Skip to main content

Full text of "Corporis haereseologici"

See other formats 


ind. E ind IB. 2 Le Ἢ. ᾿" ad. 2d M λα, δὼ LA LJ e NE MN M LE LIE sagten, USADO 
(o o. NU" m je eom * "hs κάνε “Δ. ͵ ἀν ων 484 l pen Mcctophei t iai quaemcue 
- H ᾿ wa E LENTES IET qtésu 2 v)t flv fi (ted. 
" uh- T AEN OMIT ] ΠΥ 1.5 2 m 2d ^4 κεδνὰ 
ru I δ ᾿ . "T n « ad Actu were nr TID PET 
wl Pi livipes ih) rta cena LAW. ed nier cm susiiüsuvtioe avt 
4 , Ν᾿ vu ud e q^ Im ad Peor eem aam dre Mor 3a Los card d pode ὧν M4 eo dd otn o dit hj 
εἰ y js LSTITTM b MA δ σὲ» ὁ ἀϊι PALA *o dnd ὁ ἅι εὐ ΛΉ} 2 νά v Veces ΓΙ deam ue indio! 
v, 4 MATS. M ivo, T IU δ ρον, uo piti d LIN 4 Vis en (os δέ an Ih ou a eng dax i 
We i N j "E bdis 9 JUILLET DIOE ] , sua ius marks d 
à TUNIT) M , “ὑπὸ τὸ ' 
" . "AL , DOLI ETE FI) de. En MAR MM "UM hdd meni "o ^ 
» πὰ iN rud Hs 12 N AM 4a ὧν πώ», τὼ Igi ΠΤ ΓΎ onn " ANM umen ἢ «Φυνγ δὶ yr ti ὀλμσαρν 
1 ᾿ TTITIPEMSLEM 424 TD. ELUMTTDUPPPIBETMTIPT.-ST Sa CH nein di oa a Sina dre "ee 
ἐν T. ir ines , He S OLAN ὦ ' ΝΥ αὶ σα MPM PIAPS snas "redi xA. 
à . UR p dec sf 3 iu fusa quit eno NT na ual eet DM" "ni tels ML 
n J he € T pu t ὴ * ἢ rm bs Md ad d ΕΝ LE ἐγὼν Ὁ τ᾿ eee Seis ed ἡ 
p rte" — » reae mil reet 4 δι ἃ, ᾿ “αν t. 
det MOERS I dert; Werten er Dim VR INT LT UT dani ere 
ἢ ; E E Pa atrae UA 1n cr el ANH eo ew Ida NI δὲ m YU ln Oasis liar rar τὸ : 
iod ba LI Li , PEST LI E Li . Γ) U "s * na ἐν Ld d &, * * A 
JU S) MALE 2M TM ^ Adr iit δον afl iol smi i. Qe Videéu det AM 
à t ᾿ ! M ^ s LP M haa ÁA nA MU 2 T T ΠΥ, bosser μνῶν m v 
E ] F á : ΤΟ LATE mir LI T 
, . ᾿ οἰ ! m d ΤῊΣ "" 
Aud - Nurpecibite dex V ἀν ρον Se NU bri ie S Mete bie titre LO 
' ^ ^a eT ἀνά τὴ ity: No 180903) C9 ae PH HH a je κὰν d gg 
E i "A L 4 TM aM "nM s irte "MM ME COD ds pei d μόνον Ἂν 
1 ti. 8 y EET Ἦ ἐμὰ (e , , ILU ΠΥ ia j 
| LUN eT rh P uil d Ξ T . do ῇ ' - DD WI LOCUM UMEN btt toe 
1 IO PUTEM - ὴ e ( Δ f^ PELLE LET MIN LEON M "m 
(ivy κῃ d Ἢ Bi 1 : ἽΝ A $n Vibia) .À It ate mna ply "82 nas geriraddit iu ow ELLO x^ bd dans ST NIKE LT 
« X qu^ à, «τον e IM NETT d Aem dd vd. eno Umi asas T onn uil s Fair RA XUL M Cds HRLAL en 
des BEP LUN. τος EO 4 Ms no " μ᾿ ἂν ὦ nehm SY iecit E Mit 
4$ ΤΡ PELIS Seu ἐν , "S ti ἢ em ' PNEU cr τὸ m8 
" 1 TUNI e ΠΝ mE" LL wave cwtyy διὰ ἃ ' D D "die. LETTO pweaeóedo 
pi Phe. ME eere a ΜΕΥ v enge » * ie bore Jeu iA ἐὰν T LB aod y D tese dee Prec deua " 
2 Nim di 456i 20a Riu NUR 1QpU d CR «rd fw "IP TIS" : i TN, 
- , ' Na ᾿ T] 


ZI τὰ τὸν τ γοδα δῶ 5 αἰ κτὴ a^ δά Lac E 


οἹ δὴ ug « υἱ ὃν οὐ ρ rw ER o e nae (arae n 
D V did eph dh t fepe ah, eria a» ANI v M : . 
- vn UH d ennt ham ἡ UA Wi Hl Ip Ve ird Ὁ v "MS s E wn NY mice 
" “ἰθ ψ "* LIISELINIDDINFMTUD nmm LUIDCIUDPT 13 1 T 
»ioin idv se ehe Ms n γᾶν, vig edu dU a. d nA orti ovn MEN 
vat Ἶ ELT Mem ded * 't Abe 144 Mns ciini qud Apa gol. y a , 2 Suns "vl 
$83 T er PN maifai ψὰν cafes δε δ ΔῈ" rh 11] ΤῊΝ ΤΣ dye ἘΝ 1 FPis qi " eder) ^ 

e Y . (Oa as e ΟΝ " TRE EUN 
ΤΉ tego * ΠΕ αν da h [^w jid Voies dae. x ANM MAR 
TT BILL RT DEP TINTOI IM ον 


eye ü Cas a IURI HE SD Fit er^ o aig: Vlorin οὐδ σα σα σὴς 


pi f.q ψὸ τ. . 
ΓΤ Ἢ va A φ δ την οἱ o Eras yai ΚΝ eres V* p6 d eir et τὰν 
TLLA ITO εν ραν 4 CS quaa ien din V)» er aiia a dap. 
sys τ ἐκ ἐς} e DIT] std IPEA avais M f 
[BLU «n 14 9 B 


T DTE" n "rnm duas ET 
«dy Ἷ DE DE ἴ , o 
. "MP 6s EM UI AA ELULMCTTM ALIIS dh - ; 
s, oss ot^ JI UA LITE LL ILS v Nri om Med 
494) a qe AI e gel oe LITTERE S tim on IULII (oon (n 
PN ETT TES DIT CITMCIPTSERT LED MA δὲ me IW Ci Buona 
“4 16 ms Ho artidgt je YA (ne 17d as d ERR HO LM LM s d MN AL 2 ὧν εν δόλων Pd Trad x 
δὶ οὖν 4 "1 4 “ὦ "m y ima iid ds oue car f d A r v4 Mete die 
P LDMHET MS : : i 
A " N * AM L 4 HIN RUN Aral Rt 
ΤΣ ἢ] 


LILOTOETTM 


DIDIT "- Mts UY 
: : ris en wis LT 
δ MILLE: iów ον 
BUILT & nn dud - SP s lE εν κοφον 


ΞΟ φῆγν᾽, ἤρένθον νυ ἦι ἐφ αν ΥΤΥ 


[PUMA 


» (luos a ei 
m TIPO MBÀ AT ASIAN Δυρδ θα 
aled h qua τὰν v qm 9i "ὦ μ LE Pari etd pede »4 44 
ΤΉ, afia A . D 
Mt EIE OR 4 dien M ον 


y met eri ura, 


v Fue, το B PI E 


ELI Ν 
«5^ Bos 1^ qi M 4 Ἔν try vs 
^ ΤῊΣ ve b 314 Fic dec - m dio 
X (uoe yn Mgr aa ALTER *rreihr) A9 s ϑήδγ ἐφ 
freies cheese REID, WV Met Ar QN δ των 
ΑΘ remus "T vs. » eddie vidc 
Ἦν Αϑδυος 2 4XuÀ φον ",Φ 
L mI 
. ! 
T 4T ὃ 


^ "nnm i 
EX 


4 Vis » E E 
ΓΣ * ᾿ ΓΟ] 
Ur eiestess mà OY Nj Rn mov, 
LLL ac^ ἃ » bios. " LED τὰ Δαν 
"- 
wo. "hh vus NI dT 
: Ἔν Ni PHONES dg ons. ira mer 
" n T "5 A s. 
N- ES : -— M 
“ει π ἃ Νὰ v* oi ἂν. ty ἐξ, Ὃν WELLS *» Tiesto ἐπ 
D & v set DS IX ia "I E 
PLI DIPL EST| L 
; M ME UN otc. Wire 
- des * D e Ἢ a 
τὸ " CT it ag LI jh L uA ῳ He - ye ^d wiped V: 
, r its 
! Iq i ! ln Lx dois ANI Spes 
»I | : "otn 
- AL r ᾿ 1 rnt wm Fo " d 
JUD ; $ h 
: id Nori qua usiape, c 16 
1 ' € » K M EM 
» D JA A d aiti vh 
.4 . ET] NT "TIT 
ν᾿ δι ἐδ PL ] ' 
5 NIIT , ? dw rung tg (iv vin PET] 
t " 2 d^. TT D á DIL * 
' ΠΥ LX ΓΝ d 


' 9*5 S iiuwdi d $4 
TED PM n Ἢ M 2 nad ide 
"TT B DIL ITI " 
. E 4 * nin δ ' JT / ub * «t TED DNE TT LORI, 
EL TTD jw PT E kh ^ - k L «Y » . , j 1 DA rar, LE 
" m D * νι b». : pae Md] , 3 , MIR I LL ν as remi who Mauer BDLIFMITMM 
[0v wf " ἡ ᾿ -“« ἰῷ d "a , TEM ^ : " Ni "u^ MM N Ae | 
be L τν ' 1 u Cm " * 11 ἂν * bb , "s MEI IMEMDEDETI. IN I 
t^ 3^5 t T γὰ f nom D 5 JR A 1 E ZI" 4 " Vs Mà urat "TET 
$ us BE ^ ἢ i oT is T1" “ν᾿ ! 1 T E . - AW VP OO "^ EID ILLNM MITT 
rte s 1 foi e δ m - "NOS . "tg " ' JM" 
od HALE ἐγ ἂν "s -4 LE 4"- D a1 di Ad] wa L τ f D ' 6 ud 
H ni ew " . 3 tu "νὼ 
ἰ tdi s . J ida ἀνὰ Ὑ6 ἡ, i ἢ ta 
E à V ds. ΣΥΝ" «ι Jet L * d ' The i. των ἧς ὁ 2 LDAXDCCPUTTET 
1 * "^ L ' * de e LN 6 wr f ἐν TO m » 
- 44€ " Lr Ὁ »"} D L "x ὯΝ ͵ . " M πὶ TI v R,, ^h Wrremviv 
i: Sw ; v , d Mme s "os (t à 4o "4À GC ὦ TD 
- TELA ᾿ ; hit ET ΡΝ "arre ὦ L ν᾽ arrivo Δ bdá ΣΝ ᾿ 
E d à M ὅτι jd , Nt ν r^r d Yo E d " v 4. 6feng HT 
: ' ] MUERE ἢ DAY acr  .6 μὰ dur ] ᾿ , i weis PES che yy Used sud het in daga viia; 
(3 , δ : - » ' U e 3" m 
IE " TI IPTE y " H DISP 4 ον ο οισν SA Lain Mi HEB LIBER ΠΡ." 
* 4} 4 n EI D M 1 d E DL ur "rs M " * 4n Sd 
vd j [E ΓΝ "I 245^ Lut ! . ED ^ wa MM ὟΝ 
M "S ; m SU. ^ TT " T [E ἡσυ τὸν Ω 4 ὝΕΣ, TOIT 108 rw wh d) 
υ " 414 n "RO - a 4 win ἘΣ ψν τ ὐνα δ 4 LL 
1 ; (s TL [ ΙΓ E L τ Li "» "TI ΓΞ TI "T 
LI ' "op 9 ' ui P hi Ϊ ΙΣῚ "Ὁ. " ἐς LIE 
, M ὃν , ' ἢ 4rd vow ! m Φν οἰ 2. Ἐφ Πρό T TM 
; ^ «40 ^j N vi NI DELL ᾿ Im ni med ἌΝ 
: "13 ui: v 4 o d zc DL ' Pau nt ih de 
AT wg ξ oma οἶδ bus. u a4 U v Lm Atdpa 6g κεν δεν να TTLLI 
. " , à "UT 1 MILL . ^" Ls “εὖ ἐπι τὸν : TI TT 
"UP s $914 "5 v4 * cf iud ED ILTMLJ 
ILE ὁ νυν a [ . m LEE ' [ELI ^" 3 4 T " ΨΥ Δ ΤΟΥ NT 
BENE, ! et 4 . ᾿ ͵ ] itis ftnt Vy, a ios t 
* " E ΟΝ à NL PITE tiani iae yr ἐπῶν t 
LLL D DU EE NL St Y a ie . $t E LIU JJ -—É 
et . δον δὲ ὀδὰ pre A e vd VE wá da id id ecd Lor da vd 
^ ofa di» ZI à . (d vus TY ι κα ι LI ss yos y ZEIT feeit. 
z , * δυὸ ᾿ “- M 1 3 nmn n9 bal ÀJ am EI "ἴα 
* » Ν T * ] δ ' ! d ᾿ ἢ en di: Lv ow d δυνά, 
E e δ $ * ' L à VS 1 DEI Hu E uh T» 
Fi DIS , " " í " " "n * d " «ἴω ὦ " Lar. 
is " ἢ ὡς ἢ ] ES ve «epa ὦ tovsd Uie sca e esi a Aul 
ΝΥ | EL D L jJ n m * i5. HT 
λένε fa ' no n Vn e di. ALL a T5 * DIMLIITM LI αν μον , 
pu 3 ] " i . “ον ΕΠ Viri Yo; iq ABIB o STR Lao uA ἐνῆν 
M * . y L LA fra] * I MOS TIO mrmonebus i ! 
DHT JITAT. " : SEL “ἔπ: ὅς M νὰ po 
M B 4 d ἐν 4 f^i*mie 3: wi» A tur à ue pine Jews vend 
" 1 ^ ἃ " $5.0 " " " " " T "oy ML ΡΣ ἡ 
Ἢ " * Tn δ " T" " D " *. EH D DLL EMIT ^s» 
» « ς ; MEL puri Are 1 UR M itd in i pepe M9 is ener 
] 4 “ι ; ' , ted : ' v ut t ἱὠῆντ ον UM TA et 
n» ET E [ , , CERT i " 2 LIT. sd ron uon ὅδ Mie 
dre a E 1 m E IPTE IN. c. dem a "e δὰ s 0e pa do ἐρῶν, IIT 4d MNTNIA wy 
- * yv L [] Ln (ean ὁ ὦ χε. [E * 4 PT ξ ὅν εἰνφιῇ δ. ὦ ἴῃ , Ü à à 
. "na y ' | ἃ 
" " y. . " omis s " " ' ius ΤΥ Ψ 
? " E ἐν τ TL ΠῚ Fa aft "ndn Ἵ [DW . TP EE ES ETINUT “ἢ Cs. TIT 2» ! TP. 
ἐφ γέ ds | mon. d * D E LL E πεν " fa ᾿ die wt mul 
- D JUL B ΔΙ ᾿νε , * (d. DEDE 
-" V ian oe ; " NELLE! in is eoa J Mod reet οὖν darn 
B H , "TE tes " Ἢ D EX Fo". οὐ p " 
'- P ELM ἢ ἢ " Z ῃ ] δία [2n "IAM M veri 4 N n ἴδ Q) (hti δι να NUM 
E WLRLL E ' E m 1 E" (ow du E Yeasucoqa ee dba d ry dpt LI Hu LLL 
* «ἢ . " DET! ᾽ T TED ^ PETI eadiidi ut, E LIES ἢ Ya Mv TOM ELI M 
* "i M 4 ἘΠ ὁ εκ "guid ᾿ H " dat "τὴν ῳ λυ“ LL IEPETCEMPLED 86 [osewesht mde ῳ 
E 4s ides d i n EMT PELLI Nos imus cur usen HAT) AR IPRC Aag tunvi re iw I inién ead t F4 p tp n ihn καὶ 
E - voro he i i ' 2s i . v" HIMLIRLEDMLDILMUM ὃ. καὶ ΤΟΥ 
* M ' DL Iu " "i 2 ᾿ ΔΝ " . (onn rmass TITRE MEL ILL MIS cC MT Mà c qiero a Ne ari Peg Lagi Ans LITT 
ha i ' EL ΤΥ P ἢ γεν Ὁ τα I ' dictus , Durs n $ lr dmg d viera A orat R4 cerco a. Page Med RL0d Q Lor vo d rosa dr qo rPumum Hm is 
vdd υ ἐς D vs τὰ ' τ id δι} , a randa , aet (bid. Di ue IELRCLMPMUMUTM TT LP 
i E "p, ". à E D ον «9 à E ADUELILET UOI TRES “4:06 "ovs o ADLIUC ta" 
ier γόων ͵ zs PAPE Rd E AL f d M worry γᾷ E ls Tu PEE "n ΩΝ etw testas red dee 
. [I PEN Ims Hg ὃ ID us ALIA ει LLL D n rm ΝΡ κ onn INS ΚΟΥ sal ja Qe Vn ades allo ἐδῦσι EL TTE wn hus comen n 
wie s £15 εὖ $6 v4 TIL : LLL ' ' . ΠΝ PA " Rod gm c su NYC Jte OX raga ih faa d τω οί 
Eu (dia ' ἵ "m E ^ 445 “ἐ E A. tof “0 “εὐ νυ ἢ ες ἃ φΦ νὰν ν ἦν τῤν P^ mna teu de ed UTILI 
Vc ] 4 E o " « "eoo . tQ seen nra "T Lei inesse uer τὰ αι € és A Sie ew td Div 
27 ἐν ἢ ᾿ es - n - V. we eds AU a ἃ νὲ δες mà 3) εὐ a nara! nnd ity Mau μὲ N 
^. fon y ^ AE à Ait * L * [LAT M vut vé , T ' - P4 vagi 6 6€ no J " L] E 
' TES ΤῊΣ T "m ] EDT * Veit MESMUNULLCLLULU UE " na: n 
4 N HR" " — E " σον ἐς "4 , m ET hpsndte jo HtngÉi 
' " " ' 8*4 art ινφ PE ID vy V deci "mm DID " AA t 
γὴν. d , "es i d ! L vede qe “δεν [ « ἡ qal ZLIMTLL "iss be deus (6 a ταν 
͵ TIS EE D "ow à * adhe. ; Ry vb LÀ veu m "m 
“ὃ - JI Sid δ. ἐν ] ^ i ' v a -1 "NT IT (o8 apo hn ir s ἡ ον 
! à * - H "IL ἂ uL " men 44 ul ΣΎΝ ΠῚ UC mI TIL ΓΤ" 
“ὦ uf d 1 " i «Αἰ ὁ ΓΝ Bt ^w da PRA b. 


Digitized by the Internet Archive 
in 2011 with funding from 
University of Toronto 


http://www.archive.org/details/corporishaereseo010ehl 


CORPORIS 


HAERESEOLOGICI 


TOMUS PRIMUS. 


΄ 
J " à / 
; * 
- EI 
V 
* 
. 
) 
* , 
wo 
] à 
— j 
pt 
"] E Lj - 
* . H 
- L ἥν j | 
4 j ἡ τ 
D * » 
i i 
e N " 
LI 
' Y l 
, D 
& ἃ] 
| ) ^ ) 
, 
νυ ᾿ J "am 
] Jj 
- wt 
- . 
' : 
* * 4 B 
D Aul 
τ - 
* 
ὡς ' ' , 
E ! E 
I ι 
' ᾿ " : "-y 


^ amodaon ὦ 


4 " 
- 


1 TALIS M ib. 


o diodia mo ἢ ὁ 9929 MALA D 
 MilOZOH Ama m ᾿ 


^. EUSITAMDOd MDITAMAMOOR ὅ6. ὁ 
e cei s C M ER | tu ἸΣ : 


scm: T IGlO08 iiniogas * ᾿ Ἢ 
ΕΝ τιν DT ond LO TR E T 


/ ] ] , » ! " l Á y j * » " 1 ew 1 ü j Ü " T ᾿ n j | E 1 ) t í ^ | » | ] 
ἈΝ ΠΡ mea ταν. PRIM Pus r4 


PHILASTRI, 


AUGUSTINI, PRAEDESTINATI, PSEUDO- 
TERTULLIANI, PSEUDO - HIERONYMI, ISIDORI, 
PAULI, HONORII 


DE HAERESIBUS 


ET 
GENNADII 
DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS 


LIBRI 


EDIDIT 


FRANCISCUS OEHLER. 


BEROLINI 
APUD A. ASHER ET SOCIOS. 


MDCCCLVI. 


CORPORIS 


HAERESEOLOGICI 


TOMUS PRIMUS 


CONTINENS 


SCRIPTORES HAERESEOLOGICOS MINORES 
LATINOS 


EDIDIT 


FRANCISCUS OEHLER. 


BEROLINI 
APUD A. ASHER ET SOCIOS. 


MDCCCLVI. 


PRAEFATIO. 


ÁAMM Haereseologicum tomis absolvetur octo, quorum pri- 
mus complectitur haereseographos minores Latinos, alter et tertius 
Epiphanii Panarium et Anacephalaeosin, quartus TTheodoreti et 
Pseudo - Origenis libros, quintus Ioannis Damasceni, Leontii, Ti- 
mothei compendia, adiunctis aliorum quorundam opusculis, sextus 
Irenaei libros, septimus atque octavus Nicetae Choniatae 'Thesau- 
rum Orthodoxae Fidei, maximam partem adhue ineditum. 

Jam de singulis libris quos primus hie comprehendit tomus 
breviter dicam. 

I. Philastrii sivePhilastri(v. P. Galeardum ad librum S. Phi- 
lastrii de Haeresibus Praefat., pag. VII sqq. Collect. Vett. Patrum 
Brixianae Ecclesiae, qui de nominis eius scriptura, de patria, de 
vita et aetate Philastri copiose et erudite disputavit) liber de Haere- 
sibus primum prodiit Basileae anno MDXXVIIIL., cura Ioh. Sichardi, 
hoe titulo: Philastrii Episcopi Brixiensis Haereseon Catalogus. (Quo 
libro manu seripto usus sit Ioh. Sichardus neque ipse significat 
neque aliunde constat. Editionis principis, quae repetita est Basi- 
leae anno MDXXXIX., variantes scripturas diligentissime excerpsi 
atque annotavi, ne iis quidem omissis quae levioris momenti vide- 
rentur, postquam I. A. Fabrieium ea opera minus plene perfun- 
ctum esse cognovi. Fabricii editio prodiit Hamburgi anno MDCCXXI. 
Multa feliciter correxit vir eruditissimus, plura temptavit, omnia di- 
ligentissime interpretatus est, at codice scripto usus est nullo, cum 
spes manu exarati alicuius exemplaris per Gisbertum Cuperum 
ex Italia obtinendi eum fefellisset. Fabricii editionem excepit lu- 
culentissima illa Pauli Galeardi, qui Brixiae anno MDCOXXXVIIT. 
in Collectione Veterum Patrum Ecclesiae Drixiensis praeter Gau- 


VIII PRAEFATIO, 


dentii e£ Adelmanni opera Philastri quoque de Haeresibus librum 
protulit, ex recensione quidem I. A. l'abrieii, subiunctis item 
eius adnotatis et seorsim (pag. 147 sq.) additis eiusdem viri Notis 
Posthumis ad Philastrium, quas Herm. Sam. Reimarus, Fabricii gener, 
ad Angelum Mariam Quirinum Cardinalem, cuius iussu atque auspi- 
ciis illa Collecti oVett. Patrum Ecclesiae Drixiensis parabatur, trans- 
miserat. Quae ipse Galeardus in Spicilegio ad Notas Fabricii p. 171 
sqq. commentatus est, ea nec l'abrieii operam multum auxerunt, 
neque Philastro vel emaculando vel illustrando egregie contule- 
runt. At ornamento tamen et decori illius editioni iam absolu- 
tae accesserunt Variae Lectiones codicis scripti S. Germani apud 
Parisios n. 717, alias 625. membr. sec. IX, a Ioh. Raverdy, mo- 
nacho DBenedictino e Congregatione S. Mauri, excerptae, qui per 
plura adhue secula unus liber manu exaratus potuit reperiri. 
]s enim codex, quamquam paucissima suppeditavit quae Sichar- 
dianis essent scripturis emendatiora!, tamen ut integrum iam ha- 
beremus Philastri librum effecit, completo numero CLVI haere- 
sium, testibus Augustino De Haeresibus praefat. et cap. 4, Auctore 
Appendicis ad Ildefonsum de Scriptt. Eecles. c. 3, Trithemio c. 84 
a Philastro pertractatarum. Capita quae inde accesserunt sunt CVII, 
CXIV., CXVIT., OXL., CLI. , CLIV. Fuit autem ille liber antequam 
in S. Germani bibliothecam transiit monasterii Corbeiensis, cuius 
in bibliothecae catalogo veteri, quem Angelus Maius inseruit Spi- 
cilegii sui Romani tomo V., pag. 208., eius notitia invenitur haec: 
,XVHI, τ. Philaster de haeresibus (bis). 8. Tertullianus de cibis 
Iudaicis. 9. Epistola Barnabae. 10. Epistola Iacobi?. Hodie asser- 

1. Ioh. Raverdy in Epistola ad Cardinalem Quirinum praemissa: ,— — Il se- 
rait à souhaiter que le Ms. füt plus correct, car quoiqu'il soit parfaitement bien 
écrit, et du 9àme ou 10eme siecle, il s'y trouve bien des fautes de copiste." 

2. Hic idem est liber quem Hugo Menardus inspexit, et unde Latinam Episto- 
lae S. Barnabae interpretationem edidit. Dacherius in epistola Barnabae Episto- 
lae praefixa tom. II. DBibl. Patr. Lugd. pag. 16. (inserta etiam tomo XVI. Bibl. 
Ioh. de la Haye, ante Barnabae Epistolam, pag. 901): ,Cum in Philastrii Epi- 
scopi Brixiensis Ms. e Corbeiensi Monasterio incidisset aliquando P. Hugo Me- 
nardus, ibidem, proxime post Epistolam Tertulliani de Cibis Iudaicis, Barnabae 


nomine insignitam Epistolam una cum Iacobi Apostoli Epistola deprehendit." 
Cf. etiam Iac. Armachanus de Barnabae Epistola Praemonitione in I. B. Cotelerii 


PRAEFATIO. IX 


vatur in Bibliotheca Imperiali Petropolitana, inter alia Sangerma- 
nensis thesauri cimelia, sub finem proximi seculi per civiles Gal- 
liae turbas illuc devecta. V. Ed. de Muralt V. Cl. in Extrait de Bul- 
letin de la Classe Historico-philologique de l'Académie des Sciences 
de Petersbourg tom. V. (Petropol. 1850.) Praeterea de libro Sanger- 
manensi, si lubet, adeas Galeardi praef. XIII, p. XX., et inprimis 
XX., pag. XXVI. sqq. 

Tertii alicuius exempli manu exarati qui Philastri de Haeresi- 
bus libellum contineret post Sichardianum et Sangermanensem, 
hodie Petropolitanum, de quo dixi, notitia ad me quidem pervenit 
nulla. Sed praeterea membranae cuiusdam veteris assutae codici 
Bibliothecae S. Crucis in Ierusalem, signato n. 219., mentionem fe- 
cit indeque scripturas aliquot erutas proposuit Galeardus l.l. p. 182. 

IL Augustini librum de Haeresibus ad Quodvultdeum recuden- 
dum curavi ex recensione Denedictinorum Congregationis S. Mauri, 
additis editorum adnotatiunculis. 

III. Anonymi scriptoris quem sub Praedestinati nomine ex 
codice seripto Hincmari Bibliothecae S. Mariae Remensis edidit 
Iac. Sirmondus Parisiis anno MDCXLIIT., primum librum, quo XC 
enumerantur haereses, quemque hie unum de tribus repraesentasse 
intererat, aliquot, locis emendare licuit ope codicis ms. Augiensis, 
in quem Io. Mabillon in itinere suo Germanico inciderat scripturas- 
que discrepantes inde excerpserat. V. Io. Mabillon Iter German. 
pag. 99 ed. Fabric. Eius exempli antigraphum ipse Sirmondus po- 
stea invenit in Bibliotheca Barberina, in quo Primasio, episcopo 
Africano, hoc opusculum legebatur adscriptum. V. Iac. Sirmondi 
Hist. Praedestinat. cap. 4. Daune praef. ad tom. I. Opp. Sirmondi 
$ 1. Quartum exemplum, seculo XII. scriptum, et titulo carens, hu- 
ius libri idem Mabillon invenit Florentiae in Bibliotheca S. Marci. 
V. eius Iter Ital. p. 178., tom. I. Musei Italici. Quintus codex extat 
in Bibliotheca Publica Brugensi. Est seculi, uti videtur, decimi ter- 


Patrum Apostolicorum tomo I. pag. 12. ed. Cler., ubi Corbeiensis codicis memi- 
nit. Ex his omnibus autem id quoque apparet, veterem catalogum illum a Maio 
editum esse bibliothecae non, ut putat, Corbeiae in Germania, sed Corbeiae in 
Gallia sitae. Cf. etiam Epistolam Scip. Maffei ap. Galeard. 


X PRAEFATIO, 


tii, in membrana scriptus, e Monasterio Dunensi in Flandria illuc 
delatus, idemque ille quem memoravit Sirmondus Hist. Praedest. 
cap. 4. Cum quondam in perlustrandis Haenelii V. Cl. Catalogis, 
pag. 156., ubi enumerantur codd. mss. Bibliothecae Publ. Brugen- 
sis, incidissem in hune titulum: ,,24T. Origenes in Ezechielem; Isi- 


, 


dorus, Epiphanius, Philastrius de Haeresibus," miratus statim 

quodnam sub eo titulo opus lateret, per litteras adii V. Cl. Laude, 

Bibliothecae illius Praefectum, qui paulo post mihi humaniter haec 
rescripsit: 

1e vous dirai d'abord que le titre donné par M. Haenel est 

tout-à-fait inexact. Voici celui que l'on trouve sur une feuille 

de garde écrit de la main de C. de Visch, abbé des Dunes au 


]Téme siecle: 


ORIGENES IN EZECHIELEM 


ITEM 


YGINUS ESIODUS EPIPHANIUS ET PHILASTER DE HAERESIBUS. 


Or apres le livre d'Origéne, on trouve la préface au traité des 
hérésies. Elle commence ainsi: 

Quotienscumque ad. te o mi amator dei verba, doctorum adve- 
mind ius Á «s vs οἷν quae nos epitomantes vuvante domino hoc uno 
libello conclusimus. | Orabant pro nobis sancta studia quae ad re- 
quiem curarum suarum per hunc nostrum laborem attingunt. Finit 
praefatio in domino aim. 

Incipit epithoma. Ygini contra. haeresiarches et. cathegoriarum 
epyphanit contra sectas et evpositionum F'ilasteri qui hos transfe- 
rens in latinum sermonem de graeco cum arriani damnarentur edi- 
dit prior 4ginus, post hunc policrates affricanus esiodus ypypha- 
nius phalaster. hii diversis temporibus detexerunt. 

Prima haeresis a Symone sumpsit evordium qui dicebat casti- 
tatem ad dominum non pertinere, deum mundum non fecisse cett. 

Apres 16 feuillets in quarto, comme vous savez, on lit ces mots 
écrits à l'encre rouge: 

Incipit liber nonagesimae haeresis qui asserit dei praedestina- 
tione peccata comnmutti. 


PRAEFATIO. XI 


Il y a dans le texte praestinatione; mais c'estsans doute une 
faute de copiste. 

Participem me intentionis vestrae qui defenditis veritatem fieri 
fratrum spiritualium, suggestio invitavit. cett... .. Jena de qui 
dedit nobis victoriam per dominum nostrum | Iesum | Christum. 
Explicit. 

Incipit prologus libri catholici adversus praedictos haereticos. 

F'ünitus est liber. inimicus homünum contra fidem catholicam 
confictus liber dolosus circumdatus fallaciis cett. ......... hutus 
libri voluerit contagionem olere. 

F'init prologus arguens librum quem sub nomine Augustini con- 
ficiunt haeretici, docens sequentem. librum contra hunc pro defen- 
sione fidei catholicae dimicare. 

Hactenus haereticorum omnium incensae sunt sylvae cett. 

je vais maintenant vous indiquer les différents chapitres ou 
paragraphes qui suivent et qui sont marqués à l'encre rouge. 

hic incipiunt verba praedestinatorum. 

huc usque verba haereticorum praedestinatorum. 

contra, hunc incipit disputatio catholicorum. 

quaestio haereticorum. | 

solutio catholicorum. 

Oppositio haereticorum. 

responsio catholicorum. 

De zelo dei et zelo maliciae. 

sss duo sunt baptismus et paenitentia in quibus oportet 
praecedere voluntatem. hominis. gratiam. dei. dicamus 
nunc quae secuntur libri nostri falsa commenta. 

huc usque, ad haec et contra hunc respondet catholicus. 

alia positio sententiae haereticorum. 

huc usque. Contra haec catholici. 

De libertate arbitri. 

In fine: ... reos fore non solum qui iniquitatem faciunt 
sed etiam eos quos eis constiterit consensisse,  Eaplicit. 


ΧΙ PRAEFATIO. 


Je n'ai pas trouvé le nom de Primasius dans l'inscription des 
livres." 

Huius libri Dunensis, hodie Brugensis, scripturas aliquot anno- 
tavi ad capp. 2. 3. 9. 12. 18. 15. 16. 18. 25— 39. 43. 49. 50. 66. 81. 
54., ex quibus facile intellegitur non multum discrepare eum a Re- 
mensi et Augiensi libris. 

IV. Anonymi scriptoris libellum Adversus Omnes Haereses, 
quod vulgo Tertulliano adscribebatur, edidi, paucis correctis, ex 
 nupera mea Operum Tertulliani recensione. V. Tertulliani Opp. 
ed. Oehler tom. IL, pag. 151. sqq., ubi etiam de catalogi eius au- 
ctore quid statuendum esse probabiliter censerem exposui. 

V. Pseudo- Hieronymi? Indiculus de Haeresibus prodiit 
anno MDCXVII. hoc titulo: ,8. Hieronymi Stridoniensis Indiculus 
de Haeresibus Iudaeorum. Nunc primum in lucem editus curà CI. 
Menardi, Iuliomagi Andium Propraetoris. Lutetiae Parisiorum. 
Apud Sebastianum Chappelet, vià lacobaeà sub signo Olivae 
MDCXVII. Cum privilegio Regis." Is liber rarissimus, quem post- 
quam per plerasque Germaniae bibliothecas frustra quaesivi, 
per Iosephi Muelleri V. Cl. humanitatem de exemplo Dibliothecae 
Ambrosianae Mediolani transscriptum tandem nactus sum, unam 
et triginta complectitur pagellas, quarum in quinta ipse Indiculus 
incipit. Pag. 9. et pag. 4. dedicatio legitur et Praefatio haec: 

Reverendissimo Sanctissimoque Patri ac D. D. Carolo Bur- 
gonorio Episcopo Nannetenst. 

Metebat agelli. diuitias torrente sole Bethleemita, praepotens, 
cum despicabilis, sed plena deo Moabitis, spicilegia sua, futuri foe- 
deris aras, leuandae socrus inopiae mendicatur, quo facto, placu- 
isse tantum, produnt annales rerum sacrarum, ut de solitaria Tur- 
ture, diuitis thalami ereuerit accessione. In hae feraci, feruentique 
scriptorum segete, peregrinus accola, post tot ingeniorum grandes 


manipulos, leuia neglectaque conquirens, sic annuente uero Booz. 


3. Hieronymi librum de Octoginta quatuor haeresibus, quem Augustino qui- 
dem videre non licuit, ut ipse testatur in epilogo libelli de Haeresibus, aevo Ioh. 
Trithemii tamen superstitem fuisse docet initium eius libri a Trithemio cap. 100. 
prolatum: Simoniaci a Simone. 


PRAEFATIO. XII 


Christo, glebulam hanc, magni agri reliquias , adlegi, subleuandae 
matris Ecclesiae fami destinatas, 16 magne praesul, tanti mysterii 
paranymphum rogamus et aujsten, tuo merito, uotis nostris, quen 
Gallia, omnis, uirorum semper nuftriv, inter doctos quos habet, iure 
doctissimum; inter sanctos quos fert multos, uere sanctissimum sic 
amat et suscipit, ut quem. Dorromaeis adcenseat, non dvw sit que- 
situra posteritas, Carolum Carolo, sed sero utinam, conunissura. 


At, haec, tantilla, dices, qui tanta debeas? sed. desiderio meo sit in 


praesens satis, ut cui grautoris operae || materiem destinamus, olün, 
habeat interim testem hanc professionis non ingratae prorsus syn- 
grapham quae tibi me semper obstrictum et beneficiis, loquatur et 
ecemplo Tibi obsequentissim. Cl. Menardus. luliomagi Andium 
prid. Non. Aug. 1616. 

Consultabat Augustinum. Quodvultdeus et hereseon petebat 
4ndices, quod variis scriptionum vigiliis occupatus senec, distulit 
diu, et ad. Hieronym tractatum, similis argumenti voluit remisisse 
licet quaesitum per. chartas suas haud potuerit invenire, hoc testi- 
monio docta posteritas iacturam. doluit semper et questa est. Cum 
igitur 4nter cariolas putresque membranas post [sidori capita ali- 
quot lib. 8. de Philosophis gentium et caeteris adusque libri huius 
finem Opusculum sub Hieronymi nomine legissemus, hoc titulo, [n- 
cipit [ndiculus Hieronymi de haeresib. nihil indignum visum est 
tanti patris stylo curaque, sed aliqua tot pene verbis catalogus scri- 
ptorum habet haesimus, tamen aliquantulum. cum in Luciferianis 
habet hoc usque apud quendam tamen, cuius nomen qn eodem evus 
opusculo non inveni in haereticis luciferianos positos legi per haec 
verba, quae hic habet totidem syllabis wt necesse fuerit dgnora- 
tum, sanctissimo viro, libri Hieronymiani titulum. Quidquid sit hoc 
venerandae antiquitatis monumentum non perire tanti fuit. Vale. 

De auctore huius opusculi nihil constat nisi Hieronymum non 
esse. Quaedam eius particulae sunt ex Hieronymi de Ecclesiasticis 
Scriptoribus libro repetitae, alia ex Isidoro, alia ex Gennadio, alia 
ex aliis, partim antiquioribus, scriptoribus desumpta. lo. A. Fa- 
bricius hunc libellum suae Philastri editioni addere, post autem, ut 


narrat in Praefatione ad Philastrii librum, separato dare volumine 


XIV PRAEFATIO. 


instituerat, aliosque breves veteres de haereticis scriptores ei ad- 
iungere, sed ea Fabricii collectio lucem nunquam vidit. 

VI. Isidori Hispalensis Catalogos haeresium repetivi ex 
Origg. lib. VIH., capp. 4. et 5. Inseruit eos, nomine scriptoris sup- 
presso, Hrabanus Maurus libro II. de Instit. Cleric. et De Universo V., 
cap. 9. Repetitus est etiam a Gratiano Part. II. Decr. Caus. 24. 
Qu. 3. 

VIL. Pauli Catalogus, ex Isidori catalogo maximam partem 
compilatus, nune primum editus est ex codd. mss. n. 915. et n. 
1152. Bibliothecae Bambergensis. Apographum libelli debeo hu- 
manitati VV. DD. Gutenaecker et Stenglein, Dambergensium. 

VIII. Honorii libellus, si paucissima excipias, totus est Isidori. 

IX. Gennadii librum de Ecclesiasticis Dogmatibus haereseo- 
logicis adiunxi opusculis, quia eum ab hoc genere non ita alie- 
num esse viderem. Geverhardi Elmenhorstii annotationes, etsi ho- 
die partim inutiles, ne quid omissum quererentur lectores, repe- 
tendas curavi. Utinam pro hoc Gennadii libro octo illos qui pe- 
rierunt Adversus Omnes Haereses proferre licuisset, quos sese 
scripsisse testatus de Vir. Illustr. c. 100., ex eoque Honorius 
Augustodunensis de Scriptt. Eccles. II, 97. et Ioh. Trithemius 
cap. 188., cui quidem ipsi, ut eos videret, non contigisse videtur, 
cum initium libri non retulerit. Nihil enim contra haec tam lucu- 
lenta testimonia effecit Iac. Sirmondus, singularis quanquam erudi- 
tionis et exercitati iudicii vir, Histor. Praedestinat. cap. 6. ex sub- 
scriptione codicis ms. S. Victoris, in quo Augustini liber de Haere- 
sibus continetur, contra Mauguinum Vindic. Praedestinat. et Grat. 
diss. IL, pag. 528. probare conatus Gennadium praeter capita illa 
de haeresi Nestoriana, Eutychiana, Praedestinatiana, Timotheana, 
quae vulgo reperiuntur Augustini de Haeresibus libelli in calce ad- 
dita, extantque etiam in fine libelli sub Hieronymi nomine a Cl. 
Menardo editi, nihil omnino de haeresibus scripsisse. 


Halis Saxonum XXV. die Iulii MDCCCLV. 


Franciscus Oehler. 


LANE X. 


DHILASTRI de. haeresibus. libat |... lecce nnm γον, 1 
BEGUSVTEIBI ds haeresibus, BOE. iy eus entr νος ον Iran tà 131 
PRAEDESTINATI liber primus qui est de haeresibus................. 22 
.PSEUDO- TERTULLIANI liber adversus omnes haereses .............. 269 
PSEUDO -HIERONYMI indiculus de haeresibus................ lees 281 
ISIDORI HISPALENSIS de haeresibus .......... VERBUM TES 901 
PAULI de haeresibus libellus..... WR m Nec NE NP D S TRE 411 
HONORII AUGUSTODUNENSIS de haeresibus libellus................ 323 
GENNADII MASSILIENSIS liber de ecclesiasticis dogmatibus .......... 900 
Indices EN Uo Leu Ap Ἐν ἐν 401 


ΝΣ φυ8ὲ 


host V "— mE — ἡγοῦ onmi i 

anm avion er eei pt Ox ND LE PA Ie 
jl Md! X*épatohii ων νὰ Bio reli Vtnpoties e 
"uve ἅν E, oio Spa ds peo ΝΣ ET ἊΨ ἀκέων ὟΝ | 
2 aad Mis vomit Muni aom, 8 oue fases ctio d De Dn 
s Ὁ ρον ον νεών ὦ iactus d Puri. 4 τρῶν CR 


ἐπ 


φῦ ϑν ἣν τ; M. 
XN, Patty Car Po. e SUL, ya DUEB bos: 
—: 426 oom apr NAA: eie ot did: nas o 9e R^ 
aid | did ned dein iva nh 


LI 


—- 


“εν ὁ 
4$ —-v*€9W* 9»4»V5*"*"*»»^"97*9"»* 


**«92 4 »9954«»** "P»-rttÀt»r" ἡ 


jh LG VETERUM. am 


F^ .-*.45-* "1^5 * "»Ἤῳ 


δὲ ἐλοδιξανῇ.. d ve it 
ates AMufewtsua Mia 


TELE pod is NOpit-- 


"*"*1:9-. OO TEMP 


LM rini, quéd'odis: Dye, ὧν 
Uopwuth or um ΩΝ Nds 
ie pmi: 
teri eremi d ^r Ef. 


PHILASTRI 


EPISCOPI BRIXIENSIS 


DE 


HAERESIBUS LIBER. 


In scripturae discrepantia Philastri verbis subiecta siglum 


A significat librum scriptum Sangermanensem sive Corbeiensem. Scripturas 
libri non diserte indieatas siglo A. uncinis incluso notavi. 


B - editionem principem, Io. Sichardi, quae prodiit Basileae anno 
MDXXVIII. 

a - - alteram Basileensem, quae prodiit anno MDXXXIX. 

b E L 


Lugdunensem, Bibl. PP. (tom. V, p. 701 seq.), quae 
prodiit anno MDCLXXVII. 


I. A. Fabricii, quae prodiit Hamburgi anno MDCCXXI. 


PHILASTRI' 


EPISCOPI BRIXIENSIS 


IN LIBRUM DE HAERESIDUS 


PRAEFATIO. 


De naerescon diversa pestilentia variisque erroribus qui ab ori- 
gine mundi emerserint et sub Iudaeis defluxerint et ex quo venit 
dominus noster Iesus salvator in carne pullulaverint dicere oportet, 
numerumque earum paullatim exponere, inimicumque humani ge- 
neris perdici fuisse a Hieremia propheta" non immerito comparatum 
agnoscere, qui cum infecunditatem patiatur^, saepius aliorum fur- 
tim fetus incubans quasi suos iam fovet ac vindicat filios usque ad 
tempus aliquod; cumque eis iam tempus aetatis discernens? adere- 


* Philastrii Bab, — In A. Praefatio et prima viginti octo capita non extant. 


a. De haereseon] Non infrequens lati- 
nis scriptoribus est usus genitivi casus 
eiusmodi pluralis, Graecae flexionis, 
ut testantur vel libri Ovidii Metamor- 
phoseon et Halieuticon: Mythologicon 
Fulgentii, PetroniiSatyricon et Poéticon 
Astronomicon C. Hygini. Etiam infra 
c. 29. haereseos. (11...) 

b. perdici a Hieremia propheta] Iere- 
miae XVII. 11. S. Ambrosius VI. 3. in 
Hexaém. , Perdicem astutam novimus, 
quae aliena ova diripiat, hoc est perdicis 
«lterius, et corpore foveat suo, sed frau- 
dis suae fructum habere non posse, quia 
cum eduxerit pullos suos, amittit eos, 
quia ubi vocem ejus audierint quae ova 
generavit, relicta ea ad illam se natu- 
rali quodam munere et amore conferunt 
--- Huius imitator est diabolus, qui ge- 
nerationes creatoris aeterni rapere con- 
tendit, et si quos «nsipientes et sensus 
. propr'i carentes vigore potuerit congre- 


gare, fovens eos illecebris corporalibus, 
ubi primum vox Christi parvulis fuerit 
infusa, discedunt atque ad eam se con- 
ferunt matrem, quae pullos suos, sicut 
avis,materno amore complectitur." Idem 
traditum Cassiodoro II. 14. Var. Epist. 
aliisque quam pluribus, quorum loca 
laudant Cotelerius in notis ad T. 2. Mo- 
numentor. Eeclesiae Graecae p. 54T. 
Huetius ad Origenem p. 16.sq. Bochar- 
tus T. 2. Hierozoici p. 34. et Allatius ad 
Eustathium Antiochenum p. 132. seq. 
Vide et Ambrosii Epist. 52. ad Irenaeum 
T. 2. p. 918 seq. [Athanas. T.I., p. 363. 
edit. noviss., Ioach. Camerarii Symbola 
ΠῚ, 68.] Combefisium ad Hippolytum 
de Anti-Christo c. 55. Ducaeum notis 
ad S. Basilium T. 1. p. 44. (7) 

c. infecunditatem patiatur] Hoc est, 
infecunditate laboret, infecundus sit. 

d. tempus aetatis discernens] Tem- 
pus quo per aetatem discernere possunt 


1" 


4 PRAEFATIO. 


verit, tunc ! omissis * falsis parentibus iura parentum sensu proprio 
recordantes, palamque oculis intuentes, sequi eos amplius non ?de- 
morantur. Quorum causa nobis similitudo haec ?nuntiata est? Quod 
diabolo relicto, impietatis causa eius qui orbem terrarum sua sub 
ditione *continere putaret, postque vero Christo parente a nobis 
viso et recognito, omissa falsitate parentis mendacissimi, jam veri 
parentis Christi vestigia sequi omnis homo! non moratur agnoscens. 
Quotidie per aenigma compleri? enim cognoscimus prophetiam 
?Hieremiae^ beatissimi, ita dicentem: Clamavit perdir, collegit 
quae non parturit, faciens 9sibi divitias non cum sapientia, in me- 
dio dierum dereliquent eum, et in postremo erit insipiens. Quod 
nunc *deserentes quotidie omnes gentes! idololatriam mortiferam 
inimici, Christum etiam verum dominum de lege et prophetis 
audientes, eumque cum patre semper esse credentes ac recordan- 
tes, aeque ad eum modis omnibus supplices* properant pervolare, 
ut compleatur prophetia!: Kecordabuntur et convertentur ad do- 
minum Christum omnes fines orbis terrarum. 


1. amissis Βα. admissis ὦ. vitiose. 2. denotantur ὁ. ὃ. Vulgo nuntiata est, 
quod cett. 4. Jta ego correxi. Libri omnes habent cum tenere putaret, postquam 
cett. 5. leremiae ὁ. Ubique. 6. sibi om. b. 1. deferentes ὁ. 8. idolatriam B. 


veros a falsis parentibus. Prima aetas, 
in homine quoque, ignorat discernere 
dextra a sinistris, bonum a malo. Con- 
fer Grotium ad Deut. I. 39. et Ionae IV. 
ll. Sic prima mundi aetas non statim 
dominum ac servatorem suum agnovit 
et sectata est, sed passa se a diabolo 
ad varia idololatriae et superstitionis 
genera turpiter abduci. (/.) 

e. omissis falsis parentibus] Minus 
bene priores editiones am2sszs. Sie in- 
fra paucis interiectis: , missa falsitate 
parentis mendacissimi,"  (F.) 

f. omnis homo non moratur] I. e. 
nemo moratur qui agnoverit. Ita apud 
Florum 11. 18. ,,unus vir Numantinus 
non fuit qui catenis duceretur.* "Talia 
suntin sacris scriptoribus Luc. I. 57. 
»οὐχ ἀδυνατήσει παρὰ τῷ θεῷ πᾶν ῥῆμα." 
Rom. III. 20. ,2€ ἔργων νόμου οὐ δικαιω- 
θήσεται πᾶσα σάρξ." (1...) 

g. Quotidieper aenigma compleri] Hoc 
est, per multitudinem neophytorum ad 
ecclesiam quotidie accedentium intelli- 


gimus impleri quod prophetá futurum 
esse aenigmate perdicis significavit. 
In quam sententiam mox subiungit: 
»quod unc deserentes quotidie omnes 
gentes idololatriam" etc. Porro licet 
commodiore interpunctionelocum hunc 
aliquomodo iuvisse videor, antea enim 
coniuncta erant verba: , Agnoscens quoti- 
die per aenigma, quibus subiiciebatur 
στιγμή, constructio tamen adhuc admo- 
dum hiulca atque impedita est, sed qua- 
lem non alienam esse a Philastri usu 
plura huius libri loca lectorem edoce- 
bunt. (£F.) 

h. prophetiam Hieremiae] XVII. 11. 
( Fabr.) 


i. omnes gentes] Ex quibusvis gen- 
tibus etiam remotissimis quosdam. (F.) 
k. supplices] Male edit. Helmst. sim- 
plices. (11) 
l. prophetia] Psal. XXII. 27. quo in 
loco Philaster nomen Christi expliea- 
tionis causa inseruit. (.) 


CATALOGUS 


EORUM QUI ANTE ADVENTUM? CHRISTI HAERESEOS ARGUUNTUR. 


Pini sunt Ophitae^, qui dicuntur Serpentini*. Isti colubrum Cer. t. 


venerantur, dicentes quod hic prior initium nobis scientiae boni et 
mali attulerit. Unde ei dominum? invidisse asserunt, quia scien- 


Cap. I. n» Babe. inscriptum habet OPnrrAg. — 


Cap. I. — a. EoRUM QUI ANTE ADVEN- 
TVM CHRISTI] Quaedam haereses ex his 
quae usque ad caput duodetrigesimum 
a Philastro referuntur, non fuerunt ante 
adventum Christi, neque sub Iudaeis, ut 
in praefat. Philaster loquitur, defluxe- 
runt, licet e veteri testamento ansam er- 
roris sui arripuere, ut statim Ophitae, et 
Caiani, Sethianique. Rectius itaque Ter- 
tullianus, qui illos c. 45, vocat Judaism: 
haereticos, alios ,,qui ex evangelio haere- 
tici esse voluerunt*, sive ut Hieronymi 
verbis utar ,,qui evangelia laniaverunt." 
[,, Azo νόμου ἐξ Ιουδαίων φύσασαι" Epi- 
phan. Ancor. cap. 12.tom. II, p. 18.] (F.) 

b. Primi sunt Ophitae] Non temporis 
ratione, sed quod in primo statim prin- 
cipio ac limine veluti primi libri veteris 
testamenti impegerunt. Mentio eorum 
apud Augustinum de Haeresibus, et 
Auctorem Praedestinati cap. 1'T., alios- 
que. (£.) 

c. qui dicuntur serpentini] I. e. quo- 
rum nomen latine ita efferre possis. 
Pro Ophitis sive ut perperam in Pseudo- 
Hieronymi indieulo scribitur Offitis, 
apud Origenem, [Clem. Alexandr. VII. 
Strom. p. 165], et Theodoretum est etiam 
nomen Ophianorum, et corruptum apud 
Sophronium Sophianorum, nisiitaetiam 
dicti sunt, quod Σοφίαν serpentis ima- 
ginem assumsisse dixerunt teste Ire- 
naeo lib.I. c. 94. Apud Theodoretum et 
Procopium Gazaeum in 4. Regg. 18. 
Hebraica appellatione veniunt Ναασηνοί 


(ita enim legendum, non 'Ec0zvo!) a 
u;3 quod Hebraeis serpentem ut 
Graecis ὄφις denotat. Vide Cotelerium 
T. 1. Monument. Eccles. Graecae p. 769 
et Tho. Ittigium τὸν μαχαρίτην diss. de 
Haeresiarchis Apostolicae aetati proxi- 
mis p. 120. E Gnosticis Valentinianis, 
vel Marcionitis hos Ophitas prodiisse 
mihi persuadeo, quod Ophitarum do- 
ctrinaapud Epiphanium X X X VIL.3.seq. 
Tertullianum append. de Praescript. 
c. 41. Origenem VI. contra Celsum p. 
295. seq. et Nicetam IV. Thesauri c. 9. 
valde affinis est commentis Valenti- 
nianorum et Gnosticis Prunicum colen- 
tibus, quibus etiam a S. Irenaeo Ophi- 
tae iunguntur. Praeterea Theodoretus 
lib. 1. de Haereticis Fabulis c. 24. ac 
Nicetas IV. 14. "Thesauri, auctor est 
Marcionitas serpentem Creatori prae- 
tulisse etsingulari cultu veneratos esse. 
Mirum vero quod tradit idem Origenes 


p. 294. neminem ab Ophianis Euphrate 


auctorein suum coetum admissum esse, 
ἐὰν μὴ ἀρὰς θῆται χατὰ τοῦ ᾿Ιησοῦ." 
Idem Ophianos et Caianos omnino a 
lesu doctrina alienos scribit lib. ὁ. p. 
119., et Iesum omnino ab eis abnegari 
lib. 7. p. 358. absurdissimum Ophiano- 
rum dogma vocat nec simplicissimis 
persuasum, et haeresin ipsorum ἀσημο- 
τάτην lib. 6. p. 291. ut Procopius δυσ- 
σεβεστάτην. (1) 

d. dominum invidisse] Ialdabaoth, 
deum ludaeorum, invidisse docebant 


». ἢ, 


θ PHILASTRI 


tiam primus detulerit mulieri, bonae rei atque malae*, perque illam 
! ita ad genus omne hominum permanaverit; propter quod et de caelo 
primo* deiectus est, inquiunt, ?in alterum, unde eum et de caelo 
aiunt adventurum, et velut* aliquam dei virtutem esse eundem 
aestimant, atque eum adnuntiant adorandum. 

Caiani*^, qui Cain laudant* fratricidam, primogenitum patris 
nostri ac beati Adae protoplasti, dicentes ex altera virtute, id est 
diaboli?, Cain factum, ex altera autem Abel beatissimum natum, 
et virtutem maiorem, quae erat in ipso Cain, invaluisse ut suum 


interficeret fratrem. 


1. Fortasse ista. 


2. ad alterum ^. 


Cap. II. n. Babc. inscriptum habet Catast. — 


homini quod superiorem deum ac pa- 
trem agnovisset, itaque virtutem quan- 
dam serpentis specle genuisse, quae 
Evam fefellerit. Vide Epiph. XXXVII. 
3.4.5. (F. 

e. bonae rei atque malae] Idem est 
quod pauloante dixerat, scientiam boni 
et mali ex Genes. II. 9. τὸ εἰδένα!ι γνω- 
στὸν χαλοῦ xo) πονηροῦ." (F.) 

f. de caelo primo deiectus in alterum] 
Octo enim caelos ponebant, ut docet 
EpiphaniusX X XVILsect.4., licet deinde 
sectione 5. simpliciter scribit deiectum 
ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ.  (F.) 

vg. et velut] Male priores quaedam 
editiones, ut velut. Porro cultus quo 
Ophitae serpentem prosecuti sunt, et 
cistae qua serpentem alere consueve- 
runt, meminit etiam. praeter Epipha- 
nium XXXVII. 5. Damasceni verbis 
Scholiastes Βασιλιχῶν ad lib. 21. p. 581. 


Eiusmodi cistarum etiam in sacris apud. 


centes usus fuit, de quibus Laur. BDege- 
rus V. C. in disquisitione de numis ser- 
pentiferis. (F.) 

Cap. ll. — a. Caiani] Non Ca/ana 
haeresis, sed Caiaa est Hieronymo utro- 
bique, nempe tam Ep. 82. al. 82. ad Oce- 
anum, quam lib. adv. Vigilantium, Ter- 
tulliano autem loco a Fabricio indicato 
Caiana. Lambertus Danaeus ad August. 
de Haeres.cap.15. putat errore amanuen- 
sium in exscribendo Epiphanio ex Ca;- 
nianis factos esse Caíanos, eoque lapsu 
deceptum fuisse Augustinum quoque 
ubi Caranos nominat. At Daelius Dict. 
Crit. in Cainites observat Caianorum 
nomen a Patribus usurpatum multo an- 
tea quam Epiphanius et Augustinus hoc 
nomine uterentur. (Galeard.) 

b. Caiani] Cainaei Auctori appendi- 
cis ad Tertull. c. 41... Cainiani Augu- 


stino de Haeres. et Auctori Praedesti- 
nati c. 18. Sed Irenaeo quoque lib. 1. 
c. 99. atque Epiphanio et Damasceno 
haeresi 98. Καΐανοί, nam et Cainus Fla- 
vio Iosepho Κάϊς. "Theodoreto lib. 1. 
de Haeret. Fab. cap. 15. Katvot et Katvi- 
σταί, at Clementi Alex. VII. Strom. p. 
049. Καΐανισταί. Caiana. haeresis Ter- 
tulliano c. 33. de Praescript. et Hieron. 
Epist. 83. qui lib. adversus Vigilantium 
notat Tertullianum in Seorpiaco suo 
Caianos perstrinxisse. Καὶνοί etiam So- 
phronio in indiculo haeres. actione XI. 
Concilii VI. general. et Nicetae IV. 11. 
"Thesauri et 12., ubi etiam Katvo', et ante 
hos Origeni 5. contra Cels. p. 119., quo 
loco eos a lesu doctrina plane alienos 
esse scribit, perinde ut Ophitas. Ab hae 
Gnostica haeresi diversi Caianitae Aph- 
thartodocetae, a Caiano quodam Ale- 
xandrino nomen consecuti, de quibus 
Damascenus haeresi 84. (1) 

c. qui Cain laudant] δοξάζουσι, ho- 
norant, colunt. Apud Honorium Augu- 
stodunensem in libello de Haeresibus 
.Caiani dicti qui Cuin oderunt," legen- 
dum ex Augustino, onorant hoc est ho- 
norant. (F.) 

d. ex altera virtute, id est diaboli] 
Verba id est diaboli puto vel a Philastrio 
vel ab alio adiecta contra Caianorum 
mentem. Nam licet Archonticos narrat 
Theodoretus lib. 1. de Haereticis Fab. 
c. 11. docuisse quod Cain et Abel fuerint 
τοῦ διαβόλου παϊδες, uti in Pirke R.Elieser 
dicitur Cain Sammaélis progenies, atque 
ab aliis Rabbinis apud Gaulminum de 
Morte Moysis p. 216. traditur ex semine 
primi serpentis natus magiae per ser- 
pentes auctor: tamen a Caianorum opi- 
nione hoe remotum esse videtur, qui a 
fortiore et praestantiore virtute Cainum 


DE HAERESIBUS LIBER. T 


Sethianorum*? haeresis, quae Seth filium Adae postea genitum Cap. ui. 
hocque appellatum nomine veneratur, quod post interfectionem Abel 
beatissimi natus est, ex quo et Sethiani appellantur, colentes eum 
'ac dicentes quod duobus creatis hominibus in initio et angelis in 
dissensione constitutis tenuit virtus in caelo feminea;^* apud eos 
enim masculi et feminae dii deaeque esse putantur. Quod pervi- 
dens, inquiunt, mater, quia occisus est Abel iustus, cogitavit ut 
pareret iustum Seth, in quem et collocavit magnae virtutis spiritum, 
ut "possint destrui virtutes inimicae.* De Seth autem ipso Christum 
dominum genus deducere? aiunt. Quidam autem ex eis non solum 
genus de eo deducere, sed etiam "ipsum Christum esse asserunt 


atque opinantur. 


Cap. IIT. 2n. Babc. inscriptum habet ΘΒΤΗΙΑΚΝΙ, — 1. ac B. et reliqui. 2. pos- 


sent c. ὃ. ipsum om. ὁ. 


quam Abelem prognatum statuebant 
teste Epiphanio et aliis. Huc refer et 
quod capite sequente ex sententia Se- 
thianorum a Philastrio dicitur: ,,angelis 
in dissensione constitutis tenuit virtus in 
caelo feminea. (F.) 

Cap. III. — a. Sethianorum] Sethoitae 
appellantur auctori appendicis ad Ter- 
tull. de Praescript. c. 4. Alii hoc genus 
Gnosticorum vocant Sethitas, ut indicu- 
lus Pseudo-Hieronymi c.9., qui tamen c. 
11. etipse vocatSethianos, utEpiphanius 
quoque et Damascenus haeresi ὦ. Augu- 
stinus et Praedestinati Auctor c. 19. Ni- 
cetas IV. Thesauri c. 12. Rabanus Mau- 
rus lib. 2. de Clericor. Institutione c. 58. 
et HonoriusAugustodunensis haeresi51. 
Apud Gennadium autem de Dogmatibus 
c. 52. ubi Sethianus et Theodosius tria 
et barbara principia induxisse leguntur, 
pro Sethiano videtur scribendum Scy- 
thianus. (F.) 

b. tenuit virtus in caelo feminea] 
Rectissime Fabricius femuit interpreta- 
tus est χεχράτηχε, ἢ. e. primas obtinuit. 
Occurit ita hoc verbum lib. XII. Cod. 
tit. 59. leg. 1., et alibi passim. 

c. tenuit virtus in caelo feminea] 
Tenuit, χεχράτηχε, hoc est primas ob- 
tinuit. Epiphanius XXXIX. 2. ,,7» γὰρ 
fj στάσις τοῖς ἀγγέλοις, ἀγωνιζομένοις περὶ 
τῶν γενεῶν τῶν ἀνθρώπων τούτων τῶν 


«7 A 2 Ln ^ ^- 
δύο, τοῦ γεγεννηχότος τὸν Κἀϊν xoà τοῦ. 


γεγεννηχότος τὸν " ABsA, χεχρατηχέναι δὲ 
τὴν ἄνω δύναμιν, ἣν μητέρα φάσχουσι χαὶ 
θήλειαν. Δοχεῖ (πὸ ἀυτοὶς εἶναι xa μητέ- 
pac ἄνω, xot θηλείας xot ἄρσενας.“ Vide, 
51 placet, quae ibi sequuntur, et quae 


Philaster latine vertit atque in compen- 
dium misit. Solet enim ille subinde, ut 
suis locis annotabo, Epiphanii vestigiis 
insistere, quo nemo melius de haere- 
sibus scripsit, sicredimus Theodoro Stu- 
ditae Epistola ad Naueratium T. 5. Opp. 
Sirmondi p. 324. (1) 

d. ut possent destrui virtutes inimicae] 


"Minus bene priores editiones, possint. 


Plenius autem haec apud Epiphanium 
efferuntur sic : ὅπως διὰ τῆς ταύτης συστά- 
σεως χαὶ τούτου τοῦ σπέρματος χαθαιρε- 
θῶσιν αἱ δυνάμεις τῶν ἀγγέλων τῶν τὸν 
χόσμον πεποιηχότων, χαὶ τοὺς δύο ἀπ᾽ 
ἀργῆς ἀνθρώπους.“ (}.) 

e. De Seth autem ipso Christum do- 
minum genus deducere] Nihil in hoc 
errabant si ita sentiebant Sethiani, quo- 
niam Christi genus a Setho etiam 8$. 
Lucas deducere haud dubitat. Sed Phi- 
laster non satis cepit Epiphanii men- 
tem, qui Sethianorum sententiam ex- 
ponit his verbis XXXIX. 4. ἀπὸ δὲ 
τοὺ Σὴθ χατὰ σπέρμα xoà κατὰ διαδοχὴν 
γένους δ Χριστὸς ἦλθεν, αὐτὸς ἸΙησοῦς 
οὐχὶ χατὰ γένη, ἀλλὰ θαυμαστῶς ἐν τῷ 
χόσμῳ πεφηνὼς, ὥς ἐστιν αὐτὸς ὃ Σὴθ 
ὃ τότε, χαὶ Χριστὸς νῦν ἐπιφοιτήσας τῷ 
γένει τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τῆς μητρὸς ἄνω- 
θεν ἀπεσταλμένος." Sensus est, Christum 
a Setho non communi et naturali modo 
venus deducere, sed rediisse per mira- 
culum ipsum Seth in mundum, ut idem 
qui tune Sethus iam Christus esset. 
[Licet hoc praeter rem Sethianis im- 
pingi disputat Iac. Rhenferdus p. 173 
seq. Opp. Philos., ubi de fictis Iudaeo- 
rum haeresibus.] (11) 


Cap. IV. 


8 PHILASTRI 


Dositheus quidam postea, Iudaeus genere*, ausus est dicere 
secundum carnem solum esse vivendum^ in lege domini, deque ea 
non sperans resurrectionem futuram*, nec dei spiritum nec ange- 
lum esse credens?, nec futurum iudicium* de lege atque prophetis! 


expectans. 


Cap. IV. in. Babe. inscriptum habet Dosrrugvs. — 
P p 


Cap. IV. — a. Dositheus quidam postea, 
Iudaeus genere] Hic est qui in Iudaeo- 
rum libris dicitur NP 2" etcum ^22 
Sabia (a quo secta Sebuaeorum apud Ni- 
cetam lib. 1. Thesauri c. 35.) traditur 
in captivitate Assyriaca tempore Senna- 
cheribi docuisseSamaritanos. VideDru- 
sium III. 4. de Sectis Hebraeor. et ad 
Minerval Serarii c. 10. et Lightfooti Dis- 
quisit. Chorographicam ad Iohannem 

. 994. edit. Lipsiensis. Eulogio apud 

hotium Cod. 230. p. 466. vocatur Aó- 
σθης, et sectatores eius Δοσθηνοί, aliis 
ille Δοσίθεος, hi Δοσιθεανοί et Δοσίθεοι. 
Iudaeum gente, et postea ad Samaritas 
accessisse scribit Epiphanius haeresi 13. 
et Nicetas loco laudato. Hinc alii Sa- 
maritanum appellant, et Samaritanis 
errorum suorum auctorem, etiam Sa- 
maritanicorruptorem Pentateuchi fuisse 


scribunt. Cum hoc antiquo Dositheo ᾿ 


confundunt passim etiam prisci scripto- 
res res iunioris Dosithei itidem Sama- 
ritani, quem Simonis Magi aequalem 
faciunt et pro Messia tradunt se ven- 
ditasse. Confer si placet Cotelerium ad 
Constitutiones Apostolicas VI. 8. et D. 
Tho. Ittigium in limine eruditi libri de 
Haeresiarchis aetatis Apostolicae. Ita 
auctor Recognitionum quae leguntur 
sub nomine Clementis lib. 1. c. 54. de 
Dositheo tanquam Sadducaici dogmatis 
principe loquitur, et mox idem lib. 2. 
c. 8. Dositheum triginta discipulorum 
et in his Simonis Magi magistrum me- 
morat. Ab hoc videtur hausisse Orige- 
nes qae habet lib. 6. contra Celsum 

. 282. qui et pluribus aliis locis huius 
)osithei meminit ut lib. 1. p. 44. et 
tractat. 27. in Matth. et 14. in Iohann. 
p. 219. seq. edit. Huetii, ut Hegesippus 
quoque apud Eusebium IV. 22. Hist. 
Eccles. Hippolytus apud Photium Cod. 
121. Theodoretus lib. 1. de Haereticis 
Fab. c. 2., qui ex Simonis haeresi tan- 
quam ex amarissima radice Dosithea- 
nos ait propullulasse. At Philastrium 
nostrum non de aliquo Simonis Magi 
aequali sed de longe antiquiore illo lo- 
qui perspicuum est, quia mox c. 5. Sad- 
M 


docum Sadducaeorum auctorem vocat 
illius discipulum, perinde ut auctor ap- 
pendicis ad Tertull. et Hieronymus ad- 
versus Lucifer. Sadducaeos ex Dosi- 
theani erroris radice surgentes et Epi- 
phanius haeresi l4. ἀπόσπασμα ἀπὸ 
Δοσιθέου" appellat. Ita Nicetas quoque 
lib. 1. Thesauri c. 98... (F.) 

b. secundum carnem solum esse vi- 
vendum in lege domini] Hoc est, ut 
explicatur capite sequente, ritus exter- 
nos legis observandos, quod diligen- 
tius ab Dositheanis factum scribunt 
Damascenus, Nicetas et alii. Hoc car- 
naliter vivere dicit Philastrius c. 8. 
Quoniam vero resurrectionem eos infi- 
ciatos esse mox affirmat, possint etiam 
verba illa accipi sie, ut solum hoc in 
corpore vivendum esse docuerit Dosi- 
theus, quemadmodum de Samaritanis 
est infra c. 7., vel legis promissiones 
non extendi ultra praesentem vitam. 
(Fabr.) 

c. deque ea non sperans resurrectio- 
nem futuram] Utpote qui negaret e lege 
illam probari posse: ᾿Απεχήρυττε xol 
τὴν ἀνάστασιν." inquit de Dositheo Eulo- 
gius apud Photium Cod. 230. p. 467. 
ubi ex libris Moysis eam confirmat. 
Recognitionum quoque auctor non ob- 
scure innuit a Dositheo hunc: errorem 
accepisse Sadducaeos. Contra admisisse 
resurrectionem diserte scribunt Epipha- 
nius, Nicetas et alii. Etiam auctor ap- 
pendicis ad Tertull. et Hieronymus con- 
tra Luciferianos tradunt Sadducaeos 
errorem negatae resurrectionis ad Do- 
sithei haeresin addidisse. 8. Damasce- 
nus velut conciliaturus tam diversas et 
pugnantes inter se sententias, quosdam 
saltem Dositheanorum resurrectionem 
futuram eredidisse scribit. (F.) 

d. nec dei spiritum nec angelum] 
Vid. Eulogius apud Photium p. 468. 
ASamaritanis tamen angelos repudiari 
negat Epiphanius haeresi 14. haeresin 
illam Sadducaeorum propriam testatus. 
Observa porro quod Actor. XXIII. 8. 
legitur οὔτε ἄγγελον, οὔτε πνεῦμα, id 
a Philastrio de spiritu s. explicari. Ita 


DE HAERESIBUS LIBER. 9 


Sadducaei post ipsum, a Saddoc? homine Iudaeo, qui hoo no- Cap. v. 
mine vocabatur, qui discipulus fuit illius", qui et confirmavit hanc 
haeresin, ut ex eo Sadducaei dicerentur. Secundum carnem aeque 
solum praedicant vivendum, circumeidendum, corpusque 'bapti- 
zandum, de lege autem divina non aliud expectantes*, Epicuream 
dementiam? potius quam divinae legis iura sectantes. De quibus 
et in evangelio? scriptum est, docente domino, contraque hanc 


haeresin pestiferam praedicante. 


Pharisaeorum alia est, quae resurrectionem? futuram confite- 
tur, legem accipit et prophetas, Christum autem expectat ut iustum * 


Cap. V. in. Babe. inscriptum habet Sappvcagr. — 1. baptisandum c. 
Cap. VI. in. Babe. inscriptum habet PnanisAETL. — 


et Epiphanius de Sadducaeis: , πνεῦμα 
δὲ ἅγιον οὐχ ἴσασι." [Et Theophylactus. 
Sed per πνεῦμα animum hominis intel- 
lige, quam esse immortalem spiritum 
et post discessum a corpore permanere 
negabant Sadducaei, teste Iosepho XII. 
124)... GP.) 

e. nec futurum iudicium] Animos 
enim mortales, mundum ineorruptibi- 
lem esse docuit Dositheus teste eodem 
Eulogio. (F.) 

f. de lege atque prophetis] Imo pri- 
mum fuisse qui prophetas repudiaverit, 
quasi non in spiritu s. locutos, scri- 
bunt auctor appendicis ad Tertull. de 
Praescription. et Hieronymus adversus 
Luciferianos, et in hoc ipso Samarita- 
nis eum auctorem erroris sui fuisse in- 
nuunt, a quibus solos libros legis re- 
cipi dicetur infra, cap. 7. ([.) 

Pus V. — a. a Saddoc homine Iudaeo] 
Epiphanio et Damasceno Σαδοὺχ, Ara- 
bibus Zendik, ludaeis px Antigoni 
Sochaei discipulus. Vide Maimonidem 
adPirke Aboth T.4. Mischnae p. 411. edit. 
praeclarae Surenhusianae, ubi et de 
Baitoso altero Antigoni discipulo, au- 
ctore Daitosaeorum, de quibus perinde 
ut de Sadducaeis abunde multa viri 
docti, Fullerus, Pocockius, Drusius, Se- 
rarius, Scaliger etc. (1) 

b. diseipulus fuit illius] Dosithei. 
Nam ita et alii veteres scriptum reli- 
querunt, ut capite superiore annotavi. 
Et qui Antisonum audivit, potuit et 
alterius magistri sectari vestigia. (F.) 

c. non aliud expectantes] Nullam 
aliam vitam, r'ullas melioris et. sempi- 
ternae beatae vitae promissiones. Nam 
ut losepho de Sadducaeis traditum 
XVIII. 2. Antiqu. «τὰς ψυχὰς συναφανί- 
ζονσι τοῖς σώμασι.᾽) et negasse resur- 


rectionem, constat ex Act. XXIII. ὃ. 
Vide si placet Menassem lsraélidem 
lib. 1. de Resurrectione cap. 6. (F.) 

d. Epieuream dementiam] Vir prae- 
stantissimus Gerhardus Vossius lib. 1. 
de Origine Idololatriae c. 10. saltim in 
eo meliores Epicureis Sadducaeos fuisse 
observat, quod licet animas perinde ut 
Epicurus mortales esse ducerent, tamen 
non inficiarentur deum prospicere re- 
bus humanis, duntaxat in hac vita. Cae- 
terum facile ad providentiam negandam 
prolabitur qui eidem fato animos quo 
corpora hominum obnoxios esse sibi 
persuaserit. (F.) 

e. in evangelio] Matth. XXII. 23. 
Marc. XII. 18. Luc. XX. 27. seq. Vide 
etiam Matth. XVI. 6. seq. ubi a ζύμῃ 
Pharisaeorum et Sadducaeorum cavere 
sibi suos Servator optimus iubet. (F.) 


Cap. VI. — a. resurrectionem futuram 
confitetur] Distinctiin hocaSadducaeis, 
Actor. XXIII. S. 5. Epiphanius XVI. 2. 
«ὡμολόγουν δὲ οὗτοι ἀνάστασιν νεχρῶν." 
Dubium tamen, an impios etiam resur- 
recturos crediderint. Vide Flavium Io- 
sephum XVIII. 2. Antiqu. et lib. 2. de 
bello Iudaico cap. 12. (F.) 

b. legem accipit et prophetas] Quod 
etiam Saddueaeos fecisse, iam proba- 
runt viri docti, et ex Talmude certum 
esse affirmat Menasse ben Israel p. 43. 
de Resurrect. At Pharisaei praeter τὰ 
γεγραμμένα utebantur etiam multis za- 
τροπαραδότοις, et additamenta quaedam 
legi, ut loquitur Tertullianus, adstrue- 
bant, quae Sadducaei amplecti noluere. 
(Fabr.) 

c. Christum expectat ut iustum ho- 
minem] Messiam venturum non deum 
fore, sed merum hominem, sibi persua- 
debant Pharisaei, perinde ut infra cap. 


Cap. VI. 


Cap. VII. 


PHILASTRI 


10 


hominem. 'Hi iudaizant* et evangelia non accipiunt, et "quaedam 
tempora* Christo domino nostro esse contraria asserunt. 
Samaritani à ! Samario rege* ita nuncupati sunt. Alii autem 
aiunt a filio *Chanaan*, qui hoc nomine ?Samarius vocabatur, a 
quo Samaritani sunt appellati, Isti legem accipiunt *Moysi, id est 
quatuor* solum libros*, iudieium futurum non expectantes, resur- 


l. Hii B. 2. Fabricius, qui ante testimonia reseribendum esse putaverat pro 
tempora, deinde acquievit vulgatae, tempora festa interpretatus. ad Coloss. [L., 
16. Ego quidem rescripserim et quidem tempora. Hoc enim videtur velle Phi- 
laster, Pharisaeos Judaeos esse, ideoque evangelia non recipere, quod quidem 
temporum quibus venturus esse Messias praedicatus sit rationem nostri. domiui 
Christi adventui. convenire negent. Sed omnium longe facillima est emendatio 


quaedam temere Christo cet. 


Cap. VII. in Babc. inscriptum habet SAMAn(TANI. — 1, Samaro ᾧ, 2, Chanaam 


Bab. 3.S8amarus b. 4. Mosi αὖ. 


9. etiam de Essenis legitur. Philastrii 
autem aetate vix nomen adhuc Phari- 
saeorumrestabat, quod de suis iam tem- 
poribus testatur Eusebius Philastrio 
antiquior p. 268. et 996. in Psalmos. (1) 

d. ΠῚ iudaizant] H. e. Iudaei sunt, 
cave enim de Christianis Iudaizantibus 
haec intelligas. (1) 

e. quaedam tempora] In promtu fue- 
rit scribere festimonia, sed illud sine 
auctoritate MSS. Codicum facere, hoc 
nempe scindere nodum, non solvere 
est. Alia igitur ratio huius loci expli- 
candi in mentem mihi venit, videlicet 
Pharisaeos ita existimasse, quod tem- 
pora quaedam, hoe est festa, anni Iobe- 
lei, Neomeniaeet Sabbata in Lege prae- 
cepta repugnent Iesu doctrinae, cuius 
Apostolus vetat ,zapacmnoctaÜat ἡμέρας 
χαὶ καιροὺς xo 'cvuxotoUc." Galat. ἵν. 
10. Coloss. II. 16. (1) 

Cap. VII. — a. a Samario rege] Epi- 
phan. T. 1. p.24. ,&z5 ἀργαίου τινὸς Σω- 
μόρων υἱοῦ Σωμὴρ, οὕτω τοῦ ἀνδρὸς χα- 

ουμένου." Vide ὃ. Regum XVI. 24. (F.) 

b. a filio Chanaan] Genes. X. 18. 
ille dicitur Σαμαραῖος. (F.) 

c. quatuor solum libros] Cum alii 
scriptores antiqui, Origenes, Epipha- 
nius, Leontius, [Cyrillus Hierosolym. 
Catech. 18. Apud Photium Cod. 229. 
p. 466., ubi de Dositheanis, lege , Mo 
σαϊχὴν πεντάτευγ ον", pro ,ὀχτατεύχῳ." 
aliique plurimi referant Pentateuchum 
solum a Samaritanis admissum, (ut ho- 
die etiam facere reliquias illorum con- 
stat) reiecta autem fuisse ab iisdem 
scripta prophetica post Moysen edita: 
mirum videri possit a Philastrio tradi, 
quatuor tantummodo libros Moysiacce- 
pisse. Neque error librarii est, cum in- 
fra c. 115. peculiaris de Deuteronomio 


repudiato haeresis recurrat, Vereor au- 
tem ne Philastrio fraudi fuerit duplex 
vocabulorum δευτερώσεως et δευτερονο- 
vtov significatio. Nam uti per δευτερώ- 
σεις ita per deuteronomium etiam ἄγραφα 
πατροπαράδοτα Hebraeorum edle 
quandoque, notum est vel ex Maximo 
ad Epistolam IX. Dionysii Areopag., 
quae a Samaritanis utique respueban- 
tur. Quintum vero Moysi librum ab 
illis reiectum, solus quod seiam Phila- 
strius, atque ut opinor praeter rem, seri- 
psit. Porro antiquum genitivum Moysi 
pro Moysis retinui praeeuntibus priori- 
bus editionibus, et quod ita dixerunt 
Tertullianus et alii veteres, similiter üt 
tralatitia sunt AcAilli, Ulyssi pro Achit- 
lis, Ulyssis et similia de quibus vide si 
placet Vossium libro IV. de Arte Gram- 
matica cap. 9. et Claudium Dausqueium 
in Orthographia p. 95. Accusativus .770- 
sea pro Mosen occurrit apud Iuvencum 
IV. 15. aliosque. 07.) , 

d. quatuor solum libros] Recte no- 
tavit Fabricius singulare hoe a Philastro 
haberi quod Samaritani quatuor tantum 
Moysi libros acciperent; id enim ceteris 
antiquis, qui de Pentateucho a Sama- 
ritanis recepto loquuntur, indictum , ac 
prorsus ἄγνωστον. Num fortasse, ubi 
certum sit Philastrii effatum, idcirco 
Deuteronomium (de libro hoc intelligit 
Fabricius) respuebant Samaritani, quod 
in eo quaedam habeantur, quae a manu 
Moysi minime profecta esse iam con- 
stat inter eruditos? Vide sis Simonium 
Mist. Crit. N. T. lib. L, eap. 6. Huetium 
Demonstr. Evang. p. 179. ed. Paris, a 
quibus Philastrii locus minime est ob- 
servatus. At vero Deuteronomium an- 
tiquitus a Samaritanis non facile re- 
iectum aperte ostendit insignis locus 


DE HAERESIBUS LIBER. 


Ei 


rectionem negantes, Christum dominum dei filium* in lege et pro- 
phetis nuntiatum ante non credentes, animam etiam immortalem! 
habere hominem iuxta legem non sentientes, solum autem hoc in 
corpore vivendum esse putantes, resurrectionemque futuram in 
procreatione filiorum, quae in hoc saeculo fit quotidie, "hanc? aesti- 
mantes, eamque praedicantes vanitatem, insensatis quippe pecu- 
dibus comparati, ut scriptum est in propheta^: Jomo 4n honore 
constitutus non intellexit, comparatus pecudibus insensatis, et simi- 
lis eis factus est. 

Nazaraeorum* haeresis est quae legem et prophetas accipit, 
carnaliter^ tamen vivendum affirmat, omnemque iustificationem in 
carnali observantia consistere suspicatur; crines etiam nutrientes 
capitis,^ omnemque virtutem iustitiae in eo putantes consistere, 
quasi a Sampsone? illo sibi hoc praesumentes iudicii quia ! Naza- 


5. haud pro hane in marg. habent Da. 


Cap. VIIL Zn Babc. inscriptum habet NazanaEr. — 1. Nazaraeus vocabatur ὁ. 
I 1 


'eius libri XXVIL, 4. a Samaritanis cor- 
ruptus, ubi pro δα monte substitutus 
est Garizin, reclamantibus omnibus 
codicibus Hebraeis, omnibusque anti- 
quis versionibus, de quo videndus Wal- 
tonus Proleg. XI. in Biblia Londinensia 
n. 16., itemque Stephanus Morinus 
Exercit. de Linguis par. 2. c. . p. 201. 
V. inf. Annotata ad Cap. 119. ( Galeard.) 

e. Christum dominum, dei filium] 
Ex hoe loco non colligas Philastrium 
affirmare quod Samaritani negaverint 
Messiam in lege (miror addere ef pro- 
phetis, quos illi plane reiiciebant) pro- 
missum fuisse, quemadmodum R. Io- 
sephus Albo circa A. C. 1400. tam fer- 
reae fuit frontis, ut in libro Hikkarim 
scripserit neque in lege, neque in pro- 
phetis exstare oraeulum ex quo adven- 
tus Messiae necessario colligatur: sed 
tantummodo negat Samaritanos credi- 
disse quod Messias praedictus sit futu- 
rus dei filius. Leontius de Sectis p. 423. 
»περὶ δὲ τὴν ἐνανθρώπησιν τοῦ Χριστοῦ 
οὕτως ἔχουσιν. Οὐ πιστεύουσιν ὅτι ἦλθεν, 
ἀλλ᾽ ὅτι μέλλει ἐλθεῖν, οὐδὲ ὅτι θεὸς ὃ 
᾿ερχόμενος, ἀλλὰ προφήτης." (.) 

f. animam immortalem] Idem Leon- 
tius: ,οὔτε δὲ ἄγγελον δοξάζουσιν εἶναι, 
οὔτε ψυχὴν ἀθάνατον, οὔτε ἀνάστασιν." 
[Hos tamen errores falso impingi Sa- 
maritanis evincunt viri docti. V. Chri- 
stoph. Cellarii Histor. Samaritanam cap. 
2;conf. tamen Hadriani Relandum Diss. 
^ 2. diss. .De Samaritanis Iustiniani ad- 

ue aetate mentio apud Procopium. Le- 
ges Iustiniani adversus eosdem sanci- 


tas notat Nic. Alemannus notis ad Hist. 
Arcan. p. 190 seq.] (&) 

v. hanc] Male al. haud.  (F.) 

h. propheta] Davide. Psal. XLIX. 
I9.94pPÁ 

Cap. VIII. — a. Nazaraeorum] Hoc vo- 
cabulum in Actis Apostolorum simplici- 
ter ponituripro Christianis X V.5., ubi S. 
Paulus dicitur ,zpwcoot&trs τῆς τῶν Na- 
ζαραίων αἱρέσεως, a lesu Nazareno petita 
appellatione. Deinde videtur speciatim 
positum pro iis, qui ex Iudaeis nomen 
Christo dedissent. Inde de iis, qui e Iu- 
daeis ζηλωταῖς τοῦ νόμου Act. X XI. 20. 
factiChristiani firmius adhuc insistebant 
ritibus Iudaicis, et Christum deum sub 
lecis observatione eredebant, ut loqui- 
tur Sulpicius Severus lib. 2. quales ipsis 
Apostolorum temporibus fuere non 
pauci. Atque ita Philastrius etiam Epi- 
phanium suum, ut solet, secutus, hoc 
nomen acelpit. (0) 

b. earnaliter] IL. e. tantum obser- 
vando externos legis ritus, quod supra 
noster haeresi 4. dixerat ,secundum 
carnem solum vivere 4n lege domini." 
Sicque mox carnalis observantia nihil 
est aliud quam externa illa, et intellecta 
ad litteram. (1) 

c. crines nutrientes capitis] Hoc Na- 
zaraeis suis non impingit S. Epiphanius, 
et vereor ne praeter rem Philastrius ad 
illos retulerit quae memoria sua ipsi 
offerebat de devotis ^^*33 ex Nume- 
ror. VL. (F.) 

d. a Sampsone] Iudice. XVI. 11. Con- 
fer quae de fatalibus capillis Pherelai 


Cap. VIII. 


Cap. IX. 


12 


PHILASTRI 


rael vocabantur*, a quo postea pagani fortes viros ex illius figura 
usurpantes Hercules! nuncuparunt. 

' Esseni^ autem sunt qui monachorum" vitam exercent, escas 
deliciosas non sumentes, nec studium in vestimentis gerentes, nec 
possidentes aliquid, lectioni autem et bonis operibus insistentes, 
in locis etiam separatis* habitantes, Christum autem dominum dei 


Cap. IX. ?n Babc. inscriptum habet EssExt. — 1. Essaei legitur in marg. Ba. 


et Nisi Tzetzes Chiliad. 2. Histor. 57. 
( Fabr.) 

e. quia Nazaraei vocabantur] In qui- 
busdam editis extat ,quia Nazaraeus 
vocabatur", minime autem in Corbe- 
iensi codice, ut somniavit Galeardus. 
Is enim liber eam Philastri particulam, 
qua Iudaeorum haereses pertractantur, 
plane non continebat, teste Io. Raverdy, 
monacho Benedictino, qui eum contu- 
lit. V. Collect. Vett. Patr. Eccl. Brix. p. 
152. Verba Philastri supplenda viden- 
tur ex verbis Epiphanii Haer. XXIX., 
ὃ. ita: ,quia Nazaraei devoti vocaban- 
tur." Cf. Num. VI. Iud. XIII. Plane ab- 
sona sunt quae de hoc Philastrii loco 
censuit Casp. Barth Adverss. XLVI., 5. 

f. Hercules] Caesum a Sampsone 
Tamnatam eunte leonem leo Nemeaeus 
ab Hercule interfectus refert, ut Dalilam 
Omphale, columnas duas Gazaeae do- 
mus columnae Gaditanae quae Herculi 
meta itinerum fuerunt, ut illae Sam- 
psoni vitae terminus. Haec illustris 
Huetius p. 990. Demonstrat. Evangeli- 
cae. Adde si placet Ludovici Cappelli 
Opera postuma p. 426 seq. Sed et no- 
men ipsum congruit, nam Sampson est 


TN Vu, sol fortitudinis, et a Fla- 


vio Iosepho exponitur ἰσχυρός. , Et re- 
vera Herculem solem esse, inquit Ma- 
crobius lib. 1. Saturnal. eap. 20., τοί 
er nomine claret. "WoaxAZz enim quid 
aliud est nisi Ἥρας, id est aeris, κλέος 3 
quae porro alia aeris gloria est, nisi so- 
lis illuminatio" ete. Omitto quae de 
Hercule Sole notarunt amplissimi do- 
ctissimique Viri Gisb. Cuperus in Har- 
pocrate, et lacobus Rhenferd, in expli- 
catione numi Phoenicii apud Iohannem 
Clericum T. XI. Dibl. Selectae p. 109. 
seq. (F.) 

Cap. IX. — a. Esseni] Essenos Chri- 
stianos agnoscit magnus Annalium pa- 
rens A. C. 64. n. 4. et 5. post alios tam 
veteres quam recentiores, qui de iis scri- 
pserunt , Novatoribus exceptis, eo quod, 
ait, monachorum instituta summo odio 
prosequantur." Nota est quaestio, utrum 


ab Essenis monachi ortum ducant, qua 
de re extant velitationes summa conten- 
tione habitae inter Serarium et Scali- 
gzerum, quorum uterque pro sua quis- 
que sententia locum hunc Philastrii 
profert, Serarius quidem 9. Trihaeres. 
10., Scaliger vero Elencho Trihaeres. 
91., ubi Serarium castigat, quasi Phi- 
lastrii testimonium minime integrum 
produxerit; sed profecto immerito. UI- 
tima enim verba quae ibi praeterit, lau- 
daverat supra cap. 4 extremo, ubi agit 
de Essenorum dogmatibus vel institu- 
tis. Eos porro aliquid e Christiana do- 
ctrina hausisse, sed in totum Christia- 
nos non fuisse, notavit Salmasius ad 
Solin. pag. 491.; habebant enim prae- 
ter cetera quae Christianis moribus con- 
venirent, mutuum inter se amorem, 
castitatis propositum, despectum opum, 
antelucanas preces, atque huiusmodi 
alia. Sed Philastrius cum addat Esse- 
nos Christum dominum dei filium non 
expectasse, sed ut prophetam, aut 
iustum hominem solum credentes, vel 
hinc liquet eos Christianis non posse 
accenseri, quod ex hoc Philastrii loco 
video placuisse etiam Samueli Basna- 
gio Tom. I. Ann. p. 172. (Galeard.) 


b. monachorum vitam] Neque uxo- 
res habuisse, nec servos, at communio- 
nem illis fuisse bonorum testatur Lo- 
sephus XVIII.2., qui de vita Essenorum 
copiosius disserit lib. II. de Bello Iu- 
daico c. 12., quemadmodum etiam Philo 
Apologia pro ludaeis et libro quod 
omnis probus liber. Iosephi verba legun- 
tur et apud Porphyrium IV. de Abstin. 
et Eusebium IX. 5. de Praeparat. Phi-. 
lonis apud Eusebium VIIT. 11 et 12. (F.) 

c. in locis separatis] Iosephus affir- 
mat non extra urbes neque in una civi- 
tate, sed in quibuslibet civitatibus com- 
plures convenisse et una vixisse, in 
communi contubernio. Philo contra 
auctor est habitasse «720v, per vicos, 
civitates vero fugisse, τὰς πόλεις ἐχτρε- 
πομένους. Atque de iisdem sermonem 
esse utrique patet quod Philo etiam, 


DE HAERESIBUS LIBER. 


13 


filium non expectantes, nec in lege atque prophetis eum dominum 
agnoscentes annuntiatum, sed ut prophetam aut iustum hominem 
solum credentes expectant. 

!Heliognosti," qui et ?Devictiaci" dicuntur, solem adorantes, 
atque dicentes solem scire^ omnia quae dei sunt, homines etiam 
non alium nisi solem illuminare, solemque eis praebere omnia nu- 
trimenta, non cognoscentes quod in servitute positus cursum suum 
peragrat* a deo patre per Christum dominum in sancto spiritu sta- 
tutum quotidie, de quo scriptum est:* Quz dicit soli oriri, et oritur, 
et non oriri, et non oritur. Quem Hermes ille* vanus paganus Tris- 


Cap. X. Zn Dabc. inscriptum habet Hgr1oaNosrr. — 1. Heliognostici Prateo- 
lus in Catal. Haeres. ap. Fabricium. 2. Aegyptiaci Chr. A. Heumannus tom. I111., 


lib. IV. Poiciles p. 2525. Heliactici Cotelerius ad Damasc. de Haeres. p. 112. 


perinde ut losephus, eorum quater mille 
amplius numerat. Ut autem ambo con- 
cilientur, dixerim Philonis τὰς πόλεις 
"et losephi μίαν πόλιν intelligi debere 
de urbe Hierosolyma, deinde quod Io- 
sephus scripsit Kssenos habitasse per 
plures civitates, id Philonem dixisse 
χωμηδόν. [Philo de Vita Contempl. p. 
899. ed Paris. ,τειγῶν ἔξω ποιοῦντα: 
τὰς διατριβὰς ἐν χήποις ἢ μοναγρίοις 
ἐρημίαν μεταδιώχοντες." losepho XVII. 
ult. p. 566 memoratur Simon ,«vzo γέ- 
voc ᾿Ἔσσαϊος." Sic Iudas ,'Eoo"nvoc τὸ 
yévos", XIII. 2. 8$. 2. p. 665.]. (4) 

d. dei filium non expectantes] Es- 
seni ut Iudaei expectabant venturum 
Messiam, non vero expectabant quod 
iste dei filius, sed propheta tantum ali- 
quis promissus in lege et prophetis, 
venturus esset. Similiter ut c. 6. de 
Pharisaeis, et c. 7. de Samaritanis Phi- 
laster annotavit. (F.) 


Cap. X. — a. Heliognosti] Ios. Sca- 
liger Elencho Trihaeres. cap. 1. , —— men- 
dose Heliognostos dici non negabit qui 
mediocriter Graece eruditus est. "H2«o- 
γνῶσται enim, non sa e p Rit recta 
ratio postulat, quam ἀναλογίαν vocant. 
Atqui si xac! ἀναλογίαν recte dicitur, non 
tamen xav ἔννοιαν. Nam ἡλιολάτραι aut 
ἡλιοσεβεῖς dicendi erant. Ii sunt qui ad 
solem orientem adorabant, ut est apud 
Ezechielem VIII. adversus institutum di- 
vinum legis Mosaicae. Ab istis pro- 
fecti qui Σαμψαῖοι dicebantur, PNEU 
ἡλιάζοντες, ἡλιασταὶ. ἡλιαχοί. Epipha- 
nius Haer. XXXIII. Σαμψαῖοι γὰρ &o- 
μηνεύονται TÀuxzol["; quamvis de sole 
oriente tacuit. Sed illi erant Esseni, 


aut ab Essenis, ut alibi [ Elench. Tri- 
haeres. cap. 20. ] aperietur." 

b. Heliognosti qui et Devictiaci] Gabriel 
Prateolus in Catalogo Haeresium legit 
Heliognostici (quod non adeo displicet), 
et Devictiatici, quae lectio non minus 
quam vulgaris, est obscura. Vir doctis- 
simus Ioh. Baptista Cotelerius notis ad 
Damascenum de Haeresibus pag. 162. 
suspicabatur Ze//íactiaci ab ἥλιος et 
ἀχτίς. Ut Heliognostorum nomen refe- 
ratur ad id quod ex illorum mente sub- 
iungit Philaster, solem scire omnia 
quae dei sunt: Heliactiacorum vero ad 
illuminationem hominum per solis ra- 
dios. (D. Christoph. Aug. Heumannus 
tom. lll. lib. 4. Poiciles p. 533. vult 
legi -degyptiaci. lustinus in Dial. c. 
Tryph. p. 274. b., 349. d., ubi ex loco 
Deut.IV, 19 colligit astra gentibus ado- 
randa relicta a deo. V. Clement. Alex. 
VI. Strom. p. 669. Orig. tom. II. Huet. 
p. 48., sed et Athanas. I. c. Gentes p. 
49. d., Isidor. Pelus. III. 39. epist.] (7) 

c. Scire omnia] Scientiam soli, uti 
aliis stellis tribuunt etiam recentiores 
Iudaei: ita Maimonides in More Nevo- 
chim part. 2. cap. 5. et in Madda Hil- 
choth lesode Hatthora cap. 3. ὃ. 9. (11) 

d. peragrat] al. peragat. Sed vulga- 
tum illud quia in Codd. editis reperie- 
bam, et Philastro frequentior in huius- 
modi constructione indicativi usus est, 
praetuli. (1) 

e. de quo scriptum est] In libro Iobi 
IX. 1. tantum alterum legitur ,ó λέγων 
τῷ ἡλίῳ, xol οὐχ ἀνατέλλει." Alterum 
fuit a Philastro adiectum ex Genes, I. 
Ὁ. 14. seq. et 2. Cor. IV. 6. (F.) 

f. Hermes] Nescio respexeritne Phi- 


Cap. X. 


Cap. ΧΙ. 


Cap. XII. 


PHILASTRI 


14 


megistus docuit post dominum omnipotentem non alium nisi solem 
debere ipsummet homines adorare; qui cum ad Celtarum* provin- 
ciam perrexisset, ipse eos dinoscitur docuisse, atque huic errori ut 
succumberent eisdem suasisse. Quem solem Iudaei captivati adora- 
bant, ut Ezechiel" propheta eosdem Iudaeos incusando condemnat, 
et acrius erimen maiestatis! declarat et arguit contestando, sicut 
scriptum est. 

Alii sunt qui ranas colunt quas sub Pharaone per iram dei 
tunc temporis Aegyptiorum terra emanavit," ut putore Aegyptios 
!defatigarent^, inque eo scelere adhuc perseverant, putantes dei iram 
ex hae observantia posse placari. 

Musoritae* sunt quidam nomine qui sorices colunt, qui sub 
! Heli" quoque sacerdote, cum fuisset capta arca testamenti ab allo- 
phylis* atque ex ira dei produxisset terra sorices ut eorum fruges 

Cap. XI. Zn Babc. inscriptum habet RaNARVM. CvLTORES. — 1. defatigarent 


c., ex coniectura Docharti tom. II. Hierozoict, lib. V., cap. 4. p. 673. leposui 
scripturam antiquam. | .Non semel enim hic scriptor in usu temporum peccavit. 


Modo supra cap. 3. habuimus possint pro possent, quod Fabricius mutavit. 
Cap. XII. ἐκ Babe. inscriptum habet MvsonrrAk. — 1. Belo Bab. 


laster haec verba quae leguntur in Her- 
metis Asclepio sub extremum: ,.1)}6 
«dyto vero egressi, cum. deum orare 
coepissent, in austrum respicientes erant. 
Sole etenim occidente, cum. quis deum 
orare voluerit, illuc debet respicere, si- 
cut et sole oriente in eum qui subsolanus 
dicitur." (1) 

v. ad Celtarum] Caesari VI. 17. de 
bello Gallico observatum a Celtis deum 
maxime Mercurium coli, huius esse 
plurima simulacra, hunc ferri omnium 
inventorem artium. Unde non dubium 
est Paulo Pezrono in Antiquitatibus 
ventis et linguae Celtarum p. 118. Her- 
metem etiam Celtis imperitasse: quod 
praesenti Philastri loco diserte confir- 
mari laetabundus fortasse vidisset, si 
in illum incidisset Vir Clarissimus. Di- 
versum autem hune Celtarum Herme- 
tem ab illo Aegyptio, cui Asclepius et 
alia scripta tribuuntur, non credebat 
vel non cogitabat Philaster cum haec 
seriberet. (F.) 

h. Ezechiel] Cap. VIII. commate 16. 
( Fabr.) 

i. crimen maiestatis] Divinae scili- 
cet laesae, cultu exhibito soli qui a 
deo conditus est. Puto respici a Phi- 
lastro Ezechielis verba VIII. 16. et in 
extremo huius sectionis excidisse: , £f 
ecce ipsi quasi subsannantes".. (F.) 

Cap. XI. — a. qui ranas colunt] Za- 


natitas Prateolus vocat, Philastrum au- 
ctorem appellans, nescio ex antiquiore 
huius scriptoris codice, an ex suo inge- 
nio. Suspicor hos esse, inquit Cotelerius, 
qui lege V. Cod. de haereticis Batrachi- 
tae, Balsamoni Βατραχῖται (sic lego pro 
Βαθραχῖται) nuncupantur,estenim βάτρα- 
χος rana. Philaster scripserit K«nori- 
tae. (F.) 

b. terra emanavit] Exod. VIII. 3. 
ἐξερέυξεται, ebulliet fluvius ranas.  (F.) 

c. defatigarent] Ita recte Bochartus 
T. 2. Hierozoici lib. V. cap. 4. p. 613. 
pro defatigent, quod est in editionibus. 
Cotelerius malebat defatigaret, scilicet 
terra. Non mirum autem, cultum ra- 
narum in usu fuisse apud Aegyptios, 
tot portentorum adoratores, quibus ra- 
narum frequentia multum incommodi 
afferre potuit, potestque post Nili prae- 
cipue exundationem.  (7.) 

Cap. XII. — a. Musoritae] Nomen 
petitum a muribus, addita tantummodo 
terminatione qualis infra c. 20. Puteo- 
ritae, et cap. 56. Hermioritae. (}.) 

b. Heli sacerdote] Ita scripsi ex 1, 
Samuel. IV. cum in superioribus edi- 
tionibus inepte esset Be/o. (}.) 

c. ab allophylis] Notissimum est hoe 
nomine in sacris litteris venire Phili- 
staeos, Caeterum universae huie de 
poena Philistaeorum narrationi illu- 
strandae conferendus est magnus Bo- 


DE HAERESIBUS LIBER. 15 


deperirent, admoniti a suis fecerunt aureos mures atque eos cum 
arca et sedibus aureis ?remiserunt quinque?, statimque ab eis desiit 
pestilentia.^ Legem itaque et prophetas isti accipientes non cogno- 
scunt hoc esse vanum et abominabile quod ab universis contemnitur 


et modis omnibus deridetur. 


Alii sunt qui muscam ' Accaron^ colunt* in civitate ?ita dicta, 


2. quinque remiserunt bed. 


Cap. XIII. ὧν Ba. inscriptum habet MvSCAACCARONITAE, 2n 0. MySCA-ACCA- 
RONITAE, 22. €. MvSCACCARONITAE? — 1l. Accaron om. ὁ. 2. ita dicta B. dicta ac. 


Accaron dicta 5. 


chartus lib. III. Hierozoici cap. 54. quem 
tantum miror p. 1033. hos Philastri Mu- 
soritas habere pro haereticis Christia- 
nis, cum dicantur recipere legem et 
prophetas, non evangelium. Quanquam 
fortasse nec Christiani nec Iudaei us- 
quam fuere huiusmodi haeretici, et ex 
Philistaeorum facto haereticos Phila- 
strium satis incogitanter petere, ait 
Seldenus Syntagm. 1. de Diis Syris 
cap. 6. (ΕὉ 

d. sedibus aureis quinque] Muribus 
numerum nullum addit, secutus Grae- 
cam versionem 1. Sam. VI. 4. Et ex v. 
13. constat non quinque tantum mures 
aureos datos, perinde ut quinque ἕδρας, 
sed tot quot in quinque satrapiis Phili- 
staeorum essent civitates. Ut vero IHe- 
braiei Codicis lectio v. 4. eum v. 18. 
concilietur, dicendum est 1ussos a sa- 
cerdotibus dare tantum quinque etiam 
mures aureos pro numero satraparum, 
sed deinde quo certius a mala lue li- 
berarentur, pro singulis civitatibus sin- 
culos dare maluisse. Caeterum simu- 
lacra illa murium fuisse telesmatica et 
στοιχειωματιχὰ, ut persuasum Iohanni 
Gregorio cap. 8. Observationum, non 
videtur verisimile, quia Philistaei non 
servarunt illa sibi, sed donarunt Israéli- 
tis. Credibilius nuda simulacra anima- 
lium quibus puniti erant, et simulacra 
partis affectae, sive haemorrhoidibus, 
sive mariscis et ulceribus cancrosis, 
sive, utFlavio Iosepho visum, dysente- 
ria et profluvio alvi laboraverint, mu- 
neris loco dedicasse, qualem morem 
apud alias etiam gentes et apud Chri- 
stianos quoque obtinuisse notat Iac. 
Philippus Thomasinus de Donariis Ve- 
terum eap. 95. (11) 

e. pestilentia] Generali vocabulo ma- 
lum illud denotat quo deus Philistaeos 
castigavit, de quo nolim post eruditos 
interpretes, et Bocharti industriam, 
verbum addere. At Herodoti illud an- 
notare iuvat, quod refert Longinus pag. 


162. edit. praeclarae Tollianae: «τῶν 
Σχυθέων τοῖς συλήσασι τὸ ἱερὸν ἐνέβαλεν ἣ 
ἐν ᾿Ασχαλὼν πόλει θεὸς τὴν θήλειαν νοῦ- 
cov." Quaefuerit ista θήλεια νοῦσος, vide 
si placet disputantem Iac. Tollium V.C. 
in notis, et capite Fortuitorum XXXI. 
Hieron. Mercurialem Var.Lect.IIT.7. ( F.) 

Cap. XIII. — a. Muscacearonitae] Ita 
scripsi pro eo quod in editis Musca- 
Accaronitae. Prateolus perperam 7705- 
caranitae. (F.) 

b. muscam Acearon] Idolum Eeron 
sive Accaronis civitatis Philistaeorum, 
haud proeul Geth, quod sub imagine 
Muscae ab Accaronitis colebatur, [iota 
θεὸς ᾿Αχχαρών. [Georg. Pisides v. 915. 
Cosmurgiae ,xot μέχρι μυίας ἐχθεοῦντες 
τὴν φύσιν." Pseudo-Hieronymus de Viro 
Perf. tom. V. p. 52. ,ut quaevis potius 
compensatio sequeretur quam ad Mu- 
scam religionis Accaron devenirem."] 
Confer Bochartum T. 2. Hierozoici lib. 
IV. cap. 9. et Ioh. Seldenum de Diis 
Syris Syntagm. 2. cap. 6. ubi inter alia 
haeclegas:,4 Baalzebub haeresin for- 
mat Philastrius Muscae- Accaronitarum 
qui, ut verba eius sunt, Muscam colunt 
in civitate Accaron dicta." Vide etiam 
Salmasium ad Solin. p. 12. de Myiagro 
deo. [Et G. Outhovium de iudiciis le- 
hovae p. 102 sqq. Drusium ad voces 
Hebraic. Novi 'l'estam. v. Beelzebub. 
Caeterum apud Syncellum p. 190. pro 
»Ἐν εἰδολία μυίας ᾿Αχχαρών᾽ lege ,2v ci- 
δωλείῳ." (1) 

c. muscam Accaron colunt] In 2 Reg. 
I. 2 legitur: ,Ite, consulite Beelzebub 
deum Accaron.* Hic nulla est musca 
Accaronis, sed Beelzebub Accaronis, 
a quo Beelzebubitae dici debebant. Sed 
Beelzebub, id est deus muscae, a seri- 


ptura dicitur "N235 per contumeliam, 


ut alibi ostendimus, non quod Accaro- 
nitae eo nomine numen suum dehone- 
stare voluerint. Quis enim τὸ σεβιζόμε- 
voy ὑβρίζει Sed multi erant Baalim, et 


Cap. XIII. 


Cap. XIV. 


16 PHILASTRI 
ut in ?* Regnorum libro? scriptum est, sicuti rex Ochozias Iudaeorum 
languens miserat ad muscam *in Accaron civitatem*, si sanus fieri 
posset de languore corporis, cuius causa beatus Helias iratus zelo 
divino propheta, quia non a deo salutem ludaeorum rex sperare 
maluit, sed a musca potius ?et Accaron civitate, iratus in hoc bea- 
tus propheta non eum evasurum, sed moriturum in lecto suo ilico 


divino spiritu pronuntiavit. 


VTroglodytae?, qui ita dicuntur in Iudaeis, qui in speluncis 
habitantes abditis" idola colere non desinebant, ut ait Ezechiel 


3. Regum ὁ. 4. in Accaron c. Accaron reliqui. 5. Reponendum puto ex pro et. 

Cap. XIV. in Be. inscriptum habet 'TRoaLopvmAE, in ab. ''RoGLoDrITAE. — 
1. Trogloditae ab. /n c. distinctum est Troglodytae qui ita dicuntur, in Iudaeis, 
in Bab. 'Troglodytae, qui ita dicuntur in Iudaeis. 


apud illas gentes εἰδωλομιανεῖς nunquam 
Baal dicebatur sine constructivo. Baal- 
Samaim οὐράνιος, Daal-reem βροντεὺς, 
quem ridiculo nomine scriptura Baal- 
Phegor vocat, quod est πορδεὺς, non 
βροντεύς. Sic illud Accaronitarum ido- 
lum, quod meo iudicio dicebatur Baal- 
Zebabim, deus victimarum, immola- 
tionum, sacrificiorum, ioculari voca- 
bulo scriptura vocavit Deum Muscae, 
quod in templo Hierosolymitano muscae 
carnes victimarum non liguriebant, cum 
tamen gentium fana a muscis infesta- 
rentur propter nidorem victimarum. 
Ideo in Arcadia heroi cuidam Myiagro, 
antequam hostiae caederentur, res di- 
vina fiebat, ne muscae ad eas advola- 
rent. Pausanias: οἐν ταύτη τῇ πανηγύ- 
oet Μυιάγρῳ προθύουσιν, ἐπευχόμενοί τε 
χατὰ τῶν “ἱερείων τῷ ἥρωι, χαὶ ἐπιχαλού- 
μενοι τὸν Μυίαγρον.᾽" Itaque quod Ocho- 
4185 rex miserit sciscitatum oraculum 
Beelzebub idoli Accaronitarum , ideo 
ullam hine haeresin Muscicolarum ex- 
ortam fuisse neque sequitur neque ve- 
rum est. Unus tantum Baal sine con- 
structivo nominabatur za ἐξοχήν, is- 
que erat Baal-Samaim, de quo toties 
in scriptura. Reliqui dii dicuntur Baa- 
lim absolute in libris sacris, cum sin- 
guli apud gentesistas cum constructivo 
suo conciperentur. Ideo Baalitae non 
debebant distingui a Muscicolis, siqui- 
dem ulla Muscicolarum haeresis fuisset. 
Sed hoc male divulsit Philastrius, ut 
Troglodytas a Subterraneis. (Ios. Sca- 
liger Elench. Trihaeres. cap. 1.) 

d. in Regnorum libro] 4. Reg. 1. v. 
2.et 16. (F.) 

e. in Accaron civitatem] Priores editt. 
sine praepositione Accaron civitatem. 


De hac civitate vide Hadr. Relandi Pa- 
laestinam p. (45. 146.  (F.) 

Cap. XIV. — a. Troglodytae] Grae- 
cum nomen a τρώγη sive τρώγλη, quod 
latebram notat, et δύω subeo. Vide 
Hadr. Turnebi Adversaria X XIV. 42. et 
Ioh. Rhodium ad Scribonium Largum 
p. 154. Itaque eadem appellatione Eu- 
nomianos etiam et Aétianos nuncupatos 
scribit TheodoritusIV. de Haeret. Fab. c. 
4., quod£v οἰχείαις λανθανούσαις“ conveni- 
rent. De Troglodytis nomadibus veteri 
gente vaga Africae, cuius apud Herodo- 
tumIV. 185. Strabonemlib.X VII. p.715. 
Diodorum Sic. lib. 3. p. 165. Melam lib. 
1. c. 8. Plinium V. 5. Hist. Porphyrium 
de Abstinendo ab Animatis lib. I. p. 9. 
et IV. p. 427. et alios priscos auctores 
mentio, extat singularis dissertatio V. 
C. Iohannis Esbergii, edita Upsaliae a. 
1699. S. Horum Troglodytarum reli- 
quias esse Hottentotos recentibus rela- 
tionibus peregrinatorum  notissimos, 
non dubitant Iobus Ludolphus in com- 
mentario ad Historiam Aethiopicam p. 
199. et Petrus Kolbe in descriptione le- 
ctu dignissima Capitis Bonae Spei,edita 
Germanice Norimbergae An. 1719. fol. 
Vide eam pag. 532. 555. 310. 405. 425. 
448. 453. 455. In iisdem ludaicorum 
rituum vestigia sibi videtur observasse 
pag. 352. 415. 415. 416. 425. 429. 431. 
439. 449. 401 sq. Troglodytarum lin- 
gua topazium habere significationem 
quaerendi scribit Plinius XXXVII. 8. 
(.Fabr.) 

b. in speluncis habitantes abditis] 
Troglodytae, qui et cap. 22 Subterra- 
nei dicuntur, et sine ulla causa a Phi- 
lastrio iterantur, quam vere ex VIII, 
11. 12. Ezechielis deducantur, verba 


DE HAERESIBUS LIBER. 


11 


propheta*, monstrante domino quomodo in speluncis absconditis 
seniores populi tenentes turibula idolis sacrificabant, atque ea cae- 
cis mentibus adorabant. 

Alia est haeresis in Iudaeis, ! quae Reginam, quam et Fortu- 
nam Caeli* nuncupant, quam et Caelestem vocant in Africa, eique 
sacrificia offerre non dubitabant, ut etiam prophetae *Hieremiae 
Iudaei tunc dicerent ex aperto, cum moneret eos recedere ab idolis 
et servire domino, solumque eum adorare eos debere: irati ?excla- 
mant, dicentes?, ex quo illi Fortunae Caeli sive Reginae non sacri- 
ficant, ex eo cuncta illis mala et pericula contigisse. Propter quod 
beatus Hieremias exiens de populo deque civitate eorum Lamen- 
tationes illius causa impietatis in libro conseripserat, casumque 


illis atque civitati adventurum non multo post nuntiabat. 


Cap. XV. ἐπ c. énscriptum habet HazRESIS DE FORTVNA CAELI8, d» reliquis 
FonrvsA CAELr — 1. quam ὦ. 2.leremiae abc. ὃ. exclamarent 5. 


Philastrii cum verbis prophetae collata 
fidem fecerint: , Ubi, inquit, seniores 
cum turibulis idola colunt speluncis 
habitantes abditis." Verba prophetae: 
Et septuaginta vici etc. ete. In Graeco 
»ἕἈν σχότει, ἐν τῷ χοιτῶνι τῷ χρυπτῷ 
αὐτῶν. Neque τρωγλοδύται. neque 
ὑπόγειο! vel ἀποχθόνιοι dici possunt ubi 
nullae speluneae sunt, sed penetralia 
domus et abdita cubilium." (Ios. Sca- 
liger 1.1.) 


c. Ezechiel propheta] "Ev ὁράματι Cap. 
VII. v. 11. 12. ex quo noster ista repe- 
tit infra cap. 22. Confer si placet de 
eiusmodi spelaeis Porphyrium libello 
de Antro Nympharum. (F.) 


Cap. XV. — a. Titulus huius capitis 
in prioribus editionibus erat Fortuna 
Caeli. Sed debet esse Haeresis de For- 
tuna. Caeli, ut infra cap. 18. Haeresis 
de Idolo Moloch et Remphan, atque ita 
passim in hoe libro. (F.) 


b. quae Reginam] Supple ,adora- 
bat," 
gressi. 

c. Reginam quam et Fortunam Caeli] 
Lunam sub hoc nomine cultam fuisse, 
iam observatum est a Viris doctissimis, 
Hugone Grotio ad Ierem. VII. 18. [Petro 
Fabro III. 2. Semestrium p. 27.] Io. 
Seldeno de Diis Syris Syntagm. 1. eap. 
1. et Syntagm. 2. cap. 2. et Gerh. Vos- 
sio lib. 2. de Orig. Idolatriae cap. 21. et 
24. Fallitur Kircherus qui Pleiades in- 


repetitum de fine capitis prae-. 


telligit T. 1. Oedipi Aegyptiaci p. 561. 
seq. (10) 

d. Caelestem vocant in Africa] Hero- 
dianus lib. V.c. 6. ,, Λίβυες μὲν οὖν αὐτὴν 
Οὐρανίαν καλοῦσι, Φοίνιχες δὲ ᾿λστροάρ- 
χὴν (alis haee ᾿λστάρτη) ὀνομάζουσι, 
σελήνην εἶναι θέλοντες." Omitto Tertul- 
liani et aliorum veterum loca, iam no- 
tata Petro Fabro lib. 9. Semestrium c. 
l. sq. et illustri Viro Gisberto Cupero 
in Harpocrate p. 11. [Conrado Ritters- 
husio ad Salviani VIII. de Providentia, 
samueli Doussae in Noctibus "Theolo- 
vicis diss. XXVL, quae est de pluvia- 
rum et serenitatis imperatrice pag. 311 
sqq. Paris. 1698. 8., Theodorico Rui- 
narto ad Vietorem Vitensem pag. 144., 
Raphaeli Fabretto pag. 661. labisiptód 
(Fabr.) 

e. exclamant dicentes] Hier. XLIV. 
lis 4) 

f. adventurum non multo post] Fa- 
cit igitur Philaster cum iis, qui Lamen- 
tationes leremiae habent pro scripto 
futuram calamitatem nunciante, non 
illaerymante iam praesenti atque illa- 
tae. Sed magis assentiendum videtur 
ei, quisquis fuit, qui Graecae veteri 
Threnorum versioni praemisit haec 
verba: οχαὶ ἐγένετο μετὰ τὸ αἰχμαλωτι- 
σθῆναι τὸν ᾿Ισραὴλ, xoà Ἱερουσαλὴμ. ἐρη- 
μωθῆναι, ἐχάθισεν ᾿Ιερεμίας χλαίων, xoi 
ἐθρήνησε τὸν θρῆνον τοῦτον ἐπὶ "Icpouca- 
λήμ.᾽ Eadem fuit opinio Origenis, Eu- 
sebii, Athanasii, Olympiodori, aliorum- 
que. (1) 

: 


Cap. XV. 


Cap. XVI. 


Cap. XVII. 


PHILASTRI 


18 


Sunt et Baalitae in eis*, qui Baal nomen regis Tyriorum*^ !de- 
tinentes memoria atque ipsius idolum adorantes eidem sacrifica- 
bant, ut in ?Regnorum libro continetur, cum rex ?Israélitarum 
Achab et *Hiezabel uxor eius illi *idolo sacrificare non desinerent. 
In quo, zelo ductus divino, beatus *Helias propheta* missus a do- 
mino, ait eis sub nomine lIudaismi legem confitentibus, impietati 
autem "perniciose* paganae servientibus, et omni populo ita dixit: 
Ut. quid vos claudicatis in. utrisque poplitibus* vestris? aut deo, 
deo, aut Baal, Baal. Et nihilominus favens lucorum sacerdotibus 
rex atque regina diversis poenis et cruciatibus perierunt. Populus 
etiam non recedens ab idolis crebris captivitatibus interiit. 

Alii sunt qui ! Astar? hominem^ et ?Chamos* abominationem 
?Chananaeorum et *Sidoniorum ?id est idola hominum ac mulie- 
rum?, venerabantur, atque eisdem diversa offerebant sacrificia, 


Cap. XVI. in Bab. BAnaurraE znseriptum habet, in c. BAALITAE. — 1. reti- 
nentes ὦ. 2. Regum ὦ. 8. Israhelitarum B. 4. lezabel b. 5. dolo ὁ. 6. Elias ὁ. 


1. pernitiosae 5. 


Cap. XVII. i2 Babe. inscriptum habet AsrARnITAE. — 1. Asthar Bab. 2. Ca- 
mos Bab. 3. Chananeorum Ba. 4. Sydoniorum Ba. 


Cap. XVI. — a. Baalitaein eis] In Iu- 
daeis puta, ut superiore et c. 25., sive ut 
hocipso capiteloquitur, iniisquisubno- 
mine Iudaismi legem confitebantur. In 
prioribus editt. excusum erat BaAalitae, 
et Bahal. Infra c. 24. Belitae. (F.) 

b. Baal nomen regis Tyriorum] Pa- 
ter lezabilis Zethebaal, Achabi socer, 
rex Sidoniorum. 2. Reg. XVI. 31. Longe 
antiquior autem Baalis cultus, (a Belo, 
ut videtur, Assyriorum rege per orien- 
tem vulgatus), cuius iam mentio Iudic. 
II. 19. ubi etiam v. 11. ut saepe deinde 


alibi Baalim, numero multitudinis. Ve-. 


rum de his copiose atque erudite Sel- 
denus Syntagm. 2. de Diis Syris cap. 1l. 
ut omittam Kircherum T. 1. Oedipi 
Aegypt. pag. 262. seq. Io. Ovenum in 
Theologumenis p. 942. Antonium Van 
Dalen de Origine et Progressu Idolola- 
triae apud Iudaeos a 2. etc. Pro 
rege Tyriorum autem Philaster fortasse 
scripserat Syriorum ut infra c. 27. hoc 
est Assyriorum. (F.) 

c. Helias propheta] 3. Reg. XVIII. 
21. (F. 
d. perniciose] Al. pernmitiosae. (F.) 

e. in utrisque poplitibus vestris] 
Ἰγνύαις vox ambigua est, perinde ut He- 
braica Q2, et sensum quoque sive 
animi sententiam denotat. Vide si pla- 
cet Cotelerium ad lib. VIII. Constitu- 
tionum Apostol. c. 1. (F.) 

Cap. XVII. — a. Astar] Astaritae et 


Remphanitae, puto ἀστρῖται., τὸ ἄστρον 
τοῦ θεοῦ ὑμῶν ῬΡεμφάν." Amos Ὗ. 26. 
Actor VII. 43. Ideo sequentesMolochitae 
apud eundem Philastrium ad istos perti- 
nent, ex eodem loco Amos: ,ἀνελάβετε 
τὴν σχηνὴν MoX6y," a quibus Tophethitae 
non magis separandi erant quam Trog- 
lodytae a Subterraneis. Inloco Topheth 
siquidem idolo Moloch infantes igne lu- 
strabantur. (los. Scaliger 1. 1.) 

b. Astar hominem] Fallitur Phila- 
strius qui hoc loco et infra cap. 27. 
Astar sibi finxit hominem, hoc est vi- 
rum, cum nusquam in sacris litteris 
singulari numero Astar occurrat, AAsto- 
reth vero 9. Reg. XI. 5. 33. 510᾿Αστάρτη 
dea, et per plurale Asturoth ᾿Αστάρται, 
et per Ascheroth luci in quibus idola 
illa colebant, denotentur. Confer Sel- 
denum Syntagm. 2. de Diis Syris c. 1. 
Spencerum Il. 16. de Legibus Hebr. et 
Allatium ad Eustathium in Hexaéme- 
ron p. 914. sq. (F.) : 

c. Chamos] *O^*25 idolum Moabi- 
tarum, alio nomine Beelphegor. Vide 
interpretes ad Num. X XI. 29. [udic. XI. 
24. 9. Reg. XI. 33. et 4. Reg. XXIII. 
13. Ierem. XLVIII. 7. 13. et Selaenum 
Syntagm. 1. cap. 5. Suidas: ,Xap.óx 
θεὸς ἦν Τυρίων xa ᾿Αμανιτῶν, ὥσπερ ἣ 
᾿Αστάρτη θεὸς Σιδονίων, 7, ἐλάτρευσε Σο- 
AouGw." (F.) 

d. idola hominum ac mulierum] I. e. 
virorum et mulierum imagines. Sic in- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


19 


quorum causa et captivitas illis regibus et populo tunc temporis 
permittente domino saepius adventabat, sicuti in 5 Regnorum libris 
continetur. Praeter David beatum regem et Ezechiam sanctum et 
Iosiam et Iesum filium Nave* alii omnes permittebant populos sa- 
crificare idolis, ac saepius cum illorum interitu et ipsi "versaban- 
tur/$, non ea destruentes, sed magis impietatis eorum fautores fieri 
properantes, ut reges ceteri, sicuti libri *Regnorum contestantur. 

Alia est haeresis in Iudaeis, de qua dominus prophetans^ in- 
cusabat eos. Deque ea beatus Stephanus martyr^increpabat, dicens: 
Numquid immolationes et sacrificia mihi ^ quadraginta annis obtu- 
listis, domus Israel, dicit dominus omnipotens, et nunc suscepi- 


5. id est om. b. 6. Regum 5. 1. venerabantur c. Revocavi veterem scripturam 
versabantur, quod interpretor evertebantur. ὃ. Regum ὁ. 

Cap. XVIII. i» abc inscriptum habet HAERESIS DE IDOLO MOLOCH ET REMPHAMA 
(REMPHAN c.) — 1. in deserto quadraginta c. 


fra c. 24. ,multorum quasi hominum 
multarumque mulierum" et c. 20. , Astar 
et Astaroth, homines et feminas." No- 
tum est quod apud Hebraeos, Graecos, 
Gallos, aliasque gentes homo pro viro 
ponitur, etiam apud Latinos. Vide Io. 
Henelii Otium Uratislaviense c. 42. Sci- 
pionem Gentilem lib. 1. Parerg. c. 3. et 
'Taubmannum ad Plautum pag. 251. et 
292. In libro tertio Esdrae IV. 17. ,xo 
αὗται ποιοῦσι τὰς στολὰς τῶν ἀνθρώπων, 
χαὶ αὗται ποιοῦσι δόξαν ἀνθρώποις, χαὶ 
οὐ δύνανται ἄνθρωποι χωρὶς γυναιχῶν et- 
yat." Similiter Tob. Vl. 1. et 14. Matth. 
XIX. 10. et 1. Cor. VIL. 1. (F.) 


e. et lesum filium Nave] Mirum vi- 
deri possit hoc loco losuam commemo- 
rari post reges, itaque prima facie su- 
spicetur quis aliquem regem sub isto 
nomine latere: sed non est adeo exqui- 
sita accuratio morose a Philastro exi- 
genda, quam fortasse alibj etiam in 
hoc libello desideres. (1) 


f. versabantur] Ita omnino reponen- 
dum erat ex libro vetusto; versabantur, 
hoc est evertebantur, cum populorum 
. suorum interitu et ipsi reges ac duces. 
Cf. Du Cange Gloss. Med. et Inf. Latin. 
s. v. Versare. 

g. venerabantur] lta reposui pro 
versabantur, quod ingerebant priores 
editiones. Porro 2/orum, intellige in- 
teritum suum ipsorum regum, populi- 
que. (F.) 

Cap. X VIII. — a. Remphan] Ita et in 
Codicibus Irenaei,[et in Vulgata Latina 
versione, et passim hoc nomen scribitur: 
Versio Graeca LXX senum, uti et qui- 


damGraeciActorumCodices habent Ῥαι- 
9àv, quasiinterpretes apud Amosum pro 
ΛΖ legissent ^^^. In nominibus Àe- 
gyptiorum planetarum apud Kircherum 
in Prodromo Copto et T. 1. Oedipi Ae- 
gyptiaci T. 1. p. 385. T. 2. p. 415. 451. 
est "Pzoxv, quem Saturno respondere 
notat. ᾿Ῥηφὰν quoque in versione Co- 
ptica a Dav. Wilekinsio edita. Variis 
etiam. aliis modis hoc nomen vel scri- 
ptum vel corruptum videre est in "Pou.- 
9X, "Pati o&v, “ΡῬαμφὰν, 'Paov, Ῥεφὰν, 
"Pegàp., '"Pegoàv, Pega, ut Ludovici de 
Dieu et Ioh. Millii industria ad Acto- 
rum locum annotavit. Grotio ἱΡεμφὰν 
idem cum ἱΡιμμών 4. Reg. V. 18., quia 
Hebraicum 12^ utroque modo efferri 
potest. Fuit et Remphis rex Aegypti 
de quo Diodorus Sic. lib. 1. p. 56. (21) 

b. dominus prophetans] Apud Amo- 
sum V. 26., cui loco difficili illustrando 
praeter interpretes et Seldenum Vos- 
siumque de Idololatria consulendi sunt 
viri clarissimi Samuel Petitus libro et 
capite primo Variarum Lectionum, Io. 
Spenecerus libro III. de Legibus Hebr. 
pag. 932. seq. Io. Braunius libro quarto 
Selectorum Sacrorum c. ὃ. 9. 10. Cam- 
pegius Vitringa libro secundo Obser- 
vationum p. 245. seq. et qui viri huius 
docti sententiam ad examen revocavit 
Henricus Muhlius in diss. secunda Apo- 
dixeos scripturariae. — (F.) 

c. Stephanus martyr] Actor. VII. 42. 
seq. (£.) 

d. dicit dominus omnipotens] Verba 
inserta a Philastrio ex Amos. V. 2T. 
( Fabr.) 


qu 


Cap. XVIII. 


Cap. XIX. 


PHILASTRI 


20 


stis tabernaculum Moloch* ?et ?sidus dei * Remphan, formas ?ficto- 
rum! idolorum? et sculptilium? Propter quod dicit dominus, Trans- 
migratióne vos faciam captivari in * Babylonem, aque terram Per- 
sarum*, et interiora loca alia ?exarida, et in postrema terrarum 
omnium. | 

Sunt et qui aram collocantes ita dictam, 'Taphet?, nomine 
alieuius in valle filii Ennon*; ibidem suos filios et filias Iudaei 
daemoniis immolabant*. De quibus dicit dominus per prophetam 


9, vestro et c. 3. sydus Bab. 4. Rempham Bab. vestri Remphan c. 5. ficto- 
rum c. fixorum reliqui. 6. et om. abc. 1. Babylonem atque terram Persarum ego, 
vocula terram ex sequenti vocabulo Persarum repetita. Babylone atque Persa- 
rum Za. Babylonis atque Persarum 5c. 8. exarida ego. et arida Jibri omnes. Pro 


interiora cum Fabricio facile rescripserim ulteriora. 
Cap. XIX. in abc. inscriptum habet HAxREsIS DE ARA TOPHET. — 1. Taphet 


D. 'Tophet reliqui. 


e. tabernaculum Moloch] Ναΐσχον et 
παστὸν: in quo adorabatur Ammoniti- 
cum Molochi simulacrum. Moloch He- 


braice qva et o2». quo nomine 


alii Saturnum alii Solem cultum con- 
tendunt, licet B«al et Moloch videan- 
tur esse nomina generalia pluribus diis 
communia, ut Spencerus post Sam. 
Petitum non absurde observavit. (F.) 

f. formas fictorum idolorum scul- 
ptilium] Verba fictorum dolorum scul- 
ptilium, uti et alia quae diverso chara- 
ctere edi curavi, addidit Philaster de 
suo. Porro fictorum scripsi, pro eo quod 
habebant priores editiones, fixorum. 
(F'abr.) 

g. Persarum] 2. Maccab. I. 19. Apud 
Prophetam Amosum tantummodo est 
»χαὶ μετοιχιῶ ὑμᾶς ἐπέχεινα Δαμάσχου᾽ 
(quam Damascum Arabicae terrae ad- 
scribit lustinus Martyr. p. 298.) Pro eo 
S. Stephanus dixit: , xot μετοιχιῶ ὑμᾶς 
ἐπέχεινα Βαβυλῶνος." quod ultra etiam 
est, et eventus comprobavit. In Phila- 
stri verbis secutus sum h. l. editionem 
quae in Bibliothecis Patrum extat: 
Nam in Basileensi eadem omnia erant, 
nisi quod deerant verba Z» deserto, et 
vestro ac vestri et quod Babylone pro 
Babylonis scriptum esset: lohannes 
vero ἃ Fuchte ita edidit: ,7» Babylone 
atque Persarum interioribus locis aridis 
et in postrema terrarum omnium." Pro 
interiora possit etiam legi witeriora, 
nisi quis in vulgata lectione malit me- 
cum aequiescere. (/.) 

Cap. XIX. — a. qui aram collocan- 
tes ita dictam Tophet nomine alicuius] 
Non videtur Tophet esse nomen idoli, 
sed loci, licet in Catena Patrum Grae- 


corum ad Ieremiam pag. 624. are To- 
phet exponitur βωμὸς τοῦ Πλούτωνος, et 
Andreas Mullerus vir doctissimus in 
Glossario Sacro putat T'ophet esse 7'au- : 
tum Aegyptiorum. Aliis convenire vide- 
tur cum Vesta quae Scythis dicta Toit, 
teste Ilerodoto IV. 152. Certe Targum 
Esaiae XXX. 99. pro "Tophet reddit 
Gehennam, et Kimchius ad 4. Regum 
XXIII. 10. aliique Hebraei notant To- 
phet dietum ἃ £znn, quae vox tympanum 


sonat, quod nempe tympanis strepitum 
facere soliti sunt quando homines Mo- 
locho immolarunt, ne eiulatus exustu- 
landorum exaudiretur. Procopius ad 
eundem locum seribit Tophet Hebraeis 
esse πτῶσιν sive lapsum, quasi esset 


5e4n. Quae vero Ieremias VII. 31. vo- 


cat excelsa Tophet, 2^ ὩΣ, ea- 
dém apud eundem prophetam sunt βω- 


μοὶ τῇ Βαάλ, ΡΞ mas X XXII 35. 
semel a loci, semel a generali idoli no- 
mine petito vocabulo. (F.) 

b. in valle filii Ennon|] Q7 N*3 
Nehem. XI. 30., vel 3575 Ἰ3 *^ Ios. 


XVIII. 16. et alibi. Suadet sane haec 
appellatio Hinnonum esse nomen pro- 
prium viri qui nomen valli huic dederit, 
licet pulehre convenit loco, quod id a 
Qr33 sive gemere deductum volunt. 
Ab eo Gehennae appellatio, cuiu signes 
in sacris novi foederis libris pro sup- 
pliciis inferorum sempiternis ponuntur. 
Kst etiam morbi genus quod ob aestus 
vehementiam gnis gehennae dicitur in 
narratione de transitu S. Eleutherii, 
Episcopi Tornacensis. (.) 

c. daemoniis immolabant] Recte hoc 
loco Philastrius, qui filios et filias non 


DE HAERESIBUS LIBER. 


21 


Ezechielem: Ecce fili hominis , vide quid facit populus Israel, dste 
filios et filias suas dn valle ? Taphet iàmmolat daemonis, quibus ego 
non mandavi hanc facere iniquitatem in Israél populo. 
Puteoritae?" sunt qui puteos colunt, in altum fodientes, deque 
eis haurientes, quasi aquam salutis in ea sperantes 'aliquam, cum 
dieat dominus per prophetam^ monendo: Me dereliquerunt fontem 
aquae vivae, et foderunt sibi lacus detritos, qui non possunt capere 
aquam salutarem. Quod ergo ante dicebat per prophetam, in sua 
divina complebat praesentia*, dicens: Omnis qui ev hac aqua ter- 
restri biberit, rursum sitiet: de aqua autem quam ego *ei dedero, 
δὲ biberit, non sitiet in aeternum, sed erit ei saliens in vitam aeter- 
nam. Quippe ?erit* gratia Christiani baptismi salutaris humano 
generi concessa a domino salvatore. 
Haeresis est quoque in ludaeis quae serpenti sacrificabat et Cap. XX. 
usque ad Ezechiam regem ludaeorum eandem impietatem celebra- 
bat. Serpenti enim, in libris ' Regnorum, usque ad Ezechiam sa- 
crificabat aereo populus Iudaeorum, quem ?Moyses*^ facere iussus 
fuerat in exitu Israél de Aegypto: cum a serpentibus morderentur 
Iudaei murmurantes atque deperirent inique, iussit dominus ut fa- 
ceret ? Moyses serpentem aereum, ac suspenderet eum in medio po- 


Cap. XX, 


2. Taphet P. Tophet re/iqui. 

Cap. XX. in Bubc. inscriptum habet PvrgonvrAs., — 1. aliqua ὁ. 2. ei dabo, 
si biberit, non sitiet in aeternum, sed ^. ei dabo, non sitiet in aeternum, quam 
ego ei dedero, si biberit, non sitiet in aeternum, sed Ba. 3. erat e. 

Cap. XXI. in abe. inscriptum. habet MAgRESsIS o0B AENEVM (AENEAM d.) SER- 
PENTEM. — ]l. Regum ὦ. 2. Moses αὖ. ὃ. Moses αὖ. 


tantum traductas ac lustratas per — effictum, ut supra c. 12. Musoritae a 


ignem, ut persuasum Maimonidi III. 
398. More Nebochim , sed etiam immo- 
latas, hoc est igne crematas scribit. 
Vide Seldenum lib. 1. de Diis Syris c. 
6. Grotium ad Deut. X VIII. 10. et Greg. 
Michaelis ad Gaffarelli Curiositates In- 
auditas p. 95. seq. et Spencerum II. 10. 
de Legibus Hebraeorum, Episcopium 
Inst. Theolog. p. 134. I. "Geusii Vieti- 
mas Humanas lib. 1. c. 11. (F.) 

d. per prophetam Ezechielem] Prima 
tantum verba leguntur Ezechiel. ὙΠ. ; 
quae deinde sequuntur, petita sunt ex 
lerem. VIL 31. Postrema Philaster i ipse 
ex ingenio suo adiunxit. (F.) 

Cap. XX. — a. Puteoritae] Intelligo 
esse vocem hybridam, puteorye fas, 
compositam ex Latino et Graeco. Sed 
in Graeco est ,A&xxouc ὥρυξαν." Λαχ- 
χορύχται igitur " dicendi erant, non Pu- 
teoryctae. " (Ios. Scaliger 1. Lj 

b.. Puteoritae] Vocabulum a puteo 


muribus. Mirum vero si proprie acce- 
pit Philaster, quae per allegoriam a 
propheta dicta sunt, propriamque hae- 
resin exinde confinxit. (7.) 

e. per prophetam] lerem. IT. 15., ubi 
per laeus detritos daemonia et idola 
intelligit Apollinaris in catena ad hunc 
locum. (F.) 

d. praesentia] lta scripsi pro eo 
quod Helmstadiensis editio habebat, 


praescientia. Verba autem. quae mox 
affert sunt Christi, Ioh. IV. 18. (7) 


e. Quippe erit] "emen recepit erat. 
Sed scripturam antiquam revocavi. 


Cap. XXI. — a. in libris Regnorum] 
Libro IV. c. XVIII. 4. legas Israélitas 
usque ad Regis Ilezekiae tempora ser- 
penti aereo adoluisse incensum, sive 
θυμιᾶσαι. Cetera ex traditione a Phi- 
lastro addita sunt. (7). 

b. Moyses] Num. XXI. 9. 


99 PHILASTRI 


puli supra lignum, et qui intuebantur in eum, salvabantur a pla- 
gis atque diversis vulneribus. Illi ergo serpenti aereo usque ad re- 
gem Ezechiam sacrificabat Iudaeorum populus, formationes* etiam 
in lapide magno velut obelisco, qui erat in templo positus pro co- 
lumna, et in eo incisiones et impressiones manu hominum, ut et 
litterarum *quarundam sculpentes Iudaei et formulas diversas tol- 
lentes^ et ponentes in lamina baiulabant in collo: incantationes 
etiam docentes et velut phylacteria habentes, imo potius exercen- 
tes maleficia, eadem percolebant, atque inde alligaturas et tuta- 
mina suo portabant et portant in pectore, quae dominus ubique in 
lege* vetuerat fieri, quia paganae caecitatis haec erat impietas. Has 
igitur beatissimus Ezechias rex impressiones sive sculptiones deleri 
iussit, atque ferro radi penitus atque exscindi; aereum etiam ser- 
pentem deponi atque frangi! praecepit, pro quo merito? est libera- 
tus a domino de obsidione tanta Persarum et Assyriorum^, tunc 
temporis qui venerant captivare Iudaeorum populum atque civita- 
tem, ut illa nocte, qua timebat barbaros rex Ezechias, angelus do- 


4, quarundem 7. 


c. formationes etiam etc.] Per for- 
mationes quas Philaster vocat, et inci- 
siones impressionesque intelligit cha- 
racteres et figuras telesmaticas co- 
lumnae illi inseulptas, quibus vim 
averruncatoriam tribuerunt homines su- 
perstitiosi, uti serpenti aereo Parisiis re- 
perto de quo Gregorius Turonensis VIII. 
299. Non defuerunt etiam qui serpen- 
tem ipsum a Moyse erectum habuerunt 
pro telesmate eiusmodi, quam senten- 
tiam confutat Natalis Alex. in selectis 
capitibus Hist. Eccles. Veteris Testa- 
menti, aetate IV. diss. 6. et in Curiosi- 
tatibus Inauditis Gaffarellus c. VI. 8. 7. 
(Fabr.) 

d. formulas diversas tollentes] Sen- 
sus est, fuisse qui ex illis characteri- 
bus quosdam describerent in laminas, 
descriptosque gestarent instar amule- 
torum, quae mox pAylacteria, et latino 
vocabulo, quod idem significat, tuta- 
mina appellat, et a//igaturas sive πε- 
ριάμματα, de quibus copiose Ioh. Chri- 
stianus Frommanus libro de Fascina- 
tione, et Iacobus Wolfius in Serutatore 
Amuletorum. (1) 

e. inlege] Levit. XXVI. 1. et Deut. 
XVI. 22. quae sunt in ΡΜ ΡΟΝ nega- 
tivis XIIL et XIV. (£.) 

f. frangi] n2 4. Reg. XVIII. 4. 


hoc est comminui, ut a Moyse vitulus 
Deut. XI. 21. Videant igitur qui ser- 
pentem illum adhue ostentant in colu- 
mna integrum Mediolani in templo S. 
Ambrosii, quem singulari libro descri- 
psit Petrus Paulus Bosca Dibl. Ambro- 
sianae praefectus. Conf. Geo. Hieron. 
Welschium de Vena Medinensi pag. 67. 
seq. et Wagenseilium τὸν μαχαρίτην in 
praefat. ad librum Germanice editum 
de More Iudaeorum Germanica Hebrai- 
cis scribendi litteris, ubi effigiem illius 
serpentis exhibet. (.) 

g. pro quo merito] Veteres passim 
meritum ponunt pro virtute et actione 
bona, quae deo placet et quam ille 
praemiis dignatur. Loca collegit Tho- 
mas Mortonus in Antidoto. Dicitur sci- 
licet meritum quod gratiam meretur, 
i. e. consequitur, hoc enim est mereri, 
ut in illo Zosimi Papae: ὦ feliz culpa, 
quae talem aneruit habere Salvatorem ! 
Etiam pro culpa meritum poni notavit 
Andreas Schottus II. 16. Observ. Hu- 
manarum. Desiderius Heraldus ad Ar- 
nob. lib. 1. pag. 50. (2). 

h. Persarum et Assyriorum] Senna- 
cheribus qui Hierosolyma incassum 
obsedit 4. Reg. XVIII seq. Assyriorum 
et Arabum rex dicitur Herodoto lib. 2. 
cap. 141. (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


23 


mini de caelo? descenderet centumque et octoginta quinque milia 
alienigenarum obsidentia civitatem nocte silenti percuteret, atque 
omnes homines exanimes atque mortuos mane regi omnique Iu- 
daeorum populo demonstraret. 

Alia est haeresis*, ut Ezechiel propheta dei iussu pervidit sub 
terra in spelunca stantes septuaginta viros seniores Iudaeorum, te- 
nentes turibula, diversisque^ formarum sculptilibus* sacrificantes 
eosdem atque eadem adorantes “. 

Est et alia haeresis Iudaeorum, quam sub spelunca iussu dei 
cogitur pervidere propheta?, mulieres sedentes? et plangentes quen- 
dam !Thamuz* nomine, qui filius^ fuit regis gentilium, cuius 


Cap. XXIL n abc. inscriptum habet HAERESIS SYBTERRANEIS IN LOCIS AD 


OMNEM TVRPITVDINEM APTA. — 


Cap. XXIII. ἐλ abc. inscriptum habet HAERESIS MVLIERYM CVM THAMYR (THA- 
MYS €.) SiMvLACRO. — 1. Thamus c. Thamur reliqui. 


. i. angelus domini de caelo] 4. Reg. 
XIX. 35. Angelum bonum fuisse col- 
ligit S. Antonius apud Athanasium in 
huius vita, ex eo quod sine tumultu 
rem peregerit. Eleganter et diserte 
stragem hane ab angelo editam de- 
scribit S. Nilus, narratione secunda. 


Cap. XXII. — a. Alia est haeresis] 
De qua iam dictum supra, cap. 14., ex 
Ezech. VIII. 10. 11. 12. (F.) 


b. diversis formarum sculptilibus] 
Equidem vir maximus Hugo Grotius 
pietas tantummodo has Panthei sub- 
terranei imagines fuisse contendit. Sed 
vocabulum npma, quod LXX. reddi- 


derunt διαγεγραμμένον, potest etiam non 
absurde accipi de sculptili. Ceterum 
Ezechieli, qui in Babylonia tum tem- 
poris versabatur, hoc omne in visione 
tantummodo ἃ deo monstratum, non 
in templo ipso Hierosolymis praesen- 
tem rem praesentis oculis subiectam 
esse, lubens mihi persuadeo. (.) 


c. diversisque formarum sculptili- 
bus] Eis quae Fabricius ad haec verba 
adnotavit Galeardus haec addidit: ,Fa- 
vet Grotio Hieronymus ad hunc locum 
Ezechielis VIIL, 10. , Non solum idolum 
zeli, sed et omnes templi parietes di- 
versis idolorum imaginibus pingeban- 
tur, ut nulla esset bestia quam non pa- 
rietis pictura monstraret." Et certe pi- 
cturam memorat non solum Vulgata, 
sed etiam Paraphrasis Chaldaea. Quod 
Grotius addit ad eundem Ezechielis lo- 
cum, pingere tales formas in parietibus 
morem fuisse Troglodytarum ,narrante 


Philastrio" falsus est Vir summus ; nam 
cap. 14., ubi Philastrius loquitur de 
Troglodytis, de pictura ne verbum qui- 
dem." 

d. eadem adorantes] Hoc est una ado- 
rantes. 

Cap. XXIIL — ἃ. propheta] Ezech. 
VIII. 14... (F.) 

b. sedentes et plangentes] Lugen- 
tium enim sedere, ut notant viri docti 
ad Virgil. XI. 350. ,totamque videmus 
consedisse urbemluctu." Et Ioh. Dough- 
teius in Analectis Sacris ad prophetae 
locum. (7.) 

c. Thamuz] Male priores editiones 
Thamur, est quippe in Hebraeo ΤΏ, 
Θαμμούζ. Aegypti rex Θαμοῦς apud Pla- 
tonem in Phaedro et Philostratum VI. 5., 
aliis ᾿Αμοῦς, de quo dixi lib. 1. Bibl. 
Graecae c. 2. Manethoni apud Ioseph. 1. 
contra Apion. p. 1040. seq. Θούμμωσις 
et Τέθμωσις : Syncello p. 08. "Auootc 
idemque Τέθμωσις, Asethi F., cui Amosi 
fuit filius dietus itidem λμωσις et alio 
nomine Μισφραγμύθωσις, ut ibidem apud 
Syncellum et p. 122. legitur, pro quo 
in losephi codicibus minus bene est 
"AÀtaooocyu.os0 ote , cuius filium Τέθμω- 
σιν eum fuisse Manetho scribit, qui 
Israélitas Aegypto expulit. Apud He- 
rodotum 11. 42. ᾿Αμμοῦς est Aegyptio- 
rum lupiter: idem docet Plutarchus lib. 
de Iside et Osiride pag. 354. Notamus 
idem nomen a Manethone exponi χε- 
χρυμμένον, et hunc esse Iovem Ammo- 
nem Graecorum. Etiam Osiridem "Au- 
μωνα quibusdam dietum testis est Dio- 
dorus Siculus libro 1. p. 15., et Theo- 


Cap. XXII. 


Cap. XXIII. 


Cap. XXIV. 


24 PHILASTRI 

Iudaeae mulieres simulacrum cum fletibus adorabant, impietatem- 
que gentilium colentes ei offerre sacrificia non desinebant. ?Tha- 
muz enim Pharao ille* dicebatur rex Aegyptiorum qui sub beato - 
? Moyse Aegyptiis praesidebat illo tempore. 

Alia est haeresis in Iudaeis, !quae multorum quasi hominum? 
multarumque mulierum percolens idola ?*Baalitarum speluncis abs- 
conditis eisdem offerre sacrificia non ?desinebat, scriptura dicente 
quasi multorum atque multarum" fuisse numerum. Hoc *autem a 
Delo rege*, qui Orientem potenti regimine multo tempore detinuit, 
ac de ipsius uxore et filiis filiabusve ita ex parentibus editis omnem 
eorum progeniem processisse monstrabat, ut ex eis ?Baalitae" 
appellarentur. Nam ut est genus aut *Graechorum?*, aut Aniciorum 
et aliorum, ita ex parentibus suis omnis illorum emerserit proge- 

2. ''hamus c. Thamur reliqui. 3. Mose αὖ. 
Cap. XXIV. in Babe. inscriptum habet BEtrrag. — 1. qui c. 2. Dahalitarum 


Bab. ὃ. desinebat ego. desinebant Jibri omnes. 4. autem aut a Belo Bab. Pro 
Hoc rescribendum puto Nomen. 5. Bahalitae Ba^. 6. Graecorum aut. Anitiorum 


c. Graecorum aut Anitiorum reliqui. 


doreto auctore ,0 Θαμοῦς ὃ ᾿Αδωνίς ἐστι 
χατὰ τὴν “Ελλάδα φωνήν." [Adde Pro- 
copium Gazaeum p. 258. sq.ad lesaiam. 
De cultu Thamusi apud Aegyptios vide 
sis scriptores laudatos a Ioh. Iarkio ad 
Eliam Schedium p. 103.| Hinc de plan- 
ctu Osiridis et Adonidis sat multa ad 
h. 1. observarunt viri eruditi. Thamum 
vero Aegypti regem ab Hippopotamo 
discerptum periisse, Syncello teste lau- 
dato scribit praeclarus Philostrati illu- 
strator pag. 294. Sed de Mene, non de 
Thamo, hoc tradit Syncellus p. 54., licet 
Menem cum Thamo confundit Marsha- 
mus p. 31. Chronici. (.) 

d. qui filius fuit regis| Ipse etiam, 
ut mox addit Philaster, Ae:yptiorum 
rex. (F.) 

e. Pharao ille| Ita et sentit Africanus 
apud Syncellum p. 62. seq. qui rezem 
illum ὕλμωσιν vocat, ut Manetho apud 
losephum p.041. Τέθμωσιν: .ὃ ἐχβα- 
λὼν αὐτοὺς ἐξ Αἰγύπτου βασιλεὺς Τέθμω- 
σις." Mie si fuerit quem mulieres Iu- 
daeae luxerunt, tum planctus illius 
causa erat, quod rex iste mari rubro 
haustus cum exercitu periit. Aliis rex 
ille Aegypti videtur fuisse Chenchrees, 
vel Acherres, aliis Petisonius. Sed Ma- 
nethoni libenter in hoc fidem habeo. 
( Fabr.) 

Cap. XXIV. — a. quasi hominum] 
L. e. virorum, ut supra c. 17. 


b. quasi multorum atque multarum] 


Occurrit in sacris litteris non tantum 
singulare Ὅσα, sed et plurativum 


5 ΣΞ, ut Indic. I. 1., L.Sam. VIL4., 
2. Paralip. XXVIII. 2. atque saepius 
alibi. (£.) 

c. a Belo rege] Conditore Babylo- 
nis, dequo uti et de aliis huius nomi- 
nis consulendus Marshamus in Chro- 
nico Canone. liunc a sacro scriptore 
Moyse Nimrodum dietum volunt Genes. 
A. doc wy cus 

d. Daalitae] Uti Baalitae sive Beli- 
tae non incongruenter supra c. 16. dieti 
sunt Baalis sive Belis cultores, ita toto 
hoc capite aptior sensus fuerit si pro 
Baalitarum et Daalitae atque Belitae, 
ubique legas Baalim. Sententia autem 
Philastrii est, illo nomine communi ve- 
nire omnes Deli posteros. (F.) 

e. Graccorum] Ita seribendum mihi 
visum fuit pro Graecorum, quod erat 
in prioribus editionibus. *Nota autem 
apud Romanos Graechorum perinde ut 
Aniciorum familia: aec de Anieiis quidem 
praeter Glandorpium et alios qui de fa- 
miliis Romanorum seripsere, videndus 
Vinetus ad Ausonii Epist. 16. et Reine- 
sius in Epistolis ad Hofmannum p. 655. 
seq. Gracchorum vero nomen antiqui- 
tus sine adspirationis nota scriptum 
Graccorum notavit in Orthographia 
Terentius Scaurus ex Varrone. Confer. 
Io. Rhodii notas ad Seribonium Lar- 
zum p. 218. seq. (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 95 
nies, ut ex uno nomine impia generatio Belitae "dicerentur. Itaque 
mortui eum in monumentis ponerentur, et progenies illorum itidem 
sepulta in eo loco hoc nomine a suo populo meruit a posteris nun- 
cupari, ut Delitae appellarentur a sua generatione pristina. Belus 
autem sive a proprio nomine, sive a fortitudine belli*, quia multos 
superabat tunc temporis, hoc nomen aut cognomen habere sortitus 
est, deque hac re Iudaeorum populus impietatem gentilium sequendo 
ἃ divina scriptura accusatur, quod sacrificantes illis, id est regibus 
et eorum filiis omnique cognationi illorum, *eosqwe sequentes di- 
versis captivitatibus tradebantur. | 

Alia est haeresis in Iudaeis, quae !Daal idolum ?a Balaam? 
pseudopropheta, qui de Mesopotamia advenerat contra ?Moysen 
beatissimum, asserunt nomen accepisse, * quia Dalae^ tunc tempo- 
ris rex Moabitarum illum rogaverat, ut ad eum? iret, et maledice- 
ret populo Fudaeorum. Et quia ut propheta in scripturis ante dice- 
batur", contempto ?autem praecepto domini ad pseudoprophetae 
postea descendit interitum?, contra dei populum cogitando, Iudaei 
ut pagani sub hoc vocabulo! idolum facientes ipsius colere illud * 


non desinebant. 


1. diceretur 5. S. eosque sequentes ὦ. sequentes reliqui. 
Cap. X XV. in abc. inscriptum habet YHAERESIS CY M BAAL (BABAL ab.) moro. 


1. Bahal Ba. 


2. a Dalaam pseudopropheta c. aut Balaam pseudoprophetam 


reliqui. 9. Mosen αὐ. 4. qui αὐ. 5. ante ὁ. 


f. sive a fortitudine belli] Notatio 
nominis haud minus aliena quam quod 
in Chronico Paschali p. 56. Belus dictus 
traditur quasi βέλος telum |, tx τὸ ὀξύ- 
τατον εἰναι." Hyginus fab. 274. , Afri 
et Aegyptii primum fustibus dimicave- 
runt, postea Belus Neptuni filius gladio 
belligeratus est, unde bellum est dictum." 
Postrema verba pro eglossemate male 
habet Barthius ad Statium T. 2. p. 889.; 
nam OCassiodorus quoque lib. 1. Epi- 
stola 90. cum pugnam dictam esse no- 
tasset, quod prius certatum esset pu- 
enis ,postea, inquit, Belus ferreum gla- 
dium primus produxit, a quo 'et bellum 
placuit nominari, Qui locus Vossio 
etiam in Etymologico, et Munckero ad 
Hyzinum iam observatus. (1) 

Cap. XXV. — a. a Balaam pseudo- 
propheta] Ita seripsi, cum priores edi- 
tiones perperam haberent: «ut Baalam 
pseudoprophetam. | (F.) 

b. quia Balae] Male in prioribus 
editionibus: qui Bulac.  (F.) 

c. ad eum iret] Ad regem puta Ba- 
lacum Num. XXII. 5.; igitur magis per- 
spicue dixisset «d se. Sed frequens hu- 
iusmodi neglectio reciproci pronomi- 


nis, et vieissim huius pro demonstra- 
tivo usus apüd scriptores istius maxime 
et sequentium aetatum. Sie illustris 
lIuetius commentarios de vita sua in- 
scripsit de rebus ad eum pertinentibus. 
(Fabr.) 

d. propheta in scripturis ante dice- 
batur] S. Hieronymus in quaestionibus 
Hebraicis ad Genes. X XII. cum Dalaa- 
mum dixisset ab Hebraeis haberi pro 
eo qui in libro Iob dicitur Elihu, et ge- 
nus duxerit a Nachore Abrahami fra- 
tre: , Primum, inquit, vir sanctus etpro- 
phetes dei (Num. XXIV. 3. seq.), postea 
per inobedientiam et desiderium mune- 
rum, dum Israel maledicere cupit, di- 
vini vocabulo (Yos. XII. 22.) mmcupa- 
tur." Male apud Eucherium, ubi Hiero- 
nymi verba deseribit, déeini vocabulo 
prieatur. (F.) 

e. ad pseudoprophetae descendit in- 
teritum] Numer. X XXI. 8.Ios. XIII. 22. 
( Fabr.) 

f. sub hoe vocabulo] Baalis nomine 
Balaamum colentes, quod nullus alius 
antiquus scriptor, quantum quidem ego 
memini, traditum reliquit. (7.) 

v. colere illud non desinebant] I. e. 


Cap. XXV. 


Cap. XXVI. 


PHILASTRI 


26 


Alia est haeresis de !Pythonissa, qua ?cooperientes vestimen- 
tis *mulierem* ab ea quaedam responsa sperabant posse" consequi. 
Unde et aiunt *Pythonissam iliam beati Samuelis animam ab infe- 
ris exeitasse; *idque inde maxime credi posse homines usque hodie 
plurimi suspicantur, *quia quae dixerat regi Sauli superstiti pro- 
pheta beatissimus, ea etiam in executione quasi 'ei^ iterum re- 
sponsa dixisse ?cognoscitur vera; cumque plurimi huic adquies- 
cere mendacio malint, in perpetuum descendunt interitum, cum 
propheta? dicat: [ustorum animae in manu ? domini, et non tangit 
eas mors. Quomodo itaque anima impia? piam sanctamque ani- 
mam, et prophetam maxime, poterat ab inferis excitare? !?Sed quia 
ignorant quod recedentes animae a fide Christi domini deditas iam 
se impietati faciunt, atque ei omni se studio subiiciunt; quia arbi- 
trii sui est omnis homof, quod velit ut eligat facere permittente deo. 
Sed quia recessit? a domino, ut immundus spiritus iam ei domi- 


Cap. XXVI. Zn abc. inscriptum habet Dg PvrHOoNISSA (PHrrONISSA ab.) wv- 
LIERE HAERESIS SVPERSTITIOSA. — 1. Phitonissa Bab. 2.se cooperientes b. 2. mu- 
lierum ὦ. 4. Phitonissam Bab. 5. idque ego. atque libri omnes. 6. quia quae ego. 
quaeque /ibri omnes. 1. dei c. 8. cognosci c. 9. domini sunt, et ὁ. 10. Sed ca- 
piendum est ut Graecorum ἀλλὰ, quemadmodum rursus infra. Sed utroque loco 


facillima opera rescripseris Scilicet. 
colebant: formula loquendi Philastr o 
perquam familiaris. Sie cap. 14. ,ido4a 
colere non desinebant." cap. 16. , Achab 
et Hiezabel uxor eis illi idolo sacrifi- 
care non desinerent." c. 28. ,,Impieta- 
temque gentilium colentes ei offerre sa- 
crificia non desinebant."  (F.) 

Cap. XXVI. — a. cooperientes ve- 
stimentis mulierem] Male accepit Phi- 
laster quod 1. Sam. XXVIII. legitur, 
Saulum cooperuisse se, et mutatis ve- 
stimentis alium se simulasse. (.) 

b. posse consequi] Plenius erat: 
posse se consequi. Kt fortasse librarius 
syllabam eandem quae praecedit re 
petere neglexit. (F.) 

c. quasi ei iterum responsa dixisse 
cognosci vera] Sieut dei responsa esse 
comprobabantur, quae Samuel spirans 
adhuc Sauli dixerat. In prioribus edi- 
tionibus locus hic corrupte, ut mihi 
quidem videtur, legebatur sie: ,quas 
ei iterum responsa dixisse cognoscitur 
vera." (F.) 

d. cum propheta dicat] Verba sunt 
in Sapientiae libro c. IIT. 1. cuius libri 
auctorem prophetam vocant etiam alii 
veteres bene multi, ut Lucifer Calari- 
tanus ex illo hunc inm locum pro- 
ferens p. 194. ,ore Salomonis Spiritus 
S. dicit," mox: , Dicit scriptura sacra," 
atque iterum p. 195. ,/oquitur , inquit, 


ore prophetae Spiritus S." Doctissimi 
quique tamen cum S. Hieronymo, Au- 
gustino, Eusebio, et Dasilio M. (ne de 
Iudaeis dicam) et a Salomone et a pro- 
pheta scriptum negarunt. Pro verbis: 
Ui. manu domini, et nom tangit eos 
mors," in Graeco est: οἐν χειρὶ θεοῦ, xol 
οὐ μὴ ἅψηται ἀυτῶν βάσανος," apud Lu- 
ciferum, .formentum malitiae."  (F.) 

e. Quomodo itaque anima impia] 
Solidum argumentum quo Philaster 
probat non fuisse verum Samuelem, 
quem saga Endorea in conspectum Sau- 
lis produxit. Eodem argumento utitur 
Tertullianus c. 57. de Anima, Grego- 
rius Nyssenus Epistola ad Theodosium, 
aliique quorum loea produxit Leo Alla- 
tius Syntagm. de Engastrimytho c. 10. 
"m (F.) 

. arbitrii sui est omnis homo] Com- 
munis haec doctrina Graecorum Lati- 
norumque scriptorum ante Augusti- 
num, ita tamen ut faterentur cum apo- 
stolo deum esse qui det velle ac perfi- 
cere. S. Hieronymus quaest. Hebr. in 
Genes. IV. 6. ,verum quia. liberi arbi- 
trii es, moneo ut non tibi peccatum, sed 
tu peccato domineris." Kespicit autem 
Philaster verba Sirachidae XV. 14. seq. 
(F'abr.) 

.g. Sed quia recessit a domino] Saul 
nimirum, nam de eo sermo est. (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 91 


naretur. Dubiis et claudicantibus in lege divina quod dixit beatus 
Helias: A«t deo, deo, aut Baal, Baal^. Qui enim adhaeret Christo, 
unwm corpus est, et qui immundo spiritui, «nws consensus est. Et 
Achab rex Iudaeorum cum crederet Sedechiae et aliis falsis prophe- 
tis verumque prophetam domini Michaeam contemneret, interrogat 
dominus immundum spiritum, adhuc bonitatis loco* regi concesso 
^ à Christo domino usque ad tempus aliquod, ut si vellet credere 
prophetae vero, procellam periculi devitaret, si nollet magisque 
crederet pseudoprophetis, sine dubio deperiret. Ita enim interrogat 
dominus! immundum spiritum, dicens: Qwis seducet regem Achab 
Israelitarum, ut vadat in pugnam, et interficiatur? Et ecce àmmun- 
dus spiritus advenit dicens: Ego vadam et faciam. Et ait dominus 
ad immundum spiritum, quomodo 4d facies? Et ait immundus 
spiritus ad. dominum: laciam me quasi angelum lucis" et verba 
similia eloquar, et ducam eum in praelium, atque dbi eum 
deseram, et sic morietur. Et aW dominus ad ewm: Vade, sic 
facies. Ideoque et apostolus" ait: Non magnum est, si et satanas 
transfiquret se velut in angelum lucis, cum ipsius satellites trans- 
figurantur. Etita decipiunt multos visu, verbo aut persuasione? 
non alterius reiP, quippe visu quasi verisimili?, ut, cum verbis 
veluti similibus et visibus quasi bonis et non malis in tempore vo- 
lunt credere atque eis inhaerere homines, inevitabilem mortis aeter- 
nae incurrant sententiam, diversisque post exitum corporis poenis 
et cruciatibus pessumdentur. Quod et regi Iudaeorum illo tempore 
periculum supervenit, quod falsis magis quam veris dei prophetis 

credere maluisset. 
Est haeresis in Iudaeis ! quae ?Astar et ?* Astaroth? post *Moysi 


1l. Elias b. 12. et 5. 

Cap. XXVII. in abc. inscriptum habet Dg AsTAR (AsTHAR ab.) kr AsTAROTH 
ASTHAROTH d. ASTHAROT b.) SIMVLACRIS HAERESIS. — 1l. qua ὁ, 2, Asthar Ba. 
J. Astharoth Ba. Astharot 0. 4. Mosi ab. 


h. Helias] ὃ. Reg. XVIII. 21. (F.) hune locum e memoria et non accurate 

i. Qui enim adhaeret Christo] 1. Co- — redditis verbis apposuit Philaster. (1) 
riniB. VE Ij2s() o. aut persuasione non alterius rei] 

k. adhuc bonitatisloco] Dato adhue ^ Hoc est persuadentes ea quae suadent 
ei spatio poenitentiae, et boni consilii — revera esse quemadmodum suadeant. 
amplectendi. (F.) Fabricii interpretatio eodem redit. 

l. interrogat dominus] 2. Paralipom. p. non alterius rei] Quam bonae sci- 
XVIII. 19. Caeterum non verba exacte — licet, ut mox addit: , Visibus quasi bo- 
appendit Philaster, sed sensum expres- ^is et non malis." Ita dicimus ,s? secus 


sit, more suo interpolatum. (F.) aliquid acciderit," vel ,secus cogitare," 
m. Faciam me quasi angelum lucis] — pro ,4» malam partem." | (F.) 

Haec interserit ex loco Apostoli mox q. quippe visu quasi verisimili] For- 

producendo. (F.) tasse verisimilis legendum. Aut vero 


n. apostolus] 2. Cor. ΧΙ. 14. Etiam referendum illud verísimili ad ea quae 


Cap. XXVII. 


Cap. XXVIII. 


28 PHILASTRI 


defünctionem suecessionemque Iesu filii Nave colentes ad captivi- 
tatem gentilium ?tradebantur. Nam *Astar et "^ Astaroth homines 
et feminas figurasque eorum colebant, quae nomina regum Syrio- 
rum* fuerunt et Aegyptiorum, quorum filii filiaeque cum a populis 
suis colerentur, post etiam templa illis facientes, post mortem illo- 
rum progeniem ibidem sepelientes deorum dearumque eis * nomina. 
offerebant cum sacrificiis itidem. Nam ?Astartium* est in Syria, 
P alibique diversa et plurima, !! qua de gente Chananaeorum omnis 
haec illo tempore exarsit impietas, quam ὁ Moyses gentem cum 


omni suo populo eradicare iubebatur* a domino. | 
Alii Herodiani sunt, ab Herode? τόσο" Iudaeorum ita appellati. 
Isti resurrectionem confitentur*, legem et prophetas accipiunt, He- 


5. trahebantur 5. 6. Asthar B. et Asthar (Astar c.) abe. 1. Astharoth Ba. 
Astharot ὁ. 8. nomine c. 9. Asturtium «b. Hic in marg. Da. asteriscus con- 


spicitur. 10. alibique c. aliqua reliqui. 


quam ^». 15. Moses ab. 


11. qua ego. quae //hri omnes. 


12. ob 


Cap. XXVIIL z» Babe. inscriptum habet HgnopiANI. 


praecedebant, verbo aut persuasione. 
( Fabr.) 

Cap. XXVII. — ἃ. Astar et. Asta- 
roth] Vide, si placet, quae supra ad c. 
XVII. Prioribus editionibus erat .4s- 
thar et Astharoth. (1) 

b. homines et feminas] Virorum 
feminarumque simulacra. (1) 

c. Syriorum] I. e. Assyriorum. (F.) 

d. deorum dearumque eis nomine] 
Minus bene priores editiones, nomina. 
Nomine deorum dearumque offerebant, 
hoc est tanquam diis et deabus. Offe- 
rebant cum sacrificiis, id est sacrifi- 
ceia,« GE.) 

e. Astartium est in Syria] ᾿Ασταρτεῖον 


sive Ἀστάρτιον templum Astartes, l.Sam.: 


XXXI. 10. et Ioseph. VI. 15. Antiqu. 
et 1. contra Apion. In prioribus editio- 
nibus corruptissime scriptus hie locus: 
Nam asturtium est in Syria aliqua di- 
versa et plurima." Innuit autem Phi- 
laster alibi etiam. diversa et plurima 
Astartes templa fuisse, quod ex vete- 
rum monumentis confirmatur. Vide Pe- 
trum Fabrum lib. 5. Semestrium cap. 2. 
[Astarte navi insistens in nummis. De- 
ger. Ill. p. 52.] (.) 

f. eradicare iubebatur] Non tantum 
aras et idola lucosque Chananaeorum 
exscindere Exod. XXIII. 24. XXXIV. 

9. (F.) 

Cap. XXVIII. — a. ab Herode rege] 
Herodem Magnum tribuisse nomen se- 
ctae Herodianorum contendunt viri do- 
ctissimi, praeeunte Epiphanio haeresi 
XX., et Niceta lib. 1. Thesauri c. 34. 


Verum Herodiani Matth. XXII. 16. 
Mare. III. 6. XII. 12. fuere ministri 
vel milites Herodis Antipae, qui lo- 
hannem Baptistam interfecit et He- 
rodis Magni filius fuit: nec magis 
haeresin vel sectam significat, ibi hoc 
nomen, quam Caesareanorum, Pompe- 
ianorum et similia. [Et apud Tertullia- 
num Attinianorum, Nigrianorum et 
Cassianorum. Nam ita et Herodiani, 
qui Herodis, et cum illo ltomanis parti- 
bus favebant ludaei vel non ludaei.] 
5. Hieronymus ad Matth. XXII... Mit- 
lunt. igitur Pharisaei. discipulos suos 
cum Herodianis, id est militibus Hero- 
dis, seu quos illudentes Pharisaei, quia 
tomants tributa solvebant, Herodianos 
vocabant, ut non divino cultui deditos. 
Quidam. Latinorum ridicule Herodia- 
nos putant qui Herodem Christum esse 
credebant, quod nusquam omnino legi- 
mus." Merodes autem ab angelo per- 
cussus Act. XII.25. fuit Herodes Agrippa, 
Aristobuli et Derenices F., cuius mor- 
tem narrat etiam losephus XIX. 8. An- 
tiquit. (.) EE 

b. rege] Fabrieii adnotatis haec ad- 
didit Galeardus: ,Hieronymo adde 
Damascenum, cui Herodiani sunt qui, 
ut Herodi placerent, Romanis tri- 
buta solvebant, quibus ut illuderent 
Pharisaei, Herodianos vocabant. Ma- 
crius Hierolex. v. Herodiami, quo in 
loco Philastrium castigat. Confer, si 
lubet, Scaligerum Elencho Trihaer. c. 
l et 2." 

c. resurrectionem confitentur] Non 


DE HAERESIBUS LIBER. 99 


rodem autem regem ludaeorum, percussum ab angelo, ipsum ut 


Christum sperantes expectant *. 


CATALOGUS EORUM 


QUI POST CHRISTI PASSIONEM HAERESEOS ARGUUNTUR. 


Post passionem ' autem Christi domini nostri et adscensionem Cap. Xxix. 


in caelum Simon quidam fuit Magus?, genere Samaritanus, * Git- 
taeus", de loco quae villa est in Samaria ita vocata, qui magicis 
vacans artibus multos fallebat, dicens se esse virtutem quandam 


dei quae supra ?omnes virtutes esset*. 


Quem Samaritani quasi 


Cap. XXIX. in c. inscriptum est Siuos MAGvs. — 1. autem om. A. 2. Citie- 
ius de loco quae villa est in Samaria ita vocata A. de villa quae est Githeus (Ci- 
theus Dab.) vocitata Babc. 3. omnes inquit virtutes est 4. 


facit itaque Philaster cum iis qui He- 
rodianis eadem de spiritibus et resur- 
rectione quae Sadducaeos sensisse exi- 
stimant, ut Iohannes Harduinus V. C. 
libro de nummis Herodiadum p. 97. sq. 
[Anonymus Anglus in Fortuitis Rote- 
rod. 1/21. ὃ, editis p. 40.] et ante eum 
Hugo Grotius ad Matth. XVI. 6. et 
Marc. VIII. 15. Vel qui Herodianos cum 
Dositheanis confundunt, quorum sen- 
tentiam eonfutat idem Grotius ad Marci 
II. 6. (F.) 

d. ipsum ut Christum] Philaster igi- 
tur sibi persuasit Herodem Agrippam, 
quem deum ab assentatoribus vocatum 
refert S. Lucas Actor. XII. 22. et Io- 
sephus XIX. 8. p. 679., ab Herodianis 
pro Messia habitum, et quidem ven- 
turo; nam in ipsum, inquit, ut Christum 
sperantes expectant. At ex Epiphanii 
sententia et Nicetae iam notavi Hero- 
dem Magnum ab lerodianis habitum 
pro Christo fuisse: memoria enim lapsus 
vir summus Hugo Grotius est qui ad 
Matth. XVI. 6. Epiphanium ait ad He- 
rodem Baptistae interfectorem traxisse 
id quod ad Magnum pertinebat. Auctor 
quoque appendicis ad Tertull. de Prae- 
script. S. Hieronymus contra Lucife- 
rianos, Damascenus de Haeres. etPseu- 
do-Hieronymi Indiculus cum Herodem 
simpliciter nominant, Magnum intel- 
lexisse videntur. De Magno etiam Scho- 
liastes Persii accipit illud Sat. V., 80. 


,at cum Herodis venere dies", neque 
mirum est diem traditi per Augustum 
Herodi Magno regni etiam apud sucees- 
sores et posteros quotannis festum 
fuisse. Obiter notare liceat Herodianos 
a 'Theophylacto Epistola 19. poni pro 
iis qui Herodis crudelitatem imitantur. 
( Fabr.) 

e. expectant] Tho. Malvenda lib. 1. 
de Antichristo c. 11. legit expetunt. Sed 
nihil necesse est vulgatam lectionem 
mutare. (F.) 

Cap. XXIX. — a. Magus] Actor VIII. 
11. (loh. Laurent. Mosheimii diss. de 
uno Simone Mago Helmst. 1734. Au- 
gust. Calmet diss. deSimone Mago tom. 
VIL. p.815. seq.] (&) 

b. Gitthaeus] Ita legendum a Gitthis 
Samariae pro Citheus; ἀπὸ Γιτθῶν᾽ vel 
,Fex06v." Confer si placet Cotelerii no- 
tas ad Constitut. Apostol. VI. 7. p. 994. 
etlib. 1. Recognitionum Clementis c. 12. 
p.489. Fallitur enim vir doctus Stepha- 
nus le Moyne, qui Κιτταῖον sive Cit- 
tiensem a noto Cypri oppido Simonem 
fuisse sibi persuasit. (F.) 

c. virtutem supra omnes virtutes] 
, Ἢ δύναμις τοῦ θεοῦ 7| μεγάλη." Actor. 
VIII. 10. Iustinus Martyr apologia lon- 
giore p. 69. ,Σίμωνα μέν τινα Σαμαρέα 
τὸν ἀπὸ κώμης λεγομένης [τττῶν,͵ óc ἐπὶ 
Κλαυδίου Καίσαρος διὰ τῆς τῶν ἐνεργούν- 
τῶν δαιμόνων τέχνης δυνάμεις ποιήσας 
μαγιχὰς ἐν τὴ πόλει ὑμῶν βασιλίδι Ρώμῃ 


30 PHILASTRI 


patrem? venerantur et suae haereseos? institutorem perniciose ex- 
tollunt, multisque eum *laudibus praeferre nituntur. Qui baptiza- 
tus a beatis apostolis? recessit a fide eorum, sceleratamque et per- 
niciosam haeresin seminavit, dicens se transformatum putative, id 
est quasi *per umbram, et ita se passum fuisse, cum non, inquit, 
pateretur. Qui et audebat dicere mundum, ab angelis factum!, an- 
gelos autem factos a quibusdam sensibus de caelo praeditis*, eos- 
que fefellisse genus hominum. Intellectum autem quendam alium! 
asserit esse, qui descendit in mundum salutis causa hominum, He- 
lenam illam, inquit", quae in Troiano bello ἃ poétis vanissimis" 
edita nuntiatur. Et virtutes, inquit?, quae mundum fecerant, con- 
4. praeferre laudibus enituntur 4. 5. per om. Babc. 


θεὸς ἐνομίσθη. Et Dialogo cumTryphone 
p. 949. εἶπον πλανᾶσθαι τοὺς Σαμαρέας 
πειθομένους τῷ ἐν τῷ γένει ἀυτῶν μάγῳ 
Cn P, ^ 2 cM 
Σίμωνι, ὃν θεὸν ὑπεράνω πάσης ἀρχῆς καὶ 
ἐξουσίας xot δυνάμεως εἶναι λέγουσι.᾽ Re- 
cognitiones Clementis II. 7. , Simon Aic 
patre Antonio, matre Itachele natus est, 
gente Samaraeus, ex vico Gethonum, 
arte magus, Graecis tamen litteris libe- 
ralibus adprime eruditus, gloriae ac 
iactantiae supra omne genus hominum 
cupidus, ?ta ut excelsam virtutem, quae 
supra creatorem deum sit, credi se ve- 
lit, et Christum putari, et Stantem no- 
minari. lrenaeus lib. 1. c. 20., ,subü- 
missinam virtutem, hoc est eum qui sit 
super omnia, pater, et quodcunque eum 
vocant homines." "Tertullianus cap. 46. 
,Hic ausus est summam. se dicere vir- 
tutem, id est summum deum." Apud 
Hieron. ,ego sum sermo dei , ego specio- 
sus, ego paracletus, ego omnipotens, ego 
omnia dei." (F.) 


d. quasi patrem] Epiphanius XXI. 1. 


de Simone: τὸν πατέρα δὲ ἔλεγεν fmu- , 


τὸν ταὶς Σαμαρείταις, Ιουδαίοις δὲ ἔλεγεν 
ἑαυτὸν τὸν ὑιόν. (1) 

e. suae haereseos] Diversae utique a 
Samaritanorum haeresi de qua supra 
cap. VII. (F.) 

f. laudibus praeferre] Al. efferre. (1) 

g. a beatis apostolis] S. Philippo.Actor. 
VIIL 13. ὦ) 

h. quasi perumbram] , Umbratiliter"in- 
fra c. 91. et ,quasi per umbram puta- 
tive" cap. 92. Tertullianus: ,se in phan- 
tasmate dei non passum, sed quasi pas- 
sum," Epiphanius XXI. 1. παθόντα δὲ 
μὴ πεπονθέναι, ἀλλὰ δοχῆσαι μόνον. Au- 
gustinus de Simone c. 1. Haeres. , 7em- 
pore Tiber 4n filii persona putative 
apparuisse - - Christum autem nec ve- 


nisse nec a Iudaeis quicquam pertulisse." 
( Fabr.) 

i. mundum ab angelis] Ut angelos 

a Simone per ἔννοιαν. Simon apud Epi- 

hanium XXI. 2, δὶ ἧς (ἐννοίας) τοὺς 
ἀγγέλους ἔχτισα, οἵ δὲ ἄγγελοι τὸν κόσμον 
ἔχτισαν καὶ τοὺς ἀνθρώπους." Eadem ha- 
bet Irenaeus lib. 1. c. 20. Theodoretus 
lib. 1. de Haereticis Fabulis c. 1. etc. 
[Ceterum de Simonis rebus et haeresi 
consulendi scriptores quos laudat Ioh. 
Vogtius fascic. 9. Bibl. Haeresiolog. 
p. 967. seq. Sabbathum Simonis post 
XI. dies Clementinall. 35. p. 630.] (F.) 

k. sensibus de caelo praeditis] Vo-. 
luit Philastrius exprimere ἔννοιαν Simo- 
nis de qua apud ip loco laudato: 
» iva λάθω τὰς ἀγγελιχάς μου δυνάμεις xol 
χατέλθω ἐπὶ τὴν ἔννοιαν, ἥτις ἐστὶν 
αὕτη ἣ xoc προύνιχος xol πνεῦμα ἅγιον 
χαλουμένη OU ἧς τοὺς ἀγγέλους Exttca." 
Pro praeditis malim proditis. (F.) 

l. Intellectum quendam alium] Imo 
eundem. Nam apud Epiphanium, cuius 
vestigiis insistere Philastrius utique vi- 
detur, intellectus et 7, δύναμις ἄνωθεν 
χατιοῦσα, atque 7, ἔννοια Simonis item- 
que Helena unum idemque sunt. Apud 
'heodoretum tamen ex Simonis mente 
distinguuntur: 1) Νοῦς sive "Exívota, 
2) Φωνὴ xoà "ἔννοια, 8) Λογισμὸς xo 
᾿Ενθύμησις. (F.) 

m. Helenam illam, inquit] Epipha- 
nius: οἜἶναι δὲ τάυτην τὴν Ἑλένην τὴν 
πάλαι, δι᾽ ἣν ot Τρῶες χαὶ “Ἕλληνες εἰς μά- 
χην ἦλθον." [De bac Helena v. Clemen- 
tina lI. 23 et 25. p. 0211 (1.0) 

n. poétis vanissimis] Idem XXI. ὃ. 
αὕτη γάρ ἐστιν ἣ "Ἔννοια ἣ παῤ᾿ Ομήρῳ 
᾿Ελένη καλουμένη. (1) 

o. Et virtutes, inquit] Idem Ejpi- 
phanius XXI. 2. pag. 97. ..χαὶ τοὺς 
αὐτοὺς ἀγγέλους εἰς πόλεμον OU αὐ- 


DE HAERESIBUS LIBER. 31 


cupiscentia ductae illius Helenae seditionem movebant. Ista enim 
dans, *inquit, concupiscentiam illis virtutibus, et in figura *fe- 
minae apparens, ascendere in caelum non poterat, quia virtutes in 
caelo quae erant non eam permittebant ascendere; expectabat au- 
tem? virtutem aliam, id est Magi ipsius Simonis praesentiam, quae 
eam salvaret adveniens. Ligneum etiam equum ?, quem poétae va- 
nissimi dicunt in bello Troiano fuisse, per allegoriam asserit quod 
illa machina ignorantia erat universarum gentium impiarum, cum 
constet illam Helenam, quae cum Mago erat, de Tyro meretricem 
fuisse", hancque eundem Simonem Magum fuisse *secutum, et cum 
eadem diversas magias? diversaque scelera perpetrasse. Qui cum 
fugeret beatum Petrum apostolum de Hierosolymitana civitate Ro- 
mamque veniret', ibique pugnaret cum beato apostolo apud Nero- 
nem regem", devictus undique "oratione beati apostoli* atque per- 
cussus ab angelo? sic meruit interire?, ut eius!? magiae evidens 


mendacium cunctis hominibus !! patefieret. 


6. inquit om. :4. 7. feminea 4. ὃ. secutum 44. secutam reliqui. 9. ratione A. 
10. magia evidens ac mendacium 4. 11. antefieret 4. 


τὴν (xsv, αὐτὴν δὲ μηδὲν πεπονθέ- 
vat, ἀλληλοχτονίας δὲ αὐτοὺς εἰς ἑαυτοὺς 
ἐργάσασθαι παρασχευάσαι. δὲ ἣν ἐνέβαλεν 
εἰς αὐτοὺς πρὸς ἑαυτὴν ἐπιθυμίαν, χαὶ συν- 
ἔχοντες αὐτὴν τοῦ μὴ ἄνω δύνασθαι ἀνιέ- 
vat, συνεγίνετο αὐτῇ ἕχαστος ἐν ἑχάστῳ 
σώματι γυναιχείας χαὶ θηλυχῆς σχέσεως, 
μεταγγιζομένης αὐτῆς etc."  (.F.) 

p. expectabat autem] Simon apud 
Epiph. XXI. ὃ., αὕτη (Ἑλένη) δέ ἐστιν ἣ 
γῦν σὺν ἐμοὶ, xoà διὰ ταύτην χατελήλυθα, 
καὶ αὕτη δὲ προςεδόχα τὴν ἐμὴν παρου- 
otav." (F.) 

q. equum] Dureum sive durateum illum 
Epei equum ex Homero et Virgilio de- 
cantatissimum, de quo Laur Begerum 
ad Tabulam Fabretti Iliacam c. 58. licet 
videre, Simon Magus aiebat fuisse ima- 
ginem ignorantiae gentium, salutem 
suam in Simone oblatam agnoscere 
nolentium: ,τὸν παῤ 'Ouxjpou Δούριον 
ἵππον μεμηχανομένον, ὃν νομίζουσιν 
Ἕλληνες ἐπίτηδες γεγενῆσθαι, ἔλεγε πάλιν 
ὃ γόης ὅτι &vot& ἐστιν τῶν ἐθνῶν. Epi- 
phan. XXI. 9. (F.) 

r. de Tyro meretricem fuisse] Ita di- 
stinguendus hic locus, Tyria enim fuit: 
»ἀπὸ τῆς Τυρίων ὁρμωμένη." Epiph. X XI. 
2. «ἀπὸ Τύρου ληφθεῖσα.᾽ Id. 3 € Tyro 
civitate quaestuariam" vocat Irenaeus 
lib. 1. e. 20. Eadem ,7yría meretriz" 
Nicetae, àliisque. (F.) 

s. diversas magias] Clementina II. 
32. p. 629.] 


t. Romamque veniret] De Simonis 
Magi adventu in urbem Romam et cum 
Apostolo Petro disceptatione, magico- 
que volatu et foedo interitu, prolixae 
extant narrationes in Recognitionibus 
tributis Clementi, in Pseudo-Abdia et 
Pseudo-Marcello. Sed tangunt etiam 
eandem rem scriptores plurimi dignio- 
res fide, quorum testimonia notarunt 
B.Ittigius noster Diss. de Haeresiarchis 
Apostolicae aetatis, Tillemontius Tom. 
l. Memoriarum Historiae Eccles., ut 
alios innumeros praesenti transmittam. 
Accidit illa secundo Claudii Imp. 
anno, si Hieronymo c. 1. de Scriptori- 
bus Eccles. credimus. (1) 


u. Neronem regem] Graecorum more 
βασιλέα pro Imperatore. (F.) 


X. oratione beati apostoli] Arnobius 
lib. 2. p. 50. ait Simonis Magi currum 
et quadrigas igneas Petri ore difflatas, 
et nominato Christo evanuisse. Theo- 
doret. ἀφ’ ὕψους αὐτὸν πολλοῦ χατέῤ- 
ῥαξε προσευξάμενος." Precatio Petri apud 
Pseudo-Abdiam lib. 1. c. 18. haec affer- 
tur: ,Dom?ine lesu, ostende virtutem 
tuam, et ne permittas his vanis artibus 
decipi populum qui tibi est crediturus. 
Sic decidat, domine, u£ vivens se con- 
tra tuam potentiam nihil potuisse cogno- 
scat. (F.) 


. y. percussus ab angelo] Vel ut ait 
in Ohronico Isidorus Hisp. ,« daemoni- 


Cap. XXX. 


Cap. XXXI. 


92 


PHILASTRI 


Post hune Menandrus* quidam nomine, qui discipulus factus 
ipsius^ impietatem !est eius secutus in omnibus *. 

!Saturninus* quidam paulo post et ipse sumens inde fomenta 
doctrinae mortiferae asserebat ?dicens mundum ab angelis ?fa- 
ctum, et distare angelos a virtute illa" et mundum esse divisum per 
ordinem angelis*, et cogitasse eos ut facerent hominem. Fecerunt 
itaque hominem, et opus ipsorum, inquit, erat homo; de virtute 
enim superna lumen *dicunt fuisse dimissum, quod illuminavit 
mundum istum et ad concupiscentiam adduxit angelos, statimque 


Cap. XXX. in Babe. inscriptum habet MENANDRvs. — 1. est eius secutus A B. 
eius est secutus (sequutus c.) ac. est secutus ὁ. 

Cap. XXXI. in Babe. inscriptum habet SarvgNINvS. — 1. Post istum Satur- 
ninus quidam et ipse 4. 2. dicens om. 5. ὃ. factum esse [οὐ .4. 4. dicunt om. 4. 


bus, a quibus 4n aére ferebatur , adiu- 
rante eos Petro per deum, Paulo autem 
orante dimissus erepuit."^ (1) 

z. meruit interire] Hoc est, interiit. 
Quanquam enim hoc loco belle patitur 
sententia, etiam merito istud Simonis 
evenisse, tamen certum est mereri ut 
Graecorum ἀξιοῦσθαι saepissime apud 
scriptores non meritum notare sed 
eventum. (F.) 

Cap. X X X. — a. Menandrus] Ita dici- 
tur, ut Phaedrus, Evandrus et similia, pro 
quibus alii Phaeder, Evander, Menander. 
DeMenandro Comico apud Propertium: 
docte Menandre. Plura huiusmodi Isaa- 
cus Verburgius ad Ovidii Trist. IT. 569. 
et scriptores a melaudati in Dibliotheca 
Latina II. ὁ. A Menandro dicti Menan- 
driani et Menandrianistae, ut notatum 
Cotelerio ad Constitutt. Apostol. VI. S. 
( Fabr.) ; 

b. discipulus factus ipsius] Epiphan. 
XXII. 1. ,Mévavópós τις ὃς ἀπὸ Σαμα- 
ρειτῶν ὁρμώμενος ἐγένετο μαθητέυων 
τούτῳ τῷ Σίμωνι ἐν χρόνῳ τινί.᾽ Succes- 
sorem Simonis Menandrum vocat [τὸ- 
naeus lib. 1. c. 20. Eusebius III. c. 26. 
etc. (F.) 

c. secutus in omnibus] Epiphanius 
p. 61. »ὅμωα δὲ τῷ ἑαυτοῦ διδασχάλῳ 
TX πᾶντα συνυφαινὼν XX γοητειαις xat 
ταῖς ἄλλαις μαγγανείαις οὐ διέλειπεν, οὐ- 
δὲν δὲ διήλλαττε τῇ διδασχαλία, ἀλλ᾽ ἢ 
μόνον ὅτι ἑαυτὸν ἔλεγε μείζονα -μᾶλλον 
ἢ τὸν πρὸ αὐτοῦ ὄντα αὐτοῦ διδάσχαλον.᾽ 
Hinc Ioannes Damascenus Menandria- 
nos in quibusdam a Simonianis dissi- 
dere scribit c. 22. , διαφερόμενοι δὲ πρὸς 
τοὺς Σιμωνιανοὺς χατά zt." Tertull. c. 46. 
,eadem dicens quae Simon ipse: quicquid 
Simon dixerat, hoc se Menander esse 


dicebat, negans habere posse quenquam 
salutem, nisi τη nomine suo baptizatus 
esset." Certe si Theodoretum et lIre- 
naeum audimus, non vocabat se Me- 
nander τὴν πρώτην δύναμιν ut Simon, 
sed ab illa missus hominum σωτὴρ ha- 
beri cupiebat. (F.) 

Cap. X X XI.— a.Saturninus] Ita οὐ Ter- 
tulliani Codices c. 46. nec non Eusebii IV. 
1. Hist. Eccles. Constitutt. Apostol. VI. 8. 
Augustini idem ὁ. ὃ. et Auctoris Praede- 
stinati c. 5. et Irenaei lib. 1. c. 22. at 
Theodoreto Σατορνῖλος, et Epiphanio ac 
Damasceno cap. 23., Abulpharaio Sote- 
rinus. Antiochiae ad Daphnen in Syria 
vixisse ex lrenaeo cognoscimus, Me- 
nandri discipulum tradit idem Theodo- 
retus. (F.) 

b. distare angelosa virtuteilla] Epi- 
phan. XXIII. 1. διεστάναι τῆς ἄνω δυ- 
νάμεως." Mane ,Virtutem supernam" 
mox Philaster appellat. Tertullianus 
cap. 46. ,nnascibilem virtutem , id est 
deum, 4n summis et allis infinitis parti- 
bus et in superioribus manere, longe 
autem. distantes (id est inferiores) αὖ 
hoc angelos, inferiorem mundum fecisse". 
Petavius apud Epiphanium διεστάναι 
vertit defecisse, ut XXVII. 2. ἀποστάν- 
295. (R2 : 

c. divisum per ordinem angelis]. A 
septem angelis mundum factum, ex 
Saturnini mente scribit Irenaeus, et 
inter septem illos mundum divisum 
addit Epiphanius: οἑπτὰ δέ τινας τὸν 
χόσμον πεποιηχέναι καὶ τὰ ἐν αὐτῷ. τὸν 
χόσμον δὲ χατὰ μεριτείαν ἑχάστῳ ἀγγέλῳ 
χεχληρῶσθαι."  (F.) 

d. lumen dimissum] Epiphanius: 
οὑμοῦ δὲ συνελθόντας τοὺς ἀυτοὺς ἀγγέ- 
λους ἐντεθυμῆσθαι, xoà xoti) τὸν ἄνθρω- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


33 


ascendit in caelum. At illi cupidi ipsius luminis facti* virtutem 
eius videre cupiebant; non praevalentes autem ad invicem dixerunt: 
Faciamus hominem secundum imaginem et similitudinem nostram. 
Εὖ facto homine, quia impotens erat, salvari non potuit*. Videns 
itaque virtus superna quod illi hoc ?fecerunt, misit scintillam, quae 
correxit hominem et suscitavit et fecit eum vivere. Seintillam 
itaque volunt salvari^, * alia autem virtutibus illis quae fecerunt di- 
mitti ac derelinqui suspicantur. Christum autem umbratiliter! ap- 
paruisse affirmant, non carnem hominis veram et animam accepisse, 


atque omnem oeconomiam* mysterii salvatoris ita * complesse. 
!Dasilides?, qui et haeresiarches^ dicitur a multis, ?quia de 


5. fecerant 4. 6. enim c. *. aliam 4A. 


8. complevisse «40. 


Cap. XXXII. in Babe. inscriptum habet BAsru1pEs. — 1. Post istos Dasilides 


qui 4. 2. qui A. 


πον πεποιηχέναι χατὰ τὴν μορφὴν τοῦ 
ἄνωθεν παραχύψαντος ἰἀφωρῳ Ita legen- 
dum pro τῆς ἄνωθεν παραχυ ψάσης φωνῆς. 
Nemo cui veteres codices inspecti sunt 
ignorat, terminationes vocum solere 
exprimi per scribendi compendia, unde 
non mirum admissa falsa lectione vocis 
φωνῆς pro φωτὸς etiam mutatum τοῦ 
in τῆς et παραχύψαντος in παραχυψάσης. 
( Fabr.) 

e. facti] Idem Epiphanius: ,£ze:27; γὰρ, 

ησὶν, ἄνωθεν τὸ αὐτὸ φῶς παραχύψαν 
ἐρεθισμόν τινα ἐνεποίησε τοῖς αὐτοῖς ἀγγέ- 
λοις, τούτους πρὸς πόθον τοῦ ἄνω ὅμοι- 
ὦματος ἐπιχειρῆσαι τοῦ ἀνθρώπου τὸ 
πλάσμα ποιῆσαι. (1. 

f. similitudinem nostram] Nisi vo- 
cabulum zostram additum est ut in qui- 
busdam Irenaei codicibus et Theodoreti 
ab aliena manu, Philaster erravit qui 
hoe adiunxit. Nam Saturninus verba 
dei Genes. I. 26. ita tribuit angelis, ut 
statueret eos hominem non ad suam, 
sed ad lucis illius et supremae virtutis 
imaginem condidisse, itaque tantum 
scripsit: »ποιήσωμιεν ἄνθρωπον XX εἰχό 
να χοὶ xad? ὁμοίωσιν, " et ἡμετέραν omi- 
sit, ut diserte testatur Epiphanius. (F.) 

g. salvari non un] Iste 

»διὰ τὸ αὐτῶν Lin ἀδρανὲς μὴ δύ- 
νασθαι ἀυτὸν τε ἐσφορῆσαι, xe ἔϊσθαι δὲ xol 
σχαρίζειν χαμαὶ χείμενον᾽᾽ ete. Irenaeus: 
qui cum factus esset, et non potuisset 
erigi plasma propter imbecillitatem an- 
gelorum , miserantem eius desuper vir- 
tutem, quoniam in similitudinem eius 
esset. factus, emisisse scintillam vitae 
quae er exit hominem. et articulavit. et 
vivere fecit. " Epiph. »ἐζωογόνησε. "Theo- 
doret. , o9 δὲ πλάσματος ἀνορθοῦσθαι μὴ 


δυναμένου, ἀλλὰ σχώληχος δίχην ἑρπύζον- 
τος, οἰχτείρασα. φησὶν. ἣ θεία δύναμις 
ζωῆς σπινθῆρα χατ ἐπεμῴεν, xo τὸν ἀτελῇ 
ἄνθρωπον ἐτελεσιούργησε."  (F.) 

ἧι Scintillam itaque volunt salvari] 
Scintillam animam intellige quam ad 
deum redire docebat Saturninus, reli- 
quum hominis interire ac dissolvi. Ter- 
tull. ,cuzus lumen illud etvirtutem miser- 
tam (ita lege pro misericordiam) scintil- 
lam salvam esse, cetera hominis perire. 
Fesurrectionem carnis mullo modo fu- 
turam esse." '(F.) 

i. umbratiliter] Κατὰ δόχησιν, et pu- 
tative. Tertull. , Christum 2n substantia 
corporis non fuisse, et phantasmate tan- 
tum quasi passum fuisse." Idem de Sa- 
turnino Irenaeus, Epiphanius, Theodo- 
retus et alii. ( F. ) 

k. omnem oeconomiam] Incarna- 
tionem et quaecunque Christus vel egit 
vel passus est nostri caussa, hoc oeco- 
nomiae vocabulo veteres scriptores 80- 
lent complecti. Vide B. D. Eliae Veielii 
et Io. Philippi Pfeiferi singulares de 
hae voce dissertationes. Ducaei notas 
ad Chrysost. T. VIII. Savil. p. 372. Ca- 
saubonum ad Nysseni Epist. p. 105. 
Vulcanium ad Cyrill. p. 116. Grabium 
ad Irenaeum E À19. Gataker. ad An- 
toninum p. 990. Thesaurum Suiceri 
ete. (F.) 

Cap. XX XII. — a. Basilides] Liceat 
mihiad illustrandam istam Basilidiano- 


rum haeresim proferre ineditam summi . 


Viri Nicolai Claudii Peiresckii epistolam, 
quam mihi suppeditat ms. codex episto- 
larum eiusdem clarissimi auctoris, ex 
bibliotheca Eminentissimi Cardinalis 
Quirini bono litterarum nati: Lettre du 


2 


Cap. XXXII. 


34 PHILASTRI 


lege et prophetis et apostolis proponendo et loquendo, sentiendo 
autem aliter, iura violabat Christianae veritatis. ?Qui cum venisset 


9. Qui om. ὁ. 


Sieurde Peiresc sur les Abraxas: , Fu 
error mio di scriverea V. S. che 1 primo 
autore della parola ABPAZAX fosse vis- 
suto δ᾽ tempi di Giuliano, poscia ch'e- 
egli mori sotto Adriano, e si chiamó 
Basilide. E! ben vero che la sua Eresia 
ripullulo in quei tempi, e duró anco 
fin a Valentiniano, e piü abbasso; ac- 
cresciuta da quelle de Nicolaiti, Gno- 
stici, Carpocratiani, Marcosii, lera- 
cleoniti, Óphiti, Arcontici, Severiani, 
Sampsai, Dardasianisti, Cathari, e 
molte altre le quali nacquero quasi 
tutte in un medesimo tempo; e sebbene 
era qualche diversità tra loro, volevano 
nondimeno tutti, che il Mondo fosse 
fatto da gli Angeli, o da certe potenze 
angeliche imaginate, e battezzate di 
certi nomi barbari, tratti quasi tutti in 
senso occulto dalle finzioni poetiche 
d'Esiodo, e degli altri Greci, e molte 
volte osservando la maniera del parlare 
Ebreo, o Siriaco. Quasi tutti s'accor- 
davano nel numero di Sette Cieli, nel 
supremo de' quali dicevano ch' era Sa- 
buoth, Saldabaoth, o l'opifice di questo 
Mondo, figliuolo di Achamoth, da altri 
chiamato Barbelo, Prunnico, o Methra. 
Basilide solo con alcuni altri credeva 
fino δ᾽ 965. Cieli, ed altretante virtü, 
che gli governavano, cioé Angeli bar- 
baramente nominati, dominati tutti 
dalla principale ABPAEAX che in let- 
tere Greche fa in numero 365., e da 
qui provano il numero de' Cieli, delle 
potenze, de' giorni del anno, e de' 
membri del corpo umano, dandogli una 
potenza per ciascuno ; altri introducono 
20. secoli principali tutti colle loro de- 
nominazioni barbare; in somma sarei 
troppo lungo se volessi raccontare mi- 
nutamente gli articoli delle loro Eresie. 
Sarà meglio che V. S. vegga lei stessa 
lo Epiphanio contro le S0. Eresie, nelle 
quali sono certo, che V. S. troverà 
molte cose di suo gusto, ed avendo 
compreso i misteri loro potrà facilmente 
dar qualche esposizione alla maggior 
parte delli suoi falsi hierogliphici. — 
Nondimeno rivedendo gl'impronti man- 
datimi da V. S. mi parve, che le tre 
figure che si veggono nella corniola 
bianca, e nell' amandola di calcedonio 
di V. S. si possano forsi interpretare 
cosi, che la enu piü alta, cioe la ve- 


lata sia l'Achamoth de' Valentini, che 
l altra, che pare un amore, sia suo 
fizliuolo Saldabaoth, in atto d'insuf- 
flare l'essenza animale all' uomo sua 
creatura, per instinto di sua madre. 
Le lettere che nel amandola di Cal- 
cedonio sono trà la figura inginocchia- 
ta, e quella di Achamoth, sono l'istesse 
con quelle che sono nel rovescio della 
corniola bianca; ma poco costrutto se 
ne puó trarre, se non che ποιῶ vuol dir 
facio, ΧΆΡΙΣ grazia, KYHPIX bellezza ; 
BOYBAZTI sarà forse il nome d'una 
bella Città d'Egitto, o d'una prefettura 
li vicina, chiamata 2omos Bubaster, o 
Bubastites, dove particolarmente abi- 
tavano cotesti Eretiecl. — Nel rovescio 
dell' amandola di Calcedonio, li tre 
nomi barbari, che vi sono in mezzo, 
crederei che fossero di tre di que' prin- 
cipati; le altre lettere moltiplicate che 
sono nel giro, crederei che dinotassero 
li sette Cieli, secondo la mente de' 
Marcosii eretici, cioé A il primo, EE il 
secondo, H H H il terzo, LH ITI il quarto, 
00000 il quinto, rrrrrr il sto, 
(000 t) t) t) 0 ὦ 1] settimo, li cui misteri 
lei stessa potrà veder nel suddetto Epi- 
phanio. Similmente i nomi di quei sette 
Angeli, che sono nel rovescio del dia- 
spro verde, stimo che siano messi per 
dinotare i sette Cieli secondo l' eresia 
de' Valentini, cioó Michael, Gabriel, 
Uriel, Raphael, Ananiel (e per compir 
il numero settenario credo ch' egli abbi 
finto questi) Prosorael, e Chabediel. 
Nel mezzo del clipeo della figura mo- 
struosa, che ὁ di altra parte en 


diaspro, si veggon quelle lettere A cioé 


t) 
I4o, che ὁ una parola, che proferi il 
Termine nel voler impedire 1 disegni 
di Achamoth, e si dette poi per nome 
al Principato piü vicino à noi figliuolo 
di Achamoth, chiamato patrone del 
Monde, il quale inghiottisce tutte le 
anime, ch' escono de' corpi umani, ec- 
cetto di cotesti Eretiei, e poi insieme 
cogli escrementi le ributta per la coda 
fatta a guisa di serpente, e le manda a 
rinchiudere nei corpi delle bestie. L'i- 
stesso nome lIA« si vede sotto una si- 
mile figura, che nella corniola di V. S. 
che ha un leone, e sette stelle per ro- 


DE HAERESIBUS LIBER. 35 


* Aegyptum *, * docebat ita definiens: de innato et solo deo natum 
fuisse intellectum, de *5intellectu* verbum, de verbo sensum, de 
sensuautem "et virtutem et sapientiam, de virtute autem et sapien- 
tia principatus et potestates et angelos factos diversos. Ipsi enim 
angeli fecerunt, inquit, caelum?, post illos alii angeli fecerunt cae- 
lum, ita ex aliis alii prolati fecerunt tertium caelum ; qui secundum 
ordinem et. alii, inquit, fecerunt trecentos sexaginta quinque cae- 
los. Et imponit virtutibus illis nomina angelica, et ipse magiis! 


4. in Aegyptum ὁ. 5. dicebat 4. 


6. intellecto Bac. 


'(. et virtutem 4. vir- 


tutem et Fabricius, ez Epiphanio. et virtute Babc. 


vescio, tiene una mano sulla testa di 
una figurina umana, forse di qualch' 
uno di questi Eretici. Si veggono anco 
le medesime lettere in una sua corniola 
sotto una figura diversa dall' altra, ma 
pure molto fantastica, la quale ha la 
testa di Serapide, il corpo nudo, coll 
ale da angelo, una coda d' uccello, e 
di pià un' altra coda di serpente, con 
lettere fra certi bastoni MMICTHP, li 
quali mi ricordo aver già interpretato 
a V. S. un' altra volta. Nell' agata 
grande sarà forsi quel' Termine cosi 
potente de' Valentini, che si fingeva 
stare nel primo quaternario di secoli, 
o angeli sul maschio, e su la femina. 
Quel ADONAI e SADDAI in plasma 
sarà forsi a proposito degli Archontici. 
— Di Padova alli ὃ. Marzo 1602. Pei- 
resc." Dasilidiani et Valentiniani a Pei- 
reskio illustrati leguntur in eius Vita 
en Gassendum conscripta lib. I, pag. 
96., ut etiam lIrenaei, Epiphanii (for- 
tasse quoque Philastrii nostri) historia 
de antiquis Sectariis testante ibidem 
Pignorio pag. 60. (Galeard.) 

b. haeresiarches] Princeps haereseos 
Gnosticorum. [V. Baluzium ad Cypria- 
num p.302.] Eusebius Chron. ad A. 17. 
Hadriani: ,PBasilides haeresiarcha n 
Alexandria commoratur, unde Gno- 


stici." (F.) 


c. venisset Aegyptum] Pro eo quod 
frequentius dicimus, i» Aegyptum. Cae- 
terum nec illud alterum abhorret ab 
usu praestantissimorum Latinae lin- 
guae scriptorum Livii, Iustini, Taciti. 
Vide Gronovium ad Taciti Annalem se- 
cundum c. 59. (F.) 


d. innato et solo deo] Sequitur Phi- 
lastrius ut solet Epiphanium XXIV. 1. 
ubi ex Dasilidis sententia ponitur 1) τὸ 
᾿Αγέννητον ὃ μόνος πάντων πατήρ. 2) Νοῦς. 
8) Λόγος. 4) Φρόνησις. 5) Δύναμις χαὶ 
Σοφία. 6) ᾿Αρχαὶ, ᾿Εξουσίαι. ἤλγγελοι, 


angeli inquam, ἃ quibus conditum sum- 
mum primum caelum, illiusque inco- 
lae creati angeli. Ab his aliud iterum 
caelum angelique, et ab illis iterum 
aliud, usque ad novissimum vicinum- 
que nobis trecentesimum sexagesimum 
quintum. Confer Irenaeum lib. 1. c. 23. 
Theodoretum lib. 1. de Haeret. Fab. 
cap. 4. CR.) 

e. intellectu] Ita corrigendum putavi 
pro zntellecto, quod Fabricius in sua edi- 
tione receperat, addita hac adnotatione: 
Pro intellectu, quasi genitivus esset 2- 
tellecti, ut senati, ornati, tumulti, pro se- 
natus, ornatus, tumultus, et similia colle- 
cta a Claudio Dausqueio p. 96. et 103. 
Orthographiae." 

f. virtutem et sapientiam] Ita ex Epi- 
phanio legendum: ,2x δὲ τῆς φρονήσεως 
δύναμις xat σοφία." — (F.) 

2g. caelum] Summum puta illud et 
primum ex caelis CCCLXV. quorum 
numerus diebus anni respondens de- 
signatur, nomine in amuletis Basili- 
dianis obvio ABPAEAX. [Illa amuleta 
praeter Macarium et Chiffletium illu- 
strat Thom. Ittigius de Haeresiarchis 
p. 101. seq., Athanas. Kircherus in Arith- 
mologia p. 169. seq., Raph. Fabrettus 
p.991. seq.Inser.] (F.) 

h. nomina angelica] Epiphanius 
XXIV. 2. ait angelos a Basilide ,za& 
μιμολογίαν ὀνοματοποιουμένους." lre- 
naeus: ,nomina quoque quaedam affin- 
gentes quasi angelorum annunciant hos 
quidem esse in primo caelo, hos in se- 
cundo, et deinceps nituntur CCCLX V. 
ementitorum caelorum et nomina et prin- 
cipia, et angelos et virtutes exponere." 
Theodoretus: ,xo ἀγγέλων δὲ ὀνόματα 
διαπλάσαντες.᾽" Damascenus: ολέγει γὰρ, 
τξε οὐρανοὺς εἶναι, xol τούτοις ὀνόματα 
ἀγγελιχὰ ἐπιτίθησι." (1) 

1. magiis vacans] Idem Irenaeus de 
Basilidis schola lib. 1. c. 28. ,utuntur 
et hi magia et incantationibus (ἐπωδαῖς 


3* 


26 PHILASTRI 


vacans itidem multos imperitos decepit. Hominem autem ab an- 
gelis* factum asserit: dominum etiam verum omnipotentem, et 
eum audet angelum dicere!, et accepisse genus Iudaeorum in hae- 
reditatem, et eduxisse eos de terra Aegypti". lic ergo audacior 
factus" elatus est, inquit, adversus ceteros angelos, et volens in 
subiectione habere alios, habuit contrarias gentes, quas commo- 
verunt virtutes inimicae eius. Ideo et contra Iudaeos diversae gen- 


tes, inquit, surrexerunt. 


Christum autem dicit quasi *per um- 


bram? putative passum fuisse. Simonem etiam Cyrenaeum pro eo 
ad passionem venisse affirmat. Ipse enim, inquit, portavit ?eius 
crucem?. Hie etiam male permittit vivere?, et dat licentiam vitiis 


8. per om. A. 9. eius om. A4. 


'heodoret.) et àinvocationibus et reliqua. 
universa periergia." Epiphanius: οὐ 
μὴν δὲ ἀλλὰ χαὶ μαγγανιχαῖς μηγχανίαις 
προσανέχων οὐχ ἐπάυσατο χαὶ περιεργίαις 
διάπατεῶν. (F.) 

k. Hominem ab angelis] Epiphan. 
»πεπλᾶσθαι τὸν ἄνθρωπον, et τὴν κτίσιν 
ταύτην γεγενῆσθαι." Homines et omnia 
haec inferiora ἃ trecentesimo sexage- 
simo quinto coelo eiusque angelis con- 
ditum statuit Basilides. Vide Augusti- 
num de Haeres. cap. 4. Theodoretum, 
ete. 01.) 

l. et eum audet angelum dicere] Epi- 
phan. ,βλαςφημῶν αὐτὸν τὸν παντοχρά- 
τορα κύριον τὸν ὄντως ὄντα θεὸν μόνον 
χαὶ οὐχ ἕτερον - - ἕνα βούλεται παριστᾶν 
τῶν 077 αὐτοῦ λεγομένων ἀγγέλων." Deum 
Iudaeorum Basilides habuit pro prin- 
cipe angelorum caelitrecentesimi sexa- 
gesimi quinti. Irenaeus lib. 1. c. 23. 
» 1705 autem qui posterius continet cae- 
lum angelos, quod etiam a nobis vide- 
tur, constituisse ea quae sunt in mundo 
omnia, et partes sibi fecisse terrae et 
earum, quae super eam sunt, gentium. 
Esse autem principem ipsorum eum qui 
Iudaeorum putatur esse deus. {πὲ quo- 
niam hiec suis hominibus , id est Iudaeis, 
voluit subiicere reliquas gentes, reliquos 
omnes principes contra, stetisse ei et 
contra egisse". (F.) 

m. de terra Aegypti] Epiphanius 
XXIV. 2. ἐληλυθέναι b τοὺς Ιουδαίους 
ἐς χλῆρον αὐτοῦ χαὶ τὸν αὐτὸν ὑπὲρ ἀγγέ- 
λων αὐθαδέστερον ἐξαγαγεῖν δὲ τοὺς υἱοὺς 
ἸΙσραὴλ ἐξ Αἰγύπτου, ᾿ὐθαδείᾳ βραχίονος 
ἰδίου f διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν ἰταμώτερον τῶν 
ἄλλων χαὶ αὐθαδέστερον." (F.) 

n. audacior factus] Idem Epipha- 
nius p. 70. ,60zv διὰ τὴν αὐθάδειαν αὖ 
τοῦ βεβουλεῦσθαι τὸν αὐτὸν αὐτῶν θεὸν 


χαθυποτάξαι τῷ γένει τοῦ Ἰσραὴλ πάντα τὰ 
ἄλλα ἔθνη, ci διὰ τοῦτο παρεσχευαχέναι 
πολέμους." (F.) 

0. per umbram putative] ὡς δοχῆ- 
σαι πεφηνότα," umbratiliter, ut supra 
c. 29. et 21. Basilides apud Epipha- 
nium XXIV. ὃ. , οὐχὶ ᾿Ιησοῦν πεπονθέ- 
vat, ἀλλὰ Σίμωνα τὸν Κυρηναῖον" etc. 
Irenaeus: ,quapropter neque passum 
eum, sed Simonem quendam Cyrenaeum 
angariatum portasse crucem eius pro 
eo, et hunc secundum ignorantiam et 
errorem crucifizum, transfiguratum ab 
eo ut putaretur ipse esse Iesus: et ipsum 
autem Iesum Simonis accepisse formam, 
et stantem irrisisse eos." Huius de Si- 
mone commenti Dasilidiani vestigium 
in tenebrionis Muhamedici pseudevan- 
gelio, quod S. Darnabae speres no- 
mine proscriptum extat. (7.) 

p. portavit eius crucem] Matth. X X VII. 
32. Marc. XV. 21. Luc. XXIII. 26. At- 
que ex Lucae verbis suspicetur aliquis 
non mutuam sive vicariam, sed sociam 
potius operam Christo erucem suam 
ferenti Ioh. XIX. 17. Simonem praesti- 
tisse. Licet vero solus etiam pro Christo 
Simon ad aliquod tempus crucem ge- 
staverit, non ideo si Iudaei omnes tam 
fuere stupidi captique oculis, etiam 
evangelistas et apostolos omnes. ali- 
quis nobis fingat tam ignaros vel mala 
fide, ut Christum crucifixum a Iudaeis 
traderent, et Paulus hoc omnem suam 
glorietur esse scientiam quod norit 
Christum, eumque crucifixum. 1. Co- 
rinth. II. 2. (F.) 

q. male permittit vivere] Simonis 
Magi exemplo, ut docet Epiphan.: ,7z5- 
σαν ἐπιτήδευσιν χαχομηχανίας χαὶ ἀσὲλ- 

εἰας ἐπιτρέπει τοὺς αὐτῷ μαθητευομένους 
ἐπιτελεῖν, ἄνδρας μετὰ γυναιχῶν πολυ- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


91 


secularibus inhaerere. Prohibet etiam pati martyrium* homines 
pro nomine Y?Christi, dicens ita: Ignoras quid* desideras: Non enim 
passus est, inquit, Christus, neque crucifixus est: Quomodo itaque 
potes, inquit, confiteri hune crucifixum, cum non sit crucifixus, 
et ignoras qui passus sit? 

Nicolaum Antiochenum advenam" qua sit amentia deceptus vi- 
deamus, qui sub apostolis fuit atque ab eis est electus diaconus 
septimus, ut scriptum est in Actibus Apostolorum^, posteaque re- 
cedens ab eis* atque a sana doctrina diversis erroribus et fallaciis 
pessumdatus est, qui fuit primum cum apostolis et Stephano bea- 
tissimo martyre, qui^ dicit et ipse virtutes? esse plurimas; unde 
οὐ Gnostici!, qui scire se aliquid putant, maxime emerserunt. [sti 
! Darbelo* venerantur, et ?Noriam" quamdam mulierem. Alii au- 


10. Christi domini, dicens 4. 


Cap. XXXIII zn Babc. inscriptum habet Niconavs ANTIOCHENYS. — 1. Dar- 


belum 4. 2. Noriam c. Noram A Ba. 


μιξίαν τινὰ χαχῆς ὑποθέσεως τοὺς αὐτῷ 
πεισθέντας διδάσχει." Irenaeus: ,Con- 
temnere et idolothyta et nihil arbitrari, 
sed sine aliqua trepidatione uti eis: 
habere autem et reliquarum operationum 
usum indifferentem. et universa, libidi- 
SW OE.) 

r. Prohibet etiam pati martyrium] 
Epiph. X XIV.4. ,8i9Xoxst μὴ δεῖν μαρτυ- 
pétv." Irenaeus: , T'u, aiunt, omnes co- 
gnosce, te autem nemo cognoscat. Qua- 
propter et parati sunt ad negationem 
qui sunt tales, imo et magis ne pati qui- 
dem propter nomen (Christi) possunt, 
cum sint omnibus (etiam non Christia- 
nis) similes." (1) 

s. Ignoras quid desideras] ,l[o0zic ὃ 
ἀγνοεῖς."  (F.) 

Cap. XXXIII. — a. advenam] Προσή- 
λυτον. Act. VI. 5. Nicetae quidem lib.IV. 
Thesauri vocatur Antiochenus ad Daph- 
nen. Fuere enim etaliae decem amplius 
urbes, Antiochiae nomine, praeter cele- 
brem illam Syriae quae ad Daphnen ap- 
;»ellabatur et Saturnini sedes fuit, teste 
Foiphanio AXJIIL 1... (F.) 

b. Aetor VI. 5. (F.) 

c. recedens ab eis] Multi etiam ve- 
teres Nicolaum ipsum ab haeresi et 
criminibus liberant, discipulos Nicolai 
arguunt. Vide Gobarum apud Photium 
Cod. CCX XXII. et Cassian. XVIII. 16. 
Collat. Recentioribus D.Ittigium cov μα- 
χαρίτη Diss. l. de Haeresiarchis Apo- 
stolicae aetatis c. IX. et Cotelerium ad 
lib. VI. Constitutionum Apostol. cap. ὃ. 
p. 996. seq. Dubitare videtur Augusti- 


nus c. 9. delfaeres. [Nicolaum Nico- 
laitarum auctorem contra Natal. Ale- 
xandrum disputat Ambros. Gardebosc 
tom. I. Hist. Eecl. P. 4. Diss. 9. Mem. 
de Trevoux 1713. p. 1494 seq. Etiam 
Nicolaitas ex haereticorum catalogo 
expungendos singulari diss. contendit 
D. Ioh. Guil. Ianus. Witteb. 1123. 4. 
recusa tom. 2. Thesaur. Novi Philolo- 
vico-Theologiei p. 1016. Sed contra 
Ioh. Laur. Mosheim Dissert. ad Hist. 


Cap. XXXIII. 


Eccl. p. 389.451. V. et Grotium ad Act. , 


XX. 50. Duddeum in Ecclesia Apost. 
p.382] (£F) 

d. qui] Nieolaus, puta, non Stepha- 
nus. (£F. 

e. virtutes] I. e. Aeones sive ange- 
los, de quibus paulo infra. (F.) 

f. unde et Gnostici| Gnosticos a. Ni- 
colao incrementa sumpsisse tradunt 
etiam alii, ut Nicetas. Quin et Irenaeus 
III. 11. Nicolaitas vocat ,vu/sionem erus 
quae f«lso cognominatur scientia." Atque 
Epiphanius XXVI. 1. de Gnosticis: 
,00t0t δὲ οἱ τούτῳ τῷ Νιχολάῳ συνεζευ 
γμένοι." Confer Augustin. e. 6. ,(F.) 

g. Barbelo| A ^2 filius et πον 
domina, quasi filium dominae dicas, ut 
notavit Io. Croius. Confer quae viri 
docti ad Irenaeum lib. 1. cap. 33. Inde 
dicti Gnostici Barbelitae sive Barbe- 
liotae; vide Cotelerium ad Damascen. 
p. 764. Apud Nicetam male Borbolitae, 
cum supra iam memorasset Borboria- 
nos. (F.) 

h. Noriam] Ita scripsi pro Noram: 
illud enim ab igne sive luce (ut Grae- 


28 PHILASTRI 


tem ex eis ?Ialdabaoth! quendam, alii autem * Caulacau* hominem. 
Dicunt autem οὐ dogmata ponentes ista: *Ante erant solum tene- 
brae et profundum “οὐ aqua', atque *terrae divisio" facta est in 
medio, et spiritus separavit haec elementa. Tune ergo tenebrae 
*inruentes" in spiritum genuerunt quatuor Aeonas, et isti quatuor 
genuerunt alios quatuor? Aeonas. Hoc autem dextra atque sinistra 
lux, *inquit, sunt et tenebrae». !?Et quendam etiam concubuisse 
cum illa muliere et virtute dicunt, de qua nati sunt dii, et homi- 
mes, et angeli, et septem spiritus daemoniorum. Addunt etiam 
prophetas quosdam natos de ea, " specioso nomine, ut Barcabban '. 
Alii autem evangelium consummationis* et visiones inanes et ple- 
nas fallaciae et somnia "? videre diversa asserunt delirantes. 


3. laldabot 4. 4. Caulacau c. Calacaun 4 Bab. 5. Ante inquit erat solem A. 
6. et Ac. ex reliqui. 1. ex his divisio 4. S. inruentes c. intuentes reliqui. 9. in- 
quit, sunt, ettenebrae 4. Fabricius ex Epiphanio coniecerat scribendum inquiunt, 
et tenebrae sunt. Keliqui libri habent inquiunt, sunt. 10. Et om. 45. 11. specioso 
nomine, ut Barcabban ego, specioso nomine, et Darcaban (Barabban Ba. Ba- 
rabbam ὁ.) Babc. speciosum nomen Barcaban A. Reponendum suspicor Barcoph 
et Darcabban, cum plures de illa muliere natos prophetas narret. 12. videre se di- 
versa ὁ. 


mine veneratos innuit lib. 1. de Haere- 


cum Pyrrhae Deucalionis) petitum no- 
ticis Fab. c. 4., ita Caulacau fuisset illis 


men ferebant esse coniugis Noémi pa- 


triarchae. Iren. lib. 1. c. 34. Epiphan. 
XLVL 1. Apud Damascenum de Hae- 
res. c. 26. pro Βαρβέλλω xo Βερῶ vide- 
tur legendum Βαρβελώ χαὶ Νωρίαν, vel 
potius Βάρβελον xat Βαρβελώ: haec enim 
duo distincte memorat Irenaeus lib. 1. 
cap. 93., licet apud Epiph. XX. 2. legi- 
tur Βαρβηρὼ ἤτοι Βαρβηλώ. (F.) 


i. laldabaoth] Quasi ΤΟΝ Ἢ 9N rr, 
deus roboris. V. C. Sam. Basnage An- 
nal. ad A. C. 83. num. 6. Confer Ire- 
naeum lib. 1. c. 34. et Nicetam IV. 9., 
ubi vides deum ludaeorum Ophitis hoc 
nomine venisse. (F.) 

k. Caulacau] Ita scripsi pro vitioso 
Calacaum. 'Theodoret.: ,χαυλαχούαν.᾽ 
Petitum nomen est ex Esaiae XXVIII. 
10. 12 put praeterEpiphaniumX XV. 
4. notarunt Hieronymus ad Esaiam et 
Nicetas (T. 25. Bibl. Patrum Lugd. p. 
109.) ubi Danielis visio duodecima per- 
peram allegatur pro Esaiae. De nomine 
illo disserunt Petavius ad Epiph. p. 44. 
Wetstenius ad Origenem p. 102. et Sam. 
Basnage T. 1. Annal. p. 790. Quem 
porro Aominem dpt loco ab hae- 
reticis cultum Philastrius scribit, Epi- 
—— XXV. 3. vocat ἄρχοντά τινα, 

oc est aeonem sive angelum. Theo- 
doretus vero Christum ipsum hoc no- 


quasi ezpectatus. (F.) 


l. profundum et aqua] Ita legendum 
pro profundum ex aqua. Epiphan. XXV. 
9. ολέγοντες ὅτι σχότος ἦν xai βυθὸς xci 
ὕδωρ." (1) 

m. terrae divisio] I.e. terrae ab aquae 
separatio Genes. I. 9. (F.) 


n. tenebrae irruentes] Sic lezendum 
pro tenebras intuentes quod habebant 
editiones. Epiphanius: τὸ 9i σχότος 
ἦν χαλεπαῖνον τε xoi ἐγχοτοῦν τῷ πνεύ- 
ματι, ὅπερ σχότος ἀναδραμὸν περιεπλάχη 
τῷ πνεύματι." (1...) 

o. alios quatuor] Apud Epiphanium: 
alios quatuordecim." Sed Philastri 
lectio recta est, et ex eo potius Epipha- 
nii Codices emendandi. (1) 

p. sinistra lux, inquit, sunt] Vide- 
tur legendum: ,dertra atque sinistra, 
lux: inquiunt, et tenebrae sunt." Epipha- 
nius: ,xoi γέγονε δεξιά τε xal ἀριστερὰ 
φῶς xot σχότος. (F.) 

q. et homines] Hominum nulla hic 
apud Epiphan. XXV. 5. mentio. (F.) 


τ, Bareabban] Βαρχαββᾶν. Ita resti- 
tui ex Epiph. XXVI. 2. Eusebio IV. 7. 
Hist. Hieronymo c. 21. de Scriptor. 
Eccles. Theodoreto aliisque pro Barra- 
ba, quem male ingesserant superiores 
editiones. De suo autem addidit Phila- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


39 


Alii autem. ab Iuda traditore? instituerunt haeresim, dicentes Cap xxxiv. 
bonum opus fecisse Iudam quod tradiderit salvatorem. Hic enim, 
inquiunt, nobis omnis scientiae bonae auctor extitit, per quem cae- 
lestia nobis mysteria manifestata sunt. Virtutibus etenim in caelo 
nolentibus ! pati Christum *, et scientibus quod si fuerit passus, vi- 
tam hominibus donaturus sit, hoc sciens, inquit, Iudas, quod si 
fuerit passus Christus, salutem hominibus allaturus esset, hinc 
tradidit salvatorem. Hoc autem malum adsertionis impiae quibus- 
dam vanis et vecordibus quasi verisimile videtur esse interdum, 
cum sit in omnibus contrarium et execrabile, cum propheta ?eum 
David* ante et dominus salvator? damnaverit, et beati apostoli * 
sententiam. domini adversus eum confirmaverint edocentes. 

Post istum ' Carpocras? nomine surrexit, et ipse dicens unum 
principium?, de quo principio, id est de deo, prolationes factae 
^sint angelorum atque virtutum: quae autem virtutes ?deorsum 


Cap. XXXV. 


Cap. XXXIV. in abc. inscriptum habet HAERESIS AB (DE b.) rvbA TRADITORE. 
— ].inquit pati 4. 2. eum om. Babc. 


Cap. XXXV. in Baboc. inscriptum habet OaRPoCRAS. — 1. quidam Carpocras 
). 2.sunt A. ὃ. deorsum c. deorum re/iqui. 


strius quod prophetas hosce ex virtute 
illa natos Gnostici iactaverint. (.) 

s. evangelium consummationis] ,E3- 
αγγέλιον τελειώσεως" Epiph. XXVI. 2. 
(Fabr.) 

Cap. XXXIV. — a. ab Iuda tradi- 
tore] Iudaitas appellat Pseudo - Hiero- 
nymus cap. 8. Indiculi haeresium. Con- 
similem opinionem infra cap. 56. Phi- 
lastrius noster tribuit Cerintho. Alii 
Caianis de quibus cap. 2. De recentio- 
ribus idem delirium recoquentibus vide 
si lubet D. D. 1ttigium de Haeresiarchis 
Apostolicae aetatis diss. 2. p. 115. et 
Io. Henrieum Ottium Hist. Anabapti- 
sticae p. 267. (F.) 

b. scientiae bonae] Consilii divini 
de nostra per Christi mortem salute: 
cui soli, non autem Iudae referri gra- 
tias a nobis, neque proditionem pro 
causa salutis nostrae habere oportet, 
quum divina sapientia, cui malitiam 
Iudae in bonum finem deflectere pla- 
cuit, aliis etiam modis consulere saluti 
nostrae potuisset. Praeclare hane in 
sententiam S. Chrysostomus homilia 
LXXXII. in Matthaeum p. 854., et 
homilia LXXXIV. p. 875. (F.) 

c. Virtutibus etenim in caelo nolentibus 
pati Christum] Angelorum lapsum sive 
peccatum aliqui veterum olim putarunt 
fuisse invidiam in homines, non modo 


quod ad imaginem dei essent conditi, 
sed etiam quod salvatorem deus missu- 
rus peccantibus fuisset, ut docuit B. D. 
Spenerus in vindiciis germanice editis 
adversus Danielem Hartnaecium p. 19. 
seq. Eadem sententia placuit recenti 
aetate Paulo Sherlogo in Dioptra Anti- 
quitatum Hebraicarum; ait enim Luci- 
ferum rabide tulisse, cum inter magna 
alia areana sacramentum incarnationis 
futurum rescivisset. (.) 

d. prapate David] Psal. LXIX. 25. 
CIX.8. (F.) 

e. dominus salvator] Matth. XXVI. 
24. Ioh. XVII. 12. (11) 

f. beati apostoli] Actor. I. 18. et 25. 
In editione Helmst. vocabulum apostoli 
male exciderat. (F.) 

Cap. X XXV. — a. Carpocras] Καρπο- 
χρᾶς etiam Epiphanio X XVII., sed aliis 
ut Irenaeo, Eusebio, Timotheo presb. 
Theodoreto 'Carpoerates. —Sectatores 
Epiphanio Καρποχράσιοι, aliis ut Augu- 
stino c. 7. et eidem Epiphanio XXX. I. 
Carpocratiani, Nicetae Carpocrateni. 
[De Carpoecrate v.Io. Frid. Hebenstreitii 
Dissert. de Haeresi Carpocratianorum 
Witteb. 1712. Epistolam posteriorem 
Petri et Epistolam Iudae Carpocratianis 
oppositam esse suspicatur Hugo Gro- 


, tius ad v. 4. 1.8} (F.) 


b. unum principium] , Μίαν ἄνω ἀρ- 


Cap. XXXVI. 


PHILASTRI 


40 


*sunt^, fecerunt creaturam istam visibilem? [ubi *nos consistamus. 
Christum autem dicit non de virgine Maria et divino spiritu* na- 
tum, sed de semine Ioseph hominem natum arbitratur, deque eo 
natum carnaliter, sicut omnes homines, suspicatur. Qui post pas- 
sionem*, inquit, melior^ inter ludaeos vita integra et conversa- 
tione inventus est; cuius animam in caelum susceptam praedicat, 
carnem vero in terra dimissam? aestimat, animique salutem so- 


lum*, carnis autem non fieri salutem opinatur. 
!Cerinthus successit* huius errori, ?ex similitudine vanitatis 
docens de generatione ?itidem salvatoris" deque creatura angelo- 


4. sunt, fecerunt 4. sint, fecerunt b. sint, fecerint reliqui. 5. nos inquit con- 


sistimus 4. 


Cap. XXXVI. zw Bac. inscriptum habet OgntiNTHvs, in b. cnERINTHYS. — 


1. Cherinthus 5. 
om. A. 


χὴν καὶ πατέρα τῶν ὅλων, ἄγνωστον xol 
ἀχατονόμαστον᾽᾽ Epiph. XXVII. 2. (F.) 

c. quae autem virtutes deorsum sint] 
Sie non dubitavi scribere pro lectione 
corrupta, quae erat in editionibus: 
quae autem virtutes deorum sint." Vir- 
tutes deorsum existentes dicuntur an- 
geli «πολύ tt ὑπὸ τοῦ πατρὸς τοῦ ἀγνώ- 
στου ᾿ὑποβεβηχότες et ἀποστάντες ἀπὸ τῆς 
ἄνω δυνάμεως, ᾽ utest apud Epiphanium. 
Tertulliano dicuntur ,eirtutes longe a 
superiori principali distantes." Ab Ire- 
naei interprete angeli multo inferiores 
ingenito patre."  (F.) 

d. creaturam istam visibilem] ,T^ov 
χόσμον xol τὰ ἐν χόσμῳ᾽ Epiphan. (F. ) 

e. divino spiritu] Ex Lucael. 55. (1) 

f. desemine Ioseph hominem natum] 
Epiphan. », Incoüv τὸν χύριον ἡμῶν ἀπὸ 
Ἰωσὴφ γεγενῆσθαι χαθάπερ χαὶ πάντες 
ἄνθρωποι ἐ ἐχ σπέρματος ἀνδρὸς χαὶ γυναι- 
χὸς : po nicinne (F.) 

g. post passionem] Post superatos 
et praetervectos perpessionibus exant- 
latis angelos κοσμοποιούς. Epiphanius 

— ex Irenaei lib. 1. cap. 24. ,τὴν 
δὲ ψυχὴν τοῦ Ἰησοῦ ἐ ἐν τοῖς τῶν Ἰουδαίων 
ἔθεσιν ἀνατραφεέῖσαν καταφρονῆσαι αὐτῶν, 
χαὶ διὰ τοῦτο δυνάμεις εἰληφέναι, Oc ὧν τὰ 
ἐπὶ χολάσεσι πάθη προςόντα τοῖς ἀνθρώ- 
ποις δυνηθεὶς πρᾶξαι. ὑπερβῆναι τοὺς χο- 
σμοποιούς to σεν." (Ε.) 

h. melior] Tertullianus ὁ. 48. ex Car- 
pocratis sententia ait Christum. ,Aomi- 
nem tantummodo genitum, sane prae 
ceteris iustitiae cultu, vitae integritate 
meliorem: hunc apud ludaeos passum, 
solam animam ipsius caelo receptam, 


2. ex similitudine ego. et similitudini libri omnes. 


9. itidem 


eo quod et firmior et robustior ceteris 
fuer ΤΑΝ ΘΝ .) 

i. carnem in terra dimissam] Immis- 
sam sepulchro, ibique relictam. (F.) 

k. animi salutem] Salutem ponit pro 
immortalitate, itaque ait.carnis salutem 
a Carpocrate negari, quoniam resurre- 
ctionem ille inficiabatur: ,ex quo coli- 
geret, inquit Tertullianus, tentata ani- 
marum sola salute, nullas corporis re- 
surrectiones." Ita saepe idem Tertullia- 
nus libro de Resurrectione Carnis. Phi- 
lastrius infra cap. 38. de Valentino: 
animam solam salvari, corpus autem 
hominis non salvari arbitratur." (F.) 

Cap. X X XVI.— a. Cerinthus successit] 
Carpocrate posteriorem Cerinthum fa- 
cit etiam Tertullianus, sive quisquis li- 
brum de Praescriptionibus appendice 
locupletavit. Sed Irenaeus et Evipha- 
nius et Hieronymus contra Luciferianos 
Carpocratem licet ante commemorant, 
tamen tempore priorem non testantur, 
neque fuisse credibile est, cum Cerin- 
thus Iohannis Apostoli tempore iam 
suos errores sparserit, ut praeter eun- 
dem lrenaeum multi tradunt alii, ne 
dicam Petro, Iacobo et Paulo apostolis 
iam quaestionem seditionis movisse, 
de quo infra. (F.) 

b. de generatione salvatoris] Iosephi 
et Mariae filium fuisse lesum Cerinthus 
docuit cum Carpocrate, sed in hoc ab 
illo diversus fuit, quod post baptismum 
descendisse in eum traderet Christum, 
adeoque Christum a lesu divelleret. 
Vide Irenaeum lib. 1. cap. 25. Epipha- 
nium XXVIII 1. (£.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 41 


rum-^, in nullo discordans ab eo, nisi quia, ex parte solum?, legi 
consentit, *quod a deo data sit*, et ipsum *deum Iudaeorum eum 
esse *aestimat qui legem dedit filiis Israel. Docet autem circum- 
cidif et sabbatizare?, et Christum nondum ^*surrexisse" a mor- 
tuis, sed surrecturum annuntiat. Apostolum Paulum non aceipit!, 
Iudam traditorem honorat*, evangelium secundum Matthaeum so- 
lum accipit!, tria evangelia spernit, Actus Apostolorum abiicit", 
beatos martyres blasphemat". Hic sub ?apostolis quaestionem se- 

4. Reposuerim quoad. 9. deum Iudaeorum eum esse 4. dominum Iudaeorum 


esse c. de emendat. Cotelerii Monum. Eccl. Gr. tom. I. p. 765. dominum Iudaeos 
esse Bab. In Ba. h. l. asteriscus conspicitur in marg. 6. existimat ὁ. 7. resur- 


rexisse bc. 


e. de ereatura angelorum] Hoc est 
de mundo ab angelis creato, ut praeter 
eundem Irenaeum tradunt Epiphanius 
XXVIII. 1. Augustinus c. ὃ. Damasce- 
nus etalii. (}.) 

d. ex parte solum] Vitiose erat edi- 
tum ez patre, et mox et ipsum dominum 
ludaeos, pro dominum Iudaeorum, ut 
monuit quoque Cotelerius T. 1. Monu- 
ment. p. 765. Ait autem Philastrius 
Cerinthum ex parte consentire legi, 
quod Epiphanius p. 110. »προσέχειν τῷ 
᾿Ιουδαϊσμιῷ ἀπὸ μέρους." (F.) 

e. legi quod a deo data sit] Non a 
deo summo, sed deo Iudaeorum, aliquo 
ex angelorum numero, à quibus orbis 
fuerit conditus. Epiphan. »φάσχει δὲ 

οὗτος γόμιον χαὶ τοὺς προφήτας ὑπὸ ἀγγέ- 
λων 8s δόσθαι, χαὶ τὸν δεδωχότα νόμον 
ἕνα εἶναι τῶν ᾿ἀγγέλων τῶν τὸν χόσμον 
πεποιηχότων." Tertullian. de Cerintho: 
ipsam quoque legem ab angelis datam 
perhibens, Iudaeorum deum non domi- 
num (h.e. deum summum), sed angelum 
promens. (F.) 

f. cireumcidi] Vide Epiphan. XXVIII. 
5., et nostrum infra hoe ipso capite. 
(Fabr.) 

g. sabbatizare] Ita scripsi pro sabba- 
tisari. Fuit autem hoe commune Ce- 
rintho eum aliis iudaizantibus aposto- 
lorum tempore, ut sabbata contenderent 
more Iudaieo observanda esse, itaque 
Paulus illud reiieiens monet Colossen- 
ses Iv» 16: »μήτις ὑμᾶς χρινέτω. ἐν μέρει 
ἑορτῆς ἢ νουμηνίας ἢ σαββάτων."  (F.) 

h. Christum. nondum resurrexisse] 
Fallitur S. Augustinus et Auctor Prae- 
destinati , qui c. 8. de Haeres. ex Ce- 
rinthi sententia scribunt Jesum non 
surrexisse, sed surrecturum." Nam Ie- 
sum a Christo (ut jam supra monui) 
divellens Cerinthus lesum surrexisse 


8, apostolis beatis quaestionem 4. 


non diffitebatur, sed de Christo illud 
negabat. Ita perspicue Irenaeus lib. 1. 
cap. 25. ,post baptismum. descendisse 
in eum figura columbae - - in fine au- 
tem revolasse iterum Christum de Iesu, 
et lesum passum esse et resurrexisse: 
Christum autem impassibilem perseve- 
rasse, existentem. spiritalem." Itaque 
nec accurate Epiphanius XXVIII. 6. 
eumque secutus Timotheus presbyter 
apud Cotelerium III. Monum. pag. 985. 

» Χριστὸν πε πονθένα! χαὶ ἐσταυρῶσθαι νμηή- 
πω δὲ ἐγηγέρθαι, μέλλειν δὲ ἀνίστασθαι 
ὅταν ἣ χαθόλου γένηται νεχρῶν ἀνάστασις." 
Rectius idem XXVIII. 1. »πεπονθότα ὃ δὲ 
τὸν Ἰησοῦν χαὶ πάλιν ἐγηγερμένον. Χρι- 
στὸν δὲ τὸν ἄνωθεν ἐλθόντα εἰς αὐτὸν, 
ἀπαθῇ ἀναπτάντα." Neque accurate de 
Cerintho appendix ad Tertull. ,Chri- 
stum ex semine Ioseph natum." Imo de- 
bebat dicere Jesum.  (F.) 

i. Paulum non accipit] Epiphanius 
XXVIII. 5. τὸν δὲ Παῦλον ἀθετοῦσι, διὰ 
τὸ μὴ πείθεσθαι τῇ περιτομῇ. ἀλλὰ χαὶ 
ἐχβάλλουσιν αὐτὸν διὰ τὸ εἰρηχέναι ὅσο: 
ἐν νόμῳ δικαιοῦσθε γτῆς χάριτος ἐξεπέσατε." 


Galat. V. 4. ,xoi ὅτι ἐὰν dude 
Χριστὸς ὑμᾶς οὐδὲν ὠφελήσει." id. V. 2 
( Fabr.) 


k. Iudam traditorem honorat] Hoc 
non Cerintho alii tribuunt, sed Caianis, 
ut dixi supra ad cap. XXX/V. (F.) 

l. Matthaeum solum accipit] Neque 
illud quidem evangelium integrum, 
sed tantum quatenus haeresi Cerinthi 
non refragabatur. Vide Epiphanium 
XXVIII. 5.et XXX. 14. (F.) 

m. Actus Apostolorum abiicit] Hos 
etiam ab Ebionaeis reiectos notat Epi- 
phanius XXX. 16. (F.) 

n. beatos martyres blasphemat] Ce- 
rintho assensit Dasilides, qui et ipse 
prohibebat martyrium: supra c. X XXII. 


Cap. XXXVII. 


42 


PHILASTRI 


ditionis? commovit, dicens debere circumceidi homines, cuius causa 
contra illum et haeresim eius decreverunt ?in suis Actibus apo- 
stoli sententiamP, non debere iam homines Iudaismo, id est cir- 
cumcisioni, aliisque talibus superstitionis vanae parere carnalibus, 
qui de gentibus venientes eredebant in Christum dominum nostrum 


salvatorem. 


Hebion discipulus ! Cerinthi*, in multis ei similiter" errans sal- 


9. de b. 10. beati apostoli A. 


Cap. XXXVII. 7n Babe inscriptum est ἨΈΒΙΟΝ. — 1. Cherinthi ὁ. 


Unde autem hoc de Cerintho hauserit 
Philastrius, non constat, nam in Ire- 
naeo et Epiphanio illud non legas. ( V.) 

0. quaestionem seditionis] Narrat 
Epiphanius triplicem ταραχὴν sive se- 
ditionem de circumcisione ritibusque 
Iudaicis servandis motam a Cerintho, 
antequam suam in Asia haeresin spar- 
geret: unam quidem perturbatis Antio- 
chenis, ad quos Iacobus et caeteri Apo- 
stoli rescripserunt Actor. XV. 24., alte- 
ram Hierosolymis, cum Petrus a Cor- 
nelio reversus esset Hierosolyma Actor. 
XI. 2. 3. Tertiam itidem Hierosolymis 
adversus Paulum Actor. X XI. 28. Eas- 
dem tres ταραχὰς Cerintho impingit 
Timotheus presb. (F.) 

p. decreverunt in suis Actibus apo- 
stoli] Petro et Iacobo praeeuntibus iu- 
dicantes ,u7, παρενοχλεῖν tlg ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν ἐπιστρέφουσιν ἐπὶ τὸν θεόν Actor. 
XV. 19. Hieronymus Epist. 89. ad Au- 
gustin. ,Zn Ceriathi et Hebionis haere- 
sin dilabimur, qui credentes in Christum 
propter hoc solum a patribus auathe- 
matizati sunt, quod legis caerimonias 
Christi evangelio miscuerunt, et sic no- 
va confessi sunt, ut vetera non amitte- 
rent. Omnia fuisse Iudaica quae ad- 
struebat Cerinthus, probe notatum Ago- 
bardo lib. de Iudaicis superstitionibus 
T. XIV. Bibl. Patrum p. 257. (F.) 

Cap. XXXVII. — a. Hebion disci- 
pulus Cerinthi] Tertullianus sive quis- 
quis auctor appendicis ad librum de 
Praescript. cap. 48. Hebionem Cerinthi 
successorem vocat, cui suffragatur Hi- 
eronymus contra Luciferianos p. 904. 
Novi esse viros eruditos qui nullum 
unquam fuisse Hebionem putant, sed 
nemo est ex veteribus qui neget, multi 
qui affirment extitisse, ut praeter Iie- 
ronymum pluribus locis, ac Philastrium 
nostrum et Tertullianum ipsum c. 33. 
de Praescript. Pacianus Epist. 1. Hila- 
rius libris de Trin. Rufinus in Symbo- 


lum, Theodoretus lib. 2. de Haeret. Fa- 
bul. c. 1. [Cassianus I. lib. de Incarna- 
tione cap. 2. et lib. III., eap. 5. lib. V., 
c. 10. Cf. Mosheim. Observ. Sacr. c. 5. 
pag. 2393 sqq., diss. ad Hist. Eccl. pag. 
992 sq. Buddei Eccles. Apost. Guil. 
Whiston Authentie Records p. 949 sq. 
de Ebionitarum commentis disputat, et 
Ebionitis ascribit Papiam p. 080. 951., 
Hegesippum p. 950. 952., e 
Homilias p. 958 sq., nec non Iosephum 
p. 9594 sq. Ebionitarum apologiam seri- 
psit Iae. Rhenferdus diss. de Fictis Iu- 
daizantium Haeresibus.]| aliique, inpri- 
mis diserte Epiphanius XXX. 2. in 
pago Cocabe in regione Basanitide ha- 
bitasse Ebionem testatus, et c. 17. p. 
141. cum monuisset nomen Ebionis 
Hebraica.lingua pauperem significare, 
subiungit: , ἀλλὰ quos τῷ ὄντι ἐβίων 
ἐκαλεῖτο, κατὰ προφητείαν οἶμαι 0. πτω- 
χὸς καὶ τάλας, τὸ ὄνομα ἐχ πατρὸς αὐ- 
τοῦ xoi μητρὸς χεχληρωμένος." Interpo- 
lata Ignatii ad Philadelphenos Epistola 
cap. 6. ,χαὶ ἔστιν ὃ τοιοῦτος πένης τὴν 
διάνοιαν ὡς ἐπιχαλεῖται ἐβίων." Hinc fre- 
quens annominatio in veterum seriptis 
ad paupertatis nomen, ubi de Ebio- 
naeis loquuntur: sed hine neutiquam 
licet colligere nullum fuisse Ebionem, 
ex cuius ipso nomine ansam annomi- 
nationis illius potius sumsisse credibile 
est Originem, cum lib. 2. contra Celsum 
pag. 56. ait Ebionaeos esse ἐπωνύμους 
τῆς χατὰ τὴν ἐχδοχὴν πτωχείας τοῦ vó- 
μου, quod scilicet adhuc haererent in 
πτωχ οἷς στοιχείοις, rituum Iudaicorum. 
Sie πτωχοὶ τῇ διανοία Ebionaei dicun- 
tur eidem Origeni IV. περὶ ᾿λρχῶν, et 
Homil. 3. in Genesin et Eusebio III. 27. 
Hist. Eccles. et lib. 1. de Eccles. Theol. 
c. 14. Et Ebionaeus πτωχεύων περὶ τὴν 
εἰς Ἰησοῦν πίστιν Origeni in Matth. X X. 
p. 428., sive πτωχῶς xo ταπεινῶς de 
Christo sentiens, ut Eusebii verbis utar 
III. 27. Hist. Ebionis alicuius in Tal- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


45 


vatorem nostrum hominem de Ioseph natum* carnaliter ?aestima- 
bat, nihilque in eo divinitatis fuisse docebat, sed sicut omnes pro- 
phetas?, sic et eum gratiam dei habuisse adserebat, non tamen do- 
minum maiestatis et dei patris filium cum patre sempiternum esse 
credebat, eum divinae ?seripturae dominum sempiternum cum 
patre vero? *aeque sempiterno ubique ?testentur ac praedicent. 
Post istum * Valentinus quidam surrexit, Pythagoricus^ magis 
quam Christianus, !' vanam quandam ac perniciosam doctrinam eru- 
ctans, et velut arithmeticam, id est numerositatis, ?novam falla- 
ciam* praedicans, multorumque animas ignorantium captivavit. 


2. existimabat b. ὃ. sapientiae ὁ. 


4. ac A. 


5. testantur A. 


Cap. XXXVIIL. in Babc. inscriptum est VanEgNTINVSs. — 1. Nam A. 2. no- 


titiam 4. 


mude fieri mentionem notavit Io. Light- 
footus Tom. 2. Opp. p. 148. (F.) 

b. in multis ei similiter] Non in 
omnibus. Neque assentior viris erudi- 
tis, qui apud Irenaeum lib. 1. cap. 26. 
de Ebionaeis legunt: , Ea autem quae 
sunt erga dominum , consimiliter ut Ce- 
rinthus et Carpocrates opinantur." Nam 
legendum πολ similiter testatur Epi- 
phanius XXX. 14. Cum enim dixisset 
Cerinthum et Carpocratem ex genea- 
logia Christi in evangelio Matthaei pro- 
bare conatos, Christum e Iosephi et 
Mariae semine esse procreatum, mox 
de Ebionitis subiunxit: οὗτοι δὲ ἄλλα 
τινὰ διανοοῦνται.᾽ olli diversa quaedam 
statuunt. Deinde docet amputasse eos 
genealogiam, lesumque pro mero ha- 
buisse homine, Christum vero qui co- 
lumbae specie in eum illapsus fuerit, 
hominemque se negaverit, quando ex- 
tensa in discipulos suos manu dixit: 
Ecce mater meae et fratres mei, Matth. 
XII. 49. (F.) 

c. de Ioseph natum] ,'Ex σπέρματος 
ἀνδρός. τουτέστι "looo" Ebion apud 
Epiphanium XXX. ὃ. Eusebius de Ébi- 
onaeis ILL. 27. Hist. , λιτὸν μὲν γὰρ αὐ- 
τὸν χαὶ χοινὸν ἡγοῦντο χατὰ προχοπὴν 
ἤθους αὐτὸν μόνον ἄνθρωπον δεδιχαιωμέ- 
vov, ἐξ ἀνδρός τε χοινωνίας xol τῆς ΝΙαρίας 
γεγενημένον." Similia Theodoretus et 
ali. (F.) 

d. sieut omnes prophetas] In hoc 
tamen Christum praestare profiteban- 
tur, quod caeteri prophetae tantum ex 
ingenio suo et intellectu sapuerint, 
Christus verus propheta fuerit. Ita 
enim puto accipiendum quod ait Epi- 

hanius XXX. 18. «τοὺς δὲ προφήτας 
ἔγουσι συνέσεως εἶναι προφήτας χαὶ οὐχ 


ἀληθείας --- τὸν O& Χριστὸν προφήτην λέ- 
γουσι τῆς ἀληθείας." Hinc Methodius in 
Convivio Virginum pag. 113. de Ebio- 
naeis: ,2E ἰδίας χινήσεως τοὺς προφήτας 
λελαληχέναι φιλονειχοῦντες." (1) 

e. cum patre vero] Ita ut verus pa- 
ter Christi deus sit, ac Christus pro- 
prius unigenitus dei filius Rom. VIII. 
32. Psal. 11. 7. Matth. III. 17. XVII. 5. 
Ioh. I. 14. 18. IIL 16. 18. Hebr. I. 3. 
( Fabr.) 

Cap. XXXVIIL. — a. Post istum] 
Episcoporum Romanorum tempore Hy- 
gini, Pii, Aniceti. Hyginus fuit ab a. 
C. 138. Pius ab a. 150. Anicetus ab a. 
1583. ad 162. Vidi quae viri docti ad 
Irenaeum III. 4. (F.) 

b. Pythagorieus| Idem S. Irenaeus 
de Valentinianis IIl. 19. ,quod autem 
velint in numeros transferre universum 
hoc, a Pythagoricis acceperunt, pri- 
mum enim hé initium omnium numeros 
substituerunt, et initium ?psorum parem 
et imparem , ex quibus et ea quae sen- 
sibilia et insensata. sunt. subiecerunt." 
De hoe Pythagoricorum dogmate vide 
si placet lamblichum in Theologumenis 
Arnthmeticae, et Denarium Pythagori- 
cum lohannis Meursii: et speciatim 
quod ad Valentinianorum aemula pla- 
cita attinet, Renati Massueti disserta- 
tiones praevias ad Irenaeum p. X X VIII. 
(Fabr.) 

c. numerositatis novam fallaciam] 
Multos Aeonas, Aeonum syzygias ac 
successiones multiplices, de quibus in- 
fra. Numerositatem pro multitudine 
passim legas apud Augustinum, Ma- 
crobium, Orosium, Sidonium, et alios 
medii aevi scriptores, nescio an etiam 
apud antiquiores. (1) 


Cap. XXXVIII. 


44 PHILASTRI 


Et in primis quidem fuit in *ecclesia*. Elatior autem factus post- 
modum* errore non parvo deceptus est, degensque in Cypri pro- 
vincia coepit hoc definire: Nihil erat aliud ante, inquit, in mundo, 
nisi Profundum maris! et *Silentium*, quod ?*poétae Chaos" 5adse- 
runt, deque hoc Profundo et Silentio *edocens processisse Intelle- 
ctum et Veritatem!, de Intellectu autem et Veritate Verbum et Vi- 
tam*, de Verbo autem et Vita Hominem et Ecclesiam!, de Homine 
autem et Ecclesia processisse duodecim Aeonas", id est Secula" 
et de Verbo et Vita *decem Aeonas processisse, de Intellectu autem 


9. ecclesiam .4. 4. silentium maris et silentium quod 4. 
6. adserunt edocentes 4. 


b. poétae vani Chaus 4. 
cem Aeonas om. 4. 


d. fuit in ecclesia] In Aegypto et 
Romae quoad vixit, in ecclesiae com- 
munione vixit, sive ut ait Tertullianus 
c. 19. de Praescript. in catholicae do- 
ctrinam credidit, nec dum errores pro- 
didit suos: at in Cyprum insulam de- 
latus demum haeresin effudit, ut tradit 
Epiphanius XXXI. T. ἐνομίζετο γὰρ 
πρὸ τούτου μέρος ἔχειν εὐσεβείας xoi ὀρ- 
θῆς πίστεως ἐν τοῖς προειρημένοις τόποις. 
ἐν δὲ τῇ Κύπρῳ λοιπὸν εἰς ἔσχατον ἀσε- 
βείας ἐλήλαχε." (F.) 

e. Elatior autem factus postmodum] 
Tertullianus contra Valentinianos c. 4. 
,Speraverat episcopatum | Valentinus, 
quia et ingenio poterat et eloquio. Sed 
alium ex martyrii praerogativa loci po- 
titum indignatus, de ecclesia authenti- 
cae regulae abrupit (ut solent animi 
pro prioratu exciti, praesumtione ultio- 
nis accendi) ad erpugnandam conversus 
veritatem." Episcopatum quo excidit 
Valentinus, in Cypro insula fuisse mihi 
persuadeo. (1) 

f. Profundum maris] Βυθὸς Cabba- 
listis Ensoph, deus spatium infinitum 
ab aeterno solus implens. (F.) 

g. Silentium] Σιγή, Auctori Praede- 
stinati a/twm, eiue ttefe Ctil(e. Deus in 
se latens, et nulla re creata manife- 
status. Non necesse est ad hanc Valen- 
tini Σιγὴν respexisse S. Ignatium , cum 
filium dei λόγον ἀΐδιον οὐχ ἀπὸ σιγῆς 
προελθόντα scripsit, nihil enim aliud 
illa verba innuunt, quam aeternum 
fuisse Λόγον, neque ullum in deo ante 
ipsum praeextitisse silentium anti- 
quius. [Manichaeis etiam haec de Βυθῷ 


et Σιγῆ Valentinianorum placita tribuit: 


Photius III. 9. contra Manichaeos pag. 
24. tom. II. Anecdott. Wolfii.] (F.) 

h. poétae Chaos] Accurate si in- 
spicias, aliud est poétarum Chaos, aliud 


5. poétae Chaos 
1. edocens om. 4. 8. de- 


Valentinianorum Σιγή. Nam Chaos po- 
étis rudis indigestaque moles sempi- 
terna materiae. Valentinianorum Σιγὴ 
omnem materiam et omnem rem crea- 
tam tempore antecessit. (F.) 

i. Intellectum et Veritatem] Νοῦν xo 
᾿Αλήθειαν, mundum intelligibilem, sive 
angelos antemundanos a deo conditos, 
quorum post lapsum sive peccatum de- 
mum secutam Valentiniani putabant 
mundi visibilis creationem. Hinc De- 
miurgum esse fructum labis aiunt apud 
Irenaeum 11, 55. (1) 

k. Verbum et Vitam] Λόγον xoX Δωήν, 
mundum rationabilem hominum ante 
Christiana tempora. (F.) 

l. Hominem et Ecclesiam] "Avüptozov 
491 ᾿Πχχλησίαν. homines in ecclesiam 
Christianam congregatos. (F.) 

m. duodecim Àeonas] Ex nominibus 
horum AÀeonum apud lrenaeum libro 
et capite primo, Tertullianum, Epi- 
phanium aliosque obviis constare po- 
test nihil aliud voluisse Valentinum 
quam sub Angelorum praesidum no- 
minibus varias praerogativas Christia- 
nae conditionis denotare. Similiter de- 
cem Aeonum nomina designant varias 
virtutes mundi rationabilis, octo deni- 
que summorum Aeonum nomina, prae- 
stantias mundi intelligibilis, quam pri- 
mogenitam octonationem radicem et 
substantium omnium nuncupabat. (.F.) 

n. Aeonas, id est secula] Dubito Va- 
lentinum. voluisse per Aeones denotare 
totidem temporum successiones: verius 
enim est per metonymiam Aeones ab 
ipso signari deos inferiores et angelos 
in aevo viventes. Vide Cotelerium ad 
Constitutiones Apostolicas VIII. 12. et 
Grabium ad Irenaeum pap. 9. Massue- 
tum diss. praeviis ad lrenaeum pag. 
XXXVIIL seq. Deus ipse Valentino 


DE HAERESIBUS LIBER. 


45 


et Veritate octo Aeonas, et esse hano ϑτριαχοντάδα Seculorum?, id 
est triginta " Aeonas. De, ogdoade ergo et decade 11 et duodecade 
consistere triginta Aeonas "^ delirat». Dicit autem Christum a pa- 
tre, quem Profundum nomine? appellat, ad totius mundi salutem" 
fuisse dimissum, deque caelo eum carnem detulisse, nihil autem 
P accepisse de sancta virgine, sed ut aquam per rivum?, ita tran- 
sisse per eam affirmat. Animam ergo solam salvari*, corpus autem 


hominis non salvari arbitratur. 


Alii sunt successores ipsius?: Ptolemaeus, qui doctrinam aeque 


vanam intulit, dicens quatuor esse Aeonas, et alios quatuor"; 


no- 


9. τριαχοντάδα c. de emendat. Cotelerii. Monum. Eccl. Gr. tom. I. p. 768. 
τριάχοντα 4. Bab. 10. aeonas aeonon. De 4. 1l. et duodecade om. 4. 12. delirat 
c. de emendat. Cotelerüi 0. l. tom. III. p. 629. deliberat 4 Bab. 193. accessisse 4. 

Cap. XXXIX. 2n Babc. inscriptum est PronguAEvs. — 


» τέλειος αἰὼν zpoov" apud lrenaeum, 
initio lib. l. ,zoX χαλῶς ἂν λέγοιτο ὃ αἰὼν 
θεός." Plotin. pag. 329. Saecula etiam 
pro angelis videtur dixisse llilarius 2. 
de Trin. , Archangeli nesciunt, angeli 
non audierunt, saecula mom tenent." 
(Fabr.) 

0. τριαχοντάδα seculorum] lta scri- 
bendum pro τριάχοντα monuit Cotele- 
rius T. 1. Monument. Ecclesiae Grae- 
cae p. 768. Sic et apud Tertullian. (F.) 

p. delirat] Male priores editiones de- 
liberat. Vide eundem Cotelerium T. {Π]. 
p.629. (F.) 

q. Profundum nomine] Bu0óv, de quo 
supra. (F.) 

r. ad totius mundi salutem] Dictus 
inde ,»σωτήρ, τελειότατον χάλλος τε xol 
ἄστρον, τοῦ πληρώματος τέλειος χαρπός᾽" 
ut est apud Irenaeum p. 14. (11) 

s. ut aquam per rivum] Epiphanius 
XXXI. T. φασὶ δὲ ἄνωθεν χατενηνογέναι 
τὸ σῶμα. χαὶ ὡς διὰ σωλῆνος ὕδωρ διὰ 
Μαρίας τῆς παρθένου διαληλυθέναι, μηδὲν 
ὃς ἀπὸ τῆς παρθενιχῆς μήτρας εἰληφέναι.᾽" 
Irenaeus lib. 1. cap. 1. οεἶναι δὲ τοῦτον 
τὸν διὰ Mapas διοδεύσαντα χαθάπερ ὕδωρ 
διὰ σωλῆνος δδὲεύει: ,esse autem. hunc 
qui per Mariam transierit quemadmo- 
dum aqua per tubum transit." Ita vetus 
Irenaei interpres. Est qui similiter apud 
Philastrium suspicatur scribendum esse 
per tubum, quod quia scripserit libra- 
rius per tucum, alius non capiens cor- 
rexit per rivum. Sed nihil mutandum, 
nam rivus est canalis structilis, Vitru- 
vius VIII. 7. ,ductus aquae fiunt gene- 
ribus tribus, rivis per canales structiles, 
aut fistulis plumbeis, seu tubulis fictili- 


bus." Et fortasse apud Augustinum de 
Haeresibus c. 11. non per rimam legen- 
dum sed per rivum aut per fistulam: 
certe in Auctore Praedestinati, qui Au- 
gustini solet legere vestigia c. 11. de 
Valentinianis: , lium nihil adsumsisse 
de Maria virgine, sed illum tanquam 
aquam per rivum aut fistulam , sine ulla 
carnis adsumtione transisse." Auctor 
appendicis ad Tertullianum de Prae- 
script. c. 49. ,spiritale nescio quod cor- 
pus de caelo deferentem quasi aquam 
per fistulam, sic per Mariam virginem 
transmeasse , nihil inde vel accipientem 
vel mutuantem." | (F.) 

t. Animam solam salvari] Corporis 
huius resurrectionem negabant Valen- 
tiniani, ut constat ex eadem appendice 
ad Tertull. de Praescript. c.49. , τῶν δὲ 
νεχρῶν ἀνάστασιν ἀπαρνοῦνται.᾽" inquit 
Epiphanius XXXI. 7. Animi salutem 
pro immortalitate dixit noster etiam 
supra c. 35. (1) 

Cap. XXXIX. — ἃ. successores 
ipsius| Non ad Ptolemaeum solum sed 
etiam ad secundum et alios deinceps, 
proximis maxime capitibus commemo- 
ratos refer, Heracleonem , Marcum, 
Colorbasum. (1) 

b. quatuor esse Aeonas et alios qua- 
tuor] Intellige praeter et ante illos 
Aeones triginta, quos posuerat Valen- 
tinus. Ita auctor appendicis ad Tertull. 
c. 49. de Ptolemaeo et Seeundo: ,Cum 


. Valentino per omnia consentiunt, in 


tllo solo differunt: nam cum Valentinus 
Aeonas tantum triginta finxisset, isti 
addiderunt alios complures: quatuor 
enim primum, deinde alios quatuor ag- 


Cap. XXXIX. 


Cap. XL. 


Cap. XLI. 


46 


PHILASTRI 


vum quid volens commenti falsi decernere quam Valentinus do- 


ctor eius est ementitus. 


Post hunc quidam Secundus nomine Aeonas similiter docens 
! factos adserit, tamen infinitos*. Christum autem quasi per phan- 
tasiam apparuisse, id est veluti umbram^, humano generi, et non 
veram carnem hominis habuisse suspicatur. 

Post hune Heracleon discipulus ipsius? surrexit, dicens prin- 
cipium esse unum, quem dominum appellat, deinde de hoc natum 
aliud^, deque his duobus generationem multorum asserit princi- 
piorum, cum suis itidem delirans doctoribus. 


Cap. XL. 2n Babc. inscriptum est Sgovwpvs. — 1. adserit factos infinitos A. 
Cap. XLI. zn Babc. inscriptum habet HeRACLEON. — 


gregaverunt." lrenaeus lib. 1. cap. 5. 
(11. edit. Massueti) ,a/i autem rursus 
ipsorum primam et archegonon octona- 
tionem his nominibus nominaverunt, pri- 
mam proarchen, deinde anennoeton, 
tertiam autem arrheton, et quartam ao- 
raton. Et de prima quidem proarche 
emissum esse primo et quinto loco ar- 
chen, ex anennoeto secundo et sexto loco 
acatalepton, et de arrheto tertio et se- 
ptimo loco anonomaston: de aorato au- 
tem quarto et octavo loco agenneton. 
Pleroma hoc primae ogdoadis. Has vo- 
lunt virtutes fuisse ante bython et sigen, 
ut perfectorum perfectiones appareant." 
Haec Irenaei verba Ptolemaei senten- 
tiam exponunt. Deinde c. 6. (Massuet. 
12.) idem Irenaeus notat quosdam Pto- 
lemaei discipulos alia insuper com- 
menta placitis magistri sui adiunxisse. 
,Hi vero qui sunt circa Ptolemaeum 
scientiores, duas coniuges habere eum 
Bython dicunt, quas et dispositiones vo- 
cant, Ennoean et Thelesin" etc. Ter- 
tullianus c. 39. contra Valentinianos: 
» Extiterunt enim de schola ipsius disci- 
puli super magistrum , emendatores Pto- 
lemaei, qui duplex coniugium | Bytho 
suo adfingerent, Cogitationem et Volun- 
tatem." Minus accurate Epiphanius 
XXXIII 1. ipsi hoc tribuit Ptolemaeo, 
ut Massuetus p. XLIX. diss. praeviar. 
in Irenaeum pulchre observavit. [Cum 
Epiphanio S. Athanasius III. c. Arianos 
p. dos edit. Montfauconianae: ,lIzoAc- 

αἷος γὰρ ὃ Οὐαλεντίνου ἔφη δύο ζυγοὺς 
ἔχειν τὸν ᾿Αγέννητον, "ἔννοιαν χαὶ Θέλη- 
σιν, xal πρῶτον ἐνενόησεν, εἴτα ἐθέλησε, 
xal ἅπερ ἐνενόει οὐχ ἐδύνατο προβάλλειν, 
εἰ μὴ ὅτε χαὶ ὅτε ἣ τοῦ θελήματος δύνα- 


pte ἐπεγένετο] (1) 


Cap. XL. — a. adserit tamen infini- 
tos] Hoc apud alios scriptores non in- 
venio, qui de Secundo haeretico men- 
tionem faciunt, ut Epiphanius et Da- 
mascenus [Tamen ab haereticis qui- 
busdam ἀπείρους Aeonas inductos fuisse 
constat ex Constitut. Apostol. VI., 8.] 
Haeresi 32. Augustinus et Auctor Prae- 
destinati cap. 12. Theodoretus lib. 1 de 
Haereticis Fabulis cap. 8. Tertullianus 
contra Valentinianos c. 98. et Auctor 
appendicis ad Tertull. cap. 49. et anti- 
quior his omnibus Irenaeus lib. 1. c. 5. 
(Fabr.) . 

b. veluti umbram] Supra p. 56. 64. 
68. Hinc carnem Christi ἃ Secundianis 
negari scribit Damascenus. (F.) 

ap. XLI. — a. iar ur ipsius] 
Non multum tribuendum huie testimo- 
nio existimo, neque inde constare puto 
quod Heracleon vere Secundi fuerit di- 
scipulus, vel Mareus (de quo infra ca- 
ite proximo) Heracleonis successor. 
am apud Epiphanium  Colorbasus 
Marco, Heracleon Colorbaso subiicitur. 
Vicissim Secundum Heracleoni et ma- 
gum Marcum Secundo subiicit Tertul- 
lianus contra Valentinianos c. 4. (F.) 

b. de hoc natum aliud] Imo ex illa 
monade duo. Auctor appendicis ad Ter- 
tull. cap. 49. , /ntroducit inprimis illud 
fuisse quod pronunciat, et deinde ex 
illa monade duo, ac deinde reliquos 
Aeonas. Deinde introducit totum Va- 
lentinum." Confer quae de Heracleone 
Epiphanius et Damascenus Haeresi 90. 
Augustinus et Praedestinati Auctor c. 
16. [Cum Valentino etiam negavit Gra- 
tiam et Veritatem fuisse in lege. Vide 
Photii Amphilochia cap. 246. et Epist. 
134.] (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


41 


Marcus autem quidam post istum successor eius? numerum et Cap. XLII. 


mensuram et calculum, rationem etiam computationis faciens lite- 
rarum^, quasi verisimilis et cuiusdam rei novae inventor, cum 
aestimaret a quibusdam se posse laudari, non in parvam itidem 
erroris incurrit amentiam. Dicit enim ita: Viginti quatuor literae 
sunt, quae perfectionem habent omnium rerum. Propter quod et 
Christus, inquit, dicebat: Ego sum A et Q*. Dicebat etiam quod 
in postremo tempore Christus !descendet^ ad Iesum in figura et 
similitudine columbae, et Christum ?ipsum columbam? esse ? doce- 
bat, quae descendit, inquit, ad duodecim Aeonas, id est ad duode- 
cim apostolos, et unum ex eis cecidisse, id est Iudam, aestimabat. 
Christum autem putative! dieit apparuisse, et passum fuisse quasi 
per umbram, non tamen vere *passum corpore arbitratur. 
Post hune ! Colorbasus? similiter in literis et numero elemen- 
torum astrorumque septem vitam omnium hominum? et generatio- 
nem consistere asserebat, non in Christi maiestate et potentia, ne- 
que in ipsius carnali praesentia ?veram hominum sperari salutem 


advertebat. 


Cerdon*? autem quidam surrexit post hos, peius suis doctoribus 
praedicans, qui eum venisset Romam de Syria, ausus est dicere 
duo esse principia^, id est unum deum bonum et unum malum, et 


Cap. XLII. ἐπ Babc. inscriptum est Mancvs. — 1. descendit c. 2. ipsam 4. 


ὃ. dicebat 4. 4. passum arbitratum A. 


Cap. XLIII. zn Ba. Bassvs, in c. Coronnasvs énscriptum est. — 1. Colorba- 
sus c., ez emendat. Latini Latinii. Colorbasus qui 4. C. Dassus reliqui. 2. vera A. 
Cap. XLIV. /n Babc. inscriptum est CgRDoN. — 


Cap. XLII. — a. successor eius] Vide 
quae ad caput superius annotavi. Hunc 
Marcum cum Marco longe iuniore Pri- 
scillianista confundit S. lieronymus 
Epist. 29. et ad Esaiae LXIV. ut nota- 
vit Cotelerius ad Constitutt. Apostolic. 
VL C CP 

b. computationis literarum] Copiose 
de his Marci gerris Epiphanius haeresi 
24., ex Irenaei lib. 1. c. 10. seq. et viri 
docti ad Irenaeum. (F.) 

c. Ego sum ἃ et €] Apocal. I. 8. 

d. descendit] Ita scripsi pro descen- 
det quod erat vitiose in prioribus edi- 
tionibus. (F.) 

e. Christum columbam] Hoc proba- 
bat Marcus ex eo, quod ex literis Grae- 
cis vocabuli περιστερά, quae columbam 
signifieat, prodit numerus 801., idem 
quem reddunt litterae A et Q. Vide Ire- 
naeum Grabii p. 68. et 71. (F.) 

f. putative] Supra c. 32. p. 68. 

Cap. XLIII. — a. Post hunc Color- 


basus] Ita apud Philastrium esse le- 
gendum pro C. Bassus, jam pridem 
Latinus Latinius recte annotavit. Apud 
Niceetam IV. 1. male Colobarsus. Cae- 
terum non post Marcum fuisse, sed 
eidem praeivisse Colorbasum conten- 
dit Henr. Dodwellus diss. ad Irenaeum 
p. 926. seq. [Neque post semper tem- 
poris est nota, sed ut apud Graecos 
μετὰ idem saepe est quod praeter.7 ( F.) 

b. vitam omnium hominum] Auctor 
Praedestinati cap. 15. de Colorbaso: 
» Vitam omnem hominum in septem stel- 
lis esse positam affirmabat, et has esse 
septem ecclesias et septem candelabra 
aurea conabatur adstruere., (FF). 

Cap. XLIV. — a. Cerdon] In vita 
Stephani Iunioris Κερδονᾶς T. 4. Mo- 
numentor. Cotelerii p.441. In Sophronii 
Epistola Κέρδων ἀχέρδων. id. III. p. 627. 
ut infra c. 52. Noétus ἀνόητος. (1) 

b. duo principia] Gennadius de Ec- 
clesiast. Dogmatibus pag.52. ,vel ce- 


Cap. XLIII.- 


Cap. XLIV. 


Cap. XLV. 


PHILASTRI 


48 


deum quidem bonum bona facere, et malum mala. lesum autem 
salvatorem non natum asserit de virgine*, nec apparuisse in carne, 
nec de caelo descendisse, sed !putative visum fuisse hominibus, 
qui non videbatur, inquit, vere, sed erat umbra: unde et putabatur 
quibusdam pati, non tamen vere patiebatur. 

Marcion autem discipulus eius, genere Ponticus?, de civitate 
Sinope, urbem Romam devenit^, ibique degens sceleratam haere- 
sim seminabat, atque interrogans presbyteros sanctos ecclesiae ! ca- 
tholieae sensus sui eis "errorem mortiferum propinabat, dicens ita: 
Quid est ?*quod in evangelio dicente domino scriptum est^: Nemo 
pannwum rudem auttit 4n vestimentum vetus, neque vinum novum qn 
utres veteres, alioquin * rumpentur utres, et ejffundetur vinum? | Et 
iterum?*: Non. est arbor bona quae faciat malum fructum, neque 
arbor mala quae faciat bonum fructum. Deque hoc accipiens in- 
terpretationem a sanctis presbyteris non acquiescebat veritati, sed 
magis Cerdonis sui doctoris firmabat mendacium, et isti similiter 
unum deum bonum et unum malum adnuntians; Christum autem 
putative apparuisse?, id est quasi per umbram, et passum eum 
fuisse umbratiliter, non tamen in vera carne credebat. Κατὰ Λουχᾶν 


1, Verba putative — — inquit vere om. 4. 

Cap. XLV. 7n Babc. inscriptum est Mancirox. — 1. catholicae om..Ab. 2. er- 
rores (^.e. erroris) mortiferi proponebat 4. 3.inquit quod .d. 4. rumpuntur utres 
et effunditur 4. 5. Κατὰ Λουχᾶν D. Secundum Lucam reliqui. 


terae. istorum originis sive ordinis pe- 
stes, quae duo principia sibi ignota 
introducunt, ut Cerdon et Marcion: vel 
contraria, ut Manichaeus" etc. Sed 
non dubium est Cerdonem quoque duo 
principia pugnantia inter se ac contra- 
ria statuisse ,wnum bonum et alterum 
saevum. Donum superiorem: saevum 
hunc, mundi creatorem." Append. ad 
Tertull. de Praescript. c. 51. (F.) 

c. non natum asserit de virgine] Non 
de virginitate Mariae sed de veritate 
nativitatis hoc accipiendum, quam tan- 
tum umbratiliter et χατὰ δόχησιν factam 
Cerdo existimabat. Epiphanius XLI. 1. 
οὐ εἶναι δὲ τὸν Χριστὸν γεγενημένον ἐχ 
Μαρίας, μηδὲ ἐν σαχρὶ πεφηνέναι: " ,nec 
ex virgine natum, sed omnino nec na- 
tum" appendix ad Tertull. [V. Chri- 
stiani Kortholti notas ad Iustinum p. 
92. b. sq.] (F.) 

d. nec de caelo descendisse] Quae 
Valentini et Apellis erat opinio. (F.) 

Cap. XLV. — a. Ponticus] Vide Is. 
Vossium p. 34. ad Catullum et D. do- 


ctoris mei Tho. Ittigii diss. de Haere- 
siarchis p. 195. (1) 

b. urbem Romam devenit] Ante sae- 
culi secundi medium. Confer Blondel- 
lum de Episcopis p. 19. seq. (1) 

c. scriptum est] Matth. IX. 16. In 
S. Archelai disp. cum Manete pag. 90. 
Sicut si assumentum panni rudis as- 
suat quis vestimento veteri, maior scis- 
sura Sit: dta etiam corpus si praecla- 
rissimo operi adsociatum fuerit, interi- 
γε." (F.) 

d. Et iterum] Matth. VII.'S. Eodem 
dicto abusus Manes ad duo principia 
ingerenda. Vide Epiphanium T. 1. p. 
623. [Ante Manichaeum etiam legem 
prophetasque Marcion condemmabat, 
ut testatur Augustinus lib. I. c. Adver- 
sarium legis et prophetarum e. 1.] (7) 


e. putative apparuisse] Provocavit 
Marcion inter alia ad locum Philipp. II. 
τ. ubi Christus dicitur ἐν ὁμοιώματι ἀν- 
θρώπων γενόμενος, ad quem locum in- 
spice si placet Theophylactum. Chry- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


49 


autem evangelium! solum accipit, non evangelia, nec epistolas 
8 Pauli apostoli, nisi ad Timotheum et Titum?; quae enim de Chri- 
sto "dicunt ut de deo vero, praeterit, quae autem quasi de homine 
dieunt scripturae, ea accipit capitula, et neque Christum iudicem 
esse omnium confitetur. Qui devictus atque fugatus a beato Ioanne 
evangelista et a presbyteris de civitate Ephesi Romae hanc haere- 


sim seminabat. 


Lucanus? ! post istum quidam similia Marcioni statuens ac de- 
cernens, ut ille doctor ipsius Marcion, est in omnibus ementitus. 

Fuit Apelles discipulus eius?, similia in quibusdam Marcioni 
praedicans, qui interrogatus a quibusdam !quonam modo de fide 
sentiret, respondit, Non mihi opus est ?discere^ a Marcione, ut duo 


6. beati Pauli A. 7. dicunt de deo 44. dicunt scripturae, ut de deo 5. 8. scri- 


pturae om. b. 


Cap. XLVI. zn Babc. inscriptum est LvcAsvs. — 


post istum quidem ὁ. 


l. quidam post istum 4. 


Cap. XLVII. in Baóc. inscriptum est APEuLEs. — 1. quomodo 44. 2. discere 
"οι, de emendat. I. B. Cotelerit, dicere A Bab. 


sostomum etiam homil. LXX XIII. ad 
Matthaeum pag. 863. 865. (F.) 


f. secundum Lucam evangelium] Sed 
variis modis mutilatum, atque ut vide- 
tur sine Lucae nomine praefixo, ac 
praemissis Marcionis antithesibus. Vide 
Tertullianum IV. 4. contra Marcion. 
Irenaeum I.29.III. 11. Origenem lib. 2. 
contra Celsum pag. 11. et in Philocalia 
c. 9. Epiphan. XLII. 10. seq. et Nice- 
tam IV. 10. Thesauri Orthodoxae Fidei. 
Ut in aliis ita hac quoque in parte Cer- 
donis magistri sui vestigiis Marcio in- 
stitit, de quo appendix Tertulliani de 
Praescript. cap. 5l. , solum evangelium 
Lucae, nec tamen totum recipit."  (F.) 

v. nec epistolas Pauli nisi| Imo epi- 
stolas Pauli caeteras receptas, solas 
illas ad Timotheum ac Titum repudia- 
tas a Marcione, constat e Tertulliano 
V. 20. contra Marcion., Hieronymo, Epi- 
phanio. (1...) 

h. neque Christum iudicem omnium] 
Ideo repudiavit Marcion epistolas ad 
Timotheum, in quarum posteriore di- 
serte scriptum IV. 1. Iesum ,u£AXovce 
χρίνειν ζῶντας xal νεχρούς." (1) 

i. a beato Ioanne evangelista] Quo- 
modo fieri potest, inquit Latinus Lati- 
nius, ut Marcion Cerdonis discipulus, 
loannis apostoli tempore cognitus es- 
set? cum nec Cerdon ante Hyginum, 
(qui fuisse Romae episcopus creditur 
ab A. C. 188. ad 150.) nec Marcion ante 
Anicetum (ab A. 150. ad 154.) cognitus 


fuerit, ut Irenaeus, Tertullianus et Cy- 
prianus docent. (F.) 

Cap. XLVI. — a. Lucanus] Hic La- 
cianus dicitur Epiphanio et Damasceno 
Haeresi 49. et Nicetae IV. 15. "Thesauri 
Orthodoxae Fidei. Diversus a Luciano 
Arianorum martyre a quo Lucianistae. 
Caeterum ἃ Rhodone apud Eusebium 
V. 19. Hist. sub λύχου ποντιχοῦ nomine 
non Lucanum, ut volebat Baronius ad 
A. C. 146., sed Lucani magistrum Mar- 
cionem intelligi, bene notavit B. Itti- 
gius pag. 136. diss. de Haeresiarchis. 
Meminit Lucani praeter Tertull. c. 2. 
de Resurrect. et. c. 51. de Praescript. 
Origenes lib. 2. contra Celsum p. 77... με- 
ταχαράξαντας δὲ τὸ εὐαγγέλιον ἄλλους 
οὐχ οἶδα 7, τοὺς ἀπὸ Μαρχίωνος χαὶ τοὺς 
ἀπὸ Οὐαλεντίνου, οἶμαι δὲ χαὶ τοὺς ἀπὸ 
Λουχάνου. (1) 

Cap. XLVIL — a. discipulus eius] 
Non Lucani, sed Marcionis intellige, 
quem institutorem et praeformatorem 
Apellis vocat Tertullianus cap. 30. de 
Praescript. [Origines c. Celsum p. 267: 
,9 Μαρχίωνος γνώριμος ᾿Απελλῆς. Ori- 
genes homil. 2. in Genesin: , Apelles 
discipulus quidem Marcionis, sed alte- 
rius haereseos magis quam eius quam 
a magistro suscepit, inventor extitit. Is 
dum assignare cupit scripta Mosis nihil 
in se divinae sapientiae, nihilque sancti 
spiritus continere, exaggerat huiusmodi 
dicta" ete. Lucani συσχολαστὴν Apel- 
lem vocat Epiphanius T. 1. p. 380. (1) 

b. Non mihi opus est discere] lta 


Cap. XLVI. 


Cap. XLVIT. 


50 PHILASTRI 


principia adseram coaeterna: ego enim unum principium esse prae- 
dico, *quem deum cognosco, qui deus fecit angelos, fecit etiam alte- 
ram virtutem, *quem deum scio esse secundum*, qui et virtus dei 
est, quae fecit ?mundum. Hic autem deus, qui fecit mundum, non 
est, inquit, bonus , ut ille qui fecit illum: subiectus *autem est deo 
illi a quo et factus est iste, qui et nutui et iussioni et praeceptis 
paret illius in omnibus ?. Cuius Ariani nunc consortes? sunt atque 
fautores, sic praedicantes atque sentientes. Dicit autem Christum 
in carne apparuisse, non tamen, sicut Valentinus?, de caelo car- 
nem 'desumpsisse. Ait etiam post passionem non carnem surre- 
xisse^, sed de quatuor elementis, *id est de sicco δέ hwmido, calido 
et frigido accepisse Christum et in resurrectione iterum reddidisse 
elementis quae de mundo acceperat, eaque in terram dimisisse, 
ipsum ?autem in caelum sine carne ascendisse asserit. Sub aposto- 
lis? itaque hae fuerunt haereses per ordinem. 


3. quod ὁ. 4. quam ὁ. 5. mundum 4A. illum reiqui.. Ceterum in Ba. distin- 
ctum est scio esse. Secundum cett. 6. aut c. 7. deposuisse A. S. id est de sicco 
et humido, calido et frigido accepisse Christum et in resurrectione iterum reddi- 
disse elementis ego. id est de sicco, calido etfrigido accepisse Christum et in resur- 
rectione iterum reddidisse elementis 4. Hteliqué ea verba non habent. 9. autem 
om. Babc. 10. Post verba per ordinem i» (4) Bab. inscriptio nescio an subscri- 
ptio potius dicenda, legitur haec: CarALOGYS HAERESEON QVAE SYB APOSTOLIS 


xxTITERVNT, quae verba Fabricius expunzit. 


recte pro dicere, quod erat in editis, 
emendavit Cotelerius T. 1. Monument. 
p.712. (F.) ; 

c. quem deum scio esse secundum] 
Sic bene iterum Cotelerius pro eo quod 
habebant editi: ,quem deum scio esse. 
Secundum qui et virtus dei est quae fe- 
cit illum." Idem de Apelle tradunt Epi- 
phanius et Damascenus Haeresi 24. Au- 
gustinus et Auctor Praedestinati c. 22. 
Io. Zonaras apud Coteler. T. 3. Monu- 
ment. pag. 40. ,Évx τε θεὸν ὁμολογεῖ 
ἀνώτατον, τὸν ἕνα δὲ ἕτερον πεποιηχέναι 
αὖθίς φησιν᾽ οἷο. (F.) ᾿ 

d. praeceptis paret illius in omnibus] 
Hoc contra Apellis mentem additum est 
a Philastrio. Nam Apellis sententia 
fuit inferiorem deum, quem summus 
ille produxerat, ab eiusdem bonitate 
per malignitatem defecisse. Ita diserte 
Epiphanius, Augustinus et alii. Auctor 
Praedestinati c. 22. ,-Apelles unum fa- 
tetur. principium, hoc est bonum, et ab 
ipso factum. alterum, id est ab ipso uno 
principio alterum factum est. Quod cum 
malignum, esset inventum , a. bono abie- 
ctum est: abiectum vero a bono princi- 
pio hoc. principium quod malignabatur 


contra, boni principii voluntatem, in sua 
malignitate mundum fecit." (F.) 

e. Àriani nunc consortes] Tantum 
in eo cum Apelle sentiebant Ariani, 
quod secundum deum priore inferiorem 
introducerent, in caeteris omnibus longe 
ab illius haeresi alieni. (1) 

f. in carne apparuisse] Quam non 
per nativitatem ex matre, verum ex 
quatuor elementis mutuatus sibi aptas- 
set. Vide Tertullianum de Carne Chri- 
sti c. 6. et contra Marcionem III. c. 11. 
Idem Tertullianus haec Apellis com- 
menta pluribus oppugnaverat in libro 
contra Apelleianos, quem desideramus. 
( Fabr.) 

g. sicut Valentinus] Supra c.38. (F.) 

h. post passionem non carnem sur- 
rexisse] Statuit Apelles carnem a Chri- 
sto in sepultura relictam ut in elementa 
a quibus petita erat iterum dissiparetur. 
Tangit hane Apellis opinionem etiam 
Greg. Nazianzenus Epistola 1. ad Cle- 
donium. Vide Io. Pearsonium ad Sym- 
bolum Apostol. pag. 480. edit. Latinae. 
(Fabr.) 

i. Sub apostolis] Latius hoc acci- 
piendum etiam post apostolorum tem- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


91 


Post Decii* autem persecutionem fuit ! Tatianus^ quidam, disci- cap. x, vim. 
pulus sancti ?Iustini martyris, qui recessit a veritate post passio- 
nem ipsius, doctrinamque ?tanti ac tam beati martyris et magistri 
contempsit in omnibus, dicens Aeonas quosdam? de caelo fuisse 
prolatos, addens etiam hoc, Adam patrem nostrum protoplastum 
non salvari. *Abstinentiam autem nuntians sicut Marcioní deli- 
ravit, qui etiam generationem hominum? execratur, et ius nupti- 
arum legitimum abiicit, idque iuris a deo statutum non confitetur. 

Alii autem post istos surrexerunt, Cataphryges^, in Phrygia 
provincia habitantes. Isti prophetas et legem accipiunt^, patrem 
et filium et spiritum confitentur*^, carnis resurrectionem expectant, 


Cap. XLVIII. i» Babc. inscriptum est 'TATIANvS (TACIANVS Da. TARCIANVS D.) 
— 1. Tacianus quidam Ba. Tarcianus quidam ὦ. Tacianus autem 4. 2. Juliani? 
3. tanti sancti ac beati 4. 4. Ita emendavi ex Irenaeo I. 28. Vulgo enim extat 


Cap. XLIX. 


prolatos. Addens -- salvari. Aeonas autem - - deliravit. Qui cett. 
Cap. XLIX. n Babe. inscriptum est CarAPHRYGES. — 


pora. Verba autem quae hinc in editis 
tanquam novus titulus praemittebantur 
' proximis capitibus: Catalogus haereseon 
quae sub apostolis extiterunt, merito ut- 
pote aliena atque hoc loco penitus in- 
epta expunxi. (1) 

Cap. XLVIII. — a. Post Decii] Sive 
Philastrii, sive (quod libenter credo) 
librarii haec est hallucinatio; centum 
fere annis Decii persecutionem, quae 
A. €. 250. Christianos affligebat, Ta- 
tiani haeresis antecessit. Igitur pro De- 
cii Allatius ad Eustathium Antiochenum 
pag. 1. legit Adriani. Propius fuerit 
Aeli. (F.) 

b. Tatianus] Tatianos ab Encratitis 
minime discernit Isidorus Origg. VIII., 
5. dum ait: , Tatiani a Tatiano quodam 
vocati, qui et Encratitae dicti sunt quia 
abominantur carnes." Epiphanius au- 
tem Tatianos et Encratitas ita distin- 
guit, ut Encratitas Tatiani schismaticos 
dicat, narrante Augustino de Haeres. 
cap. 25. De Encratitis Philastrius c. 12. 
( Galeard.) 

c. post passionem ipsius] ,Mez& τὴν 
τοῦ διδασχάλου τελείωσιν." "Theodoret. 
lib. 1. c. 20. de Haereticis Fabulis: οὕτε 
δὲ ἐτελεύτα ᾿Ιουστῖνος ὃ &ytoc" etc. Epi- 
phan. XLVI. 1. μετὰ τὴν ἐχείνου μαρτυ- 
ρίαν." Irenaeus lib. 1. 6.91. Martyrium 
obiit S. Iustinus A. C. 150. Antonini 
Pii duodecimo. (.) 

d. Aeonas quosdam] , Prolationes fa- 
bulosas seculorum" vocat Augustinus 
Haeresi 25. In hac parte cum Valen- 
tino sensisse Tatianum, notatum Ire- 
naeo lib. 1. c. 31., unde ab auctore ap- 
pendicis ad Tertull. de Praescript. c. 51. 


» totus secundum Valentinum sapere" 
traditur. (F.) 

e. Adam non salvari] De hac Tatiani 
opinione vide DB. Ittigium de Haeresi- 
archis p. 206. seq. Samuelis Andreae 
diss. de Salute Adami: et Vossii Theses 
Theologicas diss. 2. thes. 2. p. 50. 'Ta- 
tianum egregie confutavit S. Irenaeus 
lib. III. c. 34.35.39. (1) 

f. sicut Marcion] Imo sicut Valenti- 
nus. Nihil de Aeonibus supra c. 45. in 
Marcione Philastrius. (1) 

g. generationem hominum] Παιδο- 
ποιίαν cum nuptiis detestatus Encratitas 
testis Olemens Alex. 1. Strom. p. 223. 
Confer quae ex Irenaeo Eusebius IV. 
29. Hist. (F.) 

Cap. XLIX. — a. Cataphryges] Mon- 
tanistae a Phrygia velut patria origine 
ot χατὰ Φρύγας dicti, etiam Φρύγες, et 
Epiphanio Φρυγασταί. NazianzenusOrat. 
14. p. 221. ,7, Φρυγῶν εἰς ἔτι xoi νῦν 
μανία."  (F.) 

b. prophetas et legem accipiunt] Epi- 
phan. XLVIIL 1. t inia Tus 
ται, παλαιὰν xol νέαν διαθήχην. (1) 

c. patrem, filium et spiritum s. con- 
fitentur] Idem Epiphan. «περὶ δὲ za- 
τρὸς xai υἱοῦ xal ἁγίου πνεύματος ὁμοίως 
φρονοῦσι τῇ ἁγία καθολιχὴ ἐχχλησία.᾽" Sa- 
tis hoc patet etiam ex "l'ertulliani, iam 
Montanistae, scriptis. Igitur quod Sa- 
bellii errorem Montanistis veteres qui- 
dam impingunt, nec Montano ipsi nec 
universae sectae tribuendum, sed pau- 
cis quibusdam ex Montani schola, a 
magistro ipso hac in parte dissidenti- 
bus. (F.) 

d. resurrectionem expectant] Epiph. 

4" 


59 PHILASTRI 


quae et catholica eeclesia praedicat: quosdam autem suos prophe- 
tas, id est Montanum nomine, et Priscillam et Maximillam* annun- 
tiant, quos neque prophetae neque Christus nuntiavit. Addunt 
etiam plenitudinem saneti spiritus non per apostolos Christo 
dante fuisse concessam, sed per illos suos pseudoprophetas aesti- 
mant ?impertitam, et separant se a catholica ecclesia ? per illos suos 
^pseudoprophetas et falsos doctores. ?lHi mortuos baptizant*, 
publice mysteria celebrant^, *Pepuzam! villam suam, quae sic di- 
citur in Phrygia, Hierusalem appellant, ubi Maximilla et * Priscilla 
et ipse Montanus vitae tempus vanum et infructuosum habuisse 
dinoscuntur. Ubi et mysterium *Cynicorum*! et infantis execranda 


l. apostolos beatos Christo A. 
tas 4.  5.Hii B. 


2. impartitam c. 
6. Pepugam 44. Pepuram Bab. 


ὃ. propter 4. 4. prophe- 
1. Prisea habent Bab. 1n 


margg. S.scenicorum Aabent Bab. in margg. 


10 νεχρῶν ἀνάστασιν ὁμοίως λέγουσι." 
Egregie hoc etiam dogma singulari de 
Resurrectione Carnis libro propugnavit 
Tertullianus, iam Montani discipulus, 
cuius ,prophetiam novam de paracleto 
inundantem" laudat capite ult. et c. 11. 
,de quibus luculenter per prophetidem 
Priscam: Carnes sunt, et carnem ode- 
runt. (F.) 

e. Montanum, Priscillam et Maximil- 
lam] Tertullianus contra Praxeam c. 
1. ,.Nam idem tunc (Praxeas) episco- 
pum Romanum (Victorem circa A. C. 
198.) agnoscentem am prophetias Mon- 
tani, Priscae, Maximillae, et ex ea agni- 
tione pacem ecclesiis Asiae et Phrygiae 
inferentem, falsa, de ipsis prophetis et 
ecclesiis eorum adseverando, et prae- 
decessorum etus auctoritates defendendo, 
coégit et literas pacis revocare iam 
emissas, et a proposito recipiendorum 
charismatum cessare." ldem c. 9. libri 
de Anima: ,£st hodie soror apud nos 
revelationum charismata sortita" etc. 
Diligenter, ut solet, et erudite de iacta- 
tis hisce prophetiis Tillemontius T. 2. 
Memor. Eccles. p. 419. seq. [V. Didy- 
mum in Catena ad Actor X, 10. tom. 
IV. Anecdd. Wolfii p. 49.seq.] (1) 

f. plenitudinem sancti spiritus] Pro- 
missionem de spiritu s. impertiendo 
a Christo datam Montanistae negabant 
repraesentatam ad plenum in effusione 
facta super apostolos Actor. 2., sed per- 
fectiorem eius exhibitionem impletam 
in Montano, Priscaque et Maxillima, 
at deinceps nullos amplius sperandos 
prophetas. Maximilla apud Epiphanium 
XLVIII. 2, ,ózt μετ᾽ ἐμξ προφῆτις οὐχέτι 


ἔσται, ἀλλὰ συντέλεια 5: Ροδὲ me mulla 
amplius erit prophetis, sed iam finis ac 
perfectio." (1) 

g. mortuos baptizant] Vide Vossium 
de Baptismo disp. XII. thes. 2. p. 159. 
seq., qui ab hoc Montanistarum abusu 
recte distinguit alterum Cerinthiano- 
rum et Marcionitarum vivos pro mor- 
tuis baptizantium, de quo Grotius ad 
1. Cor. XV. 29. et Wilhelmus Wall in 
Historia Paedobaptismi, anglice edita 
p.239 seq. (FF. 

h. publice mysteria celebrant] Epi- 
phan. XLVIII. 14. de Pepuza Cataphry- 
gum sermonem faciens: ,60cv ἀπερχό- 
μένοι μυστήριά τινα ἐπιτελοῦσιν ἐν τῷ 
τόπῳ χαὶ ἁγιάζουσιν͵ ὡς ὑπολαμβάνουσιν." 


i. Pepuzam] Male in superioribus 
editionibus Pepuram. Epiphan. XLVIII. 
14. τιμῶσι δὲ οἱ τοιοῦτοι xol τόπον τινὰ 
ἔρημον ἐν τῇ Φρυγία, Πέπουζάν ποτε χα- 
λουμένην πόλιν, νῦν δὲ ἠδαφιασμένην. Καί 
φασιν ἐχέϊσε κατιέναι τὴν ἄνω "Iepouca- 


Aie" Pepuziani, de quibus XLIX. 1. 
(F.) 


k. Cynicorum] Cynicorum myste- 
rium illustrat decantatissima illa fa- ' 
bula de cane tenebrarum lenone in 
coetibus veterum Christianorum. V. 
quae adnotarunt ad Tertull. Apolog. 2. 
1. Ad Natt. I., 16. 

l. mysterium Cynicorum] Al. scenz- 
corum: sed putem legendum Cyntillia- 
norum, idque scriptum pro Quintillia- 
norum, Epiphanius XLVIIL. 14. ,ἐν τῇ 
συζύγῳ ταύτης αἱρέσεως τῆς τῶν Κυντιλ- 
λιανῶν εἴτουν Πρισχιλλιανῶν χαὶ Πεπου- 
ζιανῶν καλουμένῃ δεινόν τι χαὶ ἀθέμιτον 


DE HAERESIBUS LIBER. 


93 


celebratur impietas. Dicunt enim eos de infantis sanguine in pa- 
scha miscere in suum sacrificium, ?*suisque !?ita ubique emittere 
perniciosis et falsis satellitibus. 

Post istos Theodotus quidam, Byzantinus? genere, denegator 
Christi dei !nostri in persecutione^ extitit salvatoris, qui coepit 
dicere, docens ita: Communis *homo erat ut omnes homines Chri- 
stus. Hoc autem dicebat, ut denegationis opprobrium ab homini- 
bus non amplius pateretur, cogitans quod si qui ei diceret, Quare 
negasti Christum deum ae dominum? diceret quod hominem ?ne- 
gavit, non deum. Isti utuntur capitulis scripturarum? quae de Chri- 
sto veluti de homine edocent, quae autem *ut de deo dicunt, ea 
5vero non accipiunt, legentes et nullo modo intelligentes, impieta- 
tisque paganae et caecitatis Iudaicae consortes se potius quam 
Christianae salutis participes demonstrantes. 

Sunt alii ! docentes *uecowopóv^, id. est filium intrare in pa- 

irem et ut vas in vase inesse, ignorantes quod asserant, cum sal- 
vator non dixerit filium in patrem intrare, sed aequalitatis causam 
in divinitate et potentia docuerit, non introitum aut continentiam ^, 
ut illi *aestimant, *impertitam. Et separant se a catholica ecclesia, 


Ὁ. suique ὁ. 
οὐ perniciosis et satellibus ὁ. 


Cap. L. in Babe. inscriptum habet 'Tagoporvs. — 1. nostri om. 4. 
9. negavit 4. negavi re/iqui. 


quit homo 4. 
5. isti ὁ. Reposuerim vera. 


10. ita emittere perniciosis satellitibus .4. ita ubique emittere 


2. in- 
4. ut de deo 4. de deo reliqui. 


Cap. LI. Zn abe. inscriptum habet HAERESIS DE PATRIS ET FILII SVBSTAN- 


TIA. — 1. docentes ego, dicentes libri omnes. 
9. Verba aestimant — — illos suos pseudo- 
4. impartitam c. 


A. μϑτάννισμον Ba, μεταννιχάν b. 
prophetas desideruntur in A. 


ἔργον φασὶ γίνεσθαι. Παΐδα γὰρ κομιδῇ νή- 
πῖον χατὰ ἑορτήν τινα OU ὅλου τοῦ σώμα- 
τος χαταχεντῶντες ῥαφίσι χαλχαῖς, τὸ αἷμα 
αὐτοῦ προςπορίζονται ἑαυτοῖς εἰς ἐπιτή- 
δεύσιν δῆθεν θυσίας." (F.) 

Cap. L. — ἃ. Theodotus Byzantinus] 
Coriarius hic est, diversus a Theodoto 
" Montanista, de quo Asterius Urbanus 
apud Eusebium V. 16., et a Theodoto 
trapezita auctore Melchisedecianorum, 
de quo infra ad c. 52. De "Theodoto 
coriario B. Ittigius de Haeresiarchis p. 
259. seq., cui iunges Pearsonium parte 
2. Vindic. Ignatii p. 23. et in operibus 
postumis p. 147. seq. et quae notavi ad 
5. Hippolytum contra Noétum T. 2. p. 7. 
(F.) 

b. in persecutione] En erubescen- 
dam causam ereptae Christo divinitatis, 
quo magis videlicet excusabilis vide- 
retur facta in persecutione ab ipso ho- 
minis nudiabnegatio. Synodiecum Pappi 


2. μεταγγισμιόν c. metangesmon 


c. ὃ. de Theodoto Byzantio: ,zo ἐξαρ- 
νησάμενος τὸν Χριστὸν, ἐσχάτως ὑπὸ τῶν 
πιστῶν ὀνειδιζόμενος. [Καὶ μὴ φέρων τὴν 
αἰσχύνην, εἰπεῖν ἐτόλμησεν; o ἀνόσιος, ἐγὼ 
θεὸν οὐχ ἀρνησάμην, ἀλλὰ ἄνθρωπον ψι- 
λό) 

c. capitulis seripturarum] Specimen 
habes in Theodoti huius eclogis ad cal- 
cem Clementis Alex. (F.) 

Cap. LI. — a. μεταγγισμόν] Ita scripsi 
pro vocabulo nihili μετάνισμον. Apud 
Augustinum et Auctorem Praedestinati 
c. 98. memorantur haeretici Metangis- 
monitae dicti a vocabulo &yyétov, quo 
vas denotatur, quod ita docerent filium 
esse in patre ut vas minus intra vas 
maius. Confer Nicetam lib. I. Thesauri 
c. ὃ. et 4. et lib. 2. c. 59. et lib. 2. c. 82. 
(F.) 

b. introitum aut continentiam] Qua 
intra patrem tanquam maiorem conti- 
neatur. (7) 


Cap. L. 


Cap. 1.1. 


Cap. LII. 


Cap. LIII. 


PHILASTRI 


54 


propter illos suos pseudoprophetas*: insaniunt *adsentientes, et 
non intelligentes, quod qualis immensus est pater, talis est et filius, 
talis est et spiritus sanctus?, aequalis in omnibus, ita ut sit *$immo- 
bilis trinitas, immensa et omnipotens atque sempiterna ubique, 
"quae nobis nuntiatur ex sanctis scripturis apertissime, ut et sint 
tres personae viventes in perpetuum, et aequales in omni maie- 
state et potentia, filius tamen et spiritus sanctus de patre sint proprie. 

Post 'istos alii* recedentes ab ?his dixerunt similia, addunt 
etiam Melchisedech sacerdotem ?virtutem dei magnam esse, et 
nomina quaedam diversa hominum" adserunt a fide catholica *dis- 
sonantes. 

Alii autem Noétiani, insensati cuiusdam nomine !Noéti*, qui 
dicebat patrem omnipotentem ipsum esse Christum, et ipsum na- 
tum et ipsum passum et ipsum mortuum fuisse in corpore. Hic 
etiam dicebat se * Moysen esse, ?et fratrem suum Heliam " prophetam. 


2. adsentientes 4. id sentientes reliqui, in quibus fere distinctio est pseudo- 


prophetas insaniunt, id sentientes ceff. 


om. A. 


6. immutabilis ὁ. i» marg. 7. quae 


Cap. LII. zn Babc. inscriptum habet De MELCHISEDECH. —  l. illos A. 


2. hiis B. 38. dicentes virtutem 4. 


4. dissonantia /. 


Cap. LIIL. 2n Babc. inscriptum habet Nogrrasr. — 1. Noeti c. Noetiani reli- 


qui. 


c. pseudoprophetas] Haec nescio quo- 
modo huc irrepserint ex haeresi Cata- 
phrygum, ubi totidem verbis omnino 
leguntur. Certe nullus hic loeus pseu- 
doprophetis ibi recte memoratis propter 
Montanum et Priscillam, reliqua au- 
tem superflua et ἄτοπα. quod minime 
Fabricio observatum. ( Galeard.) Pro 7d 
sentientes ex veteri libro reposui adsen- 
tientes , intell. pseudoprophetis suis. 

d. immensus pater, talis est et filius, 
talis est et spiritus s.] Iisdem fere ver- 
bis in Symbolo quod vocamus Athana- 
sianum: ,Zmmensus pater, immensus 
filius, immensus spiritus 8. (F.) 

Cap. LII. — a. alii] Praesenti capite 
Theodotum trapezitam videtur tangere 
Philaster, auctorem Melchisedeciano- 
rum, ut recte Latinius annotavit. Hic 
Melchisedechum virtutem dei Christo 
superiorem esse docuit, quod de Christo 
sit dictum eum esse sacerdotem in ae- 
ternum secundum ordinem Melchise- 
dech, et Christus agat pro hominibus, 
deprecator etadvocatus ipsorum factus, 
Melchisedech faciat pro caelestibus an- 
gelis atque virtutibus. Vide appendicem 
ad Tertullianum de Praescript. capite 
ult. Epiphanium et Damascenum hae- 
resi 99. Augustinum et Auctorem Prae- 


2. Moysen Ba. Mosen c. Mosem ( A )b. 


3. et om. b. 


destinati c. 34. Theodoretum lib. 2. de 
Haeretieis Fab. c. 6. Etiam nostrum 
infra c. 143. (F.) 

b. nomina quaedam diversa homi- 
num] Ex Epiphanio LV. 2., ubi tradi- 
tur Melchisedecianos nomina parentum 
Melchisedeci iactasse, patris Heraclae, 
matris Astaroth vel Asteriae. (F.) 

Cap. LIII. — a. insensati cuiusdam 
nomine Noéti] Ita legendus et inter- 
pungendus iste locus, nam in editis 
male erat: ,:A/i autem INoétiani insen- 
sati, cuiusdam nomine Noétiani." Ma- 
nifestum porro est alludi ad Νοητοῦ no- 
men, nam Zasensatus est ἀνόητος. Sic 
pro Cerdone dictus ἀχέρδων, pro Euno- 
mio Anomius, pro Sibylla ἀβυλλα. 'pro 
Macario ἀμαχάριος, pro Eudoxio Ado- 
xius, pro Eusebio Asebius, pro Eutyche 
Atyches, pro Eutacto Atactus et simi- 
lia. Noéti dann quae circa A. C. 245. 
prodi ab eo coepit, bene confutavit S. 
Hippolytus, cuius scriptum Graece et 
Latine habes tomo posteriore operum 
sancti martyris, nuper a me vulgato- 
rum. (F.) 

b. Heliam prophetam] Imo Aaronem. 
S. Hippolytus p. 6. de Noéto: ,οοὗτος 
ἔλεγεν ἑαυτὸν εἶναι Μωῦσῆν, xo τὸν ἀδελ- 
φὸν αὐτοῦ ᾿λαρών." Eadem ex Hippo- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


55 


Sabellius post istum, de Libya*, discipulus eius, similitudinem cap. ΜΙΝ. 
sui doctoris itidem secutus est et errorem, unde et Sabelliani po- 
stea sunt appellati, qui et Patripassiani^, et *Praxeani a Praxea*, 
?et Hermogeniani ab Hermogene?, qui fuerunt in Africa, *qui et 
ita sentientes abiecti sunt ab ecclesia catholica. 

Quae est haec vanitas Galatarum*, Seleuci et ! Hermiae^ haere- 
ticorum? Qui cum volunt deum esse ?incorporeum, hylen etiam, 
id est materiam mundi coaeternam esse cum deo asserunt, et ma- 
teriam quidem elementorum, quae est sine anima, irrationabilis 
scilicet, quae facta est a deo patre per filium ex nihilo, ut possit 
esse quae ante non erat, non ita accipiunt^!; spiritum autem ho- 
minis, id est animam non ?factam a deo per filium, sed de terra 


Cap. LV. 


. DE DEO CORPOREO. — 


Cap. LIV. i» Babc. inscriptum habet SagEgrrivs. — 1. illum ὁ. 
3. et Hermogeniani ab Hermogene Ba (in margg.)c. et Hermo- 


libri omnes, 


gene (44)Bab. 4. qui om. A. 


2. Praxiani 


Cap. LV. in abc. inscriptum est SELEYCI ET HERMIAE (HERMINAE ὦ.) HAERESIS 


ὃ. factum ὁ. 


lyto Epiphanius et Damascenus hae- 
resi 91. (F.) 

Cap. LIV. — a. de Libya] Libycum 
haereticum vocat Basilius Epist. 62. et 
apud Nicephorum VI. 25., tum Nicetas 
Byz. pro Concilio Chalcedonensi p. 675. 
Haeresis Sabellii erupit eirca A. C. 257. 
de qua desideramus D. Ittigii τοῦ μα- 
χαρίτου diatribam quam promisit in He- 
ptade diss. p. 432. Interim evolvere li- 
cebit Rev. Christiani Wormii Historiam 
Sabellianismi editam a. 1696. 8. Vide 
sis etiam Epiphanium et Damascenum 
haeresi 62. Augustinum et Auctorem 
Praedestinati c. 41. [Victorem Viten- 
sem lib. III, cap. 6. Augustini tempore 
Marcionistarum et Sabellianorum hae- 
reses silebantur, ut testatur Epistola 56. 
(118. ed. novae) ad Dioscorum.] Euthy- 
mii Panopliam titulo X. T. 19. Bibl. 
Patrum ed. Lugd. p. 61. et notas De- 
nedictinorum ad S. Ambrosium T. 2. p. 
445. Petavii Dogmata Theol. de S. 5. 
Trinitate p.33. seq. (.) 

b. Patripassiani] Quod patrem sub 
σχήματι Filii passum esse docerent. 
Confer Petavium lib. 1. de Incarnat. 
c. 9. Pearsonium ad Symbolum Apo- 
stol. p. 281. 566. Elmenhorstium ad 
Gennadium de Dogmatibus Eccles. p. 
103. Beveregium ad Synodicum p. 92. 
ete. (F.) 

c. Praxea] Contra hune exstat prae- 
clarus Tertulliani liber. (.) 

d. Hermogene] Ex Philastrio Her- 


1, Herminae ὁ. 


2. incorporeum 4. corporeum re/zqui. 


mogenem in Sabellii contubernio refe- 
runt Augustinus et Auctor Praedesti- 
nati c. 41. Sed Tertullianus, qui singu- 
lari opere errorem Hermogenis de ma- 
teriae aeternitate confutavit, de Her- 
mogenis patripassianismo ne γρύ. (F.) 

Cap. LV. — a. Galatarum] Infra c. 
96. in locis Galatiae commorari affir- 
mat Hermioritas et Proclianitas. Apud 
Nazianzenum Orat. 14. p. 221. 7; Γαλα- 
τῶν ἄνοια ad similes haereticos respicit, 
verbis simul repetitis ex epistola Pauli 
ad Galatas III. 1., ubi eos ab apostolo 
regionis suae proprietate pulsari obser- 
vat Hieronymus, nam et Callimachus 
poéta Galatis stultitiam exprobrat hym- 
no in Delum v. 184. atque ἄφρονα φῦ- 
λον appellat. (F.) 

b. Seleuci et Hermiae] Confer quae 
de Seleucianis et Hermianis Augusti- 
nus et Praedestinati Auctor c. 59. Qui 
autem Hermias Philastrio et Augustino, 
idem Tertulliano, qui singularem illi 
librum opposuit, Hermogenes. (.) 

c. non ita accipiunt] Animam vide- 
licet ei tribuentes, et rationabilem ha- 
bentes, et negantes a deo patre per 
filium factam. 

d. non ita accipiunt] Non ita accci- 
piunt ut ecclesia accipit catholica, quod 
ἃ deo patre per filium condita sit ma- 
teria ex nihilo, atque ἐξ οὐχ ὄντων iussa 
esse, quae ante non erat, et animae ab 
eodem deo factae sint per filium: sed 
illam quidem materiam, animae ratio- 


56 PHILASTKI 


esse aiunt^; malum autem *aliquando a deof, *aliquando esse a ma- 
teria asserunt. Salvatorem autem in carne negant sedere ad dex- 
teram patris, sed exspoliasse carnem*, et posuisse in solem aesti- 
mant; quia dixit propheta", cum nesciant quid dixerit: /» sole po- 
suit tabernaculum suum. Paradisum visibilem 5negant! a Platone*, 
et "isti vanitatibus servientes, et animas hominum de igne et spi- 
ritu! esse aestimantes *isto baptismo" non utuntur, propter ver- 


4. quondam 4. 
affirmant ex Platone reliqui. 


nabilis expertem matrem elementorum, 
deam faciunt deo coaeternam. Animas 
vero rationabiles non a deo condi, sed 
de materia per angelos ereatores pro- 
dire. Haec Philaster suo more paullo 
obscurius. (F.) 

e. de terra esse aiunt] Hoc est, ut iam 
demonstravi, de materia prodire. Ideo- 
que Hermogenes apud Theodoretum lib. 
l. de Haereticis Fabulis c. 19. docuit 
etiam diabolum et daemonas refunden- 
dos iterum in materiam: «τὸν δὲ διά- 
βολον xoà τοὺς δαίμονας εἰς τὴν ὕλην 
ἀναχεθήσεσθαι. (.) 

f. malum aliquando ἃ deo] Mirus hic 
illorum haereticorum stupor, et alienus 
ab aliis plerisque omnibus, qui duo 
coaeterna principia statuerunt, ut mali 
causam in deo bono etiam quaererent, 
non in solo materia. (F.) 

g. exspoliasse carnem] Id est exu- 
isse se carne, atque illam in sole tan- 
quam futuro tabernaculo suo deposu- 
isse. Seleuciani atque Hermiani doce- 
bant Christi corpus non ascendisse 
ultra solem, sed ibi exutum a Christo, 
in eoque ab ipso depositum fuisse, ut 
recte e Philastrio Augustinus et Prae- 
destinati Auctor c. 59. , Negant salva- 
torem in carne sedere ad dextram pa- 
tris, sed ea se eruisse perhibent, eamque 
in sole posuisse." Probe notavit Pearso- 
nius p. 482. ad Symbolum, geminum 
commentum arrisisse Manichaeis, de 
quibus Nazianzenus epist. 1. ad Cledo- 
nium: ,7z00 γὰρ τὸ σῶμα νῦν, εἰ μὴ μετὰ 
τοῦ προςλαβόντος: οὐ γὰρ δὴ χατὰ τοὺς 
τῶν Μανιχαίων λήρους τῷ ἡλίῳ ἐναποτέ- 
θηται, ἵνα τιμηθῇ διὰ τῆς ἀτιμίας." Αὐ- 
gustinus X X.2. contra Faustum docet, 
ex Manichaeorum sententia, patrem in 
luce inaccessa, filium in luce solis et 
lunae et spiritum s. in omni aeris am- 
bitu sedem suam fixisse. Et Christum 
ipsum esse solem tract. 24. in Iohan- 
nem: ,Manichaei solem istum carneis 


ὃ. quondam esse materiam «4. 
1. istis 5. 


6. negant a Platone A. 
8. illo ὁ. 


oculis visibilem, expositum et publicum 
non tantum hominibus sed etiam pecori- 
bus ad videndum, Christum. dominum 
esse putarunt." Catena patrum in Psalm. 
XVIII. οὐ γὰρ προςεχτέον toic τῶν atpc- 
τιχῶν φληνάφοις, οἵ φασιν μετὰ τὴν ἀνά- 
στάσιν ὃ σωτὴρ ἐν τῇ ἡλιαχῇ σφαίρα ἀπέ- 
θετο ὃ ἐφόρησε σῶμα, φυλάττεσθαι μέχρι 
τῆς δευτέρας παρουσίας." "Theodoretus 
lib. 1. Haeret. Fab. ο. 19. de Hermogene: 
οὗτος τὸ xuplou σῶμα ἐν τῷ Alo 
εἶπεν ἀποτεθῆναι.᾽ In excerptis Theodoti 
pag. 808. ,2v τῷ ἡλίῳ ἔθετο τὸ σχήνωμα 
αὐτοῦ. "Ἔνιοι μὲν οὖν φασι τὸ σῶμα τοῦ 
χυρίου ἐν τῷ ἡλίῳ αὐτὸν ἀποτίθεσθαι, ὡς 
“Ἑρμογένης. Hue quoque Is. Vossius c. 
ὃ. deSibyllinis Oraculis putat pertinere 
illud Sibyllinum: 

»Καὶ τότ᾽ ἀπ᾿ ἠελίοιο θεὸς πέμψει βα- 

oU, 

Ὃς πᾶσαν γαΐαν παύσε: πολέμοιο χα- 

χόϊὸ. Ὁ 

h. dixit propheta] Psal. XVIII. ( XIX.) 
6.(4.), cuius loci hune sensum esse 
putat Iustinus quaest. 62. ad Orthodox. 
»τοὺς οὐρανοὺς ἔθετο σχήνωμα ἡλίου." 
(F'abr.) 

i Paradisum visibilem — negant] 
Quemadmodum initio capitis liber San- 
zermanensis suppeditabat verissimam 
scripturam ,cum volunt deum esse in- 
corporeum" pro eo quod vulgo, sed 
mendose, scriptum habetur ,cum deum 
volunt esse corporeum," ita h. l. eius- 
dem libri ope rescribendum erat ,ne- 
gant" pro ,üffirmant." August. Haeres. 
cap. 99. ,Negant etiam visibilem N 
radisum." Cf. Praedestin. cap. 59. Pla- 
tonis loco pro testimonio videtur uti 
Phaed. pag. 114. C. Je εἰς οἰχήσεις ἔτι 
τούτων χαλλίους ἀφιχνοῦνται͵ ἃς οὔτε ῥά- 
δῖον δηλῶσαι" cett. 

k. ex Platone] In Phaedone p. 401. 
(F'abr.) 

l. de igne et spiritu] Auctor Prae- 
destinati c. 59. ,nec animam deo tri- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


01 


bum hoc quod dixit Ioannes baptista": /pse vos baptizabit in. spi- 
ritu et igne. Isti angelos dieunt creatores esse animarum nostra- 
rum?, non Christum salvatorem; mundum autem istum infernum 
esse adserunt, et resurrectionem in filiorum procreatione hanc esse 
praedicant quae fit in humano genere quotidie, non illam immor- 
talitatis futuram atque gloriosam annuntiant expectantes. 

Alii sunt discipuli horum, qui !Proclianitae? ?appellantur et 
?Hermeonitae". Addunt etiam diversos errores, docentes quod in 
Ezechiele* scriptum est de quatuor animalibus, *quod leonem re- 
gem esse ?Parthorum, vitulum Aegyptiorum*, aquilam Romano- 
rum*, hominem vero piissimorum* tenere similitudinem arbitran- 


Cap. LVI. i» c. PRocrraxtTAE, i». Bab. PRoDrANITAE ?nscriptum est. — 1. 


Proclianitae c. Prodianitae 4 Bab. 
ritae c, Hermiotitae requi. 


bunt creatori, sed creatores esse animo- 
- rum angelos volunt de igni et de spiritu." 
CF. 
m, isto baptismo] Aquae baptismo. 

n. Iohannes baptista] Marc. I. ὃ, Ex 
hoe loco autem Philastri non posse 
probari quod ignis etiam baptismo usi 
Seleuciani atque Hermiani fuerint, recte 
mihi videtur annotasse lo. Gotfridus 
Olearius in diss. de Baptismo Spiritus S. 
etignis quam praeside rev. D. Io. Schmi- 
dio habuit Lipsiae 1706. 8.14. (11) 

o. angelos dicunt creatores anima- 
rum nostrarum] Galeardus adire iubet 
Desid. Heraldum Animadv. ad Arnob. 
lib. II. pag. 89. Feuardent. ad Irenaeum 
lib. II. cap. 2. 

Cap. LVI. — a. Proclianitae] Male in 
superioribus editt. Prod/anitae. Vide 
Augustinum et Auctorem Praedestinati 
c. 60. qui a Procl/no quodam dictos af- 
firmat. Adeoque diversi hi a Montani- 
stis χατὰ Proclum, de quibus Appendix 
Tertulliani de Praescript. c. 52. Cuius 
mentio Procli etiam apud Eusebium VI, 
20. Hist. (F.) 

b. Hermioritae] Hermiae videlicet, 
de quo capite superiore, discipuli, aliis 
dicti Hermiani vel Hermogeniani. Porro 
Hermioritas scripsi pro Hermiotitis, 
quia observaveram Philastrium hac ter- 
minatione delectari, ut supra in Muso- 
ritis, Puteoritis ete. (1) 

c. in Ezechiele] Cap. L v. 5. seq. 
Philastrii sententiam de hisce quatuor 
animalibus «cognosces infra haeresi 
135. 148. 149. (F.) 

d. regem Parthorum] Ita scribendum 
esse existimo pro pastorum, quod prae 


2. vocantur 4A. 
4, quod om, 4A. 


9. Hermeonitae .4. Hermio- 
5. Parthorum c. pastorum re/iqui, 


se ferebant superiores editiones, et 
merito obscurum visum est doctissimo 
viro Iacobo Thomasio, qui in Praefa- 
tionibus suis p. 385. seqq. copiose su- 
per hoc Philastrii loco disseruit. No- 
men vero Parthorum positum hoc loco 
vel pro Persis , ut a Tertulliano et aliis 
faetum notavit Salmasius ad librum de 
Pallio p. 119. [Et Persarum pro Par- 
this. Vales. ad Ammian: XXXI, 2. p. 
620. Ezech. Spanhem. p. 149. b. ad 
Orat. I. Iuliani], vel quod malim (quia 
Aegyptiis praemittuntur) pro Assyriis, 
nam ita et Ammianus Marcellinus Par- 
thos pro Assyriis posuit XXVIII. 4. 
palpantesque advenam — deformitate 
magna blanditiarum ta extollunt, ut 
Semiramin Parthi, vel Cleopatras Ae- 
gyptus, aut Artemisiam Cares vel Ze- 
nobiam Palmyreni," (Sie Assyrios pro 
Persiis poni, qui debellatis Dabyloniis 
Assyriam sibi subiecere, notavit Herm. 
Witsius tom. I. Miscell. Sacr. diss. 8.] 
Fuit etiam regum dynastia in Aegypto, 
numero decima septima, quae dicta est 
Pastorum. Sed de illa exponi Phila- 
strium quae sequitur distincta Aegy- 
ptiorum mentio haud permittit. (/.) ' 

e. vitulum Aegyptiorum] Ut Assyriis 
leonem tribuerunt propter potentiam, 
ita Aegyptiis vitulum, quod ab iis vituli 
specie Apis cultus fuit, itemque Mnevis. 
Vide Herodotum III. 28. Strabonem 
lib. XVIL. pag. 555. Ammianum XXII. 
13. et Plinium VIII. 46. Hist. aliosque. 
(F'abr.) 

f. aquilam Romanorum] Propter in- 
signe aquilae quo iam pridem Romani 
(a C. Marii maxime tempore teste Pli- 


Cap. LVI. 


Cap. LVII. 


PHILASTRI 


98 


tur. Ἢ] Sapientiae libro utuntur Sirach illius qui scripsit post *So- 
lomonem, id est post multa tempora librum unum Sapientiae^. 
Christum autem in carne venisse negantes!, resurrectionem et iu- 
dicium non sperantes, de virgine natum eum non credentes, qui in 
loeis Galatiae* commorantur, et ut vulpes! latitantes plurimos de- 
praedantur, sicut *^Solomon"" testatus est, dicens: Prendite nobis 


vulpes ininimas, ezxterminantes vineam domini salvatoris. 
!Floriani* etiam sive Carpocratiani^* dicuntur, qui et Milites? 


6. Hii Ba. 
lomon reliqui. 


1. Solomonem Za. Salomonem reliqui. 


8. Solomon Za. Sa- 


Cap. LVIL. in Babe. inscriptum est FLoRIANI SIVE CARPOCRATIANI. — 1. Alii 


sunt qui Floriani sive 4A. 


nio X. 4. Hist.) usi sunt, aquilam in hoc 
viso Ezechielis etiam de Romanorum 
imperio aecepit Nicolaus Lyra, et e Iu- 
daeis Rabbi Elieser. Vide laudatas Iac. 
Thomasii Praefationes pag. 389. 399. 
( Fabr.) 

g. plissimorum] I. e. Christianorum. 
Hane porro animalium Ezechielis inter- 
pretationem quam haeresibus Phila- 
strius praesenti loco adscribit, vix us- 
quam alibi reperias. (.) 

h. librum unum Sapientiae] Constat 
Ecclesiastici volumen a veteribus pas- 
sim appellari iam Σοφίαν τοῦ Σειρὰχ vel 
τοῦ Ἰησοῦ, iam Πανάρετον Σοφίαν, 1am 
laudari nomine Salomonis, iam simpli- 
citer, nullo auctoris nomine adscripto, 
Σοφίαν. Non immerito itaque mireris a 
Philastrio inter haereses Proclianitarum 
referri quod Sirachidis sapientia veluti 
Salomone, usi sunt: quanquam enim 
verissimum est multo illam tempore 
post Salomonem scriptam esse, tamen 
non debebat Philastrium fugere multos 
hoc fecisse alios itidem bonos et catho- 
licos scriptores, quorum magnum nu- 
merum allegant Serarius ad Epistolam 
1. S. Bonifacii, et Cotelerius ad Epist. 
Clementis Romani p. 178. seq. Vide 
etiam S. Ambrosium in Psalm. 36. 1. 
Benedietinor. p. S07. (F.) 

i. in carne venisse negantes] Hoc 
unum iisdem verbis de Proclianitarum 
erroribus e Philastrio excerpsit Augu- 
stinus haeresi 60. At Auctor Praedesti- 
nati: ,4Jicunt isti, dei filium sic paru- 
isse (h. e. apparuisse) ?» terris, sicut 
KRaphaélem | angelum, aut Gabrielem, 
non carne adsumta, sed visa," 1. e, χατὰ 
δόχησιν duntaxat, non in vero corpore 
humano. Quoniam vero addit eos nul- 
lum. alium errorem pati, hinc colligo 


scriptori huie, quod ex aliis etiam ar- 
gumentis suspicor, Philastrium, qui 
plures memorat, haud inspectum, sed 
solum Augustini librum quem χατὰ 
πόδα perpetuo sequitur, ad manus fuisse. 
( Fabr.) 

k. in locis Galatiae] Vide si placet 
quae dieta sunt capite superiore. (F.) 

l. ut vulpes latitantes] Auctor Prae- 
destinati: ,$Síc se miscent populo dei, 
ut non intelligantur. Denique quia nul- 
lum alium errorem patiuntur, communi- 
cant nobiscum, et hoc est quod peius est, 
quia quoscunque simplices invenerint, 
ita, eos faciunt sentire et credere." (F.) 

m. Salomon] Verus nempe ille, non 
Proclianitarum, Cantic. IL. 15., qui locus 
frequentissime apud veteres haereticis 
ecclesiam lacerantibus applieari solet. 
Caeterum uvis maxime insidiari vulpes, 
notum ex Nicandro, Theocrito et aliis 
quorum loca adduxit Bochartus Hiero- 
zoici III. 18. (ὦ) 

Cap. LVII. — a. Floriani] A Florino 
dicendi potius Floriniani, tamen Floria- 
nos vocat etiam Augustinus et Auctor 
Praedestinati c. 66. licet hic Florianum 
appellat, qui aliis est Florinus, pres- 
byter Valentinianus Romae Commodi 
Imp. temporibus (circa A. C. 182.) cui 
librum de Ogdoade opposuit S. Irenaeus, 
et librum de Monarchia, sive deum non 
esse malorum auctorem. Vide Euse- 
bium V. 20. Hist., Theodoretum lib. 1. 
de Haeret, Fab. c. 23. Fuit et Flora 
quaedam ad quam scripsit Ptolemaeus 
haeretieus apud Epiphan. XXXIII. 5. 
( Fabr.) 

b. Floriani etiam sive Carpocratiani] 
Locus hie Philastrii profertur in Col- 
lectaneis ad Clem. Alex. III. Strom. 
pag. 514. Pott, De Florino autem et 


DE HAERESIBUS LIBER. 


99 


vocantur, quia de militaribus fuerunt, negantes iudicium atque re- 
surrectionem*, Christum natum de virgine non credentes, omnem- 
que resurrectionem in filiorum procreatione nefandi * coetus aesti- 
mantes consistere, ?ut in ecclesia sua post *occasum ? solis lucer- 
nis extinctis? misceri cum mulierculis non dubitaverint, legis prae- 
ceptum implere putantes: ANasc?imin? et multiplicamini*. Iudaismo 
potius et paganitati parere nefandae quam Christianae veritati ac- 
quiescere properantes, pecudumque potius vitam et amentiam de- 
tinentes, quos et scriptura vitae pecudum! comparavit. 

!Sunt et qui de die paschae saluberrima ambigunt, asserentes 
quartadecima luna? celebrandum esse pascha, non sicut ecclesia 
catholica^ celebrat, et mense Martio* semper celebrandum asse- 
runt; e£ cum hoc faciunt, diem non dominicam semper custodiunt 


2, coitus (4). ὃ. ut om. A. 


4. occasionem ὦ. 


ὃ. solis om. 4. 


Cap. LVIII. z» «abc. inscriptum habet DE PASCHATIS FESTO HAERESIS. — 


ΠῚ, Alii sunt qui 4. 


Blasto eius socio Euseb. V. 15. Vales., 
cuius loci versio merito castigatur a 
Massueto Dissert. II. in S. Iren. art. 3. 
$. 59. Florinum iterum carpit Phi- 
lastrius infra cap. 19. (Galeard.) 

c. Carpoeratiani] Mirum est Carpo- 
crationos hoc loco ingeri a Philastrio, 

ui de Carpocrate iam dixerat supra c. 

9. Neque de Carpocratianismo Flori- 
anorum Augustinus vel auctor Prae- 
destinati verbulum addidit, atque num 
idoneoauctore hoc tradiderit Philastrius, 
merito dubitat Dodwellus diss. VI. ad 
Irenaeum pag. 432. (F.) 

d. Milites] Apud Epiphanium XXVI. 
2. atque inde Damascenum haeresi 26. 
inter Gnostieorum appellationes oc- 
currit nomen στρατιωτιχῶν. Certe quae 
deinceps de haereticis hisce Philastrius 
et eorum dogmatibus Philastrius refert, 
Gnosticis illis Epiphanii potius quam 
Florino conveniunt. (.) 

e. resurrectionem] Carnem nostram 
mali causam docuit Florinus, ut notavit 
Gennadius c. 126. de Dogmat. Eccles. 
( Fabr.) 

f. natum de virgine] Vere natum 
negarunt qui cum Valentino propriae 
qualitatis carnem ex caelesti materia 
Christum habuisse nihilque accepisse 
de sancta virgine docuerunt; supra c. 
38. (F.) 

g. lucernis extinetis] Ab ista haere- 
ticorum quorundam foeditate ansa data 
calumniae ethnicorum in universos 


Christianos ac si libidinibus eiusmodi 
et promiscuo concubitu delectarentnr. 
Vide B. D. Christiani Kortholti Obtre- 
ctatorem Paganum p. 99. et p. 546. seq. 
et Ioannem Bonam lib. 1. Rerum La- 
turgicarum cap. 4. (F.) 


h. Nascimini et multiplicamini] ,A3- 
ξάνεσθε xol πληθύνεσθε" Genes. I. 98. 
[Carpoeratianorum libidines perstringi 
a Iuda ad Epistolae v. 7. notavit Gro- 
tius.] (F.) 

i. vitae pecudum] 2. Petr. II. 12. 
(Fabr.) 


Cap. LVIII. — a. quartadecima luna] 
Die mensis decimo quarto, in quamcun- 
que feriam hebdomadae ille incideret. 
Dieti inde Quartadecimani sive Tessare- 
scaedecatitae, de quibus infra c. 86. De 
Blasto auctor appendicis ad Tertullia- 
num de Praescript. c. 53. ,/latenter [u- 
daismum vult introducere, pascha. enim 
dicit non aliter custodiendum esse nisi 
secundum legem Moysi, decima quarta 
mensis. Quis autem nesciat, quoniam 
evangelica gratia evacuatur , si ad. le- 
gem Christum redigit."  (F.) 

b. non sicut ecclesia catholica] Quae 
post plenilunium pascha celebrat die 
dominico, quod proprium Christianae 
religionis esse ait Augustinus epist. 119. 
(95.) eap. 9. (1) 

c. mense Martio semper] Qui He- 
braeorum Nisan responderet. Confe- 
rendus ad hunc Philastri locum Peta- 


Cap. LVIIL. 


Cap. LIX. 


60 PHILASTRI 

paschae, non computantes horas et dies?, sed secunda aut tertia 
aut quarta aut quinta aut sexta? die celebrant, et ex hoc errore 
non cognoscunt diem paschae domini nostrif veram et salubrem 
unam, orbi terrarum statutam et confirmatam a domino cursu nu- 
merali lunae mensibus et embolismis*, et cum haee non compu- 
tant, ignorant quid celebrant. 

Alia est haeresis ! Chilionetarum*?, id est mille annorum, quae 
docet ita: Cum venerit Christus ?de caelo, mille anni illi erunt ite- 
rum nobis carnaliter ad vivendum, generandum et manducandum, 
sicut fit nunc in hoc seculo quotidie; ignorantes escam caelestem ", 
id est immortalitatis illud praemium affuturum, non hoc caducum 
et transiens, ?cum dominus in evangelio* Iudaeis quibusdam hoc 
suspicantibus, Nescitis, inquit, seripturas et*virtutem earum"? igno- 
ratis : nam in die iudicii non nubent, neque ? nubentur , 5sed, erunt 
sicut angeli*. Et iterum apostolus ! dicit: Non est regnum de? esca 
et potus, sed dustitia, pac et gaudium 4n spiritu domini ἴ sempi- 


Lternums?. 


Cap. LIX. n Babc. inscriptum est CurtroNETITAE, — 
2. de caelo inquit mille 4. 
6. sed erunt om. 4. 


Chilionetitarum Zabc. 
4, virtutes A. .5. nubuntur Ba. 


vius libro secundo de doctrina tempo- 
rum cap. 98. (F.) 

d. horas et dies] ἃ Christi sepultura 
ad eius resurrectionem. (1) 

e. secunda, tertia, quarta, quinta, 
aut sexta die] Prout nempe dies deci- 
mus quartus lunae in feriam secundam, 
tertiam, quartam, quintam vel sextam 


hebdomadis inciderit. Consule Bochar- 


tum libro 2. Hierozoici c. 10. T. 1. pag. 
962. (0 

f. diem pascha, domini nostri] Dies 
solis, χυριαχὴ ἡμέρα Apocal. 1. 10. μία 
σαββάτων Actor. XX. 7. et 1. Cor. XVI. 
2. Igitur et dominicus dies in sabbati 
locum quot hebdomadis in ecclesia fe- 
riatus, de quo viri docti ad epistolam 
Barnabae cap. 15. (F.) 


g. cursu numerali lunae mensibus 


et embolismis] Cursu numerali lunae, 
ita ut post plenilunium celebretur ; men- 
sibus iam Martio, iam Aprili; embolis- 
mis sive interiectione dierum et specia- 
tim sabbati, donec dies solis celebra- 
tioni paschae destinata advenerit. (7) 

Cap. LIX. — a. Chilionetarum] De 
Cerinthianis S. Augustinus cap. 8. de 
Haeres. , Mille quoque annos post re- 
surrectionem in terreno regno Christi 
secundum carnales ventris et libidinis 


]. Chilonitarum A, 
2. cum et dominus 4. 
1. in sempiternum (44). 


voluptates futuros fabulantur, unde 
etiam  Chiliastae sunt appellati." Ex- 
pressior est appellatio | CAilioneta- 
rum quam illa Chiliastarum, vel Mil- 
liastarum, aut Millenariorum, nam 
in his tantum numeri vestigium ap- 
paret, Chilionetae vero dicuntur a 
chiliade ἐτῶν sive annorum. Sie γιλι- 
ονταετηρίδα dixit Epiphanius LX XVII. 
26. p. 1031. [Apud Victorem Vitensem 
lib. EL, cap. 10. »a//lenari? praefecti di- 
cuntur militibus mille a Genserico apud 
Vandalos.] (F.) 

b. escam caelestem] Accumbentium 
cum Abrahamo, I[saaco et Iacobo in 
regno dei, Matth. VIII. 11. (F.) 

c. dominus in evangelio] Matth. X XII. 
29. (F.) | 

d. et virtutem earum] Apud Mat- 
thaeum et Marcum quoque XII. 24. est: 
»ηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ.᾽ In Clemen- 
tinis homilia 2, c. 51. hom. 3. e. 50. et 
hom. 18. c. 20... , διὰ τοῦτο πλανᾶσθε, μὴ 
εἰδότες τὰ ἀληθῇ τῶν γραφῶν. οὗ εἵνεχεν 
ἀγνοεῖτε xol τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ." (1) 

e. sicut angeli] Apud Matthaeum 
»ἀλλ᾽ ὡς ἄγγελοι τοῦ θεοῦ ἐν οὐρανῷ 
εἰσι." Ita et Μαύοιβ., ἀλλ᾽ εἰσὶν ὡς ἀγγε- 
λοι οἱ ἐν τοῖς οὐρανοῖς." (..) 


f. apostolus] Rom. XIV. 17. (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


61 


Post hos sunt haeretici qui evangelium !xz7x Ἰωάννην et *Apo- 
calypsim ipsius non accipiunt, et ?cum non intelligunt virtutem 
scripturae, *nec desiderant discere, in haeresi permanent pereun- 
tes, ut etiam Cerinthi illius haeretici" esse audeant dicere ?*Apo- 
calypsim *ipsius itidem *, non beati Ioannis evangelistae et apostoli, 
sed Cerinthi haeretici, *qui tunc ab apostolis beatis* haereticus 
manifestatus abiectus est ab ecclesia. 

Manichaei post hos de *!Persida a Mane homine, sive Turbone* 
ita dicto, surrexerunt, fomenta de illis ? perniciosis sumentes prio- 
ribus", qui duos deos, unum bonum et unum malum esse adse- 
rentes, et pugnam inter deum et dominum * esse praedicantes , et 
hominis quidem animam de deo esse proprie putantes, corpus au- 
tem a diabolo factum arbitrantur; resurrectionem negantes ὦ, iudi- 


Cap. LX. £n abc. inscriptum est HAERESIS EVANGELIVM IOANNIS ET APOCA- 
LYPSIN IPSIVS REIICIENS, — 1. χατὰ Ἰωάννην B. secundum Ioannem reliqui. — 2. 
Apocalypsin (4)^. ὃ. cum om. (A)b. 4. non (4). — 5. et Apocalypsim Dabc. 
6. ipsius itidem 4. itidem re/iqui. ibidem Cotelerius Monum. Eccl. Gr. tom. I. p. 
775. 1. qui tune (.A)^c. tunc Ba. 


Cap. LXI. in Babc. inscriptum habet ΝΙΑΝΙΟΉΔΕΙ. — 1. Persida D. Perside re- 


liqui. 


g. in spiritu domini sempiternum] 
Sic ex memoria, ut solet, verba scriptu- 
rae allegat Philastrius. Nam apud Pau- 
lum est χαρὰ ἐν πνεύματι ἁγίῳ. (F.) 

Cap. LX. — ἃ. evangelium χατὰ 
Ἰωάννην] Alogos hoc nomine arguit 
Epiphanius et Damascenus, quos vide 
haeresi 5l. Evangelium Iohannis re- 
jiecerunt  Ebionei, Cerinthiani, Cerdo- 
niani et Theodotus Byzantinus atque 
Marcion. Qwuartadecimanis etiam hoc 
tribuere videtur Theodorus Scutariota 
in scholio ad Nicetam IV. 22. Thesauri 
OrthodoxaeFidei, quod de omnibus certe 
verum non est, (F.) 

b. Cerinthi illius haeretici] Evange- 
lium Iohannis qui ad Cerinthum aucto- 
rem retulerit, nullus omnino fuit, ita- 
que ad solam Apocalypsin haec restrin- 
genda Philastrii verba, quam Cerintho 
tribuerunt Alogi teste Epiphanio LI. 3. 
et alii nonnulli de quibus Dionysius 
Alex. apud Eusebium VII. 25. Histor. 
Quam vero procul a verisimilitudine 
remota sit haec sententia, idem Diony- 
sius atque Epiphanius docent. (F.) 

c. itidem] Cotelerius 1. Monument, 
p. (15. ibidem. (1) 

d. ab apostolis beatis] Supra c. 36. 
( Fabr.) 

Cap. LXI. — a. Turbone] Vocabu- 


2. pernitiosis 4. pernitiosa re/iqui. 


lum Manis Persicalingua notare homi- 
nem lingua contentiosum ὁμιλητὴν et 
πρὸς διάλεξιν δραστήριον, notant Cyrillus 
Hierosol. Catechesi VI. 13. et Photius 
lib. 1. contra Manichaeos, licet signi- 
ficationis illius vestigium hodie in lin- 
cua Persica exstare neget Tho. Hyde 
in Historia Religionis veterum Persa- 
rum p. 284. Ex Augustini c. 46. de 
haeres. suspicetur aliquis pro T'urbone 
legendum Urbíco, quod nomen apud 
alios est Cubricus vel Curbitius, Sed 
bene se habet lectio vulgata, nam fuit 
sane Turbo quidam Manetis discipulus 
Τύρβων, cuius meminit Epiphanius T. 
1.p. 623.642. (F.) 

b. de illis prioribus] Ut Valentini 
schola et Marcionis, de quibus supra 
c. 88. e£ 45. (F.) 

c. inter deum et dominum] Inter deum 
bonum et inter dominum, qui legem 
per Moysen dedit et in Hebraeis pro- 
phetis locutus est, hunc enim non esse 
verum deum, sed unum ex principibus 
tenebrarum, Manes blasphemabat, ut 
constat ex Augustino, Epiphanio LXVI. 
9l.aliisque. (.) 

d. Resurrectionem negantes] Etiam 
in hoe Valentini vestigiis Manem insti- 
tisse Rufinus in symboli expositione 
annotat, (£.) 


Cap. LX. 


Cap. LXI. 


Cap. LXII. 


62 PHILASTRI 

cium non sperantes?, ?daemonia colentes, elementa adorantes f, 
deorum dearumque nomina, ut pagani, invocantes, et *masculofe- 
minas? quasdam esse ?docentes et utriusque naturae participes, et 
nefandae turpitudini servientes, qui ab Archelao" sancto episcopo 
in disputatione superati, abiecti atque notati, manifestati sunt uni- 
versis *in illo tempore, et ut latrones iam sub figura confessionis 
Christianae! multorum animas mendacio ac *pecudiali* turpitudine 
non desinunt captivare!, qui et in Hispania et quinque provinciis " 


latere dicuntur, multosque hac quotidie fallacia captivare. 
!Patriciani a Patricio* quodam, qui fuit *Romae, dicti sunt. 


9. daemones 4. 
docentes 4 B. dicentes reliqui. 
4. pecudaria ὦ. 


4. masculofoeminas Bac. masculos foeminas (44). 5. 
6. illo in (.4)^. 


1. pecudiali Bac. pecudali 


Cap. LXII. in Babc. inscriptum habet PaTRICIANI. — 1, Alii sunt Patriciani 


4A. 2.in urbe Roma 4A. 


e. iudicium non sperantes] Respectu 
corporum intellige, nam animabus spi- 
ritalem resurrectionem tribuisse non 
dubium est, et fatetur Augustinus IV. 2. 
contra Faustum. (F.) 

f. elementa adorantes] Intellige so- 
lem lunamque, quae στοιχεῖα sive ele- 
menta vocantur apud Cyrillum VI. in 
Iulian. p. 205. 211. aliosque scriptores 
quorum loca laudavi ad Hieron. de Scri- 
ptoribus Eccles. c. XLV. Alexander Ly- 
oggoste de Manichaeis pag. 9. οτιμῶσι 
μάλιστα ἥλιον xo σελήνην, οὐχ ὡς θεούς, 
ἀλλ᾽ ὡς δδὸν OU ἧς ἐστιν πρὸς θεὸν ἀφι- 
χέσθαι." [Στοιχειολάτραι Athanasio et 
Chrysostomo in Synopsi Scripturae, 
ubi de libro Sapientiae. A gentilium 
sacris non abstinuisse ex Philastrio 
contendit Petr. Pithoeus p. 175. Opp.] 
( Fabr.) 

vg. masculofeminas] Similes Valen- 
tinianorum aeones ἀῤῥενοθήλεις de qui- 
bus Irenaeus et Tertullianus. De Her- 
maphrodito Manetis daemone Epipha- 
nius LXVI. 52. p. 664. (F'.) 

h. Archelao] Acta disputationis qua 
Archelaus Carrharum in Mesopotamia 
episcopus Manetis errores produxit in 
lucem ac convicit, Syro consignata 
sermone, et deinde per Hegemonium 
Graece versa legerunt olim et plura ex 
illis retulerunt Cyrillus Hierosol. Cate- 
chesi sexta, atque Epiphanius haeresi 
LXVI. Latine ex veteri versione vulga- 
vit partem Valesius notis ad Socratem 
p. 197., integriora Laur. Alexander Zac- 
cagnius in Collectaneis Monumentorum 
Veterum Rom. 1698.4, Eadem ex Zac- 


cagnii editione dedi in Spicilegio Patrum 
tertii saeculi, ad calcem voluminis se- 
cundi operum S. Hippolyti. Hamb. 1718. 
fol. Confer si placet, quae de hac Ar- 
chelai cum Manete disputatione notavi 
in Bibl. Graeca lib. V. c. 1. p. 262. et 
ad Hieron. c. 12. de Script. Eccles. (F.) 
i. sub figura confessionis Christianae] 
Tanquam confessores et martyres, qui- 
bus scilicet iam non liceat palam ac tuto 
dogmata sua proferre, sed tantum clam 
etintra privatos parietes latentibus. (.F.) 
k. pecudiali turpitudine] Sive pecu- 
dali, ut in Martiani Capellae codicibus 
legitur. Cato et alii veteres dixere pe- 
cuinum , Venantius, Sedulius et alii pe- 
cuale, . £23. cip 
l. captivare] 2. Tim. III. 6... (F.) 
m. in Hispania et quinque provinciis] 
In quinque provincias tunc Hispaniam 
divisam constat ex breviario Sexti Rufi 
c. 9. ubi illarum nomina sunt Tarraco- 
nensis, Carthaginiensis, Lusitania, Gal- 
laecia, Baetica. Sexta Hispaniarum pro- 
vincia non in Hispania, sed in solo ter- 
rae Africae, Tingitanica Mauritania. ( F.) 
Cap. LXII. — ἃ. a Patricio] Hunc 
cum Marcionitis et Manichaeis memo- 
rat auctor commentarii qui legitur 
inter S. Ambrosii opera ad 1. Timoth. 
IV. 1. Et S. Augustinus Contra Adver- 
sarium legis et prophetarum lib. 2. c. 
ult. cum memorasset Basilidem, Car- 
pocratem' Cerdonem, Marcionem et 
Apellem Manichaeorum praecursores, 
adiungit: , Fuerunt etiam a quodam Pa- 
tricio nonnulli Patriciani (in MSS. qui- 
busdam Patricini) vel sunt, similiter 


DE HAERESIBUS LIBER. 


63 


3 Hi carnem hominis non a deo factam asserunt, sed a diabolo^ ar- 
bitrantur. Hanc etiam contemnendam et modis omnibus abiicien- 
dam decernunt, ut etiam ultro quidam de eis sibi mortem inferre* 


non dubitaverint. 


Symmachiani* !alii discipuli istius eadem sentientes in omni- 
bus, non sperantes^ iudicium, vitiis secularibus et carnalibus con- 
cupiscentiis praedicant serviendum. 

Paulus quidam fuit Samosatenus post hos? in Syria, qui verbum 
dei, id est Christum deum dei filium ! substantivum ac personalem 


3. Hii A Ba. 


Cap. LXIIL n Babc. inscriptum habet SyuwACHtiANr. — — 1. alii discipuli A. 


discipuli reliqui. 


Cap. LXIV. in Babc. inscriptum habet PaAv1Nvs saMosaTENVS. — 1. substan- 


tive ac personale 4. 


adversantes divinis veteribus libris," 
Caeteroqui rarior horum Patricianorum 
in veterum scriptis memoria, nam quae 
Augustinus de Haeres. c. 6l. de illis 
tradit, ex Philastrio descripta sunt, sicut 
ex Augustino ea repetunt Isidorus et 
alii iuniores. (.) 

b. non a deo sed a diabolo] Ut Ma- 
nichaei de quibus capite superiore: 
» Corpus a diabolo factum arbitrantur." 
(Fabr.) 

c. sibi mortem inferre] De Patricia- 
nis Auctor Praedestinati c. 61. Ηἱ sub- 
stantiam carnis humanae non a, deo sed 
à, diabolo conditam dicunt, eamque sic 
detestantur, ut hunc dicant esse perfe- 
ctum, qui se potuerit constanter occi- 
dere. Ex his sunt aliquanti, qui etiam 
rogant eos, quos invenerint ignotos , ut 
ab eis occidantur. Haec insania ín par- 
tibus Numidiae superioris et Maurita- 
niae coepit olim : E miseri Donatistae 
postea secut?" etc. (F.) 

Cap. LXIII. — ἃ. Symmachiani di- 
scipuli jstius] Istius, puta Patricii. De 
his Symmachianis nihil Augustinus 
neque Praedestinati auctor, neque alii 
qui de haeresibus scripsere. Atque as- 
sentior Petavio, qui Symmachianos 
Philastrii ab alio quam Symmacho 
Ebionita, Graeco librorum V. T. inter- 
prete, dictos putat in notis ad Epi- 

han. p. 400. Sed vicissim Symmacho 

bionitae nomen debere recte Valesius 
p. 119. ad Eusebii VI. 17. notavit Sym- 
machianos alios de quibus auctor com- 
mentarii, qui legitur inter S. Ambrosii 
opera, prologo in epistolam ad Galatas : 
»Sicut et Symmachiani, qui ex Phari- 
saeis originem trahunt, qui servata omnt 


lege Christianos se dicunt, more Photini 
Christum non deum et hominem, sed ho- 
minem tantummodo defimientes." Fau- 
stus Manichaeus apud Augustin. XIX. 
4. operis adversus eum scripti: ,Hoc 
si mihiNazaraeorum obüiceret quisquam, 
quos alii Symmachianos appellant, quod 
lesus dixerit se non venisse solvere le- 
gem" etc. Augustinusipse XIX. 17. cum 
dixisset de credentibus ex circumcisione, 
qui in ea perversitate manserunt, ut et 
gentes cogerent iudaizare, ,?i sunt, in- 
quit, quos F'uustus Symmachianorum vel 
ANazaraeorum nomine commemorawt, 
qui usque ad. nostra tempora iam qui- 
dem in exigua, sed adhuc tamen vel in 
ipsa paucitate perdurant." ldem con- 
tra Cresconium Donatistam lib. 1. c. 31. 
,Et nunc sunt quidam haeretici, qui se 
ANazarenos vocant, a nonnullis autem 
Symmachiani appellantur, et circumci- 
sionem habent ludaeorum et baptismum 
Christianorum."  (F.) 

b. non sperantes iudicium] Idem de 
Manichaeis supra c. 61. (F.) 

Cap. LXIV. — a. post hos] [Id est 
praeter hos, Sic μετὰ Actt. V, 97. V. 
adnott. ad cap. 43. Artemonis sectato- 
rem Samosatenum facit scriptor vetus 
in Catena ad Act. II, 22. ap. Rev. Wol- 
fium tom. IV. Anecdd. pag. 6.] Non 
accurate adeo de tempore Philastrii 
verba accipienda sunt, quasi singuli 
quos ille post alios fuisse haereticos 
commemorat, etiam tempore emerse- 
rint illis, quos prius ipse nominave- 
rat, posteriores: nam Paulus Samo- 
satenus ob haeresin episcopatu An- 
tiocheno deiectus est A. C. 210. Sed 
Manetis (de quo iam c. 61. dixit) hae- 


Cap. LXIII. 


Cap. LXIV. 


Cap. LXV. 


64 


PHILASTRI 


et sempiternum esse cum patre denegabat, prolativum" autem, id 
est quasi aéra quendam dicebat, non tamen personam vivam filii 
sempiternam cum sempiterno patre ?credendam docebat. Hic Chri- 
stum hominem iustum, non deum verum praedicabat, iudaizans 
potius, qui et cireumcisionem * docebat, unde et Zenobiam ἃ quan- 
dam reginam in oriente tunc temporis ipse docuit iudaizare. 
!Photinus doctrinam eius secutus? in omnibus similiter prae- 
dicabat, inque hoe mendacio perseverans proiectus est de ecclesia 
Sirmiensium civitatis^, a sanctis episcopis ?superatus. 


2. credendum /. 


Cap. LXV. in Babc. inscriptum est PRovisvs. — 1. Post istum Fotinus 4. 


2. separatus malebat Galeardus. 


resis ab Archelao convicta A. C. 278. 
Itaque et apud Augustinum c. 44., et 
Epiphanium, Paulus praecedit. (/.) 


b. substantivum - - prolativum] Epi- 
phanius LXV. 1. ex Pauli Samosateni 
sententia: μὴ εἶναι δὲ τὸν vtov τοῦ 
θεοῦ ἐνυπόστατον., ἀλλὰ ἐν αὐτῷ τῷ θεῷ 
- - ἐλθόντα δὲ τὸν λόγον χαὶ ἐνοιχήσαντα 
ἐν Ἰησοῦ, ἀνθρώπῳ ὄντι." Marius Mer- 
cator epistola de discrimine Pauli et 
Nestorii: ,Nestorius circa verbum dei, 
non quidem ut Paulus sentit, qui non sub- 
stantivum sed prolatitium potentiae dei 
efficax verbum esse definit." Idem diss. 
de XII. anathematismis Nestorii n. 19. 
,Paulus verbum dei προφοριχὸν xo 
πραχτιχὸν λόγον xol ἐνεργητιχὸν, id est 
prolativum et potestatis effectivum ver- 
bum sensit, non substantivum quod Grae- 
ci οὐσιῶδες dicunt," Alia de Paulo hoc, 
eiusque haeresi vide apud Garnerium 
ad Mercatorem T. 2. p. 907. seq. et Til- 
lemontium tomo IV. Memor. (F.) 


c. circumcisionem docebat] Utut ne- 
gando divinitatem Christi Iudaeis suf- 
fragari visus est Paulus Samosatenus, 
adeoque et τῆς τῶν ᾿Ιουδαίων αἱρέσεως 
ὑπηρέταις adscribitur ab Epiphan. LXV. 
1., tamen circumcisionem docuisse ne- 
cessariam Christianis ab aliis veteri- 
bus scriptoribus ei non tribuitur. Inte- 
rim Augustinus c. 44, de Haeres. Pau- 
lianos regulam baptismatis non tenuisse 
colligit ex eo, quod in Canone 19. Ni- 
caeno rebaptizari iubentur, de quo iu- 
vabit conferre eruditas ad hune cano- 
nem Annotationes Guil. Beveregii. (/.) 


d. Zenobiam] Septimia Zenobia post 
necem Odenati mariti ab A. C. 267. Sy- 
riam et Phoenicen tenuit, cum Antio- 
chiae episcopatum Paulus Samosate- 


nus gereret; huic igitur Iudaica sacrà 
colenti, quo magis se probaret, Chri- 
stum negasse deum arguitur a Theodo- 
reto II. ὃ, de Haeret. Fab. Παῦλος ὃ 
Σαμοσατεὺς τῆς μὲν ᾿Αντιοχέων ἐπίσχο- 
πος ἦν. Ζηνοβίας δὲ xav ἐχέϊνον τὸν χαι- 
pov ὑπαρχούσης (Πέρσαι γὰρ Ῥωμαίους 
νενιχηχότες ταύτῃ παρέδοσαν τὴν τῆς Συ- 
ρίας χαὶ Φοινίχης ἡγεμονίαν) εἰς τὴν ᾿Αρτέ- 
μωνος ἐξώχειλεν αἵρεσιν, ταύτη νομίζων 
θεραπεύειν ἐχείνην τὰ ᾿Ιουδαίων, φρονοῦ- 
sav." S. Athanasius Epistola ad solita- 
riam vitam agentes T. 1. p. 857. ,'Iou- 
δαία ἦν Ζηνοβία χαὶ Παύλου προέστη 
τοῦ Σαμοσατέως." S. Chrysostomus ho- 
milia VII. in Iohannem p. 57. de Paulo 
Samosateno: «τοῦτον γυναιχί τινι χαρι- 
ζόμενον τὴν σωτηρίαν φασὶν ἀποδόσθαι 
τὴν ἑαυτοῦ." Abulpharaius p. 81. Histo- 
riae Dynast. ,Hefert Eusebius Chrono- 
logus Paulum hunc adiutum a Iudaissa 
quadam quam Gallus Caesar Syriae 
praefecerat, quaes cientiam et sententiam 
ipsius probans in 4psum patriarcha- 
tum. Antiochiae contulit?  (F.) 

Cap. LXV. — ἃ, doctrinam eius 
secutus] Photinus patria Ancyranus, 
praeceptoris sui Marcelli Ancyrani 
(quem Eusebius confutavit) vesti- 
giis insistens, Pauli Samosateni hae- 
resin defensitare coepit circa A. C. 541. 
Vide Socratem lib. 1. cap. 56. et libr. 
2. cap. 18. 9. et scriptores laudatos a 
me Volum. VIII. Bibl. Graecae pag. 
214., nec non Tillemontium T. VI. Me- 
mor. Eecles. pag. 160. 765. seq. Mat- 
thaei Larroquani Considerations ser- 
vant du réponse à ce que Mr. David a 
écrit contre la dissertation sur Photin. 
Rothomag. 1671. 4. (F.) 

b. proiectus est de ecclesia Sirmien- 
sium civitatis] Caput Illyrici Sirmium, 


DE-HAERESIBUS LIBER. 65 


lAriani ab Ario? ?presbytero Alexandriae civitatis, qui sub cap. rxvr. 
Alexandro episcopo bonae memoriae fuit et Constantino sancto 
*imperatore, dicens filium dei deo similem^, nomine tenus similem 
autem dicens, et non *de ipsius patris divina credendo substantia, 
haeresim periculosam incurrit; nam et creatura similis deo dicitur, 
cum dicat scriptura*: F'aciamus hominem ad imaginem et simuitu- 
dinem nostram. Non tamen est homo aut angelus de deo proprie 
ac naturaliter, id est de divina illa substantia patris inenarranda 
et sempiterna genitus, ?ut unicus filius*, qui genitus est de patre 
proprie? sempiternus, sed homo et angelus facti sunt ex nihilo. Fi- 
lius autem cum sit verus', oportet ὁ 46 divina illa substantia patris 


Cap. LXVI. i» Babc. inscriptum est Anuraxr. — 1. Sunt Ariani 4. 2. 
3. imperatore bonae memoriae dicens .4. 


bytro 5. 


pres- 
4. de ipsius patris divina 


credendo substantia 4. dei ipsius patris divinam credendo substantiam re/iqui. 


5.et(.4)b.  6.ut de A. 


cuius episcopatum Photinus gessit us- 
que ad A. C. 251., quo per alteram sy- 
nodum Sirmiensem (nam Antiochenae 
Α. 345. et prioris Sirmiensis A. 249. de- 
creta, de quibus Synodicon Pappi c. 49. 
et 50., effectu caruerunt) depositus fuit 
ab episcopis orientalibus et Marcelli 
successore Basilio Ancyrano. Conf. So- 
cratem II. 29. seq. et Harduini Conci- 
lia T. 1. p. 702. seq. Pulsum a Valen- 
tiniano (qui a. 364. coepit imperitare) 
Photinum scribit Hieronymus cap. 107. 
de Script. Eccles. Nimirum iterata vice 
pulsus postea fuit, quem a. 362. ab exi- 
lio revocaverat Iulianus imp., qui Pho- 
tini etiam meminit libro primo adver- 
sus Christianos, apud Cyrillum Alex. 
lib. VIII. p. 262. edit. Lipsiens. (/.) 

Cap. LX VI. — a. ab Ario] Hie diaconus 
primum Alexandrinus, sed eiectus a Me- 
letio: posthuius vero mortem per Achil- 
lam, episcopum Alex. cooptatus presby- 
ter et scholae Alexandrinae praefectus, 
ut notaturin Synodico Pappi c. 32. Inde 
post Achillam non diu post, anno 9312., 
defunctum inhians episcopatui, et Ale- 
xandrum sibi praelatum indignatus, cir- 
ca a. 916. haeresin spargere coepit, 
damnatam in Concilio Nicaeno, quod 
A. 0. 325. Constantinus Imp. convoca- 
vit. Consule si placet scriptores de re- 
bus Arii et Arianorum laudatos a me 
lib. V. Bibl. Graecae cap. 29. Volum. 
VIII. p. 308 seq. (..) 

b. deo similem] "Ouotodotov non δμοού- 
otov. (F.) 

c. dicat scriptura] Genes.1. 26. (1) 


d. unicus filius] Μονογενὴς Ioh. I. 14. 
18. III. 16. 18. et 1. Ioh. IV. 9. genitus 
non modo μόνος ex μόνου, sed et μονο- 
τρόπως, ut recte Nazianzenus Orat. 36. 
p.590. ,Et δὲ χτιστός ἐστιν." verba The- 
odoreti sunt V. 2. Haeret. Fab. ,o3 μο- 
νογενής͵ ἀδελφὴν γὰρ ἔχει τὴν χτίσιν xol 
πάντα τὰ τῆς χτίσεως μόρια." ,Creatus 
vero si est, non est unigenitus, sed. so- 
rorem habet creaturam cum omnibus 
eius partibus."  (F.) 

e. de patre proprie] Hoc ex Christo 
ipso audiisse se profitebantur Iudaei; 
»πατέρα ἴδιον ἔλεγε τὸν θεόν. Ioh. V. 18. 
Alexander Alexandrinus apud Theodo- 
retum lib. 1. Hist. c. 4. p. 14. Ἂς ger- 
manam quidem et propriam ac natura- 
lem eximiamque eius filiationem, γνησίαν 
αὐτοῦ xai ἰδιότροπον καὶ χατεξαίρετον 
υἱότητα, Paulus declaravit, ita. dicens 
de deo: (Rom. VIII. 32.) ὅσγε τοῦ ἰδίου 
υἱοῦ οὐχ ἐφείσατο, qui proprio filio non 
pepercit, sed pro nobis, non naturali- 
bus scilicet filiis , τῶν μὴ φύσει υἱῶν, εἰ- 
lum tradidit. Nam utillum distingueret 
αὖ ds, qui non sunt proprie filii, πρὸς 
ἀντιδιαστολὴν τῶν οὐχ ἰδίων, proprium 
filium esse eum dixit. (F.) 

f. Filius - - verus] Ex essentia genitus 
patris, ut ex ipso identitatem naturae 
ab aeterno habeat, et sit χαραχτὴρ τῆς 
ὑποστάσεως αὐτοῦ Ebr.I. ὃ. Psal. CX.3. 
8X γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου ἐγέννησά os," 
quem locum magno consensu veteres 
de aeterna et propria filii generatione 
Ario opponunt. Vide Petavium Dogm. 


"Theol. de S. Trinitate lib. V. c. 7. (F.) 
5 


Cap. LXVIT. 


PHILASTRI 


66 


genitus cognoscatur. Verus enim deus alio modo esse non potest 
filius unieus nisi sit de patris illa divina substantia proprie geni- 
tus. Sempiterna similitudo itaque filii *est secundum opera, quia 
Sicut facit pater, et filius similiter facit omnia*, * de ipsius qualita- 
tis" divina substantia genitus, quia de ipso natus est proprie sem- 
piternus, non factus ex nihilo, ut homo et angelus ?aut creatura 
aliqua est. 

!Semiariani* sunt quoque. ?Hi de patre et filio ?*bene sentiunt", 
unam qualitatis substantiam, unam divinitatem esse credentes, spi- 
ritum autem non de divina substantia, nec deum verum, sed factum 
atque creatum*^ spiritum praedicantes, ut eum coniungant et com- 
parent creaturae, cum Christus dominus patri et sibi in fide bap- 
tismi^ salutis aeternae coniunxerit, eumque cum patre et filio 
cunctis credentibus adorandum* iusserit, omnique seculo *deum 
verum praedicandum statuerit: non intelligentes quod evangeli- 
sta? cum dicit, Omnia per 2psum facta sunt, et sine 2pso factum 
est nihil", non de spiritu sancto dieit, quasi factum spiritum per 


(. est .A. et reliqui. | 8. de ipsius A. et dei ipsius est reliqui. 9, Ita Babe. 
At in A. legitur ut creatura aliqua quae est omnibus occidens, quaeverba emendo 


ita: aut creatura aliqua, quae est omnino occidens. 
Cap. LXVII. n Babe. inscriptum est SxwtARIANI. — 
3. bene om. 4. 


riani, hi 4. — 2. hi 4. hii 5a. ii ὁ. 


g. filius similiter facit omnia] Ioh. 
V. 19. (F.) 

h. de ipsius qualitatis] Eadem quali 
ipse deus natura praeditus. Sic infra c. 

6. ,unam qualitatis substantiam, unam 
divinitatem esse credentes." (1) 

Cap. LXVII. — a. Semiariani] Hoc 
nomine Philastrio venire perspicuum 
est, qui aliis deinde Macedoniani sive 
Pneumatomachi, damnati in Concilio 
Cpolitano A. C. 981. Macedonius ipse 
ob haeresin deiectus Cpolitano episco- 
patu A. 961. (F.) 

b. de patre et filio bene sentiunt] 
Idem de Macedonio affirmat Ratramus 
libro 2. contra Graecos c. 2. Caeterum 
idem non de omnibus posse affirmari 
Semiarianis , abunde docet Epiphanius 
haeresi LXXIIL 28. et 21. (1. 

c. factum atque creatum] Κτίσμα et 
ποίημα. lo. Zonaras Canone in Deipa- 
ram: ,MaxcOóvtov πάντως ληρεῖν ἀφέντες 
τὸν λέγοντα χτίσμα τε χαὶ ποίημα εἶναι 
τὸ ἄχτιστον πνεῦμα θεοῦ." (.) 

d. in fide baptismi] Formula baptismi 
in nomine patris et filii, et spiritus s. 
Matth. XXVIIL 19. Baptismus salutis 


1. Ali ennt Semia- 
4. deum .A Bc, eum a^. 


aeternae est qui datur in spem obtinen- 


dae aeternae salutis. (.) . 

e. cunctis credentibus adorandum] 
Ex ipsa illa baptismi formula ἐπίχλησιν 
atque adorationem religiosam s. spiri- 
tus collegerunt veteres Christiani, qui- 
bus βαπτίζεσθαι εἰς τὸ ὄνομα est βαπτί- 
ζξσθαι ἐπιχαλεσάμενον τὸ ὄνομα patris, 
filii et spiritus s., uti ex locis Origenis, 
Firmiliani aliorumque probat D. Got- 
fridus Olearius noster, ὃ μαχαρίτης, in 
diss. de spiritus s. cum patre et filio 
adoratione et glorificatione contra Guil. 
Whistonum, edita Lipsiae 1711. p. 12. 
seq. Vide etiam quae Basilius libro de 
Spiritu S. c. 19. (F.) ὁ: 

f. deum verum] Ita non dubito Phi- 
lastrium scripsisse pro eum verum. (F.) 

P evangelista] loh. I. 3. | (F.) 

. et sine ipso factum est nihil] Fa- 
cit Philastrius cum iis, qui novum 
comma incipiunt apud Iohannem a ver- 
bis: quod factum. est 4n 1pso vita erat, 
Uti constat etiam usurpatum ab Irenaeo, 
Clemente Alex. Theophilo Antiocheno, 
Origene, Tertulliano, Lactantio, Euse- 
bio, Augustino aliisque multis, etiam 


DE HAERESIBUS LIBER. 


67 


filium. Nam propheta? *trinitatem omnia fecisse visibilia et invi- 
sibilia definit, dicens, Verbo domini caeli firmati sunt, et spiritu 
oris eius omnis virtus eorum. In omni itaque creatura, quae facta 
est per spiritum, non aliquid praetermisit quod non per eum fa- 
ctum sit; alioqui in fide* servus cum domino non iungeretur, si 
esset creatura divinus et sanctus spiritus. Cuius causa omnis scri- 
ptura et dominus concedi omnia peccata hominibus! praeter bla- 
sphemiam *divini et adorandi spiritus caelesti "sententia" pronun- 
tiaverit. 

Eunomiani post hos ab Eunomio discipulo Arii*, in omnibus 
inimici verae fidei, aiunt tres esse diversas qualitatis substantias, 
ut auri, argenti et aeris^, et patrem quidem fecisse filium, et ite- 
rum filium, qui !sit creatura, fecisse ?spiritum: et adserunt filium 
non patri esse similem, quia creatura est, neque spiritum filio simi- 
lem, quia a filio factus ?est, magis impietati paganae et iniquitati 


ὃ. trinitate 4. 6. de divini ὁ. 


1. sententia pronuntiaverit «4. essentia 


pronuntiaverit Bab. sententia pronuntiavit c. 


Cap. LXVIIL. 2» Babe. inscriptum est EvxowtANt. — 1. est A. 
sanctum adserunt. Filium 4. Probavit Galeardus. 


recentioribus ut Honorio, Petro Bruno 
etc. Igitur non fas est cum Epiphanio 
in Ancorato T. 2. p. 80. illam interpun- 
ctionem velut haereticam et spiritui 
sancto iniquam arguere, licet eam se- 
cuti etiam fuerint quidam haeretici, ut 
Valentinus, Heracleo ete. (.) 

i. propheta] Psal. XXXIII. 6. quem 
locum de ss. trinitate accipiunt vete- 
res communiter; vide Feuardentium ad 
Arnobii et Serapionis Conflictum p.525. 
et Gregentii disputationem p. 9.  (F.) 

k. in fide] In baptismi formula, in 
qua spiritus s. iungitur cum patre et 
filio. Sie supra dixerat noster: ,cum 
Christus dominus patri et sibi in fide 
baptismi salutis aeternae spiritum con- 
iunzerit,  (F.) 

l. concedi omnia peccata hominibus] 
Matth. XII. 31. (£F. ) 

m. caelesti sententia] Ita scripsi cum 
Cotelerio notis ad Damascenum de Hae- 
res. T. 1. Monument. p. 782. Male su- 
periores editiones, , caelestiessentia pro- 
nunciacerit," et Helmst. ,praenunciave- 
rit." Estetiam quilegit: , B/asphemiam 
de divini et adorand? spiritus caelesti 
essentia pronunciaverit.? Sedlongema- 
gis probo Coteleriiemendationem. (.) 

Quo: LXVIIL — a. discipulo Arii] 
Non Arium ipsum iam A.536. mortuum, 
sed Aétium ab A. 356, audivit Euno- 


2. spiritum 
9. est magis om. 4. 


mius, qui usque ad A. 396. vitam pro- 
duxit, certe A. 592. Hieronymus c. 120. 
de S, E. ,usque hodie, inquit, vivere di- 
citur in. Cappadocia, et multa contra 
ecclesiam. seribere," Sed discipulum 
Arii vocat Philastrius, haereseos eius 
imitatorem. Augustinus c. 54. de Hae- 
resibus Aétii discipulum appellat, quod 
et alii scriptores testantur. (5) 

b. tres esse diversas qualitatis sub- 
stantias] Al. diversae qualitatis. Sed ita 
c.61.et 92. unam qualitatis substantiam" 
noster dixit. S. Augustinus cap. 54. de 
Eunomio: , Dissimilem per omnia patri 
adserens filium, et filio spiritum san- 
ctum." Nempe Ariani supra c. 66. et 
Semiariani apud Augustin. c. 51. nega- 
bant duntaxat filium esse patri δμοού- 
σιον, at ὁμοιούσιον et similem fateban- 
tur: sed hoc ipsum etiam inficiabatur 
cum Aétio suo Eunomius, cuius secta- 
tores Eunomiani inde Anomoei appel- 
lati sunt. Eunomii Expositionem Fidei, 
et Apologeticum Graece et Latine dare 
me memini libro V. Bibl. Graecae c. 22. 
ubi dicta si placet vide. [Adde notata a 
Rev. Vogtio fasc. 3. Bibl. Haeresiolo- 
gicae p. 485. seq., ubi Iacobi Basnagii 
diss., et p. 605., ubi catalogus scripto- 
rum.] (.) 

c. ut auri, 'argenti et aeris] Confer 
Epiphan. LXXVI. 2. p. 914. D. (£.) 

5* 


Cap. LXVIIT. 


Cap. LXIX. 


PHILASTRI 


68 


Tudaicae consentientes apertissime *quam Christianae doctrinae ac 
fidei catholicae ? parere volentes? *. 

Alii sunt qui circa 'incorporationem? aberrant, dicentes non 
animam veram hominis rationalem^ accepisse salvatorem, sed cor- 
pus solum hominis, et cum subtrahunt animam a corpore, veram 
denegant ?*hominum salubritatem*. Quomodo itaque potest dici 
anima, quae non sumpta est a salvatore? cum salvator dicat?^, '7i- 
stis est anima, mea, usque ad mortem. Alioquin anima dici non po- 
tuit, nisi esset in eo cuius ?causa advenerat. Itaque haec utraque 
in comparatione salvatoris, id est corpus *erat et anima, quae pro 
nostra salute dignatus est sumere. Scire nos convenit quod et ani- 
mam veram hominis habuit, intellectum habentem *, et corpus ho- 


minis, sensum carnalem itidem, ut et dolere posset corpore et 


4. quam om. 4. — 5. pugnare A. 


Cap. LXIX. zn abc. inscriptum est HAERESIS ANIMAM VERAM CHRISTVM NON 


HABVISSE. — 1. incorruptionem «4. 
om, b. 


d. parere volentes] Sangermanensis 
libri scriptara haec est: ,quia a filio 
factus: impietati paganae et iniquitati 
Iudaicae consentientes, apertissime 
Christianae doctrinae ac fidei catholi- 
cae pugnare volentes." 

e. parere volentes] Sic supra c. 5T. 
de Florianis: ,Judaismo potius et paga- 
nitati parere nefandae" etc. (F.) 

Cap. LXIX. — a. circa incorporatio- 
nem] , Τὴν ἐνανθρώπησιν τοῦ λόγου." 
[Concorporationem verbi dei p. 091. et 
corporationem pluribus locis vocat S. 
Hilarius.] (F.) 

b. animam veram hominis rationa- 
lem] Tantum corpus sine anima assum- 
tum ἃ λόγῳ, et loco animae ipsi fuisse 
λόγον, docuerunt Ariani, non ipse Arius, 
si Mario Mercatori fides: attamen Ario 
hoe tribuit S. Athanasius de Adventu 
Christi: ,Ἴλρειος δὲ σάρχα μόνην πρὸς 
ἀποχρυφὴν τῆς θεότητος ὁμολογεῖ." Ario 
et Eunomio Theodoretus V. 11. de Hae- 
ret. Fab. , περὶ τῆς τοῦ σωτῆρος olxovo- 
μίας. Άρειος δὲ xci ᾿Ευνόμιος σῶμα μὲν 
αὐτὸν ἔφασαν εἰληφέναι, τὴν θεότητα δὲ 
τῆς ψυχῆς ἐνηργηχέναι χρείαν." Rufinus 
Palaestinus de Fide T. 1. Opp. Sirmondi 
p. 309. ,/Si Jesus Christus animam non 
habuisset, sicut nefarii aestimantÁriani, 
aut rursus animam quidem habuisset, et 
non tamen rationabilem, sicut Apollina- 
ris definivit insaniens, nunquam profe- 
cto sapientia proficere poterat." ldem 


2. hominis 4. 


ὃ. et causa 4. 4. erat 


Arianis tribuunt Epiphanius LXIX. 19. 
et ex Epiphanio Augustinus et Praede- 
stinati Auctor haeresi 49. Damascenus 
69. Confutat illum errorem Caesarius 
quaest. 25. seq. (1) 

c. denegant hominum salubritatem] 
Quia nisi animam humanam Christus 
assumsisset, neque animarum salvator 
esset, secundum Canonem Theologo- 
rum: quod non assumsit, non redemit, 
Theophilus Alex. epistola 1. Paschali: 
atque ita ?pse disputationis ordo con- 
vincat nihil a domino imperfectum esse 
susceptum, sed assumtum ab eo hominem 
plene perfecteque salvatum."  (F.) 

d. salvator dicat] Matth. XXVI. 38. 
(Fabr.): 

e. animam veram hominis habuit, in- 
tellectum habentem] Contra Apollina- 
ris haeresin, qui docuit animatum cor- 
pus assumtum a Christo, sed mentis 
loco et intellectus ipsi fuisse τὸν λόγον. 
Facundus ΙΧ. ὃ. ,Apollinaristae qui- 
dem carnis et animae naturam sine 
mente assumsisse dominum credunt, 
Ariani vero carnis tantummodo." Vide 
Io. Pearsonium ad Symbolum p. 235. 
422. edit. Latinae, et Suicerum T. 2. 
Thesauri p. 264. seq. (F.) 

f. sensum carnalem itidem, ut et do- 
lere posset corpore] Ariani sensum do- 
loris non ab anima Christi, utpote quam 
negabant, sed a λόγῳ susceptum, at- 
que, ut ait Phoebadius, passibilem deum 


DE HAERESIBUS LIBER. 


69 


emori. Tamen de sancto spiritu? facta haec *cognoscitur caro, et 
creata anima scilicet, sicut scriptum est in evangelio, Spiritus san- 
ctus superveniet in te, et virtus altissimi 5o0bumbrabit *te: et quod 
animam veram habuit, dicens, Animam meam pro vobis pono! : et 
de carne passibili ad Thomam, Qwvod spiritus non habet ossa et 
carnem, sicut me 9videtis. Et apostolus Petrus* de salvatore testa- 
tus est, dicens, ? Cuius anima non derelicta est 4n inferno, nec caro 
eius vidit corruptionem. Ex quo autem incarnatus est, et homo no- 
strae causa salutis et deus verus creditur, cognoscitur, colitur et in 
ecclesia catholica praedicatur. 

l'Tropitae sunt qui dicunt conversum verbum in carnem?, non 
intelligentes quod ait apostolus Ioannes^, Verbum caro factum 
est, et habitavit in nobis; non attendentes quod verbum est immu- 
tabile et ?inconvertibile, id est deus dei filius, caro autem quam 
accepit pro nostra salute, ipse eam forniando adsumpsit et induit 
nostrae causa ineapacitatis^. Ad eum visendum itaque res istae 
in unum coniunctae pro nostra salute non mutationem verbi in 
carnem, sed assumptionem magis rei visibilis declarabant, ut invi- 
sibilis per visibilem carnem videri possit, credi atque ?cognosci, et 
ab humano genere capaciter adorari. 


9. cognoscit b. Ὁ. obumbravit 4. 71. 10] ὁ. ὃ, videtis habere. Et .Ab. 
9. Cuius A. Huius reliqui. 
Cap. LXX. in Babc. inscriptum est 'TRoPrraE. — 1, Alii sunt Tropitae A. 


2. incorruptibile 44. ὃ. agnosci Ab. 


faetum esse docebant. S. Athanasius ποιμὴν ὃ χαλός 'O ποιμὴν ὃ χαλὸς τὴν 
lib. de Inearnatione: μάτην οὖν "Agetx- ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων." 
νοὶ φαντάζονται σάρχα μόνην ὑποτιθέμε- — (Fabr.) 


νοι ἀνειληφέναι τὸν σωτῆρα, τὴν δὲ τοῦ 
πάθους νόησιν ἐπὶ τὴν ἀπαθῇὴ θεότητα ἀνα- 
φέροντες ἀσεβῶς." Vide eundem Pearso- 
nium p. 3934. Benedictinorum prolego- 
mena ad Hilarium pag. 35. et 47. et El- 
menhorstium ad Gennadium de Dogm. 
Eccles. p. 112. (F^) 
g. desancto spiritu] Prudentius Apo- 
theosi v. 435. 
Ex quo mortalem praestrinxit spiri- 
tus alvum 
Spiritus ille dei deus et se corpore 
matris 
Induit atque hominem de virginitate 
creavit." 
,OÀ σπερματιχῶς ἀλλὰ δημιουργικῶς," 
inquit Damascenus III. 2. de Fide Or- 
thodoxa. (F.) 
h. Animam meam pro vobis pono] 
Respicit locum Ioh. X. 11. Ἐγώ εἰμι ὃ 


i. ad Thomam] Luc. XXIV.39., ubi 
nulla Thomae mentio. (1) 

k. apostolus Petrus] Actor. II. 27. ex 
Psal. XVI. 10. οὅτι οὐχ ἐγχαταλείψεις 
τὴν ψυχήν μου εἰς ἅδου, οὐδὲ δώσεις τὸν 
ὅσιόν σου locty διαφθοράν.  (F.) 

Cap. LXX. — a. conversum verbum 
in carnem] Inde nomen Τροπιτῶν, quia 
τροπὴ conversio. Confutat hanc haere- 
sin, recoctam deinde in Eutychianis, 
Tertullianus libro de Carne Christi c. 10. 
seq... (F.) 

b. Ioannes] Cap. 1. v. 14. (F.) 

c. nostrae causa incapacitatis] Quod 
videre eum, nisi carne indutum non po- 
teramus. Possit etiam interpungi sic: 
» Nostrae causa incapacitatis ad eum 
visendum." (F.) 

d. capaciter] Sensu ipso atque visu 
eum percipiente. (F.) 


Cap. LXX. 


Cap. LXXII. 


PHILASTRI 


10 


!Sunt etiam haeretici qui circa passionem aberrant, dicentes 
quod in passione dimiserit *dominus noster Christus carnem, et 
sic ascenderit in caelum?, ?ut non sit iam in carne divinitas. Ne- 
que enim post passionem resurrexit in carne, neque cum. carne 
ascendit, inquiunt, in caelum, cum salus omnis *hominum in pas- 
sione carnis ?ipsius, et ?resurrectione *et ascensione in caelum 
*consistat, sine cunctatione nobis et credentibus universis; cum 
et apostolis *angeli dixerint pro nostra fide ac laetitia in Actibus 
Apostolorum, quod, Sicut vidistis eum. ascendentem in caelum, sic 
eum iterum sperate" venturum de caelo. 

! Aériani* ab Aério ?quodam sie appellati *sunt, qui abstinen- 
tiis vacant, et in provincia *Pamphylia^ quam plurimi commoran- 
tur, qui et Encratitae* dicuntur, id est abstinentes. ?lli non possi- 
dent" aliquid, escas abominantur^, quas deus cum benedictione 
liumano generi tribuit, damnant etiam de lege nuptias, non a deo 


institutas adserentes. 


Cap. LX XI. ?» abe. inscriptum habet HAkEnESIS DE PASSIONE CnRISTI. — 1. 


Alii autem sunt haeretici qui 4. 
A.  4.hominis 4. 5. ipsius om. ὦ. 
sione (.4)0. ὃ. constat 4. 


2. dominus 4. deus reliqui. 
6. surrectione 4. 
Ὁ. angeli beati dixerint .4. 


9. et non est 
(. et ipsius ascen- 


Cap. LXXII. in Babe. inscriptum est Aen. — 1. Alii sunt Aérianl 4. Aérii 


reliqui. 2. quodam sie om. 4A. 
9. Hii D. 

Cap. LXXI. — a. sie ascenderit in 
caelum] Confer quae de Apelle supra 
c. 41. "'ertull. de Carne Christi c. 24. 
» Ut et illi erubescant qui affirmant car- 
nem in caelis vacuam sensu ut vaginam 
eremtam Christo sedere, aut qui carnem 
et animam tantum, aut tantundem ani- 
mam, carnem vero non iam," Gregorius 
Naz. Ep. 1. ad Cledon. ,εἴ τις ἀποτεθεῖ- 
GÜo« νῦν τὴν σάρχα λέγει, xol γυμνὴν εἶναι 
τὴν θεότητα σώματος, ἀλλὰ μὴ μετὰ τοῦ 
προςλήμματος xot εἶναι χαὶ ἥξειν, μὴ ἴδοι 
τὴν δόξαν τῆς παρουσίας." (..) 

b. sic eum iterum sperate] Sensum 
utcunque reddit, non verba sacri scri- 
Xttoris exprimit Philastrius, ut solet. 
μα enim Aetor. I. 11. οὕτως ἐλεύσεται, 
ὃν τρόπον ἐθεάσασθε αὐτὸν πορευόμενον 
εἰς τὸν οὐρανόν."  (F.) 

Cap. LX XII. — a. Aériani] Epipha- 
nio et Damasceno haeresi (5. , ᾿ Δερια- 
vot, Augustino et Auctori Praedestinati 
c. 99. Aériani, Etiam apud Damasce- 
num haeresi 98. putem legendum "'Ac- 
ρειανῶν pro 'Agexyóv, licet Aérium 
etiam cum Ario fecisse ab eodem Epi- 
phanio et aliis traditur. Aérius adhuc 


9. sunt om. 4. 


4. Pamphilia (4) Bab. 


fuit in vivis cum scriberet Epiphanius 
Α:Ο. 818. (F.) 

b. in provincia Pamphylia] Aérium 
ipsum in Ponto monachum, sive minore 
Armenia, fuisse Epiphanius testatur. 
(F'abr.) 

c. Encratitae] Cum his fecisse Aé- 
rianos, ex solo Philastro Augustinus 
scriptum reliquit, nam in Epiphanio 
hac de re ne γρύ. At idem Epiphanius 
de Encratitis multa haeresi 46. qui et 
ipse magnum illorum numerum in Pam- 
phylia, atque aliis Asiae provinciis suo 
tempore exstitisse scribit T. 1. p. 399. 
( Fabr.) | 

d. Hi non possident aliquid] Epipha- 
nius de Aério: , ἀποταξίαν χηρύττει." 
Contra apud Damascenum: ,Xzozatiay 
ἀποχηρύττει."  (F.) 

e. escas abominantur] Contra Da- 
mascenus: ησαρχοφαγίαις παντοίαις χέ- 
χρηται χαὶ τρυφαῖς ἀδεῶς." Ieiunia eccle- 
siae et oblationes pro mortuis reiecisse, 
tradit praeter Epiphanium et alios Io. 
Zonaras Canone in Deiparam edito in 
T. ὃ. Monumentor. Cotelerii pag. 410. 
(Fabr.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


11 


Alia est haeresis Borborianorum*, qui vitiis implicati seculi et cap. rxxur. 
malis concupiscentiis 'servientes non sperant iudicium futurum, 
sed potius carnalem seculi concupiscentiam laudant. *Hi itaque in. 
coenum euntes et inde obliti de coeno facies οὗ membra sua defor- 
mantes, ?eadem re cunctis velut culpandam dei creaturam demon- 
strantes: cum illa *vorago culparum et vitiorum perniciosa damna- 
tio ex hominum voluntate, non legis divinae ? permissione descen- 
derit. 

! Artotyritae? sunt nomine ex re ipsa imposito, in Galatia, qui 
panem et caseum offerunt, non illud quo ecclesia catholica" et apo- 
stolica celebrat offerendo. 

! Alii sunt * Ascodrogitae*^ in Galatia, qui utrem inflatum po- 
nunt et cooperiunt in sua ecclesia et circumeunt eum insanientes 
3potibus et bacchantes, *sicut pagani Libero patri^, insanis menti- 
bus more gentilium furentes, et non intelligentes quod ait salva- 


Cap. LXXIV. 


Cap. LXXV. 


Cap. LXXIII. 2» Babc. inscriptum habet BonBontANt. — 1. servientes om. A. 


2. Hii 5a. 


strantes facili opera reposueris demonstrant. 


Bab. 


ὃ. eademque cunctis 4. Probavit Galeardus. In sqq. pro demon- 


4. virago (.4)0. ὃ. promissione 


Cap. LXXIV. in. Babe. inscriptum est AwrorYRITAE. - - 1. Alii sunt Artoty- 


ritae nomine in Galatia «4. 


Cap. LX XV. zn Babc. inscriptum est AscopRoarrag. — 1. Alii sunt iterum 


4. 2. Ascodrugitae 4. 
Cap. LXXIII. — a. Borborianorum] 
Ita Gnosticorum aliquos dictos ἀπὸ τῆς 
αἰσχρουργίας βορβορώδους sive foeda vi- 
tae turpitudine narrat Epiphan. XXVI. 
3. p. 85. Theodoreto lib. 1. de Haereti- 
cis Fabulis c. 19. ,Βαρβηλιῶται, ἤγουν 
Βορβοριανοί.᾽" qui ipsorum μυστιχὰς τε- 
λετὰς omnem cogitationem supergredi 
foeditate testatur: «πάντα γὰρ fleo 
πονηρὸν ὑπερβαίνει: xot πᾶσαν ἔννοιαν μυ- 
σαρὰν τὰ παρ’ ἐχείνων ὡς θέϊα πραττόμενα." 
Vide etiam Nicetam [Υ. 2. Thesauri. (1) 

Cap. LX XIV. — a. Artotyritae] Con- 
ferendus Epiphanius et Damascenus 
haeresi 49. Augustinus et Auctor Prae- 
destinati c. 28. Timothei presbyteri iu- 
dicio apud Cotelerium IIl. Monument. 
p. 919. ex Marcionis haeresi descendere 
dicuntur, ,ot οὖν ’Αρτοτυρῖται ἐχ τῆς αἷ- 
ρέσεως τούτου τοῦ δαρχίωνος χατάγον- 
ται." Sed Epiphanius eos iungit Mon- 
tanistis ac Priscillianistis. Nomen com- 
positum ab voce ἄρτου, quod panem, et 
τυροῦ, quod caseum denotat. (F.) 

b. illud quo eeclesia catholica] Non 


farinam aqua subactam in sacra coena. 


adhibebant hi haeretici, sed subactam 
lacte. Idem Timotheus: ,γάλαχτι γὰρ 


ὃ. potius 4. 


4. sicut illi pagani liberi patriani 4. 


φυρῶντες ζύμην τοῖς οἰχείοις μύσταις ὀρέ- 
yoww." (F.) 

Cap. LX XV. — a. Ascodrogitae] Au- 

gustino qui Philastrium sequitur hae- 
resi 62. rectius Ascítae: ,'Àoxoc enim 
Graece, Latine uter dicitur, quem per- 
hibentur inflatum. €t opertum circumire 
bacchantes." Auctor Praedestinati: , 75{ὲ 
cum in dogmate mihil mali habeant, 
utrem tamen ingentem. iuxta, altare po- 
nunt, eumque vacuum inflant et linte- 
aminibus velant et adorant, quia confe- 
ctum cruoris domini ibi adiiciunt, illud 
dicentes evangelicum (Matth. IX. 17.). 
Vinum novum 4n utres novos adiciunt, 
et utraque conservantur." Epiphanii 
Tascodrogitaeab his plane sunt diversi, 
sed iidem cum Passalorynchitis de qui- 
bus noster infra c. (6. Ascitae utre usi 
ad asservandum vinum quod in 5. coena 
adhibebant. (.) 

b. Ascodrogitae] De horum nomine 
cf. Du Cangii Gloss. Med. et Inf. Latin. 
tom. I. p. 429. s. v. 

c. sicut pagani Libero patri] Iulia- 
nus epistol. 41. χαθάπερ οἱ τῷ Διονύσῳ 
τὸν θύασον χρούσαντι πρὸς τὴν χορείαν 
ἄνετοι φέρονται." — (F.) 


Cap. LXXVI. 


PHILASTRI 


12 


^4 

tor?, utres novos sumendos, inque eos novum vinum mittendum, 
non in veteres. Et cum suis caecitatibus properant inservire, 
alieni modis omnibus Christianae salutis reperiuntur, cum aposto- 
lus* deiiciat iustificationem illam Iudaicam carnalemque vanitatem, 
Christi autem veram et plenam confirmet scientiam dicens, Vetera 
transierunt, et ecce nova omnia per Christum facta sunt. De lege 
enim "αὖ umbra! dicebat dominus, et de suae gratiae plenitudine, 
duorumque hominum quod ait apostolus?, Primus homo de terra 
terrenus, secundus homo de caelo caelestis. Quod enim erat per 
umbram, et quod erat futurum in domini praesentia maius et me- 
lius, boc nuntiabat docendo ac rebus testantibus confirmando. 

Alii sunt !Passalorynchitae?, qui digitum imponentes in nares 
et ora sua ?et labia quasi silentium? semper exercent, non rei 
aliae? nisi taciturnitati quasi studium commodantes. Hoc autem 
facientes quasi? prophetas cupiunt imitari, quia ait * David propheta ?: 
Pone, domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae? labüs 
meis. Et quia ieiuniis beati prophetae vacantes! silentium saepius 
*commodabant, inde usurpantes isti aestimant $ observandum, Py- 
thagoricam vanitatem? potius quam prophetarum caelestem vitam 
et saplentiam sequi properantes. 


5. ut umbra ego. et umbra /ibri omnes. 

Cap. LXXVI. zn abc. inscriptum est PASSALORINCHITARVM HAERESIS. — l1. 
Passalorinchitae /ibri omnes. — 2. et in labia Babc. ὃ. prophetas beatos cu- 
piunt 4. 4. David beatus, Pone 4, — 5. commendabant ὁ. — 6. aliquid obser- 
vare 4. 


d. salvator] Matth. IX. 17. (F.) stola ad Naucratium T. 5. Opp. Sirmondi 


e. apostolus] 2. Corinth. V. 17. (.F.) 

f. ut umbra] Ita correxi. Umbram 
dixit figuram, aenigma. 

g. ait apostolus] 1. Corinth. XV. 47. 
( Fabr.) 

Cap. LXXVI. — a. Alii sunt Passa- 
lorynchitae] Hos Tascodrungitas dictos 


» auctor Epiphanius XLVIII. 14. p. 416. 


testatus τασχὸν illorum lingua paxillum 
significare, δροῦγγον vero nasum sive 
rostrum: οτασχὸς παῤ αὐτοῖς πάσσαλος 
χαλέϊται, δροῦγγος δὲ μυχτὴρ, εἴτουν ῥύγ- 
γος χαλεῖται." Quod igitur inter oran- 
dum illi affectarent indicem manus di- 
gitum naso imponere,  χατηφείας χάριν 
xoi ἐθελοδιχαιοσύνης ἐχλήθησαν ὑπό τι- 
νων Τασχοδρουγῖται, τουτέστι Πασσαλο- 
ουγχῖται." Mire hine illud nomen apud 
scriptores vel curtatum vel corruptum, 
ut notavit Cotelerius T. 1. Monument. 
p. 714., cui adde quod Ta5xo9ovpo: di- 
cuntur apud Theodorum Studitam epi- 


p. 924. Perticonasatos vocat Nic. Com- 
nenus Papadopoli in Praenotionibus 
Mystagogicis p. 152. (F.) 

b. labia quasi silentium] Sicut Har- 
pocrates silentii deus digito labellum 
compescens exprimitur in veteri ana- 
glypho, quod illustrant Io. Smetius An- 
tiquitatt. Noviomagens. p. 127. seq. Io. 
Lomeierus Dier. Genial. diss. 2., et prae- 
cipue in Harpocrate suo, Traiecti 1687. 
4. edito, illustris atque eruditiss. vir 
Gisbertus Cuperus. (F.) 

c. aliae] Pro alii. Vide Vossium IV.6. 
Aristarchi. (1). 

d. David propheta] Psal. OXLI. 3. 
( Fabr.) 

e. ostium circumstantiae] Θύραν πε- 
ριοχῆς ΟΝ 

f. ieiuniis beati prophetae vacantes] 
Ut David Psal. XXXV. 13. LXIX. 10. 
(Fabr.) 

g. Pythagoricam vanitatem] Notis- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


19 


! Aquarii* sic dicti sunt, qui in sacramentis caelestibus offerunt; cap. rxxvrt. 
tantum aquam, non illud quod ecclesia^ catholica et apostolica fa- 


cere consuevit. 


!Sunt nonnulli qui prophetas quotidie ?adserunt^ ?et prophe- 
tias fieri praedicant, ignorantes legem et *prophetas? usque "αὐ 
Ioannem fuisse baptistam, finemque legis et prophetarum in Christi 
praesentia completum atque consummatum. 

!Coluthiani a Colutho* quodam ita dicti sunt in Aegypto, qui 


Cap. LXXVII. in Babe. inscriptum est Aqvanm. — 1. Alii sunt Aquatii sic 


dicti 4A. 


Cap. LXXVIIL. in. c. inscriptum habet NAgREsIS DE PRoPHETIS. — 1. Alii 


sunt haeretici qui 4. ^ 2. adferunt ὁ. 


beatum Ioannem A. 


9. et om. (.A)b. 


4. prophetias b. ὃ. ad 


Cap. LXXIX. in Babe. inscriptum habet Corvrurant (Conr, vrniANI c.) — 1. 
Colluthiani a Collutho c. Alii sunt autem Coluthiani 4. 


sima sunt, quae de quinquennali si- 
lentio Pythagoricae scholae feruntur, 
de quo viri docti ad Gellium lib. 1. e. 9. 
et ad Laértium VIII. 10. Holstenius ad 
Porphyrium p. 80. et Rittershusius, et 
libro 2. de Bono Silentii Andreas Schot- 
tus. Addam locum Procopii Gazaei Epi- 
stol. 3. ,Πυθαγόρας Σάμιος, τοῦτόν φα- 
σιν, ὡς οὐ μέχρι παντὸς ἐτίμα σιγὴν, ἀλλ᾽ 
ὥριστο χρόνος αὐτῆς μεταβολὴν ἄγων ἐπὶ 
λόγοις χαὶ μετεβάλλοντο. ᾿Αλλ᾽ οὐδὲ παῤ 
ὃν ἐσιώπων χρόνον ἔδει δήπουθεν μηδὲν 
παῤ ἀλλήλων εἰδέναι, ἀλλὰ τὴν μὲν γλῶτ- 
ταν εἶχε σιγὴ. ἣ δὲ χεὶρ διηχονεῖτο τῇ 
γλώττῃ, xol διὰ γραμμάτων πάλιν ἐφθέγ- 
T0930: ἈΠ (8...) 

Cap. LXXVII. — a. Aquarii] Augu- 
stin. et Auctor Praedestinat. c. 64. Hi 
sunt Hydroparastatae, ὕδωρ ἀντ᾽ οἴνου 
προςφέροντες,᾿ de quibus Theodoretus 
lib. 1. de Haeret. Fab. cap. 21. Solam 
aquam in sacra coena adhibuisse con- 
stat Ebioneos teste Epiphanio X XX. 16. 
et Irenaeo V. 1., nec non Tatiani secta- 
tores Encratitas de quibus Epiph. XL VII. 
9. et Timotheus presbyter a Cotelerio 
editus T. 3. Monum. p. 979. qui etiam 
᾿Αχχαοφόρους appellat: tum alios ex 
Marcionis schola quosdam, et Mani- 
chaeos, et alios fortasse quos perstrin- 
git Clemens Alex. 1. Strom. pag. 137. 
»εἰσὶ γὰρ ot xoà ὕδωρ ψιλὸν εὐχαριστοῦ- 
cw," et multis oppugnat Cyprianus 
epist. 09. ad Caecilium p. 148. seq. Vide 
etiam Chrysostomi hom. 83. in Mat- 
thaeum p. 864. Beveregium ad cano- 
nem Trullan. XXXII. et D. Ittigium de 
Haeresiarchis p.211. seq. Ab his Aqua- 
ris diversi Aquei sive Hydrotheithae 


de quibus Augustinus et Praedestinati 
Auctor c. 15. et noster infra c. 96. (F.) 

b. quod eeclesia] Vinum in sacra 
coena offerens sive merum illud, sive 
temperatum aqua, quod Cypriano in- 
primis vehementer probatum fuit, cui 
per aquam populus Christi sanguini 
uniendus significatur. Confer si placet 
Edm. Martene de Antiquis Ecclesiae 
Ritibus p. 322. seq. Io. Bonam lib. 2. 
Liturg.c.9. Gerh. Vossii Theses Theo- 
logieas p. 304. Elmenhorstium ad Gen- 
nadium de Dogmatibus Eccles. p. 114. 
Graeci vino aliquid aquae ferventis af- 
fundunt, ut sanguinem hominis vivi 
proprius referat. Vide Petrum Arcu- 
dium de Concordia utriusque ecclesiae 
in Doctrina de Sacramentis III. 39.p.321. 
(F'abr.) 

Cap. LX XVIII. — a. prophetas quo- 
tidie adserunt] Helmst. adferunt. Vide- 
tur tangere Montanistas, de quibus su- 
praec.49. (F.) i 

b. legem et prophetas] Matth. XI. 18. 
Eodem S. Chrysostomus laudat illud 
Danielis IX. 24. ὅτι ἐλθόντος ᾧ &xóxet- 
ται. σφραγισθήσεται xol προφητεία xol 
ὅρασις." ,Cum venerit cui repositum est, 
obsignabitur prophetia et visio."  (F.) 

Cap. LX XIX. — a. Collutho] Hic est 
Colluthus presbyter Alex. quem eodem 
quo Arius tempore ecclesiam turbasse, 
falsaque dogmata sparsisse narrat Epi- 
phanius LXIX. 2. pag. /28., memorans 
etiam sectatores eius, qui se non dubi- 
taverint appellare Colluthianos, οἱ μὲν 
Κολλουθιανοὺς ἑαυτοὺς ὠνόμασαν." AÀm- 
bitionem Colluthi perstringit Alexander 
Alexandrinus apud Theodoretum lib. 1. 


Cap. LXXVIIH. 


Cap. LXXIX., 


14 PHILASTRI 


dicunt dominum malorum non esse factorem*. Contra autem alter* 
quidam opponebat dicens dominum malorum esse factorem, qui et 
ipse ?est haereticus pariter?, et cum utrique contentione ferrentur 
inani, nescierunt potentiam rationis. Scriptura enim deum facere 
bona et nihilominus et mala praedicavit, cum dicat propheta*, £o 
sum dominus, qui facio pacem, et creo mala. Et alter propheta f, 
Si est, inquit, malitia in civitate, quam deus non fecit. Sed mala 
ista non natura? esse dixit scriptura a deo facta, sed causis exi- 
stentibus hominum, scilicet in lege peccantium domino, quae sunt 
tentationes ?persecutionis diversaeque augustiae quae deo permit- 
tente insurgunt peccantibus, sicut scriptum est^: Quis dedit Israél 
in direptionem? nonne dominus, cui peccaverunt, et noluerunt in 
vas eius ambulare? Non autem fecisse malam deum naturam dicit 
scriptura alicubi?: Ecce *enim omnia valde *erant bona. quae fecit 
deus, in libro Geneseos, id est *ereaturae mundi*!. Et alibi pro- 
pheta? dicit, * Quoniam deus malum non fecit, neque delectatur 4n 
perditione vivorum. Quia ergo non causa dei creantis est mala na- 
turaliter, sed hominum voluntatis, quae obnoxia legi dei *urgetur 


et *coértione" !^constringitur, conversionis causa ἃ domino haec 


2. erat A. 
4A.  6.creatura 4. 


2. persecutiones «4. 
'. Quod A. 


4. enim inquit omnia 4. 
8. et iudicio arguetur 4. 


5. erant om. 
9. coértione ac. 


coércione DB. coércitione (.4)b. — 10. constringit c., mendose. 


Hist. cap. 4. p. 9. In gradu presbyterii 
mortuum testatur Athanasius in Apo- 
logia ad Imp. Constantinum T. 1. p. 732. 
( Fabr.) 

b. malorum non esse factorem] Idem 
ex Philastrio Augustinus c. 65. et ex 
Augustino Isidorus VIII. 5. Origg. Ita- 
que errat Auctor Praedestinati cap. 65. 
qui Colluthianorum errorem putat in 
eo consistere, quod deum creasse mala 
et bona docuerint. (.) 

c. Contra autem alter| Florinus de 
quo supra ad c. 97. (1) 

d. qui et ipse est haereticus pariter] 
Non minus haereticum est cum Collu- 
tho contrarium ponere principium, ne- 
gareque mala fieri deo permittente, 
quam cum Florino deum facere malo- 
rum auctorem. (1) 

e. dieat propheta] 'Es. XLV. 7. ,0 
ποιῶν εἰρήνην xot χτίζων xax."  (F.) 

f. alter propheta] Amos III. 6. εἰ 
ἔσται χαχία ἐν πόλειὴἣν κύριος οὐχ ἐποίησε: 
(Fabr.) 

g. mala ista non natura] Sensus est, 
ista non esse creata a deo ut mala na- 
tura sint, sive malam naturam habeant. 


Infra: non autem fecisse malam. deum 
naturam. (1) 

h. sicut scriptum est] Es. XLII. 24. 
ubi male οἷς ἔδωχεν, pro τίς ἔδωχεν. (1) 

i. scriptura alicubi] Genes. I. 31. (F.) 

k. creaturae mundi] Galeardus Fa- 
brieii citatis addi iubet Gaudentium 
Praef. ad Benivolum, Paulinum Epist. 
18. ad Delphinum episcopum Burdiga- 
lensem, Isidori Pelusiotae epist. 282, 
Boeto monacho, Nilum epist. 319. 
Ephestioni presbytero. 

l. creaturae mundi] Chaleidius p. 312. 
de genitura mundi, Nempe γένεσιν pro 
χτίσε! dixisse Alexandrinos, observatum 
Humfredo Hody erudito opere de Di- 
bliis sacris Graecis p. 115. (7) 

m. propheta] Locus est in libro Sa- 

ientiae I. 19. οὅτι ὃ θεὸς θάνατον οὐχ 
ἐποίησεν. οὐδὲ τέρπεται ἐν ἀπωλείᾳ ζών- 
ty." Philastrius malum posuit, genus 
pro specie mali, sive morte, quod voca- 
bulum in Sapientiae libro reperit. Hu- 
iusauctorem, prophetae nomine passim 
laudant veteres scriptores Christiani, 
ut supra ad c. 26. notare me memini. 
(Fabr. ' 


DE HAERESIBUS LIBER. 


15 


inferuntur hominibus quotidie. Cum ergo haec " dicuntur, quomodo 
dicta sunt '?ignorantur. Quae enim P putantur hominibus in  coér- 
tione mala, haec eruditionis et utilitatis sunt plena, quae hominum 
voluntas perversa pati meretur, cum dicat apostolus?, ANwmquid 
iniustus deus, qui infert dram suam hominibus? Non tamen sine 
utilitate? et emolumento futuro haec cuncta humano generi fieri 
permittuntur. Iustus enim in tribulatione sustinendo fidelior et iu- 
stior comprobatur, peccator autem aut peccare P? desinit emendatus, 
aut perseverans de mundo 5tollitur, ne in corpore constitutus am- 
plius delinquere videatur. Ergo aut emendatus, cum superest ad- 
huc in corpore, bonum iam opus facere non retardabit, aut mens 
1 coércetur, ut desinat ἃ peccato, quod ait apostolus *, Qwz mortuus 
est, vustificatus est a peccato. 

Alia autem est haeresis, quae dicit mundum non mutari?, sed 
in ! eodem statu semper manere, etiam post domini nostri Christi 
de caelis praesentiam, cum ipse dieat^, Omnia transibunt et mu- 
tabuntur?. Hoc autem non intelligunt mutationis causa elemento- 
rum dictum fuisse a domino, ut *his mutatis nova creatura? refor- 
metur, quod et David docet: /ps? ?peribunt, tu autem dpse es in 
aeternum. Et dominus?: Caelum et terra transibunt, verba autem 


ll. dicuntur Bab.dicantur 4. dicunt c. 12. ignorant c. 18. 

imputantur 4, 14. coértione c. coércione Da. coercitione (.4)5. 

A. desinet re//quí. — l6.tolletur ὁ. 17. arcessitur A. 

dp. LXXX. in abc. inscriptum habet Dg wvNpo nasnEsis, — 1. eo statu 4. 
a 


2.hiis Ba. — 3. peribunt inquit tu 4. 


putant c. 
15. desinit 


n. coértione] Coértionem sive coér- 
ctionem pro coércitione dixerunt boni 
scriptores, atque utrumque promiscue 
in MSS. codicibus reperitur. (.) 

o. apostolus] Rom. 1Π. 9. ,u7 ἄδι- 
χος ὃ θεὸς ὃ ἐπιφέρων ὀργήν." (.) 

p. Non tamen sine utilitate] Insignes 
quasdam utilitates diserte et eleganter 
exponit S. Iohannes Chrysostomus ho- 
milia prima ad Antiochenos. (F.) 

q. apostolus] Rom. VI. 7. ὃ ἀποθα- 
γὼν δεδιχαίωται ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας." hoc 
est non amplius peccat. (1) 

Cap. LXX X. — a. non mutari] Cum 
mitius iudicet infra de illorum senten- 
tia, qui mundum periturum et in nihi- 
lum rediturum sibi persuadent, iam 
haeresibus annumerat opinionem eo- 
rum, qui mundum aeternum futurum 
hoc quo in praesens est statu docebant, 
cum Ocello Lucano, Timaeo et aliis 
ethnicorum philosophis et cum Philone 
Iudaeo, qui eandem opinionem tuetur 


libro περὶ ᾿Αφθαρσίας Κόσμου, perinde 
ut Anonymus Christianus apud Photium 
Cod. 86., ὅτι ἀκατάλυτοί εἰσιν ot οὐρανοί." 
qui est Cosmas Indopleustes lib. VII. 
p. 215. seq. Danaeus ad Augustin. de 
Haeresibus ὁ. 67. illos vocat Aeternales. 
Auctor Praedestinati c. 67. Satannéa- 
nos, à nescio quo Satannio. () 

b. post domini nostri Christi de cae- 
lis praesentiam] Ad iudicium intellige, 
atque ut Augustinus sententiam Phila- 
stri expressit, post resurrectionem mor- 
tuorum. (F.) 

c. cum ipse dicat] Matth. X XIV. 35. 
Marce. XIII. 31. Luc. XXI. 38. 40 οὐρα- 
vos xot ἣ γῆ παρελεύσονται." Omnia, 
coelo et terra continentur. (F.) 

d. mutabuntur] » Αλλαγήσονται᾽᾽ Hebr. 
I. 12. ex Psal. CIL. 26. (F.) 

e. nova creatura] Apocal. XXI. 1. (F.) 

f. David docet] Psal. CIL. 26. αὐτοὶ 
ἀπολοῦνται. σὺ δὲ διαμένεις." (1...) 

g. Et dominus] Locis laudatis Matth. 


Cap. LXXX. 


16 PHILASTRI 


mea non transibunt. Et: Ego facio novum caelum et novam terram, 
dicit dominus. Restauranda potius ergo, non pereunda"! annuntiat 
elementa, et quamvis impossibile deo non est*, ut qui fecit ex ni- 
hilo omnia, ut iterum delere possit omnia, quod ait beatissimus 
Iob!: Si autem destruxzerit universa, quis ei dicet, quid fecisti? 
Ergo si ita senseris, omnipotentiam domini Christi *cognosces, *sive 
ea restauranda quis aestimat, sequenter "intelliget". Nam etsi pe- 
reunda semina scriptura demonstrat", id est ipsum mundum ad 
nihilum devenire posse, tamen ?qua quod fecit non deperit?. Fecit 
enim, ut ait *SolomonP?, ez φίλο omnia ut possent esse quae non 
erant. !"Et in resurrectione hominum non pereunda semina, sed ad 
gloriam maiorem venientia demonstrat, ut ait apostolus?: Semina- 


4. cognoscit 4. 
telligit 4. 
Prob. Galeardus. 


XXIV. 35. Marc. XIII. 31. Luc. XXI. 
33. (F.) 

h. Restauranda potius ergo, non pereun- 
da] [Pereunda pro peritura dixit praeter 
usum meliorum scriptorum.] Sic infra: 
,nam etsi pereunda semina scriptura de- 
monstrat." Atque iterum: , Et in resur- 
rectione hominum non pereunda semina." 
Similiter mox permanenda dixit pro 
permansuris: ,Transeuntia ergo erunt 
elementa ad maiorem iam gloriam, in- 
que ea permanenda cum hominibus." 
Αἀ rem ipsam quod attinet, plerique 
priscorum eeclesiae doctorum hac fuere 
sententia, non interiturum in consum- 
matione saeculi caelum terramque, sed 
ἀποχαταστάσει Act. III. 10. et παλιγγε- 
vecta. Matth. XIX. 28. immutandum et 
renovandum. PDarnabae Epist. c. 15. 
οὕταν ἐλθὼν ὃ υἱὸς αὐτοῦ καταργήσει τὸν 
χαιρὸν αὐτοῦ χαὶ χρινεῖΐ. τοὺς ἀσεβεῖς xol 
ἀλλάξει τὸν ἥλιον χαὶ τὴν σελήνην χαὶ 
τοὺς ἀστέρας, τότε χαλῶς ἀναπαύσεται ἐν 
ἡμέρα 7 ἑβδόμη." Longum esset alia 
testimonia veterum producere, quae vi- 
deri possunt apud Vossium Thes. Theo- 
log. pag. 248. seq. Paulum Sherlogum 
Dioptra Antiquitatt. p. 285. Tho. Bur- 
netum Theoria Sacra Telluris IV. 1. sq. 
Gatakerum ad Antonin. XI. 1. Elmen- 
horstium ad Gennadii Dogm. Eccles. 
p. 164. D. Bebelium Antiquitt. Eccles. 
saeculi IV. T. 2. p. 610. Suicerum T. 2. 
Thesauri p. 151. Iac. Thomasium de 
Stoica Mundi Exustione p. 17. etc. Iu- 
daeorum consensum vide apud Menas- 
sem Israélidem III. 4. de Resurrect. D. 
Lutheri et Theologorum nostratium suf- 


9. sive 4. sin reliqui. 
8. qua ego. quia libri omnes. 


6. eam restaurandam 4. 7. in- 
9. Salomon (.4)bc. 10. Et om. A. 


fragia collegit Vincentius Placcius, ὃ 
μαχαρίτης, scripto vernaeulo de Immor- 
talitate Animae p. 65. 93. seq. (F.) 

i. pereunda] H. e. peritura. Sie ite- 
rum paulo infra et cap. 194. Pari so- 
loecismo posuit hoc ipso capite perma- 
nendus pro permansurus. 


k. impossibile deo non est] Contra 
ethnieorum sententiam, quibus Philo 
libro de.Mundo Incorruptibili p. 728. 
assentitur. Hos enim si audias statutum 
ipsis est, ,ἐχ τοῦ οὐδαμῇ ὄντος ἀμήχανόν 
ἐστι γενέσθαι τι, τό τε ὃν ἐξαπολέσθαι 
ἀνήνυστον xoi ἄπαυστον." , Ex nihilo ni- 
hilum, in nihilum nil posse reverti." (F.) 

l. beatissimus Iob] Iob. IX. 12. ,2xv 
ἀπαλλάξῃ, τίς ἀποστρέψει; Tj τίς ἐρεϊ αὐ- 
τῷ, τί ἐποίησας  (..) 

m. sequenter intelliget] Non minus 
scilicet eminentem Christi maiestatem 
et potentiam esse in instaurando quam 
in delendo. (.) 

n. scriptura demonstrat] In loco su- 
pra adducto Psal. CIT. 306. (1) 

o. quod fecit non deperit] Quia nihil 
quod fecit deus odit: «οὐδὲν βδελύσση 
ὧν ἐποίησας" Sap. XI. 24, (10 

p. ut ait Solomon] Sapient. I. 14. 
»ἔχτισε γὰρ εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα." Voca- 
bulum ἔχτισε ἃ Philastrio redditur: Pe- 
^it ex nihilo. Simul autem respicitur 
locus Hermae lib. 2. Mandat. 1. quem 
laudat noster etiam infra c. 129. ,z96- 
τον πάντων πίστευσον ὅτι εἷς ἐστιν ὃ θεὸς 
ὃ τὰ πάντα χτίσας xol χαταρτίσας xol 
ποιήσας dx μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι." (F.) 


4. apostolus] 1. Cor. XV. 44. σπεί- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


(uri 


tur corpus animale, surgit corpus spiritale: seminatur* 4n corru- 
ptione, surgit in incorruptione. Et ipse iterum apostolus*: fpe- 
ctatio enim. creaturae revelationem filiorum dev expectat: vanitati 
enim creatura subdita. est non volens, sed propter eum qui subiecit 
1j spe futurae gloriae 15 dignitatis. Propter quod etvpsa creatura, 
inquit, &berabitur a servitute corruptionis 4n. libertatem gloriae 
filiorum dei: ostendens P? itaque a gloria ad gloriam processura ele- 
menta, id est homines cum hac ipsa visibili creatura, cum dieit 
dominus *: Sol tunc septempliciter lucebit.. 'ranseuntia ergo erunt 
elementa" ad maiorem iam gloriam, inque ea "permanenda cum 
hominibus, quamvis et ad nihilum possit adducere qui fecit omnia 
dominus. Sed in hoc est eminens Christi maiestas et potentia, 
quod ad gloriam eadem maiorem elementa transire permittit. Nam 
et apostolus elementa haec liquescere* et ad nihilum venire nun- 
tiat pariter et prophetat. 

!Excalceatorum est haeresis? quae excalceatos ambulare debere 
homines adserit, ?quod sub Mose^, inquiunt, dictum est, Solve cal- 
ceamenta, tua, et quod ? Esaias* ita ambulaverit tribus annis: quae 
magis *humana ac vanae superstitionis sunt^, non traditionis san- 
ctorum ac domini nostri Iesu Christi iussionis et imperii ?eiusque 
potestatis. 

Novatiani surrexerunt post persecutionem postremam? a No- 


ll. eam ἴῃ (4) 0. 12. et dignitatis (.4)0. 
processura 4. — 14. permansura ὦ. 

Cap. LX XXI. n Babc. inscriptum est ExcancEATI. — 1. Alia est haeresis 
quae 4. —2.quod Mosiinquit 4. ὃ. Esaias beatus 4. Isaias 0. 4. humanae 
(4A)b. — 5. eius ac potestatis A. 

Cap. LX X XII. Zn Babo. inscriptum est NovATIANI. — 


18. itaque gloria ad filiorum 


ρεται σῶμα ψυχιχὸν, ἐγείρεται σῶμα πνευ- 
ματικόν. (F.) 

r. seminatur] Id. v. 42. σπείρεται ἐν 
φθορᾷ, ἐγείρεται ἐν ἀφθαρσία. (1) 

s. Ipse iterum apostolus] Rom. VIII. 
19. seq., ubi post ἐπ᾽ ἐλπίδι Philastrius 
de suo supplevit verba futurae gloriae 
dignitatis. (F.) 

t. cum dicit dominus] Es. XXX. 26. 
»τὸ φῶς τοῦ ἡλίου ἔσται ἑπταπλάσιον ἐν 
τῇ ἡμέρᾳ. () c 

τι. elementa] Sol, luna et stellae, ut 
supra c. 61. p. 122. (7) 

X. liquescere] 2. Petr. III. 10. στοι- 
χϑία χαυσόμενα λυθήσονται, καὶ γῇ xol 
τὰ ἐν αὐτῇ ἔργα χαταχαήσξται." et 19. 
»οὐρανοὶ πυρούμενοι λυθήσονται χαὶ στοι- 
ye χαυσόμενα ταχήσεται." (1) 


Cap. LXXXI. — a. Excalceatorum 


est haeresis] Gymnopodas. vocat Au- 
ctor Praedestinati et Augustinus c. 68. 
Philastrii insistens vestigiis, nudis pe- 
dibus semper ambulantes. Prateolus 
Nudipedes. (F.) 

b. sub Mose] Exod. III. 5. deus ad 
Moysen: λῦσαι τὸ ὑπόδημα ex τῶν πο- 
δῶν cov." (F.) 

c. Esaias] Es. X X. 2., in signum im- 
minentis Aegyptiorum et Aethiopum 
genti captivitatis ab Assyriis. (F.) 

d. humana ac vanae superstitionis] 
Non in Esaia, qui dei iussu hoc fecerat, 
sed in his qui nescio quam religiosi 
cultus partem in superstitiosa illa ae- 
mulatione collocabant. (.) 

Cap. LXXXII. — a. post persecu- 
tionem postremam] Postrema persecu- 
tio sive decima sub Diocletiano et Ma- 


Cap. LXXXI. 


Cap. LXXXII. 


18 PHILASTRI 


vato quodam, qui sicut ecclesia catholica credebant antea*, vetus 
testamentum et novum accipientes. In persecutione autem, quia 
lapsi sunt multi fideles et in poenitentiam suscepti sunt a catho- 
lica ecclesia, irati, imo potius praesumptione ducti ac superbia, 
vanam doctrinam conati sunt seminare, separantes se ab ecclesia 
catholica atque a Christi bonitate ac misericordia dissonantes, at- 
que dicentes, non esse fideli post baptismum"? locum aliquem poe- 
nitentiae; ignorantes quod per prophetam* clamat, Viro ego, dicit 
dominus: ! Nolo mortem peccatoris, sed magis ut revertatur et vi- 
vat. Si ergo dixerint de ?his qui baptizandi sunt dixisse scriptu- 
ram, non tamen fidelibus, audiant salvatorem post baptismum 
aquae dicentem de baptismo alio, poenitentiae scilicet passionis, 
ita: * Baptisma habeo, inquit, baptizarit, et quam festino si *finire- 
tur*, ostendens utique nobis ?post baptismum 5quem per aquam 
ante dederat aliud etiam passionis poenitentiae" humano generi 
ab ipsius bonitate et clementia labentibus concedendum atque ab 
eodem domino tribuendum. Quod apostoli intelligentes de passione 
eius saluberrima post illam primam gratiam humano generi etiam 
hoc eum contulisse praedicabant. Ut provisor enim et omnipotens 
peccantibus concedit per poenitentiam ut qui lapsus est surgens 
ac pugnans iterum! "inque ea perseverans speret se posse a do- 


1. Si volo mortem peccatoris quantum ut.4. 2.hiis D. 3. baptismo (.A)5. 
4. finiretur c. sciretis. (44) ab. sciret is B. Reponendum puto Baptismum ( ve/ Da- 
ptismo) habeo baptizari, et quam festino si fieretis. ὃ. postom..4. ὦ. quod 
4A.  1.inque ea Bac. atque (4). 


seq. Io. Forbesii Instructiones Historico- 
Theol. p. 666. 710. seq. ete. (1) 

e. per prophetam] Ezech. XXXIII. 
mmm 


ximiniano Herculio coepit cirea A. C. 
285. Sed Novatiani ecclesiam iam tur- 
barunt post persecutionem octavam 
Decianam circa A.251. Vide Tillemon- 11 
tium T. 3. Memor. Eccles. (F.) 

b. a Novato quodam] Duo haereseos 
istius antesignani veteribus memoran- 
tur, Novatus et Novatianus, hie Roma- 
nae, ille Africanae ecclesiae presbyter. — notis ad Io. Chrysostomum Savilii Tom. 
Vide Guil. Beveregii notas ad Can. VIII. — VTIT p. 41. seq. (11) 

Nieaen. (P) g. si finiretur] Italegendum pro ver- 


i ia catholica credeba A atat ili: pul 
Lent ἐς nihili, quae exstabant in prioribus 
antea] , Οὐδὲν περὶ τὴν πίστιν χάινοτο- 


Ξε st dii itionibus, δὲ sczretis. In Graeco est: 
μῆσαι," nihil circa fidem novasse Nova- editionibus, E 


tanos fatetur Atticus Cpol apud So-  »7?* συνέχομαι ἕως οὗ τελεσθῇ." (1) 
cratem VII. 25. P. 361. (F.) h. aliud etiam passionis poenitentiae] 
d 


f. Baptisma habeo, inquit, baptizari] 
Luc. XII. 50. Nota phrasin ἔχω βαπ- 
τισθῆναι pro μέλλω βαπτισθῆναι, cuius 
multa rr, ra congessit Io. Boisius 


d. non esse fideli post baptismum De hoc poenitentiae baptismate multa 
No : ] Io. Morinus in opere elaborato de Sa- 
cramento Poenitentiae III. 4. et IX. 2. 
et 13. X. 6. (F.) 

i. qui lapsus est, surgens ac pugnans 
iterum] In sacra illa ad quam per bap- 


Hune Novatianorum errorem oppugnat 
Eulogius apud Photium Cod. 182. et 
208. E recentioribus iuvabit consulere 
praeter Tillemontium, Beveregiumque, 
Gabr. Albaspinaei observationes p. 195. 


DE HAERESIBUS LIBER. 


19 


mino desiderandam victoriam adipisci. In Christo enim et eius 
clementia et iustitia ?et bonitas propter peccantes et poenitentes 
abundat quotidie, ut Paulus* testatus de illis est qui peccati causa 
non egerant poenitentiam, ut dixit in sua epistola: Quis infirmatur, 
et ego non infirmor? et rursum!: Ne veniam ad vos, et terum me 
humiliet dom?nus propter quosdam, qui non egerunt poenitentiam. 
Et Petrus apostolus mago ?Simoni dixerat: 4ge poenitentiam, s? 
quo modo. dimittatur tibi quod fecisti. Et Paulus quem abiece- 
rat? eum suscipi post tempus iterum ?iubet. Amissionem itaque 
dignitatis" possunt perpeti tales, non detrimentum salutis, ut ait 
dominus?: Multae mansiones sunt apud patrem meum. 
!Montanistae* sunt qui rebaptizant^ si quos seduxerint homi- 
nes, et supra baptismum ecclesiae catholicae aliud suum baptisma 
^insanientes promittunt; qui et Donatiani dicuntur a quodam Do- 
nato in Africa^ constituto, qui hanc haeresim seminavit; qui et 


8. et bonitas 4. bonitas et reliqui. 


9. Simon b. 10. iubeat A. 


Cap. LXX XIII. zn Babe. inscriptum est MoxTANIsTAE. — 1. Alii sunt Mo- 


nastes qui 44. 


tismum auctoratus fuerat militia adver- 
sus diabolum. (F.) 

k. Paulus] 2. Cor. XI. 29. τίς ἀσθε- 
vt, xài οὐχ ἀσθενῶ: (F.) 

l. et rursum] 2. Cor. XII. 21. , μὴ 
πάλιν ἐλθόντα με ταπεινώση ὃ θεός μου 
πρὸς ὑμᾶς χαὶ πενθήσω πολλοὺς τῶν προ- 
ἡμαρτηχότων xol μὴ μετανοησάντων eni 
τῇ ἀχαθαρσία." Haec verba Pauli inte- 
gra sunt, quae Philastrius suo more 
contraxit. (F.) 

m. quem abiecerat] Quem Satanae 
tradiderat 1. Cor. V. 4., eum post poe- 
nitentiae testationem iterum recipit 2. 
Cor? VLUP ont PS) 

n. Amissionem itaque dignitatis] Re- 
movendi scandali causa ex usu eccle- 
siae veteris clerici ad communionem 
redigebantur laicam, et excidebant sa- 
cris ordinibus quieunque ad poeniten- 
tiam publieam de lapsu vel crimine 
graviore admittebantur, ut multis no- 
tarunt Gabriel Albaspinaeus et Io. Mo- 
rinus in lucubrationibus quas supra 
laudavi. Sed hoe loco Philastrius per 
dignitatem ut infra c. 89. intelligit era- 
dum maiorem in caelesti gloria. (F.) 

o. ut ait dominus] Io. XIV. 2... ἐν τῇ 
οἰχία τοῦ πατρός μου μοναὶ πολλαί εἰσιν. 
quem locum non modo de mansionum 
caelestium multitudine, sed etiam de 
diversitate graduum veteris ecclesiae 


Ὡς, doetores acceperunt. (1) 


2. insaniunt promittentes .4. 


Cap. LXXXIII. — ἃ. Montanistae] 
Montenses appellati sunt Donatistae, 
quod ecclesiam Romae primum in monte 
habere coeperunt, ut testatur Hierony- 
mus in Chronico ad A. C. 356. Isidorus 
VIII. 5. Origg. , Montani? haeretici dicti, 
quod tempore persecutionis in montibus 
latuerunt.,"^ Montenses dicuntur etiam 
apud Optatum lib. 2. cap. 4. et alios. 
Augustino de Unitate Ecclesiae c. 3. Ru- 
pitani, quomodo etiam pro Cutzumpi- 
tanis videtur legendum Epist. 53. (vet. 
edit. 165.) De Montanistis aliis Mon- 
tani sectatoribus supra c. 49. (F.) 

b. rebaptizant] Vide D. "Tho. Ittigii 
Historiam Schismatis Donatistarum, 
subiectam eius appendici diss. de hae- 
resiarchis $. CX XII. seq. et quae viri 
docti ad Optatum, atque tomum IX. 
Operum Augustini edit. novae. (1) 

c. a quodam Donato in Africa] Duo 
Donati, unus Casensis sive a Casis ni- 
gris, et alter Carthaginiensis episc. Do- 
natus magnus: ambo Schismatis ergo- 
dioctae, sed Casensis ille prior, unde 
Augustinus Haeresi 69. , Donatiani vel 
Donatistae sunt — — huius haeresis 
principem accipimus fuisse Donatum, 
qui de Numidia veniens et contra Cae- 
cilianum Christianam. dividens plebem, 
adiunctis sibi eiusdem factionis episco- 
pis, Maiorinum apud Carthaginem or- 
dinavit episcopum. Cui Maiorino Do- 


Cap. LXXXIII. 


Cap. LXXXIY. 


80 


PHILASTRI 
* 


Parmeniani nunc appellantur a *Parmenione quodam, qui eorum 
nuper successit erroribus atque falsitati. 

! Sunt in ?Gallis *et Hispanis? et Aquitania *velut abstinentes, - 
qui et Gnosticorum ?et Manichaeorum^ particulam perniciosissi- 
mam aeque sequuntur, *eademque non dubitant praedicare, sepa- 
rantes persuasionibus coniugia hominum", et escarum abstinentiam ^ 
promittentes*, *quae non ex legis praecepto, sed promotionis cae- 
lestisf et dignitatis causa voluntati hominum talis a Christo con- 
cessa est gratia. Dicit enim dominus? Petro, No» omnes capiunt 
hoc verbum. | Et iterum idem dominus ait, Qw dimiserit uzorem 
suam sine causa, criminis" , facit eam moechari. Aliud est itaque 
consensu communi! hoc fieri laudis causa maioris consequendae a 


2. Parmeniano (.A)5. 


Cap. LXX XIV. zn Babe. inscriptum est AnsriNENTES. — 1. Alii sunt 4. 


2. Galliis c. 
4. veluti (.A)abc. 
que reliqui. 


natus episcopus alius 4n eadem divi- 
sione successit, qui eloquentia sua sic 
confirmavit hanc haeresin, ut multi ex- 
istiment propter ipsum potius eos Dona- 
tistas vocari,"  (F.) 

d. a Parmenione quodam] Hie est 
Parmenianus qui Donato in episcopatu 
Carthaginiensi successit A. C. 368., 
adversus quem Optati et Augustini scri- 
pta etiamnum supersunt. Auctor Prae- 
destinati c. 69. , Hi haeretici in partibus 
Italiae Montenses appellantur , in ànte- 
riore Africa Parmeniani , in Carthagi- 
niensi Donatistae." Obiit Parmenianus 
A.C.391., quo superstite adhuc scripsisse 
Philastrium ex hoc loco recte colligas. 
( Fabr.) 

Cap. LX X XIV. — a. Sunt in Galliis et 
Hispaniis] Ita scripsi pro Ga//s et Hi- 
spanis, Perspicuum vero est a Philastrio 
perstringi Priscillianistas, qui circa A. 
C. 980. proferre se coeperunt. Vide Til- 
lemontium T. VIII. Memor. Eccles. p. 
(98. [Contra eosdem liber in Symbolum 
Apostolorum adscriptus Ambrosio.] (F.) 


b. Gnosticorum et Manichaeorum] 
Augustinus Haeresi 10. , Priscillianistae 
quos in Hispania Priscillianus instituit, 
mazime Gnosticorum et Manichaeorum 
dogmata permirta sectantur." Confer 
H. Dodwelli diss. V. 10. ad Irenaeum p. 
405. seq. (£F) 

c. separantes persuasionibus coniu- 
gia hominum] [Regula fidei in Synodo 
Toletana 1.} Leo M. Epistola ad Turi- 


ὃ. et Hispanis δ. et Hispaniis c. et in Spanis «4. et in Hispanis αὖ. 
9. particula pernitiosissima et .4. 
ἡ. Rescribo cum non ex legis pr. 


6. eademque 4. eandem- 


bium XV. (edit. vet. 93.) cap. 7. de 
Priscillianistis, ,?uptias damnant et pro- 
creationem nascentium perhorrescunt, in 
quo, sicut paene in omnibus, cum Mani- 
chaeorum profanitate concordant." Con- 
cil. Braccarense I. A. C. 561. can. 11. 
Si quis coniugia humana damnat, et 
procreationem nascentium perhorrescit, 
sicut Manichaeus et Priscillianus dixe- 
runt, anathema sit.^ (F.) 

d. escarum abstinentiam] Idem Con- 
cilium Braccarense c. 14. ,S? quis im- 
mundos putat cibos carnium, quos deus 
in usus hominum dedit, et non propter 
afflictionem corporis, sed quasi immun- 
ditiam putans ita abstineat ab eis, ut nec 
olera cocta cum carnibus praegustet, 
sicut Manichaeus et Priscillanus di- 
xerunt, anathema 511.  (F.) 

e. escarum abstinentiam promitten- 
tes] H. e. supra legitimam normam et 
extendentes. Similiter cap. 35. 

f. promotionis caelestis] , M τὴν βα- 
σιλείαν τῶν οὐρανῶν." Matth. XIX. 12. 
Dignitatem de sublimiori gradu gloriae 
caelestis dixit ut cap. 82. et 89. (1) 

g. Dicit enim dominus] Matth. XIX. 
1l. οὐ πάντες y poU τὸν λόγον τοῦτον. 
(Fabr.) 

h. sine causa criminis] Ibid. XIX. 9. 
»εἰ μὴ ἐπὶ πορνείας," sive ut alii codi- 
ces, παρεχτὸς λόγου πορνείας." [Nisi 
crimine adulterii revictam. Lactant cap. 
S. Epit. Institut.] (5) . 

i. consens ucommuni] ,'Ez συμφώνου 
πρὸς καιρόν." 1. Cor. VII. 5. 


DE HAERESIBUS LIBER. 


81 


domino, et aliud contra legem suadere, contraque amborum facere 
voluntatem. Et iterum*: Qui non manducat, manducantem non 
spernat, et qui manducat, non manducantem non vudicet. Quod ex 
voluntate est itaque, laudis est amplioris, imo potius mercedis cae- 
lestis est desiderium, quod autem extra legem est, non a deo Chri- 
sto est traditum, sed inani hominum praesumptione et errore in- 
ventum. Scriptum est enim !: Do vobis omnia edere sicut foenum. 
Hoc autem ideo faciunt, ut escas paulatim spernentes dicant eas 
non esse bonas, et ita non a deo hominibus escae causa fuisse con- 
cessas, sed a diabolo factas" ut adserant, ita sentiunt. Inque hoc 
iam creaturam non ἃ deo creatam, sed a diabolo eam factam prae- 
dicare nituntur, perque hoc mendacium multorum animas capti- 
varunt. 

![n Africa sunt qui Circuitores? dicuntur. ?Hi circumeunt ter- 
ras, et quos inveniunt in via, cogunt eos ut interficiantur^ ab illis, 
dicentes se desiderare pati martyrium , et sub causa hac multi la- 
trocinantur interdum. Quidam autem ex ?his velut biothanati^ mo- 
riuntur, sese dantes ad praecipitium, diversumque subeunt calami- 
tatis interitum. Qui cum sine causa perire ita properant, honestae 
mortis sustinent detrimenta, et iudicio dei futuro se potius impli- 
cant quam solvunt. 

!Nee desunt qui cum hominibus non sumunt escas?, praesum- 


Cap. LXXXV. in Babc. inscriptum habet Crgcvrrongs. — 1. Alii sunt in 
Africa Circuitores qui ita dicuntur 4. — 2,hii B. — 9. hiis Ba. 

Cap. LX XXVI. 2n abc. inscriptum habet HAERESIS DE CIBO ET SPIRITV SANCTO. 
— ]. Alii sunt qui 4. 


k. Et iterum] Rom. XIV. 3. inverso 
ordine: ,0 ἐσθίων τὸν μὴ ἐσθίοντα μὴ 
ἐξουθενέτω. χαὶ ὃ μὴ ἐσθίων τὸν ἐσθίοντα 
μὴ χρινέτω." Qui manducat, non man- 
ducantem ne spernet: et qui non man- 
ducat, manducantem ne iudicet."  (F.) 

|. Scriptum est enim] Genes. I. 29. 
legitur , ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν πάντα χόρτον, 
non οὡς χόρτον." (1. 

m. à diabolo factas] Ποὺ Priscilliani- 
stis diserte tribuitur ab Augustino hae- 
resi 10. et in Concilio Braecarensi c. 19. 
(F'abr.) pe 

Cap. LX XXV. — a. Circuitores] Hi 
suntquos Cireumcelliones appellant alii, 
ut Augustinus et Auctor Praedestinati 
c. 69. Apud Isidorum VIII. 5. pro Cro- 
topitis legendum Campitae. | (F.) 

b. cogunt eos ut interficiantur] Mor- 
tem illis, ni id facerent, minati. Confer 
D. Tho. Ittigii Historiam Donatistarum 


$. 82. Similis in autochiriam impetus 
Patricianorum, de quibus supra c. 62. 
(F'abr.) 

c. biothanati] Vocabulum non a βίος 
derivatum, sed a βία, velut βιαιοθάνατος, 
quod vi quadam ad mortem ruant, vel 
vi illata necem sibi consciscant. Vide 
Cangium in utroque Glossario et Elmen- 
horstium ad Arnobium p. 37. seq. [Pe- 
trum Wesselingium in libro Probabi- 
lium p 39.] (F.) 

d. honestae mortis sustinent detri- 
menta] Honore mortis honestae, quae 
per naturam eos manebat, privant se 
n sua. (F.) 

lap. LXX XVI. — a. cum hominibus 
non ssumuntescas] Augustinus haeresi 
1. , Dicit Philaster esse alios haere- 
ticos, qui cum hominibus non sumunt 
escas, sed utrum cum aliis, qui eiusdem 
sectae non sunt, an etiam inter se dpsos 


6 


Cap. LXXXV. 


Cap, LXXXVI. 


Cap. LXXXVII. 


Cap. LXXXVITIT. 


PHILASTRI 


82 


ptione ducti ?inani, putantes se melius quid facere; quia et prophe- 
tae ?hoc, inquiunt, faciebant". Ignorantes diversam oeconomiam 
Christi domini esse statutam hominibus *hi de patre et filio bene 
sentiunt, de spiritu autem non recte accipiunt^, creatum credentes 
esse et factum sanctum spiritum, non deum, sicut scripturae nun- 
tant et ecclesia catholica praedicat. 

Alia est haeresis quae adserit cum Iudaeis debere !fieri pa- 
scha?. Isti in Galatia et Syria et Phrygia commorantur, et ?Hieroso- 
lymis, et cum Iudaeos sequantur, simili cum eis errore depereunt. 
Inque hoc et suum Iudaei confirmant mendacium ^, cum pervident 
quosdam Christianos indoctos legis eorum magis sequi vanitatem 
quam regulam catholicae veritatis; et nihilominus illi cum ?istos 
concelebrant, *ut consortes Iudaeorum criminis et sceleris ?mani- 
festantur atque ab *omnibus 7 dinoscuntur. 

!Haeresis est etiam quae Apocrypha, id est ?secreta, dicitur, 
quae solum prophetas et apostolos? accipit, non scripturas canoni- 
cas, id est legem et prophetas^, vetus scilicet et novum testamen- 
tum. Et cum volunt solum illa apocrypha legere, studiose contra- 


2. jnanes putantes melius quid 4. ὃ. hoc inquiunt om. 4. 4. Hii Ba. 

Cap. LX XXVIL 2» ac. inscriptum est HAERESIS ALIA DE PASCHATIS (PASCHATE 
e.) in b. HaERESIS ALIA DE PASCHATIS CELEBRANDI TEMPORE. --- 1, facere A. 
2. lerosolymis «c. ὃ. istis concelebrent .4. istis celebrabant b. 4, ut om. A. 
5. manifestarentur b. —6. hominibus 4. 1. dignoscerentur ὦ. 

Cap. LXXXVIII 2» Babe. inscriptum habet ArocnvPnur. — 1. Alia est hae- 
resis quae .4. 2, secreta et solum prophetarum et apostolorum accipit scripturas 


canonicas «4. 


faciant, non exprimit. Adelophagos 
vocat Praedestinati Auctor c. 11. ,di- 
centes non debere ita cibum sumere 
Christianum, ut ab alio videatur dum 
comedit." (F.) 

b. prophetae hoc faciebant] 9. Reg. 
νὼ δε (RJ 

c. de spiritu autem non recte acci- 
piunt] Hoc ex Philastro etiam Augusti- 
nus repetit, igitur mirum est quod Prae- 
destinati Auctor ait Adelophagos suos 
trinitatem eiusdem substantiae confi- 
teri. Interim incertum quos noster de- 
notet, nam de aliis pneumatomachis 
iam dixerat supra c. 67. (F.) 

Cap. LXX XVII. — ἃ. cum Iudaeis 
debere fieri pascha] Quarta decima lu- 
nae, unde dicti Quartadecimani et Tes- 
sarescaedecatitae. Vide Epiphanium et 
Damascenum haeresi 50. Augustinum 
et Auctorem Praedestinati c. 29. et quae 
dicta sunt supra cap.98. (F.) 

b. suum ludaei confirmant menda- 


cium] Ut Iudaismi erroribus tanto per- 
tinacius porro inhaereant. (F.) 

Cap. LXXXVIII. — a. solum pro- 
phetas et apostolos] Haeretici varia 
lactabant et legebant scripta apocry- 
pha, quae ut commendarent omnibus, 
non consulebant canonem librorum 
sacrorum receptum ab ecclesia, sed 
satis esse existimabant si modo pro- 
phetae alicuius vel apostoli nomine in- 
scriberent. Verum ab ecclesia Christi 
nunquam illa recipi vel canonicis scri- 
pturis accenseri potuerunt. Apocrypha 
illa pleraque pridem recensui in duplici 
libro quorum alter est A. C. 1713. editus 
codex Pseudepigraphus Veteris Testa- 
menti, alter Codex Novi Testamenti 
Apocryphus, excusus A. 1709. et cum 
Auctario A. 1719. 8. (F.) 

b. est legem et prophetas] Legem 
reiecerunt Valentiniani, Magpiehag alii- 
que haeretici, malo illam deo uen- 
tes. Ab iisdem magnam partem pro- 


DE HAERESIBUS LIBER. 83 


ria scripturis canonicis sentiunt, atque paulatim dogmatizant, con- 
tra ?eas dantes sententias, contra legem et prophetas contraque 
dispositiones beatissimorum apostolorum* consulta ponentes, e 
quibus sunt maxime Manichaei, Gnostici, Nicolaitae, Valentiniani, 
et alii quam plurimi ἃ, qui apocrypha prophetarum et apostolorum, 
id est Actus separatos* habentes canonicas legere scripturas con- 
temnunt. Propter quod statutum est ab ?apostolis et eorum succes- 
soribus* non aliud legi in ecclesia debere catholica nisi legem et 
prophetas et evangelia, et Actus apostolorum et Pauli tredecim 
epistolas, et septem alias, Petri duas, Ioannis tres, Iudae unaun, et 
6$unam lacobi, quae septem Actibus apostolorum coniunctae sunt. 
Scripturae autem absconditae, id est apocrypha, "etsi legi debent 
morum causa a perfectis, non ab omnibus ?legi debent?, ?*quia non 
intelligentes multa addiderunt et tulerunt^ quae voluerunt haere- 
tici. 10 Habent Manichaei* apocrypha beati Andreae apostoli, id est 
Actus quos fecit veniens de Ponto in Graeciam, quos conscripse- 
runt tunc discipuli sequentes '!apostolum, unde et habent Mani- 


ὃ. eas A. eos reliqui. 
cobi unam ὦ. — 1. et legi ὁ. 
bent ego. Nam libri omnes. 


pheticorum librorum, quotquot sunt ea- 
nonici, repudiatam fuisse constat. (F.) 

c. contraque dispositiones beatissi- 
morum apostolorum] Mox dicet statu- 
tum esse de libris sacris ab apostolis 
et eorum successoribus, ubi notata a 
me, si placet, vide. (4) 

d. et alii quam plurimi] Ut Ebioni- 
tae, Encratitae, Apotactici et Priscillia- 
nistae. (F.) 

e. Actus separatos] Monumenta longe 
diversa ab illis quibus ecclesia catho- 
lica utitur. (F.) 


f. statutum estab apostolis et eorum - 
successoribus] In canone LX X X V., sive . 


ultimo eorum quos apostolicos voca- 
mus, de libris sacris in ecclesia tenen- 
dis statutum legitur, in quo similiter 
ut apud Philastrium omittitur Apoca- 
lypsis et epistola ad Hebraeos, quae 
utraque scripta tamen noster amplecti 
se alibi testatur, ut c. 60. et 89. Potuit 
etiam Philastrius in mente habuisse ca- 
nonem Laodicenum LX. (A. 361.) ὅσα 
δεῖ βιβλία ἀναγινώσχεσθαι, " nisi quod 
ibi epistolae Pauli quatuordecim com- 
memorantur. De ordine librorum sa- 
erorum et quod Actus apostolorum epi- 
stolis catholicis adiunguntur, vide quae 


4. disputationes 5. 
8. legi om. 4. 
ll. beatum apostolum 4. 


6. Ia- 
10. Ha- 


9. apostolis beatis et 4. 
9. quia 4. qui reliqui. 


notavi in Codice Apoerypho N. T. p. 750. 
et Humfredum Hody de Bibliis Origi- 
nal. IV. 4. p. 644. sqq. (.) 

g. ἃ perfectis non ab omnibus legi 
debent] Canonicas itaque scripturas non 
dubitabat Philastrius ab omnibus legi 
debere. Perfecti sunt ot μεμυημένοι, do- 
ctrina Christiana iam non tincti, sed im- 
buti. (F.) 

h. quia non intelligentes inulta addi- 
derunt et tulerunt] In superioribus edi- 
tionibus male qui fuit pro quia. Porro 
tulerunt dixit pro sustulerunt. (F.) 

i. Habent Manichaei apocrypha] Cer- 
tum puto, vocabulum Manichaei hoc 
loco alienum esse: utrum vero Matthaei 
pro eo scribendum sit, an Matthiae Apo- 
erypha, et beati Andreae, an vocabulum 
illud Manichaei plane temere insertum 
atque adeo nullo alio reposito expun- 
gendum sit, velim MSS. Codicum iu- 
dicio potius quam meo definiri. De uni- 
versis autem illis actibus et scriptis, 
quae vel Matthaeo vel Matthiae, vel An- 
dreae etiam aut Iohanni ac Petro, aliis- 
que apostolis per Manichaeos haeriti- 
cosque alios supposita sunt, nolo repe- 
tere ea quae in Codice Apocrypho Novi 
Test. exposui  (£.) 


6* 


Cap. LXXXIX. 


PHILASTRI 


84 


chaei; et alii tales* Andreae beati, et Ioannis Actus evangelistae, 
beati et Petri similiter apostoli, 15 οὐ Pauli pariter apostoli, in qui- 
bus quia signa fecerunt magna et prodigia, ut pecudes et canes et 
bestiae loquerentur, etiam eo animas hominum tales velut canum 
οὐ pecudum similes imputaverunt esse haeretici perditi! . | 

Sunt alii ! quoque?, qui epistolam Pauli ad Hebraeos non adse- 
runt esse ?ipsius, sed dicunt aut Darnabae^ esse apostoli aut Cle- 
mentis*^ de urbe Roma episcopi; alii autem Lucae? evangelistae. 
? Aiunt epistolam etiam ad Laodicenses* *scriptam!. Et quia addi- 
derunt in ea quaedam non bene sentientes, inde non legitur in 
ecclesia, et si legitur a quibusdam, non tamen in ecclesia legitur 
populo, nisi tredecim epistolae ipsius, et ad Hebraeos interdum. 
Et in ea ?quia rhetorice scripsit, sermone plausibili*, inde non pu- 

129. et Pauli pariter apostoli om. c. 19, eo ego. et Jibrz omnes. 

Cap. LXX XIX. 2n abc. inscriptum est HAERESIS QVORVNDAM DE EPISTOLA 
PAVLI AD HEBRAEOS. — l.quoque om. Δ. —2.ipsius om. 4. 98. Jta haec verba 
distinguenda esse putavi. In B. legitur Episcopi. Alii autem Lucae Evange- 


listae aiunt Epistolam etiam cett. in c. contra Episeopi. Alii autem Lucae Evan- 
gelistae aiunt: Epistolam etiam cett. 4. scripta beati apostoli quidam volunt le- 


gere quia 4. ὃ. quia om. A. 


k. et alii tales] Et alii haeretici tales 
Actus habent Andreae beati cett. 

l. velut canum et pecudum similes 
imputaverunt esse haeretici perditi] /m- 
putare usurpat pro putare. Quemad- 
modum. etiam supra cap. 19., certe in 
cod. Sangerm. "Verba Philastrii lucem 
capiunt ex Ephiphanio Haer. LXVI. p. 
625. ed. Petav., ubi de Manichaeis. 
»Εἶναι δὲ, inquit, dx τῶν δύο ἀρχῶν τὰ 
πάντα, χαὶ συνεστάναι. Καὶ τὴν μὲν μίαν 
ἀρχὴν τὰ ἀγαθὰ πάντα ποιεῖν, τὴν δὲ ἑτέ- 
ραν ὁμοίως τὰ φαῦλα. ἔχειν Oi ἐν τῷ 
χόσμῳ τῶν δύο τούτων ἀρχῶν τὰς ὕπο- 
στάσεις, χαὶ τὴν μὲν μίαν ἀρχὴν πεποιη- 
χέναι τὸ σῶμα, τὴν ὃὲ ψυχὴν εἶναι τῆς 
ἑτέρας. Αὐτὴν δὲ εἶναι τὴν ψυχὴν τὴν ἐν 
ἀνθρώποις χαὶ ἐν παντὶ ζώῳ χαὶ πετεινῷ 
xo ἑρπετῷ χαὶ χνωδάλῳ οὐ μόνον ἀλλὰ 
xoi ἐν τοῖς φυτοῖς τὴν τῆς ζωῆς ἰχμάδα 
χίνησιν εἶναι τῆς ψυχῆς φάσχων, ἣν καὶ ἐν 
τοῖς ἀνθρώποις ὑπάρχουσαν λέγει." — Of, 
Philastri Haeres. 100. 

Cap. LXXXIX. — a. Sunt alii quo- 
que] In occidente praesertim, qui ta- 
men haereticis ideo adscribi noluerint. 
Petrus Biaesensis: «(ὦ Hebraeos epi- 
stola «a plerisque Latinis Pauli esse in- 
certa, propter dissonantiam sermonis: 
eandemque alii Barnabam conscripsisse, 
alii a Clemente suspicantur." Fuse et 
erudite de hoc argumento Frid. Span- 
hemius in libro de Auctore epistolae 


. et Theophylacto. 


ad Hebraeos quam Paulo apostolo vin- 
dicat, et Tillemontius T. I. Mem. Eccl. 
p. 811. 607. seq. (ἢ) 

b. Barnabae] Ita Tertullianus c. 20. 
de Pudicitia, ad quem locum respiciunt 
Hieron. e. 5. de Script. Eccles. et Pri- 
masius praef. in epist. ad Romanos. 
Vide si placet quae notavi lib. IV. Bibl. 
Graecae c. 5. p. 101. (F.) 

c. aut Clementis] Ob dictionis simi- 
litudinem, saltim Graecam versionem 
epistolae ad Hebraeos ex Hebraico fa- 
ctam a Clemente putarunt olim non 
pauci, ut constat ex Eusebio III. 38. 
Hist., Gobaro apud Photium Cod. 222. 
(F.) 

d. Lucae] Huius sententiae, quae epi- 
stolam ad Hebraeos Lucae non dubitat 
adscribere, meminit etiam Lanfrancus 
Cantuariensis praef. in Pauli epistolas. 
(Fabr.) 

e. epistolam ad Laodicenses] Suppo- 
sitam Paulo occasione petita ex Coloss. 
IV. 16. et memoratam iam olim etiam 
Hieronymo, Theodoreto aliisque, ut de- 
monstravi in Codice Apocrypho Novi 
Testam. p. 853. seq. (F.) 

f. Aiunt epistolam etiam ad Laodi- 
censes scriptam] Videlicet Pauli esse 
apostoli. 

g. sermone plausibili] Origenes apud 
Eusebium VI. 25. Hist. p. 221. notavit 
epistolam ad Hebraeos esse συνθέσει 


DE HAERESIBUS LIBER. 


85 


tant esse eiusdem apostoli; et quia δ οὐ factum Christum" dicit in 
ea, inde non legitur; de poenitentia autem propter Novatianos! 
aeque. Cum ergo factum dicit Christum, corpore, non divinitate, 
dicit factum, cum doceat ibidem quod divinae sit et paternae sub- 
stantiae filius, Qu? est splendor gloriae*, inquit, et émago substan- 
tiae eius. Poenitudinem etiam non excludit docendo, sed diversum 
gradum dignitatis ostendit inter "hune qui integrum custodivit ot 
illum qui peecavit. Dignitatis est igitur detrimentum! in eo qui 
peccavit, non damnum salutis. Nam si fortiter quis pugnaverit ? per 
martyrium, recipiet pristinam ? dignitatem, aut si condigne in hoc 
seculo vixerit, impetrat quod desiderat adipisci. Nam in ipsa epi- 
stola rebaptizatores excludit", non baptismum poenitentiae ^ abne- 
gat conferendum, quod interdum in multis " fructuosum iuvenia- 
tur poenitentibus, quod postea fide, vita, bono opere et in hoc se- 
culo a domino collaudati sunt perseverantes iam in rebus bonis et 
operibus fructuosis, quod dominus dixerat per prophetam", !? Non 
ero memor malorum eius, sed bonorum potius, si (am in bonis Pper- 
manserit operibus. 

! Melitiani sunt a Melitio* quodam in Aegypto, qui de parte fue- 


9. sanitatem 4. — 10. Vulgo 


6. et om. A. — '. hane b. — 8. per om. Ὁ. 
11. infructuosum invenietur 


distinctum reperitur abnegat. Conferendum cett, 
4. 12. Nemo. 19. permanserint abc. 

Cap. ΧΟ. 2n Babc. inscriptum est MEurriasr, — 1, Sunt alii a Melitio 4, Me- 
litiani sunt in Melitio 6., vitiose. 


τῆς λέξεως ἑλληνικωτέραν, οὐχ ἔχουσαν 
τὸ ἐν λόγῳ ἰδιωτικὸν τοῦ ἀποστόλου." 
(Fabr.) 

h. factum Christum] Hebr. III. 2. 
»πιστὸν ὄντα τῷ ποιήσαντι αὐτόν." [Sci- 
licet ἀρχιερέα, ut recte Photius III., 10. 
pag.46. c. Manichaeos.] Quod eodem 
sensu intellivendum quo Actor. II. 356. 
οὕτι χύριον xol χριστὸν αὐτὸν ὃ θεὸς 
ἐποίησε." (Ε.) 

i. de poenitentia autem propter No- 
vatianos] Hebr. VI. 4. et X. 26. (F.) 

k. splendor gloriae] Hebr. I.3. ἀπαύ- 
(«cp τῆς δόξης xol χαραχτὴρ τῆς ὑπο- 
στάσεως αὐτοῦ." (Ε΄. 

1. Dignitatis est igitur detrimentum] 
Sie supra cap. 81. ubi de Novatianis: 
amissionem, itaque. dignitatis possunt 
perpeti tales, non detrimentum salutis," 
( Fabr.) 

m. rebaptizatores excludit] Nam ἅπαξ 
φωτισθέντας Hebr. VI. 4. est semel ba- 
ptizatos. ltaque lonas Aurelianensis 
lib. 1. contra Claudium Taurinensem 
(in Orthodoxographis pag. 1221.) , Zm- 


possibile est peccata, quae post baptis- 
mum. admittuntur, baptismatis itera- 
tone purgari. Quia. scilicet Christus 
semel mortuus est carne in cruce, sic et 
nos semel morimur 4n baptismate, non 
carne sed peccato. Ac per hoc sicut ille 
crucifigi non potest, ita et nos baptizari 
nequimus, Peccata porro quae per bap- 
tismum. committuntur , poenitentiae la- 
crimis et. eleemosynarum largitionibus 
diluuntur."  (F.) 

n. per prophetam] Ezech. XXXIII. 
16. , πᾶσαι at ἁμαρτίαι αὐτοῦ, ἃς ἥμαρτεν, 
οὐ μὴ ἀναμνησθῶσιν, ὅτι κρίμα καὶ διχαιο- 
σύνην ἐποίησεν, ἐν αὐτοῖς ζήσεται." In 
eandem sententiam XVIIT. 28. (1) 

Cap. XC. — a. Melitio] Meletius sive 
Melitius Aegyptius Lycopoleos in The- 
baide episcopus, a Petro Alex. exaucto- 
ratus quod idolis in persecutione sa- 
erificasset, schisma fecit circa A. C.301., 
de quo vide Athanasium Apologia 2. 
p. ((1. Synodicum Pappi c. 32. Socra- 
tem lib. I. Hist. p. 14. et 28. seq. Theo- 
doretum lib. 1. Hist. Eccles. c. 8. et IV. 


Cap. XC. 


Cap. ΧΟΙ. 


PHILASTRI 


86 


rat Ariana, et abiectus est ab ecelesia catholica, qui postea quasi 
verum sequendo susceptus est^, et discipuli eius cum eo pariter. 
Atque iterum indifferenter post haec agere cupientes communiea- 
bant et haereticis" et ecclesiae catholicae. Quorum cum cognovis- 
set indifferentiam, exsortes eos suae communionis effecit ecclesia 
catholica. 

Alii sunt in Aegypto et Alexandria a Rhetorio quodam^ ! qui 
omnes laudabat haereses, dicens omnes bene sentire et neminem 
errare ex eis, sed ambulare bene omnes illos et male ?eos credere 
non sentiebat. Si itaque omnes laudabat, quem vituperabat? Ergo 
non tenet quod verum est. Et Photinus* ergo laudandus est haere- 
ticus, qui Christum dominum negat esse ante secula cum patre, et 
omnis haeresis quae blasphemat aut in patrem aut in filium aut in 
spiritum. Cur itaque blasphemos haereticos laudat, cum eos Chri- 
stus dominus? ex hoc jam seculo damnaverit, dicens non dimitti 


Cap. XCI. in. Babe. habet inscriptum RmEToRga. — 1. homine qui A. 
2, eos credere non «4. eos non credere re/iqui. 


1. de Haereticis Fab., Augustin. et Au- 
ctorem Praedestinati Haeresi 48. Alii 
Meletiani a Meletio Antiocheno, de qui- 
bus Tillemont. T. VII. Memor. pag. 9. 
( Fabr.) 

b. de parte fuerat Ariana] Arium ini- 
tio schismati Melitii Aegyptii suffraga- 
tum testatur Sozomenus lib. I. cap. 15., 
sed mox relicto Melitio ordinatum a 
Petro Alexandrino diaconum, deinde 
iterum Petri Melitianis infesti acta im- 
probasse. At Meletianos ipsos eacodo- 
xos fuisse negat Theodorus Studita 
epist. 40. T. 5. Opp. Sirmondi p. 326. 
et Meletium nihil ab ecclesiae catholi- 
cae fide alienum docuisse testatur Epi- 
phanius LXVIII. 1. et 2., quinimo Arii 
haeresin ab eo deprehensam et ad Ale- 
xandrum Alexandrinum delatam narrat 
LXVIII. 4. Cum Arianis tamen Meli- 
tianos postea communicasse idem re- 
fert LXVIII. 6. νῦν δὲ ᾿Αρειανοῖς συνα- 
φθέντες." Damascen. haeres. 68. (1) 

c. que verum sequendo susceptus 
est] In concilio Nieaeno, ubi et epi- 
scopi nomen Meletio relictum, et Mele- 


. tianis permissum partes muneris sui 


obire in ecclesia, solo suffragii iure in 
electionibus ademto. Vide Valesium ad 
Socratem lib. 1 c. 9. (1) 

d. et haereticis] Arianis. Vide Epi- 


. phanium T. I. pag. 721. Tillemontium 


T. VI. Memor. etc. (F.) 
Cap. XCI. — a. Rhetorii] Auctori 


Praedestinati c. 12. Philastrum citanti 
ex Augustino, Rhetoriani. [Athanasius 
l. c. Apollinar. p. 926. δώσετε γὰρ πᾶ- 
σιν αἱρετικοῖς χατὰ τὴν τοῦ ποτε λεγομέ- 
vou ἹΡητορίου ἔννοιαν ἀσεβεστάτην, οὗ χαὶ 
τὴν ἀσέβειαν ἐξειπεῖν φοβερόν." Augustino 
iudice dogma, quod Rhetorianis Phila- 
ster tribuit, tam absurdum est, ut ipsi 
incredibile videatur. Cum doctrina Apel- 
lis confert Cotelerius ad Constit. Apost. 
VI. 10.] (F.) 

b. a Rhetorio quodam] Suspicor sub 
Rhetorio hoc rhetorem latere Themi- 
stium, qui oratione duodecima ad Va- 
lentem p. 159. et quinta ad Iovinianum 
p. 69. docet varietate illa opinionum de 
rebus divinis adeo non offendi numen, 
ut etiam delectetur. In eandem senten- 
tiam Symmachus apud Prudentium II. 
112. 

» Persistit tamen, affirmans iter esse 

viandi 

Multifidum variumque, deus cum quae- 

ritur unus, 

Hine alios, ast inde alios properare 

seorsum 

Quemque per anfractus proprios, sed 

' compita eodem 

Fine coartari, simul et concurrere in 

unum." (F.) 

c. Photinus| De cuius haeresi supra 
c. 65. Ὁ 

d. Christus dominus] Matth. XII. 31. 
( Fabr.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


87 


hominibus blasphemiam in spiritum sanctum blasphemantibus et 
perseverantibus, neque hic neque in ?futuro? Propter quod constat 
et *istum esse haereticum, imo potius nihil scire, qui eos laudan- 
dos, non vituperandos et abiiciendos iudicaverit. 

Alia est haeresis quae dicit divinitatem doluisse?, cum caro pa- 
teretur in cruce coniuncta divinitati, ! errans in eo quod non solum 
divinitas pati non potest naturaliter, nec teneri, neque videri, ve- 
rum etiam nec anima hominis, quae a deo facta est, dicente do- 
mino^, Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non 
possunt occidere, sed timete hunc potius, qui potest animam et cor- 
pus perdere in gehennam.  ? Errant itaque modis omnibus qui di- 
cunt divinitatem Christi esse ?natura passibilem, et impie sentiunt 
aut doluisse aut fleuisse aut *ingemuisse; passio enim Christi est 
carnalis, ?naturaliter ^ non divinitate dolente. Ideoque non cogno- 
scebatur a Iudaeis qui erat in carne passibili loquendo, qui de lege 
et prophetis deus verus nuntiabatur, palamque in carne venturus 
$praedicabatur dicente propheta?*: Deus palam: veniet; et iterum 
7eodem propheta David*: Dominus pars haereditatis meae, et ca- 
licis iei. Qui est enim calix nisi eius passiof? qui tantae bonitatis 
munus et clementiae humano generi conferens ab Iudaeorum ?ini- 
quissimo ignorabatur populo. Passus itaque est carne passibili, 
?non divinitate, naturaliter impassibili, qui et "agnoscitur et cre- 
ditur non "absente tamen divinitate, sed !? coniuncta cum corpore 
pariter propter mysterium consummationis? statutum ac definitum 
antea. Quod sciens apostolus non separavit in cruce divinitatem 


2.futurum 4. 4. iustum ὁ. 

Cap. XCIL. in abc. inscriptum habet Dg ntviNITATE CHRISTI HAERESIS. — 1. er- 
rantes quod 4. 2, Erant Da.  3.naturam 4.  4.gemuisse 4. 5. natura- 
liter carne, non c. — 6. praedicatur .d. 71. eodem om. Ac. ὃ, nequissimo A. 
Ὁ. divinitate, naturaliter Impassibili om. 4. — 10.ignoscitur 4. 1l. absente ta- 
men divinitate, sed om. 4. 12. iuncta 4. 


Cap. XCII. — a. divinitatem doluisse] 
Error hic notatus speciatim in iis, qui 


a Christo carnem sineanima susceptam, | 


et-loco animae fuisse illi λόγον docue- 
runt, ut dixi supra ad c. 69. 'Theopone- 
tas vocat Auctor Praedestinati cap. 13. 
Theopassianos Danaeus ad Augustin. 
c. (9. Nicephoro XV.28. aliisque Theo- 
paschitae. (F.) 


b. dicente domino] Matth. X. 28. Ex 
hoc loco tamen male colligit Philaster 
animam dolori non esse obnoxiam, et 
animam Christi doluisse ipse Ὁ. 69. re- 


cte notaverat ex Matth. X XVI. 98. (F.) 


c. naturaliter carne] Vocabulum carne 
adiunxi, sensu illud requirente. (F.) 

d. propheta] Psal. L. 3. ἥξει ὃ θεὸς 
ἡμῶν xoi οὐ παρασιωπήσεται.  (F.) 

e. David] Psal. XVI. ὅ., Κύριος με- 
pis τῆς κληρονομίας μου xot τοῦ ποτηρίου 
pou." (F.) 

f. Qui est enim calix nisi eius passio ?] 
Ex Matth. XX. 22. Confer S. Maximr 
Opera T. 1. p. 18. seq. (F.) 

g. mysterium consummationis] Infra 
hoc capite: ,Mysterium nostrae causa 
salutis consummabatur a domino, ut 
plena devictio fieret inimici." Ex Iohann.. 
XIX. 90. τετέλεσται." (.) 


Cap. XCII. 


Cap. XCIII. 


PHILASTRI 


88 


a carne, dicens, Si enim cognovissent, nunquam dominum maic- 
statis" erucifixissent. Paulus itaque coniunxit utrumque ut Christi 
bonitatem et misericordiam nobis manifestaret plenissimam. Pe- 
trus autem! apostolus quod natura est passibile et quod est impas- 
sibile docuit ex aperto, dicens, Mortuus quidem est corpore, vivi- 
ficatus autem spiritu. Neque ergo caro a divinitate nec divinitas a 
carne aberat cum caro pateretur humana naturaliter, et in hoc 
?jpso permittente Christi divinitate mysterium nostrae causa sa- 
lutis !* consummabatur a domino, ut plena devictio fieret inimici, 
ut in quo videbatur ut homo pati, qui deus erat in carne, non sibi 
sed nobis iam vinceret inimicum, nobisque ante devictis* in sui 
passione in eum credentibus vincendi potentiam aperiret, eumque 
sequentibus caelestem gloriam ministraret. Non ergo ? dei natura- 
lis passio et dolor talis in divinitate eius gignebatur, sicut quidam 
aestimant (alioquin homo solum erat, non deus et homo, ut scri- 
ptum est)!, sed mysterium nostrae causa salutis aeternae consum- 
mabatur, quod ante fuerat nuntiatum a lege pariter et prophetis. 

! Est haeresis quae dicit veluti triformem deum? esse et compo- 
situm, ut quaedam pars patris, quaedam filii, quaedam spiritus san- 
cti sit, atque ita credi debere ?adserit, et hoc dicens nescit nec in- 
telligit divinae scripturae sententiam. Trifornem enim quandam 
?dicens substantiam multo *blasphemat maxime ignorans quod 
alter est qui misit, alter qui missus est. Ergo est vera persona pa- 
iris", quae misit filium, et est vera persona filii quae advenit de 
patre, et est vera persona spiritus quae a filio et patre missa est. 
Trium itaque harum personarum una est veritas, maiestas et ?sub- 
stantiae aequalitas et divinitas sempiterna. Qualis est enim * im- 


13. ipso A4. ipsa reliqui. — 14. consummatur ὁ. — 15. dei om. A. 

Cap. XCIII. 7» «be. inscriptionem habet HAERESIS TRIFORMEM DEVM FACIENS. 
— 1. Alia est haeresis 4. 2. asserunt, et hoc dicentes nesciunt nec intelligunt 
4A.  3.dicentes 4. 4. blasphemant maxime ignorantes 4. 5. substantia 
aequalis 4. 


h. dominum maiestatis] Κύριον τῆς 
δόξης 1. Corinth. II. S. Confer Alcimum 
Avitum Epist. 3. (F.) 

i. Petrus autem] 1. Petr. III. 18. ,0a- 
νατωθεὶς μὲν σαρχὶ, ζωοποιηθεὶς δὲ τῷ 
πνεύματι." (F.) 

k. nobisque ante devictis] Vincendis 
facile, nisi ἘΝ ope et auxilio defen- 
deremur. (F.) 

1. ut scriptum est] Ioh. I. 14. atque 
aliis in locis. (F.) 

Cap. XCIII. — a. triformem deum] 


Danaeo ad Augustinum haeresi 74. 77;- 
formii sive Triformiani ,.Auctori Prae- 
destinati c. (4. Triscilidae, an Triseli- 
dae vel Triscelidae, diversi a Tritheitis, 
sed propriores Sabellianis, de quibus 
Philastrius supra c. 54. (Adde Chifle- 
tium ad Virgilium p. 145.] (F.) 

b. vera persona patris] Symbolum 
Athanas. ,A/ia est persona patris, alia 
fii, alia spiritus s. Sed patris et fl 
et spiritus s. una est divinitas, aequa- 
lis gloria, et coaeterna maiestas." (F.) 

c. Qualis est enim] In eodem sym- 


DE HAERESIBUS LIBER, 89 


mensa et inenarranda patris persona, talis est et filii, talis est “οὐ 
sancti spiritus, ut in distinctione nominum ac trium personarum 
non sit aliqua naturae diversitas. Immensibilis? est igitur haec tri- 
nitas, "invisibilis et inenarrabilis, quae fide solum cognoscitur, non 
tamen expositione humanae, vocis ac sensu mortali condigne ex- 
promitur. Cum enim dicit? mittere patrem filium et filium mittere 
spiritum sanctum, personarum causa ?dicit, non loci separatione 
disiunctos ostendit, propter Sabellium scilicet et Photinum* hae- 
reticos, qui condigne de deo intelligere noluerunt, dicente domino, 
Cui ane similem ? fecistis, dicit dominus , et cut similis ero? Sicut 
enim caelum distat a terra" , ita distant sensus vestri, et cogita- 
tiones et consilia vestra a sensibus et cogitationibus meis, dicit do- 
minus. Cum ergo dicit misisse patrem, " et missum fuisse filium, 
personarum causa dicit, ne quis aut ipsum patrem aut ipsum filium 
esse aestimet, quod '^ita sentiens delirat Sabellius. Et ne iterum 
missus filius de caelo aestimetur non esse ubique P? in patre, dixit 
quidem se missum a patre, ubique tamen esse cum patre osten- 
dit, dicens!, Pater, qui me misit, mecum est. Non ergo separatio- 
nem loci P dixit, cum omnia et ipse filius compleat contineatque 
cum patre et sancto spiritu, sed ut patris veram personam, et filii 
talem !6qualem patris, et sancti spiritus sicut filii veram 1 creda- 
mus personam, harumque trium personarum unam qualitatis sub- 
stantiam *, 1? maiestatem et potentiam cognoscamus, haec ita do- 
cere dignatus est, "et in carne maxime constitutus, in qua et eius 
humilitas enituit seculo et inenarranda resplenduit bonitas et con- 
descensio! fragilitatis humanae, in tam copiosa clementia ac libe- 


6. et cm. (.-A)abc. Τ. et invisibilis et 4. 8. dicit, non loci (locis 4.) se- 
paratione disiunctos ostendit 4 Dac. dieit separatione disiunctos et ostendit ὁ. 
9. facitis 4, 10. sensus vestri et om. 4. 11. et missum .4. emissum reliqui. 
12. ita non sentiens 4. 13. cum patre 4. 14.seesse.4. 195. dicit?. 10. qua- 
lem .4. qualis re/iqui. — 17. credamus personarumque trium personam. Nam 
qualitatis 4. — 18. maiestatem et potentiam om. 4. 19. et om. A. 


h. Sicut enim coelum distat a terra] 
Es. LV. 9. (F.) 


bolo: ,Qualis pater, talis filius, talis 
spiritus s." (F.) 
d. Immensibilis] Hoc Zmmensum 


ali, Salvianus dixit Zmmensurabilem. 
(Fabr.) 

e. Cum enim dicit] Humana voce 
utens Salvator Ioh. V. 30. 37. VIII. 16. 
18. ete. Ioh. XV. 26. XVI. 7. etcs&(F.) 

f. Sabellium scilicet et Photinum] 
Quorum ille confundit personas, hic na- 
turam dei distrahit. De Photino dictum 
6,05. (F.) 

σι dicente domino] Esa. XL. 18. τίνι 
ὡμοιώσατε χύριον, χαὶ τίνι ὁμοιώματι 
ὡμοιώσατε αὐτόν:  (F.) 


i dicens] Ioh. VIII. 10. ,,ὅτι μόνος 
οὐχ εἰμὶ, ἀλλ᾽ ἐγὼ xol πέμψας με πατήρ." 
(Fabr.) 

k. unam qualitatis substantiam] Con- 
tra Eunomium qui tres diversas quali- 
tatis substantias docebat, c. 68. Infra 
c. 109. , Trinitatem quidem personarum, 
unius tamen maiestatis et substantiae 
ac divinitatis aequalem potentiam (Da- 
vid) nuntiabat.  (F.) 


l. condescensio] Condescensionem po- 
suit pro eo quod nos Itali dicimus con- 


Cap. ΧΟΙΥ- 


Cap, ΧΟΥ͂. 


PHILASTRI 


90 


ralite ut generi manifestaretur humano, ?^ haec ita dignatus est ope- 
rari atque loqui pro nostra salute, ut nos scire de deo et capere et 
intelligere aliqua ex parte valeamus. 

!De caelorum diversitate? est haeresis quae ?ambigat. Seri- 
ptura^ enim in primo die caelum et terram facta declarat duo haec 
elementa, ?*secundo firmamentum *aquae factum, et nihilominus 
ipsum firmamentum caelum appellatum fuisse testatur. David* au- 
tem dicit de caelis ita: Lawdate dominum ? caeli caelorum, et aquae 
quae super caelos sunt. Sive ergo sex caelos*, secundum David, et 
septimum hoc firmamentum * accipere quis voluerit, non errat; nam 
δ Solomon! tres caelos dicit, ita: Caelum, et caelum caeli. Paulus 
aeque apostolus$ usque ad tertium caelum se raptum *fatetur. Sive 
ergo septem quis acceperit, ut David, sive tres, sive duos, non 
errat, quia et dominus ait^: Pater qui 9n caelis est. Nam et *pa- 
gani unum caelum, et ?caelos profitentur interdum. David '^ergo 
quod plenum est docuit; "Solomon autem quod ex parte est, et 
beatus Paulus aeque. Liber autem Geneseos duos caelos! "nobis 
nuntiavit. 

Alia est haeresis" quae de terra ambigit, dicens hanc esse so- 


20. haec dignatus «4. et haec ita dignatus volebat Galeardus. 

Cap. XCIV. Zn abc. habet inscriptum Dg cAELORYM DIvERSITATE, — 1. Alia 
est haeresis quae de caelorum diversitate ambigit 4. ^ 2. ambigit 45. ὁ. se- 
cundo die 4. 4. aeque.  5.decaelis.4. — 6. Salomon (.4)hc. — 7. confite- 
tur 4. 8, pagani vanissimi unum 4. — 9. polos Ba. polus 4. — 10. ergo bea- 
tus quod 4. 11. Salomon (4)bc. — 12. nobis om. A. 

Cap. ΧΟΥ͂. £n abc. inscriptionem habet HAERESIS TERRAM BEATITVDINIS? IGNO- 
RANS AC REPROBANS. — 


descendenza , condescensione , latine /n- 
dulgentia, (Galeard.) Confer Du Cangii 
Gloss. s. v. 


Cap. XCIV. — a. De caelorum diver- 
sitate] Parum solida sunt quae hoc ca- 
pite disputat Philastrius, et recte Au- 
gustinus totum hoe, ut alia plura in 
haeresibus suis, praetermisit. (F.) 


b. Scriptura] Genes. cap. I. vers. 1. 
et v. 8., unde duos coelos a libro Gene- 
seos nobis nuntiari infra concludit. 
Nec plures inde quam duos esse coelos 
contendit Cosmas Indopleustes III. p. 
171. VII. p. 216. IX. p. 812. (F.) 

c. David] Psal. CXLVIII. 4. αἰνεῖτ 
αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν, χαὶ τὸ ὕδω 
τὸ ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν." (F.) 

d. sex caelos] Quoniam vocabulum 
dualis numeri Q 2*7 triplici vice apud 
Davidem occurrit, hine sex coelos ex 
eius verbis colligit Philastrius, et una 
simul computato firmamento, septem 


e 


το 


coelos a Davide accipi infra affirmat. 
(Fabr.) | 

e. septimum hoc firmamentum] Ex 
Genes. I.8. (F.) 

f. Solomon] 3. Reg. VIII. 27. ὃ o3- 
ρανὸς xol ὃ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ οὐχ 
ἀρχέσουσί σοι."  (F.) 

v. Paulus apostolus] 2. Cor. XII. 3. 
»ἁρπαγεὶς ἕως τρίτου οὐρανοῦ."  (F.) 

h. et dominus ait] Matth. VI. 9. ,II- 
τερ ἡμῶν ὃ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.". (F.) 

i. caelos] Sie octo coelorum memi- 
nit Simplicius ad Epictetum p. 233. ex 
eorum sententia scilicet, qui orbitas 
planetarum pro coelis computant. (1) 

Cap. XCV. — a. terram beatitudinis] 
Uti tituli capitum non sunt ab ipso Phi- 
lastrio, ita hic praesens est etiam a 
scopo Philastrii aliénus, neque enim de 
terra beatitudinis illi sermo, sed de terra 
illa invisibili et incomposita Genes. I. 2. 
(F'abr.) 

b. Alia est haeresis] Haec quoque 


DE HAERESIBUS LIBER. 


91 


lam?, et aliam non esse, ignorans quod alia est, quae veluti matrix 
!est, omnium rerum? universaque continet, quae quasi ὕλη, id est 
materia, reperitur in scripturis^, quae est invisibilis et incompo- 
sita!, quae a deo facta est in primo die. Haec autem, in qua habi- 
tamus, super aquam fundata ostenditur, ut dixit David*: Qwi fun- 
dasti terram super aquam. Nam matrix omnium rerum terra im- 
mensa est, illa prior quae in primo die facta est, quae continet 
aquam, et hanc ?terram quae habitatur a nobis, quae et humano 
generi et volatilibus, serpentibus, pecudibus ceterisque aliis fruges 
et fructus" exhibet * opulenter, iussa a Christo! ?domino salvatore, 
sicut scriptum est in libro Geneseos, creaturae servire F. 

Alia est haeresis? quae de aqua ambigit, quod non facta sit * a 
deo^, sed semper esse eam ex semetipsa ?adserit, ignorans quod 
si maius elementum* factum ?est, id est terra, quanto magis et 
minus, id est aqua, quae continetur a terra, dicente propheta Iona, 


l. est om. A. 
5. domino om. A. 


2. quaeque quasi 4. 


ὃ. terra 0, 4. opulentos iussos 44. 


Cap XOVI. zn abc. inscriptum habet HAERESIS AQVAM A DEO FACTAM ESSE 


NEGANS. — 1. ἃ domino semper A. 


Augustino praetermittenda visa est iure 
merito. (F.) 


c. hane esse solam] Philastrius velut 
duas terras invicem distinguendas pu- 
tat, unam materiae communis instar 
datam rebus ommibus, de qua Moses 
in primis Geneseos verbis: ,/n principio 
creavit deus coelum et terram" et alte- 
ram, quae super aquis deinde emersit 
arida Genes. I. 10. Infra eap. 96. , alia 
est terra quae continet universa, et alia 
est quae super aquam fundata est" etc. 
(F'abr.) 

d. veluti matrix omnium rerum] Cum 
Philastrio ita senserunt alii veteres, ut 
Augustinus libro de Genesi contra Ma- 
nichaeos, aliisque in locis, Caesarius 
quaestione 51. 'T. 1. Auctarii Ducaeani 
p. 982. etc. Vide PetaviiDogmata Theol. 
de Opificio sex dierum lib. 1. c. 2. (F.) 

e. in scripturis] In libro Sapientiae 
XL. 17. ἣ παντοδύναμός cou χεὶρ χτίσασα 
τὸν χόσμον ἐξ ἀμόρφου ὕλης." (F.) 

f. invisibilis οὐ incomposita] "ΤΩ 
*^712^ Genes. I. 2. Vide Chaleidium 
p.912. (F.) | 

g. David] Psal. CX XXVI. 6. , τῷ στε- 
ρεώσαντι τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων." Simi- 
liter 2. Petr. III. 5. ,y7 ἐξ ὕδατος xoi δὲ 
ὕδατος συνεστῶσα." Non ἐξ ὕδατος tan- 


2, asserunt ignorantes «4. 


ὃ. est om. b, 


quam ex materia, sed quoniam ex aquis 
eminet: quod ἐξ ὕδατος ἀνασγ εῖν dixit 
Cyrillus VI. in Iulian. p. 192. Καὶ γὰρ 
γῆν τὸ ὕδωρ φέρει," ut aitIarchas Indus 
apud Philostratum 11|ν. ὃ. cap. 11., Idem 
visum Aegyptiis et Thaleti. Vide Sim- 
plieium 2. de Caelo p. 127. et Thomam 
Burnetum lib. 2. Archaeologiae cap. 3., 
sed et Andream Dounaeum notis ad 
Chrysostomum T. VIII. p. 288. (£.) 


h. fruges et fructus] Fruges terrae 
frumentum: fructus arborum.  (F.) 


i. iussa ἃ Christo] Christus verbum 
patris, per quem omnia creavit. Ioh. I. 3. 
Coloss. I. 16. (F.) 


k. creaturae servire] Genes. I. 11. et 
30.seq. (F.) 

Cap. XCVI. — a. Alia est haeresis] 
Danaeo ad Augustinum cap. 15. Aquei, 
Auctori Praedestinati c. (5. Hydrothei- 
fae; ^ (P.) 

b. quod non facta sit a deo] Quia 
Moses scilicet non factas, sed tantum 
congregatas aquas memorat. (/.) 

c. maius elementum] Elementa vo- 
cat solem, lunam et stellas etiam alibi. 
Ut cap. 61. 109. 193. 

d. lona] I. 9.,, δοῦλος" κυρίου εἰμὶ ἐγὼ 
- - ὃς ἐποίησε τὴν θάλασσαν xol τὴν Em- 


ράν. (F.) 


Cap. XCVI. 


Cap. XCVII. 


PHILASTRI 


92 


Ego servus sum dei, qui fecit mare et *aridam. Et David* idem 
dicit factam aquam a domino. Et tres pueri itidem*. Alia itaque 
est terra? quae continet universa, et alia est quae super aquam 
fundata est, quippe ista quae habitatur a nobis, de qua ait prophe- 
ta^, Qu? fundasti terram super aquam. Non illam ?^utique primam, 
hanc itaque renovari! “οὐ purgari necesse est, quam et moverik 
"saepe cognoscimus terraemotu, de qua ait dominus!, //go * faciam 
novum caelum, et novam terram. Et iterum" dominus ait caelum 
et terram transire in evangelio. Haec terra itaque veluti de radi- 
cibus illius prioris cognoscitur habere substantiam, quae supra 
aquam subsistere iussa est, quae copiose" humano generi exhibet 


alimenta. 


! Haeresis est quoque?^ quae dieit ante corpus fuisse hominis 


4. terram A. 


purgari necesse est, quam et moveri om. 4. 


9. Rescripserim itaque primam, hanc utique ce/t. 


6. et 


(1. se cognoscimus 4. ὃ, facio 4. 


Cap. XOVII. i» abc. inscriptum est HAERESIS DE IMAGINE DEI IN CORPONE HY- 


MANO. — 1l. Alia est haeresis quae A. 


e. Et David] Psal. CIV. 8. et 6. Con- 
fer Severianum Gabalensem homilia 1. 
de Creatione Mundi p. 215. T. I. Aucta- 
rii noviss. Combefisiani. (F.) 

f. tres pueri itidem] Hi in carmine 
suo inter alias res creatas etiam aquas 
excitant ad laudes conditoris celebran- 
das v, 11. ,εὐλογεῖτε ὕδατα πάντα᾽" etc. 
( Fabr.) 

g. Alia itaque est terra] De hac du- 
pliciterra dietum capite superiore. (11) 

h. propheta] Psal. CX XXVI. 6. (F.) 

i. renovari et purgari] In consum- 
matione saeculi. Vide quae supra c. 80. 
( Fabr.) 

k. quam et moveri] Vide quae ad 
cap.102. (F.) 

l. ait dominus] Es. LXV. 17. ἔσται 
γὰρ ὃ οὐρανὸς χαινὸς o ἣ γῆ χαινή.᾽" (F.) 

m. Et iterum] Lue. XXI. 33. (F.) 

n. copiose] Male editiones quaedam 
copioso. (F.) 

Cap-XCVIL— a. Haeresis est quoque] 
Auctori Praedestinati cap. 16. vocantur 
Homuncionitae, parum apto vocabulo, 
et quo ab aliis constat esse dictos, qui 
Christum pro mero homine habuerunt, 
uti in Conflietu Arnobii et Serapionis 
statim sub initium iidem dieuntur Ho- 
muncionates. Danaeus quidem notat in 
indice qui praefixus est libro Augustini 
de Haeresibus hos Philastrii haereticos 
Melitonios appellari. Sed in indice qua- 
lem T. VI. operum Augustini ante li- 


brum de Haeresibus ediderunt Benedi- 
ctini, nulla Melitoniorum mentio, et 
tantum legas: ,/maginem dei non esse 
animam dicentes,"  (F.) 

b. Haeresis est quoque] Habuit Phi- 
lastrius in hae sententia, qua animan 
humanam ante corpus fuisse conditam 
existimavit, plures ex Patribus sibi 
consentientes, inter quos Augustinus 
VIL. de Gen. ad litt. 24, haec habet: 
,llud ergo videamus, utrum forsitan 
verum esse possit, quod certe humanae 
opinioni tolerabilius mihi videtur, de- 
um in illis primis operibus, quae simul 
omnia creavit, animam etiam humanam 
creasse, quam suo tempore menibris ex 
limo formati corporis inspiraret; nam 
neque illud quod dictum est: Λα ima- 
ginem suam" nisi in anima, neque illud 
quod dictum est , Masculum et femi- 
nam" nisi in corpore recte intelligimus. 
Credatur ergo, si nulla scripturarum 
auctoritas seu veritatis ratio contradicit, 
hominem ita factum sexto die, ut cor- 
poris quidem humani ratio causalis in 
elementis mundi, anima vero iam ipsa 
crearetur, sicut primus conditus est dies, 
et creata lateret in operibus dei, donec 
eam suo tempore sufflando, hoc est in- 
spirando formato ex limo corpori inse- 
reret." His similia tradit Hilarius in 
Ps. 129. Gregorius Nyssae episcopus 2. 
Philos. 6. aliique, quibus refragatur au- 
ctoritas Leonis papae primi apud Sixt. 


DE HAERESIBUS LIBER. 93 


factum, non animam, et quod imago dei corpus sit, non anima ho- 
minis, et quod secundum praedestinationem * ? dixerit?, ita arbi- 
tratur, cum dicat? scripturaf, £t fecit deus hominem, ad imaginem 
suam fecit eum, masculum et feminam fecit eos; *ignorans, pro- 
pheta quid dixerit. Cum dicit enim faciamus, promittit facturum 
se, cumque dicit Fecit deus, iam opus factum demonstrat, et fa- 
ctam non carnem, sed animam, quae *rationabilis est, declaravit. 
Nam quod caro sine anima non possit eloqui non est dubium; ergo . 
caro organum animae est ?rationabilis. Masculum et feminam cum 
dicit scriptura, non hie corporum sexum?, sed animae dominantis 
et subiacentis declarat indicium. Et quod non corpora sint ante 
facta iacentia^!, sicut quidam aestimant imprudentes, non est am- 
biguum, cum caro Adae ac mulieris postea faeta sit; nam septimo 
die dieit scriptura de Adam ita: Jt accepit dominus terram de 
limo, et plasmavit hominem quem fecit. Vides ergo quomodo factum 
hominem, id est animam ante ostendit rationabilem et immortalem 
esse creatam a domino, quae utique imago del est appellata. Ter- 
ram autem de limo acceptam adiunctam animae, id est exteriorem 
hominem, corpus fragile die sequenti manifestavit plasmatum, 5ac 
sic immisso sopore in Adam posteaque de costa eius accepisse do- 
minum et fecisse mulierem scriptura testatur ac praedicat. Et ut 
primum sit anima facta, id est sexto die, die autem septimo cor- 
pus* de terra plasmatum Adae, sic de viri corpore, 714 est de la- 


4. rationabilis 4. 


2. dixerit domini ita arbitrantur 4. ὃ. ignorantes A. 
6. ac sic A. ac re- 


rationalis re//qui. — 5. reirationabilis 4. rationalis reZiqui. 
liqui. —'. id est om. A. 


Sen. Bibl. Sanctae Annot. 208. extr., 
ubi sententiam Gregorii Nysseni ceu 
Platonicum figmentum suggillat, ast 
eam extra Platonieorum errores collo- 
candam esse monuit Cotelerius ad Re- 
cogn. Clementis pag. 493.  (Galeard.) 

c. secundum praedestinationem] Quasi 
Moses tantum consilium dei exposue- 
rit, atque verba ef fecit deus, non de- 
notent quid fecerit, sed quid facere prae- 
destinaverit. (F.) 

d. secundum praedestinationem di- 
xerit] Deus videlicet. 

e. cum dicat] Malim legere cum di- 
cit. Quia tamen et alterum ferri potest, 
repugnantibus libris mutare nihil volui. 
Locus est Genes. I. 27. (F.) 

f. cum dicat scriptura] Cum tamen 
dicat scriptura. 

g. non hic corporum sexum] Paucos 


sibi hae in parte assentientes Phila- 
strius habebit. (F.) 

h. Et quod non corpora sint ante fa- 
cta iacentia] Aperte falsum esse quod 
hoe loco Philastrius pertendit, non du- 
bitat affirmare Petavius, quem vide sis 
libro 2. Dogmatum "Theol. de Opificio 
sex dierum cap. 4. 8.10. (F.) 

i .jiacentia] Sine spiritu et anima 
iacentia. 

k. anima sexto die, septimo corpus] 
Iterum iterumque hoc capite Philastrius 
ingerit opinionem suam incredibilem 
et contrariam communi sententiae, nec 
minus adversam sacri scriptoris verbis 
disertis, qui deum die septimo nihil 
creasse, sed omnia opera sua absolvisse 
die sexta, septima autem ab omnibus 
operibus suis quievisse scribit Genes. 
ll. 2. At quoniam Genes. IL. 7. sequitur 


Cap. XCVIII. 


PHILASTRI 


94 


tere eius, factam feminam *demonstraverit. Non est ambiguum 
et *quod anima ante facta sit, caro autem postea. plasmata, et sic 
postea inspiratione infusa dei et spiritalis in fine collata sit gratia, 
ut sic" jam capax homo legis divinae" non impotens a domino 
monstraretur. Evidens est ratio veritatis, quod et beatus dicebat 
David*, factam animam primum, sic corpus plasmatum: Manus 
tuae, "inquit, dom?ne fecerunt et plasmaverunt me. c sic postea 
fuisse infusum spiritum? declaravit dicens?: JE? spiritum sanctum 
tuum ne auferas a qme. 

Alia est haeresis?, quae dicit inspirationem^ animam esse, non 
ljinspiratione in animam*^ datam fuisse, *ignorans quod si inspira- 
tio anima est, quomodo ?iudicari potest? *quod a deo est infusum 


8. demonstravit (4)5. Vulgata verborum distinctio est demonstraverit, non 


est ambiguum cett, — 9. quid ὁ. 


10. inquit om. A. 


Cap. XOVIII. zn abc. inscriptum habet HAERESIS DE ANIMA HOMINIS INSPIRATA. 


— 1. inspiratione Ba. inspirationem re/iqui. 
4. quod deo δα. 


iudicare abc. diiudicarl A. 


»χαὶ ἔπλασεν ὃ θεὸς τὸν ἄνθρωπον χοῦν 
ἀπὸ τῆς γῆς." hinc illud die septimo fa- 
ctum sibi persuasit, cum tantummodo 
sit repetitio et explicatio eius quod die 
sexto factum fuerat et Moses Gen. I. 
2. dixerat: ,xoY ἐποίησε ὃ θεὸς τὸν &v- 


θρωπον." Similiter probari nequit quod 


Genes. I. 27. de anima sola sermo sit, 
ut Philastrius contendit: nam de toto 
homine utique intelligendum quod ibi- 
dem sequitur: ,Crescite et multiplica- 
mini et implete terram." Philastrii sen- 
tentiam de anima ante corpus creata, 
quam in loanne Hierosolymitano etiam 
reprehendit Hieronymus epistola ad 
Pammachium, haeresibus adscripsit AI- 
phonsus de Castro lib. 2. p. 56. (1) 

l spiritalis in fine collata gratia] 
Per inspirationem gratiosam superad- 
dita animae et infusa, de qua infra c. 98. 
(Fabr.) 

m. ut sic] Male edit. Helmst. μέ sf. 
(Fabr.) 

n. iam capax homo legis divinae] In- 
fra cap.98. ,ut possit homo capaz legis 
caelestis existere,"  (F.) 

o. David] Psal. CXIX. 18. αἵ χείρες 
σου ἐποίησάν με χαὶ ἔπλασάν pe." Caesa- 
rius quaest. (6. τὴν ποίησιν ἐπὶ τῆς ψυ- 
γῆς μοι Goxét νοεῖσθαι, τὴν δὲ πλάσιν ἐπὶ 
τῆς σωματιχῆς πολυπλασίας.", F'aciendi 
verbum de anima mihi videtur intelli- 
gendum, formationis autem de multiplici 
fictione corporis."  (F.) 

p. infusum spiritum] Gratiam spiri- 
tus sancti, infusam animae, de qua in- 
fra capite proximo. De hac veteres 


2.ignorantes 4. ὃ. iudicari B. 


etiam interpretantur spiritum 1. Thess. 
V. mo, UI.) 

4. dicens] Psal. LL. 11. ,τὸ πνεῦμα 
τὸ ἅγιόν σου μὴ ἀντανέλης ἀπ᾿ ἐμοῦ." 

Cap. XCVIII. — a. Alia est haeresis] 
Hanc et proximas usque ad caput 113. 
Augustinus praetermittendas existima- 
vit. Et Sixtus Senensis libro quinto Di- 
bliothecae Sanctae annot. 27. non dubi- 
tat praesentem esse unam ex illis de 
quibus idem Augustinus ait Philastrium 
multas assertiones inter haereses nu- 
merasse, quae haereses non sunt. ,Sa/- 
va Philastrüi reverentia, inquit Alphon- 
sus de Castro lib. 2. adversus Haereses 

. 99. b., 0n video cur hanc assertionem 

aeresis nota signaverit. Primo quidem 
reperio hanc esse doctrinam plurium 
vere catholicorum doctorum, asserentium 
spiraculum 4llud quod. deus spiravit in. 
faciem hominis, quam tunc aut insuf- 
flando creavit, aut ereando corpori 4n- 
fudit." Neque tamen desunt multi ve- 
terum qui spiraculum vitae, quod deus 
primo homini insufflavit, spiritum 
sanctum cum anima ei infusum inter- 

retantur. lta Hieronymus, Cyrillus, 

asilius, Severianus. Vide Bullum De- 
fensione fidei Nicaenae sect. 2. cap. 9. 
8. 21. p. 211. Petavii Dogm. Theol. de 
Trinitate p. 524. seq. et de Opificio sex 
dierum p. 314. (F.) 

b. inspirationem] Genes. II. 7. (F.) 

c. inspirationem in animam] Male 
Helmst. inspiratione. (F.) 

d. quomodo iudicare potest] Al. zn- 
dicare. Sensus est, animam non posse 


DE HAERESIBUS LIBER. 95 


proprie, cum non ?attendat quod inspiratio divini spiritus est quae- 
dam gratia et 5provectio dignitatis?, ut possit homo capax legis 
caelestis existere. Et 'quod habenti animam Adae patri nostro 
data est inspiratio, non anima inspirata in eum sit, ostendit domi- 
nus in evangelio*. Sicut ante enim in Adam inspiraverat ipse, ita 
postea apostolis habentibus animam post resurrectionem divini spi- 
ritus maiorem gratiam inspiravit, dicens, z4cc/pite spiritum san- 
ctum. Et non dixit, Animam accipite, sed Spiritum sanctum. Qui 
ergo inspiravit facto homini habenti animam Adae, ipse et postea 
inspiravit beatis apostolis habentibus animam, ut ?cognoscatur 
10 quod per ipsum !! cuncta sint et sine ipso factum" nihil sit. Nul- 
lius rationis! est itaque ut velit quis 5 aestimare inspirationem esse 
animam, cum facta !? cognoscatur anima, quae sub legis condicione 
posita iudicio obnoxia reperitur, de qua ait*, Nolite timere eos qui 
occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed. hunc ti- 
mete, qui potest corpus et animam perdere 4n gehennam. Inspira- 
tio itaque non est anima, sed gratia dignitatis!, de divino spiritu 
a deo Christo 15 perveniens omnibus, quam habentes et custodien- 
tes adiectionem accipiunt gratiarum, !6ut apostoli" et prophetae et 
omnes iusti. Íniusti autem negligentes ac contemnentes amittunt 
tantum meritum dignitatis, ut Saul ille, de quo dictum est", Re- 
cessit ab eo spiritus domini, et iàmmundus spiritus fatigabat eum. 
Et quod n malignam animam? non intrabit spiritus sapientiae scri- 
ptura testatur. 


5. attendant 4. 6. provectio 448. profectio «ac. perfectio 5. 
8.et postea 4.  9.cognoseant b.  10.ut.4.  1ll.cuncta facta sint 4. 129. 
existimare (.4)5. — 13. cognoscitur 4. 14. itaque non 4. itaque quae non re- 


liqui. — 15. proveniens (4)b. 10. et ut (.44)0. 


1. quam 5. 


haberi pro speciali dei et proprie infusa 
gratia, cum sitcommunis omnibus. (.F.) 

e. profectio dignitatis] Per quam 
homo longe praestat aliis hominibus. 
Sicinfra: ,Znspiratio itaque quae non est 
anima, sed gratia dignitatis." Atque 
iterum: ,ac contemnentes amittunt tan- 
tum meritum dignitatis." [ Cf. Augustin. 
XIII, 24. de Civ. Dei] (.) 

f. capax legis caelestis] Observan- 
dae libenter et alacriter per spiritus s. 


φύσησε xal λέγει αὐτοῖς; λάβετε πνεῦμα 
&yov." (F.) 

h. sine ipso factum nihil sit] Ioh. I. 
9. Vide quae supra c. 67. p. 188, (1 

i. Nullius rationis] Procul a ratione 
repulsum. Sie c. 106. ,quomodo itaque 
hoc erit rationis."  (F.) 

k. de qua ait] Matth. X. 98. (F.) 

l. gratia dignitatis] Supra profectio- 
nem dignitatis dixerat. (.) 


gratiam. Sie supra c. 91. ,caro autem 
postea (post animam) p/asmata, et sic 
postea inspiratione infusa dei, et spiri- 
talis in fine collata sit gratia, ut sic iam 
capax homo legis divinae non impotens 
a domino monstraretur.  (F.) 


g.in evangelio] Ioh. XX. 22. ,ive- 


m. ut apostoli] Helmst. edit. vitiose: 
et ut apostoli. (F.) 
n. de quo dictum est] 1. Sam. XVL 
14. , καὶ πνεῦμα χυρίου ἀπέστη ἀπὸ Σαοὺλ, 
» * - x V 
xa ἔπνιγεν αὐτὸν πνεῦμα πονηρὸν παρὰ 
r » 
κυρίου. (F.) 
o. in malignam animam] Sapient. I. 


Cap. XCIX. 


Cap. C. 


PHILASTRI 


96 


Alia est haeresis quae dicit hominis animam non factam a deo 
! ita appellari animam, sed ante, inquit, intellectus vocabatur^, et 
erat in caelo: postea autem, quia terrena desideravit, discessisse 
eam de caelo, et ex eo eam animam nuncupatam arbitrantur, igno- 
rantes quod in principio facta a deo et creata post angelos anima 
est appellata a domino, hocque nomen proprietatis accepit a deo, 
ut anima, non intellectus vocaretur, dicente scriptura^: Asma eius 
in bonis demorabitur. Et iterum?*: Quod non derelinques animam 
meam in inferno. Etiterum*: Convertere anima mea in requiem 
tuam. Etiterum!: Anima mea conturbata est valde. Et iterum*: 
Ita desiderat anima mea ad te, deus. Kt iterum*: Benedictus do- 
minus, qui fecit animam meam. Tlud itaque philosophorum ?inani 


sententia adserunt, quod divina scriptura non ita praedicat. 
Est haeresis quae pecudes et serpentes et aves? rationabiles ar- 
bitratur esse ut homines», sicut Manichaei et Gnostici perditi*, τ et 


Cap. XCIX. in abc. inscriptum est HAERESIS DE ANIMA? ET INTELLECTY HO- 


MINIS. — 1. ita om. 5. 
praedicat 4. 


2. inanes sententiae adhaeserunt non scriptura sacra 


Cap. C. in abc. habet inscriptum GNosTICORYM ET MANICHAEORVM HAERESIS 
DE SERPENTIBVS ET AVIBYS. — 1. et quidem de poétis et philosophis stoicis vanis- 


simi suspicantur 4. 


4. εἰς χαχότεχνον ψυχὴν οὐχ εἰςελεύσε- 
ται σοφία."  (F.) 

Cap. XCIX. — ἃ. ΡῈ ΑΧΙΜΑ] ,Περὶ 
τοῦ θύραθεν vou," ut verbis utar Origenis 
3. contra Celsum p. 159. (F.) 

b. ante, inquit, intellectus vocabatur] 
Spiritus intelligentes sive intelligentias 
in caelo vitam duxisse primum, deinde 
prolapsas in peecatum, ut poenas da- 
rent, detrusas in corpora opinio fuit 
Platonicorum de qua multis Augusti- 
nus Steuchus Eugubinus lib. IX. de 
Perenni Philosophia, Livius Galantes in 
Comparatione "Theologiae Christianae 
cum Platonica libro XIII. et Io. Dapti- 
sta Crispus de Philosophis caute legen- 
dis distributione 1. et 2. (F.) 

c. dicente scriptura] Psal. XXV. 19. 
»ἣ ψυχὴ αὐτοῦ ἐν ἀγαθοῖς αὐλισθήσεται.᾽" 
(F'abr.) 

d. Et iterum] Psal. XVI. 10. ,6zt οὐχ 
ἐγχαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ἅδην." 
( Fabr.) 

e. Et iterum] Psal. CXVI. 7. ἐπί- 
στρεψον ψυχή μου εἰς τὴν ἀνάπαυσίν aov." 
(Fabr.) 

f. Et iterum] Psal. VI. 5. ,7 ψυχή 
μου ἐταράχθη σφόδρα.  (F.) 

g. Et iterum] Psal. XLII. 2. οὕτως 


^ X Lu 


ἐπιποθέϊ $ ψυχή μου πρὸς σὲ ὃ 
(Παῦ».) 

h. Et iterum] Simile illud Ieremiae 
XXXVIII. 16. ζῇ xóptoc ὃς ἐποίησεν 
ἡμῖν τὴν ψυχὴν ταύτην." (1) 

Cap. O. — a. pecudes et serpentes et 
aves] Piscium omissa mentio, ut p. 189. 
de quorum sollertia tamen non minus 
miranda comperiuntur: sicut etiam de 
apibus, formicis, araneis. Vide Plutar- 
chum libro Animalia terrestria an aqua- 
tilia sagaciora p. (32. seq. et Vossium 
libro IV. de Idololatria c. 14. (F.) 

b. quae pecudes et serpentes et aves 
rationabiles arbitratur esse] V. supra 
cap. 88. extr. 

c. Manichaei et Gnostici perditi] No- 
tat Glycas p. 145. Annalium, Mani- 
chaeos bruta rationis minime expertia 
esse docuisse, idque confirmasse ex eo, 
quod serpentem poena deus affecisset. 
Etiam animalibus vesci religioni sibi 
duxisse Manichaeos testatur Alexander 
Lycopolita p. 19. [De aliis haereticis v. 
Cotelerium ad Constitut. Apost. VI. 10. 
p.999.] (F.) 

d. poétae] Parmenides et Empedocles 
apud Stobaeum pag. 93. Eclog. Phys. 
Vide quae ad Sextum Empiricum pag. 
2012. (F.) 


θεός." 


DE HAERESIBUS LIBER. 


91 


quicquid poétae et philosophi Stoici* suspicantur, ignorantes quod 
homo rationabilis intellectum ?habeat animi de deo, id est scire 
posse de deo et credere, sensum autem habet corporis cum pecu- 
dibus quippe et ceteris aliis similibus, quae sensum quidem cor- 
poris habere possunt, intellectum ?autem animi de deo habere nullo 
modo possunt, aut animam immortalem ae rationabilem, ut homo, 
qui imago est dei appellatus, dicente seriptura?: ANVolite fieri sicut 
equus et mulus, quibus non est intellectus. Ὁ: Homo in honore 
cum esset, mon intellexit, comparatus est pecudibus ?nsensatis, et 
similis factus est illis. Sensus itaque pecudum, avium et serpen- 
tium nobiscum communis est corpore, intellectus autem solummodo 
est hominum, id est immortalis *animae potentia de sancto in eam 
infusa spiritu!, quae imago dei est appellata, quae ?*his omnibus 
imperat, regit ac possidet universa copiose, ut scriptum est*: Dedi 
vobis omma, sub potestate. 
. Alia est haeresis quae dicit malos reges et pseudoprophetas non 
à sua venire et fieri voluntate, sed a dei eos iussione ' emitti, igno- 
rans quod non a deo illos fieri pseudoprophetas aut malos reges 
scripturae adnuntiant, sed contra dei voluntatem sua voluntate et 
inimici suggestione sic eos advenire ? declarant, ut lamnes et Mam- 
bres? contra ?Moysen et Aaron sacerdotes dei" sub Pharaone sua 
venerant voluntate, cum dicat scriptura^, Ffiegnaverunt non per me, 

2.habet.4.  3.autem om. 4. — 4. animi A. 5. hiis Da. iis (4). 

Cap. CI. i» abc. inscriptum est Dg FALSIS PROPHETIS HAERESIS DEO OMNIA 


MALA ADSCRIBENS. — l.immittiignorantes 4. — 2. declarat 4. 8. Moysen 8. 
Mosen beatum 44. Mosen reliqui. 


e. et philosophi Stoici] Non sane 
omnes: nam Cleanthem et Chrysippum 
in contraria fuisse opinione ostendi ad 
eundem Sextum p. 18. (F.) 

f. scire posse de deo et credere] 


k. ut scriptum est] Genes. I. 99. ,'IóoU 
ΟΝ ς , » 2 
δέδωχα ὑμῖν πάντα y ópxov" ete. (F.) 


Cap. CI. — a. Iamnes et Mambres] 
2 'Timoth. III. 8. Vide si placet quae 


Quemeunque gradum sensus vel ratio- 
nis brutis aliquis tribuat, tamen erit 
confitendum, non attingi ab illis quae 
adreligionem et virtutem, quae ad rerum 
coelestium et a sensu remotarum con- 
templationem, quae ad gloriae etiam 
post fata duraturae et beatae immorta- 
litatis curam pertinent. (F.) 

g. dicente scriptura] Psal. X XXII. 9. 
. Μὴ γίνεσθε ὡς ἵππος xot ἡμίονος, οἷς οὐχ 
ἐσπτιισύγεσις,,,, (F.) 

h. Et] Psal. XLIX. ult. ,"Av0ptozoc ἐν 
τιμῇ ὧν οὐ συνῆχε, παρασυνεβλήθη τοῖς 
χτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις xa ὡμοιώθη αὐτοῖς." 
(Fabr.) 

i. de sancto in eam infusa spiritu] 
Supra cap. 98. et 99. ὦ) 


de his notavi in Codice Pseudepigrapho 
Veteris Test. pag. 813. seq. Cave enim 
assentiaris viro erudito qui in Observa- 
tionibus Sacris lib. II. p.52. £156. Iam- 
nem et Mambrem putat esse nomina 
ficta hominum ignotorum , ut Ploni AI- 
moni Ruth IV. 1. 1 Samuel XXI. 3. 
2 Reg. VI.8. Certe Iamnis inter magos 
etiam Plinius facit mentionem XX XI. 1. 
(F'abr.) 


b. sacerdotes dei] Moses sacerdos, 
quo sensu, vide Grotium ad 2 Sam. 
VIII. 18. et de Potestate circa Sacra 
cap.9. (F.) 

c. dieatseriptura]Hoseae VIII. 4. , Ἕαυ- 
τοῖς ἐβασίλευσαν, xoi οὐ δὲ ἐμοῦ, ἦρξαν, 


χαὶ οὐχ ἐγνώρισάν μοι. (1. 
1 


Cap. CI. 


Cap. CIT. 


Cap. CIII. 


PHILASTRI 


98 


neque per spiritum meum", dicit dominus. Et de pseudoprophetis* 
ita: Haec dicit dominus: Non {1106 mittebam, et illi ibant in nomine 
meo prophetare. Propter quod etiam contra illos saepe mortis *in 
hoc mundo condignam dominus decernit sententiam! enuntiando. 
Non sunt itaque a deo pseudoprophetae missi, neque reges impii 
recedentes a domino, sed etsi excitantur mali contra malos inter- 
dum dimittente domino? , ? hoc gignitur *ut malis mali consuman- 
tur. Boni etenim sustinentes persecutionem, et iustitiam habentes 
apud dominum, *repensationem magnam futuri expectant praemii. 
Mali autem ideo a malis, non solum bonis, interdum perimuntur, 
ut illorum iniquitas etiam in hoc seculo ex parte puniatur. 

Terrae motum haeresis quaedam non dei iussione et indigna- 
tione fieri, sed ?natura ipsa elementorum opinatur, cum ignoret 
quid dicat scriptura?: Quz ? consp?cis, inquit, terram, et eam *com- 
moves terrae motu. ὅ Εἰ iterum? adhue: £go movebo caelum et ter- 
vam. Non attendentes dei potentiam elementorum naturae adscri- 
bere audent potentiae motionem, ut quidam philosophi *vani, qui 
rerum naturae hoc adscribentes dei potentiam non cognoverunt. 
Quod etiam in huiusmodi rebus indignatio dei et potentia opera- 
tur, οὐ suam * commonet*^ creaturam, conversionis causa et utilita- 
tis quippe multorum peccantium ac redeuntium ad dominum sal- 
vatorem atque creatorem. 

Alia est haeresis quae ! secundum paganorum vanitatem * side- 


4. etin hoc 4. — 5. hoc om. A. — 6. ut a malis 4. — 7. repromissionem 
mágnam futuram A. L 
Cap. CIL 2n abc. inscriptum habet DE TERRAE MoTv HaERESIS. — 1. Alia est 


3. conspicit 4. 


haeresis quae terrae motum non dei 4. 2. de natura A. 
6. vani- 


4. commovet 4. — 5. Vulgata distinctio est Et iterum: adhuc ego cett. 
loqui qui.4. ^ 7. commovet c. 

Cap. ΟΠ. i» abc. inscriptum est HAERESIS HERMIS TRISMEGISTI DE PECORIBYS 
ET SYDERIBVS. — l.secundum paganorum vanitatem c. pecudum paganorum 
vanitate (vanitatem 4.) 4 Bab. 


d. neque per spiritum meum] Haec 
addidit Philaster ex Genes. VI. 3. (F.) 

e. de pseudoprophetis] Ierem. X XIII. 
16.21. Οὕτως ἔγειχύριος παντοχράτωρ᾽ 
οὐχ ἀπέστελλον τοὺς προφήτας, i αὐτοὶ 
ἔτρεχον, οὐδὲ ἐλάλησα πρὸς αὐτοὺς, καὶ 
αὐτοὶ ἐπροφήτευον."  (F.) 

f. sententiam] Ut 3 Reg. 13. (F.) 

g. dimittente domino] Permittente. 
(F'abr.) 

Cap. CIL. — a. dicat scriptura] Psal. 
CIV. 32. ,'O ἐπιβλέπων ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ 
ποιῶν αὐτὴν τρέμειν."  (F.) 

b. Et iterum] Haggaeill. 21. ,'Eyo 


σείω τὸν οὐρανὸν xot τὴν γῆν." Fortasse 
apud Philastrium scribendum: , Et ite- 
rum adhuc: Ego movebo caelum et ter- 
ram." (F.) 
c. commovet] Ita malui quam coz- 

monet, (F.) 

Cap. CIII. — a. secundum paganorum 
vanitatem] Ita reposui pro eo quod ha- 
bebant editiones: pecudum paganorum 
vanitate. Oaeterum condonandum hoc 
Philastrio, quod zelo immodico abre- 
ptus innocentem siderum nomenclatu- 
ram pro ethnica vanitate traduxit, et 
haeresibus ridicule accensuit. (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


99 


rum diversa nomina profitetur, ut Hermes* ille Trismegistus, qui 
vanus potius quam magnus iudicandus est, et poétae quidam? ei 
consimiles, qui cometas et pogonias ἃ, et Hyadas, Haedos?*, et ?alia 
huiusmodi adserunt ?nomina! delirantes, cum scriptura pauca no- 
mina siderum nobis dixerit, dicente Iob propheta?, ante quam pa- 
gani e sanctis scripturis siderum nomina transtulissent. Dicit enim 
ipse Iob: (μὲ fecit Pleiades et Arcturum, inquit, et Hesperum et 
Austrum et Oriona et Luciferum^. Haec itaque nomina e sanctis 
scripturis accipimus nuntiata!; nam omnium siderum nomina non 
dixit scriptura, sed potestati dei reservavit per prophetam decla- 
rans et dicens *ita*: Qui numerat multitudinem stellarum, et omni- 
bus eis nomina ?vocans. Haec itaque pauca nomina legentes e san- 
ctis scripturis poétae postea falsique philosophi ausi sunt " usur- 
pantes suis mendaciis et alia plurima copulare atque impietatis 
semina seculo praedicare, ut ex his sperare putarent etiam om- 
mium siderum aut plurimorum nomina posse comprehendi; cum 
omnium siderum nomina non ?alter nisi deus Christus, per quem 
fecit patér universa, posuerit et scierit, atque eis singula nomina 


vocaverit, ut scriptum est/. 


Est haeresis alia quae de lingua et linguis ambigit, cum scri- 


2, alia 4. talia re/iqui. 8. nomina Abc. nomine reliqui. — 4. ita om. (.4)}. 


9. vocat ὁ. 6. postea om. A. 
A. aliter reliqui. 


'. utentes ὁ. 


8. hiis Ba. 115 (4). — 9. alter 


Cap. CIV. in abc. inscriptum est. DE vARIIS LINGVIS HAERESIS, — 


b. Hermes] Quem /a/lacissimum vo- 
cat infra cap. 112., vanum paganum cap. 
10. (F.) 

c. poétae quidam] Ut ante Aratum 
Homerus Iliad. X. 436. : 

,» Πληιάδας θ᾽ “γάδας τε, τό τε σθένος 

᾽Ωρίωνος, 
ἔλρχτον θ᾽ ἣν xoi ἅμαξαν ἐπίκλησιν χα- 
λέουσιν." (1) 

d. pogonias] Velut in speciem bar- 
bae longae promissis radiis genus co- 
metarum, de quo Harduin. ad Plin. T. 1. 
pag. 178. (F.) 

e. Haedos] Virgil. 1. Georg. 204.: 

Praeterea tam sunt arcturi sidera 

nobis 

Haedorumque dies servandi et lucidus 

anguis" ete. (F.) 

f. adserunt nomina] Male nomine in 
prioribus editt. (F.) 

g. Iob propheta] Iob. IX. 9. ,'O ποιῶν 
πλειάδα xol ἕσπερον xol ἀρχτοῦρον xol 
tauéta νότου." (PF. 


. et Luciferum] Hunc addidit Phi- 


lastrius ex Iob. X XXVIII 32., ubi μα- 
Covpo0 Luciferum eruditi interpretan- 
tur. De nominibus illis siderum praeter 
Drusium accurate Lud. Capellus pag. 
460. seq. Opp. Postumorum. (F.) 

i. e sanctis scripturis accipimus nun- 
ciata] Imo LXX. interpretes ex gen- 
tium usu et consuetudine illa in Grae- 
cam sacrorum librorum versionem tran- 
stulerunt. Eucherius: , Quid sibi vult 
quod libro Hiob auctorum saecularium 
consuetudine legimus Pleiades, Orionas, 
et Arcturum? Non quod his apud He- 
braeos nominibus censeantur, sed ut apud 
nos horum. siderum significantia possit 
esse mamnifestior, ita haec translator 
(Graecae auctor versionis) appellare 
voluit, ut usus gentilitatis invenerat." 
(Fabr.) 

Κι dicensita] Psal. OXLVII.4. ,*O ἀρι- 
θμῶν πλήθη ἄστρων, xot πᾶσιν αὐτοῖς 
ὀνόματα χαλῶν. (F.) - 

1. utscriptum est] Loco scilicet Psalmi 
iam adducto. (.) 


(* 


Cap. CIV. 


PHILASTRI 


100 


ptura dicat et unam linguam? et linguas". Si ergo erat una ante, 
quia pauci erant, sive postea multae, quia multi creverant iam nati 
homines in seculo, non est adeo inutile hoc ita sentire. Post quin- 
tam decimam enim generationem ab Adam usque ad ! Eber MMDCC 
anni sunt^, sub quo confusio missa est linguarum, propter pecca- 
tum quod fecerant aedificantes turrim et civitatem , et ut rebellan- 
tes a deo hoc passi sunt. Habentes enim angelicam gratiam, id 
est multarum linguarum scientiam, non agnoscebant datorem tan- 
tae sapientiae dominum, contraque eum conantes progredi perdi- 
derant? gratiam, quam sine ?ullo labore divinitus habebant con- 
cessam. Et quod sine studio ante donatum fuerat a domino natu- 
raliter omnibus, ut dei imagini, ? postea per studium atque doctri- 
nam, oblivione immissa a domino, vix discere praevalebant non 
omnes, nec multas, sed vix paucas linguas, ita ut tres quis aut qua- 


1. Heber (42. 


Cap. CIV. — a. unam linguam] Lin- 
guam unam Genes. XI. 1. ,et erat omnis 
terra labii unius," £0.oc ἕν xoX φωνὴ 
μἱὰ πᾶσι. (F.) 

b. et linguas] Quoniam Gen. Χ. ὅ. va- 
riae gentes memorantur, singulae χατὰ 
γλῶσσαν, et X. 20. et 31. ,κατὰ γλώσσας 
αὐτῶν, et XL 1. ,συγχέωμεν αὐτῶν éx& 
τὰς γλώσσας." Confundamus linguas eo- 
rum, ita enim legunt codices quidam, 
ut notatum ad Originem V. in Cel- 
sum pag. 250. Certe vers. 11. οὅτι ex& 
συνέχεε χύριος τὰ χείλη πάσης τῆς Ys." 
Nimirum ita ex Genes. X. Philastrius 
censuit iam ante aedificationem Babel 
multis saeculis magnam fuisse inter 
homines linguarum varietatem: quod 
vero deinde Genes. XI. dicantur omnes 
unius fuisse labii, eo sensu dictum 
id existimavit, quod etsi varia erant 
linguarum genera, omnes tamen se 
invicem intelligebant, et sic una erat 
omnibus lingua, non quidem eorun- 
dem vocabulorum usu, sed eadem 
omnium loquentium et audientium in- 
telligentia. ,Keéiciunt quidem ," inquit 
Clariss. Perizonius cap. 14. Origg. Ba- 
bylon. pag. 296. ,viri eruditi hanctam 
absonam interpretationem, et illam di- 
versitatem linguarum ante confusionem 
Babelicam, sed deberent ergo reticere 
etiam illam secessionem in varias colo- 
nias ante dispersionem Babelicam, quum 
utriusque rei eadem prorsus sit ratio, 
et utraque sententia ez eodem capite X. 
vel ordine capitum X. et XI. Geneseos 
sit petita, Quid igitur? clarissimo haec 


2, quodam labore A. 


9. postea vero per 4. 


sunt indicio, ordinem illum narrationis 
Mosaicae, seu istorum. capitum, nihil 
obstare, quo minus statuamus confiden- 
ter, omnia istius divisionis seu seces- 
sionis capite X. memoratae evenisse 
demum post illam capitis undecimi di- 
spersionem et labii confusionem, unde 
demum linguarum varietas coeperit." 
[Hane Philastri sententiam haeresibus 
adscripsit Alphonsus de Castro. Adde 
Marianum Valgrarneram Antiqu. Pa- 
norm. p. 71. tom. 13. Thesauri Antiqu. 
Siciliae.] (.) 

c. MMDCC annisunt]| 2700 anni ab 
Adamo ad Heberum, sunt dimidium ae- 
tatis a condito-orbe ad natum usque 
anno 5400. Christum servatorem. Infra 
cap. 111. et 105. Alii qui natum Chri- 
stum esse existimarunt anno orbis 
conditi 6000. Phalegum filium Eberi 
vel Eberum retulere ad a. 3000. Sic 
Hesychius presb. fragmento εἰς τὴν τοῦ 
Χριστοῦ γέννησιν, [Iosephus c. 1. Hypo- 
mnestici.] Procopius Gazaeus ad Ge- 
nes, XI. 18. Eustathius p. 54. in Hexaé- 
meron etc. (F.) 

d. angelicam gratiam] Sine studio, 
naturaliter per virtutem imaginis divi- 
nae hoc ante confusionem Babelicam 
datum hominibus divinitus credidit Phi- 
lastrius, ut linguis quibuscunque lo- 
quentes possent intelligere, sicut an- 
geli. Infra: ,-Angelicae virtutis est lin- 
guas scire omnium hominum."  (F.) 

e. perdiderant] Est qui malit perdi- 
derunt. Sed ita supra: quod fecerant 
aedificantes etc. (P) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


101 


tuor valeret ediscere, atque iisdem vix eloqui. Tamen *omnem 
scientiam linguarum, quae ante duo milia annorum et septingen- 
tos annos offendentes amiserant homines, *sub apostolis? rursum 
post ascensionem suam dominus per spiritum sanctum sine quo- 
dam labore credentibus conferebat, sicut scriptum est in Actibus 
apostolorum. Angelicae enim virtutis est linguas scire omnium ho- 
minum; per fidem autem Christi sine labore linguarum omnium 
credentibus subministratur scientia, sicut legimus docente divino 
spiritu, apostolos atque gentes itidem credentes tunc temporis in 
Christum dominum salvatorem sine labore linguarum omnium do- 
natam scientiam praedicasse, ut sub Petro et Paulo et aliis factum 
est, *cum docerent gentes venisse ?spiritum dei a deo, et linguis 
multis eos potuisse eloqui, ut audientes homines mirarentur de 
gentibus, quod tantarum linguarum et ipsi per fidem Christi scien- 
tiam haberent sine doctrina concessam. 

Alia est haeresis quae dicit nomen linguae de Iudaeis primum 
processisse, alii de paganis?, cum utrique 'ita hoc sentientes errore 
non parvo decepti sint. Homo enim factus rationis particeps fuit: 
qui ergo loquebatur ratione, quomodo ?rationis erat alienus"? Plus 
ergo prius est rationis esse participem, et rationabilem dici, quam 
nomen speciale et locale habere alicuius linguae, atque ex nomine 
hominis possidere aliquid. Ab Adam enim usque δα Heber* duo 
milia et septingenti anni transierunt. Erat ergo nomen linguae 
omnium hominum unum?, et una lingua*. Ex quo autem contra 


4. omnium (4)5. 5.annorum om. 4. 
8. Christum dei 4. 
Cap. OV. in abc. inscriptum est HAERESIS DE NOMINE LINGVAE. — 1, hoc 


ita.4. — 2. orationis emendat Fabricius, | 3. ad om. c. 


6. sub beatis apostolis 4. ^7. ut A. 


f. ante MMDCO annos offendentes 
amiserant homines] Si ante 2700 annos 
amiserant, neque ante confusionem Ba- 
belicam potuerunt illa scientia uti: ita- 
que sensus est, per peccatum ante 2100 
aunos admissum a protoplastis esse 
factum, ut deinde non constanter illam 
conservarent, sed tempore interiecto in 
confusione Dabelica facerent eius iactu- 
ram. Vide infra cap. 105. (1) 

g. sub apostolis] Actorum Il. 4. 7. 12., 
ad quae loca iuvabit consulere Io. Casp. 
Santoroeci dissertationem de Lingua- 
rum Miraculo, editam Marpurgi A. 1718. 
Non autem in audientibus, sed in lo- 
quentibus potius, illud fuisse recte 
notavit Gregorius Naz. Oratione XLIV. 
in Pentecosten p. 738. Diserte enim et 


aliquoties λαλούντων ἑτέραις γλώσσαις 
mentionem facit sacer Actorum scri- 
ptor Lueas. (1) 

Cap. CV. — a. nomen linguae de 
Iudaeis, alii de paganis] Hoc est, anti- 
quissimam linguam fuisse ludaeorum, 
vel paganorum, Graecam. (.) 

b. quomodo rationis erat alienus ?] 
Puto legendum orationis. (F.) 

ὁ. usque ad Heber] Parentem Pha- 
legi, sub quo celebris illa linguarum 
dispersio Genes. X. 25. De numero 
annorum 2700 iam dictum capite su- 
periore. (.) 

d. nomen linguae omnium hominum 
unum] Quocunqne idiomate loqueren- 
tur homines, vocabatur lingua humana, 
neque alio singulari veniebat nomine, 


Cap. CV. 


Cap. CVI. 


PHILASTRI 


102 


dominum cogitaverunt, subtracta est illis scientia ista caelestisf, 
id est linguarum omnium prudentia et sapientia. Et Heber quidem 
sanctus *quia non discessit a deo secundum nomen ipsius, deus 
voluit genus eius pullulare amplius, hoc quoque nomine primum 
in seculo nuncupari, ut ab Heber, qui non consenserat aedificationi 
turris rebellantium, Hebraei" nomine appellarentur. Prior itaque 
non solum paganis, verum etiam et ludaeis, id est ante septingen- 
tos annos! Heber fuisse cognoscitur iustissimus, qui in dominum 
credens et ἃ coniuratione sceleratorum hominum separatus sui no- 
minis primam hane ἃ domino nuncupationem meruit impetrare. 
Unde et poétae vani aedificationem illam ad sua mendacia* trans- 
ferentes gigantes docuerunt ?Aloidas! illos rebellantes ascendere 
voluisse in caelum per impositionem montium, atque inde eos fuisse 
damnatos. Quorum deliramenta non latuerunt amplius scientiam 
àc peritiam Christianam. 

Alia est haeresis de anno annuntiato* ambigens, quod ait pro- 
pheta Esaias^: Annuntiare annum det acceptabilem, et diem retri- 
butionis. Putant ergo quidam quod ex quo venit dominus usque 


4. quia ego. qui libri omnes. ὃ. Haloidas (4) Bab. 


Cap. CVI. 2n abc inscriptum est HAERESIS DE ANNIS CHRISTI ET TEMPORE IV- 


DICANS. — 


quia omnes se invicem intelligebant, 
habebantque ut mox subiungit Phila- 
strius, //nguarum omuium scientiam.( F.) 

e. et una lingua] In hune sensum 
Augustin. de Civ. Dei XVI. 11. , Tunc 
opus erat eam (linguam Hebraicam sci- 
licet) distingui ab aliis linguis nomine 
proprio, sieut aliae quoque vocatae sunt 
nominibus propriis. Quando autem erat 
una, nihil aliud quam humana lingua 
aut humana locutio vocabatur, qua sola 
universum genus humanum loqueba- 
tur. (Galeard.) 

f. scientia illa caelestis] Angelicam 
gratiam dixerat c. 104. linguas intelli- 
gendi quascunque. (1) 

g. secundum nomen ipsius] Heber 
«27 a discedendo sive transeundo no- 
men habet. Liber nominum Hebr. T. 2. 
Opp. Hieronymi edit. Io. Marcianaei p. 
208. ,"Efco, διάβασις ἢ διαπερῶν.᾽" Hier. 
,Eber, transitorem."  (F.) 

h. Hebraei] Confer Bocharti Phaleg. 
lib. 2. cap. 14. et libri 4. ὁ. ult. (F.) 

i. ante septingentos annos] Septin- 
gentis annis ante Moysen, Iudaicae con- 
ditorem reipublicae. (.) 

k. aedificationem illam ad sua men- 


dacia] Longe hoc credibilius, quam 
quod Celsus apud Origenem IV. p. 174. 
ait Moysen ex Aloidarum fabula hau- 
sisse, quae de Dabelica turri et lingua- 
rum confusione memoriae prodidit. (1) 

l. Aloidas] Aloei filios Otum et 
Ephialtem, de quibus Homerus Iliad. 
A. 914.: : 

Ὄσσαν ἐπ᾽ Οὐλύμπῳ μέμασαν θέμεν, 

αὐτὰρ ἐπ᾽ "Οσσῃ 

Πήλιον εἰνοσίφυλλον. ἵν᾽ οὐρανὸς ἀμ.- 

ατὸς etn." 
Confer Philonem Iudaeum de Confu- 
sione Linguar. p. 251., et e recentiori- 
bus illustrem Huetium lib. 2. Alnetana- 
rum Quaestionum c. 12. δ. 6. p. 189. seq. 
(.Fabr.) 

Cap. OVI. — a. de anno annunciato] 
De tempore quod intelligendum sit per 
annum acceptabilem, annunciatum in 
verbis Esaiae quae laudantur Luc. IV. 
19. (F.) 

b. Esaias] LXI. 2. ,Εὐαγγελίσασθαι 
ἐνιαυτὸν xuplou δεχτὸν xoi ἡμέραν ἀντα- 
ποδόσεως." Evidens autem est ut diem, 
ita nec annum a propheta dici paecise 
et stricte, sed de tempore quo divinae 
benignitatigratiam suamin Christo pa- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


108 


ad consummationem seculi non plus nec minus fieri annorum nu- 
merum nisi trecentorum sexaginta quinque? usque ad Christi do- 
mini iterum de caelo divinam praesentiam. Quod contrarium inve- 
nitur, si ita ! qui senserint. Nam quadringentos iam ?plus annos? 
transisse cognoscimus, ex quo venit dominus, atque completos. 
Quomodo itaque hoc erit ?rationis? de anno, sicut sentire voluerunt 
hoc *ita quam plurimif? Dominus enim quae in uno ?anno gessit? 
et docuit, haec sola praecepit conscribi, 5non quae ante facta sunt 
ab eo ac dicta primis triginta annis, secundum beatum loannem", 
*quae dicit mundum non capere posse!, si universa scriberentur 


1. quis senserit A. 
ditionis 4. 4. itaque plurimi ὁ. 
quae /ibri omnes, — '(. qui (4), 


tefacere hominibus et impertire placuit. 
(Fabr.) 

c. trecentorum sexaginta quinque] 
Quia tot diebus constat annus. Augu- 
stinus XVIII. 53. de Civ. Dei mentionem 
facit oraculi sive responsi daemonum 
quo numerus ille 2650 annorum fuerit 
definitus. ,Excogitaverunt nescio quos 
versus Graecos tanquam consulenti cui- 
dam divino oraculo effusos: ubi Chri- 
stum quidem ab huius tanquam sacrile- 
gi crimine faciunt innocentem: Petrum 
autem maleficia fecisse subiungunt, ut 
coleretur Christi nomen per 365 annos, 
deinde completo memorato numero an- 
norum sine mora sumeret finem." Male- 
ficium illud commentitium postea de- 
scribit , puerum anniculum occisum et 
dilaniatum et ritu nefario sepultum." (F.) 

d. quadringentos iam plus annos] 
Puto legendum ,quadringentos iam plus 
minus anios. Nam quadringenti anni 
necdum integri effluxerant, cum haec 
Philastrius exararet. Et ante Parme- 
niani mortem scripsisse Philastrium, 
hoc est ante annum 391. supra ad ca- 
put 88. notare me memini. Et cap. 3. 
Ude a domino usque munc, anni 
CCOLXXX pius. (F.) 

e. Quomodo hoc erit rationis] Supra 
haeresi 98. ,nullius rationis itaque." 
[Cap. 146 ,ut ergo est rationis.."] (F.) 

f. sicut sentire voluerunthoc ita quam 
plurimi] Sie legendum pro illis hiulcis, 
quae in superioribus editionibus: , Sicut 
sentire voluerunt: hoc itaque plurimi." 
( Fabr.) 

g. quae in uno anno gessit] Fuit haec 
non modo Valentinianorum sententia, 


ab Irenaeo lib. 2. cap. 36. seq. oppu- 


2. et plus A4, plus minus emendat Fabricius. 
9. anno om, b, Ὁ. 


9. tra- 


non quae ego. Nam 


gnata, sed multorum etiam catholico- 
rum doctorum ut Philastrii, Clementis 
Alex., Tertulliani, Origenis, Lactantii 
[Orosii, nec non Euagrii in Altereatione 
Simonis Iudaei eum "Theophilo Chri- 
stiano tom. V. Thesaur. Anecdd. Edm. 
Martene p. 13.] aliorumque qui Esaiae 
verbis nixi existimarunt uno anno Chri- 
stum à baptismo praedicasse, unoque 
anno gesta esse illa omnia quaecunque 
Christi ab evangelistis describuntur. 
Vide Scaligerum lib. VI. de Emenda- 
tione Temporum p. 551. seq. Grotium 
ad Lucae VI. 19. Blondelli praef. ad li- 
brum de Episcopis et Presbyteris p. 2T. 
seq. Montacutii Origines Eccles. T. 1. 
p. 990. seq. 341. 348. Io. Potteri notas 
ad Clementem Alex. 1. Strom. p. 407. 
(vet. edit. 340.) (.) 

ἢ. secundum beatum Ioannem] XXI. 
25. Ἔστι δὲ xoi ἄλλα πολλὰ ἃ ἐποίησεν 
ὁ ᾿Ιησοῦς," quae verba non de triginta 
annis ante baptismum, ut vult Phila- 
strius, sed vel maxime etiam de tem- 
pore ministerii lesu post baptismum 
intelligenda esse mihi persuadeo. (F.) 

i mundum non capere posse] De 
hyperbole hac dixiin Codice Apocrypho 
Novi Test. p. 321. Neque puto Ioannis 
esse sententiam, quam ei tribuit erudi- 
tissimus Vir lacobus Elsnerus in prae- 
claris illis suis Observationibus Sacris, 
quod mundus impius ea non amplexu- 
rus foret, licet singillatim omnia per- 
scriberentur. Nam huie interpretationi 
perspicue refragatur, quod Ioannes ad- 
dit αὐτόν, ad magnitudinem scilicet, 
non ad impietatem respiciens: , οὐδὲ 
αὐτὸν οἶμαι τὸν χόσμον χωρῆσαι τὰ γρα- 

βιβλία 


φόμεγα (F.) 


Cap. CVII. 


PHILASTRI 


104 


quae fecerat. Propheta itaque * Esaias de anno illo dixit salvatoris 
domini, in quo docuit usque ad passionem et resurrectionem et 
ascensionem in caelum, sicuti et beatissimi tradiderunt*, non de 
trecentis sexaginta quinque annis, ut quidam arbitrantur, sed de 
anno illo post baptismum scilicet, in quo praedicans credentibus 
salutis mysteria reserabat de lege pariter et prophetis quae olim 
dicta sunt testando atque consummando. 

Alia est haeresis quae consummationem seculi? secundum tem- 
porum definitionem a deo Christo salvatore fuisse statutam adse- 
runt. Hineque certum esse numerum consummationis !suspican- 
tur, et non plus non minus opinantur, cum prophetae undique nun- 
tiaverint circa D annum fieri consummationem seculi, et sic do- 
minum de caelis iterum advenire. Daniel enim LXX septimanas 
numerat, audiens a Christo domino: “αν, inquit, vir desideriorum 
quia, septuaginta septimanae statutae sunt 4n populum tuum usque 


8. Isaias ὁ. 


Cap. OVIIL. Corbeiensis, sive Sangermanensis, liber solus servavit. Desidera- 


tur in Babe. — 1. suspicatur A. 


k. beatissimi tradiderunt] Evange- 
listae et apostoli. Solenne hoc Phila- 
strio ut sacris scriptoribus beatissimo- 
rum elogium tribuat. (.) 


Cap. CVII. — ἃ. Alia est haeresis 
quae consummationem seculi] Qua non- 
nulli autumabant temporum definitio- 
nem a deo Christo salvatore fuisse sta- 
tutam. At Philastrius, reiiciens senten- 
tiam istam, quae certum annorum nu- 
merum consummationis et non plus, 
non minus futurum opinabatur, ait 
quod prophetae undique nuntiaverint 
circa 500. annum fieri consummationem 
seculi, et sic dominum de caelis iterum 
advenire. Haec autem Philastrii senten- 
tia eo principio nitebatur, quod primis 
ecclesiae seculis omnibus fere Patribus 
erat commune, mundum scilicet sex 
millibus annorum a creatione consum- 
mandum esse, de quo Epistola Darna- 
bae nomine inscripta cap. 15. Irenaeus 
adv. Haer. lib. V. cap. 28. Lactant. lib. 
VIL Divin. Institut. capp. 14. et 25., 
Gaudentius [pag. 297. ed. Galeaxd.] 
noster, aliique. Cum autem ex suppu- 
tatione, quae communiter tunc obtine- 
bat, a mundi creatione ad Christum ela- 
psi putarentur quinque mille et amplius 
anni, hinc fiebat ut consummatio seculi 
et Christi iterum de caelis adventus non 
longo temporis intervallo crederentur 
distare. Quin etiam Hippolytus martyr, 


testibus Photio Cod. 202. et Syncello p. 
915., existimavit Christum natum in- 
eunte anno 5501. ἃ mundo condito, iu- 
dicium vero futurum 500 annis post 
Christi ortum, quod fere convenit cum 
Philastrii sententia. Fuerunt qui nu- 
merum 500 annorum, quo mundi con- 
summatio et Christi iterum de caelis 
adventus futurus statuebatur, post sex- 
tum millenarium completum repone- 
rent, et sic anno a creatione mundi 
sexto et millesimo quingentos hos an- 
nos adderent, ut docet Cotelerius ad 
epistolam Barnabae p. 44.; utrum vero 
Philastrius fuerit in priori, an in poste- 
riori hac sententia non liquet. Videndi 
porro Augustinus lib. XVIIL'de Civ. Dei 
cap. 53., Cotelerius ad Epist. Barnabae 
p. 44., ubi alium etiam Philastri locum 
expendit, qui cap. 106. ait falli eos qui 
putant a primo Christi adventu ad se- 
cundum, id est ad consummationem se- 
culi, trecentos sexaginta quinque annos, 
nec plus, nec minus, debere numerari; 
Clemens item Alexandrinus ed. Potteri 
p. 407. in Notis Collectan. ad lib. I., 
Strom. cap. 1., et Feuardentius ad Ire- 
naeum lib. V. cap. 28. ed. Massueti p. 
199., ut interpretes tum veteres, tum 
recentiores transmittam, qui ad cap. 24. 
Matthaei v. 36. et I "Thessal. cap. 5. v. 1 

late in hoc argumento exspatiati sunt. 
( Galeard.) 

b. Audi] Dan. IX, 23. seq. 


DE HAERESIBUS LIBER. 105 


ad Christum ducem, wt ftant omnia quae dicta sunt de civitate Ie* 
rusalem et populo adventura. Hoc autem sicuti ante quam veniret 
Christus in carnem ?Danielo dictum est et paene completum est, 
sic etiam idem numerus usque ad legem quam aecepit Moses et 
usque ad terrae promissae introitum non satis longe a quingente- 
simo annorum distare ?numeratur. Dominus itaque cum signa di- 
ceret *diversa, fames, persecutiones, inundationem, terrae mo- 
tus, pestilentias circa finem adventura, Petro etiam dixit beato per 
aenigma de annorum numerositate. Cum diceret Petrus, Domine" 
quoties peccanti fratri concedam? ait dominus: Nom septies, sed 
septuagies septies; ostendens quidem et ?quotidianorum humani 
generis delictorum infinitum numerum debere homini dimitti ab 
homine, et Iudae redeunti, sive pagano et aliis carnalibus, 5sed ad 
Christi fidem de impietate redeuntibus *atque eius ecclesiam, eun- 
ctis omne debitum ab eis oportere? concedi credentibus. Nam et 
historiographi Iudaei docuerunt dicentes ?a Danielo quadringentos 
et octoginta plus annos transisse, et 510 dominum advenisse in car- 
nem. Habes etiam in Genesi evidentissime mysterium nuntiatum 
de Cain septies, de Lamech autem septuagies septies vindictam, 
quod duorum populorum in duabus personis unius impietatem, 
alterius iniquitatem sine cunctatione scripturarum praenuntiasse 
non dubium est. Lev enin»? spiritalis est, secundum apostolum, et 
haec, inquit, duo testamenta sunt. Neque enim historiam ? amitti- 
mus, quod LXX annos fecerit populus in Persida', neque spiri- 
talem scientiam spernimus. Ergo et septuaginta septimanae ἃ !?Da- 
nielo dietae quadringenti nonaginta anni tunc paene completae 
sunt, et sic Christus advenit in carnem, et a Christi praesentia us- 
que ad consummationem seculi !! paene eundem complendum anno- 
rum reperies numerum. Septuaginta enim septimanas "Daniel quas 
vidit interpretes 15 docuerunt illi primi sapientes septies et septua- 
gies, quadringentos nonaginta annos, quem iubilaeum in lege fu- 
daei (non isti, sed veteres) et periti illi annum remissionis Christi 
et indulgentiae, carnalem praesentiam per figuram ante celebran- 


2. Danihelo 4. ὃ, numerum 4. — 4.etdiversa 4. ὅ. quotidianam A. 
9. et 4. — T. Fortasse.adque. 8. ad nihilo 4. — 9. Hectius fortasse reposueris 
omittimus, wf in segq. degerit pro fecerit. 10. Danihelo 4. 1]. poene unde com- 
plendum .4. 12, ἃ Danihel A4. 13. Zn A. distincta sunt haec verba docuerunt. 
Illi primi cett. 


c. domine] Matth. X VIII, 99. e. Lex enim] V. Rom. VII. 14. et Gal. 


: - IV. 24. 
d. ab eis oportere] Ab hominibus : mda. : 
vel ab homine, uti supra dixerat. ms ewe be tni "E m 


Cap. CVIII. 
(Cap. CXVII.) 


106 PHILASTRI 


tes, summo gaudio expectabant, sicut in Levitico continetur. Iubi- 
laeus autem minor quinquaginta annos habet. Non minus plus 
autem habere non potest; nam maior iubilaeus quingentos annos 
habet, minor iubilaeus quinquaginta. Maior itaque minus decem 
quingentos annos, habet, ut ex hoc iubilaeus ^ unus Christi praesen- 
tiam consummationemque seculi declararet. Septuaginta anni !6 de 
captivitate populi in Persida etsi historialiter accipiuntur, et post- 
quam redierunt in lerusalem et usque ad Christi domini inearna- 
tionem quingenti paene inveniuntur completi, tamen hoc etiam spi- 
ritaliter intelligendum est, quod post septuagies septies, id est post 
quadringentos et circa nonaginta annos oportet Iudaeos sub anti- 
christo, cum fallax inventus fuerit a Iudaeis ipsis, qui primum 
esse Christum aestimaverint. Non multo post autem cognita eius 
perfidia atque fallacia, tunc gerentes paenitudinem qui fuerint re- 
liqui omnes ad Christi fidem domini pervolabunt, ac paenitentes 
delicta veniam ab ipso Christo domino sicut ceteri impetrabunt, ut 
impleatur quod dictum est: Amen dico vobis, (am me non videbi- 
tis, donec dicatis, Benedictus qui venit 4n nomine domini; et ut 
illud compleatur: Donec plenitudo! gentiwm intret, et sic omnis 
Israél salvabitur, sicut scriptum est, et Sv fuerit* populus Israél 
sicut arena maris, reliqui salvabuntur. Et quod Isaias beatus aperte 
de Christo docuerit, quod omnibus redeuntibus indulturus est, ipse 
dominus dixit ita: Spiritus domini! super me, propterea, unait me, 
evangelizare pauperibus, misit me, praedicare captivis remissionem, 
caecis visum, adnuntiare annum domini acceptabilem et diem ve- 
tributionis. De "quo dominus in templo cum accepisset librum 
5scripturamque hanc pervidisset, ait apostolis et in omnibus hoc 
in sui praesentia nunc fuisse completum. Quod et ? Daniel beatis- 
simus adtendit, quod ei dixerat dominus dicens: Awd vir deside- 
riorum et adverte ab exitu verbi dei, id est a Ohristi incarnatione, 
atque eius iterum de caelo divina ?'praesentia atque consumma- 
tione seculi, quae cum ?' angelis adfutura sit. 

Alia est haeresis quae de gigantibus? adserit quod angeli mi- 


14. decima 4. — 15. Reponendum puto annus pro unus. 10, de voculam 
de meo supplevi. lT7.quod 4. 18, scripturam quae hanc 4. — 19. Danihel A. 
20. sententia 4. — 21. angeli 4. 

Cap. CVIIL 2» abc. inscriptum est DE GIGANTIBVS TEMPORE NOE, — 


g. oportet Iudaeos sub antichristo] l. Spiritus domini] Luc. IV. 18. 
Scil. intellegi, quod de superioribus est Cap. CVIII. — a. de gigantibus] Ex 


supplendum. Graeca versione Genes. VI.2. multi ve- 
e Amen] Matth. X XIII. 39. terum ecclesiae doctorum hoc sibi per- 
i. Donec plenitudo] Rom. XI. 25. suaserunt, ut ad fragmentum Pseudo- 


k. Sifuerit] Esai. X. 21. Henochi notare me memini in Codice 


DE HAERESIBUS LIBER. 


107 


scuerint se cum feminis ante diluvium, et inde esse natos gigan- 
tes suspicatur: cum Nembroth non a spiritu, id est non ab angelo, 
sed ab homine Chus^, qui filius fuit Cham, inde natus sit postea, 
qui et in scriptura primus gigas est appellatus, quod iste coepit 
esse venator, et fortis homo, ut et gigas appellaretur in terra: /nde 
! dicturi sunt, inquit, sicut Nembroth gigas ita fortis est, si qui ei 
similis in fortitudine postea videretur. Homines itaque fuerunt 
fortes et a iuventute rapaces, vastatores, iaculantes, cursitantes, 
praedationi vacantes; inde veluti alieni non solum morum, verum 
etiam visus hominum* enormes ?aestimati, ut contra naturam. alio- 
rum hominum tanta scelera perpetrantes nuncuparentur et gigantes. 
Gigas enim per etymologiam terrae monstrum? dicitur, ex duobus 
nominibus? compositum, sive forma, sive vita, sive visu, sive for- 
titudine, sive mole membrorum. Nam ut scias gigantes ?non alia 
natura, sed de hominum fuisse progenie editos!, et ἑξαδαχτύλους 
in *Regnorum libris* habes quos forma grandi et mole membrorum 
diffusos et ingenti fortitudine de genere gigantum ? Regnorum libri 
annun(garunt, post duo milia et trecentos annos diluvii^, sicut et 
illum Goliath!, quem deiecit in pugna solus David beatissimus rex 


1]. dicitur hi sunt A. ducturi sunt Ba. 


liqui ὃ. non de alia 4. 4. Regum ὁ. 


Pseudepigrapho Veteris Test. p. 172. 
seq. Licebit etiam consulere Suicerum 
in Thesauro pag. 31. seq. et Christiani 
Schotani ad Sulpicium Severum notas, 
et Cotelerium ad Patres Apostol. T. 1. 
pag. 493. etc. [D. Christ. Kortholtum 
ad Iustin. Mart. p. 447] (F.) 

b. ab homine Chus] Genes. X. 8. 
»Χοὺς δὲ ἐγέννησε τὸν Νεβρώδ, οὗτος ἤρ- 
ξατο εἶναι γίγας ἐπὶ τῆς γῆς: Οὗτος ἦν 
Ji ας χυνηγὸς ἐναντίον χυρίου τοῦ θεοῦ. 

ιὰ τοῦτο ἐροῦσιν. ὡς Νεβρὼδ γίγας χυ- 
γηγὸς ἐναντίον χυρίου.᾽" : 

c. visus hominum] Aliam veluti spe- 
ciem ac formam prae se ferentes. (F.) 

d. Gigas enim per etymologiam terrae 
monstrum] Orpheus octavo ἱεροῦ λόγου 
apud auctorem Magni Etymologici: 

»Θὺῦς χαλέουσι γίγαντας ἐπώνυμον ἐν 

μαχάρεσσι, 

Οὕνεχα γῆς ἐγένοντο ᾿χαὶ αἵματος οὐ- 

ρανίοιο."  (F.) 

e. ex duobus nominibus] I7 terra, 
et γυῖα membra, proprie pedes. (.) 

f. sed de hominum fuisse progenie 
editos] Negat Philastrius gigantes ex 
angelis et feminis genitos, quamvis hu- 
ius sententiae fuerint praeter Ambro- 
sium, Philastri σύγχρονον xo σύμμαχον, 


2. aestimati contra “4. etiam ut re- 


9. regum libri ὁ. libri Regnorum A. 


de Noé et Arca 4. Lactantius, Eusebius, 
aliique apud Sixt. Sen. V. Bibl. Sanct. 
annot. 7(., qui tamen Ambrosium ex- 
cusat, eumque allegorice locutum ae 
pro angelis viros fideles ac iustos intel- 
lexisse affirmat. Vide, si vacat, notas 
Servatii Gallaei ad Lactant. IL., 14. Pot- 
terum ad Clem. Alex. p. 260. 566., Co- 
telerium ad Recogn. Olem. p. 499., et in 
Clementinis Hom. VIII. 15., quibus in 
locis δραχοντόποδες, anguipedes illi gi- 
gantes dicuntur, quos Philastrius ἕξα 
δαχτύλους vocat. (Galeard.) 

g. in Regnornm libris] 2Sam. XXI. 
20. ,Καὶ ἦν ἀνὴρ μαδών (Procop. ex Γά- 
δης) xot ot Bxculot τῶν χειρῶν αὐτοῦ, 
χαὶ οἵ δάχτυλοι τῶν ποδῶν αὐτοῦ ἕξ xol 
ἕξ, ἐικοσιτέσσαρες ἀριθμῷ." (.F.) 

h. post duo milia et trecentos annos 
diluvii] Sic apud Livium III. 5. ,, &oma- 
nos quinque milia ac trecentos," et 
AXXIII. 21. , denarios triginta quatuor 
milia et quingentos quinquaginta." Plura 
Gronovius ad Livii XXXIX. 7. De ra- 
tionibus autem ipsis computi annorum 
quo utitur Philastrius, a diluvio usque 
ad Davidis tempora, vide infra ad caput 
OXI. (E) 

i. illum Goliath] De quo interpretes 


PHILASTRI 


108 


et propheta, cuius et aliorum talium, Carra, inquit, 2nstructionem 
portabat armorum*. Quia ergo bestiali more a pueritia ad rapinam 
erant dediti 5huiusmodi homines, et veluti a natura hominum mo- 
rumque alienos scriptura nuntiavit. Nam quod illi angeli, qui de 
caelo deiecti sunt, non sint humanae "naturae similes, non est du- 
bium, nisi solum, quia nefanda et contraria, contraque legem sugge- 
rere, sicuti et nunc hominibus faciunt, praevalebant intrantes in 
homines!, id est suadentes; sicut Iudaeis inimicus humani generis 
persuasit, contra ?*deum contraque sanctos prophetas talia scelera 
perpetrare, sicut scriptum est? : /ntravit, inquit, satanas in Iudam. 
Ita igitur et ante intrantes immundi spiritus in animas hominum 
ac feminarum" malae persuasionis scelera in orbem terrarum diffu- 
derant. Si *qui autem putaverit esse iustum angelos ita peccasse 
transformatos in carne, ut in ea remansisse aut ita factos carna- 
les crediderit, violenta ratione decernit !! historiam?, sicuti et pa- 
ganorum et poétarum mendacia? adserunt deos deasque transfor- 
matos nefanda coniugia commisisse. Quod si factum est aliquando 4, 
et nunc fieri non erit ambiguum: quod autem non factum est ali- 
quando, nec modo fieri manifestum est. !?Gigas autem et in bono 


6. eiusmodi (4)5. 7. naturae similes, non est dubium, nisi om. A. $.do- 
minum 4. 39.quis(.4)^. 10. carne mansisse 4. 1l. historia.4d. 12, Gy 
gas B. Etita vulgo. 


ad 1 Sam. XVII et Rever. Paulus Chri- 
stianus Hillischerus, pastor ecclesiae 
Dresdensis, in vita Goliathi, quam eru- 
ditis et iucundis ornatam observationi- 
bus cum commentario in Psalmum apo- 
cryphum CLI. et epistola de Oge gi- 
ganic in lucem edidit Budissae 1716. 
. (F) 

k. Carra inquit instructionem porta- 

batarmorum] Carrus sive carra proprie 


m. sicut scriptum est] Ioh: XIII. 27. 
»εἰςῆλθεν εἰς ἐχέῖνον ὃ σατανᾶς."  (F.) 

n. hominum ac feminarum] Homi- 
nes pro viris ponit, ut supra c. 17. ,Zdo/a 
hominum ac mulierum;"ubi vide si placet 
a me notata. (F.) 

o. decernit historiam] Supra c. 101. 
condignam dominus decernit senten- 
tiam enunciando."  (F.) 


plaustri Gallici genus, quoimpedimenta 
imponebant, unde σχευοφόρος dicitur 
interpreti Graeco Caesaris. Vide Io. 
Scheferum de Re Vehieulari lib. 2. c. 28. 
.929. Caeterum unde hoc habuerit 
hilastrius, nescio, quod de carra intel- 
lexit, quod alii de armigero 1 Sam. 
XVIL 7. ,'O αἴρων τὰ ὅπλα αὐτοῦ ΝῺ 
ΓΦ. προεπορεύετο αὐτοῦ." Pondus 
armorum Goliathi, Augustinus Calme- 
tus notat excessisse libras 212. (F.) 
l. intrantes in homines] Suggerendo 
et ad mala incitando, quod ἐμβάλλειν, 
ὑποβάλλειν, ἐγγλύφειν. ὑποτίθεσθαι, διε- 
γείρειν veteres dicere consueverunt. Vide 
Damasceni Parallela Sacra T. 2. p.648. 
(Fabi.) 


p. paganorum et poétarum mendacia] 
Etiam atque etiam haec illis exprobata 
a Christianis scriptoribus in praeclaris 
suis apologiis adversus gentes, a lu- 
stino Martyre, Clemente Alex., Arnobio, 
Tertulliano, Lactantio, Minucio Felice, 
Commodiano, lulio Firmico aliisque. 
( Fabr.) 

q. Quod si factum est aliquando] Vide 
interpretes ad Ecclesiastae I. 9. et Ga- 
takerum p. 251. ad M. Antonini VII. 1. 
Gassendum de Philosophia Epicuri p. 
166. Melissus Samius apud Palaepha- 
tum: », Ἔστιν, ἃ ἐγένετο, νῦν, xoà ἔσται." 
M. Antoninus ΧΠ.26., Πᾶν τὸ γινόμενον 
οὕτως ἀεὶ ἐγίνετο καὶ γενήσεται xoi νῦν 
παταχοῦ γίνεται."  (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


109 


accipitur virtutis causa: Jxultabit enim «t gigas* ad currendam 
viam. Quod in Christi divina praesentia probatum ostenditur atque 
consummatum. 

Alia est haeresis quae dicit paganitatem a deo institutam ἃ, non 
ab hominum malignitate et suggestione inimici vitiorum causa et 
facinorum gignendorum fuisse excogitatam. Quae ergo a deo insti- 
tuta est, quomodo damnatur ab eodem deo? Nam quod ab origine 
mundi dei patris omnipotentis et filii eius et sancti spiritus scien- 
tia" nuntiata sit, non est dubium. !Cur enim in libro creaturae 
mundi*, id est in Genesi scriptum habeas: JE diit deus, et fecit 
deus; et iterum: Dixit deus*, Fiant luminaria; et sexto die dixit 
deus: F'aciamus? hominem ad imaginem et similitudinem nostram. 
Et fecit deus non angelo utique persuasoreí in creatione hominis, 
sed filii sui, Christi domini nostri et sancti spiritus, * manifestum 
est. Habes enim in Genesi, id est in primo libro sanctam adoran- 
damque trinitatem ante hominibus nuntiatam. Dicit enim ita: 
pluit dominus a, dominot sulphur et ignem. Et iterum de spiritu? 


Cap. CIX. in abc. inscriptum est HAERESIS DEO TRIBVENS PAGANITATEM ET OMNIA 


FACINORA, — 1. Cur ego. cum /ibri omnes. 


r. Exultabit enim ut gigas] Psal. 
XIX. 5. ,᾽Αγαλλιάσεται ὡς γίγας ὃρα- 
μεέϊν δδὸν αὐτοῦ,᾽ quod de Christo liben- 
ter pii veteresinterpretantur, ut Rufinus, 
Gregorius Magnus, Bernhardus, alii. 
(Fabr.) 

Cap. OIX. — ἃ. paganitatem a deo 
institutam] Paganitas, ut paganismus 
et pagania, ponitur pro religione et sa- 
cris ethnicorum, quos paganos dictos 
notissimum est a pagis, in quibus deos 
colebant, cum e fanis urbium et civita- 
tum proscriptus idolorum cultus esset. 
Hanc paganitatem non minus quam 
Christianitatem vel Iudaismum hacte- 
nus probari deo, ut qui in illa sceleris 
purus vivat, possit salutem aeternam 
consequi, Pelagianis et aliis quibusdam 
persuasum. (81) 

b. patris omnipotentis et filii eius et 
sancti spiritus scientia] Doctrinam de 
ss. trinitate statim. sub ipsum exor- 
dium rerum, hominibus a deo traditam, 
deinceps evincere instituit Philastrius, 
argumentis non firmissimi pariter ro- 
boris. (F.) 

c. in libro creaturae mundi] Supra 
c. 19. p. 150. .(F.) 

d. Et dixit deus, et fecit deus, et 
iterum dixit deus] Non tantum ter, sed 
saepius hoc repetitur Gen. I. 3. 7. 14. 
(Fabr.) 


2, lteposuerim ut manifestum est. 


e. Faciamus] Genes. I. 26. Basilius 
homil. 10. in Hexaém. pag. 44. edit. 
Graec. Basil. , Διὰ τί οὐχ εἴπε Ποιήσω (ita 
leg.pro Ποίησον), ἀλλὰ Ποιήσωμεν ἄγθρω- 
πον: ἵνα μὴ τὸν πατέρα ἐπιγινώσχων, τὸν 
υἱὸν ἀγνοῇς, ἵνα εἰδῇς ὅτι πατὴρ ἐποίησε 
διὰ υἱοῦ, χαὶ υἱὸς ἐχτίσατο πατρώῳ θελή- 
ματι, xot δοξάσης πατέρα ἐν υἱῷ, χαὶ υἱὸν 
ἐν πνεύματι ἁγίῳ, οὕτω χοινὸν γεγονὸς 
ἔργον, tva χοινὸς προσχυνητὴς ἀμφοτέρων 
ἧς; μὴ σχίζωντ ἣν προσχύνησιν, ἀλλ᾽ ἑνῶν 
τὴν θεότητα. (.) 

f. non angelo utique persuasore] An- 
gelos allocutum deum cum dixit /'aci- 
amus hominem docebat Saturnilus teste 
Epiphanio T. 1. p. 62. Idem Iudaei sen- 
tiunt. Vide Maimonidem More Nevochim 

arte 2. c. 6. et Manassem Israélidem 
obolldtuis in Genesin, qu. 6. (F.) 


g. dominus a domino] Infra c. 109. 
ex Genes. XIX. 24. Κύριος παρὰ χυρίου. 
Ita veteres explicant hunc locum ut 
filius a patre in Sodomitas poenam im 
mittere intelligatur. Licet Hebraismus 
ferat ut dominus a. domino idem denotat 
quod a se ipso, ut notavit Theod. Hack- 
spanius in Sylloge p. 150 seq. Gatake- 
rus c. 17. Adversar., Grotius ad 2 Ti- 
moth. 1.18. (F.) 


ἢ, despiritu] Genes. I.2. Καὶ πνεῦμα 
θεοῦ ἐφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος." (F.) 


Cap. CIX. 
(Cap. CVIIL.) 


PHILASTRI 


110 


in primo die: Et spiritus dei superferebatur super aquam. Et Pha- 
rao! rex Aegypti dicit: Ομ Àaec interpretabitur, ?inquit, nobis, 
nisi qui dei habuerit spiritum? Et David*: Verbo domini caeli fir- 
mati sunt, et spiritu oris eius omnis virtus eorum. Postea vero vo- 
luntas hominum prava, recedens a tanta scientia pietatis, idolorum 
mendaciis ac vanitatibus studiose cum *properaret inservire, turpis- 
simaeque vitae se dare maluisset, iudicio *damnationis obnoxia te- 
nebatur, ita ut ante prophetae dicerent: Sacerificans diis! eradica- 
bitur. Et iterum: Dii qui caelum non fecerunt" , eradicabuntur. 
Et ideo *dominus *non suam novam praesentiam ἢ. ostendebat di- 
cens: Qui 5loquebatur in prophetis, ecce adsum?. Neque ergo an- 
gelos adorari praecepit alicubi dominus, neque mundi elementaP, 
nec creaturam aliquam, neque idola, quae hominum voluntas pes- 
sima sui sceleris et turpitudinis perpetrandae causa maluit inve- 
nire, ut colentes ?ea effusam operandi mali possint habere licen- 
tiam. Nam et ipsum nomen idoli, species doli et formae praevari- 
catio?, de interpretatione Graeca est nuncupatum. "Trinitas itaque 
Christianitatis ab origine mundi praedieabatur, et veritas pietatis 
sine intermissione ubique docebatur. Nam et David* docet: Diüvit 
dominus domino meo; οὐδ: Spiritus tuus bonus deducet me 4n 
viam rectam; et iterum: Spiritus 15 domini 15 implevit orbem terra- 
rum; et": Quo fugiam a spiritu tuo, et a facie tua quo vadam? 


5. damnationis obnoxia A. dam- 
8.loquebar.4. 9.ea 
13. re- 


9. inquit om. A. 4. properat /ibri omnes. 
nationi obnoxio reliqui. 6. etdominus 4. ^".nonom. ὦ. 
Ac. eam reliqui. 10.tuus om. 4. 1l.me om. 4. 12. dominus (4 )b. 
plevit 5. 


i. Pharao] Genes. XLI. 38. , Μὴ c5- 
ρήσομεν ἄνθρωπον τοιοῦτον ὃς ἔχει πνεῦμα 
θεοῦ ἐν αὐτῷ." (.) 

k. Et David] Psal. XXXIII. 6. , Τῷ 
λόγῳ τοῦ χυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν, 
χαὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ 
πᾶσα ἣ δύναμις αὐτῶν. Videsuprac. 67. 
( Fabr.) 

l. Sacrificans diis] Exod. XXII. 20. 
5 O θυσιάζων θεσῖς, πλὴν xuplto, θανάτῳ 
ἐξολοθρευθήσεται." (1) 

m. Dii qui caelum non fecerunt] Psal. 
XOCVI 5. ,"Oxt πάντως οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν 
δαιμόνια, ὃ δὲ χύριος τοὺς οὐρανοὺς ἐποί- 
σεν." (10 

n. non suam novam praesentiam] 
Qui non nune primum veniret, sed pri- 
dem iam adfuisset praesens ecclesiae 
suae. (F.) 

o. Qui loquebatur in Tow etis, ecce 
adsum] Puto,respici ad Ioh. VIII. 56. 
58., licet verba incassum ibi quaesiveris. 
[Imo Es. LII., 6. infra cap. 133.] (1) 


p. mundi elementa] Solem, lunam 
et stellas, ut supra cap. 61. pag. 122. 
Theophylactus in Coloss. 11. 8. Στοι- 
yfi« χόσμου ἥλιον xol σελήνην λέγει. 
(Fabr.) 

q. ipsum nomen idoli species doli 
et formae praevaricatio] Forma Graecis 
εἶδος, praevaricatio et dolus δόλος, unde 
idoli nomen quasi εἴδους δόλος Philastrio 
componitur. (F.) 

τ. David] Psal. CX. 1. , Εἴπεν ὃ χύριος 
τῷ χυρίῳ pou." (1) 

s. et] Psal. CXLIII. 10. , Τὸ πνεῦμά 
σου τὸ ἀγαθὸν δδηγήσει με ἐν τῇ εὐθείᾳ.᾽ 
( Fabr.) 

t. et iterum] Psal. LXXX.9. ,'Ez24- 
σθη ἣ γῆ. Psal. CIV. 24. ,"EzAnpo01 7 
γῆ τῆς χτίσεώς cov." (1) 

u. et] Psal. CXXXIX. 1. Ποῦ πο- 
ρευθῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός σου, xol ἀπὸ 
προσώπου σου ποῦ φύγω.  (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


TM 


Nam Solomon docet* quod idololatria ab homine instituta 15 510. 
Quia amissum filium suum cum diu fleret quidam !5pater, fecit 
imaginem eidem, et videndo delectabatur in ea; atque ex eo tradi- 
tam fuisse posteris, diversamque impietatis materiam inde humano 
in genere pullulasse. 

Alia est haeresis quae dicit Christianos ! nuperrimos? et poste- 
riores Iudaeis et paganis fuisse creatos; ignorans quod Iudaeis et 
paganis natura priores creati sunt et fide, vita et tempore, sacrifi- 
cio? et conversatione. Fide quidem, quia ab Adam usque ad ? Moy- 
sen tribus annorum milibus et septingentis^ omnes iusti deum et 
deum*, ?*dominum et dominum colentes, etiam spiritum sanctum, 
veram nuntiabant trinitatem, ita ut ipsam trinitatem integram sine 
labore possis cognoscere ab *illis beatis prioribus et antiquis, no- 
bis etiam ?hoc postea fuisse *manifestatam a domino. Cum enim 


14. Solomon Ba. Salomon 6c. Salomon beatus 4. 
sum 4. 15. ut pater A. 

Cap. CX. ἐπ abc. inscriptum est HAERESIS DE CHRISTIANIS TEMPORE VLTIMO 
VERBO DEI? CREDENTIBVS,— l.nuperiores 4. 2. Mosen ab. ὃ. dominum om. A. 
4. aliis ὁ. — 5. hoc om. (44). — 6. manifestatam (.4)5. manifestata Ba. manife- 


15. sit illo qui amis- 


statum c. 


x. Solomon docet] Sapient. XIV. 15. 
seq., cui loco illustrando conferendi 
Philo libro de Decalogo et de Vita Con- 
templativa, Athanasius contra Gentes 
T. 1. p. 10. seq. Lactantius lib. 1. c. 15. 
seq. E recentioribus Vossius lib. 1. de 
Idololatria c. 11. Io. Faés ad Gyraldum 
p. 698. seq. etc. (F.) 

Cap. CX. — a. venBo ΡῈ Aóvov 
Christum intellige, cuius cultores heri 
et nudius tertius demum coepisse hae- 
resis ista garriebat. (F.) 

b. Christianos nuperrimos] Haec ob- 
iectio novitatis adversus Christianos fre- 
quens olim fuit in ore ethnicorum Iu- 
daeorumque. Vide Elmenhorstii notas 
ad Arnobium lib. 1. p. 19. et D. Kor- 
tholti, τοῦ μακαρίτου, Obtrectatorem Pa- 
ganum capite I. et V. [Et ad Iust. Mart. 
p. 91 et 55.] Respondebant Christiani, 
dogma suum non esse minus antiquum 
quam verbum illud quod erat ab initio. 
»Διὰ τὸν λόγον ὃς ἐν ἀρχῇ ἦν. se yetto- 
uev," inquit Clemens Alex. in Protre- 
ptico pag. 5. Confer Agobardum libro 
contra Fredegisum Abbatem T. XIV. 
Bibl. Patrum edit. Lugd. p. 277. seq. 
(Fabr.) 

c. fide, vita et tempore, sacrificio] 
Haec quatuor deinde distincte per par- 
tes Philaster persequitur, hinc concludit, 
natura ac tempore priores esse Christia- 
nos Iudaeis ac paganis, hoc est et prae- 


stantiorem et antiquiorem esse ipsorum 
doctrinam Iudaica ethnicaque. (F.) 
d. tribus annorum millibus et septin- 
gentis] Hoc loco ut infra haeresi 140. et 
150. numeros LXX. interpretum sequi- 
tur Philastrius, quod veteres Christiani 
ad unum fere omnes facere consueve- 
runt. Secundum Hebraicos quidem co- 
dices longe minus spatium memorare 
debebat, nam in illis ab Adamo sive 
orbe condito ad Moysis qui CX X. annis 
vixit nativitatem, computantur anni 
non plures quam bis mille trecenti et 
septuaginta tres, ita ut migratio ex 
Aegypto et legis sanctio in monte Sinai 
facta incidat in annum 2458. (1) 


e. deum et deum] Id est deum pa- 
trem et deum filium. Solent in hanc sen- 
tentiam veteres laudare locum Genes. I. 
21. , Et fecit deus hominem, secundum 
imaginem dei fecit ipsum." (F.) 


f. possis] Ita ex Dasil. et Lugd. scri- 
psi pro eo quod perperam eratin Helmst. 
possit. Deinde sustuli στιγμὴν post an- 
tiquis, et retinui hoc quod Lugd. male 
misit. Ibidem perperam editur a//is pro 
illis, et in Basil. manifestata, al. mani- 
festam. Sensus huius loci est, quod fa- 
cile intelligere liceat, hoc ipso post et 
per antiquos illos dogma de ss. trini- 
tate a deo nobis fuisse manifestatum. 
( Fabr.) 


Cap. CX. 
(Cap. C1X.) 


112 PHILASTRI 

dicit scriptura£, Plwit dominus a domino super Sodomam * et $Go- 
morram sulphur et ignem, quid tibi videtur nuntiare? nonne deum 
patrem per filium suum, id est Christum deum cuncta signa et mi- 
rabilia perfecisse declaravit? Quod sciens David dominum patrem 
et dominum Christum, id est verbum eius, et sanctum spiritum 
' nuntiabat: trinitatem quidem personarum , unius tamen maiestatis 
et substantiae ac divinitatis aequalem potentiam nuntiabat. Tamen 
filium de deo patre esse ? priore", et spiritum sanctum, proprie de- 
monstravit, edocens': Verbo domini caeli firmati sunt , et spiritu 
oris eius omnis virtus eorum; et iterum alibi: Dit dominus do- 
mno meo. Et omnes prophetae de verbo et spiritu nuntiaverunt!, 
ubique ita dicentes: J£ factum est verbum domini ad me", et: 
Y Spiritus domini fuit ad ie". Ergo non est fidei causa tempora- 
lis !! Christianitas^?, sed ante Iudaeos et paganos in lege quidem 
studentibus et quaerentibus erat manifestata: non autem ??ca- 
pientibus? !*vox patris omnipotentisque scientia nuntiabatur a san- 
ctis illis doctoribus et perfectis. Vita etiam non alia priores illi 
sancti nisi hac, in qua nos vivimus, utebantur. Usque ad Abraham 
S. Gomorra 4. — 9. priorem ὁ. 7n A. verba priore, et spi- 


10. spiritus inquit domini 4. 11. Christianitas .4. 
13. capientibus 4. cupienti- 


ἡ. et om. b. 
ritum sanctum omissa sunt, 
Christianitatis rel/igu, — 12. non .4c. nune reliqui. 
bus reliqui, 14. vix patris omnipotentis scientia 4. 


pipov αἰνοῦντας πατέρα xa υἱὸν xal 
ἅγιον πνεῦμα: ἢ τοὺς ἀπὸ σοῦ τοὺς χθὲς 
ἢ σήμερον φανέντας xaX αἵρεσιν ἔχοντας :" 

odem sensu vocabulum femporalis, 
pro re ante breve tempus exorta, vel 
per breve tempus durante, saepius apud 
nostrum ponitur, sed et apud Tertullia- 
num etalios. (.) 

p. temporalis Christianitas| Tempo- 
ralis hic et alibi sumitur a Philastrio 


$ scriptura] Genes. XIX. 24. supra 
p.214. (1) 

h. priore] Ita recte Helmst. et Basil. 
nam in Lugd. male est priorem. Pater 
filio prior est origine, non tempore nec 
natura. (F.) 

i. edocens] Psal. XXXIII. 6. Confer 
supra c. 108. (F.) ] 

k. alibi] Psal. CX. 7. (F.) 


l. nuntiaverunt] Hoc loco ponendum 
comma, non post ubique, ut faciunt 
priores editiones. (F.) 

m. verbum domini ad me] Esaias 
XXXVIIL 4. (F.) 

n. Spiritus domini fuit ad me] Id. 
LXI. 1. Ezech. XI. 5. ete. (F.) 


o. non est fidei causa temporalis 
Christianitas] Vetus gloss. , Temporalis, 
ὀλιγοχρόνιος." Sententia Philastrii est 
fidem Christianitatis sive Christianorum 
non esse ante breve tempus demum ex- 
ortam, non esse χρονίτας Christianos, 
quo convicio catholicos proscindebat 
Aétius, perabsurde quidem ille ad quem 
S. Athanasius dialog. 2. de Trin. p. 199. 
T. 2. ,Tivac δὲ λέγεις χρονίτας: τοὺς 
ἀπὸ τῶν ἁγίων ἀποστόλων μέχρι χαὶ σή- 


pro re ante breve tempus exorta, ut recte 
notavit Fabricius ad ἢ. 1. et ad cap. 112. 
122. 129. , quod est temporalitatis," pro 
eo quod recens minimeque antiquum, 
explicante eodem Fabricio. (Galeard.) 

q. non autem cupientibus] Ita scri- 
bendum mihi visum est necessario pro 
nunc, quod nullum fundebat sensum. 
Venit etiam in mentem capientibus pro 
cupientibus, hoc tamen praetuli, quia 
studentibus et quaerentibus melius re- 
spondet. Esaiae LXV. 1l. ,Znvenerunt 
qui non quaesiverunt me." Porro vox pa- 
tris, et omnipotentis scientia, est doctrina 
de deo omnipotente creatore caeli et 
terrae eiusque cultu et lege, non simul 
facta mentione filii salutificatoris, nec 
spiritus s. (£.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


118 


enim non circumcisionem habentes", non sacrificiis vaudentes? deo 
placebant, et iusti in omnibus ab eo nuntiabantur. Dixit enim Da- 
vidt, Sacrificium deo cor contribulatum; et", Immola deo sacrifi- 
cium lawdis. Et quod necessitate indocilitatis cogente sacrificia 
temporalia, non perpetua nec vera", fuerunt indicta Iudaeis, nec 
salutaria, dicit propheta ad lIudaeos*, Ecce ego facio nova, ety, 
Priusquam veniant, annuntiata sunt vobis. Ante ergo ludaeis 
Esaias testabatur propheta*: !5 Qué enim exquisivit haec de ma- 
nibus vestris? Et iterum?: 17 Circumcidimini corda vestra, et non 
corpora vestra. Quale autem '?est quod sacrificium Melchisedech 
sub Abraham* inprimis obtulerit, ante quadringentos annos quam 
Iudaei nominarentur aut PIudas nasceretur^?, et antequam acci- 
perent ?]ibrum Geneseos, praevidens mysterium Christianitatis *? 
ut omnia quae in Christianitate sunt, sive fides, sive vita, sive sa- 
cramentum, non temporalia, sed ab origine mundi statuta et nun- 


15. Isaias (A)abc. 
om. A. 19. Iudà nascerentur c. 


r. non circumcisionem habentes] 
Praeclara sunt quae in hanc rem dispu- 
tat Eusebius libro I. Demonstrationis 
Evangelicae, quem siplacetadi. (F.) 

s. non sacrificiis gaudentes] Constat 
tamen ἃ primis hominibus oblata deo 
sacrificia. At certe cerimoniae sacrifi- 
ciorum levitieae nondum erant tunc 
temporis institutae, quod adversus Iu- 
daeos satis est. (F.) 

t. David| Psal. LI. 19. (F.) 

u. Immola deo] Psal. L. 14. (F.) 

w.nec vera] Quae vere possent divi- 
nam expiare iram et salutem homini- 
bus conciliare. Eiuscemodi unicum ve- 
rum et salutare sacrificium se pro no- 
bis obtulit Christus. (F.) 

x. propheta ad Iudaeos] Esaias XLIII. 
np Es 

y. Priusquam veniant| Id. XLVIII. 
5. 6. infra haeresi CXLIV.  (F.) 

2. Isaias testabatur propheta] Cap. 
L 12. (F. 

a. Et iterun] Ierem. IV. 4. (F.) 

b. sub Abraham] l1am Abrahami 
tempore, Genes. XIV. 18. sacrificium 
ἐπινίχιον Melchisedechus praesenteAbra- 
hamo obtulit. (F.) 

c. Iudas nasceretur] Minime neces- 
saria videtur doctissimiFabricii emenda- 
tio, cum priores editiones recte habeant 
ludas nasceretur," quibus suffragatur 
Corbeiensis codex. Sensus enim Phila- 
strii est, non quod ab Abrahamo ad Iu- 
dam effluxerint 340. anni, sed quod 


16. Quis (.4 )bc. 
20. in libro Geneseos pervides 4. 


17. Cireumcidite (4)^. 18, est quod 


Melchisedech sacrificium obtulerit ante 
quam ludaei nominarentur aut ludas 
nasceretur, et ante quadringentos annos 
quam acciperent librum Geneseos; 
ubi numerum perfectum ponit pro in- 
completo, utiturque μεταθέσει quadam 
seu transpositione verborum, quam Fa- 
brieius agnovit in illo quoque ,praevi- 
dens mysterium Christianitatis," quod 
recte notat referri ad Melchisedech. For- 
tasse verba illa ,quadringentos annos" 
irrepserunt in locum non suum, legen- 
dumque proinde , antequam Iudaei no- 
minarentur, et ante quadringentos an- 
nos quam acciperent librum Geneseos." 
(Galeard.) 


d. Iuda nascerentur] Sie emendavi, 
cum in prioribus editionibus reperissem 
ludas nasceretur, quae lectio ferri non : 
potest. Quis enim diceret ab Abrahamo 
ad natum usque Iudam effluxisse annos 
940? quos ab primo Abrahami in Cana- 
nitidem adventu usque ad exitum Israe- 
litarum ex Aegypto numerat apostolus 
Galat. IIT. 17. (F.) 


e. praevidens mysterium Christiani- 
tatis] Haee verba cum prioribus con- 
nectenda adeoque per interrogationem 
efferenda esse existimo. Priores editio- 
nes illa divellentes post vocabulum Ge- 
neseos faciunt στιγμήν, frigido sensu. 
( Fabr.) 


f. sacramentum] Sacrificium Chri- 
sti, de quo iam dixit. (F.) . 
8 


PHILASTRI 


114 


tiata et potius celebrata cognoscas. ln Christo autem et per Chri- 
stum, per quem cuncta facta sunt?*, oportuerat nos ab eo videre 
et cognoscere, ?* et, quod erat maius in lege mysterium de eo ante 
nuntiatum, ?*ab ipso plenius excipere completum “Ὁ consumma- 
tumque. Nam quod et castitas" similis fuerit in prophetis quam 
plurimis non est dubium, ut in Helia, Helisaeo, Daniele, ?* Hiere- 
mia, ? Esdra, tribus pueris, et aliis multis beatissimis: ut in Chri- 
sti praesentia et quod supra legem erat! ante nuntiatum ab eis co- 
gnosceretur, et quod per legem ?5coniunctum erat*, ipsius firma- 
retur divina sententia, voluntatique! hominum et studio concessa 
haec gratia nosceretur. Ideo et ipse dominus priores illos sanctos 
ante legem ^ nobis et nos illis prioribus secundum fidem iustitiae 
copulabat, Iudaeos autem ?' et paganos ?^respuens, qui medio tem- 
pore inter mandatum erant et gratiam" positi, qui inimica volun- 


91. et om. A. — 22. ab ipso plenius excipere completum ow. 4. 293. atque 
consummatum 4. 24. leremia abc. 258. Hesdre B. Esdrae «a. 206. coniu- 
gium 4. 271. et re inter mandatum .4., ceterís omissis. 28, respiciens c., 


mendose, 


g. per quem cuncta facta sunt] Io- 
hannes versu et capite primo evangelii. 
( Fabr.) 

h. Nam quod et castitas] Ostendit 
caelibem vitam quam multi Christiano- 
rum ducebant, non esse rem novam, 
sed iam eiusmodi institutum secutos 
aliquos e prophetis sub lege. De Da- 
niele vide Huetii Demonstr. Evang. p. 
466., et de tribus pueris eiusdem viri 
doctissimi notas ad Origenem pag. 66. 
Cosmas Indopleustes VIII. pag. 307. 


»οΟὔτε γὰρ γάμος ἑνὸς ἐξ αὐτῶν φέρεται 


παρὰ θεί 7. οὐδὲ τέ; UTE τι τῶν᾽ 
παρὰ θεία γραφῇ, οὐδὲ τέχνον, οὔτε τι τῶ 


τοιούτων ἠχούσθη περὶ αὐτῶν, ἀλλ᾽ ἣ πα- 
ράδοσις χαὶ ἣ συνήθεια χατὰ τὴν nep" 
τείαν ἀγενείους xoà λείους ἐν ταῖς εἰχόσιν 
ἀναγράφουσιν." S. Hieronymus ad Eu- 
stochium de Custodia Virginitatis: 
»,Virgo Helias, Helisaeus virgo, virgi- 
nes multi filii prophetarum. Hieremiae 
dicitur (XVI. 2.): Et tu ne accipias 
uxorem." (F.) 

i. quod supra legem erat| Nusquam 
enim lex caelibatum praecipit. In su- 
perioribus editionibus male coniungun- 
tur verba: ,quod supra legem erat an- 
nunciatum," nullo sensu. (F.) 

k. coniunctum erat| Male hic editio- 
nes coniunctum, sed Corbeiensis codex 
recte coniugium. Nam cum antea Phi- 
lastrius dixisset caelibatum ante nuntia- 
tum ab Elia, Elisaeo aliisque prophetis 
esse supra legem, apposite subdit ,con- 


iugium quod per legem erat, in Christi 
praesentia (scilicet in evangelio) fuisse 
ab ipso Christo divina sententia firma- 
tum," nempe illo Matth. XIX. 6. ,"O 
οὖν ὃ θεὸς συνέζευξεν, ἄνθρωπος μὴ χωρι- 
ζέτω.  (Galeard.) 

l. voluntatique et studio concessa] 
Etiam sub lege et ante legem ; non gra- 
tiae Christianitatis demum reservata. 
(Fabr.) 

m. sanctos ante legem] Abrahamum 
verbi gratia, qui per eandem fidem iu- 
stitiam consecutus fuit, qua nos eam 
consequimur. (F.) 

n. inter mandatum et gratiam] Id 
est inter statum antolegalem et gratiam 
evangelii. Mandatum hoc sensu habes 
infra haeresi 144. et disertissime hae- 
resi 146. et 148., ubi distinguit haec tria, 
mandatum, legem in medio tempore, et 
Christi gratiam. S. Maximus T. 1. p. 86. 
269. et alibi vocat τὸν φυσιχὸν νόμον, 
τὸν γραπτὸν sive γράμματος, et τὸν πνευ- 
ματιχὸν sive legem χάριτος, ut Ape 
tur etiam a Proclo Cpol. homilia 2., ubi 
septem leges computat. [Legem et gra- 
tiam ita opponit Photius IV. contra Ma- 
nichaeos p. 113. 129. 131. 150. 151. 152. 
153. 154. 155. 156. 165. 167. 171. 178., 
ubi Christus ,-76 χάριτος νομοθέτης. 
Chrysost. tom. Vl. ed. novae p. 324. et 
tom. IV. p. 593. sq. πολιτείαν ἀγγελι- 
χὴν ante-mosaicam, legem Mosis et 
Christi πολιτείαν, Idem tom. II. p. 276. 


DE HAERESIBUS LIBER. 


115 


tate ac perniciosa pessumdati reperiuntur in vitiis carnalibus, do- 
ctrinae caelesti inimici et adversarii, aeterno poenarum iudicio re- 
servati. 

Est haeresis quae dicit nasci paganos naturaliter*, non Chri- 
stianos^, id est rerum natura^ corpus et animam hominis non a 
deo per Christum creari quotidie, sed per vanitatem paganam ita 
progredi ' arbitratur , cum ab Adam usque ad Abraham, et postea 
usque ad Iudam, qui post Abraham quartus est in generatione *, 
?non pagani* fuerint, neque Iudaei appellati, sed gentes a provin- 
ciarum nomine et diversitate nuncupati. Pagani autem post [π|- 
daeos sive a ?pagof, id est loco, sive a provincia una? dicti sunt, 
sive a Pagano rege^, quod verum esse, ut ait Hesiodus? Graecus 
poéta, manifestum est. Si ergo à *pago, loci est indicium, sicuti et 
nunc dicitur* de pago illo: si autem de idolis, quod ea colentes 


Cap. ΟΧΙ. in abc. inscriptum est DE CORPORE ET ANIMA HOMINIS HAERESIS 


NOCENTISSIMA. — ]1. arbitrantur 4. 
gano ὁ. 


ait Iobum fuisse ,xpo τῆς χάριτος xot 
πρὸ τοῦ νόμου." Vocem τῆς χάριτος eo- 
dem sensu p. 228. D. 229. A.] (11) 

Cap. CXI. — a. nasci paganos na- 
turaliter] Propagatione naturali ani- 
morum , non quotidiana creatione. As- 
sentitur nempe Philastrius sententiae 
parum eredibili, sed Hilario, Hieronymo 
multisque aliis ecclesiae doctoribus pro- 
batae, (vide Elmenhorstium ad Genna- 
dium de Dogmatt. Eccles. p. 131.) sta- 
tuitque animas a deo quotidie per Chri- 
stum creari, quod Augustino etiam pla- 
cuit initio: sed deinde dubius ille hae- 
sit, cum a Pelagio obiiceretur animam, 
si ex traduce non sit, poenam origina- 
lis peccati non mereri, cuius obiectio- 
nis solutionem neque orando, neque le- 
cendo, neque cogitando et ratiocinando 
invenire se potuisse ait epistola 28. (no- 
vae edit. 166.) ad Hieron. Confer Hen- 
rici de Noris Vindicias Augustinianas 
p. 101. 110., et Iac. Thomasii, τοῦ μα- 
χαρίτου, Diss. de Origine Animae sect. ὃ. 
ὃ. 04. seg... GE)... 

b. non Christianos] Tertulliani, qui 
et ipse animam propagari ex traduce 
affirmat, libro de Anima c. 9. 19. 22. 21. 
26., celebre dictum est c. 18. Apologe- 
tici: , Punt, non nascuntur Christiani," 
,quod erudita Diss. historico-theologica 
pridem illustravit D. Matthias Zimmer- 
mannus Lips. 1662.4. (7.) 

c. rerum natura] H. e. generatione, sic 
infra c. 112. Ergo matura rerum deo 


2. non om. 4A. 


9. pagano (4)0. 4. pa- 


adscribenda est, non hominum vanitati" 


(Fabr.) 


d. quartus in generatione] ludas ἃ 
quo Iudaei nomen habent, Iacobi filius, 
nepos Isaaci, Abrahami pronepos. (1) 

e. non pagani] Negat Philastrius tunc 
fuisse Graecos idololatras, neque audi- 
tum Graecorum paganorumque nomen. 
( Fabr.) 

f. sive a pago] Vide Vossii notas ad 
Plinii epist. de Christianis p. 46. seq. et 
Weitzium ad Prudentium pag. 614. nec 
non Cangium in Glossario Latino. (.F.) 

σι à provincia una] Graecia. (11) 

h. a pagano rege] Hellene vel Graeco, 
de quo infra hoe eapite. (F.) 

i. ut ait Hesiodus] Infra: , quod a Pa- 
gano rege, ut ait Hesiodus Graecus poé- 
ta, pagani sunt appellati. Atque iterum: 
et; ut ait Hesiodus, a, Graeco rege (Hel- 
lene) fuisse Graecos appellatos." Versus 
quibus hoc scripsit Hesiodus, hodie non 
exstant quod sciam: licet Strabo VIII. 
p. 910. cum notasset ab Homero solos 
Thessaliae incolas vocatos Ἕλληνας, 
subiungit Hesiodum et Archilochum 
“Ἕλληνας dixisse etiam qui essent Παν- 
ἕλληνες.ς (F.) 

k. sicuti et nunc dicitur] Ut nunc 
etiam moris est ab hoc vel illo pago 
aliquem denominare, sive pagus villam, 
sive praefecturam denotet, utapud Cae- 
sarem, cui universa Helvetiorum gens 
in quatuor pagos dividitur. (/.) 

gs 


Cap. CXI. 
(Cap. CX.) 


Cap. CXII. 
(Cap. CXI.) 


PHILASTRI 


116 


sculptilia ita nominabantur pagani, id est gentiles; quia non a deo 
idola, sed ab hominum pravissima inventa sunt voluntate, sicut et 
scriptura nostra! et paganorum quam plurimi nuntiarunt, homines 
haec invenisse ad seductionem ?damnationemque animarum, quod 
illa aspieiens populus" delectabatur epulis, in quorum vanitate 
suis animis interitum afferebant. Certa autem est probatio et ma- 
ior, quod ipsi pagani in suis historiis referunt, quod a Pagano 
rege, ut ait Hesiodus Graecus poéta, pagani sint appellati, *qui 
postea ex rege Pagano", Deucalionis filio et Pyrrhae, quasi *plausi- 
bile atque amabile nomen eius habentes, imo potius colentes me- 
moriam eius usque in hodiernum diem, ?*hoc mendacium nominis 
usque nunc detinent percolentes. !?Hellen itaque, id est Graecus 
homo, a lingua et a nomine regis dicitur, qui fuit Deucalionis filius, 
qui ita appellatus est, sicut ab Italo Itali et Romani a.Romulo et 
Latini ἃ Latino nomen acceperunt, non ab idolorum impietate. 
Idola etenim, id est formas? sculptilium hominum? postea pessima 
voluntas invenit. Linguam autem Graecam provinciae unius pro- 
prietas declaravit, quam rex paganus ex suo nomine confirmavit, 
ut ait Hesiodus a Graeco rege fuisse Graecos? appellatos, qui Grae- 
cus nomine filius fuit Deucalionis. 

Alia est haeresis quae dicit incertum numerum esse annorum 
a mundi origine, et ignorare homines curricula temporum, cum ab 
Adam usque ad diluvium? decem sint generationes et annorum 


5. damnationemque om. 4. — 6. Verba quod ipsi pagani in suis historiis re- 
ferunt desiderantur $n c., ut in A. verba in suis - - poéta, pagani. Jdem pro sint 
appellati Aabet sunt appellati. — 7. quod c. — 8. passibile 4, — 9. hoc 4. hoc 
est reliqui. — 10. Helles /ibri omnes. 

Cap. CXIL ἐπ abc. inseriptionem habet D& ANSORVM MYNDI INCERTITVDINE 
HAERESIS. — 


l. scriptura nostra] Sap. XIV. 15. sq. 
supra, c. 108, (7) 

m. aspiciens populus] Exod. X XXII. 
6. (FP). 
n. ex rege Pagano] Hellen Deucalio- 
nis et Pyrrhae filius, ut Thucydides, 
Apollodorus, Strabo, Eusebius consen- 
tiunt. Ab Hellene hoc “ἕλληνες. Confer 
Erasmi Vindigii librum qui inscribitur 
Hellen, tomo undecimo Thesauri Anti- 
quitatum Graecarum Gronoviani p.321. 
etSalmasium de Hellenistica p. 948. sq. 
(F'abr.) 

o. formas] Εἴδη, unde εἰδώλου no- 
men. (F.) 

p. sculptilium hominum] Seulptiles 
hominum imagines. (/.) 

q. à Graeco rege fuisse Graecos] Hoc 


est ab Hellene, ut supra dixerat: , Hel- 
len itaque, id est Graecus homo, a lingua 
et nomine regis dicitur." Alioqui Γραι- 
xo. etiam dictia Graeco Thessali F., quod 
antiquius nomen quam illud “Ἑλλήνων. 
Vide quae viri docti ad Stephanum Byz. 
in Γραιχοί. (F.) 

Cap. CXII. — a. ab Adam usque ad 
diluvium] Si numeros singulos a Phi- 
lastrio notatos colligas, prodibunt a re- 
rum origine ad natum Christum anni 
9941. Satis autem constatex aliis etiam 
ipsius locis, eum sequi LXX interpre- 
tum caleulum, non codices Hebraicos, 
nam ita 3100 annos ad Moysen usque 
computat c. 109. et c. 150., et ab Adamo 
ad Éberum usque annos 2700 c. 104, 
Aliorum veterum computum ad hunc 


DE HAERESIBUS LIBER. 


117 


MMCCXLII anni, et a diluvio usque ad confusionem linguarum sub 
Heber sancto, ! qui non consenserat aedificationi turris^, quinta sit 
generatio, paene DC anni, quando et nomina provinciarum divisa 
sunt, *veluti LXXII linguarum*. Exinde usque ad Abraham pa- 
triarcham quinta est generatio, anni DXL. Et ab Abraham 
usque ad ?Moysen septem generationes, anni CCCCXXX, ut. ait 
beatus apostolus?: et ἃ *Moyse usque Samuel ?iudicem DCXNIX 
anni: et à Samuel et David usque ad captivitatem Iudaeorum in 
5 Persida anni paene D: Τοῦ a captivitate usque ad domini nostri 
praesentiam anni paene D: et inde a domino usque nunc ?anni 
COCCXXX plus minus*'. Ergo si haec fides erat? in illis prioribus 
sanctis nostris patribus quae in nobis est, ab illis autem. ante est 
tradita et praedicata, id est patris et filii et sancti spiritus, haec, 
quippe divina scientia, quomodo temporalis est", ut quidam aesti- 


. .l. quae c., mendose. 2. veluti LX XV linguarum et exinde 4. ὃ. Mo- 
sen (A)abc. 4. Mose (A)abc. | 5.iudicem om. A. 0. Perside (-A)b. Ὁ. et 
captivitate 0. ὃ, anni CCCCXXX plus minus 4. anni COCCXXX plus Ba. 
anni CCCLXXX plus c., ex conmrect, Latini Latini, anni 1430 plus 5., men- 


dose, 


Philastrii quam proxime accedentium 
notavi in Dibliographia Antiquaria c. 1. 
pedit. Δ.) 

b. qui non consenserat aedificationi 
turris| Mirum videri possit magno Bo- 
charto non venisse in mentem huius 
loci, in quo Philastrius diserte affirmat 
Heberum non consensisse aedificationi 
turris, ubi idem et ipse docet lib.I. Phal. 
10. Cf. Augustin. de Civ. Dei XVI. 11. 
ibique Ludov. Vives, ac praeterea, si 
placet, Steph. Morinum Excercit. de 
Linguis Part. I. cap. ὃ. pag. 44. sqq., 
quamvis contra sentiat Huetius Demon- 
str. Evang. prop. 4. pag. 68. Hoc idem 
Philastrius dixerat supra cap. 105. 
( Galeard.) 

c. LXXII linguarum] Vide Coteler. 
ad Olementin. XVIII. 4. Potterum ad 
Clementem Alex. pag. 404. Bochartum 
lib. 1. Phaleg. c. 15. (.) 

d. beatus apostolus] Galat. III. 17. 
ad quem loeum confer si planet Usserii 
Chronologiam Sacram c. 8. seq. Scali- 
gerum ad Euseb. p. 11. ete. . (F.) 

e. inde a domino usque nunc anni 
COCCXXX plus minus] In prioribus 
editionibus fuit COCCX XX plus. Sed 
Philastrius ante A, C. 391. scripsisse se 
significavit c. 89. atque interfuit Con- 
cilio Aquileiensi A. O. 387. Syagrio et 
Eucherio COSS. Hinc numerum mani- 


feste corruptum ita restituendum esse 
iudicavit Latinus Latinius, cui alii viri 
eruditi assentiuntur. Conferendus etiam 
locus cap. 106., ubi quadringentos iam 
plus minus annos ex quo venit domi- 
nus effluxisse Philastrius scripsit. (11) 


f. anni CCCCX XX plus minus] Ad 
verba Fabricii h. l. adnotata Galeardus 
haec monuit:,Librariorum σφάλμα, ποῦ 
minime Fabricio imputandum: quo- 
modo enim vir summus ignoraverit Con- 
cilium Aquileiense anno 981. consignan- 
dum, ut ex eius Actis constat apud Da- 
ronium eodem anno, cur& aliunde etiam 
consularis epocha rectam anni 381. no- 
tam prodat? Oblitus certe esse non po- 
terat Fabricius, se gesta Concilii Aqui- 
leiensis contra Palladium et Secundia- 
num haereticos (Arianos) A. C. 381. ex 
Labbeo et Chiffletio inter testimonia ad 
Philastrium initio libriretulisse.E£undem 
errorem errat Latinus Latinius, ubi et 
ipse de Philastrio ait: ,'Interfuit Con- 
cilio Aquileiensi habito Syagrio et Eu- 
cherio viris consul. id est A. D. 387." 
Male." 

g. si haec fides erat] Ostendit hoc su- 
prac.109. (F.) 

h. quomodo temporalis est] Tempo- 


rale, pro recentis brevisque aevi, ut eo- 
dem c. 109. et 118. 119.etc. (4) 


PHILASTRI 


118 


mant, et non ab origine mundi haee ante scientia Christiana cun- 
ctis hominibus nuntiata, quae in mandato et lege manifestata et 
praedieata ostenditur? Si autem in medio temporis sub ?Moyse 
per umbram minus dictum sit aliquid, non utique dantis erat in- 
vidia domini, !! quantum non capientis populi caeleste mysterium 
incapax et debilis hominum et non valentium "?^incusabitur infir- 
mitas. Denique ipse Christus dominus quod ante nuntiaverat per 
sanctos prophetas, hoc et postea firmando praeceperat, dicens, 
Euntes baptizate omnes gentes 4n nomine patris. et filii et. spiritus 
sancti, ut non solum fidem pristinam ab origine mundi hane esse 
declararet, verum etiam vitam, in qua nos degimus hodie, in cir- 
cumcisione cordis, non carnis iactantia* comprobaret. Errant ergo 
nimium qui generationem hominis aut paganae impietati! aut. Tu- 
daicae audent adscribere vanitati. Cum Iudaeum nisi dies octava" 
susceperit, Iudaeum non licet appellari, nec paganum aeque, nisi 
deos vanos ** hominem" fecisse putaverit. Ergo natura rerum ? deo 
adseribenda est, non alicui horum vanitati: doctrina autem quae 
fecundat post naturamP?, si vera fuerit, fidei dei copulanda est ac 
saluberrimae servituti iungenda, non recedens ab ea P quippe, sed 
suum potius per fidem agnoscens dominum recordansque creatorem 
naturaliter. Itaque non naturae animi infirmitas hominum, sed 
prava voluntas est potius accusanda, dicente domino?, Ef nunc 
si volueritis et audieritis me, bona terrae WIN ARR MN si autem 
nolueritis, nec audieritis me, gladius vos comedet. Os enim domini 
locutum !5est. ἘΠ hoc*: Venite ad me omnes qui onerati estis, et 
ego vos sublevabo. | 


9. Mose (-A)abc. 10. sub umbra A. 11. Facillima mutatione rescribes 
in quantum. | Quod autem non opus est. — 12. ineusabatur 4. — 13. priscam 4. 
14. homines 4. — 15. quippiam (4). —16.est hoc. Et dominus: Venite 4. 


i. dicens] Matth. XXVIII. 19. (F.) 


o. natura rerum] Hominis generatio, 
k. non carnis iactantia] Gal. VI. 18. 


utsupra c. 110. ,rerum natura corpus et 


( Fabr.) 

l. generationem hominis aut paga- 
nei ampietati] Hoc est qui existimant 
Graecorum vel Iudaeorum religionem 
esse tam antiquam quam est genus hu- 
manum, ita ut homines nascantur pa- 
cani (vel Iudaei) naturaliter, quod ne- 
gaverat noster capite superiore 110. 
( Fabr.) 


m. dies octava] Ante cireumcisionem 
non erit ludaeus. (.) 


n. nisi deos vanos hominem] Ut deos 
vanos sive idola esse hominis opifices 
ac demiurgos sibi persuadeat. | (F.) 


animam hominis, nona deo per Christum 
creari quotidie."  (F.) 

p. quae fecundat post naturam] Ut 
propagetur non modo natura hominis, 
sed etiam doctrina quam parentes sunt 
professi, ut nascatur e pagano paga- 
nus, Iudaeus ex Iudaeo, hristianus ex 
Christiano. (F.) 

dicente domino] Esaiae I. 19. 20. 
“Καὶ ἐὰν θέλητε χαὶ εἰςαχούσητέ. μου, τὰ 
ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε, ἐὰν δὲ μὴ θέλητε, 
una εἰςαχούσητέ μου, P/N fn ὑμᾶς χα- 
τέδεται. Τὸ γὰρ στόμα χυρίου rato 
τατος (F.) 


r. Ether] Matth. XI. 28. , Δεῦτε πρός 


DE HAERESIBUS LIBER. 


119 


! Habenda est et haeresis? quae dicit nomina dierum, Solis, Lu- cay. cxi. 
nae, Martis, Mercurii, Iovis, Veneris, Saturni, a deo haec ita posita (€^r- €X!!) 
ab origine mundi, non hominum vana praesumptione nuncupata, 
cum a prima origine usque ad Graecos reges^ et Hermen fallacissi- 
mum illum, qui haec nomina vanissima et frivola mentiendo ausus 
est nuncupare, si quaerere volueris, invenies multum fluxisse tem- 
poris, et sic paganos, id est Graecos haec nomina posuisse, cum 
etiam secundum septem stellas* dixerint hominum generationem 
? consistere, ut ille ipse delirans hoc definit. Dierum enim nume- 
rus primus, secundus, tertius, quartus, quintus, sextus, septimus, 

. à deo est appellatus, non in hac vanitate nuncupationis turpissi- 


mae initio *enuntiatus aut traditus. 
Est haeresis? quae cum legit in Genesi verbum dicente domino 


Cap. ΟΧΠῚ. ?» abc. inscriptum est HAERESIS DE SEPTEM PLANETIS. — 1. Ha- 


benda est et Bac. Cavenda est et b. Alia est 4. 


tiatus 4. 


9. constituere (.4)b. ὃ. nun- 


Cap. OXIV. solus servavit codex Corbeiensis, Desideratur igitur in. Babe. 


με πάντες οἱ χοπιῶντες xal πεφορτισμένοι, 
χἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς." Illud χοπιῶντες 
Philastrius brevitatis causa omisit. 

Cap. CXIII. — a. Habenda est et hae- 
resis] Non facile fuerit quisquam qui 
nomina illa diebus imposita a deo cre- 
diderit, sed nominibus illis uti, perinde 
est indifferens et alienum ab haeresi, 
ut nominibus siderum, de quibus c. 103. 
Certe diem Solis non dubitavit dicere 
Iustinus Martyr Apologia 2. pag. 99. 
Idem tamen pro Veneris die maluit di- 
cere τὴν πρὸ τῆς Κρονιχῆς, Irenaeus V. 
23. , pridie ante sabbatum." (1) 

b. ad Graecos reges] Ut supra c. 110. 
paganos dixit pro Graecis, sic hoc loco 
Graecos pro paganis sive ethnicis. Sic 
infra hoc capite: ,eft s/c paganos id est 
Graecos haec nomina posuisse." Non 
autem Graecis sed Aegyptiis deberi il- 
lam dierum a septem planetis denomi- 
nationem, testes locupletissimi Herodo- 
tus lib. 2. c. 82. et Dio Cassius lib. 36. 
p. 91. atque ipse confirmat Philastrius 
qui Hermem Aegyptium perinde ut c. 
103. eo nomine reprehendit. (F.) 

c. cum etiam secundum septem stel- 
las] In superioribus editionibus male: 
, eum haec nomina etiam secundum septem 
stellas. Hominum generatio ab septem 
planetis suspenditur etiam in scriptis 
quae sub Hermetis Trismegisti nomine 
ambulantia etiamnum habemus, ut in 
Poémandro c. 9. et in Minerva Mundi 


p. 29. b., ut omittam quae ex Panareto 
Trismegisti Paulus Alexandrinus K. 3., 
et quae in trutina Hermetis Astrologica, 
libris duobus de Revolutionibus Nati- 
vitatum , et in Aphorismis atque latro- 
mathematicis. (.) 

d. Dierum enim numerus a deo appel- 
latus] Genes. 1. (F.) 

Cap. CXIV. — ἃ. Est haeresis| In 
Ms. Corbeiensi additur haeresis de du- 
pliei deo, quam tribuit Philastrius ibi 
Manichaeis, Gnosticis, Nicolaitis et aliis 
perditis, qui in hune errorem consen- 
tiunt, dicentes quod alter quidem bonus 
deus est, alter autem malus. Alibi etiam 
Philastrius de hoc errore Manichaeos 
arguit, nempe cap. 61. Huius autem 
erroris origo adscribitur ab eodem Phi- 
lastrio cap. 44. 45. Cerdoni et Marcioni, 
Cerdonis discipulo, quos de hoc errore 
redarguit tum Epiphanius tom. I. p. 500. 
9303., ubi Marcionem non duo tantum 
principia, sed tria constituisse animad- 
vertit, quod notatum etiam Grabio ad 
Irenaeum lib. 3. cap. 43. ed. Massueti 
p. 144., tum aiite Epiphanium Irenaeus 
ipse lib. 1. cap. 27., eundem errorem re- 
futans 110. ὃ. cap.9 et 43., imo fere toto 
lib. 4., pout advertit Massuetus dissert. 
3. in Irenaeum n.55. pag. OX XX. Quod 
subdit Philastrius , Non itaque invidens 
deus repulit patrem nostrum de para- 
diso, sed magis eidem consulens in 
parvo peccanti non pepercit, ne parcendo 


Cap. CXIV. 


PHILASTRI .— 


120 


de Adam, cce" Adam. factus est quasi unus ex nobis, sciens bonum 
et malum: et unc ne quando extendat manum. suam et tangat et 
gustet de ligno vitae et vivat 4n aeternum, Expulit, inquit, eum do- 
minus de paradiso invidiae causa. Et primum hoc sentiunt, quod 
alter deus fecerit animam, alter carnem, ut Manichaei, Gnostici, 
Nicolaitae et alii perditi arbitrantur, dicentes quod alter quidem 
bonus deus est, alter autem malus, inquiunt, in hoc seculo. Et ma- 
lum deum hunc aestimant dixisse ut'pelleretur de paradiso, non 
adtendentes quod unus deus atque idem pater per filium fecerit 
Adam patrem. nostrum , dederitque ei mandatum, ut custodito eo 
permaneret immortalis, praevaricatoque mandato pelleretur de pa- 
radiso, ut scriptum est; et quia suasione inimici hoc perpessus est, 
cum non adtendunt ad Christi misericordiam, in praecipitium mor- 
tis defendunt perpetuae. Hic itaque non invidens deus repulit pa- 
irem nostrum de paradiso, ut non ibi moraretur, aut non gustaret 
de ligno vitae, sed magis eidem consulens in parvo peccanti non 
pepercit, ne pareendo ad maiora etiam ?crimina alia inveniret eum 
! prodeuntem aetate ampliore, posteaque criminali iudicio reum fa- 
ctum amplius condemnaret. Nam inter hominem et diabolum erat 
Christus auditor pariter et iudex iustissimus et bonus in omnibus. 
Itidem et homini quidem in modico ?peccanti non pepercit, dans 
nihilominus et huic condignam sententiam iuxta peccatum quod 


1. pellerentnr 4. 2). descendunt 4. 98. erimen 4. 


4. prodeunte 4. 
5. peccati 4. 


etiam ad maiora crimen (/. crimina) alia 
inveniret eum prodeunte aetate ampliore 
(suppl. processisse), posteaque criminali 
iudicio reum factum amplius condem- 
naret," simile est ei quod habet cap. 152. 
de Cain peccato, ubi dieit eum corre- 
ptum a domino, ,ut, si fructus bonorum 
operum de cetero eum sequeretur, re- 
missionem tanti sceleris esset sine du- 
bio accepturus." Verba porro illa ,pro- 
deunte aetate ampliore" indicare viden- 
tur Philastrium in ea fuisse sententia, 
quae asserit primos parentes in adulta 
aetate haud creatos; hanc autem tradit 
Irenaeus lib. III. cap. 22. n. 4., cui licet 
non multos patrocinaturos fore pro- 
nuntiet Massuetus ad hunc Irenaei lo- 
cum, eam tamen expresse docet Cle- 
mens Alexandrinus Protrept. cap. ll., 
ubi de Adam ait: . Παρήγετο ἐπιθυμίαις 
ὃ παῖς," itemque Theophilus Antioch. 
lib. II. ad Autolyc. p. 214. in Orthodox., 
dicens quod ideo Adam ligno scientiae 
vesci nequiverit, quia γἔτι νήπιος ἦν." 


Ad id quod sequitur de sententia et iu- 
dicio diaboli, quo videtur insinuare 
Philastrius diabolo post lapsum paeni- 
tentiae locum superfuisse, fortasse col- 
lineat trita illa veterum non paucis sen- 
tentia, diabolum nondum damnationis 
suae accepisse sententiam, neque sem- 
piternis cruciatibus addictum, sed in ex- 
tremo iudicio id eum esse passurum; 
dicit enim Philastrius: ,Diabolus cum 
durior ad paenitentiam pervidetur, ma- 
iorem futuri indicii a Christo. domino 
servitutem (fortasse legendum severita- 
tem) expectat;" de quo videndus Mas- 
suetus ad Irenaeum lib. V. cap. 26. p 
224., itemque dissert. J., quae est de 
Irenaei doctrina art. 9. n. 108. 109., 
Feuardentius Annot. ad Irenaeum edit. 
Massueti pag. 11. et 198., uti etiam Pe- 
tavius tom. III. Dogmat. Theol. lib. I. 
de Angelis cap. 8. et lib. IIL, cap. 4. 
( Galeard.) 


b. Ecce] Gen. III. 22. 


DE HAERESIBUS LIBER, 121 


fecerat, et diabolo aeque locum paenitentiae relinquens. Non autem 
intelligente diabolo, ut mali tanti suggestionis paenitudinem gere- 
ret, maius ei post servabat iudicium. Et homo quidem, cum pelli- 
tur e paradiso, pronior ad paenitentiam reperitur: diabolus autem, 
cum durior ad paenitentiam pervidetur, maiorem futuri iudicii a 
Christo domino 5severitatem expectat; sicut dictum est: Noluit in- 
telligere, ut bene ageret; et iterum: Malitiam autem non odit. 
Quia ergo in parvo peccans "recepit Adam, persuasus a diabolo ut 
manducaret, egitque statim paenitudinem, meruit delieti veniam 
impetrare, atque in paradisum in Christi praesentiam filiorum etiam 
proereatione remeare. Diabolus autem, non gerens paenitudinem, 
et eius satellites maiori iudicio reservantur, ut dixit dominus: /te* 
a, me in ignem aeternum, quem paravit pater meus diabolo et an- 
gelis eius. 

Alia est haeresis quae dicit mundos esse infinitos et innumera- 
biles, secundum philosophorum quorundam? inanem sententiam, 
cum scripturà mundum unum? dixerit et de uno docuerit, haec 
etiam de apocryphis prophetarum*, id est secretis, ut ipsi pagani 
dixerunt, sumentes; ut et Democritus ille^, qui multos mundos 
esse asseruit, deque sua sapientia cum hoc praedicat, multorum 
animas sensusque dubios diversis erroribus concitavit. 

Sunt quidam haeretici? qui patrem nostrum Adam et Evam ma- 


6. servitutem 4. — 7. Fortasse reponendum resipuit. 
Cap. CXV. n abe. inscriptum est D& MYNDIS INFINITIS HAERESIS. - - 
Cap. OXVL. Zn abc. inscriptum habet HAERESIS DE ADAE ET EVAE CAECITATE. 


c. Ite] Matth. XXV. 41. phetas et theologos gentium intelligit, 
ut Epimenides propheta Cretensium vo- 
catur a Paulo ad Tit.I. 12. Ab illis enim 
multitudinem mundorum traditam, sicut 
etiam a Pythagoreis et aliis, diserte te- 
statur Proclus IV. in Timaeum p. 2*9. 
»Δῆλον ὅτι χαλῶς εἴρηται κόσμον ἑχάστην 
εἶναι τῶν σφαιρῶν, χαὶ τῶν θεολόγων ταῦ- 
τα διδασχόντων.᾽ 

d. Democritus ille] Democritus apud 


Cap. CXV. — a. secundum philoso- 
phorum quorundam] Itaque pAilosopho- 
rum legendum apud Augustinum indice 
c. ((. de Haeres. pro Opheorum vel, ut 
nonnulli, Orpheorum, licet Orphicum 
etiam dogma fuit lunam et alia sidera 
habitari, de quo dixi lib. 1. Bibl. Grae- 
cae cap. 20. $. S. seq. Apud auctorem 
Praedestinati c. 71. haec dicitur Aaere- ll di MM lad 
sis Ametritarum. Et ab Origene innu- ^g bcr die s i sata Dm 
merabiles mundos introductos seribit E Des eg je CE nacen 
Hieronymus 1. in Rufin. [Christiani — "Ps C sor ssp lee oy cis ge i 
Gottlieb Ioecheri Programma inagu- δ ἐοῦσαν. Mundorum infinitates De- 


Bis . .  mocriti memorat etiam Ammianus XV. 
fon Lie. 1130. P "Ripe Jud Orpheo l. et Augustinus III. 10. contra Acade- 


micos, ut omittam alia testimonia no- 


b. scriptura mundum unum] Unius tata Andreae Schotto lib. 2. e. 7. Nodo- 
caeli et unius terrae faciens mentionem — rum Qiceronian. et Menagio ad Laértii 


Gen.I.l. ex quo tamen neutiquam pro- ΙΧ 44. 

bari potest astra nullis habitari incolis. Cap. CXVI. — a. Sunt quidam hae- 

(Fabr.) | retici] Imperito vulgo, non haereticis, 
c. de apocryphis prophetarum] Pro- ^ hanc tribuit opinionem Augustinus, 


Cap. CXV. 
(Cap. CXLIT.) 


Cap. CXVI. 
(Cap. CXIV.) 


Cap. CXVII. 


PHILASTRI 


122 


trem nostram aestimant caecos ante fuisse quam gustarent de ar- 
bore, posteaque 'aperuisse suos oculos", ac tunc quod mudi essent 
"pervidisse, cum ante scriptura dixerit^ quod ?vidit Eva oculis 
suis arborem et fructum eius et, quia bona aspectu et suavis visu, 
'extendens manum gustaverit. Haereticorum est itaque demen- 
tiae, et Iudaeorum potius caecitatis, ?hoc ita sentire, cum modum 
non intelligant *nuditatis. Hancque amissionem immortalitatis in 
praevaricatione mandati nos docuit, non corporis nuditatem. Quod 
nos apostolus docuit, dicens, £t, s? éndutt Christum, non nudi in- 
veniamur; et iterum*, Indwuite Christum Iesum. Et quod dominus 
in evangelio increpat, dicens illi qui non indumentum nuptiale ha- 
buit, qui erat vocatus ^ad nuptias. 


Est haeresis? quae, cum audit in Genesi quod 'dominus per pelli- 


l. eos aperuisse A. 
etiam Babe. 4. et extendens Dac. 
nuditatis, haneque cett. 


2. pervidisset B. 
5. hoc est ita 4. 
Pro Hanceque rescrzpserim Hanccee. 


2. vidit inquit Eva .4. vidit (vidi B.) 
6. Vulgata distinctio est 
(. ad nuptias: 


Amice, quomodo hue intrasti non habens vestem nuptialem (.A)5. 


Cap. OXVIIL. solus Corbeiensis liber servavit. 


— 1. dominus pellicias tunicas 4. 


quem vide XIV. 17. de Civitate Dei, et 
ibi Leonhardi Coquei notas. [Simon 
Magus apud scriptorem Ebionaeum 
Clementinorum III. 39. Αὐτίχα γοῦν ὃ 
χαθ᾽ ὁμοίωσιν αὐτοῦ γεγονὼς ᾿Αδὰμ. xal 
τυφλὸς χτίζεται χαὶ γνῶσιν ἀγαθοῦ ἡ χα- 
χοῦ οὐχ ἔχων παραδέδοται." Adde III. 
4.2.7. 059 

b. posteaque aperuisse suos oculos] 
Genes. III. ἢ 

c. ante scriptura dixerit] Vers. 6. (.) 

d. dicens] 2 Corinth. V. 3. ,Etys xoi 
ἐνδυσάμενοι, οὐ γυμνοὶ εὡρεθησόμεθα.᾽ (1) 

e. et iterum| Rom. XIII. 14., Ἐνδύ- 
σασῦε τὸν χύριον ᾿Ιησοῦν."  (F.) 

f. indumentum nuptiale] "ἔνδυμα 
γάμου" Matth. XXIL 11. (F.) 

Cap. CXVII. — a. Est haeresis] Quae 
de pelliceis tunieis primorum parentum 
tradit Philastrius, ea tendunt ad refel- 
lendam illorum haeresin qui hominem 
iam choicum, ut ait Irenaeus I, 5, 5., 
id est ex materia concretum, non tamen 
ab hae arida terra, sed ab invisibili 
substantia formam accepisse puta- 
bant; deinde carnalem superficiem ac 
sensibilem corporis formam tunc indu- 
isse, cum in Genesi legitur quod domi- 
nus pelliceas tunicas primis parentibus 
fecit. Hoc autem nomine arguebantur 
potissimum Valentiniani, ut constat ex 
Tertulliano adv. Valent. cap. 24. ,Inte- 
rim carnalem superficiem postea aiunt 


Desideratur igitur in. Babe, 


(Valentiniani) choico supertextam, et 
hane esse pelliceam tunicam obnoxiam 
sensui." Et cap. 7. de Resurr. Carnis: 
Neque enim, uf quidam volunt, illae 
pelliceae tunicae, quas Adam et Eva 
paradisum exuti induerunt, ipsae 
erant carnis ex limo reformatio, cum 
aliquanto prius et Adam substantiae 
suae traducem in femina iam carne re- 
cognoverit: Hoc nunc os ex ossibus 
meis, et caro ex carne mea, et ipsa de- 
libatio masculi in feminam carne sup- 
pleta sit, limo, opinor, supplenda, si 
Adam adhuc limus." Quas ,pelliceas 
tunicas" vocavit Tertullianus, ,dermati- 
nam tunicam" dixit Irenaeus, hunc Va- 
lentianorum errorem recensens lib. I. 
cap. 5 n. 5.: ,Post deinde cireumdatam 
dicunt ei dermatinam tunicam; hanc 
autem sensibilem carnem esse volunt." 
Sixtus Senensis lib. V. Bibl. Sanctae 
annot. 52. refert errorem hunc a Me- 
thodio adscriptum fuisse Origini, quasi 
is existimaret ,rem admodum. ridicu- 
lam esse quod deus decoriatis mortuis 
animantibus pelles pararet et pelliceas 
tunicas consueret, ac si esset coriarius 
vel pellium sutor." A quo tamen errore 
Origenem purgat Senensis eadem an- 
notat. 53. subdens: ,Suspicor hunc lo- 
cum fuisse corruptum ab aemulis Ori- 
genis; is enim in hae re mentem suam 
catholice aperit Homil. 6. iu Levit., ubi 


DE HAERESIBUS LIBER. 


123 


ceas tunicas post praevaricationem nostros parentes ? vestirit, aesti- 
mant corpora tunc temporis fecisse, eosque 510 induisse, cum se- 
ptimo die scriptura dixerit accepisse dominum terram de limo et 
plasmasse eorumdem corpora, atque ita mulieris carnem de costa 
Adae postea perfecisse. Non ergo hic corpora eorum ?pelliceas tu- 
nicas nuntiabat), sed de potentia divina dedisse eis sapientiam de- 
clarabat, ut facerent sibi corporum indumenta, ut scriptum est: 
Quis dedit mulieribus sapientiam. ad tezendas tunicas? Si autem 
quis voluerit accipere quod dominus fecerit eis tunicas, et omni- 
potens fecit ex nihilo quod scriptum est: (μὲ evocat ec millo ea 
quae non sunt tamquam quae sunt. Si ergo sua sapientia fecerit 
tunicas, ut ait propheta, rationis est, sive deus sua virtute hoc illis 
praestiterit, non inritum. Nam in templo mulieres et virgines opera- 
bantur purpuram et byssum et linum et alia utensilia ad honorem 
templi atque *cooperimentum, pariter etiam ornamenta templi di- 
versa et varia. 

Est haeresis quae in Exodo? cum audit quod ! Moysi ocurrerit 
angelus in diversorio ubi applicaverat, eumque vellet interficere, 
non eius filium qui nondum fuerat cireumcisus, non parvum hinc 
sibi adsumit scandalum. Si enim et ita quis vult sentire, quod mi- 
nas eis tendebat angelus, ?qui transactis diebus statutis, id est 


9. vestiri 4. Pro aestimant mallem aestimat. 


4. quod perimentum 4. 


9. pellieias 44. Ubique. 


Cap. CXVIIL. 2n abc. inscriptum est HAERESIS CVLPAM FILIORYM IN PAREN- 


TES TRANSFYNDENS. — 1. Mosi (.A)abc. 


scribit: , Fecit deus tunicas pelliceas, et 
induit Adam et mulierem eius. Illae 
ergo tunicae de pellibus erant ex ani- 
malibus sumptae ; talibus enim oporte- 
bat indui peccatorem." Igitur obiectio 
quod deo indecens esset pelliceas tuni- 
cas hominibus parare, potius quam 
Origeni eius sectatoribus tribuenda est 
(v. Sixt. Sen. lib. V. Bibl. Sanctae an- 
notat. 54. 55.); eui ut nonnulli occur- 
rerent, dixerunt pelliceas tunicas in eo 
Geneseos loco significare arborum cor- 
tices: nam sicut animalium coria pelles 
dicuntur, ita et arborum cortices pelles 
appellantur. At Philastrius noster ad 
obiectum diluendum aliam init viam, 
dicens pelliceas tunicas minime desi- 
gnare primorum parentum corpora, sed 
declarari hoc modo deum de potentia 
divina dedisse eis sapientiam, ut face- 
rent sibi corporum indumenta. Quod 
autem ait ἢ. 1. Philastrius, nempe se- 
ptimo die accepisse dominum terram de 


2. qui ego. quia /ibri omnes. 


limo et plasmasse eorundem corpora, 
omnino idem est quod affirmaverat 
etiam cap. 91., ubi agit de imagine dei 
in corpore humano: nam et ibi habet, 
quod septimo die dieit scriptura de 
Adam: ,Et accepit dominus terram de 
limo, et plasmavit hominem quem fe- 
cit," cum tamen aperte scriptura dicat 
deum die septimo nihil creasse, sed 
omnia opera sua die sexta absolvisse, 
septima autem ab omnibus operibus 
quievisse, ut bene notavit Fabricius ad 
eum locum; quam ob rem opinionem 
Philastrii vocat incredibilem, et repu- 
vgnantem communi sententiae, utpote 
quae opponitur seriptoris sacri narra- 
tioni, qui disertis verbis contrarium af- 
firmat. (Galeard.) 

Cap. CXVIII. — a. in Exodo] IV. 24., 
ad quem locum praeter interpretes con- 
ferenda est Io. Frischmuthi diatriba, et 
Vesperarum Gorinchemensium Auctor 


p.9.seq. (0 


Cap. CXVIII. 
(Cap. CXV.) 


Cap. CXIX. 
(Cap. CXVI.) 


PHILASTRI 


124 


octo, *in quo" oportuerat cireumeidi masculum, non fecissent, dei- 
que praeceptum ita contempsissent, ideoque in * parva aetate con- 
stitutorum culpa filiorum non est illorum, quantum parentum eo- 
rum, ut scriptum est^, unde, cum intelligeret quod culpa esset pa- 
rentum, non infantis, Statim, inquit, accepto calculo* eircumcidit 
puerum mater eius*, cuius visu sanguinis ilico recessit ab eodem 
angelus!, mortisque poenam, quam ei minabatur inferre, omni 
modo ?removerat? Non enim *Moyses in illa hora dinoscitur cir- 
cumcisus , sicut quidam opinantur?, sed filius ipsius est circumci- 
sus; quia quod ante sub patriarchis et lege iubebatur, tardo opere, 
non veloci, implebatur a populo aut parentibus quorundam, ut scri- 
ptum est^. 

Sunt quidam qui turbantur haeretici de Deuteronomio?, in quo 
Moses, eum exiret de corpore" huncque librum conscriberet de qua- 
tuor libris repetendo, in quo veluti prioris legis firmamenta decer- 
nit, Christique carnalem praesentiam* !plus contestatur*, non parvo 


3. in quo octavo oportuerat 4. in quibus oportuerat 5. 4.pari.4. 9. Signum 
interrogationis, quod reposui post verbum removerat desideratur 4n ommiübus 


editis. 6. Moses (4)abc. 


Cap. CXIX. n abc. inscriptum est HAERESIS DE LIBRO DEYTERONOMII, — 


l. plus om. A, 


b. in quo] In quo tempore. 
c. parentum eorum ut scriptum est] 
Exscindendum nimirum esse eum qui 


filium suum octavo die non circumci- 
disset. Genes. XVII. 14. (1. 


d. aecepto calculo] Sie LXX. ψῆφον... 


caleulum, quos in hae voce sequitur 
Philastrius, cetera aliter exprimens. 
Hebraica versio Pagnini , petram," Vulg. 
,acutissimam petram." Cultellum petri- 
num circumcisioni adhibitum memorat 
Augustinus II. de Peccat. Orig. contra 
Pelagium 30. Non quod necessarium 
fuerit petrino cultello uti, sed festinanti 
matri talis culter primum occurrit, cum 
haec cirea Arabiam Petraeam ageren- 
tur, ubi maior petrarum quam ferri co- 
pia est et usus, ut recte notatum a Lap. 
in Exod. IV., 25. De lapideis cultris, 
tam sacris quam profanis usibus adhi- 
bitis, plura apud Steph. Morinum Exerc. 
de Linguis par. 2. cap. 9. pag. 288 seq. 
Vide sis Munsterum quoque, ac Dru- 
sium in Criticis Sacris los. V. 2. (Ga- 
leard.) 

e. mater eius] Sephora uxor Mosis 
Exod.IV.25. (F.) 


f. recessit ab eodem angelus] Vers. 
26. «Καὶ ἀπῆλθεν ἀπ᾿ αὐτοῦ." (F.) 

v. sicut quidam opinantur] Est haec 
etiam sententia eruditi viri Hermanni 
ab Hardt, quem si placet vide in libro 
de Cireumcisione Iudaeorum c.4. (F.) 

h. ut scriptum est] Iosuae V. 5. et Y. 
(F'abr.) 

Cap. CXIX. — a. haeretici de Deu- 
teronomio] Obscurum est quid hac hae- 
resi sibi velit Philastrius, nisi forte illud 
quod erraverint qui existimarunt in 
Deuteronomio non repeti eadem quae 
superioribus quatuor libris seripta fue- 
runt, sed tradi quae post illa Moysi 
accidissent. [Deuteronomium 7P13272 
"Ὁ Deuteron. XVII. 18. Ios. VIII. 32. 
Philoni ἣ ἐπινομίς. Scacchi Myroth. p. 
1026. Carpzov. p. 83. ad Schickardi Ius 
Regium.] (.) 

. cum exiret de corpore] Non diu 
ante obitum. (F.) 

c. Christique carnalem praesentiam] 
Verbis quae mox ex Deut. XVIII. ad- 
ducuntur. (F.) 

d. contestatur] Galeardus ad Fabri- 
cii adnotata haec profert: , Videtur Fa- 
bricio obscurum. quid sibi hac haeresi 


DE HAERESIBUS LIBER. 


125 


ducuntur errore aliter sentientes; ?nam quae in lege, id est in 
Exodo ?scripta sunt, eadem et in ipso libro* continentur. Solum 
autem hoc videtur plus ab eo dictum, quia addidit': Prophetam vo- 
bis suscitabit dominus deus vester. de fratribus nostris, sicut *me 
audietis eum: erit autem ὅ 8ὲ quis? eum non audierit, radicitus era- 
dicabitur. Quidam enim putant 5Deuteronomium dictum ab eo 
quod et in ipso^ aeceperit in monte iterum tabulas conscriptas la- 
pideas, cum in Exodo bis! cognoscitur accepisse atque in montem 
ascendisse. Rationis est itaque* ut quod legis et gratiae! erat ma- 
nifestaretur de Christo domino, ut quod in lege per umbram *cele- 
brabatur, in *Christi carnali praesentia diffusa ?caelesti gratia ex 
credentibus nuntiaretur, ipsoque in libro conscriptum omnibus 
velut testimonio traderetur. | 

Quidam sunt haeretici? qui cum audiunt David dixisse in quin- 
quagesimo psalmo quod, /» in?quitate conceptus sum, et ?n peccato 
peperit me mater mea, aestimant ita dixisse prophetam quod ius 
nuptiarum legitimum iniquitatem esse dixerit atque peccatum: cum 
ante dicatur in Geneseos libro": ANascimini et multiplicamini, et 


2. namque in 4. 
si 5. 
8. Christi 4. Christo reliqui. 


ὃ. quae ante scripta sunt A. 
6. Deuteronomium .4. de Deuteronomio. reliqui. 
9. caelestis 4. 


ut 
'(. eelebratur c. 


4 1456 0m. 0. "5. 


Cap. OXX. ἐπ abc. inscriptum est DE NVPTIARYM LEGITIMARYM CONTEMPTO- 


RIBVS. — 


voluerit Philastrius, cum tamen satis 
aperte innuat ab haereticis hisce ano- 
nymis reiectum fuisse Deuteronomium, 
eo quod Moses in eo Christi carnalem 
praesentiam plus contestatur ; dicitenim 
mox, quod eadem quae in Exodo sceri- 
pta sunt, in ipso Deuteronomii libro 


continentur, solum autem hoe videtur . 


plus ab eo dictum, quia addidit: ,Pro- 
phetam vobis suscitabit dominus deus 
vester de fratribus nostris;" deinde con- 
cludit conveniens fuisse, ,ut quod legis 
et gratiae erat, manifestaretur de Chri- 
sto domino, ipsoque in libro (Deutero- 
nomii scilicet) conscriptum. omnibus 
veluttestimonio traderetur." Hoc porro 
referendum fortasse δά Samaritanos, 
quos dixerat supra cap. 1. quatuor tan- 
tum Moysi libros recipere: nam et ipsi 
Christum dominum uti dei filium non 
expectabant, quod Philastrius ibidem 
testatur: , Christum dominum dei filium, 
in lege et prophetis nuntiatum ante, 
non credentes." 

e. in ipso libro] Deuteronomio. (F.) 


f. quia addidit] Deut. XVIII. 15. et 
I5. (RJ 

$ erit autem si quis] Vers. 19. (F.) 

. quod et in ipso] Deuteron. V. 5. 
( Fabr.) 

i. in Exodo bis] Exod. XXIV. 12. 
et XXXIV. 28. (F.) 

k. Rationis est itaque] Sic. cap. 98. 
nullius rationis itaque."  (F.) 

l. legis et gratiae] Supra pag. 224. 
[Ad Haer. 110 a RLOTIE 

Cap. OXX. — a. Quidam sunt hae- 
retici] Valentiniani aliique quos per- 
stringit Clemens Alex.3: Strom. p. 469. 
et Chrysostomus in Psalmum LI. 5. 
»Οὐ τοίνυν ὥς τινες ἀνοήτως ὑπέλαβον, 
τοῦ γάμου κατηγορεῖ, οὕτω νενοηχότες τὸ 
Ἔν ἀνομίαις συνελήφθην, ἀλλὰ τὴν ἄνωθεν 
ὑπὸ τῶν προγόνων τολμηθεῖσαν παρανο- 
plv εἰς μέσον προφέρει, κἀκείνην γεγενῆ- 
σθαι τῶν ῥευμάτων τούτων πηγήν." Con- 
fer Io. Potterum ad Clementem Alex. 
591. (F.) 

b. in Geneseos libro] Cap. 1. v. 28. 
(Fabr.) 


Cap. CXX., 
(Cap. CXVII.) 


10. ipsoque 4. ipsumque re//qu:. . 


PHILASTRI 


126 


implete terram et: Honorandae nuptiae". Nam si ita quis sense- 
rit, ergo et iusti tot tantique 'in iniquitate concepti sunt, ?cum et 
in ventre sanctificati sint, ut patriarchae*, prophetae*, iudices, 
Hieremias* et Ioannes baptista beatissimus^, ut scriptum est. Sed 
ignorant quod alio modo dixerit propheta David, non de naturali 
generatione, sed de transgressione Adae patris nostri et Evae, qui 
post transgressionem mandati pulsi de paradiso genuerant filios, 
atque inde, quasi matrem omnium, post iniquitatem transgressionis 
mandati ?*eam sic concepisse atque eam. ita peperisse docuerit. 
Quomodo enim de se dicebat David in iniquitate conceptum et in 
peccato genitum, cum legitimo iure natus sit, electusque a deo! ad 
tantam regni gloriam peteretur, ut deeo scriptum est? Non ergo hic 
in iniquitate *se conceptum aut in peccato genitum edocebat, sed pa- 
rentes nostros Adam et Evam* voluit *ostendere, quod ante 5admisso 
peccato, 1d est transgressione mandati, postea sic genuerit filios atque 
de eis nos omnes itidem parturierit. Ideoque post praevaricatio- 
nem, Z» dolore! parturies filios, inquit, quia ergo de parentibus ha- 
bemus illis prioribus praevaricationis iniquitatem communem car- 
nis atque generalem ex haereditate prima descendentem in omnes, 
ut dixit apostolus": Sicut per wnum. hominem, mors introivit dn 
omnes homaines.. Hoc enim ius coniugii a deo promulgatum lauda- 
tur quotidie ac benedicitur consuete". Nam et quod erat primum 


2. cum et Bac. cum 4. et à. ὃ. eum b. 4. se conce- 
ὃ. intendere ὦ. — 6. admissum peccatum, id est transgressio- 


l. in om. Bac. 
ptum om. Babc. 
nem (44). 


c. Honorandae nuptiae] ,Tíutoc ὃ &- — μον εἰςῆλθε, χαὶ διὰ ἁμαρτίας ὃ θάνατος, 

μος ἐν πᾶσι." Hebr. ΧΠΙ. 4, (F.) ' — χαὶ οὕτως εἰς πάντας ἀνθρώπους ὃ θάνα- 
d. patriarchae] Geni XXV.29. (F.) 70$ SR PET Haec verba, more ubt con- 
e. prophetae] lerem. I. ὃ. (1) Mario ERAN, BPPEROM E CN 


TT , d n. benedicitur consuete| Apud Iu- 
f. iudices] Iudice. XIII. 5. 7. XVL.17. aeos et Christianos semper obtinuit 


mos per ἱερολογίαν sive benedictionem 
sacerdotalem nuptias solenniter inau- 
gurandi, de qua vide sis Io. Seldenum 
in Uxore Hebraea lib. 2 cap. 28. et 29. 
Iac. Gretserum de Benedictionibus lib. 
2. cap. 43. et auctorem Dissertationis 
Gallice editae: Diss. historique sur l'u- 
sage de la benediction nuptiale, Hist. 
Ouvrag. des Savans A. 1703. p. 20—12. 
ut praeteream scriptores alios de hoc 
argumento quos laudavi in Bibliogra- 
phia Antiquaria c. 20. $. 3. Formulas 
veteres benedicendi coniugibus conges- 
sit Edmundus Martene ad calcem par- 
tis secundae libri 1. de Antiquis Eccle- 
siae Ritibus. (£.) 


( Fabr.) 

v. leremias] L 5. (F.) 

h. Ioannes baptista beatissimus] Luc. 
I 15... (£'.) 

i. electusque a deo] 1 Sam. XVI. 
12. 1 Chron. XXIX. 4. (F.) 

k. parentes nostros Adam et Evam] 
Addendum hocce Philastrii suffragium 
aliis veterum de peccato originis testi- 
moniis apud Vossium Historiae Pela- 
gianae p. 145. (F.) 

l. In dolore] ,'Ev λύπαις τέξη τέχνα᾽" 
Genes. HI. 16. (F.) 

m. apostolus] Rom. V. 12. “Ὥσπερ 

δὶ ἑνὸς ἀνθρώπου ἣ ἁμαρτία εἰς τὸν χόσ- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


121 


ostendit? tristitia, οὐ quod Christi gratia ἴ caeleste credentibus erat 
allatura magnum gaudium, nuntiavit dicens, Sv quis non regene- 
ratus fuerit ez aqua et spiritu, non intrabit? 4n regnum caelorum. 
Ideoque in psalmo eo praescius futuri gaudii testatus est dicens, 
Asperges me hyssopo?, et mundabor, lavabis me, et super nivem 
dealbabor; ut per eum nos etiam credentes in salutari baptismo 
cum eo pariter gratulemur. 

Sunt quidam haeretici qui de divisione orbis terrae et partitione 
habitationis recte non sentiunt, disputantes quod Graeci coeperint 
aut Aegyptii aut Persae describere orbem terrae universum, non 
beatus Noé* suis filiis tribus post diluvium diviserit, dederit ac de- 
finierit et partierit ordine. Unde postea historiographi accipientes 
velut quasdam semitas" diversis sunt falsitatibus ementiti. Tribus 
itaque ! filiis No6, Sem, Cham et Iaphet omnem divisit orbem ter- 
rarum et tradidit. Sem quidem orientalia Indiae^, Persarum, us- 
que ?ad partem aliquam meridiani, occidentis, septentrionis, usque 


ἡ. coeleste Babc. caelestis A. 


Cap. CXXL. in abc. inscriptum est Dg DivisrosE oRBIS HAERESIS. — 1. suis 


filiis beatus Noé A. 
Indiae et Persarum. 


o. ostendit] David nimirum in ver- 
bis supra allatis Psal. LI. ὃ. (F.) 

p. non intrabit] Iohann. III. 5. .Οὐ 
δύναται εἰςελθεῖν." (1.0 

4. Asperges me hyssopo] Psal. LI. 7. 
de usu hyssopi σμηχτιχῷ sive abster- 
gente, videndus Cotelerius ad epistolam 
Barnabae cap. 8. p. 26. et D. Theodori 
Dassovii, τοῦ μαχαρίτου, Diss. de Lustra- 
tione Hebraeorum, edita Witebergae A. 
1692. (F) 

Cap. CXXI. — a. non beatus Noé] 
Si Georgium Syncellum pag. 45. audi- 
mus, Noé divino oraculo monitus, χατὰ 
τὸν θεῖον χρησμὸν. inter filios suos or- 
bem terrarum divisit anno aetatis 994. 
mundi 2516. At enim Iac. Perizonius 
pag. 288. Origg. Babylonic. totum hoc 
confictum esse putat ex male intellectis 
verbis Genes. XI. 4. πρὸ τοῦ διασπαρῆ- 
vat. Et magnus Bochartus lib. 1. Phal. 
c. ult. ,Non satis capio," inquit, ,quo- 
modo potuerit Noa, inter filios orbem 
dividere, cuius multo maxima pars non- 
dum erat cognita. Dices Noam fuisse 
prophetam, et orbis singulas partes dei 
revelatione sibi notas designasse filiis. 
Sed scriptura tacente nostrum non est 
haec divinare. Tamen huic sententiae 
Philastrius haesit ita mordicus, ut pro 
haereticis habeat hac de re dubitantes." 
( Fabr.) 


2.in 4. Pro Indiae, Persarum /acillima opera. reposueris 


b. semitas| Ex una scilicet falsitatis 
via semel aperta. (F.) 

c. Sem quidem orientalia Indiae] Sul- 
picius Severus lib. 1. cap. 6. , Sed filiis 
Noé ita divisus orbis fuit, ut Sem antra 
orientem, laphet occidentem, Cham 
mediis contineretur." Conferenda sunt 
quae praeter Syncellum Epiphanius 
haeresi LXVI. S3. Eutychius T. 2. An- 
nal. pag. 52. seq. Chronicon Paschale 
pag. 26. Cedrenus p. 13. Freculíus lib. 
1. Chron. e. 27. ete. Hisce e recentiori- 
busiungendi praeter Bochartum in Pha- 
leg, et eruditos interpretes ad Gen. X., 
Allatius ad Eustathii Hexaémeron p.231. 
seq. οὐ Eduardus Bernhardus ad Flavii 
Iosephi Antiquitatt. lib. 1. c. 6. et Fran- 
ciscus Bianchinus in Historia Veterum 
e Monumentis Illustrata c. 18. p. 203. 
seq., qui secutus Lactantium lib. 1. c. 11. 
inde putat Graecos finxisse divisionem 
inter Saturni filios Iovem cui oriens, 
Plutonem cui pars occidentis, et Neptu- 
num cui maritima cum insulis obtige- 
runt. Α Philastrio dissentit Auctor Re- 
cognitionum Clementis lib. 1. c. 50., ubi 
ait ex Noé liberis, ,seniorem fratrem 
(Semum) eam quae est in medio terrae 
suscepisse, in qua est regio Iudaeae: 4u- 
niorem vero (Iaphetum) orentis plagam 
sortitum esse, Chamum autem occiden- 
tis accepisse."  (F.) 


Cap. CXXI. 
(Cap. CXVIII.) 


PHTLASTRI 


128 


ad montem Libani, finesque ibi suum primogenitum habiturum fixa 
sententia confirmavit. Cham etiam secundo filio omnes Syrias et 
? dioeceses Aegypti, Africae, Aethiopum ingentem latitudinem prope 
fines tendentem oceani atque Hispaniarum censendo distribuit, 
possidendamque eam atque habitandam spiritu divino *pronuntia- 
vit, in medio autem usque Cappadociam, id est Tauri montem, fines 
habere concessit. Tertio autem, Iaphet nomine, Cappadociam in- 
gredientibus atque a Cilicia exeuntibus loca frigida, quae ?*sunt Ar- 
meniae, 5*Bosporici Ponti, Thraciae, Pannoniarum, Illyrici, Italiae 
et occidentis universas partes iussu divino ei statuendo attribuit. 
'Et de primo quidem ?*XXV generationes* numerat descendisse. 
De secundo XXXV *, id est de Cham. De Iaphet autem, cui minor 
generatio numerabatur tunc temporis, id est ?quintadecima tan- 
tummodof, ^ei amplior optanda a beato Noé promittebatur in po- 
sterum affutura, dicente scriptura*, Dlatet dominus Iaphet, *  ha- 
bitet ᾿Ξ in tabernacula. Sem. ? Cui cum minori filio minor numerus 
generationum reperiebatur concessus tunctemporis, maior crescendo 
eidem numerus postea amplificabatur adventurus quam duobus 
eius fratribus, ut et media et extrema loca, id est Chananaeorum, 
Aegyptiorum, Afrorum Persarumque teneret imperia. De quo po- 
stea Romani sunt editi, victores orbis terrarum atque rectores uni- 
versarum gentium. Unde cognoscimus Romanos, Latinos, Italos de 
laphet genus deducere, atque hos orbem terrarum sua sub ditione 
tenere quotidie^, atque ante saepius tenuisse. !^Si quid autem fal- 


4. praenuntiavit 4. — 5. sunt om. Babc. 0. Bosphorici 
abc. Bosphori .4B. — T. Et om. 4. ὃ, XX generationes 4. 9. liepono quin- 
decim. 10. et 4. 1]. et habitet (4)^. 12. in tabernacula 5a. in taberna- 
culis A)b. tabernacula c. — 13. Cui cum .4. cum reliqui. 14. Si quis autem 
Graecorum 4. 


d. XXV generationes] Genes. X.22. 
seqq. éx Semi posteris memorantur 
XXVII. 1) Elam 2) Assur 8) Arphaxad 
4) Lud 5) Aram 6) Cainan 1) Uz S) UI 


3. dioecesin A. 


riim 21) Sidon 22) Chettaeus 23) Iebu- 
saeus 24) Amorrhaeus 25) Gergesaeus 
26) Evaeus 21) Arucaeus 27) Asennaeus 
28) Aradius 29) Samaraeus 90) Amathi. 


9) Gater 10) Mosoch 11) Sala 12) Eber 
13) Phaleg 14)Iectam 15) Elmodad 16) 
Saleth 17) Sarmoth 18)Iarach 19) Odor- 
ra 20) Aebal 21) Decla 22) Eval 29) Abi- 
mael 24) Saba 25) Uphir 26) Eveila 21) 
Iobab. (1) 

e. De secundo XXXV.] Genes. X. 6. 
seq. ex Chami posteris numerantur 
XXX. 1) Chus 2) Mesrain 3) Phud 4 
Chanaan 5) Saba Chusi F. 6) Evila 7 
Sabatha 8) Rhegma 9) Sabathaca 10) 
Saba Rhegmae F. 11) Dadan 12) Ne- 
brod 13) Ludiim 14) Nephtalim 15) Ene- 
metiim 16) Labiim 17)Patrosoniim 18) 
Chasmoniim 19)Philistiim 20) Gaphto- 


( Fabr.) 

f. quintadecima tantummodo] Iapheti 
posteri Genes. X. 2— 5. picri 2) 
Magog 3) Madi 4) Iovan 5) Elisa Ia- 
pheti F. 6) Thobel 7) Mosoch 8) Thiras 
9) Aschanaz 10) Riphath 11) Thogarma 
12) Elisa Iovanis F. 13) Tharsis 14) Ce- 
tii 15) Rhodii. (F.) 

^ dicente scriptura] Genes. IX. 27. 
»Πλατύναι ὃ θεὸς τῷ Ἰαφέθ." Alludit ad 
Iapheti nomen quod a verbo Nf*9 di- 
latandi significationem habet. 


h. quotidie] Illo nempe tempore quo 
baec Philastrius scribebat. (1) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


129 


sitate Graecorum putatur esse ^antiquum, temporale! modis omni- 
bus ipsorum autoribus testantibus comprobatur, Solone* testante 
Atheniensibus quod ab Aegyptio audierit sacerdote!, dicente ei: 
Solon 15 Solon, Graeci vos semper estis novelli atque pueri. Grae- 
cus autem munquam, erit senez aut antiquus , neque doctrinam ali- 
quam, aut scientiam habetis antiquam, sed ab. aliis raptam atque 
V jnvasam, habetis, eamque diversis mendaciis àmmutatam exponi- 
tis, atque ita homines edocetis. Plato enim in Timaeo ita dictitat. 
Nam post confusionem linguarum tunc nomina diversa coeperunt 
emanare, atque inde sumentes Graeci historiographi duo aut tres di- 
versa velut monumenta conscribentes, temporalitatem"" cum suam 
volunt obumbrare atque abscondere, a suis testibus mendacissimi 
iudicati sunt atque comprobati. Cum enim quinquaginta de ipsis 
consentiunt de antiquitate nostra, id est Graeci, Aegyptii, Chaldaei, 
Syri, duo autem aut tres dissentiunt, iustius est multis consonan- 
tibus in unum quam duobus aut tribus dissonantibus historiogra- 
phis acquiescere, quia multi illi verius quam duo edixerunt. 

!Est et haeresis quae dicit sub Deucalione et Pyrrha* diluvium 
fuisse *antiquius quam quod sub ? Νοῦ factum *est. Quod pagani 
transferentes mutatis nominibus impio modo et arcam velut in 


15. antequam 4. 10. Solo B. 17. invisam ὁ. 
Cap. OX XII. ἐν abc. inscriptum est Dg prLvvro HakERESIS. — 1l. Alia est 
haeresis 4. 2. antiquissimum 4. ὃ. Noe beato 4. 4. est om. b. 


i. temporale] Recentis et non adeo 
longae retro aetatis. Ita supra c. 109. 
et 111. et mox hoc ipso capite: ,tempo- 
ralitatem cum suam volunt obumbrare," 
et proximo c. 119. ,quodesttemporalita- 
tis in pagamitate vanissima." | (F.) 

k. Solone] Apud Platonem, Timaeo 
p. 414. , 'Q Σόλων, Σόλων, “Ἕλληνες ἀεὶ 
παῖδες ἐστέ, γέρων δὲ “λλην οὐχ ἐστίν -- 
νέοι ἐστὲ τὰς ψυχὰς πάντες, οὐδεμίαν γὰρ 
ἐν αὐταὶς ἔχετε δὲ ἀρχαίαν ἀχοὴν παλαιὰν 
δόξαν, οὐδὲ μάθημα χρόνῳ πολιὸν οὐδέν." 
Eundem locum laudant lustinus Martyr 
Cohortatione ad Graecos p. 18. Cyril- 
lus 1. in Iulian. p. 15. Chalcidius p. 12. 
aliique quam plurimi. (1) 

l. ab Aegyptio audivit sacerdote] Pro- 
clus in Timaeum p. 31. (ex Manethone 
ut suspicor) referens nomina sacerdo- 
tum Aegyptiorum, cum quibus Solon 
in varii Aegypti provinciis versatus 
fuit, coniicit hune qui verba ista ad eum 
dixit, fuisse sacerdotem Saiticum, no- 
mine Pateneit: ,'Evécuys δὲ Σόλων dy 
Σάει μὲν ἱερεῖ ὀνομαζομένῳ Πατένεϊτ, 


ἐν Ἡλιουπόλει δὲ Qo Aat, ἐν Σεβεννύτῳ δὲ 
᾿Εθιμὼν, ὡς αἱ τῶν Αἰγυπτίων ἱστορίαι λέ- 
γουσιν. Καὶ ἴσως οὗτός ἐστιν ὃ Σαΐτης te- 
ρεὺς ὃ πρὸς αὐτὸν τὰ ἑπόμενα λέγων." 
(F'abr.) 

m. temporalitatem] Brevitatem per 
quod duravere temporis. (F.) - 

Cap. CX XII. — a. sub Deucalione et 
Pyrrha] Res decantata poétarum et 
aliorum scriptorum monumentis, de 
qua nolo verbum addere post ea quae 
viri docti ad Ovidium I. Metamorphos. 
Franciscus Dianchini Veronensis in eru- 
ditissimo opere quod Italice edidit Rom. 
1699.4. de Historia Veterum Monumen- 
tis Probata c. 17. p. 187. seq. Octavius 
Faleonerius de Numo Apameensi, ty- 
pum diluvii Deucalionei exhibente Rom. 
1667. et Tomo X. Thesauri Antiquita- 
tum Graecar. Gronoviani, Georgiusitem 
Schubartus in Enarratione Parergica 
Metamorphoseos Ovidianae de Diluvio 
Deucalionis, in eodem tomo X. obvia 
et lenae 1684. 4. separatim in lucem 
data. (F.) 


9 


Cap. CXXTI, 
(Cap, CXIX.) 


Cap. CXXTIIT. 
(Cap. CXX.) 


130 PHILASTRI 


Graecia? fuisse post diluvium adserunt, et quod est temporalitatis* 
in paganitate vanissima, ab eis velut antiquum cum multo menda- 
cio praedicatur. Et quod factum est in Thessalia loco brevi, velut 
factum ubique, id estin *omni mundo, a paganis furacibus edocetur. 
Quod* fuit quidem post annos in Thessalia?, *in loco inferctum mo- 
dico*, illud autem diluvium in omni seculo! factum est, sicut οἵ 
eorum scriptura? testatur gentilium. 

Alia est haeresis quae dicit secundum XII 'zodia* nasci homi- 
nes^, sicut mathematici illi vanissimi* totiusque erroris et sceleris 
adsertores, haecque audientes interdum indocti quam plurimi lege 
dei dimissa^ mathematicorum inservire non dubitant vanitatibus, 
unde completur apostolica sententia*: Colwerunt et servierunt crea- 
turae potius quam. creatori; et iterum!: Videte ne quis vos deci- 
piat per philosophiam et inanem fallaciam, secundum. elementa 


5. omni mundo A. omni om. abc. 


6. fuit c. fit reliqui. 


1. inferctum ego. 


inter Oetam et Pindum Fabricius interdum /ibr? omnes. 
Cap. CX XIII. 2» abc. inscriptum est D& srexis ΖΟΡΙΑΟῚ ET ORTV HOMINVM. 
— 1. Zodia nasci A4 B. Zodiaci signa ὁ. Zodiaci signa nasci ac. 


b. arcam velut in Graecia] Haeren- 
tem in monte Parnasso. Vide Plutar- 
chum de Sollertia Animalium p. 968. 
Lucianum de Dea Syria T. 2. pag. 661. 
( Fabr.) 

c, quod est temporalitatis] Quod ante 
non adeo multa saecula contigit, circa 
a. 1514. ante natum Christum: octin- 
gentis amplius post diluvium a Mose 
descriptum annis. Vide Scaligerum ad 
Eusebii num. CCCOXC.  (F.) 

d. Quod fuit quidem post annos in 
Thessalia] Priores editiones minus bene: 
quod fit. (F.) 

e. in omni interdum modico] Ponit 
interdum pro interea, ut Seneca epist. 
95. ,qui humani generis tutelam gerunt, 
interdum. curiosi singulorum," Si MSti 
codices suffragarentur, pro énterdum 
legerem nter Oetam et Pindum. — (F.) 

f. in omni seculo] Per totum orbem 
terrarum. Sicinfra capite 120. ,quatuor 
angulis seculi", id est mundi. (1) 

g. sicut et eorum scriptura] Gentiles 
poétae ubi diluvium Deucalioneum de- 
scribunt, illud toto orbe terrarum aiunt 
praevaluisse. Omnia pontus erant, de- 
erant quoque littora ponto.  (F.) 

Cap. CX XIII. — ἃ. zodia] Ζώδιον 
signum caeleste dixit Philastrius Grae- 
cà voce, eodem modo quo supra c. 109. 
nomen idoli a Graeca formatione tra- 
hit, quasi sit εἴδους δόλος, formae prae- 
varicatio, ut etiam cap. 95. &iothanatos, 


et c. 109. pogonias vocat; imo c. 129. 
habet ,aza septuaginta duo," quod in 
Latino scriptore incredibile fortasse vi- 
deri posse ait Fabricius eodem loco. 
(Galeard.) Cf. Salmas. de Annis Cli- 
macter. p. 5. 


b. secundum XII zodia nasci ho- 
mines] Longaevos vel brevis aevi, fe- 
lices vel infelices, prout horoscopus 
thematis natalitii in gradum hunc vel 
illum zodiaci inciderit. Praecipue Phi- 
lastrii aevo stellarum viribus humana 
adstringi opinabantur Priscillianistae, 
ut constat e Leonis Magni epistola 15. 
(93.) ad Turibium. (F.) 


c. mathematici illi vanissimi] Astro- 
logi genethliaci. Vide si placet quae 
notavi ad Sextum Empiricum p. 214. 
(.Fabr.) 


d. lege dei dimissa] Quae divinatio- 
nes eiusmodi prohibet Levit. X X. 6. et 
21. Deuter. XVIII. 10, Iesa.. VIII. 19. 
(Fabr.) 

e. apostolica sententia] Rom. I. 25. 
» Ἐλάτρευσαν τῇ κτίσει παρὰ τὸν χτί- 
σαντα."  (F.) 

f. et iterum] Coloss. II. 9. ,Βλέπετε 
μή τις ὑμᾶς ἔσται ὃ συλαγωγῶν διὰ τῆς 
φιλοσοφίας xoi χενῆς ἀπάτης χατὰ τὴν 
παράδοσιν τῶν ἀνθρώπων χατὰ τὰ στοι- 
y £x τοῦ χόσμου χαὶ οὐ κατὰ Χριστὸν, ὅτ: 
ἐν αὐτῷ χατοιχεὶ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς 
θεότητος σωματιχῶς." (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


131 


mundi, e non secundum Christum; quoniam in ipso habitat omnis 
plenitudo divinitatis corporaliter. Ergo ignorant quod ?zodia ista 
XII, quae ab illis dicuntur, diversa sunt climata, diversaeque regi- 
ones in orbe terrarum a deo dispositae ut inhabitentur locorumque 
ac temporum diversa temperamenta statuta sint, ut calidum, frigi- 
dum, siccum et humidum ?e quatuor angulis seculi^, e quibus cum 
veluti pleni qualitate fontes exuberant flatu, respirantes in invicem 
virtute nimia insita proprie mixtioneque existente salubri, rursum 
cum diffunditur eorum ubique mixtio, amoena temperies salutis 
inde cunctis habitantibus subministretur, atque ita divina potentia 
mortalibus vita dulcis et prospera concessa a domino et impertita 
non ignoratur. 

!Nec deest haeresis quae dicit animas ?venenariorum*, scele- 
ratorum et homicidarum et aliorum talium transire in daemones^ 
ac pecudes et bestias et serpentes; ignorantes quod anima hominis 
cum exierit de seculo, sive bona sive mala, id est pia atque impia, 
ab angelo* ducitur in locum statutum, ut in futurum percipiat iuxta 
quod gessit in hoc seculo constituta. Si quis autem hoc ita putave- 
rit fieri, paganitatis et vanitatis philosophorum magis quam Chri- 
stianitatis videtur? habere consortium, cum dicat apostolus*, Omnes 


2. Zodia ista A Bac. Zodiaci ista signa 0. ὃ. e quatuor 4. ut quatuor ve- 
liqui. quatuor Galeardus. | 

Cap. CX XIV. in abc. inscriptum est DE ANIMABVS SCELERATORVM HAERESIS. 
— ]. Alia est haeresis 4. 2. venenariorum ego. venerariorum «4. foenerariorum 
reliqui, ὃ. ambire 4. 


g. elementa mundi] Astra. Vide su- 
pra pag. 122. et 215. [h. e. adnott. ad 
cap. 61. 109.] (£.) 

h. quatuor angulis seculi] Mundi car- 
dinibus, e quibus ventorum potens qua- 
ternio. (F.) 

Cap. CX XIV.— a. venenariorum] Qui 
iniquo foenore premunt inopes. Foene- 
rarios et subdolos iungit Firmicus III. 
8. Mathes. Cato de Re Rustica prooe- 
mio: Maiores nostri sic habuerunt, et 
ita 4n legibus posuerunt, furem dupli 
condemnari, foeneratorem quadrupli." 
( Fabr.) 

b. transire in daemones] In indice 
Augustini cap. 18. haec haeresis Ter- 
tulliorum dicitur: apud Isidorum, Ho- 
norium, Rabanum et Gratianum, ea- 
dem tribuitur Tertullianistis. In Ter- 
tulliani tamen certe scriptis, quae ex- 
stant, illa neutiquam defenditur. Vide 
lac. Pamelium paradoxo Tertullianeo 
Xl. Ab Auctore Praedestinati cap. 78. 


parum apte huic haeresi qui adstipu- 
lantur, vocantur Per/pneumones. Óri- 
geni praeter rem impingi ostendit Io. 
Baptista Crispus de Philosophis caute 
Legendis p. 464sqq. (F.) 

c. ab angélo] Vide interpretes ad Lu- 
cae XVI. 22. et S. Macarium homilia 
XXII. Iudaeorum hane fuisse senten- 
tiam disces etiam ex versione Samari- 
tana Genes. V. 24. et Targum Cantic. 
IV. 12. Oonfer Iac. Vindeti librum de 
Vita Functorum Statu p.46. et τὸ. (1) 

d. paganitatis et vanitatis philoso- 
phorum] Maxime eorum qui ex Pytha- 
gorae schola, vel Platonis, dogma de 
metempsychosi sive animorum in alia 
non humana solum sed aliorum etiam 
animalium corpora transmigratione de- 
fensitarunt. Ab Aegyptiis haustamillam 
doctrinam notat Zacharias Mytilenaeus 
episcopus libro Contra Mundi Aeterni- 
tatem scripto p. 184. (1) 

e. apostolus] 2 Cor. V.10. , Τοὺς γὰρ 


9* 


Cap. CXIV. 
(Cap. CXXI.) 


Cap. CXXV. 
(Cap. CXXH.) 


PHILASTRI 


132 


nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unusquis- 
que ea quae gessit in hoc corpore; et iterum! , * /£n 2nferno autem 
quis confitebitur tibi? Animae itaque natura non vertitur in natu- 
ram alteram?, sed cum voluntate" contemnit ac negligit dei prae- 
ceptum, studiisque legitimis ac salutaribus inhaerere dissimulat, 
futuro iudicio poenarum se dedicans, non ?alia nisi morum causa 
pecudibus cognoscitur comparanda, non natura, sed moribus, ut 
scriptum est*. Non ergo naturae pecudum, sed moribus in hoc se- 
culo similes efficiuntur huiusmodi homines pagani, Iudaei, et alii 
$quam plurimi. Nam et salvator Iudaeis cum diceret!, Vos de dia- 
bolo estis patre vestro, non natura, *sed sceleratis moribus et be- 
lumnis sensibus ?similes arguendo et iudicando manifestabat. Et 
Ioannes Iudaeis" dixit: Progenies ? viperarum. 

Alii sunt haeretici? qui dicunt dominum in infernum descen- 
disse, et omnibus post mortem etiam ibidem renuntiasse, ut con- 
fitentes ibidem salvarentur, cum hoc sit contrarium ! dicenti pro- 
phetae David^: /nénferno autem quis confitebitur tibi? et apostolo*: 


4. quod non derelinques animam meam in infernum. Confitebitur tibi. Ani- 


mae itaque 4. 
om, b. ὃ. 605 similes A. 


2. aliis morum causa nisi pecudibus 4. 
9. viperarum ete. (44). 


6. quam om. A. 1. sed 


Cap. CXXV. in abc. inscriptum est HAERESIS DE CHIRSTI DESCENSV AD INFEROS. 


— ]. dicente propheta 4. 


πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖ ἔμπροσθεν 
τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα χομίσηται 
ἕχαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος πρὸς ἃ ἔπρα- 
ξεν." Quae sequuntur verba, εἴτε ἀγα- 
05v, εἴτε χαχὸν, brevitatis causa Phila- 
strius et hoe loco et c. 122. praetermi- 
sit. Rufinus in Symb. p. 26. ,ut reci- 
piat unusquisque propria operis sui, 
prout gessit sive bona, sive mala." (F.) 

f. et iterum] Psal. VI. 5. ,'Ev δὲ τῷ 
ἅδη τίς ἐξομολογήσεταί σοι: (F.) 

2. in naturam alteram] Daemonum 
vel bestiarum, ita enim statui a quibus- 
dam supra dixerat, impiorum animas 
in daemones transire vel bestias. (F.) 

h. voluntate] Sponte, liberi abusu 
arbitrii. (F.) 

i. dissimulat] Id est, renuit, negat, 
recusat. Sic apud Augustinum Serm. 
121. de diversis cap. 22. Sz ergo digne 
perierunt, qui Noé adificante arcam 
dissimulaverunt: quid digni sunt qui 
Christo aedificante ecclesiam a salute 
dissimulent?"  (F.) 

k. ut scriptum est| Psal. XXXII. 9. 
2 Petr. II. 22. et aliis in locis, ubi cum 
animalibus homines impii conferuntur. 
(Fabr.) 


l. cum diceret] Ioh. VIII. 44. “Ὑμεῖς 
ἐχ πατρὸς τοῦ διαβόλου ἐστέ." , Non quia 
diabolus creavit, sed quia vos eum dmi- 
tamini, inquit ad illum locum Augu- 
stinus. (F.) 

m. lohannes ludaeis] Matth. III. 7. 
εννήματα ἐχιδνῶν. Similiter ad Iudaeos 
hristus ipse Matth. XII. 34. XXIII. 33. 

( Fabr.) 

Cap. CX XV. — a. Alii sunt haeretici] 
Citatur praesens Philastrii locus ἃ Gre- 
2orio Magno lib. VI. Epist. 15. Danaeus 
ad Augustin. c. 19. hanc haeresin vocat . 
Liberatorum, Auctor Praedestinati c. 
19. Adecerditarum. Non Origeni autem 
solum eiusque praeceptori Clementi 
Alex., sed multis etiam aliis ecclesiae 
doctoribus placuisse hoc quod haeresi- 
bus praesenti capite Philastrius adscri- 
bit, docent Allatius diss. 2. de Libris 
Ecclesiasticis Graecorum p. 244. seq. 
et Cotelerius ad Hermae Pastorem lib. 
ὃ. c. 16. p. 117... (F.) 

b. prophetae David] Psal. VI. 5. supra 
c. 121... (ἘΦ | 

c. et apostolo] Rom. IL. 12. ,"Oco: γὰ 
ἀνόμως ἥμαρτον, ἀνόμως xat ἀπολοῦνται. 
(Fabr.) 


77 


DE HAERESIBUS LIBER, 


133 


Quotquot sine lege peccaverunt, sine lege peribunt. Sed ?et dicit?: 
Remissius erit quibusdam quam civitati lli quae non crediderit, 
apostolorum quippe doctrinae ?et evangelii. In comparatione mul- 
tarum poenarum dicit sustinere eos minora tormenta quam illos, 
non tamen salvari eos hac ratione affirmat. Nam poétas falsos et 
vanos philosophos* qui aestimant posse salvari, rebelles deo, errant 
illis peius et a veritate dissentiunt, cum semina impietatis paganae 
non alii nisi illi potae vani et philosophi deorum dearumque ap- 
pellationes hominum sensibus seminaverint, cum propheta *clamet 
de futuro iudicio, ut hic ei dimitteretur in paenitudine, dicens, 
Remitte mihi ut ?refrigerem, priusquam vadam et iam non ero am- 
plius. Si ergo iusti peccantes, et in hac adhuc vita vix acceperunt 
paenitentiam paenitentes, ut ait 5Solomon?, et, δὲ zustus vis salva- 
bitur, impius et peccator ubi * parebit? Nam si deum esse credi- 
dissent^, deorum et dearum turpia nómina non seminassent, et in 
descensione Christi in infernum veniam impetrassent'. Cum ergo 
impii *et hostes dei sint ubique, quomodo post mortem ibi confi- 
tentes salvabuntur? cum apostolus doceat* quod omnem hominem 
mori oportet, postque hoe iam iudicari, “αὖ scriptum est!, ante tri- 

2.cum 4. — 3. et evangelii Bac. evangelii 4. et evangelio ὦ. — 4. clamat c. 
x refrigerer (4)b. 6. Salomon (.A)b. 1. parebunt (A)b. 8. et om.b. 9. Verba 


ut scriptum est e? quae inde sequuntur usque ad illa Cap. CXXVII. cum sim- 
pliciter ita confitetur non habet A. 


d. Sed et dicit] Matth. XI. 22, » 150p 
χαὶ Σιδῶνι ἀνεχτότερον ἔσται ἐν qn 
χρίσεως ἢ ὑμῖν." ΕΓ24. Πλὴν λέγω ὑμῖν. 
ὅτι Ti Σοδόμων à ἀνεχτότερον ἔσται ἐν ἡμιέρα 
χρίσεως ἢ σοί. (ὶ 

e. poétas falsos et vanos philosophos] 
Praecetero gentilium vulgo Pythagoram 
aliquem vel Homerum suppliciis infero- 
rum liberatum, ideo videtur Philastrio 
etiam incredibilius, quoniam illi veluti 
doctores et promachi errorum ethnico- 
rum gravioribus etiam poenis digni 
sint. i F.) 

f. dicens] Psal. XXXIX. ult. » Avec 
μοι va ἀναψύξω πρὸ τοῦ με ἀπελθεῖν χαὶ 
οὐχέτι μὴ ὑπάρξω, ᾿ ad quem locum Ori- 

enes in Catena, »ξὰν μὴ ἀφῇς μοι τὴν 
ἁμαρτίαν χαὶ ἀναψύξω πρὶν ἀπελθεῖν ἐχεῖ, 
QU ἕξω μετανοίας χαιρόν." , Nisi (in hac 
vita) dimiseris mihi peccatum et refri- 
geratus fuero antequam vadam eo, non 
habebo tempus paenitendi.^  (F.) 

δ. Solomon] Proverb. XI. ult. 
μὲν δίκαιος μόλις" σώζεται, ὃ ἀσεβὴς χαὶ 
ἁμαρτωλὸς ποῦ φανεῖται: " Laudat Petrus 
apostolus 1 Epist. IV. 18. (F.) 


Elo 


ἢ, si deum esse credidissent] Quia a 
verideiagnitione aberrabantidololatrae, 
hine athei et numinis expertes esse di- 
cuntur Ephes. II. 12. Uti Stoicorum 
etiam iudicio malus et impius estatheus, 
ὃ δὲ φαῦλος ἄθεος, ut est apud Laértium 
ὙΠ ἢ 


i. veniam impetrassent] Gregorius 
Magnus lib. VI. Epist. 15. ad Georgium 
presb. et Theodorum diaconum Cpol. 

»Agnovi quod dilectio vestra dixisset 
omnipotentem. dominum salvatorem. no- 
strum lesum Christum ad inferos de- 
scendentem omnes qui illic confiterentur 
eum deum salvasse atque a poenis de- 
bitis liberasse. De qua re volo ut frater- 
nitas vestra longe aliter sentiat. 1)6- 
scendens quippe ad inferos solos per 
suam gratiam liberavit qui eum et ven- 
turum. esse crediderunt et praecepta 
eius vivendo tenuerunt."  (F.) 


k. apostolus doceat] Hebr. IX. 2T. 
»᾿Λπόχειται τοῖς ἀνθρώποις ἅπαξ ἀποθα- 
νεῖν, μετὰ δὲ τοῦτο χρίσις."  (F.) 


l ut scriptum est] Rom. XIV. 10. 


Cap. CXXVI. 
(Cap. CXXILL.) 


134 


PHILASTRI 


bunal Christi, et recipere" secundum ??quae gessit in hoc seculo. 
Salvator autem confirmat dicens de illis quod nec patri credide- 
rint^; unde etiam eos iudicandos? declaravit: qui autem credidit 
in patrem antequam Christus veniret in carnem, transiit de iudi- 
cio impiorum*. In comparatione autem peccatorum atque impio- 
rum diversitas est poenarum atque plagarum?; non plena amborum 
est absolutio, sed diiudicationis iustitia, et secundum peccatum 
condigna repensio, illis etiam qui sub Noé ab aqua absorpti fue- 


rant, ut seriptura docuit. 


Est et alia haeresis quae de ! censu animae*^ ambigens ex ele- 
mentis eam consistere opinatur, ut multi philosophi* vanissimi, 
nunc de igne?, nunc de aqua*, nunc de spiritu', nunc de materia *, 


10. ea quae ὦ. 


Cap. CXXVI. zn abc. inscriptum 


1. censu Bab(in marg.)c. sensu Bab. 


Πάντες yàp παραστησόμεθα τῷ βήματι 


τοῦ Χριστοῦ." (.) 

m. et recipere| 2 Corinth. V. 10. 
Vide supra cap. 121. (1) 

n. quod nec patri crediderint] Ioh. 
VIII. 19.59... (PL) 

o. iudicandos] Ioh. XII. 48. (.) 

p. transiit de iudicio impiorum] Ioh. 
IIl. 18. (£F) 

q. diversitas est poenarum atque pla- 
garum| Uti gradus diversos gloriae 
dari in coelestibus praemiis, docuit no- 
ster ex Ioh. XIV. 2. supra c. 82. Ter- 
tullianus in Scorpiace cap. 6. ,quomodo 
multae mansiones apud patrem, si non 
provarietate meritorum, perinde ut quo- 
modo et stella a stella distabit in gloria, 
(1 Cor. XV. 41.) »/si pro diversitate ra- 
diorum?" quem minorem gradum Phi- 
lastrius dixerat dignitatis amissionem 
vel detrimentum c. 82. et S9. Sic poe- 
narum quoque et suppliciorum apud 
inferos diversas ac differentes mensuras 
tradit ex communi veteris eeclesiae 
doctrina secundum Luc. XII. 47. Matth. 
XI. 24. ete. "Vide Isidori Pelusiotae 
Epistolas IV. 42. et V. 220. 221. 222. et 
quae collegerunt Allatius de Purgatorio 
p.232.seq. Suicerus Thesauro p. 91. 
ete. (.F.) 

τ. ut scriptura docuit] 1 Petr. III. 20. 
(Fabr.) 

Cap. CXXVI. — a. de censu animae] 
Hoc est de origine animae. Saepissime 
ita usurpavit Tertullianus vocabulum 
censum, et verbum censeri pro originem 
ducere. 


est HAERESIS DE ANIMA HOMINIS. — 


b. de censu animae| 1ta malui quam 
quod in aliis de sensu. Nam censum 
vocat naturam qua aliqua res censetur, 
uti de anima etiam hac voce utitur 
Tertullianus. (11) 


c. ut multi philosophi] Vide Plutar- 
chum de Placitis Philos. IV. 2. seq. Ga- 
leni Histor. Philosoph. e. 16. Stobaei 
Eclog. Phys. p. 93. seq. Ioannem Phi- 
loponum Prolegom. et Aristotelem 1. 
de Anima, Nemesium c. 2. Macrobium 
lib. 1. in Somn. c. 14. Iustinum Marty- 
rem Cohortatione ad Graecos pag. ὃ, 
Theodoretum V. Therapeut. p. 72., et 
quae viri docti ad Hermiae irrisionem 
Gentilium c. 2, et Tertullianum de Ani- 
mac.5. (£F.) 

d. nunc de igne] Anima ignis, et 
πυρῶδες σύγχριμα ex mente Democriti, 
Hippocratis, Hfipparchi. Ex mente He- 


raclidis Pontici, lux ; Heraclito scintilla 


stellaris essentiae. 


(F.) 


e. de aqua] Thaletis et Hipponis 
haec opinio, sed et Aegyptiorum, ani- 
mam ὕδωρ γονοποιοῦν esse existiman- 
tium. Vide Tho. Galeum ad Iamblichum 
de Aegyptior. Mysteriis p. 903. (F.) 


f. de spiritu] Spiritum pro χαπνῷ et 
ἀναθυμιάσει hoc loco accipe, ut Stoici 
animum habebant πνεῦμα νοερὸν xo 
θερμόν. Videinterpretes ad Sapient. II. 3. 
( É abr.) 


g. de materia] Στοιχ cov ἀπὸ στοιχείων, 
ex quinta nescio qua substantia, Crito- 
laus et Peripatetici. (£.) 


DE ΗΛΕΒΕΒΙΒΌΒ LIBER. 


195 


nunc de fonte?, nunc de atomis!, nunc quasi aéra* esse animam 
hominis suspicantur, cum anima facta sit a domino, ex nihilo sci- 
licet, ut scriptum est!: Ομ fecit ev nihilo omnia, wt essent quae 
non erant. Anima itaque a deo facta imago dei appellata est, post 


angelorum creationem" scilicet; minor enim est homo quam natura . 


angelorum, ut scriptum est^: Ménuisti eum paulo minus ab ange- 
lis. Si autem legis mandata servaverit?^, tunc erit sicut angeli". Si 
ergo angeli servi dei* sunt sub lege positi, quanto magis et homi- 
nis anima sub lege, quae est praedicata? Si ?servarit quod ei prae- 
ceptum est, tunc debet dicere quod ait dominus apostolis": Qwod 
et. δὲ feceritis omnia, dicite quod servi sumus inutiles. 

Alia est haeresis? quae dicit de salvatore quod primum fuerit 
apud patrem et sic natus sit, et ! cum simpliciter* ita confitetur, 
diversa hominibus scandala subministrat. Esse enim ante, et po- 
stea nasci, contrarium est modis omnibus. Et quamvis generatio 
ipsius duplex sit, una divinitatis indefinita ae sempiterna, altera in- 
corporationis per virginem temporalis, ^at non est dubium tamen 
quod secundum divinitatem debemus cognoscere quod neque de- 


2. servaverit ὁ. 
Cap. CX XVII. in abc. inscriptum est DE CHRISTI NATIVITATE HAERESIS, — 
1, Verbis cum simpliciter pergit A, 2. et non est dubium. Tamen secundum 4A. 


ἢ. nunc de fonte] Fons sive crater ani- 
marum in caelis praeexistentium, ex 
quo illas deducit Platonis schola. (F.) 

i. nunc de atomis] Ut schola Epicuri. 
(Fabr.) 

k. nunc quasi aéra] Anima ἄνεμος, 
ἀεροειδὲς σῶμα, Anaxagorae et Anaxi- 
meni. (F.) 

l. ut scriptum est] Sapient. I. 14. 
Vide supra cap. 80. ubi idem locus lau- 
datur. (F.) 

m. post angelorum creationem] Non 
modo tempore sed etiam dignitate in- 
ferior homo angelis. Creatio angelorum, 
ut mox angelorum natura ponitur pro 
angelis ipsis qui sunt creatio i. e. res 
creata a deo. (F.) 


n. utscriptum est] Psal. VIII 5. ,'HA&:- 
τωσας αὐτὸν βραχύ τι παρ᾽ ἀγγέλους." Vide 
interpretes ad Hebr. II. 9. et disserta- 
tionem ad illum locum D. Tho. Ittigii, 
τοῦ μαχαρίτου, quae in eius variis opu- 
sculis legitur. (F.) 

0. Si autem legis mandata servaverit] 
Legis mandata servantibus vitam sem- 
piternam promittit salvator Luc. X. 28., 
sed et non valentibus perfecte illa im- 


plere, eredentibus autem, fides impu- 
tatur in iustitiam Rom. IV. 5. (F.) 

p. sieut angeli] ᾿Ισάγγελος Luc. XX. 
. tA) 

q. angeli servi dei] Λειτουργιχὰ πνεύ- 
ματα Hebraeor. 1. 14. (F.) 

r. quod ait dominus apostolis] Luc. 
XVII. 10. Infra cap. 125. ,seret nequis- 
simi. (F.) 

Cap. CX XVII. — ἃ. Alia est hae- 
resis] Apud Auctorem Praedestinati et 
Augustinum c. 80. nullum nomen hae- 
reseos huius occurrit: quod Danaeus 
ad Augustinum mon adeo commode fecit 
Nativitariorum vel Initiariorum. (F.) 

b. primum fuerit apud patrem] Nul- 
lam propriam habens ὑπόστασιν, latens 
veluti in patris essentia, antequam ille 
vellet eum ὑποστατιχῶς ex se prodire, 
mundum per eum conditurus. Fuit 
haec sententia veterum quorundam ut 
Tertulliani c. ὁ. contra Hermogenem. 
Vide Georgi Bulli Defensionem Fidei 
Nicaenae sect. 3. c. 5. et 10. p. 997. 398. 
Petavium Dogm. Theol. de ss. trinitate 
lib. ἢν) 

c. simpliciter] Aperte, nec satis con- 
sideranter. (4) 


36 


Cap. CXXVII. 
(Cap. CXXIV.) 


Cap. CXXVITII. 
(Cap. CXXV.) 


PHILASTR! 


156 


fuit, aliquando esse cum patre*, neque qui erat cum patre semper, 
ex semetipso erat*, et non de patre genitus noscebatur, ut quidam 
suspicantur aberrantes. Utrumque ergo si bona interpretatione pro- 
fertur, *rectum et fidei firmamentum ostenditur, ut *et genitum eum 
cognoscamus de patre proprie hunc unicum filium, non tamen in 
tempore, sed ante omnia secula omnemque creaturam esse genitum 
de patre proprie cognoscamus atque credamus, ut condecet, cum- 
que patre eum in perpetuum manere atque semper mansisse non 
ignoremus. Nulla est ergo separatio aut contrarietas inter esse sem- 
per et fuisse et genitum esse. Nam semper esse ?propter 5sempi- 
ternitatem dicitur, ne temporalis filius aestimetur, genitum autem 
dicit quia non *ex semetipso, sed de patre natum cognoscit eccle- 
sia praedicans. Non ergo disiungendum est unum ab altero, sed 
coniungenda est sempiternitas filii, et generatio cum sempiternitate 
copulanda, deque patre ita est credenda ae detinenda confessio, ut 
unus nobis pater genitor et unus ? nobis filius unicus patris, proprie 
quippe genitus de patre, cognoscatur. Ergo semper esse et genitum 
esse pia ?fide est aequum: ut sempiterna eius generatio non tem- 
poralis sit, et filii unigeniti de patre et cum patre vera proprietas 
ac sempiternitas non ignoretur. Si quis autem primum confitetür 
esse eum ingenitum, et sie postea fuisse genitum de patre, ignorat 
quid confitetur. Cum enim unam putat evadere haeresim/, incurrit 
!9in alteram peiorem, ingenitum filium confitendo, imo potius et pa- 
trem et filium denegando, duoque ingenita praedicando, et unius 
patris ingeniti et unius filii unigeniti de patre proprie denegando 
veritatem. ilios id 
Sunt quidam haeretici qui de Pharaone ita arbitrantur dixisse 
dominum per ! Moysen, quod, Ad Aoc ezcitavi te^, ut ostendam 1n 


5. propter om. 4. 6. sem- 


3. rectae fidei 4. Non improbo. | 4. et om. A. 
8. nobis om. A. 9. fides 4. 


piternam durationem dicitur b. ^". a semetipso 4. 
10. in om. A. 

Cap. CXXVIIL Zn abe. inscriptionem habet HAERESIS DE INDVRATIONE DEI. — 
]. Mosen (A)abc. 


d. quod neque defuit aliquando esse 
cum patre] Ita ut nunquam pater non 
habuerit filium, sed idem semper et 
deus et pater fuerit, ut utar verbis Ar- 
nobii in Conflietu eum Serapione pag. 
523. . (F') 


e. neque, qui erat cum patre semper, 
ex semetipso erat] Quoniam omne 
quod in patre est, ex semetipso est et 
ἀγέννητον subsistit, itaque si filius ante 
generationem fuisset ἀγυποστάτως in 


e 
patre, oporteret illum quoque tunc 
fuisse ex semetipso et ἀγέννητον. (11) 

f. unam putat evadere haeresin] Aria- 
norum, τὸ δμούσιον et aeternitatem filii 
negantium. (1) 


Cap. CXXVIII. — ἃ. excitavi te] 
7^nTaya Exod. IX. 16. ἐξήγειρά σε 


Rom. IX. 17. Vide si placet ad loca haec 
recteintelligenda B.Wolfgangum Fran- 
zium in praeclaro de Interpretatione 
Scripturae opere. (.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


131 


te virtutem meam et, Indurans indurabo? cor Pharaonis, ne dimit- 
tat vos. Et ait apostolus*, Ergo neque volentis neque currentis, sed 
maserentis der est. Sed haec non definiens dicit apostolus, sed dis- 
putans atque edocens quod verum est, ne ita deum dixisse quis 
aestimet; debet enim attendere quod ait dominus, Ut ostendam 4n 
te quippe omnem virtutem meam?, id est magnanimitatem, boni- 
tatem; sustinentiam, quae est utique omnibus *hoc effusa in seculo. 
Cum enim ei dicit, omni homini dicit, in corpore constituto, in pro- 
speritate quippe, facultate ac potentia temporali, annuntiat, qui 
cum ad divitias attendunt, segniores ac negligentiores efficiuntur 
circa dei Christi timorem et gratiam, suaeque ita ?usque ad finem 
salutis obliviscuntur, ac timoris dei efficiuntur immemores. Cum 
enim tribularetur ipse Pharao, invitus dominum cognoscebat, ut 
scriptum est*. Cumque iterum dimittebatur a deo, revertebatur ut 
canis! ad suum vomitum. Ideoque omnium paganorum, Iudaeorum, 
haereticorum divitumque animae *ac peccantium pariter in pro- 
speritate contemptrices dei reperiuntur interdum; ideo eruditio? 
utilis est humano generi in omnibus atque salutaris, dicente pro- 
pheta^, Bonum muhi est, domine, quod hwmiliasti me, ut discam tu- 
stificationes tuas; et iterum! de obiurgatione, Cwm occidebat , in- 
quit, dominus ludaeos, tunc inquirebant eum, et. vigilabant "αὐ 
eum. Non itaque dicit beatus apostolus, ut non curramus aut non 
velimus* servire deo, sed primum debemus nostra currere volun- 
tate!, deinde non cum praesumptione et iactantia, quasi nostra vir- 


9. hoc om. 4. 
bricius. 


3. usque om. 4. 4. ac om. b, — 5. ad deum suspicatur Fa- 


b. Indurans indurabo] Exod. IV. 21. 
piTIN ὋΝ et VIL 3. PrÜSDN ὍΝ, ἐγὼ 


σχληρυνῶ.  Philastrius ex memoriae 
lapsu pro zndurabo scripsit indurans 
indurabo. (F.) 

c. apostolus] Rom. IX. 16. ,"Ag« οὖν 
οὐ τοῦ θέλοντος, οὐδὲ toU τρέχοντος. ἀλλὰ 
τοῦ ἐλεοῦντος θεοῦ," quo in loco parono- 
masiam trium vocum  hebraicarum 
y mu6mmnotat Mericus Casau- 


bonus Diatriba de Linguis p. 84. et in 
notis ad Optatum lib. 2. cap. 20. (1) 

d. omnem virtutem meam] Exod. IX. 
16. et Rom. ΓΧ.11., “Ὅπως ἐνδείξωμαι ἐν 
σοὶ τὴν ἰσχύν μου." Omnem Philastrius 
explicandi eausa adiunxit. (1) 

e. ut scriptum est] Exod. VIIL. 8. et 
25. IX. 21. X. 24. (F.) 

f. ut canis] Prov. XXVI. 1l. et 
Zur, IL ult. (EF 


v. eruditio] Per afflictiones et cala- 
mitates. (F.) 


h. dicente propheta] Psal. CXIX. ΤΙ. 
» Αγαθόν μοι ὅτι ἐταπείνωσάς ue, ὅπως ἂν 
μάθω τὰ δικαιώματά σου." (F.) 

i. et iterum] Psal. LXXVIII. 84. 
» Ὅταν ἀπέχτεινεν αὐτοὺς, ἐζήτουν αὐτὸν 
χαὶ ἐπέστρεφον χαὶ ὥρθριζον πρὸς θεόν." 
Unde suspicetur aliquis Philastrium 
scripsisse ad deum, pro ad eum. (1) 


k. non curramus aut non velimus] 
Quando dixit non esse currentis nec 
volentis Rom. IX. 16. , Est enim. Chri- 
stiani hominis," inquit Optatus II. 20. 
»quod bonum est velle, et in eo quod bene 
voluerit. currere, sed homint mon est 
datum perficere, ut post spatia quae 
debet homo implere restet aliquid deo, 
ubi deficienti succurrat." — (F.) 

l. prinum debemus nostra currere 


Cap. CXXIX. 
(Cap. CXXVI.) 


PHILASTRI 


138 


tute et iustitia 5condigne, et non Christi mereamur salvari clemen- 
tia; qui enim currit cum superbia et praesumptione, non a deo spe- 
rat praesidium, quantum ex sua conversatione sibi praesumit iu- 
stitiam. Et currere itaque et velle nos docet beatus apostolus, in- 
que nostra voluntate esse, ut in ipso cursu bonorum operum in hu- 
militate perseveremus, ac tunc demum speremus salutem posse ab 
ipso domino adipisci, ut ait dominus: /7f cum feceritis omnia, dicite 
quod servi sumus nequissimi" ; et: SV iustus viz saluatur" , pecca- 
tor et impius * ubi apparebit? Ergo sunt in nobis quaedam in qui- 
bus eurrendum est. Sunt autem maiora quae a deo speranda et 
impetranda sunt, ut ait apostolus?: Nescitis quid. petatis. Ut puta 
si quis dixerit, Possum esse martyr, Possum esse apostolus, et non 
dicit, Si deus Christus voluerit, quod ab eo incrementum id mune- 
ris et gratiae quippe confertur, non vana hominum praesumptione 
atque iactantia comparatur. Tentantis est enim hominis voluntas 
huiusmodi ac praesumentis, non quaerentis ?ac supplicantis ut tan- 
tam consequi mereatur dignitatem. 

Sunt quidam haeretici, ut Manichaei ἃ et Gnostici et Nicolaitae" 
et alii, qui de beato David audent dicere !quod non Christi pro- 
pheta fuerit^, neque doctor et commentator divinarum omnium 
scripturarum", sed humanae cantationis* ac secularis rei conscri- 
ptor extiterit, cum caelestis gratiae atque arcani salutaris Christi 


6. condigne, et non 4, condigna, ut non Bac. condigna, non ὦ. — 7. quo ap- 
pellabit 4. — 8. ac supplicantis 4. et supplicantis c. supplicantis Ba. 

Cap. OX XIX. n abc. inscriptum est HAEgRESIS NEGANTES (NEGANS P.) DAVID 
CHRISTI PROPHETAM ESSE. — 1. quod Christi propheta domini non fuerit A. 


voluntate] Ipsum etiam velle, operante — XXVI. 6.ait Gnosticos tam veteri quam 


in nobis domini gratia Philipp. II. 13. 
( Fabr.) 

m. servi sumus nequissimi] Luc. 
XVIL. 10. ἀχρεῖοι, servi inutiles supra c. 
123. (F.) 

n. Siiustus vix salvatur] Proverb. 
XL ult. supra c. 122. (F.) 

o. ut ait apostolis] Luc. XX. 22. Οὐχ 
οἴδατε τί αἰτεῖσθε." (1) 

Cap. CXXIX. — a. Manichaei] Qui 
legem et prophetas repudiabant, ut con- 
stat ex Augustini lib. contra Adversa- 
rium Mosis et prophetarum. Τὴν λε- 
γομένην παλαιὰν ἅπασαν ἱστορίαν ἐχβάλ- 
λουσι, ait de Manichaeis Alexander Ly- 
copolita p. 195. (F.) 

b. et Gnosticiet Nicolaitae] Fortasse 
legendum et Gnostici Nicolaitae, nam 
Epiphanius XXVI. 1. Gnosticos τῷ Νι- 
χολάῳ συνεζευγμένους testatur. Idem 


novo usos testamento, sed eum qui in 
veteri locutus est testamento abdicare. 
Igitur quando aliquid reperiunt quod 
dogmati ipsorum adversatur, illud ab 
spiritu huius mundi profectum causan- 
tur, ,0tt τοῦτο ἀπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ 
χοσμιχοῦ λελάληται." (.) 


ὁ. quod non Christi propheta fuerit] 
Licet ἃ prophetis et lege distinguuntur 
psalmi Luc. XXIV. 19. 44., tamen di- 
serte David propheta vocatur Matth. 
XXVII. 35. et Actor. IT. 30. (FF). 


d. divinarum omnium scripturarum] 
Respicit ad verba 2 Tim. III. 16., ubi 
apostolus ait omnes seripturas πᾶσαν 
γραφὴν adeoque Davidis etiam scripta 
esse divina ac θεόπνευστα.  (F.) 


e. humanae cantationis] Ut alii qui- 
libet poétae.- (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


139 


domini ipse meruerit prae multis humano generi mysteria praedi- 
care. Sicut enim sanctis aliis diversam tribuit Christus dominus 
gratiam, ita huie maiorem concessit scientiam, dicente dominof, 
Dabo ?vobis sancta David fidelia; et*, Inveni David filium Iesse, 
hominem qui faciat omnia quae sunt in corde meo, dicit dominus. 
Ignorant ergo quod velox ac praepotens commentator hic divina- 
rum extitit seripturarum rex atque propheta David, emissus a do- 
mino, ut quod ante dicebatur praesensque videbatur ?futurumque 
nuntiabatur, haec cuneta brevi collecta humano generi *praedica- 
rentur ab eodem, tribusque in versibus psalmi primi omnem * ve- 
ram virtutem exponeret veritatis praeteritorum, ^instantium atque 
futurorum, omnesque errores cuiusque populi diversaque facinora 
nuntiando, cum dicit, Beatus vir qui non abiit in. consilio émpio- 
ium , id est paganorum , e£ n via peccatorum non stetit, quippe 
Judaeorum, et in cathedra pestilentiae non sedit, utique haeretico- 
rum, atque hinc iam quasi ex fontibus atque materiis copiosis di- 
versa semina iniquitatis humano generi "affutura doceret, ut ?his 
quippe tribus malis, paganitate, Iudaismo et omni haeresi, con- 
temptis atque damnatis sola fides vera, id est patris et filii et san- 
cti spiritus ab omnibus credita coleretur. Zelo enim divino ductus 
beatus David tunc temporis, cum videret homines daemoniis immo- 
lare, ?non deo!, in '? Hierusalem civitate quatuor choros posuit* se- 
cundum mundi " aditus, "^ana septuaginta duo!, quatuor etiam ho- 
minibus positis ex psallentibus atque aream dei custodientibus, 


2. vobis inquit sancta 4. ὃ, futurumque nuntiabatur om. Babc. 4. prae- 
dicerentur b. 5. veram (4)6. verum Bac. 0. stantium 4. 7. adfutura de- 
liceret 4. S. hiis Ba. 9. non deo Ac. non reliqui. . 10. Ierusalem c. 11. actus 


4. 12. Ita libri omnes; quorum Ba. asterisco notati sunt 4n margg. 


f. dicente domino] Actor. XIII. 34. 
ex Es. LV. 9. ,"Oxt δώσω ὑμῖν τὰ ὅσια 
Δαβὶδ τὰ πιστά." (F.) ^ 

g. et] Aetor. XIII. 22, ,Eópov Δαβὶδ 
τὸν τοῦ Ἴεσσαί, ἄνδρα xat τὴν χαρδίαν 
μου, ὃς ποιήσει πάντα τὰ θελήματά μου." 
ex Psal. LXX XIX. 206. (F.) 

h. in consilio impiorum] Psal. I. 1. 
, Ev βουλὴ ἀσεβῶν, ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν. 
ἐν χαθέδρα λοιμῶν." [Adde Constitut. 
Apostol. lib. II. ὁ. 011] (&:) 

i. non deo| Vocabulum deo in supe- 
rioribus editt. desideratur, quod sensus 
necessario postulat. (1) 

k. quatuor choros posuit] 1 Chron. 
XXV. 1. numerus universorum tradi- 
tur 288. qui prodit ex quater repetitis 
12, tot enim erant in unoquoque choro. 
( Fabr.) 


l. ana septuaginta duo] "Av& όβ. ut 
Luc. IX. 3. et X. 1. ἀνὰ δύο vel IX. 14. 
ἀνὰ πεντήχοντα. Vel si hoc cui in Latino 
scriptore incredibile videatur, lerendum 
uno septuaginta duo. Ceterum! de tota 
hae ratione musicae sacrae a Davide 
in templo constitutae consulendus Sa- 
lomo van Till, in parte tertia operis 
Belgice primum, deinde etiam Germa- 
nice editi de Musica Veterum ac spe- 
ciatim Hebraeorum, (7.) Apud DuCan- 
gium citatur de hoc Graecae praeposi- 
tionis abusu inter alios Leo Ostiensis 
III. 31. (al. 43): , Sex etiam candelabra 
magna, tres cubitus altitudinis haben- 
tia, de productis ac sculptis argento 
laminis fecit «na sex vel quinque libra- 
rum," i. e. singula quaeque ponderis 
sex vel quinque librarum." 


Cap. CXXX. 
(Cap. CXXVIL) 


PHILASTRI 


140 


undique infinitis etiam aliis extrinsecus. In medio autem ea posita 
psallebat cum populo beatissimus ipse David patriarcha, et incor- 
porationis Christi domini quippe ut testis tantus ac praedestina- 
tus a domino, psalmorum diversa gaudia et laudes pariter non alii 
nisi ^ipsi Christo domino canendo referebat, trinaque vice quoti- 
die" cum orationibus psalmorum etiam !*cantu resonante omni de- 
lectabatur cum populo, divinam Christi praesentiam nuntiando, de- 
que ea re futura gaudia seculo ?promittendo; de quo et dominus 
dignatus est dicere, multos fuisse prophetas et sapientes", οὐ desi- 
derasse videre et audire quae apostoli audire meruerunt et videre. 
Nam quod et Graecorum ipsa quae videtur esse sapientia !^ex lege 
atque prophetis et specialiter de 17 David sit, secundum tempus? 
omnibus manifestum. Ideoque et poétae aliique sapientes versi- 
bus quod voluere dicere imitando eundem? conati sunt fingere; 
quae argumenta cum de lege atque prophetis sumerent, immutatis 
nominibus cum iura veritatis violare "properant, suae perfidiae 
diversa mendacia seculo seminarunt?. [nde haec ignorantes quam 
plurimi seculares homines atque imperiti ?temporalitatis pagana 
mendacia" potius quam salutaris Christianae legis antiqua et vera 
arcana desiderant colere ?! atque sequi firmagnenta. ??Ex suis ita- 
que vanitatibus, id est ex Graecorum historiographis potest quis 
cognoscere quam sit temporalis vana sapientia Graecorum, quae 
cum paulatim cognoscitur ?a suis, sine dubio spernitur, calcatur 
atque quotidie condemnatur. 

Sunt alii haeretici qui de inaequalitate psalterii errorem patiun- 


13. ipsi om. hb. 14. cantu resonante «4. cantore sonante reliqui. 15. praemit- 
tendo 4. 16.etexlege.4. 17. Davide (.4)^. 18. est manifestum 4. 19. pro- 
perarent b. 20. temporalitas 0. — 21. ac.4. 22. Et(4)0. — 29. a suis, sine 
dubio spernitur om. 4. 

Cap. OX XX. in abc. inscriptum est HAERESIS DE PSALTERII INAEQVALI- 
TATE. — 


m. trinaque vice quotidie] Mane et 
vesperi, ac quum sacrificium iuge offe- 
rebatur. (.) 

n. prophetas et sapientes] Luc. X. 24. 
,IloXAo0! προφῆται xot βασιλεῖς. (ἢ) 

o. secundum tempus] Gentium poé- 
tae et scriptores etiam antiquissimi, ut 
Homerus, Hesiodus, Herodotus, Mose et 
Davide longe sunt iuniores: ut a vete- 
ribus ecclesiae doctoribus in suis ad- 
versus gentes apologiis diligenter ad- 
notatum. (£F.) 

p. imitando eundem] Hoc fortasse 
minus credibile videbitur iis , qui cogi- 


taverint in quanta ignorantia linguae 
rerumque Íudaicarum versati fuerint 
Graeci et Latini, ne dicam alia longe 
tinnire in eorum carminibus quam qui- 
bus sacra divino spiritu inspirata pa- 
gina Davidis resonat. (F.) 

q seculo seminarunt] Sie supra c. 
122. ,Cum semina impietatis paganae 
non alii nisi illi po&tae' vani et philoso- 
phi deorum dearumque appellationes ho- 
minum sensibus seminaverint," | (F.) 

r. temporalitatis pagana mendacia] 
Recentia minimeque antiqua. Sic saepe 
noster supra c. 109. 111. 118. 119. (1) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


141 


tur non modicum, aestimantes 'totum librum psalterii non esse 
?David?, et cum historiam quaerunt per ordinem, inveniunt inae- 
qualitatem", id est ut quae novissima, prima, et quae prima, no- 
vissima esse posita pervident, non modicum scandali patiuntur. 
?Nam in tertio psalmo* persecutionem * patitur a filio, et in cente- 
simo plus? contra allophylum* ?pugnando disseritur; cum inveni- 
mus primum pugnasse eum! cum Goliath ^in sua iuventute, a filio 
autem suo? in senectute postea bellum sustinuisse. Et quamvis 
haee spiritaliter de Christo intelligenda sint, tamen et historiam 
inquirentes studiose de eodem beato propheta non parvo offendi- 
culo perturbantur. Quia ergo et post septuaginta duos psalmos de- 
fecisse dicit" hymnos David *scriptura psalmorum, et postea ?ite- 
rum eiusdem titulatio! in multis psalmis nuntiatur, et de hoc quae- 
runt, cur ita sit positum, nescientes quod beato regi atque prophe- 


l. omnem A. 
om. b. 


om. b. '"4.scriptoris (.A)b. 


Cap. CXXX. — a. totum librum psal- 
terii non esse David] Duo licebit hoc 
loco annotare, primo, falli virum eru- 
ditum, qui in Vitis Scriptorum Diblico- 
rum germanice editis parte IX. p. 404., 
D. Brochmandum testem laudans, ait 
a Philastrio haereticis annumerari quis- 
quis affirmet omnium psalmorum Da- 
videm esse auctorem: nam Philastrius 
haereticis adscribit eorum sententiam 
qui non omnes psalmos a Davide scri- 
ptos sibi persuadent. Deinde hoc ipsum, 
quod haereticis tribuit Philastrius, neu- 
tiquam est haereticum, sed verissimum, 
multisque etiam Philastrii aetate pro- 
batum catholicis ac probatis doctoribus 
ecclesiae, ut Hilario atque Hieronymo, 
ne aliosinfinitosin praesenti memorem. 
(Fabr.) 

b. inveniunt inaequalitatem] Ordinis 
perturbati ἀνομαλίαν. ut ipse hoc statim 
interpretatur. Sane ab Esdra librum 
psalmorum non digestum ordine tem- 
poris quo scripti sunt, sed alio ordine 
quocunque, fatentur scriptores doctis- 
simi et intérpretes sacrarum litterarum 
etiam antiqui, ut Eusebius in Psalmos 
» 1. ,Παρατηρητέον δὲ ὅτι μὴ χατὰ ἀχο- 

ουθίαν τῶν τῆς ἱστορίας χρόνων ἣ τῶν 
ψαλμῶν σύγχειται τάξις." Adde eundem 
p. 208. 214. etc. Theodoretus in Aucta- 
rio Garneriano p.93. 4,02 χαθὼς ἐλέχθη- 
σαν οἱ ψαλμοὶ ἐξετέθησαν, ἀλλὰ χαθὼς 
εὕρηνται." Quod vero illustris Huetius 


ὦ, David beatissimi et cum 4. 
9. Rescribendum videtur pugna disseritur ve/ pugnans disseritur. 
8. iterum om. 4. 


9. Non 5. — 4. patitur 


6. in 


p. 932. Demonstrationis Evangelicae eo 
ordine putat esse positos psalmos, quo 
fuere in templo secundo decantati, con- 
iectura est, neutiquam res certa et ex- 
plorata. (F.) 

c. in tertio psalmo] Cuius inscriptio, 
» Ῥαλμὸς τῷ Δαβὶδ, ὁπότε ἀπεδίδρασχεν 
ἀπὸ προςώπου ᾿Αβεσσαλὼμ,, τοῦ υἱοῦ αὐ- 
109." Similis est inscriptio Psal. CXLIII. 
» Τ᾽αλμὸς τῷ Δαβὶδ, ὅτε αὐτὸν ὃ υἱὸς xa- 
TeOuoxstL"  (F.) 

d. et in centesimo plus] Hoc est in 
Psalmo CXLIV., qui est ultra centesi- 
mum, ,:6 Δαβὶδ πρὸς vov Γολιάδ. Sic 
supra c. 111. a»: OCOCLX XX plus te 
c. 106. ,quadringentos iam plus annos." 
( Fabr.) 

e. contra allophylum] Philistaeum, 
ut supra p.26. (F.) 

f. pimum pugnasse eum] 1 Sam. 
XVIH. Ὁ 

2. a filio autem suo] 2 Sam. XVIII. 
(Fabr.) 

h. defecisse dicit] Post Psalm. LX XII. 
subscribitur: ,ἐξέλιπον οἱ ὕμνοι Δαβὶδ 
τοῦ υἱοῦ ᾿Ιεσσαί," quae videtur esse nota 
clausulae librisecundi, cum totum psal- 
morum opus divisum fuerit olim in li- 
bros quinque. (F.) 

i. eiusdem titulatio] Etiam post Psal- 
mum LXXII. multi Psalmi diserte in 
titulo praeferunt Davidis nomen, ut 
LXXXVI. XCI. XOIII. XCIV. XCV., 
aliique quam plurimi. (1) 


Cap. CXXXI. 


(Cap. CXXVIII.) 


149 PHILASTRI 


tae diversa gaudia psalmorum recte a domino impertita sunt. Si 
ergo et aliorum inveniuntur titulationes in psalmis, postea tamen 
summa rerum laudis huic auctori et institutori a Christo concessa 
est, ut prophetae, regi atque patriarchae. De inaequalitate autem 
psalmorum secundum historiam qui interpretati sunt ?auctores ^stu- 
diosissime, hoc dixerunt, quod saepe existente captivitate in Iudae- 
orum populo a gentilibus propter idololatriam, quia cum illis cole- 
bant Iudaei et idola, "inde his* etiam scripturae divinae inquire- 
bantur et comburebantur a gentibus: si quis autem abscondisset 
de psalmis aliquid, existente pace postmodum requirebantur a pau- 
cis sanetis eaedem divinae scripturae, cumque invenirentur, acci- 
pientes postea qui erant illo tempore sapientes '"?quia non erant 
prophetae iam, sed sacerdotes, timore detenti! iuxta quod accipie- 
bant a quibusdam, ita componebant et textum psalmorum et ita 
ordine exponi iubebant. !*Sic ergo secundum historiam inaequa- 
litatis, ut dixerunt multi, causa haec esse videtur. Nam quod spi- 
ritalis in ipsa inaequalitate psalmorum P et aequalis sit Christi scien- 
tia cognoscenda, manifestum est studiosis, ut quod est in primis, 
hoc sit et in medio de Christo itidem, et quod erat postea futurum, 
de eodem ante dictum sit ubique". Ideoque '^apostolus", Christus 
heri et hodie, ipse et in secula, inquit, seculorum. Nam quod spi- 
ritali virtute dicti sint psalmi non est dubium, ut quod ante factum 
est per diabolum de impietate idolorum *, hoe et sub Iudaeis sedu- 
ctione eius commissum facinus monstraretur, et quod ipsius sit 
etiam haereticorum perversitas in fine pullulantium quotidie? non 
ignorat ecclesia !' catholica. 

Sunt haeretici contraria sentientes, !libro Geneseos * ?quod do- 
minus dixerit ad Cain, Peccasti, quiesce, ad te conversio tua*?, et 


9. auctores om. abc. — 10.studiodissimi 4. 11. inque his (hiis Ba.) /ibri 


omnes. 12. quia om. 4. 18. Si 4. 14. inaequalitas 4. ^15. et aequalis 
sit 4. aequalitas sit re//qui. ^16. apostolus ait 4. 17. quippe catholica prae- 
dicans .4. 


Cap. OX XXL ἐπ ac. inscriptum est HAERESIS DE PECCATO CAIN., 2n ὦ, HAE- 
RESIS DE EO QVOD DICTVM EST CAIN TY DOMINABERIS ILLIVS. 1. in libro A. 
2, quod -Aa^. quo Bc. 


k. inde his] Olim placuerat ἐμ aliis, 
h. e. inter alias res. Anacoluthon sane 
tale est quale ne in hoe quidem scri- 
ptore expectari aut ferri posse cen- 
seamus. 

l. timore detenti] Hoc est religione 
detenti. 

m. ubique] Sie infra p. 256, [H. e. 
e. 135.] (F.) | 

n. Ideoque apostolus] Hebr. XIII. S. 


» Insoüc Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὃ αὐὖ- 
toc χαὶ εἰς τοὺς αἰῶνας." 

o. de impietate idolorum] Ethnicis, 
Iudaeis et haereticis oppositam coele- 
stem ac veram fidem a Davide, Phila- 
strius supra cap. 126. ex primis ' psalmi 
primi verbis annotavit, ad quae prae- 
senti etiam loco respicit. (Pp) 

p. quotidie] Sie suprac. 118, (F.) 

Cap. CXXXI. — ἃ. conversio tua] 


DE HAERESIBUS LIBER. 


143 


tu eius dominaberis. Cum enim dicit, T'« ipsius dominaberis, pu- 
tant quod dixerit ei, Tu eris dominus fratris tui». Et quamvis si 
ita quis senserit, quia maior natu erat Cain quam Abel frater eius, 
quia et in lege maiores natu ?maiores erant et honore*, id est pri- 
mogeniti, non autem *hic dicit, T'u eius donunaberis, ?quasi Eris 
dominus eius, quod est in omnibus contrarium. Si enim ita esset, 
quomodo dabat in eum mortis sententiam" dominus, *quod suum 
occiderat fratrem, sicut scriptum est? Non ergo *ita dicit scriptura, 
dominari illum fratri suo, ut eum interficeret, sed, Dominaberis co- 
gitationi tuae malae utique, quae est in arbitrio tuo, ut cuiusque 
hominis arbitrio atque voluntate?^, ?ut proiiciat de corde suo ma- 
lam cogitationem immissam a diabolo*, aut non proiiciendo crimen 
incurrat perpetuum. Ut perserutator enim cordis et animi hominis 
Christus? dominus occulta ipsius ?pervidens arguebat quod cogi- 
taverat, et monebat ne faceret illud sceleris, inque hoc viam parri- 
cidii seculo seminaret^. !?Quod et in evangelio dictum est: S? Àa- 
bes adversus fratrem tuum dram, vade reconciliare, et sic postea 


24 


6. quia 4. 7. hic A. 


10. Quo 5. 


Imo conversio sua sive eius, Genes. IV. 
1. Ἥμαρτες, ἡσύχασον. Πρὸς σὲ ἀποστρο- 
φὴ αὐτοῦ, καὶ σὺ ἀρξεις αὐτοῦ."  (F.) 

b. Tu eris dominus fratris tui] Hanc 
expositionem quam Philastrius haere- 
sibus adscribit, tuentur viri doctissimi 
Bonav. Cornelius Bertramus c. 1. Lu- 
eubratt. Franckenthalens Io. Lighfoo- 
tus Opp. Posthum. p. 91., Guil. van der 
Muylen diss. de Die Mundi et Rerum 
omnium Natali, Ceneus in Specimine 
versionis bibliorum Gallice edito, alii- 
que. Non tamen ita Dominum Abelis 
Cainum faciunt, ut inde ei licuerit fra- 
trem minorem natu occidere, sed ut per 
poenitentiam, velut postliminii iure ei 
restitueretur primogeniturae praeroga- 
tiva, cuius iacturam peccando fecisse 
videbatur. (F.) 

c. in lege, maiores natu erant et ho- 
nore] Erant et honore maiores. Vide 
interpretes ad Genes. XXV. 31. XLIII. 
33. Dan. Lundium diss. de Primogeni- 
tis Hebraeorum, Upsal. 1703. Outra- 
mum lib. 1. deSaerific. c.4. Vitringam 
Observ. Sacr. II. 2. seq. Witsium Misc. 
Sacr. T. 1. et Salom. Deylingium parte 
2. Obs. Sacrar. p. 48, (F.) 

d. dabat in eum mortis sententiam] 
Non mortis proprie, vide Genes.IV. 15., 


5. maiores erant 445. erant reliqui. 
8. ut ego. aut Jibri omnes. 


4. huic ὁ. hoc 4. 5. quia A. 
9. praevidens (.4)b. 


sed, , Maledictus, inquit, eris super ter- 
T3... Ml. 11... (E.) 

e. ut cuiusque hominis arbitrio et 
voluntate] Vide supra c. 26. et c. 125. 
(F'abr.) 

f. immissam a diabolo] Communis 
haec sententia doctorum veteris eccle- 
siae, vide Eugubinum VIII. 29. de Pe- 
renni Philosophia, interpretes ad Ioh. 
XIII. 2. Actor. V. ὃ. et 1 Paralip. XXI. 
1. et D. Io. Fechtii, τοῦ μαχαρίτου, diss. 
de Suggestionibus Satanae. (F.) 

g. perscrutator enim cordis et animi 
hominis Christus] Vide interpretes ad 
Ioh. II. 25. Matth. IX. 4. XII. 25. Luc. 
X382. VI, 9. IX, AT. (1.2 

h. seculo seminaret] Hoc est, malo 
exemplo veluti semen sceleris sparge- 
ret. Libenter hoc sensu vocabulum se- 
minare usurpat noster, ut supra c. 126. 
»8uae perfidiae diversa mendacia seculo 
seminarunt. (F.) 

i. Si habes adversus fratrem tuum 
iram] Ita utcunque reddit Philastrius 
quod apud Matthaeum V. 23. est, si me- 
mineris fratrem tuum habere aliquid 
adversus te: ,"E&v μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός 
σου ἔχει τι χατὰ σοῦ - ὕπαγε - διαλλάγηθι 
τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ τότε ἐλθὼν πρόςφερε 
τὸ δῶρόν σου." (F.) 


PHILASTRI 


144 


offeres munus tuum. Et David itidem* ait, Irascimint et nolite pec- 
care. Et qui modus sit, Jrascimini οὐ nolite peccare, ipse subse- 
quitur disserens!: Qwae dicitis n cordibus vestris, et in cubilibus 
vestris, conpunginuni. Solomon etiam": S ascenderit spiritus ?ni- 
mici dominantis in te, ne des ei locum ut 4n te habitet. Et 11 domi- 
nus?: Qué irascitur fratri suo sine causa, reus erit " iudicii. Ideo- 
que pellendam cogitationem ex suggestione inimici dominus edo- 
cebat ilico, ne cum diu sit in homine, ad perpetrandum facinus 
eum provocet proniorem. m 
Est haeresis quae non recte intelligit de Cain, quod post “Ἢ » 
cidium, quod commiserat, rogat dominum mori potius quam dimitti, 
dicens ita: Maior causa est si dimissus f'uero?, et erit omnis qui 
invenerit me, interficiet me. Sed dominus per eum unum omni hu- 
mano generi velut generalem docendo modum per patientiam tri- 
buebat bonitatis suae indulgentiam copiosam, ut iam desinente sce- 
lere bonorum operum fructuositatem sequerentur, certamque ab eo 
cuncti cognoscerent amplectendam, dicente domino^, Nolo mortem 
peccatoris , Aquam ut revertatur et vivat, ut tanti sceleris cunctis 
per eum patesceret paenitentia, inque ea indulgentia pariter co- 
piosa, ut paenitentium iam bona fructuositas hortamento dei mon- 


Cap. CXXXII. 
(Cap. CXXIX.) 


11. dominus ait 4. 12.iudicio 4. 19. animi ὁ. 
Cap. CXXXIL 2n abc. inscriptum habet DE CAtN PECCATO HAERESIS QVARE 
DEVS EI VITAM CONCESSERIT, — |]. sed ut ὁ, quantum ut 4. 


k. Et David itidem] Psalm. IV. 4. ad 
Ephes.IV.26. ,'Ogytteo0c xoX μὴ ἁμαρ- 
τάνετε. (F.) 

l. subsequitur disserens] ,"A λέγετε 
ἐν ταῖς χαρδίαις ὑμῶν, ἐπὶ ταῖς χοίταις 
ὑμῶν χατανύγητε."  (F.) 

m. Solomon etiam] Ecclesiastae X. 4. 
» Ἐὰν πνεῦμα τοῦ ἐξουσιάζοντος ἀναβῇ ἐπὶ 
σὲ, τόπον σου μὴ ἀφῇς." (1. 

n. Et dominas] Matth. V. 22. Πᾶς 
ὃ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ εἰχῇ, ἔνο- 
χος ἔσται τῇ ptos" ΠΙπα εἰχῇ sine causa, 
quod in multis codicibus abest, iam suo 
tempore in latinis quibusdam Hierony- 
mus reperit. Io. Cassianus tamen VIII. 
20. ,Superfluum est sine causa, et adie- 
ctum ab his qui ainputandam causam 
pro dustis causis minime putaverunt, 
cum utique nullus quamlibet absque ra- 
tione commotus, sine causa dicat se 
irasci," Sed videtur etiam legisse Ire- 
naeus II. 56, et IV, 31., etsi omittit IV. 
21. Legit et Cyprianus et Auctor Ope- 
ris Imperfecti homil. 11. et Chrysosto- 


mus ad Matthaeum homil. XVI. p. 200. 
et homil. VI. de Laudibus apostoli Pauli 
T. 2. edit. novae p. 511. Legitur etiam 
in apophthegmatibus Patrum apud Co- 
telerium T. 1. Monument. p. 622. et in 
versione Syriaca et Coptica. Defendit 
etiam Olariss. Vir Io. Henr. Maius libro 
tertio Observationum Sacrarum p. 90. 
quod convenire illud observat Iudaeo- 
rum scitis, qui apud Maimonidem in 
Canonibus Ethicis sapientiae discipu- 


lum vetantirasci nisi PER "34 5s, ob 


rem magni momenti, | (F.) 


Cap. CXXXII. — a. Maior causa est 
si dimissus fuero] Genes. IV. 4. , Μεί- 
ζων ἣ αἰτία μου τοῦ ἀφεθῆναι με." Sen- 
sus est, malor culpa mea est quam ut 
dimitti impunis possim. Sed illi, quos 
reprehendit Philastrius, ita haec verba 
sunt interpretati: maiore poena afficior 
si dimissus fuero, ac si legissent τῷ 
ἀφεθῆναὶ με pro τοῦ ἀφεθῆναι. (1) 

b. dicente domino] Ezech. XX XIII. 
11. supra e. 89. (1...) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


145 


straretur hominibus, quo eam ?pervidentes salutem potius quam 
mortem sibi desiderent acquirendam. Unde veluti suus accusator 
atque iudex cum ex parte gignitur Cain, dicens quod commiserit 
fratricidium', audire a domino meruit, ut, si fructus bonorum ope- 
rum de cetero eum ?sequeretur, remissionem tanti sceleris esset 
sine dubio accepturus, nullumque metum mortis inferendae iam 
suspicaretur sibi ab aliquo affuturum. Insuper etiam *eo signum* 
acceperat, ne occideretur? ab aliquo, ?ecumque his etiam septem 
poenas perpeti*, si *qui hominum ausus fuisset in eum manus inii- 
cere, caelesti sententia 'definitum. Ipsa enim veluti paenitentia 
ficta, non vera inventa est, cum audit a domino: Omnis qui occide- 
rit Cain, septem vindictas persolvet. Unde et signum accipere me- 
ruit propter paenitudinem, si tamen digna bonorum operum iam 
eum fructuositas sequeretur. Sed non invenimus fructum $bonum 
in eo paenitentiae usque fuisse, quanto magis de genere illius omnem 
impietatem potius pullulasse, *qui post eum haeredes impietatis 
paternae et immanitatis tanti sceleris existentes, cum non malo- 
rum suorum paenitudinem gerere voluissent, annuntiante eis Noé 
beatos, perseverantes in scelere diro mortis interitu per diluvium 
perierunt, exceptis octo animis"! tantummodo tunc temporis, 


2. praevidentes ὁ. 3. sequerentur (L4)b. 4. eo ego. et libri omnes. |. 5. cum- 

qua his ego. eumque his (hiis Ba.) Bac. eumque ὦ. Prob. Galeardus. cum his A. 

. quis (.4)b. — 1. definitum est. In ipsa.4. ὃ, bonum «4. bonorum re£iqui. 
9. quiom..A. 10. exceptis .45. excepto reliqui. 


c. etiam eo signum] lta rescripsi 
pro vulgata etiam et signum, quae ferri 
posse non videbatur. Quemadmodum 
iam feci supra cap. 88. In eis quae se- 
quuntur verba cumque his (ἢ. e. insuper) 
iunge cum caelesti sententia definitum. 

d. signum acceperat ne occideretur] 
Genes. IV. 15. Hoc ipsum pro signo li- 
cet accipere, quod non interficiendum 
Cainum esse deus fidem ei fecerit. Con- 
fer quae notavi in Codice Pseudepigra- 
pho Veteris Test. p. 115. 116. et Ioh. 
Christoph. Ortlobii diatribam de Signo 

Jaini, editam Lipsiae A. 1701. (F.) 

e. septem poenas perpeti] Targum 
Uzielidis Genes.IV. 15. , Quisquis inter- 
fecerit Cain, per septem generationes 
ultio sumetur ab eo." Aliter poenas sep- 
tem peccatis totidem Caini responden- 
tes exponit Suidas in Κάϊν, secutus Epi- 
phanium de numerorum mysteriis T. 2. 
p. 907. seq. (Ὁ) 

f. accipere meruit] 1. e. accepit. Ita 


mereri et ἀξιοῦσθαι antiquis scriptoribus 
frequenter usurpatur, ut notarunt Gro- 
tius ad Matth. VI. 1. et Is. Vossius ad 
Ignatium p. 293. Sic infra hoc capite: 
»Qui meruerunt procellam soli tanti pe- 
riculi evitare." Etp.2'18. ,audire a do- 
mino meruit."  (F.) 

g. annuntiante eis Noé beato] Unde 
δικαιοσύνης χῆρυξ ille dieitur 2 Pet. II. 5. 
(Fabr.) 

h. exceptis octo animis] Ita correxi 
cum ed. Lugd., cui suffragari videtur 
cod. Sangerm., quamquam non diserte 
de hoc affirmatum invenio. Galeardus 
defendere conatus est veterem scriptu- 
ram ex proprietate linguae Italicae, qua 
quidem dicatur ,eccetto otto anime." 
Mirifice. Praeterea adire nos iubet Ba- 
luzii notas ad Reginonem pag. 591. ad 
Gratianum p. 514. itemque ad Capitula- 
ria Regum Francorum tom. II. p. 1999. 

i. excepto octo animis] 1 Petr. III. 
20. Lugd. exceptis. (F.) 

10 


Cap. CXXXIII. 
(Cap. CXXX.) 


Cap. CXXXIV. 
(Cap. CXXXI.) 


PHILASTRI 


146 


τ qui de genere sanctorum fuerunt editi, qui meruerunt procellam 
soli tanti periculi devitare. 

Est haeresis quae stellas infixas? putat esse in ! caelum, non de 
thesauris locisque absconditis^ atque a deo dispositis in vesperum 
iussu divino repente procedere, statutisque horis suo ?lumine cur- 
sum ministeriumque indictum agnoscere; quod contrarium alienum- 
que fidei catholicae invenitur, si ita quis senserit, magisque paga- 
nae vanitatis et philosophorum inanis sententiae quam Christianae 
scientiae habere consortium demonstrabitur. Scriptura enim omni- 
potentiam dei ita edocet, ut in brevi e diversis thesauris concurrere 
atque discurrere sidera nuntiaverit, ornamentoque caeli ?noctique 
ut lucis causa ex parte sint a deo praestita atque commodata, di- 
versisque horarum spatiis velut ad sua loca rursum redire statuta 
sint, ut e quibus locis exire iubentur quotidie, ad ea loca reverti 
iterum praesidente angelo* et compellente cursum debitum prae- 
terire nullo modo possint, hincque *effusa Christi clementia omni 
manifestaretur humano generi, qui iustis et iniustis in hoc mundo 
parem concesserit gratiam bonitatis annuntians, qui Solem suum" 
oriri facit super vustos et intustos , et pluit. super bonos et malos: 
et, Noverunt sidera, inquit, tAesauros suos? , et cursum dispositum 
quotidie. 

Sunt quidam haeretici qui de veteri testamento multa reprobant, 


11. qui 4b. quae reliqui. 

Cap. OXXXIII. 22 abc. ?nscriptum est DE srELLIS COELO INFIXIS HAERESIS, 
— ]l.caelo 4. 2. volumine .4. — 3. noctisque (47. 4, effusa Christi cle- 
mentia omni manifestaretur om. «4. ; 

Cap. CX XXIV. in abc. inscriptum habet HAERESIS VETERIS TESTAMENTI MVLTA 
REPROBANS. — 


Cap. CXXXIII. — a. stellas infixas] 
Ut immobiles sint, quod refellit etiam 
Chrysostomus in Genes. L. 17. , Cum 
audimus, posuit deus stellas 4n firma- 
mento, absitut cogitemus quod deus astra 
coelo infixerit, nam videmus ea moveri, 
et unumquodque eorum de loco ad lo- 
Cum transeundo cursum, suun peragere." 
Vide Sixtum Senensem lib. V. Bibl. 
Sanctae annotat. 14, (F.) 

b. de thesauris locisque absconditis] 
Ut Ps. CXXXV. 7. ,'O ἐξάγων ἀνέμους 
ἐχ τῶν θησαυρῶν αὐτοῦ." Vide Suidam 
in Θησαυροί. (F.) 

c. praesidente angelo] Ab angelis 
motus admirandos orbium coelestium 
regi docueruntnon pauci olim e Iudaeis, 
quibus assentiuntur etiam Maimonides 


in More Nebuchim II. 4. et Abarbanel 
ad Esaiae VI. Eadem multorum e Chri- 
stianis fuit sententia, ut Cosmae Indo- 
pleustae lib. 2. p. 150. 155. et multis 
aliis locis, nec non Theodori Mopsue- 
steni, quem eo nomine reprehendit Io. 
Philoponus lib.1. de Creatione c. 12. (F..) 

d. e solem suum] Matth. V. 45. 
» Tov ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς 
xo ἀγαθοὺς, χαὶ βρέχει ἐπὶ διχαίους xol 
ἀδίχους." (1) 

e. Et, Noverunt sidera, inquit, the- 
sauros suos] Non memini haec ipsis 
verbis ita legi in sacris literis. At in li- 
bro Sapientiae VII. 15. mentio thesauri 
ἀνεχλιποὺς et deinde vers. 19. celebran- 
tur ,τροπῶν ἀλλαγαὶ, μεταβολαὶ χαιρῶν, 
ἐνιαυτῶν χύχλο: χαὶ ἀστέρων θέσεις." (F.) 


Li 


DE HAERESIBUS LIBER. 


141 


id est ! Solomonis ?Ecclesiasten?, paucis quidem conscriptum sen- 
tentiis, omnem ?tamen thesaurum caelestis scientiae quaerentibus 
continentem. Nam quod omnibus sapientior prioribus sit ipse sal- 
vator testatus est". Cum legunt ergo: Ommia vanitas vanitatis, 
*guae sub caelo sunt*; et: ὃ Desideravi habere*, ut dictum est, di- 
versa; ei: Deus mihi dedit, inquit, e ecce omnia vanitas vanitatis : 
solum tamen hoc postea addit esse a deo*, ut si quis manducet et 
bibat et benefaciat animae suae. Quod si hanc escam solum aut 
hunc potum dixit esse istius seculi *utilem quae carnalis est, nihil 
autem futurae vitae immortalis aliud "nuntiavit, in vanum hominum 
labor impenditur; ergo quod ait apostolus^ de quibusdam: Man- 
ducemus et bibamus, cras enim moriemur; quod profecto pagano- 
rum et Epicureorum est talis haeresis, quae vitae pecudum com- 
paratur. Ideoque /Tomo in honore cum esset!, non intellezit, compa- 
ratus est pecudibus insipientibus. ? Solomon itaque et carnalem 
vitam hominum a deo concessam in multis divitiis nuntiavit, et fu- 
turam angelorum gloriam nihilominus in studiosis inesse paucis 
desiderantibus et credentibus praedicavit. Si enim et dives in hoc 
seculo bene operatus fuerit, necesse est ut et illic futurae vitae con- 
sortium consequatur. Sicut enim et haec terrestris esca a deo data 


1. Salomonis Ecclesiastem 5. 
tem 4. 4. quae om. (44). 


tiabit reliqui. 


Cap. CX XXIV. — a. Solomonis Ec- 
clesiasten] Iudaeos et Christianos quos- 
dam divinae Eeclesiastis auctoritati cum 
Theodoro Mopsuesteno detrahentes re- 
fellunt Huetiusin Demonstratione Evan- 
gel. Frassenius in Disquisitt. Bibl., Na- 
talis Alexander in Historia Vet. Test. 
Aetate quinta diss. 4. Godfridus Wegne- 
rus de Canonica Auctoritate Eeclesia- 
stae, et prae ceteris Io. Henricus Mi- 
chaelis in accurate elaborata diss. de 
Ecclesiaste Salomonis. Halae Sax. a. 
1116. |. (E) 

b. ipse salvator testatus est] Matth. 
ΧΙ, 4». Luc. XI. 31. optimus salvator 
de sapientia Solomonis egregium fert 
testimonium, omnibus tamen illum sa- 
pientiorem fuisse prioribus, quod ait 
eum Philastrius testari, nusquam diser- 
tis verbis affirmat. (F.) 

c. quae sub caelo sunt] ,'Yzxo τὸν 
12t0v" Ecclesiastae I. 14. (F.) 

d. Desideravi habere diversa] Id. LI. 

o—1l. (F.) 


2, Ecclesiasten librum paucis 4. 
9. Desideravi inquit habere A. 
carnalis est, nihil .4. utilemque carnalem, nihil reZiqui. 
8. pecoribus insensatis 4. 


9, au- 
6. utilem quae 
'(. nuntiavit c. nun- 
9. Salomon 5. 


e. esse ἃ deo] Id. II. 24. (F.) 

f. nuntiavit] Ita scripsi pro nuncia- 
bit. Vocabulo nuntiandi libenter noster 
utitur. Sie infra hoc capite: , Carnalem 
vitam hominum a deo concessam in mul- 
tis divitiis nuntiavit." Atque iterum: 
» Diversam escam gloriamque sanctorum 
hominum nuntiabat." Et rursus: , Vi- 
tamque pereundam nuntiabat.,  (F.) 


£g. nuntiavit] Locis a Fabricio de 
usu huius verbi apud Philastrium pro- 
latis Galeardus addit capp. 5. 80. 110. 


h. apostolus] 1 Cor. XV. 82. Φά- 
γωμεν xoà πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνήσχο- 
μεν." Laconica haec et vetus paroemia 
esse notatur in veteri codice Bibliothe- 
cae Romanae Monachorum 5. Basilii 
apud celeberr. Montfauconum p. 212. 
Diariltalici. (1) 

i. homo in honore cum esset] Psal. 
XLIX.ult. ,"Av0pczoc ἐν τιμῇ ὧν οὐ συν- 
$t, παρασυνεβλήθη τοῖς χτήνεσι τοῖς 
ἀνοήτοις «al ὡμοιώθη αὐτοῖς, ([) 


10* 


Cap. CXXXV. 
(Cap. CXXXIL) 


PHILASTRI 


148 


est, ita οὐ illa caelestis esca de lege desideranda est amplius, fides 
?? quippe Christi domini de lege et prophetis adveniens cupientibus 
gloriosa, quam magis Maria quam Martha elegerat, dicente domino 
maiorem sortem* Mariam elegisse, quae non "'auferretur ab ea. 
Ergo si dixit, Vanitas vanitatis est, quae in seculo sunt, haec uti- 
que transeuntia praedicavit, propter futuram illam gloriam eminen- 
tem ac perpetuam, ut ait apostolus!: Transit enim figura huius 
mundà et gloria. Si autem figura et vita et honor et dignitas mundi 
istius cessabunt et destruentur, illa quippe erit desideranda caele- 
stis et angelica dignitas", quae incorporatione" ac passione et re- 
surrectione quippe est Christi credentibus adventura, quae non 
temporalis, carnalis ac caduca erit, ut ludaeorum secundum litte- 
ram, et aliorum talium pereuntium, in posterum autem nihil ex- 
pectantium. Propter quod dicit dominus?, Operamini escam, quae 
non perit, ?id est ut credatis in me, quem misit pater meus. Ergo 
non :*Solomon de hac esca solum carnali dicebat, de illa autem 
praetermittebat, sed diversam escam gloriamque sanctorum homi- 
num nuntiabat, carnalem quippe primam vitae hominum in prae- 
senti seculo, postque: mortem caelestem illam et angelicam digni- 
tatem iustis et fideli adventuram. Hancque carnalem velut vanam 
et temporalem, Iudaeorum quippe aliorumque talium iustificatio- 
nem, vitamque Ppereundam? nuntiabat, ut umbram esse cogno- 
scerent, vitamque corporis temporalem non multo post decidentem, 
in comparatione quippe caelestis illius ac perpetuae dignitatis, non 
ignorarent. De qua esca ait et propheta?. (Gustate et videte, quia 
suavis est dominus. : 

Est haeresis quae de Canticis Canticorum? ambigit, ipsa itidem 


10. quippe om. 4. — 1l. auferretur B. auferetur re//qui. 12. vanitati ὃ. 
13. id est om. 0. 14. Salomon ὦ. 1. pereundam Ac. per undam reZqui. 

Cap. CXXXV. /n abc. inscriptum est HaAxnESIS DE CANTICIS (CANTICI 6. In 
b. vocabulum hoc omnino desideratur) CANTICORYM LIBRO. — 


» Ἐργάζεσθε μὴ τὴν βρῶσιν τὴν ἀπολλυμέ- 
vov." v. 29. ,ἵνα πιστεύσητε εἰς ὃν ἀπέ- 
στειλεν ἐχέϊνος. (Ε.) ; 

p. vitamque pereundam] Pro peritu- 
ra dixit, ut supra c. 80. (F.) 

4. et propheta] Psal. X X XIV.8. ,l'eJ- 
σασθε xoi ἴδετε ὅτι χρηστὸς ὃ xUptoc." 
(Fabr.) 

Cap. CXXXV. — a. de Canticis Can- 


k. maiorem sortem] , Τὴν ἀγαθὴν με- 
plóx" Lucae Χ. 42, (F. 

l. ut ait apostolus] 1 Cor. VII. 31. 
»Παράγει γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ κόσμου τού- 
του." Verba et gloria Philastrius expli- 
candi causa adiunxit. (/.) 

m. angelica dignitas] Vide cap. 123. 
et 134. 1561. (.) 

n. incorporatione] ᾿Ενανθρωπήσει. 
Ita legendum uno vocabulo, quo sae- 


pius noster utitur ut bis infra cap. 135. 
non duobus, ut editi, ?» corporatione. 
( Fabr.) 

o. quod dicit dominus] Ioh. VI. 27. 


ticorum] Salomonem per hunc librum 
Aethiopissae Reginae blanditum esse 
professus fuit Theodorus Mopsuestenus, 
quod reprehendit Theodoretus. Vide 


DE HAERESIBUS LIBER. 


149 


aestimans non spiritu divino, sed humanarum rerum causa ac vo- 
luptatum hominibus ab eodem praedicata, cum caelestium rerum 
veritas humanae similitüdini comparata genus hominum docuerit, 
sicut scriptum est in evangeliis^, !et ubique*. Christi itaque divina 
in carne praesentia omnes ita docebat, ut amore divino provocaret, 
monitione mulceret, misericordia commoveret, flecteret bonitate. 
Nam ut deus, ostendebat^, ut pater, monebat, ut pastor, ?pascua 
 demonstrabat, ut rex, vincendo inimicum vestigia sequi ostendebat, 
ut sequentes suum ?fratrem*, id est dominum Christum in carne 
advenientem, in triumpho immortalis gloriae et caelestis meriti cum 
eo pariter gratulemur. Ideoque et Cantica dicta sunt Canticorumf 
ut quod ante in lege umbratiliter dicebatur ex parte, in loco Chri- 
sti lam praesentia consummatione mysterii per passionem celebrata 
in supplementum *panderetur, ut cessante umbra caelestis ^iam 
lucis *omni seculo veritas refulgeret, quae corpus et "animum ho- 
minis accenderet atque amore caelesti sensum hominis excitaret, 
Qui ergo vani homines concupiscentiis carnis inserviunt, fingunt 
*aut non posse sentire?, aut si eis exponitur, contemnunt discere, 


l. et ubique om. 5. 


5. iam 4. etiam reliqui. 


2. pascuum 4. 
libris Ba. margo asterisco notatus conspicitur. 
6. veritas omni saeculo A. 


ὃ. fratrem «4. fraternum reliqui. In 
4. credentibus panderetur A. 
7. animam (.4)b. ὃ, aut 


non posse 5, aut posse 4. autem non posse reliqui. 


quae notavi Volum. IX. Bibl. Graecae 
p. 101. Seq." CF.) 

b. in evangeliis] Ut Matth. X XII. 2. 
ubi regnum coelorum regi nuptias filio 
suo paranti comparatur. (11) 

c. et ubique] Etiamin propheticis et 
apostolicis, scriptis ut Ezech. X VI. Eph. 
γεν QR.) 

d. ut deus ostendebat] Patrem quem 
nemo ante viderat. Ioh. I. 18. (7) 

e. sequentes suum fraternum] Le- 
gendum putem sponsum fraternum. Sed 


videntur hoc loco verba quaedam exci- 
disse. (1) 


f. Cantica dieta sunt Canticorum] - 


Sic Threnos Ieremiae Lamentationem 
lamentationum dixit Paschasius Rad- 
bertus. Eleazar princeps principum 
Levitarum appellatur Numeror. III. 52. 
Persis imperitans rex regum  Arta- 
xerxes. Theologia ars «rtium et scien- 
tia scientiarum Gregorio Nazianzeno, 
τέχνη τεχνῶν xol ἐπιστήμη ἐπιστημῶν, 
Thales σοφὸς σοφῶν, sapiens sapien- 
tum "Timoni apud Laértium I. 34. Floro 
Syracusae urbs urbium, Mysi 6ar- 


bari barbarorum. [Κύριος τῶν χυριευ- 
όντων I Timoth. VI. 15. Apoc. XIX. 16. 
βασιλεύς βασιλέων Apoc. XVII. 14. deus 
Philoni ἡλίου ἥλιος pag. 658. de sacrifi- 
cantibus. Caelum νοητὸν οὐρανὸς οὐρα- 
γοῦ pag. 660. Dies expiationis σάββατα 
σαββάτων Levit. XVI. 31. XXIII. 32. 
Chrysost. tom. VI. ed. novae pag. 990. 
Episcopus episcoporum. V. Baluz. pag. 
107. ad Cyprian. Papa pater patrum. 
Idem tom. V. Miscell. p. 338. 340. 341. 
Idem Servus servorum dei pag. 454. et 
passim alibi. Casinensis 45bas abba- 
tum. Vide Chronicon Leonis Ostiensis 
IV. 60. Lugdunensis Archiepiscopus 
Primas primatum. Salmas. Euchari- 
stica ad Sirmondum p. 59. Mens ψυχὴ 
ψυχῆς Philoni Quis Rerum Divinar. Hae- 
res. pag. 982.  Locustae locustarum 
Nahum III. 17. Festum Paschatos ἑορτὴ 
ἑορτῶν Nazianzeno. S. Eucharistia τε- 
λετὴ τελετῶν Dionys.] (1...) 

€. non posse sentire] Non posse se 
capere aut intelligere mysticum illum 
in Cantico sensum. (7.) Facilis esset 
emendatio «o» posse se sentire. Sed 
plura eius abusus in hoc scriptore 


Cap. CXXXVI. 
(Cap. CXXXIII.) 


PHILASTRI 


150 


legisque nolentes virtutem agnoscere non minus Iudaei vel pagani 
iudicandi sunt. 

Alia est haeresis quae dicit mandatum non esse accipiendum^ 
quod Adam pater noster acceperat, neque esse illud virtutis aut 
utilitatis alicuius opinantur, cum sine mandato illo nec lex ! Moysi 
possit accipi, nec Christi agnosci perpetua et effusa gratia atque 
copiosa. Tripliei enim virtute in corpore constitutus omnis homo 
de lege divina docendus ?aut monendus instruitur, utin prima aetate ' 
sub mandato sit secunda sub lege, tertia sub gratia salvatoris; 
ideoque lex ammonitio est potius propter oblivionem mandati pri- 
stini, quod pater noster Adam in primis a deo acceperat in para- 
diso. Ita enim scriptum ?est in lege^: Ne *oblitus mandatum do- 
mini dei tu recesseris ab eo et pereas. Ideo lex ammonitio mandati 
et confirmatio est primi illius. Iterum mandatum et lex Christi ple- 
nam praedicant gratiae bonitatem ac praesentiam salutarem. Ideo- 
que dominus ait^: Ecce qui loquebar in prophetis, adsum. | Maio- 
res? sunt itaque qui sub mandato fuerunt antiqui, *cum non obliti 
etiam Christi 5salvatoris "suis posteris et eius mysterium nuntia- 
runt; cuius et oblivione existente in Iudaeis ammonitio rursum lit- 
terae? subsecuta est, ut in littera etiam Christi spiritalis scientia et 
carnalis praesentia illuminans seculum speraretur. Ideoque lex 
δ᾽ Moysi aliud in sono vocis, aliud in abscondito! ?salutare Christi 
mysterium continens nuntiabat. Ergo neque mandatum sine lege, 
nec lex sine mandato, nee gratia Christi sine lege et mandato ac- 
cipi aut credi debet ab aliquo. 


Cap. COXXXVL n abc. inscriptum est DE MANDATO ADAE HAERESIS, — 
1l. Moysi B. Mosi reliqui. | 2. ac A. — 3. est in lege om. ab. est in lege autem 
ostea 4. 4. oblitus inquit mandati 4. ὅ. cuius non 4. 6. salutaris ὁ. 
.sui posteri.4. ὃ, Moysi B. Mosi reliqui, — 9. salvatoris 4. 


exempla vulgatam scripturam defen- 
dunt. 

Cap. CXXXVI. — a. mandatum non 
esse accipiendum] Mandatum Phila- 
strius appellat tempus ante legem Moy- 
sis, quo secundum legem non scriptam 
naturae, et mandatum in paradiso ac- 
ceptum vixere protoplasti et patriar- 
chae. Vide quae supra cap. 109. p. 224. 
Àc pulchre observat cap. Ὁ. libri primi 
Demonstrationis Evangelicae Eusebius, 
et Moysis legem illud patriarchis pro- 
batum mandatum praesupponere, illi- 
que velut superstructam esse: et Chri- 
stum abrogata lege cerimoniali Mo- 
saica, illam patriarcharum vitam et co- 


lendi dei rationem ivisse instauratum 
ac restitutum,  (F.) 

b. scriptum est in lege] Deut. VIII. 
11—19. (F.) / 

c. Ideoque dominus ait] Apud Esaiam 
LII. 6. hodie legitur: "Oz: ἐγώ εἰμι αὐ- 
τὸς ὃ λαλῶν πάρειμι." Ab Epiphanio tom. 
I. p. 301. ita laudatur: ,'O λαλῶν ἐν τοῖς 
προφήταις ἰδοὺ πάρειμι." Eundem locum 
adduxit noster supra c. 108. pag. 215. 
(Fabr.) | 

d. Maiores] Cf. infra cap. 198. 

e. ammonitio rursum literae] Mosai- 
caelegis. (£F.) 

f. in abscondito] Typico mysticoque 
sensu. (1) - 


DE HAERESIBUS LIBER, 151 


Sunt quidam haeretici qui cum legunt scripturam, dicente do- 
mino?, F'aciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, 
non in parvam descendunt amentiam, ignorantes primum quid 
imago quidve similitudo sit dei, cumque nesciunt quid sit imago 
dei natura proprietatis, et ! quid ? positionis sit gratia, non parvam 
sibi praesumunt superbiam dignitatis. Imago enim dei, id est anima 
omnis hominis^, facta ex nihilo, similitudo autem in fide οὐ vita, 
nisi cognita fuerit a deo, appellari non potest dei imago similis. 
Cumque se esse plus aestimat aliquis, praesumptionis crimen in- 
currit potius quam meritum dignitatis sibi acquirit. Nam cum haec 
3 peccans *invenitur anima, et iudicio obnoxia ? detinenda cognosci- 
tur, quomodo esse potest haec dei naturalis imago, quae diversis 
peccatis *dinoscitur inservire? cum alia nulla esse possit naturalis 
imago dei divina et patris propria, non angeli aut hominis, nisi 
Christi dei filii, qui natura proprietatis indiscreta paternae substan- 
tiae ac sempiternae imago* sit, genita proprie, non positione ser- 
vitutis creata ex nihilo, ut homo et angelus. Ideoque imaginem, id 
est animam, hominum paganorum, fudaeorum, haereticorum, et 
omnium dici posse declaravit in communi generatione atque unius 
qualitatis * naturae scriptura substantiam * nuntiavit, similitudinem 
autem non omnium, sed sanctorum?, et Christianorum esse tantum- 
modo declaravit, qui in fide, vita *et bono opere permanentes an- 
gelorum caelestia meritaf in futurum consequi promittuntur, ut pa- 
triarchae, prophetae, sacerdotes, iudices, apostoli atque evangeli- 
stae et martyres, qui trinitati credentes et in vita praeclara perma- 


Cap. OX XXVII. zn abc. inscriptum est DE 1MAGINE ET SIMILITVDINE DEI IN 
HOMINE HAERESIS. — 1l. quod 4. 2. portionis b. ὃ. peccatis b. 4. invenitur 
om. 4. 9. detinenda 44. detinendo reliqui. 0, dinoscitur (dignoscitur ac.) 
ABac. agnoscitur 0. 1. naturae 4. natura reliqui. — 8. et om. ὦ. 


Cap. CX XXVII. — a. dicente do- e. similitudinem autem non omnium, 
mino] Genes. I. 26. (F.) sed sanctorum] Sic S. Paulinus epist. 
b. Imago enim dei,id estanima omnis — 2. ad Severum docet in Adam solam 
hominis] Pluribus hoc veteribus eccle- — nobis imaginem remansisse, ad origi- 
siae doctoribus persuasum: vide Peta- — nalem autem gloriam nos reformari, si 
vium lib. 2, Dogm. Theol. de opificio — divinam similitudinemChristiimitatione 
sex dierum eap. 2. et Benedictinorum — Capiamus. Etiam Platoni in Theaeteto 
Prolegomena ad S. Hilarii Opera p. 78. ὁμοίωσις hominis ad deum est ,85zatov 
et 112. 08 xat ὅσιον γενέσθαι μετὰ φρονήσεως." (1) 
; ἱ f. angelorum caelestia merita] Fu- 
c. paternae substantiae ac sempiter- φαγὶ nimirum ἰσάγγελοι. Luc. X X. 36. 
nae imago] Hebr. I. Ὁ. οΧαραχτὴρ τῆς [Hine veteres quidam venerunt in eam 
ὑποστάσεως αὐτοῦ." (PF. opinionem, angelorum qui ceciderant 
d. unius qualitatis naturae scriptura — numerum restituendum esse de homi- 
substantiam] Sie supra cap.93. ,unam — nibus. V. Anselmi Cantuar. lib, I. Cur 
qualitatis substantiam."  (F.) deus homo c. 16. p. 811 (F.) 


Cap. CXXXVII. 
(Cap. CXXXIV.) 


Cap. CXXXVIIT. 
(Cap. CXXXV.) 


PHILASTRI! 


152 


nentes angelorum gloriae copulari a domino nuntiantur. Similitudo 
enim ex doctrina legis, fide, vita, et studio, et opere cognoscitur vera, 
ut, quae a deo facta est legi eius divinae consentiens praecepta sta- 
tuta complendo regni caelestis consortium speret ab eo se posse 
adipisci, dicente apostolos, Nostra autem conversatio in caélis est: 
et dominus iterum: Gaudete, quia nomina vestra ?n caelo scripta 
sunt. Et quod in die iudicii eos sicut angelos? demonstrabat, futu- 
ros dominus dicit de regno caelesti: Venite, percipite* regnum quod 
vobis paratum est ab origine mundi. Similitudo itaque *ex fide san- 
ctae trinitatis et vita bona et opere sequenti! inesse ostenditur, ut 
exeuntes percipiant promissum consortium angelicae dignitatis, ut 
ait loannes": T'uac sinules ei erimus; et dominus": Similes estote 
patris vestri. 

Sunt quidam dicentes haeretici, Cur non deus uno modo sem- 
per locutus est, sed diversis modis et linguis? humano generi prae- 
dicavit? cum secundum capacitatem hominum videntium atque 
!cupientium videre atque audire ita sit locutus et visus hominibus. 
Proiecto itaque de paradiso homine ? mortemque induto" non iam 
ita apparebat sicut et antea, sed loquebatur de caelo voce ipsius? 
audita atque ea custodita; processu autem temporis et apparere di- 
gnabatur, ut Abrahae? beatissimo patriarchae et aliis per ordinem *; 


9. est ex fine ὁ. 
Cap. CX XXVIII. Zn abc. inscriptum est HAERESIS DEVM INCREPANS QVOD DI- 


VERSIS LINGVIS ET MODIS HOMINES ALLOCVTVS SIT. — l.capientium 4. — 2. mor- 
teque 4. 

g. dicente nd Philipp. IIT.20. — dis et linguis] ,IIoAup.egóg xot πολυτρό 
, Hu.óv γὰρ πολίτευμα ἐν οὐρανοῖς ὑπάρ- πως Hebr. I. 1. Clemens Alex. pag. 7. 
ges « GE .  Protreptici: , Πολύφωνός γε ὃ σωτὴρ xal 


h. Et dominus iterum] Luc. X. 20.. 


Χαίρετε δὲ μᾶλλον ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν 
ἐγράφη ἐν τοῖς οὐρανοῖς."  (F.) 

i. sicut angelos] ᾿Ισαγγέλους Luc. XX. 
36. (F.) 

k. Venite, percipite] . Δεῦτε οἱ εὐλο- 
γημένοι τοῦ πατρός μου. χληρονομήσατε 
τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ χα- 
ταβολῆς κόσμου." Matth. X XV.34. (F.) 

l. sequenti] H. e. inde sequenti. Nisi 
dativus personae est, struendus cum 
inesse, ut sit ,sequenti praecepta dei." 

m. ut ait Ioannes] 1 Ioh. III. 2. ,Ot- 
δαμεν δὲ ὅτι ἐὰν φανερωθῇ, ὅμοιοι αὐτῷ 
ἐσόμεθα." (F.) 

n. et dominus] Respicit Matth. V. 
48. Luc. VI. 96. licet verba ipsa, quae 
adducit Philastrius, neutro loco legun- 
tur. (F.) 

Cap. CXXXVIII. — ἃ. diversis mo- 


πολύτροπος εἰς ἀνθρώπων σωτηρίαν. 
,Multiplices adhibet salvator voces et 
inodos ad salutem hominum."  (F.) 

b. mortemque induto] Genes. I. 21. 
tunicas pelliceas protoplastis indutas, 
mortalitatis per peccatum contractae 
symbolum veteres interpretantur. Vi- 
cissim 1 Corinth. XV. 53. 54. Paulus 
dixit ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν, induere ἐπ- 
corruptibilitatem. (F.) | 

c. de caelo voce ipsius audita] Ita 
putat intelligendum Philastrius quando 
Genes. IV. 6. 15. VI. 3. 7. 13. etc. oc- 
currit, Et dixit deus. (F.) 

d. Abrahae] ,'Ev ὁράματι" Gen. XV. 
1. XVH. 1. XVIII. 1: XXII. 1. 14. 15. 
( Fabr.) 

e. et aliis per ordinem] Isaaco Gen. 
XXVI. 24. et Iacobo Genes. XXVIII. 
12. 13. XXXI. 3. XXXII. 1. 24 — 30. 
XXXV.1.9. ΧΙΌΝΙ, 2. (F) 


DE HAERESIBUS LIBER. 153 


sub *Moyse autem diversis rebus apparensí et quod erat timoris 
atque *erroris^ in monte Sina demonstrabat, ?*posteaquam in figura 
angeli! et in forma hominis* *incorparationis suae ' futurae indiciis 
praecurrentibus generalem clementiae nuntiabat visionem, qua iam 
per somnia iustis se dominus ostendebat, ut scriptum est!. Postea 
vero in 3incorporatione apparens" testabatur ludaeis adnuntians 
quae ante dixerat per prophetas. Quia ergo diversa erat capacitas 
visendi dominum, ut bonus medicus, sicut infirmitas exigebat, et 
diversa remedia hominum infirmitatibus conferebat, ideoque lan- 
guenti seculo in fine plus contulit medicinae", ut et illorum pri- 
morum virtus praepotens monstraretur, et nostri generis periculosa 
infirmitas nosceretur, dicente domino?, Non egent sant medico, sed 
qui infirmi sunt. Maiores? sunt itaque priores illi, qui audientes 
credebant?, ut Seth, Enoch, Noé et ceteri, quam nos, qui et au- 
dientes atque legentes misericordiam Christi domini et bonitatem 
eius contemnimus copiosam. Nam et Iudaeorum causa et aliis lo- 
cutus est linguis, *ut compleatur" quod, Zn linguis aliis et labwis 
loquar huic populo, et nec ita, erunt credituri, dicit dominus. Nam 
per " Esaiam dicit, Verbum mewm awittam in Achatam?. 


9. Mose (A)abec. 4. terroris c. 


5. posteaque .4. 6. corporationis b. Τ, fu- 
turae «4. affuturae re/iqui. ὃ. incorporationem «4. corporatione ὁ. 


9, ut com- 


pleatur quod in linguis om. 4. 10, et om. ὦ. 


f. diversis rebus apparens] Per so- 
mnium, visum, admonitionem, specta- 
culum et revelationem. Vide interpre- 
tes ad Numeror. XIl. 8. et quae notavi 
ad Chaleidium eap. CCLIV. (21) 

v. timoris atque erroris] Reduxi 
librorum veterum scripturam erroris. 
,limoris atque erroris" dixisse videtur 
pro ,timendi erroris." 

h. timoris atque erroris] Male er- 
roris in superioribus editt. (.) 

i. in figura angeli] Ut Exod. XIV. 
19; 0}. 

k. informa hominis] Ut Gen. XX XII. 
24. (F.) 

1. ut scriptum est] Numeror. XII. 6. 
(Fabr.) 

m. Postea vero in incorporatione ap- 
parens] Hebr.l. 1l. ,'Ez? ἐσχάτων τῶν 
ἡμερῶν τούτων ἐλάλησεν ἣμῖν ἐν vio." 
Ineorporationem pro ἐνανθρωπήσει et 
alibi dixit noster, ut c. 181. (F.) 

n. languenti seculo in fine plus con- 
tulit medicinae] Accedit Philastrius eo- 
rum sententiae, qui tunc demum filium 
dei incarnatum statuunt, quum homi- 
num corruptio ad summum pervenit. 


11. Isaiam (.4)abc. 


Sie Gregorius Nyssenus Orat. in Na- 
talem Ohristi T. 9. Opp. p. 941. Theo- 
doretus, Euthymius, et Bernhardus, 

uorum loca laudat D. Io. Frid. Mayer, 
ὃ μαχαρίτης, in diss. Cur deus non sta- 
tim post Adami lapsum fuerit incarna- 
tus, sed mundi exspectaverit senectu- 
tem. Kil. 1695. His addi possunt qui- 
bus eadem placuit sententia Cyrillus 
Alex. contra Anthropomorphitas c. 24. 
atque aliis in locis, Isidorus Pelusiota 
etlonnes Zonaras, quorum loca Bonav. 
Vulcanius ad Cyrillum annotavit. (F.) 

0. dicente domino] Matth. IX. 12. 
»Οὺ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, 
ἀλλ᾽ οἱ κακῶς ἔχοντες." (1) 

p. Maiores] Cf. supra cap. 190. 

q. qui audientes credebant] Helmst. 
qua, vitiose. (F.) 

τ. u£ compleatur] Esaiae XXVIII. 
11. ubi LXX. Διὰ παυλισμὸν χειλέων, 
διὰ γλώσσης ἑτέρας ὅτι λαλήσουσι τῷ 
λαῷ τούτῳ.᾽ Sed Aquila, cui Philastrius 
proprius accedit: ,'Ev ἑτερογλώσσοις 
xai ἐν χείλεσιν ἑτέροις λαλήσω τῷ λαῷ 
τούτῳ." (F.) Immo 1 Cor. XIV. 21. 

s. Verbum meum mittam in Acha- 


Cap. CXXXIX. 
(Cap. CXXXVI.) 


154 PHILASTRI 

Alia est haeresis quae cum legit quatuor animalia in prophetis^, 
non parvum errorem persentit, aestimans quod animalia diversa 
forma praedita deum collaudaverint, ignorantes quod irrationabilia, 
id est non rationis capacia, deo laudem ut homines referre non 
possunt. Neque enim deus laudem pecudum quaerit, quia non pe- 
cudes ad imaginem dei factae, sed homines rationabiles a deo sunt 
creati et ad hoc positi. Sed quia visio est prophetarum divino spi- 
ritu praedicata, ! hic sanctorum populorum quatuor diversae virtu- 
tes^ diversaque certamina nuntiabantur adventura seculo in diver- 
sis doctrinis ac virtutibus, in diversa sublimitate eminentiae, ?quo 
leonis^, vituli, hominis et aquilae, quorum diversae doctrinae ac 
merita fulgentia ? percurrebant, primum in patriarchis regalis au- 
ctoritas, in prophetis deinde scientiae caelestis fecunditas, in sacer- 
dotibus labor fortis et pertinax concertatio cerneretur, in apostolis 
volatus sublimis in caelum et eminens dignitas monstraretur, ut- 
que formarum ante diversitas nuntiabat, diversarum quippe virtu- 
tum caelestia merita in Christi praesentia^ manifestarentur in se- 
culo, ab eo quippe concessa domino salvatore. Nam in leone re- 
gnum fortitudinis, in vitulo labor *exsuperans, in homine passio in- 
desinens, in aquila volatus sublimis agnoscitur, certantium scilicet 
atque ?micantium?*, apostolo dicente", Nostra conversatio *in cae- 


Cap. OX XXIX. 7n abc inscriptum est DE ASNIMALIBVS QVATVOR IN PROPHETIS 
HAERESIS NIMIS CRASSA. —  l. hic 4 Ba. hine c. huic b. 2. quo ego. quod bri 
omnes. ὃ. percurrebant .4 Bab. praecurrebant c. 4. exuperans Z. exuberans 
reliqui. — 9. micantium c., ez emendat. I. Bapt. Cotelerii Monum. Eccl. Gr. tom. 
III. p. 943. mirantium re/iqui. — 6.in caelis est. Et 4, 


iam] Haee verba apud Esaiam non re- 
eri. (F.) 

Cap. OX XXIX. — ἃ. in prophetis] 
Ezech. I. 5. Apoeal. IV. 6. Confer si 
placet quae supra ad cap. LVI. p. 113. 
( Fabr.) 

b. sanctorum. populorum quatuor 
virtutes] Populos vocat multitudinem 
patriarcharum, prophetarum, sacerdo- 
tum et apostolorum, quorum virtutes 
mox exponit. Fuere etiam qui de no- 
tissimo virtutem cardinalium quater- 
nione animalia illa interpretarentur, 
leonem de fortitudine, vitulum de iu- 
stitia, aquilam de temperantia, homi- 
nem de prudentia. Vide Aretham ad 
Apocalypsin. Alii veteres haec animalia 
referre maluerunt ad quatuor Evange- 
listas, quorum loca notavi in Codice 


gelistarum, editam Lipsiae a. 1667. 
( Fabr.) 

c. quo leonis] Ante erat scriptum, 
quod leonis," totaque sententia ita di- 
stineta atque turbata ,in diversa subli- 
mitate eminentiae: quod leonis - - per- 
currebant. Primum" cett. 


d. in Christi praesentia] Apud Are- 
tham in Apocalypsin Christus leo, quia 
rex: idem vitulus ut sacerdos vel po- 
tius sacrificium et hostia: homo pro- 
pter nos factus, et aquila spiritu cae- 
lesti nos impertiens. , Διὰ τοῦ λέοντος 
ὡς βασιλεὺς, διὰ τοῦ μόσχου ὡς ἱερεὺς, 
μᾶλλον δὲ χαὶ ἱερεῖον. Διὰ τοῦ ἀνθρώπου 
ὡς δὲ ἡμᾶς ἀνδρωθείς. Διὰ τοῦ ἀετοῦ, ὡς 
χορηγὸς τοῦ ζωοποιοῦ πνεύματος, χαὶ 
ἐπὶ πάντας χαταπτάντος." (.) 


Apocrypho Novi Test. T. 1. p. 989, et 
T. 2. p. 559. Vide et Iacobi 'Thomasii, 
τοῦ μαχαρίτου, diss. de Insignibus Evan- 


e. atque micantium] Eminenti digni- 
tate, quam supra Christi discipulis tri- 
buerat. Ita optime hunc locum resti- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


155 


lis, οἱ. Rapiemur in caelum, et, Erimus semper * cum Christo. Et 
dominus dignatus est dicere", Pater, ubi ego sum, volo ?et vstt sint. 

Sunt quidam dubitantes haeretici? de die Epiphaniorum domini 
salvatoris, qui celebratur octavo Idus Ianuarias, dicentes solum na- 
talem debere eos celebrare domini octavo Calendas Ianuarias, non 
tamen diem Epiphaniorum; ignorantes quod sub lege et secundum 
! dew salvator carnaliter omnia in se et de se consummabat, ut et 


1. cum Christo inquit. Et 4. 


8. ut et isti sint mecum A. 


Cap. OXL. desideratur in Babe. Servavit unus A. — 1. deum, quod deside- 
ratur in codice, reposui ex syllaba finali vocabuli quod praecedit. 


tuit Cotelerius III. Monument. p. 543. 
cum in editis esset mirantium. | (F.) 


f. apostolo dicente] Phil. IIT. 20. su- 
pra c. 134. p. 291. (F.) 

σι, Rapiemur in caelum] 1 Thess.IV. 
17. 'Αρπαγησόμεθα ἐν νεφέλαις εἰς ἀπάν- 
τησιν τοῦ χυρίου εἰς ἀέρα, καὶ οὕτω πάν- 
τοτε σὺν χυρίῳ ἐσόμεθα."  (F.) 

h. dominus dignatus est dicere] Io- 
hann. XVII. 24. Πάτερ, οὺς δέδωκάς 
pot, θέλω ἵνα ὅπου εἰμὶ ἐγὼ, χἀκεῖνοι 
ὦσι μετ᾽ ἐμοῦ.  (F.) 

Cap. OXL. — a. Sunt quidam dubi- 
tantes haeretici] Additur alia haeresis 
de die Epiphaniorum, qua statuebant 
nonnulli solum natalem domini cele- 
brari debere octavo Kalendas Ianuarias, 
non tamen diem Epiphaniorum, cuius 
sententiae sectatores fuisse Donatistas 
olim in Africa auctor est Augustinus 
Serm. 32 de temp. qui est quartus de 
Epiphania: ,Merito istum diem nun- 
quam nobiscum haeretici Donatistae ce- 
lebrare voluerunt, quia nec unitatem 
amant, nec orientali ecclesiae, ubi ap- 
paruit illa stella, communicant." For- 
tasse etiam Philastrius adeo accurate 
utrumque diem distinguebat, etnatalem 
domini, et adventum magorum, dicens 
quod salvator carnaliter omnia in se et 
de se consummabat, ut et nasceretur 
VIII. Kal. Ian. et appareret VI., supple 
scilicet sexto die eiusdem; et paulo 
post: dies festivitatis maiores isti sta- 
tuti sunt quatuor, prinum in quo na- 
tus est, deinde in quo apparuit, id est 
XII dies post; ut Graecis succenseret, 
qui magorum adorationem VIII. Kal. 
Ianuarias eadem die cum domini natale 
recolebant, quemadmodum prodit Me- 
nologium tam Sirleti quam Basilii, 
apud Florentinium in suis ad Vetustius 


Occidentale Martyrologium annotatio- 
nibus Exerc. 4. p. 295. Sane Florenti- 
nius ipse pluribus p. 297. argumentis 
contendit eadem die 25. Decembris 
utrumque mysterium, nativitatis do- 
mini et adventus magorum, quamvis 
diverso anno, evenire potuisse, quo 
etiam fortasse confert, quod uterque 
dies festus, tam natalis domini quam 
adventus et adorationis magorum , ap- 
pellatus fuerit Epiphania, ut observat 
Macrius in Hierolexico, et Suidas in- 
carnationem ipsam Iesu Christi Epipha- 
niam vocat: ,'Extg&veta, ἣ τοῦ σωτῆρος 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔνσαρχος olxovo.ta."" 
Recte autem hoe loco Philastrius Epi- 
phaniae nomine designat adorationem 
magorum, quamvis alibi, nempe c. 149. 
ascensionem domini Epiphaniam vocet, 
sicuti notavit ad eum locum Fabricius, 
cui nos quoque consensimus ; hie porro 
quatuor majores dies festos annuos 
assignat, scilicet natalem domini, Epi- 
phaniam, tertio diem in quo passus est 
et resurrexit, quarto in quo ascendit in 
caelum circa Pentecosten; alibi vero 
c. 141. octo festivitates enumerat quas 
ecclesia catholica cognoscit et detinet, 
sed ferme eaedem sunt quas hie comme- 
morat, additis tantum ibi ieiunio qua- 
dragesimae et quarta sabbati, de qui- 
bus vide, si lubet, notata a Cl. Fabricio 
in eum locum; uti etiam quae nos adie- 
cimus. Subdit postremo Philastrius, 
quod quidam diem Epiphaniorum ba- 
ptismi, alii transformationis in monte 
quae facta est, esse opinantur, quod pro- 
fecto utrumque satis congruit, si vocis 
vim spectemus, quae apparitionem seu 
manifestationem significat; utroque 
enim die apparuit ac manifestatus est 
dominus, et voce patris et testimonio 
Iohannis. (Galeard.| 


Cap. CXL. 


Cap. CXLI. 
(Cap. CXXXVII.) 


PHILASTRI 


156 


nasceretur VIIT Cal. Ian. et appareret VI. Apparuit magis post duo- 
decim dies in templo. Ne ergo umbra quod verum erat ?pateretur, 
et sic a magis adoraretur, per ordinem quippe pro nostra salute et 
annul dies festivitatis maiores isti statuti sunt quatuor, primum in 
quo natus est, deinde in quo apparuit, id est XII dies post, in quo 
passus est, in pascha, in fine vero in quo ascendit in caelum, circa 
pentecosten vincentis est quippe consummatio. Qui ergo unum 
?*ignorat ac praetermittit, potest et de aliis diebus". Dubitas non 
habens plenitudinem veritatis, quod secundum *tempora quatuor 
cuiusque anni ita nobis diversa gaudia a Christo domino pullula- 
runt, id est in quo natus est, post in quo apparuit, tertio in quo 
passus est et resurrexit et visus est, quarto in quo ascendit in cae- 
lum; et haec per annum sine intermissione celebremus generaliter 
exultantes, atque haec integra inviolataque custodientes detinea- 
mus. Quidam autem diem Epiphaniorum baptismi, alii transforma- 
tionis in monte quae facta est esse opinantur. 

Alii sunt haeretici qui legis praecepta quae per ! Moysen dieta 
sunt in Levitico Iudaeis carnaliter nostroque in tempore spiritali- 
ter revelata? sunt ignorantes summam rerum festivitatem^^ nume- 
rumque earum caelestis utilitatis praetereunt, nescientes quid ce- 
lebrent, putantes quod de sabbatis solum et pascha et azymis * Moy- 
ses praeceperit, et non de octo festivitatibus? quas eeclesia catho- 


2.pareretur.4. ὃ. ignorat praetermittit, Potest 4. 4. tempore 4. 


Cap. CXLI. zn abc. inscriptum habet Dg nEvrrico «ost (wosrs b.) ERROR. — 
1. Mosen (.4)abc. 2. Moses ( A)abc. , 


litatis] Per numerum octonarium, bea- 


b. potest et de aliis diebus] Intellege 
tam resurrectionem et aeterna caelestis 


peccare, vel simile quid. In codice di- 


stinctio haec est: ,qui ergo unum igno- 
rat praetermittit. Potest et de aliis die- 
bus dubitas" etc. 

Cap. COXLI. — ἃ. spiritaliter reve- 
lata] Manifesto impleta. (F.) 

b. summam rerum festivitatem] Est 
qui legit dierum. Sed longe praestat 
rerum. Est enim rerum festivitas ἀντί- 
τύπον verum ac reale gratiae novi te- 
stamenti, quod festivitati umbratili 
dierum in lege Mosaica respondere 
Philastrius observat. (F.) 

c. summam rerum festivitatem] Non 
dubito quin reponendum sit ,summam 
veram festivitatum." Iam supra c. 129. 
pro veram libri vetustiores obtulerant 
rerum. Genitivos ,caelestis dignitatis" 
iunge cum vocab. ,numerum." 

d. numerumque earum caelestis uti- 


vitae gaudia denotari credebant pii ve- 
teres, quorum loca laudarunt Hugo Me- 
nardus ad Sacramentarium Gregorii 
M. p. 383. seq. et Cotelerius ad Episto- 
lam Barnabae c. 15. p. 47. (F.) 

e. octo festivitatibus] De octo festis 
quae h. l. enumerat Fabricius cetera 
vulgata et obvia; de quarta sabbati adi 
sis Constit. Apost. VII. 23. ibique Co- 
telerium pag. 969., quibus addere licet 
Amalarium diaconum III. Eccl. Offic. 
21., itemque Hieronymum Comment. 
ad Galat. lib. II., cap. 4. in illud: ,Dies 
observatis" ete., quos profert Io. Fronto 
in praenotatis ad Vetus Kalend. $. 5. 
p. 134. Augustinus quoque Epist. 86.: 
,Cur quarta et sexta maxime ieiunet 
ecclesia illa ratio reddi videtur, quod 
considerato evangelio ipsa quarta sab- 


DE HAERESIBUS LIBER. 


151 


licaf cognoscit et detinet. Dicit enim ita ?*Moyses Iudaeorum po- 
pulo primum de neomenia? et sabbatis", secundo de pascha, tertio 
de azymis*, quarto de manipulis!, quinto de tubicinatione", quae 
Graece σάλπιγξ dicitur, quae celebrant Iudaei per annum solenni- 
ter, sexto autem ieiunium", septimo tabernaculorum constructio ?P, 
octava, quae est plenitudinis fructuum? pomorumque *vindemia 
Octobris mensis, omnium postrema? collatio 5 et consummatio. Quae 
et secundum menses octo diversitas" iuxta litteram celebratur a Iu- 
daeis, ^et secundum spiritalem scientiam incipientibus mense Mar- 
tio in *octavo mense, id est ? Octobre, 1? consummata omnia per or- 
dinem a Christo domino conferuntur, quae sunt plena salutis aeter- 
nae pignora in fide atque opere Christianitatis consummanda atque 
comprobanda. Nam etsi tunc temporis iubebantur Iudaei deo offerre 
horum mensium diversa munera, ut recedentes ab idolis deo esse 
cognoscerent offerenda haec omnia, attamen illa oblationis spirita- 
lis habebant indicia, quae in octava perfectione virtutum, id est 
diei dominicae, " plena fructuum gratia in fide resurrectionis do- 


3. Moses )A Jabc. 
om, Α. 
4A. consummate Pac. consummari ὦ. 


bati, quam vulgo quartam feriam vo- 
cant, concilium reperiuntur ad occiden- 
dum dominuia fecisse Iudaei." Confer 
Baronium ad A. δύ. n. 199. seq. Beve- 
regium III. Codic. Canon. primitivae ec- 
clesiae cap. 10.  (Galeard.) 

f. quas ecclesia catholica] Tempore 
Philastrii octo illae festivitates erant 
1)Sabbatum. 2) Domini Natalis. 3) 
Dies Epiphaniae. 4) leiunium Quadra- 
gesimae. 5) Quarta Sabbati. 6) Para- 
sceue. Τὴ) Paschae Festivitas et 3) Pen- 
tecostes Laetitia. Haec omnia memo- 
rantur in Constitutt. Apostol. V. 13. sq. 
et apud Hieron. Epistola 289. ad Caesar. 
De quatuor ieiuniis infra c. 145. [Se- 
ptem festain Homilia Chrysostomo sup- 
posita quae incipit: ,Φα!δρὰ μὲν πᾶσα 
ἑορτὴ, 1) Nativitas. 2) Epiphania. 3) 
Passionis. 4) Resurrectionis. 5) Ascen- 
sionis. 6) Spiritus sanctus. 1) “βδόμη 
ἑορτὴ ἣ προςδοχομένη ἡμέρα τῆς ἀναστά- 
σεως τῶν νεχρῶν. Similiter in Procli Ho- 
milia εἰς τὰ γενέθλια. Dibl. Gr. VIII. p. 
602.] (P) 

g. de neomenia] Num. XVIIL 11. 
(Fabr.) 

h. et sabbatis] Levit. XXXIII. 9, 
Num. XXVIII. 9. (F.) 

i. de paschate] Levit. X XIIL 5. Num. 


4. vindemiae 4. 4 
8. octavum mensem 4. 9. Octobrem A. Octobri ὁ. 


6.et om. b.  .et 
10. consummata 


5. conlatio A. 


11. plenam fructuum gratiam 4. 


XXVIII. 16. Deut. XVI. 2. 
mensis ANisan (Martii.) (F.) 

k. de azymis] Levit. XXIII. 6. Num. 
XXVIII 17. Deut. XVI. 3. (F.) 

l. de manipulis] Levit. XXIII. 10. 
Numer. XXXVIII. 26. Deut. XVI. 9. 
mense Sivan (Maii), die quinquagesimo 
post pascha. (F.) 

m. de tubicinatione] Levit. XXIII. 
24. Num. XXIX. 1. Primo die mensis 
Tisri (Septembris), festum novi anni. 
( Fabr.) 

n. ieiunium] Levit. XXIII. 27. Num. 
XXIX. Y. Die decimo mensis 7Ysri 
festum magnu mexpiationis, quod Ze/u- 
nii nomine venit Actor. XXVII. 9. (7.) 

o. tabernaculorum constructio] Lev. 
XXIII. 94. Numer. XXIX. 12. Deut. 
XVI. 13. die XV. mensis 7?sri. (F.) 

p. sexto autem ieiunium, septimo ta- 
bernaculorum constructio] Neglexit 
structuram scriptor, pro more. Ex activo 
»PAgihur; qua initio sententiae erat usus, 
repetas hic tacite passivam formam 
dicitur." 

q. plenitudinis fructum] Lev. X XIII. 
99. seq. Per septem dies ab eodem die 
XV. mensis 718,1. (F.) 

r. secundum menses octo diversitas] 
Varia per menses divexsos festa. (5) 


Die XIV. 


Cap. CXLII. 
(Cap.CX XXVIII.) 


PHILASTRI 


158 


mini ? immortale praemium pignusque divinitatis subeundae* erunt 
angelici adepturi homines*, non terrestris iam oblationis offerentes 
munera, id est vitae carnalis sacrificia, sed caelestis gloriae parti- 
cipitationem quippe sperantes a Christo domino consequi salvatore. 
Octies enim offerentes ? dona annua et octavi diei quippe plenitu- 
dinem. cognoscentes divinique spiritus accincti fortitudine, id est 
summa rerum perfectione praediti, * de hoc exeuntes seculo resur- 
rectionis illic promissam gloriam se posse consequi caelestisque 
dignitatis consortio copulari non !? desperant, quod dominus digna- 
tus est dicere", T'unc eritis sicut angeli; iustis omnibus et perfectis 
hoc praedicans, quod et David dixit pro octava" adnuntians. 

Sunt haeretici qui sicuti ! Iudaei* Septuaginta duorum sancto- 
rum sapientissimorumque virorum interpretationem respuentes 
Aquilae cuiusdam hominis unius Pontici", qui post annos multos* 
interpretatus est, *editionem suscipiunt. Qui cum quaedam ?prae- 
termisisse ^ necessitate urgente tunc temporis cogerentur, disso- 


12. immortale «46. iam mortale reliqui. 
14. deque hoc 4. 


minicae plenitudinem 4. 


13. dona et octava diei quippe do- 
15. desperarent 4A. 


Cap. OXLII. n abc. inscriptum est HAERESIS SEPTVAGINTA DVORVM INTER- 


PRETATIONEM RESPVENS. — 1. ludaei om. ὦ. 


mittere (A )b. 


s. immortale praemium pignusque 
divinitatis subeundae] lta scripsi pro 
tam inortale, quod in editis erat. /Sub- 
eunda ait pro subiturae, ut pereunda 
pro periturae cap. 80. et 151. (1) 

t. angelici adepturi hominis] Futuri 
ἰσάγγελοι, supra p. 291. (F.) 

u. dominus dignatus est dicere] Matth. 
XXIL 30. , Ἐν τῇ ἀναστάσει - - ὡς ἀγ- 
γελοι τοῦ θεοῦ ἐν οὐρανῷ εἰσι. (1) 

v. pro octava] Inscriptio psalmi VI. 
et XII. Ὑπὲρ τῆς ὀγδόης. Sine vespere 
et successione diem beatae aeternitatis 
respici a Davide ἀνέσπερον xoi ἀδιάδο- 
yo» ἡμέραν notat Caesarius quaest. 54. 
Et Hieron. sive quisquis auctor de Ce- 
lebratione Paschae 'T. V. Marcianaei 
p. 170. , Octava sacramentum , qua si- 
gnificatur resurrectio. Nam et Pro 
octava psalmus inscribitur, et octavo 
die circumcidebantur infantes: et in Ec- 
clesiaste (XI. 2.) ad duorum testamen- 
torum significationem dicitur: ilis se- 
ptem et illis octo reservatum est." Ru- 
finus in Psal. VI. , Per octavam dies 2u- 
dicii intelligitur, quoniam omnia tem- 
pora septem dierum repetitione volvun- 
tur, et quod. fit n una, potest mutari 4n 
alia, Octavus autem ille aestimandus 


2. aedificationem ὁ. ὃ. praeter- 


est qui varietatem istam non habebit," 
Ita etiam alii veteres apud Steph. le 
Moyne notis ad Varia Sacra pag. 816. 
( Fabr.) 

Cap. CXLII. — a. sicuti Iudaei] Et 
iudaizantes Nazaraei atque Ebionitae, 
quos Aquilae versionem praetulisse no- 
tat Irenaeus III. 24. De Iudaeis testi- 
monium perhibent Tryphon apud Iusti- 
num Martyrem, Origenes, Anastasius 
Sinaita aliique quorum loca adduxit 
Humfredus Hody de Biblior. Textibus 
Original. p. 296. (11) 

b. hominis unius Pontici] Innuit in- 
dignum esse, ut unius hominis versio 
versioni LXXII senum fpraeferatur. 
Aquilam e Sinope Ponti civitate oriun- 
dum tradunt Epiphanius et alii, de quo 
sicut etiam de LXXIL interpretibus 
non repetam quae dixi lib. 9. Dibl. 
Graecae c. 12, (0) 

c. post annos multos] Circa A. C. 
130. post duodecimum Hadriani annum. 
(1 αὐ».) 

d. quaedam praetermisisse] Talmu- 
dici aliique Rabbini antiqui aiunt 
LXXII interpretes tredecim loca in 
versione sua immutasse, veritos ne 
Ptolemaeum offenderent. Vide Io. Mo- 


DE HAERESIBUS LIBER 


159 


nantia putantur dictasse, *et veluti plus a quibusdam, Iudaeis ma- 
xime, intellexisse ?Jaudantur, cum de patre et filio, non, sicuti ille 
prior, res de lege dictaverint. Septuaginta enim duo dixerunt: .Ad- 
versus dominum, et adversus Christum eius*; Aquila autem: Adver- 
sus dominum, et adversum unctum eius! * Et iterum: cce virgo? 
in utero concipiet, et pariet filium , *Septuaginta duo dixerunt, e£ 
nomen eius, Deus nobiscum. Aquila autem dixit: fece iwvencula 
concipiet, et pariet. filium , et nomen eius Potens cum hominibus. 
Quae quidem si pio sensu lectionis accepta fuerint, "quo fortis et 
potens nemo nisi Christus deus !?dei sit filius, recte intelligit: si 
autem de eo dubitat, abiicienda et spernenda est talis editio. Unde 
Iudaei non Septuaginta duorum interpretationes habent, qui de pa- 
tre et filio et sancto spiritu bene sentientes unam substantiam di- 
vinitatem ! maiestatemque enuntiarunt, sed illius Aquilae, qui non 
ita recte !?sentit de filio dei, sed quasi de propheta nuntiaverit. 
Unde interpretationes eius in medio librorum nunquam ponuntur*, 


4. et veluti 4. Is veluti reliqui. ὃ. laudantur 4. laudatur reliqui. — 6. ille 
prior, res de lege dictaverint ego. illi priores de lege dictaverint (dictaverit b. et 
4., teste Galeardo Spicil. p. 181. At 4n ipsa collatione dictaverint reperitur) re- 
liqui. 1. Et iterum Septuaginta duo dixerunt, Ecce 0. — 8. Septuaginta duo di- 
xerunt om. b.  9.quod (.4)5.  10.deiom. 4. 11. maiestatem enuntiarunt ὁ. 
maiestatemque nuntiarunt 4. 12. sensit 4. 


rinum Exerc. Bibl. p. 554. et Humfre- 
dum Hody p. 139. 170. 0} 

e. adversus Christum eius] Psal. II. 
2. ,Κατὰ toU χυρίου χαὶ χατὰ τοῦ Xpt- 
στοῦ αὐτοῦ." (F.) 

f. adversum unctum. eius] Κατὰ 


interpretatio, qui ita. audent 4nterpre- 
tari scripturam: ecce adolescentula in 
ventre habebit et pariet filium, quemad- 
modum Theodotion Ephesius est 4nter- 
pretatus et Aquila Ponticus, utrique Iu- 
daei proselyti, quos sectati Ebtonaet? 


τοῦ ἠλειμμένου αὐτοῦ." Sicut ἠλειμμένον 
i Χριστῷ edidit Aquila etiam Danielis 
X. 26. teste Eusebio in Demonstrat. 
Evangel. VIII. p. 397. Addendus hie 

salmi locus fragmentis Aquilae col- 
ectis a duumviris praestantissimis lo. 
Drusio et Bernhardo Montfaucono. 
(F'abr.) 

g. Ecce virgo] Es. VII. 14. Ἰδοὺ 
ἣ παρθένος ἐν γαστρὶ λήψεται, xot τέξεται 
υἱὸν, χαὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾽ἔμμα- 
vovrA," pro quo apud ilustinum Marty- 
rem est in Apologia longiore pag. 4. 
, Koi ἐροῦσιν ἐπὶ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, Μεθ; 
ἡμῶν θεός." (1) 

h. Ecceiuvencula] Tryphoapud Iusti- 
num Martyrem p. 226. ,'H γραφὴ οὐχ 
ἔχει, ἰδοὺ ἣ παρθένος ἐν γαστρὶ λήψεται, 
ἀλλ᾽ ἰδοὺ ἣ venie." Irenaeus III. 24. apud 
Eusebium V. ὃ. Hist., et Nicephorum 
IV. 14. 4Non ergo vera est quorundam 


ete. Eusebius VII. Demonstr. p. 316. 
»Προςήλυτος δ᾽ ᾿Αχύλας ἦν. οὐ φύσει "Iou- 
δαῖος, ὅμως δ᾽ οὖν χαὶ xav) αὐτὸν τοῦτον 
εἴρηται τὸν τρόπον - ἰδοὺ ἢ νεανὶς ἐν γα- 
στρὶ συλλαμβάνει χαὶ τίχτει υἱὸν, xol χα- 
λέσεις ὄνομα αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ." (1) 


i. potens cum hominibus] ,'O δυνατός 

ετ᾽ ἀνθρώπων." Incertum unde hoc 

auserit Philastrius, cum Eusebius in 
loco, quem iam adduxi, testetur Aqui- 
lam in versione sua servasse vocabu- 
lüm Hebraicum ?"EnpavoviA. (F.) 


k. interpretationes eius in medio li- 
brorum nunquam ponuntur] Origenes 
Graecas versiones in tetraplis suis et 
hexaplis collocaverat hoc ordine, ut 
constat ex fragmento antiquo in Codice 
Barberino duodecim prophetarum: 

Aquila, Symmachus. LXX. Theo- 
dotio. 


PHILASTRI 


160 


sed 15 dextrae laevaeque adsignantur, et ut "^ contraria et non plena 
veritatis ita leguntur a plurimis. Septuaginta vero duorum decreta 
atque consulta, ea legens ecclesia catholica semper habet et deti- 
net incunctanter, illius autem quasi superflua ita aestimat esse et 
judicat. Haec etenim, id est Septuaginta duorum interpretatio, sub 
Ptolemaeo! rege Aegyptiorum post Alexandrum Macedonem est 
edita omnibus, populoque Iudaico in Hierusalem data est, cum ha- 
bitarent non multi ludaei velut in subiectione iam positi regis Àe- 
gyptii, rogatique ab ipso Ptolemaeo, ut interpretes mitterentur Ale- 
xandriam. PQuo cum venissent Septuaginta duo sapientes ac pru- 
dentes viri interpretes, secundum iussum regis Hebraeam linguam 
Graeco sermone interpretati Graecis litteris ediderunt, sicuti et fa- 
ctum est. Cumque suscepisset eos Ptolemaeus rex Aegypti, tentare 
volens si esset eorum divina scriptura quam legebant Iudaei, sepa- 
ratim quemque" iussit includi in cubiculum nullumque videre 
alium nisi '5solo excepto eo" qui interpretem exciperet dictantem; 
omniumque accipiens postea interpretationem quotidie cum con- 
sentientem in unum inveniret editionem omnium, iussit conscribi 
atque poni in templum?, ut venientibus de AchaiaP, !' de Graecia 
atque aliis provinciis philosophis, poétis et historiographis cupien- 
tibus legendi copia non negaretur. Unde et maxime argumenta su- 


14. contrariae et non plenae (.4)b. 18. Qui A. 


13. dextra laevaque 4. 
17. de Graecia om. c. Pro glossemate enim ezpunzit 


16. solum exceptorem 4. 
Fabricius. 


. l. sub Ptolemaeo] Philadelpho, de 
quo Aristeas (Epiphanio T. 2. p. 166. 
᾿Αρισταῖος) atque ex eo losephus XII. 
2. etali. (F.) 


sis: , Notarum in scribendo compendia 
et figuras varias verborum multitudi- 
nem comprehendentes brevi assecutus 
in exceptorum numero dedieatus eni- 


m. separatim quemque] Celularum 
sive οἰχίσχων illorum vestigia, cum 
Alexandriae versaretur, in vicina Pharo 
insula, monstrata sibi testatur Iustinus 
Martyr Cohortat. ad Graecos p. 14., me- 
minit etiam Irenaeus III. 25. Clemens 
Alex. 1. Strom. 1. p. 942, Cyrillus Hie- 
rosol. aliique quorum loca affert, fabu- 
lamque Hieronymo etiam pridem ex- 
plosam reiicit Humfredus Hody in lau- 
dato opere p. 198. seq. (F.) 

n. nisi solo excepto eo] Sic habent 
editiones, at in Ms. Corbeiensi nisi so- 
lum exceptorem qui, quod fortasse me- 
lius. Quinam essent exceptores dixi ad 
Gaudentium ed. Patav. pag. 7. Glossae 
Veter. Magistri [sonis ad Prudentium 
Weitzii Hymn. 14. v. 709. in voce Scri- 
bas p. 821. ,Exceptores, qui dicta iu- 
dicis et responsa martyris excipiebant." 


Ennodius V. S. Epiphanii episc. Ticinen- 


tuit, coepitque iam talis excipere, qua- 
lis possit sine bonorum oblocutione di- 
ctare.^ Et V. B. Antonii monachi Li- 
rinensis: ,Constantii antistitis ea tem- 
pestate florentissimi iunctus obsequiis 
oloriosis operibus vitae rudimenta de- 
dicavit, qui eum inter ecclesiasticos ex- 
ceptores caelestem militiam iussit or- 
diri. Exceptoris officium memoratur 
in Martyrolog. 25. Aug. (Galeard.) 

o. poni in templum] Serapeum, in 
quo admiranda illa Bibliotheca Alexan- 
driae sub Caesare exusta, septingenta 
voluminum millia si credimus Ammiano 


. Marcellino lib. X ΧΗ. cap. 16. Ubi vide 


Valesii notas et Lipsium Syntagmate 
de Bibliothecis c. 2. (F.) 

p. de Achaia] Priores editiones: de 
Achaia, de Graecia, Sed perspicuum 
esse puto verba de Graecia hoc loco 
esse glossema. () 


DE HAERESIBUS LIBER. 


161 


mentes philosophi, poétae, oratores atque historiographi, sicuti vo- 
luerunt, ad suae paganitatis mendacia transtulerunt, aliisque no- 
minibus rudes puerorum animos edocentes legem dei divinam irri- 
tam seculo facere properarunt, impietatisque semina in sono ver- 
borum, in periculosis sententiis confirmarunt; quorum causa dice- 
bat et dominus fures atque latrones? eos fuisse, in omnibus atque 
ab omnibus cognoscendos. 

Est haeresis quae iterum post Aquilam Triginta hominum* in- 
terpretationem accipit, non illorum beatissimorum Septuaginta duo- 
rum, quae integre inviolateque de trinitate sentientes ecclesiae ca- 
tholicae firmamenta certissima tradiderunt interpretantes seriptu- 
ras. Isti triginta in multis Aquilam sunt secuti, unde ab ecclesia 
catholica et istorum non suscipitur interpretatio, quae continetur 


in libris authenticis. 


Est haeresis quae iterum Sex virorum interpretationem? postea 
editam vult sequi, non illorum priorum ! sanctorumque Septuaginta 
duorum, et cum decreta consultaque Septuaginta duorum aliis mo- 


Cap. OXLIII. ἐπ abc. 2nscriptum est HaEREsIS (ALTERA addit b.) ne sEPTVA- 


GINTA INTERPRETIBVS. 


Cap. OXLIV. 7n abc. inscriptum est Aut DE EADEM RE. — 1. sanctorumquo 
LXXII. et cum decreta consultaque LX XII. aliis modis 4. sanctorum, qui Se- 


ptuaginta duorum aliis modis re/iqui. 


4. fures atque latrones] Ioh. X. 8. 
( Fabr.) 

Cap. CXLIII. — ἃ. triginta homi- 
num] Verisimillima mihi videtur do- 
ctissimi viri Humfredi Hody sententia, 
qui p. 632. operis de Bibliis Originali- 
bus acute coniicit per triginta homi- 
num interpretationem tangi a Phila- 
strio editionem Graecae Bibliorum ver- 
sionis quam recensuit olim Lucianus 
presbyter Antiochenus, quaeque in mar- 
ginibus Codieum MSS. Bibliorum 
Graecorum per litteram Graecam A 
[ut in codice Prophetarum qui est in 
bibliotheca lesuitarum Paris. Vide 
Rich. Simon Bibl. Crit. tom. I. p. 181. 
Illa vero nota non Lucianus designatur, 
sed ot λοιποὶ, ceteri interpretes, V. eru- 
ditiss. Montfauconi Praef. ad Hexapla 
Orig. p. 66.] denotatur, quae littera 
cum initialis sit nominis Luciani, etiam 
apud Graecos nota est numeri tricena- 
rii. De illa Luciani editione, cuius usus 
longe lateque puo vide si placet quae 
notavi lib. 3. Bibl. Graecae c. 13. 8. 14. 
οὐ 110. 9. c. 1. p. 278. (1) 


Cap. OXLIV. — a. Sex virorum in- 
terpretationem] Simili hallucinatione 
Philastrius sex virorum interpretatio- 
nem appellat quae in marginibus Hexa- 
plorum Origenianorum, vel χοινῆς ab 
Origene recensitae notata fuit per lit- 
teras ox. Intelligitur autem sexta, re- 
perta ab Origene Nicopoli in Actaeo 
littore, quae allegatur ab Eusebio in 
Psalmos p. 521. Illam alii quintam ap- 
pellant, quibus pro sexta habetur re- 
perta in doliis ab eodem Origene Ieri- 
chunte. Sed haec (de qua Philastrius in- 
fra c. 142.) quinta est Epiphanio, Atha- 
nasio in Synopsi, Iosepho Hypomnes- 
tici scriptori, Euthymio ete. E quinta 
profert quaedam Eusebius in Psalmos 
p. τὸ. 92. 94. 106. 139. 148. et aliis lo- 
cis quamplurimis, et p. 597., ubi notat 
eam LXX. Interpretibus accedere eo in 
loco, ubi Aquila et Symmachus ad Iu- 
daieam sententiam propius erant in- 
terpretati. Etiam S. Ambrosius in loco 
Michae quintam traditionem laudat 
epistola 0. 'T, 3. edit. novae pag. 1065. 
(Fabr.) 


11 ὃ 


Cap. CXLIII. 
(Cap. CXXXIX.) 


" 
Cap. CXLIV. 
(Cap. CXL.) 


Cap. CXLYV. 
(Cap. CXLL.) 


Cap. CXLVI. 
(Cap. CXLIL) 


Cap. CXLVII. 
(Cap. CXLIII.) 


162 


PHILASTRI 


dis interpretari desiderant, *non parvum errorem ? incurrit, diversa 
itidem sentiens de fide catholica. 

Sunt haeretici alii quae Theodotionis et Symmachi itidem in- 
terpretationem diverso modo expositam sequuntur, non illam bea- 
tissimorum priorum?, quam ecclesia catholica colit et praedicat. 

Est alia haeresis quae de dolio inventos libros? post captivita- 
tem postque incensionem prolatos et non consentientes interpre- 
tationi primae sanctorum virorum vult sequi, cum ecclesia catho- - 
lica Septuaginta duorum interpretationem !legat, ?colat et praedi- 
cet, alia autem supervacua, et contraria tantae editioni contemnit 


et abiicit. 


Sunt quidam haeretici non intelligentes quod dicit scriptura: 
Diis alienis non maledicetis?; et ita observant, putantes !de vani- 


9. et non b,  3.incurrunt A. 


Cap. CXLV. Zn abc. inscriptum est TERTIA (QvARTA b.) DE EADEM RE. — 
Cap. CXLVI. Zn abc. inscriptum est HAERESIS DE LIBRIS VETERIS TESTAMENTI 


IN DOLIO INVENTIS. — 1. legit, colit et praedicat 4. 


2. colat om. 5. 


Cap. CXLVIL » abc. inscriptum habet HAERESIS QYOD DIIS ALIENIS NON 


SIT MALEDICENDVM. — 1. divinitatem .4. 


Cap. CXLV. -- a. beatissimorum 
priorum] LXXII. Interpretum. (F.) 

Cap. CXLVI. — a. de dolio inventos 
libros] Quintam Bibliorum Graecorum 
editionem ab Origene ἐν πίθοις χαλχοῖς 
repertam leriehunte intelligit. Vide 
quae supra ad cap. 140. (F.) 

Cap. CXLVIL. — a. Diis alienis non 
maledices] , Θεοὺς οὐ χαχολογήσεις᾽ 
Exod. XXII. 28. Hune locum obiicit 
Iulianus apud Cyrillum lib. VII. p. 238., 
cui Cyrillus p. 240. seq. respondet Mo- 
sen per deos intelligere magistratus 
principesque. Non tamen hoc ita in- 
tellectum fuit olim a Iudaeis. losephus 
IV. ὃ. [10. Vide Bernardi notas p. 230. 
ed. Amst. In Cyrilli vero sententia est 
et Chrysostomus in Synopsi Sacr. Scri- 
pturae tom. VI. ed. novae p. 329. Conf. 
Schudfii Compend. Hist. Iud. p. 248. 
251. seq. Surenhus. lib. Καταλλαγῆς p. 
88. Ligthf. ad Matth. XII. 24. Grot. ad 
Act. XIX. 31. Contra vide Morini Ex- 
cercitt, Bibl. p. 590. Bernardum ad Io- 
sephum p. 235. Orig. adv. Celsum VIII. 
p. 404. Idem p. 402. ,'Ev τῇ θεία vop.o- 
θεσίᾳ προςτέταχται χαὶ τὸ, Θεοὺς οὐ χαχο- 
λογήσεις, ἵνα μὴ ἐθίζηται ἡμῶν τὸ στόμα 
δντιναοῦν χαχολογέϊν." Adde pag. 419.1 
Origg. ,Βλασφημείτω δὲ μηδεὶς θεοὺς οὗς 
πόλεις ἄλλαι νομίζουσι." et 2. contra 
Apion. p. 1077. Kot περί γε τοῦ μήτε 
χλενάζειν μήτε βλασφημέϊν τοὺς νομιζο- 


μένους θεοὺς παῤ ἑτέροις ἄντιχρυς ἥμιν ὃ 
γομοθέτης ἀπείρηχεν, αὐτῆς ἕνεχα προς- 
ἡγορίας τοῦ θεοῦ." Philo 9. de Vita Mo- 
sis: , [ἧς βλασφημίας ἀνέχειν ἀναγχαάϊον, 
ἵνα μηδεὶς ἐθίζηται τῶν Μωύσέως γνωρί- 
μων συνόλως θεοῦ προςρήσεως ἀλογεϊν.᾽ 
Confer interpretes ad fixod. XXIII. 13. 
et Levitic. XXIV. 15. Io. Seldenum de 
Iure Naturae lib. 2. c. 13. R. Iehuda in 
Chasidim n. 24. , Caveunquam n mentem 
tibi veniat ut idolum aliquod contumelia 
afficias," apud Io. Wulferum pag. 136. 
Theriac. In eandem sententiam Simon 
Luzzatus, Discorso circa lo stato degli 
Ebrei,consideratione 13., Photius, Epist. 
162. p. 217. Οὐ δεῖ οὐδὲ τὸν Ἕλληνι- 
χαϊς θρησχείαις προςαναχείμενον ἐξυβρί- 
ζειν ὅπερ σέβεται.  Niphon anathema 
dicens deo Hebraeorum, (vide Cangium 
ad Cinnamum p. 438.) condemnatur in 
decreto adversus Bogomilos A. C. 1145. 
apud Allatium lib. 2. de Consensu c. 12. 
p. 682. Anathema in deum Muhamedis, 
quod legitur in Sylburgii Saracenicis 

ag. 86., improbavit Manuel Comnenus 
mperator apud Nicetam Choniatem 
lib. 7. cap. 6. pag. 225. seq. Inter gra- 
vissimas remoras conversionis Iudaeo- 
rum hane esse non dubito quod a te- 
neris docentur a parentibus suis lesum 
blasphemare. Etiam suo tempore Hie- 
ronymus ad Esaiae V. 49. et 52. te- 
status fuit ter quotidie in synagogis, 


DE HAERESIBUS LIBER. 


163 


tate paganorum dixisse, atque ita sentientes non parvum salutis 
suae sustinent detrimentum. Cum enim ?Moyses dicat^, Templa 
eorum destruetis, idola frangetis, et Abraham beatissimus* fran- 
gens idola iustificatus est, et Gedeon? nocte incendens idola et 
frangens ?a deo tantum virtutis meruit impetrare, ut cum paucis 
infinitos vinceret inimicos, omnesque iusti, *ut Helias*, et alii iti- 
dem, quoniodo ergo hic aestimat homo imprudens de idolorum di- 
xisse vanitate, iisdemque non esse maledicendum? cum David di- 
catí, Similes (llis fiant qui adorant ea. Hic itaque diis non esse 
maledicendum alienis cum ?dicit, id est 5iustis ab origine mundi 
colentibus pietatem veram, id est angelis et sanctis aliis? verae 
fidei dedicatis "non esse maledicendum. ?Nam omnes iusti *male- 
dixerunt idolis, et '?fregerunt ea, "indeque meruerunt gratiam, 
ut 15 Moyses? fecit de monte descendens: Psine eo quod? Christi 
nuntii sunt dii, ut ? Moyses Pharaoni et Aegyptiis, cum scriptura 
clamet, !6 Ego dii dài estis*; utique qui sanctam "adorandamque 
trinitatem colentes forti fide praedicant, qui et omnes iusti vere 
beati et sancti sunt, et ut dii infidelium scilicet dinoscuntur, quia 
ait dominus, Ad quos fuit verbum! det, et per eos praedicatum est, 
incredulorum dii ipsi sunt appellati, ut Paulus, Barnabas", et 15 Moy- 


2. Moyses B. Moses reliqui. 


om. (A)b. ὃ. Nam quod omnes A. 
11. indeque meruerint A. 


dixi dii estis 4c. Ergo dii estis reliqui. 
ses (.A)abc. 


et diebus ac noctibus blasphemari a 
Iudaeis Salvatorem. (F.) 

b. Moses dicat] Exod. XXIV. 13. 
»louc βωμοὺς αὐτῶν καθελεῖτε xoà τὰς 
στήλας αὐτῶν ἐχχόψετε, xol τὰ γλυπτὰ 
τῶν θεῶν αὐτῶν χαταχαύσετε ἐν mupl." 
(Fabr.) 

c. Abraham beatissimus] Vetus tra- 
ditio, Abrahamum idola patris sui con- 
fregisse, quae refertur in Beresith Rab- 
ba cap. 38. Vide Dionysium Vossium 
ad Maimonidem de Idololatria c. 1. 8. 7. 
et Gottfridi Wagneri, τοῦ μαχαρίτου, 
dissertationem eruditam de Ur Chal- 
daeorum, Lipsiae 1681. 4. in lucem 
editam. (F.) 

d. Et Gedeon] Iudic. VI. 28. (F.) 

e. ut Helias] 1 Reg. XVIII. 40. (F.) 

f. cum David dicat] Psal. OXV. 8. 
» Ὅμοιοι αὐτοῖς γένοιντο ot ποιοῦντες αὐ- 
τὰ xal πάντες ot πεποιθότες αὐτοῖς." (F.) 

5. angelis et sanctis aliis] Vix cui- 


9. ἃ domino Christo tantum 4. 
9. dicit, id est LA. dicit, est Bac. dicit, non est ὁ. 
9. maledixerint A. 
12. Moses (.A)abc. 

nuntii sunt .4. nuntii hii (hi c. ii ὁ.) sunt reliqui. 
17. adorandam trinitatem .4. 


4. et A. 
6. iusti 4. 77. non esse 
10. fregerint 4. 
18. sive eo b. sineet 4. 14. 

15. Moses (.4)abc. 16. Ego 
18. Mo- 


quam hoc Philastrius persuadebit, quod 
per deos alienos, quibus non est male- 
dicendum, Moses intellexerit angelos, 
sanctosve homines. (F.) 


h. Ut Moyses] Exod. XXXII. 20. 
( Fabr.) 


i. sine eo quod] Praeter hoc quod 
de Mose attulit, nova Philastrio in men- 
tem venit ratio, quod Christi apostoli 
et illorum exemplo evangelii doctores 
recte possint appellari dii, ut Moses 
Exod. VII. 1l. (7) 

k. Ego dixi, dii estis] In editis erat 
vitiose ,ergo d estis. Locus notus 
Psalm. LXXXIIL 7. Ἐγὼ εἶπα θεοί 
ate." Ioh. X. 84... (F.) 

' l. Ad quos fuit verbum] Ioh. X. 35. 
,El ἐχείνους εἶπε θεοὺς πρὸς oüc ὃ λόγος 
θεοῦ ἐγένετο." (Ε΄. 

m. Paulus, Barnabas] Actor. XIV. 
12. (£F. 


11" 


Cap. CXLVIII. 
(Cap. CXLIV.) 


PHILASTRI 


164 


ses Pharaoni ?, qui non sunt maledicendi, sed modis omnibus col- 
laudandi atque Τ᾿ honorandi et glorificandi, ut dixit David?: T/men- 
tes autem. dominum ?" glorificavit; οὐ dominus?: Glorificantes me 
glorificabo. Non ergo intelligentes virtutem scripturarum ex littera 
paganitati consentiunt, et alieni a Christianitate reperiuntur. Quia 
ergo non credebant iustis Iudaei prophetis et aliis talibus, alieni 
et isti sicut et pagani ?!iudicabantur? a domino per scripturam, 
atque ita nuntiabatur, ne maledicerent suis doctoribus et prophe- 
tis et iustis aliis. 

Sunt quidam !legentes haeretici in Genesi* de Melchisedech 
sacerdote atque rege, qui erat in Salem civitate, tunc temporis ita 
nominata sub Abraham beatissimo patriarcha, de quo ait scriptura, 
sine patre, sine matre ?fuisse genitum eum, cum sit hoc contrarium 
ita sentire. Scriptura enim ?non de carnali eum generatione edi- 
tum esse negavit, sed de *iustis eum non genitum parentibus de- 
claravit, qui naturali studio de mandato pristino* ad tantam Chri- 
sti pervenire meruit scientiam, ut quae a parentibus suis non au- 
dierat, proprio tamen studio maiora Christi mysteria per mandatum 
agnosceret offerenda, cum dicat dominus per prophetas?, cce ego 
facio nova; et*, Priusquam veniant, annuntiata sunt vobis, etf, 
Nolite meminisse praeterita, quae in lege carnaliter dicta sunt. Et 
salvator ait*: Quod nascitur de carne, caro est, et quod nascitur 
de spiritu, spiritus est. De hoc enim cum dicit, sine patre, ^sine 

19. orandi 4. 20. glorificabit 4. 21. iudicabantur c. iudieabuntur reliqui. 

Cap. OXLVIIIT. 2n abc. inscriptum est HaERESIS DE MELCHISEDECH SACER- 


pnoTE. — 1. haeretici legentes 4. — 2. eum fuisse genitum «4. fuisse genitum ὁ. 
J.non om. 4. 4. noniustis eum genitum à. 5. sive (24)6. — 


n. Moyses Pharaoni] Exod. XX XII. 
20. (F.) 

o. ut dixit David] Psal. XV. 4. , Τοὺς 
δὲ φοβουμένους χύριον δοξάζει." () 

p. et domino] 1 Sam. II. 30. Τοὺς 
δοξάζοντάς με δοξάσω."  (F.) 

4. iudicabantur] Minus bene erat in 
editis zudicabuntur. (F.). 

Cap. CXLVIII. — a. in Genesi] XIV. 
IS. ,Koi Μελγισεδὲχ βασιλεὺς Σαλήμ.᾽" 
Hanc Salem Melchisedeci regiam ean- 
dem esse cum Hierosolyma, variis ar- 
gcumentis pugnat Ludovieus Borgesius 
in Historia Critica Melchisedeci cap. 7. 
Negat tamen Hieronymus in epistola 
ad Evagrium, et nostra aetate Hadr. 
Relandus, vir doctissimus, in Palaestina 
sua p. 3353. et 9'76., cui assentiri malim. 
(Fabr.) 

b. ait scriptura] Hebr. VII. 3. 'Az&- 


τωρ, ἀμήτωρ, ἀγενεαλόγητος, hoc est, 
cuius nulli parentes ut Leviticorum sa- 
cerdotum a Mose commemorantur. ( F.) 

c. de mandato pristino] Solet Phi- 
lastrius mandatum appellare lumen il- 
lud divinum cuius ductu deum ante le- 
zem Mosaicam coluere patriarchae. 
Vide c. 109. 133. 146. 148. 150. (1) 

d. dominus per prophetas] Es. XLIIL 
19. Ἰδοὺ ἐγὼ ποιῶ χαινά."  (F.) 

e. et] Es. XLVIIL 5. 6... , ᾿Ανήγγειλά 
σοι πάλαι ἃ πρὶν ἐλθείν ἐπὶ oc." Supra c. 
109. (1) 

f. et] Es. XLIII. 18. Μὴ μνημονεύετε 
τὰ πρῶτα, tà ἀρχαΐα μὴ συλλογίζεσθε.᾽" 
(Fabr.) 

g. Etsalvator ait] Ioh. IIT. 6. Τὸ 
γεγεννημένον ἐχ τῆς σάρχὸς σάρξ ἐστι, xol 
τὸ γεγεννημένον ἐχ τοῦ πνεύματος πγεῦμά 
ἔστι. (24 ERR 


DE HAERESIBUS LIBER. 


165 


matre editum, sine traditione atque doctrina parentum eum fuisse 
inquisitorem" scriptura nuntiavit, naturaque potentem *ac capacem 
caelestis sapientiae, id est Christi mysterii, per mandatum? decla- 
ravit* advertentes. Quod sciens apostolus naturam hominum cae- 
lestis scientiae; ac pietatis esse capacem in omnibus! praedicabat 
ita^: Cum enim gentes, ' quae legem non habent, naturaliter ea quae 
legis sunt faciunt, isti legem non habentes dpsi sibi sunt lez, qui 
ostendunt opus legis scriptum n cordibus suis, et cetera. Quod 
etiam ait dominus Petro": Quia caro et sanguis non εἰ revelasset, 
sed pater qui in. caelis est; fidem quippe domini salvatoris osten- 
dens. Ideoque et ipse iterum dominus?, δὲ quis non renatus fuerit 
ez aqua, et spiritu, non intrabit, inquit, in regnum caelorum. | Et 
iterum in lege?: (μὲ direrunt patri et matri, Non novimus vos, isti 
custodierunt mandatum meum, dicit dominus. Non genituram pa- 
rentum odiendam? utique, sed impietatem eorum paganam sper- 
nendam atque damnandam esse modis omnibus collaudabat, cum 
dicat, S? quis non renuntiaverit suis omnibus, non erit dignus re- 
gno caelorum". 5*MHic igitur beatus Melchisedech cum de alienige- 
S. Ait igitur beato b. 


6. ac capacem .4, ad panem reliqui, — V. quae om. ὦ. 


ἢ. inquisitorem] Συζητητὴν, scruta- σοι, ἀλλ᾽ ὃ πατή Q βου ὃ ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 
TUUM. TIO | 


torem rerum divinarum, et officii sui 
quod deo debebat ratiocinatorem. Infra 
hoe eapite: ,Cum capaz legis divinae 
caelestisque esset, et suo studio, ut dei 
imago, inquisito dei mysterio, contemptis 
impiis parentibus" οἷο. (F.) 

1. per mandatum] Sine lege Mosaica 
per lumen naturale accensum divinitus, 
ut mox e Paulo explieat. (.) 

k. declaravit] Inusitate dictum pro 
instruxit, docuit. Cf. Du Cangii Gloss. 
Med. et Inf. Latin. s. v. 

l. capacem in omnibus] Non per 
solas vires naturales, sed accedente dei 
gratia, ut subiuncta Pauli verbis, Mat- 
thaei et Ioannis loca pulchre demon- 
strant. (F.) 

m. praedicabat ita] Rom. IT. 14. 
» ταν Y&p £0v τὰ μὴ γόμον ἔχοντα φύσει 
τὰ τοῦ γόμου ποιεῖ. θἴτινες ἐνδείχνυνται 
τὸ ἔργον τοῦ νόμου γραπτὸν ἐν ταῖς χαρ- 
δίαις αὐτῶν." Valerius Max. V. 4. Ex- 
tern. 5. , Optima rerum natura pietatis 
estmagistra, quae nulla vocis ministerio, 
nullo usu literarum indigens, propriis ac 
tacitis viribus caritatem par entum pe- 
ctoribus liberorum infundit."  (F.) 

n. ait dominus Petro] Matth. XVI. 
11. τι σὰρξ χαὶ αἴμα οὐχ ἀπεχάλυψέ 


(F abr ) 

o. ipse iterum dominus] Ioh. ΠΙ. 5. 

», Εὰν μή τις “γεννηθῇ ἐξ ( ὕδατος χαὶ πνεύ- 
βάτος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασι- 

cay τοῦ θεοῦ." Pro γεννηθῇ Philastrius 
videri possit legisse ἀναγεννηθῇ, ut in 
Clementinis: ,᾿Αμὴν λέγω 9 ὑμῖν, ἐὰν μὴ 
ἀναγεννηθῆτε ὕδατι ζῶντι εἰς ὄνομα, πα- 
τρὸς, υἱοῦ χαὶ ἁγίου πνεύματος, οὐ μὴ 
εἰςέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν." 
Sed solet Philastrius e memoria adscri- 
bens loca scripturae verbum pro verbo 
ponere. τ) 

p. Et iterum in lege] Deut. XXXIII. 
9. ,'O λέγων τῷ πατρὶ καὶ τῇ μητρὶ οὐχ 
ἑώραχά δεῦτε ἐφύλαξε τὰ λόγ tX σου. 
( Fabr.) 

q. genituram parentum odiendam] 
Nativitatem ex parentibus, τὴν γέννησιν. 
Odiendam dixit ab antiquo verbo od:o, 
unde odientes Petronius, et Apuleius 
περὶ Ἕρμηνείας: , orationes variae spe- 
cies sunt, ut sunt imperandi, narrandi, 
bwecenderidi , optandi, monendi, ira- 
scendi, odiendi.," Vide Vossium lib. V. 
de Arte Grammatica c. 99. (F.) 

r. non erit diznus regno caelorum] 
Apud Lucam XIV. 33. legitur: » Non 
potest meus esse discipulus." “Πᾶς ἐξ 


PHILASTRI 


166 


nis, id est Chananaeis impiis fuisset editus, contempta impietate 
parentum, cum capax legis divinae *caelestisque esset, et suo studio, 
ut dei imago, inquisito '?dei mysterio, contemptis impiis parenti- 
bus, non solum cognoscere Christum dominum ante in mandato 5, 
insuper etiam eius caeleste mysterium meruit* intuens et intelli- 
gens celebrare. Ideoque et apostolus" baptizatis dicebat, Vos au- 
tem non estis in carne, sed 4n spiritu. Duorum igitur populorum 
Melchisedech et Abrahae erat tunc in unum societatis coniunctio; 
"praeputii quippe" et circumsionis conveniens ratio, 15 ut Melchi- 
sedech quidem personam Christianorum P? gereret, ita ut !* nos Pvi- 
vimus et celebramur in omnibus", Iudaeorum autem !6in figura 
Abrahae circumcisio, Christi quippe fidei subdita, caelestique eius 
inserviens mysterio salutari, ut Abraham beatus Melchisedech sa- 
cerdoti magno* erat subditus, cui insuper etiam decimas de suis 
facultatibus offerre non dubitaret, ut regi atque sacerdoti dei, quod 
nunc Iudaeorum "'indocilitas? subiecta nobis est, cum velit? edi- 


9. caelestisque esset suo ego. caelestis esset suo 4. caelestisque esset et suo 


reliqui. 
14. non ὦ. 


11. indocilitas 4 P. docilitas re/iqui. 


ὑμῶν ὃς οὐχ ἀποτάσσεται πᾶσι τοῖς ἑαυτοῦ 
ὑπάρχουσιν, οὐ δύναταί μου εἶναι μαθη- 
τής. Sed bene notavit praestantissi- 
mus vir Iohannes Millius in prolego- 
menis ad Novum Test. δ. S31. Phila- 
strium non pauca scripturae loca ad 
sensum et ex memoria citasse, (F.) 

s. in mandato] In statu luminis na- 
turalis. (F.) 

t. meruit] Contigit hoe ipsi. Vide 
supra p. 279. [cap. 1351 (}) 

u. apostolus] Kom. VIII. 9. ,'Yyucte 
δὲ οὐχ ἐστὲ ἐν σαρχὶ, ἀλλ᾽ ἐν πνεύματι." 
(" αν».) 

v. praeputii quippe] Pro ,dei my- 
sterio" in Corbeiensi legitur , Christi 
mysterio," quod melius; dicit enim 
paulo post ,iusuper etiam eius caeleste 
mysterium." At paulo inferius insigne 
profecto σφάλμα exhibent editiones, 
ubi .praecepta quippe et circumcisio- 
nis conveniens ratio," Corbeiensis au- 
tem recte ,praeputii quippe et cireumci- 
sionis conv. ratio." Nullus enim hic 
locus praeceptis, ubi de gentium typo 
et Iudaeorum disputat. Hanc porro 
utramque lectionem commendat etiam 
membrana nongentorum annorum, 85- 


10. Christi mysterio 4. Cf. infra annot. Galeardi. 
Cf. infra annot. Galeardi. praecepta reliqui. 


11. praeputii 4. 


12. ut om. A. 18. gerere A. 


15. vivimus et celebramur ego. novimus et celebramus «4. vivamus 
et celebremur c. vivamus et celebremus reliqui. 


16. in figura A. figuram reliqui. 


suta codici Bibliothecae S. Crucis in 
Ierusalem Romae signato n. 279., cuius 
notitiam litteris ad Emmum Cardina- 
lem Quirinum datis sub die 21. Septem- 
bris 17291. humaniter nobiseum com- 
municavit Vir eruditissimus Iosephus 
Blanchinus, iampridem Veronensis ec- 
clesiae canonicus, nunc vero Congrega- 
tionis Oratorii Romae presbyter, reli- 
gione aeque ac doctrina praeclarus. 
(Galeard.) 


w. ita ut nos vivimus et celebramur 
in omnibus] Mole Lugd. wt non viva- 
mus. Et aliae editt. ce/ebreimus. (F.) 


x. Melchisedech sacerdoti magno] 
Gen. XIV. 18. Ps. CX. 4. Hebr. VII. 1. 
21. (F.) 


y. decimas] Genes. XIV. 20. Hebr. 
VIL. 9. De regiis decimis vide interpre- 
tes ad 1 Sam. VIII. 15. 17. et D. Carp- 
zovium, τὸν μαχαρίτην, ad Schickardi Ius 
Regium p. 239. De decimis sacerdota- 
libus Num. XVIII. 21. Deut. XVIII. 2. 
et scriptores de decimis laudati a me 
in Bibliographia Antiquaria c. 16. 8. 2. 
(Fabr.) 

z. indocilitas] Hoc est ruditas. Infra 


DE HAERESIBUS LIBER. 


161 


scere atque a nobis de lege et prophetis Christi mysteria paulatim 
agnoscere, atque in eius passione caelestem sperare scientiam de 
lege pariter et prophetis. | 

Sunt quidam legentes ! in Zacharia? quod dicit, Jeiwnium quar- 
ti^, et deiunium quinti?, et deiunium septima, et detuntwm decimi* 
erit domui Israel in exultationem et gaudium. Quid ergo, si quis 
omnem septimanam voluerit aut menses ieiunare multos, in prae- 
iudicium incursurus est? Absit. Imo potius laudem habebit amplio- 
rem; ut multi prophetae! fecerunt, et iusti homines quotidie faciunt 
plurimi. Sed cum dicit quatuor ieiunia, veluti dies quatuor ieiu- 
nandos decernit, non autem nobis dixit aut mensis alicuius aut 
anni, sed sic absolute praedicavit, ut mysteria Christianitatis ?ipsis 
quatuor ieiuniis nuntiata cognosceremus. 'Nam per annum quatuor 
ieiunia in ecclesia celebrantur, in Natali primum, deinde in 
Pascha, tertium in Epiphania*', quartum in Pentecoste". Nam 


Cap. CXLIX. zn abc. inscriptum habet HAkRESIS DE ZACHARIA PROPHETA DE 


IEIVNIO. — 1. de δὲ 


cap. 150. Iudaeos appellat ,ineruditos 
et indoctos." 

z. quod nunc Iudaeorum docilitas 
subiecta nobis est cum velit] Male su- 
periores editiones post verba »ob/s est 
AUR στιγμήν, nam connectenda cum 

is sunt quae deinceps sequuntur. Iu- 
daeorum vero docilitas accipienda de 
ilis Iudaeis qui Christo dare nomen 
et Christi sacra amplecti, sive a Chri- 
stianis de lege et prophetis Christi 
mysteria agnoscere non dedignantur. 
(F'abr.) 

Cap. CXLIX. — a. in Zacharia] VIII. 
19., ad quem locum conferendus prae- 
ter S. Hieronymum Iohannes Seldenus 
capite octavo libri de Anno Civili Iu- 
daeorum. (.) 

b. Ieiunium quarti] Die 17. mensis 
quarti Tamuz (Iulii), ob confractas a 
Moyse tabulas et urbem a Nabuchodo- 
nosore captam. (F.) 

c. ieiunium quinti] Die nono mensis 
quinti Ab (Augusti), ob conflagrationem 
templi. (F.) 

d. ieiunium septimi] Die tertio Tisri, 
mensis septimi (Octobris) ob Godoliam 
ab Ismaélitis trucidatum, ut tradit Io- 
sephus in Hypommnestico inedito c. 127. 
(F'abr.) 

e. ieiunium decimi] Die decimo de- 
cimi mensis (Ianuarii) Tebeth ob nun- 
ciata Babylone commorantibus Iudaeis 


2. quod A5. quo reliqui. 


Ὁ. ipsius (4). 


quae Hierosolymae acciderunt mala. 
CFabr.) 

f. multi prophetae] Moyses Exod. 
XXIV. 18. XX XIV. 28. Deut. IX. 9. 11. 
et Elias 1 Reg. XIX. 8. (F.) 

g. quatuor 1eiunia in ecelesia] Quan- 
quam non modo antiquioribus et apo- 
stolicae aetati propioribus temporibus, 
sed ne Philastrii quidem aevo quatuor 
illa ieiunia longe lateque per omnem 
ecclesiam obtinuisse satis constat, ut 
ostendit Io. Dallaeus lib. 4. de Ieiuniis 
cap. €., tamen ex hoc Philastrii loco 
patet falli Blondellum, qui ad Pseudo- 
Callisti Epistolam pag. 246. notat Leo- 
nem Magnum primum quatuor tem- 
porum ieiunio consecratorum distincte 
meminisse. (.) 

h. in Natali primum] Hoc est quod 
Leoni hyemale, aliis ieiunium Adven- 
tus domini, de quo Theoph. Raynaudus 
ΧΙ ODD. p.d (223. CE.) 

i. in Paschate] Hoc unum admittit 
Hieronymus Ep. 54. ad Marcellum: 
Nos unam quadragesimam secundum 
traditionem apostolorum toto anno, tem- 
pore nobis congruo ieiunamus: illi (Mon- 
tani asseclae) tres /n anno faciunt qua- 
dragesimas, quas? tres passi sint salva- 
tores. Non quo et per totum annum, ex- 
cepta pentecoste ievunare non liceat, sed 
quod aliud sit necessitate, aliud volun- 
tate munus offerre." (F.) 


Cap. CXLIX. 
(Cap, CXLY. 


PHILASTR!i 


168 


in Natali salvatoris domini ieiunandum .st, deinde in Paschae 
Quadragesima, atque in Ascensione itidem in caelum post Pascha 
die quadragesimo, inde usque ad Pentecosten diebus. decem. 
Id quod postea fecerunt beati apostoli post ascensionem, ieiuniis 
et orationibus insistentes", ut scriptum est, quod meruerint in 
Pentecoste plenitudinem divini spiritus et perfectionem | conse- 
qui potestatis, ut irrigatione divini spiritus affluente iam ar- 
mis instructi caelestibus omni dubitatione seposita, in qua erant 
ante^, post autem doctores invicti et gloriosi martyres ipsius do- 
mini fieri quotidie properabant, Iudaeos et paganos edocentes, eis- 
que de lege et prophetis Christum ubique dominum cum patre sem- 
piternum prophetarum testimoniis comprobantes, eiusque praesen- 
tiam carnalem saluberrimam. orbi terrarum annuntiantes. Alii au- 
tem putant secundum ^*quatuor tempora anniP cuiusque dixisse 


4. quatuor anni cuiusque ieiunia dixisse ὦ. 


k. tertium in Epiphania] Quoniam 
post antepaschale ieiunium hocce ante 
Pentecosten commemorat Philastrius, 
atque infra illud ipse explicat de ieiunio 
Ascensionis, ideoque Epiphania hoc 
loco pro Ascensione ab eo poni est ne- 
cesse. De ieiunio sive rogationibus 
ante Ascensionis festum a Claudiano 
Mamerto cirea A. C. 500. demum in- 
troductisin Gallia, vide Gregorium Tu- 
ronensem II. 34. Hist. Alcimique Aviti 
homiliam de Rogationibus et lo. Sava- 
ronis ad Sidonii Apollinaris lib. V. Ep. 
14. Sane quidem Dallaeo pag. 761. iu- 
dice, sic obscure et involute hoc loco 


de ieiuniis scribit Philastrius, ut stri- 


dere ipsi videatur potius quam loqui, 
itaque illius verba fatetur se non ca- 
pere: ,Septimi, inquit, mensis ieiunium 
constanter omittit; quod in. Epiphania 
constituit, ni fallor inauditum. Quod in 
natale locat nisi natalem pro diebus 
natalem antecedentibus vel pro adventu, 
ut vulgo loquimur accipias, absurdissi- 
mum. quoque est. Denique quid est quod 
iste vult, certe dicit, in ascensione detu- 
nandum, decemque diebus ad penteco- 
sten usque sequentibus? Nemo praeter 
istum. de deiuniis sic philosophatus est, 
tantumque abest ut ista, caeteri sequeren- 
tur, omnes tota, pentecoste Tetunare ne- 
fas putabant,"  (F.) 

l. tertium in Epiphania] Epiphania 
hic a Philastrio pro Ascensione sumitur, 
ut recte advertit Fabricius, licet alias 
communiter hoc nomine designetur 
adoratio magorum, indicante Cotelerio 


ad Constit. Apost. V. 12. p. 312. Quod 
vero ieiunium istud in Epiphania, ut 
ait Philastrius, hoc est in Ascensione, 
unum fuerit ex quatuor ieiuniis quae 
tunc in ecclesia celebrabantur, idem 
Philastrius testis est satis idoneus, 
quamvis Dallaeus a Fabricio prolatus 
hoc nomine Philastrium reprehendat 
vocetque rem inauditam, Caeterum Phi- 
lastrius paulo infra meminit de ieiunio 
etiam secundum quatuor anni tempora, 
quod ab aliquibus servabatur, cuiusque 
aperta est mentio apud Leonem Ma- 
gnum Serm. 18.  (Galeard.) 


m. quartum in Pentecoste] Hoc ie- 
iunium alii seriptores ponunt hebdo- 
made post Pentecosten vel post octa- 
vam Pentecostes. Vide Cotelerium ad 
lib. V. Constituit Apostol. c. 20. p. 326. 
Vicissim Pentecosten ipsam, hoc est 
quinquaginta totos a paschate dies ie- 
iunare nefas habuere plerique etiam 
Philastrii aetate, ut iam ex Hieronymo 
notavi, cui adde sis insigne S. Athana- 
sii testimonium, quod vulgavit cele- 
berr. Montfauconus in Bibl. Coisliniana 
p.112. (F.) 

n. ieiuniis et orationibus insistentes] 
Ieiuniorum nulla diserta mentio Actor. 
I. 14. , Προςευχῇ καὶ δεήσει προςχαρτε- 
ροῦντες. "amen ieiunia et orationes 
coniunguntur Actor. XIV. 23. , Προςευ- 
£&usvot μετὰ νηστειῶν." (F.)' 


o. omni dubitatione seposita, in qua 
erant ante] ager dubitationem, imo 
abnegationem, Petri Matth. X XVI. 0. 


DE HAERESIBUS LIBER. 


169 


scripturam. Alii autem de Noé? dixerunt, quando audiit et credi- 
dit, inde cum arcam confecit, postea autem cum intravit in eam, 
quarto quando exivit de arca. Alii autem Iudaeorum Israél dixisse 
seripturam* arbitrantur, quod cum? audivit populus primum in Ae- 
gypto per * Moysen tunc temporis et credidit, liberatur de Pharaone 
et Aegyptiis, deinde quod exivit de Aegypto', tertio quod in mon- 
tem ivit" et'accepit legem a domino salvatore, quarto quod intra- 
vit* in terram repromissionis; sed non omnes introierunt, sicui 
scriptum est, nisi duo" soli, lesus et Chaleb, ut dixit scriptura. 
Alii autem dixerunt, quatuor ieiunia sunt ecclesiae ista in quatuor 
libris *Moysi, quia primum fecit deus omnia in Genesi, et homi- 
nem, ut scriptum est, secundo in Exodo, ?*quod de tenebris libera- 
tus "exit omnis homo credens in Christum deum, tertio !?^ quod in 
Levitico offert sacrificia diversa, quae " sunt ibi omnia Christiani- 
tatis mysteria, quarto post oblationem "spiritalium donorum 1n li- 
bro Numeri mereatur omnis fidelis conscribi, quod ait et dominus*: 
P Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in libro caelorum. Ideo 
et David» de Iudaeis dicit: Deleantur de libro, et cwm tustis 
non scribantur. Et ipse iterum": Ft in libro tuo ín te credentes con- 
scribentur. Haec etiam ieiunia in quatuor evangelia? nos oportet 


5. deinde A. 


6. Mosen (4)abc. — 1. Mosi (4)abc. 8. quod 4. quo re- 
liqui. ὃ. exivit 4. 


10. quod 4. quo re/iquí. 11. sunt ibi omnia .A B. sunt 
omnia reliqui. — 12. spiritalium donorum Bac. donorum spiritalium 4. spirita- 
lem donorum ». — 13. Gaudete et exultate, quia ὁ. 14. et Iudaeis 4. — 15. de 
libro viventium et cum (.A)6. 


seq., et abnegationem aliorum discipu- 
lorum, id. 56. (Ὁ) 

p. secundum quatuor tempora anni] 
Leo Magnus Sermone XVIII. ,Zeiu- 
nium vernum n quadragesima, aestivum 
in Pentecoste, «utumnale 4n mense se- 
ptimo, hyemale autem in hoc qui est de- 
cimus (Decembri) celebramus."  (F.) 

q. de Noe] Gen. VI. 18. seq. VII. 5. 
et. VIIL 19. | (1) 

r. Israel dixisse scripturam] Locum 
allatum Zachariae de quatuor ieiuniis 
alii ex Iudaeis putant respondere qua- 
tuor illis rebus quas Israeli contigisse 
mox e Moyse commemorat. (F.) 

s. quod cum] Exod. V. seq. (F.) 

t. quod exivit de Aegypto] Exod. 
XII seq. (£F. 

u. quodin montemivit] Exod. XIX. 
seq. (F.) 

v. quod intravit] losuae I. seq. (F.) 

w. nisi duo] Num. XIV. 30. XX XII. 
12. (£F. 


x. quod ait et dominus] Luc. X. 20. 
»Χαίρετε ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν ἐγράφη ἐν 
τοῖς οὐρανοῖς s" ,,(η. caelis," quod Phila- 
strius interpretatur ,2n /ibro caelorum." 
( Fabr.) 

y. Ideo et David] Psal. LXIX. 28. 
» ᾿ξαλειφθήτωσαν ἐχ βιβλίου ζώντων, xol 
μετὰ δικαίων μὴ γραφήτωσαν." (1) 

2. Et ipse iterum] Psal. OXXXIX. 
16. , Koi ἐπὶ τὸ βιβλίον σου πάντες γρα- 
φήσονται.᾽  (F.) 

a. in quatuor evangelia] Ut undi- 
que quaternario suo subsidium et ra- 
tionem quaerat Philastrius, etiam evan- 
gelia advocat, quorum quaternionem 
similibus rationibus mysticis et allego- 
ricis passim veteres commendant, ut 
adscriptis ipsorum verbis demonstravi 
in Codice Apocrypho Novi Test. p. 382. 
et T. 2. pag. 555. 195. Addam unicum 
locum Rabani Mauri lib. 4. de universo 
c. 1l. T. 1. Opp. p. 83. , Quatuor milites 
qui quatuor partes sibi de lesu vesti- 


Cap. CL. 
(Cap. CXLVI,) 


PHTLASTRI 


110 


accipere de patriarchis, prophetis, sacerdotibus et apostolis^, quae 
in nobis complenda sunt. Quod primum fides patriarcharum, deinde 
virtus prophetarum, tertio labor sacerdotum, quarto apostolorum 
léperfectio invicti certaminis nuntiantur, quae diversae virtutes 
invicem cum suis virescunt connexae temporibus, et docentes ho- 
mines diversa iocunditatis gaudia desiderantibus et !' capientibus* 
subministrant. 

Sunt haeretici qui cum legunt in ! Solomone?, Sezaginta regi- 
nae, et octoginta concubinae, et iuvenculae? quarum numerus non 
est, putant eum mulierum causa et iuvencularum atque concubina- 
rum numerum edixisse. Cumque ita sentiunt, infructuosi, imo po- 
tius ut pagani impii et Iudaei ineruditi atque indocti iudicantur, 
ignorantes quod haec rationabilia* sunt et intellectibilia ab eodem 
nuntiata, quae in Christi maiestate et potentia diversa gratiarum 
munera humano generi ostendebantur adventura, diversisque tem- 
poribus voluntati hominum ac capacitati^ desiderantium ab eodem 
impertita, non denegante parem gratiam, sed iuxta quod capere 
? potuissent e£ voluntas hominum nosceretur, ipso domino tribuente 
atque conferente quaerentibus studiose, cum dicat beatus aposto- 
lus Petrus*, In veritate ὁ cognosco quod deus personarum acceptor 
non est. Et Paulus apostolus itidemf, Deus hominis, inquit, perso- 


16. profectio b. 17. capientibus 4c. cupientibus re/iqui. 

Cap. CL. 7n abc. 2nscriptum est HAERESIS DE YXORIBYS ET CONCVBINIS SOLO- 
Mowrs. — 1. Salomone (4). — 2. potuissent et voluntas ego. potuisset voluntas 
libri omnes. — 2. comperi quod 4. 


mentis fecerunt, praefigurantes quatuor 
partes mundi quae diviserunt sibi elo- 
quia Christi, sicut scriptum est Psalm. 
119., Laetabor ego super eloquia tua 
sicut qui invenit spolia." Longe plura 
in hanc sententiam congessit sub libri 
initium idem Rabanus p. (1. [Harduini 
Concilia tom. III. p. 1983. seq.] (1) 

b. patriarchis, prophetis, sacerdoti- 
bus et apostolis] De hoc quaternione 
vide c. 156. p. 296. atque infra c. 149. 
et 150. (F.) 

c. diversa iocunditatis gaudia desi- 
derantibus et capientibus] Ita legen- 
dum pro cupientibus. Infra cap. 146. 
, Diversa gratiarum munera diversisque 
temporibusvoluntati hominum ac capaci- 
tati desiderantium ab eodem impertita." 
Ubi plura in hanc sententiam. Mox eo- 
dem capite: ,Diversam effusam gra- 
tiam capientibus et quaerentibus." (F.) 

Cap. CL. — a. cum legunt in Solo- 
mone] Cantic. VI. 8. Postea auctus nu- 


merus: nam 1 Reg. XI. 3. reginae se- 
ptingentae, et concubinae trecentae. 
( Fabr.) 


b. iuvenculae] n2. virgines in- 
numerabiles. Confer Wagenseilium p. 
997. seq. ad tela ignea Satanae. (F.) 

c. rationabilia] Νοητὰ, ad sublimio- 
rem intellectum a sensibilibus rebus re- 
ferenda. Rationem intellectibilem vo- 
cat infra c. 149. (F.) 


d. voluntati hominum et capacitati] 
Capite superiore extremo: ,Diversa ἴο- 
cunditatis gaudia desiderantibus et ca- 
pientibus subministrant." | (F.) 

e. apostolus Petrus] Actor. X. 34, 
, Ἐπ᾿ ἀληθείας χαταλαμβάνομαι ὅτι οὐχ 
ἔστι προςωπολήπτης ὃ θεός." ex Deut. X. 
17. et 2 Paralip. XIX. 7. Vide et 1 Petr. 
11165 CES 


f. Paulus apostolus itidem] Rom. II. 
ll. ,03 à 


γάρ ἐστι προςωποληψία παρὰ 


τῷ θεῷ." Adde Galat. I1.6.  (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


171 


nam non accipit. Ex voluntate itaque iuxta *quod capit quisque et 
desiderat, ita ὅ οὐ a deo Christo “οἱ *tribuitur* atque impertitur 
quotidie. Diversae igitur dignitates ac diversae gloriae ἃ *Solomone 
nobis nuntiatae sunt: in mandato quippe, lege et Christi gratia 
omnia, quae ?et primo et secundo et postremo tempore populis per 
diversa meritorum collata sint munera dignitatis, ut priori populo, 
deinde Iudaeorum, tertio Christianorum, qui ab illis *prioribusqwe 
qui ante Iudaeos fuerunt cum. edocemur!, in Christi praesentia* 
!!et de Christi diversam! effusam gratiam capientibus et quaeren- 
tibus quotidie pervidemus effundi. Nam quod aliae animae ad "*re- 
gimina, aliae ad coniunctionem, aliae ad incrementum perfectioris 
aetatis" in coniunctionem futurae fidei Christi domini ' vocentur, 
manifestum est, dicente apostolo, Qu? cohaeret Christo domano, 
unum corpus est^. Nam ubi reginae nomen dicitur, regni caelestis 
manifestatur excellens nobilitatis sublimitas, quod et dominus vo- 
cationem multorum praedicans paucorum "electionem annunciat 
affuturam. In quibus triplex virtutis dignitas ^ enitescit, et in evan- 
gelio dicente domino ad illum?, δὲ vis esse perfectus, vade, vende 


2 9 
omnia quae habes et da pauperibus, et veni sequere me, et habebis 


4. quod capit quisquis et desiderat 4. quod quisque desiderat re/iqui. ὃ. et 
om. «ἄς 6. ei om. b. — T. tribuetur D. 8. Salomone (44)5t. ..9.;et om. (445. 
10. prioribusque qui ante ego. prioribus qui /ibri omnes. 11. et de Christi 44. iti- 
dem c. et de Ba. de.  12.regimonium 4. 13. vocarentur 4. 14. electione 
annuntiat affutura 4. ^ 15. nitescit ὁ. 16. et vende (A)6. 


g. ei tribuitur] Helmst. 


tribuetur, 
vitiose. (F.) 


evangelii, ut recte monuit Fabricius ad 
hoec caput, quod ex aliis etiam locis ap- 


ἢ. in mandato quippe, lege et Christi 
gratia] Familiaris haec Philastrio divi- 
sio, per mandatum intelligente lumen 
MM anté legem Mosaicam. "Vide 

p cap. 109. et cap. 193. et 144. 146. 

150. (F. 

i. cum M dua Sensus praesentis 
obseuri loci hic esse mihi videtur: cum. 
edocemur quae diversa munera collata 
sint diversis illis tribus temporibus, ea 
omnia pervidemus effundi quotidie in 
Christi praesentia, hoc est inter Chri- 
stianos, alia aliis, pro desiderio et captu 
cuiusque. (1) 

k. in Christi praesentia] Priores ed. 
nullo sensu pro itidem habent et de. 
(Fabr.) 

l. diversam] Nescio an forte legen- 
dum sit ,in Christi praesentiam et de 
Christi praesentia," sed magis adhuc 
placet Fabricii emendatio. Christi prae- 
sentia a Fabricio intelligitur tempus 


paret cap. 155. 110. 75. 139. 

m. ad regimina, aliae ad coniunctio- 
nem, aliae ad incrementum perfectioris 
aetatis] Ut respondeant reginis, concu- 
binis et iuvenculis apud Salomonem. 
Hos tres gradus infra vocat perfecto- 
rum, sequentium et secuturorum, illis- 
que tribuitreznum, paradisum et vitam. 
Pro perfectioris priores editt. perfe- 
cetiomss, (F.) 

n. unum corpus est] l Cor. VI. 11. 
,0 χολλώμενος χυρίῳ ἕν πνεῦμά ἐστιν." 
Ex memoria ut cap. 26. locum citans 
Philastrius unum corpus pro uno spiritu 

posuit. (£.) 

o. dicente domino ad illum] Matth. 
XIX.21. Εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε 
πώλησόν σου τὰ ὑπάρ) οντα χαὶ δὺς πτω- 
χοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ 
δεῦρο ἀχολούθει μοι. Ordinem verbo- 
rum iterum ex memoria locum citans 
Philastrius immutavit. (.) 


Cap. CLI. 


PHILASTRI 


112 


thesaurum $n caelo. At ille tristatus est?, inquit, ut scriptum est. 
Ergo etsi ante generaliter secundum temporis divisionem populo- 
rumque factum est, "tamen in Christi praesentia? triplex gratia 
resplendet ac dignitas, ut alii perfecti, alii sequentes, alii postea 
secuturi demonstrarentur, non in uno modo dignitatis, id est regni 
caelestis inveniendi, sed secundum fidem ac laborem eorum atque 
diversa certamina, mercedem congruam adepturi, dicente domino", 
Multae mansiones sunt apud patrem meum. Ideo et David animam 
ad "regimen vocatam modis omnibus collaudat, edocens: JAdstitzt 
regina, a deatris tuis*. Aliam etiam sequi hortatur*, Aud filia, et 
vide, et obliviscere domus patris tui, et concupiscet rez. speciem 
tuam. | Ut ergo est rationis", convenit cognoscere quod alii in re- 
gnum *, alii in paradisum v, alii in ? vitam* atque remissionem peoc- 
catorum* in futuro erunt deputandi; quod non negatur currentibus 
ac volentibus^ nunc ut oportet, dissimulantibus* autem et non re- 
cte currentibus a domino haec non erunt conferenda. 

Est haeresis? quae putat quod !lesus filius Nave populum [u- 


17. adtamen 4. 18. perfecti, alii sequentes, alii o. 4. 19. regimonium 4. 
20. veniam ὁ. 
Cap. CLL. desideratur in Babe. Servavit unus Sangermanensis. 1. Hiesus 4. 


p. At ille tristatus est] ᾿Απῆλθε λυ- 
πούμενος Matth. XIX. 22. Evangelium 
Hebraeorum apud Origenem homilia 
VIII. in Matth. ,Coepit autem. dives 
scalpere caput suum, et non placuit ei." 
(Fabr.) / 1) 

q. in Christi praesentia] Tempore 
evangelii, ubi Christus colitur. Sic su- 
pra: οἵη Christi praesentia itidem di- 
versam effusam gratiam. capientibus et 
quaerentibus quotidie pervidemus 67- 
fundi" "(F.) 

τ. dicente domino] lohan. XIV. 2. 
quem locum de diversitate graduum 
gloriae in vita aeterna etiam laudavit 
noster supra c. 82., sicut diversitatem 
poenarum atque plagarum profitetur 
c. 122... (F.) 

s. Adstitit regina a dextris suis] Ps. 
XLV. 9. ,Παρέστη ἣ βασίλισσα 2x δεξιῶν 
cov." (F.) 

t. Aliam etiam sequi hortatur] Ibid. 
10. ,"Axoucov δάκνων χαὶ ἴδε, χαὶ χχὶ- 
γον τὸ οὖς σου, χαὶ ἐπιλάθου τοῦ λαοῦ σου 
χαὶ toU οἴχου τοῦ πατρός σου." (..) 

u. Utergo est rationis] Sic haeresi 
98. ,nullius rationis itaque," et 106. 
quomodo hoc erit rationis."  (F.) 


v. alii in regnum] Matth. XXV. 34. 
(Fabr.) 

w. alii in paradisum] Luc. XXIII. 
48. (F.) 

x. alii in vitam] Matth. XIX. 17. 
(F'abr.) 

. atque remissionem peccatorum] 
Luc. XXIV. 47. (F.) 

z. non negatur currentibus ac vo- 
lentibus] Alludit ad locum Kom. IX. 
16. de quo supra ad cap. 125. (21) 

a. dissimulantibus] Vide ad c. 121. 
(Fabr.) 

Cap. CLI. — ἃ. Est haeresis] De 
cultris lapideis ad circumcisionem ad- 
hibitis, de quibus Philastrius loquitur 
nonnulla antea diximus; hic tantum 
observare lubet Philastrium hoe loco 
petrinorum cultrorum usum reiicere, 
dicens quod facilius ex hoc fudaei peri- 
clitari poterant quam curari, cum ta- 
men alibi, cap. 118., locum Exodi ad- 
ducens, scribat quod Sephora uxor 
Mosis accepto calculo cireumcidit pue- 
rum, et Ios. 5., de quo hie agit Phila- 
strius, expresse dicatur: Fac tibi cul- 
tros lapideos. Sane utrum petra, an 
gladio ad circumcidendum usus fuerit 
losua, plurima apud interpretes est 


DE HAERESIBUS LIBER. 


113 


daeorum cultris lapideis cireumciderit; quod nec rerum natura nec 
virtus aut ratio persuadet. Facilius enim Iudaei periclitari poterant 
quam curari; etsi secundum dei potentiam *unquam. impossibile 
non est aliquid, tamen rerum natura non patitur, nec ratio persua- 
det. Ne ergo petrinis ?cultris, dicant circumcisos Iudaeos de paga- 
norum durissimis mentibus ac lapideis, quae antea fuerant quidem 
impietati deditae, postea vero credentes in domino, amissa mente 
lapidea, *meruerint de verbo dei circumcidi mente, ?doctrinaque 
iam caelesti potentes Iudaeos circumcidere, id est Christi eis insi- 
nuare scientiam salutarem, de lege et prophetis eam quippe nun- 
tiantes atque comprobantes undique. Quamvis enim et quotidie 
circumcidantur Iudaei ab his qui ante erant gentiles, id est docean- 
tur de lege et prophetis, de fide Christi domini scilicet salvatoris, 
qui si crediderint et ipsi salutis remedium accepturi sunt, 5 perse- 
verantes tamen in duritia mentis lapideae, aeterno erunt iudicio 
detinendi. Ideoque et dominus in eorum contradictione pertinaci 
dicebat quod filii eorum, id est pagani ipsi, erunt iudices eorum at- 
que doctores, id est gentium populus, qui ante in mente lapidea 
versabatur, postea vero per Christi fidem merebatur ad scientiam 
salutarem pervenire. Israél autem secundum legem currens, ut scri- 
ptum est, ad legis virtutem pervenire non potuit, quia non ex fide, 
sed ex operibus currere properabat. lacob enim dicit quod ipse 
erit spes gentium, non Iudaeorum. Oportet ergo gentes credere 


2. quam 4. ὃ. Facillima correctione reponi posset cultris dicant, dicant 
cireumcisos cett. Sed non opus est. 4. meruerit id est verbo dei 4. 5. doctri- 
namque iam caelestis 4. ^ 6. perseverantes autem in «4. 


quaestio, de qua videndi Masius prae- 
cipue, et Drusius ad 5. Ios. 2., quorum 
uterque in petram potius quam in gla- 
dium inclinat; imo sententiae huic Ma- 
sius etiam Mosis Maimonidis inter Iu- 
daeos doctissimi calculum adiicit, qui 
duris silicibus usum esse losuam, non 
acutis gladiolis opinatur. Convenit quo- 
que scitissima illa atque aptissima ana- 
goge qua petra Christus dicitur, I Cor. 
10., ,ut significaretur per Christum fu- 
tura circumcisio cordis," ait Ambrosius 
Praef. in Epist. ad Galatas; licet hoc 
loco Philastrius petrinis cultris cireum- 
cisos Iudaeos cum dicit, intellivi velit, 
a gentilibus eorumque durissimis men- 
tibus ac lapideis, quae antea fuerant im- 
pietati deditae, postea vero credentes 
in domino factae sunt, amissa mente 
lapidea, quotidie cireumcidi Iudaeos, 
id est Christi eis insinuari scientiam 


salutarem, quo in tropo Philastrius sibi 
consentientem habet Gaudentium, qui 
Traet. 2. p. 238. gentes ad Christum 
conversas ,lapides quondam durissi- 
mos" vocat. Porro quo pacto saxeo 
cultro utentes Iudaei ad circumcisionem 
periclitari facilius potuerint quam. cu- 
rari ut hic affirmat Philastrius, fateor 
me prorsus ignorare cum multis, quia 
potius ferri vulnus atrox magis esse 
quam lapidis illud indicare videtur, 
quod silieiorum cultrorum ad difficilio- 
res sectiones magna sit commoditas et 
aptitudo, ut pluribus tradit Steph. Mo- 
rinus Exercit. de Linguis part.2. cap. 9. 
pag. 290., et ,ferro laedi horreat bal- 
samum" ait Plinius XII. 25., quare in- 
ciditur vitro, lapide osseisve cultellis, 
quod confirmat et illustrat Salmas. 
Excercitt. Plin. cap. 35. pag. 417. (Ga- 
leard.) 


Cap. CLII. 
(Cap. CXLVII.) 


PHILASTRI 


174 


universas primum, tunc demum ab ipsis gentibus "Tudaeos discere 
ac doctrinam Christi domini de lege et prophetis audire, atque ita 
acquiescere ut compleatur, Donec" plenitudo gentium intret, et sic 
omnis Israel salvabitur, sicut scriptum est. Et alter propheta ait: 
Aufer* ab eis cor lapideum domine, et da lli cor carneum. Et do- 
minus: δὲ ist? tacuerint, lapides clamabunt. 

Alia est haeresis quae spiramen quod accepit Adam* ! putant 
tantum esse, quantum est a ?Christo post resurrectionem" conces- 
sum apostolis, cum ignoret quod ?spiramen est modicae virtutis 
aliqua gratia in audienda lege dei multorum primum, spiritus autem 
perfectionis est plenitudo. Spiramen itaque datur ab infantia et 
catechumenis, spiritus autem in incremento doctrinae fideique et 
salutaris baptismi plena dei gratia, ut intelligere et ad maiorem 
iam possit scientiam pervenire. Ideoque post baptismum * *spiri- 
tum ut apostoli iam non, sed spiramen accipit qui baptizatur in 
trinitate. Commune est etenim omnium spiramen, spiritus autem 
paucorum *est fidelium atque credentium et 5discentium et veluti 
ab honore ad honorem et a gloria ad gloriam maiorem caelestem- 
que scientiam et gratiam pervenientium, dicente apostolo, quod a 
fide in fidem? procedimus, et ἃ gloria ad gloriam? prodire prope- 
ramus. Ideoque ait ipse, Primus homo* de terra terrenus, secun- 
dus homo de caelo caelestis, ut et natura? non *exsors Christi mu- 
neris inveniatur aliena penitus, id est nec catechumenus, et fides 


1. Iudaeorum A. 


Cap. CLII. i» abc. inscriptum est DE SPIRAMINE QVOD ADAM ACCEPIT HAERESIS. 


— l.putat.4. 2. Christi ab. 


2. spiramentum 4. 


4. jam non spiritum ut 


apostoli, sed spiramen ὁ. 25. οὗ 4. 0. discedentem 4. 7.insors A4. 


b. Donec] Rom. XI. 25. 
ji Aufer] Cf. Ezech. XI. 19. XXXVI. 


-- 


d. Si isti] Luc. XIX. 40. 


Cap. CLII. — a. spiramen quod ac- 
cepit Adam] Genes. II. 7. Καὶ ἐνεφύ- 
σησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς." 
( Fabr.) 

b. a Christo post resurrectionem] 
Iohann. XX. 22. ᾿Ενεφύσησε, Ciceronis 
verbo recte reddas, 2nhalavit.  (F.) 


c. Ideoque post baptismum] Uti ante 
baptismum catechumenis, sic in ba- 
ptismo communem illam gratiam omni- 
bus baptizatis tribuit, ut gradum subli- 
miorem deinde servet sanctis apostolis 
piisque fidelibus. (7.) 


d. a fide in fidem] Rom. I. 17. ,'Ex 


πίστεως εἰς πίστιν.  (F.) 


e. ἃ gloria in gloriam] 2 Cor. III. 18. 
» λπὸ δόξης εἰς δόξαν." (F.) 

f. Primus homo] 1 Cor. XV. 47. ,'O 
πρῶτος ἄνθρωπος ix γῆς χοϊχὸς, ὃ δεύ- 
τερος ἄνθρωπος ὃ χύριος ἐξ οὐρανοῦ." 
De caelo caelestis similiter ut Phila- 
strius habent Ambrosius, Hieronymus 
et alii, et illud χύριος longe plurimi 
omittunt, de quo praeter Ioan. Millium 
vide quae notavit D. Kortholtus, ὃ μα- 
χαρίτης, libro de Variis Scripturae Edi- 
tionibus pag. (5. seq. (F.) 

g. natura] Ut superiore capite tres 
gradus fecerat perfectorum, sequen- 
tium et secuturorum, ita hoc loco ponit 
primo naturam, cui succedit gradu se- 
cundo fides et doctrina, tertio denique 
studium vitaque praeclara in paucorum 
fidelium et cupientium (an capientium 
ut cap. 145 et 146.) voluntate exube- 
rans. (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


175 


atque doctrina studiumque et vita *praeclara in paucorum fidelium 
et cupientium voluntate dinosceretur exuberans, dicente domino, 
Habenti dabitur, et plus ei adüicietur : non habenti autem et quod 
habere videtur! 3 aufertur ab eo. Quod Iudaeo contigit, et aliis iti- 
dem plurimis. 

Est haeresis quae cum audit in Zacharia propheta de funiculo 
agrimensorio, de quo et ! David? edixerat, quod angelus tenens 
ibat" mensurare lerusalem, aestimat secundum litteram ita dixisse 
scripturam, cum non lerusalem metiri, quae tradi debebat hosti- 
bus, sed credentium recte, atque paucorum perfecte, *lectio* nun- 
tiabatur per angelum affutura, ut dictum est: Multi vocati*, pauct 
electi. Hierusalem ergo in funiculo agrimensorio mensurabatur, id 
est et ante sub paucis et post fidem Christi paucorum catholicae 
fidei *gignendae electio praedicabatur in seculo. Quod et apostolus 
ait?: Oportet haereses esse, ut probati manifestentur. Quia ergo fu- 
niculus haereditarius triplici virtute* connexus est, id est patris et 
filii et spiritus sancti, haec coniunctio cum in una eademque acci- 
pitur fide atque credulitate, aequalitatis quippe et *virtutis con- 
iungenda unitas atque colenda ? potentia cum noscitur ab ecclesia 
catholica, non in diversa maiestatis aut qualitatis credenda substan- 
tja praedicatur, ut quidam aestimant haeretici. Quod et dominus 


8. praedicata b. 9. auferetur (.4)bc. ; 

Cap. CLIIL 2» abc. ?nseríptum est HAERESIS DE FVNICVLO MENSORIO IN 
ZACHARIA PROPHETA. — 1. David propheta beatus edixerat 4. 2. electio c., cum 
Cotelerio Monum. Vet. Eccl. Gr. tom. III. p. 524. ὃ. gignendae A. gignendo 
reliqui. gignendorum coniec. Galeardus. 4. veritatis 4. — 5. Post vocabulum 
potentia quae sequuntur usque ad finem capitis omnia in A. desiderantur. 


h. dicente domino| Matth. XIII. 12. 
XXV.29. "Oct ἔχει, δοθήσεται αὐτῷ, 
xoi περισσευθήσεται." (1) 

i. et quod videtur habere] Ex Lucae 
VIIL v. 18. , Kot ὃ 9oxét ἔχειν, ἀρθήσε- 
xat ἀπὶ abroU."  (F.) 

Cap. CLIII. — a. de quo et David] 
Villalpandus T. 2. p. 119. putat Phila- 
strium lapsum memoria, et pro Davide 

. voluisse nominare Ezechielem, respe- 
xisseque ad XL. 3. Sed fortasse nostro 
erat in mente Psal. LX. 6. CVIII. 1. 
»Τὴν χοιλάδα τῶν σχηνῶν διαμετρήσω.᾽ 
(Fabr.) | 

b. quod angelus tenens ibat] Zach. 
IL. 1. , Ἰδοὺ ἀνὴρ, xoà ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ 
σχοινίον γεωμετριχὸν - - διαμετρῆσαι τὴν 
Ἱερουσαλήμ ete. (1) 

c. credentium recte atque paucorum 
erfecte electio] Ita pro /ectio apud Phi- 
astrium scribunt Villalpandus et Cote- 

lerius ILI. Monument, p.2924., quanquam 


notum omnibus, lectionem pro ele- 
etione, ut lectum pro electo et legere 
pro e/igere, tritum esse optimis scri- 
ptoribus. Sueton. c. 35. August. ,Se- 
natorum affluentem numerum ad modum 
pristinum et splendorem redegit duabus 
lectionibus," et cap. 54. , Antistius La- 
beo senatus lectione cum vir virum le- 
geret." "Tamen infra etiam e/ectio apud 
nostrum scribitur, et facile fuit librario 
post perfecte literam e in lectio omit- 
tere. (F.) 

d. Multi vocati] Matth. X X. 16. X XII. 
14. Πολλοί εἰσι χλητοὶ, ὀλίγοι δὲ ἐχλεχ- 
19l 2» (1: 

e. Quod et apostolus ait] 1 Cor. XI. 
19. ,A& γὰρ αἱρέσεις ἐν ὑμῖν εἶναι, ἵνα 
οἱ δόχιμοι φανϑροὶ γένωνται ἐν ὑμῖν. 
(F'abr.) 

f. funiculus triplici virtute connexus] 
To σπαρτίον ἔντριτον Ecclesiastae IV. 12. 
(F'abr.) 


Cap. CLIII. 
(Cap. CXLVIII.) 


170 PHILASTRI 
dicere dignatus est^: Putas filius hominis, eum venerit, inveniet 
fidem super terram? Quia et ante *propheta quod nuntiarat in pau-- 
cis, et post Christi praesentiam, passionem et resurrectionem eius, 
divinamque sententiam quod essent praevaricaturi", hoc ita nun- 
tiatum sit, ut sint haeretici hodie qui a spiritu sancto aut a filio re- 
cedentes diversam maiestatis et potentiae "qualitatem? quotidie 
praedicant aberrantes. In hoc ergo nos oportet agnoscere quod fu- 
niculus, ut ait *Solomon*, triplex non disrumpitur, quod et credi 
debet a nobis, quod et de divina substantia et propria filius et san- 
ctus sit itidem spiritus, patri quippe connexus in omnibus, qui et 
cognosci debet et coli ab omnibus. In hae ergo coniunctione bap- 
tismi et salvator nos dignatus est confirmare, imperans': Euntes 
baptizate omnes gentes n nomine patris et filii et spiritus sancti. 
In quo coniungentes filium patri, et spiritum cum filio et patre, 
hanc salutem ?cognoscimur adepturi, quia non aliunde salutis re- 
medium, nisi ex fide hac humano generi cognoscimus '? affuturam. 
Unde et in hae coniunctione sanctae adorandaeque trinitatis gau- 
demus, in qua ante Adam pater noster Noé, Abraham, "Moyses 
et prophetae, sacerdotes, iudices et apostoli, pariter et evangeli- 
stae "praedicantes" meruerunt consequi angelicam dignitatem", 
in qua et ecclesia catholica exultat, hoc praedicans quotidie atque 
edocens, eademque hanc omnem impietatem paganam et iniquita- 
tem Iudaicam destruens quotidie omni exultat in gaudio. Nam et 
si triplex funiculus debet accipi primum mandati, deinde legis in 
6. propheta quod nuntiarat ego. a propheta quod tunc erat Galeardus. pro- 
Ποία quod tunc erat /ibr? omnes. “ὦ. qualitatem ego. inaequalitatem /ibri omnes. 


. Salomon 5c. 9. cognoscimus ὦ. - 10. affuturum b. 11. Moses abc. 12. prae- 
dicentes 5a. 


g. dominus dicere dignatus est] Luc. 
XVIII. ὃ. ,Πλὴν ὃ υἷος τοῦ ἀνθρώπου 
ἐλθὼν ἄρα εὑρήσει πίστιν ἐπὶ τῆς γῆς; 


( Fabr.) 


h. divinamque sententiam quod es- 
sent praevaricaturi| Haec epexegesis 
est eorum quae praecesserant verborum 
,propheta quod nuntiarat." 


i. qualitatem]. Ita scripsi pro ?nae- 
qualitatem. Augmentum videlicet vo- 
cabulo accreverat de terminatione prae- 
gressae vocis potentiae. — Supra pro 
,Quia etantepropheta" Galeardus repo- 
suit ,Quia et ante a propheta," senten- 
tiam indicans aliter constare non posse 
nisi addatur praepositio, , cum hoc velit 
Philastrius, ut quod tunc erat in paucis, 
hoc ita à propheta nuntiatum sit," id- 


que locum inspicienti facile persuasum 
iri, cum et paulo antea dixerit , pauco- 
rum perfecte electio nuntiabatur per an- 
celum affutura." Nos eis verbis aliter 
succurendum existimavimus. De verbi 
muntiareusu frequentissimo apud Phila- 
strium cf. adnott. ad cap. 134. 

k. ut ait Solomon] Loco adducto Ec- 
clesiastae IV. 12. (1) 

1. imperans] Matth. XXVIIT. 19. 
»Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη 
βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πα- 
τρὸς χαὶ τοῦ υἱοῦ χαὶ τοῦ ἁγίου πνεύμα- 
toc." Philastrius, ut solet, verba quae- 
dam omittit. (F.) 

m. praedieantes] Vitiose Helmst. 
praedicentes. (1) 

n. angelicam dignitatem] Supra c. 
194. (&) - 


DE HAERESIBUS LIBER. 


111 


medio tempore, deinde gratia salvatoris?, utilitatis non parvae 
est; aut si de fide, spe atque caritate, ut dixit beatus apostolus?, 
quis velit accipere, et in hoc non parvi est intellectus prudentiori- 
bus ac spiritalia desiderantibus plurimis. 

Sunt quidam haeretici? qui de Helia beato opinantur quod ei 
corvi sero carnes ad escam et mane panes adtulerint, non adten- 
dentes quod cuncta sanctus ac beatissimus propheta non carnes 
ledebat aliquando, qui omnem talem escam contempserat, absti- 
nendo voluntate, cuius et causa tantae dignitatis a deo honorem 
meruit adipisci, ut in paradisum raperetur sublimis, ubi cum san- 
ctis omnibus conlocaretur. Nam si de pane quidem aliquis dixerit, 
rationis interdum est quod ei corvi adtulerint, de carnibus autem 


Cap. CLIV. desideratur in Babe. Servavit enim solus Sangermanensis liber. 


— ]. edebant 4. 


o. mandati deinde legis in medio 
tempore, deinde gratia salvatoris] Tres 
oeconomiae, Antemosaica, ludaica et 
Christiana, de quibus c. 109. 195. 144. 
146. 150. (F.) 


p. ut dixit beatus apostolus] 1 Cor. 
AID. 15 (E) 


Cap. CLIV. — ἃ. Sunt quidam hae- 
retici| Subdit Philastrius haeresim, ut 
ipse vocat, de avibus Heliae ministran- 
tibus, qua quidam opinantur, inquit, 
quod ei corvi sero carnes ad escam, et 
mane panes adtulerint. Hoc autem 
Philastrio displicet, ait quippe, quod 
sanctus ac beatissimus propheta non 
carnes edebat aliquando, qui omnem 
talem escam contemserat abstinente 
voluntate ; cuius et causa tantae digni- 
tatis a deo honorem meruit adipisci, ut 
in paradisum raperetur sublimis, ubi 
cum sanctis omnibus conlocaretur. 
Adiicit deinde: ,Nam si de pane qui- 
dem aliquis dixerit, rationis interdum 
est quod ei corvi adtulerint; de carni- 
bus autem incongruum reperitur." Pro- 
fecto corvi panem dumtaxat afferebant 
Paulo, ut narrat Hieronymus in Vita, 
et Malvendalocumistum vertens (3 Reg. 
11. 6. ,Et corvi facientes ei venire pa- 
nem." Bibl. Max. Ioh. de la Haye tom. 
IV. p. 693.), ubi de corvis Heliam pas- 
centibus agitur, panis tantum meminit. 
At panem et carnem habent tum He- 
braicus textus, tum Versio LXX. 2 Reg. 
li. panemque et carnem memorant 
versiones ceterae omnes, immo panem, 


et carnes ad Heliam delatas agnoscit 
etiam Dasilius insignis abstinentiae 
patronus Hom. ὃ. in Divites Avaros, et 
cum Dasilio Augustin. Serm. 146. de 
Temp. Fuitporro Iudaiea traditio cibos 
à corvis oblatos ex ipsa Achabi mensa 
angelorum ministerio desumtos fuisse, 
idque bis in die factum a corvis ex- 
presse narrat sacer textus l.l. ,Corvi 
quoque deferebant ei panem et carnes 
mane, similiter panem et carnes vo- 
speri;" quamvis Philastrius carnes ve- 
spere tantum ad Heliam allatos memine- 
rit: , Sunt quidam haeretici, qui de Helia 
beato opinantur, quod ei corvi sero 
carnes ad escam, et mane panes adtu- 
lerint." (Philastrio porro consentitetiam 
Augustin. tam cit. Serm. 146. de Temp. 
quam Hom. 18. ubi , Nonne illi panem 
offerebat corvus mane et ad vesperam 
carnes?") Illud quoque observandum, 
extrema huius capitis fuisse a librariis 
excisa, pertaesis fortasse quod Phila- 
strius tam aperte a sacri textus historia 
dissideret; cui simile quippiam, non 
valde absimili de causa, postremis 
quinque lrenaei capitibus accidisse no- 
tarunt pridem viri docti ad Irenaeum, 
Feuardent Annot. p. 205. Grobe Pro- 
legg. p. 16. ed. Massuet. Scilicet libra- 
rios, quia exosam posteriori aetate mil- 
lenarii regni doctrinam ulterius descri- 
bere nollent, idcirco filum abrupisse; 
cum tamen, ut recte ait Feuardentius, 
malo huic medendum esset praemoni- 
lione aliqua, non litura, atque adeo 
calamo, non scalpello. (Galeard.) 


12 


Cap. CLIV. 


Cap. CLYV. 
(Cap. CXLIX.) 


PHILASTRI 


118 


incongruum reperitur. Nam in hoc crudelitas beluina hominum 
?insequentium beatissimum prophetam ostendebatur, in avibus au- 
tem, id est corvis, tantum mansuetudo et lenitas monstrabatur, ut, 
a quibus avibus humana aberat ratio, qui non erant dei imagines 
rationabiles, sed aves sieut pecudes sensibiles creatae solummodo, 
in eis *saltem avibus, ad opprobrium hominum ludaeorum regis- 
que ex voluntate pessima insequentium *prophetam, agnitio et sen- 
suum lenitas insita monstraretur, in opera tanti ministerii quod 
beato prophetae quotidie ?^monstrabatur et in eis avibus ministra- . 
batur, ut in eis avibus magis inveniretur" esse ratio quaedam leni- 
tatis motu quodammodo concessa velut rationabilis". Nam omnia 
huiusmodi creata a domino subiecta sunt homini, ut regi ac rationa- 
bili, dominus quo urbium * universitatis, pecudum, volatilium et ser- 
pentium quippe, sicut scriptum estin libro Geneseos, demonstraretur. 

Est 'quoque haeresis quae cum legit in ?*Esaia propheta quod 
"Cherubim et Seraphim animalia duo* sex pennis praedita duabus 
faciem dei^, duabus pedes tegebant, et duabus clamabant voce su- 
blimi deum collaudantes, nimium *conturbatur, et nunc historiam 
? quaerens, nunc rationem *intellectibilem perscrutans, diversa am- 
biguitate fatigatur; cum et secundum litteram non parva sit utilitas, 
et secundum "intellectibilem rationem Christi resonet caelestis 
*scientia. Secundum litteram enim primum, quod deum invisibilem 
scriptura docendo impietatem ubique paganam damnabat in *quo 
scripturae illorum impiae visibilem et compositum praedicant, 
deinde etiam Iudaeorum; ne et ipsi pari caecitate obtecti ut gentes 
impiae corrupti sensibus deperirent, '^hoc ita edocuit. Sed hic etiam 
erat Iudaeorum futuri temporis in Christi praesentia incredulitas 
et !!coopertio annuntianda mysterii, quod caecitate operti nimia 


2, insequentia 4. 8. autem 4. 4. propheta 4. — 5. monstrabantur ut 
in eis avibus ministrabantur 4. 0. dominoque urbium 4. — 7. versitatis 4. 


Cap. CLV. 2n abc. 2nscriptum est HAERESIS DECERPTA EX ISAIA PROPHETA DE 
CHERVBIM ET SERAPHIM. — ]l. quoque om. 4. 2. Isaia (4)abe. 8. Cherubin 
et Seraphin (C4) Bab. 4. conturbantur 4. 5. quaerentes 4. 6. intelligibilem 
perscerutantes fatigantur .4. — T. intelligibilem .4. ^ S. sententia 4.  9.qua ὁ. 
l0. Reliqua huius capitis quae post haec verba hoc ita edocuit sequuntur, in A. 
desiderantur. 11. cooperatio ὁ. 


b. magis inveniretur| Quam in ho- 
minibus. 

c. rationabilis] Lenitatis. 

Cap. CLV. — a. Cherubim et Sera- 
him animalia duo] Apud Esaiam VI. 
$. tantum duorum Seraphim mentio, 
»Καὶ Σεραφὶμ. εἱστήχεισαν χύχλῳ αὐτοῦ, 


(F.) 


, -᾿ 


ἕξ πτέρυγες τῷ Ev." 


b. duabus faciem dei] lmo facies 
suas, *"25, ut pedes suos 1532. Sed 


infra quoque noster: , Velabant autem 
faciem et pedes domini:" atque iterum: 
,ne forte faciem et pedes cum dicit do- 
minm coopertos." (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


179 


nec prophetae nec ipsi domino erant postmodum credituri, cum 
missus ad populum praedicat manifeste: 4wre awdietis, et oculo 
videbitis, et non^ intendetis; cooperti qüippe tenebris lucem salu- 
tis aeternae, id est Christi carnalem praesentiam, non erant agni- 
turi, sicut et factum est. Quod apostolus docens? velamen esse us- 
que hodie in cordibus eorundem positum affirmavit, quod non re- 
velabitur usque quo Christum non crediderint salvatorem. Ubi 
autem conversi fuerint?, id est crediderint in Christum dominum, 
auferetur velamen ab eorum cordibus. Quod autem et duo anima- 
lia nuntiata sint !! Cherubim et Seraphim, lex quippe et prophe- 
tae, testes Christi et doctores seculi, non est ambiguum. Velabant 
autem faciem et pedes domini sive quia in parabolis et similitu- 
dinibus et aenigmatibus docebatur mysterium, ut scriptum est?: 
Aperiam os meum 1n parabolis; et David^: Revela oculos meos, et 
considerabo mirabilia de lege tua; et apostolus!: Filium suwm, in- 
quit, pater " revelavit" mihi, id est de lege atque prophetis osten- 
dens. Sex autem pennae erant eis, et duabus quidem faciem et 
duabus pedes cooperiebant, duabus autem clamabant!, ne forte 
faciem et pedes cum dicit domiri coopertos, quod sursum atque 
deorsum est, et longitudo et latitudo de deo '?monstraretur", quod 


12. Cherubin et Seraphin αὖ. Ubique. 


14. monstrari ὦ. 


c. et non] Es. VI. 9. et Matth. XIII. 
14.: ᾿Αχοῇ ἀχούσετε xoi οὐ μὴ συνῆτε, 
χαὶ βλέποντες βλέψετε χαὶ οὐ μὴ ἴδητε. 
Iterum pro more suo Philastrius in ver- 
bis scriptoris sacri alia omittit alia mu- 
tat et transponit. /ntendere pro intelli- 
gere positum ex usu labentis latini- 
tatis, unde Itali suum zntender et Galli 
entendre. (F.) 

d. apostolus docens] 2. Cor. III. 15. 
» Ἀλλ᾽ ἕως σήμερον - - κάλυμμα ἐπὶ τὴν 
χαρδίαν αὐτῶν χεῖται. (F.) 

e. Ubi autem conversi fuerint] Non 
videtur alienus fuisse Philastrius ab 
eorum sententia, qui magnam adhuc 


Iudaeorum conversionem exspectan-. 


dam sibi persuaserunt, cum Tertulliano, 
Origene, Hilario, Ambrosio, Hieronymo, 
Augustino, Gregorio Nysseno, Basilio, 
Chrysostomo, Cyrillo Alex., Theophy- 
lacto, Oecumenio, Petro Chrysologo, 
Primasio, aliisque quorum loca addu- 
xerunt D. Christianus Dreierus in diss. 
de Conversione Iudaeorum, et D. Toh. 
Guntherus, ὃ μαχαρίτης, homiliis Ger- 


13. revelavit c. revelabit reliqui. 


manice editis in Epist. ad Romanos. 
(Fabr.) 

f. faciem et pedes domini] Contra 
Esaiae mentem, ut supra iam annotavi. 
( Fabr.) 

g. ut scriptum est] Ps. LXXVIII. 3. 
Matth. XIII. 35." AvotEo ἐν παραβολαϊΐς 
τὸ στόμα μου." (F.) 

h. et David] Psal. CXIX. 18. ,,"Azo- 
χάλυψον τοὺς ὀφθαλμούς μου, καὶ χατα- 
νοήσω τὰ θαυμάσια ἐκ τοῦ νόμου cov." 
(Fabr.) 

i. et apostolus] Galat. L. 16..." Azo- 
χαλύψαι τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐν ἐμοί." (.F.) 

k. revelavit] Vitiose priores editt. 
revelabit. (F.) 

l. clamabant] Cave emendes veo/a- 
bant. Nam licet res ipsa et locus Isaiae 
hoc requirit, tamen Philastrius haud 
dubie scripsit clamabant, ideoque etiam 
infra clamationis duarum  penuarum 
facit mentionem. (11) 


m. monstraretur] lta sensus poscit 
scribendum pro monstraret, (F.) 
12* 


PHILASTRI 


180 


nec? altitudo nec profundum nec latitudo nec longitudo dei potest 
cognosci aut inveniri condigne ab aliqua creatura, οὐ maxime ho- 
minum, aut humanis quorundam sensibus comprehendi: qui etiam 
tantam elementorum naturam immensamque creando perfecit, 
quanto magis qui talia fecisse cognoscitur, modis omnibus antecel- 
lit? Solum '*autem per fidem noscitur; quia, Virtus, inquit^, in in- 
firmitate, ?in similitudine et aenigmatibus, perficitur, atque inveni- 
tur. Cumque tanta immensitas dei dicitur atque nuntiatur, duabus 
pennis, id est a Cherubim et Seraphim, lege atque prophetis cani- 
tur et praedicatur. Duarum etiam pennarum clamatio die noctuque, 
id est et hic et in futuro, cordis quippe credulitas hominum atque 
oris confessio non desinens, '^invenitur, quotidie resonando quae 
et tunc canebatur ab angelis atque ab hominibus praedicabatur in 
seculo; ut, quod videre in excelso, profundo, lato atque longo non 
poterant, corde credentes atque ore confitentes indesinenti voce 
cantantes omni tempore laetarentur. Nam quod invisibilis et inca- 
pabilis? sit divinae qualitatis natura et substantia in lege et pro- 
phetis ostenditur, Ioanne dicente?, Dewnmn nemo vidit umquam. Non 
dixit, non !' Credidit, sed non Vidit. Ergo dominus credendi poten- 
tiam et confitendi solum fiduciam tribuit, ut virtus eius in enar- 
randa carnali fragilitate 5 manifesta nosceretur; quod et dominus 
ubique fidem suam praetendit hominibus, quam et ipse ante dede- 
rat, posteaque in sua praesentia confirmaverat. Cherubim autem 
et Seraphim quadriformia*, id est leonis, vituli, hominis et aqui- 
lae, diversa sunt sanctorum pariter virtutumque certamina fortiora 
praecellendae eorum variaeque dignitatis, patriarcharum quippe et 
prophetarum, sacerdotum atque apostolorum* itidem cum martyri- 
bus sociata, ut, in quibus ante tanta fides et dilectio Christi exu- 
berans* noscebatur, impar autem doctrina" in quibusdam postea 


14. aut 5. 19. ἴῃ om. ὁ.  1ló.invenit c., mendose.  1l.credit ὁ. 18. ma- 


nifesto ^. 


n. quod nec] Vide Iob. XI. 8. 9. (F.) 
o. quia, Virtus, inquit] 2 Cor. XII. 


De hoc sacro tetracty supra p. 296. 
923. 888. [cap. 140. 149. 155.] (1) 


9. ,'H δύναμίς μου ἐν ἀσθενεία τελειοῦ- 
cm 18 | 

p. incapabilis] Quae capi nullo loco, 
nula eomprehendi mente humana 
potest, ἀχώρητος.  (F.) 

q. Iohanne dicente] Ioh. T. 15. Θεὸν 
οὐδεὶς ἑώραχε πώποτε. (..) 

r. quadriformia] Ezech. I. 10. et Apo- 
cal. VI. 7. supra c. 1906. (F.) 

s. patriarcharum quippe et prophe- 
tarum ,sacerdotum atque apostolorum] 


t. tanta fides et dilectio Christi exu- 
berans] Supra c. 147. , Et fides atque 
doctrina studiumque et vita. praeclara 
in paucorum fidelium et capientium vo- 
luntate dignosceretur exuberans." (F.) 


u. impar autem doctrina] Propter 
persecutores, non licebat tribus primis 
saeculis ita publice Christianam doctri- 
nam usque quaque praedicare, ut po- 
stea licuit: nón tamen impar imo ma- 


DE HAERESIBUS LIBER. 181 


cogente causa temporis canebatur, non impar tamen fidei ac cer- 
taminis gloria in coniunctione diversae virtutis monstraretur a 
Christo concessa atque condonata, inque omni Christianorum po- 
pulo nosceretur; ut quod videre non possumus nec humanis con- 
digne sensibus definire, corde credentes atque ore confitentes 1 his 
duarum pennarum virtutibus non desinamus ludaeis et gentibus 
hoc gaudii praedicare, atque ?? his sublimes virtutibus evolare, spe- 
rantes caelestia, ubi Christus est dominus", ut ait apostolus, inque 
hac sententia salutem perpetuam posse consequi non dubitantes, 
docente eodem: Quod δὲ credideris in corde tuo, et confessus fue- 
ris Christum dominum salvatorem corpore erucifivum resurreaisse, 
salvus eris: corde enim creditur ad iustitiam, ore autem. confessio fi 
in salutem. Unde ait de Christo domino quod eius qualitatis di- 
vina substantia non in visione et mensura aut compositione con- 
sistat aliqua, sed in fide virtutis atque confessionis nostrae exube- 
rans “1 consummatur. Quae latitudo et longitudo*, altum atque pro- 
fundum sit scire, inquit, emünentissimam et incomprehensibilem 
Christi dei gratiam atque ? potentiam, non est humanae fragilita- 
tis potenter expromere, sed in fide atque per fidem facile posse 
contingere docuit quod mens hominum non praevalet enarrare. 
Sunt quidam qui aestimant quod ! Esaias post confessionem po- 
puli peecatoris ae precem, quam supplex ad, deum effuderat, de 
? Cherubim unus* ?venerit missus *a deo ad prophetam, et accepe- 
rit de forcipe carbonem, et tetigerit labia ipsius, aitque ei: /7cce 
iam mundatus es". Putant^ *autem de angelis unum venisse ad 


19. hiis Ba. 20. hiis Ba. 21]. consumatur Ba. 22. potentiam om. abc. 

Cap. CLVI. in ac. inscriptum est HAERESIS DE ISAIA PROPHETA LABIA TACTA 
CARBONE., 7à ὁ. HAERESIS DE ISAIAE PROPHETAE LABIIS TACTIS CARBONE. — 
l. Esaias B. Isaias abc. Esaias beatus 4. 2. Cherubin Bab. Ubique. ὃ. venit ὁ. 
4.adomino 4, — 5.autem c. aut 4 Bab. 


ior fidei ac certaminis gloria in marty- xj Quae latitudo et longitudo] Eph. 
ribus enituit illo maxime tempore. (F.) — III. 18. "Iv eto; χύσητε καταλαβέσθαι 

v. caelestia , ubi Christus est domi- σὺν πᾶσι τοῖὲ ἁγίοις τί το πλάτος χαὶ μῆ- 
nus] ,T&à ἄνω, οὗ ὃ Χριστός ἐστιν ἐν χος xol βάθος xol ὕψος." (1) 


Octa τοῦ θεοῦ x ἀθήμενος." Coloss. HI. 1. y. eminentissimam et incompreben- 
(Fabr.) s sibilem Christi dei gratiam] Exprimit 
w. docente eodem] Rom.X.9. “Ὅτι. verba apostoli ib. 19. ,Ivavat τε τὴν 
ἐὰν δμολογήσῃς ἐν τῷ στόματί iude κύριον ὑπερβάλλουσαν τῆς γνώσεως ἀγάπην τοῦ 

Ἰησοῦν, χαὶ πιστεύσῃς ἐν τῇ χαρδία σου Χριστοῦ." (F.) 

ὅτι ὃ δεὺς αὐτὸν ἤγειρεν, ἐχ νεχρῶν͵ σω- 

θήσῃ. Καρδία γὰρ πιστεύεται εἰς δικαιοσύ-. Cap. CLVI. — a. de Aio pee unus] 
νην, στόματι δὲ : δμολογεῖται εἰς σωτηρίαν." Es. VI. 6. » Ev τῶν Σεραφίμ." Noster 
Verborum primorum ordinem invertit, infra: ,N. am hic de Cher ubim aut Sera- 
et verba Christum salvatorem corpore phim unum animal cum dicit." (F.) 
erucificum de suo addidit Philastrius. b. Ἡρύρ iam mundatus es] Id. 1. 
(Fabr.) ,. Ιδοὺ ἥψατο τοῦτο τῶν χείλεών σου, 


Cap. CLVI. 
(Cap. CL.) 


PHILASTRI 


182 


eum, aut de animalibus, $ac de forcipe ignem accepisse "et mun- 
dasse prophetam, quod non est adeo ?scientiae salutaris, cum hic, 
de Cherubim aut Seraphim unum animal eum dicit, id de duobus 
testamentis dicit, unde patriarchae, ? prophetae, sacerdotes edixe- 
rint? et apostoli, "qui mundo omni adventuram gratiam ostende- 
bant, quadriformi virtute* fulgentia munera ad certamina caelestia 
capientibus ministrantes. ! Nam Cherubim plenitudo scientiae di- 
citur, et 15 Seraphim virtus ignea P peragrans* appellatur. !^Hi ita- 
que plenitudinem habentes scientiae spiritalis ac Christi mysterii 
tenentes divitias diversas doctrinas iussu domini nobis dimittunt 
et deferunt, omnique seculo itidem sine quadam intermissione nun- 
tiantes; ex quibus unus missus est ad Esaiam prophetam, hanc 
quippe Christi doctrinam annuntians, salvatorem, quod erat adven- 
turus in carnem, spiritusque divini credentibus allaturus gratiam 
copiosam. Esaias itaque de patriarchis et lege et prioribus suis 
prophetis acceperat gratiam fortiorem, id est divini spiritus poten- 
tiam ampliorem, a prioribus scilicet, ut !* Christi mysterium, id est 
"ut incorporationis ipsius seculo gratiam nuntiaret. Ideo et do- 
minus ad quosdam^: O duri corde, et imprudentes animo, cur non 
advertitis quod lex et prophetae de filio hominis quae ante prae- 
dixerant affutura, cuncta consummari oportuerat? Decebat enim 
de patriarchis et lege beatum accipere Esaiam, ut ab eis doctus 
forti animo Christi carnalem praesentiam praedicaret. Ignem etiam 


6. ac ego. aut libri omnes. — 1. et mundasse om. b. — 8. scientia 4. 9. pro- 
phetae om. b. — 10. qui om. à. 11. Nam eum de Cherubim 4. 12. et (et om. 
c.) Seraphim virtus c., ex coniect. I. B. Cotelerii Monum. Eccl. Vet. Gr. tom. 111, 


. 989. (et om. b.) virtus (4) Bab. 
Pis abc. Ubique. 


x0 ἀφελέϊ τὰς ἀνομίας σου xol τὰς ἁμαρ- 
τίας σου περιχαθαριεῖ."  (F.) 

c. Putant] Priores editt. aut, et mox: 
Cum hic de Cherubin aut Seraphin." 
( Fabr.) 

d. edixerint] Est qui malit e/uxerunt, 
sed nihil mutandum. (F.) 

e. quadriformi virtute] Vide c. 149, 
( Fabr.) 

f. Cherubim plenitudo scientiae] Phi- 
loni p. 008. ᾿Επίγνωσις xoi ἐπιστήμη 
πολλή et πλῆθος γνώσεως," Anastasio 
Sinaitae XII. Anagog. Contemplat. in 
Hexaémeron p. 12. Dionysio de Cae- 
lesti Hierarch. χύσις σοφίας, et Chryso- 
stomo homilia 9. in Anomoeos πεπλη- 
θημένη γνῶσις, Origeni, Hieron., Augu- 
stino et aliis scientiae multitudo. "Vide 


13. flagrans Cotelerius [. I. 
16. sancti mysterium 4. 


14. Hii Ba. 18. 
17. ut om. (A)abc. 


Petavium Dogm. Theol. de Angelis II. 
3. (P) 


g. Seraphim virtus ignea peragrans] 
Nomen Seraphim in editis male exci- 
derat, quod restituendum recte monuit 
Cotelerius III. Monument. p. 559. Idem 
pro peragranslegitflagrans. Hieronymo 
Seraphim incendentes vel ardentes. Dio- 
nysio ἐμπρησταί, Cyrillo Alex. θερμαί- 
νοντες, Chrysostomo ἔμπυρὰ στόματα, 
Eusebio VII. 1. Demonstr. Evangel. 
ἀρχὴ στόματος αὐτῶν. Aliis πνεύματα 


ἀνιστάμενα. vide Hieronymum Marcia- 
naei T. 2. p. 266. (F.) 


h. dominus ad quosdam] Discipulos 
suos Luc. XXIV. 25. ,,Ὦ ἀνόητοι xoi 
βραδεῖς τῇ καρδίᾳ." (1) . 


DE HAERESIBUS LIBER. 


183 


quod ait accepisse angelum et purgasse ipsius labia, utique divini 
spiritus ei gratiam ostendebat concessam a domino, ut ait: Ignem 
veni mattere in mundum, quam volo ut accendatur ocius. De for- 
cipe autem, id est de ferro, de invicta natura eius atque divina 
quippe dicebat potentia, quod corpus Christi divino spiritu divina- 
que potentia in utero sanctae virginis creatum atque consumma- 
tum est, sicut scriptum est*: Spiritus sanctus superveniet in te, et 
virtus dei. obumbrabit 3? te. In quo apparens corpore vinceret 
omnia, a nullo autem superaretur. Sicut enim ferro domantur ac 
subiiciuntur omnia, a quo et gladius gignitur, ut dictum est, Ver- 
bwm domini ? gladius bis acutus, qui domare potest *^ omnia, do- 
mari autem ab aliquo non potest. Daturusque eis erat post passio- 
nem in resurrectione divini spiritus beatis apostolis invictam po- 
tentiam, ut scriptum est": Spiritus domini super me, et cetera. 
Et Petrus? promissione accepta a patre ad Iudaeos dicens effudit 
hane gratiam, quam vos videtis atque auditis hodie. Igni etiam 
forcipem sicut formari cognoscimus, ita 55 οὐ corpus domini divino 
spiritu" novimus consummatum. Itaque ita suis eum dedisse in 
corpore illam promissam gratiam atque invictam potentiam, ut 
ait^: Ded? vobis potestatem calcare super omnem virtutem inimici. 
Et apostolus': Qwis nos separabit a caritate Christi? Per quae eis 
cunctis iam in hoc credentibus seculo, ut dictum est, per imposi- 
tionem manus apostolorum* divinus dabatur spiritus in Christum 
dominum credentibus salvatorem. Et sicut ?"duo animalia duo 
?*haec testamenta accipiuntur, legis et prophetarum, adstantia do- 
mino, sicut viderunt in monte apostoli*, attamen rationis erit" quod 


21. omnia A E. testi- 


18. tibi (4)5. 19. Inque eo 4. 20. ut gladius 4. 
24. haee om. (4). 


monia reliqui. 22. et om. b. 29. per duo haec animalia ὁ. 


i. ut ait] Luc. XII. 49. Πῦρ ἦλθον 
βαλεῖν εἰς τὴν γῆν, xoà τί θέλω εἰ ἤδη 
ἀνήφθη." [Conferendus ad h. 1. Cotele- 
rius ad Recognitt. Clementis VI. 4. p. 
9049.] (F) 


k. sicut scriptum est] Luo. I. 35. 
[νεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σε. xal δύ- 
ναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι." — Virtutem 
dei posuit Philastrius, verbum ut solet 
reddens pro verbo. (1) 

l. ut dictum est] Hebr. IV. 12. Apo- 
stolus ait verbum dei penetrabilius 
esse quovis gladio ancipiti, ,τομώτε- 
pov ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστομον. (F.) 

m. ut scriptum est] Esaiae LXI. 1. 
Πνεῦμα κυρίου ἐπ᾽ ἐμέ." (Ε.) 


n. et cetera] Sic supra c. 144. p. 915. 
( Fabr.) 

o. Et Petrus] Actor. IT. 17., cuius loci 
vim ac sensum breviter indicat Phila- 
strius, non verba ipsa adducit. (/.)' 

p. divino spiritu] Luc. I. 95. (1...) 

q. ut ait] Lue. X. 19. Ἰδοὺ δίδωμι 
ὑμῖν τὴν ἐξουσίαν τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων 
χαὶ σχορπίων, xol ἐπὶ πᾶσαν δύναμιν τοῦ 
ἐχθροῦ: (F.) 

r. Et apostolus] Rom. VIII. 35. , Τίς 
ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Xpt- 
otov." (F. 

s. per impositionem manus aposto- 
lorum] Actor. VI. 6. VIII. 17. IX. 17. 
XIII 3. XXVIII. 8. (£.) 

t. sicut viderunt in monte apostoli] 


PHILASTRI 


184 


et duo animalia intelligenda sunt, mandatum primum quod datum 
est*, quod et spiritale" potest intelligi, ut scriptum est, quod et 
salvator non solvit, sed confirmavit potius*, secundum autem ani- 
mal doctrinam Christi, id est (idem eius et gratiam incorporationis 
οὐ testamenti passionisque eius et resurrectionis mysterium conti- 
nebat. Unde lex litterae» in medio est posita inter mandatum et 
gratiam, quae si intelligitur, de Christo consentanea in multis ac- 
cipitur: si autem in carnali iustificatione quis salvari putaverit, ab- 
iicienda decernitur, cum de patre et filio et sancto spiritu ante le- 
gem, id est ante tria milia annorum et septingentos annos*, iusti 
priores illi sub mandato viventes ac beatam trinitatem colentes et 
suis filiis tradentes cognatisque et seculi praedicabant, mysterium- 
que Christi domini de ipso mandato antiquissimo ? nuntiabant. 
Lex itaque admonitio mandati est^, quae et coniungitur secundum 
fidem colendae trinitatis, et iterum separantur quaedam eius pro- 
pter Iudaieam et carnalem iustificationem, cum et prophetae illa 
destruxerint antea et salvator abiecerit et apostoli vetuerint* cir- 
cumcidi homines. Lex itaque de mandato causa cogente carnali? 
descendit ad tempus, gratia autem Christi, id est mysterium incor- 


20. nuntiabant 4, nuntiabatur reliqui. 


Mosen et Eliam in monte Thabor ad- 
stantes Christo Matth. XVII. 3. vide- 
runt apostoli Petrus, Iacobus et Iohan- 
nes, unde hanc de duplici testamento 
legis et prophetarum anagogen Phila- 
strius colligit. (1) 

u. rationis erit] Sic supra c. 146. 
ut ergo est rationis."  (F.) 

v. mandatum primum quod datum 
est] Oeconomia Antemosaiea frequen- 
ter sub mandati nomine venit nostro 


scriptori, ut notare me memini ad cap. 
109. 133. 144. 146. et 148. (F.) 


w. quod et spiritale] Rom. VII. 14. 
» Ὁ νόμος πνευματιχός ἐστιν." — (F.) 

x. non solvit, sed confirmavit potius] 
Matth. V. 17. Οὐ χαταλῦσαι, ἀλλὰ πλη- 
poem."  (F.) 

y. lex litterae] Lex scripta, Mosaica. 
[Tria tempora distinguit etiam S. Au- 
gustinus Serm. 110., unum ante legem, 
alterum sub lege, tertium sub gratia. 
Sic et Auctor librorum de Promissioni- 
bus inter S. Prosperi Opera. Pelagius 
praef. ad Epistolas Pauli distinguit le- 
gem naturae, legem litterae, et tertiam 
legem veteris novique testamenti per 
spiritum sanctum novissime datam per 


lesum: Christum dominum nostrum, 
per quem habemus accessum in gratia 
ista in qua stamus et gloriamur. Idem 
Pelagius legem litterae pro Mosaica 
saepius ponit Commentar. in Rom. Il. 
II]. (F.) 


z. ante tria milia annorum et septin- 
gentos annos] Tot anni ex Philastrii 
caleulo effluxere ab orbe condito us- 
que ad datam Moysilegem. Vide quae 
supra ad cap. 109. et 111.  (F.) 


a. Lex itaque admonitio mandati est] 
Lex repetit denuo et in memoriam re- 
vocat ea quae per lumen naturale ho- 
minibus ante legem observanda deus 
significaverat. (7.) 

b. quae et coniungitur secundum 
fidem] Pars legis Mosaicae, quae pie- 
tatem et morum innocentiam spectat, 
etiam Christianis sanete servanda. 

c. vetuerint] Galat. V. 2. (F.) 


d. causa cogente carnali] Haec ita 
coniungenda sunt, estque sententia, 
propter causam carnalem, duritiem cor- 
disludaeorum, quaedam fuisse a Moyse 
superaddita legi naturali, neutiquam 
perpetua vero illa, sed a Christo iterum 
abroganda. (F.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 


185 


porationis et passionis et resurrectionis fideique eius et ascensionis 
in caelum ante legem a iustis omnibus noscebatur et quaerentibus 
οὐ 5 capientibus* non “7 celabatur, ut Enoch, Νοῦ, et Melchisedech, 
et Iacob, et aliis iustis ac beatissimis patriarchis, et ceteris qui 
ante legem Mosis vixerant, sub mandato scilicet constituti atque 
in omnibus iustificati a domino. Lex autem et fides Christi dicitur, 
ut ait apostolusf, Per legem fidei Christi; lex carnalis iustificatio 
Iudaeorum est. ?Mandatum autem etsi non putatur lex esse, ta- 
men quod a domino servo dicitur et decernitur, legis est ratio, ut 
quod velit eligat, aut servare ut amicus et fidelis, aut contemnere 
ut servus sub lege subiectus. Unde et salvator apostolis mandatum 
dabat^, ut amicis et fidelibus, quod et Adae patri nostro, antequam 
peccaret, similiter dederat; post peccatum autem non iam manda- 
tum societatis et propinquitatis ac dilectionis erat et fraternitatis, 
sed timendae severitatis! iudicium decernebat, in contemnendis 
legis sententiis scilicet, ut etiam ait Moses*: Maledictus omnis qu? 
ἔην legitimis non permanserit libri huius. Ideo et salvator quae in 
lege dicta fuerant admonebat, et quae ante legem data fuerant sub 
illis beatissimis comprobabat, ut suam doctrinam illorum priorum 
coniungeret, multorumque ita credentium et circumcisorum pariter 
copularet, et naturalium itidem, id est gentium credentium, socia- 
ret, ac nolentium, Iudaeorum aliorumque incredulitatem et imperi- 
tiam coniunctam utrorumque ?? condemnaret. 


26. capientibus 4c. cupientibus re/iqui. 27. celebratur b. 28. Mandatum 
autem .4. Mandatum reliquz, — 29. Post vocem condemnaret zn D. leguntur haec 
verba PHILASTRII EPISCOPI BRIXIENSIS HAERESE(N CATALOGI FINIS. — 


e. quaerentibus et capientibus] Ita i. 
legendum pro cupientibus vix dubita- ^ puto: 
bis, si caput 145. et 146. et ad haec a 
me notata contuleris. (F.) 

f. ut ait apostolus ] Rom. III. 27. 


timendae severitatis] Legendum 

,Servitutis dudicium Vido Si s 
ur." Ifa enim supra: μος a domino 
servo dicitur et decernitur." Et mox: 


οδιὰ νόμου 7 πίστεως. CF. 

g. ut amicus et fidelis] Vide Ioh. XV. 
14. 15. Matth. X XIV. 45. XXV. 21. sq. 
(F'abr.) 

h. mandatum dabat] De se invicem 
amandis Ioh. XIII. 94. XV. 12, 17. 
( Fabr.) 


, Aut servare, ut amicus et fidelis, aut 
contemnere, ut servus sub legesubiectus.* 


(Fabr.) 
k. ut etiam ait Moses] Deut. XXVII. 


20. ᾽ ᾿Επικατάρατος πᾶς ἄνθρωπος ὃ ὃς οὐχ 
ἐμμένει ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις τούτοις τοῦ 
νόμου τούτου ποιῆσαι αὐτούς." (ΚΕ. 


ὅδ: ἀπάτη εὐαιίδαπηλη Sd ἡ 


sidoizasontdómftid. atpiebit itio Ma jain 
ecran dpi did ano it adf io o Αἱ 
ΠΡ 77}. ἡ oi, nail οι tf 
inp iato de aj | Hand: : 
ἐφ᾿ λεστρατφτα 4nailigg oddbnaec pec oer 

k uolet doc ftodpa 6: ἤξερα τόν, open. 
,aixfitusiaiido e pic d 
LL xal τι, tod. ido naodán: ΠΡ ΗΒ 
ἂν aiia Jaovigeb , vatimpowh qe —P( 
:e1atinitélaon dui «λον! 19 anoitma:dt « 
———! 
s muudpdná:zotdd cime — 
ΜΉ tici 


eii. n af; | ; Me 
r^s [s " 3 yy ut "m Vio. ΔΌΜΩΝ | 

" 4 uy 
x Laser Hs Lie. up um ria 2] 


AUGUSTINI 


HIPPONENSIS EPISCOPI 


DE 


HAEHRESIbUS LIBER. 


r δ - "4 uum 4 


r ὁ * y | y | 
EE di Aen 
3 dia E Ὁ λει uh 
"29 Pd 


- ) | J " ) 

AA τ E ac wr ] AM SN ] LLL 1 
j ν " " ad 2 Ἢ 

le ον d b^ | RE "e i» ' - * V VUA uk ἢ p isl γῇ - 


sd 


B Sr hs ud "hU uie em m | 
IPAE p e ER : ostiis AMEN | 
A. mte ds edad: nin bi Ab AA udi lel 
AM d nd ot | | 


J 
ς 1 z 
| : 
a L4 - j 
j ! PEADA shed T P We 
à afud "e AS Wa NT icd 
E ! 
$678 
iU 
^ 


!DILECTISSIMO FILIO ET CONDIACONO *^QUODVULTDEO 
AUGUSTINUS EPISCOPUS. 


Acceptis litteris caritatis tuae, ubi a me ardentissimo studio 
postulasti ut de omnibus haeresibus quae post domini adventum 
adversus eius doctrinam pullulaverunt aliquid breviter scriberem, 
quam sit hoc difficile continuo reperta occasione rescripsi per 
filium meum Hipponensium primarium Philocalum, mox autem 
etiam ista oblata est qua nunc rescribo et breviter difficultatem 
operis eius ostendo. | 

Philastrius quidam ?Brixiensis episcopus, quem cum sancto 
Ambrosio Mediolani etiam ipse vidi, scripsit hinc librum, nec illos 
haereses praetermittens quae in populo Iudaeo fuerunt ante adven- 
tum domini, easque viginti octo commemoravit, et post domini ad- 
ventum CXXVIII. Seripsit etiam hine Graece episcopus Cyprius 
Epiphanius, in doctrina catholicae fidei laudabiliter diffamatus, sed 
ipse utriusque temporis haereses colligens LXXX complexus est. 
Cum ergo ambo id vellent facere quod ἃ me petis, quantum tamen 
inter se differant de numero interim sectarum vides: quod utique 
non evenisset, nisi aliud uni eorum videretur esse haeresis, et aliud 
alteri... Neque enim putandum est aliquas ignorasse Epiphanium, . 
quas noverat Philastrius, eum Epiphanium longe Philastrio doctio- 
rem invenerimus, ita ut Philastrium potius dicere deberemus la- 
tuisse plurimas, si tamen plures esset ille complexus, et iste pau- 
ciores. Sed procul dubio in ea quaestione, ubi disceptatur quid sit 
haeresis, non idem videbatur ambobus; et revera hoc omnino de- 
finire difficile est, et ideo cavendum, cum omnes in numerum re- 
digere conamur, ne praetermittamus aliquas, quamvis haereses sint, 
aut annumeremus aliquas, cum haereses non sint. Vide ergo ne 
forte librum sancti Epiphanii tibi mittere debeam (ipsum enim ar- 
bitror Philastrio doctius hine locutum), qui possit apud Carthagi- 


l. Hac epistola, quae est CCX XII (nter epistolas Augustini in eius Opp. tom. 
IT. ed. Bened., Augustinus respondet epistolae Quodvultdeus quae est CCX XI. 
tom. 1I. Opp. Augustini ed. Bened. Quam conferas, si lubet. 2. Nonnulli MSS. 
Quodvult deus. (Bened.) ὁ. MSS. Brixensis. (Bened.) 


190 


nem in Latinam linguam verti facilius atque commodius, ut tu po- 
tius praestes nobis quod quaeris a nobis. 

Perlatorem multum commendo. Subdiaconus est de nostra 
dioecesi, de fundo autem viri spectabilis nobisque carissimi *Oron- 
tii. Pro illo autem et pro eius patre, a quo adoptatus est, etiam ad 
ipsum scripsi; quas litteras cum legerit Christiana benignitas tua, 
peto ut eas apud memoratum virum tua intercessione adiuvari di- 
gneris. Misi autem cum illo etiam hominem ecclesiae, ne ad tuam 
sanctitatem difficilis ei esset accessus. Non enim parum de illo 
sollicitus sum; a qua me sollicitudine dominus, ut spero, per tuae 
caritatis instantiam liberabit. Peto etiam mihi rescribere non gra- 
veris quemadmodum sit in fide catholica ille Theodosius, per quem 
Manichaei nonnulli sunt proditi; et ipsi quos ab eo proditos, puta- 
mus esse correctos. Si quid etiam de profectione sanctorum epi- 
scoporum forte audivisti, fac ut noverim. Deo vivas. 


'DOMINO MERITO VENERABILI AC BEATISSIMO SACRO PATRI 
AUGUSTINO EPISCOPO - 
QUODVULTDEUS DIACONUS. 


Unum quidem reverentiae tuae commonitorium, quod per eccle- 
siasticum dignatus es destinare, suscepi. Nam quod prius directum 
esse beatitudo tua significavit, per virum honorabilem Philocalum, 
necdum ad me pervenit. Verum quamvis conscius propriorum sem- 
per fuerim peccatorum, nunc tamen evidenter agnovi adipiscendo 
illi quod exoravi muneri meam toti ecclesiae impedimento esse 
personam. Sed ommino confido quoniam qui per unici sui gratiam 
humani generis dignatus est delere facinora, nec mea in perniciem 
cunctorum praevalere permittet, potiusque ubi abundavit peccatum 
gratiam faciet redundare, domine merito venerabilis ac: vere bea- 
tissime pater. Difficultatem operis, quod instruendis imperitissimis 
nobis per tuam beneficentiam praestari suppliciter exoravi, nec 
ipse ignorans ante praedixi, sed de divini fontis ubertate, quam 
tibi dominus tribuit, veraci corde praesumpsi. 

Nam etsi Philastrius et Epiphanius venerandi episcopi tale ali- 
quid seripsisse memorantur, quod procul dubio me inter cetera, 
immo sicut omnia, latet, non tamen arbitror eos hanc curam dili- 
gentiamque adhibuisse, ut singulis quibusque opinionibus contra- 

4. Aliquot MSS. Honorati. (Bened.) 


1. Est haec epistola CCX XIII inter. epistt, Augustini 1n Opp. eius tom. £I. 
edit, Benedictin. Cf. etiam epist. CCXXIV., qua Augustinus ei respondet. 


191 


rias etiam ?opiniones adiungerent ritusque subiicerent: tum deni- 
que opus illud utriusque qualecunque sit, non habet fortassis eam 
quam desidero brevitatem. Frustra etiam homini qui Latina non 
didicit Graeca facundia delegatur; quia non ego tantummodo consi- 
lium, sed et auxilium postulavi. Quid autem venerationem tuam de 
interpretum non solum difficultate, sed etiam obscuritate admo- 
neam, cum ipse hoc magis ac plene diiudices? Accedit ad causam 
quod nonnullae etiam post illorum obitum haereses emersisse do- 
ceantur, quorum nullam illi fecerint mentionem. 

Quamobrem ad peculiare patrocinium pietatis tuae confugio, 
et voce mea, sed universali desiderio, paratum ad misericordiam 
sacrosanctum pietatis pectus appello, sequestratis saporibus pere- 
grinis, considerato textu prioris epistolae, panem Afrum, quem no- 
stra provincia solet habere praecipuum, caelesti etiam manna con- 
ditum, sero pulsanti et famam patienti non deneges. Profecto enim 
nec ego pulsare cessabo, donee ipse concedas: ut quod non impe- 
trat privilegium, ubi nullum est meritum, saltem indefessa impor- 
tunitas mereatur. 


2. MSS. duo responsiones. (Bened.) 


AUGUSTINI 


HIPPONENSIS EPISCOPI 
DE 


HAERESIBUS AD QUODVULTDEUM LIBER. 
PRAEFATIO. 


(usa petis saepissime atque instantissime, sancte fili Quodvult- 
deus, ut de haeresibus aliquid scribam dignum lectione cupientium 
dogmata devitare contraria fidei Christianae et Christian! nominis 
obumbratione fallentia, scias me olim longe ante quam peteres 
facere cogitasse, atque fuisse facturum , nisi diligenter considerans 
quale quantumque id esset, ultra vires meas esse sentirem. Sed 
quoniam fateor nullum mihi ut te institisse poscendo, in ipsa tam 
molesta instantia tua etiam tuum nomen attendi, et dixi, Aggrediar 
οὐ faciam Quod vult deus. Hoc enim deum velle confido, si me ad 
huius operis terminum misericordi favore perduxerit, ut per mini- 
sterium linguae meae tanta huius rei difficultas aut ostendatur tan- 
tummodo, aut ipso etiam plenius adiuvante tollatur. Quorum duo- 
rum quod priore loco posui jam diu est ut animo volvo ac re- 
volvo et quadam meditatione contueor. Quod autem postea dixi, 
non me accepisse confiteor: et utrum dum hoc ago, ut efficiam, 
dum peto, dum quaero, dum pulso, sim forsitan accepturus ignoro; 
scio me tamen nec petiturum nec quaesiturum ac pulsaturum quan- 
tum sat est, nisi et hunc affectum munere divinae inspirationis ac- 
cepero. In hoc igitur opere, quod te vehementer urgente in dei vo- 
luntate suscepi, cernis me ut id peragam non tam crebrescentibus 
ad me tuis petitionibus esse cogendum quam piis ad deum non so- 
lum tuis, verum et aliorum fratrum, quos tibi in hanc rem fideles 
socios potueris invenire, orationibus adiuvandum. Quod ut fiat, has 


PRAEFATIO. 193 


ipsas primas huius laboris mei partes, ubi est ista praelocutio, cu- 
ravi tuae caritati in auxilio domini accelerare mittendas: ut propter 
illa quae restant noveritis quantum pro me orare debeatis, quicun- 
que nosse potueritis a me iam fuisse susceptum hoc tam grande 
negotium, quod a me desideratis impleri. Petis ergo, quod tuae 
indicant litterae quas ad me dedisti cum primum a me petere ista 
coepisti, ut exponam breviter, perstricte atque summatim, ex quo 
Christiana religio promissae haereditatis nomen accepit, quae hae- 
reses fuerint, sint, quos errores intulerint, inferant, quid adversus 
catholicam ecclesiam senserint, sentiant, de fide, de trinitate, de 
baptismo, de paenitentia, de homine Christo, de deo Christo, de 
resurrectione, de novo et veteri testamento. Istas autem inquisi- 
tiones tuas in immensum procedere cum videres, putasti cuiusdam 
generalitatis adhibendum esse compendium, atque dixisti, Et omnia 
omnino quibus a veritate dissentiunt. Deinde addidisti, Quae etiam 
baptismum habeant, quaeve non habeant, et post quas baptizet nec 
tamen rebaptizet ecclesia, qualiter suscipiat venientes, et quid sin- 
gulis lege, auctoritate atque ratione respondeat. Haec omnia cum 
quaeris ut exponantur a me, miror luculentum ingenium tuum tot 
tantarumque rerum et sitire veritatem, et fastidium iam timendo 
poscere brevitatem. Sed vidisti etiam ipse quid hoc loco possem 
tuae huius epistolae cogitare, et quasi vigilanter occurristi cogita- 
tioni meae, dicens, Nec me tantae beatitudo tua credat ineptiae, 
ut non inspiciam quantis et quam ingentibus voluminibus opus sit, 
ut possint ista dissolvi. Verum hoc ego fieri non expecto; id enim 
multipliciter factum esse non dubito. Et tanquam consilium subii- 
ciens, quo modo possit et servari brevitas et veritas pandi, adiun- 
gis ea verba quae paulo ante iam posui, et dicis, Sed breviter, 
perstriete atque summatim opiniones rogo cuiuslibet haeresis poni, 
et quid contra teneat ecclesia catholica, quantum instructioni satis 
est subdi. Ecce iterum mittis in longum, non quia dici ista brevi- 
ter sive non valent sive non debent, sed quia tam multa sunt, ut 
quamlibet breviter dicenda multas litteras flagitent: tu autem, ut 
velut quodam, inquis, ex omnibus concepto commonitorio, si quis 
aliquam obiectionem aut convictionem uberius, plenius ac planius 
nosse voluerit, ad opulenta et magnifica volumina transmittatur, 
quibus a diversis, et praecipue, inquis, a veneratione tua in hoc 
ipsum constat esse elaboratum. Quae cum dicis, unum quasi com- 
monitorium de his omnibus te desiderare significas. Audi ergo 
unde commonearis quid petas. Opiniones omnium philosophorum, 


qui sectas varias condiderunt, usque ad tempora sua (neque enim 
13 


194 PRAEFATIO. 


plus poterat) sex non parvis voluminibus quidam Celsus absolvit. 
Nec redarguit aliquem, sed tantum quid 'sentirent aperuit, ea bre- 
vitate sermonis, ut tantum adhiberet eloquii, quantum rei nec lau- 
dandae nec vituperandae nec affirmandae aut defendendae, sed 
aperiendae iudicandaeque sufficeret, cum ferme centum philoso- 
phos nominasset; quorum non omnes instituerunt haereses pro- 
prias, quoniam nec illos tacendos putavit qui suos magistros sine 
ulla dissensione secuti sunt. Noster vero Epiphanius Cyprius epi -. 
scopus, abhinc non longe humanis rebus exemptus, de octoginta 
haeresibus loquens sex libros etiam conscripsit, historica narra- 
tione commemorans omnia, nulla disputatione adversus falsitatem 
pro veritate decertans. Breves sane sunt libelli, et si in unum li- 
bellum redigantur, nec ipse erit nostris vel aliorum quibusdam li- 
bris longitudine comparandus. Huius brevitatem si fuero in com- 
memorandis haeresibus imitatus, quid a me brevius postulare vel 
expectare debeas non habebis. Sed non ibi huius mei laboris sum- 
ma consistit, quod et tibi vel me demonstrante, vel etiam te prae- 
currente poterit apparere, cum hoc fecero. Videbis enim in eo quod 
supradictus episcopus fecit quantum desit operi quod ipse vis fieri: 
quanto magis quod ego? Tu namque quamvis breviter, perstricte 
atque summatim, tamen vis etiam responderi commemoratis hae- 
resibus, quod ille non fecit. Ego vero hoc magis volo facere, si et 
deus velit, unde possit omnis haeresis, et quae nota est et quae 
ignota, vitari, et unde recte possit quaecunque innotuerit iudicari. 
Non enim omnis error haeresis est quamvis omnis haeresis, quae 
in vitio ponitur, nisi errore aliquo haeresis esse non possit. Quid 
ergo faciat haereticum, regulari qnadam definitione comprehendi, 
sicut ego existimo, aut omnino non potest aut difficillime potest: 
quod in processu huius operis declarabitur, si deus rexerit atque 
ad id quod intendo perduxerit ?disputationem meam. Quid autem 
prosit ipsa inquisitio, etiamsi non potuerimus comprehendere quo- 
modo sit definiendus haereticus, suo loco videndum atque dicen- 
dum est: nam si hoc comprehendi potuerit, quis non videat utili- 
tas quanta sit? Erunt ergo primae partes operis huius de haeresi- 
bus quae post Christi adventum atque ascensum adversus doctri- 
nam ipsius extiterunt et utcunque nobis innotescere potuerunt. In 
posterioribus autem partibus quid faciat haereticum disputabi- 
tur. Cum ergo dominus ascendisset in caelum, hi haeretici exorti 


sunt: 


1. sentiret libri scripti, et edd. Joh. Amerbachii et Des. Erasmi, — 2. dispo- 
sitionem plerique libr. MSS. ι 


PRAEFATIO. 195 
I. *Simoniani. LI. Semiariani. 
II. Menandriani. LII. Macedoniani. 
IH. Saturniniani. LIII. Aériani. 
IV. Basilidiani. LIV. Aétiani, qui et Eunomiani. 
V. Nicolaitae. LV. Apollinaristae. 
VI. Gnostici. LVI, Antidicomaritae. 
VII. Carpocratiani. LVII. Massaliani, sive Euchitae. 
VIII. Cerinthiani, vel Merinthiani. LVIII. Metangismonitae. 
IX. Nazaraei. LIX. Seleuciani, vel Hermiani. 
X. Hebionaei. LX. Proclianitae. 
XI. Valentiniani. LXI. Patriciani. 
XII. Secundiani. LXII. Ascitae. 
-  KIII. Ptolemaei. LXIII. Passalorynchitae. 
XIV. Marcitae. LXIV. Aquarii. 
XV. Colorbasii. - LXV. OColuthiani. 
XVI. Heracleonitae. LXVI. Floriniani. 
XVII. Ophitae. LXVII. De mundi statu dissentien- 
XVIII. Caiani. tes. 
XIX. Sethiani. LXVIII. Nudis pedibus ambulantes. 
XX. Archontici. LXIX. Donatistae, sive Donatiani. 
XXI. Cerdoniani. LXX. Priscillianistae. 
XXII. Marcionitae. LXXI. Cum hominibus non man- 
XXIII. Apellitae. ducantes, 


. Severiani. 

. Tatiani, vel Encratitae. 
. Cataphryges. 

. Pepuziani, alias Quintilliani. 
. Artotyritae. 

. Tessarescaedecatitae. 

. Alogi. 

. Adamiani. 

. Elcesaei et Sampsaei. 

. 'Theodotiani. 

. Melchisedechiani. 

. Bardesanistae. 

. Noétiani. 

. Valesii. 

. Cathari, sive Novatiani. 
. Angelici. 

. Apostolici. 

. Sabelliani. 

. Origeniani. 

. Alii Origeniani. 

. Pauliani. 

. Photiniani. 

. Manichaei, 

. Hieracitae. . 

. Meletiani. 

. Ariani. 

. Vadiani, sive Anthropo- 


morphitae. 


LXXII. 
LXXIII. 


LXXIV. 
LXXV. 


LXXVI. 
LXXVII. 


LXXVIII. 


LXXIX. 


LXXX. 


— LXXXI. 
LXXXII. 
LXXXIII. 
LXXXIV. 
LXXXV. 
LXXXVI. 
LXXXVIL. 
LXXX VIII. 


Rhetoriani. 

Christi divinitatem passi- 
bilem dicentes. 

Triformem deum putantes. 

Aquam deo coaeternam di- 
centes. 

Imaginem deinon esse ani- 
mam dicentes. 

Innumerabiles mundos 
opinantes, 

Animas converti in daemo- 
nes etin quaecunque ani- 
malia existimantes. 

Liberationem omnium 
apudinferos factam Chri- 
sti descensione creden- 
tes. 

Christi de patre nativitati 
initium temporis dantes. 

Luciferiani. 

Iovinianistae. 

Arabici. 

Helvidiani. 

Paterniani, siveVenustiani, 

Tertullianistae. 

Abeloitae. 


Pelagiani, qui et Caele- 
stiani. 


4. Haeresium indiculus ab aliquo hic adiectus est: reperitur in plerisque MSS. 
non hoc loco, sed in fronte libri ante praefationem collocatus, cum huiusmodi ti- 


tulo: In hoc libro istae haereses continentur. (Bened.) 


13* 


Cap. I. 


Cap. II. 


Cap. III. 


Cap. IV. 


f imoniani à Simone Mago, qui baptizatus a Philippo diacono, si- 
cut in ! Actibus apostolorum legitur, pecunia voluit a sanctis apo- 
stolis emere ut etiam per impositionem manus eius daretur spiri- 
tus sanctus. Hic magicis fallaciis deceperat multos. Docebat autem 
detestandam turpitudinem indifferenter utendi feminis. Nec deum 
fecisse mundum dicebat. Negabat etiam carnis resurrectionem, et 
asserebat se esse Christum, itemque Iovem se credi volebat. Miner- 
vam vero meretricem quandam *Helenen, quam sibi sociam scele- 
rum fecerat, imaginesque et suam et eiusdem meretricis discipulis 
suis praebebat adorandas, quas et homae tanquam deorum simu- 
lacra auctoritate publica constituerat. In qua urbe apostolus Petrus 
eum vera dei omnipotentis virtute ?extinxit. | 

Menandriani, a Menandro etiam ipso mago, discipulo eius, qui 
mundum asserebat non a deo, sed ab angelis factum. 

τ Saturniniani, a quodam Saturnino, qui turpitudinem Simonia- 
nam in Syria confirmasse perhibetur; qui etiam mundum solos an- 
gelos septem praeter ?conscientiam dei patris fecisse dicebat. 

Basilidiani, a Basilide, qui hoc distabat a Simonianis, quod 
trecentos sexaginta quinque caelos esse dicebat, quo numero die- 
rum annus includitur. Unde etiam quasi sanctum nomen commen- 
dabat, quod est !ABPAXAZ, cuius nominis litterae secundum 


Cap. I. — 1. Actor VIII. 2. Editi Selenen. At MSS. Helenam avt Helenen, 
verius. Hanc euim Simon delirabat fuisse Helenam ipsam Troianam ex Tertul- 
liano lib. de Anima c. 34., ex Plhilastrio etc. “Ἑλένην etiam nominat Epiphanius, 
nec aliter Damascenus in opere de haeresibus. (Bened.) ὃ. Hic ἐπ editis addi- 
tur: Dixerat enim se in monte Sina legem Moysi in patris persona dedisse Iu- 
daeis ; tempore Tiberii in filii persona putative apparuisse, postea se in linguis 
igneis spiritum sanctum super apostolos venisse; Christum autem nec venisse, 
nec ἃ Iudaeis quicquam pertulisse. (Bened.) 

Cap. IH. — 1. Apud Epiphanium et Damascenum Saturniliani appellantur, 
eorumque auctor Saturnilus. δὴ. etiam vocat lustinus in dialogo cum Tryphone, 
ac Theodoretus. (Bened.) 2. scientiam habet unus e Vaticanis codicibus. 

Cap. IV. — 1./S/e manuscripti, Epiphanio et Damasceni consentientes. Αἱ 
editi ABPAZAY. (Bened.) 


AUGUSTINI DE HAERESIBUS LIBER. 194 


Graecam supputationem eundem numerum complent. Sunt enim 
septem, A et B et P et 4 et X et 4 et E id est unum et duo et 
centum et unum et sexaginta et unum et ducenta, quae fiunt in 
summa ?trecenta sexaginta quinque. 

Nieolaitae a Nicolao nominati sunt, uno, ut perhibetur, ex illis 
septem quos apostoli diaconos 'ordinaverant. Iste cum de zelo 
pulcherrimae coniugis culparetur, velut purgandi se causa permi- 
sisse fertur ut ea qui vellet uteretur. Quod eius factum in sectam 
turpissimam versum est, qua placet usus indifferens feminarum. 
Hi nec ab iis quae idolis immolantur cibos suos separant, et alios 
ritus gentilium superstitionum non *aversantur. Narrant etiam 
quaedam fabulosa de mundo, nescio quae barbara principum no- 
mina miscentes disputationibus suis, quibus terreant auditores, 
quae prudentibus risum potius faciunt quam timorem. Intelligun- 
tur autem etiam isti non deo tribuere creaturam, sed quibusdam 
potestatibus quas mirabili vel fingunt vanitate vel credunt. 

Gnostiei propter excellentiam scientiae sic se appellatos esse 
vel appellari debuisse gloriantur, cum sint superioribus omnibus 
vaniores atque turpiores. Denique cum ab aliis atque aliis per di- 
versas terrarum partes aliter atque aliter nuncupentur, nonnulli 
eos etiam Borboritas vocant, quasi coenosos, propter nimiam tur- 
pitudinem, quam in suis mysteriis exercere dicuntur. Aliqui eos a 
Nicolaitis exortos putant, aliqui a Carpocrate de quo post loquemur. 
Tradunt autem dogmata fabulosissimis plena figmentis: etiam ipsi 
principum vel angelorum nominibus terribilibus infirmas animas 
capiunt, et de deo rerumque natura fabulosa et a sanitate veritatis 
aliena multa contexunt. Animarum substantiam dei dicunt esse 
naturam, earumque adventum in haec ! corpora et reditum ad deum 
iisdem suis fabulis longissimis et stultissimis secundum suos erro- 
res inserunt: et illos qui eis credunt faciunt non multa, ut putant, 
scientia praepollere, sed multa, ut ita dicam, fabulositate vanescere. 
Dicuntur quoque bonum deum et malum deum in suis habere dog- 
matibus. 

2. Veterum MSS. auctoritate erpunxzimus verba haec quae de Basilidianis hae- 
reticis editi addunt: Mundum istum vel hominem non credunt a deo factum, sed 
a trecentesimo sexagesimo quinto caelo. Amatoria carmina studiose discunt. A 
Iudaeis non credunt Christum crucifixum, sed Simonem Cyrenensem, qui anga- 
riatus sustulit crucem eius. (Bened.) 

Cap. V. — 1. Act. VI,5. 2. Ed. Lovaniensium adversantur. Melius Erasmi 
editio cum MSS. aversantur. (Bened.) 

Cap. VI. — 1. Editio Erasmi: corpora cum aliis aéreis animabus dicunt fieri, 
per quas peccata in corporibus committuntur. Nam illas animas quae ex dei 


procedunt substantia reverti ad deum immaculatas. Dicuntur cett. Locum ex 
MSS. exemplaribus redintegrarunt Lovanienses. (Bened.) 


Cap. V. 


Cap. VI. 


Cap. VII. 


Cap. VIII. 


Cap. IX. 


Cap. X. 


Cap, XI. 


198 AUGUSTINI 


Carpocratiani sunt ἃ Carpocrate, qui docebat omnem turpem 
operationem, omnemque adinventionem peccati , nec aliter evadi 
atque transiri principatus et potestates, quibus haec placent, ut 
possit ad caelum superius perveniri. Hic etiam lesum hominem 
tantummodo, et de utroque sexu natum putasse perhibetur, sed 
accepisse talem animam quae sciret ea quae superna essent atque 
nuntiaret. Resurrectionem corporis simul cum lege abiiciebat. Ne- 
gabat a deo factum, sed a nescio quibus virtutibus mundum.  Se- 
ctae ipsius fuisse traditur quaedam Marcellina, quae colebat ima- 
gines lesu et Pauli et Homeri et Pythagorae adorando incensum- 
que ponendo. 

Cerinthiani ἃ Cerintho idemque Merinthiani a Merintho, mun- 
dum ab angelis factum esse dicentes, et carne circumcidi penis, 
atque alia huiusmodi legis praecepta servari. lesum hominem tan- 
tummodo fuisse, nec resurrexisse, sed resurrecturum asseverantes. 
Mille quoque annos post resurrectionem in terreno regno Christi, 
secundum carnales ventris et libidinis voluptates, futuros fabulan- 
tur, unde etiam ! Chiliastae sunt appellati. 

Nazaraei cum dei filium confiteantur esse Christum, omnia ta- 
men veteris legis observant, quae Christiani per apostolicam tra- 
ditionem non observare carnaliter, sed spiritaliter intelligere !di- 
dicerunt. 

Hebionaei Christum etiam tantummodo hominem dicunt. Man- 
data carnalia legis observant, cireumcisionem scilicet carnis, et ce- 
tera à quorum oneribus per novum testamentum liberati sumus. 
Huic haeresi Epiphanius Sampsaeos et !Elcesaeos ita copulat, ut 
sub eodem numero tanquam una sit haeresis ponat, aliquid tamen 
interesse signiíicans, quamvis et in consequentibus loquatur de illis, 
ponens eos sub numero suo. ?Eusebius vero Elcesaitarum sectam 
commemorans fidem in persecutione dicit negandam docuisse, et 
in corde servandam. 

Valentiniani a Valentino, qui de natura rerum multa fabulosa 
confinxit, triginta Aeonas, 1d est secula asserens extitisse, quorum 
principium esse Profundum et Silentium, quod Profundum etiam 
Patrem 'appellat. Ex quibus duobus velut ex coniugio processisse 


Cap. VIIL. — 1. Chiliastae sunt appellati.] Vzde ib. XX. de Civ. Dei cap. 7. 


(Bened.) 
Cap. IX. — 1. didicerunt] Vide lib. I. contra Cresconium cap. 31. (Bened.) 
dp. X. — l. Jn antiquis codicibus scriptum reperimus cum aspiratione 


Helcesaeos, et infra Helcesaitarum seu Helceseitarum. (Bened.) 2. Eusebius] 
Euseb. lib. VI, cap. 58. 

Cap. XI. — 1. Michaélinus, Colbertinus et Vaticanus codex addunt: silen- 
tium ii itrcins (Bened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 199 


perhibet Intellectum et Veritatem, et protulisse in honorem patris 
Aeonas octo. De Intellectu autem et Veritate processisse Verbum 
et Vitam, et protulisse Aeonas decem. Porro de Verbo et Vita pro- 
cessisse Hominem et Ecclesiam, et protulisse Aeonas duodecim. 
Itaque octo et decem et duodecim fieri triginta Aeonas, habentes, 
ut diximus, primum principium de Profundo et Silentio. Christum 
autem a Patre missum, id est a Profundo, spiritale vel caeleste cor- 
pus secum attulisse, nihilque assumpsisse de virgine Maria, sed per 
illam tanquam per rivum aut per fistulam sine ulla de illa assum- 
pta carne ?transisse. Negat etiam resurrectionem carnis, solum per 
Christum spiritum et animam salutem accipere affirmans. 

!Secundiani hoc ἃ Valentinianis distare dicuntur, quod addunt 
opera turpitudinis. 

Ptolemaeus quoque discipulus Valentini haeresim novam con- 
dere cupiens quatuor Aeonas et alias quatuor asserere maluit. 

Mareus etiam nescio quis haeresim condidit, negans resurre- 
ctionem carnis, et Christum non vere, sed putative passum asse- 
verans. Duo quoque opinatus est ex adverso sibi esse principia, 
quiddam tale de Aeonibus quale Valentinus affirmans. 

! Colorbasus secutus est istos, non multum aliter sentiens, vitam 
omnium hominum et generationem in septem sideribus consistere 
affirmans. 

Heracleonitae, ab Heracleone discipulo superiorum, duo asse- 
runt principia, unum ex altero, et ex his duobus alia plurima. le- 
runtur autem suos morientes novo modo quasi redimere, id est per 
oleum, balsamum et aquam et invocationes, quas Hebraicis verbis 
dicunt super capita eorum. 

Ophitae a colubro nominati sunt; coluber enim Graece ὄφις di- 
citur. Hunc autem Christum arbitrantur; sed habent etiam verum 
' colubrum assuetum eorum panes lambere, atque ita eis velut eu- 


2. rimam edit Erasmi. — 9. Quod hic in editis fuerat additum: De tricesimo 
seculo dicit diabolum genitum, et a diabolo alios natos qui fecerint hunc mundum. 
Et ideo malitiam non arbitrio tribuit, sed naturae mundi, id est generi diabo- 
lico abest a MSS. (Bened. 

Cap. XII. — 1. Edit Lovan. et aliquot MSS. Sevandiani. AJ cum Erasmo 
Secundiani; quorum scilicet princeps Secundus α Philastrio, Epiphanio et aliis 
dicitur. (Bened.) 

Cap. XV. — 1. Colarbasum editi appellant, multata altera vocali o in a, 
reluctantibus antiquis scripturis. (Bened.) 

Cap. XVII. — 1. πὰ n MSS. At ín excusis describitur isthaec haeresis hoc 
fere modo: Hune autem colubrum qui decepit Adam et Evam Christum arbitran- 
tur: sed habent etiam verum colubrum quem nutriunt et venerantur. Qui et in- 
cantante sacerdote egreditur de spelunca et ascendit super altare innixum spe- 
luncae et oblationes eorum lambit, et involvens se circa eas regreditur ad spelun- 
cam et ita confringunt oblationes in eucharistiam, quasi a serpente Christo, ut illi 


Cap. XII. 


Cap. XIII. 


Cap. XIV. 


Cap. XV. 


Cap. XVI. 


Cap. XVII, 


200 AUGUSTINI 


charistiam sanctificare. Quidam dicunt istos Ophitas ex Nicolaitis 
sive Gnostieis extitisse, et per eorum fabulosa figmenta ad colu- 
brum colendum fuisse perventum. 

Cap. XVIII. Caiani propterea sic appellati, quoniam Cain honorant, dicen- 
tes eum fortissimae esse virtutis. Simul et Iudam traditorem divi- 
num aliquid putant esse, et scelus eius beneficium deputant, asse- 
rentes eum praescisse quantum esset generi humano Christi passio 
profutura, et occidendum Iudaeis propterea tradidisse. Illos etiam, 
qui schisma facientes in primo populo dei terra dehiscente ! perie- 
runt, et Sodomitas colere perhibentur. Blasphemant legem, et deum 
legis auctorem carnisque resurrectionem negant. 

up Sethiani nomen acceperunt a filio Adae, qui vocatus est Seth; 
eum quippe honorant, sed fabulosa et haeretica vanitate. Dicunt 
enim eum de superna matre natum, quam perhibent convenisse 
cum superno patre, unde divinum semen aliud nasceretur, tanquam 
filiorum dei. Hi quoque multa de principatibus et potestatibus va- 
nissima fabulantur. Quidam eos dicunt Sem filium Noé Christum 
putare. 

Cap XX. — Archontiei a principibus appellati universitatem, quam deus 
condidit, opera esse principum dicunt. Operantur etiam quandam 
turpitudinem. Resurrectionem carnis negant. 

Cap. XXI. Cerdoniani ἃ Cerdone nominati, qui duo principia sibi adver- 
santia dogmatizavit, deumque legis ac prophetarum non esse pa- 
trem Christi, nec bonum deum esse, sed iustum, patrem vero Chri- 
sti bonum, Christumque ipsum natum ex femina neque habuisse 
carnem, nec vere mortuum vel quicquam passum, sed simulasse 
passionem. Quidam vero in duobus principiis suis duos deos ita 
eum dixisse perhibent, ut unus eorum esset bonus, alter autem ma- 
lus. Resurrectionem mortuorum negat, spernens etiam testamen- 
tum vetus. 

Cap. XXIL. — Marcion quoque, a quo Marcionitae appellati sunt, Cerdonis 
secutus est dogmata de duobus principiis. Quamvis Epiphanius eum 
tria dicat asseruisse principia, bonum, iustum, pravum: sed ! Eu- 
sebius Sinerum quendam, non Marcionem, trium principiorum at- 
que naturarum scribit auctorem. 

Cap ΧΧΠῚ.. Apellitae sunt quorum Apelles est princeps, qui duos quidem 
deos introducit, unum bonum, alterum malum: non tamen in duo- 
putant, sanctificatas. Tradunt huius serpentis cultum a Nicolaitis sive Gnosticis 
ad istos deductum. (Bened.) 

Cap. XVIII. — 1. Post perierunt editi addunt Chore, Dathan et Abiron; id 


non est in MSS." (Bened.) Cf. Numer. XVI, 24. seqq. 
Cap. XXII. — 1. Euseb. lib. V, cap. 13. 


J. DE HAERESIBUS LIBER. 201 


bus diversis atque inter se adversis esse principiis, sed unum esse 
principium, deum scilicet bonum, et ab illo factum alterum, qui 
cum malignus esset, inventus est in sua mundum malignitate fe- 
cisse. Hunc Apellem dicunt quidam etiam de Christo tam falsa 
sensisse, ut diceret eum non quidem carnem !deposuisse de caelo, 
sed ex elementis mundi accepisse, quae mundo reddidit, cum sine 
carne resurgens in caelum ascendit. 

Severiani a Severo exorti vinum non bibunt, eo quod fabulosa 
vanitate de satana et terra germinasse asserant vitem. Etiam ipsi 
non sanam doctrinam suam quibus volunt inflant nominibus prin- 
cipum, carnis resurrectionem cum vetere testamento !respuentes. 

Tatiani a Tatiano quodam instituti, qui et Encratitae appellati 
sunt, nuptias damnant, atque omnino pares eas fornicationibus 
aliisque corruptionibus faciunt, nec recipiunt in suorum numerum 
coniugio utentem, sive marem sive feminam. Non vescuntur car- 
nibus, easque omnes abominantur. Prolationes quasdam fabulosas 
seculorum etiam ipsi sapiunt. Saluti primi hominis contradicunt. 
Epiphanius Tatianos et Encratitas ita discernit, ut Encratitas Ta- 
tiani schismaticos ? dicat. 

Cataphryges sunt quorum auctores fuerunt Montanus tanquam 
paraclitus et duae prophetissae ipsius, Prisca et Maximilla. His no- 
men provincia Phrygia dedit, quia ibi extiterunt ibique vixerunt, 
et etiamnune in eisdem partibus populos habent. Adventum spiri- 
tus sancti a domino promissum in se potius quam in apostolis eis 
fuisse asserunt redditum. Secundas nuptias pro fornicationibus ha- 
bent, et ideo dicunt eas permisisse !apostolum Paulum quia ex 
parte sciebat et ex parte prophetabat; nondum enim venerat quod 

Cap. XXIII. — 1. /So/a ed. Lovan. duxisse de coelo. (Bened.) Fortasse 
seribendum est desumpsisse. 

Cap. XXIV. — 1. Subiungunt editi: Hic praeterea Philumenen quandam 
puellam dicebat inspiratam divinitus ad praenuntianda futura, ad quam somnia 
atque aestus sui animi referens divinationibus seu praesagiis eius secretim erat 
solitus praemoneri, eodem phantasmate eidem Philumenae pueri habitu se de- 
monstrante, qui puer apparens Christum se aliquando, aliquando esse assereret 
Paulum, a quo phantasmate sciscitans ea soleret respondere quae se audienti- 
bus diceret. Nonnulla quoque illam miracula operari solitam, inter quae illud 
praecipuum, quod in angustissimi oris ampullam vitream panem grandem im- 
mitteret, eumque extremis digitulis levare soleret illaesum, eoque solo quasi 
divinitus sibi cibo dato fuisset contenta. Abest id totum a MSS., quod forte cum 
esset a quopiam in ora libri, non de Severo, sed de Apelle annotatum, librarii hal- 
lucinantes istuc transtulerunt. De Apelle ac eiusdem Philumene Tertullianus lib. 
De Praescript. Haeret. cap. 6. et 30. (Bened.) 

Cap. XXV. — 1. Editi ferunt a 'Tacio. Sed MSS. a Tatiano, quo eum nomine 
veteres historici appellant." (Bened.) 2. , Editi dicant. Melius aliquot MSS. 
dicat. /'efer ad Epiphanium, qui Encratitas ἀπόσπασμα Τατιανοῦ dicit in Epitome. 


(Dened.) 
Cap. XXVI. — 1. 7 Corinth. 18, 9. 


Cap. XXIV. 


Cap. XXV. 


Cap. XXVI. 


Cap. XXVII, 


Cap. XXVIII, 


Cap. XXIX. 


Cap. XXX. 


Cap. XXXI. 


209 AUGUSTINI 


perfectum est. Hoc autem perfectum in Montanum et in eius pro- 
phetissas venisse delirant. Sacramenta perhibentur habere funesta. 
Nam de infantis anniculi sanguine, quem de toto eius corpore mi- 
nutis punctionum vulneribus extorquent, quasi eucharistiam suam 
conficere perhibentur, miscentes eum farinae, panemque inde fa- 
cientes: qui puer si mortuus fuerit, habetur apud eos *pro martyre, 
si autem vixerit, pro magno sacerdote. 

!Pepuziani ἃ loco quodam nominati sunt, quam civitatem de- 
sertam dicit Epiphanius. Hanc autem isti divinum aliquid esse ar- 
bitrantes Hierusalem vocant; tantum dantes mulieribus principa- 
tum, ut sacerdotio quoque apud eos honorentur. Dicunt enim Quin- 
tillae et Priscillae in eadem civitate Pepuza Christum specie femi- 
nae revelatum; unde ab hae Quintilliani etiam nuncupantur. Fa- 
ciunt et ipsi de sanguine infantis quod ? Cataphrygas facere supra 
diximus. Nam et ab eis perhibentur exorti. Denique alii hanc Pe- 
puzam non esse civitatem, sed villam dicunt fuisse Montani et pro- 
phetissarum eius Priscae et Maximillae, et quia ibi vixerunt, ideo 
locum meruisse appellari Hierusalem. 

Artotyritae sunt quibus oblatio eorum hoc nomen dedit. Offe- 
runt enim panem et caseum, dicentes a primis hominibus oblatio- 
nes de fructibus terrae et ovium fuisse celebratas. Hos Pepuzianis 
iungit Epiphanius. | 

Thessarescaedecatitae hinc appellati sunt, quod non nisi quarta- 
decima !luna, Pascha celebrant, quilibet septem dierum occurrat 
dies, et si dies dominicus occurrerit, ipso die ieiunant et vigilant. 

! Alogi propterea sic vocantur tanquam sine verbo (40T0X enim 
Graece verbum dicitur), quia deum verbum recipere noluerunt, Io- 
hannis Evangelium respuentes; cuius nec Apocalypsin accipiunt, 
has videlicet scripturas negantes esse ipsius. 

Adamiani ex Adam dicti, cuius imitantur in paradiso nudita- 
tem, quae fuit ante peccatum. Unde et nuptias aversantur, quia 
nec prius quam peccasset Adam, nec prius quam dimissus esset de 


9. Colbertini codices duo et unus e Vaticanis pro magno martyre; si autem 
vixerit, pro summo sacerdote. Αἰ Vaticani cum antiquissimo F'loriacensi, cum 
Becheronensi etc. pro martyre; si autem vixerit, pro maximo sacerdote. Michae- 
linus MS. pro primo sacerdote. (DBened.) 

Cap. XXVII. — 1. 7n omnibus prope MSS. Pepudiani; et infra pro Pepuza 
constanter scriptum est Pepudia. (Bened.) Non aliter passim variant in veteri- 
bus libris diabolus et zabulus, diaconus et zaconus et alia. 2. Ita MSS. testibus 
ipsis Benedictinis editoribus, qui cum reliquis retinuerunt Cataphryges. 

Cap. XXIX, — 1. luna] Editi hic addunt mense Martio. (Bened.) 


Cap. XXX. — 1. Zn editis Alogiani. Zestituendum ex MSS. Alogi, qui a 
Graecis haeresiographis dicuntur "AXoyot. — (Bened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 203 


paradiso, cognovit uxorem. Credunt ergo quod nuptiae futurae non 
fuissent, si nemo peccasset. Nudi itaque mares feminaeque con- 
veniunt, nudi lectiones audiunt, nudi orant, nudi celebrant sacra- 
menta, et ex hoc paradisum suam arbitrantur ecclesiam. 

Elcesaeos et Sampsaeos hic tanquam ordine suo commemorant 
Epiphanius, quos dicit ἃ quodam pseudopropheta esse deceptos qui 
vocabatur Elci, ex cuius genere duas mulieres tanquam deas ab eis 
perhibet adoratas. Cetera Hebionaeis tenere similia. 

Theodotiani a ! Theodoto quodam instituti hominem tantum- 
modo Christum asseverant. Quod dicitur quidem Theodotion pro- 
pterea docuisse, quia in persecutione lapsus isto modo se casus sui 
devitare putabat opprobrium, si non deum negasse, sed hominem 
videretur. 

Melchisedeciani Melchisedec sacerdotem dei excelsi non homi- 
nem fuisse, sed virtutem dei esse arbitrantur. 

Dardesanistae a quodam Bardesane, qui in doctrina Christi 
prius extitisse perhibetur insignis, sed postea, quamvis non per 
omnia, in Valentini haeresim !lapsus est. 

No6tani a quodam Noéto, qui dicebat Christum eundem ipsum 
esse patrem et spiritum sanctum. 

Valesii et seipsos castrant et hospites suos, hoc modo existi- 
mantes deo se debere servire. Alia quoque haeretica docere dicun- 
tur et turpia; sed quae illa sint nec ipse commemoravit Epipha- 
nius nec uspiam potui reperire. 

lOathari, qui seipsos isto nomine, quasi propter munditiam, 
superbissime atque odiosissime nominant, secundas nuptias non 
admittunt, paenitentiam denegant, Novatum sectantes haereticum ; 
unde etiam Novatiani appellantur. 

Angelici, in angelorum cultu inclinati, quos Epiphanius iam 
omnino defecisse testatur. 

Apostolici, qui se isto nomine arrogantissime vocaverunt eo 
quod in suam communionem non reciperent utentes coniugibus et 
res proprias possidentes, quales habet '!catholica et monachos et 


Cap. XXXIT. — 1. 46 Epiphanio in Anacephalaeosi "EXxsoctog nominatur, 
in Panario "WAEat, in Panarii Synopsi Ἦλξά. — (Bened.) 

Cap. XXXIII. — 1. Editi Theodotione, pauloque post idem "Theodotion. 
Castigantur ex Vaticano codice. (Bened.) ^ 

Cap. XXXV. — 1. Post lapsus est adiecta erant in excusis verba haec: ut 
(Be inno ΤΩΙ conversationes hominum; quae in MSS. nostris non reperimus. 

ened. 

Oap. XX XVIII. — 1. 7n MSS. Catharoe sive Novatiani, qui se ipsos cett. 
Graecis sunt καθαροί. (Bened.) 

Cap. XL. — 1. Zn editis catholica ecclesia. 46est ecclesia a MSS. (Bened.) 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


XXXII. 


XXXIII. 


. XXXIV. 


. XXXV. 


XXXVI. 


XXXVII. 


XXXVIIT., 


XXXIX. 


XL. 


Cap. XLI. 


204 AUGUSTINI 


clericos plurimos. Sed ideo isti haeretici sunt, quoniam se ab eccle- 
sia separantes nullam spem putant eos habere qui utuntur his re- 
bus quibus ipsi carent. Eneratitis isti similes sunt; nam et Apo- 
tactitae appellantur. Sed et alia nescio quae propria haeretica do- 
cere perhibentur. 

Sabelliani ab illo Noéto, quem supra memoravimus, defluxisse 
dicuntur. Nam et discipulum eius quidam perhibent fuisse Sabel- 
lium. Sed qua causa duas haereses eas Epiphanius computet ne- 
scio; cum fieri potuisse videamus ut fuerit Sabellius iste famosior, 
et ideo ex illo celebrius haee haeresis nomen acceperit. Noétiani 
enim difficillime ab aliquo sciuntur, Sabelliani autem sunt in ore 
multorum. Nam et Praxeanos a Praxea quidam vocant, et Hermo- 
genlani vocari ab Hermogene potuerunt, qui Praxeas et Hermoge- 
nes eadem sentientes in Africa fuisse dicuntur: nec tamen istae 
plures sectae sunt, sed unius sectae plura nomina, ex his homini- 
bus qui in ea maxime innotuerunt, sicut Donatistae iidem Parme- 
nianistae, sicut Pelagiani iidem Caelestiani. Unde ergo sit factum 
ut Noétianos et Sabellianos non unius haeresis duo nomina, sed 
tanquam duas haereses supradictus Epiphanius poneret, liquido 
invenire non potui, quia si quid inter se differunt, tam obscure di- 
xit, studio forsitan brevitatis, ut non intelligam. Loco quippe isto, 
quo et nos, tam longe a Noétianis Sabellianos commemorans, Sa- 
belliani, inquit, similia Noéto dogmatizantes, praeter hoc quod di- 
cunt patrem non esse passum. Quo modo de Sabellianis intelligi 
potest, cum sic innotuerint dicere patrem passum, ut Patripassiani 
quam Sabelliani crebrius nuncupentur? Aut si forte in eo quod ait, 
Praeter hoc quod dicunt patrem non esse passum, Noétianos hoc 
dicere intelligi voluit, quis eos in hac ambiguitate discernat? Vel 
quo modo possunt intelligi quilibet eorum patrem passum fuisse 
non dicere, cum dicant eundem ipsum esse et patrem et filium et 
spiritum sanctum? Philaster autem DBrixianus episcopus in proli- 
xissimo libro quem de haeresibus condidit et CXXVIII haereses 
arbitratus est computandas, Sabellianos continuo post Noétianos 
ponens, Sabellius, inquit, discipulus eius, qui similitudinem sui 
doctoris itidem secutus est, unde et Sabelliani postea sunt appel- 
lati, qui et Patripassiani et Praxeani a Praxea, et Hermogeniani ab 
Hermogene, qui fuerunt in Africa, qui et ita sentientes abiecti sunt 
ab ecclesia catholica. Certe iste eosdem postea Sabellianos dixit 
appellatos qui ea quae Noétus sentiebant, et alia nomina eiusdem 
sectae commemoravit, et tamen Noétianos et Sabellianos sub duo- 
bus numeris tanquam duas haereses posuit; qua causa, ipse viderit. 


DE HAERESIBUS LIBER. 905 


!Origeniani ἃ quodam Origene dicti sunt, non ab illo qui fere 
omnibus notus est, sed ab alio nescio quo, de quo vel sectatoribus 
eius Epiphanius loquens, Origeniani, inquit, cuiusdam * Origenis, 
turpis autem sunt operationis isti; sunt ?nefanda facientes, sua 
corpora corruptioni tradentes. Alios autem Origenianos continuo 
subiiciens: 

Origeniani, inquit, alii, qui et ÀAdamantii *tractatoris, qui et 
mortuorum resurrectionem repellunt, Christum autem creaturam 
et spiritum sanctum introducentes, paradisum autem et caelos et 
alia omnia allegorizantes. Haec quidem de Origene Epiphanius. 
? Sed qui eum defendunt, unius eiusdemque substantiae esse dicunt 
docuisse patrem et filium et spiritum sanctum, neque resurrectio- 
nem repulisse mortuorum ; *quamvis et in istis eum convincere stu- 
deant qui eius plura legerunt. Sunt et alia huius Origenis dogmata 
quae catholica ecclesia omnino non recipit; in quibus nec ipsum 
falso arguit, nec potest ab eius defensoribus *falli, maxime de pur- 
gatione et liberatione, ac rursus post longum tempus ad eadem 
mala revolutione rationalis universae creaturae. Quis enim catho- 
licus Christianus vel doctus vel indoctus non vehementer exhorreat 
eam quam dicit purgationem malorum, id est etiam eos qui hanc 
vitam in flagitiis et facinoribus et sacrilegiis atque impietatibus 
quamlibet maximis finierunt, ipsum etiam postremo diabolum at- 
que angelos eius, quamvis post longissima tempora, purgatos atque 
liberatos regno dei lucique restitui, et rursus post longissima tem- 
pora omnes qui liberati sunt ad haec mala denuo relabi et reverti, 
et has vices alternantes beatitudinum et miseriarum rationalis 
creaturae semper fujsse, semper fore? De qua vanissima impietate 
adversus philosophos, a quibus ista didicit Origenes, ?in libris de 
Civitate Dei diligentissime ? disputavi. 

Cap. XLII. et Cap. XLIII. — 1. Epiphanius in. Panario quidem haeresi. 
623 et 64. aperte profitetur nescire se an (i epe, isti turpes ab Origene Ada- 
mantio dicti sint, an ab alio Origene. Sed profecto in Anacephalaeosi, quae 
sola sine Panario venit in. manus Augustini, de utrisque Origenianis sic dicit 
obscure, ut priores non ab eodem Origene Adamantio, sed ab alio profectos 
crederes. (Bened. 2. Edit. Lovan. Origenis discipuli. Vox discipuli abest αὖ 
Erasm. et MSS., nec non a Graeco textu Epiphani. (Bened. ὃ. nefanda fa- 
cientes] 7n MSS. inenarrabilia facientes. Graece est ἀῤῥητοποιοῦντες. (Bened. 
4. Editi qui et Adamantii tractatoris illius sectatores, qui e£ mortuorum resurre- 
ctionem negant, Christum autem et spiritum sanctum creaturam dicunt, paradisum 
autem et caelos et alia non credunt esse secundum litteram, sed in allegoria. 
Veteres autem libri pressius ànhaerent Graeco. (Bened.) ὅ. Ante Benedictinos 
habebatur vulgo Epiphanius refert. Sed defensores eius dicunt Originem patrem 
et filium et spiritum sanctum unius eiusdemque substantiae docuisse neque re- 
surrectionem cett, — 6. Soli editi repulisse mortuorum, sed qui eius plura lege- 


runt, contradicunt. Sunt et alia cett. (Bened.) Ὁ. Sic MSS. At editi ab eius 
defensoribus excusari. (Bened.)  8.De Civ. Deilib. XXI. — 9. Veterum codi- 


Cap. XLII. 


Cap. XLIII. 


Cap. XLIV. 


Cap. XLV. 


Cap. XLVI. 


206 AUGUSTINI 


Pauliani, a Paulo Samosateno, Christum non semper fuisse di- 
cunt, sed eius initium ex quo de Maria natus est asseverant, nec 
eum aliquid amplius quam hominem putant. Ista haeresis aliquando 
cuiusdam 'Artemonis fuit, sed cum defecisset, instaurata est a 
Paulo, et postea sic a Photino confirmata, ut Photiniani quam Pau- 
liani celebrius nuncupentur. Istos sane Paulianos baptizandos esse 
in ecclesia catholica Nicaeno concilio constitutum est. . Unde cre- 
dendum est eos regulam baptismatis non tenere, quam secum multi 
haeretici cum de catholica discederent abstulerunt, eamque cu- 
stodiunt. 

Photinus ab Epiphanio non continuo post Paulum sive cum 
Paulo, sed aliis interpositis ponitur. Non tacetur sane similia cre- 


didisse, secundum aliquid tamen adversatus ei dicitur, sed quid 


sit ipsum aliquid omnino non dicitur. Philaster autem continua- 
tim ponit ambos sub singulis et propriis numeris, quasi haereses 
duas, cum dicat Photinum in omnibus Pauli secutum fuisse do- 
ctrinam. 

Manichaei ἃ quodam Persa extiterunt qui vocabatur Manes; 
quamvis et ipsum, cum eius insana doctrina ! coepisset in Graecia 
praedicari, Manichaeum discipuli eius appellare maluerunt, devi- 
tantes nomen insaniae. Unde quidam quasi doctiores et eo ipso: 
mendaciores geminata littera Mannicheum vocant, quasi manna 
fundentem. Iste duo principia inter se diversa atque adversa, ea- 
demque aeterna et coaeterna, hoc est semper fuisse, composuit, 
duasque naturas atque substantias, boni scilicet et mali, sequens 
alios antiquos haereticos opinatus est. Quarum inter se pugnam 
et commixtionem, et boni a malo purgationem, et boni quod pur- 
gari non poterit, cum malo in aeternum damnationem, secundum 
sua dogmata asseverantes multa fabulantur, quae cuncta intexere 
huic operi nimis longum est. Ex his autem suis fabulis vanis at- 
que impiis coguntur dicere animas bonas, quas censent ab anima- 
rum malarum naturae scilicet contrariae commixtione liberandas, 


cum auctoritate removimus quod in excusis hic addebatur: Dicit praeterea ipse 
Origenes, quod filius dei sanctis hominibus comparatus veritas sit, patri collatus 
mendacium, et quantum distant apostoli Christo, tantum filius patri. Unde nec 
orandus est filius cum patre, quia non est auctor indulgendarum petitionum, sed 
supplieator. (Bened.) 

Cap. XLIV. — 1. 7n excusis Artemonii. .4t ἐπ MSS. Artemonis. (Bened.) 


Cap. XLVI. — 1. δὲς omnino ferunt MSS. At editi coepisset nomen prae- 
dicari: nam ante hac Urbicus (mmo Cubricus ex Epiphan. haer. 66.) vocabatur. 
Sed in Graecia discipuli eius vitantes nomen insaniae, quasi doctiores et eo ipso 
mendaciores geminata N. littera Mannichaeum, quasi manna fundentem pro Ma- 
nichaeo, id est insano, appellaverunt. Iste duo principia cett, (Dened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 901 


eius cuius deus est esse naturae. Proinde mundum a natura boni, 
hoc est a natura dei factum confitentur quidem, sed de commixtione 
boni et mali, quae facta est quando inter se utraque natura pu- 
gnavit. Ipsam vero boni a malo purgationem ac liberationem non 
solum per totum mundum et de omnibus eius elementis ? virtutes 
dei facere dicunt, verum etiam electos suos per alimenta quae su- 
munt. Et eis quippe alimentis, sicut universo mundo, dei substan- 
tiam perhibent esse commixtam, quam purgari putant in electis 
suis eo genere vitae quo vivunt electi Manichaeorum velut san- 
ctius et excellentius auditoribus suis. Nam his duabus professioni- 
bus, hoc est electorum et auditorum, ecclesiam suam constare vo- 
luerunt. In ceteris autem hominibus, etiam in ipsis auditoribus 
suis, hanc partem bonae divinaeque substantiae, quae mixta et 
colligata in escis et potibus detinetur, maximeque in eis qui gene- 
rant filios, artius et inquinatius colligari putant. Quidquid vero 
undique purgatur luminis, per quasdam naves, quas esse lunam et 
solem volunt, regno dei tanquam propriis sedibus reddi. Quas iti- 
dem naves de substantia del pura perhibent fabricatas. Lucemque 
istam corpoream animantium mortalium oculis adiacentem, non 
solum in his navibus, ubi eam purissimam credunt, verum etiam 
in aliis quibusque lucidis rebus, ubi secundum ipsos tenetur ad- 
mixta crediturque purganda, dei dicunt esse naturam. Quinque 
enim elementa, quae genuerunt principes proprios, genti tribuunt 
tenebrarum, eaque elementa his nominibus nuncupant, fumum, te- 
nebras, ignem, aquam, ventum; in fumo nata animalia bipedia, 
unde homines ducere originem censent; in tenebris serpentia, in 
igne quadrupedia, in aquis natatilia, in vento volatilia. His quin- 
que elementis malis debellandis alia quinque elementa de regno 
et substantia dei missa esse, et in illa pugna fuisse permixta fumo 
aera, tenebris lucem, igni malo ignem bonum, aquae malae aquam 
bonam, vento malo ventum bonum. Naves autem illas, id est duo 
caeli luminaria ita distinguunt, ut lunam dicant factam ex bona 
aqua, solem vero ex igne bono. Esse autem in eis navibus sanctas 
virtutes, quae se in masculos transfigurant, ut illiciant feminas 
gentis adversae, ?et rursus in feminas, ut illiciant masculos eius- 


2. Editi virtutem dei. Melius MSS. virtutes dei; quas nimirum infra Mani- 
chaei dicunt esse 4n sole et. luna tanquam. in. duabus navibus sanctas virtutes. 
Concordat in Augienst exemplari vetus ille de haeresibus liber, quem indito no- 
mine Praedestinati publicavit Iacobus Sirmondus, qui tamen hoc loco virtutem dei 
edidit. (Dened.) ὃ. et rursus in feminas — — gentis adversae desideratur 4n 
editis ante Benedictinos, qui ea verba ex MSS. adiecerunt, et conferre nos iubent 
lib. de Nat. Boni cap. 44. 


208 AUGUSTINI 


dem gentis adversae, et per hanc illecebram commota eorum con- 
cupiscentia fugiat de illis lumen quod membris suis permixtum 
tenebant, et purgandum suscipiatur ab angelis lucis, purgatumque 
illis navibus imponatur ad regna propria reportandum. Qua occa- 
sione, vel potius exsecrabilis superstitionis quadam necessitate, co- 
guntur electi eorum velut eucharistiam conspersam cum semine 
humano sumere, ut etiam inde, sicut de aliis cibis quos accipiunt, 
substantia illa divina purgetur. Sed hoc se facere negant, et alios 
nescio quos sub nomine Manichaeorum facere affirmant. | Detecti 
sunt tamen in ecclesia, sicut scis *apud Carthaginem, iam te ibi 
diacono constituto, quando instante Urso tribuno, qui tunc domui 
regiae praefuit, aliqui adducti sunt. Ubi puella nomine Margarita 
istam nefariam turpitudinem prodidit, quae cum esset annorum 
nondum duodecim, propter hoc scelestum mysterium se dicebat 
esse ?vitiatam. "Tunc Eusebiam quandam Manichaeam quasi san- 
ctimonialem, idipsum propter hoc ipsum passam, vix compulit con- 
fiteri, cum primo illa se asseruisset integram, atque ab obstetrice 
inspici postulasset: quae inspecta et quid esset inventa totum illud 
turpissimum scelus, ubi ad excipiendum et commiscendum con- 
cumbentium semen farina substernitur, quod Margarita indicante 
absens non audierat, similiter indicavit. Et recenti tempore non- 
nulli eorum reperti et ad ecclesiam ducti, sicut gesta episcopalia 
quae nobis misisti ostendunt, hoc non sacramentum, sed exsecra- 
mentum , sub diligenti interrogatione confessi sunt: quorum unus, 
nomine Viator, eos qui ista faciunt proprie *Catharistas vocari di- 
cens, cum alias eiusdem Manichaeae sectae partes in * Mattarios 
et specialiter Manichaeos distribui perhiberet, omnes tamen has 
tres formas ab uno auctore propagatas, et omnes generaliter Mani- 
chaeos esse negare non potuit. Certe illi libri Manichaei sunt omni- 
bus sine dubitatione communes, in quibus libris illa portenta ad 
illiciendos et per concupiscentiam dissolvendos utriusque sexus 
principes tenebrarum, ut liberata fugiat ab eis quae captivata te- 
nebatur in eis divina substantia, de masculorum in feminas et fe- 
minarum in masculos transfiguratione conscripta sunt, unde ista, 
*quam quilibet eorum negant ad se pertinere, turpitudo defluxit. 

4. apud Carthaginem] Cf. Possidium V. Augustini cap. 16. — 5. Sic MSS. 
Editi autem habent violatam. (Bened.| ^ 6. Post Catharistas editi addunt 
id est mundatores vel purgatores. (Bened.) 7. Editi Macarios; quod erratum 
secutus est Sirmondus ?n suo Praedestinato, quamquam Augiense eiusdem Prae- 
destinati exemplar praefert Mattarios. Sic vero habent hic etiam Augustini MSS. 
omnes. Nempe quia in mattis dormiunt, Mattarii appellantur, ez lib. V. c. Faust. 


cap.4. (Bened.) ὃ. Sic Vaticani duo MSS. — At editi unde ista eorum, quam- 
libet negant cett. (Bened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 209 


Divinas enim virtutes quantum possunt imitari se putant, ut pur- 
gent dei sui partem; quam profecto, sicut in omnibus corporibus 
caelestibus et terrestribus, atque in omnium rerum seminibus, ita 
etin hominis semine teneri existimant inquinatam. Ac per hoc 
sequitur eos, ut sic eam etiam de semine humano, quemadmodum 
de aliis seminibus quae in alimentis sumunt, debeant manducando 
purgare. Unde etiam Catharistae appellantur, quasi purgatores, 
tanta eam purgantes diligentia, ut se nec ab hac tam horrenda cibi 
turpitudine abstineant. Nec vescuntur tamen carnibus, tanquam 
de mortuis vel occisis fugerit divina substantia, tantumque ac tale 
inde remanserit, quod iam dignum non sit electorum ventre pur- 
gari. Nec ova saltem sumunt, quasi et ipsa cum franguntur expi- 
rent, nec oporteat ?ullis mortuis corporibus vesci, et hoc solum vi- 
vat ex carne quod farina, ne moriatur, excipitur. Sed nec alimonia 
lactis utuntur, quamvis de corpore animantis vivente mulgeatur 
sive sugatur; non quia putant divinae substantiae nihil ibi esse 
permixtum, sed quia sibi error ipse non constat. Nam et vinum 
non bibunt, dicentes fel esse principum tenebrarum, cum vescan- 
tur uvis. Nec musti aliquid, vel recentissimi, sorbent. Animas au- 
ditorum suorum in electos revolvi arbitrantur, aut feliciore com- 
pendio in escas electorum suorum, ut iam inde purgatae in nulla 
corpora revertantur. Ceteras autem animas et in pecora redire pu- 
tant, !?et in omnia quae radicibus fixa sunt atque aluntur in terra. 
Herbas enim atque arbores sic putant vivere, ut vitam quae illis 
inest et sentire credant et dolere cum !! laeduntur, nec aliquid inde 
sine cruciatu eorum quemquam posse vellere aut carpere. Propter 
quod agrum etiam spinis purgare nefas habent. Unde agriculturam, 
quae omnium artium est innocentissima, tanquam plurium homi- 
cidiorum ream dementes accusant; suisque auditoribus ideo haec 
arbitrantur ignosci, quia praebent inde alimenta electis suis, ut di- 
vina illa substantia in eorum ventre purgata impetret eis veniam, 
quorum traditur oblatione purganda. Itaque ipsi electi, nihil in 
agris operantes, nec poma carpentes, nec saltem folia ulla vellen- 
tes, expectant haec afferri usibus suis ab auditoribus suis, viven- 
tes de tot ac tantis secundum suam vanitatem homicidiis alienis. 
Monent etiam eosdem auditores suos ut, si vescuntur carnibus, ani- 
malia non occidant, ne offendant principes tenebrarum in caelesti- 
bus colligatos, a quibus omnem carnem dicunt originem ducere, et 


9. Aliquot MSS. illis mortuis. (Bened.) 10. Sola edit. Lovan. et omnia, 
omisso in. (Dened.) 11, Zn MSS. laeditur. (Bened.). 


14 


210 AUGUSTINI 


si utuntur coniugibus, conceptum tamen generationemque devitent, 
ne divina substantia, quae in eos per alimenta ingreditur, vinculis 
carneis ligetur in prole. Sie quippe in omnem carnem, id est per 
escas et potus venire animas credunt. Unde nuptias sine dubita- 
tione eondemnant et, quantum in ipsis est, prohibent, quando ge- 
nerare prohibent, propter quod coniugia copulanda sunt. Adam et 
Evam ex parentibus principibus fumi asserunt natos, cum pater 
eorum nomine Saclas sociorum fetus omnium devorasset, et quid- 
quid inde eommixtum divinae substantiae ceperat, cum uxore con- 
cumbens in carne prolis tanquam tenacissimo vinculo colligasset. 
Christum autem fuisse affirmant quem dicit nostra scriptura ser- 
pentem, a quo illuminatos asserunt, ut cognitionis oculos aperirent, 
et bonum malumque dignoscerent: eumque Christum novissimis 
temporibus venisse ad animas, non ad corpora liberanda. Nec fuisse 
in carne vera, sed simulatam speciem carnis ludificandis humanis 
sensibus praebuisse, ubi non solum mortem, verum etiam resurre- 
ctionem similiter mentiretur. Deum qui legem per Moysen dedit, 
et in Hebraeis prophetis locutus est, non esse verum deum, sed 
unum ex principibus tenebrarum. Ipsiusque testamenti novi scri- 
pturas tanquam infalsatas ita legunt, ut quod voluerint inde acci- 
piant, quod nolunt reiiciant, eisque "tanquam totum verum ha- 
bentes nonnullas apocryphas anteponant. '"Promissionem domini 
Iesu Christi de paraclito spiritu sancto in suo haeresiarcha Mani- 
chaeo dicunt esse completam. Unde se in suis litteris Iesu Christi 
apostolum dicit, eo quod Iesus Christus se missurum esse promi- 
serit, atque in illo miserit spiritum sanctum. Propter quod etiam 
ipse Manichaeus duodecim discipulos habuit, ad instar apostolici 
numeri, quem numerum Manichaei hodieque custodiunt. Nam ex 
electis suis habent duodecim, quos appellant magistros, et tertium 
decimum principem ipsorum; episcopos autem septuaginta duos, 
qui ordinantur a magistris, et presbyteros, qui ordinantur ab epi- 
sopis. Habent etiam episcopi diaconos. lam ceteri tantummodo 
electi vocantur. Sed mittuntur etiam ipsi qui videntur idonei ad 
hunc errorem vel ubi est sustentandum et augendum, vel ubi non 
est etiam seminandum. Baptismum in aqua nihil cuiquam perhi- 
bent salutis afferre, nec quemquam eorum quos decipiunt bapti- 
zandum putant. Orationes faciunt ad solem per diem, quaquaversum 
circuit, ad lunam per noctem, si apparet; si autem non apparet, 


19. Sie veteres MSS. At editi tanquam non totum verum habentibus non- 
nullas ce?t. (Bened.) 19. Iohann. XVI. 7. 


DE HAERESIBUS LIBER. or 


ad Aquiloniam partem, qua sol eum occiderit ad orientem rever- 
tivur, stant orantes. Peccatorum originem non libero arbitrio vo- 
luntatis, sed substantiae tribuunt gentis adversae, quam dogmati- 
zantes esse hominibus mixtam, omnem carnem non dei, sed malae 
mentis perhibent esse opificium, quae a contrario principio deo 
coaeterna est. !*Carnalém concupiscentiam , qua caro concupiscit 
adversus spiritum, non ex vitiata in primo homine natura nobis 
inesse infirmitatem, sed substantiam volunt esse contrariam, sic 
nobis adhaerentem, ut quando liberamur atque purgamur , separe- 
tur ἃ nobis, et in sua natura etiam ipsa immortaliter vivat: easque 
duas animas, vel duas mentes, unam bonam, alteram malam, in 
uno homine inter se habere conflictum, quando caro concupiscit 
adversus spiritum, et spiritus adversus carnem; nec in nobis sa- 
natum hoo vitium, sicuti nos dicimus, nunquam futurum, sed a 
nobis seiunctam atque seclusam substantiam istam mali, et finito 
isto seculo post conflagrationem mundi in globo quodam, tanquam 
in carcere sempiterno, esse victuram. Cui globo affirmant accessu- 
rum semper et adhaesurum quasi coopertorium atque tectorium ex 
animabus, natura quidem bonis, sed tamen quae non potuerint a 
naturae malae contagione purgari. 

! Hieracitae, quorum auctor Hieraca nuncupatur, resurrectionem 
carnis negant. Monachos tantum et monachas et coniugia non ha- 
bentes in communionem recipiunt. Àd regnum caelorum non per- 
tinere parvulos dicunt, quia non sunt eis ulla merita certaminis, 
quo vitia ?superantur. 

Meletiani a Meletio nuncupati, nolentes orare cum conversis, 
id est eis qui in persecutione ceciderunt, ! schisma fecerunt. Nunc 
autem dicuntur Arianis esse coniuncti. 

Ariani, ab Ario, in eo sunt notissimi errore quo patrem et filium 
et spiritum sanctum nolunt esse unius eiusdemque naturae atque 
substantiae, aut ut expressius dicatur, essentiae, quae οὐσία Graece 
appellatur: sed esse filium creaturam, spiritum vero sanctum crea- 
turam creaturae, hoc est ab ipso filio creatum volunt. In eo autem 
quod Christum sine anima solam carnem suscepisse arbitrantur, 
minus noti sunt. Nec adversus eos ab aliquo inveni de hac re ali- 
quando fuisse certatum. Sed hoec verum esse et Epiphanius non 


14. Galat. V. 17. 

Cap. XLVII. — 1. Editi Hierachitae. 4t MSS. absque spiratione in quarta 
syllaba Hieracitae. Graeci 'lepaxicat. (Bened.) 2. δὲς MSS. At Lovan. edit. 
separentur. .Ed. Erasmi superentur. (Bened.) d 

Cap. XLVIII. — 1. Apud Lovan. vel schisma fecerunt. Abest vel ab ed, 
Erasm. et a MSS. (Bened. 


14* 


Cap. XLVII. 


Cap. XLVIIT. 


Cap. XLIX. 


Cap. L. 


Cap. LI. 


Cap. LII. 


Cap. LIII. 


2] 2) AUGUSTINI 


tacuit, et ego ex eorum quibusdam scriptis et collocutionibus cer- 
tissime comperi. Rebaptizari quoque ab his catholicos novimus; 
utrum et.non catholicos, nescio. 

! Vadianos, quos appellat, Epiphanius schismaticos, non haere- 
ticos vult videri. Alii vocant Anthropomorphitas, quoniam deum 
sibi fingunt cogitatione carnali in similitudinem hominis corrupti- 
bilis, quod rusticitati eorum tribuit Epiphanius, parcens eis ne di- 
cantur haeretici. Eos autem separasse se dicit à communione no- 
stra culpando episcopos divites, et pascha cum Iudaeis celebrando. 
Quamvis sint qui eos in Aegypto ecclesiae catholicae communicare 
asseverent. De Photinianis autem, quos isto loco Epiphanius com- 
memorat, iam superius satis locutus sum. 

Semiarianos Epiphanius dicit qui similis essentiae 'dicunt 
filium, tanquam non plenos Arianos; quasi Áriani neo similem ve- 
lint, cum hoc Eunomiani dicere celebrentur. 

Macedoniani sunt a ! Macedonio, quos et IH ἰνευματομάχους Graeci 
dicunt, eo quod de spiritu sancto litigent. Nam de patre et filio 
recte sentiunt, quod unius sint eiusdemque substantiae vel essen- 
tiae, sed de spiritu sancto hoc nolunt credere, creaturam eum esse 
dicentes. Hos potius quidam Semiarianos vocant, quod in hac 
quaestione ex parte cum illis sint, ex parte nobiscum. Quamvis a 
nonnullis perhibeantur non deum, sed deitatem patris et filii di- 
cere spiritum sanctum, et nullam propriam habere substantiam. 

Aériani ab A&rio quodam sunt nominati, qui cum esset presby- 
ter, doluisse fertur quod episcopus non potuit ordinari, et in Aria- 
norum haeresim lapsus propria quoque dogmata addidisse non- 
nulla, dicens offerri pro ' dormientibus non oportere, nec statuta 
solemniter celebranda esse ieiunia, sed cum quisque voluerit ieiu- 
nandum, ne videatur esse sub lege. Dicebat etiam presbyterum ab 
episcopo nulla differentia debere discerni. Quidam perhibent istos 
sicut Encratitas vel Apotactitas non admittere ad communionem 
suam nisi continentes, et eos qui seculo renuntiaverint, ut propria 
nulla possideant. Ab esca tamen carnium non eos abstinere dicit 
Epiphanius. Philaster vero et hanc eis tribuit abstinentiam. 


Cap. L. — 1. Floriacensis codex hoc tantum loco habebat Adianos: Nam su- 
pra in indiculo operi praefixo cum ceteris MSS. praefert Vadianos.  Praedesti- 
natus in Augiensi codice Valdianos constantur vocat, tis duobus locis quibus Sir- 
mondus Audianos edidit. Graecis revera dicuntur Αὐδιανοί,  (Bened.) 

Cap. LI. — 1. Lovanieuses addiderunt dicit patrem et filium.  (Bened.) 

Cap. LII. — 1. Editi addunt Constantinopolitanae ecclesiae episcopo, quod 
a MSS. abest. (Bened. ) 

Cap. LIII. — 1. Sic MSS. At editi dicens orare vel offerre pro mortuis obla- 
tionem non oportere. (Bened. 


DE HAERESIBUS LIBER. 913 


Aétiani ab Aétio sunt vocati, iidemque Eunomiami ab Eunomio 
Aétii discipulo, quo nomine magis innotuerunt. Eunomius quippe 
in dialectica praevalens acutius et. celebrius defendit hanc haere- 
sim, dissimilem per omnia patri asserens filium, et filio spiritum 
sanctum. Fertur etiam usque adeo fuisse bonis moribus inimicus, 
ut asseveraret quod nihil cuique obesset quorumlibet perpetratio 
ac perseverantia peccatorum, si huius quae ab illo docebatur fidei 
particeps esset. 

Apollinaristas Apollinaris instituit, qui de anima Christi a ca- 
tholica dissenserunt, dicentes sicut Ariani deum Christum carnem 
sine anima !suscepisse. In qua quaestione testimoniis evangelicis 
victi mentem, qua rationalis est anima hominis, defuisse animae 
Christi, sed pro hac ipsum verbum in eo fuisse dixerunt. De ipsa 
vero eius carne sic a recta fide dissensisse perhibentur, ut dicerent 
carnem illam et verbum unius eiusdemque substantiae, contentio- 
sissime asseverantes verbum carnem factum, hoc est verbi aliquid 
in carnem fuisse conversum atque mutatum, non autem carnem de 
Mariae carne fuisse susceptam. 

! Antidicomaritae appellati sunt haeretici qui Mariae virginitati 
usque adeo contradicunt, ut affirment eam post Christum natum 
viro suo fuisse commixtam. 

Postremam ponit Epiphanius !Massalianorum haeresim, quod 
nomen ex lingua Syra est. Graece autem dicuntur ὐχῖται. ab 
orando sic appellati. Tantum enim orant, ut eis qui hoc de illis 
audiunt incredibile videatur. Nam cum dominus dixerit, *Oportet 
semper orare et non deficere, et apostolus, ?Sine intermissione 
orate, quod sanissime sic accipitur, ut nullo die intermittantur 
certa tempora orandi, — isti ita nimis hoc faciunt, ut hinc iudicaren- 
tur inter haereticos nominandi. Quamvis nonnulli eos dicant de 
purgatione animarum nescio quam phantasticam et ridiculam fa- 
bulam *narrare, porcam scilicet cum porcellis suis videri exire de 
ore hominis quando purgatur, et in eum visibili similiter specie 
ignem qui non comburat intrare. His adiungit Epiphanius Euphe- 
mitas, Martyrianos et ?Satanianos, et hos omnes cum illis tanquam 


Cap. LV. — 1. 1 MSS. carnem solam sine anima suscepissc. (Bened.) 
Cap. LVI. — 1. Edit; Antidicomarianitae, secundum Graecos. Omnes vero 
hic Latini MSS. Antidicomaritae. (Bened.) 

Cap. LVII. — 1. Editi Psallianorum. 4t plerique MSS. Massalianorum. Pau- 
ciores Massilianorum , qui tamen Massalianos et ipsi habent inindiculo aute prae- 
fationem. Concordant Graeci scriptores. (Bened.) 2. Luc. XVIII. 1. 3. I Thes. 
sal.V.17. 4. In MSS. nescio qua phantastica et ridicule fabulosa narrare. (Bened.) 
9. In «mpressis Satamanos, eorum vitio qui ediderunt; nam omnes MSS. ferunt 
Satanianos. (Bened.) 


Cap. LIV, 


Cap. LV. 


Cap. LVI. 


Cap. LVII. 


Cap. LVIII. 


Cap. LIX. 


214 AUGUSTIN! 


unam haeresim ponit. Dicuntur Euchitae opinari monachis non 
licere sustentandae vitae suae causa aliquid operari, atque ita se 
ipsos monachos profiteri, ut omnino ab operibus vacent. 

Usque ad istos ergo de haeresibus opus suum perduxit supra- 
dictus episcopus Cyprius, apud Graecos inter magnos habitus, et a 
multis in catholicae fidei sanitate laudatus. Cuius ego in comme- 
morandis haereticis non modum, sed ordinem sum secutus. Nam 
et aliqua ex aliis posui quae ipse non posuit, et aliqua non posui 
quae ipse posuit; itaque alia latius quam ipse, alia etiam brevius 
explicavi, paremque in nonnullis exhibui brevitatem, omnia mode- 
rans sieut intentionis meae ratio postulabat. Proinde ille de octua- 
ginta haeresibus, separatis viginti, quas ante domini adventum ex- 
titisse, sicut ei visum est, computavit, reliquas post domini ascen- 
sum natas sexaginta brevissimis libris quinque comprehendit, at- 
que omnes sex libros totius eiusdem sui operis 5fecit. Ego autem, 
quia secundum petitionem tuam eas haereses memorare institui, 
quae post glorificationem Christi se adversus doctrinam Christi, 
etiam sub velamine Christiani nominis extulerunt, quinquaginta 
septem ex Epiphanii ipsius opere in meum transtuli, duas in unam 
referens, ubi nullam differentiam potui reperire, et rursus ubi ille 
ex duabus unam facere voluit, sub numeris suis singulas posui. 
Sed adhuc commemorare debeo sive quas apud alios reperi, sive 
quas ipse reminiscor. Nune ergo addo quas Philaster posuit, nec 
posuit Epiphanius. 

Metangismonitae dici possunt qui Metangismon asserunt, di- 
centes 510 esse in patre filium, quomodo vas in vase, quasi duo cor- 
pora carnaliter opinantes, ita ut filius intret in patrem tanquam 
vas minus in vas maius. Unde et tale nomen hic error accepit, ut 
μεταγγισμὸς Graece diceretur; ἀγγεῖον quippe illa lingua vas dici- 
tur, sed introitus unius vasis in alterum Latine uno nomine non 
potest diei sicut Graece potuit μεταγγισμός. 

Seleuciani sunt vel Hermiani ab auctoribus Seleuco et Hermia, 
qui elementorum materiam, de qua factus est mundus, non a deo 
factam dicunt, sed deo coaeternam. Nec animam deo tribuunt crea- 
tori, sed creatores esse animarum angelos volunt de igne et spiri- 
tu. Malum autem asserunt esse aliquando a deo, aliquando a ma- 
teria. Negant salvatorem in carne sedere ad dexteram patris, sed 
ea se exuisse perhibent, eamque in sole posuisse, accipientes occa- 


6. Editi in sex libros totius eiusdem sui operis fecit concludi. MSS. vero 
nec habent particulam in, nec verbum concludi. (Bened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 215 


sionem de psalmo ubi legitur: ! In sole posuit tabernaculum suum. 
Negant etiam visibilem paradisum. Baptismum in aqua non acci- 
piunt. Resurrectionem non putant futuram, sed quotidie fieri in 
generatione filiorum. | 

Proclianitae secuti sunt istos, et addiderunt Christum non in 
carne venisse. 

Patriciani, a Patricio nuncupati, substantiam carnis humanae 
non a deo, sed a diabolo conditam dicunt, eamque sic fugiendam 
et detestandam putant, ut quidam eorum perhibeantur etiam morte 
! sibi illata carere carne voluisse. 

Ascitae ab utre sic appellati sunt (ἄσχας enim Graece Latine 
uter dicitur), quem perhibentur inflatum et opertum circumire bac- 
chantes, tanquam ipsi sint evangelici utres novi vino novo repleti. 

Passalorynchitae in tantum silentio student, ut naribus et la- 
biis suis digitum opponant, ne vel ipsam taciturnitatem voce prae- 
ripiant, quando tacendum sibi esse arbitrantur, unde etiam illis est 
nomen inditum; πάσσαλος enim dicitur Graece palus, et ῥύγχος na- 
sus. Cur autem per palum digitum significare maluerint, a quibus 
hoc nomen compositum est, nescio, cum Graece et dicatur digitus 
δάχτυλος. et possint utique Dactylorynchitae multo evidentius 
nuncupari. 

Aquarii ex hoc appellati sunt, quod aquam offerunt in poculo 
sacramenti, non illud quod omnis ecclesia. 

Coluthiani a quodam Colutho, qui dicebat deum non facere 
mala; contra illud quod scriptum est, ! Ego deus creans mala. 

FlorinianiaFlorino, qui e contrario dicebat deum creasse mala ; 
contra id quod scriptum est, ? Fecit deus omnia, et ecce bona valde. 
Àc per hoc quamvis contraria inter se dicentes, tamen ambo divi- 
nis eloquiis resistebant. Creat enim deus mala, poenas iustissimas 
irrogando; quod Coluthus non videbat: non autem malas creando 
naturas atque substantias, in quantum sunt naturae atque substan- 
tiae; ubi Florinus errabat. 

Haeresim quandam sine auctore et sine nomine Philaster com- 
memorat, quae dicit hunc mundum etiam post resurrectionem mor- 
tuorum in eodem statu, in quo nunc est, esse mansurum, neque 
ita esse mutandum, ut sit caelum novum et terra nova, sicut ! san- 
cta scriptura promittit. 

Cap. LIX. — 1. Psal. XVIII. 6. 

Cap. LXI. — 1. J» MSS. morte sibimet illata. (Bened.) 

Cap. LXV. — 1. Esai. XLV. 1. 


Cap. LXVI. — 1. Gen. I. 31. 
Cap. LXVII. — 1. Esai. XLV. 17. 2 Petr. III. 18. Apocal. XXI. 1. 


Cap. LX. 


Cap. LXI. 


Cap. {Χ1]. 


Cap. LXIII. 


Cap. LXIV. 


Cap. LXV. 


Cap. LXVI. 


Cap. L VII. 


Cap. LXVIII. 


Cap. LXIX. 


916 AUGUSTINI 


- 


Est alia haeresis nudis pedibus semper ambulantium, eo quod 
dominus dixerit ad Moysen vel ad ! Iosue, Solve calceamentum de 
pedibus tuis. Et quod propheta ?Esaias nudis pedibus iussus fuerit 
ambulare. Ideo ergo haeresis est, quia non propter corporis affli- 
ctionem sic ambulant, sed quia testimonia divina taliter ? intelligunt. 

Donatiani vel Donatistae sunt qui primum propter ordinatum 
contra suam voluntatem Caecilianum, ecclesiae Carthaginensis 
episcopum, schisma fecerunt, obiicientes ei crimina non probata, 
et maxime quod a traditoribus divinarum scripturarum fuerit or- 
dinatus. Sed post causam cum eo dictam atque finitam falsitatis 
rei deprehensi, pertinaci dissensione firmata, in haeresim schisma 
verterunt, tanquam ecclesia Christi propter erimina Caeciliani, seu 
vera, seu, quod magis iudicibus apparuit, falsa, de toto terrarum 
orbe perierit, ubi futura promissa est, atque in Africa Donati 
parte remanserit, in aliis terrarum partibus quasi contagione com- 
munionis extincta. Audent etiam rebaptizare catholicos, ubi se 
amplius haereticos esse firmarunt, cum ecclesiae catholicae uni- 
versae placuerit nec in ipsis haereticis baptisma commune rescin- 
dere. Huius haeresis principem accipimus fuisse Donatum, qui de 
Numidia veniens, et contra Caecilianum Christianam dividens ple- 
bem, adiunetis sibi eiusdem factionis episcopis, Maiorinum apud 
Carthaginem ordinavit episcopum. Cui Maiorino Donatus alius in 
eadem divisione successit, qui eloquentia sua sic confirmavit hanc 
haeresim, ut multi existiment propter ipsum potius eos Donatistas 
vocari. Extant scripta eius, ubi apparet eum etiam non catholicam 
de trinitate habuisse sententiam, sed quamvis eiusdem substantiae, 
minorem tamen patre filium, et minorem filio putasse spiritum 
sanctum. Verum in hunc, quem de trinitate habuit, eius errorem 
Donatistarum multitudo intenta non fuit, nec facile in eis quis- 
quam, qui hoc illum sensisse noverit, invenitur. [sti haeretici in 
urbe Roma Montenses vocantur, quibus hinc ex Africa solent epi- 
scopum mittere, aut hinc illuc Afri episcopi eorum pergere, si forte 
ibi eum ordinare placuisset. Ad hanc haeresim in Africa et illi 
pertinent qui appellantur Circumcelliones, genus hominum agreste 
et famosissimae audaciae, non solum in alios immania facinora per- 
petrando, sed nec sibi eadem insana feritate parcendo. Nam per 
mortes varias, maximeque praecipitiorum et aquarum et ignium 


Cap. LXVIII. — 1. Exod. III. 5. Ios. V. 16. Deest in MSS. vel ad Iosue 
(Bened.)  2.Esai XX. 2. ὃ. Amerbachii et Erasmi editiones et plerique MSS. 
omittunt Ideo ergo haeresis est, quia non propter corporis afflictionem sie ambu- 
lant, sed quia testimonia divina taliter intelligunt. ^ (Bened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 911 


seipsos necare consuerunt, et in istum furorem alios quos potue- 
rint sexus utriusque seducere, aliquando ut occidantur ab aliis, 
mortem nisi fecerint comminantes. Verumtamen plerisque Dona- 
tistarum displicent tales, nec eorum communione contaminari se 
putant, qui Christiano orbi terrarum dementer obiiciunt ignotorum 
erimen Afrorum. Multa et inter ipsos facta sunt schismata, et ab 
iis se diversis coetibus alii atque alii separarunt; quorum separa- 
tionem cetera grandis multitudo non sensit. Sed apud Carthagi- 
nem Maximianus contra Primianum ab eiusdem erroris centum 
ferme episcopis ordinatus, et ἃ reliquis trecentis decem, cum eis 
duodecim qui ordinationi eius etiam praesentia corporali interfue- 
runt atrocissima criminatione damnatus compulit eos nosse etiam 
extra ecclesiam dari posse baptismum Christi. Nam quosdam ex 
eis cum eis quos extra eorum ecclesiam baptizaverant, in suis ho- 
noribus sine ulla in quoquam repetitione baptismatis receperunt, 
nec eos ut corrigerent per publicas potestates agere destiterunt, 
nec eorum criminibus per sui concilii sententiam vehementer ex- 
aggeratis communionem suam contaminare timuerunt. 

Priscillianistae, quos in Hispania Priscillianus instituit, maxime 
Gnosticorum et Manichaeorum dogmata permixta sectantur, quam- 
vis et ex aliis haeresibus !in eos sordes tanquam in sentinam 
quandam horribili confusione confluxerint. Propter occultandas 
autem contaminationes et turpitudines suas habent in suis dogma- 
tibus et haec verba: 

lura, periura, secretum prodere noli. 

Hi animas dicunt eiusdem naturae atque substantiae, cuius est 
deus, ad agonem quendam spontaneum in terris exercendum, per 
septem caelos, et per quosdam gradatim descendere principatus, 
et malignum principem incurrere, ἃ quo istum mundum factum 
volunt atque ab hoc principe per diversa carnis corpora seminari. 
Astruunt etiam fatalibus stellis homines colligatos, ipsumque cor- 
pus nostrum secundum duodecim signa caeli esse compositum, sicut 
hi qui mathematici vulgo appellantur, constituentes in capite arie- 
tem, taurum in cervice, geminos in humeris, cancrum in pectore, 
et cetera nominatim signa percurrentes ad plantas usque perve- 
niunt, quas piscibus tribuunt, quod ultimum signum ab astrologis 
nuncupatur. Haec et alia fabulosa, vana, sacrilega, quae persequi 
longum est, haeresis ista contexit. Carnes tanquam immundas 
escas etiam ipsa devitat; coniuges, quibus hoc malum potuerit per- 


Cap. LXX. — 1. Sola editio Lovan. in eas sordes. (Bened.) 


Cap. LXX. 


Cap. LXXI. 


Cap. LXXII. 


Cap. LXXIII. 


Cap. LXXIV. 


Cap. LXXV. 


Cap. LXXVI. 
Cap. LXXVII, 


Cap. LXXVIII. 


Cap. LXXIX. 


Cap. LXXX. 


918 AUGUSTINI 


d 


suadere disiungens, et viros a nolentibus feminis, et feminas a no- 
lentibus viris. Opificium quippe omnis carnis non deo bono et 
vero, sed malignis angelis tribuunt; hoc versutiores etiam Mani- 
chaeis, quod nihil scripturarum canonicarum repudiant, simul cum 
apocryphis legentes omnia et in auctoritatem sumentes, sed in suos 
sensus allegorizando vertentes, quicquid in sanctis libris est quod 
eorum evertat errorem. De Christo Sabellianam sectam tenent, 
eundem ipsum esse dicentes, non solum filium, sed etiam patrem 
et spiritum sanctum. 

Dicit Philaster esse alios haereticos qui cum hominibus non 
sumunt escas; sed utrum cum aliis qui eiusdem sectae non sunt, 
an etiam inter seipsos id faciant, non exprimit. Dicit etiam eos de 
patre et filio recte, de spiritu autem sancto non catholice sapere, 
quod eum opinentur esse creaturam. 

Α Rhetorio quodam exortam haeresim dicit nimium mirabilis 
vanitatis, quae omnes haereticos recte ambulare et vera dicere af- 
firmat; quod ita est absurdum, ut mihi incredibile videatur. 

Alia est haeresis quae dicit in Christo divinitatem doluisse, 
cum figeretur caro eius in cruce. 

Est alia quae triformen sic asserit deum, ut quaedam pars eius 
sit pater, quaedam filius, quaedam spiritus sanctus, hoc est quod 
dei unius partes sint, quae istam faciunt trinitatem, velut ex his 
tribus partibus compleatur deus, nec sit perfectus in se ipso vel 
pater vel filius vel spiritus sanctus. 

Alia est quae dicit aquam non a deo creatam, sed ei semper 
fuisse coaeternam. 

Alia dicit corpus hominis, non animam esse imaginem dei. 

Alia dieit esse innumerabiles mundos, sicut opinati sunt qui- 
dam philosophi gentium. 

Alia sceleratorum animas converti in daemones dicit, et in 
quaeque animalia suis meritis congrua. 

Alia descendente ad inferos Christo credidisse incredulos, et 
omnes exinde existimat liberatos. 

Alia sempiterne natum non intelligens filium putat illam nati- 
vitatem sumpsisse a tempore initium ; et tamen volens coaeternum 
patri filium confiteri, apud illum fuisse antequam de illo nasceretur 
existimat, hoc est semper eum fuisse, verumtamen semper eum 
filium non fuisse, sed ex quo de illo natus est filium esse coepisse. 
!Has haereses putavi in hoc opus meum de Philastri opere trans- 


Cap. LXXX. — 1. Hic editi perperam addunt H. h. quae absque auctorum 
nominibus sunt. (Bened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 219 


ferendas. Et alias quidem ipse commemorat, sed mihi appellan- 
dae haereses non videntur. Quascunque autem sine nominibus 
posui, nec ipse earum nomina commemoravit. 

Luciferianos, a Lucifero Caralitano episcopo exortos et cele- 
briter nominatos, nec Epiphanius nec Philaster inter haereticos 
posuit, credo tantummodo schisma, non haeresim eos condidisse 
credentes. Apud quendam tamen cuius nomen in eodem eius 
opusculo non inveni, in haereticis Luciferianos positos legi per 
haec verba: Luciferiani, inquit, cum teneant in omnibus catholicam 
veritatem, in hunc errorem stultissimum prolabuntur, ut animam 
dicant ex transfusione generari, eademque dicunt et de carne et 
de carnis esse substantia. Utrum ergo iste propter hoc quod de 
anima ita sentiunt (si tamen vere ita sentiunt), eos inter haereticos 
ponendos esse crediderit, recteque crediderit, an etiam si id non 
sentirent, sive non sentiunt, ideo tamen sint haeretici, quia dissen- 
sionem suam pertinaci animositate firmarunt, alia quaestio est, ne- 
que hoc loco mihi videtur esse tractanda. 

Iovinianistas quoque apud istum reperi quos iam noveram. 
À Ioviniano quodam monacho ista haeresis orta est aetate nostra, 
cum adhuc iuvenes essemus. !Hic omnia peccata, sicut Stoici 
philosophi, paria esse dicebat, nec posse peccare hominem lavacro 
regenerationis accepto, nec aliquid prodesse ieiunia vel a cibis ali- 
quibus abstinentiam. Virginitatem Mariae destruebat, dicens eam 
pariendo fuisse corruptam. Virginitatem etiam sanctimonialium 
et continentiam sexus virilis in sanctis eligentibus caelibem vitam 
coniugiorum castorum atque fidelium meritis adaequabat, ita ut 
quaedam virgines sacrae provectae iam aetatis in urbe Roma, ubi 
haec docebat, eo audito nupsisse dicantur. Non sane ipse vel ha- 
bebat vel habere volebat uxorem, quod non propter aliquod apud 
deum maius meritum in regno vitae perpetuae profuturum, sed 
propter praesentem prodesse necessitatem, hoc est ne homo coniu- 
gales patiatur molestias, disputabat. Cito tamen ista haeresis op- 
pressa et extincta est, nec usque ad deceptionem aliquorum sacer- 
dotum potuit pervenire. 

Cum Eusebii historiam perscrutatus essem, cui Rufinus a se in 
Latinam linguam translatae subsequentium etiam temporum duos 
libros addidit, non inveni aliquam haeresim, quam non legerim 
apud istos, nisi quam in sexto libro ponit Eusebius, narrans eam 
extitisse in Arabia. Itaque hos haereticos, quoniam nullum eorum 


Cap. LX XXII. — 1. V. Admonit. in lib. de Bono Coniug. tom. VI. (Bened.) 


Cap. LXXXI. 


Cap. LXXKXIT. 


Cap. LXXXIII. 


Cap. LXXXIV. 


Cap. LXXXV. 


Cap. LXXXVI. 


920 AUGUSTINI 


ponit auctorem, Arabicos possumus nuncupare; qui dixerunt ani- 
mas cum corporibus mori atque dissolvi, et in fine seculi utrumque 
resurgere. Sed hos disputatione Origenis praesentis et eos allo- 
quentis celerrime dieit fuisse ! correctos. Iam nunc illae comme- 
morandae sunt haereses quae a nobis, non apud istos repertae 
sunt, sed in recordationem nostram quomodocunque venerunt. 

Helvidiani, exorti ab Helvidio, ita virginitati Mariae contradi- 
cunt, ut eam post Christum alios etiam filios de viro suo Ioseph pe- 
perisse contendant. Sed mirum !ni istos praetermisso Helvidii no- 
mine ?Antidicomaritas Epiphanius appellavit. 

Paterniani inferiores partes humani corporis non a deo, sed a 
diabolo factas opinantur, et omnium ex illis partibus flagitiorum 
licentiam tribuentes impurissime vivunt. Hos etiam Venustianos 
quidam vocant. 

Tertullianistae a Tertulliano, cuius multa leguntur opuscula 
eloquentissime scripta, usque ad nostrum tempus paulatim defi- 
cientes, in extremis reliquiis durare potuerunt in urbe Carthagi- 
nensi: me autem ibi posito ante aliquot annos, quod etiam te me- 
minisse arbitror, omni ex parte consumpti sunt, Paucissimi enim 
qui remanserant in catholicam transierunt, suamque basilicam, 
quae nunc etiam notissima est, catholicae tradiderunt. Tertullia- 
nus ergo, sicut scripta eius indicant, animam dicit immortalem 
quidem, sed eam corpus esse contendit, neque hanc tantum, sed 
ipsum letiam deum. Nec tamen hine haereticus dicitur factus. 
Posset enim quoquo modo putari ipsam naturam substantiamque 
divinam corpus vocare, non tale corpus cuius partes aliae maiores, 
aliae minores valeant vel debeant cogitari, qualia sunt omnia quae 
proprie dicimus corpora; quamvis de anima tale aliquid sentiat: 
sed potuit, ut dixi, propterea putari corpus deum dicere, quia non 
est nihil, non est inanitas, non est corporis vel animae qualitas, 
sed ubique totus, et per locorum spatia nulla partitus, in sua ta- 
men natura atque substantia immutabiliter permanet. Non ergo 
ideo est Tertullianus factus haereticus, sed quia transiens ad Ca- 
taphrygas, quos ante destruxerat, coepit etiam secundas. nu- 
ptias contra ?apostolicam doctrinam tanquam stupra damnare, et 


Cap. LXXXIIT. — 1. V. Euseb. lib. VI. cap. 91. (Bened.) 

Cap. LXX XIV. — 1. Zn mss. Sed nimirum istos. (Bened.) 2. ᾿Ἀντιδιχο- 
μαριανίτας Epiphanius appellavit. (Bened.) 

Cap. LX XXVI. — 1. Editi sed eam effigiatum corpus esse contendit: ne- 
que hanc tantum, sed ipsum etiam deum corporeum esse dicit, licet non effigia- 
tum. Nec tamen hinc etc. Expunzimus quae absunt a MSS. (Bened.) —2. I. Ti- 
moth. IV. 3. 


DE HAERESIBUS LIBER. 991 


postmodum etiam ab ipsis divisus sua conventieula propagavit. 
Dicit sane etiam ipse animas hominum pessimas post mortem in 
daemones ? verti. 

Est quaedam haeresis rusticana in campo nostro, id est Hippo- 
nensi, vel potius fuit; paulatim enim diminuta in una exigua villa 
remanserat, in qua quidem paucissimi, sed omnes hoc fuerunt. 
Qui omnes modo correcti et catholici facti sunt, nec aliquis illius 
supersedit erroris. !Abelonii vocabantur, Punica declinatione no- 
minis. Hos nonnulli dicunt ex filio Adae fuisse nominatos, qui est 
vocatus Abel; unde Abelianos vel Abeloitas eos nos possumus di- 
cere. Non miscebantur uxoribus, et eis tamen sine uxoribus vi- 
vere sectae ipsius dogmate non licebat. Mas ergo et femina sub 
continentiae professione simul habitantes puerum et puellam sibi 
adoptabant in eiusdem coniunctionis pacto successores suos futu- 
ros; morte praeventis quibusque singulis alii subrogabantur, dum 
tamen duo duobus disparis sexus in illius domus societate succe- 
derent. Utrolibet quippe parente defuncto, uno remanenti, usque 
ad eius quoque obitum filii serviebant. Post cuius mortem etiam 
ipsi puerum et puellam similiter adoptabant. Nec unquam eis de- 
fuit unde adoptarent, generantibus cireumquaque vicinis, et filios 
suos inopes ad spem haereditatis alienae libenter dantibus. 

Pelagianorum est hoc tempore omnium recentissima a Pelagio 
monacho exorta. Quem magistrum Caelestius sic secutus est, ut 
sectatores eorum Caelestiani etiam nuncupentur. Hi dei gratiae, 
qua praedestinati sumus in adoptionem filiorum per Iesum Chri- 
stum !in ipsum, et qua eruimur de potestate tenebrarum, ut in 
eum credamus atque in regnum ipsius ?transferamur, propter quod 
ait, *Nemo venit ad me, nisi fuerit ei datum a patre meo, et qua 
diffunditur caritas in cordibus *nostris, ut fides per dilectionem 
?operetur, in tantum inimici sunt, ut sine hac posse hominem 
credant facere omnia divina mandata: cum si hoc verum esset, 
frustra dominus dixisse videretur, 5Sine me nihil potestis "facere. 
Denique Pelagius a fratribus increpatus, quod nihil tribueret adiu- 
torio gratiae dei ad eius mandata facienda, correptioni eorum ha- 
ctenus cessit, ut non eam libero arbitrio praeponeret, sed infideli 


3. Hinc rursum auctoritate manuscriptorum removimus quod excusi libri adde- 
bant statum autem animae credit per traducem propagari. (Bened.) 
Cap. LX XXVII. — 1. 7» MSS. Abeloitae. (Bened.) 
Cap. LXXXVIII. — 1. Ephes.I.5. 2. Coloss.I. 13. 8. Ioann. VI. 66. 
4. Rom. V. 9. ὅ. Galat. V. 6. 6. Ioann. XV. 5. 7. In plerisque MSS. deest 
cum si hoc verum esset, frustra dominus dixisse videretur, Sine me nihil potestis 
facere, (Bened.) 


Cap. LXXXVII. 


Cap. LXXXVIII. 


999 AUGUSTINI 


calliditate supponeret dicens ad hoc eam dari hominibus, ut quae 
facere per liberum iubentur arbitrium, facilius possint implere per 
gratiam. Dicendo utique, Ut facilius possint, voluit credi, etiamsi 
difficilius, tamen posse homines sine gratia divina facere iussa. 
Illam vero gratiam dei sine qua nihil boni possumus facere, non 
esse dicunt nisi in libero arbitrio, quod nullis suis praecedentibus 
meritis ab illo accepit nostra natura, ad hoc tantum in ipso adiu- 
vante per suam legem atque doctrinam, ut discamus quae facere 
et quae sperare debeamus, non autem ad hoc, ut per donum spi- 
ritus ?sui, quae didicerimus esse ?facienda, faciamus. Ac per hoc 
divinitus nobis dari scientiam confitentur, qua ignorantia pellitur; 
caritatem autem dari negant, qua pie vivitur: ut scilicet, cum sit 
dei donum scientia quae sine caritate inflat, non sit dei donum 
ipsa caritas, quae ut scientia non inflet ??aedificat. Destruunt etiam 
orationes quas facit ecclesia, sive pro infidelibus et doctrinae dei 
resistentibus, ut convertantur ad deum: sive pro fidelibus, ut au- 
geatur in eis fides, et perseverent in ea. lHaec quippe non ab ipso 
accipere, sed a seipsis homines habere contendunt, gratiam dei qua 
liberamur ab impietate dicentes secundum merita nostra dari. 
Quod quidem Pelagius in episcopali iudicio Palaestino damnari 
metuens damnare compulsus est, sed in posterioribus suis scriptis 
hoc invenitur docere. In id etiam progrediuntur, ut dicant vitam 
iustorum in hoc seculo nullum omnino habere peccatum et ex his 
ecclesiam Christi in hac mortalitate perfici, ut 510 omnino sine ma- 
cula et " ruga; quasi non sit Christi ecclesia, quae in toto terrarum 
orbe clamat ad deum, "Dimitte nobis debita nostra. Parvulos 
etiam negant secundum Adam carnaliter natos contagium mortis 
antiquae prima nativitate contrahere. Sic enim eos sine ullo pec- 
cati originalis vinculo asserunt nasci, ut prorsus non sit quod eis 
oporteat secunda nativitate dimitti, sed eos propterea baptizari, ut 
regeneratione adoptati admittantur ad regnum dei, de bono in me- 
lius translati, non ista renovatione ab aliquo malo obligationis ve- 
teris absoluti. Nam etiamsi non baptizentur, promittunt eis extra 
regnum quidem dei, sed tamen aeternam et beatam quandam vitam 
suam. Ipsum quoque Adam dicunt, etiam si non peccasset, fuisse 
corpore moritürum, neque ita mortuum merito culpae, sed con- 
ditione naturae. Obiiciuntur eis et alia nonnulla, sed ista sunt 

8. Sic MSS. Editi vero spiritus sancti. (Bened.) 9. Sic legendum ex aucto- 
ritate manuscriptorum non autem ad hoc per donum spiritus sui, ut quae didice- 
rimus esse facienda cett. (Bened.) 10.1 Corinth. VIII. 1. 11. Ephes. V. 27. 


12. Matth. VI., 12. 18. Edit Lovan. neque mortuum merito culpae, omisso 
ita. (Bened.) 


DE HAERESIBUS LIBER. 993 


maxime ex quibus intelliguntur etiam illa vel cuncta, vel paene 
cuncta pendere. 

Ecce quam multas commemoravimus haereses, nec tamen mo- 
dum tuae postulationis implevimus. Ex quo enim Christiana re- 
ligio, ut verbis tuis utar, haereditatis promissae nomen accepit, 
quae haereses ortae sint quo modo commemorare omnes potui, 
qui omnes nosse non potui? Quod ideo existimo, quia nullus eo- 
rum, quorum de hac re scripta legi, omnes posuit: quandoquidem 
inveni apud alium quas apud alium non inveni, et rursus apud 
istum quas ille non posuit. Ego autem propterea plures quam ipsi 
posui, quia collegi ex omnibus quas omnes apud singulos non in- 
veni, additis etiam quas ipse recolens apud ullum illorum invenire 
non potui. Unde merito credo nec me posuisse omnes, quia nec 
omnes qui de hac re scripserunt legere potui, neque hoc quemquam 
eorum video fecisse quos legi. Postremo etiamsl omnes forsitan 
posui, quod non puto, utrum omnes sint utique nescio. Et ideo 
quod vis me loquente finiri, non saltem potest me cognoscente 
comprehendi. Audivi scripsisse de haeresibus sanctum Hierony- 
mum, sed ipsum eius opusculum nec in nostra bibliotheca invenire 
potuimus, nec unde possit accipi scimus. Quod si tu scieris, per- 
veni ad illud, et forsitan habebis melius aliquid quam hoc no- 
strum , quamvis nec ipsum, licet hominum doctissimum, omnes 
haereses arbitrer indagare potuisse. Et certe Abeloitas nostrae re- 
gionis haereticos, quantum existimo, ille nescivit: sic forte et alibi 
alios in obscurissimis locis reconditos 'eius notitiam ipsa locorum 
suorum obscuritate fugientes. lam vero illud quod habent tuae 
litterae, ut omnia omnino dicamus quibus haeretici a veritate dis- 
sentiunt, etiamsi omnia scirem, facere non possem: quanto minus 
possum, qui omnia scire non possum? Sunt enim haeretici, quod 
fatendum est, qui singulis, vel non multo amplius, dogmatibus op- 
pugnant regulam veritatis, sicut Macedoniani vel Photiniani, atque 
alii quicunque ita se habent. Illi autem, ut ita dixerim, fabulones, 
id est qui fabulas vanas easdemque longas perplexasque conte- 
xunt, tam multis falsis dogmatibus pleni sunt, ut ipsi quoque illa 
numerare non possint, aut difficillime possint. Nec ulli alieno ulla 

14. Hoc loco plerique MSS. ista interponunt: Certissimus homo, studiosus li- 
brorum eius cognitor, de hoc interrogatus ait nescio quem qui hanc famam dis- 
seminavit nescisse quid dixerit. Nam de haeresibus, inquit, nullum opusculum 
sanctus Hieronymus condidit. .Et prosequuntur Quod si tu scieris etc. Extat hae- 
regium indiculus Hieronymi nomine per Claudium Menardum post Augustini opus 
imperfectum, vulgatuss sed eruditorum sententia ipsi abiudicatur. (Bened.) 19. 


Sic Erasm. et prope omnes MSS. At Lovan. edit. perveni, et ego per te ad illud 
perveniam, et forsitan habebis melius aliquid. (Bened.) 


994 AUGUSTINI 


haeresis facile sic innotescit ut suis; unde nec earum quas com- 
memoravi omnia dogmata me dixisse vel didicisse profiteor. Quis 
enim non videat quantam res ista operam, et quam multas litteras 
flagitet? Nec ideo tamen parum prodest errores istos, quos huic 
operi intexui, lectos cognitosque vitare. Quid enim contra ista 
sentiat catholica ecclesia, quod a me dicendum putasti, superfluo 
quaeritur, cum propter hoc scire sufficiat eam contra ista sentire, 
nec aliquid horum in '$fidem quemquam debere recipere. Quo- 
modo autem, quae contra haec veritas habet, asserenda ac defen- 
denda sint, modulum operis huius excedit. Sed multum adiuvat 
eor fidele nosse quid credendum non sit, etiamsi disputandi facul- 
tate id refutare non possit. Omnis itaque Christianus catholicus 
ista non debet credere, sed non omnis, qui ista non credit, conse- 
quenter debet se Christianum catholicum iam putare vel dicere. 
Possunt enim et haereses aliae, quae in hoc opere nostro comme- 
moratae non sunt, vel esse vel fieri, quarum aliquam quisquis te- 
nuerit, Christianus catholicus non erit. Quid ergo faciat haereticum 
deinceps requirendum est, ut, cum hoc domino adiuvante vitamus, 
non solum ea quae scimus, verum etiam quae nescimus, sive quae 
iam orta sunt, sive quae adhuc oriri potuerunt, haeretica venena 
vitemus. Huius autem sit iam voluminis finis, quod propterea vo- . 
bis, antequam totum hoc opus perficerem, credidi esse mittendum, 
ut illud quicunque legeritis, ad id quod restat implendum, quod 
tam magnum esse cernitis, me orationibus 17 adiuvetis. 


16. Plures MSS. in fide. (Bened.) 117. Hic certe, inquiunt Benedictini edi- 
tores, finitur Augustini liber; tametsi in codicibus MSS. plerisque addantur Nesto- 
riani et Eutychiani (haereses utique non ante Augustini obitum nominatae), et in 
quibusdam etiam T'imotheani, hoc ordine: 

Timotheani dicunt filium dei verum quidem hominem ex virgine Maria na- 
tum, sed non ita unam reddidisse personam, ut non in unam sit redactus natu- 
ram, conflatorium quoddam volentes fuisse interiora virginis, per quod duae na- 
turae, id est deus et homo, in unam resolutae et compactae massam unam dei et 
hominis exhibuerint formam, immutata videlicet naturarum proprietate efficien- 
tium coitionem. Et ad confirmandam huiusmodi impietatem, quae deum asserit 
a sua versum natura, cogunt evangelistae testimonium dicentis, Et verbum caro 
factum est: quod ita interpretantur, Divina natura in humanam versa est. O ab- 
olitionem, illi inviolabili impingentem substantiae! Huius impietatis initium 
Timotheus, apud Bizam Bithyniae modo exsulans civitatem , continentis et reli- 
giosae vitae imagine multis illudit. 

Nestoriani, a Nestorio episcopo, qui contra catholicam fidem dogmatizare 
ausus est, dominum nostrum lesum iiadyon hominem tantum (plerique MSS. 
dogmatizare ausus est Christum dominum nostrum deum hominem tantum), nec 
id quod mediator dei hominum effectus est, in utero virginis de spiritu sancto 
fuisse conceptum, sed postea deum homini fuisse permixtum: nec deum homi- 
nem passum sepultumque dicebat, vacuare contendens omne nostrum remedium, 
quo verbum dei sic hominem suscipere dignatus est in utero virginis, ut una 
persona fieret dei et hominis, propterea sic singulariter et mirabiliter natus, mor- 


DE HAERESIBUS LIBER. 995 


tuus etiam pro nostris peccatis, cum ea quae non rapuerat persolveret, deus 
homo a mortuis resurgens ascendit in caelum. 

Eutychiani ab Eutyche quodam OConstantinopolitanae ecclesiae presbytero 
(addit quidam codex monacho) exorti sunt, qui cum videretur refutare Nestorium, 
in Apollinarem Manichaeumque transivit, et humanitatis in Christo denegans 
veritatem, quiequid a verbo nostrae proprietatis receptum est, divinae tantum- 
modo ascribit sententiae, ut sacramentum salutis humanae, quod non nisi in 
utraque substantia est nostram, in Christo naturam negando dissolveret, stulta 
impietate non sentiens universo corpori auferri quod capiti defuisset. 

Harum haeresium certe Timotheanos infra quoque deprehendemus, in quatuor 
Gennadianis, in appendice libelli Pseudo-Hieronymiani. In cod. ms. saec. VIII. 
vel IX. olim Bobiensi, nunc Vindobonensi n. CCCXII. capitula spuria de Nesto- 
rianis et Eutychianis iam fol. 20. v. epistolis Quodvultdeus praemissa sunt, ab 
alia vetusta manu, cum hac nota: ,hoc adiungendum est in fine sequentis libelli." 
Cf. Endlicher Catal. Codd. Philol. Latin. Bibl. Palat. Vindob. p. 216. ' In cod. 
m$. Veneto S. Marci (cf. Zanetti Catal. tom. II. p. 42.) hae duae haereses 4n fine 
libelli sunt additae cum hac nota: , Explicit liber de Haeresibus. Haec duo capi- 
tula quae sequuntur, scilicet Nestoriani, Eutychiani a S. Vinadio (sic) episcopo 
Marsiliensi (sic) dicuntur apposita. Aliqui tamen libri habent ista duo capitula 
ante illum locum superius positum: Ecce quam multas commemoravimus hae- 
reses," In ante-Maurinis Augustini editionibus et quartam de Praedestinatianis 
additam inveniri me docent verba Sirmondi Hist. Praedestin. c. 6., et Th. Ittigii 
de Haeresiarchis Dissert. Praef. pag. 11. 


15 


LI 


agg AU. tinum 9t 


eitalt osi amt s 


οἹ dat ies 
icum i? i 
NÉ Teen: o 


bros Beeire ie 


351181 
IY à 


| an UA NOU, ἽΝ 
ἘΠῚ "mpm 


POMA “δὼ eun Sh vol euo vel. let piod [ v. 
neis Ahria tag eth oliaga hom eris Quid, eji 
ime epa job. cunt. Ain deaiba 
n^i aai NOR: x quas | 
E DT, uae. iym di inu ju prn. pemsmot ἢ [T "m pes 
TEMA. λῶν: “μα δὴ s ἐδῶ voluminiv Vind, (t 1: ke με a 
ΤῸΝ positiver iie hoe opas prs sent γῇ 
ut: nd. quie ue deg: itin, ad: Ado ai hapená 
sat sotto ese r [T1 niis MI weite qon. L 
M: TT ; n XUNG vna d 29 
Ax n S NT D ΣΝ 
16, Ῥω νὰ "m iod 4 T 1 ᾽ν ras ulis es ! 


het vii: 1 
D 


4 


1 ἊΝ .Ψ' Mex A P Mu: oe we " ha ἕω Kee Ü 
1 ws in: ipm L MUS n eri dis nA "NON 
"b -edd quen M vie qt " hu Wohl n A 
ἣ - NL xie^ 
E. Wt j ΩΣ ἜΑΡ — 
E 425 ψάμμον, νυν ) ων αι 
τὴ pe Mm 


adi dient Pod 


P. i 
A " ᾿ 
I wv wv Vy rh 
d ae 
' » r Mrs 
L] Tw 
x —- 

ove aiit 


o0 i 
XI 3. " A 1 
T “Ὁ ML 
AC as J BILDER 4 EU 
aloe S. POM "Var 
BRUN Mn 
LI k [Ju] pi 
Y AL m me A TT n ᾿ 


PRAEDESTINATI 
LIBER PRIMUS 


QUI EST DE 


HAERESIDBUS. 


Ἢ 


- ^ 
L a 
LA - E! 
be d 
í [3 309 s PE: 
"2 LU ΒΝ » Ψ f ' » * 
M 
.* i , M »S a 
L 
" 4 P rdg . 598 a EN * 
d ἢ ] fe ] . T V * 
L " Ι * 
' ". 
* 3*4 i e^ 
προ ν ΤΣ in : 
Ay E "3 A , B v 
| RÀ AME. i TTD KU 
, , 4 v^ » HEIN M 4 
JU" VEO PETS δ M Lr 
ATO 2M Vb 7 [ τὰ m^ L "e «4 
i Y 4 K JUS. s OR. * ΟῚ Men. ade 
᾿ P. 
Seu s 
* 
4 
K 
" "uL D x 
/ . ἀτή 24 «€ 4 τ uU 
2 mat M A £ 
M ᾿ ον» "NU j 


f $i" 2: ITA É 
, uU 8. ἌΝ i 


PRAEDESTINATI 
DE HAERESIBUS 


SIVE 


OPERIS SUB PRAEDESTINATI NOMINE A IAC. SIRMONDO EDITI 
LIBER PRIMUS. 


PRAEFATIO. 


uie nonothdfle ad te, o amator dei, verba doctorum adtingunt, 
illico sunt domini praecepta memoranda, quibus iubere dignatur, 
ut adtendamus ab his qui veniunt ad nos in vestitu ovium, ne sub 
hoec tegmine luporum rabies occultata ovilem simplicitatem inva- 
dat. Utinam mihi verbis ista dixisse sufficeret, et non, quod est 
cum suspirio memorandum, manifestum sit miscuisse belluas gregi 
dominico: qui tanta subtilitate clandestino hiatu sese catholicis 
immerserunt, ut ipsi magis cives sanctorum et domestici fidei aesti- 
mentur, qui inimici ecclesiae et hostes dolosissimi comprobantur. 
Dicentes iam homines ita praedestinatos ad mortem per dei prae- 
scientiam, ut illis nee passio Christi nec baptismatis redemptio nec 
fides nec spes possit nec caritas subvenire. Orent et ieiuniis ac 
eleemosynis occupentur, nulla, inquiunt, poterunt ratione liberari, 
quia non sunt praedestinati ad vitam. Econtra hi quos praedesti- 
natio praescia futurorum dispunxit, negligant, contemnant, et iu- 
stitiam fugiant. Sic isti etiam nolentes trahuntur ad vitam, sicut 
illi volentes ad vitam pertingere expelluntur in mortem. Sic istis 
non petentibus datur, sicut illis petentibus denegatur. Et isti qui- 
dem non quaerentes invenient, illi autem quaerentes invenire non 
possunt. [Istis pietatis ianua non pulsantibus reseratur, illis autem 
nullaratione poterit, etiam pulsantibus, etiam clamantibus, aperiri. 
Quis hane fidem habens sacerdotum benedictionibus caput incli- 
nare desideret, et eorum sibi precibus et sacrificiis credat posse 


990 PRAEFATIO. 


succurri? Si enim haec nec prodesse volentibus nec obesse nolen- 
tibus incipiant credi, cessabunt omnia dei sacerdotum studia, et 
universa monitorum adminicula vana videbuntur esse figmenta: 
atque ita unusquisque suis erit vitiis occupatus, ut criminum suo- 
rum delectationem dei praedestinationem existimet, et ad bonum 
a malo transitum, nec per sacerdotem dei, nec per conversionem 
suam, nec per legem dominicam, se posse invenire confidat. Sile- 
rem, fateor, e£ nequaquam stilo percurrente ista detegerem, si to- 
tiens ut tacerent admoniti saltim mediocriter contentionis suae im- 
petum temperassent, non etiam audacter sub Augustini nomine li- 
bros ederent, et scriptorum suorum iaculis membra immaculatae 
matris nostrae ecclesiae vulnerarent. Quis filius matrem suam 
caedi non doleat? quis genetricem suam vulnerari non plangat? 
An tacebimus illa laborante? Sed silentium nostrum reatus doce- 
bitur, et taciturnitas videbitur esse consensus. Quam enim tu pa- 
tientiam taciturnitatis putas, hanc alius conscientiam perversitatis 
existimat; praesertim si et ipse taceas, et eum, qui loqui voluerit 
pro defensione matris communis, forsitan silere compellas: cum 
tempus tacendi et tempus loquendi in id sapientia divina institue- 
rit, ut et modestia in silentio, et ratio esset in verbo; ne ultra ho- 
nestatis terminum unusquisque linguam vel promeret vel teneret, 
essetque loquacitas importuna aut taciturnitas obstinata, cum utrum- 
que veniret in vitium, loqui velle cum non debeas, et nolle cum 
debeas. Istud igitur in alterutrum custodisse habita ratione perdo- 
ceo, cum contra librum matri ecelesiae tendentem insidias divini 
oris arma corripio, et ut Goliae ex suo sibimet gladio confidens in 
domino eius cervicem abscido. Qui tristis fuerit, suo quasi mus 
prodetur indicio, cum sui murmure Philistaeum se esse detexerit: 
mecum autem gratulabitur omnis qui allophylus non est. Igitur 
cum sollicite celatur, et occulte legitur, et caute conscribitur, tan- 
dem aliquando, non tam editus quam deprehensus, ad manus no- 
stras pervenit liber qui Augustinum mentitur in titulo, cum se hae- 
reticum ostendat in textu. Quis enim nesciat Augustinum ortho- 
doxum semper fuisse doctorem, et tam scribendo quam disputando 
omnibus haereticis obviasse? Volentes ergo inimicum fidei nostrae 
inter fratres dogma inducere catholicum supraliminare libri sui ti- 
tulum posuerunt. Qui liber, velut sepulcrum foetens, a foris qui- 
dem Augustini nomine dealbatur, intus vero scaturit vermibus 
mortuorum. Hunc librum aliquando sibi oblatum beatissimae me- 
moriae summus pontifex Caelestinus ita execrationi habuit, ut eum 
perpetuo iuberet damnari silentio. Eo magis haereticorum animus 


PRAEFATIO. 231 


inflammatus clanculo eum per diversas domos tradidit lectitandum, 
quique quanto legi publice vetabatur, tanto ab eis adserebatur in- 
superabili aequitate conscriptus. Sicque perfidum iniere consilium, 
ut in modum symboli, non discutiendus traderetur aliquibus, sed 
credendus. Ita contra hune suscepimus, ut adversum singula blas- 
phemiorum eius dicta, tam rationabili veritate, quam legali aucto- 
ritate pugnemus. Quem librum non discerpentes, sed integrum 
eum ab initio usque ad finem perscribentes, nonagesimae haereseos 
proiecimus silvae arborem eum nequissimam detegentes, ad cuius 
radicem securis est posita, ad hoc, ut excidatur et in ignem mitta- 
tur. Ubicumque autem eiusdem libri sunt dicta, lineis a tergo ver- 
suum iacentibus deteguntur. Quae licet pro ipsa sui perversitate 
ultro se legentibus prodant, tamen egimus ut veritas a mendacio 
non solum verbis rationabilibus, sed etiam alogiis increpantibus 
 discernatur. Sane Graecorum nos legis catholicorum scripta con- 
ira haereticorum sectas dimicantia idcirco memoramus, et omnes 
haereses singillatim per ordinem licet strictim perscribimus, ut 
sciant novae huius haeresis inventores, omnium nos haereticorum 
definitionibus adversari, et nullius eorum contra se uti consensu. 
Cesset omnis tergiversatio, et calliditas oblatrantium in modum 
canis vomitus suos ipsa iterum sorbeat. Omnes a Simone coeptas 
haereses detegimus, arguimus, condemnamus, et tam ratione quam 
auctoritate superatas ostendimus. [ἢ detectione igitur falsitatis et 
in defensione veritatis catholicorum sumus secuti vestigia, et id 
gessimus, ut in primo libro veterata haereseos superstitio perpate- 
scat, in secundo vero novae adinventionis venena non lateant, ter- 
tus vero liber haereseos devictae tumulum fideique trophaeum 
cunctis ecclesiis tradat. Clemens itaque Romanus episcopus, Petri 
discipulus, Christi dignissimus martyr, Simonis haeresim a Petro 
apostolo cum ipso Simone superatam edocuit. Hunc secuti sunt 
sancti quique orthodoxi viri, et suo quisque tempore uniuscuiusque 
haeresis ortum et certamen et exitum per plurimos libros et multa 
millia versuum consceripserunt, quae nos epitomantes iuvante do- 
mino hoc uno libello conclusimus. Orabunt pro nobis sancta stu- 
dia, quae ad requiem curarum suarum per hunc nostrum laborem 
attingunt. | 


232 


L 


ΤΙ. 
ΠῚ. 
IV. 

Y. 


VI. 


VII. 


VIII. 
IX. 
X. 


XI. 
XII. 
XIII. 


XIV. 


XY. 
XVI. 
XVII. 


XVIII. 
XIX. 


XX. 
XXI. 
XXII. 
XXIII. 
XXIV. 
XXV. 
XXVI. 
XXVII. 
XXVIII. 
XXIX. 
XXX. 
XXXI. 
XXXII. 
XXXIII. 
XXXIV. 
AXXV. 
XXXVI. 


PRAEFATIO. 


ELENCHUS HAERESUM 


QUAE COMMEMORANTUR. 


Simon. 
Menandriani. 
Basilidiani. 
Nicolaitae. 
Saturniniani. 
Gnostici. 
Carpoeratiani. 
Cerinthiani. 
Nazareni. 
Ebionaei. 
Valentiniani. 
Secunudiani. 
Ptolemaitae. 
Marcosii. 
Colorbasiani. 
Heracleonitae. 
Ophitae. 
Cainiani. 
Sethiani. 
Archontici. 
Marcionitae. 
Apellitae. 
Cerdoniani. 
Severiani. 
Τα Δ]. 
Cataphryges. 
Pepuziani. 
Artotyritae. 


Alogii. 

Adamiani. 
Elcesei. 
'Theodotiani. 
Melchisedechiani. 
Bardesanitae. 
Noétiani. 


XXXVII. Valesii. 


XXXVII 


XXXIX. 


. Cathari. 
Angelici. 


XL. Apostolici. 
XLI. Sabelliani. 
XLIL. Origeniani. 


XLIII 


XLV 


. Origeniani alii. 
XLIV. 


Pauliani. 
. Photiniani. 


'Tessarescaedecatitae. 


XLVI. 
XLVII. 
XLVIII. 
XLIX. 

L. 

LI. 

LII. 

LIII. 

LIV. 

LV. 

LVI. 
LVII. 
LVIII. 
LIX. 

LX. 

LXI. 
LXII. 
LXIII. 
LXIV. 
LXV. 
LXVI. 
LXVII. 
LXVIII. 
LXIX. 
LXX. 
LXXI. 
LXXII. 
LX XIII. 
LXXIV. 
LXXV. 
LXXVI. 
LXXVII. 
LXXVIII. 
LXXIX. 
LXXX. 
LXXXI. 
LXXXII. 
LXXXIII. 
LXXXIV. 
LXXXV. 
LXXXVI. 
LXXXVII. 
LXXXVIII. 
LXXXIX. 
XC. 


Manichaei, 
Hieracitae. 
Meletiani. 
Ariani. 

Audiani. 
Eunomiani. 
Macedoniani. 
Aériani. 

Aétiani. 
Apollinaristae. 
Antidicomaritae. 
Messaliani. 
Metangismonitae. 
Seleuciani. 
Proclianistae. 
Patriciani. 
Ascitae. 
Passalorynchitae. 
Aquarii. 
Coluthiani. 
Floriani. 
Satanniani. 
Gymnopodae. 
Donatistae. 
Priscilliani. 
Adilophagi. 
Rhetoriani. 
Theoponitae. 
TTriscilidae. 
Hydrotheitae. 
Homuncionitae. 
Ametritae. 
Psychopneumones. 
Adecerditae. 
Metagenetae. 
Luciferiani. 
Ioviniani. 
Arabici. 
Helvidiani. 
Paterniani. 
Tertullianistae. 
Abeloitae. 
Pelagiani. 
Nestoriani. 
Praedestinati. 


LIBER PRIMUS 
QUI EST. DE HAERESIBUS. 


EPrTOME ECDICESIOS HYGINI CONTRA HAERESIARCHAS , 'ET CATEGORICORUM EPI- 
PHANII CONTRA SECTAS, ET EXPOSITIONUM PHILASTRI, QUI HOS TRANS- 
FERENS IN LATINUM SERMONEM DE GRAECO, CUM ARIANI DAMNARENTUR, 
EDIDIT. PRIOR HYGINUS, POST HUNC POLYCRATES, AFRICANUS, HESIODUS, 
EPIPHANIUS, PHILASTER: HI DIVERSIS TEMPORIBUS DIVERSAS HAERESES 
PERTEXUERUNT. 


P rima haeresis a Simone sumpsit exordium, qui dicebat castita- 
tem ad deum non pertinere, deum mundum non fecisse, et his si- 
milia. Hic a beato et sancto apostolo Petro ita est publice supe- 
ratus, ut ante pedes eius cadens ultra surgere minime potuisset. 

Secunda haeresis a Menandro Menandrianorum, qui mundum 
non ἃ deo, sed ab angelis factum esse testantur. Hos sanctus Li- 
nus episcopus, secundus apostoli Petri, a consortio conversationis 
nostrae eiectos aeterna damnatione multauit, docens rationabiliter 
secundum sanctas scripturas veteris testamenti, deum, qui cum 
Moyse locutus est, hunc esse omnium creatorem, et nihil in crea- 
turis omnibus esse, quod possit pro sui natura esse vituperabile. 
Omnia enim quae culpabilia iudicantur, actu, non conditione cul- 
pantur. 

Tertia haeresis a Basilide Dasilidianorum. Hi trecentos sexa- 
ginta et quinque caelos esse dicentes contra Moysem suscipiunt, et 
deum horum caelorum Abrasax commemorant. Quod nomen 
Graeca ratio litterarum in hanc summam supputando pertingit. 
ABPAXAZ, id est 4^ unum, et B duo, et P centum, et 4 unum, et X 
ducenta, et A unum, et Z sexaginta, fiunt in summa CCCLXV. 


Cap. III. — 1. Graeca ratione emendavit I. B. Cotelerius ad Constit. Apost. 
lib. VI, cap. 8. n. 9. In cod. ms. Dunensi, hodie Brugensi, legitur Quod nomen 
Graeca ratio ABRACAZ litterarum, in hanc summam supputando pertingit. Pro 
pertingit, quod interim omnes libri tuentur, fortasse rescribendum est perfimgit. 


Cap. I. 


Cap. 11, 


Cap. III. 


Cap. IV. 


Cap. V. 


Cap. VI. 


Ca p. VII. 


994 PRAEDESTINATI 


Hos ecclesia ut energumenós computans, non altercando, sed pro- 
iciendo damnavit. 

Quarta Nicolaitarum a 'Nicolao haeresis est adinventa, qui 
unus ex septem diaconibus ab apostolis ordinatus est. Iste cum 
de zelo pulcherrimae coniugis culparetur, docere coepit indifferen- 
ter debere uti coniugibus, non solum laicis, sed etiam his qui sa- 
cerdotii fungerentur officio. Hos damnavit sanctus Ioannes apo- 
stolus et evangelista, et iussit ut quicumque cum eis vel sermonem 
conloquii miscuissent, ex hoc ipso communione privarentur, do- 
cens rationabiliter a mundi origene deo castitatem plurimum pla- 
cuisse, nune autem etiam in seipso Christum dei filium castitatis 
gloriam dedicasse, cum virginem possidens matrem virgo mansu- 
rus nullum discipulorum suorum commixtionem etiam legitimi con- 
iugii uti permisit, dicens: ?/S7 quis vult venire post me, abneget se- 
ipsum sibi, et tollat erucem suam, et sequatur me. 

Quinta haeresis Saturninianorum est, a Saturnino. Hic docuit 
septem angelos mundum fecisse; quibus cordi fuit libidines inse- 
rere, ut alterutro diversitas sexus, mundus a sui fine refrenatus 
possit esse perpetuus. Hos anathematizavit beatus Thomas Christi 
apostolus, docens rationabiliter mundum initium habuisse, et quia 
initium habuit, ad finem esse venturum. Angelos autem omnipo- 
tentiam habere non posse, et ideo mundum eos non potuisse con- 
stituere. Conditorem autem mundi unum esse deum, quem Moyses 
praedicavit fecisse caelum et terram et mare, et omnia quae in 
eis sunt. 

Sexta haeresis Gnosticorum: qui Gnosticos se 'appellare volu- 
erunt, quasi propter scientiam excellentem, cum miseriores supe- 
rioribus esse, quos memoravimus, haberentur. Docens eos ratio- 
nabiliter beatus Paulus apostolus non deo servire, sed suo ventri 
et libidini inflatos esse, et nihil scire, et aegrotare circa quaestio- 
nes et verborum pugnas. 

Carpocratianorum septima est haeresis, a Carpocrate inventa, 
qui docebat potestates tenebrarum transire non posse, nisi solos 
eos qui omni se turpitudini miscuissent. Hi dominum nostrum . 
Iesum de utroque sexu genitum adserebant, sed talem animam àc- 
cepisse quae superna caelorum sciret.  Resurrectionem corporis 
denegantes prophetas testamenti veteris condemnabant. Habebant 
autem Marcellinam quandam, quae imagines lesu et Pauli et Py- 
thagorae philosophi ponebat in medio populi quem decipiebat, et 


Cap. IV. — 1. Cf. Coteler. 1.1. ». 16. 2. Matth. XVI, 24. 
Cap. VI. — 1. appellari MS. Augiense. 


LIBER PRIMUS. 2835 


faciebat eos his imaginibus honorem deitatis exhibere, et incensum 
ponere. Hos damnavit apud Cyprum beatus Darnabas Christi dis- 
cipulus, docens eos ministros esse Satanae, et non debere consti- 
tuit Christianum penitus cum his habere sermonem. 

Octava haeresis Cerinthianorum, a Cerintho. Dicebant mun- 
dum ab angelis factum, !carne circumceidi debere, veteris testa- 
menti secundum litteram debere praecepta servari. lesum homi- 
nem tantummodo fuisse; ?nec resurexisse, sed adhuc resurrectu- 
rum esse memorabant. Hos in Galatia aeterno anathemate beatus 
apostolus Paulus condemnavit. Hos denique tangit in sua epistola 
quam ad Galatas misit. 

!Nona haeresis Nazarenorum. Filium quidem dei confitentur, 
omnem autem ritum veteris testamenti Iudaico more conservant. 
Hos docuit beatus apostolus Paulus debere spiritaliter scripturas 
advertere, et hos in ecclesiis ? Galatiae deprehendit, atque non con- 
sentientes doctrinae suae anathemati esse constituit. 

! Decima haeresis Ebionaei. Hominem solum fuisse dominum 
Iesum Christum adserunt, et legis mandata more lIudaico custo- 
dienda constituunt. Hos Lucas evangelista apud Antiochenam ec- 
clesiam inveniens condemnavit, docens angelum dixisse ad Mariam, 
? Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus altissimi obumbrabit 
te. Ideo et id quod ex te nascetur sanctum, vocabitur filius det. 

Undecima haeresis Valentinianorum, ἃ Valentino. Hi per ori- 
entem dispersi graviter dei ecclesiam vulnerarunt, dicentes Profun- 
dum et Altum secum commixta. Ex quibus duobus, velut ex con- 
iugio, mundum processisse, Altum dicentes patrem, Profundum 
filium, eumque nihil adsumpsisse de Maria virgine, sed illum, tan- 
quam aquam per rivum aut fistulam, sine ulla carnis adsumptione 
transisse; carnis autem resurrectionem omnimodis denegantes. 
Hos anathematizavit beatus Zaechaeus Caesariensis episcopus, do- 
cens dominum nostrum Iesum Christum deum verum verumque 
hominem per virginea secreta transisse, ex semine David secun- 
dum carnem, sed hominem !vere natum, vere passum, vere mor- 
tuum, vere resurrexisse a mortuis, et vere ascendisse in caelis. 


Cap. VIII. — 1. carnem MS. Augiense. — 2. non edit. Galland, 

Cap. IX. — lI. Hoc caput in MS. Augiensi decimum est, ac sic legitur: Decima 
haeresis est Nazarenorum: cum filium dei confiteantur, omnia tamen veteris le- 
gis observant; quae Christiani per apostolicam traditionem non observant car- 
naliter, sed spiritualiter intelligere didicerunt. Cod. ws. Dunensis conspirat cum 
cod. ltem. et ed. Sirmondi. — 2. Gallandius edidit Galatia, et ἐπ adnot. coniicit 
Galatiae, uti ediderat Sirmondus. ; 

Cap. X. — 1. Hoc caput in MS. Augiensi nonum est. 2. Luc. I, 35. 

Cap. XI. — 1, verum natum MS. Augiense. 


Cap. VIII. 


Cap. IX. 


Cap. X. 


Cap. XI. 


Cap. XII. 


Cap. XIII. 


Cap. XIV. 


Cap. XV. 


236 PRAEDESTINATI 


Duodecima haeresis !Secundianorum. Hoc solum a Valenti- 
nianis distant, quia addunt huic sectae etiam turpitudinem corporis 
quam ?quasi illi pseudocasti declinare se simulant. Hos damnavit 
Diodorus episcopus Cretensis. 

Tertiadecima haeresis ! Ptolemaitae, a Ptolemaeo Valentini di- 
seipulo, qui hanc eandem haeresim acrius disputando dispersit: 
qui eodem tempore ἃ sancto Zacchaeo supramemorato episcopo 
Caesariensi damnatus est. Haeresem tamen pessimam per multa 
spatia orientis dispersit. 

Quartadecima haeresis a Marco quodam est adinventa, qui ne- 
gans resurrectionem carnis Christum non vere passum, sed puta- 
tive, conabatur adstruere. Hunc sanctus Clemens, episcopus Ro- 
manus et dignissimus martyr, fixis et integris adsertionibus confu- 
tans et coram omni plebe in ecclesia detegens aeterna damnma- 
tione punivit, docens vere natum et passum dominum nostrum 
Iesum Christum, nihil ab eo in phantasia factum commemorans, et 
evidenter ostendens quod veritas inimica falsitatis falsum in se 
nihil penitus habere potuerit, sicut nec lux in se tenebras habere 
potest, nec benedictio maledictionem, et si ista commisceri pos- 
sent, deum tamen docuit mendacio impossibile esse misceri. 

Quintadecima haeresis !Colorbasiana a Colorbasio adinventa. 
Vitam omnem hominum in septem stellis esse positam adfirmabat: 
et has esse septem ecclesias, et septem candelabra aurea cona- 
batur adstruere. Hune sanctus Theodotus de Pergamo episcopus 
habita synodo septem episcoporum anathematizavit, docens septem 
ecclesias in septiformi spiritu consecratas. Una forma est, inquit, 
cum in forma quam primus homo amiserat revocatur; secunda, 
cum immaculatus qui erat peccator efficitur; tertia, cuni ex terra 
corpus mortuum suscitabitur; quarta, cum anima de inferni elau- 
stris eruitur; quinta, quod anima paradisi habitatione laetatur, 
quousque corpus suum incorruptibile recipiat; sexta, quod filios 
? dei facit qui erant filii Adae; septima, quod facit hominem regni 
caelorum esse participem. Has esse sancti spiritus formas in se- 


Cap. XII. — 1. Evandrianorum MSS. Remens., Aug., Dunens. Haec scriptura 
orta, est de scriptura EH quam pars librorum Augustini tuetur De Haeres. 
cap. 12. pro Secundiani. 2. illi quasi reponit I. B. Cotelerius Eccl. Gr. Mo- 
num. tom. I, p. (68. 

Cap. XIII. — 1. Ptolemaitae 2S. Aug. Ptolemeitae edd. Sirm. et Galland. 
ptholomeite a ptolomeo habet cod. ms. Dunensis. 


Cap. XV. — 1. Colobrasiana a Colobrasio MSS. Remens., Dunens. et Aug. 
2. dei habet MS. Aug. deo edd. Sirm, et Galland. 


LIBER PRIMUS. 291 


ptem ecclesiis, in septem oculis, et in septem candelabris aureis 
conlocatas. 

Sextadecima haeresis Heracleonitarum ab Heracleone adinventa 
est, quae. baptizatum hominem, sive iustum sive peccatorem, loco 
sancti computari docebat, nihilque obesse baptizatis peccata me- 
morabat, dicens, sicut non in se recipit natura ignis gelu, ita ba- 
ptizatus non in se recipit peccatum. Sicut enim ignis resolvit aspe- 
ctu suo nives quantaecumque iuxta sint, sic semel baptizatus non 
recipit peccatorum reatum, etiam quantavis fuerint operibus eius 
peccata permixta. Hic in partibus Siciliae inchoavit docere. Con- 
tra hunc susceperunt episcopi Siculorum, ! Eustachius Lilybaeorum 
et, Panormeorum Theodorus, quique omnium qui per Siciliam erant 
episcoporum synodum exorantes ?gestis eum audire decreverunt, 
et universas adsertiones eius dirigentes ad sanctum Alexandrum 
urbis episcopum rogaverunt ut ad eum confutandum aliquid ordi- 
naret. Tunc sanctus Alexander ad singula quaeque capita hydri 
singulos gladios dei verbi de vagina divinae legis eiciens, librum 
contra Heracleonem ordinans, ferventissimum ?ingenio Sabinia- 
num presbyterum destinavit, qui et scriptis *episcopi et adsertione 
sua ita eum confutaret, ut nocte media navis praesidio fugeret, et 
ultra ubinam devenisset penitus nullus sciret. 

Septimadecima haeresis Ophitarum. Hi a colubro nominati 
sunt. Coluber enim Graece ophis dicitur. Habent ergo colubrum 
adsuetum eorum panes lingua lambere, atque ita ex se velut eu- 
charistiam sanctificare. Quem colubrum suum Christum appellant. 
Contra hos susceperunt Dithyniae provinciae sacerdotes, id est ci- 
vitatis Calchedoniae et Nicomediae episcopi Theocritus et Evan- 
der, et confutantes eos publice superarunt, atque superventum fa- 
cientes eis per collegia eorum in Bithyniae, ut dixi, partibus per 
possessiones clanculo ubi haee ipsa perpetrabant,. et sacerdotes 
eorum eliminarunt, et serpentes eorum occiderunt, ac rationem 
reddentes omni populo maximam partem plebis ab hoc periculo li- 
berarunt. ; 

Octavadecima haeresis ! Cainiani. Propterea sic appellati sunt, 


Cap. XVI. — 1. Eustasius MS..Aug. Eustachius habet etiam cod. ms. Dunens. 
2. Emendandum puto: 'Theodorus, hique omnium - - exorantes testes eum audire 
decreverunt, cett. Cod. ms. Dunensis conspirat cum editis. ὃ. in ingenio Sirmon- 
dus ediderat. 4. episcoporum JS. Aug. — Synodi huius Siculae meminit in 
sua, Nova Collectione Conciliorum Baluzius ad annum C XX V. (tom. I. Concil. p.555. 
ed. Ven-Labb.) auctoritatem scriptoris nostri secutus. Qua de re Pearson cen- 
sura excutienda ?n eius Opp. Posth. p. 231. (Gall.) 
ἃ Cap. XVIII. — 1. Caiani MSS. Rem. et Aug. At cod. ms. Dunensis praebet 

aini, 


Cap. XVI. 


Cap. XVII. 


Cap. XVIII. 


Cap. XIX. 


Cap. XX. 


288 PRAEDESTINATI 


quoniam Cain honorant, dicentes eum fortissimae esse virtutis. 
Simul et Iudam traditorem divinum aliquid putant esse, et scelus 
eius beneficium deputant, adserentes eum praescisse quantum 
esset, generi humano Christi passio profutura, et occidendum Iu- 
daeis propterea tradidisse. Hos ortos esse *Mesopotamiae ecclesia- 
rum Syriae sacerdotes ad ceteros suos coépiscopos conscripserunt. 
Quos triginta et duo episcopi apud Antiochiam residentes cum 
eiusdem urbis episcopo Theodoro in praesenti confutatos damna- 
runt, dicentes eis illud quod sanctus spiritus locutus est per pro- 
phetam: ? Vae his qui dicunt de bono malum, et de malo bonum, 
qui ponunt tenebras lucem, et pro luce tenebras: constat ergo vos 
a vobis ipsis esse damnatos, qui eos vultis magnos et iustos ad- 
scribi, quos pro facti sui qualitate deus perpetuae gehennae incen- 
dio destinavit. 

Nonadecima haeresis Sethianorum. Hi nomen acceperunt a 
filio Adae qui vocatus est Seth, de supera matre eum natum esse 
iactantes, quam convenisse dicunt cum superno patre, unde divi- 
num semen aliud nasceretur, ex quo semine sibi deus iustos eli- 
geret et suos filios appellaret. li orti sunt in partibus Achaiae. 
Contra quos suscepit sanctus Perigenes Argus civitatis antistes, 
ostendens eis de uno sancto vero et iusto Isaac duos natos gemi- 
nos uno pariter utero editos; unum ad superiora divinae gratiae 
penetrase, alium ad inferiora inferi devenisse. Unum itaque e duo- 
bus, inquit: aut naturae malae sunt fili, et ambo !sic quod 
sunt nati, *damnandi sunt, aut naturae bonae sunt, et pro facti sui 
qualitate iuste alium benedictio coronavit, alium maledictio con- 
demnavit. Haec et his similia adserente sancto Perigene aliquanti 
credentes conversi sunt ab errore hoc pessimo: non credentes au- 
tem, nec convertentes, gladio sunt anathematis amputati. 

Haeresis vicesima apud Cretam Archonticorum a principibus 
nomen accepit. Principes enim se colere iactant, quos dicunt con- 
didisse hune mundum. Hos sanctus Dioscorus Cretensis episcopus 
condemnavit, docens unum et verum deum in partes substantiales 
penitus dividi omnino non posse; hunc esse deum qui se et pro- 
phetis ostendit et in se credentes ab omnibus periculis liberavit, 
sicut No&, sicut Abraam, Isaac, Iacob filiosque Israél, Ionam, Su- 
sannam, tres pueros; et innumerabilia erga credentes in se quae 


2. Mesopotamiae MS. Aug. Mesopotamiani MS. Rem., et edd. Sirm. Galland. 
in Mesopotamia habet cod. ms. Dunensis. ὃ. Esai. V, 20. 

Cap. XIX. — 1. sic quod MS. Aug. pro id quod MS. Rem., et edd. Sirm. Gal- 
land. 2. damnati MS. Aug. 


LIBER PRIMUS. 939 


ostendit deus signa virtutum, quibus se solum deum ostenderet. 
Adquiescentes veritati recepit, dissentientes vero aeterna abomina- 
tione punivit. 

Prima et vicesima haeresis a Marcione orta est. Duo principia 
fuisse confirmat boni et mali. Quem Epiphanius tria dicebat prin- 
cipia docuisse, boni, iusti, et pravi: sed Eusebius ! Synerum quen- 
dam, non Marcionem, trium principiorum atque naturarum scribit 
auctorem. ?Marcionitae, cum universalem orientis ecclesiam ma- 
cularent, ab Origene superati, confutati et per singulas sunt civita- 
tes damnati. Item post aliquantos annos iam devicti atque detecti 
in Africanis partibus pullulabant; quos Tertullianus modis omni- 
bus ita obtinuit, ut ipsos faceret contra sectam suam publice prae- 
dicare. 

Vicesima secunda haeresis Apellitarum est, quorum est prin- 
ceps Apelles, qui duos quidem introducit deos, sed unum fatetur 
principium, hoc est ! bonum, et ab ipso factum alterum, id est ab 
ipso uno principio alterum factum est. Quod cum malignum esset 
inventum, a bono abiectum est; abiectum vero a bono principio 
hoc principium, quod malignabatur contra boni principii volunta- 
tem, in sua malignitate mundum fecit. Inde est quod ad malum 
nos promptiores quam ad bonum natura consequitur, et plus in vi- 
tiis, inquit, quam in virtutibus delectatur. Dominum nostrum Ie- 
sum Christum adserunt carnem ex elementis suscepisse, quam aéri 
reddidit dum ascenderet, et sine ea intravit in caelum. Hos Orige- 
nes ita perfecte superavit, ut eorum causa periodeutes fieret, et per 
singulas quasque urbes per orientem eundo praedicaret. Et quia 
innumerabilia sunt tractatorum eius volumina, haeretici superati 
libros eius ad suos libitus callidissima argumentatione mutarunt, 
ut quos vellent decipere dicerent ita Origenem suis expositionibus 
definisse. Unde quicumque usque hodie Origenem legit, si prudenti 
eum novit recitatione distinguere, deprehendit loca ab haereticis 
maculata. Quod ita esse sanctus *Pamphilus martyr in suo apolo- 
getico declaravit. 

Vicesima tertia haeresis Cerdonianorum a Cerdone cepit exor- 
dium, qui duo principia sibi adversantia dogmatizavit, deumque 

Cap. XXI. — 1. Synerum MS. Aug., ut et apud Eusebium. | Vide sis Cotele- 
rium ad. Constit. Apostol. lib. VI, cap. S. not. 12., et Huetium 4n notis ad exege- 


tica Origenis tom. II, pag. (. (Galland.) Syrinum MS. Rem., et edd. Sirm. Gal- 
land. — 2. Marcionistae MS. Aug. 

Cap. XXII. — 1. Verba bonum, et ab ipso factum alterum, id est omissa sunt 
a Gallandio. 42. Apologeticus Origenianus sancto Pamphilo martyri asseritur 
ab auctore tum hic, tum infra cap. 49. Qua de re alibi verba fecimus, nimirum 


n Prolegomenis ad tom, IV. Bibl. Patr. cap. I. δ. 4. pag. 4. (Gallaud.) 


Cap. XXI. 


Cap. XXII. 


Cap. XXII. 


Cap. XXIV. 


240 PRAEDESTINATI 


legis ac prophetarum non esse patrem Christi, nec bonum esse 
deum, sed iustum, patrem vero Christi bonum, Christumque ipsum 
nec natum ex femina neque habuisse carnem nec vere mortuum 
vel quiequam passum, sed simulasse passionem. Contra hunc su- 
scepit sanctus Apollonius episcopus Corinthiorum, ! eumque omni 
cum synodo orientali damnavit, reddens rationem, hunc esse deum 
patrem domini nostri lesu Christà de quo Moyses in capite libri 
sul dicit: ?/n principio fecit deus caelum ac terram. Omnes vete- 
ris testamenti irreprehensibiles secundum apostolum adprobavit, 
dicens, ? Quis accusabit adversus electos dei? Deus qui iustificat, 
quis est qui condemnet? Haec autem et his similia hac de causa 
condemnatis haereticis rationabili sermone videbantur satisfacere 
sacerdotes, sive ut a praecipitio revocarent, sive ut se ostenderent 
sectas damnare, non homines, homines autem seipsos damnare qui 
damnatas sectas amplectentes a veritate discedunt. 

Vicesima et quarta est haeresis Severianorum, qui sunt a ! Se- 
vero exorti. Vinum non bibunt, eo quod fabulosa vanitate de se- 
mine satanae terram germinasse adserunt vitem. Carnis quoque 
resurrectionem cum veteri respuunt testamento. Hos damnavit S. 
Euphranon episcopus Rhodius; apud Rhodum enim horum super- 
stitio orta est. Quos convicit scripturarum ratione sanctarum, in 
quibus ?legitur deus educere de terra panem ad confirmandum cor 
hominis, et vinum ad laetificandum. Vini autem non usus necessa- 
rius, sed nimietas inimica saluti culpanda est. Carnis vero resur- 
rectionem ab illo promissam esse qui in praesenti mortuos susci- 
tabat; qui si mentitus fuisset, mortuos utique suscitare non potuis- 
set. Sanctos esse apices testamenti veteris, sicut fundamenta do- 
mus, pràeclare docuit, dicens, Fundamenta domus circa squalida 
loca sunt posita, ut ea quae sunt superius nullam contumeliam 
stercorum patiantur. Superiora ergo domus laquearibus auratis, 
parietibus pictis, et vario marmorum metallo sunt edita, inferiora 
vero, humori terreno vicina, digesta etiam superiorum universa su- 
scipiunt. Quid ergo nunc faciemus? si auferimus inferiora, supe- 
riora corruunt. Tamen si destruenda erant inferiora, non hoc alius 
poterat nisi dei filius facere. Videamus ergo utrumnam ipse destru- 
xerit hoc quod nos dicimus permanere. ? Putatís, inquit, quia vent 
legem destruere, aut prophetas? Non veni legem solvere, sed adim- 
plere. Haec et his similia dicens sanctus Euphranon episcopus mul- 


Cap. XXIII. — 1. eumque omnis ecclesia cum synodo MS. Aug. 2. Gen.I, 1. 
3. Rom. VIII, 33. 
Cap. XXIV. — 1. Severiano MS. Aug. 2. Psalm.CIIL 15.16. 8. Matth. V, 17. 


LIBER PRIMUS. 941 


tos convertit, in errore vero perseverantes perpetua sanctione a 
communione privavit. 

Vicesima ét quinta haeresis est Tatianorum, a Tatiano quodam 
instituta, qui et Encratitae appellati sunt. Hi nuptias damnant, at- 
que omnino pares eas fornicationibus aliisque corruptionibus fa- 
ciunt, nec recipiunt in suo numero coniugio utentem marem vel 
feminam. Non vescuntur carnibus, easque omnino abominantur. 
Contra hos suscepit sanctus Epiphanius Ancyrae Galatiae episco- 
pus, obiiciens eis ! Pauli apostoli epistolam ad Timotheum primam, 
eo quod habeant cauteriatam conscientiam, prohibentes nubere et 
abstinere docentes a cibis quos deus creavit ad percipiendum cum 
gratiarum actione fidelibus et his qui cognoverunt veritatem: quia 
omnis creatura dei bona est, et nihil abiiciendum quod cum egra- 
tiarum actione percipitur. Sanctificatur enim per verbum dei et 
orationem. Abstinentes autem nostros catholicos idcirco laudamus, 
?quia non accipiunt cibos, quasi qui dicant malum esse accipere, 
sed bonum dicunt et optimum, quod se asserunt esse ad percipien- 
dum indignos. Sic fit ut et illud statutum apostoli conservetur, 
quod ait, *.Non manducans manducantem non vudicet, et mandu- 
cans non manducantem non spernat. Non enim creaturam accusat, 
sed se esse talem pronuntiat *qui se dicat huius epulis refici non 
mereri. 

Vicesima et sexta haeresis Cataphryges orti sunt, qui hoc no- 
men a provincia non a dogmate adsumpserunt. Quorum auctores 
fuerunt Montanus, Prisea et Maximilla. Hi itaque adventum spi- 
ritus sancti a domino promissum in se potius quam in apostolis 
fuisse adserunt redditum. Secundas nuptias pro fornicationibus 
habent, et ideo dicunt eas permisisse apostolum Paulum, quia ex 
parte sciebat et ex parte prophetabat. Nondum enim venerat quod 
perfectum est. Hoc autem perfectum in Montanum et in eius pro- 
phetissas, quas supra diximus, venisse delirant. Hactenus dixerim 
de Cataphrygis. Cetera quae dicuntur quasi incerta praetereo, de 
infantis sanguine eos accipere; quod ideo dicimus, ne videamur 
ignorare omnia quae de eis dicuntur. Hi enim qui contra eos scri- 
pserunt, nihil hine penitus memorarunt. Scripsit contra eos librum 
sanctus !Soter papa Urbis, et Apollonius Ephesiorum antistes. 


Cap. XXV. — 1. 1. Timoth. IV, 2—5. — 2. quia non MS. .4ug., et I. B. Cote- 
ler. Eccl. Gr. Monum. I, p. (2. quia quando non Ms. Rem., Dunens. et edd. Sirm. 
Galland. ὃ. Rom. XIV, 39. 4. qui MS. Aug., et I. B. Coteler. l. l., quo MS. 
Rem., et edd. Sirm. Galland. 

Cap. XXVI. — 1. Auctoris nostri testimonium de Sotere adversus Cataphry- 
gas seribente probatur Dodwello in. Dissertat. singul. de Success. Rom. Pontif. 


16 


Cap. XXV. 


Cap. XXVI. 


Cap. XXVII. 


Cap, XXVIII. 


Cap. XXIX. 


Cap. XXX, 


249 PRAEDESTINATI 


- 


Contra quos scripsit Tertullianus presbyter Carthaginensis. Qui 
cum omnia bene et prime et incomparabiliter scripserit, in hoc 
solum se reprehensibilem fecit, quod Montanum. defendit, agens 
contra Soterem supradictnm urbis papam, asserens falsa esse de 
sanguine infantis, trinitatem in unitate deitatis, paenitentiam la- 
psis, mysteriis eisdem unum pascha nobiscum. Hoc solum disere- 
pamus, inquit, quod secundas nuptias non recipimus, et prophetiam 
Montani de futuro iudicio non recusamus. Obiiciunt quidam Ter- 
tulliano quod animam ex traduce, id est animam dixerit ita gigni 
ex anima sicut ex corporibus corpus; quod catholica fides vehe- 
menter execratur. 

Vicesima septima haeresis Pepuzianorum, qui a loco quodam 
nominati sunt, quam desertam civitatem dicit Epiphanius. Hanc 
autem isti divinum aliquid esse arbitrantes Hierusalem vocant; 
tantum dantes mulieribus principatum, ut sacerdotio quoque apud 
eos honorentur. Dicunt enim duas ecclesias, Quintillae et Priscil- 
lae, in eadem civitate Pepuza. Unum sunt cum Cataphrygis. Con- 
temptui autem eos habent quod se isti Pepuziani ceteris aestiment 
meliores. Dicunt enim hane Pepuzam villam fuisse Montani, Pri- 
scae et Maximillae, et quia ibi coeperunt praedicare, et ibi vixe- 
runt, ideo locum appellari Hierusalem. Et quia habitatores loci 
sunt, ideo ceteris se esse meliores adscribunt. Hos Apollonius su- 
peravit Ephesiorum episcopus. 

Vicesima octava haeresis Artotyritas suos vocat, quibus hoc 
nomen oblatio dedit. Offerunt enim panem et caseum, dicentes a 
primis hominibus oblationes deo de fructibus terrae et ovium fuisse 
celebratas. lfos Pepuzianis iungit Epiphanius. Contra quos nul- 
lus dignatus est nec loqui. | 3ifi't 

Vicesima nona haeresis Tessarescaedecatitae dicuntur eo quod 
quartadecima luna pascha celebrant, quilibet septimanae occurrerit 
dies, et si dies dominicus incurrerit, ipso die ieiunant et vigilant. 
Hoc tantum a nobis discrepant, nihil aliud. Hos sanctus Ioannes 
Constantinopolites episcopus tali ratione in multis civitatibus ob- 
tinuit. Abiit cum clero suo, et cum eis pascha celebravit, dicens, 
Sicut nos vobiscum celebravimus pascha, venite et vos nobiscum 
suscipite. A quibus cum hoc impetravit, coeperunt unum sapere 
οὐ nobiscum celebrare diem. Probaverunt enim totam fidei regu- 
lam sic nos sicut se tenere, sic illos sicut nos credere. 

'Tricesima haeresis Alogiorum. Propterea sic vocantur, quia 


cap. XIV. $. 2. Neque omittendus cl. Abbas de Longuerue in Dissertat. de Hae- 
resi Montani δ. VIII, p. 259, (Gall.) 


LIBER PRIMUS. 2943 


verbum dei esse filium accipere nolunt, in tantum, ut evangelium 
sancti loannis dicant ipsius non esse; nec Apocalypsim accipiunt 
eiusdem Ioannis. Quid multa? Omnia nobiscum sapiunt, ! verbum 
dei filium dei penitus quasi blasphemiam execrantur. Hos Philo 
episcopus saepe superavit. 

Tricesima prima haeresis Adamianorum, qui ex Adam nomen 
acceperunt, cuius imitantur in paradiso nuditatem, qualis fuit ante 
peccatum. Unde et nuptias aversantur, quia nec prius quam di- 
missus esset de paradiso, cognovit uxorem.  Credunt ergo quod 
nuptiae futurae non fuissent, si nemo peccasset. Nudi itaque ma- 
res feminaeque conveniunt, nudi lectiones audiunt, nudi orant, 
nudi celebrant sacramenta. Et ex hoe paradisum suam arbitran- 
tur ecclesiam. Hos sanctus presbyter Polycarpus detexit, obtinuit, 
eliminavit. 

Tricesima et secunda haeresis Helceseorum. Hos quidam 
! Helchi nomine pseudopropheta decepit, ex cuius genere duas mu- 
lieres tanquam deas ab eis perhibetur adoratas. Cetera Hebioneis 
similia tenere ab Epiphanio adseruntur. Hos Papias presbyter 
Achaiae obtinuit. 

Tricesimum et tertium locum haeresis tenent 'Theodotiani, a 
quodam '!'Theodoto instituti, hominem tantummodo Christum dei 
filium adserentes. Quod dicitur idem ? Theodotus propterea do- 
cuisse, quia in persecutione lapsus isto modo se casus sui devitare 
putabat opprobrium, si non deum negasse, sed hominem videretur. 
Hos obtinuit Craton episcopus Syrorum. 

Tricesimam quartam haeresem Melchisedechiani invenerunt. 
Melchisedech, sacerdotem dei excelsi, non hominem fuisse, sed vir- 
tutem dei esse arbitrantur, illum locum sequentes apostoli ad !He- 
braeos quo ait, Sine patre, sine matre, sine genealogia. His occurrit 
Dionysius Hierosolymorum episcopus, dicens hunc et patrem ha- 
buisse et matrem, et hoc ideo dixisse apostolum, quia et genea- 
logia ipsius et materna paternave prosapia non haberetur in eo or- 
dine in quo lex Hebraeorum adscripta est, cum deo utique placu- 
erit generatio Hebraeorum. 

Tricesima quinta haeresis sunt Bardesanitae, a quodam Barde- 


Cap. XXX. — 1. Wesseling. Probabil. cap, 90. pag. 266 proposwit nisi quod 
verbum dei cett, Quod minime opus est. 

Cap. XXXII. — 1. Cf. de hoc nomine I. B. Coteler. Eccl. Gr. Monum. tom. I, 
pag. (i5. 

Cap. XXXIII. — 1. Theodotione MSS. Aug, — 2. Theodotion MS. Aug. 

Cap. XXXIV, — 1. Hebr. VII, 3. 


16* 


Cap. XXXI. 


Cap. XXXII. 


Cap. XXXIIT. 


Cap. XXXIV. 


Cap. XXXV. 


Cap. XXXVI. 


Cap. XXXVII. 


Cap. XXXVIII. 


Cap. XXXIX. 


044 PRAEDESTINATI 


sane perversi. Qui ! Dardesanes dicitur perfectus fuisse catholicus, 
sed postea in id per Valentini discipulum incurrisse ut malam di- 
ceret carnis humanae creaturam, animae bonam. lunc in Cappa- 
docia damnavit Theocritus episcopus, docens deum bonum utraque 
fecisse, utraque copulasse, et carnis humanae non naturam sed 
praevaricationem esse culpandam. 


Haeresis tricesima et sexta ! Noétianorum est, qui dicunt ? Chri- 
stum eundem ipsum esse patrem et spiritum sanctum, non per sub- 
stantiam, sicut nos, sed per personam, ut putative dicatur spiritus 
sanetus, non veraciter. Hie damnatus est a Tranquillo episcopo 
Chalcedoniorum Syriae. Ostendit enim patrem verum, filium ve- 
rum, spiritum sanctum verum, unum quidem deum per unam sub- 
stantiam, sed tres per distinctionem personas credi debere con- 
firmans. 

In tricesimam et septimam haeresim Valesii incurrunt, qui in- 
felices et seipsos castrant et hospites suos. Hoc modo dicunt illud 
impleri, ! Qui se castraverunt propter regnum caelorum. Alia quo- 
que haeretica docere dicuntur, et turpia, sed quae illa sint nec ipse 
Epiphanius commemorat nec uspiam potui reperire. Hi a synodo 
sunt damnati Achaiae. 


Tricesima octava haeresis est Catharorum, qui seipsos 150 no- 
mine quasi propter munditiam superbissime appellarunt. Secundas 
nuptias non admittunt. Paenitentiam denegant, Novatum sectantes 
haereticum; unde etiam Novatiani appellantur. Contra hunc bea- 
tus Xystus martyr et episcopus, et venerabilis Cyprianus martyr 
Christi, tunc Carthaginiensis pontifex, scripsit contra Novatum li- 
brum de lapsis, quod possint per paenitentiam recuperare gratiam 
quam labendo perdiderant, quod Novatus adserebat fieri omnino 
non posse. 

Tricesima et nona haeresis Angelicorum est. ΗἸ Angelicos se 
vocari voluerunt. Dicunt enim angelos debere adorari et excoli 
animo, et ipsis preces effundi, ut ! ipsi quem sciunt posse plus a se 
ipsi faciant votis hominum et petitionibus subvenire. Hos Epipha- 


Cap. XXXV. — 1. Bardesanes MS. Aug. Bardesan MS. Rem., et edd. Sirm. 
Galland. 

Cap. XXXVI. — 1. Anoetorum JSS. Aug. et Rem. — 2. eundem esse Chri- 
stum et spiritum sanctum, non per substantiam MS. ug. 

Cap. XXXVII. — 1. Matth. XIX, 11. 

Cap. XXXIX. — 1. Πα habent libri Rem. Aug. Dunens., et editi. Dicit: ut 
ipsi angeli deum, quem sciunt posse plus, a se ipsi faciant votis hominum sub- 
venire, 


LIBER PRIMUS. 945 


nius jam omnino defecisse testatur, victos a Theophilo Apameo 
episcopo. 

Quadragesimo loco apparuerunt apostolici, qui se hoc nomine 
adroganter appellari voluerunt eo quod in suam communionem 
non recipiunt utentes coniugibus et res proprias possidentes , qua- 
les habet catholica et monachos et clericos plurimos. Ideo ergo isti 
haeretici sunt, quia se ab ecclesia separantes nullam spem eos pu- 
tant habere qui utuntur his rebus quibus ipsi carent. His in eo te- 
stimonio occurrit ecclesia, in quo dicit !apostolus, Etiamsi corpus 
meum non solum abstinentiis macerem, sed etiam tradam eum igni 
ut ardeat, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. 

In quadragesimam et primam haeresim Sabelliani a Sabellio 
incurrerunt, ipsum sibi patrem, ipsum sibi filium, ipsum sibi san- 
ctum spiritum confitentes. ΠῚ sunt qui et Praxeani dicuntur, qui 
habuerunt inter initia Praxeam quendam doctorem. Dicuntur et 
Hermogeniani, quia Hermogenem habuerunt in Sabellii contuber- 
nio. His occurrit Dositheus episcopus Seleuciae, docens eum to- 
tam trinitatem negare, dum se aestimat unitatem defendere. Pater 
enim ingenitus, filius genitus, spiritus sanctus procedens ex patre, 
coaequalis per omnia patri et filio. Deitas enim sic recipit unita- 
tem substantiae, ut distinctionem personae non perdat. 

Quadragesimam et secundam haeresim Origeniani inchoave- 
runt, a quodam 'Origene, non illo qui fere omnibus notus est, sed 
alio Syro quodam sceleratissimo, de quo dicit Epiphanius quod tam 
turpia docuerit, ut nec debeant per scripturam ad nostros posteros 
destinari. 

Quadragesimam et tertiam haeresim alii Origeniani continuo 
subsecuti sunt, ut dicit Epiphanius, qui et mortuorum resurrectio- 
nem negant, Christi autem creaturam esse sanctum spiritum di- 
cunt, paradisum autem et caelos allegorice dicta firmantes. Hi duo 
Origenes ' prava quaeque quae scripserunt haeretici et perversi do- 
ctores nostro Origeni catholico tractatori miscuerunt, ut adimple- 
retur quod dicitur ἃ domino in evangeliis, ? No»ne bonwm semen 


Cap. XL. — 1. I. Corinth. XIII, 3. 

Cap. XLII. — 1. Hunc scriptorem duos confingentem Origenes, hic et paulo 
post, acriter perstringit Huetius lib. I. Origenian. cap. I. δ. VII, pag. 5., qui et 
animaduertit diserte negasse id Baronium, simulque causas cur duplex fingeretur 
Origenes acute pervestigasse ad ann. 256. δ. XLVII. Post Huetium idem adno- 
tarunt Cotelerius Monum. Eccl. Gr. tom. I, p. V(8., et Fabric. Bibl. Gr. tom. V, 
pag. 218. not. a. (Gall.) 

Cap. XLIII. — 1. /ta habet cod. ms. Dunensis. prava quae scripta sunt. Hae- 
retiei MS. Aug. prava quaeque scripserunt. Haeretici MS. Rem., et edd. Sirm. 
Galland. — 2, Matth. XIII. 2T. 


Cap. XL. 


Cap. XLI. 


Cap. XLII. 


Cap. XLHI. 


Cap. LXIV. 


246 PRAEDESTINATI 


seminasti in, agro tuo? unde ergo ? haec zizania? Qui vespondens 
ait, Inimicus homo haec fecit. Ideo enim Origenem legentes inve- 
nimus catholieum, et contra haereses dimicantem et vincentem, 
identidem legentes Origenem invenimus haereticum et adversa 
fidei adstruentem. Litterae verba tradunt et sensus. Si possent et 
facies loquentium demonstrare, errorem nullus poterat de persona 
doctoris ineurrere. Nam et illud cavendum est, quod Ampullianus 
quidam haeresiarches Bithynius, qui docebat post Origenem eccle- 
siam dei. !Hic incurrit talem haeresem, ut diceret omnes crimino- 
sos cum diabolo et daemoniis eousque in gehenna decoqui, usque 
quo puri redditi possint inde mundi et immaculati egredi, ad hoc 
quod antea fuerant alieni a culpa suo iterum creatori restitui. Hic 
dum argueretur ab universali ecclesia, coepit proferre libros Ori- 
genis, quos ipse vitiaverat, et dicere, Ecce quia Origenes ita sen- 
sit, et praecipue in quatuor 11 ςοὶ Acgyóv libris. Sed qui sani sen- 
sus est et ^habet splendidos oculos, sic videt addita in Origenis 
opusculis mala ista atque cognoscit, sicut si in stragulo coccineo 
pannos albos aut cuiusque alterius coloris cernat adsutos. Quod ita 
esse sanctus martyr Pamphilus docet, qui antequam ad martyrii 
coronam adtingeret, inreprehensibiliter $cathedram episcopatus 
obtinuit, e£ sanam doctrinam dei populis ministravit. Hic edidit 
apologeticum, et omnia quae de Origene * catholicoignorantes men- 
tiuntur, exclusit, ostendens ea quae reprehensibilia inveniuntur in 
eius opusculis Origenis non esse, sed eorum quos ipse superaverat, 
alia vero, quae tota perversa sunt, aliorum duorum haereticorum 
esse, qui Origenis nomen, non fidem nec conscientiam habuerunt. 

Quadragesima et quarta haeresis, a Paulo Samosateo inventa, 
Paulianum sibi populum fecit. Christum non semper fuisse, sed a 
Maria coepisse, nec amplius eum aliud quam hominem dicunt. 
Haec haeresis antea fuit Artemonis; quae cum defecisset, ab isto 
Paulo Samosateo restaurata est. Item contra hunc suscipiens eccle- 
sia, licet post multos annos, dum defecisset cum adsertoribus prava 
defensio, a Photino nostro episcopo renovata iterum Photinianum 
populum pullulavit. Sive ergo Artemonianos audias, sive Paulia- 
nos, sive Photinianos, unum scias: sicut Donatistas et ! Montenses 
et Parmenianos vocamus, Donatistas a Donato, *Montenses a mon- 


9. habet haec zizania MS. Aug. 4. periarchon edd. Sirm. Galland. — 5. ha- 
bet mentis splendidos oculos MS. Avg. Ο0. Episcopum fuisse Pamphilum marty- 
rem perperam. tradit auctor. (Gall) 1. catholico MSS. Aug. catholici MS. Ztem., 
et edd. Sirm. Galland. 

Cap. XLIV. — 1. Monteses MSS. Aug. Eem., et edd. Sirm. Galland. — 2. Mon- 
teses MSS. Aug. Rem., et edd. Sirm. Galland. 


LIBER PRIMUS. 94 


tis latebra, Parmenianos a Parmeniano, qui per totam Africam li- 
bros contra nos conficiens et novos psalmos faciens circumibat, 
contra quem noster scripsit Optatus. Sed redeamus ad ?Paulianos. 
Omnibus notum est nos haereticos venientes non rebaptizare, sed 
manum reconciliationis accedere, et ita divino populo tradere so- 
ciandos. De Paulianis autem sancta synodus Nicaena hoc consti- 
tuit, ut prorsus baptizentur, et ita demum catholico populo socien- 
tur. Unde ego credo regulam eos baptismatis integram non tenere: 
et ideo hoc decretum a Christi pontificibus constitutum. 

Quadragesima et quinta haeresis Photinianorum est a Photino, 
quem sie dixi nostrum episcopum fuisse, sicut fuit noster Iudas 
Seariotes apostolus. Hie suum populum fecit. llominem quidem 
purum fuisse Christum docebat, et ἃ Maria coepisse cum Paulo Sa- 
mosateo sentiebat, sed spiritum sanctum semper fuisse memora- 
bat, hoc solum quadragesimae quartae haeresi dissimilis, quod po- 
pulum a se perversum suo nomine nuncupavit. 

Quadragesima et sexta haeresis a Mane inchoata Manichaeo- 
rum contubernium fecit. Hic Manes, cum esset civis Persa, et in 
Perside docens se apostolum dei diceret, etiam ad Graeciam devo- 
lutus est. Quem Graeci discipuli eius, devitantes nomen insaniae, 
! Mannicheum vocari decreverunt, id est quasi manna fundentem. 
Iste duo principia inter se diversa et adversa eademque aeterna 
et coaeterna, hoc est semper fuisse, composuit, duasque naturas 
atque substantias, boni scilicet et mali, sequens alios antiquos hae- 
reticos opinatus est. Quorum inter se pugnam et commixtionem, 
et boni a malo purgationem, et boni quod purgari non potuit cum 
malo in aeternum damnationem, secundum sua dogmata adseve- 
rantes multa fabulantur, quae cuncta intexere nimis longum est. 
Dicunt animas bonas et eiusdem cuius est deus esse naturae. Pro- 
inde mundum a natura boni, hoc est a natura dei factum confiten- 
tur quidem, sed de commixtione boni et mali, quae facta est quando 
inter se utraque natura pugnavit. Ipsam vero boni a malo purga- 
tionem ac liberationem non solum per totum mundum et de omni- 
bus eius elementis virtutem dei facere dicunt, verum etiam ele- 
ctos suos per alimenta quae sumunt. Et eis quippe alimentis, sicut 


9. Paullinianos MS. Aug. Sed rectius utique, a Paullo scilicet Samosateno, 
Paullianos, uf et Augustinus lib. de Haeresibus ad Quodvultdeum; ex quo libro 
hanc suarum haereseon enarrationem prope ad verbum exscripsit auctor Praede- 
stinati. (Galland.) 

Cap. XLVI. — 1. Mannicheum rescripsit Fabricius Bibl. Gr. tom. I, p. 171. 
not. ** "Cf. Augustin, et Haeres. cap, 46. Manichaeum MSS. Aug. Rem., et edd. 
Sirm. Galland. 


Cap. XLY. 


Cap. XLVI. 


248 PRAEDESTINATI 


universo mundo, dei substantiam perhibent esse commixtam; quam 
purgari putant in electis suis eo genere vitae quo vivunt electi Ma- 
nichaeorum, velut sanctius et excellentius auditoribus suis. Nam 
his duabus professionibus, hoc est electorum et auditorum, eccle- 
siam suam constare voluerunt. In ceteris autem hominibus, etiam 
in ipsis auditoribus suis, hanc partem bonae divinaeque substan- 
liae, *quae mixta et colligata in escis et potibus detinetur, maxi- 
meque in eis qui generant filios, arctius et inquinatius conligari 
putant. Quicquid vero undique purgatur luminis, per quasdam 
naves, quas esse lunam et solem volunt, regno dei tanquam pro- 
priis sedibus reddi. Quas naves de substantia dei pura perhibent 
fabricatas, lucemque istam corpoream, animantium mortalium 
oculis adiacentem, dei dicunt esse naturam. Quinque enim ele- 
menta, quae genuerunt principes proprios, genti tribuunt tenebra- 
rum eaque elementa his nominibus nuncupant, fumum, tenebras, 
ignem , aquam, ventum. In fumo nata animalia bipedia, unde ho- 
mines ducere originem censent; in tenebris repentia, in igni qua- 
drupedia, in aquis natatilia, in vento volatilia. His quinque ele- 
mentis malis debellandis alia quinque elementa de regno et sub- 
stantia del missa esse dicunt, et in illa pugna fuisse permixta, 
fumo aérem, tenebris lucem, igni malo ignem bonum, aquae malae 
aquam bonam, vento malo ventum bonum. Naves autem illas, id 
est duo caeli luminaria, ita distinguunt, ut lunam dicant factam ex 
bona aqua, solem vero ex bono igni. Esse autem in eis navibus 
sanctas virtutes, quae se in masculos transfigurant, ut inliciant fe- 
minas gentis adversae, et per hanc inlecebram commota eorum 
concupiscentia fugiat de illis lumen quod membris fuis permixtum 
tenebant, et purgandum suscipiatur ab angelis lucis, purgatumque 
in illis navibus imponatur ad regna propria reportandum. Qua 
occasione coguntur electi eorum velut eucharistiam conspersam 
cum semine humano sumere, uf etiam inde, sicut de aliis cibis 
quos accipiunt, substantia illa divina purgetur. Sed hoc se dum 
facere negant, detecti sunt. Nam et apud ecclesiam Carthaginen- 
sem ita sunt manifestati. Denique in conventu episcoporum co- 
ram omni populo confessa est puella, nondum annorum duodecim, 
istam nefariam turpitudinem, et ? multa prodidit, seipsam adserens 
ob hoc *scelestum sacramentum eorum vim esse perpessam. Cui 
cum primo non crederetur uni puellae et soli, plurimas nominavit 
huius facinoris conscias, quas solatio Ursi tribuni, qui tunc domui 


2. quae maxime colligata MS. Aug. — 3. Ita ed. Galland. At Sirmorldus edi- 
derat multas. 4. scelesto sacramento MS. Aug. 


LIBER PRIMUS. 249 


regiae praefuit, de diversis domibus, ubi latebra fovebantur, eie- 
ctas a clericis ad ecclesiam restitutam adductas id ipsum propter 
hoc ipsum passas vix et compulsas constat esse confessas. Tunc 
totum illud turpissimum scelus, ubi ad excipiendum et commiscen- 
dum concumbentium semen farina substernitur, profertur in me- 
dium; et, quod cum infinito rubore dicitur et auditur, recenti tem- 
pore nonnulli eorum ad ecclesiam adducti sunt, sicut gesta episco- 
palia ibidem confecta testantur. Tria ergo genera eorum sunt, Ca- 
tharistae, ὅ Mattarii, οὐ Manichaei. Omnes tamen has tres formas 
ab uno magistro, ipso scelerato Mane, constat esse conscriptas. 
Omnes denique Manichaeum legunt, et omnes libri eius sunt eis 
sine dubitatione communes. In quibus libris agitur, ut per concu- 
piscentiam dissolvatur utriusque sexus princeps tenebrarum, et fu- 
giat ab eis liberata divina substantia, quam in hominis semine te- 
neri existimant inquinatam; unde etiam Catharistae appellantur, 
quasi purgatores. Qui cum carnes non comedant, tam polluti sunt, 
ut cum omnibus suis etiam humanum semen adsumant, cum nec 
ova ipsa accipiant; aiunt enim, Et ipsa dum franguntur expirant. 
Sed nec alimonia lactis utuntur; non quia putent divinae substan- 
tiae nihil ibi esse permixtum, sed quia sibi error ipse non constat. 
Nam et vinum non bibunt, dicentes fel esse principis tenebrarum, 
et tamen uvas comedunt, cum de musto nec digitum intinctum ad- 
sumant. Animas auditorum suorum in electos revolvi arbitrantur: 
ceteras autem animas, quae eorum non sunt auditorum, in pecora 
redire adserunt, et in omnia quae radicibus fixa sunt atque aluntur 
in terra. Herbas enim, et arbores, 5ita in eis vitam esse putant, ut 
sentire ea cum laeduntur aestiment, et dolere. Unde et agricultu- 
ram, quae omnium artium est innocentior, tanquam plurimorum 
homicidiorum ream dementes accusant, et praecipue cum agrum 
ab spinis viderint repurgarl suisque auditoribus ideo arbitrantur 
ignosci, quia praebent inde alimenta electis suis, ut divina illa sub- 
stantia in eorum ventre purgata impetret eis veniam , quorum tra- 
ditur oblatione purganda. Itaque ipsi electi nihil in agris operan- 
tes, nec poma carpentes nec folia ulla vellentes, expectant haec 
afferri usibus suis ab auditoribus suis, viventes tot et tantis secun- 
dum suam vanitatem homicidiis alienis. Monent etiam eosdem au- 


5. Mattari MSS, Aug. Rem. Cf. Augustinus. Macarii ed. Sirm. Macharii ed. Gal- 
land. — 6. Structurae neglegentiam et demonstrat et illustrat Augustinus: Herbas 
enim atque arbores sie putant vivere, ut vitam, quae illis inest, et sentire cre- 
dant et dolere cum laeduntur, nec aliquid inde sine cruciatu eorum quemquam 
posse vellere aut carpere. 


250 PRAEDESTINATI 


ditores suos, ut si vescuntur carnibus, animalia non occidant, ne 
offendant principes tenebrarum in caelestibus conligatos, a quibus 
omnem carnem dicunt originem * ducere, et sic utantur coniugibus 
ut conceptum generationemque devitent, ne divina substantia, quae 
in eos per alimenta ingreditur, vinculis carneis ligetur in ?prole. 
Sic quippe in omnem carnem, id est per escas et potus, venire ani- 
mas credunt. Unde et nuptias sine dubitatione condemnant, et 
quantum in ipsis est prohibent, quando generare prohibent, propter 
quod sunt copulanda coniugia. Adam et Evam ex princibus fumi 
adserunt natos, quorum pater aiunt nomine Saclas. Quem sociorum 
suorum fetus omnium adserunt devorasse, et quicquid inde com- 
mixtum divinae substantiae ceperat, cum uxore concumbens in 
carne prolis tamquam tenacissimo vinculo conligasse. Christum 
autem fuisse adfirmant quem dieit nostra scriptura serpentem; a 
quo inluminatos adserunt eorum adspectus, ut bonum malumque 
dinoscerent, eumque Christum novissimis temporibus advenisse, 
ad animas, non ad corpora liberanda. Nec fuisse in carne vera, sed 
simulatam speciem carnis ludificandis humanis sensibus praebuisse, 
ubi non solum mortem, verum etiam resurrectionem similiter men- 
tiretur. Deum, qui legem per Moysen dedit, et in Hebraeis prophe- 
tis locutus est, non esse deum verum, sed unum ex principibus te- 
nebrarum adfirmant. Ipsiusque testamenti novi scripturas tam- 
quam falsatas ita legunt, ut quod volunt inde accipiant, quod no- 
lunt reiiciant; eisque tamquam totum verum habentes nonnullas 
apocryphas anteponunt. Promissionem domini nostri Iesu Christi 
de paraclito in suo haeresiarche Manichaeo dicunt esse completam. 
Unde se ipse in suis litteris Iesu Christi apostolum dicit, eo quod 
Iesus Christus se eum missurum esse promiserit; et ideo eius apo- 
stolus, quia in eo missus sit spiritus sanctus. Propter quod etiam 
ipse Manichaeus duodecim discipulos habuit, instar apostolici nu- 
meri, quem numerum Manichaei hodieque custodiunt. Nam et ex 
electis suis habent duodecim quos appellant magistros, et tertium 
decimum principem ipsorum, episcopos autem LXXII qui ordinan- 
tur a magistris, et presbyteros, qui ordinantur ab episcopis, nu- 
meri indefiniti. Habent etiam episcopi diaconos. lam ceteri tan- 
tummodo electi vocantur. Sed mittuntur etiam ipsi, qui videntur 
idonei, ad hunc errorem, vel ubi est augmentandum, vel ubi non 
est seminandum. Baptismum in aqua nihil cuiquam perhibent sa- 


'. ducere, et sic utantur MSS. Aug. ducere. Et sic utuntur edd. Sirm. et Gal- 
land. S8. prolem MS. Aug. 


LIBER PRIMUS. 951 


lutis adferre; nec quemquam eorum quos decipiunt baptizandos 
putant. Orationes faciunt ad solem per diem, quaqua versum cir- 
cuit: ad lunam per noctem, si apparet; si autem non apparet, ad 
aquiloniam partem, qua sol cum occiderit ad orientem revertitur. 
Stant orantes. Peccatorum autem originem non libero arbitrio vo- 
luntatis, sed substantiae tribuunt gentis adversae, quam dogmati- 
zant esse hominibus mixtam. Omnem vero carnem non divinita- 
tis, sed malae mentis adserunt esse opificium, quae contrario deo 
coaeterna est. Carnalem concupiscentiam, qua caro concupiscit 
adversus spiritum, substantiam volunt esse contrariam, 510 nobis 
adhaerentem, ut quando liberamur atque purgamur, iterum repa- 
retur, et in sua natura etiam ipsa immortaliter vivat. In uno ho- 
mine duas dicunt animas esse, et duas mentes, easque per natu- 
ram contrarias, bonas et malas, easque dicunt inter se habere con- 
flictum. Finito autem isto saeculo, post conflagrationem mundi, 
istam substantiam mali in globo quodam dicunt tamquam in car- 
cere esse victuram. Cui globo adfirmant aecessurum et semper ad- 
haesurum ?quasi coopertorium atque tectorium ex animabus na- 
tura quidem bonis, sed tamen quae non potuerint ἃ naturae malae 
contagione mundari. 

Quadragesimus septimus haereticus Hieraca Hieracitas insti- 
tuit. Hi resurrectionem carnis negant. !Monachos tantum et mo- 
nachas, et eos qui coniugia non habent, in communionem recipiunt. 
Ád regnum caelorum non pertinere parvulos dicunt, quia non sunt 
eis merita ulla certaminis quo vitia superantur. Contra huno susce- 
pit sanctus Aphrodisius Hellesponti episcopus, adserens resurre- 
ctionem carnis et novo et veteri testamento esse firmatam. Infan- 
tes autem iam homines esse: et sicut si quis eos occidat, homici- 
dae suscipit crimen, sic qui eos baptismate consecraverit, merce- 
dem sibi de hominis salute adquirit. Communionem nulli neean- 
dam nisi his qui praetermissis coniugibus propriis alienas requi- 
runt. 

Quadragesima octava haeresis est Meletianorum, a Meletio quo- 
dam. Nolentesorare cum his qui in persecutione ceciderant, schisma 
fecerunt. Quibus restitit sanctus Dasilius episcopus Cappadociae, 
dicens maiorem spei et fidei caritatem, quae omnia tolerat, et ma- 
num lapsis magis porrigendam. Hortatur etiam desperantes recu- 
peratione provocandos ut redeant; si quidem etiam '! angelis in caelo 


9. et quasi MSS. Aug. Rem., et edd. Sirm. Gall. Cf. Augustinus. 
Cap. XLVII. — 1. Monachos autem tantum JS. Aug. 
Cap. XLVIII. — 1. Luc. XV, 10. 


Cap. XLVIT. 


Cap. XLVIIT. 


Cap. XLIX. 


Cap. L. 


Cap. LI. 


9529 PRAEDESTINATI 


gaudium faciat unus paenitens quam nonaginta novem qui non 
peccaverunt. 

Quadragesimus et nonus haeresiarches 'Arius ortus est. Hic 
populos ? Arianos instituit, qui patrem et filium et spiritum sanctum 
nolunt esse unius eiusdemque substantiae, sed esse filium creatu- 
ram, spiritum vero sanctum creaturam creaturae, hoc est ab ipso 
filio creatum volunt. ?In eo autem quod Christum sine anima car- 
nem suscepisse arbitratur, Epiphanius prodidit. Etideo patrem ma- 
iorem filii sie dicit, quasi creatorem, et filium maiorem spiritu san- 
cto, quasi creatorem eius. Nostros, id est catholicos, ad se venien- 
tes rebaptizant; utrum hoc etiam aliis, id est non catholicis, fa- 
ciant, nusquam legitur. Primus contra hos suscepit sanctus lIHesio- 
dus episcopus Corinthiorum, vir qui etiam mortuos suscitasse ad- 
seritur. Unde factum est ut plus sanctitatem quam disputationem 
adtendentes homines *Arium execrarentur. Siquidem eius oratio- 
nibus adseritur ipse ? Arius in secessum sedens universa simul in- 
teranea cum stercoribus profudisse. lam contra sectam eius tam 
orientales quam etiam occidentales episcopi scripserunt. Quibus 
eum per singula capita dogmatum suorum adserunt blasphemantem. 

Quinquagesimos ! Vadianos memorat Epiphanius, non quidem 
haereticos, sed schismaticos. Quos alii Anthropomorphitas vocant, 
quoniam deum sibi fingunt cogitatione carnali in similitudine ima- 
ginis corruptibilis hominis, dicentes, ? Oculi. domini super iustos. 
? Caelos opera, digitorum dei; et, * Deus sedet super sedem sanctam 
suam; et, * Deus stetit àn synagoga deorum, et cetera quae possunt 
de visibili cogitari. Quia ergo in nullo alio errant, 5mitius in eos 
agens Epiphanius noluit haereticos nominare, dans veniam rusti- 
citati. Quod autem nobis non communicant, divitias habere nostros 
episcopos clamant, quas Christus etiam laicos contemnere iubet. 
Pascha cum ludaeis celebrant. Egit contra hos Zenon Syrorum 
episcopus. 

Quinquagesima prima haeresis Eunomianorum, ab Eunomio. 
Hi serpentis antiqui spiritu pleni non solum minorem filium, sed 
nec similis essentiae esse filium adseverant. Egit contra hos Am- 
monius presbyter. 


Cap. XLIX. — 1. Arrius edd. Sirm. Galland. 2. Arrianos edd. Sirm. Gal- 
land. Ita omnes libri. ὃ. In eo, ἡ. e. in spiritu sancto. 4. Arrium edd. Sirm. 
Galland. | 5. Arrius edd. Sirm. Galland. 

Cap. L. — 1. Vadianos ego, ex Augustino. Valdianos MSS. Aug. Rem. Du- 
nens, Audianos edd. Sirm. Gall, 2. Psalm. XXXIII, 16. — 3. Psalm. VIIT, 4. 
4. Psalm. XLVI, 9.  5.Psalm. LX XXI, 1. 0. mitius in eos JS. Aug. mitius 
eos edd. Sirm. Gall. 


LIBER PRIMUS. 953 


Quinquagesima secunda haeresis Macedonianorum, a Macedo- 
nio. Hos Pneumatomachos appellant per orientem nostri, eo quod 
de spiritu sancto litigent. Nam de patre et filio recte sentiunt, spi- 
ritum vero sanctum nolunt credere deum, creaturam eum dicentes. 
lPhilaster scribit Macedonium spiritum sanctum deitatem patris 
et filii dicere. Quo dicto ?videntur proprietatem suam sancto spi- 
ritui denegare. ?Egit contra hos synodus Nicaena. 

Quinquagesima tertia haeresis Aérianorum, ab Aério quodam: 
qui cum esset presbyter, doluisse fertur quod non esset episcopus 
ordinatus. Coepit docere non debere pro dormientibus offerri, nec 
statuta celebranda esse ieiunia, sed cum quisque voluerit ieiunan- 
dum, ne videatur esse sub lege. Presbyterum ab episcopo nulla 
differentia debere discerni, et non admitti ad communionem suam 
nisi a coniugio abstinentes. 

Quinquagesima et quarta haeresis Aétiana, ab Aétio vocata. Hi 
cum Eunomio dissimilem per omnia patri filium !confitentur, et 
dicunt, quicumque nostrae fidei consentiunt, sciant sibi ?nulla 
obesse peccata, quaecumque ab eis fuerint perpetrata. Contra hos 
synodus XX episcoporum egit in Achaia. 

Quinquagesima et quinta haeresis Apollinaristarum est, ab 
Apollinare inchoata. Negant hominem perfectum in Christo, sed 
adsumptionem carnis ita factam, ut intus in homine pro anima di- 
vinitas esset. Carnem autem et verbum unius eiusdemque voluit 
docere substantiae. Contentiosissime adserentes ! Verbum caro 
factum est, volunt docere aliquid de verbo in carnem conversum. 
Insuper etiam de Mariae carne nihil esse susceptum in incarna- 
tione domini nostri Iesu Christi confirmant. Egit contra hunc syn- 
odus in Antiochia. 

In quinquagesima sexta haeresi Antidicomaritae appellati sunt 
haeretici, qui Mariae virginitati usque adeo contradicunt ut adfir- 
ment eam post Christum natum viro fuisse commixtam. Egit con- 
tra hos Theodotus Cyprius episcopus. 

Quinquagesimam et septimam haeresem Messalianorum inve- 
nimus. Quod nomen ex lingua Syra est, Graece autem dicuntur 
Euchitae, ab orando sic appellati. !Non psallunt, iugiter orant. 


Cap. LII. — 1. Zmmo Augustinus de Haeresibus cap. 52. — 9. videntur Cote- 
lerius Monum. Eccl. Gr. tom. I. p. (83. videtur edd. Sirm. Galland. ὃ. Verba 
Egit contra hos synodus Nicaena, quae absunt ab edd. Sirm. Galland., adieci ex 
MS. Aug. 

Cap. LIV. — 1. confitentes dicunt MS. Aug. ?2.nulla posse obesse MS. Aug. 

Cap. LV. — 1. Ioh. I, 14. 

Cap. LVII. — 1. Nam rescribit 1. B. Cotelerius Monum. Eccl. Gr. I, p. 184. 


Cap. LII. 


Cap. LIII. 


Cap. LIV. 


Cap. LV. 


Cap. LVI. 


Cap. LVII. 


Cap. LVIII. 


Cap. LIX. 


Cap. LX. 


254 PRAEDESTINATI 


Sed quia hoc solum faciunt, non habentes caritatem nec alloquii 
nec humanitatis inter haereticos sunt a sancta synodo confutati. 
Condemnant etiam eos monachos qui aliud praeter legendi oran- 
dique opera aliquid fuerint operati vel artis vel agriculturae. Us- 
que ad istos Epiphanius pervenit, et siluit. Credo eum usque ad id 
temporis vixisse. Praeterita enim et praesentia indicare humana 
curiositas potest, deus autem solus potest futura praedicere. Ve- 
rum quia ?Philaster in suis et ipse libris, quibus diversorum rete- 
xit historias, etiam haereses quae ortae fuerint ceteris quibusque 
temporibus, ex eius nunc libris discerpendo solas haereses in me- 
dium exhibemus. Egit contra hos Ephrem presbyter Syrorum. 

Quinquagesimam et octavam haeresem Metangismonitae inchoa- 
verunt. Αγγεῖον Graeco sermone vas dicitur: erac rus autem 
vas intra vas advertitur. Ex isto ergo articulo hoc sibi nomen ad- 
sumunt, dicentes, Sic est filius in patre, quomodo vas minus intra 
vas malus. Quos iden repudiat ecclesia, quia de incorporeo carna- 
liter sentiunt, et de incomprehensibili ! iniatis agunt, et de aequa- 
litate divinitatis gradus statuunt. Egit contra hoc Diodorus episco- 
pus Nicomediae. 

In quinquagesima et nona haeresi Seleuciani sunt, orti a Se- 
leuco, qui elementorum materiam, de qua factus est mundus, non 
ἃ, deo factam dicunt, sed deo coaeternam, nec animam deo tribuunt 
creatori, sed creatores esse animarum angelos volunt de igni et de 
spiritu. Malum autem adserunt esse aliquando a deo, aliquando a 
materia. Negant salvatorem in carne sedere ad dexteram patris, 
sed ea se exuisse perhibent, eamque in sole posuisse, accipientes 
occasionem de psalmo, ubi legitur, 1» sole posuit tabernaculum 
suum. Negant visibilem paradisum; baptismum in aqua non acci- 
piunt; resurrectionem non credunt futuram, sed cotidie adserunt 
in generatione filiorum. Hos non admittit disciplina fidei nostrae 
nobiscum disceptationem adsumere, sed pro definitionibus suis eos 
praecepit anathemati mancipari. 

Sexagesimam haeresim !Proclinianistae a Proclino fecerunt. 
Dicunt isti, dei filium 510 paruisse in terris, sicut Raphaélem ange- 
lum, aut Gabrielem, non carne adsumpta, sed visa. Sie se miscent 
populo dei, ut non intelligantur. Denique quia nullum alium erro- 
rem patiuntur, communicant nobiscum; et hoc est quod peius est, 

i nma Augustinus. 

p. LVIII. — 1. limitate MS. Aug. 
Cap. LIX. — 1. Psalm. XVIII, 6. 


Cap. LX. — 1. Proclianitae (vel Proclianistae) a Proclo qui rescriberent non 
defuerunt. Cf. August, de Haeres. cap. 60. Philast. cap. 56. 


LIBER PRIMUS. 255 


quia quoscumque simplices invenerint, ita eos faciunt sentire et 
credere. Hoc scelus valde inimicum salutis nostrae ita adstruunt: 
Ergo deus illas sordes habuit sustinere, quas naturalis conceptio 
partus et parientis infligit? habuitque dei filius habere alvum de- 
gesta sua abluentem, humorem de naribus, salivam ex ore, sordem 
in aure, in ventre stercora, putorem in exhalatione? et his similia, 
quae insania mentis excogitat. His Tertullianus vehementer occur- 
rit, ostendens dei filium impassibilem esse, et ista divinitati non 
iniuriam, sed laudem adferre. Sicut rex, qui volens anulum aureum 
cum gemma de cloaca levare, induit se servilem tunicam, et sic 
descendit ad cloacam, ut stercoreas iniurias tunica illa suscipiat, 
et mittens manum et anulum aureum cum gemma eripiens aqua 
abluit, et digito suo regali induit, posteaquam inde ascenderit: ita 
procul dubio dei filius formam servi suscipiens venit non solum ad 
inferos caelorum, ubi nos sumus, qui videmur vivere in mundo, sed 
etiam ad inferos inferiores, qui tanto a nobis sunt profundius, 
quanto nos sumus caelo, et ut inde humanum genus eriperet, cun- 
ctarum sordium, non suarum, sed nostrarum, est squalorem per- 
pessus. Pro viventibus 510 vixit sicut nos qui vivimus, nihil aliud 
distans nisi hoc quod immaculatam vitam exercuit, habens intra 
se deum: pro mortuis sic mortuus, nihil distans nisi hoc, quod ter- 
tia die resurrexit a mortuis, et quod propterea sic descendit, ut 
sanctos inde erueret et mortis principem religaret. Quod autem 
anulum aureum cum gemma posuit, hoc in sequenti lectione edo- 
cuit, quod anulum corpus posuerit, gemmam vero inclusam esse 
animam declaravit. Hune ergo anulum de stercoribus antiquis et 
de cloaca huius mundi Christus elevans ac baptismatis unda per- 
fundens, ab omni squalore abluens, in suis fecit sanctis manibus 
radiare. Siquidem ita legitur: ? Justorum autem animae in manu 
dei sunt; et iterum: ? Pone me sicut anulum 4n manu tua; et: *In 
manus tuas commendo spiritum meum: et infinita sunt his similia 
in sacris apicibus, quae nos causa brevitatis omittentes ad sexage- 
simam et primam haeresem accedamus. 

Sexagesimam et primam haeresim Patriciani fecerunt, a Patri- 
cio sumentes exordium. Hi substantiam carnis humanae non a deo, 
sed a diabolo conditam dicunt: eamque sic detestantur, ut hunc 
dicant esse perfectum qui se potuerit constanter occidere. Ex his 
sunt aliquanti qui etiam rogant eos quos invenerint ignotos ut ab 
eis occidantur. Haec insania in partibus Numidiae superioris et 


2. Sap. III, 1." 2. Cant. VIII, 6. 4. Psalm XXX, 6, 


Cap. LXT, 


Cap. LXII. 


Cap. LXIII. 


Cap. LXIV. 


9056 PRAEDESTINATI 


Mauritaniae coepit olim. Hos miseri Donatistae postea secuti coe- 
perunt se montis praecipitio quasi futuri martyres tradere, ut qui 
vitam aeternam catholicae fidei derelinquunt, ! biothanati aeternam 
mortem inveniant. Contra hos Optatus legitur egisse. 

Sexagesima secunda haeresis Ascitarum est. Ascitae ergo ab utre 
appellantur. Aczóc enim Graece uter dicitur. Isti cum in trinitate 
nihil mali habeant, utrem tamen ingentem iuxta altare ponunt umque 
vacuum inflant et linteaminibus velant et adorant, ! quia confectum 
cruoris domini ibi adiiciunt, illud dicentes evangelicum, ? Venwm 
novum in utres novos adiciunt, et utraque conservantur. 

Sexagesima tertia haeresis est Passalorynchitae. Omnes, quando 
ad ecclesiam suam conveniunt, tanto silentio student, ut et nari- 
bus et labiis suis digitum adponant, ne vel ipsam taciturnitatem 
flatibus laedant. Cur autem per palum digitum significare malue- 
rint, a quibus hoc nomen compositum est, nescio, cum Graece πάσ- 
σαλος palus dicatur, et digitus δάχτυλος, et ῥύγχος nasus. Melius 
autem mihi videtur, si Dactylorynchitae vocitentur. Invenit sibi 
diabolus in lege dei quos faceret Pythagoras, illud observantes apo- 
stoli: !Orabo spiritu, orabo et mente : psalmum dicam spiritu, psal- 
mum dicam et mente. Docent ergo homines foras ecclesiam quid 
dicant in cordibus suis intra ecclesiam positi. Quasi non idem apo- 
stolus dixerit, ? Corde creditur ad dustitiam, ore autem confessio 
fit ad salutem. Vanum dico ego eum laborem arripere qui dignatur 
talibus respondendo tempus consumere, iustumque iudico ut tacen- 
tes tacendo vincamus. Hh 

Sexagesima quarta haeresis Aquariorum, qui ex hoc appellati 
sunt Aquari quod aquam offerunt in poculo sacramenti. Dicunt 
enim vinum ebrietatis esse rem, per quam homicidia et fornicatio- 
nes et cetera scelera perpetrantur, cum constet omnia excedentia 
modum crimen facere et vitium procreare. Non ergo vini haustu, 
sed nimietate crimina committuntur. Quid est enim quod nimis 
sumptum non culpam incurrat? Dibatur nimis aqua, videamus si 
non laedat, comedatur nimis panis, videamus si non crapulam fa- 
ciat. Optimum ergo in rebus omnibus modum tenentes etiam hos 
anathematizamus, cur cruorem Christi a fonte separantes praeiu- 
dicio fornicatorum et homicidarum regulam a Christo fundatam 
audacter ! infringant. | 

Cap. LXI. — 1. viothanati edd. Sirm. Galland. 
Cap. LXII. — 1. Fortasse rescribendum est quasi confertum cett, recisis eis 
quae sequuntur verbis ibi adiciunt. 2. Matth. IX, 17. 


Cap. LXIII. — 1. I. Corinth. XIV, 15. 2. Rom. X. 10. 
Cap. LXIV. — 1. infringunt MS. Aug. 


LIBER PRIMUS. 951 


Sexagesima quinta haeresis ! Coluthianorum a quodam Colutho 
emersit. Hi dicunt deum creasse mala et bona, secundum litteram 
sentientes quod dicitur, ? Ego deus creans mala et faciens bona; 
cum deus hoc per prophetam promiserit, quod faceret eos sine 
gladio hostium vivere, et faceret terram dare germen suum, abun- 
dantiamque omnium frugum, si eius mandata servassent, si vero 
praevaricatores essent, gladium et famem paterentur, et his dictis 
adiunxerit, Ego deus creans mala, et faciens bona, illi hoc ad sub- 
stantiam ab specie transferentes malorum deum adserunt creato- 
rem. Cum creatura nulla sit mala, possunt, ut video, deum bla- 
sphemare perversum, quia dicit ad populum, ? δὲ ambulaveritis ve- 
cti, et ego vobiscum ambulabo rectus: si autem ambulaveritis per- 
versi, et ego àncedam vobiscum perversus. 

Sexagesima sexta haeresis Florianorum, a Floriano, qui dicit 
malas animas et bonas a deo creari. Ideo, inquit, qui malitiosi sunt, 
mali sunt et non mutantur, et boni simpliciter viventes non in au- 
daciam iniquorum hominum protrahuntur. Quod dictum a Theo- 
doro breviter vincitur ita: Iudas bonus fuit, et factus est traditor. 
Ipso tempore quo meretrix pessima lacrymis rigabat pedes eius 
misericordiam quaerens, si animam malam habuit mulier, quare 
in meretricio crimine non eo tempore perduravit? Constat ergo 
animas bonas a deo conditas; quibus per naturam hoc inesse crea- 
tor indulsit, ut cum sint bonae, non solum actu suo meliorentur, 
sed etiam in ipsa possint malignitate converti, dum illud diligen- 
tia invenit, hoc incurrit negligentia. 

Sexagesima et septima haeresis est Satannianorum, a Satan- 
nio. Hi dicunt post resurrectionem mortuorum in eodem statu, in 
quo nunc sumus, nos esse mansuros, neque ita esse mutandos, ut 
sit caelum novum et terra nova, sicut sancta '!scriptura promittit. 
Contra hos utriusque testamenti scripta luctantur. 

Sexagesima et octava haeresis est Gymnopodarum. Hi nudis 
pedibus semper ambulant, eo quod dixerit dominus ad Moysem, 
! Solve calceamentum de pedibus tuis; et quod sanctus ?Esaias le- 
gitur nudis pedibus ambulasse. Ideo hi schisma faciunt, quoniam 
calceatos condemnant. 

In sexagesimam et nonam haeresem Donatistae a Donato ex- 
orti sunt, qui propter ordinatum contra suam voluntatem Caecilia- 
num, ecclesiae Carthaginiensis episcopum, schisma fecerunt, obii- 


Cap. LXV. — 1. Colutanorum a quodam Coluthano MS. Aug. 2. Esaias 
XLV,'7.  3.Levit. XXVI, 23. 

Cap. LXVII. — 1. II Petr. III, 13. 

Cap. LXVIII. — 1. Exod. III, 5. — 2. Esai. XX, 2. 


11 


Cap. LXV. 


Cap. LXVI. 


Cap. LXVII. 


Cap. LXVTIT. 


Cap. LXIX. 


958 PRAEDESTINATI 


cientes ei crimina non probata, et maxime quod a traditoribus di- 
vinarum seripturarum fuerit ordinatus. At ubi hinc mentiri con- 
victi sunt, schisma in haeresim converterunt. Quasi etiam si vera 
fuissent crimina in Caeciliano, statum suum de toto orbe terrarum 
ecclesia amittere potuisset propter unius hominis culpam, seu veram, 
seu quod magis apparuit iudicibus, falsam, et in parte Africana solus 
Donatus potuerit statum ecclesiae conservare, de toto autem orbe ter- 
rarum sit deletus sanctorum apostolorum labor et passio martyrum. 
Immo ipse salvatoris nostri cruor ad conservandum coetum catho- 
licae fidei defecit, quem solus Donatus cum aliquantis 'asellionibus 
Byzacenis obtinuit. Et ideo ausi sunt rebaptizare catholicos. In 
quo opere et praesumptores se et damnabiles comprobarunt, cum 
ecclesiae universali sciant placuisse nec in ipsis haereticis baptis- 
matis violare virtutem. Huius haeresis principem legimus Dona- 
tum, qui de Numidia veniens Carthaginem, et contra Caecilianum 
Christi dividens plebem, adiungens sibi eiusdem factionis episco- 
pos, ?Maiorinum nomine in sua parte apud Carthaginem ordinavit 
episcopum. Cui Maiorino Donatus alius in eadem divisione suc- 
cessit, qui eloquentia sua sic confirmavit hane haeresim, ut multi 
existiment de ipso potius Donatistas initium haereseos adsumpsisse. 
Extant hodie seripta eius, ubi ?probatur in trinitate contra fidcm 
catholieam suscepisse. Et quamvis unius substantiae dicat in tri- . 
nitate deum patrem, tamen maiorem filio, filium maiorem spiritu 
sancto confirmare tentavit. Sed in hunc errorem ideo nullus de 
populo eius adtendit, quia alia erat intentio inter partes. Hi hae- 
retiei in partibus Italiae * Montenses appellantur, in interiore Africa 
Parmeniani, in Carthaginiensi Donatistae. In utriusque Numidiae 
partibus habent veluti monachos, quos Circumcelliones vocamus, 
agrestes et audacissimos daemonum famulos, qui non solum in alios 
acriter saeviunt, verum etiam sibi ipsis miseri omnino non parcunt. 
Nam per mortes varias, maximeque praecipitiorum et aqua- 
rum et ignium, sese interficere consuerunt, et ad hunc exitum ex 
utroque sexu quantos potuerint seducunt. Aliquando etiam quos 
invenerint rogant, ut ab eis occidantur, mortem nisi fecerint 
comminantes. Quod verum est, multis Donatistarum displicent 
tales, sed hoc verbo, non opere. Nam si vere displicerent, utique 
talibus non communicarent, qui per totum orbem ecclesiis unius 
Caeciliani crimen impingunt. Nam et inter se frequenter habuere 


Cap. LXIX. — 1. Quod Dyzaceni ararent asino. Testis Plinius lib. XVII, 
cap. 5. (Galland.) 2. Maiurinum MS. Aug. Πα infra quoque. ὃ. probatur in- 
tezritatem (id est fortasse defensionem, énquit Gallandius) eius contra MS. Aug. 
4. Monteses edd. Sirm. Gall., consentientibus vett, libris. Cf. supra cap. 44. 


LIBER PRIMUS. 959 


discidia. Denique apud Carthaginem, temporibus Heracliani co- 
mitis, cum Maximianus contra Primianum ab eiusdem erroris cen- 
tum ferme episcopis ordinatus a reliquis trecentis decem episco- 
pis, qui ordinationi eius crimina impingebant, fuisset damnatus, 
docuit populum qui eum sequebatur etiam extra ecclesiam dari 
posse baptismum Christi. Denique, quicumque aut a Primiano ad 
Maximianum abiit, aut a Maximiano ad Primianum, non est iterum 
baptizatus ab eo qui contra voluntatem eorum ordinatus est. Com- 
probantur ab eo quem utique damnaverunt: non abiiciunt, non re- 
nuunt, non mutant baptismatis sacramentum, et seu a Primiano, 
sive a Maximiano quis aut baptizetur aut clericus ordinetur, quasi 
ab uno factum sit, non a duobus contrariis, in ea dignitate, qua ab 
uno venerit quis ad alterum, perseverat. Non mutatur baptisma, 
nec dignitas tollitur; quia non de baptismatis altercatione, sed de 
ordinationis contentione facta divisio comprobatur. De Caeciliani 
enim ordinatione dissentire coeperunt, non de baptismatis aut fidei 
transgressione sese ab ecclesia absciderunt. 

Septuagesimam haeresim Priscillianorum apud Hispanos Pri- 
scillianus legitur inchoasse. Hi animas divinae naturae adfirmant. 
Quas ad agonem quendam spontaneum in terris exercendum per 
septem caelos et per quosdam gradatim dicunt descendere princi- 
patus, et in malignum principem incurrere, a quo istum mundum 
factum volunt, atque ab hoc principe per diversa carnis corpora 
seminari. Adserunt etiam fatalibus stellis homines conligatos, ip- 
sumque corpus nostrum secundum duodecim signa caeli esse com- 
positum. Prorsus sicut ii qui mathematici vulgo appellantur, con- 
stituunt in capite arietem, taurum in cervice, geminos in humeris, 
cancrum in pectore, et cetera nominatim signa percurrentes ad 
plantas a signo Christi ad signa 'astrologi migraverunt. Haec et 
alia fabulosa et vana multa confingunt. Uxores a viris quas potu- 
erint separant. Carnes sicut Manichaei fugiunt. Apocryphas si- 
mul cum canonicis scripturis accipiunt, et in sensus suos allego- 
rizando convertunt. Trinitatem autem, sicut Sabelliani, ipsum sibi 
patrem, ipsum sibi filium, ipsum sibi sanctum spiritum confitentur. 

Septuagesimam et primam haeresim Adelofagi inchoarunt, di- 
centes non decere ita cibum sumere Christianum, ut ab alio videa- 
tur dum comedit. Et haec sola causa eos ab ecclesia separare di- 
noscitur. Trinitatem enim eiusdem substantiae confitentur. Ege- 
runt cum eis episcopi de Epheso. 


Cap. LXX. 


Cap. LXXI. 


Septuagesimam et secundam haeresim Rhetorianorum a Rhe- cap. rxxir. 


Cap. LXX. — 1. astrologiae MS. Aug. 
11" 


Cap. LXXIII. 


Cap, LXXIV. 


960 PRAEDESTINATI 


torio inchoatam !Philastro scribente invenimus. Hi ad tantam 
vanitatem devoluti sunt, ut dicant omnes haereticos recte apud 
deum incedere, quia hoc in eorum mentibus datum est: sic colunt 
deum sieut possunt. Error eorum nobis videtur reprehensibilis; 
apud deum autem nec error est nec vituperatio. Hi hoc docentur 
a suis doctoribus, ut praeter templa et synagogas, ubicümque in- 
vocatur Christus natus ex virgine, introeant et participes se faciant 
haereticorum. 

Septuagesima et tertia haeresis est Theoponitarum. Hi dicunt 
in Christo, dum pateretur, divinitatem sic doluisse sicut potest 
dolere anima dum corpus suppliciis agitur. De quibus ait Grego- 
rius episcopus: Infelices et miseri non vident in arboribus, quando 
ferro caeduntur, solem quidem esse in arboribus: numquid ! omnino 
dolet solis splendor, quem utique, antequam ad lignum perveniat, 
priorem ictus ferri contingit? Deus ergo lux est, et quomodo caedi 
potest lux? Nam quod anima sit quae doleat in corpore, hinc ad- 
vertimus, quod recedente anima de corpore nulla potest corpus 
sentire, nec adversa nec prospera. In corpore ergo domini nostri 
Iesu Christi anima humanitatis sensit, quam cum corpore adsum- 
psit, non ipse qui adsumpsit, sicut nec sol, qui in arbore quam me- 
moramus inluxit. Etiamsi solis lux in arbore possit a verberante 
concidi, in Christo divinitas non possit a cruciante contingi, quia 
solis lux creatura est, hic autem creator agnoscitur et probatur. 
Nam quod anima humanitatis senserit passionem ipse dominus ait 
ad discipulos suos, dicens, ? Tristis est anima mea usque ad mor- 
tem. Et hinc dixisse sufficiat. Accedamus ad reliquos. 

Septuagesimam et quartam haeresim !Triscelidae incurrerunt, 
qui triformem deum ita adserunt, ut quaedam pars eius sit pater, 
quaedam filius, quaedam spiritus sanctus, et hinc sit trinitas in 
unitate. De quibus ait Gregorius: Infelices et miseri non vident 
quia totam ipsam trinitatem blasphemant. Non est enim deus nisi 
qui in seipso perfectus est. Perfectus ergo pater perfectum ex se 
genuit filium, perfectus ex patre procedit spiritus sanctus. Ecce 
tria perfecta non faciunt tres deos, sed unum, quia una est deitas. 
Non enim sicut sunt tres personae, sic tres deitates, sed sunt tres, 
pater et filius et spiritus sanctus, sed una deitas, una maiestas, una. 
virtus, una voluntas et una substantia confitenda. i 

Cap. LXXII. — 1. Zmmo Augustino. Cf. supra cap. 92. et cap. 51. ubi item 
Philastrum pro Augustino citavit. 

Cap. LXXIII. — 1. omnino ego. non edd. Sirm. Gall., consentientibus haud 


dubie vett. libris. 2. Matth. XXVI, 38. 
Cap. LX XIV. — 1. TTriscilidae edd. Sirm. Galland. 


LIBER PRIMUS. 961] 


Septuagesimam et quintam haeresem Hydrotheitae fecerunt, 
aquam deum dicentes, non habentem nec initium nec finem, sor- 
des luentem, peccata dimittentem, et habentem spiritum sanctum. 
Quos iuste damnat fides catholica quasi caecos et non videntes 
aquam quibus spurcitiis servit et potest deus servire, quibus etiam 
squaloribus, aut cuius momenti est aqua sine concecratione? Illam 
sermo vivus vivificat, sermo sanctus sanctificat, ut sanctus spiritus 
in ea dignetur habitare, aut ut possit credentibus peccata mundare. 
Et sic, quomodo accipit vim huius rei per benedictionem, ut possit 
omnia mundare peccata, non potest mundare peccata eius qui fidem 
suam non ex integro prius deo crediderit offerendam. Non ergo 
per solum abluentem, sed magis per credentem, spiritus sanctus 
infunditur in homines, et peccatorum venia condonatur. 

Septuagesimam et sextam haeresim fecerunt Homuncionitae, 
qui dicunt in corpore hominis esse imaginem dei, non in anima. 
Unde Gregorius: Cum imago dei in rebus magnis et primis quae 
sunt in homine debeat quaeri, in memoria, in intellectu, in scientia, 
et in illis locis unde homo ad pietatem movetur, haec statuta in 
anima sunt, non in corporis liniamentis instructa, et tanto plus 
similis deo est, quanto plus haec quae memoravimus purius potu- 
erit obtinere. 4 

Septuagesimam et septimam haeresim Ametritae instituerunt, 
dicentes innumerabiles esse mundos. Hoc eos dicere novum putat 
qui non legit philosophos. Hoc enim olim aliquanti philosophorum 
dixere gentiles. Nos autem Moysem a deo missum suscipimus, et 
de mundo quid sentiamus et quid credamus ab ipso didicimus. 

Septuagesimam et octavam haeresim Psychopneumones occu- 
parunt, dicentes animas hominum bonas in spiritus angelorum con- 
verti, animas vero hominum malas in spiritus daemonum mutari. 

Septuagesimam et nonam haeresem ' Adecerditae tenent, dicen- 
tes, Christo descendenti ad inferos omnis animarum multitudo oc- 
currit, et credidit ei, et liberata est. 

!Octogesima haeresis dicit filium dei postea genitum, postea- 
quam voluit.pater; si noluisset pater, non genuisset. Esto, confite- 
amur aequalem filium patri: ut aequalis sit, non est res naturae, 
sed gratiae. Pater hoc voluit, ac per hoc totum patris est, non filii. 


Cap. LXXIX. — 1. Adicerditae MS. Aug. — ᾿Αδηχερδίται, propter lucrum sa- 
lutis in inferno Philastr. Haer. CX XII: ,Alii sunt haeretici qui dicunt dominum 
in infernum descendisse, et omnibus post mortem etiam ibidem se nuntiasse, ut 
confitentes ibidem salvarentur." Hanc observationem acceptam referimus Cotele- 
rio in notis ad Hermam Simil. IX, ὃ. XVI. tom. I. PP. AA. p. 120. ed. Οἷον. 
(Galland.) 

Cap. LXXX. — 1. His nomen in Elencho Metagenetae, in MS. nullum. (Sirm.) 


Cap. LXXV. 


Cap. LXXVI. 


Cap. LXXVII. 


Cap. L XXVIII. 


Cap. LXXIX. 


Cap. LXXX. 


Cap. LXXXI. 


Cap. LXXXII. 


269 PRAEDESTINATI 


Nos e contrario dicimus, Sicut fons ex eo genuit flumen ex quo est, 
ita pater ex eo genuit filium ex quo est: et sicut fons non volendo 
et nolendo genuit fluvium, sed gignendo, ita pater non disputando, 
aut volendo, aut nolendo, sed sicut natura fontis hoc extat ut de 
plenitudine sua emanet, ita pater de plenitudine sua effundens filium 
genuit. Et sicut fluvius circuit totum mundum, et mare ingreditur, 
οὐ tamen de sinu fontis non recedit, ita et filius de sinu patris nun- 
quam discessit, nec tune quando se humiliavit factus obediens us- 
que ad mortem. Sie ergo inter nos per adsumptionem apparuit, 
sed per maiestatem suam de sinu patris nunquam discessit. Ut 
enim hoc ita fieret, nec possibilitas deo defuit nec voluntas. Unum 
horum si deo defuit, deus non potest nuncupari. Qui enim bonum 
non vult, malus est: qui non potest quod vult facere, omnipotens 
non est. Hane blasphemiam damnmantes in haeretico quem diximus 
ad ceteros accedamus. 

Octogesimam et primam non haeresim 'accusamus in Lucifero, 
sed schisma arguimus. ?Catholicus quidem per omnia, sed Lucife- 
rianos faciendo populos, et dividendo se ab ecclesia, a fide sua ?ca- 
ritatem exclusit, dicente apostolo, * Sz fidem habeam ita wt montes 
transferam, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Glo- 
riantur quidem a fide non deviasse, sed nori parvum crimen argui- 
mus eos incurrere, qui cum dei ecclesia noluerint habere caritatem. 

lovinianistae a Toviniano quodam octogesimam et secundam 
haeresem arripuisse detecti sunt. Qui, sicut Stoici philosophi pu- 
tant, paria dicunt esse universa peecata, nee posse peccare homi- 
nem lavacro regenerationis accepto, nec aliquid prodesse ieiunia 
vel a cibis aliquibus abstinentiam. "Virginitatem sanctae Mariae 
destrunnt, dicentes eam pariendo fuisse violatam. Virginitati etiam 
sanctimonialium, continentium castitati, et viris eligentibus caeli- 
bem vitam, coniugium castorum atque fidelium meritis adaequant, 
ita ut quaedam virgines sacrae proveetae iam aetatis, in urbe Ro- 
mana, ubi haec docebat, eo audito nupsisse dicantur. Non sane 
ipse Iovinianus vel habebat vel habere volebat uxorem; quod fa- 
ctum non futurae vitae profuturum dicebat, sed praesenti com- 
modo adplicabat. Contra hunc suscepit sanctus Ambrosius Medio- 
lanensis episcopus, !quique edidit librum ad destruenda omnia com- . 
menta adinventionum eius. Quo lecto in media Romana, id est 

Cap. LXX XI. — 1. accusamus in Lucifero MS. Aug. et Dunens, accusamus 
Luciferum MS. Rem., edd. Sirm. Gall. 2. Catholicus MS. Aug. Catholicos edd. 
Sirm. Gall. 8. caritatem MS. Aug. caritas edd. Sirm. Gall., consentiente haud 


dubie MS. Rem. 4.1 Corinth. XIII, 2. 
Cap. LXXXII. — 1. Kepono qui quoque. 


LIBER PRIMUS. 963 


ecelesia Lateranensi, una voce et populus Romanus et sacerdotes 
in eisdem Tovinianistis et ipso loviniano anathema clamaverunt, 
in ipso initio quadragesimae, sancto Anastasio episcopo antistite. 
Denique in ipsa authentica hebdomada paschae inventi sunt epu- 
lantes et porcorum carnibus trahentes convivia, ita ut assum por- 
cum, quem in mensa eorum invenerant, populi collo eius suspen- 
derent, et ita eum per totam civitatem facerent circuire. Seripsit 
etiam contra hos Hieronymus presbyter certos libros, quos qui ple- 
nius legerit, et quanta bona virginitas et continentia et abstinentia 
habeat discit, et quanta mala edacitas etluxuria habeat perhorrescit. 
Octogesimam et tertiam haeresim in sexto libro historiographus 
noster ponit Eusebius, quam nec Epiphanius alicubi memoravit, nec 
Polycrates, nec Africanus, nec Hesiodus, qui Graeco sermone uni- 
versas haereses describentes volumina multorum condidere libro- 
rum. In sexto itaque, ut dixi, libro narrat Eusebius, esse in Arabia 
haereticos, quorum quia auctorem non memorat, nos possumus eos 
nuncupare Arabicos: Hi, inquit, dicunt animas cum corporibus 
mori atque dissolvi, et in fine saeculi utrumque reparari. Sed hos 
disputatione Originis magna memorat ex parte revocatos. 
Octogesimam et quartam haeresem Helvidianos occupasse ab 
Helvidio memoramus. Qui ita virginitati sanctae Mariae contra- 
dicunt, ut eam dicant de Ioseph post nativitatem Christi alios filios 
peperisse. Isti quidem nuper, id est sub Siricio Romanorum an- 
tistite orti sunt, et per Italiam atque Gallias direxerunt suos disci- 
pulos. Contra hos scripsit Hieronymus doctor egregius ! duos libros, 
quos lectos in tempore digna eos execratione ?anathematizabant. 
Epiphanius autem noster, scrutator haereticorum, scribens contra 
hos libellum, qui in illo tempore hane blasphemiis plenam adser- 
tionem proferebant, Antidicomaritas eos censuit appellari. 
Octogesimam et quintam haeresem Paterniani inchoasse legun- 
tur. Hi inferiores humani corporis partes non a deo, sed a diabolo 
factas opinantur, et omnium ex illis partibus flagitiorum licentiam 
tribuentes impurissime vivunt. Hos dum Damasus damnaret epi- 
scopus detectos in scelere, huiusmodi de his in relatione sua ad 
Valentinianum maiorem scripsit dicens: Scire volumus pietatem 
vestram 'Venustianos in scelere turpissimo detectos ab apostolica 
Cap. LX XXIV. — 1. Non duos, sed unum scripsit doctor maximus adversus Hel- 
vidium, ut notatum Vallarsio in praefat. ad S. Hieronymi Operum tom. I. p. X X11. 
num. 32. (Gall) 2. anathematizabunt Ms. Aug. anathematizabat Ms. Dunens. 
Cap. LXXXV. — 1. De Venustianis verba facit S. Augustinus lib. de Haeres. 
cap. δὅ., et lib. V. contra Iulian. cap. 7. num. 26. Κα hoc autem Praedestinati 
loco censet Baluzius Venustianos fuisse a. S. Damaso damnatos in concilio Ro- 


mano II. anno CCCLXVII. coacto. Vide sis Collect. Concil. tom. II. pag. 1038 
ed. Ven.-Labb. Ceterum de his haereticis consulas, si lubet, cl. Wesselingium lib. 


Cap. LXXXIII. 


Cap. LXXXV. 


Cap, LXXXV. 


Cap. LXXXVI. 


264 PRAEDESTINATI 


sede esse damnatos. Quorum etiam confessiones simul direxit. 
Contra hos postea lex specialis egressa est, ut ubicumque essent 
reperti, vindice gladio agerentur. 

Tertullianistas olim a Sotere papa Romano damnatos legimus. 
Cur autem octogesimam et sextam eos haeresem dicamus arripuisse 
haec causa est, quod quaedam Octaviana veniens ex Africa, cuius 
vir, Hesperius nomine, videbatur duci Arbogasti valde coniunctus, 
qui etiam apud Maximum tyrannum multum potuit, haec !Octa- 
viana adduxit secum quendam tergiversatorem versutumque dae- 
monem, cul vix centum occurrerent verbosanti atque in hominem 
confidenti. Hie cum se presbyterum diceret Tertullianistam, me- 
ruit per sacrum scriptum, ut sibi collegium extra muros urbis fa- 
bricaret. Quod dum impetrasset a tyranno Maximo, sanctorum 
nostrorum exclusit locum, id est duorum fratrum Processi et Mar- 
tiniani, dicens eos Phryges fuisse, et ideo hanc legem tenuisse 
quam Tertullianus, atque hoc ordine per occasionem martyrum dei 
populum seducebat. Deo autem Theodosio religioso Augusto dante 
victoriam, punitoque satellite Maximi, de cuius se Tertullianista 
potestate iactabat, statim fugit cum matrona quae venerat, nec vi- 
ventis nec mortui rumore renovato. Martyrum suorum deus excu- 
bias catholicae festivitati restituit. Tertullianus autem fuit civis 
et presbyter Carthaginensis. Opuscula eloquentissima et ferventia 
in defensione edidit veritatis. Hic apud Carthaginem basilicam 
habuit, ubi populi ad eum conveniebant. Quae basilica usque ad 
Aurelium episcopum fuit. Agente enim Augustino Hipponiensi 
episcopo et rationabiliter cum eis disputante conversi sunt, eccle- 
siamque suam sanctae ecclesiae contulerunt. Tertullianum autem 
catholica hinc reprehendit auctoritas, quod animam .ex anima nasci 
dicit, et defendit Montanum et Priscam et Maximillam contra fidem 
catholicam, et contra Apollonium episcopum orientis, et contra 
Soterem papam urbis Romae, ut supra diximus, dum Cataphryges 
haereticos detegeremus. A quibus postea divisus, ne plebs Mon- 
tani nomen Tertulliani videretur excludere, fudit a se omnem Phry- 
giae vanitatem, et Tertullianistarum conventicula propagavit, nihil 
tamen in fide mutavit. Nam et secundas nuptias condemnat, ut 
diximus, animam ex traduce venire adserit, et nos catholicos psy- 
chicos titulat. Ubicumque autem legeris Tertulliani adversum - 
psychicos, scias eum contra catholicos agere. 

In octogesima et septima haeresi Abeloitas nominamus. Qui 
Probabil. cap. 3. pag. 29. Petr. Horreum in Miscell. Crit. lib. I. c. 7. p.105. sqq., 


et qui S. Damasi scripta Ftomae haud ita pridem evulgavit, in eiusdem pontificis 
opusculorum ac gestorum recensione, cap. 7. δ. 4. p. 98. (Galland.) 
Cap. LXXXVI. — 1. Octavia MS. Hem., qui prius Octaviana. 


LIBER PRIMUS. 265 


cum sint priores pene omnibus haereticis, nunc nostris temporibus 
finiti. Isti ex filio Adae sibi nominis derivationem adsumpserant, 
id est ab Abel Abeloitas se nominari voluerunt. Hi non misceban- 
tur uxoribus, et tamen non licebat sectae ipsi ut sine uxoribus vi- 
. verent. Mas ergo et femina, sub continentiae professione simul 
habitantes puerum et puellam sibi adoptabant, in eiusdem coniun- 
ctionis pacto successores futuros. Morte praeventis quibusque sin- 
gulis alii subrogabantur, dum tamen duo duobus disparis sexus in 
illius domus societate succederent. Utrolibet quippe parente de- 
functo uni remanenti usque ad eius quoque obitum filii serviebant; 
post euius mortem etiam ipsi puerum et puellam similiter adopta- 
bant. Nec unquam eis defuit unde adoptarent, generantibus cir- 
cumquaque vicinis, et filios suos inopes ad spem hereditatis alienae 
libenter dantibus. Haec sola erat inter nos atque illos distantia. 
In quo nostros arguebant ita non in lege nostra exerceri coniugia, 
ut et qui nubunt tanquam non nubentes sint. 

Octogesimam et octavam haeresim in Pelagio se invenisse se- 
des apostolica sub papa sancto Innocentio docuit, dum Caelestius 
Pelagii discipulus apud Carthaginem doceret posse homines sine 
peccato esse, natura sibi sufficiente sola humana.  Restitit ei qui- 
dam Paulinus diaconus, defensor et procurator ecclesiae Mediola- 
nensis, cuique in conventu sacerdotum multa capitula obiecit con- 
tra fidem catholicam, quae Caelestius damnare neglexit, dicens, 
Non ad me pertinet de his quae obiecit, ubi meum nomen est, et 
erimen alienum. "Tunc illi obtulerunt ei libros suos, ubi dicebat, 
ipsam sibi hominis naturam ad perfectionem posse sufficere, hoc 
est, tantam potest homo exercere iustitiam, ut etiam sine peccato 
possit esse si velit. Adam mortalem factum, qui sive peccaret, sive 
non peccaret, esset moriturus. Sic lex misit ad regnum, sicut evan- 
gelia. Infantes in remissionem peccatorum baptizandos esse ideo 
confitemur, propter regulam universalis ecclesiae. Nihil obfuisse 
generi humano peccatum Adae. Omnia haec oppositionum genera 
ad damnandum obiiciebantur Caelestio. Sed ille dicebat multa esse 
in his quae teneret fides eius, et propter ipsa cetera damnare non 
posse. Tune ad relationem paene omnium Afrorum episcoporum 
papa Innocentius damnationem et Pelagio et Caelestio conscripsit. 
Illi autem, sive antequam damnarentur ab universali ecclesia, sive 
pestea quam damnati sunt, non cessaverunt scribere posse homi- 
nem sine peccato esse, et nihil obfuisse Adam generi humano, et 
legem sic misisse ad regnum sicut evangelia, et infantes non ideo 
baptizandos, quia habere possint originale peccatum, et naturam 
tam bene factam a deo, ut sibi sola sufficiat ad hoc ut possit carere 


Cap. LXXXVIIL 


966 PRAEDESTINATI 


peccato. Contra hos suscepit sine scriptura quidam Constantius 
tractator. Post hune autem scripsit contra hos et Augustinus Hip- 
poniensis episcopus, et Hieronymus presbyter ὁ Bethlemites. Pela- 
giani tamen, seu Caelestiani, catholicae plebi permixti sunt, quia 
ecclesiam aliam non habent, et ideo ubi eis evenerit, communio- 
nem non renuunt. Dicunt enim unius confessionis esse in hac parte 
in qua eucharistia conficitur; de quaestione enim aiunt, non de 
communione discernimur. Pro hoc ausu et a nostris, si deprehen- 
dantur, periculis subiacent, et a suis execrationi habentur. Habent 
enim et presbyteros et episcopos suos. lpse autem Pelagius ita in 
commentario suo ad Romanos scribit, dum ageret illum locum quo 
ait apostolus, ? Quoniam per unum hominem tn hunc mundum pec- 
catum antravit, et per peccatum mors: et ita in omnes homines per- 
transüt, (n quo omnes peccaverunt: tangens Caelestium , qui con- 
tra traducem peccati primus scripsit, his verbis, ait: Hi, inquit, qui 
contra traducem veniunt, ita illam impugnare nituntur: Si Adae 
peccatum etiam non peccantibus obfuit, ergo et Christi gratia etiam 
non credentibus prodest. Addunt etiam hoc: Si baptismus tollit 
originale illud peccatum, de duobus baptizatis nati debent hoc ca- 
rere peccato: quomodo enim mittunt ad posteros quod ipsrin se 
minime habuerunt? Haec sicut ab ipso Pelagio sunt scripta posui- 
mus. De hoc itaque quod dictum est, posse homine sine peccato 
esse, obiectum est illis ita: Aut potest, et adiutorium non quaerit: 
aut non potest, et adiutorium quaerit. À quocumque enim auxi- 
lium quaeritur, dicit se id quod vult facere implere non posse: 
alioquin inrisorle poscit qui potest hoc solus pro quo adiutorium 
postulat adimplere. Verbi gratia, decem pondo cuiuscumque rei si 
levare voluerim, et adiutorium quaeram, ridiculum videor exhibere 
dum posco. At vero si ducentas aut amplius velim levare libras, 
quia id implere non possum, auxilium flagito, et immensis preci- 
bus adiutorium quaero, praecipue si status vitae meae in hoc vide- 
tur pondere positus, ut si pondus quod memoravi non levavero, ad 
vitam pervenire non possim. De duobus autem baptizatis natum 
nihil habere de fide parentum haec nos ratio docet. Quoniam hi 
qui baptizati sunt duas habent nativitates, unam qua eos genera- 
vit caro, aliam qua eos generavit spiritus sanctus, et ex his duabus 
generationibus nati duas generationes ad posteros mittunt, unam 
de carne, coniugii ministerio, aliam de spiritu, baptismate conse- 
crando. Hic ergo qui de baptizatis natus est, interrogo de qua re 
natus est? de carne, id est de prima generatione, an de spiritu, id 


Cap. LXXXVIII. — 1. Bethlemites MS. Aug. Bethleites edd. Sirm. Galland. 
2. Rom. V. 12. 


LIBER PRIMUS. - 961 


est de secunda generatione? Si de spiritu natus est, baptizari non 
debet. Quare? quia spiritus sanctus eum fecit nasci, non libido 
coniugii. Sin autem de coniugio carnali, id est de masculo et fe- 
mina, restat ut unde sunt regenerati de Christo et ecclesia, suam 
iterum regenerent prolem. De primo enim est Adam quod nasci- 
mur: de secundo autem quod iterum recreamur, dicente sancto 
apostolo, ?.F'actus est primus homo Adam in animam viventem: 
novissimus Adam 4n spiritum vivificantem. Sed non prius quod 
spiritale est, sed quod animale, deinde quod spiritale. Primus homo 
de terra, terrenus, secundus homo de caelo caelestis. Ergo sicut 
portavinus imaginem terrent, id est sicut creavimus filios carnali- 
ter, portemus et imaginem caelestis, id est quos creavimus carnali- 
ter, spiritaliter recreemus, aut ipsi qui carnaliter creati sumus nutu 
creatoris, iterum eius gratia spiritaliter recreemur.  *//oc autem 
dico, dixit apostolus, quia caro et sanguis, id est prima tantum ge- 
neratione homines nati, nisi gratiam divinam meruerint adipisci, 
regnum dei invenire non possunt. Neque corruptio incorruptionem 
possidebit. 

Octogesimam et nonam haeresim Nestorius Constantinopolites 
episcopus legitur incurrisse. Consuetudo est namque ut unum tra- 
ctatum suum episcopus Alexandrinus mittat ad Constantinopolim, 
qui recitetur in pascha, et tractatum suum Constantinopolites qui 
Alexandriae recitetur. In tractatu suo Constantinopolites Nesto- 
rius scripsit Mariam non esse theotocon, sed Christotocon, id est 
non deum peperisse, sed hominem. Cyrillus Alexandrinus hoc di- 
ctum ita reprehendit, quo diceret per epistolam, ut si eum forte 
fefellisset, emendaret dietum. Ex hoe ipso quo reprehensus est 
Nestorius a Cyrillo, coepit Cyrillum haereticum inclamare. Data 
est synodus apud ! Ephesum, et nec sic emendare voluit Nestorius, 
ut diceret Mariam deum et hominem genuisse, sed solum, inquit, 
hominem. Si enim dixerimus quia deum genuit, fecimus ?matrem 
deorum, sicut gentiles. Maria ergo, inquit, templum deo genuit, non 
ipsum qui in templo habitat. Accepit inducias, ut aut damnaret 
dictum et rediret ad sedem suam episcopus, aut si damnare noluis- 
set, postea redire non posset. Noluit, et in eadem confessione per- 
mansit. Hune synodus apud Ephesum damnavit. In qua damna- 
tione Romanus papa Caelestinus scripsit, et omnes cum eo pariter 
orientales atque occidentales episcopi subscripserunt. 

Nonagesima haeresis, quam in praefatione nostra diximus de 
nomine Augustini episcopi esse mentitam, Praedestinatorum no- 


8.1 Corinth. XV. 45. — 4. I Corinth. XV. 50. 
Cap. LXXXIX. — 1. Thessalonicam MS. Aug. 2. matrem dei MS. Aug. 


Cap. LXXXIX. 


Cap. XC. 


968 PRAEDESTINATI LIBER PRIMUS. 


men accepit. Hi electionem bonorum et recusationem malorum deo 
decernente definiunt, non homine vel studente vel neglegente. No- 
lunt dei iura vel ab studentibus custodiri vel a neglegentibus vio- 
lari. Dicunt, etiamsi voluerit bonum facere qui ad malum praede- 
stinatus est, ad bonum pervenire non poterit. Nam qui ad bonum 
praedestinatus est, etiamsi neglegat, ad bonum perducetur invitus. 
Dicunt baptismatis undam non universa peccata mundare. Dicunt, 
Ita antecedit gratia liberum arbitrium, ut ante accipiat homo quam 
petat, ante inveniat quam quaerat, ante ei aperiatur quam pulset. 
Dicunt nullum ad Christi fidem accedere nisi fuerit a patre tractus 
invitus, illud adtendentes, ! Nemo venit ad me, nisi quem pater ad- 
travcerit. Dicunt omnia non in re, sed ita in spe fieri, ut quod dicit 
apostolus, ? Spes quae videtur non est spes, etiam hoc mysteriis ad- 
plicent dictum, et dicant, Ea quae percipiuntur, videntur quidem 
esse, sed non sunt. Dicunt, Plus obfuit ad nocendum Adam generi 
hum anoquam Christus in subveniendo. Nam Adam, aiunt, quod no- 
cuit ita manet, ut hoc nec passio Christi nec baptismatis sanctifi- 
catio possit auferre. 

Verum quid moras tibi, o lector sancte et studiose, incutimus? 
Librum eorum tibi integrum, sicut est editus, in isto corpore prae- 
sentamus, cuius lectione cognosces definitiones eius a metatoribus 
antichristi adinventas. Quotienscumque autem contra eos suscepi- 
mus, dixerunt nos ex haereticorum argutiis contra se agere. Viden- 
tes enim se ita superari, ut suspirare non possent, hanc calumniam 
semper catholicis nisibus inrogarunt, ut dum timent se haereticos 
infamari, in silentio veritatis loquelam artarent. Eorum ergo ob 
causam omnes haereses ἃ Simone memorantes hucusque detexi- 
mus, ut probemus nos soli fidei catholicae esse concordes. Roga- 
mus te, domine pater caeli et terrae, qui cum filio tuo et spiritu 
sancto unius veritatis obtines maiestatum, unius maiestatis obtines 
deitatem, unius deitatis obtines trinitatem, ut nos adiuves contra 
hostes tuos ?tela tractantes. Habeant illi castra Goliae in Allophylo- 
rum acie constituta. Nos Hebraei, pueri tui David pastoforium ad- 
sumentes de lapide tuo angulari pugnemus, ut fidenter cum apostolo 
tuo dicere valeamus, * Deo nostro gratias, qui dedit nobis victoriam 
per dominum nostrum Iesum Christum. Sit pax omnibus catholi- 
cis, et cum angelis una nobiscum voce exclament, decantantes, 
Gloria in excelsis deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. 


ExPLICIT LIBER CATEGORICUS SIVE ECDICUS SIVE ACCUSATOR HAERETICORUM ET 
CATHOLICORUM DEFENSOR. 


Cap. XC. — 1. Iohann. VI. 44. 92, Rom. VIII. 24. — 3. delatrantes MS. 
Aug. Quod verum puto. 4.1 Corinth. XIII. 17. 


PSEUDO - TERTULLIANI 


LIBER 


ADVERSUS OMNES HAERESES. 


- : 


}) δ᾽ οὐὐθνὴ Revo 
ι 


* 
t , á 
Ϊ i 7 PUT ds 
" " 
Mott οἱ " vore fa 
* 
4. 
CHR USED D n D ἷ aot 
— M i 
ed την κι "ug M , 
N 2h zT 
üt pv IA» fM L y v1 
4 Áí "| * odia 
3p ro n [4 ἃ sam ἐν «τοῦ FW υ 
"um hf à é | ME 
l b LN 1 ! ἐ ἣν } fü : TX h 


^ * LM δ B 4 FL 
cu» με τως ovt ἴσο" ace ede nos "Te 
UT oem OT E NI 


e" i 
" ν : 2 τὸ. | 

u efe y , iz T m ΕΓ n í LE Dii "ei me 
 pliésnt- dicc ;-àt diem, Va quie gie Vip vidis 
asse 3d pon "üt: D r ini Prset ΛΑ scende id 
bist ΠΤ ἣν δε τ ala iri MS Yeti nio. Notas - πο | , 
e pe We" Νὰ wásiq Ch ris 1 
a 

B 
nzsh "m ἫΝ κι réontax. pes SU SAm T 


emis. diver vies hue ccdeandm Ki 

. "fend LL. qf AT ut iti ema 
bd iaa eni fà Le 
nisgn mt 1A : "atio bh " 
uM ut ofa 


PSEUDO - TERTULLIANI 
LIBER ADVERSUS OMNES HAERESES. 


EL n haereticorum, ut plura praeteream, pauca perstringam. 
?'Taceo enim Iudaismi haereticos, Dositheum inquam Samaritanum, 
qui primus ausus est prophetas quasi non in spiritu sancto locutos 
repudiare, taceo Sadducaeos, qui ex huius erroris radice surgentes 
ausi sunt ad hane haeresim etiam resurrectionem carnis negare, 
praetermitto Pharisaeos, qui additamenta quaedam legis adstruendo 
a Iudaeis divisi sunt, unde etiam hoc accipere ipsum quod habent 
nomen digni fuerunt, cum his etiam Herodianos, qui Christum He- 
rodem esse dixerunt: ad eos me converto qui ex evangelio haere- 
tici esse voluerunt. 

Ex quibus est primus omnium Simon Magus, qui in Actis Apo- 
stolorum condignam meruit ab apostolo Petro iustamque senten- 
tiam. llic ausus est summam se dicere virtutem, id est summum 
deum, mundum autem ab angelis suis institutum, ?ad daemonem 
se errantem, qui esset sapientia, descendisse quaerendum, apud 
Iudaeos se in phantasmate dei non passum, sed esse quasi passum. 

Post hunc Menander discipulus ipsius, similiter magus, eadem 
dicens quae Simon 'aeque quicquid se Simon dixerat, hoc se Me- 


Cap.l. — 1. Azte Quorum haereticorum aliquot verba excidisse suspicor. 
Nam relativum non habet quo referatur. Ὁ. Hieronym. adv. Luciferianos 
pag. 904. tom. IV. Opp. ed. Bened. ,'T'aceo de Iudaismi haereticis qui ante adven- 
tum Christi legem traditam dissiparunt, quod Dositheus Samaritanorum princeps 
prophetas repudiavit, quod Sadducaei ex illa radice nascentes etiam resurrectio- 
nem carnis negaverunt, quod Pharisaei a Iudaeis divisi propter quasdam obser- 
vationes superfluas nomen quoque a dissidio susceperunt, quod Herodiani Hero- 
dem regem suscepere pro Christo: ad eos venio haereticos qui evangelia lania- 
verunt cett. ὁ. Jta correxi. Nam vulgo scriptum erat a. daemone se errante 
(vel oberrante) qui esset cett. Desid. Heraldus ad Arnob. Adv. Natt. pag. 90. 
volebat ad Ennoiam se ovem errantem, quae esset cett., quee emendatio displicuit 
I. B. Cotelerio, qui ?pse nonnullas, viz tamen probabiliores, proposuit Eccl. Gr. 
Monum. I. pag. 768. Cf. Irenaeum Adv. Haer. I., 20. 

Cap. Il. — 1. Jta codex ms. Leidensis. Vulgo ipse quicquid. 


Cap. I. 


Cap. II. 


Cap. III. 


Cap. IV. 


Cap. V. 


919 PSEUDO-TERTULLIANI 


nander esse dicebat, negans habere posse quemquam salutem, nisi 
in nomine suo baptizatus fuisset. 

Secutus est post haec et Saturninus, et hic similiter dicens !in- 
nascibilem virtutem, id est deum, in summis et illis infinitis par- 
tibus et in superioribus manere, longe autem distantes ab hoc an- 
gelos ?inferiorem mundum fecisse, et quia splendor quidam luminis 
desursum in inferioribus refulsisset, ad similitudinem illius lumi- 
nis angelos hominem instituere curasse. Hune super terram iacu- 
isse reptantem; cuius lumen illud et virtutem illam superiorem 
propter misericordiam *scintilla animan: salvasse, cetera hominis 
perire; Christum in substantia corporis non fuisse, et phantasmate 
tantum quasi passum fuisse ; resurrectionem carnis nullo modo fu- 
turam esse. 

Postea Dasilides haereticus erupit. Hic esse dicit summum 
deum nomine Abraxan, quo mentem creatam, quam Graece ΝΟΥ͂Ν 
appellat; inde verbum, ex illo providentiam, virtutem et sapien- 
tiam, ex ipsis inde principatus et potestates et angelos factos, de- 
inde infinitas angelorum editiones et probolas; ab istis angelis tre- 
centos sexaginta quinque caelos institutos, οὐ mundum !in hono- 
rem Abraxae, cuius nomen hune in se habeat numerum computa- 
tum. In ultimis quidem angelis, et qui hunc fecerunt mundum, 
novissimum ponit Iudaeorum deum, id est deum legis et propheta- 
rum, quem deum negat, sed angelum dicit; huic sortito obtigisse 
semen Abrahae, atque ideo hune de terra Aegypto filios Israel in 
terram Chanaan transtulisse; ?hunc turbulentiorem prae ceteris an- 
gelis, atque ideo et seditiones frequenter et bella concutere, sed ef 
humanum sanguinem fundere: Christum autem, non ab hoc qui fe- 
cerit mundum, sed ab illo Abraxa missum, venisse in phantasmate, 
sine substantia carnis fuisse; hunc passum ?apud Iudaeos non esse, 
sed vice ipsius Simonem crucifixum esse; unde nec in eum creden- 
dum esse qui sit crucifixus, ne quis confiteatur in Simonem cre- 
didisse. Martyria negat esse facienda. Carnis resurrectionem gra- 
viter impugnat, negans salutem corporibus reprommissam. 

Alter haereticus Nicolaus emersit. Hic de septem diaconis, qui 
in Actis Apostolorum allecti sunt, fuit. Hic dicit tenebras in con- 

Cap. III. — 1. innoscibilem correzit Fr. Iunius, Cf. Irenaeum Adv. Haer. 
I. 22. Theodoret. Haeret. Fabul. I. 3. 2. Ita correxit Fulv. Ursinus, correctum- 
que recepit Nicol. lüigaltius. Vulgo inferiores. ὃ. Ita correxi secundum. Ire- 
"^aeum Adv. Haer. 1.22. ,miserantem eius desuper Virtutem, quoniam in simili- 
tudinem eiusfactus esset, emisisse scintillam vitae, quae erexit hominem et arti- 
culavit et vivere fecit." Vulgo extat scintillam salvam esse. 


Cap. IV. — 1. in honorem £v. Junius. Vulgo in honore. 2. Cf. Pseudo- 
Hieronymi Indicul. de Haeres. cap. 2. de Basiliditis. —. 9. Alii libri a Iudaeis. 


LIBER ADVERSUS OMNES HAERESES. 913 


cupiscentia luminis, et quidem foeda et obscena, fuisse; ex hac per- 
mixtione pudor est dicere quae foetida et immunda. Sunt et cetera 
obscena. !Aeones enim refert quosdam turpitudinis natos, et comple- 
xus et permixtiones exsecrabiles ?obscenitatesque coniunctas, et 
quaedam ?ex ipsis adhuc turpiora. Natos praeterea daemones et deos 
et spiritus septem, et alia satis sacrilega pariter et foeda, quae re- 
ferre erubescimus, etiam praeterimus. Satis est nobis quod totam 
istam haeresim Nicolaitarum Apocalypsis domini gravissima sen- 
tentiae auctoritate damnavit dicendo, *Quia hoo tenes, odisti do- 
ctrinam Nicolaitarum, quam et ego odi. 

Accesserunt his haeretici etiam illi qui Ophitae nuncupantur. 
Nam serpentem magnificant in tantum, ut illum etiam ipsi Christo 
praeferant. Ipse enim, inquiunt, scientiae nobis boni et mali origi- 
nem dedit. Huius animadvertens potentiam et maiestatem Moyses, 
inquiunt, aereum posuit serpentem, et quicunque ipsum adspexe- 
runt, sanitatem consecuti sunt. lpse, aiunt praeterea, Christus in 
evangelio suo imitatur serpentis ipsius sacram potestatem dicendo, 
Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari opor- 
tet filium hominis. Ipsum introducunt ad benedicenda ' eucharistia 
sua. Sed tota istius erroris et scena et doctrina inde fluxit. Dicunt 
enim de illo summo primario Aeone complures alios Aeones exti- 
tisse inferiores, omnibus tamen istis Aeonem antestare cuius sit 
nomen laldabaoth. Hune autem conceptum esse ex altero Aeone 
Aeonibus inferioribus permixto, seque postea, cum in superiora vo- 
luisset eniti, gravitate materiae permixta sibi non potuisse ad ?su- 
periora pervenire, in medietate relictum extendisse se totum, ?effe- 
cisse sic caelum. lTlaldabaoth tamen inferius descendisse et fecisse 
sibi filios septem: quem occlusisse superiora dilatatione, ut, quia 
angeli quae superiora essent scire non possent, ipsum solum deum 
putarent. Virtutes igitur illas et angelos inferiores hominem fecisse, 
et quia ab infirmioribus et mediocribus virtutibus institutus esset, 
quasi vermem iacuisse reptantem; illum vero Aeonem, ex quo [al- 
dabaoth processisset, invidia commotum scintillam quandam ia- 
centi homini immisisse, qua excitatus per prudentiam saperet et 
intellegere posset superiora. Sic rursum laldabaoth istum in indi- 
gnationem conversum ex semetipso edidisse virtutem et similitu- 


Cap. V. — 1. Jta Nicol. Rigaltius correxit. Vett. libri omnes habent. ὃ, Ita 
correzi. Vulgo obscoenasque coniunctas. Olim placuit obscenosque coniunctus. 
9. Reposuerim et ipsis. 4. Apocal. 11. 6. 15. Cf. Pseudo- Hieronymi Indicul. 
de Haeres. cap. 9. de Nicolaitis. 

Cap. VI. — 1. Zta libri fere omnes, et Pseudo-Hieronymus Indiculo de Haer. 
cap.3. 2. Pars librorum superna. ὃ. et fecisse rescrtpsit Latinius. 


18 


Cap. VI. 


Cap. VII. 


Cap. VIII. 


914 PSEUDO-TERTULLIANI 


dinem serpentis, et hanc fuisse virtutem in paradiso, id est istum 
fuisse serpentem cui Eva quasi filio deo crediderat. Decerpsit, in- 
quiunt, de fructu arboris, atque ideo generi humano scientiam bo- 
norum et malorum contribuit. Christum autem non in substantia 
carnis fuisse; salutem carnis sperandam omnino non esse. 

Nec non etiam erupit alia quoque haeresis, quae dicitur Cai- 
naeorum. Et ipsi enim magnificant Cain, quasi ex quadam potenti 
virtute conceptum, quae operata sit in ipso. Nam Abel ex inferiore 
virtute conceptum procreatum, et ideo inferiorem repertum. Hi, qui 
hoc adserunt, etiam Iudam proditorem defendunt, admirabilem 
illum et magnum esse memorantes propter utilitates quas humano 
generi contulisse iactatur. Quidam ! etiam ipsorum gratiarum actio- 
nem [udae propter hanc causam reddendam putant. Animadver- 
tens enim, inquiunt, Iudas quod Christus vellet veritatem subver- 
tere, tradidit illum, ne subverti veritas posset. Et alii sic contra 
disputant et dicunt. Quia potestates ?huius mundi nolebant pati 
Christum, ne humano generi per mortem ipsius salus pararetur, 
saluti consulens generis humani tradidit Christum, ut salus, quae 
impediebatur per virtutes quae obsistebant ne pateretur Christus, 
impediri omnino non posset, et ideo per passionem Christi non pos- 
set salus humani generis retardari. 

Sed et illa haeresis processit quae dicitur Sethoitarum. Huius 
perversitatis doctrina haec est: Duos homines ab angelis constitu- 
tos, Cain et Abel; propter hos magnas inter angelos contentiones et 
discordias extitisse; ob hanc causam illam virtutem 'quae super 
omnes virtutes esset, quam Matrem pronuntiant, dum Abel inter- 
fectum dicerent, voluisse. concipi et nasci hunc Seth loco Abelis, 
ut evacuarentur angeli illi qui duos priores illos homines condidis- 
sent, dum hoc semen mundum oritur et nascitur. Permixtiones 
enim dicunt angelorum et hominum iniquas fuisse, ob quam cau- 
sam illam virtutem, quam, sicut diximus, pronuntiant Matrem, ad 
vindictam etiam cataclysmum inducere, ut et illud permixtionis se- 
men tolleretur et hoc solum semen, quod esset purum, integrum 
custodiretur. Sed enim illos, qui seminis illos prioris instituissent, 
occulte et latenter et ignorante illa Matre virtute cum illis octo ani- 
mabus in arcam misisse etiam semen Cham, quo semen malitiae 
non periret, sed cum ceteris conservatum et post cataclysmum 

Cap. VII. — 1. etiam reposui pro enim, quod omnes libri tenent. Saepissime 
has particulas a librariis confusas reperire est. Cf. etiam Pseudo - Hieronymus 
Indic. de Haeres, cap. 8. 2. Pars librorum hae mundi. 


Cap. VIII. — 1. ,Trivirtutem" appellat Pseudo - Hieronymus cap. 9. de Se- 
thitis, quem conf. 


LIBER ADVERSUS OMNES HAERESES. 25 


terris redditum exemplo ceterorum excresceret et effunderetur et 
totum orbem et impleret et occuparet. De Christo autem sic sen- 
tiunt, ut dicant illum tantummodo Seth et proipso Seth ipsum fuisse. 

Carpocrates praeterea hanc tulit sectam: Unam esse dicit vir- 
tutem, in superioribus principalem, ex hae prolatos angelos atque 
virtutes, quos distantes longe a superioribus virtutibus mundum 
istum in inferioribus partibus condidisse: Christum non ex virgine 
Maria natum, sed ex semine Ioseph hominem tantummodo genitum, 
sane prae ceteris iustitiae cultu, vitae integritate meliorem; hunc 
apud Iudaeos passum, solam animam ipsius in caelo receptam, eo 
quod et firmior et robustior ceteris fuerit; ex quo !colligeret, ze- 
tentata animarum sola salute, nullas corporis resurrectiones. 

Post hunc Cerinthus haereticus erupit, similia docens. Nam et 
ipse mundum institutum esse ab illis dicit; Christum ex semine Io- 
seph natum proponit, hominem illum tantummodo sine divinitate 
contendens, ipsam quoque legem ab angelis datam perhibens, Πι- 
daeorum deum non dominum, sed angelum promens. 

Huius successor Ebion fuit, Cerintho non in omni parte consen- 
tiens, quod a deo dicat mundum, non ab angelis factum, et quia 
scriptum sit, ! Nemo discipulus super magistrum, nec servus super 
dominum, legem etiam proponit, scilicet ad excludendum evange- 
lium et vindicandum Iudaismum. 

Valentinus autem haereticus multas introduxit fabulas. Has ego 
circumcidens breviter expediam. Introducit enim Pleroma et Aeo- 
nes triginta; exponit autem hos per syzygias, id est coniugationes 
quasdam. Nam dicit in primis esse Bython et Silentium, ex his 
! processisse Mentem et Veritatem, ex quibus erupisse Verbum et 
Vitam, de quibus rursum creatum Hominem et Ecclesiam. Sed enim 
ex his quoque processisse duodecim Aeonas, de Sermone autem et 
Vita Aeonas alios decem: hanc esse Aeonum triacontada, quae fit 
in Pleromate ex ogdoade et decade ac duodecade. Tricesimum au- 
tem Aeonem Dython illum videre voluisse et ad videndum illum 
ausum esse in superiora conscendere, et quoniam ad magnitudi- 
nem ipsius videndam capax non fuit, in defectione fuisse et paene 
dissolutum esse, nisi *qui missus ad constabiliendum illum, ille 
quem appellat Horon, confirmasset illum ?dicto Iao pronuntiato. 


Cap. IX. — 1. Vulgo colligeret, tentata. Utitur verbo retentare pro retinere 
etiam Gennadius de Dogmat. Eccles. cap. 31. (64). 

Cap. XI. — 1. Matth. X. 24. Luc. VI. 40. Ioh. XIII. 16. 

Cap. XII. — 1. 7ta Petr. Ciacconius. Libri habent processisse semen Men- 
tem. 2. Jta Latinius.. Librorum pars quia missus, pars quia misisset. 3. Πα 
rescripsi pro vulg. dicto hoec pronunciato appellat. Istum cett. Vocabulum Iao 


I3* 


Cap. IX. 


Cap. X. 


Cap. XI. 


Cap. XII. 


Cap. XIII. 


Cap. XIV. 


9706 PSEUDO-TERTULLIANI 


Istum autem Aeonem in defectionem factum Achamoth dicit in 
passionibus desiderii quibusdam fuisse et ex passionibus materias 
edidisse. Expavit enim, inquit, et extimuit et contristatus est, et 
ex his passionibus concepit et edidit. Hinc fecit caelum et terram 
et mare et omnia quaecunque sunt in eis, ob quam causam omnia 
infirma esse et fragilia et caduca et mortalia, quaecunque sunt ab 
ipso facta, quoniam quidem ipse fuerit *de defectione conceptus 
atque prolatus; hunc tamen instituisse istum mundum ex his ma- 
teriis quas Achamoth vel pavendo vel timendo vel contristando vel 
sudando praestiterat. Nam ex pavore, inquit, tenebrae factae sunt, 
ex timore et ignorantia spiritus nequitiae et malignitatis, ex tristi- 
tia et lacrimis humida fontium, fluminum materia marisque. Chri- 
stum autem missum ab illo propatore, qui est Bythos. Hune autem 
in substantia corporis nostri non fuisse, sed spiritale nescio quod 
corpus de caelo deferentem, quasi *aquam per fistulam, sic per Ma- 
riam virginem transmeasse, nihil inde vel accipientem vel mutuan- 
tem. Resurrectionem huius carnis negat, *sed alterius legis et pro- 
phetarum quaedam probat, quaedam improbat, id est omnia im- 
probat, dum quaedam reprobat. Evangelium habet etiam suum 
praeter haec nostra. 

Post hunc extiterunt Ptolemaeus et Secundus haeretici, qui 
cum Valentino per omnia consentiunt, '!in illo solo differunt. Nam 
cum Valentinus Aeonas tantum triginta finxisset, isti addiderunt 
alios complures; quatuor enim primum, deinde alios ?quatuor ad- 
gregaverunt. Et quod dicit Valentinus Aeonem tricesimum exces- 
sisse de Pleromate, ut in defectionem , negant isti; non enim ex 
illa triacontade fuisse hunc qui fuerit in defectionem propter desi- 
derium videndi propatoris. Τ 

Extitit praeterea Heracleon alter haereticus, qui cum Valentino 
paria sentit, sed novitate quadam pronuntiationis vult videri alia 
sentire. Introducit enim in primis illud fuisse quod pronuntiat, 
et deinde ex illa monade duo, ac deinde reliquos Aeonas. Deinde 
introducit totum Valentinum. 
primum reposuit Pamelius. Illud appellat, pro quo Pamelius et Rtigaltius edide- 
runt appellant, ex superiore linea irrepserat. Sed fortasse malueris pronuntiato. 
Appellat istum autem Aeonem in defectionem factum Achamoth, dicit cett, 4. de- 
ceptatione habent cod. ms. Leidens. et ed. princ. Vulgo correctum legitur de apo- 
riatione, ez Jrenaeo. —9.aqua edit. princeps Beati Rhenani, 0, Vulgo haec ita. ᾿ 
distingunt sed alterius. Legis cett. 

Cap. XIIL. — 1. Fortasse reponendum sit in uno solo vel in uno solum, 
2. Ita ediderunt Pamelius et Rigaltius, ad Irenaeum Adv. Haeres. I. 5. 6. p. 53. 
ed. Grabe., Philastr. cap. 39. Libri vett. habent octo. 


Cap. XIV. — 1. quod dominum pronuntiat volebat 1. M. Routh, ex Phila- 
strio cap. 41. 


LIBER ADVERSUS OMNES HAERESES. oT 


Non defuerunt post hos Marcus quidam et Colarbasus, novam 
haeresim ex Graecorum alphabeto componentes. Negant enim ve- 
ritatem sine istis posse litteris inveniri, immo totam plenitudinem 
et perfectionem veritatis in istis litteris esse dispositam. Propter 
hanc enim causam Christum dixisse, ! Ego sum ^ et 9. Denique 
Iesum Christum descendisse, id est columbam in Iesum venisse; 
quae Graeco nomine cum περιστερὰ pronuntietur, habere ?secum 
numerum DCCCI. Percurrunt isti Q, Ww, X, Φ, Y, T, totum usque ad 
A, B, et computant ogdoadas et decadas. lta afferre illorum omnes 
vanitates et ineptum sit et otiosum. Quod tamen non tantum iam 
vanum, sed etiam periculosum sit, alterum deum fingunt praeter 
creatorem, Christum in substantia negant carnis fuisse, negant 
carnis resurrectionem futuram. 

Accedit his Cerdon quidam. Hie introducit initia duo, id est 
duos deos, unum bonum et alterum saevum, bonum superiorem, 
saevum hune mundi creatorem. Hie prophetias et legem repudiat, 
deo creatori renuntiat, superioris dei filium Christum venisse tfa- 
ctat, hunc in substantia carnis negat, in phantasmate solo fuisse 
pronuntiat, nec omnio passum, sed quasi passum, nec ex virgine 
natum, sed omnino nec natum. Resurrectionem animae tantum- 
modo probat, corporis negat. Solum evangelium Lucae, nec tamen 
totum recipit. Apostoli Pauli neque omnes neque totas epistolas 
sumit. Acta Apostolorum et Apocalypsim quasi falsa reicit. 

Post hunc discipulus ipsius emersit Marcion quidam nomine, 
Ponticus genere, episcopi filius, propter stuprum cuiusdam virginis 
ab eeclesiae communicatione abiectus. Hic ex occasione qua di- 
ctum sit, Omnis arbor bona bonos fructus facit, mala autem malos, 
haeresim Cerdonis approbare conatus est, ?et eadem dicere quae 
ille superior haereticus ante dixerat. 

Extitit post hunc Lucanus quidam nomine, Marcionis sectator 
atque discipulus, et hic per eadem vadens blasphemiae genera ea- 
dem docet quae Marcion et Cerdon docuerant. 

Post hos subsequitur Apelles, discipulus Marcionis, qui postea- 
quam in carnem suam lapsus est, a Marcione segregatus est. Hic 
introducit unum deum infinitis superioribus partibus. Hunc po- 
testates multas angelosque fecisse; ?praeterea et aliam virtutem, 


Cap. XV. — 1. Apocal.1.8. 11. XXI. 6. XXII 18. 2. Vulgo secundum, 


quod emendavit Ios. Scaliger. 

Cap. XVII. — 1. Matth, VIL. 17. — 2, Ita supplewi. Vulgo scriptum est ea- 
dem dicere. 

Cap. XIX. — 1. infiniti Fr. Junius. in infinitis Z. M. Routh, — 2. Ita Fr. 
Iunius et Ios, Scaliger. Vulgo propterea. 


Cap. XV. 


Cap. XVI. 


Cap. XVII. 


Cap. XVIII. 


Cap. XIX. 


Cap. XX. 


Cap. XXI. 


Cap. XXII. 


918 PSEUDO-TERTULLIANI 


quam diei Dominum dicit, sed angelum ponit. ?Hoc vult videri 
mundum institutum ad imitationem mundi superioris; cui mundo 
permiscuisse paenitentiam, quia non illum tam perfecte fecisset 
quam ille superior mundus institutus fuisset. Legem et prophetas 
repudiat. Christum neque in phantasmate dicit fuisse, sicut Mar- 
cion, neque in substantia veri corporis, ut evangelium docet, sed 
^ideo, quod e superioribus partibus descenderet, ipso descensu si- 
deream sibi carnem et aéream centexuisse: hunc in resurrectione 
singulis quibusque elementis quae in descensu suo mutuata fuis- 
sent in ascensu reddidisse, et sic dispersis quibusque corporis sui 
partibus in caelo spiritum tantum reddidisse. Hic carnis resurre- 
ctionem negat. Solo utitur et apostolo, sed Marcionis, id est non 
toto. Animarum solarum dicit salutem. Habet praeterea privatas, 
sed extraordinaris lectiones suas, quas appellat ? Phaneroseis, Phi- 
lumenes cuiusdam puellae, quam quasi prophetissam sequitur. Ha- 
bet praeterea suos libros quos inscripsit Syllogismornm, in quibus 
probare vult quod omnia quaecunque Moyses de deo scripserit vera 
non sint, sed falsa sint. 

His haereticis omnibus accedit Tatianus quidam alter haere- 
ticus. Hic Iustini Martyris discipulus fuit; post hunc ! diversa sen- 
tire coepit. Totus enim secundum Valentinum sapit, adiciens illud, 
Adam nec salutem consequi posse; quasi non, si rami salvi fiunt, 
et radix salva sit. 

Accesserunt alii haeretici, qui dicuntur Secundum Phrygas, 
sed horum non una doctrina est. Sunt enim qui Kata Proclum 
dicuntur, sunt alii qui Secundum Aeschinem pronuntiantur. Hi 
habent aliam communem blasphemiam, aliam blasphemiam non 
communem, sed peculiarem et suam: et communem quidem illam, 
qua in apostolis quidem dicant spiritum sanctum fuisse, paracletum 
non fuisse, et qua dicant paracletum plura in Montano dixisse quam 
Christum in evangelium protulisse, nec tantum plura, sed etiam 
meliora atque maiora. Privatam autem blasphemiam illi qui sunt 
Kata Aeschinem hanc habent qua adiciunt etiam hoc, ut dicant 
Christum ipsum esse filium et patrem. 

Est praeterea his omnibus etiam Blastus accedens, qui latenter 
Iudaismum vult introducere. Pascha enim dicit non aliter custo- 
diendum esse, nisi secundum legem Moysi XIV. mensis. Quis au- 


9. Fuerunt qui Ab hoc corrigendum censerent. At similiter supra cap. 4. legi- 
mus quo Mentem creatam. 4. Vulgo in eo quod. — 5. Cf. Tertull. De Praescr. 
Haeret. cap. 30. 

Cap. XX. — 1. Vulgo divisa. 


LIBER ADVERSUS OMNES HAERESES. 970 


tem nesciat quoniam evangelica gratia evacuatur, si ad legem Chri- 
stum redigit? 

Accedit his Theodotus haereticus Byzantius, qui posteaquam 
Christi pro nomine adprehensus negavit, in Christum blasphemare 
non destitit. Doctrinam enim introduxit qua Christum hominem 
tantummodo diceret, deum autem illum negaret, ex spiritu quidem 
sancto natum !et virgine, sed hominem solitarium atque nudum, 
?nulla alia prae ceteris nisl sola iustitiae auctoritate. 

Alter post hune Theodotus haereticus erupit, qui et ipse intro- 
duxit alteram sectam et ipsum hominem Christum tantummodo 
dicit ex spiritu sancto !et virgine Maria conceptum pariter et na- 
tum, sed hunc inferiorem esse quam Melchisedech, eo quod dictum 
sit de Christo: ?Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem 
Melchisedech. Nam illum Melchisedech praecipuae gratiae cae- 
lestem esse virtutem, eo quod agat Christus pro hominibus, depre- 
cator et advocatus ipsorum factus; Melchisedech facere pro caele- 
stibus angelis atque virtutibus. Nam esse illum usque adeo Christo 
meliorem, ut ἀπάπωρ sit, ἀμήτωρ sit, ἀγενεαλογητὸς sit, cuius neque 
initium neque finis comprehensus sit aut comprehendi possit. 

Sed post hos omnes etiam Praxeas quidam haeresim intro- 
duxit, quam !Victorinus corroborare curavit. Hic deum patrem 
omnipotentem lesum Christum esse dicit, hunc crucifixum passum- 
que contendit et mortuum, praeterea se ipsum sibi sedere ad dex- 
teram suam cum profana et sacrilega temeritate proponit. 


Cap. XXIIL. — 1. 7ta correxi. Libri tam scripti quam editi habent ex. 
2. Pars librorum habet nullo alio. 
Cap. XXIV. — 1. Πα correxi. Libri tam scripti quam editi habent ex. 


2. Hebr. V. 6. VI. 20. VII. 17. 
Cap. XXV. — 1. Cf. Tertull. Adv. Prax. 1. Reponendum est Victor vel 
Victorepiscopus. Vide quae adnotavi de h. l. toin, II. Opp. Tertulliani p. 768. 


Cap. XXIII. 


Cap. XXIV. 


Cap, XXV. 


m "n aac] — 
os irs ἐρυμνὰ 
040 A17 402 


JP f 
H a Wt of 
"1 


n 
y da ἡ(ὃ5 


ap ia GIRTT pt E. νυ Ne bri 
JRILIF 19 Uu d. - j 


d 
: d utantur 
(à ur p "n. 4 » hi ] | 
2G | FE. ᾽ it s E ir 
᾿ h | 
CR. "s ks CT "nt ὶ e i NE AU 
dy ora58T "2539 D5B H0 151i ^ now d 
" N * " za £s! [2 fete v. l'o&c S re 
; 1 a ; J ᾿ r ^ t D 
à "Ei | 


113 rael cem jene 
nior 4o ἡδαβέι 
ER n^ za 


* 


Zn 
| keen | 
be "ion petty ὦ ip aad 
ES KE iod "^- Min eee ve M 
at i ΩΝ ὐλννοΝ Td MN ! 
bes i E ligas, " ui: ἘΠ Ἢ 
FOU Kel! "I " s à 
Nes «» dia jedo phenisem. 


[ 


AE ug? 


ih i ψὰν 


Abu. 

τι ἽΝ LÀ ds d 14 

MX emos αἱ LL o LAE 
Wc - | 


LI E s ! 
ur T AP ! ᾿ 
P. E : 
ye y " yn" n 
f P A J n ) 


PSEUDO-HIERONYMI 


INDICULUS 


DE 


HAERESIBUS. 


ANE C δε 
ios. ; " 2 ". in » 2. M ΤΙΝΑ 
᾿ Lo αν pito T 
E diuo ph 
| in ur PIN. Ms M Via od: y ΨΥ ΦΩΝ " 
orat ib bec ieu 


MSS E : 


2 p. LS "T * 
p Ὗ Ἐῶ ᾿ ET Á ! ἣν ΟΣ Ἔ: DN Iur pus Με " 
4 Jd Pd "v 


*PSEUDO-HIERONYMI 
INDICULUS DE HAERESIBUS. 


illisxoni dicunt ? Christum docuisse illos omnem abstinentiam ?. 


!1Galilaei dicunt Christum venisse et docuisse eos ne dicerent cap. 


dominum Caesarem, neve eius ? monetis uterentur ?. 


!Masbothaei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in Cap. 


omni re sabbatizare ἃ, 


!Pharisaei negant Christum venisse, nec nulla in rebus prae- cap. 


dictis? communicant. 


1Saducaei negant resurrectionem, dicentes: Dictum est in Ge- cap. 


nesi* ad Adam, Terra es, et in terram ibis. 
! Genistae* praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt. 


! Meristae?, quoniam separant scripturas, non credentes omni- Cap. 


bus prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. 


*[ncipit Indiculus s. rrgRoNYMI DE HAERESIBVS IvDAEORVYM. Prima: Esinei di- 
cunt cett. edit. Menard. (Men.) 

Cap. I. — 1. Esinei Men. — 2. Christum omitt. Men. Addidi ex Isidoro Origg. 
VIII, 4, 5., ubi variat scriptura, cum librorum alii habeant Esnei, ali Efnei, 
alii Essei, alii Esseni, ut edidit Arevalus. 

Cap. II. — 1. Secunda: Galilaei Men. — 2. monitis Men. 

Cap. III. — 1. Tertia: Marbonaei Men. Cf. Isidor. Origg. VIII, 4, 6. I. B. Co- 
telerius Eccles. Gr. Monum. tom. I, p. (61. 

Cap. IV. — 1. Quarta: Pharisaei Men. 

Cap. V. — 1. Quinta: Saducaei Men. 

Cap. VI. — 1. Sexta: Genistae Men. 

Cap. VII. — 1. Septima: Meristae Men. 


Cap. 


Cap. 


Cap. I. — a. abstinentiam] Ita Isido- 
rus Origg. VIII, 4, 5. ,Esseni dicunt 
ipsum esse Christum qui docuit illos 
omnem abstinentiam." 

Cap. lI. — a. uterentur] Galilaeos 
commemorant lustin. Dial. c. Tryph. 
. 907., Hegesippus ap. Euseb. H. E.IV, 
bo. et Niceph. IV, 1. Cf. I. B. Cotelerius 
Eccl. Gr. Monum. tom. I, p. 160. sqq., 
ubi de numero haeresium Iudaeorum 
disputat. 
Cap. III. — a. sabbatizare] Eadem 


eisdem verbis de Masbothaeis leguntur 
apud Isidor. Origg. VIII, 4, 6. 

Cap. IV. — a. in rebus praedictis] 
Hoc est in iis quae modo de Essenorum, 
Galilaeorum, Masbothaeorum sectis di- 
cta sunt. 

Cap. V. — a. Genesi] Gen. III, 19. 

Cap. VI. — a. Genistae] V. Isidor. 
Origg. VIII, 4, 1. 

Cap. VII. — a. Meristae] Eadem fere 
profert Isidor. Origg. VIII, 4, 8. 


II. 


IV. 


VIL, 


Cap. VILI. 


Cap. IX. 


Cap. X, 


Cap. 1. 


Cap. II. 


PSEUDO HIERONYMI 


284 


!Samaritae, qui in loco Israél ?captivi et adducti in ?Dabylo- 
niam translati sunt. Venientes in terram regionis Samariae ex 
parte Israelitarum consuetudinem, *quam ὦ sacerdote reductam di- 
dicerunt*, tenent, ex parte gentilem, quam in nativitatis suae ?terra 
habuerunt. Nam in observationibus suis a Iudaeis omnino sepa- 
rantur; quorum superstitio procul dubio omnibus nota est. 

!Herodiani. Temporibus salvatoris haec haeresis exsurrexit. 
Hi Herodem magnificant, dicentes ipsum esse Christum. 


! Hemerobaptistae, qui quotidie et corpora sua et domum et su- 
pellectilem lavant*. 


!Simonitae. Simon quidem magus, qui induxit novam haeresim, 
dicens se esse virtutem caelestem, et universas quae sunt creaturas 
non esse a deo factas, sed a virtute quadam superna, ideoque se 
descendisse inquit, ut ovem salvaret perditam^; Christum apud Iu- 
daeos non esse passum. Hic est ?Simon cui Petrus in Actibus 
Apostolorum^ maledixit. Menander et Saturninus idem dixerunt. 

Alia haeresis Basiliditae. Basilides* dixit de ingenito solo deo Sen- 

sum, a Sensu Verbum, a Verbo Prudentiam, a Prudentia Virtutem, a 
Virtute !Sapientiam, ex qua Principatus et Initia et Potestates et An- 
geli, qui fecerunt CCCLXV caelos: a Caelo autem novissimo factam 
esse universam hane creaturam et quiin eaest hominem: partitos au- 
tem esse Angelos per gentes universas, e quibus unus sit deus Iu- 
daeorum, qui partem accepit per genus Hebraeorum, qui de terra 
Aegypti eduxit illos de servitute. Hic Angelus protervitate sua ex- 
altavit se super ceteros Angelos, et partem eorum volebat sibi usur- 


Cap. VIII. — 1. Octava: Samaritae Men. 2.captivo et adducto Men. ὃ. Ba- 
bylonium Men. 4. quam sacerdotem reductum Men. — 5. terram Men. 

Cap. IX. — 1. Nona: Herodiani Men. 

Cap. X. — 1. Decima: Hemerobaptistae Men. 

Cap. I. — 1. Item aliae haereses diversorum dogmatum, id est prinum, Sy- 
monitae. Symon quidem Mer». —2. Symon Men. 

Cap. II. — 1. sapientia Men. 


Cap. VIII. — ἃ. sacerdote reducto] 
Io. Damascenus De Haeres. c. 9. , Mc- 
τοιχοι δὲ ὄντες ἀπὸ ᾿Ασσυρίων εἰς τὴν 
Ἰουδαίαν, χαὶ λαβόντες τὴν πεντάτευχον 
Μωσέως, τοῦ βασιλέως αὐτοῖς ἀποστεί- 
λαντος ἀπὸ Βαβυλῶνος δὶ ἱερέως ΓἜσδρα 
χαλουμένου.᾽ 

Cap. X. — a. lavant] Minus plene 
Isidor. Origg. VIII, 4, 10. ,Hemeroba- 
ptistae eo quod quotidie vestimenta sua 
et corpora lavant," — Decem harum, 


quae ab huius indiculi auctore enume- 
rantur Iudaicarum sectarum, tres tan- 
tum commemorat Pseudo - Tertullianus 
libello Adversus Omnes Haereses c. 1. 


Cap. I. — a. ut ovem salvaret perdi- 
tam] Cf. Pseudo - Tertullianus Advers. 
Omnes Haer. c. 1. 

b. Actibus Apostolorum] Act. VIIT, 20. 


Cap. II. — a. Basilides] Cf. Pseudo- 
Tertullianus Adv. Omnes Haer. cap. 4. 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 


285 


pare et ceteros populos subditos facere Iudaeis; unde ceteri Angeli 
irati bella contra illos suscitaverunt et exstirpaverunt civitates eo- 
rum, et disperserunt totum populum eorum. Deinde dicit Iesum 
non esse passum, sed Simonem Cyrenaeum, qui angarizatus crucem 
illius sustulit". Contra hunc Agrippa cognomento Castoris, vir 
valde doctus scribit, prodens universa eius mysteria, et ?prophetas 
enumerans ?Barcaban et Barcob, et ad terrorem audientium alia 
etiam nomina barbara religione composita nominans, etiam deum 
maximum Abraxas, quasi annum continens, si iuxta Graecorum 
numerum computetur. 

Nicolaitae. Nicolaus diaconus fuit ex ecclesia Hierosolymitana, 
qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro propter viduas*. 
Qui transgressus veritatem coepit hoc docere et dicere, Erant te- 
nebrae^ et profundum in aqua, et spiritus, qui separat se a tene- 
bris, a profundo et aqua, et ab his aliae prodierunt quatuor virtu- 
tes, quae fecerunt deum et daemones, et vocat illas dextras et si- 
nistras. *Namque vocabulum posuit ? Barbelon, et Prunica, et ?Tal- 
dabaoth, et Caulacau. *Spiritus autem sanctus haeresim appellans 
dicit ad ecclesiam: Sed hoc habes quia odisti facta Nicolaitarum, 
quae et ego odi. Multa enim docent absque discretione facere, et 
immolata idolis vesci, et in templis esse, et publice omnia agere. 
* Postea inquit, *Erat Aeonum quidam qui "vocabatur Ialdabaoth, 
missus ἃ Prunica *quadam matre, quique fecit sibi filios septem: 
et illi fecerunt septem caelos, supra quos ipse ?laldabaoth pedes 
habebat. Quo ignorante fecerunt septem filii hominem, sed non 


2. prophetias Men. ὃ. Darcaban et Barcob et ad emendavi ex Hieronymo. 
Barcobbam et Darcobet ad Men. 


Cap. III. — 1. Namque ego, cum Cotelerio Monum. Eccl. Gr. tom. I, p. 164. 


Nam qui Men. 2. Darbilon Men. ^ 93.laldabalon Men. 


sanctus Coteler. ἰ. |. Spiritum autem sanctum Men. 


Men. 


teler. l. . quandam matrem Men. 


b. qui angarizatus crucem illius su- 
stulit] Haec verba deprehenduntur apud 
Augustinum De Haeres. cap. 4. Benedi- 
ctini codicum auctoritate ea extermi- 
narunt. 

c. Contra hunc Agrippa] Haee verba 
repetita sunt ex Hieronymo De Script. 
Eccl. c. 21. , Agrippa cognomento Ca- 
storis, vir valde doctus, adversum vi- 
ginti quattuor Dasilidis haeretici volu- 
mina, quae in evangelium confecerat, 
fortissime disseruit, prodens eius uni- 
versae mysteria, et prophetas enume- 


6. Erat Aeonum quidam Cote/er. /. |. erant eorum quidam Men. 
cabatur Ialdabaoth Cote/er. /. |. vocatur Ialdabath Men. 
9. Ialdabath Men. 


4. Spiritus autem 
9. Postea Coteler. 1.1. Ostia 
1. vo- 
8. quadam matre Co- 


rans, Darcaban et Barcob, et ad terro- 
rem audientium alia quaedam barbara 
nomina, et deum maximum eius Abra- 
Xas, qui quasi annum continens iuxta 
Graecorum numerum supputetur." De 
vocabulorum Barcaba et Barcob scri- 
tura v. Fabrieii et Benedictorum ad 
εὐ verba adnotata. 
ap. Π|. — a. propter viduas] Act. 
Apost. VI, 1. 9x : 
b. Erant tenebrae] Cf. Pseudo - Ter- 
tullianus Adv. Omn. Haer. cap. 5. Cf. 
etiam Philastr. cap. 33. 


Cap. III. 


Cap. IV. 


Cap. V. 


286 PSEUDO-HIERONYMI 


consummatum. Erat enim ut serpens, et sicut vermis volvebatur. 
Itaque superna mater volens evacuare virtutem '?[aldabaoth ope- 
rata est scintillam virtutis descendere in hominem, et continuo ere- 
xit eum ut staret pedibus suis, statimque homo sensu suo super- 
ascendit septem caelos et honorem dedit !! superiori Aeonum. Quo 
ΤΣ cognito Ialdabaoth dolore ductus quod sine consilio suo hoc esset 
actum, respiciens ad ceteram substantiam, genuit serpentem qui 
seduxit mulierem et suasit illam gustare lignum scientiae; obedi- 
vit enim quasi filio dei. !*Ophitae* hi sunt qui hunc serpentem 
colunt et adorant, dicentes ipsum duxisse virtutis cognitionem. Et 
ipse illis eucharistia '^sanctificat?^. Compositis enim panibus con- 
vocant eum de spelunca sua, et ille !^convolvit se circa panes, 
"]inguaque contingens singulas oblationes consecrat illis panem 
perditionis. : 

Marcionitae deum patrem abnegant, dicentes illum esse crea- 
turarum conditorem et multorum factorem: esse autem alium deum, 
bonum et pium, qui solas animas suscipit credentium, eumque in 
summa parte caeli tanquam in aliquo solario sedentem aut dimit- 
tere animas viventes aut expectare redeuntes; et illum quidem iu- 
stum et retributorem factorum, hunc autem misericordem et indul- 
torem peccatorum. Incarnationem filii dei contradicunt?, volentes 
illum phantasma habuisse, non carnem ^. 

! Manichaei duas naturas et substantias, unam bonam et alte- 
ram malam dicunt. Ex hac quinque contrarias prodiisse virtutes. 
Has dicunt esse quinque dies ?malignitatis. Bonas asserunt duas, 
solis et lunae, quas dicunt supernam esse substantiam. Praeterea 
adserunt animas ex deo quasi ex aliquo fonte manare, aut certe 
progrediens ex deo lumen velut flumen alveum sibi facere, atque 
inde quasi ad mensuram parilium animarum prodire substantiam. 
Et ibi quidem in superno fonte, ut divini fluminis alveo, universa- 


10. Ialdabath Men. 1l. superiori Aeonum ego. super tria eorum Men. 
12. cognitu laldabath Men. —13.Malim ei. 14. Ophitae hi sunt qui Coteler./. ἰ. 
p.169. Offitae hist. qui Men. —1o.scificat Men. 10. convolvit se Coteler. I. /. 
convolat se Men. — 1T. linguaque contingens ego. lingua lambit atque Coteler. 7. 
l. lingua atque Men. 
Cap. V. — 1. De Manichaeis. Manichaei duas Me». — 2. malignitatis Coteler. 
l.l. p. i8. malignitas Men. 


c. Ophitae] Cf. Pseudo-Tertullianus ^ contradicere struit cum accusativo. 


Adv. Omn. Haer. c. 6. Utriusque usus exempla habes apud 
d. eucharistia sanctificat] Cf. Prae- ^ Tertull. De Carne Chr. c. 23., et Scorp. 
destinat. c. 17. c. 2. De Cultu Fem. I, 1. De Pall. c. 6. 
Cap. IV. — a. Incarnationem filii dei b. non carnem] Of. Pseudo - Tertul- 


contradicunt] Ut supra suadere ita hic — lianus Adv. Omn. Haer. c. 16. 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 98 


liter mixta omnia, et cum deo habere ?naturam. Huius luminis 
particulam detentam quondam a tenebris velle deum liberare, 
5quam dicunt Margaritam. Vetus respuunt testamentum; novum 
recipiunt, ὁ 564 ex parte. Blasphemant prophetas, utentes secun- 
dum pravitatem , Omnes, quotquot ante me venerunt, fures sunt et 
latrones?. 

Gnosticorum haeresis de supradictis haeresibus, id est Nicolai, 
Basilidis, Marcionis, velut ex feralibus quibusdam malitiae semini- 
bus impurissimum corpus exortum est. Sed et 'Manichaeos, po- 
steriores licet tempore, in eadem impuritate invenitur praecessisse. 
Omnium enim istorum ?impuritatis unitis in se utitur venenis. 
Habet praeterea et propriae malitiae aliquanta vernacula. In cete- 
ris enim assertionibus cum supradictis congruit, cetera autem eius 
quasi ? specialia haec sunt, quae Irenaeus? itaexposuit. Dicit quippe 
haec haeresis animam non peccare, quam vult dei esse substan- 
tiam, sed ex contraria et aliena substantia * assumere aliam aéream 
animam, et corpus terrenum, quam vocant malignam et diaboli- 
cam, et, ipsa dum suam sequitur naturam, per se corpus peccare 
terrenum ; *cetera animae divinae substantiae. Et per haec facit 
locum suis turpibus execrandisque mysteriis, in quibus per oratio- 
nem magicam suorum invocationibus utitur angelorum, qui 5cre- 
ando per adventum suum dicata olim gehennae corpora ministe- 
rium religiosae, ut sibi videtur, perditionis inflamment. De cetero 
pudet dicere quam execrabilem sibi iniuriam per sua inierunt sa- 
cramenta. Praeterea haec quae videntur agi dei alterius potestate, 
tonitruum sonitus voces daemonum esse confingunt. Dicunt etiam 
istum malignum deum venientibus animabus per dispositas quasi 
!principatuum insidias ?perditionis laqueos praeparare, et per sin- 
gula quaeque caelorum loca eisdem perditionis ?munus offerre, as- 
signare etiam eisdem decreta, quae compleant, sicque eis caelum, 
caelorum cardines, signa et signorum circulum esse contrarios, ac 


9. naturam huius luminis indistincte in. edit. Men. 4. particulam Coteler. l. 
ἐς particula Men. 9. quam Coteler. l.l. quem Men. 6. sed Coteler. ἰ. ἰ. et 
Men. In Menardi libro indistincte legitur ex parte blasphemant. 

Cap. VI. — 1. Manichaeos ego. Manichaei Men. 2. impuritatis ego. impu- 
ritas Men. ^ 3.specialia. Haec sunt distinctio est apud Menardum. ^ 4. assu- 
mere. Aliam distinctio est apud Men. ὃὅ. cetera anima Men. Rescribendum for- 
tasse ceterum animam. — 6. Feponendum, ni fallor, recreando. 7. principatum 
Men.  S.perditioni Men. 9. Reseribendum fortasse manus inferre. 


Cap. V. — a. etlatrones] Ioh. X,8. — illud de opinione quorundam, contra 

Cap. VI. — a.Irenaeus] Locum ubi ^ duodecimsignatotidem patriarchas esse 
Irenaeus haec tradiderit mihi non dispositos, ceteraque similia, quae pau- 
magis investigare contigit quam ubi lo infra leguntur. 


Cap. VI. 


Cap. VII. 


288 PSEUDO-HIERONYMI 


sic quasi alienae substantiae in omnibus esse contraria. Nam ex 
iis aliqui, ut Irenaeus apostolorum vicinus refert, dicunt contra 
duodecim signa duodecim patriarchas esse dispositos, et sic cetera, 
quae secundum sapientes in mundo aut simpla aut dupla, terna aut 
quaterna, vel quina, sena vel septena dicuntur, contra sanctorum 
numeros aequali et parili dispositione pugnae. Prave etiam scri- 
pturas intelligentes filios promissionis" non ex coitu viri, sed verbo 
dei natos affirmant, ut non unigenitum ex deo filium dicant. Au- 
ferre cupientes omnipotentiam dei omnia deum non ex nihilo, sed 
ex aliquo fecisse contendunt, ut duas substantias introducant. 
Haec ex parte pro cognitione veritatis sunt dicta. Quanta autem 
vel de evangeliorum interpretatione !!signorum, vel de Graecorum 
gentilibus mysteriis literarum eosdem affirmare cognovimus, enu- 
merare perlongum est. 

! Valentinus ?consummatum dicit esse Aeonem et ?innomina- 
tam altitudinem magnam, quae Profundum, Dufóc, nominatur. In 
silentio se magno *continens (quod silentium ea gratia appellatum 
Σιγὴν 3) hoc Profundum, ?aut Bufóc, emisit Sensum, qui *Monoge- 
nitus et Pater et Initium appellatur; * cui coniuncta est Veritas. Et 
haec est quadriformis radix totius mysterii, ?id est Profundum et 
Silentium et Sensus et Veritas. Intelligens autem Sensus ?ad quid 
esset missus, et ipse "emisit Verbum et Vitam. De Verbo au- 
tem et Vita '"?emittitur coniugatio Homo et Ecclesia. Et haec pri- 
mogenita Ογδοὰς, radix et substantia universitatis, coniugia qua- 
tuor Βυθὸς et Σιγὴ, Sensus et Veritas, Verbum et ?? Vita, Homo Pet 
Ecclesia. Verbum autem et Vita in honorem Patris emiserunt 
16 Αἰῶνας Bythium et Mixim, Ageraton et Henosim, Ex se prodeun- 


10. numerosa Men. Ubi distinctio haec est dicuntur. Contra sanctorum nu- 


merosa aequali cett. — 11. Vocabulum signorum corruptum puto. fieponendum 
fortasse est sanctorum. , 
Cap. VII. — 1. De Valentinianis. Valentinus Me». 22. consummatam alii 


9. innominatam altitudinem magnam ego. in innominata altitudine magnum Co- 

teler. Eccl. Graec. Monum. tom. I, p. (61. innominata multitudine magna Men. 

4. continentem Coteler. |. |. — 5. aut ego. et Coteler. l. |. ut Men. 0. Monogeni- 

tus Coteler. . l. monogniti Men. 7. cui Coteler. 1. 1. qui Men. — 8. id est Cotel. 

l.l. idem Men. 9. ad quid Coteler. aliquid Menard. ^ 10. emissus Coteler. 1. ἰ. 

11. emisit Cote/er. ἰ. |. misit Men. 12. emittitur coniugatio Coteler. /. ἰ, emittit 

cognitionem Men. 18. vita Coteler. 1. |. vitam Men. 14. et Ecclesia Coteler. 

l.l. Ecclesia Men. 15, Vita Coteler. |. 1. vitam Men. 16. Αἰῶνας Bythium et 
Mixim, Ageraton et Henosim Coteler. /. |. αἰῶνας a. Christianis, Christum ἀειγένη- 

τον et γένεσιν Men. 


b. filios promissionis] Rom. IX, 8. |. dicit. Sed placeret facillima correctio 
Cap. VII. — a. Σιγὴν] Subintellege Σιγὴ. 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 989 


tem" et," Hedonen, Acineton et Syncrasim, Monogenem et Maca- 
rian. Hominem etiam Pemisisse alios Αἰῶνας ΧΙ], Paraclitum et 
Fidem, ? Matricum et Ay», Ainum et Σύνεσιν, Ecclesiasticum et 
Beatitudinem, 39 Theletum et Sapientiam: ?! Propatorque omnium 
soli cognitus est Sensui ex eo primogenito, ceteris autem invisi- 
bilis est et incomprehensibilis. ??Tricesimum itaque Seculum*, 
quod est Sapientia, concupivit Patrem videre. Quod cum ?*aggres- 
sum esset, paene periisset, quoniam non potuit capere gloriam pa- 
ternam, “Ὁ οὐ Enthymesis aliquid ?*inconsummatum fit, quam Ma- 
trem vocant, et quia aliena ?' destinavit, et maerorem passa est et 
lacrimavit et risit. Ex his itaque passionibus hoc ?*seculum ??in- 
migratum: de alienatione tenebrae, de timore spiritale ??maligni- 
tatis, de maerore stabilita terra, de lacrimis aquae profusae sunt, 
de risu hoc lumen factum est. Christum autem hoc dicit docuisse: 
Missum in hunc mundum et ipsum Christum a Patre ad salutem 
mundi non ex Maria carnem, in qua natus est, traxisse, sed spiri- 
tale corpus habuisse, et per Mariae viscera, quasi aqua per fistulam, 
transiisse. Et ideo nec resurrexisse eum credit, quia nec mortuum, 
? utpote quem mortalem non habuisse carnem blasphemant. Dicit 
et tria esse genera nativitatis humanae, 7oixóv, animale, spiritale: 
sed yoixóv ?incredulos esse, et ex necessitate perire: ?? animale, 
quod medium est; nam quo se inclinaverint, ibi partem habituros: 
spiritale autem, quod se dicunt, esse ὁἐ τέλειον ab initio semen sa- 
lutis, qui in Consummatione? Seculorum pausabunt. Consumma- 
tionem autem futuram omnium, cum omnes spiritales docti fuerint 


11. Hedonen, Acineton et Syncrasim, Monogenem et Macariam Coteler. 1. /. 
Edom in Achivium, et sint asim monogenon, et magarian Jen. 18. emisisse 
alios Coteler. |. |. et vis esse alius Me». 19. Matricum et ᾿Αγάπην Ainum et 
Σύνεσιν Coteler. ἰ. |. matricem ἀγάπην. et'sensum σύνεσιν Men. 20. Theletum 
et Sapientiam Coteler. /. ἰ. ille cupivit sapientiam Men. 2]. Propatorque 
omnium soli cognitus est Sensui ex eo primogenito ego. Propatorque cognitus 
soli genito est Sensui, et Chaos Primogenito Coteler. /. /. praeterea, quae omnia 
solo genita est sensus et chao primogenitis Men. 22. autem invisibilis est et 
Coteler. [. ἐ. aut invisibilis est aut Men. 28. Triscesimum itaque Seculum Co- 
teler. ἰ. l. tricentesimum itaque seculum JZen. 24. aggressum Coteler. ἰ. ἰ. in- 
gressus Men. 20. Et Enthymesis Coteler.l./. et esinan Men. 20. inconsum- 
matum fit ego. inconsummatum sit Coteler. /. . consummatum sit Men. 21. de- 
stinavit ego. aestimavit Men., et Coteler. ἰ. . 28. seculum Coteler. l. |. sacculum 
Men. 229. inmigratum ego. innigratum JMen., et Coteler. 80. malignitatis Co- 
teler. l.l. malignitas Men. 651. αὐροῦ Me». ^ 52.incredulus Men». 33. ani- 
male Coteler. /. . anima, leo Men. 94. τέλειον ab initio ego. τὸ φὼς ab initio 
Coteler. ἰ. ἰ, σίφεον, ab initio Men. 


b. Ex se prodeuntem] Hoc est Αὐ-ὀ — adscribebatur, ex eodem fonte hausisse 
τοφυῇ. videntur. Cf. Pseudo-Tertullianus Adv. 
c. Tricesimum itaque Seculum| Et — Omnes Haer. c. 12. 
in his, sicut in aliis plurimis, Indiculi 
huius auctor et auctor libelli Adversus 
Omnes Haereses, qui Tertulliano vulgo 


d. Consummatione] Hoc est Plero- 
mate, 


19 


Cap. VIII. 


Cap. IX. 


Cep. X. 


290 PSEUDO HIERONYMI 


? ex scientia secretum dei. Et animalia commovet ad spiritalem 
doctrinam. His factis undique lumine lucebit qui omnem substan- 
tiam secularem conficiet, et ??conflagrabit in tantum, ut nec ipse 
ignis appareat. 

! Caiani et Iudaei sunt qui Cain sanctificant?, dicentes illum de 
caelesti substantia esse profectum, quae est ad dexteram, Abel au- 
tem de sinistra, et ideo illum esse occisum. Iudam proditorem 
Christi omnium apostolorum fuisse doctiorem. Cum enim fieret ar- 
canum dei, et cognovisset omnibus hominibus futuram salutem, 
passionem eius contradicentibus terrenis virtutibus ipse proditor 
illius existens salvavit humanum genus universum. 

Sethitae. !E duobus hominibus?, Cain et Abel, ?ab iniusto oc- 
ciso Abel, qui iustus erat, discrimen habebant universi angeli. Su- 
perna ?itaque, quae Trivirtus vocatur, femina operatur nasci Seth, 
*et in illo deposuit omnem iustitiae scintillam, ut deponeretur ?uni- 
versa malitia terrenae substantiae. Propter hoc omnis iustitiae nati- 
vitas aSeth deducitur. Sed quoniam transgressores angeli per illieitos 
coitus fecerunt sub sole nocivam Gigantum nativitatem, per quam 
6 accidit ut inundatione omne genus animantium aboleretur et tran- 
siret "et solum iustum genus salvaretur (id est animae VIIL, Noé, 
et uxor sua, et filii tres, et uxores filiorum) ?in arcam, dicunt se 
semen malitiae abscondisse in arcam, *unde procedentibus tempo- 
ribus post diluvium iterum ?malitia increvit. Hunc autem Seth 
dicunt esse Christum. 

Carpocras, ! Cerinthus et Ebion?, hi tres sibi successerunt, di- 
centes omnia secundum legem, ?circumcidi, observare sabbatum 
et dies festos Tudaicos; Christus enim ?haec cum omnia observavit, 
sufficere dicentes ita *esse u£ doctorem, ut magistrum. Christum 
autem negant per spiritum sanctum a Maria virgine natum, sed a 

35. ex ego. et Men., et Coteler. 1. 1. 806. conflagravit Men. 

Cap. VIII. — 1. De Caianitis et Iudaitis. Caiani Me». 

Cap. IX. — 1. E duobus Coteler. Eccl. Gr. Monum. tom. I, p. 1. duobus 
Men. 2. ab iniusto occiso Abel Coteler. /. /. iniusti occisio. Abel Men. ὃ, ita- 
que, quae Trivirtus Coteler. ἰ. /. itaque trivirtus Men. — 4. et in illo Coteler. ἐ. ἰ. 
etillo Men. — 5. universa malitia Coteler. /. /. universae militiae Men. 0. acce- 
dit Men. 1. ut Men. ὅ. ἴῃ arcam, dicunt se ego. in Arcam dicentes Jen. in 
Arca: dicentes Coteler. ἰ. . — 9. inde Men., et Coteler. /. . — 10. malitia increvit 
ego. malitia crevit Coteler. /. /. malitiam creavit Jen. 


Cap. X. — 1. Cherinthus Me». — 2.circumcidii ez. ὃ. haec cum omnia 
ego. haec omnia Men. — 4. esse ut doctorem ego. esse doctorem Men. 


Cap. VIII. — a. qui Cainsanctificant] ^ Cf. Pseudo- Tertullianus Adv. Omnes 
Cf. Pseudo - Tertullianus Adv. Omm. .Haer. cap. 8. 
Haer. cap. 7. Cap. X. — ἃ. Carpocras, Cerinthus 
et Ebion] Cf. Pseudo-Tertullianus Adv. 


Cap. IX. — ἃ. E duobus hominibus] — 9, Haer. c. 9 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 


291 


Ioseph conceptum ut hominem nuptiali coitu; habuisse autem illum 
spiritum prophetalem, et venturum ac indicaturum vivos etinortuos. 

Stoici* dicunt omne uniforme esse peccatum. !Feri autem et 
severi veritatum censores, animam tamen perire dixerunt. Amant 
virtutem continentiae, et affectant gloriam aeternam, cum se non 
aeternos esse fateantur. 

Peripatetici, Aristotele principe, dicunt quandam particulam ani- 
mae esse aeternam, sed de reliquo vero magna ex parte mortalem *?. 

Adamitae, ut supradictae haereses, duas esse substantias?*. 
Hoc habent in mysteriis suis peculiare, quod nudi in ecclesia di- 
cuntur orare corporibus, utentes hoc testimonio, Adam et ! Evam 
nudos in paradiso fuisse, ut scriptum est: Erant ambo nudi, et non 


confundebantur^*. 


Et hane perfectionem beatissimam putant, si 


ista faciendo iam videatur ab his ablata confusio. 
Platonici* dicunt deum per omnia animas creare, angelos cor- 


pora. 
corpora asserunt. 


Post.multorum annorum curricula animas redire in diversa 


Epicurei dicunt deum nihil agere; omnia constare corporibus; 
animam nihil aliud esse ! quam corpus ὃ. 

Sethiani? dicunt Seth de caelestibus et supernis virtutibus ha- 
buisse substantiam, Cain autem de inferioribus habere naturam, et 
!illam supernam peccare non posse ?atque mutabilem ?fieri, *istam 


Cap. XI. — 1. Feri autem et severi veritatum censores ego. Feri autem et se- 
veri censores Coteler. l. |. p. (58. Feritatem et severitatem censores Men. 


Cap. XIII. — 1. Eva Men. 


Cap. XV. — 1. Post verba quam corpus apud Menardum leguntur. praeterea 
haec Post multorum annorum curricula animas redire in diversa corpora asse- 
runt, quae verba, utpote ex superiori capite importune hic repetita, cum Cotelerio 


l. 1. p. (99. eieci. 


Cap. XVI. — l.illam supernam ego. illa superna Men. 2. Malim neque. 
3. fiere Men. — 4. istam ego. Ista Men. 
Cap. XI. — a. Stoici] Isidor. Origg. — De Resurr. Carn. c. 2., Menag. ad Diog. 
VIII, 6, 9et10: ,—— Omnepeccatum — Laert. VII, 157. et III, 6T. 


uniforme esse asserunt, dicentes, Sic 
ille nocens erit qui paleas furatus fue- 
rit quam qui aurum, qui mergum occi- 
derit quam qui equum. Non enim ani- 
mal crimen, sed animus facit. Hi etiam 
animam cum corpore perire dicunt. 
Amant quoque virtutem continentiae, 
affectant gloriam aeternam, cum se fa- 
teantur non esse aeternos." 


Cap. XII. — a. magna ex parte mor- 
talem] Isidor. Origg. "VIII, 6,13. , — 
— Hi dieunt quandam particulam ani- 
mae esse aeternam: de reliquo magna 
ex parte mortalem." Cf. Pseudo - Orig. 
Philosophum. p. 25. ed. Miller., Tertull. 


Cap. XIII. — a. duas esse substantias] 
Ex praegresso capitulo supple dicunt. 
b. etnon confundebantur | Gen. II, 25. 
Cap. XIV. — a. Platonici] Isidor. 
Origg. VIII, 6, 7. Platonici a Platone 
philosopho dieti. ΠῚ animarum creato- 
rem esse deum, corporum angelos asse- 
runt, et post multos annorum circulos 
in diversa cor pora redire animas dicunt." 
Cap. XV. — a. quam corpus] Isidor. 
deem "VIII, 6, 18. , — — Asserunt au- 


tem deum nihil agere: omnia constare 


corporibus: animam nihil aliud esse 
quam corpus." 

Cap. XVI. — a. Sethiani] Cf. Prae 
destin. c. 19. 


195 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


XI. 


XII. 


XIII. 


XIV. 


XV. 


XVI. 


Cap. XVII, 


Cap. XVIII. 


Cap. XIX. 


292 PSEUDO HIERONYMI 
autem volunt naturalem malitiam et naturam habere ? peccati, et 
illa superiora quasi semen Seth sanctis, ista inferiora peccatoribus 
quasi semen Cain semper adsignant. 

! Apellitae? dicunt Christum non deum in veritate, sed homi- 
nem in phantasia. Horum auctor ? Apelles ἃ Rhodone*, Asiani ge- 
neris homine, reprehensus est, quod deum quem coleret ignoraret. 

!Severianistae. Horum haereses Severianus eloquentiae spiritu 
inflatus adstruxit. Hi tres quadragesimas faciunt in anno, et in his 
xerophagis, id est siccis utuntur escis. 

! Cathaphrygarum haeresis? auctores sunt ? Montanus, Prisca et 
Maximilla, in quibus Montanum paraclitum, et Priscam et Maxi- 
millam prophetas deceptorum hominum vanissimus error observat. 
Sunt ?huius Aa«eresis, immo perditionis, infanda mysteria. Nam 
quotannis *unum infantem anniculum? perfectum offerunt, ac *com- 
puncto vulneribus eius corpusculo in farinam sanguinem eius sus- 
cipiunt, sicque panem huius ex *scelestissimi frumenti. admixtione 
facientes diabolicum edunt eucharistiae *feralissimae sacramentum. 
Infans autem, si ex compunctione vulneris obierit, observatione 
martyrii colitur: si vixerit, pro veneratione summi sacerdotis aspi- 
citur. Contra horum supra memoratorum prophetas Apollonius*, 
vir dissertissimus, scripsit insigne volumen et longum, asserens 


5. peccati ego. peccatum Jen. 

Cap. XVII. — 1. Appellitae ex. 
Cap. XVIII. — 1. Severianisti Men. 
Cap. XIX. — 1. Catafrigarum Men. Montanistarum, Cataphrygarum Coteler. 


2. Appelles. A Corodone Men. 


Eccl. Gr. Monum. tom. I. p. (i3. 


resis, immo Coteler. ἰ. |. huius immo Jen. 
9. compuncto vulneribus eius corpusculo Coteler. /. |. compun- 


infantem Men. 


ctum vulneribus eius corpusculum Jez. 


simi Men. τ. feralissime Men. 


Cap. XVII. — a. Apellitae] Pseudo- 
Tertullianus Adv. Omnes Haeres. c. 19. 

b. a Rhodone] Hieronymus de Script. 
Eccl. c. 97. ,Rhodon, genere Asianus, 
— - edidit plurima, praecipuumque 
adversus Marcionem opus, in quo re- 
fert quomodo ipsi quoque inter se Mar- 
cionitae discrepent, et Apellem senem, 
alium haereticum, a se quondam fuisse 
victum et risui habitum, eo quod deum 
quem coleret ignorare se diceret." 

Cap. XIX. — a. Cataphrygarum hae- 
resis] Pseudo - Tertullianus Adv. Omn. 
Haer. c. 20. 

b. infantem annieulum] Cf. August. 
De Haeres. c. 26. 

c. Apollonius] Quae inde sequuntur 


2. Montani. Montanus Men. 


.. ὃ. huius hae- 
4. unum infantem Coteler. {. |. unius 


6. scelestissimi C'ofeler. /, /. caelestis- 


hausta sunt ex Hieronymo De Scriptt. 
Eccles. c. 40. ,, Apollonius, vir disertis- 
simus, scripsit adversus Montanum, 
Priscam et Maximillam, insigne et lon- 
gum volumen, in quo asserit Montanum 
et insanas vates periisse suspendio, et 
multa alia in quibus de Prisca et Ma- 
ximilla refert: Si negant eas accepisse 
munera, confiteantur non esse prophe- 
tas qui accipiunt: et mille hoc testibus 
approbabo. Sed et ex aliis fructibus - 
probantur Ps Dic mihi, crinem 
fucat prophetes? stibio oculos linit? 
Prophetae vestibus et gemmis ornan- 
tur? Prophetes tabula ludit et tesseris ? 
Propheta fenus accipit? Respondeant 
utrum hoc fieri liceat, an non: meum 
est approbare quod fecerint." 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 


293 


Montanum et *insanos eius vates periisse ? suspendio, et multa alia, 
in quibus !?de Prisca et Maximilla "refert: Si negant accepisse 
munera, confiteantur non esse prophetas qui accipiunt, et mille hoc 
testibus approbabo. Sed et ex aliis fructibus probantur prophetae. 
Dic mihi, ?crinem fucat propheta? stibio oculos linit? propheta ad 
tabulas ludit et ?tesseris? propheta fenus '*^accipit? Respondeant 
utrum haec fieri liceat, an non. Meum est probare quia fecerunt. 

Artotyritae in sanctis mysteriis suis ad vicem eucharistiae pane 
utuntur et caseo, dicentes a primis hominibus oblationem a fructi- 
bus terrae et a fructibus ovium fuisse celebratam ὃ. 

Elvidiani ! novae spiritu perversitatis decepti de sanctae Mariae 
gloria aliquid negant, aliquid confitentur, dicentes, Virgo ante par- 
tum, non virgo post partum. 

'Iovinianus? et Auxentius Romae hane perversitatis suae no- 
vam inseruerunt doctrinam, dicentes nullam ?nuptarum et virgi- 
num esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter 
epulantes esse discrimen, proferentes etiam istud exemplum, quod 
in veteri testamento sancti matrimonia habuissent, filios generas- 
sent, nec posse ?virginitatem praeferre, ne vacua sit copula quae 
genuit *gloriam prophetarum. 

Anthropomorphitae dicunt iisdem !membrorum lineamentis 
deum quibus homo est compositum designari, et secundum hanc 
imaginem, in ?qua ambulamus, deum similem homini esse existi- 
mant. | 

Heraclitae*. 'Heraclius auctor ipsorum dixit ita esse de patre 
filium, velut lucernam de lucerna, ut lampadem in duas ?divisam 


8. insanos eius vates Coteler. |. /. insanum eius vatem Je». 9. suspendio 
Coteler. ἰ. |. dispendio Men. 10. de Prisca Coteler. /. . Prisca Men. — 11. refert. 
Si Coteler.(. (. referet se Men. — 12. crinem fucat propheta? stibio oculos linit? 
Coteler. l.i. crimen, fugat Prophetas tibi oculus linet. Men. 19. tesserus Men. 
14. accepit Men. 

Cap. XX. — 1. Artotitae Men. 

Cap. XXI. — 1. novae ego. novi Men. 

Cap. XXII. — 1. Iovinianus ego. Tulianus Me». 
ginitate Men. 4. gloria Men. 

Cap. XXIIL. — 1. memborum Jen. 

Cap. XXIV. — 1. Heraclus Men. 


2, nuptiarum Men. 9. vir- 


2. quam Jen. 
2, divisas Men. 


Cap. XX. — ἃ. fuisse celebratam] 
Eadem verba legis apud Isidor. Origg. 
VIII, 5, 22. 


Cap. XXII. — a. Iovinianus] Isidor. 
Origg. VIIL 5, 56. ,Ioviniastae a Iovi- 
niano quodam monacho nominati, as- 
serentes nullam nuptarum et virginum 
esse distantiam, nullumque inter absti- 
nentes et simpliciter epulantes esse dis- 


crimen." Cf. Hieronym. Adv. Iovin I, 
p. 146., tom. IV., p. 146. Opp. ed. Ben. 

Cap. XXIV. — a. Heraclitae] ,Ex 
Hierace seu Hieraca et Hieracitis fece- 
runt oscitabundi librarii primo Hiera- 
cham et Hierachitas, postea Heraclaim 
aut Heraclum et Heraclitas." OCoteler. 
Eccl. Gr. Monum. I. p. 780. Idem vi- 
tium obtinuit apud Isidor. Origo VI, 


n 99 í )M6IOITO ὨΓΙΩ͂ 
2,9090. 1 1190} Dp ΕΝ 


Cap. XX. 


Cap. XXI. 


Cap. XXII. 


Cap. XXIII. 


Cap. XXIV. 


Cap. XXV. 


Cap. XXVI. 


Cap. XXVII. 


Cap. XXVIII, 


Cap. XXIX. 


PSEUDO -HIERONYMI 


294 


partes, ut filii circa patrem suppositam, non eandem velit esse sub- 
stantiam. 

Luciferiani*cumteneantin omnibus catholicam veritatem,in hunc 
errorem stultissimum perlabuntur, utanimam dicant ex transfusione 
generari; eandemque dicunt et de carne et de carnis esse substantia. 

Sabellius, qui et Patripassianus, id est ! Unionita, dicit: Pater 
cum est, nec pater nec filius est visibilis atque ?passibilis: volens 
ut sicut unus deus est, ita una persona in deitate sit, mutabilis ta- 
men et ?passibilis. Antequam carnem ex virgine assumeret, deum 
tantum fuisse: nascentem ex virgine filium ipsa nativitate appella- 
tum, assumptum post ascensionem in spirituali gloria, et descen- 
dentem super apostolos, spiritualem *gratiam donaturum, spiritum 
sanctum nominatum; ut trinitas in officiorum nominibus, non in 
tribus personarum speciebus, sed sicut unus deus, ita una persona 
in divinitate sit. 

Apollinaris primum dixit salvatorem carnem non adsumpsisse. 
De hoc convictus dixit ! carnem adsumpsisse, sed animam non ad- 
sumpsisse. Et de hoc convictus dixit et carnem et animam ad- 
sumpsisse, sed sensum non adsumpsisse; sed fuit ipse sibi sensus: 
subtiliter *versutiam suae fraudis docens, volens autem sensum 
tertiam ab anima et ?carne esse substantiam, aut sensum extra 
animam. Et ideo cum *sensum non vult adsumptum, confitetur . 
animam non adsumptam, quoniam sensus animae officium est. 

Paulus episcopus Mesopotamiae contra fidem ecclesiasticam 
sectam Artemonis introduxit, dicens propterea Christum hominem 
fuisse sanctum et unum de prophetis. 

!Pneumatomachi ipsi sunt Macedoniani, similes Homuncionitis. 
Dicunt spiritum sanctum non esse dei substantiam, sed creaturam 
creaturis ceteris potiorem et ministram patris et filii, hoc est cum 
angelis et archangelis et ceteris potestatibus numerandum; non ta- 


Cap. XXVI. — 1. Unionita Coteler. Eccl. Gr. Monum. tom. 1, p. V((. onion, 
ita Men. — 2. passibilis est, volens ut Cofeler. ἰ. |. passibilis est, volens et Men. 
9. passibilis, antequam distinguit Coteler. ἰ, 1., cum Men. 4. gratiam Coteler, ἐ. ἐ. 
gloriam Men. 

Cap. XXVII. — 1. et carnem Men. 
4. sensu Men. 

Cap. XXIX. — 1. Pneomatomachi Men. 


29. vertutiam Men. ὃ. carnem Men. 


Cap. XXV. — ἃ. Luciferiani] Au- 
eustin. De Haeres. c. 81. ,Luciferianos 
a Lucifero Caralitano episcopo exortos, 
et celebriter nominatos, nec Epipha- 
nius nec Philaster inter haereticos po- 
suit: credo tantummodo schisma , non 
haeresim eos condidisse, credentes. 
Apud quendam tamen, cuius nomen in 


eodem eius opusculo non inveni, in . 
haereticis Luciferianos positos legi per 
haec verba: ,Luciferiani, inquit, cum 
teneant in omnibus catholicam verita- 
lem, in huncerrorem stultissimum pro- 
labuntur, ut animam dicant ex trans- 
fusione generari; eademque dicunt et 
de carne et de carnis esse subStantia." 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 


295 


men circumscribi loco et finibus, sicut angelos, quibus licet per 
celeritatem naturae possibile sit facile de loco ad locum transire, 
tamen cum alibi sint, ?eadem possibilitate alibi eos adesse non 
posse, unde circumscribuntur. Localitatem spiritui sancto adsig- 
nant, quamvis ?eum rati creaturis ceteris potiorem. Quaelibet crea- 
tura illa potior sit, etsi ei prae ceteris adsignetur potestas, una ta- 
men illi cum eis substantia est. Dividi enim creatura potestate 
potest, non genere. Unde spiritum sanctum creaturam dicentes 
loco et potestate subtiliter circumscribunt, potentiam ei tantum 
prae ceteris tribuentes omnipotentiam auferunt. 

Chiliastae dicunt regnum seculorum in carne carneum futurum, 
volentes carnem nostram innovatam recipere spiritalem. — !Sic 
bonae terrae carnalia carnaliter per mille annos adserunt mandu- 
canda. Dionysius Alexandrinus episcopus, Origenis auditor, ad- 
versus Nepotem episcopum haeresis huius auctorem scripsit, qui 
mille annorum corporale Christi regnum futurum suis scripturis 
adseverat. In quibus et de Apocalypsi Ioannis diligentissime dis- 
putavit, et omnia illie aspiecienda spiritalia, non intelligenda esse 
carnalia. 

Donatus?, a quo ! Donatiani per Africam sub Constantino Con- 
stantioque principibus, adseruit ?a nostris scripturas in persecu- 
tione ethnicis ? traditas, et totam paene Africam et maxime Numidiam 
sua persuasione decepit. Restant eius multa ad suam haeresim per- 
tinentia, et de Spiritu Sancto *liber Ariano dogmati consentiens. 

Circumcelliones, quos !Gotispitas* vocant, huius supradictae 
haeresis *habent doctrinam". Sua autem, quae omnibus nota est, 


2. eadem possibilitate ego. et hune impossibilitate Men. ut hunc in possibi- 

πο Coteler. ἰ. |. p. 182. — 9. eum rati creaturis ego. eum creaturarum creaturis 
en, 

Cap. XXX. — 1. Sie ego. Sed Men. 

Cap. XXXI. — 1. Donatiam Men. 
Men. —4.libenter Arrio dogmate Men. 

Cap. XXXII. — 1. Gotispitas Men. Scototopitas Coteler. Eccl. Gr. Monum. 
tom. I, p. '89. Campitas Fabric. ad Philastr. Haer. 80. p. 169. — 2. habet do- 
ctrina Men. 


2. nostris a scripturis Men. ὃ. traditio 


Cap. XXXI. — a. Donatus] Hiero- 
nymus De Scriptt. Eccl. c. 93. ,Dona- 
tus, a quo Donatiani per Africam sub 
Constantino Constantioque principibus 
pullulaverunt,asserens a nostris scriptu- 
ras in persecutione ethnicis traditas, to- 
tam paene Africam, et maxime Numi- 
diam, sua persuasione decepit. Extant 
eius multa ad suam haeresim pertinen- 
tia opuscula, et de Spiritu Sancto liber, 
Ariano dogmati congruens." 


Cap. XXXII. — a. Gotispitas] In- 
tactam reliqui hane scripturam. V. de 
hoe sectae Donatianae nomine I. B. Co- 
teler. ad Io. Damascen. Haer. 95. in 
Eccl. Gr. Monum. tom. L, p. 789., et 
quae adnotarunt Benedietini ad Augu- 
stini Epist. 165., ubi in plerisque libris 
mss. scriptum extat ,Montensium vel 
Cutzupitarum." 

b. Wer doctrinam] Isidor. Orieg. 
VIII, 5, 58. ,Circumcelliones dicti sunt 


Cap. XXX. 


Cap. XXXI. 


Cap. XXXII. 


Cap. XXXIII. 


Cap. XXXIV. 


Cap. XXXV. 


PSEUDO -HTERONYMI 


296 


?*in dementia assequuntur insaniam. * Nam amore nominis martyrii, 
et laudis humanae magis quam caritatis Christi cupidi, semetipsos 
interdum oratione facta aut praecipitio auf incendio aut, *alios ad 
sui necem invitantes, gladio perimunt, quo violenter ex hac vita 
*discedentes martyres * nominentur. 

Novatianus* Romae urbis presbyter et adversus Cornelium ca- 
thedram sacerdotalem conatus invadere Novatianorum dogma in- 
struit, nolens apostatas suscipere, et baptizans baptizatos. luius 
auctor !Novatus sub Cypriano presbyter fuit. 

Montenses haeretici maxime in Urbe sunt. lli tempore perse- 
cutionis cum scripturis in montibus latuerunt*. Quando in Urbe 
erant, primum passionum suppliciis !restiterunt, dein constantes 
in proposito ?ezm contemnerent supplicia passionum, artificio astu- 
tiae per paganos iudices his securitas attributa est, ut in ecclesiis 
agerent, ac deo, sicut consueverunt, deservirent. Dehinc repente 
invasis ecclesiis scripturae ab ethnicis comprehensae sunt, ?aesti- 
mantibus quod facilius ad fidem verterent Christianos, si ab iisdem 
sacrarum scripturarum praesidia sustulissent. Hane quasi traditio- 
nem scripturarum *si qui habitabant in montibus ?criminabantur, 
ae se a catholicae eeclesiae corpore diviserunt. Hi namque cum 
duabus suprapositis haeresibus faciunt. Nam in doctrina sua Do- 
natianorum dogma suscipiunt. In respuendis vero paenitentibus, 
ultimo in rebaptizandis baptizatis, Novatianorum sequuntur errorem. 

! Arianorum haeresis ? Arius auctor fuit. Hic profano eloquen- 
tiae suae spiritu doctus adseruit non coaeternalem esse patri 
filium. De hoc dicit: Erat quando non erat, ex nullis factus cxtan- 
tibus, id est ex nihilo. 


3. in dementia assequuntur insaniam ego. indementia sequuntur insania Men. 
in dementia sequuntur insani Coteler. ἰ.ἰ. 4. Nam amore Coteler. ἰ. . Nam aut 
more, amore Jen. ὃ. alios ad sui Coteler. /. |. alios sui Men. — 6. descen- 
dentes Men. | 1. nominantur Men. : 

Cap. XXXIII. — 1. Novatus sub Cypriano ego. Novatus Cypriano Men. 

Cap. XXXIV. — 1. restituerunt Men». ^ 2. cum contemnerent Coteler. [. [. p. 
189. contemnerent Je». ^ 23.aestimantibus quod Coteler. /. . aestimantes quo 
Men. 4. hi qui Coteler. 7.7. — 5. criminantur Men. 

Cap. XXXV. — 1l. Arrianorum Ve». — 2. Arrius Men. 


eo quod agrestes sunt, quos Cotopitas ^ cerdotalem conatus invadere haeresim 


vocant, supradictae haeresis habentes 
doctrinam. Hi amore martyrii semet- 
ipsos perimunt, ut violenter de hac vita 
discedentes martyres nominentur." 
Cap. XXXIII — a. Novatianus] Isi- 
dor. Origg. VIIL, 5, 34. .Novatiani a 
Novato urbis Romae presbytero exorti, 
qui adversus Cornelium cathedram sa- 


instituit, nolens apostatas recipere, et 
rebaptizans baptizatos." 

Cap. XXXIV. — a. in montibus la- 
tuerunt] Isidor. Origg. VIIL, 5, 35. 
.Montani haeretici dieti quod in tem- 


pore persecutionis in montibus latuere; 


qua occasione 8e a catholicae ecclesiae 
corpore diviserunt," 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 291 

Photinus* ex Gallograecia, Marcelli discipulus, ! Sirmii episco- 
pus fuit. Hie Ebionis haeresim restaurare conatus est, quae dicit 
Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. Huic 
?Beryllus, Arabiae episcopus, fuit quondan in perversitate consi- 
milis, eo quod Christum ante incarnationem negabat, sed postea 
ab Origene correctus est. Nam extant eius epistolae ad Origenem 
factae, in quibus se congratulabatur ab eodem fuisse correptum. 

Eunomius artificio diaboli subtilior ! Ario non solum haeresim 
ipsius perfidiae, sed alterius professionis induxit, dicens non ex 
alio filii esse substantiam, neque creaturam dei esse perfectam, sed 
ex ipsa patris substantia filii esse substantiam, splendorem luminis, 
non ipsum lumen, et imaginem dei, non ipsum deum, non videntes 
per impietatem suam ipsi etiam negare quod eredunt. Cum enim 
substantiam confiteantur in filio, ibi ex ipsa substantia minus ali- 
quid quod est ipsa substantia confitentur. Damnant ipsam quam 
à sua *minorem volunt esse ?substantiam. 


Praedestinati^ sunt qui dicunt quod deus non omnes homines 
ad hoc crearit, ut omnes salventur, sed ut multitudine hominum 
ornetur mundus: quod etsi generali praedicatione dicat, Venite ad 
me? omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos, non 


Cap. XX XVI. — 1. Sirmii episcopus Coteler. /. /. p. (82. semiepiscopus Men. 
2. Berillus Me». 

Cap. XXXVII. — 1. Arrio Men. — 2. minorem Coteler. ἰ. |. pag. (83. minore 
Men. ὃ. Post voc. substantiam ἐπ libro a Menardo edito uno tenore sequuntur 
haec verba: Huc usque Hieronymus. Haec vero quae sequuntur, a sancto GEN- 
NADIO Massiliensi Presbytero sunt posita. 


Cap. XX XVI. — a. Photinus] Prima 
huius capituli verba deprehendis apud 
Hieronymum De Eccl. Scriptt. c. 107. 
.Photinus de Gallograecia, Marcelli di- 
scipulus, Sirmii episcopus ordinatus 
Hebionis haeresim instaurare conatus 
est; postea a Valentiniano principe pul- 
sus ecclesia plura scripsit volumina, in 
quibus vel praecipua sunt contra Gen- 
tes et ad Valentinianum libri." 

Cap. XXXVIII. —— a. Praedestina- 
tiani] Eodem quo hic ordine hae tres 
haereses sequuntur in vet. cod. ms. St. 
Victoris apud Parisios, qui post finem 
libri S. Augustini de Haeresibus sub- 
iunctam habet Gennadii appendicem, 
teste I. Sirmondo Historia Praedestina- 
tiana c. 5. (p. 408. tom. X. Bibl. Patr. 
Galland.) in hunc modum: , Finit rela- 
tio S. Augustini episcopi De Haeresi- 


bus. Haec vero quae sequuntur, a san- 
cto Gennadio Massiliensi presbytero 
sunt posita : 


XC. Praedestinatiani sunt qui di- 
cunt quod deus cett. 
XCI. Nestoriani dicuntsanctam Vir- 
ginem cett. 
XCIL Eutychiani dicunt dominum 
lesum cett. 

XCIII. Timotheani dicunt filium dei 
verum quidem hominem ex 
virgine Maria natum, sed non 
ita unam cett. 

Post quae verba deinde legitur: ,Ex- 
plicit liber de Haeresibus," ut dubium 
non sit, inquit Sirmondus, Gennadium 
ultra non processisse, et has tantum 
quatuor complexum esse. 


b. Venite ad me] Matth. XT, 28. 


Cap. XXXVI. 


Cap, XXXVII. 


Cap, XXXVIII. 


Cap. XXXIX. 


298 PSEUDO-HIERONYMI 


tamen omnes ea voluntate vocet, ut omnes sequantur 'vocantem. 
Sed nec omnes, qui ipso inspirante obediunt vocationi, ?dicuntur 
accipere exequendi in bono opere perseverantiam, sed post multos 
labores: et iustitiae fructus si non sunt de salvandorum numero, 
subtrahendas eis vires agendi, ne perdurent in bono, et e contrario 
illos qui praedestinati sunt ad vitam aeternam, etiam si in perfidia 
vel in omni genere peccati longo tempore volutentur, accepturos 
occasionem qua et credant in deum et secundum dei praeceptum 
vivant, et possideant societatem iustorum. Tali *definitione id do- 
cere student, quod deus personas hominum accipiat, quod alios 
etiam invitos post multa mala opera attrahat ad salutem, alios post 
bona reiiciat, οὐ compellat in malum, quo pereant in aeternum. 
Nestoriani a Nestorio* Constantinopolitano episcopo nuncupati, 
qui beatam virginem Mariam non dei, sed hominis tantummodo 
lasserunt genitricem, ut aliam personam carnis, aliam ?facerent 
deitatis. Nec unum Christum in verbo dei et carne credidit, sed 
separatim atque seiunctim alterum ?/filiwm dei, alterum hominis 
praedicavit. Nestoriani dicunt sanctam virginem Mariam Christum 
genuisse non deum, aliud volentes esse Christum quam deum, id 
est templum dei, non ipsum deum, et speciali dei gratia ita ab omni 
peccato immunem servatum, ut dignus fuerit qui nunquam deserere- 
tur a deo, sed semper inhabitatorem et inoperatorem habuerit deum, 
qua fiducia sanctae conversationis deum appellans patrem ipse 
quoque rite appellatus sit filius. Adorandum etiam et colendum 
decernunt ut deum, vel cum deo, non tamen verum deum, sed si- 
cut statuam regis et legatum imperatoris, utentes perverso suo 
sensu apostoli dictum, quod ait: Deus erat in Christo, mundum re- 
concilians sibi. Hine est quod non credunt deum in homine ad tre- 
demptionem humani generis vel natum vel passum, nefas esse di- 
centes credi mulierem anteriorem se vel aliud quam se, hoe est 
aliud quam hominem, genuisse, aut ab hominibus deum occidi po- 
tuisse, sed hominem innocentem et fidelissimum dei testandi causa 
ad exemplum martyrii humano generi tribuendum, ipso domino 
tradente et permittente occisum. Unde et ?merito bonae vitae et 


Cap. XXXVIII. — 1. vocem eius. Sed edidit Sirmondus (ex codice, ni fallor, 
veteri ans. Sti. Victoris Paris.) Hist. Praedestinat. cap. 6. — 2. dicunt Sirmond. 
9. diffinitione Men. 

Cap. XXXIX. — . asseruit Js/dor. ^ 2.faceret Isidor. ὃ. Verba filium 
dei, alterum ezciderant e Menardi libro. Supplevi ea ex Isidoro. 4. redemptione 
Men. | 95.merito ego. meritum Jen. per meritum Coteler. /. /. p. 186. 


Cap. XXXIX. — a. Nestoriania Ne- — nadii sunt, sed Isidori, apud quem ipsa 
storio] Haec verba usque ad illa ,Ne- — leguntur Origg. VIIL, 5, 64. 
storiani dicunt sanctam" cett. non Gen- 


INDICULUS DE HAERESIBUS. 299 


bonae confessionis primus ἃ mortuis 5suscitatus, deo coniunctus, 
sed et "patrocinium pro his perpetuum daturus qui per eius doctri- 
nam in deum fideliter credunt et pura deo conscientia famulantur. 

Eutychiani dicti* ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui 
Christum post humanam assumptionem negavit existere de duabus 
naturis, sed ! solum in eo divinam asseruit esse naturam. ?Euty- 
chitae dicunt dominum Iesum verum quidem deum ex virgine et 
in vero corpore natum, non tamen in humani generis carne, id est 
non ex carne virginis carnem traxisse, sed quasi de caelo exhibue- 
rit corpus, quod virginis interioribus reclusum in humanam spe- 
ciem formaverit et in ipso natus sit deus in similitudinem hominis, 
apostoli ad hoc testimonium sensu impio proferentes, quod de Chri- 
sti incarnatione loquens dixerit, In similitudinem^ hominis factus, 
et habitu repertus ut homo; et alio loco, Primus homo ?de terra 
terrenus, secundus homo de caelo caelestis*. Ecce, aiunt, caeleste 
corpus hominem appellavit apostolus, quem ideo peccato caruisse 
testatus est, quia carnem originalis peccati obnoxiam non assum- 
pserit, sed corpus simile carnis peccati; et inde esse aiunt quod 
caro humana originali in baptismo absoluta peccato adhuc velut 
natura retinet incentivum peccati, quod eius minime in dispensa- 
tione incarnationis Christus carnem susceperit, cuius societate libe- 
rari penitus potuerit stimulis vitiorum Adae praevaricatione quae- 
sitis. Huius *Eutyches haeresis auctor ambitione episcopatus nova 
praesumens, et sanctum Flavianum Constantinopolitanae urbis 
pontificem exulem mori fecit, et? Alexandrinis discessionis ab eccle- 
sia occasionem dedit. 

Timotheani* dicunt filium dei ! verum quidem hominem ex vir- 
gine Maria natum, sed non ita unam reddidisse personam, ut non 
in ?unam redactus sit naturam; conflatorium quoddam volentes 
fuisse interiora virginis, per quod duae naturae, id est deus et homo, 
in unam resolutae et compactae massam unam dei et hominis ex- 
hibuerint formam, ?immutata videlicet naturarum proprietate *effi- 

6. suscitatus Coteler. ἰ. ἰ, suscitatum Men. 7. patrocinium Coteler. ἰ, ἰ, pa- 
trociniis Men. 

Cap. XL. — 1.solam Zsídor. 22. Eutychiani codex ms. Sti. Victoris Paris. 
3. Verba de terra terrenus, secundus homo desiderantur apud Menardum. 4. Eu- 
tychis Men. — 5. Alexandrinus Men. 6. occasioni Men. 


Cap. XLI. — 1. verbum Men. — 2. una redactus sit natura Men. — 3. in mu- 
fatam Jen. 4. efficentiarum Men. 


Cap. XL. — a. Eutychiani dicti] Verba c. de caelo caelestis] I. Cor. XV, 47. 
Eutychiani dieti ab Eutyche — — — Cap. XLI. — a. Timotheani| Hoc de 
asseruit esse naturam" non sunt Gen- — Timotheanorum haeresi capitulum eti- 
nadii, sed Isidori. Leguntur Origg. am reperitur vulgo annexum editioni- 
VII, ὃ; 65. bus Augustiniani de Haeresibus libelli. 

b. In similitudinem] Philipp. II, 7. Cf. adnotata Benedictinorum. 


Cap. XL. 


Cap. XLI. 


Cap. XLII. 


Cap. XLIII. 


Cap. XLIV, 


Cap. XLV. 


PSEUDO-HTIERONYMI INDICULUS DE HAERESIBUS. 


900 


cientium coitionem. Etad confirmandam ?huiuscemodi impietatem, 
quae deum asserit a sua versum natura, cogunt evangelistae testi- 
monium dicentis, Et verbum caro factum est; quod ita interpretan- ' 
tur: Divina natura in humanam versa est. 5O abolitionem illi in- 
violabili * impingentem substantiae! Huius impietatis *initiator Ti- 
motheus, apud DBizam ?Bithyniae modo exulans civitatem, conti- 
nentis et religiosae vitae '^imagine multis illudit. 

Bonosiaci* a Bonoso quodam episcopo produntur, qui Christum 
filium dei adoptivum, non proprium, asserunt. 

Acephali* dicti, id est sine capite quem sequuntur haeretici. 
Nullus enim eorum reperitur auctor a quo exorti sunt. Hi trium 
Chaleedonensium capitulorum impugnatores duarum in Christo 
substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona natu- 
ram praedicant. 

Theodosiani et Gaianitae? appellati a Theodosio et Gaiano, qui 
temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi perversi ele- 
ctione uno die sunt ordinati episcopi. Hi erroris ! Eutychis et Dio- 
scori sequentes Chalcedonense concilium respuunt, ex duabus 
unam in Christo naturam asserunt, quam Theodosiani corruptam, 
Gaianitae incorruptam contendunt. 

! Agnoitae et Tritheitae* a Theodosianis exorti sunt, ex quibus 
? Agnoitae ab ignorantia dicti, quia perversitati a qua exorti sunt 
id adiiciunt, quod Christi divinitas ignoret futura quae sunt scripta 
de die et hora novissima, nec recordantes Christi personam in 
Esaia^ loquentis, Dies iudicii in corde meo. ?Tritheitae vero vo- 
cati quod sicut tres personas in trinitate, *ita quoque tres adstruunt 
deos esse, contra illud quod scriptum est, Audi Israél*, dominus 
deus tuus deus unus est. ad 

Sunt et aliae? haereses sine auctore et sine nominibus ex quibus 
aliae triformem putant esse ?*deum, aliae Christi divinitatem passibi- 
lem dicunt, aliae Christi de patre nativitati initium temporis dant. 


2. huiusmodi ed. Bened. 6. ob abolitionem Men. 1. impingentes Men. S. ini- 
tiator ego. initiatur Mer. initium ed Bened. 9. Bithiniae Men». 10.imaginem Men. 

Cap. XLIV. — 1. Eutychetis Men. 

Cap. XLV. — 1. Gnoitae et Tritoitae Me». 2. Gnoitae Men. ὃ. Tritoitae 
Men.  4.in quoque Men. — 5. deum edidi ex Isidoro. Christum Men. 


Cap. XLII. — a. Donosiaci] Eadem ianitae] Eadem iisdem verbis refert Isi- 


leguntur apud Isidor. Origg. VIIT, 5,52. 

Cap. XLIII. — ἃ. Acephali] Isidor. 
Origg. ὙΠ], 5,66. eadem habet. Verba 
tamen ,quem sequuntur haeretici ἡ 
Arevalus aliique editores omiserunt, 
quamquam reperiunturin scriptis libris. 


Cap. XLIV. — a. Theodosiani et Ga- 


dor. Origg. VIII, 5, 67. 

Cap. XLV. — a. Agnoitae et Trithei- 
tae] Eadem leguntur apud Isid. Origg. 
VIL 5, 68. 

b. in Esaia] Es. L XIII, 4. 

c. Audi Israel] Deuteron. VI., 4. 

d. Suntetaliae] Haec usque ad finem 
habet Isidor. Origg. VIII, 5, 69. 


ISIDORUS HISPALENSIS 


HAERESIBUS. 


ΟΣ ΝΝ 


ἴα; Xd ἐ' χρανο sb Qaa 


TT. Doqoiiqet* Á hrobajn vendam v obuéniglüo pto dote 4 


"uh svp o μὴ) Tyre c oe NO βετϑον, M 


eite Fl oM n 7 blado: 
Lowest a ul ve Ec ng cec 

uem dqeesdiin Et vorlibg ii f. cad Mech ΔῊΝ Ἔ: 
Uic art με TOR WIR vto PORNO. matt 

! iii EN UM MUATEE hn τη Hitipinbii "4m 
απο, ΡΝ Didone Pb ymo medg ENTUM I. CTUM. ; 
daas rd gk exa vio Mert oemin c viu MIL 


E n 


Pim der Mop te B0 proprie, atunt. - o 6s AN SECUN 


EE uus wen via: role qn nci uid M 


. Wal ubya camus Wi ac mo ie onc seii M LA MM 
νη θοῇ τ} 10 Δ IRIH 2UJZIOIALI co 
Tg ic» utto x 
vubstéptiarqmpiro p ὁ δυῦδυα writ ἴῃ. 
7m priedáiwnt . πο Ai Ξ ui dcr 
ksedeemrn us 
pondera ΓΙ ΤΩΣ ow «puli is 
atiorio vien seeds geo δε Hz ar n Iv 


"iiri 

ΘΟ ἮΝ Á 112 1 pi cora 
"nam fs rms ed Εἰ , i: iH dido. 
ΘΜ * [ , ) ΝΑ Econ bi 


Ape ON Ospite uen ἧς tir qni 


j eati quod soot Hh p mreenak 


" faits why docet in yon 
— idit, quet δι [moe μὰ MI NULEAD 
, Ais nt Hors edits οὐδ RUE | 


ΜΝ 
Voia* ἐλ νάνι α; 71 οὐ dodo ῥα H -— pilla: 


o 


" ὁ mu 6 


dion ciens, rti: 


ISIDORI HISPALENSIS 
ORIGINUM LIBRI VIII. CAPITA V. xr VI. 


CAP. V. DE HAERESIBUS IUDAEORUM. 


1. Iudaei confessores interpretantur. Multos enim ex iis sequi- 
tur confessio, quos antea perfidia possidebat. 

2. Hebraei transitores dicuntur. Quo nomine admonentur, ut 
de peioribus ad meliora transeant et pristinos errores relinquant. 

9. Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. Nam Phari- 
saei ex Hebraeo in Latinum interpretantur divisi, eo quod tradi- 
tionum et observationum , quas illi δευτερώσεις vocant, iustitiam 
praeferunt. Unde et divisi vocantur a populo, quasi per iustitiam. 

4. Saducaei interpretantur iusti. Vindicant enim sibi quod non 
sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire praedi- 
cant cum corpore. Hi quinque tantum libros legis recipiunt, pro- 
phetarum vaticinia respuunt. 

9. Esseni dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos omnem 
abstinentiam. 

6. Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in 
omni re sabbatizare. 

1. Genistae dicti eo quod de genere Abrahae esse se gloriantur. 
Nam cum in Babyloniam venisset populus dei, plerique relinquen- 
tes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt, quidam autem 
Israéliticis tantum coniugiis contenti, vel ex eis geniti, dum reversi 
essent de Babylonia, diviserunt se ab omni populo et assumpse- 
runt sibi hoe nomen iactantiae. 

8. Meristae appellati eo quod separant scripturas, non creden- 
tes omnibus prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos pro- 
phetasse. Μέρος enim Graece portio dicitur. 

9. Samaritae dicti quod legem solam custodiant. Nam prophe- 
tas respuunt. 


304 ISIDORUS HISPALENSIS 


10. Hemerobaptistae, eo quod quotidie vestimenta sua et cor- 
pora lavent. 


CAP. VI. DE HAERESIBUS CHRISTIANORUM. 


l. Quidam etiam haeretici qui de ecclesia recesserunt ex no- 
mine auctorum suorum nuncupantur, quidam vero ex causis quas 
eligentes instituerunt. 

2. Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui 
Petrus in Actibus Apostolorum maledixit, pro eo quod ab aposto- 
lis spiritus sancti gratiam pecunia emere !voluisset. Hi dicunt 
creaturam non a deo, sed a virtute quadam superna creatam. 

9. Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis, nuncu- 
pati, qui mundum non a deo, ?sed ab angelis factum asserit. 

4. Basilidiani a Basilide appellati, qui inter reliquas blasphe- 
mias passum Iesum negant. 

9. Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymo- 
rum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro qui pro- 
pter pulehritudinem relinquens uxorem dixerat ut qui vellet ea 
uteretur: versa est in stuprum talis consuetudo, ut invicem coniu- 
gia commutarentur. Quos Ioannes in Apocalypsi improbat dicens, 
* Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum. 

6. Gnostici propter excellentiam scientiae ita se appellari vo- 
luerunt. Animam naturam dei esse dicunt, bonum et malum deum 
suis dogmatibus fingunt. τ 

1. Carpocratiani a Carpocrate quodam vocantur, qui dixit Chri- 
stum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. 

8. Cerinthiani a Cerintho quodam nuncupati. Hi inter cetera 
circumcisionem observant, mille annos post resurrectionem in vo- 
luptate carnis futuros praedicant. Unde et Graece Chiliastae, La- 
tine *Milliastae sunt appellati. 

9. Nazarei dicti qui dum Christum, qui a vico Nazareus est ap- 
pellatus, filium dei confiteantur, omnia tamen veteris legis custodiunt. 

10. Ophitae a colubro nominati sunt. Coluber enim Graece 
ὄφις dicitur. Colunt enim serpentem, dicentes ipsum in paradisum 
induxisse virtutis cognitionem. 

11. Valentiniani a Valentino quodam Platonico Sé ttiiort γο- 
cati, qui Αἰῶνας, id est secula quaedam, in originem dei creatoris 


1, Cod. Lucan. addit Hic in tempore Neronis fuit, et in XXIII anno post cru- 
cem Christi mortuus est. 2. Cod. Pistor. sed ab angelis factum asserunt. 
9. Apoc. II, 6. 4. Millenarii edidit Arevadus. 


DE HAERESIBUS. ; 305 


induxit. Christum quoque de virgine nihil corporis assumpsisse, 
sed per eam quasi per fistulam transisse asserunt. 

12. Apellitae quorum Apelles princeps fuit, qui creatorem an- 
gelum nescio quem gloriosum superioris dei faciens deum Israélis, 
illum igneum affirmans, dixit, Christum non deum in veritate, sed 
hominem in phantasia apparuisse. 

13. Archontiaci ἃ principibus appellantur, qui universitatem, 
quam deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. 

14. Adamiani vocati quod Adam imitentur nuditatem, unde et 
nudi orant et nudi inter se mares feminaeque conveniunt. 

15. Cainiani proinde sic appellati quoniam Cain adorant. 

16. Sethiani nomen acceperunt a filio Adam qui vocatus est 
Seth, dicentes eundem esse Christum. 

11. Melchisedechiani vocati pro eo quod Melchisedech sacer- 
dotem dei non hominem fuisse, sed virtutem dei esse arbitrantur. 

18. Angelici vocati quia angelos colunt. 

19. Apostolici ideo hoc sibi nomen praesumpserunt, quia nihil 
possidentes proprium nequaquam recipiunt eos qui aliquid in hoc 
mundo utuntur. 

20. Cerdoniani a Cerdone quodam nominati, qui duo principia 
contraria asseruit. 

21. Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui 
Cerdonis dogma secutus alterum bonum, alterum iustum deum as- 
seruit, tanquam duo principia creatoris et bonitatis. 

22. Artotyritae ab oblatione dicti. Panem enim et caseum offe- 
runt dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a 
fructibus ovium fuisse celebratam. 

29. Aquarii appellati eo quod aquam solam offerunt in calice 
sacramenti. 

24. Severiani, a Severo exorti, vinum non bibunt, vetus testa- 
mentum et resurrectionem non recipiunt. 

29. Tatiani a Tatiano quodam vocati, qui et Encratitae dicti, 
quia carnes abominantur. 

26. Alogi vocantur tanquam sine verbo. Λόγος enim Graece 
verbum dicitur. Deum enim verbum non credunt, respuentes Ioan- 
nis evangelium et Apocalypsim. 

21. Cataphrygis nomen provincia Phrygia dedit, quia ibi exsti- 
terunt auctores eorum Montanus, Prisca et Maximilla. Hi adven- 
tum spiritus sancti non in apostolis, sed in se traditum asserunt. 

28. Cathari propter munditiam ita se nominaverunt. Glorian- 


tes enim de suis meritis negant paenitentibus veniam. peccatorum, 
i 20 


906 ISIDORUS HISPALENSIS 


viduas si nupserint, tanquam adulteras damnant, mundiores se ce- 
teris praedicant. Qui nomen suum si cognoscere vellent, se potius 
mundanos quam ?mundos vocarent. 

29. Pauliani a Paulo Samosateno vocati sunt, qui dixit non 
semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. 

30. Hermogeniani ab Hermogene quodam vocati, qui materiam 
non natam introducens deo non nato eam comparavit, matremque 
elementorum et deam asseruit. Quos apostolus improbat, elemen- 
tis servientes. 

91. Manichaei a quodam Persa extiterunt qui vocatus est Ma- 
nes. Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et 
malam, et animas ex deo quasi ex aliquo fonte manare asseruit. 
Testamentum vetus respuunt, novum ex parte recipiunt. 

92. ὁ Anomiani, qui Latine sine lege dicuntur. 

33. Anthropomorphitae dicti pro eo quod simplicitate rustica 
deum habere humana membra, quae in divinis libris scripta sunt, 
arbitrantur. Ἄνθρωπος enim Graece, Latine homo dicitur, ignoran- 
tes vocem domini, qui ait: "Spiritus sanctus deus est. Incorporeus 
deus est enim, nec membris distinguitur, nec corporis mole censetur. 

94. *Eraclitae ab Eraclio auctore exorti. Monachos tantum re- 
cipiunt, coniugia respuunt, parvulos habere regna caelorum non 
credunt. 

39. Novatiani a Novato urbis Romae presbytero exorti, qui ad- 
versus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus invadere haere- 
sim instituit, nolens apostotas suscipere et rebaptizans baptizatos. 

296. Montani haeretici dicti quod in tempore persecutionis in 
montibus latuere, qua occasione se a catholicae ecclesiae corpore 
diviserunt. 2 

91. Ebionitae ab Ebione dicti, sivea paupertate. Christum enim 
?per profectum solum verum iustum putant effectum. Unde com- 
petenter Ebionitae pro paupertate appellati sunt. Hi Semiiudaei 
sunt, et ita tenent evangelium, ut legem carnaliter servent. Adver- 
sus quos ad Galatas apostolus scribens invehitur. 

38. Photiniani !??^a Photino de Gallograecia, Sirmii episcopo, 
nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans asseruit Christum 
a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. 


9. Similiter in nomine eorum ludit Hieronymus in Osee c. 14, tom. III, p.1331. 
Opp. ed. Bened. —— 6. Om. Areval. 1n quibusdam libris collocantur post Anthro- 
pomorphitas. 7Ἷ. Yohann. IV, 24. 8. [mmo Hieracitae ab Hieraca. 9. In» aliis 
legitur libris per provectum, vulgo per prophetam. Zescribendum puto per defe- 
ctum. 10. /ta emendavi haec verba ez Hieron. de Scriptt. Eccl. c. 107. Vulgo 
extat a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo cett. 


DE HAERESIBUS. 301 


39. "Aériani ab Aério quodam nuncupati sunt. Hi offerre sa- 
crificium pro defunctis spernunt. 

40. Aétiani ab Aétio sunt vocati. lidemque Eunomiani, ab Eu- 
nomio quodam dialectico, Aétii discipulo, ex cuius nomine magis 
innotuerunt, dissimilem patri asserentes filium et filio spiritum 
sanctum. Dicunt etiam nullum imputari peccatum in fidemanentium. 

41. Origeniani ab Origene auctore exorti sunt, dicentes quod 
non possit filius videre patrem, nec spiritus sanctus filium. Ani- 
mas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diversitate 
peccatorum de caelis usque ad terras diversa corpora quasi vincula 
meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. 

42. Noétani a quodam Noéto vocati, qui dicebat Christum eun- 
dem et patrem et spiritum sanctum, ipsamque trinitatem in offi- 
ciorum nominibus, non in personis, accipiunt. Unde et Patripas- 
siani vocantur, quia patrem passum dicunt. 

43. Sabelliani ab eodem Noéto pullullasse dicuntur, cuius di- 
scipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime in- 
notuerunt. Unde et Sabelliani vocati sunt. Hi unam personam pa- 
tris et filii et spiritus sancti astruunt. 

44. Ariani ab Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum 
patri filium non agnoscens diversas in trinitate substantias asse- 
ruit, contra illud quod ait: '^Ego et pater unum sumus. 

45. Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo 
dicti sunt, negantes deum esse spiritum sanctum. 

.. 46. Apollinaristae ab Apollinare vocati sunt, dicentes Christum 
corpus tantummodo sine anima suscepisse. 

41. Antidicomaritae dicti sunt pro eo quod Mariae virginitati 
contradicunt, asserentes eam post Christum natum viro suo fuisse 
commixtam. 

48. Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia Graece 
ἄγγος vas dicitur. Asserunt enim sic esse in patre filium, tanquam 
vas minus inter vas maius. 

49. Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substan- 
tiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. 

90. Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt deum 
non facere mala, contra illud quod scriptum est: ?Ego sum deus, 
creans mala. TOM 

91. Floriani a Florino, qui e contrario deum dicunt creasse 
mala, contra id quod scriptum est: !* Fecit deus omnia bona. 


ll. Vulgo A&tianiab Aétio. 12.108. Χ,80. 13.Esai.XLV,7. 14. Gen.I,31. 
20* | 


308 ISIDORUS HISPALENSIS 


22. Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Nu- 
midia veniens totam paene Africam sua persuasione decepit, as- 
serens minorem patre filium, et minorem filio spiritum sanctum, et 
rebaptizans catholicos. 

93. P Bonosiani a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, 
qui Christum filium dei adoptivum, non proprium asserunt. 

94. 16 Cireumcelliones dicti sunt eo quod agrestes sunt, quos 
Cotopitas vocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. Hi 
amore martyrii semetipsos perimunt, ut violenter de hac vita dis- 
cedentes martyres nominentur. 

99. Priscillianistae a Priscilliano vocati, qui in Hispania ex er- 
rore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma composuit. 

96. Luciferiani a Lucifero episcopo "Sardiniae orti, qui con- 
tra episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Aria- 
norum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam 
delegerunt, damnantes sive quod crediderunt, sive quod credidisse 
simulaverant: quos ecclesia catholica materno recepit sinu, tan- 
quam Petrum post fletum negationis. Hanc illi matris caritatem 
superbe accipientes, eosque recipere nolentes ab ecclesiae commu- 
nione recesserunt, et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane 
oriebatur, cadere meruerunt. 

51. lIovinianistae a Ioviniano quodam monacho dicti, asseren- 
tes nullam nuptarum et virginum esse distantiam, nullumque inter 
abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. 

58. Elvidiani ab 5Elvidio nominati, qui dicunt post Christum 
natum alios Mariam filios de viro Ioseph peperisse. 

59. Paterniani a Paterno quodam exorti, o inferiores corpo- 
ris partes a diabolo factas opinantur. 

60. Arabici nuncupati eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes 
animam cum corpore mori, atque in novissimo die visio re- 
surgere. 

61. Tertullianistae dicti a Tertulliano pr ar Africanae 
provinciae, civitatis Carthaginensis, animam non immortalem esse, 
sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post 
mortem in daemones verti "putantes. 

62. Tessaresdecaedecatitae dicti, quia XIV. luna pascha cum 
Iudaeis observandum contendunt. Nam τέσσαρες quatuor significat, 
οὐ δέχα decem. 

08. Nyctages ἃ somno nuncupati, quod vigilias noctis respuunt, 


15. Bonosiaci ed. Areval. 16. Vulgo Circelliones. 17. Vulgo Sirmiae. 
18. Unus e Guelpherbytauis addit quodam monacho. 19. Vu/go putantur. 


DE HAERESIBUS. 309 


superstitionem esse dicentes iura temerari divina, ?qui noctem 
ad requiem tribuit. 

64. Pelagiani a Pelagio monacho exorti. Hi liberum arbitrium 
divinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere voluntatem ad im- 
plenda iussa divina. 

65. Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncu- 
pati, qui beatam virginem Mariam non dei, sed hominis tantum- 
modo asseruit genitricem , ut aliam personam carnis, aliam faceret 
deitatis: nee unum Christum in verbo dei et carne credidit, sed 
separatim atque seiunctim alterum filium dei, alterum hominis 
praedicavit. 

66. Eutychiani dieti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, 
qui Christum post humanam assumptionem negavit existere de 
duabus naturis, sed solam in eo divinam asseruit esse naturam. 

61. Acephali dicti, id est sine capite. Nullus enim eorum re- 
peritur auctor, a quo exorti sunt. Hi trium Chalcedonensium capi- 
tulorum impugnatores duarum in Christo substantiarum proprieta- 
tem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. 

68. Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, 
qui temporibus lustiniani principis in Alexandria populi perversi 
electione uno die sunt ordinati episcopi. Hi errores Eutychis et 
Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt, ex duabus 
unam in Christo naturam asserunt, quam Theodosiani corruptam, 
Gaianitae incorruptam contendunt. 

69. Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt, ex qui- 
bus Agnoitae ab ignorantia dicti sunt, quia perversitati, a qua exorti 
sunt, id adiiciunt, quod Christi divinitas ignoret futura, quae sunt 
scripta de die et hora novissima, non recordantes Christi personam 
in ?! Esaia dicentem: Dies iudicii in corde meo. Tritheitae vero vo- 
cati quod sicut tres personas in trinitate, ita quoque tres astruunt 
deos esse, contra illud quod scriptum est: ? Audi Israel, dominus 
deus tuus deus unus est. 

10. Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus. Ex 
quibus aliae triformem putant esse deum, aliae Christi divinitatem 
passibilem dicunt, aliae nativitati Christi de patre initium temporis 
dant, aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi de- 
scensionem non credunt, aliae animam imaginem dei negant, aliae 
animas converti in daemones et in quaecunque animalia existimant, 
aliae de mundi statu dissentiunt, aliae innumerabiles mundos opi- 


20. Cf. quae adnotavero infra ad Indiculum Pauli c. 42, 21, Esai. LXIII, 4. 
22. Deuteron. VI, 4. 


210 ISIDORUS HISPALENSIS DE HAERESIBUS. 


nantur, aliae aquam deo coaeternam faciunt, aliae nudis pedibus 
ambulant, aliae cum hominibus non manducant. 

1l. Hae sunt haereses adversus catholicam fidem exortae, et 
ab apostolis et a sanctis patribus, vel conciliis praedamnatae. Quae 
dum in se multis erroribus divisae invicem sibi dissentiunt, com- 
muni tamen nomine adversus dei ecclesiam conspirant. Sed et 
quicunque aliter scripturam sacram intelligit quam sensus spiritus 
sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de ecclesia non recesse- 
rit, tamen haereticus appellari potest. 


PAULI 


DE 


HAERESIBUS LIBELLUS. 


IV E 


Ao - V8MONUS Vance p^, ΑΒ δεν vs. 
Aster, alise aget Wo. 
te lant; hee ade ond 
TA. Haesót hirta 
ah ἀρ θα. ocok eudyull qst | 
decise stir ΠῚ Vin Hi vn 
vet ule ieri ἐς 
uc aliter λαζέρλννιαί vid pé à 
"PET d Jie e etel 
MASS 


E ὶ ᾿ 
à , r , D Da 
TERES AO εν rime ' 
TT, MR ἮΝ ^ : ΠῚ 
ἢ A * I í ; M ü Een 4 
" "T ir RA 
Nl 
| "Rep zu 
eu 
Bu x 
" TEM e 
! D mA "» 
(S M te 
ὟΝ Tu M * X-— ; 
4 VAM " m m4 i . NW iS, ! ! 
ye Er foi Vu 1 v NS S 
H τ e) 
À x " εν 
mu" TU -. A * L Exe bes 
T y j i 2X4 d AS MM m » 
E ΄ LAM "PS V z vd - 5 
, v ] iy m, t t4 » ! 


mM TE) 
ἡ yd mw ἢ "Mts hy Yn : Mn 
A 
T uy ΠΝ 


ἢ “ΜῈ 


bao ιν 4d 
DE HAERESIBUS LIBELLUS. 


Simon Petrus, primus apostolorum aemulum habuit Simonem Cep. 1. 
magum, primum haereticorum, cui et maledixisse legitur in Acti- 
bus Apostolorum, pro eo !quod spiritus sancti gratiam putasset 
pecunia emendam. Haec haeresis, quantum ad avaritiam spectat, 
usque hodie ?perseverat, quamvis periculosa, et quatenus intelli- 
genda sit, capitulum tertium quarti universalis concilii apud ?Chal- 
cedonam a sexcentis XXX habiti sic ostendit: Si quis episcopus 
per pecuniam fecerit ordinationem, et sub pretio redegerit gratiam, 
quae non potest vendi, ordinaveritque per pecuniam episcopum, 
aut presbyterum, aut diaconum, vel quemlibet ex his qui connu- 
merantur in clero, aut promoverit per pecunias dispensatorem aut 
defensorem, vel quemque qui subiectus est regulae, pro sui turpis- 
simi lucri commodo, is, cui hoc attemptanti probatum fuerit, pro- 
prii gradus periculo subiacebit, et qui ordinatus est, nihil ex hac 
ordinatione *aut promotione, quae est per negotiationem facta, pro- 
ficlat, sit alienus ea dignitate vel sollicitudine quam pecuniis quae- 
sivit. Si quis vero mediator tam turpibus et nefandis datis vel ac- 
ceptis extiterit, 51 quidem clericus fuerit, proprio gradu decidat, si 
vero laicus *aut monachus, anathematizetur. Porro quanta vene- 
ratione suscipiendum sit hoc capitulum $beatissimus papa Grego- 
rius huis nominis primus in sua synodica declarat, ubi quatuor 
universalia concilia, ex quibus istud quartum est, quatuor evange- 
liiscomparat. Alia Simóniacorum, sive Simonianorum, haeresis iam 
antiqua est, qua dixerunt creaturam non a deo, sed a virtute qua- 
dam superna creatam. 


Cap. I. — 1. qui codex uterque. — 2. In vett. libris distinctio est perseverat. 
Quamvis cett. ὁ. Caleedonam Aabent libri, quemadmodum etiam infra cap. 45. 
4. ut cod. uterque. — 9. ut cod. uterque. — 6. beatissimum codd. 


Cap. 1I. 


Cap. IL 


Cap. IV. 


Cap. V. 


Cap. VI, 


Cap. VII, 


Cap. VIII. 


Cap. IX. 


314 PAULI 


Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis, nuncupati, 
qui mundum non a deo, sed ab angelis factum asserunt. 

Nicolaitae dieti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, 
qui cuni Stephano et ceteris constitutus est a Petro. Is cum incre- 
paretur ab apostolis propter zelotypiam' pulcherrimae uxoris, iratus 
communem fecit eam omnibus abuti volentibus, itaque factus est 
auctor turpissimae communionis, ut videlicet, quemadmodum apo- 
stolorum sequaces cetera bona communicarent, sic ipsius sectatores 
communes etiam haberent uxores. Quos lohannes in Apocalypsi 
improbat, dicens, ! Hoc quod odisti habes facta Nicolaitarum. Ex 
parte similitudinis usque hodie Romana ecclesia Nicolaitas appellat 
incontinentes ministros altaris, eo ?quod sibi communia velint esse 
coniugia, quae solis concessa sunt laicis et illis ?quz extra sacros 
ordines constituti sunt clericis. 

! Cerinthus, a quo Cerinthiani, et ?Ebion, ἃ quo Ebionitae, pa- 
riter asseruerunt Christum ?hominem fuisse natum Maria. Contra 
hos scribit Iohannes apostolus evangelium. Praeterea Cerinthiani 
circumcisionem observant, mille annos post resurrectionem in vo- 
luptate carnis futuros praedicant, unde et Graece * Chiliasti, Latine 
Miliasti sunt appellati. Item Ebionitae Semiiudaei sunt, et ita te- 
nent evangelium, ut legem carnaliter observent; adversus quos ad 
Galatas Paulus apostolus scribens invenitur. - 

Nazareni dicti qui dum Christum, qui ἃ vico Nazarenus appel- 
latur, filium dei confiteantur, omnia tamen veteris legis custodiunt. 

Hermogeniani ab Hermogene quodam vocati, qui materiam non 
natam introducens deo non nato eam comparavit, matremque ele- 
mentorum et deum asseruit; quos apostolus improbat, elementis 
servientes. e ra 

! Alogi vocantur tanquam sine verbo; “λόγος enim Graece ver- 
bum ?dicitur. Deum enim verbum non credunt, respuentes evan- 
gelium Iohannis et Apocalypsin. | 

Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, ! quod quidem 
nihil possidentes propterea nequaquam recipiant eos qui aliquid 
in hoc mundo utuntur. 

! Angelici vocati quia angelos colunt. 


Cap. III. — 1. Apocal.II. 6. 2. quo codd. 8. In codd. desideratur voc. qui. 

Cap.IV. — 1. Oherinthus a quo Cherinthiani codd. 82. Ebibon cod. 975. 
3. Ita correct, In vett. libris corruptela est non fuisse an mariam. Contra cett. 
4. Rescribe Chiliastae, Latine Milliastae, ex 44ugustino, Isidoro aliisque. 

Cap. VII. — 1. Alogyi codd. — 2.logos codd. ^9. datur codd. 

Cap. VIII. — 1. quidem nihil codd. 

Cap. IX. — 1. Anglici codd. 


DE HAERESIBUS LIBELLUS. 315 


Archontiaci ἃ principibus appellantur; qui universitatem, quam 
deus condidit, *operam esse archangelorum defendunt. 

Adamiani vocati !quod Adae imitentur nuditatem ; et nudi orant, 
et nudi inter se mares feminaeque conveniunt. 

!Ophitae a colubro nominati sunt. Coluber enim Graec ὄφις 
dicitur. Colunt enim serpentem, dicentes ipsum in paradiso indu- 
xisse virtutis cognitionem. 

Cainani proinde sic appellati quum Cain adorant. 

! Sethiani nomen acceperunt a filio Adam qui vocatus est *Seth, 
dicentes eundem esse Christum. 

Melchisedechiani vocati pro eo quod Melchisedech, sacerdotem 
dei, non hominem fuisse, sed virtutem dei esse arbitrantur. 

! Artotyritae ab oblatione vocati; panem enim et caseum offe- 
runt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a 
fructibus ovium fuisse celebratam. 

Aquarii appellati eo quod solam aquam offerunt in calice sacra- 
menti. | 

Aé&riani ab Aério quodam nuncupati sunt, qui offere sacrificium 
pro defunctis spernunt. 

Dasilidiani a Basilide appellati, qui inter reliquas blasphemias 
passum Christum abnegant. Contra hos scripsit Agrippa, cogno- 
mento Castoris, vir valde doctus, quem ponit beatus Hieronymus 
in libro de !Illustribus Viris. Hie Basilides moratus est Alexan- 
driae, temporibus Adriani imperatoris. | 

! Cathaphrygis nomen provincia ?Phrygia dedit, quia ibi exti- 
terunt auctores eorum Montanus et Prisca et Maximilla. Hi adven- 
tum spiritus sancti non in apostolis, sed in se traditum asserunt. 
Adversus hos scripsit ? Apollinarius Hierapolitanus episcopus. 

Gnostici, secundum !Hieronymum a Basilide exorti, propter 
excellentiam scientiae ita se appellari voluerunt, animam naturam 
dei esse dicentes, bonum et malum deum dogmatibus suis fingentes. 

Cerdoniani a Cerdone quodam cognominati, qui duo principia 
contraria asserunt. 

Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cer- 


Cap. X. — 1. opera codd. 

Cap. XI. — 1. quidem ade cod. 1752. 

Cap. XII. — 1. Ofite codd. 2. ofi datur codd. 

Cap. XIV. — 1. Serbiani cod. 1752. — 2. sech cod. 1752. 

Cap. XVI. — 1. Areotherite codd. 

Cap XIX. — 1. Hieron. De Scriptt. Eccles. cap. 21. cf. 

Cap. XX. — 1. Cathafrigis codd. 2. frigia codd. ὃ. Cf. Hieronym. De 
Scriptt. Eccles. cap. 26. 

Cap. XXI. — 1. V. Hieronym. De Scriptt. Eccl. cap. 21. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


XI. 


XII. 


XIII. 


XIV. 


XV. 


XVI. 


XVIL. 


XVIII. 


XX. 


XXI. 


. XXII. 


. XXIII. 


Cap. XXIV. 


Cap. XXV. 


Cap. XXVI. 


Cap. XXVII. 


Cap. XXVIII. 


316 PAULI 


donis dogma secutus alterum bonum et alterum iustum deum as- 
seruit, tamquam duo principia creatoris et ! bonitatis. Contra hunc 
scripserunt ?Tustinus, philosophus et martyr, et ?'Theophylus sex- 
tus Antiochenae eeclesiae episcopus. *Polycarpus Smirnae epi- 
scopus, Iohannis apostoli discipulus, propter quasdam super dies 
paschae quaestiones sub imperatore *Antonino Pio, ecclesiam in 
Urbe regente Aniceto, Romam venit, ubi multos credentium Mar- 
cionis et Valentini persuasione deceptos reduxit ad fidem. Cum- 
que ei fortuito obviam fuisset Marcion et dixisset, Cognosce nos 
Polycarpe! respondit, Cognosco primogenitum diaboli. 

Valentiniani a praedicto Valentino, praedicti Marcionis disci- 
pulo, sunt vocati, qui ! Aeonas, id est aecula quaedam, in originem 
dei creatoris induxit, ?Christumque de virgine nihil corporis as- 
sumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse asseruit. 

'Apellitae, quorum auctor Apelles: qui dixit Christum non 
deum in veritate, sed hominem in phantasia apparuisse. 

!Tatiani a quodam Tatiano vocati, qui et ? Encratitae dicti, quia 
carnes *abominantur. Horum haeresin adaugentes Severiani, a 
Severo exorti, vinum non bibunt, vetus testamentum et resurre- 
ctionem non recipiunt. 

! Noétani, a quodam Noéto vocati, qui ?dicebant Christum eun- 
dem esse et patrem et spiritum sanctum, ipsamque trinitatem in 
officiorum nominibus, non in personis accipiunt. Unde et Patri- 
passiani dicuntur, quia patrem passum dicunt. 

Sabelliani ab eodem Noéto pullulasse dicuntur, cuius discipu- 
lum fuisse Sabellium; ex cuius nomine maxime innotuerunt. Unde 
et Sabelliani dicti sunt. Hi unam personam patris et filii et spi- 
ritus sancti astruunt. Contra hane haeresin, tempore Aurelii im- 
peratoris exortam, scripsit ! Dionysius Alexandrinae urbis episco- 
pus, Origenis auditor insignissimus. Hanc etiam tempore Constan- 
tini imperatoris ?Arius presbyter Alexandrinus perverse volens 
corrigere coaeternum patri filium non agnovit, in trinitate diversas 
substantias asseruit, contra illud ?quod ait dominus, *Ego et pater 

Cap. XXIII. — 1. Πα cod. 975. At cod. 1752. habet hominis. 2. Cf. Hie- 
ronym. l. l. cap. 28. — 9. Cf. Hieronym. l. l. cap. 25. A. V. Hieronym. ἰ. l. cap. 
17., unde haec repetita sunt. — 5. antonio pio cod. 975. antonio pro cod. 1752. 

Cap. XXIV. — 1. eonas cod. 975. conas cod. 1752. 2. Ita correxi, cum 
in libris vetustis legatur Christum quod. Apud Isidorum extat Christum quoque. 

Cap. XXV. — 1. Appellite quorum autor appelles codd. 

Cap. XXVI. — 1. Taciani a quodam Taciano codd. 2. ancrethite codd. 
3. abhominantur cod. 975. abhominentur cod. 1752. 

Cap. XXVII. — 1. Noethani codd. — 2. dicebat codd. 


Cap. XXVIII. — 1. Cf. Hieronym. De Scriptt. Eccles. cap. 68. 2. Arrius 
codd.  23.quidem codd, 4, Iohann. X. 90, 


DE HAERESIBUS LIBELLUS. alt 


unum sumus, male intelligens illud, ?*Pater maior me est. Is cum 
suis sequacibus in Nicaeno concilio damnatus plurimos scriptores 
habuit impugnatores. Inter quos praecipui fuerunt Athanasius, 
Hilarius, Ambrosius, Augustinus. 

Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt. Qui dixit non semper 
fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. Contra hunc scri- 
psit supra dictus Dionysius Alexandriae episcopus. 


Novatiani a Novato, Romae urbis presbytero, exorti, ! qui contra 
Cornelium cathedram sacerdotalem conatus invadere haeresin in- 
stituit, nolens apostatas suscipere paenitentes et rebaptizans bapti- 
zatos. Et hos confutat Ambrosius in libro de Paenitentia, osten- 
dens eos errores sumpsisse ?ex epistola ad Hebraeos. Hos in re- 
baptizando imitati sunt Donatistae, sive, ut * Hieronymus ponit, 
Donatiani, a Donato quodam Afro nuncupati, contra quos plurima 
scripsit Augustinus. 


Probo imperante Manichaeorum haeresis orta est a quodam 
Persa qui vocatus Manes. Hic duas naturas et substantias intro- 
duxit, id est bonam et malam, et animas ex deo quasi ex aliquo 
fonte manare asseruit. Testamentum novum ex parte recipiunt, 
vetus respuunt. Contra hos item plurima scribit Augustinus. 


Anthropomorphitae dicti pro eo quod simplicitate rustica deum 
humana membra, quae in divinis libris scripta sunt, arbitrantur. 
Contra hos scribit ! Theophilus Alexandriae episcopus. 


lEraclitae, ab Eraclio auctore exorti, monachos tantum reci- 


piunt, coniugia respuunt, regna caelorum parvulos habere non 
credunt. 


Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti 
sunt, negantes deum esse spiritum sanctum. Contra hunc congre- 
gatum est Constantinopolitanum concilium primum, eoque deposito 
ordinatus est beatus Nectarius. Ipsam haeresim proscripsit Iohan- 
nes Chrysostomus. | 


! Photiniani a Photino Sirmiensi episcopo nuncupati, qui Ebio- 
nitarum haeresin suscitans asseruit Christum a Maria per Ioseph 


5. Iohann. XIV. 28. — 6. sequatibus codd. 

Cap. XXX. — 1. Cf. Hieronym. De Scriptt. Eccl. cap. 70. 2. Ita correxi. 
In codd. extat exempla ad hebreos. Cf. Ep. ad. Hebr. VI. 4—6. — 3. Hieronym. 
De Scriptt. Eccles. cap. 93. 

Cap. XXXIL — 1. Cf. Gennad. de Viris Illustr. cap. 33. 


Cap. XXXIII. — 1. 7d est Hieracitae ad Hieraca, uti «m emendatum est in 
Isidoro, et alibi. 


Cap. XXXV. — 1. Fotiniani a Fotino codd. 


Cap. XXIX. 


Cap. XXX. 


Cap. XXXI, 


Cap. XXXII. 


Cap. XXXIII. 


Cap. XXXIV. 


Cap. XXXV. 


Cap. XXXVI. 


Cap. XXXVII. 


Cap. XXXVIII. 


Cap. XXXIX. 


Cap. XL. 


Cap. XLI. 


Cap. XLII. 


Cap. XLIII. 


Cap. XLIV., 


Cap. XLV. 


318 PAULI 


nuptiali coitu fuisse conceptum. Contra hos scripsit ? Audentius 
Hispanus episcopus. 

Eunomiani ab Eunomio quodam dialectico, ! Aétii discipulo, no- 
minati dissimilem patri ? asserentes filium et filio spiritum sanctum 
dicunt etiam nullum imputari peccatum in fide manentium. Re- 
sponderunt eis ὁ Apollinaris, Didymus, Basilius Caesariensis, Gre- 
gorius *Nazianzenus et Gregorius Nyssenus. 

Apollinaristae ab Apollinari sunt vocati, dicentes Christum 
corpus tantummodo sine anima suscepisse. His quoque restitit 
Augustinus. 

'Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia 2 ἄγγος 
Graece vas dieitur. Asserunt enim sic in patre esse filium, tan- 
quam vas minus intrat maius. 

Patrieiani a quodam Patricio nominati sunt, qui substantiam 
humanae carnis a diabolo conditam esse dicunt. 

! Coluthiani a quodam Colutho dicti, qui dicunt deum non fa- 
cere mala, contra illud quod scriptum est, Ego dominus creans mala. 

Floriani a Florino, qui e contrario dicunt deum creasse mala, 
contra id quod scriptum est, Fecit dominus omnia bona. 

ircumcelliones dicti quod agrestes sint, quos Cothopithas di- 
cunt. Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut violenter de hac 
vita discedentes martyres nominentur. Hos quoque saepe sugillat 
Augustinus. | 

Bonosiani, a quodam Bonoso episcopo exorti, Christum filium 
dei adoptivum, non proprium, asserunt. Haec haeresis tempore 
Magni Karoli ἃ quodam Felice Hispano episcopo resuscitata !Ra- 
tisbonae collecta synodo est damnata. 

Priscillianistae a quodam Priscilliano vocati, qui in Hispania ex 
errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma compo- 
suit. Contra quos loquitur beatus papa Gregorius in ! homilia de 
Epiphania. | 

Luciferiani a quodam Lucifero episcopo dicti sunt. Hi episco- 
pos catholicos, qui dolis ! Arianorum circumventi Ariminensi con- 
cilio subscripserunt, et postea correcti redire in catholicam dele- 


2. Cf. Gennad. De Viris Illustr. cap. 14. : 

Cap. XXXVI. — 1. etii codd. — 2. asserens codd. ὃ. appollinaris. didi- 
mus codd. 4. nazanzenus et Gregorius nisenus codd. 

Cap. XX XVIII. — 1. Metanges nominati. ideo codd. — 2. angeos codd. 

Cap. XL. — 1. Colithiani a quodam colitho codd. 

Cap. XLIII. — 1. ratispone codd. 

Cap. XLIV. — 1. omelia codd. 

Cap. XLV. — 1. arrianorum codd. 


DE HAERESIBUS LIBELLUS. 319 


gerunt, recipere nolentes ab ecclesiae communione recesserunt. 
Extat adversus eos dialogus beati Hieronymi, qui intitulatur Luci- 
feriani et Orthodoxi. 

!Eustathiani a quodam Eustathio nuncupati omnes nuptias dam- 
naverunt, unde et missas ?presbyterorum ante sacros ordines con- 
iugatorum spreverunt: contra quos celebratum est Gangrense con- 
cilium. 

Horuin et eorum quos supra diximus !Tatianos et Severianos 
immoderantiae medium volentes Iovinianistae, a quodam Ioviniano 
monacho dicti, contra quem fertur egregium opus Hieronymi, asse- 
rebant nullam nuptarum et virginum esse distantiam, nullumque 
inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. 

Helvidiani ab Helvidio nominati, quem et ipsum confutatum 
legimus fortissimo scripto beati Hieronymi, dicunt post natum Chri- 
stum alios Mariam filios de viro Ioseph peperisse. 

Paterniani, a quodam Paterno exorti, inferiores corporis partes 
à diabolo factas opinantur. 

Arabici, nuncupati ab eo quod in Arabia exorti sunt, dicebant 
animam cum corpore mori atque in novissimo utrumque resurgere. 

lTessaresdecatitae dicti quod quarta decima luna pascha cum 
Iudaeis observandum contendunt. 

!Nyctages a somno nuncupati, quod vigilias noctis respuant, 
superstitionem esse dicentes iura temerare divina, qui noctem ad 
requiem tribuit. Horum auctor Vigilantius fuit, contra quem san- 
ctus Hieronymus scribens potius vocandum censet Dormitantium. 

Pelagiani, a Pelagio monacho exorti, liberum arbitrium divinae 
gratiae anteponunt, dicentes sufficere voluntatem ad implenda iussa 
divina. Hanc autem haeresin videntur assumpsisse ex lectione do- 
ctorum arbitrii libertatem contra mathematicos et Manichaeos de- 
fensantium. Postquam vero praedestinatio divinae gratiae per au- 
ctoritates Romanorum pontificum, videlicet Innocentii, !Zosimi, 
Bonifacii et Caelestini, item per decreta Africani concilii, nec ?non 


Cap. XLVI. — 1. Eustasiani a quodam Eustasio codd. 2. presbytrorum codd. 

Cap. XLVII. — 1. tacianos codd. 

Cap. LI. — 1. Thsesseresdecadite codd. 

Cap. LII. — 1. Nictanges codd. Reponendum puto Nyctaces vel Nystaces, a 
γυστάζω verbo. Alii voluerunt Νυστάζοντες. Cf. Isidor. De Eccles. Offic. 1I. 22. 
,— qui superfluas existimabant sacras vigilias et spiritali operi infructuosas, 
dicentes iura temerari divina, qui noctem fecit ad requiem, sicut diem ad labo- 
rem: qui haeretici Graeco sermone Nyctages, hoc est somniculosi, vocantur." 
Pro qui noctem ad requiem tribuit, facile est reponere quae noctem ad requiem 
tribuunt, sed, puto, genuina nobis et hic et in Isidori utroque loco servata scri- 
ptura, est, quae videlicet postulat ut ex verbis divina iura repetatur vocabulum deus. 

Cap. LII. — 1. Zozimi codd. — 2. non desideratur in codd. 


Cap. XLVI. 


Cap. XLVII. 


Cap. XLVIII. 


Cap. XLIX. 


Cap. L. 


Cap. LI. 


Cap. LII. 


Cap. LIIT, 


Cap. LIV. 


Cap. LV. 


Cap. LVI. 


Cap. LVII. 


Cap. LVIII. 


Cap. ΠΧ. 


320 PAULI 


per seripta Hieronymi et Augustini satis abundeque confirmata est, 
quidam infeliees ex his medicinis infirmari coeperunt et contra 
orationes et bona opera disputantes, dum nimis nudam praedesti- 
nationem irreverenter praedicant, Praedestinatiani sunt appellati. 


Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, 
qui beatam virginem non dei, sed hominis, asseruit genitricem, ut 
aliam personam carnis, aliam faceret deitatis. Nec unum Christum 
in verbo dei credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium 
dei, alterum hominis praedicavit. Contra hunc !scripserant et uni- 
versale concilium Ephesinum collegerunt Caelestinus Romae et 
Cyrillus pontifex Alexandriae. 


!Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui 
Nestorianos corrigere volens Christum post humanam assumptio- 
nem negavit existere duabus naturis, sed solam in eo divinam asse- 
ruit esse naturam. Contra hunc papa Leo Magnus scripta promul- 
gavit et synodum universalem apud Chalcedonam sexcentorum 
XXX patrum congregavit. 


Acephali, trium Chaleedonensium capitulorum impugnatores, 
duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in 
eius persona naturam praedicant. Contra hos misit epistolam Pe- 
lagius papa, ! quam dictavit beatus Gregorius, successor eius futurus. 


Theodosiani et !Gaianitae appellati a Theodosio et ?Gaiano, ἡ 
qui temporibus lustiniani principis in Alexandria populi perversi 
electione uno die sunt ordinati episcopi. Hi errores ?Eutychis et 
Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt, ex duabus 
naturis unam in Christo asserunt, quam Theodosiani corruptam, 
Gaianitae incorruptam contendunt. | 

! Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt. Ex quibus 
Agnoitae ab ignorantia dicti, quia perversitati a qua exorti sunt id 
adiiciunt, quod divinitas Christi ignoret futura quae sunt scripta 
de die et hora novissima, non recordantes Christi personam in 
Esaia loquentis, Dies iudicii in corde meo. ?Tritheitae vero vocati 
quod sicut tres personas in trinitate, ita quoque tres deos astruunt 
esse, contra illud quod scriptum est, Audi Israel, dominus deus 
unus est. 

A Theodoro Mopsuesteno episcopo, qui dicebat beatam Mariam 


Cap. LIV. — 1. scripserat codd. 

Cap. LV. — 1. Euticiani dicti ab eutice codd. 

Cap. LVI. — 1. qua codd. 

Cap. LVII. — 1. gayonitae codd. 2. gayono codd. ὅὃ. eutycetis codd. 
Cap. LVIII. — 1. Agnonyte et triothite codd. 2. Triotite codd. 


DE HAERESIBUS LIBELLUS. 391 


non esse dei genitricem, quique damnatus est in quinta ! universali 
synodo temporibus Vigilii papae et Iustiniani principis apud Con- 
stantinopolim collecta, ab hoc, inquam, Theodoro denominati hae- 
retici non inveniuntur; sicut nec a ? Macario patriarcha Antiocheno, 
qui unam voluntatem et unam operationem dogmatizans in Christo 
similiter damnatus est in sexto universali concilio, item Constan- 
tinopoli congregato temporibus papae Agathonis et Constantini 
imperatoris. 

Septima synodus apud Nicaeam, ubi et prima, collecta est tem- 
poribus Adriani papae et Irenae imperatricis filiique eius Constan- 
tini, quae damnavit haeresim sanctorum imagines velut idola de- 
testantem et confringentem, nimis adtendentem quod in lege simi- 
litudines prohibitae sint, et e vestigio negligentem quod in templo 
domini ? Cherubim cum bobus et leonibus divinae sapientiae ma- 
gisterio figurati sunt. 

Octava synodus universalis item Constantinopoli congregata 
est, auctoritate Nicolai I. papae, principante Graecis Dasilio impe- 
ratore, quae damnavit haeresim subito ex laicis et per laicos pro- 
moventes episcopos. 

Temporibus noni Leonis papae et Constantini atque leinrici 
imperatorum duae haereses emerserunt de corpore domini, una in 
Graecia, quae sic fermentatum panem commendat, ut azymum ces- 
sare praesumat: altera in Gallia, quae figuram tantum praedicans 
veritatem corporis et sanguinis domini penitus abnegat. Graeca di- 
citur Fermentaceorum, Gallica Derengarianorum. Contra Fermen- 
taceos scripserat Fridericus 'apocrisiarius Leonis papae, postmo- 
dum et ipse papa mutato in Stephanum nomine, et ? Humbertus 
episcopus sanctae Rufinae; contra Berengarium vero, ἃ quo Beren- 
gariani, *Lanfrancus Anglorum, et Christianus pontifex Apulorum. 

Ecce, praesul, habes catalogum haereticorum, quem tibi colle- 
git Paulus minimus catholicorum. 


Cap. LIX. — 1. universi codd. — 2. machario patriarcha antioceno codd. 

Cap. LX. — 1. qui codd. — 2. cherubin codd. 

Cap. LXII. — 1. apochrisiaris cod. 1752. Haec eadem fere verba leguntur 
in Anonymo Mellicensi De Scriptt. Eccl. cap. 86. Fridericus apocrisiarius Leonis 
IX. papae, postmodum et ipse propter (proprio emendavit Pezíus; sed secundum 
Pauli verba rescribendum erit potius papa) mutato in Stephanum nomine, scribit 
insignem tractatum contra haeresim Fermentaceorum." 2. Anonym. Mellic. 
cap. 87. ,Humbertus sanctae Rufinae episcopus fuit, qui contra haeresim prae- 
notatam scriptis copiose disseruit." ὁ. Cf. Anonym. Mellic. cap. 89. 4. Cf. 
Anonym. Mellic. cap. 90. 


Cap. XL. 


Cap. XLI. 


Cap. XLII. 


ITE avr iter ded astAH 3d 


m aeris b «ufi 
dm δι Me tithafig Wb TT r 
τ ini 


Lio: 


Menden ἢ» rd 
im ebé del crediilit «n epoca aie stint 


AX apo Sil Ri iot 


Miccdvn ibi 


tji- beet matt AE. jit mec ess "E 


p ig c 
ALTE AqA2 .. (T iab ^ " 


€x. Ara 


HONORII AUGUSTODUNENSIS 


DE HAERESIBUS 


LIBELLUS. 


᾿ 
v UN "e. 
kh " PA MN τὴ : ΤᾺ 
»: | ἡ 
[ ᾿ Ls M d^ * 2 
c AP Lp A » 
E LED [ dr «Me dh 
- * , 
n 127 " b DD 
. | A i , : p ᾿ T jt "M e & " E 
A 7 1 - E & - b * At L] F7 [ a Ed ad 
4 E i. 
ϊ ᾽ Em e ji 
- ἡ pour o 
Ἢ i ἃ lr, " 
(8 Uu 81 &8 i 
AUF AES vi: d P : b od. 
enu vct eo ΠΝ n | | ab dni (a x " * 


"m S GERA UN ων ji hio 


" τ h ἣν " 
"1 D 
E' 4 - 
^ ͵ Ai 
» 
᾿ ͵ E: W (* 2 fea "d e 


, ; | d d "by 3 id TONG ro 
vast d ἽΝ 


E UE m "m eo 4 ᾿ Αι 
2E Al Ma 5l | 

sc) CUN EE MA prn Im 
Nh pP ERU imme 


[e Dre FE à p 


dune LM p 


US, 


HONORII AUGUSTODUNENSIS 
DE HAERESIBUS LIBELLUS. 


Eo Iudaeos fuerunt hae octo haereses: 


Pharisaei erant clerici Iudaeorum, et dicuntur Divisi. Horum cap. 1. 


haeresis erat quod traditiones suas praeferebant mandatis dei. 

Sadducaei erant monachi Iudaeorum et dicuntur Iusti. Horum 
haeresis erat quod resurrectionem corporum negabant, animam 
cum corpore interire praedicabant. Legem Moysi receperunt, scri- 
pta prophetarum respuerunt. 

Esseni quidam Iudaeorum haeretici qui dicunt ipsum esse Chri- 
stum qui docuit illos omnem abstinentiam. 

! Masbothei alii haeretici qui dicunt ipsum esse Christum qui 
docuit illos in omni re sabbatizare. | 

Genistae haeretici de semine Abrahae se gloriantes. In Baby- 
lone quippe alii Iudaei paganis mulieribus, alii Israélitis mixti, re- 
versi in Hierusalem ab omni populo se diviserunt, et hoc nomen 
iactantiae sibi sumpserunt. 

Meristae haeretici quosdam prophetas recipiunt, quosdam non 
recipiunt. 

Samaritae haeretici solam legem custodiunt, prophetas respuunt. 

Hemerobaptistae haeretici cotidie vestimenta et corpora sua 
lavant. 


DE HAERETICIS PAGANORUM. 


Philosophi erant patriarchae haereticorum, inter quos plures 
fuerunt haereses. 
! Platonici a Platone dicti, qui deum animas, angelos vero cor- 


Cap. IV. — 1. Vulg. Marbonaei. 

Cap. IX. — 1. Isidor. Origg. VIII, 6, 7. Platonici a Platone philosopho dicti. 
Hi animarum creatorem esse deum, corporum angelos asserunt, et post multos 
annorum circulos in diversa corpora redire animas dicunt." 


Cap. 


Cap. 


II. 


« 11]. 


. IV. 


« VI. 


. VII. 
. VIII. 


Cap. X. 


Cap. XI. 


Cap. XII. 


Cap. XIII. 


Cap. XIV. 


396 HONORII AUGUSTODUNENSIS 


pora creasse, et post multa secula animas in diversa corpora redire 
et omnia in pristinum statum reverti dixerunt. 

! Stoici a loco dicti. Stoa quippe porticus erat Athenis, in qua 
sapientum et fortium facta erant. In hac Zeno philosophus disci- 
pulos suos instituit. Hi omne peccatum uniforme dicunt, tam grave 
esse triticum quam aurum furari. Deatitudinem in sola anima con- 
stare, animam cum corpore interire affirmabant. 

! Academici a villa Platonis Academia dicti. Hi omnia incerta 
opinantur. Huius sectae repertor fuit Arcesilaus et sectator eius 
Democritus, qui dixit ita veritatem in occulto latere, ut aquam in 
alto puteo sine fundo. 

! Peripatetici a deambulatione dicti, quia auctor eorum Aristo- 
teles deambulando disputabat. Hi dicunt animam ex parte aeter- 
nam, ex parte mortalem, et omnia fortuito casu agi ferunt. 

! Cynici ab immunditia dicti. Hi ut canes in vicis et plateis cum 
uxoribus colbant, dicentes coniugium esse iustum, et ideo hone- 
stum, iure in publico agendum.: 

! Epicurei ab Epicuro philosopho dicti. Hi summum bonum in 


Cap. X. — 1. Isidor. Origg. VIII, 6, 8. , Stoici a loco dieti. Porticus fuit enim 
Athenis quam ποιχίλην στοὰν appellabant, in qua picta gesta erant sapientum at- 
que virorum fortium historiae. In hac porticu sapientes philosophabantur, ex 
quo et Stoici dicti sunt. Graece enim porticus στοὰ dicitur. Hane sectam primus 
Zenon instituit. 9. Hi negant sine virtute effici quemquam beatum. Omne pecca- 
tum uniforme esse asserunt, dicentes, Sic ille nocens erit qui paleas furatus fue- 
rit quam qui aurum, qui mergum occiderit quam qui equum. Non enim animal 
crimen, sed animus facit. 10. Hi etiam animam cum corpore perire dicunt. Amant 
quoque virtutem continentiae, affectant gloriam aeternam , cum se fateantur non 
esse aeternos." 


Cap. XI. — 1. Isidor. Origg. VIII, 6, 11. Academici appellati a villa Platonis 
Academia Athenarum, ubi idem Plato docebat. Hi omnia incerta opinantur, sed, 
sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae voluit deus intelligentiam 
hominis excedere, tamen sic plurima esse quae possunt et sensibus capi et ra- 
tione comprehendi. 12. Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus reperit, 
cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tanquam in puteo alto, ita ut fundus 
nullus sit, ita in occulto iacere veritatem." 


Cap. XII. — 1. Isidor. Origg. VIII, 6, 13. ,Peripatetici a deambulatione eo 
quod Aristoteteles auctor eorum deambulans disputare solitus esset. Hi dicunt 
quandam particulam animae esse aeternam, dereliquo magna ex parte mortalem." 


Cap. XIII. — 1. Isidor. Origg. VIII, 6, 14. , Cynici ab immunditia impudentiae 
nuncupati. Contra humanam enim verecundiam in propatulo coire cum coniugi- 
bus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxoribus con- 
cumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes 
in vicis vel plateis. Unde et a canibus, quorum vitam imitabantur, etiam voca- 
bulum nomenque traxerunt." 

Cap. XIV. — 1. Isidor. Origg. VIII, 6, 15. , Epicurei dieti ab Epieuro quodam 
philosopho, amatore vanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum 
nominaverunt, quasi volutans in coeno carnali, voluptatem corporis summum 
honum esse asserens, qui etiam dixit nulla divina providentia instructum esse 
aut regi mundum. 16. Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis 
corporibus assignavit, quorum fortuitis concursionibus omnia nascantur et nata 


DE HAERESIBUS LIBELLUS. 321 


voluptate corporis constituunt, animam nihil aliud quam corpus 
esse dicunt, mundum non a deo regi, sed ex atomis, unde produ- 
ctum dicunt. 

Gymnosophistae nudi in desertis !Indiae philosophantur, pu- 
denda tantum contegunt. Hi se in ignem proiiciunt amore alte- 
rius vitae. 

! Quidam philosophi dixerunt hunc mundum esse deum, ut Dio- 
nysius: quidam mentem dixerunt deum, ut Thales Milesius: qui- 
dam animum ?in omnibus manantem et lucidum, ut Pythagoras: 
quidam sine tempore incommutabilem, ut Plato: quidam solutam 
mentem ut Cicero: quidam spiritum et mentem, ut Maro. 

! [tem alii philosophi, ut Platonici, mundum affirmant incorpo- 
ralem, Stoici corporalem, Epicurus ex atomis, Pythagoras ex nu- 
meris, Heraclitus ex igne. 


In ecclesia fuerunt hi haeretici: 

Simoniaci a Simone mago dicti, qui pecunia tentavit donum 
spiritus sancti ab apostolis comparare. Hi dicunt creaturam non a 
deo, sed ἃ quadam superna virtute creatam. Omnes qui emunt spi- 
ritualia, sunt Simoniaci, cum Simone damnandi: qui autem ven- 
dunt sunt Giezitae, cum ! Giezi servo Helisaei reprobandi, qui sa- 
lutem vendidit, quam Helisaeus gratis dedit, et ideo lepra Naaman 
ei adhaesit. | 

Menandriani ἃ Menandro discipulo Simonis dicti. Hi mundum 


sint, Asserunt autem deum nihil agere, omnia constare corporibus, animam ni- 
hil aliud esse quam corpus. Unde et dixit, Non ero postquam mortuus fuero." 


Cap. XV. — 1. Jta rescripsi pro eo quod vulgo extat in die philosophantur 
cett. Isidor. Origg. VIIL 6, 17. , Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitu- 
dines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. Gymna- 
sium enim ex eo dictum est, quod iuvenes nudi exercerentur in campo, ubi pu- 
denda sola tantum se operiunt. Hi et a generando se cohibent." 

Cap. XVI. — 1. Isidor. Origg. VIIT, 6, 18. , Theologi autem iidem sunt qui 
et physici. Dicti autem theologi quoniam in scripturis suis de deo dixerunt. 
Quorum varia constat opinio, quid deus esset dum quaererent. Quidam enim cor- 
poreo sensu hune mundum visibilem ex quatuor elementis deum esse dixerunt, 
ut Dionysius Stoicus. Alii vero spiritualiter intellexerunt mentem esse deum, ut 
Thales Milesius. Quidam et spiritum et mentem, ut Maro. 19. Quidam animum 
in omnibus manantem et lücidum, ut Pythagoras: quidam deum sine tempore in- 
commutabilem, ut Plato: quidam deum mentem solutam, ut Cicero. Inventum 
enim solummodo deum, non ut invenerunt exposuerunt, quia evanuerunt in co- 
gitationibus suis. Dicentes enim esse sapientes stulti facti sunt." ^ 2. Vulgoin 
hominibus manentem. 


Cap. XVIL. — 1. Isidor. Origg. VIII, 6, 20. ,Item Platonici quidem deum cu- 
ratorem et arbitrum et iudicem asserunt, Epicurei otiosum et inexercitatum. De 
mundo autem, Platonici affirmant incorporalem, sed Stoici corporalem, Epicurus 


ex atomis, Pythagoras ex numeris, Eraclitus ex igne," 
Cap. XVIII. — 1. II. Reg. II, 5. 


Cap. XV. 


Cap. XVI. 


Cap. XVII. 


Cap. XVIII. 


Cap. XIX. 


Cap. XX. 


Cap. XXI. 


Cap. XXII. 


Cap. XXIII, 


Cap. XXIV. 


Cap. XXV. 


Cap. XXVI. 


Cap. XXVII. 


Cap. XXVIII. 


Cap. XXIX. 


Cap. XXX. 
Cap. XXXI. 


Cap. XXXII. 


Cap. XXXIII. 
Cap. XXXIV. 


Cap. XXXV. 


Cap. XXXVI. 


Cap. XXXVII. 


HONORII AUGUSTODUNENSIS 


928 


non a deo, sed ab angelis factum asserunt. ΠῚ Christum passum 
negant, hi coniugia communia habent. 

Nicolaitae a Nicolao diacono Stephani socio dicti, qui uxores 
suas communes fecerunt. 

Gnostici ab excellentia scientiae dicti. Hi animam naturam dei 
esse dicunt, bonum deum et malum fingunt. 

Carpocratiani ἃ Carpocrate quodam dicti. 
nem tantum de utroque sexu natum dicunt. 

Cerinthiani a Cerintho quodam dicti. Hi cireumcisionem obser- 
vabant, mille annos in voluptate carnis post resurrectionem futuros 
praedicabant. 

Nazarei a Nazareth vico dicti. Hi Christum filium dei confiten- 
tur, omnia tamen veteris legis custodiunt. 

Ophis dicitur coluber. Inde Ophitae haeretici, quia colunt ser- 
pentem, eo quod in paradiso induxerit virtutis cognitionem. 

Valentiniani a quodam Valentino dicti. Hi secula quaedam in 
originem dei creatoris inducunt, Christum nil corporis de virgine 
assumpsisse, sed per eam quasi aquam per fistulam transiisse. 

Apellitae ab Apelle quodam dicti. Hi Christum non deum in 
veritate, sed hominem in phantasia apparuisse dicunt. 

! Archontiaci ἃ prineipibus dicti. Hi omnia opera dei opera an- 
gelorum dicunt. 

Adamiani dicti quia Adae imitantur nuditatem. Nudi enim 
orant, et nudi coeunt. 

Caiani dicti quia Cain * honorant. 

Sethiani aSeth filio Adam dicti, qui dicunt eundem esse Christum. 

Melchisedechiani dieti quia Melchisedech non dei sacerdotem, 
sed dei virtutem praedicant. 

Angelici dicti quia angelos colunt. 

Apostolici dicti qui nihil proprium possidentes non recipiunt 
eos qui aliquid in hoc mundo utuntur. 

Cerdoniani ἃ Cerdone quodam dicti. 
ria asserunt. 

Marcionitae a Marcione quodam dicti. Hi alterum bonum, alte- 
rum iustum deum asserunt, tanquam duo principia creatoris dicunt. 

Artotyritae ab oblatione dicti. Hi panem et caseum offerunt, 
dicentes ἃ primis hominibus oblationem a fructibus terrae et ovium 
celebratam. 


Hi Christum homi- 


Hi duo principia contra- 


Cap. XXVIII. — 1. Vulgo Aconthiani. 
Cap. XXX. — 1. Vulgo oderant. 
Cap. XXXVI. — 1. Isidor. Origg. VIII, 5, 21. habet ,creatoris et bonitatis." 


DE HAERESIBUS LIBELLUS. 399 


 Aquarii dicti quod aquam solam offerunt in calice sacramenti. 

Severiani a Severo exorti. Hi vinum non bibunt, vetus testa- 
mentum et resurrectionem non recipiunt. 

'Tatiani a quodam Tatiano dicti, qui et ?Encratitae. Hi carnes 
abominantur. 

Alogi tanquam sine verbo dicti. Hi deum verbum non credunt, 
Iohannis evangelium et Apocalypsin non recipiunt. 

Cataphrygae a Phrygia provincia dicti, unde Montanus. Hi spi- 
ritum sanctum non in apostolos, sed in se traditum asserunt. 

Cathari ἃ munditia dicti. Hi paenitentibus veniam peecatorum 
negant, viduas, si nupserint, tanquam adulteras damnant, mundio- 
res se ceteris praedicant. 

Pauliani a Paulo Samosateno episcopo exorti. Hi dicunt non 
semper Christum fuisse, sed a Maria initium sumpsisse. 

Hermogeniani ab Hermogene quodam vocati. Hi materiam 
mundi deo aequalem faciunt. 

Manichaei a Manete quodam Persa dicti. Hi duas naturas et 
substantias, id est bonam et malam, introducunt, animas ex deo, 
quasi ex aliquo fonte, manare asserunt. Vetus testamentum re- 
spuunt, novum ex parte recipiunt. 

Anomiani sine lege viventes. 

Anthropomorphitae ab homine dicti; ἄνθρωπος enim homo di- 
citur. Hi deum humana membra et humanam formam habere au- 
tumant, cum deus sit spiritus et corporeus. 

! Heraclitae ab Heraclio quodam exorti. Hi monachos tantum 
recipiunt, coniugia respuunt, parvulos regnum caelorum habere 
non credunt. 

Novatiano a Novato urbis Romae presbytero dicti. Hi lapsos ad 
paenitentiam non recipiebant, et baptizatos rebaptizabant. 

Montani a montibus dicti. Hi tempore persecutionis in mon- 
tibus latuerunt, et se ἃ corpore ecclesiae diviserunt. 

Ebionitae ab Ebione vocati. Hi Christum perfectum tantum et 
iustum virum putant. Hi Semiiudaei sunt, Evangelium tenent, et 
legem carnaliter servant. 

Photiniani a Photino !Sirmii episcopo dicti. Hi Christum a 
Maria per Ioseph nuptiali coitu conceptum praedicant. 

Aériani ab Aério quodam dicti. Hi offerre sacrificium pro de- 
funetis spernunt. - 


Cap. XL. — 1l. Vulgo Taciani a quodam Taciano. 2. Vulgo Creatitae. 
Cap. XLIX. — 1. 7d est Hieracitae ab Hieraca quodam, wti monu? am ad Isi- 
dorum. 


Cap. LIII. — 1. Vulgo Smirnae. 


Cap. XXXVIII. 
Cap. XXXIX. 


Cap. XL. 


Cap. XLI. 


Cap. XLII. 


Cap. XLIII. 


Cap. XLIV, 


Cap. XLV. 


Cap. XLVI. 


Cap. XLVII. 
Cap. XLVIII. 


Cap. XLIX. 


Cap. L. 


Cap. LI. 


Cap. LII. 


Cap. LIII. 


Cap, LIV. 


Cap. LV. 
Cap. LVI. 


Cap. LVII. 


Cap. LVIII. 


Cap. ΠΧ. 
Cap- LX. 
Cap. LXI. 
Cap. LXII. 
Cap. LXIIT. 
Cap. LXIV. 
Cap. LXV. 
Cap. LXVI. 


Cap. LXVII. 


Cap. LXVIII. 


Cap. LXIX. 


HONORII AUGUSTODUNENSIS 


990 


Aétiani ab Aétio nominati, ! iidemque 

Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aétii discipulo, dicti. 
Hi asserunt patri filium similem, et filio spiritum sanctum dissimi- 
lem. Dicunt etiam nullum imputari peccatum in fide manentium. 

Origenistae ab Origene dicti. Hi dicunt quod non possit filius 
videre patrem, ! neque spiritus sanctus. Dicunt etiam animas in 
mundi principio peccasse, et pro diversitate peccatorum e caelis 
lapsas corpora diversa in terris intrasse quasi vincula, et hac causa 
mundum factum fuisse. 

! Noétiani a Noéto quodam dicti. Hi dicunt Christi eundem esse 
et patrem et spiritum sanctum. Trinitatem in officiorum nomini- 
bus, non in personis accipiunt. Unde et Patripassiani vocantur, 
quia patrem passum dicunt. 

Sabelliani a Sabellio discipulo Noéti dicti. Hi unam personam 
patris et filii et spiritus sancti astruunt. 

Ariani ab Ario Alexandrino presbytero exorti. Hi diversas sub- 
stantias in trinitate faciunt. 

Macedoniani à Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti. 
Hi negant spiritum sanctum deum esse. 

Apollinaristae ab Apollinare vocati. Hi dicunt Christum cor- 
pus tantum sine anima suscepisse et deitatem pro anima habuisse. 

Antidicomaritae contradicunt virginitati Mariae, dicentes eam . 
post natum Christum viro commixtam. 

! Metangismonitae a vase dicti; ἄγγος enim vas dicitur. Hi sub- 
stantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. 

Coluthiani a Colutho quodam nuncupati. Hi dicunt deum non 
facere mala, contra illud, ! Ego dominus creans mala. 

Floriani a Florino quodam dicti. Hi dicunt deüm creasse mala, 
contra illud, ! Fecit dominus omnia bona. 

Donatistae a Donato quodam Afro vocati. Hi asserebant filium 
patre minorem, et spiritum sanctum filio ! minorem, et rebaptiza- 
bant catholicos. | 

Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti. Hi Christum filium 
dei adoptivum, non poprium asserunt. 

Circumcelliones, id est agrestes, item Cotopitae, superiorum 


Cap. LV. — 1. ta scripsi pro vulgata iidem, Eunomiani cett. 

Cap. LVII. — 1. Isidor. Origg. ὙΠ], 5, 40. ^abet neque spiritus sanctus filium. 
Cap. LVIII. — 1. Isidor. Origg. VIII, 5, 41. habet Noétani. 

Cap. LXIV. — 1. Vulgo Metangositae a vase dicti, ἄγγιος enim vas cett. 
Cap. LXV. — 1. Esai. XLV, 7. 

Cap. LXVI. — 1. Genes. I, 81. 

Cap. LXVII. — 1. Vu/go maiorem. 


DE HAERESIBUS LIBELLUS. 331 


haeresin sectantes. Hi amore martyrii semetipsos interimunt, ut 
martyres nominentur. 

Priscillianistae a Priscilliano episcopo vocati. Hic in Hispania 
ex haeresi Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma com- 
posuit. 

Luciferiani a Lucifero !Sardiniae episcopo exorti. Hi in hae- 
resim lapsos et postea ad catholicam eeclesiam reversos recipere 
nolunt. . | 

Iovinianistae a Ioviniano quodam monacho dicti. Hi asserunt 
nullam distantiam esse inter ! nuptas et virgines, inter abstinentes 
et, epulantes. 

Helvidiani ab Helvidio quodam presbytero nominati. Hi dicunt 
Mariam alios filios post natum Christum de Ioseph peperisse. 

Paterniani a Paterno quodam exorti. Hi inferiores corporis 
partes a diabolo dicunt factas. 

Arabici ab Arabia provincia dicti. Hi animam cum corpore 
mori et utrumque in novissimo die resurgere asserunt. 

Tertullianistae a Tertulliano Africae provinciae, Carthaginensis 
civitatis presbytero dicti. Hi animam non immortalem, sed cor- 
poream praedicant, animas peccatorum post mortem in daemones 
converti affirmant. 

Tessaradecaditae a quatuordecim dicti; τέσσαρα enim quatüor, 
δέχα dicitur decem. Hi pascha quartadecima luna cum Iudaeis ce- 
lebrabant. | 

Nyctages a somno vel a nocte vocati. Hi vigilias noctis re- 
spuunt, dicentes noctem ad requiem datam. 

Pelagiani a Pelagio quodam monacho exorti. Hi liberum arbi- 
trium gratiae dei anteponunt, dicentes sufficere voluntatem ad im- 
plenda divina iussa. 

Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati. 
Hi sanctam Mariam non dei, sed hominis tantum genitricem prae- 
dicant, aliam personam carnis, aliam deitatis facientes, nec unum 
Christum in verbo et carne, sed alium filium dei, alium filium ho- 
minis affirmant. 

Eutychiani ab 1 Eutyche Constantinopolitano abbate ita nomi- 
nati. Hi negant in Christo duas naturas esse, sed solam divinam 
in eo post assumptam carnem, scilicet carnem in deitatem versam 
praedicant. δ 


Cap. LXXI. — 1. Vulgo Smirnae. 
Cap. LXXIL. — 1. Vulgo nuptias. 
Cap. LX XXI. — 1. Vu/go Eutychete. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


Cap. 


LXX. 


LXXI. 


LXXII. 


LXXIIIL. 
LXXIV. 
LXXV. 

LXXVI. 


LXXVII. 


LXXVIIL. 


LXXIX. 


LXXX. 


LXXXI. 


Cap. LXXXII. 


Cap. LXXXIII. 


Cap. LXXXIVY. 


Cap. LXXXV. 


332 HONORII AUGUSTODUNENSIS DE HAERESIBUS LIBELLUS. 


Acephali sine capite dicti; À quippe siNE, χεφαλὴ dicitur capvr. 
Hi sine auctore sunt, et duas substantias in Christo negant, unam 
naturam in eius persona praedicant. 

Theodosiani et Gaianitae a ! Theodosio et Gaiano episcopis Ale- 
xandriae exorti. Hi ex duabus unam in Christo naturam asserunt. 

Agnoitae ab ignorantia dicti. Hi dicunt quod Christi divinitas 
ignoret futura de die novissimo. 

Tritheitae a tribus dicti. Hi sicut tres personas in trinitate, 
ita asserunt tres esse deos. 

Sunt et aliae haereses et sine nominibus, ex quibus aliae trifor- 
mem putant esse deum, aliae Christi divinitatem passibilem dicunt, 
aliae Christi nativitati de patre initium dant, aliae unam operatio - 
nem et unam voluntatem in Christo deitatis et humanitatis praedi- 
cant, aliae liberationem hominum apud inferos Christi descensione 
negant, aliae hominem dei imaginem habere non aestimant, item 
aliae de mundi statu dissentiunt, aliae inumerabiles mundos opi- 
nantur, aliae aquam deo coaeternam faciunt, aliae nudis pedibus 
ambulant, aliae cum hominibus non manducant, aliae de corpore 
Christi dubitant: quas omnes catholica ecclesia damnat. 


Cap. LXXXIII. — 1. Vulgo Theodosiano. 


GENNADII MASSILIENSIS 


LIBER 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 


LL Lasovtr oce TÉDodeptar nsu eniin Yom, 


eu rpadqs * 
trt τ ὧν ^ ef À 


T tali mo ^30 
^ tuse auptere Aunt, ad dw 
cutis ἐν elit μοί δοῦν qp 


, RR ue, 


Fhoodoskau ert duin FEQ cn MR «p "as 


xoAdrias exci, 31] ἃς dusbe v»-w i6 Chee silluram 


eo dgdolsaib duerme hes. Hi dieit φρδίσυ d 
sentes Iii de digaiovienion tu HOO 


Toflietfso κα ΜῊΝ dict: Ἀν t peres io. 
Tte dumait- ἔτος cita hal ΣΑΙ 
 Udhippot ser Taste μὲ «ive mito et qu 
vadit cmd tetas Mri "mesmo aie 


265 M e bte ΩΣ PORC AE ato iN 
"DELE Mui ab M y ach E. 
ὌΝ, NO s dcc etl 9 
" n ἢ ia ^h " xti Em 

Hs y cnl κῶν Sia ani 
me edel Bi. dec ραν βὰς. "Kalis. 


4s 


4 δ j 
1. 
i 


EE wi p Id | itn. LL id xs 


RU LM xw AME if. 
EL ἀρκιημ τὴ ον 'ν Ape acidi d TE 
ER - Agi P^ oae itn: "mt E e 
ΠΝ :} ΑΝ "^w RM ΓΝ M. T 
BELL SUE a e 
EUM IL Ξ ET SS TNR 
i. A E 


D A 1 ^ Nr 
Ld " M ] * EB 


GENNADII MASSILIENSIS 


LIBER 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 


(osoniis: unum esse deum patrem et filium et spiritum sanctum: cap. 1. 
patrem eo quod filium habeat, filium eo quod patrem habeat, spi- 
ritum sanctum eo quod sit ex patre let filio. Pater ergo principium 
deitatis: qui sicut nunquam fuit non deus, ita nunquam fuit non 
pater, a quo filius natus, a quo spiritus sanctus non natus, quia non 
est filius neque ingenitus, quia non est pater neque factus, quia 
non est ex nihilo, sed ex deo patre et deo filio deus procedens. 
Pater aeternus, eo quod aeternum habeat filium, cuius aeternus sit 
pater: filius aeternus, eo quod sit patri coaeternus: spiritus sanctus 
aeternus, eo quod sit patri et filio coaeternus. Non confusa in una 
T persona trinitas, ut Sabellius dicit, neque separata aut ? divisa in 
-natura divinitas, ut Arius blasphemat, sed alter in persona EM 
alter in persona filius, alter in persona spiritus sanctus, unus ? na- 
tura in sancta trinitate deus pater et filius et spiritus sanctus. 
Non pater carnem assumpsit, neque spiritus sanctus, sed filius cap. u. 
tantum, ut qui erat in divinitate ! dei filius ipse fieret in homine 
"hominis filius; ne filii nomen ad alterum transiret, qui non esset 
?nativitate filius dei. Ergo dei filius hominis factus est filius, natus 
secundum veritatem naturae ex deo dei filius, et secundum verita- 
tem naturae ex homine hominis filius, ut veritas geniti non ad- 
optione, non appellatione, sed in utraque nativitate filii nomen na- 


Cap. I. — 1. Editi addunt et filio procedens, patri et filio coaeternus, quod 
abest α MSS. (Benedict.) — 2. MSS. diversa. (Bened.) 3. MSS. in natura. 
(Bened.) 

Cap. II. — 1. Editi addunt matris ante filius. (Bened.) In edit. Elmenhorsti 
extat dei patris filius. 2. hominis matris filius ed. EImenh. ὃ. Editi aeterna 
nativitate filius, omisso dei. (Bened.) Im edit. Elmenh. extat aeterna nativitate 
filius. Dei ergo filius factus est hominis filius cett. 


3236 GENNADII MASSILIENSIS 


scendo haberet, et esset verus deus et verus homo unus filius. Non 
ergo duos Christos neque duos *filios, sed deum et hominem unum 
filium. Quem proptera et unigenitum dicimus, manentem in dua- 
bus substantiis, sicut ei naturae veritas contulit, non confusis na- 


turis, neque immixtis, sicut Timotheani volunt, sed societate unitis. 


Deus ergo hominem assumpsit, homo in deum transivit, non natu- 
rae versibilitate, *sicut Apollinaristae dicunt, sed dei dignatione: 
ut nec deus mutaretur in humanam substantiam, assumendo ho- 
minem, nec homo in divinam, glorificatus in deum; quia mutatio 
vel versibilitas naturae et diminutionem et abolitionem substan- 
tiae "facit. Natus est ergo dei filius ex homine, et non per homi- 


nem, id est non ex viri coitu, sicut Hebion dicit, sed carnem ex 


virginis corpore trahens, et non de caelo secum afferens, sicut Mar- 


—^cion, Origenes ?et Eutyches affirmant: neque in phantasia, id est 


absque carne, sicut ? Valentinus: neque δοχήσει, id est neque pu- 
tative imaginatum, sed corpus verum: "non tantum carnem ex 


"earne, sicut Marcianus, sed verus deus ex divinitate, et verus homo 


Cap. III, 


ur 


Cap. IV. 


— 
x 


ex carne, "unius filius, in divinitate verbum patris et deus, in ho- 
mine anima et caro. Ànima non absque sensu et ratione, ut Apol- 
linaris, neque caro absque anima, ut Eunomius, sed anima cum 
ratione sua, et caro cum sensibus suis, per quos sensus veros in 
passione et ante passionem suae carnis dolores sustinuit. 

Neque sic est natus 'ex virgine, ut et *deitatis initium homo 
nascendo acceperit, quasi ante quam nasceretur ex virgine deus 
non fuerit, sicut Artemon et Berillus et ? Marcellus docuerunt, sed 
aeternus deus et homo ex virgine *natus est. 

Nihil creatum aut serviens in trinitate ! credamus, ut vult Dio- 
nysius, fons Arii, nihil inaequale, ^ut Eunomius, nihil ?aequale 


4. Edit. (et ed. Elmenh.) filios fatemur, sed cett. ὄ. sicut Tertullianus et 
Apollinaristae dicunt cod. MSS. Florent. bibliothecae ID. Marci, teste Elmenh. 
6. sufficientiam cod. FJorent. T. Post facit editi (et Elmenh.) inserunt Oredi- 
tur a nobis sine confusione coniuncta sancta trinitas , sine separatione distincta. 
Abest a MSS. (Bened.) — 8. Plures MSS. omittunt et EKutyches, ac eius loco ha- 
bent eorumque sectatores. (Bened.) 9. Valentinus asserit, neque ed. E/menh. 
10. Jta edid. Benedictini, qui citant Cyrill. Catech. 4. In edit. Elmenh, extat 
neque de thesi, id est putative imaginatum, ez auctorit. edd. D. Marci, ut in ad- 
nott. ipse testatur. 11. Cod. D. Marci non inaequale, ut Eunomius, nihil per 
gratiam cor tamen carnem, sensu nullo. (Elmenh.) 12. unus dei filius ed/t. 
Elmenuh. Ad quae adnotavit τὸ dei ex MS. est." 

Cap. III. — 1. Verba ex virgine »on habet cod. D. Marci. 2. divinitatis 
ed. Elmenh. | 9. Marcellus non est in MS. D. Marci. (Elmenh.) 4. Post verba 
natus est in ed. Elmenh. addita reperiuntur non amittens quod erat, dignatus 
esse quod non erat. 44d quae Elmenh. adnotavit , Haec suo loco mota ex MS. 


Cap. IV. — 1. credendum Aabet cod. MS. D. Marci.  2.ut vult Eunomius 
ed. Elmenh, ὃ. Sic MSS., testt. Benedictinis. At editi (etiam Elmenh.) habent 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 2231 


gratia, ut vult Aétius, nihil anterius posteriusve aut minus, ut 

- Arius, nihil extraneum aut ^officiale alteri, ut Macedonius, nihil 
*pervasione aut surreptione insertum, ut Manichaeus, nihil corpo- 
reum, ut Melito et Tertullianus: nihil corporaliter effigiatum, ut 
ὁ Anthropomorphus et * Vadianus, nihil sibi *invisibile, ut Origenes, 
nihil ereaturis visibile, ut Fortunatus, nihil moribus vel voluntate 
diversum, ut Marcion, nihil ex trinitatis essentia ad creaturarum 
naturam deductum, ut Plato et Tertullianus, nihil officio singulare 
nec alteri communicabile, ut Origenes, nihil confusum, ut Sabel- 
lius; sed totum perfectum, quia totum ex uno et?unum: non ta- 
men solitarium, ut praesumunt Praxeas et Sylvanus, Pentapolitana 
damnabilis illa doctrina. 

!Homousios ergo, id est coéssentialis in divinitate patri filius, cap. v. 
homousios patri et filio spiritus sanctus, homousios deo et homini 
?filius, manens deus in homine suo in gloria patris, ?unus deside- 
rabilis videri ab angelis, sicut pater et spiritus sanctus adoratur 
ab angelis et ab omni creatura, non *homo praeter deum, ? vel Chri- 

^stus cum deo, sicut blasphemat Nestorius, sed homo in deo, et deus 
in homine. n 

Erit resurrectio mortuorum omnium hominum, sed una et insi- Cap. vr. 
mul et semel, non prima iustorum, et secunda peccatorum, !ut fa- 
bula est somniatorum, sed una omnium. Et si id resurgere dicitur 
quod cadit, caro ergo nostra in veritate resurgit, sicut in veritate 
cadit: et non secundum Origenem immutatio corporum erit, id est 
aliud novum corpus pro carne, sed eadem caro corruptibilis quae 
cadit, tam iustorum quam iniustorum, incorruptibilis resurget, quae 
vel poenam sufferre possit pro peccatis, vel in gloria aeterna ma- 
nere pro meritis. 

! Omnium hominum erit resurrectio: ^ si omnium erit, ergo omnes Cap. vir. 
moriuntur, ut mors ab Adam ducta omnibus filiis eius dominetur, 
et maneat illud privilegium in domino quod de eo specialiter dici- 
tur: * Non. dabis sanctum tuum videre corruptionem. *Eius enim 


nihil inaequale gratiae. Haec verba plane inducit cod. Florent. D. Marci. 4. dif- 
ficile cod. Florent. ὃ, Ita edit. Bened., et cod. Flor. Antea vulgo persuasione. 
6. Forte Anthropomorphitae. (Bened.) ^ 7. Audianus vwt Danaeus ad August. 
De Haeres. cap. 1. Nadicinus cod. Florent. ὃ. invisibile a creaturis, ut Orige- 
(Bs ws editi, et Elmenh. 9. Post unum editi (et Elmenh.) addunt ex toto. 
ened.) 
Cap. V. — 1. 'Opoodctoc edit. Elmenh., ut et in seqq. — 2. unus filius ed. El- 


menh. —9.unus om. edit. Elmenh, 4. homo factus praeter editi, cum Elmenh, 
9. sed cod. Florent. 


Cap. VI. — 1. MSS. ut fabula somniatur. (Bened.) 
Cap. VII. — 1. Omnium enim hominum ed. Eimenh. 2.lImo quod omnium 
erit cod. Florent. ὃ, Psalm. XV, 10. 4. Verba Eius enim caro non vidit cor- 


22 


Cap. VIIT. 


Cap, IX. 


338 : GENNADII MASSILIENSIS 


* 


caro non vidit corruptionem, Hanc rationem maxima patrum turba 
tradente suscepimus. Verum quia sunt et alii aeque catholici et 
eruditi viri qui eredunt anima in corpore manente ^mutandos ad 
incorruptionem et immortalitatem eos qui in adventu domini vivi 
inveniendi sunt, et hoc eis reputari pro resurrectione ex mortuis, 
quod 5mortalitatem immutatione deponant, non morte, quolibet 
quis acquiescat modo, non est haereticus, nisi ex contentione hae- 
reticus fiat. Sufficit enim in ecclesiae lege carnis resurrectionem 
credere futuram de morte. 

Quod autem dicimus in symbolo, in adventu domini vivos ac 
mortuos iudicandos, non solum iustos et peccatores significari, si- 
cut Diodorus putat, sed et vivos eos qui in carne inveniendi sunt 
credimus, qui adhue morituri creduntur, vel immutandi sunt, ut 
alii volunt, ut suscitati continuo vel reformati cum ante mortuis 
iudicentur. 

Post resurrectionem et iudicium non credamus restitutionem 


—futuram, quam Origenes delirat, ut daemones vel impii homines 


Cap. X. 


Cap. XI. 


post tormenta quasi suppliciis expurgati vel illi in angelicam, qua 
creati sunt, redeant dignitatem, vel ! isti iustorum societati donen- 
tur; eo quod hoc divinae conveniat pietati, ne quid ex rationalibus 
pereat creaturis, sed quolibet modo salvetur. Sed nos credamus 
ipsi iudici ^omnium et retributori iusto qui dixit: ?/bunt impii in 
supplicium aeternum, vusti autem 4n vitam aeternam, ut percipiant 
fructum operum *suorum. if 

In principio creavit deus caelum et terram et aquam ex nihilo. 
Et cum adhuc tenebrae ipsam aquam occultarent, et !aqua terram 
absconderet, facti sunt angeli et omnes caelestes virtutes, ut non 
esset otiosa dei bonitas, sed haberet in quibus per multa ante spa- 
tia bonitatem suam ostenderet, et ita hic visibilis mundus ?ex his 
quae creata fuerant factus est et ornatus. 

Nihil incorporeum et invisibile ! natura credendum nisi solum 
deum, id est patrem et filium et spiritum sanctum. ?Qui ex eo in- 


ruptionem delevit Elmenh., ez auctor. suí cod. Florent. ὃ. Àimmutandos ed. E/- 
menh. 0, mortalitatem praesentis vitae immutatione MSS. quidam apud Bene- 
dictinos, cod. F'lorent., et inde edit. Elmenh., 

Cap. IX. — 1. iniusti edit. Elmenh., cum cod. Florent., conspirantibus pluri- 
bus codd. MSS. Benedictinorum. 2. omnium retributori iustorum ed. Elmenh. ex 
auctor. cod. Florent. ὃ. Matth. XXV, 46. 4. Post suorum Klmenh. ez cod. 
Florent. adiecit et iterum: Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et an- 
gelis eius. 

Cap. X. — 1. aquam terra ed. Bened. — 2. ex materia quae a deo facta fue- 
rat edit. Elmenh. 

Cap. XI. — 1. in natura ed. Elmenh. ex auctorit. cod. Florent. — 2. Quiideo 
recte incorporeus ed. Elmenh. 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 339 


corporeus creditur, quia ubique est et omniaimplet atque constrin- 
git: *et ideo invisibilis omnibus creaturis, quia incorporeus est. 
Creatura omnis corporea est, angeli et omnes caelestes virtu- Cap. xit. 
tes ! corporeae, licet non carne subsistant. Ex eo autem corporeas 
esse credimus intellectuales creaturas, quod localiter circumscri- 
buntur, sicut et anima ?humana, quae carne clauditur, et daemo- 
nes, qui per substantiam angelicae naturae sunt. 
Immortales esse credimus intellectuales naturas, quia carne ca- cap. xir. 
rent nec habent quo cadant, ut resurrectione egeant ! post ruinam. 
Animas hominum non esse ab initio inter ceteras intellectuales cap. xtv. 
— maturas, nec simul creatas, sicut Origenes fingit, neque cum corpo- 
—ribus per coitum '!seminatas, sicut Luciferiani, Cyrillus et aliqui 
Latinorum praesumptores affirmant, quasi naturae *consequentiam 
servantes. Sed dicimus creationem animae solum creatorem omni- 
um nosse, et corpus tantum per coniugii copulam seminari, dei 
vero iudicio coagulari in vulva et compingi atque formari, ac for- 
mato iam corpore animam creari et infundi, ut vivat in utero homo 
ex anima constans et corpore, et egrediatur vivus ex utero plenus 
humana substantia. 
... Neque duas animas esse dicimus in uno homine, sicut Iacobus cap. xv. 
et alii ! Syrorum scribunt, unam animalem, qua animetur corpus 
et immixta sit sanguini, et alteram spiritalem, quae ratjonem mi- 
nistret: sed dicimus unam esse eandemque animam in homine, 
quae et corpus sua societate vivificet, et semetipsam sua ratione 
disponat, habens in se libertatem arbitrii, ut ?in suae substantiae 
eligat cogitatione quod vult. 
Solum hominem credimus habere animam substantivam, quae cap. xvr. 
exuta corpore vivit, et sensus suos atque ingenia vlvaciter tenet. 
'! Neque cum corpore moritur, sicut ? Aratus asserit, neque post mo- 
dicum intervallum, sicut Zenon dicit, quia substantialiter ? vivit. 
Animalium vero animae non sunt ! substantivae, sed cum carne Cap. xvi. 
ipsa carnis ?vivacitate nascuntur, et cum carnis morte finiuntur et 


9. Ideo et ed. Elmenh. 

Cap. XII. — 1. MSS. aliquot corpore. (Bened.) 2. humana om. ed. Elmenh. 

Cap. XIII. — 1. 7ta edit. Bened., et cod. Florent. post ruinam necessaria 
edit, Elmenh. * 

Cap. XIV. — 1. Vulgo seminantur, ante Elmenh. et Benedict. 2. MSS. sex 
consequentia servientes: a/i? tres consequentia serviente. (Benedict.) 

Cap. XV. — 1. Syrorum disputatores scribunt edit. EImenh., ex auctor. cod. 
Florent. 2. MSS. omnes in sua substantia. (Bened.) 

Cap. XVI. — 1. Non edit. Elmenh. 2. MSS. omnes Arabs. (Bened.) EfmenA. 
ex cod. Florent. edidit Axatus aut Epicurea vanitas asserit, ὃ. E/menh. ex cod. 
F'lorent. auctoritate edidit vivit, et rationem suam tenet, 

Cap. XVII. — 1. MSS. aliquot substantiae, a//? substantes. (Bened.) 2. in 
nativitate edit. Elmenh., ex cod. Florent. 


22* 


Cap. XVIII. 


Cap. XIX. 


Cap. XX. 


Cap, XXI. 


840 GENNADII MASSILIENSIS 


moriuntur; et ideo nec ratione ?reguntur, sicut Plato et Alexander 
^ putant, sed ad omnia naturae ?incitamento ducuntur. 

Anima humana non cum carne moritur, ! quia non cum carne, 
ut superius diximus, seminatur, sed formato in ventre matris cor- 
pore dei iudicio creatur et infunditur, ut vivat homo intus in utero, 
et sic procedat nativitate in mundum. 

Duabus substantiis tantum constat homo, anima et ' carne, ani- 

ma cum ratione sua, et ?carne cum sensibus ?suis. Quos tamen 
sensus absque animae societate non movet *caro. Anima vero et 
sine ?carne *rationale suum tenet. 
— Non est tertius in substantia hominis spiritus, sicut Didymus 
contendit, sed spiritus ipsa est anima, pro spiritali natura vel pro 
eo quod spiret in corpore spiritus ! appellatus. Anima vero ex eo 
vocatur quod ad vivendum vel ad vivificandum animet corpus. 
?'Tertium vero qui ab ?apostolo cum anima et corpore inducitur, 
*spiritum gratiam ?sancti spiritus esse intelligamus, quam orat 
apostolus ut integra perseveret in nobis, ne nostro vitio aut mi- 
nuatur aut fugetur a nobis, quia 5 Spiritus sanctus effugiet fictum. 

Libertati arbitrii sui commissus est homo statim in ! prima con- 
ditione, ut ?sola vigilantia mentis *adnitente *etiam in praecepti 
custodia perseveraret, si vellet in eo quod creatus fuerat perma- 
nere. Postquam vero seductione serpentis per Evam cecidit, natu- 
rae bonum perdidit, pariter et vigorem arbitrii, non tamen electio- 
nem, ne non esset suum quod ?emendaret peccatum, nec merito 
indulgeretur quod non arbitrio diluisset. Manet itaque ad quaeren- 
dam salutem arbitrii libertas, id est rationalis *voluntas, sed ad- 


3. reguntur, nec vivunt, sicut edit. Elmenh., ex cod. Florent, 4. disputant 
cod. Florent. — 5.incitamenta ed. Elmenh. 

Cap. XVIII, — 1. quia nec carnis, ut superius diximus, semen est, sed cod. 
Florent. 

Cap. XIX. — 1. carne edit. Bened. et cod. Florent. corpore edit. Elmenh. 
2. carne edit. Bened. et cod. Florent. corpore edit. Elmenh. ὃ. suis, id est visu, 
auditu, gustu, odoratu, tactu cod. Florent. 4. caro edit. Bened. et cod. Florent. 
corpus edit. Elmenh. ὃ. carne edit. Bened. et cod. Florent. corpore ed. Elmenh. 
6. rationem suam integram tenet cod. Florent. 

Cap. XX. — 1. appellatur edit. Elmenh. ^ 2. Tertium edit. Bened. et cod. 
Florent. Tertius edit. Elmenh. 8.1 Thessal. V, 29. 4. spiritum gratiam edit. 
Bened. et cod. Florent. spiritus, gratiam edit. Elmenh. ^ 5. spiritus sancti edit. 
Elmenh. 0. Sapient. I, 5. 

Cap. XXI. — 1. prima mundi conditione edit. E/menh., de auctor. cod. Flo- 
rent. 2. sola edit. Bened., et cod. Florent. salva edit. Elmenh., sed per errorem, 
puto, operarum. ὃ. Ita edit. Bened., Elmenh., et cod. Florent. Ali? admittente. 
4. etiam praecepti custodia ,a/i?? apud Elmenh. ὅ. emendaret MSS. plures Be- 
nedictinorum, cod. Florent. et edit. Bened, evitaret, quae est vulgata scriptura, ed. 
Elmenh. | 6. Nonnulli codices sic prosequuntur non tamen ad obtinendam sine 
illo qui quaerentes facit invenire, qui pulsantibus aperit, qui petentibus donat. 
Sieut ergo initium deo miserante et inspirante habere nos credimus, ita arbitrium 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 2941 


monente prius deo et invitante ad salutem, ut vel eligat vel sequa- 
tur vel agat occasione salutis, hoc est inspiratione dei. Ut autem 
consequatur quod eligit vel quod sequitur vel quod occasione agit, 
dei esse libere confitemur. Initium ergo salutis nostrae deo mise- 
rante habemus: ut acquiescamus salutiferae inspirationi, nostrae 
potestatis est: ut adipiscamur quod acquiescendo admonitioni cu- 
pimus, divini est muneris: ut non labamur "ab adepto salutis mu- 
nere, sollicitudinis nostrae est et caelestis pariter adiutorii: ut la- 


bamur, potestatis nostrae ὃ οὐ ?ignaviae. 

Firmissime credendum est in praevaricatione Adae omnes homines natura- 
lem possibilitatem et innocentiam perdidisse, et neminem de profundo illius rui- 
nae per liberum arbitrium posse consurgere, nisi eum gratia dei miserantis ere- 
xerit. !Liberum enim arbitrium ille perpessus dum suis inconsultius utitur bo- 
nis, cadens in praevaricationis profunda demersus est, et nihil quemadmodum 
exinde surgere posset invenit, suaque in aeternum libertate deceptus huius ? rui- 
nae latuisset oppressu, nisi eum post Christi pro sua gratia relevasset adventus, 
qui per novae regenerationis purificationem omne ?praeteritum vitium sui bap- 
tismatis lavacro purgavit. 

Neminem esse per semetipsum bonum, nisi participationem sui ille ! donet 
qui solus est bonus. 

Neminem etiam baptismatis gratia renovatum idoneum esse ad superandas 
diaboli insidias et ad vincendas carnis concupiscentias, nisi per quotidianum ad- 
iutorium dei perseverantiam bonae conversationis acceperit. 

Quod nemo nisi per Christum libero: bene utatur arbitrio, idem magister in 
epistola ad Milevitanum concilium data praedicat, !dicens: Adverte tandem, o 
pravissimarum mentium perversa doctrina, quod primum hominem ita libertas 
ipsa decepit, ut dum indulgentius frenis eius utitur, in praevaricationem prae- 
sumptione incideret. Nec ex hac potuit erui, nisi ei providentia regenerationis 
statum pristinae libertatis Christi domini reformasset adventus. 


naturae nostrae sequax esse divinae iaspirationis libere confitemur. Igitur ut non 
labamur cett. Id vero ab homine catholico insertum putant propter latentem illic 
Pelagianorum errorem. (Bened.) —— 1. in adepto edit. Elnenh. ὃ. est et edit. 
Elmenh. — 9. Postignaviae cod. Florent. addit id est rationabilis voluntatis. Ia 
edit. Elmenh. haec sequuntur: non tamen ad obtinendam sine illo qui quaerentes 
facit invenire, qui pulsantibus aperit, qui petentibus donat. Sicut ergo initium 
salutis nostrae deo miserante et inspirante habere nos credimus: ita arbitrium 
nostrae naturae sequax esse divinae inspirationis libere confitemur. Igitur ut non 
labamur a bono vel naturae vel meriti, sollicitudinis nostrae est et caelestis pa- 
riter adiutorii: ut labamur, potestatis nostrae et ignaviae. Jmenhorstius tantum 
extrema illa Igitur ut non labamur — — ignaviae abundare censuit, et delenda 
ut spuria. 

(Cap. XXIL) — V. Caelestini papae epist. ad Galliarum episcopos (.Augu- 
stini Opp. ed. Bened. tom. X, Append. p. 88 sqq.) cap. 4. 1. Cf. Innocentii pa- 
pae epist. 181. ap. Augustin. num. 1. (Bened.) 92. Sic MSS. et edit. a. 1524, 
Aliae quaedam editiones ruina iacuisset oppressus. (Bened.) 3. MSS. praete- 
riti. (Bened.) | 

(Cap. XXIII) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episcopos cap. 5. 1. do- 
naverit ed. EImenh. 

Cap. XXIV.) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 5. 

Cap. XXV.) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 6. 1. Cf. In- 
nocentius epist. 182. inter Augustin, num. 3. 


(Cap. XXIL) 


(Cap. XXII.) 


(Cap. XXIV.) 


(Cap. XXV.) 


(Cap. XXVI.) 


(Cap. XXVII.) 


(Cap. XXVIII.) 


(Cap. XXIX.) 


(Cap. XXX.) 


342 GENNADII MASSILIENSIS 

Quod omnia studia et onmia opera ac merita sanctorum ad dei gloriam lau- 
demque referenda sint, quia nemo aliunde ei placeat nisi ex eo quod ipse dona- 
verit: in quam nos sententiam dirigit beatae recordationis ! papae Zosimi regu- 
laris auctoritas, cum scribens ad totius orbis episcopos ait, Nos autem instinctu 
dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt unde nascuntur) ad fra- 
trum et coépiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus. Hunc autem 
sermonem ?sincerissima veritatis luce radiantem tanto Afri episcopi honore ve- 
nerati sunt, ut ita ad eundem virum scriberent: Illud vero quod in litteris, quas 
ad universas provincias curasti esse mittendas, posuisti dicens, Nos tamen in- 
stinctu dei etc, sic accipimus dictum, ut illos qui contra dei adiutorium extollunt 
humani arbitrii libertatem, districto gladio veritatis velut cursim transiens am- 
putares, Quid enim tam libero fecisti arbitrio, quam quod universa in nostrae 
humilitatis conscientiam retulisti, et tamen instinctu dei factam esse fideliter sa- 
pienterque vidisti, veraciter fidenterque dixisti? Ideo utique, quia praeparatur 
voluntas a domino, et ut boni aliquid agant paternis inspirationibus suorum ipse 
*tangit corda * filiorum. ? Quotquot enim spíritu dei aguntur , hi filii dei sunt; ut 
nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque voluntatis huma- 
nae singulis motibus magis illius valere non dubitemus auxilium. 

Ita deus !ex cordibus hominum atque in ipso libero operatur arbitrio, ut 
sancta cogitatio, pium consilium omnisque motus bonae voluntatis ex deo sit; 
quia per illum aliquid boni possumus sine quo nihil possumus. 

Quicunque dixerit gratiam dei, qua iustificamur per lesum Christum domi- 
num nostrum, ad solam remissionem peccatorum valere quae iam commissa 
sunt, non etiam ad adiutorium ! gratiae ut non committantur, anathema sit. 

Quisquis dixerit gratiam dei per Iesum Christum propter hoc tantum nos 
adiuvare ad non peceandum, quia per ! ipsum nobis revelatur et aperitur intelli- 
gentia ?mandatorum, ut sciamus quid appetere et quid vitare debeamus, non 
autem per illam nobis praestari, ut quod faciendum cognovimus etiam facere di- 
lizamus atque valeamus, anathema sit. 

Obseerationum quoque sacerdotalium sacramenta respiciamus, quae ab apo- 
stolis tradita in toto mundo atque in omni catholica ecclesia uniformiter cele- 
brantur, uf legem credendi lex statuat supplicandi. Cum enim sanctarum ple- 
bium praesules mandata sibimet legatione fungantur apud divinam clementiam, 
humani generis agunt causam, et tota secum ecclesia congemiscente postulant 
et precantur, ut infidelibus donetur fides, ut idololatrae ab impietatis suae libe- 
rentur erroribus, ut Iudaeis ablato cordis velamine lux veritatis appareat, ut hae- 
retici catholicae fidei ! perceptione resipiscant, ut schismatici spiritum redivivae 
caritatis accipiant, ut lapsis paenitentiae remedia conferantur, ut denique cate- 


(Cap. XXVL) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 4. 1. Zosimi 
papae epistola non magis hodie extat quam Afrorum episcoporum. ἃ. sinceris- 
simae ed. Elmenh. ^ 3.tangat ed. Elmenh. 4, Editi fidelium. Aptius MSS. 
filiorum. (Bened.) Etiam edit. Elmenh. habet filiorum. — 5. Rom. VIIL 14, 

(Cap. XXVIL) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episcop. cap. 9. 1. ἴῃ 
cordibus extat in epist. Caelestini. 

(Cap. XXVIIL.) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 10. — 1.gra- 
tiae non habet epist. Caelestini ap. Benedictinos. | 

(Cap. XXIX.) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 10. — l.ipsam 
legitur in Carthag. Concil., ex quo haec et superiora petita sunt, 3. mandato- 
rum dei Aabet epist. Caelestin. 

(Cap. XXX.) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 11. 1. MSS. 
perfectione. (Dened.) à 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 2343 


chumenis ad regenerationis sacramenta perductis caelestis misericordiae aula re- 
seretur. Haec autem non perfunctorie neque inaniter a domino peti rerum ipsa- 
rum monstrat effectus, quandoquidem ex omni errorum genere plurimos deus 
dignatur attrahere, quos erutos de potestate tenebrarum transferat in regnum 
filii caritatis suae, et ex vasis irae faciat vasa misericordiae. Quod adeo totum 
divini operis esse sentitur, ut haec ?efficienti deo gratiarum semper actio laudis- 
que confessio pro illuminatione talium vel correctione referantur. 

Illud etiam quod cirea baptizandos in universo mundo sancta ecclesia uni- 
formiter agit non otioso !contemplamur intuitu, cum sive parvuli, sive iuvenes 
ad regenerationis veniunt sacramentum, non prius fontem vitae adeant quam 
exorcismis et exsufflationibus clericorum spiritus ab eis immundus abigatur: ut 
tune vere appareat "quomodo princeps mundi huius mittatur foras, et quomodo 
prius alligetur fortis, et deinceps vasa eius diripiantur, in possessionem translata 
victoris, qui captivam ducit captivitatem, et dat dona ? hominibus. 

Omnium bonorum affectuum atque operum, et omnium studiorum omnium- 
que virtutum, quibus ab initio fidei ad deum tenditur, deum profitemur aucto- 
rem, et non dubitamus ab ipsius gratia omnia hominis merita praeveniri, per 
quem fit ut aliquid boni et velle incipiamus et facere. Quo utique auxilio et mu- 
nere dei non aufertur liberum arbitrium, sed liberatur, ut de tenebroso lucidum, 
de pravo rectum, de languido sanum, de imprudente sit providum. Tanta enim 
est erga omnes homines bonitas dei, ut nostra velit esse merita quae sunt ipsius 
dona, et pro his quae largitus est aeterna praemia sit donaturus. Agit quippe in 
nobis, ut quod vult et velimus et agamus; nec otiosa esse in nobis patitur quae 
exercenda non negligenda donavit, ! ut et nos cooperatores simus gratiae dei, ac 
si quid in nobis ex nostra viderimus remissione languescere, ad illum sollicite 
recurramus , ?qui sanat omnes languores nostros, et redimit de interitu vitam no- 
stram, et cui quotidie dicimus , Ne nos inducas in tentationem, sed. libera nos a 
malo. 

Quicunque dicit Adam primum hominem mortalem factum, ita ut, sive pec- 
caret, sive non peccaret, moreretur in ! corpore, hoe est de corpore exiret, non 
peccati merito, sed necessitate naturae, anathema sit. 

Quicunque parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos negat, aut dicit 
in remissionem quidem peccatorum eos baptizari, sed nihil ex Adam trahere ori- 
ginalis peccati quod lavacro regenerationis expietur, unde !fit consequens ut in 
eis forma baptismatis in remissionem peccatorum non vera, sed falsa intelliga- 
tur, anathema sit. Quoniam non aliter intelligendum est quod ait ? apostolus: 
PB unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors, et ita 4n 
omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt, nisi quemadmodum eccle- 
sia catholica ubique diffusa semper intellexit. Propter hane enim ?regulam fidei 
etiam parvuli, qui nihil peccatorum in seipsis adhuc committere potuerunt, ideo 


2. efficiente edit. Elmenh. 

(Cap. XXXL) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 12. 1. con- 
templemur Aabet Caelestini epist. apud Benedictinos. 2. quando edit. Elmenh. 
3. Iohann. XII, 31. Matth. XII, 29. Marc.III, 27. Psalm. LX VII, 19. Ephes. 1V, 8. 

(Cap. XXXIL) V. Caelestini papae epist. ad Gall. episc. cap. 12. 1. et ut 
legitur 4n epist. Caelestini apud Benedictinos. 2). Psalm. ΟἿ], 3. Matth. VI, 13. 

(Cap. XXXIII.) V. Concil. Carthag. c. Pelag. (in Augustini Opp. edit. Be- 
nedict. tom. X, Append. p. 71 sq.) cap. 1. — 1. corpore hoc, id est edit. ElmenA. 

(Cap. XXXIV.) V. Concil. Carthag. c. Pelag. cap. 2. 1. 510 ed. Elmenh., 
2. Rom. V, 12, 8. fidei regulam edit. Elmen. 


(Cap. XXXI.) 


(Cap. XXXII.) 


(Cap. XXXIIL) 


(Cap. XXXIV.) 


(Cap. XXXV.) 


(Cap. XXX VI.) 


(Cap. XXXVII.) 


& 
(Cap. XXXVIIL) 


344 GENNADII MASSILIENSIS 


*in remissionem peccatorum veraciter baptizantur, ut in eis regeneratione mun- 
detur quod generatione traxerunt, 

Quod ait sanctus ! Iohannes apostolus, Si dixerimus quia peccatum non ha- 
bemus, nos ipsos seducimus, et veritas in nobis non est: quisquis sic accipiendum 
putaverit, ut dicat propter humilitatem non oportere dici nos non habere pecca- 
tum, non quia ? vere ita est, anathema sit. Sequitur enim apostolus et adiungit: 
Sí autem confessi fuerimus peccata nostra, fidelis est et iustus, qui remittat nobis 
peccata, et mundet nos ab omni iniquitate. Ubi satis apparet hoc non tantum hu- 
militer, sed etiam veraciter dici. Poterat enim apostolus dicere, Si dixerimus 
*quia non habemus peccatum, nos ipsos extollimus, et humilitas in nobis non 
est. Sed cum ait, Nos rpsos decipimus , et veritas in nobis non est, satis ostendit 
eum, qui dixerit se non habere peccatum, non verum loqui, sed falsum. 

Quicunque dixerit in oratione dominica ideo dicere sanctos, Dimitte nobis 
debita nostra, ut non pro seipsis hoe dicant, quia non est eis iam necessaria ista 
petitio, sed pro aliis qui sunt in suo populo peccatores, et ideo non dicere unum- 
quemque sanctorum, Dimitte mihi debita mea, sed, Dimitte nobis !debita nostra, 
ut hoc pro aliis potius quam pro se iustus petere intelligatur, anathema sit. San- 
ctus enim et iustus erat apostolus Iacobus, cum dicebat, ? /n multis enim offendi- 
mus omnes, Nam quare additum est Omnes, nisi ut ista sententia conveniret ? et 
psalmo, ubi legitur: Ne intres in judicium cum servo tuo, quoniam non iustificabi- 
tur in conspectu tuo omnis vivens? Et in oratione sapientissimi *Salomonis: Noa 
est homo qui non peccet. Et in libro sancti *Iob: /» manu omnis hominis signat, 
ut sciat omnis homo infirmitatem suam. Unde etiam Daniel sanctus et iustus, cum 
in oratione pluraliter diceret: 5 Peccavimus, iniquitatem fecimus, et cetera, quae 
ibi Τ veraciter et humiliter confitetur, ne putaretur, quemadmodum quidam sen- 
tiunt, hoc non de suis, sed de populi sui dixisse peccatis, postea dixit, 8 Cum ora- 
rem et confiterer peccata mea et peccata populi mei domino deo meo: noluit dicere - 
Peccata nostra, sed populi sui dixit et sua, ?quia futuros istos, qui tam male 
^ intelligunt, tanquam propheta praevidit. 1g 

Quicunque ipsa verba dominicae orationis ubi dieimus: Dimitte nobis debita 
nostra, ita volunt a sanctis dici, ut humiliter, non veraciter hoc dicatur, anathema 
sit. Quis enim ferat orantem, ! et non hominibus, sed ipsi domino mentientem, 
qui labiis sibi dicit dimitti velle, et corde dieit quae sibi dimittentur debita non 
habere? : ᾿ 

Si quis per offensam praevaricationis Adae non totum, id est secundum cor- 
pus et animam, in deterius dicit hominem commutatum, sed animae libertate 
illaesa durante corpus tantummodo corruptioni credit obnoxium, Pelagii οὐ ἦτο 
deceptus adversatur scripturae dicenti, ! Anima quae peccaverit, ipsa morietur: 


4. in peccatorum remissionem edit. Elmenh. 


(Cap. XXXV.) V. Concil. Carthag. c. Pelag. cap. 7. | l.IIoh.L 1. 2.ve- 
ritas est ed;t. Elmenh. ὃ. quia non habet edit. Elmenh. 

(Cap. XXXVI.) V. Concil. Carthag. c. Pelag. cap. 8. 1. peccata edit. ΕἸ- 
menh. —2.lacob.llL, 2. —3. et om. edit. Elmenh, — Psalm. CXLII, 2. — 4. Ec- 
cles. VII, 21. 5.Iob. XXXVII, 7. 6. Daniel IX, 5. 7. vivaciter edit. Εἰ- 
menh. ' S.Daniel IX, 20. 9. quoniam edit. Elmenh. ^ 10. intelligerent edit. 
Elmenh. 

(Cap. XXXVIL) V. Concil. Carthag. c.Pelag. cap.9. 1. et om.ed. Elmenh. 

(Cap. XXXVIIL) V. Concil. Arausiacum II. de Gratia et Libero Arbitrio 


(in Augustini Opp. ed. Benedict, tom. X, Append. p. 106.) cap. 1. 1. Ezech. 
XVIII, 20. Rom. VI, 16. 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 245 


et, Nescitis quoniam ? cui exhibetis vos servos ad obediendum , servi estis eius cui 
obeditis, et; A quo quis superatur, eius ? et servus * addicitur. 

Si quis soli Adae praevaricationem suam, non etiam eius propagini asserit 
nocuisse, aut certe mortem tantum corporis, quae poena peccati est, non autem 
et peccatum , quod mors est animae, per unum hominem in omne genus huma- 
num transisse testatur, iniustitiam deo dabit, contradicens apostolo dicenti: ! Per 
unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors, et ita in omnes 
homines ? mors pertrausitt, in quo omnes peccaverunt. 

Si quis invocatione humana gratiam dei dicit posse conferri, non autem 
ipsam gratiam facere ut invocetur a nobis, contradicit Esaiae prophetae, vel apo- 
stolo idem 1 dicenti: Znventus sum a non quaerentibus me, palam apparui his, qui 
me non interrogabant. 

Si quis ut ἃ peccato purgemur voluntatem nostram deum expectare conten- 
dit, non autem ut etiam purgari velimus, per sancti spiritus infusionem et opera- 
tionem in nobis fieri confitetur, resistit ipsi spiritui sancto, per Salomouem ! di- 
centi: Praeparatur voluntas a domino, et apostolo salubriter ?praedicanti: Deus 
est qui operatur in vobis et velle et perficere pro bona voluntate. 

Si quis sicut augmentum, ita etiam initium fidei, ipsumque credulitatis affe- 
ctum, quo in eum credimus qui iustificat impium, et ad regenerationem sacri 
baptismatis pervenimus, non ! per gratiae donum, id est per inspirationem spiri- 
tus sancti corrigentem voluntatem nostram ab infidelitate ad fidem, ab impietate 
ad pietatem , sed naturaliter nobis inesse dicit, apostolicis dogmatibus adversa- 
rius approbatur, ? beato Paulo dicente, Confidimus quia qui coepit in vobis bonum 
opus perficiet usque in diem ? doinini nostri Christi Iesu: et illud, Vo6is datum est 
pro Christo , non solum, ut in eum credatis, *sed etiam ut pro illo patiamini, et, 
? Gratia salvi facti estis per fidem , et hoc non ex vobis, dei enim donum est. Qui 
enim fidem, qua in deum credimus, dicunt esse naturalem, omnes eos qui ab eccle- 
sia Christi alieni sunt, quodammodo fideles esse definiunt. 

Si quis sine gratia dei credentibus, volentibus, desiderantibus, conantibus, 
! laborantibus, vigilantibus, studentibus, petentibus, quaerentibus, pulsantibus, 
nobis misericordiam dicit conferri divinitus, non autem ut credamus, velimus, 
vel haec omnia sicut oportet agere valeamus, per infusionem et inspirationem 
sancti spiritus in nobis fieri confitetur, et aut humilitati aut obedientiae huma- 
nae subiungit gratiae adiutorium, nec ut obedientes et humiles simus ipsius gra- 
tiae donum esse consentit, resistit apostolo ?dicenti: Quid enim habes quod non 
accepisti? et, Gratia dei sum id quod sum. 

Si quis per naturae vigorem bonum aliquod, quod ad salutem pertinet vitae 
aeternae, cogitare ut expedit, aut eligere, sive salutari, id est evangelicae 
praedicationi consentire posse confirmat, absque illuminatione et inspiratione 


2. Verba cui exhibetis -- — — estis eius desiderantur in edit. Elmenh. 8. 
et om. edit. Elmenh. 4. adiicitur edit. Elmenh. 

(Cap. XXXIX.) V. Concil. Araus. II. cap. 2. 1. Rom. V, 19. 2. mors 
om. edit. Elmenh. ὃ. omnes homines edit. Elmenh. 

(Cap. XL.) V. Concil. Araus. 11. cap. 9. 1. Esai. LXV, 1. Rom. X, 20. 

(Cap. XLL) V. Concil. Araus. IT, cap. 4. 1. Proverb. VIII, 35, secundum 
LXX.  2.Philipp. II, 13. 

(Cap. XLIL) F. Concil. Araus. II. c. ὅ. 1. per om. ed. Elmenh. — 2. beato 
apostolo Paulo edit. E/menh. — Philipp. I, 6. 29. — 3. domini nostri om. edit. 
Elhnenh. 4. verum edit. Elmenh. 3 Ephes. II, S. 

(Cap. XLIIL) V. Concil, Araus. II. cap. 6. — l.laborantibus, vigilantibus 
om. edit, Elmenh. — 2. I Corinth. IV, 7. XV, 10. 


(Cap. XXXIX.) 


(Cap. XL.) 


(Cap. XLL) 


(Cap. XLII.) 


(Cap. XLIII.) 


(Cap. XLIV.) 


(Cap. XLV.) 


(Cap. XLVI.) 


(Cap. XLVII.) 


(Cap. XLVIII.) 


(Cap. XLIX.) 


346 GENNADII MASSILIENSIS 


spiritus saneti, qui dat omnibus suavitatem in consentiendo ! et credendo veritati, 
haeretico fallitur spiritu, non intelligens vocem dei in evangelio ?dieentis: Sine 
me nihil potestis facere; et illud apostoli: Non quod idonei sumus cogitare ali- 
quid α nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex deo est. , 

Si quis alios ! misericordia, alios vero per liberum arbitrium (quod in omni- 
bus qui de praevaricatione primi hominis nati sunt constat esse vitiatum) ad gra- 
tiam baptismi posse venire contendit, ἃ recta fide probaturalienus. ?Is enim non 
omnium liberum arbitrium per peccatum primi hominis asserit infirmatum; aut 
certe ita laesum putat, ut tamen quidam valeant sine revelatione dei ? mysterium 
salutis aeternae per semetipsos *conquirere. Quod quam sit contrarium ipse ? do- 
minus probat, qui non aliquos, sed neminem ad se posse venire testatur, nisi 
quem pater attraxerit. Sicut et Petro 9dicit: Beatus es Simon Bar Iona, quia 
caro et sanguis non revelavit tibi, sed pater meus, qui in caelis est: et * apostolus: 
Nemo potest dicere dominus Iesus, nisi in spiritu sancto. 

Arbitrium ! voluntatis in primo homine infirmatum nisi per gratiam baptismi 
non potest reparari. Quod amissum nisi a quo potuit dari non potest reddi. Unde 
?jpsa veritas dicit: Si vos filius liberaverit, tunc vere liberi eritis. 

Natura humana, etiam si in illa integritate in qua est condita permaneret, 
nullo modo seipsam creatore suo non adiuvante servaret. Unde cum sine dei gra- 
tia salutem non ! possit custodire quam accepit, quomodo sine ?gratia dei pote- 
rit reparare ? quam perdidit? 

Sicut eis, qui volentes in lege iustificari a gratia exciderunt, verissime dicit 
! apostolus, S7 in lege iustitia est, ergo Christus gratis mortuus est: sic ? et his, 
qui gratiam quam commendat et percipit fides Christi putant esse naturam, ve- 
rissime dicitur: Si ?ex natura iustitia est, ergo gratis Christus mortuus est. lam 
hic enim erat lex, et non iustificabat: iam hic erat et natura, et non iustificabat. 
Ideo Christus non gratis mortuus est, ut et lex per illum impleretur qui * dixit, 
Non veni solvere legem, sed ? adimplere, et natura per Adam perdita per illum 
repararetur qui 9 dixit venisse se quaerere et salvare quod perierat, 

Secundum supra dictas sanctarum scripturarum sententias, vel antiquorum 
patrum definitiones, hoc deo propitiante et praedicare debemus et credere, quod 
per peccatum primi hominis !ita inclinatum et attenuatum. fuerit liberum arbi- 
trium, ut nullus postea aut diligere deum sicut oportuit, aut credere in deum, 
aut operari propter deum quod bonum est, possit, ?nisi gratia eum et misericor- 
dia divina praevenerit. Unde ?Abel iusto et Noé et Abraae et Isaac et Iacob, 
omnique antiquorum sanctorum multitudini, illam praeclaram fidem, quam in ip- 


(Cap. XLIV.) V. Concil. Araus. IT. cap. 7. — l.etin credendo veritatem 
edit. Elmenh. | 9. Ioh. XV, 6. — 9. II Corinth. III, 5. 

(Cap. XLV.) V. Concil. Araus. IT. cap. 8. — 1. per misericordiam edit. EJ- 
menh. —9.]lle edit. Elmenh. .— 3. ministerium edit. Elmenh. 4. posse conqui- 
rere edit. Elmenh. ὅ. loh. VI, 44. 0. Matth. XVI, 17. 1.1 Corinth. XII, ὃ. 

(Cap. XLVL) V. Concil. Araus. IT. cap. 15. — 1. Nonnulli MSS. libertatis. 
(Bened.) 2. ipsa om. edit. Elmenh. — Ioh. VIII, 80. x od 

(Cap. XLVII.) V. Concil. Araus. I1. c. 19. 1. posset ed. Elmenh. — 2. dei 
gratia edit. Elmenh. ὃ. quod edit. Elmenh. 

(Cap. XLVIIL.) V. Concil. Araus. IT. cap. 21. 1. Galat. II, 21. 2. eis 
edit, Elmenh. ὃ. per naturam edit. Elnenh. 4, Matth. V, 17. — 5. implere 
edit. Elmenh. | 6. Luc, XIX, 10. 

(Cap. XLIX.) V. Concil. Araus 11. cap. 25. — l.ita genus humanum sit . 
inclinatum, ut nullus postea edit. Elmenh. — 2, nisi eum gratia misericordiae di- 
vinae edit, Elmenh, ὃ. et Abel edit. Elmenh. 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 241 


sorum laude praedicat apostolus *Paulus, non per bonum naturae, quod prius in 
Adam datum fuerat, sed per gratiam dei credimus fuisse collatam. Quam gra- 
tiam etiam post adventum domini omnibus qui baptizari desiderant non in libero 
arbitrio haberi, sed Christi novimus simul et credimus largitate conferri, sécun- 
dum illud, quod iam *supra dictum est, et praedicat 8 apostolus Paulus: Vobis 
donatum est pro Christo, non solum ut in eum credatis, sed etiam ut pro * illo pa- 
tiamini: et illud: 5.Deus, qui coepit in vobis bonum opus, perficiet usque in diem 
domini nostri ? Iesu Christi: et illud: 10 Gratia salui facti estis per fidem, et hoc 
non ex vobis, dei enim donum est: et quod de seipso ait 11 apostolus: Misericor- 
diam consecutus sum , ut fidelis essem; non !?dixit Quia eram, sed Ut essem: et 
33illud: Quid habes quod non accepisti? et !*illud: Omne datum bonum, et omne 
donum perfeetum. de sursum est, descendens ὦ patre luminum: et !?illud: Nemo 
habet quidquam boni nisi illi datum fuerit de super. 

Hoc etiam secundum fidem catholicam credimus, quod ! aecepta per baptis- 
mum gratia omnes baptizati Christo auxiliante et cooperante, quae ad ?salutem 
pertinent, possint et debeant, si fideliter laborare voluerint, adimplere. Aliquos 
vero ad malum divina potestate praedestinatos esse non solum non eredimus, sed 
etiam si sunt qui tantum mali credere velint, cum omni detestatione illis ana- 
thema dicimus. 

In omni opere bono non nos incipimus, et postea per dei misericordiam ad- 
iuvamur, sed ipse nobis, nullis praecedentibus bonis meritis, et fidem et amorem 
sui prius inspirat, ut et baptismi sacramenta fideliter requiramus, et post baptis- 
mum cum ipsius adiutorio ea quae sibi sunt placita implere possimus. Unde ma- 
nifestissime credendum est quod et illius latronis, quem dominus ad paradisi pa- 
triam revocavit, et Cornelii centurionis, ad quem angelus domini missus est, ! et 
Zachaei, qui ipsum dominum suscipere meruit, illa tam admirabilis fides non 
fuerit de natura, sed ?divinae largitatis donum. 


Daptisma unum est, sed in ecclesia, ubi una fides est, ubi in 
nomine patris et filii et spiritus sancti datur. Et ideo si qui apud 
illos haereticos baptizati sunt, qui in sanctae trinitatis confessione 
baptizant, et veniunt ad nos, recipiantur quidem !quasi baptizati, 
ne sanctae trinitatis Invocatio vel confessio annulletur, sed docean- 
tur *ante et instruantur quo sensu sanctae trinitatis mysterium in 
ecclesia teneatur: et si consentiunt credere, vel acquiescunt confi- 
teri, purgati iam fidei integritate confirmentur manus impositione. 
Si vero parvuli sunt vel hebetes, qui doctrinam non capiant, re- 


4. Hebr. XI, 4. 1.8. ὃ. saepe edit. Elmenh. — 6. Paulus apostolus edit. ΕἸ- 
menh. — Philipp. 1, 29. — 1. eo edit. Elmenh. ὃ, Philipp. I, 6. — 9. Iesu Christi 
om. edit. E/menh. — 10. Ephes.IL, S. — 11. I Corinth. VII, 25. 12. dixit edi- 
derunt Bened. 13. I Corinth. IV, 1. 14. Iacob. I, 17. 15. Ioh. III, 28. 
16. boni om. edit. EImenh. 

(Cap. L.) V. Concil. Araus. IT. cap. 25. . 1. post acceptam baptismi gratiam 
cod. ms. Lugdunensis, ét edit. Elmenh, |. salutem animae pertinent edit. Elmenh. 

(Cap. LL) V. Concil. Araus. II. cap. 25. 1. Zachaeique edit. Ebmenh. 
Luc. XXIII, 49. XIX, 2. .. 2. sed divinae largitatis donum edit. Bened. sed gra- 
tiae largitate donata cod. ms. Lugdun. sed divinae gratiae largitate donata edit, 
FElmenh. sed de divinae largitatis dono codd. mss. Itemensis et Bellovacensis. 


Cap. XXII. — 1. ut edit. Elmenh. — 2. integre et edit. ElmenA, 


(Cap. L.) 


(Cap. LI.) 


Cap. XXII. 
(Cap. LIL) 


93948 GENNADII MASSILIENSIS 


spondeant pro illis qui eos offerunt iuxta ? morem baptizandi, et sic 
manus impositione οὐ chrismate communiti eucharistiae mysteriis 
admittantur. Illos autem qui non *in sanctae trinitatis invocatione 
apud haereticos baptizati sunt, et veniunt ad nos, baptizari debere 


pronuntiamus, non rebaptizari. Neque enim credendum est; eos 
fuisse baptizatos qui non in nomine patris et filii et spiritus sancti 


iuxta regulam a domino positam tincti sunt: ut sunt ?Paulianistae, 
Procliani, Borboritae, *Siphori, qui nunc vocantur Bonosiani, Pho- 
tiniani, * Montanitae, Manichaei, ? varia impietatis germina, vel ce- 
terae istorum originis sive ordinis pestes, quae duo principia sibi 
ignota introducunt, ut Cerdon et Marcion, vel contraria, ut Mani- 
chaeus, vel?tria et barbara, ut Sethianus et "Theodosius, vel !multa, 
ut Valentinus, vel Christum hominem fuisse absque deo, ut Cerin- 


thus, Hebion, Artemon et Photinus. Ex istis, inquam, si qui ad 


Cap. XXIII. 
(Cap. 111.) 


nos venerint, non requirendum ab eis utrum baptizati sint, an non, 
sed hoc tantum, si credant "in ecclesiae fidem, et baptizentur 
1 ecclesiastico baptismate. 

Quotidie 'eucharistiae communionem percipere nec laudo nec 
?vitupero. Omnibus tamen dominicis diebus communicandum sua- 
deo et hortor, si tamen mens ?in affectu peccandi non sit. Nam 
habentem adhuc voluntatem peccandi gravari magis dico eucha- 
ristiae perceptione quam *purificari. Et ideo quamvis quis peccato 
mordeatur, peccandi non habeat de cetero voluntatem, et commu- 
nicaturus satisfaciat lacrimis et orationibus, et confidens de do- 
mini miseratione, qui peccata plae confessioni donare consuevit, 
accedat ad eucharistiam intrepidus et securus. Sed hoc de illo dico 
quem capitalia ὅ οὐ mortalia peccata non gravant: nam quem mor- 
talia-crimina post baptismum commissa premunt, hortor prius pu- 
blica paenitentia satisfacere, et ita sacerdotis iudicio reconciliatum 
communioni sociari, si vul& non ad iudicium et condemnationem 


3. nomen ,,a//" apud Elmenh. 4. inom.ed. Elmenh. ὃ. Sic MSS. Atediti Paulini 
(Bened.) Paulini habet etiam edit. ElImenh., nulla notata cod. Florent. variante 
scriptura. — 6. Siphori qui nune edit. Bened. et Elmenh. Siphori, Photiniani, qui 
nune cod. ms. J. Bapt. Cotelerit, qui inde emendandum suadet Saccophori, Photi- 
niani, qui nunc 7n Eccl. Gr. Monum. tom. I, p. 776 sq. In cod. Florent. teste Et- 
menhorstio totus hic locus ita se habet Simphori (sic), Fortuniani, Montanitae, qui 
et Priscilliani vel Maximiani atque Manichaei. 7. Montanitae qui et Priseilliani 
et Manichaei edit. E/menh. ὃ, variaque edit. Elmenh. ὃ. tetra ut Baida cod. 
Florent. | 10. MSS. Thodotus ve/ Theudotus (Bened.) Theodotus cod. Florent. 
11. hiulca cod. Florent. — 12. in om. edit. Elmenh, — 193. ecclesiastico id est ca- 
tholico baptismate cod. Florent. 

Cap. XXIIL — 1. eucharistiam percipere ,,a/5" ap. Elmenh.: 2. reprehendo 
»ali? ap. Elmenh. ὃ. Sic MSS. At editi [et Elmenh.] sine affectu peccandi sit. 
(Bened.) non affectu peccandi insit cod, Flore»t. 4. purgari cod. FLorent. 
9. et mortalia om. cod. Florent. 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 349 


sui eucharistiam percipere. Sed et secreta satisfactione solvi mor- 
talia crimina non negamus, sed mutato prius seculari habitu, et 
confesso religionis studio per vitae correctionem , et iugi, "immo 
perpetuo luctu miserante *deo; ita dumtaxat, ut contraria pro ?iis 
quae paenitet agat, et eucharistiam omnibus dominicis diebus sup- 
plex et submissus usque ad mortem percipiat. 

Paenitentia vera est paenitenda non admittere et admissa de- cap. xxiv. 
flere. Satisfactio paenitentiae est, causas peccatorum !excidere, ΘΕῚΣ ἮΝ 
nec earum suggestionibus aditum indulgere. 


// ' In divinis !repromissionibus nihil terrenum vel transitorium cap. τ 
(Cap. LV. 


P 


^expectemus, sicut ?Meletiani sperant, non nuptiarum copulam, 
sicut Cerinthus et Marcion ? delirant, non quod ad cibum vel ad po- 
—"tum pertinet, sicut *Papia auctore Irenaeus et Tertullianus et La- 
ctantius acquiescunt. Neque ?per mille annos post resurrectionem 
regnum Christi in terra futurum et sanctos cum illo in deliciis re- 
—» gnaturos speremus, sicut Nepos docuit *primam iustorum resurre- 
ctionem et secundam *impiorum, et inter has duas mortuorum re- 
surrectiones gentes ignorantes deum in angulis terrarum in carne 
*reservandas, quae post mille annos regni in terra iustorum insti- 
gante diabolo movendae ?sint ad pugnam contra iustos '?regnantes, 
et domino pro iustis pugnante imbre igneo compescendas, atque ita 
mortuas eum ceteris in impietate !'ante mortuis ad aeterna sup- 
plicia in incorruptibili carne 15 resuscitandas. 

Nullum credimus ad salutem nisi deo invitante venire, nullum cap. xxv. 
invitatum salutem suam nisi deo auxiliante operari, nullum nisi e idéal 
orantem auxilium promereri, nullum dei voluntate perire, sed ! per- 
missu, pro electione arbitrii, ne ?ingenuitas potestatis semel homini 
attributa ad servilem cogatur necessitatem. 

Malum vel ! malitiam non esse a deo creatam sed a diabolo in- cap. xxvir. 
ventam, qui et ipse bonus a deo creatus est. Sed quia libero arbi- pic dpi 


6. scilicet cod. Florent. "0. ieiunio cod. Florent. ὃ. deo veniam conse- 
quatur, ita edidit Elmenhorst. de auctoritate cod. Florent. — 9.iis cod. Florent., 
et edit. Bened. his edit Elmenh. 

Cap. XXIV. — 1. eradere cod. Florent. 

Cap. XXV. — 1. promissionibus edit. Elmenh. — 2. Melitani edit. ElmenA. 
3. delectantur Aabent libri mss. testt, Benedictinis. 4. Cf. Hieron. de Scriptt. 
Eccles. cap. 18. — Cod. Florent. pro Papia habet Papias. ,,A//? Papiae ap. ΕἸ- 
menh. ὃ. post edit. Elmenh. — 6. qui primam edit. Elmenh. 71. impiorum con- 
finxit. Et edit. Elmenh. ὃ. servandas edit. Elmenh. 9, sunt edit. Elmenh. 
10. repugnantes cod. Florent. 11. ante om. cod. Florent. 12. Addit cod. Flo- 
rent. et istam superstitionem valde devitamus. 

Cap. X XVI. — 1. per se ipsum ed?t. E/menh. | 2. ingenuitatis libertas atque 
potestas edit. Elmenh. 


Cap. XXVII. — 1. malitia non est a deo creata, sed a diabolo inventa, quia 
et edit, Elmenh, 


Cap. XX VIII. 
(Cap. LVIII.) 


Cap. XXIX. 
(Cap. LIX.) 


(Cap. LX.) 


(Cap. LXI.) 


(Cap. LXII.) 


Cap. XXX. 
(Cap. LXIII.) 


Cap. XXXI. 
(Cap. LXIV.) 


350 GENNADII MASSILIENSIS 


trio, utpote rationalis creatura, ? commissus est, et cogitandi acce- 
perat facultatem, scientiam boni vertit ad malum, et multa cogi- 
tando factus est inventor mali et quod in se perdiderat, invidit in 
aliis, nec contentus solus perire suasit aliis, ut qui esset suae ma- 
litiae inventor, fieret et aliorum auctor, et ex eo malum vel malitia 
percurrit in ceteras rationales creaturas. 

Unde cognoscimus nihil esse natura immutabile nisi solum 
deum ! patrem et filium et spiritum sanctam, qui mutari non potest 
a bono, quia natura possidet bonum, nec potest aliud quid esse 
quam bonum. 

Angeli vero, qui in illa qua creati sunt beatitudine perseverant, 
non natura possident bonum, ut non mutarentur cum ceteris, sed 
larbitrii servantes bonam voluntatem et bonum conditionis et 
fidem suo domino ?servaverunt. Unde et merito ab ipso domino 
sancti angeli vocantur, quod ?tenuerint arbitrii sanctitatem , nec 


sociorum exemplo * deviaverint a bono. 

Fides vera, quae est catholica, omnium creaturarum sive spiritalium sive 
corporalium bonam confitetur substantiam, et mali nullam esse naturam; quia 
deus, qui universitatis est conditor, nihil non bonum fecit. Unde et diabolus bo- 
nus esset, si in eo !quod factus est permaneret. Sed quia naturali excellentia 
male usus est,et in veritate non stetit, non in contrariam substantiam transiit, 
sed a summo bono, cui debuit adhaerere, discessit. 

Virtutes angelicae quae in divino amore fixae ! perstiterunt, lapsis superbien- 
tibus angelis, hoc munere retributionis acceperunt, ut nulla iam rubigine subri- 
pientis culpae mordeantur, ut et in contemplatione conditoris sine felicitatis fine 
permaneant, et in hoc sic conditae aeterna stabilitate subsistant. 

Tales creati sunt angeli, ut, si vellent, in beatitudinis luce persisterent, si au- 
tem vellent, etiam labi potuissent. Unde et Satan cum sequentibus legionibus 
cecidit. Sed post eius lapsum ita confirmati sunt angeli qui perstiterunt, ut ca- 
dere omnino non possent, quia ne omnino iam caderent, virtutem incommutabi- 
litatis acceperunt. 

Donae sunt nuptiae, sed causa filiorum et ! compescendae for- 


nicationis obtentu. 
Melior est continentia, sed non !sibi sufficit ad beatitudinem, 
si ái solo amore pudicitiae ?retentetur, sed si *et hoc cum affectu 


. à deo commissus est edit. Elmenh. 

tito. XXVIII. — 1. esse perennem et filium cod. Florent. 

Cap. XXIX. — 1. arbitrio edit. Elmenh. 2. rependendo. Propter quod et 
merito edit. Elmenh. ὃ. tenuerunt edit. Elmenh. 4. deviaverunt edit. Elmenh. 

(Cap. LX.) I» ante editis tria ista capitula [LX., LXI., LXII.] quae a MSS. 
absunt, adiecta fuerunt. (Bened. 1. quo Aabet edit. Bened. 

(Cap. LXI.) 1. praestiterunt edit. men. 

Cap. XXX. — 1. non concupiscentiae et fornicationis obtentu quidam MS. 
Bened. 
) Od. XXXI. 1. sibi sola sufficit edidit Elmenh., de auctorit. cod. Florent. 
2. recenseatur edit. Elmenh. retinetur ,,a//7" ap. Elmenh. 3. et cum tali effectu 
edit. Elmenh, Etiam in cod. Flor. est affectu. 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 351 


causa vacandi domino eligatur; alioquin divortium magis coniugii 
videbitur esse quam * castitas. 

Virginitas utroque bono praecelsior est, quia et naturam vincit 
et pugnam, naturam corporis integritate, pugnam pace '!castimoniae. 

Bonum est !in cibum cum gratiarum actione sumere ?quidquid 
deus edendum praecepit. Abstinere autem ab aliquibus, non quasi 
malis, sed quasi non necessariis, non est malum. Moderari vero 
*eorum usum pro aecessitate et tempore proprie Christianorum est. 

! Malas dicere nuptias, vel fornicationi comparandas aut stupro, 
cibos ?vero credere malos vel ?mali causam percipientibus, non 


Cap. XXXII. 
(Cap. LXV.) 


Cap. XXXIII. 
(Cap. LXVI. 


Cap. XX XIV 
(Cap. LXVII.) 


est Christianorum, sed proprie * Encratitarum et Manichaeorum. ^ 


Sacratae ! deo virginitati nuptias coaequare, aut pro amore ca- 


stigandi corporis abstinentibus a vino vel carnibus nihil credere - 


meriti accrescere, *^nec hoc Christiani, sed TIoviniani est. 

Integra fide credendum est beatam Mariam dei Christi matrem 
et virginem concepisse, et virginem genuisse, et post partum vir- 
ginem permansisse. Nec est blasphemiae Helvidii acquiescendum, 
qui dixit: ! Virgo ante partum, non virgo post partum. 

Elementa, id est caelum et terram non ! credimus abolenda per 
ignem, sed in melius commutanda; figuram quoque mundi, id est 
imaginem, non substantiam, transituram. 

Bonum est facultates cum dispensatione pauperibus erogare. 
Melius est pro intentione sequendi dominum 'semel donare, et ab- 
solutum sollicitudine cum Christo egere. 

Maritum duarum post baptismum matronarum clericum non 
ordinandum: neque eum qui unam quidem, !sed concubinam, non 
matronam, habuit: nec illum qui viduam, aut repudiatam, vel me- 
retricem in matrimonio sumpsit: neque eum qui semetipsum quo- 
libet corporis sui membro indignatione aliqua vel iusto iniustove 

4. Ita Benedictini, et cod. Florent. Elmenh. edidit appetitio castitatis. 

Cap. XX XII. — 1, castimoniae, quae pro solo amore pudicitiae in pace est 
edit. Elmenh. 

Cap. XXXIII. — 1. in om. edit. Elmenh. 2. et quidquid deus praecepit, 
edendum est edit. Elmenh. ὅ. MSS. carnium usum.  (Bened.) 

Cap. XXXIV. — 1. Malas vero dicere edit. Elmenh. — 2. quoque edit. El- 
menh. ὃ. mali causas creare percipientibus cod. Florent. malitias causare per- 
cipientibus edit. Elmenh. 4. fta de librorum suorum auctoritate recte ediderunt 
Benedictini pro vulgata Hierachitarum, cui EImenhorstius quoque acquievit,  En- 
cratitarum 2n suo cod. ms. invenit etiam .F. Bapt. Cotelerius, sponsore ipso Eccl. 
Gr. Monum. tom. I, pag. 780. 

Cap. XXXV. — 1. vero ,,a//?" ap. Elmenh. — 2. non edit. Eimenh. 

Cap. XXXVI. — 1. fuit virgo edit. Elmenh. 

Cap. XXXVII. — 1. credamus edit. Elmenh. 

Cap. XXXVIII. — 1. semel cod. Florent., et edit. Bened. insimul edit. El- 


menh., cum ceteris. 


Cap. XXXIX. — 1. non cod. Florent. 


Cap. XXXV. 
(Cap. LXVIII.) 


Cap. XXXVI. 
(Cap. LXIX.) 


Cap. XXXVII. 
(Cap. LXX.) 


Cap. XXXVIII. 
(Cap. LXXI.) 


Cap. XXXIX. 
(Cap. LXXII.) 


Cap. XL. 
(Cap. LXXIII.) 


Cap. XLI. 
(Cap. LXXIV.) 


Cap. XLII. 
(Cap. LXXV.) 


Cap. XLIII. 
(Cap. LXXVI.) 


359 GENNADII MASSILIENSIS 


"timore superatus truncaverit: neque illum qui usuras accepisse 
convincitur, aut in scena lusisse ? dinoscitur: neque eum qui publica 
paenitentia mortalia crimina deflet: neque illum qui aliquando in 
furiam. versus insanivit, vel afflictione diaboli vexatus est: nec eum 
qui per ambitionem ad imitationem Simonis magi pecuniam offert. 

Sanctorum corpora, et praecipue beatorum martyrum reliquias, 
ac si Christi membra sincerissime honoranda, et basilicas eorum 
nominibus appellatas, velut !loca divino cultui mancipata, affectu 
piissimo et de votione fidelissima adeundas ?credimus. Si quis 
contra hanc sententiam ?venit, non Christianus, sed Eunomianus et 
Vigilantianus *creditur. 

Baptizatis tantum iter esse salutis credimus. Nullum catechu- 
menum, quamvis in bonis operibus defunctum, vitam aeternam ha- 
bere credimus, excepto martyrio, ubi tota baptismi sacramenta 
complentur. Daptizandus confitetur fidem suam coram sacerdote, 
et interrogatus respondet: hoc et martyr coram persecutore facit, 
qui et confitetur fidem suam, et interrogatus respondet. llle post 
confessionem vel adspergitur aqua, vel intinguitur: ! et hic vel ad- 
spergitur sanguine, vel ?intinguitur igne. llle manus impositione 
pontificis accipit spiritum sanctum: hic ?locutorium efficitur spi- 
ritus sancti, dum non est ipse qui loquitur, sed spiritus * patris, qui 
loquitur in illo. Ille communicat eucharistiae in commemoratione . 
mortis domini: hic ipsi Christo commoritur. llle confitetur se 
mundi actibus renuntiaturum: hic ipsi renuntiat vitae. llli pec- 
cata omnia dimittuntur: in 1sto extinguuntur. 

In eucharistia non debet pura aqua offeri, ut quidam sobrietatis 
falluntur imagine, sed vinum cum aqua mixtum; quia et vinum fuit 
in redemptionis nostrae mysterio, cum dixit: ! Noa bibam a modo 
de hoc genimine vitis: et aqua mixtum, ?quod post caenam dabatur. 
Sed et de latere eius, quod lancea perfossum est, aqua cum san- 
guine egressa vinum de vera eius carnis vite cum aqua expressum 
ostenditur. 

Bona est caro nostra, et valde bona, utpote a bono solo deo 


2. judicio cod. Colbertinus, ap. Benedictinos, ὃ. probatur cod. Florent. 
Cap. XL. — 1. loca sancta divino edit. Elmenh. | 2. credimus abest α MSS. 
(Bened.) 3. venerit edit. E/menh. 4. habeatur cod. llorent. 


Cap. XLI. — 1. martyr vero vel edidit Elmenh. ex cod. Florent. —.2. intin- 
guitur legitur iu MSS., testibus Benedictinis, qui tamen vulgatam. retinuerunt con- 
tingitur. ὃ. locutorium restituerunt Benedictini de auctoritate scriptorum libro- 
rum. locatorium cod. Florent. habitaculum edit. Elmenh., ceterique ante Benedi- 
ctinos editi. 4. sanctus cod. Florent. 


Cap. XLII. — 1. Matth. XXVI, 29. 2. non quod post coenam dabatur, sed 
quod de latere eius lancea perfosso aqua edit. Elmenh. 


/ 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS. 353 


condita, et non est mala, ut volunt ! Sethianus et ?Ophianus et Pa- 
tricianus; nec mali causa, ut docuit ?Florinus, nec ex malo et bono 
compacta, ut Manichaeus blasphemat. Sed cum sit creatione bona, 
arbitrio *animae efficitur nobis vel bona vel mala, non ? mutatione 
substantiae, sed *executionis mercede. Ipsa enim est quae stabit 
ante tribunal Christi, *in qua referat anima propria corporis prout 
gessit, sive bonum, sive malum. 

In resurrectione ex mortuis sexus forma non mutabitur, sed vir 
mortuus resurget in forma viri, et femina in forma feminae, !carens 
sexus tamen huius vitae tantum conditione, non specie naturali, 
ne non sit vera resurrectio, si non id resurget quod cadit. 

Ante ! passionem domini, omnes animae sanctorum in inferno 
sub debito praevaricationis Adae tenebantur, donec auctoritate do- 
mini per indebitam eius mortem 5 de servili conditione liberarentur. 

Post ascensionem domini ad caelos omnium sanctorum animae 
cum Christo sunt, et exeuntes de corpore ad Christum ! vadunt, ex- 
pectantes resurrectionem corporis sui, ut ad integram et ?perpe- 
tuam beatitudinem cum ipso pariter immutentur; sicut et peccato- 
rum animae in inferno sub timore positae expectant resurrectio- 
nem sui corporis, ut cum ?ipso ad poenam *detrudantur aeternam. 

Paenitentia aboleri peccata indubitanter credimus, etiam si in 
ultimo vitae spiritu admissorum paeniteat, et publica lamentatione 
peccata prodantur; quia propositum !dei, quo decrevit salvare 
quod perierat, stat immobile: et ideo quia voluntas eius non mu- 
tatur, sive emendatione vitae, si tempus conceditur, sive ?supplici 
confessione, si continuo vita exceditur, venia peccatorum fideliter 
praesumatur ab illo, qui non vult mortem peccatoris, sed ut con- 
vertatur ἃ perditione paenitendo, et salvatus miseratione ?domini 
vivat. Si quis aliter de iustissima dei pietate sentit, non Christia- 
nus sed Novatianus est. 

Internas animae cogitationes diabolum non videre certi sumus, 


Cap. XLIII. — 1. Timotheani et Prisciani cod. Florent. 2. MSS. Ophinia- 
nus (Benediet) ^9. Sic MSS. At editi Florianus (Bened.) Florianus Aa6et El- 
menh. quoque editio. 4. animi cod. Florent. ^5. immutatione edit. ElmenA. 
6. Aliquot MSS. excusatione commercii. Quidam exsecutione commercii. (Ben.) 
1. in qua perferat edit. Elmenh. 

Cap. XLIV. — 1. carens tamen sexuum in hac vita conditione edit. Elmenh 

Cap. XLV. — 1. passionem et resurrectionem domini cod. Florent. et edit. 
Elmenh. — 2. a servili edit. Elmenh. 

Cap. XLVI. — 1. Auget MS. Florent. vadunt, sicut scriptum est, Iustorum 
animae in manu dei sunt. (Elmenh. 2. Quidam MSS. perfectam. (Bened.) 
3. ipso diabolo edidit Elmenh. ex cod. Florent. 4. convertantur MSS. Benedi- 
ctinorum et cod. Florent, 

Cap. XLVII. — 1. Luc. XIX, T. 2. Aliquot MSS. Benedictinorum et cod. 
Florent. publica confessione. — 3. Ezech. XIX, 29. XXXIII, 11. 


29 


Cap. XLIV. 
(Cap. LXXVI.) 


Cap. XLV. 
(Cap. LXXVIII.) 


Cap. XLVI. 
(Cap. LXXIX.) 


Cap. XLVII. 
(Cap. LXXX.) 


Cap. XLVIII. 
(Cap. LXXXI). 


Cap. XLIX. 
(Cap. LXXXII.) 


Cap. L. 
(Cap. LXXXIII.) 


Cap. LI. 
(Cap. LXXXIV.) 


Cap. LII. 
(Cap. LXXXV.) 


Cap. LIII. 
(Cap. LXXXVI.) 


Cap. LIV. 


(Cap. LXXX VIL) 


Cap. LV. 
(Cap.LXXXVIIL) 


954 GENNADII MASSILIENSIS 


sed motibus eas corporis ab illo et affectionum indiciis colligi ex- 
perimento didicimus. Secreta autem cordis solus ille novit ad 
quem dicitur, ! T'w solus nosti corda filiorum hominum. 

Non omnes malae cogitationes nostrae semper diaboli instinctu 
excitantur, sed aliquotiens ex nostri arbitrii motu emergunt. Bonae 
autem cogitationes semper a deo sunt. 

Daemones per l'energiam non credimus substantialiter illabi ani- 
mae, sed "applicatione et oppressione uniri. Illabi autem menti illi 
soli possibile est qui creavit, qui natura subsistens incorporeus ca- 
pabilis est suae facturae. 

Signa et prodigia et sanitates etiam peccatores in nomine domini 
facere ab ipso deo didicimus: ! et cum alios hac praesumptione iu- 
vent, sibi per ambitionem humanae gloriae nocent, quia gloriantur 
in dato falso, *id est non meritis debito. 

Signis et prodigiis clarum posse fieri Christianum, non tamen 
sanctum, si intemperatis et asperis ! moribus agat, temperatis au- 
tem et placidis moribus etiam absque signorum efficacia et sanctum 
et perfectum et dei hominem fieri recte credimus. 

Nullus sanctus et iustus caret peccato, nec tamen ex hoc de- 
sinit esse iustus ! et sanctus, cum affectu teneat sanctitatem. Non 
enim ?naturae viribus, sed propositi adiumento per dei gratiam ac- 
quirimus sanctitatem. Et ideo veraciter se omnes saneti pronun- | 
tiant peccatores, quia in veritate habent quod plangant, et si 
non reprehensione conscientiae, certe mobilitate ? praevaricatricis 
naturae. 4] 

Pascha, id est dominicae resurrectionis solemnitas, ante trans- 
gressum vernalis aequinoctii et ! quartaedecimae lunae perfectio- 
nem non potest celebrari, eodem tamen mense natae. 

Propter novellos legislatores, qui ideo animam tantum ad ima- 
ginem dei creatam dicunt, ut quia deus incorporeus recte creditur, 
etiam incorporea anima esse credatur, libere confitemur imaginem 
in aeternitate, similitudinem in moribus 'inveniri. 

Cap. XLVIII. — 1. III Reg. VIII, 40. 

Cap. L. — 1. energiam MSS. Benedictinorum. ἐνέργειαν edidit. Elmenh, de 
auctorit. cod. Florent. energicam operationem vu/gatam scripturam receperunt 
Benedictini. — 2. applicatione znducit cod. Florent. 

Cap. LI. — 1. Seribendum puto sed. — 2. id est om. edit. Elmenh. 

Cap. LII. — 1. motibus ed;derunt Benedictini utroque loco. 

Cap. LIII. — 1. vel edit. Elmenh. — 2. naturae humanae viribus edit. Εἰ- 
menh. ὃ. mobilitate et mutabilitate edit. Elnenh. 

Cap. LIV. — 1. 215,5, quintaedecimae lunae initium. (Bened.) sextaedeci- 
mae lunae initium cod. Florent. —2.in eodem mense natae edit. Elmenh. 


Cap. LV. — 1. Veteres codices non omnes ad caput nostrum 55. desinunt, ad- 
dunturque alia et alia in diversis codicibus capitula. (Bened.) Jta in cod. ms. saec. 


DE ECCLESIASTICIS DOGMATIBUS, 355 


VIII.vel IX.olim Bobiensi, hodie Vindobonensi n. COCX X LI. (cf. Endlicheri Catal. 
Codd. Philol. Latin. Bibl. Palat. Vindob. p. 217 sq.), haec addita leguntur : iuxta 
divinae scripturae relationem integrum hominem, qui ex anima constat et carne, 
ad imaginem dei factum, illa imagine, qua postea homo factus est deus, dicente 
Apostolo: et regnavit mors ab adam usque moysem, etiam in eos, qui non pecca- 


verunt, in similitudinem prevaricationis adae, qui est forma futuri, id est yc: 
novissimi adam, qui in forma qua erat quandoque hominem adsumpturus, prae- 
formavit prinum adam, confirmante hoc ipsum apostolo, ubi dicit: vir quidem. 
non debet velare caput suum, quia gloria et imago dei est, mulier in gloria viri 
est. In anima sexus diversitas non est. Si una masculo et feminae anima est, 
sicut vera est, quomodo viri dicitur imago esse dei, femina imago viri, nisi quod 


χρς deus creator hominis viri formam adsumpturus postea erat, impsum (sic) 
ad imaginem suam prefiguravit, femina vero ex viro sumptam viri imaginem 
expressit, ambo tamen imago dei, quia unus ex altero, dicente scriptura: creavit 
deus hominem, ad imaginem dei creavit eum, masculum et feminam creavit eos. 
Explicit expositio fidei catholicae." 


29* 


GEVERHARTI ELMENHORSTI 2 
NOTAE A 


AD 


GENNADIUM. 


(Xennadius] Ita rectissime libelli huius autorem indigetant Walafridus Strabo, 
Algerus, Petrus Lombàrdus, Thomas de Aquino, Platina et MS. codex Florenti- 
nus, uti huius rei oculatus testis, Fridericus Lindenbrogius, vir doctissimus, no- 
bis indicium fecit. 

De ecclesiasticis dogmatibus] 1. e. de ecclesiasticis placitis. Augustin. Tom. 
IV. lib. 1. quaest. Evangel. quaest. XI. Dogmata sunt placita sectarum. Diog. 
Laertius lib. IIL. in Platone, p. 217. Δόγμα δὲ ἑχατέρως χαλεῖται, τό τε δοξαζόμενον 
xoi ἣ δόξα αὐτή. τούτων δὲ τὸ μὲν δοξαζόμενον πρότασις ἐστὶν, ἣ δὲ δόξα ὑπόληψις. 
Scripserunt autem et ante Gennadium de dogmatib. ecclesiast. Musanus et Didy- 
mus Alexandrinus , quorum lucubratiunculae cum ipsis perierunt. Hieronym. de . 
viris illustribus. 

Cap. I. — Credimus unum esse deum patrem, et filium, et spiritum sanctum] 
Exorditur a communi regula fidei, quam velut fundamentum omnibus haeresibus 
opponit. Nazianz. de Fide orat. XLIX. Socrates Histor. ecclesiast. lib.II. c. XXV. 
Tertullian. de virgin. velandis cap. I. Guitmundus de Trinitate tom. 4. biblioth. 
patrum. Augustinus Hipponensis eccles. episcopus tom. ὃ. de fide et symbolo c. 1. 
de Tempore serm. CXCV. et CXXV. Iohannes Damascenus de fide orthodoxa 
lib. I. cap. 8. Gregorius PP. in decretis part. I. tit. I. Athanasius in exposit. fidei 
fol. 394. et sequent. Concilium Constantinopol. II. cap. 7. Concil. Toletanum I. 
cap. XXI. Concil. Toletan. IV. eap. I. Concil. Lateranense cap. I. Isidorus Hispa- 
lensis de officiis ecclesiasticis lib. II. cap. XXIII. Autor de fide ad Petrum Diaco- 
num cap. I. apud Augustin. tom. 3. Victor in exposit. fidei tom, V. biblioth. pa- 
trum fol. 457. Fulgentius ad Trasimundum regem lib. ὃ. fol. 54. Ferrandus Dia- 
conus paraenet. ad Reginum fol. 1893. in appendice. biblioth. patrum. Edictum 
Iustiniani Imp. de fide tom.I. Iuris Graeco-romani fol. 521. Concil. Arelatense III. 
cap. I. Concil. Wormatiense cap. I. Rabanus Maurus de institut. clericorum lib. 
IL. cap. LVII. Gregor. Turonensis histor. Francor. lib. I. cap. I. 

: Unum esse deum] Unum esse deum dicit ideo, ne quis cum Tritheitis tres, vel 
cum paganis multicolis plures deos recipiat. Fulgentius episcop. Ruspensis in 
respons. ad Arrianos fol. 50. οἴ 88. ad Donatum fol.91. Deuteron. cap. Vl. vers. 4. 
Esaiae XLII. vers. 10. XLIV. vers. S. 1 Corinth. VIII. vers. 6. ad Ephes.IV. vers.5. 
ad Timoth. I. cap. 2. vers. 5. Ignatius ad Philadelphens. epist. V. p. 23. Iustinus 
Martyr in exposit. fidei fol. 292, Damascenus de fide orthodoxa lib. I. c. V. Cy- 
rillus in exposit. symboli Niceni fol. 204. Petrus Chrysolog. in symbol. apostol. 
sermon. LX. | Unum deum in trinitate credit Christiana fides: scit patrem, scit 
filium, scit spiritum sanctum, deos nescit. Divinitas in personis trina est, sed una 
in trinitate est divinitas; personis trinitas distincta est, non est divisa substantiüs. 
Deus unus est, sed trinitate; deus solus est, sed non solitarius: divinitas nec trini- 


901 


tate dividitur, nec confunditur unitate. Augustinus de tempore serm. 3. Deus unus 
est pater, deus unus est filius, deus unus est spiritus sanctus; non tres dit, sed unus 
est deus, trinus in vocabulis, unus in deitate substantiae. 

Patrem eo quod filium habeat] Contra Mahumetistas qui deum filio carere 
dicunt. Alcoran azoara XI. fol. 57. azoara XX. fol. /0. azoara XXVIII. fol. 94. 
azoara XXXI. fol. 140. azoara XXXIII. fol. 111. azoara XXXV. fol. 114. azoara 
XLVII. fol. 104. azoara XLIX. fol. 143. azoara CX XII. fol. 788. Iohan. Cantacu- 
zenus Imp. Constantinopol. orat. 3. in Mahumetem. Saracenica Commelini p. 2. 
D. Clemens epistola I. ad Iacob. fratrem domini tom. I. Concil. fol. 90. Patrem 
cum audis, agnosce quod habeat filium veraciter genitum, sicut possessor dicitur, 
qui possicet aliquid. Cyrillus Hierosolym. Catechesi VII. illuminat. fol. S5. Augu- 
stin. de tempore serm. XXXVIII. Athanasius orat. 2. contra Arrianos fol. 158. 
Chrysostomus tom. III. de SS. Trinitate. Ruffinus in exposit. symboli apud Hie- 
ronym. tom. 9. fol. 14. Nazianzenus in laudem Heronis philosophi orat. 23. Hila- 
rius lib. 3. de Trinitate. Phaebadius contra ÀArrianos. Ambrosius in exposit. sym- 
boli apostolorum cap. V. fol. 91. Chrysologus serm. LVII. LVIII. LIX. LX. Ter- 
tull. adversus Praxeam cap. X. Baeticus de fide. 

Filium eo quod patrem habeat] Beda in exposit. epist. Pauli ad Hebraeos 
c. 1. fol. 1056. Filius dei secundum hoc dicitur, quod ei pater est, quod habet de 
quo sit: non secundum hoc quod prior esset pater, et postea filius. Cyrillus Hiero- 
solymit. catechesi XI. illuminat. fol. (9. Gregorius Baetieus de fide. Fulgentius 
contra obiectiones Arrianorum fol. XXVII. Nazianzenus orat. IV. de Theologia. 
Hieronym. in Psalm. XVII. 

Spiritum sanctum, quod sit ex patre et filio procedens] Sancti spiritus missio- 
nem a patre esse et filio, cum ecclesia Romana recte approbat atque credit, con- 
tra communem Graecorum errorem, qui spiritum sanctum a patre solum proce- 
dere affirmant. Psellus in cap. Theolog. p. 157. cap. X. fj ἁγία καὶ χαθολιχὴ ἐχχλη- 
σία τὸν πατέρα μὲν δογμαάτίζει ἀγέννητον, τὸν υἱὸν δὲ γεννητὸν ἐχ τοῦ πατρὸς, xol τὸ 
πνεῦμα ἐχπορευτὸν ἐχ μόνου τοῦ πατρὸς. ἀλλ᾽ οὐχὶ xoi ἐχ τοῦ υἱοῦ. et Cyrill. de S. 
Trinitate c. X. Ius Graeco-roman. tom. I. fol. 440. Concil. Nicaenum. Concil. Con- 
stantinop. I. c. VII. Epiphan. in fine Ancoratií. Anastasius de dogmatib. fidei fol. 
614. Nazianzen. in S. Lumina. orat. XX XIX. Damascen. de fide orthodoxa lib. I. 
c. IX. Theophylact. Bulgar. archiepiscop. in Iohan. cap. 3. Vide Concilium Flo- 
rentinum tom. ὃ. concil. session. XVIII. etseq. Petrum Lombardum sentent. lib. 1. 
cap. XI. Durandum lib. I. distinct. XI. quaest. I. Thomam Aquin. part. I. sum. 
quaest. 36. articulo Bonavent.in sent. Petri Lombardilib. I. distinct. XI. quaest. 1. 
Marcialis episcopus in epist. ad Durdigal. c. X. Spiritus domini non gemitus, non 
factus, non ereatus, sed procedens est a patre et verbo. Autor de fide ad Petrum 
Diaconum cap. Xl. Firmissime tene, et nullatenus dubites spiritum sanctum, qui 
patris et filii unus est spiritus, de patre et filio procedere. Dicit enim filius, cum 
venerit spiritus veritatis, qui a patre procedit. Ubi suum spiritum esse docuit, 
quia ipse est veritas. De filio quoque procedere spiritum sanctum propheticu at- 
que apostolica nobis doctrina commendat. Esaias enim dicit de filio, percutiet 
terram virga oris sui, et spiritu labiorum suorum interficiet impium. De quo et 
apostolus ait: quem interficiet dominus Iesus spiritu oris sut. Quem etiam ipse uni- 
cus dei filius spiritum oris sui esse significans post resurrectionem insufflans in di- 
- setpulos ait: accipite spiritum sanctum. Isidorus Hispalensis epistol. ad Claudium 
fol. 694. Cyprianus de Spiritu sancto. fol. 497. Hilarius lib. VIII. de Trinitate. 
Gregorius Magnus tom. 2. in Evangelia homil. XXVI. Beda homil. aestival. de 
tempore fol. 46. De Elementis Philosoph. lib. I. fol. 313. Hieronym. in Esaiam 
lib. XVI. c.51. et tom.3, ad Haedibiam quaest.IX. Concilium Toletanum I. c.21. 
Concil. Toletanum IV. cap. 1. Corpus Canonicum part. 3. distinct. V. de conse- 
cratione. Concil. Lateranense c. 1. Rabanus Maurus de institut. Clericorum lib. 2. 
c. δ. Autor de Spiritu et Anima c. 54. Autor de Speculo c. 18. apud Augustin. 
tom. IX. Augustin. de Trinitate lib. XV. cap. XXVI. et sequent. "Tom. VI. con- 
tra sermonem Arrianorum c. XIX. de fide et symbolo cap. I. Autor de Trinitate 
et unitate dei c. I. apud Augustin. tom. IV. fol. 673. 

Pater principium deitatis] Rabanus Maurus archiepiscop. Mogunt. in Eccle- 
siast. lib. VI. cap. 2. Pater origo est divinitatis. Autor de Spiritu et Anima apud 
Augustinum tom. 3. fol. 635. Pater a nullo est, filius a solo patre est, spiritus 
sanctus simul a patre et filio est, Iohan. Theophilus in exposit. symboli Nicaeni 


908 


tom. I. concil. fol. 544. Damascenus contra Manichaeos p. 239. de fide orthodoxa 
lib. L. e. IX. Caesarius Dialog. I. Nazianz. orat. XXXIX. Clemens Epist. 1. ad 
Iacob. fratrem domini. Procopius Sophista in Esaiam fol. 501. Hilarius lib. VI. 
de Trinitate. Gelasius de Actis concil. Nicaeni p. 117. Ambrosius in symbolum 
apostolorum c. 3. Paulinus adversus Felicem Urgelitanum fol. 438. Cyrillus Ale- 
xandrinu$ in Thesauro lib. 1. cap. VI. 

Pater principium deitatis] Graeci et Latini theologi veteres patrem statuunt 
principium filii et fontem τοῦ τῆς διχαιοσύνης ποταμοῦ, χατὰ τὸ αἴτιον, non quod 
pater sit prior filio aut tempore, aut natura. Est enim filius patri coaeternus et 
coessentialis, lumen de lumine, deus verus de deo vero, ποιητὴς χρόνων, οὐχ ὑπὸ 
χρόνον. εἰ δὲ λέγομεν τὸν πατέρα ἀρχὴν εἶναι τοῦ υἱοῦ xol μείζονα, οὐ προτερεύειν αὖ- 
τὸν τοῦ υἱοῦ χρόνῳ ἢ φύσει ὑποφαίνομεν (δι᾽ αὐτοῦ γὰρ τοὺς αἰῶνας ἐποίησεν), οὐδὲ 
κατὰ ἕτερόν τι, εἰ μὴ χατὰ τὸ αἴτιον, τουτέστιν, ὅτι ὃ υἱὸς ἐχ τοῦ πατρὸς ἐγεννήθη, καὶ 
οὐχ ὃ πατὴρ ἐχ τοῦ υἱοῦ, χαὶ ὅτι ὁ πατὴρ αἴτιός ἐστι τοῦ υἱοῦ φυσιχῶς, ὥσπερ οὐχ ἐχ 
τοῦ φωτὸς τὸ πῦρ φαμὲν προέρχεσθαι, ἀλλ᾽ ἐχ τοῦ πυρὸς τὸ φῶς. ὅτε οὖν ἀχούσομεν 
ἀρχὴν xol μείζονα τοῦ υἱοῦ τὸν πατέρα, τῷ αἰτίῳ νοήσωμεν. xol ὥσπερ οὐ λέγομὲν 
ἑτέρας οὐσίας τὸ πῦρ, χαὶ ἑτέρας τὸ φῶς, οὕτως οὐχ οἷον τε φάναι ἑτέρας οὐσίας τὸν 
πατέρα xoi τὸν υἱὸν ἑτέρας, ἀλλὰ μιᾶς xol τῆς αὐτῆς. Quoniam vero filius ex patre 
per generationem est, non tribuuntur illi hae proprietates, quod sit ἄναρχος, ἀναί- 
tto; vel ἀγέννητος. Cyrill. Hierosolym. catechesi XI. p. 237. Theodoret. Cyri epi- 
scop. dialog. 2. p. 107. et 111. Hilarius lib. IX. de S. trinitate. Cyrillus Ness τὶ 
de S. trinitat. cap. VIII. p. 31. et sequent. Basilius Magnus lib. I. contra] Euno- 
mium. Iohannes Damascenus de fide orthodox. lib. I. cap. IX. | 

Ita nunquam non fuit pater| Testimonium evidentissimum contra Arrii bla- 
sphemias, qui asserere arrepta impietate praesumpsit ; patrem non semper patrem 
fuisse. Arrii verba sunt, οὐχ ἀεὶ ὃ θεὸς πατὴρ ἦν, ἀλλ᾽ ἣν ὅτε θεὸς μόνος ἦν, xo oU- 
πω πατὴρ ἦν͵ ὕστερον δὲ ἐπεὶ γέγονε πατὴρ. Athanasius disput. 2. contra Arrianos 
fol. 137. Athanasius tom. 1. orat. 2. contra Arrian. fol. 144. et sequent, tom. 2. 
fol. 33. Damascenus contra Manichaeos p. 239. de fide orthodoxa lib. 1. c. VIII. 
Epiphanius contra Sabellianos haeres. LXII. in 4zcorato fol. 326. Nazianz. orat. 
Iv. de 7heologia. Nicephorus Callistus eccles. Histor. lib. VIII. c. VIII. Socra- 
tes Scholasticus lib. I. c. ὃ. Historia Tripartita lib. I. c. 19. Gennadius in Syagrio. 

A quo filius natus] Caesarius Dialogo I. Nazianz. de fide Nicaena. in S. lu- 
mina. orat. XX XIX. Augustin. in quaest. de Trinitate tom. III. fol. 739. Dama- 
scenus de fide Orthodoxa lib. I. e. IX. lib. IV. c. VII. 

Spiritus sanctus non natus] Ambrosius in exposit. symboli apostolorum ec. 3. 
fol. S9. Quod neque natum neque factum est, pater est, non enim ab aliquo est. 
Quod natum et factum non est; filius est, qui a patre genitus est. Quod vero neque 
natum neque factum est, spiritus sanctus est, qui a patre et filio procedit. Alcuin. 
de doctrina fidei in appendice bibliothec. patrum fol. 1924. Quaest. Quare spiri- 
tus sanctus ingenitus vel genitus dici non debet. Respons. Quia sí ingenitus dice- 
retur sicut pater, duo patres , si genitus, duo filii aestimari possent. Nazianzenus 
de fide Nicaena. Autor de Trinitate et unitate c. I. apud Augustinum tom. IV. 
Gennadius de viris illustribus in /seac. Petrus Lombardus lib. I. sententiar. di- 
stinct, XIII. Durandus lib. I. distinct. XIII. quaest. 3. Augustin. in respons. ad 
Orosium tom. IV. fol. 481. Damascenus de fide orthodoxa lib. I. c. XVIII. lib. IV. 
cap. VII. ; 

T filius patri coaeternus] Fulgentius contra obiectiones Arrianorum fol. 27. 
Quod pater est, hoc est et filius, quia de deo deus, de perfecto perfectus, de immenso 
immensus, de omnipotente omnipotens, de aeterno patre natus est filius coaeternus. 
Vid. Damascenus de fide orthodoxa lib. I. c. V. Augustin. tom. VI. contra serm. 
Arrianorum fol. 454. Autor de V. haeres. fol. 90. Autor de Trinitate et unitate 
cap. V. 

rPabst ingenitus] Graeci et Latini patres passim deum patrem appellant ἀναί-. 
τιον, ἄναρχον, ἀγέννητον, causae et principii expertem, innascibilem, ingenitum. Iu- 
stinus Martyr in exposit. fideifol. 292. Basilius Magnus in lib. contra Eunomium. 
Theodoretus Cyri episcop. dialog. 2. pag. 106. 111. Cyrillus Hierosolym. cate- 
chesi XL. fol. 287. Cyrillus Alexandrinus in quaestion. et respons. p. 122. de S. 
Trinitate cap. IX. Damascenus de fide orthodox. lib. 1. cap. IX. et in quaestion. 
p. 138. Psellus in cap. theolog. c. I. et X. quae voces tamen in S. scriptura non 
reperiuntur, sed ex ea colliguntur, ut ait Gregor. Nazianzenus orat. V. de Theo- 


909 


logia. Nicetas in Nazianz. tom. 2. fol. 927. Augustinus ad Pascentium epistola 
CLXXIV. Epiphanius contra Aétium haeres. LX XVI. Athanasius in disputat. 
contra Arrium tom. lI. fol. 374. scribit: cum Sabelliana haeresis genitum ex vir- 
gine patrem voluisset asserere, ἀγέννητον contra hanc confitendo ecclesia tradidit 
patrem. In lib. dialog. de S. trinitate 2, fol. 160. 161. 162. et 164. cum Epipha- 
nio contra Semiarrianos haeres. LX XIII. et Ambros. de incarnat. Dominicae sa- 
cram. cap. VIII. et IX. verbum ἀγέννητον (ex quo Aétius et Arrius probare nite- 
bantur, alterius substantiae esse patrem, alterius filium, quod ille ingenitus, ille 
genitus diceretur) plane reiicit, et patrem non ingenitum, sed patrem cum sacra 
scriptura dicendum, affirmat. 

Spiritus sanctus patri et filio coaeternus] Augustinus de fide et symbolo 
tom. III. fol. 102. cap. IX. Spiritus sanctus non de minore natura quam pater et 
filius est, sed ut ita dicam, consubstantialis et coaeternus, quia ista trinitas unus 
est deus, Vide Iohan. Damascenum de fide orthodoxa lib. I. c. X. et XVIII. 

Non confusa in una persona trinitas, sicut Sabellius dieit] Honorius de hae- 
res. Sabellian; unam personam patris et filii et spiritus sancti adstruunt. Vincent, 
Lirinens. contra haeret. c. XXXIV. Didymus Alexandrinus in epistolam Ioh. I. 
c. V. Victor de fide catholica. Cassianus de incarnat. Christi lib. I. Vigilius Mar- 
tyr contra Eutychen lib. I. Epiphanius haeres. LXII. LXIX. Leontius de sectis 
p. 491. Caesarius frater Nazianz. dialog. I. Harmenopulus de sectis p. 589. Isi- 
dorus Hispalensis orig. lib. VIII. c. V. Philastrius haeres. LIV. Iohan. Monachus 
in canone contra omnes haereses tom. IV. biblioth. patrum. Theodoretus lib. 2. 
fabul. haeret. Fulgentius de fide orthodoxa ad Donatum fol. 94. Faustinus de 
fide contra Arrianos fol. 710. Baeticus in lib. de fide. Nicephorus Callistus lib. VI. 
c. XXV. Leo PP. serm. IV. de Nativitate domini pag. 9v. Ambrosius in symbol. 
apostolorum c. 2. 

Neque separata aut divisa in natura divinitas, ut Arrius blasphemat] Procu- 
lus de fide ad Armenios fol. 419. Fugiamus Arrii vaesaniam, qui trinitatem in- 
separabilem substantiis dividit. Cyrillus in Iohan. lib. VII. cap. X. Athanasius 
tom. 1. fol. 444. de Incarnat. Christi fol. 490. orat. V. contra Arrianos fol. 323. 
Honorius in catalogo de haeres. Caesarius dialog. I. Isidorus origin. lib. VIII. 
cap. V. Legatio Manuelis Imp. ad Armenios pag. 57. et 89. Epiphanius haeres. 
LXIX. Augustin. haeres. 49. 

Alter in persona filius] Contra haereticos qui dicuntur χατὰ Aeschinem. Ter- 
tullianus praescription. adversus haeret. cap. LII. JPrívatam blasphemiam illi, 
qui sunt χατὰ Aeschinem hanc habent, ut dicant, Christum ipsum esse filium et pa- 
trem. Vid. Augustin. de fide et symbolo cap. IX. 

Sed alter in persona pater, alter in persona filius] Lombardus lib. I. distinct. IT. 
Teneamus patrem, et filium, et spiritum sanctum , unum esse naturaliter deum. 
Neque tamen ipsum patrem esse, qui filius est: nec filium ipsum esse , qui pater est, 
nec spiritum sanctum ipsum esse, qui pater aut filius est. Una est enim patris, et 
filii, et spiritus sancti essentia, quam Graeci ὁμοούσιον appellant, in qua non est 
aliud pater , aliud filius, aliud spiritus sanctus; quamvis sit personaliter alius pa- 
ter , alius filius, alius spiritus sanctus. Augustin. ad Maxim. Medicum epist. 66. 
de Tempore serm. X XXVIII. Anastasius de dogmatibus fidei fol. 676. Tertull. 
adversus Praxeam cap. 2. Hilarius lib. 1. de S. Trinitate. Vincentius Lirinensis 
de haeres. cap. XIX. 

alter in persona spiritus sanctus] Contra Urbieum Potentinum, qui dicebat 
spiritum sanctum aut esse patrem aut filium, aut certe creaturam. Athanasius 
Alexandrin. episcop. tom. 2. fol. 417. 

Unus natura in sancta trinitate deus pater] Autor de fide ad Petrum Diaco- 
num apud Augustin. tom. III. cap. I. fol. 149. Principaliter atque indubitanter 
toto corde retine, patrem deum , filium deum , et spiritum snnctum deum, id est san- 
ctam atque ineffabilem trinitatem unum esse naturaliter deum ete, Athanasius in 
rescripto ad Liberium PP. fol. 598. Hieronym. de illis, quae deo in S. scripturis 
tribuuntur. 'Tom. IX. fol. 67. Nazianz. in laudem Heronis orat. XXIII. de fide 
orat. XLIX. Caesarius dialog. 1. Damascenus de fide orthodoxa lib. 1. cap. XI. 
Cerealis episcopus contra Maximinum Arrianum cap. II. Psellus in cap. Theolog. 
cap.l. Augustinus de Tempore sermon. 38. 

Cap. II. — Non pater carnem assumpsit] Contra Patripassianos et delirium 
Praxeae, qui dicebat patrem descendisse in virginem, ipsum ex ea natum, ipsum 


900 


passum. Tertullianus adversus Praxeam cap. I. de praescriptione adversus hae- 
retic. cap. LIII. Ruffinus in exposit. symboli apud Hieronym. tom. IX. fol. 15. 
Rabanus Maurus de Trinitate cap. IV. Prudent. apotheosi p. 270. et sequent. Au- 
tor de fide ad Petrum cap. II. fol. 150. apud Augustin. tom. III. Marius Victori- 
nus adversus Arrium lib. 1. fol. 505. Ililarius de Trinitate lib. 1. Iohannes Da- 
mascenus de duabus Christi voluntatibus fol. 488. de fide orthodoxa lib.1V. c.IV. 
Gregor. Turonens. histor. Francor. lib. V. cap. XLV. Petrus Lombardus episco- 
pus Parisiensis sentent, lib.2. distinct. 1. Vigilius Martyr lib.I. contra Eutychen: 

usceptae carnis dispensatio nec ad patrem nec ad spiritum sanctum , sed ad so- 
lum pertinet filium : proprie enim filius, non pater de virgine natus est. 

Ipse fieret in homine, hominis filius] Ferrandus Diaconus paraenet. ad Regi- 
num Comitem: x homine non est natus secundum carnem pater, qui filius nun- 
quam fuit; nec spiritus sanctus , qui nec pater aliquando fuit, nec filius: sed natus 
est filius, ut ipse fieret filius virginis matris, qui est filius dei patris, 

Dei filius factus est hominis filius] Vid. Iohan. Damascenus de fide orthodoxa 
lib. IV. cap. IV. 


Non ad is non appellatione] Contra Felicem Urgelitanum et Elipandum 
Toletanum Épiscopp. qui asserebant Christum dei filium, quod ad humanitatem 
spectat, dicendum esse adoptivum non proprium ac naturalem. Caesar Baronius 
tom. IX. annal. ad ann. Christi DCCLXXXIII. fol. 357. Adelmus Benedictin. 
Franc. reg. annal. ad annum domini DCOXCIT. fol. 599. Hilarius Pictaviensis epi- 
scop. de Trinitate lib. V. Non est dei filius deus falsus, nec deus adoptivus, nec 
deus nuncupativus, sed deus verus. Vid. Paulinus Aquil. Episcop. adversus Feli- 
cem Urgelitanum fol. 455. tom. V. bibliothec. patrum. Fulgentius ad Monimum 
lib. III. fol. 26. ad Trasimundum Regem lib. IlI. fol. 54. Oyrillus Hierosolymit. 
cateches. XI. fol. 80. 


Non ergo duos Christos neque duos filios] Impugnat errorem nefandum Ne- 
storii et Pauli Samosateni, qui duos Christos et filios, vnum servum, alterum do- 
minum, unum patibilem , alterum impatibilem dicunt. '"Theodotus Ancyrae episc. 
sermone contra Nestorium in Actis concilii Ephesini fol. 260. Vigilius Martyr 
lib. II. contra Eutychen. Legatio Imp. Manuelis ad Armenios pag. 99. 45. 51. 59. 
163. 179. Harmenopulus de sectis pag. 165. Cyrillus Alexandrinus in argument. 
contra Nestorianos p. 2. de recta fide ad Theodosium Imp. in Actis concil. Ephe- 
sini fol. 14. in epistola ad Succesum episcop. fol. 262. 270. et tom. IV. ad Aca- 
cium episcop. Epistola XXIX. ad Iohannem Antiochenum in Actis concilii Ephe- 
sini tom. V. cap. 9. Theodorus presbyter de Incarnat. domini pag. 233. Vincent. 
Lirinensis contra haeres. cap. XVII. et XVIII. Elias Cretensis in Nazianzenum 
fol. 1011. Nazianzenus oratione XXXI. et Epistola 1. ad Cledonium fol. 139. 
εἴ τις εἰσάγει δύο υἱοὺς, ἕνα μὲν τὸν ἐχ τοῦ θεοῦ xot πατρὸς, δεύτερον δὲ τὸν Ex τῆς μη- 
τρὸς, ἀλλ᾽ οὐχὶ ἕνα xol τὸν αὐτὸν, xol τῆς υἱοθεσίας ἐχπέσοι τῆς ἐπηγγελμένης τοῖς 
ὀρθῶς πιστεύουσι. Φύσεις μὲν γὰρ δύο θεὸς καὶ ἄνθρωπος. ἐπεὶ xo ψυχὴ χαὶ σῶμα. 
υἱοὶ δὲ οὐ δύο, οὐδὲ θεοὶ. οὐδὲ γὰρ ἐνταῦθα δύο ἄνθρωποι. εἰ χαὶ οὕτως ὃ Παῦλος τὸ 
ἐντὸς τοῦ ἀνθρώπου, χαὶ τὸ ἐχτὸς προσηγόρευσε, id est, δὲ quis duos filios, alterum ex 
deo et patre, alterum ex matre, non autem unum atque eundem induxerit , is ab ea 
quoque filiorum adoptione excidat, quae credentibus promissa est. Quanquam enim 
deus et homo duae naturae sunt, quemadmodum et anima, et corpus, non tamen duo 
filii nec dii, quemadmodum ne hic quidem duo homines, tametsi Paulus ad hunc 
modum internam et externam hominis partem appellaverit. Vigilius Martyr. lib. I. 
contra Eutychen: Nos unum deum, eundemque dei filium et hominis filium, non 
duos profitemur : et ita verbum intra virginei uteri secreta carnis sibi (initia con- 
secrasse, ut tamen verbi natura non mutaretur in carnem. Item carnis naturam 
ita. per suscipientis anixtionem in verbi transisse personam , ut non tamen fuerit in 
verbo consumpta ; manet enim utraque, id est verbi carnisque natura, et ex his 
duabus hodieque manentibus unus est Christus, unaque persona. Vide Cyrillum Ale- 
xandrinum de recta fide ad Theodos. Imp. in Actis concilii Ephesini fol. 17. et 
Quod lesus Christus unus sit dei filius et dominus. fol. 59. de recta fide ad Regi- 
nas fol. (0. Augustin. de verbis apostoli tom. XI. fol. 219. serm. XIV. 

Unigenitum dieimus] Damascenus de fide orthodoxa lib. I. cap. IX. λέγεται 
μονογενὴς, ὅτι μόνος &x μόνου τοῦ πατρὸς μόνως ἐγεννήθη. οὐδὲ γὰρ ὁμοιοῦται ἕτέ- 
px γέννησις τῇ τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ γεννήσει. οὐδὲ γὰρ ἐστὶν ἄλλος υἱὸς τοῦ θεοῦ. Lib.IV. 


961 


cap. VIII. Chrysostomus de incomprehensibili dei natura tom. V. fol. 988. Theo- 
doretus divinorum decret. epitome fol.393. Augustinus de fide et symbolo tom.III. 
fol. 166. de Tempore sermon. XXXVIII. Theophylactus in Matthaeum cap. I. 
Damasus PP. epistola ad Paulinum Antiochen. tom. I. concil. fol. 931. Hilarius 
de S. Trinitate lib. III. et IV. Gregorius Baeticus de fide. Fulgentius in respons. 
contra Arrianos fol. 30. ad Trasimundum Regem lib. III. fol. 54. Rabanus Mau- 
rus de sermon. proprietat. lib. IV. cap. X. 


Non confusis naturis] Fulgentius ad Trasimundum Regem lib. III. fol. 58. 7» 
uno eodemque Christo vera divinitatis, veraque humanitatis natura permansit, dum 
deus non confusus homini, sed unitus, sic in una persona utriusque naturae perma- 
nentis indicia demonstravit, ut verus deus, et plenus veris divinisque virtutibus in 
homine clareret assumpto , et veritas infirmitatis humanae verum plenumque homi- 
nem monstraret in deo. — Dum nostri redemptionis commercium. gereretur , pleno 
veroque homini, plenum verumque deum decebat uniri, sic tamen ut in unitate per- 
sonae, nec in homine deus, nec homo posset in deo confundi. Iohannes Damasce- 
nus in oratione contra Acephalos fol. 518. Γέγονεν 8x τελείας θεότητος, xoà τελείας 
ἀνθρωπότητος. εἷς Χριστὸς, εἷς υἱὸς, 0 αὐτὸς θεοῦ τε xod ἀνθρώπου εἷς χύριος, ὃ αὐ- 
τὸς θεὸς τέλειος χαὶ ἄνθρωπος τέλειος. “Ὅλος θεὸς χαὶ ὅλος ἄνθρωπος ἀσυγχύτως 
ἑνωθεισῶν τῶν φύσεων, ἀλλήλαις xo ἀτρέπτως, xod ἀδιαιρέτως. ᾿Ασυγχύτως μὲν, φυ- 
λάττει γὰρ ἑχάστη φύσις τῆς ἑαυτῆς διαφορὰν, τὸ ἄχτιστον ἣ θεότης, τὸ χτιστὸν ἣ 
ἀνθρωπότης, τὸ ἀπαθὲς, f| θεότης, τὸ παθητὸν ἣ ἀνθρωπότης, xol τὰ τοιαῦτα. ἀτρέ- 
πτως δὲ, ὅτι μεμένηχεν ἑχάστη φύσις ἀναλλοιώτως. οὐ τραπεῖσα εἰς τὴν ἑτέραν, οὐδὲ 
μία σύνθετος χρηματίσασα Φύσις, ἀλλὰ δύο ὑπάρχουσαι χαὶ διαιωνίζουσαι. ἀδιαιρέτως 
δὲ, ὅτι ἥνωνται ἀλλήλαις xal? ὑπόστασιν, μίαν ἔχουσαι ὑπόστασιν, τὴν προαιώνιον 
μὲν, ἀσώματον xol ἁπλῆν, ἐπ᾽ ἐσχάτων δὲ τῶν χρόνων ἐχ τῆς ἁγίας, ἀεὶ παρθένου 
σωματωθεῖσαν ἀμεταβλήτως. Ex perfecta deitate et perfecta humanitate factus est 
unus Christus, unus filius dei et hominis, idem ipse deus perfectus, et homo perfe- 
ctus, totus deus, totus homo, naturis inter se unitis inconfuse, inconvertibili- 
ter ac inseparabiliter. Inconfuse quidem quia quaeque natura suam pro- 
priam differentiam retinet; divinitas, increatum, impassibile esse; humanitas crea- 
tum, passibile esse, et quae sunt huiusmodi.  Inconvertibiliter vero, quia quaeque 
natura inalterabilis permansit, non conversa in alteram, neque una composita na- 
tura inde conflata, sed duae verae sunt, perpetuoque manebunt naturae. Insepara- 
biliter vero denique quia hypostatice sibi invizem sunt unitae, unam habentes hy- 
postasin, quae cum fuerit aeterna, incorporea et simplex, novissimis temporibus ex 
sancta et semper virgine immutabiliter incarnata est: et de fide orthodoxa lib. ILI. 
cap. III. lib. IV. cap. IX. Petrus Diaconus de incarnat. domini cap. 2. 


Timotheani] Danaeus ad Augustinum de haeres. cap. 90. ex exemplari Gem- 
blensi: Témotheani dicunt filium dei verum quidem hominem ex virgine María na- 
tum, sed non ita unam reddidisse personam, ut non in unam sit redactus naturam, 
conflatorium quoddum volentes fuisse interiora virginis, per quod duae naturae, 
id est deus et homo, in unam resolutae et compactae massam , unam dei et homi- 
nis exhibuerint formam; immutatam videlicet naturarum proprietatem, efficientia- 
rum coitione. Et ad confirmandam huiusmodi impietatem, quae deum asserit a sua 
versum natura cogunt evangelistae testimonium dicentis: et verbum caro factum 
est, quod ita interpretantur, divina natura in humanam conversa est. O abolitio- 
nem illi inviolabili impingeutem substantiae. Huius impietatis initium Timotheus 
apud Byzam Bithyniae modo exulans civitatem, continentis et religiosae vitae ima- 
gine multis illudit. Huius furori opposuit se olim Samuel Edessenae ecclesiae 
presbyter, ostendens verbum carnem factum , manente verbo in sua substantia, 
et homine in sua natura, societate non immixtione, unam filii dei reddidisse per- 
sonam. Gennadius Massiliens. in catalog. viror. illustr. in Samuele. 


Deus hominem assumpsit] Id est, ut Augustinus ait de Fide ad Petrum, c. 2. 
Deus verbum accepit naturam hominis non personam. Nam contrarium dicere 
(scil. quod persona manens in sua personabilitate fuerit assumpta) est error Ne- 
storii qui posuit in Christo duas personas, vel duo supposita, quo qui adhaeret 
deo unus spiritus est: qui error condemnatus est in synodo Calcedonensi. Vid. 
Durandus sentent. lib. 3. distinct. V. quaest. I. Petrus Lombardus lib. 3. sentent. 
distinct. V. Damascenus de fide orthodoxa lib. III. cap. I. Fulgentius ad Trasi- 
mundum regem lib. III. Isidorus Hispalensis sentent. lib. I. cap. XIV. Augustinus 


362 


ad Maximum Medicum epist. LXVI. Sophronius de assumptione S. Mariae apud 
Hieronym. tom. IX. fol. 49. Petrus Diaconus de incarnat. domini cap. V. Raba- 
nus Maurus de institut. clericorum lib. II. cap. XXXI. Thomas Aquinas part. ὃ, 
quaestion. IV. articulo 2. et seq. 

Homo in deum transivit] Dura locutio, ut et illa Augustini ad Volusianum 
tom. 2. epist. 3. fol. V. Deus homini permirtus est, et Tertulliani advers. Marcio- 
nem lib. II. cap. XXVII. P'i/ius arbiter patris et minister, miscens in semetipso 
hominem et deum. 

Non naturae versibilitate sicut Apollinaristae dicunt] Apollinaristae dicebant 
λόγον verbum per transmutationem in carnem conversum. "Theodorus presbyter 
de incarnat. domini. Vigilius Martyr. lib. I. et 2. contra Eutychen. Epiphanius 
ancorat, fol. 386. Damascenus de fide orthodox. lib. 3. cap. 3. Athanasius tom. I. 
fol. 4/9. et 249. Oyrillus Alexandrinus tom. IV. epist. ad Nestorium fol. 29. Ni- 
cephorus Callistus ecclesiast, histor. lib. 12. cap. 4. 

Ut nee deus mutaretur in humanam substantiam] Fulgentius ad Trasimun- 
dum regem Wandal. lib. ὃ. fol. 58. 45 ipso conceptionis virginalis exordio sic ἐπ 
Christo personalis unitas mansit, et sic utriusque naturae inconfusa veritas perdu- 
ravit, ut nec homo a deo divelli, nec deus a suscepto homine possit separari, nec 
tamen deus hominem consumeret, nec homo deum in aliquo permutaret. Et paulo 
post: Sie verus deus verum suscepit hominem, ut in veritate humanae susceptionis 
veritatem non amitteret deitatis. Et sic dignatus est fieri quod ante non erat, ut 
non desisteret esse quod semper erat. Sic etiam voluit unam cum homine personam 
deus habere; et licet non alius esset Christus deus, et alius Christus homo; verus 
tamen deus permaneret in homine, et verus homo permaneret in deo: atque ita àn 
uno Christo divinae humanaeque naturae esset inconfusa, pariter et indivisa per- 
fectio. Vid. Augustin. de Tempore serm. XX VIII. Hormisda PP. in decretis cap. ὃ. 

Non ex viri coitu, ut Ebion dicit] Ebion:itae Christum solum hominem puta- 
bant, et communi etiam nativitate ex viro et femina procreatum. Eusebius eccl. 
histor. lib. III. cap. 27. Theodoret. lib. II. fabular. haeret. in epitome divinorum 
decret. fol. 402. Philastrius haeres. 57. Epiphanius haeres. XXX. Κα, Ignatius 
epist. IX. Origenes in Lucam cap. XI. homil. XVII. 

Carnem ex corpore virginis trahens] Vid. Beda in Iob. cap. 26. 

Carnem non de caelo secum afferens, sicut Marcion, Origenes et Eutyches 
affirmant] Marcion, Eutyches, Origenes, Apollinaris et Valentinus, in eum im- 
pietatis prolapsi sunt errorem, ut non solum verbi et carnis unam crederent esse 
naturam, verum etiam Christi carnem non de sanctae virginis Mariae corpore 
assumptam, sed de caelo in virginem descendisse impio ore assererent. Vigilius 
Martyr lib. 3. contra Eutychen. Theophilus Alexandrinus in epist. Paschali tom. I. 
bibliothec. patrum fol. 971. Athanasius de haeres. fol. 8552. Theodorus presbyter 
de incarnat. Domini pag. 235. Theophylact. Bulgar. in Iohan. cap. ὃ. Suidas in 
Εὐτυχὴς. Sedulius in epist. Pauli ad Romanos cap. I. Gennadius Massil. presby- 
ter in Leone episcopo Romano. Tertullian. praescription. adversus haeret. cap. 
XLIX. Cyrillus Hierosolym. χατὴχ ἦσ. 9'. φωτιζομένων ἐν ἱεροσολύμοις. p. (1. πί- 
στευε ὅτι οὗτος ὃ μονογενὴς υἱὸς τοῦ θεοῦ διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἐξ οὐρανῶν χα- 
τῆλθεν ἐπὶ τῆς γῆς, τὴν ὁμοιοπαθῇ ταύτην ἡμῖν ἀναλαβὼν ἀνθρωπότητα, καὶ γεννηθεὶς 
ἐξ ἁγίας παρθένου xoi ἁγίου πνεύματος, οὐ δοχήσει xol φαντασίᾳ τῆς ἐνανθρωπήσεως 
γειναμένης, ἀλλὰ τῇ ἀληθείᾳ, οὐδ᾽ ὥσπερ διὰ σωλῆνος διελθὼν τῆς παρθένου, ἀλλὰ 
σαρχωθεὶς ἐξ αὐτῆς ἀληθῶς, φαγὼν ὡς ἡμεῖς ἀληθῶς, χαὶ πιὼν ὡς ἡμεῖς ἀληθῶς. εἰ 
γὰρ φάντασμα ἦν ἣ ἐνανθρώπησις, φάντασμα χαὶ ἣ σωτηρία. Crede quod hic unige- 
nitus filius dei propter peccata nostra de caelo descendit in terram, et earundem 
affectionum cum nobis assumpsit humanitatem, et natus est ex Maria virgine et 
spiritu sancto. Non opinione, non phantasia humanitatem assumpsit, non tanquam 
per canalem transiens per virginem, sed vere incarnatus ex ipsa: lacte nutritus 
vere, vereque comedens sicut et nos. Si enim phantasma erat illa incarnatio, phan- 
tasma et salus. Docte Ignatius epist. 2. ad Trallianos. et epist. V. ad Philippenses. 

Neque in phantasia sieut Valentinus asserit] Valentinus, Eutyches, Saturni- 
nus, Marcion, Basilides, Cerdo et Manichaeus phantasiae praedicatores, aiunt 
filium dei deum, et personam hominis non substantive extitisse, sed áctu puta- 
tivo quodam et conversatione simulasse. Vincent. Lirinensis contra haeres. c. X X. 
Vigilius Martyr lib. I. contra Eutychen. Gennadius Massil. presbyter de viris illust. 
in Sabbathio episcopo. Tertullianus de anima cap. XVII. Praescription. adversus 


902 


haeret. cap. XLIX. adversus Marcionem lib. ὃ. cap. VIII. Epiphanius haer. XXX. 
Arethas Caesariens. Cappadoc. episcop. in apocalypsin cap. VIII. Nicephor. Cal- 
list. eccles. histor. lib. VI. cap. 31. Socrates lib. l. cap. 17. Fulgentius ad Trasi- 
mundum Regemlib. I. "Theodor. Cyri episc. dialog. 2. Contra fabul. haeret. lib. IV. 
fine. Manuelis Imp. Legat. ad Armenios pag. 181. Optatus Milevitanus adversus 
Parmen. lib. IV. Damascen. de haeres. fol. 584. Deda in Lucam lib. VI. c. XXIII. 
Basilius Magnus ad Sozopolitan. epist. LXV. 

Anima non absque sensu et ratione, ut Apollinaristae] Honorius de haeres. 

Apollinaristae dicunt Christum corpus tantum sine anima suscepisse, et deitatem 
ro anima habuisse. 'heodoret. lib. IV. fabul. haeret. in epitome divinor. decre- 
tor. fol. 402. Vincent. Lirinensis contra haeres. cap. XVII. et XXII. Nicephorus 
Callist. lib. XIL. cap. IV. Socrates lib. II. cap. XXXVI. Augustinus de LX XXIII. 
quaestion. tom. IV. quaestione 80. de agone Christiano cap. XIX. Theodoret. dia- 
log.2. Ruffinus eccles. histor. lib. XI. cap. XX. Cyrillus lib. VI. in Iohan. c. VII. 
Cassian. lib. 1. de incarnat. Domini. Leontius de sectis pag. 441. Harmenopulus 
p.559. Paulinus epist. XXV. Nazianzen. epist. ad Clenodium. Athanasius de in- 
carnat. Domini tom. I. Suidas in voce Apollinaris. Thomas Aquinas sum. 3. 
quaest. V. art. 3. Manuelis Imp. Legat. ad Armenios p. 119. et 183. Theodorus 
presbyter de incarnat. Domini p. 251. Theophylact. in Iohan. c. I. in Matthaeum 
cap. 2. 
Sato absque anima ut Eunomius] Eunomius carnem in deitatem versam 
praedicabat. Honorius Augustodun. episcop. de haeres. 

Veros in passione et ante passionem suae carnis dolores sustinuit] Contra 
Mahumetistas, Simonianos, Dasilidianos, Marcitas, Cerdonianos, Marcionitas, 
Apellitas, Docetas et Manichaeos , qui ficte et putative tantum, non autem vere 
passum Christum affirmant. Philastrius haeres. XX XII. XLII. XLIV. XLV. LXI. 
Augustin. de haeres. cap. I. IV. XIV. XX. XXIII. XLVI. Sarracenica quae Com- 
melinus edidit ann. MDXCV.  Alcoran azoara XI. fol. 97. Iohan. Cantacu- 
zenus apolog. 2. contra Mohumetistas, Cyrillus Alexandr. anathemat. XII. Et 
οὐχ ὁμολογέϊ τὸν τοῦ θεοῦ λόγον παθόντα σαρχὶ, χαὶ ἐσταυρωμένον σαρχὶ, xoi θανάτου 
γϑυσάμενον σαρχὶ, ἀνάθεμα ἔστω. Interpretatur anathem. illum in libello ad Euo- 
ptium tom. IV. fol. 219. Frustra dubitat et formidat quisquam, ne passibilem fili 
naturam sacramenti sermo declaret, quando dicitur carne pati. Propriae enim 
fiunt proprii corporis passiones. Hoc sentire visus est et sanctus Petrus dicens: 
Christo igitur passo pro nobis in carne, Aliud autem est dicere pati in carne, et 
aliud simpliciter dicere pati divinitatis naturam. Quia enim idem deus simul est 
ac homo, impassibilis quidem quantum ad divinitatis attinet naturam, passibilis 
vero secundam humanitatem. | Quid hic. absurdi, si dicitur pati in eo quod pati 
potest, qui mansit inpassibilis in eo quod pati non potest? In Actis Concilii Ephe- 
sini tom. I. cap. V. fol. 97. Χριστοῦ οὖν παθόντος ὑπὲρ ἡμῶν capxt. ὡς γὰρ ὑπάρ- 
χοντος θεοῦ τοῦ Χριστοῦ, σοφῶς xol ἐμφρόνως ὃ μαθητὴς σαρχὶ πεπονθέναι φησὶν αὐ- 
τον. ὑπεξάγων τοῦ παθεῖν τὴν ἀπόῤῥητον φύσιν, ἧς ἀλλότριον τὸ παθεῖν. ἰδία τοίνυν 
πέπονθε oxoxi, χαίτοι τοῦ παθεϊν ἀμοιρέῖν εἰθισμένος ὃ ix θεοῦ λόγος. θεὸς οὖν ἀρα 
Χριστὸς" θεϊκῶς μὲν ἀπαθὴς, παθητὸς δὲ χατὰ τὴν σάρχα. Christo igitur passo pro 
nobis in carne. Cum Christus sit verus deus, recte sapwenterque discipulus carne 
illum passum affirmat. Hac enim oratione naturam illam immensam, in quam 
nulla perpessio cadit, ab omni perpessione exemit. Sua igitur carne passus est. 
Nam dei verbum secundum se nullius perpessionis capax est. Christus proinde 
deus est, qui quidem secundum divinam naturam pati minime potest, secundum hu- 
manam autem. potest, Epist. X. ad Nestorium fol. XXX. Confitemur quod idem 
ipse qui ex deo patre genitus filius est ac deus unigenitus, tametsi secundum pro- 
priam naturam. sit impassibilis, carne tamen passus sit pro nobis secundum scri- 
pturas, ut propriae carnis passiones in corpore crucifiro impassibilis sibi appro- 
priaverit, et gratia dei. pro omnibus gustaverit mortem proprio illi dato corpore, 
licet secundum naturam. suam 1pse vita sit et resurrectio. In exposit. symbol, 
Nicaen. fol. 229. tom. IV.  Impassibile citra omnem controversiam , quantum ad 
suam naturam attinet, est verbum dei: et nullus tam attonitus est, qui putare pos- 
sit, naturam quae super omnia, passionum capacem. Quia autem factus est homo, 
propriam carnem fecit, quae ex sancta virgine. Hoc igitur modo dispensationis 
verba sequentes in carne propria passum esse humano more eum qui extra omnem 
passionem est utpote deum affirmamus. In Actis Concil. Ephesini tom. I. cap. XII. 


364 


Christum dicimus passum esse et resurrexisse, non quod deus verbum in sua natura 
passus sit aut plagas, aut clavos transfixionis, aut alia vulnera : ( Deus namque in- 
corporalis ertra passionem est) sed quod corpus illud quod ipsius proprium factum 
est; ideo haec omnia pro nobis dicitur passus. Inerat enim in eo corpore, quod pa- 
tiebatur deus , qui pati non poterat. Simili inodo et mortem eius intelligimus. Im- 
mortale enim et incorruptibile est naturaliter et vita et vivificans deus verbum. 
Sed quia corpus ipsius proprium gratia dei, iuxta, Pauli vocem, pro omnibus mor- 
tem gustavit, idcirco ipse dicitur mortem passus esse pro nobis, non quod ipse mor- 
tem esset expertus, quantum ad ipsius naturam pertinet. Insania enim est, hoc vel 
sentire vel dicere, De incarnatione unigeniti cap. XXVI. Christus patitur et non 
patitur, secundum aliud et aliud. Patitur autem humana carne eo quod homo sit: 
impassibilis autem divine manet ut deus. Haec loca Cyrilli adscripsi ad confusio- 
nem illorum hominum, qui ipsum deitati passionem attribuisse improbe garriunt: 
a quo errore alienissimus fuit. Nam unicum illud dictum, quod ex lib. de incar- 
natione domin. cap. XXVII. fol. 261. ad doctrinam suam novam stabiliendam ad- 
ferunt, tam commode ab ipso Cyrillo explicatur, ut nihil eos iuvet, et ipsum non 
esse dogmatis, cuius aecusatur, clare demonstret. Iniuriam igitur faciunt inno- 
centissimo viro, dum illum onerant haeresi, a qua palam se ipse defendit, et quae 
omnino illius non fuit, sed propria plane Apo/linaristarum, Theopaschitarum, 
Arrianorum, Armeniorum, Eutychis, Dioscuri, et Severi, uti apparet ex Athana- 
sio ad Epictetum contra omnes haeres. fol. 454. Nicephoro Callisto eccles. histor. 
lib. XVI. cap. XXXIII. lib. XVIII. cap. LII. Nazianzen. epistola 1. ad Cledonium 
fol. 140. Iohan. Cantacuzeno apolog. 2. contra Mahumetistas. S. Nicone de pes- 
sima religione Armeniorum tom. I. biblioth. patrum fol. 456. Vigilius Martyr quo- 
que passionem, quae propria carnis Christi fuit, male refert ad naturae verbi pro- 
prietatem, Inquit enim contra Eutychem lib. 2. fol. 555.556.558. Tom. V. biblio- 
tec. patrum: Passionis iniurias etiam divinitas pertulit, — confixa divinitas cla- 
vis, sed ipsa penetrari non potuit — apparet deum verbum impassibiliter passum, — 
divinitas passionis pulsata iniuriis est. Sed salubriter hunc errorem postmodum 
videtur emendasse Vigilius dum ait lib. IV. Ipse unus idemque dei filius mortuus 
est secundum formam servi, et non est mortuus secundum formam dei, et lib. 2. In 
servili forma universas passionis iniurias pertulit. Et verbum immortale est, et 
passio secundum carnem est. Unde et Petrus apostolus ait, Christo itaque passo 
carne; passio igitur proprie ad carnem pertinet secundum naturam: ad verbum 
autem secundum personam, quia et verbi et carnis una eademque persona. Orien- 
tales et occidentales episcopi in suis scriptis acerrime divinae naturae ἀπάθειαν 
propugnant, passiones specialiter ad carnem referentes. lunilius de partibus di- 
vinae legis lib. I. cap. XVI. Atticus episcop. Constant. in actis Concil. Ephesini 
tom. 2. cap. 28. Acatius episcop. Melitensis in actis Concil. Ephesini tom. VI. 
cap. XI. Nicephorus Constantinopol. episc. in actis Concil. Ephesini tom. V. cap. 
XXII. Theodoretus lib.3. dialog. fuse. Tertullianus adversus Praxeam c. XXIX. 
Proculus de fide ad Armenios fol. 412. Eusebius praeparat. Eccles. lib..IV. c. XIII. 
Isidorus Pelusiota epist. lib. IV. epist. 166. et 119. Leo PP. ad Flavianum epist. X. 
Fulgentius ad Trasimundum lib. 3. fol. 54. 56. 58. 59. 60. Damascenus de fide or- 
thodoxa lib. III. cap. IV. VI. XIV. XVIII. XXVI. Theophylact. Bulgar. archiepi- 
scop. in Iohan. cap. III. et VIIJ. Augustin. de Tempore sermon. CXCI.. Nazian- 
zen. epist. ad Cledonium. de fide orat. XLIX. Philastrius haeres. XCI. Paulinus 
Aquileiensis adversus Felicem Urgelitanum fol. 439. Iohan. — Roman. de 
duabus naturis adversus Eutychen. Concil. Hispalense II. cap. XIII. Fulbertus 

episcop. Carnotensis in epistola ad Deo-datum tom.I. biblioth. patrum. Iohan. - 
Cantacuzenus orat. 9. in Mahumet. Gelasius PP. adversus Nestorium fol. 475. 
tom. V. bibliothec. patrum. Paulus Emisenus episcop. de incarnat. Christi apud 
Cyrillum tom. IV. homil. VII. fol. 104. et 105. Epiphanius contra Ariomanitas 
haeres. LXIX. contra Aétium haeres. LX XVI. contra Dimaeritas haeres. 77. Gre- 
gorius Magnus in Evangel. homil. XXV. Autor de fide ad Petrum cap. 2. Paulus 
EÉmisenus homil2. in nativitate salvatoris in Aetis Concil. Ephesini fol. 278. 
ἜἜτεχεν οὖν ἣ ἁγία Μαρία τὸν ᾿Εμμανουήλ. κατὰ μὲν τὴν θεότητα, ἀπαθῇ, xav δὲ τὴν 
ἀνθρωπότητα, παθητόν. εἰ γὰρ xat οἰχειοῦται τοῦ ἰδίου σώματος τὰ πάθη ὃ θεὸς λόγος, 
xa εἰς ἑαυτὸν ἀναφέρει, ἀλλά γε αὐτὸς μεμένηχεν ἐν τοῖς τῆς ἀπαθείας ὅροις. κἂν ἀχού- 
one αὐτοῦ λέγοντος, δέδωχα τὸν νῶτόν μου εἰς μάστιγας, τὰς δὲ σιαγόνας μου εἰς ῥαπί- 
σματα, τὸ δὲ πρόσωπόν μου οὐχ ἀπέστρεψα ἀπὸ αἰσχύνης ἐμπτυσμάτων΄ μηδὲν αὐτὸν 


965 


πεπονῦέναι εἰς τὴν ἰδίαν φύσιν ὑπολάβης. οἰχειώσασθαι ὃὲ μᾶλλον τοῦ ἰδίου σώματος 
τὰς μάστιγας. Ὃ γὰρ θεὸς λόγος μεμένηχεν ἀπαθής. Ambrosius in Lucam lib. VI. 
cap. VII. fol. 109. .4 morte sequestrata divinitas corporalium mon subiit consor- 
tium passionum. Lib. X. cap. XXIII. fol. 220. Christus ascensurus crucem regalia 
vestimenta deposuit, ut scias quasi hominem passum esse, non quasi deum; etsi 
utrumque Christus, quasi hominem tamen, non quasi deum cruci esse suffixum, et de 
fide ad Gratianum Imp. lib. II. cap. III. et IV. fol. 180. Christus ut homo turbatur, 
ut homo flet, ut homo crucifigitur. Sic enim et apostolus Paulus dixit, quia Christi 
carnem crucifixerunt. Et Petrus: Christo passo secundum carnem. Caro igitur est 
passa, divinitas mortis libera: passioni corpus humanae naturae lege concessit. 
Unde illud quod lectum est: Dominum maiestatis crucifixum esse, non quasi in ma- 
testate sua, crucifixum putemus , sed quia idem deus et homo, per divinitatem deus, 
per susceptionem. carnis homo Iesus Christus dominus maiestatis dicitur crucifixus, 
quia. consors utriusque naturae, id est. humanae atque divinae, in terra hominis 
subiit passionem, ut indiscrete et dominus maiestatis dicatur esse, qui passus est, et 
filius hominis, sicut scriptum est, qui descendit de caelo. Exanistes apud Theodo- 
ret. dialog. 3. p. 218. αὐτὸν δὲ θεὸν λόγον ἀπαθῶς πεπονθέναι φάμεν.  Orthodoxus 
χαὶ τίς σωφρονῶν τῶν χαταγελάστων τούτων ἀνάσχοι τ᾽ ἂν γρίφων : ἀπαθὲς γὰρ πά- 
θος οὐδεὶς ἀχήχοέ ποτε. οὐδὲ ἀθάνατον θάνατον. τὸ γὰρ ἀπαθὲς οὐ πέπονθε. χαὶ τὸ 
πεπονθὸς οὐχ ἀπαθὲς μείνοι ἂν. Ipsum deum verbum impatibiliter passum dicimus. 
Orthod. Quis sana mente praeditus ferat has deridendas verborum praestigias? 
Nemo enim audivit unquam aut impatibilem passionem aut mortem immortalem. 
Nam impatibile non patitur, etpatibile non manet passionis expers et vacuum: etpag. 
281. ὥσπερ τοίνυν χαταβεβηχέναι μὲν x τῶν οὐρανῶν τὴν θείαν φύσιν ἔφησθα, vtov δέ γε 
ἀνθρώπου χληθῆναι αὐτὴν διὰ τὴν ἕνωσιν εἴρηχας, οὕτω προςηλωθῆναι μὲν τῷ ξύλῳ 
τὴν σάρχα προσήχει λέγειν, ἀχώριστον δὲ ταύτης εἶναι τὴν θείαν φύσιν ὁμολογέϊν, χἂν 
τῷ σταυρῷ, χἂν τῷ ταφῷ πάθος ἐχεῖθεν οὐ δεχομένην, ἐπειδὴ πάσχειν οὐ πέφυχεν, οὐ 
δέ γε θνήσχειν, ἀλλὰ ἀθάνατον ἔχει καὶ ἀπαθῇ τὴν οὐσίαν, ταύτητοι, χαὶ χύριον δόξης 
τὸν ἐσταυρωμένον ὠνόμασε, τὸ τῆς ἀπαθοῦς φύσεως ὄνομα, τῇ παθηθῇ προςνείμας. 
ἐπειδήπερ αὐτῆς ἐχρημάτισε σῶμα. προςεξετάσωμεν δὲ xai τοῦτο, ὃ θεῖος εἶπεν ἀπό- 
στολος᾿ εἰ γὰρ ἔγνωσαν. οὐχ ἂν τὸν χύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν. ἐσταύρωσαν τοίνυν 
ἣν ἔγνωσαν φύσιν, οὐχ ἣν πάμπαν ἠγνόησαν. εἰ δὲ ἔγνωσαν ἣν ἠγνόησαν, οὐχ ἂν ἐσταύ- 
ρωσαν ἥνπερ ἔγνωσαν. ἐπειδὴ δὲ τὴν θείαν ἠγνόησαν, τὴν ἀνθρωπείαν ἐσταύρωσαν, ἢ 
οὐχ ἀχκήχοας αὐτῶν λεγόντων’ περὶ χαλοῦ ἔργου οὐ λιθάζομέν σε, ἀλλὰ περὶ βλασφη- 
μίας, ὅτι ἄνθρωπος ὧν ποιέϊς ἑαυτὸν θεὸν. διὰ δὲ τούτων δηλοῦσιν. ὡς ἣν μὲν ἑώρων 
ἐπεγίνωσχον φύσιν, τὴν δέ γε ἀόρατον, παντάπασιν ἠγνόουν. εἰ δὲ χαχεῖνον ἐπέγνωσαν 
οὐχ ἂν τὸν χύριον τῆς δόξης ἐσταύρωσαν. Sicut descendisse e caelis divinam natu- 
ram, filium vero hominis vocari ipsam propter unionem, dixisti, sic convenit dicere, 
ligno quidem affixam esse carnem, confiteri autem non separatam esse ab hac di- 
vinam naturam, tam in cruce, quam in sepulchro, nec tamen passionis capacem 
fuisse, quia nec pati nec mor? potest, sed immortalem et impatibilem habet essen- 
tiam. Sic et dominuin gloriae crucifixum nominavit, impatibilis naturae nomen 
patibili attribuens, quoniam ipsius corpus erat. Utamur etiam hac ratiocinatione. 
Divus dixit apostolus: sí cognovissent dominum gloriae, non crucifixissent. Cruci- 
fixerunt igitur naturam. quam. cognoverunt, non eam quam omnino ignoraverunt. 
Si enim cognovissent quam ignorarunt, non crucifixissent quam noverunt. Sed quia 
divinam ignorabant, humanam cruci affixerunt. An non audis ipsos dicentes: pro- 
pter nullum bonum opus lapidamus te, sed propter blasphemiam, quia tu homo cum 
sis, facis teipsum deum; et his verbis significantes, quod. naturam incurrentem in 
oculos agnoverint, invisibilem vero omnino ignorarint. Si vero hanc agnovissent, 
dominum gloriae non crucifixissent. lrenaeus apud Theodoret. dialog. 3. p. 293. 
ὥσπερ γὰρ ἦν ἄνθρωπος ἵνα πειρασθῇ, οὕτω καὶ λόγος ἵνα δοξασθῇ, ᾿συχάζοντος μὲν 
τοῦ λόγου ἐν τῷ πειράζεσθαι, xol σταυροῦσθαι, χαὶ ἀποθνήσχειν, συγγινομένῳ δὲ τῷ 
ἀνθρώπῳ ἐν τῷ νιχᾷν xot ὑπομένειν, καὶ χριστεύεσθαι, xo ἀνίστασθαι, xo ἀναλαμβά- 
γεσθαι. Sicut homo erat, ut tentaretur, sic et verbum erat ut glurificaretur, re- 
quiescente quidem verbo, ut posset tentari, crucifigi, et mori, et tamen humanitati 
unito, ut posset vincere, et perferre, et benefacere, et resuscitare, et recreare. Da- 
masus PP. apud Theodoret. lib.3. dialog. p. 807. εἴ τις εἴποι, ἐν τῷ πάθει τοῦ σταυ- 
oU πόνον ὑπέμεινεν ὃ υἷὸς τοῦ θεοῦ xal θεὸς, χαὶ οὐχὶ ἣ σὰρξ μετὰ τῆς ψυχῆς ἣν ἐνε- 
δε ήρ 7, τοῦ δούλου μορφὴ, ἣν ἑαυτῷ ἔλαβε καθὼς εἴρηχεν ἣ γραφὴ, ἀνάθεμα ἔστω. 
Dolores in passione veros sustinuit] Hinc erroris revincitur Hilarius qui nihil 


900 


doloris in passione Christum sensisse adfirmat. Hilarius de S. Trinitate lib. X. 
p. 190. Homo Iesus Christus unigenitus deus per carnem et verbum , ut hominis 
filius, ita et dei filius, hominem verum secundum similitudinem nostri hominis non 
deficiens a se deo, sumpsit: 4n quo quamvis aut ictus incideret, aut vulnus descen- 
deret, aut nodi concurrerent, aut suspensio elevaret, afferrent quidem haec impetum 
passionis; non tamen dolorem passionis inferrent: ut telum aliquod aut aquam per- 
forans, aut ignem compung^2ns, aut aéra vulnerans. Omnes quidem has passiones 
naturae suae infert, ut perforet, ut compungat, et vulneret, sed naturam suam in 
haec passio illata non retinet; dum 4n natura non est vel aquam forari, vel pungi 
ignem, vel aéra vulnerari , quamvis natura teli sit vulnerare et compungere , et fo- 
rare. Passus quidem dominus Iesus Christus dum caeditur, dum suspenditur, dum 
erucifigitur , dum moritur, sed in corpus irruens passio, nec non fuit passio: nec 
tamen naturam passionis exercuit, dum et poenali ministerio illa desaevit, et vir- 
tus corporis sine sensu poena vim poenae «n se desaevientis excepit. Claudianus 
Mamert. episcop. de statu animae lib. II. cap. X. Petrus Lombardus episcop, Pa- 
risiensis sentent. lib. III. distinct. XVII. Cyprianus quoque in lib. de idolorum 
vanitate fol. 204. de morte Christi incommode loquitur, et eaute legendus est: 
Prophetarum (inquit) omnium testimonium sic ante praecesserat, oportere Chri- 
stum pati, non ut sentiret mortem sed ut vinceret. Magis rectius Fulgent. ad Tra- 
simundum Regem lib.3. fol. 54. Impassibilis deus, veram passionem in vera carne 
sensit, et fol. 61. Passiones et infirmitates voluntarias quidem sed veras Christus 
habuit; quia carnis humanae naturam non in phantasia, sed ἐπ veritate suscepit. 

Cap. III. — Ut divinitatis initium homo nascendo acceperit] Autor de fide ad 
Petrum cap. 2. apud Augustin. tom. 3. 

Artemon] Purum hominem, id est absque deo salvatorem fuisse confirmat. 
Eusebius eccles. histor. lib. V. cap. XXVIII. in apolog. pro Origine fol. 486. Ni- 
cephor. Callist. lib. IV. cap. XXI. Theodoret. Cyri episcop. fabul. haeret. lib. 2. 
Manuelis Imp. Legatio ad Armenios p. 181. Augustinus de haeres. cap. XLIV. 
Et haec est etiam doctrina Carpocratis. Tertullian. praescript. adversus haeret. 
cap. XLVIII. 

Berillus] Peregrina quaedam et aliena a veritate docere coepit, asserens do- 
minum et salvatorem nostrum, neque extitisse ante carnis nativitatem , neque 

ropriam habere deitatis substantiam, sed hoc solum, quod paterna deitas in eo 
abitaret. Nicephorus Callistus lib. V. cap. XXII. Eusebius eccles. histor. lib. VI. 
cap. XXIV. : 

Marcellus] Purum tantum hominem praesumpsit dicere dominum Christum. 
Historia Tripartita lib. III. cap. IX. Nicephorus lib. V. cap. XXII. Marius Victo- 
rinus adversus Arrium lib. I. fol. 294. Socrates eccles. histor. lib. 1. cap. XXIV. 
Sozomenus lib. II. cap. XXXI. Basilius Magnus ad Eustathium epist. LX XVIII. 

Et deus et homo ex virgine natus] Augustin. tom. X. serm. 1. de assumpt. 
Mariae fol. 880, Christus ex sacratissimo corpore Mariae carnem assumpsit, et 
divinam naturam humanae univit, non amittens quod erat, sed assumens quod non 
erat: ut verbum caro, hoc est deus homo fieret. 

Cap. IV. — Nihil creatum et serviens in trinitate credendum] Nicetas in Na- 
zianz. de S. baptismo fol. S81. NiAi/ in trinitate servum est aut creatum, aut ad- 
venticium: utpote prius nequaquam existens, deinde autem adveniens, .Neque igitur 
aut filius patri defuit unquam aut filio spiritus sanctus, verum immutabilis semper 
atque alternationis expers est sancta trinitas. Cyrillus tom. 2. lib. Quod spiritus 
sanctus deus sit, et non creatura. Gregorius Neocaesariens. episcop. apud Euseb. 
lib. VII. eccles. histor. cap. XXV. Harmenopul. de sectis pag. 559. Athanasius 
tom. 1. ad Serapionem. Augustin. ad Bonifacium epist. L. de haeres. c. LII. Nice- 
phor. Callist. lib. XI. cap. XLII. Rabanus Maurus de sermon. propriet. lib. 4. c. X. 

Dionysius fons Arrii] Hunc Dionysium falso Arrianismi insimulatum, longa 
oratione demonstrat Athanasius tom.I. fol. 428. et sequent. Ruffinus de adult. 
libror. Origenis apud Hieronym. tom. IX. fol. 153. Vid. Caesar Baronius Annal. 
eccles, tom. 2. ad ann. Christi CCLXIII. fol. 600. 

Nihil inaequale gratiae ut Aétius] Opinabatur itidem ut Arrius, conditum , et 
ex non existentibus, atque inaequalem patri filium esse. Nicephorus Callistus 
eccles. histor. cap. XXXVI. lib. XI. cap. XI. Basilius Magnus contra apologet. 
Eunomii lib. I. 

Nihil inaequale ut vult Eunomius] Dissimilem per omnia patri asserens fili- 


961 


um, et filio spiritum sanctum. Augustin. de haeres. cap. LIV. Nicephorus Calli- 
stus lib. XI. cap. XI. Ruffin. eccles. histor. lib. X. cap. XXV. Basilius Magnus 
contra apologeticum Eunomii. 

Nihil anterius posteriusve aut minus, ut Arrius] Athanas. tom. II. fol. 14. et 
de synodis .Arimim et Seleuciae tom. 1. fol. 681. Caesarius Dialog.l. Non quid- 
quam vel maius vel minus natum, non quidquam prius existens , adventiciumve di- 
vina in trinitate vel ante secula fuit, vel est hodie, vel deinceps erit. Nimirum pa- 
ter et filius et spiritus sanctus trinitas est, et intelligitur, et adoratur ab dis, qui 
vere, non dicis causa vel blaspheme adorant ut Arrius, qui dei naturam distrahit, 
ac maius ac minus in divina trinitate ónaginatur. 

Nihil extraneum, ut Macedonius] Macedoniani sanctum spiritum a substan- 
tia patris, filiique plane discernunt, tanquam ministrum meriti prorsus inferioris. 
Fulgent. ad Donatum fol. 94. Ruffinus eccles. histor. lib. X. cap. II. Nicephorus 
Callistus lib. IX. cap. XLVII. Gregorius Magnus epistol. lib. IV. epist. XX XII. 
fol. 7983. Damascenus de duabus Christi naturis fol. 499. Augustin. de haeres. 
cap. 111. Socrates ecclesiast. histor. lib. II. eap. XXXV. "Theodoretus lib. 2. 
cap. IV. Historia Tripart. lib. V. eap. XLI. S. Maximus in lib. de duabus naturis 
Christi salvatoris. "'heophylact. Bulgariae archiepiscop. in Iohan. cap. III. XIV. 
et XVI. 

Nihil pervasione aut surreptione insertum, ut Manichaeus] Vide Augustinum 
de haeres. cap. XLVI. Nicephorum Callistum eccles. histor. lib. VI. cap. XXXI. 
Epiphanium episcop. Constantiae Cypri haeres. LXVI. 

Nihil corporeum, ut Tertullianus] Augustin. haeres. 86. Tertullianus dicit deum 
corporeum esse. Ad Optatum epist. CLVII. de Genesi ad literam lib. X. c. XXV. 
Thomas de Aquino in epist. Pauli 2 Corinth. cap. 4. lect. V. Tertullianus de pae- 
nitentia cap. III. de carne Christi cap. II. adversus Marcion. lib. 2. cap. 16. ad- 
versus Praxeam cap. VII. 

Nihil corporaliter effigiatum, ut Antropomorphus] Honorius Augustodunens. 
eccles. presbyt. Jntropomorphitae deum humana membra et humanam formam 
habere autumant, cum deus sit spiritus et 4ncorporeus. Hieronym. in Psalm. 98. 
fol. 120. Origin. in epist. Pauli ad Roman. lib. I. cap. I. Cassian. collat. lib. X. 
cap. V. Isidor. origin. lib. VIII. cap. V. Augustin. de Genesi ad litteram lib. X. 
c. X XV. epist. III. ad Fortunatian. epist. 15. ad Optatum. Ruffinus invectiva I. 
in Hieronym. fol. 164. 

Vadianus] Augustin. de haeres. cap. L. Vadianos quos appellant (et Epipha- 
nius schismaticos, non haereticos vult videri) alii vocant Anthropomorphitas, quo- 
niam deum sibi fingunt cogitatwne carnali in similitudinem imaginis corruptibilis 
hominis, quod rusticitati eorum tribuit Epiphanius, parcens eis, ne dicantur hae- 
retici. 

Nihil sibi invisibile a creaturis ut Origines] Origines docebat deum patrem 
per naturam invisibilem, etiam a filio non videri. Vide illum περὶ ἀρχῶν lib. 2. 
cap. IV. Hieronymum adversus errores Hierosolymit. Iohan. epistola LXI. c. ὃ. 
ad Avitum epist. LIX. fol. 204. Epiphanium haeresi LIV. et in epist. ad Iohan. 
Hierosolym. et Ancorato fol. 981. Papiam in voce Origeniani. Honorium de hae- 
res, Isidorum Hispalens. orig. lib. VIII. cap. V. Athanasius de blasphemiis Arrii 
tom. I. fol. 081. et Histor. Tripart. lib. I. cap. XIII. Arrio hanc opinionem adscri- 
bunt. Aetate Servus-Dei etiam exorti haeretici, qui dicerent Christum in hac vita 
degentem non vidisse carneis oculis suis patrem, sed post resurrectionem ex 
mortuis et ascensionem in caelis cum translatus est in gloriam dei patris, pro- 
fectum scilicet ei dantis in remunerationem martyrii: in quos praedictus episcopus 
acerrime stylum strinxit, sana disputatione, et libello documentis scripturarum 
sufficienter facto demonstrans, quod homo deus factus, semper patrem carneis suis 
oculis viderit, et spiritum sanctum, per specialem et unitam dei et hominis socie- 
tatem. Gennadius de viris illustribus in Servus-dei. 

Nihil moribus et voluntate diversum ut Marcion] Vid. Epiphanius haeres. 
XLIV. Nicephorus Callistus eccles. hist. lib. 6. cap. 28. 

Nihil ex trinitatis essentia ad creaturarum naturam deductum ut Plato] Vid. 
Plato in Timaeo. Beda de elementis philosophiae lib. I. fol. 313. Augustinus de 
Genesi ad Litteram tom. III. cap. I. fol. 341. Creatura omnis intellectualis sive 
corporalis non de dei natura, sed, a deo est facta de nihilo, wihilque in ea est, quod 
ad trinitatem pertinet, nisi quod trinitas condidit, ista condita est. 


908 
Et Tertullianus] Tertullian. advers. Marcion. lib. IV. cap. XXXVIIL. Homi- 


nem reddi iubet creatori in. cuius imagine, et similitudine, et nomine , et materia 
erpressus est, 4 

Nihil officio singulare] Vide Epiphan. in Ancorato. Photii Bibliothec. fol. 5. 

Non tamen solitarium sicut Praxeas] Praxeas et Sylvanus sic unum crede- 
bant deum, ut illi neque filium, neque spiritum sanctum adnumerare vellent. 
Tertullian. adversus Praxeam cap. XXI. Gregorius Nazianz. de fide Nicena. Non 
sic deum unum confitemur ut solitarium, nec eundem qui ipsi sibi pater sit, ipse et 
filius. Concil. Bracarense I. cap. I. Sí quis patrem et filium et spiritum sanctum 
non confitetur tres personas unius substantiae et virtutis ac potestatis, sicut ca- 
tholica et apostolica ecclesia docet, sed unam tantum ac solitariam dicit esse per- 
sonam, τέα ut ipse sit pater qui filius, ipse etiam sit paracletus spiritus, sicut Sa- 
bellius et Priscillianus dixerunt, anathema sit. 

Cap. V. — -μοούσιος patri filius] Contra Arrii blasphemias asserentis οὗτος 
ὃ χύριος ξένος μὲν xal ἀλλότριος ἐστὶ τῆς τοῦ πατρὸς οὐσίας, χατὰ ἐπίνοιαν δὲ μόνον 
λέγεται λόγος, χαὶ οὐχ ἔστι μὲν χατὰ φύσιν χαὶ ἀληθινὸς τοῦ ὀεοῦ υἱὸς. Κατὰ θέσιν δὲ 
λέγετα: χαὶ οὗτος υἷὸς, ὡς χτίσμα. Athanas. tom. 1. de sententia. Dionysii contra 
Arrianos fol. 441. Definit Athanasius ὁμοούσιον de S. Trinitate lib. I. fol. 149. 
quod eandem essentiae rationem recipit, ut homo ab homine nihil differt, quatenus 
homo est, et angelus ab angelo, ita et deus a deo uihil differt quatenus deus est, 
De hae voce autem apud seculum prius inter Arrianos et Catholicos acerrime de- 
certatum. Arriani dicebant novum verbum esse ὁμοούσιον, nec reperiri in sacris 
litteris, cum fuisset antiquis omnino ignotum, in synodo Nicena a Catholicis 
nunc nuper introductum ; quos etiam etiam eapropter cum Macedonianis ὅμοου- 
σιαστὰς appellabant. Catholici contra affirmabant verbum id perantiquum esse, e 
sacra scriptura depromptum, a multisque viris sanctis ante synodum Nicaenam 
usurpatum. Athanas. de decretis synodi Nicaenae contra haeres. Arrianam fol. 
400. et415.et sequent. de synodis Arimini et Seleuciae fol. 429.695. et sequent. de 
S. Trinitate dialog. I. fol. 146. 155. 158. dialoz. III. fol. 191. de fide Nicena fol. 49. 
et sequent. Hilarius de synodis adversus Arrianos fol. 241. Gelasius de Actis 
concil. Niceni p. 241. Phaebadius contra Arrianos fol. 264. Marius Victorinus 
adversus Arrium lib. I. fol. 293. et sequent. et de homousio recipiendo fol. 361. 
Psellus in c. theolog. c. II. et V. Cyrillus Alexandrinus de Trinitate lib. I. Ful- 
gent. in respons. ad Arrianos fol. 33. Histor. tripart. lib. II. cap. VII. Epiphan. 
contra Ariomanitas, haeres. LXIX. Ambros. de fide ad Gratian. Imp. lib. III. 
c. 1. Nicephorus Callistus eccles. histor. lib. IX. c. XXXI. 

Non homo factus praeter deum sieut blasphemat Nestorius] ᾿Εχεῖνος γὰρ εἶπεν 
ὅτι οὐχ ὃ υἱὸς τοῦ θεοῦ ἐν τῇ μήτρα τῆς παρθένου οἰχήσας ἐσαρχώθη, ἀλλ᾽ ἀνθρωπος 
Ψιλὸς ἐχ τῆς Μαρίας γεννηθεὶς ὕστερον ἔσχε τὸν θεὸν παρεπόμενον αὐτῷ. "Theo- 
phylact. Bulgariae archiepiscop. in Lucam c. II. fol. 213. in Iohan. c. I. fol. 388. 
Socrates eccles. histor. lib. VII. cap. X XXII. Nicephorus Callist. lib. XVIII. 
c. XLIX. [us Graeco-roman. tom. I. fol. 459. 8e 

Filius sieut pater et spiritus sanctus adoratur ab angelis et omni creatura] 
Testimonium insigne adversus illos fanaticos, qui cultum /atriae Christo dero- 
gant. Cyrillus Hierosolym. χατηχ ήσ. 9. φωτιζομένων ἐν ἱεροσυλύμοις p. 12. Χριστὸς 
σταυρωθεὶς ὑπὸ πάσης προςχυνεῖται τῆς οἰχουμένης. Theophylact. in Lucam cap. 
ΧΧΙΥ. [0]. 9517. Salvator in caelum ipsum praecursor omnium ascendit, ut ostendat 
conspectui patris sanctam carnem, et consideat in coelis patri. Καὶ νῦν zpocxuvét- 
ται $ φύσις ἡμῶν ἐν Χριστῷ ὑπὸ πάσης ἀγγελιχῆς δυνάμεως. lohan. Cantacuzenus 
Imp. Constantinop. apolog. 2. contra Mahumetistas fol. 26. Ὃ υἱὸς χαὶ λόγος 
τοῦ θεοῦ πρὸ τῶν αἰώνων θεὸς ὧν προςεχυνέϊτο σὺν τῷ πατρὶ αὐτοῦ τῷ θεῷ ὑπὸ τῶν 
ἀγγέλων. Καὶ νῦν γεγονὼς ἄνθρωπος, πᾶλιν προςχυνεῖται ὑπὸ αὐτῶν τῶν ἀγγέλων, 
χαὶ μετὰ τοῦ σώματος. Συμπροςχυνεῖται γοῦν xai ὃ ἄνθρωπος, ὃν ἀνελάβετο ὃ υἱὸς xoà 
λόγος τοῦ θεοῦ μετὰ τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ, χαθὼς προςεχυνεῖτο χαὶ ἐν ἀρχῇ παρὰ τῶν 
ἀγγέλων. "Theodoret. episcop. Cyri dial. 2. Δεσποτιχὸν σῶμα ἄφθαρτον ἀνέστη, xoà 
ἀπαθὲς, xal ἀθάνατον, xat τῇ θεία δόξη δεδοξασμένον, xoà παρὰ τῶν ἐπουρανίων προς- 
χυνεῖται δυνάμεων. Dominicum corpus incorruptibile resurrexit et impatibile, et 
immortale, et divina gloria glorificatum, et a caelestibus adoratur potestatibus. 
Fulgent. in respons. ad Arrianos fol. 94. Filium etiam in forma servi positum, et 
propter passionem mortis paulo minus ab angelis minoratum, 4n caelis omnes vir- 
tutes et angeli semper adorant, Cyrillus Alexandrinus tom. IV. in epistola ad 


269 


Nestorium fol. 30. Christus lesus fllius umigenitus una. adoratione propria cum 
carne adoratur. Damascenus de duabus Ohristi voluntatibus fol. 474. Una cum 
patre et spiritu sancto Christum incarnatum dei filium et veneror et adoro. Et 
de fide orthodoxa lib. IV. c. 3. et 2. Christus adoratur una adoratione cum sua 
carne ab omni creatura. Gregorius Magnus tom. 2. homilia in Evangelia VIII. 
fol. 5949. Angeli naturam nostram, quam prius despexerant, postquam super se 
assumptam conspiciunt, in caelesti rege venerantur, et adorant hominem deum. 
Vid. Cyrillus in Actis Concilii Ephesini fol. 24. 

Erit resurrectio mortuorum omnium] Gennadius in Tichonio: 7?chonius Afer 
dicit non duas in carne resurrectiones futuras, unam et semel omnium, in qua re- 
surgent etiam abortivi deformati. De abortivorum resurrectione adstipulantur 
Tichonio Augustinus, Philippus Presbyter et Beda. Augustin. enchirid. ad Lau- 
rentium cap. LXXXV. Occurrit de abortivis foetibus quaestio, qui iam quidem 
nati sunt in uteris matrum, sed nondum ita ut iam possint renasci, δὲ enim resur- 
recturos eos dixerimus, de his qui iam formati sunt, tolerari potest utcunque quod 
dicitur. Informes vero abortus quis non proclivius perire arbitretur, sicut semina 
quae concepta non fuerint? Sed quis negare audeat, et si affirmare non audeat, id 
futuram resurrectionem, ut quidquid formae defuit, impleatur? atque ita non desit 
perfectio quae accessura erat tempore : quemadmodum non erunt vitia, quae acces- 
serunt tempore, ut neque in eo quod aptum et congruum dies allaturi fuerant, na- 
tura fraudetur, neque in eo quod adversum atque contrarium attulerant, natura 
turpetur, sed integretur quod nondum erat integrum, sicut instaurabitur, quod 
fuerat vitiatum. Et de civitat, dei lib. XXII. eap. XIII. -46ortivos foetus, qui cum 
iam vixissent in utero, ibi sunt mortui, resurrecturos, ut affirmare ita negare non 
audeo: quamvis non videam, quomodo ad eos non pertineat resurrectio mortuorum, 
si non eximuntur de numero mortuorum. Philippus Presbyter in Iob. lib. I. cap. 3. 
et Beda exposit. in Iob. lib. I. cap. III. fol. 014. ob dicit: quare non in vulva 
mortuus sum? Nunc enim dormiens silerem et somno meo requiescerem, cum regibus 
et consulibus. Forte exemplum contra eos est, qui dicunt non resurrecturos, nisi qui 
iuxta naturae ordinem nati fuerint. Si enim conceptus moriuntur 4n utero, necesse 
est quia vivunt: aut quidquid moritur, haud dubium quia resurget: et ita quod in 
membris fuit et vixit, vel natura minus dederit, hoc 4n resurrectione in integrum 
reparabitur. Sic enim humani generis in melius instauratio totum reddet, quod na- 
tura fraudaverat. Adversantur scholastici theologi dicentes: abortivi foetus non 
resurgent, quonia noa vixerunt. Bonaventura sentent. lib. IV. distinct. XLIX. 

Non prima iustorum et secunda peccatorum] Excludit errorem dicentium re- 
surrectionem non esse futuram omnium simul, sed primam iustorum resurrectio- 
nem, secundam fore peccatorum: quae etiam opinio Lactantii fuit, et Stephani 
Gobari. Thomas Aquinas in epist. Pauli ad Corinth. I. cap. XVI. lect. VIII. La- 
ctant. lib. VIL. cap. XX. et XXVI. In epitome cap. VIII. Photius bibliothec. 
fol. 411. 

Non secundum Originem immutatio corporum erit] Origines putabat corpo- 
rales substantias in resurrectione penitus delapsuras: et futura hoc esse corpora, 
quod nunc est aether, et caelum, et si quod aliud corpus sincerius et purius in- 
telligi possit. Hieronym. ad Avitum epist. LIX. fol. 205. adversus error. lohan. 
Hierosolym. ad Pammachium cap. IX. fol. 219. in Esaiam lib. VIII. cap. XIV. in 
Ezechiel. lib. XII. e. XL. in Amos e. V. Epiphan. ancorato fol. 390. Iulianus 
episcop. Toletan. prognost. lib. 3. cap. XVII. In quo errore etiam Eutychius fuit. 
Ado Viennensis episcop. in Chron. ad ann. Christi COCCCLXXV. Beda in Lucam 
lib. VL. cap. XXIII. fol. 510. Eutychius Constantinopolitanae urbis. episcopus 
seripsit, corpus nostrum in illa resurrectionis gloria erit impalpabile, ventis aére- 
que subtilius. Ruffinus praefat. ad Macarium in Apolog. Eusebii pro Origene. 
et Eusebius apolog. pro Origene fol. 4S9. dicunt invisores Origenis hune errorem 
falso viro optimo adfinxisse. Et ipse Origenes tom. I. in Matthaeum cap. XXV. 
homil. IX. fol. 291. videtur illorum sententiam reprobare, qui aérium corpus et 
paulatim in auras tenues dissolvendum, post resurrectionem introducunt. Grego- 
rius Magnus exposit. moral. in Iob. lib. XIV. cap. XXX.  Fatemur carnem no- 
stram post resurrectionem futuram et eandem et diversam: eandem per naturam, 
diversam per gloriam: eandem per veritatem, diversam per potentiam. | Erit 
itaque spiritualis, quia incorruptibilis; erit palpabilis, quia non amittet essentiam 
veracis naturae, 


24 


310 


Cap. VII. — Omnium hominum erit resurrectio] Cyrillus Hieros. in IV. Catech. 
illuminat. p. 97. ᾿Αλλὰ τὸ μὲν ἀναστῆναι πάντων ἐστὶν ἀνθρώπων, οὐχ ὅμοια δὲ πᾶσιν 
fj ἀνάστασις. Πάντες μὲν γὰρ αἰώνια λαμβάνομεν τὰ σώματα, ἀλλὰ οὐχ ὅμοια ἅπαντες. 
Οἱ δίχαιοι μὲν γὰρ ἵνα διαιωνίζοντες ἀγγέλοις συγχορεύσωσιν. Οἱ δὲ ἁμαρτῶλοὶ, ἵνα 
εἰς αἰῶνας τῶν ἁμαρτημάτων ὑπομείνωσ!ι τὸν βάσανον. Vid. Damascenus de fide or- 
thodoxa lib. IV. cap. XXVIII. 

Non dabis sanctum tuum videre corruptionem] Isidor. Hispalens. de resurrect. 
domini cap. LIII. COhrysostom. in Psalm. XXXVII. Athanasius Alexandrinus 
tractat. de definition. fol. 58. tom. 2. Fulgentius ad Trasimundum Regem lib. ὃ. 
fol. 69. Damascenus de fide orthodoxa lib. ὃ. cap. XXVIII. 

Inmutandos ad incorruptionem eos, qui in adventu domini vivi inveniendi 
sunt] Vide Hieronym. ad Minerium et Alexandrum epist. CLII. Oecumenium in 
epistol. Pauli ad Corinth. I. cap. XV. Thomam Aquinat. in epist. ad Thess. I. 
cap. IV. lect. 2. Petrum Lombard. sentent. lib. IV. distinct. XLIII. Cyrillum 
Hierosolym. Catechesi XIV. illuminat. fol. 198. Augustin. de civitate dei. lib. X X. 
cap. XIX. Sixtum Senens. biblioth. sanctae lib. VI. annotat. COLXV. Iohannem 
de Gerson de artienlis fidei part. 2. fol. 25. 

Cap. VIII. — Diodorus] Diodorus Tarsensis putavit incorruptionem in futuro 
iudieio communem omnium futuram, immutationem autem proprie iustorum. 
Hieronym. epist. CLII. ad Minerium et Alexandrum. Autor lib. de fide ad Petrum 
Diaconum apud Augustin. tom. 3. fol. 153. 

Vivos eos, quiin carne inveniendi sunt, credimus] Augustin. de fide et sym- 
bolo tom. III. cap. VIII. in enchiridio ad Laurentium cap. LV. de VIII. Duleitii 
quaest. tom. IV. quaestion. 9. Chrysostom. tom. V. in expos. symboli: Κ͵υϊ 
agnoscuntur qui in corpore erunt in adventu domini, mortui qui ex hac luce migra- 
verunt. 

Cap. IX. — Non credamus restitutionem futuram quam Origenes delirat] Beda 
exposit. in Salom. Prover. lib. I. c. 2. fol. S81. Origentani haereticis, meretricibus, 
cunctisque flagitiosorum turbis, et insuper ipsi diabolo atque angelis eius, post innu- 
mera licet erpleti universalis iudiciitempora, remissionem scelerum, vitamque ac re- 
gnum promittunt in caelis: male intelligentes illud Esaiae: et claudentur ibi in car- 
cere, et post dies multos visitabuntur. Quasi post multa tempora terminati iudici 
solrendos ac salvandos dixerit impios, cum ille e contrario, nullam eis salutem 
tribuat: sed et eos, qui hoc tempore mortui prae enormitate flagitiorum, claudi me- 
rentur in carcere poenarum, tempore resurrectionis ad modicum visitandos signi- 
ficet tantum, ut receptis corporibus in iudicio gravius damnentur, et continuo post 
iudicium. atrocioribus perpetuo recludantur in poenis. Sic sacerrimus Mahumet 
φησὶ xoi τοὺς δαίμονας δύνασθαι σωθῆναι διὰ τοῦ ἀλχοράνου. Richardus Monachus 
Florent. in confut. legis Saracen. cap. I. fol. 88. cap. IX. fol. 124, Iohan. Canta- 
cuzenus orat. IV. in Mahumetem fol. 106. Alcoran azoar. LXI. Augustin. re- 
tract. lib. I. e. VIL. in enchiridio ad Laurent. c. CXIL. de civitate dei lib. XXI. 
c. XVII. contra Originist. ad Orosium c. IV. Gregor. Magnus expsit. in lib. Re- 
gum 2.c.9. Leontius de Sectis p. 549. Athanas. de communi essentia patris 
filii, et spiritus sancti fol. 391. in quaestion. ad Antiochum quaestion. CI. lohan. 
Monachus in canon. contra omnes haereticos. Caesarius dialog. 9. Ruffinus in- 
vectiva I. in Hieronym. apud Hieronym. tom. IX. Rabanus Maurus de institut. 
clericorum lib. 2. e. LVII. "Thomas Aquinas in epistol. ad Ephesios c. I. lect. 3. 
Theophylact. in Marcum c. VIII. in Lucam. c. XVI. Nicephorus Callistus eccles. 
histor. lib. V. c. 33. lib. XVIL c. 27. Epiphan. in epist. ad Iohann. Hierosolymit. 
Hieronym. adversus error. Iohan. Hierosol. epist. LXI. c. 3. In Esaiam lib. VIII. 
c. XXV. et XXVII. in Daniel. lib. I. e. IV. Damascenus de fide orthodoxa lib. 2. 
c. 9. Inonis Carnotensis Chronicon fol. 44. Equidem si vera, non fictitia epistola 
illa, quam Ruffinus de adult. lib. Origenis fol. 494. dicit ipsum Origenem adversus 
illos qui adhuc illo vivente liberos eius adulteraverunt edidisse, nunquam sensisse 
nec scripsisse credendus est ea, quae hoc loco Gennadius et alii ecclesiae doctores 
ipsi adtribuere voluerunt. Inter alia enim dum caros suos Alexandrinos affatur 
ita inquit: Quidam eorum qui libenter habent eriminari proximos suos, adscribunt 
nobis et doctrinae nostrae crimen blasphemiae, quod a. nobis nunquam. audierunt: 
de quo ?psi viderint, nolentes observare mandatum illud quod dicit, quía maledici 
regnum dei non possidebunt, dicentes patrem malitiae ac perditionis et eorum qui 
de regno dei eiiciuntur, id est diabolum, me dicere esse salrandum, quod ne aliquis 


911 


quidem mente motus et manifeste insaniens dicere potest. In lob. lib. I. fol. 267, 
Diabolus qui est totius iniquitatis autor, et omnis sceleris pater atque inventor, ad 
caelestem aulam ex qua sponte cecidit, nunquam iterum ascendet, nunquam denuo 
revertetur. Et in Matthaeum c. XXV. homil. IX. fol. 291. Diaboli et impiorum 
eredimus aeterna tormenta. Erubescant igitur qui et hoc de viro doctiss. non du- 
bitaverunt concinnare figmentum. 

Ut daemones vel impii homines post tormenta] Trithemius in Chron. monast. 
Hirsaugiens. circa ann. domini MCCOXV. notat, in civitate Cremensi exortos 
haereticos qui Luciferum cum daemonibus suis caelo iniuria pulsum, tandem cum 
omnibus suis beatitudini restituendum assererent. 

Cap. X. — In principio creavit deus caelum et terram ex nihilo] Contra Se- 
leucianos, Hermogenem , caeterosque materiarios haereticos, qui deum ex ma- 
teria, non ex nihilo operatum cuncta, praesumunt. "Tertull. adversus Hermoge- 
nem cap. II. et XXV. Theodoretus divinorum decretorum epitome fol. 391. et sq. 
Anastasius Synaita in hexaem. fol. 1572. TIunilius Africanus in Genesin tom. VI. 
biblioth. patrum. Augustinus de haeresibus cap. LIX. Detestanda blasphemia 
Mahumetis, qui homines ex umbra, diabolum ex ignis flamma conditum ait. 
Alcoran azoara LXV. fol. 165. 

Facti sunt angeli] Angelos factos ante mundum sensilem putat Chrysostomus 
de provident. orat. IL. Clemens constitut, Apostol. lib. VIII. cap. XII. Isidorus 
Hispalens. sentent. lib. I. c. X. Nazianzenus in Christi nativitat. orat. XX XVIII. 
in S. pascha orat. 2.. Novatus de trinitate cap. I. Damascenus de fide orthodoxa 
lib. 2. cap. ὃ. lib. IV. eap. XIV. Aeneas Gazaeus in Theophrast. Anastasius 
Synaita lib. I. in hexaem. Origenes περὶ ἀρχῶν lib. 2. cap. VIIL. in Genesin ho- 
mil. I. in Matthaeum cap. XX. traet, X. Ambros. hexaem. lib. I. cap. V. in prae- 
fatione psalmorum fol. 649. Deda tom. VIII. quaest. IX. fol. 998. Photius bi- 
blioth. fol. 4/3. Iunilius de partibus divinae legis lib. 2. cap. 2. Augustinus lib. 
uno de Genes. ad litteram cap. III. et IV. lib. 2. cap. 8. in quaestionibus ad Oro- 
sium tom. IV. quaestione XXI. Sed de his tamen nihil evidenter in ecclesiastica 
praedicatione profertur. . Origenes in prooemio libri περὶ ἀρχῶν fol. 421. Est 
enim illud, in ecclesiastica praedicatione, esse angelos dei quosdam, et virtutes bo- 
nas, qui ei ministrent ad salutem hominum consummandam, sed quando isti creati 
sunt, et quomodo sunt, non satis in manifesto distinguitur. Eusebius in apologia 
pro Origine tom. IX. apud Hieronym. fol. 157. Theodoretus in Genes. quaest. 3. 
Epiphanius contra Paulum Samosatensem haeresi LXV.*Athanas. ad Antiochum 
quaest. IIl. Autor de Incarnat. verbi apud Augustin. tom. IV. cap. IV. Petrus 
Lombardus sent. lib. 2. distinct. 2. Unde Iulianus Imp. vilis apostata in tribus 
quos contra sancta evangelia nomenque Christianum evomuit libris, Moysen ma- 
ximum et vetustissimum prophetarum inscientiae arguit, quod non nativitatis 
angelorum, neque facturae, neque quomodo producti sint, meminerit. Cyrillus 
Alexand. contra Iulianum lib. 2. fol. 32. lib. ὃ. fol. 64. 

Ut non esset otiosa dei bonitas] Iohan. Damascenus de fide orthodoxa lib. IV. 
cap. XIV. 'O ἀγαθὸς xoi παντάγαθος xoà ὑπεράγαθος θεὸς, ὃ ὅλος ὧν ἀγαϑότης, διὰ 
τὸν ὑπερβάλλοντα πλοῦτον τῆς αὐτοῦ ἀγαθότητος οὔχ ἠνέσχετο μόνον εἶναι τὸ ἀγαθὸν, 
ἤτοι τὴν ἑαυτοῦ φύσιν, ὑπὸ μηδενὸς μετεχόμενον, ἀλλὰ xo τούτου χάριν ἐποίησε, πρῶ- 
τὸν μὲν τὰς νοερὰς xal οὐρανίους δυνάμεις, εἶτα τὸν ὁρατὸν xo ἀισθητὸν χόσμον, εἴτα 
ἐχ νοεροῦ, xal ἀισθητοῦ τὸν ἀνθρώπον. Πάντα μὲν οὖν τὰ ὑπὸ αὐτοῦ γενόμενα χοι- 
νωνοῦσι τῆς αὐτοῦ ἀγαθότητος χατὰ τὸ Ξῖναι. Αὐτὸς γάρ ἐστι τοῖς πᾶσι τὸ εἶναι, ἐπει- 
δὴ ἐν αὐτῷ εἰσὶ τὰ ὄντα. Οὐ μόνον ὅτι αὐτὸς ἐχ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι αὐτὰ παρή- 
γαγεν. ἀλλ᾽ ὅτι ἢ αὐτοῦ ἐνέργεια τὰ ὑπὸ αὐτοῦ γενόμενα συντηρεϊ καὶ συνέχει. Bonus 
et omnibonus et superbonus deus, totus existens bonitas, propter superabundantes 
divitias bonitatis suae non passus est, solum esse bonum (id. est suam ipsius natu- 
ram) a nullo participatum. Huius gratia fecit prinum quidem intellectuales et 
et caelestes virtutes, deinde visibilem et sensibilem mundum, mox ex intellectuali et 
sensibili natura hominem. | Cuncta igitur quae ab ipso facta sunt, participant etus 
bonitatem secundum esse, quia ab 4pso et in ipso sunt omnia: non modo quia ipse 
ez nihilo illa ad esse deduxit, sed quia ipsius actio, quae ab ipso facta sunt, con- 
servat et continet. Vide Dionysium Aeropagitam περὶ τῆς οὐρανίου ἱεραρχίας cap. 
IV. Origenem περὶ ἀρχῶν lib. 2. eap. IX. Iohan. Cantacuzenum apolog. 2. con- 
tra sectam Musulmannorum. 

Cap. XI. — Nihil incorporeum credendum nisi solum deum] Damascen. de 


24* 


912 


fide orthodoxa lib. I. cap. XVII. |. Cyrillus lib. X. contra Iulianum et de S. trini- 
tate cap. HII. Nazianzen. orat. II. de Theologia. Aeneas Gazeus in Theophrasto 
fol. 91. Ambrosius in symbolum apostolorum. Anastasius de incircumscript. 
dei essent. lib. 2. tom. VIII. biblioth. patrum. Autor de Spiritu et Anima apud 
Augustin. tom. 2. fol. 614. cap. XVIII. — . NéAil. invisibile et incorporeum natura 
credendum est, praeter solum deum, id est, patrem, et filium, et spiritum sanctum. 
Qui ex eo incorporeus et invisibilis dicitur, quia infinitus et incircumscriptus, et 
simplex, et sibi omnibus modis sufficiens, seipse et idipsum. 

Cap. XII. — Angeli et omnes caelestes virtutes corporeae] Tribuit hic angelis 
corpora ut et Iustinus Martyr quaestion. Graecar. confut. fol. 157. Caesarius 
dialog. I. fol. 1467. Origenes περὶ ἀρχῶν in prologo fol. 421. et lib. II. cap. II. 
Tertullian. de carne Christi cap. VI. et adversus Marcionem lib. ὃ. cap. IX. S. 
Macarius Eremita homil. IV. pag. 45. Elias Cretensis in apolog. Nazianzeni fol. 
423. Augustin. de divinat. daemonum s III. et V. de Genesi ad litteram lib. III. 
cap. X. in enchiridio ad Laurent. cap. LIX. De LXXXIII. quaestion. tom. IV. 
quaestion. XLV. lib. 2. retract. cap. XXVI. ad Fortunat. epist. CXI. ad Nebri- 
dium epist. CXV. Claudianus de statu animae lib. 3. fol. 718. 719. Beda de 
element. philosophiae lib. I. fol. 314. De daemonibus quaeritur, utrum corpora 
habeant an non, cum sint animalia, et omne animal corpus dicatur, an sint spiritus, 
ut ait propheta: qui facit angelos suos spiritus. Inde dicunt quidum quod corpora 
sint, tamen ita subtilia, quae sensu percipi non possunt. Unde respectu nostrorum cor- 
porum quae spissa sunt et grossa, spiritus dicuntur. Quemadmodum aér quamvis cor- 
pus sit, tamen propter subtilitatem sui spiritus vocatur. Quod confirmat beatus Gre- 
gorius, qui in moralibus lib. 2. cap. 2. de angelis loquens ait, comparatione nostro- 
rum corporum spiritus sunt, sed comparatione illius summi et incircumscripti spi- 
ritus, corpora sunt dicenda. Προς iterum probant autoritate B. Augustini, qui en- 
chiridio quoddam ponit capitulum, qualia corpora angeli habeant. Nos autem 
plus illorum sententiae concedimus, qui dicunt illos esse spiritus. Quod omnino 
verum volunt Dionysius Areopagita περὶ τῆς οὐρανίας ἱεραρχίας cap. II. περὶ θείων 
ὀνομάτων cap. IV. Nazianz. Orat. II. de Theolog. et orat. XX XVIII. de natali 
Christi. Chrysostomus orat. I. de providentia et tom. I. homil. de Adam et Eva 
fol. 446. et in V. cap. Genes. Homil. XXII. Cyrillus in Iohan. lib. IV. cap. X. 
fol. 195. Gregorius Nyssenus de vita Moysis fol. 125. de pauperibus amandis orat. : 
I. fol. 260. Iohan. Cantacuzenus apolog.l. contra Musulmannos orat. 2. et ὃ. in 
Mahumetem. Thomas Aquinas parte 1. sum. quaest. LI. articulo I. De natura 
angelorum cap. XVIII. Basilius Seleuciensis orat. VI. in Noémum. . Sedulius in 
epistolam Pauli ad Philippenses cap. 2. Durandus sentent. lib. 2. distinct. VIII. 
quaest. I. Bernhardus de considerat. lib. V. cap. IV. Gregorius Magnus exposit. 
moralis in Iob. lib. IV. cap. IX.  Theodoret. in Genesin quaestione X XXVI. 
Orat. III. contra Graecos fol. 52. et in epitom. divinor. decret. fol. 395. in Zachar. 
cap.Il. Damascenus de fide orthodoxa lib. II. cap. III. XII. et XVII. de dormi- 
tione Mariae orat. II. fol. 454. Philo de plantatione Noae et de confusione lin- 
guarum fol. 234. "ἔστι δὲ xo χατὰ τὸν ἀέρα ψυχῶν ἀσωμάτων ἱερώτατος χόρος, 
ὀπαδὸς τῶν οὐρανίων. ᾿Αγγέλους γὰρ τὰς ψυχὰς ταύτας εἴωθε χαλέϊν ὃ θεσπιῳδὸς 
λόγος. Suidas in voce ἴλγγελοι non solum incorporeos sed et incircumscriptos 
angelos facit. Id falsum esse hoc loco docet Gennadius, et Didymus lib. 1. de 
spiritu sancto fol. 219. Gregorius Magnus in Evangelia homil. XXXIV. Athanas. 
ad Antioch. quaest. XXVI. et ad Serapion. Spiritum sanctum non esse creaturam 
fol. 960. Durandus sentent. lib. I. distinct, XXXVII. quaest. 5. Damascenus de 
fide orthodoxa lib. I. cap. XVII. lib. 2. cap. Π. ἤλγγελοι περιγραπτοὶ, ὅτε γὰρ εἰσιν 
£y τῷ οὐρανῷ, οὐχ εἰσὶν ἐν τῇ γῆ. Καὶ εἰς τὴν γῆν ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἀποστελλόμενοι, οὐχ 
ἐναπομένουσιν ἐν τῷ οὐρανῷ. 

Creatura omnis corporea est] Hoc et praecedens caput integrum a nostro mu- 
tuatus est Autor libri de Spiritu et Anima apud Augustin. tom. III. fol. 614. cap. 
XVIII. et Rabanus Maurus de sermon. proprietate lib. IV. cap. X. 

Cap. XIII. — Immortales esse credimus intellectuales naturas] Vide Cyrillum 
Alexandrinum in thesauro lib. VIII. cap. II. Ambrosium de fide lib. ὃ. cap. 2. 
Dionysium Areopagitam περὶ θείων ὀνομάτων cap. VI. Haymonem Halberstat. 
edi in epistol. Pauli ad Timoth. 2. cap. VI. Autorem de spiritu et anima 
cap. 43. 

Cap. XIV. — Animas hominum non esse ab initio inter caeteras intellectua- 


913 


les creaturas, sicut Origenes fingit] Origenes περὶ ἀρχῶν lib. 3. fol. 461. dicit ani- 
mas rationales antequam in corpore nascerentur, aliquid contraxisse culpae in sen- 
sibus vel motibus suis, pro qua a prima statim nativitate, imo et ante nativitatem, 
per divinam providentiam vel boni aliquid vel mali perpeti dispensentur. Similia 
deliramenta loquitur Plato in Phaedone, cui etiam super talibus assensum, fidem- 
que accommodant Pythagoraei, Philolaus, Basilides et Priscillianistae. Vide Cle- 
mentem Alexandrin. lib. ὃ. Stromat. et lib. IV. fol. 217. "Theodoretum Cyri 
episcop. in epitome divinor. decretor. fol. 400. contra Graecos orat. V. fol. {1. 
Nicephor. Callistum ecclesiast. histor. lib. V. c. XX XIII. lib. XVIIT. c. XXVII. 
Augustin. de peccato origenali contra Pelagium lib. 2. cap. XXXI. de peccator. 
meritis et remissione lib. I. eap. XXII. Ruffinum invectiva I. in Hieronymum 
fol. 16. Leonem PP. I. epistola ad Turbium Asturiens. episcop. tom. I. concil. 
cap. X. Adnotata ad Arnobii lib. I. fol. 16. Oyrillus Hierosolym. κατηχήσ. 8. 
φωτιζομένων ἐν ἹἱἹεροσυλύμοις » 16. Μάνθανε ὅτι πρὶν παραγένηται εἰς τόνδε τὸν xóc- 
μον ἣ ψυχὴ, οὐδὲν ἥμαρτεν, ἀλλ᾽ ἐλθόντες ἀναμάρτητοι, νῦν ἐχ προαιρέσεως ἁμαρτάνο- 
μεν. Disce quod priusquam in hoc mundo adesset anima nihil peccavit: sed ve- 
nientes sine peccato, nunc ex nostro arbitrio peccamus. Concil Bracarense I. c. VI. 
Si quis animas humanas dicit prius in caelesti habitatione peccasse, et pro hoc in 
corpora humana 1n terram deiectas, sicut Priscillianus dixit, anathema sit. 

Neque cum corporibus per coitum seminantur] Autor de spiritu et anima 
c. XLVIII. Animae non per coitum cum corporibus seminantur, sicut Luciferiani, 
et Cyrillus, et aliqui Latinorum praesumptores affirmant. Vide Eusebium Pam- 
phil. apologia pro Origene fol. 491. apud Origenem tom. I. 

Luciferiani| Augustinus de haeresibus cap. LXX XI. Luciferiani cum teneant 
in omnibus catholicam veritatem, in hoc errore stultissimo prolabuntur, ut animam 
dicant ez transfusione generari eandemque dicunt et de carne, et carnis esse sub- 
stantiam. 

Aliqui Latinorum praesumptores] Tertullianum designat, qui animam ex tra- 
duce esse asserit lib. de anima cap. IX. XIX. XXII. XXVII. XXXVI. Ruffinus 
in epistola ad Anastasium apud Hieronym. tom. IX. fol. 158. tom. II. apolog. 2. 
fol. 242. et Autor dialogi de anima apud Hieronym. tom. IX. fol. 244. etiam La- 
ctantium iis adnumerant, qui pariter cum corpore per humani seminis traducem 
animam diffundi putant. Ambo apertissimi falsiloqui, ut apparet ex Lactantio 
de opificio dei cap. XIX. 

Dicimus creationem animae solum creatorem nosse] Autor de incarnat. verbi 
apud Augustin. tom. 4. cap. II. fol. 660. De anima vero utrum ex seminis tra- 
duce ducatur, ita ut ratio ipsius vel substantia inserta ipsis corporalibus habeatur : 
an vero aliud habeat initium, et hoc ipsum initium si est genitum, aut non genitum : 
vel certe si extrinsecus corpori inditur, necne, non satis manifesta praedicatione 
distinguitur. Vide Lactantium de opificio dei cap. XIX. Chrysost. in Genes. 
cap. IL. homil. XIII. Raban. Maurum de anima cap. II. Autorem dialogi de 
anima apud Hieronym. tom. IX. fol. 244. et seq. Donavent. lib. 2. distinct. XVIII. 
quaest. 3. adnotata ad Arnobium lib. 2. fol. 49. 

Cap. .XV. — Neque duas esse animas in uno homine] Hoe caput habes apud 
autorem lib. de spiritu et anima c. XLVIII. et Thomam Aquinatem part. I. sum. 
quaest, LXXVI. articul. 3. 

Sicut Iacobus et alii Syrorum] Iacobi Syri haeresiarchae meminit Nicephorus 
Callistus ecelesiast. hist. lib. XVIII. cap. LIT. "Timotheus presbyter tom. V. bi- 
blioth. patrum fol. 931. Damascenus de haeresib. fol. 584. 

Cap. XVI. — Anima non cum corpore moritur sicut Aratus asserit] Autor de 
spiritu et anima cap. XLVIII. Solum hominem credimus habere animam substan- 
tivam, quae exuta corpore vivit, et sensus suos atque ingenia vivaciter tenet, neque 
cum corpore moritur ut Arabs asserit. Non male pro Aratus Arabs legit. Arabici 
enim et TÀnetospsychitae dicunt animam cum corpore mori. Isidorus Hispalens. 
origin. lib. VIII. eap. V. Augustin. de haeresibus cap. LX XXIII. Damascenus 
de haeresibus fol. 585. Nicephorus Callistus lib. V. c. XXIII. 

Epicurea vanitas] Epicurus apud Diogenem Laertium lib. X. p. 181, To φρι- 
χωδέστατον οὖν τῶν χαχῶν ὃ θάνατος, οὐδὲν πρὸς ἡμᾶς. ᾿Ἐπειδήπερ ὅταν μὲν ἡμεῖς 
ὦμεν, ὃ θάνατος οὐ πάρεστιν. “Ὅταν δὲ ὃ θάνατος παρῇ, τόθ᾽ ἡμεῖς οὐχ ἐσμὲν. Οὔτε 
οὖν πρὸς τοὺς ζῶντᾶς ἐστὶν, οὔτε πρὸς τοὺς τετελευτηχότας. ᾿Επειδήπερ περὶ ος μὲν, 
οὐχ ἔστιν. Οἱ δ᾽ οὐχέτι εἰσὶν, | Quod. acerbissimum malorum est et horrendum ma- 


914 


züne, mors nihil ad nos: quoniam cum nos sumus, mors non adest; quum vero mors 
adest, nos iam non sumus. Neque igitur ad viventes neque ad mortuos pertinet, 
Nam iis qui sunt, illa non est, quibus vero adest, iam illi non sunt. lsidorus Hi- 
spalens. Orig. lib. VIII. cap. Vl. Ambrosius epist. X XV. fol. 240. .Hieronym. in 
ecclesiast. cap. 8. fol. 29. Tertull. praescript adversus haeret. cap. VII. de anima 
cap. XLII. et L. 

Neque post modicum intervallum substantialiter vivit sicut Zenon dicit] La- 
ertius lib. VIL in Zenone: Aox& τὴν ψυχὴν αἰσθητιχὴν. Ταύτην δὲ εἶναι τὸ συμ- 
quic ἡμῖν πνεῦμα. Διὸ xal σῶμα εἶναι, xa. μετὰ θάνατον ἐπιμένειν. Φθαρτὴν δὲ εἶναι. 
Opinatur animam sensibilem, eamque esse nobis insitum ἐπφθηϊξμηιφιιο spiritum, 
ideo et corpus esse, ac durare post mortem; esse tamen obnoxiam corruption. 


Cap. XVII. — Animalium animae cum carnis vivacitate nascuntur, e£ cum 
carnis morte finiuntur] Theophylact. Alexand. x Capt apud Theodoretum lib. 3. 
dialog. p. 816. Τῶν ἀλόγων οὐχ αἴρονται xoi τίθενται πάλιν αἱ ψυχαὶ, ἀλλὰ μετὰ 
τῶν σωμάτων συνδιαφθείρονται xol εἰς γοῦν ἀναλύουσιν. Aeneas Gazaeus in Theo- 
phrast. fol. 98. Basilius Magnus homil. VIII. in hexaemeron. Athanas. tom. 2. 
tract. de definit. fol. 57. 

Nec ratione reguntur ut Plato et Alexander putant] Autor de spiritu et anima 
c. XLVIIL.| Animalium animae non sunt substantivae, sed cum ipsa carnis viva- 
citate nascuntur, et cum carnis morte finiuntur: et ideo nec ratione reguntur, sicut 
Plato et Alexander putant, sed ad omnia incitamenta natura ducuntur. Ὁ 

Nec ratione reguntur] Quoniam in ipsis non est electio, neque ratiocinationis 
discretio, qua perpendant agendorum deleetum; sed simul imperat natura ad 
agendum impelluntur. Dasilius Seleuciens. episcop. orat. 9. in Adam. Dama- 
scenus de duabus Christi voluntatibus fol. 483. Augustin. de quantitate animae 
cap. XXVII. XXVIII. Autor de fide ad Petrum cap. XXIV. 

Cap. XVIII. — Anima humana non cum carne moritur] Athanas. ad Antioch. 
quaest. l7. Πόθεν [δὲ] δῆλον ὅτι ἐν τῷ χαιρῷ τοῦ θανάτου οὐ συναποθνήσχε: μετὰ 


»ν»} 
ll er , 


τοῦ σώματος ἣ ψυχὴ; τινὲς γὰρ οὕτω νομίζουσιν. AIFIOK. ὋὉ τοῦ θεοῦ υἱὸς καὶ λόγος 
Ἴησους ὃ Χριστὸς προφανῶς ἡμᾶς διδάσχει τὸ θνητὸν τοῦ σῶματος, xoi τὸ ἀθάνατον 
τῆς ἡμετέρας ψυχῆς λέγων’ μὴ φοβηθῆτε ἀπὸ τῶν ἀποχτεινόντων τὰ σώματα, τὴν δὲ 
ψυχὴν μὴ δυναμένων ἀποχτεῖναι. Πρόδηλον ὡς ἀθάνατος χαὶ ἀπαθὴς ὑπάρχει. Id est: 
Unde potest declarari quod tempore mortis non una cum corpore moriatur anima 
quoque? sic enim quidam opwnantur. RsPoss. Verbum Christi et dei nostri cla- 
rissime nos docet, quod corpus nostrum mortale, et quod immortalis sit anima no- 
stra. Inquit enim Christus: ne metuatis ab istis qui occidunt corpus, animam vero 
non possunt occidere. Unde constat quod anima hominis immortalis sit et adeo 
existat. Lactant. lib. VIL. eap. XII. /nterire prorsus anima non potest, quoniam 
ex dei spiritu, qui aeternus est, originem coepit. 


Cap. XIX. — Duabus substantiis tantum constat homo] Thomas Aquinas in 
epist. Pauli ad Thessalon. I. cap. V. lect. 2. Dixerunt quidam quod in homine 
aliud est spiritus, aliud anima, ponentes duas in homine animas, unam quae animat, 
aliam quae rationatur. Sed haec sunt reprobata in ecclesiasticis dogmatibus. 
Origenes περὶ ἀρχῶν lib. III. cap. IV. Autor de spiritu et anima c. III. et XLIX. 
Gennadius in 7/^eodoro fol. 210. apud Hieronym. tom. IX. Paulinus Aquileiens. 
episcop. adversus Felicem Urgelitanum fol. 445. Hieronymus in Danielem c. III. 


Duabus substantiis tantum constat homo] Contra Apollinarium, qui anima- 
rum ponit διαφορὰν καὶ £x τριῶν συγχεῖσθαι λέγει τὸν ἄνθρωπον, £x σώματος, xo 
Ψυχῆς τῆς ζωτιχῆς, xol αὖ πάλιν, ἐχ τῆς λογιχῆς, ἣν νοῦν νον δ $j δὲ θεία 
γραφὴ μίαν οἶδεν, οὐ δύο ψυχάς.  "heodoret. dialog. 2. pag. 80. : 

Cap. XX. — Non est tertius in substantia hominis spiritus] Autor de spiritu 
et anima ὁ. XLIX. Non est tertius in hominis substantia spiritus, ut Didymus 
contendit, sed spiritus ipsa est anima, pro spiritali natura, vel pro eo quod spiret 
in corpore spiritus appellatur. 

Sicut Didymus contendit| Vide Didymum de spiritu sancto lib. 3. 

Sed spiritus ipsa est anima] Hieronym. lib. IV. in Matth. c. XXVII.  'Spzri- 
tum pro anima intelligimus, sive quod "IU et vitale corpus faciat, seu quod 
animae ipsius substantia spiritus sit, Innocentius Papa III. serm. Il. post pascha 
fol. 65. Gregorius Magnus lib. XI. Moral. c. III. Isidorus Hispal. orig. lib. XI. c. I. 

Anima vero ex eo vocatur] Autor de spiritu et anima c. XLIX. .4w/ma ez eo 


915 


vocatur quod ad vivendum vel vivificandum animet corpus. Tertullianus de anima 
cap. VI. 

PTertilis qui ab apostolo inducitur spiritus] Hieronymus ad Hedibiam quaest. 
XII. epist. CL. fol. 429. A/it triplicem in homine volunt affirmare substantiam. 
Spiritus quo sentimus, animae qua vivimus, corporis quo incedimus; sunt qui ex 
anima tantum et corpore subsistere hominem disserentes, spiritum in eo tertium non 
substantiam velint intelligi, sed efficientiam, per quam et mens in nobis et sensus, 
et cogitatio, et animus appellantur : et utique non sunt tot substantiae, quot nomina. 
Cumque illud eis oppositum fuerit: benedicite spiritus et animae iustorum domino: 
scripturam non recipiunt, dicentes eam in hebraico non haberi, Nos autem in 
praesenti loco, ut supra diximus, spiritum qui cum anima et corpore integer con- 
servatur, non substantiam spiritus sancti, quae non potest interire, sed gratias eius 
donationesque accipimus: quae nostra vel virtute vel vitio et accenduntur , et ex- 
tinguuntur 4n nobis, 

Cap. XXl. —  Libertati arbitrii] Hoc caput integrum exscripsit Rabanus 
Maurus de serm. propriet. lib. IV. c. X. et Bernhardus de interiori domo c. 69. 
fol. 1093. Autor de spiritu et anima c. XLVIII. Libertati arbitrii sui commissus 
est homo: postquam. vero deceptione serpentis per Evam cecidit, naturae bonum 
perdidit, pariter et vigorem arbitrii: non tamen electionem, ne non esset suum, 
quod emendaret peccatum. Manet itaque ad quaerendam salutem arbitrii libertas, 
id est, rationis voluntas, sed admonente prius deo et inspirante ad salutem, Ut ergo 
acquiescamus salutari inspirationi, nostrae potestatis est: ut adipiscamur , quod 
adipisci desideramus, divini est muneris; ut non labamur adepto salutis munere, 
nostrae sollicitudinis est et caelestis adiutorii : ut labamur potestatis nostrae est et 
ignaviae. Athanasius in orat. ad Gentes. Hieronym. adversus haereses lIovinian. 
lib. I. cap. II. Iustinus in dialog. eum Tryphone Iudaeo. fol. 247. et 257. in quae- 
stion. et respons. ad orthodox. quaest. VIII. fol. 510. Tertullianus advers. Marcio- 
nem lib. 2. eap. V. et VI. Epiphanius contra Pharisaeos haeres. XVI. Origenes 
περὶ ἀρχῶν lib. I. in proloquio. Gaudentius tract. XII. de verbis Evangel. nunc iu- 
dicium est huius mundi etc. Nemesius περὶ φύσεως ἀνθρώπου cap. XXXIX. Philo 
ἴῃ 10. Quod deus immutabilis sit. Autor de incarnat. verbi apud Augustinum 
tom. IV. cap. II. fol. 660. 

Perdidit vigorem arbitrii, non tamen electionem] Vid. Chrysostomus in epist. 
Pauli ad Hebraeos cap. VIII. homil. XVI. Faustus de libero arbit. lib. I. cap. IX. 
Aeneas Gazaeus in Theophrasto fol. 78, 

Initium ergo salutis nostrae] Docte Gregorius Nazianzen. orat. X X XI. fol. 715. 

Quae sequuntur capita usque ad c. LII. in MS. non extant. Sunt autem de- 
sumpta ad verbum ex decretali epistola Coelestini PP. I. ad Galliae episcop. et 
ex Concil. Milevitano, Africano, et Arausicano II. ut suis locis notavimus. 

Cap. XXIL — Firmissime credendum] Coelestinus PP. I. epistola ad Galliae 
episcop. tom. I. Concil. c. IV. fol. 523. 


Cap. XXIII. — Neminem esse per semetipsum bonum] Coelestinus PP. in 
decretis c. V. 
Cap. XXIV. — Neminem etiam baptismatis gratia renovatum] Coelestinus 


PP. in decretis c. VI. 

Cap. XXV. — Quod nemo nisi per Christum libero bene utatur arbitrio] 
Coelestinus PP. in decretis c. VII. 

Idem magister in epistola ad Milevitanum concilium] Extat huius Innocentii 
PP. I. epist. ad Milevitan. concil. tom. I. concil. fol. 474. 

Cap. XXVI. — Quod omnia studia, opera ac merita] Coelestinus PP. in de- 
cretis c. VIII... Petrus Diaconus de incarnat. et gratia domini c. VIII. 

Papae Zosimi regularis autoritas] Haec epistola Zosimi Papae edita nondum 
est; Augustinus epistol. CLVII. ad Optatum etiam illius meminit. 

Cap. XXVII. — Ita deus in cordibus hominum] Coelestinus PP. in decretis 
c. IX. Petrus Diaconus de incarnat. domini c. VIII. 

Cap. XXVIII. — Quicunque dixerit gratiam dei] Concil. Milevitanum c. III. 
Placuit, ut quicunque dixerit gratiam dei, in qua iustificamur per Iesum Christum 
dominum nostrum, ad. solam remissionem peccatorum valere, quae iam commissa 
sunt, non etiam ad adiutorium, ut non committantur, anathema sit. Caelestin. PP. 
in decret. cap. X. Corpus Canon. part. III. cap. CLIV. distinct. IV. de consecrat. 
Burchardus Wormaciensis episcopus decret. lib. II. cap. XVIII. 


ὅτ" 


Cap. XXIX. — Quisquis di&erit gratiam dei per lesum Christum] Concil. 
Milevitanum c. IV. Burchardus Wormaciens. decret. lib. XX. c. XVIII. Epitome 
S. Canonum fol. 65. ^ 

Cap. XXX. — Obsecrationum quoque sacerdotalium] Coelestinus PP. epist. 
I. ad *salliae Episcopos tom. I. Concil. c. XI. fol. 525. Petrus Diaconus de incar- 
natione domini cap. VIII. 

Cap. XXXI. — Illud etiam quod circa baptizandos] Coelestinus PP. in de- 
cretis c, XII: 

Non prius fontem vitae adeant quam exorcismis et exsufflationibus] Ritus 
exorcismi et exsufflationis in beaptismo antiquissimus est, uti apparet ex Cyrillo 
Hierosolym. in praefat. cateches. illuminat. fol. ὃ. et 5. et χατηχήσ. μυσταγωγιχὴ 
6. p. 196. Gregor. Nazianz. de baptismo orat. XL. fol. 657. Autore lib. hypo- 
gnost. fol. 958. 959. apud Augustin. tom. VII. Optato Milevitano contra Parme- 
nianum lib. IV. fol. 948. Augustino de fide et operibus tom. IV. c. VI. de pec- 
cator. meritis et remiss. lib. 1. c. XXXIV. de nuptiis et concupisc. ad Valerium 
lib. I. e. XX. fol. 551. lib. 2. e. XXIX. fol. 580. de symbolo ad catechumenos 
tom. IX. fol. 752. 116. de peccato originali contra Pelagium lib. 2. c. XL. fol. 547. 
contra Iulianum Pelagian. lib. I. c. 2. fol. 641. 645. lib. 3. c. 5. fol. 675. 616. lib. 
VI. c. 2. fol. 751. Leone PP. I. in decretis c. XIII. Concilio Bracarensi II. c. I. 
et IX. Beda in Marcum lib. IV. c. XVI. homil. aestival. de tempore tom. VIII. 
fol. 439. Rabano Mauro de institut. clericorum lib. 1. c. XXVI.  Alcuino de di- 
vinis officiis fol. 1969. Bonaventura lib. IV. distinct. VI. Durando sentent. lib. 
IV. distinct. VI. quaest. IV. Severo Alexandrino de ritibus baptismi fol. 153. 
nullum tamen de eo in SS. scriptura extat mandatum, neque in descriptione ba- 
ptismatis Iustinus Martyr et Tertullianus illius meminerunt. Centur. Magde- 
burgens. Cent. I. lib. 2. c. VI. fol. 497. Centur 2. c. VI. fol. 110. Iustinus Martyr 
apolog. 2. pro Christian. fol. 73. 74. Tertullian. de baptismo tom. 5. fo]. 459. 

Cap. XXXII. — Omnium bonorum affectuum] Coelestinus PP. in decret. c. 
XII. Petrus Diacon. de incarnat. domini c. VII. 

Cap. XXXIIL — | Quicunque dicit Adam primum hominem] Concil. Milevi- 
tanum c.I. Concil. Africanum c. LXXVI. Autor hypognost. apud August. tom. 7. 
articulo I. fol. 927. Corpus Canon. distinct. IV. Epitome S. Canonum fol. 65. ex 
Concil. Carthaginensi:c& τὸν ᾿Αδὰμ. δογματίζοντι xoà δίγα τῆς ἁμαρτίας τεθνήξεσθαι . 
μέλλοντα, ἀνάθεμα. 

Cap. XXXIV. — Quicunque parvulos recentes] Concil. Milevitanum c. II. 
Concil. Africanum c. LXXVII. Corpus Canon. part. 3. c. CLIII. distinct. IV. 
Iohannes Maxentius in confessione fidei fol.492. Faustus de libero arbitrio lib. I. 
c. Il. Beda in quaest. tom. 8. fol. 409. Epitome S. Canon. fol. 65. Τῷ λέγοντι, 
τὰ μιχρὰ xo νεογνὰ βαπτιζόμενα μὴ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν βαπτίζεσθαι, μηδὲ ἕλχειν ἐχ 
τῆς τοῦ ᾿Αδὰμ ταῦτα προγονιχῆς ἁμαρτίας τὸ ὀφεῖλον χαθαρθῆναι, ἀνάθεμα. 

Cap. XXXV. — Si dixerimus quia peccatum non habemus] Concil. Milevi- 
tanum c. VI. Concil. Africanum c. LXXXI. Cyprianus de testimon. ad Quirin. 
lib. 3. Augustin. contra duas epistolas Pelagianorum lib. IV. c. ΠΙ. Epitome 
S. Canon. fol. 65. Τῷ λέγοντι, τὸ παρὰ τῷ ᾿Ιωάννη τῷ θεολόγῳ ῥηθὲν £v ἐπιστολῇ. 
ἐὰν εἴπωμϑν ὅτι ἁμαοτίαν οὐχ ἔχομεν, ἑαυτοὺς ἀπατῶμεν, διὰ ταπεινοφροσύνην. xo 
οὐχὶ xac! ἀλήθειαν εἴρηται, ἀνάθεμα. 

Cap. XXXVI. — Quicunque dixerit in oratione dominica] Concil. Milevita- 
num c. VIL. Concil. Africanum c. LXXXII. Autor de fide ad Petrum Diacon. 
c. IV. Augustin. contra Iulianum Pelagianum lib. 3. fol. 673. Epitome S. Ca- 
non. fol. 65. Τῷ λέγοντι, τοὺς ἁγίους τὸ, xo ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, o3- 
χὶ ὑπὲρ ἑαυτῶν λέγειν. ὡς ὄντων ἀναμαρτήτων, ἀλλ᾽ ὑπὲρ τῶν πολλῶν, ἀνάθεμα. 

Cap. ΧΧ ΧΥΙΗ. --- Quicunque ipsa verba dominicae orationis] Concil. Milevi- 
tanum c. VIII. Concil. Africanum c. LX XXIII. 

Cap. XX XVIII. — Si quis per offensam praevarieationis Adae] Concilium 
Arausicanum Il. c. I. 

Cap. XXXIX. — Si quis soli Adae praevaricationem suam] Concil. Africa- 
num c.Il. Chrysostom. tom. I. homil. de Adam et Eva fol. 445. Augustin. in 
quaestion. sacrae scripturae quaestion. XX XVI. Petrus Diacon. de incarnat. et 
gratia domini c. VI. Petrus Lombardus lib. II. sentent. distinct. XXX. 

Cap. XL. — Si quis invocatione humana] Concilium Arausicanum II. c. III. 

Cap. XLI. — Si quis ut a peccato purgemur] Arausicanum Concil. II. c. IV. 


* 


Cap. XLIL — Si quis sicut augmentum ita etiam initium fidei] Concilium 
Arausicanum II. c. V. Faustus de libero arbitrio lib. I. c. VII. | 
Cap. XLIIL. — Si quis sine gratia dei credentibus] Concil. Arausicanum II. 
cap. VI. 
s ei: XLIV. — Si quis per naturae vigorem bonum aliquod]. Concilium "Arau- 
sicanum II. e, VIL. Faustus de libero arbitrio lib. I. c. X. Augustinus de corre- 
ptione et gratia tom. VII. c. I. 


Cap. XLV. —  Arbitrium voluntatis in primo homine] Concilium Arausica- 
num Il. c. VIII. A 
Cap. XLVI. — Si quis alios per misericordiam] Concilium Arausicanum II. 


c. XHI. Augustinus epist. XC. 
Cap. XLVII. — Natura humana] Concilium Arausicanum IL c. XIX. 


370 


Lo 


Cap. XLVIII. — Sicut eis qui volentes in lege] Concilium Arausicanum IT. 
cap. XXI. » 

Cap. XLIX. — Secundum supra dictas sanctorum] Concil. Arausicanum II. 
c. XXV. Fulgentius ad Monimum lib. I. 

Cap. L. — Hoc etiam secundum fidem catholicam] Concil. Arausicanum II. 
cap. XXV. 

Cap. LI. — In omni bono opere non nos] Concil. Arausicanum II. c. XXV. 


Cap. LIL. — Baptisma unum est] Contra Valentinianos, qui duo baptismata 
dicunt. Hieronym. in epist. Pauli ad Ephes. lib. 2. c. IV. fol. 178. Sedulius 
Scotus in collectan. epist. Pauli ad Ephes. c. IV. fol. 80. Cyprianus ad Quintum 
epist. LXXI ad Iubaianum epist. LXXIIT. | Unum baptisma est, idque in ecclesia 
catholica. "Tertullianus de baptismo c. XV. Augustin. contra Donatistas lib. I. 
c. II. Epiphan. contra Catharos haeres. LIX. Rabanus Maurus de sermon. pro- 
prietate lib. IV. e. X. Optatus Milevitanus contra Parmenianum lib. V. Am- 
bros. de poenitent. lib. 2. c. II. Cyrillus Hierosolym. I. Cateches. Basilius Ma- 
gnus de Spiritu sancto e. XIV. — 

Ubi in nomine patris, et filii, et spiritus saneti datur] Fulgentius ad Trasi- 
mundum Regem lib. 2. fol. 57. In hoc vel maxime fidei catholicae veritas co- 
gnoscitur, quod recte in nomine patris, et filii, et spiritus sancti baptizare consuevit, 
quoniam omnem trinitatem ubique pariter adesse credit. et lib. 9. fol. 66. Gregor. 
Magnus lib. 1. epistol. XXIV. Alcuinus de divinis officiis fol. 1969. — Cyrill. 
Hierosolym. catechesi mystagog. 2. p. 198. Bernhardus Abbas ad Balduinum 
epistola CCCXXXIX. Damascenus de fide orthodoxa lib. IV. c. X. Canones 
Apostolorum cap. XLIX. Vigilius PP. epistola ad Eleutherium cap. 3. Basilius 
Magnus de SS. c. XIL Cyprianus epist. XXIII. et LXXIIT. Clemens constitut. 
apostolorum lib. VII. c. XXII. Isidorus de officiis ecclesiasticis lib. IT. c. X XIV; 
Athanasius contra Arrianos orat. 3. fol. 118. et seq. Tertullian. de baptismo c. VI. 
Petrus Lombardus sentent. lib. IV. distinct. III. Concil. Toletanum IV. c. V. 
Conspuatur furor Menandri Samaritani, negantis habere posse quenquam salu- 
tem, nisi baptisma eius induerit. "Tertullian. praescription. adversus haereticos 
c. LXVI. de anima c. L. 

Ubi in nomine patris et filii et spiritus sancti datur] Damnat errorem Euno- 
mii, qui contra traditionem apostolorum instituere voluit, ut divinus baptismus 
mersione una perageretur. Nicephorus Callistus eccles. histor. lib. XI. e. XI. 
Sozomenus lib. VI. e. XXVI. 

Si qui apud haereticos baptizati sunt in sancta trinitatis confessione, recipi- 
untur] Concil. Carthaginens.l. c. 1. Nicolaus PP. I. ad consulta Bulgarorum c. 
XV. Capitular. Karoli Magni et Ludoviei Impp. lib. VII. e. COCXIX. Corpus Ca- 
non. part. 3. distinet. IV. Concil. Africanum e. XV. Ursinus Monachus apud 
Gennadium in catalog. viror. illustrium. — Augustinus contra Donatistas lib. VI. 
fuse. Walafridus Strabo de rebus ecclesiast. e. XXVI. Celebratur unum baptisma 
verum, non nisi in nomine summae trinitatis, quod et dominus ?pse ostendit, et ca- 
nones apostolorum docent. Unde quicunque vel ab haereticis in trinitate baptizan- 
tibus, vel ab alio quolibet homine, sub appellatione legitima eiusdem sanctae trini- 
tatis fuerit baptizatus, rebaptizari non debet, ne invocatio summae divinitatis ad- 
nullari videatur; sed et chrismate et manus impositione, quod imperfectum erat, 
perfici debet. Beda tom. XII. in homil. aestival. de sanctis fol. 128. et in Iohan. 
cap. III. fol. 554. Sive haereticus, sive schismaticus, sive facinorosus quisque in 
confessione sanctae trinitatis baptizet, non valet ille, qui ita baptizatus est, a bonis 


* 


918 


catholicis rebaptizari: ne confessio et invocatio tanti nominis videatur annullari. 
Autor de fide ad Petrum Diaconum cap. IIl. Sive in catholica fide; sive in haeresi 
quacunque vel in schismate quisquam (n nomine patris et filii et spiritus sancti ba- 
ptismi sacramentum acceperit, integrum sacramentum accepit. Exravit igitur, imo 
insanivit Agrippinus (Nicephorus Callistus eccles. histor. lib. VI. c. VII. perperam 
huius erroris primum autorem facit Cyprianum) Carthaginensis episcopus, qui 
primus omnium mortalium, contra divinum canonem et universalis ecclesiae re- 
gulam, rebaptizandum esse censuit. Quae eius praesumptio non solum haereti- 
cis omnibus formam sacrilegii, sed etiam quibusdam catholicis occasionem prae- 
buit erroris. Nam tempore Cornelii PP. visum est Cypriano cum ferme LXXX. 
episcopis suis Africanarum ecclesiarum, omnei hominem, qui extra ecclesiae 
catholicae communionem baptizatus fuisset, oportere ad ecclesiam venientem. de- 
nuo baptizari. Vincentius Lirinensis contra haeres. cap. IX. Augustinus de ba- 
ptismo contra Donatistas lib.I. c. XVIII. lib. 9.c. XII. ad Vincentium epist. XLVIII. 
contra Crescon. Grammat, lib. 1. e. XXXII. lib. 2. e. XXXVIIL lib. 3. c. I. Hie- 
ronym. adversus Luciferian. ὁ. ὃ. Cyprianus ad Quintum epist. LX XI. ad Iubaia- 
nun epist. 19. ad Magnum epist. LX XVII. Sed quod tanti meriti et tantae vir- 
tutis episcopus, de baptismo aliter senserit, quam erat inquisita diligentius veri- 
tas firmatura, caritatis ubertate compensatum, et passionis falce purgatum est, 
ut ait Augustin. loco praenotato, et Petr. Lombard. sentent. lib. 4. distinct. 6. 

Confirmentur manus impositione] Eusebius PP. I. epistol. I. decretali ad 
Galliae episcop. tom. I. Concil. fol. 209. Quod significastis quid de conversis 
haereticis fieri debuisset, scitote nos eos, qui in S. trinitatis fide baptizati sunt, per 
impositionem manus suscipere. Vid. Iustin. Martyr. in quaestion. ad orthodox. 
quaestion. 19. fol. 912. 

Si parvuli sunt, respondeant pro illis qui eos offerunt] Augustin. de verbis 
apostoli sermon. XIV. de peccatorum meritis et remissione contra Pelagian. 
lib. I. c. XXXIV. ad Bonifacium epist. XXIII. ad Vitalem epist. CVII. —Walafri- 
dus Strabo de rebus ecclesiast. c. XXV. Rabanus Maurus de instit. clericor. 
lib. 1. e. XXVI. Petrus Lombardus sentent. lib. IV. distinct. VI. Cuncti ad ba- 
ptismum venientes fidem suam profiteri debent, et exponere quid petendum venerint 
ad ecclesiam. Quod si adultus est, pro se respondet, se credere in patrem, filium 
et spiritum sanctum, Si autem parvulus est, non valens credere vel loqui, alius pro 
eo respondet. 

Manus impositione] Tertullian. de baptismo c. VIII. Rabanus Maurus de 
institut. clericorum lib. I. e. XXX. 7 

Chrismate communiti] Cyprianus Carthaginens. episcop. LXX. Ungi necesse 
est eum qui baptizatus sit, ut accepto chrismate esse unctus dei, et habere in se 
Christi gratiam possit. "Tertullian. de baptismo c. VII. Origen. in Ezechiel. 
c. XVI. homil. VI. Corpus Canon. distinct. IV. de consecrat. Damascenus de 
fide orthodox. lib. 4. c. X. 

Eucharistiae mysteriis admittantur] Ecclesiastica enim consuetudo non re- 
natis ex aqua et spiritu non tradit corpus Christi. Beda in Lucam lib. IV. c. XV. 
in quaestion. super librum Regum c. XVI. in Iohan. lib. 1. c. 2. Cyprianus epist. 
LXI. Augustin. in Iohan. tract. 2. de baptismo contra Donatistas lib. II. c. XIV. 
contra Pelagian.lib. 1. c. XV. Cyrillus Alexand. in Iohan. lib. XII. c. L. .Pro- 
hibemus a sacramentis catechumenos, quamvis veritatem iam cognoverint, et fidem 
magna voce confiteantur : quia nondum locupletati spiritu sancto sunt, qui habitat 
?n ti$, qui baptismate consummati, Unde quum baptismum receperint, quia spiri- 
tus sanctus habitare in illis creditur, a tactu et communione salutaris Christi cor- 
poris non prohibentur. Idcirco et accedentibus ad benedictionem mysticam mini- 
stri mysterii magna voce clamant, sancta sanctis: solis sanctificatis spiritu, tactum 
et sanctificationem corporis Christi congruere significantes. Imo veteres tanti 
fecerunt hoc sacramentum ut ne ad inspectionem quidem eius admitterent nisi 
fideles et baptizatos. Unde et ante consecrationem exire iubebantur catechu- 
meni, energumeni et poenitentes. —Micrologus de observat. ecclesiast. cap. LI. 
tom. IV. bibliothec. patrum. Maximus Monachus in expositione Liturgiae c. XV. 
et XVI. Nicolaus Cabasila interp. in divinum sacrificium c. XXIII. Germanus 
archiepiscopus Constantinopol. rerum ecclesiast. theoria fol. 678. 679. — Guilhel- 
mus Durantus Minatens. ecclesiae episcop. in rationali divinor. officiorum lib. IV. 
fol, 37. lib. VI. fol. CXXIX. Albertus Magnus Ratisbon. episcop. de officio mis- 


819 


sae tractat. 3. c. XXIII. Albinus Aleuinus praeceptor Karoli Magni de divinis 
officiis fol. 1994. et fol. 2015. "Thomas Aquinas sum. 3. quaest. LXXX. articulo 
IV. Dionysius Areopagita περὶ τῆς ἐχχλησιαστιχῆς ἱεραρχίας p. 113. 221. et 141, 
Τοὺς δὲ χατηχουμένους. ἐνεργουμένους τε, καὶ τοὺς ἐν μετανοία ὄντας, ὃ τῆς ἁγίας 
ἱεραρχίας θεσμὸς ἐφίησι μὲν ἐπαχοῦσαι τῆς ψαλμιχῆς ἱερολογίας, καὶ τῆς ἐνθέου τῶν 
πανιέρων γραφῶν ἀναγνώσεως, εἰς δὲ τὰς ἑξῆς ἱερουργίας xod θεωρίας οὐ συγχαλεῖται 
τούτους. ἀλλὰ τοὺς τελείους τῶν τελεσιουργῶν ὀφθαλμοὺς. Catechumenos et ener- 
gumenos, quique 4n paenitentia sunt, sanctae hierarchiae mos patitur quidem au- 
dire sacram psalmorum modulationem, divinamque sacrarum scripturarum recita- 
tionem: ad sacra autem opera, quae deinceps sequuntur, atque mysteria spectanda, 
non eos convocat, sed perfectos oculos eorum, qui digni sunt. Notandum autem hoc 
loco quod olim pueris recens baptizatis data eucharistia. Paulinus episcop. No- 
lae ad Severum epist. XII. Cyrill. Hierosolym. cateches. ὃ. illuminat. Hierosolym. 
fol. 23. Cyprianus de lapsis fol.222. Augustinus tom. X. serm. VIII. de verbis apo- 
stoli fol. 197. ad Bonifac. epist. XXIII. ad Vitalem epist. CVI. Contra duas epi- 
stolas Pelagian. lib. I. cap. XXII. lib. IV. cap. IV. de peccatorum meritis ac re- 
missione lib.I. cap. XX. Autor hypognost. apud Augustin. tom. VII. ad articul. V. 
fol. 956. Quomodo vitam regni caelorum promittitis parvulis non renatis ex aqua 
et spiritu, non cibatis carne (Bellarminus falso unam speciem saltem datam pue- 
ris scribit de eucharistia lib. IV. cap. XXIV.) atque non potatis sanguine Christi, 
qui fusus est in remissionem peccatorum. Ecce non baptizatus, vitali etiam cibo, po- 
culoque privatus, dividitur a regno caelorum, ubi fons viventium permanet Chri- 
stus, Et haec consuetudo perduravit usque ad Karoli Magni aevum. In capitulari 
enim eius lib. I. cap. CLXI. constitutio legitur, ut presbyter semper eucharistiam 
habeat paratam, ut quando quis infirmaverit, aut parvulus infirmus fuerit, statim 
eum communicet, ne sine communione moriatur. Et eius praeceptor Albinus Alcui- 
nus de divinis officiis fol. 1971. Praecavendum est (inquit) ut «nfantes recens ba- 
ptizati, nullum cibum accipiant, neque lactentur, antequam communicent. Idem 
sancitum in Ordine Romano, quem Melchior Hittorpius vulgavit; et observatur 
etiam nunc a Bohemis et Moravis, ut notat Ioachimus Vadianus de sacramento 
eucharistiae lib. I. fol. 14. lib. 2. fol. 40. Iacobus Pamelius in adnotat. ad Tertul- 
lian. de baptismo fol. 4/0. putat hunc morem tum sublatum, quando cessavit 
adultorum baptismus, et certa illa baptizandi tempora amplius observata non 
sunt, ob periculum irreverentiae. Utut sit, cum secundum monitum ὃ. Pauli 
I Corinth. cap. XI. ad hoe mysterium requiratur suz probatto, et mortis domini 
annunciatio, non video quomodo institutio huius sacramenti pertineat ad parvu- 
los, qui horum nihil praestare possunt, ratione quippe destituti. Recte igitur cen- 
set lohannes de Gerson cancell. Parisiensis, tunc pueris eucharistiam dandam 
cum ad perfectum usum rationis, ac discretionis annos pervenerint. Sic enim de 
communion. laicor. sub utraque specie part. I. fol. 17. etin regulis moralib. part. 2. 
fol. 75. scribit: ///i pueri sunt idonei suscipere eucharistiam, et ad hoc ligari vi- 
dentur semel in anno, qui secundum leges censentur habiles ad mubendum. 

Illos autem qui non in saneta trinitatis invocatione] Quoniam nullus est ba- 
ptismus, si in fide S. Trinitatis non datur. Hieronymus in Ioélem cap. 2. fol. 86. 
Didymus de SS. lib. 2. fol. 224. Cyrillus Hierosolym. in I. Cateches. illuminat. 
Hierosolym. Firmilianus Caesar. Cappadociae episcop. apud Oyprian. epist. LX X V. 
Damascenus de fide orthodox. lib. IV. cap. X. Fulgentius ad Donatum de fide 
orthodoxa fol. 94. Mysterium redemptionis humanae nulla ratione perficitur, si in 
baptismo vel filu, vel spiritus sancti vocabulum subtrahitur. 

Pauliani] Concilium Nicaenum eap. XIX. De Paulinianistis ad ecclesiam ca- 
tholicam confugientibus, definitio prolata est, ut baptizentur omnimodis. Epitome 
S. Canonum fol. 47. Concil. Carthaginense VI. cap. XIX. Concil. Arelatens. II. 
cap. XVI. Gelasius de actis concil. Niceni p. 168. lus Graeco-Romanum tom. I. 
fol. 918. lsti autem ἃ Paulo Samosateno appellati sunt, qui Christum deum dei 
filium substantivum, et personalem, et sempiternum, non semper fuisse cum pa- 
tre dicit, sed eius initum, ex quo de Maria natus est, asseverat, nec eum amplius 
aliquid quam hominem putat. Augustin. de haeres. cap. XLIV. Damascenus de 
haeres. fol. 580. Philastrius haeres. LXIV. 

Procliani] Docuerunt Christum non in carne venisse. Augustinus de haeres. 
cap. LX. 

M iebaioe! Id est, coenosi, propter turpitudinem quam exhibent in suis my- 


380 


steriis. Vid. Epiphanius haeres. XXVI. Augustin. haeres. VI. Philastrius haeres. 
LXXII. Oecumenius in epistolam Iudae cap.I. Cod. Theodos. de haereticis L. 
LXV. Borborianos eos vocat. 

Bonosiani, Montanitae] Bonosianos et Montanitas non rebaptizari, sed post 
abiectionem pravi et confessionem recti dogmatis sola manus impositione pur- 
gari tradunt Syricius PP. I. epistola ad Victoricium episc. tom. I. Concil. fol. 456. 
et Concil. Arelatense II. cap. XVII. Timotheus presbyter vero, Ius Graeco-Rom. 
tom. I. fol. 378. et Thomas de Aquino part. 2. sum. quaest. LXVI. articul. IX. Bo- 
nosianos et Montanitas inter illos ponunt, qui rebaptizantur. Illorum sententiae 
accedit Gregorius Magnus epist. lib. IX. epist. LXI. ad Quirinum episc. fol. 1087. 
Haeretici, qui in trinitatis nomine minime baptizantur, sicut sunt Bonosiani et Ca- 
taphrygae et alii tales, cum ad sanctam ecclesiam veniunt, baptizantur , quia ba- 
ptismum non fuit, quod in errore positi, àn sanctae trinitatis nomine minime per- 
ceperunt. 

Bonosiani] Hi Christum deum ex patris substantia ante secula negant, illum 
filium dei adoptivum, non proprium adserentes, Honorius haeresi. LX VIII. Inno- 
centius PP. 1. epist. XX. ad Laurentium episcop. tom. I. concil. fol. 464. Grego- 
rius Magnus epist. lib. IX. epist. LXI. 

Montanitae] Dicunt spiritum sanctum , quem in evangelio Christus discipulis 
suis promisit, in Montano et Priscilla redditum. Nuptias prohibent, et de infantis 
anniculi sanguine eucharistiam funestam conficiunt. Augustin. de agone Chri- 
stiano cap. XXVIII. de haeres. cap. XXVI. Harmenopulus de sectis. Epiphanius 
haeres. XLVIII. 

Manichaei] Vid. Epiphanius haeres. LXVI. Philastrius haeres, LXI. Augusti- 
nus de haeres. cap. XLVI. 

Manichaei et Marcion] Theodorus Studitus epist. ad Naucrationem filium 
tom. I. biblioth. patrum: Baptizantur Marcionitae, Tascodrugitae, Manichaei, 
et quae sunt eiusdem ordinis, Timotheus presbyter de differentia eorum, qui acce- 
dunt ad S. fidem fol. 931. Ius Graeco-Roman. tom. I. fol. 378. 

Quae duo principia sibi ignota introducunt| Honorius de haeres. Marcion et 
Cerdoniani duo principia contraria asserunt. '"'heodoretus fabul. haeretic. lib. I. 
Epiphanius haeres. XLI. et XLII. Damascen. de haeres. fol. 578. Philastrius hae- 
res. XLIV. et XLV. Isidorus Hispalens. orig. lib. S. cap. V. Tertullian. praescript. 
adversus haeret. cap. LI. adversus Marcionem lib. 1. cap. 2. 

Contraria principia, ut Manichaeus] Epiphan. haeres. LXVI. Philastrius hae- 
res. LXI. Augustinus haeres. XLVI. οἱ 

Tria et barbara, ut Sethianus et Theodosius] Theodoretus lib. I. fabul. hae- 
reticar. 

Vel multa, ut Valentinus] Ubertim Tertullianus adversus Valentinianos. et 
lib. 1. adversus Marcion. cap. V. Praescription. advers. haeret. cap. 33 et 49. Epi- 
phanius haeres, XX XI. Philastrius haeres, XXXVIIT. Timotheus presbyter fol. 
931. Augustinus haeres. cap. XI. 

Cerinthus] Timotheus presbyter fol.931. Baptizantur Sabelliant, Cerinthiani, 
Menandriani, ÉEbionaet. Cerinthus autem Christum ex semine Ioseph natum pro- 
ponit, hominem illum tantummodo sine divinitate contendens. lrenaeus lib. I. 
cap. XXV. Augustin. haeres. VIII. ΡΝ haeres, XXVIII. Tertullian. prae- 
poe cei adversus haeret. cap. XLVIII. 

hotinus] Is Christum tantummodo hominem solitarium adserit, cui princi- 
pium adscribit ex Maria. Vincentius Lirinensis contra haeres. cap. XVI. Marius 
Victorinus Afer adversus Arrium lib. 1. fol. 288. 294. Fulgentius ad Trasimun- 
dum Regem lib. 1. fol. 37. Augustin. de haeres. cap. XLIV. Leo PP. 1. serm. IV. 
de Nativitat. Domini p. 37. Ruffin. in expositione symboli fol. 87. Vigilius Mar- 
tyr lib. 1. contra Eutychen. Epiphanius haeres. LX XI., Nicephorus Callistus lib. 
IX. cap. XXXI. Sozomenus lib. IV. cap. V. Historia Tripart. lib. V. cap. V. Phi- 
lastrius haeres, LXV. Theodotus Ancyrae episcop. in Actis Concil. Ephesini tom. 
VI. cap. X. 

ho LIIL. — Quotidie Eucharistiae communionem percipere] In primitiva 
ecclesia, cum magna adhuc vigebat fidei devotio, fideles quotidie communicasse, 
notum ex Actibus apostolorum, et epistola decretali Anacleti Papae tom. I. Con- 
cil. fol. 56. Mansit ea consuetudo usque ad aetatem Cypriani et Augustini in 
Africa, Mediolani, Romae, et in Hispania, usque ad Ambrosii et Hieronymi tem- 


98] 


pora. Cyprianus de orat. Dominica fol. 244. Augustin. ad Boniface. epist. XXIII. 
ad Januarium epist. CXVIII. Ambros. de sacramentis lib. V. cap. IV. Hieronymus 
ad Lucinium epist. XXVIII. fol. 58. ad Hedibiam epist. OL. quaest. 2. fol. 416. In 
apologia ad Pammachium pro lib. adversus Iovinian. cap. Vl. fol. 184. Postmo- 
dum diminuto fidei ardore, et refrigescente charitate sensim mos ille obsolevit. 
Thomas Aquinas part. ὃ. sum. quaestion. LXXX. artie. X. Ideoque sancitum a 
Pontificibus Romanis, ut, si non frequentius, saltem ter (in natali Domini, Pascha, 
et Pentecoste) aut ad minus semel (in Coena Domini) in anno eucharistiae sacra- 
mentum seculares susciperent, nisi viventes omnino ab ingressu ecclesiae arceri, 
et mortui Christiana carere vellent sepultura. Concil. Lateranense c. XXI. Conc. 
Turonens. III. cap. L. Concil. Agathense cap. LXIIL. Corpus Canon. distinct. 2. 
cap. XVI. Burchardus Wormaciensis episcopus lib. V. cap. XVIII. Ivo episcop. 
Carnotensis part. 2. cap. XXVII. Capitul. Karoli Magni lib. 2. cap. XLV. Bona- 
ventura episcop. Albanensis super sententias Petri Lombardi lib. IV. distinct. XII. 
quaestion. 2. num. 82. et sequent. Ludovicus Imp. addition. 3. ad Capitulare Ka- 
roli Magni cap. XX XVIII. Durandus sentent. lib. IV. distinct. XII. quaestion. V. 
Albertus Magnus de officio missae tract. 3. cap. XXI. Graeciin Orientalibus par- 
tibus non quotidie, sed solis diebus festis et dominicis communicarunt. Athanas. 
tom. I. apolog. 2. fol. 569. 570. Augustin. de verbis domini secundum Lucam 
tem. X. sermon. XXVIII. fol. 76. et de sermone domini in monte lib. 2. fol. 815. 
Plurimi in Orientalibus partibus non. quotidie coenae Dominicae communicant. 
Ambrosius de sacramentis lib. V. cap. IV. S quotidianus est panis, cur post annum 
illum sumis, quemadmodum Graeci «n Oriente facere consueverunt. lpsi quoque 
sancti patres non tam inculcant quotidianam et crebram communionem, quam 
dignam sacramentorum perceptionem. Walafridus Strabo de rebus eccles. c. X X. 
Gennadius Massiliensis presbyter in dogmate ecclesiastico, quasi inter veteres et 
iuniores medius existens, cum adhuc alii Dominicis tantum, iam quoque nonnulli 
quotidianis communicarent diebus, huiusmodi libramine sententiam suam temperat, 
ut quotidianam eucharistiae perceptionem nec laudare, nec vituperare se dicat; 
omni vero dominica communicare , si capitalia peccata non prohibeant , et mens in 
delectatione peccandi posita non est, hortatur. Apud Graecos quoque illi, qui duas 
vel tres dominicas sine communione transierint, excommunicari dicuntur. August. 
epist. CXVIIL. ad Ianuarium fol. 360. Dixerit aliquis non quotidie accipiendam 
eucharistiam. Quaeris quare? quoniam , inquit, eligendi sunt dies, quibus purius 
homo continentiusque vivit, quo ad tantum sacramentum dignus accedat. Qui enim 
amanducaverit indigne , iudicium sibi manducat et bibit. Alius contra, immo, dn- 
quit, si tanta est plaga peccati atque impetus morbi, ut medicamenta talia diffe- 
renda sint, auctoritate antistitis debet quisque ab altario removeri ad agendam pae- 
mitentiam, et eadem autoritate reconciliari. Hoc est enim indigne accipere, si eo tem- 
pore accipiat, quo debet agere paenitentiam, non ut arbitrio suo cum libet, vel au- 
ferat se communioni vel reddat. Caeterum si peccata tanta non sunt, ut eccommu- 
nicandus quisquam homo tudicetur, nou se debet a quotidiana medicina dominici 
corporis separare. liectius inter eos fortasse quisquam dirimit litem , qui monet ut 
praecipue in Christi pace permaneant,  F'aciat autem unusquisque quod secundum 
fidem suam pie credit esse faciendum. Neuter enim eorum exhonorat corpus et 
sanguinem Domini , si saluberrimum sacramentum certatim. honorare contendunt. 
Neque enim litigaverunt inter se, aut quisquam eorum se alteri proposuit Zachaeus 
et ille Centurio, cum alter eorum gaudens in domum suam susceperit dominum, al- 
ter dixit: non sum dignus, ut intres sub tectum meum. Ambo salvatorem honorifi- 
cantes, diverso et quasi contrario modo, ambo peccatis miseri, ambo misericordiam 
consecuti. Valet etiam ad hanc similitudinem, quod in primo populo unicuique 
manna secundum propriam voluntatem in ore sapiebut; sic in ore cuiusque Chri- 
stiani sacramentum illud quomodo sumatur aestimandum. |. Nam et ille honorando 
non audet quotidie sumere, et ille honorando non audet ullo die praetermittere. 
Contemptum solum non vult cibus ille, sicut manna fastidium. Inde enim et aposto- 
lus indigne dicit acceptum ab eis, qui non discernebant a caeteris cibis veneratione 
singulariter debita. Chrysostomus in epistol. Pauli ad Hebraeos cap. IX. homil. 
XVII. etde non contemnenda dei ecclesia et mysteriis: Πολλοὶ τῶν μυστηρίων ἅπαξ 
μεταλαμβάνουσι τοῦ ἐνιαυτοῦ. “ἕτεροι δὲ δὶς, ἄλλοι δὲ πολλάχις. Τίνας οὖν τούτων ἀπο- 
δεξόμεθα: Τοὺς ἅπαξ, ἢ τοὺς πολλάκις, ἢ τοὺς ὀλιγάκις; Οὔτε τοὺς ἅπαξ, οὔτε 
τοὺς πολλάκις, οὔτε τοὺς ὀλιγάκις, ἀλλὰ τοὺς μετὰ χαθαροῦ συνειδότος, τοὺς μετὰ 


982 


χαθαρᾶς χαρδίας, τοὺς μετὰ βίου ἀνεπιλήπτου. Οἱ τοιοῦτοι ἀεὶ προςιέτωσαν. Οἱ δὲ μὴ 
τοιοῦτοι, μηδὲ ἅπαξ. Κρίμα γὰρ ἑαυτοῖς λαμβάνουσι xot κατάχριμα. Et de B. Philogo- 
nio tom. III. fol. 885. Multi Christianorum in talem vaecordiam, tantumque venere 
contemptum, ut quum innumeris scateant malis, nullam tamen vitae suae curam ha- 
beant, sed in diebus festis negligenter ac temere ad mensam domini accedant, 
haud intelligentes quod communionis tempus non est festum neque celebritas, sed 
conscientia pura, vitaque a peccatis repurgata. Quemadmodum enim qui sibi nul- 
lius mali conscius est, hunc oportet singulis diebus accedere: sic qui peccatis occu- 
patus est, nec paenitet, eum ne in festis quidem accedere tutum est. Neque semel 
in anno accedere liberat nos a peccatis, si indigne accesserimus; quin hoc ipsum 
potius auget damnationem, quod cum semel aecedamus , ne tunc quidem pure acce- 
damus. Et homil. LXI. ad populum Antiochenum in epist. Pauli ad Corinthios I. 
cap. X. homil. XXIV. ad Ephesios cap. II. homil. III. in orat. de baptismo Christi. 
Anastasius quaest. 7. in SS. fol. 155. Isidorus de officiis eccles. lib. 1. cap. XVIII. 
Basilius Magnus de baptismate lib. 1. cap. III. lib. 2. quaestion. 9. Autor homil. 
de coena Domini apud Hieronym. tom. IX. Hieronym. ad Corintheos e. XI. Ra- 
banus Maurus de institut. clericorum lib. 1. cap. XI. de sacramento eucharistiae 
cap. LVII. Origenes in Psalm. XXXVIII. homil. II. In Leviticum cap. XXIII. ho- 
mil. XIII. Marcialis episcop. ad Burdegalenses cap. IV. Eligius Noviomensis epi- 
scop. de coena Domini homil. VIII. Augustinus tom. X. serm. CCLII. de tempore. 
Ambrosius in epist. Pauli ad Corinth. I. cap. XI. Bonaventura sentent. lib. IV. di- 
stinct. IX. num. 42. Algerus de sacramento eucharistiae lib. 1. cap. X XII. 

Communicaturus satisfaciat lachrymis] Haec verba citat Thomas Aquinas in 
l. epist. Pauli ad Corinth. cap. XI. lect. 7. 

ross mortalia peccata non gravant] Mortalia peccata vocat adulterium, ho- 
micidium , sacrilegium, furtum, et periurium. Hieronym. in Ezechielem lib. XI. 
cap. XXXIV. in Zachar. lib. 1. eap. V. Cyprian. de bono patientiae fol. 288. Au- 
tor de rectitudine catholicae conversation. apud Augustin. tom. IX. fol. 793. 'Ter- 
tullian. adversus Marcionem lib. IV. eap. IX. 

Quem mortalia crimina post baptismum premunt] Walafridus Strabo de ob- 
servat. eccles. cap. XVII. Sacramenta. a sanctificatione vel secreta virtute dicun- 
tur. Unde etiam criminum foeditate capitalium a membris Christi deviantes ab 
ipsis sacramentis ecclesiastico suspenduntur officio. — Sciendum a S. patribus ob 
hoc vel maxime constitutum, ut mortaliter peccantes a. sacramentis dominicis ar- 
ceantur, ne ea indigne percipientes, vel maiori involvantur reatu, ut ludas, quem 
post panem a magistro temere susceptum. diabolus dicitur plenius invasisse, ut cri- 
men quod prius scelerata praemeditatione conceperat, iam sceleratissimo consum- 
maret adfectu. Vel (quod apostolus de Corinthiis dicit) ne infirmitatem corporis 
et imbecillitatem , ipsamque mortem praesumptores incurrant. Ambros. serm. VI. 
fol. 9. Vestrum est vetare homicidam antequam paenitentiam agat eucharistiam 
accipere. Concil. Turonicum I. cap. VII. Homécidis penitus non communicandum, 
donec per confessionem paenitentiae ipsorum crimina diluantur. Maxtialis episcop. 
in epistola ad Burdegalens. cap. IV. Est indignus mensa Domini, qui hominem oc- 
ciderit. Nam si praesumit eucharistiam, reus est mortis animae et corports sui. 
Sic Photius patriarcha Basilium Imp. Michaelis parricidam, ad sacram coenam 
admittere noluit. Zonaras tom.9. anmal. fol. 151. Meretricibus quoque publicis, 
usurariis, mimis, et histrionibus denegatur communio. Nicephorus Gonfossór tom. I. 
Iuris Graeco-Romani fol. 196. Iohannes Gerson de sacramento eucharistiae part. 2. 
fol. 97. Durandus de S. Portiano super sentent. Petri Lombardi lib. IV. distinet. IV. 
quaest. V. Gregorius PP. in decretis lib. V. tit. XIX. cap. III. 

Hortor prius publica paenitentia] Publicae paenitentiae meminerunt Irenaeus 
adversus haeres. lib. I. cap. IX. Eusebius eccles. histor. lib. V. cap. XXVIII. Ter- 
tullian. de paenitent. cap. IX. Ambrosius de paenitent. lib. II. eap. X. Nicepho- 
rus Callistus lib. XII. cap. XXVIII. Histor. Tripart. lib. IV. cap. XXXV. Sozome- 
nus lib. VII. cap. XVI. Hieronym. ad Oceanum epist. XXX. fol. 85. Quis hoc cre- 
deret, (loquitur de exomologesi Fabiolae) wt post mortem secundi viri in semet- 
ipsam reversa, (quo tempore solent viduae negligentes, iugo servitutis excusso, agere 
se liberius, adire balneas, volitare per plateas, vultus circumferre meretriceos) 
saccum indueret, et errorem publice fateretur ; et tota urbe spectante Romana, ante 
diem Paschae in basilica Laterani, qui Caesariano truncatus est gladio, staret in 
ordine paenitentium, episcopo, presbyteris, et omni populo collachrimantibus; spar- 


383 


sum crinem, ora lurida, squallidas manus, et sordida colla submitteret. De ritu 
illius solemni fuse Gratianus distinct. L.. Bonaventura lib. IV. distinct. XIV. nu- 
mer.39. Durandus sentent. lib. IV. distinct. XIV. quaest. IV. Beatus Rhenanus 
ad Tertulliani lib. de paenitent. et in admonit. dogmat. Tertulliani fol. 557. Im- 
posita autem est pro gravissimis et notoriis sceleribus, quae commoverunt totam 
urbem, vel totam viciniam ; ut ita qui multorum destructione se perdiderit, cum 
multorum aedificatione se redimat. Ludovieus Imp. addition. 2. ad Capitular. 
Karoli Magni cap. XXIII. Durandus loco praeallegato. Autor de utilitate paeni- 
tentiae apud Augustin. tom. IX. fol. 706. cap. 9. Iohannes de Gerson. part. 2. de 
visitat. praelatorum fol. 49. de absolvendi potestate p. 93. Augustin. tom. IX. lib. I. 
de symbolo ad catechumenos cap. VI. de animabus defunctorum tom. X. serm.IV. 
fol. 894. Martinus Bracarensis episcop. in excerptis capit. Graecor. tom. 2. Con- 
cil. cap. XXIII. fol. 224. Bonaventura sentent. lib. IV. distinct. XVII. numer. 79. 

Secreta satisfactione] Albinus Alcuinus de divinis officiis, in appendice bibl. 
patrum fol. 1952. Secreta satisfactione solvi mortalia crimina non negamus; quo- 
tidiana vero leviaque peccata, sine quibus hominis vita non ducitur, dominica ora- 
tione purgantur. Vidend. Martinus Chemnitius theologus eruditissimus examin. 
Concil. Trident. part. 2. pag. 381. et seq. 

Quotidie eucharistiae communionem percipere] Rabanus Maurus de serm. 
proprietate lib. IV. cap. X. de instit. clericor. lib. I. cap. XXXI. Corpus Canon. 
de consecrat. distinct. 2. cap. XII. Innocentius PP. III. mysteriór. missae lib. IV. 
cap. XLII. fol. 394. Walafridus Strabo de reb. eccles. cap. X X. Algerus de sacra- 
mento eucharistiae lib. 1. cap. XXII. Petrus Lombardus sentent. lib. IV. dist. XII. 

Cap.LIV. — Paenitentia vera est] Gregorius Magnus in evangelia homil. 
XXXIV. fol. 482. et epist. lib. IX. epist. XXXIX. fol. 1069. Paenitentiam vere 
agere, est commissa flere, et iterum plangenda declinare. Eligius Noviomensis 
episcop. homil. XVI. Ambros. serm. XXXIV. fol. 47. Petrus Lombardus sentent. 
lib. IV. distinct. XIV. Iohannes Gerson de sacramento paenitentiae part. 2. fol. 27. 

Satisfactio paenitentiae] Lombardus sentent. lib. IV. distinct. XV. Satiísfactio 
paenitentiae est, peccatorum causas excidere, nec suggestionibus earum aditum ín- 
dulgere. Rabanus de serm. proprietat. lib. IV. cap. X. de institut. clericor. lib. 2. 
cap. XXXI. Bernhardus de znteriori domo fol. 1063.  Bachiarius de recipiendis 
lapsis. Bonaventura lib. III. distinct. XX. lib. IV. distinet. XV. quaest. Ill. Vid. 
Martinus Chemnitius part. 2. examin. Concil. Tridentin. p. 318 et sequent. 

Cap. LV. — In divinis promissionibus nihil terrenum] Vide Augustinum in 
Iohan. tractatu X XXII. cap. VII. | 

Non nuptiarum copulam sicut Cerinthus] Cerinthi haeresis haec erat, ut affir- 
maret terrenum futurum Christi regnum, ac quia ventri, gulae ac libidini erat de- 
ditus, ea futura decernebat, quae sibi propria libido dictabat. Ventris et eorum, 
quae sub ventre sunt incitamenta, cibis, potibus, et nuptiis praedicabat explenda. 
Eusebius eccles. histor. lib. III. cap. X XVIII. lib. VII. cap. XXIII. Theodoret. 
lib. II. fabul. haeret. Isidor. Hispal. orig. lib. S. c. V. Epiphanius haeres. XX VIII. 
Nicephorus Callistus eccles. histor. lib. III. cap. XIV. lib. VI. cap. XXII. Sie im- 
puratus Mahumet ut mancipiis suis vilissimis, et maximis mulierum amatoribus 
Saracenis placeret, illis post fata paradisum deliciosum , inque eo speciosissimas 
mulieres, ac longas et securas subationes pollicitus est. Alcoran azoara Il. LXV. 
LXVI. Iohan. Cantacuzenus orat. 2. in Mahumet. doctrina Mahumeti ad Sarrace- 
nos fol. 197. Anastasius bibliothecarius ad ann. Christi DOXXII. 

Non quod ad cibum et potum pertinet, sicut Papia autore, Irenaeus, Tertullia- 
nus, et Lactantius acquiescunt] Hieronymus in catalogo script. ecclesiast. ad 
Dextrum fol. 128. Papias Iohannis auditor dicitur mille annorum iudaicam edi- 
disse δευτέρωσιν, quem secuti sunt Irenaeus, et Apollinarius, et caeteri, qui post re- 
surrectionem aiunt 4n carne cum sanctis dominum regnaturum. Tertullianus quo- 
que in libro de spe fidelium, et Victorinus Pictaviensis, et Lactantius hac opinione 
ducuntur. Et in praefat. in Esaiam lib. XVIII. fol. 213. in Ezechiel. lib. IX. cap. 
XXXVI. Eusebius eccles. histor. lib. III. cap. XXXIX. Nicephorus Callistus lib. 
III. cap. XX. 

Es Vide illum lib. V. cap. XXXII. et sequent. edition. Francisci Feu- 
ardentii. Ἶ 

Tertullianus] In fragmento libri de spe fidelium, de resurrectione carnis cap. 

XXV., adversus Marcionem lib. 1, eap. XXIX. lib. III. c. XXIV. lib. IV. e. XXIX. 


984 


Lactantius] Lib. VII. cap. XXIV. et XXVI. in Epitome cap. 8. 

Sicut Nepos docuit] Nepos iudaico intellectu de futuris promissionibus sen- 
tiebat, easque corporaliter exhibendas docebat; et mille annis in deliciis corpora- 
libus in hae terra sanctos regnaturos esse cum Christo. Eusebius eccles. histor. 
lib. VII. cap. XXII. Theodoretus fabul. haeret. lib. ὃ. Nicephorus Callistus eccles. 
histor. lib. VI. Hieronymus de viris illustrib. in Dionysio Alexandrinae urbis 
episcopo. 

Cap. LVI. — Nullum credimus ad salutem nisi deo invitante venire] Contra 
Pelagianos, qui docebant principium boni operis esse in nobis, sed consummatio- 
nem ex deo. Augustin. ad Vitalem epist. OVII. ad Sixtum presbyt. epist. CV. 
contra duas epist. Pelagian. lib. II. cap. V. de Spiritu et Littera cap. XX XIV. Ori- 
genes περὶ ἀργῶν lib. 9. cap. 1. Autor hypognost. apud Augustin. tom. VII. arti- 
cul. 3. fol. 952. Fulgentius episcop. Ruspensis ad Gallam epist. II. ad Probam 
epist. IV. de praedestinat. ad Monimum lib. 1. Dernardus Abbas Claraevallensis 
epistola COXXIV. de modo bene vivendi serm. 3. Thomas de Aquino in epist. 
Pauli ad Ephes. cap. I. lectione I. et in Quodlibet. I. articul. VII. 

Nullum dei voluntate τᾶν sed per seipsum] Eusebius in apolog. pro Origene 
apud Orig. tom. I. fol. 482. Habendum est in ecclesiasticis observationibus, quod 
neque hominum quis a, deo in perditionem traditus est, sed unusquisque pereuntium 
sua, negligentia pereat et culpa, qui habens arbitrii libertatem eligere quod bonum 
est, et potuit, et debuit. Origenes in epist. Pauli ad Roman. lib. 2. cap. II. fol. 209. 
Observandum est, quod nusquam deus dicitur aliquem perdidisse, sed unusquisque 
ex se patitur hoc quod perit. Concilium Arausicanum II. cap. XXV. 4/iquos ad 
malum divina potestate praedestinatos esse, non solum non credimus, sed. etiam si 
sunt, qui tantum malum credere velint, cum omni detestatione anathema illis dici- 
mus. Augustin. de 2. articulo sibi falso imposito tom. VII. fol. 922. Omntum ho 
minum deus creator est, sed neino ideo creatus est ut pereat, quia alia causa est 
nascendi, alia pereundi. Ut enim nascantur homines est beneficium, ut pereant, 
praevaricatoris est vitium. De peccatorum meritis et remission. contra Pelagian. 
lib. 2. cap. XVII. In enchiridio ad Laurent. cap. CIIIl. Ambrosius de Isaac et anima 
c. VIL. Chrysost. decompunction. cordis fol. 495. Faustus de libero arbitrio lib. 1. 
cap. XIX. lib. 2. cap. 1. et sequent. Fulgentius de duplici praedestinat. ad Moni- 
mum lib. 1. fol. VII. VIII. XI. et sequent. Hieronym. in Ezechiel. lib. I. cap. III. 
Autor hypognost., articulo VI. fol. 959. et sequent. Damascenus de fide orthodoxa 
lib. II. cap. XXX. lib. IV. eap. XX. et XXII. Multimodis igitur detestanda hae- 
resis, quae impia novitate praesumit asserere, quod deus maiorem partem generis 
humani ad hoc creet, ut illam perdat in aeternum. 

Cap. LVIL. — Malum vel malitia non est a deo creata] Ambros. hexaemer. 
lib. 1. cap. VIIL. fol. 12. Malitia ex nobis orta, non a deo creatore condita, morum 
levitate generatur , non ullam creaturae habens praerogativam, nec autoritatem 
substantiae naturalis, sed mutabilitatis vitium, et errorem prolapsionis. Non enim 
vita mortem generat, nec lux tenebras. Vide Iustinum Martyrem quaest. LX XIII. 
ad orthodox. Hieronym. adversus error. Iovinian. lib. 1. cap. XVII. Epiphan. con- 
tra Basilidianos, haeres. XXIV. Gregor. Nyssenum tract. 2. in Psal. LVI. In orat. 
catechet. cap. V. Faust. de libero arbitr. lib. 1. cap. 1. Damascen. contra Mani- 
chaeos p. (91. Raban. Maurum de sermon. proprietat. lib. IV. cap. X. Augustin. 
contra jolies: Pelagian. lib. I. cap. III. in quaestion. ad Orosium tom. IV. c. XVI. 
Petrum Lombardum sentent. lib. IV. cap. XXXV. 

Diabolus bonus a deo conditus] Contra Priscillianistas, dicentes quod diabo- 
lus nunquam fuerit bonus, nec natura eius opificium dei sit, sed eum ex chao et te- 
nebris emersisse, scilicet quia. nullum sui habeat autorem, sed omnis mali ipse sit 
principium atque substantia. Leo PP. 1. red XCI. ad Turbium Asturicens. epi- 
scop. tom. I. Concil. cap. 13. Tertullian. adversus Marcionem lib. 2. cap. X. Deus 
diabolum ex forma operum bonorum instituit bonum: et quidem retro invituperabi- 
lis a die conditionis suae, a deo in bonum conditus, ut a bono conditore invitupera- 
bilium conditionum, et excultus omni gloria angelica, et apud deum constitutus, 
qua bonus apud bonum; postea vero a semetipso translatus in malum. Papias in 
voce Malum. Damascenus contra Manichaeos fol. 545. de fide orthodox. lib. II. 
cap. IV. et XXVII. Cyrillus Alexand, in Iohan. lib. VI. cap. VI. Didymus Alexand. 
in epist. S. Iudae cap. I. Ambros. in Lucam lib. IV. cap. IV. lib. VII. cap. XVII. 
Elias Cretensis in orat. Nazianz. Ὁ. fol. 210. Theodoret. divinor. decret. epitome 


985 


fol. 599. Chrysostom. de paenitent. tom. V. fol. 569. Augustin. de Genesi ad lite- 
ram lib. XI. cap. XXI. de civitate dei lib. V. cap. IX. 

Cap. LVIIL. — | Nihil natura esse immutabile nisi solum deum patrem] Na- 
zianzen. de fide orat. XLIX. Nos credimus immutabilem et inconvertibilem, sicut 
patrem, ita et filium dei, et spiritum sanctum. "Theodoretus in Psalm. CL. Athan. 
de divinitate Christi fol. 859. de incarnatione verbi fol 480. Autor de fide ad Pe- 
trum cap. XVII. Didymus de spiritu sancto fol. 122. Hieronym. de his, quae deo 
in SS. tribuuntur tom. IX. fol. 67. Isidorus Hispalensis de summo bono lib. I. 
cap. X. sentent. lib. 1. cap. I. Rabanus Maurus de sermon. propriet. lib. IV. 
cap. X. Durandus sentent. lib. I. distinct. VIII. quaestion. ὃ. 

Et filium] Contra Arrii furorem, qui dicebat filium non esse inconvertibilem 
ut patrem, sed vertibilem creaturarum modo. Athanas. tom. 1. disputat. 2. contra 
Arrianos fol. 141. et in orat. contra Arrianos tom. 2. fol. 90. Socrates eccles. 
histor. lib. 1. cap. III. Histor. Tripart. lib. 1. cap. XIII. Origenes in Numer. ho- 
mil. 16. cap. XXIII. περὶ ἀργῶν lib. I. cap. VIII. Fulgentius ad Trasimundum 
Regem lib. III. fol. 56. Theodoret. eccles. histor. lib. I. cap. IV. Sozomenus lib. I. 
cap. XIV. Ruffinus eccles. histor. lib. X. cap. V. I//os, qui dicunt convertibilem 
aut mutabilem esse jilium dei, anathematizat catholica et apostolica ecclesia. 

Cap. LIX. — Angeli non natura possident bonum] Angeli non naturaliter 
sancti sunt, sed ad sancti vocabulum fide et placita deo conversatione, atque 
ipsius spiritus sancti sanctificatione, venerunt. Faustinus de fide cap. VII. Cy- 
rillus Alexand. in thesauro lib. IV. cap. I. Baeticus de fide. Didymus Alexand. 
in epist. Iohan. I. cap. III. de spiritu sancto lib. I. Origen. περὶ ἀργῶν lib. I. c. V. 
et VIII. Basilius Magnus concion. VIII. in Psalm. XXXII. de s. sancto c. XIX. 
Athanas. dialog. I. Nazianzenus orat. XLIV. 

Sancti angeli vocantur] Sancti angeli vocantur propter pulcherrimum, incul- 
pabileque ministerium, quod deo exhibent. Philo de Gigantibus. 

-— LX. — Omnium creaturarum bonam confitetur substantiam] Contra 
Manichaei furorem, qui duas naturas atque substantias, boni scilicet et mali, se- 
«— alios antiquos haereticos, opinatus est. Augustin. de haeres. cap. XLV. 

e religione Christian. cap. IX. XIX. XXIII. de morihus Manichaeorum lib. II. 
cap. VIII. Soliloquior. lib. I. cap. I. contra Faustum Manichaeum lib. VI. cap. 11. 
contra lulian. lib. I. cap. III. Papias in voce Manichaei. Epiphanius haeres. 
XXIV. XXXVI. LXVI. Autor de fide ad Petrum Diaconum cap. XXI. Atha- 
nas. contra gentes fol. 2. Damascenus dialog. contra Manichaeos pag. 251. de 
fide orthodox. lib. IV. cap. XXI. Hieronymus in Hieremiam lib. 1. cap. III. in 
Ezechielem lib. IV. cap. XXVIII. adversus Pelagianos c. IV. Basilius Magnus 
homil. 2. in Hexaemeron. et in concione Quod deus non sit auctor malorum. Gre- 
gorius Nazianzen. orat. XL. in s. baptisma fol. 671. Πίστευε μὴ οὐσίαν τινὰ τοῦ 
χαχοῦ elvat, μήτε βασιλείαν ἢ ἄναρχον, ἢ ποῤ ἑαυτῆς ὑποστᾶσαν,͵ ἢ παρὰ τοῦ θεοῦ γε- 
νομένην, ἀλλ᾽ ἡμέτερον ἔργον εἶναι τοῦτο χαὶ τοῦ πονηοοῦ, ἐχ τῆς ἀπροςεξίας ἐπειςελ- 
θὸν ἡμῖν, ἀλλ᾽ dui τοῦ χτίσαντος. Docte Hierotheus apud Dionysium Areopagi- 
tam περὶ θείων ὀνομάτων pag. 313. et sequent. 

Cap. LXI. — Virtutes angelicae, quae in divino amore fixae perstiterunt] 
Augustin. enchiridio ad Laurentium cap. XXVIII. de correptione et gratia cap. X. 
Autor de fide ad Petrum Diaconum c. XXIII. Isidorus Hispalens. sentent. lib. I. 
cap. X. Beda in ob. cap. IV. Philippus presbyter in lob. lib. 1. cap. 6. lib. 2. 
cap. XXV. Caesarius dialog.l. Nazianzenus orat. 11. in s. pascha. 

Cap. LXII. — Tales creati sunt angeli, ut si vellent, in beatitudinis luce per- 
sisterent] Damascenus de fide orthodoxa lib. 2. cap. 8. Εἰσὶ τοίνυν φύσις λογιχὴ, 
νοερά τε xol αὐτεξούσιος, τρεπτή χατὰ γνώμην, ἤτοι ἐθελότρεπτος. πᾶν γὰρ χτιστὸν 
xoi τρεπτὸν, μόνον δὲ τὸ ἄχτιστον ἄτρεπτον, χαὶ πᾶν λογιχὸν αὐτεξούσιον. Ὥς μὲν 
οὖν λογιχὴ, καὶ νοερὰ αὐτεξούσιός ἐστιν. Ὥς δὲ χτιστὴ, τρεπτὴ, ἔχουσα ἐξουσίαν xd 
μένειν, καὶ προχόπτειν ἐν τῷ ἀγαθῷ, χαὶ ἐπὶ τὸ χείρον τρέπεσθαι. Est ergo natura 
angeli rationalis, et intellectualis, et libera potestate, arbitrioque fulta; vertibilis . 
secundum propositum, sive voluntate mutabilis, Nam omne creatum vertibile, solum 
autem increatum invertibile: et omne rationale potestate liberum. Intellectualis 
ergo natura, ut rationalis potestate libera est: ut creata vero vertibilis, potestatem 
habens manendi et proficiendi in bono, et in deterius prolabendi. Athanasius de 
trinitate lib. 1. fol. 186. Origenes περὶ ἀρχῶν lib. II. cap. VIII. Gregorius Magnus 
moralium lib. IV, cap. XXIX. Autor de fide ad Petrum Diaconum cap. IlI. Petrus 


25 


386 


Lombardus lib. 2. distinct. V. Baeticus de fide. Cyrillus Alexandrinus de s. tri- 
nitate cap. II. Cyrillus Hierosolym. in 2. catechesi illuminat. fol. 12. 

Post lapsum ita confirmati sunt angeli] Beda in quaestionibus super Genesin 
fol. 122. ex Gregorio: Tales creati sunt angeli, ut si vellent in beatitudinis luce 
persisterent, δὲ autem nollent, etiam labi potuissent. Unde et Satan cum sequaci- 
bus legionibus cecidit. Sed post eius lapsum ita confirmati sunt angeli qui perstite- 
runt, ut cadere omnino non possint. Philippus presbyter in Iob. cap. IV. fol. 13. 

Cap. LXIII. — Bonae sunt nuptiae] Ex traditione dei, qui illas in primordio 
creationis connexuit fidei vinculo, gratificavit benedictionis dono, multiplicavit 
propagationis augmento. Fulgentius ad Probam de virginitate epist. 9. fol. 7T. 
Genes. I. Martial episcop. Lemovicensis in epist. ad Tolosanos cap. IX. Ambros. 
in Lucam lib. 1. c. I. Arethas in apocalyps. c. XXXIX. Cyrillus Hierosolym. 
χατηχήσ. ὃ. φωτιζομένων ἐν Ἱεροσολύμοις pag. 22. Autor de fide ad Petrum c. III. 
apud Augustin. tom. III. Tertullianus adversus Marcionem lib. I. c. XXIX. Hiero- 
nymus ad Salvinam epist. IX. adversus Iovinianum lib. I. c.I. Damascenus de fide 
orthodox. lib. IV. c. XXV. Isidorus de officiis ecclesiast. lib.II. c. XXIII. Maximus 
Taurinensis episc. homil. I. in epiphan. Domini. Iunilius episc. in Genesin. fol. 36. 
et 39. "Theodoretus divinor. decret. epitome fol. 419. Augustinus de adulterinis 
coniugiis lib. II. cap. XII. ad Coelestinum de peccato origenali lib. II. c. XXIII. 
et sequent. Athanasius contra omnes haereses tom. I. fol. 853. Epiphanius hae- 
res. LXII. et LXVII. Petrus Lombardus sentent. lib. IV. distinct. XXVI. Quod 
res bona sit coniugium non modo ex eo probatur, quod dominus legitur instituisse 
coniugium inter primos parentes: sed etiam quod in Cana Galileae nuptiis inter- 
fuit Christus, easque miraculo commendavit, aqua in vinum conversa. Et distinct. 
XXX. Est finalis causa matrimonii contrahendi procreatio prolis, propter hoc 
enim instituit deus coniugium inter primos parentes, quibus dixit: crescite et multi- 
plicamini, Secunda est post peccatum Adae vitatio fornicationis, unde ait aposto- 
lus: propter fornicationem unusquisque habeat uxorem suam, et unaquaeque habeat 
wuwrum suum. 

Cap. LXIV. — Melior est continentia] Bernhardus de modo bene vivendi 
serm. X XII. fol. 1268. Bona est castitas coniugalis, sed melior est continentia 
vidualis, optima vero integritas virginalis. Vid. Autor de continentia apud Au- 
gustin. tom. IV. fol. 703. et seq. Hieronymus in epist. Pauli ad Galatas lib. IV. 
cap. V. Beda tom. VIL. homil. hiemal. de tempore fol. 285. 

Cap. LXV. —  Virginitas utroque bono praecelsior est] S. Paulus, et omnes 
patres unanimi consensu virginitatem praeferunt nuptiis. Paulus ad Corinth. I. 
cap. VII. Chrysostomus tom. I. de verbis Esaiae, Vidi Dominum etc. homil. III. 
fol. 1294. Bonum est coniugium, sed melior est virginitas; nec quoniam melior 
virginitas, ideo malum est coniugium, sed illud quidem inferius, alioquin bonum et 
ipsum. Et de virgin. tom. V. cum: XI. Damascenus de fide orthodox. lib. IV. 
cap. XXV. Oyprianus de nativit. Christi fol. 405. Hieronymus adversus Iovinian. 
lib. I. eap. I. Tertullianus adversus Marcionem lib. V. cap. XV. Isidorus sen- 
tent. lib. II. cap. XVIII. et XL. Fulgentius de Virginitate ad Probam epist. 3. 
Gaudent. tractat. VIIL fol. 70. Nazianz. de laude virginit. et orat. XX. in lau- 
dem Basilii Magni. Athanas. ad Ammon. Monachum. tom. 2. fol. 43. Isidorus 
Pelusiota epistol. lib. 2. epist. CXXXIII. epist. CCOLIII. lib. 4. epist. CXV. Sul- 
pitius Severus lib. 2. de vita Martini. Rescriptum episeoporum Telensium ad 
Syricium PP. tom. I. Concil. fol. 422. Ambrosius opis VII. fol. 185. et sequent. 
Iunilius episcop. Africanus in Genesin fol. 39. Epiphanius contra Origenianos 
haeres. L XIII. bou 

Cap. LXVI. — Bonum est cibum cum gratiarum actione sumere] De gratia 
post cibum deo agenda, homiliam scripsit Maximus Taurinensis episcopus, ut 
notat Gennadius de viris illustribus. Sed et ante cibum veteres Christianos no- 
men domini invocasse, et cibum potumque signo crucis signasse, Origenes tradit 
lib. 3. in Iob. fol. 270. S? cum manducamus et bibimus fidei memores fuerimus, et 
terribile nomen domini invocaverimus, si nosmetipsos et cibum vel potum nostrum 
signo venerabilis crucis Christi signaverimus, si ad caelum oculos nostros levantes 
dicamus: qui das escam omni carni, da etiam nobis cum benedictione hunc cibum 
sumere etc. Observo quoque apud Clementem baptisatos non manducasse cum 
illotis. lta enim lib. I. recognit. fol. 10. inquit: Cum haec dixisset, secessit ut ci- 
bum caperet cum suis; me autem seorsim vesci iussit. ΕἾ post cibum cum laudem 


2987 


dixisset deo, et gratias egisset, etiam huius ?psius facti mihi reddidit rationem, 
et addidit dicens: det tibi dominus exaequari nobiscum in omnibus ut percepto ba- 
ptismate, possis ad eandem nobiscum convenire mensam. Et lib. VII. fol. 113. Sed 
et illud observamus, mensam cum gentibus non habere communem , nisi cum credi- 
derint, et recepta veritate baptisati fuerint, ac trina quadam beati nominis invo- 
catione consecrati; et tunc cum eis cibum sumimus. Alioquin etiamsi pater aut ma- 
ter sint, aut uxor aut filii, aut fratres, non possumus cum eis mensam habere com- 
munem. 

Abstinere autem ab aliquibus, non quasi malis] Christiani abstinent se inter- 
dum carnibus et vino, non quod haec tanquam βδελύγματα oderint, ἀλλὰ τοῦ μὴ 
σφριγᾶν περὶ τὰ ἀφροδίσια τὴν σάρχα ut ait Clemens Alexandrinus στρωματέων 
lib. VII. fol. 818. Autor de fide ad Petrum cap. III. Servi dei in eo quod a car- 
nibus et a vino abstinent, non tanquam res immundas refugiunt, sed mundioris vitae 
instituta sectantur. et cap. XLIl. Pürmissime tene, servos dei, qui a carnibus et 
vino abstinent, non tamquam immunda, quae a deo facta sunt respuere, sed a for- 
tiori cibo et potu, pro sola castigatione corporis abstinere, Vide Cyrillum Ale- 
xandrinum contra Iulianum lib. VII. fol. 167. et sequent. Cyrillum Hierosoly- 
mitan. χατηχ. ὃ. φωτιζομένων ἐν ἱἱεροσολύμοις pag. 29. Tertullian. adversus Mar- 
cionem lib. IL. cap. XVIIL. Bernhard. de ihodo bene vivendi serm. XXIV. Pe- 
trum Damianum epist. I. adnotata ad Minutium Felicem fol. LIV. 

Cap. LXVII. — Malas dicere nuptias Hierachitarum et Manichaeorum est] Illi 
enim matrimonium ut malum, et impudicitiae negotium reprobant, vanissime 
asserentes, omnem coitum spurcum esse, nec coniugatos posse regnum caelorum 
possidere. Epiphanius haeres. LXVII. Athanasius contra omnes haeres. fol. 852. 
Hieronymus ad Caelantiam epist. XIV. eap. VIII. adversus Iovian. lib. I. cap. I. 
Irenaeus adversus haeres. lib. I. cap. XXX. et sequent. Iohan. Damascenus de 
haeres. fol. 581. Tertullian. contra Marcionem lib. I. cap. XXIX. Augustin. 
contra Secundin. Manichaeum cap. XXI. et de haeres. cap. XLVI. Vigilius 
PP. in decret. tom. 2. Conciliorum. Concil. Gangrense cap.l. Concil. Braca- 
rense I. cap. XL Δὲ quis coniugía humana damnat, et procreationem nascentium 
perhorrescit, sicut Manichaeus et Priscillianus dixit, anathema sit. Ignatius An- 
tiochiae archiepiscopus epistola VI. ad Philadelphenses pag. 54. "E&v τις φθορὰν 
χαὶ μολυσμὸν χαλῇ τὴν νόμιμον μίξιν, καὶ τὴν τῶν παίδων γένεσιν, ἤ τινα τῶν βρω- 
μάτων βδελυχτὰ, ὃ τοιοῦτος ἔνοιχον ἔχει τὸν δράχοντα τὸν ἀποστάτην. 

Cibos quoque credere malos] Cibos, quos deus creavit ad utendum , aversan- 
tur et respuunt Tacianus, Encratitae, Iovinianus, Manichaeus et Priscillianus. 
Hieronymus adversus Iovinian. lib. I. cap. 1. Epiphanius haeres. XLVII. et ΤΥ]. 
Theodoretus divinor. decret. epitome fol. 416. et haeret. fabular. lib. I. Augustin. 
haeres. XLVI. et contra Faustum Manichaeum lib. VI. cap. VI. Clemens constit. 
lib. VI. cap. X. et XXV. Nicolaus PP. ad consulta Bulgarorum c. XLIII. Bern- 
hardus super Cantiea serm. CXVI. fol. 161. Autor de fide ad Petrum Diaconum 
cap. XLI. Concilium Bracarense I. cap. XIV. δὲ quis àmmundos putat cibos car- 
nium, quos deus in usum hominum dedit; et non propter afflictionem su corporis, 
sed quasi ànmunditiam putans, ita abstineat ab eis, ut nec olera cocta cum carni- 
bus praegustet, sicut Manichaeus et Priscillianus docuerunt, anathema. sit. 

Cap. LXVIII. — Sacratae virginitati nuptias coaequare] Iovinianus haereti- 
eus, Sarmatio et Barbatianus vaniloqui homines, asserebant virgines, viduas, et 
maritatas, quae semel in Christo lotae essent, si non discreparent caeteris operi- 
bus, eiusdem esse meriti, nullamque esse distantiam inter abstinentes et simpliciter 
epulantes. Hieronymus adversus Iovinian. lib. 1. cap. II. Isidorus Hispalensis orig. 
lib. VIII. cap. V. Augustin. haeres. LX XXII. de peccatorum meritis et remissione 
lib. III. eap. VII. Contra duas epistolas Pelagian. tom. VII. cap. IL. Ambrosius 
epist. XXV. fol. 228. Hieronym. ad Celantiam epist. XIV. cap. VIIL. Apostolicae 
doctrinae regula nec cum Ioviniano aequat continentiae opera nuptiarum, nec cum 
Manichaeo coniugia condemnat. Vide Sulpitium Severum dialog.?2. de vita Martini. 

Cap. LXIX. — Integra fide credendum est, beatam Mariam virginem con- 
cepisse, et post partum virginem mansisse] Expugnat argumentationes Antidico- 
maritarum, Claudinorum, et Helvidii haeretici, dicentis: $. Mariam virginem post 
nativitatem salvatoris ex consortio Iosephi filios suscepisse, qui fratres domini ap- 
pellati sunt. Hieronym. tom. II. fol. 133. et seq. Bonaventura sentent. lib. IV. di- 
stinct, XX X. num. ὃ. Gennadius de viris ill. in Helvidio. Epiphanius haer. LX X VIII. 


20" 


988 


Virginem genuisse, et post partum virginem permansisse] Origenes in Mat- 
thaeum cap. L homil. 1. Virgo sancta genuit deum , sed intacta permansit, mater 
effecta est, sed virginitatem non amisit; virgo ergo genuit, et virgo permansit. et 
in Levitic. homil. 8. cap. 13. Chrysostomus homil. de lohan. Baptista tom. 3. fol. 
3239. Ilfonsus Toletanus de illibata virginitate Mariae tom. VIII. bibliothec. pa- 
trum. Augustinus contra Iulianum lib. 1. cap. 2. fol. 657. in Iohan. tract. CXX. 
Hieronymus de assumptione virginis Mariae part. 2, tract. IV. epist. LVI. Cyrillus 
Alexandrin. in actis Concilii Ephesini fol. 62. 

Fuit virgo ante partum, non virgo post partum] Hanc nefandam Helvidii hae- 
retici blasphemiam defendére ausi sunt haeretici civitatis Cremensis, dicentes: 
Maria si virgo mansit post partum, non hominem sed angelum peperit; virgo igitur 
post partum non fuit. Iohannes Trithemius in Chronic. Hirsaugiens. fol. 212. circa 
ann. Domini MCCCXV. 

Cap. LXX. — Elementa non credamus abolenda per ignem, sed in melius 
commutanda] Vide Oecumenium in 11. epist. D. Petri cap. IV. Damascen. de fide 
orthodox. lib. Il. cap. VI. Bedam in Apocalypsin cap. XXI. Chrysostom. in epist. 
Pauli ad Roman. c. VIII. homil. XIV. Proculum apud Epiphanium haeres. LXIV. 
Philippum presbyt. in Iob. lib. 1. eap. XIV. Iulianum episcop. Toletan. prognost. 
lib. IH. cap. XLIIL. Hieronym. in Esaiam lib. XIV. cap. LI. Sixtum Senensem in 
bibliotheca sancta lib. VI. annotat. COCXL. Thomam Aquinatem in addit. ad 
sum. 3. Quaestion. LX XIV. artic. V. et sequent. 

Cap. LX XI. — Bonum est facultates pauperibus erogare] Thomas Aquinas in 
epist. Pauli ad Corinth. II. cap. IX. lectione 1. Bernhardus in sententiis fol. 486. 
Ambrosius de Nabuthe c. VII. fol. 554. 555. Hieronymus ad Hedibiam epist. CL. 

uaest. ]. 

Cap. LXXII. — Maritum duarum matronarum clericum non ordinandum] 
Propter eminentiam celebrationis sacrorum, xo διὰ τὸ ὑπερβάλλον τῆς τιμῆς τῆς 
ἱερωσύνης, non suscipit ecclesia ad sacerdotium, eum qui defuncta priore coniuge, 
ad secunda vota devolutus est. Epiphanius contra Phrygistas haeresi XLVIII. 
Contra Catharos haeres. LIX. fol. 215. Canon. apostolor. cap. XVI. Innocent. 
PP. 1. in decret, cap. VI. Photius Nomocan. tit. I. cap. XXIIL. Hieronym. lib. II. 
contra Iovinian. cap. III. De Monogamia ad Ageruch. epist. II. cap. II. Chrysost. 
in epist. Pauli ad Titum cap. 1. homil. II. Concil. Toletanum IV. cap. XVIII. Con- 
cil. Epaunense cap. II. Concil. Árausicanum I. cap. XXV. Iustinianus Imp. No- 
vella VI. Origenes in Lucam cap. Xl. homil. XVII. Ambrosius epistol. xxv. fol. 
246. " e Gregorius Magnus lib. II. epist. XXV. Adnotata ad Minutium Feli- 
cem fol. 5T. 6 

Neque eum qui concubinam habuit] Concil. Aurelianense III. cap. IX. De 
his, qui sibi concubinas publice crediderint sociandas, id observandum esse censui- 
mus, ne ulterius ordinentur. Canon apostol. cap. XVI. Hieronym. ad Oceanum de 
vita clericorum tom. IX. fol. 255. * 

Neque qui viduam, aut repudiatam, aut meretricem sumpsit] Canon apost. 
cap. X VIL. ὃ χήοαν λαβὼν, ἢ ἐχβεβλημένην, ἢ ἑταίραν, ἢ οἰχέτιν, ἢ τῶν ἐπὶ oxnviic, 
οὐ δύναται εἶναι ἐπίσχοπος, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάκονος, ἢ ὅλως τοῦ χαταλόγου τοῦ ἵερα- 
τιχοῦ. Id est, Qui viduam duxit, aut divortio separatam a viro, aut meretricem, 
aut ancillam, aut aliquam, quae publicis mancipata sit spectaculis, episcopus , aut 
presbyter, aut diaconus, aut denique ex consortio sacerdotali esse non potest. Tas 
tome S, Canon. fol. 17. Concil. Telense cap. IV. Concil. Gerundiense cap. VIII 
Isidorus de offic. ecclesiast. lib. II. cap. V. Concil. Romanum cap. II. Corpus Ca- 
non. part. l. distinct. XX XIV. Martinus Bracarensis in excerptis synodorum 
Graecar. tom. 2. Concil. cap. XXVI. Gregorius Magnus epist. lib. 2. epist. XXV. 

Neque qui semetipsum quolibet corporis sui membro truncaverit] Canon apo- 
stol. cap. XXI. ὃ ἀχρωτηριάσας ἑαυτὸν μὴ γινέσθω χληριχὸς, αὐτοφονευτὴς γὰρ ἐστὶν 
ἑαυτοῦ. xo τῆς τοῦ θεοῦ δημιουργίας ἐχὺρὺς. Id est, Qui sibi ipsi virilia amputavit, 
clericus non efficitor; sui enim ipsius homicida est, et inimicus ereationi dei. Vid. 
Photius patriarch. Constantinop. Nomocan. tit. 1l. cap. XIV. Martinus Bracarensis 
episcop. in excerpt. capitul. Graecor. cap. XXI. tom. IL. Concilior. Gelasius PP. 
in decretis cap. XX. Gelasius de Actis concil. Nicaeni pag. 157. Corpus Canon. 
part. I. distinct. LV. 

Neque qui usuras accepisse convincitur] Concil. Carthaginense IV. c. LXVII. 
Usurarios clericos nunquam ordinandos. Martinus Bracarensis in excerpt. cap. 


389 


Graec. tom. 2. Concil. cap. LXIIT. fol. 226. Gelasius de Actis concil. Nicaeni pag. 
167. Iustinianus Imp. Novella 128. Concil. Eliberitanum cap. XX. Basilius Ma- 
gnus tamen tradit in epitome S. Canon. fol. 18. eum, qui usuras accepit, si lucrum 
iniustum expenderit, et in posterum usuras accipere desierit, ad sacerdotium posse 
admitti, *O τόχους (inquit) λαμβάνων, εἰ τὸ ἄδιχον χέρδος εἰς πτωχοὺς ἀναλώσει, xol 
τοῦ λοιποῦ παύσαιτο τόχους λαμβάνων, δεχτὸς εἰς ἱερωσύνην. 

Neque qui in scena lusisse dignoscitur] Canon. apost. cap. XLI. "Ezíaxozoc ἢ 
πρεσβύτερος ἢ διάκονος χόβοις σχολάζων xoi μέθαις ἢ παυσάσθω ἢ χαθαιρείσθω. Id 
est, Episcopus aut presbyter, aut diaconus, qui vel alea vel ebrietatibus indulget, 
vel desinito, vel deponitor. Vid. Photius Nomocan. titulo IX. cap. XXVII. Petrus 
Damianus epist. 2. fol. 358. 

Neque eum qui publica paenitentia mortalia crimina deflet] Concil. Epaunense 
cap. IV. Paenitentiam professi ad clericatum penitus non vocentur. Stephanus PP. 
1. epist. ad Hilarium tom. 1. Concil. fol. 156. Concil. Agathense cap. XLIII. Con- 
cil. Toletanum IV. cap. LIII. Concil. ArelatensellI. cap. III. Concil. Arausican. 1. 
cap. XVI. Isidor. Hispalensis de offic. eccles. lib. 2. cap. V. Innocentius PP. 1. 
tom. 1. Concil. cap. VI. Corpus Canon. dist. L. Ludovicus Imp. addition. IV. ad 
Capitulare Caroli Magni c. IV. Durandus sentent. lib. IV. distinct. XIV. quaest. V. 

Neque eum qui aliquando insanivit] Canon. Concil. Niceni Arabici, quos Fran- 
cisc. Turrianus vertit cap. 1. Jubemus ut insanus non fiat clericus. Stephanus PP. 
epist. ad Hilarium tom. 1. Concil. fol. 156. 

Vel diaboli afflictione vexatus] Epitome S. Canon. fol. 51. 'O δαιμονιῶν μήτε 
χληρούσθω, μήτε πιστοῖς συνευχέσθω, καθαρισθεὶς δὲ, εἰ ἄξιος, προςδεχθήτω. Id est, 
Qwi a daemone vexatur, neque clericus fiat, neque cum fidelibus precetur. Mundus 
autem, si dignus est, admittitor. Gelasius PP. in decretis tom. 1. Concil. c. XXI. 
Photius Nomocan. tit. I. cap. XV. Concil. Arausican. 1. cap. XVI. Concil. Eliberi- 
tanum cap. XXIX. 

Neque qui per ambitionem pecuniam offert] Canon. apost. cap. XXX. E! τις 
ἐπίσχοπος διὰ χρημάτων τῆς ἀξίας ταύτης ἐγχρατὴς γένηται, ἢ πρεσβύτερος, ἢ διάχονος, 
καθαιρείσθω xat αὐτὸς xol ὃ χειροτονήσας. χαὶ ἐχχοπτέσθω τῆς χοινωνίας παντάπασιν, 
ὡς Σίμων ὃ μάγος ὑπὸ ἐμοῦ coo. Id est, Si quis episcopus, aut presbyter, aut 
diaconus per pecunias hanc obtinuerit dignitatem , deiiciatur et ipse et ordinator 
eius, et a communione modis omnibus abscindatur , sicut Simon Magus a Petro. 
Photius Nomocanon. tit. 1. cap. 24. Gregorius Magnus epist. lib. IX. epist. LV. 
Gennadius Constantinop. in epist. ad P. R. tom. biblioth. patrum. Tarasius patri- 
archa Constantinopolit. ad Hadrian. PP. in epist. de non faciendis pecunia ordi- 
nationibus. Concil. Chaleedon. act. XV. cap.lIl. Concil. Cabilonense c. XVI. Sym- 
mach. PP. in decret. tom. 1. Concil. cap.1l. et V. Ludovicus Imp. ad Capitular. 
Caroli Magni cap. XIV. fol. 1200. Corpus Canon. part. 2. causa 1. quaest. l. Ius 
Graeco-Roman. tom. 1. fol. 187. et sequent. 

Cap. LXXIII. — Beatorum martyrum reliquias ac si Christi membra] Hiero- 
nym. epist. LIII. fol. 188. ad Riparium: Nos martyrum reliquias non colimus, non 
adoramus, ne serviamus creaturae potius quam creatori. Honoramus servos, ut 
honor servorum redundet ad dominum, qui ait, qui vos suscipit, me suscipit. Vid. 
Theodoretus Cyri episcop. περὶ τῆς τῶν μαρτύρων τιμῆς orat. VIII. contra Graecos. 
Isidor. Pelusiota lib. 1. epist. LV. Isidorus Hispalensis de offic. ecclesiast. lib. 1. 
cap. XXXIV. Cyrillus Alexandrinus contra Iulianum lib. VI. fol. 140. lib. X, fol. 
294. Chrysost. ad populum Antiochen. homil. LXVI. Ambros. sermone de Petro 
et Paulo apostolis fol. 142, in festo Nazarii et Celsi martyr. fol. 246. Iohan. Da- 
mascen. de fide orthodox. lib. IV. cap. XVI. | 

Eunomianus et Vigilantianus creditur] Hi enim basilicas martyrum non fre- 
quentabant, nec reliquias sanctorum venerabantur ; Christianos illos, qui mortuo- 
rum hominum ossa suspiciebant, appellantes cinerarios et idololatras. Hieronym. 
ad Riparium presbyt. epist. LIIT. fol. 188. adversus Vigilant. lib. 1. cap. III. fol. 
191. in Esaiam lib. XVIII. c. LXV. Damascenus de fide orthodox. lib. IV. c. XVI. 

Cap. LXXIV. — Baptisatis tantum esse iter salutis credimus] S. patres eos 
qui regenerationis sacramenta non sunt adepti, omnino a consortio beatorum ex- 
cludunt, ex illa maxime pronunciatione Christi Iohan. 3. vers. 5. ἀμὴν, ἀμὴν λέγω 
σοι, ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος xol πνεύματος, οὐ δύνατα!: εἰςελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν 
τοῦ θεοῦ, quam etiam trahunt ad infantes non baptizatos. Augustinus de pecca- 
torum meritis et remissione contra Pelagian. lib. 1. cap. XXIV. Optime Punici 


990 


Christiani baptismum 1psum nihil aliud quam salutem, sacramentum. corporis 
Christi nihil aliud quam vitam vocant, sine quibus ad vitam aeternam nemo po- 
test pervenire. Autor lib. de fide ad Petrum Diaconum cap. XXVII. apud Augu- 
stin. tom. ὃ. fol. 104. Firmissime tene, et nullatenus dubites, non solum homines 
iam ratione utentes, verum etiam parvulos, qui sive 4n uteris matrum vivere inci- 
piunt. et ibi moriuntur , sive cum de matribus nati sine sacramento sancti baptis- 
matis, quod datur in.nomine patris et filii et spiritus sancti, de hoc seculo trans- 
eunt, ignis aeterni sempiterno supplicio puniendos: quia etsi propriae actionis 
peccatum nullum habuerunt, originalis tamen peccati damnationem , carnali con- 
ceptione et nativitate traxerunt. Clemens Recognit. lib. VI. fol. 102. Cyrill. Hiero- 
solymitan. in 3. cateches. illuminat. Hierosolym. fol. 20. Cyprianus de testimon. 
ad Quirinum lib. IIK fol. 342. ad Demetrianum fol. 258. de mortalitate fol. 972. 
Caesarius Arelatens, episcop. orat. V. de pascha fol. 197. Primasius Afer in epi- 
stolam Pauli ad Roman. cap. V. p. 48. Isidorus Hispalens. de officiis eccles. 110. 2. 
c. XXIV. in Genesin c. XIII. Sentent. lib. I. c. XXII. Augustinus epist. XXVIII, 
ad Hieronym. ad Valent. epist. XLIII. ad Evodium epist. CIL. ad Sixtum presbyt. 
epist. CV. ad Bonifacium epist. CVI. ad Optatum epist. CLVIL. de correptione et 
gratia cap. VIII. contra Iulianum Pelagianum lib. VI. fol. 750. et sequent. de ba- 
ptismo contra Pelagianos tom. X. serm. XIV. de anima et eius origine ad Rena- 
tum lib. I. cap. IX. de nuptiis et concupiscentia lib. I. c, X X. de Genesi ad lite- 
ram lib. X. cap. XV. de natura et gratia contra de) cap. VIII. Autor hypo- 
gnost. apud Augustin. tom. VII. ad articul. V. fol. 955 et seq. Origenes in Lucam 
cap. II. homil. XIV. Gregorius Nyssenus adversus eos qui differunt baptisma fol. 
410. Ambrosius de vocation. gentium lib. II. cap. VIII. de Abraham lib. II. c. XI. 
Tertullian. de baptismo cap. 1. XII. et XIII. Beda super Genesin fol. 199. in Io- 
han. lib. I. eap. 2. Alcuinus de divinis officiis fol. 1975. Scholastici theologi, et 
ipse Augustinus, Nazianzenus, Nicetas et Athanasius, mitissimam poenam fore 
parvulorum non renatorum dicunt; nimirum quod nullam materialis ignis, vel con- 
scientiae vermis poenam sensuri sint, nisi quod visione dei in perpetuum carebunt. 
Petrus Lombardus sentent. lib. 2. distinct. XX XIII. numer. 43. et sequent. lib.IV. 
dist. IV. num. 43. Durandus lib. II. dist. XXXIII. quaest. III. Augustin. contra Iu- 
lian. lib. V. c. VIIT. In enchiridio ad Laurentium c. XCIII. de peccatorum meritis ac 
remissione lib.I. c. X VI. Gregorius Nazianzen. orat. XL. in sanctum baptisma fol. 653. 
Parvuli non baptizati μιήΏτε δοξασθήσεσθαι, μήτε χολασθήσεσθαι περὶ τοῦ δικαίου xpt- 
TOU, ὡς ἀσφραγίστους μὲν, ἀπονήρους δὲ, ἀλλὰ παθόντας μᾶλλον τὴν ζημίαν, ἢ δοά- 
σαντας. οὐ γὰρ ὅστις οὐ χολάσεως ἀξιος, ἤδη καὶ τιμῆς, ὥσπερ οὐδὲ ὅστις οὐ τιμῆς, ἤδη 
χαὶ χολάσεως. Nicetas Scholiastes graecus: Tres gradus exsistunt: unus eorum quà 
supernis deliciis perfruuntur; alter eorum qui suppliciis aeternis exeruciantur, 
medius eorum, qui nec caelestis regni voluptates sentiunt , nec poenis ullis torquen- 
tur, in quo et parvuli, qui baptismo perfusi non sunt, et qui cum baptismum ezxpe- 
teret, violento tamen aliquo casu impediti, suscipere non potuerunt, constituen- 
tur. Àthanas. quaest. ad Antioch. 114. fol. 309. Ποῦ ὑπάγουσιν τὰ τελευτῶντα νή- 
mix; εἰς χόλασιν, ἢ εἰς βασιλείαν; καὶ ποῦ τὰ τῶν ἀπίστων νήπια; χαὶ ποῦ τὰ τῶν πι- 
στῶν ἀβάπτιστα ἀποθνήσχοντα τάττονται: μετὰ τῶν πιστῶν ἢ ἀπίστων : ᾽ΛΠΟΚΡΙΣΙΣ. 
Τοῦ χυρίου λέγοντος, ἄφετε τὰ παιδία ἔργεσθαι πρὸς μὲ, τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἣ 
Wemdes τῶν οὐρανῶν, καὶ πάλιν τοῦ ἀποστόλου φάσχοντος, νῦν δὲ τὰ τέχνα ὑμῶν ἅγιά 
στιν, πρόδηλον Ott ὡς ἄσπιλα χαὶ πιστὰ εἰς τὴν βασιλείαν εἰςέρχονται τὰ τῶν πιστῶν 

εβαπτισμένα νήπια. τὰ δὲ ἀβάπτιστα χαὶ τὰ ἐθνιχὰ, οὔτε εἰς βασιλείαν εἰςέρχονται, 
ἀλλ᾽ οὔτε πάλιν εἰς χόλασιν, ἁμαρτίαν γὰρ οὐχ ἔπραξαν. Quo vadunt pueri morien- 
tes? Ad poenamae? an ad regnum. Et quo infidelium non baptizati, si decedant? 
recipiuntur cum fidelibusne, an cum infidelibus? Responsio: Cum dominus dicat, 
sinite pueros ad me venire, talium enim est regnum caelorum, item cum apostolus 
testetur, nunc filii vestri sancti sunt, constat incontaminatos et fideles in regnum 
ingredi fidelium baptizatos infantes. Ethnici vero et non baptizati neque in re- 
gnum ingrediuntur, neque etiam rursus in poenam, peccatum enim non designarunt. 
Atquin hane praedietorum patrum de non baptizatis infantibus opinionem se- 

uuntur et approbant Pontificii, ut patet ex Gregorio de Valentia tom, IV. fol. 

15. et Roberto Bellarmino de sacramentis baptismi lib. I. cap. IV. Nos vero par- 
vulos fidelium absque tinctione sacra decedentes non damnari asserimus, quia ne- 
cessitas baptismi non est absoluta, sed ordinata, nequaquam excludens extraordi- 
nariam dei actionem, salvationisque eius misericordiam, quam non ita legibus 
communibus traditionis Christianae et ipsis sacramentis alligavit, ut non absque 


991 


praeiudicio legis eiusdem, in causa necessitatis vel privationis, possit pueros non- 
dum natos extra uterum intus sanctificare gratiae suae baptismo, vel virtute spi- 
ritus sancti, ut ait Iohannes de Gerson sermon. in nativit. Mariae virginis part. 3. 
considerat. 2. fol. 59. Vere igitur scribit Albertus Magnus hatisbonens. episc. de 
sacramento eucharistiae distinct. VI. tract. 2. cap. 1. Μία in quo baptismus non 
contemptu religionis, sed per articulum necessitatis excluditur, non amittit fructum 
baptismi, sed baptizatus baptismo flaminis in spiritu sancto reputatur. Tunc enim 
impletur invisibiliter, cum mysterium baptismi non contemptus religionis , sed arti- 
culus necessitatis excludit. Petrus Lombardus sentent. lib. IV. distinct. IV. Bern- 
hardus Abbas Claraevall. epist. LX XVII. ad Hugonem de S. Victore. Durandus 
lib. IV. distinct. IV. quaest. I. Georgius Cassander de baptismo infantum, in con- 
sult. ad Ferdinandum Imp. articuloIX. p.61. Iohan. Calvinus de baptismo lib. IV. 
institut. cap. XV. ὃ 20. cap. XVI. $ 28. 

Nullum catechumenum vitam aeternam habere credimus] Autor de fide ad 
Petrum Diaconum cap. ὃ. fol. 159. Ex illo tempore, quo salvator noster dixit: δὲ 
quis regeneratus non fuerit ex aqua, et spiritu, non potest introire in regnum dei: 
absque sacramento baptismatis (praeter eos, qui in ecclesia catholica sine baptis- 
mate pro Christo sanguinem fundunt) nec regnum caelorum potest quisquam acci- 
pere, nec vitam aeternam. Oyrillus Hierosolymitan. 3. cateches. illuminat. Hiero- 
solym. p. 61. εἴτις μὴ λάβη τὸ βάπτισμα, σωτηρίαν οὐχ Eye, πλὴν μόνον μαρτύρων, ol 
χαὶ χωρὶς τοῦ ὕδατος λαμβάνουσι τὴν βασιλείαν. (δὲ quis non baptisatur , salutem non 
habet, praeter solos martyres, qui vel sine aqua regno caelesti potiuntur. Bernhardi 
sententia benignior, magis enim inclinat ad humanitatem. 1) maiori, (inquit epi- 
stola LX XVII. ad Hugonem fol. 1483.) aetate quisquis post vulgatum ubique ba- 
ptismi remedium renuit iam baptizari , generali originalique maculae addit et ex 
proposito erimen superbiae duplicem. secum portans iustissimae damnationis cau- 
sam, si sic de corpore exire contigerit. Tamen si ante exitum resipuerit, et volue- 
rit, et petierit baptizari, sed mortis praeoccupatus articulo forte obtinere nequive- 
rit, dum non desit fides recta, spes pia, charitas sincera, propitius sit mihi deus, 
quia ego huic ob solam aquam si defuerit, nequaquam omnino possum desperare 
salutem, nec vacuam credere fidem, nec confundere spem, nec excidere charitatem, 
tantum δὲ aquam non contemptus, sed sola (ut dixi) prohibeat impossibilitas. Acce- 
dit Ambrosius de obitu Valentiniani Imp. adhuc catechumeni tom. V. fol. 112. 
Audio vos dolere quod non acceperit sacramenta baptismatis. Dicite mihi, quid 
aliud est in nobis nisi voluntas, nisi petitio. Atqui dudum hoc voti habuit ut ini- 
tiaretur. Non habet ergo grutiam quam desideravit; non habet quam poposcit! 
certe quia poposcit, accepit. Unde est illud: iustus quacunque morte praeventus 
fuerit, anima, eius in refrigerio est. Solve igitur pater sancte munus servo tuo, 
quod poposcit sanus, robustus, incolumis. Si affectus aegritudine distulisset, tamen 
non penitus a, tua misericordia esset alienus, qui celeritate temporis , non voluntate 
esset fraudatus. Qui habuit spiritum tuum, quomodo non accepit gratiam tuam. 
Aut si quia solenniter non sunt celebrata mysteria, hoc movet: ergo et martyres, si 
catechumeni? sunt, non coronentur. Non enim coronantur, si non initiantur. Quod 
si suo abluuntur sauguine, et hunc sua pietas abluit et voluntas. Zwinglius non so- 
lum eatechumenis, qui in bonis operibus mortui sunt, verum etiam gentilibus, 
qui omnino Christum ignorarunt, vitam aeternam pollicetur. Ita enim 1n exposit. 
fidei Christianae fol. 559. Regem Galliae alloquitur: Véidebis in aeterna societate 
omnes sanctos, pios, sapientes, fortes, et honestos homines, Adam, Enoch, Noah, 
Abraham, Petrum, Paulum, Herculem, Theseum, Socratem, Aristidem, Antigonum, 
Numam, Camillum, Catones et Scipiones. Haec mira sunt, haec nova sunt, haec 
falsa sunt. Mira stupemus, nova cavemus, falsa repudiamus. Augustin. contra 
Iulianum Pelagianum lib. 3. cap. 3. fol. 676. Petrus apud Clementem (citante Ori- 
gene in Matthaeum cap. XXVI. tract. XXXV. fol. 110.) Opera bona quae fiunt 
ab infidelibus in hoc seculo illis prosunt, non et in illo ad consequendam vitam 
aeternam. Vide Athanasium ad Antiochum quaest. C. fol. 303. tom. 2. Augusti- 
num in Psalm. XXXI. et LXVIL. Contra Iulianum Pelagianum lib. IV. cap. 3. 
de gratia Christi contra Pelagium et Caelestinum lib.I. cap. XXVI. Georgium 
Cassandrum in consultat. articul. V. p. 98 de operibus impiorum. 

Excepto martyrio, ubi tota baptismi sacramenta complentur] Dogma de ba- 
ptismo sanguinis vetus est, cuius etiam meminit Clemens Constitut. Apost. lib. V. 
cap. V. Tertullianus de baptismo cap. XVI. in Scorpiaco adversus Gnosticos 


992 


cap. VI. Primasius African. episcop. in epistol. Pauli ad Roman. cap. VI. Cyril- 
lus Hierosolymitan. cateches, XIIL. illuminat. Hierosolym. fol. 110, Cyprianus 
ad Fortunatum epist. LXXIII. de exhortat. martyrii fol. 599. de stella et Magis 
fol. 409. Athanas. in quaest. ss. scriptur. quaest. CIII. ad Antiochum Principem 
quaest, LX XII. Origenes in Iohannem tract. VIII. fol. 194, in Matthaeum tract. 
XIL cap. XX. Ambrosius in Psalm. CXVIIT. fol. 891. Haymo episcop. Halber- 
statt. in epistolam Pauli ad Roman. cap. VI. Nicetas in orat. Nazianzeni de san- 
ctis luminibus fol. 842, Augustin. ad Seleuciam epist. CVIII. Gennadius hoc loco 
cum Origene et Prospero baptismum sanguinis vero baptismo exaequat. Orige- 
nes in Iudicum cap. VI. homil. VIL. fol. 918, Baptisma sanguinis solum est, quod 
nos puriores reddit, quam aquae baptismus reddidit. ProsperTyro epigr.L X X X VIII. 
$i mundo moritur, divino fonte renascens, 
F'itque novus vita, qui sepelitur aqua: 
Fraudati non sunt sacro baptismate Christi, 
Fons quibus ipse sui sanguinis unda fuit. 
Et quidquid sacri fert mystica forma lavacri, 
Id totum implevit gloria martyrii. 
Sed hoc falsum est, martyrium enim non proprie et simpliciter, sed per attribu- 
tionem dicitur, et est baptismus, ac proinde eius efficacia non attingit ad effica- 
ciam veri baptismi, qui proprie et simpliciter unus est, virtutemque habet ex pas- 
sione Christi, et fit in aqua cum determinata forma verborum, et est sacramen- 
tum de quo dicit apostolus Paulus ad Ephes. IV. vers. 5. Unus dominus, una fides, 
unum baptisma. Vide Christophorum Pelargum theologum non vulgaris erudi- 
tionis in lesuitismo novo de baptismo p. 90. 

Baptizandus confitetur fidem suam] Apud antiquos gratiam baptismi susce- 
pturi, publice fidelium populo audiente, symbolum reddebant. Ruffinus in expos. 
symboli apostolor. fol. (4. apud Hieronym. tom. IX. Ambrosius in Lucam lib. 
VIIL cap. XVIII. Tertullianus de baptismo cap. XX. Nazianzen. in s. baptisma. 
et de Cypriano orat. XVIII. Concil. Laodicenum eap. XLVI. Martinus Bracaren- 
sis episcop. in excerptis capit. Graecorum. tom. II. Concil. eap. XLIX. fol. 226. 
Cyrillus Alexandrinus contra Iulianum Imp. lib. VII. fol. 172. Severus Alexan- 
drinus de ritibus baptismi fol. 54. Beda in Marcum lib. I. cap. I. Sic Victorinus 
rhetor ingressurus baptismum memoriter de loco eminentiore in conspectu san- 
ctae multitudinis, Romae fidem profitetur suam. Augustin. confession. lib. VIII. 
cap. II. fol. 99. 

Cap. LXXV. — In eucharistia non debet pura aqua offerri] In sacrificio eu- 
charistiae sola aqua utebantur ὑδροπαραστάται, ua damnat Cyprianus ad Caeci- 
lium epist. LXIII. fol. 131 et seq. Epiphanius haeres. XLVI. et XLVIT. Phila- 
strius decim LXXVII. Epitome S. Canon. fol. 18. Rabanus Maurus archiepiscop. 
Mozuntiensis de propriet. sermon. lib. IV. cap. X. 

Sed vinum cum aqua mixtum] Temperamenti et mixti calicis meminerunt ex 
veteribus Iustinus Martyr apologia II. pro Christian. fol. 76. 71. Irenaeus Lugdu- 
nens. episcop. contra haeres. lib. IV. cap. LVII. lib. V. cap. I. Clemens Constitut. 
apostol. lib. VIII. eap. XII. Λειτουργία quam S. Iacobo adscribunt fol. 24. Autor 
homil. de corpore et sanguine domini, apud Hieronym. tom. IX. fol. 248. Ambro- 
sius de sacrament. lib. V. cap. I. Autor Commentarii in Mareum cap. XIV. Iulius 
PP. 1. in decret. tom. I. Concil. cap. VII. Martinus Bracarens. episcop. in excer- 
ptis capit. Graecor. tom. 2. Concil. c. LV. Damascenus de fide orthodox. lib. IV. 
cap. XIV. Caesarius Arelatensis homil. V. de Pascha fol. 137. Patres Concil. 
Trullani canone XXXII. Concil. Africanum cap. IV. Concil. Carthaginiense III. 
cap. XXIV. Concil. Wormatiense cap. IV. Concil. Triburiense cap. XXIV. Wala- 
fridus Strabo de rebus ecclesiast. cap. XVI. Paschasius de sacrament. euchari- 
stiae cap. XI. Beda in Lucam lib. VI. cap. XXII. Micrologus de observat. eccle- 
siast. c. X. Algerus de sacramento eucharistiae lib. IT. c. IV. Eugenius PP. IV. in 
decret. tom. III. Concil. fol. 506. Corpus Canon. distinct. 2. de consecratione. 
"Thomas Aquinas ὃ. part. sum. quaest. LX XIV. articul. VI. Theophylactus in Ioh. 
cap. XIX. fol. 567. exsecratur Armenios, qui non admiscent in mysteriis aquam 
vino. Αἰσχυνέσθωσαν "Acuévtot, of μὴ παραχιρνῶντες ὕδωρ τῷ οἴνῳ ἐν τοῖς μυστηρίοις. 
In epitome S. Canon. fol. 17. sacerdos qui non miscet vinum aqua, deponitur. Εἴ 
τις ὕδωρ μόνον, ὡς οἱ ὑδροπαραστάτα!, ἢ οἶνον, ὡς οἱ ᾿Αρμένιοι, ἀλλὰ μὴ οἴνῳ ὕδωρ 
μιγνὺς οὕτω τὴν ἄχραντον προςάγε: θυσίαν, χαθαιρείσθω. Et Pontificii etiam nunc 


992 


hanc admixtionem acriter urgent. Guilhelmus Durantus in rational. divin. offi- 
ciorum lib. V. fol. 10. Sicut aqua sine vino consecrari non potest: sic nec vinum 
sine aqua transsubstantiari valet. Illam itaque per oblivionem praeter mittens, ve- 
nialiter peccat, per negligentiam mortaliter , et est graviter puniendus. Robertus 
Bellarminus de sacramento eucharist. lib. IV. cap. X. Catholica ecclesia semper 
credidit ita necessarium esse aqua vinum misceri in calice, ut possit id. non sine 
gravi peccato omitti, Unde quoque patres Concilii Tridentini cap. VIII. Can. IX. 
omnes qui negant aquam miscendam vino in calice offerendo, anathematis gla- 
dio iugulant. Graeci hunc morem miscendi non observarunt. Nicephorus Calli- 
stus ecclesiast. histor. lib. XVIII. cap. LIII. Innocentius PP. III. myster. missae 
lib. IV. cap. XXXII. fol. 390. Guilhelmus Durantus Minatens. eccles. episcop. in 
rationali lib. IV. fol. (0. Petrus Lombardus sentent. lib. IV. distinct. XI. Bona- 
ventura sentent. lib. IV. distinct. XI. numer. 36. Durandus de S. Portiano super 
sententias Petri Lombardi lib. IV. distinct. XII. quaest. V. Dicitur quod Graeci 
aquam non apponunt, et tamen vere conficiunt, neque enim est de necessitate sa- 
cramenti. Thomas Aquinas 3. part. sum. quaest. LXXIV. articul. VII. Bernardus 
Abbas Claraeval. ad Guidonem epist. LXIX. quoniam non legitur, quod in natali 
calicis Christus vinum aqua mixtum discipulis tradiderit. Paschasius de sacram. 
eucharistiae cap. XI. Rabanus Maurus de eucharist. cap. XI. Potest ergo in solo 
vino hoc sacramentum rite confici propter institutionem Christi, qui omnium 
princeps in vino vitis hoc sacramentum celebravit. Bonaventura lib. IV. sentent. 
distinct. XI. numer. 58. Albertus Magnus Ratisbonensis eccles. episcop. de sacr. 
eucharistiae distinct. III. tract. 2. c. 1. Thomas Aquinas ὃ. parte summ. quaest. 
LXXIV. articul. VI. Durandus sentent. lib. IV. distinct. XII. quaest. V. Iohannes 
Gerson de sacram. eucharistiae part. 2. fol. 26. 

Cap. LXXVI. — Caro nostra non est mala, ut volunt Sethianus, Ophianus et 

Patricianus] Male hie confundit Gennadius Sethianos, Ophianos et Patricianos, 

uia unusquisque ex illis sua propria habet dogmata, et errores singulares. Se- 
thiani filium Adami qui vocatur Seth honorant, et ipsum Christum esse opinan- 
tur. Ophiani colubrum nutriunt et venerantur, quod hic prior initium nobis scien- 
tiae boni et mali attulerit. Patriciani et Venustiani a lumbis usque ad pedes dia- 
bolum fecisse corpus hominis dicunt. Papias in Seth. Philastrius haeres. 1. et 3. 
Honorius haeres. XXXI. Epiphanius haeres. 9 et 39. Theodoret. fabul. haeret. 
lib. I. Isidorus Hispal. orig. lib. VIII. cap. V. Damascenus de haeres. fol. 518. 
Tertullianus praescription. adversus haeret. c. XLVII., Augustinus haeres. LXI. 
adversus Iulian. Pelagian. lib. V. cap. V. 

Florianus] Papias: Floriani haeretici a Floriano quodam dicti, qui docent do- 
minum creasse mala, contra id quod scriptum est, Fecit dominus omnia bona. 

Arbitrio animae efficitur in nobis vel bona vel mala] Vidend. Ambrosius Me- 
diolanensis episcop. lib.I. Hexaemer. cap. V. Theophylactus in Matthaeum c. VII. 
fol. 29. ἣ φύσις ἡμῶν, ἀγαθή ἐστιν, ὡς θεοῦ δημιούργημα, χατὰ δὲ προαίρεσιν πονη- 
ρευόμεθα. Augustinus in Iohan. tract. XLII. cap. VIII. fol. 214. Bona est omnis 
natura, sed vitiata est hominis natura per voluntatem malam. Quod fecit deus non 
potest esse malum, si ipse homo non sit sibi malus. 

Cap. LXXVII. — In resurrectione ex mortuis sexus forma non mutabitur] 
Contra Origenem qui asserit in futuro seculo feminas redigendas in viros. Hie- 
ronym. adversus errores Iohannis Hierosolym. epist. LXI. cap. 1Π. Iulianus epi- 
scop. Toletanus prognostic. lib. III. eap. XXIV. JP/erique hoc qitod dicit aposto- 
lus: donec occurramus ei in virum perfectum, etc. omnes feminas in virili sexu 
resurgere credunt, pro eo quod vir ex limo, mulier vero ex latere viri facta sit. 
Nos autem magistrorum catholicorum sententiis eruditi, hoc credimus, hoc tene- 
mus, quod omnipotens deus, qui utrumque serum condidit, instituit ac redemit, 
utrumque in resurrectione restituet. Iustinus Martyr in quaest. et responsion. ad 
orthodoxos quaest. LX. Augustin. de civitat. dei lib. XXIL. cap. XVII. Athana- 
sius in quaestion. ad Antiochum quaest. XXIV. Bonaventura sentent. lib. IV. di- 
stinct. XLIV. articul. 2. Clemens constitut. apostol. lib. V. cap. VI. Isidorus Hi- 
spalensis de officiis ecclesiast. lib. II. cap. XXIII. Autor de fide ad Petrum Dia- 
conum cap. III. Hieronym. in epitaph. Paulae matris ad Eustoch. epist. XXVII. 
fol. 79. Adversus Iovinianum lib. I. cap. XXI. fol. 156. Rabanus Maurus de ser- 
mon. propriet. lib. IV. cap. X. Thomas Aquinas in addition. part. 3. summ. 
quaest, LX X XI. articul. 3. | 


994 


Cap. LXXVIIT. — Ante passionem et resurrectionem domini, omnes animae 
sanctorum in inferno] Arbitratur Gennadius ex quo peccavit Adam, et clausus 
est illi paradisus, nullius sancti animam in caelum ascendisse, sed omnes in in- 
ferno (posteriores /mbum patrum dixerunt) detentas, propter quas etiam Christus 
descendit ad inferos, ut eos liberaret, et compotes sul faceret, Et haec est com- 
munis opinio multorum patrum. Cyrilli Hierosolym. κατηχήσ. ὃ. φωτιζομένων ἐν 
Ἱεροσυλύμοις pag. II. Tertulliani de anima cap. VII. et LV. Clementis Alexandrini 
lib. VI. heiss Damasceni de fide orthodox. lib. III. cap. XXIX. Augustini de 
tempore sermon. CLXX XI. Gregentii in disput. eum Herbano Iudaeo pag. 118. 
Hieronymi in Psalm. X XIIL fol. 28. in psalm. XV. fol. 15. psalm. CX VIII. fol. 159. 
in Danielem lib. 1. cap. 9. Gregorii Magni moral. lib. IV. cap. XXVII. lib. XII. 
cap. VII. lib. XIII. eap. XVI. in S. Evangelia homil. XIX. fol. 391. homil, XXII. 
fol. 401. Fulgentii ad Trasimundum Regem lib. III. fol. 54. Autoris commentar. 
in Matthaeum cap. III. homil. V. fol. 557. apud Chrysost. tom. II. Gaudentii in 
exod. tractat. X. tom. VII. biblioth. patrum. Nicephori Callisti lib. I. cap. XXXI. 
Philippi presbyteri in Iob. lib. III. cap. XXXVIII. Procopii Sophistae in Esaiam 
fol. 154. Athanasii de salutari adventu Iesu Christi fol. 506. de passione et cruce 
domini fol. 802, Hieronymi tom. III. epist. CX XIX. fol. 370. in epistolam Pauli 
ad Thessalon. cap. IV. in epistol. ad Ephes.lib. II. cap. IV. Iuliani Episcopi To- 
letani prognost. lib. II. cap. XII. Theodori Abucarae in disputat. cum Emeseno 
cap. VII. Remigii Altisiodor. episcop. in Psalm. LXXXV. in Zachariam cap. IX. 
Bedae in Iob. lib. I. cap. X. Theophili Alexandrini episcop. allegor. in Iohan. fol. 
191. tom. IV. biblioth. patrum. Ambrosii in epist. Pauli ad Roman. cap. V. Epi- 
phanii contra Tatianos haeresis XLVI. Sedulii in epist. Pauli ad Roman. cap. V. 
Dionysii Carthusiensis in epist. Petri I. cap. III. in Acta apostol. cap. IL. Thomae 
Aquinatis 3. part. summ. quaest. LIII. articul. V. et sequent. Ad eius confirma- 
tionem promunt haec scripturae testimonia. Genes. XXXVII. vers. 35. Descen- 
dam ad filium meum lugens in infernum, | Ecclesiast. cap. XXIV. vers. 45.  Pene- 
trabo omnes inferiores patres terrae, et inspiciam omnes dormientes, et illuminabo 
omnes sperantes in dominum. Zachariae IX. vers. 11. Tu quoque ?n sanguine tuo 
emisisti vinctos tuos de lacu in quo non est aqua. lob. cap. XXXVIIL. vers. 17. 
Apertae sunt tibi portae mortis, et ostia tenebrosa vidisti, 1 Pet. 3. vers. 19. Et dis 
qni in carcere erant spiritibus veniens praedicavit. Bullingerus in Matthaeum 
cap. XXV. Iohan. Calvinus institut. lib. II. cap. XVI. 8 9. Beza in acta Apostol. 
cap. II. in epistol. Petri I. cap. 3. et in epist. ad Ephes. cap. IV. aiunt praedicta 
loca male a veteribus detorta ad carcerem poenalem piarum animarum ; cum illae 
etiam ante Christi adventum et passionem in tranquillitatis sinu immunes a 
poena fuerint, exspectandae nimirum resurrectionis solatia carpentes. Illorum 
assertioni non videtur contradicere Augustinus, dum fatetur, se adhuc nescire, 
quid boni Christi descensus ad inferos contulerit illis iustis, qui in sinu Abrahae 
erant, a quibus secundum beatificam praesentiam suae divinitatis nunquam re- 
cessit. Sed loca Augustini ipsa in medium protrahemus ex epist. XCIX. ad Evo- 
dium tom. lI. fol. 284. Quod primum hominem patrem generis humani ex inferno 
solverit Christus, ecclesia fere tota consentit: quod eam non inaniter credidisse 
credendum est, etiamsi canonicarum scripturarum hinc expressa non proferatur 
auctoritas. Addunt quidam hoc beneficium etiam antiquis sanctis fuisse concessum, 
Abel, Seth, Noé, et domui eius, Abraham, Isaac et Iacob, aliisque patriarchis et 
prophetis, ut cum dominus in infernum venisset, illis doloribus solverentur. Sed 
quonam modo intelligatur, Abraham in cuius sinum etiam pius pauper susceptus 
est, in 1llis fuisse doloribus, ego quidem mon video, explicant fortasse qui 
possunt. Solos autem duos, id est Abraham et Lazarum, in illo memorabilis 
quietis sinu fuisse antequam dominus in inferna descenderet, et de istis tantum 
duobus dictum fuisse illi diviti: inter vos et nos chaos magnum firmatum est etc. 
nescio utrum quisquam sit, cuz non videatur absurdum. Porro 81 plures quam 
duo ibi erant, quis audeat dicere, non ibi fuisse patriarchas et prophetas, 
quibus in scriptura dei iustitiae pwetatisque tum. insigne testimonium perhibetur! 
Quid his ergo praestiterit, qui dolores solvit inferni, in quibus illi non fue- 
runt, nondum intelligo: praesertim quia ne 4psos quidem inferos uspiam scri- 
pturarum locis in bono appellatos potui reperire. Quod si nunquam 4n divinis 
auctoritatibus legitur, non utique sinus ille Abrahae, 1d est secretae cuius- 
dam. quietis habitatio, aliqua pars inferorum esse credenda est, quanquam 4n 


990 


his ipsis tanti verbis magistri, ibi ait dixisse Abraham, inter vos et nos chaos 
magnum. firmatum est, satis ut opinor appareat non esse quandam partem et quasi 
membrum inferorum tantae illius felicitatis sinum. Chaos enim magnum quid est 
nisi quidam hiatus, multum ea separans inter quae non solum est , verum etiam fir- 
matus est? Quapropter si in illum sinum Abrahae Christum mortuum venisse san- 
cta scriptura dixisset, non nominato inferno eiusque doloribus, miror si quisquam 
ad inferos eum descendisse, asserere auderet. Sed quia evidentia testimonia et in- 
fernum commemorant et dolores, nulla causa occurrit, cur illo credatur venisse 
salvator ; nisi ut ab eius doloribus salvos faceret. Sed utrum omnes quos in eis in- 
venit, an quosdam quos illo beneficio dignos iudicavit, adhuc requiro. Fuisse ta- 
men eum apud inferos , et in eorum doloribus constitutis hoc beneficium praestitisse 
non dubito. Unde illis iustis, qui in sinu Abrahae erant, cum ille in inferna descen- 
deret, nondum quid contulisset inveni, a quibus eum secundum beatificam praesen- 
tiam suae divinitatis nunquam video recessisse. Et de Genesi ad Litteram tom. III. 
fol. 498. lib. XII. cap. XXXIII. Z//ud me nondum ?nvenisse confiteor, inferos appel- 
latos, ubi iustorum animae requiescunt. .Et Christi quidem animam usque. ad ea 
loca venisse, in quibus peccatores eruciantur, ut eos solveret a tormentis, quos esse 
solvendos occulta sua nobis iustitia iudicabat, non immerito creditur. Quomodo 
enim aliter accipiendum sit, quod dictum est: quem deus suscitavit ex mortuis etc. 
non video nisi ut quorundam dolores apud inferos eum solvisse accipiamus , ea, po- 
testate qua dominus est, cui omne genu flectitur , caelestium , terrestrium, et infero- 
rum, per quam potestatem etiam illis doloribus quos solvit, non potuit teneri, .Ne- 
que enim Abraham vel ille pauper in sinu eius, hoc est, in secreto quietis eius, τὴ 
doloribus erat, inter quorum requiem et alia inferni tormenta, legimus muguum 
chaos firmatum, sed uec apud inferos esse dicti sunt. Contigit enim, inquit, mori in- 
opem illum et afferri ab angelis in sinum Abrahae; mortuus est autem et dives, et 
sepultus est, et cum apud inferos esset in tormentis, etc. Videmus itaque inferorum 
mentionem non esse factam in requie pauperis, sed in supplicio divitis. Proinde 
ut dixi, nondum inveni, et adhuc quaero, nec mihi occurrit, inferos alicubi in bono 
posuisse scripturam duntaxat canonicam. Non autem ín bono accipiendum sinum 
Abrahae, et illam requiem, quo ab angelis pius pauper ablatus est, nescio utrum 
quisquam possit audire , et ideo quomodo eum apud inferos eredamus esse, non vi- 
deo. Hactenus Augustinus erudite quidem et vere. Illud autem notatu dignum, 
quod idem vir sanctus in psalmum LXXXV. tom. VIII. fol. 652. duo inferna sta- 
tuit, ?nferius et superius: quorum n uno quieverunt animae iustorum ; in altero tor- 
quentur animae impiorum. Sed haec protulisse videtur non affirmando sed opi- 
nando. Inquit enim, fratres sive illud sive istud sit, hic me serutatorem verbi dei, 
non temerarium affirmatorem teneatis. Certe Origenes περὶ ἀρχῶν lib. IV. cap. II. 
et Ambrosius in cap. V. epistol. Pauli ad Roman. ante Augustinum hoc dogma 
proposuerunt in suis scriptis," repertique qui illorum opinionem probarent. [Hos 
refutat Hieronymus iu Psalm. LXXXV. fol. 108. Eripuisti animam meam ex àn- 
ferno inferiori, etc. Non quod duo inferna sint, inquit, sed iste superiorem infer- 
num peccatum dixit, inferiorem vero qui est verus infernus, in quo peccatores dam- 
nantur. Laudat ergo ob hoc misericordiam domini, quod sit erutus a supplicio in- 
ferioris inferni.| Scholastieis hoc commentum valde placuit. Non enim contenti 
illis, quae priores de inferno duplici delirarunt, alia adhuc duo inferna exsculpse- 
runt, atque ita effecerunt infernum quadruplicem. 1. infernum damnatorum. 11. 
limbum puerorum. IlI. purgatorium. YV. limbum patrum. Bonaventura Albanensis 
episcop. lib. IV. distinct. XLV. num. 12. et 15. Durandus de S. Portiano sentent. 
lib. III. distint. XXII. quaest. IV. Sciendum est quod quadruplez est infernus, se- 
eundum quadruplex poenarum genus. Quibusdam enim datur poena damni, hoc 
est, perpetua curentia visionis divinae, et perpetua poena sensus, ratione peccati 
actualis, mortalis, in quo decesserunt. Et ii dicuntur esse n inferno damnatorum. 
Aliis debetur perpetua poena damni absque poena sensus, scilicet decedentibus ín 
solo peccato origínali, qui dicuntur esse in limbo puerorum. | Aliis debetur poena 
sensus et dumni, non quidem perpetua, sed temporalis, illis scilicet, qui decesserunt 
in gratia, debitores alicuius poenae, eo quod in praesenti vita non satisfecerunt 
plene de culpis commissis. |. Et isti dicuntur esse in purgatorio. | Aliis vero solum 


*) Gregor. Magnus in Iob. lib, 12. cap. 9. Beda in psalm, 85. Bernard, serm. 2. de assumpt. 
Mariae fol. 149. 


396 


debetur sola poena damni: absque ulla poena sensus; et isti dicebantur esse in 
limbo patrum: qui prohibebantur ante passionem Christi a visione divina, eo quod 
non erat satisfactum pro peccato totius naturae, quamvis hi non essent obnoxii ali- 
cui poenae pro peccatis suis personalibus. Viderint Pontificii quemadmodum haec 
figmenta defendant. Nos (qui nihil probamus, nisi quod ecclesiasticum est, quod- 
que conspiret germanae, et ipso aevo pronatae propheticae, apostolicaeque para- 
turae) malumus dubitare de occultis, quam litigare de incertis, melius ducentes 
in inscientiae finibus atque * ignorantiae permanere, simpliciterque imperitiam 
confiteri, quam inerudita temeritate, sine divinarum scripturam auctoritate, nugas 
aniles et fabulosa gentium dogmata sub nomine Christiano in ecclesiam dei in- 
troducere. Tertullianus de anima c. I. et II. Hieronymus ad Hedibiam epist. CL. 
quaest. X. fol. 420. Augustinus ad Optatum epist. CLVII. de Genesi ad literam 
lib. VIII. eap. V. 

Cap. LXXIX. — Post ascensionem domini ad caelos omnium sanctorum ani- 
mae ad Christum vadunt] Isidorus Hispalens. sentent. lib. I. cap. XIV. Sancti ex 
tempore resurrectionis Christi statim ut de corpore exeunt, mor ad caelestem ha- 
bitationem ascendunt, quod antiquis patribus non dabatur. Nam ante adventum 
salvatoris, quamvis sine poena supplicii, tamen non in caelo, sed in inferno sancto- 
rum animae tenebantur, pro quibus absolvendis dominus in infernum descendit. 
Gregorius Nazianz. orat. funebri in laudem Caesarii fratris fol. 153. Πείθομαι σο- 
φῶν λόγοις ὅτι ψυχὴ πᾶσα χαλή τε χαὶ θεοφιλὴς, ἐπειδὰν τοῦ συνδεδεμένου ᾿υθεῖσα 
σώματος ἐνθένδε ἀπαλλαγῇ, εὐθὺς μὲν ἐν συναισθήσει xot θεωρία τοῦ μένοντος αὐτὴν 
χαλοῦ γενομένη, ἅτε τοῦ ἐπισχοτοῦντος ἀναχαθαρθέντος ἢ ἀποτεθέντος, 7| οὐχ οἶδ᾽ 
6, τι καὶ λέγειν χρὴ, θαυμασίαν τινὰ ἡδονὴν ἥδεται, xo ἀγάλλεται, χαὶ ἵλεως χωρεῖ πρὸς 
τὸν ἑαυτῆς δεσπότην, ὥςπερ τι δεσμωτήριον χαλεπὸν τὸν ἐνταῦθα βίον ἀποφυγοῦσα, χαὶ 
τὰς περιχειμένας ἀποσεισαμένη πέδας, ὑφ᾽ ὧν τὸ τῆς διανοίας πτερὸν χαθείλχετο. 
Καὶ οἷον ἤδη τῇ φαντασία καρποῦται τὴν ἀποχειμένην μαχαριότητα. Μιχρὸν δ᾽ ὕστε- 

ον xol τὸ συγγενὲς σαρχίον ἀπολαβοῦσα ὦτα ἐχεῖθεν συνεφιλοσόφησε, παρὰ τῆς χαὶ 
Sulóns xdi πιστευθείσης γῆς, τρόπον ὃν εἶδεν ὃ ταῦτα συνδήσας, xol διαλύσας θεὸς, 
τούτω συγχληρονομεὶ τῆς ἐχεῖθεν δόξης. Καὶ χαθάπερ τῶν μοχθηρῶν αὐτοῦ μετέσχε 
διὰ τὴν συμφυΐαν, οὕτω χαὶ τῶν τερπνῶν ἑαυτῆς μεταδίδωσιν, ὅλον εἰς ἑαυτὴν ἀναλώ- 
σασα, καὶ γενομένη σὺν τούτῳ ἕν καὶ πνεῦμα, xol νοῦς, xoi θεὸς, καταποθέντος ὑπὸ 
τῆς ζωῆς τοῦ θνητοῦ τε xoi ῥέοντος. [ἃ est: Sapientum verbis adducor ut credam, 
pulchram omnem animam et deo charam, posteaquam corporis vinculis soluta, hinc 
excesserit, protinus bonum, quod eam manet, persentientem et contemplantem, (ut- 
pote eo, quod tenebras offundebat, vel purgato, vel. deposito, vel, quo verbo ea res 
appellanda sit nescio) mirabili quadam voluptate affici et exultare, atque hac vita, 
tanquam gravi quodam ergastulo liberatam, compedibusque illis, quibus mentis alae 
deprimebantur solutam, summa cum hilaritate ad dominum suum tendere, ac re- 
conditam beatitudinem iam velut per imaginem et simulacrum percipere: post etiam 
aliquanto, cum cognatam carnem a terra quae et dederat, et in fidem acceperat, 
receperit, (quod quomodo fiet is novit, qui ea inter se coniunxit atque dissolvit) tum 
demum eam quoque ad gloriae caelestis haereditatem secum admissuram, et quem- 
admodum ob naturae coniunctionem aerumnarum ipsius particeps fuerat, sic etiam 
iucunditates suas cum dipsa communicaturam , totum videlicet corpus in se ipsum 
absumentem, et cum eo unum effectam, et spiritum et mentem, et deum, absorpto ni- 
mirum a vita eo, quod mortale et caducum erat. Valde frigidum et frivolum est, 
quod Gregorius Magnus dialog. lib. IV. c. XXV.et Beda tom. VIII. in lib. quaest. 
fol. 402. non omnibus iustis, sed perfecte iustis hoc beneficium tributum dicunt. 
Quis enim poterit perfecte iustus esse in hac mortalitate, ubi caro concupiscit ad- 
versus spiritum, spiritus autem adversus carnem. Macarius homil. VIII. pag. 106. 
Augustin. de peccatorum meritis et remissione contra Pelagianos lib. Il. c. XIII. 
Contra epistolam Parmeniani lib. II. cap. VII. Lactantius lib. VI. cap. XV. Hie- 
ronym. in Psalm. CXIV. fol. 150. 7n praesenti seculo perfectus iustus nemo esse 
potest, neque David, neque apostoli, neque aliquis sanctorum. 

Peccatorum animae in inferno] Fabulam πυρχαθαρτηρίου quam sophistae cere- 
brosi acriter in suis scriptis urgent, hoc loco ommino evertit Gennadius, duas 
duntaxat habitationes (omni medio et tertio loco excluso) asserens, ad quas ani- 
mae corporibus humanis exutae, migrant, caelum nimirum et infernum, Gennadio 


*) Melius est enim nescire quam errare, Augustin. in Iohan. tract. 27. 


391 


manum porrigit Hieronymus in Àmos cap. XIX. fol. 129. Quando anima vinculis 
laxata corporeis, volandi quo velit, sive quo ire compellitur, habuerit libertatem, 
aut ad inferna ducetur, aut ad caelestia sublevabitur. Et Augustin. de peccator. 
meritis et remissione cap. XXVIII. Non est ullus ulli locus medius, ut possit esse, 
nisi cum diabolo, qui non est cum Christo. Autor hypognostici articul. V. apud 
Augustin. tom. VII. fol. 957. Primum locum fides catholicorum divina auctoritate 
regnum credit esse caelorum: secundum gehennam; tertium penitus ignoramus, imo 
nec esse in scripturis sacris inveniemus, Autor de rectitud. catholic. conversat. 
apud Augustin. tom. 9. fol. (97. Scitote quod anima cum a corpore avellitur, sta- 
tim in paradiso pro bonis operibus, aut certe pro malis in inferno praecipitatur 
continuo. Et his longe antiquior Iustinus Martyr in quaest. et respons. ad ortho- 
dox. quaestion. LX XV. fol. 339. ᾿Ενταῦθα μὲν τὰ τῆς ἑνώσεως πάντα χοινὰ ὑπάοχει 
διχαίων τε xol ἀδίχων. xol οὐδεμία ἐστὶν ἐν αὐτοῖς διαφορὰ χατὰ τοῦτο. Οἷον τὸ 
γενέσθαι χαὶ τὸ ἀποθνήσχειν, χαὶ τὸ ὑγιαίνειν, χαὶ τὸ νοσεῖν, χαὶ τὸ πλουτεῖν, χαὶ τὸ 
πένεσθαι, xol τὰ ἄλλα τὰ τούτοις ὅμοια. Μετὰ δὲ τὴν ἐχ τοῦ σώματος ἔξοδον εὐθὺς 

ίνεται τῶν διχαίων τε xol ἀδίχων ἢ διαστολή. ἤλγονται γὰρ ὑπὸ τῶν ἀγγέλων εἰς 
ἀξίους αὐτῶν τόπους. Αἱ μὲν τῶν διχαίων ψυχαὶ εἰς τὸν παράδεισον, ἔνθα συντυχία 
τε χαὶ θέα ἀγγέλων τε καὶ ἀοχαγγέλων, xat ὀπτασίαν δὲ χαὶ τοῦ σωτῆρος Χριστοῦ 
χατὰ τὸ εἰρημένον, ᾿Εχδημοῦντες ἐχ τοῦ σώματος, xoà ἐνδημοῦντες πρὸς τὸν χύριον. 
AÍ δὲ τῶν ἀδίχων ψυχαὶ, εἰς τοὺς ἐν τῷ ἅδη τόπους, χατὰ τὸ εἰρημένον περὶ τοῦ Να- 
βουγοδονόσορ βασιλέως Βαβυλῶνος. 'O ἅδης κάτωθεν ἐπιχράνθη συναντήσας cot, xol 
τὰ ἑξῆς. [Καί εἰσιν ἐν. τοῖς ἀξίοις αὐτῶν τόποις φυλαττόμεναι ἕως τῆς ἡμέρας τῆς 
ἀναστάσεως xoi ἀνταποδόσεως. Id est, Jn hac vita quae in unione corporis et ani- 
mae obtingunt communia sunt iustorum et iniustorum omnia: et nulla est eis, quan- 
tum ad hoc pertinet differentia: sicuti gigni et mori, valere et aegrotare, ditescere 
et egere, et alia hisce similia. Post exitum vero animarum e corpore illico iusti ab 
iniustis segregantur. Abducuntur enim ab angelis ad condigna sibi loca. Ac tusto- 
rum quidem animae in paradisum, ubi consuetudine et aspectu fruuntur angelorum 
et archangelorum; per visionem autem et ipsius servatoris Christi pro eo atque 
dictum est: peregre absumus aq corpore, et praesentes adsumus apud dominum. 
Iniustorum autem animae in ipsius Orci loca; pro eo atque dictum est de Nabu- 
chodonosore rege Babylonis : infernus subter exacerbatus est in occursum adventus 
tui, etc. Et asservantur quaeque in locis se dignis, usque ad resurrectionis et com- 
pensationis diem, 

Cap. LXXX. — Poenitentia aboleri peccata] ᾿Ἐπειδήπερ οὐχ ἔστιν ἁμαρτία 
ἀσυγχώρητος παρὰ τῷ θεῷ, ἐν τοῖς γνησίως xai xax ἀξίαν μετανοοῦσιν. Athanasius 
de communi essentia patris, et filii, et spiritus sancti tom. I. fol. 892, Alcuinus de 
divinis officiis fol. 1922. Oportet ad paenitentiam accedere cum omni fiducia, et 
ez fide credere indubitanter, paenitentia aboleri posse peccata, etiamsi 4n ultimo 
vitae spiritu commissa paeniteat. Chrysost. tom. V. serm. de poenit. et in Matth. 
cap. VI. homil XX. Theodoret divinor. decret. epitom. fol. 415. Lactant. lib. VI. 
cap. XXIV. Autor de fide ad Petr. Diacon. cap. III. Bachiarius de recipiendis 
lapsis fol. 419. tom. 1. biblioth. patrum. Epiphan. haeresi LIX. Augustin. de 
agone Christiano cap. XXX. et XXXI. 

Novatianus est] [s docebat, quod post baptismum paenitere non liceat: et quod 
mortale peccatum ecclesia donare non possit; imo perire ecclesiam recipiendo pec- 
catores. Pacianus ad Sympronianum epist. III. fol. 310. tom. I. bibiioth. patrum. 
Remigius Altisiodorensis episcop. in Ioélem cap. II. fol. 268. Athanasius contra 
omnes haereses tom. I. fol. 853. Nicephorus Callistus ecclesiast. histor. lib. VI. 
cap. ΠΙ. Augustin. tom. IV. in quaestion. vet. et novi Testamenti quaestion. CII. 
de haeresibus cap. XXXVIII. Eusebius ecclesiast. histor. lib. IV. cap. XXXIV. 

Cap. LXXXI. — Internas animi cogitationes diabolum non videre] Extat 
hoc caput apud Rabanum Maurum de sermon. proprietat. lib. IV. cap. X. Chry- 
sost. in Iohan. eap. III. homil. XXIII. Humanorum cordium cognitio solius dei 
est, qui ea formavit... T'u enim, inquit, cognoscis corda solus. Athanasius ad An- 
tioch. quaest. XCIX. fol. 808. Προγνώστης xo χαρδιογνώστης μόνος ὁ θεὸς ὑπάρχει. 
"Ens οὐδὲ αὐτοὶ οἱ ἄγγελοι τὰ ἕν χαρδίᾳ, ἢ τὰ μέλλοντα ἐπίστανται. Origenes in Iob, 
lib. I. fol. 281. Theophylact. in Marcum c. II. Durandus sentent. lib. II. distinct. 
VIII. quaest. IV. Thomas Aquinas Quodlib. XII. articul. VI. 

Sed motibus eas corporis] Hieronym. in Psalm. XVI. fol. 16. Diabolus in 
anima intrinsecus nescit quid. cogitat homo, nisi per exteriores anotus intelligat. 


998 
Cassian. collat. lib. VIL. cap. XV. fol. 1057. Nulli dubium est, quod possint spiri- 


tus immundi cogitationum nostrarum attingere qualitates, sed indiciis eas sensibi- 
libus forinsecus colligentes, id est, ex nostris dispositionibus, aut verbis, et studiis, 
in quae propensius conspexerint nos inclinari. Caeterum illas, quae necdum de 
internis antmae prodieruut, adire omnino non possunt,  Ipsas quoque cogitationes, 
quas ingérunt, utrum susccptae sint, vel quemadmodum susceptae sint, non per 
ipsius animae naturam, id est per illum interiorem motum 4n medullis saepius la- 
litantem, sed ex motibus atque indiciis exterioris hominis deprehendunt. Augusti- 
nus retractat. lib. II. cap. XXX. Thomas Aquinas part. I. summ. quaest. LVII. 
artieul, IV. 

Cap. LXXXII. — Non omnes malae cogitationes semper diaboli instinctu] 
Hunc locum imitatus est Beda in Marcum lib. II. cap. VII. tom. VIL. in homil. 
quadrages. fol. 358. in lib. quaestion. tom. VIII. fol. 405. Omnes cogitationes 
malae non semper instinctu diaboli excitantur, sed aliquando ex nostri arbitrii 
motu emerguntur. Bonae autem cogitationes semper ἃ deo sunt. Hieronymus in 
Matth. lib. II. cap. XV. fol. 81. Arguendi, qui cogitationes a diabolo immitti pu- 
tant, et non ex propria nasci voluntate. Diabolus adiutor et incensor malarum co- 
gitationum potest esse, auctor esse non potest. δὲ autem semper in insidiis positus 
levem cogitationum nostrarum scintillam suis fomitibus inflammarit, non debemus 
opinari, eum cordis quoque occulta rimari, sed ex corporis habitu et gestibus aesti- 
mare quid versemus intrincecus; verbi gratia, si pulchram mulierem nos crebro 
viderit inspicere, intelligit cor iaculo amoris vulneratum. 

Aliquotiens ex nostri arbitrii] Cogitationes tum bonas, tum malas gignit ex 
sese cor. Bonas quidem ex suggestione boni spiritus, malas ex amarulentia dae- 
monum. Basilius Magnus in constitut. exercitator. cap. XVII. Ambrosius in 
Psalmum CXVIII. fol. 966. tom. II. Gregorius Nyssenus homil. IX. in cantica 
canticor. Iohan. Gerson. ὃ. part. operum pag. 71. Diadochus de perfect. spirituali 
cap. LXX XIII. S. Antiochus ad Eustoch. de cogitation. pag. 151. S. Macarius 
Eremita homil. XVI. Theodoretus enarrat. in. Oseam prophet. fol. 607. Athana- 
sius ad Antiochum quaest. XV. Origenes in Lucam cap. 11. homil. XII. δὲ bonae 
cogitationes in corde nostro fuerint, et in animo iustitia pullularit, haud dubium, 
quin nobis loquatur angelus domini, Si vero mala fuerint in corde nostro versata, 
loquitur nobis angelus diaboli. Bernhardus in meditat cap. XV. Caro mea de luto 
est, et ideo lutosas cogitationes ab illa habeo. Vanas et curiosas a mundo, a dia- 
bolo malas et malitiosas. 

Bonae cogitationes semper a deo sunt] Hieronym. in Ezechiel. lib. V. c. XVI. 
Cogitationes bonae a deo hominibus inseruntur. Bernhardus super cantica serm. 
XXXII. fol. 666. Cum mala in corde versamus, nostra cogitatio est, si bona, dei 
sermo est. Vide illum in lib. de interiori domo cap. XXXIX. et XL. 

Cap. LXX XIII. — Daemones per ἐνέργειαν non credimus substantialiter] Di- 
dymus de spiritu sancto lib. III. 4nimam vel mentem hominis nulla creatura vucta 
substantiam potest implere, nisi sola trinitas. Non autem participatione naturae 
implet quempiam diabolus, aut eius habitator efficitur, sed per fraudulentiam, et 
deceptionem, et malitiam inhabitare in. eo creditur, quem implevit. Vide Clemen- 
tem Alexandrin. Stromat. lib. II. fol. 177. Cassianum collat. lib. VII. cap. XII. 
et XIII. Paschasium Diaconum Roman. de spiritu sancto lib. II. cap. 1. Bedam 
in Acta apostol. cap. V. fol. S78. Autorem de spiritu et anima apud Augustin. 
tom. 3. fol. 618. c. XXVII. Thomam Aquinat. Quodlibet. 3. articul. VIII. Bona- 
venturam lib. II. sentent. distinct. VIII. numer. 48. Petrum Lombardum sentent. 
lib. 11. distinct. VIII. ubi integrum hoc caput sub nomine Gennadii citat, 

Cap. LXXXIV. — Signa et prodigia peccatores facere] Autor. Commentar. 
in Matth. c. VII. homil. XXV. c. XXI. homil. XXIX. c. IV. homil. XLIX. 
Beda in Apocal. cap. XIII. Hieronym. in epist. Pauli ad Galat. cap. III. fol. 191. 
Iustin. Martyr. in quaest. ad orthodox. quaest. V. fol. 809. Athanasius ad An- 
tioch. quaest. CX. Anastasius episcop. Nicenus quaest. XXIII. in ss. scripturas. 

Signa et prodigia etiam peccatores facere] Fit hoc propter reprobos ob con- 
demnationem eorum qui faciunt, vel ob utilitatem eorum, qui vident et audiunt, 
ut licet homines despiciant signa facientes, tamen deum honorent, ad cuius invo- 
cationem tanta fiant miracula. Beda in Acta apostol. cap. XIX. fol. 907. Oecu- 
menius in Àcta apost. cap. XIX. 

Cum alios hac praesumptione iuvent, sibi per ambitionem nocent] Ut Scevae 


999 


illi Iudaei principis saerdotum filii, in quos (dum nescio qua vana gloria ducti, 
non credentes in lesum, daemonia expellere volunt) daemoniacus insiliit, et mi- 
sere eos afflixit. Acta apost. cap. XIX. vers. 16. et inibi Oecumenius et Beda. 
Petri Siculi historia pag. 5T. 


Cap. LXXXV. — Signis et prodigiis clarum fieri Christianum non sanctum] 
Cyprianus de unit. eccles. fol. 282. Prophetare et daemonia excludere, et vir- 
tutes magnas in terris facere, sublimis utique et admirabilis res est, non tamen re- 
gnum caeleste consequitur, quisque in his omnibus invenitur, nisi recti et dusti iti- 
neris observatione gradiatur. Ohrysostom. tom. V. de compunct. cordis fol. 495. 
Athanas. ad Antioch. quaest. LXXXVIII. Augustin. de sermon. domini in monte 
fol. 882. Ambrosius in epist. Pauli ad Corinth. I. cap. XIII. 


Cap. LXXXVI. — Nullus sanctus et iustus caret peccato] ᾿Κἰπειδὴ τὸ μὲν μη- 
δὲν ἁμαρτεῖν ἐστι θεοῦ, xot τῆς πρώτης καὶ ἀσυνθέτου φύσεως, ut ait Nazianz. de ba- 
ptismo fol. 640. Foede igitur errant Pelagianistae, qui asserunt homines, si velint, 
sine peccato esse posse. Iohan. Cassianus de incarnat. Christi lib. I. Hieronymus 
adversus Pelagium ad Ctesiphontem tom. I. fol. 266. et sequent. Clemens Ale- 
xandrinus παιδαγωγ. lib. I. cap. II. Athanas. ad. Antioch. quaest. CXXXVI. fol. 
399. de incarnat. domini fol. 462, "Theodoret. de select. s. scriptur. quaestion. 
quaest. IX. Augustinus de peccator. meritis et remiss. lib. II. c. VII. in enchiridio 
ad Laurent. cap. LXIII. Bernhardus de nativit. domini serm. I. Sozomenus ec- 
clesiast. histor. lib. VIL. cap. XVI. Nicephorus Callistus lib. XII. cap. XXIV. 
Tertullianus de anima cap. XLI. 


. A Ideo veraciter omnes sancti se pronunciant peccatores] S. Iohannes epist. Ca- 
tholic I. e. I. Iob. c. XIV. Ecclesiast. c. VII. Cyprianus de orat. dominica fol. 245. 
Augustinus de spiritu et litera ad Marcellin. cap. II. tom. X. de verbis apostoli 
sermon. XXIX. Cassianus collat. XXIL cap. XIII. Hieronym. contra Pelagian. 
lib. IIL. cap. V. Lactant. lib. VI. cap. XIII. Isidor. Synonym. lib. I. fol. 312. 


Cap. LXXXVII. — Pascha ante transgressum vernalis aequinoctii] Quo 
mense ac die celebritas s. paschae agi deberet, varie apud veteres disceptatum 
fuit. Sancti apostoli, Anatolius et Occidentales usque ad. Oceanum, post aequi- 
noctium vernale: Galli die VIII. Kal. April. Polycrates Ephesiorum episcopus, 
Syri, Cilices, Mesopotamii et Asiani cum Iudaeis XIV. luna quacunque die septi- 
manae, omnimodo observandum Pascha dicebant. Cum igitur hae tales obser- 
vationes per singulas provincias tenerentur, non leviter contristati sunt sacer- 
dotes, eo quod a quibus una fides profiteretur, eorum dissentirent ieiunia. Pius 
igitur primus et Vietor Romanae urbis episcopi, huic malo publico mederi cu- 
pientes, ordinationem fecerunt, ut die dominico a XIV. luna primi mensis, usque 
ad XXI. eiusdem mensis diem, paschalis celebraretur festivitas. Postmodum in 
plenaria synodo Nicaena orbi universo Christiano persuasum est, ut pascha recto 
iure, uno eodemque die et tempore a cunctis catholicis perageretur ecclesiis. 
Canon Apostol. cap. VIII. Eusebius ecclesiast. hist. lib. V. cap. XXIII. et XXIV. 
de vita Constantini Imp. lib. 3. cap. V. et XVII. lib. VIII. cap. XIX. XXV. lib. 
IV. cap. XXXVI. et sequent. Socrates ecclesiast. histor. lib. I. cap. VI. lib. V. 
c. XXI. Hieronymus catalog. viror. illustr. in Polycrate. Histor. Tripart. lib. IX. 
cap. XXXVIII. Nicephorus Callistus lib. XII. cap. XXXIII. Theodoretus eccle- 
siast. histor. lib. I. cap. X. Sozomenus lib. XII. cap. XVIIL et XIX. Pius PP. I. 
in univers. Christi fideles tom. I. Concil. fol. 85. Victor PP. ad Theophilium Ale- 
xandriae episcop. tom. I. Concil. fol. 93. Ambrosius de paschali celebritate tom. 
IV. fol. 804. et seq. Gregorius Nyssenus orat. in resurrect. domini. lunilius in 
Genesin fol. 93. Corpus Canon. part. III. distinct. 3. de consecrat. cap. XXI. et 
sequent. Augustin. in nov. et vet. Testament. quaest. tom. IV. quaest. LXXXIII. 
fol. 899. et ad Ianuarium epistol. CXIX. Beda de argumentis lunae fol. 198. et 
sequent. de aequinoct. vernali. tom. II. fol. 346. de ratione tempor. cap. LII. et 
seq. Epiphanius contra Audianos haeres. LX X. Rabanus Maurus de institut. 
clericor. lib. II. cap. XXXIX. Isidor. Hispalens. origin. lib. VI. cap. I. de officiis 
ecclesiast. cap. XXXI. Clemens constitut, lib. V. cap. XVI. Gaudent de paschae 
observat. fol. 50. Autor epistolae de celebrat. paschae apud Hieronym. tom. IX. 
fol. 98. Athanas. de synodis Arimini et Seleuciae fol. 612. in epistola ad Africa- 
nos episcopos fol. 118. 


400 


Cap. LXXXVIII. — Imaginem in aeternitate] Caesarius Arelatens. episcop. 
homil. XII. Zn anima ed mente ad imaginem — sumus, secundum carnem 
rero de limo terrae formati sumus, Eucherius in Genesin lib. I. cap. VIIL. Zn Zn- 
teriore homine est conditoris sui imago, imago in aeternitate, similitudo in moribus. 
Bernhardus serm. I. de annunciat. B. Mariae fol. 125. Durandus sentent. lib. I. 
distinct. 3. quaestion. 1. Claudianus Mamerti episcop. de statu animae lib. III. 
fol. 726. Damascen, de fide orthodox. lib. II. cap. XII. Theodoret. in Genesin 
quaest. XX. Athanas. de communi essent. patris, filii et spiritus sancti fol. 293. 
Augustin. de Genes. contra Manichaeos lib. I. cap. XVII. Faustus de libero ar- 
bitrio lib. 11. cap. VII. Ambrosius de dignitate conditionis humanae cap. II. 


401 


INDEX LOCORUM 5. SCRIPTURAE 


QUI CITANTUR 


PBILANITE.UQ. 

Bum ΤΟΥΣ οὖν en eap.94 ἴα X AIL 20... essen be A cap. 109 
3 IM tesi eui i 95. 109 B EAXAG 23.2... WS. 141 
EIE oo MEG Ed Ve t CCIPPAM 10 j XXIII, ME IM.IQXESEE Y 4 2t 
LEN Mi gefeko He KENN. T. MR 94 πο odit ns: 119 
PEN VIERSEN BUS PP 95 L LOGADV.S ci. CANTE: 143 
Zo 91 7:2 7p MIJ-. 138 NR. 9.9410 PEMEECT E ΩΣ 111 
T Mu o5. cu e ἐδ, 31. 66. 109. 18 » AA AIL ΟΝ ΡΟΝ το: 147 
A b ..:edq. JIUPEYSE is 9T XXXIV, 28/4423 F19.149 
! ug CQ —ENMEEE ΣΝ. 51.190 Levitic. AER 6.24... 5: TTE... 128 
- DE a.c ry 84. 100 5 XXIII BENE UU EL ΟΣ 191 
SMS. τς 4M LULA 19 XAWLI un HIT... 2r 
(deo SCLDNMBEREDS OU RT Bees 97 Numer. Ὁ ἢ ρα ll LIN. 188 
Z6 EE αν τς Jo 917 987 152 à XIV, DUIIIA ACIE: 149 
Ἀπ EU. de edE H4. 116 ΔΕ ΠῚ τε ΠΝ STA. 141 
PCS MINI 120 ΚΠ 20 22. νὰ d Oe 17 
AZ BE V LAUISE NEM Nee 114 ἐδώ M US atn RAE" aut le 25 
FAITE απ uh cr eS 132 Ppgusp. 99.8. LU diee 2 o e 141 
PILIVUME OLD AS Ἐεὰ 1851 XXXI, ὌΧ ΝΒ s 20 
To RR LIU ANA ΤῊΣ 9} 199 Deuteron. b deret pllarr e ET κὴΣ 116 
X MENTI MU MEE ας 108 τ VIII, IRI—19.33: 3t. 156 
3. δ᾽ SA. Due 101 ; XVI, Da i.4298 ds: 141 
4. τε RITU us Io] » E4977 UR en δὲ ὙΠΟ Ὲ 21 
» . A4 seq. U seg. . Ar. -M..- 191 À XVII To. B8. 107 7 7.7: 119 
jl Y E orn. RELZo 108 XXVII, 2D. a et EET. 156 
3 AARAU το d Arr 190 Iosuae MC COATAKS ae MICE CIE UE 149 
Ἄς SELECTIS LL LIFETIDES..:: 104 V, 4. cosi QUI TD 118 
5 . EVI 18. ade dM MTS 144. 148 Iudic. VI, 98 tait IO e TET. 141 
» Au Ly Wig ig 118 P ΕΠ ΟΣ ἐπι τὴν HEUS. 120 
3 WBELUSL. m ARE 109. 110 ZUDIDI.. 225.1219 € 2f... 120 
9. BRA Mn sa S^ E 120 1 Samuel. II, CO e RE πω EM 141 
3. AL S9... 4I dE ΠΡ: 109 : IV. i ux. TI-.. 12 

Exod. IE .. 24 ἀν ἀπ bob: SJ 4 EESTI Tq IUIS. :. 12 
2 IV, 4 AME GC eee 198 4 ΠΥ ΓΙ qM ME US. 98 
: IV, 24.29.90 ... n» ΜΉ 118 δ PC M aD EET I E 130 
k do BERLIN NP 149 x ΕΟ 1 ἘΚ τὴ NM 108 
ΡΠ ΘΝ ἘΝ Gb a ect 128 DSESVTIL 7... ΤΟΤΕ T. 26 
E VLA wr. T Il Z Samuel. EEDNL T ILLOIBSEIDRS. 130 
E- ΠῚ δ᾽ ΣΕ AIRES 128 SERES 12 ceo e 108 
E ZA, 10... 7:25. 4: 0B 125 9 Reg. Ris: 33 vas. cdi ARES 17 
2 XII, seq. XIX sed. “ἰ ΟΝ ΟΣ 149 : ὙΠ δ ILIA. "S4 ὙΡ 80 

20 


402 


9 Reg. X VL 81e dp? cap. 16 
ν AMUEL iocis μὴ 16. 26 
AP eio Meme 147 
4 Bog, 1 2 IB ees amodo o ERR ὃ 
τ ΧΟΡ mtieco 21. 21 
^4» de er om 21 
1 Paralip. XXY, vr eer SRM 129 
2 Paralip. XV III, vC REPRE qoo 26 
Io, Eo NE Ue uc eadoicikies Wd 10 
Ἢ n :TSATIPURE Ins REP MAE Fn 103 
;» AUI 1 -XAebd6O.. 50 
"ue th os ρος PIDE 155 
i XXXVII, ὃ sa B APRIRE UN 105 
Pali. 3b. .ris vns Eod 129 
" ^ πο dL CAES 142 
5; 4b Tuscripio, το ρὸν Ea 1350 
M Mort ^ 15 
$ Inscriptio Psal. VI. et XII . 141 
τὰ νει aso RAO Suh ERE 99 
» VI, 5 M DETTA 124. 125 
"EN Δ SEMI 126 
do S PEDE mS 147 
AES LI CERERI το δε 92 
FANE SU SUC MENS oin 49. 99 
AES ao πὸ EU MERTS δῦ 
ον Σ Ὁ ALES 108 
E ν Ὁ ἈΝ Υ πὸ τ ΣΎ, Praef. 
b NEN 9 ΟΣ 99 
s QLANUL Sr S MLEE 100. 124 
S; BEXUDGC LC 61. 109. 110 
NEX 8 C326 3. QUU ur c TE 154 
FREE & 0312 0c 198 d, CM 125 
ἘΜ ΙὝ λα 99 
Ro SNn τ Το ς ον 150 
αν λιν ΟΣ ES sia 1 
y EEbISS ut. 175 ns 100. 194 
ἔχ ΧΟ ΚΘ EE ὙΨΡ 91 
COLO UT COEETEHDEES SL ie PR 110 
FEX S ILES L2 X 120 
Lo ddr RO ςς 120 
yw MEET ILU 91 
MARE ER LC HORN MAIS" 110 
ἢ TRODOCR LIT de NER 153 . 
5 LXMALER 2L DES s pis ἃ; 94 
«E i57 ρυν ΡΥ 140 
» LXXII, subscriptio ....... 130 
3 LXX VIII, A DEAE ΩΝ 155 
» LXX VIII, RET AR M 128 
$0 LAEX BLA AD MA. 109 
EE 64 X VOU ΤΥ ΤΆ ΡΝ 147 
» 
» 
5 


Inscript. LXXX VI, XCIetc. 150 


LXXAUC, 90--.... ud. 129 
πον σεῦ 100 
πνέουσιν ας 80 
ULM B 7; AERA. Ss 96 
ἘΚ A LATUS MT 102 
OVILE Ἔα ΕΣ 153 
03:1 ΤΥ ΤΟΥ 15 ro MERIT 109 
ΠΥ ἡ τ vede 1 110 
ΟΣ, δ ον 141 
αν, D SSMUS 99 


Psalt CXTIAL 485... sss ον» Cap. 155 
» DELE... nn vpRsREEE 198 
: CXIX, UOPERERROTM CS 91 
“ὦν Κἂν θ᾽, ἐν ΣΌΣ 95. 96 
E CEXXEE T... 028 109 
»i ΟΑΧ ΧΙ 16... roten 149 
πόρον e» PE τὸ 
NEM «tuU ΠΕ. 109 
p» uLDEDIVCOBS κυ. lo a 130 
dr Mo NL V MP eeceirgaiare ο΄ 103 
CXLVIII, Ag 58 E75; 1... 94 
Proverb. XI, ult. jo, C EPA 195. 198 
" XXVI, ICE Rs 2B 198 
Ecclesiastae I, l4 ΤΣ TE E 134 
Ιἰ ὃ Min. owe 134 
: IV, d? SAC PEOR 153. 158 
A ΟΣ ΡΣ 131 
Cantic. I, δ ον 56 
Esaiae I, 12 TECTUM: 110 
s IL, 19. 90 Loco Pado eh 112 
abc Vb P xs ΣΩ͂Ν πὸ ἀπε ΡΥ 155 
AMEN σεν ssl 156 
Kod Ls AU TIISS EDT τ τ’ 155 
3: 0NI d iSo IEEE 142 
LS CL. ον SIS e mue 107 
πος Yide PL 81 
ιν ΕΚ ὧς ΨΠ1Π]|:ε 1 3 νον ΕΝ 198 
Aat Ce 26::::::0 d 80 
» X XX VIII, dili 110 
A5: CODI NERDUDLOUE S OU 99 
Ἐν IM τ S (8 

»" ΝΠ 19. OE 110. 14 

HERES (LAC EERESISUONATUET f. 
» "EDVHIL 5: D-Aeto- id 110. 148 
bo ΠΕΡ κέ ENERO 136 
5o ἀπΠΠε πε στ: το 129 
ἜΣ εὐ τ᾿ 98 
5s" ΙΑ 110. 156 
» Vilbel AERE 106 
s PbAV A vn VEEAEMEEE 110 
ον 96 
Daniel. IX, 23 B6g. τ Ade 107 
[orbus T 5... AA AN pror 120 
E II, 18... ΚΙ D sg 20 
MELLE ZEN T USUS SEU 110 
,. ἡ ὙΕ ΘΙ ΕΣ nt 19 
» Vu V dE sedes Praef. Praef. 
3 XXIII, 16. 94- E LR 101 
" XXX VIII, 16-1. o oes adi 99 
y "KLIV; 172 eL τοι ΘΟ δ 15 
Weéchi 1, ὅν πρό 2254 200508 56 
,' 'VIb 3519 ;.:: 229 ΣΝ 14 
" VIII, 6: 10; 11; 19-2022 19. 92 
* VIII, ΤΥ ει 93 
2 ^VHBL- 15: 0 πεν 10 
b' Abi) ΌΤΑΝ EM 151 
» UEKXXII, 10.5.2 588 82. 132 
E XXXIII, 16: SEE: 89 
XXXVI, ρΡ0.. ENSE... 151 
Oseae VIL (oua E. - 101 
Amos III, 6 ΦΘῸΝ εἷς ΤΣ, »θ 


NSW δὲ δ e s « — "e." luna e a (e 


9 * » * * * * * * 9 *» * * * 


Woo. Xs ἐδιυκλδδι δι δι 


Sirach XV, 14 ΤΥ EOM RO Y 96 
9? Maccab.-E 19 ......LLesivll 18 


Uaohben HT-Pueror. voii: 96 


e« «e 9726026020660 6 * $a 9 ew s 


ὁ διάνο δ'ὁ ο.ο΄ νυ δ΄ οί αἰαὶ οἱ ἃ 


u 


o9: 9 € 9 9 *9 9$ * 9 *? 9 * οἱ ὁ, αἱ ὁ ὦ 


$ $9 $9 9 9 9 9 9 9 *? * 9 9? 9 $9 * * 9 


$ 9 δ Ὁ ὁ ἃ 9 * * €9 * δ᾽ * * 9 9 ὦ 


5 d ἃ 3 


Ri 
E 


* 9 $ 9» 9 * *9 Ὁ οἷο 9? $ * 9 * * 9 ὦ ὁ 


& 9 ὁ 9 * δὰ ἃ ἃ * δ᾽ * 9 * Ὁ * ὦ 


*22929282»»2922929292902822929292926202 
o9 9 9 9 9 ὁ 9 9 ὦ * 9 » * * οἵα 

9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 * * ? * 9 9 n 

*e*99*2992927»9*229257* 
ea.» 6 π esse we e € € v 
τ δ w ἃ e, A e e e 6ὁ᾽.6 αἱ αἱ 9 vj 
* e md δα, e e d s, e aee α B 


**9292.29292p229229229295€ 


*9922222922922*9292969239286292^2520 


**69*222299*2922€92922»925*5 
"*829222402929*929292929292225^5 
€ e $e w s e e s « ὁ. e B s e » 
* 9 9 9 9 * 9 9 ὦ 9? ὁ 9 ? ἃ, Ὁ 
9 9 9 9 * 9 9 *? s» $ 9 * 9 3 5 
* αἱ οἵ 9 9 ἃ 9 oc c9 9 9 9 c 9 9 ὁ ἃ 
ἣν « as οὐδ᾽ d exe)je/o e s' aj 
"5/9929 2^.*2*25 

e 9 9 9 9 €» 9 9 9 9 o9 oo n 

* 9 € 9 9 * ? * 9 * € * * c n 


3» Ὁ) δ' ὁ Ὁ 4 α΄ δ' δ δ΄ ἃ ὁ.4 6 Ὁ 


*e9929229928a2*9292929289^5 


We Med doc ὃ Ὁ Ὁ Mo ἀν ἃ ἃ ἃ 3 2X 00^ ERIS SSc δ δὲ, δ S. Ἦν ἃ URL 


ef spes ὁ efe νυν δι ὁ sys 


δ 9 & 9 9 ὁ δ᾽ ο * $9 * * 9 οὖσ ὁ * δ᾽ ον 
Ὁ δ᾽καὶ 8'.6 δα ἃ ὁ 
Ὁ Φ᾽ὸφ οὖ» δ᾽ δι.6. δι οἶο, οἶδ δ᾽ δ᾽ ο.ὁ ὁ 
* 6 * à 5 à * 9 * 9 6 6 6$ * à * * * «e 
e"2c222922022640*28292929292925€ 
:.οφοονοκ5»»» 6.9 694 994 6 


“.“6.86 499 9 δ9 ὃ ὁ δ9 9 


» ὃ d d ὅδ᾽ 3 w 


403 


BU. 084 iiic iic cap. 134 
pu D AD E ies 156 
Lo CORDE DNE LM 32 
E IIO T ET DE DE 148 
PON DE MPODD CDD COR 124 
EVE S ME tes dene R Le 126. 128 
POAQU TI EA PEE EDEN ES 153 
LOS YE VC ISI EIAS 151 
DOR ἀντι TET DORT 138 
D EE CEREREM 126. 1917 
D.C ODRBNVENLUYIT Al CE 96 
JUUIPo4 6855251. δος, 150 
A EI D uESSERU LI Ei 156 
SENT VeNIO viies LEM IL n 6 
DN iiit EE S 61. 95. 98 
MU. PREEIIEED e n 66. 92 
I REED 66. 135. 155 
III, Ui CR AR e^ 120. 148 
Ill, ποῦν ἐόν irs 148 
UL EDU PEDPEPEDPELUCHAMS E 125 
ΠΡ Ὁ ΤΑ E HEAR PME 20 
MI Eder LES de 134 
XHEHME EE SEATS DA go 93 
Nd stt Ψ ΠΣ 124 
bonu PIN A IO PS PER 142 
p ck e EHE TEE TT 69 
NOB tests ORI ἘΔ 147 
»ΦΊΕΥ iilii EL maed 125 
AP di titii ios τ ΤῊΝ 108 
Ab 04nt Lori ES sud 156 
ΝΡ eu 82. 150 
AJAUE Bp IIIiLlII DI 9EIES. a. 139 
P355 PMCEMPERE NP NY 92 
rco qoo REPERI N 98. 152 
DOC TO ETT TIL πο 106 

Kot E ei serus do dues i 149 

In18 6823. 27 Ea T1 T... 94 

A. δον δι, τ rer ER 104 
ἘΠ. DO ρας uis dade 156 
Ib i.q e rese qa S nidos 69 
ὙΠ OP PR νυν] 89 
ΤΠ λα ει τ τυ 156 
N18 1225 210. OA ETE AU 18 
MI AL nisu. το ἐπ 9 e, ἐν 29 
NIMES TQ rend EAS να 29 
Pen CCP EOET 150 
Σ 1 εἴν m par aM once 28 
ἘΠῚ 22». 04249511. 92 129 
ΠῚ Αι. ἐν τὴ δὲ τ τν φὺς 129 
ἘΝ ΝΕΡΙ US eoolsesena-cS οἷς. 141 
A Wrdbiel. ἐπ μον, Due .. 36 
τ ate 152 
EC E TET ΒΕ αἷς, 123 
EELEA QUEE AI Loi. ees ἢ 150 
ΒΝ ΠΡ AL 125 
ΒΕ ΤΕΡΟΝ M ITA ut 148 
II ANO 087... 29. 360004 19 
ΕΗ ἔλεον Y 150 
ΕΝ ΤᾺ 120 
Ἧ ἐγ ERRPPREUR CO 19 
Wb. Hoe . ss. 107. 156 


404 


Bém,; VIIL 8321..4 vx ἃ cap. 148 
& . VUL 1955... s 2b - HERR 90 
V III, ὃ UP ISO ONT SC 156 

por ES on T 128. 128. 150 
"ee s CMM RES 155 
&, AGE RN. Cb anckda s bl H 107. 151 
y d) o PDT CIVI 116 
bt M LIE oscar Kb.» 84 
οἱ AUN. 1 ον οὶ πρὶ ον 125 
& ἈΝ Lo. rino napi o Yay «DÀ 
Ia CON IR Lion ρον; δ. EXE 92 
ἘΦ: εν PES 82 
4$ 5S RCM TS 20. 150 
se. NIE 0. .l.ors vasi EXP: 84 
2e Δ ΕῚ 194 
A5 E. EU eio ιν τ Ὁ 153 
b ΚΗ 3...» bob 153 
b. (0 VS us Peak c cifre De 154 
Tuae ρα Ὅς. 80 
TA [te MEET. S 80 
Mg cou umm T IL 15 
ΤΥ ΟΣ HL ΟΣ πος έν To fue 155 
"roo d DOMENUS CS 192 
κι ΕΜ ΟἹ 10 
i. ^ ANA Ld aa i inae id uh ἀμ. D 116 
"E ii SEPTEM 124. 125 
"26i 3 CHRON S MO 
Homscorirr MENS 5 26 
“, ἜΣ REY FT 82 
» ΔΑΝ i. «an ics ERE 94 
arta MR P TOS 155 
» MEE sies REX». 02 


Gals. L ΠΟ τς... το. cap. 155 
". ALES ees 112 
νι... 4541 MEN 101 
Ephes. ΠῚ ΒΕ τ, νος ΠΣ 155 
E III, ISP L.. on iV usas 155 
Coloss. II, 4E 2r Ta 123 
DEAN ..ebExIVES 155 
Philipp. III, PEE ood A 151.139 
1. Thessal. TV, eas. LER» Rd 139 
II. Tim. III, d doin e 61 
E III, Ip Reo CT PU 101 

Scr. TII, 38... dnas AE 3 CHR 129 
Bebo. L 1.5 5... LOB b dose 198 
" T ἔς, ὅς, πῦρ ἐπε τος: 89. 137 

» 4, 14... Ἐν ἘΌΗΣ ἢ 120 

» 1,2 ΤΑ REED 86 

b. ἀν. ΝΟ δυο ERRARE 156 
"UA/C jm v lom 86 

TUB LUV TM ον 143 

&.— VIDA. Lov ABEST 148 
Εν ent Rhe vd CEMRAE 125 

» ARUBA ..irue Rio RA ἘΣ 190 

b ADS irons db e τυ. 190 

l. Petr. δυο is: €MoN IPAE 92 
» JUN LLiseeR cB E 125. 132 

1h ΟΝ f ον, ρον REGERE 51 
5». ME. UE. cubos aee ΠΥ 128 

5» ILI sers ΣΝ ΤΟΣ 80 
i;loh, HI, 2.721.052» SEE 191 
Apaesl. 5, 8... dece Mia SPR aes 42 
». MWaRbdb.. ἐπ δε με ες 80 


TIUS LOCORUM 5. SCRIPTURAE 


QUI CITANTUR 


AUGUSTINO, PRAEDESTINATO, PSEUDO - TERTULLIANO, 
PSEUDO-HIERONYMO, ISIDORO, PAULO, HONORIO, 


GENNADIO. 
nde. b Tou Luo Praedest.cap.23 ^ Psálm. XV, 10...... 15... Gennad. 7 
» L9l..Aug.60. Isid. 51. Hon. 46 , XVIII, 6... Aug. 59. Praed. 59 
j II, C308 72 PPPTE Pseudohier. 18 b... ALI Bow ποτε Praed. 60 
3 INEES Aur onész Pseudohier. 5 b XX XIII, 106: HEC2 Praed. 50 
Exod. IIT, 9 .... August. 08. Praed. 68 b.c RV D abr tiva Praed. 50 
Levit. XXVI, το Praed. 65 ΣΝ 1... ws Praed. 50 
Num. XVI, 94 1. PTIPTPID Aug. 18 b. SR 15 18... 00 Praed. 24 
Deuteron. VI, 4.Pseudohier. 45. Isido- — Cant. VIII, EI τ Praed. 60 
rus 69. Esai. V, ΓΑΕ" Praed. 18 
CLOS ΡΤ ΡΣ" Aug. 68 J XA BN Aug. 63. Praed. 68 
II. Reg. ΨΥ Honor. 18 » XLV, Aug.65. Praed. 65. Isid. 50 
Psalm. VIII, "MARO CT δὲ. Praed. 50 Honor. 45. 


Ἐπ, || 
LXIII, 4. . Pseudohier. 45. Isid. 69 


*-9*929292*92296929026929252525* 


su 


* o9 9 9 9 9 * * * 9 Ὁ * * 9 9 


$ 9 9 * 9 9 9 9? 9? 9 9 * 9 9 * € 


mu .M. Wed. d 9 ἃ X ὃ 


2 


3 


e 99729929292822926902922828522225 


405 


ita. V2.2... Praed. eap. 88 
ESI ας Ἐπ 1.32 Praed. 90 

UNE 38. MM..... Praed. 23 
ΕΘΗ ΕΑΝ Pseudohier. 6 
OU τ σε τς Praed. 63 
XIV, DU ORI. Praed. 95 
Dos. VIE κι issu.. Aug. 88 
XIII, B. INS UNS. Praed. S1 

XIII, BUUX LT. Praed. 40 

ΠΟ το ΓΤ Aug. 26 

ZI, HE. ESSA Praed. 90 

ZREV., 15. oW... Praed. 63 
XV,45.80 ..... Praed. 88 

XV, 41.... Pseudohier. 40 

Gd VUA. νον visas ese Aug. 88 
WUN S SERA: I. Aug. 46 
Ephes. I35f2 "le 3h sr.. Aug. 88 
V, IRE TL LAE Aug. S8 
Philipp. II, ΣΝ Pseudohier. 40 
Coloss. BETA. cae. Fas. 50» Aug. 88 
I. Thessal. Ag bi usswhbuedftis Aug. 5 
I Timoth. IV, d Sedioode ise Praed. 95 
Y MI p pe Aug. 86 

II. Petr. III, 13. . Aug. 67. Praed. 67 
Hebr. V3 6 erra. ua. . Pseudotert. 24 
Hebr. VI, BiSUd ide dà atf. Paul. 30 
VI dU CN ele Pseudotert. 24. 

VIl; 2. «Ape dus Praed. 84 

MH, AA τα ον μι Pseudotert. 24 
Apocal. SLE Y UPC NIS Pseudotert. 15 
x II, 6 Pseudotert.5. Isid.5. Paul.3 

: II, ύτον ὄν. ὡς Pseudotert. 5 

Au EAM buLa 49.1.2. 9-3 Aug. 61 

NC cow ND M Pseudotert. 15 

ἘΠ ML, 18 uus Pseudotert,. 15 


406 


INDEX RERUM. 


A. 


Abelonii, Abeliani vel Abeloitae — Aug. 
cap. 87. Praed. cap. δύ. 

Abraxas — Pseudotert. 4. Pseudohier.2. 

ΑΒΡΑΣΑΞ — Aug. 4. Praed. 3. 

Abstinentes — Philast. 84. 

Academici — Honor. 11. 

Accaron Musca — Phil. 18. 

Acephali — Pseudohier.43. Isid. 67. Ho- 
nor. 82. 

Achab rex — Phil. 26. 

Achaia — Phil. 142. 143. 

Achaiae Synodus — Praed. 87. 54. 

Achamoth Àeon — Pseudotert. 12. 

Acinetos Aeon — Pseudohier. 7. 

Adamiani — Aug.31. Isid. 14. Paul. 11. 
Honor. 29. Praedest. 31. 

Adamitae — Pseudohier. 13. 

Adecerditae — Praed, 79. Aug. 79. 

Adelophagi — Aug. 1. Praed. 71. 

Adrianus imper. — Paul. 20. 

— papa — Paul. 40. 

Aegypti dioeceses — Phil. 121. 

Aeones — Phil. 33. Aug. ll. Pseudo- 
tert. 12. Pseudohier. 7. 

Aérius et Aériani — Phil. 72. Aug. 53. 
Isid. 39. Paul. 18. Honor. 54. 

Aeschines haeret, — Pseudotert. 21. 

Aétius et Aétiani — Aug.54. Praed. 54. 
Isid. 40. Honor. 55. Gennad. 4. 

Africanum Concilium — Paul. 53. 

Africanus, haeresium scriptor, — Praed. 
p. 233. et cap. 83. 

Agape Aeon — Pseudohier. 7. 

Agathon papa — Paul. 59. 

Ageratos Aeon — Pseudohier. cap. 7. 

Agnoitae — Pseudohier. 45. Isid. 69. 
Paul. 58. Honor. 84. 

Acrippa, Castoris cognomento — Pseu- 

"T Mobior- 2. Paul. 19. 

Ainus Aeon — Pseudohier. 7. 

Alexander — Gennad. 17. 

— Urbis episc. — Praed. 16. 

— Alexandriae episc. — Phil. 66. 


Alogi — Phil. 60. Aug. 80. Praed. 30. 
Isid. 26. Paul. 7. Honor. 41. 

Altum Aeon — Praed. 11. 

Ambrosius Mediol. episc. — Praed. 82. 
Paul. 28. 50. 

Ametritae — Praed. 18. Aug. 18. 

Ammonius presb. — Praed. 51. 

Ampullianus haeresiarches Bithyn. — 
Praed. 43. 

Anastasius episc. — Praed. 82. 

Andreae Acta — Phil. 88. 

Angelici — Aug.59. Praed. 39. Isid. 18. 
Paul. 9. Honor. 33. 

Anicetus papa — Paul. 23. 

Aniciorum genus — Phil. 24. 

Anomiani — Honor. 47. 

Anthropomorphitae — Aug. 50. Praed. 
90. Pseudohier. 23. Paul. 32. Ho- 
nor. 48. Gennad. 4. 7. 

Antidicomaritae — Aug. 56. 84. Praed. 
56. 84. Honor. 63. Isid. 47. 

Antiochiae Synodus — Praed. 55. 

Antoninus Pius — Paul. 29. 

Apelles et Apellitae — Phil. 47. Aug. 23. 
Praed.22, Pseudohier. 17. Paul.25. 
Honor. 27. Pseudotert. 19. Isid. 12. 

Aphrodisius Hellesponti episc. — Prae- 
dest. 47. 

Apocrypha — Phil. 88. Aug. 46. Prae- 
dest. 10. 

Apocryphi — Phil. 88. 

Apollinaris et Apollinaristae — Aug. 55. 
Praedest. 55. Isid. 46. Gennad. 2. 
Pseudohier. 27. Honor. 62. Paul. 
20. 36. 5T. 

Apollonius — Pseudohier. 19. 

— M iS episc. — Praedest. 26. 

1 


— Orientis episc. — Praed. 86. 
Apostolici — Aug. 40. Praed. 40. Isid. 
19. Paul. 8. Honor. 34. 
Apotactitae — Aug. 40. Cf. 58. 
Aquarii — Phil. 77. Aug. 64. Praed. 64. 
Isid. 29, Paul. 17. Honor. 88. 
Aquila interpres — Phil. 142, 


Aquitania — Phil. 84. 

Arabici — Aug. 83. Praed. 83. Isid. 60. 
Paul. 50. Honor. 75. 

Aratus — Gennad. 16. 

Arbogastus dux — Praed. 86. 

Arcesilaus — Honor. 11. 

Archelaus episc. — Phil. 61. 

Archontici (Árchontiaci )— Aug. cap. 30. 
Praed. 20. Isid. 13. Paul. 10. Ho- 
nor. 28. 

Ariminense Concilium — Paul. 45. 

Aristoteles — Honor. 12. 

Arius et Ariani — Phil. 47.66. 90. Isid. 
44. Gennad. 1.4. Aug.49. 51. Pseu- 
dohier. 35. Praed. 49. Paul. 28. Ho- 
nor. 60. 


Artemon et ÀÁrtemoniani — Aug. 44. 
Praed. 44. Pseudohier. 27. Gennad. 
9. 22. 


Artotyritae — Phil. 74. Aug. 28. Prae- 
dest. 28. Pseudohier. 20. Isid. 22. 
Paul. 16. Honor. $T. 

Ascitae — Aug. 62. Praed. 62. 

Ascodrogitae — Phil. 74. 

Aselliones Byzaceni — Praed. 69. 

Astar idolum — Phil. 17. 2T. 

Astaritae — Phil. 1T. 

Astaroth — Phil. 27. 

Astartium — Phil. 27. 

Athanasius — Paul. 28. 

Audentius Hispan. episc. — Paul. 35. 

Augustinus Hippon. episc. — Praed. 86. 
88. Paul. 23 31. 9T. 42. 33. 

Aurelius imper. — Paul. 28. 

Autophyes Àeon — Pseudohier. 7. 

Auxentius —  Pseudohier. 22. 


B. 
Baal rex Tyriorum — Phil. 16. Of. cap. 
24. 25 


Baalitae — Phil. 16. 94. 

Balac rex Moabitarum — Phil. 25. 

Balaam pseudopropheta — Phil. 25. 

Baptismus paenitentiae — Phil. 89. 

Barbelo venerantur Nicolaitae — Phil. 
393. Pseudohier. 3. 

Barcaban et Barcob prophetae — Pseu- 
dohier. 2. Phil. 33. 

Bardesanes et Bardesanistae — Aug. 35. 
Praed. 35. 
Barnabae epistola — Phil. 89. 
Barnabas, Christi discipulus, Carpocra- 
tianos damnavit — Praed. '. 
Dasilides et Basilidiani — Phil. 32. Au- 
gust. 4. Praedest. ὃ. Pseudotert, 4. 
Paul. 19. 20. 21. Pseudohieron. 2. 
Isid. 4. 

Basilius Caesarienis — Praed. 48. Paul. 
36. 

— imper. — Paul. 61. 


401 


Beatitudo Aeon — Pseudohier. 7. 

Belitae — Phil. 24. 

Belus rex — Phil. 24. 

Berengarius et Berengariani — Paul.62. 

Berillus — Gennad. 3. 

Beryllus Arabiae episc. — Pseudohier. 
36 


Biothanati — Phil. cap. 85. 

Biza Bithyniae civitas — p. 224. Pseu- 
dohier. 41. 

Blastus haeret, — Pseudotert. 22. 

Bonifacius papa — Paul. 53. 


Bonosus et Bonosiani — Pseudohier. 
49. Honor. 68. Isid. 53. Paul. 43. 
Gennad. 22. 


Borboriani vel Borboritae — Phil. 18. 
Aug. 6. Gennad. 22. 

Bythius Aeon — Pseudohier. T. 

Bythos Aeon — Pseudotert. 12. Pseu- 
dohier. T. 


C. 


Caecilianus Carthag. episc. — Aug. 69. 
Praed. 69. 

Caelestinus papa — Praed. praef. , 89. 
Paul. 53. b. 

Caelestiani — Aug. 41. 

Caelestis deae cultores — Phil. 15. 

Caelestius — Aug. 88. Praed. 88. 

Caiani, Cainiani, Cainani vel Cainaei — 
Phil. 2. Aug. 18. Paul. 13. Praed. 
18. Pseudotert. 7. Pseudohier. 8. 
Honor. 30. Isid. 15. 

Canonicae scripturae — Phil. 88. 

Cantica Canticorum — Phil. 135. 

Carpocras vel Carpoerates — Phil. 35. 
91. Aug. 6. Praed. 7. Pseudotert. 9. 
Pseudohier. 10, Isid. 7. Honor. 22. 

Cataphryges vel Cataphrygae — Phil. 
49. Aug.26.21.86. Praed. 26. Pseu- 
dotert. 21. Pseudohier. 19. Isid. 27. 
Paul. 20. Honor. 42. 

Cathari — Aug. 38. Praed. 38. Isid. 28. 
Honor. 40. 

Catharistae — Praed. 46. Aug. 46. 

Caulacau — Phil. 33. Pseudohier. 3. 

Celtae ab Herme Trismegisto instituti 
— Phil. 10. 

Cerdon et Cerdoniani — Phil. 44. Aug. 
21. Praed. 28. Gennad. 22. Pseu- 
dotert. 16. Isid. 20. Paul. 22. Ho- 
nor. 33. 

Cerinthus et Cerinthiani— Phil. 86. 60. 
Aug. 8. Praed. 8. Pseudotert. 10 
Pseudohieron. 10. Gennad. 22. 24 
Isid. 8. Paul. 4. Honor. 28. 

Chalcedonense Concilium —  Pseudo- 
hier. 43. 44. Isid. 67. 68. Paul. 1 
δ. 80. 51. 

Chamos idolum — Phil. 17. 


408 


Chananaeorum idola — Phil. 17. 

Chaos — Phil. 38. 

Cherubim et Seraphim — Phil. 155. 156. 

Chiliastae vel Chilionetae — Phil. 59. 
Aug. 8. Pseudohier. 30. Isid. 8. 

Christianus pontifex Apulorum — Paul. 
62. 

Chrysostomus cit. — Paul. cap. 34. 

Cicero — Honor. 16 

Circuitores — Phil. 85. 

Cireumcelliones — Aug. 69. Praed. 69. 
Isid. 54. Pseudohier. 32. Paul. 42. 
Honor. 69. 

Clemens episc. Romae — Praed. praef., 
et cap. 14. 

Clementis epistola ad Hebraeos quae 
vulgo Pauli — Phil. 89. 

Colorbasus vel Colarbasus — Phil. 43. 
Aug. 15. Praed, 15. Pseudotert, 15. 

Coluthus et Coluthiani — Phil. (9. Aug. 
65. Praed. 65. Isid. 50. Paul. 40. 
Honor. 65. 

Concilium (Cf. s. v. Synodus) Africa- 
num — Paul. 53. 

— Ariminense — Paul. 45. 

— Chalcedonense — Pseudohier.43. 44. 
Isid. 67. 68. Paul. 1. 55. 56. 5T. 

— Constantinopolitanum — Paul. 34. 
59. 61. 

— Ephesinum — Paul. 54. 

— Gangrense — Paul. 46. 

— Nicaenum — Aug. 44. Praedest. 44. 
Paul. 28. 

— Ratisbonense — Paul. 43. 

Constans imper. — Pseudohier. 31. 

Constantiniimper. persecutio — Isid.56. 

Constantinopolitana Synodus universa- 
lis quinta — Paul. 59. 

— Synodus universalis octava — Paul. 


Constantinus imper. — Phil. 66. Pseu- 
dohier. 31. Paul. 60. 62, Isid. 56. 

Consummatio seculi — Phil. 107. 

— fSeculorum — Pseudohier. 7. 

Consummationis evangelium — Phi- 
last. 33. 

Cotopitae — Isid. 54. Paul. 42. Hon. 69. 

Craton episc. Syrorum — Praed. 33. 

Cynici — Honor. 90. 

Cynicorum mysterium apud Cataphry- 
gas — Phil. 49. 

Cyprianus Carthag. pontif. — Praed. 38. 

Cyrillus Alexandriae episc. — Praed. 
89. Paul. 54. Gennad. 14. 


D. 
Dactylorynchitae — Aug. 63. Praed. 63. 


Damasus episc. — Praed. 85. 
Decas Aeonum Valent.— Pseudotert.12. 


Democritus — Phil. 115. Honor. 11. 


Devictiaci — Phil. 10. 

Deuteronomium Moysi — Phil. 119. 

Didymus — Paul. 36. Gennad, 20. 

Diluvium — Phil. 122. 

Diodorus — Gennad. 8. 

— epise. Cretensis — Praed. 12. 

— episc. Nicomediae — Praed. 58. 

Dionysius — Gennad. cap. 4. 

— philosophus — Honor. 16. 

€ yf adds adi — Pseudohieron. 30. 
Paul. 28. 29. 

— Hierosolymorum episc. — Praed. 34. 

Dioscorus — Isid. 68, Paul. 57. 

— Cretensis episc. — Praed. 19. 

Dodecas Aeonum Valent, — Pseudo 
tert. 12. 

Donatus et Donatiani vel Donatistae — 
Phil. S3. Aug. 41. 69. Praed. 44. 
69. Paul. 30. Isid. 52. Honor. 67. 
Pseudohier. 31. 

Dominus Apellis — Pseudotert. 19. 

Dositheus — Phil. 4. Pseudotert. 1. 

— episc. Seleuciae — Praed. 41. 


E. 


Eber — Phil. 104. 105. 112. 

Ebion et Ebionitae vel Ebionaei — Phíil. 
31. Aug. 10. 32. Isid. 37. 98. Prae- 
dest. 10. Pseudotert. 11. Hon. 52. 
288]. 3. 35. Pseudohier. 10. Cf. 36. 

Ecclesia Aeon — Pseudotert. 12. Pseu- 
dohier. 7. Phil. 38. 

Eeclesiastes reprobatus a quibusdam — 
Phil. 133. 

Ecclesiasticus Aeon — Pseudohier. 7. 

Elcesaei vel Elcesaitae — Aug. 10. 32. 

Y Praed. Hs r D 

lei vel Elehi pseudopropheta — Aug. 
32. Praed. 32. στ s 

Elvidius et Elvidiani — Pseudohier. 21. 
Isid. 58. ; 

Encratitae — Phil. 72. Aug. 25. 40. Cf. 
90. Praed. 25. Hon. 40. Genn. 84. 

Ennon filii vallis — Phil. 19. 

Enthymesis Aeon — Pseudohier. 7. 

Ephesi Synodus — Praed. 89. 

Ephrem presb. Syrorum — Praed. 57. 

Epicurei et Epicurus — Phil. 134. Ho- 
nor. 14. 17. Pseudohier. 15. 

Epiphania — Phil. 140. 

Epiphanius citat. — Aug. 10. 22. 25.21. 
28. 32. 39. 41. 42. 49.45. 49.50. 51. 
92. 91. 84, Praed, p.239 et cap.21. 
2. 28. 89. 42. 43. 49.50. 51. 83.84. 

— Ancyrae Galatiae episc. — Praed. 25. 

Episcopalia Gesta — Aug. 46. 

Epistola ad Laodicenses — Phil. 89. 

Equus Troianus in fabula Simonis Magi 
— Phil. 29. 

Eraclitae et Eraclius — Isid. 24. Paul. 32. 


Esaias propheta --- Phil. 156. 

Esseni — Phil. 9. Pseudohier. 1. Isid. 
ὃ. Honor. ὃ. 

Evander Bithyniae provinciae episc. — 
Praed. 17. 

Evangelium consummationis — Phi- 
last. 33. 

Euchitae — Aug. cap. 57. Praed. c.5T. 

Eunomius et Eunomiani — Philast? 68. 
Aug. 51.54. Praed. 51.54. Isid. 40. 
Honor. 56. Pseudohier. 37. Paul. 
96. Gennad. 2. 4. 10. 

Euphemitae — Aug. 5T. 

Euphranon episc. Rhodius — Praed. 24. 

Eusebia Manichaea — Aug. 46. 

Eusebii historia cit. — Aug. 10. 22. 82. 
Praed. 21. 33. 

Eustachius Lilybaeorum episc. — Prae- 
dest. 16. 

Eustathius et Eustathiani — Paul. 46. 

Eutyches et Eutychiani — p. 225, Ho- 
nor.81. Gennad. 2. Pseudohier. 40. 
Isid. 66. 67. Paul. 55. 5T. 

Exealceeati — Phil. 81. 

Ex se prodiens (h. e. Autophyes) Aeon 
Valent. — Pseudohier. 7. 


F. 


Felix Hispan. episc. — Paul. 43. 

Fermentasei — Paul. 62. 

Fides Aeon — Pseudohier. ^. 

Flavianus Cpolitanus pontifex — Pseu- 
dohier. 40, 

Florinus et Flormiani vel Floriani — 
Phil. 57. Aug. 66. Praed. 66. Hon. 
66. Isid. 51. Paul. 41. 

Fortunae Caeli cultores — Phil. 15. 

Fortunatus — Gennad. 4. 

Fridericus Leonis papae apocrisiarius 
Paul. 62. 


G. 


Gaianus et Gaianitae — Pseudohier. 44. 
Isid. 68. Paul. 57. Honor. 83. 

Galilaei — Pseudohier. 2. 

Galliae — Phil. 84. 

Gallica haeresis — Paul. 62, 

Gangrense Concilium — Paul. 46. 

Genistae — Pseudohier. 6. Isid. 7. Ho- 
nor. 5. 

Gesta Episcopalia — Aug. 46. 

Gigantes — Phil. 108. 

Gigas vocabuli etymon — Phil. 108. 

Gnostici — Phil. 33. 84. S8. 100. 114. 
129. Aug. 6. 17. 10. Praedest. 6. 
Pseudohier. Ὁ. Isid, 6. Honor. 21. 
Paul. 21. 


409 


Gotispitae — Pseudohier. 32. 
Gregorius papa cit. — Paul. 1. Praed. 
τὸ. 14. 


— Nazianzenus — Paul. 31. 

— Nyssenus — Paul. 3T. 
Gymnopodae — Praed. 68. Aug. 68. 
Gymnosophistae — Honor. 15. 


H. 


Haeresis subterraneis inlocisad omnem 
turpitudinem apta — Phil. 22. 

— mulierum cum Thamuz simulacro 
— Phil. 23. 

— de festo paschatis — Phil. 53. 87. 

— de passione Christi — Phil. 71. 

— de prophetis — Phil. τῶ, 

— de cibo et spiritu sancto — Phil. 80. 

— apocrypha — Phil. 88. 

— de epistola Pauli ad Hebraeos — 
Phil. 39. 

— de divinitate Christi — Phil. 92. 

— de caelorum diversitate — Phil. 94. 

— terram beatitudinis ignorans et re- 
probans — Phil. 95. 

— aquam a deo factam negans — Phi- 
last. 96. 

— de anima hominis inspirata — Phi- 
last. 98. 

— de anima et intellectu hominis — 
ἘΠῚ 22. 

— nudis pedibus ambulans — Aug. 68, 
Praed. 68. 

— de hoc mundo in eodem statu post 
resurrectionem mansuro — Aug. 
5T. 

— non cum. aliis escas sumentium — 
Aug. (1. Praed. 11. 

— dicentium divinitatem in Christo do- 
luisse cum figeretur caro eius in 
cruce — Aug. (9. Praed. 13. 

— triformem deum statuens — Phil. 
95. Aug. 14. Praed. 14. 

— dicens aquam deo coaeternam — 
Aug. 5. Praed. 15. 

— dicens corpus hominis, non animam 
esse imagiaem dei— Phil97. Aug. 
(6. Praed. (6. 

— innumerabiles mundos statuens — 
Aug. τύ, Praed. ΤΊ. 

— de Iuda traditore — Phil. 34. 

— de spiramine quod Adam accepit — 
Phil. 152. 

— de funiculo mensorio in Zacharia 
propheta — Phil. 153. 

— de Helià propheta — Phil. 154. 

— decerpta ex Esaia de Cherubim et 
Seraphim — Phil. 155. 

—- de Esaiae prophetae labiis tactis car- 
bone — Phil. 156. 


410 


Haeresis sceleratorum animas statuens 
converti in daemones et animalia 
— Praed. 78. Aug. 18. 

— dicens descendente ad inferos Chri- 
sto credidisse incredulos et inde 
omnes liberatos — Aug. 79. Prae- 
dest. 79. 

— non sempiterne natum filium sta- 
tuens — Aug. 80. Praed. 80. 

— Gnosticorum et Manichaeorum de 
serpentibus et avibus — Phil. 
cap. 100. 

— de falsis prophetis deo omnia mala 
adseribens — Phil. 101. 

— de terrae motu — Phil. 102. 

— Hermae Trismegisti de pecoribus et 
sideribus — Phil. 103. 

— de variis linguis — Phil. 104. 

— de nomine linguae — Phil. 105. 

— de annis Christi et tempore iudicans 
— Phil. 106. 

— de consummatione seculi — Philast. 


— de gigantibus — Phil. 108. 

— deo tribuens paganitatem et omnia 
facinora — Phil. 109. 

— de Christianis tempore ultimo verbo 
dei credentibus —»Phil. 110. 

— de corpore et animá hominis — Phi- 
last. 111. 

— de annorum mundi incertitudine — 
Phil. 112. 

— de septem planetis — Phil. 113. 

— de Adam a deo invidiae causa de pa- 
radiso pulso — Phil. 114. 

— de mundis infinitis — Phil. 115. 

— de Adae et Evae caecitate —  Phi- 
last. 116. 

— de pelliceis tunicis — Phil. 117. 

— culpam filiorum in parentes trans- 
fundens — Phil. 118. 


— de libro Deuteronomii — Phil. 119. . 


— de nuptiarum legitimarum contem- 
ptoribus — Phil. 120. 

— de divisione orbis — Phil. 121. 

— de diluvio — Phil. 122. 

— de signis zodiaci et ortu hominum 
— Phil. 123. 

— de animabus sceleratorum—Phil.124. 

— variae, sine auctore et sine nomini- 
bus — Isid. 70. Honor. 85. 

— de Christi descensu [Δα inferos — 
— Phil. 125. 

— de anima hominis — Phil. 126. 

— de Christi nativitate — Phil. 127. 

— de induratione dei — Phil. 128. 

— negans David Christi esse prophe- 
tam — Phil. 129. 

— de psalterii inaequalitate —  Phi- 
last. 130. 

— de peccato Cain — Phil, 131. 


Taeresis de Cain peccato quare deus ei 
vitam concesserit — Phil. 132. 

— de stellis caelo infixis — Phil. 133. 

— veteris testamenti multa reprobans 
— Phil. 134. 

— de Canticis Canticorum — Phil. 135. 

— de mandato Adae — Phil. 136. 

— de imagine et similitudine dei in ho- 
mine — Phil. 137. 

— deum increpans quod diversis lin- 
guis et modis homines allocutus 
sit — Phil. pag. 138. 

— de animalibus quatuor in prophetis 
— Phil. 139. 

— de Epiphaniorum die — Phil. 140. 

— de Levitico Moysi — Phil. 141. 

— Septuaginta duorum interpretatio- 
nem respuens — Phil. 142. 

— Triginta hominum interpretationem 
accipiens — Phil. 143. 

— Sex virorum interpretationem aeci- 
piens — Phil. 144. 

— de libris veteris testamenti in dolio 
inventis — Phil. 146. 

— quod diis alienis non sit maledicen- 
dum — Phil. 147. 

— de Melchisedech sacerdote — Phil. 
148. 


— de Zacharia propheta de ieiunio — 


Phil. 1439. 

— de Solomonis uxoribus et concu- 
binis — Phil. 150. 

— putans quod lesus Nave Iudaeos 
cultro lapideo cireumciderit — 
Phil. 151. 

Heber — Phil. 104. 105. 112. 

Hebion et Hebionaei — Phil. 37. Gen- 
nad. 2. 22. Aug. 10. 32. Praed. 32. 

Hebraeos, epistola ad — Phil. 89. 

Hebraei — Isid. 2. — 

— unde appellati sint — Phil. 105. 
Hedone Aeon — Pseudohier. 7. 
Heinricus imperator — Paul. 62. 
Helchi et Helcesaei — Praed. 32. 
Helena Simonis Magi, Tyria meretrix 

— Phil. 29. Aug. 1. 

Helias — Phil. 154. 

Heliognosti — Phil. 10. 

Helvidius et Helvidiani — August. 84. 
Praedest. 84. Paul. 48. Honor. 73. 
Gennad. 36. 

Hemerobaptistae —  Pseudohier. 10. 
Honor. 8. Isid. 10. 

Henosis Aeon Valentin. 
hier. 7. 

Heracleon et Heracleonitae — Aug. 16. 
Praed. 16. Pseudotert. 14. Phil. 41. 

Heraclianus comes — Praed. 69. 

Heraclius et Heraclitae — Pseudohier. 
24. Honor. 49. 

Heraclitus — Honor. 17. 


—  Pseudo- 


Hercules unde appellati — Phil. 8. 

Hermeonitae — Phil. 56. 

Hermes Trismegistus — Phil. 10. 108. 
113. 

Hermias et Hermiani — Phil. 55. Au- 
gust. 59. 

Hermogenes et Hermogeniani — Phil. 
ὅδ. Aug. 4l. Praed. 41. Isid. 30. 
Paul. 6. Honor. 45. 

Herodesrex — Philast. cap. 28. Pseu- 
dohier. 9. 

Herodiani — Phil. 28. Pseudotert. 1. 
Pseudohier. 9. 

Hesiodus poeta — Phil. 111. 

Hesiodus haeresium scriptor — Praed 
pag. 233. et cap. 89. 

— episc. Corinthiorum — Praed. 49. 

Hesperius — Praed. 86. 

Hieraca et Hieracitae — Praedest. 47. 
Aug. 41. 

Hieronymus Stridon. cit. — Aug. 88, 
Paul. 45. 47. 48. 52. 53. 

— presb. Betlehemites — Praed. 82. 
84. S8 


Hilarius cit. — Paul. 28, 

Hipponensis campus — Aug. δῖ. 

Hispaniae — Phil. 84. 121. 

Homeri imagines a Carpocratianis ado- 
ratae — Aug. T. 
Homo et Ecclesia Aeones — Phil. 38. 
Pseudohier. 7. Pseudotert. 12. 
Homuneionitae — Praed, 16. Aug. 16. 
Pseudohier. 29. 

Humbertus episc. sanctae Rufinae — 
Paul. 62, 

Hydrotheitae — Praed. 15. Aug. 75. 

Hyginus haeresium scriptor cit. — 
Praed. pag. 233. 


1 


Iacobus Syrus — Gennad. 15. 

Ialdabaoth — Phil. 33. Pseudohier. 3. 
Pseudotert. 6. 

Iamnes et Mambres — Phil. 10]. 

leiunii tempora — Phil. 149. 

Iesu imagines a Carpocratianis adora- 
tae — Aug. 7. Praed. 7. 

Iesus Nave — Phil. 151. 

Innocentius papa — Praed.88. Paul. 53. 

Intellectus Aeon — Aug. 11. Phil. 38. 

Iohannes evangelista devicit et fugavit 
Marcionem — Phil. 45. 

— ÜOpolitanus episc. — Praed. 29. 
— Chrysostomus cit. — Paul. 34. 

Iohannis evangelistae Actus apoeryphi 
— Phil. 88. 

Iovinianus et Iovinianistae — Aug. 82. 
Praed. 82. Isid. 57, Paul. 47. Ho- 
nor. 12. Pseudohier.22. Gennad.35. 

Irena, mater Constantini — Paul. 40, 


. 411 


Irenaeus — Gennad. 25. 
— citatus — Pseudohier. 6. 

Iudae traditoris haeresis — Phil. 34. 
Praed. 18. Cf. Aug. 18. 

Iudaei — Isidor. 1. 

Iudaeorum indocilitas — Phil. 148. 

Iudieium episcopale Palaestinum — — 
August. 88. 

Iustinianus imper. — Pseudohier. cap. 
44. Isid. 68. Paul. δύ: 59:5 

Iustinus martyr — Pseudotertull. 20. 
Paul. 23. 


Κ. 


Karolus Magnus — Paul. 48. 
Kata Proclum haeretici — Pseudoter- 
tull. 21. 


L. 


Lactantius — Gennad. 25. 

Lanfrancus Anglorum pontifex — Paul. 
62. 

Laodicenses, epistola ad — Phil. 89. 

Lateranensis ecclesia — Praed. 82. 

Latini — Gennad. 14. 

Leo Magnus — Paul. 55. 

— IX. papa — Paul. 62, 

Leviticus — Phil. 141. 

Liber Pater — Phil. 75. 

Lucae evangelistae epistola quae vulgo 
Pauli ad Hebraeos — Phil. 89. 
Lucanus haeret. — Pseudotertull. 18. 

Phil. 46. 

Lucas apostolus apud Antiochenam ec- 
clesiam inveniens Ebionaeos dam- 
navit — Praed. 10. 

Luciferiani — August. S1. Praed. 31. 
Isid. 56. Paul. 45. Pseudohier. 25. 
Honor. 71. Gennad. 14. 


M. 


Macaria Aeon — Pseudohier. 7. 
Macarius patriarcha Antioch. — Pauli 


Macedonius et Macedoniani — Aug. 52. 
88. Praed. 52, Isid. 45. Honor. 61. 
Pseudohier. 29. Paul. 34. Genna- 
dii 4. 

Maiorinus episc. — Aug. 69. Praed. 69. 

,Malitiam non odivit" — Phil. 114. 

Manes et Manichaei — August. 46. 70. 
Praed. 46. 10. Phil. 61. 84. 88. 100. 
115. 129. Honor. 46. Pseudohier. 5. 
Isid. 31. Gennad. 22. 34. Paul. 31. 

Marcellina — Aug. 7. Praed. 1. 

Marcellus — Pseudohier. 36. Gennad. 4. 

Marcion et Marcionitae — Philast. 45. 
August. 22. Praed. 21. Honor. 36. 


412 


Gennad. 2. 3. 25. Pseudotert. 17. 
Pseudohier. 4. Isid. 21. Paul. 23. 
Marcus haeret, — Phil. 42. August. 14. 
Praedest. 13. Pseudotert. 15. Gen- 
nadii 2: 
Margarita puella — Aug. 46. Cf. Prae- 
dest. 46, Pseudohier. 5. 
Martinianus — Praed. 86. 
Martyriani — Aug. cap. 5T. 
Masbothaei — 'Pseudohier. 4. Isid. 6. 
Honor. 4. 
Massaliani — Aug. 57. Praed. 51. 
Mater apud Valentinianos — Pseudo- 


hier. 7. 
Matricus Aeon — Pseudohier. 7. 
Maximianus episc. Carthag. — Praed. 


69. August. 69. 
Maximilla prophetis — Phil. 49. Aug. 
26. 27. Praed. 26. 86. Pseudohier. 
19. Paul. 20: 
Maximus imper. — Praed. 86. 
Mattarii — Aug. 46. Praed. 46. 
Melchisedech sacerdos dei — Phil. 148. 
Praed. 34, Pseudotert. 24. 
Melchisedechiani — Phil. 52. Aug. 84. 
Praed. 34. Honor. 32. Isidor. 1T. 
Paul. 15. 
Meletius et Meletiani — Phil. 90. Aug. 
48. Praed. 48. Gennadii 25. 
Melito — Gennad. 4. 
Menander et Menandriani — Phil. 30. 
Aug. 2. Praed. 2. Isid. ὃ. Paul. 2. 
Pseudotert. 2. Pseudohier. 1. 
Mens Aeon — Pseudotert. 12. 
Merinthus et Merinthiani — Aug. 8. 
Meristae — (Of. etiam s. v. Cerinthus) 
Pseudohier. 7. Isidor. S. Honor. 6. 
Messaliani v. s. v. Massaliani. 
Metangismonitae — August. 58. Praed. 
58. Isid. 48, Paul. 38. Honor. 64. 
Milites haeretici — Phil. 57. 
Mixis Aeon — Pseudohier. 7. 
Moloch idolum — Phil. 18. 
Montanistae — Phil. 83. Gennad. 22. 
Montanus propheta — Phil. 49. Aug. 
20. Praed. 26. S6. Pseudotert. 21. 
Paul. 20. Honor. 42. Pseudohier. 19. 
Monogenes Aeon — Pseudohier. 7. 
Monogenitus Aeon — Pseudohier. 7. 
Montenses vel Montani — August. 69. 
Praedest. 44. 69, Pseudohier. 34. 
Isidor. 36. Honor. 51. 
Musca Accaron — Phil. 13. 
Muscaaccaronitae — Phil. 13. 
Musoritae — Phil. 12. 


N. 


Nazaráei vel Nazareni — Phil. 8. Aug. 
9. Praed. 9. Isid. 9. Honor. 24. 
Nectarius — Paul. 34. 


Nepos episc, — Pseudohier. 30. Gen- 
nadii 25. 

Nestorius et Nestoriani — pag. 224. 
Pseudohier. 39, Isidor. 65. Honor. 
80. Paul. 54. Praedest. 19. Gen- 
nadi 5. 

Nicaena Concilia — Aug. 44. Praed. 41. 
58. Paul. 28. 40. 

Nicolaus et Nicolaitae — Phil. cap. 33. 
S8. 115. 129. Aug. 5. 6. 17. Praed. 
4. Pseudotert. 5. Pseudohier. ὃ. Isi- 
dor. 5, Paul. 3. Honor. 20. 

Nicolaus I. papa — Paul. 61. 

Noétus et Noétiani vel Noetani — 
Phil. 59. Aug. 86. 41. Praed. 96. 
Isid. 42. 43. Hon. 58. Paul. 21. 23. 

Noluit intellizere ut bene ageret" — 
Phil. 114. 

Noria dea — Phil. 33. 

Novatianus Urbis presb. — Pseudo- 
hier. 82. 

Novatiani — Phil. 82. Praed, 38. Isid. 
95. Paul. 30. Honor. 50. 

Novatus — Praed. 38. Phil. 82. Pseudo- 
hier. 39. Isidor. 35. Paul. 50. Ho- 
nor. 50, 

Nyetages haeretici — Isidor. 69. Ho- 
nor. τῶ, 


0. 


Obeliseus in templo — Phil. 21. 

Octaviana mulier — Praed. 86. 

Ogdoas Aeonum Valentini — Pseudo- 
tert. 12. Pseudohier. 7. 

Ophitae — Phil. 1. Aug. 17. Praed. 17. 
Pseudotert, 6. Pseudohier. 3. Isid. 
10. Paul. 12. Honor. 25. 

Optatus — Praed. 44. 61. 

Origenes et Origeniani vel Origenistae 
— Aug. 42 et 43. Cf, 83. Praed. 
83. 42. 48. Isidor. 41. Pseudohier. 
30. 36. Gennad. 2. 4. 5. 9. 14. Ho- 
nor. 21. 

— Marcionitarum confutator — Prae- 

dest. 21. 


— Apellitarum confutator —  Prae- 
dest. 22. 
(— περὶ Agyfiv libros quatuor conscri- 
psit — Praed. 49. 
Hé 


Paganus rex (h. e. Hellen) — Phil. 111. 
— vocis etymon — Phil. 111. 
Palestinum iudicium episcopale — Au- 
gust. S8. 
Pamphilus martyr — Praed. 22. 45. 
Pannoniae — Phil. 121. 
Papias presb. Achaiae — Praed. 92. 


Parmenio et Parmeniani vel Parmenia- 
nistae — Phil. 83. Praed. 44. 69. 
August. 41. 

Paraclitus Aeon — Pseudohier. 7. 

Passalorynchitae — Phil. 76. Aug. 63. 
Praed. 63. 

Pater appellabatur Profundum apud 
Valentinum — Aug. 11. Pseudo- 
hier. 7. 

Paternus et Paterniani]— Aug. cap. S5 
Praed. 85. Isid. 59. Paul. 49. Ho- 
nor. 714. 

Patricius et Patrieiani — Phil. 62. Au- 
gust. 61. Isid. 49. Paul. 38. Prae- 
dest. 61. 

Patripassiani — Phil. 59. August. 41. 
Isid. 42. Pseudohier. 56. Honor. 58. 

Pauli Actus apocryphi — Phil. 88. 

— epist. ad Hebraeos — Phil. 89. 
— imagines adorabantur a Carpocra- 
tianis — Aug. 1. Praed. 7. 

Paulus apost. in Galatia damnavit Ce- 
rinthianos — Praed. ὃ, 

— --- dammavit Nazarenos — Prae- 
dest. 9. 

Paulus Samosatenus et Pauliani vel 
Paulianistae — Phil. 64. Aug. 44. 
45. Praed. 44. Pseudohier. 27. Isi- 
dor. 29. Paul. 29. 95. Gennad. 22. 
Honor. 44 


Paulinus diaconus Mediolan. —  Prae- 
dest. 88. 

Pelagius papa — Paul. 56. 

Pelagius et Pelagiani — Aug. 41. 88. 


Praed. 88. Isid. 64. Paul. 53. Ho- 
nor. (9. 

Pentapolitana doctrina — Gennad. 4. 

Pepuza villa — Phil. 49. August. 27. 
Praed. 21. 

Pepuziani — August. 27. 28. Praedest. 
27. 28. 

Perdix eum diabolo comparatur — Phil. 
praef. 

Perigenes Argus civitatis antistes — 
Praed. 19. 

Peripatetici — Pseudohier. 12. Hon. 12. 

Petri Actus apoeryphi — Phil. 88, 

Phaneroseis Philumenes — Pseudoter- 
tull. 19. 

Pharisaei — Phil. 6. Pseudotertull. 1. 
Pseudohier. 4. Honor. 1. Isid. 3. 

Philaster citat. — Aug. 41. 45. 58. 57. 
11. 80. Praed. pag. 293. et cap. 54. 
01. 12. 

Philippus diaconus — Aug. 1. 

Philo episc. — Praed. 50. 

Philumene Apellis — Pseudotert. 19. 

Photinus et Photiniani — Phil. 65. 91. 
93. Aug. 44. 45. 50. 88, Praed. 44. 
45. Pseudohier. 36. Isidor. 38. Ho- 
nor. δῶ. Gennad. 22. 


413 


Phylacteria — Phil. 21. 

Planetae septem — Phil. 113. 

Plato et Platonici — Pseudohier. 14. 
Honor. 9..11,. 16. Gennad. 4. 17. 
Paul. 9. 17. 

Platonis de paradiso dogma — Phil. 56. 

Pneumatomachi — Pseudohieron. 28. 
Aug. 22. Praed. 52. 

Polycarpus Smyrnae episc. — Paul. 21. 

Polycarpus presbyter -— Praed. cap. 31. 

Polyerates haeresium scriptor — Prae- 
dest. pag. 233. et cap. 83. 

Praedestinati et Praedestinatiani — 
Praed. 90. Pseudohier. 38, Paul. 53. 

Praxeas et Praxeani — Phil. 53. Aug. 
41. Praedest. 41. Pseudotert. 25. 
Gennad. 4. 

Primianus Carthag. episc. — Praed. 
69. Aug. 69. 

Prisca et Maximilla — Aug. 26. Prae- 
dest. 27. S6. Paul. 20. Pseudohier. 
19. 

Priscilla prophetis — Phil. 49. Aug. 
2'(. Praed. 21. 

Priscillianus et Priscillianistae vel Pris- 
cilliani — August. 10. Praed. τύ. 
Isidor. 55. Paul. 44. Honor. 10. 

Probus imper. .— Paul. 81. 

Processus et Martinianus fratres — 
Praed. 56. 

Proclus et Proclianitae vel Procliani — 
August. 60. Praedest. 60. Phil. 56. 
Gennad. 22. 

Profundum Aeon Valentini — Philast. 
98. Aug. 11. Praed. 11. Pseudo- 
hier. 7. 

Propator Aeon —  Pseudotertull. 13. 
Pseudohier. 7. 

Prudentia Aeon — Pseudohier. 2. 

Pruniea Nicolaitarum — Pseudohier. 3. 

Psychopneumones — Aug. (8. Prae- 
dest. 78. 

Ptolemaeus haereticus —  Philast. 39. 
August. 12. Praedest. 13. Pseudo- 
tert. 12. 

— Philadelphus rex — Phil. 142. 

Puteoritae — Phil. 22. 

Pythagorae imagines a Corpocratianis 
adorabantur — August. 7. Prae 
dest. T. 

Pythagoras — Phil. 76. Hon. 16. 16. 

Pythonissa — Phil. 26. 


Q. 


Quartadecimani — Phil. 58. 

Qui vocat ex nihilo ea quae non sunt 
tamquam quae sunt" — Phil. 117. 

Quintilla Pepuzianorum prophetis — 
Aug. 21. Praed. 27. 

Quintiliani — Aug. 27. 


414 


Quis dedit mulieribus sapientiam ad ' 


texendas tunicas?" — Phil. 117. 


R. 


Ranarum cultores — Phil. 11. 

Ratisbonense Concilium — Paul. 45. 

Reginae, h. e. Caelestis deae cultores 
— Phil. 15. 

Remphan idolum — Phil. cap. 18. 

Rhetorius et Rhetoriani — Philast. 91. 
Aug. 12. Praed. 72, 

Rhodon, Asiani generis homo — Pseu- 
dohier. 17. 

Rufinus, Eusebii interpres — Aug. 83. 


S. 


Sabellius et Sabelliani — August. 41. 
Praed. 41. 70. Phil. 54. 93. Pseu- 
dohier. 26. Isidor. 43. Paul. 28. 
Honor. 59. Gennad. 1. 4. 

Sabinianus presb. — Praed. 2. 

Sacerdotis Aegyptii cuiusdam de Grae- 
cis iudicium — Phil. 121. 

Saclas — Aug. 46. 

Saddoc — Phil. 5. 

Saddvcaei — Phil. 5. Pseudotert. 1. 
Pseudohier. 5. Honor. 2. Isid. 3. 4. 

Samaritae vel Samaritani — Phil. 7. 
Pseudohier. 8. Iridor. 9. Honor. 7. 

Sampsaei — Aug. 10. 

Sapientia Aeon — Pseudohier. 2. 7. 

Satanniani — Aug. 57. Praed. 67. 

Satannius — Praed. 67. 

Saturninus — Pseudohier. 1. Phil. 31. 
Aug. ὃ. Praed. 5. Pseudotert. 3. 

Scripturae canonieae — Phil. 88. 

Secundus et Secundiani — Phil. 40. 
Aug. 12. Praed. 12. Pseudotert. 12. 

Secundum  Aeschinem haeretici — 
Pseudotert. 21. 

— Phrygas haeretici —  Pseudoter- 
tull. 21. 

Seleucus et Seleuciani — Philast. 55. 
Aug. 59. Praed. 59. 

Sem filius Noé — Aug. 19. 

Semiariani — Phil. τ Aug. 51. 52. 

Sensus Aeon — Pseudohier. 2. 7. 

— duo interpretes — Phil. 


Sethiani, Sethitae vel Sethoitae — 
Phil. 3. Aug. 19. Praed. 19. Isid. 
16. Paul. 14. Pseudotert. 8. Pseu- 
dohier. 9. 16. Hon.51. Gennad. 22. 
Serpentini (h. e. Ophitae) — Phil. 1. 
Serpentis aenei cultores — Phil. 21. 
Sermo et Vita Aeones — Pseudotert. 12, 
Severus et Severiani vel Severianistae 
— Aug. 24. Praed. 24. Paul. 26. 


41. Pseudohier. 18. Isidor. 24. Ho- 
nor. 39. 
Σιγή Aeon — Pseudohier. 7. 
Sidoniorum idola — Phil. 17. 
Silentium Aeon — Phil. 38. Aug. 11. 
Pseudotert. 12. Pseudohier. 7. 
Simon et Simoniani vel Simoniaci sive 
Simonitae — Phil. 29. August. 1. 
Praed. 1. Pseudotert. 1. Pseudo- 
hier. 1. Isid. 2. Paul. 1. Hon. 19. 
Simon Cyrenaeus —  Philast. cap. 32. 
Pseudotert. 4. Pseudohier. 2. 
Sinerus quidam, secundum Eusebium 
trium principiorum auctor — Au- 
gust. 22. 
Siphori — Gennad. 22. 
Sirieius Romanorum episc. —  Prae- 
dest. 84. 
Sirmiensium civitas — Phil. 65. 
Solomonis concubinae — Phil. 150. 
Solon — Phil. 121. 
Soter papa Urbis — Praed. 26. 86. 
Stephanus papa — Paul. 62. 
Stoici — Philast. 100. Pseudohier. 11. 
Honor. 10. 17. 
Syllogismi Apellis — Pseudotert. 19. 
Sylvanus — Gennad. 4. 
Symmachiani — Phil. 63. 
Symmachus et Theodotion interpretes 
— Phil. 145. 
Synerasis Aeon — Pseudohier. T. 
Synesis Aeon — Pseudohier. 7. 
Synodus (Cf. s. v. Concilium) Achaiae 
— Praed. 91. 54. 
— Antiochiae — Praed. 55. 
— Opolitana (quinta et octava) uni- 
versalis — Paul. 59. 61. 
— apud Ephesum —- Praed. $89. 
— Nicaena — Praed. 44. 53. 
Syriae — Phil. 121. 
Syzygiae Valentini — Pseudotert. 12. 


ri? 


Taphet ara — Phil. 19. 

Tatianus et Tatiani — Aug. 25. Prae- 
dest. 25. Isidor. 25. Paul. 26. 4T. 
Hon. 40. Pseudotert. 20. Phil. 48. 

Tertullianus et Tertullianistae — Au- 
gust. 86. Praed. 88. Cf. 21. Isidor. 
61. Honor. 76. Praed. 26. 60. Gen- 
nadii 4. 25. 

Tessarescaedecatitae vel Tessaradeca- 
titae — Phil. 58. Aug. 29. Praed. 
29. Isid. 62. Honor. 71. Paul. 51. 

Thales — Honor. 16. 

'Thamuz idolum — Phil. 23. 

Theletus Aeon — Pseudohier. 7. 

Theocritus Bithyniae provinciae episc. 
— Praed. 17. 

— Cappadociae episc. — Praed. 95. 


Theodorus Mopsuestenus — Paul. 59. 
— Panormeorum episcop. — Praed.16. 
— Antiochenus episc. — Praed. 18. 

Theodosius et Theodosiani — Pseudo- 

hier. 44. Isid. 68. Paul. 57. Honor. 
83. Gennad. 22. 

— imper. — Praed. 86. 

Theodotus episc. Pergamenus — Prae- 

dest. 15. 

— episc. Byzantinus — Phil. cap. 15. 

— QOyprius episc. — Praed. 55. 

— Byzantius haer. — Pseudotert. 23. 

Phil. 50. 

— alius haeret. — Pseudotert. 24. 
Theodotiani — Aug. 33. Praed. 33. 
Theodotion vel Theodotus haeret. — 

Aug. 33. Praed. 33. 


— et Symmachus interpretes — Phi-. 


last. 145. 

Theophilus Apameus episc. — Prae- 
dest. 39. 

— Alexandrinus episc. — Paul. 32. 
— sextus Antiochenus episc. . Paul. 

29. 

Theoponitae — Aug. τῶ. Praed. 13. 

Thomas apostolus — Praed. 5. 

Timotheus et Timotheani — pag. 224. 
Pseudohier. 41. Gennad. 2. 

Tranquillus epise. Chaleedoniorum — 
Praed, 36. 

Triacontas Aeonum Valentini — Pseu- 
dotert. 12. 

Triscelidae — Praed. 14. Aug. 74. 

Tritheitae — Pseudohier. 45. Isid. 69. 
Paul. 58. Honor. 84. 

Trivirtus Sethitarum — Pseudohier. 9. 

Troglodytae — Phil. 14. 

Tropitae — Phil. 70. 

Turbo — Phil. 61. 


ur 


Vadiani — August. 50. Praedest. 50. 
Gennad. 4. 


415 


Valentinus et Valentiniani — Phil. 38. 
88. Aug. 11. Praed. 11. Isidor. 11. 
Paul. 24. Gennad. 2. 22, Pseudo- 
tert. 12. Pseudohier. 7. 

Valentinianus imper. — Praed. 85. 

Valesii — Aug. 31. Praed. 87. 

Venustiani — Aug. 85. Praed. 85. Ho- 
nor. 26. 

Verbum et Vita Aeones — Phil. 38. 
Aug. 11. Pseudotert. 12. Pseudo- 
hier. 2. 1. 

Veritas Aeon — Phil. 38. August. 11. 
Pseudotert. 12. Pseudohier. 7. 

Viator Manichaeus — Aug. 46. 

Vietorinus (— Victor episcopus) — 
Pseudotert, 25. 

Vigilantius et Vigilantiani — Paul. 52. 
Gennad. 40. 

Vigilius papa — Paul. 59. 

Virgilius Maro citatus inter philoso- 
phos — Honor. 16. 

Virtus Aeon — Pseudohier. 2. 7. 

Vita Aeon — Pseudotert. 12. 

Unionita — Pseudohier. 26. 

Ursus tribunus — Aug. 46. Praed. 46. 


X. 


Xystus episc. et martyr — Praedest. 
cap. 38. 


Z. 
Zacharias propheta — Phil. 149. 153. 
Zacchaeus Caesariensis episc. — Prae- 
dest. cap. 11. 13. 
Zeno philosophus — Honor. 11. Gen- 
nad. 16. 
— Syrorum episc. — Praed. 50. 
Zenobia regina — Phil. 64. 


Zodia duodecim — Phil. 123. 
Zosimus papa — Paul. 53. 


410 


INDEX VOCABULORUM. 


A. 


Abominabilis — Phil. cap. 12. 

Abominatio — Phil. 17. 

Abstinentiis vacare — Phil. 72. 

Adinvenire — Praed. 16. 

Adinventio — Aug. 17. Praed. praef. 

Adtingere ad martyrii coronam — 
Praed. 43. 

Aenigma — Phil. praef, 107. 155. et 
saepius. 

Agere paenitudinem — Phil. 114. 

Agrimensorius funiculus — Phil. 153. 

Alienigenae — Phil. 121. 148. 

Allegorizare — Aug. 43. '10. 

Alligaturae — Phil. ?1. 

Amabilis — Phil. 111. 

Ana (— ἀνὰ) — Phil. 129. 

Anathema clamare alicui — Praed. 84. 

Anathemati mancipare — Praed. 59. 

Anathematizare — Praed. 5. 11. 15. 
64. 84. Paul. 1. 

Angarizatus — Pseudohier. 2. 

Angelicus — Phil. 104. 

Animositas — Aug. 8l. 

Anniculus infans — Aug. 26. Pseudo- 
hier. 19. 

Annullare — €Gennad. 22. 

Authropomorphus — Gennad. ὃ, 

Apocrisiarius — Paul. 62. 

Applicare — Phil. 118. 

Asellio — Praed. 69. 

Authentiens — Phil. 143. 


B. 


Beluinus — Phil. 124. 
Biothanatus — Phil. 85. 
Blasphemare ie μα et in aliquid) — 
Phil. 91. 93. Aug. 18. et saepius. 
Blasphemia — Phil. 67. 91. 
Blasphemium — Praed. praef. 
Bosporicus Pontus — Phil. 121. 
. 


E. 


Caecitatibus inservire — Phil. cap. 75. 

Canonicus — Phil. 88. Aug. 70. 

Capacitas — Phil. 138, 150. 

Capaciter — Phil. 10. 

Caleare (— inculcare) — Phil. 129. 

Captivare — Phil. 10. 21. 38. 41. 84. 

Carnalis — Phil. 63. 69. τ. 92. 107. 
Aug. 10., et saepius. 

Carnaliter — Phil. ὃ, 140. 141. 35. 9T. 
59. 148. Aug. 9. 

Carra — Phil. 108. 

Cataphrygae —- Praed. 26. Paul. 20. 
et saepius. 

Catholice sapere — Aug. 71. 

Catechumenus — Phil. 112. 

Cauteriata conscientia — Praed. 25. 

Chaleedona — Paul. 1. 55. 

Chiliasti — Paul. 4. 

Chilioneta — Paul. 59. 

Choieus — Pseudohier. 7. 

Christianitas — Phil. 110. 124. 141. 
141. 149. 

Christotocos — Praed. 89. 

Cireumquaque — Aug. ST. 

Clamare pennis — Phil. 155. 

Claudicare in lege divina — Phil. 26. 

Clamatio (pennarum) — Phil. 155. 

Clerieus — August. 40. Praed. 46. Ho 
nor. 1. 

Climata — Phil. 123. 

Coaeternus — Aug. 46. 

Coépiscopus — Praed. 18. 

Coértio — Phil. 79. 

Concupiscentiae — Phil. 62. 135. 

Concupiscere (aliquam) —  Pseudo- 
hier. 7. 

Condescensio — Phil. 93. 

Coniugatio —' Pseudotert. 12. 

Consummatio —- Phil. 92. 106. 107. 
135. 140. 141. 

Continentia — Phil. 51. 

Contrarietas — Phil. cap. 127. 

Contristare — Pseudotert. 12. 


Conventiculum — Aug. 80. Praed. 86. 

Conversatio (— sanctius et severius 
vivendi genus) — Phil. 35. 110. 

Cooperimentum — Phil. 117. 

Coopertio — Phil. 155. 

Coopertorium — Praed, 46. 

Creatura (— conditio) — Philast. 109. 
12. 


Credulitas — Phil. 153. 
Criminale iudicium — Phil. 114. 
Currere — Phil. 128. 150. 151. 


D. 


Decas — Phil. 38. et saepius. 

Defectio — Pseudotert. 12. 13. 

Defunetio — Phil. 27. 

Deliramentum — Phil. 105. 

Demorari — Phil. praef. 

Deputare (— putare) — Aug. 18. 

Detinere — Phil. 157. 

Δευτερώσεις — [sid. 3. 

Dimittere — Philast. 107. 195. 128. et 
saepius. 

Dioecesis — Phil. 121. 

Discernens aetatis tempus — Philast. 
praef. 

Dissonantia — Phil. 142. 

Dogmatizare — Phil. 88. Aug. 21. 41. 
46. Praed, 23. et saepius. 

Dormientes (— mortui) — Aug. 53. 

Dormitantius (fictum nomen) — Paul. 


Duodecas — Phil. 38, Pseudotert. 12. 


E. 


Ecdicesis — Praed. pag. 233. 

Embolismus — Phil. 58. 

Eminentia — Phil. 159. 

Epitomare — Praed. praef. 

Esse in defectionem —  Pseudotert. 13. 
Cf. ibid. 12. 

Eucharistia (plur. neutr.) sanctificare 
— Pseudohier. 3. 

Eucharistiam sanctificare — Aug. 17. 
Praed. 17. 

— conficere — Aug. 26. 

Exaridus — Phil. 18. 

Exire de corpore — Phil. 119. 

Exuberare — Phil. 150. 152. 


F. 


Fabulositas — Aug. 6. 

Fecundare — Phil. 112. 

Feralissimus — Pseudohier. 19. 

Ferre (— anferre) — Phil. 88. 

Festivitas (— festi dies) — Phil. cap. 
140. 141. 


411 


Fieri in defectionem — Pseudotert. 12. 
Cf. ibid. 15. 

Firmamentum —- Phil. 94. 119. 127. 
129. 143. 

Fomenta sumere (alicuius rei et de ali- 
qua re) — Phil. 31. 61. 

Formationes (—telesmaticae figurae et 
characteres) — Phil. 21. 

Fraternitas — Phil. 156. 

Fructuositas — Phil. 132. 

Fructuosus — Phil. 39. 


G. 


Galliae — Phil. 84. 

Genitura — Phil. 148. et saepius. 

Gentilis — Phil. 122. et saepius. 

Gerere studium in vestimentis — Phi- 
last. 9. 

τος paenitudinem -— Pliil. IOT. 

Gesta episcopalia — Aug. 46. 

Glorificare — Phil. 147. 

Glorificatio — Aug. 51. 


H. 


Haeresiarcha et Haeresiarches — Phil. 
92. Praed. 48, et p. 233. Aug. 40. 


Hermis genitivus — Phil. 109. in sec. 
Hipponienses pro Hipponensis — Prae- 
dest. 86. 


Historialiter — Phil. 107. 
Historiographus — Phil. 121. 129. 149. 
Homousios — Gennad. 5. 


L 


Illecebra — Aug. 46. 

Immensibilis — Phil. 93. 

Impassibilis — Phil. 92. 

Impossibilis — Phil. 151. Praed. 14. 

Impressiones (— figurae et inscriptio- 
nes lapidibus incisae) — Phil. 21. 

Imputare (— putare) — Phil. 09. 

In invicem — Phil. 123. 

— vanum —- Phil. 134. 

Incapabilis (— s oenzos) — Phil. 155. 

Incapacitas — Phil. τὸ 

Ineapax — Phil. 112. 

Incarnatio — Phil. 107. Pseudohier. 4. 

Incarnatus (partic.) — Phil. 69. 

Incomparabiliter — Praed. 26. 

Inconsummatus — Pseudohier. 7. 

Inconvertibilis — Phil. 70. 

Incorporatio (— ἐνανθρώπησις) — Phi- 
last. 69. 127. 134. 138. 156. 

Incorruptibilitas — Gennad. 6. 25. 

Incorruptio — Gennad. '. 

Incredulitas — Phil. cap. 155. 

Ineredulus — Phil. 147. 


418 


Ineunctanter — Phil. 142. 

Indesinens — Phil. 155. 

Indifferenter — Phil. 90. Aug. 1. 

Indifferentia — Phil. 90. 

Indocilitas — Phil. 110. 148. 

Indulgentia — Phil. 10. 

Induratio — Phil. 128. 

Inenarrandus — Phil. 66. 93. 

Inevitabilis — Phil. 16. 

Infecunditatem pati — Phil. praef. 

Infidelis — Phil. 147. 

Infructuosus — Phil. 150. 

Inimicus (— diabolus) — Phil. praef. 
et cap. 101. 109. 

Initia — Pseudohier. 2. 

Inreprehensibiliter — Praed. 45. 

Insensatus — Phil. 7. 

Iuspiratio — Phil. 98. 

Insistere bonis operibus — Phil. 9. 

Intellectibilis — Phil. 150. 155. 

Intendere (— intellegere) — Phil. 155. 

Introitus et continentia — Phil. 51. 107. 

Inviolate — Phil. 143. 

Irationabilis — Phil. 55. 139. 

Iubilaeus (annus) — Phil. 107. 

Iudaizare — Phil. 6. 64. 

Iustificare — Phil. 147. 

Iustificatio — Phil. 8. 15. 134. 156. 


L. 


Laicus — Paul. 61. 

Latitudo Aethiopum — Phil. 121. 
Lilybaeus — Praed. 16. 
Liminare — Praed. praef. 
Localitas — Pseudohier. 29. 
Luminare — Aug. 46. 


M. 


Mancipare anathemati — Praed. 99. 

Mandatum — Phil. 148. 

Mannicheus — Aug. 46. Praed. 46. 

Masculofemina — Phil. 61. 

Matrix — Phil. 95. 

Meliorare — Praed. 66. 

Mensurare — Phil. 153. 

Μεταγγισμός — Phil.51. August. 98. 
1514, 48. 

Mentiri aliquem — Praed. praef. 

Miliasti et Milliastae — Isid. 8, Paul. 4. 

Monacha — Aug. 4T. 

Monogenitus — Pseudohier. T. 

Montanita — Gennad. 22. 

Mortalitas — Aug. S8. 


N. 


Natatilia — Praed. 46. 

Numeralis — Phil. cap. 58. 

Numerositas (— multitudo) — Phil. 
38. 101. 


0. 


Oblatio — Phil. 149. et saepius. 

Observantia (— cultus) — Phil. 11. 

Odiendus — Phil. 148. 

Oeconomia — Phil. 131. complere oeco- 
nomiam — Phil. 31. 

Officialis (alicui) — Gennad. 4. 

Ogdoas — Phil. 38., et saepius. 

Orthodoxus — Praed. praef. 


2 
Paeanus — Phil. 68. 105. 107., et saep. 


Paganitas — Phil. 129. 142. 147. 109. 
192. 124. 51. 

Paenitens (aliquid) — Phil. 107. 

Paenitere paenitentiam — Phil. 125. 

Paenitudo — Phil. $9. 107. 114. 125. 
132. 

Panormeus — Praed. 16. 

Passibilis — Phil. 69. 92. 

Pati infecunditatem — Phil. praef. 

— scandalum — Phil. 150. 
Patriarcha — ' Phil. 129. 150., et saep. 
Patripassianus — Pseudohier. 26. 
Pecudialis — Phil. 61. 

Pelliceus — Phil. 117. 
Per umbram (— per aenigma) — Phi- 

. last. 112. 119. 

Percolere — Phil. 21. 
Percurrere — Phil, 139. Cf. s. v. Cur- 


rere, 

Pereundus — Phil. 80. 134. 
Periodeutes — Praed. 22. 

Περιστερά — Pseudotert. 15. 
Permanendus — Phil. 80. 

Perpetrare magias — Phil. 29. 
Persida (h. e. Persis) — Phil. 6l. 101. 


112. 

Personalis-— Phil. 64. 

Pervasio — Gennad. 4. 

Pervidere — Phil. 22. 23. 81. 107. 114. 
115. 181. 

Phantasia — Phil. 40. Praed. 14. 

Phantasticus — Aug. 5T. 

Plasmare — Phil. 97. 117. 

Plausibilis — Phil. 89. 111. 

Pleroma — Pseudotert. 12. 13. 

Pogoniae — Phil. 108. 

Positio — Phil. 191. 

Possibilitas — Pseudohier. 99. 

Praedestinatio — Phil. 97. Praed. praef. 

Praecurrere — Phil. 128. 

Praesumptio — Phil. 128. 188. 

Praevaricari (aliquid et in aliquid) — 
Phil. 113. 153. 

Praevaricatio — Phil. 109. 116. 111. 
120. 

Principatus — Aug. T. 19. Pseudotert. 
4. Pseudohier. 2. 


Pristinus (— vetus) — Phil. 148., et 
saepius. 

Procurator eeclesiae — Praed. 88. 

Prolationes (— προβολαί) — Phil. 33. 
Aug. 25. Pseudotert. 4. 

Prolativus — Phil. 64. 

Promotio — Phil. 84. 

Propator — Pseudotert. 19. 

Protoplastus — Phil. 48, 

Provectio dignitatis — Phil. 98. 

Pseudocastus — Praed. 19. 

Pseudopropheta — Phil, 101. 

Psychicus — Praed. 86. 

Putative — Phil. 29. 32. 42. 44. Aug. 
14. Praed. 36. 

Pythonissa — Phil. 96, 


Q. 


Quaquaversum — Aug. 46. 


R. 


Rationabilis — Phil. 97. 100. 105. 139. 
150. 154. Praed. praef. et cap. 23. 
Rationabiliter — Praed. 5. 6. SG. 
Rebaptizare — Aug. 49. Praed. 44. 
Rebaptizator — Phil. S9. 
Regimonium — Phil. 150. (adn. crit.) 
is. 
Remissio (— venia) — Phil. 107. 
Repensatio — Phil. 101. 
Repensio — Phil. 195. 
Reprehensibilis — Praed. 96. 
Retardare (c. infin.) — Phil. 79. 


S. 


Sabbatizare — Phil. 36. 
Salubritas (— salus) — Phil. 69. 
Samosateus — Praed. 44. 45, 
Sanctificare — Phil. 190. 
Sanctimonialia — Aug. 89. 
Scandalum adsumere — Phil. 118. 
— pati — Phil. 130. 
Schisma facere — Aug. 18. 69. 
Schismatieus — Aug. 25. 50. 
Scriptura (— libri) — Phil. 199. 
Sculptilis — Phil. 111. 
Semiiudaeus — Isid. 37. Paul. 4 
Sempiternitas — Phil. 197. 
Sensibilis — Phil. 154. 


Septimana — Phil. 149, Praed. 29., et 


saepius. 
Sequenter — Phil. 80. 
Serpentinus — Phil. 1. | 
Similitudo (— aenigma) — Phil, praef, 
cap. 137. 155. 


419 


Specialiter — Phil. 199. 

Spiramen — Phil. 159, 

Spiramentum — Phil. 159. (adn. crit.) 

Spiritaliter — Philast. 107. 130. 140. 
Aug. 5. 

Subiacere — Phil. 97. 

Suggestio — Phil. I51., et saepius. 

Substantialis — Praed. 19. 

Substantialiter — Gennad. 16. i 

Substantivus — Philast. 64. Gennad. 
B. rm 

Supraliminare (?) — Praed. praef. 

Sustinentia — Phil. 198. 

Syzygia — Pseudotert, 19. 


2 


TéAetoc — Pseudohier. 7. 

Temporalis — Phil. 110. 121, 197. 134. 

Temporalitas — Phil. 191. 199. 129. 

Theotocos — Praed. S9. 

Titulatio — Phil. 130. 

Traditio — Phil. 148., et saepius 

Traditor — Phil. 34, August. 18. Prae- 
dest. 18. 

Transgressio (— peccatum) — Phil. 
120. 


Triacontas — Pseudotert. 19. 13. 
Tribulare — Phil. 198. 

Tribulatio — Phil. 80. 

Trinitas — Phil. 67. 109., et saep. 
Trivirtus — Pseudohier. 9. 
Tubicinatio — Phil. 141. 

Tutamina (— phylacteria) — Phil, 91. 


V. 


Vacare magiis — Phil. 32. 

— abstinentiis — Phil. 79. 

— praedatione — Phil. 108. 
Vanescere — Aug. 6. 
Vanitates — Phil. 193. 

Vastator — Phil. 108. 
Venenarius — Phil. 194. 

Villa — Phil. 49. Aug. 27. Praed, 97. 

Honor. 11. 

Virtutes — Phil. 35., et saepius. 
Umbratiliter — Phil. 31. 45. 
Unionita — Pseudohier. 96. 
Universitas — Phil. 154. Aug. 90. 
Volatilia — Phil, 95. 154. Praed. 46. 
Ut puta — Phil. 128. 

Utensilia — Phil. 117. 


Z. 


Zelus — Phil. 199. 
Zodium --- Phil. 193. 


[- : I $15 z 


" 13 ἀν P 
E T ἢ ^ ^2 
. wu" ^ ͵ ? 
" . 4 , L^ hit M . ἃ; i » 
0 4 ΤΩ M Ν᾿ l 
F; : ' 5 Hd. 1... URS Ar) 
" ὁ 4 No A dm 
b 3í ἜΣ ἕως 
n « ) ] 1 l4 ut —— 


328 . ΒΥ - ΜΙ εν ΒΗ — ἐν 
᾿ ἌΣ 3 OB gu ΠΑ TUM JA - € Jul τὰ alis e "15a? ot 
ip ἐ εἰ} - VET. CE eT —— soli 
iioem dem -— (Ὁ) asesGni od sc JOE JP τὰ aiodqosgelun 
, ii, . ^^ b £o ἃ 


“ἢ . * 
Ε 78:1} É LT 2E I / " o 


r dd 
1$ uG er^ γῶν, nod ν “ 
, NAH M en d t1 1 d ! d IA 
Β "17 "6 o iu" . ^ ' , ' 
, * τυ; k ΜΝ ": Z^ i » ^ IT I I ES i . » - 
JM Sc as ΜῊ E 1 - x^ 
ΝΣ ἘΞ ULT CU à : , 
L4 P Casini ἘΝ ' A 
“ bui ja Lis e " Ur à 


. Te NEAR MM LAU — wer — el^ Forme 


D - “πῆς pU TAE 


ον 6t 4 | ἀξ | au ων ἷ 
PLE Aus - vulbdir ^f Ei bs! CI 1 di 
A8 IM, — aftelgdtee 


igegt 0145" 


^ -- elisaoni ula -— 
€ * 6doitsboa 
[^ τὰ Ὅ18 
ΤΑ 2 


18244, 


Corpus ha&ereseologicum. 


Oehler, Ἐς 


7 Corpus haereseologicum 


PONTIFICAL INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUUIES 
59 QUEEN'S PARK CRESCENT 
TORONTO-5, CANADA 


18344: 


TU eo y UN pu τ pag aeg M p ee y p 7X i egy 


G. H. NEWLANDS 
Bookbinder 
Caledon East, Ont. 


“ΠΤ... uoo egi es Era A T o e ee E a un eras 


pow qe 1m meo tám. ὦ Iber ov pam s 0 seo 990997 s a e Soi dit an d^ ds vlla 
potere. "e^pets cs γοράνωι mtm c) e rao bn (sr 4M Loreus 
iubet i Que ὁ διόφινοι suo o6con cr 1 oia £e. ISP $ b id ᾿ 1 ^s 
Ἰρεδοδι uat Po o Ps LIII ELT ζω" δὸν ὅν * Hed yw 
"meer em νον. ν U eth ddnde » τον 5 " M | 
Dea 1 2 ctp ed qp τ μῶμ Wee ων jer y εὐφπυκω S as aie ΝΣ TX —— tnl 9/9504 
σον dH; t J 


* fa ut m 


et dmt t mm "s TEN Di 
ἊΝ LIII »α δυο le E Ie 
P" I -—A d tme ts ero ml LUI 
- .-t - LEA ^ om Pto ^E" s » N 
mdi. mem συλ νῶν Ma DIUI An "T 
i 9-5. ἐγάῳ 9 »οῤ .ν ος 4: 
Ape M n6 4th im WP 608m ὦ nn 5a 


E LE 


Coca mee rio Fe ar EC | LI LIE *os a^ 

orca mph et s MALUS dri *- : 

baotedescQ s Reo o FR n Aes P iae ades sam N. * oe: 

IT "E Fed sw oe n Ty eth d at Af i Fon Ah oae TRAN ἕῳ. 


V. σιν t^ heal e 


LS M sus p^ rude LL P 


UM PE τᾶ Moos, * LL im " "Tia 
Msi» B6 - jM und Pe em de neqoe f í ^» m TT οι fuh ἀν τῷ οὖς. " 2 Ἢ n 
" o-diss4 di εν is: Mg Ls LE oca vr — i "^ iig 
qnt pias. ve - - (^ * »* "rele Wibedo, ves ts t κὰν thm ye Cede ed . side ». vm, lel vs 
νῶν spei AH an eH n nom pug Lt eode tire Mr MTARAMLS Y M 
etn en t " TEM LÀ jt Vaoe "pn. fo [vicia ina Man ts mH "oie cb. E 
^q ege s A Bihar aeg ea mrt os - - QU ipi uhaty ARE Ur pr rayo na ΟΝ ἝὟἥ " IL 
a Rost onda nm ICTU CENE Ser Lor MT Te ' uo: ἢ" T1 HM MA Pad nÀ Ἢ E 
Em ^v rums do. aea conet ων — a μόν $n rp 
sh ac. DI Vip viet "i -. “ Pt iy μ "E 
9e iot bom" * fw i e Pd tl Par Ne Me Mere L] dd 
». icon pedit r dio; VAL IL MET nra tyi. li ΠΥ rta 
Liz PP "A P LL (S. ΠΣ ἊἪ MEI [EM 
FIDEM PES , LOI JP s ^» ii: Abc He 
ja vedo hw ἰδὲ bit E EP LI LE 1 " nw 
n ars am L 2l T AITENRM 
DELLI ἊΣ ΣΕΥ "T N^ 
* o9 m , ΤῊΣ EI VIE 4, pruetm k 1 "n 
$e ehem an niet rie niai "^ des au qne ven LRL » ΝΥΝ M I 
-— cab V anas Umi. ege, gg ELIT (o. saura LL ATL * P» 
^or —— ο m4 | E ΠΣ E à ^ "ow qM 
AI DL , a M v bani ema hh Tán qos ite QI zm aw ud " và ahi 
V m oce em oH ^o nouis B9 Rage ra M FÉ its 3 NM - .- “γον 
(d Fe m . EO (elm Mid 
80e D | mem 
vt ᾿ νη κε πριν “«ἰἷςὩ ἐφ. 
ΠΥ ΤΣ LZLLILL ^ “ὦ LI x 
MTTTS LI - à - 
LI i M——— wn! t ocu ὦ « 
15^ v 124p eir * “οὐ E "ae um Ἢ 
K e et i trn 45 th " ".. ehe τ Mec Q ὁδὶ ὦ Y 
We on hn shit — ER Versi o Ran Μὰ "d PERSA S ἐπε ἀνε μον ὦ 
“πλοῦ τυ ΩΣ bit id fir esos sos ^or? s 5 xi. d P P 
dir ram dos qui^ Pr m— TP OMNE Lie] UN TM UN EET UU 1 " ν ΡΆΝ 4 
"amr itn pettare c, aury» Mob adascbi ALL “ἰ 
eornm WIE a sni tr dn MALI MILLE foh det gm XA) 
"e —— ÀÀ | e ne qt DU ed T , fh d 
M mt eomm $e D. eMe 2 r METRE 
͵ N wire ae Perry s IET I cT eM D 
LM leen gno Tbe vow in "^e c9 lrelr SaA ir 
* n (a s rnnt " à 


de n ΑΕ ΠῚ 


κα L 
nmm ds vt Ἐπ 
δρι ἡ πτ M "^" ^re "e 


vote OSA] 4S à o, 


" Ft Δὲ eue B rgemi s dupl ah νον "Is 
ye we ipe cn 4. E LIII ἦν οὐ ο "τι νν4.6΄: - " j 
δ" m—ÓAÓ— A "Tham TM DLL NETUS *T 
Met m mice "» DURAS "E "A: 
— o o m E M NH IL ν΄ j^ ῷ - 
veo obesse ai sey rale "UE reed. ΟΝ Mihi: 


WM MILII 
rS 
γω ον c εἰν ttm) de o o! nd 
nas 

Ὁ». "wr 

- -4. "Tor 


»υθ met M 


ΩΝ ἡ ον δ τ δι , 
ind nr "T , i TT 


"LL 
* 7 woran ul 
yuredgawetq. οὔτ 


συν δ᾽. t en 


» HÀ nl 


P 
LI 
à 


ΓΝ wo Cu TN à del a Beh p^ * p" 
DELIA δ νι 4 Φ ων V do nllo mi abito, . , 
De rd 649g i uario quint SBgpÓs QU ΗΝ wg 19r taa Lm (6b Sai ose i0 Faye eni d " : 

-. n he τ " 
LES OW rhymd (t3 , d 
1 1 4 
- 9 εἴν ὼ P tà 
wu» »adre LR p ] Ar arare n 
LITE Dia sdes μι ψφ} ΣΟΥ Ve εὖ - E 
DET: LEE "M 2 
rm c κ᾿ £c LI ^ - E 
M dis ht m Lon ut us € : 
Lud LET ] "" "s ree. 
T TIT AT TAM : 
Pet " ^ "m 
Fontem iw Eni ss τυ) FA. b 
M. δὰ ΝΥΝ 
iiu xad ΤΣ] 1 H - 7 
pb οἱ ases E LLTEEEET OS ὌΝ e om ͵ ORI , Y I NK 4 n ἢ 
ΠῚ] m AS DM EP : , 2 Te 
e ML) (feo 43», p od. EE 
LII - d 
Δ.» Ὁ "e , t ᾿ 
m Á 
«έν. τ : » 
γεν ὁ ν᾽ ἄχ 
ΕἸ De i t 
ΣΎΝ "* d 
.* “ 
han a E 
E: at we sorPdwolesun ὦ 
e vie ifr iio b eon » [I TIO ᾿ ᾿ 
* “Ὁ * ow Ait " 
Pom “ν " ΓΝ 4 
4 E 5 LI 
" 
] 


Lad 1 
LIT DM d 
M - 


S φιν 
MET UIT MEL "i 
4... LE" id JE. E D adi» Iu 
TTL E f 
-T——— * hausto ^n ^ 
"TT MP emimertn . ᾿ K 
"a à! P 95 - á 
— m “ h y . a 
TT 
E D d "iud D , 
I E ] " 
TY E k "- 
TI n E 
SN Mee " » ^n p " 
qug LEID L * , * 
(dom bo Lad E . 


"pn 
Us p m ὦ 
Uwe acd, 


dei ep ὦ μὰν 
E 1 i 
ΓΝ ] 
» D 
d ' 
. ' 
ΠΥ ΣΥΝ ᾽ν - - , 
H ec "ors "- E 
ERILA fam H i- OVEM] ΜΝ ' " 4 t ; 1 
Φ x - Li " TM p ὟΝ ᾿ M 13 My T ug t d ^ 
LUTTE T" t oeil D "V d í- 1 


oet ΝΜ TI M , N ; uà edi d diam. ü ru ῃ LL ΕΣ Ν 
ΠΣ ΣΩῚ - 
IE IL IIL τυ 


(em o uM taleoa 
. πα eon os usc, 
di deas ues o 


m 
M εἰ... bis, 
m ΠΟΣῚ 
à ἐσγεν ry ἔνι. LII T" τ a e Li ἢ 1 
LIII T] [M x 4 id Li Ld LI H E H £d M E E 
M dje« nA SM * 


pA εὐ mn Cnr 
ΟΣ maar 
Jew nes es om 
Cw ame atm ouem MAPS EL 
JJ IUE Lo Li 


bid MI re rene bab ue ai τὶ 
i 


i 
i 
it 
E 
E 
d 
H 
EHE OC d 
ri H 
“- τὰ 
^ 1 b. - H 
' 4 2 diis i ar D IR 
.- bad ^ H US 
etiyisitéus£bnn 


LLLI ^ ὦ ὃ, 


m * o JI ' be. - dl nd ' D " 
"Pre Ἐπ ..ὁ Part μὸν ἀν ἢ "^ viel y y [oy εῶς nn M E S (s n ξ 
νυσιύ “νυν. Fe. ot rs (om se τὸ ων a Nard , As Ε ΕΣ " «y 2 " 
Aa Promedio. «p κοι δὲ ὃ tuam Dm" δ᾽ watmop w* dins ITEM WT i » A. 4 ALT 7 " a v rud RE 
bessdh 1. api ruloqe c acis , * Kits a 1; en o Pd n i ^ hm » i dE. | 
head té ἡ € 09 4 οὐδμονν,» “--δίν δ. S [Lr mn — "—— " J μ - p» ris Lon 
"cett I eve bphoii i im sut " M AM 


€ 9s equo oy oom διῴ, be 
“Ὁ Ww SCLU TM) σον ot 9s E * te 
M. uk mdp 1... 
E 
"bir dt egi) 

Pme a TEAF IS EU e 
LAU ii 
4s u^ auo cd 


z 
ς 

: 
T 
LU 


i 
τῶν 


TID I 


ML nd ia 
ΝΎ 
LODS sap nep U 
du ὦ σον σι νυ ὦ ὦ 
φεννι τον ψεσύοιν ψ ἐσ. εὐ ἀφ. ada 
"e ano. ree g rta qos um eua ie 
RELAIS nd wi. Φ.- 
em ca m9 non sn, 
RUEODc MEAE a 
2 "yripps- iva] ΦΙ Fut o o - 
c-- Haas a! y ad et gre "Tg 
ein) Auapébvs «cir ον s 
συνῶ prim Para ὦ quge πο pt καὶ 39 p'uten a εἰσ ῶν hà m fmt iuo 
e HÀ e da gc mec mA τε - 
£n Pip pen ditm oi eai beim. 


Φ-. πιὀνέδωνο wr de es cris vile ede ἄρνες 
— PEN rnt dp vt o MCN 


δον μα “4 ig 


πεν Tm PAPE AA ! »' 4 —. "t 5 — ——ÀÉá: 
- . B : ὶ be. xs ' ? "- κα. 
Hr [L3 MILITE 
E [opos bt ] * - ἐς iiis μ