *in  locum  clavorumyidi  eft, 
ubi  fuerant  clavi , Graece  eft  eadem  vox  qua-rn  fixuram  verterat.  * Bt 
mittam  manum  meant  in  lattis  ejus , manus  enim  expanfa  refert  figuram 
cufpidis  latioris  haftae  : nam  hme  colligitur  tantae  latitudinis  fuiffe 
vulnus,  quod  in  latere  accepit,  8c  Apoftolis  oftenait.  Thomas  quippe 
ex  eis  intellexiffe  videtur  , quod  eis  oftendifTet  manus  8c  latus,  ut  eft 
v.  20.  fcilicet  vulnerum  cicatricibus  feu  foraminibus  infignia.  Non 
enim  erant  proprie  didae  cicatrices, quae  cum  reliqua  carne  coaluerant, 
fed  verae  apertiirae  vulnerum',  fine  tamen  iaefione  , dolore , deformi- 
tate  , ideoque  praecipuam  vulnerum  rationem  amiferant.  Voluit  au- 
tem  iftas  vulnerum  cicatrices  certae  difpenfatioms  gratia  in  redivivo 
corpore  fervare,  ut  eis,  quemadmodum  Aug.  aitepift.43.  quosaedi- 
ficabat  in  fide  non  fida  , non  aliud  pro  alio , fed  hoc , quod  crucifi- 

M m m m m 2 xum 


24.Thomas  au- 
tem unus ex  duo. 
decim  , qui  dici- 
turDidymus.non 
erat  cum  eis 
quando  veniije- 
lus. 


2 5-Dixerunt  er- 
go  ei  alii  difcipu- 
li : Vidimus  Do- 
minum. llle  au- 
tem dixit  eisrnili 
videro  in  mani- 
bus ejus'  fixuram 
clavorum  , & 
mittam  digitum 
meum  in  locum 
clavorum  , Sc 
mittam  manum 
tnearn  in  latus 
ejus  , non  etc; 
dam, 


83o  COMMENT.  IN  EVANGELlUM 

xum  viderant  ,refurrexiffe  monftraret,  Eaquc  de  caufa  Thomas  rem 
accuratius  explorandam  cenfuit,  utrum  eflent  vera  foramina,  quce  ki 
folido  veroque  corpore  fieri  folent , ne  qua  forte  Tube  flee  illufio  ocu- 
lorum.  Voluit&  caelo  eadem  Chriftus  inferre  , ut  fummus  Sacerdos 
tfofter  Deo  Patri  fuo  pretia  noftrae  libertatis  oftenderet,ut  notat  Am  - 
brof.  lib.  io.  in  Luc.  * non  credam  , Grace  repetitur  negation;  tay  ; 
q.  d.  Nequaquam  credamtam  leviter , ut  vos , nifi  vifu  taduquerem 
exploravero.  Et  adhuc  tunc  non  promittit fe  crediturum,fed  non  ante: 
quod  prafradi  fane  Sc  cervicofi  animi  videtur  , fidei  argumentapro 
jfuo  arbitratu  exigentis , non  obftantibus  tot  oculatis  teftibus. 
z6.  Et  poft.dics  2 6.*  Et  poft  dies  otto , id  eft,  odavo  poft  die: iterum  ergo  prima  fab- 
dtfcipuii  ejus  in-  bati  leu  die  Dominica,  quam  Apoftoli  jam  rum  videntur  honori  Do- 
cim  dSThvTnh  minicae  refurredionis  Sc congregationibus  fuis  deputaffe  : Sc  hanc  ob 
jefus  januis ciau-  caufamjure  odavo  die  congregationesin  Ecclefiis  fieri  notatCyrillus. 
medio , & dixit*?  * Itertim  er ant  difeipuli  ejus  inttis , & Thomas  cum  eis , quia  quamvisnon 
Pax  vo bis.  crederet,non  tamen  fe  a credentibustamquam  illufis  feparabat.* 

Jefus  januis  clavfes,  quod  fruftra  diceretur  , fi  vel  alius  aliunde  introitus 
patuiflet,  vel  januas  venienti  Domino  fuiflent  referatse.  Itaque  condi- 
tion! ferociter  fibi  pofitae  Dominus  humaniter  Sc  clementer  fe  ac- 
commodans , poft  omnium  falutationem. 
iVoma^fefd'1  27‘  * VicixTh°m&  : Infer  digitum  tiium  huc,& affer  manum  tuam , &cl 
gitum  tuum  hue,  Q.’ib  us  verbis  fuadetur  id  quod  de  forma  Sc  latitudine  vulnerum  ifto- 
meaVsd,e  rum  manibus  & latere  diximus , Sc  apertiflime  convincit  non  cica- 
reanum  tua?n,  & trices , fed  vera  foramina  Dominum  a refurredione  fervafle  , non 
meum  : & no^i  carne  repleta,ut  feruntur  ftigmata  S.Francifci  fuifle,fed  aperta.Quia 
fedVdeiis.du3us * ver^  Thorny  incredulitas  non  exdefedu  argumentorum  , quas  credi- 
bilitatem  faciunt , fed  voluntatis  nafeebatur,  bine  eum  paterne  hor- 
tatur,  *Noli  ejfe  incredulus ,pertinaciter  rei  tarn  conteftataereludando, 
* fed  fidelis , Greece  eft  pulchraallufio,  fx n yWd  dzcivog,  dMa  rsisof,  qua- 
11s  Latine,  f diceretur  , Noli  efle  in fidelis , led  fidelis. 
it.  Refpondit  28.  * Rejpondit  Thomas  ,fradus  rei  evidentia  , Sc  pudefadus  Domini 
bumanitate ; videtur  enim  Domino  eum  urgente  non  folum  vidifle 
meus , & Deus  manus  Sc  latus , fed  etiam  tetigifle  Sc  pertradafle  , prout  fentit  Aug* 
Sc  Cyrill.  * Dominus  mens , & Dcusmeus , fupple,  tu  es.  Eft  enim  trunca 
oratio  pra  affedus  vehementia,  qua  agnofeit  Sc  veneratur  eum,  tam- 
quam  qui  fit  Dominus  fuus.  Grace  i wpt6guou,ille  Dominus  fide  m vi- 
delicet ipfe , quem  in  corpore  mortali  verfantem  fecutus  fuerat , SC 
patientem  viderat.  * Et  Deus  meus  , id  eft , qui  me  creavit,  Itaque  fi- 
mul  humanitatem  ejusveram  ac  divinitatem  profitetur  in  unam  cO-* 
euntes  perfonam  : utrumque  pleno  reverential  6cpietatisafFedu  , ut 

Ambr® 


/ 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.jlo.  831 

Ambr.  quod  infinuatur  vocula,  metis,  nam,  ut  Aug.  in  Pfal.49.  Deus 
fuus  ei  dicitur  proprie  , quern  familiarius  habet  Deus , tamquam  in 
mancipio  fuo  , tamquam  in  peculio  fuo. 

29.  * Dicit  ei  fefus  : Ouia  ■ vidiftime  Thoma, 
fenfibus  vifus,auditus,  ac  tadus  curioflime  me 
quodammodo  fenfus  generalised:,  ut  Aug.  * credidifli , fci  licet  me  noil  vHenfn^Sc 
refurrexiffe  a morcuis , de  quo  potiflimum  agebatur,  Sc  confequenter  crediderunt.  * 
me  effe  Dominum  tuum  , Sc  Deum  tuum  , feu  verum  hominem  ac 

Deum  : quae  duo  hie  Thomas  credidit.  Sed  quomodo  credidit  pri- 
mum  eorum  , fi  viderit,  cum  fides  fit  argumentum  non  apparentium  ? 
Refpondetur  , etiam  indubitate  vifa  credi  poffe  , fi  concurrat  divina 
authoritas.  Deinde  non  vidit  refurredionem  fieri,  fed  fadam  effe  cer- 
tis  indiciis  collegit.  Denique  etiam  vifa  refurredione,  Sc  contredato 
Chrifbi  refufeitati  corpore,  exiftimare  poterat,  fe  phantafma  vel  vifum 
videre.  Nam  Petrus  Angelum  coram  fe  cernens,&  ab  eo  contredatus, 
nefeiebat  quia  verum  eft  , quod  fiebat  per  Angelum  : Sc  Domino  fu- 
per  mare  ambulante  dicebant  difeipuli  , quia  phantafma  eft.  Rerum 
enim  firnilitudines  fubindetam  fimiles  funtipfis  rebus , utdifficulter 
poflint  a rebus  ipfis  difeerni  , maximefi  animus  adfit  pervicax  r 
quam  pervicaciam  credulitas  compefcit  ac  domat , divina  authoritatc 
nitens.  Veram  ergo  fidem  Thomae  probavit  quidem  Chriftns,fed  mo- 
dura  improbavit , quo  earn  concepit.  Quamvis  enim  Sc  Apoftoli  cce- 
tert  vifum  habuiffent  concipiend#  fidei  ducem  , non  tamen  conjun- 
dam  illam  palpationem  curiofiffimam  redivivae  carnis,  quam  Thomas, 
non  Apoftoii,tamquamconditionem  neceffariam  poftulaverat.  *Beati 
qui  non  viderunt , non  nude,  fed  cum  adjundo,  * & crediderunt,  id  eft, 
qui  tametfi  nullo  fenfu  me  exploraverint , tamen  crediderunt  refur- 
redionem ac  divinitatem  mearn.  Quibus  verbis  commendatnon  Apo- 
ftoloscaeteros,  quod  quidam  putant ; nam  8c  illorum  incredulitas  8c 
cordisduritia  increpata fuit , Marci  16.  v.  14.  quodiis  ,quividerant 
eum  refurrexiffe  , non  credidiffent  : fed  eos  , qui  ad  prsedicationem 
Apoftolorumcrediturierant,  ut  Greg.  horn.  26.  nempequia  Deus  il- 
ium fibi  honorem  habere  cupit,  ut  fimplicifuae  aflertioni  (hoc  eft,  vc- 
ritati  revelanti)  acquiefcamus : in  quo  natura  8c  meritum  fidei  fitum 
eft.  Hoclonge  perfedius  facit,  eximieque,ut  Cyril,  ait,  eum  in  quern 
credit , honorat , qui  praevium  fenfuum  fuorum  ufum  > vel  demon- 
ftrationes  naturales , vel  figna  fenfibilia  non  exigit.  Tales  itaque  beat! 
dicuntur  , quia  beatiores  aliis  : fides  enim  illorum  magis fpontanea , 
magis  non  apparentium  , Sc  magis  fides. 

30.  * Mult  a quidem  & alia  figna , praeterea,  quae  toto  hoc  volu-  3d.  Mui?a  gti*: 

mine dem  & alia 


credidifti , id  eft  , quia  Dixit  ei  jc- 

, • r fus : Quia  vidifti 

exploraltl*  Vllusemm  me  Thoma  .ere- 


g3  * COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

« fecit  jefuslr.  mine  confcriptafunt , * fecit  fefus  in  conjpettn  difcipulorutn  , turn  ante 
Cu"o?umU‘iucKlfii'  turn  poft  paffionem  , * qiu  non  flint  feripta  in  libro  hoc  : q.  d.  Ne  quis 
qua.-  non  mne  ’ putet  fe  hie  accuratam  omnium  eorum  hiftoriarn  habere  , qusejefus 
£r  in  ilbK  as  flit  , feiat  ille  multa  a me  effe  praetermiffa. 

? r.  Hare  auten.  **  31.*  H&c  atitem  feripta  funt : tit  credatis , fed  ifta  pauca  feripto  tra- 
cr cdaUs^quiaj t - didi , tamquam  quee  fufficiant  , * ut  crejdtis,  quod  ifte  homo,  qui  vo- 
lus  at  chriitu  catur  * *feftts  , eft  Cbriftus  Filins  Dei , id  eft , fit  verus  ille  Meffias,  qui 
!-:edcn?e?/v^  expedatur Redemptor  mundi , ac  verus  Filius  Dei.  In  quo  articulo 
bateaus  m no , r rumraa  fidei  Chriftianae  continetur  ; quique  validiflime  fig- 

uunc  ejus.  Uetua  . v r n . r 1 11  • j 

nis  non  folum  a reiurredione  patratis , led  toto  libro  narratis  , ad- 
ftruitur  ,*  & nt  credentes  , fide  fciiicet  ilia  charitatem  generante  fan- 
dtificad  , * vitam  habeatis , id  eft  , vitam  aeternam  affequamini,  repor- 
tages videlicet  finem-fidei  veftrae,falutem  animarum,  * in  nomine  ejus} 
id  eft,  per  eum  & propter^um,  five  fanguine,  raerito,  & gratia  ejus, 
juxta  quod  ipfe  dixit  fup.  c.  10.  Oves  met  vocem  meant  audiunt,&  ego 
litam  Aternam  do  eis.  Hoc  ergo  'epilogo  quafi  claudens  Evangelium 
fuurn  fi<mificat  fe  publics  utilitatis  , non  ambitionis  causa  fcripfille  , 
utpote  qui  plura  prasclara  praetermiferit , ut  Chryfoft.  obfervat. 

CAPUT  VIGESIMUMPRIMUM. 


? Poftea  manu 
feftavitle  iterurr 
Telus  difeipuli.' 
ad  mare  Tiberia 
dis.  Maniftftavi’ 
autem  fic : 

'2,  Ersnt  fimul 
Simon  Petrus,  & 
Thomas , qui di- 
cuur  Bidymusj 
6c  Nathanael , 
qui  erar  a Canr 
GsitlsJC  , Sc  fe  1 i 
Zebedact , & ah 
ex  difeipulis  eju 
duo. 

3.  Dicit  eis  Si. 
men  Petrus  :Va 
do  pifeari.  B - 

cunie.;Vcn«m  • 

& nos  tecum.  1 
exieiunt , 8c  2 - 


CUm  ergo  Joannes  ita  conclufiflet  Evangelium  fuurn,  quantum  ad 
primarium  fcopum  fuurn, afferendi  videlicet  Jefum  effe  Chriftum 
Filium  Dei  : hie  quafi  alio  affumpto  exordio  , adjungit  aliqua  quas 
fpedant  vifibilem  ejus  in  terris  vicarium.  Nam  ut  Jefus  eft  fidei  8c  Ec- 
clefise  fundamentum  principale,  cui  nituntur  • ita  vicarius  ejus  mini- 
ft-riale  8c  fecundarium.  Maxime  autern  fidelium  intererat  de  utro* 
|te  rede  inftrudos  effe.  Itaque  # 

1 i.  * Pojlea  , id  eft,  poft  manifeftationes  duasfuperiori  cap.  delcri- 
ptas  • nam  ideo  v.  14.  hue  refpeiens  , addit,  hoc  jam.tertio  manifeft *■ 
tus  eft  : * manifeftavit  fe  iternm , id  eft , manifefte  fe  redivivum  prae- 
buk  videndum  , * ad  mare  Tiberiadis , quia  jam  Apoftoliin  Galilaeatn 
conceff.  rant  prout  monitifueran  tab  Angelo.  . 

3.  * Dicit  ei  Petrus  : Vado  Pifeari , non  lucri , fed  vel  otii  vitandi 
causa , vel  potius  vidus  ccropatandi.  Nec  eis  vitio  vertendum,  quod 
ad  pifcatuin  redeant  ,quia  , ut  Tertull.  lib.  de  Idololatria  , repetunt 
iliJa,  quod  fine  peccato  exercetur.  Non  enim  prohrbebantur, inquit 
hie  A up-,  arte  fu&  , licita  fciiicet  atque  concefsa  vidum  neceflarium 
queerere  , Apoftolatusfui  integritate  fervata  , quando  unde  viverent , 
aliud  non  haberent.  * Et  afeenderunt  in  navem  , quae  fuit  non  Apolto- 
lorum  pisefentium  , utpote  qui  omnia  dereliquerant,  xed  vel  aliorum 


SECUNDUM  JOANNEM.  Cap.  h.  833 

difcipulorum  ,qui  aderant , vel  a notis  comnaodato  accept! , * & ilia  enderunt  in  na- 
tiotte,  qua  pifcatio  feliciiis  fuccedere  folet , quam  die,  eo  quod  prop-  prendre! 
ternaajores  no&is  tenebras  ,ac  tranquillitatem,  pilces  minus  videant  «nt. 
acturbentur&  aufugiant.  * Nihilprendideruntj  ut  magnitudini  naira- 
culi  daretur  locus. 

4.  * Mane  autemfatto  (letit  7efus  in  littore  , turn  ne  ftando  in  aquis  4-  Maneautem 

r Ti.  rr  J / j r • i'  i r i • 1 a<flo  ftetit  Je'us 

lpectrum  eiie  putaretur  , tuna  ad  ugnificandum  ie  hujus  vitae  tenape-  n littore : non 
ftates  evafiffe,  *mn  tamen  cognoverunt  difcipuli, propter  dubiamadhuc 
lucena  vcl  diftantiana  , itemque  quia  non  ex  forma  fua  3 fed  ex  naira-  luiajefuseft. 
culo  fuavius  innotefcere  voluit. 

5.  * Dixit  ergo  eisjefas,  ut  fermocinandi  tana  i liar  itate  eorum  inten-  s .Dixit  ergo  eis 
tionem  ad  fe  converteret , 6c  congrue  ad  miracuiuna  delaberetur  : ^d^Smenu" 


* Fueri , quod  aliqui  nornen  setatis  effe  volunt  , ut  idem  fit  quod  l^0!lder ant ' ei* 

vtnes , alii  innocentiae ; fortaflis  eft  nonaen  conditions , ut  idem  fit  Non, 

quod  famuli  : videtur  enina  homines  fervili ter  laborantes  tanaquam 

vir  majoris  notae  alloqui  : * numquid  pulmentarium  habetis  ? Venale 

fcilicet.  Nana  , quod  Chryfoft.  notat  3 loquitur  ut  proxeneta,  qui 

empturus  effet  aliquidab  eis , quod  naeridie  in  foro  diftraheret.  Porro 

pro  pulmentario , Grace  eft  nporpdytov  , id  eft , obfonium  , feu  ut  ver- 

buna  fonat, id, quod  comedi folet  cum  pane;  quo  nihil  aliud  intelligitj, 

nifipifces.  Quid  enim  obfonii  a pifcatoribus  nodtu  pifcando  occu- 

patis  quaras  , nifi  pifces  ? Quod  etiam  patet  ex  refponfo  Jefu.  Cum 

enim  refpondiflent  ipfi , * non  , fubjicit  ; 

6. *  Mittite  in  dexter  am  navifii  rete  , & invenietis , fcilicet  pul-  <s  Didtefs.-Mit- 

1-,n°  , ...  1 • titem  dexieram 

mentanum,  quo  caretis.  -bit  autem  dextera  navign  dexteruna  navis  navigii  reie;  & 
latus  hornini  in  puppe  ftanti  ; quod  latus.exprimit , turn  ne  fortuito 
locutus  videretur  , tuna  ut  ifta  pifcatio  figuram  gereret  pifcationis  il-  non  valebant  ii- 
lius , quae  erit  in  fine  fjeculi  refpe&u  bonorum  tantum.  * Miferunt  multitudes  p[^ 
ergo  & jam  non  valebant  illud  trahere  , id  eft  , in  navina  furfuna  attoL-  uum* 
ler  e ,*  yramultitudine  pifcium. 

7.  * Dixit  ergo  difcipulus , &c.  id  eft  , Joannes  confpeda  tanta  pif— 

cium  naultitudine  , &perpensa  veritate  iftius  praedictionis , idque  ex  duigebat  jefus . 
folo  ja<ftu  addexteram  ; * Dominus  eft , cujus  apparitionesmupemm®,^®^0®^"^ 
itemque  fimilium  nairaculoruna  naemoria  ei  inhaerebat : forte  6c  hinc  cum  audiffet  quia 
naotus  fpeciem  ejus  attentius  conuderavit , 6c  agnovit.  Quo  audito  nica  fuccinxit  ie 
Petrus,  * tunica  fuccinxit  fe  , Grace  pro  tunica  eft  izs$vM£,  genus  ve- 


ftis  , quod  fuperne  feu  fuper  alias  veftes  in)iciunt&  induunt  , ut  pal-  in 
Hum,  tunica  exterior  , vel  fimile  quid.  Hoc  ergo  injecit  fibi  Petrus 
honeftatis  c^ufa , * quia  nudus  erat , non  toto  cor  pore  , quod  a vere- 
cundia  Apoftoiica  prorfus  alienum  3 fed  rcliquo  corpora  prater  ven 


mate. 


trem; 


g34  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

trem,quemaqmodum  ab  cperariis  fieri  folet : vel  nuduscomparatione 
veftium,quas  in  communi  converfatione  ferebat.Hanc  enim  tunicara 
volunt  tuifTe  veftem  lineam  , ut  Syrus  <3c  Nonnusfeu  cannabinam,ad 
genua  pertingentem^qua  fuperne  homines  illius  conditions  indueban- 
tu  r fuper  fubuculam  feu  indulium.  * Et  mifit  fe  in  mare , impatiens  de- 
fiderii,  negligens  captionis  , immemor  periculi  ,nontamen  immemor 
reverenrias  , inquit  Ambr.  in  Luc.  periculofo  compendio  , religiofum 
maturavit  obfeqiiiumTerum  afftimanSjfi  cum  ceteris  navigio  pertfeni- 
ret.Itaque  Chryfoft.hicnotat  Petrum  3c  Joannem  proprios  referre  mo- 
res:Ille,inquit)terventiorjhic  altiorerat5iile  vehementior  , hie  perfpi- 
catiorfideo  Joannes  prior  agnovit  Jefum,Petrus  prior  ad  eum  pervenit, 
s AHiautcmdif-  g.  * Alii  difeipuii  non  proiecerunt  fe  in  mare  5 fed  * navigio  venerunt . 
venerunt,  f non  verius  terram.  Cujus quail  exculationis  duplex  ratio  hie  datur.  Pri- 
STerra^dqnafi  ma  5 * fl0n  etl*m  ^Qn&e  eyant  * terra  >fed  Cubitis  dlicentis  , llOC  eft  , 
cubirisducentis;  trecentis  pedibus : q.  d.  * Quia  tam  prope  erant,  ut  mora  ilia  perexi- 
pUcmm!5  rClt  gua  videretur.  Altera  , * trabentes  , verfus  terram  3 * rete  pifeium 3 na- 
vigio funibus  alligatum  , quia  fciiicet  ponderolius  erat , quam  ut  in 
ipfam  navim  attolii  poiTet.  Itaque  fignificat  , non  eis  negligendum 
fuiife  rete  , pifeibus  plenum  , ne  miraculi  gloria  oblitteraretur. 

9.  Ut  ergo  def-  cj.  * (Jt  ergo  defcenderunt , viderunt  prunas  pofitas  , opera  videlicet 
Mm!IUviderunt  Angelorum  , qui  & in  defertum  accefferunt  8c  miniftrabant  Chrifto  , 
pifeem ^upeipo-  4*  * & pifeem  , & panem  , id  eft  , pifees  8c  panes  (fingulari  po- 

iitam^  &■ panem  fitopro  plurali)  quot  fciiicet  opus  efle  videretur,adreficiendos  pran- 
dio  defatigatos  , quod  eis  Dominus  pro  fua  humanitate  praeparabat. 

jo.DiciteisJe-  io.  * Dicit  eis  jefus  : Afferte  de  pifeibus,  Quod  eis  dixit  , ne  totum 
pifeibus  ,£Iquos  phantafma  aut  illufio  videretur  , dum  ipfimet  pifees  captos  vident , 
prendidiftis  contredant  3 affant  , comedunt. 

u.AfcenditSi-  ii.  * Afcendit  Eetrus , O1  traxit  rete  , hoc  eft  , cum  nonnihil  in- 
uaxUmeTntef  traffet  in  mare  3 afeendendo  verfus  terram  traxit  rete  * plenum  magnis 
iam  , plenum  pifeibus , ideoque  traxifte  dicitur  , quia  prasfedus  totius  pifeationis  , 

xnagnis  pifeibus*  J,  • • i a o 

centum  quin-  caeteris  adjuvantibus.  * Et  cum  t anti  ejjent , id  eft  , tot  8c  tam  raagm 
quagmta  tribus^  ^ Graecum  enim  Tocrovlav  ovl^v  3 3c  ad  multitudinem  3c  ad  magnitudi- 


fent,non  eft  feif-  nem  referri  poteft  ) * non  e 


fam  icte 


rete  3 Deo  fciiicet  rete  tarn  fragile 


contra  impetum  pifeium  ac  trahentium  roborante.  Ailudit  autem  ad 
aliam  pifeationem  , qua  ante  refurredionem  rete  fciffum  fuerat , ut 
narratur  Luc.  y.  Nam  duabus  iftis  pifeationibus  tamquam  valde  my- 
fteriofis,  Aug.  fignificari  traditduos  Ecclefiae  ftatus  ; unum  in  hoc 
faeculo  , alterum  in  fine  faeculi.  Nam  ideo  ilia  contigit  ante  refurre- 
dionem  Chrifti  5 quafi  tempore  vocationis  humani  generis ; haec  poft 
cam  : ibi  retia  non  mittuntur  ad  dexteram3fed  indifFerenter  in  quod- 

cum» 


SECUNDUM  JOANNEM.Cap.u.  83 f 

bumquelatus  , quia  colliguntur  aunc  in  Ecclefiam  bom  Sc  maii : hie 
ad  dexteram  , quiafoii  boni : ibi  fciffio  retium  , {c  hi  (mat  a Ecclefia- 
rum  figni Beans,*  hie  integritas  eorum  fumm#  iliiusfuturae  concordias 
imperturbabilem  unitatem  : ibi  pifees  trahuntur  in  naviculas  duas,  id 
eft,  in  Ecclefiam  Gentium  Sc  Judaeorum,ita  ut  multitudine  pene  mer- 
gantur,  quia  multitude  eft  caufa  diftolutionis  difciplin#,qua  Ecclefiam 
deprimuntur  • hie  trahuntur  in  littus,  id  eft  , in  ftationem  ftab  1cm 
aeternitatis  : ibi  capiuntur  parvi  & magni  ; hicfoli  magni  , quia  foli 
eledi,  quiquamvis  impares  futuri  Tint  meritis,  omnes  tamen  propter 
beatitudinis  complementum  magni  erunt.  Plura  vide  praeclare  apud 
Aug.  trad.  122.  in  Joan.  Ubi  Sc  multa  de  illo  numero  pifeium, 
centum  quinquaginta  trium  , quo  fignificari  putat  univerfitatem  beato- 
rum,  qui  legem  per  gratiam  impleverunt.  Alii  putant  tot  pifees  ca- 
ptos , quia  , ut  Oppianus  tradit,  tot  funt  genera  pifeium  diverforum- 
quem  dmodum  Sc  alii  tradunt , tot  ^fte  genera  animalium  terre- 
ftrium,  exceptis  reptilibus : ut  fignificetur  quod  Dominus  per  noviffi- 
mam  pifcationercvredimeteledosex  omni  tribu,  & lingua, <3c  popuio, 

Sc  natione.  Nec  illud  caret  myfterio  , quod  poft  hancpifcationem 
fequatur  prandium  , quia  refedio  aeternitatis  colledis  pifcibuscon- 
fequetur.  Vide  caetera  apud  Aug.  etiam  in  Pfalm.49.  & lib. 8 3 . quae— 
ftionum  q.  57.  Cum  ergo  Jefus  eos  ad  prandium  invitailet, 

12.  * Nemo  audebat  difeumbentium  interrogare  eum : Tu  quis  es  ? Non  **•  Diciteisje^. 
quod  timerent  importunitate  eum  offendere  , fed  * feientes  , quia  Do-  der^E^nemo 
minus  eft , hoc  eft,  propter  nimiam  evidentiam  veritatis  , inquit  Aug. 
quae  nec  dubitarc  quemquam  finebat : interrogatio  enim  fupponit  ig-  *ogare  cum ; tis 
norantiam,veidubitationem.  Dubitando  ergo  verebantur  ei  injuriam  qUia IdooIou?* 
facere : tam  erat  evidens ex  forma , voce  , precedent!  miraculo  , Sc 
ex  modo  agendi  efte  Jefum. 

1 3 . *Et  venit  fefusy  poftquam  caster!  accubuiflent,  adjunxlt  fe  po-  fJ  Etvenitjc 
ftremum  , Sc  tamquam  hofpeS  convivas  fuos  excepturus  : * Et  accipit 
panem  & pifeem  , finguiis  diftribuens  quantum  fatis.  Simul  Jefum  co-  & ptfeem? fimiitl 
mediffe  circumftanti#  videntur  poftulare  , maxime  fpe&atis  locis  tcr‘- 
Aduum  Apoftolorum  c.  1.  v.  4.  Sc  c.  10.  v.  41. 

r4*  * Hoc  jam  tertio  manifeftatuseft , id  eft  , hac  jam  tertia  vice  ap-  14  Hoc  pm  ter-' 
paruit , * difeiputis  fuis  , fcilicet  in  unum  congregatis.  Primum  qui-  eftj^usSfpu! 
demc.  20.  v.  19.  una  fabbatorum  , qua  refurrexerat , idque  abfente  fuVcxTffeamot 
Thoma.  Secundo  vero  poft  dies  odo  ibid  v.  36".  Denique  hie.  Seor-  tuis. 
fim  vero  finguiis  multis  apparuerat,  Marias  Magdalen# , mulieribus, 

Petro  , duobus  euntibus  in  Emaus  , &c. 

* Cum  ergo  prandij[ent,dicit  Simoni  Petro  fefus , nempe  illitam-  erg® 

Nnn  n n quam simoni feuoje- 


§ 36  COMMENT.  IN  EVANGEL5UM 

fas.simonjoan-  quam  particular!  per  Tons  , quam  propterea  Evangelifta  , & nomine 
gentilitio  Sc  alio  per  Chriftum  impolito  , conjun&im  vocat  Simonem 
ei:  Etiam  Domi-  petrum.  Chriftus  vero  adbue  diftin&iusaddit  nomen  Patris , dicendo. 

re  , tulcis  quia  n , r , r . . ’ vwiwj 

amote.  Dicitei:  Simon  foannis,  lupple,  fill,  quod  prorlus  idem  eft  cum  eo,  quod  Matt, 

meos.  a8n°S  c*  ^xit,  Simon  pra fobanna,  id  zQt,fili  foannis.  Unde  Sc 

16.  picit  eiite-  hoc  loco  Syriace  eft  Bar-fotia.  Tot  caationibus  Chriftus  nos  m unite 
annisUil^sme?  voluit , ne,  ut  Heretic!  tingunt  , ompibus  difcipulis  commune  effe 
d online*,  JafcS  Putaremus  idquod  hie  Petro  tribuit.  Dicit  ei  itaque  adhuc  eura  fepa- 
quiaamo  te.  du  rando  a reliquis  : * diligis  me  plus  bis,  aflidentibus  ? Voluit  enim  eum 
nos  meos.  amoris  vicarium  conftituere,  inquit  Ambr.  in  Luc.  nempe  in  pafeen- 
do  docendoque  grege  fuo  : a quo  tot  offend icula  paftoribusingerun- 
tur , dum  alii  infirmi  , alii  tardi , alii  fegnes  , alii  lenes,  alii  protervi, 
alii  duri,  ac  procaces  ad verfus  paftorem  funt,  ut  nemo  conftanter  ifta 
fit  (uperaturus,  nifi  in  quo  amor  Chrifti  multumfuperaverit.  * Dicit 
ei : Etiam  Domine . Putaretur  interrogation!  Dominica  omni  ex  parte 
annuilfe , nifi  adderet , * tu  feis  quia  , feu  quod  , * amo  te . QuodAm- 
brof.  putat  effe  j usjurandum  :fed  verius  eft,  Petrum  italoqui,quod 
fibi  difRderet , totumque  judicium  Chrifto  committeret.  Supprimit 
autem,  * Bins  his,  quia  hoc  refpondit , quod  de  feipfo  feiebat,  qui  cor 
alterius  noffe  non  poterat , inquit  Aug.  trad.  124.  Noluit  ergo  ite- 
rum  effe  mendax  de  fe  praefumendo  , ut  ante  paflionem.  Suffecit  ei, 
teftimonium  perhibere  cordi  fuo,*  non  debuit  effe  judex  cordis  alieni, 
ut  idem  aitferm.  24.  de  Sand.  * Pafee  igitur$  infert  enim  hoc  Chri- 
ftus ex  refponfione  Petri  : q.  d.  Si  diligis  me  , pafee  , ut  notat  Aug. 
Quid  eft  autem  aliud  Si  diligis  me,  pafee  oves  meas,  inquit  idem,quans 
fi  diceretur,  Si  me  diligis,  non  te  pafeere  cogita,  fed  oves  meas  : ficut 
meas  pafee  , non  ficut  tuas : gloriam  meam  in  eis  quaere  , non  tuam  : 
dominium  meum  , non  tuum  : lucra  mea  , non  tua  : ne  fis  in  eorum 
focietate, qui  pertinent  ad  tempora  periculofa,  feipfos  amantes.  Porro 
nomine  adus  defignat  poteftatem  , Pafee  , id  eft,  paftorem  age,  ficuti 
dicimus,  Rege  provinciam  iftam,  id  eft,  fis  redor  aut  gubernator  ejus0 
Pafeere  autem  non  eft  folum  cibum  praebere  feu  docere  , fed  praeeffe  , 
praeire  , tueri , compefcere  , caftigare  , hoc  eft,  regere  , quod  Graeca 
vocewoijuavmaperte  fignificatur  , Sc  ita  vertitur  Matth.  2.  Qui  regat 
populum  meum  lfrael,8c  Pfalm:2.  Sc  Apocal.  19,  Ipfe  reget  eos  in  virgA 
ferrea . Unde  Sc  Aug.  Chriftus  oves  pafeendas , hoc  eft , docendas  re- 
gendafque  , committit,  * Agnosmeos  , fic  Sc  fecundo  loco  textus  La- 
tinusrepetit  Agnos  meos  , pro  quo  Graeci  videntur  legiffe  Ovieulas,  ut 
colligiturex  Ambr.  in  Luc.  quanjvis  nunc  legatur  Oves,  amiffo  uno 
jota,  la  pro  wj»o(3a^ct.  Itaque  per  Agnos>  bis  repetitos,fignifican- 


SECUNDUM  JO  ANNEM.Cap.ii.  837 

tur  duo  populi,  Judaicus  6c  Gentilis : per  Ovcs  vero  Epifcopi  6c  Pa- 
ftores  tamquam  matres  agnorum.  Vel  commodiiis  Agni  primo  loco 
fignificant  iimplices  fideles ; OvicuU  fee  undo  loco  Presbyteros,  velut 
minores  paftores  $ Ovcs  vero  Epifcopos.  Quod  autem  non  dicit,  Pafce 
has  aut  illas  ovcs  , fed  abfolute  6c  indiferete  me  as , univerfas  inteiligitj 
omnes  videlicet  quas  quoquo  modo  dicuntur  me  a , ut  notat  Bernard. 

2.de  confiderat.  c.8.  Cui  non  planum,  inquit,  non  defignalle  aliquas, 
fedaflignalfe  omnes  ? Nihil  excipitur , ubi  diftinguitur  nihil.  Itaque 
illud,  pafce  agnos  & ovcs  meas,  idem  eft  ac  fi  diceret.  Sis  paftor  uni- 
verfi  gregis  feu  ovilis  mei , hoc  eft , totius  Ecclefiae  meae  , tarn  filio- 
rum,  quam  patrum  ; tarn  fideiium  , quam  omnium  Paftorum,  feu 
Epi/coporum.  Quod  ofHcium  cum  lit  ordinarium  , ac  tamdiu  necef- 
farium  , quam  eric  ovile  ; profe&o  iifdem  iftis  verbis  eandem  pote- 
ftatem  omnibus  Petri  legitimis  fucceftbribus  tnbuit.  Trinum  vero 
illud  examen  amoris  alludit  quidem  ad  trinam  ejus  negationem  , ut 
notat  Auguft.  8c  Cyrili.fed  tamen  fignificavlt  in cenfo  , ftabili , ac 
perfe&o  Chrifti  amore  ad  pafeendum  opus  effe  : terna  enim  incul- 
catio  perfect ionis  indicium  eft.  Unde  etiam  ter  committit  ei  gregem 
fuum  , ut  indicit  commiflce  rei  magnitudinem  , ac  definitum  com- 
mittentis  con  (ilium. 

17.  *C ontrifatus  eft  Petrus , quia  dixit  eitertio , &c . verens  vide-  .17.  Dicit eitecJ 

licet,  ne  forte  etiam  hie  falleretur,  ficut  ante  paflipnem , quando  nTs’fTmas^me"? 
multa  de  fe  promiferat.  Quam  rationem  triftiti#  videtur  notare  ^trus^1  qia df 
Aug.  Term, 49.  de  verbis  Domini : Contriftatus  eft,  inquit,  quad  ille,xit  eitertio,  a. 
qui  videbat  confcientiam  negationis , non  videret  fidem  conficentis , DomSeti 
timendo  fcilicet, quod  ilia  deelfet  confcientise  fuse.  Nam  de  omni  (cien-  ; 

tia  Chrifti  nullo  modo  dubitabat , dicendo  , * Domine  tu  nofti  omnia  , Dixit  ei  ; pafce 
tamquam  Deus  meus  , etiam  (ecreta  cordium  : proinde  * tufeis  quia  ovesm€asi 
amo  te , prout  mea  mihi  dieftat  confcientia.  Cum  ergo  Petrus  v aide  (ibi 
diffideret , confolatur  eum  Chriftus , declarando  fe  non  diffidentem 
interrogate  , fed  veram  e(Te  refponfionem  ejus , ut  notat  Cyrill. 

1 8.  * Amen  , amen  dico  tibi  , Cum  ejfes  junior , aerate  , cingebas  te  , & djc0umen,airett 
ambulabas  ubivolebas , expeditus  videlicet  ac  liber: *cutn  autem  fenucris , efl'et  junior,  ci* 
quo  Graeci  obfervant  (ignificari  eum  tunc  fuiffe  mediae  astatis  , prout  buUbas5 ubi  vo" 
etiam  ex  annis,  quibus  fupervixit , colligitur.  * Extendes  mantis  tuas,  Jebas.- cam  autem 
in  crucem,  hoc  eft,  crucifigeris,  inquit  Aug.  * Et  alius  te  cinget , id  eft,  des^anusTJa”’ 
cingulis  cruci  adftringet.  Tunc  enimPetrusab  alio  cingitur  , cum  ^ qu§m 
cruci  adftringitur  , inquit  Tertull.  in  fine  Scorpiaci.  Quo  indicare  non  vis, 
videtur  magis  funibus  in  cruce  (ufpenfum,  quamclavis  afhxum  fuiffe. 

* Etducet  quo  tunon  vis  > ad  mortem  fcilicet,  propter  naturalem  mortis 

N n n n n 2 ab- 


i?  Hocanrem  di- 
xit , fignificans 


853  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

abhorrefcentiam,quam  tamen  conftantia  voluntatis  vicit.  Unde  Aug^ 
Ad  mortis  moleftiam  nolens  dudus  eft  , fed  ab  ea  volens  edudus  eft  : 
nolens  ad  earn  venit , fed  volens  earn  vicit , & reiiquit  hunc  infirmi- 
tatis  affedum  , quo  nemo  vult  mori , ufque  adeo  nat uralem , ut  eum 
B.  Hctro  nec  fened.is  auferre  potuerit.  Propter  nos  autem  con  fb- 
landos  , etiam  hunc  in  fe  affect  um  Chriftus  oftendit , quando  dixit , 
P ater  ,fi  fieri  pot  eft  , tranfeat  a me  calix  ifte  : fed  affedus  ille  virtutis 
magnitudine  iuperari  debet.  Unde  idem  : Sed  moleftia  quantacumque 
fit  mortis,  debet  earn  vincere  vis  amoris.  Nam  fi  nulla  effet  mortis 
moleftia  , non  tarn  magna  effet  martyrum  gloria.  Qua  de  re  praeclare 
Tertull.  in  fine  Apolog.  Plane  , inquir,  volumus  pati , (martyrium) 
verum  eo  more,quo  bellum  miles.  Nemo  quippe  libens  patitur,  cum 
Sc  trepidare  & periclitari  fit  neceffe  : tamen  Sc  prjeliatur  omnibus  vi- 
ribus  , Sc  vincens  in  prjelio  gaudet,  qui  de  praelio  querebatur,  quia  Sc 
gloriam  confequitur  , Sc  praedam. 

19.  * Hoc  autem  dixit , fignificans  qua  morte  , hoc  eft  , quo  mortis  , 
olw  mofrc'ciTri!  leu  interfedionis  genere,  * clarificaturus  ejfet  Deum,  hoc  eft,  glorifica- 
Dc«n U* Et^aim  turus  > extenfione  fciiicetmanuum  & cindione,  hoc  eft,  cruce.  Nam 
hoc dixifler.dicit  ille  eft  hominis  crucifixi  habitus: quod  quia  fiebat  propter  folam  fi- 
ci . sc^uei*  me.  jern  ^ pietatem  in  Chriftum  Deum  , hinc  mors  ifta  in  magnam  Dei 
claritatemfeu  gloriam  ceflit.  * Et  cum  hoc dixijfet,  finiendo  foiftis  ver- 
bis, ducet  quo  non  vis , ne  Petrus  per  fuum  non  velle  detredaret  paflio- 
nem , furrexit  Chriftus,  & progreffus  quafi  ad  abitum  feparans  , 
♦ dicit  ei  : Sequere  me  , tamquam  difcipulus  dodorem  , nunequidem 
greffu  corporal!  , fed  tamquam  fymbolo  5 quo  intelligas  bbi  fequen- 
dum  effe  exemplum  meum.  Nam,  ut  Cyril! . senigraatice  oftendit  ve- 
ftigia  Cnrifti,  id  eft,  paftionem  crucis  Petro  fequendam  effe,  ut  quam- 
vis  duceretur  quo  non  vellet , appetitu  carnis , firaul  tamen  volun- 
tarie  procederetad  fupplicium  , ficut  Chriftus  fuis  perfecutoribus  ob* 
viam  proceffit.  Unde  Sc  Petrus  ex  Romano  elapfus  carcere  , cum  ex 
Chriftofibi  obvio  audiviffet,  Venio  Rotnam  itcrum  crucifigi  , quo  cru- 
cem  fibi  fubeundam  effe  Petrus  monebatur  , fponte  fua  ad  carcerem 
reverfus  eft  , ut  Ambr.  Orat.  contra  Auxentium. 

20.  converfus  20.  * Converfus  P etrus , id  eft,  retro  refpiciens , an  Sc  exteri  fe- 
itiai di fdpu  1 orn " querentur  , * vidit  ilium  difiipulum  fequentem  , quern  diligebat  Jcfus  , 
Quem  di'igebat  prae  caeteris  tenerius  & familiariiis , ut  Aug.  trad.  119.  Itaque  cu- 
*qui  &qrecu".  riofus  feiendi , quid  etiam  Joanni  tarn  diledo  effet  obventurum  , Sc 
buh  :n  ccena  fu-  arbitratus  Toannem  hoc  velle  quidem  , fed  non  audere  fcifcitari , ut 

per  pedos  e,Q£  8c  ^ 

dixit , Domine  Chryloit.  notat. 

21.  * Dixit  Jefu  ; Domine  , hie  autem  quid  ? fupple  , fafturus  > aut 


quif  ell  qu.  tra 
det  te  ? 


SECUNDUM  JOANNEM  Cap.ii.  839 

fafurus  eft  ? Satis  enim  intellexerat  quid  Chriftus  fibi  innuiffet : q.  d.  cum  vidiffctp** 
Mum  & iftum  fimiliter ducet  alius, quo  non  vult,  an  vero  ut  filiusde-  Domme'hic1^ 
licatus  tenereque  dile&us  fuaviori  via  ad  te  migrabit  ? tcm  ^ * 

22.  * Dixie  ei  fefius : Sic  eumvolo  manere . Textus  Syriacus  & Gra-  *22.  Didteije^i 
cus  & plerique  Commentatores  Graci,itemque  quinque  aut  fex  exem-  maifcrVdonec10 
plaria  Latina  legunt , Si  cum  volo  manere  , & tunc  fenfus  clarus  eft.  veniam,  quid  ad 
Noftra  Vulgataeditio  eumdem  fenfum  habet,  utfit  fermo  conditio-  llimcl€quc^ 
nalis  non  affirmativus  , hoc  modo  : Efto  , vel  ita  fit , vel  ftatuamus  > 

quod  eum  fic  velim  manere  fine  morte,  * donee  veniam^d  judicandum, 

* quid  ad  te  , pertinet  hoc  curiofiusinquirere  ? Retundi  enim  curiofi- 
tatem  ejus  notat  Chryfoft.  Ita  foie mustra&are  eos,qui  impertinenter 
rogant , ut  vel  taceamus , vel  eos  ambiguos  reiinquamus.  Quo  pa&o 
nonnulli  exponunt  8c  iftud  Matth.  20.  Volo  & huic  novifiimo  dareficut 
& tibi , ut  non  fignificetfe  dilpares  merito  aequare  velle  praemio,quod 
Deus  nonfolet  facere  , etfi  poflk,  fed  tantum  addu&ione  aiicujus  ca- 
fus  oftenderelibertatem  fuam  : q.  d.  Quid  fi  velim  huic  novifiimo 
dare,ficut&  tibi,  quid  habes  quod  conqueraris  ? An  non  licebit  mihi 
quod  volo  facere  ? * Tume  fcquere , hoc  eft,  tuum  eft  mortem,  exem- 
plumque  meum  cogitare  & fequi , non  aliena  ferutari. 

23.  * Exiit  ergo  fermo  ifte , feu  rumor  ifte  percrebuit,  * inter  fratres  23t  Exnterge 
quia  difieipulus  ilLe  nonmoritur , id  eft,numquam  moreretur.  Cum  enim  kj™  ifte.  inter 
Petri  mortem  a Domino  pradi&am  effe  fentiret , Joannis  verofufpen-  cipuius  Tie  non 
fam;  videbatur  Chriftus.  in  (in uaffe  , earn  im  nortalicer  vidurum  , ut-  |}j™tuec; 
pote  ufque  adfecundum  adventum  Domini  fuperftitem  , & confe-  j*on.  ^oritur  * 
quenterfemper.  Qjod  mill  to  pronius  erat  judicare,  fi  Chriftus  verbis  mrnerV^nec0 
aifirmativis  ufus  fuerit  *%Sic  eum  volo  manere  &c.  H\n 
nem  refellit  Evangelifta  : * Et  non  dixit  ei  fefius  : non  moritur  ; fcd fic 
eum  volo  , &c.  quid  ad  te  ? hoc  eft  , verbis  iftis  reliquit  rem  fufpenfam, 
utpote  non  abfolvens  orationem  in  iftis  verbis, dower  veniam-,  fed  coer- 
cens  Petri  curiofitatem  per  hoc  , quod  infuper  adjecit , quid  ad  te  ? 

24.  * Hie , de  quo  ifte  fermo  percrebuerat,  * 
moniumperbibet  de  bis , & fir  ip  fit  bac,  id  eft,  eft  ille  dd  cipuius,  qui  te-  teftimonium 
ftatur  paulo  ante,  imo  toto  libronarrata  effe  vera  fuumque  teftimo-  & rcri’pfitlixc^ 
nium  feripto  conlignavit , tacite  indicans  fine  exprefUone  proprii  no  ^mius  ,quia  ve- 
mims  ilium  , de  quo  exierat  ille  fermo  , efie  lcriptorem  hujus  Evan-  nmmejos. 
gelii.  Vult  enim coronidem  imponere,fidemque  conciliaretoti libro.  sc 5 

* Etfcmus,  non  ego  tantum, fed  & alii, qui  cum  Domino  verfati  funr,  /ecis  jefus; 

* n n . . - 1 r • r r . r . * 9ua: « Tcribanrur 

w quia  verum  ejt  tcjtimcnium  ejus , quod  lcnpiit : he  enim  icriptor  ett , per  img0ia , nec 

,ut  fimui  teftis  fit , nonfama  audita; , fed  oculis  perfpedfas  veritatis. 

25.  * Sunt  autem  & alia , prater  narrata  , * mu  It  a , qua  fecit  Jefus , potfe  eos , ‘qw» 

r r, (rilp  ^ribendirum,lU 

lupple?bx05. 


autem  opinio-  j|",ain  * tluid  a<* 


eft  difeiptilus, qui  tefti - 


8 4o  COMMENT.  IN  EVANGELIUM 

fupple  , ficut  fupplevlt  fuperius  c.  20.  v.  30.  quae  non  funt  fcripta 
in  libro  hoc  , Ted  abaliis  Evangeliftis  memoriae  tradita  , vel  omnino 
praetermiffa  : * qus.fi  / crib  ant  ur  perfingula  , feu  figillatim,  * necipftim 
Arbinor  mundtint  caperepojfc  eos , qui  feribendi  funt , libros.  Locu  tio  eft 
hyperbolica  , ut  Euthymius  6c  Cyrill.  6c  ante  lllos  tradit  Au^.  quo 
fignificatur  ingentem  futurum  librorum  numerum  , 6c  confeque  nter 
fa&orum  Jefu.  Nihil  enim  tota  vita  mortali  dixit , aut  fecit,  quod 
non  effet  divinum  , 6c  feriptione  digniflimurn.  In  talibuS  autem  hy- 
perbolis  non  eft  mendacium  , quia  tametfi  locutio  fidem  rerum  ex- 
cedat,  non  tamen  hoc  volumus  fignificatum,  quod  verba  fonant,  fed 
tantummodo  rem,  quam  itaaugemus  aut  minuimus,  efte  vehementer 
magnam  aut  parvam.  Sic  fup.c.io.v.i^.Pharifaei  dicunt,f  cce  mundus 
totus  pofi  eum  abit . Unde  Aug.  hoc  loco  rem  explicans , at  : Salva  re- 
turn fide  plerumque  verba  excedere  videntur  fidem : quod  fitquando 
aliquid  augetur  vel  extenuatur,nec  tamen  a tramite  veritatis  abberra- 
tur  : quoniam  fie  verba  rem,  quae  indicatur,excedunt,ut  voluntas  lo- 
quentis  nec  fallentis  appareat  j qui  novit  quoufque  credatur  , a qu@ 
ultra  quam  credendum  eft  , velminuitur  loquendo  vel  augetur. 


FINIS. 


SERIES 


841 


SERIES  VITjE 


JESU  CHRISTI 

JUXTA  ORDINEM  TEMPORUM. 

A&enus  explicuimus  fingulorum  Evangeliftarum  con- 
textual , nulla  habita  ratione  temporis  vel  ordinis  quo 
fingulae  res  geftaefint  : nunc  operae  pretium  mefacere 
exiftimavi  , 8c  utile  gratumque  Le&oribus  ftudiofis  , fij 
qu&m  breviflime  fieri  poteft,feriem  rerum  geftarum  juxta 
ordinem  aetatis  Chrifti  ob  oculos  ponam  , ut  una  hiftoriae  facies  appa- 
reat , quae  alioquin  non  mediocriter  confufa  3c  intricata  eft.  jEta'tem 
autem  diftinguemus  in  puerilem>quae  fe  extendat  ufque  ad  Baptifmumj 
8c  in  virilem  : 8c  hancrurfum  in  praeludium  praedicationis  ufque  ad  pri- 
mum  Pafcha  3 8c  in  quatuor  annos  praedicationis  8c  converfationis  uf- 
que ad  afcenfionem  in  caelum, 

/Etas  Puerilis. 

1.  T Taque  Deus,  cum  Verbum,  quod  erat  in  principle, & ab  aeterno, 

X Deus  apud  Deum  , etiam  carnem  fieri  decreviffet  , ut  narratur 
Joan.  1.  v.  i.&  feqq.  regnante  Herode  mi  fit  Angelum  Gabrielem,  qui 
nuntiaret  Zachariae  parituram  Elifabcth  filium  Joannem,praecurforem 
Chrifti  : 8c  fexto  menfe  poft  ad  Mariam  Virginem  3 quae  gravida  vi- 
fitat  Elifabetham.  Paritur  Joannes  8c  circumciditur  3 ufus  linguae  redit 
Zachariae , qui  benedick  Deum  , prout  haec  narrantur  Lucae  1.  a v.  5. 
ufque  ad  79. 

2.  Hinc  Jofeph  docetur  ab  Angelo  uxorem  effe  gravidam  de  Spiritu 
fan<fto  Matth.  x.  v.  19.&  feqq.  Nafciturpaulo  poft  Chriftusin  Beth- 
leena  , Luc.  2.  v.  1.  Et  genealogia  ejus  pertexitur  per  Salomonem  , 
Matth.  1.  v.  i.  8c  alia  per  Nathan  , Lucae  3.  v.  23.. 

3. Natus annuntiatur  Paftoribus,3c  circumciditur  odavodie,Luc,2. 
V.i.  ufque  ad  22.  Sex  diebusinterje<ftis,adoratur  a Magis,Matth.2.v.  1. 
8c  poft  impletos  adhuc  viginti  fex  dies  purgationis  Mario; , fiftitur  in 
Jerufalem  in  templo  , Lucae  2.  v.  22.  ufque  ad  39, 

4.  Hinc 


84i  SERIES  VIT E CHRISTI 

4.  Hinc  Jofeph  ab  Angelo  admonitus  fugit  cum  eo  in  jEgyptum , Sc 
poll  infantes  occifos , Sc  aliquot  annorum  moram  redit  in  Nazareth  Ga- 
lilaeae , Matth.  2.  v.  13.  ulquead  ftnem. 

5.  Quotannis  cum  parent  1 bus  alcendit  Jerofolymam,  Sc  annos  natus 
duodecim  manfit  inter  Do&ores  in  tempi o.  Reverfus  obedit  parentibus 
crefcens  ut  estate  , ita  Sc  fapientia  ufque  ad  annum  aetatis  fere  trigefi- 
mum  , Lucas  2.  v.41.  ufque  ad  finem  capitis. 

jfEtas  Virilis  ante  primum  Pafcba  poft  Baptifmum. 

i.T  Nllante  tempore  praedicationis  Chrifti , anno  xv.  Tiberii  Caefaris, 

A Joannes  praecurfor  praedicatione  & baptifmo  poenitentiae  excitat 
omnium  animos  ad  expedtandum  Chriftiadventum,  ipfumque  Chriftum 
baptizat,  voce  Patriseum  Filium  fuum  declarante,  Matt*3.v.i.  ufque 
adfinem  , Lucae  i.v.i.  Sc  feqq.  Joan,  i.v.6.7.8.  Baptizatusitaque  du- 
citur  a Spiritu  Sandto  in  defertum  , ubi  jejunat  quadraginta  dies  ludla- 
turque  cum  diabolo  , Matth.  4.V.  1.  Sc  feqq.  Marci  i.v.  1 2.  & Lucae  4. 
v.l.  Interea  Joannes  Pharifaeis  ad  fe  miftis  profitetur  fe  non  effe  Chri- 
ftum 5 Lucae  3.  v.  1 y.  Sc  fufius  Joan.  1.  v.  19.  Sc  feqq. 

2.  Poftridie  Jefusex  deferto  reverfus  digito  oftenditur  a Joanne,  erf 
Agnus  Dei.  Repetithoc  teftimonium  poftridie.Jefum  fequitur  Andreas* 
qui  adducit  Simonem.  Sequenti  die  occurrit  Philippo,  qui  Nathanael 
lem  attrahit , Joan.  1.  v.  29.  ufque  ad  finem capitis. 

3.  Hinc  tenditin  Canam  Galilaece,  ubi  aqua  invinum  mutata  defeen- 
dlt  Capharnaum  cumfuis.  Inde  Jerofolymam  inftante  Pafchate  , ubi 
ementes  vendentefque  templo  pellit , Joan.  2.  v.  1.  ufque  ad  23. 

Annus  primus  Pradicationis  a primo  Pafc  hate  fequente 
Baptifmum , ufque  ad  fecundum . 

i.T'  ~T  Oc  ipfo  primo  Pafchate  prcedicanti  Jerofolymis  multi  credunt, 

JL  JL  propter  figna  , quae  faciebat.  Quo  tempore  Nicodemus  riodu 
inftituitur,  Joan. 2.v.  23.8c  c.  3,  ufque  ad  v.  22.  Hinc  in  Judaeam  dif- 
cedit  , baptizans  per  difcipulosfuos : cumque  hominum  aftluxum  1110- 
lefte  ferrent  difeipuli  Joannis,  docet  eos  Joannes  Chriftum  crefcere  de- 
here  , fe  autem  minui  , Joan.  3.  v.  22.  ufque  ad  ftnem-capitis. 

2.  Non  multo  poll , Herodes  reprehenfus  a Joanne  , conjicit  eum  in 
carcerem  : quod  tresEvangeltftae  incidenter  narrant,  Matthoeus  14. v. 

3.  Marcus  6 . v.  17.  Sc  Lucas  3 . v.19.  led  nullus  fuo  loco.  Quoaudito 
Jcfus  feceffit  a Judaea  in  Galilaeam  , Matth.  4.  v.  12.  Marci  1.  v.14  Sc 
Joannis  4,  v.  x.  Traniiens  autem  per  Samariam  , mulierem  Samarita- 

nam, 


JUXTA  ORDINEM  TEMPORUM.  843 

nam  y 5c  populum  per  biduum  docet.  Indedigreffus  poft  biduum  a Ga- 
lilaeis  honorifice  excipitur , 5c  in  Cana  filium  reguli  febricitantem  fa- 
nat , ibid.  Joan.  4.  a v.  4.  ufque  ad  finem  capitis* 

3.  Ex  Cana  declinans  patriam  fuam  Nazareth,  habitaturus  venit 
Capharnaum.  Hinc  peragrat  Gaiilaeam  praedicando  , yocansadmare 
pifeantes  Petrum  5c  Andream  , itemque  Jacobum  5c  Joannem  , edito 
captorum  pifeium  miraculo  , Matth.  4.  v,  13.  ufque  in  finera  , Marci 

1.  v.  1 y.  5c  Luc.  5.  v.  1.  Scfeqq.  Cum  iftis  ingreditur  Synagogam 
Capharnaum  , ac  daemonium  ejicit , Petri  quoque  focrum  febricitan- 
tem  liberat , crefcentcque  fama  vefperi  ad  januam  plurimos  fanat  , 
Marc.  1.  v.  21.  Luc#4.  v.13.  8c  aliquid  Matth.  8.  v.  14.  Manedef- 
cendit  Capharnao  in  defertura:  hinc  in  Gaiilaeam  ,pr£dicandoatquc 
fanando,Marc.  1.  v.  35.  5c  Luc.  4.  v.42, 

4.  Preifus  turbis  jubet  fretum  trajici,  rejidtque  quemdam  adifei- 
pulatu  fuo  , Matth,  8.  v#  18.  Inter  trajiciendum  obdormit  , ortamque 
tempeftatem  verbofedat,  ibid.v.  24.  & Marc.  4.  v.  36.  5c  Luc.  8. 
v.  234  Freto  traje&o  duos  dasmoniacos  apud  Gerafenosa  dsemonibus 
liberat , quibus  porcos  Invade  re  5c  in  ftagnum  pnecipitare  permit  tit , ut 
Matthseus  5c  Lucas  ibid,  confequenter  , Marcus  veroc.  y.  v.i#  & feq. 

5 . Red’it  mane  ad  Capharnaum,  ubi  paralytieum  per  tedum  demif- 
fum  fanat , unde  digreffus  vocat  Matthaeum  a telonio  , 5c  in  convivio 
difcipulos  Joannis  5c  Pharifseos  docet , Matth.  9.V,  1.  &feqq.  Marc* 

2.  v.  1.  Lucae  2.  v,  18.  Deinde  a Jairo  ad  filiam  curandam  vocatus,  in 
via  fanat  tadu  fimbriae  Hemorroiflam  , Sc  domi  filiam  a raorte  fufeitat, 
Matth.  9.  v.  18.  Marc.  y^  v.  22.  5c  Lucae  8.  v.  4.  Et  inde  divertens 
duos  fanat  cjecos , ex  alio  mutum  ejicitdaemonium  ,quod  Matth,  c.  9. 
v.  27.  confequenter  narrat. 

Annus  fecundus  Pradicationls  d fecundo  Pafchate  ufque 
ad  tertimn  pofl  Bapiijmtm. 

t.  T)  Oft  baec  afeendit  Jefus  Jerofolymam  ad  diem  feflum  Pafchatis 

X ubi  ad  probaticam  pifeinamfanat  eum,  quitriginta  odo  annos  in- 
firmus  fuerat,  fadumque  in  Sabbato  late  tuetur,  Joan.  y.  v. 1.  ufque  ad 
finem  capitis. 

2.  Hinc  cum  difeipulis  per  fata  tranfit , cumque  fabbato  fpicas  illi 
vellcrent  ipfo  paulo  poft  manum  aridam  fanaffet , utrumque  re- 
prehendentesPharifeos  refellit,  Matth.  12.  v.  2.  Marc.  2.V.28,  ufque 
ad  finem  , 5c  initio  cap.  3.  itemque  Lucas  6.  v.  1. 

3 • Cum  propterea  eum  vellent  perdere  , fecedit  ad  mare , turbam  c 

O o 0 0 o mari 


series  vitje  christi. 

raaridoetns : morbofque  curans , Matth.  12.  v.  15.  Marc."  3,  v.  7? 

4,  Paulo  poft  turbis  reli&is  afcendit  in  montem,  in  oratione  perno- 
&at , digit  ex  difcipulis  duodecim  Apoftolos , ad  quos  ac  turbam  Ion- 
gum  unumfermonem  habet,  Chriftianae  perfe&ionis  compendium,  qui 
dicitur  Sermo  Domini  in  monte  , Matth.  toto  cap.  <j,  6,  & 7.  Marc. 3,  v. 
1 3.  Luc.  6.  v.  12.  ufque  in  finem  capitis. 

f . Defcendens  e monte  in  agrurn  Capharnaum  , mundat  Ieprofum  1 
Matth. 8.  v.  1.  Marc.  i.v.  40.  Luc.  5.  V.12.  Urbemingreffus  paralvfi 
liberatfervum  Centurionis,  Matth.  8.v.  5.  Luc.  7.  v.  1.  Unde  di- 
grefTus  ad  oppidum  Naim,  fufcitat  filium  unicum  mulieris  viduae,  Luc. 
ibid.  v.  1 1. 

6.  Interim  Joannes  e carcere  mittit  difcipulos  fuos  ad  Jefum  , qui 
Joannem  ex  multis  capitibus  laudans,  taxat  impoenitentiam  Judaeorura 
maxime  Corozain  , Bethfaidas , Capharnai , Matth.  11.  v.2.  ufque  in 
finem  capitis,  Luc. 7.  v.  18.  ufque  ad  3 6.  Hincpandens  apud  Simonem 
Pharifaeum  peccata  dimittit  Magdalena  , Luc.  7.  v.  3 6. 

7.  Capharnai  fanat  daemoniacum  cum  Sc  muturn  : qua  occafione 
calumniantes  opera  Spiritus  Sanfti  Pharifaeos,  8c  fignum  de  caelo  quae- 
rentes  late  refellit , Matth.  12.  v.  22.  ufque  ad  46.  Lucae  1 1.  v.  14. 
ufque  ad  33,  Sc  Marci  3.  v.  22,  ufque  ad  3 1. 

8 . Interea  cognati  advolant , ut  eum  tamquam  furiofum  tenerent , 
Marc.  3.  v.2 1,  Cumque  nuntiaretur  eorum  adventus  ,ut  eumconve- 
nirent , docet  om&es  facientes  voluntatem  Dei  effe  matrem  8c  fratres 
fuos , Matth.  13.  v.  4 6.  Marc.  3.  v.  3 1.  Luc.  8.  v.  19. 

9.  Hincad  mare  egreffus  multis  parabolis  , feminis  , zizaniorum  > fi- 
napi,  fermenti,  thefauri,  margaritae,  fagenae,  docet  turbas  , Matth.  13, 
v.  1.  ufque  ad  5*3.  Marc.  4.  v.  1.  ufque  ad  35.  Lucae  8.V.4.  &c.  13. 
v.  18.  Inde  in  Nazareth  proficifcitur  , ubi  fcandalizantur  in  ejus  con- 
eione  , imo  ejiciunt  eum  e civitate , Matth.  13.V.53.  Marci  6.  v.  1. 
ufque  ad  7.  Lucae  4«  r.  16.  ufque  3 1.  Pergit  deinceps  circuire  vicos 
Galilaeae  , fuppeditantibus  vitae  necefTariamulieribus  ,quas  fanaverat  , 
Lucae  8.  v.  1. 

10.  Apoftolos  praeceptisinftruit , mittitque  binos  ad  praedicandum  , 
qui  predicant,  fanant,  ungunt  infirmos  oleo  , Matth.  toto  cap.  ioa 
Marci  6.  v,  7.  ufque  ad  14,  Lucae  9.  v.  1.  ufque  ad  7.  Interea  Sc  ipfe 
Jefus  Galiloeos  docendo  peragrat  , Matth.  u.v.  1.  8c  Herodes  ad  fa- 
mam  Jefu  pu  tat  Joannem  a fe  occifum  , eflerefufeitatum , Matth.  14* 
v.  1.  Marc.  6.  v.  14.  Luc.  9.  v.  7. 

11.  Reverfis  a praedicatione  Apoftolis , fecedit  cum  eis  Jefus  in  de 
fertump  trams  mare  Galil*» , ubipafeit  quinque  railliavirorum  quin- 


JUXTA  ORDINEM  TEMPORUM.  84f 
que  panibus  ac  duobus  pifcibus.  Sub  vefperam  juffis  Apoftolis  transfrc- 
tarc  ipfe  fugitin  montem  , undequarta  vigilia  veniens  fcdat  tempefta- 
tem  , Matth.  24.  v.  13.  Marc.  6%  v.  30.  ufquead  y 3.  Lucx  9.  v.  10. 
Joan.  6 . v.  1.  ufquead  22. 

12.  Exiens  navim,  in  terram  Genefareth  fanat  omnes  male  habentes 
etiara  fimbriae  ta&u,  Matth.  14.V. 34.  Marc. 6.  v.53.  altera  vero  die  in 
Synagoga  Capharnai  occafionc  patrati  miracuii  de  panibus  , longo  fer- 
mone  docet  fe  effe  panem  vitae,  carnem  8c  fanguinem  fuum  effe  man- 
ducandum  & bibendum,  Joan.  6.  v.  22.  ufque  ad  finem  capitis. 

Annus  tertius  Vreedkationis  d tertio  Pafchate  fequentt 
Baft  if  mum  ufque  ad  quart  v.m. 

i.T  T Oc  Pafchate  , quod  Joannis  6.V.4.  indicatur,  Chriftusvel  not* 

X'l  afcendit  Jerofolymam  , eo  quod  eum  Judxi  quasrerent  interfi- 
cere  , vel  certecontinuo  reverfuseftin  Galilaeam  > Joan.  7.  v.  1.  ubi 
Scribae  cum  eo  difputant  de  lotione  manuum  atque  obfervatione  tra- 
ditionum.  Unde  digreffus  in  fines  Tyri  8c  Sidonis  filiam  Cananaeae  li- 
bcrat  a daemon io  : 8c  ad  mare  rediens  multos  infirmos  fanat  s atque  in« 
ter  caeteros  furdum  fimul  ac  mutum,  Matth.  iy.  a v.  i*ufque  32.  Marc, 
toto  cap.  7. 

2.  Mox  feptem  panibus,  paucifque  pifcibus  quatuor  millia  virorum 
cibat.  Poft  quod  miraculum  venit  in  partes  Magedan&  Dalmanuthae* 
ubi  Pharifaei  fignum  de  caelo  petunt  : quibus  repulfis  transfretans  mo« 
net  cavendum  a fermento  Pharifaeorum  ac  Sadducaeorum  , Matth.  iy . 
& v.23.  ufque  ad  v.13.  cap, 16.  8c  Marci  8.  a v.i.  ufque  22. ubi  Mar- 
cus confequenter  addit,apudBethfaidam  caeco  extra  vicum  edu&o  lu- 
men  effe  reftitutum. 

3.  Hinc  apud  Caefaream  Philippi  Petri  fidem  exquirit  & laudat , 
Sedificandaeque  Ecclefiae  Petram  futurum  pollicetur  : fed  mox  paflio- 
nem  ac  mortem  Jerofolymis  prsedicit  fibi  fubeundam  , unicuique  verb 
fubeundam  effe  crucem  fuam.  O&avo  poft  die  transfiguratur  in  monte: 
unde  dcfcendens  ejicit  daemonium  e lunatico , quod  difcipuli  non  po- 
tuerant.  Inde  digreffus  in  Galilaeam  praedicititerum  paflienem  fuamac 
fefurre&ionem , quae  omnia  confequenter  narrantur  Matth.  16.  a v. 
13.  ufquead  v.  23.  cap.  17.  8c  Marci  8.  a v.  27.  ufque  ad  v,  32.  cap. 
9.  8c  Lucae  9.  a v.  1 8.  ufque  ad  46. 

4-Ingreffus  Capharnaum  prole  8c  Petro  didrachmum  folvit, Matth. 
17.  v.  23.  Undeorta  contentione  de  primatu  inter  difcipulos,  eorum 
ambitionemcomprimit , advocato  puero  , multaque  praedicit  de  Ican- 

O o 0 o o 2 dal© 


8 46  SERIES  VIT/E  CHRISTI. 

dalopufillorumcavendo  , peccatifque  condonandis,  exemplo  Regis  acU 
cludo,  ineuntisrationem  cumfervis , Matth.  18.  toto  cap.  Marc.  9* 
v.  32.  ufque  ad  finem  , Luc. 9.  v,4 6:  ufque  ad  y 1.  & quaedam  cap.  17* 
v.  I.  ulque  ad  5. 

5.  Scenopegiainftante  noiuit  cum  cognatis  in  judaeam  afccndere  , 
fed  paulo  poll  occulte  afcendit  a Gaiilaea  in  Judaeam.,  Matth.  1 9. v.  i. 
MarC.  10.  v.  1.  & latius Joan.  7.  v.  2.  In  itinere  cum  Samaritani  ne- 
gaflent  ei  hofpitium,  rcpriinit  in  difcipuiis  vmdi&#.cupiditatem,ini6 
Samaritanum  obvium  cum  novem  aliisa  ieprafanat  , e unique  laudat , 
Luc. 9.  v.  yi.  3c  c.  17.  v.  11. 

6.  Fefto  Scenopegiae  mediante  intrat  Jerufalem  , tanta  docens  effi- 
cacia,  ut  miniftri  ad  eumcapiendum  mifii  ipfi  caperentur.  Unde  cum 
in  montem  Oliveti  vefpere  recefBflet,  revcrfusmane  mulierem  in 
adulterio  deprehenfam  e Judaeorum  manibus  in  terra  fcribens  liberat : 
quaoccafione  docet , qu;s  ipfe  fit,  3c  qui  Judaei;  an  eorum  pater  Abra- 
ham 5 andiabolus  : unde  jam  jamque  lapidantibus , manibus  eorum 
elabitur.  Mox  vero  proeteriens  caecum  a nativitate,  iuto  oculis  illito, 
die  fabbati  eumfanat,  multaque  de  paftore  bono  , de  mercenario  , de 
ovibusfuis  dififerit,prout  hasc  omnia  narrantur  confequenter  per  Joan, 
toto  c.  7.  v 8.  9.  3c  10. 

7.  Egreflus  Jerofolymis  peragrat  Judaeam  defignans  alios  feptuaginta 
duos  difcipulos , quos  binos  proemittitin  omnem  locum  quo  venturus 
erat , inftruens  eos  fere  fimilibus,  quibus  aliquanto  ante  Apoftolos  in- 
ftruxerat  • reverfos  docet  modeftiam , Patrique  fuo  gratias  agit,  Luc* 
10.  v.  i*  ufque  ad  2y.  3c  aliquid  Matth.  11.  v.  25.  ufque  ad  finem* 

8. Hinc  Scribam  arrogantiorem  docet,  quisejusproximus  fit  exem- 
plo Samaritani.  Paulo  poft  in  Bethania  hofpitio  exceptus , Mari# 
otium  Marthas  negotiis  praefert.  Deinde  difcipulos  orare  docet , Vater 
nofier  &c,  maximeque  perfeverantiam  orationi  effe  adhibendam,  Luc® 
10.  a v.  2y.  ufque  ad  v.  14.  cap.  11, 

9.  Invitatus  ad  prandium  a Pharifa&o  carpit  eorum  praepoftcrum 
munditiae  ftudium  , hypocrifin,  aliaque  vitia,  faepius  Va  ingeminans, 
Luc.  11.  v.  37.  ufque  ad  finem.  Deinde  hcreditatis  divifionem  a fc 
rejicit,  ab  avaritia  &follicitudine  rerum  temporalium  revocans  mul- 
tis  arguments,  Luc.  12.  a v.  1 3 r ufque  y 3.  Quae  vero  ufque  ad  fi- 
nem capit's  ibid.  fequuntur,eodem tempore  fubjun&a  videntur,  quam- 
vis  & aliis  locis  3c  occafionibus  pleraque  di&a  fint. . 

10.  Deinde  cum  ei  nuntiatum  eifet  de  Galilaeis  a Pilato  occifis,pro* 
vocat  onmes  ad  pcenitentiam  , ne  inftar  ficus  infru&uofae  excidantur: 
qaulicrem  o&odecim  annis  inclinatam  erigit , murmurantefque  com- 

primiti 


JUXTA  ORDINEM  TEMPORUM,  847 

primit : cceteros  vero  auditores  inftruit  parabolis  grani  finapis , ac  fer- 
raenti.  Indeper  caftella  ]udx3S  tendens  in  Jerufalem  , cum  rogaretur  , 
an  pauci  effent  falvandi , docet  per  anguftam  porfltm  nitendum  effe  , 
cujus  ofiio  femelciaufo  fruftra  pulfarent.  In  ipfa  diemonitus,  utab 
Herode  fibi  caveret , refpondit  mortem  fibi  in  Jerufalem  effe  fubeun- 
dam  : quam  faepe  voiuerit  inftar  gallinae  congregate,  Luc.  13,  totoca- 
pite. 

11.  Ad  prandium  vocatus  a princpe  Pharif^orum  , curat  hydropi- 
cum , quod  fimilitudinibus  fibi  licere  cftendit  , docens  convivas  ,non 
aucupandum  effe  primum  locum  , nec  invitandos  effe  divites  , fed  pau- 
peres  ac  debiles.  Subjicit  parabolam  cccn^magnae  , ad  quam  vocati 
exculantfe  variis  praetextibus.  Denique  exemplo  asdificantis  turrim 
explicat,  quantum  requiratur  in  eo,  qui  velit  effe  difcipulus  fuus,Lu- 
CX  14.  toto  capite. 

12.  Murmurantibus  deinde  Pharifaeis  , quod  reciperet  peccatores  , 
tribus  parabolis  ovis,  drachmae  5c  filii  perditieos  refellit : quorum  de- 
inde taxata  avaritiaprovocat  eos  ad  eleemoiynam  , adddudis  excm- 
plis  villici  diffamati  ac  diviris  epuionis  , Luc*  toto  c.  i y.  v.  16, 

1 3.  Deinde  hyeme  in  ./Encaeniis  difputat  in  porticu  Salomoniscum 
Judaeisfe  circumftantibus  : cumque  vellent  eum  lapidare  5c  apprehen- 
dere  , abiittrans  Jordanem  , Joan.  io.  a v.  22.  ufque  ad  40. 

14.  Confluentibus  hie  ad  eum  Judaeis , docet  ac  fanat  tern  as,  difpu- 
tatque  cum  PhariTaeis  de  conjugii  lirmitate  , divortio  , c^iibatu  , Joan. 
io.v.41.  5c  42.  Matth.  19.  a v.  1.  ufque  13.  Marci  10  a v.i.  ufque 
ad  13.  Ibidem  vetat  a fe  arceri  parvulos  3 quibus  manum  imponens  be- 
nedicit.  In  via  verb  dives  adolefcens  a (equendo  Cniifto  deterretur 
propofita  paupertate  : qua  occafione  tradit , quanta  divitibus  fit  diffi- 
cultas  intrandi  in  regnum  Dei , quanta  felicitas  futuraeorum  3 qui 
propter  Chr:ftum  omnia  dereliquerint , Martb.  19.  a v.  13.  ufque  ad 
finem  , Marci  10.  a v.i 3.  ufque  32.  Luoae  18,  a v.iy.  ufque  31.  Eo- 
dera  verb  tempore  add u da  parabola  operantium  in  vinea  difcipulos 
docet,  faepe  primps  fieri  noviifimos5c  contra,  ut  Matthaus  attexit 
initio  capitis  20. 

15.  In  finibus  adhuc  Judaeae  conftitutus  accipitnuntium  de  infirmi- 
tat^  Lazari , quem  cum  feireteffe  mortuum  tendit  in  Bethaniam,  ubl 
turn  quatriduanum  fifcitat.  Quo  miraculo  multis  credentibus  mors 
fcjus  decernitur  a Pontificibus  5c  Judasis.  Itaque  Jefusabiit  in  fines  Ju- 
daea iuxta  defertom  in  civitate  Ephrem,  Joan.  11.  a v.i.  ufque  ad  yy. 

16.  I'llante  Pffrbate  tendit  Jerofolymam  praemonens  difcipulos 
de  cruce  5c  morte  ibidem  fubeunda,  5c  fecuturarefurredione.  Quo 

audit© 


848  SERIES  VIT£  CHRIS Tf. 

audito  rcgnum  inftare  putantes  duo  filii  Zebedaei  , per  matrem  petunt 
ut  confefium  a dexyfis  ac  finiftris  £ibi  concederet.  Stomachantes  iilam 
ambitionem  Apoftolos  humilitatem  docet,  tempus  notat  Joan,  i i.v. y y . 
hiftoriamvero  Lucas  18.  v.  3 1.  Matth.  20.  v.  17.  ufque  29.  & Mar- 
cus 10.  v.  32.  ufque  4 6. 

17.  Pergens  Jefus  ingredicur  Jericho  : ubl  excipitur  hofp:tio  a Za- 
chaeo  , 6c  falutem  domui  fa&am  annuntians  , adjungit  parabolam  de 
fervis  negotiantibus , Lucas  19.  v.i.  ufque  28.  3c  m ox  egreiTus, duo- 
bus  caecis  reftitui t vifum,  Marth.  20.  v.  29.  Marci  10.  v.  4 6.  Luca 

18.  v.  3 y.  Hinc  venit  Bethaniam  ante  fex  dies  Pafch*  Joan.  12.  v.i. 
Poftridie  fit  eis  ccena  in  domo  Simonisleprofi , Lazaro  fimul  accum- 
bente  , Martha  miniftrante  , Maria  unguentum  efFundente , quatn  ob 
eaufam  difcipulorum  murmur  compefcitur  , Matth.  26.  v.  6,  Marci 
14.  v.  3.  Joan.  12.  v.  2. 

18.  In  craftinum,  hoc  eft,  die  Dominica  e Bethania  profe &us  afello 
per  montem  Oliveti  turbis  acclamantibus , Hof  Ann a in  excelfis , tendit 
Jerofolymam  , Matth.  21.  v.  1.  Marci  11.  v.i.  Luc*  19.  v.  29.  Joan. 
12.V.12.  Civitati  proximusdeflet  ac  praedicit  excidium  ejus,  Luc*  19* 

T.  41. 

19.  Ingreflus  urbem , templo  vendentes  ejicit , caecos  claudofque 
fanat,  6c  indignantibus  Pharifasis  os  obturat,  Matth.  21.  v.12.  Marci 
11.  v.  1 y.  Lucae  19.  v.  4y.  Interim  Judaeisfrendentibus  gentilesdefi- 
derant  videre  Jefum  : qua  occafione  glorificatur  a patre  voce  caelitus 
delapsa  , & ipfe  nonnulla  ad  Jud*os  diflerit , Joan.  12.  v.  20.  ufque 
ad  finera  cap. 

20.  Vefpere  urbe  egreditur  in  Bethaniam  , mane  vero  die  fequente, 
id  eft  , feria  fecunda  rediens  maledicit  ficui.  Die  in  docendo  tranfa&a 
redititerum  vefperi  in  Bethaniam  > Matth.  21.  v.  17.  Marc,  ii.v.ii. 

2 1 . Poftridie,  hoc  eft,  feria  tertia  cum  rediret  Jerofolymam  , difci- 
puli  mirantur  ficum  aruifle.  Itaque  docet  eosvim  fidei  3c  orationis 
Matth.  21.  v.  20.  6c  feqq.  Marci  11.  v.  20.  In  templum  veniens , ae 
de  poteftate  , qua  ifta  faceret , interrogatus , perftringit  Jud*os,  quod 
cum  fcientes  nollent  agnofcere,  propofitifque  parabolis  tranflationem 
regni  Dei  a Jud*is  ad  Gentes  praedicit , Matth.  21.  v.  23.  ufque  ad 
finem  , 6c  initio  capitis  22.  ufque  ad  v.  15.  Marci  11.  v*  27.  ufque  ad 
finem  , 6c  initio  cap.  12.  Luc*  20.  v.  1.  ufque  ad  20. 

22.  Hinc  irati  cum  manibus  eum  capere  non  auderent,conantur  ca- 
pere  in  fermone  , obtundendo  eum  vafris  quceftionibus , de  cenfu  C*- 
fari  folvendo  , de  cohjugio  poft  refurre&ionem  , de  mandato  maximo 
in  lege  : quibus  foluti*  proponit  eis  6c  ipfe  qu*ftionem  de  Chrifto  , an 

eiTet 


JUXTA  ORDINEM  TEMPO  RUM.  849 

effet Filius  David  , Matth.  22.  v.  15.  ufque  ad  finem, Marci  I2.a  v. 
13.  ufque  ad  38.  Luc se  20,  a v.  2 1.  ufque  ad  45'. 

23^  TunCj  cum  jufMetPharifieos  tamquam  iupercathedram  Moy- 
fis  fedentes  audire,  graviffime  invehitur  in  eoiuim  vitia  , vindi&am 
eomminatusdivin  am,  Sc  o&ies  v&  ingeminans,late  toto cap. 23. Matth. 
bre  viter  veto  Marci  12.  v.  38  .Sc  Lucse  20.  v.  4^.  Poftquemfermo- 
nem  iedens  contra  gazophilacium  , praefert  eleemofynam  viduae  pau- 
peris , duofcilicet  minuta  , muneribus  divitum,  Marci  12.  v.41.  Lucas 
21.  v.  1. 

24.  Templo  egreiTus  fub  vefperam  difcipulis  ftru&uram  ejus  mi- 
rantibus , praedicit  excidium  ejus ; unde  in  montem  ufque  progreffus 
Oliveti , cum  fedilfet  ex  adverfo  , dat  figna  confummationis  tam  Jeru- 
falem,  quam  totius  faeculi  : addens  tamen  effeincertum  diem  adventus 
fui , adeoque  omnibus  vigilandum  efle  , quod  declarat  parabolis  de- 
cern virginum  , fervorun'qae  negotiantium  , Matth.  24.  toto  cap.  Sc 
25.  ufque  ad  31.  Marci  toto  cap.  13.  Lucae  cap.  21.  a 2 s'.  ufque  ad 
finem  : quibus  deindc  for  mam  judicii  generalis  fubjungit,  Matth. 2J. 
v.  3 1.  ufque  ad  finem. 

2 j.  Feria  quarta  mane  praedicit  poft  biduum  Pafcha  futurum,&  fe 
agendum  in  crucem  , Matth.  26.  v.  1.  Marci  14.  v.  1.  Sc  Lucx  22.  v. 
j.Sc  2.  Eadem  vero  die  pacifcitur  Judas  cum  PrincipibusSacerdotum, 
Sc  cum  Judasismagiftri  fui  proditionem  , Matth. 26.  v*3*  itemque  14. 
Marci  14.  v.  20.  Lucae  22.  v.  2. 

2 G.  Feria  denique  quinta  difcipulos  duos  mittit  ad  parandum  fibi 
Pafcha,dans  eis  indicium  inveniendae  domus  hominem  amphoram  aquae 
bajulantem  , Matth.  2 6.  v.17.  Marci  14.  v.12.  Lucae  22.  v.7.  ufque 
ad  14.  Atque  hie  fequitur  quartum  Pafcha  praedicationis , inquo&T 
mortuuseft  : ita  ut  elapfi  fuerint  a baptifmo  ejus  ufque  ad  mortem  tres 
anni  completi , Sc  fere  tres  menfes. 

«$►  4*  4*  ■*£*  $ 4*  4*  4*  4*  4*  4*  4- 4*  4*  4*  4*  4*  4*  ❖ $ 4* 4*  4* 4* 4»  ■ 4* 4 4 4*  4* 

QUARTUM  PASCHA. 

SERIES  PASSIONIS  CHRISTIj 

Mors , ReJurreUio  ufque  ad  Afcenfiontm  ejus . 

1.  T7  Eria  quinta  fub  vefperam  , qua  incipiebat  dies  primus  Azymo- 

A r.um  feu  feftutn  Pafchatis,  comedit  cum  difeipulis  in  coena  Ag~ 
numPafchalem,  Matth.  2,  v.  6,  20.  Marci  14. v.  1 6.  Lucae  22.  v.14, 

qu& 


8fo  SERIES  VITJE  CHRISTI 

qua  ccena  abfoluta  Iavic  corum  pedes , Joan*  13  v.  1.  ufque  ad  21,  Ec 
mox  inftituit , ac  tradit  eis  Sacramentum  Corporis  Sc  Sanguinis  fui  , 
Matth.  26.  v.  2 6.  Marci  14.  v.  22*  Lucs  22.  v.  17. 

2*  Deinde  prsditit  ab  uno  eorum  bac  ipsa  node  fe  prodendum 
cffe , quod  Matth.  c.  2 6.  v.  21.  & Marcus  14  v.  18*  antieipando 
velutante  coenam  narrant : Lucas  vero  c.  22,  v.  21.  & Joan. 13.  v.2,1. 
ordine  redo  poft  coenam.  Itaque  Judas  buccella  intirida  defignatus 
prsceps  egreditur  , Joan,  cit.c.13 . v,2 6,  Hac  p;  cdidiotiis  occafione 
difcipulicontendunt  inter  fe  , quis  eorum  videretur  effe  major , Sc  con- 
fequenter  a proditione  alienlor  ; quorum  ftudium  praepofterum  com- 
mendata  eis' hu  militate  reprUmt , Lucs  22.  v.  24.  ufque  ad  3i.addi* 
toque  mandato  novo  m .r  jx  uiledionis  , Joan.  13!  v.  34. \ 

3.  Hinc  pro  Petri  6de  fe  oraffe  dicens  , jadanti  conftantiam  fuam 
prsnuntiat  trmam  negation  cm , Lucs  22.V.31.  ufque  38.  Joan.  13* 
r.  3 6.  ufque  ad  fiaem.  Poft  hujufmodi  trifte  vaticinium  humaniffime 
confolatur  Sc  erigit  eorum  animos  prolixo  fermone,  Joan.  toto  cap*i4» 
v.  1 16 , quem  complevit  oratione  ad  Pattern  fusa  pro  Apoftolis , 6c 
pro  omnibus  credituris , ibid,  toto  c.  17. 

4.  Dehinc  egreffusdomo  versus  mcntem  OHvarum  , omnes  fcanda^ 
lum  eadem  node  paffuros  prssdicit , Petroque  arrogantius  iterum  glo- 
rianti  ,eum  csteris  gravius  pcccaturum  , Matth.  26.  v.31.  ufque  3 6. 
Marci  14.  v.  27.  tranfitoque  torrente  Cedron  venit  in  hortum  vill# 
Gethfemani , Matth.  2 6.  v.  3 6t  Marci  14.V.32.  Lucs  22.v-.39.  Joan. 
18.  v,  1. 

f.  Hie  affumptis  tribus  Apoftolis  fummam  animi  triftitiam  patefaclt, 
ter  orat , fanguinem  fudat , de  cslo  confortatur  , dormientesexcitac, 
prsdicit  adeffe  proditorem , obviam  ei  procedit , Matth.  2 6,  v.  36. 
ufque  ad  50.  Marci  14.  v.  22.  ufque  ad  45.  Lucs  22.  v.  39.  ufque 
ad  47.  Cum  totamturbamproditioni  adjundam  uno  verboproftravif- 
fet  , Joan.  18.  v.  j.  excipit  ofculum  Juds  , vetat  Apoftoloscapi : ca- 
pitur  ipfe  , Petrufque  Malchi  auriculam  amputans,  atque  ipfi  Judsi  re- 
prehenduntur  , Matth.  2 6.  v,  49.  ufque  ufque  ad  f 6 . Marci  14^.4?* 
Lucs  22.  v.  47.  ufque  34.  Joan.  18.  v.  10.  Qqibus  vifis  fugiunt  dif- 
cipuli , atque  adolefcens  aliquis  tumultu  excitatus  abjeda  findone  pro- 
fugit  nudus  3 Matth.  26.  v.  50. 

6.  Captus  Jefus  Anns  primum  fiftitur  , hinc  ad  Caipham  ducitur  , 
quo  & Petrus  eum  fecutus  per  alium  difcipulorum  intromittitur.  Hie 
primum  examinatus  Jefus  de  dodrina  Sc  difeipulis , libereque  refpon- 
dens  alapamaccipita  miniftro  , Joan.  18.  v.  13.  ufque  25.  Deinde  fal- 
fisteftibus  impetttus,  Sc  Pontificis  admiratione  confeffitf,  fe  effe  Chri- 

ftum  , 


JU  XT  A ORDINEM  TEMPpRUM.  8yi 

ftum  3 reus  mortis  decernitir,  Match.  26.  v.  39.  ufque  66.  Marci  14, 
v.  f 5.  ufque  6 y. 

7.  Dum  haec  fiunt,  Petrus  ad  ignem  agnitus  ab  ancillis  miniftrifque 
ter  fplendide  ncgat  fe  nofle  Chriftum  5 donee  gallo  cantante  ad  fe  re- 
verfus  flevit  amare  5 Matth.  2 6.  v.  69.  ufque  ad  finem  , Marci  14.  v. 
66.  ufque  ad  finem,  Lucae  22.  v.  5 j.  ufque  63.  Joan.  18.  v.  i7*Jefus 
verb  jam  condemnatus  variis  ludibriis  exagitatur  5 Matth.  26.  v.  6 7, 
& 68.  Marci  14.  v.  65.  Lucae  22.  v.  63. 

8.  Mane  iterum  fiftitur  concilio  , & perfiftens  in  confeffione  quod 
eflet  Chriftus , iterato  condemnatur*  Lucae  22.  v.  66.  ufque  ad  finem5 
atque  ita  interficiendus  & vin&us  a toto  concilio  ducitur  ad  Pilaturp, 
Matth.  27.  v»  1.  Marci  15.  v.  1.  Lucas  23.  v.  1.  Joan.  18.  v.  28. 

9.  Videns  ergo  cum  damnatum  efle  Judas,  & pcenitentia  du&us,  la- 
queo  fe  fufpendit , abjedis  prius  in  templum  argenteis  , quibus  ager 
figuli  emitur  infepulturam  peregrinorum  5 Matth.  27.  v.  3. 

10.  Cum  verb  Judaei  Jefum  accufare  detredarent  3 ut  qui  judices 
ejus  fuiflent  , Pilatus  autem  nollet  eum  occidere  nifi  causa  cognita  , 
Joan.  18.  v.  29.  ufque  33.  tandem  accufanteum  de  variis,  & potifli- 
mum  quod  fe  Chriftum  Regem  efle  diceret , Lucae  23.  v*  2.  De  quo 
latius  & feorfim  a Pilato  interrogate  fatetur  fe  Regem  efle , non  ta- 
men  quales  funt  Re ges  hujus  mundi,  Matth,  27. v.n.  Marci  1 y.v,2j 
Lucae  23.  v.  3.  & maxime  Joan.  18.  v.  33.  ufque  ad  38. 

11.  Egreflus  Pilatus  renuntiat  fe  nullara  invenire  in  eo  mortis  cau- 
fam,  Lucae22.v.4*  & Joan.  18.  v.  38.  Cum  verb  adhuc  obtunde- 
rentaures  Praefidis  accufando3femelfaflus  Jcfus  nihiljampliusrefpondit, 
non  fine  magna  Praefidis  admiratione,  Matth.  27.  v.  12.  ufque  15. 
Marci  14.  v«  3.  Tandem  nova  calumnia  clamant  efle  turbatorem  po- 
puli  a Galilxa  ufque  Judaeam.  Quo  audito , quod  eflet  Galilasus,  ut 
Pilatus  a caufamolefta  fe  expediret  5 mittiteumad  Herodem  Tetrar- 
cham  Galilaeae,quifpretum  albifque  indutum  remifit  ad  Pilatum,Luca; 
23.  a v.  5.  ufque  13. 

12.  Rursus  igitur  Pilatus  euminnocentem  efle  etiam  Herodis  judi- 
cio  denuntians,profiteturfe  eum  dimiflurum  adhibita  nonnulla  caftiga- 
tione  , Lucae  23. v«  13.  antequam  tamen  alium  liberandimodum  tentat, 
componendo  eum  cum  Barabba  hominefacinorofo,  vix  dubitans  inno- 
centem  prae  latrone  ex  eorum  votis  efle  liberandum:  fed  multum  licet 
temittente.  Praefide  ac  difputante  , Barabbas  prceeligitur,  Jefusad  cru- 
cempoftulatur , Matth.  27.  v.  15.  Marci  15.  v*  6.  Lucae  23.  v.  17# 
Joan.  18.  v#39# 

Spe  itaquefruftratus  Pilatus  Jefum  jubet  flagellari  : quofotto 

P p p p p a 


8*z  SERIES  VITiE  CHRISTI 

a tota  milltum  cohorte  exuitur , fpiniscoronatur , illuditur,  populoa 
Pilato  oftenditur,  ut  mifero  iilo  fpedaculo  flederentur  , Matth.  27,' 
v.  2 6.  Marci  iy.  v.  if.  Joan.  19.  v.  1.  Sed  indomita  ferocia  pergunt 
eum  fuccenfente  Pilato,  ad  crucem  pofcere.  Ut  veto  clamores  fuos1 
etiamratione  fulcirent , dicant  eura  effe  mortis  reum  , co  quod  fe  Fi- 
liumDei  feciffet.  Quo  exarninato  cum  Pilatus  eura  ex  timore  vellet 
dimittere , invidiam  laef#  majeftatis  C#faris  ei  concitant  : qua  fradus 
Pilatus  tandem  injuftiti#  dedit  manus , fedens  pro  tribunali , ut  eum 
damnaret , Joan,  19.  v.  7.  ufque  14. 

14.  Sedens  igitur  jam  in  procindu  ad  ferendam  fententiam  mone- 
tur  ab  usore  , ut  a negotio  jufti  iftiusabftineret  , Matth.  26.  v.19.  Ita* 
que  Pilatus  iterum  dilceptans  pro  ejus  liberatione  ? ut  eft  Joan.  19  v.  14# 
Sc  15.  tandem  nihil  proficiens  lavat  manus  coram  omni  populo  : quo 
fanguinis  ejus  reatum  iibi  filiifque  fuis  imprecante  , adjudicat  fieri  pe- 
titionem  eorum , tradens  eum  crucifigendirm  , Matth.  2,7.  v.  24.  25 . 
Luc#  23.  v.  24. 

1 y.  Damnatus  ducitur  a militibus  cruce  onuftns  extra  civitatem  : 
quo  cum  veniffent , crucem  , ut  expeditius  incederet , Simoni  Cyre- 
n#o  imponunt , Matth.  27.  v.  31.  Marci  f . v.20.  Sc  21.  Luc#  23.  v# 
2 6.  Cum  verb  turba  populi,ac  muiierum  lamentantium  fequeretur,ad 
eas  converfus  pr#dicit  ultionem  ipfis  acearum  filiisimminentem,Luc. 
23.  v.  27.  ufque  33„ 

1 6.  Ad  montem  Calvarias  ubi  venit,  propinatur  ei  vinum  myrrhatum 
felle  mixtum  ,•  guftatum  vero  quale  effet , noluit  bibere , Matth.  27, 
v.  33.  34.  Marci  iy.  v.  22.  23.  Hinccrucifigitur  , oratque  pro  cru- 
cifixoribus.  Lucae  23.  v.  3^3.  34.  Cruciadditur  tituluscauf#,  Matth. 
2' 7 . v.  37.  Marci  15.  v.  2 6.  Lucae  23.  v.  38.  Joan.  19.  v.  19.  quern 
fcriptum  Pilatus  non  vult  mutare  , Joata.  19.  v.  20.  Sc  feqq.  Ut  vero 
major  effet  ignomlnia,  crucifiguntur  cum  eo  hinc  Sc  inde  duo  latrones, 
Matth. 27.  v.  3 8.  Marci  15.  v.  27.  Luc#  23.  v.  33.  Joan.  19.  v.  18. 

17.  Milites  partiuntur  inde  coram  ipfo  veftimenta  ejus-,  Matth.  27. 
v.3f.  Marci  15.  v.  24.  Luc.  23.  v.  34.  Joan.  19.  v.  23.  24.  Popu- 
lus  vero  fpedans,  Sc  Pontifices  , Sc  milites  ei  infultabant  morienti,  va- 
riaque  exprobrabant , Matth.  27.  v.  39.  ufque  44.  Mard  if.  v.  29. 
ufque  33.  Luc#  23.  v.  35.  Cum  vero&  alter  latronum  hoc  faceret , 
alter  eum  reprehendit.  Jefum  agrofcit  Doittinum  fuum  , Sc  ab  eo  pa- 
radifi  promiffionem  impetrat , Luc. 23. ^.'39.  ufque  44.  Hiric  matrena 
adftantem  cruci  commendat  difcipuio  prcefenti  , quern  diligebat,  Joan. 
19.  v.  25*.  Sc  feqq. 

18.  Interim  dum  h#c  fierent.ab  hora  fexta  > qua  crucifigebtur,  fa- 

das 


JUXTA  ORDINEM  TEMPORUM.  8f3 

&aefunttenebrae  ufque  ad  horam  nonam,  Matth.  27.V.45.  Marti  15* 
v.33.  Lucae  23.  v 44.  circa  quam  horam  exclamavit , Eli,  Eli,  Matth. 
27.  v.  4 6.  Marci  1 f . v.  34.  Curaquceodem  tempore  dixiffet , Sitio , 
Joan.  19.  v.28.  milites  hocinrifum  vertentes  , acetumque  offerentes, 
interpretantur  eum  Eliam  invocare,  Matth. 27. v. 47.  Marci 
Lucas  23. v. 36.  Accepto  aceto  dixit, Confummatum  eft , Joan.  19. v. 30. 
Iterum  vero  damans  voce  magna  , In  mams  tuas  commendo  Jpiritum 
meum.  Inclinanfque  caput  expiravit,  Matth.  27.  v.  50.  Marci  15.  v. 
37.  Lucae  23.  v.  47.  Joan.  19.  v.  30. 

19.  Interim  velum  templi  feiflum  eft,  terra  mota,  petrae  diruptae,  fe- 
pulchra  apertafunt : ex  quibus  Centurio  agnofeit  Filium  Dei : eseteri 
tundentes  pe&ora  revertuntur,  Matth. 27.  v.51.  ufque  Marti  xj* 
v.38.  &:  39,  Lucae  23.  v.45.  & iterum  47.  &;  48.  Judasi  vero  prop- 
ter  inftans  Sabbatum  impetrant,  ut  crucifixorum  crura  frangerentur  : 
quod  fit  latronibus , non  Jefu  , quia  jam  mortuo  : fed  lancea  aperitur 
latusejus , Joan.  19.  v.  31.  ufque  38. 

20.  Itaque  jam  vefpere  Jofeph  ab  Arimathaea  obtenta  venia  depo* 
nendi  corporis  , illud  condit  aromatibus  , findone  invohit,  adjutus  a 
Nicodemo  fepelit  in  horto  in  raonumento  fuo  novo , obferv antibus  lo- 
cum mulieribus  , Matth.  27.  v.  5*5.  Marci  15.  v.42.  ufque  ad  finem  , 
Lucae  23.  v.po.  ufque  ad  finem , Joan.  19.  v.38.  ufque  ad  finem.  Po- 
ftridie  , hoc  eft  , ipfo  die  Sabbati  , cum  confenfu  Pilati , Pharifaei  fi- 
gillo  muniunt  os  fepulchri , & cuftodes  apponunt , ne  furto  fublatus 
refurrexifle  diceretur , Matth.  27.  v.  56.  ufque  ad  finem. 

r;  r -tfi t t . < # . • .-7-  • • » ; j • • 1 * • ' 

Refurre&io- 

21.X  T Efperi  finito  Sabbato  mulieres  parant  aromata  , & poftridie 
V prima  Sabbati,  hoc  eft, die  Dominica  fummo  mane  albefcente 
jam  caelo  veniunt  admonumentum  , ut  corpus  ungerent , Matth.  28. 
v.  1.  Marci  1 6t  v.  1 . Lucae  24.  v.  1.  Joan. 20.  v.  1.  Appropmquantibus 
Angelus  defcendenscum  terrae  motu  tollit  lapidem  a fepuichro,  & fe- 
dit  fuper  eum  : quo  cuftodes  exteriti  fiunt  v-elut  mortui , Matth.  28. 
v.  2.  Marci  16.  v.  3. 

22.Mulieres  jubet  anintb  fecuro  efle,  nuptianfque  Jefumfurrexiffe 
hortatur  ingredi (quod  & fecerunt)ut  videant  locum  corpore  vacuum  , 
& hoc  difeipulis  ann undent, Matt. 28. v 5 . Marc.  1 5 .v.  ^ .Luc. 24.  v.  3. 
Illae  ccnfternatae  egrediuntur  monumento,&  mox  inveniuntduos  An- 
gelos , qui  eis  idem  bicunt  , eafque  increpant  paulo  duriiis,  Lucae  24. 
v. 4. ufque  ad  9.  Nuntiant  illae  Apoftolis, corpus  efle  fublatum,&  Ange- 

p p p p p 2 lor  uni 


g f4  SERIES  WTJE  CHRISTI  JUXTA  ORD.  TEMP. 

lorum vifionem  fibi  apparuiffe  ,quidicunt  Jefum  vivere.  Quare  Petris 
Sc  Joannes  currunt , ut  rem  explorent , Sc  non  invento  corpore vere 
illud  fublatum  eiTccredunt  ,Lucx  24.  v.  9.  ufque  13. Joan. 20. v. 2. 
ufque  ad  10. 

23.  Maria  cum  Apoftolis  reverfa  perftat  plorans  in  quaerendo  cor- 
pore , videt  duos  Angelos , Sc  mox  iplum  Dominum  , putans  effe  hcr- 
tulanum  , Marci  16.  v.  9.  Joan.  20.  v.  11.  ufque  18.  Quod  cum  Apo- 
ftolis narratura  in  urbem  cum  ceteris  mulieribus  feftinaret , obviura 
habuerunt  omnes  Jefilm  , Matth,  28.  v.  9. 

24.  Interea  cuftodes  in  urbem  veniunt,  acceptaque  pecunia  fpar- 
gunt  corpus  a difeipulis  furto  fublatum  , Matth.  28.  v.  11.  ufque  16 . 
Cum  vero  necdum  crederent  Apoftoli  mulieribus , apparet  Dominus 
Petro  , Lucae  24.  v.  34.  nec  non  duobus  difeipulis  euntibus  in  Emaus , 
Marci  1 6.  v.  12.  Sc  fufius  Lucae  24.  v.  13.  ufque  36.  quiciim  reverli 
in  Jerufalem  Apoftolis  congregatis  apparitionem  illam  narrarent  eadem 
ilia  die  , prima  Sabbati  leu  Dominica  vefperi,  ftetit  Jefus  in  medio  eo- 
rum  abfente  Thoma  , oftenditque  eis  manus  ac  latus,  denique  comedit 
cum  eis  ac  bibit , Marci  16.  v,  14.  ufque  19.  Lucx  24.  v.  3 6.  ufque 
jo.  Joan.  20.  v.  19.  ufque  24. 

25.  Cum  autem  Thomas  Apoftolis  non  crederet , o&avo  poftdie 
eifdem  apparet , ac  Thomas  manus  ac  latus  palpandum  offert,  Joan, 20. 
v.24.  ufque  30.  Deinde  difeipuli  in  Galilaeam  ex  mandato  Domini  pro- 
fedi  vident  eum  pifeantes  ad  mare  Tiberiadis  : prandent  cum  eo  • Sc 
Petrus  totius  ovilis , hoc  eft  Ecclefias  , curam  accipit  , Joan.  21.  v.  1* 
ufque  24.  Denique  vident  eum  in  monte  fibi  per  eum  conftituto  in 
Gaiilaea  , Matth.  28.  v.  16 , ubi  docet  eos  omnem  poteftatem  fibi  elfe 
traditam.  Bapcifmi  formam  tradit , fignaque  credentes  fecutura  , ibi- 
dem v.  1 6.  Sc  Marci  1 6.  v.  ufque  19. 

Ad  extremum  converfatus  cum  eis  per  dies  quadraginta  locutufque 
de  regno  Dei, die  tandem  quadragefimo  educit  eos  in  Bethaniam,mon- 
temque  Oliveti , & reprefsa  eorum  curiofitate  de  tempore  quo  refti- 
tuereturregnum  Ifraeli , elevatis  manibus  benedicens  eis  alcendit  in 
caelum  , Marci  16.Y.19.  Lucae  24.v.yo.  A&or.i.v.6,&:feqq.  Ubi  jam 
fedet  ad  dexteram  Patris  cooperans  praedicatoribus  Evangeliifut , fer- 
monemque  confirmans  fequentibus  lignis , Marci  16.  v,  19*  Sc  ultimo# 

FINIS, 


INDEX 


44  4 4*  4-  4 4*  4*  4‘  4*  4 4‘  4* <:  4*  4*  4*  4*  4*  *1*  4V  4 4-  4 4*  4"  4*  4*  4*  4 4 4*  4‘  4*  4*  4 4*  4-  4 
«©§£**  *0%l»  «©§§©•  4 «^KS»  4*  aOs§&>  *C||0»  «Osu<^ 

4 4 4*  4 4'  4 <4  4*  4 4*  4 4 4*  4> 4 4 4 4 4 4* 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 


I N D E X. 


A 


A 


Matth.  19  v.9. 

/Egypfoquidprofueritconfugium  Chrifti  s 
Matth.  2 v.  13.  Quamdiu  ibi  manlerit 
incertum , Matth  2.  v.  if. 

JEs  vocaturomnispecunia > Marc  12  v.4Tc 
Affedare  figua  pnecellentise  non  decet,  Mat. 
23  v.  6. 

Affedum  dantis  potjus  refpicit  Deus , quam 
rei  datae  magnitudinem  , Matth.  10  v.42. 
Aftedus  rerreni  mala,  Matth.  13  v.  if. 
Affedus  vitas  melioris  per  i'ollicitudinem 
faeculi  extinguitur , Matth.  13^.22. 
Aftedibus  propriis  valedicendum , Matth. 

1 6.  v.  14 

Affedus  humanos  cur  Chriftus  afTumpferit, 
Matth  26  v 3& 

Affirmandi  modus  modefl  us,  Matr.26.v.2f. 
Aftiidiones  parato  animo  non  fufcipiens 
non  eft  dignus  nomine  Chriftiani,  Matth. 
10.  v.  38. 

Agnus  vefperefolituscomedi, 'Matth.  2 6.  v. 
20.  Immolari  verb  circiter  hora  tertia 
pomeridiana, 

Agnus  pafchalis  prasfigurabat  Chriftum, 
Joan.  1.  v.  22. 

Per  Agnos  bis  repet  it  os  defignantur  duopo- 
puli , Judaicus8t  Gentilis:  per  Oves  Epif- 
copi  & Paftores , Joan.  2 1 . v.  if. 
Adoleicens  quis  fecutus  Chriftum  , Marc-  In  agrocur  paffuseft  Chriftus,  Matt. 27. v 31 
14  v.fi  jAlabaftrumnonamenfura,tedamateriadi« 

Adomim  latrociniiscelebre,  Luc.  10.  v.29.  ! dum,Luc.7.v  37. 

Adoptivus  filius  non  odit  naruralem  ,,  Joan.  Alapct&Colaphus  qui  differant,Joa  18.V  22 


B praepofitio  pro  pra , Luc.  1 8.  v.  14. 
Abilina  ab  Abila  civitate  dida,Luc. 
3.v.  1. 

Ab  Abraham  cur  inchoe’fur  geneaiogia 
Chrifti , Matth*  1.  v.  2. 

Abraham  pater  credentium  , Luc.  16.  v.  22. 

Abraham  quomodo  diem  Chrifti  vidit  , 

. Joan.  8.  v.  f6. 

Abundintia  bonorum  affeduum  profert 
frudum  convenientem  , Matth.  12.  v.3f. 

Abnegare  feipfum  diverfimode  fumitur, 
Matth  16.  v 24. 

Abominationem  defolat?onis  quidam  pu- 
tant  Antichriftum,  Matth.  24.  v.  if. 

Alias  opiniones,  ibid. 

Abfolutio  facramentalis  non  eft  pura  decla- 
ratio  peccati  remifli , J jan.  20.  v.  23. 

Eft  adus  judicialis  praelupponens  contefiio- 
nem  acculatoriam , ibid. 

Accufationem  accuiarone  graviori  pellit 
Chriftus,  Matth.  if  v 2. 

Acetum  cur  paraverant , 8c  curquasritur  au* 
dito  Eli , Eli , &c.  Matth. 27.  v.  48. 

Adam  qoorr  odo  Dei  Filius,  Luc.  3.  v.  38 

Adar  menfis , cui  menfi  noftro  refpondeat  ? 
Joan.  10  v.  22 


8.  v.42 

Adorare pro  facrificare  , Joan. 4.  v 20  8c  23 
Adventus  Chrifti  toti  mundo  erit  conl’pi- 
cuus , Matth.  24  v.  27 
Ad  '/entus  Chrifti  duplex.  Matth.  i 7.  v.  12. 
Advenrus  Chrifti  duplex  a Judaeisconfufus, 
Joan,  r . v.  2 1 . 

Adver.rus  Chrifti  ad  judicium  particular  in 
none  u- b'ufcujufque  , Joan.  14  v.  3. 
Adultera  ad  Chriftum  adducitur,  Joan.  8.  V. 
2 £c  feqq 

Adulterium  non  eft  caufa  fufiiciens  ad  uxo- 
rem  dinuttendam , 8c  aliam  ducendain, 


Albedo  veftium  Chrifti  in  transfiguratione 
erat  fulgor  tranfparentisluminis , Matth. 
17.V.  2. 

Alienam  infirmitatem  tolcrare  & curare 
Chriftus  docet  , Matth  26  v.  43 
Aliis  faciendum  quc'd.  nobis  Eeii  volumius, 
Matth  7. v.  12 

Allegoncaexphcarib  isViatcrum  csscorum , 
Matth.  20.  v.31  Ficus,  Matth.  21.  v.  19. 
’Cuii'cis  &cariaelV;  Matth.  23.  v.42 
Aloe  fua  amsHtudine  refiftit  putrefadioni , 
Joan.  19  V 39 

Qjqqq  A!tar2 


INDEX. 


Alfare  Thymiamatisin  fandluario,  non  in 
Sandto  fandtoru m fuit , Luc.  i . v.  9. 

Amare  animam  fuam  in  hoc  mundo,  quid  ? 
Joan.  1 2 v.  if-  1 

Ambitionis  cupiditas  taxatur  Sc'amputatur  1 
Luc.  14.  v.  7.  Sc  feqq. 

Ambitioficontentiodifcipulorum , Matth. 
jS.  v 1.  Quae  ejus  caula  ? ibid.  E)usre- 
p:eftio  v.  3.  Matth.  20.  v.  24. 

Amen, Amen, pro  certocertius, Joan,  i.v.iy.  I 
Sc  Joan.  8.  v.  34. 

A miciria  fincera  non  quaerit  proprium  com- 
modum  , fed  amici , Joan.  14.  v.  28. 

Amicus  vocatur  amico  animo  invitatus, 
Matth*  i2.  v.  12, 

Amor  Chrifti  erga  fuos  eledlos,  Joan  1 3.  v.  1 . 

Amor  fui  impedit  amorem  Chrifti  Matth. 
10.  v.  39. 

Amor  divitiarum  quam  periculofusPMattk. 
19,  v.  28. 

Anabaptiftserefelluntur  ,Marci  16 . v.  1 6% 

Andreasfrater  Petri , Matth.  10.  v.  %. 

Andreas  Apoftoli  authoritas  apud  Jefum , 
Joan.  1 2.  v.  22. 

Angariare "quid  ? Matth,  y.  v.  41. 

Angeium  cuftodem  habent  homines,Matth. 

1 8.  v.  10. 

Angeli  cuftodis officium,  Matth.  18.  v.  ri. 

Angeli  Chrifto  miniftrant,  Matth.  4.  v.  1 1. 
item  Joan.  21.  v.  9. 

Angelorum  minifterium  circa  animas  ju- 
ftorum  , Luc.  16  v.  22. 

Angeli  minifterio  lapis  revojutus  a fepul- 
chro  , Maith.  28.  v.  2. 

Angeli  curmeftores?  Matth.  28.  v.  20. 

Angelis  in  quo  erunt  homines  Emiles  in 
caelp  , Matth.  22.  v.  30. 

Angelus  cur  in  templo,  juxta  altars,  8c  a 
cfexteris  apparuit  Zachariae  ? Luc.  1 . v.  1 1 . 

Inter  bonorum  8c  malorum  Angelorumap- 
paritionesdiferimen,  Luc.  i.  v.  13. 

Anima  hominis  non  eftproprii,  fed  alieni 
juris,  nempe  Dei , Luc.  12.  v.  20. 

Anima  fumirurpro  vita  temporali  , Matth. 
6.  v.  2y.  Ali3eejusacceptiones,Matth.io. 
y.  39. 

Anima  diligens  juftitiam  8c  dominans  paf* 
Eonibus  eft  fpiritualis  regina , Luc.  1 7.  v. 

2 1. 

Anima defolata comparatur  viduae , Luc.  18. 
v.  3. 

Animaehunian9E:immortalitas,Luc.i3.v.46 


exhac  colligitur  refurrediio,  Matth.  22; 


v.  32. 

Animidantur  Apoftolis,  Matth.  28.  v.  20. 

Animus  hominis  Deo  Temper  inhaerere  de- 
bet, Joam  8.  v 29 

Annas Pontitex  quinque Elios habuit  Ponti- 
fices , Luc.  3 v 2. 

Annas iocer  Caiphae  Pontificis,Joan.  18.V.  jg 

An  fimul  cum  Caipha  PontiEcatum  geflerir, 
Luc.  3.  v.  2. 

Annas  PropheHEaecaftitas  virginal  is , conju- 
galis,  8c  viduali.%  Luc.  2.  v.  3 6-  8c  37. 

Annorum  Chrifti  computus  vulgaris  aequo 
brevior , Luc.  3.  v.  23. 

Annus  julianae  corredtionis  quo  natus  e£L 
Chriftus,  ibid. 

Annulus  ornatus  hominis  liberi  8c locuple- 
tis , Luc.  iy.  v.  22. 

Ante  mundi  conjlitutionem , pro  ab  aeterno  > 
Joan.  17.  v.  24. 

Antequam  quid  importet,  Matth.  1.  v.  18. 

Antichrifti  adventus  praedicitur,  Joan.  y.  v. 


43- 

Apex  de  lege  non  cadit  quin  irapleatur,Luc. 
16.  v.  17. 

Apoftolusquidfignificet,  Matth.  10.  v.  1. 
Apoftoli  curduodecim  , Matth.  10.  v.  2. 
Eorum  nomina , ibid.  8c  verf.  feqq. 
Suftinent  perfonam  Chrifti,  Matth.  so. 


v.  40. 

Conftantiaprobatur,  Matth  14.  v.  24. 
Qua  rations  Chriftus  iisomnia  noca  fece- 
rit , Joan.  iy.  v.  iy. 

AnelegerintChriftum  > Joan.  iy.  v.  16. 
Non  erant  de  mundo  , 8c  qua  ratione? 

Joan.  17.  v.  14  8c  16. 

Sunt  lux  raundi  duobus  modis , Joan,  i 
v.  18. 


Turbanturex  verbis  Chrifti,  Matth.  iy.’ 
v.  14. 

Ordinantur  orbisdodiores , 8cMyfterio~ 
rum  Dei'miniftri , Joan*  20.  v.  2 1. 
Ordinantur  facerdotes , Luc.  22.  v.  19. 
Comparantur  ovibus,ferpentibus,  colum- 
bis,  Matth.  10.  v.  16. 

Datur  illis  poteftas  jurifdidtionis  quoad 
forum  poli ; Joan.  20.  v.  2 1. 
Prohibeaturarraa  ferre,  Matth.  10.  v.io? 
Eorum  munus 8c oiEcium,  Luc  24.V.48, 
Apoftolorum  praecipui,  caeterilque  capacio- 
res,  Matth.  17.  v.  r.  Fides  eorum  imper- 
fedtior  quam  efle  deb  uiftet,  Matth.  1 7.V.18 

Magis 


INDEX. 


Magis Chrifto familiares,  Matth  26.V.37. 

Apoftolorum  pil'catio , Joan  21.  v.  11. 

Apoltoli  interrogant  arcana  ratione  familia- 
ritatis , Matth  24.  v.  3. 

Apoftolus  quilque  fuum  thronum  habebit, 
Matth.  19.  v 28 

Apparitionunr  ordo  , Matth,  28.  v.  y. 

Apud , praepofitio  diftin&ionem  laltem  per- 
fonalcm  itnpcrtat,  Joan.  1.  v.  1. 

Aquae  in  vinum  per  Chnftum  converge  al- 
legoria,  Joan.  2 v 1 1 

Aqua  e la-ereChrifti  prefluens,  verafuit, 
Joan.  1 9.  v 34. 

Aquae  8c  lan^uinis  fluxuse  cadavere  mira- 
culolus  eft , ibid. 

Aquae  & fanguinis  e latere  Chrifti  fluentis 
allegbria  , Joan  1 9 v gf. 

Arbor  bona  Sc  mala  quae  dicatur  ? Matth  7. 
v.  1 7. 

Arcanaadregnum  raelorum  fpe&antia  dare 
cur  Apoftolis  expolira  ? Matth.  1 3.  v 11. 

Archelaus  quando  regnavit  in  Judaea?  Matt. 
2.  v.  22. 

Archifynagogus  pro  fynagogae  praefefto  , 
Luc  13.  v.  14. 

Architriclinus  convivii  p aefe<3:us,quod  ejus 
officium  ? Joan  2 v 8 

Ardor  delidern  in  caecis  clamantibus,  Matth. 
20  v.  3 1 

Argumenra  feprem  inducentia  ad  perma- 
nendum  in  Chrifto , Joan  lyv.  11. 

Argumentamr  Cbriftusa'rnajori,  Marth  1 2. 
V 4 a Minoi  i , Marth  1 2 v 12.  item  v.36. 
8c  cap.  18  v.  14  aconceffis , Matth  1 2 v 
27. a iimili,  Matth.  1 2 v.  29  ex  illo  prin- 
ciple, propter  quod  unumquodque  eft  t ale, 

Matth  23.  V 17. 

ArgumentumChi  til.  inelu<ffabi!eex  naturis 
rerum  pefitum  , Matth.  12  v.  33 

Argumentum  Chrifti  pro  refun edtione  ex 
Scripturadefumptum  examinatur,  Mart 
22.  v.  32 

Arrogant ia  non  iracavendaut  veritas  relin 
quaulr , Joan  ?.v.  yy 

Arti  magic*  impurant  charifaei  expulfio* 
nem  daeiifoniorum , Marth  y v 34. 

Articuli  s "oci,  , additus  indi.cat.eam 
fumi  prop.erfona,  Joan.  1 . v.  1 . 

As  qu 'd?  Matth.  10 -.v.19. 

Aftnam  cur.quserhcurav^rit  Chriftus?  Matt. 
2.1  v.  3.  Simul  etiam  habuit  afimim  , 
ibid.  v.  /. 


A feenfio  Chrifti  cum  aliquot  cii  c imftantiis 
deferibitur , Luc.  24  v yr. 

Affiimptio  pro  afcenficne  , Luc.  9>  v 1 y. 

1 AiTumptus  ad  caelum  cur  dicatur’Cbriftus? 

Marc.  16.  v.  19  quofirfe?  ibid. 
j Aftutia  eft  viriofa  prudenria  , Luc.  16.  v.  8. 
Atrium  gentium  in  tcmplo  JerofolymitaRO, 
Joan.  1 2.  v.  20, 

Avaritiaecundatio  amputatur,  Luc.  6.  v.38. 
8c  Luc.  12  v iy. 

1 Avarusquis dicendus ? Luc>  1 2.  v.  1 y 
Aurhoritarem  8c  fidem  conciliaturum  fe 
j Apoftolis  Chriftus  promilit  > Marc.  i6.v. 

1 7- 

’ Audoritatem  publicaro  judiistcCkfifl-Mc  rmn 
contemnit  ,Matt.  16  v 63  8c  c.27.  v 14. 
Audire  proobedire,  Joan  y.  v.  24,  8c  c.io. 
j v.  27. 

Audire  8c  difeere,  quomodo  differant?Joan. 

6 v 4y. 

Ave  qualis  falutatio , 8c  quid  fignificet.Luc. 

1 . v.  28. 

Aures  audiendi  funt  ipfum  donum  ofce- 
diendi , Luc.  *4.  v.  3y 

Aufteritas  Joannis  adlcribitur  daemoni  » 
Matth.  1 1,  v.  18. 

Auxilium  Dei  adeft  crefcente  periculo , 
Matth.  14.  v 27. 

Azymorum  dies  feprem  , Luc.  2.  v.  43* 

Azy mis  Chriftus  u<us  eft  inftituendo  SS.  Sa- 
cramentum  , Matth.  26.  v.  17. 

B 

t)  Aptifmus pro martyrio  ufurpatur,  Joan. 

i2  v.  27.  . . 

Baptifmus  Joannis,  Matth  3 v.  ti.  is  in 
rmgna  opinione  apud  Ju.laeos , Joan  1 • v. 
zy  Ejus  imffica'cia  ad  lpiritualia  dona 
conferenda , Joan  i.v  268C33. 

De  bapt i f mo  J oa nni s q u*  ft  1 o . M ar t . 2 1 . v . 2 y . 

De  bap'ftnio  Joannis  8c  Chrifti contentio, 
Joan  3.  v 1 1 . ^ 

Bspeilo  1 materia 8c  forma,  Matth  28.V  19^ 
Baptitmi  aqua  in  regeneratione  iubit  vicem 

cnatris,  ~ piritus  Sandus  patris-Joan  3 v y. 

B apt  firms  parvulorum  , Marc  16.  v.  16. 
Bapr  iim us  pro  paffione  ufurpatur,  Luc.  12. 
v.yo 

Barthoiomaei  e ymolfcgia.,  Matth  10.  v.  3» 
Bams  men  fora  dec  imam  partem  Coricon- 
tinens , Luc.  16  v.  y,  6.  7. 

Q^qqq  z 


Bea- 


I N D 

Beatitude  conliftit  primario  in  fruiriva  vi- 
fione  Dei , Joan.  1 7.  v.  24.  Cur  vita  dica- 
tur.  Match,  if.  v.  46. 

Beati'udines  Evangelic*,  Matrh.y.  v.  3. 
Beatitudo  aeterna  cur  ccena  appelletur , Luc. 

H v.  17.  1 _ 

Beelzebub  unde  dlcatur,  Matth.  10.  v.  2y. 
Bellum  duplex  praedicitur , Matth.  14.  v.  6. 
Qujebellla  prsecefi'erint  excidium  Jerofoly-  j 
micanum,  Match.  24.  v 7. 

Belli  feu  diffenrionum  non  caufa,  fed  occa* 
fio  fuit  Chriftus,  Matth.  io.v,  34. 

Belli  ftlise  pedis 2c  fames,  Matth.  24  v-  7*  | 

Benedicitur  Chriftus , Matth.  1 1 . v.  9.  j 
Beneditliopaoiseft  :pfaconfecratio,  Matth.  | 

20.  v 20. 

Benefa&ores  etiam  invitos  laudare  ccbc-  j 
mus,  Marc.  7-  v,  36. 

Ben  placitum  Dei  eft  lex  omnisaequiratis , 1 
Matth.  1 1.  v.  z6 

Benigniflima  via  primo  tentanda , Matth.  ! 

18.  v.  1 f . 

Bcnignitasiumma  Dei  ftbi  fa&um  repuran- 
tis,quod  Ecclefta?  membris  factum  eft  , 
Matth  . v.  3f.  & profratribus  pauperes  j 
agnofbentis,  etiam  aum  iedet  inthrono  j 
judicis.  ibid.  v.40. 

Bethama  duplex,  quarum  una  dicitur  Be- 
t’nabara , joan.  1.  v.  28. 

Bethania  caftelluro  Mariae  & Martha  quan-  ! 

rum  difteta  Jerololyma,  Joan.  1 1.  v.  iS. 
Bethleem  domuspaniS  interpretatur , Luc.  j 
2.  v.  4. 

Bethphage  villula  Sacerdotuaa.Matt.zi.y.i.  I 
Bethlaidaubifita,  Joan.  1.  v.  44.  Matth.  11. 
v.  21 . 

Bezaeerroresnotantur,  Matth. 3.  v.1.2.  item 
cap.  10.  v.  2.  • 

Binarius  numerus  fuperfluifatem  denotat, 
Luc.  3.  v.  1 r, 

Binarii  numeri  allegoria  ,Luc.  10.  v.  1. 

Bini  cur  Apoftoli  enumerentur,Matt.  10.V.2 
Blafphemia  Spiritus  quae  non  remittetur , 
Matth.  1 2.  v.  31.- 

Blafphemis  decreca  fuit  poena  mortis , Joan. 

19.  v.  7. 

Boni  St  mali  paftoris  difcrimen,  Joan.  10. 
v.  1 i . 

Bonus  natura  fua  unus  eft  Deus,  Matth.  \g, 
v.  1 C. 

Brachium  Domini,  pro  Chrifto  nfurpatur , 
St  cur,  Joan.  zi.  v.  3S. 


E X. 

Buccella  Juda;porre£h , non  fuit  Euchari 
ftia,  Joan.  1 3.  v.  26. 

By  flusmollitiem  denocat,  Luc.  16.  v.  19. 

C 

JEc i divulgantmiraculum  Chrifti  con- 

^ traejus  prseceprum  , Marc.  9.  v.  3 1. 

Caecitas  cordis  peccatum  eft , poena  Stcaufe 
peccati,  Matth.  13.  v ly.  Diftcrtabob- 
duratione  cordis . ibid. 

Caecusianatur , Matth.  20.  v.  29. 

Caelum  pro  Dei  memoriafeu  libro  vitae  fu- 
nutur  , Luc.  10.  v.  20. 

Ccena  Palchalis  ftando , ufualis  recumbendo 
peragebatur , Joan.  13.  v.  2. 

Ccenacu!um,in  quo  Chriftus  celebravit  Pal- 
cha  , poftmodum  converfum  in  Eccle- 
fiam  Apoftolorum , Marc.  14  v.  iy, 

Caeremoniae  Eccleftae  in  Extrema  Un&ione, 
Marc.  6.  v.  j 3. 

Coefari  an  folvendum  tributum  , Matth.  22.’ 
v.  21. 

Cadaveri  cur  fe  Chriftus  comparet,  Matth. 
24.  v.  18. 

Cain  occidendofratrem,  diabolum  imitatus 
eft,  Joan.  S.  v.  44. 

Cainan  an  in  Chrifti  genealcgia  interferen- 
dus,  Luc.  3.  v.  3 6. 

Caiphas  Pontifex  Anna;  Pontifids  gener, 
Luc.  3.  v.2.  Ejusprophetiaexpenditur  , 
Joan.  1 1 . v.  yi. 

Caiphas  eft  cognomen  Principis  Sacerdo- 
tum , a quo  Pontificatum  acceperar,Matt. 
2 5*  v.3  adjurat  Chriftum,  v.  63.  proponit 
duograviaaccuiationis capita,  ibid. 

Calceamenta  quid  allegorice  fignificent, 
Luc.  iy.  v.  22. 

Calceos  , non  fandalia  prohibet  Chriftus,' 
Matth  10.  v.  10 

Calix  inScriptura  quid  ? Matth.  a.  v.  22, 

Calvinus  exploditur  , Matth.  13. & 14.  v.16. 
28.  29.  36.  Item  21. v.  19.  Item  22.  v. 1 1. 
Item  26  v. 26. St  39.  Item  27. v. 46.  Marci 
yv.33.St34. 

Calvini  juftitia  imput&tiva  exploditur,  Luc» 
1 , v.6.  Temere  Apoftolos  carpit , Luc.  9. 
v.yy.  Temere  etiam  reprehendit  Eccle- 
fiam,  Luc.  11.  v.  8.  Ejus  dogma  dedefpe-; 
rarione  Chrifti  impium , Luc.  23.  v.  4 6. 
Ejus  error  circa  Baptifmi  raaxeriam.refel- 
litur,  Joan  5.  v.  y. 


INDEX. 


Item  ej as  error  de  prsefentia  Chrifti  inEu- 
chariftia,  Juan.  6.  v.  73. 

Calumniae  Judieorum  , Matth.  27.  v.  42. 

Cana  duplex  , una  minor,  alia  major,  prope 
Sidonem  , Joan.  2.  v.  1 . 

Canes  mifericordiores  hominibus  impiis, 
Luc.  1 6.  v.  11. 

Capharnaum,  Matt h .4  v.  1 square  vocetur 
Chrifti  civitas,  Matth.  9 v.  1.  ubilita, 
Matth.  1 1 . v.  21. 

Capillorum  cuftodiam  Deus  habet , .Matth. 
10.  v.  50. 

Capitals  lupplicii  poteftas  Judaeis  ablata,  J 
Matth.  27  v.  2. 

Caput  Joannis  dimidio  regni  Herodiadi  po- 
tius,  Marc.  6.  v.  23.  in  convivium  alla- 
tum , v.  27 

Caro  quofenfu  dicat: tir  nihil  prodefle,  Jo3n. 
6.  v.  64 

Caro  Chrifti  quomodo  vere  cibus,&  fanguis 
vere  porus , Joan.  6.  v.  76.  & feqq. 

Caro  pro  bomine  integro  ufurpatur,  Joan. 


Cur  Oriens  appellerur,  Luc.  r.  v.  78  Sc  7 9- 

Quot  diebusin  utero  haeferit , Luc.  2.  v.  6. 

Chriftus  minor  aetate  S.  Joanne,  major  in 
regno  caelorum , Matth.  1 j . v.  1 1 . 

Cur  di<fbus  Emmanuel , Matth.  1.  v.  23. 

Qualiter  plenus  veritate , Joan.  1 .v.  14,  Item 
cap  3.  v.  34. 

Acquifivit  lucceftu  temporis  notitiam  ex- 
perimentalem  , Joan.  4.  v.  1. 

A Patre,  ficut  eftentiam , ita  fapientiam  6c 
dodrinam  acccpit , Joan.  6.  v.  1 6. 

Chriftus  Filius  Dei  naturahs  , un/genitus, 
Matth.  3 .v.  1 7. 

Du£hisa  fpiritu  in  de/crtum  , Matth.  4 v,  1. 

Cur  jcjunavit  quadraginta  diebus , ictd. 

Cur  efuriit,  v.  2.  vere  tranllatusa  diabolo, 
v.  8. 

Sanat  omnem  morbum, Matth. 4. v.2i.8t  24, 

PerFecit  legem  veterem,  Matth.  7.  v.  32. 

Docuit  ficut  poteftatem  habens,  Matth.  7, 
v.  19. 

Cur  tetigit  leprofum,  quern  mundavit,Matt. 


i.v.  14. 

Cafieu  menfiscui  menfi  noftro  refpondeat, 
Joan.  to.  v.  32 

Caftitasnuptiispraefertur,  Matth.  19.  v.  12. 

Caftratio  fui  qusebona,  quae  mala,  Matth. 
19.  v 1 2. 

Cathedra Moyfi  quid , Matth.  23  v 2.  non 
permittebat  Pharifaeosdocere  aliena  a ra- 
tioned. 3. 

Cedron  torrens  unde  fluat . Joan.  18  v.  t. 

Centurio  fuitgentilis,  Matth.  8.  v 10.  Con- 
fitetur  Chriftum  FiliumDei,Luc.23.v.47 

Charitas  facilis  eft, 8c  omnia  facilitat,  Matth. 

1 i.v.  30. 

Charitatis  refrigerium  quas caufafcunt,Matt. 
24  v.  12.  Ejus  venenum  fpestempora- 
lium,  Matth,  19.  v.21. 

Chriftus  numquam  benedixitcibis,nifi  euro 
fingulare  miraculum  operari  veiletjMatc.  j 
26.  v.  2 6 

Chrifturn  feefie  multi  mentitifunt,  8c  ad- 
huementientur,  Matth.  24.  v.  27. 

Chriftus  non  tribus  guttis  fanguinis  circa  cor 
Virginis , fed  in  utero  virginali  conce- 
ptus , Luc.  1.  v.  31. 

In  Chrifti  conceptione  Deus  fupplebat,  vices 
viri,  Luc.  1 v.  37.  , 

Ilia  cur  SpirituiSan&oappropriata,Luc.  1. 
v.37. 

Chriftus  cur  fru&us  ventris  virginalisdica- 
tur,  Luc.  j.  v.42. 


8.  v.  3. 

Sedat  tempeftatem , Match.  8.  v.  16. 

Sanat  daemoniacos  , v.  28  paralyticum , 
Matth.  9.  v.  2. 

Comparatur  medico,  Matth.  9.  v.  1 2.Sponfoa- 
v.  if. 

Refufcirat  filium  Archifynagogi , v.  27, 

Sanat  duos  csecos,  v.  30. 

Item  unum  caecum  , Marci  8.  v.  24. 

Caecum  8c  mutnm  , Matth  21.  v.  22, 

Mutum  81  furdum  , Marci  7 v.  32. 

Lunaticum,  Marci  9 v.  17. 

Manum  aridam  , Match.  1 2.  v.  10. 

Caecum  a nativ irate,  Joan.  2.  v.  6.  8c  feqq, 

Sanat  ab  epipiefia  ieu  morbo  ccmitiali  , 
Marc.  9.  v.  17. 

Chriftus  cur  a Joanne  b2ptizatus , Matth.  3, 
v.  13.  17. 

Chriftus  excellenter  prae  afiisun£Fus,  Luc. 
2 v.  1 1. 8c  itf. 

Maternum  nomen  in  comparationecaeleitis 
propinquitatisabjecit,  Matth,  12.  v.  70. 

ProChrifto  qui  fe  venditarint , Matth.  24, 
v.7. 

Quosdifcipulosbaptizavit,  Joan.3.v.7  & 6. 

Lavit  pedes  difcipulorum  a Petroincipien- 
do,  Joan.  13.  v.7. 8c 6. . 

Digito  fcripftt  in  terra , quid  8c  cur  ita  ferip* 
ferit,  Joan.  12.  v.  37.  8c -feqq. 

Eftoftiumovilisj  8; auaratione,  loan,  fo.’ 
v.  7. 8c  9. 


I N 

Paftor  bonus , ibid.  v.  1 1.  8c  14. 

Via  , veritasSc  vita , Joan.  14.  v.  6. 

Comparatur  gallinje,  Matth.  23.  v.  37. 

Fulguri , Matth.  14.  v.  27. 

Cauaveri , v.  28. 

Eft  caput  M artyrum,  Matth.  16  v.  66. 

Chnftus  aliter  in  ruinam  , aliter  in  refurre- 
dlionsm  multorum  pofitus,  Luc  2.  v.34. 

Eft  lux  gentium, Sc'gloria  Iiraelitai  u,  ib.v  32 

E;us  di  v micas  ex  arcanorum  notitia  oftenai 
tw,  Joan.  2.  v.  24 

Non  proTedt  (apient ia  aut  gratia  habituali , 
Luc.  2.  v 40.  5c  fz. 

Libei  e 6c  fpohtaneepailus,  Joan.  10.  v.  18. 
5c  c.  14.  v.  3 1. 

Pro  JudaeisperTeqiientibus  oravit,  Luc.  23 
t v-  34- 

IIli  us  orationisefficacitas,  ibid. 

Clavis  non  funibus  fait  crucifixus,  Matth. 
27,  v.  if. 

Et  cum  corona,  ibid. 

Item  facie  verfusoccidentem , dorfoin  ju- 
daeaoi , ibid . 27.  v.  3 f. 

Et  nudus,  ibid. 

Cum  eo  crucifixi  duo  latrones,  ibid ■ 38. 

Corroborat  Apoftolos,  Matih  28.  v.  20. 

Fa&useH  mons  magnus  impien?  totain  ter 
ram,  Daniel.  2.  relatus,  Joan  3.  v 30. 

Hominibusaperuit portascaeli.Joan.  14  v.2. 

Pafl'us  eit  ter  .a  iexta  primodieaz)  morum  , 
Joan  19.  v.  14.&  3 t. 

Eft  Eccleliaeipom'us,  Joan.  3 v.  29. 

Caput  Ecclefi«e  ex  Judaeis  5c  Gennlibus  col- 
ledftse , Luc.  24  v.  48. 

Eft  redernptor,  mediator,  & caput  fidelium, 
Joan.  16.  v.  23. 

In  Galilaeam  bis  profedftus,  8c  quando,  Joan. 
4 v.  3. 8c  5-4. 

Appellatur  falusquia  falutis  author, if  v 22. 

Eft  ialvator  non  liVaelis  tantum,  led  totius 
mundi  yibid.  v 42. 

EftFiliusDei  nonadopiivus,  fed  natural  is. 
Joan,  f v.  1 8. 

In  Emaus  confeeravie  poll:  relurredionem  , 
Luc.  24.  v.  30. 

C;bus  non  ex  nar-ura  ua  colnqliinat  homi- 
nem  , fed  per  accident.  Match  1 7.  v 11 

Cir.umcifto  traritiit  in  legi-s  Sacrament  urn , 
Joan  7 v.  2 2 . 

Porerat  fieri  domi  & extra  templum,  Luc. 
1 ■ V-S9 

Gives  - ivibus  invidere  natuiale,  Matth.  13. 
v.  fj.  Luc.  2.  v.  4. 


D E X. 

Civitas  David  duplex,  Luc.  2.V.4. 

Clamor  immundi  1’piritus ex  duabus caufis , 
Marc  i.v  23 

Per  Claves  inteiligitur  ftiprema  poteftes , 
Matih.  16  v 19. 

Ca?h  quomodo  aperti , Matth.  3 v 16. 

Cogitationes  terrense  alcendere  , cseleftes 
deicendeiedicuntur,  Luc  24  v 38. 

Cognatorum  Chrifti  infirmitas,  Marc.  4 v. 

2 1. 

Cohors  facile  fuit  quingentorum  militum , 
Matth.  27.  v.  27 

Communio  1 b uti  aque  fpecie  non  omnibus 
praecepra,  Joan  6 v 5-4  8c  y8. 

Complace-,  e quid  , Ma  iii  3.  v . 7 . 

Concilium  Judaeorum  , Matth.  40  v.  17. 

concilium  uni verfum  conftabat  72  Judici- 
bus,  Matth  17  v 1 ejus  nequiria,Matth. 
28.  v.  12  infe:ix  aiiutia  v.  13 

Conciliorum  authoritas,  Marth.  18  v.  20. 

Concilianrur  Eyangeliitse , Matth  20.  v 9. 
itemn  v 41.  item  28  v 17.  Marc  9.  v. 
39  item  4 v.  2f. 

Concordia  coinmenuatur,  Matth  18  v 19. 

Cunfitentium  Deum  premium  , Matth.  10. 
v.  32. 

Confinrt&profiterifidem  diverfa , ibid. 

Cpr.fiieri  pro  iaudare,  Matth.  11  v.  if. 

Confelhoms  fidei  an  e Reges  8c  Pratfides 
exemplum , Mattft.  26  v.  3 

Conjugium  a Deo  inlbrutum  , Matth  19  v. 
4 8c  quidem  ita , ut  unus  unamuxoiein 
habeat , toii. 

Conjundioconjugalis  ar&tfiima,  Matth  19. 
v /• 

Conjuges  unacaro,/\6/<L  v 4.  8c  6. 

Con  uge,-.,  quo  utn  rentes  junCtae  centena- 
rium  numerum  excedunt,  nequeunt  fi- 
ilos  pu  creaie,  jux!a  /Vuguft  Luc  1 v 7. 

Coniaiiguioei  vocantui  Cranes,  Joan  7,  V. 
3 & •• 

Conicientia  quoque  bona  trepidabitinex- 
rremo  judicio , Matth  2f  v 4. 

Gonlciennie  mundiuae  piimo  lludendum# 
Mar  h.  23,  V 26. 

Conlola:  10  paupei  urn  , Marc.  11  v 44 

Confolatio eleCtorum  , Matth;  24  v 33- 

I Conlolatio  pro lenjis  Chrifti,  Malt  t 

Connucntiae  donum  da  Deus,  & quomodo, 
Matth  19  v.  1 1. 

GonVu  me!  ia^grav  i fii  ma  ipuere  in  faciem  ali- 
cujus.  Match.  26.  v.  67. 

Convivia 


I N D 

Convivia  celebrant  antiqui  in  coena,  Matth. 
23. v 6. 

Corbona  quid  ? Matth.  27.  v.  6. 

Corrediofraterna,  Matth.  \6  v.  iy. 

Quomodo  inftituenda , ibid. 

Corrections  gradus,  Matth.  18.  v.  16. 

Cor  totum  opponitur  cordi  divifo  81  lan- 
guido  , Matth-  22.  v.  57. 

Quomodo  diftinguatur  ab  anima  8c  mente , 
ibid. 

Per  creaturam  jurans  hoc  ipfo Deum  teftem 
citat, Matth  25  v.  22. 

CorwapotentiamStroburdeiignat,  Luc.  t. 
v.€9- 

Coronado  Chrifti  non  eft  fadla  juffii  Pilati 
Matth.  27.  v.  ibid. 

Cor  mundum , Matth.  5*.  v.  8. 

Corpus  8c  caro  quomodo  differant , Joan.  6. 1 
v.ji. 

Cprpus  pars  vilior # Matth.  to.  v.  28. 

Corvi  trans maria ientiunt cadaver,  Match. 
24.  v.  28. 

Corus  menfura  continens  decern  cadosfeu 
ephi , Luc.  16.  v.  f.  be  6. 

Creature  in  Deo  funt  vita  abseterno,  Joan. 
1.  v.3. 

Credendi  verbum  dupliciterufurpaturjoan. 

2 v.  24. 

Credendorumde  Chrifto  fumma,  Joan.  8. 
v.  15. 

Crimina  tria  a Judaeis  Chrifto  objedla  co- 
ram  Pilato,Luc.  25.  v.  2. 

Crux  Chrifti  eft  omnium,  benedidtionum 
fons , Luc  24.  v.  yo. 

Crucem  libi  bajulavit  Chriftus,  Matth.  27. 
v.  52.  idquead  ludibrium,8c  myfterium, 
ibid. 

Crucisfuppliciumquibus  decerni  folitum, 
Matth  27.  v.  23.  Quare  hoc  petierint 
Pontifices,  ibid. 

Crucifragium  non  fuit  ordinaria  poena  cru- 
cifixorum  , Joan.  19.  v.  14.  8c  ju 

Crucis  lignum  cur  apparebit  in  extremo  ju- 
dicio , Matth.  24.  v.  30.  earn  videntes  qui 
lamentabuntur  >ihid. 

Crudel  itas  confervi  debitum  exigentis,Matt. 
28.  v.  23. 

Culpabilis  ignorantia  taxatur.  Matt.  24.  v.39. 
A curiofitate  futurorum  revocantur  Apo- 
koli,  ibid.  v. 3.  8c 30, 


D 


mutusdicatur,  Matt. 


p*  Aimon  qcjomodo 
9.  v.  32. 

Dsmcn  cur  ctz li  volucribus  comparetur  , 
Matth.  1 3.  v.  19. 

Fit  occultiftimus per  hserefes , v.  2f. 

Dsemonibustormentum  eft,  eosrelinquere, 
quoseligunt,  Matth.  8.  v.  29. 
i Cur  petierint  mitti  in  gregem  porcorum » 
v.  30. 

| Dsemonis  confeftio  8c  teftimonium  verum  , 
led adulatorium , Marc,  i.v.24  eietiam 
vera  dicenti  non  eft  credendum,  v.  25*. 
ejus  rabies,  v.  2 6. 

Dxmonis  maleficio  caecus  8c  mutus  fanatur* 
Matth.  12  v.  22. 

Daemones  nequiflimi  non  ejiciuntur  nili  per 
orationem  8c  jejunium,  Marc.  9.  v.  28. 

Dtemoues  leptem  ejefti  ex  Maria  Magda- 
lene , Marc.  16.  v.  9. 

Daemones  per  ordines  diftributi , Luc.  13. 
v.  1 t. 

Daemonum  minifterium  circa  animas  re- 
proborum,  Luc.  16.  v.  22. 

Damnati  an  diligant  vivos  carnaliter  pro- 
pinquos,  ibid.  v.  28. 

Daregloriam  Deo,  quid?  Joan.  9.  v.24. 

Datum  8c  Commendatum  quomodo  diffe- 
rant , Luc.  1 2.  v.  48. 

David  exculatur , Matth.  1 2.  v.  4. 

Davidis  filius  Chriftus  cur  Ibecialiter  di&us, 
Matth.  1.  v.  r. 

Emphatice  bis  confequenter  Rex  dicitur, 
ibid.  v.  j\ 

Do  pro  Ex , ibid.  v.  20. 

Non  defendit  fe  Chriftus , 8c  quare  , Matth. 

16.V.  y4. 

Deleftus  ciborum  male  reprehenditur  ab 
haereticis,  ibid.  v.  1 1 . 

Deliciis  terrenis  immerfus  animus  coecos 
reddit  homines  ad  res  divinas , Matth.  .1 3 . 
v.  iy. 

Demonftrare,  progenerare,  8cvidere,pro 
nafei,  Joan.  5*.  v.  10. 

Denariorum  duplex  genus,  Luc.  7.  v.  41. 
Item  Joan.  6.  v.  7. 

Deprecatio  parum  impetrat,  nili  operum 
acceffione  farciatur,  Joan.  iy.v.  7. 

Defcendenti  fidem  non  habuiflent,  qui  re- 
furgenti  credere  noluerunt,  Matth.  27. 

1 v.42. 

1 DeC- 


I N D 

Defeendere  de  cruce  cur  noiuic  Chriftus, 
Matth.  2.7.  v.  42. 

Deicriptio  adventus  Dei  ad  judicium  , Matt. 
28.  v.  f. 

Defperario  non  fait  in  Chrift-o  Matt  27  v.4 6 
t)ei  propriuni  nomen  eft,  Ej]e^ Joan  13  v 19. 
Deus  til  in  mundo  perelIentiam,porennam,  | 
& praefentiam  , Joan  1.  v.  10. 

Deus  nondelerir,n]4ideferatur,Joan.i5’.v.4.  I 
Dei  unitasexpomtur^  Joan  17.  v.  8. 

Deus  non  amittit  dominium  return,  quas 
aliisdat , ibid.  v.  10. 

Deus  inarquaiiter  inhabitat  juftos,  Joan.  14. 
v.13. 

Deus  quo  fenfu  peccatores  non  audiatjoan. 

9.  v.  31. 

Deus  vocatea  , quse  non  funt,  tamquam  ea 
quse  fun t,  Joan  u.v.  45. 
Deuscontinudoperaturconfervando  8c  gu- 
bernando  mundum  , non  tamen  violat 
iabbatum  , Joan.  f.  v.  1 7. 

Deus  multis  tituiis  dicitur  verus,  Joan  7. 
v.28. 

Deus  ioius  novitabfcondita  cordis  humani , 
Joan  16.  v.  50. 

Deipermiftio  non  abftergit  peccatum  per- 
miftarii,  Joan.  19  v 11. 

Deus  magis  timendus  , quara  homines, 
.Matth  10  v.  18 

Deusli  falii  aut  mentiri  pofiet , omnipotens . 

noneflet,Luc  i.v.  57. 

Deus  li'rael  opponitur  Diis  gentium  , v 6 2. 
Deus  cur  dic3tur  Dominus  virtutum,  exer- 
cicuum , Sabaorh. 

Deus  fceneratori  3c  creaitori  comparatur, 

» Luc.  7.  v 4r. 

Deus  appeiiat ur  homo, quia  hominum  araa- 
tor , Luc.  14.  v.  17. 

Deusipoenitentibusblanditur , Luc.  if  v.20 
DeusVult  fuadonainfe refund!, Luc.17  v.18 
Dextrum  navigii  quid  ? [oan.  21.  v 6. 
Diabolus  primum  horainem  feducendo,  to-  \ 
turn  genus  humanumoccidit.Joan  8^.44 
In  veritate  ruir , fed  ineanon  ftetir , ibid 
Eft  pater  mendacii,  Sc  qua  ratione,  ib/d% 

Ten  tat  Chriftum , Matth.  4.  v.  3. 

Curpetiir  iapides  in  panes  con  verti,  ibid. 
Cpiritualiter  tacit  homines  mutos  Sc  caecos , 
Ma'tb.  1 2.  v,  12. 

Majori  fcnret  odio  contra  eos, ex  quibuspul- 
fuseft , ibid.  v.  44. 

Cur  princeps  hujus  niundi  appellcturjcan.  ’ 


E X. 

12.  V.  31.  &C.  14.7.  30. 

Examinat  ftarum  vitae  cujufvis  hominis 
circa  mortem  , Joan.  14.  v.  30. 

Ei  cur  dicatur  ignis  prteparatus.Matr.  2f . v.41 
Dicere  & loqu  ,qui  different,  Joan.  1 2 v.49. 
Dies, pro  tempos e vitae pratfenas,  nox  ,pro 
morteiurairur , Joan  9 v.4. 

Dies  Chrifti,  pro  rempore  , qyo  vixit  hie 
mortalis,  Joan  8 v.  f6 
Dies  caer  us  fi  ve  colledte  celeberrimusjoan. 
7.V.37. 

Dies  fefti  inetpiebanta  vefpera  in  vefperam, 
Matth.  26  v.  1 7. 

Dies  feftus  Ju  iaeorum  fumitur  antonoma- 
ftice  pro  Pafchare,  Joan  f . v 5. 

Diemqual  terKomani  dividebant,  Matth. 
20  v.  2. 

Diffidentias  follicitudo  amputarur,  Luc.  6, 
v.  38. 

Dilcdtio  amicorum  & diledHo inimicoram 
comparantur , Joan,  if  v.  13. 

D.ledtio  eximia  Paftorious  Ecclefise  necef- 
faria  . Joan  1 1 v.  1 f. 

DiledLo  qua  Chriftus  dilexit  Patrem  eft  he* 
roica,  Joan.  14.  v.  3 i. 

Diledlio  qua  Chriftus  dilexir  oves  fuas  , 
quani  ex  mia . Joan,  . o v if 
Dilertio  Dei  nullum  a fe  riyulum  extra  fe 
duci  patitu  , Ma^rh.  22.  v 37. 

DiledLo  fraterna  tft  fymbol.um  difcipula- 
tusChrifti , Joan  13  v 3f. 

DiIedEo  pent , niliinopus  erurrpat,  Joan. 

*4  v i> 

DiledLoms  roiruae  praeceptum  cur  dicatur 
novum,  Joan  13  v 34. 

Diledlionis  modus  Sc  finis,  Joan,  if  v 12. 
Diledlio  divina  eft  fons  omnium  benefkio- 
rnm  . Joan.  17.  v 24 

Diledtlonis  proximi  mandatum  praefertur 
omnibus  facr:ftciis , Marc  12  v 33. 
Diledtio  alia  p-ior  , aliapofterior  coihtione 
beneficii , Luc  7 v.  42. 

D’i  dtio  fui  non  propter  Deum,  non  eft  vera 
fui diledEo,  Matth  11  v.39. 

Diligendi  amic.  Sc  inimici , Matr.f.v  43  44 
D;!igendus  luper  omnia  cur  Deus  ? Mafrh. 
22.  v 37. 

DionyfianaEpocha  non  plane  exadla , Luc. 
3 v.  23 

Difcipulatus Chrifti quid  poftu!et,Luc.  14. 

v-*3-  , .r 

Difcipuh  Chrifti  baptizant  oaptifmo  non 

Joannis, 


i n r 

Joannis , fed  Chrifti , Joan.  4.  v.  2. 

VocanturGalilasi,  Joan  7.  v.  Ji. 

Sal  terre , Matth.  f.  v.  13. 

Lux  mundi , v.  14. 

-Civitas  fupra  montem  pofita , ibid. 

Lucerna,  v.  if. 

Oves  inter  lupos,  Matth.  10.  v.  1 6. 

Curitaefurirent,  Matth.  12  v.  1. 

Cur  non  jejunarent  ut  difcipuli  Joannis, 
Matth.  9.  v.  if. 

Comparantur  panno  rudi,  Scutribus  anti- 
quis,  v.  1 6. 

Fiunt  Apoftoli,  Matth.  10,  v.  18. 

Contenti  efle  debent,  ft  fintficut  magiftri , 
ibid.  v.  24. 

Eorum  ruditas,  Matth.  if.v.  31. 

Cor  obccecatum , Marc.  6.  v.  f z. 

Difcipuli  Chrifti  nomen  nonmeretur,  qui 
patrem  dottrinae  Chrifti  prefert  , Matth. 
io.v.37. 

Difcipuli  Joannis  narrant  miracula  Chrifti 
cumquadam  emulatione,  Matth.  11.  v.  3. 

Eorum  infirmitati confulitS  Joannes , ibid. 

Eorum  incredulitasprudenter  diflimulatur 
a Chrifto , v.  4. 

Difcipuli  proficifcentesin  EmauscurChri- 
ftum  non  noverint,  Luc.  1 6 v.  24. 

Fide  inChriftum  3c  fpeexciderant,  Luc. 24. 
v.  21. 

Difcipulus  verus  eft  qui  finem  difcipulatus 
affequitur , Join.  if.  v.  8. 

Difpenfationis  divinas  fuit  Chrifti  appre- 
benfio,  non  neceflitatis  aut  infirmitatis, 
Matth.  i r.  v.4 6. 

Ditioribusmagis  datur  , pauperibusfempcr 
aufertur,  Matth.  13.  v.  12. 

Divinitas  Chrifti  variis  prodigiis  fignificata 
in  morteejus , Matth.  27.  v.  f 3. 

Agnita  multis,  v.  f4- 

Ditritiae  quare  fallaces , Matth.  1 3.  v.  22. 

Non  poflidentur  a nobis  pleno  jure,  Luc.  1 6. 
v.  12. 

Divites  invitare  an  prohibitum , Luc.  14.  v. 
12.  & feqq. 

Divitibus  quare  difficile  intrarein  regnura 
caelorum  , Matth.  19.  v.  23.  24. 

Divitisepulonis 8c  Lazari  huioria,  Luc. 16. 
v.  19.  8c  feqq. 

Docendi  regendive  officio  precellens  non 
exiftimet  fecasteris  preftantiorem  , Matt. 
23.  v.  1 1. 

Do&rina  Evangelica  comparatur  granoft- 
napi*.  Match.  13.  v.  31. 


E X. 

Fermento  ,pr6ptervirtutem,  vi  33. 

Thefauro  abfcondito  propter  ineftimabilt 
pretium  ejus.v.  44. 

Ea  non  eftjadlanteroftcndenda , Matth.  13. 
v 44. 

Comparanda  eft  cum  rerum  etiam  charifft- 
marum  ja&ura,  ibid. 

Do&rinatnChrifti  obftupefcunt  turbse.Mat. 

7.  v.  29. 

Dotninari  in  malam  partem  fumitur.  Matt. 
20.  V.  2f . 

Dominicus  dies  ab  Apoftolis  fao&ificatur , 
Joan.  20.  v.  26. 

Dominis  duobus  fervire  nemo  poteft, Matth. 
6.  v.  24. 

Dominus meffiseft Chriftus, Matth. 9 v.38. 

Dominus  cur  abfolute  vocari  voluit  Chri- 
ftus, Matth.  21.  v.  3. 

Donum  Dei,  quoauditur,  non  omnes ha- 
bent,  Matth.  1 1. v.  1 f.  Sc  c.  13.  v.9. 

In  quo  conftftat  iftud  donum  *ibid. 

Dona  Dei  qua  lege  demur,  Matth.  2f.  v.20. 
Sc  feqq. 

Dona  hujus  vitas  quamvis  fint  maxima,  par* 
va  tamen  funt  refpeftu  future.  Matth.  2f . 
v.  20. 

Donis  au&is  augentur  rationes  donorum, 
Luc.  12.  v.  48 

Dormitare  8c  dormire  quomododifferant, 
Matth,  2f  v.  f . 

Dotescorporisglorioft  in  fe  expreffit  Chri- 
ftus Marth.i7.  v.  2. 

Drachma  quid  ? Matth.  1 7.  v.  20. 

Didrachmum  quid  }ibid. 

Dubium  Apoftolorum  explicatur,  Matth. 
28.  v.  17. 

Duodenarius  numerus  univerfttatem  figni- 
ficat , Matth.  19.  v.  28. 

Duplicia  veftimenta  8c  calceamenta  prohi- 
bentur  porrare  Apoftoli,  Matth.  10.  v.io. 

Duritiam  Judasorum  increpat  Chriftus , 
Matth.  1 1.  v.  1 6, 

E 

ECce  rem  noram  fere  indicat,  Matth!  1. 

v.  20.  8c  miram  , Matth.  3.  v.  16. 
Ecclefta  fuper  Petrum  aedificanda  promitti- 
tur  , Joan.  1.  v.  42. 

Comparatur  vineae , Matth,  20.  v.  2. 

Sponfae , Matth.  22.  v.  1. 
IropleturGentibus,  v.  10  = 

Rrrrr  Scm- 


I N D 

Semper  diabolo  invidla  erir,  Matth.  1 <5.v.  18. 

Numquam  a fide  dcficiet , Luc.  18.  v.  8.  I 

Ejusv  iibilitas  , Matth.  2S.  v 20. 

Aiiquando  ex  undis  hujus  loeculi  ad  littus 
educerur , Matth.  1 3 . v 48. 

Orationes  ad  Deum  tufas  concludit  cum 
particula  , ?er  Chriftum  Deminmn  no* 
ftrnm,  aur  oequivalentem,  joao.  16.  v 24. 

Eccleii^  Latinae  prar  caereris  principalitas  fi- 
guratur,  joan.  19.  v.  20. 

EccleiiaOica  poteftas  Matth.  18.  v.  17.  18. 

Eclipiis  quae  contigit  patiente  Chrifto  ex 
quatuor  capitibus  miraculofa , Matth.  27. 
v.  47. 

Duravit  trbushoriscontinuis,  ibid. 

Effigies  Chrilii  qualiter  manierit  eadem  , 
Marc.  1 6.  v.  1 2. 

Eledti  ad  regnum  cxlorum  pauci,  Matth  20.  ; 
v.  16. 

Suis  viribusielitH  falierentur  infineorbis, 
Matth  24.  v.  24. 

Vocantur  Qves,  Matth-  2?  v.  3 2. 

Elcdtio  difcipulorum  Chrifti  abipfofadh, 
joaa.u  p.  v.  16. 

Eleemoiynae  qua  confideratione  fieri  de- 1 
beant,  Matth.  f.  v.  40. 

In  abfcondito , Matth.  6.  v.  1 & feqq. 

Uca  Deo  pendantur , Marc.  12.  v 43. 

Earumohiigatio  ex  duobus  capitibus  nafci-  > 
tur,  Luc.  5.  v\  1 1. 

Sunt  optimum  remedium  avaritie,  Luc.  11.  ' 
v.41. 


E X. 

Errcres  Judseorum  circa  Meffiam  ut  Filium 
David , Matth.  22  v.  42. 

Eri  ores  vulgi  circa  perfonam  Chrifli , Matt. 
16.  v.  14. 

Eft  quid  fignificet , Matth.  26.  v.  16. 

Eft , efty  non,  non , quid  fignificent , Matth.fJ 
* }7- 

Efuriitnaturaliter  Chriftus,  Matth.n.v.18* 

Ejurirejuftitiam  quid  ? Matth.  y.  v.  6. 

Er  pro  qui3,  Luc.  3.  v.  6. 

Et  conjundtio  caufaliter  fumpta  , Joan.  1. 
v.  1 4. 

Evangeliitoe  qui  dicantur , in  Prsefat. 

Frequenter  disjunct!  tempora  conjungunt, 
Luc.  2.  v.  39. 

Non  erraverunt , Matth.  2.  v.  6. 

Eorum  diverfitas  ad  quid  conducat,  Matth. 
3.  v.  1 1. 

Evangelicadodirina  eft  falx , qua  Deus  pur- 
gar  palroites  vitis,  Joan.  iy.  v.  3. 

Evangelium  quid  fignificet , in  Praefat. 

Cura  pluribusfcripturn»r£rd. 

Habet  iqitium  a denuntiatione  pcenitentise* 
Mare.  1.  v.  1. 

Ej  us  prsedicatio  coroparatur  fagenae  in  mare 
niilTae , Matth.  1 3.  v.  47. 

Ejus  progretTus a parvis  initiis  inprodigio- 
fam  magnitudtnem  , Matth.  1 3.  v.  32. 

Evangelium  Joanr.is qua occafione confcri- 
ptum,8c  ubi  , Prsefat. 

Prima  verba  ejus  a Platonico  aureislitteris 
icripca , ibid. 


Quomodo  omnia  faciant  munda , ibid. 

Zltam  pro  Eh  intellexerunt  milites » Matth. 
27.  v.47. 

Elizabeth  cognata  Virginia  Marise,  5c  quote  ! 
gradu  t Luc.  1,  v.  3.$. 

Emmanuel  non  eft propriura  nomen  Chri-  ; 
fti , Luc.  1.  v.  31. 

Emauscaftelium  poftea  Nicopolisdidtum  s ! 
Luc.  24.  v.  1 3. 

Encaeniorum  feitivitas , Joan,  10.  v.  22. 

Ephremcivitas,  quae,  Scubifita,  Joan.  11. ' 

y-  47-  " I 

Epifcopi  Sc  dodtores  Chriftiani  figurantur 
perScribas&  Pharifseos,  Matth.  23.  v.  2. 

Epifcopis  Sc  Superioribus  prsecipue  vigi- 
landum , Matth.  24-  v.  4y. 

Epifcopi  aut  Presbyteri  officio  nihil  in  hac 
vita  laboriofius,periculoiius,  Matth.  24. 
v.4$. 

Eremitarum  Princeps  Joannes  Baptifta, 
JMatth.  3.  v.  it 


Quo  idiomate  primitius evulgatum  , ibid. 

Frequenter  continet  repetitionem  vocis 
Amen,  Jo  an.  16. v.  20. 

Eucharilba  quid  fignificet  ? Matth. 26.  v.i 6. 

Undedidta,  ibid.  v.  27. 

Infiituitura  Cftrifto,  Luc.  22.  v.  19.  8c  feqq. 

Cur  in  fine  ccenae  inftituta , Matth.  26.  v.26. 

Cur  fub  bina  lpecie.panis  zzy?auScv\n\,ibid> 

Cur  Chriftus  primus  fumpferit,  ibid. 

Ejus excellentia fupraManna, J oan.6  v.yo.y i 

Eft  vivorum lpiritualiter , non  mortuorum 
cibus,  Joan  6.  v.  5*4. 

Prseceptum  earn  fumendi  ,ibtd. 

Ejus  fumptio  caufat  immortalitatem , ibid, 
v Si- 

Sub  unica  fpecie  fumpta  vivificat,  ibid.  v. 
5*8.  5*9, 

Ejus  effedtus  , ut  eft  facrificium,  8cutSa- 
cramenrum  , Matth.  26.  v.  28. 

Evuiuchorum tria genera, Matth.  19  v.  12. 

Exci- 


I N D 

Excidentes  a Jullit compar3ntur  Nazaraeis 
contaminatis,  Jo3n.  if.  v.  3. 

Excidium  Jerufalem  typus  fait  excidiior- 
bis,  Matt h 14- v $• 

Excommunicatio,  Matth.  iS.  v.  17. 18. 

Excufatio  omnis  cefiabit  in  ewemo  judi- 
cio  , Matth.  22.  v.  12.  9 

Excuiatio  pigritiae , Matth.  2f.  v.  24. 

Exemplo  fuo  horratur  Chriftus  Apoftolos 
ad patientiam , Matth,  10  ▼.  2> 

Ad  manfuetudinem , Matth.  1 1 . v.  29. 

Exercitus  Herodis  propter  occifum  Joan- 
nem  Baptiftam  deletus,  Marc.  6.  v.  j 4. 

Expedatio  perpetua  ferventiores  ad  pieta- 
tem  facit  , Matth.  24.  v.  36. 

Expoftulatio  Chrifti  de  injuriofo  fecum 
agendi  mo  do , Matth.  2 6.  v.  ff . 

Exprobratio  gravifiima  Dei  indie  judicii, 
Matth.  if.  v.  41. 

Expulfio  dsemonum  , quae  in  Apoftoiis  pro- 
batur,  inChrifto  rcprehendi  non  poteft , 
Matth.  12.  v.  27. 

Extra  Synagogam  fieri,  Judaeis  idem , quod 
Chriftianisexcommunicari,  Joan  9 v.21 . 

Extremae  Undionis  materia  , Sc  miniftcr, 
Marc.  6.  v.  1 3. 

Sacramentum  infinuatu r,ibid, 

F 

Tj*  Abritem  exercuit  Chriftus,  Matth  14. 

r v.  ff . 

Fabulari , pro  colloqui , Luc.  24  v.  if . 

Faciem  fir  mare  , pro  firmiter  proponere, 
Luc. 9 v.  if. 

Faciem  videre  quid  ? Matth.  18.  v ro. 

F acienti  quod  in  le  eft  per  vires  naturae  non 
debetur  gratia,  Luc.  19  v.  6. 

T actus  mte^ro  pr3epofitus,&c.Joan.  1 v 47 . 

Fseminse  , praefertim  haeredes  familiarum  , 
cenfrbusfubjedae,  Luc.  2.  v.  f. 

Faeminae  quafuor  cur  intexrae  genealogist 
Chrifti , Matth.  1 .v.  4. 

Fama  Chrifti  ad gentes  vicinas  permanavit, 
Matth.  if.  v.  22. 

Farm  refuicitarae  filiae  Archifynagog/  cur 
narretur  cfifi-ufa  per  totam  regionem  > 
Matth  9,  v.  56. 

^amiliaritasc-entemptum  parit,  Matth.  13. 
v 57. 

Familiarata’s  Chrifti  cum  Apoftoiis,  Matth. 
26.  v.29. 


E X. 

Faftus  gloriandi  in  titulb  reprimitur,Matthi 
23. v.  8. 

Ftfiuc*  Sc  Trabis  nomine  quid  intelligatur, 

| Matth  7.  v<  3. 

I Feftum  Pafchale  durabat  feptem  diebus  » 
Matth.  26.  v.  f • 

j Fidio  Chrifti , limulantis  fe  longius  ire, non 
I fuit  mendacium  , Luc.  24.  v.  28. 

1 Ficus  infruduofa  popuSum  Jerofolymita' 

I r.um  defignat,  Luc  13  v.  6. 

! Man  fit  fterilis  per  triennium  pi  sedicat  ionis 
Chrifti , ibid.  v.  9. 

Anno  quadragefimo  a paliione  Chrifti  pet 
Romano?  excifa,  ibid. 

Curinficu  frudusquaefierit  Cbriftus  extra 
tempus,  Matth.  2 1.  v.  19. 

Et  quare  ei  maledixerit , ibid. 

Fides  eft  credere  quod  non  vides , veritas  vi- 
derequodcredis,  Joan.  8.  v.  32. 

Fides  inchoata  Scperfeda,  otiofaSc  opera- 
toria,  Joan.  i.v.  12. 

Fides finceraSc  vera,  facit  quod  faciendum 
credit,  Joan.  3.  v.  16  18.  36. 

Fides  indubitata  eft  via  ad  filiatiojiem  Dei , 

Joan  12.  v.  3 6. 

Fides  in  Chriftum  eft  necefiaria  adfalutera  * 
Joan.  3 v 18.  19  Sc 

Oriofa  non  fufficit , Matth.  19.  v.  16.  Marc. 

16.  v.  16.  Joan.  if.  v.  2. 
Fidesdifcipuiorum  an  Chrifto  moriente  de- 
fecerit,  Joan.  14.  v.  29. 

Fidem  divinitatis  amiferunt  Apoftoli,Matt. 
2 6.  v.  3 1. 

Fides  a Deo  perficienda , Marc.  9.  v-  ii- 
Fides  impetratmiraculum,  Marc  f.  v.  34. . 
Per  fiduciam  illud  operatur , Marc. 9.  v.22. 
Fides  patiatrix  miraculorum  quid  includat, 
Matth.  1 7-  v.  18. 

Fides  per  Iampades  fignificatur,Matt.  2f.  v.  1 
Curgrano  finapiscomparetur,Matt.  17^.19 
Quae  conjunda  habere  debeat , v.  20.  Item 
c.  21.  v.  21.  Sc  22. 

Ante  fidem  nemo  bonus,  Matth.  22.  v.  10. 
Eft  magis  necefiaria  quam  baptifmus,  Marc. 
16.  v.  1 6. 

Fides  Centurionis , Matth.  8.  v.  9. 

Fides ma^na  rnulieris,  Matth.  if.  v.  28. 
Fidei  cur  potiystribuitur  fan  itas,  quam  aliis 
virtufibus,Matrh  8.  v.  19 
Fidem  nullius  nifi  Gentilium  admiratuseft; 

Chrrftus,  Matth.  1 f.  v.  28. 

Fidei  meritum  unde  potifiimiim  oriatur, 
Joan. 20. v.29,  Rrrrr  2 Fides 


I N D 

Fides  Sc  vifio  ejufdem  objedi  non  repug- 
nant, ibid. 

Fidelesante baptifmum,  8c  poft  eum,  mores 
docendifunt,  Matth.  28.  v.  20. 

Qua  ratione  faciant  opera  majora  quam 
Chriftus , Joan.  14.  v.  1 2. 

Sunt  membra  mediators  tamquam  capitis, 
Joan.  1 7.  v.  2 6. 

Fidel  is  8c  prudens  cur  debeat  efledifpenfa- 
tor,  Matth.  24  v.  45-. 

Ejus  merces , Matth.  if.  v.  20. 

Fidelium  comparatioeft  infidelium  vitupe- 
ratio , joan.  16.  v.  S.  8c  9. 

Fieri  pro  nafci , Joan  8.  v.  fS. 

Filiatio  legalis  in  geneaJogiisattenta,Luc.^. 
v.  23. 

Filius  dicitur  creatione,  generatione,  adop- 
tione,  aut  imitatione,  Joan.  8.  v.  44. 

Filius  Tub  ratione  fiiiicognofci  nequit  non 
cognito  Patre,  Joan  1 2.  v. 4$\  j 

Filius  Dei  qua  ratione  Verhum  dicatur^non 
Sermo,  nec  Ratio , Joan.  1 . v.  1. 

Ejus-aPatrediftindioperfonalis,  ibid.v.  3. 
Item  cap.  f.  v.  18, 

Ejus  cum  Patre  coniubftantialitas , ibid*  c.f. 
v.  19.  8c  leqq. 

Non  eft  verbum  verbi , fplendor  Tplendoris, 
imago imaginis,  Joan.  i.v.  2. 

Filius  Dei  naturalis  Chriftus,  Matt.  14. v. 33. 

Filius  rS  , id  eft,  hominis , cur  Di- 

catur Chriftus,  Matth.  8.v.  19. 

Filii  Dei,  pro  pr^deftinatis  etiam  nondum 
juftificatis , Joan.  1 1.  v.  5*2. 

Filius  Dei  veniet  ad  judicium  inftarfuris, 
Matth.  24  v.  42. 44* 

Filius  Dei  quomodo  neiciat  diem  judicii, 
Matth.  24.  v.  36. 

Filii  Abrahse  qui  vere  cenfendi , Joan.  8.  v. 
3-9*  & 4o. 

Quomodo  fiant,  Matth.  3.  v.  9. 

Filius  prodigus  reverfus  peccatoremconver- 
fum  delignat,  Luc.  \f.  v.  24. 

Ejus  parabola  exponitur  allegorice,  Luc.  if. 
V.  32. 

Filius  hujus  f&cult quis  dlcatur,  itemquis 
Filius  luris  , Luc.  16.  v.  3. 

Filii  fapientiA  pro  fapientibus.Matt,  1 1 . v.19. 

Filius  dicitur  8c  nepos,  Matth.  i.v.  1. 

Filios  Judaeorum  vocari  Apoftolos , Matth. 
12.  v.  27. 

F'diis  curam  parentum  Chriftus  fuo  fado 
commendavit , Joan.  1 9,  v.  27. 


E X. 

Fimbria, quid?  Matth.  13.  v.  fi 

Fimbriam  veftimentorum  Chrifti  tangentes 
non  funt  fuperftitioft,  Matth.  14.  v.  3 5. 
Marc.  f.  v.  27. 

i Fixuris  clavorum  jungunt  Judasi  tela  lin- 
guarum  , Matth.  27.  v.  40. 

Flagellatio  £ Romanis  pro  criminibus  non 
capitalibusadhibebatur  , Luc.  23.  v.  16. 

Flagellatio  Chrifti  immanisfuit,  Matth.i/.’ 
v.  2 6. 

Fada  a Romanis,  ibid.v.  27. 

Fontis  & putei  diferimen  accidentals , Joan? 
4 v.  6. 

Forisquare  ftaret  B. Virgo,  8c  Chrifti  cogna- 
ti,  Matth  12.V  46. 

Forma  Euchariftiae  explicatur,  Matth.  25. 
v.  26.  28.  Ejus  verbaapertiffima,  ib.v.16. 

Forma  falutandi  Hebraeorum,  Matt.  10.  v.  12 
Item  c.  28.  v.  9. 

Forfitan  non  Temper  dubitarionem  irapop- 
tat,  Joan.  4.  v.  10. 

Forum  in  parabola  quid  fignificet , Matth.  20 
v.  4. 

Fradio  panis  ufum  Euchariftiae  defignatp 
Luc.  24.  v.  30.  Matth.  26.  v.  26. 

S.  Francifci  ftigmata  fueruntcarne  repleta9 
Chrifti  non,  Joan.  20.  v.  27. 

Frater  fratrem  tradet  in  mortem,  Matth  10* 
v.  21 . 

Fratres  fumus  natura  8c  dodrina,  Matth.  23-.’ 
v 8. 

Fratres  dicuntur  omnes  cognati,  Matth.  12? 
v.  f6. 

Fratres  Chrifti  quatuor,  Matth.  1 3.  v.  ff. 

Fratres  fuos  vocat  Chriftus  Apoftolos,  Matt. 
28.  v.  10. 

Fratrefine  liberis  defundoalterdebebatTe.* 
men  fufeitare ,. Matth.  22.  v.  23. 

Fremitus , quid  fit  ? Joan.  11.  v.  33. 

Frudus  centefirnus,Iexagefimus,trigefimu3 
quibusattribuendus,  Matth.  1 3.  v.  23. 

Frudus  paeni  tent  i a;,  Matth.  3 V 8. 

Frudus  defedu  non  a laboredefiftendum  eft 
Matth.  4.  v.  26. 

Frudus  juftitiaequo  uberior,  eo  majorem 
praebet  fiduciam , Joan.  1 f . v.  1 6. 

Fruitiva  vifio  humanitatis  Chrifti  eft  beati* 
tudo  fecundaria  , Joan.  1 7.  v.  24. 

Fugacur  Chriftus  Tibi  confuluerit,  Matth.i? 
v.  13. 

Fuga  Apoftolorum , Matth.  26.  v.  f5. 

I Nonfuitfinecaufa,Marc.  14.  v.  ft- 

Quando* 


I N D 

Quando  eis licita , imo  prjecepta » Matth.  10. 
v.  23. 

Quanta  feftinatione fugieridum  , Matth.  24. 
v.  17.  8c  18. 

Fulgor  faciei  Chrifti  in  transfiguratione  ve- 
nit  abintrinfeco,  Alat t h.  17.  v.  2. 

Fur&  Latro  quomodo  ditferant,  Joan.  10. 
v.  1. 


Abbatha  quid  fignificet , 8c  unde  derive- 
* ^ tur,  Joan.  19  v.  13. 


Gabriel  quid  fignificet?  Luc.  1.  v.  16. 
Mariam  alloquitur  , Jofephum  admonet  , 
paftoresinftruir , Luc.  2.  v.  9. 

Galilaea  duplex,  fuperior,  8c inferior , Luc. 


1 . v.  2 6. 


In  Galilaea  potius  quam  in  Judaea  cur  Chri- 
ftus poft  refurre&ionem  apparueritjMatt. 
18.  v.  7. 


Galilaeorum  dogmata  , Luc.  13.  v.  r. 

Galilaei  ab  Herode  inter  facrificandurn  per* 
empti  yibid.  8c  c.  23.  v.  f. 

Galiiaeus  vocatus  eft  Chriftus  contemptus 
causa,  Matth.  26.  v.  69. 

Gallicinium  quid  ? Matth.  16.  v.  34. 

Gallina  cur  pullostegat,  Matth-  23. v.37. 

Cur  ei  Chriftus  comparetur , ibid. 

Gaudium  fidelium  impleturadeptionebea- 
titudinis,  Joan.  if.  v.  1 1. 

Gaudium  cur  majus  fupraunaoveinventa, 
Matth.  18.  v.  1 3. 

Gazophylacium  quid  ? Marc.  1 2.  v.  41 . 

Gehenna  vallis  filiorum  Ennom  prope  Jeru- 
faIem,Luc.  23.  v.43. 

Gehennas  nomen  unde  dedu&um,  Matth.f. 


v.  22. 


Geminata  di&io  apud  Hebraeos  aeauivalet 
fuperlativo,  Joan.  8.  v.34. 

Gemitus  Chrifti , Marc.  7.  v.  34. 

Genealogia  Chrifti  apud  Luc.  8c  Matth.  di- 
verfa,Luc.3.  v. 23. 

Genealogia  Jofeph  quomodo  adChriftum 
pertineat,  Matth  i.v.  1 6. 

Generatio  carnalis  8c  fpiritualis^Joan.  i.v.  13 

Generationem  Dei  setemamnemonovitnifi 
Pater,  Matth  1 i.v,  27. 

Generatiojudaeorum  non  tranfibit,  quin  ve- 
niet  dies  Judicii,  Matth.  24.  v.  33. 

Genefareth  ftagnum  vocatur  mare  GaliJaex 
8tTiberiadis,  Joan.  6.  y.  1* 


E X. 

GentesSc  Judasi  fignificantur  per  duos  filios 
Zebedaei , Matth.  21.  v.  32. 

Gentium  vocatio  praedicitur,  ib  d.  v.  43. 

Itemc.  22.  v»9-  Rurfum  c.  2C.  v.  13. 
Genua  perfofta  mortem  adferunt , Joan.  19*. 
v.  31. 

Geraleni , qui  ? Matth  8.V.28. 

Gethfemani  hortus  2d  latus  occidentals 
montisOliveti,  Joan.  8.  v.  1. 

Gladii  poteftas  Judseis  ademptaper  Romfr- 
nos,  Joan.  18  v.  3.1. 

Gladiut  probello  , Matth.  10.  v.  34. 

Gladius  unde  Petro , Marth.  26.  v.  f r. 
Studiose  ab  eo  geftatusad  defenfionemChri- 
fti , ibid. 

Gladius  qualis  Marixanimam  pertranfive- 
rit,  Luc.  2.  v.  3f- 

Gloria  Dei  eft  finis  miraculorum  Chrifti  & 
San&orum , Joan.  14.  v.  1 3. 

GloriamDei  noluit  celari  Chriftus,  Marc, 
S'  v 3°* 

Gloriandum  non  eft  homini , 'quod  Deus  ei 
loquatur , Luc.  12.  v.  20. 

Graecorum  nomine  Gentiles  omnesintellU 
guntur,  Joan.  7.  v.  3f. 

Grani  finapis  conditiones , Matth.  1 3.  v.  3 r. 
Grano  frumenti  Chriftus  feaflimilat,  Joan. 

1 2.  v.  24. 

Gratia  pro  gratia  rependitur,  Joan.  i.v.  1 6. 
Gratia  plena  dicitur  Maria  aliter,  quam  alii5 
Sandii,  Luc  1.  v.  2$. 

Gratia  Dei praeveniens,  Joan,  if  v.  16. 
Gratis  gratis  datae  dantur  hominibus , ut  ex- 
eisprofe&umfaciant,  Marc.  2f.  v.  14. 
Gratia fecundum  propofitum , commenda- 
tur,  Joan.  18.V.  37. 

GratiaChrifti  efficax  facit  ut  faciamusjoan.'- 

if.v.f. 

Gratis*  Chrifti  eflicacitas  frangit  cordis  du- 
ritiam  , Joan  6.  v.  1. 

Gratiae  neceftitas  ad  ben£  operandum,  Joan* 

If.V.f, 

Gratiae  interioris  cor  mollientis  neceftitas., 
Joan.  18  v.  7. 

Gratis aliquem  odifte,  quid  ? Joan.  if.  v.  iff. 
Grat it udo ultra  internum  afFe&umpoftulafct 
extemaofficia,Luc.  17.  v.  18. 

H 

IT  iEdi  reproboscurfignificent.Matt.ifo- 


I N D 

H^rcsqualiter  fit  Cnriftiis , Matth.  u.v.38. 

Haerefis  prima  circa  Euchariftiam  ten.pore 
Cbrifti , Joan.  6.  v.  67. 

Hxrei'es  variae  circa  Incarnationem  Verb*  I 
rcfelluniur , Joan.  i.v.  14. 

Haeretica  machmatio  comprehenditur  fub  j 
portis  interi , Matth.  16.  v.  iS. 

Qua:  adhuc  ? ibid. 

Hxretici  ante  rinem  mundi  exorituri  defi- 
gnantur  , Matth.  24.  v 1 1. 

Moniunc  audiendi  cum  Ecclefiam  apud  fe 
eflVdicunt , v.  27. 

Sunt  fall!  Prophets: , Matth.  7.  v.  1 f . 

Refutantur,  Matth.  3.  v.i.  4 f. c.4.  v.6  c-6. 
v.6.  c.7.  v.  16.  c.  1 1.  v.21.  c.  if.v.9.  & 1 1. 
c.  16.  v.19.  c.  17.  v.  12.C.  26.  v.  26.  6c  27, 
Marc.  9.  v.  37. 

H^reticorum  miradiicordia,  Matth.  26.  v. 
26.  Ineptia  v.  27. 

Hebraei  frequenter  utuntur  conjun&ione 
& , pro  autem,  Joan.  1 8.  v.  24. 

Ex,  iola  traditione  Phariiaica  non  introie- 
runt  in  praetorium  , ibid.  v.  28. 

Bebraica  vocabula cur  retinuerunt  Evange- 
liftae  , Matth.  27.  v.  4 6. 

Berba  miraculofa  ad  ftatuam  seneam  Chri- 
fti , Marc.  f.  v.  34. 

Herodes  cur  vulpes  appellatus, Luc.  1 3.V. 32. 

Herodis  referenda  in  joannem, Marc. 6 v 20 

Ejuscrudelitasoccafio  joanni  Baptiftae  fece- 
dendi  in  deiertum , Luc.  1.  v.  bo. 

Ejus,  6c  uxor  is,  8c  faltatricisfuneftusexitus, 
Marc.  6.  v.  27. 

Herodes  plures  fuerunt,  Maffh.  2 v.  r. 

Sub  quorum  primo  conceptus  eft  Joannes 
Baptifta,  abalterodecollatus,  Luc.  i.v-f. 

. TJt  unusRex  fuerit,  Marc.  6.  v.  14. 

Herodes  Magnus  novem  uxores  fimul  ha- 
buit,  Luc.  3.  v.  1. 

Herodes TetrarchaGalilaeae,  Antipas  di&us, 
Luc.  23  v.  7. 

Tentavit  Dcum  petendofignumaCnrifto, 
ibid.  v.  8. 

Ulofit  Chriftum  alba  vefte  indutum,  ibid. 
v.  10. 

Fadbus  eft  Pilato  amicus,  & unde,  ibid.  v.  r 2. 

HerodiasqualisfQerit,  Marc.  6.  v.  17. 

Occafionem  C3ptabat  occidendi  Joannem  , 
v. 

Hoc  non  defignat  panem  , Matth.  26.  v.  26. 

H°die 8c  crcvi , pro  exiguo  tempore,  Luc.  j 3 . 
v.  32.  6c  teqq. 


E X. 

Homo  ad  imaginem  Dei  fa&us,  Joan.  1.7  4. 
Sumitur  provide,  Luc.  12.  v.  14. 

Homines  avidiflime  defiderant  praefeire  fu- 

tura,  Joan.  16.  v.  13. 

Hominum  falus,  proprii  corporis  commodis 
prxferenda  , Joan.  4.  v.  34. 

Homines  qua  radone  dicantur  plantatio 
Dei  vel  diaboli , Matth.  if.  v.  13. 

Honor  fequitur  f ugientem,fugit  fcquentem. 
Match.  23.  v.  1 2. 

Sub  honore  omnis  externus  cultus  intelli- 
gitur,  Matth.  if.  v.8. 

Honor  parentibus  debitus  qualiter  deferen- 
dus,  Matth.  if.  v.  4. 

Horarum  diverla  acceptio , Matth.  20.  v.2, 

Horn  accipitur  pfo  tempore, Matth  26. v 40, 

Hdra  feptima  apud  judaeos,  eftprimapoft 
meridiem  , Joan. 4.  v.  fo. 

Qua  hora  Chnftuscrucifixus,Marc.if.v.if. 

Horror  paffionis  in  Chrifto,  Matth.  2 6.  v.39* 
Eum  fupprimit , v.  4f. 

Hofpes  Apoftolorum , dignusefle  debet  illis 
mortim  mtegritate, Matth.  10.  v.  ii. 

Non  mutandus , ibid. 

Curintrando  falutari  debeat,  v.  12. 

Honor  ejus  8c  frudbus,  v.  40. 

Hofpitalitas  ut  exercenda  in  Prcphetas  8c 
juftos,  Matth.  10.  v.  47. 

Hoftia  pro  peccato  in  purificatione  imme- 
diate offerebarur  pro  immunditia  matris, 
mediate  pro  originali  peccato  prolis,  jux- 
ta  Aug.  Luc.  2.  v.  24. 

Koftiae  Palchales  ca d'x  numero  2fo6oo. 
Matth.  21.  v.  12. 

Humana  judicia  parvi  facienda,  quia  faepe 
falfa , Luc.  16.  v.  if. 

Humanae  naturae  conditio , Matth.  14.  v.30. 

Humana?  naturae  figna  probativa,  Luc.  24. 

V 4T. 

Humiliras 8c  manfuetudoaddifeendaexern- 
plo  Chrifti , Matrh.  1 1 . v.  29. 

Illaedua?  virtuteslunt  magna  pars  jugi  Chri- 
fti,  ibid. 

Humilitas  neceflaria , Matth.  18.V.4. 

Humilitare  profapiae  Chrifti,  offenduntur 
Judaei , Matth.  1 3.  v.  f 7. 

Humiles  hoipitio  excipiendi , 8c  qua  merce- 
de  yibid.  v.  f. 

Humilium  contemptus  graviter  punietur, 
ibid,  v jo. 

Hyperbolica  locudo  mendacium  noncon- 
tinet,  Joan.  21.  v.  2f. 


I N D E X. 

Hypocrifin  praecipud  exprobrat  Chriftus  Ignis  maxime  penetrantis  eft  adivitatisSc 


pharir2eis.Matth.  z5.  v.  12. 

Cur  prasfente  turba , ibid. 

Hypocrita  quis  dicendus , Luc.  1 3.  v.  if. 

Id yfiopus  quid,  8c  quomodo  ei  circumpofita 
fpongia  aceto  plena , Joan.  19.  v.  19. 

I 

J Acobus  quis  fuerit  prasfens  transfigura- 
tioni , Matth.  17  v.  1. 


proquoponatur , Mattb.  af.  v.41. 
Ufurpatur  procharitate,  Luc.  12.  v.  49. 
Ignis  aeternus  damnatos  afR:gir,8c  urit,  Joan, 
if.  v.  6. 

Igne  faliri  damnatos , quid  fit , Marc. 9 v.48 
Ignorantia  affedata'valet  in  commiferatio- 
nem , non  in  excufationem,  LUC.23.V.34. 
Ignorantia  JLudseorum  Chriftum  crucifigen- 
tium  crafia  St  fupina , ibid. 

Jacobus  Zebedaei  filius  cur  major  dicatur,  Uiuminationis  & excaecationis  confilium 


Matth.  10.  v.  3 


j quomodo  fcrutandum  , Matth.  1 1.  v.  zdy 


Jacobus  Alphaei  filius  cur  didus  minor , fra-  Illufio  Chrifti  ad  fummum  crudelitatis  Sc 


ter  Domini , Jerofolymorum  Epiicopus , 
Author  unius  Epiftolae  ex  Canonicis  , 
Matth.  10.  v.  3. 

Jadantiam  fugere  docemqr  a Chrifto.Marc 
7-  v.33 


contumeliarum  omnium  faftigium  per- 
venit,  Matth.  27.  v.  30. 
j Imitandus  Chriftus  nontanthm  in  ferenda 
cruce , fed  etiam  in  mod©  ferendi,  Matth. 
10.  v.  38. 


Janitorisofficium  inEcclefia,  Marc.i3.v.34  Immorralitas  anirose , Matth,  22.  v.  32. 
ldiomatum  communicatio  in  Chrilbo  , ! Impedimenta  charitatis , Matth.  19.  v.  2 r. 


Joan.  3 v.  13. 

Jechcnias  idem  cum  Eliacim  8c  Joachim, 
Matth.  1.  v.  1 1,. 


Imperativus  pro  futuro,  Matth.  13.  v.  14. 
Item  Joan.  2.  v.  *9. 

Imperiola  poteftas  in  Gentilibus , Matth  20. 


Jejunium  commendatur,  Matth.  6 v.  16. 

Jejuniis  Deus  tolitur  contra  Calvinum  , 
Luc.  2.  v.  37. 

Jerufalem  civitas fanda,  Matth. 4.  v.f . Item 

c.  27.v.f3. 

Stepiusexpugnata  , Matth.  24  v.  if. 

Jeroiolyroitana  csedes  per  Romanos  i Ilata , 2 
Chriftopraedicitur,  Luc.19.  v 43  Sc  rur- 
fusc.  23  v.  29,  8c  leqq. 

Jeiu  erymologiam  tradit  Angelus,  Matth. 
1 . v.  21. 

Jefus  Magifter  fuit  8c  Dominus,  Joan.  1 3 2 6. 

Habuit  perfedum  dominium  iuarum  paf- 
iionum , Joan.  11.  v.  33. 

Reddit  fe  invifibilem  perlecutoribus,  Joan. 
8.  v y9_ 

Quo  fenfu  dicat , fe  in  occuito  nihil  locutura 
fuifie,  Joan.  1 8 v.  20. 

Coronatur  coror.3  fpinea , Joan.  1 9.  v.  f . 

An  ligonrm  geftaverit  apparens  Magdalena?, 
Joan.  20  v.  if. 

Cur  non  permiferit  fe  ab  ea  tangi , v.  17. 

Penerrandooftiuintravitaddiicipulos.v.ip. 

Januischufis , intrat  ad  Apoftolos , v.  26. 

Poft  refurredionem cum  Apoftolis  mandu- 
cavit,  Joan.  21  v.  13. 

Ter  apparuit  Apoftolis  congregatis , v.  14. 

Apparuir  Petro  elapfo  e carcere Romano , 
praedicitque  fe  iterum  Romae  erueifigen- 
du.m  in  Petri  perfona  , v,  19. 


V.  2f. 

Imperium  Chrifti  abfolutiffimum  , Matth, 
22  v 44. 

Impii  omnes  vocantur  hypocrita?  Hebraic* 
proprietate,  Matth.  24.  v.f  1. 

Impii  8c  iniqui  homines  funt  caeci  corde, 
Joan  1.  v.4. 

Impofirione  manus  Cx pe  ufus  Chriftuss 
Marc.  7.  v.  32.  Item  8.  v.  23. 

Incarnanonem  Filii  Dei  Eulla  opera  merue- 
runt , Joan,  if  v.  9. 

Incredulitas  hominumfidem  Dei  non  eva» 
cuat,  Joan.  1.  v.  11. 

Incredulitas  Judaeorum  , Marc.  9.  v.  18. 

Increpatus  a Domino  cur  Amicus  vocetur, 
Matth.  22.  v.  12. 

Inebnatio  pro  exhilaratione  in  Scnpturis 
ufurpatur , Joan  2.  v.  10. 

Inexpedatum  fubito  irruecs  etiam  magnos 
turbat,  Joan.  1 6.  v.  1. 

Infernalium  pcenarum  gravitas  , Marc  9, 
v,  47. 

Infernus  per  tenebras  curdefignetur,  Matt.h. 
8.  v.  12. 

Infirmitas  Apoftolorum  erigitur,  Matth.  2 6i 
v.  31. 

Ea  qualiter  vincatur , v.  4 1 . 

Ingratitude  judseorum  , Matth.  1 1.  v.  20; 

Ingredi  8c  Egredi  pro  conyerfari  in  boe'. 
mundo,  Joan,  10.  v.p.  Ini* 


IN  D E X. 


I«nimici  diligendi,  Matth;  p.  v.  43*  Item 
C.  2(5.  v.  49. 

Injurix tolerandx  8c  remittendaz , Matt.p.v. 
41.  Itemc.  j8.  v,  3$\ 

Earum  tolerantiam  8c  oblivionem  docet  j 
Chriftus,  Matth.  26.v.2p. 

InnocentiaChrifti  mirabilis,  Matth  26. v.6j 

Integritatas  animi  mater  ell  honeftatis  cor-  | 
poralis,  Matth.  23.  v.  2 6. 

Interpretandum  nihil  eft  in  detfenorem  par-  I 
tem  , Marc.  9 v.  39. 

Interrogat  Chriftus  ea,  qux fciebat,8c  quare?  j 
Matth.  22.  v.  20.. 

Interrogatio  dubitationem  plerumque  fup- 
ponit,  Joan.  2 1.  v.  12. 

Interrogatio  non  fupponit  ignorantiam  in- 
rerrogantis,  Joan. 6.  v.6.  Item  c.i  i.v.34. 

Invenire  animamfuam,  quid  ?Matth.  10. 
v.  39- 

Invenire  gratiam  apud  Deum , Luc.  1.  v 30. 

InvidiaScribarum  , Matth*  21.  v.  16. 

Inviratiadnuptias,  qui  ? Matth. 22.  v.  3.  Et 
qui  invitantes,  ibid. 

Joannes  Baptifta  in  uterofandfcificatus , Luc.  j 
1.  v.  if.  Quo  anni  tempore  conceptus,  | 
ibid*  v.  24. 

£jus  exultatio  in  urero;  v.  41.  Sexmenftbus j 
Chrifto  fenior,  Luc.  1.  v.  26.  Tam  per  pa-  j 
ternam  , quam  maternam  lineam  fuit  de  ; 
ft  irpe  Sacerdotal  i,*£hl  v.f. 

Ejus  encomium,  Joan,  1.  v.  6. 

Eft  lucerna  ardens  8c  lucens  a Deo  accenfa , 
Joan.  f.v.  -f. 

Ejus  cum  Elia  comparatio  8c  fimilitudo.', 
Luc.  1.  v.  26  & Joan.  1.  v.  21.* 

Quo  fenfu  negaverit  fe  Prophetam  efie,  ibid . 

Quomodo  Chriftum  nefcicrit  , Joan.  1.  v. 
3<-&33- 

"Tria  ipfius  de  Chrifto  teftiraonia , Joan.  1. 
v*3f- 

Ipfius  habitatio,  Matth  3.V.T.  Veftitus.efca, 
v.  4,  Cur  eum  non  laudet  Chriftus  in  prse- 
fentiadifcipulorum , Matth.  11.  v.7. 

Ccrtatim  in  deferto  invilitur,*6«/.  Ejuscon- 
ftantia ,ibid.  Cur  plus  quam  Propheta,v.9. 
Cur  comparetur  Angelo,  Matth.  1 i.v.  10. 

Totidem  menfibus  ccepit  -ante  Chriftum 
prxdicare,  quot  ante  Chriftum  natus  eft , 
ibid. 

Nuullus eo  major  , 8c  quoad  qux,  v.  11. 

Quomodo  lit  Elias  officio , Matth.  1 1.  v.14. 
Itemc.  17.  v,  1 2.  Ejus laus , Matth.  1 1. v. 
ff-Ejusaufterites,v,  i3. 


Vita  irreprehenfibili  prxfeferebatjuftitiam* 
Matth.  2i.  v*  32. 

Orandi  tormulam  difcipulis  prsefcripfic » 
Luc.  1 1.  v.  1. 

Eft  terminus  Legis  8c  Prophetarum , Luc. 

1 6.  v.  1 6. 

Joannis  Evangeliftx  parentes , patria , voca- 
tio,  virginitas,  xtas  ,8cc.  Prxfat. 

Ejus  8c  Petri  nativa  indoles  defcribitur* 
joam  2i.  v.  7. 

Specialiter  a Chrifto  diledtus , 8c  cur , Joan. 

13.V.23  c.  19.  v.  26.  c.  2 1.  v.  20. 

Ei  Chriftus  proditorem  inftnuavit,  Joan.  13. 
v.  26. 

Ei  matrem  Virginern  moriens  commendat, 
8c cur,  Joan.  19.  v.  27. 

Edodlus  a B.Virginecircanonnullamyfte- 
ria,  ibid, 

Falso  creditus  non  moriturus,  Joan.n.v.23. 
Jonas  columbam  fignificat,  & fumitur  pro 
Joanne,  Joan.  1 . v 42 

Joieph  quomodo  filius  Heli  8c  Jacob,  Luc.  3,' 

V.23. 

Jureconjugii  pater  Chr.fti,Luc.2.  V.33.48. 

Nonnatura,  Luc.  3 v 23. 
Ejuspromptaobedientia  .Matth  1.  v.  24. 
Ante  Chrifti  paflionem  8c  prxdicationem 
mortuus,  Luc.  2.  v.  34. 

Jofeph  ab  Arimathxa  occultando  difcipu- 
latum  non  peccavit,  Joan.  19.  v.  38. 
Affedlus  fui  magnitudinem  demonftravit 
effedtu , v.  39. 

Ira  quantum  peccatum , Matth.  f v.  22. 
Iracundia  Dei  in  Judxos,  Matth.  24.  v.  22. 
Ifraelita  verus quis  cenfendus , Joan.  r.  v.47. 
Iterfabbati  ,quid  ? Matth.  21.  v.  1. 

Judxx  fitus  altior.quam  Galilex,Luc.2.v.4. 
Earn  ve&igalem  quisprimus  fecerit, Matth, 
21. v.  17. 

Judaei  cur ufurpent  nominaGrxca,  Matth, 
10.  v.  3. 

Iiscur  primo  prxdicandum,  v.4. 

Quare  vocenturoves  pafcuxDei,  8cquare 
perditx , v.  6. 

Eorum  errores circa  Meffiam,Matt.2i  \r.42.' 
Cur  comparentur  calamo  quaflato8c  ligno 
fumiganti,  Matth.  12.  v.  20. 

Ligno  arido,  Luc.  23.  v.  31. 

Liberatisa  dxmoniacis,  Matth.  12.  v.  4 f. 
Filiis  8c  Gentes  canibus,  Matth.  1 f.  v.  2 6. 
Abeisaufereturregnum  Dei, Matt.2i-v.43.' 
Eorum  negligemia  Sc  ingratitudo,  Matth. 
.42*  7.4 -&£.  QUO- 


I N D 

Quornodoperditi  fuerint , v.  7.  i 

Eorum  deli&o  falus  fa&aeftGcntibus,  v.  8. 

Habent  velamen  fuper cor,  Joan  f.v.  39. 

Eorum  concilium  adverfus  Chriftum  con- 
gregatur,  Joan  1 r . v.  47  8c  feqq. 

Eorum  grave  peccatum  incredulitatis,  Joan, 
if.  v.  xx.  24. 

Chriftum  occidendo  Deicidii  peccatum 
perpetraiunt,*£/W. 

Permi ifi  funt  fuis  legibus  vivere,  Joan.  19  v. 7 

Gravies  peccaverunt  in  Chriftum,  quam  Pi- 
latus,  ibid.  v.  1 1. 

Publice  renuntiaverunt  Media:  fib i promif- 
fo  ,ibid.  v.  1 5'. 

Subfinem  mundi  convertendi,  Mat.23  v.39 

Judas  cur  vocetur  Ifcariotes , Matth.  10. v. 4. 

Murmuratdeeffufione  unguenti,  Joan.  12. 
v.  6. 

Fuitccconomus  collegii  Apoftolici , feufa- 
miliae  Chrifti  ,ibid. 

Peculium  fibi  parabat,  ex  quo  aliquandoa 
Chrifto  feparatus  viveret , Matth.  26.V.8. 

Ejus  cor  ut  intraverit  fatanas , v.  14. 

Vultcompenfare ja&uram , quam  credebat 
fe  fecifte  in  effufione  unguenti , v.  if. 

Ejus  imprudentia , v.  24.  f o. 

Vocatur  a Chrifto  diabolus,  Joan.  6.  v.  71. 

Filiusperditionis,8ccur,  Joan.  17.  v.  12. 

Sumpfit  Euchariftiam  cumaliis,  Joan.  13. 
v.  2 6. 

Cur  fefufpenderit,  Matth.  27.  v.  f. 

Judas  Thaddaeus  fcriptor  Epiftolae  Catholi- 
cs: , Joan  14.  v.  22. 

Judicis  officium , oppreflo  fubvenire , judi- 
carepupillos, 8cc.  Luc  18  v.  4. 

Judicium  novifiimum  8c  univeriale*  Joan, 
f.  v.  28  8c  feqq. 

Judicium  aliud  generale,  aliud  particulare, 
Luc.  12.  v.  3 6 

Generale  conjungetur  refurre&ioni  mor- 
tuorum , Matth.  12.  v 41. 

Tempusejusincertum , Matth.  24.  v.3642. 
8c  fo.  Item  c if.  v f 

QuomodoFilio  ignotum  , Matth  24.  v.  36. 

Adillud  femper  paratieffe  debemus,  ibid 
v.  42. 

Judicium  cmneChrifto  a Patre  datum,  Joan 
f v.  22. 

Judicium  authoritatis  habebunt , qui  Chri- 
ftum fequuntur,  Matth.  19  v.  28. 

Judiciorum  Dei  altitude  in  Tyriis8cSido- 
niis»Mattb.  n.  v.  u. 


E X. 

Judiciorum  feu  tribunalium  tria  genera 
apud  Hebrseos  , Matth.  1 1 v.21. 

Judicium  malignuni  &.  temerarium  vetatur, 
Matth.  7.  v.  1. 

Jugum  Dei  ferrequid  , Matth.  1 1 . v.  29. 
Portatu  facile,  v.  30. 

Juramentum  turpe  non  obligat,  Marc.  <5.  v. 
16. 

Juramentoomninoabftinendum , Matth.  f. 

v.  34.  Ejus  ufusquandobonus,  v.  37. 
Juramentum  aliquod  per  creaturas,  juxta 
Ph3rilseosobligabat,  8c  quod  ? Matth.  23. 
v.  i-8. 

Jurans  per  templum  8c  altarenon  tenebatur 
juxta  Phanfaeos , Matth.  23.  v.  18. 

Secus  qui  jurabat  per  pecuniam  oblatam , tb, 
Juftificati  fubinde  relabuntur  in  peccata , 
Joan.  if.  v.4. 

Juftificationes  8c  mandataan  differant , Luc. 
1.  v.6. 

Juft itia  pro  omnium  virtutum  perfe&ione 
. fumitur,  Luc.  i.  v.  7f. 

L 

T AborSconus  hominisin  quoconliftat, 
Matth.  11.  v.  28. 

1 LacusGalilaeae  vocatur  mare,  Matth  S.v.24. 

I Lampades  accenfaequid  fignificent,  Matth. 

2f . v.  1.  Quomodo  aptabuntur , v.  7. 
Lana  fuccida  eumdem  habet  effe£tum,quem 
fpongia,  Joan.  19.  v.  29. 

Lapis  qui  eft  caput  anguli,  Chriftus , Matth. 
21.  v.  42. 

Lapis  offenfionisquando  fit  Chrift  us, Matth, 
2 1 • v.  44. 

Latrones  duo  cum  Chrifto  cur  crucifix!, 
Matth.  27.  v.  38. 

Ambo  in  initio  convitiati  funt , v.  44. 
Latronis  boni  fides  8c  charitascommenda- 
tur,Luc.  23,  v. 40. 41.42. 

Paradifusa  Chrifto ei  prorniftus  quis  ? v.  43. 

| Latus  Chrifti  perfoflum , dextrumnefuerit* 
anfiniftrum,  Joan.  19.  v.  34. 
j Laus  humana  non  poteft  quam  tamquam 
I merces  bonorum  operum  , Matth.  6.  v.  1 . 

, Lazarus  Marrhae  8c  Mariae  frater  aegrotat, 

I Joan.  1 1.  v.  1. 

! Moritur  in  Berhania , v.  14. 

Refu feitatur a Chrifto,  v.  43  8c feqq. 

Quor  diebus  manferit  exanimis , v.  17. 
Ipfius  fepulchrum  qualiter conftru&um  , 8c 
Sfflf  an 


index. 


an  nuncextet,  v.  38. 

Quomodo  proceflerit  e monumentoligatis 
ped^us,  v.  44- 

Cur  per  alios  (olvi  jubeatur , ibid. 

Eum  cum  Chrido  occidere  volueruntju- 
daei , & ctlr',  Joan  1 2.  v.  10. 

Le&io  iacra  praedicationi  prsemitti  folita, 
Luc.  4.  v.  1. 

LegatioS  Joannis  Bapri ftre , Matth.  1 1.  v.z. 

Legationis  Apoftolicae  fumma, Matth.  1 0.V.7 

Legio  quid  , Matth.  26.  v.  f$. 

Lepra  judaica  coloris  magis  quamvaletu- 
dinis  vitium  , Luc.  17.  v.  14. 

Leprof  us  cur  vocaretur  Simon, Matt. 26  v.6 

Leprod  extra  commune  hominum  confor- 
tium  , Luc  17.  v.  1 1 

Cur  ad  Sacerdotes  midi  a Chrido,  Luc.  17. 
v.  14. 

Novem  peccarunt  ingratitudine  , Luc.  17. 
v.  iS. 

Eorum  mundatorum  hidoria  allegorice  ex- 
ponitur  , ibid.  v.  19. 

Levare  calcaneum . Joan.  13.V.  18. 

Lex  pro  univerfa  Scriptura  veteris  Teda- 
menri,  Joan.  10.  v.  34.  See.  J2.V.34. 

Lex  nova  ut  facilis,  Matth.  11.  v.  30. 

Lex  urgens  Sc  prernens  Tudaeorum,  Matth. 
if.  v.  33. 

Promittebattemporalia , Evangelium  fpiri 
tualia,  Luc.  t6  v.  16. 

Legem  adiraplevit  Chridusquadrupliciter, 
Matth.  p.  v.  1 7, 

Leges  poiitivas  interpretandi  ratio,  Matth, 
1 2.  v,  8. 

LegisdotSor,  iegis  peritus , Matth.  22 
TentatChriltumdelege,  Luc.  10.  v.  if. 
8c  feqq. 

Libeili  repudii  forma,  Matth.  f.  v.  31. 

Liberaleni  fecit  Herodem  temulentiaScli* 
bido,  Marc.  6.  v 23. 

Llbertasapeccatoin  quoconfidat,  Joan.  S. 
v.  34. 

Libertari  JudaicasfavebanjPharifaei,  Matth. 
22.  v.  1 6. 

Liberum  arbitrium  fons  omnis  coinquina- 
tionis8cfan£litatis,  Matth.  15-.  v.  18. 

Libido  quam  dtcrudelis,  Marc.  6.  v.  zf.  2 6. 

Librorum  facrorum  divifio  in  legales,  pro- 
pheticos  8c  hagiographos , Luc.  24.  v.  44. 

Limbus  Patrum  ab  inferno  damnatorum  di- 
ftat,  Luc.  1 6.  v.  16. 

Lingua  Latina , Graeca , ScHebraica.'divims 
afficiis  confecrat* } Joan.  ip.  v.  a©,.. 


Illarum  trium,  quibus  expreflus  eft  cruers 
titulus , allegoria , ibid. 

Lites  fugiendse , Matth.  f v 40. 

Lithoftrotos  fignificat  locum  lapidibus  dra- 
tum  , Joan.  19.  v.  13. 

Loculorum  cudodiam  Chridus  Judaecom- 
milit,  Joan.  12.  v.  6. 

Locus 8c  tempus  nativitatis  Chridi  accurate 
exponitur , Matth.  2.  v.  1. 

Locus  noviffimus  pro  humillimo , Luc.  14. 
v.  8.  9.  10. 

De  eo  pertinaciter  contendere  vitiofum  ed , 

. ibid. 

Locus  judicii , Matth.  25*.  v.  32. 

Locudsequid  ? Matth.  3.  v.  4. 

Longanimitas  Dei , Matth. 2 1 . v.36  8c  c.zf, 
v.  19.  Item  c.  16.  v.  10. 

Loquiexfeipfo,  quid  ? Joan.  7.  v.  17. 18. 

Loquendo  cur  Chridus  fanaverit  mar.um 
aridam  , Matth.  1 2 v.  13. 

Lotio  pedum  ufitata  hofpitibus, Joan. 13.7.^ 

Ejusallegoricaexpofitio,  ibid.  V.T4. 

Lubenter  reditdiabolusadeos,  quosfemel 
pofledit,  Marc.  9 v 24. 

Lucas  Evangelida  patria  Antiochenus,  arte 
medicus , 8c  pi&or  egregius,pinxit  Chri- 
dum  , Mariam  8c  Petrum , Lucae  PrJefat. 
An  fueritex  lxxii. Chridi  difcipulis,?£?ah 

Ubi,5c  quo  idiomate leripfit  Evangelium,?^. 

Quando,  8c  quaoccafionelcripdt,  ibid.'' 

Cur  ej  us  Evangelium  Paulus  fibi  appropriat, 
ibid . 

Quibus  gentibusChridumannuntiaverit,/£. 

Suam  diligentiam  in  confcribendo  Evange- 
lium commendat , 8c  pfeudo-evangelida- 
rum  negligentiam  taxat,  Luc.  i.v.  2. 

Luciferi  fplendor  ex  oriente  Sole  minuitur , 
Joan.  3.  v.  30. 

Ludui  tibicines  adhibebant  antiqui,  Matth. 
9.  v.  23. 

Ludibriis  rnordacifiimisimpetitur  Chridus, 
Matth  26.  v.  67. 68.  Item  c.  27.  v. 39. 

Lumbi  praecingendi,  Sclucernse  accenden- 
dse,  Luc.  12.  v.  35-. 

Lugentesconfolabuntur,  Matth.  f.  v.  f. 

Lunaticusquisdicatur,  Marc.  9.  v.  17. 

Lupi  in  veftimentis  ovium  funt  HaereticI, 
Matth.  7.  v.  if. 

Lupis  comparantur  perfecutores  Apoftolo- 
rum  , Matth.  10  v.  16. 

Lux vera quid?  Joan.  1 v.  9. 

Lyfanias  non  fuic  Herodis  filius , Luc.  3 . v.  j. 

Mug*  ■ 


I N 


M 


A/f  Agnificare  pro  magnum  praedicare  , 
Luc.  17.  v.  1 f. 

Magdalenas  poenitentia , Luc.  7.  v.  38 
Fides8c  diledtio  , ibid.  v.  47. fo. 

Magdalum  caftellum  Galilasae  juxta  mare 
Tiberiadis , Luc.  8 v.  1. 

Magi  qui,  unde  8c  quando  venerint,  Matth. 

2..V.  I. 

Invenerunt  Chriftum  in  ftabulo > v.  1 1. 
Magicam  artem  in  Chriftoconvincereten* 
tant  falfi  teftes  , Matth.  2 6.  v.  61. 
Magiftratus  Ecclefiafticus  8c  Civiliscuravit 
apprehendi  Chriftum , Matth.  2 6.  v.47. 
Magifter  qualiter,  quis  fit  8c  vocetur,  Matth. 
23.  v.  8. 

Magiftros  probos  viximitamur,  improbos 
etiamimprobitatefuperamus,  Matth.  23. 
v.  3f. 

Majorum  fa&a  tribuuntur  filiis,  Matth.  13. 

v* 


D E X. 

Manichaeorum  8c  Platonicorum  error refei- 
litur,  Joan.  1.  v.  3. 

Marine  in  C7^r//?£>,quidr  Joan,  r 5*  v.f.&feqq. 

Manna  in  deferto  datum  judaeis  a Deo,  Joan. 
6.  v.  31. 

Cur  vocetur  panisdecaelo  , Joan.  6 v.32.. 

Manfiones  variae  tam  in  cafto,  quuminin- 
ferno,  Luc.  1 6.  v.  23. 

Manfuetudo  Chrifti , Matth.  2 6.  v.  49* 

Manfuetus  Chriftus,  Matth  21.  v f.  ejus 
fignum  jibid. 

Manu* , pro  poteftate,  Joan.  10.  v.  28. 

Manum  mittere  ad  aratrum  , Luc.  9.  v-  6i, 

Manipulusfpicarum  offerri  folitus  fecundo 
dieazymorum,  hoc  eft,  in  die  fefto  Paf- 
chatis, Matth.  12.  v.  1. 

Manum  emortua  Chriftus  fanat,  ib.  1 2.  v.  10. 

Manm  Domini , pro  poteftate,  Luc.  1 . v.66. 

Manuum  elevatio  benedicentibus  familia- 
ris,  Luc.  24.  v.  fo. 

Marcus  Evangelifta  quis  fuerit , in  Praefaf. 

Probabiliuseft  fuifte  difcipulum  Petri , ibid. 
Scripfit  Graece , ibid. 


Majorum  peccata  quando  8c  quamjuftepu-  MareMediterraneumaboccafu  Judoeae,Luc. 


niantur  in  filiis,  Matth.  23  v.  3f. 
Maledittio  parentum  fuper  filios,  miros  ef- 
fe&us  habet , Matth.  27.  v 25-. 
Maldonatusrefellitur,  Matth.  12.  v.  1. 
Malediftum  quid  fit  ? Joan.  9.  v.  28. 

Per  Malum  antonomaftice  intelligitur  dia* 
bolus,  Match.  13.  v.  19. 


2.V.5T. 

Mare  quomodo  cefterit  veftigiis  Chrifti, 
Matth.  14.  v.  27. 

Maria  antonomaftice  Virgo,  Luc.  1 . v.  27. 
Maria  quid  fignificet , ibid. 

Cur  dicatur  delponfata  Jofepho , cum  fuerit 
nupta  ? ibid.  8c  Luc.  2.  v.  f . 


Mammona  iniquitaris  pro  divitiis  injuft  is , j Quo  fenfuDominus  eratcum  ea?Luc.i  v.28 

I An  8c  quando  virginitatem  perpetuamvo- 
] verit?  Luc.  1.  v.  34. 

Mandata  Dei  tranlgredi  gravius  eft,  quam  ! An interfuerit partui Elizabeth^, Luc. r.v.f6 
traditiones  Pharifaicas , Matth.  if.  v.  3.  j Mariaeprudentia,  modeftia  8c  taciturnitas, 
Mandata  hominum  qualia  improbet  Chri- 1 Luc.  2 v 1 9.  6c  5"  1 . 


Luc.  16  v.  9 
Mammona  quid  ? Matth.  6.  v.  24 


ft  us , Matth.  if  v.  9. 

Mandata  II  tabulae  curfolaadolefcenti  pro- 
ponit,  ibid.  1 9.  v.  1 6. 


Marias  Virginis  conftantia  , compaflio  , & 
amor,  Joan.  19.  v.  2f. 

Maria  Cleopha;  unde  fit  difta  >ibid. 


Mandatum  maximum  dileftio, ibid.xx.v ] Maria  Magdalena  adftatcrud>/<6hL 
Dediledfcioneproximi  inquofimili  priori , Mariae  Virginis  majores  cur  nonapertere- 


ibid  22- v 3 9. 

Cur  mandatum  non  fit  homini  utfediligat, 
ibid. 


cenfeanrur  in  genealogia  Chrifti , Matth, 
1.  v.  16. 

Maria  8c  Jofeph  ex  eadem  familia ,ibid. 


Mandata  Ptaepofitorumobfervanda,i£z^  28.  Cur  defpcsnfata fuerit,  v.  18 


v.  20 

Mand  iturn  moriendi  Chrifto  datum  , 8c  ab 
eol  b.re  acceptatum , Joan.  10.  v.  18. 
Manducatio  fpirirualis  Sacramentali  prse- 
mittendl , Joan  6.  v-  ft  .ff. 

Manducatio  vera  abfque  vera  nutritione, 
Luc.  24.  v.  43. 


Cur  earn  Jofeph  dimittere  voluerit,  v.  *9. 
Magis  beata,  quia  mente  quam  quia  came 
Chriftum  tuiit,  Matth.  1 2.  v.  49. 

Maria  Magdalena  jforor  Lazari  8c Marthse, 
ibid.  2 6.  v.  7. 

Ej  us  opes  8c  effeftus , v.  9, 

Sffff  2 Huma- 


i N 

Ilumanitas , fides , charitas,  v.  io. 

Ejus  cum  Chrifto  familiaritas  , v.  12. 

Pietas  io  Chriftum  , Matrh.  27.  v.  y6. 

Dux  csterarum  piarum  mulierum,;^;V.iS. 
v.  i. 

Marty  rera  Chrifti facit  non  poena,  fed  caufa, 
ibtd.  10.  v.  59. 

Marty riura  , iicoti  bellum,  dulce  inexper- 
tis , ibid,  20.  v.  22. 

Matthxus  fcripiit  Hebra:ce  in  Prsf.  Matth. 

Anreomnes  alios , ibid. 

Poftponit  fe  Thorns  , ibid.  10.  v 5. 

Mat'hsei  vocatio  , ibid.  9 v 9. 

Martha  ienior  Maria  Magdalena  ScLazaro,  1 
Luc.  10.  v.  38. 

Maxilla  altera  quomodo  praebenda  percu-  ! 
tienti  unam , Joan.  iS.v.23. 

Maxillam  dextrani  percutienti  quoraodo  ! 
prsbenda  Sc  altera , Matth.  y v.  4 

Medico  comparator  Chrifius , ibid.  9.  v.  12. 

Medium  feu  intimum  terrscar  appeiletur 
cor  terrae,  inferioraterrs , ibid.  n.v.  40. 

Medico  credere  eft  ejus  praecepta  fc-qui , ibid. 

2 1 . v.  32. 

Memoria judicii  a Chrifto  commendata , ib.  I 
24  V-42. 

Merita  Chrifti  non  obfcuranrur  noftris  me- 
ntis , Joan.  1 6.  v.  27. 

Mercenarius  quis dicendus,  Joan.  10.  v.  12 


bine  mermsprsparatur , fed  non  daturreg- 
num  cslorum  , Luc.  12.  v.  3 3. 

Menftbus  lunaribus  utebantur  Hebrari.Matt. 

26.  v.  17. 

Mendacium  loquitur,  qui  voluntate  fallendi 
contra mentem  loquitur,  Joan. 8.  v.  44. 
Mendax  Sc  Mentiens  quomodo  differant, 
Joan.  8 v.  44. 

Menfura  bona  conferta  , coagitata , fuperef- 
fluens  exponitur , Luc.  6.  v.  38. 

Meflis  apud  Judaeos  circa  menfem  Maium  , 
Joan.  4.  v.  35-. 

Meflis multapopuli  Judaici,  Matth. 9.  v.37. 
Metreta  menfura  sequalisbatho  in  liquidis  , 
vel  ephi  in  aridis , Jdan.  2.  v.  6. 
jEquivalet  amphorae  Romanse , ibid. 
Merempfychofis,  Marc.  6.  v.  14. 

Militum circa Chriftum  petulantia , Matth. 

27.  v.  27.  faevitia  29. 

Militum  crucifigentium  Chriftum  nume- 
rus,  Joan.  19.  v.  23. 

Milites  inftrutur  falutariter,  Luc.3-v.13.14. 
Mina  fea  mnaquot  drachmas  quotquc ficlos 
continet?  Luc.  19.  v,  15, 


D E X. 

, Miraculofa  pifcium  captura,  Joan,  n.  v'.p 

I Scieqq. 

i Ejus  allegorica  expofitio,  Joan.  21.  v.  11. 
Miraculorum  Chrifti  multitudo  8c  exceL 
lentia,  Joan.  if.  v.  24. 

Miraculorum  exarainarores , de sgritudinis 
veritate  inquirunt,  Joan.  9.  v 19. 
Miraculo  tallum  approbare  non  poteft  Deus 
)oan.  y v 36. 

Miracula  fine  necefiitate  non  operaturDeus, 
Matth.  1 y.  v.  32. 

Miracula  figilla  veritatis,  Marc,  16.  v.  17. 
Cur  non  Temper  fiant , ibid.  Apoftolorum 
miraculanon  terrifica,  fed  benefica,  v.18* 
Miraculoi  um  vanaeft  fiducia,fi  ftdei  non  ad- 
fit  vita prob-a,  Vatth.  7.  v 22. 

Miraculis  confirmat  Chriftus  fuam  dodtri- 
nam , ibid.  8.  v.  1. 

j Miracula  relufcitatae  filise  archifynagogi » 

1 fanatic  hemorroiftae  , cscorum  Sc  muti 
expofita  aliegorice  Sc  tropologice  , ibid. 
9.  v.  22.  Sanatorum  caecorum  , ibid . 20, 
v.  31. 

j Miraculorum  virtutem  dat  Chriftus  Apo- 
ftolis  yibid  10.  v.  1. 

Miracula  Apoftolorum  funtmagis  benefica 
quam  terribilia , ibid.  10.  v.  8. 

Miratur  Chriftus , ibid.  8.  v.  10. 

Mifericordia  prarieFtur  orani  externo  Dei 
cultui  yibid.  1 2.  v.  7. 

Miferetur  Chriftus  populi  Judaici , ibid.  9. 
v.  36. 

Mifericordiam  volo  non  facrificium,  ibid. 9. 
v.  13. 

Miferatio  Dei  (ummaergapeccatores,  ibid, 
18.  y.  27. 

Mifiio  paftorum  Ecclefise  quaenam  IegitL 
ma , Joan.  10.  v.  7, 

Mifericordiae  operibus  cur  fpecialiter  falus 
tribuatur,  Matth.  25.V.  3y. 

Miferise  humans condolet  Chriftus,  Marc. 

7 v.34. 

Miflio  in  divinis  fupponit  proceflionem , 
Joan,  iy  v.  2 6. 

Mites  qui  poffidebunt  terram  futurs  vitas, 
Matth.  y.  v.  4. 

Modus  quo  Deusfidelesfuos  probat,  ibid, 
14. v.  27. 

Modefti  Chrifti  in  voce  8c  raoribus, ibid.  1 li 


v 19. 

Modus  recumbendi  ad  menfara  apud  Orien-3 
tales,  Joan.  13.  v.  13. 

Mol 


index. 


Molaafinariaquid  ? Matth.  i8.  v.  6. 
Monumenta  cur  inbabitabant  dxmoncs, 
ibid.  8.  v.  28. 

Montana  Judscae  St  montanaGalilaeae,  Luc. 
i.v.39 

MonsOiiveti,  Matth.  21.  v.  1 diftabata  Je- 
rul'alem  mi  lie  pafiibus , Hid. 

Ad  montcscur  fugiendum  , ibid.  24.  v.  16. 
In  montibusorare  folitusChriftus  yibid.  17. 
v 1. 

In  quo  monte  contigerit  transfiguratio,i£*d. 
1 7.  v 1 . 

Mors  Chrifti  extremis  rribulationibus  yin- 
dicata,  ibid.  24.  v.  21. 

Mors  cur  fomr.us  appellatur  22.V.  32. 
8c  joan.  1 1.  v,  11.  13. 

Mors  Chrifti  confummatio  appeliaturj  Luc. 
13  v.32. 

Mors  alia  temporalis , alia  seterna  , Joan.  8.. 
v Ji. 

Mortalia  deli&a  non  omnia  aequaiia,  Joan 
19.  v.  11. 

Morientibus  pietatis  exemplum  praebuit 
Chriftus , Matth.  27.  v.  f o. 

Mortuitresa  Chrifto  refulcitati  5 ejusreial- 
legoria  , Luc  7.  v.  ip. 

Mortui  fciunt  ea,  quae  a vivis  geruntur,Luc. 

16.  V 2f. 

Mortuapuella  curdormiredicatur,  Matth. 


Mulier  pro  corrupta  lum  itur,  ibid.c.  1 i.v.u, 

Malta,  pro  infinitis , ibid.  10.  v.  30. 

Mulnloquium  inane  fugiendum  in  oratio- 
nibus  ,ibid  6 v.  7. 

Pro  multis  cur  fe  moriturum  dixeritChri- 
fius8c  non  pro  omnibus  ,ibid.  20.  v.  28. 
Item  26.  v.  xS. 

Mundustotus  in  tenebris  ignorantias  Tub  ad- 
ventum  Chrifti , Joan.  n.v.  46. 

Mundus  fumitur  pro  mundi  dile&oribus, 
Joan.  14.  v.  17.  Lem  if  v.  19. 

Mundws  multifariam  fumitur,  Joan.  17.V, 
if. 

A mundo  affligi  non  eft  malum,  Joan.  17. 
v.  If. 

Mundi  fraudulenta  indoles , Joan.  xv.  10. 

Mundus  peccato  perditus  Salvatore  indi- 
gu it , Joan.  4 v.  42. 

Mundus  mari  cur  comparetur,  Matth,  13. 
v-  47* 

Munerum  a Magis  oblatorum  ftgnificatio, 
ibid.  1.  v.  11 . 

Munusfiliorum  quomodo  prodefletparen- 
tibus,  ibid.  1 f . v.  f. 

Mutilatio  membri  divina  lege  prohibita* 

ibid.  1 9 v.  12. 

Mutuum  dandum  abfque  ufura  autfpeparis 
beneficii , Luc.  6.  v.  3f . 

Myrrha  a putredine  praefervat,  Joan.  19. 


9-vH 

Morti  adjudicati  ligabuntur,  ibid.  27.  v.  2. 

Mortuorum  corpora  condiendi  mos,  ibid. 
26.  v.  12 

MoyfesauthoritateDei  inftituit  cathedram, 
ibid  2 3.  v 2. 

Moyfes  8c  Elias  curprae  caeteris  apparuerint 
in  transfiguratione,  ibid.  17.  v.  3. 

Cur  demorte8c  paflione  Chrifti  tuncdif- 
feruerint , ibid. 

Moyfes  Dei  efientism  in  hac  vita  non  vidit , 
nec alius purus  homo , Joan.  1.  v.  18. 

Moyfes  & Prophetac  fuerunt  fatores,  Apo* 
ftoli rreffores,  Joan  4 v.  36  8c feq. 

Moyfesde  Chrifto  prophetavit  paftim,  Joan, 
f.  v.46. 

Muliernomen  fexus,non  corruptions, Joan 
2.V.4. 

Mulieres  moricntem  Chriftum  non  defe- 
rueruntficur  Apoftoli , Matth.  27.  v.  ff.  I 

Earum  ftudium  commendatur,^/^.  Ingref-  i 
faefunt  monumentum , ibid.  28.  v 8. 

Mulieribusprimo  nuntiatarefurre&io,  ibid, 
28.  v.  9. 


v-39- 

Myftica  explicatio-  fanati  furdi  &:  mutr, 
Marc.  7.  v 33. 

Myftica  expofitio  irrifionum  Sc  pcenarum 
Chrifti , Matth.  27.  v.  30. 

Myftice  expiicata  miracula  ApoftolorumB 
Marc.  16.  v.  18. 

N 

\T  AamanSyrifidesSc  gratitudo,  Luc.  4, 

^ v.  27. 

Naim  civitasubi  fita  ? Luc.  7.  v.  11. 

Nardum  fpicatum  8c  foliatum,  Matth.  2 6. 
v-  7- 

Nati vitas  Chrifti  duplex,  una  seterna,  alia 
temporalis,  Luc.  1.  v.  37. 

Natura  corrupta  renititur divinse  era&ioni , 
Joan.  6.  v.  44. 

Naturae  unitas  cum  perfonarum  plural itate 
in  Deo , Joan.  10.  v.  30. 

Natum  pro  concepto  ponitur , Matt.  1 . v.  20* 

Naviuna&retiumallegoria, Luc. f v.  n. 

Navis* 


INI 

Navis,  venti,  pavor  difcipulorum  allegories  j 
explicata,  ibid.  14.  v.  33. 

Nazaraeorum  abftinentia  , Luc.  1.  v.  ip.  \ 

Nazarenus  unde  didus  Chriftus,  Matth.  1. 
»•»}• 

Neceftitas  non  habet  legem , ibidem  1 a. 
v.  5. 

Negationes  Petri  omnes  in  domo  Caiphse 
contigerunt,  Joan  18.  v.  24. 

Negare  Chriftum  quid,  6c  e) us  poena,  Matt. 
io.v.35. 

Negl  gentia  Apoftolorum  taxatur,  Matth. 
26.  v.  40. 

Neomenia  quale feftum  , Matth.  12  v.  1. 

Nefciria  Deo  quid  ? Matth.  25*.  v.  12. 

Neftorii  hxrefts  exploditur , Luc.  1 . v 43  • 

Nicodemus  ad  Chriftum  denodeacceftit,8c 
cur  ? Joan.  3.  v 1.2. 

Nicodemus  furorem  Judseorum  in  Chri- 
ftum mitigat,  Joan.  7.  v.  _po  8cfeqq. 

Nihil  in  auimse  t3Cultatem  irrepere  debet 
quod  e)us  erga  Deum  dile&ionem  exclu- 
dat , Matth.  22.  v.  37. 

Nimis  laeta  vix  creduntur , Luc,  24  v.  4t. 

Ninivirae  cuomodo  condemnabunr  Judaeos, 
ibid  12  v.41. 

Kijiytz pe  non  eft  exceptivum,  fed  adverfa- 
tivum  , ioid.  1 2.  v.  39. 

Ncdl's  poftrema  parsquas  ,ibid.  14.  v.  25". 
Dividebatur  in  quatuor  partes,  ibid. 

Noelibus  morari  iolebat  Chriftus  in  monte 
Oiiveti s ibid.  c.  24.  v.  1 . 

Node  congregati  Scribse  ScSeniores,  ibid. 

2 6.  v.  5-7. 

Nomen  proauthoritate,  juftu , 6c  vice,  Luc. 
24-  v-.47* 

Nomen  Dei  quomodo  fandificetur , Matth 
6.  v.  9. 

Nomen  Dei  per  Chriftum  hominibus  rnani 
feftatum  ,quod  ? Joan.  17.  v 6. 

Nomina  £ Deo  imponuntur  rebus  confenta 
nea  , Joan  1 v.  42 

Nathanael  inScripturis  eruditus  , Joan.  1. 
v.  45-. 

Chr-ftus conriretur  FiliumDei,  Joan.  i.v. 
49. 

An  id°m  cum  Bartholomseo  Apoftolo.Joan, 

I.V  f!. 

N .mine  prcntr'o compel  I at  diabolus Chri- 
ftum , Marc.  i.v  24. 

li  fcviidi  vcibum  fa  pe  pro  di!e£ione&  ap- 
probations cuurpatur*  Matth.  7.  v.  23. 


> e x; 

Novo  in  fepulchro  cur  pofitus  Chriftus, Hid. 
27.  V.  60. 

Erat  illud  inftar  cubiculi  quadrati , ibid. 

N ubes  curt  res  perfonas  gloriofas  texerint  i a 
transfiguratione,  ibid.  17.  v.  f . 

Nubibus  tamquam. cu; ru  triumphal!  vehe- 
tu r Chriftus  in  extremo  judicio,  ibid.  24, 
v.  30. 

Numero  denario  univerfitas  exprimitur, 
Matth.  2f.  v.  r. 

Numeruscertusproincerto,*A/W.  18.  v 22. 
Item  c.  19,  v.  29  ibid,  12.  v. 45-. Item  c.  1 3. 
v.  23.  Luc.  3.  v.  11. 

Nummi  fignabantur  imagine  Principis,/&i. 
22.  v.  20 

Numiimata  magna  vel  parva  cudebact  Ro- 
mani pro  rationecenius , ibid.  22.  v.  19. 
Quantus  fuerit  denarius  qui  Romanis  per- 
iolvebatur , ibid. 

i Nuptiaie  convivium,  quo  homines  fpiri- 
tualiter  pafeuntur , Matth.  22.  v.  1. 

Ad  nuptias  ipirituales  venire  eft  credere, 
ibid.  22.  v.  3. 

O 

Bedientia  abfolutiffima  injungicurref- 
pedu  Pnarifaeorum  , Matth  23.  v. 3. 
Obedienrise  prompt  ifiimae  exemplum  in 
Matrhaeo  , Matth.  9 v 9 
, ObedireChrifti  raandatis  eft  eum  confiterf , 

1 Matfh.  10.  v.  32 

! Obhtiones  templo  5c  altari  non  funt  fan- 
&\ore?  Jbid  23.  v.  17. 

Obicure  loquitur  Chriftus  in  pcenam  incre- 
j dulitatis,  ibid.  13*  v.  13, 

Obfcuriora per clario? a exponi debent,  non 
contra  , Luc.  22.  v-  20 

j Obfervatio  labbati  incipiebatpoft  occafum  , 
Matth.  27.  v.  5-7. 

Ob'efliones  diabolicae  non  Temper  contin- 
gunt  propter  adualiapeccata  obfeflorum, 
Marc.  9.  v.  20. 

Obfterrix  inChrifti  nativitate nulla  praster 
matrem  inrervenit , Luc.  2.  v.  7. 
Obftinatio  maxima  Judaeorum , Matth.  1 1.' 

v.  >f. 

1 Ohumbrare,  Luc.  i.v.  35*. 

Occahoad  quaerendam  caufam  8c  fiuduna 
mortis  Chrifti , Ma'tl'  27.  v/46 
Qua  occafione  Jefus  per  Judam  proditus, 
ibid.  16.  v.  6. 

Occi- 


I N D 

OccidendiChriftum  caufar,  Matth.21.v-38. 

Occifiopuerorum , ibid.  2.  v.  16. 

Fuerunt  numero.  quatuordecim  millium, 
v*  1 8. 

Occulra  vitia  non  mox  detegenda,  Matth. 

2 6.  v.  10. 

O&avius cur  Csefar  diftus , 8c  cur  Auguftus, 
Luc.  2.  v.  1. 

Oculi  Apoftolorumbeati  &quare,  Matth. 

13.  v.  16. 

Oculis corporis  videntesmiracula  non  Tem- 
per videntoculiscordis , ibid.  13.  v.  13.  | 

Oculorum  fublevatio  inter  orandum  tre*  i 
quens,&  cur,  Joan.  17.  v.  1. 

Oculorum  apertio  non  prsefupponit  omni- 
modam  csecitatem  , Luc.  24.  v.  30. 

Oculus  roalusHebrseis  fignifkat  invidiam , 
Match.  20  v.  15-. 

Oculus  promente  ut  intelleftum  8c  volun- 
tatem  continet,  Luc.  1 1.  v.  36. 

Oculus  fcandalizanseruendus,  Matth.  y.v. 
29. 

Oculus  pro  oculo  emendus , v.  38.  fi  fit  ne- 
quam,  ibid.  6 v.  23. 

Odium  mundi  fuftinendum  ad  exemplum 
Chrifti,  Joan,  iy  v.  18. 

Ofknfae  hominum  in  homines  incompara- 
biliter  minores,  quam  offenfaein  Deum  , 
Matth.  18.  v.  28. 

Oleo  charitas  comparatur , ibid,  27 . v.  2.  vel 
bona  opera  ,ibid. 

Oleum  lenit,fovet,fanatvulnera,  Luc.  10. 
v-34. 

Olivet)  mons inter  Jerufalem  8c  Bethaniam 
medius,  Luc  24.  v.  70. 

Omnikientiam  fuam  manifeftat  Chriftus, 
Matth.  21 . v.  3. 

Onus  incumbens  principatui  Ecclefiae , ibid. 

* 20.  v.  2(5. 

Opera  bona  quomodo  occultanda,  ibid.  9 
v.31. 

Opera  miraculofa  Chrifti  dare  probant  ejus 
divinitatem , Joan.  14.  v.  1 1 . 

Opera  omnia  Chrifti  redundant  in  mifero* 
rum  utilitatem  , Marc.  7.  v.  37. 

Opera  prascepta  pofiunt  efie  meritoria , Luc. 
17.  v.  10.  * 

Opera  fuperogaticnisconfuluntur  cumfpe 
mercedis,  Luc.  6 v.  3?. 

Opera  Trinitatis  ad  extra  funt  indivifa  Joan. 

14.  v.  10. 

Operarii  pauci  qui  Evangelium  prsedicent , 
Matth.  9.  v.  37. 


e x: 

Operarios bonos  mitterefic  facer? eft  Chii- 
fti,  ibid.  9.  v.  38. 

Ex openbuscognokendi Pfeudo  prophets?, 
ibid.  7.  v.  16. 

Orandum  in  abfcondito,  ibid.  6.  v.f.  8 c 6. 
item  c.  2 6.  v.  36. 

Orandum  utfugve  neceflitas  non  veniathye- 
me  velfabbatho  Scquare  , ibid.  24.  v.  20. 

Orandum  fine  intermiffione,  Luc.  1 8.  v.  1 . 

Oratio  ad  Patrem  dir igenda  per  Chriftum  , 
Joan.  14.  v.  14. 

Oratio  Chrifti  pro  Apoftolis  Sceorum  fuc- 
ceftoribus, Joan.  i7.v.2o. 

Oratio  cum  religione  mutatur,  Luc  1 i.v.  1 . 

Oratio  Dominica  exponitur,  Matth.  6.  v.  9, 

Oratio  8c  jejunium  fidei  aajungi  debent  ,ibid 
17.V.20. 

Orationes  a Chrifto  funduntur  in  cadis  pro 
fidelibus,  Joan.  1 6.  v.  2 6. 

Orationisconditiones,  Luc.  1 1.  v.  9. 

Orationes neceffitas,  Matth.  6.  v.8. 

Orphanus  denotat  filium  parentibus  orba- 
tum  , Joan.  14.  v..  18. 

Ofanna  quidfignificet,  Matth.  21.  v.  9. 

Oftendere,  pro  tacere,  Joan.  10.  v.  32. 

Ofculi  fignum  cur  elegerit  Judas, Matth. 2.6, 
v.  48  . 

Otio  pa^  atur  aditus  diabolo,  Matth.  1 2.V.44. 

Eftornamentumei  gratifiimum  , ibid. 

Otium  punitur,  Matth.  2?.  v.  18. 

Otiofum  verbum  quid , Matth.  1 2.  v.  3 6. 

Oves  a paftoribus  pafcendae  ex  amore  Chri- 
fti, Joan.  21.  v.  if. 

Oves  Chrifti  univerfum  fubjiciuntur  Petro 
tamquam  paftori , ibid. 

Oves  , pro  Epifcopis  : OvtcuU , pro  minori- 
busPresbyteris,^i^. 

Ovespaftorem  fuum  cognofcunt,  Joan.  ic. 
v.  54. 

Oves  pro  folis  eleftis  fubinde  in  Scriptura 
fumuntur,  Joan.  10.  v.  6.  26 

O v ib  u s ni  h i 1 fi  mpl  i ci  us,  innocent  ius,  Matth. 
10.  v.  16. 

P 

PAcifrcicurfilii  Dei,  Matth.  7.  v.  9. 

Pallia  cur  pofitafuperafinum,  Matt.  2 is 
v.  7. 

Palmitem  ferentem  fruftum  Deuspurgat9 
8c  qualiter,  Joan.  17.  v.  2. 

Panis a Chrifto benedi&us,  Matth.  2 6.  v.2 6. 

Paaum 


N D E X 


Fanum  multiplicatio  quomodo  a Chrifto 
fatfta  in  deferto  ? Joan.  6.  v.  1 1. 

Panis  nomine  quid  inteiligatur,  Matth.  6. 
v 1 1. 

Panis  pro  ciho  quocumqj  fumitur.Luc.14.  i. 

Panes  propofitionis,  Matth.  1 2.  v.  4. 

Parohoia  de  fiiio  prodigo , Luc.  if.  v.  1 1.  8c 

fcqq-  

Parabola  de  villico  iniquitatis  expomtur, 
Luc.  16.  v.  1.  Scfeqq 

Parabola  de  Pharifaeo  8c  Publicano  oranti- 
bus,  Luc.  jS.  v.  10  5c  feqq. 

Parabola  de  drachma  perdita , Luc.  1 f . v.  8. 

Parabola  invitatorum  ad  coenam,  Luc.  14. 
v.  17.  8c  feqq. 

Parabola  de  decern  virginibus,  Matt.2f.v,  1. 

Detalentis,  v.  14. 

Parabola  de  ove  perdita  allegoric^  exponi- 
tur,Luc.  1 7.  v.  2. 8c  feqq. 

Parabola  incidentisinlatrones  inviaHieri- 
chontina , Luc.  10.  v.  29. 

jApplicatur  lapfui generis  humani,  Luc.  19. 
v.  3 r. 

Panbolaquid  ? Matth.  1 3.  v.  3. 

Caufe  utendi  parqbolicis  fermonibus,  ib. 
8c  v.  3f. 

In  paraboiis  loqui , id  eft  , obfcure , Matth. 
v 3- 

Parabola  de  femine  8c  vcrho  Dei,  ibid.  19. 

De  bono  femine  8c  zizania , v.  24. 

Degrano  finapis,  v.  3 1 . 

De  fermento  , v.  33. 

De  thefauro  abfcondito , v.  44. 

De  margarita  8c  fagena  mifla  in  mare,  v.  47. 

De  homine  rege,  ibid.  20.  v.  1. 

Dedenariodiurno,/^. 21.  v.  21. 

Deduobus  filiis  > ibid.  21.  v.  28. 

De  patrefamilias,  v.  3. 

De  homine  rege,  ibid.  22.  v.  r. 

De  fervofidt  li , ibid.  24.  v.  4f. 

De  femine  ,ibid.  4 v.  27. 

Paracletus  confolatorem  denotat,  Joan.  *4» 
v. 

Paradifus  locum  vpluptatis  5c  amcenitatis 
denotat,  Luc.  23  v.  43. 

Bono  latroni  a Chrifto  promifliis.quis  ? ibid. 

Panfcevequid  fignificet,  Matth.  27.  v.62. 

Parvulos  benedicendi  confuetudo,  ib.  19. 1 3. 

In  quo  imitandi , ibid 

Parentes  quomodo  odio  habondi  ? Luc.  14. 
v.  24. 

Parenrum  e»-ga  Chriftum  reverentia  8c  ve- 
neratio,  Luc.  z . v.  fo. 


Parvulis  in  quo  debeamus  eflfe  fimiles,  Matt: 
16.  v.  3. 

Pafcerequidimportet,  Joan  21.  r.  if. 

Pafchacelebrandiritus,  Matth.  26.  v.  17; 

Vox  Pafchaexplicatur,i£Lf  16.  v.  1. 

Pale  ha  prirnum  poll  Chrifti  baptifmumSc 
jejunium , Joan.  2.  v.  1 3. 

Paicha  fecundum  poft  Chrifti  baptifmura, 
Joan.f.  v.i 

Pafcha  tertiura  a baptifmate  Chrifti,  Joan. 
6.  v.  4. 

Pafchaquartum  a baptiimate  Chridi , Joan. 
ii-v.ff  8c  1 3 v i. 

Pafchatranfitum  five  taanfultum  fignificat, 
Joan.  13.  v 1. 

Paicha  pro  diebus  pafchalibus,qui  erant  fep- 
tem,  Joan.  2.  v.  23. 

Pafchse  feftum  pro  primo  die  azymorum , 
ibid. 

Paicha  ufurpatur  pro  vi&imis  tempore  paf- 
chali  offerendis,  Joan.  18.V.  28. 

Paflionem  Chrifti  8c  noftrarum  diferimen, 
Matth.  26  v 33. 

Paflionem  fuam  cur  praedixit  fepiusChri- 
dus,  Matth.  2 <5.  v.  1. 

Pafleres  8c  abje&iflimae  quaeque  res  divina 
providentia  regunrur,  Matth.  10.  v 29, 

Paflionem  fuam  cur  8c  quandopalam  prse- 
dixitChridus Apoflolis,  Mattn.  16  v 21. 

Paftoris  veri  indicia Joan.  10.  v.  3.4  6, 

Padoribus  Ecclefise  femperaderitChriftus, 
Matth.  28  v 20. 

Pater  8c  SpiritusS.an  cum  Chrifto  judica- 
turi , Joan,  f v.  22. 

Pater  eft  major  Chrifto,  ut  homine , non  ut 
ur  Deo.  Joan.  14.  v.  8 

Pater  seternus  docuit  Filium  , quatenus 
feiens  feientem  genuu , Joan.  8 v.  28. 

Pater  multis  modis  glorificavit  Chnftum , 
ibid • v.  f 4. 

Pater  cur  vocetur  Deus,  Matth.  6.  v.  9. 

Pater  seternus  principium  Filii  8c  Spiritus 
fan&i , Joan.  1.  v.  1. 

Parer  nofter  qualiter  nominetur  Deus.Matt. 
23.  v 9. 

Patientia  Chrifti  admirabilis,  Matth. 26.V.8. 

Patientfci  Chrifti  diviaitatis  argumentum, 
Matth.  27  v.  40. 

Patientiacommendatur,  Matth  f.  v.  41. 

Petrem  & matrem  plufquam  Chriftum 
amans  non  eft  dignus  nomine  difeipuii 
Chrifti,  Matt.  10.  v.  37. 

Patres 


I N-  D E x; 


Patr.es  tam  in  lege  nature  quam  Moyfaica 
per  Chriftum  juftificati  anticipative , 8c 
ex  limbo  per  ejus  defcenfum  iiberati, 
Luc.  i . v.  71. 

Patria  Chrifti  triplex  , Matth.  1 3.  v.  P4. 

In  ea  pauca  tecir  miracula , v.  58. 

Erat  iis  indigna , ibid. 

Paulus  Apoftolus  qua  ratione  plus  omnibus 
laboravit , Joan.  4.  v.  38. 

Pauperibus  tedium  , reputat  Deus  fibi  fa- 
dlum  , Matth.  2p.  v.40. 

Pauperibus  promittit  regnum,  ibid.  1 1 . v.  p, 

Pauperibus  opes  diftribuendae,  19  v,2i, 

Pauperes  cur  temper  ad  xnanum  habebirnus, 
ibid.  1 6.  v.  1 1. 

Paupertas  fpiriius  in  quo  confiftirbtfid.  p.v.3. 

Pax  a Chrifto  commendatur,Marc.  9.  v.  49. 

Pax  Chrifti  8c  pax  mundi  qualiter  differant  ? 
Joan.  14.  v.  27. 

Pax  finis  omnium  defideriorum , Matth.  10. 
v.  1 2. 

Pace  dignus  ti  quis  fit,  illara  recipietjfin 
minus,  ea  ad  Apoftolos  redibit,  ibid.  10. 

v*^*  . . 

Pax  mundi  nequitia  lmpumta,  Matth.  10. 
v.  34. 

Pax  lumitur  pro  omni  profperitate  mentis 
8c corporis, Marc. p.  v.  34. 

Peccantium  in  Chriftum  poena  in  hoc  fe- 
culo8c  tuturo,  Matth.  21.  v.  44. 

Peccatum  dimittendura  temper  8c  quo- 
modo  yibid.  18.  v.  22. 

Peccata  crefcere  in  immenfum  non  finit 
Deus , ibid.  23.  v.  32. 

Ubi  peccatum  abundavit,  fuperabundavit 
gratia  ,Marc.  16.  v.  9 

Peccatum  antonomaftice  appellatur  malum 
Joan.  17.  v.  ip. 

Peccare  in  caelum  > Luc.  14.  v.  14. 

Peccata  iterata  propter  ingratitudinemgra- 
viora,  Joan,  p v.  14. 

Peccatrixpro  meretrice,  Luc.  7.  v.  37. 

Pecuniam  inloculisferreprohibentur  Apo- 
ftoli , Matth.  10.  v.  9. 

Pedes  allegorice  fignificant  humanos  affe- 
dlus , Joan.  13.  v.  10. 

Pelagianorum  error  circa  Baptifmi  necefti- 
tatem , Joan.  3.  v.  p. 

Pcenitentiam  in  Juda  quid  excitaverit 
primo  , Matth.  z6.  v.  po. 

Pcenitentiam  non  agit  qui  indulgentiam 
eonfperat',  Luc.  24.  v.  47. 


Poenitcntia  eft  plus  quSm  nova  vita , Matth. 
1 1.  v.  21. 

Pcenitentiam  predicat  Joannef,  Matth.  3 v. 

8 abca  incipit  etismChriftu.v^m  4 v.17. 
Pcenitemise  Juda:  quid  deFuerir , ibid  27  3. 
Perpgrini  non  folum  invitandi , fed  Sc  co- 
gendiad  hofpitium  , Luc.  24.  v.  29 
Perea  Hei  odi  fubjedta , Luc.  1 3 v.  3 1 . 
Perfe&ioChriftianainquo  confiftat,  Matt. 
19  v.  21. 

Pericula  vitanda  ubi  charitas  non  poftulat 
viram  profundi , Joan.  7.  v.  1. 

Perjurium  vetitum  , Matth.  p.  v.  33. 
Ferfeverantialolacoronatur,  ibid.  ,0.  v.22. 
Perteverantia  commendatur  ,ibfd.  24.  v.  » 3. 
Perionaruni  divinarum  uoa  fine  reliquis 
cognofci  nequit,  Joan.  14  y.  7. 

Petenti  dandum  , Maitb.  p.  v.42. 

Petite  & dabitur  vobis , quomodo  intclli- 
gatur , Matth.  7.  v.  7. 

Petrus 8c  Andieas  vocantur , Matth. 4.  v.  iS. 
Quare  pifeatoreshominum , v.  19. 

Petrus  cur  nominatim  expriraatur,  Matth. 
28.  v.  7. 

Ejus  humilitas  8c  timor , Luc.  p.  v.  8. 

Cur  primus  Apoftolorum  dicatur,  Matth. 
10.  v.  1. 

Collegii  Apoftolorum  caput , Joan.  6 . v.69. 
Ejus  astas,  Joan.  21.  v.  18. 

Junior  Andrea  fratrefuo , Joan.  1.  v.  41. 
Baptizatus  a Chrifto  , Joan.  3.  v.  22. 

Fit paftorEcclefiae,  Joan..  21.  v.  ip. 
Ferventioris  fidei  quam  alii,  March.  16.  v. 

16.  Item  25.  v.  33. 

Alia  ipfius  encomia  ibid. 

Ejus confefiio  quam  perfe&a,  ibid. 
Myfterium  iftjus  nominis , v.  18. 
Fundamentum  fecundarium  totius  Ecclefi?, 
ibid. 

Ejusprimatus,  v.  19. 

Afperius  a Chrifto  reprehenditur  , Matth. 
16  v.  23. 

Curvoluerit  fieri  tria  tabernacula , Matth. 

17.  v. 4. 

Ejus  triplex  peccatum,  ibid.  26  v 33. 
Fervor, v.  pi. 

Obedientia,  v.  pi.  Audacia.v  p8. 

Negat  difcipulatum  Chrifti , 8c  fidem  Chri- 
ftianam,  v.  70 

Mendacioadjicit  perjurium , v.  72. 

Galli  cantu  admonetur  pcenitentise , v.  77. 
Ei  e carcere  Romano  fugienti  apparet  Chri- 
T 1 1 1 c ftus, 


IN  D E X. 


ftus,  Jo?n.  if.  7. 19. 

Immerito a Calvinorcprehenditur,  Matth.  j 
14.  v.iS.  j 

Laudatura  SS.  Patribus , ibid. 

Ardor  diledtionis  ejus , ibid. 

De quo dubiraverir , v.  5 1 . 

Phoenicia  duplex  , Matth.  15*.  v.  22. 

Phares  Sc  Zirim  cur  ambo  memorentur  , 
ibid.  i.v.  5. 

Pharifxi  hypocritx  ex  duplici titalo, ibid. 

1 v.  7.  item  22.  v.  1 a. 

De  iis  bene  prophets  vit  Ifaias,  ibid. 

Eorum  opera  contraria  voluntati  Dei , v.  8.  : 

Tent  ant  Chriftum , Matth.  1 9.  v.  3. 

Pharifaei  Sc  Sadducxi  ie&xcapitaliter  inter  j 
i'e  contrarix,  Matth.  »6  v.  j. 

Eorum  dodtrina  curfermento  comparetur,  | 
ibid.  v.  6 

Cum  debuiflent  primi  credere  Joanni , ne 
quidem  fecuti  hint  exemplum  publica- 
norum  & roeretricis,  ibid. 21.  v.  32. 

Phariixi  Sc  Scribx  plerique  fuerunt  fimul 
ex  ordine  Levitico  ac  Sacerdotali,  ibid. 
23  V.  2. 

Iis  fere  incumbebat  gubernarepopulum  Sc  j 
magiftratum  gerere , ibid. 

Pharifaei  ne  minimum  conatum  faciebant  | 
ad  obfervanda  prxcepta  legis,  ibid. 

Gioriam  humanam  Temper  aucupabantur,  | 
v.  f. 

Phyla&eriis  amplioribus  utebantur,  quam  > 
cseterj-ji^.  1 

Affedlab aor  primalQCxin  conviviis»  v.  6.  | 

Paratos  credere  in  Chriftum  rev.ocabant , ! 
V.  12.  j 

Hypocritx  , v.  iy.  Cxcifeu  ignorantes , v. ! 
16.  Avari , v.  18 

Stulti,v.  17.  Pleni  fraudibus  8c  injuftitia , 
v.  iy. 

Galumniantur.Matt.  9.V.34  Sc  12.v-3.8c  24.. 

Difputanao  vex  ant  diicipaios  Chrifti,Marc. 
9.V.  13. 

Vanxglorixcupidi , Joan.  y.  v.44. 

Pharifxi  Chriftum  imitantis  multiplex  ig- 
noraatia , Luc.  7.  v.  jp. 

Pharhx  s pieratis  larva  detrahitur,  Matth* 
23  T 1. 

Graviflime  perftringuotur , ibid. 

Interrogant  nonut  difeant,  fed ut carpant , 
Matth.  12  v.  10. 

Eorum  zd\i\dfyo,ibid.  22.  v.  16. 

Mequitia,  v.  18. 


Philippus  ante  alios  Apoftolos  ad  individua 
fequelam  a Chrifto  vocatus,  Joan.  1 . v.43. 

Phyladleria  quid  ? Matth  23.  v.  y. 

Piger  lervus  quomodopuniendus.i^.  iy. 
v.  26. 

Pilatus  gubernator  Judxx  a Tiberio  confti- 
tutus,ibid.  27.  v 2. 

Ejus  impietas  8c  inftpientia  taxatur,  Joai. 
19.  v.  10. 

Fuit  Judxx  Prxfes  per  annos  decern , Luc. 3. 
v.  1. 

Anno  tertio  prxfe&urx  ejus  Chriftusprae- 
dicareccepit , ibid. 

Subcrat  Prxfidi  Syrix  inftar  procuratoris, 

ibid. 

Vo'uit  dhriftum  abfolvere , Joan.  18  v 38. 
8c  19.  v.  4 y. 

Excuiabat  Chriftum  de  affc&ata  Regis  dig- 
nitate,  Matth.  27.  v.  1 2. 

Aggravat  ea  , qux  objiciebanrur , ut  refpon* 
fum  8c  defenlionem  eliceret , v 13. 

Miratur  vehementer  maRluetudinem  Chri- 
fti , v 14. 

Conatur  Chriftum  liberare,  v.  17.18.19.20. 
26. 

Idem  conatur ejusuxor,  v.  19. 

In  quo  peccaverit , v.  22. 

Populum  facit  teftem  innocentix,  v.  2 3. 

Non  poteft  excufiri , v.  24. 

Cur  manuslaverit,f£ii. 

Non  tulit  iententiam  mortis  in  Chriftum, 
v.  2 5. 

Pifcatores  hominum  feriari,  8c  pcenitentix. 
vacare  l'ubinde  debent , Luc.  y . v.  2. 

Pii'cina  probatica  Jerofolymitana , Joan.|r. 
v 2 ‘ 

Plautus  & fama  ex  beueficiis  non  quxrenda  , 
Marc  7 v.  36.  8.  26 

Plenilumum  erat  moriente  Chrifto , Matth, 

• 17-  v>4f- 

Eo  tempore  naturaliter  non  poteft  fieri 
eclppiftsSolis , ibid. 

Pleniiudinem  fpiritus  habuit  Chriftus,  ibid. 
12.  v.  18. 

.Plenitudo  gratix  Chrifti , Joan.  1 . v.  14. 

Porphyrius  Chriftum  inconftantix  arguit 
fed  perperam  , Joan  7.  v.  8. 

PorticusSalomoms  tibid.  10.  v.  23- 

Parafeeve  quid  ? ibid.  19,  v.  14-  3 1 * 

Prxcepta  anriqux  Legis  quatenus  imports* 
bilia,  Matth  23.  v.4 

Prxcepta  Dei  quomodo  facilia^W.n.v.3©. 


I N D 

Preceptor  pi  us  importatquam  Do£or,Luc. 
17*y*  13-  •. 

Praeceptorum  afpentas  temperaturfpepro- 
miflionis,  Matth.  i®.  v.40. 

Praeceprum  de  non  conferendis  pera,  calcea- 
mentis, quo pertineat, ibid.  10,  v 10. 

Precibus  nullus  erir  poll  judicium  locus, 
ibid.  if.  v.  10, 

Prsedeftinatiomsmyfterium  ,ibid.  1 1.  v.21. 

Praedefti  nation  is  certitude , Joan.  6.  v.  37. 

Ea  cognita  debet  efle caufa  diligentiae , Mat. 
24.V.  ap. 

Eft  gratuitum  Dei  donum , ibid. 

Praedicitur  Petri  martyrium,  Joan.  2 t v.  18. 

Prasdicabitur  Evangelium  in  univerfo  orbe, 
antequam  finis  mundi  veniat,  Matth.  14. 
v.  14. 

Prsedicatores  Evangelii  dignifuntfuftenta* 
tionefu  &,ibid.  10.  v.  10. 

Praelati  Ecclefise  qaaliter  praeefle  debeant, 
ibid.  20.  v.  2 6. 

Praefentia  realis  corporis  Chrifti  in  Eucha- 
riftia,  Joan.  6.  v.  fi. 

Praefidibus  tradentur  Apoftoli,  Matth.  10. 
v.  18. 

Praefuraptioquid  fit,  8c  undeoriatur , ibid. 
4-V-7- 

Praefulum  Ecclefiae  praecellens  beatitudinis 
grad  us , ibid.  24.  v.  47. 

Non  debent  abuti  fua  poteftate  1 v.  49. 

Nec  patrimonium  Chrifti  prodigere  ,ibid. 

Eerum  authoritas , ibid.  18  v.  17.  18. 

Praeteritura  pro  fururo  prophetice  ufurpa- 
tum,  Luc.  1.  v.  68.  2.  3 1. 

Praetorium  non  intraverunt  Judaei,  Matth. 
27.  v.  11. 

Quid  fit,  v.  27. 

Ejus  ingreftus  an  manducaturis  Pafcha  pro- 
hibits, Joan.  18.  v.  28. 

Pretium  fanguinis  non  poterit  conveyti  in 
ufum  templi , Matth.  27.  v.  7. 

Prim  a fabbathi  cur  vocetur  dies  Dominicus, 
ibid.  28.  v.  1. 

Primo-genitus  non  refpicit  fecundo-geni- 
tum , Luc.  2.  v.  7. 

Primus  locus  pro  honoratiori  fumitur , ibid. 
14.  v.  8.9. 10. 

Principes  Sacerdotum  fuo  fadto  arguit  Ju- 
das, Matth  27.  v.  4. 

Principes  Sacerdotum  apparatu , Scpompa 
fua  putabant  Chriftum  terr ere,  ibid.  2 \ . 
v.23. 


E X. 

Eorum  mendacium,  v.27.  Authoritas,  v.  15. 

Principes  facerdotum  quf , Matth.  2 v.  14. 

Prodigia  in  Chrifti  pafiione  multa  fignifi- 
cant  iibid.i’j.y.  f\  fi. 

Prodinonem  fui  cur  praHixerit  Chriftus, 
ibid  26.  v.  2t.  Cur Prophetae , v.  f6. 

Profedtus  quern  faciunt  homines  * cur  8c 
undediverfus,  Matth.  13.  v.  23. 

Profedtus  horn  inis  fit  paulatim,Marc.4-v.a8 

Proles  in  utero  matris  276.  diebus,  id  eft, 
meniibus  novem  8c  diebus  lex, Luc  2.v  6. 

Promulgari  non  vult  Chriftus  ab  Apoftolis 
lublimen  de  fua divinitate fidem , M atth. 
16  v.  20. 

Nec  transfigurationem  , ibid.  17 . v.  9. 

! Propheta  cur  fine  honore  in  patria  1'ua , Luc. 
4.  v. 24. 

Prophetae  non  tantum  futura,  fed  8c  praefen- 
tiaarcana vident, Joan. 4 v.  19. 

; Prophetse  omnes  de  Chrifto  prophetave- 
runt,  Luc.  1.  v 70. 

! Prophetam  non  perire  extra  Jerufalem  quo 
fenfu  verum,Luc.  13  v.  38. 

Propheta  pro  dodtore  Evangelii , Matth.  1 o* 
v 41. 

Prophetia  tribus modis  impletur , ib  2.v.  1 f. 

Propofitio  operatoria  quid  demonftret,*£i«L 
26.  v.  26. 

Proverbium  Scparabola  quomodo  differant, 
Joan.  10.  v.  6. 

Profelytus  quis?  Matth.  23.  v.  1 7. 

| Providentia  divina  cur  citiusbello  Judaico 
finem  impofuerit , ibid  24.  v.  22. 

Provifio  rerum  futurarum  quatenus  per* 
mifta,  ibid  6.  v.  34. 

Proximusquisdicendus,  Luc.  10.  v.  36  37. 

Pfalmosquinque  legerefolebant  Judaei  poft 
comeftum  agnum  Paichalem  , Matth.  26. 
v.  30. 

Pleudo-Evangeliftae  anteLucam  conati  funt 
Evangelium  feribere,  fednonporueiunt 
complere , Luc.  1 . v.  1. 
i Pfeudo-Chrifti  habebuntfuos  Pfeudo-pro- 
I phetas,  Matth.  24. v.  24. 

Pleudo'prophetarum  nomine  comprchen- 
duntur  haeretici , ibid. 

Edunt  pfeudo-miracula , ibid. 

Pfeudo-paftores  non  audiuntur  ab  ovibus, 
Joan.  10.  v.  8. 

Publicani  qui  ? Matth.  f . v.  46. 

PubI  icani  8c  mererrices  precedent  Scribas  8c 
Phartfieos  in  regno  caclorum , ib.i  1 . v.  3 1 , 
Ttttt  2 Pu- 


IN] 

Publicanos  Sc  peccatores  Chriftus  recipit, 
Luc:  i p.  v.  i. 

Publico  latroni  poftponiturChriftus, Matth. 
27.  v.  21. 

Publ  icos  defedtus  publice  reprehendit  Chri- 
ftusaliasnon  , Marc  9.  v.  28. 

Pugillarium  frequens  ulus  apud  veteres,Luc 
1.  v.  63. 

Pulmentarium  quid  ? Joan.  21.  v.  f. 

Pulverem  de  pedibus  cur  excuterent  Apo- 
llo! i , fi  non  recipiebatur  Evangelium, 
Match.  10  v.  14. 

Purgaticnis  lege  non  obligabaturVirgo  Dei- 
para  , Luc.^i.  v.  22. 

Purgatorium#adkruitur , Matth.  12.  v.  52. 

Purpura  cukum  externum  defignat, Luc.itf. 
v.  19. 

Pulillusgrex  ndelium  Chriko  paftori fubdi- 
tus,Luc  12.  v.  32. 

Futeusjacob  in  latere  mentis  Garifim, Joan. 
4.  v.  20. 

Uadrans  idem  quod  teruncius5&  quan- 
ti  valeat,  Marc.  1 2.  v.  42. 

Quafi  dubirative  ,procirciter,  Luc. 3 v.23. 

Quih  , non  Temper  (imilitudinem , led  fub- 
indeproprietarcrn  deaotat,  Joan.i.  v.  14. 

Qoarta  figili-anodlis  quid,  Match.  14.  v.  if. 

Quatuor  generibus  beatorum,  totidem ge- 
nera milerorum  opponuncur,  Luc.  6.  v. 
54.  8c  feqq. 

Sine  querela  incedere,  non  excludit  culpas 
veniales , Luc.  t . v.  6. 

Querimonia  natutaederelidte,Matt.  27.V.46 

Qnseftionibus  captions  conantur  Pharifaei 
Chriftum  tentare  , ibid.  22.  v.  if. 

Quia  , An  Scripturis  frequenter  redundat, 
Luc  4.  v 21. 

Quia,  phrali  Hebraicaquandoque  redundat, 
•Matth.  1 6.  v.  7, 

QujesChrifti  poll  labores 24.  v.  3. 

Quinquaginta  annos  non  habuit  Chriftus, 
contra  Irenaeum , Joan.  8.  v.  f 7. 

R 

RAbbi  honoris  he  dignitatis  nomen  a 
fcieQtia  6c  virtute  defumptura , Joan.  1 . 
v.38. 

Rabboni  quid  lignificet , Joan,  20.  v,  16. 
Rash*  quid  ? Matth.  f . v,  zz< 


) E X. 

Rachelis  nomine  intelligitur  regioBethle-' 
hem  ,'ibtd  2.18. 

Rama  an  nomen  proprium  , ibid . 

R amos  de  oleis  8c  Palmis  cur  csedunt  Judaci, 
tranieunte  Chnko,  ibid  1 2.  v.  8. 

Ratio  reddendaetiam  verbi  otiofi,  ibid . ni 
v.  30. 

Rebus  8c  verbis  Chrikus  docuit,  ibid.  18.  2. 

Redemptio  captivitatem  refpicit,  8cfoluto 
pretioper3gitur, Luc.  i.v.68. 

Regem  ie  dicereChrikus  poterat  inRomano 
imperio  linelsesa  Majeftate,Matt.27.  v.i  u 

Regem  terrenum  expedtant  Judsi  .iind.  12. 
v.  42. 

Regeneratio  triplex,  ibid.  19.  v.  28. 

Regesimpii  vulpes  appellantur,  Luc.  13  3 2? 

Regia  authoritate  utitur  Chriflus , Matt.  1 2, 
v.  12. 

Regiam  magnificentiam  plebeia  humilitate 
temperat  Chriftus,/^.  21.  v 3. 

Quomodo  fecerit  ne  ridicula  videretur,i£*W. 

Regina Sabse  quanta , ibid  12.V.42. 

Geffittypum  Ecclelias  gentium  ,ibid. 

Regia  Judseorum  in  vaftiratem  redigenda. 
ibid  23  v.  38  Subtrahente  Chriko  gra- 
tiam  8c  protedbonem , v.  39. 

Regis  titulum  apud  Judaeosnulii  Iicebataf- 
lumere  abique  Romanorum  conceffione, 
Joan.  19  v.  12. 

Regnum  caelorum  quomodo  vim  pati  dica- 
tur , Matth.  1 t.  v.  12. 

Regnum  Dei  quid  :ib.  3.V.2.C  6,y.  10  c.13, 
v.  24  31. 

Regnum  Chriki  inchoatum , propagatum  , 
completum , Luc.  1.  v.  33  34. 

RegnumChriftiquo  fenfu  nonfueritde  hoc 
mundo,  Joan.  18.  v.  36. 

Regnum  Dei  katim  manifekandura  puta- 
bant  Judasi , Matth.  21.  v.  9. 

Regnum  Chriki  kabile,8c  fupercalumniara 
elf,  Joan.  19.  v.  21 

Reguius  venit  ad  Chrikum  pro  fanitate  filit, 
Joan.  4 v.47. 

Reprehenditur  ejus  incredulitas , v.  48. 

Reliquiaruro  cultus  kabilitur , Matth.  14.’ 
v.  3 6.  Marc.  f.  v 33. 

Repetitio  nominis attentioni excitand* fer- 
vit , Luc.  22.  v.  31. 

Repetitio conkantiam  denotat, Joan.  1 . v.  20.’’ 

Reprehenlio odium  parit , Joan.  7.  v.  7. 

Reprobi  fignificantur  nomine  mundus,  Joan 


I N D 

Repudii  libellus  cur  permifius,Matt.y.v.3i. 
Ejuscaufse , v.  32. 

Derepudio  uxorum  controverfiaw'^.ip.v.J* 

Eft  contra  naturam  Sc  legem  ,v  6. 

Permiffum  propter  duritram  Judaeorum,v.8 

Reproborum  condemnatio , ibid , 25-  v.  4 1 . 

Reprobatio  propter  negligentiam  utendi 
donis  Dei , ibid.  1;  v.  29. 

Rerum  fimilirudines  difficulter  arebusdif- 
cernuntur , Joan.  20  v.  29. 

Revercntia  Herodis  in  Joannem  , Marc.  6. 
v 20. 

Popuii  in  Chriftum  , Marc.  9 v.  34. 

Diictpulorum  , ibid.  10.  v 32. 

Rejpondere , pro  fermonem  ordiri  vel  profe- 
qui , Matth.  1 r.  v.  2f. 

In  relurredione  corpora  integre  refumenda, 
Joan  6 v.  39. 

Poft  refurredionem  miffi  multi  Prophetse 
ad  predicanduro , Matth.  23.  v.  34. 

Multi  dodcres , ibid. 

Refurredionem  imperare  Dei  eft,  poftulare 
hominurri , Luc.  7.  v.  14. 

Refurredionis  fignum  injona  prefiguratum 
Matth.  12.  v.  49 

Relurredio  mortuorum  moriente  Chrifto, 
ibid  27.V  5-2. 

RefurredionisCbrifti  future  fama,  ibid.i’j. 
v.  63. 

Earn  conati  funt  impedire  vel  obfcurare  Ju- 
dsei,  v.  64. 

Ejus  fidem  quomodo  adftruat  Angelu  s,ibid 
2.8.  v.  6. 

Ejufdem  illuftre  ab  inimicis  teftimonium, 
v.  1 1. 

Refurredionis  fides  erat  apud  J uda^os,Marc. 
6.  v.  14. 

Circa  refurrqftionem  error,  Matth. 22. v.29. 

Earn  curquidnm  non  crederent,  Marc.  16.1 3 

Retium  refedio  quid  iigmficet,  Matth.  4. 
v.  zi. 

Rete  Apoftolorum  pifcantium  poft  Chrifti 
refurredionem  non  fcinditur  multitude 
nepifcium.  Ejusrei  allegoria,  Joan.  21. 
v.  1 1. 

Rex&regnum  correlativa  funt,  Joan.  18. 
v.  37. 

RexqualisfueritChriftus,  Matth.  T2.V.17. 

Cur  fe  Regem  vocet ,tbid.  2f.  v .34. 

Romani  Coniules.fub  quibus  natus  eftChri- 
ftus,  Luc.  3.  v.  23. 

Romani  Imperatores  vocantur  Carfares  & 


E X. 

Augufti-.ficut  apud  Syros  folent  Principes 
appel lari  Antiochi:apud  Perfas  Arfacidae: 
apud  Phylirthseos  Abimelech  : apud  jE- 
gyptios  Pharaones  Sc  Pto!omsei,Luc,  a.v.  3 

RomanusPontifexfucceditPetroin  munere 
paftorali , Joan.  2 1 . v.  14. 

Ejus  in  fide  indefedibilitas,  Luc.  22.  v.  32. 

S 

^ Abbati  rigid!  obfervatores  non  fuerunt 

l J Pharifsei,  Matth.  27  . v.  62. 

Sabbatinis  diebus  Chriftus  potiftimum  mi- 
raculapatrabat,  Joan.  9.  v.  14. 

Sabbato  licet  homini  cujufvis  rationisbene- 
ficium  preftare,  Matth.  12.  v.  12. 

Sabbdton  fecundo primum , quid  tibid.f.  1. 

Sabbaton  fignificat  quretem  , ibid . 

Alias  ejus  iignihcationes,  ibid. 

Ejus  dominus  eft  Chriftus , v.  8. 

Sabbato  ofierebantur  Sc  preparabantur  fafri- 
ficia , Matth  12  v 12. 

Sabbato  qua*  opeta  fieri  licitepoterant,Luc» 
13  y if. j6 

Sabbato  fpicas  vellerean  licuerit.Luc.i.v.s. 

Sabbatum  pafchalevocatur  magnusdiesfab- 
bati,  Joan.  19  V 31. 

Sabbatum  pro  fepJmana  , Luc.  18.  v 12. 

Sabbatu-m  violabant  in  templo  Sacerdotes 
madanao  animal  :a,  lignaferendo, Matth. 
12.  vy. 

Sabellianoiumh^refisrefellitur,  Joan.  14, 
v.  9.  c.  1 6 v.  jy. 

Sacerdotes  honorare  Chriftus  exemplofuo 
docuit,  Joan.  18  v.  23. 

Sacerdoti  cur  fe  oftendere  debuefit  fanatus  a 
lepra,  Matth.  8 v.  4. 

Sacerdotio  an  Sc  quomodo  fungi  potuerint 
pater  & filius  , Marc.  1 . v.  26. 

Sacramentariirefutantur  , Matth.  2 6 v.  26, 

Sacrifkia  iudaicamere  carnalia,  Scfypica, 
Joan  4 v.  23. 

Sacrifkia  olim  in  montibus  offerri  confueta 
& cur  ? ibid.v  20. 

Sacrifkium  novae  Legis  in  fpiritu  8c  veritate 
offertur,  ibid.  v.  23  Sc  feqq. 

Sacrificium  novae  Legis  inftituitur,  Luc.  22, 
v.  20. 

Sacrificium  novse  Legis  ftabilitur, Matth. 26. 
v.  18. 

Sadducaei  cum  corporefimulextinguebant 
animas, Matth.  aa.  v.  32. 

Sad- 


I N.  I 

Sadducsei  tentant  Chriftum  ,ibid.  v.  23. 
Oppugnant  reiurre&ionem , ibid. 

Salim  leu  falem  oppidum,  diftindium  a Je- 
rusalem .Joan.  5.  v.  23. 

Sal  mtatuatum  ad  nihil  utile , Luc.  14.  v.3f. 
Salis  qualitates , Marc.  9 v 48.49, 

Sapientice  lymbolum , ibid. 

Sal  lymbolum  Sapiential,  Matth. y.  v.  1 3. 
Saint  Are , pro  Salvatore , Luc.  1.  v.47.  Item 
profalute , Luc.  2.  v 30. 

Samaria  inter  Judsam 8c Galibeam  media, 
Joan.  4.  v.  4 

Samaria,  urbis  8c  provincial  nomen  ,ibid. 
Samaritan  erant  Gentiles,  Matth.  10  v.  y. 
Samaritani  origins  Babylonii,  Joan. 4.  v.8. 
Volebant  videri  Judsei,  Joan  4.  v.  . 
JudaeisobduasporifiimumcauSasinvifi , ib. 
Samaritanorum  cum  Judseis  dilcordia,  Luc. 
9 v.  5-3.  c.  io.  v.33. 

Santlificarepro  immolare,  Joan.  17.  v.  19 
Sandlum  non  licet  darecanibus,  Matt  7 v.6. 
Sanedrin  concilium  de  novis  Prophetis  exo- 
rientibus  judicabat , Joan.  4.  v.  1. 
Sanedrinquid  , Matth.  10.  v 17. 

Sanguinis profluviohboransmulier,  Marc. 

f.V.lf. 

Fimbriam  veftimenti cur  tet;gerit , v.  27. 
Maxima  ejus  fides , v.  28. 

Earn  celari  noluit  Chriftus,  v.  30.  32. 
Sanitatem  conferunt  Apoftoli.Marc.d  v.13. 
Sapientibiishujus  mundi  quomodo  abfcon- 
dita  myfteria  regni caelorum,  Mat.  1 1 . 2y. 
Sat  anas  quid  ? ibid.  4.  v.  10. 

Satanas  juratushominum  adverfarius,  ibid. 
12.  v.  2 6. 

A vidifiimusconfervandi  fui  regni , ibid. 
Saturn  genus  raenfurse,  ibid.  13.  v.  33. 
Scandali  vitandi  causa  pati  oportet  jadturam 
temporalium , ibid.  1 7,  v.  26. 
Scandalizare quid  ? ibid.  18. v.6. 
Ejusmala , v.  7. 

Scandalizariin  Chriflo  quid  ? ibid.  1 1 .v.6. 
Scandalizati  in  quo  fuerintApoftoli,;£^.t6. 
v.  34. 

Scenopegias  feftivitas  durabat  per  feptiduum 
Joan.  7.  v.  2. 

Stciilxo  veftimentorum  fignificabat  doloris 
magnitudinem , Matth.  2 6.  v.  6y. 

Vetita  fummo  Sacerdcti , ibid. 

Scribe  & Pbarifad  comparantur  pueris  in 
foro , 8cc.  Matth.  11.  v.  1 6. 
Eorummorofttas,  v.  17, 


* E X. 

Scribae  8c  Pharifaei  per  omnia  locadifperfi 
habitabant  ,ibtd.  iy  v.  1. 

Cum  non  poflent  Chriftum  carpere,carpunt 

difcipulos,  ibid. 

Cur  acriiis  tuerentur  traditiones  Seniorum , 

quam  leges  Dei,  ibid. 

inter  manducandum  crebro  lavabant  manus 
v.  2. 

Cxci  erant  8c  duces  cascorum  . ibid.  1 y v. 14. 
Scribae  Judseorum  qui  8c  quales  , ibid  2.V.4. 
Scripiurarum  inteJligenriaeft  Spiritus  San- 
61)  donum  , Luc.  24  v.  4y. 

Sedtaerresapud  Judasos,  Matth  3.  v.  7. 
Securis  ad  ridicem,  ibid.  v.  10. 

Securitas  fupina  lalutis  ante  judicium  , Mat. 
24  v.  37. 

Etiam  in  medio maximorum  malorum# 
v.  39. 

Sedere ad dextram  quid  }ibid.  22.  v.  44. 
Sedtre  Chriflo proximum  quideflet,  nefeie- 
bat  mater  filiorum  Zebedasi,  ibid  10. v 22. 
Semipelagianorum  error  circa  gratiae  neeef- 
fitatem  , Luc.  12  v.  y 7. 

Semitae  Domini  quomodo  redlse  fieri  dican- 
tur , Matth  3 v 3 

SentenriaDeinumquam  mutanda,^;^.  2y. 
v.46. 

Spparatio  Chrifti  a difeipulis , ibid.  1 1.  v.  1. 
Separatio  eledtorum  a reprobis,  ibid.  2y.Ji. 
Sepelire  patrem  quid  ? ibid.  8 v.  2 1 . 
Septuaginta  duo  difeipuli  eliguntur,  Luc. 
10.  v.  1. 

Eorum  munus  Apoftolico  inferius , ibid. 
Daemoniaexpellum  8c  morbosfanant  inno- 
mineChnfti ,Luc.  10  v 17 
Sepulchra  Judasrum  h laxis  excifa  plerum- 
que  erant  Super  terram  , Matth.  23.  v.26. 
Sepulchra  Prophetarum  8c  juftorum  cur 
magnified  ftrudluris  ornarent  Pharifaei, 
ibid.  23.  v.  29.  Quid  per  hoc  viderentur 
velle,  v.  31. 

Sepulchrum  curab  Angelo  mulieribusaper- 
tum  fuerir  tibid  28  v.  2. 

Eo  claufo  8c  figillo  inviolato  inde  exivit 
Chriftus,  ibid. 

Sepultura  apud  Judseos  extra  urbem  ad  vi- 
tandasimmunditias,  Luc.  7.  v.  12. 
Sequentium  Chriftum  merces,  Matth.  19. 
v.28. 

Sequi  pro  imitari . ibid.  10.  v.  38. 

Sereptanse  viduse  fides 8c  charitas  commen- 
datur,  Luc.  4.  v.  27. 

Ser- 


INDEX. 


fermo  Chrifti  operatorius,  Joan.  4.  v.fo. 
c.  11  v.43. 

Sermo  divinusquam  efficax,  Luc.  24.  v 52. 
Sermo  Domini  in  monte , Matth.  f . v.  1 . 
Serpens  seneus  in  deferto  exaltatus  figura 
Chrifti  crucifixi,  Joan.  3.V.  ip. 
Serpentina  prudentia  inApoftolis,  Matth. 
10.  v.  1 6. 

Serpent inse  prudentiae  eft  fubtraherefe per- 
fequentibus  per  fugam  , ibid.  10  v.  22. 
Servus  piger  privatur  fuo-talenro,  ibid.  if. 
v.  28. 

Seftio  tranquillitatem  8c  authoritatem  Judi- 
cis  fignificat,  ibid.  19.  v.  28. 

Severitas  magna  Dei  in  Judicio.  ib. 27  .v.i  1. 
Sexus  lemineus  non  eft  vhmmjbid  22  v.30. 
Sexuum  diverfiras  erit  in  refurredione,i£id 
Siceret , quid  fit  ? Luc.  1 . v.  if. 

Sichar  olim  dida  Sichem  Metropolis  ali* 
quando  Samariae,  Joan.  4.  v.  f. 

Sicut  , non  importat  sequalitatem,  fed  fimi- 
litudinem , Joan  17  v.ii  &21.C.2021. 
Sicut , figmficat  fimilitudinem  nonsequali- 
tarem , Matth.  f.  v.  48. 

Non  habet  vim  accurate  fimilitudinis , Mat. 
6 v.  1 2. 

Sidon  primo-genitus  Chanaan,r£/W. if  v.22. 
Sigdla,  quibus  confirmanda  eft  praedicatio 
Apoftolorurn,funt  miracula,  ibid  10. v. 8. 
Sigilio  publico  obfignatum  iepulchrum 

Chrifti  yibid.  2 7,  v.  66. 

Sigillurn  , quo  Deus  fignavit  Chriftum 
quale  ? Joan.  6.  v.  27. 

Sign*  de  caelo  quae  fint , Matth.  1 2.  v.  3 8. 
Petuntura  Chrifto,/^d. 

Signa  praeceftura  excidium  Jerufalem  8c  to- 
riusmundi , Matth.  24  v.f.6  8cc. 

Signi  crucis  formario  a Chrifto  inftituta, 
Luc.  24.  v.  fo. 

Signum  8c  Miracudum  in  quo  difterant  ? 
Joan.  2.  v.  11. 

Signum  inftantiseverfionis  Jerufalem,Matt. 
24.  v.  1 f. 

Silentium  diabolo  vera  dicenti  cur  imponat 
Chriftus,Marc  1 v.  2f. 

Siloe  fons  ad  radices  montis Sion , Joan.  9. 
v - 7- 

Siloe  interpreter  raiftus , ibid. 

Simeon  nonfaitSacerdos,  fed  Lfticus,  Luc. 
2.  v.  2f. 

Simon  Canaraeu$unde  fic  di&us, Matth.  jo* 
v.4,  Curzelotes yibid. 


Simon  Pharifaeus  an  a leprofo  diverlb?,  Luc, 
7.  v.  36. 

Simplicitas  columbina  in  Apoftolis » Matth. 

| 10.  v.  16. 

Sindon  quid  fit  ? Matth.  27  v.f9. 

Sinus  Abrahae  five  limbus  Patrum,  Luc.  1 6. 
v.  22. 

j Sinus Patrisquid ? Joan.  i.v.  18. 

I Sion  monsprope  Jerofoly mam  > Matth.  21. 

I . Y ?* 

Sitis  Chrifti  morientis  vera  fuit  8c  naturalis, 

| Joan.  19  v.  28. 

Situs  corporis  in  comedendo  apud  veteres , 
Matth  26.  v.  20. 

Sodoma  exemplum  celebratiffimum  fcele- 
rum  Sc luppliciorum  , Matth.  1 1 v.  23. 

Solemn  itates  tre$,qu  ibus  omne  mafcul  inum 
apparere  debebat  coram  Domino  quotan- 
nis,  Luc.  2 v 41. 

Soli  fummi  Sacerdotes  poterant  concilia 
cocgregare,  Joan.  1 1.  v.  47. 

Solitudinem  amatoratio,  Matth.  14.  v.  23, 

J Solitudo  quaerenda  ad  deflenda  peccata  » 
ibid.  16.  v.  7f. 

Sollicitudo  nimia  vetatur  circa  vitam,  vi- 
ctual Sc  veftitum  , ibid.  6.  v.  2f . See. 

Sol , luna,  ftellae,  myflice  explicatae,  ibid. 
24  v.  29 

Sol  retraxit  radios  patiente  Chrifto,  Matth« 
27  v.  4f. 

Solus  cur  voluerit  efTe  Chriftus, ibid.  14. v.  22 

Somnus  qualis  8c  a quo  immifius  uxori  Pi- 
lati , ibid.  27.  v.  19. 

Soror  pro  affine  ufurpatur , Joan.  29.  v.  if. 

Sors  an  fuper  omnia  Chrifti  veftimenta  a 
militibus  rnifia,  Joan.  19.  v.  24. 

Spelunca  Bethleemitica,  Luc.  2.  v.  7. 

Speculatores  qoi&  unde  didi,  Marc. 6.  v.  27. 

Spinea  corona  juxtaChrifti  rempora, Matth. 
27.  v.  29. 

Spirituals  dona  vendi  non  pofiunt,  ibid.  10. 
v.  8. 

Spiritui  Sando  appropriantur  amor  8c  fa- 
vor , Joan.  14.  v.  16. 

Spiritui  Sando  cur  attribuatur  conceptus 
Mariae,  Matth.  1 v.  18. 

! Curinfpeciecolumbae,/^  3 V.  1 6. 
j Soiritus  blajjjhemia  quid  fit, ibid.  1 2.  v.  31. 

1 Spiritus  Sandi  accefrus  8c  receffushomini- 
l busoccultus,  Joan.  3 v 8 
I Spiritus  Sandus  ante  Chrifti  glorificatio- 
nem  quomodd  non  datus , Joan.  7.  v.  39^ 


I N D E X. 


Spir’tus  San&us  appellatur  donum  8c  aqua 
viva  , Sc  cur , Joan.  4.  v.  10.  12. 

SpiritusSandus Chriflo fine menfura , reli- 
quis  per  menfuram  datus,  Joan  3 v.  34. 

Spiritus  Sandus  cur  Spirirus  veritatis  dica-  j 
tur  ,‘Joan.  14.  v.  17  6c  c.  6.  v.  id. 

Spiritus  Sandus  efl  flatus  Patris  6c  Filii  , 
Joan.  20.  v.  22. 

SpiritusSandus  non  eft  fadus.  Joan  1.  v.  3. 

9 FiJio  procedit , Joan.  if.  v.  2 .6.  & c.  16.  \ 
v.13.14.  ! 

SpiritusSandus  quomodo docuit  Apoftolos 
omnem  veritatem  , Joa.n.  id.v.  13. 

Ei  adfcribuntur  ea  quaeApoftoli  ipi'o  infpi- 
rartepatrarunt , Joan.  16.  v.  14. 

Spongiafiftitlanguinem , Joan.  19  v.  29. 

Sponio  juvenes , Sponfae  virgines  honoris  | 
causa  addebantur,  Matth.  2f.  v,  1. 

Sportse  capaciores  cophinis, Matth.  1 f .V.  31. 
unde  tot  in  defer  to  » ibid. 

Spuere  in  faciem  alicujus  contumelia  gra- 
vifiima  : Matrh.  26.  v.  6. 

Stadium  continet  i2f.paflus,  idefl,  oda- 
vam  partem  milliaris,  Luc.  24.  v.#  1 3. 

Stare  cum  Chriflo , quid  ? Matth.  1 2.  v.  24. 

Stater  idem  quod  Siclus,  Matth.  17.  V.  2 6. 

Stella  Magorum , Matth.  2 v.  2. 

Non  apparuiteis  per  totum  iter,  ibid.  v.9. 

Non  fu it  vera  fiel la , ibid- 

Sterilitasapud  Judaeus probrofa, Luc. i.v.2f.  i 

Stolaprima,  pro  toga priftina,  Luc.  if. v. 22.  J 

Sudor  Chrifli  fanguineusannaturalis,  Luc.  j 
22.  v.  44' 

SugiHare,  pro  obloqui  aut  infamare , Luc.  j 
i8.v.f. 

Sumptionis  Euchariftiae  utilitates  variae , ; 
Joan.  6.  v 64.  I 

S^iperbe  aliquid  fibi  tribuens  a Deo  depri- ! 
raetur,  Matth. 23.  v.  12. 

Superbia  & afperitate  nihil  inquietius  , 
Matth.  1 1.  v.  29. 

Superbia  debet  cscitate  & peccatis  inde  con*  . 
lequentibusfrangi , Matth  i3-V.  13. 

Superbia  impedit  rerum  divinarum  intelli- 
gentiam  , Joan.  3.  v.  10. 

Superbia  fingulariratem  appetit, Luc.  18  v 9 

Superftitiose  minima  obfervabant  Pharifsei 
8c  fine  confcientiae  remorfu  graviflima 
praeteribant , Matth.  23.  v.  24. 

Supra  , pro  juxta,  Joan  4.  v.  6. 

Sulpenlos  voluit  Chrifluseffeomnesdedie 
judicii , Matth.  24.  v.  33. 


Suftentatio  qualiter  debeatur  Evangelii  mi- 
niftris,  Matth.  10.  v.  10. 

Sycomorus  lpecies  fici  rhoro  fimilis,Luc.i9. 
v.4. 

Symbola  minimae  6c  maxima  rei  apud  Ju- 
dasos,  Matth.  23.  v 24. 

Synagogae  curaMichaeli  Sc  Gabrieli  deman- 
data  , Luc.  13.  v 7. 

Syneduon  ex  quibus  conftiterit , Matth.  26. 
v.  2. 

Syriaco  fermone locutus Chriftus,  ibid.  18, 
v.  6. 

T 

HP  Alentum  quid  ? Matth.  1 8.  v.  24. 

**■  Tau  denotatfigoum  crucis,Luc.24  v.fo 

Tauri  6c altiliaquid  r.^tent,  Matth.  22,  v.4. 

Telonium  quid  ? -;;»d  9 v.  9 

Tempeftas  & Ch  ifto  fed  t tropologice  8c 
allegorice  expofit? » , Mauh.  8.  v.  27* 

Tempi i atrium  triplex  , tbtd.  21  v 12. 

In  tempio  quae  endernm  ui , ibid. 

Templi  & Synagogue  diflfndio,*£/W.  4.V.22.1 

Tempii  eximia  pulchi  ^doejufquedefcri- 
ptio, Matth  24.  v.  21. 

Ejus  ftrudura penitus  deflruda , v.  2. 

Templi  Jerofolymitard  fandi-as  & venera- 
tio etiam  apud  gentes , joan  1 2.  v.  20. 

Templi  immamsprof-macio,  Matth. 24.  v.i, 

Tempio  major  eft  Chriftus , ibid  12  v.  6. 

Templuraab  Herode  aedificatumperannos 
46.  Joan.  2<  v.  20. 

Templum  a Samariranis  extrudum  in 
monte Garifim  , Joan.  4.  v.  8. 

Qusndo  illud  deftrudum  fuerit,Joan.4  v.20 

Templum  Jerofolymitarum  bis  terve  de- 
fenfum,  Mattb  24  v.  if. 

Templum  Judseorum  typus  Ecclefiae  novi 
Teftamenti,  Matth.  21.  v.  12. 

Quomodo  fieret  fpeiunca  larronum , v.  13. 

Templum  non  vero  arcem  Sion  cur  intret 
Chriftus, Matth  21.  v.  12. 

Templum  pro  Chrifli  humanitateDeitatis 
habitaculo  , Joan.  2.  v 19.21. 

Temporaliaquseri  pofiunt,  Matth.  6 v.  33. 

Temporibus  diverfis  cur  invitentur  ho«ii< 
nes  ad  nuptias , ibid.  22  • v.  4. 

Tempus  novae  legis  appellatur  annus  Do- 
mini acceptu?,  Luc.  4 v.  19- 

Tempus  vitae  Chrifli  a De4h.de^a^urDiJoan'’ 
1 x.  v.  10. 


Tere- 


I N D 

Tenebraccrepufcularfcs,  Joan.  20.  v.  i. 

Tcnebrae  patienteChrifto  toto  orbe  fucrunt, 
Matth.  a 7.  v.  45*. 

Triplex  inillis  miraculum , ibid. 

Tentari  Chriftum  8c  tentation$s  ejusquid 
fignificent , ibid,  4.  v.  1 1 . 

Tentari  plerumaue  utile,  ibid.  6.  v.  1 3. 

Tentationi  non  luccumbere  effcttus  oratio- 
nis,  ibid,  a 6.  v.  ai. 

Ter  cur  Chriftus  oraverit , ibid,  a 6.  v.  43 . 

Terra  bona  triplex  eft , ficut  8c  mala.  Terrae- 
tnotusdcfcendente  Angelo , ibid.  a8.v  a. 

Terrse-motus  magni  ante  captam  Jerufa- 
lem, Matth.  14.  v.  7. 

Terrenarum  rerum  amoreneglexcrunt  Ju- 
d*i  credere , ibid.  iz.  r.  4. 

Terret  Chriftus  ingratos  8c  impoenitentes 
Judges,  ibid.  ia.v.  43. 

Tertulliani  error  de  tempore  paflionis 
Chrifti,  Luc.  3.  v.  1. 

Teftamentum  duplex  celebre,  Matt.id.v.  27 

Vetus  non  eft  proprie  teftamentum,  ibid. 

Teftamentum  dupliciterfumitur,  Luc.  11. 
v.ao* 

Teftes  falfi , fed  qui  veri  apparerent , contra 
Chriftum  qnseruntur , Matth.  2 6.  v.  f 9. 

Teftimonium  Chrifti  de  fe  ipfo  qualiter  non 
fit  verum,  Joan.  f.v.  31. 

Teftisnonprofe,  fed  pro  almfertteftimo- 
nium,  Joan.  18.  v.  ir. 

Tetrarcha  8c  Tctrarchiaquid  ? Marctf.  t.  4. 

T etrarchia  pro  quarta  regni  parte,  Luc.  3 . v.  1 

Thad*us  alias  vocatus  Judas  8c  Lebbseus, 
Matth.  10.  v.  3. 

Theopbylus  cui  Lucas  Evangeliura  8c  A&a 
dedicavitquifnam,Luc.  1.  v.  3. 

Thefaurizandum  in  cxlo , Matth.  6.  v.  to. 

Thomas  Apoftolus  an  abfens  acccperit  potc- 
Aatemabfolvendi,  Joan.  io.  v.  14. 

Ejus  tarditai  in  credendo  refurrettionem, 
Joan.  ao.  v.  if.  An  vulnera  Chrifti  con- 
tre&averit  manu , Joan.  to.  v.28.  Chrifti 
humanitatem&divinitatem  cum  perfo- 
n*  unitate , credidit , ibid. 

Thomas  8c  Didymus  fy  nony  ma  funt  fignifi- 
cantia  gcmellum , Joan.  1 1 . v 1 

Thom*  etymologia , Matth.  10.  v.  3. 

Tiberias  urbs  ab  Herodc  in  honorem  Tibcrii 
C*fariscondita,  Joan.  6.  v.  1. 

Tiberius  ab  Augufto adoptatus , ei  in  impe- 
riofutceflit,  Luc.  3.  v.  1, 

Timor  8t  gaudima  mulierum  cxeuntium 


E X, 

demonumento  undcortum,  Matth. 
v.  8. 8c  10. 

; Timorreverentialis.Luc.  7.  v.  16. 

I Titulusci  ucis  Chrifti  triplici  idiomate  con- 

i fcriptusScouoordine,  Joan.  19.  v.  20. 

Torcular quid defignet,  Matth.  n.v.33. 

Totum  pro  parte,  ibid,  n.v.40. 

Trachonitidis  regio  afpera  8c  faxofa , Luc.  3. 
v.  1, 

Tradtio  divins  non  fit  foris  in  eorporefed 
intusincorde,Joan.  6 v.44. 

Tra&io  omnium  ad  Chriftum  8c  per  Chri- 
ftumexaltatum,)oao.  11.  v.  31. 

Traditiones  afteruntur,  Matth.  28.  ?.  30. 

Traditiones  divin*  agnofeendae*  Luce  s1 
v.  2. 

Traditiones  Ecclefiafticaraftcruatur,  Matf&u 
»rv.9- 

Traditiones  feniorum,  oneraimpsttabaig, 
Matth.  23.  v.  4. 

Qui  per  templum  jurat , etiam  jurat  por 
Deum , Matth.  23.  v.  ?.r, 

Traditionum  Pharifaicarum  crigo  8c  autho- 
ritas,  Matth.  if.v.  3. 

Mult*  frivol*,  turpes  oc  contra  verbum  Dei, 
/^/d.Procedebantexignorantia,  Matt. 23. 
v.  16. 

Traditum  Cbriftoimperium  tamquamho- 
mini  > ibid.  n.v.  17. 

Vel  pergenerationem  aeternam , ibid. 

Traducerequid  fignificet  tibid.  i.  v.  19. 

Transfiguratiofuit  mutatio  extern*  fpeciei, 
ibid.  17,  v.  2. 

Tribulationis  igne  faliendi  funt  jufti , Marc. 
9.V.48. 

Pro  Tribunal't  federe  quid  ? Joan.  19  v 13. 

Tribunus  quot  milites  fub  fe  haberet , Joan. 
18.  v.  12. 

Tribus  linguis  cur  feripta  caufa  fupplicu 
Chrifti, Matth  27.  v 37* 

Tributiscur  faveret  Herodes , ibid.  zi.v.  16. 

An liceret  ea folvere,  controverium  , v.  17* 

Triclinium  quid  fit*  &undedi£um,  Joan. 
2.v  8. 8c  Luc.  7.  v.  38. 

Trinitatis  myftenum  exprimitur  , Luc.  4* 
v 18. 

Tripudium  fili*  Herodiadis  inconvivio- 
Marc.  6.  v.  22. 

Triftitia  ingaudium  convertenda,  Joan.  1 
v.io. 

Triftitiam  cur  Chriftus  in  fe  excitavenc 
Matth.  16  r.  37. 

V v v v v Noa 


I N D 

Non  rurbavit  es  gaudium  beatifies  vifionis, 
v.38. 

Triftitiafomnum  provocat,  ibid  26.  v.43.  1 

Triticum  funt  bom , pulea  mali,  ibid.^.v.  12. 

Tumultusquaretimebarur  indiefefto,Mat.  j 
16.  v.  5*.  quomodo  evitatus  etiam  indie 
fefto,  v.  1.  6 

. Tunica  Chrifti  allegorice  fignificat  charita- 
tem  8c  Ecclefiam  , Joan.  19.  v.  24. 

Tunica  Chrifti  inconfutilis  a B.  Virgine  con* 
texta  ,ibid. 

T unica  interiorem  veftem  ftgnincat Joan. 
19.  v.23. 

Tunica  Petri  fuit  exterior  chlamys  feupal- 

- lium,  Joan.  21.  v.  7. 

Sx  qua  materia  fuerit  confe&a  , ibid. 

Tunfio  pedtoris  paenitentibus  familiaris, 
Luc.  18.  v.  13.  c.  23.  v.  48. 

.Turris  in  Siloe  corruens  nonnullos  oppreflit 
Luc.  1 3.  v.  4. 

Tyrus  8c  Sidon  numquam  in  poteftatem 
Hasbraeorum  venerunt , Matth.  ly.  v.  21. 

Tyrus  ubiftta,  Matth.  11.  v.  21. 

V 

Anitatiscupidiras  vitanda  ,Luc.4  v.42. 

* Vas  sterna;  miferiae  comminationem 
denotat , Luc.  6.  v.  24. 

A vettigali  cur  immunis  Chriftus , Matt.  17. 
v.  ay. 

Velum  duplex  in  templo,  ibid.  27.  v.  yi. 
Ejus  feiflio  quid  fignificet  ,ibid. 

Venia  danda  i is |,  qui  nos  ofFenderunt , ex 
animo , ibid.  iS.  v.  3y. 

Venire  ad  Chriflum  pro  credere  in  Chri* 
ftum , Joan  6.  v.  37.  & feqq. 

Ventrem  quodintrat  qualiternoninquinet 
animam , Matth.  ly.  v.  17. 

Ventilabrum  quid  fignificet , ibid.  3.  v.  12. 

Verba  Chrifti  in  nobis  manere  quid  ? Joan. 

1 y v*  7- 

Verba  Dei  audiens  5c  faciens  fimilis  viro  fa- 
pienti,  qui  ardificat  domum  fuam  fuper 
petram  , Matth.  7.  v.  24. 

Verba  imperativa  interdum  fumuntur  per- 
miflive,  Joan  - 1 3.  v.  27. 

Verbi  divini  confubftantialitas  cum  dicente, 
Joan.  6.  v.  46. 

Verbi  divini  sternitasoftenditur,  Joan.  1. 

v-M- 

Verbum  Dei  fufeipientes  comparantur  vise 


E X. 

publics,  petrs,terraefpinof*, terras  bonar, 
Matth.  1 3.  v.  19  & feqq. 

Verbum  divinum  non  eft  inftrumentum  aut 
minifter  Patris  in  cresndo  , Joan.  1.  v.  3. 
quaratione  illuminatomnem  hominem, 
Joan.  1.  v 9. 

Verbum  phrati  Hebraica  ufurpatur  pro  re 
di£ta,  Luc.  1.  v.  37.  8cc.  2.  v.  ly. 

Veritas  divinationis  probatio  eft  divinitatis, 
Joan.  14.  v.  29. 

Veritas  per  fe  omnibus  amabilis  per  accidens 
odibilismalrs,  Joan.  3.  v.  20. 

Veritas quomodo per  Chriftum  fada,  Joan, 
i.v.  17. 

Veritatiscognitasprasvaricatio gravis,  Luc. 
12.V.47. 

Veritaiis  8c  ftneeritatis  amans  Chriftus , 
Matth.  22.  v.  16. 

Vermis  corporeus  damnatos  torquebit,Mare 
9-V.47- 

Veflera  pro  nofte , Matth.  28.  v.  1. 

Veftes  plures  prseter  tunicam  gerebat  Chri- 
ftus, Joan.  13.  v.  4. 

Veftigia pedum  Chrifti  afeendentisimprefla 
petrae,  Luc.  24.  v.  yi. 

Veftimenta  qua;  6c  quare  ftraverint  occur- 
rentesChrifto, Matth.  21.  v.  8. 
Veftisnuptialisinquoconftftat,  ib.  22.  v.  11. 
Veftittu  mollibus  quis  ? ibid.  1 1 . v.  8, 

Vetus  lugendi  8c  poeaitendi  ritus , ibid . 11. 
v.  21. 

Vexatio  dat  intelleftum , Luc.  ty.  v.  17. 

Via  plana  myftice  exponitur , Luc.  3.  v.  y. 
Via falutisar&a,  Matth.  7.  v.  14. 

Via  Santtorum  pro  Chrifto  propalata  , Lue. 
J4/-  i7- 

Via virtutisvocaturangufta porta,  ibid . 13. 

V.24. 

Vi&orias  fuas  Deo  Titus  adfcribebat,Matth.' 
24  v.  22. 

Videre  8c  audire  apud  Deum  idem  funt,' 
Joan.  3.  v.  32- 

Viduarum  facultates  exhauriebant  Judaei  9 
Matth.  23.  v.  14. 

Circa  viduas  hypocrits  negotiari  folent& 
feliciusaucupantur , ibid.  ' 

Vigiiare  quomodo  debeant  Chriftiam  Tem- 
per, Matth.24.  v.44.  Scc.2y.  r.  13.  Marc. 

13-v.3y.8c37-  „ , . . 

Vigilis  no&is  tres  horas  unguis  continent  t 
Luc.  11  v.  38. 

Villicus8c  viiiicatio,  Luc,  16.  v.  1. 

- Villi-! 


I N D 

Vitlicusiniquitatis,  Luc.  16  v.  8.  | 

Vinculorum  nomine  quid  intelligatur,Matt. 

1 6.  v.  ip. 

Vindicareprodefendere  , Luc.  18.  v.  3.  7 8. 

Vines  quid  ftgnificat , Matth.  1 1 . v.  33. 

Vini  in  vulneribus  grandis  efficacia  , Luc. 
10.  v 34. 

Vinum  acerofum  Chrifto  datum, Matth. 17. 
v.  34.  Quod  tamen  optimum  folebant 
dare  damnatisad  mortem , ibid. 

Vinum  aquatemperatum  ,Matth.  ad.  v,  27. 

Sumitur  metaphorice , v.  29, 

Viperae  funt  haeretici , Matth.  3.  v.  7. 

Pharifaei , ibid.  12.  v.  34. 

Virgines decern, Matth.  if.  v.  i.impruden- 
tia quarumdam,  v.  2.  earumdem  anxietas, 
fed  fera , v.  1 1 . 

Virginitatislaus,  Matth.  22.  v.  3. 

Viribuspropriis  non  fidendum,i&^.26.v.3y 

Vir  myftice  denotat  rationem , quatenus  re- 
git  appetitum  , Joan.  4.  v.  16. 

Virtus  8c  majeftas  Dei  ad  judicium  venientis 
in  quo  confiftat,  Matth.  24.  v.  3. 

Virtus  fola  defundorum  comes  Luc.n.  v.20 

Virtutis  Chrifti  magnitudo,  Marc.  p.  v.  ip. 
8c  2f. 

VifitatioDeifaciendain diejudieii,  Matth. 
22.  VII. 

Vifitatiofubindeinbonam , fubinde  inma- 
lam  partem  fumpta,  Luc.  1.  v.  68. 

Vifuseftfenfusgeneralisjuxta  Auguftinum, 
Joan.  20.  v.  29. 

Vilus  porta luxurise,  Matth.  f.  v.  28. 

Vita adiva  8c  contemplativa,  Luc.20.  v.  42. 

Vita  seterna  acquiritur  duobuspotiffimum 
mediis,  Joan.  17.  v.  3 

Vita  aeterna  hsereditas  8c  pracmiura  > Matth. 

2/.V.  34. 

Vita  fola  aeterna,  eft  dicenda  vita , Matth.  19. 
v.  16. 

Vita  temporalis  poftponenda  confefiioni  no* 
minisChrifti , Matth.  10.  v 39, 

Vitis  verse  appellatio  quam  congrueChrifto 
competat, Joan.  if.  v.  1 . 

Vitulus  faginatus  occifnsChriftum  immo- 
latum  denotat , Luc.  if.  v.  23. 

Unafabbati  primamdiem  poft  iabbatum  ft* 
goificat , Joan.  20.  v.  1. 

Undio  Chrifti  inconceptione  perada  , in 
baptifmo  demonftrata , Luc.  4.  v.  1 8. 

Undione  fanant  Apoftoli , Marc.  6.  v.  13. 
Undio  Regum  Saceracnum  8cProphetarum 


E X. 

I Chrifti  undionem  figurabat,Jo*n.  1 .v.4?, 

Unguentum  multiplex  , Matth.  26.  v.  7. 

Profufio  ejus  non  maculabat , ibid. 

Cur  caput  Chrifti  eo  perfufum,  8c pedes? 

ibid. 

Per  Unicum  ejedum  exconvivio  nuptiali 
quid  fignificetur,  Matth.  22.  v.  14. 

Unione  hypoftatica  rerum  omnium  impe- 
rium  Chrifto  traditum , Matth.  n.v.  27. 

{ Uniras  Chrifti  cum  Deo  , communicatur 
Chriftianis,  Joan.  17.  v.  22. 

Unita&Dei  in  Trinitateperfonarum,  Matth* 
28.  v.  19. 

Univerfales  locutiones  conditionem  impli- 
citam  plerumque  imbibunt,  Joan.  6. 

V.ff. 

Vocari  pro  efie,  Matth.  t.v.  3. 

Vocatum  efte  non  fufficit,  nifiquis  voca- 
tioneluadignefegerat,  Matth.  22.  v.  11. 

Voce  magnacur  Chriftus  clamaverit  emit- 
tendo  Ipiritum , Matth.  27.  v.  yo. 

Vocis  Dei  loquentis  effedus,  Matth.  14.V.27 

Volo  pro  praefero , Matth.  1 2.  v.  7. 

Voluntas  ftgni,  & voluntas efficax  > Matth. 

Voluntatis  malitia  eft  caufa  ignoranciac  85 
caecitatis,  Joan  f v.  40. 

Vox  Chrifti,  ego  fumt  turbam  proftravit  > 
Joan.  18.  v.  6. 

Vox  magna  toto  mundoperfonabif,  mini- 
fterio  Angelorum  in  extremo  judicio , & 
quare  ? Matth.  24.  v.  3 1. 8c  if.  v.  6. 

Ut , eventum  non  caufam  fignificat , Kfatth. 
i.v.22.  8c  2. v.  1 f.  8c  f.  v.  16  8c 8.  v.  17. 8c 
13.  v.  1 3. 8c  11.  v.  3.  Joan.  12.  v.  38. 

Vulnera  paftionis  manferunt  in  Corpore 
Chrifti  gloriofo , Luc.  24  v»  39. 

Vulnerum  Chrifto  inflidcrurh  quantitas8c 
figura , Joan.  20.  v.  if.  27. 

Manferunt  in  corpore  gloriofo,  & manent 
etiam  nunc  in  caelis,  ibid. 

Vulram  adaperire  , periphrafis  eft  primo- 
geniti , Luc.  2.  v.  23. 

Uxorem  dimittere  , aut  dimifiam  ducere 
moecharieft,  Luc-  16.  v.  18. 

Uxorem  fratris  fui-viventis  duxit  Herodes, 
Marc.  6 v.  1 8. 

Uxoris  Loth  in  ftatuam  Dalis  commutatse 
allegona,  Luc.  17. v.  32. 

Uxor  quatenus  pro  Chrifto  deferi  poftet, 
Matth.  19.  v.  29. 

Za- 


Vwvv  2 


I N 

z 

'~7  A#harias  pater  Joannis  Baptiftae  non 
^ fuitfummusS3cerdos,  Luc.  9. 
Pcccavit  dubitando  dc  teftimonio  Angeli,& 
ob  id  loquela  8c  atsditu  muldtatus  ad  tem- 
pus,  Luc.  1.  v.  10.  22. 8c  62. 

Z-acharias  quis occifus  ? Match.  25.  v.  35*. 
Zacharise  prophetia , quomodo  ex  Jeremia, 
Matth.  27.  v.  9. 

Zachaeus  a munditias  dicitur,  Luc.  19.  v.2. 
Ejus  datura  pufilla , ejus  afcenfus  in  ficomo- 


d e x, 

I rum,  Luc.  19.  v. 4. 

Zrlus  Apoftolorum  pro  quietefui  Domini, 
Marth.  19.  v.  15. 

Zizania funt  harretici , Matth.  13.  v.  if. 
Similia  funt  tritico , v.  29. 

Poflunt  eradicari , quando  de  ftabilitate 
frumentorum  fecuritas  manet , ibidtm. 
Cur  permittenda  iunt  cretcere  ufque  ad 
confumroationem  faeculi,  v 30. 

Cur  in  fafciculos  alliganda , ibid. 

Zorobabel  8c  Salathiel  apud  Lucam8cMat- 
thaeum  diverfi,  Luc.  3-  v.  27. 

Zuinglias  rcfutatur , Matth.  16.  v.  16. 


F I N I S. 


SUMMA  PRIVILEGII. 

CAROLUS  II.  Dei  gratia  Hifpaniarum  & Indiarum  &c.  Rex  Ca- 
tholicus,  Archidux  Auftriae,  Dux  Burgundiae , Brabantiae  8cc* 
Diplomate  fuo  fanxit,  ne  quis  praeter  Francisci  t’Serstevens  , Bi- 
bliopolae  Bruxellenfis , voluntatem,  Librum  cui  titulus,  Jansenius 
Iprensis  in  EvANGELiAjintranovenniumimprimat  aut  alibi  locorum 
impreflurn  in  hanc  Provinciam  importet  , venalemve  exponat*  Qui 
fecusfaxit,  confifcatione  di&i  Libri  & aliis  gravibus  poenismul&a- 
bitur  : ficutilatius  patet  in  Litteris  datis  Bruxellse,  die  23*  Aprilis* 

Sign&t 


LOYEN5, 


: 


* 

V 


. 


.