Skip to main content

Full text of "Cornelii Nepotis Vitae"

See other formats 


Gougle 



This is adigital copy of a biK)k ihal was presLTVvd for guiiLTalions on library sIil-Ivl-s ru-lbre il was carefully scaniiL'd by Googlu as parl of a projccl 

to makc thc world's books discovcrablc onlinc. 

Il has survivcd long L-nough for llu- copyrighl lo cspirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is onc that was ncvcr subjccl 

to copyrighl or whosc lcgal copyrighl Urrn has cxpircd. Whcthcr abook is in thc public dornaiii may vary country tocountry. Publicdomain books 

arc our gatcways to thc past. rcprcscnting a wcalth of history. culturc and knowlcdgc thafs oftcn dillicult to discovcr. 

Marks. notations and othcr margiiialia prcscnt in thc original volumc will appcar in this lilc - a rcmindcr of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and linally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with librariL-s u> digili/L- public doniain niaUTials and niakL- Uiltii widcly acccssiblc. Public doniain books bclong to thc 
public and wc arc mcrcly llu-ir cuslodians. Nl-vltiIil-Il-ss. this work is cxpcnsivc. so in ordcr to kccp providing ihis rcsourcc. wc havc takcn stcps lo 
prcvcnt abusc by coninicrcial parlics. iiicIliJiiil: placing: lcchnical rcstrictions 011 automatcd qucrying. 
Wc alsoasklhat you: 

+ Make non-commerciai u.se ofthefilvs Wc JcsigncJ Googlc Book Scarch for usc by individuals. and wc rcuucst thal you usc thcsc filcs for 
pcrsonal, non-commcrcial purposcs. 

+ Refrain from mttomutvil qtterying Donot scnd autoniatcd uucrics of any sort to G(K>glc's systcni: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation. optical charactcr rccognition or othcr arcas whcrc acccss to a largc aniount of tcxt is hclpful. plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
uscofpublic domain matcrials for thcsc purposcs and may bc ablc to hclp. 

+ Maintain attribittion Thc Googlc "watcrniark" you scc on cach lilc is csscntial for inforiiiiiig pcoplc about this projcct and hclping thcm lind 
additional maturials ihrough Googk' Uook Scarch. Pk-asL- do not rcmovc it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc. rcmcmbcr that you arc rcsponsiblc for cnsuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a b(K>k is in thc public domain for uscrs in thc Unitcd Statcs. that thc work is also in thc public domain for uscrs in othcr 
courilrics. Whclhcr a book is slill in copyrighl varius from counlry lo counlry. and wl- can'l offcr guidancL' on wliclhcr any spucilic lisl' of 
any spccilic biK>k is allowcd. PkasL- do not assumc that a b(K>k's appL-arancL- in Googlu Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhcrc in thc world. Copyrighl iiilriiigciiicnl liability can bc quitc scvcrc. 

About Google Book Search 

GooglL-'s niission is lo organi/c thc world's information and to makc it univL-rsally accL-ssibk- and lisl-1'uI. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovLT Uil' world's books wlulc liclpniL! amhors aiid publishurs ivacli ncw audiuncus. You cau scaivli Lhrough llic liill lc\l of ihis book on llic wcb 
al |--.:. :.■■-: / / bQQkj . qooqle . com/| 







CONSTITUTIONAL 
CLUB : LIBRARY. 



COBNELII NEPOTIS 



VITAE. 



POST CAROLUM HALMIUM 



BECOGNOVIT 



ALFREDUS FLECKEISEN. 



EDITIO STEBEOTTPA. 




\ 

LIPSIAE 

IN AEDIBUS B. 6. TEUBNEBI. 
MDCCCXCVHI. 






IiIPftlAS; TYPH B. O. TBUBMBBL 



DISCREPANTIA SCRIPTURAE HALMIANAE. 



praef. § 2 sed ii erunt § 3 hi si didicerint § 4 
eat mercede conducta 

. MUt. 1, 2 qui consulerent Apollinem Thr^ces (sic 
plerumgue) 3 his 4 idque Lemnii 5 profectus] 
proficiscens 2, 3 quamvis perpetuo imperium 4 illi 
enim . . sese dedituros, se autem domum 3, 1 quo 
copias quibus singulis ipsorum urhium 3 hic cum . . a 
Scythis, Miltiades hortatus est 4 id et facile 5 Histiaeus 
4, 1 Artaphernem, hisque 2 is est ab 3 quam celeri 
opus esset 5, 3 proelium commiserunt (namque arbores 
multis locis erant rarae) ne multitudine clauderentur 
8, 1 nimiam] omnium 2 nam Chersonesi 

TJiem. 1, 1 ordiendum 2 Acarnanam] Halicarnas- 
siam 2, 4 copiis, quantas 3, 3 hic etsi 5, 3 haec est 
altera 6, 5 sive sacer sive profanus sive privatus 
7, 2 quibus fides haberetur 5 urbem ut propugnacu- 
lum copias] classes 8, 2 absens proditionis damnatus 
est 3 principes animadvertisset hospitium erat 
4 filiam eius parvulam arripuit et cum ea 9, 2 omnium] 
hominum 10, 1 Persarum [se] dedidit 10, 4 multis modis 

Arist. 1, 1 Themistocli. itaque 2, 1 quo Mardo- 
nius fusus barbarorumque exercitus interfectus est 2 quam 
huius imperii quod eius aequitate quo duce Mardonius 
erat fugatus 

Paus. 1, 3 Apollini donum 2, 1 ex his regionibus 
2 in iis 4 agere] geri 5 collaudat, petit 3, 1 sto- 
lida] callida 7 quo argui posset 4, 1 super tali causa 



a* 



IV DISCREPANTIA SCRIPTURAE HALMIANAE. 

4 audiri 6 quo] modo ne enuntiaret nec se 5, 4 
sic Pausanias . . macnlavit. hic cum . . effkvit 

Cim.. 2, 2 idem iterum apud 5 sessores 3, 3 
existimans concedere guam armis 4 in oppido 4, 1 
imposuerit quo minus eius rebus 2 fortunae] for- 
tuito 3 omnes devocaret mortuos 

Lys. 1, 1 sq. enim cum Peloponnesiis sexto et vi- 
cesimo anno bellum gerentes confecisse apparet. id qua 
ratione consecutus sit, haut latet 2, 2 divertisset 
3, 1 itaque hi decemviralem [illam] potestatem 2 Do- 
donam 5 de eo foret 4, 2 cum legisset magnitu- 
dine, tanta 

Alc 1, 1 quid natura 2 formosissimus, ad om- 
nes resistere, dives, cum 3, 1 Nicias 4, 2 quo 
exisset 5 id quod usu venerat 6 qui] quod 5, 3 
mentionem. erat 6 Thraeciae] Asiae in his 6, 2 
et Siciliam amissam 8, 2 spopondit 5 moneo, iuxta 
9, 2 eaque] qui ea 10, 2 convenissent] essent 3 hoc] 
hanc 4 casam, in qua quiescebat, eamque 11, 3 in- 
serviunt 

Tliras. 1, 4 ad vires virtutemque valuisse [quam 
ducis prudentiam] vere 5 verum] quare 2, 2 illis 
huic etenim] haec enim 3 dicitur] dici 5 Mu- 
nychiamque 7 exadversus 4, 1 honoris corona 
oleaginis 

Con. 3, 2 velle: nemo enim sine hoc admittitur. 
huic 3 vocant]. hoc si 4 huic voiebat 4, 3 for- 
tem, prudentem 

Dion. 1, 2 nobilem propinquitatem generosamquf 
maiorum famam in his 2, 3 qui eum] quem 
gravi 3, 1 mansit. cum 7, 3 frangebatur 8, : 
adit 2 dissidentes 5 conata 9, 2 agitari 3 iisque 
hisque hi propter 4 illi ut limen eius intrarant 
6 quoad] quod fenestras 10, 1 ii] hi 

Iph. 1, 4 pedites appellabantur loricarum et pr< 
sertis atque a^nis 2, 4 Romani appellati sunt 

Chabr. 1, 2 fidente summo duce Agesilao cater 



DISCREPANTIA SCRIPTURAE HALMIANAE. V 

vi6, reliquam 3, 3 alienam opulentium intneantnr for- 
tnnam quoad] cnm 4 Lesbo Sigeo 4, 1 aspi- 
ciebant 2 dirigere 

Timoth. 1, 2 in quo oppngnando superiori mille 
et 3 suam ferre 2, 1 dein] idem 3, 2 dantur 
duo 5 [etiam potentiae in crimen vocabantur] exactus] 
coactus 4, 1 avus Conpn 3 patriae sanctiora 

Dat 1, 2 hic multis milibus regiorum interfectis 
magni 2, 1 intrassent, pronigati 3, 2 ita] qua 
3 quem cum omnes conspicerent 4, 3 iis] his 4 tum] 
eum quem] quae 6, 1 quasdam Arsideum cum 
magna 3 ceteri consilium sequerentur; in vulgus 
5 persequitur tantum: qui cum . . pervenerat, Datames 
7, 1 Sysinas qui, cum cogitasset, facere auderet et prius 
cogitare quam conari consuesset 3 deligit dimicare 
eo vellet 8, 1 statuit congredi 5 amicitiamque hor- 
tatus est 9, 4 in eum locum 10, 1 si ei rex 11,1 
maiores exercitus parari 3 diverse 

Epam. 1, 1 Polymnidis 3, 2 quod interdum 
5 virgo amici nubilis, quae propter consilium 6 cum 
confecerat, priusquam acciperet res 4, 1 adulescen- 
tulum quinque talentis ad suam perduxit voluntatem, quem 
tum Epaminondas plurimum diligebat 2 Diomedonte prae 
patriae caritate 4 exiret 6 quorum separatim 5, 3 
eos] hos 6, 2 Alcmaeonem procreasse 7, 1 cuius errore 
eo esset deducta illa multitudo militum, ut 5 con- 
ferre 9, 1 hostibus caede multisque 10, 1 cum 
reprehenderetur, quod liberos non reHnqueret, a Pelo- 
pida . . diceret, Vide' 3 malos defendere 

Pelop. 1, 1 sin] si 3 adversus resistere 2, 4 
ii] hi 5 cum Athenis interdiu exissent 3, 2 etiam 
quod ab Archino uni ex his, Archiae 4, 3 periculis 
adfuit 5, 1 etiam] cum 

Ages. 1, 2 a maioribus Lacedaemoniis traditus, ut 
duos 3 utraque suum virilem sexum 2, 1 ut exer- 
citus emitterent 5 conciliari 5, 3 dixit 6, 1 ad 
exeundum premeretur, ut . . divinaret, exire noluit. idem 



VI DISCREPANTIA SCRIPTURAE HALMIANAE. 

2 xd se qtioque] et se quoque id 7, 4 differret cuius- 
vis 8, 2 in Aegyptum iisset eodemque comites omnes 
accubuissent vestitu in his non beatissimos esse 
5 vilia] illa 

Eum. 1, 1 maior, sed multo illustrior atque etiam 
honoratior, quod magnos homines virtute metimur, non 
fortuna 3 enim] ille 3, 4 summi] summa 4, 2 
hostibus 5, 1 qui deseruerant in his 6 iumenta 
nitida 6, 1 utrum regnum repetitum in Macedoniam 
veniret (nam . . habitabat) et eas res 7, 1 quam alii 
Macedonum 8, 2 cum quibus steterint, quam adversus 
quos fecerint 9, 2 quod diebus 4 ut] et 11, 3 
deuteretur victo 5 succubuerit. non [enim] virtute 

hostium, sed amicorum perfidia decidi.' neque id erat 
falsum. [nam et . . venusta.] 13, 1 in his 2 quod 
nemo 3 et uno 4 ii] hi 

Phoc. 1, 1 notior integritas 4 iis] his 2, 4 
populi, et Atheniensium 3, 2 in his 4, 1 Piraei 
2 facultas et dicendi causam. inde iudicio 

Timol. 1, 3 regni posset 2, 2 quem et ex 
quanto 3, 2 detecta] deserta 4 obtinere, maluit 
5, 2 homines] omnes 3 de quo vellet, impune 

Ham. 1, 5 tenuerant 2, 2 ii] hi 3 impetra- 
rint 4 in his 

Hann. 2, 2 corruptum alia atque antea sentire 
3, 3 duxit. saltum 4 qua] quae 4, 3 hoc itinere 
etiamtum 5, 1 profectus est nullo 2 obiecto visu 6, 2 
inde] in 7, 3 etiam nunc 4 imperator] praetor 6 
anno post [praeturam] profugit 8, 1 quarto] tertio ad 
bellum Antiochi spe fiduciaque inducerentur, cui 3 quam 
Thermopylis 4 conflixit. quo 9, 4 tolleret secum- 
que 10, 1 Poenus illusis Cretensibus omnibus exer- 
cuit 2 et terra: quo magis cupiebat eum Hannibal op- 
primi. sed . . societatem: quem 11, 3 cuius etsi 4 
petit 12, 5 quid esset 13, 3 ex his Sosilus Sosilo 

Cat. 2, 1 exque ea 2 priori 3, 4 aut fierent aut 

Att. 1, 4 perpetuo fuerit 3, 3 habebant. igitur . . 



DISCREPANTIA SCBIPTURAE HALMIANAE. VII 

in ea potissimum urbe 4, 2 cui] qui 5, 4 tantae] 
tanta 6, 2 effusi 7, 3 Attici autem quies tanto opere 
Caesari 8, 1 illud tempus occiso Caesare, quo con- 
vertisse [videretur] 4 se neque] sed neque 9, 2 ven- 
ditabant] dabant 4 Attico, sponsor 10, 3 quoque est 
Attki 4 eius] illius 5 fuit. neque enim . . salutis [sed 
coniuncti] 6 laude fertur 12, 3 triumviri 13, 4 
potius diligentia . . est industriae 15, 1 non liberalis, 
sed levis arbitrabatur . . non posset 3 potest] poterat 
16, 3 desiderabit 18, 3 qui a quoque ortus 4 Claudii d6 
Marcellorum 5 nam de viris, qui Romani populi 
credendum est 20, 1 scriberet] mitteret 5 [intercedere] 



COKNELII NEPOTIS 

LIBER DE EXCELLENTIBUS DUCIBUS 
EXTERARUM GENTIUM. 

PRAEFATIO. 

Non dubito fore plerosque, Attice, qui hoc genus 1 
scripturae leve et non satis dignum summorum viro- 
rum personis iudicent, cum relatum legent, quis mu- 
sicam docuerit Epaminondam, aut in eius virtutibus 
commemorari, saltasse eum commode scienterque tibiis 
cantasse. sed hi erunt fere, qui expertes litterarum 2 
Graecarum nihil rectum, nisi quod ipsorum moribus 
conveniat, putabunt. ii si didicerint non eadem omni- 3 
bus esse honesta atque turpia, sed omnia maiorum 
institutis iudicari, non admirabuntur nos in Graiorum 
virtutibus exponendis mores eorum secutos. neque 4 
enim Cimoni fuit turpe, Atheniensium summo viro, 
sororem germanam habere in matrimonio, quippe cum 
cives eius eodem uterentur instituto. at id quidem 
nostris moribus nefas habetur. laudi in Creta ducitur 
adulescentulis quam plurimos habuisse amatores. nulla 
Lacedaemoni vidua tam est nobilis, quae non ad cenam 
eat [mercede] condictam. magnis in laudibus tota fere 6 
fuit Graecia victorem Olympiae citari, in scaenam vero 
prodire ac populo esse spectaculo nemini in eisdem 
gentibus fuit turpitudini. quae omnia apud nos partim 
infamia, partim humilia atque ab honestate remota 
ponuntur. contra ea pleraque nostris moribus sunt 6 
decora, quae apud illos turpia putantur. quem enim 

Corneliu8 Nepos. 1 



2 PRAEFATIO. § 6—8. 

Romanorum pudet uxorem ducere in convivium? 
cuius non mater familias primum locum tenet ae 

7 atque in celebritate versatur? quod multo fit i 
in Graecia. nam neque in convivium adhibetur 
propinquorum, neque sedet nisi in interiore ] 
aedium, quae gynaeconitis appellatur, quo nem 

8 cedit nisi propinqua cognatione coniunctus. sec 
plura persequi cum magnitudo voluminis prohibet, 
festinatio, ut ea explicem, quae exorsus sum. c 
ad propositum veniemus et in hoc exponemus 
de vita excellentium imperatorum. 



I. MILTIADES. 

1 Miltiades, Cimonis filius, Atheniensis, cum e 
tiquitate generis et gloria maiorum et sua moc 
unus omnium maxime floreret eaque esset aetat 
non iam solum de eo bene sperare, sed etiam 
fidere.cives possent sui, talem eum futurum, qn 
cognitum iudicarunt, accidit ut Athenienses Ch 

2 nesum colonos vellent mittere. cuius generis 
magnus numerus esset et multi eius demigrat 
peterent societatem, ex iis delecti Delphos deli 
tum missi sunt [qui consulerent Apollinem], qu( 
tissimum duce uterentur. namque tum Thraecei 
regiones tenebant, cum quibus armis erat dimicari 

8 [his] consulentibus nominatim Pythia praecepil 
Miltiadem imperatorem sibi sumerent: id si fecis 

4 incepta prospera futura. hoc oraculi responso 
tiades cum delecta manu classe Chersonesum prof 
cum accessisset Lemnum et incolas eius insulat 
potestatem redigere vellet Atheniensium, idqn 

5 Lemnii sua sponte facerent postulasset, illi irrid 
responderunt tum id se facturos ; cum ille < 
navibus profectus vento aquilone venisset Lem 
hic enim ventus ab septemtrionibus oriens adve 



I. MTLTIADES. 1—3. 3 

tenet Athenis proficiscentibus. Miltiades morandi tem- 6 
pus non habens cursum direxit, quo tendebat, per- 
venitque Chersonesum. 

Ibi brevi tempore barbarorum copiis disiectis, tota 2 
regione, quam petierat, potitus, loca castellis idonea 
communiit, multitudinem, quam secum duxerat, in agris 
collocavit crebrisque excursionibus locupletavit. neque 2 
minus in ea re prudentia quam felicitate adiutus est. 
nam cum virtute militum devicisset hostium exercitus, 
summa aequitate res constituit atque ipse ibidem 
manere decrevit. erat enim inter eos dignitate regia ; 3 
quamquam carebat nomine ; neque id magis imperio 
quam iustitia consecutus. neque eo setius Athenien- 
sibus, a quibus erat profectus, officia praestabat. qui- 
bus rebus fiebat ut non minus eorum voluntate perpe- 
tuum imperium obtineret, qui miserant ; quam illorum ; 
cum quibus erat profectus. Chersoneso tali modo con- 4 
stituta Lemnum revertitur et ex pacto postulat ut 
sibi urbem tradant: [illi enim dixerant, cum vento 
borea domo profectus eo pervenisset, sese dedituros] 
se enim domum Chersonesi habere. Cares, qui tum 5 
Lemnum incolebant, etsi praeter opinionem res ceci- 
derat, tamen non dicto, sed secunda fortuna adver- 
sariorum capti resistere ausi non sunt atque ex in- 
sula demigrarunt. pari felicitate ceteras insulas, quae 
Cyclades nominantur, sub Atheniensium redegit po- 
testatem. 

Eisdem temporibus Persarum rex Darius ex Asia 3 
in Europam exercitu traiecto Scythis bellum inferre 
decrevit. pontem fecit in Histro flumine, qua copias 
traduceret. eius pontis, dum ipse abesset, custodes 
reliquit principes, quos secum ex Ionia et Aeolide 
duxerat, quibus singularum urbium perpetua dederat 
imperia. sic enim facillime putavit se Graeca lingua 2 
loquentes, qui Asiam incolerent, sub sua retenturum 
potestate, si amicis suis oppida tuenda tradidisset, 
quibus se oppresso nulla spes salutis relinqueretur. 



4 I. MILTIADES. 3. 4. 

in hoc fait tum numero Miltiades [cui illa custodia 

8 crederetur]. hic, cum crebri aflFerrent nuntii male rem 
gerere Darium premique a Scythis ; hortatus est pontis 
custodes, ne a fortuna datam occasionem liberandae 

4 Graeciae dimitterent. nam si cum iis copiis, quas 
secum transportarat, interisset Darius, non solum Euro- 
pam fore tutam, sed etiam eos, qui Asiam incolerent 
Graeci genere, liberos a Persarum faturos dominatione 
et periculo. id facile effici posse: ponte enim rescisso 
regem vel hostium ferro vel inopia paucis diebus in- 

6 teriturum. ad hoc consilium cum plerique accederent, 
Hestiaeus Milesius, ne res conficeretur, obstitit, dicens 
non idem ipsis, qui summas imperii tenerent, expe- 
dire et multitudini, quod Darii regno ipsorum nite- 
retur dominatio: quo exstincto ipsos potestate expulsos 
civibus suis poenas daturos. itaque adeo se abhorrere 
a ceterorum consilio, ut nihil putet ipsis utilius quam 

6 confirmari regnum Persarum. huius cum sententiam 
plurimi essent secuti, Miltiades non dubitans tam 
multis consciis ad regis aures consilia sua perventura, 
Chersonesum reliquit ac rursus Athenas demigravit. 
cuius ratio etsi non valuit, tamen magno opere est 
laudanda, cum amicior omnium libertati quam suae 
fuerit dominationi. 

4 Darius autem, cum ex Europa in Asiam redisset, 

hortantibus amicis, ut Graeciam redigeret in suam 
potestatem, classem quingentarum navium comparavit 
eique Datim praefecit et Artaphernem iisque ducenta 
peditum, decem equitum milia dedit, causam inter- 
serens se hostem esse Atheniensibus, quod eorum 
auxilio Iones Sardis expugnassent suaque praesidia 

2 interfecissent. illi praefecti regii classe ad Euboeam 
appulsa celeriter Eretriam ceperunt omnesque eius 
gentis cives abreptos in Asiam ad regem miserunt. 
inde ad Atticam accesserunt ac suas copias in cam- 
pum Marathona deduxerunt. is abest ab oppido cir- 

3 citer milia passuum decem. hoc tumultu Athenienses 



I. MILTIADES. 4. 5 5 

tam propinquo tamque magno permoti auxilium nus- 
quam nisi a Lacedaemoniis petiverunt Phidippumque 
cursorem eius generis, qui hemerodromoe vocantur, 
Lacedaemonem miserunt, ut nuntiaret quam celerrimo 
opus esse auxilio. domi autem creant decem praetores, 4 
qui exercitui praeessent, in eis Miltiadem. inter quos 
magna fdit contentio, utrum moenibus se defenderent 
an obviam irent hostibus acieque decernerent. unus 5 
Miltiades maxime nitebatur, ut primo quoque tempore 
castra fierent: id si factum esset, et civibus animum 
accessurum, cum viderent de eorum virtute non despe- 
rari, et hostes eadem re fore tardiores, si animadver- 
terent auderi adversus se tam exiguis copiis dimicari. 

Hoc in tempore nulla civitas Atheniensibus auxilio 5 
fuit praeter Plataeenses. ea mille misit militum. ita- 
que horum adventu decem milia armatorum completa 
sunt, quae manus mirabili flagrabat pugnandi cupi- 
ditate. quo factum est ut plus quam collegae Mil- 2 
tiades valeret. eius ergo auctoritate impulsi Athenien- 
ses copias ex urbe eduxerunt locoque idoneo castra 
fecerunt. dein postero die sub montis radicibus acie 3 
regione instructa non apertissima (namque arbores 
multis locis erant rarae) proelium commiserunt hoc 
consilio, ut et montium altitudine tegerentur et ar- 
borum tractu equitatus hostium impediretur [ne mul- 
titudine clauderentur]. Datis etsi non aequum locum 4 
videbat suis, tamen fretus numero copiarum suarum 
confligere cupiebat, eoque magis, quod, priusquam 
Lacedaemonii subsidio venirent, dimicare utile arbi- 
trabatur. itaque in aciem peditum centum, equitum 
decem milia produxit proeliumque commisit. in quo 5 
tanto plus virtute valuerunt Athenienses, ut decem- 
plicem numerum hostium profligarint, adeoque eos 
perterruerunt, ut Persae non castra, sed naves petie- 
rint. qua pugna nihil adhuc exstitit nobilius: nulla 
enim umquam tam exigua manus tantas opes pro- 
stravit. 



6 I. MILTIADES. 6. 7. 

6 Cuius victoriae non alienum videtur quale prae- 
mium Miltiadi sit tributum docere, quo facilius in- 
tellegi possit eandem omnium civitatum esse naturam. 

2 ut enim populi Romani honores quondam fuerunt rari 
et tenues ob eamque causam gloriosi, nunc autem 
effusi atque obsoleti, sic olim apud Athenienses fuisse 

8 reperimus. namque huic Miltiadi, qui Athenas totam- 
que Graeciam liberarat, talis honos tributus est, in 
porticu, quae Poecile vocatur, cum pugna depingere- 
tur Marathonia, ut in decem praetorum numero prima 
eius imago poneretur isque hortaretur milites proe- 

4 liumque committeret. idem ille populus, posteaquam 
maius imperium est nactus et largitione magistratuum 
corruptus est, trecentas statuas Demetrio Phalereo 
decrevit. 

7 Post hoc proelium classem septuaginta navium 
Athenienses eidem Miltiadi dederunt, ut insulas, quae 
barbaros adiuverant, bello persequeretur. quo in im- 
perio plerasque ad officium redire coegit, nonnullas 

2 vi expugnavit. ex his Parum insulam opibus elatam 
cum oratione reconciliare non posset, copias e navi- 
bus eduxit, urbem operibus clausit omnique commeatu 
privavit, dein vineis ac testudinibus constitutis pro- 

8 pius muros accessit. cum iam in eo esset, ut oppido 
potiretur, procul in continenti lucus, qui ex insula 
conspiciebatur, nescio quo casu nocturno tempore in- 
census est. cuius flamma ut ab oppidanis et oppugna- 
toribus est visa, utrisque venit in opinionem signum 

4 a classiariis regiis datum. quo factum est ut et Parii 
a deditione deterrerentur et Miltiades, timens ne classis 
regia adventaret, incensis operibus, quae statuerat, cum 
totidem navibus atque erat profectus Athenas magna 

5 cum offensione civium suorum rediret. accusatus ergo 
est proditionis, quod, cum Parum expugnare posset, 
a rege corruptus infectis rebus discessisset. eo tem- 
pore aeger erat vulneribus, quae in oppugnando oppido 
acceperat. itaque cum ipse pro se dicere non posset, 



I. MILTIADES. 7. 8. 7 

verba fecit frater eius Stesagoras. causa cognita capitis $ 
absolutus pecunia multatus est ; eaque lis quinquaginta 
talentis aestimata est ; quantus in classem sumptus 
factus erat. hanc pecuniam quod solvere in praesentia 
non poterat, in vincla publica coniectus est ibique 
diem obiit supremum. 

Hic etsi crimine Pario est accusatus, tamen alia 8 
causa fuit damnationis. namque Athenienses propter 
Pisistrati tyrannidem, quae paucis annis ante fuerat ; 
nimiam civium suorum potentiam extimescebant. Mil- 2 
tiades, multum in imperiis magistratibusque versatus, 
non videbatur posse esse privatus ; praesertim cum 
consuetudine ad imperii cupiditatem trahi videretur. 
nam in Ghersoneso omnes illos quos habitarat annos 3 
perpetuam obtinuerat dominationem tyrannusque fuerat 
appellatus, sed iustus. non erat enim vi consecutus ; 
sed subjum voluntate ; eamque potestatem bonitate re- 
tinebat. omnes autem et dicuntur et habentur tyranni, 
qui potestate sunt perpetua in ea civitate, quae liber- 
tate usa est. sed in Miltiade erat cum summa huma- 4 
nitas tum mira communitas, ut nemo tam humilis 
esset ; cui non ad eum aditus pateret; magna aucto- 
ritas apud omnes civitates, nobile nomen, laus rei 
militaris maxima. haec populus respiciens maluit illum 
innoxium plecti quam se diutius esse in timore. 



n. THEMISTOCLES. 

Themistocles, Neocli filius, Atheniensis. huius 
vitia ineuntis adulescentiae magnis sunt emendata vir- 
tutibus, adeo ut anteferatur huic nemo ; pauci pares 
putentur. sed ab initio est ordiendus. pater eius 
Neocles generosus fuit. is uxorem Acarnanam civem 
duxit ; ex qua natus est Themistocles. qui cum minus 
esset probatus parentibus, quod et liberius vivebat et 
rem familiarem neglegebat, a patre exheredatus est. 



8 H. THEMISTOCLES. 1. 2. 

3 quae contumelia non fregit eum, sed erexit. nam cum 
iudicasset sine summa industria non posse eam ex- 
stingui, totum se dedidit rei publicae, diligentius amicis 
famaeque serviens. multum in iudiciis privatis versa- 
batur, saepe in contionem populi prodibat; nulla res 
maior gine eo gerebatur; celeriter quae opus erant 

4 reperiebat, facile eadem oratione explicabat, neque 
minu8 in rebus gerendis promptus quam excogitandis 
erat ; quod et de instantibus, ut ait Thucydides, veris- 
sime iudicabat et de futuris callidissime coniciebat. 
quo factum est ut brevi tempore illustraretur. 

2 Primus autem gradus fbit capessendae rei publi- 

cae bello Gorcyraeo: ad quod gerendum praetor a 
populo factus non solum praesenti bello, sed etiam 

2 reliquo tempore ferociorem reddidit civitatem. nam 
cum pecunia publica, quae ex metallis redibat, lar- 
gitione magistratuum quotannis interiret, ille pgrsuasit 
populo ut ea pecunia classis centum navium aedifica- 

3 retur. qua celeriter effecta primum Corcyraeos fregit, 
deinde maritimos praedones consectando mare tutum 
reddidit. in quo cum divitiis ornavit, tum etiam peri- 

4 tissimos belli navalis fecit Athenienses. id quantae saluti 
fuerit universae Graeciae, bello cognitum est Persico. 
nam cum Xerxes et mari et terra bellum universae in- 
ferret Europae, cum tantis copiis eam invasit, quantas 

5 neque ante nec postea habuit quisquam: huius enim 
classis mille et ducentarum navium longarum fuit, 
quam duo milia onerariarum sequebantur, terrestris 
autem exercitus septingenta peditum, equitum quadrin- 

6 genta milia fuerunt. cuius de adventu cum fama in 
Graeciam esset perlata et maxime Athenienses peti 
dicerentur propter pugnam Marathoniam, miserunt 
Delphos consultum, quidnam facerent de rebus suis. 
deliberantibus Pythia respondit, ut moenibus ligneis 

7 se munirent. id responsum quo valeret cum intelle- 
geret nemo, Themistocles persuasit consilium esse 
Apollinis, ut in naves se suaque conferrent: eum enim 



n. THEMISTOCLES. 2—4. 9 

a deo significari murum ligneum. tali consilio probato 8 
addunt ad superiores totidem naves triremes suaque 
omnia, quae moveri poterant, partim Salamina, partim 
Troezena deportant: arcem sacerdotibus paucisque ma- 
ioribus natu ad sacra procuranda tradunt, reliquum 
oppidum relinquunt. 

Huius consilium plerisque civitatibus displicebat 3 
et in terra dimicari magis placebat. itaque missi sunt 
delecti cum Leonida ; Lacedaemoniorum rege, qui Ther- 
mopylas occuparent longiusque barbaros progredi non 
paterentur. ii vim hostium non sustinuerunt eoque 
loco omnes interierunt. at classis communis Graeciae 2 
trecentarum navium, in qua ducentae erant Athenien- 
sium ; primum apud Artemisium inter Euboeam con- 
tinentemque terram cum classiariis regiis conflixit. 
angustias enim Themistocles quaerebat, ne multitu- 
dine circumiretur. hinc etsi pari proelio discesserant ; 3 
tamen eodem loco non sunt ausi manere, quod erat 
periculum, ne ; si pars navium adversariorum Euboeam 
superasset ; ancipiti premerentur periculo. quo factum 4 
est ut ab Artemisio discederent et exadversum Athenas 
apud Salamina classem suam constituerent. 

At Xerxes Thermopylis expugnatis protinus ac- 4 
cessit astu idque nullis defendentibus interfectis sacer- 
dotibus, quos in arce invenerat ; incendio delevit. cuius 2 
flamma perterriti classiarii cum manere non auderent 
et plurimi hortarentur ; ut domos suas discederent 
moenibusque se defenderent, Themistocles unus restitit 
et universos pares esse posse aiebat, dispersos testa- 
batur perituros, idque Eurybiadi, regi Lacedaemonio- 
rum ; qui tum summae imperii praeerat, fore affirmabat. 
quem cum minus quam vellet moveret, noctu de ser- 3 
vis suis quem habuit fidelissimum ad regem misit ; ut 
ei nuntiaret suis verbis, adversarios eius in fuga esse: 
qui si discessissent ; maiore cum labore et longinquiore 4 
tempore bellum confecturum, cum singulos consectari 
cogeretur: quos si statim aggrederetur, brevi universos 



10 H. THEMISTOCLES. 4-6. 

oppressurum. hoc eo valebat, ut ingratiis ad depug 
6 nandum omnes cogerentur. hac re audita barbarua 
nihil doli subesse credens, postridie alienissimo sib^ 
loco, contra opportunissimo hostibus adeo angustc^ 
mari conflixit, ut eius multitudo navium explicari nor^ 
potuerit. victus ergo est magis etiam consilio The^ 
mistocli quam armis Graeciae. 

5 Hic etsi male rem gesserat, tamen tantas habe- 
bat reliquias copiarum, ut etiamtum iis opprimere 
posset hostes: iterum ab eodem gradu depulsus est. 
nam Themistocles, verens ne bellare perseveraret, cer- 
tiorem eum fecit id agi ; ut pons, quem ille in Helles- 
ponto fecerat, dissolveretur ac reditu in Asiam ex- 

2 cluderetur, idque ei persuasit. itaque qua sex mensibua 
iter fecerat, eadem minus diebus triginta in Asiam 
reversus est seque a Themistocle non superatum, sed 

3 conservatum iudicavit. sic unius viri prudentia Graecia 
liberata est Europaeque succubuit Asia. l^aec altera 
victoria, quae cum Marathonio possit comparari tro- 
paeo. nam pari modo apud Salamina parvo numero 
navium maxima post hominum memoriam classis est 
devicta. 

6 Magnus hoc bello Themistocles fuit neque minox 
in pace. cum enim Phalerico portu neque magno 
neque bono Athenienses uterentur, huius consilio tri- 
plex Piraei portus constitutus est iisque moenibus 
circumdatus, ut ipsam urbem dignitate aequiperaret, 

2 utilitate superaret. idem muros Atheniensium restituit 
praecipuo suo periculo. namque Lacedaemonii cau- 
sam idoneam nacti propter barbarorum excursiones, qua 
negarent oportere extra Peloponnesum ullam urbem 
muros habere, ne essent loca munita, quae hostes pos- 
siderent, Athenienses aedificantes prohibere sunt conati. 

8 hoc longe alio spectabat atque videri volebant. Athe- 
nienses enim duabus victoriis, Marathonia et Sala- 
minia, tantam gloriam apud omnes gentes erant con- 
secuti, ut intellegerent Lacedaemonii de principatu 



II. THEMISTOCLES. 6. 7. 11 

sibi cum iis certamen fore. quare eos quam infir- 4 
missimos esse volebant. postquam autem audierunt 
muros strui, legatos Athenas miserunt, qui id fieri 
vetarent. his praesentibus desierunt ac se de ea re 
legatos ad eos missuros dixerunt. hanc legationem 5 
suscepit Themistocles et solus primo profectus est: 
reliqui legati ut tum exirent, cum satis alti tuendo 
muri exstructi viderentur, praecepit: interim omnes, 
servi atque liberi, opus facerent neque ulli loco par- 
cerent, sive sacer sive privatus esset sive publicus, et 
undique, quod idoneum ad muniendum putarent, con- 
gererent. quo factum est ut Atheniensium muri ex 
sacellis sepulcrisque constarent. 

Themistocles autem, ut Lacedaemonem venit, adire 7 
ad magistratus noluit et dedit operam, ut quam lon- 
gissime tempus duceret, causam interponens se colle- 
gas exspectare. cum Lacedaemonii quererentur opus 2 
nihilo minus fieri eumque in ea re conari fallere, in- 
terim reliqui legati sunt consecuti. a quibus cum 
audisset non multum superesse munitionis, ad ephoros 
Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum erat 
imperium, atque apud eos contendit falsa iis esse de- 
lata: quare aequum esse illos viros bonos nobilesque 
mittere [quibus fides haberetur], qui rem explorarent: 
interea se obsidem retinerent. gestus est ei mos, tres- 3 
que legati functi summis honoribus Athenas missi 
sunt. cum his collegas suos Themistocles iussit pro- 
ficisci iisque praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum 
legatos dimitterent quam ipse esset remissus. hos 4 
postquam Athenas pervenisse ratus est, ad magistratus 
senatumque Lacedaemoniorum adiit et apud eos liber- 
rime professus est: Athenienses suo consilio, quod 
communi iure gentium facere possent, deos publicos 
suosque patrios ac penates, quo facilius ab hoste pos- 
sent defendere, muris saepsisse neque in eo quod in- 
utile esset Graeciae fecisse. nam illorum urbem [ut] 5 
propugnaculum oppositum esse barbaris, apud quam 



12 II. THEMISTOCLES. 7. 8. 

6 iam bis copias regias fecisse naufragium. Lacedae- 
monios autem male et iniuste facere, qui id potius 
intuerentur, quod ipsorum dominationi quam quod 
universae Graeciae utile esset. quare, si suos legatos 
recipere vellent, quos Athenas miserant, se remitte- 
rent, cum aliter illos numquam in patriam essent re- 
cepturi. 

8 Tamen non eflugit civium suorum invidiam. nam- 

que ob eundem timorem, quo damnatus erat Miltiades, 
testularum suffragiis e civitate eiectus Argos habi- 

2 tatum concessit. hic cum propter multas virtutes 
magna cum dignitate viveret, Lacedaemonii legatos 
Athenas miserunt, qui eum absentem accusarent, quod 
societatem cum rege Perse ad Graeciam opprimendam 

3 fecisset. hoc crimine absens damnatus est. id ut audi- 
vit, quod non satis tutum se Argis videbat, Corcyram 
demigravit. ibi cum eius principes insulae animadver- 
tisset timere, ne propter se bellum iis Lacedaemonii 
et Athenienses indicerent, ad Admetum, Molossum 

4 regem, cum quo ei hospitium non erat, confugit. huc 
cum venisset et in praesentia rex abesset, quo maiore 
religione se receptum tueretur, filium eius parvulum 
arripuit et cum eo se in sacrarium, quod summa co- 
lebatur caerimonia, coniecit. inde non prius egressus 
est, quam rex eum data dextra in fidem reciperet, 

6 quam praestitit. nam cum ab Atheniensibus et Lace- 
daemoniis exposceretur publice, supplicem non pro- 
didit monuitque ut consuleret sibi: difficile enim esse 
in tam propinquo loco tuto eum versari. itaque Pyd- 
nam eum deduci iussit et quod satis esset praesidii 

6 dedit. hic in navem omnibus ignotus nautis escendit. 
quae cum tempestate maxima Naxum ferretur, ubi 
tum Atheniensium erat exercitus, sensit Themistocles, 
si eo pervenisset, sibi esse pereundum. hac necessi- 
tate coactus domino navis, quis sit, aperit, multa polli- 

7 cens, si se conservasset. at ille clarissimi viri captus 
misericordia diem noctemque procul ab insula in salo 



II. THEMISTOCLES. 8-10. 13 

navem tenuit in ancoris neque quemquam ex ea exire 
passus est. inde Ephesum pervenit ibique Themisto- 
clem exponit. cui ille pro meritis postea gratiam 
rettulit. 

Scio plerosque ita scripsisse, Themistoclem Xerxe 9 
regnante in Asiam transisse. sed ego potissimum Thu- 
cydidi credo, quod et aetate proximus de iis, qui illo- 
rum temporum historiam reliquerunt, et eiusdem civi- 
tatis fuit. is autem ait ad Artaxerxen eum venisse 
atque his verbis epistulam misisse: "Themistocles veni 2 
ad te, qui plurima mala omnium Graiorum in domum 
tuam intufi, quamdiu mihi necesse fuit adversum 
patrem tuum bellare patriamque meam defendere. idem 3 
multo plura bona feci, postquam in tuto ipse et ille 
in periculo esse coepit. nam cum in Asiam reverti 
vellet proelio apud Salamina facto, litteris eum cer- 
tiorem feci id agi ut pons, quem in Hellesponto fe- 
cerat, dissolveretur atque ab hostibus circumiretur: 
quo nuntio ille periculo est liberatus. nunc autem 4 
confugi ad te exagitatus a cuncta Graecia, tuam petens 
amicitiam: quam si ero adeptus, non minus me bonum 
amicum habebis, quam fortem inimicum ille expertus 
est. te autem rogo, ut de iis rebus, quas tecum collo- 
qui volo, annuum mihi tempus des eoque transacto 
ad te venire patiaris.' 

Huius rex animi magnitudinem admirans cupiens- 10 
que talem virum sibi conciliari veniam dedit. ille 
omne illud tempus litteris sermonique Persarum dedit: 
quibus adeo eruditus est, ut multo commodius dicatur 
apud regem verba fecisse, quam ii poterant, qui in 
Perside erant nati. hic cum multa regi esset polli- 2 
citus gratissimumque illud, si suis uti consiliis vellet, 
illum Graeciam bello oppressurum, magnis muneribus 
ab Artaxerxe donatus in Asiam r'ediit domiciliumque 
Magnesiae sibi constituit. namque hanc urbem ei rex 3 
donarat, his quidem verbis, quae ei panem praeberet 
(ex qua regione quinquagena talenta quotannis redi- 



14 II. THEMISTOCLES. 10. 

bant) ; Lampsacum autem ; unde vinum sumeret, Myunta, 
ex qua obsonium haberet. 

Huius ad nostram memoriam monumenta man- 
serunt duo: sepulcrum prope oppidum, in quo est se- 

4 pultus, statua in foro Magnesiae. de cuius morte mul- 
timodis apud plerosque scriptum est ; sed nos eundem 
potissimum Thucydidem auctorem probamus, qui illum 
ait Magnesiae morbo mortuum neque negat fuisse 
famam ; yenenum sua sponte sumpsisse ; cum se, quae 
regi de Graecia opprimenda pollicitus esset ; praestare 

6 posse desperaret. idem ossa eius clam in Attica ab 
amicis sepulta, quoniam legibus non concederetur ; quod 
proditionis essot damnatus ; memoriae prodidit. 



IIL ARISTIDES. 

1 Aristides, Lysimachi filius, Atheniensis, aequalis 
fere fuit Themistocli atque cum eo de principatu con- 

2 tendit: namque obtrectarunt inter se. in his autem 
cognitum est ; quanto antestaret eloquentia innocen- 
tiae. quamquam enim adeo excellebat Aristides abs- 
tinentia, ut unus post hominum memoriam, quem 
quidem nos audierimus, cognomine Iustus sit appel- 
latus ; tamen a Themistocle collabefactus testula illa 

3 exilio decem annorum multatus est. qui quidem cum 
intellegeret reprimi concitatam multitudinem non posse, 
cedensque animadvertisset quendam scribentem, ut pa- 
tria pelleretur, quaesisse ab eo dicitur, quare id faceret 
aut quid Aristides commisisset ; cur tanta poena dignus 

4 duceretur. cui ille respondit se ignorare Aristiden, 
sed sibi non placere, quod tam cupide laborasset, ut 

5 praeter ceteros Iustus appellaretur. hic decem anno- 
rum legitimam poenam non pertulit. nam postquam 
Xerxes in Graeciam descendit, sexto fere anno quam 
erat expulsus, populi scito in patriam restitutus est. 

2 Interfuit autem pugnae navali apud Salamina, 



m. AMSTIDES. 1-3. 15 

quae facta est prius quam poena liberaretur. idem 
praetor fuit Atheniensium apud Plataeas in proelio, 
quo fosus barbarorum exercitus Mardoniusque inter- 
fecttfs est. neque aliud est ulluin huius in re militari 3 
illustre factum quam eius imperii memoria, iustitiae 
vero et aequitatis et innocentiae rnulta, in primis quod 
huius aequitate factum est ; cum in communi classe 
esset Graeciae simul cum Pausania [quo duce Mar- 
donius erat fogatus], ut summa imperii maritimi ab 
Lacedaemoniis transferretur ad Athenienses: namque 8 
ante id tempus et mari et terra duces erant Lacedae- 
monii. tum autem et intemperantia Pausaniae et 
iustitia factum est Aristidis, ut omnes fere civitates 
Graeciae ad Atheniensium societatem se applicarent 
et adversus barbaros hos duces deligerent sibi. 

Quos quo facilius repellerent, si forte bellum 3 
renovare conarentur, ad classes aedificandas exercitus- 
que comparandos quantum pecuniae quaeque civitas 
daret, Anstides delectus est qui constitueret ; eiusque 
arbitrio quadringena et sexagena talenta quotannis 
Delum sunt collata: id enim commune aerarium esse 
voluerunt. quae omnis pecunia postero tempore Athe- 
nas translata est. hic qua fuerit abstinentia ; nullum 2 
est certius indicium quam quod, cum tantis rebus prae- 
fuisset, in tanta paupertate decessit, ut qui efferretur 
vix reliquerit. quo factum est ut filiae eius publice 3 
alerentur et de communi aerario dotibus datis collo- 
carentur. decessit autem fere post annum quartum 
quam Themistocles Athenis erat expulsus. 



IV. PAUSANIAS. 

Pausanias Lacedaemonius magnus homo ; sed va- 1 
rius in omni genere vitae fuit: nam ut virtutibus 
eluxit, sic vitiis est obrutus. huius illustrissimum est 2 
proelium apud Plataeas. namque illo duce Mardonius, 



16 IV. PAUSANIAS. 1. 2. 

satrapes regius, natione Medus, regis gener, in primis 
omnium Persarum et manu fortis et consilii plenus, 
cum ducentis milibus peditum, quos viritim legerat, 
et viginti equitum haud ita magna manu Gr^cia^ 

8 fagatus est, eoque ipse dux cecidit proelio. qua vic- 
toria elatus plurima miscere coepit et maiora con- 
cupiscere. sed primum in eo est reprehensus, quod 
ex praeda tripodem aureum Delphis posuisset epi- 
grammate inscripto, in quo haec erat sententia: suo 
ductu barbaros apud Plataeas esse deletos eiusque 

4 victoriae ergo Apollini id donum dedisse. hos versus 
Lacedaemonii exsculpserunt neque aliud scripserunt 
quam nomina earum civitatum, quarum auxilio Persae 
erant victi. 

2 Post id proelium eundem Pausaniam cum classe 

communi Gyprum atque Hellespontum miserunt, ut 

2 ex iis regionibus barbarorum praesidia depelleret. pari 
felicitate in ea re usus elatius se gerere coepit ma- 
ioresque appetere res. nam cum Byzantio expugnato 
cepisset complures Persarum nobiles atque in eis non- 
nullos regis propinquos, hos clam Xerxi remisit, si- 
mulans ex vinclis publicis eflfugisse, et cum iis Gon- 
gylum Eretriensem, qui litteras regi redderet, in quibus 
haec fuisse scripta Thucydides memoriae prodidit: 

8 *Pausanias, dux Spartae, quos Byzantii ceperat, post- 
quam propinquos tuos cognovit, tibi muneri misit 
seque tecum affinitate coniungi cupit: quare, si tibi 

4 videtur, des ei filiam tuam nuptum. id si feceris, et 
Spartam et ceteram Graeciam sub tuam potestatem 
se adiuvante te redacturum pollicetur. his de rebus 
si quid agere volueris, certum hominem ad eum mittas 

6 face, cum quo colloquatur/ rex tot hominum salute 
tam sibi necessariorum magno opere gavisus con- 
festim cum epistula Artabazum ad Pausaniam mittit, 
in qua eum collaudat ac petit, ne cui rei parcat ad 
ea efficienda, quae polliceretur: si perfecerit, nullius 

6 rei a se repulsam laturum. huius Pausanias voluntate 



IV. PAUSANIAS. 2-4. 17 

cognita alacrior ad rem gerendam factus in suspicio- 
nem cecidit Lacedaemoniorum. quo facto domum re- 
vocatus, accusatus capitis absolvitur, multatur tamen 
pecunia, quam ob causam ad classem remissus non est. 

At ille post non multo sua sponte ad exercitum 3 
rediit et ibi non stolida, sed dementi ratione cogitata 
patefecit: non enim mores patrios solum, sed etiam 
cultum vestitumque mutavit. apparatu regio utebatur, 2 
veste Medica; satellites Medi et Aegyptii sequebantur; 
epulabatur more Persarum luxuriosius, quam qui ad- 
erant perpeti possent; aditum petentibus [conveniundi] 3 
non dabat, superbe respondebat, crudeliter imperabat. 
Spartam redire nolebat; Colonas, qui locus in agro 
Troade est, se contulerat; ibi consilia cum patriae 
tum sibi inimica capiebat. id postquam Lacedaemonii 4 
rescierunt, legatos cum clava ad eum miserunt, in qua 
more illorum erat scriptum: nisi domum reverteretur, 
se capitis eum damnaturos. hoc nuntio commotus, 5 
sperans se etiamtum pecunia et potentia instans peri- 
culum posse depellere, domum rediit. huc ut venit, 
ab ephoris in vincla publica est coniectus: licet enim 
legibus eorum cuivis ephoro hoc facere regi. hinc 
tamen se expedivit, neque eo magis carebat suspicione: 
nam opinio manebat eum cum rege habere societatem. 
est genus quoddam hominum, quod Hilotae vocatur, 6 
quorum magna multitudo agros Lacedaemoniorum colit 
servorumque munere fungitur. hos quoque sollici- 
tare spe libertatis existimabatur. sed quod harum 7 
rerum nullum erat apertum crimen, quo coargui pos- 
set, non putabant de tali tamque claro viro suspicioni- 
bus oportere iudicari et exspectandum, dum se ipsa 
res aperiret. 

Interim Argilius quidam adulescentulus, quem 4 
puerum Pausanias amore venerio dilexerat, cum epi- 
stulam ab eo ad Artabazum accepisset eique in suspi- 
cionem venisset aliquid in ea de se esse scriptum, 
quod nemo eorum redisset, qui [super tali causa] 

CoBinsLnjs Nspos. 2 



18 IV. PAUSANIAS. 4. 5. 

eodem missi erant, vincla epistulae laxavit signoque 
detracto cognovit, si pertulisset, sibi esse pereundum. 

2 erant in eadem episttda quae ad ea pertinebant, quae 
inter regem Pausaniamque convenerant. has iUe lit- 

3 teras ephoris tradidit. non est praetereunda gravitas 
Lacedaemoniorum hoc loco. nam ne huius quidem 
indicio impulsi sunt ut Pausaniam comprehenderent, 
neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse 

4 indicasset. itaque huic indici, quid fieri vellent, prae- 
ceperunt. fanum Neptuni est Taenari, quod violari 
nefas putant Graeci. eo ille [index] confugit in ara- 
que consedit. hanc iuxta locum fecerunt sub terra, 
ex quo posset exaudiri, si quis quid loqueretur cum 

6 Argilio. huc ex ephoris quidam descenderunt. Pau- 
sanias, ut audivit Argilium confdgisse in aram, per- 
turbatus venit eo. quem cum supplicem dei videret 
in ara sedentem, quaerit, causae quid sit tam repen- 
tini consilii. huic ille, quid ex Utteris comperisset, 

6 aperit. quo magis Pausanias perturbatus orare coepit, 
ne enuntiaret neu se meritum de illo optime proderet: 
quodsi eam veniam sibi dedisset tantisque implicatum 
rebus sublevasset, magno ei praemio futurum. 

5 His rebus ephori cognitis satius putarunt in urbe 
eum comprehendi. quo cum essent profecti et Pau- 
sanias placato Argilio, ut putabat, Lacedaemonem re- 
verteretur, in itinere, cum iam in eo esset ut com- 
prehenderetur, ex vultu cuiusdam ephori, qui eum 

2 admoneri cupiebat, insidias sibi fieri intelleidt. itaque 
paucis ante gradibus, quam qui eum sequebantur, in 
aedem Mjnervae, quae Chalcioicos vocatur, confugit. 
hinc ne exire posset, statim ephori valvas eius aedis 
obstruxerunt tectumque sunt demoliti, quo celerius 

3 sub divo interiret. dicitur eo tempore matrem Pau- 
saniae vixisse eamque iam magno natu, postquam de 
scelere filii comperit, in primis ad filium claudendum 

4 lapidem ad introitum aedis attulisse. hic cum semia- 
nimis de templo elatus esset, confestim animam effla- 



IV. PAUSANIAS. 6. 19 

vit. sic Pausanias magnam belli gloriam turpi morte 
maculavit. cuius mortui corpus cum eodem nonnulli 6 
dicerent inferri oportere, quo ii qui ad supplicium 
essent dati, displicuit pluribus, et procul ab eo loco 
infoderunt, quo erat mortuus. inde posterius dei Del- 
phici responso erutus atque eodem loco sepultus est, 
ubi vitam posuerat. 



V. CIMON. 



Cimon, Miltiadis filius, Atheniensis, duro admodum 1 
initio usus est adulescentiae. nam cum pater eius 
litem aestimatam populo solvere non potuisset ob 
eamque causam in vinclis publicis decessisset, Cimon 
eadem custodia tenebatur neque legibus Atheniensium 
emitti poterat, nisi pecuniam, qua pater multatus erat ; 
solvisset. habebat autem in matrimonio sororem ger- 2 
manam suam, nomine Elpinicen, non magis amore 
quam more ductus: namque Atheniensibus licet eodem 
patre natas uxores ducere. huius coniugii cupidus 3 
Callias quidam, non tam generosus quam pecuniosus, 
qui magnas pecunias ex metallis fecerat, egit cum 
Cimone ut eam sibi uxorem daret: id si impetrasset, 
se pro illo pecuniam soluturum. is cum talem con- 4 
dicionem aspernaretur, Elpinice negavit se passuram 
Miltiadis progeniem in vinclis publicis interire, quo- 
niam prohibere posset, seque Calliae nupturam, si ea 
quae polliceretur praestitisset. 

Tali modo custodia liberatus Cimon celeriter ad 2 
principatum pervenit. habebat enim satis eloquentiae, 
summam Hberalitatem, magnain prudentiam cum iuris 
civilis tum rei militaris, quod cum patre a puero in 
exercitibus fuerat versatus. itaque hic et populum 
urbanum in sua tenuit potestate et apud exercitum 
plurimum valuit auctoritate. primum imperator apud 2 
flumen Strymona magnas copias Thraecum fugavit, 

2* 



20 V. CIMON. 2—4. 

oppidum Amphipolim constituit eoque decem milia 
Atheniensium in coloniam misit. idem iterum impe- 
tntor apud Mycalen Cypriorum et Phoenicum ducen* 

«h tarum navium classem devictam cepit eodemque die 
pari fortuna in terra usus est. namque hostium na- 
vibus captds statim ex classe copias suas eduxit bar- 
barorumque maximam vim uno concursu prostravit. 

4 qua victoria magna praeda potitus cum domum re- 
verteretur, quod iam nonnullae insulae propter acer- 
bitatem imperii defecerant, bene animatas confirmavit, 

6 alienatas ad officium reclire coegit. Scyrum, quam eo 
tempore Dolopes incolebant, quod contumacius se ges- 
serant, vacuefecit, possessores veteres urbe insulaque 
eiecit, agros civibus divisit. Thasios opulentia fretos 
suo adventu firegit. his ex manubiis arx Athenarum, 
qua ad meridiem vergit, est ornata. 

3 Quibus rebus cum unus in civitate maxime flo- 
reret, incidit in eandem invidiam quam pater suus 
ceterique Atheniensium principes: nam testarum suf- 
fragiis [quod illi 6crpaKicu6v vocant] decem annorum 

2 exilio multatus est. cuius facti celerius Athenienses 
quam ipsum paenituit. nam cum ille animo forti in- 
vidiae ingratorum civium cessisset bellumque Lace- 
daemonii Atheniensibus indixissent, confestim notae 

8 eius virtutis desiderium consecutum est. itaque post 
annum quintum, quam expulsus erat, in patriam re- 
vocatus est. ille, quod hospitio Lacedaemoniorum 
utebatur, satius existimans Oraeciae civitates de conbro- 
versiis suis inter se iure disceptare quam armis conten- 
dere, Lacedaemonem sua sponte est profectus pacem- 

4 que inter duas potentissimas civitates conciliavit. post, 
neque ita multo, Gyprum cum ducentis navibus im- 
perator missus, cum eius maiorem partem insulae 
devicisset, in morbum implicitus in oppugrumdo oppido 
Citio est mortuus. 

4 Hunc Athenienses non solum in bello, sed etiam 
in pace diu desideraverunt. fuit enim tanta liberalitate, 



V. CIMON. 4. 21 

cum compluribus locis praedia hortosque haberet, ut 
numquam in eis custodem posuerit fructus servandi 
gratia, ne quis impediretur, quominus eis rebus qui- 
bus quisque vellet frueretur. semper eum pedisequi 2 
cum nummis sunt secuti, ut, si quis opis eius indi- 
geret, haberet quod statim daret, ne differendo vide- 
retur negare. saepe, cum aliquem offensum fortunae 
videret minus bene vestitum, suum amiculum dedit. 
cottidie sic cena ei coquebatur, ut, quos invocatos 3 
vidisset in foro, omnes ad se vocaret, quod facere 
nullo die praetermittebat. nulli fides eius, nulli opera, 
nulli res familiaris defuit: multos locupletavit, com- 
plures pauperes [mortuos], qui unde efferrentur non 
reliquissent, suo sumptu extulit. sic se gerendo mi- 4 
nime est mirandum, si et vita eius foit secura et 
mors acerba. 



VI. LYSANDER. 

Lysander Lacedaemonius magnam reliquit sui 1 
famam, magis felicitate quam virtute partam: Athe- 
nienses enim adversus Peloponnesios bellum gerentes 
sexto et vicesimo anno confecisse apparet, neque id 2 
qua ratione consecutus sit latet: non enim virtute sui 
exercitus, sed immodestia factum est adversariorum, 
qui, quod dicto audientes imperatoribus suis non erant, 
dispalati in agris relictis navibus in hostium venerunt 
potestatem. quo facto Athenienses se Lacedaemoniis 
dediderunt. hac victoria Lysander elatus, cum antea 3 
semper factiosus audaxque fuisset, sic sibi indulsit, 
ut eius opera in maximum odium Graeciae Lacedae- 
monii pervenerint. nam cum hanc causam Lacedae- 4 
monii dictitassent sibi esse belli, ut Atheniensium im- 
potentem dominationem refringerent, postquam apud 
Aegos flumen Lysander classis hostium est potitus, 
nihil aliud molitus est quam ut omnes civitates in 



22 VI. LYSANDER. 1-8. 

sua teneret potestate, cum id se Lacedaemoniorum 
6 causa facere simularet. namque undique, qui Athenien- 
sium rebus studuissent, eiectis decem delegerat in una 
quaque civitate, quibus summum imperium potestatem- 
que omnium rerum committeret. horum in numerum 
nemo admittebatur, nisi qui aut eius hospitio con- 
tineretur aut se illius fore proprium fide confirmarat. 
2 Ita decemvirali potestate in omnibus urbibus con- 
stituta ipsius nutu omnia gerebantur. cuius de cru- 
delitate ac perfidia satis est unam rem exempli gratia 
proferre, ne de eodem plura enumerando defatigemus 

2 lectores. victor ex Asia cum reverteretur Thasumque 
devertisset, quod ea civitas praecipua fide fuerat erga 
Athenienses, proinde ac si non iidem firmissimi sole- 
rent esse amici, qui constantes fuissent inimici, per- 

8 vertere eam concupivit: vidit autem, nisi in eo occul- 
tasset voluntatem, futurum ut Thasii dilaberentur 
consulerentque rebus suis * * * 

3 Itaque ii decemviralem potestatem ab illo con- 
stitutam sustulerunt. quo dolore incensus iniit con- 
silia reges Lacedaemoniorum tollere. sed sentiebat id 
se sine ope deorum facere non posse, ^uod Lacedae- 

2 monii omnia ad oracula referre consuerant. primum 
Delphicum corrumpere est conatus. cum id non po- 
tuisset, Dodonaeum adortus est. hinc quoque repulsus 
dixit se vota suscepisse, quae Iovi Hammoni solveret, 

8 existimans se Afros facilius corrupturum. hac spe 
cum profectus esset in Africam, multum eum anti- 
stites Iovis fefellerunt. nam non solum corrumpi non 
potuerunt, sed etiam legatos Lacedaemonem miserunt, 
qui Lysandrum accusarent, quod sacerdotes fani cor- 

4 rumpere conatus esset. accusatus hoc crimine iudicum- 
que absolutus sententiis, Orchomeniis missus subsidio 

6 occisus est a Thebanis apud Haliartum. quam vere 
de eo secus foret iudicatum, oratio indicio fuit, quae 
post mortem in domo eius reperta est, in qua suadet 
Lacedaemoniis, ut regia potestate dissoluta ex omni- 



VI. LYSANDER. 3. 4. 23 

bus dux deligatur ad bellum gerendum, sed sic scripta, 
ut deum videretur congruere sententiae, quam ille se 
habiturum pecunia fidens non dubitarat. hanc ei scrip- 
sisse Cleon Halicarnasius dicitur. 

Atque hoc loco non est praetereundum factum 4 
Pharnabazi, satrapis regii. nam cum Lysander prae- 
fectus classis in bello multa crudeliter avareque fe- 
cisset deque iis rebus suspicaretur ad cives suos esse 
perlatum, petiit a Pharnabazo ut ad ephoros sibi testi- 
monium daret, quanta sanctitate bellum gessisset so- 
ciosque tractasset, deque ea re accurate scriberet: 
magnam enim eius auctoritatem in ea re futuram. 
huic ille liberaliter pollicetur: librum grandem verbis 2 
multis conscripsit, in quibus summis eum effert lau- 
dibus. quem cum hic legisset probassetque, dum signa- 
tur, alterum pari magnitudine et tanta similitudine, ut 
discerni non posset, signatum subiecit, in quo accura- 
tissime eius avari tiam perfidiamque accusarat. Lysander a 
domum cum redisset. postquam de suis rebus gestis 
apud maximum ma^isfratl quae voluerat dilerat, 
testimonii loco librum a Pharnabazo datum tradidit. 
hunc summoto Lysandro cum ephori cognossent, ipsi 
legendum dederunt. ita ille imprudens ipse suus fuit 
accusator. 



VII. ALCIBIADES. 

Alcibiades, Cliniae filius, Atheniensis. in hoc na- 1 
tura quid efficere possit videtur experta. constat 
enim inter omnes, qui de eo memoriae prodiderunt, 
nihil illo fuisse excellentius vel in vitiis vel in vir- 
tutibus. natus in amplissima civitate summo genere, 2 
omnium aetatis suae multo formosissimus, dives; ad 
omnes res aptus consiliique plenus (namque imperator 
fdit summus et mari et terra); disertus, ut in primis 
dicendo valeret, quod tanta erat commendatio oris 



24 VII. ALCIBIADES. 1—3. 

3 atque orationis, ut nemo ei posset resistere; cum tem- 
pus posceret, laboriosus, patiens; liberalis, splendidus 
non minus in vita quam victu; affabilis, blandus, tem- 

4 poribus callidissime serviens: idem, simulac se re- 
miserat neque causa suberat quare animi laborem 
perferret, luxuriosus, dissolutus, libidinosus, intem- 
perans reperiebatur, ut omnes admirarentur in uno 
homine tantam esse dissimilitudinem tamque diversam 
naturam. 

2 Educatus est in domo Pericli (privignus enim eius 
fuisse dicitur), eruditus a Socrate. socerum habuit 
Hipponicum, omnium Graeca lingua loquentium di- 
tissimum, ut, si ipse fingere vellet, neque plura bona 
eminisci neque maiora posset consequi, quam vel na- 

2 tura vel fortuna tribuerat. ineunte adulescentia amatus 
est a multis more Graecorum, in eis a Socrate, de 
quo mentionem facit Plato in symposio. namque eum 
induxit commemorantem se pernoctasse cum Socrate 
neque aliter ab eo surrexisse, ac filius a parente de- 

3 buerit. posteaquam robustior est factus, non minus 
multos amavit, in quorum amore, quoad licitum est 
odiosa, multa delicate iocoseque fecit: quae referremus, 
nisi maiora potiora haberemus. 

3 Bello Peloponnesio huius consilio atque auctori- 
tate Athenienses bellum Syracusanis indixeruni ad 
quod gerendum ipse dux delectus est, duo praeterea 

2 collegae dati, Nicia et Lamachus. id cum appararetur, 
prius quam classis exiret, accidit ut una nocte omnes 
Hermae, qui in oppido erant Athenis, deicerentur 
praeter unum, qui ante ianuam erat Andocidi (itaque 

d ille postea Mercurius Andocidi vocitatus est). hoc 
cum appareret non sine magna multorum consensione 
esse factum, quae non ad privatam, sed ad publicam 
rem pertineret, magnus multitudini timor est iniectus, 
ne qua repentina vis in civitate exsisteret, quae liber- 

4 tatem opprimeret populi. hoc maxime convenire in 
Alcibiadem videbatur, quod et potentior et maior quam 



VII. ALCIBIADES. 3. 4. 25 

privatus existimabatur: multos enim liberalitate devin- 
xerat, plures etiam opera forensi suos reddiderat. qua 5 
re fiebat ut omnium oculos, quotienscumque in publi- 
cum prodisset, ad se converteret neque ei par quis- 
quam in civitate poneretur. itaque non solum spem 
in eo habebant maximam, sed etiam timorem, quod 
et obesse plurimum et prodesse poterat. aspergebatur 6 
etiam infamia, quod in domo sua facere mysteria dice- 
batur (quod nefas erat more Atheniensium) idque non 
ad religionem, sed ad coniurationem pertinere existi- 
mabatur. 

Hoc crimine in contione ab inimicis compella- 4 
batur. sed instabat tempus ad bellum proficiscendi. 
id ille intuens neque ignorans civium suorum con- 
suetudinem postulabat, si quid de se agi vellent, potius 
de praesente quaestio haberetur, quam absens invidiae 
crimind accusaretur. inimici vero eius quiescendum 2 
in prae8enti, quia noceri ei non posse intellegebant, 
et lllud tempus exspectandum decreverunt, quo classis 
exisset, ut absentem aggrederentur, itaque fecerunt. 
nam postquam in Siciliam eum pervenisse crediderunt, 3 
absentem, quod sacra violasset, reum fecerunt. qua 
de re cum ei nuntius a magistratu in Siciliam missus 
esset, ut domum ad causam dicendam rediret, esset- 
que in magna spe provinciae bene administrandae, 
non parere noluit et in triremem, quae ad eum erat 
deportandum missa, ascendit. hac Thurios in Italiam 4 
pervectus, multa secum reputans de immoderata ci- 
vium suorum licentia crudelitateque erga nobiles, uti- 
iissimum ratus impendentem evitare tempestatem, clam 
se ab custodibus subduxit et inde primum Elidem, 
dein Thebas venit. postquam autem se capitis dam- 5 
natum bonis publicatis audivit, et, id quod numquam 
antea usu venerat, Eumolpidas sacerdotes a populo 
coactos ut se devoverent, eiusque devotionis quo testa- 
tior esset memoria, exemplum in pila lapidea incisum 
esse positum in publico, Lacedaemonem demigravit. 



26 VII. ALCIBIADES. 4, 5. 

6 ibi, ut ipse praedicare consuerat, non adversus patriam, 
sed inimicos suos bellum gessit, qui eidem hostes 
essent civitati: nam cum intellegerent se plurimum 
prodesse posse rei publicae, ex ea eiecisse plusque 

7 irae suae quam utilitati communi paruisse. itaque 
huius consilio Lacedaemonii cum Perse rege amicitiam 
fecerunt, dein Deceleam in Attica munierunt praesi- 
dioque ibi perpetuo posito in obsidione Athenas te- 
nuerunt. eiusdem opera Ioniam a societate averterunt 
Atheniensium. quo facto multo superiores bello esse 
coeperunt. 

5 Neque vero his rebus tam amici Alcibiadi sunt 
facti quam timore ab eo alienati. nam cum acerrimi 
viri praestantem prudentiam in omnibus rebus cogno- 
scerent, pertimuerunt ne caritate patriae ductus ali- 
quando ab ipsis descisceret et cum suis in gratiam 
rediret. itaque tempus eius interficiundi quaerere in- 

2 stituerunt. id Alcibiades diutius celari non potuit: 
erat enim ea sagacitate, ut decipi non posset, prae- 
sertim cum animum attendisset ad cavendum. itaque 
ad Tissaphernem, praefectum regis Darii, se contulit. 

3 cuius cum in intimam amicitiam pervenisset et Athe- 
niensium male gestis in Sicilia rebus opes senescere, * 
contra Lacedaemoniorum crescere videret, initio cum 
Pisandro praetore, qui apud Samum exercitum habe- 
bat, per internuntios colloquitur et de reditu suo facit 
mentionem. is erat enim eodem quo Alcibiade^ sensu, 
populi potentiae non amicus et optimatium fautor. 

4 ab hoc destitutus primum per Thrasybulum, Lyci fi- 
lium, ab exercitu recipitur praetorque fit apud Samum, 
post suffragante Theramene populi scito restituitur 
parique absens imperio praeficitur simul cum Thrasy- 

6 bulo et Theramene. horum in imperio tanta commu- 
tatio rerum facta est, ut Lacedaemonii, qui paulo ante 
victores viguerant, perterriti pacem peterent. victi 
enim erant quinque proeliis terrestribus, tribus nava- 
libus, in quibus ducentas naves triremes amiserant, 



Vn. ALCIBIADES. 5 -7. 27 

quae captae in hostium venerant potestatem. Alci- 6 
biades simul cum collegis receperaf Ioniam, Hellespon- 
tum ; multas praeterea urbes Graecas ; quae in ora sitae 
sunt Thraeciae ; quarum expugnarant complures ; in eis 
Byzantium, neque minus multas consilio ad amicitiam 
adiunxerant ; quod in captos clementia fderant usi. ita 7 
praeda onusti, locupletato exercitu ; maximis rebus gestis 
Athenas venerunt. 

His cum obviam universa civitas in Piraeum de- 6 
scendisset, tanta fuit omnium exspectatio visendi Al- 
cibiadis, ut ad eius triremem vulgus conflueret, proinde 
ac si solus advenisset. sic enim populo erat persua- 2 
sum, et adversas superiores et praesentes secundas 
res accidisse eius opera. itaque et exercitum in Sicilia 
amissum et Lacedaemoniorum victorias culpae suae 
tribuebant, quod talem virum e civitate expulissent. 
neque id sine causa arbitrari videbantur. nam post- 
quam exercitui praeesse coeperat, neque terra neque 
mari hostes pares esse potuerant. hic ut e navi egres- 3 
sus est, quamquam Theramenes et Thrasybulus eisdem 
rebus pWefuerlnt simulque yenerant in Piraeum, tamen 
unum omnes illum prosequebantur ; et ; id quod num- 
quam antea usu venerat nisi Olympiae victoribus, co- 
ronis laureis taeniisque vulgo donabatur. ille lacrimans 
talem benivolentiam civium suorum accipiebat, remi- 
niscens pristini temporis acerbitatem. postquam in 4 
astu venit, contione advocata sic verba fecit ; ut nemo 
tam ferus fuerit, quin eius casui illacrimarit inimi- 
cumque iis se ostenderit, quorum opera patria pulsus 
Aierat ; proinde ac si alius populus, non ille ipse qui 
tum flebat, eum sacrilegii damnasset. restituta ergo 5 
huic sunt publice bona ; eidemque illi Eumolpidae 
sacerdotes rursus resacrare sunt coacti, qui eum de- 
voverant, pilaeque illae, in quibus devotio fuerat scripta, 
in mare praecipitatae. 

Haec Alcibiadi laetitia non nimis fuit diuturna. 7 
naln cum ei omnes essent honores decreti totaque res 



28 VII. ALCIBIADES. 7. 8. 

publica domi bellique tradita, ut unius arbitrio gere- 
retur, et ipse postulasset ut duo sibi eollegae daren- 
tur, Thrasybulus et Adimantus, neque id negatum 
esset, classe in Asiam profectus, quod apud Cymen 
minus ex sententia rem gesserat, in invidiam recidit: 

2 nihil enim eum non efficere posse ducebant. ex quo 
fiebat ut omnia minus prospere gesta culpae tribue- 
rent, cum aut eum neglegenter aut malitiose fecisse 
loquerentur, sicut tum accidit: nam corruptum a rege 

8 capere Gymen noluisse arguebant. itaque huic maxime 
putamus malo fuisse nimiam opinionem ingenii atque 
virtutis: timebatur enim non minus quam diligebatur, 
ne secunda fortuna magmsque opibus elatus tyranni- 
dem concupisceret. quibus rebus factum est ut ab- 
senti magistratum abrogarent et alium in eius locum 

4 substituereni id ille ut audivit, domum reyerti noluit 
et se Pactyen contulit ibique tria castella communiit, 
Ornos, Bizanthen, Neontichos ; manuque collecta pri- 
mus Graecae civitatis in Thraeciam introiit, glorio- 
sius existimans barbarorum praeda locupletari quam 

5 Graiorum. qua ex re creverat cum fama tum opibus, 
magnamque amicitiam sibi cum quibusdam regibus 
Thraeciae pepererat. 

8 Neque tamen a caritate patriae potuit recedere. 

nam cum apud Aegos flumen Philocles, praetor Athe- 
niensium, classem constituisset suam neque longe ab- 
esset Lysander, praetor Lacedaemoniorum, qui in eo 
erat occupatus ut bellum quam diutissime duceret, 
quod ipsis pecunia a rege suppeditabatur, contra Athe- 
niensibus exhaustis praeter arma et naves rnhil erat 

2 super, Alcibiades ad exercitum venit Atheniensium 
ibique praesente vulgo agere coepit: si veilent, se 
coacturum Lysandrum dimicare aut pacem petere [spo- 
pondit]; Lacedaemonios eo nolle classe confligere, quod 

8 pedestribus copiis plus quam navibus valerent; sibi 
autem esse facile Seuthem, regem Thraecum, adducere 
ut eum terra depelleret: quo facto necessario aut classe 



VII. ALCIBIADES. 8. 9. 29 

nflicturum aut bellum compositurum. id etsi vere 4 
ctum Philocles animadvertebat, tamen postulata fa- 
re noluit, quod sentiebat se Alcibiade recepto nul- 
is momenti apud exercitum futurum et, si quid se- 
ndi evenisset, nullam in ea re suam partem fore, 
ntra ea, si quid adversi accidisset, se unum eius 
licti futurum reum. ab boc discedens Alcibiades 6 
uoniam' inquit c victoriae patriae repugnas, illud mo- 
»o, ne iuxta hostem castra habeas nautica: periculum 
t enim, ne immodestia militum vestrorum occasio 
tur Lysandro vestri opprimendi exercitus*. neque 6 

res illum fefellit. nam Lysander, cum per specu- 
bores comperisset vulgum Atheniensium in terram 
aedatum exisse navesque paene inanes relictas, tem- 
is rei gerendae non dimisit eoque impetu bellum 
tum delevit. 

At Alcibiades, victis Atheniensibus non satis tuta 9 
dem loca sibi arbitrans, penitus in Thraeciam se 
Lpra Propontidem abdidit, sperans ibi facillime suam 
rtunam occuli posse. falso. nam Thraeces, postquam 2 
un cum magna pecunia venisse senserunt, insidias 
cerunt eaque quae apportarat abstulerunt, ipsum 
pere non potuerunt. ille cernens nullum locum sibi 8 
tum in Graecia propter potentiam Lacedaemonio- 
m ad Pharnabazum in Asiam transiit, quem quidem 
Leo sua cepit humanitate, ut eum nemo in amicitia 
ltecederet. namque ei Grynium dederat, in Phrygia 
tstrum, ex quo quinquagena talenta vectigalis capie- 
it. qua fortuna Alcibiades non erat contentus neque 4 
thenas victas Lacedaemoniis servire poterat pati. 
ique ad patriam liberandam omni ferebatur cogi- 
tione. sed videbat id sine rege Perse non posse 6 
iri, ideoque eum amicum sibi cupiebat adiungi neque 
ibitabat facile se consecuturum, si modo eius con- 
uiiundi habuisset potestatem. nam Cyrum fratrem ei 
sllum clam parare Lacedaemoniis adiuvantibus sciebat: 

si aperuisset, magnam se initurum gratiam videbat. 



30 VIL ALCIBIADES. 10. 11. 

10 Hoc cum moliretur peteretque a Pharnabazo, ut 
ad regem mitteretur, eodem tempore Critias ceterique 
tyranni Atheniensium certos homines ad Lysandrum 
in Asiam miserant, qui eum certiorem facerent, nisi 
Alcibiadem sustulisset, nihil earum rerum fore ratum, 
quas ipse Athenis constituisset: quare, si suas res 

2 gestas manere yellet, illum persequeretur. his Laco 
rebus commotus statuit accuratius sibi &gendum cum 
Pharnabazo. huic ergo renuntiat quae regi cum Lace- 
daemoniis convenissent, nisi Alcibiadein vivum aut 

3 mortuum sibi tradidisset. non tulit hoc satrapes et 
violare clementiam quam regis opes minui maluit 
itaque misit Susamithren et Sagaeum ad Alcibiadem 
interficiendum, cum ille esset in Phrygia iterque ad 

4 regem compararet. missi clam vicinitati, in qua tum 
Alcibiades erat, dant negotium ut eum interficiant. 
illi cum ferro aggredi non auderent, noctu ligna con- 
tuleront circa casam eam, in qua quiescebat, eaque 
succenderunt, ut incendio conficerent, quem manu su- 

5 perari posse diffidebant. iUe autem ut sonitu flammae 
est excitatus, etsi gladius ei erat subductus, faniiliaris 
sui subalare telum eripuit. namque erat cum eo qui- 
dam ex Arcadia hospes, qui numquam discedere vo- 
luerat. hunc sequi se iubet et id quod in praesentia 
vestimentorum fuit arripit. his in ignem coniectis 

6 flammae vim transiit. quem ut barbari incendium 
effugisse viderunt, telis eminus missis interfecerunt 
caputque eius ad Pharnabazum rettulerunt. at mulier, 
quae cum eo vivere consuerat, muliebri sua veste con- 
tectum aedificii incendio mortuum cremavit, quod ad 
vivum interimendum erat comparatum. sic Alcibiades 
annos circiter quadraginta natus diem obiit supremum. 

11 Hunc infamatum a plerisque tres gravissimi histo- 
rici summis laudibus extulerunt: Thucydides, qui eius- 
dem aetatis fuit, Theopompus, post aliquanto natus, 
et Timaeus: qui quidem duo maledicentissimi nescio 

2 quo modo in illo uno laudando consentiunt. namque 



VII. ALCIBIADES. 11. 31 

ea, quae supra scripsimus, de eo praedicamnt atque 
hoc amplius: cum Athenis, splendidissima civitate, 
natus esset, omnes splendore ac dignitate superasse 
vitae; postquam inde expulsus Thebas venerit, adeo 3 
t studiis eorum inservisse, ut nemo eum labore cor- 
porisque viribus posset aequiperare (omnes enim Boeoti 
magis firmitati corporis quam ingenii acumini serviunt); 
eundem apud Lacedaemonios, quorum moribus summa 4 
virtus in patientia ponebatur, sic duritiae se dedisse, 
ut parsimonia victus atque cultus omnes Lacedaemo- 
nios vinceret; fuisse apud Thraecas, homines vinolen- 
tos rebusque veneriis deditos: hos quoque in his rebus 
antecessisse; venisse ad Persas, apud quos summa laus 5 
es8et*fortiter venari, luxuriose vivere: horum sic imi- 
tatum consuetudinem, ut illi ipsi eum in his maxime 
admirarentur. quibus rebus effecisse ut ; apud quos- 6 
cumque esset, princeps poneretur habereturque carissi- 
mus. sed satis de hoc: reliquos ordiamur. 



Vffl. THRASYBULUS. 

Thrasybulus, Lyci filius, Atheniensis. si per se 1 
virtus sine fortuna ponderanda est, dubito an hunc 
primum omnium ponam. illud sine dubio: neminem 
huic praefero fide, constantia, magnitudine animi, m 
patriam amore. nam quod multi voluerunt paucique 2 
potuerunt, ab uno tyranno patriam liberare, huic con- 
tigit ut a triginta oppressam tyrannis e servitute in 
libertatem vindicaret. sed nescio quo modo, cum eum 3 
nemo anteiret his virtutibus, multi nobilitate prae- 
cucurrerunt. primum Peloponnesio bello multa hic 
sine Alcibiade gessit, ille nullam rem sine hoc: quae 
ille universa naturali quodam bono fecit lucri. sed 4 
illa tamen omnia communia imperatoribus cum mili^ 
tibus et fortuna, quod in proelii concursu abit res a 
consilio ad vices rerum virtutemque pugnantium. ita- 



32 VIIL THRASYBULUS. 1. 2. 

que iure suo nonnulla ab imperatore miles, plurima 
vero fortuna vindicat seque his plus valuisse vere 

5 potest praedicare. verum illud magnificentissimum 
factum proprium est Thrasybuli. nam cum triginta 
tyranni praepositi a Lacedaemoniis servitute oppres- 
sas tenerent Athenas, plurimos cives, quibus in bello 
parserat fortuna, partim patria expulissent partim 
interfecissent, plurimorum bona publicata inter se di- 
visissent, non solum princeps, sed etiam solus initio 
bellum iis indixit. 

2 Hic enim cum Phylen confugisset , quod est 
castellum in Attica munitissimum, non plus habuit 
secum triginta de suis. hoc initium fuit salutis Atti- 

2 corum, hoc robur libertatis clarissimae civitatis. ne- 
que vero hic non contemptus est primo a tyrannis 
atque eius solitudo. quae quidem res et [illis] con- 
temnentibus perniciei et [huic] despecto saluti fuit: 
etenim illos segnes ad persequendum, hos autem tem- 

8 pore ad comparandum ddto fecit robustiores. quo 
magis praeceptum illud omnium in animis esse debet, 
nihil in bello oportere contemni, neque sine causa 

4 dicitur matrem timidi flere non solere. neque tamen 
pro opinione Thrasybuli auctae sunt opes: nam iam 
[tum] illis temporibus fortius boni pro libertate lo- 

5 quebantur quam pugnabant. hinc in Piraeum transiit 
Munichiamque munivit. hanc bis tyranni oppugnare 
sunt adorti, ab eaque turpiter repulsi protinus in 

6 urbem armis impedimentisque amissis refugerunt. usus 
est Thrasybulus non minus prudentia quam fortitu- 
dine. nam cedentes violari vetuit (cives enim civibus 
parcere aequum censebat), neque quisquam est vulne- 
ratus nisi qui prior impugnare voluit. neminem iacen- 
tem veste spoliavit, nil attigit nisi arma, querum in- 

7 digebat, quaeque ad victum pertinebant. in secundo 
«proelio cecidit Critias, dux tyrannorum, cum quidem 

adversus Thrasybulum fortissime pugnaret. 

3 Hoc deiecto Pausanias venit Atticis auxilio, rex 



VIII. THRASTBULUS. 8. 4. 33 

Lacedaemoniorum. is inter Thrasybulum et eos, qui 
urbem tenebant, fecit pacem his condicionibus: ne 
qui praeter triginta tyrannos et decem, qui postea 
praetores creati superioris more crudelitatis erant usi, 
afficerentur exilio neve bona publicarentur: rei pu- 
blicae procuratio populo redderetur. praeclarum hoc 2 
quoque Thrasybuli, quod reconciliata pace ; cura plu- 
rimum in civitate posset, legem tulit, ne quis ante 
actarum rerum accusaretur neve multaretur, eamque 
illi oblivionis appellarunt. neque vero hanc tantum 8 
ferendam curavit, sed etiam ut valeret effecit. nam 
cum quidam ex iis, qui simul cum eo in exilio fue- 
rant, caedem facere eorum vellent, cum quibus in 
gratiam reditum erat publice, prohibuit et id quod 
pollicitus erat praestitit. 

Huic pro tantis meritis honoris causa corona a 4 
populo data est, facta duabus virgulis oleagineis. quam 
quod amor civium et non vis expresserat, nullam 
habuit invidiam magnaque fuit gloria. bene ergo Pit- 2 
tacus ille, qui in septem sapientum numero est habi- 
tus 7 cum Mytilenaei multa milia iugerum agri ei 
muneri darent, f nolite ; oro vos/ inquit *id mihi dare, 
quod multi invideant, plures etiam concupiscant. quare 
ex istis nolo amplius quam centum iugera ; quae et 
meam animi aequitatem et vestram voluntatem in- 
dicent/ nam parva munera diutina, locupletia non 
propria esse consuerunt. illa igitur corona contentus 8 
Thrasybulus neque amplius requisivit neque quem- 
quam honore se antecessisse existimavit. hic sequenti 4 
tempore, cum praetor classem ad Ciliciam appulisset 
neque satis diligenter in castris eius agerentur vigi- 
liae, a barbaris ex oppido noctu eruptione facta in 
tabernaculo interfectus est. 



OoBvEiinre Nfcpoi. 8 



34 K. CONON. 1. 2. 

IX. CONOK 

1 Gonon Atheniensis Peloponnesio bello accessit ad 
rem publicam, in eoque eius opera magni fuit. nam 
et praetor pedestribus exercitibus praefuit et prae- 
fectus classis magnas mari res gessit. quas ob causas 
praecjpuus ei honos habitus est. namque omnibus 
unus insulis praefuit, in qua potestate Pheras cepit, 

2 coloniam Lacedaemoniorum. fuit etiam extremo Pelo- 
ponnesio bello praetor, cum apud Aegos flumen copiae 
Atheniensium ab Lysandro sunt devictae. sed tum 
afuit, eoque peius res administrata est: nam et prudens 

3 rei militaris et diligens erat imperator. itaque nemini 
erat iis temporibus dubium, si affuisset, illam Athe- 
nienses calamitatem accepturos non fuisse. 

2 Rebus autem afflictis, cum patriam obsideri 

audisset, non quaesivit, ubi ipse tuto viveret, sed unde 
praesidio posset esse civibus suis. itaque contulit se 
ad Pharnabazum, satrapem Ioniae et Lydiae eundem- 
quem generum regis et propinquum: apud quem ut 
multum gratia valeret, multo labore multisque effecit 

2 periculis. nam cum Lacedaemonii Atheniensibus de- 
victis in societate non manerent, quam cum Artaxerxe 
fecerant, Agesilaumque bellatum misissent in Asiam ; 
maxime impulsi a Tissapherne, qui ex intimis regis 
ab amicitia eius defecerat et cum Lacedaemoniis coierat 
societatem, hunc adversus Pharnabazus habitus est 
imperator, re quidem vera exercitui praefuit Conon 

8 eiusque omnia arbitrio gesta sunt. hic multum ducem 
summum Agesilaum impedivit saepeque eius consiliis 
obstitit, neque vero non fuit apertum, si ille non 
fuisset, Agesilaum Asiam Tauro tenus regi fuisse 

4 erepturum. qui posteaquam domum a suis civibus 
revocatus est ; quod Boeoti et Athenienses Lacedae- 
moniis bellum indixerant ; Conon nihilo setius apud 
praefectos regis versabatur iisque omnibus magno 
erat usui. 



IX. CONON. 3. 4. 35 

Defecerat a rege Tissaphernes, neque id tam Ar- 3 
taxerxi quam ceteris erat apertum: multis enim 
magnisque meritis apud regem, etiam cum in officio 
non maneret, valebat. neque id erat mirandum, si non 
facile ad credendum adducebatur, reminiscens eius se 
opera Cyrum fratrem superasse. huius accusandi 2 
gratia Conon a Pharnabazo ad regem missus postea- 
quam vemt, pnmum ex more Persarum ad chiliarchum, 
qui secundum gradum imperii tenebat, Tithrausten 
accessit seque ostendit cum rege colloqui velle. huic 3 
ille c nulla 9 inquit c mora est, sed tu delibera, utrum 
colloqui malis an per litteras agere quae cogitas. ne- 
cesse est enim, si in conspectum veneris, venerari te 
regem [quod TrpocKuvriciv illi vocant] (nemo enim 
sine hoc admittitur). hoc si tibi grave est, per me 
nihilo setius editis mandatis conficies quod studes/ 
tum Conon *mihi vero' inquit c non est grave quemvis 4 
honorem habere regi, sed vereor ne civitati meae sit 
opprobrio, si, cum ex ea sim profectus, quae ceteris 
gentibus imperare consuerit, potius barbarorum quam 
Ulius more fongar.' itaque quae volebat huic scripta 
tradidit. 

Quibus cognitis rex tantum auctoritate eius mo- 4 
tus est, ut et Tissaphernem hostem iudicarit et La- 
cedaemonios bello persequi iusserit et ei permiserit 
quem vellet eligere ad dispensandam pecuniam. id 
arbitrium Conon negavit sui esse consilii, sed ipsius, 
qui optime suos nosse deberet, sed se suadere Phar- 
nabazo id negotii daret. hinc magnis muneribus do- 2 
natus ad mare est missus, ut Cypriis et Phoenicibus 
ceterisque maritimis civitatibus naves longas impe- 
raret classemque, qua proxima aestate mare tueri 
posset, compararet, dato adiutore Pharnabazo, sicut 
ipse voluerat. id ut Lacedaemoniis est nuntiatum, 3 
non sine cura rem administrant, quod maius bellum 
imminere arbitrabantur, quam si cum barbaro solum 
contenderent. nam ducem fortem et prudentem regiis 



36 IX. CONON. 4. 5 

opibus praefuturum ac secum dimicaturum videbant, 
quem neque consilio neque copiis superare possent. 

4 hac mente magnam contrahunt classem: proficiscun- 
tur Pisandro duce. hos Conon apud Gnidum adortus 
magno proelio fugat, multas naves capit, complures 
deprimit. qua victoria non solum Athenae, sed [etiam] 
cuncta Graecia, quae sub Lacedaemoniorum fuerat im- 

5 perio, liberata est. Conon cum parte navium in patriam 
venit, muros dirutos a Lysandro utrosque, et Piraei 
et Athenarum, reficiendos curat pecuniaeque quinqua- 
ginta talenta, quae a Pharnabazo acceperat, civibus 
suis donat. 

5 Accidit huic, quod ceteris mortalibus, ut incon- 

sideratior in secunda quam in adversa esset fortuna. 
nam classe Peloponnesiorum devicta, cum ultum se 
iniurias patriae putaret, plura concupivit quam effi- 

2 cere potuit. neque tamen ea non pia et probanda 
fuerunt, quod potius patriae opes augeri quam regis 
maluit. nam cum magnam auctoritatem sibi pugna 
illa navali, quam apud Cnidum fecerat, constituisset 
non solum inter barbaros, sed etiam omnes Graeciae 
civitates, clam dare operam coepit, ut Ioniam et 

8 Aeoliam restitueret Atheniensibus. id cum minus dili- 
genter esset celatum, Tiribazus, qui Sardibus praeerat, 
Cononem eyocavit, simulans ad regem eum se mittere 
velle magna de re. huius nuntio parens cum venisset^ 
in vincla coniectus est, in quibus aliquamdiu fuit. 

4 inde nonnulli eum ad regem abductum ibique eum 
perisse scriptum reliquerunt. contra ea Dinon histo- 
ricus, cui nos plurimum de Persicis rebus credimus, 
effugisse scripsit: illud addubitat, utrum Tiribazo 
sciente an imprudente sit factum. 



X. DION. 1. 2. 37 



X. DION. 



Dion, Hipparini filius, Syracusanus, nobili genere 1 
natus, utraque implicatus tyrannide Dionysiorum. 
namque ille superior Aristomachen, sororem Dionis, 
habuit in matrimonio, ex qua duos filios, Hipparinum 
et Nisaeum, procreavit totidemque filias, nomine So- 
phrosynen et Areten, quarum priorem Dionysio filio, 
eidem cui regnum reliquit, nuptum dedit, alteram, 
Areten, Dioni. Dion autem praeter generosam pro- 2 
pinquitatem nobilemque maiorum famam multa alia 
ab natura habuit bona, in eis ingenium docile, come, 
aptum ad artes optimas, magnam corporis dignitatem, 
quae non minimum commendat, magnas praeterea 
divitias a patre relictas, quas ipse tyranni muneribus 
auxerat. erat intimus Dionysio priori, neque minus 3 
propter mores quam affinitatem. namque etsi Dio- • 
nysii crudelitas ei displicebat, tamen salvum propter 
necessitudinem, magis etiam suorum causa studebat. 
aderat in magnis rebus, eiusque consilio multum mo- 
vebatur tyrannus, nisi qua in re maior ipsius cupi- 
ditas intercesserat. legationes vero omnes, quae essent 4 
illustriores, per Dionem administrabantur: quas quidem 
ille diligenter obeundo, fideliter administrahdo crude- 
lissimum nomen tyranni sua humanitate leniebat hunc 5 
a Dionysio missum Earthaginienses sic suspexerunt, 
ut neminem umquam Graeca lingua loquentem magis 
sint admirati. 

Neque vero haec Dionysium fugiebant: nam quanto 2 
esset sibi ornamento, sentiebat. quo fiebat ut uni 
huic maxime indulgeret neque eum secus diligeret ac 
filium: qui quidem, cum Platonem Tarentum venisse 2 
fama in Siciliam esset perlata, adulescenti negare non 
potuerit, quin eum arcesseret, cum Dion eius audiendi 
cupiditate flagraret. dedit ergo huic veniam magna- 
que eum ambitione Syracusas perduxit. quem Dion 3 
adeo admiratus est atque adamavit, ut se ei totum 



38 X. DION. 2—4. 

traderet. neque vero minus ipse Plato delectatus est 
Dione. itaque cum a tyranno crudeliter violatus esset, 
quippe qui eum venumdari iussisset, tamen eodem 

4 rediit eiusdem Dionis precibus adductus. interim in 
morbum incidit Dionysius. quo cum gravius con- 
flictaretur, quaesivit a medicis Dion, quem ad modum 
se haberet, simulque ab iis petiit, si forte in maiore 
esset periculo, ut sibi faterentur: nam velle se cum 
eo colloqui de partiendo regno, quod sororis suae 
filios ex illo natos partem regni putabat debere habere. 

5 id medici non tacuerunt et ad Dionysium filium ser- 
monem rettulerunt. quo ille commotus, ne agendi 
esset Dioni potestas, patri soporem medicos dare coegit. 
hoc aeger sumpto sopitus diem obiit supremum. 

3 Tale initium fuit Dionis et Dionysii simultatis, 
eaque multis rebus aucta est. sed tamen primis tem- 
poribus aliquamdiu simulata inter eos amicitia mansit. 
sicut, cum Dion non desisteret obsecrare Dionysium, 
ut Platonem Athenis arcesseret et eius consiliis ute- 
retur, ille, qui in aliqua re vellet patrem imitari, 

2 morem ei gessit. eodemque tempore Philistum histo- 
ricum Syracusas reduxit, hominem amicum non ma- 
gis tyranno quam tyrannidi. sed de hoc in eo libro 
plura sunt exposita, qui de historicis Graecis con- 

8 scriptus est. Plato autem tantum apud Dionysium 
auctoritate potuit valuitque eloquentia ; ut ei per- 
suaserit tyrannidis facere finem libertatemque reddere 
Syracusanis. a qua voluntate Philisti consilio deterritus 
aliquanto crudelior esse coepit. 

4 Qui quidem cum a Dione se supeiari videret in- 
genio, auctoritate, amore populi, verens ne, si eum 
secum haberet, aliquam occasionem sui daret oppri- 
mendi, navem ei triremem dedit, qua Corinthum deve- 
heretur, ostendens se id utriusque facere causa, ne, 
cum inter se timerent, alteruter alterum praeoccuparet. 

2 id cum factum multi indignarentur magnaeque esset 
invidiae tyranno, Dionysius omnia, quae moveri po- 



X. DION. 4. 5. 39 

terant Dionis, in naves imposuit ad eumque misit. 
sic enim existimari volebat, id se non odio hominis, 
sed suae salutis fecisse causa. postea vero quam 8 
audivit eum in Peloponneso manum comparare sibi- 
que bellum facere conari, Areten, Dionis uxorem, alii 
nuptum dedit filiumque eius sic educari iussit, ut in- 
dulgendo turpissimis imbueretur cupiditatibus. nam 4 
puero prius quam pubes esset scorta adducebantur, 
vino epulisque obruebatur, neque ullum tempus sobrio 
relinquebatur. is usque eo vitae statum commutatum 6 
ferre non potuit, postquam in patriam rediit pater 
(namque appositi erant custodes, qui eum a pristino 
victu deducerent), ut se de superiore parte aedium 
deiecerit atque ita interierit. sed illuc revertor. 

Postquam Corinthum pervenit Dion et eodem 5 
perfugit Heraclides ab eodem expulsus Dionysio, qui 
praefectus fuerat equitum, omni ratione bellum com- 
parare coeperunt. sed non multum proficiebant, quod 2 
multorum annorum tyrannis magnarum opum puta- 
batur: quam ob causam pauci ad societatem periculi 
perducebantur. sed Dion, fretus non tam suis copiis 3 
quam odio tyranni, maximo animo duabus onerariis 
navibus quinquaginta aunorum imperium, munitum 
quingentis longis navibus, decem equitum centumque 
peditum milibus, profectus oppugnatum, quod omni- 
bus gentibus admirabile est visum, adeo facile per- 
culit ? ut post diem tertium, quam Siciliam attigerat, 
Syracusas introierit. ex quo intellegi potest nullum 
esse imperium tutum nisi benivolentia munitum. eo 4 
tempore aberat Dionysius et in Italia classem oppe- 
riebatur adversariorum, ratus neminem sine magnis 
copiis ad se venturum. quae res eum fefellit. nam 5 
Dion iis ipsis, qui sub adversarii fuerant potestate, 
regios spiritus repressit totiusque eius partis Siciliae 
potitus est, quae sub Dionysii fuerat potestate, pari- 
que modo urbis Syracusarum praeter arcem et in- 
sulam adiunctam oppido, eoque rem perduxit, ut 6 



40 X DION. 6. 7. 

talibus pactionibus pacem tyrannus facere vellet: Si- 
ciliam Dion obtineret, Italiam Dionysius, Syracusas 
Apollocrates, cui maximam fidemuni habebat. Dion*** 
6 Has tam prosperas tamque inopinatas res con- 

secuta est subita commutatio, quod fortuna sua mo- 
bilitate, quem paulo ante exttderat, demergere est 

2 adorta. primum in filio, de quo commemoravi supra, 
suam yim exercuit. nam cum uxorem reduxisset, quae 
alii fuerat tradita, filiumque vellet revocare ad vir- 
tutem a perdita luxuria, accepit gravissimum parens 

3 vulnus morte filii. deinde orta dissensio est inter eum 
et Heraclidem, qui, quod ei principatum non conce- 
debat, factionem comparavit. neque is minus valebat 
apud optimates, quorum consensu praeerat classi, cum 

4 Dion exercitum pedestrem teneret. non tulit hoc 
animo aequo Dion, et versum illum Homeri rettulit 
ex secunda rhapsodia, in quo haec sententia est: non 
posse bene geri rem publicam multorum imperiis. 
quod dictum magna invidia consecuta est: namque 
aperuisse videbatur omnia in sua potestate esse velle. 

6 hanc ille non lenire obsequio, sed acerbitate oppri- 
mere studuit, Heraclidemque, cum Syracusas venisset, 
interficiundum curavit. 

7 Quod factum omnibus maximum timorem iniecit: 
nemo enim illo interfecto se tutum putabat. ille autem 
adversario remoto licentius eorum bona, quos sciebat 

5 adversus se sensisse, militibus dispertivit. quibus di- 
visis cum cottidiani maximi fierent sumptus, celeriter 
pecunia deesse coepit, neque, quo manus porrigeret, 
suppetebat nisi in amicorum possessiones. id eius 
modi erat, ut, cum milites reconciliasset, amitteret 

S optimates. quarum rerum cura angebatur et insuetus 
male audiendi non animo aequo ferebat, de se ab iis 
male existimari, quorum paulo ante in caelum fuerat 
elatus laudibus. vulgus autem offensa in eum militum 
voluntate liberius loquebatur et tyrannum non feren- 
dum dictitabat. 



i 



X. DION. 8. 9 41 

Haec ille intuens cum quem ad modum sedaret 8 
nesciret et quorsum evaderent timeret, Callicrates 
quidam, civis Atheniensis, qui simul cum eo ex Pelo- 
ponneso in Siciliam venerat, homo et callidus et ad 
fraudem acutus, sine ulla religione ac fide, adiit ad 
Dionem et ait: eum magno in periculo esse propter 2 
offensionem populi et odium militum, quod nullo modo 
evitare posset, nisi alicui suorum negotium daret, qui 
se simularet illi inimicum. quem si invenisset idoneum, 
facile omnium animos cogniturum adversariosque sub- 
laturum, quod inimici eius dissidenti suos sensus aper- 
turi forent. tali consilio probato excepit has partes a 
ipse Callicrates et se armat imprudentia Dionis. ad 
eum interficiundum socios conquirit, adversarios eius 
convenit, coniuratione confirmat. res, multis consciis 4 
quae ageretur, elata defertur ad Aristomachen, sororem 
Dionis, uxoremque Areten. illae timore perterritae 
conveniunt, cuius de periculo timebant. at ille negat 
a Callicrate fieri sibi insidias, sed illa, quae ageren- 
tur, fieri praecepto suo. mulieres nihilo setius Calli- 5 
cratem in aedem Proserpinae deducunt ac iurare cogunt, 
nihil ab illo periculi fore Dioni. ille hac religione 
non modo non est deterritus, sed ad maturandum con- 
citatus est, verens ne prius consilium aperiretur suum, 
quam cogitata perfecisset. 

Hac mente proximo die festo, cum a conventu 9 
se remotum Dion domi teneret atque in conclavi edito 
recubuisset, consciis facinoris loca munitiora oppidi 
tradit, domum custodiis saepit, a foribus qui non 
discedant, certos praeficit, navem triremem armatis 2 
ornat Philostratoque, fratri suo, tradit eamque in 
portu agitare iubet, ut si exercere remiges vellet, co- 
gitans, si forte consiliis obstitisset fortuna, ut haberet, 
qua aufugeret ad salutem. suorum autem e numero 3 
Zacynthios adulescentes quosdam eligit cum audacis- 
simos tum viribus maximis, iisque dat negotium, ad 
Dionem eant inermes, sic ut conveniendi eius gratia 



42 X. DION. 9. 10. 

viderentur venire. ii propter notitiam sunt intromissi. 

4 at illius ut limen intrarant, foribus obseratis in lecto 
cubantem invadunt, colligant: fit strepitus, adeo ut 

5 exaudiri posset foris. hic, sicut ante saepe dictum 
est, quam invisa sit singularis potentia et miseranda 
vita, qui se metui quam amari malunt, cuivis facile 

6 intellectu fuit. namque illi ipsi custodes, si prompta 
fuissent voluntate, foribus effractis servare eum po- 
tuissent, quoad illi inermes telum foris flagitantes 
vivum tenebant. cui cum succurreret nemo, Lyco 
quidam Syracusanus per fenestram gladium dedit, quo 
Dion interfectus est. 

10 Confecta caede, cum multitudo visendi gratia in- 
troisset, nonnulli ab insciis pro noxiis conciduntur. 
nam celeri rumore dilato, Dioni vim allatam, multi 
concurrerant, quibus tale facinus displicebat. ii falsa 
suspicione ducti immerentes ut sceleratos occidunt. 

2 huius de morte ut palam factum est, mirabiliter vulgi 
mutata est voluntas. nam qui vivum eum tyrannum 
vocitarant, eidem liberatorem patriae tyrannique ex- 
pulsorem praedicabant. sic subito misericordia odio 
successerat, ut eum suo sanguine ab Acherunte, si 

3 possent, cuperent redimere. itaque in urbe celeber- 
rimo loco, elatus publice, sepulcri monumento donatus 
est. diem obiit circiter annos quinquaginta natus, 
quartum post annum, quam ex Peloponneso in Sici- 
liam redierat. 



XI. IPHICRATES. 

1 Iphicrates Atheniensis non tam magnitudine re- 
rum gestarum quam disciplina militari nobilitatus est. 
fuit enim talis dux, ut non solum aetatis suae cum 
primis compararetur, sed ne de maioribus natu quidem 

2 quisquam anteponeretur. multum vero in bello est 
versatus, saepe exercitibus praefuit, nusquam culpa 



XI. IPHICRATES. 1-3 43 

male rem gessit, semper consilio vicit tantumque eo 
valuit, ut multa in re militari partim nova attulerit, 
partim meliora fecerit. namque ille pedestria arma 3 
mutavit. cum ante illum imperatorem maximis clipeis, 
brevibus hastis, minutis gladiis uterentur, ille e con- 4 
trario peltam pro parma fecit (a quo postea peltastae 
pedites appellati sunt, qui antea hoplitae appellabantur), 
ut ad motus concursusque essent leviores, hastae mo- 
dum duplicavit, gladios longiores fecit. idem genus 
loricarum novum instituit et pro sertis atque aeneis 
linteas dedit. quo facto expeditiores milites reddidit: 
nam pondere detracto, quod aeque corpus tegeret et 
leve esset, curavit. 

Bellum cum Thraecibus gessit, Seuthem, socium 2 
Atheniensium, in regnum restituit. apud Corinthum 
tanta severitate exercitui praefuit, ut nullae umquam 
in Graecia neque exercitatiores copiae neque magis 
dicto audientes fuerint duci, in eamque consuetudinem 2 
adduxit, ut ; cum proelii signum ab imperatore esset 
datum, sine ducis opera sic ordinatae consisterent, ut 
singuli a peritissimo imperatore dispositi viderentur. 
hoc exercitu moram Lacedaemoniorum interfecit, quod 8 
maxime tota celebratum est Graecia. iterum eodem 
bello omnes copias eorum fugavit, quo facto magnam 
adeptus est gloriam. cum Artaxerxes Aegyptio regi 4 
bellum inferre voluit, Iphicraten ab Atheniensibus 
ducem petivit, quem praeficeret exercitui conducticio, 
cuius numerus duodecim milium fuit. quem quidem 
sic omni disciplina militari erudivit, ut ? quem ad mo- 
dum quondam Fabiani milites Romae [appellati sunt], 
sic Iphicratenses apud Graecos in summa laude fuerint. 
idem subsidio Lacedaemoniis profectus Epaminondae 6 
retardavit impetus. nam nisi eius adventus appropin- 
quasset, non prius Thebani Sparta abscessissent, quam 
captam incendio delessent. 

Fuit autem et animo magno et corpore impera- 3 
toriaque forma, ut ipso aspectu cuivis iniceret admi- 



44 XL IPHICRATES. 8. 

2 rationem sui, sed in labore nimis remissus parumque 
patiens, ut Theopompus memoriae prodidit, bonus 
vero civis fideque magna. quod cum in aliis rebus 
declaravit, tum maxime in Amyntae Macedonis liberis 
tuendis. namque Eurydice, mater Perdiccae et Phi- 
lippi, cum his duobus pueris Amynta mortuo ad Iphi- 

8 craten confugit eiusque opibus defensa est. vixit ad 
senectutem placatis in se suorum civium animis. cau- 
sam capitis semel dixit, bello sociali, simul cum Ti- 

4 motheo, eoque iudicio est absolutus. Menesthea filium 
reliquit ex Thraessa natum, Goti regis filia. is cum 
interrogaretur, utrum pluris, patrem matremne, fa- 
ceret, Wrem' inquit. id cum omnibus mirum vide- 
retur, at ille c merito , inquit c facio: nam pater, quan- 
tum in se fuit, Thraecem me genuit, contra ea mater 
Atheniensem/ 



XII. CHABRIAS. 

1 Ghabrias Atheniensis. hic quoque in summis ha- 
bitus est ducibus resque multas memoria dignas gessit. 
sed ex iis elucet maxime inventum eius in proelio, 
quod apud Thebas fecit, cum Boeotis subsidio venisset. 

2 namque in eo victoria fidentem summum ducem Age- 
silaum, fugatis iam ab eo conducticiis catervis, eo 
frustraim est, quad reliquam phalangem loco vetuit 
cedere obnixoque genu scuto, proiecta hasta impetum 
excipere hostium docuit. id novum Agesilaus contuens 
progredi non est ausus suosque iam incurrentes tuba 

8 revocavit. hoc usque eo tota Graecia fama celebra- 
tum est, ut illo statu Chabrias sibi statuam fieri 
voluerit, quae publice ei ab Atheniensibus in foro con- 
stituta est. ex quo factum est ut postea athletae ceteri- 
que artifices iis statibus in statuis ponendis uterentur, 
quibus victoriam essent adepti. 

2 Chabrias autem multa in Europa bella admini- 



XII. CHABRIAS. 2—4. 45 

stravit, cum dux Atheniensium esset; in Aegypto sua 
sponte gessit: nam Nectenebin adiutum profectus 
regnum ei constituit. fecit idem Cypri, sed publice 2 
ab Atheniensibus Euagorae adiutor datus, neque prius 
inde discessit, quam totam insulam bello devinceret: 
qua ex re Athenienses magnam gloriam sunt adepti. 
interim bellum inter Aegyptios et Persas conflatum 8 
est. Athenienses cum Artaxerxe societatem habebant, 
Lacedaemonii cum Aegyptiis, a quibus magnas prae- 
das Agesilaus, rex eorum, faciebat. id intuens Cha- 
brias, cum in re nulla Agesilao cederet, sua sponte 
eos adiutum profectus Aegyptiae classi praefuit, pe- 
destribus copiis Agesilaus. 

Tum praefecti regis Persae legatos miserunt Athe- 3 
nas questum, quod Chabrias adversum regem bellum 
gereret cum Aegyptiis. Athenienses diem certam Cha- 
briae praestituerunt, quam ante domum nisi redisset, 
capitis se illum damnaturos denuntiarunt. hoc ille 
nuntio Athenas rediit, neque ibi diutius est moratus, 
quam fuit necesse. non enim libenter erat ante ocu- 2 
los suorum civium, quod et vivebat laute et indulge- 
bat sibi liberalius, quam ut invidiam vulgi posset 
effugere. est enim hoc commune vitium magnis liberis- & 
que civitatibus, ut invidia gloriae comes sit et libenter 
de iis detrahant, quos eminere videant altius, neque 
animo aequo pauperes alienam opulentiam intueantur. 
itaque Chabrias, quoad ei licebat, plurimum aberat. 
neque vero solus ille aberat Athenis libenter, sed 4 
omnes fere principes fecerunt idem, quod tantum se 
ab invidia putabant afuturos, quantum a conspectu 
suorum recesserint. itaque Conon plurimum Cypri 
vixit, Iphicrates in Thraecia, Timotheus Lesbi, Chares 
Sigei, dissimilis quidem Chares horum et factis et 
moribus, sed tamen Athenis et honoratus et potens. 

Chabrias autem periit bello sociali tali modo. 4 
oppugnabant Athenienses Chium. erat in classe Cha- 
brias privatus, sed omnes, qui in magistratu erant, 



46 XII. CHABRIAS. 4. 

auctoritate anteibat, eumque magis milites quam qui 

2 praeerant suspiciebant. quae res ei maturavit mor- 
tem. nam dum primus studet portum intrare guber- 
natoremque iubet eo derigere navem, ipse sibi per- 
niciei fuit: cum enim eo penetrasset, ceterae non sunt 
secutae. quo facto circumfusus hostium concursu cum 
fortissime pugnaret, navis rostro percussa coepit sidere^ 

3 hinc refugere cum posset, si se in mare deiecisset, 
quod suberat classis Atheniensium, quae exciperet 
natantes, perire maluit quam armis abiectis navem 
relinquere, in qua fuerat vectus. id ceteri facere no- 
luerunt, qui nando in tutum pervenerunt. at ille, prae- 
stare honestam mortem existimans turpi vitae, com- 
minus pugnans telis hostium interfectus est. 



Xm. TIMOTHEUS. 

1 Timotheus, Gononis filius, Atheniensis. hic a 
patre acceptam gloriam multis auxit virtutibus: fuit 
enim disertus, impiger, laboriosus, rei militaris peri- 

2 tus neque minus civitatis regendae. multa huius sunt 
praeclare facta, sed haec maxime illustria. Olynthios 
et Byzantios bello subegit. Samum cepit: in quo op- 
pido oppugnando superiore bello Athenienses mille et 
ducenta talenta consumpserant, id ille sine ulla publica 
impensa populo restituit. adversus Gotum bella gessit 
ab eoque [mille et] ducenta talenta praedae in publi- 

3 cum rettulit. Cyzicum obsidione liberavit. Ariobarzani 
simul cum Agesilao auxilio profectus est, a quo cum 
Laco pecuniam numeratam accepisset, ille cives suos 
agro atque urbibus augeri maluit quam id sumere, 
cuius partem domum suam quisque ferre posset. ita- 
que accepit Crithoten et Sestum. 

2 Idem classi praefectus circumvehens Peloponne- 

sum, Laconicen populatus, classem eorum fugavit, 
Corcyram sub imperium Atheniensium redegit socios- 



XIII. TIMOTHEUS. 2. 8. 47 

que dein adiunxit Epirotas, Athamanas, Chaonas omnes- 
que eas gentes, quae mare illud adiacent. quo facto 2 
Lacedaemonii de diutina contentione destiterunt et 
sua sponte Atheniensibus imperii maritimi principatum 
concesserunt, pacemque iis legibus constituerunt, ut 
Athenienses mari duces essent. quae victoria tantae 
fuit Atticis laetitiae, ut tum primum arae Paci publice 
sint factae eique deae pulvinar sit institutum. cuius 3 
laudis ut memoria maneret, Timotheo publice statuam 
in foro posuerunt. qui honos huic uni ante id tempus 
contigit, ut ; cum patri populus statuam posuisset ; 
filio quoque daret. sic iuxta posita recens filii vete- 
rem patris renovavit memoriam. 

Hic cum esset magno natu et magistratus gerere 3 
desisset ; bello Athenienses undique premi sunt coepti. 
defecerat Samus, descierat Hellespontus ; Philippus iam 
tum valens multa moliebatur: cui oppositus Chares 
cum esset, non satis in eo praesidii putabatur. fit 2 
Menestheus praetor, filius Iphicratis, gener Timothei, 
et ut ad bellum proficiscatur decernitur. huic in con- 
silium dantur viri duo usu sapientiaque praestantes 
[quorum consilio uteretur] ; pater et socer, quod in 
his tanta erat auctoritas, ut magna spes esset per 
eos amissa posse recuperari. ii cum Samum profecti 3 
essent et eodem Chares illorum adventu cognito cum 
suis copiis proficisceretur, ne quid absente se gestum 
videretur, accidit, cum ad insulam appropinquarent ; 
ut magna tempestas oreretur: quam evitare duo ve- 
teres imperatores utile arbitrati suam classem sup- 
presserunt. at ille temeraria usus ratione non cessit 4 
maiorum natu auctoritati, velut in sua manu esset 
fortuna. quo contenderat, pervenit, eodemque ut se- 
querentur, ad Timotheum et Iphicraten nuntium misit. 
hinc male re gesta, compluribus amissis navibus eo ; 
unde erat profectus, se recepit litterasque Athenas 
publice misit, sibi proclive faisse Samum capere, nisi 
a Timotheo et Iphicrate desertus esset. populus acer ; 5 



48 XIII. TIMOTHEUS. 3. 4. 

suspicax ob eamque rem mobilis, adversarius, invidus 
(etenim potentia in crimen vocabatur) domum re- 
vocat: accusantur proditionis. hoc iudicio damnatur 
Timotheus lisque eius aestimatur centum talentis. ille 
odio ingratae civitatis exactus Chalcidem se contulit. 
4 Huius post mortem cum populum iudicii sui paeni- 

teret, multae novem partes detraxit et decem talenta 
Cononem, filium eius, ad muri quandam partem refi- 
ciendam iussit dare. in quo fortunae varietas est ani- 
madversa. nam quos avus [Conon] muros ex hostium 
praeda patriae restituerat, eosdem nepos cum summa 
ignominia familiae ex sua re familiari reficere coactus 

2 est. Timothei autem moderatae sapientisque vitae 
cum pleraque possimus proferre testimonia, uno eri- 
mus contenti, quod ex eo facile conici poterit, quam 
carus suis fuerit. cum Athenis adulescentulus causam 
diceret, non solum amici privatique hospites ad eum 
defendendum convenerunt, sed etiam in eis Iason, 
tyrannus Thessaliae, qui illo tempore fuit omnium 

3 potentissimus. hic cum in patria sine satellitibus se 
tutum non arbitraretur, Athenas sine ullo praesidio 
venit tantique hospitem fecit, ut mallet se capitis 
periculum adire quam Timotheo de fama dimicanti 
deesse. hunc adversus tamen Timotheus postea populi 
iussu bellum gessit: patriae enim sanctiora iura quam 
hospitii esse duxit. 

4 Haec extrema fuit aetas imperatorum Athenien- 
sium, Iphicratis, Chabriae, Timothei, neque post illorum 
obitum quisquam dux in illa urbe fuit dignus memoria. 

5 Yenio nunc ad fortissimum virum maximique 
consilii omnium barbarorum ; exceptis duobus Kartha- 

6 giniensibus, Hamilcare et Hannibale. de quo hoc plura 
referemus, quod et obscuriora sunt eius gesta plera- 
que et ea ; quae prospere ei cesserunt, non magnitu- 
dine copiarum, sed consilii, quo tum omnes superabat, 
acciderunt: quorum nisi ratio explicata fuerit, res ap- 
parere non poterunt. 



XIV. DATAMES. 1-3. 49 



XIV. DATAMES. 



Datames, patre Camisare, natione Gare ; matre 1 
Scythissa natus, primum militum m numero fait apud 
Artaxerxen eorum, qui regiam tuebantur. pater eius 
Camisares, quod et manu fortis et bello strenuus et 
regi multis locis fidelis erat repertus, habuit provin- 
<jiam partem Ciliciae iuxta Cappadociam, quam in- 
colunt Leucosyri. Datames militare munus fungens 2 
primum qualis esset, aperuit in bello, quod re/ad- 
versus Cadusios gessit. namque hic magm fuit eius 
opera. quo factum est ; cum in eo bello cecidisset 
Camisares, ut paterna ei traderetur provincia. 

Pari se virtute postea praebuit ; cum Autophro- 2 
dates iussu regis befio persequeretur eos qui defece- 
rant. namque huius opera hostes, cum castra iam 
intrassent, multis miUbus regiorum interfectis pro- 
fligati sunt exercitusque reliquus conservatus regis est: 
qua ex re maioribus rebus praeesse coepit. erat eo 2 
tempore Thuys dynastes Paphlagoniae, antiquo genere, 
ortus a Pylaemene illo ; quem Homerus Troico bello 
a Patroclo interfectum ait. is regi dicto audiens non & 
erat. quam ob causam bello eum persequi constituit 
eique rei praefecit Datamen, propinquum Paphlagonis : 
namque ex fratre et sorore erant nati. quam ob cau- 
sam Datames primum experiri voluit ; ut sine armis 
propinquum ad officium reduceret. ad quem cum ve- 
nisset sine praesidio, quod ab amico nullas vereretur 
insidias, paene interiit: nam Thuys eum clam inter- 
ficere voluit. erat mater cum Datame, amita Paphla- 4 
gonis. ea quid ageretur resciit filiumque monuit. ille 5 
faga periculum evitavit bellumque indixit Thuyni. in 
quo cum ab Ariobarzane ; praefecto Lydiae et Ioniae 
totiusque Phrygiae, desertus esset, nihilo segnius per- 
severavit vivumque Thuyn cepit cum uxore et liberis. 

Cuius facti ne prius fama ad regem quam ipse 3 
perveniret, dedit operam. itaque omnibus insciis eo, 

COBNELIUS NKPOS. 4 



50 XIV. DATAMES. 3. 4. 

ubi erat rex ; venit posteroque die Thuyn, hominem 
maximi corporis terribilique facie ; quod et niger et 
capillo longo barbaque erat promissa, optima veste 
texit, quam satrapae regii gerere consuerant, ornavit 
etiam torque atque armillis aureis ceteroque regio 

2 cultu; ipse agresti duplici amiculo circumdatus hirta- 
que tunica, gerens in capite galeam venatoriam ; dextra 
manu clavam, sinistra copulam, ita vinctum ante se 
Thuynem agebat, ut si feram bestiam captam duceret. 

3 quae cum omnes aspicerent propter novitatem ornatus 
ignotamque formam ob eamque rem magnus esset 
concursus, foit nonnemo qui agnosceret Thuyn regi- 

4 que nuntiaret. primo non accredidit itaque Pharna- 
bazum misit exploratum. a quo ut rem gestam com- 
perit ; statim admitti iussit, magno opere delectatus 
cum facto tum ornatu, inprimis quod nobilis rex in 

5 potestatem inopinanti venerat. itaque magnifice Da- 
tamen donatum ad exercitum misit, qui tum contra- 
hebatur duce Pharnabazo et Tithrauste ad bellum 
Aegyptium, parique eum atque illos imperio esse iussit. 
postea vero quam Pharnabazum rex revocavit ; illi 
summa imperii tradita est. 

1 Hic cum maximo studio compararet exercitum 
Aegyptumque proficisci pararet, subito a rege litterae 
sunt ei missae, ut Aspim aggrederetur, qui Catao- 
niam tenebat: quae gens iacet supra Oiliciam ; con- 

2 finis Cappadociae. namque Aspis, saltuosam regionem 
castellisque munitam incolens, non solum imperio 
regis non parebat, sed etiam finitimas regiones vexa- 

s bat et quae regi portarentur abripiebat. Datames 
etsi longe aberat ab iis regionibus et a maiore re 
abstrahebatur, tamen regis voluntati morem gerendum 
putavit. itaque cum paucis ; sed viris fortibus navem 
conscendit, existimans, quod accidit ; facilius se im- 
prudentem parva manu oppressurum quam paratum 

4 quamvis magno exercitu. hac delatus in Ciliciam, 
egressus inde, dies noctesque iter faciens Taurum 



XIV. DATAMES. 4. 6. 51 

transiit eoque qud studuerat venit. quaerit quibus 
locis sit Aspis: cognoscit haud longe abesse pro- 
fectumque tum venatum. quem dum speculatur, ad- 
ventus eius causa cognoscitur. Pisidas cum iis ; quos 
secum habebat, ad resistendum Aspis comparat. id 5 
Datames ubi audivit, arma sumit, suos sequi iubet; 
ipse equo concitato ad hostem vehitur. quem procul 
Aspis conspiciens ad se ferentem pertimescit atque a 
conatu resistendi deterritus sese dedidit. hunc Datames 
vinctum ad regem ducendum tradit Mithridati. 

Haec dum geruntur, Artaxerxes reminiscens, a 5 
quanto bello ad quam parvam rem principem ducum 
misisset, se ipse reprehendit et nuntium ad exercitum 
Acen misit, quod nondum Datamen profectum puta- 
bat, qui diceret, ne ab exercitu discederet. hic prius- 
quam perveniret, quo erat profectus, in itinere con- 
venit, qui Aspim ducebant. qua celeritate cum magnam 2 
benivolentiam regis Datames consecutus esset, non 
minorem invidiam aulicorum excepit, quod illum unum 
pluris quam se omnes fieri videbant. quo facto cuncti 
ad eum opprimendum consenserunt. haec Pandantes, 3 
gazae custos regiae, amicus Datami, perscripta ei 
mittit, in qmbus docet eum in magno fore periculo, 
si quid illo imperante adversi in Aegypto accidisset. 
namque eam esse consuetudinem regiam, ut casus ad- 4 
versos hominibus tribuant, secundos fortunae suae: 
quo fieri ut facile impellantur ad eorum perniciem, 
quorum ductu res male gestae nuntientur. illum hoc 
maiore fore in discrimine, quod ; quibus rex maxime 
oboediat, eos habeat inimicissimos. talibus ille litteris 5 
cognitis ; cum iam ad exercitum Acen venisset, quod 
non ignorabat ea vere scripta, desciscere a rege con- 
stituit. neque tamen quicquam fecit ; quod fide sua 
esset indignum. nam Mandroclem Magnetem exercitui Q 
praefecit; ipse cum suis in Cappadociam discedit con- 
iunctamque huic Paphlagoniam occupat ; celans, qua 
voluntate esset in regem. clam cum Ariobarzane facit 

4* 



52 XIV. DATAMES. 6. 6. 

amicitiam, manum comparat ; urbes munitas suis tuen- 
das tradit. 
6 Sed haec propter hiemale tempus minus prospere 

procedebant. audit Pisidas quosdam copias adversus 
se parare. filium eo Arsidaeum cum exercitu mittit; 
cadit in proelio adulescens. proficiscitur eo pater non 
ita magna cum manu ; celans, quantum vuhius acce- 
pisset, quod prius ad hostem pervenire cupiebat ; quam 
de male re gesta fama ad suos perveniret, ne cognita 

2 filii morte animi debilitarentur militum. quo conten- 
derat, pervenit iisque locis castra ponit, ut neque 
circumiri multitudine adversariorum posset neque im- 
pediri ; quominus ipse ad dimicandum manum haberet 

3 expeditam. erat cum eo Mithrobarzanes, socer eius, 
praefectus equitum. is desperatis generi rebus ad 
hostes transfugit. id Datames ut audivit, sensit ; si 
in turbam exisset ab homine tam necessario se re- 
lictum, futurum ut ceteri idem consilium sequerentur; 

4 itaque in vulgus edit suo iussu Mithrobarzanem pro- 
fectum pro perfuga, quo facilius receptus interficeret 
hostes: quare relinqui eum par non esse et omnes 
confestim sequi. quod si animo strenuo fecissent, fu- 
turum ut adversarii non po^sent resistere, cum et 

5 intra vallum et foris caederentur. hac re probata 
exercitum educit, Mithrobarzanem persequitur, qui 
tantum quod ad hostes pervenerat ; cum Datames signa 

6 inferri iubet. Pisidae nova re commoti in opinionem 
adducuntur perfugas mala fide compositoque fecisse ; 
ut recepti maiori essent calamitati. primum eos ado- 
riuntur. illi cum ; quid ageretur aut quare fieret, igno- 
rarent ; coacti sunt cum iis pugnare ; ad quos trans- 
ierant, ab iisque stare ; quos reliquerant: quibus cum 

7 neutri parcerent, celeriter sunt concisi. reliquos Pisi- 
das resistentes Datames invadit: primo impetu pellit, 
fugientes persequitur, multos interficit ; castra hostium 

8 capit. tali consilio uno tempore et proditores per- 
culit et hostes profligavit ; et ; quod ad perniciem suam 



XIV. DATAMES. 6-8. 53 

faerat cogitatum ; id ad salutem convertit. quo neque 
acutius uLlius imperatoris cogitatum neque celerius 
factum usquam legimus. 

Ab hoc tamen viro Sisinas, maximo natu filius ; 7 
desciit ad regemque transiit et de defectione patris 
detulit. quo nuntio Artaxerxes commotus, quod in- 
tellegebat sibi cum viro forti ac strenuo negotium 
esse ; qui et prius cogitare quam conari consuesset et 7 
cum cogitasset, facere auderet, Autophrodatem in Cap- 
padociam mittit. hic ne intrare posset, saltum, in 2 
quo Ciliciae portae sunt sitae, Datames praeoccupare 
studuit. sed tam subito copias contrahere non po- 3 
tuit. a qua re depulsus cum ea manu, quam con- 
traxerat, locum delegit talem, ut neque circumiretur 
ab hostibus neque praeteriret adversarius, quin an- 
cipitibus locis premeretur, et ; si dimicare vellet ; non 
multum obesse multitudo hostium suae paucitati posset. 

Haec etsi Autophrodates videbat, tamen statim 8 
maluit congredi quam cum tantis copiis refugere aut 
tam diu uno loco sedere. habebat barbarorum equi- 2 
tum viginti, peditum centum milia ; quos illi Cardacas 
appellant, eiusdemque generis tria milia funditorum, 
praeterea Cappadocum octo milia, Armeniorum decem 
milia, Paphlagonum quinque milia ; Phrygum decem 
milia, Lydorum quinque milia ; Aspendiorum et Pisi- 
darum circiter tria milia ; Cilicum duo milia, Captia- 
norum totidem, ex Graecia conductorum tria milia ; 
levis armaturae maximum numerum. has adversus 3 
copias spes omnis consistebat Datami in se locique 
natura (namque huius partem non habebat vicesimam 
militum). quibus fretus conflixit adversariorumque 
multa milia concidit, cum de ipsius exercitu non am- 
plius hominum mille cecidisset. quam ob causam 
pbstero die tropaeum posuit, quo loco pridie pugna- 
tum erat. hinc cum castra movisset semperque in- 4 
ferior copiis superior omnibus proeliis discederet, quod 
numquam manum consereret, nisi cum adversarios 



54 XIV. DATAMES. 8-10. 

locorum angustiis clausisset, quod perito regionum 

6 callideque cogitanti saepe accidebat ; Autophrodates, 
cum bellum duci maiore regis calamitate quam ad- 
versariorum videret, pacem amicitiamque pristinam 
memanms eum hortatus est, ut cum rege in gratiam 

6 redirel quam ille etsi fidam non fore putabat ; tamen 
condicionem accepit seque ad Artaxerxem legatos mis- 
surum dixit. sic bellum, quod rex adversus Datamen 
susceperat, sedatum est. Autophrodates in Phrygiam 
se recepit. 

9 At rex ; quod implacabile odium in Datamen susce- 
perat, postquam bello eum opprimi non posse animad- 
vertit, insidiis interficere studuit: quas ille plerasque 

8 evitavit. sicut, cum ei nuntiatum esset quosdam sibi 
insidiari, qui in amicorum erant numero (de quibus, 
quod inimici detulerant, neque credendum neque 
neglegendum putavit), experiri voluit, verum falsumne 

8 sibi esset relatum. itaque eo profectus est ; in quo 
itinere futuras insidias dixerant. sed elegit corpore 
ac statura simillimum sui eique vestitum suum dedit 
atque eo loco ire, quo ipse consuerat, iussit; ipse 
autem ornatu vestituque militari inter corporis custo- 

4 des iter facere coepit. at insidiatores, postquam in 
eum quem insederant locum agmen pervenit, decepti 
ordine atque vestitu impetum in eum faciunt, qui sup- 
positus erat. praedixerat autem iis Datames, cum 
quibus iter faciebat, ut parati essent facere, quod 

6 ipsum vidissent. ipse, ut concurrentes insidiatores ani- 
mum advertit, tela in eos coniecit. hoc idem cum 
universi fecissent, priusquam pervenirent ad eum quem 
aggredi volebant, confixi conciderunt. 
10 Hic tamen tam callidus vir extremo tempore 
captus est Mithridatis, Ariobarzanis filii, dolo. nam- 
que is pollicitus est regi se eum interfecturum, si 
rex permitteret, ut quodcumque vellet liceret impune 
facere, fidemque de ea re more Persarum dextra de- 

2 disset. hanc ut accepit a rege missam, copias parat 



XIV. DATAMES. 10. LL 55 

et absens amicitiam cum Datame facit, regis provin- 
cias vexat, castella expugnat, magnas praedas capit, 
quarum partim suis dispertit, partim ad Datamen 
mittit; pari modo complura castella ei tradit. haec & 
diu faciendo peruasit homini se infinitum adversus 
regem suscepisse bellum, cum nihilo magis, ne quam 
suspicionem illi praeberet insidiarum, neque collo- 
quium eius petivit neque in conspectum venire studuit. 
sic absens amicitiam gerebat, ut non beneficiis mutuis, 
sed communi odio, quod erga regem susceperant, con- 
tineri viderentur. 

Id cum satis se confirmasse arbitratus esset, cer-U 
tiorem facit Datamen, tempus esse maiores res parari 
et bellum cum ipso rege suscipi ; deque ea re, si ei 
videretur, quo loco vellet, in colloquium veniret. pro- 
bata re colloquendi tempus sumitur locusque, quo 
conveniretur. huc Mithridates cum uno, cui maxime 2 
habebat fidem, ante aliquot dies venit compluribusque 
locis separatim gladios obruit eaque loca diligenter 
notat. ipso autem colloquii die utrique, locum qui 
explorarent atque ipsos scrutarentur, mittunt; deinde 
ipsi sunt congressi. hic cum aliquamdiu in colloquio 3 
fuissent et diversi discessissent iamque procul Data- 
mes abesset, Mithridates, priusquam ad suos perve- 
niret, ne quam suspicionem pareret, in eundem locum 
revertitur atque ibi, ubi telum erat infossum, resedit, 
ut si lassitudine cuperet acquiescere, Datamenque re- 
vocavit, simulans se quiddam in colloquio esse obli- 
tum. interim telum, <mod latebat, protulit nudatum- 4 
que vagina^veste texit ac Datami venienti ait, digre- 
dientem se animadvertisse locum quendam, qui erat 
in conspectu, ad castra ponenda esse idoneum. quem & 
cum digito demonstraret et ille respiceret, aversum 
ferro transfixit priusque, quam quisquam posset suc- 
currere, interfecit. ita ille vir, qui multos consilio, 
neminem perfidia ceperat, simulata captus est amicitia. 



56 XV. EPAMINONDAS. 1. 2. 

XV. EPAMINONDAS. 

1 Epaminondas, Polymnii filius, Thebanus. de hoe 
priu^quam scribimus, haec praecipienda videntur lecto- 
ribus, ne alienos mores ad suos referant, neve ea, quae 
ipsis leviora sunt, pari modo apud ceteros fuisse ar- 

2 bitrentur. scimus enim musicen nostris moribus abesse 
a principis persona, saltare vero etiam in vitiis poni: 
quae omnia apud Graecos et grata et laude digna du- 

s cuntur. cum autem exprimere imaginem consuetudinis 
atque vitae velimus Epaminondae, nihil videmur de- 
bere praetermittere, quod pertineat ad eam declaran- 

4 dam. quare dicemus primum de genere eius, deinde 
quibus disciplinis et a quibus sit eruditus, tum de 
moribus ingeniique facultatibus et si qua alia memo- 
ria digna erunt, postremo de rebus gestis, quae a 
plurimis animi anteponuntur virtutibus. 

2 Natus igitur patre, quo diximus, genere honesto, 

pauper iam a maioribus relictus est, eruditus autem 
sic ut nemo Thebanus magis. nam et citharizare et 
cantare ad chordarum sonum doctus est a Dionysio, 
qui non minore fuit in musicis gloria quam Damon 
aut Lamprus, quorum pervulgata sunt nomina, can- 

2 tare tibiis ab Olympiodoro, saltare a Calliphrone. at 
philosophiae praeceptorem habuit Lysim Tarentinum, 
Pythagoreum: cui quidem sic fuit deditus, ut adu- 
lescens tristem ac severum senem omnibus aequalibus 
suis in familiaritate anteposuerit; neque prius eum 
a se dimisit, quam in doctrinis tanto antecessit con- 
discipulos, ut facile intellegi posset pari modo supera- 

3 turum omnes in ceteris artibus. atque haec ad nostram 
consuetudinem sunt levia et potius contemnenda; at 

4 in Graecia, utique olim, magnae laudi erant. post- 
quam ephebus est factus et palaestrae dare operam 
coepit, non tam magnitudini virium servivit quam 
velocitati: illam enim ad athletarum usum, hanc ad 

6 belli existimabat [utilitatem] pertinere. itaque exer- 



XV. EPAMINONDAS. 2-4. 57 

cebatur plurimum currendo et luctando ad eum finem, 
quoad stans complecti posset atque contendere. in 
armis vero plurimum studii consumebat. 

Ad hanc corporis firmitatem plura etiam animi 3 
bona accesserant. erat enim modestus, prudens, gravis, 
temporibus sapienter utens, peritus belli ; fortis manu ; 
animo maximo, adeo veritatis diligens, ut ne ioco 
quidem mentiretur. idem continens, clemens patiens- 2 
que admirandum in modum, non solum populi, sed 
etiam amicorum ferens iniurias ; in primis commissa 
celans, qaoique interdum non minus prodest quam 
diserte dicere, studiosus audiendi: ex hoc enim facil- 
lime disci arbitrabatur. itaque cum in circulum ve- 3 
nisset, in quo aut de re publica disputaretur aut de 
philosophia sermo haberetur ; numquam inde prius 
discessit, quam ad finem sermo esset adductus. pau- 4 
pertatem adeo facile perpessus est, ut de re publica 
nihil praeter gloriam ceperit. amicorum in se tuendo 
caruit facultatibus, fide ad alios sublevandos saepe 
sic usus est ; ut iudicari possit omnia ei cum amicis 
fuisse communia. nam cum aut civium suorum ali- 6 
quis ab hostibus esset captus aut virgo nubilis propter 
paupertatem collocari non posset, amicorum concilium 
habebat et, quantum quisque daret, pro facultatibus 
imperabat. eamque summam cum fecerat, potius quam 6 
ipse acciperet pecuniam, adducebat eum ; qui quaere- 
bat, ad eos ; qui conferebant ; eique ut ipsi numerarent 
faciebat, ut ille, ad quem ea [res] perveniebat, sciret 
quantum cuique deberet. 

Tentata autem eius est abstinentia a Diomedonte 4 
Cyziceno: namque is rogatu Artaxerxis regis Epami- 
nondam pecunia corrumpendum susceperat. hic magno 
cum pondere auri Thebas venit et Micythum adu- 
lescentulum, quem tum Epaminondas plurimum dili- 
gebat, quinque talentis ad suam perduxit voluntatem. 
Micythus Epaminondam convenit et causam adventus 
Diomedontis ostendit. at ille Diomedonti coram 'nihiT 2 



58 XV. EPAMINONDAS. 4. 6. 

inquit *opus pecunia est: nam si rex ea vult, quae 
Thebanis sunt utilia, gratiis facere sum paratus, sin 
autem contraria, non habet auri atque argenti satis. 
namque orbis terrarum divitias accipere nolo pro pa- 
8 triae caritate. tu quod me incognitum tentasti tui- 
que similem existimasti, non miror tibique ignosco; 
sed egredere propere, ne alios corrumpas, cum me 
non potueris. et tu, Micythe, argentum huic redde, 
aut, nisi id confestim facis, ego te tradam magistratuL' 

4 hunc Diomedon cum rogaret, ut tuto exire suaque, 
quae attulerat, liceret efferre, *istud quidem 9 inquit 
c faciam, neque tua causa, sed mea, ne, si tibi sit pe- 
cunia adempta, aliquis dicat id ad me ereptum per- 

6 venisse, quod delatum accipere noluissem/ a quo cum 
quaesisset, quo se deduci vellet, et ille Athenas di- 
xisset, praesidium dedit, ut tuto perveniret. neque 
vero id satis habuit, sed etiam, ut inviolatus in navem 
escenderet, per Chabriam Atheniensem, de quo supra 

6 mentionem fecimus, effecit. abstinentiae erit hoc satis 
testimonium. plurima quidem proferre possumus, sed 
modus adhibendus est, quoniam uno hoc volumine 
vitam excellentium virorum complurium concludere 
constituimus, quorum res separatim multis milibus 
versuum complures scriptores ante nos explicarunt. 

5 Fuit etiam disertus, ut nemo ei Thebanus par 
esset eloquentia, neque minus concinnus in brevitate 

2 respondendi quam in perpetua oratione ornatus. habuit 
obtrectatorem Menecliden quendam, indidem Thebis, 
et adversarium in administranda re publica, satis exer- 
citatum in dicendo, ut Thebanum scilicet: namque 

S illi genti plus inest virium quam ingenii. is quod in 
re militari florere Epaminondam videbat, hortari so- 
lebat Thebanos, ut pacem bello anteferrent, ne illius 
imperatoris opera desideraretur. huic ille 'fallis' in- 
quit c verbo cives tuos, quod eos a bello avocas: otii 

4 enim nomine servitutem concilias. nam paritur pax 
bello. itaque qui ea diutina volunt frui, bello exer- 



XV. EPAMINONDAS. 6. 6. 59 

citati esse debent. quare si principes Graeciae vultis 
esse ; castris est vobis utendum, non palaestra/ idem 6 
ille Meneclides cum huic obiceret, quod liberos non 
haberet neque uxorem duxisset, maximeque insolen- 
tiam ; quod sibi Agamemnonis belli gloriam videretur 
consecutus: at ille c desine/ inquit c Meneclida ; de uxorc 
TTiibi exprobrare: nam nullius in ista re minus uti 
consilio volo/ (habebat enim Meneclides suspicionem 
adulterii.) *quod autem me Agamemnonem aemulari e 
putas, falleris. namque ille cum universa Graecia vix 
decem annis unam cepit urbem ; ego contra ea una 
urbe nostra dieque uno totam Graeciam Lacedaemoniis 
fugatis liberavi/ 

Idem cum in conventum venisset Arcadum, pe- 6 
tens ut societatem cum Thebanis et Argivis facerent, 
contraque Callistratus, Atheniensium legatus, qui elo- 
quentia omnes eo praestabat tempore, postularet ut 
potius amicitiam sequerentur Atticorum, et in oratione 
sua multa invectus esset in Thebanos et Argivos in 
eisque hoc posuisset, animum advertere debere Ar- 2 
cades, quales utraque civitas cives procreasset, ex qui- 
bus de ceteris possent iudicare: Argivos enim fuisse 
Orestem et Alcmeonem matricidas, Thebis Oedipum 
natum, qui ; cum patrem suum interfecisset ; ex matre 
liberos procreasset: huic in respondendo Epaminondas, 3 
cum de ceteris perorasset, postquam ad illa duo op- 
probria pervenit, admirari se dixit stultitiam rhetoris 
Attici, qui non animadverterit ; innocentes illos natos 
domi ; scelere admisso cum patria essent expulsi ; re- 
ceptos esse ab Atheniensibus. sed maxime eius elo- 4 
quentia eluxit Spartae legati ante pugnam Leuctricam. 
quo cum omnium sociorum convenissent legati, coram 
frequentissimo [legationum] conventu sic Lacedaemo- 
niorum tyrannidem coarguit ; ut non minus illa ora- 
tione opes eorum concusserit quam Leuctrica pugna. 
tum enim perfecit, quod post apparuit, ut auxilio 
fLacedaemonii] sociorum privarentur. 



60 XV. EPAMINONDAS. 7. 8. 

7 Fuisse patientem suorumque iniurias ferentem 
civium, quod se patriae irasci nefas esse duceret, haec 
sunt testimonia. cum eum propter invidiam cives sui 
praeficere exercitui noluissent duxque esset delectus 
belli imperitus, cuius errore res eo esset deducta, ut 
omnes de salute pertimescerent, quod locorum an- 
gustiis clausi ab hostibus obsidebantur, desiderari 
coepta est Epaminondae diligentia: erat enim ibi pri- 

2 vatus numero militis. a quo cum peterent opem, nul- 
lam adhibuit memoriam contumeliae et exercitum ob- 

3 sidione liberatum domum reduxit incolumem. nec vero 
hoc semel fecit, sed saepius. maxime autem fuit 
illustre, cum in Peloponnesum exercitum duxisset ad- 
versus Lacedaemonios haberetque collegas duos, quo- 
rum alter erat Pelopidas, vir fortis ac strenuus. hi 
cum criminibus adversariorum omnes in invidiam ve- 
nissent ob eamque rem imperium iis esset abrogatum 
atque in eorum locum alii praetores successissent, 

4 Epaminondas populi scito non paruit idemque ut fa- 
cerent persuasit collegis et bellum, quod susceperat, 
gessit. namque animadvertebat, nisi id fecisset, totum 
exercitum propter praetorum imprudentiam inscitiam- 

6 que belli periturum. lex erat Thebis, quae morte 
multabat, si quis imperium diutius retinuisset, quam 
lege praefinitum foret. hanc Epaminondas cum rei 
publicae conservandae causa latam videret, ad perni- 
ciem civitatis conferri noluit et quattuor mensibus 
diutius, quam populus iusserat, gessit imperium. 

8 Postquam domum reditum est, collegae eius hoc 
crimine accusabantur. quibus ille permisit, ut omnem 
causam in se transferrent suaque opera factum con- 
tenderent, ut legi non oboedirent. qua defensioue illis 
periculo liberatis nemo Epaminondam responsurum 

2 putabat, quod quid diceret non haberet. at ille in 
iudicium venit, nihil eorum negavit, quae adversarii 
crimini dabant, omniaque, quae collegae dixerant, con- 

, fessus est neque recusavit quominus legis poenam 



XV. EPAMINONDAS. 8-10. 61 

subiret, sed unum ab iis petivit, ut in sepulcro suo 
inscriberent: 'Epaminondas a Thebanis morte mul- 3 
tatus est, quod eos coegit apud Leuctra superare 
Lacedaemonios, quos ante se imperatorem nemo Boeo- 
torum ausus sit aspicere in acie ; quodque uno proelio 4 
non solum Thebas ab interitu retraxit, sed etiam uni- 
versam Graeciam in libertatem vindicavit eoque res 
utrorumque perduxit, ut Thebani Spartam oppugna- 
rent, Lacedaemonii satis haberent ; si salvi esse pos- 
sent, neque prius bellare destitit ; quam Messene resti- 5 
tuta urbem eorum obsidione clausit/ haec cum dixisset, 
risus omnium cum hilaritate coortus est ; neque quis- 
quam iudex ausus est de eo ferre suffragium. sic a 
iudicio capitis maxima discessit gloria. 

Hic extremo tempore imperator apud Mantineam 9 
cum acie instructa audacius instaret hostes, cognitus 
a Lacedaemoniis ; quod in unius pernicie eius patriae 
sitam putabant salutem, universi in unum impetum 
fecerunt neque prius abscesserunt, quam magna caede 
edita multisque occisis fortissime ipsum Epaminondam 
pugnantem, sparo eminus percussum, concidere vide- 
runt. huius casu aliquantum retardati sunt Boeoti, 2 
neque tamen prius pugna excesserunt, quam re- 
pugnantes profligarunt. at Epaminondas, cum ani- 3 
madverteret mortiferum se vulnus accepisse simulque, 
si ferrum, quod ex hastili in corpore remanserat, ex- 
traxisset, animam statim emissurum, usque eo retinuit, 
quoad renuntiatum est vicisse Boeotos. id postquam 4 
audivit, 'satis' inquit *vixi: invictus enim morior/ tum 
ferro extracto confestim exanimatus est. 

Hic uxorem numquam duxit. in quo cum re- 10 
prehenderetur a Pelopida, qui filium habebat infamem, 
maleque eum in eo patriae consulere diceret, quod 
liberos non relinqueret, ^vide* inquit c ne tu peius con- 
sulas, qui talem ex te natum relicturus sis. neque 2 
vero stirps potest mihi deesse: namque ex me natam 
relinquo pugnam Leuctricam, quae non modo mihi 



62 XV. EPAMINONDAS. 10 

3 superstes, sed etiam immortalis sit necesse est.' quo 
tempore duce Pelopida exules Thebas occuparunt et 
praesidium Lacedaemoniorum ex arce expulerunt, Epa- 
minondas, quamdiu facta est caedes civium, domo se 
tenuit, quod neque defendere malos volebat neque 
impugnare, ne manus suorum sanguine cruentaret: 
namque omnem civilem victoriam funestam putabat. 
idem, postquam apud Gadmeam cum Lacedaemoniis 
pugnari coeptum est, in primis stetit. 

4 Huius de virtutibus vitaque satis erit dictum, si 
hoc unum adiunxero, quod nemo ibit infitias, Thebas 
et ante Epaminondam natum et post eiusdem interi- 
tum perpetuo alieno paruisse imperio, contra ea, quam- 
diu ille praefuerit rei publicae, caput fuisse totius 
Graeciae. ex quo intellegi potest unum hominem 
pluris quam civitatem fuisse. 



XVI. PELOPIDAS. 

1 Pelopidas Thebanus, magis historicis quam vulgo 
notus. cuius de virtutibus dubito quem ad modum 
exponam, quod vereor, si res explicare incipiam, ne 
non vitam eius enarrare, sed historiam videar scribere, 
sin tantummodo summas attigero, ne rudibus Grae- 
carum litterarum minus dilucide appareat, quantus 
fuerit ille vir. itaque utrique rei occurram, quantum 
potuero, et medebor cum satietati tum ignorantiae 
lectorum. 

2 Phoebidas Lacedaemonius cum exercitum Olyn- 
thum duceret iterque per Thebas faceret, arcem op- 
pidi, quae Gadmea nominatur, occupavit impulsu 
paucorum Thebanorum, qui adversariae factioni quo 
facilius resisterent, Laconum rebus studebant, idque 

3 suo privato, non publico fecit consilio. quo facto eum 
Lacedaemonii ab exercitu removerunt pecuniaque mul- 
tarunt, neque eo magis arcem Thebanis reddiderunt, 



XVI. PELOPIDAS. 1-8. 63 

quod susceptis inimicitiis satius ducebant eos obsideri 
quam liberari. nam post Peloponnesium bellum Athe- 
nasque devictas cum Thebanis sibi rem esse existi- 
mabant et eos esse solos, qui adversus se sistere 
auderent. hac mente amicis suis summas potestates 4 
dederant alteriusque factionis principes partim inter- 
fecerant, alios in exilium eiecerant: in quibus Pelo- 
pidas hic, de quo scribere exorsi sumus, pulsus patria 
carebat. 

Hi omnes fere Athenas se contulerant, non quo 2 
sequerentur otium, sed ut, quem ex proximo locum 
fors obtulisset, eo patriam recuperare niterentur. ita- 2 
que cum tempus esset visum rei gerendae, communiter 
cum iis, qui Thebis idem sentiebant, diem delegerunt 
ad inimicos opprimendos civitatemque liberandam eum, 
quo maximi magistratus simul consuerant epulari. 
magnae saepe res non ita magnis copiis sunt gestae, 3 
sed profecto numquam tam ab tenui initio tantae 
opes sunt profligatae. nam duodecim adulescentuli 
coierunt ex iis, qui exilio erant multati, cum omnino 
non essent amplms centum, qui tanto se offerrent 
periculo. qua paucitate perculsa est Lacedaemoniorum 
potentia. ii enim non magis adversariorum factioni 4 
quam Spartauis eo tempore bellum ifttulerunt, qui 
principes erant totius Graeciae: quorum imperii ma- 
iestas, neque ita multo post, Leuctrica pugna ab hoc 
initio perculsa concidit. illi igitur duodecim, quorum 5 
dux erat Pelopidas, [cum] Athenis interdiu [exissent], 
ut vesperascente caelo Thebas possent pervenire, cum 
canibus venaticis exierunt, retia ferentes, vestitu agresti, 
quo minore suspicione facerent iter. qui cum tem- 
pore ipso, quo studuerant, pervenissent, domum Cha- 
ronis deverterunt, a quo et tempus et dies erat datus. 

Hoc loco libet interponere, etsi seiunctum ab re 3 
proposita est, nimia fiducia quantae calamitati soleat 
esse. nam magistratuum Thebanorum statim ad aures 
pervenit exules in urbem venisse. id illi vino epulis- 



04 XVL PELOPIDAS. 3-5. 

que dediti usque eo despexerunt, ut ne quaerere quidem 
9 de tanta re laborarint accessit quod etiam magis 
aperiret eorum dementiam. allata est enim epistula 
Athenis ab Archia, uno ex iis qui sacris praeerant 
Eleusmiis, Archiae, qui tum maximum magistratum 
Thebis obtinebat, in qua omnia de profectione eorum 
perscripta erant. quae cum iam accubanti in con- 
vivio esset data, sicut erat signata, sub pulvinum subi- 

3 ciens 'in crastinum 9 inquit Miffero res serias/ at illi 
omnes, cum iam nox processisset, vinolenti ab exu- 
libus duce Pelopida sunt interfectL quibus rebus con- 
fectis, vulgo ad arma libertatemque vocato, non solum 
qui in urbe erant, sed etiam undique ex agris con- 
currerunt, praesidium Lacedaemoniorum ex arce pe- 
pulerunt ; patriam obsidione liberarunt, auctores Cad- 
meae occupandae partim occiderunt, partim in exilium 
eiecerunt. 

4 Hoc tam turbido tempore, sicut supra docuimus, 
Epaminondas ; quoad cum civibus dimicatum est ; domi 
quietus fuit. itaque haec liberatarum Thebarum pro- 
pria laus est Pelopidae, ceterae fere communes cum 

2 Epaminonda. namque in Leuctrica pugna imperatore 
Epaminonda hic fuit dux delectae manus, quae prima 

3 phalangem prostravit Laconum. omnibus praeterea 
periculis eius affuit (sicut, Spartam cum oppugnavit, 
alterum tenuit cornu), quoque *Messena celerius resti- 
tueretur, legatus in Persas est profectus. denique haec 
fuit altera persona Thebis, sed tamen secunda ita, ut 
proxima esset Epaminondae. 

5 Conflictatus autem est etiam adversa fortuna. nam 
et initio, sicut ostendimus, exul patria caruit et, cum 
Thessaliam in potestatem Thebanorum cuperet re- 
digere legationisque iure satis tectum se arbitraretur, 
quod apud omnes gentes sanctum esse consuesset, a 
tyranno Alexandro Pheraeo simul cum Ismenia com- 

2 prehensus in vincla coniectus est. hunc Epaminondas 
recuperavit, bello persequens Alexandrum. post id 



XVI. PELOPIDAS. 6. 65 

factum numquam animo placari potuit in eum ; a quo 
erat violatus. itaque persuasit Thebanis ut subsidio 
Thessaliae proficiscerentur tyrannosque eius expelle- 
rent. cuius belli cum ei summa esset data eoque cum 3 
exercitu profectus esset, non dubitavit, simulac con- 
spexit hostem, confligere. in quo proelio Alexandrum 4 
ut animadvertit, incensus ira equum in eum concitavit 
proculque digressus a suis coniectu telorum confossus 
concidit. atque hoc secunda victoria accidit: nam iam 
inclinatae erant tyrannorum copiae. quo facto omnes 5 
Thessaliae civitates interfectum Pelopidam coronis 
aureis et statuis aeneis liberosque eius multo agro 
donarunt. 



XVII. AGESILAUS. 

Agesilaus Lacedaemonius cum a ceteris scripto- 1 
ribus tum eximie a Xenophonte Socratico collaudatus 
est: eo enim usus est familiarissime. hic primum de 2 
regno cum Leotychide, fratris filio, habuit conten- 
tionem. mos erat enim Lacedaemoniis a maioribus 
traditus, ut binos haberent semper reges, nomine magis 
quam imperio, ex duabus familiis Procli et Eurysthenis, 
qui principes ex progenie Herculis Spartae reges fue- 
runt. horum ex altera in alterius familiae locum fieri 3 
non licebat: ita suum utraque retinebat ordinem. pri- 
mum ratio habebatur, qui maximus natu esset ex 
liberis eius, qui regnans decessisset; sin is virile secus 
non reliquisset, tum deligebatur, qui proximus esset 
propinquitate. mortuus erat Agis rex, frater Agesilai: 4 
filium reliquerat Leotychidem. quem ille natum non 
agnorat, eundem moriens suum esse dixerat. is de 
honore regni cum Agesilao, patruo suo, contendit ne- 
que id quod petivit consecutus est. nam Lysandro 5 
suffragante, homine, ut ostendimus supra, factioso et 
iis temporibus potente, Agesilaus antelatus est. 

COBKELIUS KEFOS. 5 



i$6 XVII. AGESILAUS. 2. 3. 

2 Hic simulatque imperii potitus est, persuasit 
Lacedaemoniis ut cum exercitu se mitterent in Asiam 
bellumque regi facerent, docens satius esse in Asia 
quam in Europa dimicari. namque fama exierat Arta- 
xerxen comparare classes pedestresque exercitus, quos 

2 in Graeciam mitteret. data potestate tanta celeritate 
usus est, ut prius in Asiam cum copiis pervenerit, 
quam regii satrapae eum scirent profectum. quo factum 

3 est ut omnes imparatos imprudentesque offenderet. id 
ut cognovit Tissaphernes, qui summum imperium tum 
inter praefectos habebat regios, indutias a Lacone pe- 
tivit, simulans se dare operam, ut Lacedaemoniis cum 
rege conveniret, re autem vera ad copias comparandas, 

4 easque impetravit trimenstres. iuravit autem uterque 
se sine dolo indutias conservaturum. in qua pactione 
summa fide mansit Agesilaus, contra ea Tissaphernes 

5 nihil aliud quam bellum comparavit. id etsi sentiebat 
Laco, tamen iusiurandum servabat multumque in eo 
se consequi dicebat, quod Tissaphernes periurio suo 
et homines suis rebus abalienaret et deos sibi iratos 
redderet, se autem conservata religione confirmare 
exercitum, cum animadverteret deum numen facere 
secum, hominesque sibi conciliare amiciores, quod iis 
studere consuessent, quos conservare fidem viderent. 

3 Postquam indutiarum praeteriit dies, barbarus 

non dubitans, quod ipsius erant plurima domicilia in 
Caria et ea regio iis temporibus multo putabatur lo- 
cupletissima, eo potissimum hostes impetum facturos, 

2 omnes suas copias eo contraxerat. at Agesilaus in 
Phrygiam se convertit eamque prius depopulatus est, 
quam Tissaphernes usquam se moveret. magna praeda 
militibus locupletatis Ephesum hiematum exercitum 
reduxit atque ibi officinis armorum institutis magna 
industria bellum apparavit. et quo studiosius arma- 
rentur insigniusque ornarentur, praemia proposuit, 
quibus donarentur, quorum egregia in ea re fuisset 

3 industria. fecit idem in exercitationum generibus, ut, 



XVII. AGESILAUS. 3. 4. 67 

qui ceteris praestitissent, eos magnis afficeret mune- 
ribus. his igitur rebus effecit ut et ornatissimum et 
exercitatissimum haberet exercitum. huic cum tem- 4 
pus esset visum copias extrahere ex hibernaculis, 
vidit, si, quo esset iter facturus, palam pronuntiasset, 
hostes non credituros aliasque regiones praesidiis occu- 
paturos neque dubitaturos aliud eum facturum ac pro- 
nuntiasset. itaque cum ille Sardis iturum se dixisset, 5 
Tissaphernes eandem Cariam defendendam putavit. in 
quo cum eum opinio fefellisset victumque se vidisset 
consilio, sero suis praesidio profectus est. nam cum 
illo venisset, iam Agesilaus multis locis expugnatis 
magna erat praeda potitus. Laco autem cum videret e 
hostes equitatu superare, numquam in campo sui fecit 
potestatem et iis locis manum conseruit, quibus plus 
pedestres copiae valerent. pepulit ergo, quotienscum- 
que congressus est, multo maiores adversariorum co- 
pias et sic in Asia versatus est, ut omnium opinione 
victor duceretur. 

Hic cum iam animo meditaretur proficisci in 4 
Persas et ipsum regem adoriri, nuntius ei domo venit 
ephororum missu, bellum Athenienses et Boeotos in- 
dixisse Lacedaemoniis : quare venire ne dubitaret. in 2 
hoc non minus eius pietas suspicienda est quam virtus 
bellica: qui cum victori praeesset exercitui maximam- 
que haberet fiduciam regni Persarum potiundi, tanta 
modestia dicto audiens fuit iussis absentium magi- 
stratuum, ut si privatus in comitio esset Spartae. 
cuius exemplum utinam imperatores nostri sequi vo- 
luissent! sed illuc redeamus. Agesilaus opulentissimo 3 
regno praeposuit bonam existimationem multoque glo- 
riosius duxit, si institutis patriae paruisset, quam si 
bello superasset Asiam. hac igitur mente Hellespon- 4 
tum copias traiecit tantaque usus est celeritate, ut, 
quod iter Xerxes anno vertente confecerat, hic trans- 
ierit triginta diebus. cum iam haud ita longe abesset 5 
a Peloponneso, obsistere ei conati sunt Athenienses 



68 XVII. AGESILAUS. 4-6. 

et Boeoti ceterique eorum socii apud Goroneam: quos 

6 omnes gravi proelio vicit. huius victoriae vel maxima 
fuit laus, quod, cum plerique ex fiiga se in templum 
Minervae coniecissent quaerereturque ab eo, quid iis 
vellet fieri, etsi aliquot vulnera acceperat eo proelio 
et iratus videbatur omnibus, qui adversus arma tule- 
rant, tamen antetulit irae religionem et eos vetuit 

7 violari. neque vero hoc solum in Graecia fecit, ut 
templa deorum sancta haberet, sed etiam apud bar- 
baros summa religione omnia simulacra arasque con- 

8 servavit. itaque praedicabat mirari se, non sacrilegorum 
numero haberi, qui supplicibus deorum nocuissent, aut 
non gravioribus poenis affici, qui religionem minue- 
rent, quam qui fana spoliarent. 

5 Post hoc proelium collatum omne bellum est circa 

2 Gorinthum ideo^ue Gorinthium est appellatum. hic 
cum una pugna decem milia hostium Agesilao duce 
cecidissent eoque facto opes adversariorum debilitatae 
viderentur, tantum afiiit ab insolentia gloriae, ut com- 
miseratus sit fortunam Graeciae, quod tam multi a 
se victi vitio adversariorum concidissent: namque illa 
multitudine, si sana mens esset, Graeciae supplicium. 

3 Persas dare potuisse. idem cum adversarios intra 
moenia compulisset et ut Corinthum oppugnaret multi 
hortarentur, negavit id suae virtuti convenire: se enim 
eum esse [dixit], qui ad officium peccantes redire co- 
geret, non qui urbes nobilissimas expugnaret Graeciae. 

4 *nam si' inquit c eos exstinguere voluerimus, qui no- 
biscum adversus barbaros steterunt, nosmet ipsi nos 
expugnaverimus illis quiescentibus. quo facto sine 
negotio, cum voluerint, nos oppriment.' 

6 Interim accidit illa calamitas apud Leuctra La- 
cedaemoniis. quo ne proficisceretur, cum a plerisque 
ad exeundum impelleretur, ut si de exitu divinaret, 
exctisavit senectutem. idem, cum Epaminondas Spar- 
tam oppugnaret essetque sine muris oppidum, talem 
se imperatorem praebuit, ut eo tempore omnibus 



XVII. AGESILAUS. 6-8. 69 

apparuerit, nisi ille faisset, Spartam futuram non 
fuisse. in quo quidem discrimine celeritas eius con- 2 
silii saluti ftrit universis. nam cum quidam adulescen- 
tuli hostium adventu perterriti ad Thebanos trans- 
fugere vellent et locum extra urbem editum cepissent, 
Agesilaus, qui perniciosissimum fore videret, si ani- 
madversum esset quemquam ad hostes transfiigere 
conari, cum suis eo venit atque, ut si bono animo 
fecissent, laudavit consilium eorum, quod eum locum 
occupassent: id se quoque fieri debere animadvertisse. 
sic adulescentes simulata laudatione recuperavit et 3 
adiunctis de suis comitibus locum tutum reliquit. 
namque illi adiecto numero eorum, qui expertes erant 
consilii, commovere se non sunt ausi eoque libentius, 
quod latere arbitrabantur quae cogitaverant. 

Sine dubio post Leuctricam pugnam Lacedae- 7 
monii se numquam refecerunt neque pristinum im- 
perium recuperarunt, cum interim numquam Agesilaus 
destitit quibuscumque rebus posset patriam iuvare. 
nam cum praecipue Lacedaemonii indigerent pecunia, 2 
ille omnibus, qui a rege defecerant, praesidio fiiit: a 
quibus magna donatus pecunia patriam sublevavit. 
atque in hoc illud inprimis fuit admirabile, cum maxima 3 
munera ei ab regibus ac dynastis civitatibusque con- 
ferrentur, quod nihil umquam domum suam contulit, 
nihil de victu, nihil de vestitu Laconum mutavit. domo 4 
eadem fuit contentus, qua Eurysthenes, progenitor 
maiorum suorum, fuerat usus: quam qui intrarat, 
nullum signum libidinis, nullum luxuriae videre po- 
terat, contra ea plurima patientiae atque abstinentiae. 
sic enim erat instructa, ut in nulla re differret a cu- 
iusvis inopis atque privati. 

Atque hic tantus vir ut naturam fautricem ha- 8 
buerat in tribuendis animi virtutibus, sic maleficam 
nactus est in corpore fingendo: nam et statura fuit 
humili et corpore exiguo et claudus altero pede. quae 
res etiam nonnullam afferebat deformitatem, atque 



70 XVH. AGESILAUS. 8. 

ignoti, faciem eius cum intuerentur, contemnebant; 
qui autem virtutes noverant, non poterant admirari 

2 satis. quod ei usu venit, cum annorum octoginta sub- 
sidio Tacho in Aegyptum missus esset et in acta cum 
suis accubuisset sine ullo tecto stratumque haberet 
tale, ut terra tecta esset stramentis neque huc am- 
plius quam pellis esset iniecta, eodem quo comites 
omnes vestitu humili atque obsoleto, ut eorum orna- 
tus non modo in eis regem neminem significaret, sed 
homines esse non beatissimos suspicionem praeberet. 

3 huius de adventu fama cum ad regios esset perlata, 
celeriter munera eo cuiusque generis sunt allata. his 
quaerentibus Agesilaum vix fides facta est, unum esse 

4 ex iis qui tum accubabant. qui cum regis verbis 
quae attulerant dedissent, ille praeter vitulinam et 
eius modi genera obsonii, quae praesens tempus desi- 
derabat, nihil accepit: unguenta, coronas secundamque 

5 mensam servis dispertiit, cetera referri iussit. quo 
facto eum barbari magis etiam contempserunt, quod 
eum ignorantia bonarum rerum vilia potissimum sump- 
sisse arbitrabantur. 

6 Hic cum ex Aegypto reverteretur, donatus a rege 
Nectanabide ducentis viginti talentis, quae ille muneri 
populo suo daret, venissetque in portum, qui Menelai 
vocatur, iacens inter Cyrenas et Aegyptum, in mor- 

7 bum implicitus decessit. ibi eum amici, quo Spartam 
facilius perferre possent, quod mel non habebant, cera 
circumfuderunt atque ita domum rettulerunt. 



XVHI. EUMENES. 

1 Eumenes Gardianus. huius si virtuti par data 
esset fortuna, non ille quidem maior exstitisset, quod 
magnos homines virtute metimur, non fortuna, sed 

2 multo illustrior atque etiam honoratior. nam cum 
aetas eius incidisset in ea tempora, quibus Macedones 



XVIH. EUMENES. 1. 2. 71 

florerent, multum ei detraxit inter eos viventi, quod 
alienae erat civitatis, neque aliud huic defuit quam 
generosa stirps. etsi enim domestico summo genere 3 
erat, tamen Macedones eum sibi aliquando anteponi 
indigne ferebant, neque tamen non patiebantur: vin- 
cebat enim omnes cura, vigilantia, patientia, calliditate 
et celeritate ingenii. 

Hic peradulescentulus ad amicitiam accessit Phi- 4 
lippi, Amyntae filii, brevique tempore in intimam per- 
venit familiaritatem: fulgebat enim iam in adulescen- 
tulo indoles virtutis. itaque eum habuit ad manum 5 
scribae loco, quod multo apud Graios honorificentius 
est quam apud Romanos. namque apud nos, re vera 
sicut sunt, mercennarii scribae existimantur; at apud 
illos e contrario nemo ad id officium admittitur nisi 
honesto loco, et fide et industria cognita, quod ne- 
cesse est omnium consiliorum eum esse participem. 
hunc locum tenuit amicitiae apud Philippum annos 6 
septem. illo interfecto eodem gradu fuit apud Ale- 
xandrum annos tredecim. novissimo tempore prae- 
fuit etiam alterae equitum alae, quae Hetaerice appel- 
labatur. uthque autem in consilio semper affuit et 
omnium rerum habitus est particeps. 

Alexandro Babylone mortuo, cum regna singulis 2 
familiaribus dispertirentur et summa tradita esset 
tuenda eidem, cui Alexander moriens anulum suum 
dederat, Perdiccae (ex quo omnes coniecerant eum 2 
regnum ei commisisse, quoad liberi eius in suam tu- 
telam pervenissent: aberat enim Crateros et Antipater, 
qui antecedere hunc videbantur; mortuus erat He- 
phaestio, quem unum Alexander, quod facile intellegi 
posset, plurimi fecerat), hoc tempore data est Eumeni 
Gappadocia sive potius dicta: nam tum in hostium 
erat potestate. hunc sibi Perdiccas adiunxerat magno 3 
studio, quod in homine fidem et industriam magnam 
videbat, non dubitans, si eum pellexisset, magno usui 
fore sibi in eis rebus quas apparabat. cogitabat enim. 



72 XVIII. EUMENES. 2. 3. 

quod fere omnes in magnis imperiis concupiscunt, 
4 omnium partes corripere atque complecti. neque vero 
hoc ille solus fecit, sed ceteri quoque omnes, qui 
Alexandri fuerant amici. primus Leonnatus Macedo- 
niam praeoccupare destinavit. is multis magnisque 
pollicitationibus persuadere Eumeni studuit, ut Per- 
6 diccam desereret ac secum faceret societatem. cum 
perducere eum non posset, interficere conatus est, et 
fecisset, nisi ille clam noctu ex praesidiis eius effu- 
gisset. 

3 Interim conflata sunt illa bella, quae ad inter- 
nicionem post Alexandri mortem gesta sunt, omnes- 
que concurrerunt ad Perdiccam opprimendum. quem 
etsi infirmum videbat, quod unus omnibus resistere 
cogebatur, tamen amicum non deseruit neque salutis 

2 quam fidei fuit cupidior. praefecerat hunc Perdiccas 
ei parti Asiae, quae inter Taurum montem iacet atque 
Hellespontum, et illum unum opposuerat Europaeis 
adversariis; ipse Aegyptum oppugnatum adversus Pto- 

8 lemaeum erat profectus. Eumenes cum neque magnas 
copias neque firmas haberet, quod et inexercitatae et 
non multo ante erant contractae, adventare autem di- 
cerentur Hellespontumque transisse Antipater et Cra- 
teros magno cum exercitu Macedonum, viri cum cla- 

4 ritate tum usu belli praestantes (Macedones vero 
milites ea tum erunt fama, qua nunc Romani ferun- 
tur: etenim semper habiti sunt fortissimi, qui summi 
imperii potirentur): Eumenes intellegebat, si copiae 
suae cognossent, adversus quos ducerentur, non modo 

5 non ituras, sed simul cum nuntio dilapsuras. itaque 
hoc ei visum est prudentissimum, ut deviis itineribus 
milites duceret, in quibus vera audire non possent, 
et iis persuaderet se contra quosdam barbaros pro- 

6 ficisci. atque tenuit hoc propositum et prius in aciem 
exercitum eduxit proeliumque commisit, quam milites 
sui scirent, cum quibus arma conferrent. effecit etiam 
illud locorum praeoccupatione, ut equitatu potius di- 



XVHI. EUMENES. 3—6. 73 

micaret, quo plus valebat, quam peditatu, quo erat 
deterior. 

Quorum acerrimo concursu cum magnam partem 4 
diei esset pugnatum, cadit Grateros dux et Neopto- 
lemus, qui secundum locum imperii tenebat. cum hoc 
concurrit ipse Eumenes. qui cum inter se complexi 2 
in terram ex equis decidissent, ut facile intellegi pos- 
sent inimica mente contendisse animoque magis etiam 
pugnasse quam corpore, non prius . distracti sunt, 
quam alterum anima relinqueret. ab hoc aliquot plagis 
Eumenes vulneratur, neque eo magis ex proelio ex- 
cessit, sed acrius hostes institit. hic equitibus pro- 3 
fligatis, interfecto duce Cratero, multis praeterea et 
maxime nobilibus captis pedester exercitus, quod in 
ea loca erat deductus, ut invito Eumene elabi non 
posset, pacem ab eo petiit. quam cum impetrasset, 
in fide non mansit et se, simulac potuit, ad Antipa- 
trum recepit Eumenes Craterum ex acie semivivum 4 
elatum recreare studuit; cum id non posset, pro ho- 
minis dignitate proque pristina amicitia (namque illo 
usus erat Alexandro vivo familiariter) amplo funere 
extulit ossaque in Macedoniam uxori eius ac liberis 
remisit. 

Haec dum apud Hellespontum geruntur, Perdiccas 5 
apud Nilum flumen interficitur a Seleuco et Antigene, 
rerumque summa ad Antipatrum defertur. hic qui 
non deseruerant, exercitu suffragium ferente capitis 
absentes damnantur, in 6is Eumenes. hac ille percul- 
sus plaga non succubuit neque eo setius bellum ad- 
ministravit. sed exiles res animi magnitudinem, etsi 
non frangebant, tamen minuebant. hunc persequens 2 
Antigonus, cum omni genere copiaxum abundaret, 
saepe in itineribus vexabatur, neque umquam ad ma- 
num accedere licebat nisi iis locis, quibus pauci multis 
possent resistere. sed extremo tempore, cum consilio 3 
capi non posset, multitudine circumitus est. hinc tamen 
znultis suis amissis se expedivit et in castellum Phry- 



74 XVUI. EUMENES. 5. 6. 

4 giae, quod Nora appellatur, confugik in quo cum 
circumsederetur et vereretur, ne uno loco manens 
equos militares perderet, quod spatium non esset agi- 
tandi, callidum fuit eius inventum, quem ad modum 
stans iumentum concalfieri exercerique posset, quo 
libentius et cibo uteretur et a corporis motu non re- 

6 moveretur. substringebat caput loro altius, quam ut 
prioribus pedibus plene terram posset attingere, deinde 
post verberibus cogebat exsultare et calces remittere: 
qui motus non minus sudorem excutiebat, quam si 

6 in spatio decurreret. quo factum est, quod omnibus 
mirabile est visum, ut aeque nitida iumenta ex castello 
educeret, cum complures menses in obsidione fuisset, 

7 ac si in campestribus ea locis habuisset. in hac con- 
clusione, quotienscumque voluit, apparatum et muni- 
tiones Antigoni alias incendit, alias disiecit tenuit 
autem se uno loco, quamdiu hiems fuit, quod castra 
sub divo habere non poterat ver appropinquabat: 
simulata deditione, dum de condicionibus tractat, prae- 
fectis Antigoni imposuit seque ac suos omnes extraxit 
incolumes. 

6 Ad hunc Olympias, mater quae fuerat Alexandri, 
cum litteras et nuntios misisset in Asiam consultum, 
utrum repetitum iret Macedoniam (nam tum in Epiro 

2 habitabat) et suas res occuparet, huic ille primum 
suasit, ne se moveret et exspectaret, quoad Alexandri 
filius regnum adipisceretur; sin aliqua cupiditate ra- 
peretur in Macedoniam, oblivisceretur omnium iniuri- 

8 arum et in neminem acerbiore uteretur imperio. ho- 
rum illa nihil fecit: nam et in Macedoniam profecta 
est et ibi crudelissime se gessit. petiit autem ab 
Eumene absente, ne pateretur Philippi domus ac fa- 
miliae inimicissimos stirpem quoque interimere, ferret- 

4 que opem liberis Alexandri. quam veniam si daret, 
quam primum exercitus pararet, quos sibi subsidio 
adduceret. id quo facilius faceret, se omnibus prae- 
fectis, qui in officio manebant, misisse litteras, ut ei 



XVIII. EUMENES. 6-8. 75 

parerent eiusque consiliis ute*entur. his rebus Eu- B 
menes permotus satius duxit, si ita tulisset fortuna, 
perire bene meritis referentem gratiam quam ingratum 
vivere. 

Itaque copias contraxit, bellum adversus Anti- 7 
gonum comparavit. quod una erant Macedones com- 
plures nobiles, in eis Peucestes, qui corporis custos 
fiierat Alexandri, tum autem obtinebat Persidem, et 
Antigenes, cuius sub imperio phalanx erat Macedonum, 
invidiam verens (quam tamen effiigere non potuit), si 
potius ipse alienigena summi imperii potiretur quam 
aliquis Macedonum, quorum ibi erat multitudo, in 2 
principiis Alexandn nomine tabernaculum statuit in 
eoque sellam auream cum sceptro ac diademate iussit 
poni eoque omnes cottidie convenire, ut ibi de sum- 
mis rebus consilia caperentur, credens minore se in- 
vidia fore, si specie imperii nominisque simulatione 
Alexandri bellum videretur administrare. quod effecit. 
nam cum non ad Eumenis principia, sed ad regia con- 3 
veniretur atque ibi de rebus deliberaretur, quodam 
modo latebat, cum tamen per eum unum gererentur 
omnia. 

Hic in Paraetacis cum Antigono conflixit, non 8 
acie instructa, sed in itinere, eumque male acceptum 
in Mediam hiematum coegit redire. ipse in finitima 
regione Persidis hiematum copias divisit, non ut vo- 
luit, sed ut militum cogebat voluntas. namque illa 2 
phalanx Alexandri Magni, qua« Asiam peragrarat de- 
viceratque Persas, inveterata cum gloria tum etiam 
licentia, non parere se ducibus, sed imperare postu- 
labat, ut nunc veterani faciunt nostri. itaque peri- 
culum est ne faciant quod illi fecerunt, sua intem- 
perantia nimiaque licentia ut omnia perdant neque 
mjnus eos, cum quibus fecerint, quam adversus quos 
steterint. quodsi quis illorum veteranorum legat facta, 3 
paria horum cognoscat neque rem ullam nisi tempus 
interesse iudicet. sed ad illos revertar. hiberna sum- 



76 XVm. EUMENES. 8. 9. 

pserant non ad usum belli, sed ad ipsomm luxuriam, 

4 longeque inter se discesserant. hoc Antigonus cum 
comperisset intellegeretque se parem non esse paratis 
adversariis, statuit aliquid sibi consilii novi esse ca- 
piendum. duae erant viae, qua ex Medis, ubi ille hie- 
mabat, ad adversariorum hibernacula posset perveniri. 

5 quarum brevior per loca deserta, quae nemo incolebat 
propter aquae inopiam, ceterum dierum erat fere decem; 
illa autem, qua omnes commeabant, altero tanto lon- 
giorem habebat anfractum, sed erat copiosa omnium- 

6 que rerum abundans. hac si proficisceretur, intelle- 
gebat prius adversarios rescituros de suo adventu, 
quam ipse tertiam partem confecisset itineris; sin per 
loca sola contenderet, sperabat se imprudentem hostem 

7 oppressurum. ad hanc rem conficiendam imperavit 
quam plurimos utres atque etiam culleos comparari, 
post haec pabulum, praeterea cibaria cocta dierum 
decem, ut quam minime fieret ignis in castris. iter 
quo habeat, omnes celat. sic paratus, qua constituerat, 
proficiscitur. 

9 Dimidium fere spatium confecerat, cum ex fumo 

castrorum eius suspicio allata est ad Eumenem hostem 
appropinquare. conveniunt duces: quaeritur, quid opus 
sit facto. intellegebant omnes tam celeriter copias 
ipsorum contrahi non posse, quam Antigonus affuturus 

2 videbatur. hic omnibus titubantibus et de rebus sum- 
mis desperantibus Eumenes ait, si celeritatem velint 
adhibere et imperata facere, quod ante non fecerint, 
se rem expediturum. nam quod iter diebus quinque 
hostis transisse posset, se effecturum ut non minus 
totidem dierum spatio retardaretur: quare circumirent, 

s suas quisque contraheret copias. ad Antigoni autem 
refrenandum impetum tale capit consilium. certos 
mittit homines ad infimos montes, qui obvii erant 
itineri adversariorum, iisque praecipit ut prima nocte, 
quam latissime possint, ignes faciant quam maximos 
atque hos secunda vigilia minuant, tertia perexiguos 



XVIII. EUMENES. 9—11. 77 

reddant, ut assimulata castrorum consuetudine suspi- 4 
cionem iniciant hostibus, iis locis esse castra ac de 
eorum adventu esse praenuntiatum; idemque postera 
nocte faciant. quibus imperatujn erat, diligenter prae- 5 
ceptum curant. Antigonus tenebris obortis ignes con- 
spicatur: credit de suo adventu esse auditum et ad- 
versarios illuc suas contraxisse copias. mutat consilium 6 
et, quoniam imprudentes adoriri non posset, flectit 
iter suum et illum anfractum longiorem copiosae viae 
capit ibique diem unum opperitur ad lassitudinem se- 
dandam militum ac reficienda iumenta, quo integriore 
exercitu decerneret. 

Sic Eumenes callidum imperatorem vicit consilio 10 
celeritatemque impedivit eius, neque tamen multum 
profecit. nam invidia ducum, cum quibus erat, per- 2 
fidiaque Macedonum veteranorum, cum superior proe- 
lio discessisset, Antigono est deditus, cum exercitus 
ei ter ante separatis temporibus iurasset se eum de- 
fensurum neque umquam deserturum. sed tanta fuit 
nonnullorum virtutis obtrectatio, ut fidem amittere 
mallent quam eum non perdere. atque hunc Anti- 8 
gonus, cum ei fuisset infestissimus, conservasset, si 
per suos esset licitum, quod ab nullo se plus adiuvari 
posse intellegebat in eis rebus, quas impendere iam 
apparebat omnibus. imminebant enim Seleucus, Lysi- 
machus, Ptolemaeus, opibus iam valentes, cum quibus 
ei de summis rebus erat dimicandum. sed non passi 4 
sunt ii qui circa erant, quod videbant Eumene recepto 
omnes prae illo parvi futuros. ipse autem Antigonus 
adeo erat incensus, ut nisi magna spe maximarum 
rerum leniri non posset. 

Itaque cum eum in custodiam dedisset et prae-11 
iectus custodum quaesisset, quem ad modum servari 
vellet, *ut acerrimum' inquit *leonem aut ferocissimum 
elephantum 9 : nondum enim statuerat, conservaret eum 
necne. veniebat autem ad Eumenem utrumque genus l 
hominum, et qui propter odium fructum oculis ex eius 



78 XVm. EUMENES. 11. 12. 

casu capere vellent, et qui propter veterem amicitiam 
colloqui consolarique cuperent, multi etiam, qui eius 
fonxiam cognoscere studebant ; qualis esset ; quem tam 
diu tamque valde timuissent, cuius in pernicie po- 

3 sitam spem habuissent victoriae. at Eumenes, cum 
diutius in vinclis esset ; ait Onomarcho, penes quem 
summa imperii erat custodiae, se mirari, quare iam 
teridum diem sic teneretur: non enim hoc convenire 
Antigoni prudentiae, ut sic uteretur devicto: quin aut 

4 interfici aut missum fieri iuberet. hic cum ferocius 
Onomarcho loqui videretur, *quid? tu* inquit 'animo 
si isto eras ; cur non in proelio cecidisti potius quam 

5 in potestatem inimici venires?' huic Eumenes *utinam 
quidem istud evenisset! sed eo non accidit ; quod num- 
quam cum fortiore sum congressus: non enim cum 
quoquam arma contuli, quin is mihi succubuerit.' ne- 
que id erat falsum: non enim virtute hostium, sed 
amicorum perfidia decidit. * * * nam et dignitate fuit 
honesta et viribus ad laborem ferendum firmis neque 
tam magno corpore quam figura venusta. 

12 De hoc Antigonus cum solus constituere non 
auderet, ad consilium rettulit. hic cum omnes primo 
perturbati admirarentur non iam de eo sumptum esse 
supplicium ; a quo tot axmos adeo essent male habiti ; 
ut saepe ad desperationem forent adducti, quique maxi- 

2 mos duces interfecisset ; denique in quo uno tantum 
esset, ut ; quoad ille viveret ; ipsi securi esse non pos- 
sent ; interfecto nihil habituri negotii essent: postremo, 
si illi redderet salutem, quaerebant, quibus amicis 
esset usurus: sese enim cum Eumene apud eum non 

S futuros. hic cognita consilii voluntate tamen usque 
ad septimum diem deliberandi sibi spatium reliquit. 
tum autem ; cum iam vereretur ne qua seditio exer- 
citus oreretur, vetuit quemquam ad eum admitti et 
cottidianum victum removeri iussit: nam negabat se 

4 ei vim allaturum, cui aliquando fuisset amicus. hic 
tamen non amplius quam triduum fame fatigatus, cum 



XVIH. EUMENES. 12. 13. 79 

,stra moverentur, insciente Antigono iugulatus est 
custodibus. 

Sic Eumenes annorum quinque et quadraginta, 13 
im ab anno vicesimo, uti supra ostendimus, septem 
inos Philippo apparuisset, tredecim apud Alexandrum 
indem locum obtinuisset, in eis unum equitum alae 
•aefuisset, post autem Alexandri Magni mortem im- 
jrator exercitus duxisset summosque duces partim 
ppulisset, partim interfecisset, captus non Antigoni 
rtute, sed Macedonum periurio talem habuit exitum 
tae. in quo quanta omnium fuerit opinio eorum, 2 
li post Alexandrum Magnum reges sunt appellati, 
: hoc facillime potest iudicari, quod, qworvm nemo 
umene vivo rex appellatus est, sed praefectus, eidem 3 
ost huius occasum statim regium ornatum nomen- 
le sumpserunt neque, quod initio praedicarant, se 
lexandri liberis regnum servare, praestare voluerunt 
hoc uno propugnatore sublato quid sentirent ape- 
lerunt. huius sceleris principes fuerunt Antigonus, 
bolemaeus, Seleucus. Lysimachus. Cassandrus. Anti- 4 
>nus autem Eumenem mortuum propinquis eius se- 
3liendum tradidit. ii miKtari honestoque fanere, co- 
itante toto exercitu, humaverunt ossaque eius in 
appadociam ad matrem atque uxorem liberosque eius 
iportanda curarunt. 



XIX. PHOCION. 

Phocion Atheniensis etsi saepe exercitibus prae- 1 
dt summosque magistratus cepit, tamen multo eius 
>tior est integritas vitae quam rei militaris labor. 
aque huius memoria est nulla, illius autem magna 
ina, ex quo cognomine Bonus est appellatus. fuit 2 
lim perpetuo pauper, cum divitissimus esse posset 
ropter frequentes delatos honores potestatesque sum- 
as, quae ei a populo dabantur. hic cum a rege 3 



80 XIX. PHOCION. 1-3. 

Philippo munera magnae pecuniae repudiaret legati- 
que hortarentur accipere simulque admonerent, si ipse 
iis facile careret, liberis tamen suis prospiceret, qui- 
bus difficile esset in summa paupertate tantam pater- 

4 nam tueri gloriam, iis ille c si mei similes. erunt, idem 
hic' inquit c agellus illos alet, qui me ad hanc digni- 
tatem perduxit; sin dissimiles sunt futuri, nolo meis 
impensis illorum ali augerique luxuriam.' 

2 Idem cum prope ad annum octogesimum prospera 
pervenisset fortuna, extremis temporibus magnum in 

2 odium pervenit suorum civium ; primo quod cum De- 
made de urbe tradenda Antipatro consenserat eiusque 
consilio Demosthenes cum ceteris, qui bene de re pu- 
blica meriti existimabantur, populi scito in exilium 
erant expulsi. neque in eo solum offenderat, quod 
patriae male consuluerat, sed etiam quod amicitiae 

8 fidem non praestiterat. namque auctus adiutusque a 
Demosthene eum, quem tenebat, ascenderat gradum, 
cum adversus Charetem eum subornaret: ab eodem 
in iudiciis, cum capitis causam diceret, defensus ali- 
quotiens, liberatus discesserat. hunc non solum in 

4 periculis non defendit, sed etiam prodidit. concidit 
autem maxime uno crimine, quod, cum apud eum 
summum esset imperium populi iussu et Nicanorem, 
Gassandri praefectum, insidiari Piraeo [Atheniensium] 
a Dercylo moneretur idemque postularet ut provideret, 
ne commeatibus eivitas privaretur, huic audiente po- 
pulo Phocion negavit esse periculum seque eius rei 

5 obsidem fore pollicitus est. neque ita multo post 
Nicanor Piraeo est potitus. ad quem recuperandum 
cum populus armatus concurrisset, ille non modo ne- 
minem ad arma vocavit, sed ne armatis quidem prae- 
esse voluit. [sine quo Athenae omnino esse non 
possunt.] 

3 Erant eo tempore Athenis duae factiones, qua- 
rum una populi causam agebat, altera optimatium. 
in hac erat Phocion et Demetrius Phalereus. harum 



XIX. PHOCION. 3. 4. 81 

utraque Macedonum patrociniis utebatur: nam po- 
pulares Polyperchonti favebant, optimates cum Cas- 
sandro sentiebant. interim a Polyperchonte Cassan- 2 
drus Macedonia pulsus est. quo facto populus superior 
factus statim duces adversariae factionis capitis dam- 
natos patria propulit, in eis Phocionem et Demetrium 
Phalereum, deque ea re legatos ad Polyperchontem 
misit, qui ab eo peterent ut sua decreta confirmaret. 
huc eodem profectus est Phocion. quo ut venit, cau- 3 
sam apud Philippum regem verbo, re ipsa quidem 
apud Polyperchontem iussus est dicere: namque is 
tum regis rebus praeerat. hic ab Agnone accusatus, 4 
quod Piraeum Nicanori prodidisset, ex consilii sen- 
tentia in custodiam coniectus Athenas deductus est, 
ut ibi de eo legibus fieret iudicium. 

Huc ut perventum est, cum propter aetatem pe- 4 
dibus iam non valeret vehiculoque portaretur, magni 
concursus sunt facti, cum alii, reminiscentes veteris 
famae, aetatis misererentur, plurimi vero ira exacue- 
rentur propter proditionis suspicionem [Piraei] maxi- 
meque quod adversus populi commoda in senectute 
steterat. quare ne perorandi quidem ei data.est fa- 2 
cultas dicenti causam in iudicio: legitimis quibusdam 
confectis damnatus traditus est undecimviris, quibus 
ad supplicium more Atheniensium publice damnati 
tradi solent. hic cum ad mortem duceretur, obvius 3 
ei fuit Euphiletus, quo familiariter fuerat usus. is 
cum lacrimans dixisset c o quam indigna perpeteris, 
Phocion!' huic ille *at non inopinata' inquit: *hunc 
enim exitum plerique clari viri habuerunt Athenienses/ 
in hoc tantum fuit odium multitudinis, ut nemo ausus 4 
sit eum liber sepelire. itaque a servis sepultus est. 



COBNELIUS NEP03- 6 



82 XX. TIMOLEON. 1. 2. 

XX. TIMOLEOK 

1 Timoleon Corinthius. sine dnbio magnus omninm 
indicio tric vir exstitit. namque huic uni contigit, 
quod nescio an nulli, ut et patriam, in qua erat natus, 
oppressam a tyranno liberaret ; et a Syracusanis, qui- 
bus auxilio erat missus, iam inveteratam servitutem 
depelleret totamque Siciliam, multos annos bello vexa- 
tam a barbarisque oppressam, suo adventu in pristi- 

2 num restitueret. sed in his rebus non simplici fortuna 
conflictatus est et ; id quod difficilius putatur, mnlto 
sapientius tulit secundam quam adversam fortunam. 

3 nam cum frater eius Timophanes ; dux a Corinthiis 
delectus, tyrannidem per milites mercennarios occu- 
passet particepsque regni ipse posset esse ; tantum 
afuit a societate sceleris ; ut antetulerit civium suorum 
libertatem fratris saluti et parere legibus quam im- 

4 perare patriae satius duxerit. hac mente per haru- 
spicem communemque affinem ; cui soror ex eisdem 
parentibus nata nupta erat ; fratrem tyrannum inter- 
ficiundum curavit. ipse non modo manus non attulit, 
sed ne aspicere quidem fraternum sanguinem voluit. 
nam dum res conficeretur, procul in praesidio fuit ; 

5 ne quis satelles posset succurrere. hoc praeclarissi- 
mum eius factum non pari modo probatum est ab 
omnibus: nonnulli enim laesam ab eo pietatem puta- 
bant et invidia laudem virtutis obterebant. mater 
vero post id factum neque domum ad se filium ad- 
misit neque aspexit ; quin eum fratricidam impiumque 

6 detestans compellaret. quibus rebus ille adeo est 
commotus ; ut nonnumquam vitae finem facere volue- 
rit atque ex ingratorum hominum conspectu morte 
decedere. 

2 Interim Dione Syracusis interfecto Dionysius rur- 

sus Syracusarum potitus est. cuius adversarii opem 
a Corinthiis petierunt ducemque, quo in bello uteren- 
tur ; postularunt. huc Timoleon missus incredibili fe- 



XX. TIMOLEON. 2. 3. 83 

licitate Dionysium tota Sicilia depulit. cum interfi- 2 
cere posset, noluit, tutoque ut Corinthum perveniret 
effecit, quod utrorumque Dionysiorum opibus Co- 
rinthii saepe adiuti fuerant, cuius benignitatis memo- 
riam volebat exstare, eamque praeclaram victoriam 
ducebat, in qua plus esset clementiae quam crudeli- 
tatis, postremo ut non solum auribus acciperetur, sed 
etiam oculis cerneretur, quem ex quanto regno ad 
quam fortunam detulisset. post Dionysii decessum 3 
cum Hiceta bellavit, qui adversatus erat Dionysio: 
quem non odio tyrannidis dissensisse. sed cupidltate 
indido fuit, quod ipse expulso Dionysio imperium di- 
mittere noluit. hoc superato Timoleon maximas copias 4 
Karthaginiensium apud Crinissum flumen fugavit ac 
satis habere coegit, si liceret Africam obtinere, qui 
iam complures annos possessionem Siciliae tenebant. 
cepit etiam Mamercum, Italicum ducem, hominem 
bellicosum et potentem, qui tyrannos adiutum in Si- 
ciliam venerat. 

Quibus rebus confectis cum propter diutumitatem 3 
belli non solum regiones, sed etiam urbes desertas 
videret, conquisivit quos potuit, primum Siculos, dein 
Corintho arcessivit colonos, quod ab iis initio Syra- 
cusae erant conditae. civibus veteribus sua restituit, 2 
novis bello vacuefactas possessiones divisit, urbium 
moenia disiecta fanaque detecta refecit, civitatibus 
leges libertatemque reddidit: ex maximo bello tantum 
otium totae insulae conciliavit, ut hic conditor ur- 
bium earum, non illi qui initio deduxerant, videretur. 
arcem Syracusis, quam munierat Dionysius ad urbem 3 
obsidendam, a fundamentis disiecit, cetera tyrannidis 
propugnacula demolitus est deditque operam, ut quam 
minime multa vestigia servitutis manerent. cum tantis 4 
esset opibus, ut etiam invitis imperare posset, tantum 
autem amorem haberet omnium Siculorum, ut nullo 
recusante regnum obtinere liceret, maluit se diligi quam 
metui. itaque, cum primum potuit, imperium depo- 

6* 



84 XX. TBIOLEON. 3—6. 

suit ac privatus Syracusis, quod reliquum vitae fuit, 
6 vixit. neque vero id imperite fecit: nam quod ceteri 
reges imperio potuerunt, hic benivolentia tenuit. nullus 
honos huic defait ; neque postda res ulla Syracusis 
gesta est publice, de qua prius sit decretum quam 
6 Timoleontis sententia cognita. nullius umquam con- 
silium non modo antelatum, sed ne comparatum quidem 
est. neque id magis eius benivolentia factum est quam 
prudentia. 

4 Hic cum aetate iam provectus esset, sine ullo 
morbo lumina oculorum amisit. quam calamitatem 
ita moderate tulit ; ut neque eum querentem quisquam 
audierit neque eo minus privatis publicisque rebus 

2 interfuerit. veniebat autem in theatrum, cum ibi con- 
cilium populi haberetur, propter valetudinem vectus 
iumentis iunctis, atque ita de vehiculo quae videban- 
tur dicebai neque hoc illi quisquam tribuebat super- 
biae: nihil enim umquam neque insolens neque glo- 

5 riosum ex ore eius exiit. qui quidem, cum suas laudes 
audiret praedicari, numquam aliud dixit quam se in 
ea re maxime dis agere gratias atque habere, quod, 
cum Siciliam recreare constituissent, tum se potissi- 

4 mum ducem esse voluissent. nihil enim rerum huma- 
narum sine deorum numine geri putabat; itaque suae 
domi sacellum Automatias constituerat idque sanctis- 
sime colebat. 

5 Ad hanc hominis excellentem bonitatem mirabiles 
accesserant casus. nam proelia maxima natali suo die 
fecit omnia, quo factum est ut eius diem natalem 

2 festum haberet universa Sicilia. huic quidam Laphy- 
stius, homo petulans et ingratus, vadimonium cum 
vellet imponere, quod cum illo se lege agere diceret, 
et complures concurrissent, qui procacitatem hominis 
manibus coercere conarentur, Timoleon oravit homines, 
ne id facerent. namque id ut Laphystio et cuivis 
liceret, se maximos labores summaque adiisse peri- 
cula. hanc enim speciem libertatis esse, si omnibus, 



XX. TIMOLEON. 5. 85 

quod quisque vellet, legibus experiri liceret. idem, & 
cum quidam Laphystii similis, nomine Demaenetus, 
in contione populi de rebus gestis eius detrahere coe- 
pisset ac nonnulla inveheretur in Timoleonta, dixit 
nunc demum se voti esse damnatum: namque hoc a 
dis immortalibus semper precatum, ut talem liber- 
tatem restitueret Syracusanis, in qua cuivis liceret de 
quo vellet quod vellet impune dicere. 

Hic cum diem supremum obisset, publice a Syra- 4 
cusanis in gymnasio, quod TimoleonteWi appellatur, 
tota celebrante Sicilia sepultus est. 



XXI. DE KEGIBUS. 

Hi fere faerunt Graecae gentis duces, qui memoria 1 
digni videantur, praeter reges: namque eos attingere 
noluimus, quod omnium res gestae separatim sunt re- 
latae. neque tamen ii admodum sunt multi. Lacedae- 2 
monius autem Agesilaus nomine, non potestate fuit 
rex, sicut ceteri Spartani. ex iis vero, qui dominatum 
imperio tenuerunt, excellentissimi fuerunt, ut nos iudi- 
camus, Persarum Cyrus et Darius, Hystaspi filius, quo- 
rum uterque privatus virtute regnum est adeptus. prior 
horum apud Massagetas in proelio cecidit, Darius se- 
nectute diem obiit supremum. tres sunt praeterea 3 
eiusdem gentis: Xerxes et duo Artaxerxae, Macrochir 
cognomine et Mnemon. Xerxi maxime est illustre, quod 
maximis post hominum memoriam exercitibus terra ma- 
rique bellum intulit Graeciae. at Macrochir praecipuam 4 
habet laudem amplissimae pulcherrimaeque corporis for- 
mae, quam incredibili ornavit virtute belK: namque illo 
Perses nemo manu fuit fortior. Mnemon autem iustitiae 
fama floruit. nam cum matris suae scelere amisisset uxo- 
rem, tantum indulsit dolori, ut eum pietas vinceret. ex s 
his duo eodem nomine morbo naturae debitum reddide- 
runt, tertius ab Artabano praefecto ferro interemptus est. 



86 XXI. DE REGIBUS. 2. 3 

2 Ex Macedonum autem gente duo multo cete- 

ros antecesserunt rerum gestarum gloria: Philippus, 
Amyntae filius, et Alexander Magnus. horum alter 
Babylone morbo consumptus est, Philippus Aegiis a 
Pausania, cum spectatum ludos iret, iuxta theatrum 

2 occisus est. imus Epirotes, Pyrrhus, qui cum populo 
Bomano bellavit. is cum Argos oppidum oppugnaret 
in Peloponneso, lapide ictus interiit. unus item Si- 
culus, Dionysius prior. nam et manu fortis et belli 
peritus fait et, id quod in tyranno non facile reperi- 
tur, minime libidinosus, non luxuriosus, non avarus, 
nullius denique rei cupidus nisi singularis perpetui- 
que imperii ob eamque rem crudelis: nam dum id 
studuit munire, nullius pepercit vitae, quem eius in- 

8 sidiatorem putaret. hic cum virtute tyrannidem sibi 
peperisset, magna retinuit felicitate: maior enim annos 
sexaginta natus decessit florente regno. neque in tam 
multis annis cuiusquam ex sua stirpe funus vidit, cum 
ex tribus uxoribus liberos procreasset multique ei nati 
essent nepotes. 

3 Fuerunt praeterea magni reges ex amicis Ale- 
xandri Magni, qui post obitum eius imperia ceperunt, 
in eis Antigonus et huius filius Demetrius, Lysimachus, 

2 Seleucus, Ptolemaeus. ex his Antigonus in proelio, 
cum adversus Seleucum et Lysimachum dimicaret, oc- 
cisus est. pari leto affectus est Lysimachus ab Seleuco: 
namque societate dissoluta bellum inter se gesserunt. 

8 at Demetrius, cum filiam suam Seleuco in matri- 
monium dedisset neque eo magis fida inter eos ami- 
citia manere potuisset, captus bello in custodia socer 

4 generi periit a morbo. neque ita multo post Se- 
leucus a Ptolemaeo Cerauno dolo interfectus est, quem 
ille a patre expulsum Alexandrea alienarum opum 
indigentem receperat. ipse autem Ptolemaeus, cum 
vivus filio regnum tradidisset, ab illo eodem vita pri- 
vatus dicitur. 

5 De quibus quoniam satis dictum putamus, non 



XXII. HAMILCAR. 1. 2. 87 

incommodum videtur non praeterire Hamilcarem et 
Hannibalem, quos et animi magnitudine et calliditate 
omnes in Africa natos praestitisse constat. 



XXn. HAMILCAR 

Hamilcar, Hannibalis filius, cognomine Barca, Kar- 1 
thaginiensis, primo Poenico bello, sed temporibus ex- 
tremis, admodum adulescentulus in Sicilia praeesse 
coepit exercitui. cum ante eius adventum et mari et 2 
terra male res gererentur Karthaginiensium, ipse ubi 
afluit, numquam hosti cessit neque locum nocendi 
dedit, saepeque e contrario occasione data lacessivit 
semperque superior discessit. quo facto, cum paene 
omnia in Sicilia Poeni amisissent, ille Erycem sic 
defendit, ut bellum eo loco gestum non videretur. 
interim Karthaginienses classe apud insulas Aegates 3 
a C. Lutatio, consule Romanorum, superati statuerunt 
belli facere finem eamque rem arbitrio permiserunt 
Hamilcaris. ille etsi flagrabat bellandi cupiditate, 
tamen paci serviundum putavit, quod patriam ex- 
haustam sumptibus diutius calamitates belli ferre non 
posse intellegebat, sed ita ut statim mente agitaret, 4 
si paulum modo res essent refectae, bellum renovare 
Bomanosque armis persequi, donicum aut virtute vi- 
cissent aut victi manus dedissent. hoc Consilio pacem 5 
conciliavit, in quo tanta fuit ferocia, cum Catulus ne- 
garet bellum compositurum, nisi ille cum suis, qui 
Erycem tenerent, armis relictis Sicilia decederent, ut 
succumbente patria ipse periturum se potius dkerit, 
quam cum tanto flagitio domum rediret: non enim 
suae esse virtutis arma a patria accepta adversus 
hostes adversariis tradere. huius pertinaciae cessit 
Catulus. 

At ille ut Karthaginem venit, multo aliter ac 2 
sperarat rem publicam se habentem cognovit. nam- 



88 XXH. HAMILCAE. 2—4. 

que diuturnitate externi mali tantum exarsit intesti- 
num bellum, ut numquam in pari periculo faerit Kar- 

2 thago nisi cum deleta est. primo mercennarii milites, 
quibus adversus Romanos usi erant, desciverunt, quo- 
rum numerus erat viginti milium. ii totam abaliena- 

3 runt Africam, ipsam Karthaginem oppugnarunt. quibus 
malis adeo sunt Poeni perterriti, ut etiam auxilia ab 
Eomanis petierint; eaque impetrarunt. sed extremo, 
cum prope iam ad desperationem pervenissent, Hamil- 

4 carem imperatorem fecerunt. is non solum hostes a 
muris Earthaginis removit, cum amplius centum milia 
facta essent armatorum, sed etiam eo compulit, ut 
locorum angustiis clausi plures fame quam ferro in- 
terirent. omnia oppida abalienata, in eis Uticam atque 
Hipponem, valentissima totius Africae, restituit pa- 

5 triae. neque eo fait contentus, sed etiam fines imperii 
propagayit, tota Africa tantum otium reddidit, ut 
nullum in ea bellum videretur multis anms faisse. 

3 Bebus his ex sententia peractis fidenti animo 

atque infesto Romanis, quo facilius causam bellandi 
reperiret, effecit ut imperator - cum exercitu in Hispa- 
niam mitteretur, eoque secum duxit filium Hannibalem 

2 annorum novem. erat praeterea cum eo adulescens 
illustris, formosus, Hasdrubal, quem nonnulli diligi 
turpius, quam par erat, ab Hamilcare loquebantur 
(non enim maledici tanto viro deesse poterant). quo 
factum est ut a praefecto morum Hasdrubal cum eo 
vetaretur esse. huic ille filiam suam in matrimonium 
dedit, quod moribus eorum non poterat interdici so- 

3 cero genero. de hoc ideo mentionem fecimus, quod 
Hamilcare occiso ille exercitui praefait resque magnas 
gessit et princeps largitione vetustos pervertit mores 
Karthaginiensium eiusdemque post mortem Hannibal 
ab exercitu accepit imperium. 

4 At Hamilcar, posteaquam mare transiit in Hi- 
spaniamque venit, magnas res secunda gessit fortuna: 
maximas bellicosissimasque gentes subegit, equis, armis, 



XXII. HAMILCAR, 4. 89 

viris, pecunia totam locupletavit Africam. hic cum in 2 
Italiain bellum inferre meditaretur, nono anno post- 
quam in Hispaniam venerat, in proelio pugnans ad- 
versus Vettones occisus est. huius perpetuum odium 3 
erga Romanos maxime concitasse videtur secundum 
bellum Poenicum. namque Hannibal, filius eius, assi- 
duis patris obtestationibus eo est perductus, ut interire 
quam Romanos non experiri mallet. 



XXIII. HANNIBAL. 

Hannibal, Hamilcaris filius, Karthaginiensis. si 1 
verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus 
omnes gentes virtute superarit, non est infitiandum 
Hannibalem tanto praestitisse ceteros imperatores pru- 
dentia, quanto populus Romanus antecedat fortitudine 
cunctas nationes. nam quotienscumque cum eo con- 2 
gressus est in Italia, semper discessit superior. quod 
nisi domi civium suorum invidia debilitatus esset, 
Romanos videtur superare potuisse. sed multorum 
obtrectatio devicit unius virtutem. 

Hic autem velut hereditate relictum odium pater- 3 
num erga Romanos sic conservavit, ut prius animam 
quam id deposuerit, qui quidem, cum patria pulsus 
esset et alienarum opum indigeret, numquam desti- 
terit animo bellare cum Romanis. nam ut omittam 2 
Philippum, quem absens hostem reddidit Romanis, 
omnium iis temporibus potentissimus rex Antiochus 
fuit. hunc tanta cupiditate incendit bellandi, ut usque 
a rubro mari arma conatus sit inferre Italiae. ad 2 
quem cum legati venissent Romani, qui de eius vo- 
luntate explorarent darentque operam consiliis clan- 
destinis ut Hannibalem in suspicionem regi adducerent, 
tamquam ab ipsis corruptus alia atque antea sentiret, 
neque id frustra fecissent idque Hannibal comperisset 
seque ab interioribus consiliis segregari vidisset, tem- 3 



90 XXIII. HANNIBAL. 8. 3. 

pore dato adiit ad regem, eique cum multa de fide 
sua et odio in Romanos commemorasset, hoc adimmt: 
*pater meus' inquit *Hamilcar puerulo me, utpote 
non amplius noveni amios nato, in Hispaniam im- 
perator proficiscens Karthagine Iovi optimo maximo 

4 hostias immolavit. quae divina res dum conficiebatur, 
quaesivit a me vellemne secum in castra proficisci. 
id cum libenter accepissem atque ab eo petere coe- 
pissem ne dubitaret ducere, tum ille, faciam, inquit, 
si mihi fidem quam postulo dederis. simul me ad 
aram adduxit, apud quam sacrificare instituerat, eam- 
que ceteris remotis tenentem iurare iussit numquam 

5 me in amicitia cum Romanis fore. id ego iusiurandum 
patri datum usque ad hanc aetatem ita conservavi, 
ut nemini dubium esse debeat, quin reliquo tempore 

6 eadem mente sim futurus. quare si quid amice de 
Romanis cogitabis, non imprudenter feceris, si me 
celaris; cum quidem bellum parabis, te ipsum frustra- 
beris, si non me in eo principem posueris/ 

3 Hac igitur qua diximus aetate cum patre in Hi- 
spaniam profectus est, cuius post obitum, Hasdrubale 
imperatore sufifecto, equitatui omni praefuit. hoc quo- 
que interfecto exercitus summam imperii ad eum de- 
tulit. id Karthaginem delatum publice comprobatum 

2 est. sic Hannibal minor quinque et viginti annis natus 
imperator factus proximo triennio omnes gentes Hi- 
spaniae bello subegit, Saguntum, foederatam civitatem, 

8 vi expugnavit, tres exercitus maximos comparavit. ex 
his unum in Africam misit, alterum cum Hasdrubale 
fratre in Hispania reliquit, tertium in Italiam secum 
duxit. ut saltum Pyrenaeum transiit, quacumque iter 
fecit, cum omnibus incolis conflixit: neminem nisi 

4 victum dimisit. ad Alpes posteaquam venit, qua Ita- 
liam ab Gallia seiungunt, quas nemo umquam cum 
exercitu ante eum praeter Herculem Graium trans- 
ierat (quo facto is hodie saltus Graius appellatur), 
Alpicos conantes prohibere transitu concidit, loca pate- 



XXIII. HANNIBAL. 3-6. 91 

fecit, itinera muniit, effecit ut ea elephantus ornatus 
ire posset, qua antea unus homo inermis vix poterat 
repere. hac copias traduxit in Italiamque pervenit. 

Conflixerat apud Rhodanum cum P. Cornelio Sci- 4 
pione cqnsule eumque pepulerat. cum hoc eodem 
Clastidii apud Padum decernit sauciumque inde ac 
fugatum dimittit. tertio idem Scipio cum collega Ti. 2 
Longo apud Trebiam adversus eum venit. cum iis 
manum conseruit, utrosque profligavit. inde per Li- 
gures Appenninum transiit, petens Etruriam. hoc in 3 
itinere adeo gravi morbo afficitur oculorum, ut postea 
numquam dextro aeque bene usus sit. qua valetudine 
cum etiamnum premeretur lecticaque ferretur, C. Fla- 
minium consulem apud Trasumennum cum exercitu 
insidiis circumventum occidit, neque multo post C. Cen- 
tenium praetorem cum delecta manu saltus occupan- 
tem. hinc in Apuliam pervenit. ibi obviam ei venerunt 4 
duo consules, C. Terentius et L. Aemilius. utriusque 
exercitus uno proelio fugavit, Paulum consulem occi- 
dit et aliquot praeterea consulares, in eis Cn. Servi- 
lium Geminum, qui superiore anno fuerat consul. 

Hac pugna pugnata Romam profectus nullo re- 5 
sistente in propinquis urbi montibus moratus est. cum 
aliquot ibi dies castra habuisset et Capuam reverte- 
retur ; Q. Fabius Maximus, dictator Romanus, in agro 
Falerno ei se obiecit. hic clausus locorum angustiis 2 
noctu sine ullo detrimento exercitus se expedivit Fa- 
bioque, callidissimo imperatori, dedit verba. namque 
obducta nocte sarmenta in cornibus iuvencorum deli- 
gata incendit eiusque generis multitudinem magnam 
dispalatam immisit. quo repentino visu obiecto tan- 
tum terrorem iniecit exercitui Romanorum, ut egredi 
extra vallum nemo sit ausus. hanc post rem gestam 8 
non ita multis diebus M. Minucium Rufurn, magistrum 
equitum pari ac dictatorem imperio, dolo productum 
in proelium fugavit. Ti. Sempronium Gracchum, iterum 
consulem, in Lucanis absens in insidias inductum 



92 XXm. HANNIBAL. 5-7. 

sustulit. M. Claudium Marcellum, quinquiens consulem, 
4 apud Yenusiam pari modo interfecit. longum est 
omnia enumerare proelia. quare hoc unum satis erit 
dictum, ex quo intellegi possit, quantus ille fuerit: 
quamdiu in Italia fuit, nemo ei in acie rest^tit, nemo 
adversus eum post Cannensem pugnam in campo 
castra posuit. 

6 TTuic invictus patriam defensum revocatus bellum 
gessit adversus P. Scipionem, filium eius Scipionis, 
quem ipse primo apud Rhodanum, iterum apud Padum, 

2 tertio apud Trebiam fugarat. cum hoc exhaustis iam 
patriae facultatibus cupivit impraesentiarum bellum 
componere, quo valentior postea congrederetur. inde 

3 colloquium convenit, condiciones non convenerunt. post 
id factum paucis diebus apud Zamam cum eodem con- 
flixit; pulsus (jncredibile dictu) biduo et duabus nocti- 
bus Hadrumetum pervenit, quod abest ab Zama cir- 

4 citer milia passuum trecenta. in hac fuga Numidae, 
qui simul cum eo ex acie excesserant, insidiati sunt 
ei, quos non solum effugit, sed etiam ipsos oppressit. 
Hadrumeti reliquos e fuga collegit, novis dilectibus 
paucis diebus multos contraxit. 

7 Cum in apparando acerrime esset occupatus, Kar- 
thaginienses bellum cum Romanis composuerunt. ille 
nihilo setius exercitui postea praefuit resque in Africa 
gessit [itemque Mago frater eius] usque ad P. Sul- 

2 picium C. Aurelium consules. his enim magistratibus 
legati Earthaginienses Romam venerunt, qui senatui 
populoque Romano gratias agerent, quod cum iis 
pacem fecissent, ob eamque rem corona aurea eos 
donarent simulque peterent, ut obsides eorum Fre- 

8 gellis essent captivique redderentur. his ex senatus 
consulto responsum est: munus eorum gratum ac- 
ceptumque esse; obsides, quo loco rogarent, futuros; 
captivos non remissuros, quod Hannibalem, cuius opera 
susceptum bellum foret, inimicissimum nomini Romano, 
etiamnum cum imperio apud exercitum haberent item- 



XXIII. HANNIBAL. 7. 8. 93 

que fratrem eius Magonem. hoc responso Earthagi- 4 
nienses cognito Hannibalem domum et Magonem re- 
vocarunt. huc ut rediit, rex factus est, postquam 
imperator fuerat, auno secundo et vicesimo: ut enim 
Romae cpnsules, sic Earthagine quotannis annui bini 
reges creabantur. in eo magistratu pari diligentia se 5 
Hannibal praebuit, ac fuerat in bello. namque effecit 
ex novis vectigalibus non solum ut esset pecunia, quae 
Romanis ex foedere penderetur, sed etiam superesset, 
quae in aerario reponeretur. deinde [anno post prae- 6 
turam] M. Glaudio L. Furio consulibus Roma legati 
Earthaginem venerunt. hos Hannibal ratus sui ex- 
poscendi gratia missos, priusquam iis senatus daretur, 
navem ascendit clam atque in Syriam ad Antiochum 
perfugit. hac re palam facta Poeni naves duas, quae 7 
eum comprehenderent, si possent consequi, miserunt, 
bona eius publicarunt, domum a fundamentis disie- 
cerunt, ipsum exulem iudicarunt. 

At Hannibal anno quarto, postquam domo pro- 8 
fugerat, L. Gornelio Q. Minucio consulibus, cum quin- 
que navibus Africam accessit in finibus Cyrenaeomm, 
si forte Earthaginienses ad bellum inducere posset 
Antiochi spe fiduciaque, cui iam persuaserat ut cum 
exercitibus in Italiam proficisceretur. huc Magonem 
fratrem excivit. id ubi Poeni resciverunt, Magonem 2 
eadem, qua fratrem, absentem affecerunt poena. illi 
desperatis rebus cum solvissent naves ac vela ventis 
dedissent, Hannibal ad Antiochum pervenit. de Ma- 
gonis interitu duplex memoria prodita est: namque 
alii naufragio, alii a servulis ipsius interfectum eum 
scriptum reliquerunt. Antiochus autem si tam in ge- 3 
rendo bello consiliis eius parere voluisset, quam in 
suscipiendo instituerat, propius Tiberi quam in Ther- 
mopylis de summa imperii dimicasset. quem etsi 
multa stulte conari videbat, tamen nulla deseruit in 
re. praefuit paucis navibus, quas ex Syria iussus erat 4 
in Asiam ducere, iisque adversus Rhodiorum classem 



94 XXTTT. HANNIBAL. 8-10. 

in JPamphylio mari conflixit. in quo cum multitudine 
adversariorum sui superarentur, ipse quo cornu rem 
gessit fuit superior. 

9 Antiocho fugato verens ne dederetur, quod sine 
dubio accidisset, si sui fecisset potestatem, Cretam 
ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, conside- 

2 raret. vidit autem vir omnium callidissimus in magno 
se fore periculo, nisi quid providisset, propter ava- 
ritiam Cretensium: magnam enim secum pecuniam 

3 portabat, de qua sciebat exisse famam. itaque capit 
tale consilium. amphoras complures complet plumbo, 
summas operit auro et argento. has praesentibus 
principibus deponit in templo Dianae, simulans se 
suas fortunas illorum fidei credere. his in errorem 
inductis statuas aeneas, quas secum portabat, omni 
sua pecunia complet easque in propatulo domi abicit. 

4 Gortynii templum magna cura custodiunt, non tam 
a ceteris quam ab Hannibale, ne ille inscientibus iis 
tolleret sua secumque duceret. 

10 Sic conservatis suis rebus omnibus Poenus illusis 
Cretensibus ad Prusiam in Pontum pervenit. apud 
quem eodem animo fuit erga Italiam neque aliud quic- 
quam egit quam regem armavit et exacuit adversus 

2 Romanos. quem cum videret domesticis opibus minus 
esse robustum, conciliabat ceteros reges, adiungebat 
bellicosas nationes. dissidebat ab eo Pergamenus rex 
Eumenes, Romanis amicissimus, bellumque inter eos 

3 gerebatur et mari et terra; sed utrobique Eumenes 
plus valebat propter Romanorum societatem. quo 
magis cupiebat eum Hannibal opprimi, quem si remo- 
visset, faciliora sibi cetera fore arbitrabatur. ad hunc 

4 interficiundum talem iniit rationem. classe paucis 
diebus erant decreturi. superabatur navium multitu- 
dine: dolo erat pugnandum, cum par non esset armis. 
imperavit quam plurimas venenatas serpentes vivas 

5 colligi easque in vasa fictilia conici. harum cum effe- 
cisset magnam multitudinem, die ipso, quo facturus 



XXm. HANNIBAL. 10—12. 95 

erat navale proelium, classiarios convocat iisque prae- 
cipit, omnes ut in unam Eumenis regis concurrant 
navem, a ceteris tantum satis habeant se defendere. 
id illos facile serpentium multitudine consecuturos. 
rex autem in qua nave veheretur, ut scirent, se factu- 6 
rum: quem si aut cepissent aut interfecissent, magno 
iis pollicetur praemio fore. tali cohortatione militum 11 
facta classis ab utrisque in proelium deducitur. quarum 
acie constituta, priusquam signum pugnae daretur, 
Hannibal, ut palam faceret suis, quo loco Eumenes 
esset, tabellarium in scapha cum caduceo mittit. qui 2 
ubi ad naves adversariorum pervenit epistulamque 
ostendens se regem professus est quaerere, statim ad 
Eumenem deductus est, quod nemo dubitabat quin 
aliquid de pace esset scriptum. tabellarius ducis nave 
declarata suis eodem, unde erat egressus, se recepit. 
at Eumenes soluta epistula nihil in ea repperit nisi 3 
quae ad irridendum eum pertinerent. cuius rei etsi 
causam mirabatur neque reperiebat, tamen proelium 
statim committere non dubitavit. horum in concursu 4 
Bithyni Hannibalis praecepto universi navem Eumenis 
adoriuntur. quoram vim rex cum sustinere non posset, 
fuga salutem petiit, quam consecutus non esset, nisi 
intra sua praesidia se recepisset, quae in proximo 
litore erant collocata. reliquae Pergamenae naves cum 5 
adversarios premerent acrius, repente in eas vasa 
fictilia, de quibus supra mentionem fecimus, conici 
coepta sunt. quae iacta initio risum pugnantibus con- 
citarunt, neque quare id fieret poterat intellegi. post- 6 
quam autem naves suas oppletas conspexerunt serpen- 
tibus, nova re perterriti, cum, quid potissimum vitarent, 
non viderent, puppes verterunt seque ad sua castra 
nautica rettulerunt sic Hannibal consilio arma Per- 7 
gamenorum superavit, neque tum solum, sed saepe 
alias pedestribus copiis pari prudentia pepulit ad- 
versarios. 

Quae dum in Asia geruntur, accidit casu ut le-12 



96 XXIII. HANNIBAL. 12. 13. 

gati Prusiae Romae apud T. Quintium Flamininum 
consularem cenarent, atque ibi de Hannibale men- 
tione facta ex iis unus diceret eum in Prusiae regno 

2 esse. id postero die Flamininus senatui detulit. patres 
conscripti, qui Hannibale vivo numquam se sine in- 
sidiis ftituros existimarent, legatos in Bithyniam mi- 
serunt, in eis Flamininum, qui ab rege peterent, ne 
inimicissimum suum secum haberet sibique dederet. 

3 his Prusia negare ausus non est; illud recusavit, ne 
id a se fieri postularent, quod adversus ius hospitii 
esset: ipsi, si possent, comprehenderent: locum, ubi | 
esset, facile inventuros. Hannibal enim uno loco se ' 
tenebat, in castello quod ei a rege datum erat muneri, 
idque sic aedificarat, ut in omnibus partibus aedificii 
exitus haberet, scilicet verens ne usu veniret, quod | 

4 accidit. huc cum legati Romanorum venissent ac 
multitudine domum eius circumdedissent, puer ab 
ianua prospiciens Hannibali dixit plures praeter con- 
suetudinem armatos apparere. qui imperavit ei, ut 
omnes fores aedificii circumiret ac propere sibi nun- 

6 tiaret, num eodem modo undique obsideretur. puer 
cum celeriter, quid vidisset, renuntiasset omnesque 
exitus occupatos ostendisset, sensit id non fortuito 
factum, sed se peti neque sibi diutius vitam esse re- 
tinendam. quam ne alieno arbitrio dimitteret, memor 
pristinarum virtutum venenum, quod semper secum 
habere consuerat, sumpsit. 
13 Sic vir fortissimus, multis variisque perfanctus 
laboribus, anno acquievit septuagesimo. quibus con- 
sulibus interierit, non convenit. namque Atticus 
M. Claudio Marcello Q. Fabio Labeone consulibus 
mortuum in annali suo scriptum reliquit, at Polybius 
L. Aemilio Paulo Cn. Baebio Tamphilo, Sulpicius 
autem Blitho P. Cornelio Cethego M. Baebio Tam- 

2 philo. atque hic tantus vir tantisque bellis districtus 
nonnihil temporis tribuit litteris. namque aliquot eius 
libri sunt, Graeco sermone confecti, in eis ad Rhodios 



\ 



XXDI. HANNIBAL. 13. 97 

de Cn. Manlii Volsonis in Asia rebus gestis. liuius 8 
belli gesta multi memoriae prodiderunt, sed ex eis 
duo, qui cum eo in castris fuerunt simulque vixerunt, 
quamdiu fortuna passa est ; Silenus et Sosylus Lace- 
daemonius. atque hoc Sosylo Hannibal litterarum 
Graecarum usus est doctore. 

Sed nos tempus est huius libri facere finem et * 
Romanorum explicare imperatores, quo facilius col- 
latis utrorumque factis, qui viri praeferendi sint ; possit 
iudicari. 



OORKJBLXUS NHPOS. 



EX LIBRO 

COKNELII NEPOTIS 

DE LATINIS fflSTORICIS. 

XXIV. CATO. 

1 M. Cato, ortus municipio Tusculo, adulescentulus, 
priusquam honoribus operam daret, versatus est in 
Sabinis, quod ibi heredium a patre relictum habebat. 
inde hortatu L. Valerii Flacci, quem in consulatu 
censuraque habuit collegam, ut M. Perpenna censo- 
rius narrare solitus est, Romam demigravit in foro- 

2 que esse coepit. primum stipendium meruit annorum 
decem septemque. Q. Fabio M. Claudio consulibus 
tribunus militum in Sicilia fuit. inde ut rediit, castra 
secutus est C. Claudii Neronis, magnique opera eius 
existimata est in proelio apud Senam, quo cecidit 

S Hasdrubal, frater Hannibalis. quaestor obtigit P. Afri- 
cano consuli, cum quo non pro sortis necessitudine 
vixit: namque ab eo perpetua dissensit vita. aedilis 

4 plebei factus est cum C. Helvio. praetor provinciam 
obtinuit Sardiniam, ex qua quaestor superiore tem- 
pore ex Africa decedens Q. Ennium poetam deduxerat, 
quod non minoris aestimamus quam quemlibet am- 
plissimum Sardiniensem triumphum. 

2 Consulatum gessit cum L. Valerio Flacco. sorte 

provinciam nactus Hispaniam citeriorem ex ea trium- 

2 phum deportavit. ibi cum diutius moraretur, P. Scipio 



XXIV. CATO. 2. 3. 99 

Africanus consul iterum, cuius in priore consulatu 
quaestor fuerat, voluit eum de provincia depellere et 
ipse ei succedere, neque hoc per senatum efficere 
potuit, cum quidem Scipio principatum in civitate 
obtineret, quod tum non potentia, sed iure res pu- 
blica administrabatur. qua ex re iratus senatui can- 
sulatu peracto privatus in urbe mansit. at Gato, censor 3 
cum eodem Flacco factus, severe praefuit ei potestati. 
nam et in complures nobiles animadvertit et multas 
res novas in edictum addidit, qua re luxuria repri- 
meretur, quae iam tum incipiebat pullulare. circiter 4 
annos octoginta, usque ad extremam aetatem ab adu- 
lescentia, rei publicae causa suscipere inimicitias non 
destitit. a multis tentatus non modo nullum detrimen- 
tum existimationis fecit, sed, quoad vixit, virtutum 
laude crevit. 

In omnibus rebus singulari fuit industria: nam 3 
et agricola sollers et peritus iuris consultus et magnus 
imperator et probabilis orator et cupidissimus Htte- 
rarum fuit. quarum studium etsi senior arripuerat, 2 
tamen tantum progressum fecit, ut non facile repe- 
riri possit neque de Graecis neque de Italicis rebus, 
quod ei fuerit incognitum. ab adulescentia confecit 
orationes. senex historias scribere instituit. earum 3 
sunt libri septem. primus continet res gestas regum 
populi Romani, secundus et tertius unde quaeque 
civitas orta sit Italica, ob quam rem omnes Origi- 
nes videtur appellasse. in quarto autem bellum 
Poenicum est primum, in quinto secundum. atque 4 
haec omnia capitulatim sunt dicta. reliqua quoque 
bella pari modo perseeutus est usque ad praeturam 
Ser. Galbae, qui diripuit Lusitanos: atque horum 
bellorum duces non nominavit, sed sine nominibus 
res notavit. in eisdem exposuit, quae in Italia Hi- 
spaniisque [aut fierent aut] viderentur admiranda: in 
quibus multa industria et diligentia comparet, nulla 
doctrina. 

7* 



100 XXV. ATTICUS. 1. 2. 

5 Huius de vita et moribus plura in eo libro per- 

secuti sumus, quem separatim de eo fecimus rogatu 
T. Pomponii Attici. quare studiosos Catonis ad lllud 
yolumen delegamus. 



XXV. ATTICUS. 

1 T. Pomponius Atticus, ab origine ultima stirpis 
Bomanae generatus, perpetuo a maioribus acceptam 

2 equestrem obtinuit dignitatem. patre usus est dili- 
gente et, ut tum erant tempora, diti inprimisque 
studioso litterarum. hic, prout ipse amabat litteras, 
omnibus doctrinis, quibus puerilis aetas impertiri 

8 debet, filium erudivit. erat autem in puero praeter 
docilitatem ingenii summa suavitas oris atque vocis, 
ut non solum celeriter acciperet quae tradebantur, sed 
etiam excellenter pronuntiaret. qua ex re in pueritia 
nobilis inter aequales ferebatur clariusque exsplen- 
descebat, quam generosi condiscipuli animo aequo 

4 ferre possent. itaque incitabat omnes studio suo, quo 
in numero fuerunt L. Torquatus, C. Marius filius, 
M. Cicero: quos consuetudine sua sic devinxit, ut 
nemo iis perpetua vita fuerit carior. 

2 Pater mature decessit. ipse adulescentulus prop- 

ter affinitatem P. Sulpicii, qui tribunus plebei inter- 
fectus est, non expers fuit illius periculi: namque 
Anicia, Pomponii consobrina, nupserat Servio, fratri 

2 Sulpicii. itaque interfecto Sulpicio posteaquam vidit 
Cinnano tumultu civitatem esse perturbatam neque 
sibi dari facultatem pro dignitate vivendi, quin alteru- 
tram partem offenderet, dissociatis animis civium, cum 
alii Sullanis, alii Cinnanis faverent partibus, idoneum 
tempus ratus studiis obsequendi suis Athenas se con- 
tulit. neque eo setius adulescentem Marium hostem 
iudicatum iuvit opibus suis, cuius fugam pecunia sub- 

8 levavit. ac ne illa peregrinatio detrimentum aliquod 



XXV. ATTICUS. 2-4. 101 

afferret rei familiari, eodem magnam partem fortu- 
narum traiecit suarum. hic ita vixit, ut universis 
Atheniensibus merito esset carissimus. nam praeter 4 
gratiam, quae iam in adulescentulo magna erat, saepe 
suis opibus inopiam eorum publicam levavit. cum 
enim versuram facere publice necesse esset neque eius 
condicionem aequam haberent, semper se interposuit, 
atque ita ut neque usuram umquam ab iis acceperit 
neque longius, quam dictmn esset, debere paasus sit. 
quod utrumque erat iis salutare: nam neque indul- 5 
gendo inveterascere eorum aes alienum patiebatur ne- 
que multiplicandis usuris crescere. auxit hoc officium 6 
alia quoque liberalitate: nam universos frumento do- 
navit, ita ut singulis seni modii tritici darentur, qui 
modus mensurae medimnus Athenis appellatur. 

Hic autem sic se gerebat, ut communis infimis, 3 
par principibus videretur. quo factum est ut huic 
omnes honores, quos possent, publice haberent civem- 
que facere studerent: quo beneficio ille uti noluit 
[quod nonnulli ita interpretantur, amitti civitatem 
Romanam alia ascita]. quamdiu affiiit, ne qua sibi 2 
statua poneretur, restitit, absens prohibere non po- 
tuit. itaque aliquot ipsi et Phidiae locis sanctissimis 
posuerunt: hunc enim in omni procuratione rei pu- 
blicae actorem auctoremque habebant potissimum. 
igitur primum illud munus fortunae, quod in ea urbe a 
natus est, in qua domicilium orbis terrarum esset 
imperii, ut eandem et patriam haberet et domum; 
hoc specimen prudentiae, quod, cum in eam se civi- 
tatem contulisset, quae antiquitate, humanitate doctri- 
naque praestaret omnes, imus ei fuit carissimus. 

Huc ex Asia Sulla decedens cum venisset, quam- 4 
diu ibi fuit, secum habuit Pomponium, captus adu- 
lescentis et humanitate et doctrina. sic enim Graece 
loquebatur, ut Athenis natus videretur; tanta autem 
suavitas erat sermonis Latini, ut appareret in eo na- 
tivum quendam leporem esse, non ascitum. idem poe- 



102 XXV. ATTICUS. 4. 5. 

mata pronuntiabat et Graece et Latine sic, ut supra 
* nihil posset addi. quibus rebus factum est ut Sulla 
nusquam eum ab se dimitteret cuperetque secum de- 
ducere, cui cum persuadere tentaret, 'noli, oro te/ 
inquit Pomponius 'adversum eos me velle ducere, cum 
quibus ne contra te arma ferrem, Italiam reliqui.' at 
Sulla adulescentis officio collaudato omnia munera ei, 
quae Athenis acceperat, proficiscens iussit deferri. 

3 Hic complures annos moratus, cum et rei fami- 
liari tantum operae daret, quantum non indiligens 
deberet pater familias, et omnia reliqua tempora aut 
litteris aut Atheniensium rei publicae tribueret, nihilo 

4 minus amicis urbana officia praestitit. nam et ad 
comitia eorum ventitavit et, si qua res maior acta 
est, non defuit. sicut Giceroni in omnibus eius peri- 
culis singularem fidem praebuit: cui ex patria fugienti 
sestertium ducenta et quinquaginta milia donavit. 

6 tranquillatis autem rebus Romanis remigravit Romam, 
ut opinor L. Gotta L. Torquato consulibus: quem 
discedentem sic universa civitas Atheniensium prose- 
cuta est, ut lacrimis desiderii futuri dolorem indicaret. 

5 Habebat avunculum Q. Gaecilium, equitem Ro- 
manum, familiarem L. Luculli, divitem, difficillima 
natura: cuius sic asperitatem veritus est, ut, quem 
nemo ferre posset, huius sine offensione ad summam 
senectutem retinuerit benivolentiam. quo facto tulit 

2 pietatis fructum. Gaecilius enim moriens testamento 
adoptavit eum heredemque fecit ex dodrante: ex qua 

8 hereditate accepit circiter centiens sestertium. erat 
nupta soror Attici Q. Tullio Ciceroni, easque nuptias 
M. Cicero conciliarat, cum quo a condiscipulatu vi- 
vebat coniunctissime, multo etiam familiarius quam 
cum Quinto, ut iudicari possit plus in amicitia valere 

4 similitudinem morum quam affinitatem. utebatur autem 
intime Q. Hortensio, qui iis temporibus principatum 
eloquentiae tenebat, ut intellegi non posset, uter eum 
plus diligeret, Gicero an Hortensius: et, id quod erat 



XXV. ATTICUS. 5-7. 103 

difficillimum, efficiebat ut ; inter quos tantae laudis 
esset aemulatio, nulla intercederet obtrectatio esset- 
que talium virorum copula. 

In re publica ita est versatus, ut semper opti- 6 
marum partium et esset et existimaretur, neque tamen 
se civilibus fluctibus committeret, quod non magis 
eos in sua potestate existimabat esse, qui se his de- 
dissent, quam qui maritimis iactarentur. honores non i 
petiit, cum ei paterent propter vel gratiam vel digni- 
tatem: quod neque peti more maiorum neque capi 
possent conservatis legibus in tam effusis ambitus 
largitionibus neque geri e re publica sine periculo 
corruptis civitatis moribus. ad hastam publicam num- 8 
quam accessit. nullius rei neque praes neque man- 
ceps factus est. neminem neque suo nomine neque 
subscribens accusavit, in ius de sua re numquam iit, 
iudicium nullum habuit. multorum consulum prae- 4 
torumque praefecturas delatas sic accepit, ut neminem 
in provinciam sit secutus, honore fuerit contentus, 
rei familiaris despexerit fructum: qui ne cum Quinto 
quidem Cicerone voluerit ire in Asiam, cum apud 
eum legati locum obtinere posset. non enim decere 
se arbitrabatur, cum praeturam gerere noluisset, asse- 
clam esse praetoris. qua in re non solum dignitati 6 
serviebat, sed etiam tranquillitati, cum suspiciones 
quoque vitaret criminum. quo fiebat ut eius obser- 
vantia omnibus esset carior, cum eam officio, non 
timori neque spei tribui viderent. 

Incidit Caesarianum civile bellum. cum haberet 7 
annos circiter sexaginta, usus est aetatis vacatione 
neque se quoquam movit ex urbe. quae amicis suis 
opus fuerant ad Pompeium proficiscentibus, omnia ex 
sua re familiari dedit, ipsum Pompeium coniunctum 
non offendit. nullum ab eo habebat ornamentum, ut t 
ceteri, qui per eum aut honores aut divitias ceperant: 
quorum partim invitissimi castra sunt secuti, partim 
summa cum eius offensione domi remanserunt. Caesari S 



104 XXV. ATTICUS. 7-9. 

autem Attici quies tanto opere fdit grata, ut victor, 
cum privatis pecunias per epistulas iniperaret, huic 
non solum molestus non fuerit, sed etiam sororis 
filium et Q. Ciceronem ex Pompei castris concesserit. 
sic vetere instituto vitae effugit nova pericula. 

8 Secutum est illud. occiso Caesare cum res pu- 
blica penes Brutos videretur esse et Cassium ac tota 

2 civitas se ad eos convertisset, sic M. Bruto usus est ; 
ut nullo ille adulescens aequali familiarius quam hoc 
sene, neque solum eum principem consilii haberet, 

s sed etiam in convictu. excogitatum est a quibusdam, 
ut privatum aerarium Caesaris interfectoribus ab equi- 
tibus Romanis constitueretur. id facile effici posse 
arbitrati sunt, si principes eius ordinis pecunias con- 
tulissent. itaque appellatus est a C. Flavio, Bruti 

4 familiari, Atticus, ut eius rei princeps esse vellet. at 
ille, qui officia amicis praestanda sine factione existi- 
maret semperque a talibus se consiliis removisset, 
respondit: si quid Brutus de suis facultatibus uti vo- 
luisset, usurum, quantum eae paterentur, se neque 
cum quoquam de ea re collocuturum neque coiturum. 
sic ille consensionis globus huius unius dissensione 

5 disiectus est. neque multo post superior esse coepit 
Antonius, ita ut Brutus et Cassius omissa cura pro- 
vinciarum, quae iis dicis causa datae erant a consule, 

6 desperatis rebus in exilium proficiscerentur. Atticus, 
qui pecuniam simul cum ceteris conferre noluerat 
florenti illi parti, abiecto Bruto Italiaque cedenti se- 
stertium centum milia muneri misit. eidem in Epiro 
absens trecenta iussit dari, neque eo magis potenti 
adulatus est Antonio neque desperatos reliquit. 

9 Secutum est bellum gestum apud Mutinam. in 
quo si tantum eum prudentem dicam, minus quam 
debeam praedicem, cum ille potius divinus fuerit, si 
divinatio appellanda est perpetua naturalis bonitas, 

2 quae nullis casibus agitatur neque minuitur. hostis 
Antonius iudicatus Italia cesserat: spes restituendi 



XXV. ATTICUS. 9. 10. 105 

nulla erat. non solum inimici, qui tum erant poten- 
tissimi et plurimi, sed etiam qui adversariis eius se 
venditabant et in eo laedendo aliquam consecuturos 
sperabant commoditatem, Antonii familiares inseque- 
bantur, uxorem Fulviam omnibus rebus spoliare cu- 
piebant, liberos etiam exstinguere parabant. Atticus, s 
cum Giceronis intima familiaritate uteretur, amicissi- 
mus esset Bruto, non modo nihil iis indulsit ad An- 
tonium violandum, sed e contrario familiares eius ex 
urbe profugientes, quantum potuit, texit, quibus rebus 
indiguerunt, adiuvit. Publio vero Volumnio ea tribuit, 4 
ut plura a parente proficisci non potuerint. ipsi autem 
Fulviae, cum litibus distineretur magnisque terrori- 
bus vexaretur, tanta diligentia officium suum prae- 
stitit, ut nullum illa stiterit vadimonium sine Attico, 
Atticus sponsor omnium rerum fuerit. quin etiam, 5 
cum illa fandum secunda fortuna emisset in diem 
neque post calamitatem versuram facere potuisset, ille 
se interposuit pecuniamque sine faenore sineque ulla 
stipulatione credidit, maximum existimans quaestum, 
memorem gratumque cognosci, simulque aperiens se 
non fortunae, sed hominibus solere esse amicum. quae 6 
cum faciebat, nemo eum temporis causa facere po- 
terat existimare: nemini enim in opinionem veniebat 
Antonium rerum potiturum. sed sensus eius a non- 7 
nullis optimatibus reprehendebatur, quod parum odisse 
malos cives videretur. ille autem, sui iudicii, potius 
quid se facere par esset intuebatur quam quid alii 
laudaturi forent. 

Conversa subito fortuna est. ut Antonius rediitlO 
in Italiam, nemo non magno in periculo Atticum 
putarat propter intimam familiaritatem Ciceronis et 
Bruti. itaque ad adventum imperatorum de foro 2 
decesserat, timens proscriptionem , latebatque apud 
P. Volumnium, cui, ut ostendimus, paulo ante opem 
tulerat (tanta varietas iis temporibus fuit fortunae, 
ut modo hi, modo illi in summo essent aut fastigio 



106 XXV. ATTICUS. 10. 11. 

aut periculo), habebatque secum Q. Gellium Canum, 

8 aequalem simillimumque sui. hoc quoque Attici bo- 
nitatis exemplum, quod cum eo, quem puerum in ludo 
eognorat, adeo coniuncte vixit, ut ad extremam aeta- 

4 tem amicitia eorum creverit. Antonius autem, etsi 
tanto odio ferebatur in Ciceronem, ut non solum ei, 
sed etiam omnibus eius amicis esset inimicus eosque 
vellet proscribere multis hortantibus, tamen Attici 
memor fuit officii et ei, cum requisisset, ubinam esset, 
sua manu scripsit, ne timeret statimque ad se veniret: 
se eum et eius causa Canum de proscriptorum numero 
exemisse. ac ne quod periculum incideret, quod noctu 

6 fiebat, praesidium ei misit. sic Atticus in summo 
timore non solum sibi, sed etiam ei, quem carissi- 
mum habebat, praesidio fuit [neque enim suae solum 
a quoquam auxilium petiit salutis, sed coniuncti], 
ut appareret nullam seiunctam sibi ab eo velle for- 

6 tunam. quodsi gubernator praecipua laude effertur, 
qui navem ex hieme marique scopuloso servat, cur 
non singularis eius existimetur prudentia, qui ex tot 
tamque gravibus procellis civilibus ad incolumitatem 
pervenit? 
11 Quibus ex malis ut se emersit, nihil aliud egit 

quam ut quam plurimis, quibus rebus posset, esset 
auxilio. cum proscriptos praemiis imperatorum vul- 
gus conquireret, nemo in Epirum venit, cui res ulla 
defuerit: nemini non ibi perpetuo manendi potestas 

2 facta est; quin etiam post proelium Philippense in- 
teritumque C. Cassii et M. Bruti L. Iulium Mocillam 
praetorium et filium eius Aulumque Torquatum cete- 
rosque pari fortuna perculsos instituit tueri atque 
ex Epiro iis omnia Samothraeciam supportari iussit. 

8 difficile est omnia persequi et non necessarium. illud 
unum intellegi volumus, illius liberalitatem neque 

4 temporariam neque callidam fuisse. id ex ipsis rebus 
ac temporibus iudicari potest, quod non florentibus 
se venditavit, sed afflictis semper succurrit: qui quidem 



XXV. ATTICUS. 11. 12. 107 

Serviliam, Bruti matrem, non minus post moitem 
eius quam florentem coluerit. sic liberalitate utens 5 
nullas inimicitias gessit 7 quod neque laedebat quem- 
quam neque, si quam iniuriam acceperat, non male- 
bat oblivisci quam ulcisci. idem immortali memoria 
percepta retinebat beneficia; quae autem ipse tribue- 
rat ; tam diu meminerat, quoad ille gratus erat 7 qui 
acceperat. itaque hic fecit ut vere dictum videatur: 6 

Sui cuique mores frngunt fortunam hominibus. 

neque tamen ille prius fortunam quam se ipse finxit 7 
qui cavit ne qua in re iure plecteretur. 

His igitur rebus effecit ut M. Vipsanius Agrippa, 12 
intima familiaritate coniunctus adulescenti Caesari, 
cum propter suam gratiam et Caesaris potentiam 
nullius condicionis non haberet potestatem, potissi- 
mum eius deligeret affinitatem praeoptaretque equitis 
Romani filiam generosarum nuptiis. atque harum 2 
nuptiarum conciliator fuit (non est enim celandum) 
M. Antonius ; triumvirum rei publicae constituendae. 
cuius gratia cum augere possessiones posset suas 7 tan- 
tum afuit a cupiditate pecuniae, ut nulla in re usus 
sit ea nisi in deprecandis amicorum aut periculis aut 
incommodis. quod quidem sub ipsa proscriptione per- 3 
illustre fuit. nam cum L. Saufei equitis Romarri, 
aequalis sui 7 qui complures annos studio ductus philo- 
sophiae habitabat Athenis habebatque in Italia pre- 
tiosas possessiones, tresviri bona vendidissent consue- 
tudine ea ; qua tum res gerebantur 7 Attici labore atque 
industria factum est ut eodem nuntio Saufeius fieret 
certior se patrimonium amisisse et recuperasse. idem 4 
L. Iulium Calidum, quem post Lucretii Catullique 
mortem multo elegantissimum poetam nostram tulisse 
aetatem vere videor posse contendere, neque minus 
virum bonum optimisque artibus eruditum, post pro- 
scriptionem equitum propter magnas eius Africanas 
possessiones in proscriptorum numerum a P. Volumnio, 



108 XXV. ATTICUS. 1*. 13. 

praefecto fabrmn Antonii, absentem relatum expedivit 

$ quod in praesenti utrum ei laboriosius an gloriosius 

fuerit, difficile est iudicare, quod in eorum pericnlis 

non secus absentes qnam praesentes amicos Attico 

esse curae cognitum est. 

13 Neque vero ille minns bonns pater familias ha- 

bitos est qnam civis. nam cnm esset pecuniosus, nemo 

fllo minns fuit emax, minus aedificator. neque tamen 

non inprimis bene habitavit omnibusque optimis rebus 

2 usus est. nam domum habuit in colle Quirinali Tam- 

phflianam, ab avunculo hereditate relictam, cnius 

amoenitas non aedificio, sed silva constabat: ipsum 

enim tectum antiquitus constitutum plus salis qnam 

gomptos habebat: in quo nihil commutavit, nisi si 

5 quid vetustate coactus esi usus est familia, si ntili- 
tate iudicandum est, optima, si forma, vix mediocrL 
namque in ea erant pueri litteratissimi, anagnostae 
optimi et plurimi librarii, ut ne pedisequus quidem 
quisquam esset, qui non utrumque horum pulchre 
faeere posset, pari modo artifices ceteri, quos cultus 

4 domesticus desiderat , apprime boni. neque tamen 
horum quemquam nisi domi natum domique factum 
habuit: quod est signum non solum continentiae, 
sed etiam diligentiae. nam et non intemperanter concu- 
piscere, quod a plurimis videas, continentis debet duci, 
et potius industria quam pretio parare non mediocris 

6 est diligentiae. elegans, non magnificus, splendidus, 
non sumptuosus: omnisque diligentia munditiam, non 
afiuentiam affectabat. supellex modica, non multa, nt in 

6 neutram partem conspici posset. nec praeteribo, quam- 
quam nonnullis leve visum iri putem, cum inprimis lantus 
esset eques Romanus et non parum liberaliter domum 
suam omnium ordinum homines invitaret, non am- 
plius quam terna milia peraeque in singulos menses ex 

7 ephemeride eum expensum sumptui ferre solitum. atque 
hoc non auditum, sed cognitum praedicamus : saepe enim 

, propter familiaritatem domesticis rebus interfuimus. 



XXV. ATTICUS. 14—16. 109 

Nemo in convivio eius aliud acroama audivit quam 14 
anagnosten, quod nos quidem iucundissimum arbitra- 
mur; neque umquam sine aliqua lectione apud eum 
cenatum est, ut non minus animo quam ventre con- 
vivae delectarentur : namque eos vocabat, quorum 2 
mores a suis non abhorrerent. cum tanta pecuniae 
facta esset accessio, nihil de cottidiano cultu mutavit, 
nihil de vitae consuetudine, tantaque usus est mode- 
ratione, ut neque in sestertio viciens, quod a patre 
acceperat, parum se splendide gesserit neque in se- 
stertio centiens afluentius vixerit, quam instituerat, 
parique fastigio steterit in utraque fortuna. nullos 3 
habuit hortos, nullam suburbanam aut maritimam 
sumptuosam villam, neque in Italia, praeter Arreti- 
num et Nomentanum, rusticum praedium, omnisque 
eius pecuniae reditus constabat in Epiroticis et ur- 
banis possessionibus. ex quo cognosci potest usum 
eum pecuniae non magnitudine, sed ratione metiri 
solitum. 

Mendacium neque dicebat neque pati poterat. 15 
itaque eius comitas non sine severitate erat neque 
gravitas sine facilitate, ut difficile esset intellectu, 
utrum eum amici magis vererentur an amarent. quid- 
quid rogabatur, religiose promittebat, quod non libe- 
rales, sed leves arbitrabatur polliceri quod praestare 
non possent. idem in tenendo, quod semel annuisset, 2 
tanta erat cura, ut non mandatam, sed suam rem vi- 
deretur agere. numquam suscepti negotii eum per- 
taesum est: suam enim existimationem in ea re agi 
putabat, qua nihil habebat carius. quo fiebat ut om- 3 
nia Ciceronum, M. Catonis, Q. Hortensii, A. Torquati, 
multorum praeterea equitum Bomanorum negotia pro- 
curaret. ex quo iudicari potest non inertia, sed iudicio 
fugisse rei publicae procurationem. 

Humanitatis vero nullum afferre maius testimo-16 
nium possum, quam quod adulescens idem seni Sullae 
fuit iucundissimus, senex adulescenti M. Bruto, cum 



110 XXV. ATTICUS. 16—18. 

aequalibus autem suis Q. Hortensio et M. Cicerone 
sic vixit, ut iudicare difficile sit, cui aetati fuerit 

2 aptissimus. quamquam eum praecipue dilexit Cicero, 
ut ne firater quidem ei Quintus carior fuerit aut fa- 

3 miliarior. ei rei sunt indicio praeter eos libros, in 
quibus de eo facit mentionem, qui in vulgus sunt 
ediid, sedecim volumina epistularum, ab consulatu eius 
usque ad extremum tempus ad Atticum missarum: 
quae qui legat, non multum desideret historiam con- 

4 textam eorum temporum. sic enim omnia de studiis 
principum, vitiis ducum, mutationibus rei publicae 
perscripta sunt, ut rnhil in eis non appareat et facile 
existimari possit, prudentiam quodam modo esse divi- 
nationem. non enim Cicero ea solum, quae vivo se 
acciderunt, futura praedixit, sed etiam, quae nunc usu 
veniunt, cecinit ut vates. 

17 De pietate autem Attici quid plura commemo- 
rem? cum hoc ipsum vere gloriantem audierim in 
funere matris suae, quam extulit annorum nonaginta, 
cum ipse esset septem et sexaginta, se numquam cum 
matre in gratiam redisse, numquam cum sorore fuisse 

2 in simultate, quam prope aequalem habebat. quod 
est signum aut nullam umquam inter eos querimo- 
niam intercessisse, aut hunc ea fuisse in suos in- 
dulgentia, ut, quos amare deberet, irasci eis nefas 

3 duceret. neque id fecit natura solum, quamquam omnes 
ei paremus, sed etiam doctrina: nam principum phi- 
losophorum ita percepta habuit praecepta, ut iis ad 
vitam agendam, non ad ostentationem uteretur. 

18 Moris etiam maiorum summus imitator fuit an- 
tiquitatisque amator, quam adeo diligenter habuit 
cognitam, ut eam totam in eo volumine exposuerit, 
2 quo magistratus ordinavit. nulla enim lex neque pax 
neque bellum neque res illustris est populi Romani, 
quae non in eo suo tempore sit notata, et, quod diffi- 
cillimum fuit, sic familiarum originem subtexuit, ut 
ex eo clarorum virorum propagines possimus cogno- 



XXV. ATTICUS. 18. 19. 111 

scere. fecit hoc idem separatim in aliis libris, ut 3 
M. Bruti rogatu Iuniam familiam a stirpe ad hanc 
aetatem ordine enumeraverit, notans, quis a quo ortus 
quos honores quibusque temporibus cepisset: pari 4 
modo Marcelli Claudii Marcellorum, Scipionis Cornelii 
et Fabii Maximi Fabiorum et Aemiliorum. quibus 
libris nihil potest esse dulcius iis, qui aliquam cupi- 
ditatem habent notitiae clarorum virorum. attigit 5 
poeticen quoque, credimus, ne eius expers esset sua- 
vitatis. namque versibus de iis, qui honore rerumque 
gestarum amplitudine ceteros populi Romani praesti- 
terunt, exposuit ita, ut sub singulorum imaginibus 6 
facta magistratusque eorum non amplius quaternis 
quinisve versibus descripserit: quod vix credendum 
sit tantas res tam breviter potuisse declarari. est 
etiam unus liber Graece confectus, de consulatu Ci- 
ceronis. 

Haec hactenus Attico vivo edita a nobis sunt. 19 
nunc, quoniam fortuna nos superstites ei esse voluit, 
reliqua persequemur et, quantum potuerimus, rerum 
exemplis lectores docebimus, sicut supra significavi- 
mus, suos cuique mores plerumque conciliare fortunam. 
namque hic contentus ordine equestri, quo erat ortus ; 2 
in affinitatem pervenit imperatoris divi filii, cum iam 
ante familiaritatem eius esset consecutus nulla alia 
re quam elegantia vitae, qua ceteros ceperat prin- 
cipes civitatis dignitate pari, fortuna humiliores. tanta 3 
enim prosperitas Caesarem est consecuta, ut nihil ei 
non tribuerit fortuna, quod cuiquam ante detulerat, 
et conciliarit, quod nemo adhuc civis Romanus quivit 
consequi. nata est autem Attico neptis ex Agrippa, 4 
cui virginem filiam collocarat. hanc Caesar vix an- 
niculam Ti. Claudio Neroni, Drusilla nato, privigno 
suo, despondit: quae coniunctio necessitudinem eorum 
sanxit, familiaritatem reddidit frequentiorem. quam-20 
quam ante haec sponsalia non solum, cum ab urbe 
abesset, numquam ad suorum quemquam litteras misit, 



112 XXV. ATTICUS. 20. 21. 

quin Aitico scriberet, quid ageret, inprimis quid le- 
geret quibusque in loeis et quamdiu esset moraturus, 
2 sed etiam, cum esset in urbe et propter infinitas suas 
occupationes minus saepe, quam vellet, Attico fruere- 
tur, nullus dies temere intercessit, quo non ad eum 
scriberet, cum modo aliquid de antiquitate ab eo re- 
quireret, modo aliquam quaestionem poeticam ei pro- 
poneret, interdum iocans eius verbosiores eliceret 

5 epistulas. ex quo accidit, cum aedis Iovis Feretrii in 
Capitolio, ab Romulo constituta, vetustate atque in- 
curia detecta prolaberetur, ut Attici admonitu Oaesar 

4 eam reficiendam curaret. neque vero a M. Antonio 
minus absens litteris colebatur, adeo ut accurate ille 
ex ultimis terris, quid ageret, curae sibi haberet cer- 

6 tiorem facere Atticum. hoc quale sit ; facilius existi- 
mabit is 7 qui iudicare poterit, quantae sit sapientiae 
eorum retinere usum benivolentiamque, inter quos 
maximarum rerum non solum aemulatio, sed ob- 
trectatio tanta intercedebat, quantam fiiit [incidere] 
necesse inter Caesarem atque Antonium, cum se uter- 
que principem non solum urbis Romae, sed orbis ter- 
rarum esse cuperet. 

21 Tali modo cum septem et septuaginta annos com- 
plesset atque ad extremam senectutem non minus 
dignitate quam gratia fortunaque crevisset (multas 
enim bereditates nulla alia re quam bonitate conse- 
cutus est) tantaque prosperitate usus esset valetudinis, 

2 ut annis triginta medicina non indiguisset, nactus est 
morbum, quem initio et ipse et medici contempserunt: 
nam putarunt esse tenesmon, cui remedia celeria fa- 

s ciliaque proponebantur. in hoc cum tres menses sine 
ullis doloribus, praeterquam quos ex curatione capie- 
bat 7 consumpsisset ; subito tanta vis morbi in imum 
intestinum prorupit, ut extremo tempore per lumbos 

4 fistulae puris eruperint. atque hoc priusquam ei acci- 
deret, postquam in dies dolores accrescere febresque 
accessisse sensit, Agrippam generum ad se arcessi 



XXV. ATTICUS. 21. 22. 113 

iussit et cum eo L. Cornelium Balbum Sextumque 
Peducaeum. hos ut venisse vidit, in cubitum innixus 6 
'quantam' inquit *curam diligentiamque in valetudine 
mea tuenda hoc tempore adhibuerim, cum vos testes 
habeam, nihil necesse est pluribus verbis commemo- 
rare. quibus quoniam, ut spero, satisfeci, me nihil 
reliqui fecisse, quod ad sanandum me pertineret, reli- 
quum est ut egomet mihi consulam. id vos ignorare 
nolui: nam mihi stat alere morbum desinere. namque 6 
his diebus quidquid cibi sumpsi, ita produxi vitam, 
ut auxerim dolores sine spe salutis. quare a vobis 
peto, primum ut consilium probetis meum, deinde ne 
frustra dehortando impedire conemini.' 

Hac oratione habita tanta constantia vocis atque 22 
vultus, ut non ex vita, sed ex domo in domum vide- 
retur migrare, cum quidem Agrippa eum flens atqiie 2 
osculans oraret atque obsecraret, ne id quod natura 
cogeret ipse quoque sibi acceleraret, et, quoniam tum 
quoque posset temporibus superesse, se sibi suisque 
reservaret, preces eius taciturna sua obstinatione de- 
pressit. sic cum biduum cibo se abstinuisset, subito 3 
febris decessit leviorque morbus esse coepit. tamen 
propositum nihilo setius peregit itaque die quinto, 
postquam id consilium inierat, pridie kal. Apriles 
Cn. Domitio C. Sosio consulibus decessit. elatus est 4 
in lecticula, ut ipse praescripserat, sine ulla pompa 
funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi 
frequentia. sepultus est iuxta viam Appiam ad quin- 
tum lapidem in monumento Q. Caecilii, avunculi sui. 



CORNHLIX78 NKP08. 8 



INDEX GEOGRAPHICUS. 



Ace, urbs Phoeniciae {St. Jean 

tfAcre). 
Aegates insulae, in litore oc- 

cidentali Siciliae. 
Aegiae (Avf€i<xi), urbs Mace- 

doniae. 
Aegos flumen (Atfdc iroTafxof), 

in litore orientali Chersonesi 

Thraeciae. 
Aegyptus, Aegyptius. 
Aeolia et Aeolis, regio in litore 

occidentali Asiae minoris. 
Afri, Africa. 

Alexandrea, caput Aegypti. 
Alpes, Alplci. 

Amyhipo\ia f oppidumTkraeciae. 
Appenninus, montium tractus 

in Italia. 
Appia via, inter Bomam et 

Campaniam. 
Apulia, regio Italiae inferioris. 
Arcadia, regio Peloponnesi; 

Arcades, eius incolae. 
Argi, caput regionis Argolidis 

in Peloponneso; Argivi, in- 

colae urbis aut regionis. 
Arglltus, incolae Argili ("ApTi- 

Xoc) oppidi in Thraecia. 
Armenii, populus Asiae. 
Arretinum praedium, in Etru- 

ria. 
Artemi8ium, promunturium in- 

sulae Euboeae. 
Asia, 1) pars orbis terrarum t 

2) =* Asia minor. 



Aspendii, incolae oppidi As- 
pendi ("Aorevooc) Pamphy- 
liae in Asia minore. 

Athamanes, gens Epirotica. 

Athenae, Atheniensis. 

Atttca, regio mediae Graeciae; 
Attici, eius incolae. 

Babylon, caput Babyloniae ad 

Euphratem situm. 
Bithynia, regio Asiae minoris; 

Bithyni, eius incolae. 
Bizanthe, oppidum et casteUum 

Thraeciae. 
Boeoti, incolae Boeotiae, rt- 

gionis in media Oraecia. 
Byzantium (— Gonstantinopo- 

lis), urbs Thraeciae; Byzantii, 

eius incolae. 

Gadmea, arx Thebarum. 
Gadusii, gens Asiatica ad mare 

Caspium. 
Cannensis pugna, ad Gannas, 

Apuliae vicum, commissa. 
Gapitolium, unus ex septem 

collibus Bomae. 
Gappadocia, regio Asiae; Gap- 

padoces, eius incolae. 
Captiani, gens Asiatica. 
Gapua, caput regionis Campa- 

niae. 
Gar, cf. Garia. 
Gardianus, ex Cardia oppido 

ultra Chersonesum Thraeciam. 



INDEX GEOGRAPHICUS. 



115 



, regio maritima Asiae mi- 

-is; Cares, eius incolae. 

>nia, regio Asiae inter Ci- 

am et Cappadociam. 

is, urb8 insulae Euboeae. 

aes, gens in Epiro. 

onesus (Thraecia), pae- 

sula inter Hellespontum et 

re Aegaeum. 

i, insula GHraeca ad litus 

liae. 

a, regio Asiae minoris; 

fces, eius incolae. 

ae portae, fauces montis 

uri inter Ciliciam et Cap- 

lociam. 

n, oppidum insulae Cypri. 

idium, oppidum prope Pa- 

n. 

is, urbs Dorica in Asia 

nore. 

lae, locus in agro Troade. 

rra, insula in litore occi- 

xtali Graeciae; Corcyraei, 

s incolae. 

thus, urbs inter Pelopon- 

um et mediam Graeciam; 

rinthii, eius incolae. 

lea, urbs Boeotiae. 

y insula Graeca; Creten- 

, eius incolae. 

ssus, fluvius Siciliae. 

hbte , urbs Chersonesi 

raeciae. 

des, insulae Graecae in 

ri Aegaeo. 

, urbs Aeolidis. 

is, insula Graeca; Cyprii, 

; inccilae. 

iae, urbs in litore septen- 

mali Africae; Cyrenaei, 

? incolae. 

ns, urbs Asiae minoris 

Propontidem; Cyzicenus, 

i incdla. 



Decelea, vicus Atticae. 
Delphi, urbs Phocidis in media 

Grraecia; adiect. Delphicus. 
Delus, una ex insulis Cycla- 

dibus. 
Dodona, urbs Epiri oraculo 

Iovis incluta; adiect. Dodo- 

naeus. 
Dolopes, gens Thessala. 

Eli8, urbs et regio Peloponnesi. 
Ephesus, urbs Ioniae. 
Epirus, regio Graeciae septen- 

trionalis; Epir5tes, eius in- 

cola; adiect. Epiroticus. 
Eretria, urbs insulae Euboeae; 

Eretriensis, eius incola. 
Eryx, mons et oppidum Sici- 

tiae. 
Etruria, regio Italiae. 
Euboea, insula Graeca contra 

Boeotiam. 
Europa, Europaeus. 

Falernus ager, in Campania. 
Fregellae, oppidum Latii. 

Gallia (transdlpina). 
Gortynii, incolae urbis Gorty- 

nae in insula Creta. 
Graecia, Graecus. 
Graii — Graeci. 
Graius saltus =- Alpis Graia, 

hodie der kleine Bernhard. 
Grynium, castrum in Phrygia. 

Hadrumetum, oppidum in fini- 
bus Karthaginis. 

Haliartus, oppidum Boeotiae. 

Halicarnasius, ex Halicarnaso 
in Caria. 

Hellespontus , 1) fretum inter 
mare Aegaeum et Prcponti- 
dem (Strasse der DardaneV 
len), 2) terrae ad eum sitae. 

Hippo, oppidum in finibus Kar- 
thaginis. 

8* 



116 



INDEX GEOGRAPHICUS. 



Hispania, hodie Spanien; His- 
paniae — Hispania citerior 
et ulterior. 

Hister — fluvius Danuvius. 

lonia, regio Graeca in litore 
ocddentali Asiae minoris ; 15- 
nes, eius incolae. 

Italia, adiect. ltalicus. 

Karthago, caput terrae in Africa 
septentrionali; Karthaginien- 
sis, eius incola. 

Lacedaemon (= Sparta), caput 

Laconicae; Lacedaemonius, 

civis eius. 
Laconlce, regio Peloponnesi; 

Laco, -oni8 et Lacedaemo- 

nius, incola eius. 
Lampsacus, urbs Asiae minoris 

in Hellesponto. 
Lemnus, insula borealis maris 

Aegaei; Lemnii, eius incolae. 
Lesbus, insula Graeca. 
Leucosyri, populus in Cappa- 

docia. 
Leuctra, oppidum Boeotiae; 

adiect. Leuctricus. 
Ligures, gens Italiae superio- 

ris, hodie in agro Genuensi. 
Lucani, gens Italiae inferioris. 
Lusitani , incolae Lusitaniae 

(hodie Portugal). 
Lydia, regio Asiae minoris; 

Lydi, eius incolae. 

Macedonia, regio ultra Thes- 

saliam in septentrionem sita; 

Macedo, eius incola. 
Magnes, etis, civis urbis Ma- 

gnesiae. 
Magnesia, urbs Cariae (Them. 

c. 10) et Lydiae. 
Mantinea, urbs Arcadiae. 
Marathonis campus, ad vicum 



Marathona in Attica ; adiect. 

Marathoniu8. 
Massagetae, gens Scythica. 
Media, regio in Asia; Medi, 

eius incolae; adiect. Medicus 
Menelai portus, oppidutn in 

litore septentrionali Africae 

prope Aegyptum. 
Messena et Messene, rtgio Pe- 

loponnesx. 
Milesins, civis Mileti in Ionia. 
Molo8sus, incola regionis Epi- 

roticae. 
Munichia, portus Athenarum. 
Mutfna, urbs Italiae superio- 

ris (h. Modena). 
Mycale, promunturium Ioniae 

in Asia minore. 
Mytilenaeus, civis urbis Mjjti- 

Unae in insula Lesbo. 
Myus, Myuntis, urbs Ioniae. 

Naxus, una ex insulis Cycla- 

dibus. 
Neontichos (N£ov xtfx°c)> ca- 

steUum Thraeciae. 
Nilus, fiuvius Aegypti. 
Nomentanum praedium, in agro 

Sabino. 
Nora, castellum Phrygiae. 
Nunrtdae, gens in Africa tep- 

tentrionali. 

Olympfa, oppidum in Elide. 
Olynthus, urbs Thraeciae; Olyn- 

tbii, eius incolae. 
Orchomenii, cives urbis Orcho- 

meni in Boeotia. 
Orni, castellum Thraeciae. 

Pactye, castellum Chersonesi 

Thraeciae. 
Padus, fluvius in Italia supe- 

riore (Po). 
Pamphylium mare, pars maris 

medUerranei ad litus meri- 

dionale Asiae minoris. 



INDEX GEOGRAPHICUS. 



117 



Paphlagonia, regio septentrio- 

nalis Asiae minoris; Pa- 

phlago, incola eius. 
Paraetaci, gens Asiatica. 
Parus, una ex insulis Cyctadi- 

bus; Parius, incola eius. 
Peloponnesus, paeninsula Grae- 

ca (h. Morea); adiect. Pelo- 

ponnesius. 
Pergamenus, ex Pergamo in 

Asia minore. 
Perses, -ae, incola 1) regni Per- 

sid, 2) regionis Persidis; 

adiect. Persicus. 
PersiB, -Idis, regio Asiae. 
Phalereus, -rei, ex vico Pha- 

lero in Attica, inde Phale- 

rtcus portus. 
Pherae, urbs Messeniae (Con. 

1, 1). 
Pheraeus, ex urbe Pheris (<t>€- 

pai) in Thessalia (Pel. 5, 1). 
Philippense proelium, ad Phi- 

lippos urbem Macedoniae 

commissum. 
Phoenices, populus Asiae. 
Phrygia, regio Asiae minoris; 

Phryges, eius incolae. 
Phyle, castellum Atticae. 
Piraeus, portus Athenarum. 
Pisldae, populus Asiae mino- 

ris Cappadociae confinis. 
Plataeae, urbs Boeotiae; Pla- 

taeenses, eius cives. 
Poeni = Karthaginienses ; ad- 

iect. Poenicus et Punicus. 
Pontus, 1) = Pontus Euxlnus 

(das schwarze Meer), 2) re- 

giones Asiae minoris ad Pon- 

tum Euxinum. 
Propontis, mare inter m. me- 

diterraneum et Pontum Euxi- 

num (h. Marmarameer). 
Pydna, urbs Macedoniae. 
PyrenaeuB ealtus, inter Gal- 

liam et Eispaniam. 



QuirinaliB collis, unus exseptem 
Eomae. 

Rhodanus fluvius, h. Bhone. 
Rhodii, incolae insulae Blwdi 

in mari Aegaeo. 
Roma, Romani. 
rubrum mare, fretum Arabi- 

cum et Persicum. 

Sablni, gens Italiae mediae. 
Saguntum, urbs Hispaniae. 
Salamis, insula prope Atticam ; 

adiect. Salaminius. 
Samothraecia, insula ad meri- 

diem Thraeciae sita. 
Samus, insulaetoppidumprope 

litus Ioniae. 
Sardinia, insula Italica; ad- 

iect. Sardiniensis. 
Sardis, caput Lydiac. 
Scyrus, insula Graeca. 
Scythae, gens Europae et Asiae 

septentrionalis. 
Sena, oppidum Umbriae in Ita- 

lia superiore. 
SestuB, urbs Chersonesi Thrae- 

ciae ad Hellespontum. 
Sicilia, insula Italica; Siculi, 

eius incolae. 
Sigeum, promunturium et oppi- 

dum ad litus Troadis in Asia 

minore. 
Sparta, Spartanus « Lacedae- 

mon, Lacedaemonius. 
Strymon, -onis, fluvius Thrae- 

ciae. 
Syracusae, urbs Siciliae; Syra- 

cusanus, eius civis. 
Syria, regio Asiae minoris. 

Taenarum , promunturium et 

oppidum Laconicae. 
Tarentum, urbs Italiae infe- 

rioris; Tarentinus, eius civis. 
Taurus, montium tractus in 

Asia minore. 



118 



INDEX GEOGRAPHICUS. 



Thasus, insula ad meridiem 

Thraeciae sita; Thasii, eius 

incolae. 
Thebae, caput Boeotiae; The- 

banus, civis eius. 
Thermopylae, fauces in Thes- 

salia. 
Thessalia, regio in Graecia 

8eptentrionali. 
Thraecia, terra ultra Grac- 

ciam ad septentriones sita; 

Thraeces, incolae eius; fem. 

Thraessa. • 
Thurii, urbs Italiae inferioris. 
Tiberis, fluvius Italicus. 
Trasumennus, lacus in JEtru- 

ria. 
Trebia, fluvius in Italia supe- 

riore. 
Troaa ager, regio Asiae mino- 



ris in Aeolide; inde Troicum 

bellum. 
Troezen, -6nis, oppidum Argo- 

lidis in Peloponneso. 
Tusculum, urbs Latii propc 

Homam. 

UWca, urbs in finibus Kartha- 
ginis. 

Venusia, urbs Italiae infe- 

rioris. 
Vettones, gens Hispaniae occi- 

dentalis. 

Zacynthii, ex insula Zacyntho 
(h. Zante) ad occidentem 
Graeciae sita. 

Zama, urbs in finibus Kartha- 
ginis. 



«»» 




3 blOS 002 355 035 



DATEDUE 


























































t 












































STANFORD UNIVERSITY LIBRARIES 
STANFORD, CAUFORNIA 94305-6004